Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI jaTAsiMhanandi viracita varAMgacarita .. ....... mula sampAdaka DaoN0 A0 ne upAdhyo AA-ARNERBE . anuvAdaka pro0 khuzAlacandra jI gorAbAlA bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI bharatasAgara 'jJAna-divAkara' mahotsava para prakAzita ALA AcAryazrI jaTAsiMhanandi viracita varAMga carita bhAratI ( hindI ) anuvAda sahita mala sampAdaka DaoN. A0 ne0 upAdhye anuvAdaka pro. khuzAlacandra gorAvAlA TAPAIRTERISPURaiheAELEASERI bhAratavarSIya anekAntavidvatpariSada Jain Education international For Privale & Personal Use Only S
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad puspa saMkhyA-24 preraNA AyikA syAdvAdamatI mAtAjI grantha varAMga rcArata praNetA AcAryazrI jaTAsiMhanandi saMskaraNa :prathama RDEReau-STREETTENTINEEReaWALIMITHSHesareewale pratiyA~ 1000 myAnamAramAnyaIKEDIA : vIra nirvANa saM02522 san 1996 prakAzaka : bhAratavarSIya anekAnta vidvata pariSad prApti sthAna : AcAryazrI bharatasAgarajI mahArAja saMgha : 120) rupaye varddhamAna mudraNAlaya, javAharanagara kaoNlonI, vArANasI-221010 Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vimala sAgara jI mahArAja
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI bharatasAgarajI mahArAja
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa jJAna divAkara prazAntamUrti vANIbhUSaNa maryAdA ziSyottama gurubhakti ke amara puSpa AcAryazrI 108 bharatasAgara jI mahArAja ke kara-kamaloM meM grantharAja sAdara samarpita For Private Personal Use Only SAXXXRAS-22-2233-2233205-2213528352281235 PRING MAGDAS DAKS
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bhUmikA varAGganeva sarvAGge rvarAGga caritArthavAk / kasya notpAdayedgADha manurAgaM svagocaram // vo0 ni0 2460 ( 1933 I0 ) ke pahile varAMgacaritakI smRti AcArya zrI jinasenakRta harivaMzapurANake prathama sargakA ukta 35vA~ zloka hI dilAtA thA / asaMkhya lupta granthoMmeM isa mahAn granthakI bhI gaNanA hotI thii| yaha bhI patA na thA ki kisa AcAryane ise racA thaa| padmacarita ke praNetA zrI raviSeNAcArya isake bho karttA rahe hoMge aisA anumAna kiyA jAtA thaa| kintu bhaNDArakara risarca iMsTIcyUTa, pUnAkI patrikAkI 14vIM pratike prathama tathA dvitIya bhAgameM DaoN0 AdinAtha neminAtha upAdhyekA eka zodhapUrNa lekha ukta varSa hI prakAzita huA, jisane jijJAsuoM ko varAMgacaritake sadbhAvako ho sUcanA na dI thI, apitu usake karttA zrI jaTilamuni, jaTAcArya athavA jaTAsinandikA bhI paryApta paricaya diyA thaa| isa lekha ke prakAzana ke bAda varAMga caritako prakAzameM lAne ke lie vidvAn lekhakase saba taraphase Agraha kiyA gayA aura samAjake saubhAgyase 2465 ( vI0 ni0 ) ( disambara 1938) meM yaha grantha pAThakoMke sAmane AsakA / ukta lekha ke vidvAn lekhaka DaoN0 A0 ne0 upAdhyene lakSmIsena maTha, kolhApura tathA jaina maTha, zravaNabelagolakI tAr3a pratiyoMke AdhArapara isakA sampAdana kiyA hai tathA sAhitya manISI mUka sevaka paM0 nAthUrAma premIne ise zrI mANikacandra digambara jaina granthamAlA ke 40veM granthake rUpa meM prakAzita kiyA hai / grantha paricaya yadyapi sake anta meM AyA vAkya "cAroM vargaM samanvita, sarala zabda- artha - racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathA"" isa granthakA caturvarga samanvita dharmakathA nAmase paricaya detA hai, tathApi isake AkAra, chanda tathA anya prakAroMke AdhArapara ise saMskRta mahAkAvya kahA jA sakatA hai, kyoMki maMgalAcaraNa pUrvaka prArabdha yaha pUrI racanA ikatIsa sargo meM vibhAjita hai / bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha tathA zrI kRSNacandrajo ke samakAlona varAMga isake nAyaka haiN| inameM dhIrodAtta nAyakake saba guNa haiN| mahAkAvya meM Avazyaka nagara, Rtu, utsava, krIr3A, rati, vipralambha, vivAha, kumAra-janma tathA vRddhi, rAjasabhA maMtraNA, dUtapreSaNa, abhiyAna, yuddha, vijaya, rAjasaMsthApana, dhArmika Ayojana Adi ke varNanoMse yaha vyApta hai| vasantatilakA, puSpitAgrA, upajAti, praharSaNI, mAlinI, anuSTubha, bhujaMgaprayAtA, mAlabhAriNI, vaMzastha tathA drutavilambita chandoMkA mukhya rUpase upayoga huA hai| sagaM samApti bahudhA visadRza chandase kI gayI hai / varAMgI dharmaniSThA, sadAcAra, karttavyaparAyaNatA, zArIrika tathA mAnaka vipattiyoM meM sahiSNutA, viveka, sAhasa, laukika tathA AdhyAtmika zatruoMpara pUrNa vijaya, Adi use sahaja hI utkRSTa dharmavIra dhIrodAtta nAyaka banA dete haiN| paramparAke anusAra mahAkAvya meM tIsase adhika sarga nahIM hone cAhiye kintu isameM ekatIsa haiM / 1. seTha mANikacandra di0 jaina granthamAlAkA 32vA~ grantha, pR0 4 / 2. " iti dharmakathoddeze caturvargaM samanvite sphuTa zabdArtha sandarbhe varAMgaca ritAzrite / " 3. "avikatthanaH kSamAvAnati gambhIro mahAsattvaH / stheyAnnigUDhamAno dhIrodAtto dRDhavrataH kathitaH // sAhityadarpaNa, sarga 3, zloka 32 / LIK bhUmikA E [5] .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnA varAGga caritam bhUmikA kathAvastu-bhagavAn arhanta unakA dharma tathA sarvadarzI jJAna rUpa ratnatrayake namaskAra pUrvaka granthakA prArambha hotA hai| mahApurANake samAna kathA prabandha, upadeSTA tathA zrotAke lakSaNa tathA bhedoMkA vivecana hai| phira kathA prArambha hotI hai vinIta dezakI ramyA nadIke taTapara sthita uttamapurameM bhojavaMzI mahArAja dharmasena rAjya karate the| inakI tIna sau rAniyoMmeM guNavatI paTTarAnI thI isI devIkI kukSise kumAra varAGga utpanna hue the / maMtriyoMse vimarza karake dharmasenane vayaska varAMgakA daza kulIna putriyoMke sAtha vyAha kara diyA thaa| kucha samaya bAda bhagavAn ariSTanemike pradhAna ziSya varadatta kevalI uttamapura padhAre dharmasena sakuTumba vandanArthaM gaye, tathA rAjA dvArA prazna kiye jAnepara kavelone dharma aura tattvoMkA upadeza diyaa| saMsArake kAraNa karmoM, lokoM, tithaMca gati, manuSyagati tathA loka, svarga tathA mokSakA vizeSa vivecana kiyA thaa| varAMgake pUchanepara mithyAtva tathA samyaktvakA vivecana / kiyA thaa| jisase prabhAvita hokara kumArane aNuvratoMko dhAraNa kiyA thaa| varAMgako yuvarAja pada denepara inakI sautelI mAtA tathA bhAI suSeNako IrSyA hotI hai| ye subuddhi maMtrIse milakara SaDyantra karate haiM / maMtrike dvArA zikSita duSTa ghor3A varAMgako jaMgalakI ora le bhAgatA hai tathA kumAra sahita kueM meM jA par3atA hai| kisI prakAra kue~se nikalakara varAMga jaba durgama vanameM Age bar3hate haiM to vyAghra pIchA karatA hai tathA kisI hAthIkI sahAyatAse ye usase chuTakArA pAte haiN| isI prakAra eka yakSI inheM ajagarase bacAtI hai tathA inake svadAra-saMtoSa-vratakI parIkSA lekara inakI bhakta ho jAtI haiM vanameM bhaTakate yuvarAjako balike lie bhIla pakar3a le jAte haiM kintu sA~pake dvArA Dese bhillarAjake putrakA viSa utAra deneke kAraNa inheM mukti mila jAtI hai aura yaha seTha sAgarabuddhike baMjArese milakara use jaMgalI DAkuoMse bacA lekara kazcidbhaTa nAmase ajJAta vAsa karate haiM / seTha sAgarabuddhike dharmaputrakI bhA~ti lalitapurameM rahate hae ve seThoMke pradhAna ho jAte haiN| idhara uttamapUrameM inake mAtA, pitAdi dhArmika jIvana bitAkara viyogake duHkhako bhara rahe the| hAthIke lobhase mathurAdhipane lalitapurapara AkramaNa kiyA to kazcidbhaTane usako parAsta karake phira apane parAkramako patAkA phaharA do / kRtajJa lalitapurAdhipane apanA AdhA rAjya tathA lar3akI varAMgako dii| varAMgake lupta ho jAnepara suSeNa uttamapurake rAjyabhArako samhAlatA hai aura apanI ayogyatAoMke kAraNa zAsanameM asaphala rahatA hai| usakI isa durbalatA tathA dharmasenake bur3hApekA anucita lAbha uThAneko icchAse bakulAdhipa uttamapurapara AkramaNa karatA hai tathA dharmasena lalitapurAdhipase sahAyatA mAMgate haiN| isa avasarapara varAMga jAte haiM aura bakulAdhipake dA~Ta khaTTe / kara dete haiN| tathA janatAke svAgata aura Anandake bIca apanI nagarImeM praveza karate haiN| apane virodhiyoMko kSamA karake varAMga pitAse digvijayakI anumati mAMgate haiM / ve naye rAjyako sthApanA karate haiM jisako rAjadhAnIkA nirmANa sarasvatI nadIke kinArepara Anartapura nAmase huA thaa| yahA~para ve vividha-RtuoMkA Ananda lete haiM / apanI paTTarAnIko zrAvakAcArakA upadeza dete haiM tathA mahAn jinamandirakA nirmANa karAke vizAla jina bimbakI pratiSThA pUre dhArmika Ayojanake sAtha karAte haiM / nAstikamatoMkA nirUpaNa karake ve apane maMtriyoMkA sandeha nivAraNa karate haiM tathA unheM jinadharmajJa parama zraddhAnI banA dete haiN| apanI prajAkA jJAna tathA sukha bar3hAneke lie ye tatvArtha tathA purANoMkA upadeza dete haiM / anupamA mahArAnIkI kukSise putrakA janma hotA hai, jisakA nAma sugAtra rakhA jAtA hai| eka dina varAMgarAja AkAzase TUTate tAreko dekhate haiM aura unheM saMsArakI anityatAkA tIvra bhAna hotA hai| ve dIkSA yaza MP30PATWARI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam lenekA nirNaya karate haiN| kuTumbojana unheM rokate haiM, kintu ve apane dharmapitA seTha sAgarabuddhi tathA anya svajanoM ko samajhA lete haiM / kumAra sugAtrako rAjasiMhAsanapara baiThAkara antima upadeza dete haiM aura zrI varadatta kevalIse daigambarI dIkSA le lete haiN| rAniyA~ bhI dhArmika dIkSA letI haiM / varadatta kevalI munidharmakA upadeza dete haiN| isake bAda rAjA tathA rAniyA~, ghora tapa karake apane antaraMga aura bahiraMga zatruoMko jItate haiM / antameM varAMgarAja zukladhyAna karake sadgatiko prApta karate haiM / isa kathA vastuse bhI spaSTa hai - rasa, pAtra tathA caturvargaM sAdhaka honeke kAraNa yaha dharmaM kathA uccakoTikA saMskRta mahAkAvya ho jAtI hai / granthakAra -- aba taka prakAza meM AyI donoM hastalikhita pratiyoM meM kahIM bhI granthakArakA kisI prakArase nirdeza nahIM milatA hai / arthAt granthakAra ke viSayameM antaraMga sAkSIkA sarvathA abhAva hai| isa mahAkAvyako hamAre sAmanelAne vAle suprasiddha vidvAn DaoN0 upAdhyene bhI sargAnta meM Aye vizAla kIrti, tathA rAjasiMha zabdoMke Uparase lekhakakA anumAna lagAne ke pralobhanako grAhya nahIM samajhA hai / " ApAtataH antaraMga sAkSiyoMke abhAva meM bAhya sAkSiyoMkI hI zodha ekamAtra gati raha jAtI hai / bAhya sAkSI bhI pradhAnatayA do prakArake haiM prathama sAhityika nirdeza, dvitIya zikhAlekha / sAhityika nirdeza saMkSepa meM nimna prakAra haiM 1-AcArya jinasenane ( la0 783 I0 ) apane harivaMzapurANake prArambhameM pUrvavartI kaviyoM tathA kAvyoMkA sAraNa karate hue varAMgacarita ke lie likhA hai "sarvaguNa sampanna nAyikAke samAna arthaM gambhIra varAMgacarita apane samasta lakSaNoM ( aMgopAMgoM ) ke dvArA apane prati kisake manameM gAr3ha anurAgako utpanna nahIM karegA? arthAt varAMgacarita sabake lie manohArI hai / kintu itanA sammAnapUrNa hokara bhI yaha nirdeza kevala granthakA paricaya detA hai / usake nirmAtA ke viSayameM mauna hai| 2 - AdipurANakAra AcArya jinasena dvitIyane ( 838 I0 ) "kAvyakI kalpanAmeM tallIna jisa AcArya ke jaTA hameM arthaM samajhAte huese laharAte haiM vaha jaTAcAryaM hamArI rakSA kareM" 3 kahakara kinhIM jaTAcAryako namaskAra kiyA hai| itanA hI nahIM, kitanI hI bAtoMmeM varAMgacarita ke mantavyoMko apane padyoMmeM diyA hai| kintu AdipurANa jaTAcAryakI kRtike viSaya meM mauna haiN| 3 --harivaMzapurANake varAMgacarita AdipurANake jaTAcAryameM kyA sambandha thA, isa samasyAkA nikAra zrI udyotanasUri ( 778 I0 ) kI kuvalayamAlA kI / "jehi kae ramaNijje varaMga - paumANa cariya vitthAre / kaha va Na salAhaNijje te kaiNo jaDiya-raviSeNo // " 1. varAMgacaritakI aMgrejI bhUmikA, pR0 8 ( mA0 gra0 mA0 mumbaI, gra0 40 ) / 2. harivaMzapurANa, pra0 a0 zloka 35 / 3. "kAvyAnucintane yasya jaTAH pracalavRttayaH / arthAnsmAnuvadantIva jaTAcAryaH sa no'vatAt / - AdipurANa, sarga 1, zloka 50 / 4. kaeNTaloga oNpha mainuskripTa jaisalamera bhaNDAra, gAyakavAr3a sIrIja vo0 13, pR0 42 / 2278 bhUmikA [7]
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga bhUmikA / gAthAse milatA hai / yadyapi mA0 premI jI' ko 'raviSeNo' padane dvividhAmeM DAlA thA tathApi DaoN. upAdhyene 'jehi 'te' 'kaiNo'2 padoMke AdhArapara yaha nirvivAda siddha kara diyA hai ki udyotanasUrine varAMgacarita tathA padmacaritake nirmAtAoM jar3iyaraviSeNakA nirdeza kiyA hai| 4-jaDiya jaTilakA bhrAnta pATha hai yaha dhavalakRta harivaMza' ( la 11vIM zatI ) ke # muNi mahaseNu suloyaNu jeNa paumacariu muNi rvisennenn| jiNaseNeNa harivaMsu pabittu jaDilamuNiNA varaMgacarittu // P uddharaNase spaSTa ho jAtA hai| arthAt spaSTarUpase dhavalAcArya sulocanAcaritake nirmAtA muni mahAsena, padmacaritake racayitA A0 raviSeNa, harivaMzakAra AcArya jinasena tathA varAMgacaritakAra zrI jaTilamuniko smaraNa karate haiN| inake atirikta katipaya granthoMmeM varAMgacaritake uddharaNa bhI milate haiN| gommaTeza pratiSThApaka maMtrivara cAmuNDarAyane apane triSThi-zalAkA-puruSa-carita meM (978 I0) kathA aMgoMkA vivecana karate hue zrotAke bhedoMko batAneke lie varAMgacaritake prathama adhyAyakA 15vA~ zloka jyoMkA jyoM uddhata kiyA hai / isa nirdezakI mahattA to isameM hai ki ukta zlokake pahile cAmuNDarAyane "jaTAsiMhanadyAcAryara vRttaM" bhI likhA hai| dazamI zatIkA yaha nirdeza kuvalayamAlA tathA harivaMzapurANake nirdezoMkA puSTa poSaka hai / somadevocArya dvArA bhI varAMgacaritake "kSudramatsyaH kilaikastu svayaMbhuramaNodadhau / mahAmatsyasya karNasthaH smRtidoSAvadho gataH // " ko uddhRta karanA bhI pramANita karatA hai ki barAMgacarita dazamI zatImeM ho paryApta khyAti tathA pratiSThA pA sakA thaa| maryAdA-maMtrI cAmuNDarAya dvArA 'jaTAsiMhanandi' nAmase varAMgacaritakArakA nirdeza hamArA AdipurANake usa pArzvalekha4 kI ora le jAtA hai jisameM jaTAcAryakA nAma 'sihanandina' likhA hai| ina uddhAraNoMke sahAre aisI kalpanA AtI hai ki varAMga caritake prathama sargameM AyA 'rAjasiMha' zabda saMbhavataH AcAryake nAmakA AMzika saMketa karatA hai kyoMki prAdezika bhASAke granthakAroMmeM bhI 'jaTAsihanandi' nAmase varAMgacaritake racayitAkA smaraNa karanevAloMkA bahumata hai 1--kannar3a bhASAke dhurandhara kavi pampane apane AdipurANa ( 941 I0 ) ke ArambhameM bar3e sammAna aura zraddhAke sAtha / 'jaTAcArya' nAmase varAMgacaritakArakA smaraNa diyaa| 1. padmacaritakI bhUmikA, pR0 3 / 2. varAMgacaritakI agrejI bhUmikA, pR0 10 ( mA0 ca0 gra0, gra0 40) / 3. sI0 pI tathA varArake saMskRta prAkRta manuskripTakA kaiTaloga, pR0764 / 4. karnATaka sAhitya pariSad dvArA 1928 meM prakAzita / / / 5. yaha vAkya triSaSThi-zAlAkAcaritakI samasta hastalikhita pratiyoMmeM nahIM milatA tathApi isakI sthiti nirvivAda hai kyoMki 1427 (zaka ) meM kI gayI isakI tAr3apatrIya pratimeM bhI yaha vAkya hai / 6. prathama sarga, zloka 12 ( maisUra saMskaraNa 1900) / / [8]
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 2 - dharmAmRtake racayitA zrInayasena ( 1112 I0 ) jaTAsiMhanandiko "caritra ratnAkara radhikaguNarsaj" rUpase smaraNa karate haiM / ' 3 - pAva paMDita apane pArzvanAtha purANameM ( 1205 ) jaTAcArya nAmase varAMga caritakArakI prazaMsA karate haiM / 4--anantanAtha purANake karttA jantAcArya ( 1209 ) " nRpabhRtya vardhita sudharmara zrI jaTAsiMhanadyAcArya" rUpase jaTAcAryakA smaraNa karate haiN| 5 - puSpadantapurANake nirmAtA guNavarmaM dvitIya ( 1230 I0 ) bhI jaTAcAryako "munipuMgava jaTAsiMhanandi" nAmase praNAma karate haiM / karate haiM / 6- zrI kamalabhava apane zAntIzvara purANa meM ( 1235 I0 ) jaTAsiMhanandi nAmase hI varAMgacaritakArakA ullekha 7- neminAtha purANake prArambhameM mahAbala kavine ( 1245 ) bhI 'jagatI khyAtAcArya' rUpase jaTAsiMhanandikA ullekha kiyA hai| TAcAryakA nirdeza karanevAlA ekamAtra zilAlekha nijAma rAjya ke koppala ( koppana ) nAmake sthAnapara pAlkIguNDu pahAr3Ipara milA hai| prAcIna kAlameM yaha sthAna suprasiddha dhArmika sthAna rahA hogA jaisA ki yahA~se prApta vividha zilAlekhoMse spaSTa hai / yahA~para mile zilAlekhoM meM samrAT azokake bhI lekha haiN| prAdezika paramparAke AdhArapara kahA jA sakatA hai ki madhyayugameM bhI yaha sthAna jainiyoMke lie pUjya rahA hai / jaTAcAryakA nirdezaka lekha azokake zilAlekhake hI pAsa hai / pattharapara do caraNa khude haiM aura unake nIce kannar3a bhASAmeM do paMktikA lekha bhI aMkita hai| zmazAnapara koI smAraka banavA " jaTAsiMhanandi AcAryara padava cAvayyaM mADisidoM" jaina paramparAmeM yaha prathA pracalita thI ki kisI bhI pUjya puruSake dehatyAga sthAna athavA dete the aura usapara caraNa cihna khudavA dete the| aise sthAnoMko 'niSidi' nAmase kahA 1. sarga 1, zloka 13 ( maisUra saMskaraNa 1924-6 ) / 2. sarga 1, zloka 14 / 3. sarga 1, iloka 13 ( maisUra saMskaraNa 1930 ) / 4. sarga 1 zloka 29 ( madrAsa saMskaraNa 1933 ) / 5. sarga 1, zloka 19 ( maisUra saMskaraNa 1912 ) / 5. sarga 1 zloka 14 / 7. karnATaka sAhitya pariSad patrikA, jilda 32, saM0 3, pR0 138-54 para zrI ena0 bI0 zAstrIkA 'kopana- koppaNa' zIrSaka nibandha | 8. haidarAbAda ArakeyolojIkala sIrIja, saM0 12 (1935) meM sI0 Ara0 kRSNam cArala likhita 'kopabalake kannaNa zilAlekha / H bhUmikA [9]
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAGga caritam bhUmikA SHARSINHEIRese-THE- a jAtA thaa| 'nasiyA~' isIkA. apabhraMza pratIta hotA hai| yataH aneka jaina sAdhu samAdhimaraNake lie koppana jAte the ataH yahI sambhava pratIta hotA hai ki jaTAcAryane koppanameM samAdhimaraNa kiyA hogA jisakI smRtimeM unake paramabhakta 'cAvayyaM' ne caraNapAdukA banavAyI hoNgii| yadyapi isa lekhameM kevala 'jaTAsiMhanandi' kA ullekha hai tathApi nAmase ullekha kiye jAneke kAraNa kahA jA sakatA hai ki yaha lekha kannar3a kaviyoM dvArA namaskRta inhIM varAMgacaritakAra jaTAcAryakA hI nirdeza karatA hai| isake atirikta lekhakA kAla bhI ukta niSkarSakA samarthana karatA hai| lekhake akSaroMke AkAra tathA aMkanake prakArake AdhArapara vidvAn sampAdakane' ise 10vIM zatIkA lekha batAyA hai| inhIM bAtoMpara vicAra karake DaoN0 upAdhyekA anumAna hai ki yaha lekha AsAnIse 881 I0 ke Asa pAsakA khudA honA honA cAhiye, kyoMki isake akSArAdi vahIM mile usa zilAlekha ke samAna haiM jisameM ukta samvatkA nirdeza hai / DaoN0 upAdhyeke matase yaha lekha IsAkI 8vIM zatIkA bhI ho sakatA hai| yadyapi zilAlekha AcArya jaTAsiMhanandiko racanAoM Adike viSayameM pUrNa mauna hai tathApi aisA pratIta hotA hai ki yaha zilAlekha varAMgacaritakAra jaTAcAryake hI samAdhimaraNakA smAraka hai, kyoMki isameM khudA 'jaTA' vizeSaNa inheM anya siMhanandiyoMse alaga kara detA hai / kannar3a sAhityameM sulabha vividha nirdeza yaha batAte haiM ki jaTAcArya saMbhavataH karNATakavAsI rahe hoNge| usa samayakA karNATaka kAverIse godAvarI taka phailA thA jisameM koppala par3atA hai| itanA hI nahIM, usa samayakA koppala vidvAnoMkA maraNa sthAna bhI thA jaisA ki kumArasena Adike maraNasthala honese spaSTa hai| ina saba sAkSiyoMke AdhArapara kahA jA sakatA hai ki janmajAta mahAkavi, ugra tapasvI, niraticAra paripUrNa saMyamI, parama pratApo, raMka tathA rAjAke hitopadezI, sarvasammata AcArya tathA suprasiddha jaina muni zrI jaTAcArya hI varAMgacaritake nirmAtA the / jaTAsiMhanandikA samaya varAMgacarita apane kartAke samAna apane nirmANake samayake viSayameM bhI mauna hai| arthAt samayake viSayameM bhI aba taka koI antaraMga sAkSI hastagata nahIM huA hai| phalataH kevala uttaravartI lekhakoMke samayake AdhArapara itanA kahA jA sakatA hai ki AcArya jaTAsiMhanandi isa varSake pahile hue hoNge| sabase prAcIna tathA spaSTa nirdeza kuvalayamAlAkA hai| kuvalayamAlAkAra zrI udyotanasUrike bAda zrI jinasenAcArya prathamane apane harivaMzapurANameM varAMgacaritakA ullekha kiyA hai| inake bAda jinasena dvitIyane AdipurANameM isa granthakA nirdeza kiyA hai| jahA~ pampane jaTAcAryakA smaraNa kiyA hai vahIM Adarza-maMtrI cAmuNDarAyane varAMgacaritake uddharaNa diye haiN| inake bAda dhavala, nayasena, pAcapaMDita, janna, guNavarma, kamalabhava tathA mahAbala kavine varAMgacarita yA jaTAcArya yA donoMko smaraNa kiyA hai| arthAt jaTAcArya aura unakA varAMgacarita 8vIM zatIke caturtha caraNameM hI paryApta prasiddha ho gayA thA kyoMki udyotanasUrikA samaya 778 I0 nizcita-sA ho hai| harivaMzapurANake prArambhameM AyA varAMgacaritakA ullekha bhI 1. hai. A0 sI, saM0 12 (1935 ) meM kevala prAcIna lipi adhyayanake AdhArapara / 2. isa zilAlekhake ca, cA, va, pa, Adi varNa kannar3ake una zilAlekhoMke ina vargoM se bilkula milate haiM jinapara 881 I0 samvat khudA hai| yadi visadRzatA hai to kevala ja varNakI khudAImeM hai / inhIM hetuoMke AdhArapara DaoN0 upAdhye zilAlekhakA samaya 8vIM zatImeM le jAte haiN| HERSHIPe-wes [10 Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARASHeaue-e bhUmikA ses ! isI bAtakI puSTi karatA hai kyoMki yaha 783 I0 meM samApta huA thaa| phalataH yaha atyanta svAbhAvika hai ki 838 I0 ke lagabhaga 1 apanA AdipurANa prArambha karate hue AcArya jinasena dvitIyako jaTAcAryake laharAte jaTA artha samajhAtese lge| AdipurANake meM / isa nirdezase pratIta to aisA hotA hai ki saMbhavataH, yadi AcArya jinasenane jaTAsiMhanandike darzana nahIM kiye the to unakI kisI varAja / mUrti yA citrako avazya dekhA thA yahI kAraNa hai ki unake mAnastalapara laharAte jaTA citrita ho raha gye| caritam jyoM-jyoM samaya bItatA gayA, jaTAcArya aura varAMgacaritakI khyAti bar3hatI hI gyo| isIlie 10vIM zatImeM mahAkavi pampane inheM savinaya smaraNa kiyA aura cAmuNDarAyane to inake uddharaNa hI de DAle yahI avasthA 11vI 12vIM zatImeM hue mahAkavi dhavala tathA nayasenakI hai| 13vIM zatomeM to varAMgacarita aura jaTAcArya kaviyoMke Adarza bana gaye the kyoMki pArzvapaMDita (1205 ), janna ( 1209), guNavarma ( 1230 ), kamalabhava (la. 1235 ) tathA mahAbalakavi ( 1254 ) ne isI zatIko gauravAnanvita kiyA thaa| mahattvako bAta to yaha hai ki varAMgacarita aura usake racayitAko 8vIM zatIke uttarArddhameM hI samasta bhArata tathA sampradAyoMmeM mAnyatA prApta ho cukI thii| kyA isa khyAti aura lokapriyatAko pAnemeM kucha bhI samaya na lagA hogA? / svAbhAvika to yahI hai ki usa prakAzana tathA gamanAgamanake sAdhana virala yugameM isa khyAtine paryApta samaya liyA ho| aisA pratIta hotA hai ki varAMgacarita apane DhaMgako sarvaprathama caturvarga samanvita dharmakathA thii| phalataH ise vizruta honemeM utanA adhika / samaya na lagA hogA jitanA ki usa yugameM laganA cAhie thA tathApi udyotanasUri taka pahu~canemeM ise kucha samaya avazya lgaa| hogA / udyotanasUrikA nirdeza to yaha bhI sUcita karatA hai ki AcArya raviSeNake sAmane bhI varAMgacarita thaa| AcArya jaTila // dvArA kisI pUrvavartIkA nirdeza na kiyA jAnA bhI isakA poSaka hai| barAMgacaritakI Adi-kAvyatA jahA~ usakI pratiSThAkA prasAra karatI hai vahIM yaha bhI kaThina kara detI hai ki ve kisake bAda hue hoMge / arthAt unake samayakI pUrvasImA durUha ho raha jAtI hai| granthameM Agata vyakti tathA puruSoMke nAmAdi bhI isa dizAmeM vizeSa sahAyaka nahIM haiM kyoMki jaina purANoMko itihAsa karanevAlA 'pArjITara' Aja bhI samayake garbha meM hai| varNya viSaya, vizeSakara tattva carcAoMke AdhArapara bhI balapUrvaka yaha nahIM kahA jA sakatA ki jaTAcAryane isa AcAryake isa tattvazAstrakA vizeSa rUpase anusaraNa kiyA hai| kyoMki samasta tatvazAstra upalabdha bho nahIM hai aura jo haiM ve pravAhapatita haiM / inameM Aye saiddhAntika tathA dArzanika vivecana itane sadRza haiM ki unake AdhArapara pUrvA-paratAkA nirNaya karanA vijJAna viruddha hai udAharaNArtha-varAMgacaritakA naya AdikA varNana yadi siddhasenase milatA-julatA hai to sAmAyikAdikA varNana dazabhaktise arthAt aura kundakundAcArya pUjyapAdase milatA hai| isI prakAra anekAntakA svarUpa samantabhadra sadRza hai, to tattvoMkA samasta vivecana umAsvAmise milatA hai| phalataH inake AdhArapara yadi jaTAcAryake samayakI pUrva sImA nizcita kI jAya to prathama zatI ( IsApUrva ) se lekara I0 7vIM zatI taka AvegA / yaha niSkarSa kisI nizcita samayakI ora na le jA kara saMzayako ho bddh'aayegaa| naya vivecana, athavA anekAnta / nirUpaNa athavA vratAdike lakSaNa athavA jJAnacaritrakI saphala sahagAmitA Adike nidarzana; ina sabakA mUlAdhAra kevalIkA vaha jJAna thA jo AcArya paramparAse calA A rahA thaa| tathA jisake AdhArapara AcAryoMne usa samaya apanI-apanI racanAeM kI thIM, hai jaba logoMke kSayopazama kSINa hone lage the / phalataH isake AdhArase, yadi tattat lekhakoM ke samayake anya sAkSo upalabdha hoM to yaha -e-HI-SHIDARSHeameapests reORIEScayAcAraAIRSARELI [11] Jain Education interational
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAGRA varAGga caritam R HTI-IMERatop arametersSATTHANI niSkarSa to nikAlA jA sakatA hai ki kisa paristhitise prerita hokara kisa AcAryane kisa mAnyatAkI vyAkhyAmeM kyA hai parivartana, parivarddhana athavA vargIkaraNa kiyA thA, kintu anya sAkSiyoMke abhAvameM unake hI balapara koI nizcaya nahIM kiyA jA sakatA hai| yataH 1-udyotanasurine varAMgacaritako padmacaritase pahile tathA jaTAcAryako raviSegase pahile rakhA hai, 2-varAMgacarita bhUmikA AcAryako prArambhika kRti hai jaisA ki usakI alaMkRta kavitA, vidvattApUrNa vivecana tathA siddhAnta-tattva carcA aura paurANika varNanoMse spaSTa hai ataeva jaTAcArya apanI kRtiko sarva vizrutiko svayaM bhI dekha sake hoMge arthAt unhoMne bahuta lambI Ayu pAyI hogI / 3-AcArya jinasena dvitIyane apane AdipurANako 8vIM zatIke anta athavA 9vIM zatIke prathama caraNameM prArambha kiyA thaa| ye ise apUrNa chor3akara hI svarga sidhAra gaye aura inake pradhAna ziSya zrI guNabhadrAcAryako use samApta karanA pdd'aa| arthAt AdipurANa AcArya jinasena (dvi0 ) ko bur3hApekI kRti thI / tathA inhoMne jaTAcAryako aise smaraNa kiyA hai mAno unheM inhoMne dekhA hI thA / 4-itanA hI nahIM inhoMne siddhasena, samantabhadra, yazobhadra, prabhAcandra aura zivakoTike bAda jaTAcAryakA smaraNa kiyA hai ataeva kahA jA sakatA hai ki zrI jaTAcAryakA samaya 7vIM zatIke Age nahIM lAyA jA sktaa| koppalakA zilAlekha bhI isI bAtakI puSTi karatA hai / isake viSayameM DaoN0 upAdhye' ne ThIka hI likhA hai ki AcAryazrIke samAdhimaraNake bahuta samaya bAda zrI cAvayyaM yAtrArtha koppana pahu~ce to unhoMne dekhA ki kAlAntarameM loga yaha bhUla ho jAyaMge ki jaTAcAryakA bhI yahA~ samAdhimaraNa huA thA / eka aise AcAryake mRtyu sthAnako loga bhUla jAya~ jisane apane upadezoM dvArA dezake kone-koneko prabuddha kiyA thA tathA dharmakathA likhaneke tIrthakA pravartana kiyA thaa| yaha bAta unheM bahuta khaTakI aura unhoMne lokazrutike AdhArapara usa sthAnapara AcAryazrIke caraNa saikar3oM varSa bAda khudavA diye| phalataH upalabdha sAkSiyoMke AdhArapara jaTAcAryakA samaya I0 ko sAtavIM zatIke Age le jAnA samucita na hogaa| jaTAcAryakA kavitva yathArtha to yahI hai ki jaTAcAryako svayaM yaha abhISTa na thA ki ve kaviyoM kI koTimeM rakhe jaayeN| yadi aisA na hotA vega apanI isa kRtiko 'cAroM varga samanvita dharmakathA' svayaM kyoM kahate ? tathA isake bahubhAgako siddhAnta aura tattva carcAse kyoM bhrte| caturtha sargakA karma prakaraNa, pAMcaveMkA loka-naraka varNana, chaThemeM tiryaJca yonikA vivecana, sAtaveMmeM bhogabhami, AThaveM meM karmabhUmi, naveMmeM svargaloka, dazameM mokSakA digdarzana, gyArahaveM ke prArambhameM mithyAtvoMkA prarUpaNa, pandrahaveM ke uttarArddhameM bAraha vratoMkA upadeza, bAisameM gRhasthAcArakA nirUpaNa, teisaveMko jinendra pratiSThA tathA pUjA, caubIsaveMkA paramata nirasana, paccIsaveMmeM jagat kartRtva, veda-brAhmaNa-vividha tIrthokI vyarthatA, chabbIsaveMkA dravyaguNa prakaraNa, pramANanaya vivecana, sattAisaveMkA triSaSThi zalAkA puruSa carita citraNa, aTThAisameM bAraha bhAvanA, tathA ikattIsaveMkA mahAvrata-samiti-gupti dhyAna AdikA vivecana ha spaSTa hI batAtA hai ki yaha grantha dharmakathA ho nahIM hai, apitu isakA bahubhAga dharmazAstra hI hai| aisA pratIta hotA hai ki siddhAMta aura nyAyazAstrase bhAganevAle sukumAra mati pAThakoMke lie hI AcAryane apanA adhyayana samApta hote hI yaha racanA kI thii| 1. saMskRta varAMgacaritakI bhUmikA, pR0 23 ( mA0 gra0 mA0, pu0 40) EIRELEASILADARIASIREDITORIERSITES Jain Education intemational For Privale & Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam yahI kAraNa hai ki prArambhika sargoM meM spaSTa, kavitvake Age darzana nahIM hote| isakA yaha tAtparya nahIM ki AgekI racanA mAdhurya, na sukumAra kalpanA, sajIva sAMgopAMga upamA, alaMkAra bahulatA tathA bhASAke pravAha tathA ojase hona hai, kyoMki, tattva vivecana aise nIrasa prakaraNameM bhI kaviko pratibhA tathA pAMDityake darzana hote hI haiN| ghaTanAoMke aise sajIva citraNa haiM ki unheM par3hate-par3hate mAnasa kSitijapara unakI jhA~ko ghUma jAtI hai| sadupadeza' to jaTAcAryako sahaja prakRti hai| jahA~ katipaya dRzya asvAbhAvikase / bhUmikA lagata lagate haiM vahIM yuddha, aTavI, Adike varNana itane maulika tathA sajIva hai ki ve vAlmIki aura vyAsakA smaraNa dilAte haiN| pratyeka vastukI sUkSmase sUkSma vigata denA aura dRzyoMkA tA~tA bA~dha denA bho varAMgacaritakArakI apanI vizeSatA hai / jaba ve caritra citraNa karate haiM to AvRtti, anuprAsa, AdikA bhI prayoga karate haiN| varAMgacaritakA jo mUlarUpa hameM prApta huA hai vaha itanA virUpita hai ki usake AdhArapara kavike kavitvako parakha karanA ucita na hogA / tathApi yaha kavikI asAdhAraNatA hai ki unakI pUrI kRtimeM prasAda aura pANDityakI puTa paryApta hai / ina AdhAroMpara unheM purANakAra mahAkavi kahanA anucita na hogaa| niraMkuzAH kavayaH saMskRtake yuganirmAtA mahAkaviyoMke samAna jaTAcAryane apanI racanAmeM jahA~ sarvatra vyAkaraNake pANDityakA paricaya diyA hai vahIM, kahIM-kahIM unako abahelA bhI kI hai| varAMgacaritameM Aye saMdhi-sthaloMkI samIkSA karanepara spaSTa ho jAtA hai ki jaTAcAryane pracalita saMdhi-niyamoMkA nirvAha kiyA hai| tathApi aise sthala bhI haiM jinheM dekhakara yaha samajhanA kaThina ho jAtA hai ki AcAryane kisa vyAkaraNakA pAlana kiyA hai / zrotrAlmanoke sthAnapara zrotAtmano (1-11), Adi sadRza aneka sthala haiN| AzcaryakI bAta to yaha hai ki chandake prathama evaM dvitIya tathA tRtIya evaM caturtha caraNoMke bIca meM bhI AcAryane saMdhi karaneko Avazyaka nahIM samajhA hai| aise sthaloMke viSayameM kahA jA sakatA hai ki yataH hastalikhita pratiyA~ bhRSTa haiM ataH yaha bhUla lipikane ko hai kintu 'naM ca iSTa sapata ( 8-39), syAdvAdaH khalu (16-81), Adi visaMdhi-sthaloMke viSayameM kyA kahA jAya / '.."mukSetra yajJo' ( 28-42), Adi to aise sthala haiM jinheM 'kusaMdhike sivA dUsare zabdoMse kahanA bhI zakya nahIM hai| - zabdarUpoMkI dRSTise bhI varAMgacaritra vaicitryapUrNa hai 'dhUpavahAzcagehAH' (1-25 ), 'jinendra geho' ( 21-30) Adi sthala yahI batAte haiM ki AcArya gRha, cUrNa, cakra, Adi, zabdoMko puMliGga ho mAnate the| prANa zabda nitya bahu vacanAnta hai kintu AcAryane isakI bhI avahelA ( 29-3-4 caraNa ) ko hai| 'nanAma svasAraH' 'tAsu gatoSu' Adi aise prayoga haiM jinheM kaviyoMko niraMkuzatAke sivA aura kyA kahA jAya / / dhAturUpoMne to zabda rUpoMke vaicitryako bhI mAta kara diyA hai| 'bhapayanti-asurA' 'viTAzcadhuH' kumAraM mRgayAmi, manajAstU prasavanti kSIramathAdadAti' Adi rUpoMko dekhakara yahI lagatA hai ki AcAryane saMskRta dhAtuoMke parasmai tathA Atmane [13] 1. sarga 11-66, 18-14, 65 tathA 119, 28-6, Adi / 2. sargameM varNana, 12 meM azva-pratiyogitA, vyAghra, gajapratiyogitA, Adi 13 meM nakrAsana, yakSI-parIkSA Adi / 1 3. 15 meM rAjavadhuoMkA upadeza, 22 meM rAniyoMko upadeza, 28 meM sAgarabuddhi pitA, Adiko upadeza / mawareneumsprese arera
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga bhUmikA pada vibhAgase bhI mukti lI hai| aisI sthitimeM sahAyaka pada tathA dhAturUpake antarAlameM zabda prakSepaNa aiso supracalita kavi mAnyatAko yahA~ samIkSA karanA piSTapeSaNa hI hogaa| 'dUtavarAnsasarja' mati saMnidadhyuH' 'svabandhu mitrAn ""juhuH', Adi prayoga pd| vyapalopase bhI adhika vaicitryapUrNa haiM / 'yatheSTamupabhoga parIpsayinyaH' 'vidhAtayanti samyakvaM' 'todayanti' 'caSayanti' Adi prayoga ne bhI apane sthAnapara kama vaicitrya pUrNa nahIM haiN| upasarga saMyogase pada parivartana saMskRti vyAkaraNako 'suprasiddha paddhati hai kintu AcAryane use bhI kAlidAsAdike samAna pada-dalita kiyA hai| saMjJA aura vizeSaNoMko bhAvavAcaka banA denA AcAryazrIko apano vizeSatA hai adRzya rUpa (14-20), gAdha ( 20-24), utsuka ( 22-76 ), nirAzraya ( 21-63 ), niramala ( 25-45), Adi dRSTAntoMko varAMgavaritameM bharamAra hai| isI prakAra kArakoMke prayoga, kRdanta rUpoM tathA taddhitAnta zabdoMke rUpa bhI vicitra haiN| sabase bar3I vicitratA yaha hai / ki jaTAcArya ne kucha aise zabdoMkA prayoga kiyA hai jinheM kaThora-saMskRta-sampradAyavAdI sahaja ho sahana nahIM kara sakate / udAharaNArtha vikasitake lie phulla ( 2.73 ), vRSabhake artha meM goNa ( 6-15), Adi zabda / maithuna, barkarA, addhA ( kAla ), AvahitA, sampadA, sAdana Adi prayoga spaSTa hI apanI prAkRta athavA prAntIya bhASAse utpattikA smaraNa dilAte haiN| kaThora saMskRtavAdI ina saba prayogoMko kaviko niraMkuzatA ho kheNge| para merI dRSTise ye prayoga saMskRtake itihAsake 'mAila sTona' haiN| ye batAte haiM ki 'prakRtistu saMskRtam' mAnyatA veda-brAhmaNako sarvoparitAke samAna bhASA jagatmeM saMskRtakI sarvoparitAko sthApanAke lie gar3hA gayA thaa| vAstavameM prakRti prAkRta ho hai usakA manuSyakRta atibaddha rUpa saMskRta hai| isIlie kAvya yugake mahApuruSa jaTAcAryane saMbhavataH isake jIvita rUpako hI apanAyA hai| yadi aisA unheM abhISTa na hotA to ve tattat bhASAoMke zabda tathA sarala zabdadhAtu rUpAdiko itanA na apanAte / kevala chandoMko mAtrA saMkhyA Thoka rakhane ke lie hI itanA bar3A kavi vyApaka rUpase vyAkaraNa niyamoMko icchAnusAra DhAle yaha saMbhava nahIM pratIta hotaa| jaTAcAryako kRtiyA~ varAMgacaritake sivA aba taka AcArya jaTAsiMhanandiko dUsaro kRti sunanemeM nahIM Ayo hai / yadi yaha satya hai ki varAMgacarita AcAryakI aprauDhAvasthAkI kRti hai to unhoMne anya grantha avazya race hoMge, jaisA ki uttarakAlIna kaviyoMke sasammAna / smaraNa aura sambodhanoMse spaSTa hai / isako puSTi yogondra-racita amRtAzItimeM Aye nimna zlokase bhI hotI hai"jaTAsiMhanadyAcArya vRttam tAvata kriyA: pravartante yAvad dvaitasya gocaram / advaye niSkale prApte niSkriyasya kUtaH kriyA / " __ yataH isa zlokakI zailI ( sApekSa padoMkA prayoga ) jaTAcAryako ho pratIta hotI hai tathA yaha varAMga-caritameM nahIM AyA hai ataH spaSTa hai ki yaha padya yogIndrAcAryane AcArya jaTAsiMhanandike usa granthase liyA hogA jo Aja lupta hai| jaTAcAryakA jainasiddhAnta pANDitya amRtAzItimeM uddhRta ukta padyase bhAsita hotA hai tathA varAMgacaritake dharmazAstramaya varNanoMse spaSTa ho jAtA hai ki [14]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam FAAAAAAA jaTAcArya jainasiddhAntake pragAr3ha paMDita the / jaba varAMgacaritake cauthe sarga meM pahuMcate haiM to yaha dhyAna hI nahIM rahatA ki kisI kAvya-1 ko dekha rahe haiM apitu aisA pratIta hotA hai ki dharmazAstrakA adhyayana cala rahA hai| DaoN0 upAdhyene ThIka ho anumAna kiyA hai / ki AcArya gRddhapicchake tatvArthasUtrako hI sukumAramati pAThakoMke sAmane rakhaneke lie AcAryane varAMgacaritakI sRSTi kI hogii| jaina siddhAntakA koI bhI aisA siddhAnta nahIM hai jisakA AcAryane varAMgacaritameM pratipAdana na kiyA ho| gRhasthAcArase lekara 1 bhUmikA dhyAna paryanta sabhI bAtoMkA sAMgopAMga varNana isa granthameM upalabdha hai| jaTAcArya kI dRSTimeM kAvya 'akalyANake vinAza' tathA 'turanta vairAgya aura nirvANake lie'2 hI thaa| AcAryane dekhA hogA ki logoMkI pravRtti dharmazAstroMke svAdhyAyase haTatI jAtI hai| vAlmokikI rAmAyaNAdi aise kAvya granthoMkI ora bar3ha rahI hai| unheM to lokakalyANa ho abhISTa thA phalataH unhoMne ratnatraya svarUpa arhaddharmake jJAna tathA AcaraNake lie yaha dharmakathA ( mahAkAvya ) raca ddaalii| yahI kAraNa hai ki varNya viSayoMkA krama tathA kahIM-kahIM padyoMkA bhAva sahaja hI sUtrakAra tathA unake sUtroM ko spaSTa samatAmaya dikhatA hai| AcAryane isa bAtakA pUrA dhyAna rakhA hai ki koI maulika carcA chUTa na jAya yahI kAraNa hai ki cauthese dazaveM sarga taka gatiyoMkA varNana kara cukanepara unhoMne dekhA ki isa sabake mUla hetu samyaktva-mithyAtvakA svarUpa to raha gyaa| phira kyA thA gyArahaveM sargake prArambhameM yuvarAjake dvArA prazna kiyA jAtA hai aura saMsAra tathA mokSake mahAkAraNa rUpase ina donoMkA nirUpaNa ho jAtA hai| tathya to yaha hai ki saidvAntika tathA dArzanika carcAoMke kAraNa hI isa Adi mahAkAvya meM bhASA pravAha, sukumArakalpanA, alaMkAra bahulatA Adiko usa mAtrAmeM nahIM pAte jisa mAtrAmeM unakA prArambha huA thA, athavA kAlidAsAdike mahAkAvyoMmeM pAyI jAtI hai / yaha to jaTAcAryakI lokottara pratibhA thI jisake balapara ve tattvacarcA aise nIrasa viSayako lekara bhI apanI kRtikI kAvyarUpatAko bhI akSuNNa rakha ske| siddhAntake samAna AcAryakA nyAyazAstrakA jJAna bhI vizAla thaa| AcAryake isa jJAnakA upayoga jaina-siddhAntakI mala mAnyatA karmavAdakI pratiSThAmeM huA hai / antaraMga tathA bahiraMga parAdhInatAke kAraNa kartRtvavAdapara unakA mukhya AkramaNa hai| unhoMne kAlavAda, daivavAda, grahavAda, niyogavAda, niyativAda, puruSavAda, IzvaravAda, Adi samasta vikalpoMko uThAkara inakA bar3e saundaryake sAtha akATya yuktiyoM dvArA parihAra kiyA hai| inake ekAnta svarUpakA pratipAdana karate hue inako pratyakSavAdhita siddha kiyA hai / balivAdakA citraNa karate hue jaTAcArya kahate haiM ki vaha bali kyA phala degI jo ArAdhya devoMmeM pAsa jAneke pahile hI kAkAdi pakSiyoM dvArA khA lI jAtI hai| aura pahu~cato bhI ho to vaha deva kyA karegA jo bheMTake lie lAlAyita rahatA hai| 'samaya hI pratyeka vastukA balAbala' karatA hai to saMsArake kAryoMmeM itanI adhika avyavasthA tathA AkasmikatA kyoM hai ? yadi anukUla pratikUla graha hI logoMke zubha tathA azubhako karate haiM to yaha sabase bar3I vaJcanA hai kyoMki bhale-bureke anya pratyakSa hetu dekhane meM Ate hI haiM / itanA hI nahIM svayaM sUrya tathA candramA apane sajAtIya rAhu tathA ketuke dvArA kyoM grase jAte haiM aura [15] 1. varAMgacaritakI bhUmikA, pR0 20 / 2. "kAvyaM".."zibetara kSataye / sadyaH parinivRtaye // " ( kaavyprkaash)| Jain Education intemational
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga bhUmikA caritam vipattimeM paDate haiM ? svabhAva hI sabakA kartA-dhartA hai yaha mAnyatA bhI nahIM TikatI kyoMki sAkSAt duSTa sAMsArika ghaTanAeM isake viruddha haiM / niyatikI jagata-kAraNatA bhI pratyakSa tathA tarkase bAdhita hai / yadi nirlepa puruSa saMsArakA kAraNa hai to puNya kArya kisa meM lie karaNIya haiM ? Izvara saMsArakA kAraNa hai yaha mAnyatA tarkako kasauTIpara nahIM ttiktii| zUnyavAdakA parihAsa karate hue AcArya kahate haiM ki "jaba vijJapnikA ho zUnya ( niSedha ) ho jAyagI taba kisake dvArA, kyA aura kauna jaanegaa|" isake sivA zUnyavAda AtmabAdhita ho hai / pratItyasiddhi bhI aisI avasthAmeM koI sahAyatA nahIM kara sakatI hai| isa prakArase samasta ekAntoM (naya dRSTiyoM) kA nirasana karake anta meM AcArya kahate haiM ki anekAntavAda dvArA hI tattva vyavasthA hotI hai kyoMki vaha sApekSavAdapara Azrita hai / tathA isa saMsArakA na koI karatA hai aura na koI dharatA hai SaD dravyamaya yaha apane karmoMse prerita svayameva calatA hai| janmanA varNa tathA gotra vyavasthApara bhI jaTAcAryane ghora prahAra kiyA hai| janmanA brAhmaNa honeke hI kAraNa pUjya purohitoMkI carcA karate hue unhoMne eka bANase do lakSyoM ( janmanA varNavyavasthA tathA yajJa yAgAdikoM) kA bhedana kiyA hai| hiMsAko nindA karate hue ve kahate haiM ki yadi yajJameM bali kiyA gayA pazu svarga jAtA hai yaha satya hai to svargAdike lie lAlAyita purohita apane svajanoMkI bali kyoM nahIM karate ? yadi himAmaya yajJoMke kartA svarga jAte haiM to naraka kauna jAyagA? isake bAda ve purudeva prokta havyAdikA nirUpaNa karate haiN| vaidika nidarzana dekara hI ve pUchate haiM-yadi eka brAhmaNakI virAdhanAke kAraNa kururAjAko naraka jAnA par3A to aneka pazuoMkA vyAghAta karanevAlA yAjJika kyoM naraka na jAyagA? isI prasaMgavaza ve brAhmaNatvako bhI khabara lete haiM / kahate haiM yadi brAhma teja sarvopari hai to brAhmaNa rAjadvArake cakkara kyoM kATate haiM ? rAjAzrayameM hI apane Apako kRta-kRtya kyoM mAnate haiM ? yadi jJAna, cAritra tathA anya guNoMkA abhAva brAhmaNakI avajJAkA kAraNa hai to janma brAhmaNatvakA pratiSThApaka kaise huaa| isake bAda ve vyAsa, Adi aneka RSiyoMko ginAte haiM jinhoMne apanI sAdhanAke balapara brAhma tejako prApta kiyA thaa| gaMgA tathA bhISmako carcA karake unhoMne loka-mUr3hatAoMkA bhI nirAkaraNa kara diyA hai| tIrthokI tIrthatA mahApuruSoMkI sAdhanAke kAraNa hai, sthAnameM guNa nahIM hai yaha siddha karate hue unhoMne jinendradevako Apta siddha kiyA hai| asaMbhava nahIM ki AcAryane kisI nyAya-granthakA bhI nirmANa kiyA ho / jaTAcAryake pUrvagAmI yadyapi Aja taka yahI pracalana hai ki AcArya raviSeNane padmacaritakI racanA varAMgacaritase pahile kI hogI tathApi aise koI bhI pramANa sAmane nahIM Aye haiM jinake AdhArapara nizcita rUpase isa kalpanAko siddha kiyA jA ske| varAMgacaritake prArambhika bhAgako dekhanepara to isake viparIta dizAmeM kalpanA daur3ane lagatI hai| jaba ki apane pUrvavartI lekhakoM tathA granthoMke smaraNakI kAvya paramparA thI taba jaTAcAryane ho kyoM eka bhI pUrvavartIkA smaraNa nahIM kiyA hai ? yaha zaMkA unmastaka hokara khar3I ho jAtI hai / sAMgopAMga Adya-maMgala karanevAle jaTAcArya kyA aisI bhUla kara sakate the ki unake pahile koI khyAta granthakAra ho cuke hoM aura ve unakA smaraNa bhI na kreN| kuvalayamAlAkA nirdeza to yahI siddha karatA hai ki jaTAcArya Adya mahAkavi the aura SAMAGEmasyAmArAHISAUTHORE Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA varAMgacarita Adya-mahAkAvya thA / harivaMza purANakA nirdeza yadyapi raviSeNAcAryakI kAvyamayI mUrtiko barAMgacaritase pahile rakhatA A hai tathApi isake ho AdhArapara pUrvAparatAkA nirNaya de denA zIghrakAritA hogI, kyoM udyotanasUri hI nahIM, AcArya jinasena (dvitIya ) kI dRSTi meM bhI jaTAcArya prathama mahAkavi the| padmacarita tathA varAMgacaritake nAmoMko sadRzatA, udyotanasUri dvArA pahile 'jaDila' kA smaraNa phira raviSeNakA nirdeza AcArya jinasena prathama dvArA eka hI sAtha sA padmacarita tathA varAMgacaritakA / mahimAgAna tathA jinasena dvitIya dvArA kevala jaTAcAryakA saMstavana yahI saMketa karatA hai ki varAMgacarita prathama mahAkAvya thaa| caritam maMtrivara cAmuNDarAya Adike nirdeza bhI isI niSkarSakA saMketa karate haiN| apabhraMza harivaMza purAgakA nirdeza yadyapi isa kramase nahIM, hai nathApi isameM kAlakramakA khyAla karake grantha tathA granthakAroMke nAma diye hoM aisI bAta bhI nahIM hai| kyoMki yaha raviSeNake / padmacaritake sAtha-sAtha jinasena prathamake harivaMzakA bhI varAMgacarita aura jaTilamunise pahile ullekha karatA hai| dezo bhASAke - kaviyoMke nirdezoMke dvArA bhI isI mAnyatAkA samarthana hotA hai kyoMki unameM kevala jaTAsiMhanandike stotAoMkA hI bahumata hai| / padmacarita jahA~ vistRta maMgalAcaraNa karatA hai vahIM vaha bhI apane pUrvavartiyoMke viSayameM sarvathA mauna hai| saubhAgyase raviSeNAcAryane apanI kRtike anta meM samaya de diyA hai ataeva unakA samaya nizcita hai kintu varAMgacarita samayake viSayameM koI bhI sabala saMketa nahIM detA hai phalataH ina donoM purANa granthoMke AdimeM pUrvavartI granthakAroMkA anirdeza tathA uttaravartI udyotanasUri, jinasenAcArya prathama tathA dvitIya Adike nirdezoMke AdhArapara yahI kalpanA hotI hai ki jaina-kavi paramparAmeM jaTAcArya Adi puruSa / rahe hoNge| jaTAcAryake sahagAmI varAMga-caritake vastu tathA varNana Adiko dekhanepara patA calatA hai ki jaTAcAryane susaMyata jIvanakA upadeza diyA hai| isa saMyata jIvanako prANa pratiSThA karate hue jaTAcAryane jainAcAra-vicArakA upadeza diyA hai| isalie jaina pAribhASika zabdoMkA bahulatAse prayoga karake apane kAvyako saMskRtajJoMke lie bhI zramasAdhya banA diyA hai| saMsArakI anityatA, dharmakI zreSThatA, manuSya janmakI durlabhatA dharma-artha-kAmAdikA 'parasparAvirodhena' kevana AcAryake mukhya viSaya haiN| ina saba bAtoMko dRSTimeM rkhte| hue jaba hama azvaghoSakI kRtiyoMko dekhate haiM to donoMkI samatA 'hAthakA A~valA' ho jAtI hai / azvaghoSane bhI tyAga maya jIvana-g kA upadeza diyA hai isake lie unhoMne bauddha AcAra-vicArakA pratipAdana kiyA hai| inakI kRtiyoMmeM bhI bauddha pAribhASika pdoN|| kI bharamAra hai aura ve vidvajana saMvedya haiN| 'caturArya satyoM kA pratipAdana inakA thI mukhya viSaya hai| isake sivA azvaghoSakI / kRtikA nAma buddhacarita to jaTAcAryako inake ati nikaTa lA detA hai kyoMki inakI kRtikA nAma bhI varAMga carita hai| veda brAhmaNakI sarvoparitAke samAna saMskRtako zreSThatAko azvaghoSane bho nahIM mAnA hai| inake saundarananda tathA buddhacaritameM vyAkaraNa / viSayaka vaicitrya jaTAcAryake ho samAna haiN| cono yAtro hvenasAMga dvArA usa yugameM dakSiNa-bhAratameM bauddhadharmako phalatA phUlatA likhanA yaha niSkarSa nikAlaneke lie bAdhya karatA ki jaTAcAryane zAyada azvaghoSako kRtiyA~ dekhI hoNgii| yadi hvenasAMgake vivaraNameM vaha dRSTi na hotI jo eka ati zraddhAlu dhArmika yAtrIkI hotI hai| tathA azvaghoSako kRtiyoMkI pratiyA~ dakSiNabhAratameM bhI milIM hotI to yaha kalpanA kucha AdhAra ho sakatI thii| saMyogakI bAta hai ki aba taka jitanI bhI pratiyA~ azvaghoSa [17]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra bhUmikA caritam / ke granthoMkI milI haiM ve sabakI saba uttara bhAratameM hI milI haiN| isake sivA jaTAcArya dvArA pAlo gayoM kAvya-paramparAeM jaina A / kavi-mArgameM bahuta pahilese calI A rahI thii| isalie yaha kahanA kaThina hai ki jaTAcAryane inake lie azvaghoSase preraNA pAyI hogii| itanA nirvivAda hai ki usa yugameM dhArmika kaTTaratA aisI nahIM thI jaiso ki madhyayugameM thii| yahI kAraNa hai ki jaTAcArya / ne paryApta dRSTAnta vaidika puruSoMke ho diye haiN| usa yugameM jar3atA nahIM a'yo tho phalataH pArasparika AdAna-pradAna unmukta rUpase / calatA thaa| yaha prathA vividhatAmeM ekatA aura ekatAmeM vividhatAkA sarvottama nidarzana hai| jaTAcAryake anugAmI jaTAcAryake samayakI carcAke prasaMgase dekhA hai ki samayako dRSTise AcArya raviSeNakA padmacarita hI varAMga-caritase pahilekA mAnA jAtA hai / isake sivA jaina-sAhityameM aba taka koI anya racanA sunane dekhane meM nahIM AyI hai jise isase adhika prAcIna kahA jA sake / / yataH padmacarita 677 I0 meM pUrNa huA thA ataH isake bAdake samasta granthoMko isa pracalanake anusAra bhI varAMga caritakA anuja kahA jA sakatA hai / jinasena dvitIya (la0868 I0 prathama mahAkavi haiM jinapara jaTAcAryakI spaSTa chApa hai| AdipurANameM datta kathAke sAta aMga anAyAsa hI varAMgacaritake prathama sargake zlokoMkI smRti dilAte haiM / AcArya jinasena dvArA prarUpita vaktAkA svarUpa sahaja hI varAMgacarita kI pUrva-kalpanA karAtA hai / tathA zrotA athavA zrAvakoMke bheda donoMmeM sarvathA sadRza haiN| somadevAcArya ( 959 I0) dUsare kavi haiM jinako kRti' spaSTa rUpase varAMgacaritako pUrvavartitAko puSTa karatI hai, yadyapi unhoMne 'bhavati cAtra zlokaH' rUpase varAMgacaritake paMcama sargake 173veM zlokako uddhRta kiyA hai| maryAdA-mantro cAmuNDarAyane bhI varAMgacaritako apanA Adarza mAnA thaa| yahI kAraNa hai ki ve kathAke aMgoMko jaTAcAryake hI anusAra dete haiN| antara kevala itanA hai ki inhoMne gadya meM diye haiN| aura somadevAcAryake samAna zrotAke bhedoMko batAneke lie "jaTA siMha nadyAcAryara vRtta'likhakara barAMgacaritakA zloka hI uddhRta kara diyA hai| kintu ina katipaya uddharaNoMke balapara saralatAse yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki jaTAcAryane apane paravartiyoMpara paryApta prabhAva DAlA hai| kyoMki anya aneka granthAkAroMne bar3e sammAnapUrvaka jaTAcArya athavA unakI kRtiko smaraNa karake bhI usameMse kucha nahIM liyA hai isa tarkako mahattva deneke pahile yaha bhI vicAraNIya hai ki saMskRti kavi-mArgameM maulikatA pradhAna guNa thaa| lakSaNa zAstroM takameM yaha prazaMsanIya mAnA jAtA thA ki adhikAMza nidarzana bhI nijanirmita hoN| yahI kAraNa hai ki saMskRta mahAkaviyoMne pUrvavartI kaviyoMkI kalpanA, alaMkAra, padavinyAsAdiko kamase kama * apanI kRtiyoMmeM liyA hai| isake sivA varAMgacarita aisA dharmazAstra maya mahAkAvya anya kisI uttara kAlavartI kavine racA bhI nahIM hai| yahI kAraNa hai ki uttarakAlavI jaina purANoM tathA mahAkAvyoMmeM varAMgacaritakA sAkSAt prabhAva bahulatAse dRSTigocara / nahIM hotA hai| 1. yazastilaka cammU, saptama AzvAsa, pR0 332 / 2. "mRtsAriNI mahiSa haMsa zukasvabhAvA mArjArakaMka mazakAja jalaka sAmyAH / sacchidra kumbha pazu sarpa zilopamAnAste zrAvakA bhuvi caturdazadhA bhavanti // " [varAMgacarita, sarga 1, zloka 15] [18]
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam jaTAcArya ke samayako dhArmika-sAmAjika avasthA varAMgacaritake 15, 16 Adi sargoM meM vizAla jina mandiroMkA varNana hai / ve kitane zrI sampanna the isakA bhI vizeSa citraNa AcArya ne kiyA hai| unameM hIrA, mANika, nIlama Adiko mUrtiyA~ thIM / AcAryane unakI bhittiyoMpara bane paurANika citroM kA ullekha kiyA hai / parvoke samaya kisa saja-dhajake sAtha mahAmaha Adi vahA~ hote the yaha varNana pAThakako romAJcita kara detA hai| kyA strI kyA puruSa donoM hI adhikase adhika pUjA, svAdhyAya, dAnAdi karate the| itanA hI nahIM maMdiroM ko grAma taka lagAye jAte the / tAtparya yaha ki varNanase aisA lagatA hai ki AcArya usa samayakA varNana kara rahe haiM jaba dakSiNameM jainadharma utkarSakI carama sImApara thaa| itanA ho nahIM anya dharmokI saMbhavata vaisI sthiti nahIM thI anyathA 24veM tathA sarga meM AcArya afe matoMpara isa prakAra AkramaNa na krte| jainetara devatAoMkA nirAkaraNa vaidika yAgAdi tathA purohitoMke vidhi vidhAnoM kA khaNDana tathA brAhmaNa pradhAna samAjakA virodha spaSTa batAtA hai ki zaivAdi matoMkI isa samaya utanI acchI avasthA nahIM thI jitanI jaina dharma tathA jainAcAryoMko thii| yahI kAraNa hai ki unhoMne brAhmaNapara bar3e-bar3e vyaGgaya kiye haiM ve kahate haiM ki brAhmaNa rAjasabhA se nikAla diye jAte haiM to kruddha hote haiM kintu unakA krodha yA zApa vyartha ho jAtA hai / isa kathanase spaSTa hai ki usa samaya brAhmaNoMko rAjAzraya prApta nahIM thaa| aura asaMbhava nahIM ki jaTAcAryake dezameM sarvatra jainadharmako jaya tho| ApAtataH hamArA dhyAna 7vIM 8vIM zatIke karNATakake itihAsakI ora jAtA hai / prAcIna bhAratIya itihAsa ke pravAha parivartanakA prabala sAkSI pulikezI dvitIyakA 'aihola zilAlekha " aise hI samaya meM aMkita kiyA gayA thA jaba dakSiNa bhArata "jayati bhagavAjjinendro " se gUMja rahA thaa| yaha lekha gata zaka saMvat 556 ( 634-5 ( I0 ) meM aMkita kiyA gayA thA jaisAki vahA~ datta bhAratavArase 3735 varSaM vItanepara' nirdezase spaSTa hai / isa zilAlekha ke vidvAn sampAdaka kolahorna ise sAhityika dRSTise bhI adhika mahatvapUrNa mAnate haiM ve likhate haiM-"saiMtosavIM paMktikA varNana zilAlekha ke kaviko kAlidAsa aura bhavabhUtikI zreNI meM baiThAtA hai, nizcita ho yaha atizayokti hai| kintu merI dRSTi se yaha zilAlekha kavi ko sabhA paNDitoM tathA prazastikAroMkI prathama paMkti meM baiThA detA hai| ravikIrti alaMkAra zAstra ke niyamoMke paNDita haiM aura sacce dAkSiNAtya ke samAna katipaya utprekSAoM meM sarvopari haiN| " padmacarita ke anta meM datta samayakA nirdeza bhI isI ke Asa pAsa hai / phalataH anAyAsa hI Adhe nAmakA sAmya yaha kalpanA utpanna karatA hai ki aihola lekhake kavi ravikIrti aura padmacarita ke yazasvI racayitA raviSeNameM koI sambandha to na thA ? kyoMki padma ( rAma ) carita aisA mahApurANa sahaja ho inheM kAlidAsa 1. cAlukya ( vAtApI ) pulakezI dvitIyakA aihola zilAlekha, prathama paMkti ( epIgrAkriyA iNDikA, bhA0 8, pR0 4 ) / 2. "trizatsu trisahasreSu bhAratAdAhavAdita' / saptAbda zata yukteSu zagateSvabdeSu paJcasu / " 3. epIgrAphiyA iNDikA, bhA0 8, pR0 3 / 4. padmacarita, khaNDa 3, parva 123, zlo0 181, pR0 445 / For Private Personal Use Only [ E. I. vol. viii, P7.] bhUmikA [19]
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam aura bhavabhUtikI zreNI meM baiThA de sakatA hai| jo bhI ho itanA nirvivAda hai ki sAtavIM zatIke madhya meM jainadharmako dakSiNa bhAratake kanArImaNDalameM pramukhatA prApta thii| pallava siMhavarmana ( 436 I0 ) ke rAjyArohaNase lekara kalyANI cAlukya tela dvitIya dvArA rASTrakUToMke pAna (973 I0 ) paryantakA aisA yuga hai jaba antarA antarA jainadharmaM ko bhI rAjadharmaM honekA saubhAgya prApta rahA hai| pallavavaMza ke saMsthApaka yadyapi siMhavarmana the tathApi isake vAstavika pratiSThApaka siMhaviSNu the| ye IsAkI chaThI zatI ke uttarArddha meM hue haiN| inake putra mahendravarmana prathama jaba siMhAsanapara baiThe to inakA cAlukyoMke sAtha vaha saMgharSa calA jo ki inake uttarAdhikAriyoM ke lie paitRka dena ho gayA thA / aihola zilAlekha kahatA hai ki 'pallavapati ( mahendravarmana pra0 ) ke pratApako pulakezI dvitIya ne apanI senAko dhUlase Achanna karake prAkArAntarita kara diyA thA / " puSpabhUti vaMzameM jAta uttara bhArata cakravartI harSako 'vigalita harSa'' karanevAle pulakezIke lie yaha sAdhAraNa sI hI bAta rahI hogI / kintu isane pallava- cAlukya vairako baddhamUlakara diyA thA / pallava lekha batAte haiM ki narasiMhavarmana prathamane aneka yuddhoM meM pulakezI dvitIyako harAkara apane pitAko parAjayakA pratizodha kiyA thaa| phalataH cAlukya vikramAditya prathamako nRsiMhake vaMzakA vinAza karake kAJcIpara adhikAra karanA par3A thaa| isa AkramaNase bhI pallava hatotsAha nahIM hue the ora 8vIM zatI ke pUrvArddhameM vikramAditya dvitIyake ghora prahAra pallavazaktiko jarjarita kara sake the| pariNAma yaha huA dakSiNase coloMke bhI prahAra honepara pallava zakti 9vIM zatI ke sAtha samApta ho gayI thI / kintu pallavakAlameM kAJco jainoMkA pramukha kendra thii| AcArya samantadra, bhaTTAkalaMka Adi pramukha jaina naiyAyikoMne kAJca gauravakI zrIvRddhikI thI / kAJcIke bhagnAvazeSoMmeM viSNukAMcI aura zivakAMcIke samAna jinakAJcI (niruparuttikum ) bhI upalabdha hai / yaha zaiva aura vaiSNava bhagnAvazeSoMse dUra hI nahIM hai apitu adhikatara jIrNa zIrNa bhI hai| isakI avasthA isa bAta kA saMketa karatI hai ki vaiSNavoM aura zaivoMke pahile isa pradezane jainoM kI pramukhatA dekhI hogI / itihAsa batAtA hai ki pAMDyoMdvArA prArabdha zaiva-balAtkAra coloMke samayameM calatA rahA thaa| phalataH Aditya cola dvArA aparAjita pallavakA mUloccheda ho jAne ke bAda jaina saMskRtike pratIka asaMkhya jaina mandirAdi coloMke dhArmika unmAdake zikAra na bane hoM yaha asaMbhava hai / agaNita bhagnAvazeSa yahI kaha rahe haiM ki hameM cInI yAtrI hvenasAMgane isa draviDa aura mAlakUTa bhUmimeM khar3A dekhA thA / cAlukya kAla meM AcArya ravikIrti dvArA megutimeM jinendra bhavanakA nirmANa spaSTa batAtA hai ki pallavoMke samAna 1. aihola zilAlekha, zloka 29 2. aihola zilAlekha, zloka 23 ( e0 I0 bhA0 8, pR0 6 ) 3. ghATarakRta hvenasAMgakI yAtrA, ( khaM0 2, pR0 226-9 ) 4. tasyAmbudhitraya nivAritazAsanasya satyAzrayasya paramAptavatA prasAdam / zailajinendrabhavanaM bhavanaMmahimnAnniramApitaM matimatA ravikItinedam / / [35] bhUmikA [20]
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam dvArA jayazrIke grAhotA mahA bhUmikA " arthAt cAlukyoM dvArA vidhAna, inake vya vAtApIke cAlukyoMke rAjyakAlameM bhI jainadharmako rAjAzraya prApta thaa| isIlie mUlavalli, Adi aneka grAma isa mandirako bhukti rUpase lagAye gaye the| itanA hI nahIM isa vaMzake uttarakAlIna rAjAoMne jainasaMghoMko bhI bhUdAna kiyA thaa|' antarIpa kSetrameM bhI isa yugameM jainadharmako kevala rAjAzraya hI prApta na thA apitu vaha katipaya rAjyoMkA Azraya bhI thaa| vanavAsIke kadambakula aura gaMgAvADIkA gaMgavaMza isa tathyake jvalanta sAkSI haiM / aihola zilAlekha batAtA hai "yuddha parAkramake dvArA jayazrIke grAhotA mahA tejasvI rAjAoMke lie mattagaja samAna jisane ( pulakezIne ) sahasA ho kadamboM rUpI kadamba vRkSoMke samUhako azeSa rUpase naSTa kara diyA thaa|" arthAt cAlukyoM dvArA padadalita banavAsIkI rajyalakSmI kadamboMko chor3akara calI gayI thii| tathApi "jaina mandiroMkI samunnata avasthA unameM hone vAle pUjanavidhAna, inake vyayako calAneke lie diye gye| rAjAoMke udAra dAna, yaha siddha karate haiM ki kadamba sAmrAjyameM jainadharma lokapriya dharma thA tathA aise nAgarika paryApta saMkhyAmeM the| jo zrI 1008 jinendradeva kI pUjA karate the| isa yugameM jainadharma zaivasampradAyakA sabala pratidvandrI ho gayA thaa| tathA kadamba A kAlameM nirvAdha gatise phailatA jA rahA thaa|"3 ye udgAra varAMgacaritake 22-23 veM sargoMke jinamaha varNanakI pratidhvanise pratIta hote haiM / jainAcArya siMhanandiko sahAyatAse pratiSThApita gaMgavADIke gaMgavaMzakA to kahanA hI kyA hai| isa vaMzake vartamAna kuladharoMpara Aja bhI maryAdA-maMtrI cAmuNDarAyakI mahattvAkAMkSA hIna svAmi parAyaNatA tathA dhArmikatAkI chApa hai| yahAM aneka bhaTTArakoMkI gaddiyAM to haiM hI; zrI 1008 gommaTezake mahAmastakAbhiSekameM prathama kalaza bhI rAjyakA hI hotA hai| AThavIM sadIMke madhya ( I0 753 ke lagabhaga ) vAtApIke cAlukya vikramAditya ( dvi0 ) ke putra tathA uttarAdhikArIko parAjita karake dantidurgane naye karanATa-mahArASTra rAjyakA nirmANa kiyA thA jo rASTrakuTa nAmase itihAsameM amara hai / isa vaMzake rAjyakAlameM jainadharma ko rAjadharma honekA saubhAgya prApta thaa| samasta dakSiNa bhAratameM phaile jaina mandiroMke khaNDahara athavA itara dharmAyatanoMmeM parivartita jainAyatana ye batalAte haiM ki jaTAcAryane jina vizAla jina bhavanAdikA varNana kiyA hai ve kevala kavikI kalpanA hI na the / jaTAcArya dvArA diyA gayA horA, mANika, nIlama AdikI jinamUrtiyAM banavAnekA upadeza bhI dakSiNameM bahulatAse kAryAnvita huA thaa| isakI sAkSI maDabidareke jinamandira Aja bhI de rahe haiN| paurANika ghaTanAoMko dIvAloM tathA chatoM para citrita karanA athavA aMkita karaneke jaTAcArya ke varNanako parachAMyI halIvIDa, maDavidureAdike mandiroMmeM Aja bhI spaSTa jhalakatI hai| anya varAMgacarita varddhamAna kavikA varAMgacarita"-jaTAcAryake samayakA vicAra karate samaya dekhA hai ki 13vIM zatI takake granthakAroMne vividha rUpase jaTAsiMhanandikA smaraNa kiyA hai| isake bAda ke granthakAroMkA unake viSayameM mauna khaTakatA hai AcAryake anugAmiyoMkA zodhaka jaba kAraNakI khoja karatA hai to use eka aisA saMskRta varAMgacarita milatA hai jise racayitA svayaM 'saMkSipya / 1. sTaDIja ina sAutha iNDiyana jainijma, pR0111 / -(e0 iM0, bhA 8, pR07) 2. aihola zilAlekha, zlo0 17, e0 I0, ( bhA0 8, pR0 5) / 3. more kRta kadambakula, pR0 35 tathA 252 / 4. DA0 Altekara kRta rASTrakUTas, pR0| 5. sarAThI anuvAda / sahita san 1927meM paM0 jinadAsa, zolApura dvArA saMpAdita / [21] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA ALALITARADAS saiva varNyate' kahakara prastuta karate haiM ! isameM kathA-vastu jyoM kI tyoM hai| kevala dhArmika vivecanoMmeM lAghava kiyA gayA hai| isake nirmAtA 'mUlasaMgha, balAtkaragaNa, bhAratIgacchameM utpanna paravAdi-dantipaJcAnana varddhamAna' haiM / DA. upAdhyeke matase aba taka do varddhamAna prakAzameM Aye haiM prathama haiM nyAyadIpikAkAra dharmabhUSaNake guru tathA dUsare humaca zilAlekhake racayitA vardhamAna haiM / in| barAGga donoMkA samaya terahavIM zatIse pahile le jAnA azakya hai| ataH yaha kahanA anucita na hogA ki varddhamAnakA varAMgacarita saralatara paritam ! honeke kAraNa pracArameM A gayA hogA aura svAdhyAyI jaTAcAryake mUla, varAMgacaritase dUra ho gaye hoNge| kannaDa varAMgacarita'-saMskRta kaviyoM ke samAna dakSiNI bhASAoMke kaviyoMkA mauna bhI gharaNi paMDitake varAMgacaritake kAraNa huA hogaa| isake lekhaka viSNuvarddhanapurake nivAsI the tathA I0 1650 ke lagabhaga hue the| inhoMne apane pUrvavartI granthakAroMkA smaraNa karate hue eka varddhamAna yatikA bhI ullekha kiyA hai| ataH DA. upAdhyekA anumAna ThIka hI hai ki kannar3avarAMgacaritakA AdhAra varddhamAnakA saMkSipta varAMgacarita rahA hogaa| lAlacandrakRta bhASA varAMgacarita-jaTAcAryakI dharmakathAkI lokapriyatA isIse siddha ho jAtI hai ki jaba jaina zAstroMke bhASA rUpAntarakA samaya AyA to bhASAke bidvAn varAMgacaritako na bhUla ske| isake antameM likhA hai zrI varddhamAnakI racanA saMskRtameM honeke kAraNa sabakI samajhameM nahIM A sakatI ataeva usakI bhASA karanA Avazyaka thaa| isa kAryako pANDelAlacandrane AgarA nivAso, bilAlagotrIya zobhAnandrakI sahAyatAse mAghazuklA 5 zanivAra 1827 meM pUrNa kiyA thaa| kamalanayanakRta bhASA varAMgacarita -granthakI prazastike anusAra yaha kRti bhI varddhamAnake saMskRta kAvyakA bhASAntara mAtra hai| ise mainapurI nivAsI zrI kamalanayana nAgaravArane samvat 1872 meM samApta kiyA thaa| lekhakake pitAmaha zrI sAhau nandarAmajI the tathA pitA haracandadAsa vaidya the| ye yaduvaMzI baDhelA the, inakA gotra kAzyapa thA / lekhakane apane bar3e bhAI kSitipatikA bhI ullekha kiyA hai| Agama evaM zruta-smRtake bAda AyA zAstra ( lekhinIkRta) paramparAmeM bhAratakI prAgvaidika paramparA meM, eka prakArase vIra nirvANakI dazamI ( 910 ) zatImeM 'bahuzruta vicchittau' "nyUnAdhikAn, truTitA'truTitAn svamatyA" kSamAzramaNa devaddhigaNI dvArA lipibaddha jaina ( zve. mAnya) Agama, udAra-(pAzvAtya )-manISiyoMko saMbhavataH vaidika vAGmayake bAda hI mila jAnese unhoMne inheM mAnyatA dii| kyoMki vIranirvANakI paJcama-SaSTha zatImeM lipibaddha prAcInatama zramaNa (prAgvaidika ) Agama taba taka tADapatrI-rUpameM zAstra bhaNDAroMmeM devamUrtike samAna pUjya vA bandanIya the| kintu arvAcIna zodhaka kSamAzramaNa devaddhigaNI aura maiksamyUlara kI spaSTa-tathyavAditAkI upekSA karake prAcInatama AcAryoM ko apane sampradAya kA siddha karane ke liye, unheM mUla (zramaNa-brAhmaNa ) rUpase pRthak dikhAkara apanI vizeSa zodhopalabdhi pradarzita karate haiM / 'varAMgacaritam' bhI isakA apavAda nahIM hai| -khuzAlacandra borAvAlA 1. karNATaka kavicarita, A0 2, pR0 417 / isakI hastalikhita prati apUrNa hai| 2. harasukhalAla jaina pustakAlayako saM0 1905 meM likhI gayI istalikhita prati / 3. zrI kAmatAprasAda, alIgaMja ( eTA, uttarapradeza) kI hastalikhita prati / nAmajanmAcyAsAcyA ARRIEROIR Jain Education international
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga , maMgalAcaraNa caritam / AdarzakathA upadeSTA-zrotA upadeSTAkA kartavya graMthakAra kI pratijJA vinItadeza saumyAcala uttamapura mahArAja dharmasena antaHpura mahArAnI guNavatI dvitIya sarga kumAra varAMga kumArI anupamA rAjakumArakI vivAha vArtA maMtrazAlA-mantraNA mitrazakti AdarzanRpa kanyA anveSaNa-maMtrIprasthAna kanyAke pitAko svIkRti vivAha prastAva vara-nagarako prasthAna anyarAjA Agamana yauvarAjyAbhiSeka PARTeaveHEIRECTCrPAHEJe= viSayAnukramaNikA 1-18 abhiSeka krama 35 nAma-gotra-antarAya bandha 1 puNyaphala 37 upasaMhAra 2 vivAhamaMgala 39 paJcama sarga 82-98 3-4 pati-patnI anurAga lokapuruSa-avalamba 5 tRtIya sarga 41-56 caturgati 7 zrI varadatta kevalI-vihAra narakagati-paTala-vila-vAtAvaraNa dharmayAtrA-evaM yAtrI narakagati vAdhA-bandha-janma 8 yAtrA varNana evaM rAjavaMza nArakI svabhAva,-vyavahAra-duHkha keli guru-vinaya-stuti nArakI duHkha tathA kAraNa 12 gati-karmAdi jijJAsA parastrI gamanakA phala 15 jJAnamahimA zAstrasvarUpa vyartha parigrahakA phala 17 pApapuNyAdi carcA 54 anya duHkhasAdhana 19-40 caturtha sarga 57-81 asurakumAraja-duHkha parigraha narakakA kAraNa 19 sRSTA-karma vivecana narakAyu-akAlamRtyu nahIM 21 jJAnAvaraNI SaSTha sarga 99-112 darzanAvaraNI-vedanIya tiryaJca yoni mohanIya SaTkAya, sthAvara-trasa Ayu-nAma-gotra sthAvara-vasa paryAya duHkha antarAya nAsikA-karNajihvAdi kA phala sthiti tiyaMJcoM ke vAhanAdi bheda jJAnAvaraNI Adi ke bandha karaNa bhayapUrNa tiryaJca yoni 104 30 darzanAvaraNI-vedanIya bandha kopa-mAna-vaJcanA-lobha phala 29 darzana-caritra mohanIya vivecana tiryaJca janmake kAraNa 31 krodhAdi nidarzana kubhogabhUmi-janmakAraNa 32 nokaSAya karmabhUmija tiyaJca kulayoni 34 Ayubandha 77 upasaMhAra 57 100 [23] 107 MMMMMou Jain Education interational
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 120 yayayayayamacaEURSIRSINGERIR ~ 147 113-128 puNyahInoMkI gati 135 nirvANa saMkhyA 113 puNyakA suphala 138 samaya-sthAna-zarIrakI apekSA manuSyagatike kAraNa 141 mukti udAharaNa manuSyaparyAyakI durlabhatA 142 mukta AkAra-AdhAra zarIra-anityatA 143 siddha-svarUpa manuSyoMkI Ayu 144 siddhoMke sukhakA nirupaNa navama sarga 145-159 saMsAra mokSa devagatike pradhAna bheda 145 ekAdaza sarga 175-194 bhavanavAsiyoMke bheda kumAra varAMgakA prazna vyantaroM ke bheda mithyAtva samyaktva kathanakI jyotiSiyoMke bheda bhUmikA 121 vaimAnikoMke bheda mithyAtva lakSaNa-udAharaNa 122 svargoMkI racanA mithyAtva-saMsArakartA vimAnoMkA rUpAdi varNana 148 mithyAtvakI saMsArakAraNatA devagatike kAraNa 150 samyagdarzanakA svarUpa devoMkI janma prakriyA 153 samyaktvakA udaya dRSTAnta 126 devoMkA zarIra-vaiziSTyAdi 154 ratnatrayakA udaya krama devoMke varga 156 varAMgakI cAritraprApti 128 deviyAM 157 rAjakumArakA saMyata jIvana devoMkI Ayu putrAnurAga 129 dazama saga 160-174 yuvarAjyAbhiSeka prastAva mokSakI sthiti " sajjA mokSakA mAhAtmya rAjyAbhiSeka tathA adhikArArpaNa 130 mokSagAmI 162 rAjAvarAMga mokSasAdhaka tapa sautele bhAiyoMkA matsara 193 karmakSaya krama 164 , mukta jIvakA Urdhva gamana dvAdaza sarga 195-215 134 samuddhAta 166 rAjamAtAkI prasannatA / saptama sarga bhogabhUmiyAM bhogabhUmikI bhUmi barAGga " kA jalavAyu caritam " kI samatA kalpavRkSa bhogabhUmike kAraNa pAtrApAtra dAtA kA svarUpa pAtra-dAnabheda kanyAdAna vimarSa dAna kathA dAna paripAka pAtrApAtra phala pANipAtra janmAdikrama bhogabhUmiyoMke zarIrAdi , kI Ayu , ,, vizeSatAe~ aSTama sarga karma bhUmiyoMke nAma-saMkhyA karmabhUmijoMke pradhAna bheda Arya-anArya bhojavaMza manuSyagatikI utkRSTatA manuSyakI bhrAnti dharmAcaraNakI pradhAnatA meM parigrahako pApamUlatA Jain Education international r M 160 A DHURSERIA [24] 163 ___
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 or rasa barAja caritam 0 pa . 0 or or m3 vimAtAko irSyA tathA putrakI yakSiNIkA prema prastAva 222 pulinda yuvarAjakA vadha bhartsanA 195 laiMgika AcArakA AdhAra patnI 223 pulindarAja mahAkAlase yuddha kucakra yakSiNI para prabhAva 224 varAMgakA yuddha naipuNya maMtrIkA upadeza bhaviSyako cintA pUrNa vijaya tathA vijayollAsa , akAryameM yogadAna pulindoM-AkramaNa 225 varAMgakA svAgata SaDyantrArambha dhUrta maMtrIpara krodha 227 svAsthya lAbha tathA kazcidbhaTa SaDyantra kAryA0 203 narabalikI sajjA 228 nAmase khyAti donoM ghor3oMkI do prakArakI zikSA, viSA'pahAramaNi 229 sArthakA lalitapura AnA krADAkSetrameM azva pradarzana kArAvAsase mukti punarmilana varAMgakA dasare ghoDepara car3hanA , agrima mArgazodha vIrapUjA ghor3ekA bekAbU honA 204 bhAvI kartavya dvividhA nUtana vivAha prastAva tathA varAMgakI kaSTamayatA tathA kUemeM na bandhumadhye 231 -varAMgakA saMkoca giranA 205 varaM vanam 232 rAjA zreSThi abhiSeka latA pakar3a kara bacanA tathA zaMkA prazna guNagrAhI lalitapura bAhara AnA azaraNa varAMga punaH bandI hokara sArthapatike sAmane 233 puNyAtmAkA prema puruSArtha-udaya gaMbhIra rAjakumAra 234 varAMgakI dinacaryA AkramaNa sArthapatikI sadAzayatA tathA paJcadaza sarga 258-282 ApattimeM Apatti 208 -svAgata uttamapurakI dazA gajarAjake prati kRtajJatA 209 kulInatAbhakta sAgaravRddhi apaharaNa-kAraNa vimarSa / roTIke binA vyAkula raMka rAjA 211 caturdaza sarga 236-257 guptacaroM dvArA zodha vicitrA karma paddhati 214 badhairapi 236 pitAkI duzcintA tathA zoka trayodaza sarga 215-235 raMgameM bhaMga 237 antapura samAcAra karmamati 215 raNa-Adeza rAjamAtAkA vilApa ArtadhyAna tathA zubha cintana seThakA sneha 238 bhAratIya-patniyA~ zoka santaptajinabhakti hI zaraNa 217 saMgharSa samAraMbha " -rAjavadhue~ 264 zubhabhAvakA phala 219 raNakI dAruNatA 239 sasurase duHkha ronA yakSiNI dvArA jijJAsA 221 sArthasenAkI parAjaya-palAyana 241 putraviyoga se vihvala mAtA varAMgakA dRr3ha svadAra-saMtoSa-vrata 222 varAMgakA parAkrama 242 pravAhairevAdhAryate 268 // m 216 saThakAgaha [25] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga varitas rAjavadhuoM kA Atmavadha-hiMsA 268 lalitapurAdhIzakA hastiratna dharmakI zaraNAgati 269 mathurAdhipake dUtakA Agamana karma hI vidhAtA duniyA raina baserA mRtyu hI nizcita hai| Ayukarma kI balavattA triduHkha dharmakA mUla dayA pAlanIyANuvrata asteya aNuvratakA lakSaNa svadAra saMtoSakA parigrahaparimANakA divratakA 31 bhogopabhoga parimANakA lakSaNa anartha daNDavratakA sAmAyikakA proSadhopavAsakA atithisaMvibhAgakA sallekhanA svargasukha kAmArtikAnti dRr3hataradharma ruci nirmANa aSTAnhikA vidhAna dharmAcaraNa yoga SoDaza sarga kAhU ura ducitAI prabhutAkA mada 11 22 31 11 "1 11 271 272 273 mathurAdhipakA krodha " 274 zatruparAbhavakI kalpanA 275 lalitapurakI yuddhayAtrA " yuddhamatta 276 zatru nindA " 11 277 " 11 11 278 37 bhartsanA mathurAke dUtakA apamAna yuddhakI sajjA " 280 yAdavoMkI barbaratA saMkaTakAlIna maMtri pariSad 31 279 yuddha ( nizcaya - ghoSaNA ) dehi varAMgakA utsAha tathA kRtajJatA sevA-samarpaNa vimarSa raNaghoSaNAkI ghoSaNA prathama maMtrimata ApyAyana ho upAya sAhAyya pratirodha bheda vijayamaMtrI kI vAkapaTutA daNDa tathA bheda hI upAya yazakI upAdeyatA 283 284 " 281 pitRmoha 11 seThakI raNabhIrutA 283 - 308 vIra ( varAMgakA) svAgata saptadaza sarga savicAra nimaMtraNa samarayAtrA " 285 yuddhayAtrA ke kAraNa 286 sainikoM kA utsAha 287 288 11 289 vivekiyoMkI bAteM 17 295 290 raNaraMga 291 yuddhArambha 292 padAtiyuddha 294 " 296 297 298 299 varAMgake prati nAgarikoMke vividha 71 300 301 -bhAva janasAdhAraNakI bAteM For Private Personal Use Only yuddhakI bhoSaNatA raNakalA pradarzana samarasthalI sahAra meM kavitva yuddhakI caramasImA aSTAdaza sarga nItipUrvaka yuddha-saMcAlana mathurAdhipakA pratyAkramaNa vijayamaMtrI dvArA pratirodha hastiyuddha upendrakA pratyAghAta 302 kazcidbhaTakA AvirbhAva 303 304 305 307 309-328 309 31 ghAta - pratyAghAta dvandvakA caramotkarSaM upendrakA badha 313 " 314 315 316 317 318 319 321 323 324 325 326 329-358 329. 330 331 37 334 " upendrasenake tiraskArapUrNa vacana 335 varAMgakA saMyama tathA vIratApUrNa uttara 336 yuvarAjakA dvandva 338 341 342 343 [24]
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma varAGga caritam 440mgur9 289 363 tA 1 saMhArakA Arambha 344 avajJAta dharmasena 382 Anartapura punaHsthApana 406 nAyakoMkA sAmanA tathA vAgyuddha 345 sumaMtrI mata 383 nagara varNana indrasena Ahata 351 dUta-dezaniSTha 384 rAjabhavana varAMgakA raNaraMga 353 kazcidbhaTa nirveda 385 devAlaya vijayI-nagarapraveza 355 pitA prema 385 nAgarika samRddhi / kutuhalapriya 356 kRtajJa varAMga 386 sampanna-rAja putra-preyatA 356 manoramAse vivAhAdi 387 upakArase anUrNa ekonaviMza sarga 359-377 kRtajJatA hI sAdhutA 388 vatsala kulAdi jijJAsA 359 upakArI pitAse anujJA lenA zatrumardana varAMgakI zAlInatA yuddhayAtrA 390 sAma-nIti nagara sajjA 362 senAkA saundarya kSamA dAna vivAha maNDapa sAgaravRddhi dvArA devasena saphala-zAsaka navadampati svAgata 365 Agamana samAcAra 392 dvAviMza sarga 420-439 gAr3hAnurAga 367 putraprAptise pramudita rAjA surAjyakA varNana manoramAkA moha viraha-vyathA AtmIya bandhumilana dukhiyAkA sagA premachipAnA 369 zatru palAyana varAMgarAjakA RtuvihAra sakhIdvArA AzvAsana 371 rAjyAbhiSeka sukhamagna rAjA varAMgasthiratA 372 rAjabhavana-praveza 398 puNya prazaMsA sakhIkI yuktiyAM 373 mAtA-bhakta 399 sukha meM bhI dharma na bhUlane vivekinI nArIkA nirveda, 376 ekaviMza sarga 400-419 rAnI-anupamA viza sarga 378-399 karma vaicitrya 400 sAgAra-dharma sukhamagna varAMga 378 sambandhI vidA 401 aSTAMga samyakadarzana | ayogya suSeNakA rAjyAbhiSeka 379 nyAya nipuNa rAjA 402 jinapUjAkI zreSThatA suSeNako ayogyatA tathA zatrukA hRdaya parivartana 402 nandIzvara vidhAna AkramaNa suSeNakA parAbhava 380 kSamA yAcanA 403 mUrtipUjA zatruko suavasara 381 puruSArtha nizcaya 404 jinamandira dharmasenakA varAMgako yAda karake digvijaya anumati 405 jinAlaya nirmANa / dukhI honA 381 sahayAtrI cayana 406 jinAlayakA varNana 393 395 14 397 d Mmmmmm 20 or m" [20] 4 Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam 462 4. 470 hai jinAlayakI sajjA jinAlayake vibhAga jinAlayake udyAna asAdhAraNa mandira jinamahakA prArambha trayoviMza sarga mUrtipratiSThA kimicchika dAna pratiSThA saMrambha bahumukhI bhakti prAtaHkAlIna pUjA / jinAlayameM vAsa dravyoMke phala dikpAla-pUjA abhiSeka sajjA sAmagrIko mandira yAtrA camaradhAriNI kalaza yAtrA jalayAtrAke vividharUpa jalayAtrA-saritA rUpaka pujArI rAjA-rAnI muhUrta-pratIkSA abhiSeka prArambha jinabimba zRMgAra aSTamaMgala-dravya arpaNa AzIrvAda jinAlaya pUjAkA phala / abhiSekakA phala 435 dravyapUjAkA phala 458 paJcaviMza sarga 487-511 436 maMgaladravya arpaNakA phala varNavyavasthA 487 437 gRhasthAcAryakA AziSa vividhavaMza 488 438 kimicchaka-dAnI yAjJikI hiMsA 490 439 dharmamelA 461 prAsuka bali 493 440-465 dharmavIra hiMsAkI ghAtakatA 492 dharmakarata saMsAra sukha dayAdharmakA mUla 493 caturviMza sarga 466-486 brAhmaNatva vivecana 441 prakRti guNopeta 466 yajJAdikI nissAratA 442 sukhasAgarameM magna rAjA 467 brAhmaNatva jAtikI nissAratA 497 443 puNyakA paripAka 468 karmaNA varNa 497 443 trivarga sevayA 469 gaMgAkI pUjyatA 444 rAjAkI stuti 470 tIrthoM kI yAtrA 445 dharmaprazna tIrthoMkA itihAsa 445 daivavAda vicAra gAyakA devatva 447 kAlavAda samIkSA pitR-tarpaNa 448 grahavAda brAhmaNa dAnakA rahasya 449 jagadIzvara vAda pramANa mImAMsA 450 niyativAda kAraNatA vicAra 452 sAMkhyavAda nirasana Izvaratva vivecana 453 zanyavAda sugata mImAMsA 453 (kSaNika tathA nityavAda ) bauddha 478 Izvara vAkya 508 454 AtmavAdakA vicAra 479 sAMcodeva 455 utthAna mArga upasaMhAra 455 upAyaja 481 456 saMsArabandha 482 SaDviMza sarga 512-530 457 puNyakA phala 483 jIva tattva vivecana 457 dharmajJAnako prazaMsA 485 abhavya jyAmarAmyAnamAramAnAmanyamAnAmAmA 471 0 0 0 0 0 0 0 OMGFXW 0 0 0 0 0 0 473 475 476 477 477 480 [28] lhy s Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 559 caritam FKM 519 521 524 / ajIva sUkSmasthUla kAmaNa vargaNA vicAra ra dharma-adharma kAla AkAzadravya dravya-vizeSa dravya-parimANa jJAnakAraNa naya carcA nikSepa utpAda-traya sApekSa traya vizada vivecana naya tathA mithyAtva prakRti-puruSa ekAnta Apatti sApekSatAvAda ratnatraya darzanakI pradhAnatA aMdhapaMgu milana daivapuruSArtha upasaMhAra saptaviMza sarga utthAnika kAla varNana upamA parimANa vyavahAra palya uddhAra palya 514 addhApalya anya rAjaputra 515 yugacakra 537 varAMga Adarza pitA 516 yuga parimANa 538 bhogarata varAMga zalAkApuruSa vairAgya caudaha manu 539 vairAgya bhAvanA 517 caubIsa tIrthaMkara 540 loka bhAvanA 518 bAraha cakravartI 540 marate na bacAve koI nau vAsudeva 541 durlabha naraparyAya 520 nau nArAyaNa Atma cintana nau pratinArAyaNa anitya bhAvanA tIrthaMkara kAlameM vAsudevAdi 542 azaraNa bhAvanA tIrthaMkaroM kA utSedha 543 saMsAra bhAvanA tIrthaMkaroMkI Ayu ekatva bhAvanA antarAla jagatsvabhAva dharmocheda kAla virakti udaya tIrthakara janaka uttarAdhikAra prastAva tIrthaMkara mAtA 527 ahAradAtA 550 parijana haiM rakhavAre janma nagarI 551 rAja-agha tIthaMkaroMke vaMza 529 vairAgyahetu rAja-adhikArI 552 tIrthaMkaroMke zarIravarNa AtmA-zaraNa tIrthaMkaroMke gotra vanitA ber3I bAla brahmacArI 531-554 kusama sadRzo tIrthaMkaroMkI nirvANa mudrA mohamAyA tIrthaMkaroMke nirvANa kSetra viveka nirodha aSTAviMza saga 555-569 roga, bur3hApA-mRtyu putrajanma 555 ratnatrayamaya meva 536 rAjazizukA varNana 556 rAjabadhuoMkI patiparAyaNatA 64 46 6 6 6 6 6 6 6 6 6. 6.66 6 6 6 66 548 525 6 6 6 6 543 6 531 577 53x 578 579 581 Jain Education interational
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 barAGga caritam ekonatriMzasarga sayAnA saMsAra tapakI duSkaratA bhogoMkI ajeyatA siMhavRtti-varAMga jo lo deha torI svajana zatru saMsArameM pha~sAne vAle hI zatru haiM rAjya rahasya mamatAkA citraNa mahAmoha jAge niyogI sutako SaDaMga parasparAvarodhane trivarga pApa mArgapara paga na par3e saphalatA kI kuJjI hai rAjyAbhiSeka-sammAna 'chor3a base vana' pAribhASika zabdakoza 582 - 605 yathArthaM dharmapatnI khalajanoMkI bAteM nAstika mata nIti nipuNoM dvArA stuti gurudarzana cAritra meva dharmake sAthI patiparAyaNatA patniyA~ 582 583 584 21 585 586 587 588 11 37 589 590 591 71 592 593 594 tapasUra triza sagaM viyogI jana guNa sthAna jJAyaka - triloka vicAra zalyatraya unmUlana mana maMtagaja Rtutapa upasarga parISaha jaya tIrthATana 595 rAgadveSa vijayI 596 nIrasa bhojanarata 597 riddhisiddhi 598 varddhamAna tapa 600 ekatriMzasarga rAniyA~ patise pIche nahIM varAMga RSikA tapa AzA vijaya nAnA bhA~ti tapa 602 604 605 606 607-625 607 608 609 611 catuvidha ArAdhanA guNa prApti bAraha bhAvanA 612 614 616 619 Rtutapa ghora tapa - aihikakA phala dharma vihAra samAdhimaraNa For Private Personal Use Only zarIrAnta itarasAdhu sadgati 31 621 623 625 626-655 626 630 632 635 637 638 639 640 642 646 648 653 654 656 [30]
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam THEIRatoTAIMIREstimalALRADIRDAE varAGgacaritam prathamaH sargaH maMgalAcaraNa ahaMstrilokamahito hitakRtprajAnAM, dharmo'haMto bhagavatastrijagaccharaNyaH / jJAnaM ca yasya sacarAcarabhAvazi, ratnatrayaM tadahamapratimaM namAmi // 1 // yeneha mohatarumalamabhedyamanyairutpATitaM niravazeSamanAdibaddham / yasyarddhayastribhuvanAtizayAstridhoktAH, so'haMjayatyamitamokSasukhopadezI // 2 // prApyeta yena nUsurAsurabhogabhAro, nAnAtapoguNa samunnatalabdhayazca / pazcAdatIndriyasukhaM zivamaprameyaM, dharmo jayatyavitathaH sa jinapraNItaH // 3 // prathama sarga prANimAtrake kalyANakartA, ataeva tInoM lokoMmeM parama pUjya zrIarhanta parameSThI, tInoM lokoMke prANiyoMkI aihika aura pAralaukika unnatikA ekamAtra sahArA Aheta-( jaina ) dharma tathA trikAlavartI cala aura acala samasta padArthoMkA sAkSAtdraSTA zrIarhanta parameSThIkA ( kevala ) jJAna, ina tInoMkI isa anupama ratnatrayIko maiM mana, vacana aura kAyase namaskAra karatA hU~ // 1 // nirupama mokSa mahAsukhake satya upadeSTA zrIarhanta kevalIko jaya ho, jinhoMne isa saMsArameM anAdikAlase jamI huI moha mahAtarukI una jar3oMko bilkula ukhAr3akara pheMka diyA thA, jinheM anya-anya matoMke pravartaka hilA-DulA bhI na sake the| tathA jina arhanta prabhukI tIna prakArako kSAyika RddhiyoMko gaNadharAdi aise mahAjJAnI muniyoMne bhI tInoM lokoMkI mahAvibhUtiyoMse bhI bar3hakara kahA hai // 2 // zrIjinendradevake dvArA upadiSTa satyadharma ( jainadharma ) kI jaya ho| jisake dvArA jIvako nara, asura aura devagatike saba hI bhogoMkI prApti hotI hai, jisake pratApase nAnA prakArake tapoM, guNoM aura bar3Ise bar3I labdhiyoMkI siddhi hotI hai, itanA ho / nahIM, apitu sAMsArika abhyudayake bAda atIndriya tathA ananta sukhamaya usa mokSapadakI prApti bhI hotI hai, jahA~ke sukhako kisI bhI mApase nApanA asaMbhava hai // 3 // 1. ka zrImadAdibrahmaNe namaH / nirvighnamastu / ma zrIvAsupUjyAya namaH / hI [1] HTRATHI Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH varAGga caritam jJAnena yena jinavaktravinirgatena. trailokybhuutgunnpryystpdaarthaaH| jJAtAH punaryugapadeva hi saprapaJcaM, jainaM jayatyanupamaM tadanantaraM tat // 4 // arhanmukhAgatamidaM gaNadevadRSTaM saddharmamArgacaritaM parayA vizuddhayA / saMzRNvataH kathayataH smaratazca nityamekAntato bhavati puNyasamagralambhaH // 5 // dravyaM phalaM prakRtameva hi saprabhedaM, kSetraM ca tIrthamatha kaalvibhaagbhaavii|| aGgAni sapta kathayanti kathAprabandhe taiH saMyutA bhavati yuktimatI kathA sA // 6 // dravyANi SaD bhagavatAbhihitAni tAni, kSetra tathA tribhuvana vividhazca kaalH| tIrtha jinendracaritaM prakRtaM hi vastu, jJAnakSayopazamajau phalabhAvakalpau // 7 // sargaH TeameMIREATHERAPimeHealease isa ratnatrayIke antima ratna samyakjJAnakI bhI jaya ho| jisakI tulanA kisI bhI jJAnase nahIM kI jA sakatI hai, jo arhanta kevalIke mukhase jharI divyadhvanise nikalA hai aura jina dharmamaya hai| tathA jisake dvArA tInoM lokoMke samasta dravya, guNa, paryAya tathA padArthokA apane trikAlavartI bheda-prabhedoMke sAtha eka sAtha hI jJAna ho jAtA hai / / 4 / / Adarza kathA zrIarhanta kevalIke mukhArabindase nikale tathA zrIgaNadhara bhagavAna dvArA vistRta zAstroMke rUpameM race gaye, parama pavitra jinadharmake samyak cAritrake anusAra vyatIta kiye gaye jIvana caritako jo vyakti paramazuddhi aura zraddhAke sAtha sunatA hai, kahatA hai manana karatA hai use nisandeha pUrNa puNyakA lAbha hotA hai / / 5 // pratyeka kathA prabandhake jIvAdi dravya, bharatAdi kSetra, suSamAdi kAla, kSAyika, kSAyopazAmika-Adi bhAva, AdhikArika . prAsaMgika bheda aura upabhedasahita prakRta (kathAnaka ), zrIRSabhAdi tIrthaMkaroMkA tIrthakAla aura puNya pApakA phala ye sAta aMga hote haiN| // 6 // ina sAtoM aMgoMse yukta honepara hI koI kathA Adarza aura yuktisaMgata racanA ho sakatI hai| pudgala, dharma, adharma, DAIPAPARAMATIPATI [2] 1. ma vibhaagbhaagaa| 2. [ trividhazca ] / 3. bhazamajA""kalpA / / 4. phalake svAmIkA nAma adhikArI hai, usakI kathA AdhikArika-kathA hotI hai / 5. AdhikArika kathAko pUraka kathAko prAsaMgika-kathA kahate hai| 6. mahApurANa prathama sarga ilo0 121-125 / Jain Education international
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtuH sa kAJcanamayaH kriyayA vihInaH kAlAntarAdapi na yAti suvarNabhAvam / evaM jagatyamitabhavyajanazcireNa nAlaM bhavAd vrajitumatra vinopadezAt // 8 // dIpaM vinA nayanavAnapi saMdidRkSurdravyaM yathA ghaTapaTAdi na pazyatIha / jijJAsuruttamamatirgaNavAMstathaiva vaktrA vinA hitapathaM nikhilaM na vetti // 9 // sarvajJabhASitamahAna dadhautabuddhiH spaSTendriyaH sthirmtimitvaangmnojnyH| maSTAkSaro jitasabhaH pragRhItavAkyo vaktu kathAM prabhavati pratibhAdiyuktaH // 10 // prathamaH sargaH nyAyAlayAcyA AkAza, kAla aura jIvake bhedase dravyoMko zrIjinendradevane chaha prakArakA kahA hai| Urdhvaloka, madhyaloka aura adholokakI apekSAse pradhAnatayA kSetra tIna prakArakA hai| sAmAnyarUpase bhUta, vartamAna aura bhaviSyatkAlakI apekSAse kAla bhI tIna prakArakA hai| zrI 1008 jinendra bhagavAnke jIvana aura eka tIrthaMkarake janmakAlase lekara agale tIrthaMkarake janmatakake antarAlako tIrtha kahate haiM / kathAvastu yA kahAnIko prakRta kahate haiM / karmoke upazama, kSaya tathA kSayopazamase honevAle bhAva haiM aura tattvajJAnakI prAptikA hI nAma mahAphala hai // 7 // suvarNamizrita mUladhAtu ThIka prakArase zuddha na kiye jAneke hI kAraNa bahuta samaya bIta jAnepara bhI svarNa-pASANa hI raha jAtI hai, sonA nahIM ho pAtI hai| isI prakAra isa saMsArameM anekAneka bhavya ( mukta hone yogya ) jIva sadgurukA upadeza na milaneke kAraNa hI cirakAla taka saMsAra samudrameM hI ThokareM khAte haiM mokSa nahIM jA pAte haiM // 8 // padArthoMko dekhaneke liye utsuka puruSa, A~khoMkI dRSTi hara taraha ThIka honepara bhI jaise kevala dIpaka na honeke kAraNa hI aMdheremeM ghaTa, paTa, Adi vastuoMko nahIM dekha pAtA hai, usI prakAra parama buddhimAna, sadguNI aura kalyANamArga jAnaneke liye lAlAyita puruSa bhI eka sacce upadeSTAke na milanese hI saMsArase uddhArake hitamArgako pUrNarUpase nahIM samajha pAtA hai // 9 // upadeSTA vahI pratibhAzAlI vyakti kathA kahanekA adhikArI hai, jisakI buddhi sarvajJaprabhuke mukhArabindase nikale zAstrarUpI mahAnadameM gote lagAkara nirmala ho gayI ho, jisakI cakSu, Adi indriyA~ apane-apane viSayoMko pUrNa tathA vizadarUpase jAnatI hoM, jisakI mati sthira ho, jisakI mita bolI hitakArI aura manamohaka ho, jisake akSaroM, zabdoM aura vAkyoMmeM pravAha ho, jo sabhAko mantramugdha-sAkara detA ho tathA jisakI bhASAko zrotA sahaja hI samajha lete hoM; arthAt jisakI bhASA-bhAvoMke pIche-pIche calatI ho // 10 // ] 1.ma mahArNava / Jain Education international For Privale & Personal Use Only ___
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH varAGga caritam sargaH ArreAHASRHARPATAmerimeHeaverReaHAMSTHAHIMSHIRSersatyame satkAramaicyavanabhaiSajasaMzrayAdInvaktA'napekSya jagatA'tyupakArahetama / niSkevale hitapathaM pravadanvadAnyaH zrotAtmanorupacinoti phalaM vizAlam // 11 // janmArNavaM kathamayaM taratIti yo'tra saMbhAvayatyatuladhIrmanasA dayAluH / saMsAraghorabhayaduHkhamanAdibaddhaM tasya kSayaM vrajati sAdhviti varNayanti // 12 // zreyo'thinA hi jinazAsanavatsalena kartavya eva niyamena hitopadezaH / mokSArthinA zravaNadhAraNasatkriyArthA yojyAstu te matimatA satataM yathAvat // 13 // zuzrUSatAzravaNasaMgrahadhAraNAni vijJAnamUhanamapohanamarthatattvam / dharmazravArthiSu sukhAbhimukhena' nityamaSTau guNAnkhalu viziSTatamA vadanti // 14 // jo udArAzaya upadezaka nijI Adara-satkAra, paricaya-mitratA, bharaNa-poSaNa, virodhiyoMse rakSA, rogoMkI cikitsA, sahArA, Adi svArthoMkI tanika bhI apekSA na karake, saMsArakA ekamAtra pUrNa upakAra karanekI icchAse hI sarvajJaprabhuke mukhAravindase Agata saddharmakA hI zuddha upadeza detA hai vaha apane zrotAoMke hI puNyako nahIM bar3hAtA hai, apitu svayaM bhI vizAla punnybndh| karatA hai| 11 / / isa saMsAra meM jo paramakRpAlu aura atula buddhizAlI upadezaka apane manameM sarvadA yahI socatA hai ki 'yaha vicAre zrotA | loga kaise saMsAra samudrase pAra hoMge?' usake anAdikAlase baMdhe bhayaMkara saMsArika ajJAnAdi dukha aura janma, roga, jarA, maraNAdi / 1 bhaya samUla naSTa ho jAte haiM, aisA zrIgaNadharAdi mahAjJAniyoMne kahA hai / / 12 // apane tathA dUsaroM ke kalyANake icchuka sacce jinadharma premIko niyamapUrvaka jina zAsanakA upadeza karanA cAhiye tathA 7 mokSa lakSmIko varaNa karaneke lie vyAkula usa buddhimAn upadezakakA yaha bhI kartavya hai ki vaha hara samaya pramAdako chor3akara saba hI saMsArI prANiyoMko zAstra zravaNa, tattvoMke manana, samyak cAritrake pAlana, Adi uttama kAryoMmeM lagAve / / 13 / / zrotA isa bhava aura parabhavameM sukhoMke icchuka dharmazAstrake zrotAoMmeM guru, Adiko sevA-parAyaNatA, mana lagAkara sunanA, Age pIche par3he yA suneko yAda rakhanA, paThita yA zrutaviSayoMkA manana karanA, pratyeka tattvakA gahana adhyayana karanA, pratyeka viSayako tArkika dRSTise samajhanA, heyako chor3a denA aura upayogIko turanta grahaNa karanA ye ATha guNa nizcayase honA caahiye| aisA gaNadharAdi lokottara RSiyoMne kahA hai / / 14 // Reate-THEMENSHITHeareesweepeatenesweHearee 1.[jagapakadatyArahetum ] / 2. ka hitapadaM / 3. ma sukhaadimukhen| 4. mahApurANa, prathama adhyAya, zlo0 126-137 / For Privale & Personal Use Only Jain Education international
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga matsAriNImahiSahaMsazukasvabhAvA mArjArakamazakAjajalakasAmyAH / sacchidrakumbhapazusapaMzilopamAnAste zrAvakA bhuvi caturdazaSA bhavanti // 15 // zrotA na caihikaphalaM pratilipsamAno niHzreyasAya matimAMzca matiM vidhAya / yaH saMzRNoti jinadharmakathAmudArAM pApaM praNAzamupayAti narasya tasya // 16 // prAjJasya hetunayasUkSmatarAnpadArthAn mUrkhasya buddhivinayaM ce tapaHphalAni / duHkhAditasya janabandhuviyogahetuM nirvedakAraNamazaucamazAzvatasya // 17 // prathamaH sargaH caritam kucha zrotAoM kA svabhAva miTTI (sunate samaya hI prabhAvita honevAle, bAdameM jo sune use samajhakara usapara AcaraNa nahIM karanevAle), jhADa2 (sAra grAhaka asAra chor3anevAlA), bhaiMsA (sunA nA sunA donoM barAbara), haMsa ( vivekazAlI), zuka (jitanA sunA utanA hI binA samajhe yAda rakhA), ke samAna hotA hai| dUsare zrotAoMkI tulanA billI ( cAlAka pAkhaMDI), bagulA ( arthAt sunanekA DhoMga karanevAle ), mazaka ( vaktA tathA sabhAko parezAna karanemeM pravINa ), bakarA ( derameM samajhanevAle pI tathA kAmI) aura jauMka ( doSa grAhI ) ke sAtha kI jA sakatI hai| anya kucha zrotAoMke udAharaNa saikar3oM chedayukta ghar3e ( isa ! kAna sunA usa kAna nikAla diyA), pazu ( kisIkA jora par3A to kucha suna samajha liyA ), sarpa ( kuTila ) aura zilA (prabhAvahIna ) se diye jA sakate haiM, isa prakAra saMsArake saba hI zrAvaka caudaha prakArake hote haiM // 15 // jo vivekI zrotA sAMsArika bhoga vilAsarUpI phaloMkI svapnameM bhI icchA nahIM karatA hai tathA mokSalakSmIkI prApti karanekA aDiga tathA akampa nirNaya karake prANimAtrake liye kalyANakAriNI jinadharmakI vizAla kathAko sunatA hai, usa manuSyake saba hI pApoMkA nisandeha samUla nAza ho jAtA hai' // 16 / / RADIRATRAIRAGRIHIRamaA upadeSTA kA kartavya buddhimAna aura kuzala kathAkArako zrotAkI yogyatAke anusAra upadeza denA cAhiye / jaise-vizeSajJAnI zrotAke sAmane pramANa, naya, Adike bheda prabheda aise sUkSmase sUkSma viSayoMkI carcA kare / mUrkha yA ajJa puruSako sAdhAraNa jJAna, ziSTAcAra aura vrata niyamAdike lAbhoMko samajhAye / yadi zrotAkA hRdaya iSTa viyogase vihvala ho rahA ho to use una karmokA madhura upadeza de jinake kAraNa svajana aura bandhu bAndhavoMkA viyoga hotA hai| jisakI buddhi DAMvADola rahatI ho use saMsAra aura zarIrakI apavitratAkA aura asthiratA digdarzana karAye, jo ki vairAgyake kAraNa haiM // 17 / / RSADI 1. ma vinayazca / ____ vyakti / Jain Education Interational 2. mahApurANameM 'cAlinI' zabda 'sAriNI' ke sthAnapara hai| arthAt vinA vivekake chor3ane yA bahuta thor3A mAnanevAle 3. mahApurANa, prathama adhyAya zlo0 138-146 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ labdhasya zIlamadhanasya phalaM vratAnAM dAnaM kSamA ca dhanino viSayonmukhasya / saddarzanaM vyasanino jinapUjanaM ca zroturvazena kathayetkathako vidhijJaH // 18 // saMsArasAgarataraGganimagnajIvAn sajjJAnanAvamadhiropya sukhena nItvA / saddharmapattanamanantasukhAkaraM yat tatprApayanti guravo viditArthatattvAH // 19 // janmATavISu kuTilAsu vinaSTamArgAn ye'tyantanirvatipathaM pratibodhayanti / tebhyo'dhikaH priyatamo vasudhAtale'sminko'nyo'sti bndhurprHprignnymaanH|| 20 // rAjyAdharAjyapRthucakradharorubhogAn bhaumendrakalpapatinAmahamindrasaukhyam / klezakSayoddhavamanantasukhaM ca mokSaM saMprApnuvanti manujA gurusaMzrayeNa // 21 // sAMsArika sampatti aura bhogoMke lobhIko saMyamakA upadeza deM, nirdhanako vratAdi pAlana karanekI pratijJA karAye jisake phalasvarUpa dhanAdikI prApti svataH hI ho jAtI hai| sAMsArika bhogavilAsoMmeM masta dhanI puruSako dAna aura kSamAkA mAhAtmya samajhAye / isI prakAra corI, vyabhicAra, Adi vyasanoM yA dukhoMmeM pha~se vyaktiko tattvoMke sacce zraddhAna aura jina pUjanAdikI ora prerita kareM // 18 // jo sadguru tattva aura arthako bhalIbhAMti jAnate haiM ve saMsAra samudrake moharUpI tUphAnake thaper3e khAkara laharoMmeM DUbate hue prANiyoMko saralatAse ubhAra lete haiM aura samyak jJAnarUpI nAvapara car3hAkara ananta sukhoMke bhaNDAra jinadharmarUpI nagarameM pahuMcA dete haiM / / 19 // bhAI bandhu aura hitaiSiyoMkA lekhA karanepara isa saMsArameM unase bar3hakara hitaiSI aura premI bandhu dUsarA aura kauna ho sakatA hai, jo janma maraNarUpI ghane jaMgaloMkI Ter3hI-mer3hI pagaDaMDiyoMmeM rastA bhUle hue saMsArI prANiyoMko pUrNavairAgya aura zAntirUpI kalyANakArI mArgoMko pUrNarUpase dikhA dete haiM / 20 / / manuSya sadgurukA sahArA pA jAnepara Adhe rAjya, pUrNarAjya aura vizAla rAjyoMke adhipati padako, cakravartIke vizAla / bhogopabhogoMko athavA cakravatiyoMke bhI pUjya bhaumendrapada, devatAoMke adhipati indra aura ahamindroke sukhoMko hI prApta nahIM karatA, apitu dukhake saMyogase hIna jJAnAvaraNAdi klezoMke samUla nAzase utpanna ekamAtra phala ananta sukha, vIrya, darzanAdimaya mokSa mahApadako bhI varaNa karatA hai // 21 // 1. ma kthakovidajJaH /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ F barAGga 'caritam tebhyo namaH prayatakAyamanovacobhiH kRtvA jagattrayavibhUtizivaMkarebhyaH / dharmArthakAmasahitAM jagati pravRttAM vakSye kathAM zRNuta mokSaphalAvasAnAm // 22 // Asava nijaguNaihayamAdadhAnaH puMsAM samunnatadhiyAM sa nivAsabhUmiH / bhazriyaH kurubhuvaH pratibimbabhUto nAmnA vinItaviSayaH kakudaM pRthivyAm // 23 // lokasya sAramakhilaM nipuNo vicintya satsaMnivAsa bhuvanaikamanorathena / yaM nirmame svayamudAhRtaratnasAraM dharmArthakAmaniyamAcca nidhi vidhAtA // 24 // yasmindizazva rahitAli vipiJjarAbhA yannArte ibhuvana pIlitaduH pracArAH (?) / raktotpalAmaladalairupahAritAste kAlAgarupratatadhUpavahAzca gehAH // 25 // pratthakAra kI pratijJA tInoM lokoM kI sampatti aura sukhaprAptike mArgake upadeSTA vItarAga sadguruoMko vinIta mana, vacana aura kAyase sASTAMga namaskAra karake usa kathA ko kahU~gA jo isa saMsArameM dharma, artha aura kAma puruSArthake paraspara avirodhI AcaraNase suzobhita huI thI / aura jisakA anta mokSa lakSmIkI prAptimeM huA thA / Apa loga sAvadhAna hokara suneM // 22 // vinIta deza isa pRthvIpara kakudake samAna sarvathA samunnata vinIta nAmakA deza thaa| usakI sukha samRddhi Adi vizeSatAoMke sAmane svargaM bhI lajAtA thA / vaha apanI bhoga-upabhogoMkI pracura sampattike kAraNa devakuru, uttarakuru bhogabhUmiyoMkA pratibimba-sA lagatA thA aura usameM bar3e-bar3e jJAnI tathA udArapuruSa nivAsa karate the // 23 // sajjanoMke sukhapUrvaka nivAsa karane yogya eka alaga hI loka banAnekI icchuka prakRtine saMsArake sArabhUta saba hI padArthoMko kuzalatAse ikaTThA karake, dharma, artha aura kAma puruSArthoMkI maryAdAoMko dRSTimeM rakhate hue isa vinIta dezako aise DhaMga se banAyA thA ki ise dekhate hI saMsArake saba ratnoM ( zreSTha vastuoM) ke namUne A~khoMke Age A jAte the || 24 // vahA~para dizAoM kA raMga haritAlake samAna halkA pIlA aura sapheda sA rahatA thaa| donoM ora lahalahAte Ikhake khetoMkI saghana paMktiyoMke mAre rAstoMpara calanA bhI ati kaThina thA / rAste rAste aura galI-galI meM pUjAke samaya bali car3hAI gayIM lAla kamaloMkI paMkhur3iyA~ bikharI rahatI thIM, makAnoMkI khir3akiyoMse hara samaya kAlAgaru dhUpa, Adi sugandhita padArthoM kA dhuMA nikalatA rahatA thA / / 25 / / 1. ma bhogazriyA / 2. [ nipuNaM ] / 3. [ haritAladeg ] / 4. [ panthAna ] / prathamaH sargaH [7]
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH barAGga caritam yasminvanAni phalapuSpanatAgrazAkhAvibhrAjitAnilavikampimahIruhANi / svAdumbukomalatRNAni divA nizIthe ghoSAH pratidhvanitamandraguNA gunnaaddhyaaH||26|| santo narA yuvatayazca vidagdhaveSA rAgottarAsu sakalAsu kalAsvabAhyAH / anyonyaraJjanaparAH satatotsavAzca saukhyena kinnaragaNAnatizAyayanti // 27 // dezAvihAya hi pUrAdhyaSitAnkalajJAH zilpAvadAtamayazcanaTA viTAzca / ranopajIvanaparAH puruSAH striyazca yasminpunarbahuvizeSaguNA vasanti // 28 // ratnopalAgraparicumbitameghamAlo nAnAdarImukhaviniHsratanirjharoghaH / saumyAcalaH phaNimaNikSapitAndhakArastasminbabhUva himavAniva tuGgakUTaH / / 29 // sarga: isa dezake jaMgaloM meM aise hI vRkSoMkI bharamAra thI jo phUla aura phaloMke bhArase pRthvIko cUmate the / ye vRkSa jaba tIvra vAyuke jhokoMse jhUmate the taba vanakA dRzya bar3A hI hRdayahArI hotA thaa| ina vanoMmeM sukumAra choTI-choTI harI dUbakA pharza bichA thA aura // madhura jalapUrNa tAlAboMko bharamAra thii| isIlie dayA, udAratA, Adi guNoMke dhanI puruSoMse paripUrNa gvAloMkI bastiyoMse dinarAta gAne-bajAne kI madhura aura gambhIra pratidhvani AtI rahatI thI // 26 // isa dezake puruSa bhale nAgarika the / yuvatiyoMkA vezabhUSA va AcaraNa ziSTa thaa| zikSA, svAsthya, saMgIta, citrakalA, premaprasaMga, Adi koI bhI aisI kalA na thI jisase vahA~ke yuvaka aura yuvatiyA~ anabhijJa hoN| ve pratidina koI na koI utsava manAte the tathA eka-dusareko lubhAne aura prasanna karaneke lie pRthvI-AkAza eka kara dete the| apane ina sukhabhogoMke dvArA ve kinnara devatAoMkI jor3iyoMko bhI mAta karate the // 27 // bar3e se bar3e prasiddha kalAkAra, varSoMke anubhavake kAraNa nirdoSa aura tIkSNa buddhi zilpI, naTa, viTa tathA abhinaya aura / saMgItake dvArA hI AjIvikA karanevAle kuzala strI aura puruSa apane nivAsake prAcIna dezoMko chor3akara isa ( vinIta ) dezameM A base the kyoMki yahA~ Akara basanese unake guNa kevala uttarottara bar3hate hI na the apitu ve nayI-nayI vidyAe~ sIkhakara bahujJa bhI ho meM jAte the // 28 // saumyAcala isa vinIta dezameM saumyAcala nAmakA parvata thaa| jisake U~ce-U~ce zikhara himAlaya parvatakI barAbarI karate the| ratnazilAose paripUrNa isake zikhara meghamAlAko cUmate the| isa parvatako kitanI hI guphAoMse kala-kala ninAda karate jharane / bahate the| isameM aise-aise vicitra aura bhISaNa sA~pa rahate the jinake phaNake maNiyoMkI camakase aMdherI rAtameM bhI prakAza ho jAtA thA // 29 // 1. [kalAjhAH |
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama varAGga caritam sargaH yasminsadA garuDakinnarapannagAnAM gandharvasiddhatuSitAmaracAraNAnAm / AkrIDanAni vividhAni manoharANi sodyAnakAnanaguhAgahaneSvabhUvan // 30 // tasmAtpataGgajeviSANavipATitorupASANagahvaravijRmbhitapannagendrAn / kAdambasArasagaNairupasevyamAnA ramyA nadI prabhavati prathitA dharAyAm // 31 // vAtAhatadrumapatatkusumopahAre mattabhramabhramaragItaravAbhidhAne / tasyAstu dakSiNataTe samabhUmibhAge ramyAtaTaM puramabhUdbhuvi vizrutaM tat // 32 // ramyAnadItaTasamIpasamudbhavatvAd ramyAtaTaM jagati ramya' hi nAma rUDham / tasyaiva nAma kRtavRddhiguNAnsamIkSya anvarthamuttamapuraM paTubhidvitIyam // 33 // isake sundara udyAna, vana, guphA aura saghana jaMgaloMmeM nAgakumAra, kinnarAdi vyantara, pannaga, gandharva, siddha, tuSita, amara 1 aura cAraNa jAtike deva sadA hI saba prakArako krIr3Ae~ kiyA karate the| yaha guhA grahoMmeM krIr3Ae~ bar3I hI ramaNIya aura manamohaka hotI thIM / / 30 // dantakelike samaya madonmatta hAtho jhapaTakara vizAla zilAoMpara dantaprahAra karate the, phalataH zilAmeM phaTakara bar3I-bar3I darAreM bana jAtI thI, jinameM vikarAla sA~pa nivAsa karate the aise isa myAcasaula parvatase pRthvIbharameM prasiddha ramyA nAmakI nadI, nikalI thI, jisameM haMsa, sArasa Adi jalacara pakSiyoMke jhuNDa ke jhuNDa rahate the // 31 // isI ramyA nadIke dakSiNI kinArepara eka vizAla samatala bhUmikhaNDa para vizvaprasiddha ramyAtaTa nagarI thii| havAke jhokoMse jhamate hue vRkSa isapara svayaM girate huye phUloMkI bheMTa car3hAte the| phUloMke parAgase masta hokara bhaure yahA~ ghUmate-phirate the jinake # gItakI dhvanise yaha samatala nagarI sadA gujatI rahatI thI // 32 // malamAyAmA RE uttamapura isI samatalapara saMsArabharameM vikhyAta ramyAtaTa nAmakA nagara basA thaa| ramyAnadIke kinArepara basaneke kAraNa hI sAre saMsArameM usakA 'ramyAtaTa' yaha sundara nAma cala par3A thA yadyapi isa nagarakI samRddhi aura vizeSatAoMko dekhakara kuzala puruSoMne / / isakA dUsarA nAma uttamapura rakhA thA jo ki sarvathA sArthaka thA // 33 // [9] 1. [ tsmaanmtNgjdeg]| 2. [ pannagendrAt / 3. [ yasya ] / 4.[kRtamRddhiguNAn ] / Jain Education international
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam abhyantarasya nagarasya bahiHpravezaH kAnto yato bhavati kAntapuraM tadeva / padmAlayA satatamAramatIti yasmAllakSmIpuraM budhajanaiH kathitaM puraM tat // 34 // udyAnaparvatavanAntarita pradezairvApItaDAga va rapuSkariNIhadaizca 1 digdevadeva gRharamyasabhAprapA 'bhirbAhya' puraH parapurazriyamAdadhAra // 35 // AveSTya tatpuravaraM parikhA'vatasthe dvIpaM yathA jalanidhirlavaNAmbugarbhaH / mAhImayo'bhyuditazailasamAnazAla: prodbhidya bhUtalamivAbhyadhikaM rarAja // 36 // prAsAdakUTavalabhItaTagopuraiH svairatyucchritadhvajavicitracalatpatAkaiH / ArAmakalpatarugulmalatApratAnai ruddhAtapaM puramabhUdgaribhittibhizca // 37 // saMgItagotakaratAlamukha pralApairvINAmRdaGgamurajadhvanimudgiradbhiH I hayairaneka parivardhita bhUmideze vinyastacitrabalibhiH satataM rarAja // 38 // ise kAntapura bhI kahate the kyoMki isa nagarake bhItarake aura bAharake pradeza ekase sundara aura svaccha the / kamalAlayA lakSmI bhIisa nagara meM apane aneka rUpoMmeM sadA nivAsa karatI thI isIlie vidvAn puruSa ise lakSmIpura nAmase bhI pukArate the ||34|| isa nagara ke bAhirI bhAgako zobhA bhI anya nagaroMko zobhA ora vibhavase bar3hakara thI; kyoMki isake bAharake bhAga udyAna, kRtrima parvata, vana aura upavanoMse bhare par3e the| pratyeka bhAgameM bAvar3I, jhola, bar3hiyA puSkariNo ( pokhare ) aura tAlAboMkI chaTA dRSTigocara hotI thI / jidhara nikaliye udhara hI dikpAloM aura devatAoMke mandira, ramaNIya sabhA maNDapa aura piyAuoMke puNya-darzana hote the || 35 // kSAra jalapUrNa lavaNa samudrane jisa prakAra jambUdvIpako ghera rakhA hai usI prakAra isa zreSTha nagarako eka vizAla khAI cAroM taraphase ghere huI thii| gaganacuMbI parvatake samAna unnata pArthiva parakoTA isa nagarake cAroM ora itanA adhika acchA lagatA thA mAno udbhijoMke samAna vaha pRthvIko phor3akara hI Upara nikala AyA hai / / 36 / / isa nagarapara par3anevAlI sUryakI dhUpa bAharako bAhara hI raha jAtI thI, kyoMki yaha apane vizAla mahaloM tathA unake zikharoM, chajjoMke kagAroM, pravezadvAroM, atyanta U~ce dhvajadaNDoM aura unapara laharAtI huI raMga-biraMgI patAkAoM, bagIcoM, vizeSakara unameM lage U~ce-U~ce kalpavRkSa, jhAr3iyoM, kuMjoM aura parvatarUpI bhittiyoMke dvArA hI use (dhUpako ) roka detA thA / / 37 / / isa nagarakI zobhAko aise bhavana dina dUnA aura rAta caugunA karate the jinameMse sadA hI saMgItake samaya bajate huye karatAla, vINA, mRdaGga, tabalA, Adi bAjoM tathA AlApa aura gAnekI madhura tathA gambhIra dhvani sunAyI par3atI thI / ina 1. ma prabhAbhi / For Private Personal Use Only prathamaH sargaH [10]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bhUzailatoya vividhAkarajAtapaNyaM " muktApravAlatapanIyamanekabhedam / yadyacca durlabhatamaM pararAjadhAnyAM tasminpure prativasatsulabhaM ca bastu // 39 // nyAyAjitadraviNateka kuTumba pUrNa sarva sahitaM paramaddhayuktam / udghATitApaNamukheSu nirantareSu naktaM divaM krayaparikramasaktamartyam // 40 // nekaprakArama himotsava caityapUjAdAnakriyAsnapanapuNyavivAhasaMga: / anyonyagehagamanAgamano janaughastasminpure pratidinaM vavRdhe yathAvat // 41 // zabdArthahetugaNitAdivizeSayuktA jJAnaprabhAvitimirIkRtadhImanaskAH / saddharmazAstrakuzalAH sulabhA manuSyA yatrArarajjuradhikaM satatapramodAH / / 42 / / makAnoM ke sAmane durvAyukta pradeza bahuta dUrataka phaile the tathA inapara bhI balimeM car3hAyI gayI raMgabiraMgo sAmagriyA~ aura phUla phaile rahate the // 38 // pRthvI, pahAr3a, samudra tathA nAnA prakArakI khanija kraya-vikrayakI vastue~ arthAt prakAra prakArake mUMgA, motI, hIrA, saba jAtikA sonA Adi paNya, jo ki dUsare dezoMkI rAjadhAniyoMke bAjAroMmeM prayatna karanepara bhI na milate the, ve hI saba vastue~ uttamapurake bAjAroMmeM mArI mArI phiratI thIM / / 39 / / isa nagara ke nivAsI grAhakoMse ThasAThasa bhare tathA AThoM paharake liye khule hue bAjAroMmeM dinarAta kraya aura vikrayameM tallIna rahate the| lekina saba hI nAgarikoMkI sampatti nyAyopArjita thii| kisIke bhI gharameM alagAva na hotA thA aura sabake kuTumbameM bar3e-bUr3hoMse lekara choTetaka jIvita the| hara Rtu meM sabako saba RtuoMke sukha AsAnIse prApta the aura sampatti aura bibhava to mAnoM unake anucara hI the // 40 // isa nagara meM pratidina hI sarvasAdhAraNa ke lie lAbhadAyaka vividha prakArake vizeSa kArya, indradhvaja Adi jina-pUjA, vipula dAna-karma, jinendradevakA paJcAmRta mahAbhiSeka, dharma-vivAha, utsava, Adi kAryaM Agamake anukUla vidhise hote rahate the / ina prasaMgoM para nAgarika eka-dUsare ke ghara AyA-jAyA karate the tathA AlhAda aura prasannatA meM dina dune aura rAta caugune bar3hate jAte the // 41 // yaha uttamapurakA hI saubhAgya thA ki vahA~para vyAkaraNa, kAvya, nyAya, gaNita, arthazAstra, Adi viSayoMke aise prakANDa paNDita maujUda the jo apane vimala jJAnake prakAzase vahA~ ke nivAsiyoMkA bauddhika aura mAnasika andhakAra ( ajJAna ) naSTa kara 1. puNyaM / 2. ka prabhAvitamirI, ma prabhAvatimirI / prathamaH sargaH [11]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vRddhAH sameSu taruNAzca gurUpadeze vezyAGganAH' sulalitAH samadA yuvAnaH / tyAgeSvathAjitadhanAH pramadAH priyeSu vastvantare ratimupeyurathAnurUpam // 43 // pASaNDizilpibahuvarNajanAtikoNaM ratnApagAjalanidhiH suralokalpam / prajJAtimagdhadhaninirdhanasajjaneSTaM corArimAriparacakrakathA na ttr||44|| nIrogazokanirupadravanirbhayatvAdasmiJjanaH surasukhaM / manasA'vamene / ki vA purasya bahavarNanayA narANAmiSTendriyArthaparibhogasukhAvahasya // 45 // tasyezvaraH prathitabhojakulaprasUto dharmArthakAmanipuNo viniguuddhmntrH| nyAyena lokaparipAlanasaktabuddhiH zrIdharmasena iti bhUpatirAsa nAmnA // 46 // prathamaH sargaH dete the| sacce dharmazAstrake marmajJa puruSa to usa nagarameM atyanta sulabha the| sadA pramudita rahanevAlI yaha vidvAna maNDalI vahA~ alaga hI camakatI thI / / 42 // usa nagarake vRddha puruSa apanI barAbarI ke logoMke sAtha uThate baiThate the| kizora aura taruNa puruSa gurujanoM tathA bar3oMkI zikSAoMpara zraddhA karate the| madonmatta sundara yuvaka hI vezyAoMke prema-prapaMcameM phaMsate the| jina logoMne pracura sampatti kamA lI thI ve dAna denemeM masta rahate the / kAmonmatta kulIna yuvatiyA~ apane premiyoMkI upAsanAmeM bhUlo rahatI thiiN| isa prakAra usa nagarakA vyakti apane anurUpa vastuke pIche pAgala thaa|| 43 // isa nagarameM saba dharmoM ke vidvAn, saba koTike kalAkAra aura saba hI vargoM ke loga nivAsa karate the| hara prakArakI zreSTha vastuoM, nadiyoM aura pAnIko bahulatAse yaha nagara svargake hI samAna thaa| prakANDa paNDitoM aura atizaya mUoko, koTyAdhIzoM aura nirdhanoMko, sAdhu aura santajanoMko yaha nagarI eka-sI priya thii| yahA~para corI, zatrukA AkramaNa yA SaDyantra, mahAmArI, Adi rogoMkA nAma bhI na sunA jAtA thaa| 44 // isa nagarake loga na to rogI hote the, na zokakI marma-bhedinI yAtanAoMse hI chaTapaTAte the| kisI bhI prakArake A Akasmika upadrava bhI vahA~ na the aura bhayase trasta hokara kAMpanA to vahA~ke loga jAnate hI na the / inhIM saba kAraNoMse vahA~ke / nAgarika svargalokake sukhoMkI sacce hRdayase upekSA karate the| isa prakAra saba indriyoMko iSTa-sukha aura bhogopabhogakI Avazyaka sAmagriyoMse paripUrNa usa nagarakA adhika varNana karanese kyA lAbha ? // 45 // mahArAja dharmasena isa nagarake mahArAja dharmasena nAmase vizvameM vikhyAta the| vaha vizvavikhyAta bhojavaMzameM utpanna hue the| dharma, artha 1. [ vezyAGganAsu llitaaH]| 2. ma jalaniSeH suralokajalpam / 3. ma nIrAga""nirbhayatvAnyasmin / Jain Education interational
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam prathamaH sargaH ARDARPIRESTHEATREAweseAAHAPAHARA kAminIjanamanoharacArumUrtinaukAvahaprathitalabdhavizuddhakIrtiH / zaktitrapaprativizeSahataprajAtiH zAstropadiSTavacasA'pratimAnavRttiH // 47 // zrImAnprabhinnakaTavAraNatulyagAmI raktAmbujacchaviharAmalapANipAdaH / AkhyAyikAgaNitakAvyarasAdyabhijJo nityaM parAbhigamanIyaguNAvataMsaH // 48 // baddhopasevanaratirdaDhasauhRdazca tyktprmaadmdmtsrmohbhaavH| satsaMgrahaH sthirasakhaH priyavAgalobhaH prAgalbhyadAkSyasahito hitabandhuvargaH // 49 // rUpeNa kAmamatha nItibalena zakra kAntyA shshaangkmmrendrmdaarkiirtyaa| dIptyA divAkaramagAyatayA samudraM daNDenadaNDadharamapyatizizya eva // 50 // kAma tInoM puruSArthoMkA maryAdApUrvaka pAlana karane aura karAnemeM kuzala the| 'prajAkA nyAyapUrvaka pAlanapoSaNa ho' yaha vicAra sadA hI unake manameM cakkara kATA karatA thaa| vaha itane mantradakSa the ki unakI yojanAoMkI, pUrti honeke pahile taka kisIko gandha bhI na milatI thI / / 46 // usake atyanta sugaThita aura sundara zarIrako dekhakara hI kAminI nAyikAeM premonmatta ho jAtI thIM, sAmudrika vyApAriyoMne isakI nirmala kIrtiko sAta samudra pAra dUra-dUra dezoMmeM bhI prasiddha kara diyA thaa| apanI prabhu, mantra aura utsAha zaktiyoM dvArA vaha prajAke samasta dukha dUra karanekA satata prayatna karatA thA aura bhUlakara bhI usakA AcAra-vicAra zAstrokta siddhAntoM , tathA niyamoMke pratikUla na jAtA thaa| 47 / / vaha usa sundara aura masta hAthIke samAna jhumake calatA thA jisake mastakase mada-jala bahatA hai| usake nirdoSa aura vimala hAtha-pairoMpara lAla kamalako kAnti nAcatI thii| vaha galpa, upanyAsa, gaNita, kAvya Adi zAstroMke rasa ( jJAna ) se aparicita na thaa| usake sabahI guNa aise the ki unheM prApta karaneke liye dUsare rAjA hara samaya lAlAyita rahate the / / 48 // use gurujanoMkI sevA karanekA vyasana thaa| mitratA karake use tor3atA na thaa| pramAda, ahaMkAra, moha, dUsaroMkI var3hatI dekhakara kur3hanA, Adi bure bhAva usake pAsa taka na phaTaka pAte the / use sajjanoM aura bhalI vastuoM ke saMgrahakA roga thaa| usake mitra DaMvADola svabhAvake vyakti na the / madhurabhASI honeke sAtha-sAtha bilkula nirlobhI bhI thaa| sAhasikatA aura kAryakuzalatA usake roma-romameM samAyI thI, aura apane bandhu-bAndhavoMkA paramahitaiSI thA / / 49 // usane apane akSuNNa saundarya dvArA kAmadevako, nyAyanipuNatA aura nIti kuzalatAse zukrAcAryako, zArIrika kAntise se candramAko, tInoM lokoMmeM prasiddha yaza dvArA devarAja indrako, teja aura pratApa dvArA dinanAtha sUryako, gambhIratA aura sahanazIlatA 1. ma yukte / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH varAGga caritam yasyAjJayA svapathamutkramitu na zekurvarNAzramA janapade sakale pure vaa| pASaNDinaH svasamayopavinItamArgAH so'tIva bAlabudhavRddhatamAnbabhAra / / 51 // yasyAhitaM prakurute manasApi kazcit kiMcitkvacitpuruSamarthamanarthaka' vaa| kSutkSINabhugnanayanodaravaktradaNDaH sthAtu hi tasya viSaye na zazAka matyaMH // 52 // yuddheSu bhinnakaTavAraNagaNDalekhAsaMprasrutaiH zamitadhUliSu dAnatoyaiH / vAkyeSu bRhitamadAnpratiyoddha kAmAn yaH sadya eva hi ripUnvimadocakAra // 53 // cetAMsi baddhadRDhavairavatAM narANAmabhyantaraprakRtikasya janasya vApi / svAbhAvikaivinayajaizcaritairuvArairyo'rajjayad bhRzamatha svgunnainrendrH|| 54 // sarga: se samudrako aura nyAyAnusAra zAsana karanekI zakti dvArA vizva vyavasthApaka yamarAjako bhI pachAr3a diyA thaa||50|| yaha usake pracaNDa zAsanakA hI pratApa thA ki loga rAjadhAnI yA rAjyake kisI konemeM bhI cAroM varSoM ( jIvikAke ) ma aura cAroM AzramoM ( saMghoM ) kI maryAdAoMko lA~ghanekA sAhasa na karate the / sabaho sampradAyoMke anuyAyI apane zAstroMke anusAra AcaraNa karate the| isa prakAra vaha bAlakoM yA bUr3hoM, ajJa yA prakANDa paNDitoM Adi sabase hI apane-apane kartavyoMkA pAlana tatparatAse karatA thA // 51 // yadi koI puruSa kevala manameM hI usakA burA karanekA vicAra DAlA thA, yA kahIM koI viruddha bAta yA kAma karatA thA, to cAhe usase rAjAkA burA ho yA na ho, to bhI vaha usake rAjyameM eka kSaNa bhI ThaharanekA sAhasa na karatA thaa| vaha itanA bhayabhIta ho jAtA thA ki apaneko jaMgaloM meM chipAtA phiratA thA jahA~para bhUkha pyAsakI vedanAse usakA peTa, gAla aura A~kheM phaMsa jAtI thI tathA durbalatA aura dhAntise usakA pRSTha daNDa jhuka jAtA thA / / 52 // isake yuddhoMmeM paidala sainika, aura ghor3oM kI TApoMkI mArase jo dhUlake bAdala chA jAte the, ve madonmata hAthiyoMke unnata gaNDasthaloMse lagAtAra bahatI huI dAna ( madajala ) ko dhArAoMse baiTha jAte the , aise bhISaNa yuddhoMmeM zatrakI taraphase lar3ate huye abhimAnI yoddhAoMko aura zAstrArthoM meM apanI paNDitAIke madameM cakanAcUra prativAdI vidvAnoMko (arthadAnI) vaha ekadama ho masala detA thA // 53 // apanI svAbhAvika vinabhratAse utpanna udAra AcaraNoM tathA mahAna guNoMke dvArA vaha una logoMke bhI mantramugdha kara letA thA, jinhoMne usake viruddha vairakI dRr3ha gA~Tha bA~dha lI thI, yA jinako ruci bAhya saMsArase Ubakara antarmukhI ho gayI thI phalataH jo sadA jJAna dhyAnameM hI lage rahate the aura rAga-dveSa Adi mohajanya bhAvoMse para the / / 54 / / 1. [ degprussdeg]| / [14]
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH varAGga caritam tArAdhipaH kumavaSaNDa vikAsadakSaH zItaiH karairnabhasi saMvibabhau yathaiva / nityaM priyAkumudaSaNDavacomayUkhairmayAM tathaiva vasudhAdhipapUrNacandraH // 55 // AphUllacAruvimalAmburuhAnanasya AjAnulambaparipInabhujadvayasya / zrIvakSasaH khalu mRgendraparAkramasya svAntaHpuraM purapatestrizatobabhUva // 56 / yuktAdhirohapariNAhasamanvitAGgayo haMsIsvanAH sugamanagrahaNasvabhAvAH / lajjAvapUvinayavimramacAruveSAstulyAvalokananirantarasauhRdAzca phullAravindavadanA varacArunetrAH phullAravindakusumoruzucitvagandhAH / phullAravindavarakAntiguNAvadAtAH phullAravindavarakomalapANipAdAH // 58 // sarga: zItala-zItala kiraNoM dvArA kumudakI kaliyoMko vikasita karanemeM pravINa tArAoMkA adhipati candramA jaisA AkAzameM suzobhitAhotA hai usI prakAra apanI paliyoMke mukharUpI kamala kaliyoMko madhura vacanarUpI kiraNoMse praphullita karatA huA yaha rAjA pRthvIpara udita dUsarA candramA ho pratIta hotA thA / / 55 // usakA mukha pUrNa vikasita sundara aura svaccha lAla kamalake samAna lAlimA aura lAvaNyase pUrNa thaa| usakI khUba puSTa / aura gaThI huI donoM bhujAe~ ghuTanoM taka lambI thIM / vakSasthalameM lakSmoke nivAsa kA cihna thA aura mRgoMke rAjA siMhake samAna usakA pracaNDa parAkrama thA / uttamapurake rAjA mahArAja dharmasenake antaHpurameM kevala tIna sau rAniyA~ thIM // 56 / / antaHpura ina sabahI rAniyoMke zarIrakI U~cAI tathA pariNAha (caur3AI yA gherA ) anupAtika the arthAt samacaturasra saMsthAna thA, bolI haMsIke samAna madhura, spaSTa aura dhImI thI / svabhAvase hI una sabakI gati sundara aura manthara thii| striyocita lajjAkI to ve mUrtiyA~ thiiN| vinamratA aura kulInatA to unake roma-romameM samAyI thI / vezabhUSA sundara aura ziSTa thI aura patikI premadRSTi aura anugraha sabapara ekase hone kAraNa unakA pArasparika sakhIbhAva bhI gAr3ha thA / / 57 // una sabake khile haye mukha aura bar3I-bar3I manohara A~kheM kamaloMke samAna AlhAdajanaka thiiN| unake zvAsa aura zarIra1 kI gandha turanta khile kamaloMse nikalatI sugandhita vAyuke samAna parama pavitra aura unmAdaka thii| unake doSarahita zIla, Adi zreSThaguNa prAtaHkAlake khile huye zvetakamalake samAna nirmala the| unake hAtha paira bhI vikasita lAla kamaloM ke samAna komala aura manamohaka the / / 58 / / 1. ma kumudakhaNDa / 2. kapariNAma | w
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga prathamaH caritam sargaH sarvAH striyaH prathamayauvanagarvavantyaH sarvAH svamAtRpitRgotravizuddhavantyaH / sarvAH kalAguNavidhAnavizeSadakSAH sarvA yatheSTamupabhogaparIpsayinyaH // 59 // cAturyahAvagativibhramatkriyAbhI rUpeNa tA timatAtimanohareNa / satyantare samanukalatayAnubhaya rAjJo manasyadhigatA vanitAstadAsana / / 60 // hAsena vA madhumadena savitena rAgeNa vAtha kaluSIkRtacetasA vA / anyonyamarmaparihAsakathAbhirAmA rAjJaH striyastviti kathA na babhUva loke // 61 // dharmapriyasya ratinotivizAradasya sAmAnyadRSTyabhinivi [STa ] tAyAt ? nAtyuddhatAH samamukhAH2 pativatsalAzca zIlAnuraktahRdayA vanitA vinItAH // 62 // tAsu kSitIndrahRdayapriyakAriNISu mAdhuryakAntilalitapratibhAnvitAsu / reje bhRzaM guNavatI kSitipAGganAsu tArAgaNeSa vimaleSviva candralekhA // 63 // __ una sabake hI mAtAoM aura pitAoMke vaMza parama zuddha va sadAcArI the| eka bho rAnI aisI na thI, jisane lalita kalAoM, zreSTha guNoM aura vizeSa vidhAnoMmeM asAdhAraNa paTutA prApta na kI ho| sabakI saba yauvanake prathama ubhArase madamAtI ho rahI thiiN| phalataH sabakI saba manabhara premakA upabhoga karaneke liye lAlAyita thiiN|| 59 // yadyapi unakI caturAI, cAla, hAvabhAva, AcaraNa, zRMgAra, Adara satkAra aura atyanta kAntimAna manamohaka saundaryameM bheda thA, to bhI una savakI saba rAniyoMne apanI svAbhAvika vinamratA aura AjJAkAritAke dvArA rAjAke manapara pUrNa adhikAra / kara liyA thA // 6 // ina rAniyoMne ha~sI-ha~sImeM yA madirAke nazemeM, yA ahaMkArake AvegameM, yA kisIkI prItike kAraNa athavA kisIse koI manomAlinya karake manovinodake lie kisI sakhokI gupta bAta prakaTa kI hai yA kisIse dila dukhAnevAlI bAta kI hai, aisI carcA bhI kabhI logoMke mukhase na sunI gayI thii|| 61 // yai saba ho rAniyA~ patiko pyArI thIM aura svayaM bhI patise gAr3ha prema karatI thiiN| ekakA bhI vyavahAra vaddhata na hotA thaa| sabakI saba ekasI sukhI thiiN| inakA hRdaya zIghravratake raMgase raMgA thA ora saba hI atyanta vinamra thIM kyoMki parama dhArmika tathA surata kalA aura rAjanItike paMDita mahArAja dharmasena binA bhedabhAvake sabako eka hI dRSTise dekhate the / / 62 / / ye saba hI rAniyA~ svabhAbakI madhura thiiN| zarIrameM krAnti ora lAvaNya phaTe par3ate the aura buddhi pratibhA sampanna thii| 11. [ kAmakabhArapati ] / 2. [ samasukhAH] /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga zuddhAnvayA rucirabhUSaNabhUSitAGgI kAmekabhAravati karkazajAtarAgA (?) / snigdhA hitA zucimatI mitavAksudakSA bhUmIzvarasya hRdayaM svaguNairbabandha // 64 // yA dharmasenanayanAmRtarUpazobhA tasmai vcHshrvnnpthyhitaanuvaakyaa| tadgAtracittaratikAraNaveSaceSTA tenAbhavatsuratanATakanAyikA sA // 65 // tasyAstadAGgamamalendu'nibhAnanAyAH pononnatastanataTApitacandanAyAH / AzliSya kAmazaratADanavihvalAyAH prIti parAmupajagAma patirdharAyAH // 66 // sA cApi tasya vadanaM nayanAtikAntamAkRSya sIdhurasinA badanAmbujena / bhayazcacamba madanAturamandaceSTApUrva priyavaNitapATalavibhramoSThI / / 67 // prathamaH sargaH caritam ye vahI kAma karatI thIM jise rAjA mana hI mana cAhatA thA / / 63 // mahArAnI guNavatI ukta prakArase samAnatA honepara bhI ina saba rAniyoMmeM guNavatI rAnI vaisI hI camakatI tho jaise nirmala tArAoMke bIca candralekhA apanI kAnti aura saralatAke kAraNa vizeSa zobhita hotI hai / / 63 // isakA pitR-mAtRkula paramazuddha thA, svabhAva snehamaya thA aura sabakA bhalA cAhatI thii| zarIra aura mana parama pavitra the| parimita bolatI thI aura hara eka kArya karanemeM atyadhika kuzala thii| thor3ese upayukta aura sundara bhUSaNa pahina lenepara isakA saundarya camaka uThatA thaa| kAmadevakA sArA bhAra mAnoM usIpara A par3A thA isIlie use apane patise pragAr3ha prema thaa|| 64 // usakA rUpabhAra mahArAjA dharmasenakI A~khoMko amRta thaa| bAra-bAra pUchanepara kabhI-kabhI bolanevAlI rAnIkI hitamita vANI rAjAke kAnoMke lie pathyasA mAlUma detI thii| usakI vezabhUSA aura hAvabhAva rAjAke manako vikala aura zarIrako kAmAtura karanemeM samartha hote the isIlie vaha sUratarUpI nATakakI pradhAna abhinetrI bana sakI thii|| 65 // usakA mukha pUrNimAke niSkalaMka candramAke samAna manamohaka aura rati-uttejaka thaa| pUrNa vikasita unnata stanoMpara candana lepa lagAnepara usakA zarIra bar3A uddIpaka ho jAtA thaa| kAmadevake ina bANoMkI mArase vihvala hokara rAjA usake zarIrakA AliMgana karatA thaa| aura isa taraha prIti samudrameM DUbatA aura tairatA thaa|| 66 // usake lAla-lAla oTha patike cumbanose kSata vikSata ho jAte the tathA kAmake AvezameM A jAneke kAraNa zArIrika se ceSTAe~ manthara ho jAtI thIM to bhI vaha A~khoMko atyanta pyArA rAjAkA mukha apanI tarapha khIMcakara madirAkI gandhayukta apane mukha kamalase bAra-bAra cUmatI thii|| 67 // 1. ma mnlendu| [17] Jain Education international 3
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga prathamaH caritam tAbhyAM yatheSTamabhisaMhitamanmathAbhyAM tulyAnurAgarativardhanasatkriyAbhyAm / anyonyacittaparipoSaNatatparAbhyAM prApta najanmacirajIvitayoH phalaM tat // 6 // anuparatamRdaGgamandranAde mnnikirnnairvbhaasitaandhkaare| SaDRtusukhagRhe vizAlakotirvaravanitAbhirarasta rAjasiMhaH // 69 // iti nagaranarendra [-] bhAryAH prathamataraM kathitAH kathAprabandhAt / zrutipathasukhadaM nigadyamAnaM tata upari prakRtaM nizAmayadhvam // 70 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite janapadanagaranRpatinRpapatnIvarNano nAma prathamaH sargaH / sargaH una donoMne manuSya jovana aura lambI AyukA vAstavika phala prApta kara liyA thA, kyoMki unhoMne manabharake kAmadevakI ArAdhanA kI thii| unakI pratyeka Adara satkAramaya ceSTA donoMke prema aura riraMsAko barAbarIse bar3hAte the, aura donoMke donoM eka dUsareke manako saMtuSTa karane aura bar3hAneke lie sarvadA kamara kase rahate the // 68 // vizvavikhyAta yazasvI mahArAja dharmasena apanI parama kulIna rAnIke sAtha usa vizAla rAjabhavanameM ramaNa karatA thA, jisameM chahoM RtuoMke sukha maujada the, jagamagAte maNiyoMkI kiraNoMse rAtrikA andhakAra haTAyA jAtA thA aura jisake gopura para / bajate huye mRdaMgoMkI gambhIra dhvani kabhI banda na hI hotI thii|| 69 / / _ ita prakAra kathAke kramake anusAra sabase pahile deza, rAjadhAnI, rAjA aura paTTarAnIkA varNana kiyA hai jo kahane sunanepara kAnoMko sukha detA hai| isake uparAnta Apa loga vAstavika kathAko suneM / / 70 // cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya barAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM janapada nagara-nRpati-nRpapatnI varNana nAmakA prathama adhyAya samApta / [18] Jain Education intemational
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dvitIyaH sargaH dharmeNa saMprAptamanorathasya zrIdharmasenasya narezvarasya / priyAGganAyAM sa varAGganAmA jajJe kumAro guNapUrvadevyAm // 1 // yasminprasUte'bhinananda rASTraM pituzca mAturvavRdhe praharSaH / bhayaM ripUNAmabhavattadaiva dudrAva zokaH svajanasya tasya // 2 // anyonyahastaiH pratinIyamAno bAlenduvad vRddhimupAjagAma / kalApralApaM vadanAravindaM saMprekSya bhUpo na tatarpa lokaH // 3 // aneka sallakSaNalakSitAGgaH pratApakAntidyutivIryayuktaH / vidvatsahAya matimAn dayAluH prajAhitArthAya kRtaprayAsaH // 4 // dvitIya sa kumAra varAGgaH prajApAlaka mahArAja dharmasenake saba hI manoratha dharmake pratApase apane hI Apa pUre ho jAte the isIlie unakI prANapyArI zreSTha rAnI [ jisake nAma meM devI zabda ke pahile guNa zabda lagA thA arthAt guNadevI ] guNavatIke varAGga nAmakA rAjaputra huA thA // 1 // kumAra varAGgake janma lete hI mAtA-pitA ke AlhAda samudrane apanI maryAdAko chor3a diyA thaa| kuTumbI aura sage sambandhiyoMkA zoka unheM chor3akara 'nau do gyAraha ho gayA thaa| sArA rASTra Ananda vibhora ho uThA thA aura zatruoMko usase apanI parAjayakA bhaya bhI usI kSaNase hone lagA thA // 2 // kuTumbiyoM aura paricArakoMmeM sadA hI eka se dUsarekI goda meM jAtA huA zizu bAlacandra ke samAna dina dUnA aura rAta caugunA bar3ha rahA thaa| jaba vaha tutalA, tutalAkara madhura aspaSTa zabda bolatA thA taba kamalake samAna nirmala, sundara aura komala mukhako dekhate dekhate na rAjA hI aghAtA thA aura na prajAjana // 3 // usake zarIpara aneka zubha lakSaNa spaSTa dikhAyI dete the / zaizava avasthAmeM hI usake zarIrase pratApa, kAnti, lAvaNya aura bala Tapakate the / usakI buddhi prakhara thI / zaizavakAlase hI vidvAnoM kI sahAyatA karatA thaa| usakA antaHkaraNa dayAse otaprota thA aura prajAke kalyANake lie prayatna karatA thA // 4 // 1. [ kalapralApaM ] / Met dvitIya: sarga: [19]
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam deveSu pUjAM guruSu praNAmaM parAkramaM zatruSu satsu maitrIm / pAtreSu dAnaM ca dayAM prajAsu vidyAsu rAgaM satataM cakAra // 5 // zabdArthagandharvakalAlipijJo hstyshvshaastraabhysnprsktH| vyapetamAyAmadamAnalobhastatyAja sapta vyasanAni dhImAn // 6 // kadAcidabhyasya gajAzvazAstramRddhayA mahatyA nagarI pravizya / praNamya bhaktyA pitarau yathAvattasthau purastAdvinayAnatAGgaH // 7 // samIkSya tau putraguNAnudArAna rUpaM vapustannavayauvanaM c|| kAcidbhavedasya' samAnarUpA vapuSmatIti smarataH sma sadyaH // 8 // dvitIyaH sargaH kizora avasthAse hI vaha sadA hI sacce devoMkI pUjA va guruoMkI mana, vacana aura kAyase vinaya karatA thaa| usake parAkramakA pradarzana zatruoMpara hI hotA thaa| sajjanamAtrake sAtha maitrIpUrNa vyavahAra karatA thaa| vipadagrasta upayukta satpAtroMko / dAna detA thA, prajAmAtrapara kAruNya-bhAva rakhatA thA aura vidyAoMpara usakA saccA anurAga thA // 5 // lekha, vyAkaraNa, kAvya, saMgIta, Adi saba hI kalAoMmeM pAraMgata thaa| dina rAta, hAthI ghor3ekI savArI aura zastra vidyAke abhyAsa karanemeM tallIna rahatA thaa| chala, kapaTa, pramAda, ahaMkAra, lobha Adi durguNa to usake pAsase bhI na nikale the isake sivA usane buddhipUrvaka, juA, AkheTa, vezyAgamana, Adi sAtoM vyasanoMko bhI chor3a diyA thaa|| 6 // kisI eka dina rAjakumAra varAGgane gaja-azva ArohaNa aura zastracAlanakA abhyAsa karake bar3e bhArI ThATa bATake sAtha rAjadhAnImeM praveza kiyaa| isake bAda rAjamahala meM pahu~cakara bhaktibhAvase mAtA-pitAke caraNoMmeM praNAma kiyA aura vinamratAse jhukakara apanI maryAdAke anusAra unake sAmane baiTha gayA / / 7 // rAjakumArako vivAha vArtA rAjaputrake udAra guNoMkA vicAra karake tathA usake sundara zarIra aura usapara bhI yauvanake prathama unmeSako dekhakara ekAeka usI kSaNa una donoMke manameM yahI dhyAna ho AyA "kyA koI rAjakumArI isIke samAna rUpavatI tathA zarIrase svastha / [20] hogI // 8 // 1. ma kAcidbhavedapyasamAna / Jain Education international .
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH varAGga caritam sargaH tasminsvakAle' svayameva kazciccheSThI purasyAsya kumaarbhktyaa| atakitopasthitajAtarAgaH samAhitAtmetthamuvAca vAcam // 9 // kulena zolena parAkrameNa jJAnena dharmeNa nayena cApi / samRddhapuryAH patiruttamazrIvatsamAno dhRtiSeNarAjA // 10 // atulyanAmA (?) kila tasya bhAryA vizAlavaMzA varadharmamUrtiH / tayoH sutA kIrtiguNopapannA babhUva nAmnAnupamA vinItA // 11 // vibhUSaNAnAmatibhUSaNena virUpatAmAnavayauvanena / kimatra tadvarNanayAtimAtraM sA devakanyA svayamAgataiva // 12 // zrutvA vacastasya vaNiktamasya so'tyarthamarthAnugataM manojJam / taM pUjayitvA vidhivattatastAM svAM mantrazAlA punarAviveza // 13 // jisa samaya rAjA rAnI ukta vicArameM magna the usI samaya nagarakA koI seTha jisake AnekI kalpanA bhI na kI jA sakatI thI, mAno rAjakumArakI bhaktise hI prerita hokara rAjamahala meM jA phuNcaa| rAjakumArako dekhate hI usakA sneha umar3a par3A thA to bhI usane apane Apako samhAlakara nimna prakArase kahanA prArambha kiyA thA // 9 // kumArI anupamA 'he mahArAja samRddhapurIke ekachatra rAjA dhRtisena aparimita vibhava aura sampattike adhipati haiN| isake atirikta jahA~taka kulInatA, svabhAva aura saMyama, teja aura parAkrama, vidyA aura buddhi, dharma, kartavyapAlana, nyAya aura nItikA sambandha hai, ve hara prakArase Apake hI samAna haiM / / 10 // mahArAja dhRtisenakI atulA nAmakI paTTarAnI hai jo nirdoSa dharmAcaraNakI sajIva mUrti hai, unakA mAtR-pitRkula bhI eka vizAla aura vikhyAta rAjavaMza hai| ina donoMke anupamA nAmakI rAjaputrI hai jo kAnti, kIrti, dayA Adi sadguNoMkA bhaNDAra hote hue bhI atyanta vinamra aura ziSTa hai / / 11 / / he mahArAja ? usa rAjakumArIke zarIra, saundarya aura sadguNoMkA alaga alaga vistArapUrvaka varNana karanese kyA lAbha ? basa saMkSepameM yahI samajhiye ki AbhUSaNoMke bhI uttama AbhUSaNa navayauvanake prathama ubhArane usakI guNa-rUpa lakSmIko itanA adhika bar3hA diyA hai ki use dekhate hI aisA lagatA hai mAnoM sAjhAt devakanyA hI isa pRthvIpara utara AyI hai / / 12 / / Ss seThoMke pradhAnake atyanta arthapUrNa, gambhIra aura manohara vacana sunakara rAjAne usakI maryAdAke anukUla seThakA svAgata satkAra kiyaa| seThako premapUrvaka vidA karake vaha apanI prasiddha mantrazAlA meM calA gayA / / 13 / / 1.[tasmizca kaale.]| 2. [dhRtiSaNarAjaH ] / 3. [ virUpatAyA navadeg ] / HIRGAORAKHIRAIGARHEIRDEEPARATI HARIHARPURWANISHTHHHHHH [21] Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH barAGga caritam te mantrimukhyA viditArthatattvA anantacitrA jitadevasAhvAH / AhatamAtrA vasudhezvareNa ythaaviysthaanmupopvissttaaH|| 14 // satkRtya tAnsmeramukhaH sa rAjA provAca vAcaM madhurArthagarbhAm / ApUryate yauvanamAtmasUnoH kRSNetare pakSa ivendubimbam // 15 // vyAyAmavidyAsu kRtaprayogo notaura kRto sarvakalAvidhijJaH / vRddhopasevAbhiratihitAtmA subuddhimAn pauruSavAnkumAraH // 16 // saMbhAvyarUpa: svaguNairmahInaH puSpaiH phalAnAmiva jnmvettaa| rUpazriyAna iva dvitIyastadasya cintyaM khalu dArakarma // 17 // PAPHILIP maMtrazAlA prayANa rAjanIti, arthazAstra tathA anya zAstroMke prakANDa paNDita pradhAnamantrI loga jinake kramazaH anantasena, citrasena, ajitasena aura devasena nAma the, mahArAjake dvArA bulAye jAte hI mantrazAlAmeM A pahu~ce aura apane apane padake anusAra yathAsthAna jA baiThe / / 14 // unake abhivAdanako svIkAra karaneke pazcAt muskarAte hue rAjAne unakA yathAyogya kuzala samAcAra Adi pUchakara svAgata kiyaa| isake bAda vicAraNIya viSayakI mahattAke kAraNa usane gambhIra aura madhura vANIko nimnaprakArase kahanA prArambha kiyA maMtraNA he mantrivara ! apane rAjakumArakA yauvana (kRSNake ulTe pakSa ) zuklapakSake candramAke samAna pUrNatAko prApta ho rahA hai // 15 // sAtha hI sAtha Apake rAjakumArane saba vidyAoM aura vyAyAmoMko kevala par3hA hI nahIM hai apitu unakA AcaraNa karake prAyogika anubhava bhI prApta kiyA hai, nItizAstrakA koI bhI aMga aisA nahIM jisakA kumArako adhyayana karanA ho / samasta lalita kalAoM aura vidhi-vidhAnoMmeM pAraMgata haiN| gurujanoM aura vRddhajanoMkI sevAkA bar3A cAva hai| saMsAra kalyANakI bhAvanAkA to unheM pratimUrti samajhiye / vaha kitanA buddhimAn puruSArthI hai yaha Apa loga mujhase jyAdA jAnate haiM / / 16 / / usakA rUpa dekhate hI banatA hai| usake sAhasa, vIratA, sevAparAyaNatA, sahAnubhUti, Adi sadguNa to aise haiM ki use sArI pRthvIkA eka-chatra rAjA honA cAhiye / bhaviSyako aisA saTIka AMkatA hai jaise koI phUloMko dekhakara phaloMkA anumAna 1. ma anantaci trAjita [dhiivraahvaaH]| 2. ma giitau| 3. ma kRtiH / PIPICHARPAHIMAHIPAHISHAH [22] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam zrutvA vacastasya narAdhipasya te mantriNo rAjasutAnuraktAH / prItyA narendraM prshshNsuruccaiH| samaJjasaM sAdhu vacastaveti // 18 // teSAM purastAtsvamanogatArtha rAjJe tadA vyAhRtavAnanantaH / anyA na tulyAbhijanAnurUpAM tAM devasenyAM pravihAya kanyAm // 19 // vaibAhiko naH kulasaMtatiH sA sthirA ca maitrI nanu mAtulatvAt / tasmAdahaM yogyatayA tayAzu sunandayecchAmi vivAhakarma // 20 // zrutvA tato'nantavaco'jitastu jagAda vAkyaM punaranyadeva / yatproktametena vacastadasmAnna prINayatyevamayuktimattvAt // 21 // dvitoyaH sargaH ...HARMATHASTRATraiyeweapesale-SHIRPAIHOSSIPAHES karatA hai| aMga aMgase phUTate huye, saundaryako vicAranepara to vaha dusarA kAmadeva hA mAlUma detA hai| ataeva aba hameM usake vivAhako cintA karanI cAhiye / / 17 / / maMtrIsammati-anantasena maMtrI loga rAjaputrase svayaM bhI pitAke samAna sneha aura AdarapUrNa vyavahAra karate the ataeva rAjAke ukta prastAvako sunakara unhoMne prema aura bhaktipUrvaka usakI bhUri-bhUri prazaMsA karate hue kahA-'he mahArAja? ApakA kathana saba dRSTiyoMse ucita aura sarvasAdhAraNakA kalyANakArI hai // 18 // isake bAda maMtriyoMne alaga-alaga apanI sammati dI thii| ataH kramAnusAra sabase pahile anantasena mahAmAtyane kumAra varAGgake vivAhake viSayameM apane manobhAva nimna prakArase prakaTa kiye the-he mahArAja ? svAsthya, saundarya, zikSA, kulInatA, Adi guNoMmeM, mahArAja anaMtasenakI rAjadulArI sunandAko chor3akara kauna dUsarI rAjakumArI hamAre kumArakI yogya badhU, ho sakatI hai / / 19 // isa prakArake sambandha karanA (mAmAkI lar3akIse vyAha karanA ) hamAre rAjavaMzakI prAcIna paramparA hai, sAtha hI sAtha mahArAja devasena rAjakumArake mAmA haiM phalataH isa vaivAhika sambandhase donoM rAjavaMzoMkI mitratA dRr3hatara ho jaaygii| isaliye maiM sunandAke sAtha rAjakumArakA vivAha zIghrase zIghra dekhanA cAhatA hU~ kyoMki vaha hara tarahase yogya kanyA hai / / 20 / / ajitasena mahAmAtya anantasenake abhimatako sunakara dvitIyAmAtya ajitasenane dUsarA hI prastAva upasthita kiyA, unhoMne kahAhe mahArAja ? mahAmAtyane jo prastAva upasthita kiyA hai vaha yuktisaMgata na honeke kAraNa mujhe utanA adhika nahIM jaMcatA hai 1. ka drazazekuruccaiH / 2. devasevA ] / mAmA-SHESHARIHSHARMSesame-SHREERAPawaaiye [23] Jain Education international
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam janasya sarvasya hi bhartRbandhuH svAbhAvikaM mitramakRtrimatvAt / yatkRtrimaM syAtphalavacca mitramudArametatkaraNIyamasya // 22 // vaco'jitenAbhihitaM nizamya sa citraseno giramityuvAca / ko devasenAditaraH pRthivyAM narezvaraH pakSabaddhimAnsyAt / / 23 // asaMhitaM prAkkulamuttamaM ca saMdhisyamAnaM balinA pareNa / nopaiti vizrambhamupaiti zaGkAM prayojane vikriyate ca bhUyaH // 24 // na sA sunandA pariNIyate cetsyAnmitrabhedaH sa hi doSamalaH / yasthApacAreNa ca yAnti mitrAyamitratA vaina ta kAryavitsaH // 25 // dvitIyaH sargaH camacamaaasaLINERARIcAnyApaka jitanA ki ve svayaM use samajhate hai / / 21 / / // akRtrima snehI honeke kAraNa sabakI hI mAtAkA bhAI arthAt mAmA unakA svAbhAvika sahAyaka aura hitaiSo hotA hai kyoMki ina logoMke sAtha svArthoMkA saMgharSa nahIM rahatA hai / lekina jo kRtrima ( nayA sambandha yA upakAra dvArA banAyA jAtA hai) mitra hotA hai vaha bar3A lAbhadAyaka hotA hai isIlie nItizAstra vizAla-hRdaya kRtrima mitra banAnekI zikSA detA hai / / 22 / / citrasena dvitIyAmAtya ajitasenake dvArA upasthita kiye gaye sujhAvako suna leneke bAda tRtIya amAtya citrasenane nimna prakArase kahanA prArambha kiyA / he mahArAja ? mAtularAja mahArAja devasenake sivA isa pRthvItalapara kauna aisA dUsarA rAjA hai jisakI sainya, zakti aura sampatti unase adhika ho yA jisake sahAyaka, sahagAmI aura anuyAyI rAjAoMkI saMkhyA unake pakSake rAjAoMse meM adhika ho / / 23 // kisI sainya, artha, sahAyabala sampanna rAjavaMzake pahilese kisI bhI prakArakI saMdhi na huI ho aura bAdameM yadi vaha rAjavaMza kisI dUsare mahAzaktizAlI rAjavaMzake sAtha saMdhi karatA hai to taTastha yA svAbhAvika mitra ( mAtula, phUphA Adi) rASTroMko bhI usapara vizvAsa nahIM hotA hai balki usake Upara zaMkA hI adhika bar3hatI jAtI hai| itanA hI nahIM saMdhi yA sambandhake svAbhAvika prayojanako bhI bahuta kucha vikRtarUpa hI diyA jAtA hai / / 24 / / __ataeva yadi hama sunandAke sAtha rAjakumArakA vivAha na kareMge to isakA pariNAma mitrabheda arthAt svAbhAvika mitra rAjAse sambandha viccheda hogA (kAraNa hama jisa kiso rAjavaMzameM bhI kumArakA vyAha kareMge usakA prayojana kevala vyAha na samajhakara, mahArAjA devasena hamase khiMcakara apanI rAjakumArIko kisI dUsare rAjavaMzameM vyAha deMge aura usake hI prabala samarthaka 1.ka amntrtaaN| Jain Education inte mational
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tAM citrasenAbhihitAM vicitrAM vANoM nizamyottamadhIzcaturthaH / pratyabravInnItimatAnusArI vaco'rthasaMpatti gurutvabuddhayA // 26 // balIyastulyabalena yoge / abhUtapUrvottama sauhRdasya doSA yatastena khalUpadiSTAste dUranaSTA nayamArgavRttyA / / 27 / / dAreSu mAtaryatha bhRtyavarge sute pitaryanyatame jane vA / vizrambhayogo na tu tAdRzaH syAdyAdRgdRDhe mitra udArabuddhau // 28 // mitraM balIyaH svanurAgi puMsAmalabhyamanyatra hi daivayogAt / tallabhyate cedva linA samagrA vasundharA hastagataiva tasya // 29 // ho jAyaMge / isa prakAra eka prabala mitra hAthase nikala jAyegA ) jo ki acintanIya anathakA mUlakAraNa haiM / ataeva jisakI sammatike anusAra ulTA sIdhA kAma kara DAlanese mitra bhI zatru ho jAya use hama kArya kauzala nahIM kaha sakate aisA Apa nizcita samajheM // 25 // devasena tRtIya AmAtya citrasenake dvArA upasthita kiye gaye vicitra tarkoko sunakara prakharabuddhi aura devasenane ukta sabahI tarka vitarkoMkA samAdhAna karate hue, rAjanItike anusAra apanI sammati dI, jo mahattA ke sarvathA anukUla thI / / 26 / / saMnyabala, arthabala aura sahAyabala sampanna rAjA jisake sAtha pahilese kisI bhI prakAra saMdhi nahIM huI hai-- ke apane hI samAna prabala zaktizAlI kisI dUsare rAjAse maitrI sambandha sthApita kara lenepara, tRtIyAmAtya citrasenane jina-jina anarthoMkI saMbhAvanA batAyI hai unapara yadi notizAstra ke anusAra gambhIratAse vicAra kiyA jAya, to ve sabake sabahI kapola kalpita siddha hote haiM // 27 // anubhavI caturthaM AmAtya 'vicAraNIya viSayakI mitrazakti nIti kahatI hai ki isa saMsAra meM kisI bhI vyaktiko apanI mAtA yA pitApara, dharmapatnI yA aurasa putrapara, atyanta ghaniSTha bandhubAndhava yA anurakta AjJAkArI sevakoMpara utanA vizvAsa nahIM karanA cAhiye jitanA ki eka dRr3ha mitrapara karanA cAhiye; yadi vaha mitra vivekI aura bizAlahRdaya ho to // 28 // vAstavameM isa saMsAra meM kisIko bhI aisA saccA mitra milatA hI nahIM hai, jo saba taraha zaktisampanna hote hue bhI use hRdayase sneha aura Adara karatA ho / pUrva puNyake pratApase kisI saubhAgyazAlI prabala vyaktiko aisA ( ukta prakArakA ) mitra 4 dvitIya: sargaH [25]
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam viraktabhRtyAnyatidIrghasUtrANyalpAni mitrANyatidUragAni / saMbandhamAtrAbhiniviSTabuddheH kiyacciraM' tasya nRpasya rAjyam // 30 // aSTAvime bhUpatayaH pradhAnA dharmArthaSaDbhAgabhujaH pRthivyAm / yairbhrAjate saMnihitairdharitrI dyauraSTabhistairiva diggajendraH // 31 // mahImahendro'tha mahendradatto dviSaMtapazcApi yathArthanAmA | sanatkumAro makaradhvajo'pi samudragupto vinayaMdharA // 32 ! vajrAyudhazcakrabhRtA samAnaH parAkramaizvaryavapurguNena / mitrasahacApi hi devasenAtki vAdhikAste na bhaveyurIzAH // 33 // hAtha laga jAya, to samajhiye ki sArI pRthvI usake hAtha laga gayI hai / / 29 / / yadi kisI rAjAke anugAmI aura sevaka usase saMtuSTa nahIM phalataH hara eka kAmako dhIre-dhIre anyamanaska hokara karate haiM / yadi usake mitra rAjAoMkI saMkhyA bahuta thor3I hai aura jo haiM, ve bhI idhara-udhara bikhare ( bahuta dUra ) dezoM meM haiN| aura vaha rAjA svayaM bhI yadi hara samaya apane sambandhiyoMke sahAre rahatA hai to ApahI batAiye usakA rAja kitane dina taka TikegA // 30 // Adarza nRpa Age kahe gaye ATha rAjA hI isa pRthvI ke rAjAoMmeM pradhAna haiM kyoMki ve Agamake anukUla nItise apanI prajAoMkA pAlana karake unake dharma aura arthaM puruSArtha ke SaSThAMzako grahaNa karate haiM / saba sampattiyoMkA bhaNDAra honepara bhI yaha pRthvI isIliye suzobhita hai ki isapara una rAjasihoMkI caraNa raja par3atI hai, jaise ki AkAza vizvavikhyAta ATha diggajoMkI upasthitike hI kAraNa dhanya hai // 31 // Upara nidiSTa ATha prasiddha rAjAoMmeM mahArAja mahendradattakA nAma sabase pahile AtA hai kyoMki ve isa pRthvIpara birAja - mAna indra hI haiM, dUsare mahArAja dviSaMtapa to 'yathA nAma tathA guNaH' haiM kyoMki unhoMne apane zatruoMko parAjita karake naSTa hI kara diyA hai, isake bAda mahArAja sanatkumAra, makaradhvaja, samudragupta aura vinayaMdharake nAma Ate haiM / / 32 / / inake bAda mahArAja vajrAyudhakA sthAna hai jo apane parAkrama, prabhutva, vibhava, svAsthya, saundarya, sadAcAra, Adi guNoM ke kAraNa cakravartI samAna haiM, antameM mahArAja mitrasaha haiM jo apane bandhubAndhavoMke hI utkarSako saha sakate haiM / he mahArAja ? Apa hI batAiye ki ye saba pracaNDa pRthvIpati kyA mahArAja devasenase bar3hakara na hoMge || 33 // 1. ma kiyaccaraM / 2. ma dharmArtha / 3. ma vinayaMvarazca / Vale & Personal Use Only dvitIya: sargaH [26]
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga vacAMsi teSAM sa nizamya rAjA svakitAkrAntaviz2ambhitAni / prazasya tAn rAjyadhuraMdharAMzca vaidehakoktaM punarAcacakSe // 34 // te cApi rAjJAM samudIritArthAM giraM nizamyAnumati prakRtya' / vivAhatantrAbikRtAnsalekhAnpratyekazo dUtavarAnsasarja (?) // 35 // teSAmathaiko guNavAMstu dUtaH pati samAsAdya samRddhapuryAH / pradarya lekhaM priyavAkyagarbha vyajijJapadvAcikamarthayutam // 36 // nizAmya lekhaM ca vaco nizamya mudAbravIttacca tatheti raajaa| vijJAya vAginitadAnamAnaiH svakAryasiddhau matimAdadhe saH / 37 // dvitIya sargaH caritam releSHRAHAPANESHEETESHPAHI- mAmA napa abhimata apanI-apanI tarkaNAzaktike anusAra UhApoha karake kahe gaye sabahI maMtriyoMke vistRta vaktavyoMko rAjAne dhyAnapUrvaka sunA aura una sabakI nItijJatA tathA rAjyabhaktikI prazaMsA kI kyoMki ve apane sabahI rAjakIya kartavyoM aura dAyityoMko yogyatApUrvaka nibAhate the / aura antameM videha dezase lauTe seThakI bAtako bhI una logoMse kahA / / 34 // aura antameM vivAha zAstrake pradhAna AcAryoMke matoMko phirase maMtriyoMko smjhaayaa| mahArAja dharmasenakA yaha antima vaktavya prakRta viSayapara prakAza hI nahIM DAlatA thA apitu usakI saba hI gutthiyoMko sulakSA detA thA, isIlie maMtriyoMne use sAvadhAnIse sunA aura usase apanI pUrNa sahamati prakaTa kI thii| phalataH isake bAda hI patroM ke sAtha atyanta kuzala dUta pratyeka dizAmeM bheje gaye the| inheM vivAha-sambandha karane yA na karaneke pUrNa adhikAra prApta the / / 35 // kanyA anveSaNa ukta prakArase bheje gaye dUtoMmeMse eka atyanta guNI aura nItimAn rAjadUta samRddhipurIke mahArAja dhRtiSeNakI rAjasabhAmeM jAkara upasthita huaa| pahu~cate hI usane apanI vizvAsapAtratA siddha karaneke liye mahArAja dharmasenakI nAmamudrAse aMkita niyuktipatra dikhAkara apanI yAtrAke pradhAna prayojanako maukhikarUpase hI hita-mita bhASAmeM rAjAke sAmane upasthita kiyA // 36 // mahArAja dhRtiSaNane dUtake dvArA diye gaye patrako sAvadhAnIse dekhA aura usake vacanoMko bhI dhyAnapUrvaka sunaa| isake bAda prasannatApUrvaka bole 'kyA mahArAja dharmasenakA aisA vicAra hai ?' kintu nipuNa rAjadUtako unake bAta karaneke DhaMga, mukha aura 1. ma prkRtvaa| / 27 Jain Education international
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga dvitIya caritam tato nRpeNApratipauruSeNa vacoharaH sAmayutairvacobhiH / visarjitaH sAdhu kRtAtmakRtyo yenAgatastena pathA nivRttaH // 38 // dUtAH pare te'pi ca saMnivRttAH patiH svmaaropitkaarybhaaraaH'| rAjJe samUcuH svamataprasiddhi pramodapUrvA gamanapratIkSNAm // 39 // pratyAgatAnAM sa vacoharANAM nizamya vANI ca samIkSya lekham / svAnmantriNo mantravinizcayajJAn zazAsa rAjA dhRtiSeNapAzrvam // 40 // taiH saMvajaddhibahabandhumitraH saheva yAtA nrdevsenaa| babhau catubhirnapamantrimukhyaiH surendraseneva ca lokapAlaiH // 41 // PREPARI A~khoMke AkAra tathA raMga, apanA svAgata, satkAra tathA bheTa Adise yaha vizvAsa ho gayA thA ki usakA udyoga saphala hue binA raha hI nahIM sakatA hai / / 37 // isake uparAnta anupama parAkramI mahArAja dhRtiSaNane Adara aura prItise madhura tathA zAnta bAteM karake usa rAjadUtako bhalIbhA~ti vidA kara diyaa| vaha bhI apane kartavyako yogyatApUrvaka pUrA karake uttamapurako usI mArgase lauTa gayA jisase AyA thA / / 38 // dUsare dUta loga jo ki svAmIke kAryako karanekA bhAra apane Upara lekara bAhara gaye the ve bhI kramazaH uttamapurako lauTe, aura apane-apane kAryameM unhoMne kahA~taka saphalatA prApta kI thI yaha rAjAko vigatavAra sunAyA, jise sunakara pahile to parama Ananda hotA thA aura pIchese varayAtrAkI preraNA milatI thI / / 39 // mahArAja dharmasenane sabahI lauTakara Aye dUtoMke uttara lekhoMko par3hA aura usase adhika dhyAnapUrvaka unake yAtrA vivaraNoMko sunaa| antameM apane maMtriyoMko, jo ki saba paristhitiyoM ko sAvadhAnose samajhakara pratyeka samasyAkA upayukta hI nikAra karate the, mahArAja dhRtiSaNako rAjadhAnIko jAnekI AjJA dI / / 40 / / maMtrI prasthAna jaba maMtriyoMne prasthAna kiyA to unake sAtha kevala unake aneka mitra aura bandhu-bAndhava hI nahIM gaye the apitu mahArAja dharmasenakI suvizAla caturaMga ( hAthI, ghor3A, ratha aura padAti ) senAne bhI prayANa kiyA thA / rAjAke cAroM pradhAna maMtriyoMke sAtha prasthAna karatI huI vaha senA lagatI thI mAno yama, varuNa, kuberAdi cAroM dikpAloMke netRtvameM devarAja indrakI vijayavAhino hI calI jA rahI thI / / 41 // I 1.[patyA samAropitadeg ] / 2. ma svamataprasiddha / 3. [ gamanapratIkSAm ] / H ARANAHAITAMARHATHANE Jain Education Inter n al
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dvitIyaH sargaH vyatItya dezAnvaharatnakozaM puraM samAsAdya guNaprakAzam / vilokamAnA vivivibhatyA vilokyamAnAstvatha paurvgaiH||42|| saMprApya rAjAlayamuttamaddhauM sAmantasenAnicitAntarAlam / tadvArapAlairupanIyamAnAH siMhAsanasthaM dadRzurnarendram // 43 // abhyAgatAnAptatamAnvilokya vAgdAnamAnerabhipUjya samyak / narAdhipaH praznakutUhalena papraccha tAnprAgviditArthatattvaH // 44 // zrIdharmasenena yathopadiSTAH paSTAH punaste dhRtissennnaamnaa|| sAmaprayogairupanItamartha svakAryasiddhayarthamamu smuucuH|| 45 // TREETbhAmA macAyA aneka dezoMko pAra karatI huI vaha senA apanI yAtrAke antameM usa nagarake nikaTa pahu~cI jo apanI sampatti, suvyavasthA, Adi vizeSatAoMke lie vikhyAta thI aura jisameM ratnabhaNDAra aura kozoMkI pracuratA thii| apanI sampatti aura sajAvaTase jagamagAtI huI usa senAne jaba samRddhipurImeM praveza kiyA taba nagarake sabahI strI puruSa TakaTakI lagAye usakI ora tAka rahe the // 42 // isa prakAra senAke sAtha cAroM maMtrI usa rAjabhavanapara paha~ce, jo apanI sAja-sajjA aura RddhimeM anupama thaa| jisake vizAla AMganoMke kone konemeM sAmanta rAjAoMko senA ThasAThasa bharI thii| aise rAjabhavanake praveza dvArapara hI unakI agavAnI huI aura dvArapAlake dvArA bhItara le jAye jAnepara unhoMne siMhAsanapara virAjamAna mahArAja dhRtiSeNake darzana kiye / / 43 // mahArAja dharmasena ke atyanta vizvasta aura antaraMga vyakti mahAmAtyoMko hI atithiyoM ke rUpameM pAkara mahArAja dhRtiSaNane unakI maryAdAke anukUla svayaM hI unakI 'Aiye' kahakara agavAnI kI tathA kuzala samAcAra pUchanese lekara anya saba hI svAgata satkAra karake unakA sammAna kiyA / yadyapi unake isa prakAra Aneke prayojana ( kumAra varAGgakA vivAha ) pahilese hI jAnate the to bhI kucha na kucha pUchaneke hI lie unase AgamanakA kAraNa pUchA / / 44 / / RELIGIRLS [29] vivAha prastAva samRddhipurIke adhipati dvArA ukta prakArase pUche jAnepara maMtriyoMne dekhA ki unakA kAma sAma, dAma, daNDAdi chaha upAyoMmeMse, sAmake prayogase hI adhika sundaratAse siddha ho sakatA hai| phalataH unhoMne mahArAja dharmasenake upadezake anusAra hI apanI vivAha vArtAko saphala karaneke liye nimna prakArase mahArAja dhRtiSeNase nivedana kiyA thA / / 45 // 1. ka nRpendram / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH varAGga caritam nRpottamaH zAntaripujitAtmA vayo'dhikastulyatamaH kulena / zrIdharmaseno dhRtarAjavRttaH sa sAdaraH kauzalamAcacakSe // 46 // tasyAtmajaH kAntatamaH prajAnAmudAravRttaH shucimaannyjnyH| jAmAtRtAM prAptumanAH kumAro mahIpate te caraNau nanAma // 47 // teSAM vaco vAkyavidAM nizamya samarthya' samyaGnaeNpatistadAnIm / saMcintya kanyAvayasassamApti tebhyo'numatyairva mavocadittham / / 48 // kanyApi tenaiva samAnakalpA kalAguNaizcApi vayovapuAm / sa cApi tasyA yadi yuktarUpaH kimanyadiSyeta tayornaloke // 49 // sargaH he mahArAja? Apa jAnate hI haiM ki mahArAja dharmasena rAjAoMke mukuTamaNi haiN| unake zatra sadAke lie zAnta ho gaye haiN| unake AtmanigrahakA to kahanA hI kyA hai| ve rAjAke AcaraNako kisa khUbIse pAlate haiM isake atirikta Apake samAna kUlIna honepara bhI Apase avasthAmeM bar3e haiN| unhIMne hama logoMke dvArA Apase sasneha aura sAdara kuzala kSema kahA hai // 48 // mahArAja dharmasenake putra kumAra varAGga atyanta kAntimAna haiM / janatAke sukha dukha meM bar3I udAratAse vyavahAra karate haiM, unakI AcAra vicAra viSayaka pavitratAkA to kahanA hI kyA hai ? aura nItizAstrake to ve parama paNDita hI haiN| unhoMne bhI he rAjan Apake caraNoMmeM praNAma bhejA hai kyoMki ve Apake dAmAda honekI icchA karate haiM / / 47 // kanyAke pitAkI svIkRti bhASaNazailIke paMDita una maMtriyoMke vacanoMko sunakara rAjA dhRtiSaNane usI samaya saba bAtoMpara bhalI bhAMti vicAra kiyA, tathA apanI putrIkI kanyA avasthAkI samApti tathA yuvatIavasthAkA prArambha vicArakara unhoMne maMtriyoMse kahA ki aisA hI ho' / aura apanI putrIkA paricaya dene ke lie nimnaprakArase bole / / 48 / / - ApakI rAjakumArI bhI lalitakalA, sadguNa, rUpa, AkAra, svAsthya avasthA Adi savahI vizeSatAoMmeM kumAra varAGgake hI samAna hai / aura vaha bhI yadi saba prakArase usake ( sunandAke ) upayukta vara hai to phira isa manuSyalokameM una donoMke lie isase adhika aura cAhiye ho kyA hai / / 49 // - 1. [ saMmathya ] / 2. ka anumityevam / Jain Education international
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityevamuktvA nRpatiH saharSo ditsuH sutAmutpalapatranetrAm / purohitAmAtyasamAnvidagdhAnAhvAyayAhAryavido babhUva // 50 // sametya taimantritamantribhizca kanyApradAnaM prati nizcitArthaH / dvitIyaH yathAdhikArAdhikRtAnsa bhRtyAn zazAsa kalyANamahotsavAya // 51 // sargaH kRtvA sa kalyANavidhi vidhijJo daridradIneSu dhanaM visRjya / svayA vibhUtyA parayA narendraH kanyAM puraskRtya mudA pratasthe // 52 // jalaprabhAbhiH kRtabhUmibhAgAM prAcInadezopahitapravAlAm / sarvArjanopAttakapotapAlI vaiDryasavyAnavatI parAyA'm // 53 // hemottamastambhavatAM vizAlAM mahendranIlapratibaddhakumbhAm / tAM padmarAgopagRhItakaNThAM vizuddharUponnatacArukUTAm // 54 // isa prakAra kamalakI paMkhur3iyoMke samAna lalita netravatI putrIke kanyAdAna karaneke nizcayako prakaTa karake rAjAne apane purohita tathA inhIMke samAna anya sacce hitaiSI aura vizvasta sambandhiyoMko bulAyA tathA una sabako apanI apanI sammati deneke lie hI ukta abhilASA unake sAmane upasthita kara dI thI // 50 // ukta vizvasta sambandhiyoM tathA maMtriyoMke sAtha baiThakara vicArakara cukanepara jaba rAjAne yahI nirNaya kiyA ki rAjakumArIkA vivAha kumAra varAGgake sAtha hI karanA hai, to unase turanta ho sava rAjakarmacAriyoMko unake pada aura yogyatAkA dhyAna rakhate hue vivAhake kalyANamaya mahotsavakI taiyAriyAM karanekI AjJA dI / / 51 / / varanagara-prasthAna __ samasta dhArmika aura sAmAjika vidhi-vidhAnoMke vizeSajJa tathA anuyAyI rAjAne pitAke gharakI sabahI rItiyoM aura / saMskAroMko pUrA karake nirdhana aura dInadukhiyoMko manabhara dAna diyaa| isake bAda apAra sampatti aura ThATabATa ke sAtha rAjakumArIko lekara usane uttamapura ko prasthAna kiyA / / 52 / / mahArAjadhRtiSeNane jisa pAlakIpara rAjakumArIko baiThAyA thA usakA dharAtala pAnIke samAna raMgoMke dvArA banAyA gayA thA, phalataH dekhate hI jalakuNDakA dhokhA lagatA thA, usakI vandanavArameM lage hue mUge prAcIna tathA dUra dezoMse lAye gaye the, usake [31] kabUtaroM yukta chajjeke banAnemeM to sAre saMsArakI kamAI hI kharca ho gayI thI, usakI chata vaiDUryamaNiyoM se hI banAyI gayI thii|||53|| usa vizAla pAlakIke sava ho khambhe uttama the kyoMki ve zuddha sonese DhAle gaye the| aura unapara mahendra nIla maNiketa. 1. [ AhvAyya ( AhUya vA ) bahvayaM vido ] / cyAnalamASALARITRIES Jain Education international
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sarga: dvijAtivaktrodgalitapralabdha muktAkalApaccharitAntarAlAm / mandAnilAkampicalatpatAkAmAtmaprabhAhrapitasUryabhAsam // 55 // nAnAprakArojjvalaratnadaNDAM vilAsinIdhAritacAmarAhvAm / Aruhya kanyAM zibikAM pRthuzrIH purI vivezottamanAmadheyAm // 56 // zrIdharmasenaprahitezca dUniveditAH prAgavanIndracandrAH / AkRSyamANAstu varAGgapuNyaiH pratasthire svAbhiramA sutAbhiH / / 57 // suvarNakakSopahitAn gajendrAn rathAMzca nAnAkRticitravarNAn / sacAmarApIladharAMsturaGgAnnRpAH samAruhya pathi prajagmuH // 58 // kalaza rakhe gaye the, UparakA bhAga padmarAga maNiyoMse khacita thA, Upara rakhe gaye jagamaga kalaza sarvathA nirduSTha cAMdIke banAye gaye the // 54 / / usake UparI bhAgameM maNiyoMke pakSI bane the, jinake mukhase girate hue muktAphala bhI usameM citrita the phalataH pAlakIkA madhyabhAga aise muktAphaloMse vyApta thaa| usake Upara lage patAkA dhIre dhIre bahatI huI havAke jhoMkose laharA rahe the, usakI kAnti aura jagamagAhaTake sAmane sUryakI kAnti bhI lajA jAto thI / / 55 // use uThAneke daNDoMmeM bhI bhAMti-bhAMtike jagamagAte hue ratna jar3e gaye the| usake AsapAsa yuvatI sundariyAM camara Dhorato calatI thiiN| isa prakArako mahAmUlyavAna pAlakIpara apanI putrIko baiThAkara vipula sampatti aura kAntike adhipati mahArAja dhRtiSaNane uttamapurameM praveza kiyA jo ki 'yathAnAma tathA guNaH' thA / / 56 / / anyarAjA-Agamana mahArAja dharmasenane pahile jina rAjadUtoMko saba tarapha bhejA thA unase hI kumAra varAGgake vyAhakA samAcAra jAnakara, candramAke sAmana sarvapriya tathA prajAke hitaiSI bar3e, bar3e anya rAjA loga bho mAno varAGgake puNyase prerita hokara hI apanI apanI atyanta guNavatI tathA sundarI kanyAoMko lekara uttamapurake lie cala diye the| unameMse kaI sonekI jhUla aura haudese saje vizAlakAya zreSTha hAthiyoMpara savAra the // 57 / / to dUsare nAnA raMgoMko citrakArose bhUSita aneka prakArake rathoMpara virAjamAna the aura anya rAjA loga cAmara, mukuTa Adise suzobhita uttama ghor3Ipara car3hakara uttamapurake rAstepara cale jA rahe the / / 58 / / 1. [ degga litapralamba ] / 2. [ degcaamraatthyaam]| 3. [ Arohya / / 4. ma nAgAkRti / emperenceTRIHARANPATHP-MAHARMAWEIPAHPSI-APARIES [32] Jain Education Interational
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dvitIyaH sargaH vapuSmatI vindhyapurezvarasya mahendradattasya sutA babhUva / dviSatapaH siMhapurAdhipastu yazovatI tasya sutenduvaktrA // 59 // sanatkumArasya manojJarUpA vasundharApISTapurAdhipasya / ananasenA makaradhvajasya rAjJaH sutA zrImalayezvarasya // 6 // priyavratA cakrapurAdhipasya samudradattasya smgrruupaa| vajrAyudho nAma girivajezastasya priyAyAmabhavatsukezI // 61 // mitraMsaha kozalarAjakanyApatiH smRtA tasya hi vishvsenaa| agAdhipasya priyakAriNIti babhUva putrI vinayaMdharasya // 62 // narendrakanyA dhutiSeNapucyA sahaiva rUpAdiguNaiH samAnAH / digbhyastathASTAbhya udAravRttA AjagmuraSTAviva dikkumAryaH // 63 // vindhyapurake mahArAja mahendradattakI putrIkA nAma vapuSmatI thA, jo ki usake svAsthya aura saundaryake kAraNa sArthaka thaa| siMhapurake mahArAja jinhoMne apane zatruoMko naSTa kara diyA thA unakI candramukhI rAjaputrIkA nAma yazovatI thA / / 59 / / iSTapurake adhipati sanatkumAra mahArAjakI rAjadulArI vasundharA bhI AyoM thIM, inakA rUpa aura guNa haThAt manako moha lete the / zrImalaya dezake ekacchatra mahArAja makaradhvaja kI putrI to sAkSAt zarIradhAriNI kAmadevakI senA hI tho isIliye usakA nAma anaGgasenA par3A thA / / 60 // cakrapurake prabhu zrIsamudradatta mahArAjako kanyA priyavratAkA to kahanA ho kyA thA; saMsArake avikala saundaryako mAno nidarzana hI thii| girivraja ( rAjagRha ) ke samrATa bajrAyudhakI rAjadulArI sukezIkA to varNana hI kyA kiyA jAya / kAraNa vaha mahArAjakI prANapyArI paTTarAnIkI hI kukSise utpanna huI thii|| 61 // kozaladezakI vipula rAjya-sampattike ekamAtra adhipati 'yathA nAma tathA guNaH' mahArAja mitraMsahako rAjakanyAkA nAma vizvasenA thaa| sAmAjika vinaya (niyama, dharma aura vyavahAra ) ke rakSaka mahArAja vinayadhara usa samaya aMgadezake zAsaka the| prANimAtrakA upakAra karaneke kAraNa hI unakI kanyAkA nAma priyakAriNI par3A thA / / 62 // isa prakAra ukta rAja lalanAe~; jo ki apane-apane sadAcAra, svAsthya, suzikSA Adi guNoMke dvArA hara prakArase mahArAja dhRtiSeNakI rAjaputrI sunandAke hI samAna thii| tathA usIke samAna hI unakA caritra bhI ujjvala aura udAra thaa| yaha saba AThoM dikpAloMkI putriyoM ke samAna AThoM dizAoMse usa samaya uttamapurameM A pahuMcI thI / / 63 // 1. ka mitrasahA, [ mitraMsahaH ] / 2. ma vinayaMvarasya / Jain Education international .
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga dvitoyaH caritam sargaH RAITAMARPATRAPAIKAMARATHea nRpAjayA rAjagRhasya madhye narendrasUnorabhiSecanAya / zrImaNDapaM kAmakaraNDakAkhyaM sat kAritaM netramano'bhirAmam // 64 // mahendranIlamaNibhivinaddhaM' mahItalaM hemamayI ca bhittiH / kapotapAlI rajatairupetA sauvarNamantaHphala praklaptama // 65 // stambhAstu sarve tapanIyagarbhA bahibRhadratnamaNiprakalpyAH / dvAraM subaddhaM khalu sarvaratnairjAmbUnadAviSkRtamindrakUTam // 66 // kvacitkvacillambitahemamAlaM pravAlaratnAtimizrajAlam / muktAkalApAzcitadAmalolaM rarAja paryantavicitrasAlam // 67 // yauvarAjya-abhiSeka mahArAja dharmasenane isI avasarapara varAGgakA yuvarAja padapara abhiSeka bhI karanekA nirNaya kiyA thaa| ataeva unakI AjJAse rAjabhavanake vizAla AMganameM 'kAmakaraNDaka' nAmakA zrImaMDapa atyaMta kalApUrvaka banAyA gayA thaa| use dekhate hI AMkheM zItala ho jAtI thIM aura mana mugdha ho jAtA thA // 64 // usa 'kAmakaraNDaka' maNDapakA dharAtala mahendranIla Adi bhA~ti, bhA~tike maNiyoMko jar3akara banAyA gayA thA, pUrI kI / pUrI bhittiyA~ sonese banAyI gayI thI, kapotavAlI ( chajjA ) zuddha cA~dIse banI thI aura bhItarakI pUrIkI pUrI chata zuddha suvarNase gar3hI gayI thii|| 65 // zrImaNDapake sabahI khambhoMkA bhItarI bhAga tapAye gaye sonese DhAlA gayA thA aura usakA vAharI bhAga bar3e-bar3e ratnoM aura maNiyoMse banAyA gayA thaa| gopura yA pradhAnadvAra, saMsArake savahI maNi aura ratnoMse unake raMga tathA kAntikA vicAra karake atyanta ucita rUpase banAyA gayA thA aura madhyAhnake sUryake samAna jagamagAtA unnata zikhara jAmbUnada sonese banA thA / / 66 // usamaNDapake cAroM ora atyanta sundara tathA dRr3ha parakoTA banA thA, usapara cAroM ora sonekI bandanavAra laTaka rahI thI tathA isa bandanavArameM bhI bIca-bIcameM magA, motI aura maNi piroye gaye the| phalataH inakI kAnti sonekI kAntise milakara sampUrNa dRzyako adbhuta banA detI thii| inhIM vizeSatAoMke kAraNa vaha parakoTA zrImaNDapakI motiyoM se banI mAlA samAna mAlama detA thaa|| 67 // IMAIIMAHIPATHIPPIRSHASTRIPATHAHAHARPATIPAPA pesmaipedia-STHAHARA [34] 1. ma vinandaM / 2. [praklRptAH ] /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam pravAlamuktArmANibhirvicitraivinyastanAnAvidhabhakticitrA 1 bhramadvarephAhata kesareNa puSpopahAreNa rarAja bhUmiH // 68 // svAbhAvikazcApratikAntarUpo mAGgalyakarmaNyabhisaMskRtAGgaH / siMhAsanasyopari saMniSaNNo babhau zazIvodaya parvatasthaH // 69 // aSTAbhirAbhirbhuvi sundarIbhirmanoharAGgayA sutayA sadRzyA / zreSThayagraputryA dhanadattayA ca samaM kumAro dazabhivaMrAGgaH // 70 // haimairghaTairgandhavimizratoyaigravAbhisadveSTitadAmalIleH padmotpalAcchAditavakrazobhairvasundharendrAH 1 snapayAMbabhUvuH // 71 // usake svaccha sundara dharAtalapara nAnA prakArake citra vicitra mU~ge, mAMtI aura maNiyoMke dvArA aneka AkAra ke sundara, sundara cauka pure the / isake atirikta saba ora rakhe gaye gamaloM, laTakatI huI puSpamAlAoM aura cAroM ora lage puSpavRkSoMpara idhara se udhara ur3ate hue bhore saba ora parAga ur3Ate the| parAga aisA mAlUma detA thA mAnoM phUloMkI bheMTa hai aura usake kAraNa dharAtalakI zobhA aneka gunI ho gayI thI / / 68 / / abhiSeka tathA puNyapApa phala carcA kumAra varAGga svabhAvase hI itane adhika sundara the ki koI bhI vyakti rUpa aura kAntimeM unakI barAbarI na kara sakatA thA, to bhI abhiSeka, vivAha Adi mAMgalika kAryoMke kAraNa usa samaya unako lepa, uvaTana Adi lagAye gaye the phalataH pUrA zarIra saundarya aura svAsthyase dedIpyamAna ho uThA thaa| ataeva jaba ve maMgalavidhike lie siMhAsanapara baiThAye gaye to aise zobhita huye mAno udayAcalapara candrodaya huA ho // 69 // kumAra varAGgake sAtha-sAtha saMsArakI parama sundariyA~ uparilikhita mahArAja mahendradatta AdikI vapuSmatI prabhRti rAjakumAriyA~, mahArAja dhRtiSeNakI kulIna kanyA sunandA tathA nagaraseTha dhanadattakI jyeSTha putrI bhI usa vizAla siMhAsanapara virAjamAna thI // 70 // siMhAsana ke AsapAsa hI soneke bar3e-bar3e abhiSeka kalaza rakhe the| kalazoMke nirmala jalameM aneka sugandhita padArthaM ghole gaye the, unake galoMpara sundara sugandhita mAlAe~ lipaTI thI, aura mukha zveta rakta aura nIla kamaloMse Dhake hue the // 71 // 1. ma zarIrodaya 2. [ samaM kumAraM dazabhivaMrAGgam ] / 3. [ yugmam ] / dvitIya: sargaH [35]
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH varAGga caritam anye ca teSAM nRpamantrimukhyA anntcitraajitdevsaa'hvaaH| kumbhaijvaladratnamayairanekaiH zuddhAmbupUrNazca samabhyaSiJcana // 72 // paurapradhAnA naradevabhaktyA te pArthivaiH phllphlaakssmitraiH| ghaTaizca nAnAvidhavarNatoyaiH padAbhiSekaM sUtanoH pracakruH // 73 // sametya samyagbahubandhuvargA rAgoddhatA maGgalajAtaharSAH / yantrairanekairvaravarNapUNaranyonyagAtrANyabhicikkUdaste2 // 74 // kecicchazaMsunavaraM varAGgaM mahIpatInAM tanayAzca kecit / anyonyayogyA iti kecidUcurAzcaryamanye paramaM prajagmuH // 75 // sargaH abhiSeka krama inhIM kalazoMko uThAkara pRthvIke pradhAna rakSaka mahArAjAoMne sabase pahile kumAra varAGgakA abhiSeka kiyA, isake uparAnta una saba rAjAoke pradhAna sAmantoM aura anantasena, citrasena, ajitasena, devasena Adi pradhAnamantriyoMne kramazaH jAjvalyamAna ratnoMse jaTita, zuddha, sugandhita tIrthodakase pUrNa vizAla kalazoMko lekara vidhipUrvaka yuvarAjakA abhiSeka kiyA / / 72 / / taduparAnta rAjabhaktise prerita nagarake pradhAna, pradhAna sabhyoMne apane miTroke kalaza, uThAye-jinameM nAnA prakArakA sugandhita raMga-biraMgA jala bharA huA thA aura usameM vikasita phala, phala, akSata Adi maMgala dravye milI huI thIM-aura sundara rAjakumArake kevala caraNoMkA abhiSeka kiyaa| 73 // kumArake prema aura bhaktise uddhata tathA abhiSeka honese parama prasanna sabahI sage sambandhiyoM tathA bandhubAndhavoMke jhuNDoMne saba taraphase gherakara aneka gaMdhoM aura raMgoMse pUrNa yantroM ( picakAriyoM ) dvArA kumArapara jala chor3anA prArambha kara diyA thaa| isase unhoMne parasparameM eka-dUsareke zarIrako bhI khUba bhigo diyA thA / / 74 / / yuvarAjabhakti koI loga zreSTha yuvarAja varAGgakA guNagAna karane meM hI masta the / dUsare rAjaputriyoMkI prazaMsA karate-karate na aghAte the| kucha aise loga bhI the|jo yahI kahate phirate the ki bhAI yaha kumAra aura kumAriyA~ vAstavameM eka-dUsareke yogya haiM aura zeSa loga unako dekhakara Azcarya samudra meM DUbate aura utarAte the / / 75 // 1. [ degdhovarAhvAH / / 2. [ abhicikli duste ] / For Private & Personal use only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga dvitIyaH sargaH caritam IPATRARAMATKAAREMIRATREATHE-SHAHATTARAIMARASHApnees varAGganAmAnamanaGgalolaM kSitIndraputryazca manojarUpAH / samIkSya bandhanapi harSapUrNAnporAnsametAn kathayAMbabhUvuH // 76 // ime vayaM cApi hi jIvaloke samAnanetrodarapANipAdAH / aizvaryakAntidyutivIryarUpaiH kathaM viziSTA iti kecidUcuH // 77 // ki na zrutaM vAkyamidaM bhavadbhirjagatyasAdhAraNahetubhUtam / svakarmaniSpattiphalaprapaJcaM duHkhaM sukhaM veti ca lokasiddham // 78 // dharmAtsukhaM pApaphalAcca duHkhaM sukhaM svapaJcendriyakAmalabdhiH / duHkhaM punastadviparItamuktamitIha sarvairapi kiM na vedyam / / 79 // pUrva tvakRtvA sukRtaM narA ye parazriyaM prAptumanti' mUDhAH / teSAM zramaM kevalameva loke hAsyaM mahattacca vipAkatiktam // 80 // kAmadevake samAna sUndara, sUkUmAra aura subhaga yuvarAja varAGgako, hadayameM ghara kara lenevAlI rUparAzise yukta bharatakhaNDaka pradhAna rAjAoMkI putriyoMko, zarIra aura manameM na samAnevAle harSase paripUrNa bandha-bAndhavoMko tathA abhiSeka maNDapameM ekatrita nAgarikoMko dekhakara logoMke mukhase adholikhita udgAra nikala par3e the / / 76 / / puNyaphala yadyapi isa saMsArameM utpanna hama sAdhAraNa strI puruSoM, yavarAja varAGga, rAjakUmAriyoM, rAjapuruSoM Adike AMkha, kAna, peTa, hAtha, paira prabhRti sarvathA samAna haiM, to bhI inake aizvarya, kAnti, oja, pratApa, parAkrama, saundarya, Adi saba hI guNa hamalogoMse sarvathA viziSTa kyoM haiM ? aisA kucha ApasameM pUchate the / / 77 / / taba dUsare kahate the 'kyA Apane saMsArameM honevAle samasta kAryoMke asAdhAraNa ( upAdAna) kAraNako spaSTa batAnevAlA yaha vAkya nahIM sunA hai-"sAMsArika samasta sukha athavA dukha apane-apane karmose utpanna hue phalakA vistAra mAtra hai|" saMsArakA pratyeka ghaTanA isI siddhAntako puSTa karatI hai / / 78 // sarvasAdhAraNako itanA jJAna to honA hI cAhiye ki dharmAcaraNase sukhaprApti hotI hai tathA pApakarmoka phalakA udaya honepara dukha hotA hai / sparzanAdi pA~coM indriyoMko priya viSayoMkI prAptise sUkha hotA hai aura usake ulTe arthAt pA~coM indriyoMko apriya viSayoMkI prAptiko hI dukha kahate haiM / / 79 // isa saMsArameM jina mUrkha prANiyoMne pUrva bhavameM koI zubhakarma nahIM kiye haiM to bhI dUsare bhAgyazAliyoM kI sampattike samAna 1. ma anti / [37] ETA Jain Education international
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ -m dvitIyaH varAGga caritam tathApi karmANi bahani tAni zubhapradAnAnyazubhapradAni / aikAntikaM yannirupadravaM ca sukhaM labhante kathamatra jIvAH // 1 // dAnaM tapaH saMyamadarzanAni zaucaM damo bhUtadayA ca metrii| kSAntizca satyaM samatA hyasaMga ityevamAdyaM sukhahetubhUtam // 2 // janmAntare taptatapaHprabhAvAtsatpAtradAnAjjinapUjanAcca / prANAnukampodbhavabhAvanAyA janmanyathAsminsukhino bhavanti / / 83 // kimatra citrarbahubhiH pralApaiH sukhAthibhiH pAparativiheyA / pApaM punarjIvavihiMsanena tanmalato duHkhamavApnuvanti // 84 // sargaH TeamPawHEARPAHATHere-weaper - se sukha, saubhAgyako prApta karaneke lie mAre-mAre phirate haiM, unakA sampUrNa prayatna sAre saMsArake sAmane kevala hAsyAspada hotA hai aura pariNAma to antameM atyanta kaDuvA ( dukhadAyI ) hotA hI hai / / 80 / / tobhI sAMsArika samasta karmoM meM bahuta kucha karma aise haiM jo zubhaphala hI dete haiM, aura atyadhika aise bhI haiM jo azubha / hI phala dete haiN| isa saMsArameM rahate hue bhI jIva vighnavAdhA rahita aikAntika zuddha sukhako hI prApta kareM, aisA kaise ho sakatA hai / / 81 / / satpAtrako dAna denA, antaraMga, bahiraMga tapa karanA, mana, indriyAdikA saMyama, sAta tattvoMkA saccA zraddhAlu honA, dravya aura bhAva zaucakA pAlana, indriya vRttiyoMkA nigraha, prANimAtrakI dayA, jIvamAtrase maitrI ( mitra samAna hitaiSitA) bhAva, pratizodha lenemeM samartha hote hue bhI kSamA, satyavAditA, samatA, parimita-parigraha yA parigrahahInatA, Adi aise karma haiM jinakA phala sukha hI hotA hai / / 82 / / janma-janmAntaroMmeM pramAda tyAgakara tape gaye tapake prabhAvase, satpAtroMko diye gaye dAnake paripAkase, bhAvapUrvaka kI gyii| jinendradevakI pUjanake prasAdase athavA prANimAtrapara kiye gaye dayAbhAvakI satata bhAvanAse utpanna suphalakA udaya honepara hI loga / isa janmameM sukhI hote haiM / / 83 / / - isa samaya nAnA prakArakI adbhut dArzanika carcAoMko bar3hA car3hAkara kahanese kyA lAbha hai ? jo isa bhava aura parabhavameM sukhake icchuka haiM unheM pApamayakarma karaneke cAvako chor3a denA cAhiye / pApa bhI prANiyoMkI dravya yA bhAva hiMsA karanese hotA hai / / aura isa pAparUpI mUlase hI dukharUpI phaloMko jIva prApta karate haiM / / 84 / / Jain Education Interational SERAIPMARATmsymsans [38]
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Des dvitIyaH RRETARIATRE zrutvA vaco dharmapathA'napetaM niruttaraM sarvajagAvagamyam / taM zraddadhurdharmaphalaM manuSyAH pratyakSasaddarzanajAtarAgAH // 85 // prazastanakSatramuhUrtayoge graheSu sarveSu samanviteSu / svoccasthite candramasoSTapakSe cakAra pANigrahaNaM vadhUnAm // 86 // zrIdharmasenaH sakalatraputraH sanmAnadAnairabhisaMprapUjya / lokopacAragrahaNAnavalyA visarjayAmAsa vasudharendrAn // 7 // saMprApya kalyANamahAvibhUtyA virAjamAnA duhitanirIkSya / jAmAtaraM cAyitarAjalakSamyA vasundharendrAH prayayuH svadezAn // 8 // e ___ dharma mArgake sarvathA anukUla ina vacanoMko sunate hI samasta stro puruSoMko dharmake AcaraNa tathA usake zubha phalapara turanta aDiga zraddhA ho gayI thI, kyoMki janmAntaroMmeM kiye gaye zubhakarmoM ke suphaloMke bhoktA kumAra varAGga tathA usakI patnI rAjakumAriyA~ unake carmacakSuoke sAmane the| isake atirikta yaha vacana itane sarala the ki ati saralatAse sabakI samakSameM A gaye the, aura kuzaMkA karanevAloMko niruttara kara dete the / / 85 / / jisa zubha muhartameM samasta maMgalakArI nakSatroMkA udaya thA, sabake saba graha apane-apane atiucca sthAnapara the tathA / candramA bhI atyanukUla unnata sthAnapara thA, usI zuklapakSake parama zreyaskara muhUrtameM mahArAja dharmasenane dazoM bahuoMkA pANigrahaNa saMskAra karAyA thA / / 86 // metNIN4mmarredeemen S ERcAmAcA vivAha maMgala lokAcara aura gRhasthAzramakI maryAdAoM tathA vidhiyoMko akSuNNa banAye rakhanekI icchAse hI mahArAja dharmasenane apanI paTTarAnI tathA putrako sAtha lekara abhyAgata rAjA, mahArAjAoMkA paripUrNa svAgata kiyA thA tathA pracura bheMTa dI thI aura antameM , vidhipUrvaka vidAyI kI thii|| 87 / / pRthvI para indrake samAna pratApI tathA vaibhavazAlI ve rAjA loga bhI, suyogyavararUpI mahAkalyANa tathA anya vipula vibhUtiyoMkI prAptise parama zobhAyamAna apanI rAjadulAriyoM tathA usI samaya vizAla rAjya sampattiko prApta karanevAle zreSTha dAmAdase bheMTa karake apane-apane dezoMko lauTa gaye the / / 88 // -H-TRICKASSES 8 1. ma dharmapathA na bhItaM / 2. ka soccasthite, [ sUcca sthite ] / 3. [ saMprAptadeg ] / 4. [ cAgatadeg ] / For Privale & Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam nivartamAnAnsvapurAtkumAraH prItyA mahendrapratimAnvidhijJaH / prayApya' dUraM viditatrivargaH svacchandadRtyAnubabhUva bhogAn // 89 // priyAGganAbhirvaravarNinIbhiH praphullanIlotpalalocanAbhiH / candrAnanAbhiH saha rAjaputro reme ciraM pInapayodharAbhiH // 90 // tAsAM vadhUnAM ramaNapriyANAM kroDAnuSaGga kramakovidAnAm / AlApasallApavilAsa bhAvaiH kAlo vyatIto dharaNIndrasUnoH / / 91 // tAzcApi bhAsvadramaNIyaveSAH svAmyekabhAvaprativaddharAgAH / sarvAstu sarvendriyaratyadhiSThAH // 92 // manojJarupadyutikAntimatyaH dharma, artha aura kAma ina tInoM puruSArthoMke sambandha aura anupAtake vizeSajJa tathA lokAcArake paMDita yuvarAja varAGgako jaba yaha samAcAra milA ki mahendrake samAna vibhava aura pratApake svAmI usake sasura loga apane dezoMko lauTa rahe haiM to vaha unheM bahuta dUrataka bhejane gayA / unheM bhejakara lauTaneke bAda hI usane samasta gArhasthika bhoga, upabhogoMkA yatheccha sevana kiyA thA / / 89 / / pati-patnI anurAga rAjakumArakI navor3hA rAbahI patniyA~ parama pyArI thIM, sabahI lokottara sundariyA~ thIM, una sabake netra pUrNa vikasita nIle kamaloMke samAna sundara aura madapUrNa the, mukha pUrNa candrake samAna mohaka aura uttejaka thA aura stanAdi bhogya aMga pUrNa vikasita the / phalataH vaha unake sAtha cirakAla taka ratikelimeM lIna rahA thA // 90 // dharaNA indra mahArAja dharmasenake putra varAGgakA sArA samaya apanI preyasiyoM ke sAtha premAlApa, hAsya prahasana, hAva bhAva, Adi prema lIlAeM karate karate hI bota jAtA thA, kyoMki ve sava ho patiko pyArI thIM aura patipara pragAr3ha prema karatI thIM, aura prema lIlAoM kI zRMkhalAko cAlU rakhanemeM bar3I kuzala thIM // 91 // una sabahI bahuoM kI vezabhUSA ujjvala aura uddopaka thI, ve dina rAta pati aura usake sAtha huI premalIlAke vicAroMmeM hI masta rahatI thIM, unakA rUpa, oja aura kAnti hRdayameM sthAyI sthAna kara lete the sabakI saba samasta indriyose rati karanemeM dakSa thIM / / 92 / / 1. [ prasthApya ] / 2. ma lokAn / 3. ma kAntamasyaH / For Private Personal Use Only SWA dvitIyaH sargaH [40]
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga bitAyA sargaH satyArjavakSAntidayopapannAH paizUnyamAyAnRtalobhahInAH / vyapetamAtsaryamadAbhyasUyA mahIndraputrasya mano'pi jhH|| 93 // devendro gaganacarIbhirapsarobhiH zailendra sphuTamaNibhAsure yathaiva / kAntAbhirbhavanavare parAya'sAre bhUmIndrapriyatanayastathAbhireme // 94 // ityevaM nRpatanayasya puNyamUrteH kalyANaM kathitamidaM sapAsatastu / kaH zaktaH sukRtaphalaM samAsahastraiH saMstotuM matirahitaH pumAnazeSam // 95 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite vivAhavarNano nAma dvitIyaH sargaH / sabakI saba satyabhASiNI, sarala-prakRti, zAnta-svabhAva aura dayAzIlA thIM, cATukAritA, chala kapaTa, asatya-vacana, B lobha Adi duguNoMse kosoM dUra thIM, pArasparika IrSyA, rUpAdikA ahaMkAra, pakSapAta Adi doSa unake nikaTa bhI na phaTakate the, phalataH unhoMne yuvarAjake manako pUrNarUpase curA liyA thA / 93 / / devatAoM ke adhipati indra jAjvalyamAna mahAmaNiyoMkI jyotise prakAzamAna parvatarAja sumerupara jisa prakAra AkAzacAriNI adbhuta rUpavatI apsarAoMke sAtha ramaNa karate haiM usI prakAra pRthvI ke indra mahArAja dharmasenake suputra kumAra varAGga apanI prANa pyAriyoMke sAtha,mahAmUlyavAna maNiyoM Adise paripUrNa uttama udyAnoM aura kelivoMmeM manacAhA rati vihAra karate the // 94 // isa prakAra puNyakI sAkSAt mUrti samAna rAjaputrake kalyANakArI zubha vivAhakA yaha varNana Upara ati saMkSepase kiyA hai, / kAraNa, koI buddhihIna vyakti mahApuNyake suphalakI, hajAroM varSa kahakara bhI kyA niHzeSa stuti kara sakatA hai // 95 // cAroM varga:samanvita, sarala zabda-artha racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM vivAha varNana nAmaka dvitIya sarga samApta / [41] Jain Education international
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ IR barAGga caritam tRtIyaH sargaH ariSTanemirvaradharmabhUmiH' praNaSTakarmASTakabhUribandhaH / viziSTanAmASTasahasrakortiviMzatIrthAdhipatirbabhUva // 1 // tasyAgraziSyo varadattanAmA sadRSTivijJAnatapaHprabhAvAt / karmANi catvAri purAtanAni vibhidya kaivalyamatulyamApat // 2 // udAravRttaharukasattapaskarnAnaddhibhiH sAdhugaNairanekaiH / mahAtmabhistabijahAra dezAn dharmAmbavarSa jagate ca varSan // 3 // purAkaragrAmamaDambakheDAnvihRtya bhavyAmbujabAlabhAnuH / dharmaprabhAvaM vyapadeSTukAmaH puraM krameNottamamAjagAma // 4 // R ORIZARREGULMERITHIcAvAcA tRtIya sarga zrIvaradattakevalI isa yugameM bAisavIM vAra zrIariSTanemi prabhune saddharma tIrthakA pravartana kiyA thaa| saMsArake sampUrNa dharmoke mukuTamaNi samAna jina dharmarUpI mahAtaruke lie ve neminAtha bhagavAna bhUmike samAna the, unhoMne anAdikAlase ba~dhe AThoM karmoMke jaTila bandhanoMko samUla naSTa kara diyA thA isIliye lokottara eka hajAra ATha nAmoM ( sahasranAma stavana ) dvArA gaNadhara, indrAdi mahApuruSoMne unake yazakI stuti kI thii||| 1 // zrInemiprabhuke sarvapradhAna ziSya varadatta mahArAjane samyakdarzana, samyakjJAna aura prazasta tapa ( samyakcAritra ) kI durdhara-saphala sAdhanAke prabhAva dvArA anAdikAlase ba~dhe atyanta prAcIna cAroM ghAtiyA ( jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI, mohanIya aura antarAya ) koMkI pAzako chinna-bhinna karake anupama kevala ( pUrNa, ananta ) jJAnako prApta kiyA thA // 2 // ___vahI varadattakevalI saMsArake kalyANakI bhAvanAse jinadharmarUpI amRtakI mUsalAdhAra vRSTi ( upadeza ) karate hue aneka mahAtmA muniyoMke sAtha nAnA dezoMmeM vihAra kara rahe the| unake saMghake saba hI munirAjoMkA sarvAMga sundara cAritra, atikrama Adi doSoMse rahita thA, tapasyA atyanta durddhara aura zAstrAnukUla thI, tathA ve saba hI nAnA RddhiyoMke svAmI the / / 3 / / bhavyajIvoMrUpI kamaloMke antaraMga aura bahiraMga vikAsake liye prAtaHkAlake sUryake samAna munirAja varadattakevalI apane 1. ka degvrdttbhuumiH| [42]
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasminpure sarvajanAbhigamyaM udyAnamatyantasukhapradezam / manoharaM nAma mano'bhirAmaM kRtAnanAdaM madhukRvirephaiH // 5 // tasyaikadeze ramaNIyarUpe zilAtale jantuvijite ca / dayAparaintimadendriyAzvaiH sahopaviSTo munibhirmunIndraH // 6 // ekaikazaH kecana piNDitAzca kecitsthitAH kecana sNnissnnnnaaH| svAdhyAyamandadhvaniraktakaNThA vAcaMyamAH kecana sAdhuvaryAH // 7 // teSAM yatInAM hi tapodhanAnAM jAjvalyamAnottamazIlabhAsAm / madhye babhAse varadattanAmA jyotirgaNAnAmiva pUrNacandraH // 8 // tRtIyaH sargaH saMghake sAtha aneka nagaroM, khanikoMkI bastiyoM ( Akara ) grAmoM, aDamboM aura kher3oMmeM vihAra karate hue jinadharma aura usake parama prabhAvakA upadeza deneke lie hI kramazaH uttamapurameM jA pahuMce the||| 4 // RECEITHEIGHERBELOPERATORSEARmAnya manohara udyAna mahArAja dharmasenakI rAjadhAnImeM sarvasAdhAraNake vihArake lie khulA huA 'manohara' nAmakA vizAla udyAna thaa| usake kuMja, latAmaNDapa, dUrvApradeza, vIthi Adi saba hI sthAna logoMke lie atyanta sukhada the, phalataH vaha darzakoMke manako apanI ora AkRSTa karatA thA tathA puSpoMke parAgakA saMcaya karanemeM lIna bhauMroMke zabdase vaha udyAna sadA gUMjatA hI rahatA thA ! / 5 // isa udyAnake atyanta ramaNIya bhAgameM eka parama sundara tathA kIr3A-makor3oMse rahita pUrNa svaccha vizAla zilA par3I thii| isI zilApara munirAja varadattakevalI una saba mahAmuniyoMke sAtha virAje the jinhoMne apane uddhata mana aura indriyarUpI azvoMko pUrNarUpase AjJAkArI banA liyA thA aura jinakI pratyeka ceSTA dayAbhAvase ota-prota thI / / 6 // koI, koI sAdhu alaga-alaga baiThakara Atmacintavana kara rahe the, dUsare kitane sAdhu ikaTTha baiThakara zAstra carcA kara rahe the, anya loga pUrNa dhyAnameM lIna the, kucha muniyoMke mukhase zAstra pAThakI dhIra, gambhIra aura madhuradhvani nikala rahI thI tathA zeSa parama yogI mauna dhAraNa kiye the // 7 // niraticAra pUrNa cAritrakI kAnti aura ojase jAjvalyamAna tapake dhanI una saba RddhidhArI muniyoMke bIcameM virAjamAna zrIvaradattakevalI aise zobhita ho rahe the, jaisA ki pUrNimAkA candramA samasta grahoM, nakSatroM aura tArikAoMke bIcameM hotA hai // 8 // [43] ma
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ .Tem varAGga caritam na udyAnapAlaH pravilokya sAdhUstapobhirudbhAsitapuNyamUrtIn / prahRSTacetAstvarayAbhimamya vijJApayAmAsa vasuMdharendram // 9 // pure vane vApi gRhe sabhAyAM tiSThansvayaM jAgradapi vajazca / divA nizAyAmatha sandhyayozca yAnbhAvatazcintayati kssitiindrH||10|| tAn sAdhuvargAsvaguNopapannAnprazAntarUpAnviditatrilokAn / manoharodyAnazilAtaleSu sukhopaviSTAnahamabhyapazyam // 11 // udyAnapAlasya vaco nizamya protthAya siMhAsanataH pRthuzrIH / padAni sapta pratigamya rAjA nanAma mU| vinatAripakSaH // 12 // AnandinI nAma mahAbhranAdA maanlykrmnnybhisNprtaaddyaa| janasya sarvasya vivodhanArtha pratADitA bhapatizAsanena // 13 // e HANSHIP-AIPSeHealemHHATARPRADESH ugra tapazcaraNase utpanna udyotase kAntimAna parama pUNyAtmA maniyoMke darzana karate ho 'manohara' udyAnake mAlIkA citta Anandase gadgada ho uThA thA phalataH usane vinA vilamba kiye hI zIghratAse rAjaprAsAdameM pahu~cakara pRthvIpara indrake samAna pratApI mahArAja dharmasenako munisaMghake AgamanakI sUcanA (nimna prakArase ) dI thI // 9 // mAlI dvArA saMdeza he mahArAja? nagara yA vanameM rahate hae, bhavana yA rAjasabhAmeM virAje hae, calate phirate haye, svayaM sote yA jAgrata avasthAmeM, dinako yA rAtrimeM, prAtaHkAla yA sandhyA samaya jina manivaroMkA Apa mana hI mana cintana kiyA karate haiM / / 10 / / unhIM sAdhu parimeSThIke samasta guNoMse vibhUSita, parama zAnta svabhAva yukta tathA apane jJAnase tInoM lokoMke carAcara padArthoMke jJAtA, mahAmuniyoMke saMghako maiMne 'manohara' udyAnake svaccha sundara vizAla zilApara Ananda aura nizcintatAke sAtha virAjamAna dekhA hai // 11 // dharma-yAtrAko sUcanA apane pracaNDa zatruoMke bhI mastakoMko jhukA denevAle tathA parama prabhutAzAlI mahArAja dharmasena udyAnapAlake vacanoMko sunate hI siMhAsanase nIce utara Aye the aura jisa dizAmeM munisaMgha virAjamAna thA udhara hI sAta paga Age jAkara unhoMne bhUmi- para mastaka jhukAkara bhaktibhAva pUrvaka praNAma kiyA thA // 12 // AnandinI nAmakI mahAbherI jisase pracaNDa bAdaloMkI ghanaghora garjanAke samAna durataka sunAyI denevAlA zabda nikalatA / 1. ma praznAntarUpAn / [4]
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH caritam sargaH amAtyasenApatimantriNazca purohitazreNigaNapradhAnAH / tasyAH punarmeninAdakalpaM ravaM nizamyAza samAyayuste // 14 // prahRSTaromaH parituSTabhAvo dattvA daridrArthijanAya dAnam / sAntaHpuraH sarvasamRddhiyukto jagAma sAdhUnabhivanditu saH // 15 // bahuprakArAnpuravAsino'rthAn vicintayantaH svamano'nunItAn / anekaveSAkRtidezabhASA nirIyururvIpatinA sahaiva // 16 // nRpAjJayA kecidabhiprajagmurgantu pravRttAnapare samIyuH / nizcakratuH kecidudArazobhAH svAM svAM ca saMdarzayitu vibhUtim // 17 // thA aura jo kevala mAMgalika dharmakRtyoMkI sUcanA deneke lie hI bajAyI jAtI thii| vahI mahAbherI mahArAja dharmasenakI AjJAse / sarvasAdhAraNako munisaMghake AgamanakI sUcanA dene ke lie jora-jorase pITI gayI thii|| 13 / / ra amAtya, parAmarzadAtA, senApati, dharmamahAmAtya, zilpiyoM AdikI zreNiyoMke mukhiyA tathA gaNoMke adhyakSa meghoMkI mahA garjanAtulya AnandinI bherIke tIvra aura gambhIra zabdako sunate hI binA bilamba rAjabhavanameM Akara ikaTThe ho / garyothe // 14 // dharmayAtrA E munidarzanakI kalpanAse mahArAja itane prasanna the ki unheM bAra-bAra romAJca ho AtA thA, netroM aura mukhake bhAva unakI Antarika tuSTiko vyakta karate the, isalie nidhana aura abhAvagrasta yAcakoMko dAna deneke bAda vaha pUre ThATa-bATa tathA sAja-sajjAke sAtha apane antaHpurako sAtha lekara muniyoM kI vandanA karane gaye the // 15 // ra aneka deza-dezAntaroMke rahanevAle phalataH nAnA prakAra ke veza bhUSAko dhAraNa kiye hue tathA pRthak-pRthak laghu bhASAomeM / / bolate hue|sb hI nAgarika mahArAjake sAtha hI munisaMghake darzana karaneke lie nikala par3e the| ve saba rAstA calate-calate manameM uThanevAle nAnA prakArake viSayoMko bhI socate jAte the // 16 // yAtrA kA uddezya tathA yAtrI muni-bandanAko nikale nAgarikoMmeM kucha aise the jo rAjAkI sUcanA sunakara cale the, dUsare aise the jo anya logoMko jAte dekhakara unake pIche-pIche cala diye the tathA anya loga apanI udAra zobhA aura sampatti ke sAtha nikale the mAno unakI yAtrAkA carama lakSya apanI sampatti aura sajAvaTakA pradarzana hI thA / / 17 // 1.[.nishckrmuH]| w
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH nirjagmureke naradevabhaktyA samIyureke munidevabhaktyA / uttasthureke gurulokabhaktyA upeyureke varadharmabhaktyA // 18 // praditsavaH kecana pAtradAnaM nisavaH kecana saMyatendrAn / zuzrUSavaH kecana dharmasAraM surAGganAbhistu riraMsavo'nye // 19 // rurutsavaH kecana mohasenAM jighAMsavaH kecana moharAjam / yuyutsavo'nye ca kaSAyamallavibhaGkSavaH kecana kAmadarpam // 20 // mumukSavaH kecana karmapAzAMstitIrSavo'jJAnamahAsamudram / tuSTaSavaH sAdhuguNAnudArAMzcicitsavaH' saMzayajAtamartham // 21 // pupuSavaH pAparajAMsi keciccicISavaH puNyajalAni kecit / cikIrSavo ghoratapAMsi kecittiSThAsavaH sUtrapathe ca kecit // 22 // kucha logoMke gamanakA kAraNa rAjabhakti thI, bahutase logoMkI dharmayAtrAkA pradhAna preraka vItarAga muniyoMkI zuddhabhakti / thI, dUsare adhikAMza janoMko apane gurujanoMkA khyAla karake hI usa yAtrAke lie uThanA par3A thA, tathA anya loga isa loka aura paralokake sAdhaka zreSTha jinadharmakI zraddhAke kAraNa hI manohara udyAnakI tarapha dor3e jA rahe the // 18 // una yAtriyoMmeM kAphI logoMko satpAtroMko AhArAdi dAna denekI utkaTa abhilASA thI, kucha loga yahI cAhate the ki indriya vijetA muniyoMke caraNoM meM jAkara dhoka deM, dUsare loga jinadharmake marmako guruoMke zrImukhase sunaneke lie vyAkula the, anya logoMkI yahI kAmanA thI ki munidarzanake puNyakA saMcaya karake svAmeM surAMganAoMke sAtha ramaNa kareM // 19 // aise bhI loga the jo mohanIya karmako krodhAdi-maya senAkI pragatiko sarvathA roka denA cAhate the, dUsare inase bhI eka kadama Age the ve karmoM ke rAjA mohanIyako mArakara pheMka denA cAhate the, anya logoMkI yahI abhilASA thI ki kaSAya, nokaSAya A rUpI malloMse jamake lohA liyA jAya, katipaya logoMko kevala itano hI tRSNA thI ki ekabAra kAmadevake ahaMkArako cUra-cUra kara deM, // 20 // aise puruSa siMha bhI the jo AThoM karmoMkI pAzako kholakara pheMka denA cAhate the, dUsare zrAvaka ajJAnarUpI mahAsamudrako pAra karaneke icchuka the, muniyoM ke vizAla cAritra aura nirdoSa guNoMkI stuti karaneke lie hI aneka loga Atura the / / 21 / / anya loga apane saMzayApanna viSayoMkA spaSTa samAdhAna pAneke lie hI utsuka the, aise bhI loga the jo pApakarmoM rUpI / dhUlako sApha karanekI hAdika icchA karate the, anya logoMko puNyarUpI jala rAzike pracura saMcaya karanekI lAlasA thI, kucha logoMkI 1. [ cikitsvH]| 2. ka ciciirssvH| 3. cicossvo|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAna tRtIyaH caritam sargaH HEREAaina- R THATPATRIPATHeeSparesame Pa ESER cikitsavaH kecana duHkhajAlaM vibhitsavaH kecana duHkhabIjam / sizaMsavaH' kecana duHkharvAhna jijJAsavo dravyaguNasvabhAvAn // 23 // AdhitsavaH kecana puNyakIti vivapsavaH kecana puNyabIjam / siSThASavaH kecana puNyatIrthe lokottaraM saukhyamabhIpsavazca // 24 // gRhasthadharma pratipitsavazca gRhasthadharma prajihAsavazca / tityakSavo lokakudharmamArga munIndradharma prajighRkSavazca // 25 // vatAtipAtapratibodhanAya gRhItapUrvavratavardhanAya / / mahAvratAnugrahakAraNAya kecidyayuH prAgviditArthatattvAH // 26 // yahI kAmanA thI ki mahArAjase dIkSA lekara ghora tapa kareM, dUsare loga yahI bhAvanA bhAte the ki unakA AcaraNa pUrNa rUpase Agamake anukUla ho / / 22 / / katipaya muni darzanArthI saMsArika dukharUpI rogoMkA pratIkAra karaneke lie hI dhyagra the, anya munibhakta laukika dukhoMke bIja (moha) ko hI masala denA cAhate the, aise bhI yAtrI the, jinheM saMsArake dukhIrUpI dAvAnalako bajhA denA hI abhISTa thA, adhikAMza gurubhaktoM ko jIvAdi SaDdravya, unake guNa tathA svabhAvakI vAstavika jijJAsA hI prabala thI / / 23 / / / kucha loga puNya aura yazakA saMcaya karanA cAhate the, dUsare puNyarUpI bIjako bonekI abhilASA karate the anya logoMkI / yahI lAlasA thI ki pavitra jinadharmarUpI tIrthameM khUba gote lagA, anya loga alaukika ( mokSa ) sukhakI prApti kAmanA kara ke cale the // 24 // una nAgarikoMmeM aise sajjanoMkI bhI paryApta saMkhyA tho jo gahastha-dharmako vivipUrvaka dhAraNa karanA cAhate the dUsare aise / bhI the jo zrAvakAcArase bar3hakara mahAvratoMko lenA cAhate the / jahA~ kucha loga saMsArake mithyA dharmoko sarvathA tyAganeke icchuka the, vahIM anya loga munidIkSA grahaNa karaneke lie kaTivaddha the / / 25 // muni bandanAko nikale janasamUha meM aise logoMkI bhI kamI na thI jo svayaM jovAdi tattvoM aura nau padAthoMke vizeSajJa hote hue bhI sirpha isIlie jA rahe the ki gurucaraNoMmeM baiThakara ve vratoMke aticAroMke rahasyoMko acchI taraha samajha sakeM aura pUrva gRhIta vratoMko nirdoSa rUpase bar3hA sakeM, itanA hI nahIM, balki isa prakArake AcaraNase apane Apako mahAvratoMkA pAtra banA sakeM // 26 // 1.[shmissnnvH]| 2. sisnaasvH]| VASARALLED reaampared [47] EPIPAwe
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ anye punaH prAktanukarmabandhAH saMsAraniHsAravikAradoSAn / avetya nirvedaparAyaNAste dIkSAbhilASAH prayayugaihebhyaH // 27 // madaprabhinnArdrakaTadvipAnAmantaninAdai' rthnemighossaiH| taraGgamAnAmapi heSitaizca padAtivandapratibaddhavAkyaiH // 28 // nAnAvidhaistaiH paTaherba haddhiH zaGkasvanairbandimukha prlaapaiH| prAvaTapayodadhvanimAdadhAnA narendrasenA vibabhau prayAntI // 29 // Aruhya ratnojjvalamaulayaste hastyazvayAnAni pRthagvidhAni / varA varAGgapramukhAH kumArA vasudharezasya yayuH purastAt // 30 // tRtIyaH sargaH AAPERRIEREITHER aneka aise bhavyajIva the jinakA purAtana karmabandha zubhAcaraNa dvArA yoM hI kAphI kama ho gayA thA, ve saMsAra aura zarIrakI nissAratA, vikAroM aura doSoMko bhalIbhA~ti jAnate the phalataH unakA mana vairAgyase ota-prota ho rahA thA isIlie ve munidIkSA grahaNa karanekA pakkA nizcaya karake hI gharase nikale the / / 27 // yAtrAvarNana madajalake satata pravAhase gIle gaNDasthala yukta masta hAthiyoMkI bIca, bIca meM honevAlI ciMghAr3e, jorase daur3e jAnevAle rathoMkI dhurAkI ceMcAhaTa, capala ghor3oMkI atyadhika hinahinAhaTa, ApasameM gapazapa karanemeM lIna paidala sainikoMke zoragula, jorajorase pITe gaye aneka tarahake paTaha Adi bAjoM / / 28 // __ jorase phUke gaye zaMkhoMkI dhvani, tathA Age Age calakara mahArAjakA viruda uccArana karanemeM masta bhAToMke zora AdikI dhvaniyoMke mila jAnese varSAkAlIna medhoMke samAna dAruNa garjanA karatI huI calI jAnevAlI rAjAkI senAkI zobhA adbhuta hI thI / / 29 / / yAtrI rAjavaMza mahAmUlyavAna vividha prakArake ratnoMse jar3e hue jagamagAte hue uttama mukuTa Adi pahinakara alaga alaga hAthI, ghodd'aa| Adi savAriyoMpara AsIna hue yuvarAja varAMga Adi saba hI zreSTha rAjakumAra mahArAjako sabArIke Age-Age munisaMghakI bandanAko cale jA rahe the / 30 / / [48] 1.ka mantraninAdaiH, [ mandra ninAdaH] / Thi Jain Education international
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam mattadvipasyAyatapInabAhaH skandhAdhirUDhaH sasitAtapatraH / aSTAdhasaccAmaravIjyamAno vajana babhau zakra iva dvitIyaH // 31 // yathaiva pUrva bharatezvarastu hiraNyanAbhAya namaskriyAyai / vajana babhAse varadattapAvaM zrIdharmaseno vasudhAdhipazca // 32 // adUrataH sAdhugaNAnvilokya mattadvipendrAdavatIrya sadyaH / apohA bAlavyajanAtapatraM mudAzrito vanditumAyatazrIH // 33 // jyotirgaNairindurivAcalendu' pradakSiNIkRtya vsuNdhrendrH| saputradAraH sahamitrabandhunanAma pAdAvRSisattamasya // 34 // tRtIyaH sargaH mAmAca vizAlabAhu mahArAja dharmasena svayaM bhI madonmata hAthIke Upara virAjamAna tha / unake Upara candrikAke samAna dhavala chAtA lagA thA aura (AThake Adhe arthAt) cAra bar3hiyA camara unake Upara dura rahe the| isa ThATake sAtha munivandanAko nikale mahArAja dUsare indrake samAna mAlUma dete the / / 31 // zrIvaradattakevalIkI caraNa carcA ke lie ukta rUpase jAte hue mahArAjAdhirAja dharmasenako dekhakara ApAtataH usa yAtrAkA smaraNa ho AtA thA jo prathama cakravartI bharatane isa yugameM sarva prathama dharmake upadezaka bhagavAna hiraNyagarbha [jinake garbha meM Ate hI sonekI vRSTi ( pUrNa sukAla ) hone lagA thI] purudevake samavazaraNakI bandanAke lie ko thI // 32 // guru vinaya vipula vaibhavake svAmI mahArAja dharmasena jaba calakara munisaMghake nikaTa pahuMce to vizAla zilApara virAjamAna tapodhanoMko vahIMse dekhakara turanta hI apane madonmatta hAthoparase nIce utara Aye ora Ananda vibhora ho gaye the tathA chatra, camara Adi saba hI rAjacihnoMko vahIM chor3akara paidala ho munibandanAko gaye the // 33 // munivandanA jisa prakAra graha, nakSatra aura prakIrNaka jyotiSI devoMke sAtha candramA parvatoMke rAjA sumerukI parikramA karatA hai usI prakAra pRthvIke indra mahArAja dharmasenane apanI patniyoM, putroM, putra-badhuoM, mitroM aura kuTumbiyoMke sAtha muniyoMke bhI mukuTamaNi maharSi varadattakevalIkI pradakSiNA karake caraNoM meM dhoka dI thii|| 34 / / 1. [ acalendra ] / EIRMIRE Jain Education international
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mica varAGga caritam tRtIyaH sargaH jvalatkirITaH pravilambihAro vicitraratnAnadaghRSTabAhuH / rarAja rAjA munipuGgavasya pAdau patan bhAnurivodayasya // 35 // ApRcchaya bhUpaH * kuzalaM yatInAmavighnatAM jJAnatapovrateSu / svanAmagotraM caraNaM nivedya stotraizca mantravividhaiH praNutya // 36 // zeSAMzca sarvAnmunipuGgavAMstAMstribhivizuddhaH kramazo'bhivandya / etyAdarAtkevalipAdamUlaM sukhaM niSadhemamapacchadartham // 37 // sarvaprajAbhyo hyabhayapradAtA sarvaprajAnAM zaraNaM gatizca / sarvaprajAnAM hitadezakastvaM dharmAmRtaM me diza vItamoha // 38 // tvaM kevalajJAnavizuddhanetraH sarvArthavitsarvagaNopapannaH / marvendravandhaH pravidhUtapApmA AcakSva jIvAdipadArthabhedAn / / 39 / / RSirAja varadattakevalIke caraNoM meM sASTAGga praNAma karate hue mahArAja dharmasena jagamagAte hue mukuTa, ghuTanoMtaka laTakate lambe maNi muktAoMke hAra tathA bhujAoMmeM noce Upara sarakate hue vicitra ratnoMse nirmita aMgadakI kAntike kAraNa vaise zobhita ho rahe the jaisA ki udayAcalapara udita hotA sUrya lagatA hai / / 35 // rAjAne apane nAma, gotra aura vratAdikA nivedana karake aneka mantroM tathA vividha stotroM dvArA kevalI mahArAjakI vinatI kI thI tathA 'saMghakA jJAna, carita tathA niyama nirantara rAya bar3ha rahe haiM ?' kahakara samasta RSiyoMkI kuzala kSema pUchI tho|| 36 // isake uparAnta mana, vacana aura kAyase zuddha rAjAne saMghake zeSa samasta caritra cakravartI RSiyoMko kramazaH bhakti bhAvasahita bandanA karake lauTakara atyanta vinayake sAtha zrIkevalI mahArAjake caraNoMmeM zAnti aura prasannatA pUrvaka baiTha gaye the tathA nimna prakArase tattvArthakI jijJAsA kI thI / / 37 / / gurustuti tathA dharma prazna he mohajetA RSivara ? ahiMsA mahAvratakA sA~ga pAlana karake Apane saMsArake prAgimAtrako abhayadAna diyA hai, atIndriya bala aura jJAnake svAmI honeke kAraNa Apa hI saMsArakI zaraNa hai aura Apake Azrayase hI to usakA uddhAra ho sakatA hai / pUrNa jJAnake bhaNDAra honeke kAraNa Apa hI satya aura hitakArI upadeza de sakate haiM ataeva mahArAja ! mujhe dharmarUpo / amRtakA pAna karAiye / / 38 // he mahArAja ! deza, kAla, paryAya Adi bandhanahIna paramapavitra kevalajJAna hI ApakI A~kheM haiN| Apa samasta dravya For Privale & Personal use only ETTEHELISATTASTERB [50] Jain Education international
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAmAnA barAGga caritam jovAzca kecinnarakeSu tIvaM kenApnuvantyapratimaM hi duHkham / tiryakSa nAnAvidhavedanAM vA manuSyalokasya ca kAraNaM kim // 40 // surAdhivAsasya caturvidhasya saukhyaM kathaM vASTaguNAdiyuktam / klezakSayodabhatamanantakAlanirvANasaukhyaM kathayasva kena / / 41 // karmANi vA kAni sukhapradAni duHkhapradAnAnyatha kAni nAtha / sukhAsukhonmizraphalAni kAni karmAntaka hi ca saMzayo me // 42 // evaM sa paSTo bhagavAnyatondraH zrIdharmasenena narAdhipena / hitopadezaM vyapadeSTukAmaH prArabdhavAnvaktumanugrahAya // 43 // tRtIyaH sargaH IPELIPEEL mAmabAra cASAAMARRESSETTE aura paryAyoMko sAkSAt jAnate haiM, Apa kSAyika Adi samasta guNoMke bhaNDAra haiM saba hI svargoM ke indroM ke lie bhI Apa paramapUjya haiM, pApa to Apa se dUra-dUra bhAgatA phiratA hai| isalie he guruvara mujhe jIvAdi nau poMko samajhAiye // 39 // gatikAraNa jijJAsA he prabho ! kucha jIva kina kAraNoMse narakoMmeM una bhayaMkara duHkhoMko bharate haiM, jinakI tulanA madhyalokake dAruNa se dAruNa duHkhase bhI nahIM kI jA sakatI hai| ve kaunase karma haiM jinake phalasvarUpa tiryaMca yonimeM badha, bandhAdi vividha vedanAe~ sahanI par3atI haiM ? ve kauna-sI kriyAe~ haiM jo jIvako manuSya gatimeM le jAtI haiM / / 40 // aNimA, mahimA Adi ATha guNoMse yukta-bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka aura kalpavAsI-cAroM prakArakI devagatike nirantarAya sukhoMkA svAmI yaha jIva kyoM hotA hai ? tathA vaha kaunasI sAdhanA hai jo isa AtmAko samasta karmoke nAzase honevAle usa carama mokSasukhako dilAtI hai jahA~se phira kabhI lauTanA nahIM hotA hai / / 41 / / he AThoM karmoM ke kAla ? vatAiye kaunase karmoke phalasvarUpa sukhaprApti hotI hai ? ve karma kaunase haiM jinake paripAka honepara duHkha bharane par3ate haiM ? tathA ve konasI karmaprakRtiyA~ haiM jinakA vipAka mile hue sukha aura duHkha donomaya hotA haiM ? he kevalI ! mere saMzayako dUra kariye / / 42 // karmaphala jijJAsA __ manuSyoMke adhipati zrIdharmasenake dvArA ukta prakArase pUche jAne para, saMsAra duHkhoMse tapta prANiyoMko kalyANamArgakA upadeza deneke icchuka RSiyoMke rAjA zrIvaradattakevalIne zrotAoMpara anugraha karaneke lie hI nimna prakArase kahanA prArambha kiyA thA / / 43 // ERIcAcya [51] . Jain Education international
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tRtIyaH sargaH ye'stvayA praznavidA narendra caturgatInAM sukhaduHkhamUlAH / pRSTA yathAvadvinayopacArerekAgrabuddhyA zRNa te bravImi // 44 // saMbhAvya samya'GmatibhAjanena saddharmamArgazrutitoyadhArAm / zraddhAnvitAH sAdhu pibanti ye tu te yAnti janmArNavadUrapAram // 45 // dharmazruteH pApamupaiti nAzaM dharmazruteH puNyamupaiti vRddhim / svargApavargapravarorusaukhyaM dharmazrutereva na cAnyatastu // 46 // tasmAddhi dharmazravaNAnurAgA bhavantu sarve zubhamAptukAmAH / jitvA jarArAtirujazca mRtyuM bhavanti vandyA bhuvanatrayasya / / 47 // dharmAnubandhA duritAnubandhA mizrAnubandhAzca yathAkrameNa / triga vibhinnAH zrutayazca loke tAsAM phalaM traidhamudAharanti // 48 // he narendra ! praznakalAmeM pAraMgata Apane upayukta vinaya tathA ziSTAcArapUrvaka jo narakAdi cAroM gatiyoM, vahA~ honevAle sukhoM duHkhoMke mUla kAraNabhUta karmoMke tathA samasta padArthoke rahasyako alaga-alaga pUchA hai vaha saba maiM Apake jJAnake lie kahatA hU~, Apa apane cittako ekAgra karake suniye / / 44 // jo bhavyajIva samIcIna jainadharma-zAstrarUpI dhArAke jalako matsara Adi doSahIna sadbuddhirUpI pAtrameM AdarapUrvaka bhara lete haiM aura parama zraddhAke sAtha bhalIbhAMti pIte haiM ( arthAt samajhate haiM) ve janma maraNarUpa saMsAra mahArNavako saralatAse pAra karake bahuta dUra-( sarvArthasiddhi, mukti) nikala jAte haiM / / 45 // dharmazAstrake zravaNa aura mananase pApakA samUla nAza hotA hai, dharmake tattvoMko sunanese hI puNya dina dUnA aura rAta caugunA bar3hatA hai, aura to kyA svarga Ara mokSake sarvadA sthAyI, anupama aura aparimita sukha aura sampattiyA~ bhI kevala dharmacarcAke anuzIlanase hI prApta hote haiN| inakA koI dUsarA kAraNa nahIM hai / / 46 / / zAstra-jJAna mahimA ataeva jo prANI apane uddhArake liye vyAkula haiM una sabako dhArmika carcAoMke zravaNa aura mananakI ora apanI ruciko prayatnapUrvaka bar3hAnA cAhiye, kyoMki dharmake tattvoMkA satata anuzIlana karake hI ye prANI janma, roga, jarAmaraNa Adi samasta sAMsArika utpAtoMko jItakara tInoM lokoMke vandanIya hote haiM / / 47 / / zAstra-svarUpa isa saMsArameM upalabdha zAstra bhI tIna prakArake hote haiM jinakA zravaNa aura manana dhArmika pravRttiko Age bar3hAtA hai,| 1. ma samyaggati SEPTEASEReuxeARAHI11AMARPAHESHARITAL.TA [52
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra tRtIyaH varAGga caritam dharmAnubandhAtsukhameva nityaM pApAnubandhAdatha duHkhameva / mizrAnubandhAtsukhaduHkhayogaH saMkSepataste trividhaM mayoktam // 49 / / kSIrANi varNena samAni loke rasena nAnAguNavanti tAni / ekAni' nighnanti nipItamAtramanyAnyathArogyavapuHkarANi // 50 // evaM hi dharmAzca bahuprakArA nAmnA samAnA gaNato vishissttaaH| duHkhArNave kecana majjayanti sukhArNave kecana nikSipanti / / 51 // kecitpunaste narakaM nayanti nayanti tiryaggatimeva kecit / manuSyalokaM gamayanti kecitsvargApavagau ca nayanti kecita // 52 // sarga: bAjaTAGazRINGaaaaaaaaaaatss dUsare kucha zAstroMpara AsthA karanese AtmAkI pApa pravRttiyoMko hI protsAhana milatA hai aura anya kucha zAstroMke paThana-pAThanase manuSyako pApa-puNyamaya mizra ceSTAe~ karanekA cAva hotA hai| phalataH kramazaH inake phala bho sukha, duHkha aura sukha-dukha hote haiM / / 48 // saMkSepameM yoM samajhiye ki dharmAnubandhI zAstroMke zravaNa aura paThanase zuddha sukhakI hI prApti hotI hai, pApAnubandhI zAstroMke paThana pAThanakA phala kevala dukhasaMgama hI hotA hai aura mizrAnubandho zAstroMke abhyAsa karanese manuSya mile hue sukha aura duHkha donoM ko bharatA hai| thor3emeM zAstroMkA yahI vargIkaraNa hai / / 49 / / dharma-dharUpaka jahA~taka raMgakA sambandha hai sasArake sabahI dharma eka zveta raMgake ho hote haiM lekina unakI rAsAyanika zaktiyokA vicAra karanepara pratyekameM alaga-alaga aneka guNa pAye jAte haiN| kAraNa, kucha aise dudha haiM jinheM pote hI jIva aura pudgalakA sambandha turanta TUTa jAtA hai aura dUsare aise haiM jinake upayogase mRtatulya zarIra bhI lahalahA uThate haiN| saMsArameM pracalita nAnAprakArake aneka dharmokI bhI yahI avasthA hai / / 50 / / nAmake lie sabahI dharma haiM, para unake tattva, AcaraNa Adi guNoMmeM bar3A antara hai| jabaki kucha dharmoko aMgIkAra karanese jIva athAha dukhasAgarameM DUba jAte haiM taba dUsare dharmokA sahArA pAte hI prANI Anandake sAtha sukhasAgarameM gote lagAtA hai / / 51 // kinhIM dhArmika siddhAntoMke AcaraNa jIvako narakameM Dhakela dete haiM, dusarI dhArmika mAnyatAe~ prANiyoMko tithaMca gatiko vedanAe~ bharavAtI haiM, anya dhArmika tattvoMkA zraddhAna aura AcaraNa jIvoMko manuSya gatimeM AnekA avasara detA hai tathA zeSa zubha aura zuddha upayogakI preraNA denevAle dharma isa jovako kramazaH svarga aura apavarga padoMpara sthApita karate haiM // 52 / / 1.ma etAni / aveATHerative e [53 ] myms Jain Education interational
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ EARNE barAGga caritam tRtIyaH ekAntato nimbarasazca tikta ikSovikAro mdhursvbhaavH| yazcAdhiko yena vimizritaH syAdAdhikyataH sansvarasaM dadAti // 53 / / tatraiva pApAdhikato'tiduHkhaM puNyAdhikAtsaukhyamudAharanti / sukhAsukhe te ca same samatvAnnimbekSuhetupratidarzanena / 54 // ajJAnamUDhA' duranuSThitA ye dharmAzayAtklezagaNAnbhajante / vipannamArgAH paritapya pazcAtte tIvaduHkhaM narakaM vrajanti // 55 // nAjJAnato'nyadbhayamasti kiMcinnAjJAnato'nyacca tamo'sti kiMcit / nAjJAnato'nyo ripurasti kazcinnAjJAnato'nyo'sti hi duHkhahetuH // 56 // sargaH ROIRite- DATERIATRI pApa-puNyaphala yadi kevala nImakA rasa ho liyA jAye to vaha atyanta kaDuvA hotA hai isI prakAra kevala zuddha Ikha rasa dekhA jAye to vaha parama madhura hotA hai / lekina yadi yaha donoM milAye jAya, to jo rasa parimANameM adhika liyA jAyegA vahI adhikatAke kAraNa apane rasakA svAda degA / / 53 // isI prakAra yadi jIvakA pApa adhika hai to use dAruNase dAruNa duHkha bhogane par3eMge, aura yadi usake karmoM meM adhikAMza puNyAnubandhI karma rahe haiM to use sukhoMkA svAda milegaa| yadi pApa-puNya varAbara haiM to unake paripAka duHkha-sukhakI mAtrA bhI samAna rhegii| phalataH nIma aura Ikhake rasoMke dRSTAntase yaha kathana spaSTa ho jAtA hai // 54 / / ajJAnake vazIbhUta hokara jo prANI kartavya aura akartavyakA bheda bhUla jAte haiM aura dharmake nAmase khUba durAcAra karate haiM, ve yahIMpara aneka kaSTa bharate haiM, aura pathabhraSTa hokara sAMsArika kaSToMkI jvAlAoMmeM jhulasate hue antameM ghorAtighora duHkhoMke kuNDa raurava narakameM jA girate haiM / / 55 // ajJAna zatru samasta prakArake bhayoMke bhaNDAra, isa saMsArameM ajJAnase bar3A koI dUsarA bhaya nahIM hai| ajJAnase bar3hakara abhedya koI dUsarA andhakAra ( sanmArgake darzanakA virodhI ) isa pRthvIpara nahIM hai / jIvake sabahI zatruoMkA yaha ajJAna mahArAjA hai phalataH sampatti, priyajana aura jIvana apaharaNa karanevAle zatra bhI isake sAmane kucha bhI nahIM haiN| koI bhI kAraNa hajAroM prayatna karake bhI ajJAnase adhika duHkha nahIM de sakatA / / 56 / / [54] ka ajJAna mkh| 2.ka klezaguNAn / Jain Education interational
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtoyaH varAGga caritam sagaH niraGkuzo matta iva dvipendro yathA pravizya pratizatra senAm / netrA sahaivAza vinAzameti jIvastathA jJAnavihInacetAH // 57 // yathaiva tIkSNAzavAn gajendro madgAtyarINAM pRtanAH prasahya / tathaiva mohArimahograsenAM jJAnAdRzo nirjayati kSaNena // 58 // yathA davAgnerapasartukAmo ghAvaMstu tatra va patatyacakSuH / ajJAnanIlovRtalocanastu tathaiva duHkhAnalamabhyupaiti // 59 // yathA davAgnerapasRtya paguH svadezamApnoti zanairupAyaiH / sajJAnacakSuzca tapAMsi kRtvA tathA badho nirvatimabhyupaiti // 6 // ityevamAdIni nidarzanAni jagatpravRttAnyavalokya bddhyaa| alpazramAdeva vizaddhadaSTiH sa mokSasaukhyaM labhate ca vidvAn // 61 // caELATASHAI L EE mahAvatake aMkuzakA saMketa na mAnanevAlA uddaNDa, madonmatta hAthI jisa prakAra prANake grAhaka zatruoMkI senAmeM dhusakara sahasA hI apane Upara baiThe yoddhAoMke sAtha vyartha prANa ga~vAtA hai usI prakAra jJAnarUpI aMkuzase hIna cittavAlA jIva vyartha hI janma maraNake duHkha bharatA hai / / 57 / / jJAnAMkuza kA udAharaNa kintu jo hAthI hastipakake saMketako zoghra hI samajhatA hai aura usake hI anusAra calatA hai vaha zreSTha hAthI zatrusenAko / ghera-gherakara jaise pairoMse roMdatA hai vaise hI jJAnapUrvaka AcaraNa karanevAlA jIva mohanIyakarmarUpo bhayaMkara zatrukI ugrasenAko bhI dekhate-dekhate sarvathA parAjita kara detA hai / 58 // aMdhapaMgu kA nidarzana jaMgalameM lagI sarvatomukhI dAvAgnise bacakara nikala bhAganekA prayatna karatA huA aMdhA puruSa jisa prakAra ghUma phirke| phira usImeM jA par3atA hai, A~khoMpara ajJAnarUpI kAlimAkA moTA paradA par3a jAnepara yaha jIva bhI usI prakAra dukha jvAlAoMmeM jA par3atA hai aura bhasmasAt ho jAtA hai / / 59 // sUjhatA laMgar3A AdamI bhI aneka upayukta upAyoMke sahArese dhIre-dhIre dAvAgnise bAhara nikalakara jisa prakAra apane sthAnapara pahu~ca jAtA hai, usI prakAra jJAnopuruSa apane jJAnarUpI netroMse supaMthako pahicAna letA hai aura Agamake anurUpa tapa karake / 55 / saralatAse parama nirvANako prApta kara letA hai / 60 / / . viveka mAhAtmya saMsAra meM atyanta pracalita ina saba dRSTAntoMko apanI buddhirUpI A~khase bhalIbhA~ti parakhakara satya zraddhAse yukta samyak R SNIRD
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROUTENER tRtIyaH varAGga caritam sargaH kumatidurupadezAddharmasadbhAvakRtye ___ jagati na hi vidanti kSINapuNyA narA ye| aviditaparamArthAste panarjanmavAse cirataramapi kAlaM duHkhabhAjo bhavanti // 62 // ata iha matimanto dharmamayaM janAnAM tribhuvanasukhasAraprAparka mArapApaka saMbhajadhvam / tyajata' vitathazUnyaM zyAmalaM lokadharma zRNuta tadupariSTAkarmaNAM ca prabhedam // 63 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite dharmaprazno nAma tRtIyaH srgH| A LIARPU jJAnI puruSArthI jIva ( bharata cakravartIke samAna ) durddhara tapa tape vinA hI sAdhAraNa tapasyA dvArA hI apane caramalakSya kSAyika sukhoMke sAgara mokSako prApta kara letA hai / / 61 / / kumati saMsArameM jina prANiyoMkA puNya kSINa ho jAtA hai unapara kumatikA ekAdhikAra ho jAtA hai aura unheM mithyAtvakA upadeza hI rucatA hai phalataH ve dharmAcaraNa aura uttamabhAvoMke rahasyako samajhate hI nahIM haiN| pariNAma yaha hotA hai ki ve tattvajJAna aura artharahasyase anabhijJa hI raha jAte haiM aura bAra-bAra janmamaraNake cakrameM par3akara anantakAlataka dukha bharate haiM / / 62 // ataeva jina puruSoMkI sadbuddhi naSTa nahIM huI hai ve manuSya dharmoM meM sarvazreSTha usa satyadharmakA Azraya leM jo tInoM lokoMke sukhoMke sArabhUta mokSasukhakI prApti karAtA hai aura durAcArapUrNa una laukika vAmamArgoMko chor3a deM jinameM satyakA nAma bhI nahIM hai // 63 // aba samasta karmoMke bheda aura prabhedoMko sAvadhAnIse suneM / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM dharmaprazna nAmaka tRtIya sarga samApta / R IASISTATE 1.ka tyajatha, ma tyajatatha (?) / Jain Education international
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturthaH sargaH" saMsAre prANinaH sarve sukhaduHkhAnuvartinaH / iSyate kAraNaM karma tayozca sukhaduHkhayoH // 1 // tadekaM karma sAmAnyAdbhedAvaSTakamucyate / caturdhA bhidyate bandhAnnimittAcca catuvidham // 2 // jJAnAvaraNamAdyaM hi dvitIyaM darzanAvRtam / tRtIyaM vedanIyAkhyaM caturtho moha ucyate // 3 // Ayuzca paJcamaM proktaM nAma SaSThamudAhRtam / saptamaM gotramityuktamantarAyo'STamaH smRtaH // 4 // jagatsRSTA karma deva Adi cAra gatiyoM meM vibhakta isa saMsAra meM kRmise lekara sarvArthasiddhike deva paryanta saba hI prANI dukha-sukha ke anAdi cakroM meM parivartana kara rahe haiN| ina saMsArI jIvoMke dravya aura bhAva saba hI sukha-dukhoMke kAraNa unake nijArjita zubha aura azubhakarma hI haiM, IzvarakI icchA, mAyA yA prakRti Adi nahIM haiM / / 1 / / sAmAnya dRSTise dekhanepara sAMsArika sukha-dukhoM kA pradhAna kAraNa karma eka hI prakArakA hai, kintu paripAka kI apekSAse bheda karanepara usIke ATha bheda ho jAte haiN| karma apane bandhake paMcavidha kAraNoM mithyAdarzana jo avirati, pramAda, kaSAya aura yoga bheda tathA prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza prakAroMkI apekSAse cAra prakArakA kahA gayA hai // 2 // jJAnasvarUpa jIvake jJAnako rokanevAlA jJAnAvaraNI prathama karma hai, padArthoMke sAkSAtkArakA bAdhaka darzanAvaraNI dUsarA karma hai, sukha dukhameM sAtA aura asAtAke anubhavakA dyotaka vedanIya tIsarA karma hai, jovake svabhAvako anyathA karanevAlA mohanIya cauthA karma hai // 3 // aSTa karma deva, manuSya, tiryaJca aura naraka gatiyoMmeM vAsakA kAraNa Ayu karma pA~cavAM hai, manuSya, pazu, pakSI Adike alaga-alaga, zarIroMkA nirmAtA chaThA nAma karma hai / ucca aura nIca vibhAgoM kA kAraNa sAtavAM karma gotra hai aura jJAna, darzana, sukha, vIryaM bhoga AdikI prAptikA pradhAna sAdhaka-bAdhaka antima ( AThavA~ antarAya) karma hai // 4 // 1. ka zrImadabhinavacAra kIrtipaNDitAcArya munaye namaH / 8 Jain Education Internationa caturtha: sarga: [ 57 ]
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturthaH sargaH mUlaprakRtayassvetA nAmataH parikIrtitAH / Adya karmaNi paJcaiva dvitIye navadhA smRtam // 5 // tRtIye dviprakAraM tu caturthe'STau ca vishtiH| catuSprakAramAyuSkaM dvicatvAriMzannAmani // 6 // gotre tu dvividhaM proktamantarAyastu pnycdhaa| uttaraprakRtayaH sarvAH saMkhyAtA hi samAsataH // 7 // Aye dve mohanIyaM ca duHkhadAnyantarAyikam / vedyAyurnAmagotrANi sukhaduHkhAni nityazaH // 8 // matizrutAvadhijJAnaM manaHparyayakevalam / abhibhUya svabIryeNa tamaH samavatiSThate // 9 // uttara-prakRti isa prakArase karma sAmAnyake ATha pradhAna bhedoM ( mUla prakRtiyoM ) ke nAmamAtra Apako batAye haiN| inhIM mUla prakRtiyoMko vistRta rUpase dekhanepara prathama karma jJAnAvaraNIke pAMca bheda hote haiM, dUsare darzanAvaraNIke naubheda haiM / / 5 // __ tRtoyakarma vedanIyake do hI bheda haiM, karmoMke mukhiyA mohanIya nAmake cauthe karmake samyaktva mohanIya aura cAritra mohanIya yo pradhAna bheda haiM tathA inake hI avAntara bheda aTThAisa hote haiM / yoni vizeSameM roka rakha nevAle Ayukarmake bhI cAra bheda haiM, nAnA prakArake AkAra aura prakAroMke janaka SaSThakarma nAmake pradhAnabheda bayAlIsa haiM / / 6 // zaktiko apekSA samAna eka hI yonike jIvoMko bhI ucca aura nIca vargomeM vibhAjaka gotrakarma pradhAna rUpase do hI prakArakA hai aura antima karma antarAyako uttara prakRtiyA~ pA~ca haiN| isa prakArase saMkSepameM AThoM karmoMkI uttara prakRtiyoMko ginA diyA hai // 8 // vipAka bheda pahile do karma arthAt jJAnAvaraNI aura darzanAvaraNI tathA cauthA karma mohanIya ye tInoM jIvako ekAntarUpase dukha hI 1 [58] / dete haiM / tathA vedanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya ina pA~coM karmoMkA phala sadA hI sukha aura dukhamaya hotA hai / / 8 // jJAnAvaraNI jJAnAvaraNIkarma apanI andhakAramaya prakRtikI mAra sAmarthyake dvArA matijJAna, zrutajJAna (parokSapramANa), avadhijJAna,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturvidha matijJAnaM tadevASTau ca viMzatiH / dvAtriMzatpunaranyena smRtimAvatya tiSThati // 10 // avagrahahAvAyAnAM dhAraNAnAM ca saMtatiH / zazraSAmArgaNApekSAdhAraNAni' ruNaddhi sA // 11 // paryAyAkSarasaMghAtaH padaM saMghAta eva c| pratipattizca yogazcAniyogadadvArameva ca // 12 // manAparyayajJAna ( vikala pratyakSa pramANa ) aura kevalajJAna ( sakala pratyakSa ) ina pA~coM jJAnoMko Dhakakara jIvako ajJAna andhakArameM DAla detA hai / / 9 // matijJAnAvaraNI sthUlarUpase matijJAna cAra ( avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA) prakArakA hI hai ina cAra prakAroMko jJAnake sAdhanoMse milAnepara matijJAnake aTThAisa bheda ho jAte haiM / arthAt pA~coM indriyoM aura manase arthaka pRthak-pRthak avagraha Adi ( 644 = 24) honese ina caubIsa cAra prakArakA vyaJjana-avagraha aura ( kAraNa mana aura cakSuse vyajanAvagraha nahIM hotA) isa prakAra ( 24 meM 4 ) jor3anepara kula 28 bheda hote haiN| ukta aTThAisa bhedoMmeM mUla cAra bheda jor3a denese ( 28 + 4 = 32) yahI matijJAna battIsa prakArakA ho jAtA hai // 10 // smRti, saMjJA, cintA, abhinibodha matike hI nAma haiN| matijJAnAvaraNI karma ina smRti Adiko roka detA hai / avagraha matijJAnAvaraNIkama padArthaka sAdhAraNa jJAnako bhI roka detA hai, arthakI vizeSatAoMkI jijJAsA mAtrakA mUloccheda karanA IhA matijJAnAvaraNIkA kAma hai, viSayake nirNayAtmakajJAnameM avAya-matijJAnAvaraNI hI bAdhaka hotA hai aura dhAraNA mtijnyaanaavrnnii| karma ukta prakArase jAne hue bhI padArthajJAnake dRr3ha saMskArako nahIM hone detA hai // 11 // zrutajJAnavaraNI vizeSarUpase dekhanepara zrutajJAnAvaraNIke bhI adholikhita bIsa bheda hote haiM-paryAya (nigodiyA jIvake janmake prathama samayameM rahanevAlA zrutajJAna, jo kabhI AvRta nahIM hotA), paryAya samAsa (paryAya jJAnase akSara jJAnatakake jJAnake bheda ), akSara ( paryAya samAsa jJAnase anantagunA jJAna ) akSara samAsa (pada jJAna takake jJAnabheda ), pada (akSarajJAnase saMkhyAtagunA ), padasamAsa ( saMghAta takake saba bheda ), saMghAta (padase saMkhyAtagunA eka gatikA jJAna), saMghAtasamAsa, pratipattika ( saMghAtase saMkhyAta hajAragunA cAroM gatiyoMkA jJAna ), pratipattika samAsa, anuyoga (pratipatise saMkhyAta hajAragunA caudaha mArgaNAoMkA jJAna ) // 12 // 1.mamArgaNopekSA / 2. ma yogazca niyoga', [yogshcaanuyogdeg]| [ 59] Jain Education international
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ va caturthaH caritam prAbhRtaM prAbhRtaM caiva prAbhRtaM vastupUrvakam / zrutajJAnAvRtistatra samAsena ca viMzatiH // 13 // granthArtho ca na jAnAti jJAtvA copadizanpunaH / azaktaH pratipAdayituM zrutajJAnAvRteH phalam // 14 // divabhedamavadhijJAnaM guNato janmatazca yat / tajjJAnaM viyate yena sAvadhijJAnasaMvRtiH // 15 // tadivanAzo'vadhijJAna prANiSatpadyate punaH / devAnAM nArakANAM ca bhavapratyayakaM smRtam // 16 // sargaH nAmaLADARJHALImacAmAnyamAnyamAmA anuyogasamAsa, prAbhRta (eka-eka akSara karake caturAdi anuyoga vRddhi yukta anuyogajJAna), prAbhRta-prAbhRta samAsa, prAbhUta ( caubIsa bAra savidhi bar3hA prAbhUta prAbhUta jJAna ), prAbhRta samAsa, vastu (prAbhRta jJAnase savidhi bIsagunA jJAna ), vastusamAsa, pUrva ( vastuse kramazaH daza, caudaha, ATha, aThAraha, bAraha, solaha, bIsa, tIsa, pandraha, daza, daza, dazagune utpAda Adi caudaha pUrva) tathA pUrvasamAsa saMkSepameM zrutajJAnAvaraNa bIsa prakArakA hai / / 13 / / prakaTa rUpameM zrutajJAnAvaraNIkA yahI phala hotA hai ki usase AkrAnta jIva na to zAstrako samajhatA hI hai aura na usake pratipAdya arthako hii| tIsarI avasthA bhI hotI hai, jaba prANI grantha aura viSayArtha donoMko svayaM jAnakara bhI jaba dUsaroMko upadeza detA hai to unako bhalIbhA~ti nahIM samajhA sakatA hai / / 14 / / avadhijJAnAvaraNI sAdhAraNatayA avadhijJAna do ( bhavapratyaya aura guNapratyaya ) prakArakA hotA hai| sAdhanA Adise utpanna AtmIka guNake (kSayopazama ) ke kAraNa guNapratyaya avadhijJAna hotA hai tathA yonivizeSa ( deva nAraka ) meM janma lenese hI kSayopazama pUrvaka honevAlA bhavapratyaya avadhijJAna hai| ina donoM prakArake jJAnoMko jo karma DhaMka dete haiM unheM kramazaH bhavapratyaya-avadhijJAnavaraNI aura kSayopazama pratyaya avadhijJAnAvaraNI kahate haiM / / 15 // isa avadhijJAnAvaraNI karmakA nAza ho jAnepara hI saMsArake jIvoM meM avadhijJAnakA udaya hotA hai / ukta do prakArake avadhijJAnoMmeM bhavapratyaya avadhijJAna devoM aura nArakiyoMke hI kahA gayA hai // 16 // 1. [ tdvivaashe'vdhijnyaan]| cArAcaELEXEILARITATE
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH varAGga caritam sargaH tirazcI mAnuSANAM ca guNapratyaya issyte| avadhiH paramo nRNAM netareSAM prakalpyate // 17 // kSayopazama evAsminnavadhijJAnakAraNam / saMklezapariNAmena tadvayaM ca vinazyati // 18 // Rjumatizca vijJeyA vipulA tdnntraa| tayorAvaraNavatsyAnmanaHparyayasaMvRtiH // 19 // yadyojanapRthaktve ca prANinAM cetasi sthitam / na zakto yena vijJAtumajumatyAvRterbalAt // 20 // ardhatRtIyadvIpasya prANinAM hRdi vati' tat / nAsti zaktiH parijJAtu vipulAvRtivIryataH / / 21 // nyAyamARIREDIR NewMAHIPARESHAMSTEMAPARASHARASI-SHearesenPAPA L guNapratyaya arthAt sAdhanA-kSayopazamase utpanna honevAlA avadhijJAna tiryaMcoM aura manuSyoMko hotA hai aisA Agama batalAte haiM ! kintu utkRSTa dezAvadhise bhI bar3A paramAvadhijJAna manuSya gatimeM hI ho sakatA hai| manuSyoMse bace nArakoM aura tiyaMcoMkI to bAta hI kyA hai / devoMke bhI paramAvadhijJAna nahIM hotA hai / / 17 / / vAstavameM karmoMkA ( sarvaghAtIkA kSaya aura upazama ) kSayopazama hI avadhijJAnakA pradhAna kAraNa hai aura lekina jaba jaba jIvake pariNAma krodhAdi kubhAvoMse saMkliSTa hote haiM taba hI karmokA kSaya upazama donoM vilIna ho jAte haiM phalataH avadhijJAnakA bhI lopa ho jAtA hai / / 18 / / manaHparyayajJAnAvaraNI jIvoMkI mAnasika vRtti eka to atyanta Rja arthAt sarala nirtita ( sulajho ) hotI hai aura dUsarI atyanta kuTila yA vipula anivartita ( ulajhI) hotI hai| ina donoM prakArakI mAnasika ceSTAoMko jAnanemeM samartha cetanA zaktiko DhaMkanevAlA kAraNa hI cauthA jJAnAvaraNI ( manaHparyayajJAnAvaraNI) hai // 20 // Rjumati manaHparyayajJAnAvaraNI karmakA yahI phala hotA hai ki jJAtA yojana pRthaktva ( do, tIna yojanase 7, 8 yojana taka) meM baiThe hue prANiyoMke manoMmeM uThanevAle saMkalpa-vikalpoMko bhI jAnanemeM samartha nahIM hotA hai| DhAI, ( arthAt jambUdvIpa, AED dhAtakI khaNDa dvIpa aura Adhe puSkara ) dvIpameM rahanevAle prANiyoMke hRdayoMmeM uThanevAle vicAroM aura bhAvoMko bhI jo jJAtA nahIM jAna sakatA hai vaha saba vipulamati-manaHparyayajJAnAvaraNIkA hI phala hai / / 21 / / 1. [ hRdvivati / SMETHIS Jain Education international
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam utkRSTAdapyasaMkhyeyAn dvitrAnnAtha jaghanyataH / mana:paryayAvaraNAdbhavAn jJAtu N na zaktavAn / 22 // sarvadravyasvabhAvAnAM vijJAtroM sarvadA punaH / saMvRNotyAtmavijJapti kevalajJAnasaMvRtiH // 23 // nidrAnidrA ca nidrA ca pracalApracalA calA / styAnagRddhizca cakSuzca anetrAvadhidarzanam // 24 // kevalena samAkhyAto darzanAvRtikarmaNaH / sAtAsAta punarve ca vedanIyasya te smRte / / 25 / / yaha to huA kSetrakI apekSA kintu kAlakI apekSAse bhI kama se kama do, tIna bhavoMkI bAtoMko aura adhika se adhika asaMkhyAta bhavoM meM ghaTI bAtoMko jAnanemeM asamartha honA bhI jIva para mana:paryayajJAnAvaraNI karmakA AvaraNa par3a jAnese hI hotA hai // 22 // kevalajJAnAvaraNI AtmAkI vaha vizeSa yogyatA jisake dvArA yaha jIva Adi chahoM dravyoMke sAMgopAMga svabhAva aura paryAyoMkA tInoM lokoM aura tInoM kAloMmeM yugapat jAnatA hai, usI asAdhAraNa pUrNa caitanya svarUpako kevalajJAnAvaraNI karmapUrNa rUpase DhaMka detA hai / / 23 / / darzanAvaraNI padArthoMkA darzana ( sAmAnya pratibhAsa), nidrA (sonA), nidrAnidrA ( atyadhika sonA ), pracalA ( baiThe-baiThe sAvAdha zayana ), pracalApracalA ( baka jhaka sahita pracalA ), styAnagRddhi ( sote-sote uThakara rudrakarma karanA) cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa ( avadhijJAnake dvArA jJAta padArthoMkA sAmAnya pratibhAsa na honA ) // 24 // tathA kevala darzanAvaraNa ( kevala jJAnake dvArA jAnane yogya padArthoMkA sAdhAraNa pratibhAsa na honA) ke kAraNa nahIM hotA / phalataH darzanAvaraNI karmake yahI nau bheda hote haiM / vedanIya saMsArake saMyogoMkA anubhava ( vedana ) do hI prakArakA hotA hai; sukharUpa ( sAtA vedanIya ) yA duHkharUpa ( asAtA vedanIya // 25 // caturtha: sargaH [ 62]
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam asAtAvedanIyena narake tIvra vedanA | tiryaGmAnuSayomizrA' sukhaM sAtAtsurAlaye // 26 // dvividhaM mohanIyaM syAddRSTezca caritasya ca / darzanaM trividhaM proktaM samyaGmithyAtvamizrakam // 27 // nokaSAyaH kaSAyazca cAritrAvaraNaM dvidhA / nokaSAyo navavidhaH kaSAyaH SoDazAtmakaH // 28 // hAsyarasyaratizokA jugupsA bhayameva ca / strIpuMnapuM savedAzca nokaSAyA nava smRtAH // 29 // krodho mAnazca mAyA ca lobho'nantAnubandhinaH / vighAtayanti samyaktvaM cAritraM ca vizeSataH // 30 // veda kA udaya honese yaha jIva narakameM dAruNase dAruNa duHkhoMko ekAntarUpase sahatA hai| tiryaMca aura manuSya gatimeM sAtA aura asAtAvedanIya donoMkA udaya rahatA hai phalataH sukha duHkha donoM prANIko prApta hote haiM aura devagati meM kevala sAtAvedanIyakA udaya rahanese kevala sukha bhoga prApta hotA hai / / 26 / / mohanIya mohanIya karma bhI do prakArakA hotA hai, jo jIvakI sAmAnya zraddhAnazaktiko bhrAnta kara detA hai use darzana mohanIya kahate haiM tathA jIvake caritrako anyathA karanevAlekA nAma cAritra mohanIya hai| darzana mohanIyake bhI samyaktva mohanIya, mithyAtva mohanIya aura mizra ( samyaktva-mithyAtva ) mohanIya ye tIna bheda haiM / / 27 / / cAritra mohanIyake kaSAya aura nokaSAya pradhAna rUpase do ho prakAra haiM, lekina nokaSAya ( sAdhAraNa kaSAya ) nau prakAra kI haiN| isI prakAra kaSAya ke bhI avAntara bheda solaha haiM / / 28 / / hAsya (ha~sanA ), rati ( prema yA prItibhAva), arati ( dveSa, irSA Adi ), zoka ( anutApa, vilApa Adi ), jugupsA ( ghRNA glAni Adi), bhaya, strIveda ( puruSase ramaNa karanekI icchA ), puveda ( strIse ramaNa karanekI prakRti), aura napusakaveda ( strI aura puruSa donoMkI dravya tathA bhAva zaktikI vikalatA ) ina nau pariNatiyoMko kevalI bhagavAnane nokaSAya kahA hai / / 29 / / kaSAyake mukhyabheda krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra hI haiM, kintu, AtmAke cAritrako nAza karaneke kramakI apekSA inakI bhI nimna cAra zreNiyA~ hotI haiM - ( 1 ) anantAnubandhI ( mahA saMsAra baMdhake kAraNa ) krodha, mAna, mAyA aura lobha ve haiN| 1. ka tigmAnuSayonmizraM / [ 63 ] caturtha: sargaH
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam krodho mAnazca mayA' lobhaH pratyAkhyAnanAmakAH / gRhItavratazIlasya krodho mAnazca mAyA ca lobhaH saMjvalanAtmakAH / te yathAkhyAtacAritraM nAzayanti na saMzayaH // 32 // catuSprakAra mAyukaM nArakaM daivameva ca / tiryagyoni ca mAnuSyaM sthitisatkAraNaM smRtam // 33 // AyuSkaM nArakaM duHkhaM tiryagyoni ca mAnuSam / sukhaduHkhavimizraM taM daivamaikAntikaM sukham // 34 // dayAsaMyamaghAtinaH // 31 // jo AtmAmeM samyaktva aura svarUpAcaraNa cAritrako bhI prakaTa nahIM hone dete haiM / [ (2) apratyAkhyAna (alpatyAga arthAt deza saMyama bhI na karanekI pravRtti ) nAmake krodha, mAna, mAyA aura lobha AtmAkI saMyamAsaMyama arthAt aNuvratamaya prArambhika cAritra pAlana karane kI bhAvanAko bhI balapUrvaka davA dete haiM // 30 // ( 3 ) jo krodha mAna, mAyA aura lobha pAMcoM mahAvratoM ke pAlanase honevAle pUrNa saMyamako vikasita nahIM hone dete haiM, mahAvratI honese rokate haiM unheM zAstrameM pratyAkhyAnAvaraNI kaSAya kahA hai / / 31 / / saMjvalana ( saMyama ke sAtha dhIre kintu spaSTarUpase calanevAle ) krodha, mAna, mAyA aura lobha, yadyapi apane sUkSmarUpake kAraNa samyaktva, vikala aura sakalacAritrameM bAdhaka to nahIM hote haiM to bhI yathAkhyAta ( svAbhAvika paripUrNa ) cAritrakA vikAsa nahIM hone dete haiM aisA nizcaya hai / / 32 / / Ayukarma caturthaMkarma Ayu ke mukhyabheda cAra hI haiM- narakayoni, tiryaJjayoni, manuSya yoni aura devayoni / ina cAroM yoniyoMmeM roka rakhane meM samarthaM pradhAna kAraNako hI zAstroMmeM Ayukarma nAma diyA hai / / 33 // Ayu meM binA virAma sadA hI dukha bharane par3ate haiM, tiryaJca Ayu aura manuSya AyumeM sukha tathA dukha donoMke mizraNakA jIvako anubhava karanA par3atA hai tathA yahIMpara jIva apanA adhika vikAsa bhI kara sakatA hai - tathA deva AyukA phala dukhakI milAvaTase hIna zuddha sukha hI hotA hai / / 34 / / 1. ka mAyA ca lobhaH / 2. ka sthitestatkAraNaM / For Private Personal Use Only P caturthaH sarga: [ 64 ]
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvividhaM nAma tatprAhuH zubhAzubhasamanvitam / dvicatvAriMzadanyena navatistyuttarANyatha // 35 // uccanIcadvayaM gotramuccanIcaM ca mAnuSam / tiryaGnArakayornIcamuccamevAmaraM smRtam // 36 // dAnalobhau ca bhogazcopabhogo vIryameva ca / paJca prakRtayastasya antarAyasya karmaNaH // 37 // uttaraprakRtayaH proktA aSTAnAmapi karmaNAm / zatamaSTottaraM caiva catvAriMzatpramANataH // 38 // Aditastu trayANAM ca antarAyasya krmnnH| koTIkoTayastathA triMzanmohanIyasya saptatiH // 39 // nAmakarma jIvake zArIrika AkAra prakAroMkA nirmAtA nAmakarma zubha ( zubha nAmakarma ) aura azubha ( azubha nAmakarma ) vizeSaNoMse yukta hokara pradhAnarUpase do hI prakArakA hotA hai| mukhya bhedoMkI apekSAse vibhakta karanepara isake vyAlIsa bheda hote haiM tathA avAntara bhedoMkI apekSAse dekhanepara isIke terAnave bheda ho jAte haiM / / 35 / / gotrakarma gotrakarmake do hI bheda haiM:-prathama uccagotra aura dvitIya niicgotr| manuSya gatimeM uccagotra aura nIcagotra donoM hote haiM, tiryaJcagati aura narakagatimeM ekamAtra nIcagotra ho hotA hai aura isI prakAra devagatimeM bhI kevala uccagotra hI zAstrameM / kahA hai // 36 // jIvako svabhAva prAptimeM bAdhaka antimakarma ( antarAyakarma ) jIvakI dAna dene, bhoga, upabhoga aura lAbha prApti tathA vIrya varddhanameM aDaMgA DAlatA hai phalataH usakI dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAnta rAya, upabhogAntarAya aura vIryAntarAya ye pA~ca hI prakRtiyA~ hotI haiM / / 37 / / antarAyakarma isa prakAra karmakI AThoM mUla prakRtiyoMkI uttara prakRtiyoMkA pramANa, ukta uttara prakRtiyoMko jor3anepara eka sau / ar3atAlIsa kevalI bhagavAnane kahA hai / / 38 // Adike tIna arthAt jJAnAvaraNI, darzanAvaraNo aura vedanIya tathA antarAyakarma ina cAroM karmokI utkRSTa sthiti tIsa / STA-manAnA For Privale & Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam catvAriMzaccaritrasya gotranAmnastu viMzatiH / AyuSkasya trayastrizatsAgarAzca parA sthitiH|| 40 // dviSaNmahartA vedyasya tathASTau nAmagotrayoH / antarmuhUtikI zeSe jaghanyA sthitiriSyate // 41 // teSAmatha durantAnAmaSTAnAM ghorakarmaNAm / mithyAtvAsaMyamau yogAH kaSAyA bandhahetavaH // 42 // jJAnavidveSiNo ye ca prtipkssprshNsinH| asAdena ratA bhayo jJAnavighnakarAzca ye||43|| tuH kor3Akor3I sAgara batAyo hai| kintu karmoMke rAjA mohanIya karmako utkRSTa sthiti sattara koDAkor3I sAgara hai / / 39 / / karma-sthiti kintu usIke avAntarabheda cAritra mohanIyakI cAlIsa kor3Akor3I sAgara hI hai| gotrakarma aura nAmakarmakI utkRTa meM Ayu bIsa koDAkor3I sAgara hI hai aura Ayukarmako utkRSTa sthiti tetIsa sAgara hai // 40 // inhIM karmokI jaghanya sthitipara vicAra karanese jJAta hotA hai ki vedanIya karma kamase kama ( do chaha arthAt ) bAraha muhUrta rahatA hai, nAmakarma aura gotrakarma ATha muhUrta paryanta ho jaghanya rUpase Tikate haiM aura bAkI jJAnAvaraNI, mohanIya, Ayu aura antarAyakI nyUnatama sthiti antarmuhurta ( eka muhUrta arthAt ar3atAlIsa minaTase bhI kama ) hai // 41 // karmabandhake kAraNa burese bure phala denevAle ataeva jIvake lie atyanta bhayaMkara ina AThoM karmoMke bandhake pradhAna kAraNa mithyAtva, (bhrAnta zraddhA ) asaMyama, (anucita AcAra-vicAra ) yoga (mana, vacana aura kAyako saba hI ceSTAe~ ) aura kaSAya hI haiM / / 42 // jJAnAvaraNokA bandha jina prANiyoMko samyak jJAnase dveSa hai (pradoSa), jo (pratipakSa ) mithyA mArgoMkI prazaMsA karate haiM dUsaroMke samyak jJAnakI vinaya tathA prazaMsA nahIM karate usake pracArako rokanemeM jinheM Ananda AtA hai, jJAna arjana karanevAloMko siddhimeM jo bAra-bAra aneka vighna bAdhAeM DAlate haiM ( antarAya ) kisI viSayake vizeSajJa hote hue bhI dUsare na jAna sakeM isIlie apane jJAnako jo vyakti chipAte haiM ( ninhava ), samyak jJAna aura samyak jJAniyoMkA jo ahaMkArI nirAdara karate haiM, jinheM apane 1. [ gotranAmnostu ] / 2. [ AsAdane ] /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam nihnavaM ye kurvanti avjnyaampyvismyaaH| jJAnAvRtikaraM karma badhnanti niyamena te // 44 // utsUtraM ye ca kurvanti akAle'dhIyate ca ye| vinayAdikriyAhonAste zrutyAvRtibandhakAH // 45 // yathA nabhasi saMpUrNa zazAGka prAvRDambudaH / saMvRNoti kSaNenaiva jIvaM jJAnAvRtistathA // 46 // hastavikSobhavikSiptaH sacalaH kSaNataH punaH / prAvRNotyuvakaM yadvattadvad jJAnAvRtaM smRtam // 47 // dravyANyazaktaH puruSo draSTuM timiralocanaH / azaktastvAvRtajJAnaH satsvabhAvAnparIkSitum // 48 // jJAnakA ahaMkAra tathA anya jJAniyoMse akAraNa baira hotA hai ( mAtsarya ), aise loga nizcayase jJAnAvaraNIkA bandha karate haiM / / 43-44 // jo satya AgamakI sutra paramparAkA ullaMghana karake par3hate haiM, jinheM bajita samaya ( akAla ) meM hI par3hanekI icchA hotI hai athavA jo gurU, zAstra AdikI vinaya aura bhaktiko yathAvidhi nahIM karate haiM ve hI prANI zruta jJAnAvaraNI karmakA niHsandeha bandha karate haiM / / 45 / / varSA Rtuke kAle-kAle ghane megha AkAzameM dhavala candrikAko phailA denevAle pUrNimAke SoDasakalA yukta candramAko jaise akasmAt ho kahIMse Akara DhaMka lete haiM usI prakAra jJAnavAraNI karma bhI jJAna guNa yukta AtmAko eka kSaNa bharameM hI AvRta kara letA hai / / 46 / / kisI eka ora ikaTThI huI kAI jisa prakAra hAthake AghAtase hilAye DulAye jAnepara kSaNabharameM hI pUrI svaccha jalarAzike Upara phaila jAtI hai bilkula isI prakAra jJAnAvaraNI karmakA svabhAva hotA hai / / 47 / / jisakI A~khoMkI jyoti naSTa ho gayI phalataH A~khoMmeM andhakAra chA gayA hai aisA vyakti sAmane par3e hue dravyoMko dekhanemeM asamartha ho jAtA, ThIka isI prakAra jJAnAvaraNI karmane jisa jIvake jJAnapara pardA DAla diyA hai vaha padArthoMke satya meM lakSaNoMkA vivecana nahIM kara sakatA hai / / 48 // [ 67] 11. ma sa ca lakSaNataH, [zavalaH] /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam nava prakRtayaH proktA dRSTaghAvaraNakarmaNaH / jJAnAvRtinimittAni tAnyevoktAni tasya ca // 49 // vRkSAgre vAtha rathyAyAM tathA jAgaraNe'pi vA / nidrAnidrAprabhAvena na dRSTayuddhATanaM bhavet // 50 // syandate' mukhato lAlA' tanuM cAlayate muhuH / ziro namayate'tyarthaM pracalApracalAkramaH // 51 // svapatyutthApito bhUyaH svapatkarma karoti ca / abaddhaM labhate kiMcitstyAnagRddhikramo mataH // 52 // yAntaM saMsthApayatyAzu sthitamAsayate zanaiH / AsInaM zAyayatyeva nidrAyAH zaktirIdRzI // 53 // darzanAvaraNI-bandhakAraNa darzanAvaraNI karmakI nidrA, pracalA Adi nau uttara prakRtiyA~ pahile kaha cuke haiN| jo pradoSa, nihnava mAtsarya, antarAya, AsAdana Adi jJAnAvaraNI karmake bandhameM kAraNa hote haiM yahI sabake saba darzanAvaraNI karmake bandhameM bhI pradhAna nimitta haiM / / 49 / / nidrAnidrA darzanAvaraNI ke prabhAvase AdamI vRkSa kI zAkhAoM aura zikharoMpara bhI so jAtA hai, caurAhe yA bIca sar3akapara bhI maujase khurrATe bharatA hai tathA bAra-bAra jagAye jAnepara tathA svayaM bhI jAganekA bharapUra prayatna karake bhI vaha A~kha nahIM khola pAtA hai / / 50 // yaha saba pracalApracalAkA hI pratiphala hai jo sote vyakti ke mukhase lAra bahatI hai, sonevAlA zarIrako bAra-bAra idharaudhara calAtA hai tathA zirako itanA adhika mor3a detA hai mAno TUTa jAyegA / / 51 / / styAnagRddhi darzanAvaraNI ke udaya honese vyakti jagAkara khar3A kara deneke turanta bAda hI phira so jAtA hai, sote-sote hI uThakara koI kAma kara DAlatA hai aura nIMda nahIM TUTatI hai, tathA sote-sote kucha aisA bolatA hai jisameM pUrvApara sambandha nahIM hotA hai || 352 / / nidrA darzanAvaraNI meM vaha zakti hai ki vaha cale jAte hue jIvako turanta kahIM roka detI hai, rukakara khar3e hue vyaktiko binA bilamba baiThA detI hai, baiThe hue puruSako usake bAda hI liTA detI hai aura leTeko turanta nidrAmagna kara detI hai // 53 // 1. ka spandate / 2. ma lolA / 3. [ lapate ] / ya caturthaH sargaH [ 68 ]
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAla caritam kiMcidunmiSito' jIvaH svapityeva mhmhH| ISadISavijAnAti pracalAlakSaNaM hi tat // 54 // cakSurdarzanAvaraNaM dRSTivIrya hinasti tat / zeSendriyANAM vIryANi hantyacakSuH svavIryataH // 55 // avadhiH paramAhvazca svanAmAvaraNAvRtau / kevalaprekSaNAvRtyAvRtaM kevaladarzanam // 56 // duHkhazokavadhAkrandabandhanAhArarodhanam / asAtavedanIyasya karmaNaH kAraNaM dhruvam // 57 // dAnadharmadayAkSAntizaucavatataponvitAH / zolasaMyamaguptAzca sAtaM baghnanti jantavaH // 58 // yaha saba pracalA darzanAvaraNIke hI lakSaNa haiM ki AdamI A~khoMko thor3A-sA khole rahatA hai arthAt palaka pUre nahIM Dhapate hai to bhI phira-phira kara so jAtA hai aura bIca bIca meM kabhI-kabhI A~kha bhI khola detA hai itanA hI nahIM sote hue bhI use apane Asa pAsakI ghaTanAoMkA thor3A-thor3A jJAna rahatA hai / / 54 // cakSu darzanAvaraNI karma A~khoMkI padArtha dekhanekI sAmarthyako sarvathA naSTa kara detA hai aura zeSa sparza, rasanA, ghrANa, zrotra A aura manako pratibhAsa karanekI zaktiko acakSu darzanAvaraNI karma naSTa kara detA hai / / 55 // pahile avadhijJAnakA varNana kara cake haiM usake dvArA jAnane yogya utkRSTa aura jaghanya padArthoke sAdhAraNa pratibhAsako jo AvaraNa apanI zaktise roka detA hai use avadhidarzanAvaraNI kahate haiM kevalajJAnake jJeya triloka aura trikAlavartI smst| padArthoM aura unakI sampUrNa paryAyoMke sAmAnya pratibhAsameM jo bAdhaka hai use kevaladarzanAvaraNI kahate haiM / / 56 / / vedanIya vandha vicAra prANiyoMko dukha denA, zoka sAgarameM DhakelanA, vadha karanA, ronA, vilApa karanA, prANiyoMko bandhanameM DAlanA aura unako zAsti ( zikSA = daMDa ) dene ke lie bhojana pAna roka denA isa prakArakI sabahI ceSTAe~ nizcayase asAtAvedanIya karmake bandhakA kAraNahotI haiM / / 57 // satpAtroM tathA abhAvagrasta vyaktiyoMko dAna denA, kartavyapAlana, prANimAtra para dayAbhAva, caMcalatAke * kAraNoMkI 21. ma kiMciduSmito, ka kiMcidu (nvi ) mito| 2. ka svanAmAvaraNaM vRtau / Jain Education Interational .
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam yaduHkhaM triSu lokeSu zAroraM vAtha mAnasam / samastaM tadasAtasya karmaNaH pAka ucyate // 59 // yatsukhaM triSu lokeSu zArIraM vAtha mAnasam / tatsarva sAtavedyasya karmaNaH pAka ucyate // 60 // kevalizrutadharmANAM' gurUNAmahatAM sdaa| cAturvarNasya saMghasya avarNAbaddhavAdinaH / / 61 // mArgasaMdUSaNaM kRtvA amArga dezayanti ye| dRSTimohaM prabadhnanti jIvAH sNsaarbhaaginH||62|| upasthitimeM bhI zAnta rahanA, bhotara bAhara pavitra rahanA, tapasyAke abhyAsake sAtha vratoMkA AcaraNa, brahmacarya, zIladhAraNa, saMyama pAlana aura mana, vacana tathA kAyapara niyantraNa rakhanA jIvako sAtAvedanIyakA bandha karAte haiM // 58 / / Urdhvaloka, madhyaloka aura narakalokameM jitane bhI tAr3ana, bhedana Adi zArIrika aura zoka, cintA Adi mAnasika duHkha hote haiM ve sabake saba jIvake sAtha ba~dhe asAtAvedanIya karmake hI paripAka haiM / / 59 // isI prakAra tInoM lokoMmeM prApta honevAle svAsthya, sevakAdi zArIrika sukha athavA prema, prasannatA Adi mAnasika sukha bhI ukta dAna, Adi zubhakarmoke dvArA vA~dhe gaye sAtAvedanIyake phalonmukha honepara hI prApta hote haiM // 6 // darzanamohanIya bandhavimarSa jo loga kavalAhArI, Adi kahakara kevalI bhagavAnakI (kevalI-avarNavAda), 'hai bhI nahIM bhI hai isalie saba saMzayAtmaka hai' rUpase syAdvAdamaya satya zAstrakI ( zruta avarNavAda ), 'ahiMsApara hI jora dekara rASTrako saNDha banA diyA hai' Adi mithyA lA~chanoM dvArA dharmakI (dharmAvarNavAda ), 'kamaMDalumeM rupayA paisA bhare rahate haiM' Adi bhrAMtiyoMse sadguruoMko ( guru avarNavAda ) 'prathama arhanta RSabhadeva malameM par3e rahate the' ityAdi likhakara vItarAga prabhukI ( devAvarNavAda), zrAvaka, zrAvikA, muni aura AryikAoMke caturvidha saMghakA, nagnamuni tathA AyikAoMkA Amane sAmane AnA bhI vAsanAko jAgrata kara detA hogA' ke samAna apane mAnasika patanako prakaTa karake jo binA sira-pairakI nindA karate ( saMghaavarNavAda ) haiM / / 61 // vItarAga kevalI prabhuke dvArA upadiSTa svairAcAra virodhI sanmArgakA virodha karake jo dharmAcaraNakI Ar3ameM vAsanA pUtimeM sahAyaka mithyAmArgakA upadeza dete haiM una logoMkA saMsAra bhramaNa bar3hatA hI jAtA hai, kAraNa ve jIva nizcayase darzanamohanIya karmakA bandha karate haiM / / 62 / / [70] 1.ma.zruti / 2. ka saMsAramoginaH / Jain Education international
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dRSTimohavRtA jIvAH sadbhAvaM na ca jAnate / alabdhakarmasadbhAvA labhante naiva nirvRtim // 63 // mAnastambhitacetasaH / tIvrakrodhA hisaMdaSTA mAviSTAntA lobharAgAndhadRSTayaH // 64 // cAritramohaM baghnanti jIvA duritabuddhayaH / tena karmavipAkena klizyante bhavavatsu // 65 // AdyaH krodhodayastItraH zilAbhedasamo mataH / nopaityupazamaM tena jIvo janmAntareSvapi // 66 // jina jIvoMkI cetanAko darzanamohanIyane cA~pa rakhA hai ve loga zubha bhAva kaise hote haiM ? isakA unheM AbhAsa bhI nahIM hotA hai| na to unheM labdhi ( samyaktva prApta karanekA avasara ) hI prApta hotI hai aura na unheM zubhakarma karane tathA bhalA cetanekI pravRtti hI hotI hai| pariNAma yaha hotA hai ki unheM kabhI bhI saMsAra zarIrase vairAgya nahIM hotA hai; muktikI to bAta hI kyA hai ? / / 63 / / cAritramohanoya jinheM tIvratama krodharUpI kRSNasarpane Dasa liyA hai, jinake manako mAnako bAr3hane heya, upAdeyake vivekase vaMcita karake nizcetana kara diyA hai, jinakA antaHkaraNa mAyArUpI mailase sarvathA malIna ho gayA hai aura lobharUpI kAlimAne jinakI A~khoMko andhA kara diyA hai // 64 // isa prakAra sadA hI pApa cintAmeM magna rahanevAle loga hI cAritramohanIya karmakA dRr3ha bandha karate haiM / aura yahI cAritramohanIya paripakva hokara apanI lIlA dikhAtA hai jisake kAraNa ukta prakArake jIva saMsAramArga meM nAnA prakAra ke kleza uThAte haiM / / 65 / / krodha nidarzana prathama prakArake arthAt anantAnubandhI krodhakA jo saMskAra AtmApara par3atA hai vaha itanA tIvra hotA hai ki usakI upamA pattharapara khodI gayI rekhAse dI jAtI hai| yahI kAraNa hai ki ye krodhAdi janma-janmAntaroMmeM bhI jAkara zAnta nahIM hote haiM aura nimitta sAmane Ate ho bhar3aka uThate haiM / / 66 / / caturthaH sargaH [ 71]
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam krodhodayo divatIyastu madhyakSetradarIsamaH / upatyupazamaM kAlAcchRtitoyAcetasaH // 67 // krodhotthAnastRtIyastu sikatAlekhasaMnibhaH / jJAnAnilena saMspRSTo gatAvekIkarotyasau // 68 // krodhodayazcaturtho yo jalalekhA samo mataH / sa punaH kAraNAjjAtaH kSipramevopazAmyati // 69 // Adyo mAnodayastotraH zailastambhanibho mataH / nopaiti mArdavaM yasmAjjIvaH kAlAntarAdapi // 70 // mAnodayo divatoyastu samo'sthnetyabhidhIyate / upaiti mArdavaM tasmAjjJAnAgniparitApitaH // 71 // dUsare prakAra arthAt apratyAkhyAnAvaraNI krodha kaSAyako jo chApa AtmApara par3atI hai use vaisI hI samajhiye jaisI ki golI pRthvIke sUkhanepara usameM par3I darAra hotI hai| yaha saMskAra kAphI samaya bItanepara athavA zAstrarUpo jJAna = jalavRSTise citta snehArdra ho jAnepara upazamako prApta ho jAtA hai / / 67 / / tIsare arthAt pratyAkhyAna krodhake uddhAra vaise hI hote haiM jaisA ki bAlUke Upara likhA gayA lekha, kyoMki jyoM hI usa para jJAnarUpI tIvra vAyuke jhoMke lagate haiM tyoM hI lekhakI samasta rekhAe~ ( kaSAyoMke ubhAra ) purakara eka-sI ho jAtI haiM // 68 // antima prakAra arthAt saMjvalana krodhakI AtmAmara par3anevAlI jhalakakI pAnIpara khIMcI gayo rekhAse tulanA kI gayI hai ataeva jisa kAraNase vaha utpanna hotA hai usake dUra hote ho turanta vilIna ho jAtA hai / / 69 / / mAna nidarzana prathama prakArakA ( anantAnubandhI ) mAna itanA tIvra aura vivekahIna hotA hai ki zAstrakAroMne use pattharake stambhake / samAna mAnA hai isIlie anantakAla bIta jAnepara bhI usase AkrAnta jIvameM tanika bhI mRdutA yA vinamratA nahIM AtI hai / / 70 // purANa puruSa kahate haiM ki dUsarA mAna ( apratyAkhyAna mAna ) kA udaya AtmAmeM haDDIke samAna karkaSatA lA detA hai, pariNAma yaha hotA hai ki jaba jIva jJAnarUpI AgameM kAphI tapAyA jAtA hai to usameM kucha-kucha vinamratA A jAtI hai / / 71 // 1.ka gatAverikarotyasau, [ gartAmekodeg 11 2. ma jale lekhaa| 72
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caturtha : caritam sargaH mAnotthAnastRtIyastu ArdrakASThasamo mataH / jJAnasnehasamAbhyaktastato yAti hi mArdavam // 72 / / mAnodayazcaturtho yo vAlavallInibho mataH / zrutihastasamAspaSTo mRdutvaM yAti tatkSaNAt // 73 // Adyo mAyodayastIvo veNumUlasamo mataH / vakrazIlo bhavettena nopayAtyArjavaM sadA // 74 // mAyodayo dvitIyastu meSazRGgasamo mtH| hRdyanyacca samAdAya tenAnyatprakaroti saH // 75 / / mAyotthAnastRtIyastu gomatri'kasamo mataH / ardhamaghamajutvaM ca adhaM mAyAkRtaM bhavet // 76 // tRtIya arthAt pratyAkhyAna mAnakA ubhAra honepara jIvameM utanI ho kaThoratA A jAtI hai jitanI ki gIlI lakar3ImeM hotI hai, phalataH jaba aisA jIvarUpI kASTha jJAnarUpI tailase sarAbora kara diyA jAtA hai to usake uparAnta hI vaha saralatAse jhuka jAtA hai // 72 // antima saMjvalana mAnake saMskArakI bAloMkI dhuMgharAlI laTase tulanA kI hai, ApAtataH jyoM hI use zAstrajJAnarUpI hAthase sparza kariye tyoMhI vaha kSaNabharameM ho sIdhA aura sarala ho jAtA hai / / 73 // mAyA-upamA prathama anantAnubandhI mAyAke udaya honepara jIvakI cittavRtti bilkula bA~sakI jar3oMke samAna ho jAtI hai| isI kAraNa usakA cAla-calana aura svabhAva atyanta ulajhe tathA kuTila ho jAte haiM aura unameM kabhI bhI sIdhApana nahIM AtA hai // 74 // apratyAkhyAnAvaraNI mAyAkA AtmApara par3anevAlA saMskAra mer3heke sIMgake samAna gur3IdAra hotA hai / phalataH isa kaSAyase AkrAnta vyakti manameM kucha socatA hai aura jo karatA hai vaha isase bilkula bhinna hotA hai / / 75 / / pratyAkhyAnAvaraNI mAyAke ubhArakI tulanA calate bailake mUtrase banI Ter3hI mer3hI rekhAse hotI hai, pariNAma yaha hotA hai , [ 73 ] ki usakI saba hI ceSTAe~ bailake mUtrake samAna AdhI sIdhI aura AdhI kuTila evaM kapaTapUrNa hotI hai / 76 // SHRESTLERTAImAcaERIER / 1. [degmUtrita / Jain Education international
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam 1 mAyodayazcaturtho yazcamarIromasaMnibhaH / pratyeti prakRtistena jJAnayantraprapIDitaH // 77 // Adyo lobhodayastIvra: kri' mirAgasamo mataH / zrutAnalapradagdho'pi lobho na parihIyate // 78 // lobhodayo dvitIyastu nIlIvarNasamo mataH / jJAnapAnIya saMdhautastenAtmA' kalmaSAyate // 79 // lobhotthAnastRtIyastu ArdrapaGkasamo mataH / zrutatoyavinirdhItastena vaimalyamucchati // 80 // lobhodayazcaturtho yo haridvArAgasaMnibhaH / zrutisUryA saMtaptaH kSaNAdrAgaH praNazyati // 81 // antima prakArakI ( saMjvalana ) mAyAkA ubhAra AtmAko camarI mRgake romake samAna kara detA hai| ataeva jyoM hI AtmArUpI romako jIva jJAnarUpI yantrameM rakhakara dabAte haiM tyoM hI vaha binA vilamba apane zuddha svabhAvako prApta kara letA hai // 77 // lobhodAharaNa prathama lobha ( anantAnubandhI) ke udaya honepara AtmApara vaisA hI amiTa saMskAra par3a jAtA hai jaisA ki kIr3oMke khUnase banAye gaye lAla raMga ( raktimA ) kA hotA hai| ataeva aise AtmAko jaba zAstrajJAnarUpI jvAlAmeM jalAyA jAtA hai taba bhI vaha lobhakA saMskAra (lAlimA ) use nahIM chor3atA hai // 78 // apratyAkhyAnAvaraNI lobhase AtmApara vaisA hI raMga car3ha jAtA hai jaisA ki nIle pariNAma yaha hotA hai ki jyoM hI jIva apane Apako jJAnarUpI jalameM dhotA hai tyoM hI jAtA hai / / 79 / / pratyAkhyAnAvaraNI lobhake ubhArakI gIle kIcar3ake sAtha tulanA ko gayI hai bhyAsarUpI jalase bhalIbhA~ti dhotA hai tyoMhI isa lobhakA nAmo-nizAM bhI AtmAse gAyaba ho jAtA hai // 80 // antima saMjvalana lobhake udaya honepara usakA jo pratibimba AtmApara par3atA hai vaha haldIke raMgakI lAlI ke samAna hotA hai / usapara zAstrarUpI sUrya kI kiraNeM par3I nahIM ki vaha kSaNabhara meM hI lupta huA / / 81 / / 1. ka kRmi / 2. ka tenAtmA'kasvAyate / raMgakA kisI dhavala vastupara AtA hai, AtmA turanta hI zuci aura svaccha ho phalataH jyoMhI prANI AtmAko zAstrA caturtha: sargaH [ 74 ]
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH varAGga caritam saga cAritramohanIyena cAritraM na ca labhyate / acAritraH punarghore narake pacyate ciram // 82 // harSe roSe tvavajJAyAmekAkI vAnyasaMzritaH / niSkAraNaM ca lapate hAsyakarmodayAvRtaH // 83 // pApakriyAbhiyukteSu aphaleSvahiteSu ca / ratikarmodayAnnityaM ramate durjaneSu saH // 84 / / jJAnaM vrataM tapaH zIlaM dainyAnyasukhakAraNam (?) / labdhvA na ramate tatra arateH karmaNaH phalAt // 5 // ekaM bhayaM samAsRtya bhayasthAneSu saptasu / vepitAH skhaladvAkyo bhayakarmodayAdbhavet // 86 // yaha cAritramohanIyakI hI mahimA hai jo jIva cAhanepara bhI kisI prakArake cAritrakA pAlana nahIM kara pAtA hai| tathA jo jIva kisI bhI prakArake cAritrako dhAraNa nahIM kara sakA hai usakA to kahanA hI kyA hai, vicArA anantakAlataka ghora narakameM sar3atA hai / / 82 // nokaSAya-anubhAva hAsya nokaSAyake udaya honepara yaha jIva prasannatAke avasarapara, sAkUta krodhameM tathA kahIMpara apamAna honeke bAda akele hI yA anya logoMke sAmane bhI prakaTa kAraNake binA hI ha~satA hai athavA apane Apa hI kucha bar3abar3AtA jAtA hai / / 83 / / jaba kisI jIvake rati nokaSAyakA udaya hotA hai to use una duSTa logoMse hI adhika prIti hotI hai jo pApamaya karmoMke karanemeM hI sadA lage rahate haiM, jinake karmoMkA pariNAma kuphala prApti hI hotA hai tathA niSkarSa zuddha ahita hI hotA hai / / 84 // yaha arati nokaSAyakA hI phala hai jo jIva jJAnArjanake sAdhana, vratapAlanakA zubha avasara, tapa tapanekI suvidhAe~, jJAnAbhAva mArjanakI sAmagrI, laukika aura pAralaukika sampatti (dravya ) tathA anya sukhoMke kAraNoMkI prApti ho jAnepara bhI apane Apako unameM nahIM lagA sakatA hai / / 85 / / zmazAna, rAjadvAra, andhakAra Adi sAta bhayake sthAnoMpara kisI sAdhAraNase sAdhAraNa bhayake kAraNake upasthita hote hI ISEASERanaaee [75] --- - - 1. ka shiilcyenyonydeg, [zIlAdyanmonyasukhadeg ], [zIlaM dhanyo'nyasukhakAraNam ], 2. ma bhayaH, Jain Education international
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam nirviNNo dIrghanizvAsaH sarvatragatamAnasaH / kSINa 'buddhIndriyabala: zokakarmodayAdbhavet // 87 // indriyANAM ca paJcAnAM yo'ryAM labdhvA manoramAn / jugupsate vipuNyAtmA jugupsAkarma pIDitaH // 88 // strI ceva puMstvasaMdarzAtpumAMsamabhilaSyati / lAkSevAnalasaMsparzAtkSiNenaiva vilIyate // 89 // puvedaH stryabhi saMdarzAtstriyaM yathAgnerghRtakumbhastu kSaNenaiva iSTakApAkasaMdarza viphalaM madanAzritam ( ? ) / daurUpyaM garhitaM yAti sa samabhilaSyati / vilIyate // 90 // napuMsaka vedataH / / 91 // jo prANI ekadama kA~pane lagatA hai tathA bolI banda ho jAtI hai yA hakalA-hakalA kara bolane lagatA hai yaha saba bhaya nokaSAyakA hI prabhAva hai / / 86 / / jaba prANI haraeka bAtase udAsIna ho jAtA hai, lambI-lambI sA~sa chor3atA hai, manako niyantrita nahIM kara pAtA hai| phalataH mana saba tarapha avyavasthita hokara cakkara kATatA hai, indriyA~ itanI durbala ho jAtI haiM ki ve apanA kArya bhI nahIM kara pAtI haiM tathA buddhi vicAra nahIM sakatI hai, taba samajhiye ki usake zoka nokaSAyakA udaya hai // 87 // jo puNyahIna vyakti pA~coM indriyoMke paramapriya bhogoM aura upabhogoMkI prApti karake bhI unase ghRNA karatA hai yA glAnikA anubhava karatA hai, samajhiye use jugupsA nokaSAyane joroM se dabA rakhA hai // 88 // puruSatvake darzana hote hI jo jIva puruSako prApta karaneke lie Atura ho uThatA hai use stroveda kahate haiM / strIvedadhArI jIva puruSako dekhate hI aisA dravita ho uThatA hai jaise ki lAkha Aga chuAte hI baha par3atI hai // 89 // strIkA sAkSAtkAra hote hI jo jIva strIko pAneke lie AkAza pAtAla eka kara detA hai yaha puMvedakA hI kArya hai / puruSaveda yukta prANI strIko dekhate hI vaisA pighala jAtA hai jaise ki jame ghIkA ghar3A agni sparza hote kSaNabhara meM hI pAnI-pAnI ho jAtA hai / / 90 // ToMke aveke samAna ( bAhara AgakA nAma nahIM aura bhItara bhayaMkara dAha ) kisI prANImeM jaba kAma upabhoga sambandhI bhayaMkara vikalatA hotI hai, tathA atyanta nindanIya kurUpapanA hotI hai / samajhiye yaha saba napuMsaka vedakA hI paripAka hai // 91 // 1. ma kSaNa, 2. [strIvedaH], caturtha: sargaH [ 76 ]
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caturthaH caritam Palpalese sargaH w nvbhinokssaayaistu svakarmaphalavatibhiH / AtmA caratyanAcAraM sa tena klezamacchati // 92 // pratazIlaguNaiH zUnyA bhvaarmbhprigrhaaH| badhnanti narakAyuste mithyAmohitadRSTayaH // 93 // mAyAtivaJcanaprAyAH kuuttmaantulaartaaH| badhnantyAyastirazcAM te rsbhedshckaarinnH|| 94 // zIlasaMyamahInA ye mArdavArjavadAninaH / baghnanti mAnuSAyuste prakRtyAlpakaSAyiNaH // 95 // sarAgasaMyamorakAmasaMyamAsaMyamavatAH sadRSTijJAnacAritrA badhnantyAyurdivaukasAm // 96 // apane-apane vizeSa karmoke phalasvarUpa prApta honevAlI hAsyAdi nokaSAyoMke kAraNa yaha jova bar3e-bar3e anAcAra aura atyAcAra karatA hai| pariNAma yaha hotA hai ki AtmAkI saMsArameM sthiti klezapUrNa ho jAtI hai / / 92 // narakAyubandha kAraNa jina logoMkI vivekarUpI dRSTipara mithyAtva mohanIyakA pardA par3a gayA hai, jo ahiMsAdi vrata aura zikSA tathA guNavatamaya zIlase hIna haiM, sAtha hI sAtha saMsAra-kAraNa atyadhika Arambha aura parigraha karate haiM ve narakAyukA bandha karate haiM / / 93 // tiryaJcAyukA bandha jo atyanta mAyAvI haiM, dUsaroMko sadA sarvathA Thagate haiM, jinake bA~Ta aura tarAjU jhUThe haiM tathA jo ekarasameM dUsare rasako milA dete haiM jaise dUdhameM pAnI, ghImeM carbI Adi aise hI loga tiryaMca AyukA bandha karate haiM // 94 / / manuSyAyukA bandha jinakI krodhAdi kaSAya svabhAvase hI manda haiM, jo yadyapi sAmAyika Adi zIla tathA kAyakleza Adi indriya saMyamakA pAlana nahIM karate haiM to bhI dAna dete haiM, vyavahArameM sarala aura kImala haiM, aise hI prANI manuSya Ayuko prApta karate haiM / / 95 // devAyu bandha svargavAsiyoMkI Ayuko ve hI pAte haiM jo Asakti yA phalecchApUrvaka saMyama pAlate (sarAga saMyama ) haiM, jo binA 1. [rasabhedasya kAriNaH ], [ rasabhedaprakAriNaH], 2. [ sarAgasaMyamAkAmadeg], 3. [degcAritrAd / / For Privale & Personal Use Only wwsHeaweeiweate [77 Jain Education interational
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturthaH sargaH manovAkkAyakuTilA visaMvAdaparAyaNAH / badhnantyazubhanAmAni durvarNAdIni dehinaH // 97 // Rjavo vaangmnHkaayairvisNvaadttpraaH| saurUpyAdivipAkAni badhnanti zubhanAmataH // 98 / / ye jAtyAdimadonmattAH paranindAparAyaNAH / nIcagotraM nibadhnanti jIvAH paramadAruNam // 99 // jJAnadharmAhatAM bhaktAH paranindAvivajitAH / uccairgotraM nibadhnanti jIvAH paramadurlabham // 100 // dAnavighnakarA ye te niHsvA janmasu janmasu / lAbhavighnakarAzcApi nirAzA dhanalabdhiSu // 101 // SAREERSataranaswadeRe uddezyake hI aise kArya karate haiM jinase karmokI nirjarA ho sakatI hai ( akAma nirjarA ) saMyamAsaMyamamaya ( dezacAritra ) AcaraNa " karate haiM yA jo ki samyak dRSTi samyakacAritrI hote haiM / / 96 / / nAmakarma bandha jina prANiyoMkI mAnasika, vAcanika tathA zArIrika ceSTAeM chala aura kapaTase bharI rahatI haiM, jinheM virodha, matabheda yA sandeha karane meM hI Ananda AtA hai ve prANI hI durvarNa ayazaHkIti Adi bure nAmakarmakA bandha karate haiM // 97 // va jo kucha manase socate haiM vahI mukhase bolate haiM, vacanoMke anukUla hI ceSTA karate haiM tathA jo kahate haiM use hI manase / socate haiM, virodha, sandeha vaimanasyake bilkula khilApha rahate haiM aise hI jIva zubha, susvara Adi zubhanAmakarmakI prakRtiyoMko bA~dhate gotrakarma bandha jina prANiyoMko apanI jAti, kula, zarIra, bala, Rddhi, jJAna, tapa aura pUjAkA abhimAna yA unmAda ho jAtA hai, sarvadA dUsaroMko nindA aura doSodghATana meM lIna rahate haiM. aise hI prANI nIca-gotrakA bandha karate haiM jisakA paripAka atyanta dukhadAyI hotA hai / / 99 / / arhanta prabhuke dvArA prApta samyakjJAna tathA unhIM ke dvArA upadiSTa vItarAga dharmameM jinakI aTa bhakti hotI hai| dUsarekI nindA tathA paizunya AdimeM jo kosoM dUra rahate haiM, ve hI prANI uccagotra-karmakA bandha karate haiM, jo ki isa saMsArameM [78) bharapUra prayanna karanepara bhI kaSTase hI prApta hotA hai / 100 / / antarAya bandhakAraNa jo prANI dUsaroMke dAna dene aura pAnemeM bAdhaka hote haiM ve bhava-bhavameM daridra hI hote haiN| jo kisIko hote hue lAbhameM / a sSARTAINED Jain Education interational
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam PATHREATRESSIPA bhogavighnakarA jIvA bhogahInA bhavanti te| nAlaM bhoktuM sati dravye upabhogavighAtinaH // 102 // vIryavighnakarA nityaM vIryahInA bhavAdhvasu / dharmavighnakarA ye te sarvavighnakarA matAH // 103 // aSTAnAM karmaNAM rAjanphalametadudAhRtam / / etaivimucyate jIvaH saMsAre karmabhizciram // 104 // badhnAtyaSTavidhaM karma ekaprANivihiMsanAt / nAnAyoniSu tenAtmA duHkhAnyApnotyanantazaH // 105 // ekena mucyate jIvaH karmaNAnyena bdhyte| ghaTIyantrasya ghaTavaddAho'sminmantharajjuvat // 106 // HESHAHAHAHARASHTRA akAraNa ho aDaMgA lagA dete haiM unakI sampatti kamAneko icchA asaphala hI rahatI hai / / 101 // ___ apane-apane puNyake phalasvarUpa bhogoMkA rasa lenevAloMke mArgameM jo bAdhaka hote haiM ve svayaM bhI saba hI bhogoMse vaJcita raha jAte haiN| jinhoMne dUsaroMke upabhoga bhoganeke mArga meM ror3e aTakAye haiM ve sampatti Adi sAdhanoMko pAkara bhI upabhogoMke Anandase vaJcita hI raha jAte haiM / / 102 // dUsaroMkI zakti aura vIryake vikAsa-mArga meM jo kA~Te bote haiM ve bhI isa saMsArameM zaktihIna aura akSama hote haiN| isI prakAra jo anya logoMke dharmAcaraNameM vighnabAdhAeM DAlate haiM unheM to dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya sabakA hI antarAya mAnanA cAhiye / / 103 // he rAjan ! ukta prakArase kramazaH AThoM karmoMkA svarUpa, unake bandhake kAraNa aura vizada pariNAmako Apako samajhAyA hai / kyoMki isa saMsArameM jIva ina AThoM karmoM ke dvArA hI sadA lubhAyA jAtA hai aura pathabhraSTa kiyA jAtA hai / / 104 // eka sAdhAraNase jIvakI hiMsA kara denese hI yaha jova AThoM prakArake karmoMkA bandha karatA hai| tathA yaha saba usa bandhakA hI mAhAtmya hai jo yaha jIva nAnA yoniyoMmeM aneka prakArake dAruNa ananta dukhoMko bharatA hai // 105 // karma mahimA saMsAracakrameM jyoM hI jIva kisI eka karmako pAzase chUTatA hai tyoM hI dUsarekA phandA usapara kasa jAtA hai phalataH bandha 1.[vimuhyate / [ 79]
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bIjAdiva paraM bIjaM vardhayatkarma karmaNA / jIvo bhramati saMsAre klezAnanubhavaMzciram // 107 // athASTau tAni karmANi anAdIni mahIpate / vinipAtasahasrANi prANinAM prApayanti ca // 108 // etAnyeva narake ghore tiryaGmAnuSayoH sadA / deva durgatiduHkhAbdhau majjayanti punaHpunaH // 109 // tAnyeva priyasaMyogaM viprayogaM priyAjjanAt / jAti mRtyu jarAM caiva kurvanti prANinAM sadA // 110 // du:khabIjAni tAnyeva tAnyevogrAzca zatravaH / zokakartuM Ni tAnyeva tAnyeva sukhahetavaH // 111 // paramparA raeNhaTakI ghar3iyoMke samAna AtmAko gheratA rahatA hai athavA yoM kahiye ki mathAnIko DorIke samAna eka taraphase khulatA hai aura dUsarI taraphase ba~dha ( lipaTa ) jAtA hai // 106 // jisa prakAra eka bIjase dUsare bIja utpanna hote haiM usI prakAra pUrvopArjita karmake dvArA uttarakAlIna ( agale ) karmoM ke bojhako bar3hAtA huA yaha jIva saMsArameM mArA-mArA phiratA hai aura bahuta samaya paryanta aneka klezoMko bhogatA hai // 107 // he rAjan ! ye jJAnAvaraNI Adi AThoM karma isa jIvake pIche anAdi ( jisakA prArambha nahIM khojA jA sakatA hai ) kAlase cipake haiM aura isa jIvake eka do nahIM hajAroM patanoMko karate Aye haiM / / 108 / / yahI karma dAruNa aura bhayaMkara narakoMmeM jIvako paTakate haiM, ye hI tiryaJca aura manuSya gatiyoMmeM daur3Ate haiM aura ye hI [kabhI-kabhI svargaM gatimeM baiThA dete haiM / yahAM inakI hI sAmarthya hai jo jIvako punaH punaH dukhoMke samudrameM DubA dete haiM // 109 // priyajanoMkI satsaMgati kI prApti ( virodhI prakRtike apriya logoMkI kusaMgatikA bharanA) tathA prANapriyajanoMke samAgamase sadA ke lie viyukta honA, janma aura maraNa, yauvana aura vRddhAvasthA jo jIvoMko prApta hotI hai yaha saba bhI inhIM kamakI lIlA hai / / 110 / / ye karma hI saba duHkhoMke mUla bIja haiM, [prANiyoMke uddhata aura nirdaya zatru [kartA hai; to ye hI haiM, isI prakAra sAMsArika sukhoMke pradhAna utpAdaka bhI ye hI haiM / / 111 // For Private Personal Use Only koI haiM, to ye hI haiM, yadi koI [ zoka - dukhakA caturthaH sargaH [ 80 ]
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ HARS varAGga caritam tAnyeva karmabhANDAni samAdAyAtra jantavaH / sukhaduHkhAni vikretu prayAnti gatipattanam // 112 // iti bahuvidhakarmadoSajAlaM samudayasaMgrahakAraNaM sabandham / jananamaraNarogazokamalaM yatipatinA kathitaM yathArthatattvam // 113 // punarapi yatirADadhaHprayAtAM duritavazena samaznutAM phalAni / kathayitumurudhIzcakAra buddhi taratamaduHkhayutAni tAni rAjJe // 114 // caturthaH sargaH iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite pApaphalaprakathano nAma caturthaH srgH| HeamesesearSTRPATRAMATA isa saMsArameM AThoM karmorUpI paNya yA vikraya vastuoMko lekara yaha jIva sukha duHkhako hI becane aura kharIdaneke lie hI naraka Adi gatirUpI nagara aura pattanoMmeM ghUmatA phiratA hai / / 112 // upasaMhAra isa prakArase tapasviyoMke mukuTamaNi mahArAja varadatta kevalIne janma, maraNa, roga aura zokake mUla kAraNa aneka prakArake karmoM tathA unase upaje doSoMke svarUpa, unake saMgraha yA bandhake kAraNoM, phala deneke samaya yA udaya kAlako tathA abAdhA Adiko / samajhAyA thA jo ki satya tattvajJAnakA rahasya thA / / 113 / / to bhI kevalajJAnarUpo vizAla buddhike svAmI munirAjane rAjAke kalyANakI bhAvanAse prerita hokara hI pApoMke udayake kAraNa hI adhogatiko prApta karanevAloM tathA vahA~para kama-bar3ha duHkharUpameM apane karmoke phaloMko bharanevAloMke viSayameM aura bhI kahaneke lie nizcaya kiyA thA / / 114 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM 'pApaphala prakathana' nAma caturtha sarga samApta / TATUTELARRELIGIRIKA [1] ___Jain Education international 11
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam paJcamaH sargaH ananta sarvamAkAzaM' madhye tasya pratiSThitaH / supratiSThitasaMsthAno loko'yaM varNito jinaiH // 1 // vetrAsanAkRtiradho madhyamo jhallaronibhaH / Urdhvo mRdaGgasaMsthAno lokAnAmiyamAkRtiH // 2 // tiryaglokapramANena rajjurekA pramIyate / tayA caturdaza proktAstrilokAyAmarajjavaH // 3 // acalendrAdadhaH sapta UrdhvaM sapta vibhAjitAH / UrdhvAdholokayorAhurmadhyamaSTapradezikam 118 11 ghanodadhirghanavAtastanuvAtazca trayaH / vAyavo ghanasaMghAtA lokamAveSTya dhiSThitAH || 5 // te paMcama sarga loka puruSa durdhara tapa karake kevala padako prApta saba ho karmajetA tIrthaMkaroMne kahA hai ki AkAza dravya saba jagaha vyApta hai aura ananta hai / isI vyApaka AkAzake madhya meM yaha jIvaloka sthita hai / jIvalokakA AkAra aura sthiti donoM atyadhika suvyavasthita haiM // 1 // jIvalokakA nIcekA bhAga jise pAtAlaloka yA adholoka nAmase pukArate haiM, vaha betase banAye gaye mUDhe ( sTUla ) ke samAna hai arthAt nIce kAphI caur3A aura Upara atyanta saMkIrNa, bIcakA bhAga yA madhyaloka jhAMjake AkArakA hai / yo samajhiye uthalA aura gola tathA UparakA bhAga svargaloka yA UrdhvalokakI banAvaTa khar3e mRdaGgake samAna hai| saMkSepameM yahI tInoM lokoMke AkAra haiM / / 2 / / loka pramANa tiryaMcaloka yA madhyalokake vistArako mApa mAnakara use eka rAju pramANa mAnA hai| isa rAju pramANake anusAra tInoM lokoMkI sammilita U~cAIko caudaha rAju pramANa kahA hai // 3 // madhyalokake kendra bindupara sthita girirAja sumeruse nIcekI taraphake lokakI U~cAI sAta rAju pramANa hai, isI prakAra Uparake bhAgakA pramANa bhI sAta hI rAju hai / phalataH sumeruke mUla meM sthita ATha pradeza hI Urdhva aura adholokake bIcakA ThIka kendra sthala hai / / 4 / loka- avalamba isa sampUrNa jIvalokako ghanodadhi vAtavalaya, ghana vAtavalaya aura tanuvAtavalaya ina tInoM vAtavalayoMne hara taraphase bhalIbhA~ti ghera rakhA hai| yaha vAyusamUha bhI svayaM atyanta bhArI aura ghanAkAra Thosa hai // 5 // 1. [ anantaM sarvamAkAzaM ] For Private Personal Use Only paJcamaH sargaH [R]
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH barAGga caritam mUle SoDaza saMkhyAtA madhye dvAdaza sNmitaaH| dazonayojanAstvete tayorbAhulyataH sthitaaH||6|| ghanodadhestu saptava ghanavAtasya paJca vai| tanuvAtasya catvAri yojanAnyAhurAditaH // 7 // paJca catvAri ca trINi yojanAnyatha mdhyme| yojanAdhaM ca gavyatiM gavyatya' ca mastake // 8 // nArakI vAtha tairazcI martI daivI ca nirvtiH| gatayaH paJca nirdiSTA munibhistttvshibhiH||9|| tAsAM gatInAM paJcAnAM nArako prathamA gtiH| hiMsAdyabhiratA jIvAstAM vizantyazubhapradAm // 10 // adhogatizca sAmAnyAtsava2 sptprbhedtH| saptAnAM sapta nAmAni vaNitAnyuSisattamaH // 11 // gharmA baMzA zilAkhyAca ajanAriSTakA tthaa| maghavI mAdhavI ceti yathAkhyAtamudAhRtAH // 12 // argaH lokake mulabhAga yA nIce ina vAtavalayoMkA vistAra solaha yojana hai, lokake madhyameM kevala bAraha yojana pramANa hai tathA Upara jAkara daza yojana kama evaM arthAt ( do ke lagabhaga) raha jAtA hai| pahile kahe gaye ina vAtavalayoMke vistArake hI kAraNa tInoM lokoMkI sthiti hai // 6 // jIvalokake AdimeM arthAt nIce saba vAtavalayoMkA vistAra jo solaha kahA hai usameM ghanodadhi vAtavalayakA vistAra sAta yojana hai, dhana vAtavalayakA kevala pAMca yojana hai aura tanuvAtavalayakA cAra yojana pramANa kahA hai // 7 // lokake madhyameM batAye gaye vAtavalayoMke bAraha yojana pramANa vistArameM ghanodadhi vAtavalayakA vicAra pA~ca yojana pramANa hai, ghanavAtavalayakA vistAra cAra yojana pramANa hai aura tanuvAtavalayakA kevala tIna yojana hI hai| lokake zikharapara ghanodadhikA vistAra AdhA yojana pramANa hai, dhana vAtavalayakA eka gavyUti ( koza ) hai aura antima vAtavalayakA eka kozase AdhAmAtra hai // 8 // caturgati-paMcamagati kevalajJAnarUpI dRSTise tattvoMkA sAkSAtkAra karanevAle muniyoMne samasta jIvoMko pA~ca gatiyoMmeM vibhakta kiyA hai-naraka gati, tiryaJca gati, manuSya gati, deva gati tathA antima gati yA mokSa unake nAma haiM // 9 // ina pAMcoM gatiyoMmeMse lokake nIcekI orase prArambha karanepara naraka-gati sabase pahile AtI hai| hara prakArase jIvakA akalyANa karanevAlI isa gatimeM ve jIva hI jAte haiM jo hiMsA Adi pApa karmoM meM hI lage rahate haiM / / 10 // naraka gati sAmAnya dRSTise dekhanepara yaha adhogati eka hai lekina dukha, Aya AdikI apekSAse vicAra karanepara isIke sAta bheda ho jAte haiM / RSiyoMke agraNI kevaliyoMne ina sAtoM nAmoMko nimna prakArase kahA hai // 11 // prathama narakakA nAma hai dharmA usake nIceke pRthvIkA nAma vaMzA hai, isake bAdakI pRthvIko zilA kahate haiM isake nIce 1. ka gpyutov| 2. [ sAmAnyA ] / Jain Education intemational
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ nya varAGga antayuktaprabhAzabdA ratnazarkaravAlukAH / paGko dhUmastamazcaiva saptamazca tamastamaH // 13 // prastAraiH kutapazcAzAdindrakA(?) narakAlaye / trayodazaiva dharmAyAM dvau dvAvUnatarAvadhA // 14 // triMzatpaJcakavargazca paJcAdaza dazatrayaH / paJconaM zatasahasraM paJca caiva yathAkramam // 15 // catuHzatasahasrANi azotyabhyadhikAni ca / narakANAM tu saptAnAM prabhedA vaNitA jinaH // 16 // teSAmatyalpanarakA jambUdvIpasamA matAH / sarvebhyo'bhthadhikA ye tu te tvasaMkhyeyayojanAH // 17 // narakAH purasaMsthAnA indrakAkhyA narAdhipa / zreNIvaddhAstathASTAsu divathAtra prakIrNakAH // 18 // paJcamaH sargaH caritam kramase aJjanA aura ariSTA~ pRthviyA~ haiM, chaThe narakakA nAma maghavI hai aura antimako mAdhavI saMjJA dI hai| maiM ina nAmoMko usI kramase kaha rahA hU~ jaisA ki pUrvAcAryone kahA hai / / 12 / / pahile kahe gaye nAma-zabdoMke antameM 'prabhA' zabda jor3a denese inhIM sAtoM narakoMke kramazaH ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA tathA sAtavIMkA tamastamA yA mahAtamAprabhA nAma ho jAte haiN| ye nAma ina pRthviyoMke raMga tathA vAtAvaraNa svarUpapara bhI prakAza DAlate haiM / / 13 / / naraka paTala atyanta tApayukta indraka, ( kendrakA vila ) dizAoMmeM phaile tathA idhara-udhara phaile (prakIrNaka ) nArakiyoMke vAsa sthAnoM (viloM) se pUrNa paTala prathama pRthvI gharmA ekake nIce eka karake teraha hote haiM / isake Age pratyeka pRthvImeM do-do ghaTate jAte haiN| arthAt baMzAmeM gyAraha, zilAmeM nau, aJjanAmeM sAta, ariSTAmeM pA~ca, maghavI meM tIna aura mAdhavImeM kevala eka / / 14 // ina sAtoM narakoM meM bane nivAsoM ( viloM ) kI saMkhyA bhI ratnaprabhAmeM tIsa lAkha, zarkarAprabhAmeM pA~cakA varga ( paccIsa) lAkha, vAlukA prabhAmeM pandraha lAkha, paMkaprabhAmeM daza lAkha, dhUmaprabhAmeM tIna lAkha, tamaHprabhA pA~ca kama eka lAkha aura mahAtamaH prabhAmeM kevala pA~ca hI hai / / 15 // AThoM karmoM ke mAnamardaka jinendra prabhune isa prakArase ina sAtoM narakoMke paTaloMke bhedoMko kula milA cAra lAkha adhika assI lAkha arthAt caurAsI lAkha pramANa kahA hai / / 16 / / ina caurAsI lAkha biloMmeMse jo bila sabase choTe haiM ve bhI apane vistAra AdimeM hamAre jambUdvIpake samAna haiM / tathA jo A bila sabase bar3e haiM unakA to kahanA hI kyA hai unakA pramANa asaMkhyAta yojana hai / / 17 / / vila vistAra indraka yA kendra sthAnapara sthita narakoM ( viloM) kI lambAI, caur3AI aura anya bAtoM ko he rAjan ! bilkula madhyalokake nagaroMke AkArakA hI samajhiye, indrakakI AThoM dizAoMmeM bane viloMko zreNIbaddha kahate haiM tathA zreNIbaddha vilokI / 1. ma prakoNatAH, [prako titAH / mAnAcAraALIBRITERAJ [4] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ adho'dho narakA rundhrA adho'dhastotravedanAH / adho'dho'bhyadhikAyuSkA adho'dhastu ghanaM tamaH // 19 // SaSThasaptamayoH zItaM zItoSNaM paJcame smatam / caturthe'tyuSNamuddiSTaM teSAmeva mahoguNAH // 20 // nArakANAM ca duHkhasya teSAM zItoSNayoH punaH / varNagandhakRtInAM ca upamAnyA na vidyate // 21 // merupramANo'yaHpiNDa uSNe kSipto ydRcchyaa| vilIyate kSaNenaiva evaM tasyoSNatA matA // 22 // tAvatpramANo'yaHpiNDaH zIte kSipto yadRcchayA / sahasaiva himIbhAvamupayAti na saMzayaH // 23 // jambUdvIpaM nimeSeNa yo gantuM zaktimAnsuraH / SaDbhirmAsaiva jedantaM mahato narakasya sH||24|| varAGga caritam paJcamaH sargaH paMktiyoMke antarAlameM idhara-udhara khude viloMko hI prakIrNaka kahate haiN| Uparake narakoMkI apekSA nIce ke naraka adhika nirdaya aura bhayaMkara haiM / / 18 / / nArako vAtAvaraNa jyoM-jyoM nIce jAIyegA tyoM-tyoM kaSTa aura vedanAko dina dUnA aura rAta caugunA bar3hatA pAiyegA, avasthAkA bhI yahI hAla hai kyoMki nIceke narakoMmeM UparakI apekSA bahuta bar3I Ayu hai| narakoMmeM vyApta andhakAra bhI nIce-nIce dhanatara aura ghanatama hotA jAtA hai / / 19 / / sAtaveM aura chaThe narakameM bhayaMkara zIta vAtAvaraNa hai, pA~cameM naraka dhUmaprabhAmeM kramazaH atyanta prakhara zIta aura uSNa vAtAvaraNa hai aura caturtha pRthvI aJjanApara dAruNa garmIkA hI sAmrAjya hai| yaha zIta aura tApa kinhIM bAhya kAraNoMse nahIM hai , balki vahA~kI pRthvIkI prakRti hI usa prakAra kI hai / / 20 // ina nArakiyoMpara vItanevAle dukhoMkI, bhayaMkara zIta aura dAruNa tApa-bAdhAoMko, unake raMga-rUpa, gandha aura AkRtiyoMkI hajAra prayatna karanepara bhI dUsarI upamA nahIM mila sakatI hai / / 21 // una narakoMkI garmI aisI hotI hai ki yadi usameM sumeru parvatake samAna lambe, caur3e aura ghane lohe ke piNDako yadi yoM hI pheMka diyA jAya to vaha bhI eka, do muhUrta meM nahIM apitu kSaNabharameM pAnI hokara baha jAyegA / / 22 / / zItoSNa bAdhA ___ isI lAkhoM yojana lambe, caur3e aura ghane dravIbhUta loheke mahApiNDako yadi zItabAdhAyukta narakameM uThAkara DAla diijiye| to nizcita samajhiye ki vaha binA kisI prayatnake ho bilkula himazilAke samAna ho jAyegA aisI bhayaMkara vahA~kI ThaMDa hotI hai // 23 // daivI zakti sampanna jo deva sampUrNa jambUdvIpako palaka mAraneke samayameM hI pAra kara jAtA hai, vahI deva yadi sabase bar3e / nArakiyoMke bilameM ghusa jAya to lagAtAra calate-calate hue bhI use bilake dUsare kinAretaka pahu~canemeM hI chaha mAha laga jaayeNge| isIse unake kSetraphalakA patA laga jAtA hai / / 24 // 1.[raudraaH]| 2.ka uSNakSipto / naiknAmAmAmAcA Jain Education interational
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam yA gatiduHkhabhUyiSThA varNitA munipuGgavaiH / tAM gatiM ye prapadyante tAn vakSyAmi vizeSataH // 25 // hiMsAyAM niratA mityaM mRSAvacanatatparAH / paradravyasya hartAraH paradArAbhilaGghinaH // 26 // mithyAtimirasaMchannA bahvArambhaparigrahAH / kRSNalezyA pariNatAH zvAzrImadhivasanti te // 27 // paJcAnAmindriyANAM hi paJcArthA ratihetavaH / teSAM prAptinimittAya karma cinvanti dAruNam // 28 // ayaHpiNDo jale kSipto nAdaM prApya na tiSThati / karmabhArasamAkrAntA jIvAzca narakAlaye // 29 // piSTapAkamukheSTike (?) uSTrikAsvapare punaH / utpadyante hyadhovaktrAH pApiSThA vedanAturAH // 30 // utpadya hi durAcArA atyuSNAtparipIDitAH / patantyutpatya tatraiva taptabhrASTra tilA iva // 31 // vyApta kahA hai, usI gati meM kaunase jova muniyoMke agraNI kevalI Adi RSiyoMne jisa gatiko bhayaMkara rudra duHkhoMse mara kara pahu~cate haiM unhIMke viSayameM aba maiM vistArapUrvaka kahatA hU~ / / 25 / / naraka gatike kAraNa jo hara samaya dUsaroMkI dravya vA bhAva hiMsAmeM lage rahate hai, jinheM jhUTha vacana bolane meM kabhI koI hicakicAhaTa hI nahIM hotI hai, dUsare kI sampattikA curAnA jinakI AjIvikA ho jAtI hai, dUsarekI striyoMkI lajjA aura satItvako le lenA jinakA svabhAva ho jAtA hai // 26 // viparIta yA bhrAnta zraddhA jinake vivekako Dhaka letI hai, atyadhika Arambha aura parigrahako karanA jinakA vyApAra ho jAtA hai aura jinakI leyA ( vicAra aura ceSTA ) atyanta kRSNa ( kaluSita ) ho jAtI hai, ye hI loga narakagatimeM jAkara bahuta samayataka duHkha bharate haiM // 27 // sparzana, rasanA Adi pA~coM indriyoMkA atyanta AkarSaka aura sukhadAyI jo sparza, rasa, gandha, rUpa aura zabda, pA~ca bhogya viSaya haiM inako prApta karane ke uddezyase hI jo loga nirdaya aura nIca kAma karate haiM / / 28 / / ve loga apane duSkarmoM aura akamoMke bhArase itane daba jAte haiM ki ve dhar3Amase narakameM vaise hI jA girate haiM jaise lohekA bhArI golA pAnImeM pheMke jAnepara jorakI AvAja karatA hai aura rasAtalako calA jAtA hai Upara nahIM ThaharatA hai || 29 // isa prakAra narakameM pahu~cakara kucha jIva to bhaTThiyoMke samAna atyuSNa sthAnoMmeM paidA hote haiM tathA dUsare una sthAnoMpara utpanna hote haiM jinakI tulanA U~TakI AkRtike bane bhAr3oMse kI jA sakatI hai| ve vahA~para nIce mukha kiye hue utpanna hote haiM / / 30 / / nArakI janma aura janmake kSaNase asahya vedanAse vyAkula rahate haiM ve durAcArI utpanna hote hI vahA~kai prakhara tApase asahya kaSTa pa 2. [ nAgha: ] / 1. ka kRSNalezyAH pariNatA / R paJcamaH sargaH [ 86 ]
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH varAGga caritam nArakA bhImarUpAste durbalAH puutigndhinH| avyaktahaNDasaMsthAnAH paNDakAicaNDabhASiNaH // 32 // utpannAnsahasA dRSTvA vibhaGgajJAnadRSTayaH / smarantaH pUrvavairANi AdhAvanti samantataH // 33 // trAsayanto'tha garjanta aakroshnto'strpaannyH| janmAntare kRtAn doSAn khyApayantaH zrayanti tAn // 34 // pUrvAparAdhAnAtmIyAn jJAtvA tu duranuSThitAn / bhayatrastaviSaNNAmA Arabhante palAyitum // 35 // dRSTvA palAyamAnAMstAnnoddhakAmAstvarAnvitAH / bhoSayantaH pracaNDAzca anudhAvanti dhAvataH // 36 // saMprApya bhayavitrastAnanAthAn zaraNAgatAn / musalairmudgaraiH zUlaistADayanto'tha marmasu // 37 // sarga S TRIPATHIPAHIPASAAHIT haiM aura usIse azAnta hokara janmake sthAnaparase Uparako ucakate haiM aura bAra-bAra vahIM aise girate haiM jaise jalate bhAr3ameM tila ucaTa-ucaTa kara girate haiM / / 31 / / sabahI nArakiyoMke raMga rUpa bhayAvane hote haiM, ve saba atyanta duSTa-valI hote haiM aura AvezameM Akara apane balakA durupayoga ho karate haiM, zaroroMse asahya sar3A~da AtI rahatI hai, unakA saMsthAna ( zarIra gaThana ) aisA Ubar3a-khAbar3a hotA hai ki unheM kubjaka bhI nahIM kaha sakate, sabahI napusaka hote haiM aura atyanta kaTu tathA kaThora bAteM karate haiM // 32 // una sabako vibhaMga ( kutsita ) abadhijJAna hotA hai phalataH naye nArakiyoMko utpanna huA dekhakara hI unheM unake (apane) prati apane pUrvabhavake vaira yAda A jAte haiM, phalataH ve saba naye nArakIyapara hara taraphase hamalA karate haiM / / 33 / / unake hAtha hI zastroMke samAna teja hote haiM, ve hAtha uThAkara naye nArakiyoMko dhamakAte haiM, unapara jora-jorase garajate haiM, gAliyAM dete haiM aura nindA karate haiM aura dUsare janmoMmeM (nUtana nArakiyoM dvArA) kiye gaye doSoM aura apakAroMko bakate hue unapara TUTa par3ate haiM / / 34 // ve nArakI pUrva janmoMmeM kiye gaye apane aparAdhoM jaura doSoMkI yAda Ate hI bhayase kA~pane lagate haiM, zarIra DhIlA par3a jAtA hai aura apane virodhIko AtA dekhakhara bhAganA prArambha kara dete haiM // 35 // dUsare nArakI jyoMhI unheM bhayase bhAgatA dekhate haiM tyoMhI ve jaldIse Age bar3hakara unako roka lenA cAhate haiM / pariNAma yaha hotA hai ki ve aura ugra hokara unako DarAte haiM tathA jidhara-jidhara ve bhAgate haiM unake pIche pIche daur3ate jAte haiM / / 36 // bhayase bhIta hokara bhAgate hue una asahAya tathA saba prakArase unake Azrita nArakiyoMko jaba antameM ve pakar3a hI lete haiM to unake marma sthaloMpara mUsaloM, mudgaroM aura bhAloMkI nirdaya bauchAra prArambha kara dete haiM / / 37 / / MATIPAHISHEDAtIPAHISHA R [87] HAI / 1. ka ssttkaaH|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ yarAGga caritam vilapanto ruvantazca' tADyamAnA durAtmabhiH / patanti bhinnamUrdhAno dharaNyAM vedanAditAH // 38 // siMhavyAghramRgadIpA(?) gRdhrolUkAzca vAyasAH / ayastuNDairnakhairdantaiH patitAnbhakSayanti tAn / / 39 / / cilloheSu nikSipya dudanto lohayaSTibhiH / mAMsamRSTa rasAsaktAnmAMsavatkhAdayanti tAn // 40 // jihvAntrANi ca netrANi kecidutkRyeM nirdayAH / grathitvAtha zirAsUtra : zoSayanti zilAtale // fear paragAtrANi prAdurvyUSitakA (?) muhuH / teSAM vakrANyadhaH kRtvA dhUpayanti muhurmuhuH // hastapAdamatha cchitvA karNanAsApuTAni ca / rudhirArdrANi saMgRhya krUrAH kurvanti digvalim // 43 // kecicchUleSu nikSipya bhrAmayantyabhidhAvataH / nikSipyolUkhale kAMzciccUrNayantyadhamA bhRzam // 44 // 41 // 42 // nArakI vyavahAra una pApiyoMke dvArA nirdaya rUpase pITe gaye ve nUtana nArakI rote haiM, vilApa karate haiM aura zira Adi aMgoMke phaTa jAnepara vedanAse vihvala ho jAte haiM tathA marese hokara pRthvIpara gira jAte haiM / / 38 / / ghAyala aura behoza hokara jamInapara gire una nArakiyoMko taba siMha, bAgha, hiraNa, hAthI, giddha, ullU, kauA Adi pazu pakSI apane-apane lohe ke samAna nakhoM, dA~toM aura coMcoMse unheM khAte haiM / / 39 / nArakI duHkha dUsare nArakI unheM lohe ke kar3AhoMmeM DAla dete haiM aura lohekI sIkoMse unheM khUba koMcate haiN| antameM jaba ve mAMsa, miTTI, majjA aura anya rasoMse lathapatha ho jAte haiM to unheM mA~sakI taraha kATa kATakara khAte haiM // 40 // anya nirdaya nArakI unakI jIbha, nAka, kAna aura A~kha Adi aMgoMko balapUrvaka noca lete haiN| phira ina sabako zirArUpI tAgoM meM gUMtha dete haiM aura uSNa zilAoMpara phailAkara inheM sukhAte haiM // 41 // jo jIva bAra-bAra dUsaroMke hAtha, paira Adi aMga kATa dete the tathA mAMsAdi khUba khAte the unheM nArakI, nIceko mukha karake paTaka dete haiM aura punaH punaH binA bilambake unako khUba ghumAte haiM // 42 // isake bAda unake hAtha, paira, nAka, kAna Adi aMgoMko kATa lete haiM aura jabaki unase rakta bahatA hI rahatA hai tabhI unheM ikaTThA kara lete haiN| isake bAda apane mithyAtva janya saMskAroMse prerita hokara una saba aMgoMko balirUpameM dizAoM ko car3hA dete haiM / / 43 / / dUsare nArakI aMgoMko kATakara apane bhAloMmeM pha~sA dete haiM; phira joroMse daur3ate jAte haiM aura una aMgoMko cakkarakI taraha ghumAte jAte haiM / anya mahApatita nArakI unheM khokhalImeM pheMka dete haiM aura bAdameM lagAtAra mUsala mArakara bilkula cUrNaM kara 1. [ rudantazya ] / 2. [ dviSAH ] 6. majihvAM ghrANe / 4. ka uddhRtya / 5. ka prAdhatvUSitakA (?) / paJcamaH sargaH [ac]
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga varitam pibanti gandhavatkAMzcinmRdgunti nirdayAH / krakacairdArayantyanyAnakSINyutpATayanti ca // 45 // pibanti rudhirANyanye zastraviddha' ziraH punaH / grasanti mukhataH kAMzcitpAdatastvapare parAn // 46 // chindanyasibhiraGgAni kSurikAbhirdrajanti ca / TaGkaiH ziraHkapAlAni vAsibhirvadanAni ca // 47 // tRNaiveSTya sarvAGgaM jvAlayantyagninA bhRzam / zaGkurmU svayotkhanya tudantyakSINi colmukaiH // 48 // makSikA mazakAcaiva vRzcikAcca pipIlikAH / khAdayanti vraNAnyanye sravadra dhirapUtinaH / / 49 / / ye hatvA prANinaH pUrvaM mAMsabhakSaNatatparAH / tAnmuhuryAtanAbhizca daNDayanti parasparam // 50 // lobhAdrAgAtpramAdAdvA rAjavAk labhyate madAt / prabhutvAcca kusAmarthyAdasaduktvAnyahasakAn ( ? ) // 51 // dete haiM // 44 // naraka kaili ve itane dayAhIna hote haiM ki narakiyoMko sagandhi dravya (lepa) kI taraha pIsa DAlate haiM athavA dhAnyake samAna dalate haiN| tIkSNa zUloMke dvArA A~khoMko bedha dete haiM tathA kA~ToMmeM pha~sAkara A~khe upAra lete haiM // 45 // kucha nArakI dUsaroMke raktako pAnIkI taraha pI jAte haiM jabaki zastroMkI mArase unakA zira phUTa jAtA hai, aisI hAlatameM koI use mukhako taraphase khAnA zurU karatA hai, dUsarA use pairoMkI taraphase cakhane lagatA hai / ve eka dUsareke aMgoM ko talavArase kATa dete haiM // 46 // isake uparAnta churiyoMse unakI boTI-boTI banA dete haiN| TA~kiyA calA calAkara zirake kapAlako phor3a dete haiM, aura talavAroMse mukhoMko kSata-vikSata kara DAlate haiM // 47 // pahile sampUrNa zarIrako ghAsameM lapeTa dete haiM phira Aga lagAkara bilkula jalA DAlate haiM / zirameM nukIlI kIloMko gAr3a dete haiM aura Ter3hI Ter3hI sIkhoMse AMkheM ukhAr3a lete hai // 48 // jaba khaNDita aMgoMse rakta aura pIpa bahane lagatI hai taba ho makkhiyA~, macchara, vicchU, cITiyAM, Adi kRmi ghAboMpara laga jAte haiM aura unheM lagAtAra kATate haiM / / 49 / / jo prANI apane pUrvajanmameM dUsare jantuoMko mArate the aura Anandase unakA mAMsa khAneke lie taiyAra rahate the, unheM hI naraka meM pahu~cane para ve nArakI bar3I-bar3I yAtanAe~ dete haiM aura isI prakAra ApasameM daNDa vyavasthA karate haiM // 50 // nArako duHkha tathA kAraNa jina logoMne apane pUrvajanmoMmeM lobhase prerita hokara, rAga dveSake kAraNa, pramAdase athavA rAjAkI AjJAko pAkara, 1. ka zastraviddhaM / 12 paJcamaH sargaH [9]
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam idAnIM tava sAmarthyAn' pazyAma iti nArakAH / utkoTabandhanaM kRtvA todayanti muhurmuhuH // 52 // dantAnutpAThya yantreNa vicchedya dazanacchadAn / pravezayanti vakreSu zvasabhImabhujaGgamAn // 53 // jihvAzcotpATayantyanye bhavasaMbandhivairiNaH / mUSAtaptataraM tAmra pAyayantyanRtapriyAn / / 54 // zUlaistIkSNataraioraiH krodhavibhrAntadRSTayaH / caraNeSu pravidhyanti rudantAnakaruNasvanaiH // 55 // rudantyAkrandatAmanye ayassUcibhiragulIH / aparAnativaireNa khaNDazaH kalpayanti ca // 56 // UrU parazubhizchittvA khAdayanti pare parAn / badhvAnye pANipAdaM ca kSipanti citakAgniSu // 57 // evNbhuvidhairdnnddHkhnnddyntykRtaatmnH| vaibhaGgajA nAvijJAnAMsteyAndaparAyaNAn // 58 // paJcama sargaH THATRAPARDAROHARDARPAHIRAASHeareARATHEATREApeawan abhimAnameM cUra hokara yA apane prabhutvako jamAneke lie athavA dUSita zaktike bharose jhUTha bolakara dUsaroM ke prANa liye the, unako nArakI kahate hai / / 51 // ki Ao, aba tumhAre usa uddaNDa bala aura sAmarthyako dekheM ? yaha kahakara ve unheM nocate hai itanA hI nahIM bAra-bAra zastroMse kocate haiM / / 52 // pahile hathiyAroMse ye unake dA~ta ukhAr3a DAlate hai aura phira ( dAtoM ke AvaraNa ) oThoMko kisI yaMtrase kATa lete hai isake bAda unake mukhoMmeM balapUrvaka aise bhayaMkara sAMpoMko ThUsa dete haiM jinakI phukArase hI prANa nikalate haiM / / 53 / / janma-janmAntaroMke saMbaMdhoMke kAraNa zatrubhAvako prApta nArakI dUsare nArakiyoMkI jIbha hI ukhAr3a lete haiM aura agnise bhI atyadhika dAhaka garma tA~veko una jIvoMko pilAte haiM jinheM anya bhavoMmeM jhaTha bolanekA abhyAsa thA // 55 // unakA krodha itanA saMhAraka hotA hai ki unakI A~kheM krodhase phar3akatI rahatI haiM, tIkhe bhAloMko lekara nirdayarUpase dUsare nArakiyoMke pairoMko cheda dete haiM, yadyapi mAre gaye nArakI atyanta karuNa svarase rote rahate the| 55 / / kucha nArakI aise hote haiM jo vilApa kara rote hue nArakiyoMkI bhI aMguliyoMko lohekI teja kIloMse cheda dete haiN| ve / itane nRzaMsa hote haiM ki dusare nArakiyoMse gAr3ha zatratA kara lete haiM usake AvezameM Akara unake zarorake Tukar3e-Tukar3e kara DAlate haiM / / 56 // ve tokSaNa pharasA uThAkara dUsaroMkI jA~ghoMko chIlane lagate haiM aura vAdameM kATa kATakara khAte haiN| kucha aise bhI hote haiN| jo pahile mArate haiM usake uparAnta unake hAtha paira kATate haiM aura antameM inheM uThAkara jalatI huI citAkI jvAlAoMmeM jhoMka dete haiM / / 57 // vibhaMga avadhijJAnarUpI netroMse hI apane pUrvabhava aura kAmoMko dekhanevAle ve kukarmI aura pApAtmA nArakI Upara khii| gayI rItiyose tathA nAnA prakArake aneka daNDoMke dvArA unake khaNDa-khaNDa karate haiM jo isa lokameM corI karaneko Ananda mAnate the // 58 // 1. ka sAmarthyAt, [ sAmarthya ] / 2. rudataH karuNasvanaH] / 3. [ radanti ] / 4. [citikAgniSu ] / 5. ka vijJAnA(:)steyAnandaM / [90] Jain Education international
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ n a paJcamaH barAGga caritam AdacandanakalkAni viSAktAni sasaMbhramAt / limpantyantavidAhIni parastrIsuratapriyAn // 59 // mAlyAbharaNavastrANi taptatAmramayAni ca / dhArayanti parastrINAM ratisaMgamakarkazAH // 60 // sopacArarupAsatya suratAhavakovidAn / hAvabhAvavilAsinyo buvantyaH svaagtkriyaaH|| 61 // pUrvajanmakRtasnehAtsaMbandhAcca vizeSataH / bhAvayanti striyaH puMsa AzliSyanti priyA iva // 62 // tAbhirAzliSyamANAzca dgdhsrvaanggyssttyH| ghRtavatpravilIyante'nyAGganAGgaprasaGginaH // 63 // tasmin deze tathA viddhi Avayo rativibhramaH / iti bruvantaH pApiSThA bAdhante bAdhitAnpurA // 64 // strINAM puruSarUpANi strIrUpANi naNAM punaH / sutaptairAyasaistAmravikurvanti parasparam // 65 // sargaH para strI-gamanakA phala jo loka isa saMsArameM dusaroMkI patniyoMse yA anya striyoMse saMgama karaneke lie lAlAyita rahate the yA karate the ve hii| marakara jaba narakoMmeM pahu~cate haiM, taba vahA~ upasthita nArakI turanta hI daur3a daur3akara biSase milI huI candanakI gIlI gIlI kIcar3a zarorapara lepakara unakA svAgata karate haiM / isa lepake lagate hI unakA sArA zarIra bhItarase jalane lagatA hai // 59 / / dUsarI striyoMmeM rAtikeli karanevAloMko, athavA parastrIse nirdayatApUrvaka saMbhoga karanevAloMko nArakI garamAgarama lohese yA tA~bese banAye gaye gahane,mAlAyeM tathA kapar3e Adi jabaradastI hI pahinA dete haiN| saMbhogarUpI yuddhake parama jJAtA jIvoMke pAsa nArakI striyA~ bar3e hAvabhAba aura zRMgrArake sAtha AtI haiM / / 60 / / unakI zrAGgArika ceSTAeM, bhAva, saMketa tathA premase kahe gaye vacana aise hote haiM jo ki svAgatakA kAma dete haiN| itanA hI nhiiN|| 61 // ve striyAM pUrvajanmameM kiye gaye anaitika prema, aura sambandhoM AdikI preraNA pAkara una nArakiyoMke manako vizeSa rUpase apanI ora AkRSTa kara letI haiM taba ve unheM apanI prANa pyAriyA~ samajhakara jorase AliMgana karate haiM / / 62 // unakA AliMgana karate hI unheM aisA anubhava hotA hai, mAno sArA zarIra hI kisI jvAlAse cipaTakara jala gayA hai, itanA hI nahIM dUsarekI striyoMko bahakAkara unakA strItva dUSita karanevAle ve nArakI, una striyoMse cipakanepara ghIkI taraha pighala jAte haiM aura unakA saMpUrNa zarIra hI baha jAtA hai / 63 / / 'usa sthAnapara usa bhavameM hama donoMne usa, usa tarahase premalIlA aura saMbhoga kiyA thA' ityAdi bAteM ve pApI nArakI jIva kahate haiN| aura isake bAda unheM hI phira nAnA tarahake kaSTa dete haiM jinheM pUrvabhavameM bhI aneka kaSTa diye the / / 64 / / kaSTa deneke lie hI nArakI parapuruSoMse prema karanevAlI striyoMke sAmane ve khuba garma lohe yA tA~beke puruSa banA dete haiM / tathA parastrIgAmI puruSoMke Age striyA~ banAkara khar3I kara dete haiN| isa taraha ApasameM AliMgana Adi karAke ve unheM dukha dete haiM / / 65 / / ARRAHASHIRAIPHPawaeseREAsmeera [91] Jain Education international
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kukkuttaanmessmaarjaaraannkulaallaavkaashnH| upabhoge tvakarmaNyAnanayorthAnghoSayanti ye||66|| sarveSAM bhoginAM yAstu sarvA draviNasaMpadaH / tA mamaiva na cAnyebhyo bhvntvitytibddhyH||67|| AsAmanarthamalAnye kurvanti spRhayA nraaH| duHkhasyAntaM na pazyanti ciraM zvAbhrayAM vasanti te // 68 // kumbhIpAkeSu pacyante kecidatyuSNabhasmasu / bhRjyante tilavatkeciccaya'nte tuSavatpare // 69 // krakacaistulyanibhinnA khaNDyante marmasandhiSu / nistudyante punaH zalaistADyante masalaiH pre||70|| pIDyante tilayantreSu ikSuyantre tathApare / cakrayantrairathodbhrAmya pAtayanti rasAtale // 71 // zatadhA khaNDa khaNDAni bhUtvAnte klezabhAginaH / patanti caNDavegena pAtAleSvatha macchitAH // 72 // CHGUI barAGga caritam paJcamaH sargaH jo manuSya bhoga upabhogake kisI bhI kAmameM na AnevAle murgA-murgI, meDhe, villA-villI, nevalI-nevalA, lAvaka, kuttAkuttI Adi aise pazu pakSiyoMko pAlate haiM, jo ki mAnasika yA zArIrika jIvanake lie sarvathA nirarthaka haiM / / 66 / / vyartha paripakA phala jinakI saMsAra bharake sampatti aura vibhava zAliyoM kA jitanA dhana aura sAmagrI hai vaha sabakI saba mujhe hI prApta ho jAya, kisI dUsareke pAsa thor3I sI bhI zeSa na raha jAya aisI utkaTa icchA hotI hai|| 67 / / sAMsArika sampatti aura bhoga upabhoga sAmagrIko prApta karaneke lie Avazyaka sabahI kukarmoko jo manuSya bar3e cAva aura tatparatAse karate haiM, ve janma-janmAntaroMmeM prApta honevAle dukhoMkA pAra nahIM pAte hai aura bahuta lambe arasetaka naraka-gatimeM hI sar3ate haiM / / 68 // inameMse kucha logoMko nArakI ghar3emeM banda karake pakAte hai, dUsaroMko atyanta tapI bAla aura rAkhameM usI taraha bhUjate haiM / jaise dhAnya bhAr3ameM bhujate haiM tathA anya logoMko pITa pITakara bhUseke samAna cUrNa kara dete haiM / / 69 / / kucha nArakI AriyoMse cIrakara do barAbara Tukar3e kara DAlate haiM athavA zarIrake marma (komala tathA jinako pITanese mota ho sakatI hai ) sthaloM tathA jor3oMko kisI yantrase kATate haiM / anya nArakiyoMkI gati aura bhI burI hotI hai kyoMki ve bhAloMse koMce jAte haiM aura bAdameM mUsaloMse kUTe jAte haiM / / 70 / / kucha nArakI kolhuoMmeM pele jAte haiM tathA dUsaroMkA durdaiva unheM gannekI carakhImeM DAla detA hai| anya loga sadA ghUmate hue cakrayantroMpara baiThA diye jAte haiM, vahA~para ve kApho derataka tejIse ghumAye jAte haiM aura antameM begase rasAtalameM pheMka diye jAte haiM / / 71 // zarIrake saikar3oM Tukar3e ho jAnepara ve vedanAse mUcchitase ho jAte haiN| ina avasthAoMko bharanemeM unheM dAruNase dAruNa / samasta kleza sahane par3ate haiM / yaha saba ho jAnepara antameM ve pracaNDa vegase khisakakara eka gata meM gira jAte haiM / / 72 / / 1. [atshrddhyaa| 2. ma kRtajaistulya', [zaladeg] 3. ma bhUtvA te / EDIESEALTERIAL [92] Jain Education interational
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH paryAptasarvAnAH sahasaiva samutthitAH / vidravanto bhayatrastAH samArohanti parvatAn // 73 // te zailAcchIryamANAnAcUrNayantyabhidhAvata:(?) / khAdanti vyAghrasiMhI guhAbhyastu vinirgtaaH|| 74 // tato'vatIrya pazyanto bhujAnAnpibato janAn / yAcamAnAH zanairyAnti kssttssnnaaprimrditaaH|| 75 // barAGga paJcamaH caritam / te'bhyutthAya susaMbhrAntAH pAdyAAdyairyathAvidhi / upacArAnbahankRtvA prayacchantyuSNapIThikAH // 76 // sutaptakRSNalohasya gulikAH khaNDazaH kRtAH / yantravidArya vakreSu kSipanti trastacetasAm // 77 // zuSkatAlvoSThajihvAsyAnniSkRpAstRSayAditAn / prataptatAmramApAtya krandataH pAyayanti tAn // 78 // keciduSNapratIkAraM kurvanta iva nirdayAH / galagraheNa saMgRhya majjayantyuSNavAriSu // 79 // vahA~ girate hI thor3I dera meM unake zarIrake saba AMgopAMga phirase ThIka ho jAte haiM, taba ve akasmAt hI uThakara khar3e ho / jAte haiM lekina cAroM orakI paristhitiyoMko dekhakara bhaya vihvala ho jAte hai aura AtmarakSAke lie bhAgate, bhAgate parvatoparI car3ha jAte haiM / parvatoMparase pheMke jAneke kAraNa pattharoMse ghisakara unake sabahI aMga galane lagate haiM phalataH ve daur3ate jAte haiM aura cillAte rote jAte haiM / / 73 / / isake bAda kyA hotA hai ? parvatakI guphAoMse siMha, vAgha aura rIcha nikalate haiM jo ki unheM khAnA hI prArambha kara dete haiM / / 74 // anya duHkha sAdhana taba ve pahAr3oMse bhI bhAgate haiM aura nIce Akara dekhate haiM ki kucha loga sundara bhojana kara rahe haiM aura dUsare loga bar3hiyA zarabata Adi po rahe haiN| ve svayaM bhI bhUkha aura pyAsase cakanAcura rahate haiM isalie dhIre-dhIre calane lagate haiM aura una logoMse bhojana-pAna mA~gate haiM / / 75 / / ve loga ( bhoktA ) bhI bar3I tvarA aura Adarase uThate haiM aura mA~ganevAloMko vidhipUrvaka paira dhoneko jala dete haiN| argha arpaNa karake svAgata karate haiM, isake uparAnta aneka ziSTAcAra aura AvabhagatoMko karate hai tathA antameM atyanta jalatA huA / Asana baiThaneko de dete haiM / / 76 // usapara baiThate hI unake hRdaya bhayase kAMpa uThate haiM kintu durgati hotI hI rahatI hai kyoM anya nArako khUba garama kiye gaye loheke goloMko aneka Tukar3oMmeM bAMTa deneke bAda, bhUkhoMke mukhoMko yantroMke dvArA phAr3akara unameM ThUsa dete haiN| yaha honepara unake tAlu, jihvA aura mukha bilkula sUkha jAte haiN|| 77 // na [13] ve pyAsase dukhI hokara cillAne lagate haiM, taba dUsare nirdaya nArakI unakI vinaya, vilApa aura pukArako paravAha nahI karake khUba tapAye gaye tAmbeke drava ( pAnI ) ko unake mukha meM bhara dete haiM aura balapUrvaka pilAte haiM / / 78 / / ve nArakI kitane hRdayahIna aura nirdaya hote haiM isakA patA isIse laga jAyagA ki ve garmIke pratIkAra karanekA For Private & Personal use only na
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam anekopadravAkI viSakSArajalAvilAm / nadI vaitaraNI ghorA tArayanti samantataH // 10 // tAM nadI klezatastI vanaM pazyanti puSpitam / tadvanAnteSu yAteSu vAyurekaH prakuSyati // 1 // prapatantyasipatrANi aya:piNDaphalAni ca / viSamizrANi puSpANi sadyaHprANaharANi ca // 2 // vizIrNachinnabhinnAGgA adhiruhyogravedanAH / patanti kaNTakAkIrNe diSadagdhe' mahItale // 83 // vinirdahyamAnAGgA rasantara: krunnsvnaiH| bhindanti kriyamo'GgAni dazanti ca pipiilikaaH||84 // kRSNAH zvAno vilampanti karSantyasitavAyasAH / dazanti kRSNasapazci cUSayantyatha mkssikaaH||85|| paJcamaH sargaH bahAnA banAkara tar3apate nArakiyoMkI gardana sAvadhAnIse pakar3a lete haiM aura turanta hI jalate hue pAnImeM zirase pairataka DubA dete haiM // 79 // itanA hI nahIM ve cAroM orase rAstA ghera lete hai aura garama jalameM tar3apate hue nArakiyoMko atyanta ghora vaitaraNI nadI, pAra karaneke liye vAdhya karate haiN| yaha vaitaraNI bhISaNa jalajara, bhaMvara Adi aneka upadravoMse bharI hai, isakA pAnI bhI viSamaya haiM aura itanA khArI hai ki zarIra meM jahA~ lagatA hai vahIM kATa detA hai / / 80 / / jaba koI anya gati hI nahIM raha jAtI hai to nadImeM par3e nArakI bar3e kaSToMse nadIke usa pAra pahu~cate haiN| vahA~para phalephUle bagIceko dekhate haiM to zAnti pAneke lie vanameM ghusa jAte hai| kintu jyoMhI vanake bIcameM pahu~cate hai tyoMhI havA kruddha (tIvratama ) ho jAtI hai aura bhISaNa AMdhIkA rUpa le letI hai / / 81 / / vRkSoMse patte girate haiM jo talavArake samAna kATate haiM, phala itane bhArI hote haiM mAnoM loheke gole ho haiM aura phUloMmeM to viSa hI bharA rahatA hai jo ki turanta hI prANa le letA hai / / 82 // vRkSoMkI ukta mArase unakA sArA zarIra kSata-vikSata ho jAtA hai aMga-upAMga kaTa chaTa jAte haiM / / 83 / / saba duHkhamaya tava ve prANarakSAke lie hI kyoMki vedanA asahya ho jAtI hai-una per3oMpara car3ha jAte haiN| lekina car3hakara baiThe nahIM ki dhar3Amase dhadhakatI rahatI hai bhUmi para A pahu~ce / bhUmike viSake saMcArase unakA samasta zarIra jalane sA lagatA hai taba ve atyanta karuNa svarase burI taraha rote haiN| para saba vyartha kyoMki vahA~para dImaka-Adi kRmi unake zarIrako naSTa karatI hai aura cIMTiyA~ jorase kATatI haiM / / 84 / / itanA hI nahIM kAle-kAle kutte Akara unako caur3anA phAr3anA zurU kara dete hai| azubha kRSNa kAka unake agoMko coMcoMse khIMcate haiM, kAle, kAlakUTa viSapUrNa bhISaNa sarpa Dasate haiM aura vicitra makkhiyAM unakA rakta pItI haiM / / 85 / / 1. ma visadagdhe / 2. ruzantaH krunnaasvrH| 3. ma harSantyasitavAyasAH / SHAHIRATRAPATHAHAPAALHARIHARANAINA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam punarantamahartena srvpryaaptvigrhaaH| asAtavedanIyasya pAkataH saMbhavanti te // 86 // netraiH pazyantyaniSTAni zrotraiH zRNvanti duHsvarAna / ghrANeMjinanti durgandhAna spRzantyazca karkazAn // 87 // AsvAdante' nirAsvAdAn jihvAbhigatasatkriyAH / indriyArthairakalyANAkulIkRtacetasaH // 8 // nodAsInA na mitrANi na priyA na ca bAndhavAH / sarvatra narakAvAse sarva evApakAriNaH // 89 // vinipAtasahasrANi prApayantaH kRtAgasaH / bAdhante krodhasaMrabdhA aacturthyaadito'suraaH|| 90 // AsuraM bhAvamAzritya rAgaviSTabdhacetasaH / ekatra sthApayitvA tAnyodhayanti parasparam // 91 // paJcamaH sargaH yAca TAGSETIMEGETAHARITRAPATEGORIGAR yaha saba ho jAnepara bhI eka muhUrtase bhI kama ( antarmuhUrta ) samayameM unake zarIrake saba aMga jur3a jAte haiM tathA zarIra / pUrA ho jAtA hai| yaha bhI isIlie hotA hai ki unake asAtAvedanIya karmakA paripAka ukta vedanAeM sahanepara bhI pUrA nhiiN| hotA hai ataeba aura vedanAeM sahaneke lie hI ve jIvita rahate haiM / / 86 / / kRtase mukti nahIM unakI AMkheM yadi kucha dekhatI haiM to vaha saba aniSTa hI hotA hai, kAnoMke dvArA sune gaye svara bhI atyanta karNakaTu aura bure hote haiM nAkase jo kucha sUghate, vaha saba durgandhamaya ho jAtA hai, hAtha paira Adise jo jo vastu chUte haiM vahI kaThora aura kaSTaprada 7 mAlama detI hai / / 87 // aura jihvAke dvArA jisa kisI padArthako cakhate haiM vahI sarvathA besvAda ho jAtI hai| mAnoM koI acchA indriya-vyApAra karaneko zakti hI unameM nahIM raha jAtI hai isIlie saba indriyoMke dvArA akalyANa karanevAle viSayoMko pAkara unakA citta atyanta khinna aura vyAkula ho uThatA hai / / 88 // narakalokameM madhyalokakI bhA~ti na to aise loga milate haiM jinheM kisIke bhale buremeM koI ruci ho, na ho aura na aise hI sajjana hote haiM jo mitratA kreN| hitaiSI, priyajana tathA bandhuvAndhavakI to saMbhAvanA hI kyA hai / / 89 // asurakumAra __ vahA~para jisase bhI pAlA par3atA hai vahI apakAra karatA hai phalataH saba hI zatru hote haiN| aura to kahanA hI kyA hai asura / jAtike devatA taka prathama narakase cauthe paryantake nArakiyoMko taraha tarahase kaSTa dete haiN| ve svayaM krodhake AvezameM Akara unheM hajAroM patanoMkI ora le jAte haiM aura isa prakAra svayaM bho pApa hI kamAte haiM / / 9 / / ina asurakumAra devoMke citta rAgake dvArA jar3a hI ho jAte haiM isIlie unake bhAvoMmeM asuroM aisI nirdayatA, krodha / A Adi A jAte haiM / pariNAma yaha hotA hai ki unheM eka jagaha baiThA lete haiM aura ApasameM eka dUsareke viruddha samajhAte hai // 91 / / 1. ka AsvAdanti, [AsvAdante ] / zakti hI unameM nahIM uThatA hai // 8 // loga milate haiM / EEZARRENEURS [95]
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH varAGga caritam kAMzcicchAlmalimAroSya janmasaMbandhavairiNaH / adhazcodhvaM ca karSantaH pAtayanti bhUzaM mhH||12|| udArA ruruvakSAMsi teSAM bhindanti kaNTakAH / adhastAjjvAlayantyagni grasansyupari rAkSasAH // 93 // kaGkaH kAkaizca tudyante mazakAzca dazanti tAn / bhoSayante pizAcAzca bhatsaMyantyasurAH punaH // 94 // evaM pApavipAkena duHkhAnyeSAM samaznutAm / nArakANAM punastatra zItoSNamatidussaham // 95 // narakAduSNabAhulyAnnArakazcedvinirgataH / prAvekSya(?) grISmamadhyAnhe vanhi sukhamalapsyataH // 96 // tathaiva zItabAhulyAtprAvakSya cedvinirgtH| tuSArarAzihemante varaM sukhamalapsyataH // 97 // labheta jaladhonsarvAnpibedatyuSNatRSNayA / udaraM yadi gRhIyAnnopazAmyati tattRSA // 98 // sargaH SearesmereSRepeasamepre- se-sweepepeSTRE-UPSear taba ve apane pUrvabhavoMke kucha vairiyoM yA ahituoMko bhISaNa semarake per3oMpara baiThA dete haiN| isake bAda khaba jorase nIce Upara khIMcate haiM aura binA kisI vicArake punaH-punaH nIce girA dete haiM / / 92 // isa khIMcAtAnImeM una nArakiyoMke prabala aura khule vakSasthaloMko bar3e lambe aura nukIle kA~Te chinna-bhinna kara dete haiN| ve nIce bhI nahIM A sakate haiM kyoMki unake vairI nIce Aga jalA dete hai| yadi Upara jAte haiM to bhI kuzala nahIM kyoMki vahA~ rAkSasa khA jAte haiM / / 93 / / gIdha aura kaue coceM mAra-mAra kara hI noca DAlate haiM, DA~sa aura macchara kATa-kATakara sAre zarIrako phUlA dete haiM, pizAcoM se bhI bar3hakara bhISaNa nArakI cAroM orase DarAte haiM aura yadi ApasI yuddhase virata hoM to asurakumAra devatA DATate haiM / / 94 // isa prakArase nArakI apane pUrva janmoMmeM kiye pApoMke phalasvarUpa nAnA prakArake dAruNa duHkha bharate haiM / kintu itanese hI hama unake kaSToMkA anta nahIM ho jAtA hai ? kAraNa narakoMkA zIta aura uSNa vAtAvaraNa hI unheM duHkha deneke lie AvazyakatAse adhika hai / / 95 // vAtAvaraNa janya mahAduHkha vahA~kI garmI aura ThaMDa donoM hI asahya hotI hai| yadi koI nArakI kisI taraha usa narakase nikala sake jisameM garmI bahuta par3atI hai tathA isake bAda madhyalokakI grISma Rtuko tIkSNa dupaharImeM use jalatI jvAlAmeM ghuser3a diyA jAve, to bhI nizcita hai ki vaha apaneko sukhI samajhegA / / 96 / / / jisa varaphameM pUrNa zIta par3atA hai, yadi usameMse kisI nArakoko nikAlA jAya aura hemanta RtumeM use baraphake Dhera meM topa diyA jAya to, itanA nizcita hai ki vaha usa avasthAmeM bhI apanekI sukhI pAyegA / / 97 / / unakI pyAsa itanI dAhaka hoto hai ki yadi ve kisI taraha saba samudroMko pI jA~ya to usa pyAsameM gaTAgaTa pI jAyage / itanA pAnI pInepara saMbhava hai ki unakA peTa bhara jAya para pipAsAkI vaha dAha to zAnta hotI hI nahIM hai / / 98 // 4. [alapsyaya ] / IASPERSaRSarasREELCELalitDEURALItna [96] Jain Education international
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam yAni lokeSu sarveSu phalaparNataNAni ca / bhakSyante cettathA cApi kSudagnirnopazAmyati // 99 // evaM bahuprakArestu duHkhAnyApnuvatAM bhRzam / sukhanAmApi bhUpAla nArakANAM na vidyate // 10 // pAlayitvA mahIM kRtsnAmupabhujyAtmanaH zriyam / cakravartI prayAtIti narakaM ko'tra vismyH|| 101 // manasaiva vicintyAtra vividhA bhogasaMpadaH / manazcakradhara' zvAbhroM prayAtItyeSa vismayaH / / 102 // kSudramatsyaH kilaikastu svayaMbhuramaNodadhau / mahAmatsyasya karNasthaH smRtidossaaddhogtH|| 103 // saptamyAM tu trayastriMzat SaSThayAM dvAviMzatiH smRtaaH| paJcamyAM dazasaptaiva caturthyA daza varNitAH // 104 // tRtIyAyAM tu saptava dvitIyAyAM trayaH smRtAH / prathamAyAM bhavatyekaH sAgaraH saMkhyayAyuSaH // 105 // paJcamaH / sargaH SaamaARISHAILESEcondiaRenaissanamratarnaSR tInoM lokoMmeM jo aparimita phala phUla haiM, patte haiM aura ghAsa hai vaha saba yadi kisI taraha koI nArako pA jAya aura khA jAya to bhI usakI bhUkhakI jvAlA jarA bhI zAnta na hogii| 99 / / he rAjan ! Apane dekhA ki ukta prakArase nArakI jIva ananta prakArake dAruNase dAruNa duHkha bharate haiM aura vaha bhI, binA antarAlake sahate haiM kyoMki narakoMmeM mukhako to bAta hI kyA hai, vicAre nArako sukhake nAmako bhI nahIM jAnate haiM / / 100 // parigraha narakakA kAraNa hai jo cakravartI sampUrNa pRthvokA nyAya aura zAsana dvArA pAlana karatA hai tathA apane puruSArtha aura parAkramase prApta saMsArakI samasta vibhUtiyoMkA bhoga karatA hai| vahI pApakarmoM ke vipAkase naraka jAtA hai isameM koI AzcaryakI bAta nahIM hai / / 101 // / jo puruSa isa bhavameM manake dvArA saMsArakI samasta vibhUtiyoM tathA bhogopabhoga sAmagrIko socatA rahatA hai aura mAnasika parigraha bar3hAtA hai, vaha mAnasika ( kalpanAkA ) cakravartI bho sIghA naraka jAtA hai| yahI AzcaryakA viSaya hai / / 102 // purANa batalAte haiM ki svayaMbhUramaNa mahAsamudrameM eka itanI bar3I machalI hai jo eka dvIpake samAna hai| isa mahAmatsyake / kAnameM eka choTA-sA maccha rahatA hai jisakA yahI dhyAna rahatA hai ki yadi vaha bar3A matsya hotA to saba jala-jantuoMko khA jAtA / isa dUSita kalpanAke kAraNa hI vaha ghora naraka gayA hai / / 103 / / __ saptama naraka mahAtamAprabhA pRthvImeM tetosa sAgara utkRSTa Ayu hai, chaThe narakameM bAIsa sAgara AyukA pramANa hai, pA~caveM narakameM nArakiyoMkI lambIse lambI Aya sattaraha sAgara hI hai, jo ki cauthe paMkaprabhA naraka meM dazasAgara ho utkRSTa hai / / 104 / / / narakAya bAlukA prabhA naraka meM adhikase adhika Ayu sAta sAgara ho hai, dUsarI pRthvI vaMzApara paidA hone vAle nArakiyoMkI utkRSTa Ayu tIna sAgara hotI hai aura prathama dharmA pRthvIpara janme nArakiyoMkI utkRSTa Ayu eka sAgara hai // 105 / / [17] 1. ma ckrdhrH| 2. [ svyNbhuurmnnoddhau]| . Jain Education internation33
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH barAGga caritam sargaH dazavarSasahasrANi prathamAyAM jaghanyataH / upayu pari yotkRSTA saivAdho'dho jaghanyakaH // 106 // cirakAlaM tu duHkhAni nArakA nrkaalye| apavAyuSo yasmAtprApnuvanti tato bhRzam // 107 // sukhaM nimeSatanmAtraM nAsti tatra kadAcana / duHkhamevAnusaMbandhaM nArakANAM divAnizam // 108 // ityevaM narakagatiH samAsataste saMproktA bahabidhayAtanAmidAnIm / tairazcoM gatimata uttaraM pravakSye niyaMgraH zRNu naradeva satvabuddhayA // 109 // zvAnINAM timiraguhAsu tAsu duHkhaM pApiSThAzciramanubhaya karmazeSAt / tairazcI punaratha saMbhajantyayadrAstatrApi pratibhavaduHkhameva zazvat // 110 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite narakagatibhAgo nAma paJcamaH srgH| Prepresenexpre-meatmemarSTREERe-umenexpresummateSTREASURESSURE-STEST prathama ratnaprabhA pRthvIpara jaghanya AyukA pramANa kevala dasa hajAra varSa hai| isake Age agale narakoMmeM ( yathAbaMzAmeM ) usase pahile naraka (dharmAkI ) kI utkRSTa Ayu ( eka sAgara ) hI jaghanya hotI hai / / 106 / / narakameM akAla mRtyu nahIM kukarmoke pAzameM par3e vicAre nArako baDe-baDe, lambe arase taka ukta prakArake dAruNa duHkhoMko vahA~ janma lekara bharate haiM unheM akAla matyu dvArA Ayake bIca meM bhI chaTrI nahIM milato hai kyoMki unako Aya kisI bho taraha kama nahIM hotI hai, phalataH apavatyaM ( akAla mRtyu) kI saMbhAvanA na honese unheM dAruNa duHkha bharane par3ate haiM / / 107 / / palaka mAraneke samayameM jitanA sukha ho sakatA hai utanA sukha bhI nahIM hotA hai unheM to dina rAta binA antarAla yA vyavadhAnake lagAtAra duHkha hI duHkha milatA hai // 108 // he naradeva ? isa samaya maiMne ukta prakArase atyanta saMkSepameM Apako narakagati tathA vahA~ honevAlI nAnAprakArakI yAtanAoMko samajhAyA hai| isake uparAntameM Apako tiryaJcagatike viSayameM kahatA hU~ isaliye duvidhAko manase nikAlakara zuddha buddhise use suno // 109 // mahApApI jIva naraka gatike ghora andhakAra pUrNa guphA samAna biloMmeM cirakAlataka ukta vividha duHkhoMko sahakara bhI jaba saba pApakarmokA kSaya nahIM kara pAte haiM taba ve abhAge jIva marakara tiryaJcagatimeM utpanna hote haiM / vahA~para bhI ve bhava-bhavameM lagAtAra duHkha hI duHkha bharate haiM / / 110 // cAroM varga samanvita sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM narakagati bhAganAma paJcama sarga samApta 1. [ saMbaddha /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam PART-nAmamA SaSThaH sargaH athaivamurvIpataye manIndraH prArabdhavAnvaktumatastirazcAm / gatevibhAga bahuduHkhaghoramISalladhutvaM narakAdasahyAt // 1 // tiryaktvasAmAnyata ekameva sthAnaprabhedAccA cturdshaahuH|| kAyAtaSaDevendriyatazca paJca guNAzcara paJcaiva vadanti tjjnyaaH||2|| ekendriyAH sthUlatamAzca sUkSmAH paryAptakAstadviparItakAzca / dvitrIndriyAste caturindriyAzca paryAptyaparyAptiyutAstrayastu // 3 // cAcA- sa SaSTha sarga tirthaJcapa yoni isake uparAnta tapodhana muniyoMke guru zrIvaradattakevalIne pRthvIke pAlaka rAjA dharmasenako nimna prakArase tiyaMJca-gati' aura usake bhedoMko kahanA prArambha kiyA thaa| tiryaJcagati bhI vividha prakArake aneka duHkhoMke kAraNa atyanta bhayAnaka haiM tathA una / asahya duHkhoMke Ayatana (dhara ) narakoMse prANiyoMko pIr3A denemeM thor3I hI kama hai / / 1 / / sAmAnyarUpase kevala tiryaJcapane ( tiryaktva ) kI apekSAse vicAra karane para tiryaggatikA eka ho bheda hotA hai, jahA~ cha tiryaJcoMkA nivAsa yA janma hai una sthAnoMkI apekSA caudaha bheda hote haiM, kAyakI apekSA tiryaJca chaha prakArake haiM, indriyoMko pradhAnatA denese tiryaJcoMke pAMca hI bheda haiM / isa prakAra tiryaggatike vizeSajJa guNoMkI apekSA bhI tiryaJcoMko pA~ca hI rAziyoMmeM dhibhakta karate haiM // 2 // S cAcaELESALA sthAna bheda ERSIR sthAnakI pradhAnatAse caudaha bheda ye haiM :-ekendriya tiryaJca, isake bho do bheda, sthUla-ekendriya aura sUkSma-ekendriya, yaha donoM bhI do prakArake hote haiM paryApta aura isakA ulTA arthAt aparyApta / do indriya, tona indriya aura cAra indriya dhArI ye tInoM prakArake tiryaJca bhI, paryAptaka aura aparyAptaka hote haiM / / 3 / / 1. ka prabhedazca / 2. [ guNAcca ] / 1. nArakI, manuSya tathA devoMko chor3akara zeSa prANijagata moTe taurase pazupakSI yoni /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam paryAptyaparyAptakasaMkyasaMjJAH paJcendriyAste ca catuSprakArAH / bhUmyambuvAyvagnivanatrasAnAM kAyazca ssddjiivnikaaymaahH||4|| bhUyambuvAyvagnimayAstu jIvA bhavanti loke gnnnaavytiitaaH| vanaspatInAmasavastvanantAH sparzAtsukhaM duHkhamatho vidanti // 5 // zalAkSakSikrimizaktikAdyAste dvIndriyAH sparzarasau vidanti / pipIlikAmatakUNavazcikAdyAste trIndriyAH sparzarasau ca gandham // 6 // pataGgaSaTpAdmadhumakSikAdyAH sparza rasaM gandhamathApi rUpam / magoragANDoddhavatoyajAdyAH zabdena paJcendriyajAtayaste // 7 // SaSThaH sargaH GIRLmAjacyAmacamAtA ISSAGEGARDERatoParuaa paMcendriya tiryaJcoMke do bheda hote haiM saMjJo (mana sahita ) aura asaMjJI, ye donoM bhI paryAptaka aura aparyAptaka, phalataH paMcendriyake bhI cAra bheda hote haiN| isa prakAra saba ( ekendriya cAra, do, tIna, cAra indriya pratyeka do chaH aura paMcendriya 4 ) milAkara caudaha hote haiN| SaTakAya jIvoMke samudAyakA nivAsa pRthvI, jala, vAyu, agni, vanaspati aura (do indriya Adike ) trasa zarIrameM hotA hai, / ataeva inhIM chahako SaD jIvanikAya kahate haiM / / 4 / / sthAvara tiryaJca ___ isa saMsArameM pRthvIkAyika, jalakAyika, vAyukAyika aura agnikAyika sthAvarajIva' asaMkhyAta haiM, unheM laukika gaNanAke upAyoM dvArA ginA nahIM jA sakatA hai kintu vanaspatikAyika jIvoMkA parimANa ananta haiN| pRthvI Adi pA~coM zarIroMke dhAraka jIvoMke sirpha eka sparzana indriya hI hotI hai / phalataH chuye jAnepara yA chUkara hI ve sukha aura duHkhakA anubhava karate haiM / / 5 / / trasa tiryaJca / nadI Adi sthaloMpara pAye jAnevAle zaMkha, ghaMghe, sIpa, kukSi, keMcaA Adi kRmi ityAdi prakArake prANiyoMke sparzana aura rasanA ye do indriyA~ hotI haiM ataeva ve sparza aura rasa ina do viSayoMko hI bhogate haiM / cIMTI, khaTamala, vicchU Adike vargake jIvoMke sparzana, rasanA aura ghrANa ye tIna indriyA~ hote haiN| ye sparza, rasa aura gandhakA anubhava karate haiM // 6 // pataMga, bhramara, madhumakkho tataiyA AdikI jAtike jIvoMke sparzana, rasanA, ghrANa aura cakSu ye cAra indriyA~ hotI haiN| ye sparza rasa, gandha aura rUpakA sAkSAtkAra karatI haiN| hiraNa, sA~pa, aNDoMse janma lenevAle pakSI tathA jantu, jalameM utpanna hue 1. jA jAba cala nahA sakata / 2. jA cala te-phirate haiM, pRthvo, apa, vAyu, agni tathA vanaspatike atirikta prANimAtra / For Privale & Personal Use Only T [100 REATREATRE Jain Education international
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam ekendriyatvaM pratipadya jIvA nAnAvidhAzchedanabhedanAni / vimardanottApanahiMsanAni savedanAdInyavazAH sahante // 8 // prapiSyamANAzca vidAryamANA vizIryamANA vividhprkaaraiH| prapoDyamAnA bahazo'pi jIvA dvitIndriyAdyA vadhamApnuvanti // 9 // jvalanmahAdIpazikhAM pravizya pradahyate netrvshaatptnggH| ghrANendriyeSTAnviSaSaSpagandhAnAghrAya nAzaM bhramarAH prayAnti // 10 // kravyAvagItadhvaninAvakRSTA mRgA varAkAH khalu vaaguraasu| nipAtya ghorairupahanyamAnAstyajanti sadyaH priyajIvitAni // 11 // mAlyAcyA jantu Adike sajAtIya jIvoMke pA~coM indriyA~ hotI haiN| tathA ve pUrvokta cAroM viSayoMke sivA zabdakA bhI sAkSAtkAra !! karate haiN|||7|| sthAvara duHkha jo jIva ekendriyatvako prApta karake ekendriyayukta jIvoMke vargoMmeM utpanna hote haiM, vicAre apanI rakSA karanemeM bho asamartha ho jAte haiM / ve nAnA tarahase chede jAte haiM, unako vividha prakArase bhedA jAtA hai, ve pIse jAte haiM aura jalAye jAte haiM, to bhI dAruNa vedanAmaya yaha saba atyAcAra unheM sahane ho par3ate haiN| do, tIna Adi indriyadhArI jIvoMkI bhI pUre jorase pisAI hotI hai|||8|| saparyAya duHkha ve bhI taraha-tarahase kATe jAte haiM, unako bhI vividha prakArase sar3AyA galAyA jAtA hai tathA unheM utkaTase utkaTa / pIr3A deneke DhaMga bhI eka do nahIM bahuta adhika haiN| yaha jIva bhI ina saba du-khoMko bharate hue taraha-tarahase mautake mukha meM jA par3ate haiM / / 9 // netrendriyakA kupariNAma nAsikA kupariNAma cAra indriyadhArI pataMga netra indriyakA viSaya adhika priya honeke kAraNa joroMse jalate hue bar3e dIpakako zikhApara daur3atA hai aura usameM ghusakara bilkula bhasma ho jAtA hai cAra indriyadhArI jIvoMmeM bhoreko ghrANa indriya pradhAna hotI hai| isa indriyako priya phUloMpara vicaratA huA vaha viSale phUloM ko bhI sUghatA hai aura isa prakAra apane nAzake sAdhanoMko juTAtA hai / / 10 / / karNendriyakA kuphala paJcendriya tiryaJca hiraNakI karNa indriya prabala hotI hai| ve mAMsAhArI vyAghra, (zikArI ) Adike madhura gItakI / dhvanipara AkRSTa hokara apane Apako usake jAlake phaMdoMmeM DAla dete haiN| usake bAda nirdaya baheliyoMke dvArA mAre jAnepara vicAre cyAmAcaranja na Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam prasannatoyeSu sarassu matsyAH saMkroDamAmA rasamaprasaktAH / grastAmiSAstrastazarIracitrAssavedanAste sahasA niyante // 12 // vanyAH karIndrAH sukhamAptukAmAH kareNugAtrAbhiratiprasaktAH / todaprakArairabhihanyamAnA vicetaso'raNyasukhaM smaranti // 13 // ete tvathaikendriyasaMgadoSAdalabdhakAmAH pralayaM prayAnti / sarvendriyANAM vazamabhyupetA nazyanti jIvA iti kaH pravAdaH // 14 // kharoSTrahastyazvatarAzca goNA bhUmIzvarANAmiha vAhanArtham / atyarthabhArAtinirodhakhinnAH kSattazramAH klezavadha bhajante / / 15 / / HORIPATHAawesomeHEESearestmensiderestmemesese-symments apane priya jIvanoMse bhI sahasA hAtha dho baiThate haiM / 11 / / ___ jihvAlaulyakA phala nadI, tAlAba Adi jalAzayoMke nirmala jalameM Ananda vihAra karanevAle machalI, magara Adi jalacara rasanA indriyake vazameM hokara dhIvarake jAlameM ba~dhe mAMsapara muMha mArate haiM, kintu use mukhameM dete hI unakA raMga biraMgA sundara zarIra hI DholA par3a jAtA hai kyoMki mA~sakI jagaha lohekA kA~TA unake mukhameM pha~sa jAtA hai, taba ve asahya vedanAko sahate hue apanI jIvanalIlA samApta karate haiM // 12 // kAmaparAyaNatAkA kUphala jaMgalameM vicarate masta hAthiyoMko hathiniyoMke sAtha kAmalIlA karanekI utkaTa abhilASA rahatI hai ataeva kATha kapar3ese banI hathinIse kAmasukha prApta karaneke prayatnameM ve bandhako prApta hote haiN| kintu jaba unako nAnA prakArase aMkuza Adi zastroM dvArA koMcA jAtA hai taba unakA citta dukhI ho uThatA hai aura ve mana hI mana jaMgalakI svatantratA Adi sukhoMkA dhyAna karate haiM / / 13 // indriya viSaya lolupatAkA phala pahile kahe gaye saba hI jIva kevala apanI eka hI indriyake viSayameM atyanta lampaTa hote haiM to bhI pariNAma yaha hotaa| hai ki apane parama priya viSayako vinA pAye hI ve naSTa ho jAte haiN| saba indriyoMke viSayoMmeM Asakta honepara jIvoMkA samUla nAza ho jAtA hai| isameM kauna-sI atizayokti hai, kyoMki ukta prakArakI sarva-AsaktikA nAza avazyaMbhAvI phala hai / / 14 / / vAhana tiryaJca | pRthvIke pAlaka, rAjA mahArAjAoMkI savArIke lie pakar3e gaye hAthI ghor3A, U~Ta, gadhe, khaccara Adi pazuoMpara bezu1. [degzramaklezavadhAn / [102] .
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam weeRAPHERamerapressureesresumesiresaweetie vicitrasaMkalpitatIvrabandhairdaNDAGkuzaistotrakazAprahAraiH / prapIDanottADanavAhabandhairdu :khAnyanekAni samaznuvanti // 16 // kecitpunaH pAzanibaddhakaNThAH kecinmhaapnyjrruddhkaayaaH| padeSu kecidRDarajjubaddhA vinaSTasaukhyA gamayanti kAlam // 17 // kapijjalA lAvakavartakAzca myuurpaaraavtttittttibhaadyaaH|| nabhazcarAH pAdavilagnapAzA nazyanti pApairabhihanyamAnAH // 18 // bakA balAkA jalakukkuTAzca krauJcAH skornnddvckrvaakaaH| jalAzrayopAzrayajIvinaste bhRzaM sahasteSu vadhaM prayAnti // 19 // -mAra vajana lAdA jAtA hai, unako khAne, pIne Adi kaSToM ke sivA saba tarahase bar3I kar3AIse rokA jAtA hai| unheM yadi inhIM klezoM aura parizramoMko sahanA par3atA taba bhI durdazA antima maryAdA taka na phuNctii| lekina unheM to bhUkha pyAsa aura / antameM akAla mRtyu bhI sahanI par3atI hai // 15 // ve vicitra, vicitra prakArake kar3e bandhanoMse kase jAte haiM, una para DaMDoM, aMkuzoM, cAvukoM, rassiyoM AdikI dhar3Adhar3a mAra par3atI hai, taraha-tarahase unheM pIr3A dI jAtI hai, unheM mArane pITaneke DhaMga bhI nirAle hI hote haiM, bhAra lAdate samaya unakI zaktikA khyAla bhI nahIM kiyA jAtA hai aura bandhanake dukhoMko to bAta hI kyA hai, isa prakAra vicAre aneka duHkha bharate haiN||16|| kinhIM bhole bhAle tiryaJcoMke gale meM moTI rassIkI phAMsa bA~dha dI jAtI hai, dUsare niraparAdha pazu-pakSI atyanta dRr3ha aura vizAla piMjar3oMke bhItara DAla diye jAte haiM aura anya aneka pazuoMke pairoMko akATya rajjuse bA~dha diyA jAtA hai| taba ye sabake saba prANI apane indriya sukhoMse vaJcita hokara kisI taraha jIvanake dina vyatIta karate haiM / / 17 / / nabhacara tiyaMJca AkAzameM svaira vihAra karanevAle kabUtara, lAvaka, vartaka, mora, kapiJjala, TiTibha Adi pakSI kucha dAnoMke lobhase jAlapara baiThate haiM aura apane pairoMmeM pAza lagane dete haiM, antameM ye saba nirdoSa tiryaJca pApAcAro AkheTakoMse nirdayatApUrvaka mAre jAte haiM aura jIvanase hAtha dhote haiM / / 18 // ___ nadI, nAlA, tAlAba Adi jalAzayoM yA unake Asa-pAsake sthAnoMmeM sukhase jInevAle bagulA, sArasa, pAnokI murgiyAM, krauJca, kAraNDava tathA cakravAka pakSI bhI kisI aparAdha yA indriya lolupatAke binA hI nirdaya pApAcArI logoMke hAtha mAre jAte haiM / / 19 // 1. ma koraNDakadeg, [kaarnnddb]| 2. [ nRzaMsa.] / FunAramArAcaESUGRE-RE-EFFEIRELES somenerpreviews [103] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam kSudhAbhibhUtAstu timinilAdyA grsntythaanyonymnlpkaayaaH| khagA khagAMzcApi mRgA mRgAMzca parasparaM nantyabalAnbalasthAH // 20 // aho barAkA hariNAH zazAzca vRkA barAhA ruravaH kuraGgAH / yaha vIlikAdyAH(?) paripuSTakAyA tvaGamAMsahetovilayaM prayAnti // 21 // kecitpunaH zuSkagaloSThajilAstRSAgninAntAH prvidhymaanaaH| saMzaSkaparNopanipAtabhItA vizvastacittA na tuNaM caranti // 22 // nipAtadezeSvabhilInakAryAdhaH samuttrAsitacetaso'nye / chAyAM videhasya vizaGkamAnAH sukhena pAtuM na payo labhante // 23 // rateeIResomemadeepesameep-speeRESTRamespense- anus jIvo jIvasya makSaNam bhUkhase Akula ho kara machalI, magara Adi jalacara jIva apanese choTe machalI, kacchapa Adiko ApasameM hI nigala jAte haiM / AkAzacAro prabala pakSI bhI apanese kamajora pakSiyoMko mAra DAlate haiN| vanavihArI adhika baliSTha hiraNa durbala hiraNoMkI bhI ihalIlA samApta kara dete haiM // 20 // kitane duHkhakA viSaya hai ki vicAre hiraNa, siyAra, suara, vRka, rUruva, hiraNa, nyaha, volaka Adike vargake kitane ho pazu jinake zarIra atyanta svastha aura sundara hote haiM, ve kevala khAneke lie uttama mAMsa aura sundara camar3eke lie hI isa pRthvIparase lupta kara diye jAte haiM // 21 / / bhayapUrNa tiryaJca yoni yaha pazu, pakSI itane bhayabhIta ho jAte haiM ki pyAsarUpI agnise unakA zarIra bhItarase jalane-sA lagatA hai, bAhara bhI unake gale, jIbha aura oTha sUkhakara lakar3Ise ho jAte haiM, to bhI ve zAnta cittase na pAnI hI pIte haiM aura na ghAsa carate haiN| vRkSaparase girate hue sUkhe patte kA zabda bhI unheM DarA detA hai / / 22 / / .pahAr3I jharanoM yA anya jalAzayoMke AsapAsa apane zarIrako pUrNarUpase chipAkara zikArI baiTha jAte haiM tathA pAnI pIne Aye pazu pakSiyoMko acAnaka mAra DAlate haiM, ina baheliyoMse vanya pazu itane Dara jAte haiM ki ve apanI parachAMyIko bhI baheliyA samajha lete haiM isIlie nizcinta hokara ve pAnI bhI nahIM pI sakate haiM / / 23 // SHIPesmerememessprenestreemememe-spreapanesameapaapanesmeenawe IRE 7 1. [blisstthaaH]| 2. knyhelikaadyaaH| 3. [ svadehasya ] /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga baritam PAILIPARASHARAM kravyAdavagairanuvAcyamAnAH kecitpradhAvantyanavekSya zAvAn / vitrastanetrAH pratinaSTaceSTAH keciddhayAzci mukhe patanti // 24 // bRhatpRSatkaH pravidAritAsAH praviSya kevidgirigahvarANi / savedanAniSpratikArarUpAH prANAnviSaSNA jahati kSaNena // 25 // vyAghAnvinighnantyatha cahetolApadezAccamarI varAkAm / mAMsApadezAcchazasUkarAdIn viSANamuktAsu karIndravargAn // 26 // akAraNakrodhakaSAyitAkSAH svbhaavnivRttnibddhvairaaH| naviSANairdazanaiH sUtIkSNairanyonyamarmasvabhitADayanti // 27 // ATIPARDEEPARATHAPAHARASHTRAayeg mAMsAhAriyoMke dvArA jaMgalameM zora gula macAkara hakAI honepara ( athavA hiMsaka pazuoMkI AvAja sunakara hI ) kucha pazu bhayase itane vihvala ho jAte haiM ki apane baccoMkA khyAla na karake prANarakSAke lie tejIse bhAgate haiM tathA dUsaroMko cetanA hI naSTa ho jAtI hai phalataH unameM koI kriyA hI nahIM najara AtI hai, unakI A~khoM se bhaya TapakatA rahatA hai aura ve bhayabhIta hokara hiMsaka pazuoMke mukhameM yA zikArIke sAmane hI A jAte haiM / / 24 / / thor3eke lie mahApApa bar3e-bar3e vANoMkI mArase kinhIM-kinhIM pazuoMke aMga-aMga kaTa jAte haiM to bhI prANoMkA moha unheM parvatoMkI guphAoMmeM le jAtA hai / vahA~para unako vedanA bar3hatI hI jAtI hai kyoMki usakA ve koI upacAra nahIM kara sakate haiM phalataH atyanta dukhI / hokara ve turanta hI prANa chor3a dete haiM / / 25 / / vicAre siMha, bAgha kevala citakabare camar3eke lie hI mAre jAte haiM, ghAsa phUsa khAnevAle bhole-bhAle camarI mRgoMko zikArI unakI pUchake bAloMke vahAnese mAra DAlate haiM, siyAra, suara Adi svAdiSTa mA~sako prApta karaneke lie naSTa kiye jAte haiM madonmatta vizAlakAya hAthiyoMke zarIrase prANa alaga kiye jAte haiM sirpha usake dA~toM aura mastakameM par3e motiyoMke lie // 26 // akAraNa kopa tiryaJca yonimeM janme jIvoMko binA kisI kAraNake hI krodha A jAtA hai aura unakI A~kheM kopake Avezase tamatamA ( lAla ) uThatI haiM / unakA svabhAva aisA vicitra hotA hai ki kisI prakArake apakArake binA hI ve dUsaroMse gAr3ha vaira bA~dha lete haiM / pariNAma yaha hotA hai ki ve apane apane tIkSNa nakhoM, dA~toM aura sIMghoMse ApasameM eka dUsareke marmasthaloMpara prahAra karate haiM / / 27 // nyAyamacamAncayAcamarAHARRAIPAnyamAnyaIHIGHLIGIR [105] 6. [ anuvrajyamAnAH ]. 8
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kecitpunarmAnakaSAya doSAtsaMbhUya nAgAzvakharoSTrayonau | AruhyamANAH paripoDmamAnA bhArAtikhinnA vivazI kriyante // 28 // mAnAtpunaH kecana sUkaratvaM mAnAtimAnAtkukulaM prayAnti / parAvamAnaprasavaM ca duHkhaM tiryaggatau naikavidhaM zrayante // 29 // mAyAdibhirye parivaJcya jIvAn saMpoSayAmAsuratha svadehAn / teSAM zarIrANi gatau tirazcAM mAMsAzinAM tAnyazanIbhavanti // 30 // kecitpunarlobhakaSAya doSAddravyaM pareSAM mumuSuvamUDhAH / tiryakkuyonau pratibaddhakAyAn tAnvyAdhavargAH paribhakSayanti // 31 // mAnakA kuphala kucha prANI pUrvajanma meM Acarita prabala mAna kaSAyake pApase tiryaJca gatiko prApta karake hAthI, U~Ta ghor3e aura gadhoMmeM utpanna hote haiM / taba unapara satata savArI kI jAtI hai, thor3I sI avajJA karanepara ho khUba pIr3A dI jAtI hai aura atyadhika bhAra lAdA jAtA hai / yaha saba unheM anAtha aura parAdhIna banA dete haiM / / 28 / / pUrvabhava mAna karanekA hI yaha pariNAma hai ki jIva suaroMmeM paidA hotA hai aura atyadhika mAna karanepara to pazuoMmeM duSita aura maya zreNImeM janma lenA par3atA hai| isa prakAra tiryaJcagatimeM dUsaroMke dvArA apamAnita honese utpanna dukhoMko yaha jIva eka do nahIM ananta prakArase pAtA hai / / 29 / / ThaganekA pariNAma jo jIva pUrvaM bhavameM chala kapaTa karake dUsaroMko Thagate haiM aura vaMcanAse prApta dhanasampattike dvArA apane hI dehako dina rAta poSate haiM ve marakara tiryaJca gatimeM jAte haiM, jahA~para yatnapUrvaka pAle poSe unake hI puSTa zarIra, mA~sAhAriyoMkI udara darImeM samA jAte haiM // 30 // lobhakA paripAka kucha viveka vikala prANI manuSyabhavameM lobha kaSAyakI prabalatA ke kAraNa apane svArthasAdhanake lie dUsaroMkI zramasAdhya sampattiko curAte haiM ve bhI marakara jaba tiryaJca gati meM padArpaNa karate haiM to baheliye Adi mRgayA vihArI loga pahile to unake zarIroMko apane jAloMmeM pha~sAkara acchI taraha bA~dha lete haiM aura bAdameM mAra-mArakara unake mA~sase apanI bhUkhako zAnta karate haiM / / 31 / / 1. ma vyAdhideg / SaSThaH sargaH [106 ]
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam tiryaggateduHkhamanantapAraM vaktuM na zakyaM cirakAlato'pi / tAmeva ghorAmiha ye prayAnti saMkSepatastAnprathamaM pravakSye // 32 // ye vaJcakAH kuTatulAtimAnaiH paropatApaM janayanti nityam / vAcAnyaduktvA kriyayAnyadeva kurvanti kRtyaM viphalaM pareSAm // 33 // hastApitaM ye parakIyamarthamAdAya kasmAdavyapalopayanti / aizvaryadAdalavIryato vA parAnavajJAya maSA vanti // 34 // takaM dadhiM kSIraghRtaM guDaM vA rasaistathAnyaiH pratimizrayanti / te honasatvAH kRpaNA vipuNyAH patanti tiryagvaDavAmukhaSu // 35 // pravAlamuktAmaNikAJcanAni vikRtya tadrUpasamAni ye tu / nanvaJcakAste ratimApnuvanti tiryaggati vai vivazA vasanti / / 36 // tiryaJcagatike hetu tiryaJca gatimeM milanevAle duHkha aura zoka ananta aura asaMkhya haiM ataeva yadi cirakAlataka bhI unakA varNana kiyA jAya to bhI vaha apUrNa hI raha jAyagA / phalataH use yahIM chor3akara sabase pahile unhIM logoMke viSayameM saMkSepase kahatA hU~ jo usa bhayAvanI aura dAruNaM gatiko jAte haiM / / 32 // jo jIva jhUThe mApa, kama yA bar3e baTakhare aura tulA Adike dvArA dUsaroMko Thagate haiM, vilA nAgA dUsaroMko taraha-tarahakA A kaSTa aura duHkha denA jinakA svabhAva hai, vacanase kucha kahate haiM para zarIrase kucha dUsarA hI kAma karake jo dUsaroMkI suvicArita yojanAoMko sadA hI viphala karate rahate haiM / / 33 // hAthameM dekara sauMpI gayI dUsaroMkI sampattiko lekara bhI ekAeka caTa kara jAte haiM aura mA~ganepara lenA hI svIkAra // nahIM karate haiM, athavA sampattike madameM cUra hokara yA, ahaMkArake kAraNa, yA parAkrama aura zaktikI adhikatA honese jo dUsaroMkA tiraskAra karate haiM aura manacAhA jhUTha bolate haiN| jo maThemeM pAnI, dadhimeM kA~jI, dUdhameM pAnI yA ArAroTa, ghImeM carbI yA AlU Adi tathA gur3a zakkarameM miTTI milA dete haiM // 34 // isa prakAra eka rasako dUsare rasase milAkara naSTa karate ve puNyahIna, kRpaNa aura patita AtmA hI tiryaJca gatirUpI var3avAnalake mukhameM girate haiM // 35 // jo loga mUgA, motI, maNi aura soneko apavitra karate haiM athavA dUsarI vastuoMse vaise hI nakalI mUMgA Adi banAte // 1. [ navaJcakAste ] / . [107] Team Jain Education interational For Privale & Personal Use Only .
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH varAGga caritam sargaH sAmAnyacamacamacaERRIGITAL kUTAkSavRtte kuTilasvabhAvAH stanaprayogaizca durohitA ye| paropaghAtaM janayanti ye tu te yAnti jIvAstu gati tirazcAm // 37 // susaMyatA vAgbhiradhikSipanto hyasaMyatebhyo dadate sukhAya (?) / tiryamukhAste ca manuSyakalpA dvIpAntareSu prabhavantyabhadrAH // 38 // kecitpunarvAnaratulyavakrAH kecidgajendrapratimAnanAzca / azvAnanA meNr3hamukhAzca kecidajoSTravakrA mahiSomukhAzca // 39 // dvAviMzativarSasahasramAyurvadanti tajjJA vasudhAzritAnAm / ja'lAzritA(?) saptasahasramAnaM dinatrayaM viddhayanalAzritAnAm // 40 // haiM aura bhole logoMko akAraNa hI Thagate haiM, samajhiye ve tiryaJca gatise hI prema karate haiM jahA~para vivaza hokara unheM jAnA par3atA hai aura ananta kaSToMko sahate hue bhI cirakAlataka rahanA par3atA hai / / 36 / / jina prANiyoMke svabhAva mahA kuTila haiM tathA jinheM chala kapaTa yA juA Adi khelaneke atirikta anya kArya rucatA hI nahIM hai, corI karAkara athavA corIkA mAla kharIdakara jo apanI abhilASAoMko pUrNa karanekI durAzA karate haiM, jo dUsaroMke vadha yA nAzake lie preraNA dete haiM ve sabake saba karmoM ke AdhIna hokara tiryaJca gatikI saira karate haiM / / 37 // kubhogabhUmi janmakAraNa sarvasAdhAraNake hitaiSI saMyamI puruSoMkA jo loga vyaMga vacana bolakara tiraskAra karate haiM tathA durAcArI asaMyamI patitoMko Azraya dekara sukha denemeM jo gaurava samajhate haiM ve ho prANI mahAdvIpoMkI dizAoM aura vidizAoMmeM sthita choTe-choTe dvIpoMmeM azubharUpa lekara utpanna hote haiM / vahA~para dekhanese ve manuSyase hI lagate haiM lekina unake mukha pazuoMke hote haiM // 38 // ina logoMmeMse kucha logoMke mukha vaise hI hote haiM jaisA ki bandarakA mukha, dUsare logoMko moTe tAje svastha hAthIkA sA sUDadAra mukha prApta hotA hai, anya logoMkI gardanapara ghor3ekA mukha zobhA detA hai to kucha logoMkI mukhAkRti mer3hekI hotI hai| / itanA hI nahIM unameM U~Ta samAna mukhoM aura bhaisA mukhoMkI bhI kamI nahIM hotI hai / / 39 / / sthAvara Ayu tiryaJca gatike vizeSajJoMkA mata hai ki pRthvI zarIravAle tiryaJcoMkI adhikame adhika Ayu bAIsa hajAra varSa hai, jalakAyika jIvoMkI utkRSTa Ayu sAta hajAra varSa pramANa hai, agnimaya rahanevAle ( agnikAyika ) jIvoMkI Ayu kevala tIna dina pramANa hai|| 40 / / 3. ka jalAnA [108] Jain Education interational
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vAyvAzritAnAM trisahasramuktaM vanaspatInAM daza varNayanti / hikendriyANAM dviSaDeva varSA AyuHpramANaM paramaM prakarSAt // 41 // trikendriyANAM dinamekahInaM paJcAzadyuktaM parimANamAyuH / SaNmAsamAyuzcaturindriyANAM paJcendriyANAM pRthageva vakSye // 42 // catuSpadAnAmatha karmabhUmau jalAzritAnAM ca hi pUrvakoTiH / trizUnyasaptAharathANDajAnAM vyaSTau sahasrANi sarIsRpANAm // 43 // antama hataM kathitaM tirazcAM jaghanyamAyuma nipuGgavena / kulaprasaMkhyAmatha yonisaMkhyAM samAsataste kathayAmi rAjan // 44 // AdityasaMkhyA khalu zUnyayuktAtkoTya : kulAnAmatha veditavyAH (?) / dvAviMzatistatra mahImayAnAM prabhaJjanAptvAtmakayozca sapta // 45 // manageAIIANSTHANIRAHARASTRATIMATEHPATPARASHAMARPAAAAAAAPAN wressure vAyumaya dehadhArI tiryaJcoMkI utkRSTa AyukA pramANa tIna hajAra varSa hai, aura vanaspatikAyika jIvoMkI adhikase adhika daza hajAra varSa hai do indriya jIva apane pUre jIvana bhara yadi jiyeM to ve adhikase adhika (do chaha ) bAraha varSa hI jIvita raheMge / / 41 // asa AyU eka dina kama pacAsa varSataka tona indriya jIva adhikase adhika jindA raha sakate haiM yadi unakA jIvana kisI vighna bAdhAse akAlameM hI naSTa na kara diyA jAya / cAra indriya jIvoMkI bar3Ise bar3I Ayu chaha mAsa ho sakatI hai aura paJcendriyoMkI Ayuko alaga-alaga vargakI apekSA kahatA huuN|| 42 // . karmabhUmija tiryaJca karmabhUmimeM utpanna copAyoM tathA jalameM rahanevAloM ( jalacaroM) kI utkRSTa AyukA pramANa eka pUrvakoTi varSa hai| aNDaja jIvoMkI utkRSTa vayakA pramANa bhI (tIna zanya sahita sAta arthAt ) sAta sau varSa hai tathA pRthvIpara chAtIke bala reMganevAloM (sarIsRpoM) kI adhikase adhika Ayu [ triguNita ATha arthAt ] caubIsa hajAra varSa pramANa hai // 43 / / tapasviyoMke mukuTamaNi kevalI bhagavAnne tiryaJcoMkI jaghanya AyukA pramANa kevala antarmuhUrta pramANa kahA hai, he rAjan ? pUrvokta prakArase tiryaJcoMkI Ayuko ginAkara aba Apako unake kuloM tathA yoniyoM (janmasthAnoM kI saMkhyA bhI ati saMkSepameM batalAtA hU~ // 44 // kulayoni tiryaJcoMke samasta kuloM yA zreNiyoMkI saMkhyA ( 19759000 koTi ), sUryokI saMkhyAmeM zUnyayukta koTise guNita hone1. ka varSAn / 2. ma saptadvikamaNDa / 3. ma bhujaGgame SaDguNitAzca sapta / [109] Jain Education Interational
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tisrasta vedyastvanalAzritAnAmaSTottarA vizatiradhripAnAm / dvikendriyANAM vihitAzca sapta aSTau punastrIndriyadehinAM ca // 46 // nava pradiSTAzcaturindriyANAM sarIsRpANAM ca nava praNItAH / ardhatrayoktA daza toyakAnAM vihaGgamAnAM khalu ssddvikghnaaH||47|| catuSpadAnAM daza saMpradiSTAH paJcottarA vizatirAdhagatyAm / SaDavizatirdevanikAyajAnAM caturdazoktAstvathara mAnuSANAm // 48 // catugatInAM ca nigodajovA avasthitA ye ca nigodatAyAm / bhUvAyutoyAgnimatAM ca sapta yonIsahasrANi zatAhatAni // 49 // / hai para AtI ] unameM se pRthvIkAyika jIvoMke kulakoMkI saMkhyAkA pramANa bAIsalAkha koTi pramANa hai, jalamaya aura vAyumaya zarIradhAriyoMke kuloMkA pramANa sAta lAkha koTi hai / / 45 // agnimaya zarIradhArI jovoMkI kula saMkhyA tIna lAkha koTi hai tathA vanaspatikAyika samasta jIvoMke kuloMkI saMkhyA ATha adhika bIsa arthAt aTThAIsa lAkha koTi pramANa hai, do indriyadhArI jIvoMke kuloMkI gaNanA sAta lAkha koTi hai, isI prakAra tIna indriya yukta jIvoMke kuloMkA pramANa ATha lAkha koTi hai / / 46 / / aura cAra indriya jIvoMkI kUla-saMkhyA bhI nau lAkha koTi pramANa hai, paJca indriya jIvoMmeM sarIsRpoMke samasta kuloMko nau lAkha koTi ginAyA hai, jalacaroMke kUloMkA pramANa ardha hIna tonake arthAt DhAIyukta daza ( sAr3he bAraha ) lAkha koTi hai, A AkAzacAriyoM ( nabhacaroM ) ke kuloMkI saMkhyA [ dviguNita chaha ] bAraha lAkha koTi hai / / 47 / / aura copAyoMkI kula saMkhyAkA AgamoMmeM daza lAkha koTi pramANa dI hai, prathama gati ( naraka gati ) meM utpanna tiryaJcoMkI kula saMkhyA pA~ca adhika bIsa lAkha koTi hai, devoMke vimAnoMmeM janma lenevAloMke kuloMkI saMkhyA chabbIsa lAkha koTi hai tathA manuSyoMmeM honevAloMke kuloMkI saMkhyA kevala ( dviguNita chaha ) bAraha lAkha koTi hai / / 48 // cAroM gatiyoM arthAt naraka, madhyaloka aura UrdhvalokameM bhare hue nigodiyA jIvoM tathA ananta nigodatAmeM par3e huoMkI tathA pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika jIvoMkI yoniyoMkI saMkhyA [ sAta gunI sau hajAra arthAt ] sAta - sAta lAkha hai / / 49 / / [110] 1. [ssdvikssn:]| 2. ma padbhi ( SaDbhi ?) dvikamnAstvaya / .
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vanaspatInAM daza varNayanti dve dve punaste vikalendriyANAm / catvAri tiryaksuranArakANAM manuSyavargasya aneka yoniSvatidIrghakAlaM caturdazAhuH // 50 // parihIna saukhyAH / paribhramantaH aho varAkA duritAnubandhA duHkhasya nAntaM bata yAnti jIvAH // 51 // krameNa yAntaH kulakoTijAlAn jAti 'jarA mRtyumanekarogAn / samanuvAnAH kuTilasvabhAvAstiryaggatau naiva sukhaM labhante // 52 // zArIraduHkhaM khaparairavApya tanmAnasaM kaizcidavApyate ca / tathobhayaM prApyata eva kaizcidduHkhaM paraM jantubhiraprameyam // 53 // athaivaM tirazca mahAduHkhakAlaM kulaM jIvitaM cendriyANAM [' -] 1 gati kAyabhedaM phalaM kAraNaM ca babhASe yatozo yathAvannRpAya // 54 // vanaspatikAyika jIvoMkI yoniyoMkA pramANa dazalAkha kevalI prabhune kahA hai tathA vikalendriya [ do, tIna aura cAra indriyadhArI jIva ] jIvoM meM pratyekako yoniyA~ do, do lAkha pramANa haiM / tiryaJca, deva aura nArakiyoMkI gaNanA cAra lAkha pramANa hai tathA manuSyavarga kI yoniyoMkA pramANa caudaha lAkha AgamameM kahA hai / / 50 // bar3e zokakA biSaya hai ki bicAre pApabandha karanevAle saMsArI jIva sukhoMse sadA ke lie bichur3akara aneka yoniyoM meM lambe-lambe arase taka cakkara kATate haiN| ve jitanA adhika duHkha bharate haiM usakA anta bhI utanA adhika dUra calA jAtA hai aura unheM duHkhakSayakI kabhI prApti nahIM hotI hai // 51 // duHkha - upasaMhAra kramaza: sabahI aura yoniyoMke karor3oM bhedoM meM ve janma lete haiM aura vahA~para bhI janma, jarA, mRtyu Adi aneka rogoMko bharate haiM / kuTila svabhAvayukta saMsArI yaha saba duHkha sahakara bhI tiryaJca gati meM tanikasA bhI sukha nahIM pAte haiN| kucha jIvoMko dUsaroMke upadravoMke kAraNa zArIrika duHkha prApta hotA hai // 52 // dUsaroMko apane Apa yA dUsaroM dvArA mAnasika duHkhakA saMyoga par3atA hai tathA anya logoMke dvArA zArIrika aura mAnasika donoM duHkha sahe jAte haiN| yaha saba hI duHkha itane adhika hote hai ki koI jIva inakA anumAna nahIM kara sakatA hai // 53 // isa prakAra munirAja varadattakevalIne mahArAja dharmasenako tiryaJca gatikA svarUpa, bheda, kAyabheda, tiryaJcagatike kAraNa, 1. ma jarAmRtyadeg / 2. [saMkhyAH ] / For Private Personal Use Only SaSThaH sargaH [111]
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ punarmAnuSoM tAM gatiM saMpravaktuM munIndra pravRtte sunirvedmuktaa| sabhA cApi karNa nidhAyAtmacittaM tutoSAtimAtraM narendreNa sArdham // 55 // varAja caritam iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite tiryaggativibhAgo nAma SaSThaH srgH| / unakA vizeSa phala, vahA~ prApta honevAle mahAduHkha aura unakI sthitikA samaya, tiryaJcoMke kula, jIvana tathA indriyoM ke vibhAgoM ! / kI apekSAse vizeSatayA varNana kiyA thA // 54 // isake uparAnta mahAmunirAjane manuSyagatikA upadeza denekI icchAse jaba sAvadhAnIse bolanA prArambha kiyA, to vairAgyako uddIpana karanevAlI zailIse sambodhita usa sArIkI sArI sabhAne rAjAke samAna hI apane manako kAnameM sthApita kara 1 diyA arthAt usake mana aura kAna eka ho gaye the aura rAjA sahita pUrNa sabhA, atyanta saMtuSTa rUpako prApta huI thI // 55 // cAroM varga samanvita, sarala-zabda-artha-racanAmaya varAGga-carita nAmaka dharmakathAmeM tiryaggativibhAga nAma SaSTha sarga samApta bAsanAvarAra-TELELORDITORIEDIOPARDASTI [112 Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam saptamaH sargaH gati tRtIyA zRNu saMpravakSye samAsato mAnuSajAtirekA / tAmeva bhUyo dviviSAM vadanti bhogapratiSThAmatha karmasaMsthAm // 1 // pacottarAste kuravaH pradiSTA yathaiva rAjannatha devasaMjJAH / hairaNyakA hemavatAca ramyA hayAhnavarSA api paJca pazca / / 2 / / kSetrasvabhAvaprativaddhasaukhyA saMkhyAtastrizada 'dho bhavanti / vizeSAnpRthaglakSaNato'bhidhAsye // 3 // suvarNadhAtupravikIrNazobhAH / strIriva bhUvibhAti // 4 // punarbhogabhuvAM jAjvalyamAnottamaratnacitrA vaiDUryamuktAvaravajjrasArairalaGa-kRtA tAsAM saptama sarga he rAjan ! tIsarI gati ( manuSyagati ) ke viSaya meM sAvadhAnIse suniye aba maiM kahatA hU~ / manuSyatva sAmAnyakI dRSTise vicAra karane para manuSya jAti eka hI prakArakI hai, to bhI sukhaprApti ke dvAroMkI apekSAse vicAra karanepara isI manuSya jAti ke do bheda ho jAte haiM; jahA~para manuSya sAkSAt zramake vinA bhogoM ko prApta karatA hai vaha bhogabhUmi hai aura karmabhUmi vaha hai; jahA~ manuSyako puruSArthaM para hI vizvAsa karanA par3atA hai // 1 // bhogabhUmi madhyalokakA vibhAga batAte samaya AgamameM pA~ca uttarakuru ( jambUdvIpameM eka, ghAtakIkhaNDadvIpameM do aura puSkarAddha meM bhI do) tathA isI prakAra he rAjan ! sumeruko dUsarI ora sthita devakuruoM kI saMkhyA bhI pA~ca hai| inake sAtha-sAtha hairaNyaka, haimavata, ramyaka aura hari nAmake dezoMkA pramANa bhI ukta prakArase pA~ca, pA~ca hI hai // 2 // ina saba dezoMkI racanA aura vAtAvaraNa hI aisA hai ki yahA~ utpanna huye jIvoMko eka nizcita mAtrAmeM binA parizrama ke hI sukha prApta hogA, ina saba sukhoMkA pramANa ginanepara tosa prakArakA hotA hai| ina bhogabhUmiyoMke vizeSa varNanako aba maiM alagaalaga lakSaNa, Adi batAkara kahatA hU~ // 3 // bhoga bhUmiko bhUmi bhogabhUmiyoMkA dharAtala sone Adi dhAtuoMse banA hai ataeva isakI chaTA cAroM ora phailI rahatI hai / jAjvalyamAna ekase eka bar3hiyA ratnoMse vyApta honeke kAraNa vaha citra-vicitra hotI hai aura bhogabhUmiyoMmeM atyanta sulabha nIlama, motI, uttama 1. ka saMkhyAvata / 2. [ zobhA ] / 15 For Private Personal Use Only saptamaH sargaH [113]
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam saptamaH sargaH mahena'nIle rucakaprabhaizca karketana svrsuurykaantaiH| rujAharaiH zItalacandrakAntaistatA mahI bhAtyatisarvakAlam // 5 // kvacicca bandhUkamanazzilAbhA kvacicca jAtyaJjanahaimavarNA / kvacicca sAraGgavihanatulyA kvacicchazAhAGa kurasaprabhA ca // 6 // tRNAni yasyAM caturaGgAlAni mRdUni saugandhikagandhavanti / dazArdhavarNAnyatikomalAni nityapravRttAni manoharANi // 7 // mandapravAtAbhihatAni tAni parasparasparzajanisvanAni / muSTAnunAvabhavaNakSamAni gandharvagItAnyatizerateca // 8 // turuSkakAlAgarucandanAnAM lavaGgakaGkolakakuGa, kumAnAm / elAtamAlotpalacampakAnAM gandhAnsvagandhaizca vizeSayanti // 9 // vajramaNi AdikA sadbhAva to vahA~ke pRthvI talako aisA sajA detA hai ki vahA~ko bhUmi susajjita sundara strIke samAna AkarSaka lagatI hai / / 4 / / mahAmahendra nIlamaNiyoMse, rucakaprabha ratnoMse, karkatanoM dvArA, atyanta jagamagAte hue sUryakAntamaNiyoM dvArA tathA Atapako zAnta karanevAle candrakAntamaNiyoMse purI huI pRthvI saba RtuoM aura saba hI velAoMmeM atyadhika zobhita hotI hai // 5 // kisI sthAnapara bhUmikA raMga bandhUka puSpa yA manaHzilA (gerU ) ke samAna lAla hai, dUsare sthaloMkI chaTA jAti puSpa, aJjana aura soneke raMgakI hai, anya sthaloMkI kAnti sAraGga (bagulA) pakSiyoMke paMkhoMke samAna hai tathA kucha anya sthaloMkI chavi candramAke aMkuroM (kiraNoM) ke samAna mohaka dhavala hai // 6 // _cAroM tarapha ugI huI bhogabhUmikI dUvake pradhAna guNa cAra haiM-vaha atyanta sukumAra hotI hai, usakI gandha uttama sugandha se vyApta hai, atyanta komala hote hue bhI usake raMgoMko saMkhyA [ dazakI AdhI ] pA~ca hai aura vaha manamohaka dUba pratidina aisI mAlUma detI hai mAno nayI hI ugI ho // 7 // __ manda-manda pavanake jhoMke jaba dUbako jhakore dete haiM to usake komala sukumAra paudhe eka dUsareko chUne lagate haiM usase jo dhvani nikalatI vaha gandharva devoMke una gItoMko bhI mAta kara detI hai jo madhura snigdha svara tathA usakI pratidhvanike kAraNa atyanta karNapriya hote haiM // 8 // _ vahA~para vyApta sugandhiyA~ apanI gandhake dvArA turuSka (lovAna ), kAlAgaru candana, sAdhAraNa candana, lavaGga, kaMkola 1. ma mAhendra TRAPARIHARITAMARHTRAILERTARE [114] Jain Education international
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zItoSNavAtorutuSAravarSA meghatu kaalaashnividyudulkaaH| kSudrogazokavyasanetayazca na santi yasyAmupabhogabhUmau // 10 // nRpAzca bhRtyAH kRpaNA daridrAH stenAnyadArAbhihatA' nRzaMsAH / paJbAMdhakAH kuNikubjakhajjAH SaTkarmadharmAbhiratA na yasyAm / / 11 // tRNaM jalaM gulmalatAGa ghripAzca vihaGgamA vA viSakoTasarpAH / parasparAbAdhakarA magA vA na santi duHkhoddhabahetavaste // 12 // paryantavaiDUryazilAdyutIni praphullapadmoppalasaMkaTAni / prakRSTakAraNDavahaM vasanti 2 prasannatoyAni sarAMsi bhAnti // 13 // 13 // (guggula ) kukuma, ilAyacI, tamAla, saba prakArake kamala tathA campaka puSpoMkI sugandhiyoMko; jo ki isa lokameM sarvopari mAnI jAtI haiM, bhI pachAr3a detI haiM // 9 // samazItoSNa vahA~para zItake kAraNa ThiThuranA nahIM hotA hai aura na garmImeM hAya-hAya karanI par3atI hai, na A~dhiyoMke AnekI zaMkA hai aura na himapAtakA AtaMka hai, na varSA RtukI cintA hai aura na usake sahagAmI bAdaloMke andhakAra, vajrapAta, bijalIkI camaka aura ghar3adhar3AhaTakA hI bhaya hai, ve bhogabhUmiyA~ aisI haiM jahA~para dubhikSoMkA bhaya nahIM hai, na rogoMkA AkramaNa hai, akAla mRtyu, Adi, na honese zokake kAraNoMkA bhI abhAva hai, corI, parastrIgamana, Adi vyasanoMkA to nAma bhI nahIM hai aura sabako sama sukha honeke kAraNa AtatAyI Adike utthAna rUpase ItiyoMkA honA to asaMbhava hI hai // 10 // samAna samAja bhogabhUmimeM na koI rAjA hai aura na koI sevaka hai| kRpaNoM aura nirdhanoMkA to nAma hI nahIM sunAyI detA hai / corI karanevAloM aura parastrI premiyoMkI to kalpanA hI asaMbhava hai, taba nirdayI aura hiMsakoMkI saMbhAvanA hI kaise ho sakatI hai ? na to vahA~ koI laMgar3A, andhA tathA gUgA hai aura na koI kuNi, kuvar3A aura hAtha-TUTA hai / isI prakAra vahA~ aisA eka bhI manuSya na milegA jo asi, masi, kRSi, vANijya, go(bhUmi)rakSA aura sevA ina chaha karmoMko karatA ho // 11 // vahA~ aisI jalarAzi, ghAsa, jhAr3iyoM, latAmaNDapoM aura vRkSoMkA abhAva hai jo kisI bhI prakArase duHkhake nimitta ho sakate hai / hoN| pakSI, pazu, viSaile kor3e aura sA~pa Adise honevAle duHkhoMkI to carcA hI nahIM suna par3atI hai| bhogabhUmimeM utpanna hue mRga Adi pazu ApasameM bhI mArapoTa ( ghAta-upaghAta ) nahIM karate haiM // 12 // nirmala jalase pUrNa bhogAbhUmike jalAzayoMkI chaTA nirAlI hI hotI hai| unake cAroM aura vaiDUryamaNikI zilAoMse bane 1. [steyaanydaaraamirtaa]| 2.[degkAraNDavahaMsavanti ] / .vahA~ aisI jala, vANijya, go(bhUmi) rakSA aura svAhA aura hAtha-TUTA hai| isI prakAra vahAM se ho sakatI hai ? na to [115]
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ RD varAGga saptamaH caritam madyAGgatUryAGgavibhUSaNAlA jyotirgrahA bhAjanabhojanAGgAH / pradIpavastrAGgavaraprasaMgA dazaprakArAstaravastu tatra // 14 // ariSTamaireyasurAmadhUni kaadmbriimdyvrprsnnaaH'| madAvahAnAsavanAtiyogyAnmadyAGgavRkSAH satataM phalanti // 15 // mRdaGgavINAvarazaGkhatAlAnmukundasaMgAM vrajadundubhizca / sukhAnunAdAnurumardalAMzca tUryAGgavRkSA visRjanti tatra // 16 // kirITahArAGgadakuNDalAni grIvorubAhadarabandhanAni / strIpusayogyAni vibhUSaNAni vibhUSaNAlA visRjanti zazvat // 17 // TATARAHATARIAGIRIOTA ghAToMkI prabhA suzobhita hai, unakA madhyabhAga pUrNa vikasita kamaloM aura nIlakamalose bharA rahatA hai aura uttama kAraNDavoM aura ha~soM kI jor3iyAM unameM vihAra karatI haiM / / 13 / / madyAMGga ( madigaMga ), tUryAGga, vibhUSaNAMga jyotyaMga, rahAMga, bhAjanAMga, bhojanAMga, pradIpAMga, vastrAMga aura varaprasaMgAMga athavA mAlyAMga ye daza prakArake zreSTha kalpa = vRkSa hote haiM arthAt vRkSa-karapa-vinA liye dene vAle, svAbhAvika saMghaTana hote haiM / / 14 / / daza kalpavRkSa madyAMga vRkSa sadA hI ariSTa ( savidhi nikAlA gayA sAra) maireya ( rAsAyanika kriyAse nikAlA gayA phala phUloMkA sat ) surA ( sar3Akara nikAlA gayA phaloMkA rasa ) madhu (madhumakkhiyoM dvArA saMcita puSpa parAga Adi ) kAdambarI (nirmala prakArakI madirA), Adi madako lAnevAle padArthoMko tathA atyanta uttama AsavoMko atyanta nirmala aura uttama mAtrAmeM ukta kalpavRkSa dete haiM / / 15 // bhogabhUmimeM utpannAMtUryAMga kalpavRkSa bar3hiyA-bar3hiyA mRdagoM, vINAoM tathA zaMkhatAloMko, Ajakala na dikhanevAle mukunda saMga aura gvAloMkI bastiyoM meM bajanevAlI dundubhiyoMko tathA AsAnIse bajAne yogya bar3e-bar3e mardaloM ( DholoM) ko vahA~para yatheccha1 rUpameM dete haiM / / 16 // ma bhUSaNAMga vRkSa vahA~para striyoM aura puruSoMke yogya mukuTa, hAra, aMgada ( bAjUbanda ), kuNDala, gale, vakSasthala, bhujAoM, peTa Adipara pahinane yogya manohara va sundara AbhUSaNoM Adi vividha prakArake maNDanoMko satata aura sadA vitaraNa karate rahate / [116] haiN||17|| 1. [prasanmAn || 2. [ saMjJA vajadundurbhAzca ] /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam naSTAndhakArA vasudhApravezA dhoMtitA bhaanshshiprkaashaiH| te jyotiSAkA vipulaprakAzA vibhAnti nityaM nayanAbhirAmAH // 18 // zrImaNDapAnmaNDitaharmyamAlAn ddolaagrhaanprekssnnkaanyjnaanaaH| saptamaH ................... // 19 // ] (?) sargaH zAkhopazAkhAsvatibhAsurAsu pravAlapatrAGkarapallavAni / pradIpatalyAni sRjanti nityaM te dIpitAjA': sukhadarzanIyAH // 20 // dukUlakauzeyakavAlajAni saccInapaTTAMzukakambalAni / vastrANi nAnAkRtivarNavanti vastrAvRkSA dadate sadaiva // 21 // sugandhisaccampakamAlatInAM punnAgajAtyutpalaketakInAm / pacaprakArA racitAyamAlA mAlyAGgavRkSA visRjantyajatram // 22 // bhogabhUmike samasta bhUkhaNDoMpara vyApta andhakArako naSTa karake jo sUryake udyota aura candramAko kAntise unheM prakAzita kara dete haiM ve hI jyotiSAMga kalpavRkSa haiN| isa jAtike vRkSa vizAla prakAzapuJjake samAna hai isIlie unheM dekhate hI netra parama madita ho uThate haiM tathA unakI kAnti sadA hI cittako AkarSita karatI hai // 18 // sukhI jIvanake lie upayogI samasta upakaraNa tathA sarvAMga sajAvaTase yukta nivAsa gRhoM, unake Age bane vizAla zrImaNDapoM, svAsthya tathA vinodake sAdhana dolA grahoM tathA prekSaNa gRhoMko gRhAMga kalpavRkSa dete haiM / upayogI tathA sundara bhAjana evaM svAdu tathA svAsthyakara bhojana, bhAjana-bhojanAMga kalpavRkSa pradAna karate haiM' // 19 / / jinakI atyanta jagamagAtI aura kAntimAna pradhAna zAkhA aura upazAkhAoMpara nikalI koMpaleM, patte, aMkura aura pallava aise mAlama dete haiM mAno prakAzamAna pradIpa haiM unheM pradIpAMga kalpavRkSa batAyA hai| inheM dekhate hI netroM tathA manako bar3e sukhakA anubhava hotA hai / / 20 / / vastrAMga vRkSoMkA yahI kArya hai ki ve sarvadA kapAsase bane uttarIya-adharIya Adi vastra, kozAke vastra, kezoM (Una) se nirmita uttama vastra, cInameM bane rezamI vastra, pATake rezoMse nirmita sUkSma aura laghuvastra, kambala Adi nAnA raMgoM tathA // vividha AkAra aura prakAroMke vastroMko bhogabhUmiyA~ manuSyoMko arpita karate raheM / / 21 // [117] mAlyAMga vRkSoMke agrabhAgameM parama sugandhiyukta uttama campA, mAlatI, punnAga, campA, jAti, (camelI), nIlakamala, 1. isa zlokakA uttarArdha pustakameM nahIM hai| 1. [ dISikAGgAH]. rAma Jain Education international
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam te kalpavRkSAca dazakArA vyAliGgitAH kAmalatAvatAnaiH / svabhAvazuddhAH pratibhAnti zazvatpriyAGganAGge ramaNA yathaiva // 23 // bhuvAM tRNAnAM sarasAM tarUNAM vibhuktiruktA khalu bhogabhUSu / ye tatra gantuM prabhavanti santaH samAsatastAniha kIrtayiSye // 24 // bhadrAH prakRtyA vinayAnvitA ye mAyAmadakrodhavadheSu mandAH / satyArjavakSAnRtyatidAnazUrAste saMbhavantyuttamabhogabhUmau // 25 // tiSThanti yazAMsi loke / tasmAtsudAnaM satataM pradeyam // 26 // hyupAyaM ca phalaprapaJcam / dAnena bhogAH sulabhA narANAM dAnena dAnena vazyA ripavo bhavanti dAnaM ca dAtA pratisaMgrahItA deyaM etAni dAne'dhikRtAni rAjaMste yAnti jIvAH khalu bhogabhUmim // 27 // ketakI Adi suvikasita puSpoMkI pA~ca prakArakI mAlA apane Apa nikalatI haiM, jinheM ve vRkSa 'varaprasaMga' karaneke icchuka bhogabhUmiyoMko lagAtAra dete rahate haiM // 22 // ye dazoM prakArake kalpavRkSa cAroM ora ugI sundara latAoMke samUhase pUrNa rUpase ghire hue haiN| latAoMse yukta aura apane Apa pavitra aura svaccha ve kalpavRkSa aise mAlUma dete haiM jaise ki sadA hI premikAoM ke bAhupAzase veSTita premI lagate haiM ||23|| ita prakAra bhogabhUmi meM utpanna dUba, jalAzaya, vRkSa tathA bhUmikI zobhA aura vibhUtiko maiMne Apako batAyA hai| aba saMkSepameM unake viSaya meM kahU~gA jo bhale mAnuSa mara karake vahA~ utpanna ho sakate haiM // 24 // bhogabhUmike kAraNa jo svabhAvase hI sarvasAdhAraNake hitaiSI hote haiM, jinakI prakRtimeM vinamratA samAyI rahatI hai, chalakapaTa, ahaMkAra, krodha aura hiMsA karanekI jinheM kabhI icchA nahIM hotI hai, satya bolane, sIdhepana, kSamAzIlatA tathA pracura dAna dene ke samaya hI jinakI vIratA prakaTa hotI hai, aise sajjana uttama bhogabhUmi (videhoM meM ) meM utpanna hote haiM // 25 // dAna dene se manuSyako yahA~ aura paralokameM samasta bhoga saralatAse svayaM prApta hote haiM / saMsArameM unhIMkI kIrti cirakAla taka rahatI hai jo nisvArtha bhAvase dAna dete haiM / aura to aura dAna (kSamA, Adi kA dAna ) ke dvArA ripu bhI vazameM ho jAte haiM, ataeva pratyeka manuSyako vidhipUrvaka supAtrako dAna denA hI cAhiye / / 26 / / he rAjan ! dAnake prasaMga meM jina bhadrapuruSoMne niraticAra dAnakriyA, dAtAkI yogyatA, grahaNa karanevAlekI satpAtratA, deya 1. mA pAvakSya pa. lapradaM ca / saptamaH sargaH [118]
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam punastadvividhaprakAramapAtrapAtrapravibhAgamAhuH / mithyAdRzo'pAtramasaMyatAzca pAtraM tu saddRSTisusaMyatA ye // 28 // apAtradAnena kumAnuSeSu supAtradAnena ca bhogabhUmau / dAnazIlAstasmAdapAtraM parivarjanIyam // 29 // phalaM labhante khalu zraddhAnvito bhaktiyutaH samartho vijJAna vallobhavivarjitazca / kSAntyAnvitaH satvaguNopapannastAdRgvidho dAnapatiH prazastaH / / 30 / / sudRSTayastapta mahAtapaskA' dhyAnopavAsavratabhUSitAGgAH / jJAnAmbubhiH saMzamitorutRSNAH pratigrahItAra udAhriyante // 31 // dAnaM vastukI zuddhi aura upayoga, deya vastuko juTAneke upAya tathA grahItA para usakA phala itanI bAtoMkoM bhalIbhA~ti jAna liyA hai / tathA vivekapUrvaka jo dAna dete haiM ve jIva nissandeha bhogabhUmiko jAte haiM / / 27 / pAtra-apAtra yahA~ dAna grahaNa karanevAlekI satpAtratA aura apAtratAkI apekSA se grahItA pradhAna do vibhAgoMmeM ba~Ta jAtA hai| mithyAdRSTI aura asaMyamI jIvoMko apAtra kahA, hai tathA satyadeva, guru aura zAstra meM zraddhA karanevAle samyagdRSTI satpAtra haiM ||28|| mithyAdRSTI arthAt asaMyamI aura bhrAntalogoM ko dAna dete haiM ve manuSya gatikI kutsita yoniyoM meM utpanna hote haiM / samyakjJAnI, saMyamI, saddharmI Adiko dAna denese bhogabhUmi kI prApti hotI hai aura vahA~ke sukhoMke rUpameM ve apane dAnakA phala pAte haiM, ataeva jinakA svabhAva dAna denekA hai unheM prayanna karake apAtroMse bacanA cAhiye // 29 // vAtAkA svarUpa dAtAoMkI sarvaprathama yogyatA hai usakI gAr3ha zraddhA, zraddhA honepara bhI yadi upekSAse diyA to vaha nirarthaka hI hogA isalie dAtAko bhaktiyukta honA cAhiye / dAna denekI sAmarthya bhI anivArya yogyatA hai / dAnavidhike jJAtA honeke sAtha dAtAkA nirlobhI honA bhI Avazyaka hai| usake svabhAvameM zAntike sAtha-sAtha sAttvikatA honA bhI anivArya hai / phalataH jisameM ye saba guNa haiM vahI zreSTha dAtA hai // 30 // uttama pAtra samyakadRSTI, durddhara tapasyAoMko tapanevAle tapasvI, jinake zarIrapara utkRSTa dhyAna, upavAsa, yama, niyama Adika AbhA camakatI hai tathA satya jJAnarUpI jalase jinhoMne bhoga aura upabhogoMkI utkaTa abhilASArUpI pyAsako pUrNa zAnta kara diyA hai, ve hI Adarza pratigrahItA kahe gaye haiM // 31 // 1. ka kSAntyAdyataH / 2. ma sudRSTa bassapta / 3. kababhUrisArA: / For Private Personal Use Only saptamaH sargaH [119]
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam zAstrANi niHzreyasakAraNAni AhAradAnAbhayabheSajAni / catvAri tAnyapratimAni loke deyAni vidvaddhirudAhRtAni // 32 // zAstreNa sarvajJamupaiti dAtA AhAradAnAdupabhogavAnsyAt / dayApradAnAnna bhayaM parebhyo vyapetarogastvatha bhaiSajena // 33 // kanyAsabhahemagavAdikAni kecitprazaMsantyanadAravattAH / svadoSatastAni vijitAni vyapetadoSairRSibhivizeSAt // 34 // kanyApradAnAdiha rAgavRddhiSazca rAgAdbhavati krameNa / tAbhyAM tu mohaH parivRddhimeti mohapravRttI niyato vinAzaH // 35 // ALLERSwarupeesaasaram AIRavinAyanAmamA dAna zAstrake paMDitoMne mokSaprAptike pradhAna kAraNa zAstra, zarIra sthitikA nimitta AhAra, nirvighna rUpase tapasyAmeM sAdhaka auSadhi tathA saMsAramAtrako sukho banAnekA amogha upAya, abhaya ye cAroM anupama vastue~ hI isa saMsArameM dene yogya banAyI haiM // 32 // dAna-bheda zAstradAnameM vaha zakti hai, jo eka dina dAtAko bhI sarvajJa padapara baiThA detI hai, satpAtrameM diye gaye AhAra dAnake ho / pratApase loga pracura bhogopabhogoMko prApta karate haiM / jo dUsaroMko abhaya dete haiM ve svayaM bhI dUsaroMke bhayase mukta ho jAte haiN| auSadha dAna denekA hI phala hai, jo loga pUrNa svastha hote haiM / / 33 // kanyAdAna kucha saMkucita manovRtti ke logoMkA kahanA hai ki kanyAko bhUmi, gRha, svarNa, gAya, bhaiMsa, ghor3A Adi gRhasthImeM Avazyaka vastue~ denA bhI sudAna hai aura prazaMsanIya hai| kintu ukta prakArake dAnase hue doSoMke kAraNa, vaha chor3ane yogya hI hai| vizeSarUpase una sAdhuoMke dvArA jinhoMne gRhasthI adake doSamaya AcaraNako chor3a diyA hai / / 34 / / [120] jaba kisIko lar3akI dI jAyegI to usase una donoMmeM rAga ho bar3hegA, usa rAgabhAvako kAryAnvita karanemeM nAnA / prakArakI paristhitiyoMke kAraNa kramazaH dveSa utpanna hogaa| rAgadveSase mohanIya dina dUnA aura rAta caugunA bar3hegA aura jaba mohakA AtmApara pUrNa adhikAra huA to vinAza nizcita hI hai / / 35 / / 1. [ sArvazya ] Jain Education interational
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga PUBAmAcAca saptamaH - sargaH caritam E duHkhAya zastrAgniviSaM pareSAM bhayAvaha hemamuvAharanti / saMtADanodvandhanavAhanaizca duHkhAnyavApnoti gavAdideyam // 36 // bhUmiH punargarbhavatI ca nArI kRSyAdibhiryAti vadhaM mahAntam / tadAzrayAH prANigaNAzca yasmAdbhadAnamasmAnna viziSTamAhaH // 37 // deze ca kAle guNavatpradattaM phalAvahaM tadbhavatIti viddhi / lokaprasiddha vyavahAramAtrA'dRSTAntamekaM zRNu kathyamAnam // 38 // kapAtprasannaikarasaM jalaM yadvisujyamAnaM saraNImukhena / tadeva nAnArasatAM prayAti dravyANyupAzritya pRthagvidhAni // 39 // payo bhaveddhenunipItamambhaH zuNThyA kaTutvaM madhuraM kdlyaa| tathekSuNA tairguDazarkarAdyaiH kaSAyasAraH kramukAbhayAbhyAm // 40 // vivAhake samaya kanyAke sAtha yautaka ( daheja ) rUpase diye gaye khaDga Adi zastra, agni tathA agnike sAdhana, viSAdi paramparayA dUsaroMke duHkhake kAraNa hote haiM, dahejameM diyA gayA sonA aura dhana ukta upAyoMkA sAdhana honeke kAraNa tathA corAdike kAraNa bhayako utpanna karatA hai tathA jAmAtAko diye gaye gAya, baila Adi pazu to sAkSAt hI piTanA, ba~dhanA, jalAyA jAnA Adi aneka duHkhoMko bharate haiM / / 36 // garbhavatI strI tathA khetI Adike upayogameM AnevAlI bhUmi ye donoM hI apanI janana zaktike kAraNa mahAna saMhArakA kAraNa hotI haiM, kyoMki inake utpAdaka sthaloMpara rahanevAle aneka prANI hala Adi calAte ho mara jAte haiM phalataH ina donoMke dAnameM koI vizeSatA nahIM hai / / 37 / / / vahI deya vastu ThIka samayase upayukta kSetrameM yadi kisI guNavAna vyaktiko dI jAtI hai to nizcayase usakA pariNAma uttama hotA hai| ise hI samajhaneke lie vyavahArakI pradhAnatAko batalAnevAlA saMsArameM atyadhika cAlU eka udAharaNa suniye maiM kahatA hU~ / / 38 // dAna kathA kue~kA eka hI rasayukta nirmala jala jaba kisI nAlIse nikAlA jAtA hai aura alaga-alaga sthAnoM para sIMca diyA jAtA hai to vahI ekarasa jala nAnA prakArakI vastuoMse milakara aneka prakArake rasoM aura guNoMko prakaTa karatA hai / / 39 // gAyake dvArA piyA gayA vahI kUpa-jala kucha prakriyAke bAda dUdha ho jAtA hai| soMThakI jar3ameM pahuMcakara usakA svAda 1. ka mAtrAH / ROLAGAUAGEmacyAmajanma [121] Jain Education international 94
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sarpeNa potaM viSamAdadhAti tiktatvamAyAti ca nimbapItam / Amlo rasastintriNikAkapitthaiH kAmlo bhavedAmalakena pItam // 41 // deyaM tathaikaM hyanavadyarUpaM dAtA ca bhaktyA dviguNopapannaH / pratigrahItuguNataH phalAni phalantyanekAni sukhAsukhAni // 42 // bhuktAnnavIryeNa hi kecidatra strIdyUtahiMsA madirAbhiraktAH / parApavAdAbhiratA nRzaMsAcinvanti pApAnyasukhapradAni // 43 // kecitpunarjJAnavizuddhacittA dRDhavratAH zAntakaSAyadoSAH / jitendriyA nyAyapathAnupetAH puNyAni karmANi samarjayanti // 44 // kaTutikta ho jAtA hai, kadalI meM jAkara vaha mIThe kele utpanna karatA hai, IkhameM praveza karake vahI jala sabase mIThe gur3a aura zakkarako utpanna karatA hai, supArI aura harrameM pahu~cakara vaha kaSAya ( kasaile ] rasakA kAraNa hotA hai // 40 // usI madhura-nirmala jalako pIkara sA~pakA viSa bar3hatA hai, nImakI jar3oMse khIMcA gayA vahI rasa usake kaDuve svAdakA kAraNa hotA hai, imalI aura kaiMthako jar3oM meM par3A vahI jala khaTTe rasameM badala jAtA hai aura A~maDe tathA A~valeke dvArA piyA gayA vahI jala amla rasakA janmadAtA hotA hai // 41 // isI prakAra deya padArtha hai, vaha apane Apa sarvathA doSoMse rahita hai / kintu dAtAkI yogyatAoM aura bhaktike dvArA usakI vizeSatAe~ dUnI ho jAtI haiM tathA grahaNa karanevAlekI yogyatAoMke anusAra vaha sukha-duHkhamaya vividha prakArake phaloMko utpanna karatA hai / / 42 / / dAna paripAka nidarzana 'bhojanameM khAye gaye annase prApta zaktike dvArA isa saMsArameM bahuta se loga striyoMse kAmarati, juA, zikAra, hiMsA, zarAba, gAMjA Adi mAdaka dravyoMkA sevana karate haiM, dUsare loga usa zaktiko dUsaroMkI apakIrti karanemeM vyaya karate haiM aura anya loga nirdayatAmaya kArya karake bhayaMkara duHkhoMke dAtA pApoMko hI kamAte haiM / / 43 / / kintu dUsare kucha loga jinake hRdaya jJAnarUpI nirmala jaladhArase ghulakara rAgadveSAdi doSoMse nirmala ho gaye haiM, jo satya, ahiMsA, acaurya, brahmacarya tathA parigrahatyAga vratoMke pAlanameM dRr3ha haiM, krodhAdi kaSAya tathA anya doSoMko naSTa kara diyA hai, indriyA~ jinakI AjJAkAriNI haiM tathA jo sadA nyAyamArga para hI calate haiM ve apane bhojanase prApta zaktike dvArA puNya karmoMkA hI saMcaya karate haiM // 44 // saptamaH sarga: [ 122]
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kurvanti ye ye na ca puNyapApamavazyamAhArabalena dAtuH / tAMstAMzca rAjansvavipAkakAle' dhrava punastadadvayamabhyupaiti // 45 // asaMyatebhyo vasatipradAnAdAhAradAnAtsahavAsatastu / yathaiva daNDyAH saha tairgahezA AdAtabhirdAnaparAstathaiva // 46 // susaMyatebhyo vasatipradAnAdAhAradAnAtsahavAsatastu / yathaiva pUjyAH saha tairgahezA AdAtabhirdAnaparAstathaiva // 47 // apAtradAnAcca kumAnuSANAmaniSTagAtrendriyasaukhyabhogAH / kujJAnasattvadyutidhIryazAMsi bhavantyayattAtsvayameva tAni // 48 // LAGIR jina dAtAoMke bhojanase prApta zaktike dvArA puNyakarma kiye jAte haiM aura pApa nahIM kiye jAte haiM unheM phalaprAptike avasarapara puNya hI milatA hai tathA jinake bhojanase prApta zaktike dvArA pApa kiyA jAtA hai aura puNya nahIM kiyA jAtA hai unheM phala prAptike avasara para nizcayase pApa hI milatA hai / / 45 // asaMyamI vyaktiyoMko zaraNa denese, unakA bharaNapoSaNa karanese athavA unakI saMgati karanese jisa prakAra nirdoSa gRhastha una aparAdhiyoMke sAtha nAnA prakArake daNDa pAte haiM usI prakAra dAnavimukha, kukarmarata logoMko dAna denese dAtA loga bho unake kukarmoM meM hAtha ba~TAte haiM / / 46 // saMyamI ziSTa puruSoMko apane ghara para ThaharAnese, bhojanapAna vyavasthA dvArA unakA svAgata karanese tathA unakI susaMgatimeM rahaneke kAraNa hI sAdhAraNa gRhastha jisa prakAra pUjA aura sammAnako pAtA hai usI prakAra svayaM dAnakarmase hone yogya pratigrahItAke sAtha udAra dAnI bhI puNya kamAte haiM / / 47 / / ALESEDGIRecoraERY ___apAtra supAtra dAnaphala apAtroMko dAna denese yaha jIva kutsita manuSyoM ke samAna azubha aura avaguNamaya dehako pAte haiM phalataH unakI indriyoMkI pravRttiyA~ bhI akalyANakI tarapha hotI haiM, sukha aura bhoga bhI patanakI dizAmeM le jAte haiN| binA kisI prayatnake hI unakA jJAna dUSita ho jAtA hai, zakti aura buddhikA jhukAva bhI aniSTa kara hotA hai tathA unakI zArIrika aura mAnasika zobhA tathA koti bhI kalaMkita ho jAtI hai / / 48 // 1. madegsa vipaakdeg|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga saptamaH sargaH caritam -RELEcaya supAtradAnAtsuramAnuSANAM vishissttgaatrendriysaukhybhogaaH| sajjJAnasattvAtidhIryazAMsi bhavantyayatnAtsvayameva tAni // 49 // vyapetamAtsaryamadAbhyasUyAH satyavratAH kSAntidayopapannAH / saMtuSTazIlAH zucayo vinItA nirgranthazUrA iha pAtrabhUtAH // 50 // jJAnaM tu yeSAM hi tapodhanAnAM trikAlabhAvArthasamagradazi / trilokadharmakSapaNapratijJo' yAna dagdhumIzo na ca kAmavahniH / / 51 // yeSAM tu cAritramakhaNDanIyaM mohAndhakArazca vinAzito yaiH|| parISahebhyo na calanti ye ca te pAtrabhUtA yatayo jitAzAH // 52 // supAtrako diye gaye dAnake phalakA avasara Ate hI devoM ora viziSTa manuSyoM tulya aneka sadguNoMkA AgAra zubha zarIra prApta hotA hai, indriyoMkI viSaya pravRtti bhI kalyANakArI hotI hai, sukha aura bhoga bhI zubhabandhake hI kAraNa hote haiM, svabhAvase hI unakA jJAna satyamaya hotA haiM binA prayatnake hI, uvakI zakti aura buddhi iSTa kAryoM meM lagI rahatI hai tathA unakI zArIrika kAnti aura suyaza dinoM dina bar3hatA hI jAtA hai / / 49 / / pANipAtra hI uttamapAtra sAMsArika pralobhanoM aura bAdhAoMke sammukha akele hI jUjhanevAle nigrantha muni hI sarvottama pAtra haiM, kyoMki unheM dUsaroMkA abhyudaya dekhakara burA nahIM lagatA hai ahaMkAra aura IrSyA to unake pAsa bhI nahIM phaTakate haiM, ve satyakI mUrti hote haiM, kSamA, tathA dayA guNoMke to ve bhaNDAra hote haiM, unakA svabhAva saMtoSase otaprota hotA hai, hRdaya aura zarIra donoM hI parama pavitra hote haiM tathA jJAnavIryake puja hote huye bhI ve vinamratAkI khAna hote haiM / / 50 // jina tapodhana RSiyoMkA jJAna tInoM kAloM aura lokoMke samasta dravyoM aura unakI paryAyoMko hathelIpara rakhe huye A~valeke samAna dekhatA hai, jo tInoM lokoMmeM dharmakA pracAra karaneke lie dRr3ha pratijJa haiM, jinheM kAmadevakI jvAlA jalAnA to kahe kauna meM AMca bhI nahIM pahuMcA sakatI hai / / 51 // jinakA caritra kisI bhI prakArake pralobhana, bhaya aura bAdhAoMse khaNDita nahIM kiyA jA sakatA hai, moharUpI AdhyAtmika andhakArako jinhoMne samUla naSTa kara diyA hai tathA kSudhA, tRSA Adi aThAraha parISaha bhI jinheM Atma-sAdhanAse vicalita nahIM kara sakate haiM tathA AzArUpo nadIke usa pAra pahu~ce huye ve RSirAja hI satpAtra haiM / / 52 / / TAGRAMIRRITATE 1.mAMtriyokakarma / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga sapta caritam sargaH saddaSTisamtAnacaritrabadbhyo bhaktyA prayacchanti sudRSTayo ye| bhuktvA sukhaM te suramAnuSANAM krameNa nirvANamavApnuvanti // 53 // mithyAdRzaH sadvatadarzanebhyaH asaMyataH kevalabhogakAGkSAH / datveha dAnaM parayA vizuddhyA te bhogabhUmau khalu saMbhavanti // 54 // nigatya garbhAdivasAMstu sapta vsnsythaasstthmpaalihntH|| dvisaptatistaistu' dinairathAnyairbhavanti te SoDazavarSalIlAH // 55 // strIpuMsayugmaprasavAtmakAste sarve vishuddhendriybuddhisttvaaH| sarve ca sallakSaNalakSitAnAH sarve kalAjJAnaguNopapannAH // 56 // RELEADEPARASILIPINTERNATASHAURRELESED samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritradhArI muniyoMko jo bhavyajIva bhaktipUrvaka ukta cAra dAna dete haiM ve samyakadRSTI devagatike samasta sukhoMko bhogakara uttama manuSyoMmeM janma lete haiM, aura manuSyagatike abhyudayakI carama sImApara pahuMcakara kramazaH antameM mokSa-lakSmIko varaNa karate haiM // 53 / / mithyAdRSTI jIva, jo kisI prakArake AcaraNakA pAlana nahIM karate haiM tathA sadA hI bhogoM aura upabhogoMkI icchA kiyA karate haiM ve bhI satya zraddhAyukta vratadhAro RSiyoMko cAra prakArake dAnameMse koI bhI dAna yadi parama zuddhi aura bhaktike sAtha isa bhavameM dete haiM, to nizcayase bhogabhUmimeM utpanna hote haiM / / 54 / / bhogabhUmi-janmAdi ve jyoMhI garbhase nikalate haiM tyoMhI unake mAtA pitAkI mRtyu ho jAtI hai, ataH janmake bAda ve eka saptAha paryanta Uparako mukha kiye janma sthalapara par3e rahate haiM aura apane pairake aMgaTheko cUsate haiN| aura do saptAha bItate-bItate hI unakA zArIrika vikAsa itanA ho jAtA hai ki unakA zarIra aura svabhAva solaha varSake kizora aura kizorIke samAna ho jAtA hai // 55 // bhoga-bhUmiyA~ jIva apanI mAtAke udarase yugalarUpameM utpanna hote haiM aura yugala bhI strI aura puruSakA hotA hai / janmase / hI unakI indriyA~, buddhi aura zakti nirdoSa hotI haiN| kisI bhogabhUmiyAkA zarIra aisA nahIM hotA hai jisapara zubhalakSaNa na pAye jAMya tathA una sabameM janmase hI lalita kalAoMkA prema, jJAna tathA zubha guNa hote haiM / / 56 // [125] 1. [ dvisaptabhi ] / Jain Education intemational
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dvIpaH samudro bhavanaM vimAnaM saraH puraM gopuramindraketuH / zaGkhaH patAkA musalaM ca bhAnuH padma zazisvastikadAmakUrmAH // 57 // AdarzasaMhebhagajendramatsyAzchatrAsizayyAsanavardhamAnam 1 zrIvatsacakrAnalavajrakumbhA hastAgrapAdeSu bhavanti teSAm // 58 // narAzca sarve suratulyarUpA nAryaH surastrIpratimAnabhAsaH / vicitravastrojjvalabhUSaNAGgAH sayauvanAH sasmitamRSTavAkyAH // 59 // anyonyagItazravaNAnuraktA anyonya ve SairavitRptakAmAH / ciraM ramante vanitA narAsu parasparaprotimukhAH sadaiva // 60 // parasparAkrIDanasaktacittAH parasparAlaGkRtakAntarUpAH / parasparAlokanatatparAkSA udatkuraura devakurau ca jAtAH / / 61 / / bhogabhUmija zarIra unakI hatheliyoM aura pairoMke taluoMmeM dvIpa, samudra, bhavana, vimAna, jalAzaya, nagara, gopura, ( praveza dvAra ) indrakI dhvajA, zaMkha, patAkA, mUsala, sUrya, kamala, candramA, svastika, mAlA, kacchapa, darpaNa / siMha, hAthI, airAvata, machalI, chatra, zayyA ( palaMga), siMhAsana, vardhamAnaka ( ) zrIvatsa, (puSpAkAra cihna) cakra, agnijvAlA, vajra, kalaza ke cihna hote haiM, jo ki laukika sAmudrika zAstra ke anusAra vibhUtiyoMke dyotaka haiM / / 57-58 / / bhogabhUmike sabahI puruSoMke svAsthya, saundarya tathA kAnti devoMke samAna hotI hai aura samasta nAriyA~ to sAkSAt ari hI hotI haiM kyoMki unake adbhuta vastra, AbhUSaNa aura zRGgAra sarvathA manohara hote haiM, ve saba sadA yuvatiyA~ ho rahatI haiN| ve manda muskAnake sAtha jaba bolatI haiM to unake zabda kAnameM amRtakI taraha lagate haiM / / 59 / / bhogabhUmiyA jugaliyA (eka sAtha utpanna puruSa aura strI ) eka-dUsareke gIta aura premAlApa sunanemeM hI masta rahate haiM / parasparameM puruSa strIkA aura strI puruSakA vezabhUSA dekhate-dekhate tRpta hI nahIM hote haiM / ve sadA ho eka-dUsare ke premako pAne ke lie unmukha rahate haiM / isa prakAra be cirakAla eka-dUsareke sAtha ramaNa karate haiM // 60 // unakI A~kheM eka-dUsarekA saundarya pAna karanemeM hI vyasta rahatI haiN| ApasameM pati-patnIkA aura patnI patikA zRMgAra karake eka-dUsareke rUpako aura adhika mohaka banA dete haiN| ve eka-dUsareko priya krIr3Ako karanemeM hI apanA zarIra aura mana donoM lagA dete haiM // 61 // 1. [ nareSu parasparaprItisukhAH ] / 2. [ udakkurau ] / saptamaH sarga: [126]
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH varAGga caritam rAjastripalyopamajIvinaste haryAhakA ramyakavAsinazca / tAndvidvipalyadvayajIvinazca suveSayuktAssukhavAdhimagnAH // 62 // hairaNyakA haimavatA narA ye teSAM tu palyopamamekamAhuH / sarve ca bhogAnanubhUya pazcAddivaM prayAnti kSatajambhamAtrAt // 63 // nAtmaprazaMsA na parApavAdA mAtsaryamAyAmadalobhahInAH / svabhAvataste suvizuddhalezyA yasmAdataste divameva yAnti // 64 / / cakrAyudhasyApratizAsanasya dazAGgabhogaprabhavAcca saukhyAt / yadbhogabhUmiprabhavaM tvanantaM tatsaukhyamityevamudAharanti // 65 // sargaH BACHARASTRAPATRATEepreseaweeTAMATIPATIPATHIPAT bhogabhUmi-sthiti ( Ayu) jo uttarakUra aura devakUrumeM janma lete haiM, he rAjan ! unakI avasthA tIna palya pramANa hotI hai / madhyama bhogabhUmi arthAt hari aura ramyaka kSetroke nivAsI jIvoMkI AyukA prayANa do, do palya hai| yaha saba bhI ukta prakArase uttama vezabhUSAko dhAraNa karate haiM aura samasta sukhoMke samudrameM DUbe rahate haiM / / 62 / / jo jIva hairaNyaka aura haimavataka kSetroM meM vyApta jaghanya bhogabhUmimeM utpanna hote haiM ve saba vahA~para eka palya lambA jIvana vyatIta karate haiM / yaha saba bhogabhUmiyA jIvana bhara samasta prakArake sukhoM aura bhogoMkA rasa lete haiM aura Ayu pUrNa hone para eka chIMka yA jamAyI lekara hI apanI jIvana lIlA samApta kara dete haiM aura jAkara svarga meM utpanna hote haiM / / 63 // bhogabhUmiyoMko vizeSatAeM bhogabhUmiyA jIva na to apanI prazaMsA svayaM karate haiM aura na dUsaroMkI nindA hI karate haiM, na unheM dUsareke abhyudayase / saMkleza hotA hai na ve kisIkI vaMcanAke lie kapaTa ho karate haiM, na unheM ahaMkAra hotA hai aura na kisI prakArakA lobha, svabhAvase / hI unakA zarIra aura bhAva prazasta hote hai phalataH donoM lezyAe~ ( dravya-bhAva ) zubha hI hotI haiM / 64 // [127] ye hI saba kAraNa haiM ki ve marakara svarga ho jAte haiM haiN| jisa cakravartIkI AjJAke viruddha koI zira nahIM uThA sakatA hai usako caudaha ratnoM aura daza RddhiyoMke kAraNa jo sukha aura bhoga prApta hote haiM, tulanA karanepara bhogabhUmimeM prApta bhoga aura sukha unakI apekSA anantaguNe hote haiM aisA Agama kahatA hai / / 65 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarAGga caritam iti kathitamudAradAnapuNyaM prabhavasukhaM nirupadravaM vizAlam / dazavidhatarubhivisRjyamAnaM lalitataraM nRpate samAsataste // 66 // azubhazubhaphalasya sAkSibhUtAmavanimayo gadituM munau pravRtte atihRSitatanUruho narendraH zravaNanibaddhamanA bhRzaM babhUva // 67 // 1 itidharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite devakurUttarakuruvarNano nAma saptamaH sargaH / he rAjan ! dAtA dAna AdikI vizeSatAoM pUrvaka diye gaye vizAla dAnake puNyase prApta honevAle bhogabhUmike atyanta lalita sukhako Apako saMkSepase samajhAyA hai| daza prakArake kalpavRkSoMse prApta isa sukhameM na to koI bAdhA hI A sakatI hai aura na isakI sImA hI hai // 66 // jaba munirAja zrIvaradatta kevalIne puNya aura pApake mizrita zubha aura azubha phalako raMgasthalI bhUta gati ( manuSyagati ) ke viSayameM upadeza prArambha kiyA to rAjAko itanA Ananda huA ki use romAJca ho AyA aura usane apane manako pUrNarUpa se karNendriyameM kendrita kara diyA / / 67 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda- artha - racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM devottara-kuru varNana nAma saptama sarga samApta / " For Private Personal Use Only SORG saptamaH sarga: [128 ]
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga aSTamaH sarga: caritam FORIER-SHASURE-RE-THE aSTamaH sargaH SaTkarmadharmAbhiratAH suvezA dvAtriMzadevAza vibehasaMjJAH / airAvato bhAratavarSasAhvastAbhyAM catustrizadudAharanti // 1 // te paJcabhiH saMguNitA nareza zatottarA saptatireva vA syuH / AryAstvanAryA dvividhA manuSyAstatrodbhavantItyUSayo vadanti // 2 // ye siMhalA barbarakAH kirAtA gAndhArakAzmIrapulindakAzca / kAmabojavAhrokarakhasaudrakAdyAste'nAryavarga' nipatanti sarve // 3 // ikSvAkuharya grakarupradhAnAH senApatizceti purohitaadyaaH| dharmapriyAste nRpate ta eva AryAstvanAryA vipriitvRttaaH||4|| -H aSTama sarga karmabhUmi saMkhyA isa jambUdvIpake hI videha khaNDameM sumeruko pUrva aura pazcimadizAmeM solaha-solaha sundara deza aise haiM jahA~ke nivAsI asi, masi, kRSi, vANijya, gorakSA aura sevA ina chahoM karmoMko karake jIvana vyatIta karate haiM, inake atirikta ukta dvIpake uttara aura dakSiNameM sthita airAvata aura bharatakSetrake nivAsiyoMkA bhI yahI hAla hai phalataH ukta battIsameM yaha do jor3a denepara / jambUdIpameM hI cauMtIsa karmabhUmiyA~ ho jAtI haiM / / 1 // he nareza ! isa saMkhyA pA~cakA guNA ( kyoMki 'dhAtakIkhaNDa' aura 'puSkarAI' meM jambudvIpase dugune kSetra, parvata Adi haiM) karane para kula karmabhUmiyoMkI saMkhyA ( sau ) adhika sattara arthAt eka sau sattara ho jAtI hai| kevalI bhagavAnane kahA hai ki ina karmabhUmiyoMmeM janma lenevAle loga Arya aura anAryake bhedase do prakArake hote haiM // 2 // Arya-anArya deza siMhala ( laMkA ) meM janme loga, sAdhAraNatayA jaMgaloMke nivAsI varvara yA ATavika kirAta ( bhIla, goMDa Adi), / gAndhAra, kAzmIrameM utpanna hue loga, pulinda ( saMthAla, Adi ) kamboja, valakha ( vAlhIka ), khasa, audraka ( uNDra nivAsI) Adi manuSyoMkI gaNanA anAryoMke samUhameM kI gaI hai / / 3 // ikSvAkuvaMza, harivaMza, ugravaMza ( yAdava Adi ) kuruvaMza Adi agragaNya kuloMmeM utpanna hue rAjA Adi, unake maMtrI, / 1.ka caarybrge| Jain Education internationale aure-premergreememe-e-Awee-wespreasure-prepreneIRAMINE earesmereARPAPHARPAPERS [129 For Privale & Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam anekajAtyantara saMkaTatvAdajJAnataH karma gurutvadoSAt / saMsargato duHzrutidurjanAnAM na labhyate mAnuSajAtirAzu // 5 // sAmAnyabhUte ca manuSyaloke kAmbojakAzmIraka barbarANAm / mlecchAdvahutvAdatidurlabhaM taM sumAnuSatvaM vibudhA nirAhuH // 6 // tatrApi bhojyaM hi kulaM na labhyaM pulindacANDAlakulAkulatvAt / tathaiva rUpaM matirindriyANi ArogyamarthitvamudAradharmam // 7 // labdhvApi saddharmamatI ca kRcchrAtsudurdharaM ghoratapovidhAnam / kaSAyaghorA viSayArayazca kurvanti vighnaM bahubhiH prakAraiH // 8 // purohita, senApati, daNDanAyakAdi sava hI Arya the, kyoMki inheM satdharmaM atyanta priya hai phalataH inakA AcaraNa bhI anAryoM ke asaMyamamaya caritrase sarvathA viparIta ( saMyata ) hotA hai // 4 // manuSyagatikI karmabhUmiyA~ aneka vargoMke svarUpakA zuddha jJAna nahIM hai, AryoMkA AcaraNa manuSyako durjanoM kI saMgati, kuzAstra aura kujJAna nahIM hotA hai // 5 // manuSya tathA Aryatva puruSoMse ThasAThasa bharI haiM, manuSyako Aryatva aura anAryatvake sAdhanoM tathA aura vicAra donoM hI vizAla haiM ataH usakA nirdoSa pAlana duSkara hai, saralatAse prApta ho jAte haiM, yahI kAraNa hai jo Aryakula saralatA se prApta hI sAmAnyarUpase AkRti tathA veza bhUSA dekhanese saba hI manuSya eka samAna pratIta hote haiM isake atirikta sAdhAraNatayA kAmboja, kAzamIrakI oraye Aye RSika, tukhA [SA] ra, zaka, hUNa Adi mleccha varga ke logoMkI saMkhyA atyadhika hai ki ina kAraNoMkA vicAra karake hI vidvAnoMne kahA thA ki zuddha Aryatva isa pRthvIpara atyanta kaThina haiM // 6 // bhoja kala isI prakAra AryoM meM bhI zuddha bhojakulako pAnA to eka prakArase asaMbhava hI samajhiye, kyoMki samaya-samaya para AkramaNa karanevAle pulinda, cANDAla, Adike kutsita kuloMke loga bhI usameM samA gaye haiN| zuddha aura kalyANakAriNI buddhi, zubha karmarata indriyoM, ghRNita rogahIna svAsthya, nyAyase arjita saMpatti aura vItarAga prabhuse upadiSTa jinadharmaMkI bhI yahI ( durlabhatama ) avasthA hai // 7 // yadi kisI prakAra kalyANapathakI ora calanevAlI sumati prApta ho jAya tathA aneka kaSTa jhelaneke bAda zuddha tapasyA kI 1. ka buddhavApi / aSTamaH sargaH [ 130 ]
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAMga caritam STS Te vidhikA patA laga bhI jAtA hai to krodhAdi kaSAyoMkI sahAyatA ke kAraNa bhayaMkara viSayarUpI zatru nAnA prakArase usa AcaraNa aura jJAnakI upAsanAmeM vighna karate haiM // 8 // svapnazca bhRtyo yugacakrakUrmA dyUtaM ca dAsyaM paramANavazca / ratnaM tathAkSazca nidarzanAni dazopadiSTAni manuSyaloke // 9 / / yathaiva mehaH pravaro girINAM jalAzrayAnAmudadhiviziSTaH / gozIrSavRkSastaruSu pradhAnastathA bhavAnAM manujatvamAhuH // 10 // graheSu candro mRgarAmRgeSu nareSu rAjA garuDo'NDajeSu / ratneSu vajra' jalajeSu padmaM yathA tathA sarvabhaveSu nRtvam // 11 // manuSyajAtirbratazIlahInA tiryaGanarANAmazubhaM dadAti / duHkhAnyameyAni ca nArakANA 'manantazaH prApayatIti viddhi / / 12 / / isa manuSyaloka meM jIvoMkA vibhAga samajhAne ke lie svapna, sevaka, yuga, cakra, kacchapa, juA, dhana, dhAnya, paramANu, ratna aura pAMse yaha daza udAharaNa diye haiM / / 9 // manuSyagatikI pradhAnatA samasta parvatoMmeM jisa prakAra sumeru unnata aura vizAla hai, nadI, tAlAba, jhola, kUpa Adi saba prakArake jalAzayoM meM jaise samudra zreSTha hai, saMsArake nIma, azvattha, vara, pIpala, candana Adi saba vRkSoMmeM gozIrSa ( gorocana ) ke per3ako jaisI pradhAnatA hai usI prakAra naraka, triryaJca manuSya aura devagatiyoMmeM uttama karmabhUmiyAM manuSya hI sarvopari haiM // 10 // guru, bhauma, ravi, zukra Adi grahoM, nakSatroM tathA tAroMmeM jaisA candramA hai, mRga Adi vanya pazuoM meM jaisI sthiti mRgoM ke rAjA siMhakI hai, manuSyoM meM jisa prakAra rAjA sabase zreSTha, aNDese utpanna honevAle pakSiyoMmeM jo sthiti garur3ako hai, ratnoMmeM jo mAhAtmya vajrakA hai, jalase utpanna padArthoMmeM jaisI kamalakI pradhAnatA hai, ThIka isI prakAra saba bhavoMmeM manuSyabhavakI pradhAnatA hai / / 11 / / aisA manuSya bhava hI ahiMsAdi vrata aura sAmAjika Adi zIloMse hIna hokara isa jIvako tiryaJcagati aura kumAnuSa janmake patana kI ora le jAtA hai| itanA hI nahIM naraka gatike una duHkhoMmeM jhoMka detA hai jinakA koI Adi anta nahIM hai tathA jinheM yaha jIva saMyama prApta na honese eka, do bAra nahIM ananta bAra bharatA hai // 12 // 2. ma tathA cakSunidarzanAni / 1. ka ghAyaM / 3. ma kArakANAM / AKISA aSTamaH sargaH [ 131 ] *
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam Prese manuSyajAtivaM sazIlayuktA tiryaGnarANAmazubhaM nihanti / duHkhAnyameyAni ca nArakANAmunmUlya siddhi nayati krameNa // 13 // saiveha dAnena samAyutA cedviziSTabhogAn kuruSUpabhojya / devatvamApAdayati krameNa ato viziSTA nRpate'dvitIyA // 14 // saddRSThisajjJAnataponvitA ceccakrezvaratvaM ca surezvaratvam / prakRSTasaukhyA mahamindratAM ca saMpAdayatyeva na saMzayo'sti / / 15 / / saikAvadhI 'nArakavizatistu ekAsya jantorabudhairmato'rthaH / manuSyalokaM hyaparairnirAhuH kecitsamarthaM na jagattraye ca ( ? ) / / 16 / / yahI manuSya paryAya yadi ahiMsA, satya Adi vratoMko dhAraNa kara sakI aura sAmAyika, atithisaMvibhAga Adi zIloMse sampanna huI to tiryaJcagati aura kumAnuSa yonikI saba hI vipattiyoMko samUla naSTa kara detI hai aura to kahanA hI kyA hai narakagatike aparimita ananta duHkhoMkA vidhvaMsa karake vaha kramazaH mokSa mahApadakI hI prApti karA detI hai // 13 // isI manuSyaparyAyakA yadi kisI taraha dAnakI pravRttise gaThabaMdha ho gayA to yaha uttama bhogabhUmi, devakuru aura uttarakuruke lokottara bhogoMkA bharapUra rasa pilAkara vahIMse devapadakI ora le jAtI hai / ataeva, he nareza ! manuSya paryAya saba paryAyoM se bar3hakara hai; itanA hI nahIM apitu kahanA cAhiye ki anya bhavoM aura usameM koI tulanA hI asambhava hai // 14 // yadi manuSya janmako samyaka darzana, jJAna aura tapakA sahArA mila gayA to phira kahanA hI kyA hai ? kyoMki aisI avasthA meM usakA pariNAma yA to cakravartI padakI prApti hotA hai athavA devoMkI prabhutA indrapanA hotA hai, nahIM to saMsAra ke sukhoMko carama avasthA ahamindra pada hotA hai aisA Apa nizcita samajhiye // 15 // yahI manuSya paryAya eka mAtra aisI yoni hai jo mAnavako sRSTikA utpatti, sthiti aura pralayakArI banAtI hai aisA ajJa ( jagatkartRtvavAdI ) loga mAnate haiM / kintu sAra yaha hai ki manuSyajanma tInoM lokoMmeM sabase adhika samartha hai aisA ( unameMse ) bhI kitane hI loga mAnate haiM ' // 16 // 1. kI 1. mUla meM yaha padya atyanta azuddha hai / / 2. hyaperanirAhuH / aSTamaH sargaH [132]
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja tAGamahAsAravatImavApya manuSyajAti trijgtprjaanaam| alpArthamanyAH svamati nivezya bhavanti bhUtyA hi punaH pareSAm // 17 // trilokamUlyaM naradevavRttamavApya ye kodravataNDulArtham / vikrIya ca svAnanabhijJatattvA mUrkhAH parapreSyakarA bhavanti // 18 // manuSyabhUmau vratazIladAnamutvA kaSAyAditRNAnyapohya / svargAdisaMprApakasaukhyabIjaM cinvanti kecinnarajAtilabdhAH / / 19 // dharmAnvitAH sarvasukhAlayAH syuH pApAnvitA duHkhasahasrabhAjaH / dharmAlasAH sarvajanasya bhRtyA dharmodyatAH sarvajanasya nAthAH // 20 // aSTamaH sargaH manuSyako bhrAnti isa prakAra tInoM lokoMkI samasta paryAyoMmeM atyanta kalyANakAraka mahAsAra yukta manuSya paryAyako bhI prApta karake bahutase loga apanI matiko sAdhAraNa tathA tuccha phalake Upara lagA dete haiM aura dUsaroMkI sevAvRtti svIkAra karake cakravartIkI yogyatAoMyukta jIvanako dAsa rahakara vyatIta karate haiM / / 17 // __manuSyoMke adhipati cakravartIke samAna AcaraNa aura jJAnako sampatti rUpa narapayayi-ratna ko pAkara, jisake dvArA tInoM lokoMkA prabhutva bhI mola liyA jA sakatA hai, use-pAkara bhI jo lohA, kodoM, cAvala-dAlake lie apane Apako (naraparyAya) beca dete haiM, ve yathArthako nahIM jAnate hai pariNAma yaha hotA hai ki ve dUsaroMkI AjJAke anusAra nAcate-phirate haiM / / 18 // ___ manuSya yonimeM janme dUsare jIva manuSyabhavarUpI khetameM vrata, zIla aura dAnarUpI bIja vote haiM, vratAdike paudhoMkI vRddhike / vAdhaka krodha, mAna Adi kaSAyarUpo ghAsa phasako ukhADa kara pheka dete haiM taba isa khetImeM se usa bIjako saMcita karate haiM jo unheM svarga Adi sadgatirUpI phala detA hai / / 19 // dharmAcaraNa ___jo prANI dharmakA pAlana karate haiM unako samasta sukha apane Apa hI A dherate haiM tathA jinakA AcaraNa isake viparIta hai arthAt pApAmaya hai ve saba duHkhoMke ghara ho jAte haiN| jo dhArmika kRtyoMke karanemeM pramAda karate haiM unheM sabakA dAsa honA par3atA hai tathA jinheM dhArmika karmoM meM gAr3ha anurAga aura utsAha hotA hai ve saba saMsArake prabhu hote haiM // 20 // [133] .. 1. [ pradhAnAm ] | 2. [ niSedhya ] / 3. znAna, ma sthAna / 4. meM jAti labdhvA, [ jAtilundhAH] / Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH svAminprabho nAtha tavAsmi bhatya AjJApyatAM ki karavANi te'dy| iti bruvANA bahabaH pumAMso vrajanti bhUtyatvamapetapuNyAH // 21 // kecitpareSAM dhanajIvitAni lekhaprayogairatha vaJcayitvA / 'gatyApapAkAdadraviNaM paraistu (?) hatvA svayaM te nidhanaM vrajanti // 22 // pracaNDavAtoddhatatuGgacaJcattaraGgabhaGgasphuradugramatsyam agAdhamambhonidhimarthalobhAtpravizya kecinmaraNaM prayAnti // 23 // adhItya vidyAzca mahAprabhAvAH saMzrutya tatvArthaguNAnavetya / / sveSTAvatA nyAyakRtA phalena bhikSAMbhramanto'pi na tAM labhante / / 24 / / AjIvazAstrANi bahanyadhItya jJAtvA kriyAyogavibhAgatAM ca / / durAzayA jorNamaTheSvapuNyA vyapetasaukhyA gamayanti kAlam // 25 // nAmAcArapAnAmA 'he svAmi ! he prabho! he nAtha ! maiM ApakA kiMkara hU~, AjJA dIjiye, mujhe Aja kyA karanA hai ?' ityAdi vacana kahate hue aneka puNya hIna puruSa una logoMko dAsatAko svayaM svIkAra karate haiM jinakA utsAha dhArmika kAryoM meM dina-dUnA aura rAta caugunA bar3hatA hai // 21 // pApamUla parigraha kucha vyakti jhUThe sA~ce lekha likhakara dUsaroMkI sampatti aura kabhI-kabhI jIvanako bhI le lete haiM, athavA kisI aura kUTakriyAse dUsareko sampatti chInate haiM / kintu samaya bItanepara jaba ina karmoMke phalakA udaya AtA hai to ve svayaM atyanta nirdhana hote haiM / / 22 // anya kucha loga dhanake lobhase pracaNDa A~dhIke kAraNa phukArate haye samudra meM ghusa jAte haiM; ( yAtrA karate ) jisameM uThatI // huI lahareM thaper3e mAratI hai aura bar3e bhayaMkara magaramaccha harate rahate haiM tathA jisakI gaharAyI aparimita hotI hai / phala yaha hotA hai ki vahIM mara jAte haiM / / 23 // samasta vidyAoMkA adhyayana karaneke kAraNa jinakA prabhAva atyadhika bar3ha jAtA hai tathA sAtoM tattvoM aura padArthokI carcA sunakara jo unake vizeSajJa bana jAte haiM ve loga bhI apane parama iSTake rakSaka aura samucita nyAya karanevAlI phala vyavasthAke kAraNa kAphI ghUmate haiM to bhI zarIra yAtrAke liye Avazyaka kucha grAsa bhikSAko bhI nahIM pAte / / 24 / / jIva zAstra paryanta aneka zAstroMmeM pAragaMta ho jAne tathA vividha prakArako kriyAoM, vidhiyoM aura samayakI upayogitA 1. [ gatyA vipAkAt ] / 134]
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ gree varAGga caritam zilpairanalpaiH parikarmazuddhairapuNyavanto vahuduHkhabhAjaH / parAnvarAkAH paritoSayanto dhanAzayAtklezagaNAnbhajante // 26 // saMsargato ye ca nisargato vA lobhAdbhayAdvA duritAJcitAni / karmANyakurvastvaparA manuSyA jIvanti te preSyakarAH kriyArtAH // 27 // puNyAnyakRtvA sphuTitAnapAdAHkSutpIDitAH kArpaTinaH kRshaanaaH| bhUmau zayAnAH kharakarkazAyAM dInA hyabhIkSNaM' khalu bhikSayanti // 28 // dharme mati yanna karoti dhImAnvidvAjjano yadvasunA vihInaH / rUpAnvito durbhagatAmupaiti tatkarmaNAM pApavatAM vipAkaH // 29 // TECE-STRENameeme Adi vizeSa vibhAgoMko bhalIbhA~ti jAna leneke bAda bhI aneka malInamana manuSya prAcIna maThoMmeM par3e rahate haiM aura sukhoMse vaMcita hokara kisI prakArase samaya kATate haiM / / 25 / / dhana pAneke pralobhanase ho kitane hI puNyahIna tathA duHkha sAgarameM par3e vyakti dUsaroMko prasanna karaneke prayatnameM lage rahate haiN| unakI aneka vizAla kalAe~ jo ki prayoga dvArA nirduSTa aura lAbhaprada siddha hotI haiM, ve bhI dUsaroMke upayogameM AtI haiM aura / unake bhAgyameM aneka kleza hI par3ate haiM / / 26 / / jo vyakti apanI rucise, athavA saMgati aura sahavAsake kAraNa, kisI prabala pralobhanakI preraNAse, yA kisI bhISaNatAke AtaMkase pApamaya kAryoMko karate haiM ve hI nikRSTa manuSya dUsaroMke AjJAkArI dAsa hokara vyartha hI aneka ArambhoMmeM vyasta rahate haiM // 27 // puNyahIna jIbana puNyakarma na karaneke kAraNa manuSyoMke pairoMke agrabhAga rogoMke AkramaNase phUTa jAte haiM, taba ve paMgu hokara atyanta ktthor| kaMkarIlI bhUmipara par3e rahate haiM, bhUkhake mAre cillAte haiM, vastrake abhAvake kAraNa eka Tukar3ese apanI lAja Dhakate haiM / ina kaSToMke kAraNa unakA zarIra sUkha jAtA hai, yaha vipattiyA~ unheM itanA dona kara detI haiM ki vicAre dina-rAta bhIkha mAMgate rahate haiM // 28 // vidvAn aura zAstrajJa honepara bhI manuSya jo dharmakAryoMmeM ruci nahIM karatA hai, aneka zAstroMkA paMDita honepara bhI nirdhana hotA hai tathA kAmadevake samAna sundara honepara bhI loga use apazakuna mAnate haiM yaha saba pApamaya karmoMkA hI vipAka hai / / 29 / / saxee Cerememe- [135] vInA yaha yAnIkA saciva hara bhI ni Sa 1. ma dInAnyabhIkSNaM / Jain Education international
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kSudvyAdhidAridyavadhonabandhairAkrozabhIrbhanitAranAdyaiH duHkhaivibAdhAmupayAnti sattvA yattatphalaM pApakRtaM nirAhuH // 30 // anAgasAmapyaparAdhabhAvaM nRNAM samAropya samAzritAnAm / yatsvAmibhirdaNDavadhAH kriyante taskRtAnAM phalamAmananti // 31 // vibAndhavAstyaktakalatraputrA vilepanatra parivajitAzca / malImasAH kSAmakapolanetrA duHkhena jIvanti janA vipuNyAH / / 32 // daridratAM nIcakule prasUti maukhyaM virUpatvamabhavatAM ca / akalpatAM vApi samApnuvanti prAyaH pumAMsaH sukRterabhAvAt // 33 // nirAzayAste vibhavaivihonAH saMzlAghayantaH paragehabhogAn / puNyairapetAH svakarAgrapAtrA dezAdivadezaM parisaMcaranti // 34 // aaxenareARRAPAHARAS manuSyako mukha-pyAsa aura rogoMke kAraNa jo pIr3A hotI hai, nirdhanatAke kAraNa jo ApattiyA~ sahanI par3atI haiM, vadha, bandhana Adi jo aneka kaSTa bharane par3ate haiM, gAlo, abhizApa, bhartsanA aura mArapITake jo duHkha aura apamAna sahane par3ate haiM yaha saba bhI pUrvakRta pApoMkI karatUta haiM // 30 // pUrNarUpase nirdoSa Azrita vyaktiyoM para balapUrvaka jhUThe abhiyoga lagAkara svAmiyoMke dvArA jo unheM kaThina-kaThina kArAvAsa Adi daNDa tathA zUlI Adi para car3hAkara jo vadha kiyA jAtA hai, ina samasta yAtanAoMko vidvAn AcArya kukarmokA hI phala kahate haiM / / 31 / / puNyahIna manuSya apane jIvanako duHkhapUrvaka vyatIta karate haiM, unake kuTumbI bhI unakA sAtha nahIM dete haiM, aura to kyA, patnI aurasa putra-putriyA~ bhI unheM chor3a dete haiM / itanA hI nahIM, unakI zArIrika AvazyakatAyeM bhI pUrNa nahIM hotI haiM-yathA, na to ve kabhI ubaTana hI pAte haiM aura na mAlA Adi surabhi zRMgAra phalataH zarIra malina ho jAtA hai tathA gAla aura A~kheM dhaMsa jAtI hai / / 32 // - pUNya saMcaya na karaneke hI kAraNa adhikatara manuSya nirdhana hote haiM, loka nindya nIca kuloMmeM utpanna hote haiM, kUrUpatA / aura aziSTatAko varaNa karate haiM, tathA aisI avasthAko prApta hote haiM jisameM na to dUsare ho unheM kucha samajhate haiM aura na svayaM unameM bar3haneko sAmarthya raha jAtI hai / / 33 / / ___ ina avasthAoMmeM par3akara ve sarvathA nirAza aura nirNayahIna ho jAte haiM, pariNAma yaha hotA hai ki sadAke liye nirdhana 1. ma punnyrupetaa| amerazeem
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam aSTamaH sargaH naktaMdivaM klezasamAzritAni karmANyaniSTAni samAcarantaH / duHkhAditAH sastaviSaNNacittAH sveSTAnyalabdhavA maraNaM prayAnti // 35 // bAdhiryamAndhyaM kuNikubjabhAvaM klIbatvamakatvajaDagrahAMzca / Ajanmanaste tadavApnuvanti prAyo janA duSkRtino varAkAH // 36 // durgandhanAsAmukhakakSadezA napuMsakAH zmazruvihInavaktrAH / satvAstu yatpuMstvaguNevihInA bhavanti mandA bata dRSkRtena // 37 // priyANi kurvanpravadan hitAni dadaMstathArthAnapi saMzrayAMzca / yadveSyatAM sarvajanasya yAti tadAhurAryA duritaprabhAvam // 38 // necchAphalAptinaM ca iSTasaMpatpriyeviyogo'priyasaMprayogaH / sarvAdhikArAzca phalaivihonA apUNyabhAjAM hi nRNAM bhavanti // 39 // sAmAnaRTH-mAriyA hokara dUsaroMke gharoMmeM sulabha bhogoMkI AzcaryapUrvaka prazaMsA hI karate haiM, prAptike lie puruSArtha nahIM karate haiM tathA akiMcana hokara I apanI hatheliyoMko hI pAtra banAkara mA~gate huye eka dezase dUsare dezameM cakkara kATate haiM / / 34 / / ve rAta-dina aise ghora akalyANakArI kAryoMko karate haiM jinake phalasvarUpa unake kleza aura anutApa bar3hate hI jAte haiM, phalataH ve dina-rAta duHkhoMkI jvAlAse jalate haiM, unakA citta khinna ho jAtA hai tathA ve apane manorathoMko pUrA kiye binA hI mautake ghATa utara Ate haiM // 35 // pApa karmoke caMgula meM pha~se vicAre puNyahIna puruSa prAyaH (adhikatA) andhe aura bahire hote haiM, zarIra bhI unakA eMcakatAnA aura kubar3A hotA hai, gUge aura napusaka bhI vahI hote haiM / ve itane mUrkha hote haiM ki jisa galata bAtapara ar3a jAyeMge hajAra samajhAnepara bhI use na choDeMge / aisA bhI nahIM hai ki ukta doSa unameM saMgati Adike kAraNa Ate hoM, ve to unameM janmase hI hote haiM // 36 / / logoMke mukha, nAka, kA~kha Adise durgandha kyoM AtI hai, kitane hI puruSa AkArase manuSya hote hue bhI napusaka kyoM hote haiM ? bahutase yuvakoMke ceharepara DAr3hI-mUcha kyoM nahIM AtI hai ? tathA AkRti Adise puruSa hote huye bhI logoMmeM puruSake samAna sAhasa, vIrya aura viveka kyoM nahIM hotA hai ? uttara eka hI hai, yaha saba bhI kukarmoMkA ho phala hai / / 37 // savakA upakAra karate hue bhI, sarvasAdhAraNase priya vacana bolate hue bhI, AvazyakatAke samaya dUsaroMko dhana aura Azraya dete hue bhI, jisa manuSyase sArA saMsAra zatrutA karatA hai aura usakA ahita cAhatA hai ise bhI pUjya AcArya pUrvakRta mahAkutsita karmokA prabhAva hI mAnate haiM // 38 // jina logoMne prayatnapUrvaka puNya nahIM kamAyA hai unheM apanI icchAke anukUla saphalatA nahIM milatI hai, unako sampatti [137] 18
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam varNottare puNyaguNAbhiramye lakSmImati vyAptayazAdigante / yaduvaMze' labhate prasUti santastadAhaH sukRtAnubhAvam // 40 // mannAthavatsapriyaputra keti pralAlyamAno' niyataM pitRbhyAm / yadbAlabhAvAdyuvatAmupaiti nirvAcyarUpaH sukRtaM tadUcuH // 41 // yUnA variSThastu samassameSu mAnyaH priyastatpitRbAndhavAnAm / bhauvicitrairupagaDhaveSazcakrIcyate puNyavibhUtidRptaH // 42 // zlakSNAni vAsAMsi mahAdhanAni vicitrarAgANi ca saMvasAni(?) / gandhAnsugandhIkusumasrajazca saMsevamAno ramate sa puNyaH // 43 // aSTamaH sargaH FoRECRUARGDELETERISPIRICERSEASTR RETARREARRIAREAD EAKIRT bhI unakA bhalA nahIM kara pAtI hai, becAroMkA priyajanoMse viraha hotA hai aura ahitu apriyajanoMkA cira samAgama hotA hai / yadi kisI taraha kula adhikAra prApta ho hI jAte haiM to una sabase bhI koI lAbha nahIM hotA hai / / 39 / / samRddhizAlI unnata vaMzoMse jo zreSTha puruSa janma lete haiM, uttama varNa (brAhmaNa Adi ) ko pAte haiM, puNyakarma aura satya Adi suguNa jo unake vaMzakI zobhA bar3hAte haiM tathA sampatti, jJAna, sugati Adise utpanna unake kUlakA yaza jo dizAoM aura vidizAoMmeM phela jAtA hai isa sabako AcAryoMne puNya karmoMkA phala hI kahA hai // 40 // puNya paripAka mere svAmI ? beTA ? prANa pyAre pUtra ? Adi prema sambodhana kahakara jisakA lAlana-pAlana mAtA-pitAke dvArA atyanta yatnapUrvaka kiyA jAtA hai, binA kisI kaSTa yA zokase hI jo zaizavase yauvanameM praviSTa hokara aise sundara aura rUpavAna ho jAte haiM ki usakA varNana zabdoM dvArA karanA azakya ho jAtA hai yaha saba puNyakA phala hai aisA pUjya AcAryoMne kahA hai / / 41 // ___ jo vyakti puNyarUpI sampattise sampanna hai vaha yuvakoMkA agraNI hotA hai, apane samakakSoMmeM samAnatA hI nahIM pAtA, apitu una sabakA mAnya bhI hotA hai| apane mAtA-pitA, bandhu-bAndhava, mitroM Adiko paramapriya hotA hai| usake vezabhUSA hI usakI samRddhi aura pUrNatAko prakaTa karate haiM tathA vaha nAnAprakArake bhogoM aura upabhogoMke sAtha yatheccha krIr3A karatA hai / / 42 // usake sabahI vastra komala aura cikane (tailAkta nahIM) hote haiM, nivAsa sthAna vipula sampatti vyaya karake banAye jAte haiM tathA usake raMga hI citra vicitra nahIM hote haiM apitu unameM sadA hI alaukika rAgakI gUMja uThatI rahatI hai / aise mahaloMmeM par3e hue puNyAtmA jIva sugandhita padArthoM, phUla mAlAoM Adise mauja lete rahate haiM / / 43 / / AIRSnya 1. [yadRddhavaMze / 2. ma patriketi / 4.ka vibhuutidRssttH| . 3. ma pralApyamAno /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ myAnma barAna caritam aSTamaH sargaH zayyAsu mRdvISu sukhaM zayAno bhogAnuraktAbhiramA priyAbhiH / vimAnapRSTheSu ratevicitraM pRNyAnubhAvAdivalasantyabhIkSNam // 44 // vINAmRdaGgaprativodhitAni vaMzAnunAdakramarajjitAni / geyAni zrRNvannativallabhAni rAtraMdivaM kroDati puNyakArI // 45 // sabhravibhaGgAbhinayopapannaM vAditrayAlApalayAnakAri / nRtyaM prapazyannayanAtikAntaM sukRtpriyAbhimuMdamabhyupaiti // 46 / / apakva jambUphalarAgakAntaM kAntopanItaM maNibhAjanastham / madhvAsavaM satsuratotsavADhayaM pibansapuNyo ramate sukhena / / 47 // bhogAnvitAH zAstrasanAthavAco goSThISu satkAvyakalAvidagdhAH / mAnyAzca pUjyAzca narA narANAM puNyairupetAH satataM bhavanti / / 48 / / TASTRATARRIma SAIRATRIKEcamAncAmAcaranyAcA puNyake pratApase hI loga makAnoMkI uttama chatoMse Upara komalase komala ramaNIya zayyAoMpara sote haiM tathA atyanta anurakta, manavAJchita bhogoMke liye sadaiva udyata priya nAyikAoMke sAtha dina-rAta adbhutase adbhuta prema-lIlAyeM karate haiM / / 44 // pUrvabhavoMmeM puNyakama karanevAle vyakti agale janmoMmeM vINA aura mRdaGga Adi bAje bajAkara nIMdase jagAye jAte haiM, vA~surI Adi manohara yantra bajAkara sadA hI unakA manoraJjana kiyA jAtA hai tathA atyanta madhura hRdayahArI gAne Adi sunate hue ve dina-rAta krIr3A karake apanA jIvana vyatIta karate haiM / / 45 // / puNyAtmA jIva apanI prANa pyAriyoMke sAtha, Ananda sAgarameM AloDana karate haiM jisameM gAyakake AlApa aura layake anusAra samasta bAjoMkI dhvani rahatI hai tathA nartakI yA nataMkake netra bhra vikSepa, kaTAkSa Adi abhinayoMke kAraNa ve rAga atyanta // sundara ho jAte haiM / / 46 // aise nRtyoMko dekhate huye, na hare aura na pake jAmunake phalakI lAlimAke samAna lAla tathA kAntAoMke dvArA maNiyoMke pyAloMmeM bharakara lAyI gayI madhu madirAko, jo ki kAmAcArarUpI utsavameM sabase zreSTha samajho jAtI hai, pIte hue, kevala bhogoMkI icchAse puNya karanevAlA jIva sukhase ramaNa karate haiM / 47 / / puNyarUpI nidhike svAmo sadA hI yatheccha bhogoMse ghire rahate haiM / unakA adhyayana itanA gambhIra hotA hai ki goSThiyoMmeM Agama pramANa sahita vArtAlApa karate haiM, kAvya, saMgIta Adi lalita kalAoMmeM bhI pAraMgata hote haiM tathA samasta manuSyoMke mAnya aura pUjya hote haiM / / 48 // 1.ka vAditrayollApa, [vaaditrmaalaapdeg]| 2. ka supuNyo / cAmA 13.1 S. Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH sargaH mattadipaskandhagatAH suveSAH sitAtapatrocchritakAntikAntAH / pattidviApAzvairanugamyamAnAH prayAnti kecinnavarAH sabhAgyAH // 49 // nAtho'yamasmAkamasau kSitozo bhuvanaktyayaM grAmasahasramekam / saMzlAdhyamAnA iti bhRtyamukhyatra janti dhIrAH sukRtaistu kecit // 50 // kalatraputrapriyabandhumitraiH sAdhaM sukhAnISTatamAni hRSTAH / rAtrau divA cAnubhavanti keciddharmaprasAdAH2 sukhinaH pumAMsaH // 51 // zayyAnnapAnAzanavittadAnaH snmaanynto'thijnaanprhRssttaaH| jIvanti kecitsukhamakSayArthA dharmAnabhAvena manuSyavaryAH // 52 // saubhAgyayuktA khalu rUpasaMpadrUpatvamArogyaguNairupetam / ArogyatAbhogaparItamukhyA bhavanti puMsAM bahapuNyabhAjAm // 53 // kucha puNyAtmA jIva uttama rAjA hote haiM ve jaba kahIM jAte haiM to bhAgyodayake kAraNa ve madonmatta hAthokI pIThapara sundara vezabhUSAke sAtha baiThate haiN| unake Upara dhavala chatra lagAyA jAtA hai jisakI unnata kAntike kAraNa ve aura adhika sundara pratIta hote haiM tathA unake pIche-pIche paidala, ghar3asabAra aura hAthiyoMpara savAra senA calatI hai / / 49 // 'yaha hamAre bharaNa poSaNa karanevAle prabhu haiM, ye sAkSAt sAro pRthvIke rAjA haiM, inako hajAroM grAmose rAjasva prApta hotA hai, ityAdi cATu bacana kahakara apane pradhAna sevakoMke dvArA prazaMsita hote huye aneka dhIra vIra puruSa calate haiM / yaha saba bhI unake puNyoMke pratApase hI sambhava hotA hai / / 51 // anya sukhI puruSa puNya karmoke phalonmukha honeke hI kAraNa apanI patnI, bAla baccoM, mitroM, kuTumbiyoM tathA anya priyajanoMke sAtha manacAhe priyase priya sukhoM ko dina rAta bhogate haiM aura duHkhoMke anubhavase mukta hokara dina rAta praphulla rahate haiM / / 51 / / dUsare narapuMgava dharmake prabhAvase itanI adhika sampatti pAte haiM ki atyanta prasannatA aura ullAsake sAtha yAcakoMke jhuDoMke jhuDoMko bhojana, pAna, anna, bichaunA, dhana Adi dekara khUba saMtuSTa karate haiM to bhI unakI sampatti ghaTatI nahIM hai aura unakA jIvana sukha aura sampannatAse ho bItatA hai / / 52 // jo puruSa atyadhika puNyAtmA haiM unheM kevala saundarya hI nahIM prApta hotA apitu ve sabako priya hote haiM, unake saundaryakA sahacArI svAsthya gRNa hotA hai tathA unakA svAsthya bhI nAnAprakArakI bhoga-upabhoga sAmagrIse ghirA rahatA hai / / 53 / / 1. ka Adhagamya / 2.[prasAdAt ] / Resumessmenugreeamespeareresresprescream SHESHeam [1401
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam aSTamaH sargaH tvagghrANajihvAzrutilocanAnAmarthendriyANAM priyamAcarantaH / pratyekamavividhaprakAre rUpAdibhirdharmaparA ramante // 54 // eko hi puNyAjitadIprakItirudvI kSyate puMbhirudArazIyaH / ekazca dharmapratibaddhavIryaH zananekAnsamare vijetA // 55 // manuSyajAtau bhagavatpraNIto dharmAbhilASo manasazca shaantiH| nirvANabhaktizca dayA ca dAnaM prakRSTa puNyasya bhavanti pusaH // 56 // nAnAvidhakSatriyavaMzajAtA vasudharendrA RSabhAdivaryAH / AhantyamAyurvaradharmabhaktyA pUjyAzca bandAzca jagattrayasya // 57 // kecitpunaH zAntakaSAyadoSA budhA jitAzAH sukhinastvihaiva / paratra ca prApitakAmabhogA bhavanti nAthA bhavanatrayasya // 58 // dharma parAyaNa manuSya sparzana, rasanA, nAsikA, netra tathA karNa ina pAMcoM indriyoM ko hita-mita samasta viSayoM kA yatheccha tathA aneka prakAroM se evaM vidhi prasaMgoM ke rUpa meM jo rasa lete hai yaha saba dharma ko puTa kA hI phala hai jo artha aura kAma ko bhI upayogI banAto hai / / 54 // puNyakAryoMke dvArA koI mAtAkA lAla itanA adhika yaza aura teja kamAtA hai ki bar3ese bar3e parAkamI puruSa bhI usake sAmane Anepara zira uThA karake usako Azcaryase dekhate haiN| isI prakAra koI dUsarA sapUta dhArmika kAryoM meM hI apanI sArI zaktiko lagAkara avasara Ate hI aneka zatruoMko yuddha meM parAsta kara detA hai / / 55 // prazasta narajIvanake kAraNa manuSya janma prApta ho jAnepara bhI vItarAga prabhu dvArA upadiSTa dharmake jJAna aura AcaraNakI abhilASA, mAnasika zAnti, mukta jIvoM aura muktike sAdhanoMke prati anurAga, dayAmaya svabhAva tathA dAna denekI icchA kevala unhIM puruSoMko hotI hai jinhoMne pUrva janmoMmeM atyadhika puNya kiyA hai / / 56 // ikSvAku Adi vividha uttama kSatriya vaMzoMmeM utpanna sArI (gantavya = Ayatana) pRthvIke eka-chatra adhipati Arya RSabhadeva Adi parama pavitra dharmakI pragADha bhaktike hI kAraNa arhantakevalI padako pA sake the| itanA hI nahIM balki tInoM lokoMke / vandanIya aura pUjya ho sake the / / 57 / / dUsare kucha loga krodhAdi kaSAyarUpI samasta doSoMko naSTa karake AzAoMpara bhI vijaya pAte haiM isIlie ve jJAnI loga 1.ka dIpti / 2. ma udiiksste| 3.[aarhntymaapu]| SRIDEUDAEELSEIRELESSERGINGERGARcya
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas dharmeNa devAsuramAnuSANAM sthAnAni nAnaddhivizeSavanti / saMprApya sArvajJyamanantareNa tato dhruvaM nirvRtimeva yAnti // 59 // manuSyajAtistu sudurlabhApi na varNyate saMsRtikAraNatvAt / zolopavAsavratabhAvahInA' saMsArayatyeva ciraM hi jIvAn // 60 // idaM hi mAnuSyamatItra kaSTaM jarArujAklezazatAkulatvAt / tasmAdbhUzaM kaSTatamaM tvazaucamanityatA kaSTatamA tataH syAt // 61 // zuklArtavodbhUtamamedhyapUrNa travannavadvAramaniSTagandham / jantvAkaraM vyAdhisahasrakIrNaM tadA zarIraM zuciviprahINam / / 62 / / apane isI janma meM hI antaraMga aura bahiraMgarUpase pUrNa sukho hote haiN| isI sukhI jIvanako samApta karake jaba paralokameM pahu~cate haiM to vahA~ para bhI unheM mana cAhe bhogoMkI prApti hotI hai tathA anta meM ve tInoM lokoMke kalyANakartA hote haiM // 58 // saddharmakA hI yaha prabhAva hai jo jIva devatA, asura aura manuSya paryAyake una sthAnoM ko prApta karate haiM jo Rddhi siddhi Adike kAraNa tInoM lokoMmeM sarvottama mAne gaye haiN| isake uparAnta ve sarvajJa padako prApta karate haiM aura antameM tInoM lokoMko hitopadeza dekara mokSa dhAmako cale jAte haiM jahA~se lauTakara AnA nahIM hotA hai / / 59 / / mAnavajanma- atidurlabha isameM sandeha nahIM ki manuSya janma pAnA atyanta durlabha hai to bhI isako hI pradhAnatA nahIM dI jAtI hai kyoMki sAdhAraNatayA yaha saMsAra bhramaNako bar3hAtA hI hai| hotA yaha hai ki jIva manuSya janma pAkara bhI jaba ahiMsAdi vrata, sAmAyika, upavAsa, Adi zIloMkA pAlana nahIM karate haiM, aura asaMyata hokara aise hI kArya adhika karate haiM, jinakA pariNAma cirakAla taka saMsArabhramaNa hI hotA hai // 60 // zArIrika tathA mAnasika saiMkar3oM klezoM, rogoM, bur3hApA Adi aneka bAdhAoMse hI atyanta kaSTakara hai| isase bhI adhika kaSTakI bAta yaha hai ki isameM dUSita mana aura sabase bar3hakara kaSTa yaha hai ki ukta truTiyoMke atirikta yaha sarvathA anitya hI hai / / 61 // anarthakA mUla zarIra isa zarIra ke kAraNa vIrya aura raja koI pavitra padArtha nahIM hai, yaha svayaM bhI mala, mUtra, kapha Adi apavitra padArthoMse paripUrNa hai / yaha padArthaM bhItara hI hoM aisI bAta bhI nahIM hai apitu durgandha phailAte huye A~kha, nAka, kAna Adi nau dvAroMse bahate haiM / 1. ka hInAna / 2. [ kaSTataraM ] / 3. [ tathA ] / paripUrNa honeke kAraNa manuSya paryAya yo apavitra zarIra prApta hotA hai / tathA aSTamaH sargaH [ 142]
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ch varAGga baritam tAdagvidhaM kazmalamudvahaMstu bIbhatmacarmAsthizirApraNaddham / pittAnilazleSmajarAdhivAsaM ko nAma vidvAnvahatoha garvam // 63 // vijJAnarUpadyutikAntisattvaM saubhAgyabuddhIndriyabandhavittam / AyurvapumitrasamAgamAzca kSaNe kSaNe'nyatvamupaiti sarvAm // 64 // sandhyAbhrarAgastanayitnuvidyutphenomiphulladrumabudbudAbham tRNAgralagnodakabindutulyaM mAyopamaM mAnuSajanma zazvat // 65 // garbhe'tha jAtAvatha bAlyakAle tathA yuvatve sthaviratvayoge / azaucatApyadhruvatA rujAtvaM sarvatra sarvasya hi karmabhUmau // 66 // isameM aneka prakArake kITANu vyApta haiM, isIlie saikar3oM roga ise ghere rahate haiN| phalataH yaha zarIra apane prArambhase lekara antataka 1 azuci hI hai / / 62 // isa tarahake malina padArthoMko Dhote hue jo ki atyanta tIvra ghRNAko utpanna karanemeM samartha haDDI, zirA, tathA camar3ese Dhake huye haiM, itanA hI nahIM, ina sabake sAtha duSita vAta, pitta, kapha, bur3hApA Adi bhI lage haiM, to kauna aisA puruSa hai jo isa I zarIrake kAraNa kisI bhI prakArakA abhimAna karegA / / 63 // mAnava paryAyakI anityatA isa manuSyakA vijJAna, rUpa, kAnti, teja, sAmarthya, dUsaroMse kiyA gayA sneha, sammAna Adi buddhi, padArthoMke grahaNameM tIvra 1 indriyA~, sage sambandhI, sampatti, Ayu, Adarza zarIra mitra tathA unakI satsaMgati sabahI kSAyopazamika honeke kAraNa kSaNa-kSaNameM badalate rahate hai // 64 / / yaha manuSyabhava sandhyA samaya meghoM para camakatI lAlimA, garajate aura barasate bAdaloMmeM kauMdhanevAlI nijalIkI camaka, jalapara tairate phena yA uThatI huI laharoM. vRkSoMke phUla, pAnIke Upara tairate budabuda tathA zarata samayameM dubake Upara aTakI osakI bUMda athavA indrajAliyekI mAyAke samAna kSaNa bhara Thaharane vAlA hai / / 65 // isake sivAya karmabhUmimeM janme jIvako mAtAke garbhameM, janmake samaya yA bAdameM jJAna hIna bAlya avasthAmeM, pramAda bahala yuvA avasthAmeM tathA zArIrika aura mAnasika durbalatAke bhaNDAra bur3hApemeM sava sthAnoMpara saba prakArake rogoMkI saMbhAvanA hai, apavitratA aura anityatA to pIchA chor3atI hI nahIM hai / / 66 / / 1.[ sarvam ] / 2. ma bAla / thb dii ooj'Eh 3] .
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam AyurnarANAmatha pUrvakoTiH prakIrtitotkarSavizeSabhAvAt / antamuharta hi jaghanyatastu tatkarmabhUmau kathitaM pramANam // 67 // iti dharmaphalaM sukhAdilitaM yatinA vaNitamarthavavizAlam / duritasya phalaM samakSabhUtaM tadapi proktamanekakhedabhinnam // 6 // sukhaduHkhavimizritaM tu nRtvaM kathayitvArthagaveSiNe nRpAya / suralokakathAM kathAvidhijJo gadituM spaSTAkSarAM pravRttaH // 69 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite karmabhUmi vibhAgo nAma aSTamaH srgH| aSTamaH sargaH rAjaETISHETREETIREMI sthiti pramANa yadi karmabhUmimeM manuSya AyukA utkarSa apanI antima sImAtaka jAye to manuSya adhikase adhika eka pUrvakoTi varSoMtaka jIvita rahegA / isI prakAra yadi kamase kama samaya taka hI manuSya jI sake to usakI AyukA pramANa eka muhUrtakI somA na lA~ghegA arthAt antarmuhUrta hogA // 67 / / isa prakArame yatirAja varadattakevalIne sukha, bhogaprAptike dvArA jAnane yogya, sArthaka tathA vizAlatama dharmAcaraNake phalakA varNana kiyA thA / saMsArameM sarvasAdhAraNake anubhavameM pratikSaNa AnevAle pApakarmoke phaloMko bhI kahA thA jo vividha prakArake / zoka aura duHkhoMse AtmAko Akula kara dete haiM / / 68 // tattvajJAna prApta karaneke liye atyanta utsuka rAjA dharmasenako sukha aura duHkhakI raMgasthalI manuSya gatikA vyAkhyAna deneke pazcAt, upadeza kalAke marmajJa munirAjane spaSTa vacanoM dvArA devatAoMke lokakI kathA kahanA prArambha kiyA thaa| 69 // cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacaritanAmaka dharmakathAmeM karmabhUmi varNana nAma aSTama sarga samApta [144] R L 1.ka bhedabhinnam /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga navamaH sargaH navamaH sargaH tataH pravakSye napa devalokAMzcaturvidhAnsaskRtinAM nivAsAn / vaimAnikAnAM bhavanAdhipAnAM jyotirgaNavyantarasaMjJakAnAm // 1 // daza prakArA bhavanAdhipAnAM te vyantarAstvaSTavidhA bhavanti / jyotirgaNAzcApi dazArdhabhedA dviSaTprakArAH khalu klpvaasaaH||2|| ye kalpavAsA gaNanAvyatItAstebhyo prasaMkhyA' bhavanAdhivAsAH / tebhyo'dhikA vyantaradevasaMjJA jyotirgaNAstvabhyadhikAzca tebhyaH // 3 // suparNanAgo dadhidikkumArA dIpAragnividyutstanitAnilAzca / vazopadiSTAstvasuraiH sahaite dvau dvAvadhendrAstu bhavanti teSAm // 4 // nAmamAyArAma-rAma navama sarga deva bheda he rAjan ! manuSyagatike bAda aba Apako maiM sAdhAraNadRSTise cAra prakArake devalokakA varNana kahatA hU~, jahA~para pUrvajanmameM puNya karanevAle, vaimAnika athavA solaha kalpavAsI, bhavanoMke adhipati (bhavanavAsI), jotirgaNa ( jyotiSI) tathA / vyantara nAmaghArI devoMkA nivAsa hai // 1 // bhavanavAsI devoMke vizeSabheda asurakumAra Adi daza haiM, kiMpuruSa, kinnara, Adi vyantara devoMke avAntarabheda kula ATha hI haiN| jyotiSI devoMke bheda sUrya, candra Adi pA~ca haiM aura kalpavAsI devake vizeSabheda indroMkI apekSA dogune chaha arthAt bAraha haiM // 2 // vaimAnika devoMkA pramANa gaNanAse pare hai arthAt ve asaMkhyAta haiM, bhavanavAso devoMkI saMkhyA kalpavAsiyoMse bhI bhuge| adhika hai, vyantara devoMkI saMkhyA bhavanavAsiyoMse bhI adhika hai aura jyotiSI devoMkI saMkhyA to vyantaroMse bhI adhika hai // 3 // bhavanavAsI suparNakumAra, nAgakumAra, udadhikumAra, dikkumAra, dvIpakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, stanitakumAra, anilakumAra tathA inameM asurakumArako jor3a deneSara bhavanavAsI devoMke daza bheda hote haiN| inake eka-eka varga asurakumAra AdimeM do-do indra hote haiM // 4 // [145] 1.[tebhyo'tisaMkhyA ] / 2.dviiipaagni]| 19
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH varAGga caritam sargaH bhUtAH pizAcA garuDAzca yakSA gandharvakAH kinnararAkSasAzca / saMkhyAnataH kiMpuruSaiH sahASTau tiryagjagatyeva nivAsa eSAm // 5 // sUryAzca candrAstvatha tArakAzca grahAzca nakSatragaNAstathaiva / / jyotirgaNAH paJcavidhAH praviSTAH prabhAprabhAsthAnagatisvabhAvAH // 6 // saudharmakalpaH prathamopadiSTa aizAnakalpazca pundvitiiyH| sanatkumAro dyutimAMstRtIyo mAhendrakalpazca caturtha uktaH // 7 // brAhmayaM punaH paJcamamAhurAstei lAntavaM SaSThamudAharanti / sa saptamaH zukra iti prarUDhaH kalpaH sahasrAra ito'STamastu // 8 // vyantaradeva bhUta, pizAca, garuDa ( mahoraga), yakSa, gandharva, kinnara, rAkSasa tathA inameM kiMpuruSako milA denepara saMkhyAkI apekSAse / vyantaroMke ATha bheda ho jAte haiN| inakA nivAsa bhavanavAsiyoMkI taraha vaMzA (?) pRthvImeM yA vaimAnikoMkI taraha UrdhvalokameM nahIM hai balki ye tiryagloka yA madhyaloka meM hI rahate haiM // 5 // jyotiSkadeva sUrya, candramA, tArakA-samUha, graha tathA nakSatroMke gaNa ye pAMcoM jyotiSI devoMke pradhAna bheda haiN| inakI gati aura sthaan| ke ho kAraNa prakAza aura aprakAza hotA hai tathA apanI apekSA bhI yaha hamAre lie yogya sthAnapara honese camakate haiM aura antarAlameM cale jAnese chipa jAte haiM / / 6 / / vaimAnikoMmeM prathama kalpakA nAma saudharma hai, dUsare kalpa yA svargakI aizAna saMjJA hai, saba prakArakI RddhiyoMse jAjvalyamAna sAnatkumAra tIsarA kalpa hai, cauthe svargako mAhendra kalpa kahate haiM / / 7 / / vaimAnikadeva purAtana AcAryone paJcama kalpakA nAma brahma ( brAhma) kahA hai; ( yaha bhI indrakI apekSA hai kyoMki brahma aura brahmottarakA eka hI indra hotA hai ) / unhIM zreSTha AcAryane chaThe kalpakI lAntava saMjJA do hai ( yahA~ bhI lAntava aura kApiSTa donoMkA eka hI indra hotA hai ), sAtavAM kalpa zukra nAmase samasta saMsArameM prasiddha hai isImeM mahAzukra bhI antahita hai, isameM Ageke ma AThaveM kalpakA nAma sahasrAra hai jisameM zatArako bhI samajhanA cAhiye / / 8 / / ... [16] Jain Education Intentional
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam yamAnataM tannavamaM vadanti sa prANato yo dazamastu varNyaH / ekAdazaM tvAraNamAmananti tamAraNaM dvAdazamacyutAntam // 9 // kalpopariSTAdahamindralokA graiveyakAste navadhA vibhaktAH / trayastvadhastAtraya eva madhyA UrdhvaM trayazcottaravRddhasaukhyAH // 10 // graiveyakebhyastu mahAdyutibhyaH paJcopariSTAdvijayaM jayantam / taM vaijayantaM hyaparAjitaM ca sarvArthasiddhi ca vimAnamAhuH // 11 // madhye bhavantIndraka saMjJakAni zreNIgatAnyapratibhAsurANi / prakIrNakAni pratatAni rAjan vimAnamukhyAni vibhAntyajatram // 12 // dUrvAGkarazyAmalavigrahANi zukacchadAbhAnyaparANi tAni / zirISapuSpapratimaprabhANi santondragopapratimadyutoni // 13 // kiyA hai, gyArahaveM kalpako AraNa nAma se Anata svargako nauvA~ kalpa kahA hai, prAnata svargako dazama svargaM rUpase varNana samajhAyA hai tathA AraNake bAda bArahaveM svargakA nAma acyuta hai / yaha antima kalpa hai kyoMki isake bAdakA devaloka kalpAtIta hai| saudharma Adi solaha kalpoMke Upara sArasvata, Aditya Adi ahamindra vargake devoMkA loka hai / / 9 / / CIENC ahamindralokase Upara lokakI grovAke samAna graiveyaka loka hai isake nivAsI no vargomeM ba~Te haiN| ina naumeM tInako adho- graiveyaka kahate haiM, madhya meM par3e tInoMkA nAma madhya-graiveyaka hai aura Uparake tInoMkI saMjJA Urdhva-graiveyaka hai inameM nIce kI orase Arambha karake Age-Age (Upara) sukha bar3hatA hI jAtA hai // 10 // apane vimAnoM kI sampatti tathA kAntise atyanta bhAsura nava graiveyakoM ke Upara paramapuNyamAtmAoMke janmasthAna vijaya, jayanta, vaijayanta, aparAjita tathA sarvArthasiddhi nAmake pA~ca vimAna eka dUsare ke Upara-Upara haiM // / 11 // svarga paTaloMkA vinyAsa ina svargImeM vimAnoMkI racanA isa prakAra hai-madhyameM 'indraka' yA pradhAna vimAna hotA hai, phira usakI dizAoM aura vidizAoM meM (Agneya, naiRta, vAyavya, IzAna) zreNIbaddha vimAnoMkI paMktiyA~ hotI haiM / ina zreNIbaddha vimAnoMkI jyoti anupama hotI hai, ina paMktiyoMke AsapAsa jo vimAna binA kramake phele haiM ve 'prakIrNaka' vimAna haiN| inameM jo indraka yA pradhAna haiM unakI zobhA cirasthAyI tathA alaukika hai // 12 // kucha vimAnoM kA raMga nUtana nikale dubake aMkuroM ke samAna harA hai, dUsare kucha vimAnoMkI chaTA toteke paMkhoMke raMga sadRza 1. ka yamAmanantaM navamaM / 2. ma pustaka evAdhika pAThAntaram 'navopariSTAdahamindrakalpAstebhyo mahAkAntisamanvitebhyaH' / navamaH sargaH [ 147 ]
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam mayUrapArApatakaNThazAlapravAlajAtyajanadugdhavarNaH vyAbhinnapaharitAlabhedaiH samAnavarNAnyaparANi bhAnti // 14 // Adityatejo'dhikadIptimanti kAntyA punazcandramaso'dhikAni / dazArdhavarNAni manoharANi maNiprabhApallavitadhvajAni // 15 // jvalagRhabatnamayavicitrairvaiDUryanastipanIyakumbhaiH / vajopadhAnaH sphaTikopalasthastambhamaMgAIH satataM vRtAni // 16 // pathagvidhairyagaMjavAjirUpataH zakuntairmakarelatAbhiH / bhityAzritastairmanasApyacintyaiH prakalpitAnyeva' ca sarvakAlam // 17 // mAmA-NIRMAHAMANCHASE hai, anya vimAnoMkI prabhA zirISake puSpoMke tulya hai dUsare vimAnoMkI kAnti indradhanuSake samAna aneka raMgakI hai, zeSa aneka 1 bimAnoMkI chaTA bhI adbhuta hai / / 13 / / kucha vimAnoMkA raMga mora aura kabUtarake galeke samAna hai, kucha zaMkhake samAna zveta haiM, dUsare mUMgeke tulya lAla haiM, kucha jAtike puSpa aura dugdhake samAna dhavala haiM, kitanoMkA raMga aMjanakA-sama hai, kitane hI nIle, lAla aura zveta kamaloMke raMgase bhuSita haiM tathA anya kitanoMkA hI haritAla sadRza raMga hai / / 14 / / vimAna zobhA una saba vimAnoMkI dIpti madhyAhnake sUryake tejase bhI bar3hakara hai, yadi unakI kAntipara dRSTipAta kariye to use candramAse bhI bar3hakara paaiyegaa| unake raMga yadyapi dazake Adhe pA~ca raMgoMmeMse hI koI na koI haiM to bhI ve atyanta manamohaka haiM, durataka phailI huI maNiyoMkI prabhA hI unake Upara phaharAyI gayI dhvajAoMkA kArya karatI hai / / 15 / / jagamagAte hue bar3e-bar3e ratnoMse pari Na tathA bIca bIca meM vaiDUrya maNiyoMse khacita (candramAke vividha rUpoM kI nakkAsI) sundara svarNamaya kalazoM, vajrase nirmita Asana ( kursI ) yukta tathA bRhat sphaTika maNiko zilA para khar3e kiye vizAla mRgAGkayukta stambhoMse sadA saba orase ghire hue haiM / / 16 // vimAnoMkI bhittiyoMpara pRthaka-pRthaka AkAra aura prakArake banAye gaye hAthI, ghor3A Adike citra, pakSI, jalajantu makara, Adi tathA latA kuMja Adiko citrakArI sadA hI unheM suzobhita karatI hai, vaha itanI adbhuta hai ki usake rUpa raMgakI manake dvArA kalpanA bhI nahIM kI jA sakatI hai / / 27 / / ARTHREATRIRTAI-RImacyAca [148] 1. ma prakalpya tAnyeva / Jain Education interational
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH varAja caritam sargaH pravAlamuktAmaNihemajAlairghaNTAravonmizritakiGkiNIkaiH / vicitraratnastavakAvalobhiH paryantalambairatizobhitAni // 18 // mAhendraratnojjvalamAlikAni vizuddharUpyacchadapANDurANi / viziSTajAmbUnadabhittikAni mahA_ratnAcitabhUtalAni // 19 // svabhAvazubhrANi mahAdyutIni samIkSya nRNAM nayanAmRtAni / akRtrimANyapratimAni nityaM vimAnamukhyAni vibhAnti tatra // 20 // dvAraizca jAmbUnadabaddhamUlaiH sphuratprabha jamayaiH kbaattaiH| sopAnadezaistapanIyabaddhabhinnAndhAkArANi mahAgahANi // 21 // sUryaprabhaiH sUryagabhastitulyaizcandrAMzujAlAdhikacandrakAntaH / zukraprabhaiH zakrasamAnabhAbhirbalatprabhaiH prajvaladagnikalpaiH // 22 // vimAnoMke cAroM ora magA, motI, maNi aura sonekI mAlAe~ tathA jAliyA~ laTakatI haiM, unameM laTake hue ghaNToMke gambhIra ghoSake sAtha choTI ghaTiyoM kI TunaTuna dhvani ati manohara hotI hai, cAroM ora phaile hue adbhuta ratnoMke gucchoMkI paMktiyoMke dvArA unako zobhA atyadhika bar3ha jAtI hai / / 18 // vimAnoMke cAroM ora laTakatI jhAlareM mahendranIla maNiyoMse banAyo gayI haiM, UparakI chata athavA candove atyanta zubhra (nirdoSa ) cA~dIse bane haiM, samasta bhittiyA~ bhI vizeSa prakArake soneko banI haiM tathA dharAtala bhI mahAmUlyavAna ratnoMko jar3akara banAyA gayA hai / / 19 // binA kisI prakArake prayatnake hI vimAna nirmala aura bhAsura rahate haiM, unakI camaka kabhI ghaTatI nahIM hai, dekhanepara aise lagate haiM mAnoM A~khoMke lie amRta hI haiM, unheM koI zilpakAra nahIM banAtA haiM ve akRtrima haiM, unakA upamAna khojanA bhI kaThina hai| aise indraka vimAna svargoM meM sadA hI suzobhita hote haiM / / 20 // .. unake dvAra jAmbunada soneke dvArA hI nIcese Upara taka bane haiM, kivAr3a vajrake haiM jinakI prabhA cAroM ora dUra-dUra taka phailI hai, daravAjoMke AgekI tathA anya sIr3hiyA~ tapanIya svarNase banAyI gayI haiN| isa prakAra prakAzamaya padArthose nimita honeke kAraNa una vizAla vimAnoMmeM kahIpara halkA sA andhakAra bhI nahIM ThaharatA // 21 // vimAnoMkA vizeSa varNana sUryake udyotake samAna jAjvalyamAna sUryakAnta maNiyoM dvArA, candramAkI kiraNoMse bhI adhika kAntimAna candrakAnta 1. madeg cUlitAni / cAmAjyAranmAmA- mAmAcA Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam sugandhinAnAvara dhUpavAsaiH puSpaprakArairbahuvarNakaizca / pRthagvidhairnyasta baliprakArairatulya kAntInyanizaM vibhAnti // 23 // sodyAnavApI hadadI ghikAzca paryantakAntasthitakalpavRkSAH / sauvarNazailA ramaNIyarUpAsteSAM gRhANAM tu bahiH pradezAH // 24 // surendralokasya vibhUtimetAM ko nA' vadedvarSasahastrato'pi / ye tatra gacchanti pRthakpRthaktAn narAdhipa tvaM zRNu saMpravakSye / / 25 / / dayAparA ye gurudevabhaktAH satyavratAH steyanivRttazIlAH / svadAratuSTAH paradArabhItAH saMtoSaraktAstridivaM prayAnti // 26 // maNiyoMse, zukra graha teja camaka samAna kAntiyukta zukraprabha maNiyoMse, jAjvalmAna aura agnikI lapaTake samAna aruNa dIptiyukta agniprabha maNiyoMke kAraNa vimAnoM kI zobhA hai / / 22 / / vividha prakArakI uttamase uttama sugandhayukta dhUpa Adi sugandhita padArthoMkI utkaTa (gaMdha) se, vividha varNake tathA aneka AkAra aura gandhayukta phUloMse tathA nAnA vidhiyoMse alaga-alaga rakhI gayI bali sAmagrI (phUla, cauka, Adi) ke dvArA una vimAnoMkI kAnti aisI lagatI hai ki use koI bhI upamA dekara samajhAnA asaMbhava hI hai / yaha kAnti asthAyI yA parivartanazIla nahIM hotI hai apitu cirasthAyI hotI hai / / 23 / / vimAnoMke bAhara cAroM ora chUTe hue pradezoMkI ramaNIyatA bhI alokika hI hotI hai, unameM sthAna-sthAnapara choTe-choTe udyAna, bAvar3I, jalAzaya, jhIla Adi bane rahate haiM, inakI saba dizAoM meM atyanta manohara kalpavRkSoMkI paMktiyA~ khar3I rahatI haiM, bIca-bIcameM sone Adi ke sundara raMgake manamohaka krIr3A parvata bane rahate haiM // 24 // devalokakI saMkSepase kahI gayI ukta samasta vibhUtiyoMko kauna aisA vyakti hai jo hajAra varSa kahakara bhI samApta kara sake ? ataeva he bhUpate ! jo puNyAtmA vahA~ jAte haiM unako vizeSa vigata bAra maiM kahatA hU~; Apa dhyAnase suneM // 25 // devagatikA kAraNa jo dayAmaya vyavahAra karaneke lie kamara kase haiM tathA satya guru, deva aura zAstra ke bhakta haiM, jo satyavratako dRr3hatApUrvaka pAlate haiM, jinhoMne pUrNarUpase corIko chor3a diyA hai, jo apanI patnIpara parama anurakta haiM aura saMtuSTa haiM tathA parakAminI ko dekhakara pApamayase trasta ho jAte haiM, tathA saMpattiko niyamita karake saMtoSa kI ArAdhanA karate haiM, ve dRr3ha sAdhu puruSa nizcayase svargaM jAte haiM / / 26 / / 1. ka ko nvA ( vA ? ) / pre navamaH sargaH [150 ]
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam pASaNDino ye jalavAyubhakSA vratopavAsairakRzAH kRzAGgAH / bAlAH svayaM bAlatapobhirugraH paJcAgnimadhye ca tapazcaranti // 27 // askAmato caranti loke baddhAzca ruddhAH khalu cArakasthAH / brahma parAditAH klezagaNAnsahante te sarva evAmaratAM labhante // 28 // jalapravezAdanalapravezAnmarutpapAtAdviSabhakSaNAdvA ' 1 zastreNa rajjvAtmavadhAbhikAmA alpavikAste divijA bhavanti // 29 // aNuvratAnAM ca guNavratAnAM zikSAvratAnAM paripAlakA ye / saMbhUya sarvoddhamatIndraloke mahaddhakAste tridazA bhavanti // 30 // satyajJAna aura AcaraNa se anabhijJa hote hue bhI jo tapasyAkA svAMga racate haiM, mahinoM kevala vAyu aura pAnI para hI rahakara ' kAyakleza' karate haiM, satata vrata aura upavAsa karanepara bhI jinakA mana viSayoMse virakta nahIM hotA hai yadyapi zarIra kRza ho jAtA hai, jJAnahIna hone ke kAraNa jo ajJAniyoM kI vidhise ugra tapa karate haiM jaise ki cAroM tarapha cAra jvAlAe~ jalAkara grISmake madhyAhnameM sUryakI tarapha dekhate huye paMcAgni tapa karanA Adi || 27 // jo binA kisI abhilASA yA Asaktike brahmacarya kA pAlana karate haiM athavA anya saMyama karate haiM, sAMsArika kAraNoM se bandhanako prApta honepara, kisI sthAna vizeSapara hI roke jAnepara, caroM ( khuphiyA ) yA anya rAjyakarmacAriyoMke dvArA vividha prakArase vedanA diye jAnepara jo aneka kaSToMko sAhasapUrvaka sahate haiM ve sabake saba amaratA ( devagati ) ko prApta karate haiM // 28 // pAnI meM DUbakara jalatI AgameM kUdakara, parvatase girakara ghAtaka viSa pAna karake, kisI zastra ke dvArA tathA rassImeM galA phaMsAkara jo loga AtmahatyA karanekA prayatna karate haiM unheM bhI devagati prApta hotI hai| hA~ itanA nizcita hai unakI RddhiyA~ bahuta hI kama hotI haiM / / 29 / / uttama devagati ke kAraNa haMsA Adi pA~coM vratoMkA AMzika sthUla ( aNuvratoM ) pAlana tathA digvrata Adi guNavratoM tathA sAmAyika Adi cAroM zikSAvratoMkA niraticAra rUpase pAlana karanevAle puruSa una svargImeM janma lete haiM jahA~para saba RddhiyA~ sulabha hI nahIM haiN| apitu apane carama vikAsako prApta haiN| isa prakAra ve mahaddhika deva hote haiM // 30 // 1. ma rudrAH / 2. kanarutpratApAda, [taruprapAtAd ] / navamaH sargaH [151 ]
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga navamaH caritam samyaktvamekaM manujasya yasya hRdi sthitaM meruvadaprakampam / zaGkAdidoSApahRtaM narendra na tasya tiryaDnarake bhayaM syAt // 31 // nAcAravanto vikRtA vizIlA guNairvyapetA vratadAnahInAH / asaMyatAH kevalabhogakAGkSAH sadRSTizuddhAstridivaM prayAnti // 32 // ye mArdavAH zAntidayopapannAH' zamAtmakAH zuddha zubhaprayogAH / RjasvabhAvA ratirAgahonAste svargalokaM munayo vrajanti // 33 // paroSahANAM kSaNamapyakampyA dviSaTprakAre tapasi sthitAzca / ye cApramattAH samitI sadA te triguptiguptAstridivaM prayAnti // 34 // MALPAPANIPRADHARIHARDASTEMSHIPHATHIPARDSTIPS he narendra ! jisa vyaktiko jova Adi sAta tattvoMpara aisI hArdika AsthA hai ki jo sumerukI bhAMti aDola aura akampa hai, zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, Adi ATha doSa jise chU taka nahIM gaye haiM yadi aise samyak dRSTIne kisI bhI prakArakA caritra dhAraNa nahIM kiyA hai usa zuddha samyaktvIko tiryaMca aura naraka gatikA bhaya kabhI ho hI nahIM sakatA hai / / 31 // citta vikRta hai aura svabhAvataH kumArgagAmI hai| anya koI bhI guNa usake pAsa nahIM phaTakA hai, vrata, dAna, AdikA nAma bhI nahIM jAnatA hai, asaMyamI hai tathA bhoga aura upabhogoMkI prAptike lie lAlAyita rahatA hai vaha bhI svargagatiko jAtA hai // 32 // svabhAva mArdava jo prakRtise ho zAnti aura dayAse paripUrNa haiM, sabake sAtha komalatApUrNa vyavahAra karate haiM, kinhI paristhitiyoMmeM / udvejita nahIM hote haiM, jinako samasta ceSTAe~ zubhAvaha aura nirdoSa hotI haiM, kapaTahIna sarala svabhAvI tathA prema, sneha Adise jo / pare haiM ve munivara nizcayase svargakI zobhA bar3hAte haiM / / 33 / / bhUkha, pyAsa, zIla, uSNa Adi bAIsa parISahoMke upasthita rahanepara bhI jo tapasyAse kSaNabharake lie bhI nahIM Digate haiM, jo anazana, Adi chaha bAhyatapoM tathA prAyazcitta Adi chaha AbhyantaratapoMke AcaraNameM dRr3ha haiM, jo IryA, bhASA, Adi pA~coM / samitiyoMko sAvadhAnIse pAlate haiM tathA jo sarvadA hI manogupti, vacanagupti, kAyagupti ina tInoMkA pAlana karate hai, ve avazya hI svarga meM padArpaNa karate // 34 / / I lae bhI nahIM Digate hai, tathA jo sarvadA hI manogastipaki AcaraNameM daDha [ 152] HTRAILPAIHT // 1. [ mArdavakSAnti ]
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarAGga caritam jitendriyA jIvadayApravRttA varSAvakAzAtapavAsayogAH / jitopasargAstu vicUrNitAzAH kalpezvarAste patayo bhavanti // 35 // yeSAM ca sajjJAnamudAravRttaM saddarzanaM cApi tapo vizuddham / vaikAdAvahamindraloke te saMbhavantIti narendra viddhi // 36 // ra meghA zanizakracApavidyutaDitketuhimAmbuvarSAH / nabhastale'sminsahasA bhavanti tathA surANAmapi janma vedyam // 37 // utpadyamAnAH zayanIyapRSThe antarmuhUrtAtpariniSThitAGgAH / vyAbhAsamAnAzca dizo dazApi tapaHphalaM te'nubhavanti hRSTAH // 38 // prANimAtrakI rakSA karaneke lie jo pramAda tyAga kara prayatna karate haiM, sparza Adi pA~coM indriyoMko jo jIta lete haiM, varSARtumeM khule pradezameM (varSAvAsa Adi ) tathA grISma RtumeM uSNa pradezameM jo dhyAna lagAte haiM, bhUkha, pyAsa Adi parISahoMpara jo pUrNa vijaya pA lete haiM tathA AzArUpI baMdhanako jo cUra-cUra kara dete haiM ve hI jIva marakara kalpoMke adhipati indra hote haiM // 35 // jinhoMne nirdoSa samyak jJAnakI upAsanA ko hai, aticArarahita vizAla samyak cAritrake jo adhipati haiM tathA zaMkA Adi ATha doSoMse rahita parama pavitra samyakdarzana bhI jinako siddha ho gayA hai, ve ratnatraya vibhUSita jIva he bhUpate ! nava graiveyakoMse prArambha karake ahamindra Adi lokaparyaMnta janma grahaNa karate haiM Apa aisA samajheM || 36 || devajanma hamAre nabhastalameM ghanaghaTA, vajrapAta, indradhanuSa, vidyutaprakAza, meghoMkI garjanA, dhUmaketu yA pucchalatArekA udaya, vRSTi tathA himavRSTi jisa prakAra akasmAt hote haiM usI prakAra svargaloka meM devoMkA janma bhI pahilese koI cihna na hote huye bhI sahA hotA hai // 37 // ve atyanta ramaNIya zayyA ( jisako isI kAraNase utpAda zayyA kahA hai) para janma lete haiM muhUrta ke bhItara hI unakA saMpUrNa zarIra paripUrNa ho jAtA hai tathA usake saba saMskAra bhI ho lete haiN| haiM to unakI kAntise dazoM dizAe~ jagamagA uThatI haiM, ve parama prasanna rahate haiM aura Anandase apane haiM // 38 // Ro tathA janma lete hI eka isake bAda jaba ve uThate pUrvakRta tapakA phala bhogate For Private Personal Use Only navamaH sargaH [ 153]
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam TIRETREETrail prajAyamAnAnsahasA samIkSya sumaGgalAviSkRtapuNyaghoSAH / prasphoTitAH zveNitamuSTinAdAH (?)kurvanti devA muditA namantaH // 39 // nRtyanti tatrApsaraso varAGgayo vINAH salolaM parivAdayanti / gAyanti gItAni manoharANi citrANi puSpANyabhitaH kiranti // 40 // te divyamAlyAmbaracArubhUSA mano'bhinirvatitasarvasaukhyAH / aizvaryayogaddhivizeSayukvAH priyAsahAyA viharanti nityam // 41 // dayAtapodAnadamArjavasya sadbrahmacaryavratapAlanasya / jinendra pUjAbhiratevipAko'pyayaM sa ityeva vibodhayanti // 42 // svabhAvato vAladivAkarAbhAH svabhAvataH pUrNazazAGkasaumyAH / svabhAvatazcAruvibhUSaNAnAH svabhAvato divyasugandhigandhAH // 43 // jaba anyadeva akasmAt hI nUtana devoMko janmate dekhate haiM taba ve atyanta maMgalamaya stutiyoM tathA unake puNyAtmApanako prakaTa karanevAle 'jaya' Adi ghoSoMko karate haiN| itanA hI nahIM apitu ve unake janmakI sUcanA deneke lie tAliyAM bajAte haiM, phaTAke Adi sphoTaka padArthoMko phor3ate haiM, topoM Adiko sI kSveNita (dhar3AkA) dhvani karate haiM tathA bar3e ullAsake sAtha nikaTa Akara unheM praNAma karate haiM / / 39 // ati AkarSaka zreSTha sundara zarIra dhAriNI varAMgI apsarAe~ unake sAmane nRtya karatI haiM, ve bar3e hAvabhAvake sAtha vINAko vividha prakArase bajAtI haiM, manako mugdha kara denevAle madhura gIta gAtI haiM, tathA raMga viraMge phUloMko hara taraphase unake Upara barasAtI haiM / / 40 // atIva sundara alaukika vastra, mAlA tathA sulalita bhUSaNoMko dhAraNa kiye hue ve devaloka sI paripUrNa prabhutA, asAWdhAraNa tathA avikala sampattiko prApta karate haiN| unakI sukha sAmagrI viSayaka samasta abhilASAe~ manase socate hI pUrNa ho jAtI haiM tathA unake lie ho pratIkSAmeM baiThI aneka devAGganAoMke sAtha ve dina rAta vihAra karate haiM / / 41 // dayAmaya bhAva, niraticAra tapa, satpAtra dAna, indriya damana, mAnasika saralatA, uttama brahmacaryavratakA prayatnapUrvaka pAlana, zrI eka hajAra ATha devAdhideva vItarAga prabhukI aSTa dravya dvArA bhAva aura dravya pUjA karaneko pravRtti tathA utkaTa icchA Adike paripAkakA hI yaha saba phala hai, aisA sajjJAna bhI unheM hotA hai / / 42 / / devazarora ___ svabhAvase hI unakA teja aruNAcalapara virAjamAna sUrya ke samAna hotA hai| kisI bAhya prayala athavA saMskArake binA 1 1.ma punnypaapaaH| 2. [ prasphoTitakSveDitamuSTi nAdAn ] / HEACHIKE [154] Jain Education intemnational
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam A janmano'vasthitakAntarUpA A janmano'mlAna sugandhimAlAH / A janmanaste sthirayauvanAica A janmanaH prAptamano'bhirAmAH // 44 // nityapravRttAtizayaddhayuktA nityapravRttAdhikadIptimanto nityapravRttAmalacAruhAsAH / nityapravRttorusukhAlayAste / / 45 / / jarArujA kleza zataivihInAH / samullasatkuJcitanIla kezAH anasthikAyAstvarajo'mbarAzca sarve surAH svedarajovihInAH // 46 // apetanidrAkSinimeSazokA mahItalasparzavimuktacArAH / nabhazcarA yAnavimAnayAnA anUnabhogA divijA ramante // 47 // hI ve pUrNimA candramAke samAna zItala aura kAntimAn hote haiN| unake svabhAvataH sundara aMgoMpara kisI anya vyaktikI sahAyatA ke binA hI sundara alaMkAra dikhAyI dete haiM isI prakAra bAharI sAmagrI juTAye binA hI unakI dehase adbhuta sugandhayukta gandha AtI hai / / 43 / / janmake kSaNase ho unakA rUpa atyanta kamanIya aura kAnta hotA hai tathA pUre jIvana bhara usameM na hrAsa hotA hai aura na vRddhi, jo sugandhita mAlAe~ janmake samaya unake galemeM par3atI haiM ve jovana bhara unakA sAtha nahIM chor3atI haiN| janmake kSaNa meM hI vaha yuvA avasthAko prApta kara lete haiN| jo ki sthAyI hotA hai tathA jovanake prathamakSaNase Arambha karake jIvana bhara unheM iSTa padArthoMkI nirbAdha prApti hotI hai // 44 // unakI parama pUrNa asAdhAraNa RddhiyA~ aura siddhiyA~ sarvadA unakI sevA karatI haiM, unakI hRdayAkarSaka tathA nirmala muskAna bhI kabhI rukatI nahIM hai, kabhI bhI mlAna na honevAlI unakI dyuti bhI nirantara jagamagAto hI rahatI hai tathA unheM prApta mahAsukha bhI binA antarAlake hara samaya unakA raMjana karate haiM // 45 // deva- vaiziSTaya unake laharAte tathA ghu~gharAle sundara bAloMkA raMga nIlimA liye hotA hai, bur3hApA, roga tathA vahA~ sulabha saikar3oM rogoMse ve saba prakAra bace haiM, unakI dehoM meM haDDI nahIM hotI hai, na unake kapar3oMpara kabhI dhUla hI baiThatI hai isI prakAra kisI bhI devako na pasInA AtA hai aura na raja-zukrakA srAva hI hotA hai // 46 // na to unheM nIMda AtI hai, na unakI A~kheM kabhI palaka jhapAtI haiM aura na unheM kabhI kisI kAraNase zoka hI hotA hai / ve calate avazya haiM para unake paira pRthvI nahIM chUte haiM, AkAzameM bhI ve apane-apane vAhana vimAnoMpara ArUr3ha hokara calate haiM tathA unake samagra bhoga samasta prakArakI truTiyoMse rahita hote haiM // 47 // THE SH navamaH sargaH [155]
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pame- navamaH sargaH SHAH utpATayeyuH svabhujena meruM mahIM karAgreNa samuddhareyuH / AdityacandrAvapi pAtayeyurmahodadhi cApi vizoSayeyuH // 48 // vyApyAzu tiSTheyuratho jaganti adRzyarUpAH kSaNavadbhaveyuH / IyunimeSAdvasudhAtalAntaM te kAmarUpAzca bhaveyurIzAH // 49 // indrAzca sAmAnikalokapAlAstathA trayastrizadanIkinazca / prakIrNakAH kilviSikAtmarakSA athAbhiyogyAH pariSattrayaM ca // 50 // saudharmakalpaprabhRtiSvamISu dazaprakArA napa devvrgaaH| jyotirgaNA vyantaradevavargA na ca trayastrizakalokapAlAH // 51 // surAGganA vaikriyacAruveSAH suvibhramAH srvklaaprglbhaaH| viziSTanAnaddhiguNopapannA guNairanekai ramayanti devAn // 52 // RespenPHPaire-Swamipreswwesesear deva apane bhujabalase sumeru parvatako bhI ukhAr3a kara pheMka sakate haiM, sArA pRthvoko eka hAthase uThA sakanA bhI unake sAmarthyake bAhara nahIM hai, eka jhaTakemeM ve sUrya candrako pRthvopara girA sakate haiN| ve apanI zaktise samudrako bhI sukhAkara caurasa sthala banA sakate haiM, yadi eka kSaNameM tInoM lokoMko apane AkArase vyApta karake baiTha sakate haiM / / 48 // to dUsare hI kSaNameM ve aise antardhAna ( vilIna ) ho sakate haiM ki unake rUpakA patA lagAnA hI asambhava ho jAtA hai| eka bAra palaka mArane bharake samaya meM ve pRthvI ke ekase dUsare chorataka cala sakate haiM, ve sarvazaktizAlo saMsArI apane AkAra icchAnusAra badala sakate haiM / / 49 // deva-varga pratyeka svargake deva sAdhAraNatayA indra (pradhAna) sAmAnika ( indrakI barAbarIke deva ) lokapAla ( daNDanAyaka Adi) vAyastriMza ( maMtrI, purohita Adi ) anIka ( senAke samAna deva ) prakIrNaka (prajAke samAna) kilviSaka (nIca deva ) AtmarakSa ( aMga rakSaka ) abhiyogya ( sevaka sthAnIya jo savArI Adike kAma Ate haiM ) tathA pariSat (sabhAsada ) ye dazoM prakArake deva saudharma Adi solaha kalpoMmeM pAye jAte haiM / sUryAdi jyotiSI devoM tathA kinnara Adi vyantara devoMmeM trAyastriza aura lokapAlake sivA ATha hI vargake deva hote haiM / / 50-51 // devoMkI striyA~ apanI vikriyA Rddhike dvArA vezabhUSAko atyanta lalita banAtI haiM, inake hAvabhAva bhI atIva manamohaka hote haiM, koI aisI lalita kalA nahIM hai jisameM ve dakSa na hoM, ve ekase eka uttama RddhiyoM aura guNoMkI khAna hotI haiM / isa prakAra / apanI bahumukhI vividha vizeSatAoke kAraNa ve devoMke manako haraNa karatI haiN|| 52 / / [156]
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ svanAthakAyAnuvikArarUpAH svanAthabhAvapriyacAruvAkyAH / svanAthadRSTikSamacAraveSAH svanAthasacchAsanasaktacittAH // 53 // yusundarINAmamitadyutInAM manoharazroNipayodharANAm / tAsAM vapurveSavilAsabhAvAn kathaM pumAnvarNayitu hi zaktaH // 54 // ekaH samudro bhavanAdhipAnAM palyopamaM vyantarakeSu viddhi / jyotirgaNeSvabhyadhikaM tadeva saudharmakalpe' dvisamudramAhuH // 55 // saptaiva mAhendramahAvimAne brahmendrakalpe daza varNayanti / te lAntave cApi caturdazaiva samudrasaMkhyA yatirADavocat // 56 // zukre punaH SoDaza te samudraH kalpe'STame'STAdaza sAgarAste / tataH paraM vizatirAnate ca dvAviMzatistvAraNasaMjJakalpe // 57 // unakA rUpa aisA hotA hai ki use dekhakara unake patiyoMke zarIrameM ho vikAra hotA hai, ve apane-apane prANanAthoMke bhAvoMke anukUla hI priya vacana bolatI haiM, unakA veza aura zRMgAra aisA hotA hai jo ki unake patiyoMkI A~khoMmeM samA jAtA hai tathA unakA mana sadA hI apane patiyoMko AjJAkA pAlana karaneke lie udyata rahatA hai / / 53 / / deviyAM aparimita saundarya aura kAntiko svAminI svargIya aMganAoMko zArIrika racanA, vezabhUSA, premalIlA, hAva-bhAva / AdikA manuSya kaise avikalarUpase varNana kara sakatA hai kyoMki nitamba, stana Adi pratyeka aMgakI kAntiko koI sImA nahIM hai tathA pratyeka aMga hI manohara hotA hai / / 54 / / devoMko sthiti bhavanavAsI devoMkI utkRSTa AyukA pramANa eka sAgara pramANa hai| vyantaroMko AyukA pramANa palyako upamA dekara samajhAyA gayA hai| jyotiSI devoMko AyukA pramANa kucha adhika eka palya ho hai, prathama svarga saudharmameM devoMkI utkRSTa Ayu do sAgara pramANa hai, aizAna kalpameM bhI AyukA yahI pramANa hai / / 55 / / / sAnatkumAra aura mAhendrakalpameM sAta sAgara utkRSTa Ayu hai, brahma tathA brahmottara kalpoMmeM utkRSTa Ayuko daza sAgara [157] ginAyA hai, yatiyoMke rAjA kevalI prabhune lAMtava tathA kApiSTha svargoM meM adhikase adhika caudaha sAgara pramANa Ayu kahI hai // 56|| zukra, mahAzukra svargAmeM aisI hI ( utkRSTa ) avasthAkA pramANa solaha sAgara hai, aSTama kalpa zatAra tathA sahasrArameM 1. ma degklpaadi|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas ekai vRddhirnava krameNa graiveyakeSu kSitipopadiSTA / sarvArthasiddheH khalu lokamUni trizastra'yazcaiva samudrasaMkhyAH / / 58 // trizUnyapUrvAstu dazaiva varSA jaghanyataste bhavaneSu teSu / tathaiva te vyantara devavarge parAvarajJAH parimANamAhuH // 59 // jyotiSmati jyotiSadevaloke palyopamasyASTamabhAgamAhuH / ekaM ca palyaM prathame ca kalpe utkRSTamevopari tajjaghanyam // 60 // ityevaM suranilayAMzcatuSprabhedAnAdityasphuritamayUkha jAlabhAsaH / saddharmaprabhavasukhAzrayAnvicitrAnsaMkSepAdya tipatirevamAcacakSe // 61 // uttama Ayu aThAraha sAgara hai, isake Upara Anata-prANata kalpoM meM bIsa sAgara hai tathA AraNa aura acyuta nAmake svargo meM bAIsa sAgara pramANa hai // 57 // he pRthvIpAlaka ? isake Upara pratyeka greveyaka meM kramazaH eka-eka sAgara Ayu bar3hatI jAtI hai arthAt antima graiveyaka meM utkRSTa AyukA pramANa ikatIsa sAgara ginAyA hai, vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita kalpoMmeM battIsa sAgara hai tathA lokake zikharapara sthita sarvArthasiddhi vimAna meM utpanna devoMkI utkRSTa AyukA pramANa taiMtIsa sAgara hai // 58 // jaghanya Ayu pUrvokta bhavanavAsI devoMkI jaghanya AyukA pramANa (tIna zUnyoMke pahile daza varSa ( 10,000) likhanese ) arthAt unakI jaghanya Ayu daza hajAra varSa hai| utkRSTa aura jaghanya Ayuke pramANake vizeSajJoMne isI prakAra vyantaroM kI bhI jaghanya Ayuko ginAyA hai, arthAt daza hajAra varSa batAyA hai / / 59 / / jAjvalyamAna udyotake puja jyotiSI devoMke lokameM utpanna huye devoMko kamase kama avasthAkA pramANa eka palyakA AThavA~ bhAga hotA hai / prathama saudharma aura aizAna kalpameM jaghanya AyukA pramANa eka palya hai isake Age pahilekI utkRSTa Ayu hI usake agale kalpa meM jaghanya ho jAtI hai| yathA - saudharmaM - aizAnakalpakI utkRSTa Ayu do sAgara ho sAnatkumAra mAhendrakalpa meM jaghanya ho jAtI hai // 60 // muniyoMke agraNI zrIvaradatta kevalIne samIcIna dharmake pAlana karanese prApta honevAle sukhoMke sthAna tathA apanI chaTAke dvArA sUryake kiraNa jAlake samAna cAroM prakArake devalokoMkA ukta prakArase atyanta saMkSepameM varNana kiyA thA / / 61 / / 1. triMzatya || For Private Personal Use Only navamaH sargaH [158 ]
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAnAM sukRtaphalAnyathAbhidhAya siddhAnAM tribhuvanamastakasthitAnAm / tatsaukhyaM paramapadeca zAzvataM yatprArebhe kssitiptye'bhidhaatumiishH|| 62 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite devalokavarNano nAma navamaH sargaH / navamaH caritam sargaH puNyake paripAka honepara svayaM samAgata svargIya sukhoMkA vyAkhyAna karaneke uparAnta, tInoM lokoMke Upara virAjamAna, mokSa mahApadako prApta tathA anantakAla paryanta sthAyI atIndriya sukhoM svarUpa siddhoMkA svarUpa rAjA dharmasenako samajhAnekI icchAse kevalI prabhune mokSake viSaya meM kahanA prArambha kiyA thA / / 62 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacaritanAmaka dharmakathAmeM devaloka varNana nAma navama sarga samApta / [19] Jain Education Intemational
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAcAra barAGga caritam dazamaH sargaH dazamaH sarga aikAntikAtyantikanityayukta karmakSayodbhUtamanantasaukhyam / zRNu tvamekAgramanA narendra samAsato mokSamudAhariSye // 1 // sarvArthasiddhastu vizAlakIrtergatvopari dvAdaza yojanAni / prAgbhArabhUmirnaralokamAtrA zvetAtapatrAkRtirudvabhAti2 // 2 // bAhulyamaSTau kila yojanAni madhyapradeze naradeva viddhi / amulyasaMkhyeyavibhAgato'nte prahoyate sA khala sarvadigbhyaH // 3 // saMkhyAnatastastriguNAdhikazca tasyAH parikSepavibhAga uktaH / yatrAsate'nindriyasaukhyayuktAH siddhA vizuddhA iti zabdamAnAH // 4 // TRAII-RIcAranAmasma dazama sarga jJAnAvaraNo Adi AThoM karmoMkA sAMgopAMga kSaya ho jAnese prakaTa huA ananta sukha aikAntika (advitIya ) hai usameM kabhI bhI duHkha lezakA samAveza nahIM hotA hai, vaha sukhako caramasImA aura parama vikAsa hai tathA vaha apane pUrNarUpameM sadA hI vidyamAna rahatA hai / ataeva he narendra ! Apa ise dhyAna lagAkara suniye maiM saMkSepase kahatA huuN||1|| mokSa sthAna jisa sarvArthasiddhi vimAnako kItiko Agama meM vistArapUrvaka gAyA hai, usake bhI Upara bAraha yojana jAkara 'prArabhAra' nAmakI bhUmi hai jisakA vyAsa tathA paridhi manuSyaloka ( DhAI dvIpa pramANa ) ke samAna hai| usakA AkAra bhI dugdha-dhavala chAteke samAna hai // 2 // he naradeva ! isa prAgbhAra pRthvIko moTAyI madhyameM ATha yojana pramANa samajhiye, isake bAda madhya yA kendrase Arambha karake saba dizAoMkI ora usakI moTAyI ghaTatI gayI hai aura antameM aMgulake asaMkhyeya bhAgase bhI kama raha gayI hai / / 3 / / gaNita zAstrakI vidhike anusAra usakI paridhikA vistAra usake vyAsa ( DhAI dvIpake vyAsa ) ke tigunese bhI kucha adhika hai aisA lokavibhAga prakaraNameM kahA hai| isa kSetrake Upara hI siddhaloga virAjate haiM jo karmamalase rahita haiM tathA atIndriya sukhake bhaNDAra haiM ataeva ve 'vizuddha siddha' zabdase pukAre jAte haiM / / 4 / / 5_1. [ degnityamuktaM ] / 2. [ degvibhAti ] / / 160 Jain Education international
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAGga caritam pUtaM ca puNyaM sugatipradhAnaM kalyANakaM maGgalamuttamaM ca / lokottamaM tatparamaM pavitraM paraM zubhaM zAzvatamavyayaM ca // 5 // anAmayaM klezajarAvihInamadainyamavyAkulamaprameyam / anindyamakSobhyamapAramaNyaM sukhAspadaM tuSTikapuSTikaM ca // 6 // acaJcalaM rAgavirAgavaya'mabhedyamadrohamabAdhasaMgam / apAtyamakSINamatulyamuddhamanabhyasUyaM zravaNIyameva // 7 // azakramitraM' hyavinAzyazavaM nirhetukaM nirvRti niSkaSAyam / avasthita yogaviyogahInamalezyamakSutuSamapracintyam // 8 // dazamaH sargaH i ttiretEaAIIMIREZcamAyAma mokSa mAhAtmya yaha siddhaloka svayaM pavitra hai, puNya karmoM dvArA prApya hai, zubhagatiyoMkA mukuTamaNi hai, kalyANa avasthAkA pratIka hai, sarvazreSTha tathA zubha hI zubha hai| hamArI vyAkhyAnazailI athavA zabdanayake anusAra vaha uttama loka hai, saMsArake samasta padArthose A atyadhipha pavitra hai, carama zreya hai, satata sthAyI hai aura kabhI naSTa nahIM hotA hai // 5 // vyatireka dRSTise dekhanepara vaha samasta rogoMse pare haiM, kleza, bur3hApA AdikA vahA~ praveza nahIM hai, dInatA vahA~se bahuta dUra hai, AkulatAkA abhAva hai, usake parimANakA anumAna karate samaya pramANakI pragati ruka jAtI hai, nindA usakI ho hI nahIM sakatI, kSobhakI vahA~ kalpanA bhI zakya nahIM hai, vaha sImAoMmeM nahIM samAtA hai, sabakA agraNI hai, AtmAke svAbhAvika sukhakA bhaNDAra hai tathA jIvake zuddha svarUpakA toSaka aura poSaka hai / / 6 / / caMcalatAkA vahA~ saMcAra nahIM hai, rAga-virAgase rahita hai, usake khaNDa nahIM ho sakate, vahA~ droha-vidrohakA pUrNa abhAva hai, bAdhAoMke samAgamakI sambhAvanA bhI nahIM hai| use girAyA nahIM jA sakatA, galatA bhI nahIM hai, usakA upamAna khojanA azakya / hai / vaha bhAsamAna hai, abhyasUyAse pare hai, hara prakAra zravaNa aura manana yogya hai / / 7 / / zatru-mitrake vibhAgase rahita hai, vinAza aura zaMkAkI saMbhAvanA bhI nahIM hai, kisI hetuse utpanna nahIM hai, samasta / pravRttiyA~ aura kaSAyoMse kaluSita nahIM hai, vRddhi-hAnise hIna hai, yoga-viyogase sarvathA dUra hai, kRSNa Adi lezyA, kSudhA-tRSAse achUtA hai tathA kalpanAke bhI pare hai // 8 // [161] tra 1.[ashtrumitrN]| 22 For Privale & Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam abhedya macchedyamanA 'hadAhamaduHkhamadveSyamudAra saukhyam anantyamagrAhyamajAtyamRtyuM abhavya sattvairmanasApyagamyaM gamyaM sunirmalaM taddhayapunarbhavaM (punarbhavyajanaiH sukhena / mahAmunInAmabhikAGkSaNIyaM zivAlayaM mokSamudAharanti // 10 // kAGkSanti zakrapramukhA narendrA narAH prazaMsanti ca zuddhimantaH / pASaNDino yaM hi parIkSayanti ye tatra gacchantyatha tAnpravakSye // 11 // kSamA vibhUSAH pRthuzIlavastrA guNAvataMsA damamAlyalIlAH / nirgranthazUrA dhRtibaddha kakSAste mokSamakSINamabhivrajanti // 12 // gRhIta yogavratabhUrisArAH / bibhrati bhaktibhAjaH // 13 // A jIvitAntAddRDhabaddhasatvA ye zIlabhAraM niravadyarUpaM sudurdharaM ca // 9 // usakA chedana-bhedana nahIM ho sakatA, na vahA~ dina hai aura na dinakA Atapa hI hai, duHkha aura dveSase kozoM dUra hai, vizAlatama sukhoMkI bhI vahA~ koI ginatI nahIM hai, na usakA anta hai / vaha indriyoMke dvArA grahaNa bhI nahIM kiyA jA sakatA hai, janmamaraNase pare hai, atyanta nirmala hai tathA vahA~ pahu~canepara phira janmagrahaNa nahIM karanA par3atA hai // 9 // bhavya jIvoMke dvArA vaha binA AyAmake hI prApta kiyA jA sakatA hai, kintu abhavyajIva manase usakI kalpanA bhI nahIM kara sakate sAkSAt gamanakI to bAta hI kyA hai ? zreSThase zreSTha ugra tapasvI yatirAja bhI jise pAnekI abhilASA karate haiM use hI zivAlaya ( kalyANoMkA ghara ) yA mokSa kahate haiM // 10 // indra Adi pradhAna deva tathA cakravartI Adi pradhAna rAjA bhI usako AkAMkSA karate haiM, antaraMga bahiraMga zuddhiyukta zreSTha puruSa bhI usakA guNagAna karate haiM tathA saMsArake samasta pAkhaNDI ( dArzanika ) jisakI tarkakI kasauTIpara kasake parIkSA ( yuktiyoM dvArA siddha) karate haiN| aba jo jIva use prApta karate haiM unakA varNana karatA hU~ // 11 // mokSa gAmI kSamA hI jinakA pradhAna alaMkAra hai, vipula ( uttama ) caritra hI jinakA vastra hai, zAnti Adi guNa hI jinakA mukuTa haiM, indriya manakA damana hI jinakI sundara mAlA hai, tathA dhairyarUpI kAMcha jinhoMne bA~dha lI hai aise digambara munirUpI vIra hI manuSya jIvanakI samAdhipara anantakAla paryanta sthAyI mokSako gamana karate haiM // 12 // jIvanakA anta upasthita honepara bhI jinakI sAmarthyaM aura dRr3hatA bikharatI nahIM hai, aneka prakAra ke yogoM aura samasta 1. kamAha / dazamaH sargaH [ 162 ]
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dazamaH sargaH pidhAya pApAsravamindriyANAM susaMyatA guptimahAkapATaH / tapo'gninA saMcitakarmakakSaM dahantyazeSaM hi zamAciSA ye // 14 // atandritAH saMparigA yogaM jinendra vktraabhivinismtaarthm'| ye dvAdazAGgaM hi tadaGgapUrvamadhIyate ye gaNadevadRSTam // 15 // AtaM ca raudraM pravihAya dhIrA dhayaM tathA zuklamapi prazaktam / zabhAnvitaM dhyAnamanantabhedaM dhyAyanti ye dhyAnaratA vinItAH // 16 // loSTeSTakAkAJcanavajrasAre mAnApamAne svajane jane vaa| lAbhe tvalAbhe sukhaduHkhayorvA samAnabhAvAH zivamApnuvanti // 17 // abhyantaraM bAhyamapi prazastaM dviSaTprakAraM hi tapovidhAnam / caranti ye karmavinAzanAya te sarva evAkSayamokSabhAjaH // 18 // marAmArAmArAvayAcA vratoMke vizAla sArako jo khIMcakara AtmasAt kara lete haiM, jo aDiga bhaktipUrvaka nirdoSa tathA paripUrNa zIlake usa bhArako bahana karate haiM jise thor3I dUra le jAnA bhI atikaThina hai / / 13 / / jo paramasaMyamI triguptirUpI vizAla kivAr3oMko indriyoMrUpI dvAroMpara lagAkara pApa karmoke Asravako roka dete haiM tathA pahilese saMcita karmorUpI gahana vanako taparUpI agnikI samabhAvarUpI jvAlAke dvArA samUla bhasma kara dete haiM / / 14 // AsanAdi yoga lagAnepara jo Alasako dUra bhagA dete haiM, sAkSAt zrI ekahajAra ATha tIrthaMkara kevalIke mukhase vinirgata tathA gaNadhara svAmI dvArA gRhIta dvAdaza-aMgarUpa Agamako jo caudaha pUrvo sahita manana karate haiM / / 15 / / jo dhyAnavIra Artta aura raudra azubha dhyAnoMko chor3akara zubha dharma aura zukla dhyAnameM hI lavalIna rahate haiM tathA atyanta vinamratAke sAtha ananta prakArake zubha bhAva tathA dhyeyayukta dhyAnoMko hI lagAte haiM / / 16 / / / patthara-IMTAtathA sonemeM, vanake samAna sAramaya padArthameM, Adara nirAdarameM, apane sage sambandhiyoM tathA janasAdhAraNameM, lAbha aura hAnimeM, sukha tathA duHkha meM jina yogiyoMke samabhAva rahate haiM ve mokSa lakSmIkA varaNa karate haiM / / 17 / / mokSasAdhaka tapa karmoko samala naSTa karaneke lie jo maharSi anazana, avamaudarya, vrataparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana 1. [ nissRtArtham ] / mayamacAyamacAcyAcamanAmanAmAcyaITAGE [163] Jain Education international
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAIR barAGga dazamaH caritam krodhAdayo'bhyantarazalyadoSA bAhyAzca yossiddhnvaahnaadyaaH| tyaktAzca' nijitamohasenA teSAM dhruvaM mokSamudAharanti // 19 // yathodayAdutthitabAlasUryo dine cara tasminparivartate sH| tathaiva saMpUrNatapovidhAnA akhaNDavRttAH paramAzrayanti // 20 // kaSAyazAkhaM sthiramohamUlamajJAnapuSpaM bahuduHkhapAkam / / prajJAbalAH karmataruM prabhajya munidvipAstatra sukhaM vasanti // 21 // mohakSayAjjJAnavRtikSayAcca dRSTayAvRteH saMkSayata: krameNa / tathAntarAyakSayatazca sarvAn kaivalyamutpAdma vidanti bhAvAn // 22 // sargaH ATREATSAIRAMETHISRUARY tathA kAyakleza ina chaha prakArake bAhya tapoM tathA prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga tathA dhyAna ina chaha prakArake antaraMga tapoMko sadA karate haiM be nizcayase akSaya mokSapadako pAte hai / / 18 / / krodha Adi abhyantara zalyoMko tathA strI, dhana, vAhana Adi bAhya zalyoMke doSoMko jinhoMne 'manasA vAcA karmaNA' chor3a diyA hai tathA moharUpI mahAzatruko kaSAyAdi bahula mahAsenAko pUrNarUpase parAjita kara diyA hai unake liye mokSaprApti dhruva hai // 19 // udayAcala se udita hokara tathA madhyAhnako tapa karake usI dinake bhItara hI phira badalakara jisa prakAra sUrya apanI prArambhika prakRtiko prApta hotA hai usI prakAra samasta tapasyAke vividha vidhAnoMko pUrNa karake bhI samyakcAritrakI nirdoSatAke rakSaka mahAmuni AtmAko parama svAbhAvika avasthAko prApta karate haiM / / 20 // vivekarUpI mahAzaktise sampanna munirUpI madonmatta gaja anAdikAlase ba~dhe ( susthira) moharUpI jar3oMpara khar3e, kaSAyarUpI zAkhAyukta, ajJAna kujJAnarUpI phUloMse pUrNa tathA duHkharUpI pake phalose lade karmarUpI viSavRkSako ukhAr3a kara pheMka dete haiM tathA mokSameM sahaja sukhamaya jIvana bitAte haiM / / 21 / / karma-kSaya krama mohanIya karmake naSTa honese jJAnake rodhaka jJAnAvaraNI karmakA nAza honepara, darzanAvaraNIke sarvathA lupta ho jAneke kAraNa tathA kramazaH antarAya karmake gala jAnepara yaha AtmA kevalajJAnako prakaTa karatA hai taba samasta dravyoMko unakI paryAyoMke sAtha jAnatA hai / / 22 / / 1. ka riktAzca / 2.ka dinena / Jain Education international
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH gotrAyuSI nAma ca vedanIyaM catvAri tAnyaprativIryavanti / karmANi saMcUrNya vidhUtadoSA lokottare'nantasukhaM labhante // 23 // tumbIphalaM mRtpravilepamuktaM yathodakasyopari tiSThatoha / kRtI tathA karmavilepamuktastrilokamUrdhAnamupaiti sadyAH // 24 // yathaiva bIjaM hutabhukprataptaM na kalpate ttpunrngkuraay| tapo'gnibhasmIkRtakarmabIjaM tathaiva nAlaM punaruddhavAya // 25 // tAladrumazca pratilUnamUrdhA nAsaMbhavAdaGa kuramAdadhAti / snehakSayAcirupaiti zAnti tathaiva karmakSayatastu saukhyam // 26 // yathaiva loke nalavatitalaM prabhAtakAle yugapatprayAti / / tathaiva karmANi samAni yeSAM te nirvRti tatkSaNato vrajanti // 27 // gotrakarma, nAmakarma, vedanIyakarma tathA Ayukarma ina anupama zaktizAlI cAroM aghAtiyA pApakarmAko bhI Atmazaktike prahArase cakanAcUra karake samasta doSoMko havA kara detA hai| antameM yaha AtmA isa saMsArake pareke atIndriya sukhako prApta karatA hai // 23 // muktajIvakA Urdhvagamana miTTIkA lepa lagAkara jala meM pheMkA gayA tumbophala lepa gala jAnepara jisa prakAra turanta hI pAnIke Upara A jAtA hai, usI prakAra tapasyA karake karmabandhako naSTa karanemeM saphala jova bhI saMsArase mukta hokara tInoM lokoMke mastaka samAna prArabhAra pRthvIpara sIdhe cale jAte haiM / / 24 / / Agake Upara tapAyA gayA athavA AgakI lapaToMse jhulasA huA bIja urvarAbhUmimeM boye jAnepara bhI jisa prakAra aMkurako utpanna nahIM karatA hai usI prakAra ugra taparUpI jvAlAse jhulasA gayA karmarUpI bIja phira kabhI bhI punarjanmarUpI aMkurako / utpanna karanemeM samartha nahIM hotA hai / / 25 / / yadi tAlavRkSake Uparake patte eka bAra pUre kATa diye jA~ya to usameM natana aMkurakI utpatti asambhava ho jAtI hai phalataH usameM phira DAlapAta nahIM hI Ate haiM yahI avasthA eka bAra pUrNarUpase kSaya hue karmokI hai| svAbhAvika sukhAdiko AtmA usI taraha prApta hotA hai jisa prakAra tailake naSTa ho jAnepara dIpakakI lau zAnta ho jAtI hai / / 26 // dIpakakI vartI yA nalImeM car3hanevAlA tela jaise prabhAta samayameM akasmAt samApta ho jAtA hai aura dIpaka zAnta ho| sAmAnyatayaRImanAyA Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam kecitsamuddhAmupetukAmA ' AtmapravezAtsamayaizcatubhiH / lokatrayaM vyAya samIkRtya karmANi nirvAnti vinaSTabandhAH // 28 // ekAdhikAstvaSTazatAntasaMkhyAH sidhyanti siddhAH samayena rAjan / jaghanyakAlaH samayastvathaikaH " SaDeva mAsA yadi so'dhikaH syAt // 29 // ArohakAH SaT samaye jinendrAH pratyekabuddhAndazadhA vadanti / bodhyAnpunastvaSTazataprasaMkhyAn svargacyutAste'STazatA bhavanti // 30 // dvAveva sotkarSazarIra saMsthau hasvAnpunastAMzcaturo vadanti / madhyA tathASTau samaye prasiddhAH samAnadehAH sugati prayAnti // 31 // jAtA hai, usI prakAra jina jIvoM ke aghAtiyAkarma eka ho anupAta meM zeSa raha jAte haiM, ve saba jIvanake antima kSaNameM eka sAtha samApta ho jAte haiM aura jIva zuddha svarUpako pA jAtA hai // / 27 // samuddhAta jina jIvoM ke zeSa Ayukarma tathA anya karmoMmeM viSamatA hotI hai ve samuddhAta karaneke prayojanase apane Atma pradezoMko cAra samayake bhItara ho sAre lokameM phailA dete haiN| isa prakAra anya karmokI sthiti bhI Ayukarmake anupAtameM ho jAtI hai / phalataH ve anta samaya meM saba karmoMko naSTa karake nirvANako prApta hote haiM // 28 // nirvANa saMkhyA he rAjan ! kisI bhI eka samayameM isa saMsArase yadi adhika se adhika jIva mukti pAveM to unakI saMkhyA ATha adhika eka so arthAt eka sau ATha hI hogii| isa saMsArake jIvoMko mukti jAnemeM kamase kama antarAla eka 'samaya' par3atA hai aura yadi adhika se adhika lagA to chaha mahInA bhI ho sakatA hai / / 29 / / eka samaya meM adhika se adhika chaha tIrthaMkara kSapakazreNI car3ha sakate haiN| isI prakAra yadi 'pratyekabuddha' kevala eka sAtha zreNI ArohaNa kareM to eka samayameM unakI saMkhyA dazase adhika na hogii| tathA bodhita-buddha kSapakazreNI ArohakoMkI saMkhyA bhI eka samaya meM eka sAtha zreNyArohaNakI dRSTise eka sau AThase adhika na hogI kyoMki isa prakArake carama- zarIrI jIva svargase eka samaya meM adhika se adhika eka sau ATha hI cyavana ( A sakate ) karate haiM // 30 // sotkarSaM zarIra dhArI adhikase adhika do hI eka samaya meM siddha ho sakate haiM tathA jinake zarIra utkarSAdise hona haiM aise 1. ma samudra / 2. [ samaM prakRtya ] / 3. ka samayastathaikaH / dazamaH sargaH [ 166 ]
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ R barAGga dazamaH sagaH caritam yathaiva tADyaGa ghripavIjamokSa eraNDabIjapravisarjanaM vaa| vahnaH zikhA cordhvamatIni tAni tathaiva cAtmordhvagatisvabhAvaH // 32 // asaMgatAtpUrvaniyogatazca bandhapraNAzAdgamanasvabhAvAt / vinaSTakarmASTakalabdhasaukhyA lokAntamAzritya vasanti siddhAH // 33 // zabdAdayo ye sukhaduHkhamUlA nazyanti yasmAnnRpate zarIrAt / tadAkRtistatparimANamAtrAcchAyAvadAbhAti ca sarvakAlam // 34 // yathA madhUcchiSTakRtaM tu chidraM cAzritya mUSApatitaM suvarNam / samaM tadadbhAvayavAnapaiti tathaiva pUrvAkRtireva tatra // 35 // PAHISHESHeapestere-eeHDreamPR eka samaya meM mukta honevAle mAnavoMkI saMkhyA cAra hI kahI gayo hai, madhyama utkarSayukta zarIradhAriyoM athavA sAmAnya deha yukta jIvoMke viSaya meM yahI prasiddha hai ki eka samayameM adhikase adhika ATha hI unameMse sugati ( mukti) ko prApta karate haiM / / 31 / / makti-udAharaNa __jisa prakAra tAr3I vRkSa ke bIja paripAkake pUrNa hote hI bandhana mukta ho idhara-udharako ucaTa jAte haiM, athavA jaise araNDake bIjoMke AvaraNake phaTate hI ve ciTaka kara Upara cale jAte haiM, athavA jalatA AgakI jvAlAoMkI jaisI Uparako gati hotI haiM usI prakAra bandhana mukta jovakA gamana bhI UparakI ora hotA hai / / 32 / / antaraMga aura bahiraMga parigrahake chUTa jAnese, zuddha prakRti honeke kAraNa, karmoMke nikhila bandhanoMke naSTa ho jAneke kAraNa tathA Urdhva-gamana svabhAva honeke kAraNa AThauM kauke samala kSaya hone para udita atIndriya ananta sukhakA svAmI hokara siddhajIva lokake Upara pahu~cakara siddhazilA (prAgbhAra ) para hI ThaharatA hai / / 33 / / makta-AkAra __ he bhUpate ! sukhoM aura duHkhoMke pradhAna hetu zabda, sparza, gandha Adi zarIrameMse vilIna ho jAte haiM phalataH zarIrakA paudgalika ( sthUla ) rUpa naSTa ho jAtA hai, phalataH usI utSedha Adike mApakA sUkSma AkAra mAtra zeSa raha jAtA hai, jo ki mukti pAneke bAda sadA hI prativimbake samAna zobhita hotA hai / / 34 // madhu makkhiyoMke chidroMmeM vamana kiyA gayA madhu jisa prakAra chidrakA AkAra dhAraNa kara letA hai, athavA sA~ce meM DhAlA gayA sonA jisa prakAra usake AkArako grahaNa kara letA hai usI prakAra makta jIva bho apanI pahilekI AkRtiko usake AMgo pAMgake AkArake sAtha kevala chAyA rUpase dhAraNa karatA hai / / 35 / / 11.[degdhvaMga toni]| 2.ka asaMgatAH / 3. ka tu cinvaM nAzritya / E FERasERESHISHESARITSARIES [167] ESESwear Jain Education international
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam AdityacandragrahatArakAraca vimAnanakSatragaNapramANAH / yathaiva tiSThanti nabhastale'smistiSThantyanAzritya tathaiva siddhAH // 36 // vibhAti sUryastu yathAbhramukto yathaiva khaDgazca vimuktakozaH / yathA zilAgarbhavimuktahema kRtI tathA karmarajovihInaH // 37 // dIpAzca dopAzca yathaiva gehe nAnyonyabAdhAM janayanti bhAntaH / parasparAbAdhana vipramuktAstathaiva siddhA nivasanti tasmin // 38 // anekadIpAvalibhAsamUhaH saMtiSThate'nyonyama bAdhamAnaH / evaMguNo rUpiSu vidyate cedarUpiNAM tatra kimasti vAcyam // 39 // jyotsnApau tau zazino ravezca maNezca dIptirguNinAM guNA hi / saddRSTi sajjJAnaguNaiviziSTaiH karmakSayAdAtmani saMbhavetAm ' // 40 // mukta kI sthiti sUrya, candramA, tArakA, graha, nakSatra Adike vimAnoMkI eka bar3I bhArI saMkhyA jisa prakAra isa AkAzameM binA kisI AdhArake sthita hai usI prakAra mukta jova bhI kisI anya padArthakA sahArA liye binA hI AdhAra rUpase isa AkAzameM virAjamAna haiM // 36 // bAdaloMko cIra kara Upara AyA sUrya jisa prakAra camakatA hai, miyAnase bAhara khIMcI gayI prakhara talavAra jaisI camacamAto hai, miTTI tathA pattharoMke bIca meMse nikAlakara zuddha kiyA gayA sonA jaisA anupama AbhAse bhAsita hotA hai usI prakAra karmarUpI zatruoMkI vijayameM kRtakRtya jIva bhI karmamailase mukta hokara zobhatA hai // 37 // yadi eka hI hameM aneka dIpaka jalAye jAyeM to una sabakA prakAza jisa taraha eka dUsareko nahIM rokatA hai isI taraha ananta siddha jIva siddha lokameM rahate haiM para kisI prakArase Apasa meM eka dUsare se TakarAte nahIM haiM // 38 // eka sAtha aneka dIpa paMktiyoM ko prajvalita karane para unakA prakAzapuJja ApasameM binA TakarAye hI andhakAra dUra karatA hai| yadi rUpI prakAza ( kyoMki prakAza kI paudgalika hai ) meM aisI vizeSatA hai to arUpI siddha jIvoMkI to kahanA hI kyA hai // 39 // siddha svarUpa sUryakA prakhara Atapa-udyota, candramAko hRdayahAriNI tathA netrasudhA samAna candrikA anya aneka prakArake maNiyoMkI 1. [ saMbhaveyuH ] / 35224 dazamaH sargaH [ 168]
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dazamaH sargaH vyavasthitAneva zazAGkasUyauM svAnsvAnpradezAnavabhAsayete / lokaM hyalokaM yugapatsamastaM te jJAnabhAsA pratibhAsayanti // 41 // samyaktvasajjJAnacaritravIryA nirbAdhatA cApyavagAhanaM c| agauravAlAghavasUkSmatA ca siddhaSvathASTau hi guNA vishissttaaH|| 42 / / madhvaktatokSaNAsyavalehanena samAnamuktaM sukhamindriyANAm / dazAGgabhogaprabhavaM sukhaM yadviSAktamRSTAzanabhuktitulyam // 43 // surezvarANAmasakRdayutInAM manoz2anAnAsanavikriyANAm / yadindriyArthaprabhavaM hi saukhyaM dagdhavraNe candanalepatulyam // 44 // vicchinnakarmASTakabandhanAnAM trilokacUDAmaNidhiSThitAnAm / na cAsti rAjannupamA sukhasya tathApi kiMcicchaNa saMpravakSye // 45 // dIpti tathA guNiyoMke samasta asAdhAraNa guNa bho, lokottara samyakadarzana, samyakajJAna, Adi guNoMke dvArA karmokA kSaya ho jAne / para prakaTa hue AtmAke zuddha svarUpa sAmane na jAne AsAnI se kahA~ chipa jAte haiM / / 40 // candramA aura sUrya upayukta AkArameM vyavasthita apane-apane pradezoMko ho prakAzita karate haiM kintu jJAnako padArthoM ke jyotise bhAsamAna siddha jIva eka hI sAtha loka aura alokameM sthita samasta padArthoM ko spaSTa rUpase prakaTa kara dete haiM / / 41 / / samyaktva, ( ananta darzana ) samyakjJAna, ( ananta jJAna ) samyakacAritra (ananta sukha ) vIrya (ananta zakti) nirvAdhatA, (kisI vastuse na rukanA aura na anya kisIko rokanA) avagAhanA, ( zarAra ko chAyA) agurulaghu ( gaurava aura ladhutAse honatA ) tathA sUkSma ye ATha lokottara guNa siddhoMmeM hote haiN| saMsAra-mukta sukha tulanA indriyoMke dvArA padArthoMkA bhoga karanese jo sukha prApta hotA hai usakI tulanA madhuse lipaTo talavArake cATaneke sAtha kI jAtI hai / daza prakArake kalpavRkSoMke kAraNa bhogabhUmimeM jo aikAntika sukha prApta hote haiM unheM bhI viSa mile madhura pakvAnnoMke bhojanake samAna AcAryoM ne kahA hai / / 43 / / vikiyA Rddhike dvArA mana cAhe zarIra dhAraNa karane meM jo Ananda AtA hai, satata sarvadA sthAyI kAnti aura dIptike H adhipati indra Adi zreSTha devoMke sukha bhoga tathA anya samasta bhogoMko indriyoM dvArA bhoganemeM jo rasa AtA hai vaha bhI vaisA hai jaisA ki jalanese hue ghAva para candanakA lepa / / 44 // kintu anAdikAlase ba~dhe AThoM karmoMke bandhanoMko khaNDa-khaNDa kara deneke kAraNa tInoM lokoMke cUDAmaNike samAna unnata // 22 [169]
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam tiryagbhya utkRSTasukhA narAica tebhyo narebhyaH sukhino narendrAH / tebhyo'dhikA bhogabhuvo manuSyAH siddhAstato'nantasukhA bhavanti // 46 // jyotirgaNA vyantaradevatAbhyastebhyo'dhikAste bhavanAdhivAsAH / saudharmajAtAH sukhinastu tebhyastebhyazca tatsaukhyatamAstaghordhvam // 47 // graiveyakAdyAH sukhinastu tebhyastebhyo viziSTA vijayezvarAdyAH / tebhyastu siddhArthanivAsidevAstebhyo'tulAtyantasukhAstu siddhAH // 48 // kimambaraM rAgavivajitAnAM kiM bhojanaiH saMzamitakSuSAnAm / jalena vA ki svapipAsitAnAM kimauSadhaiH kAryamarogiNAM ca // 49 // sthAna para jA kara virAjanevAle siddha jIvoMke atIndriya sukhakI he rAjan ! koI upamA hI nahIM dI jA sakatI hai / usa sukhake viSaya meM kucha kahatA hU~ Apa suneM // 45 // siddha-sukha tiryaJca jIvoMko jo kucha sukha prApta hotA hai, manuSyoMkA sukha usase bahuta bar3hakara hai / sAdhAraNa manuSyoM kI apekSA Apa rAjAloga adhika sukhI hote haiM / karmabhUmike cakravartI Adi se bhI bhoga bhUmike manuSya bahuta adhika sukhI hote haiM, kintu siddhajIva bhogabhUmiyoMse bhI ananta gune sukhI hote haiM / / 46 / / devagati meM vyantara sabase kama sukhI haiN| jyotiSI deva uname bho adhika sukhI hote haiM, bhavanavAsI devoMke sukhakA parimANa jyotiSiyoM se bahuta Age hai, kintu saudharma svarga meM utpanna devoMkA sukha bhavanavAsiyoMse bhI bar3hakara hai isa prakAra kalpavAsiyoM meM jyoM-jyoM Upara jAiyegA tyoM-tyoM sukhakI mAtrA bar3hatI hI jAyagI // 47 // acyuta kalpake devoMse graiveyakavAsI deva adhika sukhI haiN| vijaya, jayanta, vaijayanta tathA aparAjitavAsI devoM kA sukha inase bhI bar3hakara hai tathA inase bahuta bar3hakara sarvArthasiddhivAsiyoM kA sukha hai kintu siddha jIvoMke carama aura parama sukhako to ukta sAMsArika sukhase koI tulanA hI nahIM kI jA sakatI hai / / 48 / / jinhoMne rAga Adi bhAvoMko naSTa kara diyA hai unheM kapar3oMse kyA prayojana ? jinakA kSudhA vedanIya karma sadA ke liye zAnta ho gayA hai, bhojana unake kisa kAma AyegA ? pyAsakI jvAlA jinameM vujha gayo hai pAnI unapara kyA prabhAva karegA ? samasta rogoMko jinhoMne dUra bhagA diyA hai auSadha unake kisa kAma AyegI // 49 // Jan Education International DRCM dazamaH sargaH [170]
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH caritam ki vAhanAcairagatikriyANAM kimAsanAdyairaparizramANAm / kimIkSaNairvA sakalArthAbhAjA' praznAdibhiH kiM sadasadvidAM ca // 50 // snAnAdibhiH kiM malavajitAnAM tejomayAnAmatha tejasA kim / ki yaktibhiniSThitakarmakANAM rAgAdibhiH ki vigataspahANAm // 51 // kiM vA gRhAdyaiH parikarmamuktaivyaMpetazItAtapabAdhanAnAm / zabdAdibhiH kiM naradeva bAhyaralepakAnAM jagaduttamAnAm // 52 // yathaiva candrodadhibhAskarANAM na cAsti kAciddhathupamA nRloke / tathaiva teSAM pariniSThitAnAM na vidyate'nyA hya pamA nRloke // 53 // varNazca varNasya rasai rasasya svaraiH svarasyApyupamAtra yadvat / atIndriyANAmapi nirvRtAnAmaupamyasiddherna hi saMbhavo'sti // 54 // jinhoMne gamana ko kriyAko chor3a diyA hai vAhanase unheM kyA prayojana ? jinheM kisI prakArakI thakAna hI nahIM hotii| hai Asana unheM kyA sukha degA? samasta padArthoko hAthapara rakhe A~valeke samAna dekhane vAloMko kyA A~khoMkI AvazyakatA hai ? bhale tathA bureke vivekake jo bhaNDAra haiM ve zaMkA, prazna Adi karanekA kaSTa kyoM kareMge / / 50 // jo saba prakArake mailase hIna haiM ve snAna kyoM kareMge? jo svayaM tejapuJja ho gaye haiM ve bAhya oja aura prakAzakI apekSA kyoM kareMge? apane samasta kartavyoMko pUrNa kara denevAle, yojanAe~ kyoM banAyeMge? icchAoMke vijetA rAga Adi bhAvoMko kyoM apane meM Ane deMge // 51 // jo samasta prakArake parikarase mukta ho cuke haiM, jinheM zIta, uSNa, dhUpa AdikI bAdhA kaSTa nahIM de sakatI hai ve kisalie gRha Adi AzrayakI cAha kareMge? isI prakAra he rAjan ! saMsArake sarvazreSTha siddha jIvoMko, jo ki saba prakArase alipta haiM unheM zabda, sparza Adi bAhya viSayoMkI icchA kyoM hogI ? // 52 // siddha-sukhake nidarzana isa saMsArameM candramA, samudra, sUrya Adi padArthoMkI kisI anya padArtha ke sAtha tulanA nahIM kI jA sakatI hai kyoMki unake liye koI upamAna ( jisakI upamA dI jAtI hai ) hI nahIM milatA hai, isI prakAra paramapadameM sthita siddhoMkI upamA bhI isa saMsArake kisI padArthase nahIM dI jA sakatI hai / / 53 / / isa saMsArameM kisI eka raMgakI upamA dUsare raMgoMse dI jAtI hai isI prakAra eka rasako anya rasoMse, tathA eka svarakI 1. ma sakalomilokAt / 2. ma triloke / [171] . Jain Education interational
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH varAGga caritam ye niSa'tAnAmupamA vadanti honopamAste nRpate'nabhijJAH / tulyopamAnaM bhuvi nAsti kiMcitta eva teSAmupamA bhaveyuH // 55 // Adityato'nyo bhuvi nAsti bhAsvAn samudrato'nyo na jalAzrayazca / na cocchito'nyA'sti girigirIndrAnna mokSato'nyo'sti' sakhapratiSThA // 56 // tulAM vinA tulyamazakyamiSTaM mAtuM na zakyaM khala mAnahInam / sahetukaitupathavyatItaM na zakyate bodhayita vcobhiH|| 57 // saMsAraghorArNavapAragANAM dravyAditattvArthasudarzanAnAm / mahaujasAM kSAyikasatsukhaM yanna tatsamastaM gaditu hi zakyam // 58 // IPPROAPAHARRAIPMAJSTHAKAARRENTASHARMA kinhIM dUsare svaroMse kisI prakAra tulanA kI jAtI hai kintu saMsArase pUrNa chuTakArA pAkara atIndriya sukhoMke bhoktA siddhoMkI ukta prakArakI ( eka siddhakI dUsare siddhake sAtha ) tulanA bhI saMbhava nahIM hai / / 54 / / he bhUpate ! jo loga sAMsArika bandhanoMse mukta siddhoMkI koI upamA dete haiM ve upamAke rahasyako nahIM samajhate haiM, ve ajJa kyoMki unakA sAdRzya honopamA (uttama padArthakI nikRSTa se tulanA yathA sapheda dAr3hI yukta mukhako pUrNimAke candramAke sAtha) haiN| unake samAna dUsarA upamAna pRthvI para hai hI nahIM / yadi koI unakA upamAna ho sakatA hai to vaha svayaM hI hai // 55 / / isa lokameM koI bhI padArtha sUryase adhika Atapa aura udyota yukta nahIM hai, samudrase bar3hakara koI jalakA Azraya nahIM hai / tathA parvatoMke rAjA sumeruko apekSA pRthvotala para koI bhI parvata adhika U~cA nahIM hai isI prakAra yo samajhiye ki koI bhI sukhoMkA Azraya mokSakI apekSA bar3A nahIM hai / / 56 / / kisI bhI icchita padArthako tulA ( tarAja ) ke binA taulanA asAdhya hai, yadi koI mApa na ho to padArthoMkA pramANa / batalAnA asaMbhava hai isI prakAra jo padArtha anumAna aura tarkake kSetrase bAhara hai use hetu yukta vacanoMke dvArA samajhAnA bhI asaMbhava hai // 57 // [172] samasta duHkhoMse vyAkUla saMsArarUpI ghora samudrake jo usa pAra cale gaye hai, jIva, dharma, adharma Adi chahoM dravyoM tathA / sAtoM tattvoMko jo sAkSAt dekhate haiM tathA mahA pratApI siddhoMmeM jisa kSAyika ananta-sukhakA udaya hotA hai usakA avikala varNana / kauna kara sakatA hai ? // 58 // 1.mokSato'nyAsti ] /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga dazamaH caritam sargaH tiryagnarANAM narakAmarANAM mahIpate kSINapunarbhavAnAm / pRSTA tvayA saMsadi te mayoktA yathAnA gatayazca paJca // 59 // tAsAM catasro gatayo gatInAM saMsArasaMjJAH kathitAH sudhIbhiH / jarArujAmatyuvijitA ye niHzreyasAyaiva yatasva rAjan // 60 // dharmAbhitaptAM vasudhAM yathaiva surezvaraH prAvRSi toyasekaiH / prAhlAdayatsAdhapatiH sabhAM tAM klezAditAM dharmajalastathaiva // 61 // yatI bruvANe jinadharmasAraM rAjJaH prasanna vadanaM sarAgam / divAkarAMzupratibodhitasya padmasya kAnti sakalAM dadhAra // 62 // nizamyAzu dharma budhA muktakAmA yatIndrasya pArve tapassthA babhUvuH / ghiitvaarthsNklpmlpe| vijuH pare gehadharme matiM saMnidadhyuH // 63 // mAyAmAcA saMsAra evaM mokSa he pRthvIpAlaka ! nArakiyoM, tiryaJcoM, manuSyoM, amaroM tathA punarbhavako naSTakara denevAle siddhoMke viSayameM jo Apane isa sabhAmeM prazna kiye the unako usI kramase maiMne pA~coM gatiyoMmeM vibhakta karake Apako kahA hai / / 59 / / ina pA~coM gatiyoMmeMse prathama cAra arthAt naraka, tiryaJca, manuSya tathA devagatiko hI vidvAn AcArya saMsAra kahate haiM, kintu, janma, roga, bur3hApA aura mRtyuse pare hone ke hI kAraNa paMcamagatiko parama kalyANa (niHzreyasa) kahA hai, ataeva he rAjan ! Apa bhI isIkI prAptike lie satata prayatna kreN| 60 / / grISma RtumeM sUryake prakhara Atapase tapAyI gayI dhariNIko devatAoMkA prabhu ( indra kAvya jagatakI mAnyatAke anusAra) varSA RtumeM mUsalAdhAra pAnI varSA kara jaise zAnta kara detA hai| usI prakAra muniyoMke svAmI zrIvaradatta kevalIne sAMsArika klezoMse jhulasI gayI usa sabhAko dharmopadezarUpI jalako vRSTi karake bhalIbhA~ti pramudita kara diyA thA // 61 // kevalI maharAjake dharmopadeza dete samaya unakI ora unmukha rAgayukta rAjAkA vikasita mukha aisA kAnta mAlUma detA thA mAno prAtaHkAlake sUryakI kiraNoMke par3anese kamala khila gayA ho / / 62 / / upadeza-pariNAma zrotAoMmeM jo puruSa vizeSa jJAnI the unhoMne dharmake sArako sunakara turanta hI samasta sAMsArika abhilASAoMko chor3a1.[ saMkalpamanye / [173] w
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ayotyAya sAdhvindramindraH pRthuvyaH parItya praNamya praNutyAtmazaktyA / OM dvipendrAdhirUDho nRpazchatramadhye mahatyA vibhUtyA puraM saMpraviSTaH // 64 // iti dharmaMkathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthaM saMdarbhe varAGgacaritAzrite mokSAdhikAro nAma dazamaH sargaH / kara RSirAja varadattake caraNoMmeM rahakara tapasyA karanekA nizcaya kiyA thA, dUsare sAMsArika bhogoMkI prAptikA saMkalpa karake cale gaye the tathA zeSa logoMne gRhasthake AcArako niraticArarUpase pAlanekA nirNaya kiyA thA // 63 // isake uparAnta hI pRthvIke indra ( dharmasena ) ne uThakara sAdhuoMke indra ( kevalI ) kI tIna pradakSiNAe~ kIM apanI yogyatA anusAra stuti kI tathA praNAma kiyA / tathA hAthiyoMke indrakI pIThapara caDhakara zveta chatrake nIce baiTha kara usane apanI vizAla rAjasaMpatti ke sAtha nagara meM praveza kiyA thA / / 64 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda artha-racanAmaya varAGgacaritanAmaka karmakathAmeM mokSAdhikAra nAma dazama sarga samApta / 1. kamindrotkaTAnya:, [ pRthivyAH ] / For Private Personal Use Only dazamaH sargaH [ 174 ]
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza sargaH __ ekAdazaH sargaH gate narendre hitasaMkathAbhiH svayaM varAGgo munimabhyupetya / kRtAjilinijitakAmazatraM saMdigdhabuddhiH punarabhyapRcchat // 1 // jIvasya mithyAtvamanAdibaddhaM saMsAriNastacca katiprakAram / kathaM tu samyaktvamupaiti jIvaH saMcakSva mithyAtvapathAdapAyam // 2 // evaM sa pRSTo bhagavAnyatIzo guNAkaraH zAntamanAH pravaktum / mithyAtvasamyaktvavikalpatattvaM prArabdhavAnpraznavinirNayArtham // 3 // aikAntikaM sAMzayikaM ca mUDhaM svAbhAvikaM vainayika tathaiva / vyavagrAhitaM yadviparItasaMjJaM mithyAtvabhedAnavabodha sapta // 4 // ekAdaza sarga varAMga prazna pUrvokta prakArase AtmakalyANake lie atyanta upayogI dharmakathA suna karake jaba mahArAja dharmasena lauTa gaye, taba kAmadevarUpI mahAzatru ke mAna mardaka zrIvaradattakevaloke pAsa kumAra varAMga hAtha jor3akara baiTha gaye aura unase kucha prazna kiye, kyoMki unake manameM kucha zaMkAeM uTha rahI thIM / / 1 / / he gurudeva ! saMsAra cakrameM par3e hue jovake sAtha yaha mithyAtva anAdi-kAlase ba~dhA huA hai aisA zrImukhase sunA, kintu vaha kitane prakArakA hai ? isa mithyAmArgase kaise mukti milatI hai. isake kAraNa kyA-kyA anartha hote haiM tathA kisa AcAravicArase jova samyakatvako prApta karatA hai / ina sabake uttara spaSTa rUpase kahanekA anugraha kariye // 2 // mithyAttva-varNana yatirAja varadattakevalI guNoMkI khAna the| tathA unakA citta parama karuNA bhAvase bhAsamAna thA / ataeva ukta prakArase prazna kiye jAnepara usake zuddha samAdhAna karanekI bhAvanAse hI unhoMne mithyAttva aura samyaktvake vikalpoM tathA usake sArabhUta / tatvakA vyAkhyAna karanA prArambha kiyA thA // 3 // he yuvarAja! moTe rUpase aikAntika, ( kisI padArthako eka avasthApara ho pUrA jora denA yathA 'saMsAra nitya hI hai' ), # sAMzayika, (padArthaka viSayameM vikalpa karate rahanA yathA ( 'stro mukti ho sakatI hai yA nahIM' ) mUDha, (kisI padArthako jAnatA hI [175]
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga ekAdazaH caritam jIvAditattvaM na ca vetti kiMcidekAntamithyAtvavimohitAtmA / jAtpandhamayaH khalu citrakarma draSTu viboddhaM ca yathA na zaktaH // 5 // hisAnudharmastvatha vehiMsAM sNdehmithyaatvvimuuddhcittH|| saMdigdhabuddhirna ca nizcinoti go'zvAntaraM dUragataM yathaiva // 6 // zreyo yadajJAnamiti bravIti saMmUDhamithyAtvanirastabuddhiH / viSAmatajJo viSameva pItvA yathA vinAzaM zavazaM prayAti // 7 // AhosvidajJAnatayA vibuddhi hiMsAhiseti mati vidhatte / suvarNamicchannasuvarNadhAtu dhamatyathAjJaH zramamabhyupaiti // 8 // sargaH mAnAbAnA- 4 nahIM) svAbhAvika, ( prakRtise viparIta yA azuddha zradvAnakI ruci ) vanayika, ( rAma bhA Thoka, rAvaNa bho, vIra bhI zuddha, buddha, bhI satya ) vyudgrAhita ( ajJAna mUlaka kucha bhI haTha ) tathA viparIta ( sAMsArika padArthoM ke jJAnameM apekSAvAda anAvazyaka hai ) ye sAta mithyAtvake bheda kahe haiM / / 4 / / mithyAtvoMke lakSaNa tathA dRSTAnta ekAnta mithyAtvane jisa jIvake AtmAko apane andhakArase grasa liyA hai vaha jIva, ajIva Adike kramase ina tattvoMko samajha hI nahIM sakatA hai / aisA samajhiye ki vaha 'janmase aMdhe' vyaktike samAna citra, mUrti, Adi sundara kAryoMko na to dekha sakatA hai aura na jAna hI sakatA hai / / 5 // jisa vyaktikA citta saMdeha mithyAtvake raMgase sarAbora hai vaha yaha bhI nahIM nizcita kara pAtA hai ki hiMsA karanA dharma hai athavA ahiMsA pAlana zreyaskara hai / jisa kisI viSayako socatA hai vahIM usakI buddhi saMdehameM par3a jAtI hai| vaha usa dRSTAke samAna hotA hai jo bahuta dUra khar3e pazuko dekhakara yaha nirNaya nahIM kara pAtA ki vaha kuttA hai yA gAya // 6 // jisakA viveka sammUr3ha mithyAtvake dvArA parAjita kara diyA gayA hai vaha yahI kahatA phiratA hai ki 'jJAnase lAbha ! vyarthako AkulatA bar3hatI hai, ataeva ajJAna hI sabase adhika Anandamaya hai|' jisa vyaktiko viSa aura amRtakI pahacAna nahIM hai, vaha viSako pokara naSTa honeke lie vivaza hotA hai, yahI gati sammUr3ha mithyAtvIko hotI hai // 7 // ajJAna-mithyAtvI jIvako buddhi sarvathA naSTa ho jAtA hai, phalataH vaha hiMsAko hI ahiMsA samajhatA hai athavA yoM samajhiye ki yaha saba ajJAnakA hI prabhAva hai ki vaha sonA banAneko icchAse aiso mUla dhAtu ko bhaTTImeM jalAtA hai jisase sonA / bana hI nahIM sakatA hai / pariNAma yaha hotA hai ki usakA samasta parizrama vyartha hI hotA hai // 8 // THRAMERIELTS [ 176]
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam zrutaM tadarthaM kaluSIkaroti svabhAvamithyAtvavidUSitAtmA' / sazakaraM kSIramahiH prapAya vipAkakAle viSamAdadhAti / / 9 / / candrArkaMnakSatra mahIjalAdyA vinIta mithyAtvavimohitasya / devA divi svargatibhiH patAkA matirmarudbhiH samudIrite ca // 10 // kudRSTidRSTAntavinaSTamArgeryadgrAhitAkhyo hatadhIrmanuSyaH / caureNa noto gahanAntarANi yathaiva jAtyandhagaNaH praNaSTaH // 11 // sataH padArthAnviparItadRSTiviparyayaM pazyati buddhidoSAt / javena nAvo jalamadhyayAyo yathA mahIparvatakAnanAni // 12 // abhavya mithyAtvamanAdyanantamanAdyanantazca yathaiva kAlaH / bhavyAtmanAM sAntamanAdi tacca teSveva keSAmapi sAdi sAntam // 13 // svAbhAvika mithyAtvase jisakA antaHkaraNa kaluSita ho cukA hai use ho apanI mati anusAra kumArgake samarthanameM lagAkara dUSita karatA hai| milA miSTa dUdha pilAyA jAtA hai, kintu vaha viSa hI ugalatA hai // 9 // vinIta mithyAtvake nazeke kAraNa jisakA hRdaya mUcchita ho gayA hai vaha sUrya, candra, nakSatra, pRthvI, nadI tathA anya jalAzaya Adiko devatA mAnatA hai| itanA hI nahIM usakI samajhake anusAra svarga meM rahanevAle devatAoMke dvArA AkAzameM patAkA bhI phaharAyI jAtI hai // 10 // mithyAmAgiyoMke bhrAnta dRSTAntoMpara zraddhA karaneke kAraNa vyudgrAhita mithyAdRSTIko sanmArga spaSTa honepara bhI sUjhatA nahIM hai kyoMki usakI sadbuddhi ukta saMskAroMke kAraNa paMgu ho jAto hai phalataH usako vahI durdazA hotI hai jo ki una logoMkI hotI hai jo janmAMdha coroMke kahanemeM Akara ghane jaMgala meM cale jAte haiM aura vahIM vinAza ke mukhameM jA par3ate haiM // / 11 // viparIta mithyAdRSTI jIva saMsArake pratyeka padArtha kA ulTA hI samajhatA hai| usakI mati itanI dUSita ho jAtI hai ki vaha kisI padArtha ke vAstavikarUpako parakha hI nahIM sakatA hai| jaise ki pAnIkI dhArApara jorase bahatI naukApara baiThA nAvika AsapAsa ke parvata, vana aura bhUmiko jorase daur3atA huA dekhatA hai apane Apako nahIM // 12 // vaha jisa kisI satya zAstrako sunatA yA par3hatA hai| usakI avasthA sA~pake samAna hotI hai jise zakkara bhavyAbhavya tathA mithyAtva abhavya jIvake mithyAtvakA na to prArambha hai ( anAdi ) aura na kabhI samApti hI hogI ( ananta ) arthAt vaha kAla 1. ka virUkSitAtmA / 2. ma samadhIrite, [ samudIrate ] / 3. [ deg mArgo ] / 4. ma vyagrAhitAbhyo, [ vyudagrAhitAkhyo ] / 23 ekAdaza: sargaH [177]
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mithyAtvato mohavivRddhimAhurmohAtpravRtyudbhavamAmananti / pravRttito'nekavidhaM hi janma duHkhaM tato janmavazAdavazyam // 14 // mithyAvinAzAtkSayameti moho mohakSayAnnazyati sA pravRttiH / pravRttinAzAnna ca janma tatsyAttannAzato nAzamiti duHkham // 15 // duHkhapraNAzAtsukhamabhyupaiti nRdevavidyAdharabhogabhUSu / tapo'gninA dagdhamalaH krameNa nirvANasatsaukhya'mapaiti jIvaH // 16 // spRSTaM yadA varzanamAtrametadyeneha jIvena muhUrtamekam / saMsAravAse bRhadugraduHkhe sa pudgalAnAM parivartate'rdham // 17 // ra ekAdazaH sargaH dravyake samAna anAdi-ananta hai| kintu bhavyajIvakA mithyAtva anAdi hote hae bhI sAnta ( samAptiyukta ) hotA hai| tathA kinhIM-kinhIM bhavyajIboMkA to sAnta hI nahIM sAdi (nizcita samaya pahile ba~dhA ) bhI hotA hai / / 13 / / mithyAtvakI saMsAra kAraNatA mithyAtvake kAraNa AtmAmeM moharUpI andhakAra bar3hatA hai| ucita tathA anucita Arambha tathA pravRttiyoMkA pradhAna udgamasthAna moha hI hai| Arambha parigrahakA avazyaMbhAvI phala nAnA yoniyoMmeM janma-grahaNa karanA hai aura jaba janma paramparA hai taba samasta prakArake duHkhoMse kauna bacA sakatA hai / / 14 / / mithyAtvakA nAza hote hI moha na jAne kahA~ vilIna ho jAtA hai| moharUpI udgamasthAnake na rahanepara pravRttirUpI dhAra bhI sUkha jAtI hai| pravRttike rukanekA phala hotA hai janmacakrakA rukanA tathA janmamaraNa paramparAke TUTate hI usake kAraNa honevAle samasta duHkhoMkA bhI Atyantika kSaya ho jAtA hai / / 15 / / duHkhoMke nAza hote ho unake virodhI-sukhoMkA udaya hotA hai, phalata: jIva uttama karmabhUmi yA manuSyoM, bhogabhUmi, vidyAdhara aura devagatike, duHkhako chAyAhita sukhoM kA hI prApta karatA hai| isake bAda ugra taparUpI agnike dvArA vaha karmorUpI kUr3AkarkaTako jalA detA hai aura isa kramase anta meM nirvANake sukhako prApta kara letA hai / / 16 / / samyakadarzana jisa samaya kisI jIvake dvArA kevala eka muharta bharake lie bhI samyakadarzana dhAraNa kiyA jAtA hai usI samaya bhayaMkara tathA bhArI duHkhoMse paripUrNa saMsArameM usakA bhramaNa bahuta ghaTa jAtA hai| usake bAda vaha adhikase adhika Adhe pudgala parivartanake barAbara samaya paryanta hI janmamaraNa karatA hai taduparAnta usakI mukti avazyaMbhAvinI hai / / 17 / / / 1. ka nirvANatatsaukhyadeg / GREEURSELEASEASESPERIERSHEELARAHINEUROPEnacya [178]
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekAdazaH sargaH gRhItasamyaktvamatiH sthirAtmA SaTpaSTikAlaM jaladhiprasaMkhyam / svargAvanikSemasukhaM niSevya pazcAdavApnoti ca mokSasaukhyam // 18 // samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM samyaktvamitrAnna paraM hi mitram / samyaktvabandhorna paro'sti bandhaH samyaktvalAbhAnna paro'sti laabhH||19|| trikAlaviddhistrijagaccharaNyairjIvAdayo ye'bhihitAH padArthAH / zraddhAnameSAM parayA vizuddhacA saddarzanaM samyagudAharanti // 20 // naisargikaM taddhayupadezajaM ca sadarzanaM tadvividhaM jinoktam / tatkSAyikaM hyaupazamaM ca mitraM tadeva bhayastrividhaM vadanti // 21 // yathaiva cakSaH paTalAvataM yanna pazyati dravyaguNAditattvam / tadeva bhUyaH paTalAdapetaM samIkSate dravyagaNAdibhAvAn // 22 // kintu jaba koI dRr3ha-zraddhAnayukta AtmA vAstava samyaktvako dhAraNa kara letA hai taba usakA saMsAra bhramaNa uMgaliyopara ginA jA sakatA hai| kyoMki isake bAda vaha chayAsaTha sAgara pramANa samayataka svargalokake sukhoM aura bhogoMkA Ananda letA hai| aura anta meM nizcayase mokSa jAtA hai / / 18 // saMsArameM aneka spRhaNIya ratna haiM kintu unameMse koI bhI samyaktvarUpI ratnase bar3hakara nahIM hai, samyaktva zreSThatama mitroMse bhI bar3A mitra hai, koI bhI bhAI samyaktvase bar3hakara hitaiSI nahIM ho sakatA hai tathA koI bhI lAbha aisA nahIM hai jo samyaktvalAbhakI AMzika samatA bhI kara sake / / 19 / / samyaktva svarUpa tIrthaMkara bhagavAna kevalajJAna dvArA tInoM lokoMke samasta dravyoM aura paryAyoMko jAnate the| phalataH ve tInoM lokoMke prANiyoMke ekamAtra sahArA the, unhoMne hI jo jIva, ajova Adi sAta tattva kahe haiM una para parama zuddhike sAtha zraddhA karanA hI samyakadarzana hai aisA Agama kahatA hai // 20 // kabhI jIvako apane ApahI jIvAdi sAta tattvoMkA zraddhAna ho jAtA hai aura kabhI-kabhI sadgurukA upadeza sunanepara aisA hotA hai| isIlie sarvajJa prabhune samyaktvake naisargika aura adhigamaja ye do bheda kiye haiN| kAraNabhUta AvaraNake lopako apekSA isake kSAyika, (kSayase utpanna ) aupazamika ( rodhaka karmake upazama yA daba jAnese utpanna ) tathA mitha (kSAyopazamika, kSaya tathA upazama donoMse utpanna ) ye tIna bheda hote haiM / / 21 // samyaktva udaya jaba A~khameM jAlI par3a jAtI hai to usake dvArA sAmane par3e hue padArtha tathA unake varNa Adi guNa dekhanA saMbhava nahIM / GIRELIAsanasancAramannArAma [179]
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga ekAdazaH sargaH caritam tathaiva mithyApaTalAvRtaM yatsamyaktvacakSurna ca vIkSate'rthAn / tadeva sajjJAnazalAkayAzu' samajjitaM pazyati sarvabhAvAn // 23 // prasannamithyAmalakardameSu jIveSu jIvAdirathAvagamya / yathaiva bhUzailavanapradezaH saMdRzyate zAntamalAsvathApsu // 24 // mithyAndhakArodayamandabhAve savedakaH pazyati jIvatattvam / yathaiva vaiDUryamaNipradIpo gRhe ghaTAdInavalokate'rthAn // 25 // vyapetadurdarzanamohanIyo yakSo'pi kaH pazyati sarvabhAvAn / yathaiva meghAdapanItamUtirlokaM vivasvAniva dIptarazmiH // 26 // hotA hai| lekina jaba upayukta cikitsAke dvArA vaha jAlI dUra kara dI jAtI hai to vaha A~kha padArthoM aura guNoMko spaSTa dekhane lagatI hai / / 22 / / isI prakAra jaba AtmAkI svAbhAvika darzanazakti mithyAtvarUpI jAlIse Dhaka jAtI hai to vaha jIva, Adi padArthoMkI zraddhA kara hI nahIM sakatA hai, kintu samyak jJAnarUpI zalAkAke dvArA jaba mithyAtvarUpo jAlo kATa dI jAtI hai to vahI AtmA samasta tattvoMkA Atma sAkSAtkAra karatA hai / / 23 / / jaba jIvakA mithyAtvarUpI kIcar3a nIce baiThakara dUra ho jAtA hai to vaha zaratkAlIna jalakI dhArAke samAna nirmala ho| jAtA hai / taba usameM jIvAdi padArthoMkA usI prakAra sAkSAtkAra hotA hai jisa prakAra pAnIkA maila sApha ho jAne para usameM AsapAsake vana, parvata aura bhUmike pratibimba spaSTa dikhAyI dete haiM / / 24 / / mithyAtvarUpI andhakArake prasArake karanepara bedaka-samyakaduSTI jIva, jIva tattvake rahasyako usI prakAra ati spaSTa rUpase sAkSAtkAra karatA hai / jaise ki vaiDUryamaNirUpI dIpaka ke vizada prakAza ho jAnepara gharameM rakhe hue ghaTa, paTa Adi padArtha sApha-sApha dikhane lagate haiM // 25 // mithyAtva mohanIya nAmaka darzanamohanIyakI prakRtike nAza ho jAnepara aura to kahanA hI kyA hai, sAdhAraNa yakSa bhI samasta padArthoMkA vaise hI sAkSAtkAra karatA hai, jaise ki bAdaloMke phaTa jAnepara jagamagAtI hajAroM kiraNoMkA svAmI sUrya saMsArake samasta padArthoMko dikhAtA hai // 26 // [180] 1.ka zalAkayA su| 2. ka gamyAH, [ deggmyH]| 3. ma malAsvivApsu /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH barAGga caritam FAIRPERSourismR prazAntapaGkhodakatulyamAcaM vaiDUryaratnapratimaM dvitIyam / tatkSAyikaM bAladivAkarAbhaM titrastrayANAmupamA bhavanti // 27 // mithyAnivRtti labhate'ntarAtmA samyaktvalAbhAdaparizrameNa / jJAnaM tato jJeyavizeSadarzi jJAnena sadbhAvaguNopalabdhiH // 28 // saddhAvavijJaptiphalodayena dhruvaM vijAnAti hitAhitAni / hitAhitajJo matimAnavazyaM saMsAravAse na ratiM karoti // 29 // vibhaktasaMsAranivAsarAgo bibheti jAtyAcasukhAvahebhyaH / bhayAditaH prANigaNeSu nityaM dayAparaH syAnniravadya bhAvaH // 30 // sargaH RIAPRIDEU samyaktvadRSTAnta prathama arthAt aupazamika samyakadarzana usa jalAdhArake samAna hotA hai jisameM kIcar3a nIce baiTha bhara gayA hai ( naSTa nahIM huA hai, pAnIke hilate hI Upara A jAyagA) kSAyopazamika samyakadarzanako tulanA vaiDUryaratnako jyotike sAtha kI gayI hai (raMgayukta prakAza ) tathA tRtIya kSAyika samyakadarzana to udIyasAna sUryake ho samAna hotA hai| isa prakAra tInoM darzanoMkI yaha tIna upamAe~ haiM // 27 // ralayatra kA udayakrama jaba AtmAmeM samyaktvakA udaya ho jAtA hai to binA kisI parizramake ho AtmA meM se samasta mithyAtva apane Apa hI vilIna ho jAtA hai / yaha saba hote hI usakA jJAna samyakajAna ho jAtA hai jo ki samasta dravyoM aura paryAyoM ko yugapat jAnatA hai tathA samyak-jJAnakI prApti hote ho AtmA ke uttama bhAva aura guNa bhI apane Apa camaka uThate haiM // 28 // samyakjJAna aura acche bhAvoM kA phala hotA hai ki AtmAko apane hita aura ahitakA nizcita viveka ho jAtA hai| jisa jJAnI puruSako apane kalyANamArga aura patana mArgakA jJAna ho gayA hai vaha puruSa apane saMsArI karmoM meM sarvathA phaisa nahIM / sakatA yaha nizcita hai // 29 // jisa jIva ko saMsArika sukha, abhyadaya Adi se vairAgya ho gayA hai vaha janma, maraNa Adi ke duHkhoM kA dhyAna Ate hI kA~pa uThatA hai| jo jIva pApase bhayabhIta hai vaha dukha ke kAraNa bure bhAvoMse bacatA hai, sadA zubha bhAva karatA hai tathA prANImAtra para dayAvRtti rakhatA hai / / 30 / / NARTA [181] 1.ka drutaM / Jain Education international
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga tayA punaH sthApayate manassvaM manaH prasAdAjjayatIndriyANi / jitendriyastyaktaparigrahaH syAdviraktasaMgo viharatyathaikaH // 21 // IryApathAdiSvapi cApramatto nirvedasaMvegavizuddhabhAvaH / parISahAnduviSahAnvijitya tapaskriyAM tAM yatate yathoktAm // 32 // saMprApya sArvajyamanuttama zrIvidhUya karmANi nirastadoSaH / niHzreyasAM zAntimadArasaukhyAM labdhvA ciraM tiSThati niSThitArthaH // 33 // ityevamuzvirasatsutAya dharmAbhirAgodyatasatkriyAya / samyaktvamithyAtvaphalaprapaJcaM savistaraM sAdhupatirjagAda // 34 // ekAdazaH sarga: caritam cAritra prApti pApacintA naSTa ho jAne ke kAraNa mana sthiratA ko prApta hotA hai / mana nirmala hote ho indriyA~ vaza meM ho jAtI haiN| A jisakI indriyA~ vaza meM haiM use parigraha chor3ate kitanI dera lagatI hai ? aura jaba parigraha se pallA chUTa jAtA hai to vaha ekAvihArI ho jAtA hai arthAt mahAvratoM ko dhAraNa kara letA hai / / 31 / / vairAgya bhAvanA se utpanna tIvra titikSAmaya bhAvoMke pravAhase jaba manobhAva adhikatara nirmala ho jAte haiM to AtmA IryA, bhASA Adi pA~coM samitiyoM kA pramAda tyAgakara pAlana karatA hai| itanA hI nahI bhUkha, pyAsa Adi una bAisoM paroSahoM ko bhI jItatA hai jinakA sahana atyanta kaThina hai| isa prakAra vaha AgamameM kahI gayI vidhi ke anusAra tapasyA karane kA pUrNa prayatna karatA hai / / 32 // isa vidhi se samasta kSudhA, tRSA Adi doSoM aura cAroM dhAtiyA karmokA nAza karake vaha saMsAra kI sarvazreSTha lakSmI aura zobhAkA adhipati hokara sarvajJa ho jAtA haiM. tathA antameM sabahI karmokA sarvathA kSaya karaneke uparAnta mokSakI vizAla zAnti aura sukhako varaNa karatA hai| vaha kRtakRtya ho jAtA hai phalataH mokSa meM jAkara ananta kAlataka vahIM virAjatA hai // 33 // pRthvIpAlaka mahArAjA dharmasena ke suputra kumAra varAMgako dharmase prema thA aura aura satkArya karane kA vAstavika utsAha thA isIlie sAdhuoMke svAmI zrIvaradattakevalIne usake lie ukta prakArase mithyAtva tathA samyaktvake bheda aura phaloMko vistA- rapUrvaka samajhAyA thA // 34 // nyAyAlayAnATERLItcAcArAyacA [18] 1. ma amuttamA, shriiH| .
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga ekAdazaH caritam sargaH munIndravAkyAdavabuddhaca tattvaM vihAya mithyAtvamanAdibaddham / prahRSTaromAkaritAGgayaSTiH kRtAJjalirvAkyamidaM vabhASe // 35 // aNuvratAnAM paripAlakA ye te maGgalaM ye ca tapazcarante / sthAtu tapasyugratame na zakto vratAni deSTu kuru me prasAdam // 36 // bhavatprasAdodayalabdhadRSTiH kutIrthadurmArganivRttadRSTiH / narAmarairapyavikampyadRSTivatAni galAmyahamAtmazaktyA // 37 // madoddhataiH kSatriyapuGgavaistaiH parasparAghAtanimittajAtam / vihAya tayuddhamukhaM tadekaM' mune paraprANidayA mamAzu // 38 // paropaghAtAnRtadurvacAMsi prsvhaaritvmpaarthrossH| parAGganAliGgAnasaMgasaukhyamAjIvitAntAdamucaM yatIza // 39 // bAHiILIPIERGARHIROHINETRISEASEARHIROHTAS mani varAMgakI bhavyatA munirAja varadattakevalI ke vacana sunate hI jIva, Adi tattvoM kA kumAra varAMgako satya jJAna ho gayA thA, apAtataH anAdikAla se ba~dhA huA usakA mithyAtva vahIM naSTa ho gayA thaa| isase use itanA Ananda huA thA ki pUre zarIrameM rogAJca ho AyA thA, taba usane hAtha jor3akara guruvarase ye vAkya kahe the // 35 / / he prabho ! jo joba kevala ahiMsA Adi pAMcoM aNavatoMkA niraticAra rUpa se pAlana karate haiM ve tathA jo aura uThakara tapasyA karate haiM, ve bhI kalyANamArgako prApta hote haiM, kintu maiM apane meM itanI zakti nahIM pAtA hU~ jo mujhe ugra tapasyAmeM bhI aDiga banAye rakheM isIlie mujhe vratoM kI dIkSA dene kA anugraha kariye // 36 / / ApakI asIma anukampAse merI antaraGga dRSTi khula gayo hai ataeva kumatoM aura jIvanake pApamaya mArgoMse mujhe pUrNa ghRNA ho gayo hai / Aja mujhe vaha dRSTi ( samyaktva ) prApta huI hai jise manuSya kyA deva bhI nahIM dUSita kara sakate haiM isIlie maiM apanI zaktike anusAra vratoMko grahaNa karatA hU~ // 37 / / mahattvAkAMkSI zreSTha kSatriya apane parAkramake abhimAnase uddaNDa ho jAte haiM phalataH apanI prabhutA bar3hAneke lie ApasameM AkramaNa karate haiM jisake nimittase paryApta hiMsA hotI hai ataeva maryAdA rakSAke lie kiye gaye yuddhako eka hiMsAko chor3akara he munirAja? zeSa saba prANiyoMpara merA dayAmaya bhAva ho gayA hai / / 38 / / - he yatirAja ! dUsareko hiMsA, asatya yA kaTuvacana, dUsareko sampattikA haraga, niSprayojana parigraha saMcaya tathA dUsarekI 1. [ tthaikN]| 2. [ mamAstu ] / [183]
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizamya bhavyasya vaco munIndraH prasannabhAvasya samAhitasya / kRtAbhyanujJaH' svayameva tasmai cakAra samyagvataropaNAni // 40 // teSAM vratAnAM bahabhiH prakAraiH phalAnyabhipretaphalapradAni / ihApyamutrApi yazaskarANi pradarzayAmAsa nRpAtmajAya // 41 // andho yathA tuSyati netralAbhAnnidheH pralAbhAcca yathA daridraH / / tathA gRhItavratabhArasAro hyabhUtapUrvA mudamAsasAda // 42 // maharSipAdAvabhinaya bhUyastapo'dhikAmzIlanidhIMzca sAdhana / pradakSiNIkRtya punaH pravandha visarjayAmAsa yathAnA // 43 // ekAdazaH sargaH patnIke AliMgana aura suratake sukhako maiM jIvanaparyantake lie chor3atA hU~ / / 39 / / READHIRERNARAYARIRAATiweTA- mara bratadIkSA kumAra varAMga bhavya the isIliye ve apaneko dharmamArgapara lagA sake the| tathA ve vAstava meM atyanta prasanna the / yahI kAraNa thA ki jaba AcArya pravarane unake vacana sune to unheM vrata grahaNa karanekI anumati dI thI tathA svayaM ho vidhipUrvaka unako vratoMkI dIkSA dI thii|| 40 / / isake atirikta unako yaha bhI taraha-tarahase samajhAyA thA ki ukta pAMcoM vrata kisa taraha vratIko manavAJchita phala dete haiM / vratoMko pAlana karanese jova isa lokameM yaza-pUjAko kaise prApta karatA hai tathA paralokameM sukha bhogoMkA adhipati hotA hai yaha saba use spaSTa karake samajhAyA thA / / 41 / / andheko yadi A~kheM mila jAya to jaisA vaha prasanna hotA hai, athavA kisI atyanta daridra vyaktiko yadi vizAla koza mila jAya to jisa prakAra vaha Anandavibhora hokara nAcatA hai usI prakAra vratoMke sArabhUta niyamoMko grahaNa karake rAjaputra bhI Anandase phUlA na samAtA thA kyoMki yaha sukha aisA thA jise isake pahile usane kabhI jAnA ho na thA / / 42 / / isake uparAnta usane RSirAjake caraNoMmeM punaH sASTAMga praNAma kiyA thA tathA vizAla taparUpI nidhike adhipati guNoMkI rAzi samasta muniyoMkI bhakti-bhAvase vandanA tathA pradakSiNA karake usane paramparA aura kramake anusAra unase bidA lI thI / / 43 // mammeHarpeHRISTIANESHespeareSAARAATREATREES [14] 1. ma kRtAbhinujaiH / Jain Education interational
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ PATR ekAdazaH. varAGga caritam gRhItasamyaktvadRDhavratAtmA AtmaSidevaiH kRtasAkSikastu / munergaNAMstAna hRdi saMvidhAya' labdhAbhyanujJaH puramabhyagacchat // 44 // puraM vizAlaM pravibhaktazAlaM candrAMzujAlAmalakItimAlam / arAtisainyakSapaNAtikAlaM viveza vRddhaH kramazaH salIlam // 45 // narendraputro nagaraM pravizya vayopacAraM pitarau samIkSya / praNamya pAdaM praNipAtanAhaM sukhaM niviSTo munisaMkathAbhiH // 46 // tathA tapasko vijahAra yatra tatazcakAra svaziraH shyaanH| bAlasvabhAvaM pravihAya vidvAnprajJAnavRtti pracacAra dhIraH // 47 // sargaH E SaksTEURRIGELUAGEDESIAFIR ATRETIRITUAzawaz guruvara, sacce deva aura AtmAkI sAkSIpUrvaka liye gaye vratoM aura samyaktvake pAlanameM rAjakumAra aDiga aura akampa thA / muniyoM ke dama, zama, tyAga Adi guNoMkI usake hRdayapara gaharI chApa par3I thI phalataH unase calanekI anumati prApta karake unhIM ke guNoMko vicAratA huA apane nagarako calA gayA thA / 44 / / - saMyata rAjakumAra vaha vizAla nagara bhI apane unnata aura dRr3ha parakoTAke kAraNa dUrase hI alaga dikhatA thA, gRhoM aura anya sthAnoM para laTakatI vandanavAra aura mAlAe~ candramAkI kiraNoMke jAlake samAna nirmala aura mohaka thIM, apanI dRr3hatA tathA anya surakSAoMke kAraNa zatrusenAko naSTa karaneke lie yaha yamase bhI bhoSaNa thaa| aisI rAjadhAnomeM kumArane bar3oM ke sAtha dhIre-dhIre praveza kiyA thA / / 45 // rAjaputrane nagarameM vApisa Ate hI ghara pahu~cakara ziSTAcArake anusAra sabase pahile apane mAtA-pitAke darzana kiye the, tathA pUjA aura namana karane yogya unake caraNoMmeM praNAma karake vahIM zAntipUrvaka baiTha gayA thaa| isake bAda bhI vaha munirAjako hI puNya kathA karatA rahA thA // 46 // usapara munirAjakA itanA gambhIra prabhAva thA ki unake cale jAnepara bhI ve jisa dizAmeM vihAra karate the vaha sote A samaya usI dizAkI ora zira karatA thaa| sabase bar3A parivartana to yaha huA thA ki aba usane bAlakoM aisI khilavAr3I prakRti ko chor3a diyA thaa| aba vaha vidvAn vizeSajJa puruSoMke samAna gambhIratApUrvaka vyavahAra karatA thA // 47 / / D EI a topauasana [185] 2. [ nayopacAraM ] / 3. [ tadA tapasvI ] / 1. [ saMnighAya ] / 24 _Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekAdazaH sargaH prAtaH kumAraH kRtamaGgalArtho jinendrabimbArcanatatparo'bhata / tato gurUnsAdhutamAnyaprapUjya pazyatyupasthAnagataH svakAryam // 48 // tatropaviSTo jinadevamArga prakAzayansaMkathayanparebhyaH / vicArayan hetubhirapradRSTaH purottame'raMsta sadA vraanggH|| 49 // sthAnAsane niSkramaNe sabhAsU zayyAdhirohe kSutaz2ambhaNeSu / sadA namaskArapadAni paJca karoti sadbhAvapurassarANi // 50 // prajeSTakArI' mitamRSTabhASI vishissttshaastraarthnivissttbuddhiH|| aziSTazAsI khalu ziSTapAlo kudRSTidRSTAntapathairapetaH // 51 // glAnAtibAlasthavirAGganAnAM maryAdayA pazyati kAryajAtam / dayAparAndharmarucInvinItAnprAjJAMzca sanmAnayate yathAvat // 52 // SeareaRASHTeameraprasweepenetress-REARRAHames ku0 varAMgako dinacaryA rAjakumAra bahuta savere uTha jAtA thA aura sUryodayake pahile ho snAnAdi mAMgalika kRtyoMko samApta karake aSTadravyase zrI eka hajAra ATha jinendradevako pUjAmeM laga jAtA thaa| isake uparAnta guruoM tathA sAdhuoMkI yathAyogya vinaya karake upasthAna (svAdhyAyazAlA ) calA jAtA thaa| vahA~para bhI vaha svake AtmAke utthAna ko prayatna karatA thA // 48 // vahA~para baiThakara bhI vaha kevalI praNIta dharmako ho prabhAvanA karatA thA, svayaM samajhatA thA tathA dUsaroMke sAtha bhI usii| kI carcA karatA thA / pratyeka bAta ko zAstrokta hetuoMse hI nahIM apitu natana tarkose bhI socatA thaa| uttamapurameM aba usakA manovinoda sadaiva isa prakAra hotA thA / 49 / / kisI sthAnapara baiThate samaya, gharase bAhara nikalaneke avasarapara, sabhAmeM jAte hue, zayyApara leTate samaya, chIMka yA jabhAyI leneke prasaMga Adi sabhI avasaroMpara vaha sadbhAvapUrvaka paMca-namaskAra maMtrakA uccAraNa karatA thaa| vaha itanA jAgarUka thA ki sadA prajAkA bhalA karatA thA // 50 // jaba bolatA thA to parimita aura madhura, usakA mana zAstroMke gar3ha tattva samajhanemeM hI ulajhA rahatA thA, asaMyamI durjanoMko daNDa detA thA, ziSTa sAdhu puruSoMkA pAlana karatA thA aura mithyAtva mArgapara le jAnevAloM tathA unake Adarzose dUra rahatA thA / / 51 // vividha prakArake rogoMse pIr3ita, atyanta bhole athavA mUrkha abhibhAvaka hona zizu, atyanta vRddha tathA mahilAoMke kaamoN| 1. ka prcessttkaarii| 2. ka paMtherupetaH / SURGIsraiseRSEURELusaisasRTHEATRE
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH nRpastu putrasya guNAnudArAujaneritAnsaMsadi saMnizamya / prahRSTacetAH priyakRtprajAnAM kRtArthamAtmAnamarmasta sadyaH // 53 // svaputrasatkRtyanuraktabuddhenUpasya cittAnugataM viditvA / anantacitrAjitadevasAhA' vijJApaya mantrivarA narendram // 54 // prakRtyanujJAtaguNo vinIto dakSaH kRtajJazca kRtI suzAstraH / eteSu sarveSu bhavatsuteSu yogyaH prajAH pAlayituM varAGgaH // 55 // teSAM hitaprItinivedakAnAM svarAjyasaMvardhanatatparANAm / nizamya vAkyAnyanumanya rAjA rAjyAbhiSekAya zazAsa sarvAn // 56 // sargaH HEALTHHAHAHRI HAMATAANTHAN kI maryAdApUrvaka chAnabIna karatA thA / jo dayAmaya kAryoM meM vyasta rahate the, dharmAcaraNake vizeSa premI the, svabhAvase hI vinamra the tathA vizeSa jJAnI the aise saba logoMkA maryAdAke anukUla sanmAna karatA thA / / 52 // suputrAnurAga tathA saMtoSa mahArAja dharmasena rAjasabhAmeM jaba logoMko kumAra varAMgake sevAparAyaNatA, nyAya-nipuNatA, Adi udAra guNoMkI prazaMsA karate sunate the to unakA hRdaya prasannatAke pUrase AplAvita ho uThatA thaa| aise yogya putrake kAraNa vaha turanta hI apane Apako kRtkRtya samajhate the, kyoMki prajAoMko sukhI banAnA unheM bhI paramapriya thA / / 53 / / apane putrake sukarmoko dekhakara rAjAkA mana aura mastiSka donoM hI usapara dinoM-dina adhika anurakta hote jAte the, maMtriyoMne rAjAke manakI isa bAtako bhAMpa liyA thA ataeva anantasena, citrasena, ajitasena tathA devasena cAroM pradhAna maMtriyoMne rAjAke pAsa jAkara nimna prakArase nivedana kiyA thA / / 54 // rAjyAbhiSeka prastAva ___ mahArAja ! kumAra varAMga svabhAvase hI vinamra aura maryAdApAlaka haiM, pratyeka kAryako karanemeM kuzala haiM, AzritoM tathA / hituoMkI kArya kSamatAko parakhate haiM (phalataH loga anurakta haiM ) saba prakArase yogya haiM, samasta zAstroMke paMDita haiM tathA prajA unakI ina saba vizeSatAoMko samajhatI hai isIlie unapara parama anurakta hai / ina saba kAraNoMse mahArAjake saba putroMmeMse kumAra varAMga hI prajAkA bhalI-bhA~ti pAlana karanemeM samartha haiM // 55 // mahArAja dharmasenake rAjyako saba prakArase sampanna banAne meM una maMtriyoMkA kAphI hAtha thA, tathA unakI sammati hit| 1. [dhiivraahvaa]| 2. [ vyajJApayan ] / [187] Jain Education international
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam AjJApitAste vasudhezvareNa amAtya senApatimantrivargAH / zreSThipradhAnAH puravAsinazca vIthipravezotaketumAlA parNAvidhAnojjvalapUrNakumbhAH sugandhisaccandana kuGkumAvatA mahAvastrAbharaNA yuvAnaH / saMpAdayAMcakurabhIpsitAni // 57 // vinyastanAnAbalibhakticitrAH / satoraNAlambitalolamAlAH // 58 // gRhIta citradhvajapANayaste AjagmuratyujjvalacAruveSAH / / 59 / / purAGganA maGgalayogyalIlA: salajjikAH sijjitabhUSaNADhyAH / alaGkRtAGgacaH samadAH salIlaM samantato niryayurambujAsthAH // 60 // kara aura priya hotI thI ataeva jaba rAjAne unake ukta vacanoMko sunA to unase saharSa sahamata hokara kumArake rAjyAbhiSekakI taiyArI karanekI AjJA dI thI // 56 // pRthvI ke prabhu dharmasena dvArA AjJA diye jAnepara hI rAjyake AmAtyoM, vibhAgIya maMtriyoM, senApatiyoM, seThoM tathA seThoM kI zreNiyoM tathA samasta puravAsiyoMne thor3A sA bhI samaya vyarthaM naSTa kiye binA, rAjAke manake anukUla pratyeka kAryako susajjita kara diyA thA // 57 // nagara sajjA pratyeka mArga yA galIke prArambha honeke sthAna ( mor3a ) para toraNa khar3e kiye the unapara mAlAe~ aura dhvajAe~ laharAtI thI tathA unake sAmane sundara mAMgalika cauka pUrakara unapara puSpa, phala Adi pUjAkI sAmagrI car3hAyI gayI thii| svAgata dvArake donoM tarapha atyanta ujjvala maMgala kalaza rakhe the jo ki nirmala jalase bhare the aura unake mukha sundara hare pattoMse bhalI-bhA~ti Dhake the / toraNakI pratyeka ora caMcala mAlAe~ laharA rahI thI // 58 // nagara ke saba hI yuvaka bahumUlya kapar3e aura gahane Adi ko pahinakara sugandhita candana, kukuma, Adi mAMgalika padArthoM ko upayoga karate the phalataH unakA vezabhUSA sarvathA svAbhAvika, atyanta ujjvala AkarSaka lagatA thaa| isa prakAra sajakara ve utsava kI taiyArI meM raMga viraMge tathA sacitra dhvajAeM lekara ghUmate the // 59 // nagara kI nAyikAoM kI vezabhUSA tathA ceSTAeM bhI utsava ke samaya ke anukUla thiiN| ve svabhAva se hI lajIlI thIM to bhI unhoMne utsava ke lie aMga, aMga kA zRGgAra kiyA thA unake bhUSaNoM se manohara 'jhunajhuna' dhvani nikalatI thI / sabake mukha kamaloMke samAna vikasita aura AkarSaka the| aisI yuvatiyAM yauvanake mada aura vilAsake sAtha nagarameM idhara-udhara AtI-jAtI rahatI thI // 60 // Jkk ekAdazaH sargaH [1881
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekAdazaH sargaH zubhe muhUrte karaNe tithau ca saumyagraheSUpacayasthiteSu / siMhAsane zrImati rAjaputraM nivezayAM pUrvamukhaM babhUvaH // 61 // AnanditaprItimukhe hatAzAH' purapravezaM sakalaM nanAda (?) / vaMzA mudaGgAH paNavAH svaraissvairApUrayAM sarvadizAM babhUvaH // 62 // aSTAdazazreNigaNapradhAnA bhuprkaarairmnnirtnmishrH| gandhodakaizcandanavAribhizca pAdAbhiSekaM prathama pracakraH // 63 // sAmantabhUmIzvarabhojamukhyA AmAtyasAMvatsaramantriNazca / te ratnakumbhairvaravAripUrNamUrdhAbhiSekaM muditAH pracakruH // 64 // svayaM narendro yubarAjapaTTa puraskRtazrIyazase babandha / napAjJayASTau varacAmarANi sNcikssipuustaanybhitstrunnyH||65|| rAjyAbhiSeka jisa zubha tithi, karaNa aura muhurtameM ravi, zazi Adi navagraha saumya avasthAko prApta karake apane-apane ucca sthAnoM meM meM pahu~ca gaye the usI kalyANaprada muhurta meM rAjAne kumAra varAMgako atyanta zobhAyamAna mahAya siMhAsana para pUrva dizAkI ora mukha karake baiThAyA thA / / 61 // usa Ananda aura prItike avasara para nagara ke pratyeka praveza dvArapara, bAMsurI, mRdaMga, paTaha Adi bAje jora-jora se bajAye jA rahe the, unakI dhvani AkAzako cIratI haI durataka calI gayI thI aura unake svarase saba dizAeM gaja uThI thiiN||62|| sabase pahile zilpI, vyavasAyI Adi aThAraha zreNiyoM ke mukhiyoMne varAMgake caraNoM kA abhiSeka sugandhita uttama jalase kiyA thaa| usa jalameM candana ghulA huA thA tathA vividha prakArake maNi aura ratna bho chor3a diye the / / 63 // isake uparAnta sAmanta rAjAoM, sambandhI zreSTha bhUpatiyoM, bhuktiyoMke adhipatiyoM, AmAtyoM, mantriyoM sAMvatsaroM ! ( jyotiSI, pUrohita Adi) ne Ananda ke sAtha ratnoMke kalazoMko uThAkara kUmArakA mastakAbhiSeka kiyA thaa| unake ratnakumbhoM meM bhI pavitra tIrthodaka bharA haA thA / / 64 / / antameM mahArAja dharmasenane apane Apa uThakara kumAra ko yuvarAja padakA dyotaka padaka ( mukuTa tathA dupaTTA) bAMdhA thA jo ki lakSmI aura yazako bar3hAtA hai| tathA maharAja ko AjJAse ATha yuvatI camaradhAriNiyoMne kumAra ke Upara saba tarapha se camara DhoranA prArambha kara diye the / 65 / / yA rahasana kA ajase aAThara yuvatI kA zyorANana pumAra tazA izva [189 1.ka htaashaa|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH HARIZEDIARRIAGEarth calatpatAkojjvalaketumAlA prAkArakAJcI stutituurynaadaa| prapUrNakumbhorupayodharA sA purAGganA labdhapatistutoSa // 66 // sabAlavRddhaM janamAtmanInaM purANi rASTrANi ca pattanAni / yAnAni ratnAni ca vAhanAni samarpayAmipatiH sutAya // 67 // yathA mayi snehanibaddhacittAH sarve bhavanto mama zAsanasthAH / tathAvanIndrAstanayasya nityaM bhavantu' vazyA iti tAnuvAca // 68 // jagajjanA bAlanarAdhipaM taM zriyojjvalantaM nayanAbhirAmam / kirITa satkuNDalahArabhAraM procuH samIkSyAtmamanogatAni // 69 // ma nagara meM cAroM ora patAkAe~ laharA rahI thI, nirmala ketu aura mAlAeM hara tarapha dikhAyI detI thIM, nagara ko parakoTA, rUpI karadhanI ne ghera rakhA thA, stuti pAThaka aura bAjoM kA zora gUMja rahA thA, tathA hara sthAna para jalapUrNa kalazoMrUpI stanoM ko bharamAra thI / ina saba sAdRzyoM ke kAraNa nagara-lakSmI eka strI ke samAna zobhAko prApta thI tathA aisA mAlUma detA thA ki nagara / rUpI strI yuvarAja rUpI varako pAkara santoSa se rAsa-lIlA kara rahI hai / / 66 // isake uparAnta mahArAja dharmasena ne bacce se lekara vRddhaparyanta apane kuTumbI aura paricArakoMko, rAjya ke saba nagaroM pattanoM ( sAmudrika nagara ) Azrita rASTroM, samasta vAhanoM, ratha Adi yAnoM tathA ratnoM ko vidhipUrvaka apane putrako sauMpa diyA / thA / / 67 // adhikArArpaNa usane upasthita nAgarikoM, karmacAriyoM, sAmantoM Adise yaha bhI kahA thA ki Apa loga jisa prakAra mujhapara prama karate the, mere anugata the tathA merI,AjJAoM aura zAsana kA pAlana karate the usI prakAra Apa loga mere putrapara sadA prema kareM ne aura usake zAsana ko mAneM / / 68 / / rAjA varAMga bAla napati varAMga apanI zobhA aura lakSmIke dvArA camaka rahe the, darzakoM kI A~kheM unheM dekhakara zItala ho jAtI thIM, zira para ba~dhe mukuTa, kAnoM meM laTakate kuNDaloM tathA gale meM khelato maNimAlA, Adi ke kAraNa vaha aura adhika AkarSaka ho gye| the / unako dekhate hI darzakoM ke manameM aneka bhAva uThane lagate the jinheM una logoM ne nimna prakArase prakaTa kiyA thA / / 69 / / [190] bAma / 1. ma bhajantu / 2.ka tiriitt|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH sarvAnnarendrAnabhibhUya bhAsA rarAja samyagyuvarAja essH| praNaSTamedhe gagane nizAyAM grahAnivaikA pripuurnncndrH||70|| etasya pUjitapuNyabIjaM vidmo vayaM cedamitaprabhasya / visajya pUrvAparayogatAra' samarcayiSyAma iti vyavocat // 71 // dAyAdakAnAM ca nRpAtmajAnAM cetAMsi tAnyAkulitAnyabhUvan / kulaM balaM rUpamapoha labdhvA sthAnaM ca yanna zalabhAmahIti // 72 // grahAzca tArA nizi mandamandaM prakAzamAnAH punrrkbhaasaa| "AdarzanaM yAnti yathaiva loke tathA vayaM bAlanapArkabhAsA // 73 / / bAlyAtprabhRtyeva hi mallayuddhe pradhAvane vA hayavAraNAnAm / paJcAyudhe zAstraparIkSaNe vA nAsmatsamo bAlanRpaH kadAcit // 74 / perpe-Teamrecameremediemediesmeare-Paper yaha yuvaka rAjA apanI kAnti aura tejake dvArA samasta rAjAoM ko jIta letA hai, isakI zobhA nirdoSa aura anukaraNIya hai / yaha yahA~para vaisA hI zobhita ho rahA hai jaisA ki pUrNimAkA candramA meghamAlA ke phaTa jAnepara AkAzake samasta grahoM aura nakSatroMke bIca camakatA hai // 70 // isakI prabhA aparimita hai, yadi hama kisI taraha pUrvabhavameM saMcita kiye gaye isake pUNyakarmoM rUpI boja ko jAna pAte to AgA pIchA socanA chor3akara tathA choTe bar3eke bhedabhAvako bhulAkara bhaktibhAvapUrvaka isakI pUjA ho karate, isa prakArase aneka loga kaha rahe the / / 71 // rAjAke dUsare putra jo ki pUrNa rAjya pAneke adhikArI ho sakate the, kintu pA na sake the, unake citta yuvarAja varAMga kA pUrvokta abhyudaya dekhakara dukhI ho gaye the / ve socate the 'hama bhI uttama kulameM utpanna huye haiM, hama bhI rUpavAna haiM tathA hamArI bhujAoM meM bhI parAkrama hai to bhI hama rAjyalakSmI ke dvArA varaNa na kiye gaye / / 72 / / rAtrike andhakAra meM candramA,zani Adi graha tathA rohiNI Adi tAre manda prakAza karate haiM, kintu prAtaHkAla jaba sUrya / udita hotA hai to usake tIkSNa udyotameM saba na jAne kahA~ lupta ho jAte haiM, hamArI bhI yahI avasthA hai, Ajataka hama bhI rAja ke bhAgI the kintu Aja se yuvaka rAjA ke pratApameM hama lupta ho gaye haiM / / 73 / / AjakA yuvaka rAjA bacapana se hI malla yuddha meM, daur3ameM, hAthI ghor3e ko savAromeM, talavAra, bhAlA Adi pA~ca mukhya hathiyAra calAnemeM tathA zAstroM kI sUkSma gutthiyA~ sulajhAnemeM kabhI bhI hama logoM kI samAnatA na kara sakA thA / 74 / / 1. [ degyogyatAM ca ] / 2. [ vyavocan ] / 3. [ adarzanaM / 4. ka hayavAraNeSu / [191]
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam gha SAKS-JA saMsevya tAdRgvidhamalpasattvaM saMjIvamAno' maraNaM varaM tat / dezAtithitvaM jvalanapravezo viSAzanaM vA kSamamityavocan // 75 // teSAM punarmAnamadoddhatAnAM nRpAtmajAnAM vacanaM nizamya / pratyUcuranye kSitipAlaputrA audAryato rAgavinodanAya // 76 // satvAdhikaH zilpakalAvidagdho vipazcidapyunnatavaMzajo vA / rUpAnvitA vA kRtinaH purastAtpradhAvatItyeSa vinizcayo naH // 77 // puSpANi tAmbUlavilepanAni citrANi vastrANi vibhUSaNAni / A bAyovaH pravibhajya bhuGkte na tasya hAnirbhavatAM vinAzaH // 78 // isa prakArake sAdhAraNa zaktizAlI vyaktiko-jo ki Aja rAjA bana baiThA hai sevA karake tathA use apanA prabhu mAnakara jIvita rahane se to hama logoM kA mara jAnA hI acchA hai, yadi zastra se maranA kaSTakara hai to viSa khAkara yA AgakI jvAlA meM kUdakara prANa gaMvAnA cAhiye / yadi yaha bhI zakya nahIM hai to isa deza ko chor3akara deza deza mArA phiranA bhI upayukta hogA / / 75 / / guNajJatA kA upadeza mithyA ahaMkAra ke naze meM Akara ukta prakAra se aziSTa vyavahAra karanevAle una rAjaputroM kI ukta IrSyAmaya uktiyoM ko sunakara dUsare rAjaputroMne jo ki bar3e rAjAoM ke putra the tathA adhika vizAla hRdaya hI nahIM gambhIra bhI the unake nirAzAjanya krodhase manovinoda karanekI icchA se nimna vacana kahe the / / 76 / / mAnA ki tuma adhika parAkramI ho, zilpa Adi samasta kalAoMkA paMDita ho itanA hI nahIM vidvAn bhI ho aura ucca kula meM utpanna bhI huye ho, sundara aura AkarSaka rUpavAna athavA rUpottama ho, to bhI hama logoM kA dRr3ha nizcaya hai ki aise suyogya vyaktiko bhI puNyAtmA ke Age-Age daur3anA par3atA hai / yataH rAjakumAra barAMga samasta puNyAtmA logoMke aguA haiM isIlie rAjA hone yogya haiM / / 77 / / isIlie bAlakapana se hI Apa loga usake saubhAgyake kAraNa sulabha sundara vastra, adbhuta AbhUSaNa, phUla mAlAe~' pAna pattA, sugandhita tela, ubaTana, Adibho usase bA~Ta bAMTakara bhogate the / kintu isase usakI koI hAni nahIM huI kyoMki yaha saba bhoga usake bhAgya meM likhe haiM, hAM, Apa logoMkA satyAnAza avazya ho gayA hai kyoMki Aja Apa loga kisI kAma ke nahIM haiM / 1. [ saMjIvatAM no ] / 2. ma avocat / 3. ma caudAryato / ekAdaza: sargaH [192 ]
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH varAGga caritam sargaH kenAbhiSiktaH karirAvaneSu tattalyarUpAstvitare gajAzca / vanyA gajAste'pi vazAnugAzcetkathaM na vazyaH parapoSajIvI // 79 // na zakyate'rkaH sthagituM kareNa nAsUyatA nazyati yA parastrIH / apuNyavadibhaH kRtapUrvapuNyAH saMsevanoyA iti lokasiddham / / 80 // athetare mAnamadAndhanetrA bhRzaM svaroSasphuritAdharoSThAH / sagadgadAsaktanidhRSTavAkyA nRpAtmajoktAzcukupustadAnIm // 81 // rAjAtmajA ki na bhavAma sarve ki mAtaro'nyenamatA: kulInAH / ki zauryavIryadhutidhairyahInAH kiM vAtha loke vyavahArabAhyAH // 2 // sa kiM visoDhuyuvarAjyabhAraM sthiteSu cAsmAsu vigRhya saktaH / / suvarNasAro nikaSopalena bhaviSyati vyaktira'vazyamAzu / / 83 // nyamAnAmAmAmA-mAmAyA hAthiyoMke rAjAko jaMgala meM maba hAthiyoM kA (gajarAja) mukhiyA kauna banAtA hai usakA koI abhiSeka nahIM hotA hai / tathA dUsare anucara hAthI bhI rUpa, AkAra AdimeM usake hI samAna hote haiN| apane Apa apanA bharaNapoSaNa karanevAle jaMgalI hAtho bhI yadi kAraNAntarase dUsaroMke vazameM ho jAte haiM to dusarekI kRpAkara palApUSA vyakti kyoM apane pAlakakA anugAmI na hogA? Apa loga vivekase kAma leN|| 78-79 / / kyA sUryakA prakAza hAthako ADase rokA jA sakatA hai? tathA dUsare ko sampatti IrSA karanese naSTa nahI hotA hai / yaha saMsArakA suvikhyAta niyama hai ki vizeSa puNyAdhikArI puruSoM kI sevA aura bhakti una logoMko karanA hI cAhiye jinhoMne pUrvajanmameM koI puNyakarma nahIM kiyA hai / / 80 // vahA~para kucha aise bhI vyakti the jinako vivekarUpo A~kheM ahaMkArarUpI mada ( naze ) ke kAraNa muMda gayI thii| yahI , kAraNa thA ki yogya rAjaputroMke pUrvokta vacanoMko sunakara ve usa samaya atyanta kati ho uThe the| unakA krodha itavA bar3ha gayA thA ki unake oTha phar3akane lage the, galA rudha bhArI ho gayA thA to bhI ve kutsita aura azlola vAkya baka rahe the / / 81|| kyA hama loga rAjAke putra nahIM haiM, kyA hamArI mAtAkA kUla (jAti) zuddha nahIM hai, hama loga parAkrama, bAhubala, teja, kAnti, dhairya Adi kisa guNameM varAMgase kama haiM ? aisI kauna-sI laukika vyavasthA athavA vyavahAra hai jise hama loga nahIM samajhate haiM / / 82 // [193 ] matsarI puruSa-karma kyA ApakA vizeSa puNyAdhikArI rAjakUmAra hama logoMke hote hae bho yuddha karake yuvarAja padako dhAraNa kara sakatA 1.ka prmopjiivii| 2. [ nAsUyayA ] | 3. [ prshriiH]| 4. [ mAtaro no na matAH / 5. [ zaktaH ] / 6. [ vyaktamadeg ] | _Jain Education intemation 25 PEDImAmA-bhAnsAmanyAzAcAnAbAda mAcA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam myAnmA hai ? kasauTI para kasane ke bAda ho soneko zuddhi aura sacAI zoghra ho prakaTa ho jAtI hai aisA Apa loga nizcita samajheM // 83 // isa prakArase baka-jhaka karaneke bAda una aziSTa rAjaputroMne eka dUmareko ora dekhA aura saMkena dvArA apane kukarttavyakA nizcaya kara liyA thA / isake uparAnta ve na nirdaya rAjakumAra suSeNake netRtva meM prahAroMkA AdAna-pradAna ( yuddha) karanekI icchAse uTha khar3e hue the // 84 // ityevamAbhASya narendraputrAH parasparAktavinizcayArthAH / tataH suSeNapramukhA nRzaMsA uttasthuratra vyavahArabuddhyA / / 84 / / te mantriNastAnsahasA samIkSya vijRmbhitakrodhavirUDha darpAn / niSkevalaM vAkkalaha pravRttAnnivArayAM rAjasutAn babhUvuH // 85 // yuvanRpatimudIkSya rAjaputrAstutuSurudAradhiyaH svabhAvabhadrAH / sakaluSahRdayAH pravRddharAgA ruruSuranuSThitamatsarAstathAnye // 86 // atha yuvanRpativizAlapuNyaH sakaladigantavisarpikIrtimAlaH / avanimudadhimekhalAkalApAM muditajanAM sa babhUva jetukAmaH // 87 // itidharmaMkathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthaM saMdarbhe varAGgacaritAzrite yuvarAjyalAbho nAma ekAdazamaH sargaH / isI samaya anantasena, Adi maMtriyoMne dekhA ki suSeNa, Adi ahaMkAra tathA haTha bhI raudratAkA rUpa dhAraNa kara rahA hai, tathA vyartha hI unheM samajhA bujhAkara mUrkhatA karanese roka diyA thA / / 85 / / meM 1. [ ekAdaza: ] / jo rAjA tathA rAjaputra svabhAvase hI zAnta aura bhale the tathA jinakA viveka vizAla thA ve yuvaka rAjAko dekhakara unakI yogyatAoMke kAraNa hRdayase saMtuSTa hue the / tathA anya rAjakumAra jinake mana malIna the, svArthaM buddhi aura pakSapAta bar3hA thA tathA jo dUsarekA abhyudaya dekhakara jalate the ve varAMgako rAjasiMhAsanapara dekhakara ApAtataH kupita hue the // 86 // yuvaka rAjA varAMgakA puNya vizAla thA, unako kIrti dazoM dizAoMke sudUra ora-chora taka phailI thI ataeva unhoMne pitAke dvArA jItI gayI usa pRthvIko digvijaya karanekA nirNaya kiyA jinakI karadhanI use cAroM orase gheranevAle samudra haiN| aura jisapara sukhI aura sampanna loga nivAsa karate haiM / / 87 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathA meM yuvarAjyalAbha nAma ekAdaza sarge samApta / rAjakumAra sahasA hI atyanta kupita ho uThe haiM unakA mukhase vAcanika kalaha kara rahe haiN| taba unhoMne jAkara ekAdazaH sargaH [ 194]
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dvAdazaH sargaH sahopaviSTA nRpAGganAbhirvararUpiNobhiH naradevadevI / tutoSa putrasya hi rAjyalAbhaM saMzrutya rAjaprahitAnmanuSyAt // 1 // abhyAgataM prIti nivedanAya saMpUjya vastrAbharaNapradAnaiH / narendrapatnI svajanasya madhye adyAsmi devIti mudAbhyavocat // 2 // zrutvA varAGgasya hi yauvarAjyaM sarvAH sapatnyo giramitthamUcuH / asmAkamasmatsutabAndhavAnAM purApi nAthAsi vizeSato'dya // 3 // tAsAM samAje nRpasundarINAM kAcinnRpeSTA mRgapUrvasenA | amarSasaMkSobhitamAnasA sA adhomukhI svaM bhavanaM jagAma // 4 // dvAdaza sarga mAtR-sneha tathA vimAtA asUyA antaHpurake saundarya-guNoM kI khAna mahArAjA dharmasenakI paTTarAnI anya antaHpurameM virAjamAna thIM ki usI samaya nRpativarake dvArA bheje gaye kisI yauvarAjyAbhiSekakI sUcanA dii| putrakI rAjyaprAptikA samAcAra pAte hI ve Anandavibhora ho uThI thIM // 1 // vyakti isa priya tathA sukhada samAcArako lekara AyA thA usakA mahArAnIne vastra, AbhUSaNa Adi bheMTa karake svAgata sammAna kiyA thaa| harSase prasanna hokara usane apane sage sambandhiyoMse bhI usI samaya yaha kahA thA ki 'maiM Aja vAstavase devI huI hU~ // 2 // rAniyoM tathA ekase eka rUpasiyoMke sAtha saMdezavAhakane mahArAnIko unake putra varAMgake kintu varAMga yuvarAjapada pAnekI sUcanA sunakara hI mahArAnIkI sautoMne ye vAkya kahe the 'he mahArAnI Apa hama logoM, hamAre putroM tathA sage sambandhiyoMko pahilese pAlaka poSaka thIM aura Ajase to vizeSakara Apa hama logoMkI rakSaka haiM ||3|| rAjAkI ina anupama sundarI rAniyoMke samUhameM eka rAnI rAjAko bahuta pyArI thI, unakA nAma ( senA zabdake pahile mRga zabda jor3ane se banatA ) mRgasenA thaa| ukta samAcAra sunakara unakA citta krodhase itanA adhika khinna ho uThA thA ki unhoMne apanA mukha nIcA kara liyA aura vahA~se uThakara apane prAsAdameM calI gayI thI // 4 // nyAya dvAdazaH sargaH [195]
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tatropavizya vadadhunetrA karAgrasaMdhAritavAmagaNDA / vicintayanto kRtamIzvareNa nininda sA duHkRta 'pAka mittham // 5 // na syAtsutaH kiM nRpateH priyo vA ke vA guNA mattanaye na santi / jyeSThe sute rAjyadhuraH samarthe parAbhiSekaM tu kathaM sahiSye // 6 // ityevamAtmanyavicAyaM kAryaM muhurmuhuH kopavazAjjvalantI / suSeNamAhUya viviktadeze provAca rAjJI sutamAtmanastam // 7 // no vatsa kAryaM viditaM tvayaiva varAGganAmno yuvarAjyalAbham / jJAtvA yataH kSINanRpAtmazaktiH sthito'si tUSNIM dhigpauruSatvam // 8 // nIcAnuvRtteH priyajIvitasya nirastasatvasya hi mandazavateH / parAvadhUtArthaparAkramasya kA janmavattA bhuvi putra puMsaH // 9 // vahA~ jAkara baiThate hI usakI A~khoMse A~suoMkI dhAra baha par3I tho| zoka aura gAlako hathelI para rakha liyA thaa| raha rahakara vaha yahI socatA thI ki sarvazaktimAna devane kRta pApoMke pariNAmakI nindA karatI thI // 5 // anutApake kAraNa usane apane bA~ye yaha kyA kiyA ? tathA antameM pUrva * kyA merA putra, rAjaputra nahIM hai, vaha rAjAko pyArA kyoM nahIM hai ! aise kaunase guNa haiM; jo mere lAr3alemeM na hoM / saMsArameM suyogya bar3e lar3akepara hI pitA rAjyabhAra detA hai, kintu ukta guNayukta mere bar3e beTeko chor3akara dUsarekA rAjyAbhiSeka kaise sahya hogA // 6 // rAnI mRgasenA nirAzAjanya krodhakI lapaToMse raha-rahakara jhulasa uThatI tho ataeva vaha ukta prakArakI dvividhAoMke kAraNa mana hI mana apanA karttavya nizcita nahIM kara pAtI thii| phalataH usane apane priyaputra suSeNako ekAntameM bulAyA aura usako nimna prakAra se kahanA ( bharanA ) prArambha kiyA thA // 7 // kumAtAko bhartsanA he beTA ! varAMga nAmake rAjaputrako yuvarAja pada prApta ho rahA hai isa bAtakA tumheM svayaM hI patA lagAnA cAhiye thA na? yadi tumheM yaha bAta pahilese jJAta thI aura ise jAnakara bhI apane ApakI yA rAjAkI zaktiko kama samajhakara tuma cupa rahe, to tumhAre puruSArtha aura puruSatva donoMko dhikkAra hai // 8 // * jIvanake mohameM par3akara jo vyakti hIna puruSoM ke samAna AcaraNa karane lagatA hai, zaktike kama honeke kAraNa jo puruSa 1. ka sAdhuH kRta / 2. [ jJAtvA ca yatkSINadeg ] / 3. [ dhigapauruSa tvam ] 4. ma vA janmavrartA (?) / dvAdaza: sargaH [196 ]
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH barAja caritam sargaH samIkSamANA guNavevikAyAstasyAH sutasyApi varAM vibhUtim / prANAnvisolu na sahe'ti'mAtraM zirastu me visphuTa tIva kopAt // 1 // mAtraivamukto nijagI suSeNo naivAmba nAjJAyi na cAnazakteH (?) / / rAjJA kRtaM vettyanavekSya sarvamathAziSaM yuddhamati vigRhya // 11 // tadaiva kaizcinnupajaiH sahAyairudyamya khaDgaM sphuradaMzujAlam / tvaM vA mahIM pAhyathavA vayaM vA iti sthitaM mAnyarucatsamantrI // 12 // baco nizamyAtmasutasya rAjJo Aiya taM mantriNamAtmanonam / pUrvopacArairabhisaMprapUjya vacaH prasAdamavocadittham // 13 // / parAkrama karanA chor3a detA hai tathA jisake bala aura parAkramako dUsare loga naSTa kara dete haiM, usa manuSyake isa pRthvI para janma lenese kyA lAbha ? // 9 // meM jaba guNadevIke saubhAgyakA socato hU~ aura usake putrako utkRSTa vibhUti aura vaibhavakA vicAra karatI hU~, taba, krodhako adhikatAke kAraNa merA mAthA phaTane lagatA hai, tathA ina gahita prANoMko to maiM aba bilkula dhAraNa kara hI nahIM sakatI huuN| 10 // suSeNako durabhisaMdhi mAtAke dvArA pUrvokta prakAra se lAMchita kiye jAnepara suSeNane nirvedapUrvaka kahA 'he mAtA ! mujhe isakA patA nahIM thA aisI bAta nahIM hai, aura na maiM kama zaktizAlo honeke kAraNa hI capa raha gayA hai, athavA yaha saba rAjA ( mere pitA) ke dvArA / hI kiyA gayA hai isa bAtako bhI upekSA karake maiM to yuddha karanekA nirNaya karake vahIM DaTa gayA thA / / 11 // usI samaya kucha aura rAjaputra merI sahAyatAke lie kaTibaddha ho gaye the phalataH maiMne vaha talavAra uThAyI thI jiskii| jAjvalyamAna kiraNoM ko cAroM ora cakAcauMdha phailA rahI thii| "he varAMgakumAra ! tuma yA hama loga ho pRthvokA pAlana kareMge?" kaha-kara jaba maiM maidAnameM jama gayA thA taba mujhe usa buDDhe maMtrIne roka diyA / / 12 // mRgasenAkA kucakra apane putrake vaktavyako sunakara rAnIne apane vizvasta maMtrIko bulAyA thaa| Ate hI pahale to usakA khUba svAgata / saba svAgata sanmAna kiyA aura usake uparAnta sAhasapUrvaka usase yaha vacana kahe the / / 13 / / WALATASTISEMERGANISAR [197] 1.ka atimaatraaN| 2.ka nisphuTati / 3.[ mAM nyaruSat ] /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH yathA pitRbhyAM prahito'smadartha tathopakAro bhavatA kRtazca / patnai ma saMparivardhya bhayo vicchetsyasi tvaM tava kA cikIrSA // 14 // vayaM vizuddhA yadi ca tvadarthe asmatsuhRddhiH sukRtaM yadi syAt / nivayaM tasyAdya hi yauvarAjyaM suSeNayAsthApaya yauvarAjye // 15 // nyAyAdapetaM yadi yaktimaccA nizamya rAjIvacanaM sbddhiH| apakSarAgastvatidUradarzI ciraM parIkSyetadavocadartham // 16 // vAJchanti ye nAzayitu sapuNyaM te yAnti pUrva hi vinAzamAzu / mattadvipendraiH saha yudhyamAnAH prayAnti nAzaM kalabhAH puraiva // 17 // na zakyate sthApayitu gatazrInaM zakyate nAzayitu pRthushriiH|| yathAtmanA pUrvamupAzritazrIstathaiva sA saMzrayate naraH zrIH // 18 // jaisA ki mere mAtA pitAne Apako hamArI sahAyatAke lie yahA~ bhejA thA Apane samaya par3anepara hamArI vaisI hI rakSA kI hai, kintu jisa vRkSako Apane itanI cintA aura yatnase bar3hAyA hai aba phira use hI kyoM kATate haiM ! kyA ApakI kartRvyazaktikA yahI rUpa hai ? / / 14 / / yadi hama loga Apako dRSTimeM zuddha haiM athavA yadi hama lAga Apake zuddha pakSapAtI haiM, yadi hamAre kuTumbiyoM aura mitroMne ApakA kabhI koI upakAra kiyA hai to Aja usa ( varAMga ) ke yavarAja padake abhiSekako ulaTa dIjiye aura suSeNako yuvarAjake siMhAsanapara baiThA dIjiye / / 15 // maMtrIkI buddhi prakhara tathA satpatha gAminI thI ataeva rAnIke nIti aura nyAyake pratikUla ho nahIM apitu sarvathA yuktihona vacanoMko sunakara bhI usake manameM kisI prakArake pakSapAtakI bhAvanA taka na jagI thii| vaha atyanta dUradarzI thaa| phalataH rAnIke pUrvokta kathanapara usane kAphI derataka mana hI mana vicAra kiyA aura anta meM isa prakArase uttara diyA thA / 16 / / sanmantrI-upadeza _ 'jo vyakti puNyAtmA sAdhupuruSoMkA nAza karanA cAhate haiM ve sabase pahile atyanta zIghratApUrvaka svayaM hI isa saMsArameM niHzeSa ho jAte haiM / kyA Apane nahIM sunA hai ki jaMgalameM jaba hAthiyoMke bacce visI kAraNase madonmatta hAthiyoMse bhir3a jAte haiM / to ve bar3e hAthiyoMkA bAlabAMkA kiye vinA svayaM hI pahile mara jAte haiM / / 17 / / / jisa vyaktike bhAgyase lakSmI utara gayI hai use prayatna karake bho unnata padapara nahIM baiThAyA jA sakatA hai / isI prakAra / 1. [ yadayuktimacca ] / 2.ka nara zrIH, [ naraM zrIH] / / 12
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH anAgataM kAryamupasthitaM ca ye'nAtmabuddhacA pravicArayanti / svakAryasiddhi AnavApya mUDhAste saMzritaistaiH saha yAnti nAzam // 19 // abuddhimabhiH pravikito'rtho vinAzamabhyeSyati nizcayena / Azritya tasmAdyuvarAjameva saMjIvanaM no hitamityuvAca // 20 // ityuttaraM buddhimatopadiSTaM pratyuttaraM vktmsaavshktaa| sA mantriNaM prAthitakAryasiddhau prayAcamAnA saMsUtena devI // 21 // saMcintya mantrI svaziraH prakampya svasvAmisaMbandhamavekSamANaH / saMpUjya devIM sasutAM natAGgo bhaktyA kriyAvigiramityuvAca // 22 // sweenawesomenexampesprespearespe-SHAYARITASupreypreerease jisakI lakSmI puNya aura puruSArthake kAraNa bar3ha rahI hai usakI pratiSThA tathA padakA naSTa karanA bhI saMbhava nahIM hai / satya tA yaha hai ki pUrvabhavoMmeM jIvake dvArA jisa vidhise puNyarUpI lakSmI kamAyo jAtI hai usI vidhise vaha lakSmo usa puruSako uttara bhavoMmeM varaNa karatI hai // 18 // A par3e sAmane khar3e karane yogya kAryako tathA bhaviSyake kartavyarUpase upasthita honevAle kAryako svayaM samajhe binA hI kevala dUsaroMkI buddhi aura tarkaNAse jo vyakti samajhanekA prayatna karate haiM, una mUrkhAko apane kAryameM saphalatA nahIM milatI hai, itanA hI nahIM balki una kumaMtriyoM ko sammatiko mAnaneke kAraNa ve svayaM naSTa hote haiM aura sAthameM una ajJoMko bhI le DUbate jinake palle meM buddhi nahIM hai unake dvArA soco gayo yAjanAe~ nizciyase vinAzake udara meM samA jAtI haiN| isalie hama sabakA isImeM hita tathA kalyANa hai ki hama yuvarAja varAMgako zaraNameM rahakara apanA jIvana zAntise bitAveM / ' yahI usakI sammatikA sArAMza thA / / 20 / / akAryameM saphala anunaya hita tathA ahitake sUkSmadRSTA usa viveko maMtrIse apano prArthanAkA ukta uttara pAkara rAnoko koI pratyuttara hI nahIM / sUjhA thA isalie vaha apane mukhase kucha bhI na kaha sako tho| kintu jisa kAryake lie usane maMtrIse nivedana kiyA thA usIkI meM saphalatAke lie vaha apane putrake dvArA yAcanA karAtI ho raho kevala svayaM cupa baiTha rahI thI / / 21 / / yAcanAkI punarAvRttiko sunakara maMtrone sampUrNa ghaTanAkramako gambhIratApUrvaka eka bAra phirase vicArA, usane apane aura apane svAmI ( rAnoke pitA aura mAtA ) ke bocake sambandhapara bho eka tIkSNa dRSTi DAlo, vimarSa aura nizcayasUcaka DhaMgase 1.ka praticArayanti / Jain Education intomational
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam LOPMETHNICATI dvAdazaH sargaH yadyasti puNyaM tanayasya te'sya' tanme sahAyatvamupaiti devi / kAle'bhyupAyodyatazastrazaktiH siddhaya yatiSye dhRtimehi sAdhvi // 23 // anyonyasaMpratyayakAraNAni parairavajJAtapathasthitAni / rahasyupAmantrya tadarthajAni zanairapeyurdaDhagUDhamantrAH // 24 // saMdhakAmazca suSeNarAjyaM varAGgarAjyaM vinihantukAmaH / tiSThantrajajjAgradapi svayaM ca randhrANi pazyanpraNinAya kAlam // 25 // udyAnayAne baladarzane vA sabhAsvaraNyeSu purAntareSu / krIDAsu nAnAvidhakalpanAsu chidraprahAro sa babhUva tasya / / 26 // i mensinessuremstmenesTRISHNASHea H IRDatext-423LIT. apane zirako hilAyA, isa prakAra kisI nirNayapara pahu~cakara kartavyake vizeSa jJAtA usa maMtrIne putra sahita rAnIko bhaktipUrvaka praNAma kiyA aura nimnaprakArase kahA / 22 // ___ 'he devi ! yadi Apake isa putra suSegakA vAstavameM kucha bhI puNya avaziSTa hai to vaha saba Ajase hI prakRta kAryameM merA sahAyaka ho ? maiM saba prakArase upAya karake zastrako zakti yA sainyabalako khar3A kara lenepara samaya Ate hI saphalatAke lie pUrNa prayatna karU~gA, taba taka he sAdhvi ? Apa dhIraja dhareM / / 23 // isake uparAnta ApasI sandeha dUra karane tathA vizvAsa dilAneko icchAse unhoMne prakRta kArya sambandhI aneka viSayoMpara ekAntameM gar3ha maMtraNA kI thI, jisako ucita sthAna, kAla aura vyaktike sAtha kiye jAneke kAraNa dUsaroMko gaMdha bhI na lagI thii| isa prakAra dRr3ha aura gambhIra maMtraNA karaneke bAda vaha calA gayA thA / / 24 / / aba usakI yahI abhilASA thA ki kisI prakAra suSeNakA rAja ho tathA kumAra varAMgake rAjyakAlakA zoghrase zIghra anta ho / ataeva vaha baiThe hue, calate hue, sote-jAgate hue, Adi saba hI avasthAoMmeM varAMgake rAjyake durbala tathA dUSita aMgoMko svayaM hI khojanemeM sArA namaya bitAtA thA / / 25 // kumAra varAMgake vAyu sevanake lie udyAnameM jAnepara, zArIrika zaktike pradarzanake avasarapara, sabhAmeM rAjakArya karate / samaya, AkheTa Adike lie vanameM jAnepara, kisI dUsare nagarameM pahu~canepara, khela kUdameM tathA nAnA prakArakI anya kalpanAoMke sahAre vaha kumAra varAMgake chidroMko (kamiyoM) khojatA thA aura una saba durbalatAoMko apane kAmakI siddhimeM lagAnekA prayatna karatA thA // 26 // ResmameeSpasmamepreneamr casRTAWA [200] / 1. ma tasya / 2. ma timAhadeg / Jain Education international
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga dvAdazaH sargaH caritam tAmbUladhUpAJjanabhaiSajeSu vastrAdyalacAravilepaneSu / mAlAsu zayyAsanavAhaneSu draSTaM naraM prANi zazAka rAjJaH // 27 // navAnnavAMstAnaparizrameNa prAptAnadArAviSayopabhogAn / abhyarthamAnAnakRtairmanuSyaiH samaznuvAnasya / tataH kadAcidbhugalIzvareNa saMpreSitau tau yuvabhUmipAya / jAtyA kizorau kamanImarUpAvAvAsabhUmau zubhalakSaNAnAm // 29 // zubhAnvayau bAlamRgendratulyau hayottamau bhUmipatiH samIkSya / ko nAma zakto vininetumetAvityabhyavocatsahasA sabhAyAm // 30 // tadvAkyalabdhAvasaraH sa mantrI utthAya so'ntarhadi jaathrssH| matto'sti kazcitpuruSo vinetA drakSyAmi sAdhaM katicihinAni // 31 // yaha saba karake bhI vaha kumAra varAMgake kapar3oM, AbhUSaNa, vilepa, pAnapattI, dhUpa Adi sugandhita padArthoM, mAlA Adi vara prasaMga, zayyA, Asana tathA ghor3A Adi vAhanakI vyavasthAmeM koI durbala sthAna ( chidra ) yA vyakti na pA sakA thA jisake dvArA vaha usake jIvanapara AkramaNa karatA // 27 // usakA samaya una kRtaghna nIca puruSoMse milate julate votatA thA jo zArIrika, mAnasika yA anya kisI prakArakA parizrama nahIM karate haiN| tathApi puNya-zramake phalasvarUpa prApta honevAlI vizAla bhoga-upabhogako sAmagrI tathA indriyoMke anya viSayoMko pratidina naye-naye rUpa aura DhaMgase pAnekI abhilASA karate haiM / / 28 // SaDyantra prArambha isa prakAra bahuta samaya vIta jAnepara eka dina bhRgaloke ekacchatra adhipatine yuvA rAjA varAMgake lie do zreSTha ghor3e bheje the| una donoMkI jAti (mAtRkula, nasla) tathA anvaya (pitRkula) unnata aura zubha the, unakI avasthA bhI usa samaya kizora thI, donoMkA rUpa atyanta AkarSaka thA, ghor3oMmeM jitane bhI zubha lakSaNa ho sakate haiM una sabakI to ve donoM nivAsa bhUmi hI the // 29 // tathA dekhanepara ve rUDha mRgarAja ( nahIM) siMha ke uttama mRgake zAvakoM samAna bholebhAle lagate the| jaba rAjAne ina donoM kizora ghor3oMko dekhA to sahasA ho rAjasabhA meM usake mukhase nikala par3A ki ina donoM ghor3oMko kauna vyakti bhalIbhAMti zikSA dekara nikAla sakatA hai / / 30 // rAjAke isa vAkyane maMtrI ko SaDyaMtra karanekA avasara diyA phalataH Anandase usakA hRdaya vikasita ho uThA thA 1.[ draSTuM na randhrANi / 2. ka vinetumetA, [ zakto hi vinetu.]| 3. [ sAtha ] / Jain Education international de [201]
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam Part-arke ityuktavantaM gatavantamantaM zAstrArNavasyottaramantriNaM tam / saMpUjya rAjA varahemaratnairazvottamau tau visasarja tasmai // 32 // tenAzvazAstrakramako videna mAsaizcatubhiH paripuSTAtrau / dhUpAjjanairmantra pavitrabhUtairhayottamau tau damitau yathAvat // 33 // nyAyopadezena ca dAnta eko mAyAprayogena tathA dvitIyaH / gRhItazikSau tapanIyabhANDAvAdAya mantrI nRpamAsasAda' // 34 // purAdvahirmaNDalabhUmimadhye Aruhya so'zvaM janatAsamakSam / vIthIvibhAgairgamayansalIlaM jahAra sadyo yuvarAjacittam / / 35 / / phalataH usane khar3e hokara kahA thA 'yadi koI puruSa mujhase baDhakara ghor3A nikAlanevAlA ho to maiM usake sAtha kucha dinoMtaka ina ghor3oM ko zikSita karake dekhUMgA ki kauna pahile suzikSita karatA hai / / 31 / / yaha saba ho jAnate the ki ukta maMtrI samasta zAstroMrUpI samudroMke pAraMgata hai ataeva jaba usane pUrvokta prakArase utsukatApUrvaka uttara diyA to rAjAne usake prastAva ko svIkAra kara liyA, tathA uttama suvarNake AbhUSaNa, ratna Adi dekara usakA sanmAna karake usako vaha donoM bar3hiyA ghor3e nikAlane ke lie de diye the / / 32 / / prakRta maMtrI azvazAstra ( lakSaNa Adi se ghor3A pahicAnanA, kisa bAtakA ghor3e para kyA asara hotA hai, ityAdi saba hI bAteM) tathA ghor3e kI zikSA ke kramakA vizeSajJa thaa| usane dhUpa, aJjana, maMtra tathA anya prakArase donoM ghor3oM ko pavitra kiyA thaa| isake uparAnta una donoM hRSTa-puSTa uttama ghor3oM ko vidhipUrvaka cAra mAhataka pAlatU banAkara zikSA dI thI / / 33 / / eka ghor3eko zubha gatiyoM AdikI nyAyayukta (zubha) zikSA dekara sarvathA upayogI banAyA thA tathA dUsare ko chala kapaTa karanekA abhyAsa karAke bhayAvaha banA diyA thaa| nikAle jAneke bAda donoM ghor3e aise sundara lagate the mAno asIma dravyase bhare zuddha soneke kalaza haiM / anta meM ina donoM ghor3oM ko lekara edikana maMtrI rAjA ke sAmane upasthita huA thA / / 34 / / nagarake bAhara eka vRttAkAravizAla krIr3A kSetra thA, vahIM para rAjA aura prajA naye ghor3oMkA kauzala dekhaneke lie ekatrita hue the| sabake sAmane maMtrI vahA~ sodhe ghor3e para savAra hokara use nAnA prakArako mundara cAleM calA rahA thA, jinheM dekhate hI yuvaka rAjAkA citta una ghor3oM para mugdha ho gayA thA / / 35 / / 1. ma AsasAra / For Private Personal Use Only dvAdazaH sargaH [202]
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH azvakriyAsvapratikauzalasya jJAtvA kumArasya sadarthatoSam / sarvAzca sabhyAnabhisaMstuvAnAnuvAca mantrI priyamitthamAzu // 36 // ato viziSTo haya eSa rAjaMstavaiva yogyastviti saMprabhASya / duHzikSitaM vAritavAgazIlaM nivedayAmAsa yuvezvarAya // 37 / / prAptavyatAyAsturagAnurAgAyuvatvagarvoddhatagauravAcca / durgAhitaM taM hyaparIkSya sAkSAdAroDhumicchan nRpatistadAnIm // 38 // turaGgamanAGgataravalgaM sadratnavidyutpariNaddhagAtram / mAnalyaveSaH kriyayAbhiruhya citraM mahatyA gamayAM babhUva // 39 // atharjunA tena yathAvinItaH kazA kazaSThairavabodhyamAnaH (?) / krodhoddhato vAyusamAnaraMhA dhanuvimukteSuriva prayAtaH // 40 // SaDyantra kAryAnvita kumAra varAMga ghor3oMko cAla, Adi kriyAoM meM itane dakSa the ki isa viSayameM dUsarA unakI barAbarI kara hI nahIM sakatA thA, phalataH ve ghor3ekI zikSAse parama saMtuSTa hue the| maMtrI ko jaba isa bAtakA patA laga gayA to usane ghor3ekI prasaMsA karanevAle vahA~ upasthita nAgarikoM kA ina madhura vAkyoMse zIghra saMbodhana kiyA thA / / 36 / / he mahArAja! yaha dUsarA ghor3A jisakI Apa tathA saba loga prasaMsA kara rahe haiM isa ghor3ese bhI bahuta adhika viziSTa hai tathA Apake hI car3hane yogya hai; yaha kahakara usane dusare ghor3eko jise chalakapaTa kI zikSA dI gayI thI tathA jisakA svabhAva aura ceSTAe~ azubha ho cukI thIM use ho le jAkara yuvaka rAjAke sammukha upasthita kara diyA thA // 37 // bhavittavya vaisI hI thI isa kAraNase, ghor3e para ArUr3ha hokara hone ko tIvra abhirucike kAraNa athavA yauvanameM sulabha uddhatatAse utpanna Atma gaurava kI bhAvanAke kAraNa hI yuvarAja varAMgane usa kuzikSita ghor3ekI parIkSA karanA Avazyaka na samajhA tathA usI samaya usapara savAra honeke liye udyata ho gayA thA / / 38 // vaha ghor3A bhI kyA thA, usakA aMga-aMga caMcala aura sundara thA, usakA zarIra uttama ratnoMkI mAlA, Adi sajjAse DhakA huA thA / kumAra varAMga maMgalamaya avasaroMke lie hI upayukta-sAdhAraNatayA savArI ke lie anupayukta-vezabhUSAmeM hI usa ghor3e para vidhipUrvaka car3ha gaye aura Azcarya kI bAta hai ki turanta hI use mahatI sarapaTa gatise calAnA prArambha kara diyA / / 39 / / isake uparAnta jaisI ki use kuTila zikSA dI gayI thI usIke anusAra bAra-bAra lagAma khIMcakara kazA mArakara roke 1 1. [ tadarthaM ] / 2. [ degvegadeg ] / 3. [ AroDhumacchat ] / 4. [ cittaM....ramayAM ] / 5. ma zazAka zaSTa / 6. ma rho| DASHRATIVELYRIEDOSTIOANTARIKE [203 ] mAyA Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam duHzikSayA kSobhitaduSTacitto narezvareNAzvamatA zrameNa / nivaya'mAno'pyanivRttavegaH krodhAdatikramya gato'tidUram // 41 // saMjJAnabhijJena narezvareNa kRtAni karmANyaphalAnyabhUvan / unmArgazikSe hi turaGgamukhya vakrasvabhAve svakRtAni yadvat // 42 // dvAbhyAM bhujAbhyAmatha saMniroddha yathA yathAvAJchadatulyatejAH / nirudhyamAnasturago javena tathA tathAdhAvadavAryavIryaH // 43 // grAmAkarAMzcApi ma'TambakheTAnpurANi rASTrANi bahUnyatItya / dezAntamAzu prajagAma vAjI pAtoM yathotpAtikavAtadhamaH // 44 // dvAdazaH sargaH PS.COWASSASSWWWWWWWW jAnepara bhI vaha ghor3A krodhake kAraNa udaNDa hotA jAtA thA aura usapara niyantraNa rakhanA asambhava ho rahA thA / thor3I hI derameM usakA vega vAyu ke samAna tIvra ho gayA thA phalataH vaha dhanuSaparase chor3e gaye bANakI taraha bahuta dUra nikala gayA thA // 40 // . maMtrI ko kuzikSAne ghor3e ke hRdayako itanA dUSTa tathA kSubdha kara diyA thA ki azvacAlanameM kuzala yuvaka rAjA jyoM-jyoM pArazrama karake use pIcheko mor3anA cAhatA thA tyoM-tyoM usakA krodha bar3hatA thA aura gatikA bega thor3A-sA bhI nahIM ghaTatA thA, phalataH vaha kitane hI sthAnoMko pAra karatA huA bahuta dUra nikala gayA thA / / 4 / / akasmAt Aye upadravake kAraNa vicAra karanemeM akSamartha rAjA ghoDeko niyantraNameM lAneke lie jo-jo prayatna karatA thA vaha vaha niSphala hotA thA kyoMki usa baliSTha evaM uttama ghoDeko ulTA AcaraNa karanekI hI zikSA dI gayI thii| usake sAtha kiye gaye prayatnoMkA vahI hAla ho rahA thA jo ki satkarmokA nIca svabhAvavAle vyakti para hotA hai / / 42 // _ anupama parAkramI yuvaka rAjA donoM hAthoMse lagAmako khIMca kara jyoM-jyoM usa duSTa ghor3eko rokanekA prayatna karate the, roke jAneke kAraNa ( ulTA abhyAsa honese ise vaha daur3anekA saMketa samajhatA thA) tyoM-tyoM usakI gati bar3hatI hI jAtI thii| 7 usakI zArIrika zakti bhI niyantraNase pare thI isalie vaha aura adhika vegase daur3atA thA / / 43 / / mArgameM par3e aneka grAmoM, khanikoMkI bastiyoM maDamboM, kheToM, nagaroM, rAjyoM Adiko zIghratAse pAra karatA haA vaha 8 kisI ajJAta deza meM vaise hI jA pahuMcA thA jaise, UparakI ora pheMkA gayA jala nIce AtA hai athavA jisa prakAra pralayakI A~dhI 1 [204] / bahatI hai athavA jaisA dhuA~ ur3atA hai / / 44 / / DEARRIEEEEEEEEET- cAouTIMESSETTE 1. ka mddmb| 2.ka paatho| 3. ma yathotpAtita / Jain Education international
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga dvAdazaH caritam sargaH athetare vAjigajA narAzca mahAjavAste'pyanugantukAmAH / nAzaknuvanpakSigaNAH sametAH khe saMpatantaM garuDaM yathaiva // 45 // kvacittarUNAM gahanAntareSu nimnonnatopAntavanasthalISu / turaGgavegAnanyapatacchirassthaM kirITamanAcca vibhUSaNAni // 46 // athottarIyaM nipapAta bhUmau mAlA vizIrNA hRdayaM viSaNNam / / tanazcakampe vadanaM zazoSa babhrAma daSTiH pidadhau atizca / / 47 // athAvanozaH kramamandazaktihayapravegonmathitapratApaH / ballItRNAcchAditakRparandhra papAta tenaiva hayena sArdham // 48 // nipatya tasminsa purAkRtena hayo mRtazcUrNitasarvagAtraH / latAM gRhItvA svayamantarAle kapAcchanairdhvamathAruroha // 49 // varAGgakI avasthA idhara use veroka bhAgatA dekhakara usakA pIchA karaneke lie kitane ho atyanta vegazAlI ghor3e, hAthI tathA manuSya usake pIche daur3akara bhI use uso prakAra nahIM pA sake the jaise begase jhapaTTA mArakara ur3anevAle garur3ako AkAzameM samasta pakSI milakara bhI nahIM roka pAte haiM / / 45 // vaha duSTa ghor3A atyanta ghane aura nIce vRkSoMke nIcese tathA mAgoMke AsapAsako nIcI U~cI vanasthaliyoMmeMse atyanta / vegase daur3A jA rahA thA, phalataH itastataH ulajhakara varAGgake mastakapara baMdhA mukuTa tathA anya aMgoMse AbhUSaNa gira gaye the // 46 // uttarIya ( UparakA dupaTTA ) vastra pRthvIpara gira gayA thA, galekI mAlA phaMsakara Tukar3e-Tukar3e hokara gira gayI thI, hRdaya viSAdase bhara gayA thA, pUrNa zarIra Avegase kA~pane lagA thA, anutApa aura pipAsAke mAre mukha sUkha gayA thA, A~kheM aniSTakI AzaMkAse ghUmane lagI thIM tathA kAna baharese ho gaye the / / 47 / / itanI derataka ghor3ekI atyanta tIvragatiko sahaneke kAraNa rAjAkI zakti dhIre-dhIre kama hone lagI thI tathA sArA parAkrama aura puruSArtha DhIlA par3a cukA thaa| phala yaha huA ki latAoM tathA ghAsase Dhake huye eka kue~meM vaha usa duSTa ghor3Ake sAtha jA par3A / / 48 // apane pUrvakRta azubha karmoke kuphalase kue~ girate hI usa duzikSita ghor3ekA aMga-aMga cakanAcUra ho gayA thA aura / 1. ka tiriitt'| 2. ka svapurAkRtena / 3. ma svayamantarANi / -HATRAPAHARAMESHISHEAHESHPAHAre [ 205]
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tatropavizyApratikAntarUpaH kSudhA tRSA shraanttnuddhevendrH| sazarkarApAMzukharapradeze mahItale mohamupAjagAma // 50 // ApyAyitaH zItavatAnilena zanaiH samunmIlitacArunetraH / ucchvasya dIrgha svatana vilokya nininda saMsAracalasvabhAvam // 51 // vicintya mAtApitarau svabandhanmitrANi bhUtyAnatha dezakozAn / vadhUca tA devavadhUsamAnAH klezAbhibhUto vilalApa tatra // 52 // zoko bhavedvandhujanaiviyogAddhayaM tvabhUdrAjasutAbhimAnAt / kopo'bhavanmantrikRtAvamAnAdvirAgatAbhadanavasthitatvAt // 53 // RELIERSP dvAdazaH. sargaH vaha turanta mara gayA thaa| kintu yuvaka rAjAne bocameM hI kisI belako pakar3a liyA thA phalataH mRtyuse baca gayA aura dhIre-dhIre kueMse bAhara nikala AyA thA / / 49 // vanavAsI azaraNa varAMga bAhara Ate hI yuvarAjane baiThakara muktikI sA~sa lo thI, kintu usakA anupama kAntimAna tathA valiSTha yuvaka zarIra bhI bhUkha pyAsake kAraNa bilkula thaka gayA thaa| pariNAma yaha huA ki bAla, dhUla, kaMkar3a Adike kAraNa atyanta kaThora sthalapara hI mUcchita hokara gira gayA / / 50 / / kintu jaMgalakI zItala vAyune usake tApa aura thakAnako dUra karake phira usameM caitanya bhara diyA taba usane dhIre-dhIre apane sundara netroMko kholaa| A~kheM kholate ho usane viSAdase dIrgha sA~sa lekara eka bAra apane pUrNa zarIrapara dRSTi DAlI thI, jise dekhate hI ApAtataH usake mukhase saMsArakI asthiratAko nindA nikala par3I thii|| 51 / / jaba use apane vRddha mAtA-pitAkA dhyAna AyA, bandhu bAMdhavoM tathA mitroMkI madhura smRtiyA~ AyIM, AjJAkArI sevakoM, rAjya tathA khajAneke smaraNa Aye tathA svargakI apsarAoMke samAna sundarI tathA guNavatI striyoMke virahake kAraNa hRdayameM TIsa uThI to usakA hRdaya duHkhase bhara AyA aura vaha vilApa karane lagA thA // 52 // kuTumbI, hitaiSI, premiyoM Adise viraha ho jAneke kAraNa use duHkha huA thA, kintu dUsare hI kSaNa usakA yaha abhimAna ( AtmavizvAsa ) jAga uThA ki vaha rAjaputra hai| yaha socate hI use dhairya ba~dhA phira kyA thA, isake uparAnta use maMtrIkA kapaTa yAda AyA aura vaha krodhase lAla ho uThA thaa| dUsare hI pala saMsArako asthiratA para dRSTi par3ate hI use vairAgya ho AyA thA / / 53 // 1. [ zoko'bhavadvandhu'] / IRATRISATISHARE [206] Jain Education international
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH sargaH yadyajanAvadhRdi sattvahIno nirarthamAse vijane vane'ham / ApatpratIkAramavekSamANo nAvazyamApsyAmi punavibhUtim // 54 // araNyavAso na zubhAvaho me iha sthitenaiva gRNo'sti kazcit / ito vajAmIti mati nidhAya dhuti pratiSThApya mahAnubhAgaH // 55 // prAlambakAdyAni vibhUSaNAni bhraSTAvazeSANyavaluucya dehAt / visRjya kRpe ca vicintya dUraM tataH pratasthe navaro'tisattvaH / / 56 // bhujaGgamAtaGgavihaGgajuSTAM mahATavoM zvApadasevitAM tAm / anekavRkSApagulmakakSAM cacAra diGmUDhamatiH sa ekaH // 57 // sUrye tadAstagirimabhyupete vyAghraM ca tatkAlamanuprayAsam / samIkSya cAsannatayAtitarNa napAtmajaH pAdapamAruroha // 55 // puruSArthakA udaya yadi maiM komalAMgI lalanAkI taraha manobalako khokara nirAza hokara isa nirjana jaMgalameM par3A rahatA hU~, kucha puruSArtha nahIM karatA hU~ aura yahI AzA lagAye rahatA hU~ ki apane Apa hI kisI prakAra isa vipatti se mukti mila jAyagI to nizcita hai ki aba maiM punaH rAjya sampadAko na pA sakUgA / / 54 / / yadi maiM aba banavAsa karanekA ho nirNaya kara lU to na merA bhalA hog| aura na yahA~ rahanese aura kisIkA hI koI zubha hogaa| yaha saba socakara usa mahA-bhAgyazAlo rAjakumArane dhIraja bAMdhA aura kahA, yahA~se calatA hU~ / / 55 / / isa nirNayako karake prAlambaka (lambA hAra Adi laTakate bhUSaNa) Adi uttama bhUSagoMko jo daur3ate samaya giranese baca gaye the unheM apane Apa zarIrapara se noMcakara upa kuMye meM pheMka diyA thA tathA thor3I dera socakara vaha mahAzaktizAlI nRpati vahA~se kisI dUra deza ko cala diyA thA / / 56 / / / jisa jaMgalase baha cala rahA thA vaha sAMpoM, hAthiyoM, bhayakara pakSiyoMse khacAkhaca bharA thA vividha prakArake hiMsra pazu siMha AdikA to ghara hI thaa| usameM paga-paga para ghane vRkSa, choTe choTe paudhe, jhAr3iyA~ Ara khohoM samAna ghanA vana milatA thA, hA samAna nA mAmalatA thA, vaha ina sabameM se calA jA rahA thA, yadyapi use dizA taka kA jJAna na thA / / 57 / / isa prakAra calate-calate sUrya ke astAcalapara jA pahu~cate ho usane dekhA ki eka bAdha usakA pIchA kara rahA thA taba vaha yuvaka rAjA use apane atyadhika nikaTa pAkara bar3I zIghratA ke sAtha eka vRkSapara jA car3hA thA // 58 / / For Privale & Personal use only DISCLAIMERaanAlAbArAyA [207] Jain Education international
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam Ahatya pucchena talaM dharAyA dRSTvorddhadRsTiviTape niviSTam / udvejayanbhImavapustadAnIM zArdUlapotaH prasabhaM jagarja / / 59 / / zArdUlanirbhatsana vismitAkSaH zAkhAntare bhUmipatinivizya / nirIkSamANaH sa ca tadvikArAn kRcchreNa rAtri gamayAM vabhUva // 60 // viyogacintAkaluSIkRtasya parizramamlAnamukhAmbujasya / kSuttarSatAntasya' savuH sthitasya ekA nizAnekanizeva sAsIt / / 61 / / na cAmiSA sA pratibaddhacitto nirgantumicchannipatiSyatIti / zArGgaM layAna pratilipsamAno rAjaputro'pyavarohamaicchat // 62 // mattamahAkarondraM kareNubhiH sArdhamabhiprayAtam / itthaMgate vilokya dUrAnnRpatirnanAda vyAghra gajendra eNa vimardayiSyan // 63 // Apatti meM Apatti usI samaya siMhake zAvakane krodhase bhUmipara apanI pUMcha mArakara Upara najara pheNkii| tathA rAjakumAra ko vRkSa ko zAkhA para baiThA dekhakara usane apane bhayaMkara zarIrako phulAkara usI samaya bar3e jorase garjanA kI thI / / 59 / / siMha kI dhamakI yukta garjanAko sunakara rAjakumArI kI A~kheM bhaya tathA Azcarya se phaila gayI thiiN| usa zAkhAtaka ucaka sakanekA kucha bhaya thA isalie vaha dUsaro zAkhA para jA baiThA aura vahoMse siMha ko krodha, lapakane, Adi kuceSTAoM Adi samasta vikAroM ko dekhate hue usane kisI taraha atyanta kaSTa evaM cintA meM rAta kATI thI // 60 // 1. makSutatArtasva / viyoga zoka aura bhaviSyako cintAoMke kAraNa vaha udAsa thA, dina rAtake parizramake kAraNa usakA sadA vikasita mukhakamala bhI mlAna ho gayA thA, bhUkha aura pyAsase vyAkula thA itanA hI nahIM vaha atyanta viSama paristhitiyoM meM par3a gayA thA aura dukhada sthAnapara baiThA thA phalataH usa eka rAtako kATanemeM ho use aisA lagA thA mAno kaI rAteM bIta gayIM hoM // 61 // usa siMhakA citta mAMsakI AzA meM itanA lIna ho gayA thA ki 'aba taba giregA' yahIM socane ke kAraNa vaha vRkSa ke nIce se hilanA bhI nahIM cAhatA thA, tathA yuvaka rAjA bhI hRdayase yahI cAhatA thA ki vaha siMha calA jAya isI AzA meM vaha nIce utaranekA vicAra bhI na karatA thA / / 62 / jaba yaha jaTila paristhiti ho gayI thI to usI samaya rAjAne dUrase dekhA ki eka madonmatta jaMgalI hAthI hathinIke sAtha calA jA rahA hai, 'usane socA kyoM na siMhako matta hAthIse kucalavAyA jAya' isI ikchAse usane jora se hAthI ko lalakArA thA / / 63 / / 4. ka nimardayiSyaM, [ nimantrayiSyan ] / na 2. [ cAmiSAzApratideg ] / 3. [ nirgantumaicchat ] dvAdaza: sarga: [208]
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam AkarNya nAdaM sahasA nivRttaH krodhoddhRtaH' socchritakarNapucchaH / vizeSasaMpraznutidAnalekho' garjangajo vAyurivAjagAma // 64 // gajaM tamAyAntamudagrakopAvyAghraH samutplutya tadaMza kumbhe| baSTo'tiruSTaH sa ca dantakoTayA jaghAna zArdUlamadho nihatya // 65 // sa tasya saMprekSya gajezvarasya jayaM mahAntaM ripumardanasya / antargataprItimanAH kRtajJo yuvezvaro vAkyamidaM jagAda // 66 // mamAzaraNyasya bane sthitasya vyAghrAtinirbhartsanabhoSitasya / vyapetamitrArthakalatrakasya tvayebha dattA priyajIvitAzA // 67 // dvAdazaH sargaH manuSya kI garjanA sunakara hAthI ekadama lauTa par3A, krodhameM cUra honeke kAraNa usake kAna aura pUMcha khar3e ho gaye the usake gaNDasthaloM se madajala kI vizeSa moTo dhAra baha raho tho, aisA vaha uddaNDa hAtho ciMghAr3atA huA vAyuke vegase usa sthala para A TUTA / / 64 // hAthI ko lapakake AtA dekhakara siMhako krodhAgni 'bhabhaka uThI thI phalataH usane uchalakara siMhake gaNDasthala para paMjA mArA / isa prakAra kATe jAnepara hAthIkA krodha antima sImA ko lAMgha gayA thA ataeva usane sUDase nIce girAkara dAMta kI nokase use mAra DAlA thA / 65 / / siMha aise zatru ko cakanAcUra kara denevAle usa hAthiyoMke rAjAko usa mahAn vijayako dekhakara vipadgrasta rAjakumAra kA mana aura hRdaya premase bhara Aye the| yuvarAjakA kRtajJatAkA bhAva itanA umar3a AyA thA ki sahasA usake mukhase yaha bacana nikala par3e the / / 66 // kRtajJatAnubhavana he gajarAja ! maiM isa vanameM aisI paristhitimeM par3a gayA hai ki yahA~ mujhe koI zaraNa nahIM hai, bhUkhA bAgha krodhase bArabAra garajakara mujhe dhamakA rahA thA jisase maiM atyanta Dara gayA thA, na mere pAsa dhana hai na mitra hI haiM jo sahAyatA kareM aura na strI hI hai jo duHkhameM bhAga baTAtI aise asahAya mujhameM tumane hI paramapriya jIvanakI AzAkA saMcAra kiyA hai // 67 / / AmrupauranRIESELIGAR [209] 2. ka saMprazruti, [ saMprati ] / 3. ka vAjirivAjagAma / 4. ma tadaMzu, [ tadesa ] / 1. [ krodhoddhtH]| 5. ka dssttetirussttH| Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam Like The Tikk gajezvarastvaM manujezvaro'haM trAtuM bhavAneva hi mAmato'rhaH / ApadgatAnAM hi satAM sahAyA bhavanti loke mahatAM mahAntaH // 68 // pUrvaM mahIpAlasutastvabhUvantIta' suto'haM tava nAgavaryaM / tavopacArapratikAratA hi na zakyate janmazatena kartum // 69 // priyAbhirAbhirvara hastinobhirvanaM ciraM pAlaya vItazokaH / itIbhamitthaM vacanaiH prazasya gate karIndre'vatatAra vRkSAt // 70 // kSudhAbhibhUtastRSayA parItaH pAnIyamicchaMstvaritaM tarasvI / yathAra gajendrAnuvirmAdatena vrajansa ro'pazyadadUradeze // 71 // saraH prasannodakamatyagAdhaM mandAnilotkampitaraGgamAlam / sacchanna phullotpala puNDarIkaM madapralApANDaja mRSTanAdam // 72 // tuma hAthiyoMke adhipati ho aura maiM bhI manuSyoM kA zAsaka hU~ ataeva tumhArA aisA jIva hI merI sahAyatA kara sakatA hai, kisI anya zaktizAloke vazakI yaha bAta nahIM hai| saMsAra kA yaho niyama hai ki jaba sAdhucarita mahAtmA loga vipatti meM par3a jAte haiM to unake samakakSa mahApuruSa hI unheM sahArA dete haiM / / 68 / / maiM janma se hI rAjaputra thA aura vimAtAke SaDyantra se duSTa ghor3e para savArI karane se yahA~ isa duHsthitimeM par3a gayA thA / he gajarAja ! tumane merA uddhAra kiyA hai| ApakI isa kRti (rakSA) kA pratyupakAra (badalA) meM saMkar3oM janmoM meM nahIM kara (cukA) sakatA hU~ // 69 // zreSTha hathiyA~ jo ki tumhArI priyatamA haiM inake sAtha cirakAla taka jaMgalakI rakSA karo, tumheM kabhI kisI prakArake zoka saMtapta na honA par3e, ityAdi priya bacana kahakara usane hAthI kI prazaMsA kI thii| tathA jaba hAthI bhI jaMgalameM dUsarI ora calA gayA thA taba vaha zAntise vRkSapara se utara AyA thA / / 70 / / bhUkhane usakI duravasthA kara DAlI thI, pyAsane bhakhase bhI adhika vyAkula kara rakhA thA ataeva vaha vegazIla tathA puruSArthI yuvaka turanta hI pAnIkI khoja meM nikala par3A thA / zreSTha hAthiyoM ke dalake pairoMse ghAsa, latA, pRthvI Adi kucala jAnese jo mArga bana gayA thA use pakar3a kara calate gajarAjane thor3I dUrapara eka tAlAba dekhA / / 71 / / taba vaha bar3hakara usa manohara para atyanta gaDDe tAlAba pahu~cA thA, jisakA pAnI atyanta nirmala thA, usakI thAha pAnA 1. [ sutastvabhUmita: ] / 2. [ pathA ] / 3. [ saMchannadeg ] / For Private Personal Use Only dvAdaza: sargaH [210]
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH caritam tattIraphulladrumamaJjarInAM gandhaiH sugandhIkRtacArutoyam / mattabhramatSaTpadagItaramyaM manoharaM zItalamAsasAda / / 73 // haMsAmanA bAlanRpaM samIkSya kulAGganAvaddadRzustirasthAH / antardadhuH kAzcana kAzcidastharmaSTaM jagurvezyavadhavadanyA:2 // 74 / / AsAdya tattIramukhapradezaM prakSAlya dhImAnatha pANipAdam / pipAsitaH kSAmanayAmbu zItaM papau palAzena payoruhasya // 75 // suvarNarUpyottamabhAjaneSu trijAtakarpUrakavAsitAmbhaH / priyAkarAgropahRtaM manojJaM yaH pItavAnarAjagRhe yatheSTam // 76 / / sargaH PATREETTERRIESARDAS samAcARPANERUTISMURARISHAINEERPUR kaThina thA, manda-manda bahatI havAke jhokoMse usakA pAnI hilatA thA aura sundara lahareM ekake bAda eka karake uThatI AtI thI, pUrNa vikasita puNDarIka ( zveta kamala) tathA utpaloM ( nIle kamaloM ) se vaha paTA huA thA puSpoM ke parAga Adi ko pIkara masta hue haMsa Adi pakSiyoM kI madhura kUja se vaha gUja rahA thA / / 72 / / roTI ke lie Akula rAjA kinAre para khar3e vRkSa phala rahe the unakI maMjariyoM kI sugandhi se pUre jalAzayakA madhura jala sugandhita ho gayA thA, tthaa| puSpoMpara idhara udhara ur3anevAle bhaure phUloMkA madhu pIkara matta ho gaye the aura gujAra kara rahe the, jisake kAraNa usakI sundaratA aura bhI bar3ha gayI thI aise zItala sarovara pahu~cakara varAMgane sAMsa liyaa| 73 / / / usa jalAzaya meM kiloleM karanevAlI sundarI haMsiyo ke sAmane jaba rAjakumAra pahu~cA thA, to unameM se kucha haMsiyoM ne lajIlI kulIna bahuoM ke samAna, AMkha bacAkara tirachI najara se use dekhA thA, dUsarI nava badhuoM ke samAna phUloM meM chipa gayIM thIM, anya jyoMkI tyoM baiThI rahI thIM tathA kucha aisI bhI thIM jinhoMne vezyAoM ke samAna madhura-madhura bolanA prArambha kara diyA / thaa|| 74 // vivekI rAjakumAra jyoM hI usa sundara jalAzaya ke kinAre pahuMce tyoM hI sabase pahile unhoMne apane dhala dhUsara hAtha pairoM meM ko dhoyaa| vahA~ atyanta pyAse aura durbala the isalie unhoMne kamala ke patte ke done se dhIre-dhIre zItala jalako piyA thA / / 7 / / raMka rAjA eka samaya thA jaba yahI rAjakumAra apane rAjamahaloMmeM trijAta (sugandhi, zItala triphalI Adi ) kapUra Adi milAnese sugandhita, sone yA cA~dIke nirmala ramaNIya pAtroMmeM bhare gaye tathA apsarAoMke samAna yuvatI prANapyAriyoMke dvArA diye / gaye pyAsavarddhaka jalako jitanA cAhatA thA utanA pItA thaa| 76 / / 1..ka guzustvirasthAH, [ dudruvustirassthAH , staTasthAH ] / 2. ka vazya / 3. ka pipAsitakSAmadeg / TRATAREER [211]
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazaH varAMga caritam sargaH zArdUlalAlAvilamadhvakhinno varadvipAnAM madavAritiktam / 'haMsAMsavikSubdhataraGgamAlamasaMskRtaM vAri papau kumAraH // 77 // hastyazvayAnAnyabhisaMskRtAni AruhyamANo bhaTasaMkaTena / zvetAtapatrojjvalacAmarAGkaH krIDArthamudyAnavanaM yayau yH|| 78 // vinaSTamArgaH sphuTitAnapAdo vizIrNavAsA glapitAGgASTiH / sa eva padbhayAmaTavIpradezaM kharaM sapASANamayaM cacAra // 79 // purA hi saccandanakuGkamAktaH pradagdhakAlAgarudhUpito yH| sa eva saMsvedamalAvidagdho babhrAma kakSe malinAmbareNa // 50 // cARTERSIRIRALASAIRATRIOREITHEREnte kintu Aja usI rAjakumArane mArgake parizramase thaka kara aise pAnIko piyA thA jisameM siMha Adi hiMsra pazuoMkI lAra ghulI thI, bar3ese bar3e madonmatta hAthiyoMke gaNDasthaloMse bahA madajala bhI usameM milane se tItA ho gayA thA, tathA haMsa Adi pakSiyoMne use itanA biloyA thA ki usameM lahareM uThane lagI thIM itanA hI nahIM vaha anachanA aura aprAsuka bhI thA / / 77 // jo rAjakumAra pahile khela kUda athavA manovinodake lie yadi udyAnako jAtA thA to vaha hara prakArase sajAye gaye tathA hAthiyoM yA ghor3oM dvArA khIMce gaye yAnoM ( savAriyoM) para car3hakara hI nahIM jAtA thA; apitu usake zirapara dhavala chatra lagA rahatA thA, sundara nirmala camara Dhore jAte the aura yoddhAoMkI bar3I bhArI bhIr3a usake pIche-pIche calatI thii|| 78 // kintu Aja vahI rAjakumAra patharIlI, kakarIlo aura atyanta kaThora jaMgalI bhUmipara naMge pairoM calA jA rahA thaa| itanA ho nahIM, vaha rAstA bhUla gayA thA athavA yoM kahiye ki usake sAmane koI rAstA thA hI nahIM, usake pairoMke taluye aura aMguliyA Thokara khA-khA kara phUTa gaye the, kA~ToM aura jhAr3iyoMmeM ulajhakara kapar3e cithar3e-cithar3e ho gaye the tathA komala zarIra sthAna-sthAnapara nuca aura khaMruca gayA thA / / 79 / / pahile jaba vaha rAjA thA to usake zarIrakA prakSAlana karake usapara uttama candana aura kuMkumakA lepa kiyA jAtA thaa| isake bAda use kAlAgarU Adi zreSTha candanoMkI dhapakA dhuA~ diyA jAtA thA, kintu Aja vahI sukumAra zarIra avirata bahe pasIne aura malase bilkula puta gayA thaa| itanA hI nahIM atyanta maile kUcele cithar3oMse lajjA Dhake vaha gahana vanameM mArA mArA phira rahA thA / / 80 / / HreemegeTHeamPaweeteamPSHPUReaweTHRSSRPREPAHIPARDA [212] 1. ka hastAvalideg, [ haMsAbali.] /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sargaH paJcendriyANAM viSayAnanUnAnyaH praaptvaanpunnyphlodyen| sa eva pUjitapuNyanAzAnnaikendriyaM tarpayitu samarthaH // 81 // ya eva paryAptasukhArNavasthaH zrImaGgalAzIrvacanaiH praNataH / durbhASyamANastvapi vAsukuntairduHkhArNave sa kSaNataH papAta // 82 // evaMvidhAnAM hi mahaddhikAnAM naikAkararagrAmapurAdhipAnAm / sUryatviSAmUcchitapauruSANAM yadyAvadIdRkkSaNato'bhyupaiti // 83 // nityaM parapreSaNatatparANAM naktaMdivaM klezasahasrabhAjAm / nikRSTavRttitvamupAgatAnAM kimasti vAcyaM kRmimAnuSANAm // 84 // yadyevaM zakaTamayomayaM subaddhaM tatsyAccedanilabaleraNapraNItam / yoddhaNDaM pracayakRtaM prabhajjaneyaM ki tiSThedatilaghucaJcalasvabhAvam // 5 // cAcA-caURSIODELESEPSIGHTFAGUGRmAcAmAcyA puNyakarmoMke udayake kAraNa jisa rAjakumArako pahile pA~coM indriyoMke bhogya viSaya paripUrNa mAtrAmeM yatheccharUpase prApta hote the, usIke puNyakarmokI phalonmukha zaktike udayake ruka jAneke kAraNa vahI rAjakumAra Aja eka indriyako bhI zAnta karane meM asamartha thA / / 81 // saba prakArase paripUrNa sukhoMke samudra meM AloDana karate hae jisa yuvaka rAjAkI loga maMgala gItoM aura svasti-vAcana Adi AziSamaya vacanIse stuti karate the vahI sarvaguNasampanna rAjakumAra jaba zivA (sehI) tathA ullU Adi pakSiyoMke karNakaTu kuzabdoMko sunatA thA to apane bhAgya parivartanako soca socakara eka kSaNameM vahI duHkhake mahAsamudrameM DUbane aura tairane lagatA thA / / 82 // yuvarAja varAMga aise atula tathA asIma vaibhava aura prabhutAke svAmiyoMkA, jinake rAjyameM eka, do nahIM apitu aneka vizAla nagara, sampattiko udgama khanika bastiyA~ tathA sampanna.grAma hoM, itanA hI nahIM jinakA pratApa sUryake samAna sampUrNa vizvako AkrAnta kara letA ho, pUrva puruSArtha ( puNya ) ke naSTa ho jAnepara unakI bhI jo, jitanI samasta sampatti hotI hai vaha, ukta prakArase kSaNabharameM lupta ho jAtI hai|| 83 / / taba phira una narakIToMkA to kahanA hI kyA hai jo sarvadA dUsaroMkI AjJAko kAryAnvita karaneke lie tatpara rahate haiM, dina-rAta hajAroM prakArake klezoMko bharate haiM tathA jinakI jIvikAke sAdhana atyanta nikriSTa haiM / / 84 // yadi koI gAr3I lohA-lohA ho lagAkara uttama prakArase atyanta dRr3ha banAyI jAya aura yadi vaha bhI aisI ho jAya 1. ma stvasivAsakuntI , [stvapi vA zakuntaH, stvazivaM zakuntaiH ] | 2. ma navAkara / 3. ma kRti / 4. ma yatpatraM / 5.ka tiSThedaticalanasva' / . [2131 Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAma dvAdazaH cArakhara AhosvitkanakamayaM zarAvapAtraM tanniSThAM vrajati yadIha mssikaabhiH| zraddheyaH' kimu ghRtapUrito guDAvataH zrImodasthita iti muSikAbileSu // 86 // evaM ye atibalasattvasArayuktAH sevAjJAmativibhavoruvaryavantaH / avasthAmativikRtAmadhAznuvoran ki baNyaM mRgapazubhiH samAna puMsaH // 87 // nirmucya svajanagataM manaH pRthuzrIrAtmAnaM sa tu vRtisaMpadAvalambyam / pItvAmbho vigatataSo yavAvanIndraH snAnArthaM jalamamalaM zanairjagAhe // 88 // iti dharmakathoddeze catuvargasamanvite sphUTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite yuvarAjasarodarzano nAma dvAdazamaH srgH| sargaH ki vAyuke jhoMkeke mAre cApase calane (ur3ane) lage aura Tukar3oM kA Dhera hokara A~dhImeM ur3a jAya to batalAiye ki sUkhe pattoMkA bar3A bhArI Dhera bhI kyA A~dhIke jhoMke saha sakegA? jo behada halkA hotA hai svabhAvase hI atyanta caMcala hotA hai tathA sAdhAraNa vAyuke jhoMkese bhI ur3ane lagatA hai / / 85 / / vicitrA karmapaddhatiH athavA yoM samajhiye ki majabUta pakke miTTIke sakoreko sonese bharA jAya aura yadi vaha bhI cahoMke dvArA kutarA jAkara sadAke lie kugati (nAza) pA jAtA hai to kyA cahoMke bilameM rakhA gayA zrImodaka ( uttama laDDU) surakSita samajhA jA sakegA, jabaki usa modakase ghI TapakatA ho aura gur3a athavA zakkara usameM bar3I mAtrAmeM milAyI gayI ho / / 86 // jo puruSa dhairya, zArIrika tathA mAnasika bala, viveka tathA sahanazakti Adi guNoMse paripUrNa haiM, jinameM sevakoM, AjJAkAriyoM, sumati, vibhava tathA paristhitiyoMko paidA karake unheM banAye rakhaneko asIma (ghRti ) zaktikI kamI nahIM hai ve bhI / pUrvakRta pApa-karmoMke udaya honese, isa prakAra saralatAse huI aisI mahAvikRta duHkhamaya avasthAmeM jA par3ate haiM / to jo manuSya hiraNa Adi pazuoMke samAna indriyoMke dAsa durbala aura jJAnahIna haiM, unako to kahanA hI kyA hai / / 87 / / AdhyAtmika vizAla lakSmIke svAmI rAjakumArane, mAtA-pitA, bandhu-mitra, patniyoM Adike smaraNameM lIna manako 'yena kena prakAreNa' udharase mor3akara apane Apako dhairya aura sahanarUpI mahAzaktike sahAre khar3A kiyA thA-arthAt gharake logoMkI madhura smRtiyoMko bhUlakara sAmane khar3I vipattiyoMko dhairyapUrvaka sahanekA nirNaya kiyA thaa| yuvaka rAjAne pAnI pIkara apanI pyAsa-4 ko zAnta kara diyA thA, isake uparAnta usane zArIrika krAntiko bhI kama karanekI icchAse snAna karanekA nirNaya kiyA thaa| isa nirNayako pUrA karaneke ho lie vaha ukta jalAzayake nirmala balameM dhIre-dhIre dhusA thA / / 88 / / cAroM varga samanvita, sarala-zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM yuvarAja-sarodarzana nAma dvAdazama sarga smaapt| 1. ka shuddheyuH| 2. [ zrImodaH ] / 3.ka sameSu / 4. samavRti , [zamadhRti ] / 5. [ dvAdazaH] / w ne zArImayapUrvaka sahanekA mahAzaktika mata patniyoM se
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja yodazaH caritam sargaH trayodazaH sargaH saraH praviSyotpalaphullapakUkaM prakRSTakAraNDavasArasAkulam / mRdA kabAyeva mahApahArimA nighRSya 'ssnaavnkulmaatmnH||1|| punaH saro'ntargatarAgamAnasaH svkrmnisspttiphlprcoditH| zramavyapohArthamagAghavAriNi tatAra doA sutaraM taraGkiNi // 2 // ciraM hi tIrvA kamalotpalAntare taraGgasaMgapravidhautadehinaH / viniryayAsoH mahasAnusRtya taM jagrAha nakrazcaraNaM mahIpateH // 3 // vibudhya nakragrasanaM sa durdharaM balAdvahiniSpatituM samudyataH / azaknuvankSINabalo nirAspado vicintayAmAsa viSaNNamAnasaH // 4 // trayodaza sarga karmagati jalAzayameM utpala aura paMkaja khile hue the, ucca jAti ke bagulA aura sArasoMke samUhase vaha paripUrNa thA / usameM utarakara rAjakumArane apane zarIra para kazelI miTTI ko malA jo ki mailako chuTA sakatI hai tathA zarIrako khUba ragar3a-ragar3akara apanI icchAke anukUla pUrNa snAna kiyA thA / / 1 // isa prakAra rAjakumArake hRdayameM tAlAbake bocameM jAkara gAtA lagAneko ruci utpanna ho gayI thI, isa rucike AkarSaNase, athavA apane pUrvakRta karmoM kA phala vahA~ usa rUpameM milanA ho thA ataeva bhavittavyatAko preraNA se hI usane mArga kI thakAna tathA rAtri jAgaraNakI klAntiko dUra karaneke ho lie apane Apa tAlAba ke laharoMse Akula agAdha jalapara hAthoMse tairanA prAraMbha kara diyA thA // 2 // isake bAda utpaloM aura kamaloMke bIca kAphI dera taka tairatA rahA, vahA~para laharoMke thaper3oMse usakA zarIra dhulakara svaccha ho gayA thA ataeva nikalane kI icchAse vaha jyoM hI munA thA ki akasmAt pochA karake kisI ghar3iyAlane yuvaka rAjA kA pare pakar3a liyA thA // 3 // maha patA lagate hI ki ghar3iyAlane paira ko atyadhika dRr3hatAke sAtha dAtoMse dabA liyA hai usane pUrI zakti lagAkara bAhara nikala bhAganekA prayatna tatparatAke sAtha prArambha kiyaa| kintu usakA zArIrika bala lagAtAra Ayo vipattiyoMke kAraNa / 1. ma sa snaatynu| 2. [ sutarAM / 3. ma taraGgaraGga / salmsmacyAyamacaETELLITERA [215]
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam kSINa ho gayA thA, tathA Asa-pAsa koI sahArA bhI na thA phalataH nakase bacanemeM asamartha thaa| taba usakA hRdaya viSAsase bhara gayA aura vaha socane lagA th| // / 4 // vyapetazArdUlabhayasya me punaH kimetadanyatsamupasthitaM mahat / drutamAgrapAtodbhavaduHkhacetaso babhUva bhUyo musala' bhighAtavat // 5 // pure ca rASTra e ca girau mahItale mahodadhau vA suhRdAM ca sannidhau / nabhassthale vA varagarbhavezmani na muJcati prAkkRtakarma sarvathA // 6 // ayaM viniHpratikArakAraNaH sudurdharaH kiM karavANi sAMpratam / vicintya karmANi purA kRtAni babhUva rAjA suvizuddhabhAvanaH // 7 // anekajAtyantaraduHkhakAra kAnkaSAyadoSAnviSamAMstathAvidhAn visRjya jagrAha mahAvratAdikaM paraM ca niHzreyasasAdhanAtmakam // 8 // 1 Arta evaM zubhacinta kisI upAya siMhakA bhaya naSTa hote hI mujhapara yaha dUsarI mahA vipatti kahA~se A TUTI ? yaha to vahI huA ki koI manuSya vRkSa unnata zikharapara se girake usakI coToM ke duHkha ko soca hI rahA thA ki usapara phira mUsaloM kI lagAtAra mAra par3ane lagI / / 5 / / pUrva janmameM kiye gaye zubha vA azubha karmoM ke phala jIvako kahIM bhI nahIM chor3ate haiN| cAhe vaha apane rAjyameM rahe yA apanA nagara na chor3e, cAhe parvata para car3ha jAye yA mahA samudrakI tahameM jAkara chipe, cAhe bhUtala para hI eka sthAnameM dUsare sthAna para bhAgatA phire, yA mitroM aura hitaSiyoMse ghirA rahe, cAhe AkAza meM ur3a jAye athavA khUba majabUta taladhara meM chipa jAye ||6|| karmoM ke phaloM kI aTalatA kI yaha vidhi aisI hai ki kaso kAraNa athavA yojanAse inakA pratIkAra nahIM kiyA jA sakatA hai| yaha to jIvako aisA bA~dhatI hai ki vaha hila bhI nahIM sakatA hai| aisI avasthAmeM maiM kyA karU~ ?' usane eka bAra punaH pUrvakRta samasta karmoM kI AlocanA kI aura karmoMko phala vyavasthAko niSpratIkara (aparihArya ) socakara anitya, azaraNa, ekatva Adi vizuddha bhAvanAoM ko bhAnA prArambha kiyA // 7 // krodha Adi kaSAya doSa aise bhayaMkara hai ki narakAdi viSama avasthAoM meM ghasITate haiM tathA vividha janma-janmAntaroM meM saba duHkhoM ko dete haiM ataeva unheM chor3akara usane ahiMsA Adi pAMcoM mahAvratoM ko dhAraNa kiyA thaa| kyoMki yaha mahAvrata hI mokSa prApti ke parama zaktizAlo sAdhana hai // 8 // 1. ka muzalAbhi / For Private Personal Use Only trayodazaH sargaH ( 216]
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH caritam vizuddhavAkkAyamanassamAhitaH kRtAJjalibhaktijalArdramAnasaH / nunAva sAmAnyavizeSasatpadairvacobhiravyAkulitArthazobhanaiH // 9 // girAM pati sadyazasAM ca saMnidhiM dhiyAmadhIzaM dahanaM svakarmaNAm / nisargazuddhAnvayadharmazinaM jinaM namAmISTaphalapradAyinam // 10 // vinaSTakarmASTakabuddhigocaraM samastabodhyeSTahitArthadarzanam / sudRSTicAritrapathAdhinAyakaM nato'smi nirvANasukhaidhitaM jinam // 11 // vyapetasarveSaNadhIrasadbata prazastazuklapravidhUtadurnayam / avAptanirvANasukhaM nirAmayaM nato'smi taM vighnavinAyakaM jinam // 12 // sargaH usane mana, vacana aura kAyako zuddha karake zubha dhyAnameM lagA diyA thA, bhaktirUpI jalase usakA hRdaya druta ho uThA thA ataeva usane vItarAga prabhuke Adaza ke Age hAtha jor3a lie the tathA paMca parameSThIke sammilita tathA pRthak-pRthak stotroM ko par3hakara namaskAra kara rahA thaa| usake mukhase nikalate zabda tathA unake artha donoMmeM vyAkulatAko chAyA taka na thI ataeva ve // bar3e manohara lagate the // 9 // jinabhakti ho zaraNa maiM zrI eka hajAra ATha jinendradeva ko namaskAra karatA hU~ jinako bhakti AtmAko vizuddha karake, manacAhe phaloM ko detI hai / tathA jo jinendradeva divyadhvanike svAmI haiM, satya aura yazake uttama koza haiM, pUrNa jJAnake prabhu haiM, apane karmorUpI IMdhana ke lie jalatI jvAlA haiM tathA 'vastu svabhAvamaya' hone ke kAraNa jisakI anAdi paramparA parama zuddha hai, aise dharma ko dikhAne vAle haiM // 10 // ___ ATho karmoM ke bhalIbhAMti naSTa ho jAnese utpanna jinake pUrNajJAnameM saMsArake sabahI jAnane yogya padArtha, vizeSakara / iSTa aura hitakArIpadArtha sAkSAt jhalakate haiM / jo samyakdarzana, jJAna tathA cAritramaya ratnatrayake supaMthake calAne vAle haiM tathA antameM nirvANarUpI ananta sukhako prApta karake zobhita ho rahe haiM aise jinendra prabhu ko namaskAra karatA huuN| 11 / / dhana Adi samasta aiSaNAoM ( abhilASAoM ) tathA mithyAtvamaya vratoM kI asAratA ko jinhoMne prakaTa kara diyA hai, parama pavitra zulka-dhyAna ke dvArA jinhoMne duniyA~ke kunayarUpI kAle bAdaloM ko ur3A diyA hai, samasta vighnako jIta liyA hai, saba prakAra ke rogoMse pare haiM tathA nirvANa mahAsukhake svAmI haiM aise jinendra prabhuke caraNoM meM praNAma karatA huuN|| 12 // [217] 28
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasyatAM dRSTipathAnurodhinI surUpatAM cApi suyauvanaM vpuH|| suvibhrato yasya mano manobhuvA na nAzitaM taM praNato'smi yatnataH // 13 // caturvidhAmetya gati suduHkhitAH smarAgninA ye nihatAH zarIriNaH / trayodazaH zamAmbhasA zAntimitAH sa yasya vai jino hi me'dya pradadAtu satsukham // 14 // sargaH zarIri'kAyasthitisaMgazinaM nirajjanaM ni ritaM nirAmayam / amoghavidyaM niravadyayoginaM zaraNyatAM yAmi tamadya zAntaye // 15 // trilokabandhustrijagatprajAhitastrilokacUDAmaNirAptakevalaH / trikAladarzI sugati sameyivAnsa mAM jino rakSatu duHkhasaMkaTAt // 16 // zarIrameM yauvana samudra laharA rahA thA tathA A~khoM ko haThAt apane ora AkarSita karanevalI mUrtimAna sundaratA, (rUpavatI striyoM ) ke sadA hI A~khoM ke sAmane rahane para jina vItamoha jinendra prabhuke merU samAna aDiga mana ko kAmadeva ke dvArA thor3A bhI, vAsanA dUSita na kiyA jA sakA thA unake caraNoMmeM triyoga-pUrvaka praNAma karatA hU~ // 13 // naraka Adi cAroM gatiyoM meM janma maraNa karake bure-bure dukhoM ko bharanevAle tathA apratIkAra kAmako jvAlAmeM bhasma kiye gaye saMsArI jIva jina vItarAga prabhuko prazamabhAvarUpI jaladhArAse sikta hokara Atmika zAntiko prApta hue haiM unhIM karmajetA jinendradeva kI bhaktiH isa vipatti kAlameM, mere kalyANakAraka sukha kA kAraNa ho / 14 / / sAMsArika sukhoMkI zAnti prApta karane ko abhilASAse maiM Aja unhIM jinendra devakI zaraNa letA hU~ jinhoMne zarIrI (AtmA) aura zarIrake rahasyako tathA sambandhako AtmadRSTise sAkSAt dekhA thA, jo saba prakArakI kAlimAoM se pare haiM, pApa unakI tarapha dekha bhI nahIM sakA hai, rogoMko unataka pahu~ca hI kaise ho sakatI hai ? jinakA anantajJAna satya aura saphala hai / tathA jo saba doSoM se rahita yogI haiM // 15 // prANimAtra para vAtsalya karaneke kAraNa jo tInoM lokoMke sage bhAI haiM, samasta bhuvanoMkI prajAkA kalyANa cAhate haiM, / tInoM lokoMmeM mukuTamaNike samAna zreSTha haiM, mithyA mArgakI vaMcanAse bacAkara sanmArga dikhAneke kAraNa Apta haiM, kevalI haiM phalataH bhUta, bhaviSyat tathA vartamAnako sAkSAt dekhate haiM, tathA antameM jinhoMne sabase bar3hakara gati (mokSa ) ko prApta kiyA hai unhIM karmajetA prabhukA Adarza mujhe bhI dukhoM aura saMkaToMse pAra kare // 16 // [218] .ka shriir|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH caritam sargaH sajAtayo rogajarokhmatyavo yathAkramaM lokamimaM jighAMsavaH / samuddhatA yena cirAya nistuSAH sa me vimukti vidadhAtu nakrataH // 17 // nirastadarnItivizeSasAdhano viziSTa divyASTasahanalakSaNaH / parISahaklezavijiSNuradya mAM sa rakSatu prAhamukhAgjinezvaraH // 18 // iti stuvAnaM pravizuddhacetasaM sthitaM ca samyagjinadevavartmani / stutiprasAdaidhitapuNyapauruSaM dadarza yakSo sahasA nRpAtmajam // 19 // nirIkSya yA taM bhRzamApadi sthitaM vayAnvitA sA 'vasadAritAtmakam / adRSTarUpA zanakaiH sudarzanA vimocayAM grAhabhayAnubhava // 20 // apetanakro bahiretya tatkSaNAtsavismayaH sarvadizo nirIkSya ca / na kiMcidaikSiSTa vimocakaM paraM jinaprasAdAvidamityamanyata // 21 // Came-Re-HTHASHTHHTHHAPagews kramapUrvaka sAre saMsArako apane cakkara meM DAlakara naSTa karane vAlo janma mahAvyAdhi se prArabdha jIvanavyApI roga, bur3hApA aura mRtyuko saMsArika viSayoMkI pyAsa ko sukhAkara jinhoMne anantakAlake lie ukhAr3a kara pheMka diyA hai, unhIM saMsAra jetA prabhu kI bhaktike prasAda meM maiM bhI ghar3iyAlake mukha se mukti pAU~ / 17 / / _ vizeSa tarka praNAlIke dvArA jinhoMne mithyA nyAya zailokA divAlA khola diyA hai, lokottara eka hajAra ATha lakSaNoMke svAmI haiM, kSudhA, tRSA Adi bAIsa parISahoMko jIta liyA hai tathA jo kisI bhI prakArake klezoMke AkramaNako vyartha kara dete haiM unhIM doSajetA vItarAga prabhukA smaraNa Aja nakrake mukhase merI muktikA kAraNa ho // 18 // zubhabhAvakA phala atyanta sarala aura zuddha antaHkaraNase jinendra devakI ukta stutimeM lIna, pUrNarUpase jinadeva praNIta dharmamArga meM sthita tathA niSkAma stutike prabhAvase tatkSaNa bar3he hue puNyake svAmo yuvaka rAjaputra para usI samaya akasmAt hI kisI yakSiNokI dRSTi jA par3I // 19 // kaThoratama vipattimeM par3e hue tathA saba prakArase vivaza hokara bhI apane prANoMko dhAraNa kiye hue rAjaputrako dekhate hI usakI strI hRdaya-sulabha karuNA umar3a AyI phalataH darzanIya rUparAzikI svAminI usa yakSiNIne apane Apako prakaTa kiye binaa| hI rAjaputrako dhIrese grAhake mukhase chur3A diyA thA // 20 // nakrake mukhase chuTakArA pAte hI vaha sIdhA tAlAbake bAhara AyA aura usI kSaNa saba dizAoM meM dRSTi daudd'aayii|| / 1. [vrtdhaari]| 219) Jain Education interational
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga trayodazaH caritam idaM manuSyatvamanekajanmataH sulabhya jAtyAdiguNAMzca srvthaa| pravaJcito mohabalairitaH 'smRtiritastribhiH zatamo'smi nityazaH // 22 // tapazca sajjAnamanUnadarzanaM triratnametattrijagadvitapradam / jinaprasAdodayato bhave bhave tadastu me saMsRtimokSakAraNam // 23 // iti brANasya mahIpateH zanainizamya devI vacanaM prasannavat / visRjya vaikArikarUpamAtmanaH sthitA purastAdviparIkSituM punaH // 24 // pralambahArojjvalahemakuNDalA praphullamA lstbkaavtNsinii| karAgrasaMdhAritamAdhavIlatA varAGganA sasmitamabravIdvacaH // 25 // sargaH DelicAyanAmamARAIRATRE kintu usake AzcaryakA taba ThikAnA na rahA jaba usane apane AsapAsa kisI bhI aisI vastuko na pAyA jo usakA vimocaka ho sakatI thii| antane usane samajhA thA ki 'jinendradevakI bhaktike prasAdase ho vaha baca gayA hai' // 21 // naraka, tiryaJca tathA devayonimeM aneka janma dhAraNa karaneke pazcAt isa manuSya janmako pAkara tathA isameM bhI zuddha / mAtR-pitR kula jAti, svAsthya Adi zreSTha guNoMko prApta karake bhI mohanIya karmase pUrNa preraNA tathA zakti pAnevAle AThoM karmoM1 ke dvArA maiM burI taraha ThagA gayA hU~ yaha smaraNa hote ho usane nirNaya kiyA thA ki 'iso samayase maiM apane mana, vacana aura kAya tInoMko atyanta zuddha rakhUgA' // 22 / AThoM doSoM rahita paripUrNa samyakadarzana. yathArthadarzI samyakajJAna tathA samyakacAritra lokatrayameM suvikhyAta ye tInoM ratna bhava-bhavameM jinendradevakI bhaktike prasAdase mujhe prApta hoM aura merI saMsAra yAtrA tathA mukti prAptimeM sahAyaka hoM / / 23 / / jaba yuvaka rAjA apane Apako sambodhana karake ukta vAkya kaha rahA thA, usakA uddhAra karanevAlI devI yaha saba sunakara mAnoM prasanna hI ho gayI thii| ataeva apane vikriyA Rddhijanya sUkSmarUpako tyAga kara yuvarAjako parIkSA leneke lie hI apane svAbhAvika sundara rUpameM usake sAmane A khar3I huI thI / / 24 // usakI zaMkha samAna sundara grIvAmeM lambA hAra laharA rahA thA, kAnoMmeM soneke sundara kuNDala camaka rahe the, vikasita puSpoMkI mAlA tathA phUloMke gucchoMke hI karNabhUSaNoMkI zobhA bhI vicitra thI tathA vaha apane hAthameM mAdhavI latAkI maMjarI liye thii| isa svAbhAvika alpa zRMgArase usa uttama nArIkA saundarya camaka uThA thA, isapara bhI usane varAGgase smitapUrvaka vArtAlApa prArambha kiyA thaa|| 25 // RAMELESEATHERSITrwarSHTRA 220 / mAmA 1. [ lairitismRtiiritdeg]| 2. [degmAlA ] |
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH viboddha micchAmyahamAgamaH kutaH iha sthito vA kima te prayojanam / kva vA gamiSyasyamutaH pravezAnna cedvirodho'sti vadArya me sphuTam // 26 // sa tAM nirIkSyApratirUpakAriNI vicArayAmAsa ythaavdiishvrH| ... iyaM hi ki divyavadhUna mAnuSI manuSyaveSA kimu rAkSasI svayam // 27 // nirAzraye zvApadasevite bane vyapetazaGkA vijane vilAsinI / pravartitabhralalitAnanendunA sametya mAM pRcchasi kA na kasya vA // 28 // nigRhya bhAvaM svamanoSitaM hi sA hyathAnyadvaktA vcsaavishkinii| vyapetapuNyA vasudhezvarAtmajA vasAmi mUDheti jagAda devatA // 29 // "he Arya ? maiM jAnanA cAhatI hU~ ki Apa kisa sthAnase Aye haiM ? yahA~ nivAsa karanemeM ApakA kaunasA prayojana hai ? athavA isa vIhar3a vana pradezase Apa kahA~ jAyeMge ! yadi Apake prArambha kiye gaye prakRta kAryameM ukta praznoMke uttara denese koI bAdhA na AtI ho to spaSTa karake uttara dIjiye / / 26 // jisake nirdoSa evaM pUrNarUpake sAtha saMsArakA anya koI saundarya samatA na kara sakatA thA usa rUpavatIko dekhate hI yuvaka rAjA gambhIra vicAradhArAmeM baha gayA thaa| usane socA thA 'kyA yaha rUparAzi kisI devakI prANapriyA to nahIM hai ? manuSI hI hai ? athavA kisI dAruNa rAkSasIne vaJcanA karaneke lie yaha mAnuSIkA sundara rUpa dhAraNa kiyA hai / / 27 // yakSiNIkI jijJAsA siMhAdi hiMsra pazuoMse paripUrNa isa nirjana gahana vanameM Apa nirbhaya aura nizaMka hokara vicaratI hI nahIM hai apitu apanI / bhRkuTiyoMke vilAsa, mukhacandrakI rUpacandrikAko bikheratI phiratI haiN| yahA~para dUra-dUra taka koI Azraya sthAna bhI nahIM hai to bhI kahIse Tapakakara mujhase prazna karatI hai, phalataH yaha kauna hai tathA kisako putrI vA patnI hai ? // 28 // htthREA RE [221 // praNaya-prastAva usane usa samaya apane manake sacce bhAvoMko chipA liyA thA, usake manameM kucha thA aura bolatI kucha aura hI thI, usakI eka-eka bAta zaMkAoMko utpanna karatI thI / ina paristhitiyoMmeM usane kahA thaa| 'he Arya ! maiM eka vizAla rAjyake / adhipatikI aurasa santAna hU~, merA pUrvapuNya samApta ho gayA hai ataeva saba kucha bhUlakara aura khokara isa nirjana vanameM akelI | rahatI huuN|| 29 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARA barAGga trayodazaH sargaH caritam paribhramantI kRtapUrvadharmato bhavantamadrAkSamihaiva sAMpratam / itaH prabhUtyeva vazAnuvartinI bhaveyamArtAmati gRhANa mAm // 30 // ahaM suduHkhA' pravinaSTacetanA nirAspadA ttprtikaardurlbhaa| tvameva bhartA zaraNaM gatizca me kimarthamAse prativAkyadurlabhaH // 31 // anekavijJAnakalAvidagdhayA tayAbhipaSTo bahazaH pragalbhayA / svakezavastrAGgavirUkSatAM svayaM samIkSya tAM kiciduvAca lajjitaH / / 32 // subhASitaM khalvidamAtmano vacaH priyaM ca tathyaM ca tathaiva zobhate / na me gatiH kAcidapIha vidyate gatistavArye kathamasmi kathyatAm // 33 // svayaM prabuddhaH pratibodhayetparAn parAna pratiSThApayate svayaM sthitH| svayaM na buddhastvanavasthitaH kathaM parAnavasthApanarodha nakSamaH // 34 // T pUrva janmameM koI puNya kiyA hogA usIke pratApase isa aTavImeM bhaTakate hue yahA~para isa samaya Apake darzana pA sakI huuN| kyA kahU~, Apako dekhate hI merA mana vA zarIra Apake vazameM ho gayA hai| maiM saba prakArase duHkhI hU~, saMsArameM mere lie anya koI AzA athavA sahArA nahIM hai ataeva mujhe svIkAra kariye // 30 // maiMne itane dAruNa duHkha sahe haiM ki eka prakArase merI cetanA ho naSTa ho gayI hai, aba merA koI ThikAnA nahIM hai, maiM / apanI vipattiyoMkA svayaM koI pratIkAra nahIM kara sakatI hU~ ataeva tuma hI mere bharaNa poSaNa kartA ho, tumhAre sivA mujhe aura koI zaraNa nahIM hai, merA uddhAra tumhIM kara sakate ho, bolo, kyA kAraNa hai, are, uttara bhI nahIM dete ho // 31 // dekhanese aisA pratIta hotA thA ki vaha vividha jJAna aura sakala kalAoMmeM pAraMgata hai / sAtha hI sAtha vaha itanI DhITa thI ki vaha uttara na pAkara varAMgako bAra-bAra hilAtI thii| usake lagAtAra sparzake kAraNa aura apane bAloM tathA pUrNa zarIrako rUkSatA, kapar3oMkI durdazAko dekhakara vaha lajjAse gar3a gayA thaa| to bhI lajAte-lajAte kucha bolA thA / / 32 // svadArasaMtoSI varAMga 'Apake priya vacana nizcayase mere lie subhASita haiM ataeva grAhya ho sakate haiM, kintu Apa yaha bhI to jAnatI haiM ki priyavAkyake samAna hI yathArtha satyavAkya hitakartA satyavAkya bhI zobhA pAtA hai / Apa dekhatIM haiM ki vartamAnameM yahA~ mere nirvAhakA ! yahA manavAhakA [222] bhI koI mArga nahIM hai / / 33 / / __ataeva he Arya ? maiM ApakA sahArA kaise ho sakatA hU~, ApahI batAveM ! jo vyakti svayaM jAgatA hai vahI dUsaroMko 1.[ sduHkhaa]| 2. ma psN| 3. [degbodhn]| HISRAELIVESTMEILLY .
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthavamuktAnujagAda sA giraM na yujyate te prativAkyamIdRzam / nigadyate kApuruSairakAmibhiH pratIccha mAM bhaktimatImupAzritAm // 35 // tayovitaM vAkyamanasAdhanaM nizamya sadyauvanarUpavAnapi / trayodazaH svadArasaMtoSarativrataM mahada vicinsya tAmitthamuvAca bhUpatiH // 36 // sargaH ahaM purA sarvazastu pAdayoH praNamya marnA bhmaanto'hNtH|| svadArasaMtoSasamAhitaM vrataM gRhItavAnasmi munIndrasAkSikam // 37 // navA na kAmyasmi na cAsmyapauruSona kAminI vApi' sugAtri cintyatAm / gRhotadAravratabhUSaNasya me ayuktametadvatalaGghanaM puna: // 38 // jagA sakatA hai / jo na to svayaM jAgatA hai aura jisako nijI sthiti atyanta DabA~Dola hai vaha kaise dUsaroMkI nIMda tor3a sakatA hai athavA unako dUsaroM ko kaise sthira kara sakatA hai / / 34 / / kaTu-komala parokSA yuvaka rAjA varAMgase isa prakArake uttarako sunakara vaha phira bolI thI,-'he Arya ? Apako isa prakArakA uttara denA zobhA nahIM detaa| aisI bAteM to ve karate haiM jo kApuruSa hai athavA jinakI samasta abhilASAe~ va premapipAsA zAnta ho gayI haiN| + maiM tumhArI zaraNameM AyI hU~ aura tumapara aTTa bhakti karatI hU~ isaliye mujhe svIkAra karo' // 35 / / kumAra varAMgakA yauvana car3hAvapara thA, sundara-subhaga to vaha the hI, isake atirikta sAmane khar3I sundarIke priya vacana bhI kAmako jagAnevAle hI the, to bhI unako sunate hI rAjakumArako apano palImeM hI ratiko kendrita karanevAlA svadArasaMtoSa vrata yAda A gayA thA / phalataH kucha samaya taka vicAra karaneke bAda yuvaka rAjAne usase yaha vacana kahe the / 36 / / laiGgika sadAcAra kA AdhAra patnI he Arye ? abase kucha samaya pahile mujhe paramapUjya, samasta padArthoMke sAkSAt-draSTA kevalIke caraNoMmeM atyanta bhaktibhAvapUrvaka namana karanekA avasara prApta huA thaa| usI samaya maiMne aneka manivaroMke sAmane 'svadAra saMtoSa' vratako grahaNa kiyA thA / yaha vrata manuSyake kAmAcArako niyantrita karake use samAdhi kI ora le jAtA hai / / 37 // [223 ] ___'maiM kAmI nahIM hU~ aisA bAta nahIM hai, taba tuma kahogI kyA pustva se rahita hU~' aisA bhI mata samajho, Apako apane // viSayameM zaMkA ho sakatI hai so he sundarI ! Apa kamanIya yuvatI nahIM haiM aisA to socA hI nahIM jA sakatA hai / satya yaha hai ki 1.ka nopi|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam trayodazaH dRDhavatatve sthirabuddhitAM tadA vibudhya' devI parihRSTamAnasA / sthitA svarUpeNa nabhasyuvAca sA parIkSaNAyArakRtamaSyatAmiti // 39 // sudarzanenApratimena kevalaM sthitA vayaM zIlaguNavivajitAH / vratena sadRSTiyathAnugAminA sthito yatastena surAdhiko bhavAn // 40 // svasA tavAhaM naradeva dharmato gurumahAnno varadattasanmuniH / tavAstu tadbhadramiti prazasya taM nabhassthale sAntaradhAcca tatkSaNAt // 41 // tato vimukto bhayasaMkaTadvayAditaH kimu syAtkaraNIyamuttaram / prayAmyathAse kimu vA karomyahamitIhamAno gamanaM vyarocata // 42 // sargaH Do maiM svadAra-saMtoSa nAmake vratase bhUSita hU~ aura Apa jAnatI haiM ki kisI bhI vrata ko lekara use tor3a DAlanA kitanA nIca kAma hai, // 38 // ma yaha sunakara devIko vizvAsa ho gayA thA ki usakI buddhi sthira hai aura grahIta vratakA pAlana karanemeM vaha atyanta dRDha hai, taba usakA hRdaya prasannatAse paripUrNa ho gayA thaa| isake uparAnta usane apane vAstavikarUpa meM AkAzameM khar3e hokara ye vAkya kahe the "ApakI parIkSA leneke lie maiMne jo kucha kiyA hai vaha saba kSamA kariyegA / / 39 // yakSIpara suprabhAva devagatiko prApta hama logoMko sthiti tInoM loka meM anupama kevala samyakdarzanake ho kAraNa hai, ahiMsA Adi vratoM, saptazIloM tathA malaguNoM AdikA pAlana karanA hamAre lie saMbhava nahIM hai| kintu ApakA jIvana samyaktva ke sarvathA anukUla pA~coM vratose yukta hai isIlie he yuvarAja Apa devoMse bhI bar3hakara haiM / / 40 / / he naradeva! jahA~taka dharmakA sambandha hai maiM ApakI bahina lagatI hU~, kyoMki muniyoM ke agraNI paramapUjya varadatta kevalI hamAre bhI guru haiM / ApakA saba prakArase abhyudaya ho' ityAdi vAkyoMke dvArA yuvarAja ko bhUri-bhUri prazaMsA karake eka kSaNa bharameM hI vaha AkAza meM antardhAna ho gayI thI / / 41 / / ___ bhaviSya-cintA isa prakAra yuvarAja varAMga do bhayoM tathA saMkaToM se mukti pA sake the isake uparAnta prazna yaha thaa| isake Age kyA karanA cAhiye ? yahIM par3A rahU~ ? yahA~ se cala dUM ? athavA karU~ to kyA karU~ ?' ityAdi vicAroMmeM jaba vaha gote lagA rahA thA to use yahI adhika upayukta aura kalyANa kara jaMcA thA ki 'yahA~se cala denA cAhiye / / 42 // / 1. ma nibudhya / 2. kamuSyatAm, [ parokSaNAya / 3. [degpthaa]| 4. ka sudhIgu (guM) runoM / bAbAsamA [224]
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam zanaiH samutthAya tato yuvAdhipo varaM vanaM snigdhata rUpazobhitam / girisravacchIta jalAvilAntare dadarza ramyaM panasaM phalAkulam / / 43 // sa taiH phalairhemasamAnakozakaiH pitRRnpratarpya pravinIya tu kSudhAm / svakAryasiddhaye nRpatirvanAntarAttataH pratasthe varanAgavikramaH // 44 // nadIragAdhA ha'davArikAkulA girIMzca nimnonnatadurgasaMkaTAn / pradezastaruSaNDamaNDitAnbhujadvitIyo vicacAra sodyamaH // 45 // vizIrNavastrAH kapilAGgamUrdhajAH pravRddhagaNDasthalaromabhISaNAH / sitApradantA rudhirorudRSTayaH pipIlikApaGktinibhA vanecarAH // 46 // paribhramantaM girikandarodare yadRcchayA taM dadRzuH pulindakAH / gRhItadaNDAsizarAsanAtmakAH pratarjayantaH parivavrire nRpam // 47 // isake uparAnta yuvarAja vahA~se cupacApa uThA aura cala diyA thA / hare tathA sundara mahAtaruoMse zobhAyamAna vaha uttama vana parvatoMse jharate hue zItala jalakI dhArAoMse paripUrNa thA / usImeM calate-calate, kumArane eka sundara panasa ( kaTahala ) taru dekhA jo ki phaloMke bhArase pRthvIko cUma rahA thA // 43 // yuvarAjane usake phala tor3akara unake bhItarase soneke samAna kAntimAna pIle kAve nikAlakara pahile to iSTa devakI unase pUjA kI thI aura phira zeSako khAkara apanI bhUkhako zAnta kiyA thaa| isake uparAnta apane jovanake uddezyako saphala karane lie hI zreSTha hAthIke samAna parAkramI yuvarAja usa vanase cala diyA thA // 44 // athAha nadiyoM kamaloMse Dhake vizAla tAlAboM, saghana jaMgaloMse vyApta noce U~ce ataeva na calane yogya parvatoMko tathA kaTe TUTe vRkSoMTha ThoMse paripUrNa bhISaNa jaMgalI pradezoM meM jIvana ke lie prayatna karatA huA vaha calA jA rahA thaa| tathA isa avasthAmeM usakA ekamAtra sAthI kevala usakI bhujAe~ hI thIM // 45 // pulinda AkramaNa una saba hI pulindoMke kapar3e cithar3e- cithar3e ho rahe the, zarIrakA aMga-aMga tathA keza bhUre ( dhUmila ) ho rahe the, gAloM para bAla (roma ) itane bar3ha gaye the ki unake mukha atyanta DarAvane lagate the, Age ke sapheda, sapheda dA~ta camakate the, bar3Ibar3I A~khoM meM rudhira camakatA thA tathA coTiyoMkI paMktike samAna ve hajAroMke jhu'DoMmeM cale jA rahe the // 46 // isa prakAra kisI vizeSa uddezyake vinA parvatoM tathA guphAoMmeM Takkara mArate hue yuvarAja varAMgako pulinda 1. ka hRdavAlakAkulA, [ hRdavArijAkulA ] / 2. ma kapilA / 3. ma pulodrakAH / 29 For Private Personal Use Only trayodaza: sargaH [ 225]
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam parItya sarve yugapannigRhyatAmitaH kuto mA cala donajovita / kva gacchasoti pratigRhya nirdayA babandhuruddhAMntakulAgrapANayaH // 48 // latAM gale saMpariSajya durdamA muhustudanto dhnurgrkottibhiH| adaNDanAhaM sukumAramIzvaraM vininyurAtmAvasathAya dasyavaH // 49 // pulIndrapalloM dvipadantasaMvRtAM mRgAsthimAMsorukalevarAJcitAm / vasAntravallaravikoNamaNDapAM pravezayAmAsuraniSTagandhinIm // 50 // durAtmabhiAdhajanairabhidrutaH sabandhano vedanayA virUkSitaH / jugupsanIye nayanApriye gRhe smaranna zete svapurAkRtA kriyAm // 51 // trayodazaH sargaH jAtike vanavAsiyoMne dekhA thaa| yuvarAjako dekhate hI unhoMne apane-apane DaMDe , talavAreM, dhanuSabANoMko hAthoM meM samhAla liyA thA aura aMTa saMTa bakakara yuvarAjako dhamakAte hue usa para cAroM orase A TUTe the / / 47 / / akasmAt hI una sabane cAroM taraphase gherakara kahA thA 'pakar3a lo, are dIna jovanako vyatIta karanevAle ? yahA~se kidhara bhI mata hila, kahA~ bhAgatA hai isake uparAnta una nirdayoMne pakar3akara hAthoMmeM jorase pakar3e gaye kuThAroMko ghumAte hue usako bA~dha diyA thA / 48 // usake galeko eka latAkI rassomeM phaMsA liyA thaa| ve nirdaya uddaNDa nIca dasyu dhanuSake nukIle bhAgase bAra-bAra usako kuredate the, yadyapi sukumAra yuvarAja varAMga aise the ki unheM daNDa denA sarvathA anucita thaa| isa prakAra kaSTa dete hue ve unheM apanI pulinda bastImeM le gaye the / / 49 // vahA~ pahu~cate ho, ve unheM apanI bastIke rAjAkI jhopar3I para le gaye the| isa jhopar3eke cAroM ora hAthiyoMke dA~toMkI bAr3ha thI, hiraNoM kI haDDiyoM, mAMsa aura pUrIkI pUrI lAzoMse vaha paTI thA, baiThaneke maNDapameM bhI carbI, AteM, naseM Adi saba tarapha phaile par3e the tathA usameM aisI durgandha A rahI thI jise kSaNa bharake lie dUrase bhI sUcanA asambhava thaa||50|| durAcArI nirdaya bhIloMse nAnA prakArake kaSTa pAtA huA, bandhanameM par3A tathA zArIrika vedanAke kAraNa atyanta vyAkula yuvarAja ghora ghRNAko utpanna karanevAle tathA A~khoMmeM zUla samAna cubhate hue usa jhopar3emeM pahile kiye gaye apane bhog| vilAsamaya jIvanako socatA huA kisI prakAra par3A rahatA thA, sonA asambhava thA // 51 // [226] Jain Education intemational For Privale & Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAL trayodazaH sargaH - IIHSHAHIReaturaiyamAmA-mAmA kumantriNA mantramukhena vairiNA samarpitaM prApya turaGgamAdhamam / imAmavasthAmanubhUya sAMprataM kva vA gamiSyAmi kRtAnta kathyatAm // 52 // purA mayA ki tu' kRtaM hyajAnatA vipAkatiktaM hi durIhitAtmanA / anekaduHkhArNavavIcisaMkaTAnnivRttiradyApi na me'sti pApinaH // 53 // viyogacintAparikhinnacetasastatazca zArdUlabhayAdvinicyutaH / jalAzayAnnirgamitasya me puna:3 idaM mahatkaSTatamaM tato'bhavat // 54 // aho durantA duranuSThitAH kriyA avazyabhAvyAstvavicAryavIryakAH / avandhyarUpAzca vipAkadussahA iti pracintyAtmani maunamAdadhau // 55 // tamogahe pUtikacarmasaMvRte bahuprakAre krimitIvradarzake / saMmArjanAdipratikarmavajite mahItale zItalavAyubAdhane // 56 // maMtrI para krodha tathA ArtadhyAna Uparame hiteSI maMtrIkA rUpa dhAraNa karanevAle nIca zatru, maMtrIke nikAlaneke bAda bheMTa kiye gaye viparIta gAmI ghor3epara car3hakara hI maiMne ina ekase eka burI avasthAoMkA anubhava kiyA hai| he kRtAnta ! tumhoM batAo aba maiM kahA~ jAU~ / / 52 // phalako binA jAne hI pApamaya pravRttiyoMmeM lipta mere dvArA pUrva janmameM kaunase azubha karma kiye gaye hoMge jinakA paripAka honepara ye atyanta kaDuve phala prApta ho rahe haiM / isIlie mujha pApo ko Aja bhI saMkaTarUpI ghAtaka tathA unnata laharoMse vyApta, isa duHkharUpI samudrase chuTakArA nahIM mila rahA hai / / 53 / / merA hRdaya mAtA-pitA, kalatra Adike viyogajanya duHkhase yoM hI atyadhika khinna thA, usapara bhI siMhakA bhaya A par3A thA, kintu usase bhI chuTakArA milA thA, tAlAbameM nakrake mukhameM par3akara bhI baca gayA thA phira usake bhI bAda yaha mahAvipatti kahA~se A TUTI / / 54 / / kutsita tathA pApamaya karmoMkA AcaraNa kitanA bhayaMkara aura duHkhada hai| kukarmokA anta sarvadA burA hI hotA hai| bhagIratha prayatna karake bhI use TAlA nahIM jA sakatI hai kyoMki usakI zakti aisI hai jisakA koI pratirodha nahIM kara sakatA hai| aisI bhI saMbhAvanA nahIM kI jA sakato hai ki pApakarmokI phala deneko zakti vandhyA ho jAyagI / tathA inakA phala bhI kyA hotA 1 haiM? atyanta ashy|' mana hI mana isa prakArase socakara vaha capa ho gayA thA / / 55 // bhISaNa kArAgAra jisa bhAgameM vaha bandI thA vaha ghara kevala andherese ho banA-sA pratIta hotA thA, usake pratyeka konemeM camar3A bharA thA / 1.[ki nu]| 2. ( vinizcyutaH / 3.ka punavidaM, [ punastvidaM ] / 4. [ degdaMzake ] | IARRIAGEHLEAPRIASISATTATRIGINGRESS [227) Jain Education interational
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kSudhApamAnAGgavibandhapIDanairaniSTagandhadravaNe'priyekSaNaiH / anAtmavazyasya sahasra saMguNA gatA nizA sA bahuduH khacintayA // 57 // tataH prabhAte ca kusumbhabhRtyakA mahIpati taM kaluSAntarAtmakAH / pragRhya yAtA vanadevatAgRhaM dvijA RtuM chAgamiva' prahiMsitum // 58 // tadaiva kausumbhimameyavIryakaM vanaM prayAntaM mRgayAbhikAGkSayA / udagrakopazca raNatramardanAddadaMza daMSTrograviSo bhujaMgamaH // 59 // sa tena daSTaH kSaNamAtrataH punaH papAta bhUmau viSavegamUcchitaH / vimohitAsu prasamIkSya bAndhavAH pituH sakAzaM hyabhininyurAvRtAH // 60 // jisase tIvra saDAMda A rahI thii| nAnA prakArake macchara, cIMTI Adi kramiyoMkA vaha akSaya bhaMDAra thA; yaha saba lagAtAra kATate the, jhADU denA, lIpanA, potanA Adi saMskAra to usa gharake kabhI hue ho nahIM the, usakA dharAtala sIlake kAraNase cipacipAtA thA tathA vAyu bhI vahA~ ThaMDo hI mAlUma hotI thI / / 56 / / isake atirikta bhUkha se deha dRTa rahI thI, apamAnako jvAlA zarIrako jalA rahI thI, rassiyoMke baMdhana aMga-aMga meM cubha rahe the, sthAnakI gaMdha aura raktAdikI dhArA vikaTa vedanAko utpanna karate the, A~khoMke sAmane jo kucha bhI AtA thA vaha saba hI apriya thA tathA Uparase duHkha aura cintA bhI aparimita thiiN| ina saba kAraNoMse vicAre sarvathA parAdhIna yuvarAjako eka rAta bitAne meM hI aisA kaSTa huA mAnoM hajAroM rAteM bIta gayI haiM // 57 // narabali sajjA kisI prakAra subaha hote hI pulindoMke adhipatike sevaka, jinake antaHkaraNa itane malIna tha ki unase dayA AdikI saMbhAvanA karanA hI azakya thA- usa rAjA varAMgako jabaradastI pakar3akara dhanadevIke mandirako vaise hI ghasITa le gaye the, jaise yajJameM niyukta brAhmaNa, yajJake bakareko bali karaneke lie le jA rahe hoM / / 58 / / isI bIca meM pulindapati ke anupama tathA amita parAkramI putrako, jo ki AkheTa karanekI icchAse, jaMgalameM jA rahA thA -- atyanta kupita mahAviSaile sA~pane kATa liyA thA, kyoMki usake pairase vaha sA~pa kucala gayA thA / / 59 // kATaneke bAda viSa itane vegase pUre zarIra meM phailA ki vaha bhImakAya pulinda kSaNabhara meM hI mUcchita hokara dhar3Amase pRthvIpara gira par3A thaa| cAroM tarapha gherakara khar3e sage sambandhiyoMne dekhA ki usako cetanA naSTa ho raho hai aura vaha mUcchita ho rahA hai to ve sabake saba bar3I tejIse use pitAke pAsa uThA le gaye the || 60 // 1. [ kratuNchAgamiva ] / trayodaza: sargaH [ 228]
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH TRAIPimenewsmRANIKPSHRAMMAHIMALPARASIMILIARHA gatAsumuvIkSya sa taM vanezvaro yathAvacAryA' gRhamIkSituM gtH| tamAsitaM tatra napaM sabandhanaM samIkSya papraccha viSapraNAzanam // 61 // 'pulIndranAthena sa codito bhRzaM karomyahaM niviSamityabhASata / trayodazaH tadaiva tuSTAH parimucya bandhanaM kuru prasAdaM tvamihAtmasUnave // 62 // tato nRpo mantrapuraskRtaiH padairmaharSiyogIzvarasAdhusAdhitaH / jinezvarAbhiSTavamizritAmbubhiH siSeca tasminviSadoSahAribhiH // 13 // yathA yathA mantritavAribindubhiH prasecitaH kumbhamukhAtparisrutaiH / tathA tathA niviSatAmapeya vAnprasannacetAH prakRti yayau punH|| 64 // tataH kusumbhapramukhAH pulondrakAH karAGgulibhrAmaNavismitekSaNAH / mahAparAdho'kuzalAtmabhiH kRtaH kSamasva nAtheti yayAcire bhRzam // 65 // jaMgalake rAjAne jaba apane putrako pUrNa rUpase acetana dekhA to viSakA pratikAra khojatA huA vaha vanadevIke mandirameM jA pahu~cA usameM ghusate ho pulindapatikI dRSTi mahArAja varAMga para par3o jo apane bandhanoMmeM jakar3e vivaza par3e the| duHkhase vyAkula bhIlanAthane unase pUchA thA-"kyA tuma viSakA upacAra karanA jAnate ho / / 61 // pulindoMke prabhuse ukta prazna pUche jAnepara kumAra varAMgane uttara diyA thA-"maiM nizcayase kisI bhI AdamIkA pUrA viSa dUra kara sakatA huuN|" yaha sunate hI vaha vanarAja atyanta prasanna huA thA, usane turanta hI unake bandhana tur3avA diye the aura prArthanA kI thI ki 'Apa isa samaya mujhapara anugraha kareM / / 62 // viSApahAraM maNi' - pulindapatike lar3akeke pAsa pahu~cakara rAjAne ( varAMgane) (viSajanya acetanA Adi samasta rogoMko zAnta karanese samartha ) parama RSiyoM, zreSTha yogiyoM tathA saphala sAdhuoMke dvArA vidhivat jagAye gaye maMtroMkA pATha karaneke sAtha, zrI eka hajAra ATha jinendradevake stavanoMkA uccAraNa karate hue viSavegameM mUcchita yuvaka pulinda para jalake chIMTe denA prArambha kiyA thaa||63||| kalazake mukhase bahate hue maMtrapUta jalake chIMTe jyoM-jyoM mUcchita bhIlapara diye jAte the, tyoM-tyoM usakA viSa utaratA jAtA thA aura usake zarIrakA utanA bhAga viSake vikArase mukta hotA jAtA thaa| isa prakAra thor3I hI derameM vaha prAkRtika [229] avasthAmeM A gayA thA aura tana-manase prasanna ho gayA thaa| 64 / / yaha dekhakara pulindanAtha 'kusumbha' Adi pradhAna bhIla bar3e AzcaryameM par3a gaye the| hAthakI aMguliyoMkA mor3anA aura 1. [ yathApacaryAgRha ] / 2. ka pulind| 3. [ degmupeyivAn ] / SARDARMERISPELA rAjAnA pulindapatikama viNakA upakumAra vargagamanna huA bAma
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH sargaH prahRSya bhUyaH kaTakAdibhUSaNAnvicitravastrANi ca saMpradAya te / 'varAnnametattava yogyamiSyatAM zramaM vyapohya kramataH prayAsyasi // 66 // tamUcivAnnovanakAryamasti me na mAlyagandhAmbarabhUSaNAdibhiH / mahApathaM darzaya dezagAminaM vimucyatAM ladhvabhiyAmyavighnataH // 67 // tataH pulindAdhipatezca zAsanAnnaraiH sudUraM gamito nreshvrH| pradarzya mArgAnbahudezagAminaH punanivRttA vanagocarAstadA // 68 // gateSu teSu svakRtAnurUpatAM vicintya samyagbahuzo narAdhipaH / svadezayAnaM prati kiM vizeSato vratAnyadezATanamiSyate kSamaH // 69 A~khoMkA caMcalatApUrvaka ghumAnA hI yaha sUcita karatA thA ki unake AzcaryakA ThikAnA nahIM thaa| antameM unhoMne bar3e AgrahapUrvaka yahI prArthanA kI thI "he nAtha ! guNoMko pahicAnanemeM asamartha hama jar3abuddhiyoMne Apake sAtha mahAna aparAdha kiye haiM, hamAro mUrkhatAkA khyAla na karake unheM kSamA kara dIjiye // 65 / / jaba kumArane unheM saralatAmeM yoM ho kSamA kara diyA to ve itane prasanna hue the ki unhoMne turanta kaTaka (pairoMkA bhUSaNa ) Adi uttama AbhUSaNoM tathA nAnA prakArake adbhuta vastroMko lAkara yuvarAjako bheMTa kiye the / 'yaha bar3hiyA anna-pAna Apake yogya hai ise svIkAra kariye Apa apanI thakAna aura ghAvoMke ThIka ho jAnepara hI yahA~se jA sakeMge' // 66 // Ageke mArgako zodha isa prakArake vAkyoMse kRtajJatA prakaTa karanevAle bhillarAjase yuvarAjane kevala itanA hI kahA thA-'mujhe bhAta, dAla / AdikI AvazyakatA nahIM hai, sugandhimAlA, sundara sugandhita vastroM tathA kaTaka Adi AbhUSaNoMse bhI mujhe koI sarokAra nahIM hai, Apa kisI dezako jAnevAle uttama mArgako majhe dikhA dIjiye aura bidA dIjiye tAki maiM jaldI hI kisI vighna bAdhAke, binA vahA~ pahu~ca sakU~ // 67 / / yaha sunate hI pulindapati kusumbhane turanta AjJA dI thii| jisake anusAra kitane ho bhIla narezvara varAMgako kAphI dUrataka apane sAtha le gaye the| vahA~para kaI dezoMko jAnevAle uttama mArga dikhAkara vanakhaNDa nivAsI ve ukta bhIla loga lauTa gaye the|| 68 // bhAvo kartavya-dvividhA mArga dikhAneke lie sAtha Aye bhIloMke lauTa jAnepara narAdhipa varAMgane bAra-bAra gambhIratApUrvaka bhalIbhA~ti yahI socaa| 1.ka varAGgametat / 2. ka viziSyato / [230 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja kimatra cinsyaM kuzalAnubandhi' yattadA tvayuktAgatisiddhikArakam / yathA parairno paribhUyate punastathA hi kArya svahitAbhilASiNA // 70 // mahApadaM prApya narottamaH punarna caicchadAtmapriyabandhudarzanam / narAdhamaH strI dhanamAnavajitaH sa bandhusaMgaM kRpaNo hi vAJchati // 71 // yathaiva rAjyAdanapIya tatkSaNAccakAra mAM nivibhavaM purAkRtam / tathaiva rAjyaM sukRtaM yadasti cettadaiva mAM sthApayatu svakAlataH // 72 // imAmavasthAmanabhaya yadyahaM vrajAmi cedbndhskaashmaashyaa| bhavAmyarINAM parihAsakAraNaM svabandhamitraSTajanAtizocanaH // 73 // // trayodazaH sargaH maca AFRASTROHAIRanrammasumaAPAHIRPATHAARPATHADHIPARATIBAnter thA ki usake usa samaya udayako prApta karmoM ke anurUpa kaunasA kartavya kalyANa kara ho sakatA thaa| vizeSakara apane dezako lauTa jAnA kaisA hogA, athavA dUsare-dUsare dezoMmeM paryaTana karanA hI upayukta hogA / / 69 // aisI paristhitiyoMmeM jo upAya kuzala kSemakA bar3hAnevAlA ho usakA socanA ho kyA hai, kintu yadi uddezakI saphalatAmeM bAdhaka gati asambhava ho ho taba to apane hita aura utkarSako cAhanevAle vyaktiko vahI mArga pakar3anA cAhiye jisapara calakara, phira dUsaroMke dvArA tiraskRta honeko AzaMkA na ho / / 70 / / na bandhumadhye zrIhona jIvitaM puruSArthI zreSTha puruSa lokottara mahAn padoMko pAkara bhI apane parama priyajanoM tathA bandhubAndhavoMke darzana karanekI abhilASA, kyA nahIM karate haiM ? kintu apanI strI-baccose bichur3akara tathA sampatti, vaibhava, sanmAna Adiko khokara bhI jo vyakti apane mitroM athavA kuTumbiyoMke sAtha rahanA cAhatA hai vaha atyanta kRpaNa aura donahona nara hai / / 71 // mere pUrvakRta kukarmoMke vipAkane rAjya siMhAsanaparase khoMcakara eka kSaNa bharameM hI jisa prakAra mujhe amita vaibhava aura prabhutAse vaMcita kara diyA hai, yadi merA puNya zeSa hai to vaha hI samaya Anepara mujhe usI prakAra rAjyasiMhAsanapara sthApita kare aisA sva-saMbodha kiyA thA / / 72 // isa prakArakI dayanIya duravasthAmeM par3A haA maiM yadi sahAyatA yA uddhArakI AzA lekara apane kuTumbiyoM aura mitroMke pAsa jAU~gA to mere bandhu-bAndhava, mitra tathA priya loga merA hona avasthAko dekhakara kheda khinna hoMge aura isase bhI burA to yaha hogA ki zatruoMko merA upahAsa karanekA avasara milegA / / 73 / / 1. ma kuzalAnubandhe / 2. ma yadA tvayuktA / 3. ka shriidhn| 4. [rarAjye ""vettadeva / E ATREELIGIRLikes [231]
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAGAL varAMga na cobhayaM me paradezadarzane bhaviSyatIti svamati vidhAya saH / mahApathenApratimAbhapauruSastataH pratasthe svamatAnasiddhaye // 74 // kharAnpradezAnasthalanimnanirjalAna girIndarI: kAnanakakSakandarAn / atItya sUryAstamane'Gghripopari hyazeta kAyopa sRti vicintayan // 75 // punaH prabhAte taruto'vatIrya taM prayAntamadhvAnamavekSya saathikaaH| prabAdhya nirbhartya nirudhya nirdayA upetya papraccharathAti gatim // 76 // kva yAsi ki pazyasi ki prayojanaM kva vezvaro vA kva ca tasya nAma kim / kiyabalaM vA katiyojane sthitaM vadeti saMgRhya babandhurIzvaram // 77 // trayodazaH sargaH caritam L ECTION HIPPEHPATHISRPARISHIDARSHASTRASIPOSTPIRSINHere yadi maiM videza calA jAtA hU~ to apanoMke duHkha tathA zatruoMke upahAsa ina donoMkA kAraNa na hoUMgA' yaha socakara usane dUsare dezoMmeM bhramaNa karanekA nirNaya kiyA thaa| vividha vipattiyA~ jhelanepara bhI usake Atmabalako sImA na thI isalie ukta nirNaya karaneke uparAnta hI vaha yavarAja apane iSTako liddhike lie eka vistRta lambe rAste para cala diye the / / 74 / / varaM vanaM vyAghra gajendra sevitaM kaMkarIle, patharIle kaThora sthaloM, jalahIna kintu samudratalase bhI noce pradezoM, parvatoM, bhayaMkara guphA mAgoM, jaMgaloM, atyanta ghane durgama vanoM tathA kandarAoMko pAra karatA huA vaha bar3hatA jAtA thaa| jyoM hI sUrya astAcala para pahu~cate the vaha kisI vRkSa para car3ha jAtA thA aura kArya tathA ghaTanAoMkI zRMkhalAko socatA huA rAta kATa detA thA // 5 // sUryodaya hote hI vaha vRkSase nIce utarakara cala detA thaa| eka dina isI prakAra mArgapara calate hue use vyApAriyoMke sArtha ( kAphile ) ne dekhA thA, dekhate ho ve nirdaya usake cAroM ora jA pahuMce aura bAdhA dekara usako roka liyA thaa| yadyapi isa saMsArameM yuvarAjakA koI cArA (gati ) na thA to bhI una sabane DA~Ta DapaTakara usase usakA gamya sthAna Adi pUchA thA / / 76 / / sazaMka prazna "kahA~ jAte ho ! kyA jA~ca par3atAla karate phirate ho? isa anveSaNakA kyA prayojana hai ? tumhAre adhipatikA nAma kyA hai ? vaha isa samayapara kahA~ hai ? usakA nAma kyA hai ? usake sainya-balakA pramANa kitanA hai ? yahA~se kitane yojanakI dUrIpara ThaharA hai ? ityAdi saba bAtoMko turanta btaao|' kahakara una logoMne yuvaka rAjAko bandhanameM DAla diyA thA / / 77 // 1. ka kAyonusUrti, [ kAyopasthiti ] / / 232 ]
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga trayodazA . caritam athAgataH sArthaparokSaNAya cetparIkSyatAM sAdhu parokSya cArikaH / pravAlamuktAmaNirUpyakAJcanairayaM bhUtaH sArtha ito nigadyatAm // 78 // nacAriko'haM na ca vittamArgaNo na duSTabuddhirna ca cauryttprH| na kasyacitpreSyajano bhavAmyahaM bhramAmi niHkevala 'mityuvAca saH // 79 // vayaM na vidmo'rthapatiH pramANako guNAguNAnveSaNatatparAyaNaH / sa eva jAnAti yavatra yuktimAniti vANAH pataye praNinyire // 8 // sabandhanaM cArusamagrayauvanaM sulakSaNavyajjanala kSavigraham / samIkSya sArthAdhipatirna taskaro vimucyatAM ladhvayamityuvAca saH // 81 // sargaH 'he guptacara ! yadi tuma hamAre sArthako sampatti AdikA patA lagAne ho Aye ho to Ao (vyaMgapUrvaka kaha rahe haiM) cAroM tarapha ghUmakara bhalIbhA~ti saba bAtoMkA anumAna kara lo| yahA~se jAkara apane adhipatise kaha denA ki yaha sArtha mUMgA, motI, maNi, cA~do, sonA Adi bahumUlya saMpattiyoMse paripUrNa hai|' sArthakA samAdhAna isake uttarameM yuvarAjane kahA thA-'na to maiM kisokA guptacara hU~, na maiM dhana sampattiko khojameM ghUma rahA hU~, na mere manameM ho kisI prakArakA pApa hai, na corI mero ajIvikAkA sAdhana hai aura na maiM kisIke dvArA bhejA gayA kiMkara ( guptacara ) ho huuN| Apa itanA vizvAsa kareM ki bhAgyakA mArA maiM kevala niruddezya bhramaNa hI kara rahA hU~ / / 79 / / sArthapatike sAmane isa uttarase unheM saMtoSa na huA thA ataeva unhoMne kahA thA-'hama loga kucha nahIM jAnate, doSoM aura guNoMkA viveka karane meM hamAre pradhAna sArthavAha atyanta kuzala haiM, ataeva Apake viSayameM ve hI nirNaya kara skeNge| kyoMki aise viSayoM meM kyA kartavya yuktisaMgata hogA yaha vahI samajhate haiN|' yaha kahakara ve yuvarAjako sArthavAhake sAmane le gaye the / / 80 // paripUrNa yauvana, sundara tathA bandhanoMse jakar3e hue rAjakumArake zubha lakSaNoMse vyApta zarIrako dekhakara hI sArthavAhako usakI kulInatAkA vizvAsa ho gayA thA ataeva usane AjJA dI thI ki 'ise turanta hI bandhanoMse mukta karo, yaha saikar3oM sArthoMkA svAmI hai, cora nahIM ho sakatA hai / / 81 // [233] 1. kanaH kevalaM / 2. ma lakSma, [ lakSya ] / 30 Jain Education international
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas narendraputraH svayameva vA nRpaH zarIracArvAkRtisaumyadarzanaH / kathaM nvimAmApadamAptavAnayaM sa sArthanAthaH paripRcchati sphuTam // 82 // kutastavAyAtiritaH kva gacchasi pitA ca mAtA ca suhRjjanaH kva te / zrutaM ca gotraM caraNaM ca nAma ki na cedvirodho vada vatsa pRcchataH // 63 // sa evamuktaH pravicakSaNo nRpaH parIkSya pUrvAparakAryamabravIt / iyaM svavasthA kathayatyayatnataH kimetayA saMkathayA vimucyatAm // 84 // nizamya tadvAkyamudArasauSThavaM samUcivAnsasaMdi sArthanAyakaH / aho vizuddhAnvayatAsya pazyato' na vismayaM gacchati naiva kupyati // 85 // iti prazaMsanguNarUpasaMpadaM nirIkSya ca kSAmakapolanetratAm / kareNa harataM pratigRhya dakSiNaM sa nItavAnAtmanivAsamAdarAt // 86 // yaha kisI prabala pratApI rAjAkA putra hai, athavA svayaM hI yaha koI bar3A rAjA hai, isakA zarIra aura mukha AdikI AkRti manamohaka haiM, yaha vicArA isa prakArako Apatti meM kaise A pha~sA hai!' kahakara nimna praznoMko sArthaM pati ne spaSTa rUpase pUchA thA / / 82 / / Apa kidharase A rahe haiM ? yahAMse kahA~ jAte haiM ? Apake pitA, mAtA tathA mitra bAndhava kahA~ para nivAsa karate haiM ? ApakI zikSA kyA hai| ApakA gotra kyA hai ? tathA Apa kisa AcaraNako pAlate haiM / he vatsa ! yadi inakA uttara denese iSTakAryameM bAdhA na par3atI ho to merI jijJAsAko pUrNa karo / / 83 / / gambhIra AjakumAra rAjakumAra svabhAvase buddhimAna aura lokAcArameM kuzala the ataeva unhoMne apane para bIte karmoM tathA karttavyoMkA AgApIchA socakara ina saba praznoMke uttara meM yahI kahA thA "merI vartamAna avasthA hI saba spaSTa batalA rahI hai taba batAnekA aura kyA prayatna kiyA jaay| ina saba bAtoMse kyA prayojana ? kRpA karake mujhe chor3a dojiye" // 84 // kulInatAkA bhakta seTha sAgaravRddhi rAjakumArake atyanta sajjanatA aura sAdhutAse yukta vacanoMko 'sunakara sArthaM pati ne apane saba sAthiyoMkI goSThI meM prasannatA aura utsAha ke sAtha ghoSita kiyA thA 'are ! isakI paramotkRSTa kulInatAko Apa loga dekheM hamAre vibhinna vyavahAroMse na to ise Azcarya hI hotA hai aura na hama logoMke apamAnoMke kAraNa yaha kupita hI hai / / 85 // isa prakArase usake kSamA Adi guNoM, rUpa Adiko hRdayase 'zlAghA karate hue usakI dRSTi rAjakumArake durbala tathA 1.[ pazyata ] 2. ma saMmadaM / trayodazaH sargaH [ 234 ]
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH barAGga caritam pradApya pAcaM vaNijAM patistato hitaM vacaH zrotrasukhaM nigdyaac| varAsane vetramaye nivezya taM satailasaMvAhanatAmakArayat // 7 // dayAsaMprayukto vaNikveNinAthaH zazAsAtmabhRtyaM laghu snApayeti / yatheSTaM varAnnaM catubhistvahobhirabhuGktAgrataH zreSThinaH saMniviSTaH // 8 // sugandha sumAlyaM varaM vastrayugmaM pradAyAtmazaktyA kSamasvetyavocat / bhavadbhiH sahaivAgamiSyAmi tAvaditi prAha so'pyevamastvityuvAca // 9 // itidharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite sAgaravRddhisaMdarzano nAma trayodazamaH sargaH / sargaH nyAyamacAcaELAICHIELHI kRza' kapoloM aura netroM para ruka gayI thii| yaha dekhakara usane Adara aura snehase yuvarAjakA dAyA~ hAtha apane hAthameM le liyA thA aura AgrahapUrvaka use apane tambUmeM le gayA thA / / 86 / / mArgameM vaha yuvarAjake hitako pyArI-pyArI bAteM karatA gayA thaa| tambUmeM pahu~cate ho usa sampattizAlI sArthavAhaneM svayaM paira dhoneke lie pAnI ma~gavAyA thaa| isake uparAnta yAtrAmeM upayukta vetoMse bane uttama Asana para baiThAkara apane sAmane / hI usa varAMga ke zarIra kA mardana, lepana, abhyaGga Adi karavAyA thA / / 87 // vaNikoMkI zreNIke adhipatike hRdayameM snehamizrita dayA kumArake prati ubhara AyI thii| isakI preraNA itanI prabala thI ki usane apane sevakoMko AjJA dI thI ki 've yavarAjako sukumAratA pUrvaka bahuta zIghra snAna kraaveN|' isake atirikta vaha yuvarAjake lie bar3hiyAse bar3hiyA bhojana unakI icchAke anukUla banavAtA thaa| tathA prArambhake cAra chaha dina paryanta to yuvarAjako seThajIke sAtha hI bhojana karanA par3atA thA tAki vaha saMkoca na kara sake / / 88 // __ yAtrAko suvidhAoMke anusAra vaha apanI pUrNazakti bhara kumArako candana Adi sugandhita padArtha, uttama mAlA Adi vara prasaMga, bar3hiyAse bar3hiyA utarIya tathA adharIya vastroMkI jor3I detA thA, to bhI kahatA thA 'asuvidhAke lie kSamA kreN'| yaha saba dekhakara yuvarAja kumArane kahA thA ki 'kucha samaya takameM Apa logoMke sAtha hI calatA hU~' isapara seThane kahA thA 'ApakI kRpA, aisA hI ho' // 89 / / / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM sAgaravRddhi-darzana nAma trayodaza sarga samApta / [235) 1. ka nigadyata / varAsane vetramayAvavenasi nivezya saMvAhanatAmakArayat // 2. [ trayodazaH ] /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH barAGga caritam caturdazaH sargaH ekAkinAraNyapathena yAtA prAptAni duHkhAni sudussahAni / iti prasaMdhArya nivRttayAnaH sArthAdhipenaiva sahopaviSTaH // 1 // pragRhya mAnAkRticAruveSAnvibhUSya mAlyAmbarabhUSaNAni / bhuktvA yatheSTaM vaNijastu goSThIniSTha: 2samadhvyAsata saMkathAbhiH // 2 // sArthena sarvaddhimatAdhinaste sahAgatA ye naTanartakAdyAH / vAganaceSTAkRtikauzalaM svaM prArebhire darzayitu yathAvat // 3 // gAyanti gItAni manoharANi nRtyanti natyAnyapare vidhijJAH / vAdyAni vINAma rajAdikAni zikSAnapUrva prativAdayanti // 4 // TGARSHEELAI MEAGURIHITROGETHEREURDURGALASHES catudaza sarga "budheraNyapathenagamyate" 'durgama tathA bhISaNa jaMgalI mArgopara ekAkI bhaTakate hue maiMne kaise-kaise hRdaya vidAraka atyanta asahya saikar3oM duHkhoM ko sahA hai' isako, utane dinoMke anubhava kA niSkarSa mAnakara hI yuvarAjane apane niruddezya bhaTakaneko samApta kara diyA thA aura sArthapatike sAtha hI calane lagA thA / / 1 / / sArthapatike dvArA sAdara samarpita sundara vastroM vezAbhUSAoMko grahaNa karake, sugandhita mAlAoM, AbhUSaNoM Adise apane Apako AbhUSita karake apane yathArtha kulIna AkArako prakaTa karake yatheccha bhogoM' upabhogoM kA rasa letA huA vaha sabakA priya ho gayA thaa| una logoMkI goSThImeM uttama kathAe~ kahatA huA baiThatA thA // 2 // dhana prApti karaneke parama icchuka jo naTa, ( svAMga racane vAle ) jo nataMka Adi atyanta sampatti aura samaddhiyukta usa sArthake sAtha cala rahe the, una logoMne bhI ise rasajJa samajhakara apane zarIra, vacanoM tathA vizeSa aMgoMkI pariSkRta kuzalatA abhinaya kA vidhipUrvaka isake sAmane pradarzana karanA Arambha kara diyA thA // 3 // saMgIta vizArada loga manako mohita karanevAle madhura gIta gAte the, nRtya-kalAmeM nipuNa dUsare loga vidhipUrvaka vividha nRtya karate the tathA anya loga apanI uttama zikSAke anukUla vINA,muraja, mRdaMga Adi bAjoMko sucAru rUpase bajAte the // 4 // 1. ma goSThe nisstthH| 2. [ samadhyAsata ] / 3. ma murujaa| Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH prahAsasaMlApavilAsavanti rasAnaviddhAni sukalpitAni / lokapravRttAni kathAntareSu bhANDAvicitrANi vilambayanti // 5 // tadaiva digrakSaNatatparAkSAH pulindasaMdarzanato vibhiitaaH| abhyetya tUrNa vaNijAM samUhe itthaM punaH sAgaravRddhimUcuH // 6 // mahAbalau krUratamAvasahyau kAlo mahAkAla iti pratItau / pulindakAnAM tricatussahasrarAjagmaturnAtha hitaM kuruSva // 7 // digrakSakANAM vacanaM nizamya AhUya yuddhAya narAnsubhRtyAn / vAgdAnamAnairabhisaMprapUjya saMnAteti prazazAsa tUrNam // 8 // sanAtastAnnupatiH samIkSya zrutvAtitUrNa pRtanAdvayasya / sakheTakaM khaDgavariSThamekaM zreSThiramamApi tvamupAnayasva // 9 // SHREETHEATREE-THEP HERAIHEATRENARRAHARASHTRA kathAoM ke bIca-bIca meM bhAMDa loga saMsArameM atyanta pracalita bAtoM kA hI bar3I vicitra vidhise svAMga ( nakala ) karate the| yaha svAMga tIvra ha~sI, nAnA prakAra kI bArtAoM tathA hAva bhAvoMse yukta rahate the, hAsya Adi nava rasoMmeMse sane rahate the tathA unakI kalpanA va zRMgAra bhI ziSTa hotA thaa|5|| raMgameM bhaMga jisa samaya idhara rAva-raMga ho rahA thA usI samaya sArtha kI rakSAke lie saba dizAoM meM niyukta rakSakoMne zIghratAse vaNikoM kI goSThImeM Akara unake pradhAna sAgaravRddhise nimna saMdeza kahA thaa| ye aMgarakSaka apanI apanI dizAkA tatparatAse nirIkSaNa kara rahe the tathA bhIloM ko dekhakara Dara gaye the / / 6 // he svAmI atyanta zaktizAlI, nikRSTatama nirdaya, saMbhavataH na roke jAne yogya, kAla tathA mahAkAla nAmoMse prasiddha pulindoMke nAyaka, bhIloMkI tIna cAra hajAra pramANa senAke sAtha hamAre Upara TUTe A rahe haiM / aisI avasthAmeM jo kucha hitakArI ho use karanekI AjJA dIjiye // 7 // raNa Aveza dizAoMmeM niyukta rakSakoMke ukta saMdeza ko sunakara sArthapati sAgaravRddhine apane vizvasta puruSoM tathA svAmIbhakta sevakoM ko bulAyA thaa| utsAha varddhaka prazaMsAmaya vAkyoM, bhaviSyameM unnatiko AzA, Adara Adise unakA satkAra karake unheM AjJA dI thI ki ve saba yuddhake lie ati zIghra taiyAra ho jAya / / 8 / / apanI senAke bhaToMko yuddhake lie sajatA dekhakara tathA AkramaNa karanevAlI bhIloMkI donoM senAoMke raNavAdyoM kI . 1.[bhANDAni citrANi viDambayanti / 2. ma zreSThinnayAmi / 23. Jain Education intemational
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas bAlaH kRzAGgaH sukumArako'si sudurdharaM yuddhamukhaM hi bhadra / kimAyudhenAssva mayaiva sArdhamityuktavAnsArthapatiH kumAram // 10 // athAnayorvyAdhivaNigdhvajinyovidyudva puzcaJcalazastravatyoH 1 zRGgANyadabhrAH paTahAzca zaGkhA udvejayanto'tibhRzaM vineduH // 11 // pulindanAtha bRhadugravIryo dviSaTsahasreNa balena sAkam / zaroruvarSaM prativarSayantau pratyudgatau vanyagajendralIlau // 12 // pratyAgatAMstAnvaNijaH samIkSya pulindasenA jvaladagnikalpA / dhanurdharAstIkSNamukhaiH pRSatkera moghapAtaivividhuvicitraiH // 13 // dhvaniko sunakara yuvarAja varAMgane seThake pAsa pahu~cakara kahA thA - 'he sArthavAha DhAlake sAtha eka uttama khaDgako mujhe bhI dilAne ko kRpA kIjiye // 9 // seTha kA sneha 'he bhadramukha sabase pahilI bAta to yaha hai ki tuma sukumAra yuvaka ho' dUsare kaSToMke kAraNa atyanta durbala aura kuza ho gaye ho, tIsare tuma saMbhavataH nahIM samajhate ho ki yuddhameM sAmane jAnA kitanA kaSTakara aura kaThora hai| he vatsa, hathiyArakA kyA karoge, mere hI sAtha tuma rho|' isa prakAra sArthaMpatine samajhAne kA prayatna kiyA thA / / 10 / / saMgharSa samArambha sArthapati aura pulindapati donoMkI ( dhvajinI ) senAe~ aise tIkSNa aura ghAtaka zastroMse sajjita thoM jaisA ki caMcalA bijalIkA zarIra hotA hai| jyoM hI ve eka dUsare ke sAmane AyIM tyoM hI donoM taraphase sIMgoMke bAje, nagAr3e, paTaha aura zaMkha bhISaNa rUpase bajane lage the / ve sAdhAraNa logoMko vyAkula aura bhIta karane ke liye kAphI the // 11 // kAla aura mahAkAla donoM vyAdhapati svayaM bhI atyanta balazAlI aura ugra the tathA unake sAtha [ do chaha arthAt ] bAraha hajAra nirdaya senA thI ataeva vANoMko atyanta vegoMse mUsalAdhAra varSAte huye ve donoM jaMgalI hAthiyoMke samAna saMhAra karate hue sArthaMpatikI senA para TUTa par3e the // 12 // jalatI huI dAvAgni ke samAna sarvanAzaka bholoM kI usa senAko apane sAmane prahAra karatA dekhakara hI sArthaMpati kI senA ke saphala dhanuSadhAriyoMne atyanta tIkSNa tathA vicitra vANoMke dvArA bhIloMko senAko bheda diyA thaa| kyoMki inake vANa apane lakSyase thor3A bhI idhara-udhara na hote the / / 13 / / caturdaza: sargaH [ 238
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ w e varAMga caturdazaH caritam sargaH e -SHESHeacupressure- s krodhokhatA mAnamavAvaliptA lobhAbhibhUtA vRDhabaddhavairAH / subaddhakakSAH gRhItazastrA:' parasparaM jaghnurupetya zUrAH // 14 // daNDAbhighAtaiH kSapaNaiH prahAraiH 'sabhiNDamAlaimusalaistrizUlaiH / kuntaizca TabaigurubhirgadAbhiH satomaraiH zaktyasimudgaraistu // 15 // vidArya vakrANi vibhidya kAyAnvitudya netrANi vikRtya vAhUna / zirAMsi vicchidya parasparasya nipAtayAM bhUmitale babhUvuH // 16 // 'zirAMsi nistIkSaNatamaira kuntairamarSamANAstu vaNikpulindAH / anyonyamarmANi vicicchiduste prANAjahaH kecana macchitAzca // 17 // vakSassu teSAM samarapriyANAM sravanmahAzANitatoyadhArAH / rejubhazaM krodhabalekSaNAnAM taTe girINAmiva gairikAmbhaH // 18 // e -HeaupanesamarpeamSHE itanI derameM donoM senAoMke vIra yoddhAoM kA krodha bahuta bar3ha cukA thA phalata; ve atyanta rudra aura uddaNDa ho uThe the, pratyeka apane svAbhimAna aura ahaMkArameM cUra thA, donoM ko saphalatA se prApta honevAlo sampatti kA lobha thA, ataeva svArthoMkA saMgharSa honeke kAraNa eka dUsareke prANoMke grAhaka bana baiThe the, saba yuddhake liye pUre rUpase saje the tathA hAthoMmeM dRr3hatAmeM zastra liye the, ApAtataH eka dUsare para ghAtaka prahAra kara rahe the / 14 / / dAruNa raNa DaNDoMke pracaNDa prahArameM, kSaNapoMke tovra AkSepa dvArA, bhindapAloM ko mArase, mUsaloMkI coToMse, trizUloMko bhedakara / kuntoM aura TaMkoM kI varSAse, bhArI gadAoMko mArase, tomara ( zApala ) zakti ( sAMga ), khaDga, kRpANa aura mudgaroMke anavarata meM prahAroM se koI kisI kA mukha cIra dete the, zarIrako phor3a dete the, A~kheM noca lete the, bhujAe~ kATa dete the tathA bala pUrvaka eka dUsare kA zira kATakara pRthvIpara girA dete the| 15-16 // sArthapati tathA pulindapati ko senAke bhaTa krodha aura varase pAgala hokara tIkSNa se tIkSNa talavAroM aura usase bhISaNa bhAloMse eka dUsare kA zira kATakara girA dete the tathA parasparameM marmasthaloM ko nirdayatApUrvaka cheda dete the| isa prakArake prahAroM se kitane hI yoddhA vIragati ko prApta hote the tathA anya kitane hI mUcchita hokara dharAzAyo ho jAte the // 17 / / yoddhAoM kI A~khoM se krodha aura zaktike bhAva Tapake par3ate the / yuddha unheM parama priya thA ataeva vakSasthala para prabala 1. kdegvsthaaH| 2. [ sabhindapAladeg ] / 3. [ zarAsibhistIkSNatamaizca kunta ] / 4. matamai rakaNhai / [239]
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturdazaH sargaH TATACHARGETARICHARITREATREa sa saMprahAro raNakarkazAnAM vIravraNAlaGkRtabhAsurANAm / mattadvipendropamavikramANAM paryantasaMghaTTasamo babhUva // 19 // evaM pravRtte samare'tighore pAdAbhidhAtaprabhavai rajobhiH / saMchAditaM khaM dharaNItalaM ca sainyadvayaM prApadadRzyarUpam // 20 // mahAhavaH zoNitacandanAkto 'bahaprakArAbadacArulIlaH / kSaradvilolAntranibaddhamAlaH sandhyAmbudAkAravapurvabhAra // 21 // 'asakkrimizroNirujAMsi bhUyastAnyeva sindhUravaSi babhruH / te cApi yodhA dviguNAbhiroSAH parasparaM prekSya jihiMsurugrAH // 22 // pulindakAnAM vaNijAM ca ghoraM muhartamevaM samayuddhamAsIt / tataH pulindarabhibhUyamAnAH parAbabhUvurvaNijo bhayArtAH // 23 // prahAra hone para unake vizAla vakSasthaloM se bahatI moTo tathA tIvra raktadhArA vaisI hI parama zobhA pAtI tho jaisIkI pahAr3oM ke DhAloMpara gerU mile pAnI kI dhArA camakatI hai // 18 // donoM taraphake yoddhA rudra tathA kaThora bhaTa the| unake zarIra vIroM ke anurUpa bar3e bar3e ghAvoMse suzobhita ho rahe tha to bhI madonmatta hAthI ke samAna unake amita balameM koI kamI daSTigocara na hotI thii| inhoM kAraNoMse vaha yuddha pralayakAlIna yuddhake samAna bhISaNa aura dAruNa ho uThA thA / / 19 / / raNa kA rUpaka ukta prahArameM atyanta ghora yuddha honeke kAraNa donoM taraphake yoddhAoMke pairoMse ur3AyI gayI dhUlake bAdaloMne pRthvI tathA AkAza donoMko Dhaka liyA thA phalataH kucha samayake liye donoM senAe~ adRzya ho gayI thIM // 20 // usa samaya varddhamAna vaha mahAyuddha, raktarUpI candanase bhUSita ( lAla ) honeke kAraNa, nAnA prakArake uchalate huai maNi maya aMgada bhUSaNoM ( bijalIke samAna ) kI camakase tathA laTakatI huI caMcala A~toMrUpI mAlAke par3a jAneke kAraNa, saMdhyA samayake rakta tathA vidyutamaya meghake samAna pratIta hotA thA // 21 // cAroM tarapha ur3atI huI vipula dhUla hI rakta mila jAne para thor3I hI derameM sindUrake raMgase vibhUSita hokara bhUmikI vicitra zobhA dikhA rahI thii| usa samaya yoddhA kisI prakAra eka dUsareko dekha sakate the| dekhate hI unakA krodha dugunA ho jAtA thA phalataH parasparameM dAruNase dAruNa prahAra karate the / / 22 / / pulinda bhaToM aura sArthapati ke yoddhAoM kA ghora yuddha eka kSaNameM to aisA mAlUma detA thA mAnoM donoM barAbarI se lar3a 1ka dvipendrottama / 2. ma baahu| 3. ka askRmi / 4. [ zreNirajAMsi ] / camacamamacAyacaya [240] Jain Education international
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam maSTAnnapAnAni hi yoSitazca bhogAMzca citraansmnusmrntH| nyAyAjitakSemaghanA vayaM tu na yodhdumIzA iti te pradudruvuH // 24 // vijJAya bhaGga vaNijAM tadAnIM pulindasenA prabalA satI saa| sArtha kRtArtha viditArthasaMkhyamito'mutaH prArabhata praloptum // 25 // vidrAvayantI vaNijAM prabhutvaM samantataH 'prAya pulindsenaa| tAM rAjaputraH prasamokSya zUrazcukSopa zArdUla ivAtidhRSTaH // 26 // hatvA pradasyUnsamarAgatAMstAnvaNigjanaM taM paripAlayAmi / ahosvidatraiva ca dasyusaMdhairhato mRtaH svargamitaH prayAmi // 27 // lAmosamaya-reamRELETTER rahe haiN| kintu isake bAda dUsare hI kSaNa pulindoM kA vega bar3hA aura unase dabAye jAne para sArthapatike sainika bhayase Akula hokara burI taraha hArane lage the / / 23 // isa prakAra prANoMkA saMkaTa upasthita hote ho unheM svAdiSTa miSTa-anna tathA madhura pInekI vastuoMkA khyAla ho AyA / thA, nAnA prakArake vicitra bhoga padArthoMkA smaraNa ho AyA tathA apanI prANapyAriyoM ke viyogake vicArane unameM eka siharana paidA kara dI thii| ina saba vicAroMse preraNA pAkara hama loga nyAyamArga se dhana kamAkara zAnti pUrvaka jIvana bitAne vAle haiM, ina jaMgaliyoMse yuddha meM pAra nahIM pA skte|' kahate hue una logoMne burI taraha bhAganA prArambha kiyA thA / / 24 // sArthasenA kA palAyana __ atyanta zaktizAlino pulindoM kI vijayI senAne sArthavAhakI senA ko titara-bitara hokara chinna-bhinna huA samajha kara, vyApAra karanemeM saphala honeke kAraNa asaMkhya sampatti se paripUrNa sArtha ko 'idharase, idharase' kahakara lUTanA, kATanA, mAranA prArambha kara diyA thA // 25 // ___ sampatti kamAnemeM kuzala vaNikoMke vaibhava aura prabhutA ko cAroM orase AkramaNa karake pulindoMkI senA eka eka karake / naSTa karatI jA rahI thI / isa lUTamArameM lona bhillasenAko dekhakara prabala parAkramI rAjaputrake kSobhakI sImA na rahI tho / ataeva vaha atyanta DhoTha siMhake samAna AvezameM Akara TUTa par3A thA // 26 // 'yuddha meM utare hue ina nIca dasyuoM ko gina ginakara mArake vipattimeM par3e vaNikoMkI rakSA aura pAlana karU~gA athavA A [241] ke lar3atA huA inhIM nIca dasyuoMke samUha meM ghusakara inake prahAroM se yahIM mara kara vIra upayukta gati ( svarga) ko yahIM se calA jAU~gA // 27 // 1. [praap]| 2. [ cukSobha ] /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam caturdazaH saryaH evaM vinizcitya pulindamekaM pAdaprahAreNa nipAtya bhUmau / sakheTakaM khaDgamavAryavIryaH prasahya jagrAha mRgendrasattvaH // 28 // udbhrAmya khaDgaM vidhivaskriyAvAn pravizya madhye zarasaMkaTasya / zaraprapAtAnyapi vaJcayitvA pulindanAthAtmajamApa tUrNam // 29 // pUrva tvameva praharasva tAvatpazyAmi pazcAdalamAvayostu / ityevamukto dhRtazastrapANistasthau purastAdtamugravIryaH // 30 // nirudhyamAnaH kSitipAtmajena pulindanAthasya suto'timugdhaH / narezvaraM taM prajahAra roSAdazikSito vanya iva dvipendraH // 31 // naiSa prahAro'sunipAtadakSaH kSamasva meM sAMpratamekaghAtam / iti bruvankheTakakhaDgahastaH krodhoddhato balganamAcakAra // 32 // PRIMARSeenEURSHI T PARADARmarammAmalAnyAsa varAGga kA parAkrama rAjaputra yaha nirNaya kara pAye the ki eka pulinda unake sAmane se nikalA, unhoMne use jorase lAtamAra kara pRthvIpara girA diyA thA kyoMki unake parAkrama kA na to koI pratirodha ho kara sakatA thaa| isake uparAnta zIghrahI siMhake samAna zaktizAlI 'yuvarAjane usa gire hue bholake hAthase DhAla sahita talavAra ko chIna liyA thA / 28 / / phira kyA thA? zastracAlanameM kuzala rAjakumAra DhaMgase usa talavArako calAte hue vANoMkI bauchArameM ghusa gaye the, kintu apane raNa kauzalake kAraNa vANoMko mArako vyartha karate jAte the aura thor3I hI derameM ve pulindapatike putrake sAmane jA pahuMce the // 29 // pulindanAthake putrako sambodhana karake unhoMne kahA thA-'pahile tuma hI mujha para prahAra karo isake bAda donoM kA bala dekhA jaayegaa|' yaha sunate hI dAruNa parAkramI pulindoMkA yuvarAja bho hAthameM zastroMko liye hue bar3I tejIse bar3hakara rAjaputrake sAmane A pahuMcA thA / / 30 / / pulindaputra aura varAGga vicAre pulindoMkA yuvarAja raNakalAmeM mUrkha thA, vyavasthita yuddha karanekI zikSAse achUtA thA ataeva yuvarAjane jyoMhI use Age bar3hanese rokA tyoM hI usane kupita hokara azikSita jaMgalI masta hAthIke samAna yuvarAja varAMgapara AkramaNa kara diyA thaa| 31 // pravIra yuvarAjane pulinda putra ke isa bArako apanI zastra-zikSA tathA zarIra parAkramake dvArA bacAkara 'tumhArA yaha / prahAra vedhyapara cumAcuma (pUrA ) par3akara use naSTa karanemeM samartha nahIM hai, lo, taiyAra ho jAo, aba mere eka prahArako to samhAlo / IRISPEAKSHARASARLATESPELATSANE [242]
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH barAGga paritam zikSAbalenAtmaparAkrameNa sa taM prahAraM prativArya vIraH / prahArameka pradavAvamoghaM yenAhato'sanprajahau sa kAlaH // 33 // kAlasya kAlapratimaH pitA'sau loke mahAkAla iti prtiitH| hataM sutaM prekSya rujA pradIptaH samAptakAlaH svayamAyayau saH // 34 // hatvA sutaM me kva na gacchasi tvaM yadyasti zauyaM tava tiSTha tiSTha / tvA mantakaprAbhUtike'tiyukto bhaveyamayaiva hi mA variSva // 35 // vaivasvate me na ca bhaktirasti na cApyahaM tvadvacanAvajAmi / tvaM bhaktimAnyogyatamazca tasmai tvAM prApayAmIti jagAda rAjA // 36 // kimatra citrairvacanainirarthakaryotsye pratIkSasva hi mA calastvam / ityAzrito yoddhamanA yuvendraH so'pyAgatastIvanibaddhavairaH // 37 // isa prakAra lalakArate hue yuvarAjane DhAlako samhAlate hue aura khaDgako ghumAte hue krodhake AvezameM Akara eka lambI phalAMga lI thIM / / 32 // tathA apanI zastra-zikSA tathA parAkrama ke pulliGga pUtra ke vAra ko kATate hue, isI antarAlameM eka aisA saccA saTIka hAtha mArA thA ki jisake lagate hI pulindoMke yuvarAja kAlake prANa pakherU usakA zarIra chor3akara ur3a gaye the / / 33 // kAlakA pitA pulindanAtha to yamakI sAkSAt pratimA thA isIlie usako loga mahAkAla nAmase jAnate the / jaba usane apane priya putrako marA dekhA to krodhakI jvAlA usake zarIrameM bhabhaka uThI thii| kAla (usakA putra) kyA samApta huA thA usakA kAla (Ayu) hI samApta ho gayA thA ataeva balIke bakare ke samAna vaha svayaM rAjaputrake sAmane upasthita huA thA // 34 // pulindarAja se yuddha 'mere prANapyAre putrako mArakara tuma kahA~ bhAgate ho, yadi vAstavameM kucha parAkrama hai to Thaharo aura mujhase ldd'o| he sukumAra! tuma Aja mere hAthase yamarAjake liye atyanta upayukta upAyana (bheMTa yA vali) ho sakoge / 35 / / ' 'usake vacanoMko sunakara yuvarAjane bhI kahA thA-mujhe yamake prati svataH koI bhakti nahIM hai, aura na maiM tumhAre kahane se hI yamaloka jA sakatA huuN| aisA mAlUma hotA hai ki tumheM yamapara bar3I bhakti hai tathA tuma saba prakAra se yogya bhI ho ataeva maiM yamake liye tumheM ho Aja svargaloka bhejatA huuN|| 36 // isake atirikta bhAMti bhAMti kI beDhaMgI bAteM kahane se kyA lAbha hai| aba maiM lar3atA ho hU~, mere prahArakI pratIkSA karo, 1.ka smaastdeg| 2.[ svmntkpraabhuutkedeg]| 3. [ bhavedamA va....vAreSTha ] / 4. ma vaivsvtaa| 5.ka tadvacanAda / (243] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam parasparodvaJcanakuJcitAkSau parasparacchidraparAyaNau tau / parasparAghAtavivRddharAgau parasparaM janaturugrakopa // 38 // prapaJcayatyAtmakalAbalena / pulinda 'nAthasya tu zastrapAtaM narendraputrasya dRDhaprahArastasyAGgabhaGga bahuzazcakAra // 39 // UrdhvaprahAre prapede adhaHprahAre punarutpapAta / samprahAre viyayau ca pAzvaM rarakSa zikSAguNataH svagAtram // 40 // utkRSya khaDgaM vidhinopasRtyAsthAnaM samAsthAya ruSA parItaH / vAmAMsamAkramya jaghAna tasya mattadvipaM siMhazizuryathaiva // 41 // labdhaprahAraH kSitipAtmajena vibhrAntadRSTiH sa pulindanAthaH / sphurattanurbhUmitale papAta davAgninAtyucchritazAlakalpaH / / 42 / / bhAgo mata' itanA kahakara lar3anekI icchAse hI yuvarAja sannaddha hokara khar3e ho gaye the| pulindapati mahAkAlako bhI putra ghAtaka honeke kAraNa yuvarAjase dRr3ha tathA prabala vaira thA ataeva vaha bhI inake sAmane jama gayA thA / / 37 / / dvandva prArambha hote hI ve eka dUsare ko dhokhA deneke lie vicitra prakArase A~kheM mIMcate the, parampara meM durbala sthAna tathA kSaNakI khoja meM lage the, ApasI prahAroMse una donoMkA hI krodha tIvratAse bar3ha rahA thA phalataH kupita hokara kiye gaye prahAra adhika ugra hote jAte the // 38 // yuddhakalA naipuNya pulindanAtha ke atyanta dRr3ha prahArako bhI usakA zatru ( varAMga ) apanI yuddha kalAkI nipuNatA dvArA nirarthaka kara detA thA, kintu rAjaputrakA saTIka zastrapAta usake zatru mahAkAlake aMga-bhaMgako bAra bAra karatA jA rahA thA / / 39 / / mahAkAla jaba rAjaputra varAMga ke UparI bhAga para zastra mAratA thA to ve jhukakara baca jAte the' pairoM Adi adhobhAga meM prahAra hone para ucaka jAte the, madhya aMgapara prahAra hote hI kisI bagala meM ghUma jAte the / isa prakAra zastra zikSAke sAMgopAMga abhyAsake balapara apanI rakSA kara rahe the // 40 // isa samaya taka rAjaputra bhI krodhake nazemeM cUra cUra ho gayA thA ataeva vidhipUrvaka talavAra ko mahAkAlake sAmane phailAkara yadyapi vaha usake nikaTa hI kisI bhayAnaka sthAna para jA pahu~cA thA, kintu isI samaya usane pulindanAtha ke bAMyeM kaMdhe para AkramaNa karake, vaisA hI prahAra kiyA jaisA ki siMha zAvaka madonmatta hAthI para karatA hai // 41 // rAjaputra varAMga kA krUra prahAra par3ate hI usake jhaTakese pulindanAtha mahAkAla kI A~kheM ghUmane lagI thIM, pUrA zarIra 1. [ ityAsthito ] 2. ma pulIdra / 4. ma 'zAli / 2. [ pravaJcayatyAtmadeg ] / 3. ma utkra. pya / caturdazaH sargaH [ 244 ]
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam zeSAMzca dasyUnpratiyoddha kAmAn jaghAna tAMstAnsamare yuvendraH / palAyamAnAnaparAnnirudhya ciccheda teSAM karakarNanAsam // 43 // nRpAtmajena pratihanyamAnAstameva keciccharaNaM prajagmuH / vinyasya vaktre tvapare tRNAni jijIvitA 'zAH prayayurbhayArtAH // 44 // hatezvare sApi pulindasenA dudrAva zastrANi visRjya dUrAt / narezvavAdita zatrupakSaH punarnivRttaH samarAjirAya // 45 // raNAvanau siharavAnukArI kSemaprazaMsI paTaho nanadaM / pratyAgatAste papracchuranyonyamavinatAM ca // 46 // paTahasvanena DagamagAne lagA thA aura vaha dhar3Amase bhUmipara usI prakAra jA girA thA jisa prakAra dAvAgnise jalakara bahuta U~cA zAlamalI tara lur3aka jAtA hai / / 42 / / isake uparAnta jo jo pulinda bhaTa lar3aneke nizcaya se Age bar3hate the una sabake sabako ekAkI rAjaputra ne saMgharSa meM samApta kara diyA thA, yaha dekhakara jaba bAkI bhIloMne bhAganA prArambha kiyA to unheM bIcameM ho rokakara yuvarAjane unake nAka kAna kATa diye the / / 43 / / pUrNa vijaya isa prakAra rAjaputra ke dvArA ghAsa-pAta ke samAna mAre kATe jAnepara kitane hI pulinda bhaTa usIkI zaraNa meM cale Aye the / tathA anya kucha loga mukhameM ghAsa ( dUva ) dabAkara jIvita rahane ke liye hI usake sAmane bhayase kA~pate hue zaraNa meM Aye the / / 44 / / senApati mahAkAlake mara jAnepara vaha pulinda senA itanI bhIta ho gayI thI ki usake sainika dUrase hI yuvarAjako dekhakara zastroMko pheMka pheMka kara bhAga gaye the / isa prakAra zatru tathA zatrusenAkA mardana karake rAjaputra varAMga bhI lauTakara phira samarAMgaNa meM A gaye the / / 45 / / vijayI varAGga kA svAgata vijayI yuvarAja lauTakara Ate hI samarabhUmimeM vijaya, kSema kuzala tathA upadravakI samAptikI sUcanA deneke liye bahuta jorase paTaha bajA thA jisakI siMhanAda samAna dhvanise pUrA pradeza gU~ja uThA thaa| use sunate hI sArthake saba AdamI Akara ikaTThe ho gaye the tathA paraspara meM eka dUsare kI kSema kuzala, kSatahInatA Adi ko pUchane lage the / / 46 / / 1. [vijIvitAzA: ] / 2. [ hRtezvarA ] / 3. [ narezvarodgrAhita ] caturdaza sargaH [ 245 ]
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sarga: vighATitA rattasuvarNapeTA bhinnAni bhAsvanmaNibhAjanAni / dukUlakauzeyakacAmarANAM bhArAnvizIrNAnatha viikssmaannH||47|| tatrAvanIndraM parimUcchitAzaM vraNasravacchoNitaliptagAtram / ISacchavasantaM hi nimIlitAkSaM raNAjire sArthapatistvapazyat // 48 // zarAsipAtavraNamaNDitAGgaH zramAbhibhUto vinipatya bhUmau / rarAja rAjA kamanIyarUpo lAkSArasaklinna ivendraketuH // 49 // hA' vatsa ki jAtavadAryavarya kiM maunamAsthAya sukhoSito'si / uttiSTha bhannAzu kuru prasAdaM pradehi nAtha prativAkyamehi // 50 // bAlo'sahAyo balavajitazca sakarpaTo'janitha zatrusainyam / yuvA samarthaH svapade sthitazcetsa zAsanaH zAntavadhAH prati syAt // 51 // APERSPELIEReatsautanaLASEASELERSatsanc isake turanta bAda hI ve saba tor3e gaye ratnoM tathA soneke sandUkoM, Tukar3e Tukar3e karake pheMka diye gaye jagamagAte hue maNiyoM ke bhUSaNoM tathA pheMkakara idhara udhara asta-vyastarUpameM par3e hue uttama vastra , kozAke vastra , camara Adi kI gAThoMko dekhate hue sArthapatine dekhA thA ki samarAMgaNameM pRthvIpAlaka yuvaka rAjA A~kheM mIce par3A hai / / 47 // nikaTa jAne para patA lagA ki vaha macchasei aceta hai, yadyapi thor3o thor3I sAMsa raha rahakara cala rahI hai, usake sampUrNa zarIrameM asaMkhya ghAva lage the tathA unase bahate hue raktase usakA zarora lathapatha ho gayA thaa|| 48 // vANoM aura khaDgoMke prahAra se lage ghAvoM dvArA zarIrako bhUSita karake, ati parizramase aceta hokara rAjaputra pRthvI para gira gayA thaa| kintu svabhAvase lAvaNyapUrNa usakA zarIra usa avasthA meM bhI bar3A AkarSaka thA / aisA pratIta hotA thA mAno indradhvaja lAkSAke rasameM bhIMgakara gira gayA hai / / 49 // Ahata varAGga 'hAya valsa ! tumheM kyA ho gayA hai ! he zreSTha ! bolo, kyoM maunadhAraNa karake Ananda pUrvaka pRthvIpara so gaye ho ? he bhadra ! uTho, zIghra hI hama saba para kRpA karo, he nAtha ! kRpA karake prativacana do, uTho, calo // 50 // abhI tuma bAlaka hI ho, aneka kaSToMko lagAtAra sahaneke kAraNa durbala tathA kRza ho gaye ho, koI sAthI anugAmI bhI nahIM hai, pahinane ko kavaca bhI nahIM hai to bhI sAdhAraNa kapar3e pahine hue ho tumane akele hI zatru semAko mAra kATa karake 1. [ hA vatsa jAtaM tava kiM vadArya ] / [246]
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam kuzalo'syatIva / ayatnatastvaM punarAdhamaNyaM prasavya yAtaH kRtopakAraH pratikAra hono gatAsave kiM karavANi te hi // 52 // naivAdravatvaM kulabandhudezAnsmRtvApi yAMstuSTamanA bruveyam / ki vA svadezaM na gato'si bhadra iti bruvanvipralalApa sArthI // 53 // vaNigjanAnAM karamarzanena zItodakaizcandanavAribhizca / AdhyAyamAno vyajanAnilaizca unmIlya netradvayamAluloke // 54 // tato muhUrtAtpratilabdhasaMjJaH zanaiH samutthAya kumAravaryaH / prabhASamANo vigatazramassan sukhaM niSaNNaH paricAritastaiH // 55 // AzcaryamasmAnna ca vidyate'nyajjovo gato'sya pratisaMnivRttaH / iti bruvANA vaNijAM pradhAnAH savismayAH saMtutuSuH sametAH / / 56 / / samApta kara diyA hai jaba tuma pUrNa svastha aura sabala ho jAoge, yuvAvasthAke pUrNa vikAsako prApta hooge, apane yogya padapara pahu~coge tathA tumhArA zAsana calegA taba samasta dezameM vadha Adi pApa hI zAnta ho jAyeMge / / 51 / / binA kisI hIna icchA aura vizeSa prayatna ke binA hI tuma mujhe adhama RNI ( jo upakAra kA koI pratyupakAra nahIM karatA hai ) banAkara isa lokase cala gaye ho, tuma atyanta udAra tathA kuzala ho| tumane merA apAra upakAra kiyA hai, kintu maiM parivartana meM kucha bhI na kara sakA, isa samaya tumhAre prANahIna ho jAnepara maiM abhAgA kyA karU~ / / 52 / / hAya ! tumane apane unnata vaMza, kuTumbI tathA dezake viSaya meM bho kabhI eka zabda na batAyA thA, jinheM jAna karake kisI prakAra vahA~ pahu~cakara unheM tumhArI vIragAthA sunAkara saMtuSTa hotA / hA ! bhadra ! tuma apane deza hI kyoM na lauTa gaye !' ityAdi vAkyoMko kahakara sArthapati atyanta karuNa vilApa karatA thA / / 53 / / AhatopacAra isI antarAlameM aneka vaNika usako hAthoMse dabA rahe the ThaNDe pAnI ke chIMTe de rahe the, candana-jala usake mastaka Adi pradezoM para lagA rahe the tathA dhIre-dhIre sukumAratApUrvaka paMkhese havA kara rahe the| ina sabake dvArA zarIrakA zrama dUra honese usameM zakti aura cetanA jAgrata ho rahI thI phalataH usane dhIrese donoM A~kheM kholakara apane Asa pAsa dRSTi daur3Ayo thI // 54 // isake uparAnta eka muhUrtaM bhara meM ho vaha pUrNa caitanya ho gayA thA taba vaha AryakumAra dhIrese uThakara kucha-kucha bolA thaa| dhIre dhIre thakAna dUra ho jAnepara vaha sukhase baiTha sakA thA taba una saba vaNikoMne usakI pUrNa paricaryA kI thI / / 55 / / isase bar3hakara koI dUsarA Azcaryamaya kAryaM isa saMsArameM ho hI nahIM sakatA hai ki isake prANa ekabAra zarIra chor3a caturdazaH sargaH [ 247 ]
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturdazaH sarga: sArthAdhipo taddhadi jAtaharSaH kRtasya sa pratyupakAramicchan / sabanalakSaM ca suvarNakoTI dadau napAyApratipauruSAya // 57 // AnItamartha pravilokya dhImAnnaivAgamadvismayamAbhijAtaH' / tasyAnumAnaM sa punaviditvA datsva tvamiSTebhya itotthamacaH // 58 // tadvAkyataH sArthamalubdhabuddhaH zazAsa sarva kriyate tatheti / AjJApitAH svAjalibhirdaridrA naTA viTAzcAdadhurAdareNa // 59 // taM snApayitvA vraNazoNitAktaM 'kSiptauSadhAni vraNaropaNAni / zamaM pracakruH katidinaizca svAmyAjJayA te bhiSajAM variSThAH // 60 // kara bhI phira lauTa Aye haiN|' isa prakAra apane Azcaryako prakaTa karate hue sArthapati tathA sArthake loga aba bhI Azcaryase mukti nahIM pA rahe the tathA unake utkaTa saMtoSa kI bhI sImA na thI // 56 / / isa ghaTanAse sArthapati sAgaravRddhike hRdayameM to harSakA samudra hI lahareM mAra rahA thA, raha-rahakara apane Upara kiye gaye upakAra ke parivartanameM kucha karaneko abhilASA unameM prabala ho uThatI thI ataeva uttama tathA anupama lAkhoM ratna tathA koTiyoM pramANa suvarNa lAkara usane advitIya parAkramI rAjaputrake sAmane rakha diye the / / 57 / / varAga-kazcidbhaTa bheMTarUpa se sAmane lAyI gayI vipula sampattiko dekhakara vivekI rAjakumArako thor3A bho Azcarya yA kautuhala na huA thaa| kAraNa, vaha svayaM kulIna thA aura isase aneka gunI sampatti kA svAmI raha kukA thA / sArthapatikI mAnasika bhAvanAkA / anumAna karake usane yahI kahA thA-"Apa isa dhanarAziko apane iSTa tathA priyajanoMmeM vitaraNa kara dIjie / 58 // usakI sumati, lobhake dvArA na jItI jA sakI thI ataeva usake kathanake anusAra hI sArthapatine anya mukhiyoMse kahA thA ki 'jaisA kazcidbhaTa kahate haiM usake anusAra kAma kara diyA jaay|' isa AjJAko sunakara sArthake saba naTa, viTa tathA anya daridra vahA~ ikaTThe ho gaye the / una sabane hAtha jor3akara bar3e Adara pUrvaka usa dAnako grahaNa kiyA thA / / 59 / / punaH svasthya-lAbha sArthake.sAtha calane vAle uttama vaidyoMne sabase pahile ghAvoMke raktase latha patha usake zarIrakA satarkatAse abhiSeka kiyaa| thA phira kramazaH ghAvoMko bhara dene vAlI uttama tathA acUka auSadhiko lagAkara sArthapatikI AjJAke anusAra thor3e hI dinoMmeM usake saba ghAvoM evaM durvalatAko zAnta kara diyA thA / / 60 / / / 1. [degjAtyaH ] / 2. [kriytaa]| 3. [ kSiptvoSadhAni] / For Private & Personal use only aaspeesmameenneIANASTHAMARENESIRAHASRANASI [248]
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga varitas tataH prazaste divase tu sArthaH saMprasthito rASTramabhipraveSTum / narezvaraH sAgaravRddhinaiva zanaiH prayAtaH zibikAdhirUDhaH // 61 // naTA viTA : kApaTikA bhaTAzca sArthAnuyAtA dvijajAtayazca / dezAntaraM prApya samAntareSu te tasya kIrtiM prathayAM babhUvuH / / 62 / / dviSaTsahasraM tu pulivRndaM jitvA raNe mattakarIndralIla: / kazcidbhaTaH sArthamathaika eva vane rarakSeti yazastatAna // 63 // grAmeSu rASTreSu pureSu caiva vizramya sArthaH khalu tatra tatra / zanaiH prapede svapuraM purANaM nirvighna saMpAditabhANDasAraH // 64 // kRtArtha kAryaM pratisaMnivRttaM nizamya te sAgaravRddhivRddham / striyaH pumAMsazca sabAlavRddhAH pratyudyayurnAgarikAH sAmagrAH // 65 // sArthakA lalitapurako prasthAna isake uparAnta atyanta zubha muhUrta meM sArthaMne Age Ane vAle rASTra meM praveza karane ke liye vidhipUrvaka prasthAna kiyA thaa| usa samaya narezvara varAMga bhI sArthaMpati sAgaravRddhike sAtha eka pAlakI para car3hakara dhIre-dhIre cala rahA thA // 61 // dhanakI AzAse sArthake pIche pIche calane vAle naTa, viTa, kanthAdhArI yAcaka tathA purohita Adi brAhmaNoMne una saba naye naye dezoM meM - jinameM se isa antarAla meM vaha sArthaM gayA thA - jAkara yuvaka vIra kI vizAla kIrti ko prasiddha kara diyA thA / / 62 / / " madonmatta karIndrake samAna dAruNa prahAra karanevAle 'kazcidbhaTa' (kisI yoddhA) ne ( dviguNita chaha hajAra ) bAraha hajAra pramANa pulindoMke nirdaya samUhakI yuddhameM akele hI jItakara hamAre vizAla sArthakI gahana vana meM rakSA kI thI " yaha kIrti cAroM ora phaila gayI thI / / 63 / vibhinna grAmoM, vividha nagaroM tathA pRthak-pRthak rASTroM meM yathA-suvidhA par3Ava DAlatA huA sAgaravRddhikA sArthaM binA fair for bAdhA mArga meM lAbhaprada tathA upayogI vikraya vastuoMko mola letA huA dhIre-dhIre usa nagara meM jA pahu~cA thA jahA~se vaha pahile calA thA / / 64 / / 'nagarakA sarvazreSTha sAgaravRddhi seTha apAra sampattike arjana rUpI kAryameM saphala hokara phira nagarako lauTa rahA hai' yaha samAcAra sunate hI pUre nagarake strI-puruSa, bacce, buDDhe Adi saba hI nivAsI usakI agavAnI karaneke lie A pahu~ce the // 65 // caturdazaH sargaH [ 249]
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH sargaH strIbhiH samaM sAgaravRddhapatnI kRtArthayAtraM svapati vivRkSuH / kazciddhaTaM khyAtayazovitAnaM pUrva tamAlokitumAjagAma // 66 // tAM zreSThipatnI niravadyabhAvAM kazcidbhaTo vIkSya sasaMbhramaH san / pratyutthito mAtRsamAsabhIpsan 'sA cApi mene svasutAdhikaM tam / / 67 // tataH svabhartAramupetya sAdhvI prahRSTabhAvA vinayaM niyujya / cirapravAsAgatamAdareNa papraccha kiMcitkuzalaM priyasya / / 68 // svabandhumitrANi ca putradArAnsanAgarAnsthAnavizeSayuktAn / samAnavRttAnvayavRttazIlAnsamIkSya tAnkauzalamabhyapRcchat // 69 // sArtha-svAgata sArthapati sAgaravRddhikI zrImatIjo bho saphala yAtrAse lauTe apane patikA svAgata karaneke lie anya striyoMke sAtha gayI thiiN| isa samaya taka kazcidbhaTa ( kyoMki varAMgakA nAma ajJAta thA) kI yazogAthA usa nagarameM bhI sarvavizruta ho cukI thI, phalataH zrImatI sAgaravRddhi bhI apano saheliyoMke sAtha sabase pahile use dekhane gayI thiiN|| 66 / / pavitra sneha Adi bhAvoMse paripUrNa seThAnoko dekhakara hI kazcidbhaTa saMkocameM par3a gayA thA / ataeva use apanI mAtAke samAna pUjya mAnate hue vaha usakA Adara karane ke lie tvarAse uTha baiThA thaa| sAdhvI seThAnIne bhI use apane putrase adhika o mAnA thA / / 67 / / - isake bAda usa patiparAyaNAne atyanta prasanna hote hue apane jIvitezake pAsa pahu~cakara zAlInatA, ziSTAcAra tathA vinayake anusAra usakA svAgata kiyA thA / tathA dIrgha kAla paryanta pravAsameM rahaneke bAda lauTe hue apane prANapriyase usako kuzalakSema tathA priya bAteM pUchI thIM // 68 // punarmilana dRzya sArthapati sAgaravRddhi bhI bar3e utsAhake sAtha apane bandhu-bAndhavoM, mitroM, putroM tathA paniyoMse milakara unakI kuzala pUchate the| isI prakAra vaha apane nagara-nivAsiyoMse bheMTa karake unake putra-kalatra Adiko kSema-kuzala pUchatA thaa| nagarameM vizeSa padoMpara niyukta logoM tathA apane samavayaska, samAna zIla, samAna kulona tathA AcaraNavAle vyaktiyoMke prati bhI usakA aisA hI vyavahAra rahA thA / / 69 // 1. kasA caabhimene| Jain Education Interational For Private & Personal use only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas bheMTa, kuzalavArtA ke samApta ho jAnepara usane kramazaH sabako apanI yAtrA ke vivaraNa ke prasaMga meM pulinda senAkA AkramaNa tathA palAyana, pulindapati mahAkAla aura yuvarAjakAlakA kAladharma ( mRtyu ) tathA kazcidbhaTakA vaha teja aura parAkrama jisakI koI samAnatA na kara sakatA thA, yaha saba ghaTanAe~ logoM ko sunAyI thIM / / 70 / / vIra ( kazcidbhaTa) pUjA yAtrA vivaraNa sunate hI usa nagarake zilpiyoM, karmakAroM, vaNikoM AdikI aThArahoM zreNiyoMke pradhAnoM tathA sAgaravRddhine sanmAnapUrvaka kazcidbhaTakA svAgata kiyA thA tathA bheMTa dI thI / antameM sundara tathA mahattA ke anurUpa bezabhUSAko dhAraNa karake bar3e bhArI ThATa-bATake sAtha usane usa nagara meM praveza kiyA thA / / 71 / / pulindasenAgamanirgamau kAlookAladvayadharmaM kAlam / kazcidbhazcApratipauruSaM ca sarvaM tathAcaSTa yathAnuvRttam // 70 // aSTAdazazreNigaNapradhAnaiH saMpUjita: sAgaravRddhinA ca / kazcidbhaTazcAruvizAla vezo mahAvibhUtyA nagaraM viveza // 71 // zreSTha tataH svaM bhavanaM pravizya vyAhRtya kazcidbhaTamAdareNa / pRthakpRthagdravyamanekarUpaM tattattu tasmai kathayAMbabhUva / / 72 / / imAH svasArastvanujAstaveme iyaM hi mAtA svajanastavAyam / idaM dhanaM putrakamitravargaH sarvaM tvadAyattamitaH praviddhi // 73 // ityevamarthAdhipatistamarthaM sajIva nirjIvamayatna siddham / saMdarbhya bhUyaH svajanaiH sametaH sukhaM kRtArthaH svagRhe'bhyavAsIt // 74 // jaba sAgaravRddhi apane gharameM pahu~ca cuke the to unhoMne atyanta vAtsalya aura AdarapUrvaka kazcidbhaTako bulAkara apane gharameM par3I aneka prakArakI atula sampattiko alaga-alaga karake dikhAkara use batAyA thA ki kahA~para kyA par3A hai // 72 // tathA 'yaha tumhArI bahineM haiM, ye tumhAre choTe bhAI haiM, yaha tumhArI mAtAjI haiM, ye tumhAre sevaka Adi Azritajana haiN| ye putra -mitra samasta janasamUha tathA yaha samasta sampatti tumhAre hI vazameM hai aisA binA bhedabhAva ke samajho || 73 / / sAgaravRddhikA sarvasva samarpaNa sArthaM pati isa prakAra apane ApahI sadA bar3hatI huI, apanI sthAvara tathA jaMgama saMpatti, sajIva tathA nirjIva vibhava 2. ka tanujAstame / 3. ma tadAyattaM / 4. [ svagRhe'bhyavAtsot ] / 1. mI For Private Personal Use Only caturdaza: sargaH [251]
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ RROP barAnu caritam caturdazaH athAnyadA zreNigaNapradhAnAH samantrye vRddhairamukUlavRttaH / abhetya' palyA saha sopacAraM kazcibhaTaM kAnta tayetthamUcuH // 75 // asminpure ye vaNijaH pradhAnA anekakoTyarthavizeSavantaH / tvadrpavijJAnagaNAnsamIkSya pradAtumicchanti sUtAH pratIcchaH // 76 // apeta bhAgyasthirasatvasAro vane bhramaMstvAM kathamapyapazyan / tadeva paryAptamitaH kimu syAdityUcivAnsAgaravRddhaye saH // 77 // zreSThI punaH sarvamidaM tavaiva nizzaGkito bhukSva dadhatsva' putra / yathecchasi tvaM tu tathA bhajasva mA maiva itthaM vada ityavocat // 7 // sargaH ERATOPATILLAG Adiko kazcidbhaTako dikhAkara apane Apako kRtakRtya mAnA thaa| tathA apane gharameM kuTumbiyoMke sAtha unake bIca meM rahakara sukhase jIvana vyatIta kara rahA thA / / 74 / / natana vivAha prastAva isa prakAra paryApta samaya bIta jAnepara eka dina nagarakI zreNiyoM aura gaNoMke pradhAna seTha sAgaravRddhine zAstrake anukUla saMyamI tathA vicAraka apane samavayaska vRddhoMse mata vinimaya karake apanI dharmapatnIke sAtha kazcidbhaTake gRhameM gayA thA / Avazyaka ziSTAcArake bAda unhoMne kazcidbhaTake sAmane atyanta sundara prakArase yaha prastAva rakhA thA // 75 // 'isa nagarameM aneka aise pramakha vyavasAyI haiM jinakI sampatti aneka karor3oMse adhika hI nahIM hai, apitu asAdhAraNa hai| tumhAre svAsthya, saundarya, suzikSA tathA sadAcAra Adi guNoMko dekhakara ve saba apanI suzIla saMskRta tathA svastha kanyAoko / tumase byAhaneke lie utsuka haiM / hamArA Agraha hai ki vatsa ! tuma bhI svIkAra kara lo' / / 76 / / saMkoca tathA saMyama 'jaba mere pUrva janmoMmeM ajita bhAgyane mujhe chor3a diyA thA, merI sampatti aura vibhava naSTa ho cuke the tathA zArIrika balakI nIMva bhI hila cukI thI, idhara-udhara Takkara mAratA jaMgala meM phira rahA thA taba kisI puNyakarmake udayase Apake sAtha bheMTa ho gayI, mere lie itanA hI apratyAzitase bhI adhika hai| isa sabase kyA ho sakatA hai|' itanA hI uttara yuvarAjane seThajI 11 ko diyA thA / / 77 // yaha sunakara seThane punaH Agraha karake kahA thA 'he putra hamAre pAsa jo kucha bhI hai vaha saba tumhArA hI hai, saMkoca chor3a1. ma abhItya, [ amyetya ] / ma kAnta nayettha / 3. [ prtiicch]| 4.ka apetya bhAga', [ bhaagyo'sthir']| / 5. [ apazyam / 6. ma tadatsva / For Privale & Personal Use Only [252 Jain Education international
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam ityu ciSi zreSThini so'bhyavocadyatheSTaceSTaH saha shissttgosstthyaa| vasAmyathaivaM yadi rocate te ki dArakAryeNa vimuccayAmi // 79 // sa tasya cittAnugataM viditvA tathA tathAstAmiti saMpradhArya / priyANi sArthAdhipatinigadya svadharmakarmAbhirato babhUva // 8 // athAnyadodyAnavanaM prayAtA vaNiksutAH ziSTaghaTAzca sarvAH / saMmanya kazcidbhuTamAdareNa zreSThI bhavetyUcarudAravattam // 11 // narendraputro'hamabhUvamAdau yuvAvanIndrastu yuvatvakAle / pravardhamAno vaNijAM prabhatvaM paryAptametAvadihAtmavadabhyaH // 2 // PROPERTRAITADA nyAnyAyAlayAnamA kara isakA bhoga karo, jise cAho use do tathA jisa prakArakI tumhArI abhilASA ho usI tarahase isakA upayoga kro| kintu jaisA tumane abhI kahA hai vaisA mata kaho' / / 78 / / pitA tulya seTha jIke dvArA ukta vacana kahe jAnepara vinamratApUrvaka kumArane kahA thA 'manacAhe khela, kUda Adi kArya / karatA hU~, zikSita ziSTa puruSoMke sAtha jJAnagoSThI karatA huA Anandase hI samaya kATa rahA huuN| yadi mere jIvanakA yaha DhaMga hI kAphI rocaka hai aura maiM prasanna hU~ to phira byAha karanese kyA lAbha hai ? isase mujhe chuTTI dIjiye' / / 79 // isa uttarake AdhArapara seTha kazcidbhaTake manakI bAtako samajha sakA thA ataeva usane mana hI mana nirNaya kiyA ki 'jaisA cala rahA hai usI prakAra calane diyA jAya / phalataH sArthapAta idhara-udharako aneka manoraMjaka bAteM karake lauTa AyA thA aura apane dharma tathA kartavya karmoM ke pAlanameM sAvadhAnIse laga gayA thA / / 80 / / rAjA seTha huA isa ghaTanAke kucha dina bAda eka dina nagarake saba hI zrImAn vaNikoM kI lar3akiyA~ vanavihArake lie udyAnameM gayI thiiN| vahA~para unhoMne bar3e Adara aura bhaktike sAtha kazcidbhaTako AmaMtrita kiyA thaa| jaba vaha unake pAsa pahuMcA to ve saba uttama kalazoMko lekara usake pAsa khar3I ho gayI thIM aura usase sAnunaya nivedana karane lagI thIM ki vaha bhI seTha bananA svIkAra kara le // 81 // yaha sunate hI usake manameM vicAroMkA jvAra A gayA thA 'jIvanake prabhAtameM sammAnya rAjaputra thA, dhIre-dhIre baDhakara / kizora avasthAko lAMghakara jyoMhI yuvA avasthAmeM padArpaNa kiyA to yuvarAja padapara abhiSeka huA thA, tathA dhIre-dhIre vikAsako karate hue Aja vaNikoMke prabhutvako prApta ho rahA hai, kyA kisI manasvIke liye itanA hI paryApta hai / / 82 / / 1. ma ityAciSi / 2. [ vivaJcayAmi ] | PALEGALI 23] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH pravardhamAnaH kila bhUmipAlaH zreSThitvamApnoti ca lokavAdaH / sa eSa vAdo mayi satyabhUta Apnoti nAmAni bahUni jIvaH // 23 // prIti tvamISAM na nivArayAmi etacca pazyAmi vaNikprabhutvam / iti smarannAtmapurAkRtAni teSAmanujJAya babhUva tUSNIm // 84 // kazciddhaTasyApratipauruSasya vijJAya cittaM lalitAnagaryAm / vaNiksutAH ziSTaghaTAH prapadya zreSThitvapaTTahi babandhuriSTAH // 85 // vaNikprabhutvena virAjamAnaM kazcidabhaTaM kAntatamaM gunnaudhH| samIkSamANAH puravAsinaste idaM samUcuH svamano'bhilASam // 86 // sargaH mame-SHARE- ISHeame-HSHeese- SamaASHTRIES jaba koI rAjA dina dUnA aura rAta caugunA bar3hatA hai to vaha seTha ( kyoMki usakI sampatti-koza-bahuta baDha jAtA hai) ho jAtA hai yaha loka prasiddha kahAvata hai / yaha sUkti mujhapara pUrI-pUrI ghaTatI hai| Thoka ho hai saMsAra-cakrameM par3e jIvake aneka nAma rakhe hI jAte haiM / / 83 // ina lar3akiyoMke snehamizrita Agrahako na mAnanA anucita hI hogA, para yaha bhI dekha rahA hU~ ki vaNikoMke prabhutvako grahaNa karanemeM kyA sAra hai, astu / isa prakArase apanepara ghaTita hae pahile abhyudaya, utkarSa, vipatti, AdikA smaraNa karate hue usane seThoMkI putriyoMko anumati de dI thI aura svayaM cupa ho gayA thA / / 84 / / zreSTho abhiSeka jaba seThoMkI lar3akiyoM ko anupama parAkramI kazcidbhaTakI vicAradhArAkA patA laga gayA to una sabane milakara hAthoM meM maMgala kalaza liye huye zreSThIpadakI Avazyaka rItiyoMko pUrA kiyA thA tathA lalitanagaroke seThoMko pradhAnatAkA dyotaka paTTa / / use bA~dha diyA thA / / 85 / / kazcidbhaTa ( yuvarAja varAMga ) svabhAvase hI bar3e sundara the, isake sAtha-sAtha unameM aneka guNa the jo unakI kAnti aura tejako aura bhI bar3A dete the / ina sabake Upara unheM vaNikoM kA netRtva prApta ho gayA thaa| isa prakAra unake antaraMga aura bahiraMga donoM hI saundarya nikhara Aye the phalataH unheM dekhanevAle lalitapura nivAsiyoMne nimna prakArase apane hArdika udgAra prakaTa kiye the / / 86 // [254 // / 1. ma zreSThitvamApto'pi /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ H caturdazaH pUrva tu puNyopacitAnmanuSyAnsvayaM dhanaH zrImukhatAH zrayante / viyogadhIvuHkhavipattizokAH zrayanti mAnakRtaH pumAMstu (?) // 7 // kuto gato vyAdhagaNAnbabhajja' kuto gataH zreSThisutatvamApa / kuto gataH sArthapatirbabhUva kuto gataH sarvajanaiH prakathyaH // 88 // kazcidbhaTaH sArthapatiH sadAraH putrAzca pautrA bahubandhuvargaH / puropavAsavratapuNya puNyaM sahArjayitvA tadihAgatAH syuH // 89 // rUpaM vapuH zauryamathApi zIlaM zucitvamArogyamudArabuddhim / jagajjanAkSipriyatApaTutvaM kazcidbhaTaH kena sulabdhavAnsyAt // 9 // purA tvanenAdhyuSitaM puraM yattasminmanuSyA na ca bhaagyvntH| yasminpure'nena vasanti sArdha te bhAgyavantastviti keciduucuH|| 91 // A PAIFeateEERIFIDESHIRAHESHASTRIESREPRESH jina puruSArtho puruSoMne apane pUrva janmoMse paripUrNa puNya kamAyA hai unako dhana, zobhA-zakti aura sukha sAmagrI svayaM hI ghera lete haiN| isake viparIta jo pramAdI loga akaraNIya kAryoM meM apanI zakti naSTa karate haiM unako viyoga kI AzaMkA, viyoga duHkha, vipatti, zoka Adi satata kaSTa hote haiM / / 87 // guNagrAhI lalitapura ___ 'kaba kahA~se jAkara isane pulindoMkI vizAla senA ko chinna-bhinna kara diyA, kisa puNya prakRtike pratApase sAgaravRddhi ko yaha putrake samAna priya ho gayA, kima prakAra anAyAsa hI isa nagarake zreNiyoM aura gaNoMkA pradhAna sArthapati ho gayA hai tathA koI nahIM jAnatA hai ki kaise tathA kyoM isIkI carcA sabake mukhoMpara hai / / 88 / / spaSTa hai ki parama yazasvI kazcidbhaTa tathA zIlavatI parama anurakta patnI, guNI putra-pautra, snehazIla tathA anurakta bandhu bAndhavoM sahita hamAre sArthapati sAgaravRddhi , Adi vyakti apane pUrva janmoMmeM upavAsa, vrata, Adi karanese utpanna pavitrapuNya ko bar3I mAtrA meM saMcita karake hI isa saMsAra ( janma ) meM Aye haiM / / 89 / / kazcidbhaTane aise kaunase zubha karma kiye hoMge jinake paripAka honese use isa bhavameM sarvAga saundarya, avikala tathA svastha zarIra, advitIya parAkrama, zArIrika tathA mAnasika zuddhi, rogahInatA, sarvatomukhI buddhi, saMsAra bharake logoMkI A~khoM meM samA jAne vAlI subhagatA, pratyeka kAryameM paTutA tathA vikAra gAdhaka suvidhAe~ honepara bhI aDiMgazIla prApta hue haiM / / 9 / / paNyAtmAkA prema pahile yaha jisa nagarameM nivAsa karatA thA vahA~ke logoM kA bhAgya anukUla nahIM thA, nahIM to isase viyoga kyoM hotA? 1.[dhnstriisukhdaaH]| 2. ma gaNAdvabhaJja / 3. [degjanya ] / / [255] Jain Education international
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturdazaH sargaH guNAdhikenApratipauruSeNa yadujjhitaM zUnyavadeva tatsyAt / idaM puraM bhadraguNaM prakRtyA saubhadra meveti ca kecidRcaH // 92 // naNAM priyo'sau khalu pauruSeNa rUpeNa nArInayanAbhikAntaH / vidva'daguruNAM vinayopacAraiH kazciddhaTo'tipriyatAM prayAtaH // 93 // evaM mahAtmA prathitapraNAdaH kazcidbhaTAkhyAM pratilabhya shuurH| barAanAmatvamathAvasRjya vaNigjanaH sArdhamuvAsa tasmin // 94 // AkhyAyikAbhizca kathAprapaJcairnATyaizca gotaiH parivAdinIbhiH / udyAnayAne rahihetubhUtaiH kazcidbhaTena pratinIyate'ddhA // 95 // taba dUsare kahate the hameM isa sabase kyA prayojana ! hama to itanA jAnate haiM jisa kisI nagarameM jina logoMko isake sAtha rahanekA / saubhAgya prApta hotA hai ve loga nizcayase baDe bhAgyazAlI haiM / / 11 / / puruSArthameM jisakA koI tulanA nahIM kara sakatA hai, guNoMse jise koI lAMgha nahIM sakatA hai, aise isa puruSa siMhake dvArA jo nagara chor3a diyA gayA hai vaha sUnA hI ho gayA hogA? yaha nagara apanI prAkRtika sampattiyoM ke kAraNa yoM hI kalpa (svarga) // maya samajhA jAtA thA kintu aba isake samAgamake dvArA to sarvathA kalyANakArI tathA sampanna hI ho gayA hai / 92 // apane anupama puruSArtha aura parAkramake kAraNa yaha manuSyoMko priya hai, nirdoSa saundarya tathA kAnti ise kula lalanAoMkI A~khoMkA amRta banA dete haiN| apanI vinamratA tathA ziSTAcArake dvArA yaha vidvAnoM tathA bar3oM-vRddhoMke hRdayameM sthAna kara letA hai| isa prakAra yaha kazcidbhaTa sabake lie parama priya ho gayA hai / / 93 / / ukta prakArase usa puNyAtmAkA yaza dUra-dUra taka phaila gayA thA apanI vIratAse upAjita kazcidbhaTa hI usa zUrakA / nAma ho gayA thA, tathA apanA prathama nAma varAMga usane chor3a hI diyA thaa| isa prakAra lalitapurameM vaha vaNikoMke sAtha nivAsa kara rahA thA / / 94 // lalitapurakI dinacaryA ___ AkhyAyikAe~ kaha sunakara, kathAoMko bar3hAkara kathana tathA zravaNa, nATaka AdikA darzana tathA abhinaya, gAnA, vINA Adi bAje bajAkara tathA manovinoda tathA prakRti premake kAraNa udyAnako jAnA ityAdi kAryoMke dvArA kazcidbhaTake dina kaTate the // 15 // 1. ma vidvn| [21 ]
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ A R caturdazA saritam sargaH ekAntataH saMsmarati svabandhan kadAcidantargatavAhabhAvaH / kadAcidunmatta iva bravIti svasthaH kadAcitparamArthavRSTayA // 96 // lalitapuranivAsibhirvaNigbhiH sukhadhanadharmaphalAni pRcchyamAnaH / akathayadakhilAni tAni tebhyo yuvanRpatiH sa jagatprayojanAni // 97 // punaratha sakalAnkalAnguNAMzca pratigamayanpuradhIvaNigjanAnAm / jinamatamamalaM prakAzayaMzca lalitapuraM lalitaiH sahAdhyuvAsa // 98 // itidharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite lalitapurapravezo nAma caturdazaH sargaH / riGANDROREZ jaba kabhI ekAnta milatA thA to vaha mAtA-pitA, patnI, Adi kuTumbiyoMko yAda karatA thA phalataH kabhI-kabhI usake antaraMgako dAha bhabhaka uThatI thii| itanA hI nahIM kabhI-kabho viyogake ubhArake asahya ho jAne para vaha pAgalake samAna svayaM hI bolatA thA aura sunatA thA, tathA anya samaya jaba nizcayanayako dRSTi khula jAtI thI to sarvathA zAnta aura udAsIna ho jAtA thA / / 96 // lalitapura nivAsI seThoMke dvArA yaha pUche jAne para ki 'sukha, dhana tathA dharmakA kyA phala ( upayoga ) hai tathA yaha kina karmoMke phala haiM / ' usa yuvaka rAjAne gRhasthAzramameM rahanevAloM ke sAMsArika kina-kina prayojanoMmeM sukhAdi kitane upayogI haiM yaha saba una logoMko pUrNarUpase spaSTa karake samajhAyA thA / / 97 / / isake atirikta lalitapura-nivAsI samasta vaNikoMko samasta kalAoM tathA zreSTha guNoMkI zikSA detA huA vaha mahA baddhimAna lalitapurake svabhAva tathA zarIrase lalitajanoMke sAtha nivAsa karatA thA tathA nirmala jina-matakI prabhAvanA karatA thA // 98 // cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka, dharmakathAmeM lalitapura-praveza nAma caturdaza sarga samApta / HIROINSTRETRETRIES HAIRPERelateratraneeliksansk ( 257 Jain Education Interational
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Da paJcadazaH caritam paJcadazaH sargaH athottamapure tasya vAjinApahRtasya yat / vRttAntaM kathitaM sarvamidamanyannibodhata // 1 // rAjAno rAjaputrAzca mantriNo dnnddnaaykaaH| bhojakA bhRtyavargAzca ye rAjJA saha nirgatAH // 2 // yuvarAjAdhirUDhaM taM vAjinaM vAyuraMhasam / 'anugamyApa pazyanto babhramuste banAntare // 3 // apare saMnivRttyAzu turngghRtnaaykaaH| 'Akrozanto viSaNNAste nivedayitumAgatAH // 4 // pitaraM tasya saMdRzya baalaaditysmprbhm| sasaMbhramA samAzritya vacanaM cedamabruvan // 5 // vAjinAvAryavIryeNa duvinItena pArthiva / vAyuvegapratApena yuvraajo'phaaritH||6|| sargaH paJcadaza sage kapaTI maMtrI dvArA duHzikSita ghor3eke dvArA uttamapurase haraNa kiye gaye rAjakumAra para jo jo bItI, usakA pUrNa vRtAnta hama kaha cuke haiM / isake atirikta ( uttamapura meM usake kuTumbI patnI Adiko kyA avasthA huI ) aura jo huA use bhI suniye tathA samajhiye // 1 // uttamapurameM bItI mahArAja dharmasenake sAtha-sAtha jo, jo rAjA loga, ziSTa rAjaputra, samasta maMtrI, senApati tathA anya sainika karmacArI, bhuktiyoM (prAntoM) ke zAsaka tathA anya sevakoM kA samUha yuvarAjako khojaneke lie nikale the // 2 // inhoMne usa ghor3ekA pIchA karanA cAhA thA jisapara yuvarAja varAMga savAra the| kintu usa ghor3ekA vega vAyukI gatike samAna tIvra thA, ataeva pUrI zakti lagA kara daur3ane para bhI ve usa ghor3eko na dekha sake, ki vaha kidharako bhAga rahA thA, phalataH idhara udhara eka jaMgalase dUsaremeM Takkara mArate phirate the // 3 // anya kucha logoMne jaba samajhA ki unake yuvarAjako duSTa ghor3A na jAne kahA~ le gayA hai to unhoMne ghor3e, use nikAlane vAle, bheTameM bhejanevAle tathA apane bhAgya Adike lie apazabda kahanA prArambha kiyA thA tathA bar3e kheda khinna ho gaye the| ve | bahuta jaldo lauTa Aye the aura apane prayatna kI asaphalatAkA samAcAra rAjAko dene A pahu~ce the / / 4 / / prabhAtake sUryake samAna krodha aura pazcAtApase raktavarNa usake pitAko dekhakara una logoMne bar3I tvarA aura bhayapUrvaka nimna vacanoMko unase kahA thA // 5 // he mahArAja ! vaha ghor3A itanA prabala aura haTho thA ki use vazameM rakhanA asaMbhava thA, isa para bhI use viparIta Aca [258] yAcyAca / 1. [ amugamya prpshyntaa]| 2. ma Akrozante / Jain Education intemational
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kenApi hayarUpeNa davadAnavarakSasA / sarveSAmagrato nIto varAGgastu mahIpate // 7 // teSAM tadvacanaM zrutvA samAhayAtmamantriNaH / mantramadhyAsta matimAnyavarAjAya vAhane (?) // 8 // vicArayata kenAyaM dviSatA nopvaahitH| 'kumArobhyatarasvena bata bAhyana maNDale // 9 // rUpalAvaNyalobhena vidyAbalayuvA striyaa| devarakSaHpizAcairvA hRtaH syAtpUrvavairibhiH // 10 // ityAjJApya nUpo'mAtyAnmaNDalAni pratIkSitum / dUtAnsaMpreSayAmAsa maargnaarthmito'mut:||11|| te maDambapuragrAmA nnadharaNyagirivrajAn / parItya na ca pazyanto nirAzAH punarAyayuH // 12 // paJcadazaH sarga: WWW TE raNa karanekI zikSA hI dI gayI thI, usakI gatikA vega vAyuke samAna tIvra thA tathA vAyuke samAna vaha avAdhya thA yahI kAraNa hai ki vaha rAjaputrako le bhAgA hai / / 6 / / he mahIpate ! hamArA to vizvAsa hai ki vaha sAdhAraNa ghor3A nahIM thA apitu koI pUrvabhavakA vairI deva, dAnava yA rAkSasa hI ghor3A banakara AyA thaa| yahI kAraNa hai ki vaha hama sabake dekhate hI dekhate yuvarAja varAMga aise prabala pratApI kuzala azvAR rohIko bho lekara bhAga gayA hai / / 7 // ' turanta loTakara Aye logoMke ukta vacanoM ko sunakara rAjAne apane sabahI buddhimAna tathA bhakta maMtriyoMko bulAyA thA / rAjA svayaM vipula vivekI the to bhI yuvarAja ke apaharaNake uddezyoM tathA unapara kyA kyA bIta sakatI hai, ityAdi bAtoM kA spaSTa vicAra karaneke lie unhoMne maMtriyoMke sAtha matavinimaya karanA prArabha kiyA thA // 8 // apaharaNa hetu vimarSa Apa loga bhalibhAMti soceM kI vartamAna rAjamaNDala meM kauna aisA hamArA zatru hai jisane isa prakAra kapaTa karake yuvarAjakA apaharaNa kara liyA hai / bar3e Azcarya kI bAta hai, ki kyA yaha apaharaNa kisI aise vyaktine karAyA hai jo hamAre bIcameM ghasA haA hai athavA kisI bAharIke dvArA hI yaha saba kiyA gayA hai // 9 // aisA bhI dekhA gayA hai ki tantra-mantra Adi vidyAoMmeM pravINa zakti tathA prabhutA yukta pada para virAjamAna striyoM ke dvArA unakA apaharaNa karAyA jAtA hai jinake saundarya-svAsthya para ve mohita ho jAtI haiN| athavA pUrvabhavakA vairI koI deva, rAkSasa athavA pizAca use hara le gayA hai / / 10 / / isa zailIse prakRta viSaya para vicAra karaneke lie maMtriyoMko AjJA dekara rAjAne samasta rAjamaNDaloMmeM yuvarAja kA patA lagAne ke liye tathA svayaM yaha dekhaneke lie ki isa apaharaNa kI vahA~ para kyA pratikriyA ho rahI hai, apane suyogya dutoMko rAjadhAnIse saba dizAoMmeM bhejA thA // 11 // guptacaroM kI zodha ye dUta loga satarkatApUrvaka grAma, maDamba, nagara, nadI, vana, parvata tathA vajoM ( pazupAlakoM kI bastI ) ke bhItara jAkara // 1. [ kumAro'bhyantaratvena / 2. ka mArgaNArthamato'mutaH / 3. madegAmAnmadhvayaraNyadeg / sandarAmayArAma [259] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kecidazvAnumArgeNa gatvA dUraM bnaantre| vAjinaM tu gataprANaM kUpe'pazyantadRcchayA // 13 // yuvarAjamapazyanto bhrAntvA bananadIgirIn / kakSavRkSApAkIrNAn purameva gatAstataH // 14 // kaTakaM kaTisUtraM ca keyUraM kuNDaladvayam / azvabhANDaM ca saMgRhya rAjJe sarva nivedayan // 15 // zrutvA teSAM vaco rAjA dRSTvA tasyaGgabhaSaNam / muJcannuSNaM ca niHzvAsaM duHkhsNbhraantlocnH|| 16 // gaNDasthalaM kare nyasya sutaM shocnmuhmhH| pratyuvAca punastebhyaH kampayankarapallavam // 17 // kathAkAvyapurANeSu azvenApahRtA iti / azrayantamidaM sarva pratyakSa samupasthitam // 18 // paJcadazaH sargaH Date-HITARAKHANDHereAHHHHHORANP eka eka sthala ko sUkSmarUpase dekhate the tathA cihna pAneke lie nAnA prakArase parIkSA karate the| parantu jaba unheM rAjakumArakA patA dene vAlo eka bhI vastu yA bAta nahIM milI to ve nirAza hokara lauTa Aye the / / 12 / / jo loga krIr3Asthala se hI ghor3eke pIche dauDe the ve ghor3eke pada-cihnoMke sahAre jaMgalameM bahuta dUrataka cale gaye the| isa prakAra jaMgalameM bhaTakate hue unhoMne kisI vanameM khojate hue dekhA ki eka kuyeMmeM marA ghor3A par3A thA / / 13 / / kintu vahA~ unheM na to yuvarAja hI dikhe the aura na koI aisA cihna hI milA thA jo unake azubha ko AzaMkA paidA # krtaa| ApAtataH ve yuvarAjakI khojameM parvatoM, gaharI nadiyoM tathA vizAla-jIrNa vRkSoM, choTe-choTe paudhoM tathA agamya ghane vana-- khaNDoMmeM vyApna araNyoMmeM bhaTakate rahe the| antameM asaphala hokara ve bhI nagara ko lauTa Aye the / / 14 / / unheM araNyameM yuvarAjake kaTaka, kaTisUtra ( karadhanI ) kAnakI loMgeM tathA donoM kuNDala bhI mile the| jinheM ve ghor3e ke sAja tathA anya vastuoMke sAtha vApisa lete Aye the tathA lauTakara yaha saba vastue~ rAjAke sAmane upasthita kara dI thIM tathA / apanA samasta vRttAnta sunA diyA thA // 15 // pitAko duzcintA ghor3e kA pIchA karanevAle ina svAmibhakta anuyAyiyoMke vRttAnta ko sunakara tathA sAmane par3e yuvarAjake paira, hAtha, / Adike AbhUSaNoMko dekhakara rAjA zoka sAgarameM DUba gayA thaa| usake mukhase uSNa zvAsa nikalatI thI, duHkhake Avegase A~kheM ghUma rahI thIM // 16 // nirAzA aura vivazatAke kAraNa apane bAMye gAlako hathelI para rakhakara bAra-bAra putrake lie zoka karatA thA / araNya se lauTe sacce sevakoM ko uttara deneke lie jaba usane hAtha uThAyA to vaha kapa rahA thA to bhI usane apane Apako saMbhAlakara unheM uttara diyA thA // 17 // H kathAoM kAvya-granthoM tathA purANoM meM ho aise vRttAnta sune the jinameM ghor3oMke dvArA puruSoMke apaharaNakI ghaTanAe~ bhI thiiN| kintu jo kucha abataka sunA hI thA vaha saba bhAgyadoSase Aja pratyakSa ho gayA hai // 18 // / 1. [ nyavedayan / 2. ma adhUrSatamidaM, [ AzrUyanta idaM ] / For Private & Personal use only TRAPATI [26.1
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAMga caritam PAGA sutadu:khahimAkrAntaM mamlau vdnpngkjm| tuSArAmbusamAkrAntaM praphullamiva paGkajam // 19 // yadvatpUrNa zaraccandro niHprabho rAhuNAvRtaH / rAjendro nirbabhau tAvacchokagrahasamAplutaH // 20 // yathA hRtamaNirnAgo bhagnadanto gajo'pi vA / tathA gatasuto rAjA na reje kAntimAnapi // 21 // evaM duHkhArNave magne patyo varSacarottamAH " / guNadevyai yathAvRttamupagamyAcacakSire // 22 // zrutvA putraviyogaM sA devI bASpAkulekSaNA / hA putra kena nItastvamityuktvA nyapatadbhuvi // 23 // tataH parijanaistUrNaM zItalavyajanAnilaiH / candanodakasaMmizrairgAtrasandhiSu paspRze // 24 // rAjAkA viveka-zoka putrakI vipatti rUpI himake pAtane sarvadA vikasita rAjAke mukhakamalako bho mlAna kara diyA thaa| usake mukhako dekhakara usa kamalakA smaraNa ho AtA thA jo thor3e samaya pahile pUrA khilA thA kintu tuSArapAta honeke kAraNa thor3e samaya bAda hI bikhara kara zrIhIna ho gayA thA / / 19 / / zarada kI pUrNimA kA pUrNa candramA jisakI kAnti saba dizAoMko zAnta aura dhavala banA detI hai| yadi use rAhu graha Akara Dhaka le to usakI jo avasthA hotI hai vaisI hI avasthA mahArAja dharmasena kI putrapara Ayo mahAvipatti kI AzaMkA utpanna zoka ke kAraNa ho gayI thI // 20 // jaba nAgake phaNa parase maNi noMca liyA jAtA hai, athavA madonmatta gajendrakA jaba agradanta tor3a diyA jAtA hai to pUrA zarIra svastha baliSTha rahane para bhI unakI zobhA naSTa ho jAtI hai| isI prakAra sahaja kAntimAna rAjA putrake apaharaNake bAda kAntihIna aura nisteja pratIta hotA thA / / 21 / / antaHpura meM samAcAra isa prakAra mahArAjake zokasAgara meM DUba jAne para koI sarvazreSTha pratIhAra ( sAhasa karake ) antaHpura ko gayA thA ! vahA~ pahu~cakara usane idhara krIr3AsthalIse lekara abataka jo yuvarAja sambandhI durghaTanAeM huIM thIM ve saba kramase mahArAnI guNadevIko sunA dI thIM / / 22 / / isa prakAra acAnaka upasthita putrake viyogakI duHkhamaya kathA ko sunate hI mAtA guNadevI kI A~kheM A~suoMke vegase dhuMdhalI ho gayI thiiN| zoka kA Avega itanA prabala thA ki ve 'hA putra ! tumheM kauna le bhAgA hai', kahakara kaTI huI latA ke samAna bhUmipara pachAr3a khAkara gira gayI thIM // 23 // yaha dekhate hI sevakajana tathA kuTumbI cAroM orase daur3akara Aye the / ve ThaMDe paMkhoMse havA karate the tathA zarIrake sukumAra saMdhi sthaloM para candanake jalase milI zItala vastuoMko lagA rahe the // 24 // 1. [ vaSaidharottamAH ] paJcadazaH sargaH [ 261]
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga zanairApyAyitA devI unmolya nayanadvayam / hA vatsa kva gato'sIti vividhaM vilalApa sA // 25 // tavAgatAtra yA pIDA sA me kina bhaviSyati / varaM me maraNaM vatsa jIvitaM kiM tvayA vinA // 26 // kuNDalAGkitagaNDasya hArazobhitavakSasaH / tava yaddarzanaM putra trailokyaizvaryato'dhikam // 27 // vatsa hitvA'navadyAnaM vidvajjananiSevitam / kathaM smarantI jovAmi vinayAcArabhUSitam // 12 // calaccAmaravandena jvlnm'kuttshobhyaa| jvalantaM yauvarAjyena kathaM vA vismarAmyaham // 29 // mayA viyojitAH putrA mRgANAmanyajanmani / tatkarmapariNAmo'yaM sAdRSTika mupasthitam // 30 // atrANAzAzvatAsArA janmavattA hi dehinAm / sA mayAdya parijJAtA jAtA naivAsti kasyacit // 31 // caritam / paJcadaza sargaH isa prakAra dhIre-dhIre devI kI cetanA vApasa Ayo thii| taba usane donoM A~khoMko kholakara'hA vatsa ! kahA~ cale gaye ho', Adi vAkya kahakara bhA~ti bhA~tikA karuNa vilApa karanA prArambha kara diyA thA // 35 / / ___ mAtAkA vilApa 'he beTA ! yaha durghaTanA tathA isake kAraNa utpanna jo pIr3A tuma bhara rahe hoge vaha, hAya daiva ! mujhapara kyoM na A ttuuttii| aba to merA mara jAnA hI kalyANakara hogA, he vatsa ! tumhAre vinA jInese kyA lAbha ? / / 26 / / kuNDalake cubhanese par3e cinha yukta tumhAre gAlakA tathA maNimaya hArase AbhUSita tumhAre vizAla vakSasthalako dekhanA ho he putra ! mere liye tInoM lokoM ke rAjya kI prAptise honevAlI prabhutA aura vaibhavase bhI bar3A sukha thA // 27 // samasta vidvAn tumhArI sevA karate the tumhAre sundara svastha zarIrameM eka bhI kamI na thI tathA tumhArA AcaraNa vinaya aura saMyamase paripUrNa thA, hA ! maiMne aise ekamAtra suputrako kho diyaa| aba tumheM yAda karate hue maiM kaise jIvita rahU~ / / 28 / / jaba tumhArA yuvarAjake pada para abhiSeka huA thA to tumhAre sundara vistRta mastakapara jagamagAtA maNimaya mukuTa bA~dhA gayA, tumhAre Upara dhavala camara dura rahe the| yuvarAja padakI prAptike kAraNa tumhArA vaha daidIpyamAna pratApI svarUpa maiM kaise bhUlU // 29 // maiMne anya janmoMmeM mRgiyoM aura mRgoMse unake baccoMko dUra kiyA hogaa| yaha usI pApakarmakA sAkSAt tathA samAna pariNAma hai jo mere Upara A par3A hai / / 30 / / isa saMsArameM dehadhArI jIvoMkA janma grahaNa karanA kitanA rakSA hIna hai, kitanA anitya hai tathA kitanA bhayaMkara evaM sArahIna hai, yaha maiMne Aja bhalIbhA~ti anubhava kara liyA hai| yaha duHkhamaya avasthA aura kisIkI Ajataka nahIM huI hogI // 32 // 1. [ degmukutt]| 2. [ saaNdRssttik]| 3. [zAtA] / RELEASELLERGEmanAyamacAcA [262] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga purAtmacaritaM karma tvvshymvaapyte| pratiSeddha niyanta vA na zakyaM tridazerapi // 32 // evaM putraviyogena mnssNtaapkaarinnaa| mahIpatau ca devyAM ca tadduHkhaM mUrtitAM gatam // 33 // bhAryAstvanupamAdyAstA vibudhendraanggnopmaaH| viyogaM yuvarAjasya zrutavantyastu tatrasuH // 34 // vAyunAtipracaNDena latA iva vikmpitaaH| bhartRduHkhAnilahatA nipeturvasudhAtale // 35 // tato vAmanikAH kubjA dhAtryaH saparicArikAH / rudantyastvarayAbhyetya sarvAstAH parivatire // 36 // aparAzcetanAvantyaH shotlodkbindubhiH| gozIrSacandanAktaistaiH siSicaH parito'janAH // 37 // paJcadazaH saryaH caritam yasayatamannyamA pUrvabhavameM AtmA jina bhale bure karmoko karatA hai ve karma apane phala-rUpameM usa jIvako avazya prApta hote haiM / use na to koI roka sakatA hai aura na koI vazameM hI kara sakatA hai, manuSyako to zakti hI kyA hai, deva bhI kucha nahIM kara sakate haiN||32|| isa prakAra honahAra putrakA akasmAt viyoga ho jAnese utpanna duHkhane rAjA tathA rAnIke gAnasika saMtApako usakI antima sImAse bhI Age bar3hA diyA thaa| yahI kAraNa thA ki viyogakA duHkha rAjA-rAnImeM sAkAra ho gayA thA unheM dekhate ho aisA pratIta hotA thA ki yaha praur3ha jor3I duHkhako mUrti hI hai / / 33 / / bhAratIya patnI yuvarAja varAMgakI anupamA Adi dharmapatniyA~ zIla tathA svabhAvameM devoMke adhipati indrako indrANiyoMke hI samAna thiiN| jaba unheM samAcAra milA ki koI duSTa ghor3A yuvarAjako le bhAgA hai to viyogakI kalpanAse ho ve athAha bhavazoka samudrameM DUba gayIM thI // 34 // svabhAvase komala tathA caJcala latAko yadi atyanta pracaNDa A~dhIke jhoMke jhakajhora DAleM to jo usakA jo hAla hotA hai, vahI dInahIna avasthA; patipara par3e duHkharUpI A~dhIke nirdaya jhakoroMke mAre una saba sukumAra bahaoMko thIM, ve niDhAla hokara 4 pRthvIpara A girI thIM // 35 // inheM mUcchita hokara girate dekhakara antaHpurameM niyukta baune, kubaDe, dhAtriyA~ tathA anya saba hI paricArikAe~, jo usa bhayAnaka parivartanake kAraNa ghabar3A gayI thIM aura ro rahI thIM, cAroM taraphase daur3I aura mUcchita bahuoMko unhoMne cAroM orase ghera liyA thA // 36 // isa sarvavyApta har3abar3ImeM bhI jinakA viveka kAma kara rahA thA unhoMne bahaoMke zira Adi marma sthAnoMpara zItala jalake chIMTe denA prArambha kiyA thaa| gaurocanake jalase tathA candanake jala Adi dvArA sukumAra sthAnoMko atyanta tvarA aura tatparatA ke sAtha Ardra kiyA thA // 37 // 1. ma nikmpitaaH| 2. ma saparicArakAH / [263] Jain Education interational
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ basana tAlavantAnilaharimaNibhiH puSpadAmabhiH / sukhasaMsparzanaM cakruzcaladalayapANayaH // 38 // athopalabdhasaMjJAstA yuvarAjapriyAGganAH / vilapantyo rudantyazca sphurantyazca samutthitAH // 39 // nirarthA iva vAGmAlA latA niHkusumA iva / yuvarAjasya bhAryAstA bhartRhonA na rejire // 40 // kAzciddhemajalAspRSTA vissnnnnkmlaannaaH| azrudhArAM vimuJcantyaH praceludu:khavAyunA // 41 // gaNDadeze kara nyasya vikiirnnaasitmrdhjaaH| kAzcijjagahire bhogaandurntaanvigtsphaaH||42|| kAzcinma dupadanyAsaiH karai rktotplopmaiH| duHkhavegAtivibhrAntA nantuH kauzalAdiva // 43 // paJcadazaH sargaH E-SIReapeume-Re- SeateESHPaire-sa-STHeasure-RE-SARPAN mUcchita rAjavadhuoMko paricaryA meM ve itanI lona thIM ki unake sukumAra hAtha bijalIkI taraha vegase cala rahe the| koI tAr3ake pattoMke paMkhoMse havA kara rahI thIM, dUsarI zItala hAroM yA maNiyoMke dvArA unake zarIrako chUtI thI / phUlakI mAlAoMko marmasthaloMpara lagA rahI thI, kyoMki ina saba vastuoMkA sparza sukhada aura zAntiprada hotA hai / / 38 // ma isa prakArako paricaryAke kucha samaya pIche yuvarAjako kulIna prANa-pyAriyoMko phirase saMjJA ( hoza ) vApisa AyI thii| saMjJA Ate hI unhoMne hRdayadrAvaka rudana bhara vilApa karanA prArambha kara diyA thA tathA lar3akhar3AtI huI uThakara baiTha gayI thIM // 39 // patniyoMkA zoka-santApa karNapriya tathA sundara zabdoMke dvArA kI gayI nirtharaka vAkyaracanA jisa prakAra AkarSaNa hIna hotI hai tathA jaise vaha latA vyartha hotI hai jisapara phUla nahIM Ate haiM usI prakAra zarIrase sundara tathA guNavatI yuvarAjako vahI bahue~ usake binA sarvathA zrIhIna hI dikhatI thIM // 40 // kucha bahuoMke mukhapara jaba zItala jalake chIMTe diye gaye the, tabhI viSAdakI tIvratAke kAraNa ve vikasita tathA sundara mukha kamalake samAna mlAna dikhate the, A~khoMse A~suoMkI dhAra baha rahI tathA duHkharUpI jhaMjhAke jhokoMse vaha raha-rahakara sihara uThatI thoM ( saba ho vizeSa latAke rUpakako spaSTa karate haiM kyoMki himapAtase phUla murajhA jAte haiM, osakA pAnI bahane lagatA hai aura havAse hilane lagatI haiM // 41 // dUsarI rAjavadhuoMko saMsArase itanI prabala nirAzA ho gayI thI ki hatAza hokara unhoMne hathelopara gAla rakha liye the, kuSNa kuMcita kezoMke baMdhana khula jAneke kAraNa ve idhara-udhara phaila gaye the tathA ve anitya sAMsArika bhogoMko khUba garhaNA kara rahI thiiN| 42 // / anya sukumAra sundariyoMke duHkhakI tIvratAke kAraNa mastiSka hI phira gaye the, ve pAgaloMkI taraha anajAne ho nAcatI thIM, kintu unake caraNa sahaja komala tathA sundara the, hAthoMkI hatheliyA~ lAla kamaloMke samAna sundara tathA AkarSaka thIM phalataH ve / dhIre-dhIre paira rakhakara jaba hAtha hilAtI thIM to aisA lagatA thA ki ve pAgala nahIM haiM apitu kalApUrvaka nAca rahI haiM / 43 // For Private & Personal use only 6 [264]
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ R viyogatApasaMtaptAH kAzcinmamluH kssnnaatpunH| kAzcitprakRtitanvaGgacazchinnamUlA latA iva // 44 // kAzcitkAruNyayuktAni gItAni mdhursvrH| tadgaNakhyApakAnyeva vilepavividhAni tAH // 45 // kRtAnta nirbhaya krUra striivdhNdhruvmaapvsi| priyAdasmAn viyojya svamityUcuH kAzcidaGgAnAH / 46 // asmAnvA naya taM dezaM tamihAnaya vA priyam / anyathA hi kRtAntaste mahApAto bhaviSyati // 47 // evamAkrandamAnAstAH srvdshruvilocnaaH| utpatantyaH patantyazca jagmuH zvazuramIkSitum // 48 // upagamyAvanIzasya praNipatya hi paadyoH| itthaM vijJApayAMcAH sarvA yuvnRpaanggnaaH||49|| R barAna caritam paJcadazaH sargaH viyogakI-jvAlAkI lapaToMse kucha rAjavadhue~ eka kSaNa bharameM hI bilkula murajhA gayI thI anya bahue~ jo svabhAvase hI bar3I sukumAra tathA dubalI-patalI thIM unakI viyogake duHkhapUrake thaper3oMse vahI avasthA ho gayI thI jo sahaja sundara tathA mRdula latAko jar3eM kATa denepara ho jAtI hai / / 44 / / rAjavadhuoMkA kaNTha svabhAvase hI madhura thA, rote-rote unheM apane patike aneka guNa yAda Ate the jinheM ve atyanta karuNa tathA hRdaya-vidAraka DhaMgase gA, gAkara vilApa karatI thIM aura usake guNoMko smaraNa karake aura adhika duHkha pAtI thiiN|| 45 // unameMse kUcha kulavadhue~ to jIvanase itanI hatAza ho gayI thIM ki ve uddhata hokara yamarAjakA sambodhana karake kahatI thIM-he kRtAnta ! tuma itane nirdaya tathA nighRNa ho ki tumheM nizcayase strIkI hatyAkA pApa lagegA, kyoMki hama logoMko / prANanAthase viyukta karake tumane hamArI mRtyukA AhvAna hI kiyA hai / / 46 / / yadi strI hatyAse bacanA cAhate ho to yA to hama sabako usa dezameM le calA jahA~ prANanAthako le gaye ho, yA unako hama logoMke bIcameM le Ao / yadi ina do meM se eka bho vikalpa tumheM nahIM svIkAra hai to nizcaya smjho| he kRtAnta ! tumhAre mastakapara strI-hatyA aise adhama pAtakakA TIkA laga hI jAyagA / / 47 / / pUrvokta prakArase ve rudana aura vilApa karatI thIM, unako A~khoMse bahato huI A~suoMko nadI umar3ato hI AtI tho, eka kSaNa bharake lie bhI usameM virAma na AtA thA / vipattikA koI pratIkAra na dekhakara ve antameM sasurake caraNoMmeM gayI thIM, kintu mArga meM bhI ve gira-gira par3atI thIM aura uThatI-par3atI calI jA rahI thIM // 48 / / sasurase duHkha ronA mahArAja dharmasenake pAsa pahu~cate hI ve unake caraNoMmeM gira par3I thIM yuvarAjake viyogane una badhuoMko itanA vihvala kara diyA thA ki rAjAke nijI duHkhakA khyAla na karake unhoMne rAjAse nimna namra nivedana kiyA thA // 49 / / 34 Jain Education intemational IAGEIRHAIRPEAREDEIRE-IIIEIRETRIPETHALALASARLAI [265]
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam 51 // 52 // nyAyaviduSTanigrAhI dharmarAjaH prajAhitaH / dayAvAniti sarvatra kIrtiste vizrutA bhuvi // 50 // ato vayamimAH sarvA anAthA dInavRttayaH / AgatAH zaraNaM tvadya binA cAtmapati prabho // dayA strIbAlavRddheSu karttavyetyadhunA jaguH / iti matvA mahArAja tvaM pramANaM kriyAvidhau // iti nAnAvicitrANi vilapantyo varAGganAH / cukruzuH karuNaM ghoraM zvazurasyAntike snuSAH // tataH kaJcukino vRddhA antaH puramahattarAH / taddAsIdAsabhRtyAzca cakrarAkrandanaM mahat // teSAM strIbAlavRddhAnAM rudatAM karuNadhvaniH / abhU resprakSubhyatoyasya samudrasyeva nisvanaH // 55 // guNadevI snuSA dRSTvA svaputrotkaNThagadgadA / na zazAka vaco vaktuM bASvavyAkulalocanA // 56 // 53 // 54 // he pitAjI ! Apa nyAya nItimeM pAraMgata haiM, satyakA patA lagAkara duSTa puruSoMkA kar3A nigraha karate haiM, prajAmAtrakA hita karane ke lie apane Apako bhI bhUle hue haiM, dIna aura dukhiyoMpara jitanI svAbhAvika dayA Apako hai utanI kisIkI ho hI nahIM sakatI. yahI kAraNa hai ki Apako saMsAra dharmarAja mAnatA hai tathA ApakI kIti pUrNa pRthvIpara phaila rahI he // 50 // yahI vizeSatAe~ haiM jo apake caraNoMmeM Aja hama sabako le AyI haiN| hama Apase zaraNakI yAcanA karatI haiM, kyoMki apane pati se viyukta ho jAneke kAraNa Aja hama anAtha ho gayI haiM tathA hamArI mAnasika tathA zArIrika saba hI vRttiyA~ dInaavasthA meM pahu~ca gayI haiM // 51 // nItizAstrameM kahA hai ki vipatti meM par3e bAlaka, strI tathA vRddhoMpara saba kArya chor3akara dayA karanI hI cAhiye / isa nItivAkyako samajhakara he mahArAja! Apa ho jAneM ki hama logoM ke viSaya meM kauna sA karttavya kalyANa kara hogA / / 52 / / jaisA ki pahale kahA hai isI prakArake adbhuta tathA vividha DhaMgoMse ve kulIna vadhue~ vilApa karatI thIM / sasura ke pAsa pahu~cakara unake hRdayakA bA~dha ho TUTa gayA thA isIlie ve atyanta karuNa tathA ghora cItkAra kara rahI thIM // 53 // zoka sAgara una ziSTa kulIna vadhuoM ko kalapatA dekhakara una logoM kI dAsiyA~, kubar3e, baune Adi sevaka, anya paricAraka, anubhavI vRddha kaJcuka tathA antaHpurameM niyukta mahAmAtya tathA anya loga bhI burI taraha cIkhane lage the| usa samayakA Anda vAstavameM bahuta vizAla aura dAruNa thA / / 54 / / apane para, avasthA Adiko bhUlakara ronemeM masta striyoM, baccoM tathA buDDhoMke kaNThoMse nikalI karuNa dhvanikA vaisA hI ghoranAda ho rahA thA, jaisA ki samudra meM usa samaya hotA hai jaba vaha jvAra-bhATA yA AMdhI Adise kSubdha ho jAtA hai / / 55 / / putraviyogase pAgala mAtA mahArAnI guNadevo apane putrake viyogase yoM ho gadgada ho rahI thI, usapara bhI jaba sukumAro- sundarI bahuoMko ukta 1. ka jagI / 2. [ / For Private Personal Use Only GARC paJcadazaH sarga: [ 266 ]
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam ratnahArapravAlAMzca nuupurprkttaanggdm| muktApralambasUtrANi mAlAvalayamekhalAH // 57 // kaTakAnyUrujAlAni keyUrAH krnnmudrikaaH| karNapUrAn zikhAbandhAnmastakAbharaNAni ca // 58 // kaNThikAvatsadAmAni rsnaaHpaadvessttaakaaH| AlaNThyAkucya sarvANi cikSipuvidizo dishH|| 59 // patitairaGgatastAsAM rAjInAM vigataujasAm / dyauriva grahanakSatrairbhUSaNairbhUrabhAsata // 60 // sarvAsAM rAjapatlonAM sametAnAM smgrtH| kRtAJjaliruvAcedaM yuvarAjapriyAGganA // 61 // na jIvitumitaH zaktA vinA nAthena pArthiva / tvayA prasAdaH kartavyaH pAvakaM pravizAmyaham // 62 // paJcadazaH sargaH IELmAyAnArAmAnyatayA prakArase rote vilapate dekhA to unake nayanoMmeM bhI AsuoMkI bAr3ha A gayI tathA duHkhakA Avega itanA bar3hA ki unake mukhase eka zabda bhI na nikala sakA thA / / 56 / / unheM eka prakAra unmAda sA ho gayA thA ataeva ratnoMke tathA motiyoM ke hAroMko vichaoM tathA camacamAte agavoM ko sutameM motI pirokara banAyI gayI karadhanI, karNaphala AdikI jhAlara ratnoM aura maNiyoMkI mAlA, hAthoMke kar3e, / karadhanI / / 57 // bhA~ti-bhA~tiko ghUghuruoMkI jhAlarayukta sundara pAda-kaTaka, karNabhUSaNa, kAnoMkA logeM, karNapUra, kezoMke jUTemeM guthe muktAhAra, zIrSaphala Adi mastakake AbharaNa, ratnoMke vividha hAra, mUMgoMke AbhUSaNa, pairoMke saubhAgya cihna nupura bhujAoMke / AbhUSaNa bAjUbandha (aMgada ), galeko kaNThI / / 58 // zrIvatsamaNi yukta muktAdAma, choTI-choTI ghaMTiyoM yukta rasanA tathA pairako Dhaka lenevAlA caraNabhUSaNa pAyala ina saba bhUSaNoMko zarIraparase noca, jhaTaka kara dizA, vidizAkA khyAla kiye binA hI rAniyA~ idhara-udhara pheMkatI jAtI thiiN| 59 // zokake Avegase utpanna ina kriyAoMke dvArA mlAna rAniyoMkI kAnti tathA teja naSTa hotA jA rahA thA unake dvArA zaroraparase utArakara pheMke gaye bhUSaNoMse pRthvI paTa gayI tho| bhUSaNayukta pRthvIko zobhA vaisI hI tho jaisI ki graha, nakSatra tathA tArAoMse prakAzamAna AkAzakI hotI hai / / 60 / / usa duHkhako ghar3ImeM lagabhaga sabahI antaHpurakI rAniyA~ vizeSakara yuvarAjakI saba hI vadhue~ apane-apane mahaloMse Akara / vahA~ ikaTThI ho gayI thiiN| inameM jo vadhu yuvarAjakI parama priya thI vaha uThakara khar3I ho gayI thI aura donoM hAtha jor3akara mahArAja dharmasenase nivedana kara rahI thii|| 61 / / 'he pitAjI ! patise viyukta hokara hama saba aba aura adhika samaya taka jInemeM sarvathA asamartha haiM, ataeva aba Apako hRdaya kar3A karake hamapara anugraha karanA hI cAhiye, maiM to aba jalato jvAlAmeM praveza karato hU~ / / 62 / / RESEALTraicAna yAmAcaramyAna [267] / 1. ma prAkaTAGgadam /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ TRAAHIR varAGga rAjA nizamya tadvAkyaM dviguNaM duHkhvidrutH| kSarannetrodakAsyaH pratyuvAca tataH snuSAm // 63 / / maivaM svanupame maMsthAstadatyantamazobhanam / asaMmataM ca sAdhUnAM punardu:khAya kalpyate // 64 // zastrarajjvAdighAtazca maNDalena ca sAdhanam / bhRguprapatanaM caiva jalavahvipravezanam // 65 // dehatyAgazca gRdhrebhyo jihvotpATaviSAzanam / etAni maraNAnyAniSiddhAni mahAtmabhiH / / 66 // niHzolA nirnamaskArA nirvatA nirgaNA nraaH| jarAmaraNarogArtAH klizyantIti vinizcinu // 67 // trilokagaravo'rhantaH sarvajJAstattvazinaH / te pavitraM ca mAmulyaM matkulasya mamApi ca // 6 // paJcadazaH caritam sargaH ATRAPATHAPATRAPATHPURPATRASTHAARAmA "pravAha revAvadharyate ___ isa hatAzApUrNa nizcayako sunate hI rAjAkA putraviyogase utpanna duHkha dugunA ho gayA thA, zokake Avegase ve pighalase uThe the, ataeva unake aise svabhAvase hI dhIra gambhora vyaktikA maba bho azrudhArAse bhIga gayA thA tathApi hRdayako kar3A karake unhoMne putravadhuoMko samajhAyA thA / / 63 / / 'beTI anupamA ! tuma isa prakArako bAta soco bhI mata, AtmahatyA atyanta azobhana kArya hai, isIlie purANa, AcAryoM tathA sAdhu puruSoMne isako karanekA upadeza nahIM diyA hai, apitu tIvratama virodha kiyA hai / kyoMki aisA karanese isa bhavameM A pdd'ii| vipattikA bhI upazama nahIM hotA hai, itanA hI nahIM bhava-bhavake duHkha bar3hate haiM / / 64 / / AtmahatyA hiMsA hai| kisI hathiyArase galA Adi kATakara mRtyuko bulAnA, galemeM rassokI pAMza DAlakara prANa tyAga denA, talavAra yA bhAlekI nokapara girakara, zarIrako vedhakara, pahAr3ake unnata zikharaparase giranA, pAnImeM DUba kara maranA / / 65 // lapalapAtI AgakI jvAlAmeM kUdakara prANa de denA, jaMgala Adi ekAnta sthAnameM jAkara par3a jAnA aura apanI dehako / gIdha, cIla, Adi paMchiyoMse nucavAkara tyAga denA, jihvA kATakara pheMka denA tathA viSa khA kara prANa tyAganA ina saba AtmahatyAke upAyoMkA jagat-pUjya zreSTha mahAtmAoMne niSedha kiyA hai / / 66 / / he putri ! jo sacce deva, zAstra tathA gurukI nati nahIM karate haiM, vratoMse dUra bhAgate haiM, guNoMko garhaNA karate haiM, zIla sadAcArase jinakI bheMTa bhI nahIM hai tathA rogoM, bur3hautI tathA mRtyuse jo sadA AkrAnta rahate haiM, aise ajJAnI loga ho ukta DhaMgoMse / apane prANoMkA vidhvaMsa karate haiM / / 67 // kintu tuma jAnatI ho ho ki zrI arhanta parameSThI apanI vizAla tapasyA, sarvAMga jJAna tathA lokavAtsalyake kAraNa ! [268) tInoM lokoMke patha pradarzaka guru haiM kyoMki ve samasta tattvoMke sAkSAt draSTA haiM, sarvajJa haiN| unakA hI Adarza mere kula tathA merI / hI dRSTimeM pavitra hai tathA kalyANakArI hai // 68 // 1. [kalpate /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ karoSi yadi madvAkyaM dharme dhatsvAtmano matim / zanaireva mahAmbhodhi tArayatyApadArNavam // 69 // ityuktA bhUbhujA sAdhvI zvazuraM dharmavatsalam / yastvayA ziSyate dharmaH sa evopAsyate mayA // 7 // iti tasyA vacaH zrutvA narendraH priitmaansH'| snuSAzokavinAzAya sAdhanAmantikaM yayau // 71 // rAjA tAbhiH samAzritya zAntaM yamadharaM munim / parikramya praNamyaivaM provAca vinyaanvitH||72|| yuvarAjaviyogena duHprtijnyaasvvsthitaaH| etAsAM buddhimAsthApya saddhamaM pratipAdaya // 73 // tato munipatistAsAM zokaniSTaptacetasAm / vaktuM manaHprasAdAya prArabdho madhurA girA // 74 // paJcadazaH paritam sargaH SHISIO-mamanyamAnAma - ataeva yadi beTI merA kahanA mAno to vItarAga sarvajJa prabhuke dvArA upadiSTa dharmake AcaraNameM mana tathA zarIrako lgaao| vItarAga tIrthaMkaroMkA jainadharma hI naukAke samAna apane AzritoMko ApattirUpI mahAsamudrake pAra le jAtA hai / / 69 // dharma hI zaraNa hai dharmaniSTha rAjAke dvArA ukta prakArase DhADhasa dilAye jAnepara satI sAdhvI anupamAne apane dharmavatsala sasurase savinaya / itanA hI nivedana kiyA thA-'he pitAjI ! Apa jisa dharmapara zraddhA karaneko kaha rahe haiM mere dvArA bhI mana, vacana, kAyase usI dharmako upAsanA kI jAtI hai / / 70 // pradhAna putravadhU anupamA devIke uttarako suna kara rAjA mana ho mana apanI bahUkI yogyatApara bar3e prasanna hue the / ataeva apanI navoDhA putravadhuoMke viyogajanya zokakI jvAlAko zAnta karaneke abhiprAyase ho ve viSayanilipta nimrantha sAdhuoMkI sevAmeM gaye the|| 71 // dharmo rakSati rakSitaH saba putravadhuoMko sAtha lekara mahArAja dharmasena munirAja yamadharake caraNoMmeM pahuMce the, jo paramazAnta yogI the| pahuMcate hI apane kuTumbake sAtha mahArAjane unakI tIna pradakSiNA kI thIM tathA sASTAMga praNAma karaneke uparAnta pUrNa vinayapUrvaka mahArAjase nivedana kiyA thA // 72 // 'he guruvara ! eka duSTa ghor3A yuvarAja varAMgako kisI ajJAta dizAmeM le gayA hai ataeva apane patike viyogase vihvala hokara merI putravadhue~ zAstrake viruddha kupratijJAe~ karake unheM pUrNa ( Atmavadha ) karanepara tulI haiN| Apa anugraha karake inameM sanmati kara inheM vItarAgadharmakA upadeza dIjiye' / / 73 / / viveka dRSTi ' 'munivarane dekhA ki rAjaputrakI saba bahuoMke citta zokakI jvAlAmeM tapa kara karttavya tathA akartavyake jJAnase hIna ho / DRETIREMAITR-RHIRGETmAnya [269) 1. ma prIti / 2.kaduHpratijJAH / Jain Education interational
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas ma prAyeNa prANino duHkhaM sukhamatyalpamucyate / saMskArAH kSaNikAH sarve bhagurAH priyasaMgamAH // 75 // yauvanaM bAdhate nRNAmaizvayaM tvanavasthitam / AyurvAyuvinidhUM tatRNalagnAmbucaJcalam // 76 // prItiH sandhyAmbudAbheva saMpado vidyutA samAH / nAnArUpA rujastIvrAstanavaH phenadurbalAH // 77 // karaNa mAtA pitA kasya kasya bhAryA suto'pi vA / jAtau jAtau hi jIvAnAM bhaviSyanti pare pare // 78 // Atmaiva cAtmano bandhurAtmA caivAtmano ripuH / AtmanopArjitaM karma cAtmanaivAnubhujyate // 79 // prItipUrvaM kRtaM pApaM manovAkkAyakarmabhiH / na nivArayituM zakyaM saMhitaistridazairapi // 80 // gaye haiM ataeva unake rAgake raMgameM raMge hRdayoMko zAnta tathA svaccha evaM sthira karaneke lie unhoMne madhura vANI se samajhAnA prArambha kiyA thA // 74 // prAyaH karake saMsArameM jIva duHkha hI sadA bharate haiM sukha to itanA kama hai ki kabhI-kabhI prApta hotA hai / para sukha duHkha hI kyA, saba hI saMskAra kSaNika haiM ApAtataH prANapriya janoMkA samAgama hI kaise nitya ho sakatA hai ? vaha bhI anya saMskAroMkI bhA~ti naSTa hotA hI hai // 75 // jisakA ubhAra Anepara manuSya apaneko saba kucha samajhatA hai usI yauvanako kucha samaya bAda roga, bur3hApA Adi jarajara kara dete haiM, jisakA abhimAnarUpI nazA madyase bhI bhayaMkara hotA hai usa vaibhavakI caMcalatA kauna nahIM jAnatA ? kauna nahIM dekhatA hai ki yaha jIvana usa osakI bU~dake samAna haiM jo vAyuke jhokoMse hilate dUbake tinake para jamA rahatA hai // 76 // prIti ke rahasya ko samajhanA hai to sandhyA samaya bAdaloMkI manamohaka lAlimApara dRSTi DAlo, sampattike svarUpako AkAza kauMdhanevAlI vidyuta rekhA hI sAkSAt dikhA detI hai| rogoM ke bhedoM tathA unakI kaSTa denekI sAmarthyako pUrNarUpase batAnA asaMbhava hai tathA jisa zarorameM yaha roga utpanna hote haiM vaha pAnoke budabudese bhI durbala hai // 77 // kauna kisakI mAtA hai ? kauna kisakA pitA hai ? kisakI kauna jIvanasahacarI hai ? tathA kauna kisakA putra ho sakatA haiM ? are ! yaha saba janma-janma meM badalate jAte haiM tathA naye naye jIva yaha sthAna grahaNa karate rahate haiM // 78 // tathya to yaha hai ki AtmA hI svayaM apanA paramahitaiSI bandhu hai / tathA AtmA hI apane ApakA dAruNa zatru hai| AtmA svayaM jina zubha azubha karmoMko karatA hai una sabake bhale bure pariNAmako bhI vahI bharatA hai / / 79 / / yadi koI AtmA abhirucipUrvaka mana, vacana tathA kAyase kisI pApako karatA hai to vaha usake paripAka honepara udayameM Age usake phalako nahIM roka sakatA, sAdhAraNa AtmAkI to zakti ho kyA hai; yadi samasta deva loga bhI ikaTThe hokara prayatna kareM to ve bhI nahIM roka sakate haiM / / 80 / / paJcadazaH sargaH [ 270 ]
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bandhabhi tyamitrairvA mantropAyabalairapi / vittairvAtmakRtaM pApaM tdshkymsevitum||81|| yadyadvinirmitaM karma yena yenaanykrmnni'| tasya tasyAnumArgeNa tadihAgatya tiSThati // 82 // ajJAnAvRtacittAnAM rAgadveSavatAM nRNAm / kSaNavadvaddhimApnoti tatkarma yadanekadhA // 83 // tIvramadhyamamandaistu prinnaamprpnycnaiH| tIvramadhyamamandaM tatphalamAtmA samaznute // 84 // hiMsyante hiMsakAH paapairaapdynte'pvaadkaaH| muSyante moSakAstvanyaivilupyante vilopakAH // 85 // badhyante bandhakAstIta rudhyante rodhakAH punaH / bAdhakAstu vibAdhyante viSyante dveSakAriNaH // 86 // paJcadazaH sargaH RELA bandhu bAndhavoMko sahAyatAke dvArA, sevakoM aura mitroMke balase, mantroMkA zakti yA anya yojanAoMke camatkArake kAraNa athavA asaMkhya saMpattike balapara bhI koI vyakti aisA nahIM kara sakatA hai ki use pUrvakRta karmakA phala na bhoganA pdd'e|| 81 / / karma ho vidhAtA hai pUrvajanmameM jo jo bhale bare kArya jisa jisa zubha yA azubha dvArase kiye jAte haiM una una samasta karmoMke phala uttarakAlameM una una vyaktiyoM yA unhoM vyaktiyoM ke dvArA hI prApta hote haiM / / 82 // kintu jina prANiyoMke cittoMko ajJAnarUpI andhakArane ghera liyA hai, jina vyaktiyoMkI prakRti rAga tathA dveSase vyApta hai, unake lie hI kSaNake samAna alpakAlIna pApa karmoMkA phala anantakAlake samAna aneka rUpoM dvArA bar3hatA hai / / 83 / / sAdhAraNatayA jIvoMke pariNAma tovra, madhyama tathA mandake bhedase tIna hI prakArake hote haiM, phalataH ina AdhAroMke anusAra hI pApakarmoMkA phala bhI AtmAko kramazaH tIvra, madhyama tathA manda sukha duHkha AdikA anubhava karAtA hai / / 84 / / kAnake lie kAna jo svayaM hiMsA karate haiM ve dUsare pApo hiMsakoMke dvArA mAre jAte haiN| dUsaroMko burAI karanemeM ho jinheM sukha milatA hai| unakI bho dUsare khUba burAI karate haiM / coroMko bhI unase adhika balavAn lUTa lete haiM, jo dUsaroMkI dharohareM lupta kara dete haiM any| loga unake sAtha bhI vaisA hI karate haiM / / 85 // dUsaroMko bandhanameM DAlanevAle svayaM bhI bandhanake tIvratama duHkha nahate haiM, anya puruSoMko gatividhimeM bAdhA denevAloMko alaMdhya bAdhAoMkA sAmanA karanA par3atA hai / / 83 / / nesearIRIRLAHARI // 1. ma tadazakyaM nissessitu| 2. [ yenAnyajanmani ] | 3. ke pApairupAdyante, [pApairapAdyante /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ A barAma daNDayante daNDakA daNDaiH zucyante zocakAriNaH / vaJcakAstu pravaJcyante viyujyante viyojakAH // 7 // sAyaM pAdapamabhyetya nizAyAM tu shossitaaH| ito'mutaH prabhAte tu yathA gacchanti pakSiNaH // 8 // tathA kulataruM prApya mA duritvRttyH| sahoSitvA punaryAnti 'svakarmavatavama'nA // 89 // yathA nAvaM samAruhya vyatItya' kuladurgamam / svabhANDamatha vikretu bhramanti nagarAkarAn // 90 // tathA karmapathArUDhAH prANino duHkhabhAjinaH / pApabhANDaM ca vikretu vrajantIha 'caturgatIH // 91 // yathA patanti parNAni prakIrNAni mahItale / saMcIyante'nilaikena viyujyante'pareNa ca // 92 // paJcadazaH sargaH caritam asaraswatashain jinakA vyavasAya daNDa denA hai unapara bhISaNa daNDa lagAye jAte haiM, binA kAraNa ho dUsaroMko rulAnevAle svayaM bho / zokameM ghula ghalakara rote marate haiM, kyA saMsArake kuTila Thaga dUsaroMse nahIM Thage jAte haiM kauna aisA vyakti haiM jo dUsaroMko viraha hnimeM jhoMkakara svayaM usase achUtA raha gayA ho, dUsaroMko gherakara lUTa khasoTa karanevAlA kauna aisA hai jo svayaM gheremeM na par3A ho, # saMsAra bharase dveSa karake kauna vyakti kisIkA prema pA sakA hai / / 87 / / duniyA raina baserA sandhyAke samaya aneka dizAoM aura dezoMse ur3akara pakSI kisI vRkSapara pahuMcate haiM, rAta bhara saba eka sAtha vahIM nivAsa karate haiM kintu prAtaHkAla aruNodaya hote ho ve idhara udhara apane apane mArgopara cale jAte haiN| kyA saMsAra samAgamako yahI avasthA nahIM hai / / 88 // vaibhAvika pariNatiko preraNAse duSkarmoM meM lage prANI pakSiyoMke samAna hI kisI kuTumba rUpI vRkSakA Azraya lete haiM, kucha samaya taka sAtha sAtha rahate haiM kintu apane apane karmoMke udaya honepara karmoMke dvArA banAye gaye mArgopara cale jAte haiM // 89 // __jaise bahutase vibhinna dezoMse Agata yAtrI eka hI nAvapara savAra hokara kaThinatAse pAra karane yogya dhArA yA jalAzayako pAra karate haiM, dUsare kinAre para utarate ho ve apanI apanI sAmagrIko becaneke lie alaga alaga aneka nagaroM tathA AkaroMko cale jAte haiM // 9 // isI prakAra duHkhoMkI sattArUpo bhArase ladakara karmarUpo mahAmArgapara calanevAle samasta jIva bho apane pApoMke bhArako becaneke lie ( udayameM lAkara nirjarA karaneke lie ) isa saMsArakI cAroM gatiyoMmeM ghUmate haiM / / 91 // patajhar3akA samaya Anepara vRkSoMke patte apane Apa idhara udhara gira jAte haiM, phira vasantakI samIrakA eka jhoMkA AtA hai, una saba patroMkA eka Dhera kara detA hai, thor3I dera bAda dUsarA AtA hai aura na jAne unheM kidhara kidhara bikhera detA hai // 92 // [272] 1 1. ma svkrmkRt| 2.ka vytiitkul| 3.ma vikriitu| 4. ma ca durgatIH /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga tathA jIvAH samuddhatAH prakIrNA hi mhiitle| coyante karmaNaikena nIyante svapareNa ca // 13 // yathoditasya sUryasya dhra patanamagrataH / pradIptasya pradIpasya copazAntiryathoditA // 14 // yathA nabhasi meghAnAM vilayaH purataH sthitH| tathA jAtasya jIvasya maraNaM dhruvamagrataH // 15 // pArthivAH khecarAzcaiva keshvaashckrvrtinH| mAnavA brahmarudrAzca yogasiddhA damezvarAH // 96 // indrAzca candrasUryAkhyA' lokapAlAstvanI kinaH / patanti sveSu kAleSu trAtA kazcinna vidyate // 97 // yathaiva mattamAtaGgaH pravizya kadalIvanam / pAda dantakarAgrezca pramadnAti mahamahaH // 9 // paJcadazaH sargaH caritam sAMsArika samAgama bhI aise hI haiM, anAdikAlase vartamAna jIva-lokameM jIva idhara udhara saba sthAnoMpara vyApta haiN| / / kisI eka karmakA thaper3A unheM eka kula, purA, nagara, deza AdimeM ikaTThA kara detA hai, kintu dUsarA unheM yatra-tatra-sarvatra bikhera detA hai / / 93 // avanati hI nizcita hai yaha dhruva satya hai ki jo sUrya prAtaHkAla udita hokara sAre saMsArako A~kheM apanI ora AkRSTa kara letA hai vaha | madhyAhnako pUrNa pratApo hokara Age sandhyA taka pahu~cate-pahuMcate asta ho jAtA hai / jo dIpaka jalAye jAnepara AsapAsake sthalako Alokita kara detA hai vaha bhI anta samaya Anepara bujha ho jAtA hai / / 94 / / AkAzameM meghoMke ekase eka uttama AkAra banate haiM, kintu ve dekhate-dekhate ho vilIna ho jAte haiM isI prakAra jo jIva janma lekara prakaTa huA hai vaha Ayu samApta honepara mRtyuke kAraNa avazya ho kahoM lIna ho jAyegA / / 95 / / mRtyumeM Azcarya nahIM parama pratApI rAjA loga, alaukika vidyAoMke adhipati khecara, ananta prabhAvazAlI nArAyaNa (rAma, balabhadrAdi), bharata, Adi paTkhaMDa vijayI cakravartI, zalAkA puruSa, rudra ( ziva, dvopAyanAdi ) yaugika siddhiyoMke adhiSThAtA tAMtrika mAMtrika / / 96 // indriya nigrahI parama tapasvI, solaha svargoM ke inda, parama udyotamAna candramA aura sUrya, yama, varuNa, kubera Adi lokapAla tathA lakSmaNa arjunake samAna mahAsenApati bho jaba Ayukarma samApta ho gayA to ye saba kSudra kITako taraha mRtyuke mukhameM pdd'e| koI bhI zakti unako rakSA nahIM kara sakI / / 97 / / Ayukarmako balabattA jaise koI madonmatta hAthI kisI kadalI vanameM ghusa jAve to vaha binA kisI saMkocake jidhara bhI bar3hatA hai udhara hI keleke per3oMko pairoMse kucalakara, dA~toMse phAr3akara tathA sUDase maror3akara bAra-bAra masalatA hai / / 98 / / 1. ma suuryaakhyo| 2.ka pAdadaNDa / Jain Education international35 PARASIRAHARASpee-aur-Sure- se-premem RELATESPEASANSARITALIRDARSHESHARIRST [273] arpan
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tathaiva mRtyumAtaGgastiryagnarasurAsurAn / prAptakAlAnpramRdnAti divAnizamavAritaH // 99 // tiryagyoniSu sarvAsu martyadaityAmareSu ca / nArakeSu ca durvAyauM viharatyantakaH sadA // 10 // viSaizca viSamAhAraiH paaniiyairnlaanilH| zastrolkAvahnisaMpAtaiAdhirUparupaiti sH||101|| jarayA mRtyunA jAtyA klezAnanubhavaMzciram / AtmA saMsAravAse'sminbambhramIti punaH punaH // 102 // yatra jIvasya jAtiH syAttatrAvazyaM jarA bhavet / jarAparotagAtrasya dhruvaM mRtyubhaviSyati // 103 // jAtedu:khaM paraM nAsti jarasaH kaSTaM na vidyte| bhayaM ca mRtyuto nAsti tatra yatsevyate dhruvam // 104 // hyoviddhi' nirgataM janma svodacca tadanAgatam / adyavadvartamAnaM syAdityuktaM karmadazibhiH // 105 // paJcadazaH sargaH usI prakAra mRtyu ( Ayukarmako samApti ) rUpI pAgala hAthI naraka, tiryaJca, manuSya tathA devagatirUpI kadalI vanoMmeM ghUmatA hai| tathA jina jovoMke Ayu karmako itizrI A pahu~cato hai unheM dina rAta nirdayatApUrvaka kucalatA jAtA hai, use koI | roka nahIM sakatA hai // 99 // aMta karanevAlA ( yama = Ayukarma ) tiryaJca, manuSya, amara tathA nArakoM saba hI yoniyoMmeM abAdharUpase ghUmatA hai saMsArakI koI zakti usako roka nahIM sakatI hai / / 100 // vaha viSake prayoga, aniyata asaMgata bhojana-pAna, agnikANDa, A~dhI athavA viSAkta vAyupravAha, yuddha prasaMga, vajrapAta, sAdhAraNa Aga tathA vividha prakArake aneka rogoMke rUpameM saMsArake prANiyoMpara jhapaTatA hai / / 101 / / paravazatA, parAdhInatA tathA utsAhahInatAmaya bur3hApA, kiye karAyeko svAhA karanevAlo mRtyu, garbhAvAsake mahA dukhoMse A pUrNa janmake prasaMgoM dvArA yaha AtmA isa saMsAra cakrameM punaH punaH binA ruke hI cakkara kATatA hai / / 102 // triduHkha jahA~ para kisI jIvakA janma hotA hai vahA~para nirapavAdarUpase vRddhAvasthAkA AvirbhAva hotA hI hai, tathA jaba kisI prANIke zarIrako bur3hautIne jarajara kara ho diyA hai to usako yadi koI bAta aTala hai to vaha mRtyu ho hai / / 103 / / saMsArameM ananta duHkha hai para koI bhI duHkha prasavake duHkhoMkI samAnatA nahIM kara sakatA hai, kaSTa bhI saMsArameM ekase eka bar3hakara haiM para bur3hautIkA kaSTa sabase bar3hakara hai, iso prakAra trilAkameM koI aisA bhaya nahIM hai jisako nulanA mRtyubhayase kI jA sake / tathA sabase bar3I paravazatA to yaha hai ki ina tonoM ghATa sabako hI utaranA par3atA hai / / 104 / / jo karmoMke zAstrake vizeSajJa haiM unake matase janmako bote hue kalake samAna samajhanA cAhiye, jo aba taka sAmane nahIM [274 1. [ hyovddhi]| Jain Education interational 2. ka stvovaJca, [ zvovacca ] / For Privale & Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam = S rAtristamomayI cAtra kRtAntaM samupeSyati / kazcidvandhurna hi trAtA kRto dharmo'bhirakSati / / dharmo dayAmayaH prokto jinendrajitamRtyubhiH / tena dharmeNa sarvatra prANino'znuvate sukham // tasmAddharme dhatsva yUyamiSTaphalaprade / sa vaH sucarito bhatuH saMyogAya bhaviSyati // eko dharmasya tasyAtra supAyaH sa tu vidyate / tena pApAtrabadvAraM niyamenApi dIyate // vratazIlatapodAna saMyamo'haMtprapUjanam / duHkhavicchittaye sarva proktametadasaMzayam // aNuvratAni paJcaiva triHprakAraM guNavratam / zikSAvratAni catvAri ityetadddvAdazAtmakam // 111 // 110 // AyA hai usa AnevAle kalake samAna maraNako jAnanA Avazyaka hai tathA jo AtmApara ghaTa rahA hai use vartamAna paryAyakI tulanA 'Aja' se kI gayI hai / / 105 / / 106 / / 107 // 108 // 109 // ajJAnake gAr3ha andhakArase vyApta rAtri isa saMsAra meM sadA hI rahatI hai ataeva kRtAnta rUpI corako sadA avasara milatA hai vaha AyegA aura le bhAgegA, koI bhAI bandhu yA rakSaka usase na bacA pAyegA, kevala usa dharmako chor3akara jisakA ki jIvane svayaM AcaraNa kiyA hai / / 106 / / vItarAga tIrthaMkaroMne tapasyAke dvArA mRtyuko jItA thA, unake upadezake anusAra dayApUrNa AcAra-vicAra hI dharma hai, kyoMki isa dharmako dhAraNa karane tathA AcaraNa karanese ho saMsArake jova sukha pA aura de sakate haiM / / 107 / / dayA dharmakA mUla ataeva he rAjabadhuo ! tuma saba usa dayAmaya dharmaM meM hI apane Apako lagAo, kyoMki vaha saba hI abhilaSita padArthoMprApti karAtA hai / taba koI kAraNa nahIM ki usakA vidhipUrvaka AcaraNa karanepara bhI Apa logoMkA patise punaH saMyoga na ho // 108 // isa saMsAra meM saba azubhoMkA saphala pratIkAra eka hI hai, vaha hai pUrvokta dayAmaya dharmaM / yaha nizcita hai ki pApakarmo ke AnekA dvAra yadi kisake dvArA niyamase banda ho sakatA hai to vaha dharma hI hai / / 109 / / aNuvratoM pAlanIya haiN| ahiMsA Adi pA~ca vratoMkA pAlana, sAmAyika Adi sAta zIloMko sAdhanA, abhyantara tathA bAhya tapa, indriyoMkA saMyama tathA aSTadravyake dvArA vItarAga prabhukI dravya tathA bhAvapUjA ye sabake saba sAMsArika duHkhoMko jIrNaM karake bikharA dene ke pradhAna upAya haiM isameM aNumAtra bhI saMzaya nahIM hai / / 110 / / sAdhAraNatayA tIna zreNiyoM meM vibhakta vratoM meM ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya tathA parigrahaparimANake bhedase aNuvrata 1. [ niyamenAvidhIyate ] | 2. triHprakAra guNa / For Private Personal Use Only paJcadazaH sargaH [ 275 ]
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ F devatAtithiprItyartha mantrauSadhibhayAya vA / na hiMsyAH prANinaH sarve ahiMsA nAma tavratam // 112 // lobhamohabhayadveSairmAyAmAnamadena vaa| na kathyamantaM kiMcittatsatyavratamucyate // 113 // kSetra pathi kale' vApi sthitaM naSTaM ca vismRtam / hArya na hi paradravyamasteyavratamucyate // 114 // svasamAtRsvasAprakhyA draSTavyAH pryossitH| svadAraireva saMtoSaH svadAravratamucyate // 115 // vAstukSetradhanaM dhAnyaM pazupreSyajanAdikam / parimANaM kRtaM yattatsaMtoSavratamucyate // 116 // bAla paJcadazaH barAGga caritam sargaH AIRSSIRESTRASTRATPAT - R APATAMARHATARPRASADHE pA~ca prakArake haiM / guNavatoMke digvata, dezavrata tathA anarthadaNDatyAgavata ye tIna vibhAga haiM tathA zikSAvrata, sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhogaparimANa tathA atithisaMvibhAgake bhedase cAra prakArakA hai, isa prakAra saba vratoMko saMkhyA bAraha hotI hai // 111 / / ahiMsAko sarala paribhASA devatAoMko prasanna karake unakI kRpA prApta karaneke lie gharapara Aye atithikA satkAra karaneke lie ( vaidika kathA hai ki jaba bAlmIkike yahA~ vizvAmitra gaye the to svayaM ahiMsaka vAlmokine rAjarSike svAgatake lie gAya maravAyI thii| aaj| kala bhI loga mleccha adhikAriyoMkI pArTImeM 'Tina' mAMsa Adiko vyavasthA karate haiM), mantra sAdhaneko lipsAse (sUara Adi kATanA), auSadhirUpase ( aNDA, soravA elopaitha DAkTara khilAte haiM / athavA kiso bhayake kAraNa saMsArake kiso bhayake kAraNa saMsArake kisI bhI prANIko nahIM mAranA cAhiye / ise ho ahiMsA aNuvrata kahate haiM / / 112 // satyakA sarala svarUpa kiso prakArake lobhako preraNAse, kisI viSayake utkaTa mohake kAraNa, DarAne dhamakAnese, vaimanasyakA pratizodha karanekI abhilASAse, mAyAcAra yA cATukAritAke prasaMgameM, ahaMkAra yA kisI aura dambhake kAraNa kisI bhI prakArake asatyako jihvApara na lAneko hI satya aNuvrata kahate haiM // 113 // asteyakA rUpa sAdhAraNa sthala yA khetameM, mArgapara athavA khalihAnameM rakkhI huI, pramAdase girI huI athavA bhUlI huI kisI bhI vastuko usake svAmIkI svIkRtike binA na uThAneko hI asteya aNuvrata kahate haiM / / 114 / / svadAra-saMtoSa apanI vivAhita patnIke atirikta saMsArakI saba hI deviyoMko apanI mAtA, bahina tathA beTokI zreNImeM rakhakara dekhanA, socanA tathA carcA karanA, sAtha hI sAtha apanI patniyoM ( patnI) se parama saMtuSTa rahaneko svadArasantoSa vrata kahate haiM // 115 / / [276 ] parigrahaparimANa mahala-mandira-maTha Adi, bagIcA-kheta-jamIMdArI Adi, sonA-cA~do Adi dhana, vyApAra AdikI dRSTise annoMkA, 1. [kule ] / 2. [ degmaatRsutaa]| 3. ma parimANakRtaM / RSARDAREES..
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Udhio digviviksthAnaM kRtvA ytprimaanntH| punarAkramyate naiva prathama tadguNavatam // 117 // gandhatAmbUlapuSpeSu strIvastrAbharaNAdiSu / bhogopabhogasaMkhyAnaM dvitIyaM tadgaNavratam // 118 // daNDapAzabiDAlAzca' vissshstraagnirjjvH| parebhyo naiva deyAste svaparAdhAtahetavaH // 119 // chedaM bhedavadhau bandhagurubhArAtiropaNam / na kArayati yo'nyeSu tRtIyaM tadguNavatam // 120 // zaraNottamamAnulyaM namaskArapurassaram / vratavaddhaya hadi dhyeyaM sadhyayorubhayoH sadA // 121 // paJcadaza caritam sargaH a te-AROPARDA saMcaya, gAya-bhaiMsa-baila-ghor3A-Adi pazu tathA sevA Tahala Adike lie Avazyaka kiMkaroMke parimANakA nizcaya kara lenA ki itane1 se adhika nahIM rakheMge, ise saMtoSa athavA parigraha-parimANa vrata kahate haiM // 116 / / digvata Upara tathA noce, pUrva, pazcima, uttara, dakkhina dizAoM meM tathA Agneya, vAyavya, naiRta tathA IzAna vidizAoMmeM Ane jAneke kSetrakA nizcaya karake phira kisI bhI kAraNase usake bAhara na jAneko digvata nAmakA guNavrata kahate haiM // 117 // bhogopabhogaparimANa taila itra ( krIma, sno, pAuDara Adi ) Adi sugandhita padArtha, pAna, pattA, suratI (bIr3I, sigAra Adi ) phUla, mAlA Adi varaprasaMgoM, patniyoM, kapar3oM tathA AbhUSaNoM Adi upabhoga bhogoMko apanI sAttvika AvazyakatAke anukUla tAlikA banAkara zeSa sabake tyAgako bhogopabhoga-parimANavrata kahate haiM / / 118 // anartha-daNDatyAga DaMDA phaMsAnekI pAsa yA rassI, cUhoMko svAbhAvika zatru billI, viSa, zastra, Aga, sAMkala Adi aisI vastue~ haiM jinake dvArA manuSya dUsaroMkA saralatAse vadha kara sakatA hai| tathA utanI hI AsAnIse AtmahatyA bhI kara sakatA hai inheM kisIko na denA // 119 // dUsaroMke nAka, kAna Adi aMga na chidavAnA, na kaTavAnA, kisoko hatyA na karavAnA, prANimAtrako bandhanameM DAlanekA hetu na honA tathA pazuoM tathA anya saba ho prANiyoMpara unakI sAmarthyase adhika bhAra na ladavAnA, yaha saba hI tIsarA anarthadaNDatyAga guNavrata hai / / 120 / / sAmAyika cittako ekAna aura zAnta karaneke kAraNa jo sabase uttama zaraNa haiM aise vItarAga prabhuke Adarzako paMca namaskAra maMtrake uccAraNapUrvaka prAtaHkAla tathA sandhyA samaya apramatta hokara manase sadA cintavana karanA sAmAyika vrata hai / / 121 / / ncAramAdhyamAcyA useum [270] 1.ka birAlAzca / 2. ma yogyeSu / Jain Education international
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam samatA sarvabhUteSu saMyamaH shubhbhaavnaaH| ArtaraudraparityAgastaddhi sAmAyika vratam // 122 // mAse catvAri parvANi tAnyupoSyANi yatnataH / manovAkkAyasaMguptyA sa proSa'dhavidhiH smRtaH // 123 // caturvidho varAhAraH saMyatebhyaH pradIyate / zraddhAdiguNasaMpattyA tatsyAdatithipUjanam // 124 / / bAhyAbhyantaranaiHsaMgyAdgRhItvA tu mahAvratam / maraNAnte tanutyAgaH sallekhaH sa prakIyaMte // 125 // ityetAni vratAnyatra vidhinA dvAdazApi ye| paripAlya tanu tyaktvA te divaM yAnti savratAH // 126 // paJcadazaH sarga: eHASHeSeedesiresumeme-wearesawesur-SIPATHOSHDHIS saMsArake prANiyoMke yoni, zreNi, kUla tathA gotrakRta bhedako bhulAkara sabako ekasA samajhanA, indriyoM aura manako caMcalatAko rokanA, sva tathA parake lie kalyANakAraka zubha vicAroMko hRdayameM sthAna denA, duHkha, zoka, hAnike vicAroMse utpanna ArtadhyAna, vaira, pratizodha Adi bhAvamaya raudradhyAnako chor3akara pUrNa prayatnapUrvaka cittako jinendrake AdarzameM lona karaneko hI sAmAyika zikSAvrata kahate haiM / 122 // proSadhopavAsa pratyeka mAsameM do aSTamI tathA do caturdazI hotI haiN| isa prakAra kula cAra parva hote haiN| ina cAroM parva dinoM meM manogupti ( manakA pUrNa niyantraNa ) vacanagupti ( bacanakA pUrNa niyaMtraNa ) tathA kAyagupti ( kAyakA pUrNa niyaMtraNa ) kA pAlana / karate hue atyanta sAvadhAnIke sAtha ekAzana yA upavAsa karaneko hI proSadha zikSAvrata batAyA he / / 123 / / atithisaMvibhAga nigrantha saMyamI munirAja zarIrakI sthitike lie ho zAstra meM batAyo gayo vidhike anusAra parama pavitratApUrvaka taiyAra kiye gaye khAdya, peya Adi cAra prakArake hI AhArako grahaNa kara sakate haiN| ataeva unheM isa prakArake prAsuka bhojanako zraddhA, bhakti Adi dAtAke ATha guNoMke sAtha navadhAbhaktipUrvaka deneko atithi pUjana ( saMvibhAga ) nAmakA tIsarA zikSAvrata kahate sallekhanA prAmANika niryApakAcAryake mukhase jIvanake antako nikaTa samajha kara dasa prakArake bAhya tathA caudaha prakArake meM abhyantara, isa prakAra caubIsoM prakArake parigrahako pUrNarUpase tyAgakara pUrNa aparigrahI rUpako prApta karake ahiMsA Adi pA~coM mahAvratoMko dhAraNa kara lenA tathA mRtyu Anepara aisI vizuddha avasthAmeM zarIra chor3aneko sallekhanA zikSAvrata kahate haiM / / 125 / / isa prakAra maiMne bArahoM vratoMke saMkSipta lakSaNa kahe haiN| manuSya bhavameM jo prANI ina sabakA vidhipUrvaka pAlana karate haiM [278) tathA antameM maraNa bhI vratoMkI vidhike anusAra hI karate haiM ve sacce vratI zrAvaka nizcayase agale bhavameM svarga pAte haiM // 126 // 1.ka saMproSadhavidhiH / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga H saudharmAdiSu kalpeSu saMbhUya vigtjvraaH| tatrASTaguNamaizvaryaM labhante nAtra saMzayaH // 127 // apsarobhizciraM ratvA vaikriyAtanabhAsurAH / bhogAnatizayAnprApya nizcyavante surAlayAt // 128 // haribhojogravaMze vA ikSvAkRNAM tthaanvye| utpadyaizvaryasaMyuktA jvalantyAdityavadbhuvi // 129 // viraktAH kAmabhogeSu prabajyaivaM mahAdhiyaH / tapasA dagdhakarmANo yAsyanti paramaM padam // 130 // ityetadyatinA proktaM duHkhavicchittikAraNam / tAzca tadvacanApAstazokAgrahadhiyo'bhavan // 131 // athotthAya munIndrasya pAdau narapateH snuSAH / praNamya jagahaH sarvA vratAnyuktAni shktitH||132|| paJcadazaH sargaH baritam svargasukha jaba ve yahA~se marakara saudharma, aizAna Adi kalpoMmeM janma lete haiM, to vahA~ unheM kisI bhI prakAra duHkha zoka nahIM hotA hai| itanA hI nahIM aNimA, mahimA, garimA Adi ATha RddhiyoMse sulabha aizvarya bhI unheM prApta hote haiM isameM thor3A sA bhI sandeha nahIM hai // 17 // unakI deha tejamaya tathA vaikriyaka ( jise manacAhe AkArameM badala sakate haiM tathA jisase alaga icchAnusAra AkAra dhAraNa kara sakate haiM ) hotI hai, bar3e lambe arase taka ve anupama sundaro apparAoMse ramaNa karate haiM, paripUrNa bhogoM tathA adbhuta / / atizayoMko prApta karake Ayukarma samApta honepara hI ve vahA~se Ate haiM / / 128 / / devAyuko samApta karake jaba ve isa pRthvIpara janma lete haiM to isa lokake pUjya harivaMza, sarvapradhAna, bhojavaMza athavA ugravaMza zalAkApuruSoMkI khAna ikSvAkuvaMzameM hI utpanna hote haiM / yahA~para bhI unheM itanA adhika aizvarya aura zakti prApta hotI hai ki usake kAraNa ve samudrAnta vasudhA talapara sUryake samAna tapate aura prakAzita (mAnya) hote haiM / / 129 / / ve bhoga upabhogakI asoma sampattise ghire rahanepara bhI parama jJAnI hote haiN| ataeva kucha samaya bAda unheM saMsArake viSaya-bhoga tathA kAmavAsanAse virakti ho jAtI hai to ve svairAcAra virodhinI jina-dIkSAko dhAraNa kara lete haiN| phira ugra taparUpI jvAlAko pradIpta karake usameM karmamelako bhasma karake paramapada mokSako prasthAna kara jAte haiM / / 130 // rAgAgni zAnti munirAja yamadharane isa prakArase saMkSepameM duHkhake samUla nAzake kAraNoko samajhAyA thA yuvarAjakI virahiNI patniyoMne yatirAjake upadezarUpo amRtake prabhAvase zoka duHkha tathA AtmahatyAkI haThako chor3a diyA thA // 131 / / mahArAja dharmasenakI saba putravadhuoMne uThakara vinayapUrvaka yatipatike caraNoMko zAntacittase praNAma kiyA thaa| isake J uparAnta una sabane ho apanI sahanazaktike anukUla aNuvrata, guNavrata tathA zikSAvratoMko dhAraNa kiyA thA / 132 // [279]
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga tato rAjA punastAsAM viyogahatacetasAm / hRdayAnandajananI giramitthamuvAca saH // 133 // mA bhUvaM viklavAH sarvA AsatAM dhrmvaanychyaa| upakrAntairupAyaistaiH kumAraM mRgayAmyaham // 134 // paripamya muni rAjA bhaktipremAcetasA / praNamyAntaHpuraiH sArtha snuSAbhizca puraM yayau // 135 // acAnyadA sukhAsInaM raajaanmmitprbhm| caityapUjAbhilASinyazcakrurvijJApanaM snuSAH // 136 // tato vijJApito rAjA kArayAmAsa mAsataH / zaratkAlAmbudAkAraM jinendrabhavanaM zubham // 937 // meghacumbitakUTAgraM sphurtketuviraajitm| caladdhaNTAravonmiyaM jvalatkAJcanapIThikam // 138 // paJcadazaH caritam sargaH ransminantseuktakpakisatsARRIERus yaha saba honepara bho rAjAne dekhA thA ki unake hRdayoMpara jA pativiyogase Thesa lagI hai vaha nirmUla nahIM huI hai ataeva unake hRdayoMmeM AzA aura AnandakA saMcAra karaneke lie usane phirase unase nimna vAkya kahe the-'he putriyoM ! tusa saba aba kheda khinna mata hoo / / 133 / / zAnta cittase dharmake AcaraNameM manako lona karate hue samayako bitaao| isa bIca meM, maiM bhI saba dizAoMmeMse saba vidhiyoMse phailAye gaye vividha upAyoM dvArA yuvarAja varAMgako DhUr3hatA hU~' / / 134 // dRr3hatA dharmaruci munirAja yamadharake dharmopadezakA zokase vihvala bahuoMpara sAkSAt prabhAva dekhakara mahArAja dharmasenakA hRdaya bhaktike ubhArase drutaho pighala, uThA thaa| ataeva unhoMne bhaktibhAvase RSirAjakI tIna pradakSiNAe~ karake praNAma kiyA thaa| tathA apanI putravadhuoM aura rAniyoM Adi antaHpurake sAtha rAjadhAnIko lauTa Aye the / / 135 // jina mandira nirmANa eka dina mahArAja dharmasena nizcintase hokara zAntise baiThe hue the, unakA anupama teja cAroM ora chiTaka rahA thA kintu usI antarAlameM putravadhuoMne samAcAra bhejA thA ki 'hama saba zrI ekahajAra ATha devAdhideva tIrthaMkara prabhu kI pUjA karanA cAhatI haiM / / 136 // bahuoMkI isa abhilASAkA patA lagate hI mahArAja dharmasenane eka ati vizAla jina mandira kA nirmANa karAyA thA / jisakA utSedha aura raMga zarad Rtu ke meghoMke samAna thA / vizeSatA yahI thI ki aisA vizAla jina mandiva eka mAsameM hI taiyAra ho gayA thA // 137 // usa jinAlayakA sabase UparI zikhara bAdaloMkA cumbana karatA thA, usa para phaharAye gaye vizAla tathA vicitra ketu AkAzameM laharA rahe the, satata hilate hue ghaMToMke gambhIra nAdase vAtAvaraNa gUjatA rahatA thA tathA garbhagRhameM nirmita sonekI vedI kA Aloka saba dizAoMmeM jagamagA rahA thA / / 138 / / [280 Jain Education international
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ LATTA barAGga paJcadazaH caritam sargaH pratimAH sthApitAstatra nAnAratnavinirmitAH / bhunArAdarzazalAdi parivAropazobhitAH / / 139 // pUrvamaSTAhnikaM bhaktyA devyaH kRtvA mahAmaham / prArabdhA nityapUjArtha vizuddhendriyagocarAH // 140 // carubhiH paJcavarNaizca dhvjmaalyaanulepnaiH| dopaizca balibhizcUrNaiH pUrjA cakrarma daanvitaaH||141|| upavAsena tanvayaH zuddhavAgmanasaHkriyAH / stotrairmantrezca gItezca jinAnsandhyAsu tussttuvH|| 142 // zeSakAlaM jinendrANAM dharmasaMkathayA tayA / pustavAcanayA cApi gamayAmAsuruttamAH // 143 // kadAcitsaMyatebhyastA daandhrmpraaynnaaH| zuddhayAdibhirguNairyuktA pAtradAnAni saMdaduH // 144 // usa mahAvedIke Upara bhA~ti-bhAMtike vaiDUrya Adi ratnoMse nirmita tIrthaMkaroMkI manojJa mUrtiyAM sthApita kI gayI thiiN| vedI ke cAroM ora bhraGgAra, Adarza, paMkhA, camara Adi aSTa-prAtihArya maMgala-dravyoMkI sthApanA kI gayI thii| jisase garbhagRhakI zobhA aura nikhara uThI thI // 139 / / aSTAhnika vidhAna sabase pahile rAjAkI putravadhuoMne ASAr3ha, kAttika, phAlgunake antima ATha dina paryanta calanebAlA nadozvaradvIpakA mahA vidhAna kiyA thaa| isake uparAnta mana tathA indriyoMko sanmArgapara lAnemeM sahAyaka nitya-pUjA vidhAna prArambha kiyA thA // 140 // ve pratidina pavitra naivedya, pAMca raMgake puSpoM, dhvajA, mAlA, abhiSeka tathA anulepana, ratnoMke dIpaka, cUrNa kiye gaye candana Adiko bali Adike dvArA vItarAga prabhukI pUjA karatI aura prasanna hotI thIM // 141 / / una dinoM ve apane mana, vacana tathA kAyako bhItara bAhara zuddha rakhatI thIM, pratidina upavAsa karatI thIM jisase zarIra dinoMdina kRza hote jAte the| isake atirikta pratidina saMdhyAvandanAko jAtI thIM aura bhA~ti-bhA~tike stotroM aura maMtroM dvArA jinendra devakI stuti karatI thIM // 142 / / ina sabase bace zeSa samayako bhI ve kulIna bahue~ bhagavAna vItarAgakI dhArmika kathA karanemeM vyatIta karatI thiiN| athavA jina zAstroMke paThana-pAThanameM lagAtI thiiN| ve usa samaya Agama ke anukUla vidhise dAna aura dharma karatI, karatI thakatI na thIM kabhI kabhI ve zuddhi, Adi aSTaguNoMko dhAraNa karatI huI indriyasaMyamI yatiyoMko upakaraNa, zAstra, Adi uttama dAna detI thiiN|| 143 // dharmakAma yoga yuvarAja varAMgakI patniyA~ ukta prakArase satpAtrako dAna, mahAna vratoMkA pAlana, mandakaSAyitA Adi guNoM tathA [281] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityevaM napavanitA vyapetazokA daanorukhtgunnbhaavsktaaH| devAnAM sakalavidAM yayAcire tAH pAdeSu praNataSiyaH pati pratISTAH // 145 // autsukyapratihatamAnasAH kadAcidgaNDA ntapraNihitacAruhastapanAH / pakSmA grazrutasalilA muhuzca santyaH saMvadhyuryuvanapati samAgamAzAm // 146 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAMgacaritAzrite antaHpuravilApo nAma paJcadazaH srgH| paJcadazaH sargaH vairAgya Adi bhAvanAoMke AcaraNoMmeM lIna thIM phalataH unakA viyoga kA zoka bhI kiso mAtrAmeM upazAnta ho gayA thaa| samasta dravya paryAyoMke sAkSAt draSTA sarvajJa prabhuoMke caraNoMmeM sASTAMga vinata hokara ve yahI prArthanA karato thIM ki unake pati kA abhyudaya ho / 145 // itanA hone para bhI viraha janya utkaNThAkI meghamAlA unake hRdayapaTala para chA hI jAtI thI, taba ve atyanta hatAza hokara apanI kRza sukumAra hathelIpara kapoloMko rakha letI thIM, unake palaka AsuoMse bhIga jAte the, unase azrudhAra baha nikalatI thI, bAra bAra zItala zvAMsa letI thIM aura saba kucha bhUlakara patike samAgama kI AzAke vicAra-samudrameM DUba jAtI thIM // 146 / / cAroM varga samanvita sarala zabda-artha racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM antaHpura,vilApanAma paJcadaza sarga samApta / (221 1.ka prANihita. 2,[srutslilaa]| 3. ma samAgatAzAM /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam SoDazaH sargaH ayaivamurvIpatisUnuriyai vibhAgavadbhirlalitairudAraiH 1 teSAM ca putrairanugRhyamANo reme ca tasyAM lalitApuhnaryAm // 1 // krIDAM yathA mattagajo vaneSu pralAlyamAno gajakAminIbhiH / lebhe gati bandhagato'pi tadvatsvAbhirnRpo'pyatra hi duSkriyAbhiH // 2 // evaM nRpasyAnyanarendra puryA vyAmizrayogena sukhAsukhena / kAlo'gamatkarmavazena tasya yazoguNazrIdhanabhAjanasya // 3 // tasyAM tu puryA vasati kSitIndra pravRttamanyatprakRtaM mahadyat / yathAgamaM tadvinigadyamAnaM zRNvantu santo guNabhAratasrAH // 4 // SoDaza sarga kAhU ura ducitAI lalitapurake zrImAn seTha loga dharma, artha, kAma Adi puruSArthoM dhana, dhAnya Adike vibhAjanameM kuzala the, zarIra aura mana donoMse sundara the tathA vyavahArameM atyanta udAra the / ina logoMke saba hI guNa inake putroMmeM bhI the / phalataH ina sabake anugraha ko svIkAra karatA huA pRthvIpati varAMga vahA~para Anandase ramA huA thA // 1 // jaba vanya hAthI yauvanake madameM cUra hokara jaMgala jaMgala ghUmatA hai to yuvatI hathiniyA~ usake pIche pIche daur3atI haiM tathA yatheccha prakArase vaha unake sAtha ratikA sukha letA hai, kintu apane asaMyata AcaraNake kAraNa bandha ko prApta hokara dukha bharatA hai, bilkula yahI hAlata yuvarAja varAMgakI thI // 2 // dUsare rAjAkI rAjadhAnI meM pUrvakRta pApa karmoMkA udaya honepara vaha bAhya sukha tathA Antarika dukhake mizrita anubhava ko karatA huA eka vicitra avasthAmeM dina kATa rahA thA / yadyapi vaha svayaM nirmala yaza, avadAta guNa, anupama krAnti tathA asaMkhya sampattike svAmI the // 3 // jisa samaya yuvarAja varAMga lalitapurImeM nivAsa kara rahe the usI samaya vahAM para jo eka ati vizAla parivartana ghaTita huA thA usakA Agama meM varNana milatA hai, meM usake anusAra yahA~para varNana karU~gA, jJAna-pipAsA Adi guNoMke bhArase namra Apa sajjana puruSa use dhyAna se suneM // 4 // SoDazaH sargaH [ 283 ]
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam AsInnarendro madhurAdhipastu' nAmnendrasenaH prathito dharaNyAm / tasyAgraputro balavIrya dRpta upendraseno yuvarAj babhUva // 5 // samasta sAmantanibaddhapaTTo samastasAmantagaNAtidhaiyauM zauryoddhatAvapratikozadaNDau samastasAmantamadAvarodhau / 1. [ mathurAdhipa / babhUvatuzcandradivAkarAbhau // 6 // gRhItasAmantasamastasArau / tau sa vAraNendraH atulyavIryaH devasenasya narezvarasya gajendra mAzuzravatuzcarebhyaH // 7 // zubhapIvarAjo madatratiklinnakapolavezaH / sravadambudAbhazcaladgiriprakhyatamo'tisasvaH // 8 // prabhutA kA mada usa samaya yAdavoMkI nagarI mathurAmeM jo pratApI rAjA rAjya karatA thA vaha indrasena nAmase pRthvI para prasiddha thaa| mahArAja indrasena kA bar3A beTA upendrasena thA jise apane parAkrama tathA sainya, koza Adi balakA bar3A ahaMkAra thaa| vaha ahaMkArI mathurAdhipakA putra isI samaya yuvarAja padapara AsIna huA thA / / 5 / / ina bApa beTe ko AsapAsameM samasta sAmanta rAjAoMne adhipati mAnA thA aura apanI prabhutAkA paTTA svayaM sAmane bar3hakara usane grahaNa kiyA thaa| ina donoMne samasta sAmanta rAjAoMke prabhutAke ahaMkArako cUra kara diyA thaa| kisI bhI sAmanta itanA dhairya aura sAhasa na thA ki vaha unake viruddha zira uThAtA ataeva ve donoM bApa-beTe sUrya aura candramAke samAna camaka rahe the // 6 // asIma vIrya aura tejake kAraNa ve udaNDa ho gaye the| unake koza aura daNDa ( sainya Adi ) kI koI samAnatA na kara sakatA thaa| apane saba sAmanta rAjAoMke sAra ( senA tathA koza ) ko unhoMne bala pUrvaka jhaTaka liyA thaa| inake caroMke dvArA inheM samAcAra diyA gayA thA ki 'lalitapurake adhipati mahArAja devasena ke pAsa sarvottama hAthI hai // 7 // ' lalitapura kA sundara hAthI vaha hAthI aisA hRSTa puSTa tathA sundara thA ki use dekhate hI AkarSaNa ho jAtA thA, usake gaNDasthala se sadA hI madajala bahatA thA jisake pravAhase usake donoM kapAla snigdha aura Ardra rahate the, usakI zaktikA anumAna karanA ho kaThina thA, usakA raMgarUpa barasate hue megha ke samAna thA, itanA adhika dRr3ha aura vizAla thA ki vaha calatA phiratA paryaMta hI pratIta hotA thA // 8 // For Private Personal Use Only SoDazaH sargaH [ 284 ]
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kriyAvidhikSetraguNairupetaH / bhadrAnvayo bhadramanA vinItaH madhuprabhAkhyaH suvibhakta gAtraH pUrva pradezonnatacArukumbhaH // 9 // tamindraseno varavAraNendra bajjighRkSurdhamAnataH / lekhena sAmnA rahitena tena saMpreSayAmAsa sa dUtavaryam // 10 // tato hi dUtaH pathi kAnanAni nadIgiriprasravaNAntarANi / dezAnvajanprAmavarAMzca pazyan sa devasenasya viveza dezam // 11 // kramAtpuraM tallalitAbhidhAnaM prapAsabhodyAnavizeSaramyam / zanaiH samAsAdya sa dUtamukhyo dadarza bhUpaM vidhinopasRtya // 12 // tatastu rAjA pratimucya lekhaM lekhopacAreNa ca vAcayitvA / vijJAya lekhArthamapetasAmaM' cikSepa lekhaM kupito dharaNyAm // 13 // vaha hAthiyoMkI bhadra nAmaka jAtimeM utpanna huA thA, hRdayase zAnta thA, bhalI-bhA~ti zikSita kiyA gayA thA, kArya karanA, vidhiko samajhanA, kSetrako pahicAnanA Adi guNoM kA bhaMDAra thA usake zarIrakA anupAta tathA aMgoM kA vibhAga Adarza svarUpa thA, tathA usake sundara suDaula gaNDasthaloMkA A~gekA bhAga U~cA thA // 9 // isa madhuprabha nAmake Adarza hAthIko mathurAkA rAjA indrasena premapUrvaka na mAMgakara balapUrvaka lalitapurake adhipatise chIna lenA cAhatA thA / vaha apanI prabhutA aura kozake abhibhAnameM itanA cUra thA ki usane jisa patrako likhakara ukta hAthIkI cAha prakaTa kI thI usameM sAmanItikA nAma hI na thA / apane bahumAnya dUtako isa prakArake patrake sAtha usane bhejA thA // 10 // vaha dUta bhI mArgameM bhA~ti-bhA~ti ke vanoMko dekhatA huA, unnata parvata, gambhIra nadI tathA parvatoMse bahate hue manohara jharanoMko lAMghatA huA, aneka dezoM meM pravAsa karatA huA tathA uttama grAmoMko dekhatA huA kramazaH mahArAja devasenake rASTrakI sImAmeM jA pahu~cA thA // 11 // dUtakA AnA isake uparAnta dhIre-dhIre vaha usa rAjadhAnI ke pAsa jA pahu~cA thA jisakA lalitapura nAma sArthaka hI thA kyoMki vaha udyAnoM, piyAuoM, atithizAlAoM, sabhA Adike dvArA atyanta manamohaka thI / mathurAdhipati ke dUtane dhIrese nagara meM praveza karake rAjasabhAke upayukta ziSTAcArapUrvaka mahArAja devasenake darzana kiye the / 12 // abhimAnako Thesa mahArAja devasenane bhI dUtake hAthase lekhako lekara kholA thA tathA bAhya ziSTAcArake anusAra usako par3hA bhI thA / 1. kasAtvaM / For Private Personal Use Only SoDazaH sarga: [ 285 ]
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAka caritam sa tAmranetraH sphuritAdharoSThaH kopAdavijJAya parAtmazaktI / nirbhartsya dUtaM paruSairvacobhirvAmena pAdena mamarda lekham // 14 // apeta sAmAni vacAMsi rAjA jagAda dUtaM purataH sthitaM tat / uktena kiMvA bahunA zRNu tvaM yuddhAdRte tasya na zAntirasti // 15 // samasta sAmantadhanAni yAni vikramya jagrAha purA balena / tAnyeva jIryantvalamanyavittaiH zramavyayAkSemakarairanathaiH // 16 // bho dUta AstAM nRpatistvadIyo nijena rAjyena hi tuSTimetu / sthAne na cetsthAsyati sarvathAnyaM saMsthApayiSyAmyahametya tatra // 17 // par3hakara usane dekhA ki patrameM 'sAma' kA nAma hI na thA aura uddhatatAse bharA huA thaa| phalataH usakA krodha bhabhaka uThA thA, aura lekhako usane bhUmipara pheMka diyA thA / / 13 / / krodhake kAraNa mahArAja devasenake netra lAla ho gaye the, Avezake vegase oTha kA~pa rahe the / krodhane vivekako Dhaka liyA thA phalataH unheM apanI aura zatrukI zaktikA dhyAna hI na rahA thA unhoMne dUtako kaThora zabda hI na kahe the apitu bhartsanA bhI kI thI, itanA hI nahIM mathurAdhipake patrako usake dUtake sAmane hI pairase masala diyA thA / / 14 / / itanese bhI unakA krodha zAnta na huA thA, sAmane vivaza khar3e dUtase unhoMne jo vacana kahe the unameM sAma ( zAnti ) kI chAyA taka na thI / unhoMne kahA thA 'bahuta kahane se kyA lAbha ?' / / 15 / / mathurAdhipakI bhartsanA tuma suno, he dUta yuddha ke binA isa apamAnakI zAnti ho hI nahIM sakatI hai / tumhAre rAjAne isake pahile AkramaNa karake apane parAkramake balapara saba sAmanta rAjAoMkI jo vipula sampatti chIna lI hai use hI vaha pacAnekA prayatna kare / usake sivA aba dUsaroMko aura adhika sampatti yA vaibhavako apaharaNa karanekA prayatna na kre| kAraNa; aisA karane meM usakA vipula parizrama hI vyarthaM na jAyagA apitu usake azubha tathA anya anarthoMkA honA bhI bahuta saMbhava hai / / 16 / / ta ? tumhAre rAjAko aba zAnta rahanA cAhiye / use apane rAjyake vartamAna vistArase hI saMtoSa karanA cAhiye / upayukta sthAna yA maryAdA hai, usake bhotara hI yadi vaha na rahegA to maiM hI vahA~ Akara kisI dUsare vyaktiko usake siMhAsana para baiThA dU~gA, isameM thor3A bhI sandeha mata karo // 17 // HERE SoDazaH sargaH [ 286 ]
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam saMsthApyamAno'pi mayendrasenaH syAtuM na cecchetsvakulocitena / prAgyadgRhItaM ca dhanaM pareSAM tadvA' ahiSyAmi durAtmano'ham // 18 // atha tvarA vAsti hi pauruSaM vA AgamyatAM sarvabalena sadyaH / ya AvayorjeSyati yuddhazauNDo bhavantu hastyazvapurANi tasmai // 19 // ityevamAghoSya sabhAsamakSaM saMtajyaM roSAdapabhIstadA m / virodhabuddhayA na dadau svalekhaM kRtvArdhamuNDaM visasarja dUtam // 20 // tato visRSTo vasudhezvareNa prastAtmacittastu kRtaardhmunnddH|| parispRzansvaM sa ziraH kareNa jagAma tuSNI lalitAha vapuryAm // 21 // SoDazaH sargaH MITRAATETAPAHESAIRATRAPAMPAIRPARIHARATPAD mere dvArA hI yaha indrasena mathurAke rAjya siMhAsana para baiThAyA gayA hai / aba yadi vaha zaktike darpameM apane kulameM calI AyI paramparAke anukUla AcaraNa nahIM karatA hai, to isake pahile usane balapUrvaka jitanA bhI dUsaroMkA dhana chIna liyA hai, usa duSTa, kadAcArIkI vaha sabakI saba sampatti maiM dUsaroMke dvArA luTavA dUMgA // 18 // athavA yadi use itanI jaldI hai ki mere AnekI pratIkSA nahIM kara sakatA hai, athavA usameM yadi kucha bhI pauruSa hai to vaha samAcAra pAte hI apanI pUrI senAke sAtha mujhase yuddha karaneke lie calA aave| hama donoMmeMse jo adhika yuddhakuzala hogA tathA jo vijayI hogA, hAre hueke deza, nagara, hAthI, ghor3A Adi bhI sarvathA usIke hoMge // 19 // lalitapurake rAjA usa samaya itane kupita the ki bhaya Adi dUsare bhAva unake pAsa bhI na phaTakate the, ataeva unheM bharI sabhAke sAmane hI dUtako burI tarahase DA~Takara ukta ghoSaNA kI thii| unhoMne mathurAdhipakA virodha karanekA nirNaya kara liyA thA isI kAraNa usake patrakA koI utara bho na diyA thA tathA dUtakA AdhA sira mur3A kara use vApisa kara diyA thaa||20|| dUtakA apamAna ___ AdhA zira mur3a jAneke kAraNo mathurAdhipake dUtake cittameM bar3A Dara baiTha gayA thA / ataeva mahArAja devasenane jyoMhI use rAjasabhA chor3anekI AjJA dI tyoMhI apane adhaghuTe sira para hAtha pheratA huA vahA~se cala diyA thA, tathA apamAnakA itanA gaharA dhakkA use lagA thA ki vaha cupacApa binA kucha kahe hI lalitapurase cala diyA thA // 21 / / mAyAnyanAmAcaELIGITAL [20] 1. ka tadvAmayiSye khalu maanvrisstthaaH| 2. ka kRtArthadaNDaM /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam atho hya upasthAnagataH svadUtaM pratyAgataM tvapratilekhamAtram / dRSTvA kRtAGkaM purato nRpANAM cukrodha rAjA bhRzamindrasenaH // 22 // pronnata mAnadaptaH parAvamAnaikarasAnabhijJaH / svabhAvataH muhurmuhuH zvAsavikampitAGgo jajvAla vAtAhatavahnikalpaH // 23 // matto'dhikAH zaktibalapratApaiyeM pArthivAsteH saha yodhdukAmaH / yuddhAya lekhAnvisasarja tebhyo bhayAditAste pradadurdhanAni // 24 // asau varAko nayavinna ca sau parAtmazaktyajJatayA timUDhaH / sa mRtyave kevalamiddharmAgni pataGgavAJchati saMpraveSTum // 25 // yuddhayAgakI sajjA dUta lauTanekA samAcAra pAkara mathurAdhipa indrasenane use bharI rAjasabhAmeM apane kAryakA samAcAra deneke lie bulAyA thA; kintu jaba usane dekhA ki dUta binA uttarake ho nahIM lauTA hai apitu usake zarIra para apamAna kI chApa ( ardhaM muMDana ) bhI lagA dI gayI hai to usake kSobhakA pAra na rahA thaa| rAjasabhAmeM virAjamAna aneka rAjAoMke samakSa hI vaha devasenake Upara atyanta kupita huA thA // 22 // svabhAvase ho usakA abhimAna atyanta bar3hA huA thA jisake kAraNa vaha kisIko kucha samajhatA hI na thaa| dUsareke dvArA apamAnita honepara kaisA anubhava hotA hai yaha vaha svapna meM bhI na soca sakatA thA / avaeva krodhake AvezameM vaha bAra-bAra lambI zvAsa khIMcatA thA jisase unakA sArA zarora kA~patA thA, tathA pratyeka vAra krodhakI chaTA usa para vaise hI bar3hatI jAtI thI jaise ki havA lagane se AgakI jvAlA laphalaphAtI haiM // 23 // mathurAdhipakI krodhAgni jo rAjA loga maMtra Adi zaktiyoM, sainya Adi baloM tathA parAkramameM mujhase bar3hakara hai, maiM unake sAtha bhI dAruNa yuddha karane ke lie kaTibaddha thA / ataeva jaba maiMne yuddha kA AhvAna karate hue unheM patra bheje to ve saba bhayase pAnI-pAnI ho gaye the aura binA mAMge hI unhoMne atula sampatti mere caraNoM meM arpita kI thI || 24 // taba phira isa chudra lalitapurAdhipatikI to bAta hI kyA hai ? yaha nIti zAstrase sarvathA korA hai, use apane balakA bhI ThIka jJAna nahIM to vaha mahAmUrkha dUsaroMke viSaya meM jAnegA hI kyA ? kevala mara jAneke lie hI yaha jalatI jvAlAke samAna uddhata merI senAmeM pataMgako taraha ghusa kara prANa de denA cAhatA hai / / 25 / / 11. ma yoddha kAmAH / HC THC SoDazaH sargaH [ 288 ]
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam viziSTa evApratimallahastI dadau punarme'pratimallakalpam / yuddhAbhitRptizcirakAlato me bhaviSyatIti prajagAda rAjA // 26 // madvAkyanItau yadi naiva tiSThelalobhAcca dadibhimAnato vaa| niSkRSyate zrIlalitAhvapuryAH saMsthApayiSyAmi vazasthamanyam // 27 // ekasya hetoH kariNo yadAsau tecchetsukhaM jIvitumunnatAzaH / matsainyanirvAsitapaurarASTro mAmeva gantA zaraNaM hatAzaH // 28 // sarvakSitIzeSvahatapratApa2 AjJA madIyAmavamanyamAnaH / satyamitraH sakalatraputraH sakozadaNDaH kSayameSyatIti // 29 // PTESHPAPremiereSewareneuvesarewee phira bhI anupama tathA advitIya hAthI ke svAmI lalitapuranarezane mujhako bahuta adbhuta vastu do hai kyoMki isa saMsArameM koI bhI yoddhA aisA nahIM hai jo merI samatA karanekA sAhasa kre| to bhI bahuta lambe araseke bAda merI yuddha karanekI abhilASA isa svayaM Agata zatrukI kRpAse pUrNa hogI / ina vAkyoMke dvArA usane apane krodhako prakaTa kiyA thA / / 26 // maiM jo kahU~gA usoko noti mAnakara yadi pAlana karegA tA cAhe usako isa uddaNDatAkA kAraNa lobha ho, Atmagaurava ho yA ghamaMDa ho, maiM use lalitapurIke siMhAsana parase coTo pakar3a kara noce khIMca luuNgaa| tathA kisI dUsare aise vyaktiko / vahA~ sthApita karU~gA jo mere vaza meM rahanA svIkAra karegA // 27 // zatruparAbhavako kalpanAe yadi yaha lalitapurakA adhipati kevala eka hAthIke kAraNa apane sukhamaya rAjya tathA mahattvAkAMkSAoMse paripUrNa jIvanako bhI nahIM cAhatA hai to nizcita samajhiye ki merI prabala pratApayukta senA use apanI rAjadhAnIse hI nahIM apitu apane rASTrase bhI khader3a kara nikAla degI / taba usa abhAgeko samasta AzAeM miTTomeM mila jAyeMgo aura vaha mere caraNoMmeM zaraNakI yAcanA karatA huA AyegA // 28 / / jaba ki vaha mere usa pracaNDa zAsanako avahelanA karatA hai jisakA prabhAva saMsArake samasta rAjAoMmeM akSuNNa hai taba / yaha nizcita hai ki vaha apanI prANa priyAoM tathA putroM, vipatti meM sahAyaka mitroM vA AjJAkArI sevakoM tathA asImakoza vA raNakuzala senAke sAtha sadAke liye naSTa ho jAyegA / / 29 / / palAncAnnAnAgAramAnyAnA [289] 1. ka ddhau| 2. [ prtaamaamaajnyaaN]| _Jain Education intemationa37
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga SoDazaH sargaH paritam anarthakaH kiM bahubhiH pralAH phale dhruvaM kAryamupaiti vyatakm i / ityevamAviSkRtasatpratijJo bahistadevAzu purAjjagAma // 30 // mahendrasenapravarA mahIndrA upendrasenapramukhAzca putrAH / padAtihastyazvarathaiH sametA narendrayAtAnupathaM prayAtAH // 31 // akSAzca vaGgA magadhAH kaliGgAH suhmAzca puNDrAH kuravo'zmakAzca / AbhIrakAvantikakozalAzca matsyAzca saurASTrakavindhyapAlAH / / 32 // mahendrasauvIrakasaindhavAzca kaashmiirkuntaashcrkaasitaahvaaH| odrAzca vaidarbhavaidizAzca paJcAlakAdyAH patayaH pRthivyAm // 33 // PHIPASHeamenamesearcANIRHeareARATHIRDanepreneseenet bahuta adhika nirarthaka bakajhaka karanese kyA lAbha hai ? mere dvArA nizcita kiyA gayA karttavya to taba hI logoMkI dRSTimeM AtA hai jabaki ve usakA phala sAmane dekhate haiN|' isa prakAra apanI aTala pratijJAko rAjasabhAmeM prakaTa karake usa uddaNDa / mathurAke rAjAne, vinA vilamba kiye usI samaya apanI rAjadhAnIse prasthAna kara diyA thA // 30 // RAScyAcyaPRAasanasRLESS yuddhayAtrA usake prasthAna karate hI usake paba hI rAjaputra jinakA pradhAna upendrasena thA, tathA saba ho AjJAkArI rAjA loga jo ki apanA netA mahArAja pravarasenako mAnate the, ina sabane bho apano hAthI, ghor3A, ratha tathA paidala senAko sAtha lekara usI mArgase bar3hanA prArambha kiyA thA jisapara Age-Age indrasena calA jA rahA thA / / 31 / / isa mahAsenAmeM aMga (baMgAlakA bhAga) veza, baMga, (baMgAla) magadha, ( bihAra ) kaliGga, ( ur3IsA tathA madrAsa presIDensIkA gaMjama jilA Adi bhAga ) sUna ( dakSi0-pazcima baMgAla / pUNDa (saMthAla-pa0, vIra bhUmi, ) kUrU, azmaka ( rAjadhAnI massaga thI ) abhIraka, avanti, ( ujjana bhopAla Adi mAlavA) kozala ( uttara avadha dakSiNa = madhyaprAntakA a-mahArASTrI bhAga ) matsya, (bharatapura Adi ) saurASTra ( gujarAtakA bhAga) vindhyapAla, (vindhya pradezakA rAjA) // 32 / / mahendra (mahendra parvatakA rAjA) sauvora, ( gujarAtakA bhAga ) saindhava ( sindha) kAzamIra, kunta [ la ], ( karnATaka) caraka, asita odra (Dra-baMgAla-ur3IsA) vidarbha ( barAra) vidizA ( bhelasA) paJcAla (paMjAbakA bhAga) Adi dezoka rAjA loga // 33 // [290] 1. ka aabhiirkaavntin| 2. ma caudAzca, [ audrAzca]
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam sargaH sametya sarve svblairudaarairnekshstraastrvibhuutimdbhiH| utthApitacchatrasuketucihnA nizcakramubhUpatayaH prayoddham // 34 // pradAnamAnakarasAptavIryAzcikIrSavaH svAmihitAni bhRtyAH / ihAtmazauyaM pratidarzayAmo raNe nRpANAmiti kecidAhuH // 35 // asvAmikAryANi punarbahani dinAnyatItAni nirarthakAni / adyAtmazakti napateH samakSa prakAzayiSyAma iti nyavocan // 36 // pazyAmi tAvatsamarAjire'smin naNAM punaH sAramasAratAM ca / syAddha maketau kanakasya zuddhirvyakti prayAtIti nirAhuranye // 37 // nRpendraseno bRhadugrasenaH kRtaatmshktibhukoshdeshH| avAryavIryo dRDhabaddhavairaH sunotinItArthavizuddhabuddhiH // 38 // apanI apanI vizAla senAke sAtha sammilita hue the inameMse pratyeka kI senA nAnA prakArake vizeSa zastrAstroMse susajjita thii| saba apane apane cinhayukta dezakI dhvajAe~ phaharAye cale jA rahe the / pratyeka dezake rAjAkA chatra bhI alaga-alaga raMgarUpakA thaa| inameM eka bhI aisA rAjA na thA jo ghora yuddha karaneke lie lAlAyita na rahA ho / / 35 / / yuddha mada . ina senAoMmeM jo vIra bar3he cale jA rahe the unake hRdaya bheToM, svAgata, sanmAnoM, padavRddhi Adike dvArA itane bar3ha gye| the ki be saba kucha kI bAjI lagAkara apane prabhukA hita karanA cAhate the| rAjAoMmeMse koI-koI rAjA kahate ki isa yuddha meM hama loga apanI apanI zara-vIratAkA vAstavika pradarzana kareMge / / 35 / / prabhukA koI bhI kAma na karate hue eka nahIM aneka agaNita dina vyartha hI bIta gaye haiN| bahuta samaya bAda yaha avasara milA hai| mahArAja indrasenake sAmane hI apane sacce bala, dhairya aura raNakauzalakA pradarzana karU~gA' isa taraha utsAha bhare vacana kahate the / / 36 / / isa mahAyuddha kI raNasthalI ke prAMgaNameM maiM dekhUgA ki manuSya meM kitanI zakti ho sakatI hai athavA manuSya zarIra aura aura jIvana kitane sArahIna haiM / isI bIca meM koI dUsare bola par3ate the-are bhAI AgameM (dhuMA hI jisakI dhvajA hai ) tapAye jAne para hI sonA zuddha hotA hai tathA usake cokhepanako parakhanekA bhI yahI upAya hai / / 37 / / AtmAbhimAna mahArAja indrasenakI senA vizAla honeke sAtha-sAtha ati sAhasI tathA ugra bhI hai| inakA Atmabala bhI itanA puSTa / hai ki dAruNa viplavake samaya bhI thor3A sI kamI nahIM AtI haiM / mathurA rAjyake vizAla vistArako kauna nahIM jAnatA hai tathA / eyewwweseHearresteemergeswesteresawesomewrestless [291 Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH barAGga caritam sargaH etairguNainyUnatamastu rAjA mAnakasAro lalitezvaro'sau / tasyAsya ceti pravicintyamAnaM tadantaraM syAnmazakebhayoryat / / 39 // aho tapasvI lalitezvaro'sau no'pIkSate svaM tu balAbalaM yat / mahArNavAnantabalena rAjJA yuyutsurajastviti kecidUcuH // 40 // athaikamattadviradasya hetorapopsa'ti zrIpurakozadezAn / akauzalaM tasya hi mantriNAM ca nirIkSyatAmityare nirAhaH // 41 // na mantriNAM vA vacanaM zuNoti te vA hitaM nAsya vadantyupetya / vinAzakAlaH samupasthito vA balIyasA yatkurute virodham // 42 // kozakA anumAna karanA ho nirA pAgalapana hai / Ajataka mathurAdhipake parAkramako kisone nIcA nahIM dikhAyA hai, vaha jisase vaira bA~dha letA hai use kabhI nahIM bhUlatA hai / pratyeka viSayakA vicAra tathA vidhAna sarvAMgasundara notike anusAra karatA hai tathA usakI 1 buddhi itanI prakhara hai ki kisI viSayako samajhane meM kahIM bhI dhokhA nahIM khAtI hai / / 38 // zatrunindA dUsarI tarapha lalitapurAdhipati hai,usameM ina guNoMmeMse eka bhI guNa nahIM hai / yadi usakI koI vizeSatA hai to basa yahI ki vaha Atma-gauravako hI saba kucha mAnatA hai| jaba hama mathurAdhipa tathA lalitapureza ina donoM svAmiyoM kI yogyatAoMke antara ko socate haiM, to vahI antara dikhAyI detA hai jo eka macchara aura madonmatta hAthImeM hotA hai / / 39 / / dusare kucha logoMkA mata thA ki 'yaha vicArA lalitapureza bar3A hI ajJa hai jo vaha apanI sainya, koza Adi zaktiyoM tathA anya durbalatAoM aura chidroMko bhI nahIM dekhatA hai| vaha nirA mur3ha hI hai jo mahAsamudrake samAna ati vizAla tathA ananta senAke saMcAlaka mathurAke rAjAke sAtha yuddha karaneke lie udyata hai / / 40 / / anya logoMkA mata thA ki dekho to kevala eka zubhalakSaNayukta madonmatta hAthIke liye apanI prabhutA, vaibhava, rAjadhAnI / tathA susampanna rASTrako khoye detA hai / phalataH kevala vahI ( lalitapureza ) nIti-jJAnavihIna nahIM hai apitu usake maMtrI rAjanIti A ke vyavahArameM atyanta akudAla haiM / / 41 // saMbhava hai ki usake maMtrI rAjanItimeM pAraMgata hoM kintu vahI unakI sammatiko na mAnatA ho, athavA yahI samajhiye ki usake vinAzako mUhurta A pahu~cI hai isIliye vaha itane vipula zaktizAlIse virodha kara rahA hai / / 42 / / bAbAsanAbaranAmAmArAma (2921 1. [ apohati / Jain Education international
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dura barAGga SoDazaH caritam mahAbalasyAsya puraH kutaH syAtsthAtu hi zaktilalitezvarasya / sahaiva nAgena vimucya dezaM palAyate'sAviti kecidUcuH // 43 // sunItimArgeNa samAcaranto jayanti zatrughnahato'pi hInAH / anItimanto balino'pi gamyA naikAntamastItyapare nirAhaH // 44 / / yaH zaktimAMstaM punarapramattastathApramattaM na ca dIrghasUtraH / to nItimAMstaM khalu daivayukto jeSyatyarInityapare samUcuH // 45 // evaM bruvANAstu parasparasya jetuM praviSTAH paradezamAzu / praviSTamAtreNa puraM vimucya nanAza dezaM sakalaM kSaNena // 46 // sargaH HHHHerewHEApAH kSubdha samudrake samAna vizAla tathA ugra senAke sAtha AkrakaNa karate hue isa mathurAdhipake samakSa jamakara AkramaNa rokanekI bhI sAmarthya vicAre lalitapurezameM kahA~se AvegI ? pariNAma yahI honA hai ki vaha madonmatta hAthoko lekara apanA deza # chor3a degA aura kahIM bhI bhAga jAvegA / aisA kucha anya vicAraka kahate the / / 43 / / 'jo rAjA koza, daNDa, mantra Adi zaktiyoMmeM apane zatruse hIna hote hue bhI nItizAstrake anusAra pratyeka viSayapara gambhIra maMtraNA karate haiM aura taba use kAryAnvita karate haiM, ve buddhimAna kevala nItibalase hI apane zatruko jIta lete haiM / tathA / nItimArgake pratikUla AcaraNa karanevAle mahAbalI bho apane sAdhAraNa zatruoMke dvArA jIte jAte haiM phalataH kisI eka bAta ko hI nizcita nahIM kahA jA sakatA hai| aisA nItizAstrake paMDitoMkA mata thA / / 44 / / anya logoMkA dRr3ha mata thA ki 'jo sarvazaktisampanna hai use bhI vaha jIta sakatA hai, jo eka kSaNake lie bhI pramAda nahIM karatA hai aise apramAdI para bhI usakI vijaya hotI hai, jo kisI kArya meM laga jAnepara eka kSaNa bhI vyartha nahIM jAne detA hai| zIghrakArIko bhI nItimAnake Age jhuka jAnA par3atA hai aura jisake pakSameM daiva hotA hai usake viruddha nItimAna bhI zira pITatA , raha jAtA hai // 45 // isa prakAra ApasameM vArtAlApa karate hae indrasenake pakSake rAjA logoMne vijaya yAtrAke mArgako kaba samApta kara diyA thA isakA unheM patA bhI na lagA thaa| unhoMne dekhA ki ve zatru ke dezameM jA pahu~ce the zatru-senAne jyoMhI lalitapura rAjyameM praveza kiyA tyoMhI usane jo grAma Adi sAmane par3A usIko naSTa bhraSTa kara DAlA thA isa prakAra kevala rAjadhAnI ho zatruke prahArase akSata raha gayI thii|| 46 / / rAmasanyAsamAnAmanAmanAmamAyarAmAnya AHOSHIARPAPE [293 1. [zatrUnna hi te'pi ] / Jain Education international
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga SoDazaH sargaH tataH prajAstAH paracakrabhItA hutAvaziSTaM dhanadhAnyasAram / AdAya sarva sakalatraputrAH puraM praviSTA lalitAkhyamukhyam // 47 // sA cApi senA mahatI kSitizAM purI mahAsAravatIM vizAlam / sagopurATTAlakatoraNAM tAM nirudhya tasthau satRNAmbukASThAm // 45 // samIkSya senAM madhurAdhipasya mahaddhiyuktAM lalitezvaro'sau / svAnmantriNo mantraguNapravINAnAya tairmantravidhi cakAra // 49 // eSo'pi zatruH prabalaH pradhRSyaH puraM samAveSTya hi saMniviSTaH / vayaM ca honA balamitrakozeDhuMgaM ca saddurgaguNairapetam // 50 // asme na me dantivarasya ditsA pareNa sAkaM na ca yo kaamH| puraM tyajAmiti na me'bhilASaH parIkSya tadyogyamiha pravAcyam // 51 // HTe-we-wesomeSewere-e- SeriesHORTHeawee-we-se-wes yajyAcyAmArAmamAyamarAjacama yAdavoM kI varvaratA zatruoMke sarvagrAsI AkramaNase rAjyakI prajAmeM unakI nirdayatA kA AtaMka baiTha gayA thA / lUTa khasoTase jisake pAsa jo kucha baca gayA thA usa dhana, dhAnya tathA anya sAra padArthoMko lekara sAre rAjyakI prajAne apanI strI baccoMke sAtha pradhAna nagarI (lalitapura) meM zaraNa lI thii|| 47 / / kintu madhurAdhipa indrasenake sahAyaka rAjAoMkI vizAla vAhinIne usa vizAla rAjadhAnI ko bhI cAroM taraphase ghera liyA thA kyoMki vaha rAjadhAnI aparimita vaibhavase paripUrNa thii| usake pradhAna dvAra, U~cI U~cI aTAlikAe~ tathA toraNa AdikI zobhA anupama thii| zatru senAne aisA gherA DAlA thA ki nagarImeM ghAsa-phUsa IMdhana-pAnI AdikA pahu~canA bhI durlabha ho gayA thA / / 48 // usa samaya mahAna zrI, sampatti tathA teja vibhUSita mathurAdhipakI vizAla senA lalitapurake dvAra khaTakhaTA rahI thii| use dekhate hI mahArAja devasenane apane pradhAna maMtriyoMko bulAyA thA, ve sabake saba samaya tathA nItike anukUla sammati denemeM dakSa the| ataeva mahArAjane unake sAtha gambhIra maMtraNAko prArambha karate hue kahA thA / / 49 / / saMkaTakAlIna maMtraNA 'isameM saMdeha nahIM ki hamArA zatru prabala hai| use bar3I kaThinatAse pIche DhakelA jA sakatA hai, vizeSakara taba, jabaki usane rAjadhAnIke cAroM ora dRr3ha gherA DAla diyA hai| hamArA nijI daNDabala hI usase hIna hai| hamAre sahAyaka pakSake mitra rAjA, koza tathA durgoMkI saMkhyA bhI usake sAmane nagaNya hI hai| hamAre pradhAna kile meM bhI abhedya uttama kileke guNa nahIM haiM // 50 // to bhI maiM ise apane hastiranako nahIM denA cAhatA huuN| taba Apa kaheMge yuddha karo, so maiM isa zatruke sAtha lar3anA bhI [24] Jain Education international
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ityevamuktA vasudhAdhipena sadabuddhayaH svAmini nityabhaktAH / tatkAlayogyaM svamatipraNItaM yathAnupUrvyA vidadhacatam // 52 // naiveha kAryo balavadviroSo doSaH samastulyabalavirodhe / nyUne viditvA khalu dezakAlau kripAprasiddhi labhate narendraH // 53 // sAmanA pradAnena ca kAryasiddhi bAJchanti tajjA nirUpadravatvAt / kSayavyayakleza sahasramUlau mRtyoH padaM bhUmipa bhedadaNDau // 54 // mAno'ntaraM sarvanarezvarANAM mAnastu kalyANaphalapradAyI / ayaM prakRtyA bhRzamAtmamAnI tasmAttu mAnyo bhavatIndrasenaH // 55 // nahIM cAhatA hU~ / aisI avasthAmeM palAyana hI gati ho sakatI hai kintu maiM nagarako chor3aneko kalpanA bhI nahIM kara sakatA hU~ ataeva Apa saba bAtoMkA sUkSma anvikSINa karake jo sarvathA upayukta usa mArgakA batAveM // 51 // ve saba hI maMtrI mahArAja devasenake paramabhakta the tathA buddhike dhanI the, ataeva jaba mahArAjane apanI ukta sUjhako unake sAmane upasthita kiyA to una logoMne usa samaya una paristhitiyoMmeM jo kucha sabase uttama ho sakatA thA, use apanI buddhi ke anusAra socakara apane padake kramase apanI-apanI sammati prakaTa kI thI // 52 // prathama maMtrI kI sammati rAjanItikA yaha mUlamaMtra hI hai ki apanese prabala zatruke sAtha kisI bhI prakAra ho, vaira nahIM kre| kintu usakA yaha tAtparya nahIM ki samAna zaktizAlIse yuddha karanA sarala hai kyoMki usameM aneka aise doSa ho sakate haiM jo vijayameM bAdhA deN| apane se hIna zatru para bhI yadi narendra deza aura kAlakA vicAra karake AkramaNa karatA hai to nizcita hai ki usakA prayatna pUrNa saphala hotA hai / / 53 / / nItizAstra ke paMDitoM kI to yaha spaSTa sammati hai ki sAma, dAna Adi chaha upAyoMmeMse sAmakA prayoga karake hI apane kAryako siddha kara lenA cAhie kAraNa, isameM kisI prakArake upadrava aura hAniko AzaMkA nahIM hai / he bhUmipAla !, chaha upAyoMmeM se bheda tathA daNDa yaha donoM - asaMkhya prANoM AdikA nAza, aparimita dhanakA vyaya tathA hajAroM prakArake klezoM aura azubhoMkI pradhAna jar3a hI nahIM hai apitu mautakI khAna hI haiM // 54 // ApyAyana hI upAya hai saba rAjAoM meM yadi koI pArasparika bheda hai to vaha mAnakA hI to hai| jitane bhI zubha tathA unnatike avasara haiM ve saba Adara-mAna bar3haneke sAtha hI prApta hote haiM Apake dvAra para par3A huA ApakA zatru Apa jAnate ho haiM svabhAvase apane sanmAna kA bar3A bhArI lolupa hai, ataeva hameM indrasenakA svAgata satkAra karake bacanA cAhiye // 55 // For Private Personal Use Only SoDazaH sargaH [ 295]
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam SoDazaH syAnmAnahAniryadi sandhibhAge mA bhUtsa doSaH smRtipadiSTam / svakAryasiddhyai pradadau mahendro mAnaM vihAyaihikalohitAGkam // 56 // dhanena dezena pureNa sAmnA ratnena vA sdena gajena vApi / sa yena yenecchati tena tena saMdeya' eveti jagau sunotiH // 57 // tadyaktimatsyAtkhalu sArvabhaume narezvare srvgunnairupete| ayaM guNairmadhyama indrasenaH zakyo vijetuM paramaM zrayeNa // 5 // yaddeyamasmai vasudhAdhipAya taddeva kasmaicidapi pradAya / asyopariSTAdvayamAnayAmo balAnvitaM taM yadi rocate te // 59 // saryaH ILIARREARREARTImAnAmA wewewewSWAWASAWA yadi Apa socate hoM ki sandhikA upAya grahaNa karanese jahA~ zatrukA mAna bar3hegA vahIM ApakA Atmagaurava dhUlameM mila jAyegA? so yaha doSa hI nahIM ho sakatA hai kyoMki smRtiyoMmeM kahA hai ki daivI sampattike eka mAtra prabhu mahendrane bhI apane iSTa kAryakI siddhi ke liye usane apane svAbhimAnako bhI chor3akara isa saMsArake rAjyako upendra (nArAyaNa) ko de diyA thA jisakA lakSaNa (cihva) rakta ( kamala ) hI thA / 56 // zreSTha nIti isa paristhitimeM yahI kahatI hai ki dhana dekara, rAjyakA bhAga dekara, nagara samarpita karake, alabhya ratnoMkI bheMTa bhejakara athavA kisI bhI anya upAyake dvArA, aura to kyA yadi isa yuddha ke mUla kAraNa hAthI ko hI lekara, athavA jo kucha vaha cAhe vahI saba dekara isa samaya usase prANa bacAnA cAhiye / / 57 / / sAhAyya hI upAya ukta prakArase praNata ho jAnA ucita hogA yadi AkramaNa karanevAle rAjAmeM kisI sArvabhauma cakravartIke saba hI guNa hote / kintu mahArAja jAnate hI haiM ki isa indrasenakI jo yogyatAe~ haiM ve bar3o khIMcAtAnIke bAda use madhyakoTikA rAjA banA sakatI haiM / ataeva ise kisI uttamakoTike rAjAkI sahAyatA lekara jItanA bilkula sarala hai // 58 // he prabho ? Apa ise jo kucha bhI dekara saMdhi mola lenA cAhate haiM, utanA hI kisI anya rAjAko bheMTa karake hama use (sampatti dekara sapakSa banAye gaye rAjAko) isake Upara AkramaNa karane ko kaha sakate haiM, kyoMki vaha isase bhI adhika balazAlI hogA, yaha saba ho sakatA hai / / 59 / / AMA [29. PASWA K / 1. [ saMdheya ] / 2. [ paramazrameNa ] / Jain Education international
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH caritam utsAhamantraprabhuzaktiyogAjyAyAnayodhyAdhipatiH kSitIzAma / zrIvIraseno'sti tamAzrayAma ityAcacakSe vinayAdidvatIyaH // 6 // kiM tena rAjA balavattamena svakAryasaMsiddhiparAyaNena / idaM punaryaktimadarthamanyadbavImi vAkyaM yadi rocate te // 61 // santIha puryA sujanA samaddhA agAdhatoyAzca tddaagvaapyH|| zUrA manuSyAzca parairahAryAstvaM cApi zaktitrayamabhyupetaH // 62 // mukhyeSu bhedaM pratidarzayanta'staddhIvacAM sAradhanaM niyojya / / pASrNI tathotthApya hi tasya deze vigRhyate nAzanameva yuktam // 63 // sargaH yadi Apako anumati ho to hama ayodhyAke mahArAja zrI vIrasenakI zaraNameM jAveM, kyoMki vartamAnake saba rAjAoMmeM jahA~taka maMtrazakti, prabhuzakti tathA utsAhazakti ina tInoMkA sambandha hai, ve sabase bar3hakara haiN|' dUsare maMtrIne bar3I vinamratAke sAtha apanI yahI sammati do thI / / 60 / / pratirodha tathA bheda tIsare maMtrIne kahA thA 'he mahArAja uttarakozalake adhipati zrIvIrasena; isameM sandehakA leza bhI nahIM hai ki sabase adhika balazAlI haiN| kintu ve sarvadA apane svArtha kI hI siddhimeM lage rahate haiM ataeva unase hamArA kyA lAbha ho sakatA hai ? / yadi ApakI ruci ho to maiM eka dUsarA ho prastAva upasthita karatA hU~ jo ki adhika yuktisaMgata tathA kalyANakArI hai // 61 // ApakI isa rAjadhAnImeM eka do nahIM aneka sajjana parama sampattizAlI haiM ( jinakA dhanakoza ko akSaya kara degA) / kitane hI tAlAba, bAbar3iyA~ Adi itane gahare haiM ki unakI thAha pAnA hI asaMbhava hai ( ataeva janatAko jala AdikA kaSTa nahIM ho sakatA ) tathA asaMkhya aise vIra par3e hue haiM jinheM zatru prANa khapAkara bhI nahIM pachAr3a sakatA hai| sabase Upara Apa svayaM haiN| hI kyoMki Apa tInoM zaktiyoM se sampanna haiM / / 62 // zatruke pradhAna sahAyakoM, sAmantoM tathA sena nAyakoMmeM ApasI matabhedakA apavAda karanevAle tathA usakI vAstavikatA# se pUrNa paricita caroMko ( athavA khaba dhana dekara usake hI salAhakAroMko) apanA kartavya nibhAneke lie niyukta kara diyA jAya / tathA usake apane rAjyameM kisI samartha rAjAke dvArA pIchese AkramaNa karavA kara use samUla naSTa kara denA hI ucita [297] 1. [degstaddhImatAM] / 2. ma sAravaghaM / 28 Jain Education international
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH caritam abhyarNa eSo'pi ca me'pyakAlaH sa pAThiNarapyasya tu paarvtiiyH| ato na sandhyAzrayatAM prayAmaH sthApyAma' evetyavadatsa mantrI // 64 // sAdhUktamebhirnupamantrimukhyaiH sandhyAzrayasthAnaguNaiH prsiddhiH| eSAM prayogasya gatastu kAlo hyakAlataste'pi bhavantyanAH // 65 // yaha tasaMpreSaNakAla eva sAmapradAnAdyucitAnupAyAn / akUrma ceddha mipa sA sunItiH kAlAtyayaH saMprati doSa aiSaH // 66 // ebhistribhirmatrivarairmahoza kArya yaduktaM tadapohanIyam / na me priyaM yuktivijitatvAdityAcacakSe vijayazcatarthaH // 67 // sa isakI senA tathA rASTra ke pIche vaha pahAr3I rAjya par3atA hai (jo AsAnose isake viruddha ubhArA jA sakatA hai)| / isake sivA varSA Rtu bhI ati nikaTa A pahuMcI hai phalataH ise lauTakara AtmarakSA karanA dusAdhya ho jAvegA / ataeva merA dRr3ha / mata hai ki sandhi mArgakA anusaraNa karanA sarvathA notike pratikUla hai| apitu kucha samaya taka gherameM hI par3e rahakara zatruko A durbala kreNge| 64 // maMtrI-vijayakI vAkpaTutA ___he mahArAja ! Apake ina tInoM pradhAna maMtriyoMne jo kramazaH batAyA hai ki saMdhi, Azraya aura sthAnako grahaNa karanese meM pUrNa siddhi prApta ho sakatI hai vaha sarvathA nIti zAstrake anukUla hai| usameM yadi koI kamI hai to yahI ki ukta tInoM mArgoMke prayogakA samaya hI vIta cukA hai| aba yadi asamayameM inakA prayoga kiyA jAyegA to vaha zAstra-sammata hote hue bhI anartha hI karegA kyoMki unakA aba avasara nahIM hai / / 65 / / jisa samaya Apa mathurAdhipake dUtako vApasa kara rahe the yadi usI samaya sAma, dAma Adi upAyoMko vyavahAra kiyA hotA to vaha atyanta ucita hotA / aura vaha uttama zreNIko nItimattA bhI hotI, kintu isa samaya vaha suavasara hAthase nikala gayA hai phalataH nayo vikaTa paristhitiyA~ paidA ho gayI haiM, yahI kAraNa hai ukta prayoga isa samaya sadoSa hai / / 66 / / he mahoza ! mere suyogya sahayogI ina tInoM kuzala maMtriyoMne jo kArya isa samaya karaneko kahe haiN| ve isa samaya sarvathA chor3ane yogya haiN| ve upAya mujhe jarA bhI nahIM jaMcate haiM kyoMki unakA samarthana kisI bhI yuktise hotA nahIM hai, isa prakAra cauthe maMtrI vijayane apanI sammatiko prakaTa kiyA thA / / 67 // 1. [sthaasyaam]| 2. ka akarma / [298]
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam sargaH maya - RALIARIRRITALIRALAGHATANTRA 'yatkAraNaH syAdanayovirodho nrendryorprtiviirybhaasoH| sa eva hastI yadi dIyate cetyustvAbhimAnasya hi ko'dhikAraH // 68 // ayaM ca rAjendra samAnaseno narendrasenaH samare samarthaH / sarvasvamAdAya tu yAtukAmaH kathaM punaryAsyati hastimAtrAt // 19 // kAlo vyatIto naradeva zAnto dAnAzrayasthAnavidhistathaiva / / upasthitau saMprati bhedadaNDau tasmAdava ye dhatsva mati na cAnyat // 70 // dhanaM zarIraM balamAyuraizyaM ciraM na tiSThanti manuSyaloke / yazAMsi pubhiH samupAjitAni sthAyoni yasmAdyazase yatasva // 71 // upendraseno balavAnIti tvamavaihi maMsthAH prathitorusattvaH / kAryasya tasyA[] puraHsarasya nAsAdhyamasti kSitipAla loke // 72 // daMDa tathA bheda hI upAya ( maMtriyoMkI ora dRSTi ghumAte hue ) "Apa jAnate haiM ki mahArAja devasena tathA mathurAdhipa indrasena donoM hI balavIya tathA tejameM apanI sAnI nahIM rakhate / ina donoMke bIca meM jo mahA vaira huA hai usakA jo mUla kAraNa hai, vahI hAthI; yadi isa samaya Akramakako de diyA jAya, taba hameM kyA adhikAra hai ki hama loga bhI apaneko puruSa samajheM yA Atma gaurava kI bAta kareM // 68 // isake atirikta madhurAdhipati bhI rAjAoMke indra cakravartIke samAna vizAla aura ugra haiM, indrasena svayaM bhI yuddhasaMcAlanakI kalAmeM atyanta nipuNa hai, tathA apamAnita honeke kAraNa vaha hamAre rAjyakA sarvasva hI lUTakara lauTanA cAhatA hai, taba / batAiye kevala hAthI lekara hI vaha kaise lauTa jAyagA // 69 / / he mahArAja! itanA nizcita mAniye ki zAnti, dAna, Azraya tathA sthAna ina cAroM upAyoMke vyavahArakA avasara sarvathA nikala cukA hai| aba hamAre sAmane do hI mArga khule haiM, ve haiM bheda tathA daNDake, ataeva Apa unakA prayoga karanekI ho sociye, isake atirikta aba aura kucha bhI nahIM ho sakatA hai / / 70 / / parivartanazIla manuSyalokameM na to prabhutA hI sadA rahatI hai, aura na aparimita sampatti hI cirasthAyinI hai / jaba zarIra hI kisI na kisI dina naSTa ho jAtA hai to usake Azrita balavIrya kahA~ raheMge tathA AyukA to anta nizcita hI hai| kintu yadi koI puruSa satkarma karake yaza kamA sake to vaha avazya 'kAle kalpazate' paryanta ThaharegA / / 71 // yaza ho jovana hai ataeva yazako sAmane rakhakara hI hameM prayatna karanA cAhiye / mathurAkA rAjA indrasena nisandeha atyadhika banavAna hai, 1. [ yatkAraNaM....... virodhe / 2. ka kAryasya sntiiti| 3. [ tasyAtma ] / RRIAGIRIJhAmanca Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam SoNazaH sargaH tathApi bhUpAH samare kRtArthAH snigdhA narendrAH svamano'nukalAH / gRhotazastrAstrabalArthazAstrAH santi prabhUtA nRpateH shaayaaH||73 // zrayaM yazasyaM viduSAM prazasyaM tejaskara mantrivaropadiSTam / nizamya vAkyaM hRdayAvarSI kSitIzvaraH saMmumude sa tasya // 74 // taMpUjya tAnmantrigaNAnazeSAnvizeSapUjAM vijayAya kRtvA / saMbhAsamakSa samarAbhilASI yuddhAya sarva napatiH zazAsa / / 75 // rAjAnumatyA vijaye jayeSo zarAnuraktapratibodhanAya / tasyAM mahatyAM lalitApuryA saghoSaNAM nirgamayAMcakAra / / 76 // usakA vizAla vIrya aura teja sampUrNa dezameM prasiddha hai| tathA he kSitipAla ! jisa senA ke Age-Age vaha svayaM calatA hai usake lie isa saMsArameM koI bhI kArya asAdhya nahIM hai / / 72 / / to bhI mahArAja ! jo aneka rAjA loga Apake sahAyaka haiM ve bhI koI sAdhAraNa vyakti nahIM haiN| unhoMne bhI aneka ghorAtighora saMgrAmoMmeM saphalatA pAyI hai| ve rAjA loga kevala Apake anukUla ho nahIM haiM apitu Apapara unakA apAra sneha bhI hai| unake pAsa saba prakArake zastrAstroMse susajjita saMgaThita sainyabala hI nahIM hai apitu unakA koza bhI akSaya hai / itanA hI nahIM ve nItizAstra Adike parama paMDita haiM / / 73 / ' yuddhaM dehi pradhAnamantrIke dvArA upasthita kiyA gayA bheda tathA daNDa noti ke prayogakA prastAva mahArArAja devasenake teja aura yazako bar3hAnevAlA hI na thA apitu Arthika vikAsameM bhI sAdhaka thaa| usakI sabase pradhAna vizeSatA to yaha thI ki use saba hI vidvAnoMne pasanda kiyA thaa| ataeva hRdayako AkarSaka ukta prastAvako sunakara mahArAja devasena apane mantrI vijayapara parama prasanna hue the // 74 // isake uparAnta rAjAne saba hI mantriyoMkA unake padake anusAra svAgata satkAra kiyA thA aura vizeSakara mantrivara vijayakA / bharI sabhAmeM unhoMne Apane sAmanta Adi saba hI rAjAoMko yuddhake lie turanta saMnaddha honekI AjJA dI thI kyoMki ve nirNaya kara cuke the ki yuddha avazya kareMge / / 75 / / / ___mantrI vijaya cAhatA thA ki usake prabhuko nizcita vijaya ho ataeva rAjAkI svIkRtipUrvaka zUroM tathA rAjabhakta 1. ma artha / 2. ma sarvAnnRpatIn shshaas| 3. [ vijyo]| 4. [ svaghoSaNAM] / For Privale & Personal Use Only [30.]
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam rAjApi yuddhAbhimukhaH ' sabandhuH pravIkSyate zatruvimardanAya / sanmAnadAnaikara sAptavIryAH puMstvAbhimAnAstvarayAbhyupetAH // 77 // evaMvidhA sarvajanAdhigamyA mahAvibhUtyA nRpazAsanena / bheryA nadantyA parighoSaNA hi baMbhramyate vAraNamastake sA // 78 // kazcidbhaTaH kAntavapustadAnIM vAmA grahastApita gaNDadezaH / balaM samIkSya svapurAntakasya dadhyau svayaM kiM kriyate mayeti // 79 // * vyAdhite ca vyasaninyanAthe kSutpIDite zatrujanAbhibhUte / dvAre nRpANAM pitRbhUmibhAge saMtiSThate yaH kila so'tibandhuH // 80 // logoMkA utsAha bar3hAne tathA unheM apane karttavyakA smaraNa karAne ke lie hI vizAla lalitapura nAmaka rAjadhAnImeM usane eka mahAghoSaNA karavA dI thI // 76 // hamAre mahArAja devasena apane kaTumbiyoM tathA mitroMke sAtha yuddhake lie kaTibaddha haiM / ve zatruke mAnako mardana karaneke lie anukUla avasarakI pratIkSAmeM ruke hue haiN| jina logoMko rAja sammAna prApta karanekI abhilASA hai, athavA jo apane rAjya kA gaurava banAye rakhane ke lie sampattikA moha chor3a sakate haiM tathA jinheM apane puruSa hone kA svAbhimAna hai, ve saba zIghratA se mahArAjakI sevAmeM upasthita hoM / / 77 / / yuddha ghoSaNA isa DhaMgakI udAra ghoSaNA rAjAkI AjJAse bar3e ThATa bATake sAtha sAre nagarameM kI gayI thii| isake sAtha-sAtha vizAla bherI bhI bajAyI jAtI thI / tathA hAthoke mastakapara ArUr3ha ( vyaktiyoMne ) isa ghoSaNAko nagarake eka kone se dUsare kone taka phailA diyA thA / / 78 // usI samaya kazcidbhaTa (yuvarAja varAMga) apanI hathelI para bAyAM gAla rakhe baiThe hue the, unake svastha sundara zarIrase kAnti chiTaka raho thI / ve samUcI usa senAko dekha rahe the jise unake nivAsa bhUta nagarako nAza karaneke lie zatrune cAroM ora phailA rakhA thaa| vaha mana hI mana socate the ki 'mere dvArA isa samaya kyA sahAyatA kI jA sakatI hai // 79 // varAMgameM utsAhako bAr3ha prANAntaka rogoMmeM pha~se, kisI prakArakI anya vipatti meM par3e, anAtha, bhUkhase vyAkula, zatruoMke dvArA nirdaya rUpase tiraskRta hue, rAjadarabAra meM aparAdhI rUpase bulAye gaye tathA pitaroMkI bhUmi zmazAna para jo vyakti dUsaroMkA hara prakArase sahAyatA karatA hai vahI saccA bandhu hai // 80 // 1. ma zuddhAbhimukhaH / 2. [ pratIkSate ] 3. [ hastApita ] | 4. ka yo vyAdhite, [ samyAdhike ] / SoDazaH sargaH [ 301]
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDasaH sargaH ahaM ca atraiva kayApi yuktyA vasAmi mUDhaH svahitAhitAya / eSo'pi me mAtula eva rAjA priyo'risainyairabhividrutazca' / / 81 // abhyetya dUrAdapi yuktimatsyAt sahAyakRtyaM svajanena kartum / tadvandhunA kAryavidA mayAdya samakSabhUtena kathaM praheyam // 2 // varAGganAmA tava bhAgineyaH sUto'smyahaM dhrmnreshvrsy| iti 'bruvaM cellalitezvarAya na zraddadhAtyeSa ca mAM hasedvA // 83 // imAnsvabandhanmama dharmalabdhAnuddizya yotsye'hamiti bravImi / vaNiksutatvAtparibhUyamAnaH sabhAsamakSaM laghutAM vrajAmi // 84 // yamaGEORGETHERAPIAHIRGAMAHAD PIRITERATURESHPATHAMPARAN kRtajJatAmaya bhAva paristhitiyoM ke cakkara meM par3akara maiM kiso bho taraha sahI; yahA~ rahatA hI hai, yadyapi yaha nahIM jAnatA ki isa nivAsase / merA lAbha hogA yA alAbha / mahArAja devasenane mere sage mAmA ho haiM isake atirikta yaha vicAre isa samaya zatruoMkI senA dvArA satAye jA rahe haiM, ataeva sambandhI hI nahIM vyasanameM bhI par3e haiM / / 81 / / sage sambandhIkA kartavya hai ki yadi usake kisI sambandhI para koI vipatti par3e to cAhe vaha kitane bhI dUra ho use , / vahIMse daur3akara sahAyatA karanI hI caahiye| taba mujhe to apane kartavyakA jJAna hai tathA maiM itane nikaTa hU~ ki saba kucha merI A~khoM / ke Age hI ho rahA hai taba maiM apane Apako isa kAryase kaise bacA sakatA hU~ ? / / 82 / / bhAva sevA samarpaNa "maiM ApakA sagA bhAnajA hU~, merA nAma varAGga hai, maiM uttamapurake adhipati mahArAja dharmasenakA putra huuN|" yaha saba / bAteM yadi Aja jAkara lalitezvara devasenase svayaM kahU~gA to vizvAsa nahIM kareMge, itanA hI nahIM bahuta saMbhava hai ki mere ukta vacana sunakara mero ha~sI bhI kareM / / 83 / / pUrva puNyake udayase maiMne ina saba seThoMko apane dharmabandhake rUpameM pAyA hai tathA maiM ina sabako taraphase inake pratinidhike rUpameM ApakI senAke sAtha laDUMgA, yaha kahatA hU~ to maiM vaNika-putra samajhA jAU~gA, phalataH loga mere utsAhakI avahelanA kareMge aura maiM pUrI bharI rAjasabhAke sAmane binA kAraNa nIcA dekha gA / / 84 / / t aS sama TEMAPIPARAMIReau T1. ka degnighRtazca / 2. ma abhIgya / 3. [ ityA va ] / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH sargaH kosyAnna' yuktiniravadyarUpA samAzrayeyaM zvazurasya hetoH| ajJAtazastravyavahAradakSo bhaTo'hamasmItyudite na dossH||85|| mapopakAraM mama kurvatastu koAtmavAsaH prakaTo dhruvaM syAt / ityAtmacintAgatamAnasaH san zuzrAva ghoSaM sa tu ghoSaNAyAH // 86 // tAM mattamAtaGgaziro'dhirUDhAmApludhyamANAM paTahasvanena / saMzrutya kazcidbhaTa unnatazrIH kiM ki kimityetadapucchadAzu // 7 // te pacchayamAnA varavAraNasthAH svasvAmisaMdezavazAnuvattAH / yAtyadya rAjA samarAGgaNAya ripUnnihantuM tviti saMjajalpuH // 88 // nizamya teSAM vacanaM pathazrIH kazcidbhaTaH so'pynvaaryviiryH| sahAyakRtyaM nRpatezcikIrSan zUraH prakRtyA dviguNaM jahardha // 89 // aisI kauna-sI yukti ho sakatI hai jisameM koI doSa na AtA ho tathA jisakA bahAnA karake maiM sasurako sevA kara skuuN| "maiM eka ajJAta yoddhA hU~ tathApi yadi Apa vizvAsa kareM to samajhiye ki maiM saba zastroMke calAnemeM atyanta kuzala hU~", yaha kahane meM koI doSa bhI nahIM hai / / 85 / / jaba maiM adbhuta rUpase rAjAkI sevA tathA upakAra karUMgA to nizcita hai ki merI kItike dvArA hI mere mAtA-pitA, nivAsa sthAna, apane Apa hI prakaTa hI jaayeNge|" isa prakAra jaba vaha mana hI mana cintAmeM magna thA usI samaya usane rAjaghoSaNA kI dhvaniko sunA thA / / 87 / / madonmatta hAthIke Upara baiThA huA vyakti use kaha rahA thA tathA dIrgha svarameM bajate hue paTaha Adi bAje usako aura gambhIra tathA dUra taka sune jAne yogya kara rahe the / atyanta zobhAyayAna kazcidbhaTake kAnameM jaba usako dhvani par3I to usane T'kyA, kyA' karake zIghra hI pUro ghoSaNAke viSayameM jijJAsA kI thI // 87 // ghoSaNAko puSTi uttama hAthIpara savAra ghoSaNA karanevAloMse jaba prazna kiyA gayA to unhoMne apane svAmIko AjJAke anusAra hI vahIM se uttara dithA thA 'mahArAja devasena apane zatruoMkA samUla nAza karaneke lie Aja hI samarabhUmiko jA rahe haiM' // 88 // dhoSaNAkA svAgata kazcidbhaTakA vIrya aura teja aisA thA jisake sAmane koI Tika ho nahIM sakatA thA apane Apa hI vaha isa UhApohameM 1.[kA syaannu]| 2. [ samAzraye yaaN]| 3. ka tAM puSyamANAM, [ degmAdhuSyamANAM ] / For Privale & Personal use only nyAyAcanAcAravAnyAcaELINSAR [303] Jain Education international
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam eSA hi nUnaM mama bhAvinI zrIrnRpasya vA pUrvakRto dipAkaH / yatra kArya praticintayAmi tadeva sAkSAtsamupasthitaM me // 90 // iti pracintyAtmani nizcitArtho guruM samAhUya nivezya bhUyaH / yuddhAya rAjJA saha saMvrajAmi tvaM mAmanujJAya vimuJca tAta // 91 // tadvAkyasaMtrastatanuH pitAsya snehAnurAgAdabhigRhya pAdau / kuru prasAdaM zRNu me vacastvaM hitAnubandhaM priyamapriyaM vA // 92 // jAnAmi te zauryamavAryamanyaiH zastrAstrayoH kauzalamapradhRSyam / pratyakSametanmama sarvamAsIttathApyahaM kAryamidaM pravakSye // 93 // yuddhvApi kecitsukRtaivahInA aprAptabhogA maraNaM prayAnti / vyapetazokAH svagRhe vasanto bhogAnvicitrAnupabhuJjate'nye // 94 // par3A thA ki kisa prakAra rAjAkI sahAyatA kare, phalataH jaba usane ghoSakoM ke vacana sune to usakA harSaM dugunA ho gayA thA, tathA AtmollAsa ke kAraNa usakI zobhA atyanta vizAla ho gayI thI / / 89 // yaha ghaTanA nizcaya se bhaviSya meM honevAlI merI zrIvRddhiko sUcita karatI hai, athavA mahArAja devasenake pUrvaM kRta puNyakarmakA udaya honese hI aisA saMyoga upasthita huA hai, ki maiM isa samaya yahA~para jisa kAryako soca rahA thA vahI kArya apane Apa sAmane Akara upasthita huA hai| isa prakAra soca vicAra karake usane apane manameM karttavyakA nirNaya kara liyA thA ||10|| isake uparAnta usane apane pUrvaja seTha sAgaravRddhiko bulAkara AdarapUrvaka baiThAyA thA tathA unase nivedana kiyA thA ki 'maiM mahArAja devasena ke sAtha samarake lie jAtA hU~ Apa svIkRti dekara mujhe vidA kareM // 91 // pitRtvakA moha kazcidbhake ina vacanoM ko sunate hI usake dharmapitAkA pUrA zarIra bhayake Akasmika saMcArake kAraNa kA~pane lagA thaa| sneha tathA anurAgake AvezameM Akara seThane usake paira pakar3a kara kahA thA 'he vatsa ! mujha para kRpA karo tathA mere vacanoM ko suno, jinheM maiM tumhAre hitakI AkAMkSAse prerita hokara kaha rahA hU~, yaha mata soco ki ve priya haiM yA kaTu // 92 // maiM tumhArI zUratA ko jAnatA hU~, yaha bhI dekha cukA hU~ ki dUsarA koI bhaTa use parAsta nahIM kara sktaa| yaha bhI mujhe jJAta hai ki tumhAre zastrAstroMkI mArase koI nahIM baca sakatA hai| kyoMki yaha saba merI A~khoMke sAmane ghaTa cukA hai to bhI maiM Apase isa samaya kAryako kahatA hU~ / / 93 / / kitane hI raNavAMkure saphalatApUrvaka yuddha karake bhI pUrvapuNya zeSa na raha jAneke kAraNa yuddhake phaloM - bhogopabhoga vaibhava SoDaza: sargaH [ 304 ]
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDasa sargaH vRtti vicitrAM svakRtAnurUpAM puMsAM vicArya kSayiNI ca lakSmIm / prItyeha ca zreyasi yadhunakti tadeva kArya viduSA nareNa / / 95 // bhogAbhilASAttava vikramazceddhogAnyatheSTAnahamAnayAmi / varAGga athArthahetoryavi te prayAsaH santIha te putra hiraNyakoTayaH // 96 // caritam / dezaM ca kAlaM ca kUlaM balaM ca parIkSya kRtyAni janaiH kriyante / saMcintya tatsarvamudArabuddhe nirvartyatAM yuddhakRtAbhilASaH // 97 // yuddhaM tvayA 'yatkRtamAsi pUrvamadyApi tanme bhayamAdadhAti / tasmAdahaM tvAM zirasAbhiyAce yuddhena ki vA sukhamAsva vatsa // 98 // Adi phaloM-ko prApta karaneke pahile hI voragatiko prApta hote haiN| tathA kucha dUsare aise vyakti bhI haiM jo samarabhUmimeM vinA gaye hI apane ghara para Ananda aura prasannatAse rahate haiN| tathA vividha prakArake bhogoMkA rasa lete haiM / / 94 / / manuSyoMkakA svabhAva tathA AcAra apane pUrvakRta karmoM ke anusAra ho hotA hai, samasta saMpatti aura vaibhavakA vinAza anivArya hai ina donoM bAtoMko bhalobhA~ti samajha kara vidvAna vyaktike dvArA vahI kArya kiye jAne cAhiye jo ki isa bhavameM tathA agalI paryAyameM abhyudaya aura kalyANako dizAmeM le jA sakate hoM / / 95 / / yadi tuma isa kAraNa yuddha meM jA rahe ho ki usake puraskAra-svarUpa paryApta bhoga prApta hoMge, to tuma yahIM raho / maiM tumhAre lie manacAhe bhoga juTAye detA hU~ / athavA apanI sampatti bar3hAneke lie ho yadi tuma isa vikaTa prayatnako karanA cAhate ho, to he vatsa ! tumhAre gharameM hI asaMkhyakoTi suvarNa par3A hai / / 96 / / jo buddhimAna puruSa haiM ve deza, kAla, apanA kula tathA balako bhalobhA~ti samajha kara hI naye-naye kAryoMmeM hAtha lagAte haiN| phalataH Apa bhI ukta cAroM bAtoMko sociye aura samajhiye kAraNa ApakI pratibhA vizAla hai| ataeva Apa yuddha meM bhAga lenekI icchAko tyAga dIjiye / / 97 / / seThakI raNabhIratA pravAsake samaya jaMgalameM dasyuoMke sAtha tumane jo dAruNa yuddha pahile kiyA thA usake smaraNa mAtrase maiM Aja bhI DarakAMpa jAtA hU~, ataeva maiM apanA zira jhukAkara athavA apane zirakI saugandha khAkara prArthanA karatA hUM, ki sukhapUrvaka apane gharameM raho yuddhase bhalA kyA lAbha hai ?' || 98 / / 1. [ yatkRtamasti, yatkRtamAsa ] / __Jain Education intematio39 ARREARSitaramatiPRAam [305]
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho tapasvI vata mandasattvaH svjaatisaadRshymtaabhidhaanH| mAmapyayaM yanmanute svAjAtAvityevamAtmanyatha saMpradadhyau // 99 // pitraivamuktaH suta itthamUce nArthena kRtyaM viSayena kAryam / na yauvanodAmamuvAM' vazastho na cApyahaM ilAdhyatayA karomi // 10 // strIbAlavRddhAnagatInvipannAnanAthadonAturabhItavargAn / ApadgatAnAzramavAsinazca trAtuM mayAyaM manasi prayAsaH // 101 // prajAhitakSemasukhaprasiddhaya rAjJo vijityaiva riporvadhAya / tavApi kotye mama dharmadetoryave'namanyasva na vArayasva // 1.2 // zreSThI sutasyAbhimataM viditvA ceSTAnurUpAM ca yathArthavArtAm / / tasyottaraM vaktumazaknuvansa tUSNI bbhuuvaarthptividhijnyH||103 // dharmapitAke dvArA ukta prakArase niSedha kiye jAnepara yuvarAjane mana hI mana socA thA 'khedakA viSaya hai ki yaha sAdhu svabhAvI seTha zArIrika tathA mAnasika balase hona hai, vicArA apanI jAtike anukUla saMskAroMse bharA hai aura vaisI hI bAteM karatA hai / mujhako bhI yaha ajJAnake kAraNa apane hI varNa yA jAti kA samajhatA hai / / 99 // - isake bAda unhoMne kahA thA 'he pitAjI! na to mujhe sampattise koI prayojana hai aura na mujhe rAjyase ho koI sarokAra hai / laharAte hue yauvanake anukUla prakhara tathA bharapUra bhogoM tathA viSayoMkA mujha para koI adhikAra nahIM hai aura na meM yazalipsAse prerita hokara hI yuddhake lie prayANa karanA cAhatA huuN| 100 / apitu saMkaTake mukha meM DAle gaye strI, bAlaka tathA vRddha, anAtha, svayaM dIna, rogagrasta, AkramaNase bhIta, tathA zatruke anAcArake kAraNa vipattimeM par3e AzramavAsI sAdhu tathA AryikAoM, zrAvaka tathA zrAvikAoMko' rakSA karaneke lie hI maiMne apane manameM ukta nizcaya kiyA hai| tathA use prayogameM lAneke lie hI maiM prayatna kara rahA huuN| 101 // prajAkA kalyANa karaneke liye tathA kuzala, sukha tathA sampattiko pUrNa saphalatAke lie, rAjA devasenakI paripUrNa vijaya A ko dekhaneko icchAse, zatrukA vadha karanekI abhilASAke kAraNa, ApakA yaza bar3hAneke abhiprAyase tathA apane dharma ( kartavya ) 2 ko pUrA karanekI preraNAse hI maiM samarameM jA rahA huuN| ataeva Apa mujhe jAneko svIkRti deveM / / 102 // maunaM sammatilakSaNaM yaha saba sunakara sArthapati sAgaravRddhi apane dharmaputrake manakI bAtako jAna gaye the, tathA jaisA vaha bolatA thA usI // 1. mdegmudaa| 2. [vijitya c]| [30]
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ haye rathe vA varavAraNe vA paJcAyudhenAtmaparAkrameNa / mahAhave yo'tra mayA yuyutsustasyAsmi kAlaH kathitena kiM vA // 104 // ityevamAbhASya pituH samIpe tadeva' saMpreSya punarghaTAyAm / samarthya samyagpitaraM sahAyaiH saMpreSayAmAsa nRpAntikaM saH // 105 // kazcidbhaTo me tanayo variSThaH sAcivyamicchuH samarAGgaNe te / mAM prAhiNoddeva yadatra yuktaM tatsaMvidhatsva tvamakAlahInam / / 106 // purApyazRNvanvijayapradhAnAste tasya sarva zrutavIryasattvam / dhravaM jayo deva tavaiva bhAvI iti bruvANAH sacivAH zazaMsuH // 107 // bhAvake anukUla usakI ceSTAe~ bhI ho rahIM thiiN| vaha apane sAmarthya aura kartavyako bhI jAnate the phalataH vaha putrako uttara na de sake the apitu cupa hI raha gaye the // 103 / / isa mahAyuddhameM jo bhI AzvArohI, rathI yoddhA tathA madonmatta hAthI para ArUr3ha vIra, mere sAtha khaDga, vANa, Adi prasiddha pAMca zastroM tathA apane parAkramake dvArA mujhase yuddha karanA cAhegA Apa itanA vizvAsa rakheM maiM usakA zuddha kAla (yama) hI siddha hoU~gA / aura adhika to Apase kahU~ hI kyA // 104 // pittAkI sAntvanA ___ ityAdi vacanoMko pitAke sAmane kahakara use DhADhasa dilAyA thA tathA usI samaya apanI vyavasthAko jamAneke lie use hI rAjya sabhAmeM bhejA thaa| usane sahAyakoMke sAtha apane dharmapitAkA bhalI bhAMti samarthana karake use maharAja devasenako sabhAko calatA kiyA thA / / 105 // seThakA prastAva avasthA tathA yogyatAoMmeM jyeSTha merA putra kazcidbhaTa Apake isa yuddha meM ApakA sahagAmI honeke liye parama utkaNThita hai| isI abhilASAko Apake sAmane rakhaneke lie usane mujhe Apake caraNoMmeM bhejA hai| he deva ? isa dizAmeM Apa jo kucha bhI ucita samajheM, vaha samaya gaMvAye binA zIghra hI kareM / / 106 / / vIrakA svAgata zrIvijaya Adi pradhAna maMtriyoMne pahilese hI saba suna rakhA thA ki 'kazcidbhaTakA parAkrama tathA sAmarthya adbhuta hai ! phalataH unhoMne kahA thA 'he mahArAja nizcayase ApakI hI vijaya honevAlI hai'| yaha kahate hue una sabane usakI bhUri-bhUri prazaMsA kI thii| 107 // [307) 1.[tmev]| 2.[game ] | Jain Education international
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam na zreSThaputrastvavaNiksvabhAvAnna prAkRtaH karmANi kilakena pulindasenA rafNa vizeSavanti hatA vijityeti kimatra citram // 109 // devena devendrasamena sAkaM za atha guNagaNamuktvA zreSThinaste sutasya, nRpasacivapurodhAH ziSTamitreSTavarmAH ' / iti jagadurarINAM dhArayantI manAMsi, nadatu vijayinI no yuddhasannAhabherI // 110 // nRpatiranunizamya kSemayogAvahAni, zrutavinayadharANAM mantriNAM tadvacAMsi / zruta pariNataduddhistvadarcAH 2 prapUjya ripubalamaya tIrthaM nizcitArtho babhUva // 111 // iti dharmaMkathoddeze caturvaMrgasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite rAjasaMkSobho nAma SoDazaH sargaH / 'vaha seThakA beTA ho hI nahIM sakatA kyoMki usake svabhAvameM vaNik-sulabha eka bhI bAta nahIM hai, use janasAdhAraNa bhI nahIM mAnA jA sakatA hai kyoMki usakA eka-eka lakSaNa rAjaputratvako siddha karatA hai| usake AcAra-vicArameM aise hI lakSaNa adhika dekhe gaye haiM jo ki kSatriyoMmeM hI ho sakate haiM // 108 // madonmatta hAthI ke samAna uddaNDa tathA niraMkuza bhIloMko bAraha hajAra pramANa senAko kevala ekAkI kazcidbhaTane mArakATa kara sApha kara diyA thaa| taba devoMke adhipati vajrAyudha ke samAna Apake sAtha vaha zatruoMko jItegA isameM kauna-sI AzcaryakI bAta hai / / 109 / / 1. [ vargA ] / yuddhaghoSa isa prakAra seTha sAgaravRddhi dharmaputra ke samasta guNoMkI prazaMsA karake mahArAja devasena, mahAmaMtrI loga, purohitoM, mitra rAjAoM tathA ziSTa hitaiSIjanoMne eka sAtha yahI kahA thA ki yuddhakI taiyArIkI sUcanA denevAlI hamArI 'vijayinI' nAmakI mahAbherI bajAyI jAve, jisake zabdoMko sunakara zatruoMke hRdaya kA~pa jAveM // 110 // 'mahArAja devasenane kSemakuzala Adike sUcaka maMtriyoM ke vacanoMko zAntise sunA thA kyoMki ve sabake saba maMtro zAstroM meM pAraMgata the tathA vinaya bhArase dabe ( vinamra ) hue the| unakI apanI mati bho zAstrAnukUla mArga para calatI thI ataeva zrI eka hajAra ATha jinendradeva ke caraNa kamaloMkI pUjA karake unhoMne zatru sainyarUpI samudrako pAra karanekA dRr3ha nizcaya kiyA thA // 111 // pArthivalakSaNatvAt / bahUni tasminnupalakSitAni // 108 // dviSaTsahasrA madadantigarvA / cAroM vargasamanvita sarala zabda - artha - racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM rAjasaMkSobha nAma SoDaza sargaM samApta / 3. [ nAthaM ] / 2. ma buddhistvahaM dabjA: / SoDazaH sargaH [ 308]
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga saptadazaH sargaH caritam saptadazaH sargaH athAvanIzo matimadbharAyaH svbndhubhirmntribhiraaptvrgH| saMmantrya yuddhAbhimukhastadaiva svAhUtavAnsAgaravRddhi sUnum // 1 // kazcidbhaTaH svarlalitairvayasyairvaNimbhiranyaizca sametya tarNam / siMhAsanasthaM vasudhendrasiMha dadarza so'ntargataharSabhAvaH // 2 // anyonyanAmazravaNAbhirAgAvanyonyamudvIkSya ca sNprhRssttau|| jJAnaMzca' neye'tha narezvarAya vaktuM varAGgo na viveda rAjA // 3 // sthitaM purastAdvinayaM prayujya sallakSaNairUjitasarvagAtram / samIkSya nAgendra samAnalIlaM kazcidbhaTa bhUpatiritthamUce // 4 // saptadaza sarga savicAra nimaMtraNa usa samaya mahArAja devasena samara yAtrA karaneke lie prastuta the ataeva kazcidbhaTakI prazaMsA sunaneke bAda unhoMne parama vivekI pUjya puruSoM, apane bhAI bandhuoM, maMtriyoM tathA anya vizvAsAspada puruSoMke sAtha kazcidbhaTake viSayameM mata vinimaya kiyA thA / tathA usakI samApti hote hI seTha sAgaravRddhike paramapratApI dharmaputrako AdarapUrvaka bulAyA thA // 1 // vaha apane samavayaska, sundara seThoMke putra tathA mitroMke sAtha atyanta tvarAke sAtha rAjasabhAmeM jA pahuMcA thA, jahA~para pRthvIke pAlaka rAjAoMmeM siMhake samAna parAkramI mahArAja devasenako usane siMhAsanapara virAjamAna dekhA thA // 2 // mahArAja devasena tathA tathokta kazcidbhaTake bIca eka dUsarekA nAma sunate hI pArasparika anurAga utpanna ho gayA thA phalataH jaba una donoMne eka dUsareko dekhA to ve bar3e saMtuSTa tathA prasanna hue the| kazcidbhaTa ( varAMga) mahArAja devasenako vAstavameM jAnatA thA phalataH vaha na soca sakA thA ki mahArAjase kyA kahe tathA kucha samaya paryanta narezvarakI bhI yahI avasthA thI // 3 // yuvarAja (kazcitbhaTa ) pUrNa vinaya tathA ziSTatAke sAtha mahArAja devasenake sAmane khar3e the, unake kAntimAna tathA tejasvI zarIrapara zubha lakSaNa camaka rahe the / lalitezvarane zreSThatama hAthoke samAna unheM nirbhaya khar3A dekhakara nimna prakArase kahanA prArambha kiyA thA // 4 // 1. [ jAnazca ] / 2. [ tatu] / [309) Jain Education international
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam TRA yo bhUpatera pratikUlakArI yo'narthatAsaMzamanaM karoti / yo vA yudhi sthairyamata na jahyAdyo vA sahAyatvamupaiti yuddhe // 5 // yo darzayedyuktimatIM ca nIti hitapravRtti pratibodhanAya / sa eva bandhuzca sutazca mitraM gururgarIyAniti lokasiddham // 6 // tathApi maitrI 'dhruvamAvayostu purAtanI kAcidihApi cAsti / akRtrima prema guNAvabaddha stvayi svabandhAviva menurAgaH // 7 // matpuNyato vA tava bhAgyato vA mahAjanAnAM sukRtaprabhAvAt / jitvA risainyaM yadi saMnivRtto dAsyAmi te matsutayArdharAjyam // 8 // tato bRhadratna pinaddhahAraM kirITa' keyUrakakuNDalAni / pralambasUtraM kaTibandhanaM ca paTTe ca tasmai pradadau narendraH // 9 // sasneha svAgata jo vyakti bhUpAla tathA usake zAsanake viruddha AcaraNa ( SaDyantra ) nahIM karatA hai, rASTra yA rAjAke vikAsamaya upasthita hue anarthoMko zAnta karatA hai, ghanaghora saMgrAma meM saba orase AkramaNa honepara bhI jisakA dhairya aura karttavyabuddhi asta nahIM hote haiM jo akasmAt hI kahIMse Akara yuddhameM sahAyatA detA hai // 5 // vipatti AkramaNake kAraNa hita-ahita vivekahIna vyaktiyoMkI A~kheM khola deneke lie jo vyakti aisI nIti batalAtA hai jo sarvathA yuktisaMgata ho tathA kalyANakArI kArya karaneko kahatA hai vahI saccA bandhu hai, hai tathA zreSThatama guru bhI vahI hai' yaha sAre saMsAra meM prasiddha siddhAnta hai // 6 // vahI putra hai, mitra isake atirikta isa bhavameM hI hama donoMke bIca koI prAcIna prema sambandha avazya rahA hai, isameM tanika bhI sandeha nahIM kiyA jA sakatA hai, kyoMki merA anurAga tumapara vaise hI bar3ha rahA haiM jaisA ki apane kisI nikaTake bandhu bAndhavapara hotA hai / tathA usakA kAraNa koI kRtrima sambandha nahIM hai apitu akRtrima prema hI usakA ekamAtra bandhana hai // 7 // maiM apane puNya karmoM ke pratApase, athavA tumhAre saubhAgyase athavA rAjyoMmeM basanevAle sajjanoMke zubha karmoMke kAraNa isa yuddha meM zatruko senAko jItakara yadi lauTa AyA, to apanI putrIke hAthake sAtha tumheM apanA AdhA rAjya bhI dU~gA // 8 // isa prakAra se apane anurAgako vacanoM dvArA prakaTa karake lalitezvarane ratnoMko pirokara banAyA gayA bar3A tathA bahumUlya hAra, zirakA laghu mukuTa, keyUra, kuNDala, bahuta lambA sUtra, kamarabandha tathA padakA dyotaka paTTA use samarpita kiyA thA ||19|| 1. madra pamAvayostu | 2. ka tirITa / saptadazaH sargaH [ 310]
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam saptadazaH sargaH anyAzca sanmAnya yathopacAraM bhRtyAnbhRzaM nizcitamarthavAdI / Ahaya mantrIzvaradaNDanAthAnsaMnahAtetyAzu zazAsa yoddham // 10 // narezvaro bhAsvarasatkirITa zchatroccalaccAmaraketulakSyaH / sukalpitaM mattamahAgajendramAruhya devendra ivAbhyarAjat // 11 // saMnA sarvAyudhasaMvRtastha skandhe gajasyApratimallanAmnaH / kazciddhaTastvapratimazcakAze yathodayasyopari bAlasUryaH // 12 // madaprabhinnasravadAgaNDaM mAtaGgamambhodasamAnanAdam / ariMjayaM taM vijayo'dhirUDhaH zobhAM dadhau candramaso'bhramani // 13 // vIrapajA kazcidbhaTake sAtha-sAtha mahArAjane anya bhaToMkA bhI unakI yogyatA Adike anusAra svAgata satkAra kiyA thaa| isa sabase nivRtta hokara ve apane antima nirNayakI ghoSaNA karanA cAhate the phalataH maMtriyoM, koSAdhyakSoM tathA daNDanAyakoMko bulAkara unhoMne AjJA dI thI ki 'Apa loga yuddha karaneke lie zIghrAtizIghra sannaddha ho jA' / / 10 // samarayAtrA samarayAtrAke samaya madonmatta unnata tathA puSTa karivarapara virAjamAna mahArAja devasena aise mAlUma dete the mAno airAvatapara indra baiThe haiM / atyanta ramaNIya mukuTa unake zirapara jagamagA rahA thA, camara Dhura rahe the, haudepara dhvajA phaharA rahI thI tathA hAthI bhI kauzalapUrvaka sajAyA gayA thA / / 11 // apratimalla nAmake susajjita hAthIpara yuddhake saba astra pahilese hI yathAsthAna rakha diye gaye the| isI anupama hAthIke Upara kazcidbhaTa ArUr3ha huA thaa| kazcidbhaTakA apanA teja aisA thA ki donoM senAoMmeM koI usakI samatA na kara sakatA thaa| ataeva hAthIpara virAjamAna hokara vaha aisA pratIta hotA thA mAnoM prAtaHkAlakA sUrya udayAcalapara prakaTa ho rahA hai // 12 // jisa hAthI para maMtrivara vijayane prasthAna kiyA thA usakA nAma ariJjaya thA, yauvanake madake kAraNa usakA kapAla phaTa par3A thA, madajalakI dhArase usake gaNDasthala gIle the tathA usakI ciMghAr3a varSAkAlona meghakI garjanAke samAna gambhIra thI / ataeva usapara car3he hue vijayamaMtrIkI zobhA vahI thI jo ki bAdalake Uparase udita hue candramAkI hotI hai // 13 // 1.ka tirottH|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH barAna caritam sarga: e westawesomemae-we-m camUpamantrIzvararAjapucAH gRhItazastrA yudhi duHpradharSAH / Aruhya mattadviradendravRndaM pratasthire yoddhama bhIpsavaste // 14 // te kujarAH kAJcanarajjudhArAH zvetollasaccAmaravIjyamAnAH / mayUrapinchadhvajatujakUTA rejuvisIgirayo yathaiva // 15 // rathAzca sadratnasuvarNanaddhA bhAsvadhvajacchatracalaspatAkAH / mahArathairapratimainiviSTAH kalpAntasUryA iva te virejuH // 16 // yuddhAdhvabhArakSamasattvayuktA vicitravarNAH kulazIlazuddhAH / / turanamA vAyusamAnavegAH samoyururvIpatizAsanena // 17 // SHRESTHesiresemSHeare inake atirikta saba hI sahAyaka rAjA, rAjapUtra tathA samasta senApati apane apane zastroMko lekara cune hue bar3hiyAbar3hiyA suzikSita hAthiyoMpara ArUr3ha hokara samarasthalIkI ora cala diye the| yaha sabake saba lar3aneke lie vyAkula the kyoMki yuddha meM inakI pratidvandvitA karanA ati kaThina thA / / 14 / / hastiratha sainya yoddhAoMke vAhana hokara yuddhasthalImeM jAnevAle yaha hAthI bhI apane Upara par3I sonekI rassiyoMse camacamA rahe the, prakAzamAna zveta camara unapara dura rahe the unake Upara lahalahAtI unnata dhvajAoMpara morakI pU~chake zikhara khar3e kiye gaye the| ataeva ve sabake saba hAthI calate-phirate parvatoMko zobhAko A~khoMke sAmane prakaTa kara dete the // 15 // lalitezvarakI senAke saba hI rathoMmeM uttama ratna tathA sonekA jar3Ava thA, camakatI huI choTI-choTI dhvajAe~ cAroM ora lagI thIM unapara lage chatroMko dyuti bhI anupama thI tathA zikhara para lahalahAto dhvajAoMkA prakAza to anupama hI thA / isa bAhya zobhAke atirikta unapara eka eka mahArathI (jo akele ho daza hajAra bhaToMse yuddha karatA hai) yoddhA virAjamAna thaa| ina saba kAraNoMse ve ratha pralayakAlameM udita hue aneka sUryoke vimAnoMkI samatA karate the / azvArohI-padAti ___ yuddhayAtrAke lie mahArAjakI antima AjJA hote hI vAyuke samAna druta gatise daur3anevAle zreSTha ghoDoMkI senA bAhara nikala par3I thii| isa senAke pratyeka ghor3emeM yuddhamArgake parizrama tathA bhArako saha sakane yogya zakti tathA zikSA thI, saba hI ghor3oMkI:jAti ( nasla ) tathA vaMza uttama the tathA unake vicitra raMga to dekhate hI banate the / / 17 // 1.ka yoddhamabhIpsuvaMste / [312] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam anekaveSo bahudezabhASastaTidvapuzca 'JcalaghUrNitAstraH / teSAM punarvAjirathadvipAnAM padAtisaMghaH purataH pratasthe // 18 // citpunarbhUpatizAsanasthA: kecitsvabhAvottamamAnadRptAH / kecitparendraH paribhUyamAnA uttasthire yoddhumabhIpsavaste // 19 // dezArthasaMgrAmapurakarAMca tAmbUlavastrottamabhUSaNAni / pradAya yossmAnsakalatraputrAn babhAra sanmAna purassarANi // 20 // tasyezvarasyApratizAsanasya samakSato mAnamadoddhatAnAm / zirAMsya rINAmasibhinikRtya nivedayanto aniruNo bhavAmaH // 21 // svajIvitaM bandhujanaM vihAya jighRkSavo ye pratimallanAgam / pragRhya teSAM varavAhanAni niSkAsayAmo nirapatrapAMstAn // 22 // isa hasti, azva tathA rathamaya mahAsenAke Age-Age padAti ( paidala ) senA cala rahI thI / apane-apane rASTra Adike dyotaka unake veza nAnA prakArake the, ve aneka dezoMse Aye the ataeva unakI bhASAe~ bhI bahuta thoM tathA yuddha ke utsAhameM ve apane apane zastroMko ghumAte the, jo bijalI ke samAna jagamaga tathA caMcala the // 18 // yuddhake hetu padAti senA kucha bhaTa kevala mahArAja devasenakI AjJAko pAlana karaneke lie hI lar3anA cAhate the, dUsare kucha sainika svabhAvase hI svAbhimAnI the phalataH aise avasaroMpara zAnta raha hI nahIM sakate the, anya adhikAMza sainika aise the jinako zatru rAjAne kaSTa diyA thA tathA apamAna kiyA thA ataeva usake viruddha lar3anA unakA dharma ho gayA thA / / 19 / / vizAla bhUbhAgoM kA adhipatitva dekara athavA uttama nagaroM, sampatti bahula AkaroM tathA sampanna grAmoMkA zAsaka niyukta karake, uttama vastra, AbhUSaNa, bhojana, pAna-pattA Adiko sulabha karake jisa rAjAne hameM hI nahIM hamArI strI tathA baccoMkA udAsInatAse nahIM apitu sammAnapUrvaka bharaNa-poSaNa kiyA hai / / 20 / / tathA rAjyakA zAsana athavA zAsanakI mAnyatAmeM koI anya nRpati jisakI samatA nahIM kara sakatA hai, Ajake yuddha meM usa hI dharmarAjake samakSa ahaMkAra ke nazemeM cUra phalataH uddaNDa zatruoM ke ziroMko ghAsake samAna talavArase kATakara unake caraNoM meM bali kara deMge / aura isa prakAra mahArAjake mahA RRNase UraNa honekA prayatna kareMge // 21 // vIroM ke udgAra jo adhama zatru apane sage sambandhiyoM kI nahIM apane paramapriya jIvanako bhI bali karake lalitezvarake 'apratimalla' 1. [fedeg / ] Yo 2. ma nikRtya / 3. [ niNA ] / saptadakSaH sargaH [ 313]
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ REL saptadazaH ye niSkRpA nyAyapathAvapetA vinAzya dezAnsvajanaM vilumpya / teSAM gadAbhiH pravicUrNya dehAn vizoSayiSyAma ihAjibhUmau // 23 // ye svAminaM naH paribhUya hRSTAH pratyAgatA lobhaniviSTaceSTAH / tAnadya hatvA samare durAzAMzca' kAkagRdhrAnabhitarpayAmaH // 24 // evaM bhaTAzcitramudAharantasturaGgamAtaGgarathAdhirUDhAH samudyatAstrA' dharaNIndragehAnnizcakraturbhUpatinA sahaiva // 25 // kazcidbhaTa yodumabhivajantaM narendraveSoddhatacArulolam / samIkSamANAH puravAsinaste jajalparityaM svamanogatAni // 26 // ADATA-mannA nAmaka hasti-ratnakA apaharaNa karaneke lie udyata haiM, Aja samara-sthalImeM balapUrvaka unake uttama vAhanoMko hI nahIM le liyA jAyagA apitu tiraskRta karake una nirlajjoMko yahA~se khader3a diyA jAyagA / / 22 // jo atyanta dayAhIna tathA nirdaya haiM, nItimArgase yojanoM dUra haiM, hamAre dezake grAmoM, AkaroM AdikA jinhoMne vinAza kiyA hai tathA hamAre deza bandhuoMkA nidhUNa vadha kiyA hai, Aja una duSToMkI pApamaya dehoMko gadAoMkI mArase cUra-cUra karake samarasthalI rUpI AMgameM sukhA deMge // 23 // jina arthalolupoMkI pravRttiyoMkA lobha hI niyantraNa karatA hai, phalataH hamAre nIti-nipuNa mahArAjakA tiraskAra karake jo narakITa prasanna hue the Aja samarakSetrameM una saba durAtmAoMkI aihika lIlA samApta karake unake zarIroMko mAMsalolupa kAkagodha-Adi pakSiyoMko tarpaNa kara deMge // 24 // raNaraMgameM masta yoddhA loga pUrvokta prakArase apane utsAhako prakaTa karate hue ghor3oM, hAthiyoM tathA rathoMpara savAra hokara mahArAja devasenake sAtha hI bhUpatike prasAda (rAjabhavana ) se nikale the| una sabake hathiyAra prahArake lie susajjita hI nahIM the| apitu ve unheM nikAlakara hAthameM lie jA rahe the / / 25 / / / varAMga kA rAjarUpa [314] zatrukI yuddhako khAja miTAneke lie hI samarayAtrA para jAnevAle kazcidbhaTako dekhakara lalitapurake nAgarikoMke manameM 4 jo bhAva utpanna hue the vizeSakara rAjAoMke upayukta vezabhUSAke kAraNa bar3he hue usake manohara rUpako dekhakara, una sabako unhoMne / Age kahe jAnevAle vAkyoM dvArA prakaTa kiyA thA // 26 // 1. [degzvakAka] | 2. ma samudya taastraa| 3. [ nizcakramuH ] / -2238ATHI
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ naivAsi bhavArthavizeSadarzI hitasya vaktA cana te'sti kazcit / na yogyametadvaNijAM hi yuddhaM ki vAnvayAcintitametadAya // 27 // anekahastyazvarathaiH prakoNaM balaM mahadyodhasahasrapUrNam / yuddhAvijetuM samare na zakyaM mA sAhasaM karma kRthAH prazAmya // 28 // kutazcidAgatya vaNiksuto'bhUtkutazcidAgatya vanezvaro'bhUt / kutazcidAgatya janapriyo'bhUttvaM vatsa mA mRtyupathaM prayAhi // 29 // purA varAkAnaTavIcarAMstAnazikSitAnalpamatonpulindAn / jitvA raNe sAgaravaddhipuNyAdidaM tathaiveti manasyamaMsthAH // 30 // saptadazaH sargaH NEELOPARGALRSEREITHIRD niko vizeSarUpase koI tumhAre hita tathA zubhakI cintA karanevAlA nahIM hai| na koI aisA hI hai jo tumheM hitakA upadeza / de sake ? kyA tuma nahIM samajhate ho ki isa prakAra yuddhameM bhAga lenA vaNikoMko zobhA nahIM detA hai| athavA he Arya ? yaha tumane kyA vicitra nirNaya kara DAlA hai jise tumhAre vaMzameM kabhI kisIne manase bhI na socA hogA / / 27 // nAgarikoMkA moha mahArAja devasenakI yaha vistRta senA, jisameM asaMkhya azvArohI aura gajArUr3ha yoddhA haiM, rathoMkI bhI saMkhyA kama nahIM hai tathA hajAroM anupama mahAyoddhAoMse pUrNa hai, aisI yaha senA bhI saMbhava hai ki zastra prahAra karake vijaya karanemeM samartha na ho / ataeva tuma ( kazcidbhaTa ) atisAhasa mata karo, zAnta hoo aura aba bhI ruka jAo / / 28 / / kisI ajJAta sthAnase Akara tuma apane zubha lakSaNoMke kAraNa sArthapatike dharmaputra ho gaye the, isI prakAra akasmAt 8 apanI yogyatAoMke kAraNa vaNikoMkI pradhAnatAko pA sake the tathA kucha jJAta athavA ajJAta kAraNoMse hI tuma janasAdhAraNake snehabhAjana ho gaye the / ataeva he vatsa ! yoM hI mRtyuke mArgapara kyoM cale jA rahe ho / / 29 / / janasAdhAraNako kalpanA isameM sandeha nahIM ki isake pahile tumane akele hI pAmara pulindoMko jItA thA kintu ve jaMgala-jaMgala bhAganevAle raNakalAmeM sarvathA azikSita the taba raNanIti tathA yojanAko to jAneMge hI kyA? isake atirikta usa vijayameM seTha sAgaravRddhikA puNyAtumhArA pradhAna sahAyaka bhI thaa| ataeva isa mahAsamarako bhI mana hI mana vaisA hI mata samajho / / 30 / / HIRURALIGIRL [315] 1.ka cintitametadAyam, [ kiM vA tvayA cintitametadAya ] / 2. [ yuddha vijetu]| 3. ka jneshvro| 4. ma manasyamastha / /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH barAGga caritam sargaH sunandayA kiM tava rAjapacyA saMklezavairAspadabhUtayA te| yA kAcidatraiva vaNigjanAnAM sutAnukUlA ca sukhena labhyate // 31 // ki zreSThiputrasya nRpAtmajA vai velodadhi catumayaM prayAsaH / gajendravRndaiH parimRdyamAnaM samuddharetika vada sA sunandA // 32 // evaM bravANAnapare niSidhya samUcaritthaM vacanaiyathArthaH / vaNiksuto rAjakumAra eSa vapuH prakAzIkurute svavaMzam // 33 // jayArisenAM svabhujoruvIrya2 bhadrANi maMkSvApnuhi bhadramAtyA / itthaM zazaMsustvapare vAMsi svAzIrjayaprItipuraHsarANi // 34 // jitvA ripUnapratimaprabhAvo vyapAsya rAjJo hRdayasya tApam / labhasva dezaM svastAM ca pUjAM yazaHpatAkAmiti kecidUcuH // 35 // yamanyamAnya eHereaseenetHmmenew . rAjaputrI sunandA ko pAkara hI tumhArA kauna-sA bar3A hita ho jAyagA, kyA tuma nahIM jAnate ho ki vaha tumhAre lie kitane aparimita saMkleza tathA amiTa vairakA kAraNa hogI? jo koI bhI seThoMkI putrI tumhAre yogya tathA ucita hogI vahI tumheM binA kisI parizrama yA bhayake saralatAse hI prApta ho jAyagI / / 31 / / sArthapatike putrakA prabhutAke vAtAvaraNa meM rAjapUtrIse sambandha hI kaisA? tumhArA yaha ( yuddha vijaya) prayatna to hAthoM-hAthoM prabala unnata laharoMse AkIrNa samadrake usa pAra jAneke samAna hai| jaba samarabhUmimeM tumheM madonmatta hAthiyoMke jhuNDa rodate hue nikala jAyeMge usa samaya kyA, vaha sunandA tumheM usa saMkaTase bacA legii|| 32 / / vivekiyoMkI bAteM _ ina udgAroMko prakaTa karane meM lIna mohapravaNa vyaktiyoMko kucha samajhadAra sajjana roka dete the tathA unako samajhAneke lie yathArtha bAtoMko kahate the / 'jise Apa loga sArthapatikA pUtra samajhe baiThe haiM vaha vaNik putra nahIM hai apinu rAjakumAra hI hai| / dekhate nahIM haiM, usakA tejomaya zarIra ho usake rAjavaMzako prakaTa kara rahA hai / / 33 // apane pracaNDa bhujadaNDoMke prabala parAkrama dvArA zatruoMkI senAko jIto, zIghrase zIghra hI rAjyaprApti, Adi kalyANoMko prApta karo tathA he Arya ! saba prakArase tumhArA zubha ho| isa vidhise nAgarika pahile usakI vijayakI zubhakAmanA karate hue AzIrvAda dete the aura usakA guNAnuvAda karate the / / 34 // tumhAre pratApa aura prabhAvakI sImA nahIM hai, zatraoMkA mAnamardana karake lalitezvarake parAbhavajanya mAnasika tApako 1. ma vIryAt / 2. [ bhakSvApnuhi ] / 3. [ khadramArya ] / For Privale & Personal Use Only tayaRELATUREcyA Jain Education international
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam evaM janAnAM bahubhirvacobhiH prazaMsyamAnaH stutimaGgalezca / puro bahibhUpatinA sahaiva jagAma kazcidbhaTa UrjitazrIH // 36 // jvalatkirITAGgadacAhArAH samucchritAtidhvajaketulakSyAH / narendrasihA bRhadugra roSAH parasparaM te dadRzuH sasainyAH // 37 // prabhaJjanAbhyAhatacaJcalomiradAnAdo jaladhiryathaiva / tathaiva roSAnilaveganunnaH senArNavaH so'tibhRzaM cakampe // 38 // gajA jagarjusturagA hiheSurjyAmandanAdAn rathinaH pracakruH / padAtisainyasya ca siMhanAdairAdhanA' tadikkA dharaNI babhUva // 39 // zAnta karo, isake pIche sanmAna meM Adhe dezakA rAjya prApta karo, rAjadulArIke pati banI tathA sabake pUjya hote hue apanI yazapatAkAko dezadezAntaroMmeM phaharA do' / / 35 / / vIrAnarAga kazcidbhaTako dekhakara nAgarika loga ukta prakArase aneka vacana kahakara usakI prazaMsA hI nahIM karate the apitu stuti - ke sAtha-sAtha usake lie maMgala kAmanA bhI karate the| isa prakAra prazaMsita hotA huA vaha mahArAja devasena ke sAtha hI nagarake bAhara nikala gayA thaa| usa samaya usakA teja tathA kAnti donoM ho anyanta ujjvala ho rahe the // 36 // samarasthalI ke prAMgaNa meM ikaTThe hue donoM pakSoMke rAjAoMke kirITa, aMgada tathA sundara maNimaya hAra camacamA rahe the, unake vAhanoM ke Upara laharAtI huI U~cI-U~cI patAkAoM ko dekhakara hI yaha patA lagatA thA ki 'kauna kahA~kA rAjA hai'| unameM se pratyekako apane zatruke Upara bahuta tIvra krodha thA jise zAnta karaneke lie hI apanI-apanI senAoMko sAtha liye hue ve ekadUsareko dekha rahe the || 37 // raNaraMgakA pradarzana bhayaMkara vegayukta A~dhIse caMcala hone para jaba samudra meM U~cI lahareM uThatI haiM tathA vaha meghoMkI garjanAse bhI bhayAvaha rora kara uThatA hai / aise hI kSubdha samudrake samAna krodharUpI A~dhIse baukhalAyA huA vaha senAsamudra bhI akasmAt bar3e vegase uphana par3A thA / / 38 / / hAthI ciMghAr3a rahe the, ghor3e joroMse hinahinA rahe the, rathoMpara ArUr3ha yoddhAoMke dhanuSoMkI jyAkA tIvra zabda ho rahA thA, paidala sainika bhI siMhake samAna hRdayako hilA denevAlA nAda kara rahe the tathA aisA mAlUma ho rahA thA ki pRthvI kI saba dizAe~ rudra karNodvejaka rorase bharI huI haiM / / 49 / / 1.[ For Private Personal Use Only saptadazaH sargaH [ 317]
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ e-upe-are zaGkhAzca bheryaH paTahAzca ghaNTA vaMzAstathA mardalakA halAzca / prAvaTapayodA iva te raveNa prapUrayanto gaganaM vineduH // 40 // sthAnAni saMpAdya catuvidhAni visphArya cArUNi dhaSi dobhiH / AkarNapUrNAnavakRSya pANau parasparaM te vividharnazarAH // 41 // tairIryamANA nizitAH pRSatkA manojavA hemanibaddhapuGkhAH / vakSAMsyarINAM vibhiduH pathUni kUTAnyatholkA iva parvatAnAm // 42 // athendrasenasya narAdhipasya senA'prasahyAbhiyayau saroSA / uddhArya khaDgAnazaniprakAzAnpratyudyayau devanarendrasenAm // 43 // saptadazaH sargaH eka ora zaMkha phUke jAte the to dUsarI ora bheriyA~ poTo jAto thIM, koI paTaha bajAte the to dUsare ghaMTAko Thoka rahe the, anya loga bA~sake bhoMpU, mardala ( mRdaMga-sA bAjA) kAhala, Adi bAjoMko mastIse pITa rahe the| ina saba yuddhake bAjoMkI / sammilita dhvanise AkAza vaisA hI gUMja rahA thA jaisA ki varSAkAlIna meghoMkI garjanAse bhara jAtA hai / / 40 / / : donoM senAoMke yuddhasthalImeM khar3e ho jAneke bAda sainikoMne cAra prakArake sthAnoMko banAyA thA / pahile donoM bhujAoMse phailAkara sundara dhanuSoMpara DoriyA~ car3hAyo thIM isake pazcAt bANa car3hAkara hAthase Doroko kAnataka khIMcakara donoM senAoMke vIra sainikoMne parasparameM prahAra karanA Arambha kara diyA thaa| vANoMke paMkhe ( pichale bhAga ) soneke bane the // 41 // yuddhArambha vIra sainikoMke dvArA balapUrvaka pheMke gaye aise vANa manako gatike vegase chuTate the tathA sAmane khar3e zatruoMke vizAla tathA dRr3ha vakSasthaloMko usI prakAra bheda dete the jaise AkAzase giratI haI bijalI parvatoMke unnata tathA vistRta zikharoMko khaMDakhaMDa kara detI hai // 42 // pratyAkramaNa madhurAdhipatikI atyanta kupita senAne bar3I dRr3hatA tathA dhRSTatAke sAtha ekAeka Age bar3hakara lalitezvarakI senA para AkramaNa kiyA thA, jise gherA DAlate hae dekhakara hI mahArAja devasenakI senAne miyAnase talavAreM nikAla kara zatru se adhika vega aura dRr3hatAke sAtha pratyAkramaNa kiyA thaa| lalitezvarake sainikoMke hAthoMse calAye gaye khaDgoMkI jyoti bijalIke samAna meM [318) prakAzita ho rahI thI / / 43 / / SHEATREATHEHREETreeSTHAN-Seegreemename-AIRe- 1.[degsenaa]|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH paritam ASTRAIPukson I svasvAmisaMbandhakRtapratijJA nibaharAgAH samare'bhilASAH / svavIryamAnonnatabaddhakakSAH parasparAGgAni bhRzaM prjhH||44|| IlobhirAlAlitabhAsurAbhiH pAdAtayaH praakshsaabhihny| zirAMsyurAMsyUrukaTorarINAM vicicchidustIkSNamukhIbhirAzu // 45 // zaraiH parAstrANyabhitADya zUrA nirbhatsya' vakSAMsi lalacire'nye / teladhyamAnA vigatAstrahastAH prasA tAnmuSTibhirAzu jaghnuH // 46 // garvobhirurvIbhirathA yasobhirgadAbhirubhrAmya mahAbalAste / / vicUrNayAMcakrurabhItyara zatrUnvajrAbhighAtA iva parvatendrAn // 47 // kacagraheNa pradane prasahya nipAtya bhUmau churikA prhaaraiH| vidArya vakSo jaTharANyarINAM prANAnvicinvanta ivAzu"ranye // 48 // donoM hI senAoMke bhaTa svAmibhakta the, prabhukI vijayake lie pratijJA kara cuke the, apane prabhuke prati rAga tathA zatru rAjAke prati dveSase pUrNa the, yuddha karaneke lie lAlAyita the, unheM apanI zaktipara vizvAsa thA, bar3e abhimAnI the tathA karaneTsa maraneke lie kaTibaddha the / ataeva bar3e vegake sAtha parasparake aMga kATa-kATa kara phekate jAte the // 44 // padAtiyuddha padAti yoddhAoMne pahile hI AkramaNa meM IlI zastrakA prayoga karake zatruoMke sira, vakSasthala, jaMghA, kamara Adi aMgoMko akasmAt hI kATa DAlA thA / kyoMki IliyoMkI dhAra atyanta tIkSNa thI / zatruoMke raktameM raMgakara ve bilkula lAla ho gayI thIM tathA unakA gaharA lAla raMga khUba camaka rahA thA / / 45 / / kucha zUra yoddhA apane pratidvandvIke zastroMko bANoMkI mArase hI bekAma kara dete the / dUsare kucha vIra sanmukha Aye zatrukI bhartsanA karate hae ucaka kara usakI chAtIpara pahuMca jAte the| isake bAda lA~ghe gaye zastrahIna sainika avasara pAkara una AkramaNakAriyoMko balapUrvaka ghUse mArakara samApta kara dete the // 46 // anya mahAzaktizAlI yoddhA atyanta vizAla tathA bhArI loheko gadAoMko ghumAte the jinake prahAroMse apane cAroM ora Aye zatru oMko aisA cakanAcUra kara dete the jaise ki AkAzase gire vajrakA abhighAta sAdhAraNa parvata nahIM mahAparvatoMko cUra-cUra kara dete haiM / / 47 / / sAkSAt saMgharSameM kucha yoddhA zatra ke bAloMko pakar3a kara jhaTakese pRthvI para paTaka dete the / phira kRpANakA nirdaya prahAra 1.ka degysaabhiH| 2. [ abhiitdeg]| 3. [ prathame / 4. ma churitaa| 5. [ ivAsuraNye ] / RETREILLAG [319] Jain Education international
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kecitpunarlabdhaziraHprahArAH kSarannavAsasthagitAtmavaktrAH / nairekSyamANA dhvaninAvagamyA ito'muto jagmurahInasattvAH // 49 // vihAya cAbhyarNatayApnavAne prasahya cakraH sahasA niyuddham / kecitpareSAM pratigRhya zastraM vyAhantukAmA mumucustadAnIm // 50 // pare parAkSoNi vitudya kuntaiste niHkriyA vaakktturuukssbaannaiH| adhikSipanto jvalitAgnikalpA visarjayAmAsuravajJayAnyAn // 51 // pratyAgatAnudyatazastrapANIn prahartu kAmAnabhitaH samokSya / pravaJcya zikSAbalakauzalena vinamya pArzanibabandharanye // 52 // saptadazaH sargaH karake unake peTako phAr3a dete the, vakSasthaloMko cIra DAlate the tathA ina saba upAyoMse zIghra hI unake prANoMko cunakara pheMka dete the||48|| kinhI yoddhAoMke zira para hI zatru kA prabala prahAra par3atA thA, mastaka phaTa jAtA thA aura raktakI dhAra baha nikalatI thI, jisase unakA mukha Adi banda ho jAtA thaa| phalataH ve apane zatru oMko nahIM dekha pAte the, to bhI zatra oMke zabdase unakI dizAkA patA lagAkara apane AsapAsake zatraoM para svayaM zakti kSINa na honeke kAraNa AkramaNa karate hI the // 49 // zatru ke atyanta nikaTa A jAnepara kucha yoddhA zastroMkA prahAra chor3akara ekadama Age bar3hakara mallayuddha karane lagate the / dUsare bhaTa apane zatru oMke zastroMko chInakara unheM mAraneke lie kaTibaddha ho jAte the, kintu usI samaya yuddhanItikA smaraNa A jAneke kAraNa chor3a dete the / kucha aise bhI zUravIra the jo bhAloMkI mArase zatru oMkI A~kheM phor3a dete the||| 50 // mallayuddha taba ve netrahIna ho jAneke kAraNa kucha kara na sakate the, phalataH unake antaraMga krodhakI jvAlA bhabhaka uThatI thI aura ve apazabdoMrUpI kaTu tathA tIkSNa bANoMse apane zatra oMpara AkramaNa karate the, kintu A~kheM phor3anevAle yoddhA tiraskArapUrvaka unheM pIche chor3akara Age bar3ha jAte the / / 51 // prahAra karanekI icchAse kucha yoddhA zastra sahita hAthoMko Upara uThAye hue hI apane zatru ko hara taraphase gherate the| kintu unheM aisA karate dekhakara ve apanI yuddhakalAkI kuzalatAse unako yuktiko viphala kara dete the| itanA hI nahIM unpr| [320 ] kuzalatAse pAza pheMkakara unheM bA~dha lete the / / 52 // 1. ma sthnitaatm| 2. [ nirIkSyamANA ] / 3. ka pnuvAne, [ vihAyasAbhyarNatayA prayANe ] / rAjamAyamacancacamacamacamAcamanyAma Jain Education international
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritas zastrababhidurnRzaMsAH // 53 // pareSAmabhisaMskRtAni / zirAMsyalA' sUtpalavatprasahya // 54 // kecitpurApi pratibaddhavairAH purnAvazeSeNa hi yuddhazauNDAH / saMjJAbhirAhUya parasparasya gAtrANi kecitpunarlohanibaddhadaNDe caNDAH eka prahArestu dRDhairabhindan kecitprabhinnAH parazuprahAraiH samudgaraistIkSNamukhezca TaGkaiH / pare gadAghAtavicUrNitAGgAstadaiva jagmuH paralokamuprAH // 55 // teSAM mavodbhinnagajAkRtInAM raNapriyANAM kRtapauruSANAm / zUravraNAlaGkRtabhAsurANAM susaMhAratumalA babhUva // 56 // kitane hI aise raNavAMkure the jo isa yuddha ke pahilese hI eka dUsareke pakke vairI the, phira isa samaya to kahanA hI kyA thA? ve parasparameM nAmase sambodhana karake apane zatru ko usakA nAma lekara apane sAmane bulAte the aura use zastroMke dvArA nirdayatApUrvaka cheda DAlate the // 53 // yuddha kI bhISaNatA kucha kruddha tathA ugra bhaToMke daNDe lohekI mUThase mar3he the / ye loga apane zatruoMke vidhipUrvaka zirastrANa Adike dvArA surakSita zira para eka aisA dRr3ha tathA saTIka prahAra karate the ki unake zira eka hI coTameM vaise hI phaTa jAte the jaise tumbI patthara kI coTase khaMDa-khaMDa ho jAtI hai // 54 // tIkSNa parazu prahAroMse aneka yoddhAoMke zarIra phaTa gaye the, kucha loga bhArI mudgaroM tathA teja dhArayukta TaMkoMko mArase chinna-bhinna ho gaye the, anya kitane hI gadAkI satata mArase pisa gaye the aura ve saba tejasvI dekhate-dekhate isa lokase prayANa kara gaye the // 55 // ina samasta yoddhAoMko raNa atyanta priya thA, ataeva usakI saphalatA ke liye inhoMne paripUrNa puruSArthaM kiyA thA / apane ahaMkAra udreka tathA rakta Adi laga jAneke kAraNa unakI AkRtiyA~ madabahAte hAthiyoMke samAna ho gayI thiiN| vIroMke upayukta ghAvoMke dvArA unake pUre zarIra bhUSita ho gaye the, to bhI unake calate hue dRr3ha tathA saTIka prahAra aura bhI tIvra aura bhayAnaka hote jA rahe the // 56 // 1. [ zirAMsyalAbUtpaladeg ] 41 2. [ babhUvuH ] / For Private Personal Use Only saptadadhAH sargaH [ 321]
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam nRkuJjarAH kecivahInasattvAH pAdapravezaprathitAntramAlAH / virejire yuddhabhuvi bhramantaH pAzAvabaddhA iva mattanAgAH / / 57 / / kecinnRsiMhA rudhirAktazastrAH paraprahAraprabhavoruvIryAH / virejurAjAvatighorarUpA ghnanto gajendrAniva dRptasiMhAH // 58 // svAntrANi kecijjaTharaghRtAni' nigRhya vAmAGgakarairnR zUrAH / saMgRhya gakhAnyatha dakSiNaistu virejurAjAviva rAkSamAste / / 59 / / antaH prakropAtparivRttanetrAH kecitrAghAtanirastajIvAH / niH pIDya dantairdazanacchadAMste nipetururvyA tu sahasrakoTadhA // 60 // raNarati kucha zreSTha yoddhA jinako zakti aura parAkrama thor3A bhI kama na huA thA ve yuddhakSetrameM daur3a-daur3akara AkramaNa kara rahe the / isI upakramameM unake pairoMmeM mRtakoM kI A~ta~ pha~sa gayI thIM to bhI unakI gatimeM koI antara na AyA thA / ataeva ve aise pratIta hote the mAno pAzase baMdhe hue matta hAthI hI raNabhUmimeM idhara-udhara daur3a rahe haiM // 57 // kitane hI aise puruSasiMha ( zreSTha puruSa ) the jinake zastrAstra zatruke rakta se lathapatha ho gaye the tathA zatruoMpara prahAra karate-karate thakanekI apekSA unakA balavIrya aura bar3ha sA gayA thA phalataH ve zatruoMko mAranemeM hI lona the / unakA yaha ghorarUpa dekhakara una siMhoMkA smaraNa ho AtA thA jo krodhake AvezameM matta gajoMpara AkramaNa karate haiM // 58 // zastroMkI mArase kinhIM - kinhIM yoddhAoMke peTakI AMteM bAhara nikala AyI thiiN| kintu una zUroMne unheM bAyeM hAthase dabA liyA thA aura dAyeM hAthase dRr3hatApUrvaka khaDga pakar3a kara ve jaba prahAra karate the to sAkSAt rAkSasoMkI bhA~ti bhayaMkara dikhate the / / 59 / / hArdika krodhakA Aveza bar3ha jAneke kAraNa kitane hI yoddhAoMkI A~kheM ghUma rahI thIM, isa para bhI jaba zatrukA nirdaya prahAra huA to unake prANa pakherU bhI ur3ase hI gaye the / tathApi antameM jaba sahasrakoTI ( hajAra dAtoMkI gadA ) kA prahAra par3A to vIratApUrvaka vyathAko sahaneke lie ho unhoMne oThoMko dA~toMse cabA liyA thA aura Aha nikAle binA hI dharAzAyI ho gaye the / / 60 / / 1. matAni / For Private Personal Use Only saptadazaH sargaH [ 322]
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam urassu kecitsamarapriyANAM nihatya pUrva pRthusrvlohai| ni:kaSya yAtAMbarayAnabAdhya' taireva tAMstIvaruSaH prajahaH // 61 // parasparAghAtavighaTTitAstrAH parasparaM pInabhujenipIDya / nipAtya bhUmAvatiroSaraudrAH krameNa cakrustadarottarAMstAn // 62 // khaDgaiH prahantanitaretarasya vilokya vairAgyamayuH subhiitaaH| rAgaH samo madhyamadhISu jAtaH zauryAnviteSu dviguNo babhUva // 63 // labdhapraNAH zrAntatamA rudantastRSAditAH zItalajalAbhilASAH / lajjAM vihAyaiva jijIviSantaH pradudruvuH sAdhvasasannacittAH // 64 // saptadazaH sargaH raNakalA pradarzana samarake rAgameM masta kitane hI yoddhAoMke vakSasthalapara koI-koI zatru sarvaloha (pUrAkA pUrA lohese banA astra) Ayudhase pahile prabala prahAra karate the| kintu jaba ve Ageko bar3hane lagate the taba usI sarvaloha Ayudhako nikAla kara ve unheM 1 roka lete the aura usIkA prahAra karake mAra DAlate the // 61 / / ApasameM satata prahAra karate rahanepara jaba bhaToMke astra TUTa jAte the to eka dUsareko apanI-apanI puSTa tathA baliSTha bhujAoMse dabAkara pRthvApara paTaka dete the| krodhase atyanta ugra hokara ve lar3ate-lar3ate apane pratidvandiyoMke paira UparakI ora aura zirako nIce kara dete the| 62 // raNadarzanakI pratikriyA jo loga svabhAvase bhIru aura durbala the ve yoddhAoMko khaDgoM dvArA ApasameM jujhatA dekhakara bhayase vihvala ho gaye the| jo na to bhIru the aura na prathama zreNIke yoddhA the unheM saMgrAma karanevAloMke prati samAna anurAga ho gayA thaa| tathA jo svayaM zUravIra the unakA utsAha dugunA ho gayA thA / / 63 / AtaMka tathA bhayase jinake citta sahaja hI sanna ho rahe the, ve loga eka ghAva lagate hI atyanta zithila ho gaye the, kaSTase rote the, pyAsase unake gale sUkha gaye the, zItala jala pIneke lie ve Atura the, kisI bhI prakAra jIvita rahanA cAhate the athavA lokalAjako chor3akara ve bhAge jA rahe the // 64 / / / 1. [ yAtAMstvarayAnubAdhya ] / 2. [ cakrustvagharottarAMstAn / 3. ka baddhavaNAH /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja caritam saptadazaH sargaH mattadvipAnAM caraNAbhighAtaiH khuraavpaatairvrvaajinaaNc| padAtipAta rathanemina? rajastatAnAmbaradigmukhAni // 65 // abhyarNayogAtpratimizritAzca rajo'vatAnAnmativibhramAcca / prahata kAmAH prasamudyatArthA na jajJire te svajanAjanAMzca // 66 // evaM pravRtte samare'tighore prspraaghaatrvaatibhiitaa| rajaHpaTAguThitavigrahA sA mahI na reje sabhayAGganeva // 67 // te cApi yodhAH pihitAkSivaktrAH karAvamarzapratibaddhasaMjJAH / cirAdivAtmapriyabandhuvannAzliSyate mocayita samarthAH // 68 // nRNAM hayAnAM kariNAM bRhdbhivnnairmhcchonnitmudrirbhiH| raNAjirotkIrNarajaH zazAma prAvRTpayodairiva reNuruAH // 69 // samarasthalI madonmatta hAthiyoM ke bhArI pairoMse lagAtAra roMde jAneke kAraNa, hRSTapuSTa tathA phudakate hue bar3hiyA ghor3oMkI TApoMkI mArase, padAti senAko daur3a dhUpake kAraNa tathA vizAla rathoMke pahiyoMke dvArA kUco gayI samarasthalIse ur3I huI dhUlane samasta dizAoMko Dhaka liyA thA // 65 // isa samayataka donoM senAe~ itanI nikaTa A gayI thIM ki donoM pakSoMke sipAhI ApasameM mila gaye the, isa kAraNase, dhUlake sarvadika phailAvake kAraNa athavA buddhibhraSTa ho jAneke kAraNa hI sainika prahAra karanekI abhilASAse jaba zastra uThAkara bar3hate the to apane sapakSI aura vipakSIko bhI nahIM pahicAna pAte the / / 66 / / isa prakArase atyanta bhayaMkara aura ghora yuddha calate rahane para, zUroMke pArasparika AghAtoMse atyanta bhIta tathA dhUlarUpI sAr3Ise apane zarIrako DhaMkanevAlI pRthvI usI prakAra zobhita ho rahI thI jaisI ki koI DarI huI kulAMganA pratIta hotI hai // 67 / / yoddhAoMke mukha tathA A~kheM dhUlase bhara gayI thIM phalataH na ve bola sakate the aura na dekha sakate the / kevala eka dUsarekA hAtha ke chUnese hI unheM kisIkA jJAna hotA thaa| phalataH ve dIrgha pravAsake pazcAt mile hue ghaniSTha bandhu bAndhavoMke samAna eka / dUsareko gAr3ha rItise bAhupAzameM bA~dha lete the aura usase chUTanemeM asamartha ho jAte the|| 68 // manuSya, ghor3e tathA hAthiyoMko isa saMgrAmameM bar3e-bar3e ghAva lage the jinase rakta hI nahIM nikalA thA apitu raktakI 1. ma nemindheH| Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH pravRtadhUmAkratidhUsarANi nabhobhuvaM ca prati tAni yAti / asugvimizrANi rajAMsi tatra tAnyeva sindharavapUMSi bbhruH|| 70 // prazAntaraNau caraNapracAre parasparAlokavivRddhavairAH / AhUya tAnnAmabhirugraroSAH padAtayo jaghnuratIva zUrAH // 71 // hayAMstu jAtipravarAnvinItAnAruhya kAryodvahane samarthAn / vikRtya kunteSvasipAzahastA balaM ripUNAmamRduH prasahya // 72 // athetare'pyastra kalApragalbhAH bhRzaM dviSadbhiH paribhUyamAnAH / prati pradhAvyAzca sahasravRndaiH samantatastAn rurudhuH kSaNena // 73 // vizAla dhArA bhabhaka-bhabhaka kara baha rahI thii| jisake dvArA samarAMgaNakI samasta dhUla vaise hI baiTha gayo thI jaise varSAkAlIna meghoM kI mUsalAdhArase pRthvI para ur3atI dhUla jama jAtI hai / / 69 // saMhArameM kavitvako aThakheliyA~ pahile jo dhUla khUba bar3hI huI dhUmrarAzike samAna malina raMgako dhAraNa karatI huI AkAzameM ur3atI dikhAyI detI thii| vahI dhUla bAdameM raktase mila jAneke kAraNa AkAzako ora uThatI huI aisI pratIta hotI thI mAnoM avIra yA saindurakI AMdhI ur3e rahI ho|| 70 // ukta rItise dhUlake baiTha jAnepara phira yuddha prArambha ho gayA thaa| isa samaya donoM senAoMke zUra eka dUsareko eka paga kI duripara hI dekha sakate the, ataeva isa darzanane unakI krodhajvAlAmeM AhutikA kAma kiyA thaa| isI kAraNa ve usa samaya pahilese bahuta bar3hakara zUra ho gaye the / padAti krodhameM unmatta hokara eka dUsareko nAma lekara bulAte the aura mAraka prahAra karate the / / 71 // punaH saMgharSa __ yoddhA uttama jAtike suzikSita aise ghor3oMpara ArUr3ha hote the jo unakI usa samayakI lar3AIko saphala karane yogya the| phira jo bhAloMkI mAra, talavAra kI kATa pAzoMke phandoMko kATate hue Age bar3hate jAte the aura zatruoMkI senAko nirdayatApUrvaka kucala dete the||72|| kintu dUsare kucha yoddhA yuddhakalA tathA zastra saMcAlanameM inase bhI adhika dRr3ha tathA kuzala the / phalataH jaba shtruke| azvArohiyoM dvArA unakA apamAna hotA thA to ve dUsare hI kSaNa hajAroM ghor3oMpara savAra hokara una saba para pratyAkramaNa karate the / aura kSaNabharameM hI unheM aisA ghera lete the ki unheM nikala bhAganA asaMbhava ho jAtA thA / / 73 // 1.[mAnti ] / 2.[ripUNAM mmRduH]| jAPiAIRETRAILWARASHTRIALORERAL Jain Education international
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH sargaH rathAdhirUDhAH pracalatkirITA' jvalattanutrAvatasarvagAtrAH / dhanubhirAzvindradhanurvabhirvarSAsu dhArA iva te'pyadIvyan // 74 // madoddhatAnAmatha kujarANAM calanmahAzailasamAkRtInAm / skandhAdhirUDhAH pratiyoddhakAmAH parasparaM te'bhyanayangajendrAn // 75 // evaMprakAre tumule vimarde zauryasya pusAmanuyogabhUtam / samuddha tAsidyutisaMnirastA prabhAvibhUtiH sa ba [---] // 76 // te yodhamukhyAH kaNapairgadAbhiH satomaraiH pttttisaabhinnddimaalaiH| cakraizca zUlaiH pRthulohavRntaH prajaghnuranyonyamamodhamokSaH // 77 // kecidvi sRSTAni varAyudhAni shvkaushlaaccicchidurntriksse| kecidvigRhItvantara eva vIrastadaiva [-] 'tAnyamucanparebhyaH // 78 // BAMAHARAHATEETHARMAPAHARIEWS rathayuddha rathoMpara ArUr3ha yoddhAoMke ziroMpara ba~dhe mukuTa jagamagA rahe the| unakI pUrIkI pUrI tejomaya deha atyanta camacamAte hue kavacase surakSita thii| unake dhanuSoMkI dRr3hatA Adi guNa indradhanuSako hI koTike the ina dhanuSoMke dvArA ve nirantara bANa pheMkakara zastra-kIr3A kara rahe the / bANa kyA chaTa rahe the mAnoM varSAmeM masalAdhAra pAnI indradhanuSa hI barasA rahA thA / / 74 // madajalake strAvake kAraNa atyanta uddhata tathA calate phirate mahAparvatoMke samAna vizAla DhITha hAthiyoMpara ArUr3ha yAtrA / parasparase eka dUsare para prahAra karaneke lie apane apane masta hAthiyoMko zatruoMke nikaTa liye jA rahe the / / 75 // ukta prakArase dArUNa aura ghora saMgharSa cala rahA thA isameM puruSoMke zaurya tathA sAhasa donoMkA utkRSTa upayoga ho rahA thA / kozase bAhara khIMcakara calAyI jAnevAlI talavAroMkI dyatike sAmane sUryako kiraNoMkA udyota manda par3a gayA thA, phalataH vicArA sUrya usa samaya prabhAhIna hI dikhAyI detA thA / / 76 // isa samaya taka pradhAna-pradhAna yoddhA saMgrAmameM utara cuke the| ve kaNapa, gadA, tomara, paTTisa ( eka prakArakA pharasA) bhiNDipAla (hAthase pheMkA jAnevAlA) cakra, barachI tathA bar3e-bar3e loheke bhAloM dvArA parasparameM aise prahAra karate the jinakA lakSya kabhI cUkatA hI na thA // 77 / / yuddhako carama-sImA zAke dvArA pheMke gaye bar3hiyAse bar3hiyA zastroMko kucha yoddhA apanI raNakuzalatAke kAraNa AkAzameM hI kAMTa-chATa / 1. ka tiriittaaH| 2. ka babhUva shuuraaH| 3. [te]| [3 ]
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dete the aura ve unataka pahu~ca na pAte the| dUsare inase bhI adhika kuzala the ve unheM bIcameM hI rokakara pakar3a lete the aura dUsare hI kSaNa unheM unake calAnevAloMpara hI calA dete the // 78 // parvatake samAna vizAla hote hue bhI vegase bar3hate hue gaja, gajoMse bhir3a rahe / azvArohI azvArohiyoMke sAtha tumula yuddha karate tathA paidala sainika paidala sainikoMpara TUTa rahe the // 79 // gajairgajAH prasphuravadrikalpA rathe rathAzvetkRtatAH sametA ( ? ) / tadAtiyudhyanta hayairhayAste padAtayastatra padAtibhizca / / 79 / / gajAsturaGgAzca vipannadehAH kSitau patantaH karuNaM 'cakUjuH / narA varAkA yudhi bhIravo'nye'pyalabdhakAmA maraNaM prayAtAH // 80 // MaraNAnAM raNakarkazAnAM vakSassthalebhyaH srutaraktadhArAH / yutaM virejuH kRtasAhasAnAM zailendrabhittiSviva dhAtudhArAH // 81 // mahAjibhUmau rudhirAktagAtrA prabhagnamAtata rathAzvavRndA | bahirgatAntrAbhavilambamAlA sandhyAbhrarAgaM sakalaM babhAra // 82 // kvacidgajAnAM zava saMkaTatvAtkvaciddhayAGgAvayavaikadezAt / kvacit kabandha pratinartanAcca mahAraNo bhImatamo babhUva // 83 // jaba hAthiyoM aura ghor3oMke zarIra kSata-vikSata ho jAte the to ve parvatakI zikharoMkI bhA~ti pRthvIpara girate the aura atyanta karuNa cItkAra karate ve tathA kitane hI kSudra prANI jo svabhAvase bhIru the ve apano lar3anekI abhilASA tathA usake uttarakAlIna phaloMko binA pAye hI akAraNa hI motake ghATa utara gaye the // 80 // kitane hI vIra prakRti se hI bhayaMkara rUpake kaThora yoddhA tha, unake Upara ghAta para ghAta par3a rahe the| usake sudRr3ha vizAla vakSasthaloMse raktakI nadI bahI jA rahI thI kintu ve taba bhI sAhasapUrvaka lar3ate huye khar3e the| usa samaya unakI vahI zobhA thI jo ki kisI vizAla - unnata parvatakI hotI hai jaba ki usase gerU ghule jalakI dhAra bahatI hai // 81 // isa mahAsamarakI pUrI raNasthalI rudhirako dhArase ArdrA ho gayI thI, usapara TUTe phUTe ratha, khaNDita azva aura kaTe chaTeM hAthiyoM ke zava par3e the, mRta zUroM tathA jantuoM ke zarIroMse bAhara nikalo AtoMkI mAlAe~ usa para par3I thIM ataeva usakI pUrI kI pUrI chaTA saMdhyAkAlIna meghoMke samAna ho gayI thI // 82 // 1.[ca] vIbhatsatAmeM kavi kisI sthAna para mare hue hAthiyoMkI itanI deheM ikaTThI ho gayI thIM ki vahA~ nikalanA bhI asaMbhava ho gayA thA, kahIM 2. [ drutaM ] / saptadazaH sargaH [327]
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitaH kvacicca kvacideva nagnaH kvacitpunaH zUragati prapannaH / kvacicca nIcaH kvacideva tumaH kvacijjayaM prApya bhRzaM jaharSa // 4 // iti gajarathavAjipAdabhAraivipulabalaiH samadaizcatuvidhaistaiH / ubhayanRpayazovasantabhUtanicitatayA babhUva mizrayuddham // 85 // lalitapurapatenarAdhipasya prathitadhiyo madhurAdhipasya rAjJaH / yavabhavadanayovizeSayuddhaM tadahamazeSamatastu saMpravakSye // 86 // saptadavaH sargaH iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite mizrakayuddho nAma saptadazamaH sargaH / TRE para ghor3oMke aMgoMke Dhera ho gaye the, kahIM kahIM para chinna mastaka zarIra ( kabandha ) joroMse nAca rahe the / ina saba kAraNoMse smr|| bhUmikI bhISaNatA caramasImA taka pahu~ca gayI thI / / 83 / / kahIM para loga mUcchita hokara zAnta par3e the, kahIMpara bhagna zarIra logoMke Dhera the, kisI anya sthAna para loga lagAtAra vIragatiko prApta ho rahe the| kahIMpara samarabhUmi gaharI mAlUla detI thI to dUsarI ora zavoM Adike Dherase parvata samAna unnata / ho gayI thI, kahIM para loga vijaya honeke kAraNa Ananda vibhora ho rahe the / / 84 // I isa prakAra donoM orase uddhata tathA matta hasti, azva, ratha tathA padAti cAroM prakArakI vizAla senAe~ mathurAdhipa aura lalitezvarake yazarUpI zirobhUSaNake samAna ho rahI thiiN| inake atirikta ghora saMgharSake kAraNa vaha yuddha milA huA-sA (arthAt / kauna jota rahA hai isa anumAnake ayogya yA samAna ) pratIta hotA thA // 85 // prajAoMko paramapriya nItipaTu lalitapurezvara tathA prasiddha tathA prakhyAta kubuddhi mathurAdhipa ina donoMke bIca jo vizeSa vaiyaktika saMgharSa huA thA use maiM isake Age vistRta rUpase kahatA huuN|| 86 / / cAroM vargasamanvita sarala-zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka __ dharmakathAmeM mizrakayuddha-nAma saptadaza sarga samApta / [328] 2. [sptdshH]| 1. [ bhgnH]|
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga aSTAvakaH sargaH caritam aSTAdazaH sargaH narezvarA ye madhurAdhivasya bhRtyAH prakRtyarthaparAH sametAH / tAnsAmavAnapramukhairupAyaiH sa devasenaH svavaze cakAra // 1 // tato mahattvaM tvavigaNya tasya jigISayA nItiparAkramAbhyAm / tavendrasenena sa yoddha kAmaH svayaM pratasthe khalu devasenaH // 2 // saMtejanopAyavidhAnamArgaH protsAhyamAnAmatha sAntvadAnaiH / vijetukAmo'tha varUthinIM tAM vyUha vidhijJaH kRtavAnabhedyam // 3 // kRtopadhAnAH khalu yodhamukhyAH pRSTA yathAkAmamamRtyubhItAH / anvAgatA ye'pyanurAgiNazca savAhanAstAnprazazAsa yoddham // 4 // aSTAdaza sarga nItise raNasaMcAlana mathurAdhipa indrasenake sAtha jo aneka rAjA Aye the ve tathA usake adhikAMza sevaka svabhAvase hI arthalolupa the| unheM arthasaMcayakI abhilASA hI ne indrasenake anugAmI bananeke lie bAdhya kiyA thaa| phalataH mahArAja devasenane unako sAma, dAna Adi upAyoMkA prayoga karake una sabako mathurAdhipase phor3a kara apane vazameM kara liyA thA // 1 // vijayakI sadicchAse prerita hokara kUTanIti tathA parAkramake dvArA ukta prakArase zatruke mahattvako ghaTAkara mahArAja devasenane svayaM lar3anekA nizcaya kiyA thaa| ve ahaMkArI indrasenake sAtha sAkSAt yuddha karake use vyaktigata yuddhameM hI harAnA cAhate the // 2 // mahArAja devasena raNanItike paMDita the aura zatruko sarvathA parAsta karanekI dRr3ha pratijJA kara cuke the ataeva unhoMne apanI vizAla senAkI phirase isa prakAra se byUha racanA kI thI, ki usa vyaha racanAke kAraNa usakI paMktiko kisI dizAse tor3a denA asaMbhava hI thaa| jisa ora sainikoMkA utsAha zAnta hotA dikhatA thA usa ora puraskAra AdikI ghoSaNAke dvArA ve / uttejita kiye jAte the| tathA jidharake sainika uttejita hokara vyahako zithila karanA cAhate the unheM ucita upAyoMse zAnta kiyA jAtA thA // 3 // vizrAma karake lauTe hue pradhAna yoddhA usa samaya khUba puSTa the| mRtyuke bhayako to unhoMne binA kisI pralobhanake hI naSTa kara diyA thaa| inake atirikta rAjabhakta tathA rASTra aura kartavyake samarthaka loga svecchAse hI apane-apane vAhanoM PRESENTERRORIAGIRIDIURRIAGE [329) 42
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAvakSaH svabhAvataH zUratamAH kRtAstrA labdhAbhyanujJAzca puna peNa / itastataH zatrucamU varAstrainanto viceruyudhi kAlakalpAH // 5 // evaM pravRttaM samaraM sughoraM mahArNavakSubdhataraGgalolam / zastrAtisaMghaTTanajAtavahni samIkSya rAjA ca tadendrasenaH // 6 // balAhakAkhyaM varavAraNendraM drutaM samAruhya gRhItazastraH / SaDbhirgajAnAM tu vRtaH sahasraH kimAsa ityetadathAjagAma // 7 // AyAntamAlokya tadindrasenaM' mahendravikrAntamapAravIryaH / karIndravRndaivijayo'bhyupetya puraHsarI tasya cam rurodha // 8 // sargaH REASURGETrailssuspensEURDER para ArUr3ha hokara senAke sAtha cale Aye the / mahArAja devasenane ina sabako bhI usa antima yuddhameM bhAga leneke lie AjJA dI thii||4|| zastrakalAke vizeSajJa mahAvIroMko svabhAvase hI yuddhameM Ananda AtA thA, isapara bhI usa samaya to unheM mahArAjako AjJA prApta thii| pariNAma yaha huA ki ve apane tIkSNa zastrAstroMke dvArA zatrusainyako mArate hue idhara-udhara daur3ate phirate the| usa samaya ve saMgrAma bhUmimeM ghUmate hue sAkSAt yamoMke samAna mAlUma dete the // 5 // lalitapurake dezabhakta vIra tUphAna Ane para samudra kSubdha ho jAtA hai tathA usameM U~cI bhISaNa lahareM uThanepara jo dRzya hotA hai, vahI usa samaya calate hue ghora tathA dAruNa saMgrAmakA bhI hAla thA / zastra itane bala tathA vegase cala rahe the ki unake ApasameM TakarAne para Agake tilaMge nikala par3ate the / / 6 / / madhurAdhipakA AkramaNa inako dekhate hI mathurAdhipa indrasenane svayaM zastra uThAyA thA, eka kSaNa bhI naSTa kiye binA vaha bar3I zIghratAse balAhaka nAmake apane uttama hAthIpara car3ha gayA thaa| 'maiM aba bhI kyoM baiThA huA huuN|' yaha kahakara usane prayANa kara diyA thA tathA use cAroM orase ghere hue chaha hajAra hAthiyoMkI vizAla senA cala rahI thI / / 7 / / indrasenake zArIrika vIryakA pAra na thA, vaha mahendrake samAna parAkramI thA ataeva jyoM hI apanI senAke sAtha use apane Upara AkramaNa karate dekhA lyoM hI suzikSita uttama hAthiyoMkI vipula senA lekara mahAmaMtrI vijayane Age bar3hatI huI mathurAkI senAko roka diyA thA // 8 // E [330 LESEASILLAI 1. [tamindrasenaM ]
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH caritam AkarNapUrNAni zarAsanAni kRtvaiva lakSyeSu nipAtya vRSTIH / anyonyamiSvastravidaH sametAH samantataH 'saMvividhuH prasahya // 9 // gajAdhirUDhastu nipAtyamAnAste zaGkavo hastiSu baddhapicchAH / zikhaNDinaH parvatatuGgakUTAnnilIyamAnA iva parvateSu // 10 // teSAM tu saMnAhavatAM gajAnAM mukheSu saMyantrivacovitAnAm / AdantaveSTAditaretarasya dantA mamaNuDhalohabaddhAH // 11 // te tomarAghAtavibhinnagAtrAH pracakSarallohitatIvradhArAH / gajA madAndhAH samare ripUNAmautpAtikAmbhodharabhImarUpAH // 12 // sargaH manyamayamayaIcamacayaramA HIROIRALAGHEIRDIRE zastra-saMcAlanameM atyanta paTu donoM orake sainika apane-apane lakSyoM para ekaTaka A~kha gar3Akara zarAsana (dhanuSa ) ko kAnake pAsataka khIMca le jAte the, taba bANa chor3akara akasmAt hI eka-dUsareko vedha dete the| yaha dRzya sAre samarAMgaNameM usa samaya lagAtAra dRSTigocara hotA thA // 9 // vijayamaMtrIkA pratirodha hAthiyoM para ArUr3ha yoddhAoMke dvArA zatru hAthiyoM para hI calAye gaye pUcha yukta zaMku ( vizeSa prakArake bhAle ) unakI vizAla dehoMmeM pha~sa jAne para aise mAlama dete the mAnoM parvatoMke U~ce-U~ce zikharoMmeM mora ghusa gaye haiM aura unake paMkhe hI bAhara raha gaye haiM // 10 // yuddha meM lipta hAthiyoMke zarIra bhI saMnAha ( kavaca ) se Dhake huye the to bhI jaba ve kuzala mahAbatoMke dvArA Ageko hA~ke jAte the to ve eka-dUsarese bhir3a jAte the tathA saMnAhake kAraNa zarIrameM kahIM bhedya sthAna na milaneke kAraNa lohese mar3he hue unake vizAla dA~ta eka dUsareke mukhoMmeM pUreke pUre dhaMsa jAte the // 11 // hastiyuddha tomara Adi tIkSNa tathA vizAla AyudhoMke AghAtase hAthiyoMkI deheM phaTa jAtI thIM, ghA~voMmeMse raktakI moTI-moTI dhArAe~ vegake sAtha baha nikalI thiiN| kintu ve mAdaka dravya pilAkara unmatta kiye gaye the phalataH ve bhImakAya pazu usa yuddha meM zatraoMke lie pralayakAlIna meghoMke samAna bhayaMkara aura ghAtaka ho rahe the // 12 // CEIGIT [331 nyAcArAma 1. ka sNviddhuH| 2. [ parikSarallohita ]| ALS Jain Education international
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam gadAzca gurvyaH parighA bRhanto nizAtadhArA dRDhazaktayazca / nipAtyamAnA yudhi yodhamukhyaizcakruH parAstatkariNaH svayantun // 13 // anyonyadantastu balAdgajendrA upATya roSAdvisa' tatkSaNena / svalohitAdvairabhijaghnuranyAnnIrAjanAyAmiva tairalAtaiH // 14 // yodhAngajasyodhvaMgatAMstu kecitsapUrvamadhyAntaniSAdino'nyAn / saMbandhaviddhainizitaiH pRSatkanipAtayAmAsurapetya dhIrAH // 15 // vinizcitArthA vijayasya yodhA dhanurvimuktairiSubhiH kirantaH / upendrasenasya balaM vizAlaM parAGmukhIcakraratulyavIryAH // 16 // parAGmukhAnAmatha sainikAnAM pRSTheSu kAntAnanavIkSiteSu / bANA nipeturdavatAM javena pazcArdhakAyeSu ca kujjarANAm // 17 // mahA baliSTha pradhAna yoddhAoMke dvArA usa samaya bhArI aura vizAla gadAe~, bar3e-bar3e parigha ( cakra ke AkArakA zastra ) tathA atyanta tIkSNa dhArayukta aura usase bhI bar3hakara dRr3ha zaktiyA~ hAthiyoMke Upara barasAyI jA rahI thiiN| jinakI mArase vicalita hokara hAthI hI nahIM mArate the apitu apane mahAvratoMko bhI parAsta kara dete the // 13 // hAthI itane uttejita ho gaye the ki ve krodhase pAgala hokara mRNAlakI bhA~ti eka-dUsareke dA~toMko sUDase balapUrvaka ukhAr3a lete the aura rakta se lathapatha ataeva teja lAla raMgayukta unhIM dA~toMko turanta hI dUsaroMpara de mArate the / unake dvArA dA~toMkA pheMkA jAnA AratIke samaya pheMko gayI phulajhariyoMkA smaraNa karAtA thA / / 14 / / kitane hI dhIravIra yoddhA hAthiyoMke Upara haude meM baiThe hue zatruoMko athavA Age, bIca meM yA pIchekI ora baiThe hue zatruke bhaToMko eka hI sAtha, bhalIbhA~ti kase gaye tIkSNadhArayukta vANoMse bhedakara pRthvIpara girA dete the // 15 // mahAmaMtrI vijayake sainika lakSya bheda meM siddha the ataeva ve apane dhanuSoMse pheMke gaye vANoMko bilkula saTIka rUpase zatruoMpara barasA rahe the / phala yaha huA ki mathurAke yuvarAja upendrasenakI senA saMkhyAmeM vizAla hote hue bhI anupama parAkramI vijayakI senA dvArA parAGmukha kara dI gayI thI / / 16 / / yuddha yAtrApara Aneke pUrvaM vidAke samaya 1. ma san 1 2. [ roSAdvisavat ] / zatru parAbhavakA prArambha kAntAoMke manohara netroMke dvArA dekhI gayI poThoMpara hI usa samaya vijayake 3. ka parAGmukhaM / aSTAdazaH sargaH [332]
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam teSAM punaH pradravatAM dhvajAzca chatrANi cAmIkaradaNDavanti / vidhUtavAlavyajanAni caiva petuH patAkAzca savaijayantyaH // 18 // upendrasenastu vilokya senAM vibhajyamAnAM vijayapradhAnaiH / vihAya lajjAmaya vidravantImapArasattvaH prasabhaM cukopa // 19 // saMnAhinaH svAnkariNAM samUhAMstatastiraskRtya dhanurvikRSya / upendrasenastvarito 'bhyagacchajjighAMsayA taM vijayasya sainyam // 20 // AyAtamAropitacArucApaM zaraiH kirantaM ripuvAhinIM tAm / svatejasA prajvalitArkabhAsaM mene janaH kAlamivograrUpam // 21 // sainikoM ke vANa par3a rahe the kyoMki zatru sainika parAGmukha hokara atyanta asta-vyasta hokara bhAga rahe the| sainikoMke samAna hI matta kuJjaroM kI dehake pichale bhAga para zastra par3a rahe the / / 17 / / jisa samaya ve vimUr3ha hokara bhAga rahe the usI samaya unakI dhvajAe~ apane Apa gira gayI thIM, uttama sonese bane DaMDoM se yukta chatra lagAtAra gira rahe the, pahile jo sundara vijane hilAye jA rahe the aba unako koI samhAlatA hI na thA tathA vaijayantI mAlAoM se veSTita patAkAe~ bhI bhUmiko cUma rahI thIM / / 18 / / upendrasena ne dekhA ki vijayamaMtrIke senApati usakI senAko khaMDa-khaMDa karake khader3e de rahe haiM to usake krodhakI sImA na rahI thI / krodhake AvezameM usane laukika lAja tathA maryAdAko bhulAkara apane sainikoMpara burI taraha bigar3anA prArambha kara diyA thA / / 19 / / zatrukI vivekahInatA senAoMke dvArA surakSita honeke kAraNa sAdhAratayA usakI senA kaThinAIse jItI jA sakatI thI / kintu krodhake AvezameM usane gajasenAkI upekSA karake apane prabala dhanuSako hI khIMcA thaa| vijaya maMtrIkI vijayI senAkA saMhAra karanekI abhilASAse prerita hokara upendrasena uktarUpameM hI zIghratAse bar3ha rahA thA // 20 // apane vizAla tathA dRr3ha dhanuSapara bANa car3hAkara zatrukI senApara mUsalAdhAra iSuvarSA karatA huA vaha bar3e vegake sAtha bar3hA A rahA thA, usakA usa samayakA ugra teja madhyAhnake sUryake udyotake samAna camaka rahA thA phalataH vijayake sainikoMko vaha yamake samAna bhayaMkara lagatA thA / / 21 / / aSTAdazaH sargaH [ 333 ]
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ PROPPERS aSTAdazaH jayazriyA saMjanitAnarAgaiH svasainikaiH sNprivaaritstaiH| tasthau parasyAbhimukho muhataM raNAjire yuddhmdopnddhH||22|| upendra sena praticodyayAtAstadyodhavIrA viditaastryogaaH|| zarorudhArAstvamucannajasra prAvRTpayodA iva vAridhArAH // 23 // tacchauryavIryapratinaSTaceSTastatsainikAkrAntahRtapratApaH tadbANanibhinnatanaH sa mantrI tirodadhe sma svanarAdhipena // 24 // upendrasenAbhihatapratApaM prabhagnasenaM vijayaM nirIkSya / kazciddhaTastUrNamupetya tasya sthitaH purastAvanapetasasvaH // 25 // paritam sargaH upendrakA pratyAdhAta usake jina sainikoMko vijayazrIke prati dRr3ha anurAga thA ve sabake saba usako ghere hue vyUharUpase usake sAtha, sAtha Age bar3ha rahe the phalataH yuddhake madase abhibhUta hokara vaha eka muhUrta bharake hI lie raNanItipaTu zatru ke sAmane samarabhUmimeM jama sakA thA // 22 // usa samaya vaha apane sAtha bar3hanevAle pradhAna sainikoMko Age bar3haneke lie protsAhita kara rahA thA ataeva kuzala zastrasaMcAlaka ve yoddhA bhI apane dhanuSoMse vANoMkI mahAdhArA hI barasA rahe the, mAno varSAkAlIna megha binA ruke hI mUsalAdhAra / jalavRSTi kara rahe haiM // 23 // upendrasenake zaurya tathA vIryake pUrameM mahAmaMtrI vijayako koI kAma karanA hI kaThina ho gayA thA, usake uddhata sainikoMne use cAroM orase gherakara sarvathA nisteja kara diyA thaa| itanA hI nahIM upendrake vANoMkI mArase usakA zarIra bhI kSata-vikSata ho gayA thaa| ina saba kAraNoMse mahArAja devasenane svayaM bar3hakara use apanI Ar3ameM le liyA thA // 24 // kazcidbhaTakA AkramaNa usI samaya advitIya yoddhA kazcidbhaTane dekhA ki mahAmaMtrI vijayakI senA zatru ke AkramaNase chinna-bhinna ho gayI hai| tathA maMtrIkA nijI pratApa ( sUrya ) bhI upendrasenake raNakauzala ( rAhu ) ke dvArA grasa liyA gayA hai / taba vaha bar3e vegase Age bar3hA thA / aura maMtrIke Age jAkara zatra ke sAmane jama gayA thA kyoMki usakA sAmarthya to mahAyuddha karake bhI na ghaTA thA // 25 // ARSUREIRIDEUROPERATORS [334 1. [ upendrasenaM ] /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAvaka barAGga caritam sargaH ghaNTAravonmizritatUryaghoSaM ratnaprabhAha pitabhAnubhAsam / gajendraketuM pratilakSyamANaM gajAdhipaM svapratimallasaMjJam // 26 // Aruhya nIlAdrisa'mAsakalpaM kazcidbhaTa bAlaraviprakAzam / ghanantaM svasainyaM prasamIkSamANastamaindraseniH prasahannuvAca // 27 // kiM vA svavaMzAnucitena tena tavArgharAjyena mukhena mRtyoH / sunandayA vA kimu kAlarAtryA jIvannaraH pazyati bhadra bhadram // 28 // napainupANAM samare pravRtte naivAsi yogyo'tra vaNiksutatvAt / apohya thAsmatpurato'lpabuddha nyUne vayaM no bhajamucchyAmaH // 29 // lapsaye'hamuzisutAmiti tvaM durAzayA klezamupaiSyakasmAt / tAdRgvidhaM nistrapamapravINaM na hanmi niSkAraNamAzu yAhi // 30 // vaha apratimalla nAmake gajaratna para ArUr3ha thA jisake ghaMTAkA dhIra gambhIra ArAva tUrya Adi bAjoMkI dhvanimeM bhI U~cA thA, usake gaNDasthaloM Adi aMgoMpara par3e ratnoMkI kAnti sUryako prabhAko bhI manda kara detI thI, vaha apane Upara phaharAte hue airAvatake citrayukta ketuke dvArA dUrase pahicAnA jA sakatA thA tathA usakI kAyA nIlagiri parvatake vistArake samAna thii|| 26 // isapara virAjamAna mahAvIra kazcidbhaTa prAtaHkAlake sUryake samAna prakAzita ho rahe the| ve nirdayatApUrvaka zatrukI / senAkA saMhAra kara rahe the| unheM aisA karatA dekhakara mathurAdhipa indrasenake putrane jorase ha~sate hue unako lalakArA thA // 27 // upendrako vokti he bhadrapuruSa ! lalitezvarake Adhe rAjyase tumheM kyA lAbha hogA? rAja karanA tumhAre vaMza ( vaNik ) meM anucita hI hai ( vaNika svabhAvase namra hotA hai ataeva zAsana nahIM kara sakatA hai ) kyoMki zAsana to sIdhA mRtyukA mukha hI hai / isI prakAra sunandAko pAkara bhI tumheM kyA rasa milegA ? vaha bhI tumhAre lie kAlarAtrike samAna hai // 28 // prANa bacAo, manuSya jiyegA to aneka abhyudayoMko paayegaa| yahA~para rAjA loga rAjAoMke sAtha lar3a rahe haiM phalataH tuma isa saMgrAmameM sammilita honeke adhikArI nahIM ho, kAraNa tuma eka sArthapatike putra ho / ataeva he kSudrabuddhi ? mere sAmanese zIghra hI haTa jAo, kyoMki hama yoddhA loga apanemeM nIca para hAtha nahIM uThAte haiM // 29 // _ 'maiM pRthvIpati devasenakI rAjakumArIse vyAha kruuNgaa|' aisI durAzAse prerita hokara tuma akAraNa hI mahAna kaSToMko 1. ka degsmaan| 2. ka prasaman, [ prahasan ] / 3. [ apehyathAsmat ] / SARGANIROHITRitsAROPATELI AR R |335 IHIRDS Jain Education interational
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazA yadi 'prayAtaM purato na cecchestAvatpratIkSasva muhUrtamAtram / nikRtya te'GgAni napAtmajAye saMprepayAmyadya hi mA tvariSThAH // 31 // upendrasenasya yuvAdhipasya yavatvatejobalagavitasya / giraM nizamyAtmamanorujantoM kazcidbhaTaH pratyavaddaSA tam // 32 // yo vA sa vAhaM tava ki mayAtra gajaH sa evaaymbhiipsitaarthH| mayAdhirUDhastu sahaiva pitrA tvAM prApayatyadya yamAtithitvam // 33 // gajaM pareSAM pararAjayAnI grahItukAmastu vinaiva vairAt / / kimAgatastvaM dhanamAnadapto lajjAnvitazcedvada jAtidhIra // 34 // sagaH kyoM uThA rahe ho| tumhAre aise azakya anuSThAna karanevAle akuzala tathA nirlajja vyaktiko maiM binA kisI vicAraNIya kaarnnke| nahIM mAratA hU~; jaldIse bhAgo // 30 // mere bAra-bAra kahane para bhI yadi tuma saMgharSa honeke pahile nahIM bhAganA cAhate ho, to lo eka muhurta bharake lie ruka jAo tAki maiM vANoMkI mArase tumhAre eka-eka aMgako kATakara Aja hI mahArAja devasenako putrIke pAsa bhejatA huuN| Thaharo, aba zIghratA mata karo // 31 // upendrasena apane yauvanake bala aura tejake ahaMkArase unmatta hokara jina akathanIya vacanoMko kaha rahA thA unheM sunakara mahAvIra kazcidbhaTakA hRdaya kSata-vikSata ho gayA thA ataeva krodhase tamatamA kara hI unhoMne usa ahaMkArI mathurAke yuvarAjako uttara diyA thA // 32 // kazcidbhaTakI dhIrokti ____ maiM jo kucha bhI hU~, athavA vahI hU~ jo tuma kahate ho, para isase tumheM kyA ? maiM Aja isa samarasthalImeM usI hAthIpara ArUr3ha hU~ jo tumhAre utkaTa manorathoMkA viSaya hai / itanA hI nahIM Aja maiM hI isapara ArUr3ha rahakara ise tuma tathA tumhAre pitAke Upara chor3a gA aura yaha tuma donoMko nizcayase yamakA atithi banA degA // 33 / / tuma apanI jAtike hI kAraNa dhIra vora ho, tumheM apanI prabhutA tathA sampattikA ahaMkAra hai to bhI pahilese koI vaira na rahate hue bhI tuma dUsare rAjAke hastiratna, rAjya tathA rAjadhAnIko balaprayoga karake chInane Aye ho ? yadi itanepara bhI lajjA nahIM AtI hai, to bako // 34 / / 1. [ pryaatu]| SIAcAra-230manAmamA "
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vikrItavAnyo' nayavadvinItaH zUraH kRtAstro na ca mRtyubhIruH / saMgrAmakAle sa jayatyarAtInAkRSyamANo triyate na kazcit // 35 // svajIvitenAtra mamAgratastu yadi prayAto nirupadraveNa / prekSasva pazcAttava mRtyukalpaM zrIdevasenAkhyamadInasattvam // 36 // avajJayAnyAMstu vivakSate' vA yatkicidAtmonnatigarvadagdhaH / nirastavijJAnaguNAvabandhaH sa lAghavaM satsu paraM prayAti // 37 // na kevalaM vAkkalahena kAryaM nirarthakenaivamathAvayostu | vyaktIbhavatyadya hi pauruSasya suvarNasAro nikaSAzmanIva // 38 // prazasya tAvadvaNijAM prahArAnprANakSayaM kartuM manohamAnAn / iti bruvANo varavAraNendra kazcidbhaTo yoddhamupAninAya // 39 // jo vyakti vAstavameM vikrama dikhAtA hai, to bhI nIti tathA vinamratAkA galA nahI ghoMTatA hai, zastra paricAlanameM kuzala honeke sAtha, sAtha hRdayase bhI zUra hotA hai tathA mRtyuse nahIM DaratA hai vahI ghora yuddha upasthita honepara zatruoMkA parAbhava karatA hai, koI bhI vyakti ghasITe ( cAhe ) jAnepara hI nahIM maratA hai // 35 // yadi kisI bhI prakArase tuma Aja mere sAmanese upadravameM binA par3e hI apane prANoMko bacAkara Age bar3ha gaye to mahAzaya ! tumheM usa mahA parAkramIkA sAmanA karanA par3egA jo ki mahAtejasvI aura puruSArthI hai| tathA tumhAre lie sAkSAt mRtyu hai, ve haiM lalitezvara mahArAja devasena || 36 || kSaNika unnati ahaMkArase andhA hokara jo vyakti dUsaroMkI avajJA karatA hai tathA jo kucha bhI manameM AtA hai use khUba vikRta karake kahatA hai| padArthoM ke vizeSa jJAna tathA ziSTatA Adi guNoMkI sampattise hIna vaha vyakti jaba sajjanoMke sAmane AtA hai to usakA patana avazya hotA hai // 37 // isake sivA kevala vAcanika yuddhase kyA lAbha hai, vaha to sarvathA nirarthaka hai / Ajake ghora saMgharSa meM hI hama donoMkA puruSArthaM usI prakAra saMsArake sAmane A jaayegaa| jisa prakAra kasauTIpara kasate hI sonekA sAra ( zuddhi ) turanta vyakta ho jAtA hai // 38 // lo, sAmane Ao aura sArthaMpatike putra vaNikake prahAroMkI aura prazaMsA karo kyoMki ve ( prahAra ) tumhAre prANoMkA 1. [ vikrAntavAnyo ] / 2. ka vivakSite / For Private Personal Use Only aSTAvapa sargaH [ 337 ]
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam abhyarNamAyAntamupendrasenaH samIkSya kopAyatatA dRSTiH / balAhakaM tAmragiriprakAzaM kazcidbhaTasyAbhimukhaM ninAya // 40 // mRgendrazAvAviva saMpraruSTau yuddhAtizauNDAviva bhartsayantau / parasparaM vyaddhumayaH zaraughaiH prArabdhavantau pratibaddhavairau // 41 // bRhatpRSatkaistvatha vatsadantaiH sUcImukhaiH' pUrNatamArdhacandraiH / karNeSu nArAcavaraizca tIkSNairavidhyatAM tau ca parasparaM hi // 42 // tAbhyAM dhanurvedavizAradAbhyAM vimuktanArAcazaroruvarSAH / vibhAsamAnAH khatalaM vitatya varSAsu dhArA iva saMnipetuH // 43 // nAza to karanA hI nahIM cAhate haiN|' isa prakArase ziSTa zailImeM zatruko uttejita karate huye kazcidbhaTane apane sarvottama hAthIko Takkara leneke lie Age bar3hA diyA thA / / 39 / / krodhonmatta upendra kazcidbhakI saumya bhartsanAne upendrasenako itanA kupita kara diyA thA ki usakI pUrI A~kheM lAla ho gayI thiiN| isI avasthAmeM usane kazcidbhaTako apane nikaTa AtA dekhakara tAmbeke parvata ke samAna vizAla tathA dRr3ha apane balAhaka nAmake hAthIko usake sAmane kI ora hI bar3hA diyA thA // 40 // usa samaya kazcidbhaTa tathA upendrasena yaha donoM hI siMhake kizoroMke samAna kupita the, yuddhakalAmeM sarvopari dakSa vIroM* upayukta eka dUsarekI bhartsanA kara rahe the, parasparameM eka dUsareke prati unake hRdayoMmeM gAr3ha vairabhAva ba~dha cukA thaa| ataeva eka dUsareko cheda-bheda deneke lie unhoMne loheke tIkSNa bANoMkI bauchAra prArambha kara dI thI / / 41 / yuvarAja- dvandva pahile unhoMne bar3e-bar3e bANoMkI vRSTi kI thI usake uparAnta vatsadanta ( dAMtIyukta vANa ) prahAra kiye the / kabhI ve sukI noka ke samAna tIkSNa mukhavAle vANoMko pheMkate the to dUsare hI kSaNa ardhacandra samAna mukhake vANoM dvArA AghAta karate the / atyanta tIkSNa tathA uttama vidhise bane vANoMke dvArA kAnoMpara mAra karate the| isa prakAra ve eka dUsareko chalanIke samAna chedate 'jA rahe the / / 42 / / ve donoM hI yuvarAja dhanuSa vidyA ke paMDita the phalataH jaba ve apane dRr3ha dhanuSoMke dvArA vegase vANavarSA karate the, to ve saba 1. ka zacImukhaH / aSTAdazaH sargaH [ 338]
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam anyonyamarmANi nirIkSamANAvanyonyazastrANi ca vaJcayantau / svasandhimarmANyabhipAlayantau zArdUlapotAviva bhasaMyantau // 44 // sarvAyasaiH prAsavaraizca zUlaizcakraizca golAyasaMzaGkabhizca / 'sabhiNDimAlaiH kaNapaizca tIkSNaranerivAdi kSipataH sma tUrNam // 45 // upendramuktAni varAyudhAni vikuNThitAnyapratimallamUni / mukhe mamajjurvaNijAtmajena muktAni tAnIndrasutahipasya // 46 // athendrasenasya sutena muktA mamajju mUrnA pratimallanAmnaH / balAhakasyonnatakumbhabhedaM cakAra kazcidbhaTamuktazaktiH // 47 // aSTAdazaH sargaH vANa dhArAvAhI rUpase unake bIcake AkAzamaNDalako vaise ho Dhaka lete the jaise ki varSARtumeM mUsalAdhAra barasatI huI vRSTi vyApta kara letI hai // 43 // donoM hI eka dUsareke marmasthaloM tathA chidroM ( arakSita aMgoM ) ko lakSya banA rahe the| isase bhI adhika tatparatAse ApasI AghAtoM aura zastroMkI mArako kuzalatAse bacA jAte the| apane-apane zarIroMkI saMdhiyoM tathA sukumAra sthAna netra Adiko pUrNa rakSA kara rahe the, siMhake kizoroMke samAna eka dUsarepara gurrA rahe the / / 44 // nIcese Upara taka lohe, tathA lohese banAye gaye bar3hiyA prAsa ( pharasekA bheda ) zUla (vizeSa bhAlA ) cakra tathA golAkAra lohekI hI vizAla varachiyoMke dvArA parasparameM prahAra karate the, tathA bhindipAla ( daNDAkAra astra ) kaNapa (barachA-bhAlA) Adi atyanta dhArAla zastroMke dvArA vaise hI AghAta kara rahe the jaise eka parvataparase dUsare parvata para AkramaNa ho rahA ho // 45 // mathurAke yuvarAja upendrake dvArA calAye gaye saba zastrAstra apratimalla hAthIke mastakase TakarAkara bilkula kuNThita honA jAte the| kintu tathokta vaNik putrake hAthoMse mAre gaye astra indrasenake sutake hAthIke mukhameM lagAtAra dhaMsate jAte the|| 46 // - isake bAda hI upendrasenake dvArA phekI gayI mahAzakti hastiratna apratimallake zirameM Akara cubha hI gayI thii| kintu jaba vegake sAtha kazcidbhaTane zaktiko calAyA to usane mathurAke yuvarAjake hAthI balAhakake unnata kumbhoMko phor3a hI DAlA thA / / 47 // 339) 1. [ sabhindipAlaiH ] ! 2. ka mamajju, [ mamajja mUni ] / Jain Education international .
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ ILearn varAGga caritam AADHAARATOPATGARAMETA upendrasenAhatazasvaste nipeturAza pratimallani / kazcidbhaTapreritatomarANi balAhakAnAvayavAnabhindan // 45 // tau vAraNendrau bhavatastadAnIM vraNAnanebhyaH strktdhaarau| aSTAdazaH ulkAbhighAtakSatabhinnarUpau yathA nagau syanditadhAtudhArau // 49 // sargaH asakpariklinnatamAGgarAgo galojjvalatkAJcanarajjubaddhau / savidyutau sAndhyavarbhUtau tau virejatarvAridharAvivebho // 50 // anyonyamuktAni ca tomarANi srvaaysaanyprtimdyutiini| nabhastale rejuratIva tAni savidhudulkA iva saMpatantyaH // 51 // upendrasenena vimuktazaktiH kareNa vAmena nipAtya bhUmau / / kazcidbhaTo dakSiNabAhunAzu jaghAna zaktyA hRdi sarvazaktyA // 52 // taba upendrasenane pUre balake sAtha apratimallapara zaMkuoMko mArA thA jo ki usake sudRr3ha mastakapara lagakara nIce gira gayI thI, kintu jaba isakA uttara dete hue kazcidbhaTane tomaroMko pheMkanA prArambha kiyA to unake dvArA balAhakake aMga aura avayava hI kaTane lage the / / 48 / / kavikI pinaka usa dAruNa saMgrAmake bIca una donoM zreSTha hAthiyoMko aneka ghAva lage the jinameMse raktakI moTI dhAra baha rahI thiiN| ataeva ve aise lagate the mAno ulkApAtake AghAtase pahAr3a phaTa gaye haiM aura unameMse gerU dhule hue jalake jharane phUTa par3e haiM / / 49 // ghAvoMse bahate hue raktake lepase unake pUreke pUre zarIra khUba lAla ho gaye the, unakI grIvAoMpara atyanta camacamAtI / huI sonekI zRMkhalAeM baMdhI huI thiiN| ataeva unheM dekhanepara aisA AbhAsa hotA thA mAno sandhyAke rAgase lAla hue vAridharoM (meghoM) meM bijalI camaka rahI ho // 50 // ve donoM hI eka dUsare para tomaroMkA prahAra kara rahe the jo pUreke pUre lohese bane the tathA svacchatA aura mAMjaneke kAraNa unakI camaka anupama ho gayI thI / phalataH chor3aneke uparAnta jaba ve AkAzameMse ur3akara girate the to camakatI bijalI yukta vajrake giranekI bhrAnti ho jAtI thii| 51 / / [340) isI samaya upendrasenane pUre balake sAtha kazcidbhaTake Upara zaktiko calAyA thA, jise unhoMne apane bA~ye hAthase rokakara / pakar3a kara bhUmi para pheMka diyA thA tathA apane dAMye hAthake dvArA turanta hI sarvazakti Ayudhako calA kara upendrasenake hRdayapara / prabala prahAra kiyA thA // 52 // Jain Education international
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattISaNazaktiprahato'bhipadya cakreNa sandhyArkavapurdhareNa / pAzcAtyamapyAzu nipAtya bhUmau kazcidbhaTasya pracakarta ketum // 53 // kiM vA tvayAhaM ciramatra yotsye vnniksutenaastrgunnaashryenn'| iti prabhASya pratibhaya'nItimumoca cakraM punaraindraseniH // 54 // AyAntamAlokya hi kAlacakra tadvaJcayitvA sthiraSoH sucakram / dhRtaM pragahyAnyadamodhacakra ciccheda hastaM kaTakAvanaddham // 55 // bhUyo'pyupendrasya hi pAripArvAnnihatya tUrNa knnpprhaaraiH| dhvajAtapatrAmalacAmarANi nipAtayAM bhUmitale babhUva // 56 // aSTAdazaH sargaH kazcidbhaTakI tIkSNa zaktike AghAtase tilamilA kara upendrasenane cakrake dvArA prahAra kiyA thA jo ki sandhyAkAlIna sUryake samAna vizAla aura bhayaMkara thA / usa cakrane kazcidbhaTake poche baiThe yoddhAko zIghra hI pRthvIpara girAkara usake unnata ketuko kATa DAlA thA / / 53 // ghAta-pratyAghAta 'kisI prakArase zastra paricAlanakI zikSAko prApta karanevAle tumhAre aise vaNikasutake sAtha merA aisA yoddhA aba aura adhika kAlataka lar3a kara kyA karegA?' isa prakAra bakate huye kazcidbhaTakI bhartsanA karaneke uparAnta hI indrasenake ahaMkArI putrane nIti ( zastra vizeSa ) nAmake ghAtaka cakrako apane zatrupara calA diyA thA / 54 // kAlacakrake samAna apane Upara Ate hue upendrasenake nIticakrako dekhakara bhI usakI buddhi jarA bhI nahIM ghabar3AyI thI / ataeva vaha use sahaja hI vyartha kara cukA thA / itanA hI nahIM isI antarAlameM usane eka sarvottama cakrako jisakA golAkAra AghAta kabhI vyartha na jAtA thA zIghratAse uThA kara upendrasenapara mArA thA aura usake kaTaka bhUSita bA~hako kATakara pheMka diyA thA // 55 // isake pazcAt lagAtAra zastravarSA karake usane upendrake Asa-pAsake yoddhAoMko mAra DAlA thaa| vaha vidyut vegase kaNapoMkA prahAra kara rahA thA jinake dvArA usane upendrakI dhvajA, Atapatra, zubhra tathA nirmala camara Adi kATa-kATa kara pRthvIpara bikhera diye the // 56 // [341] / 1. ma guNAzrameNa / Jain Education international
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam aSTAdazaH sargaH zikSAbalenAtmaparAkrameNa chinnaikahastaH punaraindraseniH / muhartamevaM yuyudhe'tivIro bhagnakadanto dvirado yathaiva // 57 // kazcidbhaTo'strANyamucadvizaGko dvAbhyAM bhujAbhyAM drutamAyatAbhyAm / javena gatvA vivizuH zarore yathoragendrA vivare'ca lasya // 5 // upendasenasya varAyudhAni savyena hastena viniHsatAni / yayuH punastAni ca mandamandaM lUnakapakSA vihagA yathaiva // 59 // nirvIryatAM rAjasutasya buddhavA kazcidbhaTazcArubhaTo'titUrNam / gajaM gajendrApratimallanAmnA valAhakaM vAyurivonma'mardhI // 60 // divA iSantaM pratibhagnadantaM balAhakaM caaprtimllnaagH| prahatya tUrNa karapAvadantahastena hastaM kariNo nyakA'sIt // 61 // indrasenake putrakA yadyapi eka hAtha kaTa cukA thA to bhI usakI AyudhazikSA tathA parAkrama itane paripUrNa the ki unake balapara hI vaha ativIra eka muhUrta paryanta apane zatruse vaise hI bhir3atA rahA thA jaise ki matta hAthI eka dA~ta TUTa jAnepara bhI apane pratidvandvI hAthIse Takkara letA rahatA hai // 57 / / isa avasthAmeM apAtataH kazcidbhaTa nizaMka ho gayA thaa| tathA zIghratAse calatI huI apanI donoM vizAla bAhuoMke dvArA zatrupara satata zastra barasA rahA thaa| ve saba zastra vegase zatrutaka pahu~ca kara usake zarIrameM aise phaMsa rahe the jaise ki parvatake chidroMmeM bar3e-bar3e sAMpa ghusate haiM / / 58 // upendrasena bho apane bA~ye hAthake dvArA uttamase uttama zastra calA rahA thA kintu eka hAthake balase paryApta preraNA na milaneke kAraNa ve zastra dhIre-dhIre jAte hue aise lagate the mAno eka-eka paMkhA baTe pakSI hI ur3e jA rahe haiM / / 59 // dvandvakA caramotkarSa kuzala tathA sundara yoddhA kazcidbhaTako indrasenake rAjaputrakI vIryahInatAko samajhanemeM dera na lagI, use akarmaNya jAnakara usane hastirAja apratimallako zatruke valAhaka nAmake hAthIpara bar3hA diyA thA jo ki vAyuke samAna vegase usapara jA TUTA thA / / 60 // ___vicAre balAhakakA eka dA~ta pahile hI TUTa cukA thaa| vaha to kisI prakAra vIragatikI kAmanA kara hI rahA thaa| 1. [ degmamada ] | 2. [ nyakAkSIt ] / CIRCLAIMIRRIGARELURStorIRIRGI N
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH varAja caritam sargaH zakti sutIkSNAM tvarayA vigRhya sUpendrasenorasi nimumoc| vibhidya vakSassthalamIzvarasya mamajja bhUmAvaticaNDavegA / 62 // zaktiprahAreNa vibhinnadehaM bhrAntekSaNaM vIkSya vnniksutstu| uddhRtya khaDgaM ca taTitprakAzaM zirazca tasya pracakarta zUraH // 63 // calajjvalatkuNDalamaNDitAsyaM mnniprbhaarjjitstkiriittm| ziraH papAtendrasutasya tasya sauraM yathA maNDalamastamUni // 64 // mAnonnataM nAvanataM parebhyo dolAyamAnaM bhramarAvalIkam / ziraH sapAda vinipAtya bhUmau praphullapamAkRtimAdadhAra // 65 // prabhajjanapreritanIrade khe duHprekSatAM yAti yathA grhendrH| tathAripakSakSapaNoditathIH kazcidbhaTazcArubhaTo babhUva // 66 // TALASERASNARELATImacamamA aisI avasthAmeM hastirAja apratimallane sUDa, paira tathA dA~toMkI prahAroMkI mAra dekara usakI sUDako apanI sUr3ake dvArA upAra liyA thA / / 61 // - isI samaya kazcidbhaTane ati tIkSNa zaktiko palaka mArate bharameM uThAkara upendrasenake vakSasthalameM bhoMka diyA thaa| / usa zaktikA vega itanA dAruNa thA ki vaha rAjapUtrake vakSasthalako pAra karatI haI jAkara pRthvomeM dhaMsa gayI thI / / 62 // zaktike mAraka AghAtase zarIra bhida jAne para vicAre upendrasenakI A~kheM ghamane lagI thiiN| use isa avasthAmeM dekhate ho tathokta vaNikaputrane bijalIke samAna camakate hue khaDDako nikAlakara vIrocita DhaMgase usake zirako kATa liyA thA // 63 / / mathurAke yuvarAjakA sulakSaNa mukha caMcala tathA prakAzamAna kuNDaloMse bhUSita thA tathA vizAla zipara ba~dhe hue uttama mukuTameM jar3e hue maNiyoMkI prabhAse mukha, mastaka Adi saba hI aMga raktavarNa ho gaye the, aisI zubha chaTAyukta zira jaba kaTakara bhUmipara lur3aka gayA to aisA mAlUma huA thA ki mAno asta huA raktavarNa sUryamaNDala hI astAcalapara jA par3A thaa| 64 // upendrako vIragati vaha zira ahaMkArake madameM sadA U~cA hI rahA thA, kabhI kisa virodhIke sAmane na jhukA thA kintu samayake pherase bAdhya I hokara usa samaya jorase dhvani karatA huA pRthvIpara jA girA thaa| usa samaya bhI hilAte hue ghagharAle vAloMrUpI bhramaroMkI paMktiyA~ usapara gUMja rahI thI ataeva usakI vaha AkRti pUrNa vikasita kamalakI AzaMkA utpanna kara detI thI // 65 // jaba joroMse havA ( A~dhI) bahato hai to usake jhoMke meghoMko dekhate hI dekhate kahIMse kahIM ur3A le jAte haiM taba grahoM 1. [so'pIndrasenorasi / 2. ka sattirITam / 3. [ sapAtaM ] / [343] For Privale & Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga saMprApya yuDhe vijayAvataMsaM svasainikAnAM mubamAvadhAnaH / mahAbalaH siMhaninAvamuccairnanAda ceto dviSatAM ca bhindana // 67 // athobhayobhUpatayo nRsiMhAH svamAnavizrambharasoruvIryAH / svAnsvAnkarIndrAnadhiruhya sarve saMnA yuddhAbhimukhA babhUvaH // 6 // tataH karIndrAH pratigarjayanto vAgvIranAdAgatameghatulyAH / parasparaM padakarAgradantairjaghnuH sayodhAH samupetya caNDAH // 69 // mukha'NDibhiH zaktyasiyaSTibhizca cakragadAbhiH kaNapazca ttngkH| samudaraistomarasarvalohaiH parasparaM te ca bhazaM prajahna // 70 // aSTAvakSaH sargaH caritam kA rAjA sUryabhI AkAzameM kaThinAI se dikhatA hai tathA usako kAnti dekhate hI banatI hai| isI prakAra kuzala yoddhA kazcidbhaTa ke zatruoMrUpo meghoMko titara-vitara kara diyA thA phalataH usakI parAkrama-zrI atyanta prakhara cArubhaTa rUpameM udita ho uThI thii||66|| saMhAramaya yuddhakA Arambha usa mahAsamarameM usane vijayake mukuTako apane parAkramase prApta kiyA thaa| apane netAkI vijayake kAraNa usake sainikoMke Anandako bhI sImA na thii| usane svayaM bhI vijayollAsameM ati unnata svarase nAda kiyA thA jise sunakara zatruoMke / hRdaya kA~pa uThe the // 67 / / isa ghaTanAke hote hI donoM rAjAoMko senAoMke siMhasamAna parAkramI yoddhAoMne apane-apane hAthI para ArUr3ha hokara saMgharSake pradhAna kendra kI Ara cala diye the| kyoMki ve saba mahA parAkramo the| unheM AtmavizvAsa thA aura apane sammAnako hI sabase bar3hakara aizvarya mAnate the / / 68 // isake uparAnta hI dekhA gayA thA ki bhayaMkara rUpase ciMghAr3ate hue hAthI baDhe jA rahe the| ve gambhIra garjanAke sAtha, umar3ate hue bhISaNa meghoMke samAna pratIta hote the| ve saba hAthI usa samaya itane krUra aura kupita ho gaye the ki ApasameM paira, zuNDA tathA agradantoMke dvArA dAruNa AghAta kara rahe the| aise karAla rUpameM TakarAte the ki yoddhA sahita zatra hAthIko samApta kara dete the / / 69 // hAthiyoMpara ArUr3ha yoddhA bhI zikhaNDiyoM ( sapakSa vANa ) zaktiyoM, khaDgoM, daNDoMke dvArA AghAta karake, cakra, gadA, kaNapa tathA TAMkiyoMkI coMToMse tathA pUreke pUre lohanirmita mudgara tathA tomaroMkI varSAke dvArA eka dUsareko bar3I tvarA tathA [34] / nirdayatAse mAratako coToMse tathA pUreke pUre lohAnasipakSa vANa ) zaktiyoM, khaDgoM, 1. [ zikhaNDibhiH] /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam aSTAdakA sargaH keSAMcidAsyAmi sakuNDalAni pAdAzca kessaaNcidthaambujaabhaaH| karAH sphuratkAJcanabhUSaNADhyAH zastraprahArAvavanau nipetuH // 71 // 'kirITapaTTojjvalahArasUtraizchatradhvajaizcAmaraketumAlyaiH / karIndraghaNTAhayakiGkiNIbhiH kRtopahAreva mahI babhAse // 72 // athendrasenazca hi devasenaH prabaddhavairA dRddhbddhkkssau| kRtapratijJAvasurendrakalpau parasparaM tAvavalokya vIrau // 73 // svanAmagotrANyabhidhAya roSAtsadmavibhale vadane prakRtya / AdAya tAnyastravarANi dobhillAsayantAvabhimAnayA tau // 74 / / kAnoMmeM zobhAyamAna kuDaloMke sAtha ho kinhIMke zira kaTakara pRthvIpara loTa jAte the, dUsaroMke lAla kamaloMke tulya sundara tathA sukumAra paira kaTakara ucaTate the| tathA anya logoMke hAtha jinameM svaccha zuddha soneke AbhUSaNa camakate the, ve hI tIkSNa zastrake lagate hI kaTakara bhUmipara gira jAte the // 71 / / pUrIkI pUrI samarasthalImeM mukuTa, kaTi tathA padake paTTa camacamAte hue maNi-muktAmaya hAroMkI lar3eM, chatra, dhvajA, cAmara, mAlAyukta ketu, hAthiyoMke bar3e-bar3e ghaMTe tathA ghor3oMkI choTI-choTo madhura zabda karanevAlI ghaMTiyA~ (ghugharU ) phailI huI thiiN| aisA mAlUma hotA thA ki yoddhAoMne yaha saba vastue~ samarasthalI para car3hAyI thIM / / 72 / / ___ isa prakAra ghora saMgAma hote-hote mathurAdhipa indrasena tathA lalitezvara devasena bhI eka dUsareke sAmane jA pahuMce the| ve donoM hI abhedya yuddha-vezameM the / donoMkA pArasparika vaira-bhAva bhI carama sImApara pahuMca cukA thaa| ve asuroMke samrAToMke samAna eka-dUsarekA nAza karanekI pratijJA kiye hue the / / 73 / / nAyakoMkA dvandva jaba ina donoM voroMne apane samakSa zatra ko dekhA, to krodhake utkaTa ubhArake kAraNa unakI bhRkuTiyA~ Ter3hI ho gayI thIM, mukhamaNDala atyanta vikRta ho gaye the| unhoMne apane-apane gotra tathA nAma kahakara apanA paricaya diyA thA, pratizodha lenekI abhilASAse uttamase uttama zastroMko hAthoMse uThAkara bAhuoM dvArA taula rahe the tathA abhimAnake pUrameM bahate hue kaha rahe the||74 // RSmarAmamayamA [345) 1.ka tiriitt| Jain Education Interational
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma aSTAdazaH sargaH dezAkaragrAmapurANi yAni baladvayanaikavibandhanaM c| ya Avayoreka ihAvaziSTastasmai bhavatvetaditi bruvANau // 75 // kuru tvamekaM prathama prahAraM tvaM pazya pazyeti ca bhayintau / vane gajendrAviva jAtadarpAvabhIyatustau samarAbhilASau // 76 // zastrANi vajrAgniviSopamAni nAnAkRtIni svarayA prgRhm|| parasparAlAvayavAnpratItya vyamuJcatAM vItabhayau mahIzau // 77 // pravRddhakAntidyutisattvaroSaH zrIdevasenaH prgRhiitckrH| laghvIndra senasya mahAbalasya ciccheda bhAsvanmakuTaM ca ketum // 78 // tathendraseno'tivivRddhamanyuvidyutprabhA zaktimaraM pragRhya / zrIdevasenaM prati nirmamoca nanoda sA tasya kirITamiddham // 79 // fotoranikPURNIMALLERGAREERI 'hamAre grAma, Akara, nagara tathA jitane bhI deza haiM tathA donoM senAoMke pAsa jo nAnAvidhakI sampatti tathA vaibhava hai, yaha saba usIke hoveMge / jo hama donoM se ghora saMgharSake bAda bhI bacA rahegA' tumhIM pahale eka prahArakaro, acchA dekho, tuma dekho|| 75 // bhartsanA tuma dekho Adi aneka kaTu vAkyoM dvArA parasparameM bhartsanA karate hue; jaMgalameM yauvanake unmAdase matta evaM nirbhaya do bhImakAya hAthiyoMke samAna samarameM bhir3a jAnekI abhilASAse ve donoM eka-dUsareke ati nikaTa cale A rahe the // 76 // bajake samAna abhedya, agnike tulya dAhaka tathA viSake sadaza mAraka aneka AkRtiyoM tathA mApake zastroMko atyanta tvarAke sAtha uThAkara unhoMne eka-dUsareke A~kha, kAna, Adi aMgoMpara kuzalatAse lakSya sAdhe the| tathA nirbhaya aura nirdaya hokara palaka mArate, mArate AghAta bhI prArambha kara diye the // 77 // ghAta-pratyAghAta raNaraMgameM masta mahArAja devasenakA krodha, sattva, kAnti tathA teja aura adhika bar3ha rahe the| unhoMne atizIghratAse uttama cakrako uThAkara bar3e vegase mahA balavAna madhurAdhipa para calA diyA thA aura dekhate-dekhate hI usake bhAsamAna mukuTa aura ketuko kATakara pheMka diyA thA // 78 // isa prahArane indrasenake krodhako sImAke bAharataka bahA diyA thA, phalataH usane bar3I tvarAse zakti tathA ara ( lmbaa| 1. ka vigRhya / 2. [ zaktidharAM ] / RELEADERSIRIDERERESERIEnya Jain Education international
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritas zrIdevasenena punavimuktA zaktiH sphuradratnagabhastimAlA / zvetAtapatraM madhurAdhipasya nyapAtayaddha stipakena chatraM prabhagnaM madhurAdhipasya dantaprabhaGgAdiva roSA titUrNaM kaNapAM mumoca sa tasya ciccheda mRgendraketum // 81 // bhinnAtmaketurbu' hadugraroSaH pralambabAhuH pratilabdhasaMjJaH / pragRhya cakraM madhurezvarasya gadAgrahastaM pracakarta vIraH // 82 // athobhayocchinna vipannaketvornipAtitopAntagajAdhinetroH pramaditAtmadvipa pAdagotrormuhUrtamekaM lambA zastra ) ko uThAkara balapUrvaka devasenapara calA diyA thA, kintu saTIka prahAra na hone ke kAraNa yaha prahAra devasenake mukuTake eka hI bhAgako noMca sakA thA // 79 // sArdham // 80 // vAraNendraH / 1 samayuddhamAsIt // 83 // isa prahArake uttara meM mahArAja devasena ke dvArA bhI zakti calAyI gayI thii| yaha prahAra aisA saTIka lagA thA ki isakI mArase mathurAdhipakA mahAvata hI dharAzAyI na huA thA apitu use bedhatI huI vaha zakti zatru ke gale para pahu~cI thI, jahA~se jAjvalyamAna kiraNoM yukta ratnamAlA ke sAtha-sAtha usake zveta kSatrako letI detI huI usa pAra nikala gayI thI // 80 // rAja-cihna chatrake naSTa ho jAnepara mathurAdhipa indrasena vaise hI jhuMjhalA uThA thA jaise ki eka agradanta TUTa jAne para uttama hAthI udbhrAnta ho jAtA hai| ataeva krodhase pAgala hokara usane zatru para atyanta vegake sAtha kaNapa de mArA thaa| isa prahArane mahArAja devasena ke siMha cihna yukta ketuko kATakara girA diyA thA / / 81 / / apanI dhvajA kaTa jAnepara mahArAja devasenake roSa tathA ugratAkA pAra na rahA thA, unheM apane kaTu karttavyakA smaraNa ho AyA thA ataeva unhoMne apane lambe tathA puSTa bAhuoMse eka cakrako uThAkara mathurAke rAjA para chor3a diyA thaa| isa prahAra se mahAvIra lalitezvarane zatru ke usa hAthako hI kATa DAlA thA jisase vaha unapara gadA calA rahA thA // 82 // isa samaya taka donoM hI rAjAoMke ketu kaTa chaTa kara gira cuke the, donoMke hAthI tathA unake suyogya saMcAlana eka dUsareke atinikaTa A dhamake the| itanA hI nahIM donoMke hastipaka hAthiyoMke pairoMke tale kucale jA cuke the tathA donoM hAthI bhISaNa rUpase jUjha gaye the / eka kSaNa bhara to aisA lagatA thA ki donoM hI barAbarIke haiM // 83 // 1. / ruSAtipUrNe ] / 2. ka dvipasAda, [ gotroMdeg ] / aSTAdazaH sargaH [[347 ]
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya varAja caritam zaSTAvakSaH tasmin raNe bhImatame pravRddha balAhakastvapratimallanunnaH / yugAntavAtAhavindhyakalpaH papAta bhUmau karuNasvanena // 84 // baJAbhighAtAdiva zailazRta zastraprahArapratibhagnagAtram / upendrasenaM vigatAsumAzu samaikSiSAtAmavanIzvarau tau // 5 // gajAvapAtadhvanimapragalbhaM mahAbhranAdapratimaM nizamya / tau yudhyamAnau vasudhendracandrau babhUvaturvaidhamanaHpracArau // 86 // zrIdevaseno ripumardanazrIrupendrasenavyasanaM samIkSya / / jayaM paraM prApya vibhAsamAnaM kazciddhaTaM cApi bhazaM jaharSa // 8 // sargaH MARRIAGRAyAyama-RTA . yuddhako parAkASThA kintu isI samaya jaba yaha bhayaMkara saMgharSa aura adhika dArUNa hotA jA rahA thA usI samaya kazcidbhaTake apratimalla gajezane mathurAdhipake putra upendrasenake balAhaka gajarAjako dabA diyA thaa| apratimallake prabala prahArako na samhAla sakaneka kAraNa jorase ciMghAr3atA huA balAhaka usI prakAra lar3akhar3Akara girA thA jisa prakAra yugake anta pralayakAlameM bahate prabhajanake jhakoroMse vindhyagirike zikhara lar3aka jAte haiM // 84 // apane saMgrAmameM lIna donoM rAjAoMne dekhA thA ki vajrake mahAprahArase jaise parvatakA unnata zikhara Dhaha jAtA hai usI prakAra kazcidbhaTake AghAtoMse chinna-bhinna zarIra hokara mathurAkA yuvarAja apanI ihalIlA samApta karake dharAzAyo ho gayA hai / / 85 // gajarAja balAhakake giranese jo mahAnAda haA thA vaha eka bhISaNa praNAda thA, vaha kalpAntake meghoMkI bhImagarjanAke samAna thaa| yadyapi donoM pRthvIpati pArasparika saMgrAmameM atyanta lIna the to bhI ukta nAdako sunakara unakI mAnasika pravRtti do dhArAoMmeM ba~Ta gayI thI ( apane saMgrAmako cAla rakhanA cAhate the tathA dhvanikA kAraNa bhI jAnanA cAhate the ) // 86 // zatru oMke damana karane yogya prabhutAkA svAmI lalitezvara mathurAke yuvarAjakI vipatti tathA mRtyuko dekhakara aura usI ke sAmane mahA vijayako prApta karake zobhAyanAna kazcidbhaTako dekhakara itanA adhika prasanna huA thA ki usakI prasannatAkI sImA na rahI thI // 87 // m ate 1. ka kazcidbhaTazcApi / saww.jainelibrary.org
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mayAdya / so'pIndrasenastanayAvabhaGgAdviSAM pravRddha dviguNAtiruSTaH / samitsamiddhAgniriva prakAmaM jajvAla jAtyAdimadAvaliptaH // 88 // dhikzUrasenAdhipatitvalakSmIM fugindrasenazvamidaM nirdevasenAM yadi naiva kuryA mahImimAM sAgaravAgurAntAm // 89 // iti bruvanneva sunizcitArtho vipannahastAdavatIrya nAgAt / dviSadekakAlaM sukampitaM vAraNamAruroha // 90 // tatosstu samyakprabhavAnguNAnsvAnprakAzayAmAsa raNe pracaNDaH / punardRSTipathopanItaM dviSavalaM sthAtumalaM na tasya // 91 // madAndhamanyaM upendrako mRtyukA pariNAma dUsarI ora mathurAdhipa thA jo svabhAvase hI jAti, prabhutA, Adike ahaMkArameM cUra thA, phira usa samaya prANapriya putra kI mRtyu tathA zatruke balako bar3hatA dekhakara usakA roSa dUnA ho gayA thaa| usakA vahI hAla thA jo nayA IMdhana ( Ahuti ) par3a jAne para dhadhakatI huI yajJakI jvAlAkA hotA hai // 88 // zUrasena (mathurArAja ) deza ke ekacchatra adhipatitvako dhikkAra hai, merA indrasena honA bhI vyarthaM hai tathA mere pratApa aura puruSArtha ko bhI dhikkAra hai, yadi maiMne Aja hI isa vizAla pRthvIko jo vizAla mahAsAgararUpI bandhana yA sImA veSTita hai, ise yadi devasena rahita na kara diyA to // / 89 / / krodha ke AvezameM pUrvokta vacanoMko kahate-kahate usane apane antima kartavyakA nizcaya kara liyA thaa| ataeva vaha sUr3a kaTe hAthI para se utarakara eka dUsare susajjita gajarAja para ArUr3ha huA thaa| jo ki madase andhA ho rahA tha, tathA nAma aura kAma donoM ke hI dvArA eka kAla thA / / 90 / / isake uparAnta raNameM atyanta karkaza mathurAdhipane apanI una saba raNakuzalatAoMkA pradarzana kiyA thA jinheM usane bhalIbhA~ti sIkhA thA tathA abhyAsa kiyA thaa| usa samaya usakA yaha hAla thA ki jo koI bhI zatru usake dRSTipathapara 'AtA thA vaha eka kSaNa bhara bhI jIvita na raha pAtA thA // 91 // 1. ka pravRddhiH / 2. [ tatastu ] / For Private Personal Use Only aSTAdazaH sargaH [ 149 )
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tahevasenasya tu sainyamAjau zatAM parAM saMjanayannapasya / bhajAvataMsA vijayaikalakSmI nijAM cakAreva bhayAttadAnIm // 12 // upendrasenaM yuvarAjamAjau nihatya bhUyaH pratilabdhasaMjJaH / kazcidbhaTaH sAdhuyazo'vataMsaM vibhratsa babhrAma mRgendralIlaH // 13 // paribhramankAla ivAntarUpaH kazcidbhaTaH zatruSu lbdhtejaaH| sa devasenaM sabalaM manasvI dadarza mRdgantamathaindrasenam // 94 // dRSTvA tamArAdvijayaM parIpsansavyApasavyaM prakiraccharaughAn / nisRSTavAnapratimallamAjau yuyutsamAno madhurAdhipena // 95 // aSTAdasA sargaH HAIRATRAPARIKARATHIMLAsantonT. ITA antima saMgharSa indrasenake isa bhISaNa rUpane mahArAja devasenakI vijayo senAmeM kucha samayake lie eka gambhIra AzaMkAko utpanna kara diyA thaa| usa samaya to kucha kSaNa taka aisA pratIta hone lagA thA ki usa ekAkI vIrane hI bhagna mukuTadhAriNI vijayalakSmIko apanI banA liyA hai / / 92 / / UAESARIRAHARSHIRSAGADISEAR kazcidbhaTakA praveza yuvarAja upendrasenakA yuddha meM saMhAra karake harSonmAdameM masta kazcidbhaTako eka kSaNabhara bAda hI apane zeSa karttavyakA khyAla ho AyA thaa| ataeva aba takakI vijayase utpanna kItirUpI zirobhUSaNako bhalIbhA~ti dhAraNa karatA huA vaha udAracitta yoddhA punaH siMhake samAna yuddhabhUmimeM vicarane lagA thA // 13 // ___ zatrusenAmeM usake parAkramakA AtaMka baiTha gayA thA ataeva mUrtimAna yamarAjake samAna zatrusenApara TUTate hue manasvI hai kazcidbhaTane dekhA thA ki mahA balavAna lalitezvarako mathurAdhipa indrasena apane saphala prahAroMse dabAtA calA jA rahA hai / / 94 // vaha vijaya prApta karaneke lie vyAkula thA tathA usane dekhA thA ki 'zatru ( indrasena ) bhI kAphI nikaTa A pahuMcA hai' phalataH usane zatruke dakSiNa tathA vAma donoM pAzvopara andhAdhundha bANoMkI vRSTi prArambha kara dI thii| mathurAdhipake sAtha lar3aneke 7 lie usake aMga khujalA rahe the ataeva usane aisA saMgharSa paidA kara diyA thA jisakI tulanA hI nahIM ho sakatI thii|| 95 // [350 LIES 1. [ bhagnAvataMsAM] /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tamAptavantaM balavantamantaM sUnoH samIkSyAzu sa indrasenaH / zarAsanaM svaM balavadvikRSya mumoca nArAcavarAjjighAMsan // 96 // tAnantarikSe svadhanuvimuktaivacchidya tIkSNaiH punarardhacandraH / vivyAdha bANairaparaiM hadbhirvakSayAraM so'ntamupAninISum ' // 97 // santAnamuktaiva zikhairanekegaMjasya netA 'ramadho nipAtya / cakarta bhallena zitena roSAtkazcidbhaTastaddhanurendrasenam // 98 // paraM na gRhNAti dhanuH sa yAvadvivyAdha tAvadbhujamunnatAMsam / gajendra kumbhodbhidurAnpRSatkAnsasarja zuSkAzanibhImarUpAn // 99 // kazcidbhaTa-indrasena yuddha mathurAdhipa indrasenane dekhA ki prANapriya putrakA kAla kazcidbhaTa usake ati nikaTa jA pahu~cA thA / ataeva putrakI mRtyukA pratizodha lenekI bhAvanAse usane apane dhanuSako pUre balase khIMcakara tIkSNa viSAkta bANoMko usapara barasAnA prArambha kara diyA thA / / 96 / / raNakuzala kazcidbhaTa apane dhanuSa dvArA ardhacandrAkAra mukhayukta atyanta dhArAla bANoMko chor3akara zatruke bANoMko AkAzameM hI kATachA~Ta DAlatA thaa| itanA hI nahIM bIca antarAlameM vaha bar3e-bar3e tIkSNa bANoMko calAkara zatruke vakSasthalako bhI bhedatA jAtA thA / kyoMki vaha zatruko mRtyuke mukhameM ha~saneke lie pratijJA kara cukA thA / / 97 / / kazcidbhaTa apane dhanuSake dvArA dhArApravAha rUpase zatruke Upara vANavarSA kara rahA thA ataeva ina aneka bANoMkI mArase usane indrasenake hastipakako nIce girA diyA thaa| isake bAda atyanta kupita hokara zatrupara camacamAtA huA bhAlA calAyA thA jisake AghAta se indrasenakA dhanuSa hI kaTakara TUka-TUka ho gayA thA / / 98 / / indrasena Ahata vaha dUsare dhanuSako uThA bhI na pAyA thA ki isa sUkSma antarAlameM hI usane mathurAdhipakI vizAla bAhuko U~ce kaMdhe se hI kATa diyA thA, tathA bhISaNa vANa calA rahA thA jo hAthI ke unnata kumbhoMko bhedate jA rahe the| ve bANa kyA the sAkSAt vajra hI the jo binA bAdaloMke hI bhoma AkArako dhAraNa karake gira rahe the // 99 // 1. [ ninISuH ] / 2. ma netAramatho / For Private Personal Use Only aSTAdapAH sargaH [351]
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ DREAME aSTAvakSaH barAma caritam sargaH ito'muto bhagnavizIrNasenAmAtmAnamatyanta surakSatAm / samIkSya cApasya ca bhaGgamAjI vipannabadhvastravapurbabhUva // 10 // tato'varuhmAzu sa meghanAdAtkSatasravacchoNitavAraNendrAt / hayaM samAruhya tadAtibhItaH parApratasthe madhurAvanIzaH // 101 // gate narendra madhurAdhipe tu vinAyakaM trastabhayetavIryam / balaM tadA vAtasamUhaghAtavizIrNatulapratimaM babhUva // 102 // tatazca kazcidbhaTa jitazrIhatAvazeSa balamAjighAMsan / anupratasthe sazaroghavarSI rUpI prajAH saMharatIva kAlaH // 103 // tabataka mathurAkI vizAla senA astavyasta hokara idhara-udhara bhAga rahI thii| rAjA indrasenakA svayaM apanA zarIra bhI vANoMkI bauchArase chida-bhida gayA thA, isake atirikta vAstavika saMgharSake samaya usakA dhanuSa bhI TUTa gayA thaa| yaha saba dekhakara / vicAre kI buddhi hI kuNThita nahIM huI thI apitu usake astroM tathA zarIrakI lagabhaga vaisI hI avasthA thI / / 100 // usakA meghanAda nAmakA gajarAja bhI itanA kSatavikSata ho gayA thA, ki usake saba ghAvoMse raktakI dhArAe~ baha raho thii| usakA ( indrasena ) sAhasa gala cukA thA, bhayase kA~pa rahA thaa| ataeva apane hAthIse utarakara vaha zIghratAse eka ghor3epara A ArUr3ha huA aura vegake sAtha pIcheko bhAga gayA thA // 101 // mathurAdhipa indrasenako bhIruoMke samAna palAyana karanese zUrasenakI senA nAyakahIna ho gayI thii| sArI senA bhayase vyAkula thI aura bhayake pravAhameM usakA parAkrama na jAne kahA~ baha gayA thaa| usa samaya usa vizAla senAko dekhanepara vahI dRzya dRSTigocara hotA thA jo ki vAyuke prabala pravAha ur3I huI rUIkA hotA hai // 102 // ___ indrasenake bhAganekA phala vijaya para vijaya prApta karaneke kAraNa kazcidbhaTakA teja aura bhI nikhara AyA thA, vaha zeSa bace hue zatrubalako bhI naSTa kara denA cAhatA thaa| isI abhilASAse prerita hokara vaha bANoMkI mUsalAdhAra vRSTi kara rahA thaa| use dekhakara logoM ko yahI bhrama ho jAtA thA ki 'kyA koI zarIra yama prajAoMkA saMhAra kara rahA hai ?' // 103 // ReiomAmAmAmA-III [3524 1. [degzarakSatAGgam ] / 2. ka bhayotyavIryam /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH varAja caritam sargaH keSAMcidaGgAnyasinA 'cakarSa pipeSa vIro gadayA zirAMsi / vidArya keSAMcidurAMsi cakranipAtayAmAsa vasugharAyAm // 104 // keSAMcidutkSiptasucAmarANi chatrANi cndrodypaanndduraanni|| dhaSi puSpadhvajaketumAlAH zarAvapUrNAni sudhIzcakarta / / 105 // zaGkabhivartakramasauSThavAbhyAM satomarAbhyAM sthiradhIH karAbhyAm / varmANi varmapratiyAtanAni kSaNAdabibhedApratimAnyarINAm // 106 // chinnAgrahastA vimukhAzca kecitkecinnatAH sAjalayo vibhItAH / kecicca tatraiva vimohamAyurlalambire'nye gajamastakebhyaH // 107 // antardadhurgulmalatAsu kecitkecicca vAlmIkazikhAdhiruDhAH / kecittaNAdAH pratimuktakezA gatAsavaH kecidupeyururvIm // 108 // IPHATRAPATHeastprereSHAHESHemamarpa-ARATISEX dhArAla asike dvArA vaha kinhIM zatra oMke aMga-aMga kATa DAlatA thA, dUsaroM para gadA calAtA thA jisase unake zira cUra-cUra ho jAte the, tathA anya kitaneke hI dRr3ha vakSasthaloMko cakrase cIrakara pRthvIpara girA detA thA / / 104 / / zatra ke kitane hI mADalika rAjAoMpara aba bhI nirmala camara Dhara rahe the tathA candramAkI kAntike samAna dhavala chatra unake mastakoMpara lage hue the, kintu kazcidbhaTa ina sabako apane bANoMkI mArase ghAsake samAna kATa rahA thA, vaijayantI mAlAoMse bhUSita dUsaroMkI ketuoM tathA bANa car3he hue dhanuSoMko bhI acUka lakSya vedhaka vaha yoddhA naSTa kara rahA thA // 105 / / / vijayapUrNatAko ora apane karttavyake prati usakI mati sthira thI ataeva zaMkhakI golAI samAna atyaMta gola, puSTa tathA sundara bAhuoM dvArA vaha vizAla tomarako uThAtA thA aura usake saTIka AghAtoMse zatru oMke una kavacoMko bheda detA thA jinapara lagakara vajra bhI meM vApasa ho jAtA thA tathA dRr3hatA aura abhedyatAmeM jinakI tulanA hI nahIM ho sakatI thii|| 106 // kitane hI yoddhAoMke hAtha kaTa jAte the to vicAre prANa lekara bhAgate the| kucha itane adhika Dara gaye the ki pratirodha kiye binA hI ve usake Age jhuka gaye the aura hAtha jor3e khar3e the| dUsare kucha use dekhate hI mUcchita hokara dharAzAyI ho gaye the, tathA anya kitane hI hAthiyoMkI gardanoMpara laTaka rahe the / 107 // kazcidbhaTakA raNaraMga kitane hI sainika jhAr3iyoM tathA latAoMmeM jA chipe the| kucha bhAgakara sA~poMkI vAmiyoMpara jA car3he the / anya kitane 1. [cakata ] / 2. [vimohmaapudeg]| 3. [ vlmiik]| [353 ] Jain Education Interational
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam aSTAdazaH sarga: HEADARPANMARATHARASHPAPEHAR yato yatastvapratimallanAgaM sthaloccayenaiva gatikrameNa / saMcArayAmAsa sa jAtaharSastatastataH zatrubalaM dadhAva // 109 / / athAvaziSTAM ripuvAhinIM tAM nirudhya sarvAzca kRtAnuyAtrAn / svapakSadaptyai parapakSabhItyai dadhau sa zaGkha bahadabhraghoSam // 110 // tato'ricakraM pravijitya dhImAnnidAghamadhyAhnaraviprakAzam / upetya rAjAnamudArakIti nanAma pAdau kamalAvadAtau // 111 // vilokya pAdAvanataM narendraH protthApya nAgAtsvapuro nivezya / prasAritenAtmabhujadvayena sa hRSTacetA bhRzamAliliGge // 112 // dRSTaM mayA pauruSametadArya tavAdvitIyaM yudhi duHpradharSam / tvattaH paro'nyo na ca me'sti bandhurityabravIddharSavibaddhavaktraH // 113 // CARETIREMERELEcAmArA / hI bAla kholakara jhukakara mukha meM tRNa dabAye khar3e the tathA zeSa kitane hI prANoMse viyukta hokara pRthvI mAtAko godameM so rahe the // 108 // kazcidbhaTa apane hAthI apratimallako sAdhAraNa sI chalAgeM livAtA huA jidhara jidharako bar3hA detA thA, to vaha svayaM to usakI gatividhise prasanna hotA thA kintu zatru kI senA usa usa dizAko chor3akara bhAgato thI // 109 / / buddhimAn tathA raNanItimeM catura kazcidbhaTane thor3e hI samaya meM pUreke pUre zatra ke sainyako gherakara apane vazameM kara liyA thA, vaha usakA anusaraNa kara rahI thii| isa sabase nivRtta hokara usane apane pakSako baliSTha banAne tathA zatrupakSako atyanta bhIta kara deneke lie hI jorase mahAzaMkhako bajavAyA thA / / 110 / / mahA matimAna kazcidbhaTa samasta zatruoMko pUrNa parAjita karaneke pazcAt apane tejake kAraNa madhyAnhake sUryake samAna camaka rahA thA / yuddhase avakAza pAte hI vaha mahAn yazake svAmI maharAja devasenake sAmane pahu~cA thA aura unake kamaloMke samAna zuddha tathA mohaka caraNoMmeM usane mastaka jhukA diyA thA / / 111 / / * mahArAja devasenane jyoM hI kazcidbhaTako pairoMpara jhukatA dekhA tyoM hI use uThA liyA thaa| apane hAthIpara use apane sAmane baiThAkara apane donoM vizAla bAhuoMko phailA diyA thA tathA unake dvArA use AveSTita karake bAra bAra apanI chAtIse bha[354] lagAyA thA // 112 // vijayI kazcidbhaTakA svAgata he Arya ? maiMne apanI A~khoMse tumhAre usa mahA parAkrama ko dekhA hai, jisako koTikA dUsarA isa pRthvIpara ho hI nhiiN| AIIMONALIS Awar
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritama aSTAdazaH sargaH mantrIzvarazreNigaNapradhAnAH samakSabhUtAH parihRSTabhAvAH / tvayAdya kazcidbhaTa sAdhu sAdhu nAmAnurUpaM kRtamityavocan // 114 // saMpUjya taM sAgaravRddhimibhyaM kazcidbhaTaM cApratimaprabhAvam / gajendramAropya dhRtAtapatraH puraM vivezAvanipaH salIlam // 115 // AnandabheryaH paTahA mRdaGgA vINAH savaMzAH saha kaMsatAlaiH / jayaM narendrasya nivedanArthamAzIgirazcApyadhikaM vineduH // 116 // gRhe gRhe candanadhAmacitrAH samucchitAH paJcavidhAH patAkAH / prabhajanasparzavivartitAnA rejustaraGgA iva sAgarasya // 117 // sakatA hai / hajAroM prayatna karake koI tumhAre parAkramako kuNThita bhI nahIM kara sakatA hai| isa saMsArameM tumase bar3hakara merA bandhu koI bhI nahIM hai tumhIM sabase bar3e ho|' mahArAja devasena jaba yaha vacana kaha rahe the usa samaya unakA mukha prasannatAke kAraNa vikasita ho uThA thA / / 113 / / latitezvarake maMtrI, koSAdhyakSa, zreNiyoM tathA gaNoMke pradhAna, Adi jinhoMne apane samakSa hI kazcidbhaTakA parAkrama dekhA thA, aura dekhakara parama pramudita hA uThe the, una sabane bhI use gherakara yahI kahA thA 'he kazcidbhaTa Aja Apane bahuta hI / sundara kAma kiyA hai, Apa dhanya haiM, Apake kArya sarvathA Apake nAmake anukUla haiM / / 114 / / mahArAjane seTha sAgaravRddhikA vahIM para vipula svAgata kiyA thA tathA anupama prabhAvazAlI kazcidbhaTakI to pUjA ho kI thI isake uparAnta use hastiratna para virAjamAna karake usake zirake Upara rAjAoMke upayukta chatra lagavAyA thA tathA samasta ThATa-bATake sAtha usakA rAjadhAnImeM praveza karAyA thA / / 115 / / maharAja devasenakI vijayako ghoSita karaneke lie unake nagara pravezake avasarapara pUre nagarameM AnandakI sUcaka bheriyA~, paTaha, mRdaMga, vINA, vizeSa prakArakI bA~surI, kAMsatAla Adi bAje baja rathe tathA nagarake pratyeka kone meM AziSa vacanoMkI dhvani sunAyI par3atI thI // 316 // vijayo kA nagarapraveza nagarake pratyeka grahake dvArapara candanake uttama cauka pUre gaye the, unakI chatoMpara pAMca raMgakI adbhuta tathA AkarSaka patAkAeM phaharAyI gayI thiiN| prabhajanake jhakore unnata patAkAoMke cInAMzukako jaba ur3Ate the to samudrakI laharoMkI zobhAko bhI parAsta kara dete the // 117 // [355] rAmana
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam prAsAdagarbhAdabhinissRtAni mukhapaGkajAni / vabhurbhramatSaT caraNAvalIbhiH saroruhANi // 118 // vAtAyanebhyaH khalu puSpavarSaM varAGganAbAhulatAH salIlAH / pracakSaruzcUrNa rajovimizraM vAtAvadhUtA iva kAmavallayaH / / 119 // purAGganAstAH puramAvizantaM kazcidbhaTaM bhUpatinaiva sArdham / samIkSya vAkyAni manonugAni jAtapraharSA kathayAMbabhUvuH // 120 // kazcidbhaTaM pazyata pazyatainaM zriyojjvalantaM vibudhendralIlam / esistantravatiduptA 'jigAya zatrUniti kAzcidUcuH // 121 // dUratarAdathetya / ekasya hetoH kariNo narendraH sa mAdhu[ thu]ro striyaM sutaM kozagajAMJca sArAnutsRjya yAtastviti kAzcidAhuH / / 122 / / vijayI vIroM ko dekhane ke lie kulIna lalanAoM ke mukha unake gharoMke vAtAyanoMse bAhara nikala Aye the / ve kamaloM ke samAna sundara tathA sugandhita the ataeva unake Upara bhore gUMja rahe the| phalataH ve nArI-mukha aise mAlUma dete the mAno bandhana (DaMThala ) yukta kamala khile haiM / / 118 // varAGganAnAM sabandhanAnIva ye zreSTha kula lalanAe~ khir3akiyoMmese latAoMke samAna sukumAra bAhuoMko bAhara nikAlakara lIlAmaya vidhise vijayI vIroM para puSpa tathA sugandhita cUrNa ( abIra ) kA barasA rahIM thiiN| isa kArya meM vyasta unakI bAhuoMko dekhakara havA se hilAyI gayI latAkI komalatAkA smaraNa ho AtA thA / / 119 / / mahArAja devasena ke sAtha-sAtha hI kazcidbhaTako nagarImeM praveza karatA dekhakara una nAgarika lalanAoMke manameM jo bhAva uThe the unheM una sabane prasannatA ke Aveza meM nimna vAkyoM dvArA abhivyakta kiyA thA // 120 // 'dekhA, dekho isa kazcidbhaTako to dekho, apanI zobhA se kaisA prakAzita ho rahA hai, dekho to isakI ceSTAe~ bilkula devoMke adhipati indrakA smaraNa karA detI haiN|' dUsarI kahatI thI 'jJAta hai isane akele hI aneka zatruoMko jItA hai, zatru bhI sAdhAraNa na the, apitu apane bala aura parAkrama ke darpameM cUra the / 121 // unakA vAkya pUrA na ho pAtA thA ki AyA thA, para huA kyA? apane koza, sainya, dharake bhAga gayA hai / / 122 / / 1. ka dRSTAn / kutUhala priya nAriyA~ dUsarI kahatI thI- 'mathurAkA rAjA kevala hAthIko leneke lie utanI dUrase hAthiyoM, striyoM, putroM tathA sArabhUta saba ho vastuoMko chor3akara zirapara paira aSTAdazaH sargaH [ 356]
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam jagajjanAnAM purapuSyatastu ripu jigAyAyamathAzrameNa / ato'nyathA kevalamAnuSeNa kuto jayo lapsyata ityavocan // 123 // kAzcinnarendrAjita pUrva puNyAtkAzcitsunandAsukRtaprabhAvAt 1 kAzcitsvayaM svena parAkrameNa ripuM jigAyetyavadaMstaruNyaH / / 124 // kutastu kazcidbhaTa eSa ghImAnkuto vaNikkevalamAnuSo'yam / kuto vaNiktvaM kuta etadezyaM nAsmAkamasmAtkhalu vismayo'sti // 125 // rAjJA sahAyAntamibhentumUrdhni vilokya taM sAgara vRddhimUcuH / idaM punaH pazyata darzanIyaM kazcidbhaTAya zriyameSa bhuGkte // 126 // yenAtmanopArjitamatra puNyaM tenaiva bhoktavyamiti pradiSTam / idaM viparyastamivopalakSyaM pare kRtaM yaddhi parastu bhuGkte // 127 // anya deviyoM kA tarka thA 'hamAre rAjyakI janatA tathA lalitapura nivAsiyoM ke puNyake pratApase ho isa kazcidbhaTane akele binA vizeSa parizrama ke zatruoMko jIta liyA hai| nahIM to, soco bhI, vinA devI sahAyatAke akele manuSyake dvArA kyA aisI jaya prApta kI jAtI hai // 123 // kucha lalanAoM kA nizcita mata thA ki maharAja devasenake puNyakI prabalatAne vijaya dilAyI hai / ' dUsarI isase sahamata na thIM 'unake matase sunandA ke saubhAgya ke balapara hI kazcidbhaTa vijayI huA thA, tIsaro adhika anurakta thI ataH usakI dRSTi meM kazcidbhaTakA parAkrama hI vijayakA kAraNa thA / / 125 / / 'yaha kazcidbhaTa kahA~ se AyA thA ? itanA buddhimAn kyoM haiM! yaha vaizya kyoM huA ? yaha kevala manuSya hI hai ? isameM vaNikpanA kaise siddha ho sakatA ? aura kahA~ yaha prabhutA jisakA pAtra yaha kyoM hai ? hameM to sakhi yahI Azcarya hai ?' kahakara apane vicAra vyakta karatI thIM / / 125 / / sArthapati sAgaravRddhi mahArAja devasenake sAtha-sAtha zreSTha gajarAja para ArUr3ha hokara cale A rahe the / inheM dekhakara hI unhoMne Apasa meM kahanA prArambha kiyA thA 'he sakhi isa darzanIya padArthako to dekho, sArthaM pati bhI khUba hai, kazcidbhaTake saubhAgya Ananda yaha sIdhA-sAdA vaNik lUTa rahA hai, isase bar3A AzcaryaM kyA hogA / / 126 / / putrakI preyatA kyoMki zAstra tathA lokokti yahI batAtI hai ki jo isa saMsArameM puNya puruSArthaM karatA hai vahI usake phaloMkA upabhoga 1. [ kazcidbhaTasya ] For Private Personal Use Only Tues aSTAdazaH sargaH [ 357 }
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ barA aSTAdazaH sargaH avazyamanyatra mahAkRtibhyAmAbhyAM sahaivAcaritaM tapaH syAt / tadetadudbhutaphalaprapaJcaM suvyaktamAsIditi kAzcidUcaH // 128 / / ityevaM lalitapurAdhivAsinIbhiH prItyA tau kathitau vilAsinIbhiH / tenaiva kSitipatinA vaNikyutau saMprAptau nRpagRhamRddhivRddhizAlam // 129 // rAjJIbhirmadanarasaM pradAyinIbhiH kAntAbhiH pracalitacArubhUSaNAbhiH / yuddhazrIzrutisaMkathAratAbhirhRSTaH sa [--] nRpatirathAvizatsvageham // 130 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAMgacaritAzrite kazcidbhaTavijayo nAma aSTAdazaH srgH| GurunagricuERIma karatA hai / kintu Aja isa bloma (ulTI rIti) ko bhI dekha lo, karatA koI (kazcidbhaTa) hai aura bhogatA dUsarA ( sAgaravRddhi) hI hai 127 / / avazya hI ina donoMne kisI pUrva paryAyameM eka hI sAtha tapa Adi puNya kArya kiye hoNge| isameM sandeha nahIM haiM to donoM hI udAra puNya-kAryakartA, usIkA yaha pariNAma hai jo ye donoM isa vicitra DhaMgase udayameM Aye puNya phalako isa prakAra bhoga rahe ra haiM, yaha bAta sarvathA spaSTa hai|' isa prakAra zeSa deviyoMne apanI sammatiko prakaTa kiyA thA // 128 / / guNoMke anurAgase prerita hokara lalitapurakI kula lalanAeM ukta vidhise sArthapati tathA kazcidbhaTake viSayameM carcA kara rahI thiiN| use sunate hue hI ve donoM mahArAjake sAtha-sAtha pradhAna rAjamArgase calate hue rAjabhavana para jA pahu~ce the, jo ki apanI sampatti tathA vizAla zobhAke kAraNa jagamagA rahA thA / / 129 / / kAmadevake rasako bar3hAnevAlI mahArAniyoM tathA una deviyoMke dvArA jinakI svAbhAvika caMcalatAke kAraNa unake sundara alaMkAra hila rahe the, tathA jo saba yuddhake samAcAroMkI hI bAta karane meM lIna thIM aisI rAniyoM aura anya deviyoMke dvArA dekhe gaye [zreSTha] mahArAja devasenake sAtha hI kazcidbhaTane rAjamahalameM praveza kiyA thA // 130 / / cAroM vargasamanvita sarala-zabda-artha-racanAmaya barAMgacarita nAmaka dharmakathA meM kazcidbhaTa-vijaya nAma aSTAdaza sarga samApta / rAmacaBiALASAHERISPERIES [358] 1. ka RdvivRdvizAlam / [ RddhimadvizAlam / 2. [ rasapradAyinIbhiH / / Jain Education intemational For Privale & Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekonaviMzaH sargaH athAnyadA vRddhatamairnarendreH' sukhaM niSaNNaH tanayAM praditsuH / AkAsayitvA papraccha vaMzAnugatAM pravRttim // 1 // vijJAnakAntidyutisattvayukto yato digante prathitorukIrtiH / dhanya tataste pitarau kutastau vijJAtumicchAmi na cedvirodhaH // 2 // smitvA tataH so'rthapareGgitajJaH kazcidbhaTo nAtmaguNaprazaMsI / pracchAdya sadbhUtama edArthamanyadvaco vabhASe kSitipAya yuktyA // 3 // kazcidbhaTaH zUra udArakIrtiH zreSThyaGgasUnustviti lokavAdaH / sa eva me bandhutamaH pitA ca pitA na cAnyo bhuvi viddhi rAjan // 4 // ekonaviMza saga saMgrAma se lauTane ke eka dina bAda jJAnI vRddha puruSoMke sAtha zAntipUrvaka baiThe hue mahArAja devasena apanI rAjadulArIke vivAha ke viSaya meM carcA kara rahe the| nirNaya ho jAnepara unhoMne kazcidbhaTako bulA bhejA thaa| jaba vaha A gayA thA to sasneha free baiThAkara usase apane vaMza tathA kula-kramase calI AyI pravRttiyoM ke viSaya meM pUchA thA // 1 // kula prazna 'he vatsa ! tuma kAntimAna ho, tumhAre teja tathA sAmarthyaM to asIma haiM tathA vijJAnake sAkSAt bhANDAra ho / apanI ina yogyatAoMke kAraNa hI tumhAro vizAla kIrti saba digantoMmeM phaila gayI hai / ina sadguNoMkA dhyAna Ate ho mukhase nikala hI par3atA hai ki tumhAre mAtA-pitA dhanya haiN| yadi batAnemeM tumheM vizeSa virAdha na ho to maiM unake viSaya meM jAnane ke lie utsuka hU~, batAo ve donoM kisa vaMzakI zobhA bar3hAte haiM // 2 // kazcidbhaTa dUsaroMke manake abhiprAyoMko saralatA se samajha letA thA ataeva vaha rAjAke bhAvoMko jAna gayA thA, kintu apane mukhase apanI prazaMsA karanemeM use saMkoca hotA thaa| isa kAraNase usane apane viSayakI vAstavika bAtoMko kisI prakAra chipAte ( sIdhe rUpase na kahate hue ) hue yuktipUrvaka rAjAse kucha aise vacana kahane prArambha kiye the, jo prakRta viSayameM sarvathA anupayogI the || 3 || kazcidbhaTakI kRtajJatA 'mahA yazasvI anupama vIra kazcidbhaTa lalitapurake sArthapati sAgaravRddhikA jyeSTha putra hai isa tathyako sArA saMsAra 1. [ marendraH ] / 2. [ sadbhUtamapArthaMdeg ] / ekonaviMza: sargaH [ 359 ]
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ekonaviMzaH sargaH jAnAmi te'haM kriyamANamartha vacovikAraha di vartamAnam / kutastvayaM ki kulamasya veti kanyApradAnaM prati te vimarzaH // 5 // sA tiSThatu svA susutAnavadyA na tAM mahIpAla vRNe tvadIyAm / vaNiksatazceti mano nidhAya prasIda me vA pariNAmaramyAm // 6 // sabhAgatAstadvacanaM nizamya prasannatAM vIkSya vinItatAM ca / AkRtamIzasya ca saMprabudhdya vijJApayAM bhUmipati babhavaH // 7 // tvayendrasenaH samare jitazcettubhyaM pradAsye sutayAdharAjyam / ityevamAyojya sabhAsamakSaM bhUyo vicArastava nAnurUpaH // 8 // jAnatA hI hai / merA bhI yahI kahanA hai ki ve (sArthapati ) ho mere sarvottama sage sambandhI haiM tathA pUjya pitA haiN| he mahArAja! unake atirikta koI dUsarA merA bandhu yA pitA isa dharAtala para nahIM hai, Apa aisA hI samajheM / / 4 // Apake vArtAlApako zailoke AdhArapara maiM Apake hRdayake bhAvoMko kucha-kucha samajhatA hU~, Apa jisa kAryako karanA / cAhate haiM usakA bhI mujhe AbhAsa ho hI rahA hai| Apa yahI socate haiM ki yaha kahA~kA nivAsI hogA ? isakA kula kauna-sA hai ? kyoMki kanyAkA vivAha karate samaya ina saba bAtoMkA vimarSa karanA hI par3atA hai // 5 // kintu ApakI rUpa-guNavatI tathA suzola kanyA Apake hI ghara rahe / he mahopAla maiM vartamAna paristhitiyoMmeM use nahIM byAha sakatA huuN| Apa aisA nizcita hI samajhiye ki maiM vaNikaputra ho huuN| isI bAtako manameM rakhakara Apa mujhapara prasanna hoM, kAraNa Apake isa anugrahakA pariNAma bar3A madhura hogA // 6 // bharI sabhAmeM kazcidbhaTake ukta vacanoMko sUnakara, utanA bar3A zubha avasara tyAgakara bhI usakI Antarika tathA bAhya donoM prasannatAoMko lakSya karake evaM adbhuta vinamratAko dRSTimeM rakhate hue tathA ina sabako apekSA atyadhika mahattvapUrNa apane abhiprAyako dhyAnameM rakhakara mahArAja devasenase atyanta samajhadArIke sAtha sabhyoMne nimna vaktavya diyA thaa||7|| yuddhake pahile Ajake samAna hI bharI huI pUrNa sabhAke samakSa Apane spaSTa ghoSaNA kI thI 'yadi mahAsamarameM mathurAdhipa indrasena tumhAre dvArA parAjita kiyA jAyagA to maiM apano prANoMse bhI pyArI putrI sunandAko tumase byAhU~gA aura isake sAtha, sAtha AdhA rAjya dahejameM samarpita karU~mA !' isa prakArakI ghoSaNA karake aba usapara ApakA, kazcidbhaTako icchAke anusAra vicAra karanA kisI bho dRSTise ucita nahIM hai / / 8 / / SamamayHEORMATRAPARASHARDHARIHSure [360] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga ekonaviMzaH caritam wwsARMAmazAT.... yatpUrvamAkhyAya sadassu rAjJAM tatpratyanIkaM na ca yuktimeti / mahAjanAnAM parihAsa eSa dharmasya cAtyantaviruddhametat // 9 // bravIti cakSurmanaso vikAraM bravIti saukhyaM vapuSazca shiibhaa| kulaM hi nRNAM vinayo bravIti ityevamuktaM sadasi pradhAnaiH // 10 // svamantribhiH svasya hitaM bravadibhastathA tvanajJAtamidaM mayeti / kanyA'pradAne kRtanizcayo'bhUnmadA narendro matimAnvidhijJaH // 11 // tato narendro vijayapradhAnaiH sametya baddhaiH puravAsibhizca / prahRSTacetAH kRtasatyasandho vivAhakAryAya zazAsa sarvAn // 12 // sarga: HORTRAILERDARSHERE AIRTHEAST-SurmepreARHWARE vajanake dhanI devasena rAjasabhA pahile jo ghoSaNA ko thI bAdameM usake viparIta hI nahIM usase thor3A bhI kama kArya karanA rAjAoMko zobhA nahIM detA hai, usakA kiso yuktise samarthana bhI nahIM kiyA jA sakatA hai tathA vaha dharmake sarvathA pratikUla hai / ataeva aisA kArya honese sajjana puruSa bhI parihAsa hI karate haiM // 9 // A~khakA raMgarUpa yA ceSTAe~ ho manuSyake manameM uThanevAle vicAroM aura bhAvoMko vyakta kara dete haiM, zarIrakI kAnti hii| manuSyake sukhI kulIna jIvanakA vijJApana karatI hai, isI prakAra manuSyake kulako mahattAko usakI AcAra-vicAra sambandhI vinamratA hI khola kara dikhA detI hai| rAjyake pradhAnoMne isa prakArase kazcidbhaTake viSayameM Agraha kiyA thA // 10 // rAjAke kalyANa tathA abhyudayakI sammati denevAle apane maMtriyoMko ukta prakArako anumatiko dekhakara mahArAja devasenane kahA thA 'mere dvArA bhI Apa logoMkA pUrNa samarthana kiyA jAtA hai|' isake uparAnta lokAcArake vizeSajJa tathA viveko mahArAjAdhirAjane prasantApUrvaka kanyA samadatti rUpase denekA nizcaya kiyA thaa||| 11 // isa nirNayapara pahu~cate hI lalitezvarane vijaya Adi mahAmaMtriyoM, zreNI, gaNoMke pradhAna anubhavI vRddha nAgarikoMke sAtha mahotsavake viSayameM vigatavAra vimarSa kiyA thaa| apanI pratijJAko pUrNa kara sakaneke kAraNa atyanta pramudita mahArAjane nagara tathA / rAjyake saba ho adhikAriyoMko vivAha-maMgalako taiyArI karanekA Adeza diyA thA // 12 // G ERMIREOSADERS [361] 1. ma kiMtu pradani suvicArya kArya kanyApradAne kRtanizcayo'bhRt / Jain Education interation XE
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam nityapravRddhAH pracalatpatAkA nityotthitAnyeva ca toraNAni / nityotsavADhyAM lalitAhnapuryA' tAneva saMpAditamAsa pUrvam' (?) // 13 // tririagokAnatha catvarAMzca vIthI pradezAnsumahAnpathAMzca / vizodhya saccandanatoyagandhaiH puSpANi tatra' prakiravidhijJAH // 14 // yAvadagRhadvAra milAdhipasya yAvatpunaH sAgara vRddhigeham / tAvacca saMskAritamRddhimadbhiH prekSAgRhaizcitritamaNDapaizca // 15 // kvacicca muktAstaralAH parADhyAH kvacitkvacidvidrumadAmakAni / kvacicca haimAmburuhANi rejuH pralambitAnyapratimAni tAni // 16 // vivAha nizcaya mahArAjake AjJA dete ho pUre nagara meM pratidina nUtana patAkAe~ khar3I kI jAtI thIM jo vAyuke jhoMkoMke sAtha lahalahAtI thIM, pratyeka dizA meM pratidina naye-naye vicitra toraNadvAra banAye jAte the, aisA eka bhI dina na bItatA thA jisa dina koI nayA utsava dhUma-dhAma ke sAtha na mana yA jAtA ho| isa prakAra pratidina hI isa prakArake maMgala kArya lalitapura meM hote the, jinake kAraNa usakA mahattva dina dUnA aura rAta caugunA ho rahA thA // 13 // nagara saba galiyoM tathA unake donoM orake pradezoM, bar3e-choTe rAjamArgoM tathA pradhAna mArgoM, timuhAniyoM, caurAhoM tathA saba hI caravaroM (caupAleM ) ko bhalIbhA~ti pUrNa svaccha kiyA gayA thaa| unapara sugandhita svaccha candana jala chir3akA jAtA thaa| itanA hI nahIM nagara sajAne kI zailI ke vizeSajJa puruSa ina sthAnoMko zobhA bar3hAne ke lie inapara phUloM tathA ratnoMko vidhipUrvaka bikhera dete the / / 14 / / nagarakI zobhA samudrAnta pRthvIke pAlaka mahArAja devasena ke rAjaprAsAdake dvArase Arambha karake sArthapatiyoM ke adhipati seTha sAgarabRddhi - ke mahalake dvArataka jitanA pradeza thA unakA sAdhAraNa saMskAra hI na huA thaa| apitu usa pUre antarAla meM mahARddhise paripUrNa pradarzanAlaya ( prekSAgRha ) tathA vividha citra Adise bhUSita mahAvibhavapUrNa maMDapa banAye gaye the / / 15 / / kahIM para bahumUlya anupama kAntiyukta motiyoM kI rAzi camaka rahI thI use dekhakara laharAte jalakI AzaMkA ho jAtI thI, kahIM para uttamase uttama mUMgoMkI mAlAe~ laTaka raho thIM, kisI dUsare sthalapara sonese banAye gaye sundara kamala zobhA de rahe the, tIsare sthalapara anupama zobhAke bhaMDAra inhIM kamaloMko mAlAe~ laTaka rahI thIM // 16 // 1. ka dAnveva sapAditamAsa / 2. ka ratna [ puSpANi ratnAnyakiran ] / 3. ma praSyA / ekonaviMzaH sargaH [ 362 }
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ T varAGga caritam ekonaviMzaH sarga: kvacidvicitraM nanatustaruNyaH kvacicca gItaM madhuraM jagazca / AsphoTara bhANDAH karatAlazabdAnvila mbanAM cArito'mutazca // 17 // zrImaNDape lambitapuSpadAmni vicitrvinystbliprdeshe| siMhAsane kAJcanapAdapIThe nivezya kazcidbhaTamIzaputryA // 18 // panApidhAnairvarahaimapuSpaiH sushiitgndhotkttvaarigrbhH| zreNipradhAnezvaramantrimukhyAstau snApayAM prItimukhA babhUvaH // 19 // jvala'kirITaM praNidhAya mUni svayaM narendrastu babandha paTTam / kRtvAgnidharmodakasAkSibhUtaM kazciddabhaTAya pradadau sunandAm // 20 // mattadripAnAM tu sahasrasaMkhyA dviSaTsahasrANi turanamAnAm / grAmAH zatena prahatAH sahasrA hiraNyakoTyazca caturdazaiva // 21 // wee-wees mee WA MWA- WYGweweweweeg PAHIPATHegreememeenawesearneswe412 kisI sthala para yuvatI striyA~ adbhuta-adbhuta nRtya kara rahI thIM, dUsarI orase madhura mohaka gotakI dhvani A rahI thI, anya sthaloMpara bhAMDa jora-jorase tAliyA~ pITakara idhara-udharakI nakaleM tathA svAMga bharane meM masta the / / 17 / / vivAha-maMDapa zrImaNDapakI zobhA lokottara thI usameM koI aisA sthala hI na thA jahA~para sundara sugandhita puSpoMkI mAlAe~ na sajAyI gayI ho / sthAna, sthAnapara cauka pUra kara vipula arkoko car3hAyA gayA thaa| vara-vadhUke lie jo siMhAsana rakhA thA usake pAye Adi saba hI bhAga vizuddha svarNase bane the / isa siMhAsanapara mahArAja devasenakI putrIke sAtha kazcidbhaTa baiThAye gaye the // 18 // siMhAsanake pAsa soneke kalaza rakhe the, unameM suzItala tathA utkaTa sugandhayukta tIrthajala bharA thA, ve manohara kamaloMse Dhake hue the| inhIM kalazoMko uThAkara paramaprasanna lalitezvara, maMtri, rAjyake pradhAna tathA zreNI aura gaNoMke dvArA mukhiyoMne varavadhakA abhiSeka karAyA gayA thA // 19 // vara-vadhU abhiSeka isake uparAnta mahArAjane svayaM hI kazcidbhaTake zirapara mukuTa pahinAyA thA jisakA prakAza cAroM ora phaila gayA thaa| aura svayaM hI unhoMne jAmAtAko paTTA bA~dhA thaa| isa kramase vivAhake saMskAroMko karate hue mahArAja devasenane dharma, agni tathA jalako sAkSI karake kazcidbhaTase apanI putrIko vyAha diyA thaa|| 20 // dahejameM diye gaye madonmatta hAthiyoMkI saMkhyA eka hajAra thI, suzikSita ghor3oMkA pramANa bhI ( do chaha ) bAraha 1[ viddmbnaa]| 2.ka jyalattirITaM / [366 Jain Education international
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ArIHARCHAIRAHARMAHARASHPAHARASTROMAMROHARMATIPATTERames dvAtriMzadAyojitanATakAni vRddhAH kirAtA vividhAzca dAsyaH / suzilpinaH karmakarA vinItA dattAni pitrA vidhivadahitre // 22 // anyacca loke'tizayapravRttasusaMskRtaM dravyamanekabhedam / ekonaviMzaH krIDAnurUpaM vidhinA vibhUtyai protyA dadau bhUmipatiH sutAyai // 23 // sarga: sadratnasaMskAritacArurUpAM divAkarAMzupratimAM mahAhIm / Aruhya to tAM zivikA mahA prAcakSitAM sAgaravRddhigeham (?) // 24 // aSTAdazaNigaNapradhAnairaSTAdazAnyeva dinAni tatra / kazcidbhaTasyAvanipAtmajAyAzcakre vibhUti mahatI mahabhiH / / 25 / / tAmbUlavastrottamabhUSaNAni vilepanaM sragvarabhojanAni / praspardhayevAharahastadAnIM saMpreSayanti sma narendrapalyaH // 26 // hajAra thA, eka hajArase guNita sau arthAt eka lAkha pramANa grAma diye the tathA caudaha koTi pramANa suvarNa mudrAe~ samarpita kI thIM // 21 // ___ isake atirikta battIsa nATakakI AyojanA karanevAle (lalita-kalA vettA) diye the, antaHpurameM rahane yogya aneka vRddha puruSa, kirAta, saba prakArakI dAsiyA~, saba tarahake zilpakAra tathA vinIta karmacArI pitAne AvazyakatAkA vicAra karake apanI priya putrIko diye the / / 22 / / / itanA hI nahIM saMsArameM mahattA tathA susaMskRta Adarza jIvanake lie Avazyaka saba hI prakArake padArtha, manovinoda, / krIr3A, Adi prasaMgoMke upayukta sAmagrI, tathA vibhava-prabhAvake pradarzaka saba hI upakaraNoMko mahArAja devasenane bar3I protike sAtha putrIko samarpita kiye the / / 23 / / isa vidhise vivAha saMskAra samApta ho jAnepara vara-vadhUko vidAke lie mahA mUlyavAlI pAlakImeM baiThAyA gayA thaa| uttama-uttama ratnoMke jar3Avake kAraNa pAlakIkI zobhA manohArI ho gyii| vaha sUryake kiraNoMke samAna jagamagA rahI thii| isake uparAnta vizAla vaibhava aura pUjAke sAtha una donoMne sAgaravaddhike gharameM praveza kiyA thA // 24 // vahA~para pahu~ca jAne para mahA RddhizAlI zreNI tathA gaNoMke aThAraha pradhAnoMne lagAtAra aThAraha dinataka kazcidbhaTa , [364] tathA rAjAkI beTokA bar3e samArambhapUrvaka svAgata kiyA thA tathA bar3I-bar3I vibhUtiyA~ bheMTa kI thIM // 25 // ina dinoM hI mahArAja devasenakI saba rAniyA~ bhI pratidina vastra, uttama-bhUSaNa susvAdu bhojana, zreSThatama mAlAe~, / 1. [ mahAhaM ] / Jain Education intemational
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam svabAhuvIryAjitabhogavatyA bhUpazriyA sAdhu vibhAsamAnam / kazcidbhaTaM rAjasutAM ca vIkSya jagajjanaH svairamabhASatettham // 27 // ki kinnarINAM mithunaM tvidaM syAdAhosvidAyAtamayendralokAt / vidyAdharANAM viSayAdapetaM yadRcchayehAgatamityamasta // 28 // ajJAtavaMzaH paradezajAto banyo'yamasyAH ptitaamupetH| puNyAnvitAnAM hi nRNAM nRloke puNyAnvitA eva bhavanti bhAryAH // 29 // IdaksurUpANi mahogatAnAM kodRk zivA tatra nabhazcarANAm / Idagyadi syAllalitaM narANAM koksurANAmiti kiM vaco'sti // 30 // ekonaviMzaH sargaH SaneHeameramawesawesterestmeSeemaeaire vilepana, pAna, Adi bhoga-paribhoga sAmagrI bhejatI rahatI thiiN| eka rAnIkI apekSA dUsarIke ukta padArtha bar3hakara hote the, mAno putrIpara sneha prakaTa karanemeM ve eka dUsareko harAnA cAhatI thIM / / 26 / / navadampatikA svAgata kazcidbhaTane apane bAhubalake dvArA hI samasta bhogoMko khAna rAjalakSmIko prApta kiyA thaa| usakI prApti ho jAne se usakA teja va kAnti vikAsakI caramasImAko prApta hue the| usa samaya use tathA guNavatI rAjaputrIko dekhakara loga apane Apa prasannatAse kaha uThate the // 27 // rAjaputrI tathA kazcidbhaTakI yaha anupama jor3I kyA kinnara devoMkA yugala hai ? athavA paryaTana karatI huI koI deva devAGganAkI jor3I svargase pRthvIpara calI Ayo hai / ve socate the, kyA vidyAdhara lokako chor3akara ye donoM yoM hI manuSya-lokake paryaTanako to nahIM cale Aye haiM / / 28 // koI kazcidbhaTake janma tathA kulako bhI nahIM jAnatA hai, kisI dUra dezameM utpanna huA hogaa| kintu yaha dhanya hai jo hamAro rAjaputrIkA pati ho gayA hai / satya ho hai jo puruSa puNyalakSmIke bhartA haiM isa saMsArameM unako palliyA~ ve hI ho sakatI 4 haiM jinhoMne pUrva janmameM vipula puNyarAziko kamAyA hai / / 29 / / lokakA navadampati-anurAga yadi madhyalokameM utpanna strI aura puruSa itane adhika rUpavAna ho sakate haiM to svargavAsiyoMkI rUpalakSmI kaisI hotI hogii| yadi manuSya gatimeM utpanna yugala itanA adhika lalita hai to devatAoMke svargIya lAvaNya aura daivI kAntike viSayameM to kahA hI kyA jA sakatA hai ? ina donoMne pUrva janmameM kauna-sA durddhara tapa kiyA hogA / / 30 // 1. [ kiidRshriyshttr]| rAmabAlArAmanAsammamaNyamAncAramannAnya [365]. Jain Education interational
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaH wegwme wewewewewewewewewe kiM vAnayoH pUrvakRtaM tapaH syAtkArAdhitAbhyAM khalu devatA vaa| vratAni kAnyAcaritAnyubhAbhyAmityayabravIdvismayaphullanetraH // 31 // evaM janAnAM sthitavAnmanassu svpuurvnivrtitpunnybhaago| vismitya' kazcidabhaTa Atmabandhanreme navairbandhajanaiH sametaH // 32 // narendraputrImanavadyarUpAmavAyaMkAntidyutisaukumAyeM: rahovihAreSvanuvatitaiH svaH sa rajjayAmAsa guNairguNajJaH // 33 // gandharvagotazrutigandhayuktyA kAvyaprayogena kathAprapaJcaiH / nATayAvalokena kathAvizeSaistasyA manassvaiH svababandhaH vadhvAH // 34 // sApyAtmanIyalalitairudAraiH klaagunnjnyaankthaavishessaiH| dAkSiNyavevinayopacAraijaMhAra cetaH satataM svabhaH // 35 // athavA kisa devatAke anupama Adarzako ina donoMke dvArA ArAdhana ko gayI hogii| athavA ina logoMne kaunase vratoM kA niraticAra AcaraNa kiyA hAgA ? isa prakAra jaba loga kahate the taba unake netra Azcaryase phaila jAte the| unake manameM dhAmika AsthA tathA nUtana yugalake prati AdarakA bhAva bar3hatA hI jAtA thA / / 31 / / pUrvabhavameM upAjita puNyake phaloMko bhoganevAlA kazcidbhaTa bhI ina saba vyAsaMgoMmeM phaMsakara apane prathama bandhu bAndhavoM ko bhUla gayA thA tathA nUtana sage sambandhiyoMse ghirA huA prasannatAse samaya kATa rahA thA / / 32 / / yuvarAjakI nUtana patnI, lalitapurakI rAjakanyAkA rUpa sarvathA khoTahIna thaa| usakI apanI kAnti, teja tathA sukumAratAkA AkarSaNa bhI aisA thA ki usake sAmane sthira rahanA asaMbhava thA, phalataH vaha guNI rAjaputra dinake vihArameM apane guNoMkA anukUla pravAha karake patnIko prasanna rakhatA thA / / 33 / / vaha yugala kabhI gAndharvoke gIta sunatA thA, to dUsare samaya parasparakA vara prasaMga ( phUloM, itra Adise sajAne) karate the| kisI samaya kAvya nirmANa tathA vivecanakA rasa lete the aura kathAe~ kahakara mana bahalAte the, anya samaya rasamaya nATakoMkA abhinaya dekhakara athavA vizeSa galpa kahakara navor3hA patnIke cittako vaha apanI ora joroMse khIMcatA rahatA thA / / 34 // usa vadhUkA jJAna, guNa, lalita kalAoMkA abhyAsa tathA vArtAlApakI zailI ati adhika rasamaya, udAra tathA AkarSaka the, veSabhUSA ziSTa kintu uddIpaka the, tathA samasta AcAra vinamratAse otaprota thA phalataH patike manako usane pUrNarUpase apane vazameM kara liyA thA // 35 // / 5. [ vismRtya / / 2. ma btitstaiH| 3. [ sa babandha ] / 4. ma bandhvAH / Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga ekonaviMzaH sargaH caritam udyAnapAnazca nadIvihArairvanapradezAdrinirIkSaNaizca / mahAhaharyeSu ratipramodaiH kazcidbhaTastAM ramayAMbabhUva // 36 // anyonyasaMbhASaNasaktacittamanyonyasaMdarzanatatparAkSam anyonyamaneSu kRtAGgarAgamanyonyamevaM mithunaM jaharSa // 37 // evaM tayostu prathitorukIyoH parasparodvatitabhogaratyoH / vizrambhabhAvAnugatapraNItyoH kAlo vyatItaH purapuNyamayoH // 38 // tataH kadAcinnupasevanAthaM kazcidbhaTAkhyaM nRpati vizantam / manoramA nAma narendrakanyA yadacchayApazyadatulyazauryam // 39 // samIkSya rUpaM ca yuvatvamasminnAsthAM cakAra kssitipaalknyaa| labjAvakAzo' madanastadAnoM hRdi pravivyAdha manoramAyAH // 40 // gADAnurAga patnI para parama anurakta kazcidbhaTa bhI udyAna vihAra, nadiyoMmeM jalakrIr3A, banake ramya pradezoMkA paryaTana, parvatoMkI prAkRtika zobhAkA nirIkSaNa, vizAla tathA vaibhava sampanna rAjamahaloM meM ratikeli Adi kAryoMke dvArA patnIkA manovinoda karatA thaa|| 36 // ApasameM vArtAlApa karate, karate unake mana kabhI adhAte ho na the, eka dUsareko ninimeSa dekhate rahanepara bhI unakI A~kheM kabhI thakatI hI na thIM, una donoMko ho eka sareke aMga aMgase gAr3ha proti thI ataeva isa kramase ve eka dUsaremeM lIna hote / jAte the|| 37 // unake bhoga aura rati eka dUsarekA Azraya pAkara dvitIyAke candramAke samAna bar3ha rahe the, ceSTAe~ bhI pArasparika vizrambha aura bhAvagAmbhIryako bar3hA rahI thiiN| puNyakI khyAtike samAna unakI protigAthAkI koti bhI khUba phaila rahI thii| yaha jor3I lalilatapurake puNyakI mUrtike samAna thii| parasparAnukUla AcaraNase unakA samaya AnandapUrvaka bIta rahA thA // 38 // manoramAkA moha eka dinakI ghaTanA hai ki nRpati kazcidbhaTa mahArAja devasenake sAtha baiThakara yogya sevA, Adi jAnaneke lie antaHpurameM praveza kara rahe the / saMyogavaza usI samaya atulya parAkramI rAjA kazcidbhaTako sahajabhAvase manoramA nAmako kisI rAjaputrIne dekhA thA // 39 // kazcidbhaTake zuddha rUpa aura paripUrNa yauvanako dekhakara usa rAjapUtrIkA mana usapara ulajha gayA thA, phira kyA thA! 1. ma shbdaavkaaksso| [367]
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga cAratam anaGgamuktaH sa ca tIkSNabANaH saMprApya vegAdatha cittalakSyam / davAha tasyAstanumantaranto vahniryathAntaH suSiraM drumasya // 41 // nAlaGgakRtA sAna sakhIbhirAse saMbhASyamANA na dadau ca vAcam / naivArsa' kicinna papau na sAsmo ra kandarpadarpAbhihatA varAGgI // 42 // kadAcidudyAnavanaikadeze sthitA punaH sA smitanizcalAkSI / kazcidbhaTaM citrakalA vidagdhA lilekha puMstra' nRpateH zilAyAm // 43 // avekSya citrarathamatI viddhaM taddurlabhatvaM ca vicintayantyAH / sadIrghani:zvAsamukhaM rudantyA himAhatAmbhojamivAsa tasyAH // 44 // kAmadevako zubha avasara milA aura unane turanta hI manoramAke anubhavahIna hRdayako apane puSpa-vANoMse vedha diyA thA // 40 // jagajjetA kAmadevase dvArA chor3A gayA ati tIkSNa vANa atyanta vegase manoramAke hRdayarUpI sukumAra lakSyameM jA dha~sA thaa| aura usake zarIrako usI prakAra tapAne lagA thA jisa prakAra vRkSa ke antaraMga meM prajvalita Aga svAbhAvika avasthA meM bhItara atyanta zItala vRkSako bhasma karane lagatI hai // 41 // viraha vyathA premapIr3Ase anabhijJa vaha bholI rAjakumArI na to apanA zarIra saMskAra va zRMgAra karatI thI, na saba sakhiyoMke sAtha baiThatI, khelatI thI, bAra-bAra pUche jAnepara bhI uttara na detI thI, na to kucha pItI hI thI / kAmadevakI zakti se parapor3ita sukumArI sundarI rAjaputrIko nahAne-dhone takakA bhI khyAla na thA / / 42 / / udyAnameM jAkara vaha kisI ekAnta konemeM jAkara baiTha jAtI thI aura apane premIke dhyAnameM magna honepara usake sundara vizAla netra sarvathA nizcala ho na hote the apitu mukhamaNDalapara eka akAraNa smita bhI khelatA rahatA thaa| vaha rAjaputrI citrakalAmeM dakSa thI / ataeva zilAke Upara kazcidbhaTakA rekhAcitra banAtI thI / / 43 / / atyanta saphala citrameM kazcidbhaTako dekhakara tathA usakI durlabhatAko socakara vicArI hatAza ho jAtI thii| mukha nirAzAsUcaka dIrghaM niHzvAsa nikalatA thaa| aura AMkhoMse A~sUkI dhAra baha par3atI thI usa samaya usakA mukha dekhanepara usa vikasita kamalakI zrI kA smaraNa ho AtA thA jisapara pAlA par3a jAtA hai / / 44 / / 1. [ naivAza ] / 2. [ sAJcIt ] / 6. [ putrI ] / 2210 ekonaviMzaH sargaH | 386 ]
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sakhI tiro'bhyetya tatastadAnIM vaizcintyamasyA hyadhagamya yuktyA / sA pRSThatastAM zanakairupetya netradvayaM katpidadhau karAbhyAm // 45 // sakhyA: karAgrapratimarzanena mRgIva tatrAsa tadAnabhijJA / tadvAkyataH sA viditAnayeti kicitprahasyAtmani sA lalajje // 46 // anyArthasaMvrIDanavepitAjI hastadvayena pramamarja citram / sakhI ca tadvIkSya jayAda vAkyaM citraM kimetadvada me nizaGkA' // 47 // bhUyazca tasyA vadanaM nirIkSya sasAdhvasaM mUDhamanobhavArtA / Perfect tvaM hi kimarthamAse vane vadetyevamathAbhyapRcchat // 48 // sA caivamuktA dharaNIndraputro sakhyA tadAcAraguNaM hyavatyA / naivAli me kAryamavazyabhAvi krIDAprasaGgAdahamAgatAsmi // 49 // chipAye na chipe usI samaya koI sakhI Ar3ameMse bar3hakara usake nikaTa pahu~cakara bar3I yuktipUrvaka usako anya -manaskatAko bhA~pa letI thI / phira-dhIre-dhIre pochese usake ati nikaTa pahu~cakara apane komala hAthoMse usakI A~khoMko dabA letI thI / / 45 / / sakhI kI hatheliyoM ke sparzaM dvArA caitanya hokara vaha bholI rAjakumArI vanya hiriNokI bhA~ti Dara jAtI thI / vaha sakhIkI bAta se yaha anumAna karake ki isane saba jAna liyA hai kucha thor3A ha~sane kA prayatna karatI thI, kintu antameM atyanta lajjita ho jAtI thI / / 46 / / itane para zeSa rahasyako chipA leneke abhiprAyase vaha tvarApUrvaka donoM hAthoMse citrako poMcha detI thI / sakhI bhI udhara dekhakara kahatI thI 'yaha kisakA citra hai, mujhe nizaMka hokara batAo // 47 // turanta hI sakhI dhyAnapUrvaka manoramA ke mukhako dekhatI thI aura usapara bhaya tathA AzaMkAkI chAyA hI nahIM apitu kAmavyathAkI spaSTa chApako dekhakara usase AgrahapUrvaka pUchatI thI - ' isa vanameM bhI tuma kisa vizeSa prayojanase bilkula akelI baiThI ho ?' // 48 // prema chipAnekA prayatna lalitezvarakI rAjanandinI sakhIke dvArA ukta vidhise pUche jAnepara usako ora dekhatI thI tathA usake AcAra aura 1. [ vizaGkA ] / 2. [ hyavetya ] / For Private Personal Use Only ekonaviMza: sargaH [39]
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaH itthaM buvANA kuzalA sakhI sA vijJAya tasyA hRdi vartamAnam / anyApadezena sadarthamanyaM manaHprasAdArthamimAM jagAda // 50 // mukhaM parAvartitakAnti kAnte glAni gatA te tnurjtnvii| 'vigRhase kiM hRdi yavyalokamekAkinI voDhumamu samarthA // 51 // mAtuH pituzcaiva vilAsinInAM vidhambhanIyA tanu sAdhvi skhyaaH| niyantraNAM tvaM mayi saMvidhatsva zaktA vinetuM hRdayasya tApam // 52 // jAnAmi vidyA vividhaprakArAM mAyAmadazyAM madanaprayogam / AvezanaM bhatavazIkRti ca yadIcchasi tvaM pravavetyavocat // 53 // sargaH ITIGADHUSHAIRPURIHAR guNoMkA anumAna karake itanA hI kahatI thI 'he Ali ? yahA~ baiThanemeM merA koI avazyambhAvI prayojana nahIM hai, sahaja hI manovinoda karatI huI yahA~ A baiThI hU~ // 49 // manobhAva lenekA prayatna aspaSTa uttara dekara manobhAvako chipAnevAlI rAjaputrIke manake vAstavika bhAvoMko vaha catura sakhI anumAnase jAna gayI thI, ataeva usake hRdayako kucha halkA karanekI icchAse kiso dUsaro uttama bAtako usake Age cher3a detI tho50 // 'he kAnti ? tumhAre svAbhAvaki parama sundara mukhako kAnti bilkula badala gayo hai| he kRSAGgi! tumhArA dubalA patalA zarIra atyanta thaka gayA hai| hRdayameM jo jvArabhATA uTha rahA hai use jhUTha hI kyoM chipAtI ho, akele-akele kahA~ taka sahogI? // 51 // 'he Ali ! prema-prapaJcameM par3I ratavilAsako icchuka yuvatiyoMke liye sakhiyA~ mAtA tathA pitAse bhI adhika vizvAsapAtra tathA sahAyaka hotI haiM / isalie tuma apanI manovyathAko mere sAtha bA~Ta lo, mujhe vizvAsa hai ki maiM tumhAre hArdika tApako sambhavataH dUra kara sakatI hU~ / / 52 / / / maiM bhAMti-bhA~tikI Azcaryajanaka vidyAoMko jAnatI haiM, maiM adRzya mAyA ke prayogake sAtha kAmadeva sambandhI vazIkaraNa prayoga bhI kara sakatI haiN| dUsareko uddIpta karanA aura bhatapretako vazameM karanA to mere lie ati sarala hai / yadi tumhArI icchA ho to apane manobhAva kho|' itanA kahakara vaha cupa ho gayI thI / / 53 / / samasAmanya [37.] 1 1. ka vigRhasi, [ nigRhase ] /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAH barAGga ekonaviMzaH paritam sargaH saMzrutya sA tavacanaM yathArtha labdhvAvakAzaM naradevakanyA / manogatArthapratibodhanAya 'samAnapUrvA giramitthamace // 54 // kA me priyA kA ca hitapravaktrI manaHprasAdasya ca kA niyoktrii| kA devatA kaH sujano'nuvartI Rte bhavatyA zaraNaM na me'sti // 55 // narendrasevArthamihAgataM taM yadA nu kazcidbhaTamabhyapazyam / tasmistadaivAtmamanaH sasajje kiM gRhitavyaM hitamityuvAca // 56 // yathA yathA taM manasA smarAmi mRgendravikrAntamanaGgarUpam / tathA tathA mAM pradahatyanaH kuruSva tacchAntimaraM vayasye / / 57 // evaM praviSTA manaso vikAraM vijJAya tasyAH kamalAyatAyAH / sarvairupAyaistava kAryamAyeM saMsAdhayAmIti tato jagAda // 5 // AHARPATRAMMARRANTE-Paper-IN mamayamAghaRITERSmayamayasamayamaSHARELASS __ mugdhAko AturatA catura sakhIke lagabhaga satya vAkyoMko sunakara prema-prapaMcase anabhijJa rAjaputroMko manobhAvoMko caritArtha karanekA zubha avasara mila gayA thaa| ataeva apane manakI vAstavika avasthAko spaSTarUpase batAneke abhiprAyase AdarapUrvaka rAjaputrIne nimna vAkya kahe the / / 54 // _ 'merI tumase adhika pyArI sakhI aura kauna hai / tumhIM to mujhe hitakI bAta kahatI ho| tumhAre sivA aura kauna dUsarI mere manako praphullita kara sakatI hai ? mere lie tuma sAkSAt devatA ho, kauna sagA-sambandhI tumase bar3hakara anukUla ho sakatA hai ? aura kyA kahUM tumheM chor3akara koI dUsarA mujhe zaraNa nahIM hai / / 55 // mahArAjakI sevA karaneke lie eka dina kazcidbhaTa antaHpurameM Aye the, jisa samaya maiMne unako dekhA, usI samaya merA hRdaya unapara laga gyaa| tumase kyA chipAU~, tumahI hitakA mArga dikhAo / / 56 / / hiraNoMke rAjA siMhake samAna parAkramI aura kAmadevake samAna parama rUpavAna usa kazcidbhaTako jitanA-jitanA manomana socatI hU~, kAmadeva nirdaya hokara mujhe utanA-utanA adhika tapAtA hai| he sakhi ! zIghrase zIghra isa dAhako zAnta karo // 57 // sakhIkA AzvAsana ina vAkyoMke dvArA prakaTa kiye gaye, kamalAkSi rAjadulArIke manobhAvoMko bhalIbhA~ti samajhakara usa kuzala sakhIne kahA 1. [ saMmAnapUrva ] / 2. [ tacchAntikaraM ] / [371] Jain Education international
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaH varAGga caritam sarga: muTHATRAPAHARMeare athAmitaM taM zanakairupetya kazciTaM sA tu viviktdeshe| manoramAyAH sakalAmavasthAM vyajijJapadAgupapattidakSA // 59 // nayAdapetaM bahudoSamUlaM nizamya tasyA vacanaM pRthshriiH| kazcidbhaTo merurivAprakampyo na yuktametadvinayAdavocat // 6 // etacaste na ca yuktarUpaM vibhrAjate karmaNi naiva bhAsaH / svadArasaMtoSamaNuvratAkhyaM sAdhvIzvaro' mahyamupAdideza // 61 / / ityuktavatyuttamacArurUpe kazcidbhaTe sApi punarjagAda / vratopadezAtsamanugrahItu manoramAM necchasi me sakhI tAm // 62 // pratyakSabhUtaM phalamudvihAya parokSapAtaM magaye jhapArtham / na paNDitastvaM bata bAlizo'si saMdigdhavastunyatha mukhymaaste||63 // samAcAra-macagAmA enameARAMPARASIFALPIPARIA thA-'he Arye ! jitane bhI sambhava upAya haiM una sabake dvArA maiM tumhAre manogata kAryako pUrNa rUpase siddha karU~gI // 58 // navapremikAkI ziSTa dUtI kucha samaya bAda hI vaha kuzala sakhI kisIko thor3A-sA bho AbhAsa diye binA cupacApa hI ekAnta sthAnapara amita parAkramI kazcidbhaTake pAsa jA pahuMcI tho / vaha vArtAlApa karanekI kalAmeM dakSa thI ataeva usane manoramAkI pUrIkI pUro premagAthA usako sAMgopAMga batA do thA / / 59 // parama sundara tathA lakSmIvAn kazcidbhaTane sakhIke vacanoMko sunakara hI samajha liyA thA ki usakA prastAva naitikatAse hIna tathA aneka doSoMse paripUrNa thaa| vaha vratI thA ataeva isa prakArake viSayoM meM meruke samAna aDiga thA phalataH usane atyanta vinamratAke sAtha usase kahA thA ki 'ApakA prastAva sarvathA ayukta hai / / 60 / / varAMgako sthiratA devijI! ApakA prastAva kisI bhI dRSTise yukta nahIM hai, vaha kAryarUpa diye jAne para bilkUla zobhA na paayegaa| isake atirikta RSirAja varadattakevalIne anugraha karake mujhe svadAra (saMtoSa) vratakI dIkSA bhI dI thii|' / / 61 / / anavadya saundaryake bhaNDAra kazcidbhaTane jaba use ukta uttara diyA to vaha kuzala sakhI cupa na rahI, usane pUchA thA 'kyA Apa anupama sundarI merI usa sakhI para isIlie anugraha nahIM kara sakate haiM, ki Apane kevalIse svadAra-aNuvratakI dIkSA lI thii|| 62 // [372 ____ yadi yahI bAta hai to maiM Apako buddhimAna nahIM mAna sakatI huuN| he vIravara ! pratyakSarUpase sAmane upasthita phalako / 1. ka sAdhvIti raamaanycmupaadidesh| 2. [ mukhyatA te ] /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga vrate divaM yAnti manuSyavaryA divazca sAro'psaraso braajyH| vratAbhigamyA yadi devakanyA iyaM hi tAbhyo vada kena honA // 64 // sA cApi tanvI tvayi saktabhAvA prasIda nAthAnugrahANa bhadrAm / iti bruvANAM parizuddhabuddhiH sahetukaM vAkyamidaM jagAda // 65 // ye zolavanto manujA vyatItA dRDhavatAste jagataH prapUjyAH / paratra devAsuramAnuSeSu paraM sukhaM zAzvatamApnuvanti // 66 // na 'majjayantyambanidhau suzolAnna dagdhamIzo jvlcirshmiH| na devatA lavayitu samarthA vighnA vinazyanti dazAmayatnAt // 67 // ekonaviMzaH sargaH chor3akara tuma parokSa phalakI khoja karate ho, jo saMbhavataH kahIM hai bhI nahIM, ataeva merI dRSTimeM to Apa mUrkha hI haiM, kAraNa, Apa saMdigdha vastuko atyadhika mahattva dete haiM / / 63 / isake sivA vratoMkA pAlana karanese svarga hI to prApta hotA hai aura svargakA sAra bhI to sukumAra sundarI apsarAeM ho haiM / yadi kaThora vratoMkA pAlana karane para devakanyAoMkA saMgama hI prApta hotA hai| to soco, hamArI sakhI manoramA deviyoMse kisa yogyatAmeM kama hai / / 64 // sakhokI yuktiyA~ he prabho! sabase bar3I bAta to yaha hai ki vaha tanvI bhI apane hRdayako tumhAre caraNoMmeM arpita kara cukI hai, ataeva anugraha kariye, usa sAdhvI para kRpA kriye| isa prakAra kahakara jaba vaha cupa ho gayI, to kazcidbhaTane maryAdApUrvaka usase nivedana kiyA thA kyoMki usakI mati pUrNarUpase zuddha thii|| 65 / / isa saMsArameM jo zuddha AtmA zIlavratako pAlana karanevAle hae haiM tathA jo kinhIM paristhitiyoMmeM par3akara bhI dhAraNa kiye gaye vratoMse nahIM Dige the ve samasta saMsArake Aja bhI pUjya haiN| aise caritraniSTha AtmA hI agale janmoMmeM deva, asura tathA manuSya yoniyoM meM janma grahaNa karake nirantara, satata tathA sampUrNa laukika sukhoMkA prApta karate haiM / / 66 / / zIlavrata-mahimA jo zIlavratase nahIM Dige haiM ve samudra meM gira jAne para bhI nahIM DUbate haiM, bhayaMkara rUpase jalato huI jvAlAkI lapaTeM bhI unheM jalAne meM samartha nahIM hotI haiM, devoMmeM bhI yaha sAmarthya nahIM hai ki ve unakA apamAna kara sake, tathA saMsArake saba ho vighna unake mArgameM Akara apane Apa hI naSTa ho jAte haiM / / 67 / / 1. [ mamjayatyam nidhiH] / IRDLAGPURPURPURINTROmAcAra [373] janya Jain Education international
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ // ekonaviMzaH sargaH ihApyazIlAH paribhUyamAnA duHkhAnyanekAni samaznuvanti / paratra tIvrANyasukhAni bhadre dhruvaM labhante narakeSu mUDhAH // 68 / / ye zIlavelAmiha lavayeyurdamaM mahAntaM nRpaterlabhante / yathA tathA darzaya vAgmukhAnAM nRNAM paratrApi yazazca saadhyH|| 69 // suzIlamAhAtmyavazena pUrva vimuktazApo'hamabhUvameSaH / tato mayA lacayituM na zakyA vratasthitiH sA munisAkSibhUtA // 70 // yadyapyanujJAM kurute narendro gRhNAmi kanyAM vidhipUrvakena / Apto'nyathA sarvajanApavAda boda na zakto na hitaM paratra / / 71 // ityevamuktA pratibhagnavAkyA sakhI vinirgamya narendraputrIm / manoramAM manmathazApabaddhAmAzvAsanArtha madhuraM jagAda // 72 // dUsarI ora dekhiye, jinhoMne apane zIlako kho diyA hai ve isI bhavameM sthAna-sthAna para apamAnita hote hue nAnA prakArake aneka dukhoMko bharate haiN| isa janmake uparAnta agale bhavameM ve murkha narakoMmeM utpanna hote haiM tathA he bhadre ! vahA~para bhayaMkarase bhayaMkara dukhoMko pAte haiM, isa meM jarA bhI sandeha nahIM hai / / 68 / / ____ vyabhicArakA kupariNAma hamArI vyavasthita samAjameM jo koI bhI zIlakI maryAdAko tor3ate haiM ve zAsakoMke hAthoM bar3A bhAro daNDa pAte haiN| yaha saba sahakara bhI yadi kisI prakArase yahA~para ve apane mukhako dikhAnemeM samartha hote haiM to usase kyA? kyoMki dUsarA bhava tathA yaza donoM hI manuSya janmake carama sAdhya haiM / / 69 / / mujhako hI lIjiye; svayaM maiM hI isake pahile zIlavratake pratApase hI eka bhayaMkara zApase bacA huuN| yahI saba kAraNa haiM jo mujhe grahaNa kiye gaye vratako bhaMga karane meM sarvathA asamartha kara dete haiN| phira yaha bhI na bhUliye ki maiMne kisI asAdhAraNa vyaktise A vrata grahaNa kiye haiN| sAkSAt kevalIke samakSa grahaNa kiye the / / 70 / / adhikase adhika itanA kara sakatA hU~ ki yadi rAjakumArIke pitA mahArAja devasena AjJA deM to unakI putrIko dhArmika vidhi vidhAnake sAtha grahaNa kara sakatA huuN| aisA na honese sarvasAdhAraNameM honevAle suvidita apavAdako maiM kadApi sahana nahIM kara sakatA hU~, kyoMki vaha yahIM nahIM; paralokameM bhI hitakArI na hogA' / / 71 // vivAha hI vAsanA-zAntikA ekamAtra upAya jaba kazcidbhaTane ina yuktiyoM dvArA manoramAko sakhIko samajhAyA to usase inameMse ekakA bhI uttara na bana par3A 2. [ sAMdhyam ] / 3. ma suzIlasaMpannavayena / FAIRTHERaRLEXSanatra RISARDARSHEEPALI [374]
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaviMzaH caritam yatprArthitaM rAjasute tvayA tu tatsarvamAcakSitamanviyAya / so'pyAdareNAnumataH kriyArthaH prakAzayAmAtmamano babhUva / / 73 // tasmAtsukhaM sAdhvi sakhobhirAssva snAtvA hi bhukSva tvamalaMkuruSva / dvitriSvahastu pratipAdayiSye zokaM vinudya sthiradhI va tvam / / 74 / / madvipralambhArthamayaM prayogaH zrotrapriyaH kevalamarthadUraH / jJAtumayA mandadhiyA hi zakyaM dhanyA na jAtAzca matA yuvatyaH // 75 // evaM vadantI vyapayAtaharSA srodnaaropitrktdRssttiH| phalodayaM svasya purAkRtasya punaH punastaM taruNo 'jahArha // 76 // sargaH thaa| ataeva usake pAsase lauTakara vaha sIdhI rAjaputrIke pAsa pahu~cA thii| kAmadevako pAzameM phaMsI ApAtataH atyanta vikala manoramA ko DhADhasa baMdhAnekI icchAse usane isa prakAra se kahanA prArambha kiyA thA / / 72 / / he rAjaputri! tumane jo kucha bhI prArthanA kI thI usa sabako maiMne tumhAre priyase bho kaha diyA hai tathA vaha usake anukUla hai| usane bar3e Adara ke sAtha isa kAryako svIkRti ho nahIM do hai apitu apane manake gUr3hatama bhAvoMko bhI prakaTa kara diyA hai / 73 // _ naitikatA hI parama nIti ataeva he sAdhvi! apanI sakhiyoMke sAtha AnandapUrvaka samaya vyatIta karo, uTho snAna Adise nivRtta hokara bhojana karo aura apanA pUrA zRMgAra karo, do tIna dinake bhItara hI tuma apane manoratha ke priyatamake pAsa pahu~ca jaaogii| aba zokako / dUra karo tathA caMcalatAko chor3akara sthira bano' / / 74 // 'mujhe dhokhA deneke lie hI tuma yaha saba jAla raca raho ho / yaha kevala sunanemeM ho sukhada hai, kyoMki abhilaSita arthakI prApti to bahuta dUra pratIta hotI hai / maiM mandabuddhi avazya hU~ para itanA tA samajha hI sakatI huuN| kyA hI acchA hotA yadi isa pRthvI / para yuvatiyA~ utpanna ho na hAtI athavA utpanna hote hI mara jAtI / / 75 / nArIko bhohatA ina tathA aise hI anya vacanoMko punaH-punaH kahakara taruNI rAjanandinI apane pUrva janmameM kiye gaye zubha-azubha karmoMke / phaloMkA smaraNa karake unakI khUba nindA karatI thii| AzAse jo thor3A bahuta harSa usako ho rahA thA vaha bhI jAne kahA~ lupta ho gayA thA, vaha lagAtAra ro rahI thI isI kAraNa usakI AMkheM bilkUla lAla ho gayI thIM / / 76 // MAHARASHTRANSHeresTrutraERATRAIHIMSHAHARASHTRA [375] 1. [ jagaha ] /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam pRthuzriyaM yauvanakarkazA padmakSaNaM mattagajendra lIlam / kazcidbhaTaM vazyamanaM na lapsye salajjavatyA na hi me'sti zAntiH // 77 // iti narapatiputrI kAmavahniprataptA jvaladanalazikhArtA prAtapatrA lateva / aharaharabhimAnakSIyamANAGgayaSTirnabhasi bahulapakSe candralekheva sAsIt // 78 // yadi mama gRhadharme jIvitaM jIvayonau bhavati bhavatu' samyaktvena kazcidbhaTena / vadanakamalasaGgaM tena sAdhaM mama syAdvaMracaraNasubodhaM labdha me muktimArgam // 79 // jinavara matamagryaM svargasopAnapaGktiryadi mama na hi bhAgyAtsaMpanIpadyate ' cet / sphuradanalakalApajvAlamAlAsu dehaM madanazarasulakSyaM tadrahodhye ( ? ) tamAzu // 80 // yauvana ke ubhAra ke kAraNa pIna, puSTa tathA puruSocita kaThoratA yukta zarIradhArI kamalake samAna mohaka netrayukta tathA madonmatta hAtho ke samAna lolApUrvaka vicarate hue manasvI kazcidbhaTakI jaba taka prApti nahIM hotI hai tabataka lajjAke veSTana meM ghuTa-ghuTakara maranevAlI mujhe zAnti kahA~ mila sakatI hai ? ' // 77 // premikAkA Atma pratyaya mahArAja devasenakI rAjadulArI ukta prakArase nirAza hokara kAmarUpI agnikI lapaToMse jhulasa rahI thii| usa samaya usa vicArIkI vahI dazA thI jo usa latAkI hotI hai jisake pAsa bhabhakatI huI agniko jvAlA usake Ageke pattoMko jalAtI huI bhItarI bhAgoMpara bar3hato AtI hai| viraha ke sarvatomukha tApake dvArA usakI svabhAvase hI ikaharI deha dinoMdina kRSatara hotI jA rahI thii| usakI ora dekhate ho kRSNapakSakI ekamAtra candrakalAkA smaraNa ho AtA thA jo ki pUrNa candrakAntise ghaTate ghaTate AkAza meM kevala eka kalA raha jAtI hai, aura vaha bhI agale dina naSTa ho jAneke lie || 78 // nArIkA nirveda isa janma meM athavA isa jIvayonimeM yadi mujhe kabhI gRhasthAzrameM praveza karanA hI ho to samyaktvake pratApase usa samyaka dRSTI kazcidbhaTake sAtha hI ho| yadi mere mukhako kisI puruSake pAsa jAnA hai to usa kazcidbhaTa ke hAthoM hI aisA ho / yadi aisA azakya hai to samyakcAritra aura samyakjJAnakI upAsanA karake mukti mArgako prApta karanA hI merA lakSya hai / / 79 // jinendra devake dvArA upadiSTa dharmaM ho saba dharmose zreSTha hai vaha svargarUpI unnata sthAnapara pahu~cane ke lie sukhakara sIr3hiyoMke samAna hai, kintu durbhAgyake kAraNa yadi vaha bhI mujhe isa janmameM prApta nahIM hotA hai to kAmadeva ke tIkSNa vANoMke dvArA nirdaya rItise bhedI gayI maiM isa dehako jalatI huI agniko jvAlA meM zIghra hI homa kara dUMgI // 80 // 1. ma samyakatena / 2. kala te, [ labhyate ] / 3. [ saMpratIdeg ] / 4. ka madanazata ekonaviMza: sargaH [ 376 ]
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiramatirakRtArthA samyagIdRkpratijJA vrataguNaniyamAntA bhAvayantI krameNa / svasanabavathapakSmAsvAsabhASA" ca sAdhvI 'priyagatiratitRSNAlApadA pANDugaNDA // 1 // barAGga iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite manoramAmativibhramo nAma ekonaviMzatiH sargaH / ekonaviMzaH sargaH rAjakumArIko buddhi sthira thI ataeva apane prema prapaMcameM bhagna-manoratha hokara usane aisI dRr3ha pratijJA ko thii| dhAraNa kiye gaye samasta vratoM aura guNoMkA dhyAna rakhatI huI vaha sAdhvI ekaniSTha rAjadulArI sAMsa leto huI par3I thI, na usake zarIrameM / dhar3akana thI, na palaka jhapate the, aura na kucha bolatI hI thI / usakA pUrA dhyAna apane priya para lagA huA thA tathA kapola bilkula sapheda ho gaye the ataeva AsapAsake priya paricAraka janoMko bar3I ciMtA tathA becainI ho rahI thii| 81 / / cAroM varga samanvita, sarala-zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM 'manoramA-mativibhrama' nAma ekonaviMzaH sarga samApta / [377] niyamAMstAn ] / 2. [ shvsndvvepdhupvkssmaashvaasbhaassaa]| 3. [ priymtideg]| 4. [ ekonaviMzaH ] / 48
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam viMzatitamaH sargaH atha ca dhArmikasAsvika mAnavairba hukalAguNazAstra vizAradaiH / lalita pUrvapura prativAsibhizciramarasta sukhena vaNignupaH // 1 // nRpatikAntasutAM kulanandinImamararAjavadhUpriyadarzanAm / janapadArdhahaya vipanATakaiH samupalabhya na caiva madaM yayau // 2 // pravarahayaMtaleSu ca zarvarIM nayata zIlaguNAnatha parvasu / draviNarmArthaSu sAdhujaneSu ca anubhavanviSayAMca manoharAn sakRtakarmaphalodayapAkato / lalitanAmapure puruSottamaH sukhamuvAsa nRpAtmajayA tayA // 4 // [ ] // 3 // viMzatitama sarga lalitapurake nAgarika bar3e mandakaSAyI tathA dharmarata the, ve vividha kalAoM meM dakSa the, samasta guNoMke bhaNDAra the tathA nAnA zAstroMmeM pAraMgata the / vAstavameM lalita; usa lalitapurake saba hI nivAsiyoMke aise ho AcAra-vicAra the / yahI kAraNa thA ki vaNika rAjA kazcidbhaTa bahuta lambe arase taka unake sAtha bhogavilAsameM lIna raha kara samaya kATa sakA thA // 1 // sukhamagna rAjakumAra mahArAja devasenakI atyanta sundarI kanyA sunandA unake pUre vaMzako Ananda detI thI, vaha itanI sundarI aura guNavatI thI / use dekhate hI manako vaisA hI AlhAda prApta hotA thA jaisA ki amaroMke rAjA indrakI badhUko dekhakara hotA hai| aisI suyogya patnIko Adhe rAjyake sAtha hI nahIM apitu hAthI, ghor3A Adi senAoM tathA nATaka Adi aizvayoMke Adhe bhAgake sAtha prApta karake bhI vivekI kazcidbhaTako kisI prakArakA ahaMkAra nahIM huA thA || 2 || vizAla tathA sundara rAjamahaloM kI chatapara vaha apanI rAtoMko sukhase vyatIta karatA thA tathA aSTAhnikA, dazalakSaNa Adi parvoke dinoMko zIla Adi guNoMke pAlanake sAtha kATatA thaa| tathA vAstavameM abhAvoMse satAye gaye mA~ganevAloM tathA sajjana puruSoM ko sadA hI bhaktibhAvase dAna detA huA puNyArjana karatA thA // 3 // pUrva janma meM prayatnapUrvaka kiye gaye zubhakarmoMkA paripAka ho jAneke kAraNa udayameM Aye ekase eka bar3hakara manamohaka bhogoM aura viSayakA rasa letA huA vaha mahApuruSa kazcidbhaTa lalitapurakI rAjadulArI sunandAke sAtha sukhapUrvaka nivAsa kara rahA thA // 4 // 1. ma mudaM / 2. [ nayati ] / For Private Personal Use Only vizatitamaH sargaH [ 378 ]
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamaH varAGga caritam punaritaH kramataH pitRputratoH amitasattvaparAkramadhairyayoH / pravaradharmasapUrvavarAmayoH yadabhavatkathayAmi tadIkSyatAM // 5 // apahRte susate varavAjinA nrptermnso'sukhshaantye| mativarapramukhA napamantriNaH samabhimantrya suSeNamatiSThipan // 6 // yuvanRpatvamavApya nRpAtmajaH prativibuddhanavAmburuhAnanaH / bhRzataraM sa kRtArthatayA babhau gataghane ca nizIva nizAkaraH // 7 // uditabAladivAkaratejaso vissyraagvshiikRtcetsH| jagadanarthagaNAtparirakSataH katipayAni dinAnyagamansudA // 8 // sargaH ayogya rAjA suSeNa isI antarAlameM viyogako prApta mahArAja ( jinake nAmameM senake pahile dharma hai ) dharmasena tathA yuvarAja varAMgako lekara uttamapurameM kramazaH kyA-kyA ghaTanAe~ ghaTIM unheM hI maiM kahatA hai, Apa loga unheM suneN| yaha to saba hI jAnate haiM ki ina pitA tathA putra donoMkI hI zaktikI koI sImA na thI, ye (zakti) ke hI samAna unake parAkrama tathA ryakA parimANa batalAnA bhI asambhava hI thaa||5|| suyogya rAjaputra varAMgake kuzikSita hRSTa puSTa tathA sundara ghor3eke dvArA akasmAt gAyaba kiye jAne para mahArAja dharmasanakA citta atyanta vyAkula ho gayA thaa| ataeva unake cittako zAnta karaneke lie hI mativara Adi rAjyake mantriyone ApasameM vicAra vimarza kiyA thA aura rAjAkI pyArI rAnIke putra suSeNako hI rAjasiMhAsana para baiThA diyA thA // 6 // rAjaputra suSeNako jyoMhI yuvarAjake padakI prApti huI tyoMhI usakA mukha Anandake kAraNa pUrNa vikasita nUtana kamalake samAna sundara aura AkarSaka ho gayA thaa| kAphI samaya bAda apanI mAnasika kAmanAke pUrNa honeke kAraNa usa samaya usakI zobhA asAdhAraNa rUpase bar3ha gayo thii| usa samaya usakA AlhAda dekhakara usa candrazrIkA smaraNa ho AtA thA jisa parase rAtrima / turanta hI dhanI megha ghaTA haTa gayI ho // 7 // WE suSeNakA teja samaya prAtaHkAla udIyamAna bAlabhAnuke samAna thaa| usakA citta rAjya sambandhI dAyitvoMkI apekSA viSaya bhoga aura rAga raMgakI ora adhika AkRSTa thA / ataeva baha kucha dina paryanta hI apane rAjyako upadrava Adi ana se bacA sakA thA aura svayaM AnandapUrvaka dina bitA sakA thA // 8 // yaniyamAcaEIAS [379] 1. [degdharmajapuNya ]]
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam paranarendrabalena vimaditaM svaviSayaM paribhUya' mahAjanam / atha kadAcidavetya yuvAdhipaH svayamiyAya sa e yoddhu manA balaiH // 9 // rathapadAtituraGgamavAraNaiH samupagamya bhRzaM yuyudhe yudhi ripunRpo'tiruSA bhRkuTIpuTaH pratijaghAna suSebalaM balAt // 10 // yuvanapo'bhihato ripusenayA kSaNavibhinnavicUrNitazAsanaH / atha jitaH samare saturaGgamo drutataraM prayayau puramAtmanaH // 11 // ripunarendrabalAhatapauruSaM pratinivRttamavekSya punaH sutam / narapatizciramAtmani saMsmaran varatanoH smRtavAnbahuzo guNAn // 12 // eka dina yuvarAja suSeNako samAcAra milA thA ki usake rASTra para kiso zatruko senAne AkramaNa kara diyA hai, vaha dezako rauMdatA huA tathA ziSTa sajjana nAgarikoMkA apamAna karatA huA Age bar3hA A rahA hai| ise sunate hI yuvarAja mana hI mana saMgrAma karane kA nirNaya karake senAko lekara svayaM zatruke viruddha cala diyA thA / / 9 / / zatrukA AkramaNa ratha, hasti, azva tathA padAtimaya apanI caturaMga senAke sAtha samarasthalImeM pahu~cakara suSeNane bar3I tatparatA tathA yukti ke sAtha zatruse ghora yuddha kiyA thaa| kintu zatru rAjAne krodhake paripUrNa AvezameM honeke kAraNa apanI bhRkuTI Ter3hI karake suSeNakI senApara pratyAkramaNa kiyA thA aura saba orase gherakara usakA saMhAra karanA prArambha kara diyA thA // 10 // mUDhadhIkA parAbhava jaba yuvarAja suSeNakI senA para zatrukI senAne gherakara bhayaMkara prahAra karanA prArambha kiyA to kSaNa bhara ho meM uttamapura kI ajeya senAkA anuzAsana TUTa gayA thA aura vaha idhara-udhara chinna-bhinna ho gayI thii| phala yaha huA ki vaha saMgrAmameM zatruse hAra gayA thA aura nirupAya hokara eka ghor3e para ArUr3ha hokara bar3e vega se bhAgakara apanI rAjadhAnIko calA AyA thA // 11 // zatru senA ke abhighAtoMkI mArase apane pauruSa aura parAkramako dhUlameM milAkara bhIruoMke sadRza rAjadhAnIko bhAga AnevAle apane putrako dekhakara mahArAja dharmasenako jyeSTha putrakA smaraNa ho AyA thaa| ve mana hI mana dIrghaM samaya taka usake parAkrama Adi guNoMkA vicAra karate rahe / tathA unheM raha-rahakara varAMgakI smRti dukhI kara detI thI // 12 // 1. [ paribhUtadeg ] / 2. ma ruSA sa balAnvitaH / 3. [ bhRkuTIdharaH ] / vizatitamaH sargaH [ 380 ]
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vinayazIlavicitrasamanvitaM bahujanapriyamapratipauruSam / paramadhArmikamAhavavallabhaM samupalabhya na cAhamavaJcitaH // 13 // svatanadurbalatAM jarayAnvitAM paribhavaM ripubhiH kRtmaatmnH| varatanozca guNAnanasaMsmaranna ca zazAka sa 'ghoreyitu dhRtim // 14 // yuvana pasya tataH prapalAyanaM vibalatAmupalabhya ca bhUpateH / hayarathadvipavezadhanecchayA ripuna pastvarayA punarAyayau // 15 // dalitabhAgatayA vayamAsthitA viSayabhAga ito bhavatAmiti / janapadArdhamatha pravirudhya tatpravisasarja tataH sa vacoharam // 16 // viMzatitamaH sargaH TAta yogya putrako smRti Aha varAGga ! tumhArA udAra svabhAva tathA Antarika vinamratA kitanI vicitra thii| kauna aisA vyakti thA; jise tuma parama priya na the / tumhArA puruSArtha ! saMsArameM kauna usakI barAbarI kara sakatA hai ! tumhArI dharma rIti bhI antima sImA taka pahu~ca cukI thI / tathA yuddha ? vaha to tumhArA paramapriya khela thaa| maiMne tumheM pAyA thA aura kho diyA // 13 // kyA maiM daivake dvArA nahIM ThagA gayA huuN|' isake sAtha-sAtha unheM apanI bur3hautIkA khyAla AtA thA tathA bur3hApese AkrAnta honeke hI kAraNa durbala apane zarIrako dekhate the, zatruoMke dvArA kiye gaye apane apamAnakA vicAra bhI asahya thA tathA yuvarAja varAMgakI yogyatAe~ aura vizeSatAe~ bhI na bhUla sakate the / ina saba kAraNoMse unheM usa samaya dhairya dhAraNa karanA hI asaMbhava ho rahA thA / 14 / / zatruko suavasara zatru rAjAko java yaha samAcAra milA ki bhayake kAraNa yuvarAja samarAMgaNase bhAga gayA hai aura mahArAja dharmasena vRddhAvasthAke kAraNa atyanta durbala haiM to vaha uttamapurakI vizAla azva, ratha tathA gajasenA, atyanta vistRta deza tathA vipula dhanarAzise paripUrNa kozako leneke lobhako na roka sakA, phalataH usane zIghratAke sAtha rAjadhAnIkI dizAmeM bar3hanA prArambha kr| diyA thA // 15 // isa gatise bar3hatI huI usakI senAne Adhe uttamapura rAjya para apanA adhikAra kara liyA thaa| isake bAda usane 'hamane jitane bhAgako sainika balakA prayoga karake jIta liyA hai, vahIM taka Akara hama ruka gaye haiN| yadi Apa cAheM to hamAre tathA R Apake rAjakA vibhAjana isa nayI sImAko mAnakara ho sakatA hai|' isa saMdezako lekara dUtako bhejA thA // 16 // 1 1. [ dhArayitu] [381] Jain Education interational
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam paruSavAkyasamanvitamIzvaraH samabhivIkSya ca patragatAkSaram / atikaSAyaviSAJcitalocanaH pratijagarja magendra iva dvipam // 17 // yadi madAtsa' kulocitayA tayA prathitayA dharayA na hi saMsthitaH / dhruvamahaM vinihatya madoddhataM paranRpAya dadAmyativartinam // 18 // iti vacaH sadasi pravilokya saH samajagarja' mRgendraparAkramaH / saparuSaM pratilekhavisarjanaM prativihAya tadaiva yayau purAt // 19 // parivRto nupatizcaturaGgayA ripumadaprazamapradasenayA / caladurudhvajacitrapatAkayA sa niviveza' gatAdhvaniyojanam // 20 // viMzatitamaH sargaH zatrukA patra kaThora tathA aziSTa vAkyoMse bharA thaa| ataeva jaba mahArAja dharmasenane usa patrako kholakara par3hA, to usake akSaroMko dekhate hI krodhake AvegarUpI viSase unake netra lAla ho gaye the| krodhake unmAdameM vaha usI prakAra garja par3A thA jisa prakAra siMha hAthIko dekhakara hu~kAratA hai / / 17 / / apamAnita dharmasena usa (zatra) vaMzameM kramase calI AyI rAjyabhUmikI sImAe~ nizcita haiN| aura utanI hI dharA use paryApta bhI hai, isa samaya ahaMkArameM pAgala hokara yadi vaha utane ho rAjyase santuSTa nahIM rahatA hai to maiM nizcaya hI usa ahaMkArIko yuddha meM maaruuNgaa| aura usake kulakramAgata rAjyako bhI kisI dUsare aise rAjAko de dUMgA jo merI AjJA mAnatA hogA / / 18 / / hiraNoMke rAjA kezarIke samAna parAkramI mahArAjane ukta ati kaThora vAkyoMko rAjasabhAmeM kahakara krodhake kAraNa kitane aura apamAnajanaka vAkyoMko U~ce svarase kahA thaa| itanA hI nahIM atyanta apamAnajanaka kaThora vAkyoMse bharA uttara / bheja karake usI samaya nagarako chor3akara lar3aneke lie cala diye the // 19 // mahArAja dharmasenakI caturaMga senA uddhata zatruoMke ahaMkArajanya madako utAra denemeM atyanta samartha thI, usake Upara vizAla dhvajAe~ tathA aneka raMgoMkI adbhuta patAkAe~ laharA rahI thiiN| aisI senAse ghire hue mahArAja dharmasenane eka yojana mArga cala cukaneke bAda vidhAmake lie pahilA par3Ava DAlA thaa|| 20 / / cAcaELSELINE2ELEIRDERSEURGETROPERHIRE ENSOUNSELLEGETARY [382] 1. ka. "svakulocitayA / 2. ma dadAmyanuvatinaH / 3. [ samajagajaMdathendra 11 4. ma prativivAya, [ pratividhAya] / 5.ka niniveza / / For Privale & Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam viMzatitamaH sargaH sumatayo'jitacitrasurAvayo vinayataH samupetya narezvaram / vacanamitthamidaM hitamarthavajjagadurevamaninditapauruSam // 21 // tava narezvara sattvaparAkramau suviditau jagatA' na vilacitau / pratividhAnaviyuktatayA vayaM paricitena ca vaktumupAzritAH // 22 // sakhijanAH svasutAH kRtapauruSAH parabalasya madaM pratibhajjinaH / tava na santyarayo'pi balotkaTAH kathamidaM svaparokSya kRtaM tvayA // 23 // vigatagAdhamayodakamaplavaH samapalaGayayituM vighaTeta kaH / ripubalArNavamutkramita punarna pa na zakyamapakSavatastava // 24 // lalitasAhvapurAdhipatirbhRzaM priyahito'hitadarpavighATanaH / yadi vayaM naradeva vacoharAna pravisRjAmahi ceddhavameSyati // 25 // ARTISMETASTA R mahArAja dharmasenake parAkramako kIti sarvatra phailI thii| usa samaya unake mahA baddhizAlI ajitasena, citrasena, devasena Adi mahAmaMtrI bhI sAtha cala rahe the| jaba prayANa ruka gayA to ye saba ati vinayapUrvaka mahArAjake pAsa gaye the, aura unake hitakI bhAvanAse hI prerita hokara una sabane nimna nivedana mahArAjase kiyA thA / / 21 / / sumaMtrI sammati he mahArAja! jahA~ taka Apake parAkrama tathA zaktikI bAta hai unheM sArA saMsAra jAnatA hai tathA Aja taka kisIne unako nahIM lAMghA hai / ataeva hama Apase jo nivedana karane Aye haiM use nisaMkoca hokara suneM kAraNa yaha hai ki isa bAra hama pratizodha lenekI pUrI taiyArIke sAtha nahIM Aye haiM / / 22 / / Apake aurasa putra tathA sapakSI rAjA loga hI itane saphala puruSArthoM haiM ki ve ho suneN| zatru senAke ahaMkArako miTTI meM milA dete haiN| isake atirikta yaha bhI Apa jAnate haiM ki Apake na to adhika zatra hI haiN| aura jo haiM; ve zaktizAlI bhI nahIM haiN| taba Apane isa samarayAtrAko pahile soce binA hI kyoM Arambha kara diyA / / 23 / / yadi koI jalAzaya itanA gambhIra ho ki usakI thAha na lI jA sake tathA itanA caur3A ho ki taira kara pAra na kiyA jA sake, to Apa hI batAiye use kauna lA~gha sakatA hai ? ThIka isI prakAra he mahArAja zatrusenA rUpo vistRta samudrako Apa bhI tabataka na lA~gha sakeMge jaba taka ki Apa pakSa ( mitra rAjAoM) sahita na ho jAyaMge / / 24 / / zatruoMke mAnakA mardana karanevAlA lalitapura nAmase prasiddha nagarokA rAjA devasena ApakA priyamitra ho nahIM hai apitu / 1. ka jagatAM / 2. [pravisRjemahi / SELBARASAIRata [383]
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga viMzatitamaH sargaH caritam atha ca yuktimadarthasamanvitaM hitamitAkSarasArasamuccayam / ananizamya hi mantrivaco'vadannapatirAza tathA kriyatAmiti // 26 // kSitipazAsanatIvratayA [-]' janapadasya vinAzabhayena ca / svapatibhaktitayA ca vacoharA lalitasAhvapuraM prayayuddhatam // 27 // samabhivIkSya tathocitavRttitaH kSitipateratha lekhamadarzayat / tamavagRhya nidhAya sa mastake prativimucya tadarthamabudhyata / / 28 // samavatIrya mRgendradhRtAsanAtsamupavizya tato'nyadupahvare / abhijijalpiSurAptatamaiH saha nRpatirAhvayadAzu vaNignupam // 29 // ApakA sagA-sambandhI bhI hai / isameM sandeha nahIM ki yadi hama dUtoMko abhI bheja deM / to vaha samAcAra pAte hI ve daur3e cale AyeMge, ise Apa dhruva satya mAne' // 25 // mahArAja dharmasenane maMtriyoMke vacanoMko sunate-sunate hI samajha liyA thA ki unake vAkya yuktisaMgata the, pariNAmameM lAbhaprada the, saba dRSTiyoMse hitakara hote hue bhI ati saMkSipta the, tathApi unameM rAjanItikA sAra bharA huA thaa| ataeva unakA kathana samApta hote hI unhoMne maMtriyoMse kahA thA 'Apa loga zIghra hI yaha saba kara DAleM' / / 26 // eka to usa samaya bhUmipAla dharmasenako AjJA hI tIvra thI, dUsare vilamba honese apane dezakA nAza ho jAnekI AzaMkA tho, tathA ina sabase bar3hakara thI; rAjabhakti; jisase preraNA pAkara uttamapurakA dUta bar3e vegake sAtha lalitapura nagarako daur3A calA jA rahA thA // 27 // dUtako deza-niSThA nagarameM pahuMcate hI vaha sIdhA rAjabhavanameM pahuMcA thA tathA Avazyaka ziSTAcAra pUrvaka mahArAja devasenake sAmane jAkara unakA abhivAdana karate hue uttamapurAdhIzake likhita patrako mahArAjake samakSa upasthita kiyA thaa| lalitezvarane use lekara pahile to mastakase lagAyA thA phira kholakara par3hA thA aura samasta paristhitiko samajha gaye the // 28 // mahArAja devasena apane atyanta vizvasta tathA anubhavI logoMke sAtha mata vinimaya karaneke lie utsuka the ataeva ve siMhoM para bane Asana (siMhAsana) parase uThakara kisI dUsare ekAnta gRhameM jA baiThe the aura turanta hI unhoMne vaNika rAjAko bulavA bhejA thA // 29 // [34] 1. ka ( javaH ), [tadA ].
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAIRPETHI viMzatitamaH sargaH caritam a varatanosturageNa vinAzanaM ripubalAcca suSeNaparAbhavam / paranapasya punaH samarAGgaNaM hyakathaya sakala sakalArthavit // 30 // prakaTamAssva bhavAnparipAlayan janapadaM svapuraM nirupadravam / varAGga mama dhuraMdharatA ca bhavatvatho jigamiSAmi suhRdvyasanArthyaham // 31 // idamiha prahitaM janakena me tvamabhipazya guNArNava patrakam / karapuTena navAmburuhatviSA samupagRhya punastadavAcayat // 32 // paribhavaM dviSataH pitRduHsthitiM varatanorgamanaM pitRraassttrtH|| pratinizamya ca patragataM tvabhUtsalilabindupariplutalocanaH // 33 // nayanavAripariplutamAnanaM hRdayavepathunA saha vIkSya ca / atha napo lalitAkhyapurAdhipaH prativibudhya sudhIranumAnataH // 34 // Apta janoMke ekatrita ho jAne para unhoMne uttamapurameM ghaTIM samasta ghaTanAoMko kumAra varAMgakA ghor3e dvArA haraNa aura nAza, nUtana yuvarAja suSeNakA zatruoM dvArA parAbhava tathA usake bAda bhI zatrukA bar3hate rahanA Adi saba hI bAtoMko vizadatAke sAtha unakI sammatike lie upasthita kara diyA thaa| yadyapi ve svayaM bhI samasta kAryoMko samajhate the / / 30 // kazcidbhaTase nivedana he kazcidbhaTa ! Apa pUrNa rUpase isa rAjadhAnI tathA pUreke pUre rAjyakI upadravoMse mukta hokara rakSA karate hue yahIM rheN| kevala maiM hI isa kAryake bhArako vahana kruuNgaa| mere mitra tathA sambandho para vipatti A par3I hai ataeva maiM usake nigraha hAtha ba~TAneke lie jAnA hI cAhatA huuN|| 31 // ___ mahArAja devasenake isa nirNayako sunate ho kazcidbhaTa bola par3e the 'he guNasAgara ? sAmane rakhA huA patra bhI pitAjIne hI bhejA hai Apa use dhyAnase dekhiye|' nUtana vikasita kamaloMke samAna kAntimAna karapuTase uThAkara mahArAjane usa patrako phirase bA~cA thA / / 32 // pita-prema patrameM likhe hue 'yuvarAja varAMgakA pitAke dezase lupta ho jAnA, zatruke dvArA pitAkA apamAna, pitAkI atyanta jaTila paristhiti ityAdi bAtoMko sunate-sunate vIravara kazcidbhaTakI A~khoMmeM A~suoMkA pUra umar3a AyA thA / / 33 // svabhAvase hI dhIra-gambhIra kazcidbhaTakI AMkhoMse dhArApravAha rUpameM bahate hue A~suoMse gIle mukha tathA tIvra kampanase caMcala vakSasthalako dekhakara mahAmatimAna lalitapurake adhipatine anumAnase use pahicAna liyA thA // 34 // 11madegdusthitaM. Jain Education Interatio RARDASTMETARATranamastrat ARCHISEASEEMAGAR [85] IRIRAO
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga viMzatitamaH caritam sargaH varavarAGga purA vidito mayA kathamihoSitavAnasi saMvRtaH / iti vadannupasRtya narezvaro 'harSaphullamukhaH pariSasvaje // 35 // vanagato'hamathodadhivRddhinA karuNayA parayA tnyiikRtH| tadanu te tanayAmapadhAva meM narapatitvapade svamadhiSThipana // 36 // atha tato bhavato hyadhiko na me bhuvi na kazcana bandhutamaH paraH / iti vadantamavekSya piturjanazcaraNayorapatatkaruNaM bruvan // 37 // gatavati tvayi nAtha samantato giriguhAsu vaneSu nadISu ca / napaniyogadharAH paribabhramarna vividazca bhavantamihAgatama // 38 // iti nivRttagiri svajane tato nRpatirityamuvAca mudAnvitaH / bhavata eva mayA parivadhitaM parigRhANa punastanayAzatam // 39 // he putra varAMga ! maiM tumheM pahilese ho jAnatA thA ki tumhIM mere zreSTha bhAnaje hI ho, to bhI tuma yahA~para apanA kula, nagara, Adi chipAkara kyoM rahate the? yaha kahate samaya mahArAjakA mukha harSa ke kAraNa khila uThA thA, ve bar3I tvarAse Age bar3e the aura usako nikaTa-khIMcakara chAtose laMgA liyA thA / / 35 / / kRtajJa-vArAMga jaba meM vana-vana mArA phiratA thA tathA koI ThikAnA na thA usI samaya sArthapati sAgaravRddhine mere Upara parama karuNA karake mujhe apanA lar3akA banA liyA thaa| isake uparAnta Apane apano prANapriya putrIkA mujhase vyAha karake AdhA rAjya dekara mujhe rAjAke mahA padapara sthApita kara diyA hai / / 36 / / ina kAraNoMse isa pRthvI para koI bhI merA mitra athavA bandhu-bAndhava Apase bar3hakara nahIM hai' jisa samaya bhAvAvezameM yuvarAja varAMga yaha saba kaha rahe the usI samaya usakI ora dekha karuNa vacana bolate hue varAMga mahArAja devasena Adi gurujana Adi caraNoMpara gira par3e / / 3 / / AtmaprAptikA mArga kRtajJatA he prabho ! tumhAre kho jAnepara mahArAja dharmasenakI AjJAnusAra Apako khojanevAle vyakti cAroM ora parvatoM para, guphAoMmeM, gahana vanoMmeM tathA nadiyoM meM Apako khojate hue ghUmate rahe, kintu bar3e Azcaryako bAta hai ki ve yahA~para Aye hue ApakA pitA na lagA sake / / 38 // jaba saba sage sambandhI loga ukta vacanoMko kahakara cupa ho gaye to Ananda vibhora mahArAja devasenane snehapUrvaka kahA thA / 'he kumAra! tumhAre nimittase hI mere dvArA pAlo-posI gayIM sau rAjaputriyA~ haiN| isa samaya tuma unako bhI grahaNa kro|| 39 // 1. [ hRSitadeg ] / 2. [ me ] / 3. [ mA ] / 4. [ tvamatiSThipaH ] / rAmArAvAsAcA-ICIPALITaurus [386 )
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAMAR viMzatitamaH anunizamya sa mAtulabhAratI hRdayapaGkajakuDmalabAdhinIm / napagaNaH kurutAttava zAsanaM samaruSaM tvanayetyavadatpunaH // 40 // svabhaginIsutavAkyarato nRpo gurutayAbhidadhau' sa nigRhya tam / parigRhANa guNodayabhUSaNAM priyasutAM mama vatsa manoramAm // 41 // nRpativAkyamudAramatistatastadanumatya tathAstviti sNjgii| yuvanapAya mataGgajagAmine samadadAttanayAM muditastadA // 42 // praNayavAnapi yannapatiH parA svajanatAzratibaddhamanorathaH / dviguNayA sa mahotsavasaMpadA pratiyuyoja sudhIbhaginIsutam // 43 // sargaH I HARANAHARANPATHARTHATANAH svadAra saMtoSakA zrAddha mAtularAja lalitezvarake hRdayarUpI kamalako vikasita karanemeM samartha ukta prastAvako sunakara yuvarAja varAMgane nivedana kiyA thA 'he mahArAja samasta rAjA loga AjJAkA pAlana kareM yahI merI hArdika abhilASA hai, tathA maiM to Apako ekamAtra tanayA sunandAse hI parama santuSTa hU~' / / 40 // lalitezvarako bhAnajeke vacana sunane meM Ananda ho nahIM A rahA thA apitu ve usake vacanoMko mAnate bhI the to bhI use bIcameM ho rokakara unhoMne gambhIratApUrvaka kahA thA 'he beTA ! samasta guNoMke pUrNa vikAsarUpo bhUSaNoMse alaMkRta merI paramapriya putrI manoramAko to avazya grahaNa kara lo // 41 // manoramAse vivAha rAjakumAra varAMgakI dRSTi svabhAvase udAra thI ataeva mAtula rAjAke ukta prastAvako unhoMne mAna liyA thA aura kaha diyA thA 'jaisI ApakI AjJA' / phira kyA thA mahArAja devasenakI prasannatAkI sImA na thI unhoMne usI samaya taiyAriyA~ / karake masta hAthIke samAna gambhIra gamanazIla yuvarAjako apanI putrI vyAha do thii|| 42 // ___ mahArAja devasena pahilese hI yuvarAja varAMgako bar3A pyAra karate the, isake sAtha-sAtha rAjyakI janatAmeM kaanoN-kaanoN| [3871 bhI isa manorathakI carcA phaila gayI thI ataeva dugunI sampatti tathA mahotsabake sAtha apanI putrIkA bhAnajeke sAtha gaThabaMdhana kara diyA thA // 43 // AIRTELsAbamA 1.ka viddhau| Jain Education international
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma viMzatitamA sargaH iti samApya vivAhamanuttamaM jigamiSuH svapurAtparamaditaH / svasutayA sakalaiH' saha bandhubhirnarapatiH kRtavAnsaha bhojanam // 44 // madanatApanakheditacetanA patimupetya manoguNitaM ciram / ravikarAbhihatA jaladAgame vasumatIva jaharSa manoramA // 45 // atha yiyAsuratulyaparAkramo varatanuviSayaM prati cAtmanaH / udadhivRddhimupetya vacaH sphuTaM samadhurAkSaramityamabhASata // 46 // asahado vanagocariNo bhavAnmama pitA na pitApi pitAbhavat / kimiha khedakarairbahabhASitarubhayalokahito na paro garuH // 47 // prItibhoja jaba samasta vivAhake saMskAra parama zreSTha vidhipUrvaka samApta ho gaye the to yuvarAja varAMga apane vipula vaibhava tathA / sampattike sAtha apane janma nagara uttamapurako jAne ke lie atyanta utkaNThita thA / ataeva vidAke pahile lalitezvarane samasta bandhubAndhava, adhikArI Adi tathA putriyoM ke sAtha eka vizAla sahabhoja kiyA thA / / 44 / / kazcidbhaTako dekhaneke dinase hI kAmadevane vicArI manoramAko virahane itanA jalAyA thA ki unake prANoMpara saMkaTa A par3A thaa| aisI vyathAko cirakAla taka sahakara vicArIko manake anukUla pati milA thA / ataeva vaha groSmakAlameM bhayaMkara agnike samAna dAhaka sUryako prakhara kiraNoMse jalAye jAneke vAda varSARtuke prArambhameM meghoMke dvArA zAntakI gayI pRthvIke samAna parama pramudita huI thI / 45 / / kRtajJatA ho sAdhutA hai anupama parAkramI yuvarAja varAMga apane pitAkI rAjadhAnIko lauTa jAneke lie Atura ho rahe the| isa utkaTa abhilASAko kAryAnvita karaneke abhiprAyase ve apane dharmapitA sAgaravRddhike pAsa gaye the, tathA unakI anumati prApta karaneke lie madhura zabdoMse nirmita prArthanAko nimna prakArase kahA thA / / 46 / / jaba maiM gahana vanameM ThokareM khAtA phiratA thaa| koI mitra va sahAyaka nahIM thaa| itanA hI nahIM parama parAkramI, snehI tathA sarvazakti sampanna mere pUjya pitA bhI apane kartavyako mere prati pUrA na kara sake the, usa samaya Apa hI mere pitA hue the| purAnI smRtiyoMko duharA karake dukha denevAlI ina bahuta sI vyartha bAtoMkI punarAvRtti karanese kyA lAbha hai ? isa loka tathA paraloka donoMmeM kalyANa karanevAle Apa hI mere sacce guru haiM / / 47 / / 1. ma sabalaH / [388)
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vinaya eva hi bhUSaNamuttamaM vinayamUlamidaM jagataH padam / tata ito vinayaM vaNijAM pate tava karomi yazaHparivaddhaye // 48 // aviditaM bhavatA na ca vidyate narapateridamasya cikISitam / vizatitamaH raNanimittamanena hi gacchatA jigamiSAmi sahAnumatena te // 49 // sargaH iti vacaH kathitaM tanayena tatkSamavabudhya pitA punarabhyadhAt / iha bhavantamapAsya hi jIvitu mama matiH sumate na ca vAJchati // 50 // tava guNena ca putra guNapriya prathitakotirabhUvamahaM bhuvi / nupatinA samatAM punarAptavAnanupamA jagato bahumAnatAm // 51 // iha vihAya hi mAM pragate tvayi kimavalambya mayA pratiSajyate / vrajasi mandaradhIra yato yatastanaya mAM ca nayasva ttsttH||52|| vinamratA manuSyakA sabase uttama bhUSaNa hai, saMsArakA sabase uttama pada zuddha vinayake kAraNa hI prApta hotA hai tathA merA jitanA bhI abhyudaya haA hai vaha vinayamalaka ho hai ataeva he sArthapate ! saMsArameM yazako bar3hAnekI abhilASAse Apake Age praNata huuN|| 48 // mahArAja devasena isa samaya jisa kAryako karanA cAhate haiM yaha saba kisI bhI rUpameM Apase chipA nahIM hai / lalitezvara isI samaya yuddhake liye prasthAna kara rahe haiM, maiM bhI unake sAtha-sAtha jAneke lie atyanta utsuka hU~, kintu apanI icchA hI se prerita hokara nahIM apitu ApakI anumati prApta karake hI jAnA cAhatA hU~ // 49 / / upakArI hI sagA hai jaba dharmaputrane vinayapUrvaka apane manake bhAvoMko ina vacanoMse spaSTa kara diyA to pitAko usakA nirNaya samajhanemeM dera na lgii| kucha dera socakara usane kahA thaa| 'he sumate ! tumhAre vinA maiM bhI yahA~ jIvita nahIM raha skuuNgaa|' mere manameM aisA AtA hai| 50 // he sadguNoMko prema karanevAle putra! tumhArI asAdhAraNa yogtAoMke kAraNa hI sArI pRthvIpara merI kIrti vikhyAta ho gayI hai| tumhAre parAkrama tathA guNoMne ho mujhe mahArAja devasenake samAna banA diyA hai, Aja maiM sAre rAjyake lie itanA adhika mAnya ho gayA hU~ ki usakI tulanA karanA hI asaMbhava hai / / 51 // 389) AvazaM pitA jaba tuma mujhe yahA~ chor3akara dUsare dezako cale jAoge, to tumhI batAo, maiM kisake sahAre yahA~para jIvita rahU~gA? // ' ataeva he sumeruke samAna dhIra gambhIra putra tuma jisa-jisa dezako jAo, mujhe bhI vahIM vahIM lete calo // 52 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamaH caritara sargaH iti bamovirate vaNigIzvare varatanustvatha cAstviti coktavAn / atha parAnnapatelalitAhayAdayituM samayazca tadAbhavat // 53 // vividhabandimahAviTamAgadhasphuTamukhoSThapuTapravijRmbhitaH / jaya jayeti jayAvaha jitastvaviratadhvanirAsa samantataH // 54 // api ca parvaNi vRddhimatharchataH' pavanaghaTTitacArutaraGgiNaH / lalitapUrvapuraM nRpatergame jalanidheH sakaladhvanimAdadhau // 55 // hayarathadvipapAdavighaTTanAtsphuTasamucchritadhUlividhUsaraH chatalAvadhUsaraH / na dadaze khala tatkSaNamambaraM dinakarazca parisphUradaMzamAna // 56 // apanayAzu jaDa svaturaGgamaM madavibhinnakaTadviradAntikAta / turagapUrvagatAM ca kizorikAmapanayeti ravaH parizazraye // 57 // ASSITAMARPALHEARTHATARNAMAHESeaman sArthapati seTha sAgaravRddhi jaba apanI abhilASA ko vyakta karake cupa ho gaye taba yuvarAja varAMgane prasannatApUrvaka kahA thA 'jaisI ApakI aajnyaa'| isa vArtAlApake samApta hote-hote ho mahArAja devasenake lalitapurIse prayANa karanekI muhUrta A pahuMcI thIM // 53 // mahArAjakI yuddha yAtrAke samaya cAroM orase 'jaya, jaya' kI bahuta jora kI dhvani A rahI thii| mahArAjake samaya zakuna karaneke lie hI vividha jAtiyoMke bandojana, bar3e-bar3e viTa tathA mAgadha loga bar3e vegake sAtha apane mukhako pUrA phailAkara jorase oThoMko banAte hue mahArAjakI jaya bolate the| ve eka kSaNake lie bhI na rukate the // 54 // yuddha yAtrA pUrNamAsIke dina candramAko dekhakara samudra apane Apa hI jvArarUpase bar3hatA hai, usa para bhI yadi daivayogase jorakI havA calane lage to phira unnata laharoMke pArasparika AghAtase jo bhayaMkara zora macatA hai usI prakAra tIvratama zorako karate hue mahArAja apanI rAjadhAnI lalitapurase nikale the / / 55 / / rathoMkI daur3a, ghor3oMkI TApoM tathA hAthiyoM ke pairoMke bhArase masale jAne para jo dhUlike bAdala ur3e the| unake dvArA samasta nabha maNDala dhuMdhalA ho gayA thaa| usa samaya yaha avasthA hI gayI thI ki AkAzameM pUrNarUpase camakatA huA sahasra razmiyukta dinakara bhI logoMkI A~khoMse ojhala ho gayA thA / / 53 / / __'dekhatA nahIM hai ki yauvanake unmAdameM hAthIke gaNDasthaloMse mada jala baha rahA hai, he mUrkha ! apane caMcala ghor3eko zIghra 1.ka vRddhimavArcataH / 1. [ nRpanirgame / 2. ka jaDaH / [390] Jain Education international
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam STARCELATAAZAG JA madhuravAkyarasairanugacchataH purajanA nRpata svavaziSyatAm / yuvanRpeNa divAkaratejasA parabalonmathanAthaMmatotyudhaiH (1) // 58 // prabala ke patadvigAkulA prathitamuttamanAmapurArNavam / lalitapUrvapurAdriguhAmukhAdabhisaMsAra ca sainyanadI drutam // 59 // tadanu sAgaravRddhivaNikpatiH zakaTasArthaM sahasra samanvitaH / nRpasutA zibikAgra gatastato bahubhaTAnuvRtaH prayayau zanaiH // 60 // giriguhAmukhakAnanasaMkaTe pRtanAM narapatervrajataH paripArzvataH / paripAlayannagamadindrasutopamavikramaH // 61 // yuvanRpaH hI usake pAsase haTA le / are! he ! dekhate nahIM ho vaha kinArI bAlikA ghor3e ke noce daba jAyago, use eka tarapha kara lo|' isa prakArakI dhvaniyA~ hI usa samaya suna par3atI thIM // 57 // rAjAke sAtha mIThI-mIThI bAteM karate hue poche-pIche cale AnevAle nAgarikoMko mahArAjane snehapUrvaka lauTA kara madhyAhna sUrya ke samAna pratApI yuvarAja varAMgake sAtha sage sambandhI (bahinoI) para AkramaNa karanevAle zatrukI senAko chinna-bhinna kara dene ke liye Age bar3he the // 58 // sainikoMkI uktiyA~ usa samaya senA aisI lagatI thI mAno-lalitapura rUpI pArvatoya guphAke mukhase nikala kara mahArAja devasenakI senA rUpI nadI, bar3I tIvra gatike sAtha jagadvikhyAta uttamapura rUpa samudrase milane ke lie bahA jA raho tho| usa senA nadI ke Upara phaharAtI huI unnata patAkAe~ aiso pratIta hoto thoM, mAno pakSoM ho ur3akara unake Upara jhapaTa rahe haiM // 59 // senA saundarya mahArAja ke pIche-pIche seTha sAgaravRddhikA ratha cala rahA thA, inake sAtha bahumUlya saMpattise ladI huI hajAroM gAr3iyA~ calI jA rahI thiiN| isake bAda rAjaputro sunandA tathA manoramAko pAlakiyA~ cala rahI thIM tathA unako cAroM orase ghere hue asaMkhya bhaTa dhIre-dhIre cale jA rahe the / 60 // unnata parvata, bhISaNa guphAoMke bhItara gahana kAnanoM Adi saMkaTamaya sthAnoMpara yuvarAja mahArAja devasenake Age pIche tathA dA~ya~ bA~yeM calate yuvarAja the aura varAMga pUrI senAkA vyavasthitarUpase saMcAlana bhI karate the| usa avasara para unake sainya saMcAlanakI nipuNatA aura parAkramako dekhakara indrake putra ( arjuna ) kA smaraNa ho AtA thA / / 61 / / TH viMzatitamaH sargaH [ 391 }
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam vizatitamaH sargaH svaviSa yAdviSayAntamupetya ca pratinivezya nRpastu varUthinIm / abhinivedayitu drutamAgataM jaladhivRddhimato visasarja saH // 62 // nRpavacorthavizeSaparAvaraM manasi vAkyapaTurgaNayaMstataH / abhisamIkSya nRpassthitaporuSa svanRpakAryamazeSamadudruvat // 63 // upagataM lalitAbapurAdhipaM jaladhivRddhimukhAdavabudhya tam / apajayaM ca parasya jayaM svakaM manasi nizcitavAnsa mahIpatiH // 64 // paramaharSavibuddhamukhAmbajo hRSitaromacitAJcitavigrahaH / kuzalatAM nRpateH paripRcchaya taM punarapRcchadasau balasaMpadAm // 65 // apane pUre rASTrako pAra karake gantavya rASTra meM pahu~ca jAne para mahArAja devasenane vizrAma karaneke lie eka sthAnapara apano senAko roka diyA thA / mahArAja dharmasenako isa samAcArase abhijJa karaneke abhiprAyase ki 'lalitezvara ApakI AjJAke anusAra bar3I tIvra gatise prayANa karate hue Apake nikaTa A pahu~ce haiN|' sArthapati sAgaravRddhiko uttamapurake sainika-AvAsa para bhejA thA / / 52 // Agamana sandeza mahArAja devasenane seTha sAgaravRddhiko jo sandeza diyA thA usake pradhAna tathA apradhAna prayojanako kisa prakAra uttamapurAdhike samakSa upasthita karanA hogA, isa sabako kuzala vaktA seThane apane mana hI mana nizcita kara liyA thaa| tathA usakI punarAvRtti karatA jAtA thaa| uttamapurake skandhAvArameM pahu~cakara vaha vinayapUrvaka mahArAja dharmasenake sAmane upasthita hue the| unake puruSArthako bur3hApA bhI na DigA sakA thA tathA unake sAmane upasthita hokara apane nRpatikA pUrAkA pUrA sandeza sunA diyA thA / / 63 // A sArthapati sAgaravRddhike mukhase lalitapurAdhipati mahArAja devasenake Agamanake zubha saMvAdako sunate hI mahArAja,dharmasena ne unheM AyA hI samajha liyA thaa| uttamapurezako mana hI mana yaha dRr3ha vizvAsa bhI ho gayA thA ki zatruko parAjaya tathA mero vijaya honA avazyaMbhAvI hai / 64 // lobhAcArajJatA ___ unake harSakI sImA na thI, harSAtirekase unakA mukhAravinda vikasita ho uThA thA, Anandajanya romAJcase unakI pUrI deha kaMTakita ho gayI thii| sabase pahile unhoMne lalitezvarakI kuzala kSema pUchI thI, phira kramazaH suyAtrAke viSayameM pUcha cukaneke I bAda unakI senAke viSayameM jijJAsA kI tho / / 65 / / // 1. ma sa viSayAd / 2. [ sutamAgataM ] / 3. [ nRpaM sthitapauruSaM ] / SARLADAKIRITUASHIELDRENEURSHITHERS [ 392] .
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kati gajAH samavAH kati vAjinaH kati hi yoSagaNAH kati nAyakAH / kati ca mantravidaH kati vallabhAH kathaya veditumicchati me mtiH||66|| iti mahIpatinA praticoditaH svapaticakrabalasthitipauruSam / yudhi varAGgavinirmitasAhasaM jaladhivRddhirajijJapadAzu tat // 67 // hRdayahArivacaHzravaNAmRtaM sapadi samyagidaM samudAhRtam / sakalametadavaimi varAGga ityabhihitaM bhavatA vada kIdRzam // 68 // sthitigatidyutirUpaparAkramaiH priyasutastava so'sti bhavatsamaH / vyatigateSu vineSvibhakAraNo navara yena kRtaH prathito raNaH // 69 // viMzatitamaH sargaH 'he sArthapate ! merA mana sainya sambandhI vigatako jAnaneke liye utsuka hai ataeva batAo ki mahArAjakI madonmatta gajasenAkA pramANa kyA hai, azvArohI senA kitanI hai, tathA paidala senAkI saMkhyA kyA hai| isa senAkA saMcAlana karanevAle nAyakoM kA pramANa kitanA hai / lalitezvarake sAtha kitane kuzala maMtrI Aye haiN| ina sabake atirikta sAtha AnevAle mitroM tathA priyjnoN| kA kyA pramANa hai / / 66 // mahArAja dharmasenake dvArA pUche gaye samasta praznoMkA uttara dete huye mahAmati seTha sAgaravRddhine apane nRpatike sapakSI rAjAoM, caturaMga senAkI sthiti tathA puruSArtha Adiko vigatavAra batA diyA thaa| itanA hI nahIM, mahArAjakA utsAha bar3hAne ke abhiprAyase unhoMne zIghratApUrvaka yuvarAja varAMgake samasta parAkramoM ko bhI kaha sunAyA thA jo ki unhoMne aneka yuddhoMmeM pradazita kiye the // 67 // putra-jijJAsA he sArthapati ! Apane jo yaha saba bhalIbhA~ti varNana kiyA hai, Apake vacana hRdayako balapUrvaka tumhArI ora AkRSTa kara rahe haiN| kAnoMko to vaha zabda amRtake samAna haiN| maiM yaha saba to pahile hI se jAnatA hU~, kevala itanA ho jAnanA cAhatA hU~ ki jisa varAMgake viSayameM Apane yaha saba kahA hai vaha raMgarUpameM kaisA hai / / 68 // udrikta pitRtva isa praznake uttarameM seTha sAgaravRddhine itanA hI kahA thA-'he mahArAja uThane, baiThane, bolane, cAlane, kAnti, raMga tathA parAkramameM sarvathA Apake hI samAna hai| he mahArAja! vaha ApakA hI jyeSTha putra hai| apratimalla hAthoke kAraNa madhurAdhipase jo prasiddha raNa kucha dina pahile hI huA thA, usa raNako jItanevAlA bhI vahI hai // 69 // 1.[ kiidRshH]| Jain Education Internatio [393]
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam iti saritpativRddhivacaH punahRdayatuSTikaraM tu nizamya saH / kaTakakuNDalahAravarAdibhiH sadasi pUjitavAnbahubhUSaNaiH // 70 // gatasutasya kathAzrutivismito vikasitotpalalolavilocanaH / viMzatitamaH nRpatayA' nRpatizcaturaMgayA drutamagAttanayasya didRkSayA // 71 // sargaH svatanayAbhinirIkSaNakAGkSayA dya dayati kSitipe muditAtmani / pathi varAGgakathAbhirato jano na bubudhe'dhvaparizramamAdataH // 72 // prahatadundubhizaGkhamahAravaistamupagamya nRpaM samupAzritam / parigato yuvarAT lalitezvarazcaraNayoH samudau praNipetatuH // 73 // varavadhUstanakumalalampaTa pramuditottamacandanakuGkamam / bhujayugaM pravisArya mahIpatistata ubhAvadhikaM pariSasvaje // 74 // nadiyoMke nAtha; sAgara sahita vRddhi nAmadhArI ( sAgaravRddhi ) ke dvArA kahe gaye ina vacanoMko sunakara hI mahArAja dharmasenakA putra viyogavahnimeM tapatA huA hRdaya zAnta ho gayA thaa| paripUrNa rAjasabhAmeM hI unhoMne apane zarIrase kaTaka, kuNDala, uttama maNimayahAra Adi aneka AbhUSaNa utAra kara seTha sAgaravRddhiko bheMTa karake unakA bar3A satkAra kiyA thA / / 70 / / - bahuta samayase khoye hue putrake samAcAra hI nahIM apitu usake abhyudayako kathA sunakara mahArAja dharmasenake netrakamala vikasita hI na uThe the, apitu rAgakI adhikatAse caMcala ho gaye the| putrako dekhanekI utkaTa icchAke kAraNa ve apano vizAla / caturaMga senAko sAtha lekara bar3e vegake sAtha usase milaneko cala diye the / / 71 / / 'mRtotpannastu kiM punaH' mahArAja dharmasenakA AtmA putrako cirakAla bAda dekhaneko AkAMkSAko AzAse bilkula harA-bharA ho gayA thaa| ve , mArga calate jAte the aura yuvarAja varAMgake viSayameM ho bAta karate jAte the, yuvarAjake prati unheM itanA Adara tathA sneha thA ki mArgakI kaThinAiyoM tathA parizramakA unheM patA bhI na lagA thA / / 72 / / jaba mahArAja dharmasena nikaTa pahu~ce to mahArAja devasena svAgatake lie dundubhi, zaMkha Adi bAjoMko joroMse bajavAte hue unakI agavAnIko Aye the tathA unake samakSa paha~cate hI yuvarAja varAMgake sAtha lalitezvara apane bhaginI pati rAjAke caraNoMmeM Adara aura prasannatApUrvaka jhuka gaye the // 73 / / mahArAja dharmasenake pInapuSTa bhujadaNDa kulIna rAniyoke stanarUpI una kaliyoMko maror3aneke AdI the jina para bhalI / 2. [ pRtanayA ] / 2. [ parigato..."lalitezvarau caraNayoH ] / 3. [ pramRditottamadeg ] /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamaH barAGga caritam priyasutaM ca samaithunamAtmanazciratareNa samIkSya mhiiptiH| vasumati lavaNArNavamekhalA pravijiteti mayA sphuTamabhyadhAt / / 75 // atulaharSasamanvitamAnasau samanuraktajanaiH saha bhuubhujau| varatanoH kathayA zravaNIyayA hyavasatAM tadahavigatotsukau // 76 // pratigamayya nizAmadayAgate dinakare svarayA kRtamabalaH / viza puraM jananImabhivAdaya tvamiti bhUmipatiH sutama nvazAt // 77 // iti napAbhihito raNakarkazaH pitaramisthamavocavidaM vacaH / tamavatayaM raNAtithimAyudhastadanu nAtha pUraM pravivikSyate // 78 // sargaH bhA~ti pIse gaye zreSTha candanakA sundara lepa lagA rahatA thaa| inhIM bhujAoMko phailAkara unhoMne apane sAle tathA putrakA joroMse AliMgana kiyA thA / / 74 / / AtmIya milana atyanta dIrgha antarAla ke bAda apane priya sAle tathA sadAke lie khoye hue jyeSTha priya putrako dekhakara hI mahArAja dharmasenako aisA AbhAsa huA thA ki 'Aja maiMne usa vizAla pRthvIko pUrNarUpase jIta liyA hai jisakI mekhalA lavaNa mahAsamudra hai|' phalataH isa udgArako bhI unhoMne spaSTa bhASAmeM vyakta kara diyA thaa| donoM hI rAjAoke manoMmeM amaryAda harSa sAgara umar3a rahA thA / / 75 / / ve donoM apane samAna zIla, vaya Adi snehI tathA anukUla logose ghire hue the| usa samaya unake sunane aura kahane yogya eka varAMgakI hI kathA raha gayI thii| vaha pUrAkA pUrA dina usI kathAko kahate sunate bIta gayA thA tathA donoMkI utkaNThAeM aura duHkha zAnta ho gaye the| mahArAja dharmasenane saMdhyAsamaya kumAra varAMgako AjJA dI thI / / 76 // he vatsa ! rAtrike ArAmase bItanepara jyoMhI sUrya udayAcala para Aneko hoM tuma zIghratAse prAtaHkAlIna maMgala vidhiko samApta kara lenA tathA turanta hI rAjadhAnIko prasthAna kara denaa| nagarameM praveza karake sabase pahile apanI mAtAjoke darzana karanA' / / 77 / / yuvarAja varAMga svabhAvase hI dAruNa yoddhA the ataeva mahArAjakI ukta AjJAko sunakara unhoMne yahI nivedana kiyA thaa| he nAtha ! jo zatru atithi yuddha karaneke lie AyA hai, pahile maiM usakA dAruNa zastrAstroMkI mArase tarpaNa kruuNgaa| isa vidhise jaba usakA svAgata ho legA to usake bAda hI maiM rAjadhAnImeM praveza karUMgA / / 78 // 1 3. ka sumaithuna / 1.[ sutamabhyadhAt ] / [395]
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tamavagamya 'carairbakulezvaro varatanorbhaTatAM balasaMpadam / apajagAma manAgbhayaviklavaM nyagapagandhahato dvirado yathA / / 79 / / bakularAjabalAbalamIkSitu nRpaniyogakarAH puruSA gatAH / apagamasya nivedanasaMbhramAH pratinivRtya mahIpataye jaguH // 80 // aparapakSaparAbhavasaMzrayAtprativibuddhamukhAmburuhA nRpAH / prajahaSu jayadundubhayo dhvanaM (?) jaladharA iva te jaladAgame // 81 // uditabAlaravipratimadyuti prathamayauvanabhUSitavigraham / bhuvanavallabhamekapati bhuvaH svajanameva janAH khalu menire // 82 // zatrumardanakA saMkalpa suSeNake vijetA vakulezvarako jaba apane guptacaroMke dvArA mahArAja devasenake A pahu~cane, donoM senAoMkI vizAlatA tathA ina sabase bhI bar3hakara yuvarAja varAMgake anupama raNakauzalakA patA lagA to vaha kevala nItike kAraNa hI nahIM apitu kisI hada taka bhayase vyAkula hokara apane dezako usI prakAra lauTa bhAgA thA jisa prakAra nyagapakI (siMha) tIkSNa gandhake nAka meM pahu~cate hI madonmatta hAthI bhAga khar3A hotA hai / / 79 / / zatru palAyana _mahArAja dharmasena sacce AjJAkArI tathA kuzala guptacara bakularAjake sainya Adi bala tathA usake chidroMko dekhane gaye the / kintu jaba unheM ukta zatruke palAyanakA patA lagA to ve mahArAjako zIghra samAcAra deneke lie utAvale ho uThe the / phalataH zIghra hI lauTakara unhoMne mahArAjako ukta samAcAra diyA thA // 80 // zatrupakSakA isa saralatAse parAbhAva ho jAneke kAraNa mahArAjAoMko itanI adhika prasannatA huI thI ki unake mukhakamala anAyAsa hI vikasita ho uThe the| unakI AjJAse turanta vizAla vijaya dundubhiyAM bajane lagI thiiN| aisA mAlUma hotA thA varSARtu prArambha honepara megha hI kaThoratAse garaja rahe the / / 81 / / yuvarAja varAMga apanI zikSA tathA svabhAvase samasta guNoMke AgAra the| usa samaya unakA teja udIyamAna bAlaravike samAna anurakta (do artha hai-thor3A lAla aura akarSaka ) tathA varddhamAna thA, sArA zarIra anavadya yauvanake ubhArase AplAvita thA, apane guNoM ke kAraNa ve bhuvana-vallabha the, sArI pRthvIke ekamAtra pAlaka the, tathA janasAdhAraNa unheM apane sage bandhukI taraha mAnatA thA / / 82 // 1. ka cazca / For Private Personal Use Only vizatitamaH sargaH [ 396 ]
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam viMzatitamaH sargaH avanirAjyadhuraM bhajatAmimAM pratigRhANa na cAnyavihocyatAm / iti jagargaravaH sadasi sthitaM varatanu muditA' guNabhAjanam // 83 // sa ca gurupratikUlabhayAdataH kimapi cAtmagataM hRdi cintayan / na ca zazAka nivArayitu balAnnapatitA kSitipaiH samadhIyata // 84 // rajatarukmaghaTerabhiSecitaH pravarapaTTavibhUSita mstkH| pracaladujjvalacAmaravIjitaH pravirarAja zazIva gatAmbudaH // 85 // samadavAraNamUni pratiSThito napatibhirbahubhiH privaaritH| pracaladucchritaketulasaddhavajaH puravaraM praviveza mahendravat // 86 // jisa samaya vaha rAjasabhAmeM pitAke pAsa baiThe the usa samaya pitA, mAmA, mahAmaMtrI Adi gurujanoMne Agraha pUrvaka kahA thA 'he vatsa ! isa vizAla rAjyake bharaNapoSaNake bhArako jise abataka vRddha mahArAja Dhote Aye haiM aba tuma dhAraNa karo, cupacApa svIkAra kara lo aura kucha mata kaho / / 83 // vaha apane manameM kucha aura hI socatA thA kintu use isIlie nahIM kaha sakatA thA ki kahIM pitA Adi pUjya puruSa / use viparIta vacana na samajha leN| ataeva vaha unheM apane nizcayako kAryAnvita karanese bhI nahIM roka sakatA thaa| phala yaha huA ki saba rAjAoMne milakara usapara nRpatvake bhArako lAda diyA thA / 84 // rAjyAbhiSeka meghamAlAke phaTa jAne para pUrNacandrakI jo anupama kAnti hotI hai, yuvarAja varAMgakI bhI usa samaya vahI zobhA thii| sone tathA cAMdIke tIrtha jalapUrNa ghaToMke dvArA usakA rAjyAbhiSeka huA thA, vakSasthala tathA kaTipradeza para rAjapaTTa zobhA de rahA thA, mastaka para mukuTa jagamagA rahA thA tathA usake Upara nirmala, dhavala tathA caMcala camara dura rahe the / / 85 // madonmatta hAthIke Upara ArUr3ha hokara jaba vaha rAjadhAnokI ora calA to usake cAroM ora aneka rAjA loga cala rahe the, U~ce-U~ce ketu laharA rahe the tathA dhvajAoMko zobhA bhI anupama thI / ataeva usane devarAja indrake samAna uttamapurameM praveza kiyA thA / / 86 // [397 mudito| 2. vibhUSaNabhUSitaH / Jain Education international
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja pAratam pravarahItalasthitayoSito vilasitAmalasannayanAvalIH / salalitaM sa haraM' muditaH zanairupasasAra gRhaM sara narottamaH // 7 // uditakAJcanatoraNagopuraM rucimaducchritakUTataTotkaTam / viMzatitamaH nRpagRhaM pravizanvibabhau nRpo jaladagarbhamayendurivAmalaH // 8 // sarga: pramuditA ca varAGgavarAGganA sakalacandramukhI kulnndinii| prahatamaGgalatUryaravaiH saha pravizati sma manoramayA puram // 89 // atha narapatirantargehalakSmImivaikAM savinayamupasadya praanjlirjaathrssH| vikacakamalabhAsaH sannanAma svasAraH praNatajanavibhatyA pAdayoH pAdayoH sH||9|| nagarameM U~ce-U~ce vizAla-mahaloMkI chatoM para kulIna badhue~ baiThI thIM unake nirvikAra sundara caMcala netroMke samUhako apanI lIlA va anya guNoMke dvArA dhIre-dhIre apanI ora AkRSTa karatA huA vaha puNyAtmA puruSa dhIre-dhIre apane rAjamahalakI ora calA jA rahA thA / / 87 / / uttamapurake rAjamahalake gopura atyanta unnata svarNamaya dvAra the, unake Upara bane hue AkAzacumbI zikharoMke kalazoMkI kAnti tathA dhuti adbhuta thii| aise vizAla rAjaprAsAdameM praveza karate hue kumAra varAMgakI zobhA meghoMkI ghaTAmeM ghusate hue nirmala pUrNacandrakI kAntikI samAnatA karatI thI // 88 // rAjabhavana praveza yuvarAja varAMgakI anupamA Adi patniyAM, kulIna kanyAe~ tathA badhueM thiiN| ataeva jyoMho una candramukhiyoMne joroMse / bajate hue mAMgalika bAjoMke zorake bIcameM manoramA ke sAtha apane prANapatiko praveza karate dekhA, tyoMhI ve saba kulanandaniyAM svayaM Anandavibhora ho uThI thIM / / 89 / / HER. harSAtirekake kAraNa undatta yuvarAja varAMga hAtha jor3e hue vinayapUrvaka mAtAke sAmane jA pahuMce the / aura unake caraNoMmeM 1 jhuka gaye the / vaha mAtA bhI kyA thI ? uttamapurake rAjavaMzakI sAkSAt gRhalakSmI thI / bahinoMne jaba bhAIko dekhA to unake mukha vikasita kamaloMke samAna vikasita ho uThe the, yuvarAja varAMga atyanta vinamra puruSakI bhAMti pratyeka bahinake pAsa gaye the aura unake caraNa chUkara sneha prakaTa kiyA thA / / 90 // 1. [ sa haran / / 2. [ gRhaM ca / 1. ma lakSmImivaitAM / Jain Education international
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadayamanupakAdyAsannatAntAzca dRSTvA hRdayamapi vasantIoSita: saMprapRcchaya / caritaparikA tAmAtmanaH saMnivedya kSapitaripubalaughaH svasthacitto babhUva // 91 // mAmA varAGga itidharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite svajanasamAgamo nAma viMzatitamaH sargaH / vizatitamaH sargaH caritam R- RHGETARIAGIRISEENSHAHR mAtRbhakta vahIM para lajjA aura premake bhArase jhukI huI anupamA Adi prANAdhikAeM khar3I thIM, usane unakI tarapha sahAnubhUti tathA premapUrvaka dekhA thA, kyoMki ve saba usake hRdayameM virAjamAna thoM, kintu prakaTa rUpase vaha unake viSayameM vahA~ na pUcha sakA thaa| isake uparAnta kucha samaya taka vaha apane parAkramo ko rucikara bAtoMko karatA huA vahIM baiThA rahA thA, kyoMki zatru senAkA sadAke lie tiraskAra ho jAneke kAraNa usakA citta nizcinta ho gayA thA / / 91 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya barAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM svajana-samAgama nAma viMzatitam sarga samApta / -mAmaRELATERESTHATIONASH 399]] IRSHERPATHI 7 1. ma vasantI yoSitaH / Jain Education international
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sargaH ekaviMzaH sargaH purA varAGgAstu kumantrimantritastadAtmadurvRttavipAkatazca sH| banAntare vyAlamagAdisevite nirantaraM duHkhamanekamAptavAn // 1 // ekaviMzA sa eva pUrvAjitapuNyapAkataH smudrvRdhyaadibhiraaptsNgtH| krameNa bhUyaH samavApya sacchriyaM svabandhumitraSTajanaiH shossitH||2|| vipattayazca vyasanAni saMpadaH sukhAsukhonmizraphalapravRttayaH / viyogasaMyogasamRddhihAnayo bhavanti sarvatra manuSyajAtiSu // 3 // jinendrasacchAsanamArgayAyinA trilokasadbhAvavidA mahAtmanA / udAravRttena zucaM vyapAsyatA sukhaM paratreha ca labhyate dhruvam // 4 // ekaviMza sarga 'ahokarma vicitratA' adhama kumaMtriyoMke Sar3ayaMtrako na socakara tathA pUrvajanmameM kiye gaye apane kukarmoke phalake udayameM Anepara pahile jisa varAMgako vyAghra, sAMpa, mRga, Adi jaMgalo pazuoMke rahane yogya bhISaNa vanameM nivAsa ho nahIM karanA par3A thA, apitu eka kSaNako bhI vizrAma pAye binA aneka duHkhoMko nirantara sahanA par3A thA // 1 // usI rAjaputra varAMgake pUrvopAjita puNyamaya karmoM kA jaba paripAka ho gayA aura zubha udaya huA to use sAgaravRddhi / Adi vizvasanIya tathA hitaiSI puruSoMkA samAgama prApta huA thaa| usako kramazaH saba prakArako kalyANakara lakSmI prApta ho gayI / thii| itanA hI nahIM vaha apane snehI bandhubAndhavoM mitroM tathA priyajanoMke sAtha sukhamaya jIvana vyatIta kara rahA thA // 2 // isa manuSya yonimeM jovapara bar3I vipattiyAM par3atI haiM, ghora saMkaTa A gherate haiM, vipula sampadAoMkA bhI samAgama hotA hai, kabhI-kabhI aisI bhI pravRttiyAM hotI haiM jinakA phala mile hue sukha-duHkha hote haiN| kabhI viyoga hai to kabhI saMyoga hai, eka samaya samRddhi hai to dUsare hI kSaNa sarvatomukha hAni bhI hai / / 3 / / kintu jo sajjana prANI zrI eka hajAra ATha jinendradevake dvArA upadiSTa mArgakA anusaraNa karate haiM, tInoM lokoMmeM kyA sAra hai ise bhalIbhAMti jAnate haiM, jinakA AcAra-vicAra udAra hai, zuddhiyukta mArga kI ArAdhanA karate haiM tathA nirduSTa AcaraNakA pAlana karate haiM, ve hI mahApuruSa isa bhava tathA parabhavameM, nizcayase sukha prApta karate haiM / / 4 / / cAmamA 4001
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzaH barAGga caritam tataH kadAcitsurasenabhUpatiH samAptakAryo nRpamAyatazriyam / sukhopaviSTaM samupetya sAdaraM vyajijJapadyAtumathAtmanaH purIm // 5 // vicintya lokAnugatipravartanaM mRgendramattadvipavikramakramaH / pradAnamAnAdibhirarcanArhaNaiH samarpya rAjA visasarja bhUpatim // 6 // sa devaseno bhaginI sutAdvayaM samarpya lokasya gatisthitikriyAH / vimocya jAmAtaramAnatadviSaM svadezamRdhdyA parayA yayau nRpaH // 7 // gate varAGgaH zvazure mahAdyutau digantarakhyAtaviziSTapauruSaH / / sametya kAntApitamAtabandhubhirgatazramaH saMmumude purottame // 8 // sargaH MAHARASTRARDaromiseriaemmasumpeaceae eka dina lalitezvara devasena, mahArAja dharmasenake pAsa pahu~ce, inako sampatti tathA zobhA dina-dUnI va rAta-caugunI bar3ha rahI thii| usa samaya ve sukhake sAtha nizcinta baiThe the| unake sAmane AdarapUrvaka upasthita hokara lalitezvarane apanI rAjadhAnI / ko lauTa jAne kI abhilASAko prakaTa kiyA thA, kyoMki jisa kAryake prasaMgase ve Aye the vaha bhI samApta ho cukA thA // 5 // sambandho vidA siMhake samAna parAkramI tathA madonmatta gajake tulya dhora gambhIra-gAmI mahArAja dharmasena kucha samaya taka lokavyavahAra tathA ziSTAcArake viSayameM socate rahe the| isake uparAnta kucha nirNaya karake unhoMne sAle tathA samadhI lalitezvarako, sammAna, bheMTa tathA anya satkArake yogya upAyoMke dvArA vaibhavapUrvaka pUjAkI thI aura isa utsavake pUrNa hote hI unheM vidA kara diyA thA // 6 // mahArAja devasenane bho patnorUpase saMsArake prarvatana, sthiti tathA sadAcArako mUlabhUta apanI donoM rAjadulAriyoMko bahina, mahArAnI guNavatIko sevAmeM arpaNa karake tathA samasta zatru-maNDalako nirmUla karanevAle suyogya dAmAdase vidA lekara vizAla vaibhava aura pratApake sAtha apane dezako prayANa kiyA thA // 7 // mahApratApo sasura lalitatezvarake cale jAne para rAjA varAMga apanI patniyoMse milakara, mAtA-pitAko snehadhArAmeM AloDana karake tathA bandhu-mitroMse ghirA rahakara uttamapurameM Ananda karatA thaa| aba taka usakI thakAna dUra ho cukI thii| usake parAkramakI khyAti samasta dizAoMmeM vyApta ho cukI thii|| 8 // [401] 1. ma mhodytau| _Jain Education intemationa51 2. ka gataH zrayaH /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzaH varAGga caritam sargaH athaivamurvI tu varAGganAmani prazAsati nyAyapathena bhUbhuji / suSeNamAtA ca suSeNadhIvarau kRtAparAdhAniti' naiva zisyare (?) // 9 // aho kSamA dhairyamaho gabhIratA vraanggnaamno'mitsttvtejsH| sati prabhutve'pi kRtAparAdhinaH kRpAnvito naH sahate duraatmnH||10|| vihAya mAnaM kSamamasya darzanaM purApi nAsmadacasi sthitau yuvAm / yaduktametadvyapadyate yadi tadeva sAdhvabhyupagamyatAmiha // 11 // iti pradhAryAtmani te hitAhitaM vinizcitArthAH praNipAtanaM prati / mahAbhayAkampitagAtrayaSTayo viviktaveze prANipeturIzvaram // 12 // nyAya-nipuNa rAja yaha varAMganAmadhArI pratApI rAjA noti tathA dharma-zAstrake mArgake anusAra pRthvIkA zAsana karatA thaa| usake nyAyamaya rAjyameM suSeNakI mAtA tathA unakA pradhAna sahAyaka kapaTI maMtrI yaha tInoM hI dezameM zAnta aura sukhI na the, kyoMki ina logoMne akAraNa hI rAjA varAMgake prati ghora aparAdha kiyA thA // 9 // ve loga kahate the ki anupama parAkramI tathA asahya tejasvI rAjA varAMgake dhairyako dhanya hai, tathA usakI kSamAzakti aura gambhIratAkA to kahanA hI kyA hai| pUrNa prabhutvako prApta karake bho hama sunizcita aparAdhiyoM para karuNAbhAva hI dikhAtA hai, aura to aura hama saba durAtmAoMko sukhapUrvaka rahane de rahA hai / / 10 / / hRdaya parivartana isa samaya vRthAbhimAnako chor3akara hama logoMko usase kSamA-yAcanA karanI cAhiye aura darzana karane calanA hI caahiye|' maMtrI rAnI aura suSeNa donoMko lahatA thA koI kaha rahA hai 'dekho tuma donoMne usa samaya bhI merI suvicArita prathama sammati ko nahIMmAnA thA-so usakA phala sAmane hai, maiM isa samaya bhI jo kucha kaha rahA hU~ vahI sarvathA upayukta hai yadi tuma donoMko bhI mAnya hai to vinamratApUrvaka ise vicAra kara lo / / 11 / / isa prakAra ApasameM hita aura ahitake viSayameM matavinimaya karaneke bAda una tInoMne yahI nirNaya kiyA thA ki nUtana rAjAke sAmane nata ho jAnA hI unake lie ekamAtra prazasta upAya thaa| to bhI unakA aparAdha unheM bhayAkrAnta kara detA thA / [402] jisase unake zarIra kA~pane lagate the, isI avasthAmeM ve loga ekAnta sthAnapara virAjamAna rAjA varAMgakI sevAmeM upasthita hue the|| 12 // / 1. ka kRtASarAdhA nishi| 2. ma sthito /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mahAnathAsmAbhirakArya paNDitaiH kRto'parAdho'naparAdhinastava / jijIvitAzA: zaraNAgatA vayaM prasAdamaramAsu kuruSva sAMpratam // 13 // tAmutthito mAtaramAgatAM vibhurnanAma maivaM prakRthA' iti bruvan / kareNa pasparza suSeNamaJjasA jagAda mA bhairiti taM ca dhIvaram // 14 // vigRhya ye'tra pratilomagAH sthitA nayAmi tAMstAnyamasAdanaM prati / vazasthita ye paripAlayAmi tAn sthitA pratijJA mahato mamedRzI / / 15 / / kRtAparAdheSu hi ye kSamAnvitAH kSamAvatastAnpuruSAnvidurbudhAH / guNeSu vinyastaSiyAM kRtAgasAM viceSTate daivakRtaiva sA kSamA // 16 // kSamA-yAcanA he prabho ! Apane manase bhI hamArA kabhI kucha na bigAr3A thA, to bhI nIca kArya karanemeM kuzala hama durAtmAoMne Apake prati mahAn nIca aparAdha kiyA hai| kintu hama jIvita rahanA cAhate haiM, isI samaya hama patitoMpara dayA kariye aura kSamA karake prasanna hoiye // 13 // AzAse hama ApakI zaraNa meM Aye haiM, he nAtha ! isa kSamA vIrasya bhUSaNaM rAjA varAMgane jaba apanI sautelI mAtAko AtI dekhA; to 'Apa isa prakAra anucita vinaya na kareM ina zabdoMkI AvRtti karate hue Asana chor3akara usakA svAgata karate hue mastaka jhukAkara praNAma kiyA thaa| suSeNapara apanA bandhu sneha prakaTa karanekI abhilASAse usake zira, pITha Adi aMgoMko hAthase thapathapAkara tathA kUTanItijJa maMtrI dhIvara ko 'Apa kisI bhI rUpase bhaya na kareM' kahakara dhairya ba~dhAyA thA // 14 // nIti ghoSaNA jina logoMne isa dharApara mere viruddha AcaraNa kiyA hai, athavA mujhase saMgrAma karanekA dussAhasa kiyA hai maiM bhI una sabako cuna-cunakara yamake nagarameM bheja detA hU~ / kintu jo merI AjJAnusAra AcaraNa karate haiM maiM pratyeka dRSTikoNase unakA pAlanapoSaNa karatA hU~ / / 15 / / basa yaha merI bar3I bhArI dRr3ha pratijJA hai / jo sAdhu svabhAvI puruSa una vyaktiyoMko bhI kSamA kara dete haiM jinhoMne unake prati akSamya aparAdha kiye the, una sajjana prANiyoMko hI vivekI mahAnubhAva kSamAzIla kahate haiM / kintu ghAtaka aparAdha karanevAloMke sAtha bhI; jo vizeSa vyavahAra isalie kiyA jAtA hai kyoMki ve aparAdhI bhI aneka guNoM aura kalAoMke bhaNDAra haiM // 16 // 1. ma tamutthito / 2. ma prakathA / 3. ka devaraM / 4. ma yazasthitA / ekaviMza: sargaH [ 403 ]
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ R ekaviMzaH varAGga caritam Theseareric varAgavAkcanandanatoyabindubhistrayaH samApyAyitamAnasAstadA / praharSaphullAnanapaGkajAH punarvyapetazokAH svagRhaM tato yayuH // 17 // gateSu teSu triSu mitrabhAvataH prtaapdaakssinnyyshoblaanvitH| svayaM jagAmodadhivaddhinA saha pituH sakAzaM khalu kAryavattayA // 18 // yathocitanyAyapathena saMzritaH praNamya pAdau pituraaytshriyH| manobhisaMdhAritakAryagauravaH kRtAvakAzaM zanakaiya'jijJapat // 19 // prazAsa rAjasvakulocitAM mahIM suSeNa eSo'pi tadardhabhAkpunaH / ahaM ca rAjye viniyojitastvayA nRpAH pure'sminkathamAsate trayaH // 20 // sargaH ateSier aisI kSamAko to daivakRta kSamA hI samajhanA caahiye|' yuvarAja varAMgake nItipUrNa udAra vAkyoMrUpI candana-jalakI bUMdoMse suSeNa-mAtA, suSeNa tathA dhovaramaMtro ina tInoM ke mana atyanta zotala ho gaye the, unake mukha kamala harSAtirekake kAraNa vikasita ho uThe the| isake atirikta unakI aniSTakI AzaMkA tathA zoka samUla naSTa ho gaye the| ve saba nizcita hokara apaneapane mahaloMko lauTa gaye the / / 17 / / puruSArtha nizcaya yuvarAjake anupama kSamAbhAvane suSeNa Adi tInoMke hRdayoMko maitrIbhAvase raMga diyA thaa| aba ve bhI yuvarAja varAMgako apanA saccA hitaiSI mAnate hue lauTa gaye the| to vaha apane apane dharma patA seTha sAgaravRddhi ke sAtha Age karaNIya vizeSa kAryoMke viSayameM matavinimaya karaneke lie apane pitA mahArAja dharmasenake pAsa gayA thA / kAraNa, vahI usake vIrocita kArya karanekA samaya thA kyoMki usa samaya usake pratApa, nItinipuNatA, kIti tathA sainya, maMtra Adi zaktiyA~ apane madhyAhnako prApta ho cukI thIM / / 18 // vizAla tathA vistRta lakSmoke adhipati pitAke samakSa yuvarAja varAMga zAstrokta maryAdA tathA ziSTAcArapUrvaka upasthita hue the| vahA~ pahu~cakara unake caraNoMmeM praNAma karake ucita Asanapara baiTha gaye the aura mana ho mana karaNIya kAryoMke mahattvake viSayameM UhApoha karate rahe the| jaba mahArAja anya kAryoMse nivRtta ho gaye the taba unhoMne dhIre-dhIre apane kAryake viSayameM nivedana kiyA thA / / 19 // yuktisaMgata prazna he mahArAja ! apane pUrvajoMke samayase cale Aye isa uttamapura rAjyapara Apake zrI caraNoMkA zAsana hai ho / mere sautele bhAI suSeNakA bhI Adhe rAjyapara janmasiddha adhikAra hai| isake sivA Apa saba logoMke gurucaraNoMne mujhe bhI isa padapara niyukta kara diyA hai| isa prakAra vartamAnameM tIna rAjA yahA~ vartamAna haiN| aba Apa ho batAdeM ki eka ho nagarameM tona rAjA eka sAtha kaise raha sakate haiM / / 20 / / ERAKHTAGRATSETTERTeaniPALI -SETTESHParmes 404 ] Jain Education international
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzaH AdAya tanmAnuSavajitaM vanaM nivezayiSyAmi tavAbhyanujJayA / yadi prasAdo mayi vidyate prabho vimuJca mA bhUduparodha eSa te // 21 // nizamya putrasya vaco mahIpatirjagAda vAkyaM hRdayaGgamAkSaram / tvameva putraH zaraNaM gatizca me vihAya yAtuna hi mAmato'rhasi // 22 // ya evamukto janakena so'bhyadhAdavaimi rAjannanurAgamAtmani / tathApi me buddhiriyaM viz2ambhate pUrvadezagrahaNAya zAdhi mAm // 23 // iti bruvantaM gamane dRDhavrataM vibudhya rAjA priyamAtmanaH sutam / manorathAnAM parivRddhisaMpadastavAcirAtsantviti muktavAnsutam // 24 // sargaH KARELASSEURSHEELAGIRISPEASARARIA he janaka ! yadi ApakI AjJA ho to Apake dhAcaraNoMke prasAdase maiM apane rAjya bhAgameM vartamAnameM manuSyoMkI bastiyoMse sarvathA rahita vanako ho lekara vahA~ para naye nagaroMko bsaauuNgaa| yadi ApakA mujhapara satya sneha hai to mujhako jAnekI AjJA dIjiye, kisI bhI kAraNase majhako rokiye mata / / 21 / / pitR-vAtsalya puruSArthI puruSasiMhake lie sarvathA upayukta putrake vacanoMko sunakara mahArAja dharmasenane uttara diyA thA usakA eka-eka zabda hRdayameM ghara letA thA 'he putra ! vAstavameM tuma hI mere putra kahe jA sakate ho, vRddhAvasthAmeM mujhe tumhArA sahArA hai aura tumhI mere jIvanake antima dinoMkA bhalIbhAMti nirvAha kara sakate ho| ina saba kAraNoMse mujhe chor3akara kahIM aura calA jAnA tumheM zobhA nahIM detA hai // 22 // pUjya pitAke hRdayase nikale zabdoMko sunakara yuvarAja varAMgane itanA hI kahA thA 'mahArAja' ! mujhe jJAta hai ki Apa mujhapara kitanA adhika sneha karate haiN| to bhI merI buddhi raha-rahakara isI dizAmeM jAtI hai| ataeva Apase nivedana hai ki Apa mujhe nUtana dezoMko jItanekI AjJA avazya de deM / / 23 // divijaya-anujJA yuvarAja varAMgake ina vacanoMse rAjAko spaSTa AbhAsa mila gayA thA ki unake prANapriya putrane vijaya yAtrApara jAnekA dRr3ha nizcaya kara liyA thaa| taba unhoMne prakaTa rUpase bhI kaha diyA thA 'he putra! tumhArI rAjya, Adi saba hI lakSmiyAM dina // dUnI aura rAta caugunI bar3he tathA tumhAre samasta manoratha zIghrase zIghra pUrNa hoveM // 24 // yAcAcaELESEATUREDIESELasa [405) Jain Education intemational
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam ekaviMzaH sargaH tato varAGgaH pitarau praNamya tau vimucya sarvAnsvajanAnyathAkramam / kRtAnuyAtrAnmuditairmahAjanairyayau mahA nagarAdathottamAt // 25 // pituniyogAdvarayodhamantriNo vipazcito'thAgamasAgarAntagAH / anuprayAtAH sutarAjyadurdharAH prayAtamatte' madavitAM dviSAm // 26 // muhUrtanakSatravilagnasaMpadaM vilokya sadbhiH saha cAruvigrahaH / mudA pratItaH kamalAyatekSaNo nagendramApanmaNimantamIzvaraH // 27 // sarasvatI nAma nadI ca vizrutA mnniprbhaavaanmnnimaanmhaagiriH| tayornadIparvatayoryadantare babhUva cAnartapuraM purAtanam // 28 // bAvasAyamacAcaNyA MARCH AjJA milate hI yuvarAja varAMgane caraNoMmeM praNAma karake apane dharmapitA tathA pitA donoMse vidA lI thii| isake uparAnta kramazaH saba hI sage sambandhiyoMse bheMTa karake unase bhI jAneko anumati prApta kI thii| sahayAtrI cayana isa sabase nivRtta hokara usane unhIM logoMko apane sAtha jAneko AjJA dI thI jo ki prasannatA aura utsAhapUrvaka usakA sAtha denA cAhate the| jaba saba taiyAriyAM ho cukI to bar3e vaibhavake sAtha usane uttamapurase prayANa kiyA thA // 25 // mahArAja dharmasenakI AjJAse anubhavI tathA kuzala senAnAyaka, yoddhA, maMtrI tathA AgamoMrUpI samudroMke pAraMgata asAdhAraNa vidvAna, jo ki putrake natana rAjyake bhArako sahaja hI samhAla sakate the, aise yaha saba karmacArI usake pIche-pIche / / gaye the // 26 // zreSTha muhUrta, anukUla nakSatra aura vizeSa lagna Adiko dekhakara, prabhutA aura vaibhavake ahaMkArase unmatta zatruoMke sAkSAt kAlane hI vijaya prayANa kiyA thaa| zreSTha puruSoMke sAtha vijayako nikale hue rAjA varAMgakA Antarika harSa apane Apa bAhara prakaTa ho rahA thA, usake svabhAvase sundara zarIrakI kAnti anupama thI tathA kamaloMke samAna bar3I-bar3I A~kheM dekhate hI banatI thii| | vaha prayANa karatA huA maNimanta parvata para jA pahuMcA thA / / 27 // AnartapurakA punaHsthApana sarasvatI nAmakI nadI atyanta prasiddha thI tathA maNiyoMkI chaTAse prakAzamAna maNimanta mahAparvata bhI usa samaya sarvavizruta thaa| isa sarasvatI nadI aura maNimanta giri ina donoMke bIca meM jo vizAla antarAla hai usI bhUmipara prAcIna samayameM Anartapura basA huA thA // 28 // ..ka praghAtamAtrAM, [degmastaM . garvitadviSAm ] / 2.ma narendramApanmaNi mantramIzvaraH / [40]
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja paritam ekaviMzaH sargaH DTARAKHAIREPARENERALREATRE purA yadUnAM vihagendravAhano janArdanaH kAliyanAgamardanaH / raNe jarAsandhamabhInihatya yannanartavAnnartapuraM tato'bhavat // 29 // varAGgarAjo magarAjavikramo jitAripakSo vijitendriyaH svayam / anantanAmapramukhaiH svamantribhiH sumantrya samyagbahunItipAragaiH // 30 // purApi yatkAlaparaMparAgamAnnarendrasaMkSobhavizeSajarjaram / samIkSya tadvastuvidA pradarzitaM nivezayAmAsa puraM sa pUrvavat // 11 // purasya bAhya girikUTasaMkaTaistaDAgavApIpRthudIrghikA'hradaiH / vibuddhapaH kalahaMsamAlibhI rarAja sodyAnavanaiH samAkulam // 32 // babhUva yasminparikhA samudravadigariprakAzaH pariveSTitazca yH| himAdrikUTopamamAsa gopuraM zaratsitAbhrapratimA gahAvalI // 33 // pakSiyoMkA rAjA garur3a jinakA vAhana hai tathA yamunA nadImeM kUdakara jinhoMne bhImakAya kAliyA nAgakA vadha kiyA thA unhIM yaduvaMza ziromaNi nArAyaNa zrIkRSNajIne AkramaNa karake jisa sthAnapara pahile yugameM jarAsaMghakA vadha kiyA thA tathA vijayollAsameM masta hokara vahIM para nRtya kiyA thA isI kAraNa usa sthAna para basAye gaye nagarakA nAma Anartapura par3a gayA thA // 29 // mRgoMke rAjA siMhake samAna parAkramI, indriya jetA tathA samUla nAza karake zatrupakSake vijetA rAjA varAMgakA dhyAna jaba ukta itihAsake jJAtAoMne, usa paurANika sthAnakI ora usakA AkRSTa kiyA to usane use svayaM dekhakara jAnA samajhA thA / / 30 // ki kisI samayakI vaha susampanna nagarI kAlakramake anusAra zatra rAjAoMke bhISaga kSobhase utpanna AghAtoMke kAraNa jarjara hokara miTTImeM mila gayI thii| rAjanIti zAstroMke pAraMgata tathA sUkSma vicAraka anantasena Adi anubhavI maMtrI usake / sAtha hI the, ataeva unake sAtha zAntipUrvaka parAmarza karake rAjA varAMgane usa sthAnapara pahileke DhaMgase hI nagara nirmANa karAyA thA // 31 // nagara varNana nUtana nagarake bAharake bhAgako zobhA bhI adbhuta hI thI, kyoMki usake cAroM ora kRtrima tathA akRtrima donoM prakArake parvatoMkI zikharoMkI bAr3ha sI khar3I thii| tAlAba, bAvar3I, bar3I-bar3I dIdhikAe~ tathA choTe-choTe jalAzayoMne usa sAre pradezako ghera rakhA thA, ina jalAzaya AdimeM sundara kamala khile the, jinapara sundara tathA madhurabhASI haMsoMke jhuDa khela rahe the / / 32 // isa nagarako cAroM orase gherakara khodI gayI khAI samudrake samAna gaharI aura caur3I thii| usa nagarakA vizAla prAkAra 1. ma diirghitaa| SURESHERSITERamesapaayeesearSHREATERese ..] Jain Education international
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhAprapAdevagRhAzramAbhayaM barAGga caritam vibhaktanAnAtricatuSkacatvaram / puraM vizAlaM 'vRtilocanapriyaM babhau sadodghATitavizrutApaNam // 34 // purasya madhye pravibhaktabhUtale samunnate zrImati vIravastuni / sukhAvaloke bahuzilpinirmitaM rarAja tadrAjagahaM mahaddhimat // 35 // sabhAgRhaM vAsagRhaM rahogRhaM jalAgnidolAgRhanandivardhanam / mahAnasaM sajjanamaNDanAhvayaM tripaJcaSaTsaptanavASTabhUmikam // 36 // gajAzvazAlAyudhagehapaGktayaH suvarNadhAnyAmbarabheSajAlayAH / pRthakpRthagbhANDavikalpatastadA susaMskRtA rAjagRhe samantataH // 37 // ekaviMzaH sargaH cyaasantra (parakoTA ) parvatake samAna unnata aura abhedya thaa| nagarakA vizAla tathA unnata pravezadvAra to himAcalake unnata zikharakA smaraNa karA detA thaa| zarada Rtu meM atyanta nirmala hue mevoMke tulya ho usa nagarake gRhoM kI chaTA thI / / 33 / / vaha nagara vizAla sabhA, prapA, devAlayoM tathA zikSA Adika AzramoMse paripUrNa thA / pUrekA pUrA nagara eka do mArgoMse nahIM apitu trikoM (timuhAno ), caurAhoM tathA caupAloMmeM ba~TA huA thaa| usa nagarake jagadvikhyAta bAjAra sadA hI khule rahate the| usa nagarako carcA sunanepara kAnoMkA santoSa hotA thA tathA dekhanepara to A~kheM jur3A jAtI thiiN| 34 / / rAjaprAsAda Anartapurake bocoMbIca eka unnata sthAna thA, jo ki apanI prAkRtika vizetAoMke kAraNa nagarakI samasta bastiyoMse alaga hI dikhatA thA, usakI zobhA aiso adbhata thI ki usake kAraNa ho vaha vIroMko priya vastu ho gayA thaa| tathA nagarake kisI bhI bhAgase vaha AsAnIse dekhA jA sakatA thaa| iso sthAnapara sakazala aneka zilpiyoMne athaka parizrama karake vizAla rAjamahalako banAyA thA jo ki apano asoma sampatti ke kAraNa suzobhita ho rahA thA / / 35 / / nivAsagRha, rahogRha ( gupta-maMtraNAkA sthAna ) dolAgRha, jalagRha, agnigRha, ziSTa puruSoMke upayukta maNDanagRha, nandinagRha, nandivardhana (dharmotsava gRha ) mahAnasa ( pAkAlaya ) tathA vizAla sabhAbhavana meM bane hue the| yaha saba bhavana yathAyogya rUpase tona, pA~ca, chaha, sAta, nau tathA ATha bhUmi ( maMjila ) yukta the / / 37 / / / rAjamahalake cAroM ora vizAla gajazAlA, azvazAlA tathA AyudhAgArako paMktiyA~ khar3I thiiN| kozaguha, dhAnyagRha, Avorl vastrazAlA, tathA auSadhAlaya vistArapUrvaka banAye gaye the, ina gahoM meM pratyeka vastukA tathA usake bhedopabhedokA khyAla karake alaga alaga bhAga banAye gaye the / ina sabakA AkAra tathA mApa pUrNarUpase vaijJAnika thA / / 37 / / 1. [ zruti, smRti ] / 2. ma bhaiSajAlayAH / jAkara
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ N RAID varAGa caritam narendragehottaradikpratiSThito jinendrageho mnnirtnbhaasurH| calalpatAko dhvajavRndasaMkulaH sahasrakUTotkaTasaMkaTo'pyabhUt // 38 // napasya puNyodayato mahAjanaH samantataH prazrutavAnsamAgamat / mahATavIgrAmasahasrasaMkaTo vanaM svbhdgovjsNniveshitm||39|| tapodhanAnAM nilayA vanAntare zilAlayAH kRtrimaramyabhUtalAH / mahApathopAntavirUDhapAdapAH kvacijjalopAdhitaphallavallikAH // 40 // kvacitsagodhUmayavAtasItilAH kvacicca kedAravipakvazAlayaH / kvacitpunAhisamAkulA mahI kvacicca madvIbhuvanaM vyarAjata // 41 // ekaviMza sargaH VEGai4ZIMAZIA rAjamahalakI uttara dizAmeM eka vizAla jinAlayakI racanA, maNiyoM aura ratnoMse kI gayI thii| isa jinAlayakI chaTA bar3I hI AkarSaka thii| usake Upara vizAla patAkA laharA rahI thii| cAroM ora lagI huI choTI-choTI dhvajAoMkA dRzya bhI adabhUta tathA usake Upara bane hue hajAroM zikharoMne to pUreke AkAzako ghera liyA thA / 38 // zrIdevAlaya rAjA varAMgake pUrva pUNyake udayake pratApase jaba Anartapurake basanekA samAcAra cAroM ora phailA to use sunate hI saba dizAoMse mahAsampattizAlI sajjana loga usa nagarako cale Aye the| kucha samaya pahile saghana hajAroM jaMgaloMke kAraNa jisa pradeza meMse nikalanA bhI kaThina thA, thor3e samaya bAda usI sthalako zobhAko grAma, nagara tathA gvAloMkI aneka bastiyA~ baDhA rahI thii|| 39 // puNya-pratApa gahana banoMke madhyameM kahIM-kahIM para tapasviyoMke Azrama bane the / ina AzramoMkI kuTiyA~ zilAoMse banI thIM tathA unake dharAtala bar3hiyA aura sundara pharza karake banAye gaye the| parvatoMke Upara rAjAkI AjJAse harI bharo samatala bhUmikA banAyI gayI thI jinakI ramaNIyatA alaukika hI thii| jaMgaloMko kATakara vizAla rAjamArga banAye gaye the jinake donoM ora vRkSa khar3e the| anya sthaloM para sundara jalAzayoMke cAroM ora manohara latAe~ phUla rahI thIM // 40 // kahIM para godhUma ( gehU~ ) atasI, tila tathA jauke kheta khar3e the, inake Asa-pAsa hI khalihAna ( kedAra ) the jinameM paka jAne para kaTA huA dhAna ikaTThA kiyA gayA thA, dUsarI ora dhAnake khetoMko paMktiyA~ lahalahA raho thoM tathA anya ora madhura ikSake banasama ghane kheta khar3e hue the / / 41 // 1.ka saMnivezitum / . - AIRRITATE [409] 42
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ekaviMza sargaH sarAMsi zAlI jahasuH svapaGkajaH vibuddhapauriva cAruvinahaiH / hiyottamAlAnyavanamya zAlayaH sthitA iva sthUlatayA cakAsire // 42 // kvacicca nAryaH kamalAyatekSaNAH pidhAya kumbhaankumudotplaambujH| sumaGgalAyaiva kRtaprasAdanA'jjvalatprababhruvilasatpayodharAH // 43 // pathizramAH kAJcanavibhramAJcitAH prasajya kaNThe vanitAH svayaM yyuH| parasparaM grAmasahasradarzino nipeturabhyarNatayA hi kukkuTAH // 44 // upadravAsaddhayadoSavarjanAtpradAnamAnotsavamaGgalodyamAt / prabhUtabhogArthavizeSasaMpadaH kRtArthatAM tatra janAzca menire // 45 // nagara samRddhi vizAla jalAzayoMmeM kamala khile the unake bar3e-bar3e sundara patte pUreke pUre tAlAboMko Dhakakara unakI zobhAko antima utkarSa taka le gaye the / phalataH jalAzayoMko dekhane para aisA mAlUma hotA thA ki ve apanI ukta sampattike dvArA dhAnake khetoMkI / ha~sI kara rahe haiM / phala sampattike bhArase jhuke hue dhAnake paudhe aise suzobhita ho rahe the mAnoM lajjAse unhoMne apane zira ko hI jhukA liyA hai // 42 // kahIMpara kula lalanAe~ kumuda tathA kamaloMke dvArA kalazoMke mukhoMko Dhakakara isIlie jala bharakara le jA rahI thIM ki / dekhanevAloMko bhI zakuna ho jaaye| unake sundara netra kamaloMke samAna bar3e-bar3e the, kuTila bhrakuTiyoM tathA unnata stanoMkI rUpalakSmI to dekhate hI banatI thii| aisA asIma saundarya honepara bhI ve zRMGgAra bhI kiye thIM / / 43 / / zramika nAgarika sone tathA motI magAke AbhaSaNoMse bhaSita ve sakamAriyAM mArga calate-calate thaka jAtI thIM phalataH ApasameM sahArA lenekI icchAse ve gale meM hAtha DAlakara calI jA rahI thiiN| hajAroM grAmoMko dekhate hue ghUmanevAle kurkuTa (pakSI-puruSa) eka dUsareko dekhane kI abhilASAse hI AsapAsake apane sthAnoMko chor3akara vahA~ jA pahuMce the / 44 / / Itabhoti nahi vyApe Anartapura saba prakArake upadravoMse pare thA, kisI anucita bhayako vahA~ sthAna na thA, vyasana Adi doSoMmeM phasanekI AzaMkA na thI / vahA~ para sadA hI dAna-mahotsava, mAna-satkAra tathA vividha utsava calate rahate the| bhoga tathA paribhogakI pracura sAmagrI prApta thI, sampattikI to koI sImA hI na thii| ina saba suvidhAoMke kAraNa bahAMke nivAsI apane janmako saphala samajhate the / / 45 // 1. [kRtaprasAdhanA jlN]| 2.[pathizrayAH ] / 3. ma kukuTAH / mArAmamAyA ) yA READERNMETRIOTSETTES 410]
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam sukhopabhogAtsujanaH kurUpamo dhanAgamairapratimaiH sdaakrH| pradAnamAnaprazamopacArato videhadezena samAnatAM yayau // 46 // vajAstu te grAmasamAnatAM gatAH puropamA grAmavarAstadAbhavan / puraM jahAseva ca vajriNaH puraM rarAja zakrapratimo mahIpatiH // 47 // purAkaragrAmamaDaMbapattaneSvavApa vRddhi kramazo janArNavaH / mudaM mahIndro mahatImavApnuvAn purAtmasaMskAritapuNyakarmaNA // 48 // tataH sa jitvAmbadhimekhalAM gharAM yshovitaansth'gitaambraavdhiH| surendravaccArumahaddhizobhito rarAja rAjApratimorupauruSaH // 49 // jayamacantARAIL kaeviMzaH sargaH MANTRAPARIRAATHAPATRAPATRPHATTPADMRAATRAPAPARAANESH Anartapurake nivAsiyoMko kisI bhI prakArake sukhoM aura bhogoMkI kamI na thI, ataeva ve saba kurukSetra ( bhoga-bhUmi ) ke puruSoMke samAna huSTa-puSTa tathA sundara the / unako sampatti khAnoMse nikAlanevAlI vastuoMke samAna dina-dUnI aura rAta-cogunI bar3hatI thii| ve sabake saba dAnazIla, satkAra parAyaNa tathA zAnta svabhAvI the| nagara-nivAsiyoMkI ina vizeSatAoke kAraNa vaha nagara pUrNarUpase videha deza ke samAna thA / / 46 // dhAmika rAjAkA sampanna rAjya ___kRSakoM, gvAloM AdikI choTI-choTI vastiyAM rAjA varAMgake usa nUtana rAjyameM grAmoM ko samAnatA karatI thoN| dhanajanase paripUrNa grAma bhI nagaratulya ho gaye the / aura nagarakA to kahanA ho kyA, vaha apanI sampannatAke kAraNa vajradhArI indrakI alakApurIkA bhI upahAsa karatA thA // 47 / / ina saba sampattiyoMse ghirA huA rAjA varAMga mUrtimAna indrake sadRza thaa| nUtana rAjAke rAjyake nagaroM, Akara ( audyogika nagaroM) grAmoM, maDaMba tathA jalamArgopara base pattanoMmeM jitane bhI nAgarika rahate the, usa samasta janatAkI kramazaH sarvatomukhI pragati ho rahI thii| athavA yoM kaha sakate haiM ki rAjA varAMga pUrvabhAvoMmeM Acarita apane zubha karmoke phalonmukha hone 1 ke kAraNa ukta prakArakI samRddhikA mUla hetu hokara vizAla AnandakA upabhoga kara rahA thA / / 48 // prabala puruSArthI rAjA varAMga kevala deza basA kara hI saMtuSTa na ho gayA thA apitu usane samudrarUpI mekhalAse ghirI huI vizAla bhUmiko bhI jItA thaa| usake yazake vizAla vistArane sAre AkAzako vyApta kara liyA thaa| vaha svayaM indrake samAna tejasvI tathA sundara thA tathA usakA vipula vaibhava bhI use indrake samAna banAtA thA // 49 / / ..ma sthnitaa| ERSEURSELERS [411]
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga ekaviMzaH caritam napazca nirvatitakAryanizcayaH sahAsitaH prAjJatamaizca mantribhiH / vicintayA sAgaravRddhinA kRtaM nRpAbhiSekAya tadAzi'saMmudA // 50 // nizamya rAjJo vacanaM vaNikpatiH prasAdamAtmanyavagamya dhImataH / vaNiktayA durlabhatAM nRpazriyo hRdi prakurvannidamabhyadhAdvacaH // 51 // napAbhiSeko napa naH purAtanairanAptapUrvaH kulasaMtatistvayam / kUlocitaM mArgamapohya me punarnavena mArgeNa gatirna zobhate // 52 // athevamuktazca samudravRddhi nA tamanavInnAnyadihocyatAM tvayA / suto napastasya pitA vaNikkila iti prahAsyaM bhuvi kiM na budhyase // 53 // sargaH rAjA varAMgane jina-jina kAryoMke karanekA nizcaya kiyA thA unheM pUrA kara cuke the| ataeva eka dina sukhapUrvaka prakhara pratibhAzAlI maMtriyoMke sAtha baiThe hue mana hI mana una saba upakAroMko soca rahe the jo unake Upara seTha sAgaravRddhine kiye the| una sabakA dhyAna Ate hI kRtajJatA jJApana karaneke eka avasarako sAmane dekhakara ve Anandase khila uThe the aura unhoMne maMtriyoM kI sampatipUrvaka sArthapatike rAjyAbhiSekakI AjJA dI thI / / 50 // upakArase anUrNatA rAjAke udAratApUrNaka prastAvako sunate ho sArthapati sAgaravRddhi saralatApUrvaka yaha samajha sake the ki buddhike avatAra rAjA varAMgakA usapara kitanA anugraha thaa| kintu ve yaha bhI jAnate the ki vaNika honeke kAraNa ve rAjyalakSmIke upayukta nahIM haiM, isI vicArako ThIka samajhate hue unhoMne rAjAko uttara diyA thA // 51 // 'he rAjan ! mere vaMzameM utpanna hae mere kinhIM bhI pUrvajoMne isake pahile kabhI bhI rAjyAbhiSeka karAneke saubhAgyako prApta nahIM kiyA hai| ataeva mere kulameM anAdikAlase jo paramparA calI A rahI hai use tyAga kara merI pIr3hI arthAt maiM kisI nUtana mArga ( rAjA hokara ) se calU yaha mujhe kiso bho avasthAmeM zobhA nahIM detA hai / / 52 / / / sArthapati sAgaravRddhike isa buddhimattApUrNa uttarako sunakara rAjA varAMgane Agraha pUrvaka yahI nivedana kiyA thA 'Apa isa viSayameM aura adhika kucha bhI na kheN| thor3A sociye. jisakA lar3akA sarvamAnya rAjA hai usakA pitA vaNika hai, isa bAta A ko jo bhI isa pRthvIpara sunegA vaho jI bharake ha~segA / kyA Apa isa ora dhyAna de rahe haiM ? / / 53 / / / 1.[tdaadishnmudaa]| [412 // Jain Education interational
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tataH prasahyAddhi samanvitaM nRpaH sacAmaraM viSTaramucchitAtapam / dado nRpatvaM sa samudravRddhaye bhavAnvidarbhAdhipatibhavatviti // 54 // samudravRdhyagrasutAya dhImate dadau dhanAkhyAya mahIM sakozalAm / kaliGgArASTra karivandasaMkaTaM vasUkhtaye saMpradadau kanIyase // 55 // anantanAmne sthirasattvabuddhaye dideza dezaM prathitaM hi pllvm|| sakAzibhUmi vibudhAya mantriNe sucitrasenAya ca vaidizaM tathA // 56 // amAtirASTra tvajitAya saMdadau pratipradhAnAya ca mAlavAhvayam / svabandhuziSTeSTajanopasevitAM yathAnurUpaM pravibhaktavAnmahIm // 57 // ekaviMzaH sargaH isa prakAra nivedana karaneke pazcAt rAjA varAMgane seTha sAgaravRddhike virodhakA vicAra na karake balapUrvaka, asIma Rddhise paripUrNa, nirmala dhavala chatra, caMcala camara tathA unnata mahArgha Asanayukta rAjyapadako unheM samarpita kara hI diyA thaa| saMsArake samakSa hI yaha ghoSaNA kara dI thI 'zrImAn rAjA sAgaravRddhi Ajase vidarbha ( varAra ) ke rAjA hue' // 54 // rAjA sAgaravRddhike nItinipuNa jyeSTha putra jinakA zubhanAma dhanavRddhi thA, unako Agraha karake kozala ( dakSiNa kozala, vartamAna mahAkozala-varAra rahita madhyaprAnta ) kA rAjya diyA thA tathA kaniSTha putra zrI vasUktiko usa kaliMga dezakA zAsaka va niyukta kiyA thA jo sadA se apane matta hAthiyoM ke lie prasiddha hai / / 55 // mahAmaMtrI anantasenako rAjA varAMgane suprasiddha pallavadevakA rAjA banAyA thA, kyoMki apanA dRr3ha parAkrama tathA aTala nizcaya karanemeM sahAyaka sthirabuddhike kAraNa ve isake lie sarvathA upayukta the| vizeSa vidvAn maMtrivara devasenako unhoMne kAzoke AsapAsakA rAjya diyA thA tathA rAjyabhAra dhAraNa karaneke lie suyogya zrI citrasena maMtrIko unhoMne vidizAke siMhAsana para baiThAyA thA // 56 / TRENA [413] bandhu vatsalatA zrI ajitasena maMtrIko amAtirASTra ( avantirASTra ? ujjaina ) kA zAsana sauMpA thA, tathA mAlava nAmake susampanna dezakI pradhAnatA pratipradhAnako dI thii| isa prakAra se rAjA varAMgane apane bandhu bAndhava, suyogya ziSTa puruSa tathA hiteSI Adi iSTa puruSoMke dvArA sevita vizAla dharitroko apane bandhu-mAnava tathA premIjanoMmeM unakI yogyatAke anusAra bA~Ta diyA thA / / 57 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam == apane lupta ho jAne para yuvarAja padapara baiThAye gaye rAjaputra suSeNako bhI vaha vizAla rAjya denA cAhatA thA kintu usake pAsa koI aisA deza ho na raha gayA thA jise suSeNake sAtha bA~TatA / eka dina yoM hI baiThA huA vaha isI samasyAkA hala soca rahA thA ki use akasmAt vakulezvarakA smaraNa ho AyA, jisane usake pIche uttamapura para AkramaNa karake usa ( varAMga ) ke pitA ke sAtha akSamya aparAdha kiyA thA / / 58 / / tataH suSeNAya yuvAdhipAya tAM mahImapazyannatha saMvibhAjitam / vimRzya sasmAra yadRcchayA pituH kRtAparAdhaM ca kulAdhipaM tadA // 58 // guruM madIyaM paribhUya durdamo vinAzya dezaM pravilupya godhanam / vigRhya yoddhu N punarAgato balaiH pravRddhabhogocchritamAna darpitaH // 59 // tathaiva zauyaM tvabhimAnasaMbhavaM tadasti cedyoddhamihetu sAMpratam / uta prabhAvo na ca tasya vidyate vimucya dezaM vanamabhyupetu vA // 60 // iti pragatmasakhAsamakSato vyapetasAmaM pratilekhya lekhakam / vacoharAnAptatamAnmavasthinaH zazAsa sadyazca kulAdhipAntikam // 61 // 'jaba maiM uttamapurameM nahIM thA usa samaya apanI bar3hatI huI zakti aura sampattikA vakulezvarako itanA ahaMkAra ho gayA thA ki vaha usake unmAdameM apane Apako ajeya aura durdama samajhane lagA thaa| pariNAma uha huA ki usane mere pUjsa pitAkI avahelanA hI nahIM kI thI apitu uttamapura rAjyake kAphI bar3e bhAgako naSTa kara diyA thA, jo dhana Adiko luTavA liyA thA tathA cAroM orase apanI senA ke dvArA gherakara lar3aneke liye A pahu~cA thA / / 59 / zatrumardana yadi Aja bhI vaisA hI abhimAna hai aura usake unmAdase utpanna parAkramakA bhI vahI hAla hai to durdama vakulezvara mujhase lar3ane ke lie Anartapurapara aba zIghra hI AkramaNa kreN| athavA yadi aba vaha prabhAva nahIM raha gayA hai to unake lie aba eka hI mArga hai ki vaha zIghra se zIghra apane dezako chor3akara vanako cale jAMya // 60 // ina zabdoMko kahate hue ye apanI rAjasabhAmeM bar3e joroMse garje the tathA usI samaya vakulezvarako patra likhavAyA thA jisameM 'sAma' kI chAyA bhI na thI / lekha prastuta ho jAnepara apane atyanta vizvasta dUtoMko Atmagauravake pratiSThApaka vagarAja nanta hI vakulAdhipakI rAjadhAnIko bheja diyA thA / / 61 / / 1. ma vakulAdhipaM / ekaviMza sargaH [ 414 ]
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga asAmayuktaM prasamIkSya lekhakaM upapradAnAdrahitaM ca zAsanam / nizamya vAkyaM ca vacoharoditaM sadazcakampe sahasaiva sAkulam // 62 // kRtAparAdhAdakRtAtmavIryato nirAzrayAntiHpratikArakAraNAt / magendra nirbhanito mataGgajo yathAhave viddhi kulAdhipastathA // 63 // balena vittena parAkrameNa ca mhptibhyo'timhaanmhiiptiH| kRtArthakRtyastvanavAryavIryavAn kimatra yogyaM vadatArthacintakAH // 64 // svanAthavAkyaM hi nizamya mantriNo hitAhitopAyavicAradakSiNaH / manoharaM tacca hitaM mitAkSaraM svakAryasidhdyarthamudAharanvacaH // 65 // ekaviMzaH sargaH caritam varAMgarAjake patrako vakulezvarane bhalIbhA~ti par3hA thA kintu sAma-maya upAyoMse bhI kAma cala jAyegAH isakI usameM ve kahIM bhI chAyA taka na pA sake the| patra dvArA diye gaye zAsana; pUrNa rAjyako chor3aneke sivA koI dUsarA vikalpa hI na thA, isake atirikta jaba vidvAna dUtake mukhase anya samAcAra sune to vakulezvarako pUrIko pUro rAjasabhA ho anAgata bhayase kAMpa uThI thI // 62 // tribhimAMsaH isameM sandeha nahIM ki uttamapurake adhipatike sAtha vakulezvarane ghAtaka aparAdha kiyA thA, usako apanI zainya, koza, Adi zaktiyA~ yuddhakarkaSa varAMgarAjase lar3ane yogya na thIM, usake koI prabala sahAyaka na honese vaha sarvathA nirAzraya thA tathA koI aisI yukti na thI jisake dvArA upasthita saMkaTa Tala jAtA, ina saba kAraNoMme yuddhake vikalpako svIkAra karanemeM vakulAdhipakI vahI avasthA ho gayI thI jo ki hiraNoMke rAjA siMhako garjanA sunanepara madonmatta gajako ho jAtI hai // 63 // jahA~taka caturaMga senA zakti, koza tathA vyaktigata parAkrama aura utsAhazaktikA sambandha thA AnartapurAdhIza varAMgarAja pRthvIke saba ho rAjAoMse itanA bar3A hai ki koI tulanA hI nahIM kI jA sakatI hai| isake atirikta vaha saba kAryoMmeM dakSa hai, vikrama to usakA aisA hai ki saMsArakI sArI zakti taka use nahIM roka sakatI hai| kArya vicArameM dakSa Apa ( maMtrI ) loga hI batAveM / ina paristhitiyoMmeM kyA karanA saba dRSTiyoMse ucita hogA / / ' 64 / / vakulezvarake maMtrI apane svAmIke lAbha aura hAnikoM sAdhu rotise vicAra kara dekhane meM atyanta kuzala the, ataeva jaba unhoMne vipattimeM par3e apane rAjAke vacanoMko sunA, to unhoMne atyanta manohara DhaMgase rAjAke kalyANakI bAtoMko vyarthaM vistAra se bacAkara gine cune zabdoMmeM prakaTa kiyA thaa| unakI sammati aiso thI ki usake AcaraNase svakAryako siddhi ho sakatI thii||65|| uparASERATURmayasamayamALADAKomantICESERIES T41 Jain Education intemnational
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ we- barAGga ekaviMza: sarga caritam sukhaM hi sAmnaiva tu kAryasAdhanaM hyA papradAnena ca madhyamaM bhavet / prabhedadaNDau khalu mRtyunAzagau' catuSTayI vRttirihA vatAM mahIm // 66 / / ato variSThA tanayA manoharAM pradAya samyagvidhinA mhiipteH| kRtakakAryAH sukhamAsmahe vayaM na cAnyathAstIzvara sandhikAraNam // 67 // svamantrisaMdarzitanIticakSuSA vicintya dIrgha pravicArya cAtmani / pradAtukAmo varavigrahAya tAM ninAya putrImanavadyarUpiNIm // 68 // nivedya cAtmAgamanaM mahIpateranujJayA tasya viveza mandiram / vilokya siMhAsanamadhyadhiSThitaM nanAma mUrnA namitAtmazatrave // 69 // PHPATRAMATTHARASWE Semessarenese-me-me- se-mername-men-aspre-pos ATHAARAA sAma ho noti hai 'sAmanItikA anusaraNa karake kAryako siddha kara lenA saba dRSTiyoMse sukhakara hotA hai| yadi zama saMbhava na ho to 'dAna' upAyakA Azraya lenA cAhiye, yadyapi isake dvArA prApta kI gayo saphalatA madhyama hI hotI hai| bheda tathA daNDa ye donoM upAya abhISTa nahIM haiN| kAraNa, inakA avazyaMbhAvI pariNAma mRtyu aura nAza hotA hai| yahI cAra aMga haiM jo ki isa saMsArameM pRthvIkI rakSA kara sakate haiM / / 66 // ataeva he mahArAja ! hamArI yahI sammati hai ki zreSTha guNoMse alaMkRta rAjaputrI manoharAko zAstrAnukUla vidhise Anartapurezvara varAMgako vyAha denA cAhiye / isa upAyakI sahAyatAse hamArA kArya siddha ho sakegA aura hama zAntise jI skege| isake atirikta aura koI upAya nahIM hai jo sandhikA AdhAra ho sakatA ho / / 67 // vakulezvarake maMtriyoMne samayopayogI sammati dekara usakI notirUpI A~kheM khola dI thI jisake prakAzameM unhoMne kAphI lambe samaya taka UhApoha karake manameM vahI nizcaya kiyA thaa| aura varAMgarAjake sAtha dhArmika vidhise vyAha deneke abhiprAyase hI vaha apanI sarvAMga sundarI rAjadulArIko Anartapura le gaye the / / 68 // vahA~ pahu~ca jAnepara unhoMne varAMgarAjako apane AnekA samAcAra yathAvidhi bhejA thaa| jaba rAjasabhAmeM upasthita hone ke lie varAMgarAjako svIkRti mila gayI taba hI usane rAjamahala meM praveza kiyA thaa| tathA vahA~para apane zatruoMke mAnamardaka varAMgarAjako vizAla siMhAsanapara virAjA dekhate hI bhamipara mastaka jhukAkara usako praNAma kiyA thA // 69 / / 1. ka naashnau| 2. ka vRttihivAhatAM / [41]
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam kulocitaM rAjyamapohya mAmakaM vibhajya tAvatsvamano'nuvartane / kR'tAparAdhastu mayA sahasva taM nRnAtha ityevamayAcata prabhum // 70 // anuprabhASyevamatIva nItivinnarendracittaM kulezvaro'harat / svabhAvabhadraH kRpayA samanvito nRpaH sa tasmai kRtavAnanugraham // 71 // prasAdalAbhAtparituSTamAnasaH kRtArthatAM tAmavagamya cAtmanaH / manoharAM mUrtimatImiva zriyaM dadau sutAM bhUpataye manoharAm / / 72 / / yayA hi bhUtiH kanakAvadAtayA manoharazroNikucapradezayA / narendraputryA naradevasattamo na sA vibhUtirgadituM hi zakyate // 73 // 'he mahArAja ! jo rAjya mere vaMza meM kaI pIr3hiyoMse calA A rahA hai usa mere rAjyako Apa apanI icchAnusAra kisI bhI apane AjJAkArIko bA~Ta dIjiye / kintu he naranAtha ! maiMne Apake pUjya pitAjI para AkramaNa karake jo Apake prati aparAdha kiyA hai use kSamA kara dIjiye / ' ina zabdoM meM vakulezrane varAMgarAjase kSamA yAcanA kI thI / / 70 / / isameM sandeha nahIM ki vakulezvara rAjanItimeM bar3A hI kuzala thA isIlie aisI vinamra prArthanA karake usane varAMgarAja cittako prasanna kara liyA thA / varAMgarAja to svabhAvase ho sAdhu the, kRpA unake roma romameM samAyI thI / ataeva unhoMne apane svabhAvAnusAra hI usa zatruko kSamA kara diyA thA / / 71 / / 'namnanAvasAno hi '' **** vakulezvarakA AtmA bhI aisI saralatAse varAMgarAja sadRza mahAzaktizAlIkA anugraha prApta karake atyanta saMtuSTa ho gayA thaa| use anubhava huA thA ki vaha apane Arambha kiye gaye jaTila kArya meM saphala huA hai| isake uparAnta hI zarIradhAriNI lakSmIke samAna darzakoMke manoMko balapUrvaka apanI ora AkRSTa karanemeM samarthaM rUpa tathA guNavatI 'manoharA' rAjaputrIko usane varAMgarAjase vyAha diyA thA // 72 // rAjaputrI manoharAkI samacaturastra saMsthAnayukta dehakA raMga tapAye gaye vizuddha soneke samAna thA, usakA nitamba pradeza tathA unnata stana ApAtataH manako AkRSTa karate the| aisI rAjaputrIse saMyukta hokara zreSTha varAMgarAjakI jo zobhA aura sampatti bar3hI thI usakA avikala varNana karanA to kisI bhI vidhise zakya ho hI nahIM sakatA hai // 73 // 1. [ kRto'parAdhastu ] / 2. ka yayA hi sastA / 53 ekaviMza: sargaH [ 417 ]
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzaH varAGga caritam sargaH turaGgamAnAM tu sahasramAtrayA mataGkajAnAM zatasaMkhyayA tathA / hiraNyakoTayA varalambikAzatairvarAGgarAja mu kulo'bhyamUvadat // 74 // tataH pareSAmavilayazAsanaH svavIryasaMpAditakAryasAdhanaH' / rarAja rakSansakalA vasuMdharAM purandaro dyAmiva suvratAlayAm // 75 // navAnnavAnharSavizeSahetavaH2 priyAGganAbhRtyasumitrabAndhavAn / suratnahastyazvarathAnmahIpatiH samAptavAnnimnatalaM jalaM yathA // 76 // samastasAmantasamAhRtadinairna rendranItyAyatabAhukarSitaiH / bhazaM pupUre naradevasaMmata' saritpravegairiva vAridherjalam // 77 // ___ vakulezane suzikSita tathA sulakSaNa eka hajAra ghor3e, madonmatta ragameM sthAyI sau hAthI, karor3a pramANa hiraNya tathA / saikar3oM varalambikAe~ ( hAra-vizeSa ) dahejameM dekara Anartapureza varAMgarAjako prasanna kara diyA thA // 74 / / usa samaya AnartapurAdhipa zrI varAMgarAjakA zAsana itanA adhika prabhAvamaya thA ki zatru loga bhI usakI avajJA karanekI kalpanA taka na karate the| usake saba hI abhISTa kArya apane parAkramake balapara turanta saphala ho jAte the| apane pUrNa rAjyakA bharaNapoSaNa karatA huA vaha vaisA hI mAlama detA thA jaisA ki indra maraNoparAnta prApta honevAle vratI jIvoMke nivAsasthAna ( svargakA ) zAsana karatA huA lagatA hogA // 75 / / saphala zAsaka __ jaladhArA jidhara hI DhAla dharAtala pAtI hai usI dizAmeM bahatI calI jAtI hai usI prakAra vinA kisI preraNAke hI harSa tathA ullAsake utpAdaka nUtana, natana sAdhana varAMgarAjake pAsa Ate the| prANoMse bhI adhika pyAra karane yogya patniyA~, AjJAkArI sevaka, hitaiSI mitra, snehI bandhu-bAndhava, uttamase uttama ratna, zreSTha hAthI, sulakSaNa azva, dRr3ha ratha, Adiko bhI vaha anAyAsa hI prApta karatA thA / / 76 / / umar3atI huI nadiyoMkI vizAla dhArA jisa vidhise samudrakI amaryAda jalarAzi ko bar3hAtI hai ThIka usI kramase zrI varAMgarAjako sampattike AgAra bar3I tIvra gatise bharate Ate the, kyoMki saba hI sAmanta rAjA loga vizAla sampatti lAkara usameM milAte the tathA svayaM usakI nyAya nItirUpI bhujAe~ bhI rAjasvake rUpameM vipula dhana baTorakara usI meM lAtI thIM / / 77 // 1. ka kAryasAdhinaH / 2. [ deghetUn ] / 3. ka prazasta / 4. [degdhana ] / 5. [ degsaMpadaM / [418] Jain Education international
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzaH varAGga caritam digantavikhyAtavasuMdharezvarAH kurlAddhadezArthasamanvitAstadA / prasAdamanviSya varAGgarAjataH pracakarAnartapurasya sevanam // 78 // iti guNavati zAsatyapratikhyAtakItau~ sujanajanapadaM taM sarvasaMpattimantam / vrataniyamasudAnairdevapUjAvizeSairmunibhirapi ca zAnta remire tatra mAH // 79 // janayati ratikAryAM zrImadAnartapuryA bahuguNajanavatyAM dharmakarmArthavatyAm / narapatirabhivRddhi kozadezArthasArairaharahamupayAtaH zuklapakSe yathenduH // 80 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAMgacaritAzrite ___ Anartapuranivezo nAma ekaviMzatitamaH sargaH / sargaH aLEDIGITALLELIMITrencAcAsacAcAmAnya vizAla vasundharAke nyApI pAlaka barAMgarAjakI khyAti saba dizAoM meM vyApta ho gayI thii| bar3e-bar3e kulona puruSa, asIma sampattike svAmI, sampanna dezoMke adhipati, Adi viziSTa puruSa zrI varAMgarAjakA anuragraha prApta karaneke lie utkaNThita rahate the| tathA svIkRti milate hI AnartapurameM Akara rahate the aura mahArAjakI sevA karate the / / 78 / / usa samaya koI aisA sthAna na thA jahA~para zrI varAMgarAjakI kIrti na gAyI jAtI ho aise guNavAna rAjAke zAsanako pAkara Anartapura rAjya vizeSa rUpase sajjana tathA ziSTa puruSoMkA deza ho gayA thaa| koI bhI aisI sampatti na thI jo vahA~para pUrNarUpameM na pAyI jAtI ho / ThIka isI anupAtameM vahA~ke nAgarika vratoMkA pAlana, niyamoMkA nirvAha, dAnakI paramparA, devapUjA kI avirAma paddhati, Adi pradhAna dhArmika kAryoMko karate the tathA ina kAraNoMse hI zAnta-kaSAya tapodhana muniyoMkA sahavAsa prApta karake apane ihaloka tathA paraloka donoM sudhArate the / / 79 / / vaha Anartapura sahaja hI logoMke cittoMmeM ghara kara letI thii| vahA~ke nivAsI aneka guNoMke AgAra the| usa nagarImeM dharma, artha tathA kAma ina tInoM puruSArthoMkI upAsanA aise anupAtase hotI thI ki ve parasparameM na TakarAte the| isa nagarIke basAne ke bAda se zrI varAMgarAjake koza, deza tathA anya sArabhUta padArtha dina dUne tathA rAta caugune aisI gatise bar3ha rahe the jisa prakAra zukla pakSameM pratidina candravimba bar3hatA jAtA hai / / 80 // cAroM varga samanvita, sarala-zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM ___ Anartapura-niveza nAma ekaviMza sarga samApta / RELAnalLESTERRIERELESED (419] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam dvAviMzaH sargaH // 1 // vasuMdharendrasya ' tadA pRthivyAmane kahastyazva padAtidezaiH / varAGganAbhirbahuratna deza ravatAtyarthamanarthaghAtI savAraNaM sarvajagatpradhAnaM dharmArthakAmatrayaratnapuNyam / tadAtmanInasya janasya samyak sa saMvibheje hi samAhitAtmA // 2 // sotsAhadhairyatipauruSANi saMdarzayAM zatrugaNe babhUva / satyArjavakSAntidayAdamAdIn sAdhuSu saMcacAra // 3 // sarga vasundharAke dvArA svayaM varaNa kiye gaye svAmo varAMgarAjako lakSmI apane Apa hI isa saMsArameM bar3e vega se bar3ha rahI thI / deza-dezAntaroMse prApta madonmata hAthiyoM, sulakSaNa ghor3oM tathA Ayudha vidyAmeM pravINa padAti sainikoMke dvArA unakI caturaMga senAkA vistAra ho rahA thA, kulIna, guNavatI tathA rUpavatI lalanAe~ unake antaHpurakI zobhAko carama sImA taka le gayI thiiN| tathA upAyana rUpase prApta bhA~ti-bhA~ti ke ratnoM, vipula kozoM tathA nUtana dezoM ke samAgamake dvArA unake rAjyakI sImAe~ phailatI jA rahI thIM // 1 // surAja prabhAva usake rAjya meM koI atyAcAra yA anAcAra na ho sakatA thaa| vaha apane karttavya ke prati satata jAgarUka rahatA thA ataeva vaha Atmastha hokara apane rAjyako prajAke dharma, artha tathA kAma puruSArthoM meM sAdhaka hokara rAjasvake rUpameM kevala inhIMkA chaThA bhAga grahaNa nahIM karatA thA apitu samyakdarzana Adi ratnatrayake upAsakoM kI sAdhanAko nirvighna banAkara inake bhI nizcita bhAga ( puNyarUpI rAjasva ) ko prApta karatA thA, jo ki tInoM lokoM meM sabase adhika spRhaNIya tathA vAraNa Adi vibhavoM kA mUla kAraNa hai // 2 // jaba koI zatru yA zatrusamUha usake sAmane zira uThAtA thA to vaha unako apanI utsAhazakti, prakhara parAkrama, aDiga tathA asahya tejakA majA cakhAtA thaa| kintu yaho prabala samrAT jaba paramapUjya sacce guruoM, mAtRtvake kAraNa AdaraNIya striyoM tathA lokamaryAdAke pratIka sajjana puruSoMke sAmane pahu~catA thA to unakA AcaraNa satya, saralatA, zAnti, dayA, Atmanigraha Adi bhAvoMse otaprota ho jAtA thA // 3 // 1. [ vasuMdharendrazca ] / 2. [ kauzaH ] / 3. ka samAhitArthA / dvAviMza sargaH [ 420 ]
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzaH varAGga caritam nApatsu muDho vyasaneSvasakto na vismitastvabhyudaye ntaariH| akRtyakRtyapratipakSapakSamitrArimitraprakRtikriyAjJaH // 4 // strIbAlavRddhAzramadurgatAnAmanAthadInAndharujAnvitAnAm / balAbalaM sAramasAratAM ca vijJAya dhImAnatha saMbabhAra // 5 // dharmekakAryAngaruvannanAma prazAntavairAnsutavadrarakSa / darpocchritAtmAnamadAvalepAn dUraM svadezAdatinizcakAsa // 6 // parAjitAtyantatapaHprakarSAtsadindriyaprAthitabhogabhAgI jagajjanAkSikSamacArurUpo maSTArthaziSTeSTaviziSTabhASI // 7 // mAmayamama sargaH CreateeISTHeawe-we-se-powerestreSLTASHRSameers zatruoMke mAnamardaka zrI varAMgarAjakA viveka vipattiyoMmeM par3a jAnepara bhI kama na hotA thA, saMkaTake samayameM bhI vaha kisI tarahakI asamarthatAkA anubhava na karatA thA, abhyudayakI carama somAtaka paha~ca jAnepara bhI use vismaya na hotA thaa| apane / kAryoMkA use itanA adhika dhyAna thA ki karttavya tathA akartavya, zatrupakSa aura AtmapakSa tathA mitra aura zatruke svabhAvako bhA~pa lenemeM use jarA-sI bhI dera na lagatI thI // 4 // usakI karttavyabuddhi itano tokSga thI ki vaha rAjyameM par3e hue nirAzrita bacce, buDDhoM tathA striyoM, atyadhika kAma lie jAneke kAraNa svAsthya naSTa ho jAnepara kisI bhI kAryake ayogya zramikoM, anAthoM, dInoM, andhoM tathA bhayaMkara rogoMmeM phaMse hue logoMkI Arthika, kauTambika, Adi sAmarthya athavA sarvathA nissahAya avasthA tathA unakI zArIrika mAnasika durbalatA P AdikA svayaM patA lagAkara unake bharaNa-poSaNakA prabandha karatA thA / / 5 / / dukhiyoMkA sagA jina zAnta svabhAvo nAgarikoMke jovanakA ekamAtra kArya dharmasAdhanA tho, unako varAMgarAja guruke samAna pUjate the, tathA jina svakAryarata puruSoMne pahile kiye gaye vairako kSamA yAcanA karake zAnta kara diyA thA, unakA apane putroMke sadRza bharaNapoSaNa karatA thaa| kintu jo avivekI ghamaMDameM cara hokara bahuta bar3ha-bar3hakara calate the athavA mAnake unmAdameM dUsaroMko kucha samajhate hI na the, una saba maryAdAhIna asaMyata logoMko usane apane rAjyase bahuta dUra taka khader3a diyA thA / / 6 // puNya pratApa zrI barAMgarAjane apane pUrvajanmoMmeM ugra tathA paripUrNa tapa kiyA thA isI kAraNa use mahAn puNyabandha huA thaa| usIke pariNAmasvarUpa indriyoMke saba hI ziSTa bhoga use prApta the| zArIrika saundarya bhI aisA anupama thA ki sAre saMsArake logoMkI A~kheM dekhate-dekhate na aghAtI thiiN| jo kucha bhI bolatA thA vaha sunanemeM hI acchA na lagatA thA apitu usakA prayojana madhura evaM . hitakara, vAkyaracanA ke sAtha tathA ziSTa pariNAma iSTa hotA thA // 7 // yamaRADIRELESED [421) Jain Education intemational
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ wewSTOP dvAviMzaH sargaH STOMSRese-Reseawrecapesineseases kharo madUnAM kramanAyinAM ca svakAlanirvatitasadguNAnAm / zriyaM narendro'nubhavanarAja zaradvinirdhAta ivenduraajH||8|| zaradyathAkAMzavijambhitAyAM prasannadiktoyanabhastalAyAm / vipakvazAlInavalokamAno mahIpati mitale'tireme // 9 // hemantakAle ratikarkazAbhiH krIDAnaSaGgakramakovidAbhiH / priyAbhirApInapayodharAbhizcikroDa ramyeSu nizAmukheSu // 10 // zItAditAsevitabAlabhAnau tussaarsNsrgvishiirnnpdm| karIndravRndaiH zizire narendro babhrAma dezAnsa vihArayogyAn // 11 // jo adhikArI athavA prajAjana svabhAvase hI komala the, kula, deza tathA dharma, Adike niyamoMkA pAlana karate hue jIvana vyatIta karate the, apane kartavyoM, zikSAoM, Adiko diye gaye upayukta samayake bhItara hI bhalIbhA~ti kara dete the| una logoMkI yogyatAoMko samajhane tathA unheM puraskAra denemeM vaha atyanta tova thaa| ukta vidhise apanI rAjyalakSmIkA bhoga karate // hue zrI varAMgarAjakI usa samaya vaisI ho kAnti ho rahI thI jaisI ki zarad RtumeM tAroMke rAjA candramAkI meghamAlA haTa jAnepara hotI hai / / 8 // zarada-Rtu vihAra zarad Rtuke Ate hI meghamAlA adRzya ho jAnepara sUryako kiraNoMkA Atapa aura udyota bar3ha jAte haiM, saba dizAeM svaccha ho jAtI haiM AkAzakA nirmala nIlavarNa nikhara uThatA hai tathA varSAke kAraNa ghulo huI miTTIke baiTha jAnese jala bhI svaccha aura sundara ho jAtA hai, aise zarad RtumeM pake hue dhAnake khetoMkI chaTAkA nirIkSaNa karate hue zrI varAMgarAja harI-bharI bhUmipara ghUmate-phirate the // 9 // hemanta hemanta Rtuke A jAnepara vaha rAtrike samaya apanI patniyoMke sAtha bhA~ti-bhA~tikI ratikeli karatA thaa| usakI prANapriyAe~ kucha-kucha zIta bar3hate rahaneke kAraNa ratikeli karate-karate thakatI na thoM, ve itanI kuzala thIM ki apanI lalita ceSTAoM tathA hAvabhAvake dvArA ratike kramako TTane na detI thiiN| ratimeM sAdhaka unake stana, Adi aMga hI pUrNa vikasita tathA puSTa na the apitu unake hRdaya bho premase otaprota the||10|| zizira jisa samaya zIta apane yauvanako prApta karake logoMko itanA vikala kara detA hai ki usase chuTakArA pAneke lie udita hote hae bAlasUryako dhUpameM hI jA baiThate haiM, hima aura pAleke par3aneke kAraNa jalAzayoMke kamala titara-bitara ho jAte haiM, aise meM zazira RtumeM hI zrI varAMgarAja uttama hAthiyoMko susajjita karAke unapara ArUr3ha hote the aura una ramya sthaloMmeM vihAra karate jo ki apane kRtrima tathA akRtrima dRzyoMke kAraNa vihArakSetra bana gaye the / / 11 / / " 1.ma khlo| 2. ma baalbhaagau|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzaH barAGga tato vasante varuNAtikAnte phullanumAttaMbhramaropagIte / taminduvaktrAH kusumAvataMsAH kAntA banAnte ramayAMbabhUvuH // 12 // mayUramAtaGgamadAvahAyAM virUDhabAlAGkarazADvalAyAm / pridAvRtaH prAvRSi nIradAbhAnvabhrAma rAjA gharaNIdharAMstAn // 13 // varSAsu bhImAzanirgAjatAsu vidyulltaanddhblaahkaasu| khadyotanAtmAkulitapakSapAsu prAsAdamAlAsu dinAnyanaiSIt // 14 // ahInapaJcendriyakalpagAvo yadRcchayAbhyAgatazakrakalpaH / tatkAlayogyAnvividhaprakArAniSTaH sameto'nubabhUva bhogAn / / 15 // sargaH caritam nAAGRUKruarAIRGEANTABAIGALUREJA DIRELEASEARINEETARINEETHEIRATRAI vasanta zizirakI samApti hone para vanake saba ho vRkSa phUloM aura maMjariyoMse lada jAte haiM tathA inake parAgako pIkara unmatta bhramara RturAjake svAgatake gIta gAte haiN| taruNa janoMko paramapriya vasanta Rtuke padArpaNa karate hI varAMgarAjakI candramukhI sukumAro paliyA~ usake sAtha vanavihArako jAtI thiiN| vahA~para ve apaneko phaloMke hI AbhUSaNoMse sajAtI thIM taba vanake kisI # ramaNIka ekAnta bhAgameM jAkara aneka rati-krIr3Ae~ karake usake sAtha ramatI thIM / / 12 // grISma grISma-RtukI dAruNa jvAlAko zAnta karatI huI meghoMkI ghaTAke barasa jAne para pRthvIpara choTe-choTe aMkura tathA sukumAra ghAsa nikala AtI hai, zyAmavarNa megha-ghaTAko dekhakara mayUra, hastI, hiraNa Adi pakSI pazu Anandase unmatta ho jAte haiN| aisI varSA Rtu meM apanI preyaso patniyoMse ghirA huA vaha sUndara vizAla dharaNIdharoM para vihAra karatA thA, jo ki apanI vanaspati tathA jalazrIke kAraNa vistRta, vizAla tathA unnata meghoMke sadRza hI manohara lagate the| 13 / / / jaba dhanaghora varSA hotI thI, parasparameM TakarAte hue bAdaloMse bhayaMkara azanipAta tathA bhImagarjanA hotI thI, pratyeka meghamAlA vidyutarUpI latAse yukta rahatI thI tathA rAtrike abhedya gAr3ha andhakArameM jugunuoMke prakAzako mAlAse khiiN-khiiN| andhakArameM chedase ho jAte haiM aisI varSA-Rtu meM AnartapurezakA samaya unnata mahaloMmeM bItatA thA // 14 // zrIvarAMgarAja apanI hI icchAse isa pathvIpara Aye hae indra ke samAna the| unakI pAMcoM indriyoM rUpI gAe~ apane-apane viSayoMkA uttama prakArase bhoga karanekI nirdoSa zaktise sampanna thIM, sevAparAyaNa iSTajana unheM sadA hI ghere rahate the| ataeva ve varSARtumeM upayukta aneka prakArake bhogoMkA yatheccha rUpase sevana karate the / / 15 / / .1 ka drumaartbhrmtop| 2.mniite| 3. [ degzAlAyAma ] | 4. ma striyA vRtaH / For Privale & Personal use only [423] Jain Education interational
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzaH kadAcidudyAnavaneSu reme reme punaH kAnanaparvateSu / kvacinnadInAM pulineSu reme reme sarassvambujasaMkuleSu // 16 // kadAcidAptaiH sutabandhumitraiH ziSTazca' tussttairbhushaastrgosstthyaa| yuddhAtizauNDairyamadaNDakalpaiH suraiH sarUpaiH sabhagaizca reme // 17 // gandharvagItAbhiratiH kadAcitkadAcidarhatkathayA prsktH| prAsAvadezeSu varAGganAnAM krIDAsu reme'timanoharAsu // 18 // yadyantRloke puruSezvarANAM praaptvymaasodnvaapymnyaiH| mahIpatiH so'pratimaprakAzastattatsamagraM samavApa samyak // 19 // sargaH MERALDIERemem CRIMIRRITATA- DH va -TARA . sukhamagna rAjA kisI samaya ve udyAnoM tathA vahA~para bane kRtrima parvatoMpara vihAra karate the| dUsare samaya ramya vanasthalI tathA prAkRtika parvatoMpara krIr3A karane nikala jAte the| tIsare avasara para ve nadiyoMke nirmala tathA vistRta vAlukAya pradezoMpara keli karate dekhe jAte the tathA anya samaya vikasita kamaloMse vyApta vizAla jalAzayoMmeM jalavihArakA Ananda lete the // 16 // anubhavI tathA hitaiSI gurujanoM, snehI bandhuoM, abhinna hRdaya mitroM, guNagrAhI anujoM, svabhAvase hI ziSToM tathA sAMsArika viSayoMse saMtuSTa sajjanoMko samaSTimeM baiThakara yadi eka samaya vaha aneka zAstroMke gahana viSayoMpara vimarza karatA thA to dUsare hI samaya dekhA jAtA thA ki zrI varAMgadeva svastha, sundara, AkarSaka, yuddhakalAmeM atyanta paTu tathA zatraoMke saMhArameM sAkSAt yamarAjake daMDake hI samAna ghAtaka sacce vIroMke sAtha zastravidyAke abhyAsa meM tallIna ho rahe haiM // 17 // yadi eka samaya unheM saMgIta-zAstrake vizeSajJa gandharvoke sumadhura gIta Adike sunanemeM masta pAte the, to dUsare kSaNa ho dekhA jAtA thA ki zrI arhanta bhagavAnake caritra tathA upadezoMkI carcA karate-karate ve apane-Apako bhUla gaye haiN| itanA hI nahIM, vaha dRzya bhI sulabha hI thA jaba ki yuvaka rAjA apane prAsAdoMkI U~cI-U~cI chatoMpara prANapyArI patniyoMkI manamohaka madhura ratikeliyoM meM lIna hokara una kulona sundariyoMmaya ho jAtA thA / / 18 // puNya prazaMsA isa manuSya lokameM janavargake rakSaka rAjavarga jina-jina bhoga paribhogakI sAmagriyoMko prApta karanA cAhate haiM, unako hI nahIM apitu jinheM dUsare prabala parAkramo paripUrNa prayatla karake bhI prApta na kara sake the una sabako bhI pRthvIpAlaka H424] zrI varAMga- rAjane paripUrNa avasthAmeM yathAvidhi prApta kiyA thA, kyoMki usa samaya usake samAna puNyAtmA aura pratApI koI dUsarA na thA // 19 // 1.ma ziSyaizca / Rametal Jain Education international
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam itthaM vyatIte ca sakhena kAle mahIpatiH prAptamanorathAnAm / ravA kadAcidvanakAnaneSu kRtAnuyAtraH paramAviveza // 20 // tasyApatnI puramAvizantaM prajAtikAntaM satatopazAntam / dviSajjanAntaM vividhaddhamantaM prAsAdajAlAntagatA dadarza / / 21 / / tasyAstadAnImavalokayantyA manasyabhUvansakalA vizeSAH / parapramodo janatAnurAgaH sanmAnanIyatvamathAtmanazca / / 22 / / purA tu matsvAmini nirgate'sminnanyAGganAsahyabhavApi duHkham / tadAgamAmbhaH pariSekayogAnmanaH panaH sA kurutAmapetam ( ? ) // 23 // rAjAkI hI yaha avasthA na tho apitu prajAmeM bho koI aisA na thA jisake manoratha saphala na hue hoN| aise sampanna prajAjanoMkA rAjA ukta vidhise apane jIvanako sukha aura zAntike sAtha vyatIta kara rahA thaa| isI kramase eka dina vana tathA udyAnoM meM manovinoda karaneke bAda lauTakara vaha nagara meM praveza kara rahA thA tathA usake poche-pIche bandhubAndhava, adhikArI, Adi cale A rahe the // 20 // vivekinI mahArAnI usI samaya zrI varAMgarAjakI jyeSTha (paTTarAno) patnI rAjabhavanako jAlIdAra khir3akI meM baiThI thI / saMyogavaza nagarameM praveza karate hI unapara paTTarAnIkI dRSTi par3I, unheM dekhate-dekhate ho pativratA rAnIke manameM AyA ki 'mere pati janatAko prANoMse bhI pyAre haiM, ve saba paristhitiyoMmeM zAnta aura prasanna hI rahate haiM, to bhI prajA kI kSema kuzalake zatruoMkA nAza karanemeM pramAda nahIM karate haiM, inakI AdhyAtmika tathA bhautika RddhiyoMke viSayameM to kahanA hI kyA hai // 21 // use eka-eka karake apane patikI saba vizeSatAe~ yAda A rahI thiiN| vaha socatI thI 'inake rAjya meM sArA nagara kaisA Anandavibhora rahatA hai, yaha kaise adbhuta sundara haiM, ina para prajAko kaisI akampa bhakti hai, inake hI kAraNa Aja isa vizAla rAjyakA eka-eka AdamI mujhe mAtAke samAna pUjatA hai // 22 // kucha samaya pahile jaba mere yahI prANanAtha dhUrtoMpara vizvAsa karaneke kAraNa apane rAjase nikala gaye the to maiMne aise-aise duHkha bhare the jinheM dUsarI kulavadhue~ na kabhI sahatI haiM aura na saha ho sakatI haiN| kintu aba phira inake samAgamarUpI zItala jalake siMcanase mana zAnta hI nahIM huA hai apitu sambhavataH merA kyA karttavya hai isa jJAnase bhI zUnya ho gayA hai / / 23 / / 54 dvAviMza: sargaH [ 425 ]
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzaH barAGga caritam kRtaM madIyaM kiyadasti bhadraM kiyacciraM tiSThati vA mayi shriiH| itaH kimu syAddhavitavyatA vA mayA punaH kiM karaNIyamatra // 24 // etAni cAnyAnapi cintayantyAH sAmIpyamabhyaddharaNIpatizca / / sasaMbhramA sA pravilokya devaM nanAma pAdAmburuhAya tasya // 25 // anujJayA tasya nupasya devI pArvopaviSTA hi tadA prahRSTA / kRtAJjaliM paGkajakumalAbhAM vijJApayAmAtmavatI2 babhUva // 26 // kathaM sukhaM kena kutazca kiM vA kathaM bhavetkarma sukhAnubandhi / akhaNDitaM tannirupadravaM ca zrotu mano mAM tvarayatyatIva // 27 // sargaH TAGIRI TERROREGALPURPRISERIA kyA patA hai ! merA pUrvakRta puNya kabataka merA sAtha degA? athavA kabataka maiM isa paTTarAnIke padakI lakSmI va saubhAgyakI adhikAriNI rahU~gI ? kauna jAnatA hai pUrvopAjita karmasvarUpa bhAgya isake Age kyA karegA? phalataH apane saubhAgyake madhyAhna ke rahate-rahate mujhe kyA karanA cAhiye / 24 / / ina vikalpoM tathA isI prakArakI dUsarI bAtoMko socanemeM paTTarAnI anupamA itanI vyasta ho gayI thIM ki unheM dUsarI bAtoMkA dhyAna hI raha gayA thA, isI samaya dharaNopati usake bilkula nikaTa jA khar3e hue the| AhaTa pAte hI ve ghabar3Akara bar3e vegase uTha khar3I huI thIM tathA patike caraNa kamaloMmeM mastaka jhukA diyA thA / / 25 / / paTTarAnIko Atmagauravake sAtha AtmajijJAsA bhI tho, patiko nikaTa pAkara unake harSakI sImA na thI to bhI ve lokalAjavaza dUra hI baiTha gayI thIM kintu varAMgarAjake ati Agrahake kAraNa unheM eka hI Asanapara sAtha baiThanA par3A thaa| isake upa rAnta unhoMne donoM sukumAra hAtha jor3a liye the jo mila jAnepara aise pratIta hote the mAno kamalako kalo haiM aura rAnI ne apanI / mAnasika zaMkAoMko usake sAmane rakha diyA thA / / 26 / / 'he nAtha! sAMsArika sukha kyoMkara utpanna hote haiM ? kina padArthoM dvArA inakI sRSTi hotI hai ? inakA Adi srota kyA hai ? svarUpa kyA hai, kisa prakAra AcaraNa karanese ve karma aise sukhamaya bandhake kAraNa hote haiM, jisakA phala bIca meM na to khaMDita hI hotA hai aura na upadravake rahate hue bhI vyarva hotA hai ? ina saba rahasyamaya bAtoMko sunane tathA samajhaneke lie merA mana utAvalA ho rahA hai / / 27 / / 1. [ kRtvAJjali / 2. ka degmAtmapato, [ degmAtmapati ] / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Prime-RELATH barAGga caritam nizamya vANIM sakalAM priyAyAH svabhAvasaddharmaratirnarendraH / vimaktidharma pravihAya tasya' provAca samyaggahidharmameva // 28 // sthUlAmahiMsAmapi satyavAkyama coratAdArarativrataM ca / bhogopabhogArthaparipramANamanvarthadigdezanivRttitAM ca // 29 // sAmAyika proSadhapAtradAnaM sallekhanAM jIvitasaMzaye c| gRhasthadharmasya hi sAra eSaH saMkSepataste'bhinigadyate sma // 30 // ananyadRSTitvamananyakotiniHzaGkatA nivicikitsatA ca / jinendrapAdAcanatatparatvaM nAmAhatoM saSTama bhaSTvanti / / 1 / / RasELEASPARREST PARDASpeakeSwaipreemesteSTHAme-Re-wear ___sAgAra dharmakA rUpa samrATa:varAMgarAjako svabhAvase satyadharmake prati asIma anurAga thA phalataHprANapriyAke ukta saba praznoMko sunakara hI mokSakI dizAmeM le jAnevAle sakala athavA anagAra dharmakI usa samaya carcA anupayukta samajhakara usako kevala vahI dharmAcAra batAyA thA jise pAlanA pratyeka gRhasthAzramameM rahanevAle vyaktikA prathama kartavya hai / / 28 / / ra ataeva sAMkalpI trasa-hiMsAke tyAgamaya sthUla ( aNu ) ahiMsA, satya aNuvrata, corIkA tyAga ( acaurya ) parapatise rati kA tyAga ( svapati vrata ) bhoga tathA paribhogake padArthoMkA sUkSma-vicAra pUrvaka pramANa nizcita karanA ( bhogopabhoga parimANa), sArthakarUpase dizAoM meM gamana ( digvata ), tathA dezoMke paryaTana ( dezavrata ) kA niyama karanA / / 29 / / mahAvratoMko dhAraNa karanekA abhyAsa karanekI abhilASAse trisandhyA sAmAyika, parvake dinoMmeM proSadhovAsa, satpAtrako AhArAdi dAna tathA jaba jIvanakA aura Age calanA saMzaya meM par3a jAye usa samaya sallekhanA vratako dhAraNa krnaa| ina saba vratoMko jo ki gRhastha dharmake sAra haiM, saMkSepameM zrI varAMgarAjane apanI paTTarAnIko samajhAye the / / 30 / / samyakadarzana kinhIM dUsare tattvoM para zraddhA na karanA, vItarAga prabhuke dvArA upadiSTa tattvacarcAko chor3akara kisI anya sarAga devake / upadezoMkI bAta bhI na karanA, jIvAdi sAto tattvoMke svarUpameM zaMkA na karanA, zarIra AdikI svAbhAvika malInatA Adiko dhyAna meM rakhate hue kisIse ghRNA na karanA tathA sadA hI zrI eka hajAra ATha devAdhideva jinendra prabhuke caraNoMkI hI pUjA karaneke liye tatpara rahanA, ina saba guNoMko hI Arhat ( samyak ) dRSTi ( darzana ) kahate haiM tathA yahI saba prakArase ArAdhanIya hai / / 31 / / 1. ma tasmai / 2. ma ninigdyte| E RDISTRISTRALIARRHETRY [427 ]
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga dvAviMzaH caritam sargaH zIlAni dAnAni tapAMsi pUjA: samyaktvapUrvANi hAphalAni / satpuNyanivartanakAraNAni caturvidhAnIha vadanti tajjJAH // 32 // sarveSu teSvapratimeSu bhadre tatsAdhaneSu pravarA jinarcA / / sAsmadvidhAnAmapi zakyarUpA zeSaM tu sarva gRhiNAmazakyam // 33 // khyAtArkakotiSabhasya sUnuH prajApatizcakrabhRtAM variSThaH / dharmArthakAmanayaratnamatiH sa naH pramANaM bhavato narendraH / / 34 // gahAzrame saMvasate narANAM dharmAthinAmavara sukhapriyANAm / asmAdvidhAnAM manurAdirAjaH so'STApadetiSThipadahadarcAH // 35 // zoloM, dAnoM, tapa Adike vizeSajJoMkA nizcita mata hai ki samyakadarzanapUrvaka dhAraNa kiye gaye vrata, diye gaye dAna, tapa tathA jinendra caraNoMkI pUjA mahAn phalako dete haiN|' saMsAra parAvartanameM samyaktvapUrvaka Acarita ukta karma cAroM prakArako vizAla puNyarAzikA nirmANa karate haiM // 32 // jinapUjA he bhadre ! pUrvokta saba hI puNyake kAraNoMke ekase eka bar3hakara honepara bhI una sabameM zrI eka hajAra ATha jinendrdevkii| caraNapUjA bar3hakara hai| itanA hI nahIM hamAre aise sAMsArika viSaya bhogoMmeM lIna vyaktiyoMke lie vaha sabase adhika sugama hai| zeSa saba hI satkarma gRhasthIke jhaMjhaToMmeM phaMse hama logoMke lie bahuta kaThina haiN| isa dizAmeM isa kAlake sarvaprathama cakravartI bharata mahArAja hI hamAre Adarza haiM // 33 // ve isa yugake pravartaka mahAyazasvI vizvavikhyAta zrI eka hajAra ATha Rpabhadevake jyeSTha putra the| hamAre kSetrake puruSoMkI samucita rAja tathA samAna vyavasthA karake ve vAstavika prajApati bane the tathA parAkramakA pradarzana karake cakravatiyoMke agragaNya hue the| itanA hI nahIM eka dUsareke sAdhaka hote hue dharma, artha aura kAma puruSArthake sevanakA Adarza unhoMne upasthita kiyA thA aura ratnatrayakI to ve sAkSAt mUrti hI the||| 34 // he priye ! hama loga sadRza prANI jo ki gRhasthAzramameM raha hI nahIM rahe haiM apitu sAMsArika sukhoMke poche-pIche daur3ate phirate haiM, to bhI dharmako bhUle nahIM haiM aura ukta svArthIko tilAJjali diye binA hI dharmArjana karanA cAhate haiM, unake liye vahI prathama cakravarto manuke samAna haiM jo aSTApada para kevala zrI AdinAtha prabhuke caraNoMko pUjA karake hI mokSa mahApadako prApta ho gaye the / / 5 / / 1. [ sNvstaa]| 2. ka dharmArthinAmartha / carebAbAmavAsancAsamPALIHERaut 5 [428] Jain Education international
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga dvAviMzaH sargaH caritam zacopatirdakSiNalokapAlo mahAprabhAvo'STaguNaddhiyuktaH / jinendrasevAM parayA mudAsau karoti samyaktvavizuddhirittham // 36 // nandIzvare'hatpratimArcanAya samadyamante prativarSamindrAH / kathaM na kuryAma vayaM jinArcA saMsArapAzacchiduraprabhAvAm // 37 // ekApi zaktA jinadevabhaktiryA durgatervArayituM hi jIvAna / AsIdvitatsaukhyaparaM' parArtha puNyaM navaM pUrayituM samarthA // 38 // dhruvo vinAzA'jitapAparAzedhuMvA hi duHkhasya vipattiriSTA / sukhAnyavazyaM svayamAzrayante bhaktirdaDhA yasya jinezvareSu // 39 // bharata mahArAjake atirikta zacIke prANanAtha devoMke rAjA indra jinheM dakSiNa dizAkA lokapAla isa saMsArameM kahA jAtA haiM, jisake vistRta prabhAvakI hama kalpanA bhI nahIM kara sakate haiM tathA jo aSTaguNa aura aNimA Adi RddhiyoMkA svAmI haiM vaha bhI jaba arhatakevalIkI pUjAkA avasara pAtA hai to use bar3e ullAsapUrvaka prasannatAke sAtha karatA hai kyoMki aisA karanese hI samyaktvakI vizuddhi bar3hatI hai / / 36 // nandIzvara vidhAna kauna nahIM jAnatA hai ki svargake indra prativarSa zrI nandIzvara dvIpameM virAjamAna akRtrima jinabimboMkI vizAla pUjA hai karaneke lie bar3e harSa ke sAtha aSTAhnikA parva meM vipula Ayojana karate haiN| ataeva he priye ! kyA kAraNa hai ki hama loga yathA zakti jinendra pUjA karanekA samAraMbha na kareM ? kyoMki usakA nizcita paripAka saMsArarUpI pAzako chinna-bhinna kara detA hai // 37 // zrI eka hajAra ATha jinendradevakI bhakti akele ho jIvoMko saMsArakI samasta durgatiyoMse bacAkara sugatikI tarapha le jAnemeM hI samartha nahIM huI, apitu usake pratApase saba prakArake sukha prApta hue haiM, alabhya artha bhI sulabha hue haiM tathA nUtana puNyakA vipula bhaMDAra svayaM hI bar3hA hai / / 38 // pUrvajanmoMmeM aneka azubha karaneke kAraNa jo pAparAzi ekatrita ho gayI hai zrI jinendra pUjAse usakA nAza avazyaMbhAvI hai, tathA usa jIvako vartamAna vipattiyoMke vinAzako koI bhI zakti roka nahIM sakatI hai, jisakI jinendra devapara aTala bhakti hai use khojate DA sukha Age isameM tanika bho sandehako sthAna nahIM hai / / 39 // rAmacaEURGautamMRITHILIARIESwara [429) 1. [ aasiiddhi]| Jain Education international
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam SWWW SMS anekajAtyantarasaMcitaM yatpApaM samarthA pravihartumAzu | tamaH samastaM hi digantarasthaM bhAnoH prabhAcakramivodayastham // 40 // janmAnubandhoni sudAruNAni saMsAradIrdhIkaraNavratAni / karmANi martyA jinapUjaneSu virUDhamUlAnyapi nirdhunanti // 41 // pUjyAni tAnyapratizAsanAni rUpANi lokatrayamaGgalAni / saMsthApya nityaM samupAsayantaH pratyakSa sarvajJaphalaM labhante / / 42 / / janmasvatoteSu jinendrapUjAmupAsya ye tIrthakarA babhUvuH / AsthApya teSAM pu racanAni bhUyaH svayaM torthakarA bhavanti // 43 // zuddha jinabhakti ananta bhava bhavAntarose saMcita kiye gaye asIma pApa pujako thor3ese hI samayameM usI prakAra samUla naSTa kara detI hai jisa prakAra udayAcala para Aye hue bAlaraviko sukumAra kiraNeM usa samasta gAr3ha andhakArako naSTa kara detI haiN| jo kucha kSaNa pahile ho saba dizAoM aura AkAzako vyApta kiye thA / / 40 / / jo karma kitane hI bhavoMse jIvake poche par3e haiM, use dAruNase dAruNa nArakoya Adi dukha dete haiM; una kukarmoMkA eka hI avicala kArya hotA hai; vaha hai jIvake saMsAracakrako bar3hAnA, tathA jinakI jar3eM itanI puSTa ho jAtI haiM ki unheM hilAnA bhI duSkara ho jAtA hai, una saba karmoMkA bhI manuSya jinendrapUjArUpA mahAyajJa se sarvathA bhasma kara dete haiM / / 41 / / zrI eka hajAra ATha jinendradevake Adarza ke pratIka zrI jinabimba parama pUjya haiM, kyoMki jinendra prabhukA zAsana aisA hai ki koI bhI dUsarA zAsana usakI thor3I thI sI bhI samatA nahIM kara sakatA hai, unakA mUrtIka rUpa tathA Adarza tInoM lokoM ke kalyANakA sAdhaka hai / ataeva jo bhavyajIva vidhipUrvaka sthApanA karake pratidina zuddhabhAva aura dravyake dvArA unakA pUjana karate haiM ve kucha samaya bAda sarvajJatArUpI phalako pAte haiM / / 42 / / mUrtipUjA saMsAracakramaiM ghUmate hue jina jIvoMne apane pUrvabhavoM meM vItarAga prabhuko zuddhabhAva aura dravyase upAsanA kI thI ve ho Age calakara trilokapUjya tIrthaMkara hue the / ataeva isI purAtana paramparA ke anusAra jo prANo lokopakAraka tIrthaMkaroM kI sthApanA karake pUrNa vidhipUrvaka unakI dravya tathA bhAva pUjA karate haiM, ve svayaM bho unhIM pUjya tIrthaMkaroMke samAna tIrthaMkara padako pAkara 15 saMsArake sAmane uttama mArga upasthita karate haiM / / 43 / / S dvAviMzaH sargaH [ 430 ]
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam D nosues yadi lokabhUtyai lokAndhakAre' nyapatiSyadevam / jinendrabimbaM yadi nAbhaviSyadajJAnagarteSu jano nyakSyat // 44 // parISahArIMzcaturaH kaSAyAnvidhUya jAti ca jarAM ca mRtyum / ye nirvRtisthAnamavApurIzAstadacanAnnAdhikamanyadasti // 45 // ihaiva pUjAphalato jinAnAM sveSTArthasaMsiddhiphalaM labhante / janmanyamutrApi ca devaloke prApsyanti divyAnviSayopabhogAn // 46 // alpazrameNAlpaparivyayena jinAlayaM yaH kurute'tibhaktyA / mahAdhano'tyarthasukhI ca loke gamyazca pUjyo nRsurAsurANAm // 47 // sUryodaya honepara saMsArake saba kAma calata haiM tathA unake hai / kintu yadi kisI kAraNase sUryakA udaya honA ruka jAye to isI prakAra yadi jinendra birUpI sUryakA udaya isa pRthvopara mahAgarta meM par3akara kabhIke naSTa ho gaye hote // 44 // na Atapa aura prakAzake kAraNa usakI sarvatomukhI samRddhi hotI sArA saMsAra gAr3ha andhakAra tathA dukhake garta meM samA jAyegA / hotA to isa jagatake saba hI prANI ajJAnarUpI andhakArake kSudhA, tRSA Adi bAIsa parISahoM, krodha Adi cAra kaSAyoM, janma, parAdhInatAmaya jarA tathA akathanIya yAtanAmaya maraNako samUla naSTa karake jo mahAn AtmA punarAgamanahIna zAzvata sthAna mokSako cale gaye haiM, unakI pUjA karanekI apekSA saMsArakA koI bhI dUsarA kArya aisA nahIM hai jise karake jIva adhika puNya kamA sakatA ho / / 45 / / vItarAMga prabhukI pUjA karake jIva isa bhavameM hI apane manacAhe phaloMko prApta karate haiM tathA iSTajanoM yA vastuoMse unakA samAgama hotA hai ! yahA~se marane ke bAda dUsare janmAne anekA vargaloka meM pAte haiM jahA~para unako alokika bhoga tathA viSayoMkI mana mAphika prApti hoto hai / / 46 / / vItarAga prabhuke caraNoM meM jina prANiyoMkI pragAr3ha bhakti hotI hai ve zrI jinamandira banavAte haiN| yadyapi jinAlaya banavAne anya sAMsArika kAryoM kI apekSA bahuta thor3A-sA avazya hotA hai tathA usase bhI kama dhana kharca hotA hai, to bhI isa zubha kAryakartA loga saMsAra meM sabase adhika dhanI tathA sukhI dekhe jAte haiN| loga unake pAsa jAkara apanA sammAna prakaTa karate haiM tathA nara, asura aura sura bhI unakI pUjA karate haiM / / 47 / / 1. loko'ndhakAre ] / For Private Personal Use Only dvAviMza: sargaH [ 431 ]
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam anArya bhAvairajitendriyaiyeM kudRSTidRSTAntayathAnuraktaiH ' / unmohitAstAnsugatau dadhAti ye 'tiSThipaccaityagRhaM jinAnAm // 48 // anAptacaryAgama durvidagdhamadhaH patantaM naralokamenam / utpAtavAtairabhihanyamAnaM potaM prasannAnivaddhaye // 49 // yo'kArayadvezma jinezvarANAM dharmadhvajaM pUtatamaM pRthivyAm / unmArgayAtAnabudhAnvarAkAnsanmArgasaMsthAMstu kSaNAtkaroti // 50 // yenottarmAddhaM jinadevagehaM saMsthApitaM bhaktimatA nareNa / tenAtra sA niHzrayaNI dharaNyAM svargAdhirohAya kRtA prajAnAm // 51 // jinamandira jinakI apanI nijI vicAradhArA rAgadveSase pare nahIM haiM tathA indriyoMke jItaneko to bAta hI kyA hai; jo ki indriyoMke pUrNa vazameM haiM aise hI loga ulTI zraddhA ke anukUla yadvA tadvA dRSTAnta dekara kisI mithyA matakI sthApanA karate haiM tathA usake dvArA kitane hI prANiyoM ko AtmajJAnase vimukha kara dete haiN| kintu jo bhavya vItarAga prabhuke bimboMkI sthApanAke lie jinAlaya banavAtA hai vaha aise logoMko bhI sumArgapara le AtA hai // 48 // he priye ? isa manuSya gatiko eka jahAja samajho, kalpanA karo ki jhUThe dharmapravartakoMke dvArA kahe gaye zAstra tathA - AcaraNarUpI Aga isake bhItara bhabhaka uTho hai, jisake kAraNa sachidra hokara yaha noceko jAne lagA hai| itanA hI nahIM, samudra meM bhISaNa jhaMjhAvAta baha rahI hai jo ki ise ulTI dizA meM le jAneke lie prabala thaper3e mAra rahI hai / / 49 / / ve kintu jo vyakti jinAlaya banavAte haiM anukUla pavana kisI DUbate jahAjako bacA letI hai| honA Avazyaka hai / / 50 / / isa manuSyalokarUpI jahAjako vaise hI ubhAra lete haiM jaise zAnta aura dharma ke akSuNNa astitvako sthira rakhaneke lie parama pavitra jinAlayoM kA jo vicAre jJAnahIna prANI kumArgapara cale jAte haiM unheM bhI jitavimboM ke darzana kSaNabhara meM hI sanmArga para sahaja hI lA dete haiM / bhakti bhAvase bharapUra hRdayayukta jisa kisI manuSyake dvArA zAstrameM kahe gaye vibhavayukta vizAla jina mandirakI sthApanA kI jAtI hai, vaha vyakti isa pRthvI para una sIr3hiyoMko banavA detA hai, jinapara car3hakara saMsAra ke bhogaviSayoM meM lipta kSudra prANI bhI svarga meM pahu~ca sakate haiM // 51 // [ 432] 5. [ pathAnuraktaH / / 2. [ yo'tiSThapadeg ] / dvAviMza: sarga: 3. ka vadriyeva [ vadriyeta ] / 4. ka pRthuvyAM /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam trilokanAthapratimAgryasevAM ye kurvate zuddha manovaco'GgaiH / vibhidya karmArimahograsenAM krameNa te nirvRtimApnuvanti // 52 // ityevamahaMtpratimAlayasya phalaM vizAlaM nRpatirjagAda | nizamya tatsarvamatiprahRSTA provAca vAcaM madhurArthasArAm // 53 // yazo'rthakAmAzca mayAnubhUtAstvatpAdapadmadyutisaMzrayeNa / jinendra bimbArcanamarcayiSye caityakriyAyA' praNavatsabuddhim // 54 // sadA jinendroditadharmabhakto vijJApyamAnaH kriyayA narendraH / amAtyamAhUya zazAsa sadyo jinAlayaM tvaM laghu kArayeti / / 55 / / saMdezamIzasya mudAvadhArya budhaH pragalbho vibudhaH sa nAmnA / alpa rahobhirnagarasya madhye prAcIkaroccaityagRhottamaM tat / / 56 / / vItarAga prabhu saMsArabharake nissvArtha kalyANakarttA haiM phalataH unakI upAsanA tathA pUjA sabase pahile karanI cAhiye / yahI kAraNa hai jo jIva vizuddha mana, vacana tathA kAyase unakI niyamita ArAdhanA karate haiM ve karmoMrUpI durdama zatruoM kI vizAla senAko sahaja hI chinna-bhinna karake kramazaH mokSa mahApadameM padArpaNa karate haiM / / 52 / / samrATa varAMgane ukta zailIkA anusaraNa karake kAnoM tathA hRdayako priya tathA arthapUrNa vAkyoM dvArA yaha bhalI-bhA~ti samajhA diyA thA ki jinendra prabhukI pratimAoM kI sthApanAke lie jinAlaya banavAnese kauna kaunase vizAla phala prApta hote haiM / isa vizada vivecanako sunakara mahArAnI anupamAke hRdayameM harSaMpUra umar3a AyA thA / / 53 / / jinAlaya nirmANa 'he nAtha ! Apake caraNa kamaloMkI kAntiko chAyAmeM baiThakara maiMne atula sampatti, yatheccha kAmakrIr3A tathA digantavyApI vimala yazako paripUrNa rUpase pAyA hai| kintu aba to maiM niyamase hI zrI eka hajAra ATha vItarAga prabhukI pUjA karU~gI ataeva kRpA karake Apa jina caityoMkI sthApanA ke lie eka Adarza jinAlaya banavAnekA nizcaya kIjiye // 54 // samrATa rAMga janma se hI vItarAga prabhuke dvArA upadiSTa dharmamArga ke parama bhakta the, isake atirikta usa samaya prANAdhikA paTTarAnI bhI jinapUjA karaneke lie nUtana jinAlayakI sthApanA karAnekA Agraha kara rahI thii| phalataH unhoMne turanta hI pradhAna amAtyakoMko bulAkara Adeza diyA thA ki 'tuma bahuta zIghra hI jinAlayakA nirmANa karAo / / 55 / / pradhAna amAtya bar3e vidvAna the, saba hI kAryoMkA unheM pUrNa anubhava thA, ve 'yathAnAma tathA guNaH' the kyoMki unakA nAma bhavibudha thaa| ve kI AjJAko pAkara bar3e hI prasanna hue the / tathA kucha hI dinoMke bhItara rAjadhAnI ke bIcoMbIca unhIM ne 1. [ kriyAyAM praNaya svabuddhim ] / 2. [ prAcIkaraccaitya ] / 55 dvAviMza sargaH [ 433]
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritas SSSSSS 150 sagopurATTAlaka citrakUTa cAmIkarAnaddhasahasrakUTa vyAlolamAlAkulitAntarAlaM vicitraratnasphuradaMzujAlaM reje'timAtraM varaharmyamAlam // 58 // mRdaGgagItadhvanituGgazAlam / suzilpinirmApitaramyazAlaM mahAbhrasaMghaTTitatuGgakUTam / ghaNTAravaistrastakapotakUTam // 57 // muktAstragAliGgitacArulIlam / vandArudivya stutipUritAzaM babhUva taccaityagRhaM vizAlam // 59 // kvacitpravAlottamadAmayaSTiH kvacicca muktA'ntaraloluyaSTiH / lalambire tAH saha puSpayaSTyA dvAre punaH kAmalatA vicitrAH // 60 // eka vizAla saba zubha lakSaNoMse sampanna jinAlaya banavAkara khar3A kara diyA thA / / 56 / / jinAlaya varNana jinAlayakA pravezadvAra vizAla thA, usake Upara sundara aTTAlikAeM tathA adbhuta adbhuta AkArake zikhara the / jinAlaya ke pradhAna zikhara to itane U~ce the ki ve AkAzako bhI bhedakara Upara nikala gaye the| vizAla zikharake samIpa se mar3he hue sundara eka hajAra zikhara banAye gaye the // 57 // zuddha sone jinAlaya meM bajate hue vizAla ghaMToMke tIvra zabdase zikharoM para baiThe kabUtara Darakara bhAga jAte the / mandirake bhItarI bhAgoM meM aneka mAlAe~ laTaka rahI thIM, havA ke jhoMkoMse jaba ve hilatI thIM to bar3I hI manohara lagatI thiiN| ina mAlAoMke antarAloMkI motIkI mAlAoM ne ghera rakhA thaa| ina donoM prakArakI mAlAoMke milanese eka vicitra hI chaTA prakaTa huI thii| isa uttama jinAlayakI atyanta sundara mAlA meM nAnA bhA~tike ratna bhI piroye hue the, inase nikalatI huI kiraNeM cAroM ora phailakara mandirakI zobhAko atyanta AkarSaka banA detI thIM // 58 // suyogya zilpakAroM ne jinAlayake unnata tathA dRr3ha parakoTAko banAyA thA, usake cAroM ora banI unnatazAlA (dAlAna) meM mRdaMga Adi bAjoM tathA gItoMkI madhura dhvani ho rahI thI / aneka stutipATaka tathA katthaka loga divya stutiyA~ par3ha rahe the jinakI dhvani se sArA vAtAvaraNa vyApta thaa| isa vidhi se banavAyA gayA nUtana jinAlaya atyanta vizAla aura unnata thA // 59 // yadi eka sthAnapara vicitra raMga rUpake uttama mUMgoM kI mAlAe~ laTaka rahI thIM to dUsare sthAna para unhAMke bIca meM lahalahAtI huI motiyoMkI lar3iyA~ camaka rahI thiiN| parama zobhAyukta dvAra para mUMgA aura motiyoMkI lar3iyoMke sAtha-sAtha phUloM kI lar3iyA~ bhI laTakatI thIM, inake sivA sundara tathA subhaga komalatA bhI dvArakI zobhA bar3hAtI thI / / 60 / / 1. ka muktAntaraloyaSTi:, [ deglola ] / For Private Personal Use Only dvAviMza: sargaH [ 434 ]
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAropaviSTA kamalAlayA zrIrupAntayoH kinnarabhUtayakSAH / tIrthakarANAM halicakriNAM ca bhittyantareSvAlikhitaM purANam // 61 // hayadvipasyandanapulavAnAM mRgendrazArdUlavihasamAnAm / rUpANi rUpyaiH kanakaizca tAmraH kavATadeze sukRtAni rejuH // 62 // stambhaijvala bhistapanIyakumbhaivicitrapatrAMzuparItazobhaiH / taiH sphATikardampatirUpayukta reje jinendrapratimAgRhaM tat // 63 // pravAlakatanapuSparAgaiH padmaprabhaiH sasyakalohitAkSaH / / mahItalaM yasya maNipravekaistArAsahauriva khaM vyarAjat // 64 // vaiDyanAlaistapanIyapI mahendranIlairbhamarAvalIkaiH pravAlamuktAmaNibhivicitranityopahAraiH kRtamaGgalaM tat // 65 // mAmA dvAviMzaH sargaH -mara NASIRELIGIRGETAHIKARI jinAlayakA sAja dvArake Upara hI kamalanivAsinI lakSmIdevIkI sundara mUrti banAyI gayo thI, donoM ora kinnaroM, bhUtoM tathA yakSoMkI mUrtiyA~ banAyI gayI thiiN| purANoMmeM varNana kiye gaye caritroMke anusAra mandirako saba bhittiyoM para prAtaHsmaraNIya tIrthaMkaroM, nArAyaNoM, cakravatiyoM Adike bhAvamaya sajIvase citra banAye gaye the // 61 / / mandirake vizAla kapAToM para ghor3A, hAthI, ratha, inake ArohI zreSTha puruSa, mRgoMke rAjA siMha, vyAghra, haMsa Adi pakSiyoMke AkAroMko tAmbe, cA~dI aura soneke Upara kATakara lalita kalAmaya vidhise jar3a diyA thA // 62 / / garbhagRha, jisameM votarAga jinendra prabhukI pratimAe~ virAjamAna thIM, usake sabahI khambhe sphaTika maNike bane the ataeva unakI prabhAse hI pUrA jinAlaya jagamagA rahA thaa| ina khambhoM para kATakara strI tathA puruSake yugalakI manohara mUrtiyA~ bana rahI, thiiN| khambhoMke kalaza zuddha svarNake the tathA cAroM orase ve vicitra pattoM Adise ghire the jinase nikalatI huI kiraNoMke kAraNa sb| ora zobhA hI zobhA vikhara gayI thI / / 63 / / jinAlayake sundara dharAtalameM uttama maMge, motI, marakata maNi, puSparAga ( eka prakArake lAla), padmaprabha ( zvetamaNi), ghAsake samAna hare maNi, raktavarNa netrake sadRza maNi tathA anya nAnA prakArake maNi jar3e hue the| ina sabakI dyutike kAraNa vaha aisA pratIta hotA thA jaisA ki hajAroM tAre udita honepara svaccha sundara AkAza lagatA hai / / 64 / / ___ usameM jar3e gaye kamala vizuddha soneke the, unake komala nAla vaiDUrya maNise kATakara banAye gaye the, kamaloMpara guMjAra karate hai| hue bhauroMkI paMktiyA~ mahendranIla maNiyoMko kATakara banI thiiN| unake AsapAsa nIhAra bindu Adiko citrita karaneke lie uttama / 1.ka ruupaiH| 2. ma nityophaaraaH| -4TASHURRESICHELOPI PARA Jain Education international
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzaH paritam sargaH jinendrageho varadharmadehaH' sudhaamystujvicitrshRnggH| dUrAvagADhyo gagane'bhyarAjadvitIyakailAsa ivAdvitIyaH // 66 // prekSAsabhAvalyabhiSekazAlAH svaadhyaaysNgiitkpttshaalaaH| satoraNATTAlakavaijayantyazcalatpatAkA rucirA virejuH // 67 // prAkAramAlAbhiratho parItaM caityaM babhAse jinapujavAnAm / meghAvalobhiH pariveSTayamAnaH samullasantIbhirivArarAja // 68 // priyaGgvazokadumakarNikAraH punnAganAgAzanacampakAnAm / vApyo' virejaH savihArayogyA bahiHpradeze bhuzvanottamasya // 69 // mUge, motI tathA adbhuta maNi jar3e hue the| ina ratnoMko dekhakara aisA AbhAsa hotA thA ki vahA~para dinarAta upahAra car3hate rahate haiM / / 65 // isa jinAlayakI nIMva bahuta nIce taka dI gayIM thI, usakA pUrA nirmANa kAphI U~cA thA vizAla zikharoMkI U~cAIke viSayameM to kahanA hI kyA hai, kyoMki ve AkAzako bhedatI huI calI gayI thii| usake pratyeka bhAgako ujjvala canese potA mayA thA / dUrase dekhanepara vaha aisA mAlUma detA thA mAno dUsarA kailAza parvata ho khar3A hai| kahanekA tAtparya yaha ki vaha advitIya mandira mUrtimAna dharma hI thA // 66 // mandirake vibhAga usameM prekSAgRha ( darzana karanekA sthAna ), baligRha (pUjA karanekA sthAna ), abhiSekazAlA, svAdhyAyazAlA, sabhAgRha, saMgItazAlA tathA paTTagRha (purANoMmeM kathA AtI hai dAsiyA~ Adi apane sevya kumAriyoM tathA kumAroMke paTTako le jAkara mandiroMmeM baiThatI thIM aura pahicAnanevAloMko upayukta vyakti samajhA jAtA hai ) alaga-alaga bane hue the| ina sabameM kaTe hue toraNoM tathA / / Upara banI aTTAlikAoMkI zobhA to saba prakArase hI lokottara thii|| 67 // U~cI-U~cI patAkAe~ phaharA rahI thIM tathA caMcala dhvajAoMkI zobhA bhI anupama thI / saMsArake paramapUjya jinendra bimboMkA vaha caityAlaya saba dizAoMmeM kaI parakoToMse ghirA huA thaa| phalataH use dekhakara parvatoMke rAjA sumerukI usa zrIkA smaraNa ho AtA thA jo ki aneka sundara meghamAlAoMse ghira jAnepara pAvasameM usakI hotI hai / / 68 // uttama jinAlayake bAharake pradezoM para priyaMgu ( eka prakArakA ghAsa), azoka, karNikAra (kanera), punnAga ( supArI), nAga ( nAgakezara), azana ( pIta zAlavRkSa ) tathA campaka vRkSoMkI sundara vATikAe~ thiiN| tathA unameM ghUmanese manuSyako zAnti / 1. ka degdhrmgehH| 2.[ duuraavgaaddho]| 3. ma praSyA / 4. [ vaattyo]| 5. [ bhavanottamasya ] / [436 // Jain Education international .
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam AnnAntakA dADimamAtuluGgebilvAzca cUtAH kramukAbhayAzca / tAlIdrumAstAlatamAlavRkSA babhUvurudyAnavanAntareSu // 70 // suvarNavAsantika kubjakAnAM bandhUkagandhotkaTa mallikAnAm / samAlatI jAtyatimuktakAnAM vIryAbhiramyANi vanAni rejuH // 71 // khajUramRdvIka marIcavallyo lavaGgakaGkolakanAlikerAH / tAmbUlavallyaH kadalIvanAni nityapravRttAni manoharANi // 72 // antarbahizcApi samAptakarmA pramANasaMbaMdhita divyamUrtiH / jinendra geho ramaNIyarUpaH purasya bhUtAM gaNitAM jagAma ( ? ) // 73 // prApta hotI thI / inake kAraNa jinAlayako zobhA aura bhI adhika ho gayI thI // 69 // jinAlaya ke udyAna ina vATikAoM aura ramya udyAnoMmeM Amra, Amar3A, anAra, mAtuliMga ( vijaurA, papItA ), bela, kramuka ( drAkSA ), abhayA (ha), tAla, tAlIduma ( khajUra vizeSa ), tamAla Adike suhAvane vRkSa lage hue the // 70 // ina udyAnoMmeM aneka prakArake phUlanevAle paudhoMkI paMktiyA~ khar3I thIM, jinake kAraNa vAgoMkI zobhA ekadama camaka uThI thii| ina puSpa vRkSoM meM suvarNa ( haricandana ), vAsantI, kubjaka ( sevatI), bandhUka ( madhyAhnapuSpa ) atyanta tIkSNa gandhayukta mallikA, mAlatI, jAtI (camelI) tathA atimuktaka agragaNya the // 71 // khajUra tathA nArikela vRkSoMkI bhI kamI na thI / drAkSA, gola miraca, lavaMga, kaMkola tAmbUla AdikI sukumAra sundara latAe~ puSTa vRkSoMke AsapAsa car3hI huI adbhuta saundaryakA pradarzana karatI thiiN| vATikAoM meM saba hI jagaha sundara kadalIvana khar3e the, ye sarvadA hI hare-bhare rahate the / / 72 / / uttama sthApatya ( (nirmANa) kalAkA anusaraNa karate hue ukta vidhise usa jinAlayake bhItara tathA bAharake sabhI kAma samApta kiye gaye / usakA pratyeka bhAga AnupAtika DhaMgase banAyA gayA thA phalataH usakA AkAra sarvathA divya tathA manohara thA / vaha itanA adhika ramaNIya thA ki use loga AnartapurakI mahAvibhUtiyoM meM ginane lage the // 73 // 1. [ vIthyAbhi ] / 2. ma mRvIka / 3. [ bhUteNitaM ] / dvAviMzaH sargaH [ 4371
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH sarvasaMpattiguNopapannaH puNyAvahaH pApaharaH prajAnAm / dizaH svabhAsA pratibhAsayansa lIlAmuvAheva mahAcalasya // 74 // nAmnendrakUTo nayanAbhirAmo rtnaatihepitbaalbhaanuH|| sarvatrasaukhyaH sakalendusaumyaH sadaiva sa zrInilayo babhUva / / 75 // udbhidya bhUmi svayamucchritaH syAvaho vimAnaM nabhasazcyutaM tat / utpazyatAM kAmagamAgataM tadityAsatAkA' bhuvi mAnavAnAm (1) / / 76 // nRpAjJayAhatpratimAlayasya suzilpinirvatitakauzalasya / vibhUtiritthaM vibudhopamena nirmApitA sA vibudhena tena // 77 // asAdhAraNa mandira usake nirmANameM koI bhI sampatti tathA vaibhava achatA na chor3A gayA thA / AgamameM batAye gaye jina caityAlayake saba hI zubha lakSaNa usameM the / / ataeva vaha prajAke pApoMko naSTa karane tathA pUNyako bar3hAnemeM samartha thA / usakI chaTA aura jyotise saba dizAeM prakAzita hotI thiiN| 74 // use dekhate hI kisI mahAparvatako chaTA yAda ho AtI thii| netroMke lie usakA darzana amRta thaa| usameM lage hue ratnoMkI jyotike samakSa sUryakA udyota bhI manda par3a jAtA thA, pUrNimAke candramAke samAna hI zItalatA tathA AhvAdako detA thA / usameM kisI bhI sthAnapara baiThanese samAna sukha milatA thaa| zobhA aura lakSmIko to vaha nivAsabhUmi hI thA // 75 // usakA nAma bhI yathArtha indrakUTa thaa| isa pRthvIpara rahanevAle manuSyoMko jaba pahile pahile use dekhanekA avasara milatA thA to ve isa DhaMgake tarka karate the-'kyA yaha jinAlaya pRthvIko phor3a kara apane Apa ho Upara nikala AyA hai ( arthAt akRtrima hai) athavA kahIM svargase apane Apa kisI ajJAta kAraNavaza gira par3A koI vimAna to yaha nahIM hai / / 76 / / sArthaka indrakUTa isa indrakUTa jinAlayake banAne meM suyogya zilpiyoMne apanI pUrIkI pUrI zakti, jJAna tathA hasta-kauzalakA upayoga kiyA thaa| ataeva yaha kahanA par3atA thA ki devoke samAna buddhimAna tathA kAryakuzala zrIvibudha amAtyane samrATakI AjJAke anusAra hI isa mandirako anupama vaibhava tathA zobhA sampanna banavAyA thA / / 77 / / 1.ka "sutaakaa| 2. ka pushilpi| Jain Education international
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityevaM kSitipatizAsanena dhImAn divyAkhyaH priyahitamantrivargamukhyaH / niSThApya kramavidanuttamaM na caityaM bhpaayaakthyvthaarthjaatmaaryH|| 78 // tatproktA hitamahitAM nizamya vANI saMpUjya priyvcnaarthdaanmaanaiH| bhUyastaM muditasanAH zazAsa rAjA sadyastvaM jinamahavRttaye yatasva // 79 // barAGga caritam iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite siddhAyanapratiSThApano nAma dvAviMzatitamaH srgH| Arya vibudha sadaiva apane svAmIko hitakAmanA karate the, phalataH ve samrATako bhI parama priya the aura maMtrimaNDalake pradhAna the / unakI sabase bar3I vizeSatA yahI thI ki ve pratyeka kAryako samucita kramake anusAra hI karate the| ataeva zrIvarAMgarAjako AjJAse jaba unhoMne caityAlaya banavAkara jina bimboMkI pratiSThAkA bhI samAraMbha kara cuke the taba unhoMne samrATako saba samAcAra diye the // 78 // jinamaha pradhAna amAtya AyaM vibudhakI, kalyANakAraka honeke kAraNa mahattvapUrNa vijJaptiko sunate hI samrATane priyavacana sanmAna tathA bheMTa dekara unakA vipula satkAra kiyA thaa| dharmAcaraNake avasarako sAmane dekhakara ve atyanta prasanna the ataeva unhoMne ma maMtrivarako phira AjJA dI thI "Apa jinamaha ( vizeSa vidhAna) nAmaka vizAla jinapUjanake vipula Ayojanako zIghra hI karA deN"|| 79 // IRGIRIRTAIRPETAREERAGHEIRRIAGGETAR cAroM varga samanvita sarala zabda-artha-racanAmaya varAGgacarita nAmaka dharmakathAmeM siddhAvana pratiSThApana nAma dvAviMzatitama sarga samApta / A[439] Jain Education international
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam trayoviMzaH sargaH atha prazaste tithilagnayoge muhUrtanakSatraguNopapattau / kSapAkare ca pratipUryamANe' graheSu sarveSu samasthiteSu // 1 // saMhepayantI svarucA vitAnadivAkara rAMzUnpratimA jinasya / saMsthApitA caityagRhe vizAle nRpAjJayA sthApanakarmadakSaiH // 2 // tadAprabhRtyeva mudA pratIto dharmapriyo bhUpatizAsanena / kriyAvidhijJaH pRthudhIramAtyaH pravartayAM sarvatra bherIM parighoSya puryAM kimicchakaM tvarthajanAya datvA / dharmakriyodyoganiviSTabuddhI rAjA jinendrAlayamabhyagacchat // 4 // tanmahimAnamAsa // 3 // trayoviMza sarga kI AjJA pAte hI Arya vibudhane zubha tithi tathA lagnako jyotiSiyoMse pUchA thaa| unhoMne bhI uttama muhUrta, zreSTha nakSatra tathA samasta grahoM ke sarvottama yogakA kSaNa nikAlA thaa| usa samaya saba graha aise sthAna para the ki koI kisIkA pratighAta nahIM karatA thA, tathA ( rAtrinAtha ) candra bhI pUrNa avasthAko prApta the // 1 // mUrti pratiSThA aise zubha lagna meM hI sthApana vidhike vizeSajJoMne vizAla jinAlaya indrakUTameM rAjAkI anumatipUrvaka zrI eka hajAra ATha karmajetA jinendraprabhukI pratimAko sthApita kiyA thaa| yaha jinabimba apanI kAnti tathA tejake prasArase ( dinanAtha ) ravikI prakhara kiraNoM ko bhI anAyAsa hI lajjita kara detI thI // 2 // Arya vibudha svabhAvase hI dhArmika pravRttike manuSya the, dhArmika kriyAoM, vidhi-vidhAnoMke vizeSajJa the tathA unake sarvato - mukha jJAnakA to kahanA hI kyA thaa| ina saba svAbhAvika guNoMke atirikta dharmamahotsava karaneke lie rAjAkI AjJA hone ke kAraNa unake harSakI sImA na thii| usase prerita hokara unhoMne jinabimba sthApanAke kSaNase hI jinamahako pUre vaibhavake sAtha prArambha karA diyA thA // 3 // kimicchaka dAna pUre nagara meM bherI bajavA kara ghoSaNA kI gayo thI ki jisakI jo kucha bhI icchA ho vahI vahI vastu niHsaMkoca bhAvase 1. ka pratisUryamANe / dvAviMza sargaH [ 440 ]
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mantripradhAnAH pRthudhIvizeSA' vidyAsamRddhAH prathitAH sadasyAH 2 / hayadvipaizcApi padAtibhizca mahAvibhUtyA tamanuprajagmuH // 5 // nRdevapriyakAriNobhiryathopacArairanuvartanIbhiH / devI jinendra pUjAbhididRkSayA sA narendrapatnIbhiramA jagAma // 6 // anekayuddhapratilabdhakIrtiH sarvajJavakrodgatapuNyamUrtiH / jagatprajAnandakaraH pradoSe nAndImukhaM dIpAvalIbhirjvalitaprabhAbhira pUrvavargezca gandhaizca puSpairbalibhiH sudhUpainivedayAM rAtribala pratimukhazcakAraH // 7 // caruprakAraiH / babhUva // 8 // samrATase mA~ga leveM, isa kramase 'kimicchaka' dAna deneke pazcAt zrIvarAMgarAja natana jinAlaya meM pahuMce the| usa samaya unakI mati pUrNarUpase dharmAcaraNa meM lagI huI thI // 4 // A - vibudha Adi prakhara pratibhAzAlI saba hI pradhAnamaMtrI, apanI sumati, sevA tathA utsAhake lie vikhyAta rAjasabhAke sadasya, bhI samrATake pIche-pIche asIma vibhavayukta ghor3A, hAthI, padAti Adi sainikoM ke sAtha rAjAke poche cala diye the ||5|| sAmrAjJI anupamA devI bhI zrI eka hajAra ATha jinendradevakI puNyamaya pUjA dekhanekI abhilASAse anya samasta rAniyoMke sAtha jinAlayako cala dI thiiN| kyoMki unake sAtha jAnevAlI sabahI rAniyA~ sadaiva samrATako priya kAma karanemeM AnandakA anubhava karatI thIM, yathAyogya vinaya tathA vyavahAra karake ve sadA hI pati tathA samrAjJIke anukUla AcaraNa karatI thIM // 6 // pratiSThA saMrambha samrATa varAMgane eka, do nahIM aneka dAruNa yuddhoM meM vijaya prApta karake vimala yaza kamAyA thA, sarvajJa prabhuke dvArA upadiSTa dharmakA pAlana karake unakA abhyantara tathA bAhya donoM hI parama paritra ho gaye the tathA apanI prajAko to saba dRSTiyoMse vaha sukha dete hI the, to bhI unhoMne pragAr3ha bhakti aura prItipUrvaka rAtri ke antima praharameM uThakara karmajetA prabhukI ArAdhanA karane ke lie nandImukha ( pratiSThA kI maMgalAcaraNa vidhi ) ko vidhipUrvaka kiyA thA // 7 // bhA~ti-bhA~ti svAdu tathA sundara naivedya banAye jA rahe the| unameM kitane hI aise the jo usake pahile kabhI bane hI na the / dIpoM kI paMktiyA~ prajvalita kI gayIM thIM jinake prakAzase sArA vAtAvaraNa hI Alokita ho uThA thA, madhura tathA prakhara sugandhayukta puSpa saMcita kiye gaye uttama dhUpa tathA anya arghya sAmagrI bhI prastuta thI / ina dIpakAdiko lekara samrATane jina caraNa meM rAtrikI bali (pUjA) samarpita kI thI // 8 // 1. ma pRdhuvI / 2. ka samasyAH / 3. [ pratimukhaH ] / 56 For Private Personal Use Only trayoviMzaH sarga: [ 441 ]
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzA sargaH jinendracakrAyudhakezavAnAM maharSividyAdharacAraNAnAm / halezavAgIzapurandarANAM baddhAni nAnAcaritAni yAni // 9 // gandharvagItazrutitAlavaMzamRdaGgavINApaNavAdibhitraiH / lAsyaprayogeSvatha tANDaveSu svAyojya citraM nanRtustaruNyaH // 10 // kurvaddhiranyaizca kathopadezAnstotraizca devAnaparaiH stuvdbhiH| pradIpabhAsA baradharma'pustAnsavAcayadbhizca sukaNTharAgaiH // 11 // kudRSTipakSaM kSapayajhiranyairudbhAsayabhiH samayaMstvamanyaiH / tapasvivaya~rvaradharmakAyautA triyAmA nirapetanidraiH // 12 // zrI eka hajAra ATha tIrthaMkaroM, sarvajJake jJAnako dhAraNa karanevAle vAgIzoM ( gaNadharoM), cakravatiyoM, nArAyaNoM, tapodhana muniyoM, alaukika vidyAoM ke svAmI vidyAdharoM, cAraNa RddhidhArI sAdhuoM, haladharoM ( balabhadroM) tathA indroMke jina udAra caritroMkA purANoMmeM varNana pAyA jAtA hai / / 9 // una sabako gandharvoke gItoM, zruti, tAla, vA~surI, mRdaMga, vINA, paNava, Adi vAjoMke dvArA gA bajA kara tathA abhinayapUrvaka hAva-bhAvakA pradarzana karatI huI sundarI taruNiyA~ bhA~ti-bhAMtike tANDavoM ( zArIrika ceSTAoM dvArA kathAnakakA abhinaya kara denA ) meM ghaTAkara aisA nRtya karatI thIM jise dekha kara mana mugdha ho jAtA thA / / 10 // bahumukhI bhakti kucha logoMne dUsare jijJAsuoMko dharmopadeza dekara, dUsaroMne bhAva tathA bhaktike pUrase AplAvita zruti sukhada stotroMke A dvArA sacce devoMkI stuti karake, anya logoMne jagamagAte hue, vimala dIpoMke prakAzameM baiThakara madhura kaNThase zAstroMkA pATha karate hue // 11 // ___ aise bhI sajjana the jinhoMne mithyAdRSTiko ukhAr3a phekanekA prayatna karate hue, dUsaroMkA yahI prayatna calatA rahA tha ki kisI prakAra saMyama meM amala tathA dRr3ha hoN| tathA jina logoMkA tapayoga lagAnekA abhyAsa thA unhoMne bhI uttama samAdhiko lagAte hue hI sArI rAtriko vyatIta kara diyA thaa| usa dina rAtabhara kisIne nidrA kyA, palaka bhI na jhapane diyA thaa|| 12 // [4.2] / / 1. ma dharmahastAn / 2. [ samayaM svmnyH]|
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga trayoviMzaH caritam sargaH pradIpacandragrahatArakANAM prabhAsu pANDutvamupAgatAsu / bheryaH sazaGkhAzca samardalAzca praNedurambhonidhimandraghoSAH // 13 // evaM prakAreNa kathAntareNa tasyAM rajanyAmapaviQtAyAm / athodayo bhAnuhiraNyakumbhAnbhaktyA jine bibhradivAbhyarAjat // 14 // caNazca puSvairapi taNDulaizca dazArdhavarNabalikarmayogyaiH / nAnAkRtIMstatra balonvidhijJA bhUmipradeze racayAMbabhUvuH // 15 // uparyuparyucchritacitrakUTa maNiprabhAlaGkRtasatkavATam / prayatnasaMdhitavRkSavATa rarAja bhUyo nararAjavezma // 16 // rAtri meM jinakI nirmala kAnti tathA prakAza andhakArako naSTa kara rahe the unhIM candramA, graha, nakSatra, tArakA tathA prajvalita dIpakoMkI prabhAke pIle par3a jAne para prAtaHkAlIna maMgalakI sUcanA deneke lie jaladharoMkI garjanAke sadRza manda dhvani karate hae bheriyoM, zaMkhoM tathA mardaloMke sAtha aneka bAje bajane lage the / / 13 / / ukta prakArake dhArmika vyAsaMga tathA anya isI prakArakI kathAoM Adiko karate hue hI utsavakI vaha prathama rAtri na jAne kaba bIta gayI thii| prAtaHkAlIna pUjA uSAkAlameM lAlavarNa sUryabimba udayAcalapara uTha AyA thA to aisA pratIta hotA thA ki jinendra prabhuko pragAr3ha bhaktise prerita hokara sUrya hI svarNakA kalaza hokara sevAmeM upasthita hue haiM // 14 // jo loga cauka pUrane tathA prAtaHkAlIna pUjAkI vidhike vizeSajJa the unhoMne bhA~ti-bhAMtike zuddha sugandhita cUrNo, puSpoM, akSatoM tathA cauka pUrane AdimeM sarvathA upayukta ( dazake Adhe ) pA~ca prakAra zuddha raMgoMko lekara mandirake Ageko bhUmipara bhI nAnA prakAra tathA AkArake cauka pUra kara prAtaHkAlIna arghya ( raMgolI ) car3hAye the // 15 // jinAlaya-vAsa . pUjAke dinoMmeM mandirameM rahanA Avazyaka thA ataeva bar3e yatna aura parizramake dvArA lagAye gaye sundara vRkSoMkI katAroMke madhyameM manuSyoMke adhipatikA eka virAmagRha thA, jisake samasta zikhara Upara, Upara hI uThate gaye the| usake sundara dRr3ha kapAToM para aneka bhA~tike maNi lage hue the, unase chiTakatI huI prabhAke kAraNa kapAToMkI zobhA atyanta mohaka ho gayI thI // 16 / / SHURARIANDER TERRIBETASEERIALIRAMRITIRLINEERI [443] 1. ma athodye| Jain Education international
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga trayoviMza caritam sargaH R RRRAHAMIRSIOrAma tasminpRthuzrImati rAjagehe purohitenAtihitena rAjJaH / dravyaM jinAnAM snapanakriyAthaM saMbhArayAM buddhimatA pracakre // 17 // ApaH payaH puSpaphalAni gandhA yavAjyasiddhArthakataNDulAzca / lAjAkSatAH kRSNatilAH sadarbhA aANi dadhnA racitAni tatra // 18 // Apo hi zAntyarthamudAharanti ApyAyanAyaM hi payo vadanti / kAryasya siddhi pravadanti danA dugdhAtpavitraM paramityuzanti // 19 // dIrghAyurApnoti ca taNDulena siddhArthakA vighnvinaashkaarthaaH| tilavivRddhi pravadanti nRNAmArogyatAM yAti tathAkSataistu // 20 // yavaiH zubhaM varNavapurghatena phalaistu lokadvayabhogasiddhiH / gandhAstu saubhAgyakarA narANAM lAjaizca puSpairapi saumanasyam // 21 // saba prakArako sampattise paripUrNa tathA vizAla zobhAke bhaNDAra usa rAjagRhameM samrATake purohita pUjA kAryoM meM hI lage rahate the ataeva unake dvArA hI jinendradevakI pUjAke liye Avazyaka aSTadravya tathA abhiSekameM upayogI samasta sAja samArambha mahArAjake lie bar3I buddhimattAke sAtha taiyAra karAyA gayA thA / / 17 / / jala, candana, taNDula, puSpa, phala, jau, sarasoM, akSata, kRSNatila, lAvA, dUdha, dahI, ghI, sundara dUba, kuza, sugandhita dravya, Adi ayaM aura abhiSekameM Avazyaka saba sAmagrI tathA upakaraNa bahA~para saje rakhe the / / 18 / / dravyoMkA vizeSa phala janma-jarA-mRtyu Adiko zAntike lie jala car3hAte haiM, viSaya vAsanAoMko sarvathA miTAneke liye paya ( dUdha ) se pUjA karate haiM, dadhike dvArA pUjA karanese kAryasiddhi hotI hai, dUdhase pUjA karanese parama pavitra dhAma ( mokSa ) meM nivAsa prApta hotA hai / / 19 / / zuddha taNDuloMse jinendradevake caraNoMkI upAsanA karanekA phala dIrgha Ayu hotI hai, siddhArthaka (pIle sarasoM) kI bali ! prabhuke samakSa samarpita karanekA avazyambhAvI pariNAma yahI hotA hai ki iSTaziSTa kAryoM meM kisI bhI rUpameM vighnabAdhA nahIM AtI hai| jo puruSa tiloMkI balikA bhaktibhAvase upahAra karate haiM ve saMsArameM saba ho dRSTiyoMse vRddhiko prApta karate haiM // 20 // [444] zuddha tathA akhaNDita akSatoMko pUjAkA paripAka honese manuSya niroga hotA hai / yavake upahArakA aTala phala saba dRSTiyoMse kalyANa hai, ghRtake upahArakA pariNAma surUpa aura svastha zarIra hotA hai, bhaktibhAvapUrvaka phaloMke car3hAnese isa lokameM // hI nahIM apitu paralokameM bhI icchAnusAra paripUrNa bhoga prApta hote haiN| sunandhamaya padArthoM kI aMjali karanese prANI apane tathA For Privale & Personal Use Only EDITEDAAR Jain Education international
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga trayoviMzaH sargaH caritam sauvarNaraupyAmalatAmrakAMsyAdindrAdidikSa' praNidhAnayogyAna / vibhAgavittaM tu yathAnusaMkhyaM pAtraprakArAnacayAMbabhUvuH // 22 // 'sanAdakAkAJcanakA ghaTAzca bhRGgArikApAlikavartakAni / zaGkhAdinAnAkRtibhAjanAni prApUya yantrANi harinmayAni // 23 // nadIjalaM prazrayaNodakaM ca kaupyaM ca vApyudbhavasArasaM ca / taDAgatIrthodbhavapuNyatoyaM purodhasA saMjagRhe yathAvat // 24 // payodadhikSIraghRtAdipUrNA phlaanpusspstbkaapidhaanaa| ghaTAvalI dAmanibaddhakaNThA suvarNakArailikhitA rarAja // 25 // mAyAmAmAcyaIAGREZARRETAI parAyoMko snehabhAjana hotA hai| use dekhakara hI loga AhlAdita hote haiM ! lAvA tathA phUloMke upahArakA pariNAma jaba udayameM AtA hai to prANokA hRdaya tathA buddhi nirmala aura sthira hote haiM / / 21 / / dikpAla pUjA dUsare pratiSThAcArya jinheM dizAoMke adhipatiyoM ( dikpAloM ) tathA unake priya ataeva yogya pAtroMkI dhAtu, Adike vivaraNakA vizeSa jJAna thA una logoMne hI indrakUTa jinAlayake pUjA maMDapameM zuddha sone, cA~dI, nirmala tAmbe, kAMse, Adike pAtra banavA kara indra Adike padakA dhyAna rakhate hue; saMkhyA aura kramake pare vicArake anukUla sthApita karavAye the / / 22 // abhiSeka maNDapameM bar3I-bar3I nAdeM, soneke zaMkha, Adike sadRza aneka AkAra aura prakAroMmeM bane hue kalaza, jhAriyA~, pAlikAe~ (thAlIse gola ghar3e ) Avartaka (ghumAvadAra pAtra ) Adi pAtra tathA sonese hI bane aneka yantra rakhe hue the // 23 // inameM nadiyoMke pavitra jala, jharanoMke dhAtuoMke rasamaya jala, kUpoMke nIra, bAvar3iyoMse bharA gayA jala, jalAzayoMke nIra, tAlAboMkA jala tathA tIrthasthAnoMke parama pavitra jalako purohitane vidhipUrvaka lA kara bhara diyA thA / / 24 // abhiSeka sajjA sone-cA~dI Adike kitane ho kalaza dUdha, dahI, paya ( viziSTa pAnI ), ghI Adi abhiSekameM upayogI dravoMse bhare rakhe hue the, yaha saba kalaza mukhapara rakhe hue zrIphala Adi phaloM, phUloMke gucchoM tathA pattoMse Dhake hue the| pratyeka kalazake galemeM 4 mAlAe~ laTaka rahI thiiN| isa saba zobhAke atirikta suvarNakAroMke dvArA inapara khodI gayI citrakArIkI zobhAkA to varNana [45] karanA hI kaThina thA // 25 / / 1 1. ma tAmrakassyAdindrAdi, [ tAmrakAsyAnindrAdideg ] / 2. ka prnnidaan| 3. snaadtaa| 4. ma puTAzca / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam trayoviMzaH sargaH aSTottarAH zItajalaiH prapUrNAH sahasramAtrAH kalazA vizAlAH / padmotpalotphullapidhAnavakrA jinendrabimbasnapanaikakAryAH // 26 // catuHprakArA hya pamAnikAkhyA hAridragandhodanasatkRtAzca / nirvatitAsrAH paridhApya sUtraM dUrvAGkarAnai racitAH zirassu // 27 // sudarzanIyAH phalajAtayazca kSIradrumANAM ca kaSAyavargAH / manaH zilAhibalakuGkamAdyA varNaprakArAzca susaMgRhItAH // 28 // gozIrSasaMjJaM varacandanaM ca gandhAnsugandhInvividhaprakArAn / pathagvidhAn dhUpavarAnathAnyAnpUjAvidhijJI vidadhau purodhAH // 29 // vicitravarNAnvaravAsacandazArdhavarNAzca cruunnekaan| mAlyaM ca saMghAtimakAdiramya vipaJcayA:2 paJcavidhA babhUvaH // 30 // (ATha adhika eka hajAra arthAt ) eka hajAra ATha bar3e-bar3e kalaza zItala jalase bhara kara rakhe gaye the| unake mukha vikasita kamaloM, nIle kamaloM Adise Dhake hue the| zrI jinendradevake mahAbhiSekake samaya hI yaha kalaza kAmameM lAye jAte the // 26 // cAra prakArakI upamAnikAoM ( miTTIke ghar3e jo ki pUjA Adi dhArmika kAmameM Ate haiM ) ko haldI, sugandha dravya tathA odana Adise saMskRta kiyA thaa| unapara mAlAe~ bhI bA~dhI gayI thiiN| tathA dUvAko rakhakara kacce tAgese bAMdhakara unako taiyAra karake kinAroMpara rakha diyA thaa| saba jAtike ziSTa phala ekatrita kiye gaye the jinheM dekhakara A~kheM tRpta ho| jAtI thIM / / 27 // dUdhayukta vRkSoMke phala-panasa, Adi bhI lAye gaye the tathA A~valA Adi kasaile phaloMkI bhI kamI na thii| manaHsilA / (mainasila eka prakArakI gerU ) Igu ( hiMgula ) kuMkuma, Adi raMgoMkI saba jAtiyA~ vahA~para saMcita kI gayI thIM // 28 // sugandhita dravya jinameM uttama candana, gorocana, Adi agragaNya the ina saba sugandhita padArthoM tathA bhA~ti-bhAMtike anya gandha dravyoMko, aneka prakArakI; eka se eka bar3hakara dhUpoMko tathA anya pUjAkI sAmagrIko pUjAkI vidhike vizeSajJa purohitane pracura mAtrAmeM saMkalita kiyA thA / / 29 / / bhA~ti-bhA~tike sugandhita cUrNokA bhI saMcaya kiyA gayA thA, inake raMga bhI bar3e vicitra the| vividha prakArake naivedya aneka raMgoM aura AkAroMse yukta karake banAye gaye the / saMghAtika (vizeSa raMga-viraMgI mAlA ) Adi sundara mAlAoMke Dhera lage hue the| 1. ma carInanekAn / 2. [ vipaJcikAH] / Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzaH sargaH tato napeNa praticodyamAnA vRddhAH karAmApitavetravaNDAH / ito'mutaste tvarayA vicerustvaradhvamityevamuvAharantaH // 31 // snAnAnuliptAstanuzuklavastrAH knntthaavsktaamllolmaalaa| te brahmacaryavratapUtagAtrA babhrurbaloMstAnbalino yuvAnaH // 32 // teSAM balInAM jvalanAnpurasthAna' kRtopavAsAH zucizaklavastrAH / dRDhavratAH zrAvakapuNDarIkA mauli yathA maulavaliM dadhAra // 33 // pradIpamAlAmaNimaNDitAnAM mAlAkalApaiH parimaNDitAnAm / vibhAsatAmaSTazataibalInAM petuH purastrInayanotpalAni // 34 // tathA pAMcoM prakArako vipaJjikA ( havana sAmagrI ) bhI pracura mAtrAmeM taiyAra tho / / 30 / / ukta kramase samasta sAmagrI prastuta ho jAnepara samrATa varAMgarAjane apane vRddha pratIhAroMko calanekA Adeza diyA thaa| svAmIkA Adeza pAte hI unhoMne hAthameM betakA DaMDA uThA liyA thA ora tatparatAke sAtha idhara-udhara daur3ate phirate hue pUjAkarmameM niyukta saba logoMko kahate jAte the 'zIghratA karo, samrATa taiyAra haiM' // 31 // sAmagrIko mandira yAtrA pratIhArakA saMketa pAte hI pUjA sAmagrI le jAneke lie niyukta yuvaka logoMne samasta sAmagrIko uThA liyA thaa| una saba balavAn yuvakoMne pavitra lepa karake khaba snAna kiyA thA, isake uparAnta zuddha zveta vastra dhAraNa kiye the| unake gale meM hilatI DulatI huI caMcala mAlAe~ par3I thI tathA una dinoM paripUrNa brahmacarya pAlana karaneke kAraNa unake zarIra atyanta pavitra the|| 32 // ina yuvakoMke dvArA uThAyI gayI pUjA sAmagro itano zuddha aura svaccha thI ki usakI prabhAse sArA vAtAvaraNa Alokita ho rahA thaa| ina yuvakoMke Age pradhAna zrAvaka loga sarvottama pUjana sAmagrIko mukuTake hI samAna apane ziroMpara rakhakara liye jA rahe the| ina zrAvakoMne pahilese upavAsa kara rakhA thA, zuddha dhavala vastra dhAraNa kara rakhe the tathA pUjAke samaya pAlana karane yogya saba hI vratoMko dRr3hatAse nibhA rahe the|| 33 // ___ samasta pUjana sAmagrIke Asa-pAsa maNi tathA dopoMko AvaliyAM sajAyo gayI thIM, ve saba orase sundara sugandhita mAlAoMse veSTita thIM tathA unakI chaTA adbhata hI thii| isa vidhikI eka sau ATha pramANa pUjana sAmagrI jaba rAjasadanase mandira le jAyI rahI thI, taba nagarakI kulabadhue~ bar3I utsukatApUrvaka use dekha rahI thIM / / 34 / / 47 1. [ jvalatAM purastAt /
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam vyAdhUyamAnAni vilAsinIbhirdhandAni tAnyuttamacAmarANAm / utpazyatAM tatra samAgatAnAM samutpataddhaMsanibhAnyabhavan // 35 // protaizca sUtrairmaNibhirmahAghaiH prAnte nibaddhA vilasadvitAnAH / samucchritAH kAJcanadaNDatujA gaGgAtarajA iva te virejuH // 36 // haMsAMsakundacchadapANDurANi vaiDUryadaNDAni manoharANi / / sakiGkiNIkAni sadA mahAni chatrANi rejuryuvabhighRtAni // 37 // bhuGkA rikAdarzanapAlakA dyAnsamullasaccitrapaTAnsapuSpAn / hasteSu dhRtvA vividhaprakArAMsteSAM purastAllalanA nirIyuH // 38 // cAcA -ma trayoviMzaH sargaH ma camara-dhAriNI lalanAe pavitra vezabhUSA yukta ziSTa sundariyA~ pUjana-sAmagroke AsapAsa camara hilAtI jAtI thiiN| ve sabake saba camara bhI uttama prakArake dhavala camara the| ataeva dekhaneke lie mArgake donoM ora ekatrita hue vizAla jana samUhako aisA anubhava hotA thA mAnoM sAmagrIke AsapAsa haMsa hI ur3a rahe haiM // 35 // mahA mUlyavAna maNiyoMko sUtameM piro kara jhAlara banAyI thI aura use camaroMke antima bhAgameM lagA diyA thaa| camaroMko DaMDiyA svaccha sonese banI thii| aise lambo DaMDIyukta camaroMko jaba yavaka Dhorate the to ve gaMgAkI laharoMke samAna zobhita hote the| sAmagrIke Upara yuvaka loga pavitra chatra lagAye the / / 36 / / ina chatroMke bar3e-bar3e manohara DaMDe vaiDUrya maNiyoMke bane the, inake Upara mar3A huA vastra haMsake paMkhoM athavA kunda ( juhI yA kanaira) puSpakI paMkhur3iyoMke samAna atyanta dhavala thA tathA cAroM ora madhura zabda karatI huI choTI-choTI ghaMTiyoM baMdhI huI thIM // 37 // bhaMgArika (jhArI), darzana ( darpaga), pAlaka (paMkhA) Adi aSTamaMgala dravya tathA atyanta zobhAke bhaMDAra mAlA Adise susajjita citroM aura citrapaToMko hAthoMmeM lekara sabake Age-Age kulIna kumAriyAM cala rahI thiiN| ina vastuoMke samasta AkAra aura prakAroMkA varNana karanA atIva kaThina thA // 38 // 1. [ mahAnti ] | 2. [ bhRnggaarikaa]| 3. ka pAlikAdyAn / 4. ma sapaTTAn / maRSALARSHIRIDIHEDIA [448] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga trayoviMzaH sargaH paritam HAREiterarianRRRR R cakrAsinArAcavarAGkazAnAM yugmAni ca svastikabandhanAni / zrImaGgalArthAni vibhUtimanti kAntAkarAgrAvadhRtAni rejuH // 39 // tAsAmathAne taDidaprabhAsAM rUpazriyA hapsarasA samAnAH / sugandhiraktotpalavarNapUrAMstAnvarNapUrAnabalAH praNinyuH // 40 / / puNyAmbupUrNAnvihitAna'yojairaSTAdhikAMstatra sahasramAtrAn / praspardhayevAtivilAsavantyo jahastaruNyo vararukmakumbhAn // 41 // hasanti ye svAkRtimattayA ca vilAsinInAM stanakuTamalAni / samRnmayAMstAnkalazAnanekAn jagrAha toyaivanitAsahasram // 42 // kanyAH smarAstrAgatalakSyabhUtAH prodbhidyamAnAH stnkuttmlinyH| zarAvasaMvadhitavallarIbhiH pighAya mAGgalyaghaTAnpraNinyuH // 43 // RMIRETARIANDER- R cakroM, khaDgoM, dhanuSoM tathA zreSTha aMkuzoMkI jor3iyA~, tathA svastikoMkI mAlAoM Adiko vratadhAriNI striyAM hI apane hAthoMse uThAkara le jA rahI thiiN| inakI vibhUti apAra thii| inakI upayogitA bhI kevala zobhA aura zakuna hI the| ina cakra, Adi maMgala dravyoMko le jAnevAlI striyoMkI kAnti bijaloke samAna camaka rahI thI / / 39 / / inake bhI Age-Age jo deviyAM cala rahI thIM ve tIvra sugaMdhayukta tathA lAla kamalake samAna gAr3he aura manohara rNgyukt| raMgoMkI sAmagrIko le jA rahI thiiN| ye deviyA~ itano adhika lAvaNyavatI thIM ki unake saundaryakI tulanA apsarAoMse hI ho sakatI thI / / 40 / / sabase uttama zreNIke sonese nirmita eka hajAra ATha kalazoMko jo ki pavitra nirmala jalase bhare hue the tathA vikasita kamaloMse Dhake hue the| aisA pratIta hotA thA ki unheM spa se hI prerita hokara hI kulona taruNiyoMne uThA liyA thA aura jinAlayako le jA rahI thiiN| soneke kalazoMke atirikta aneka miTTIke ghar3e bhI pavitra jalase bhara kara rakhe gaye the // 41 / / kalaza yAtrA ina saba sundara sajjita kalazoMko bho hajAroM striyA~ uThAkara liye jA rahI thiiN| ye kalaza aise pratIta hote the ki apane subhaga AkArase vilAsinI kulabadhuoMke stanarUpI kaliyoMkI ha~sI hI ur3Ate the / / 42 // aisI kizoriyA~ jo ki kAmadevake bahuta dUra taka bhedanevAle AyudhoMkA lakSya bana cukI thIM tathA jinake sukumAra stanarUpI kaliyAM uTha hI rahI thIM ve choTe-choTe zarAvoM ( gamaloM ) meM lagI huI sundara latAoMke dvArA Dhake hue mAMgalika kalazoMko 1. ka vihitaanyyojH|| 400 For Privale & Personal use only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzaH varAGga caritam sargaH mRgendrapadmokSarathAGgavastrAH suparNanAgendramahendraketUn / Ur3havA' calatkuNDalahArayaSTIn bhrAjiSNudehAH puruSAH prajagmuH // 44 // sa snApakaH snAtaviliptagAtro yakSaH sadakSaH snapane pravINaH / bhanArakaM hemamayaM vicitraM vahanbabhau suurymivodyaadriH||45|| puSpANi satkesaradhUsarANi gandhAvabaddhabhramarAvalIbhiH / siktAni saccandanatoyagandhairyayuH kirantaH puratastathAnye // 46 // naTAzca bhaNDAH khala mAgadhAzca vidUSakAzcApi viDambakAzca / vicitraveSAH parihAsayantaH pUjAjanaM taM paritaH prazaMsuH // 47 // lekara indrakUTa jinAlaya pahu~cA rahI thIM / / 43 / / caMcala kuMDala tathA hAroMko pahine hue svastha, tejasvI tathA baliSTha zarIradhAro puruSa bhavanavAsI devoMke suparNakumAra, nAgakumAra tathA kalpavAsiyoMke indroMke vizAla tathA lalita ketuoMko lie hue jinAlayako dizAmeM jA rahe the| ina dhvajAoMke Upara ( mRgoMke indra ) siMha, kamala, vRSabha, cakra Adiko sundara tathA sajIva AkRtiyA~ banI huI thIM / / 44 / / / jisa sajjanako zrI jinendradevake snAna meM pradhAnakA kArya karanA thA, usane ubaTana Adi lagAkara svayaM vidhipUrvaka snAna kiyA thA, usakI saba indriyA~ pUrNa svastha thoM tathA vaha yakSadevoMke samAna hI sthApana tathA kalazAbhiSekameM atyanta kuzala thaa| ataeva jisa samaya vaha soneko vizAla tathA vicitra jhAroko lekara calA thA taba aisA lagatA thA ki udayAcala parvata hI sUryake bimbako lekara cala rahA hai / / 45 / / inake Age kitane hI loga phUloMko bikherate cala rahe the| zreSTha sundara parAgarUpI dhUlase ve phala dhUsarita ho rahe the| / unakI sugandhase AkRSTa hokara bhauMroMke jhuNDake jhuNDa unapara TUTa rahe the / tathA ve saba phUla murajhAnese bacAneke lie uttama candana mizrita jalase sIMce gaye the / / 46 // jalayAtrAke vividha rUpa naTa loga, bhIr3a loga, tathA aneka jAtiyoMke bhojaka, parihAsakuzala vidUSaka tathA viDambakoM (nakala utAranevAle ) ne 4 [450] apanA vezabhUSA hI aisA banA rakhA thA ki use dekhakara tathA unakI bAtoMko sUnakara ho haMsI AtI thii| isa vidhi se adbhuta zailI se logoMkA manoraMjana karate hue saba dRSTiyose jina pUjAko prazaMsA karate cale jA rahe the / / 47 / / 1. [ degvaktrAH ] / 2. ma UrvA / 3. ma ssnaapkaaH| 4. [ pUjArcanaM ] /
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzaH varAGga caritam sargaH madabherIravamardalAsya' mandro dhvanistatra naNAM zravassu / vivardhamAnasya hi sarvasandhyo mahArNavasyeva ravo babhUva / / 48 // sitA balAkAzrayamAdadhAnAH kAzcicca sndhyaarunnitaambraabhaaH| nIlAzca pItA haritAzca kAzcidazArdhavarNA vibabhuH patAkAH // 49 // parAya'nAnAmaNimizritAni samullasatkAJcanadAmakAni / vilambimuktAtaralAJcitAni vIthoSa rejurvaratoraNAni // 50 // tIrthAmbapUrNAH svavibhAkarAlAH knntthaavsktojjvlcaarumaalaaH| padmApidhAnAstapanIyakumbhA rejuH pratidvAramudagdharUpAH // 51 // svabhAvanirvatitabhUtiyuktaM jinendrapUjAdviguNIkRtArtham / tatastadAnartapuraM kSaNena vasvokasArazriyamadvabhAra / / 52 // rAmacaUAGERRARAIGARH madaMga, bherI Adi bAjoMkI jorakI AvAja darzanAthiyoMke kAnoMse TakarA raho thii| ina sabameM mardala ( bar3e nagAr3e) kA moTI tathA darataka sunAyo denevAlI dhvani pradhAna thii| saba bAjoMko milI huI dhvaniko sunakara logoMke manameM amAvasyA tathA pUrNimAke dina Aye jvAra bhATeke kAraNa umar3ate hue kupita samudrake rorakI AzaMkA utpanna ho jAtI thii|| 48 // kucha patAkAoMke kapar3ekI zobhA sArasoMkI paMktike samAna atyanta dhavala thI, kitanI hI patAkAoMke laharAte hue vastrako dekhakara sandhyAke raMgase rakta meghoMkA dhokhA ho jAtA thaa| anya aneka patAkAe~ nIle, pIle tathA hare raMgoMkI thIM // 49 // kucha paMcaraMgI bhI thI jinakI zobhA dekhate hI banatI thii| galI, galI meM tathA unake mor3oMpara sundara toraNa banAye gaye 1 the| unapara camacamAte hue nirmala sonekI bandanavAreM aura mAlAe~ laTaka rahI thIM, jinake bIca, bIcameM bahumUlya maNimuktA piroye gaye the| motiyoMko lar3iyA~ bhI toraNoMmeM laTaka rahI thIM jo ki havAke jhokoMse caMcala honepara adbhuta chaTA upasthita kara detI thIM // 50 // nagarake pratyeka gRhake dvArapara soneke bar3e-bar3e ghar3e kalaza, tIrthoMkA pAnI bhara kara rakhe gaye the| una kalazoMkI chaTA bar3I prakhara aura prakAzamaya thI, unake gale meM sundara sugandhita mAlAe~ lapaTI huI thI tathA ve sabake saba vikasita kamalose Dhake hue the| / isa sajAvaTake kAraNa unakI zobhA ati adhika bar3ha gayI thii| 51 / / samrATa varAMgake dvArA sthApita AnatapUrakA niveza prArambhameM hI aisI sundara vAstu zailIke anusAra huA thA ki vaha sahaja hI susajjita nagaroMse adhika sundara dikhatA thA, usapara bhI jaba jinendramahakI taiyArI huI to usako zobhA dugunI ho gayI 1.[mardalasya ] / 2. [ prtidvaarmudn]| 3. ma svbhaar| 4. [vasveka ] / mAyA sAmAnAmanyamAna [451] Jain Education international
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga trayoviMzaH sargaH caritam calatpatAkA nipatabalAkA janodakA cAmalahaMsamAlA / vitAnakomiliphenarAziH pajAmahApuNyanadI sasAra // 53 // narendragehAjjinadevagehaM tadottaddhizca zanaiH pryaantii| pUjodgatAnAM virarAja paGktiH tArAgaNAnAM nabhasIva paGiktaH // 54 // dviSatsvasUyAM pramadAsvanaGgaM ghanAni dIneSa mudaM nijeSu / 'dadankaTAntabhramarapratAnaM rAjAdhirUDhaH kariNaM jagAma // 55 // paurAGganAbhiH kRtabhUSaNAbhirvaddhanaraiH poSyajanaiH priitaaH| narendrapatnIzibikAH prayAtA ganta pravRttA iva saudhamAlAH // 56 // thii| usake vibhava aura zobhAko dekhakara aisA lagatA thA ki usane sampattike ekamAtra adhipati ( kubera ) kI lakSmIke sArako hI prApta kara liyA thaa| 52 // jalayAtrA-saritA rUpaka pUjArUpI pavitra nadI hI usa nagarake mArgapara umar3atI calI jA rahI thii| mandirako ora jAte hue logoMkI bhIr3a usa nadIkI jalarAzi thI, Upara uThAye gaye dhavala chatra hI usako lahareM the, pUjana abhiSeka sAmagro phena thI, laharAtI huI U~cIU~cI patAkAoMne ur3a kara jhapaTTA mArate hue sArasoMke jhaMDakA sthAna grahaNa kiyA thA tathA durate hue caMcala camara aise pratIta hote the mAno haMsoMkI paMktiyA~ hI ur3a rahI haiM / / 53 / / pUjA karane aura dekhaneke lie samrATake rAjabhavanase nikala kara indrakUTa jinAlaya taka pahuMcI huI dhArmika zrAvakoMkI vibhava aura kAntise zobhAyamAna paMkti dhIre-dhIre calatI huI aisI lagatI thI, jaisI ki nirmala AkAzameM camakate hue asaMkhya tAroMkI paMkti zobhita hotI hai / / 54 // samrATake car3haneke lie lAye gaye hAthoke gaNDasthalase madajala baha rahA thA ataeva unheM ( gaNDasthaloMko) bhauroMke jhuMDane ghera rakhA thaa| aise hAthopara jaba zrI varAMgarAja jinAlayake lie nikale the taba unake Antarika harSakI sImA na thii| usa samaya unhoMne dInoMko dhana luTAyA thA, apane saundaryake kAraNa yauvana madase unmatta nAyikAoMmeM uttejanA utpanna kI thI tathA yuddhavIra Adi rUpoMke sAtha apane dharmavIra rUpoMko bhI prakaTa karake zatruoMke manameM asUyAkA saMcAra kiyA thA / / 55 / / dharma mahotsavake anukUla vezabhUSAse susajjita nagarako kulIna deviyoMke sAtha-sAtha samrATakI patniyoMkI pAlakiyA~ nikalanA prArambha huI thiiN| jinheM dekha kara calate-phirate gahoMkI paMktikA bhrama ho jAtA thaa| ina pAlakiyoMke Age pIche tathA . [ jnodkaarcaa]| 2. ka dadhan / [452] Jain Education international
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 1 evaM prabhUtyA naradevaparanyo nRpeNa saMprApya jinendra geham / pradakSiNIkRtya bali pravizya parItya tasthuhyaM bhiSekazAlAm // 57 // sugandhigandhodakadhautapANisturuSkasaMdhUpitadhUpapANi: puSpAkSata kSepaNadakSapANi: mRdaGgagambhIraninAdanAdaM vyAlolasaccAmaraphenamAlaM pUjAsarastacchana kairjagAhe // 59 // AnIya lokatrayanAthabimbamAsthAya maunavratamAsamAptam / AsthApya ratnAJcitapIThikAyAM pUjAvidhau yatnaparo babhUva // 60 // sa snApako darbhapavitrapANiH // 58 // lasatpatAko rutaraGgaraGgam 1 donoM pakSoMmeM vRddha puruSa tathA antaHpurameM pale-puSe anya paricArakoMke jhuMDa cale jA rahe the / / 56 / pujArI rAjA pUrvokta sAja-sajjA tathA vaibhavake sAtha rAjapatniyA~ samrATake pIche-poche hI indrakUTa jinAlayameM jA pahu~cI thiiN| vahA~ pahu~cate hI utara kara una sabane pahale tIna pradakSiNAeM kI thIM, phira praveza karake arghyaM Adi sAmagrI car3hA kara ve abhiSekazAlI kI ora calI gayI thIM / vahA~para vedIke cAroM ora vRttAkAra banAkara ve baiTha gayI thIM // 57 // abhiSeka zAlA meM snapanAcArya pahilese hI sugandhita candana mizrita jalase hAtha dhoye hue, ucita muhUrtakI pratIkSA kara rahe the / tukhAra (puruSka) dezase lAyI gayI dhUpako vaisAndura meM jalAyA jA rahA thA usase nikalate hue dhue~ meM DAlakara unhoMne apane hAthoM sukhA liyA thaa| unake hAtha puSpa Adi sAmagrIko vidhipUrvaka yathAsthAna DAlanemeM atyanta abhyasta the tathA pavitra kuzAko hAtha meM liye hI ve khar3e the / / 58 / / muhUrta pratIkSA abhiSekakA samaya nikaTa honeke kAraNa mRdaMga Adi bAje lagAtAra baja rahe the, jinase mandra aura gambhIra nAda ho rahA thA, laharAtI huI U~cI patAkAe~ laharoMke sadRza mahohara thIM tathA hara dizAmeM durate hue camara svaccha sundara phenapuMjake samAna dikhate eva abhiSeka gRha pUjAsara (tAlAba) samAna lagatA thA / / 59 / / samrATake pahu~cate hI snApakAcArya dhIrese isa tAlAba meM utara gaye the arthAt unhoMne kArya prArambha kara diyA thaa| vaha turanta hI jAkara tInoM lokoMke sAtha jinendra prabhukI mUrtiko le Aye the / usako ratnoMse jar3e gaye mahArghaM Asanapara virAjamAna karake unhoMne upakramakako samApti paryanta maunavrata dhAraNa kara liyA thA / tathA mana, vacana tathA kAya tInoMko lagAkara prayatnapUrvaka pUjA prArambha kara do thI // 60 // trayoviMzaH sargaH [ 53 ]
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ya praNamya pUrva susamAhitAtmA bhRGgAravayaM parigRhya dorbhyAm / pAdAbhiSekaM prathamaM vikRtya tatyAja nirmAlyakamuttareNa // 61 // pramA hastAmburuhadvayena arghyaM ca vAmAgrakare nidhAya / aGguSThamArgeNa nipAtya toyaM svAhA jinAdibhya iti pramantrya // 62 // samyagvidhAyArghyamathottamA mantrAkSarANyapyupajApya dhImAn / uccaiH paThastotravaraM jinasya mUrdhnAbhiSekaM muditaH pracakre // 63 // saMdhauta hastaH kusumAkSatAni nikSipya pAdAmburuhe jinasya / tairvarNapUrai rupamA nikAbhinipAtayastoyaghaTaiH sahaiva / / 64 / / svacchAmbu pUrNavarahemakumbhaistairmRnmayaiH satkusumAkIrNaiH / ghaTairanekairabhiSicya nAthaM taM gandhapaGkena vilimpati sma // 65 // abhiSeka prArambha apane AtmA tathA anya indriyoMko ekAgra karake snApakAcAryane sabase pahile sASTAMga praNAma kiyA thA, taba donoM bhujAoM se sAvadhAnI ke sAtha bar3I jhArIko uThAyA thaa| aura sabase pahile zrI eka hajAra ATha jinendradevake caraNoMkA abhiSeka prArambha karate hue uttara dizA kI ora pUjAkI sAmagrIkA ardha samarpita kiyA thA / / 61 / / donoM hAthoM rUpI kamaloMke dvArA pahile bhagavAnakI mUrtiko bhalIbhA~ti poMchA thA, phira bAyeM hAtha kI hathelIpara ardhya lekara 'jinAdibhyaH svAhA' spaSTa rUpase mukha dvArA uccAraNa karate hue hAthake aMgUTheke sahAre ve thor3ese pAnIkI patalI dhAra girAte jAte the / / 62 / / itanI vidhi pUrNa kara leneke pazcAt unhoMne vIjAkSara ( om hrAM hrIM, Adi ) paripUrNa maMtroMkA vizuddha uccAraNa karate hue zrI jinendra bimbako uttamAMga (mastaka) para yathAvidhi rakhakara arghyaM car3hAyA thaa| phira U~ce svarase stotroM kA pATha karate hue parama prasanna vivekI snApakAcAryane jinabimbakA mastakAbhiSeka kiyA thA / / 63 / / itanA kArya samApta karake unhoMne phira apane hAthoMko dhoyA thaa| taba puSpa aura akSata uThAkara jinendradevake caraNoM meM car3hAye the| isake bAda raMga-viraMge jaloMse paripUrNa upamAnikAoMke jalakI dhArAke sAtha-sAtha anya kalazoMke pavitra jalakI dhArA denA bhI prArambha kiyA thA / / 64 / / nirmala, pavitra jala se bhare soneke eka hajAra ATha kalazoMse abhiSeka karaneke pazcAt vikasita puSpoMse Dhake miTTI ke ghar3oM kI dhArAe~ jinendradevake mastakapara chor3I thIM tathA aura bhI aneka prakArake rasoMse paripUrNa kalazoMse abhiSeka kara cukaneke bAda 1. ma mardhAbhiSekaM / trayoviMzaH sargaH [ 454 ]
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga trayoviMzaH caritam sugandhisaccandanatoyasiktAH svakezaravyAtatacUrNacAmrAH' / paryantamattapracaladvirephA AropayAmAsa supuSpamAlAH // 66 // suvarNapuSpaivividhaprakAre ratnAvalIbhistaDidujjvalAbhiH / vibhUSaNAni pratibhUSayantoM vibhUSayAmAsa tadA jinArcAm // 67 // pradApya dIpAMzca havinivedya nivedayAmAsa mahAbali c| sthAnaM viditvA gahadevatAya dizAbalInAkaraH pracakre // 6 // adbhiH pavitrIkRtahastapadmaH pradarzayAmAsa sa darpaNAdIn / vimucya maunaM hyabhiSecanAnte sa svastikA triniruvAca vAcam // 69 // sargaH AcAryane candanake ubaTanase bhagavAnkA lepa kiyA thA // 65 // isake uparAnta AcAryane jinabimbake galemeM sundara, sugandhita tathA amlAna puSpamAlA pahinA dI thii| vaha mAlA sugandhita candanake jalase AI kI gayI thI. apane kiMjalkoM ( jIroM) se jhare parAgarUpI dhUlake kAraNa usakA raMga dhUmila ho gayA thaa| tathA usakI sugandhase unmatta bhauMre cAroM tarapha gujAra kara rahe the // 66 / / jinavimba-zRMgAra usa samaya aneka AkAra aura prakArake soneke puSpoM; bijalIke udyotake samAna prakhara prabhAmaya ratnoMkI mAlAoM, tathA vividha AbhUSaNoMke samarpaNake dvArA ardhya car3hA kara pujAriyoM aura darzakoMne jinapUjA (rUpI nAyikA ) kA hI zRMgAra kara DAlA thaa| 67 // cAroM ora dIpAvaliyA~ prajvalita kara dI gayIM thIM, saba prakArako havana sAmagrIkA homa karaneke pazcAt pUrNa Ahuti dI gayI thii| isake uparAnta AcAryane hAtha vinA sukhAye hI arthAt turanta hI jinAlayake kSetrapAla devatAoMke sthAnako nimitta Adi jJAnase jAnakara uso dizAko lakSya karake unheM tathA samasta dikpAloMko zeSako arghya diye the // 68! aSTamaMgala dravyArpaNa isa kramase abhiSeka vidhAnako pUrNa karake snApakAcAryane jalase apane hAtha dhoye the, aura darpaNa, cama ra Adi maMgala dravyoM / / 455] ko jinavimbake sAmane rakhakara pradarzita kiyA thA, taba unhoMne apane maunako kholakara tIna bAra svastimaMtrakA vAcana kiyaa| 1. kacUmrA, [ dhuumraaH]| 2.[ gRhadevatAnAM ] / Jain Education international
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAGga caritam thA / / 69 / / maGgalyagItastutimantrayuktaH kRtAJjaliH sAdhugaNo hi tatra / parItya sarvo'tivizuddhabhAvaH sarvajJabimbaM praNanAma bhaktyA // 70 // dharmo'rhatAM sarvajagaddhitAya pravardhatAmityabhighoSayansaH / sAzIrvacastaryamRdaGganAdeH pravezayAM tAM pratimAM babhUva // 71 // tato vacaH kAya manovizuddhaH pravizya rAjA jinadevageham / priyAsametaH praNipatya bhaktyA jagrAha zeSAM jinadevatAyAH // 72 // manorathaM prApya narendrapatnI mahendrapatnIva virAjamAnA / upopaviSTA prabhunaiva sArdhaM mudaM parAmAtmani sA jagAma // 73 // svastivAcana ke bAda hI vahA~ upasthita sAdhu evaM sajjana hAtha jor3e hue maMgala, vinatI, stotra tathA mantroMkA uccAraNa karate hue zrI jinendradevakI mUrti ke sAmane Aye the / unake mana tathA bhAva atyanta zubha aura zuddha the ataeva unhoMne bhaktise gadgada hokara prabhuke caraNoMmeM praNAma kiyA thA // 70 // isake turanta bAda hI snApakAcAryane dhIra gambhIra svarase ghoSaNA kI thI 'saMsAra bharake prANiyoMkA kalyANa karane ke lie anta kevalI dvArA upadiSTa jinadharmakA jaya ho / ' tadanantara AzIrvAcana karate hue mRdaMga tUryaM Adi bAjoMke nAdake bIca hI unhoMne jinabimbako vedikApara virAjamAna kara diyA thA // 71 // AzIrvAda isa prakAra abhiSeka samApta hote hI mana, vacana tathA kAyase pUrNa zuddha samrATane apanI rAniyoMke sAtha garbhaMgRhameM praveza kiyA thaa| jinabimboMke sAmane jAte hI unhoMne bhakti bhAvase otaprota hokara sASTAMga praNAma kiyA thaa| tathA jinendradeva kI zeSikA ( AratI honeke bAdakA dIpaka yA vaisAndurake pAtra para donoM hAtha jor3akara usakA dhuMA Adi lekara A~khoM aura mastakapara lagAnA) ko grahaNa kiyA thA / / 72 / / paTTarAnI anupamAkA manoratha ( jinapUjotsava ) usa samaya pUrNa ho rahA thA ataeva mana hI mana unako jo asIma Ananda ho rahA thA usako varNana karanA asambhava hai / pUjAmaNDapameM samrATa ke sAtha baiThI huI paTTarAnIkI kAnti aura tejako dekha kara mahendrakI patnI zacIkA dhokhA ho jAtA thA // 73 // trayoviMzaH sargaH [ 456]
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam jimendrasiddhAntavidhautabuddhirvAkkAyacittatrayajAtazuddhiH prazAntabhAvAhitadharmavRddhiH kazcinmunirdharmamavocadittham phalAdamutra / iha praNirvatita satkriyasya jinendra gehasya sarvoddhamatsadrati saukhyavanti vimAnavaryANi narA labhante // 75 // mahAmahaM yaH kurute jinAnAM saudhaM mudA dRSTi na bhogavRddhI' ? | bhuktvA ciraM taM nRsurAsurANAM sukhaM tato yAsyati mokSasaukhyam // 76 // saMsthApya yatnAtpratimA jinAnAM narAmarANAM sukhamabhyupaiti / kSIrAbhiSekapramukhakriyAbhI rAjyAbhiSekasya bhavetsa bhAgI // 77 // isI zubha avasara para kinhIM munirAjane dharmopadeza dekara prabhAvanA karaneke abhiprAyase nimna vyAkhyAna diyA thA / jinendradevake dvArA upadiSTa siddhAntoMkA adhyayana karanese una guruvarakI buddhi nirmala ho gayI thI, triguptikA pAlana karaneke kAraNa unakI mAnasika, vAcanika tathA kAyika pravRttiyA~ parizuddha hI huyIM thIM tathA sadA zAnta bhAvoMke kAraNa dina-rAta unakA zubha aura zuddha upayoga bar3ha rahA thA // 74 // I 1108 11 jinapUjAdi kA phala jo prANI isa dharitropara Adarza jinAlaya banavAkara satya dharmakI paramparAko vicchinna honese bacAte haiM; bacAte hI nahIM haiM, apitu usakA prasAra karate haiM, ve parama dhArmika isa saMsArako chor3aneke bAda una uttama vimAnoMko prApta karate haiM jo ki samasta RddhiyoM, samocIna prema-prapaMca tathA anavarata sukhoMse paripUrNa haiM / / 75 / / tathA jo dharma-pravaNa vyakti jinAlayakA nirmANa karAke AhlAda-pUrvaka jinendra prabhukA mahAmaha ( bar3I pUjA ) karAtA hai tathA jisako saMsArake bhoga viSayoM athavA sampatti pada AdikI vRddhikA moha nahIM hai vaha AgAmI bhavoM meM dIrghakAla paryanta manuSya gati, deva tathA asuroMke uttamottama bhogoMkA upabhoga karake antameM mokSarUpI mahAsukhako hI prApta karatA hai // 76 // jinAlayoM meM jo kevala zrI jinavimbakI sthApanA hI karAte haiM ve bhI manuSya tathA devagatike sukhoM aura abhyudayoMkoM prApta karate haiM / abhiSeka kA phala tathA jo puruSa dUdha, dakSui rasa, Adike dvArA jinendradevakA paMJcAmRta abhiSeka karAte haiM ve svayaM rAjya-abhiSeka Adike adhikArI hote haiM // 77 // 1. ka. guDhI / 2. ma pratiSAM / 57 For Private Personal Use Only trayoviMza: sargaH [ 457 ]
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ PERSHAR trayoviMzaH caritam gandhArcanezcampakanAgagandhAnmA ' svagandheratizerate tAn / dhUpapradAnaH kulaketavaH syustejasvinaH syuvaradIpadAnaiH // 78 // mAlyapradAnaviratezcarebhyo bhavanti hemaanggdssitaanggaaH| bhavanti bhAsvanmakuTapradAnAtsphurarikarITottamapaTTacihnAH // 79 // zuddhiM labhante varadarpaNena bhRGgArataH syuH kamanIyarUpAH / zAnti bhajante kalazapradAnAt sthAlAddhanenADhayatamA bhavanti // 8 // cakrapradAnAdvinatAripakSAstUya strilokaprathitapraNAdAH vidyAdharatvaM hi vitAnadAnAcchatrapradAnAdvipulaM hi rAjyam // 81 // sargaH A E PAIRSATGARHETAHARAPARDAR dravyapUjA kA phala jo manuSya sugandhita dravyoMke dvArA vItarAga prabhUkI pUjA karate haiM unake zarIra, zvAsa, pasInA Adi aise sugandhita / hote haiM ki usake Age campaka, nAgakezara Adi prakhara gaMdhamaya puSpoMkI sugandha bhI manda par3a jAtI hai dhUpakI aMjali samarpita karane se manuSya apane kuloMmeM pradhAna vyakti hote haiM tathA dIpakase arcanA karanekA pariNAma hotA hai teja yukta bhAva aura deha / / 78 / / mAlAoMke upahAra jina caraNoMmeM denese kevala viSayoMse ho virakti nahIM hotI hai, apitu svarNamaya aMgada, Adi AbhUSaNoMse deha alaMkRta rahatI hai| muktAoM aura ratnoMse jagamagAte mukuTa samarpita karanese jIva svayaM hI agale bhavameM prakAzamAna mukuTa aura rAjacinha paTTa, Adiko prApta karate haiM / / 79 // maMgala-dravya-pUjAkA phala svaccha sundara darpaNa bheMTa karanese pApamala zuddha hotA hai, maMgalacinha car3hAkara jIva subhaga tathA kamanIya rUpake adhikArI / banate haiM, kalaza car3hAnese kaSAya Adi doSoMkI zAnti hotI hai tathA sthAlI thAla car3hAkara jIva sabase bar3e dhanADhya hote haiM / / 80 // // aSTa-maMgaloM kA phala dharma-cakra maMgala dravyako car3hAneke pratApase jIva samasta zatruoMkA vijetA hotA hai, tUrya bheMTa karaneke pariNAmasvarUpa samyakdRSTI pujArIkI kIti tInoM lokoMmeM gAyo jAtI hai, caMdovA car3hAneke hI kAraNa loga alaukika vidyAke jJAnase vibhUSita 1. [ mAH ] / 2. ka tirITottama / SIRECEIREEmarAnA R
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja ghaNTApradAnAnmadhuraH svaraH syAvadadhvajaivivicitrairabhivAritAjJaH / sarvaiH pravandho jinavandanena srvsddhisuukhaikbhaagii||2|| ityevamuktvA tadanugrahArtha pUjAphalaM dAnaphalena sArdham / jJeyArNavasyAntamito mahAtmA dharmopadezAdvirarAma sAdhuH // 83 / / tatastu rAjJAdhikataH pragalbhora vidyAsarittoyanidhiH prshaantH| pramAdahIno guNazIlamAlaH stutyarthavAdAnvitamitthamAkhyat // 84 // tvaM nanda vardhasva dhanaizca dharmaH saMpannasasyA dharaNI tavAstu / / vakSasthale te ramatAM ca lakSmIrahatprasAdAnnapa jIva dIrgham // 85 // trayoviMzaH sargaH caritam riyAyapAniAmaPERATORS vidyAdhara hote haiM tathA chatra samarpita karanese utpanna, puNyake udaya honepara pujArIke rAjyakA vipula vistAra hotA hai / / 81 / / ghaMTA samarpita karanekA paripAka yahI hotA hai ki zrAvakako susvara prApta hotA hai ! raMga-biraMgI dhvajAeM samarpita karanevAle zrAvakoMkA zAsana alaMdhya hotA hai tathA jo niyamase jinendradevakI vandanA karate haiM ve sabake dvArA pUje hI nahIM jAte haiM; apitu / A unheM saba RtuoM tathA RddhiyoMke phaloMkI eka sAtha hI prApti hotI hai / / 82 / / ukta kramase udAra Azaya jJAyaka RSirAjane samrATa tathA samasta darzakoMkA kalyANa karanekI icchAse prerita hokara dAnake phalake sAtha-sAtha hI pUjAke pariNAmako samajhAyA thaa| anta meM yaha kahakara ki zrAvakoMke dvArA jJeya tattvoMkA varNana eka aisA samudra hai jisakA kabhI anta hI nahIM ho sakatA hai ataeva unhoMne apanA dharmopadeza samApta kara diyA thA / 83 // gRhasthAcArya tathA yAjaka rAjA muni mahArAjakA upadeza samApta hote hI samrATake dvArA niyukta kiye gaye ataeva sAhasI tathA anubhavI gRhasthAcAryane / satya bAtoMse paripUrNa vacanoM dvArA rAjAkI prazaMsA kI thii| vividha vidyAoMrUpo nadiyoMke lie ve dharmAdhikArI udvela samudrake samAna the, svabhAvase bar3e zAnta the, guNa aura zIla hI unakI mAlA the tathA apane kartavyako pUrA karanemeM vaha kabhI pramAda na 1 karate the // 84 // 'he samrATa ! Apa sadA mudita raheM, sadA ApakI vRddhi ho, Apako dharmavRddhi vizeSarUpase ho, Apake rAjyakI pRthvIke / kaNa-kaNase vipula anna utpanna ho, ApakA vizAla vakSasthala lakSmIkA nivAsasthAna ho, arhanta prabhuke caraNoMke anugrahase itanA hI nahIM apitu Apa ciraMjIvi hoM / / 85 // [459] 1.[abhidhaaritaajnyaaH]| 2..ma.pragalbhyo / .. ......... ... w
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzaH sargaH zAstA bhava praskhalitAtmakAnAM pAtA bhava tvaM vinayAnvitAnAm / strIbAlavaddhAnvibhu'hitpriyatvAtsamAtanaH kSatriyadharma eSaH // 86 // tvaM devi rAjJaH priyakAriNI ca svaputrapautrairabhivRddhimehi / zIlopavAsavratadAnadharmasarvajJapUjAbhiratA ca bhUyAH // 87 // yadaihikAmuSmikasaukhyamUlaM saMpAditaM caityagRhaM tvayedam / yathA gamiSyatyativIrghakAlaM tathA kuruSveti jagAda rAjJIm // 88 // zrutvA munizrAvakayovaMcAMsi manogataM cApyavabudhya devyaaH| zauryAvadhUtArigaNo narendraH prItAntarAtmA prazazAsa sarvAn // 89 // yadyacca loke ramaNIyarUpamapaskaraM dravyamanekabhedam / nititaM cAru hiraNyarUpyaistattacca niHzeSamadAnmahIzaH // 9 // HAMARPeawareSPIRATRATHIPATHAmAreat zuddha AcAra-vicArase jo vyakti skhalita ho gaye haiM Apa unake kaThora niyantraka hoM, jo vinamra tathA maryAdApAlaka haiM Apa ( kartavyapAlaka paramapriya honeke kAraNa ) unakI rakSA kareM, stro, bAlaka tathA vRddhoMkA bharaNapoSaNa kreN| yahI AdikAlase calA AyA kSatriyoMkA dharma hai / / 86 / / he paTTarAnI ! Apa saba prakArase vahI AcAra kareM jo ki samrATako priya haiN| ApakA vaMza putra, pautra, Adike janmake dvArA asIma vRddhiko prApta ho, Apako vratoM tathA zolake pAlanako aDiga sAmarthya prApta hA, ApakI pariNati upavAsa, dAna, dharmAcaraNa tathA zrI ekahajAra ATha vItarAga prabhukI pUjAko dizAmeM dina-dunI aura rAta caugunI bddh'e| Apane isa vizAla indrakUTa caityAlayako sthApanA karAyI hai|| 87 // nissandeha yaha zubhakarma isa loka tathA paralokameM prApta hone yogya samasta sukhoMkA mUla hai| kintu he devi ? kucha aisA Ayojana kIjiye jisake balapara yaha jinAlaya atyanta dIrghakAlataka pUjA-sevA kI dRSTi sthAyI rahe' / / 88 // kimicchika dAnI samrATakA antarAtmA prabala prasannatAke pUrase plAvita ho rahA thA / zrImunirAja tazrA dharmAcArya Adi gRhasthoMke vacana sunakara tathA paTTarAnI anupamA devIpara dRSTi DAlate ho ve unake bhAvoMko samajha gaye the| apane parAkramase samasta zatruoMke mAnamardaka samrATane usI samaya vahA~ upasthita saba adhikAriyoMko paryApta pUjA sevA-vyavasthA kI AjJA dI thI / / 89 / / itanA hI nahIM isa saMsArameM jo jo padArtha sabase adhika AkarSaka tathA priya samajhe jAte haiM, ve saMsArameM jitane bhI prakAra ke caukI, Adi upakaraNa tathA sAja saraMjAmakI sAmagrI hai uttama sone tathA cA~dIke padArtha banAye gaye the una saba padArthoMko dene 1. [ vRddhAnvibhUhi priyatvAt ] / 2. ma bhUyAt / For Privale & Personal Use Only GUDAIsAnyAcArAmAmAmAmarAma) Jain Education Interational
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ D varAGga caritam 6 trayoviMzaH sargaH aSTottaragrAmazataM variSThaM dAsAMzca dAsIbhUtakAnagavAdIn / saMgItakaM sAntatikaM pramodaM samarpayAmAsa jinAlayAya // 11 // AhAradAnaM munipuGgavebhyo vastrAnnadAnaM zravaNAyikAbhyaH / kimicchadAnaM khalu durgatebhyo datvA kRtArtho napatirbabhava // 92 // aInmanIndrAgamacakrapANividyAdharANAM caritAni tAni / zrutvA ca dRSTvA varapaTTakeSu sanAyakaH saMmumade janaudhaH / / 93 // aSTAhnikaM ziSTajanAbhijuSTamanyairnarendrairmanasApyacintyam / evaMprakAreNa narendravoM jinendra pUjAM prayato ninAya // 94 // e siAHIPANTHerite-HARANPHECHHAPSH prArambha karake zrI varAMgarAjane mandirake lie pUjAdimeM Avazyaka cimaTIse lekara bar3ese bar3e samasta upakaraNa isa mandirako diye the|||9 // unhoMne indrakUTa caityAlayakA vyaya calAneke lie rAjyake sarvottama eka sau ATha grAma, sevA parAyaNa dAsa-dAsiyA~, gau Adi pazu, saMgIta maNDalI tathA kIrtana Adike Anandake kAraNa sAntatika (bhojaka-bhajanopadezaka ) kI maNDalIko bhI samarpita kiyA thA / / 91 // indrakUTa jinAlaya meM tapodhana mahAmuniyoMko vidhivat AhAradAna kI vyavasthA thI vratI zrAvaka-AryikAoMko vastradAna tathA AhAradAna bhI milatA thaa| jo saba dRSTiyoMse dIna tathA dukhI the unheM kimicchaka dAna dekara Anartapurezako mahAna zAnti tathA kRtakRtyatAkA anubhava huA thA / / 92 / / dharmamelA usa samaya vizeSarUpase Ayojita zAstrasabhA tathA paTTaka pradarziniyoMmeM arhantakevalI, cakravartI, vidyAdhara tapodhana munirAja tathA anya paurANika mahApuruSoMke pavitra jIvanoMko sunakara tathA paTTakoMmeM dekhakara aura vizeSarUpase tatvacarcAko suna samajhakara apanI janatAke sAtha-sAtha samrATa bhI parama pramudita hue the / / 93 / / / // [461) zrI varAMgarAjane bar3e prayatnake sAtha parama abhinandanIya aSTAhnikA parvako satata jina pUjAmeM mana, vacana tathA kAyase meM lIna rahate hue vyatIta kiyA thaa| kyoMki indrAdi vizeSa puNyAdhikArI AtmA bhI isa parvameM upAsanA karaneke lie lAlAyita rahate haiM / tathA sAdhAraNatayA anya rAjA loga isakI kalpanA bhI nahIM kara sakate the // 94 / /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam 15 samandaraM vizvajanAdhigamyaM samastalokAbhyudayaikahetum / vizuddhizuddho'dhikavRddhitejAH pUjArNavaM bhUmipatistatAra // 95 // suzrAvakaH sarvaguNAdhivAsaH sadgandhapuSpAkSata pUrNapANiH / svastyAdibhirmaGgalabhAratIbhiH zazaMsa saccUtaphalAvasAnaiH / / 96 // AcandratAraM jayatujizrIH saddharmamArgaH paramArthasAraH sukhIbhavatvArhata sarvasaMghaH siddhAlayAH sphItatamA bhavantu // 97 // dezo bhavatvAdhikagodhanADhyaH subhikSanityotsava bhogayuktaH / rAjA jitArijinadharmabhakto nyAyena pAyAtsakalAM dharitrIm // 98 // dharmavIra varAMga varAMgarAjakI Abhyantara tathA bAhya vizuddhi paripUrNatAko prApta ho rahI thI, unake bAhyatejake sAtha-sAtha AdhyAtmika tejakI bhI AzAtIta vRddhi ho rahI thI ataeva ukta parvake dinoMmeM unhoMne eka prakArase pUjArUpI samudrako ( vizAla Ayojana ) hI phailA diyA thA / unake usa AyojanameM sarvasAdhAraNa sammilita ho sakate the tathA jinamandirakA sAkSAt avalambayukta hone ke kAraNa usa samasta utsava samudrako prajAsahita pAra kara sakA thA evaM prANiyoMke kalyANakA mUla kAraNa bhI ho sakA thA / / 95 / / usa samaya apane rAjatvako bhUlakara varAMgarAjane Adarza zrAvakatAko hI apanA caramalakSya mAnakara zrAvakocita samasta guNoM ko apane meM lAne kA prayatna kiyA thaa| ve zuddha jala, candana, akSata Adiko aMjaliyA~ hAthoMmeM lekara svasti-vidhAna se prArambhakara maMgala Adi stotroM paryanta jinendradevakI pUjA kI thI jisakA antima phala mokSa mahApadakI prApti hI tho // 96 // ve kahate the ki mahApratApI puNyamaya satya dharmokA sArabhUta jinadharma tabataka isa pRthvIpara pracalita rahe, jabataka candramA aura sUrya udita hote haiM; kyoMki jinadharma hI paramAgamakA sAra hai / arhanta prabhuke zAsanake anukUla AcaraNa karanemeM lIna cAroM prakArake saMghoMko saba sukha zAnti prApta hove, siddhike sAdhaka jinAlayoMkA vistAra ho / / 97 / / rASTra meM hara dRSTise godhana, Adi sampattikI asIma vRddhi ho, sadA subhikSa ho, janatAkI mAnasika tathA zArIrika sthiti aisI ho ki ve sadA hI utsava, bhoga, Adiko manA sakeM, rAjA zatruoMko jItanemeM samartha ho, jainadharmakA saccA anuyAyI ho, tathA nyAyamArgake anusAra hI prajAoMkA pAlana kare / / 98 / / trayovizaH sarga: [ 462 ]
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam trayoviMzaH sargaH pASaNDinaH svAzramavAsinazca kRtAM svasaMsthA na vilaDghayantu / yazAMsi tiSThantu ciraM pRthivyAM doSAHpraNAzaM sakalAH prayAntu // 99 // ityevamAdi sphuTamarthatattvaM vAkyaM janazrotrasukhaM jagAda / mahAjanastaM sakalaM nizamya pratiprasAdo dayavAn babhUva // 100 // tataH prahRSTo varacUrNavAsaiH sadgandhimitraiH salilaiH salIlam / laHkSArasairajjanareNubhizca cikSepa gAtreSu parasparasya // 101 // jinendrapAdAmburuhArpaNena prasiddhanAmagrahaNena bhuuyH| pUtAM ca puNyAM purusiddhazeSAM vasuMdharendro nidadhau svamUni // 102 // vibhinna pAkhaNDoM ( matoM) ke anuyAyI tathA vividha AzramoMkA pAlana karane meM lIna puruSa apane AcAryoM aura zAstroM dvArA nizcita kI gayI maryAdAkA ullaMghana na kreN| guNIjanoMkI kIrti isa pRthvIpara ananta kAlataka loga smaraNa kareM, jitane meM bhI doSa haiM unakA samUla nAza hI na ho, apitu janatA unakA nAma bhI bhUla jAye / / 99 // bAbAmAmAcAmAnyAnAmAnAmAnya loka vAtsalya aisI aneka zubha kAmanAoMko vyakta karanevAle kitane hI vAkya dharmapremase pramudita samrATake mukhase nikale the jinheM sunakara logoMko hRdayakalI vikasita ho uThI thii| ina vAkyoMko sunakara pUjAmeM upasthita vizAla janasamUhako parasparameM prema tathA sahRdaya vyavahAra karanekI prabala preraNA prApta huI thii| 100 / / ve dharma-premake Avegase unmattatrata ho rahe the ataeva ApasameM eka-dUsarepara unhoMne sugandhita cUrNa, sugandhita padArthoMko gholakara banAye gaye jala, lAkhake raMga, aJjana Adiko premapUrNa bhAvase DAlanA prArambha kara diyA thA // 101 // samrATa varAMgane bhI zrI ekahajAra ATha jinendradevake pUjya caraNoMmeM samarpita kara deneke kAraNa, jagata pUjya paMca parameSThI Adike nAmoccAraNake pratApase svayaM pavitra tathA dUsaroMke puNyabaMdhakA kAraNa, purUdeva Adi siddha parameSThiyoMkI zeSikAko lekara phirase apane mastakapara dhAraNa kiyA thA / / 102 // 463] 1. maprasAdodayavAka / Jain Education international
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjAtapaHzIlaguNapradhAnaH samaya' savarmamuvArabuddhiH / mahIpatistUryaravainanadbhiH sAntaHpuro rAjagRhaM viveza // 103 // pravizyAtmagehaM surendrapratApo jinendraurupUjAkathAkAvyarAgaH / nRpo dharmakAmArthakAryapravINaH pratuSTAntarAtmA sukhaM saMniSaNNaH // 104 // kutIrthapraNItAnvivAdAnnihatya pratiSThApya bhayo jgtsNprvaadaan'| prakAzyorubhakti satImAhartI ca sadA saMdadhau svaM manaH sahayAyAm // 105 // bavatpAtradAnaM vidhijJA yatibhyo dhana bandhumitrAthiziSTapriyebhyaH / mahAparvasaMdhivataH sopavAsainayandorghakAlaM narendro'bhireme // 106 // trayoviMzaH sargaH SaamaRELAPELAGALASERIRECAR ahaMta siddha Adiko dravya tathA bhAvapUjA, kAyakleza Adi tapa, mArdava Adi guNoMkA AcaraNa karate hue vizAla buddhi, dharmapremI varAMgarAjane parvameM pUjA kI thii| usake samApta ho jAnepara joroMse bajate hue tUrya Adi bAjoMko garjanAke sAtha samrATane rAjamahalameM saparikara rAniyoMke sAtha praveza kiyA thA // 103 / / dharmakarata saMsArasukha ___ samrATa varAMga dharma, artha tathA kAma puruSArthoM ke AnupAtika AcaraNako sAdhaka vyavasthA karanemeM atyanta dakSa the, jinamaha / aise dhArmika kAryoko kara sakaneke kAraNa unakA antarAtmA parama saMtuSTa thaa| ataeva lauTakara rAjamahalameM Aye hue indrake samAna parAkramI tathA pratApo varAMgarAja zAntise baiThakara jinendradevako vizAla pUjA sambandho kathAoM aura kAvyoMkA anuzIlana karate the // 104 // isa sundara DhaMgakA Azraya lekara ve mithyA tIrthaMkaroMke dvArA pravartita matoMkI nissAratAko spaSTa karate the| tathA saMsArameM kalyANake sahAyaka satya mArgoMkI prastAvanA tathA vistAra karate the / saMsAra samudrase pAra karanemeM samartha unakI satya jinabhakti chipAye nahIM chipato tho| kyoMki vaha unake roma, romameM samAyI thii| isake sAtha hI ahiMsA dharmako mUla vAstavika dayAmeM to unhoMne apane Apako lIna hI kara diyA thaa|| 105 / / dAna vidhike vizeSa jJAtA varAMgarAja avasara milate hI satpAtroMko dAna denemeM lIna rahate the| apane bandhu bAndhavoM, A mitroM, hitaSiyoM, priyajanoM tathA yAcakoMko yatheccha dAna dete the, tathA aSTAhnikA, payUSaNa Adi parvoke dinoMmeM vrata upavAsa Adi karate the| ina zubha yogoMkA AcaraNa karate hue unhoMne dorSakAla vyatIta kara diyA thA / / 106 // 7 1. ka saMpradAnAn / 2, [vidhijnyo]| 3. ma vanaM / 4 TA nya- [464] mAnya
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinendrapraNItaM zubhaM siddhimArga prabudhyAtmazaktyA gRhItvA vratAni / narendrAgrapalyaH sadA sivapUjAM nayantyo varAlayaH kRtArthA babhuvaH // 107 // itidharmakathodeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite arhanmahAmahavarNano nAma trayoviMzatitamaH sargaH / DREAMPIR trayoviMzaH sargaH samrATakI paTarAnI anupamAdevI Adi rAniyoMne bhI apanI zakti aura jJAnake anusAra jinendradevake dvArA praNIta, zubhakAraka tathA sakalasiddhike amogha upAya svarUpa jinadharmako samajhA tathA dhAraNa kiyA thaa| ve sukumAra sundariyA~ sadA hI siddhapUjA Adi dhArmika kAryoMko karatI huI dina bitAtI thIM, aura isa vidhise apane jIvanakA lakSya siddha kara rahI thiiN|| 107 // cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM arhanmahAmahavarNana nAma trayoviMzatitam sarga samApta / ITUArai n RGHORIGHLIGHTS [465] Jain Education Interational For privale & Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam caturvizaH sargaH atha bhUmipatiritrakAlayogyAna na virodhena nayansukhArthadharmAn / jagati pravarAM yazaHpatAkAM sakalAM kAntimivenduvababhAra // 1 // zazinaH kiraNAH svabhAvazItA dinkRttiikssnnvpuurjgtprbhH| hatabhugdahanaprakAzanAtmA jagadApyAyanapaNDito mhendrH||2|| pRthivI kaThinAtmikA prakRtyA dravatA snehaguNastathApsu vadyaH / sakalA napatau guNAH sametAH sati vairudhyatame'pyabAdhamAnAH // 3 // hai caturvizaH sargaH caturviMza sarga prakRtiguNopeta rAjA samrATa varAMga dharma, artha tathA kAma tInoM puruSArthoMkA aise DhaMgame sevana karate the ki unameMse koI eka bhI, bAkI donoMkI pragatimeM bAdhA nahIM DAlate the| phalataH ye tInoM unake tonoM kAloMko sudhArate the| isa vyavasthita kramase jovana vyatIta karate hue unhoMne apane suyazakI unnata tathA vizAla patAkAko usI mAtrAmeM phaharA diyA thA jisa rUpameM nakSatrarAja candramA saMsArakI samasta kAntiko dhAraNa karatA hai| nizAnAtha candramAkI dhavala paripUrNa kiraNeM svabhAvase hI zItala hotI haiM // 1 // zubha tathA azubha sabahI sAMsArika kAryoMkA pravartaka honeke kAraNa jagatprabhu dinakarakI kiraNe atyanta tIkSNa honeke 1 kAraNa asahya hotI haiM / havanako sAmagrIko bhasma karanevAlI agnike bho do hI guNa haiM:-padArthoMko jalAnA tathA prakAza krnaa| devoMkA adhipati alaukika RddhiyoM tathA siddhiyoMkA bhaMDAra indra bhI saMsArakI dAhako vujhAkara use jalase plAvita hI karatA hai // 2 // prANimAtrako dhAraNa karane meM samartha dharitrIkI prakRti ho kaThinatAse vyApta hai| tathA jagatakI rasamaya sRSTike mUla srota jalameM bhI do hI guNa hote haiM-taralatA tathA sneha ( cikkaNatA ) shiiltaa| kintu ye saba ho guNa samrATa varAMgameM eka sAtha hokara rahate the| yadyapi yaha nizcita hai ki inameM-zotalatA tathA uSNatA, dravatA tathA kaThinatA Adi adhikAMza guNa aise haiM / jo ki eka dUsareke bilkula viparIta haiM, to bhI samrATa varAGgakI sevAmeM Anepara unhoMne apanA pArasparika virodha chor3a diyA thA / / 3 / / 1. ka yogyogyAnavirodhena yat / 2. ka pRthuvI / 3. [ vandyaH ] / [46
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam teSu / RtuSu' kramasaMbhaveSu teSu pratisaMvatsara mAgateSu paripUrNapayodharAbhirIzo vanitAbhivaSayAnsukhaM niSeve // 4 // varavaMzamRdajragIta zabdAnmurajadhvAna vimizritAnsa rAgAn azRNocchravaNendriyapriyAMstAnpramadAnAM 1 madhurAkSaraprayuktAn // 5 // zayane vimale maNipradIpe kamalAkhyaH 3 parirabhya kAminaM tam / vadanairjaghanai stana pradezairmU duhastairapi madirAmalalolalocanAnAM vanitAnAM galitAMzukalolamekhalAnAM na tatapaM prapibanyasukhAni tAsAm // 7 // paspRzurmahIndram // 6 // suratotsava priyANAm / pratyeka paJcAGgamaya varSa meM kramazaH zarada Adi chaha RtuoMke Anepara samrATa unake anukUla viSaya sukhoMkA yatheccha bhoga karate the| vizeSakara apanI rAniyoMke sAtha kAmajanya viSayoMkA upabhoga karate the, kyoMki avasthA tathA svAsthya ke anukUla unake stana Adi upabhogake aMga pUrNarUpase vikasita ho cuke the // 4 // sukhasAgara meM magna yauvana tathA kAmadevake madase unmatta apanI patniyoMkI manamohaka madhura bAtoMko sunakara hI vaha kAmarasase madamAtA nahIM hotA thA apitu karNa indriyako balapUrvaka apanI ora AkRSTa karanemeM paTu unake gItoMke zabda, zabdapara vaha loTapoTa ho jAtA thaa| jaba ve gAtI thIM to usake sAtha-sAtha uttama bAMsuriyA~ bajatI thIM mRdaMga bhI bajatA thA tathA ina bAjoMkI dhvanimeM murajakI gambhIra dhvani bhI milI rahatI thI // 5 // zayanagRhameM dugdhake samAna dhavalazayyA bichAkara maNiyoMke raMga, viraMge prakAzamaya nirdhUma dIpaka jalAye jAte the / vahA~para pahu~cate hI kamaloMke samAna lalita netravatI rAniyA~ kAmAtura varAMgarAjakA ghora AliMgana karatI thiiN| itanA hI nahIM apane mukhakamala, jaMghAoM, kaThora stanoM tathA sukumAra hAthoM ke dvArA samrATake aMga pratyaMgoMkA sparza karatI thIM // 6 // kamalAkSi rAniyoMkI nirmala A~khoMse madirApAnake samAna utpanna unmAda TapakatA thaa| kAmaprasaMgakA suratarUpI mahAna utsava[unheM itanA priya thA ki ve use karate na aghAtI thiiN| riraMsA ke Avegase Atura honepara unakA vastra khisaka jAtA thA aura kevala caMcala karadhanI hI kaTipradezapara raha jAtI thI / unako isa rUpa meM pAkara kAmI varAMgarAja unakI ora ekaTaka dekhate raha jAte the tathA ina mukhoMkA nirantara pAna karate rahanepara bhI unheM tRpti na hotI thI // 7 // 1. RtuSu / 2. [ siSeve ] | 3. [ kamalAkSyaH ] / 4. ma pravivet / caturviMza: sargaH [ 467 ]
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvikA bakulotpalajAtimAlatInAM surabhINAM sakadambacampakAnAm / lalanAlakakezapAzabaddhA varamAlAzca muhurmahaH sa jahau // 8 // jinadevamahIndrakezavAnAM caritAnyapratimAni nATyasandhau / rasanATyasamanvitAni zazvatsamapazyaddharaNIpatiH priyAbhiH // 9 // vasudhodadhizailasaMbhavaM yadararatnaM rajataM ca hema kupyam / gajavAjirathAyudhapradhAnaM kSitikAra prAbhRtakaM samAnayaMstat // 10 // vidhinA paripAlakaH prajAnAM parizAstAra nuSThitakriyANAm / agatInabudhAjanAn daridrAnazaraNyAMzcababhAra sarvakAlam // 11 // samaH ATHMARATHIPARAMHITA rAniyA~ apanA zRgAra karaneke liye kamala, bakula jAti ( camelo) mAlato, kadamba, campaka Adi vRkSoMke sugandhayukta puSpoMkI mAlAyeM banAkara aneka vidhiyoMse apane kezoMmeM gaMthatI thiiN| kintu kAmake Avegase unmatta rAjA bilkula ucchRkhala hokara bar3I zIghratAke sAtha bAra-bAra zirapara sajo huIM mAlAoMko khIMcakara masala detA thA / / 8 // jinendraprabhuke jIvana caritra, cakravatiyoM, nArAyaNoM, pratinArAyaNoM, Adi zalAkA puruSoMko anupama tathA Adarza jIvanIkI kathAvastuko lekara likhe gaye nATakoMke abhinaya rasoMkI sphUrti tathA abhinaya kalAke pUrNa pradarzanake sAtha sadA hI kiye jAte the, aura samrATa varAMgarAja apanI saba ho rAniyoMke sAtha inheM dekhakara rasakA AsvAdana karate the // 9 // vasundharA, pRthvI, agAdha udadhi tathA parvatoMmeM jo bhI uttama ratna ( zreSTha padArtha ) utpanna hote the athavA jitanA bhI cA~dI tathA sonekA bhaNDAra ho sakatA thA athavA madonmatta hAthI, sulakSaNa azva, sudRr3ha ratha tathA zreSTha zastra Adi sabhI vastuoMko sanasta rAjA loga bheMTa rUpase samrATa varAMgake sAmane lAkara rakhate the // 10 // puNya paripAka rAjanItimeM batAyI gayI vidhike anusAra hI vaha apanI prajAko hAnise bacAkara lAbhakI dizAmeM le jAtA thaa| jo loga sAmAjika dhArmika athavA anya kisI bhI prakArakA kukarma karate the aise logoMkI vaha kisI bhI dRSTi athavA kAraNase upekSA nahIM karake kaThora daNDa detA thaa| nirupAya vyaktiyoM, jJAna athavA kisI bhI prakArakI zikSAko prApta na karaneke kAraNa AjIvikA upArjana karanemeM asamartha, daridra tathA azaraNa vyaktiyoMkA vaha rAjyakI orase pAlana-poSaNa karatA thA // 11 // 1. ma prdaanN| 2. [kssitipaaH]| 3. [ degzAstA durnusstthitdeg]|
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caturvizaH caritam niyamazca yamaivatopavAniravIrapi daandhrmyogaiH| jinadevavizeSapUjanaizca prayayau parvasu bhUpateH sa kAlaH // 12 // sa kadAcidatulyadhIsiMhaH svabhujadhvaMsitazatrusainyavIryaH / praviveza sabhAgRhaM narendro matimaddhirvaramantribhizca ziSTaH // 13 // maNihArakirITa'paTTacihnaH pracalatkuNDalacArudhRSTagaNDaH / sa magendravarAsane niSaNNo vibabhau bhAnarivodayasya mani // 14 // vituddhiyazaHzriyA jvalantaM zaradIvAmalapUrNacandrasaumyam / napati prasamIkSya mantrivargaH prajajalpa svamanogataM vacastat // 15 // sargaH dinAni yAnti trayasevayava kintu isakA yaha tAtparya nahIM ki vaha kAma tathA artha puruSArthake sevanameM hI lIna thA kyoMki jyoM hI aSTamI, caturdazI Adi parva Ate the tyoMhI vaha nUtana niyama, yama, vrata vizeSakara upavAsa, saba tarahake doSoMse rahita niHsvArtha dAna, dharma yoga Adiko dhAraNa karatA thaa| tathA zrI eka hajAra ATha jinendradevakI vizeSa pUjAkA Ayojana karake hI vizAla vasundharAke adhipatikA samaya bItatA thA // 12 // samrATa varAMgakI buddhiko koI samAnatA na kara sakatA thaa| vaha manuSyoMmeM siMha ( zreSTha) the| apane bAhubalake dvArA hI unhoMne zatruoMkI vizAla senAoMko naSTa-bhraSTa kara diyA thaa| unake sabake saba maMtrI parama vivekI tathA rAjanItike aise paMDita the ki usa samayake saba rAjyoMke maMtriyoMse zreSTha mAne jAte the| inhIM ziSTa maMtriyoMke sAtha samrATa varAMga rAjasabhAmeM eka dina padhAre the // 13 / / rAjasabhAmeM Akara jaba ve siMhoMkI AkRtiyoMke Upara bane hae sUndara Asanapara Akara baiThe to apane maNimaya hArase nikalatI huI kiraNoMke dvArA, jAjvalyamAna mukUTake Alokase, rAjyapadake pradhAna cinha paTTakI prabhAke kAraNa tathA gAlose ragar3ate haye caMcala tathA cAru kuNDaloMkI kAntise makha Alokita ho uThane para aise zobhita ho rahe the jaisA ki dinapati sUrya / udayAcalake zikhara para udita hokara lagatA hai||| 14 // nirmala tathA sarvavyApI yaza asIma sampatti tathA paripUrNa zobhAke kAraNa ve jagamagA rahe the, to bhI zarada pUrNimAkI rAtriko udita hue pUrNacandrake sadRza unakI kAnti parama saumya thii| isa DhaMgakI adbhuta zobhAse samanvita samrATako dekhakara maMtriyoMke manameM aneka bhAva udita hue the, jinheM rokanA unake lie asaMbhava ho gayA thA phalataH unhoMne kahanA prArambha kiyA thA // 15 // 1. ka tiriitt| bAlabAREATRENDER [469)
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritas aved ayamindrasamo maharddhikI vibhavenApratimena lokapAlaH / vapuSA yazasA ca kAmadevaH kuta etattrayamasya saMzayo naH // 16 // 'puruSaicirakAlakarma daivAdragrahato vAtra niyogataH svabhAvAt / pralayasthitisaMbhavAH pralAnAM niyatAdyairiti lokasatpravAdaH / / 17 / / iti pakSabahutvayogataste na samarthA gadituM svapakSamekam / anapekSitatatva' dRSTi ceSTAH paripapracchurathAvanIndra mittham // 18 // sadasanniyatisvabhAvapakSA viditA laukika vaidikAstvayeza / vividhAMzca nayAnavaiSi sUkSmAnvada tasvamasaMzayaM prabho naH // 19 // rAjAkI stuti 'apanI asIma RRddhi tathA vimala yazake kAraNa hamAre samrATa sAkSAt indrake samAna haiN| yaha lokapAla bhI haiM, kAraNa koI bhI rAjA mahArAjA vibhavameM inakI samatA nahIM kara sakatA hai| inakI zArIrika kAnti, svAsthya tathA janasAdhAraNako anurakta banAnekI kSamatA itanI bar3hI huI hai ki unake AdhAra para yaha sazarIra kAmadeva hI pratIta hote haiM / kintu vicAraNIya viSaya yahI hai ki yaha akelA ukta tInoM devatAmaya kaise haiM ? hamArI yahI zaMkA hai // 16 // saMsArameM yaha sarvamAnya kahAvata hai ki yugake prArambhameM hue vizeSa puruSoMne apane zubha karmoM ke pratApase athavA daivakI preraNAse, athavA jIvana pathake nirmAtA grahoMkI anukUlatA ke kAraNa, athavA kisI vizeSa AtmAke niyogake vazameM hokara athavA saMsArake svabhAvakI abAdhagati ke pravAha meM par3akara saMsArakI prajAke janma, sthiti tathA nAzakI cirakAla paryaMnta vyavasthA kI thI / / 17 / / saMsArakI utpatti, sthiti tathA vinAzako lekara uktarUpake aneka vikalpa tathA mAnyatAe~ honeke kAraNa, ve maMtrI kisI eka matako nizcita karake yaha kahane meM asamartha the ki hamArA yahI mata hai| isa mUla praznakI ve upekSA bhI nahIM kara sakate the kyoMki tAttvika dRSTi se vicAra karane tathA use AcaraNameM lAne kI unakI svAbhAvika pravRtti thI / ataeva una sabane pRthvIpati aire sAmane nimna prazna upasthita kiyA thA / / 18 / / dharmaprazna 'he prabho ? lokAcAra ke anusAra kauna-sA pantha satya hai athavA asatya hai, kauna-sI pravRtti svAbhAvika hai tathA kauna-sI vaibhAvika hai| isI kramase vaidika ( jJAnamaya ) AcArameM kyA sat hai, kyA asat hai ? nizcita kyA svAbhAvika kyA hai ityAdi 1. [ puruSezvaradeg ] 2. [ prajAnAM ] / 3. ma 'satvadRSTi / 4. ma tattvaM na saMzayaM / caturviMza: sargaH [ 470 ]
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja paritam catuvaziH sargaH iti mantrivaraiH prahRSTamartha pravicAryAtmani dRssttdhrmtttvH| nRpatirmadhurAbhidhAnayuktaM vacanaM prArabhata pravaktumevam // 20 // bahudRSTiniviSTadurmatInAM kukviinaamthvaanybhi'prpnnaaH| atimugdhatayA narA vibodadhaM paramArthAnna hi zaknuvanti bAlAH // 21 // yadi devaniyogato mahaddhiM labhate canmanujastvarogatAM vaa| sutabhA ["] mavadyalabdhiyuktaM sa tu devaH kathameti daivabhAvam // 22 // yadi taskarako yajeta vidvAna varamitthaM stvth............| ubhayoryajanaM pratigRhItA nanu devo vimatiH sa kiM karoti // 23 // vizeSa tattvoMko Apa bhalIbhAMti jAnate haiN| itanA hI nahIM Apa ati sUkSma samasta nayoM ( padArthakA eka dRSTise vicAra karanA) 4 ko bhI jAnate haiM ataeva ukta vikalpoMmeM vAstavika tattva kyA hai ise Apa spaSTarUpase hameM samajhAnekA kaSTa kareM // 19 // samrATa varAMgane dharmake sAra tathA tattvoMke rahasyako samajhA thA phalataH maMtriyoMke dvArA upasthita kiye gar3ha praznoMko sunakara eka kSaNabhara mana hI mana unapara vicAra karake nRpativarane madhura tathA sarala bhASAmeM nimnazailIse uttara denA prArambha kiyA thA / / 20 // daivavAda vicAra 'saMsArake manuSya atyadhika bhole tathA zraddhAlu haiN| unako upadeza denevAle tathAkathita kavi (jJAnI ) logoMkI dUSita hai buddhi paraspara virodhI eka-eka prakArakI zraddhAko lekara calatI hai ataeva ve saba kukavi haiM / ve kucha zabdoM dvArA hI samajhA jAne / yogya viSayako bhI bahuta khIMca tAna kara aspaSTa vAkyoM dvArA batAkara bhole jIvoMko aura adhika sandehameM DAla dete haiN| pariNAma yaha hotA hai ki svabhAvase hI ajJa saMsArI manuSya zuddha tattvako nahIM samajha pAte haiM / / 21 // yadi saMsArI manuSya kevala deva athavA bhAgyako akAraNa kRpAke balase hI asIma sampattiko prApta karate haiM ? svastha zarIra pAte haiM, anukUla patnI tathA guNI putrake saMsargakA sukha bhogate haiM, to kevala eka hI prazna uThatA hai ki yaha daiva bhI usa bizAla devapaneko kaise prApta hotA hai, jisake kAraNa nizcita vastukA samAgama sarvadA satya hotA hai / / 22 // yadi koI cora kisI devako pUjA kare tathA dUsarA vidvAna bho vivekapUrvaka usI devakI upAsanA kare aura yadi donoMko hI apane-apane manacAhe ( bhale-bure ) varadAnoMko prApti ho jAtI hai / to yaho prazna uThatA hai ki cora tathA sAhUkAra donoMkI vizAla pUjAko svIkAra karanevAlA vaha buddhihIna devatA karatA hI kyA hai / / 23 // 1. kanyabhiprasaMgA, [ vAkyaviprapannAH ] / 2. ma yaceta / [471]
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvika sargaH gRhamapyuditaM bhagavaddhanena bhavadIyaM nanu yasya dIpatalam / carakaivaragandhamAlyadhUpAH sa ca ki dAsyati nirdhanaH parebhyaH? // 24 // varamantrapadaiH susaMskRtaM yaddhavimAdAya samakSato'tti kAkAH / balibhuka suzRgAlavipraliptA: sa hi ki rakSati durbalaH paraM svam // 25 // kSudhitaH paridApya taM bhRgAlo vibalaM chAgamupAharetprasahya / puruSAnapi tAnprasahya tadvadyadi gRhNAti sa eva devadevaH // 26 // palalodanalAjapiSThapiNDaM paradattaM pratibhujyate ca yena / sa parAnagati kathaM bibharti dhanatRSNAM tyaja devatastu tasmAt // 27 // grahoMko bhI dekhie, unakA bhI udaya taba hI hotA hai jaba ki Apa apanA dhana kharca karate haiM / unakI anukUlatAke lie jalAye gaye dIpakoMmeM ApakA ho tela jalatA hai| Apa hI prasanna karaneke lie use vikasita zveta kamaloM AdikI sugandhita mAlAe~ tathA aura aise hI aneka padArtha car3hAte haiN| taba jo svayaM itanA nirdhana hai dUsaroMko kyA degA // 24 // ___ havana sAmagrI bar3e yatnake sAtha svaccha tathA kSuddha rUpameM banAyI jAtI hai, taba kahIM zreSTha maMtroMke uccAraNake sAtha-sAtha / havanakuNDameM chor3I jAtI hai| kintu hotAoMke sAmane hI kauA, Adi nIca pakSI usameMse coMceM bharakara khAte haiM / aba prazna yaha hai ki jo devatA siyAra, Adi nIca pazuoMkI jUTho bali khAtA hai, usa vicAremeM kitanI sAmarthya hogI aura jo svayaM itanA durbala hai vaha dUsaroMkI kyA rakSA karegA / / 25 / / devatAko car3hAye gaye durbala bakarepara bhUkhA siyAra avasara pAte hI jhapaTatA hai aura ArAdhya devatAkI avajJA karake bala-4 prayogase usa ( bakare ) ko le bhAgatA hai / isI prakAra anukUla avasara Ate hI vaha zRgAla una manuSyoMko bhI balAtkArapUrvaka le bhAgatA hai jinhoMne rakSA pAneke lie bali car3hAyI thI // 26 // ataeva vaha zRgAla hI paramadeva kyoM nahIM mAnA jAtA hai ? jo pUjya devatA dUsaroMse samarpita pazu AdikA mAMsa, bhAta, 8 lAvA, ATeke piNDa Adi padArthoMko khAkara hI jovana bitAtA hai, vaha parAzrita devatA una dUsare vyaktiyoMkA bharaNa poSaNa kaise karegA yA jinake jIvana nirvAhakA koI upAya hI nahIM raha gayA hai unheM kyA, kahA~se degaa| ina saba yuktiyoMkA bharaNa-poSaNa sAmane rakhakara devakI kRpAse dhana pAnekI icchAko sarvathA chor3a do / / 27 // 1. ma na dIpa ysy| 2.ma crkevr| 3. ma sa kiN| 4. [ kaakH]| 5. [praliptaH] / [472]
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam yadi kAlabalAtprajAyate cedvibala: kartRguNaH parIkSyamANaH / balavAnathavA yadi kRtI syAdvibalaH kAla iti praveditavyaH // 28 // atha jIvagaNeSvakAlamRtyuH phalapuSpANi vanaspatiSvakAle / bhujagA dazanaivaMzantyakAle manujAstu prasavantyakAlatazca // 29 // atha vRSTirakAlatastu dRSTA na hi vRSTiH paridRzyate svakAle / tata eva hi kAlataH prajAnAM sukhaduHkhAtmakamityabhASaNIyam // 30 // grahato jagataH zubhAzubhAni pralapanto vimatonpravaJcayanti / na tu tasvamidaM vaco yadi syAtsvayamevAtmahitAni ki na kuryuH // 31 // kAlavAda samIkSA yadi kAlI hI yaha sAmarthya hai, ki usake dvArA saMsArameM saba kucha prApta ho jAtA hai, to kartAke guNa, jinakA sUkSma tathA vizada vivecana kiyA gayA hai ve saba nissAra aura nirarthaka hI ho jaayNge| isa avyavasthAse mukti pAneke lie yadi Apa yaha kaheM ki balavAna kartA hI isa kArya meM saphala hotA hai, to phira yahI samajhanA par3egA ki kAlameM koI bhI kArya karanekI sAmarthya nahIM hai // 28 // isake atirikta dekhA hI jAtA hai ki manuSya Adi jIvoMkI asamaya meM mRtyu hotI hai| vanaspatiyoM meM bhI asamayameM hI phUla phala lagane lagate haiM ( vizeSakara vaijJAnika yuga meM ) / Ayu karma samApta nahIM hotA hai kintu sA~pa Adi viSamaya prANI dA~ta mAra dete haiM aura akAla mauta ho jAtI hai / / 29 / / adhikAMza manuSya muhUrta Adi samayakA vicAra kiye binA hI bAhara jAte haiM aura saphala hote haiM / varSARtu na honepara bhI dhArAsAra vRSTi dekhI hI jAtI hai, yaha bhI aneka bAra dekhA gayA hai ki varSAke lie nizcita samaya meM bhI eka bUMda jala nahIM barasatA hai| ina saba kAlake vyatikramoMkA honA hI yaha siddha karatA hai ki 'kAla ke kAraNa saMsArakI prajAko sukhI tathA dukhI honA par3atA hai' aisA kathana mukhapara bhI nahIM lAnA cAhiye // 30 // jyotiSka grahavAda 'grahoM kI anukUlatA tathA pratikUlatA ke kAraNa hI saMsArakA bhalA athavA burA hotA hai' jo loga isa prakAra kA upadeza dete haiM ve saMsArake bhole avivekI prANiyoMko sAkSAt Thagate haiN| kyoMki yaha siddhAnta tattvabhAvase bahuta dUra hai| yadi yaha satya ho to, jo loga isapara AsthA karate haiM, isase pahile ve apanI unnati tathA abhyudayake sAdhaka, kyoM karma para AsthA nahIM karate haiM // 31 // For Private Personal Use Only caturvidhAH sargaH [ 473]
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam grahayogabalAcchubhaM bhavencetsa ca rAmaH priyayA kathaM vihInaH / mavinAsyu' zanaH prayuktanItiH sakalatraH sa ca rAvaNo vinaSTaH // 32 // balino balavAnna cAsti loke sa ca baddho ripuNA murAriNAsau / jagati prathitaH sa kAmadevaH sazarIrastu pinAkinA sa dagdhaH // 33 // dhanavIryaparAkramAtisatvo maghavAndevagurupraNItacakSuH 1 bahumitrasumantrabhRtyakozaH sa ca zaptaH kila gautamena tena // 34 // dharaNIsuta ugravIryatejA graharAjaH sa ca rAvaNena baddhaH / bRhatAM pitaraprameyavRddhiH sakalatro bhriyate sa vAsavena // 35 // yadi zubhagrahoM ke milane se ho sukha sampatti hotI hai to kyA kAraNa hai ki zrIrAmacandrakA apanI prANAdhikAse viyoga huA thA, kyoMki unakI tathA sItAjIkI kuNDalI to bahuta sundara rUpase milI thii| grahoMke guru zukra AcAryake dvArA upadiSTa nIti yadi aisI hai ki usakA pAlana karanepara kabhI kisIkI hAni ho hI nahIM sakatI hai to vaha rAvaNa jo ki usakA vizeSajJa nA vahI kyoM apanI strI tathA baccoMke sAtha sadAke lie naSTa ho gayA / / 32 // isa saMsAra meM rAjA bali se bar3hakara koI zaktizAlI vyakti nahIM huA hai kintu usako bhI murAke zatru zrIkRSNa ne vizeSa AyAsake binA hI burI tarapa bA~dha diyA thA aura mAra DAlA thA / saMsAra bhara meM yaha prasiddha hai ki kAmadeva ke samakSa koI nahIM Tika sakatA hai vaha sarvavijayI hai| kintu use bho trizUladhArI rudra zrIzivane harAyA hI nahIM thA apitu usako sazarIra bhasma hI kara diyA thA / / 33 // devarAja indra dhana, vIrya, parAkrama aura asAdhAraNa sAhasikatA tInoM lokoM meM prasiddha haiM / devatAoMke guru zrIzukrAcAryake dvArA upadiSTa nItikI kasauTIpara hI ve saba vastuoMkI parIkSA karate haiN| unakA nAma maghavAna hI unakI puNyakArya karane kI prabala pravRttiko spaSTa kara detA hai| unake hitaiSI mitra aneka haiM, saba ho maMtro upayukta sammati dene meM paTu haiM, AjJAkArI sevakoMkI to bAta hI kyA kahanA hai tathA koza unakA ananta hai| kintu yaha saba honepara bho unheM isa pRthvIpara utpanna hue gautama RSine abhizApa de diyA thA jisake kAraNa unakI durdazA ho gayI thI // 34 // pRthvIke putra maMgalagraha ke pracaNDa parAkrama tathA dUsaroMko bhasma karanemeM samartha ugratejakI pUre saMsArameM khyAti hai / kintu jisa samaya laMkezvara rAvaNa usapara kupita ho gayA thA, usake vIrya Adi guNa kAma nahIM Aye the tathA rAvaNake kArAvAsameM par3A sar3atA rahA thaa| sarasvatI ke dvArA svayaM varaNa kiye gaye buddhike avatAra vRhaspati ke pAsa itano adhika samRddhi hai ki usakA anumAna karanA bhI asaMbhava hai, kintu yaha saba honepara bhI inakA tathA unakI patnIkA bharaNa poSaNa indrake hI dvArA kiyA jAtA hai ||35|| 1. [ avinAzyuzana ] | caturviMza: sargaH | 474 ]
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravicandramasoH grahapIDAM (?) parapoSatvamathendramantriNazca / viduSAM ca daridratA samIkSya matimAnko'bhilaSedgrahapravAdam // 36 // jagadIzvarazAsanAdyadi syAtparapakSaprabhavaviluptatAhinasyAt / kulajAtivapurvayovizeSAnna' ca yuktyA ghaTate tadupsanIyam // 37 // atha sarvamidaM svabhAvatazcennanu vaiyarthyamupaiti krmkrtuH| akRtAgamadoSadarzanaM ca tadavazyaM viduSAmacintanIyam // 38 // caturvizaH varAGga sargaH caritam ugra tejasvo sUrya tathA jagatako mohameM DAlaneke yogya anupama kAnti tathA sudhAke ananta srota candramAkA dUsare grahoM (rAhu tathA ketu ) ke dvArA grasanA, indrake pradhAnamaMtrI anupama matimAna vRhaspatikA dUsaroMke dvArA bharaNa-poSaNa tathA isa lokake suvikhyAta maulika vidvAnoMkI dAruNa daridratAko dekhakara kauna aisA buddhimAna vyakti hai jo ki isa lokapravAda para vizvAsa karegA ki saMsArake sukha-dukhake kAraNa sUrya, Adi graha hI haiM / / 36 // nAma-cAmAnya jagadIzvaravAda yadi saMsArakI utpatti, sthiti aura vinAza kisI jagadIzvarakI icchA yA zAsanase hI hote haiM to prazna yahI uThatA hai ki jisa samama utpatti ho rahI hai usI samaya usake viparIta pakSa arthAt vinAzakA kisI bhI avasthAmeM abhAva na ho skegaa| isake atirikta saMsArameM paga, pagapara dikhAyI dene vAle, kula tathA jAtikA nIcA-U~cApana, zarIrake svAsthya AdimeM bheda, avasthAkI nyUnAdhikatA Adi aneka dRSTiyoMse kiye gaye bheda kisI bhI avasthAmeM siddha na ho skeNge| yadi prativAdI kahe; na / hoM, kyA hAni ? to yahI kahanA hai ki ve sAkSAt dekhe jAte haiM phalataH unakA apalApa kaise kiyA jA sakatA hai / / 37 / / yadi saMsArakI utpatti Adi aneka bheda paripUrNa prapaMcakA mUla kAraNa kevala svabhAvako hI mAneMge to kartAke samasta / zubha tathA azubha karma kucha bhI karanemeM samartha na honeke kAraNa sarvathA vyartha ho jaayeNge| jIva jina karmoMko nahIM karegA unakA phala bhI use prApta hogA, tathA isI DhaMgase kiye karmakA phala na pAnA Adi aneka doSa saMsArakI vyavasthAmeM A jaaveNge| yaha saba aise T nAzaka doSa hoMge ki niyamase aise doSoMkI koI vidvAna vyakti kalpanA bhI nahIM kara sakatA haiM / / 38 // rl 11. [vizeSo na ]1, 2.[tadIpsanIyam / 3.[viduSA hi cintadeg ] Jain Education international
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvizaH svayameva na bhAti darpaNaH sanna vahniH svamupaiti' kaasstthbhaarH| na hi dhAturupaiti kAJcanatvaM na hi dugdhaM ghRtabhAvamabhyupaityavInAm // 39 // dhanadhAnyAni na yAnti vRddhimatra nanu yasya bhavetsvabhAvapakSaH / [ ................... ] sa tu doSai bahubhiH pariplutaH syAt // 40 // niyatiniyatA naravyayasya pratibhagnasthitikarmaNAmabhAvaH / pratikarmavinAzanAtsukhI syAtsukhahInatvamaniSTamAptagrAhyam // 41 // sargaH darpaNameM praticchAyAko prakaTa karaneko sAmarthya honepara vaha apane Apa kiso prativimbako jhalaka nahIM detA hai / IMdhana Agako ajeya banA sakatA hai, kintu isakA yaha tAtparya nahIM hai ki IMdhanakA Dhera kara denese hI jvAlA bhabhaka uThegI / svarNamizrita miTTI athavA kaccI dhAtu apane Apa hI sonA nahIM ho jAtI hai| tathA bakariyoM kA dudha binA kisI prayatnake apane Apa hI ghI nahIM bana jAtA hai / / 39 / / isa saMsArameM dhana tathA dhAnya Adi jitanI bhI sampattiyA~ haiM ve bAhya prayatnake binA svataH hI nahIM bar3hatI haiM / aba prazna yaha hai ki jo vyakti saba padArthoke janma vRddhi Adiko svabhAvakA hI kAma mAnatA hai-usake yahA~ padArthoM ke alaga-alaga kAraNoM kI kyA apekSA hogI ? arthAt prayatna vyartha ho jAyegA aura akarmaNyatAko prazraya milegaa| jisameM eka do nahIM apitu anaginata / doSa bhara jAyeMge // 40 // cAmancamAcamAmAcAca niyativAda jisa manuSyakI mAnyatAke anusAra niyati (pahilese nizcita jIvana, AdikA krama ) nizcita hI hai, vaha ghaTAyI / bar3hAyI nahIM jA sakatI hai, usakI mAnyatAmeM karmoMkI sthitibandha (karaneke samayase lekara phalabhogake kSaNa paryanta rukanA) tathA pratiA bhAga ( anubhAga phala denekI sAmarthya ) kA hI abhAva na hogA, apitu karmoMkA bhI abhAva ho jaaygaa| kRtakarmokA jaba abhAva hI ho jAyagA to karmoke phalasvarUpa prApta honevAle sUkha-duHkhakA bhI abhAva ho jAyagA tathA yaha jIva sukhahIna ho jaaygaa| / sukha Adise hIna ho jAnA, na to kisI jIvako hI abhISTa hai aura na saMsArake hitaiSI sacce AptoMke hI jJAnameM meM AyA thA / / 41 // / 1. ka samupaiti, hi vanhitvapamutideg ] 2. [ narasya yasya ] / [476] Jain-Education intemational
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam puruSo yadi kArakaH prajAnAM sukhaduHkhAnyanavarupta pauruSANAm / vratadAnatayA viniSphalAni paraghAtAnRtamaithuna kriyAzca // 42 // prakRti mahadAdi bhAvyate cetkathamavyaktatamAnnu mUrtimatsyAt / iha kAraNato nu kAryamiSTaM kimu dRSTAntaviruddhatAM na yAti // 43 // yadi zUnyamidaM jagatsamastaM nanu vijJaptirabhAvatAmupaiti / tadabhAvamupAgato'nabhijJo vimatiH kena sa vetti zUnyapakSam // 44 // atha sarvapadArtha saMprayogaH suparIkSya paridRSTaM vigame sato mahadbhiH // 45 // sadasatpramANabhAvAn / na ca saMbhavati hyasatsuzUnyaM sAMkhyavAda nirasana yadi sAMkhyoMkA puruSa hI saMsArakI pUrNa sRSTike lie uttaradAyI hai, to aisI prajA jisane apane meM pUrNa puruSattvakA sAkSAtkAra nahIM kiyA hai, usake sukha-duHkhakI vyavasthAkA AdhAra kyA mAnA jAyagA ? inake dvArA Acarita vratoMkA pAlana, dAnakA denA, ghora tapoMkA tapanA Adi usI prakAra vyartha ho jAya~ge jaise ki dUsare ke prANoMkA lenA, asatya vacana, vyabhicAra Adi, niSphala tathA pApabandhake kAraNa na hoMge // 42 // yadi aisA mAnA jAya ki sthala prakRti hI mahata, ahaMkAra Adiko utpanna karatI hai, to yaha zaMkA uThatI hai ki avyakta (jisakA AkAra tathA svarUpa svataH prakaTa nahIM hai ) prakRti se saMsArake samasta vyakta tathA nizcita mUrtimAna padArthoM kI sRSTi kaise hotI hai ? saMsArakA yahI niyama hai ki jaisA kAraNa hotA hai usase vaisA arthAt unhIM guNoMyukta kAryaM utpanna hotA hai / ataeva prakRti dvArA sRSTikA siddhAnta saMsArameM mAnya dRSTAntase viruddha par3atA hai // 43 // zUnyavAda * yadi cala tathA ancala dravyoMse vyApta yaha jagata vAstavameM zUnya svarUpa hai, to sthUla padArthoMkA hI abhAva na hogA, apitu jJAnakA bhI zUnya ( abhAva svarUpa ) ho jAyagA / jJAnako bhI zUnya athavA asat mAnanekA tAtparyaM hogA saMsArake prANiyoM ko jJAnahIna mAnanA - arthAt ve kucha bhI jAnanemeM asamartha haiM - taba prazna hogA ki matihIna zUnyavAdakA samarthaka kisa upAyakI sahAyatAse apane pakSako jAnegA // 44 // taba yahI kahanA hogA ki samasta padArthoMke sadbhAva aura abhAva svarUpakI sUkSma parIkSA kara leneke bAda hI saMsArake padArthoMke svarUpakA nirNaya, upayoga Adiko vyavasthA kI gayI hai| tathA padArthoMke kisI eka vizeSarUpameM na rahanese hI unakA sarvathA zUnya honA nahIM mAnA jA sakatA hai kyoMki mahAn jJAniyoMkA anubhava hai ki ekarUpameM padArtha ke naSTa ho jAnepara bhI kisI na kisI rUpameM usakA sadbhAva rahatA hI hai / / 45 / / caturvisa: sargaH [ 477 ]
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritama kSaNikA yadi yasya sarvabhAvA phalastasyara bhavedayaM prayAsaH / guNinAM hi guNena ca prayogo na ca zabdArthamavaiti durmatiH // 46 // dhruvatA jagato yadISyate cedvipadA tulyamato vyayaH svayaM svabhAvAt / gamanAgamanakriyAnivRttina ca saMsAraphalodayo na mokSaH // 47 // yadi sarvamidaM pratItyasiddhaM nanu sarvasya vilopanA prsiddhaa| asatastu kutaH pratItyasiddhestadasiddhau vacanaM mRSA parasya // 45 // caturvidha sargaH RELmancamAyAmAHISHAL. bauddhavAva vicAra 'saba bhAva tathA padArtha kSaNika haiM' jisakI aisI mAnyatA hai, usa prANIke zubhakarma karanA, azubha Arambhose bacanA Adi saba hI prayatnoMke kyA phala hoMge? usake hAtha bhI viphalatA ho lgegii| saMsArake prANI apanemeM aneka guNoMko dhAraNa krne| kA prayatna karate haiM, kintu kSaNikavAdameM guNa, guNiyoMke kisa kAma AyeMge? viparota buddhi kSaNikavAdI eka zabdake arthatakako to jAna na sakegA, kyoMki donoM alaga-alaga kSaNoMmeM udita hote haiM / / 46 / / ina avyavasthAoMse bacaneke lie yadi saMsArake padArthoMko sarvathA nitya mAnA jAya, to isa siddhAntako mAnanepara bhI vahI saba doSa aura virodha paidA hoMge jo ki jagatako kSaNika mAnanese hote haiM, kyoMki saMsArakA nAza honA bhI svAbhAvika hai| nitya mAnanepara sthira padArthoMkA gamana aura calatI huI dravyoMko ThaharanA Adi kiyAe~ asambhava ho jAyeMgI / saMsArameM kisI bhI prakArake pariNAma na ho sakeMge, mokSakA to kahanA hI kyA hai // 47 // saMsArake samasta sacarAcara padArtha pratItyasiddha ( svataHna hote huye bhI parasparakI apekSAse utpanna hote aura lupta ho / jAne lagate haiM ? ) haiN| yadi isI siddhAntako satya mAnA jAya taba to kisI bhI padArthakI vAstavika sattA siddha na ho skegii| / isake atirikta eka aura zaMkA utpanna hotI hai ki jisa padArthakA vAstavika AkAra hai hI nahIM vaha jJAnako apanA pratibimba kyA degA? phalataH prativAdoke siddhAntako mUla bhittike hI asiddha ho jAneke kAraNa usakA samasta kathana hI asatya ho / jAyagA / / 48 // [478] 1. ma srvbhaassaa| 2. [viphalastasya ] | Jain Education international
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvizaH cAratam sargaH yavihepsitamAtmanaH pradAtuM nanu karmeti tadAhurAptavargAH / asatIhetaraca karmanAzastava bhAvAphalatA kuto'sti loke // 49 // asivadyadikozavacca loke pRthagevAtra na lakSita: sa caatmaa| iti yo vivadedadRSTatatvaH sa ca tena pratibhAsato'ntarAtmA // 50 // ghaTapiNDavadeva jIvarAziH kriyate cetparameSThineti yasya / anapekSitatattvamArgadRSTirnanu nityetaratAmupaiti tasya // 51 // atha sarvagataM vadennaro yo na hi gatyAgatibandhamokSabhAvaH / prathamAGgaliparvarUpamAtro paramAtmeti vadecca yaH sa mUDhaH // 52 // karmavAdakA upakrama ukta kramase saba vikalpoMke sadoSa siddha honeke kAraNa yadi yahI mAnA jAya ki AtmAko apane abhilaSita priya padArthoMkI prApti nijI karmoMke hI kAraNa hotI hai; jaisA ki saMsArake pUjya AptoMne bhI kahA hai, taba bhI yahI prazna raha jAtA hai ki isa saMsArameM rahate hue kabhI bhI aisA kSaNa nahIM AtA hai jaba ki jIva karma na karatA ho? taba kaunase aise kAraNa haiM jo ki sAMsArika kAryoko phalahIna banAte haiM ? || 49 // AtmA-vicAra koza (myAna ) meM jaba talavAra rahatI hai to donoM ekase mAlama dete haiM kintu khaDgako bAhara nikAlate hI donoM donoM alaga-alaga sAmane A jAte haiN| kintu AtmA zarIra se alaga isa rUpameM to kabhI, kahIM dekhA nahIM gayA hai ? isa DhaMgase yadi koI tattvajJAna vimukha vyakti zaMkA kare, to usako zaMkAkA samAdhAna ukta zaMkAse ho jAtA hai, kyoMki isa zaMkAke dvArA antarAtmAkI spaSTa jhalaka mila jAtI hai / / 50 // yadi koI tattvoMko jAnanekA icchuka yaha mAnatA hai ki paramAtmA hI saMsArako ananta jIvarAziko usI prakAra banAtA hai jisa prakAra kumhAra, Adi zilpI ghar3A, mRd-golA Adi sAMsArika padArthoMko banAte haiM, to yahI kahanA hogA ki isa siddhAntako mahattva denevAlA vicAraka jAna bUjhakara tattvadRSTiko upekSA kara rahA hai| kyoMki usake matase samasta jIvoMkI dravyadRSTise nityatA na siddha hokara dUsarI ( anityatA) hI paristhiti ho jAyagI / / 51 // AtmAko saMsAra bharameM vyApaka mAnA jAyagA to usakA kahIM se kahIM jAnA athavA rukanA tathA mokSa Adi vyavasthAe~ sarvathA asaMgata ho jAyeMgI / sarvagata pakSameM Aye doSoMse ghabarAkara yadi aMguSTha barAbara AtmAko mAneMge to bhI ukta / doSoMse mukti nahIM milegI phalataH isa pakSake samarthakakI mUrkhatA hI siddha hogI / / 52 / / 1. [pratibhAsito.] / DOSSANIZAFERIESARITRIES sthati ho jAyA rahA hai| mAnA jAyagA jaaygii| ER
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sukhaduHkha phalAtprayatnatazca nanu gatyAdivizeSaliGgabhAvAt / sa na vidyata ityanalpabuddhiH kathamAtmAnamihAtmanA bravImi // 53 // gatayo'bhihitA na tAzca zUnyAH sukhaduHkhAnubhavo'sti jIvarAzeH " / sa ca karmapathena nIyamAno matimAMstAsu gatISu baMbhramIti // 54 // anupAyavatI haghupAyapUrvA vyavasAyasya gatidvidhA vibhinnA / anupAyavatAM na kArya siddhirbhavatItyevamudAhRtaM mahadbhiH // 55 // parigRhya naro dhamannadhAtu na suvarNaM labhate cirAdapIha / parimanthya mahAzrameNa vahni labhate naiva pumAnarnAtikASTham // 56 // utthAna -mArga jIva jo kArya karane kI kSamatA hai use hI vyaksAya kahate haiN| isa vyavasAyako saphalatAke do mArga haiM - eka to hai kisI bhI prakArakA prayatna na karanA ( anupAyavatI ) tathA dUsarA hai usake sAdhaka sAdhanoMko juTA denA ( upAya pUrvaka ) saMsArameM jo mahAna AtmA apanI sAdhanA meM saphala hue haiM unakA kahanA hai ki jo loga svataH sAmarthyavAna hote hue kisI kAryakI saphalatA ke lie prayatna nahIM karate haiM, ve kabhI bhI saphala nahIM hote haiM / / 55 / / jisa mUladhAtumeM sonA nahIM hai usIkA lekara yadi koI manuSya agni meM DAla detA hai aura cirakAla taka jvAlAko prajvalita rakhane ke lie dhoMkatA rahatA hai, to bhI usake hAtha thor3A-sA bhI sonA nahIM lagatA hai / isI prakAra yadi koI Aga jalAnekA icchuka aisI lakar3iyoMko letA hai jinase kabhI Aga laga hI nahIM sakatI hai, aura unako kAphI dera taka ragar3atA hai to isakA yaha matalaba nahIM hai ki use apane mahAzramake phalasvarUpa una lakar3iyoMse Aga mila sakegI / / 56 / / 1. ma jIvarAziH / 2. [ pumAnanaya ] kinhIM prativAdiyoM kI buddhi to itanI adhika vikasita ho gayI hai ki ve AtmAke astittvako hI nahIM mAnate haiN| kyoMki sukha duHkha Adi phaloM aura prayatna, Adi kriyAoMke sivA koI AtmA alaga se unheM dikhatA nahIM hai / tathA AtmAkA gati, Adike samAna koI spaSTa liMga bhI nahIM milatA hai jisase ki AtmAkI abhrAntasiddhi ho ske| isa vicArakase eka hI bAta pUchI hai ki vaha 'maiM apane Apa ho bolatA hU~' Adi bAtoM kA anubhava kaise karatA hai // 53 // kevalajJAnI AcAryAMne jo jIvakI cAra gatiyA~ batalAyI haiM ve zUnya nahIM haiM apitu unakA nizcita astitva hai| kauna nahIM jAnatA hai ki vividha bhAgoM meM vibhakta ananta jIvarAziko sukha-duHkha Adi samasta bhAvoMkA ati spaSTa anubhava hotA hai / aura yaha jJAna lakSaNa yukta buddhimAna jIva hI azubhakarmarUpI mArgake Upara calakara hI ukta cAroM gatiyoMmeM cakkara kATatA phiratA hai / / 54 / / For Private AAA Personal Use Only caturviMza: sargaH [ 480 ]
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caturvizaH caritam sargaH pracalotthitayA davAnnizamya parivAcaM prapatapracAragnau / na ca kSarate payo viSANAditi dugdhyaM matigAnupAyavatsyAt // 57 // avagamya budhastu dezakAlau zanakaiH kSIramathAdadAti gobhyH| matimAnkanakaM labheta dhAtoranalArthI labhate'gnimAzu kASThAt // 58 // anilAhatavRddhamiddhamagni prasamIkSyeNavAzanarapaiti / vyavasAyavatAmupAyapUrvAH saphalAste ca yathA sukhakriyArthAH // 59 // vidhivAnnakRtAntakAladaivagrahabhAgyezvarapauruSasvabhAvAH / kathitAstu nayaikamArgayuktyA na hi niHzreyasakAraNaM bhavanti // 6 // PRADELESELEASEARTeamRATORRENT atyanta vegase bahatI huI pracaNDa pavanake kAraNa bhabhako huI dAvAgnikA samAcAra pAte hI vaha vyakti jisakI A~kheM / / phUTa cukI haiM usa dizAmeM daur3atA hai jo ki bulAnevAleke viparIta hoto haiM, phala hotA hai ki vaha bacatA nahIM hai aura Agake mukhameM jA par3atA hai / kauna nahIM jAnatA hai ki gAyake sIMgase dUdha nahIM nikalatA hai ? dudha vahI vyakti pAtA hai jo ThIka upAya (thana ko duhanA ) karatA hai / / 57 // buddhimAn vyakti deza tathA kAla donoM ko samucita rUpase samajha letA hai taba prayatna karatA hai| gAyako dekhakara dhake lie usake stanapara hAtha lagAkara dhIre-dhIre dUdha duha letA hai| soneko mUladhAtukA patA lagAkara hI matimAna vyakti usase sonA banAtA hai, tathA jise agnikI AvazyakatA hai vaha upayogI lakar3okA patA lagAkara use ragar3atA hai aura turanta hI agni paidA kara letA hai / / 58 // upAyaja jisa vyaktikI A~kheM ThIka haiM aura jyoti ghaTI nahIM hai vaha dUrase hI dekhatA hai ki prabhaJjana (A~dhI) ke jhokoMse dhokI gayI araNyAgni bar3e vikarAla rUpase bhabhaka uThI hai, taba vaha cupacApa usakI viparIta dizAmeM khisaka jAtA hai| tAtparya yaha ki jo vyakti samucita sAdhanoMko juTAkara prayatna karate haiM ve sarvatra saphala hI nahIM hote haiM, apitu unakI samasta pravRttiyA~ itanI / saralatAse saphala hotI haiM ki ve duHkhakA nAma bhI nahIM jAnate haiM / / 59 // niyati, nijAjita karma, yamarAja, kAla, daiva, ravi, candra, Adi graha, karmanirapekSa bhAgya, Izvara, puruSArtha, svabhAva Adi ho saMsArakI utpatti, sthiti tathA pralayake pradhAna preraka haiM ! isa prakAra jo eka-ekako pradhAnatA dI hai vaha kisI eka nayakI apekSAse kahA hai / ataeva eka nayakI apekSAse kI gayI vaha tattvamImAMsA mokSakA kAraNa nahIM hotI hai / / 60 // 1. kadegyAdadAnnizamya / 2. [prpttydeg]| 3. [ duhya mtimaanudeg]| 4. [vidhikarmakRtAntadeg ] / [481] THEORIA Jain Education intemational
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sakalA nayabhaGgamArganItA yadanekAntavizeSitAsta eva / mahatAM vacanAnusAranItA viduSAM zreyasi hetavo bhavanti // 61 // svapurAkRtakarmapAzabaddhAnnarakAdIMzca gatIranantakAlam / pratisaMsarati svayaM sa jIvo na ca mukti labhate vinaSTacetAH / / 62 / / balavAMstu yadA kriyAguNaiH syAnna ca muktilabhate sa kalmaSAtmA / sa yadA balavAnguNI guNebhyaH pravimucyAzu niyAti muktimAtmA // 63 // [... ********** zubhakarmayutaH zubhAnubandhaM phalamaznAti paratra so'ntarAtmA // 64 // kintu naigama Adi sAtoM nayoM tathA syAd-asti, Adi sAtoM bhaMgoM kI apekSAse vicAre gaye padArthoMkA jo aneka dRSTiyoM yukta jJAna hotA hai usake sAtha anekAnta ( anekadharmaMtA ) dyotaka syAt zabda lagA rahatA hai; vahI jJAna pUrNaM hotA hai / padArthoMkA vyApaka jJAna prApta karaneke lie niSpakSa vicArakoMne isI saraNIkA Azraya liyA thaa| ataeva usa prakriyAse prApta kiyA gayA jJAna hI vivekI puruSoMko mokSalakSmIke milanemeM sahAyaka hotA hai // 61 // saMsArabandha saMsArI jIva apane pUrvajanmoMmeM kiye gaye karmoMke phandoM meM jakar3akara ba~dhe hue haiN| isIlie anAdikAlase prArambha karake anantakAla paryanta naraka Adi gatiyoMmeM ghasITe jAte haiM / saMsAracakrameM par3A huA jIva apane Apa hI apane Age AnevAle sukhaduHkha pUrNa janmoMkI nIMva DAlatA hai| vaha jitane adhika cakkara mAratA hai utanA adhika ho usakA citta vimUr3ha hotA jAtA hai aura mukti usase dUra bhAgatI hai / / 62 / / jisa samaya yaha AtmA zubha-azubha kriyAoM tathA sama, dama Adi guNoMkI vRddhikA AdhAra hotA hai usa samaya bhI usapara car3hA huA pApoM kA partaM na to naSTa hI hotA hai aura na ghaTatA hI hai, phalataH vaha saMsArase chuTakArA nahIM pAnA hai / kintu jisa samaya vaha AdhyAtmika jJAna sukha Adi guNoMke pUrNa vikAsake lie hI ukta guNoMko apane ApameM puSTa karatA hai, usa samaya vaha kSaNabhara meM ho samasta sAMsArika bandhanoM ko tor3akara pheMka detA hai aura zIghra hI mokSameM jA pahu~catA hai / / 63 / / jaba yaha AtmA zubha karmoMko ho kamAtA hai to usakA nizcita phala yaha hotA hai ki vaha apanI AgAmI paryAyoMmeM 1. mUla pratiyoMmeM yaha zloka truTita hai / phalataH prakaraNa tathA anya suvidhAoMke AdhArapara yadyapi yaha pUrNa kiyA jA sakatA hai, para vaha bhrAmaka hogA ( anu0 ) / Th caturviMza: sargaH [ 482 ]
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAna caritam caturvizaH narakeSvatitIvravedaneSu hyamanojJeSvasukhAvaheSu jIvAH / akRtArthatayA tamodhRteSu paripatyAnubhavanti ghoraduHkham // 65 // vaghavandhaparizramAdyanarthAnbahalA bhImatamAstirazcajIvAH / janamArNavamaplavA bhramantaH svakRtAGgaH phalataH samaznuvanti // 66 // duritAnmanujA guNaivihInAH parabhUtyatvamupetya dInabhAvAH / avazyAmi bhayAditA viSaNNA maraNaM yAntyathavArthino vraakaaH|| 67 // parivAradhanAprameyalakSmImativijJAnayazaHprakAzavaMzA dyutikotibalapratApabhogAH sukRtAdeva hi naNAM bhavanti sarve / / 68 // sargaH aise hI phaloMko pAtA hai jinakA nizcita phala sukhabhoga hI nahIM hotA hai apitu usase Ageke lie zubha karmAkA bandha bhI / hotA hai // 64 // pahile kaha cuke haiM ki narakoMmeM atyanta tIvra vedanA hotI hai, itanA hI nahIM ve naraka atyanta vIbhatsa aura arucikara hote haiM / vahA~kI pratyeka paristhiti duHkha hI utpanna karatI hai tathA ve sabake saba gAr3ha andhakArase paripUrNa haiM / vahA~ para unhIM jIvoMkA janma hotA hai jinhoMne apane pUrva janmameM karaNIya kAryoMko upekSA kI hai| ve vahA~para vividha prakArake ghora duHkhoMko satata sahate haiM / / 65 // - janma maraNarUpI vizAla pArAvArako pAra karanemeM asamartha jIva saMsAracakrameM ghUmate rahate haiN| tathA jaba unake pUrvakRta kukarmokA phala udayameM AtA hai to ve tiryaJca gatimeM utpanna hote haiM jahA~ para asamayameM hI akAraNa vadha, binA aparAdhake bandhana, prANa lenevAlA parizrama, tathA isI prakArake eka do nahIM aneka anarthoko ve jhelate haiM jo ki unake pUrvakRta karmAke hI phala hote haiM / / 66 // jo manuSya, manuSyocita guNoMse sarvathA hona haiM tathA jinameM naisargika teja aura gaurava nahIM hai ve puruSa pUrvakRta pApoMke udaya avasthAmeM Anepara aisI duravasthAko prApta hote haiM ki unheM apanI roTIke lie bhI dasaroMkI sevA karano yA unakI ora dekhanA par3atA hai| unapara sadA hI bhayakA bhUta savAra rahatA hai, jaba dekho taba hI kheda khinna dikhate haiM, unakA jIvana nindanIya ho jAtA hai| athavA bicAre bhikSuka hokara asamayameM hI kAla kavalita ho jAte haiM // 67 // puNyakA phala svastha, snehI tathA sampanna parivAra, vividha vaibhava, asaMkhya lakSmI, yathArthagrAhI mati, vizeSa gambhIra jJAna, nirmala yaza tathA jagat vikhyAta vaMza pUrvakRta puNyoMke hI phala haiN| jina kartavyaniSTha vyaktiyoMne paryApta puNyakA saMcaya kiyA hai unhIMko mana1. [ svakRtAnAM ] / 2. [ apayAnti ] / 3. ma bhvaarssitaa| [483] Jain Education international
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAla caturvizaH caritam sargaH nRpatI hiravendramastakasthAnuditAdityasamAnasarikarITAn / zaravindunibhAtapatracihnAn pracalaccAmaravIjyamAnalIlAn // 69 // pravirAjitaratnabaddhahArAn bahubhRtyaiH pariyAcitAnsamIkSya / svapurAjitasatkriyAphalena pracalantIti budhAzca varNayanti // 70 // yadatulyaparAkramAtisattvAn kularUpadyutikAntibhiH samAnAn / bahukoTinarAnathaika eva manu pUrvAjitapuNyataH pratrAsti // 71 // iha janmani yaH zubhakriyArthaH sa paratrAbhyupagamya nAkalokam / aNimAdiguNairguNapradhAnaiH suciraM krIDati nirgamaprabandhaiH // 72 // mohaka kAnti, prabhAvaka kIrti, ajeya bala, parajanoMkA parAbhavakAraka pratApa, duHkha saMsargahIna cirakAla sthAyI yatheccha bhoga, Adi D saba hI sukha prApta hote hai / / 68 // vivekI puruSa jisa samaya rAjA rUpameM madonmatta hAthiyoMpara ArUr3ha hokara calate haiM, pUrvAcalapara udita hue sUryake udyotake sadRza prakAzamAna uttama mukuToMkI jyotise zobhita hote haiM, zarad pUrNimAkI rAtrimeM udita pUrNacandrakI dhavala zItala kAntike tulya chatroMkI zobhAse prabhAvita hote haiM, lIlApUrvaka Dhurate hue sundara caMcala camaroMke mAhAtmya anubhava karate haiM / / 69 / / ina rAjAoMke gale meM par3e maNimaya vizAla hAroMko pahinate haiM jinakI chaTA cAroM ora phailI rahatI hai, unake sAtha aneka AjJAkArI sevaka rahate haiM jo punaH punaH unase karaNIya kAma pUMchate haiN| yaha saba dekhakara vidvAn loga yahI kahate haiM ki yaha saba vibhava tathA bhoga pUrvabhavameM saMcita kiye gaye apane pUrvapuNyake phalase hI milate haiM, anyathA nahIM // 70 // pratyeka rAjyameM aneka anupama parAkramo tathA lokottara balazAlo, puruSa nahIM hote haiM, apitu jahA~ taka uccavaMza, zArIrika saundarya, teja, manamohaka kAnti, Adi guNoMkA sambandha hai ye loga rAjAke hI samAna hote haiN| to bhI isa prakArake suyogya eka | do hI puruSoMko nahIM apitu karor3oM puruSoMpara jo rAjA nAmadhArI akelA jantu hI zAsana karatA hai, isameM usakI koI asAdhAraNatA sAdhaka nahIM hai, apitu usakA pUrvopArjita puNya hI parama preraka hai / / 71 // jo puruSa isa janmameM apane tathA parAye kalyANake sAdhaka kAryoMmeM lIna rahatA hai, vaha yahA~ko Ayuke samApta hote hI dUsare janmameM svargalokako zobhA bar3hAtA hai| vahA~ pahu~ca kara vaha guNoMke rAjA aNimA, mahimA Adi RddhiyoMko prApta karatA hai| tathA inake pratApase prApta aneka nirantara krIr3AoMko karatA huA cirakAla taka sukhabhoga karatA hai / / 72 // 1. ka nRpati [ nRpatIn / 2. ka sattirITAn / 3. ka sarvAn / 4. ka evannanu, [ evaM nanu ] | For Private & Personal use only LEASELIERSPETHORIRALATHRISSIGIRASAIRS [484] Jan Education International
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ajarAmbarahemabhUSaNAnAmaparimlAnasuvAmadhAriNInAm / zubharUpakalAguNAnvitAnAM pratibhAvaM vrajati ghusundarINAm // 73 // smitapUrvamanojJabhASiNIbhiH sarataprItyanakalakAriNIbhiH / varaveSavilAsavibhramAbhI ramate nityamatandritaH zriyAbhiH // 74 // ravikoTisahasrabhAsurAreNAM pracalatkuNDalahAravibhUSitAnAm / kurute vibhutAdivazyatInA bhamarendraH sukRtAdapetasAka: / / 75 // iti madhuravacobhirarthavadbhiH samapanayanduranuSThitAnpadArthAn / adhigatanayahetuvAdamArgaH sphuTamavadannapatistadA sabhAyAm // 76 // caturvizaH sargaH caritam vaha aisI svargIya sundariyoMkA pati hotA hai jinake nirmala AkarSaka vastroM tathA sone Adi bahumUlya dhAtuoMse bane bhUSaNoMpara kabhI dhUla yA maila baiThatA hI nahIM hai| ve sundara sugandhita mAlAoM aura puSpoMse sajI rahatI haiM, ve saba kabhI murajhAte nahIM haiN| unakI rUpalakSmI zubha tathA AkarSaka hotI hai, lalita kalAoMmeM pAraMgata hotI hai tathA koI bhI aisA guNa nahIM hai jo / unameM na pAyA jAtA ho / 73 // ve devAGganAe~ jaba kabhI bolatI haiM to usake pahile muskarAtI haiM unake zabda atyanta priya hote haiM, unakI ceSTAe~ protiko bar3hAtI haiM tathA suratiko uttejita karatI haiM / veSabhUSA kulIna evaM udAtta nAyikAoMke upayukta hotI hai, hAvabhAva Adi vilAsa ziSTa aura iSTa hote haiM tathA rUThanA Adi vibhrama parama hRdayahArI hote haiN| aisI priyAoMke sAtha puNyAtmA svargameM sadA vilAsa karate haiM / 74 / / devatAoMke rAjA indrake galemeM par3e hAra tathA kAnoMke kuNDaloMkI kAnti tathA udyota itane vizAla hote haiM ki yadi eka sAtha eka do nahIM hajAroM karor3a sUrya udita ho jAya to unakI sammilita prabhA bhI usakI samatA na kara skegii| aisA indra jo apane jIvanameM kabhI zokakI kalpanAko bhI nahIM jAnatA hai| vaha hI apane pUrvabhavameM ajita puNyake prabhAvase devagatimeM cirakAla paryanta svargake svAmiyoMkI bhI pradhAnatA karatA hai // 75 / / dharmajJAna prazaMsA rAjasabhAmeM unnata siMhAsanapara virAjamAna samrATa varAMgarAjane gambhIra arthapUrNa sarala tathA madhura vacanoMke dvArA 1. [parajo'mbara 11, 2. [patibhAvaM ] / 3. ma sahasra prabhA / 4. hArabhUSitAnAm / 5[vibhutAM divsptiinaammrendrH]| 6. ( degzokaH ) / mAmayamaRAIADMRSAURURSADERSHARIRSTAGRATHI [4 ] .
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ URI abudhahRdayavaJcanAnimittaM paripaThitaM zaThavAdibhidvijairyat / punarapi napativizAlabuddhiH kathayitumArabhate sma vedaguhyam // 77 // barAja iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacarite paravAdivighAtako nAma caturviMzatitamaH sargaH / TOT caturvizaH sargaH caritam R ORout mithyA-dRSTi matapravartakoM dvArA calAye gaye kumArgoMke kutarkokA khaMDana kiyA thA, aura sapta naya tathA sapta bhaMgayukta paripUrNa jJAnake sAdhaka mArgako samajhAyA thaa| yaha saba upadeza usa samaya unhoMne atyanta spaSTa tathA Azubodha zailImeM kiyA thA / / 76 / / jo puruSa bhole tathA ajJAnI haiM unake sarala hRdayako ThaganekI abhilASAse svArthI duSTa tathA haThI vidyAvRttipradhAna dvijoMne jo kucha bhI veda-jJAnamArgake nAmapara avyavasthita upadeza diye haiM, usa samasta jJAnake rahasyako spaSTa kara deneke hI lie udAra vicAra, sanmati tathA samyakdRSTi samrATane phirase vyAkhyAna denA prArambha kiyA thA / / 77 / / cAroM varga samanvita, sarala zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM paravAdighAtaka nAma caturvizatitam sarga samApta / IRANAGARIMARSHAIRCELOR KE nyAyamAyAmAsArAmacA [486 Jain Education international
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaviMzaH sargaH athAvanIndraH sa mahAsabhAyAM prakAzayandharmakathApurANam / mithyAmahAmohamalImasAnAM cittaprasAdArthamidaM jagAda // 1 // aSTaka' evAtra yadi prajAnAM kathaM punrjaatictussprbhevH| pramANadRSTAntanayapravAdaiH parIkSyamANo vighaTAmupaiti // 2 // catvAra ekasya pituH sutAzcetteSAM sutAnAM khalu jAtirekA / evaM prajAnAM ca pitaka eva pikabhAvAcca na jAtibhedaH // 3 // paMcaviMzaH saryaH paJcaviMza sarga varNa vyavasthA AnartapurakI Adarza rAjasabhAmeM virAjamAna vizAla pRthvIke pAlaka samrATa varAMga satyadharma, usake pAlaka, zalAkA (Adarza ) puruSoM ko jIvana gAthA tathA anya purANoMke rahasya tathA Adarza apane maMtrI, Adi saba ho adhikAriyoM tathA janatAke hRdayameM baiThA denA cAhate the kyoMki aisA kiye binA una sabake cittako vaha kAlimA nahIM dhula sakatI thI jo ki vizeSa rUpase / mithyAtvake kAraNa tathA sAdhAraNatayA karmokI kRpAse unake bhItara ghara kara cukI thii| isa uddezyako saphala karaneke lie hI unhoMne phira apane vyAkhyAnako prArambha kiyA thA // 1 // 'samasta saMsArakI prajAmeM yadi apanI aneka sAdhAraNa yogyatAoMke kAraNa aikya ho hai, to yahI prazna uThatA hai ki manuSya-varga brAhmaNa, kSatriya, vaizya tathA zUdra ina cAra ( vargoM) jAtiyoMmeM kisa AdhArapara vibhakta kiyA gayA hai| manuSyake ina cAra bhedoMko jaba hama pramANa, naya tathA inako vizada karake samajhAne meM samartha dRSTAntoMko vistRta tathA sUkSma kasauTIpara ( yuktizAstra ) kasate haiM to yaha jAti vyavasthA bilkula ulajha jAtI hai // 2 // yoM samajhiye, eka pitAke cAra putra paidA hue, una cAroMko avasthA, raMgarUpa Adi saba hI bAtoMmeM tAratamya hone para bho itanA nizcita hai ki unakI jAti eka hI hogI / pUrNa vizvake manuSyoMkA utpAdaka vaidikoM brahmA ( 'manuSya jAti'-nAmakarma) eka hI hai, aura jaba ki mUla utpAdaka eka hI hai to koI kAraNa nahIM ki unakI jAtiyAM alaga-alaga hoM / / 3 // 1. [ astyaika ] /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam mAni phalAnyathodumbaravRkSajAteryayApramadhyAntabhavAni yAni / rUpAkSatisparzasamAni tAni tathaikato jAtirapi pracintyA // 4 // ye kauzikAH kAzyapagautamAzca kauNDinyamANDavyavasiSThagotrAH / AtreyakotsAGgirasAH sagAryA maudgalyakAtyAyanabhArgavAzca // 5 // gotrANi nAnAvidhajAtayazca mAtRsnuSAmaithunaputrabhAryAH / vaivAhika karma ca varNabhedaH sarvANi caikyAni bhavanti teSAm // 6 // na brAhmaNAzcandramarIcizubhrA na kSatriyAH kiMzukapuSpagaurAH / na ceha vaizyA haritAlatalyAH zUdrA na cAGgArasamAnavaH // 7 // paMcaviMzaH sargaH ina sabake kula kamase hama dekhate haiM kAraNAse aneka ja kisI bhI vaTake vizAla vRkSameM bilkula nIcekI DAlase Arambha karake zikhAparyanta phala Ate haiN| nIce, Upara, bIca, dAyI, bAI ora Adi aneka bhAgoMmeM utpanna hokara bhI una sabake manda lAla raMga, nizcita gola AkAra, dhana tathA mRdu sparza A Adi saba hI guNa samAna hote haiM, phalataH unako eka ho jAti hotI hai| iso dRSTise vicAra karanepara manuSya jAti bhI eka hI pratIta hotI hai / / 4 / / vividha vaMza hamAre saMsArameM kauzika (vizvAmitra ) kAzyapa, gautama, kauMDinya, mANDavya tathA basiSTha gotra atyanta prasiddha haiM / atri (Atreya) kutsa ( kautsa ) aMgirasa (AMgirasa ) garga ( gArya ) mudrala ( maudrala) kAtyAyana tathA bhRgu ( bhArgava ) RSike bAda ina sabake kula bhI suvikhyAta rahe haiM / / 5 // isa kramase hama dekhate haiM ki mAtA, putravadhu, sAlA athavA mAmA, putra, pati-patnI Adike vividha gotra hI nahIM haiM, apitu / unakI pradhAnatAko pracalita rakhaneko preraNAse aneka jAtiyA~ bhI dRSTigocara hotI haiN| pratyeka jAti aura gotrakI vivAha vyavasthA pRthak-pRthak hai, aneka varNa haiN| kintu nizcaya dRSTise dekhanepara yahI pratIta hotA hai ki ukta asaMkhya vargomeM vibhakta manuSya jAtikI saba ho pravRttiyA~ eka samAna haiM // 6 // sUkSma paryavekSaNa karanepara yahI niSkarSa nikalatA hai ki brAhmaNa pUrNacandrakI zItala kiraNoMke tulya dhavala nahIM haiM, kSatriyoMkA bAhyarUpa tathA AcaraNa bho kiMzuka puSpake samAna lAlimAyukta gaura nahIM hai, tRtIya vargameM vibhakta vaizyoMkA AcAra-vicAra bhI haritAla puSpake samAna ho nola-hare raMgakA nahIM hai tathA antimavarNa zUdroMkA zarora tathA mana bhI bujhe hue aMgArake ( koyale) samAna kRSNavarNa nahIM hI hotA hai / / 7 / / 1. [ rUpAkRti ] / 2. ka caityAni / cAmA [488] Jain Education international
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja paMcaviMzaH paritam pAvapracArestanuvarNakezaiH sukhena duHkhena ca zoNitena / svagmAMsamevo'sthirasaiH samAmAzcatuHprabhedAzca kathaM bhavanti // 8 // kRte yuge nAsti ca varNabhevastretApravRttAvathavAtha bhRtyam / AbhyAM yugAbhyAM ca nikRSTabhAvAdyavAparaM varNakulAkulaM tat // 9 // iti pravAdairatilobhamohaiDheSaiH punarvarNaviparyayaizca / vizrambhaghAtaiH sthitisatyabhedairyaktaH kalistatra bhaviSyatIti // 10 // kriyAvizeSAvyavahAramAtrAdvayAbhirakSAkRSizilpabhedAt / ziSTAzca varNAzcaturo vadanti na cAnyathA varNacatuSTayaM syAt // 11 // sargaH cAroM vargoM ke manuSyoMkI tvacA, mAMsa, rakta, majjA, haDDo tathA zukra Adi samasta rasa eka hI prakArake hote haiN| unake calane, uThane, baiThane, zarIrake sAdhAraNa nirmANa, raMgarUpa, keza Adi aMgoM tathA ceSTAoMmeM bhI koI bheda nahIM hotA hai| sukha, zoka, cintA, dukha, prasannatA, zama, Adi bhAvoMkA vicAra karane para to manuSyamAtrameM koI bhI bheda dRSTigocara hotA hI nahIM hai / / 8 // jahA~taka paurANika khyAtoMkA sambandha hai ve spaSTa kahate haiM ki kRtayugameM kisI bhI prakArakA varNa-vibhAjana na huA thaa| satyugake samApta honepara tretAkA Arambha huA taba ho kucha svArthAndha puruSoMne sevA karAneke lie eka bhRtyavargakI nIMva DAlI thii| satyuga aura tretAko apekSA dvAparayugameM manuSyako cintA tathA AcaraNa adhika dUSita ho gaye the ataeva isa yugameM varNoM tathA unake bhI upabhedoMkA bAjAra garma ho gayA thA // 9 // inake bAda kaliyuga aisA hogA jisameM ukta prakArake nirAdhAra pravAda phailAye jaayeNge| usa caturtha yuga meM manuSyoMkA / sAmAnyarUpase moha tathA vizeSa kara dveSa aura lobha bar3ha jaayge| cAroM varNake loga apanI maryAdAkA laMghana kareMge phalataH pUrI vyavasthA ulaTa jAyagI / ApasameM puruSa eka dUsareke sAtha vizvAsaghAta kareMge tathA kisI viSayapara dRr3ha AsthA na kreNge| AcAravicArakI maryAdA tathA satya AdikA lopa kareMge // 10 // jo zAnta pariNAma udArAzya pUruSa haiM unake matase, manuSyako paramapriya ( paThana, rakSaNAdi ) karma athavA vyavasAya, usakA AcaraNa tathA vyavahAra niyata haiM dayA, kSamA evaM Adi guNoMkA pAlana tathA, khetI, zilpa, abhirakSA, Adi AjIvikAke meM upAyoMmeM bhinnatA honeke kAraNa hI cAroM varNokA vibhAjana huA hai| ina kAraNoMke atirikta dUsare aura koI kAraNa nahIM haiN| jinake AdhArapara varNavyavasthAkA mahala khar3A kiyA jA sake // 11 // Jain Education Interational
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vedAH pramANaM yadi yasya puMsastena dhruvo yajJavidhistvabhISTaH / hiMsAnubandhAH khalu sarvayajJAH hiMsA paraprANivihiMsanena // 12 // prANAtipAtazca mahAnadharmaH sarveSu varNAzramiNAM mateSu / paMcaviMzaH adharmato'ndhe tamasi pravizya jIvaH samApnoti vicitraduHkham // 13 // yajJe' vadhe naiva vadho'sti kazcidvadhyo dhravaM yAti srendrlokm| idaM vaco dhUrtaviTasya vedyaM dayopazAntizrativajitasya // 14 // svavandhumitrAnpriyaputrapautrAn dAridyUduHkhAtiviyogakhinnAn / sukhArthinastAnsugatiprakAzAn juhurna' cettathyamidaM vacaH syAt // 15 // yajJiko hiMsA jo vyakti vedoMmeM kahe gaye pratyeka upadezako pramANa mAnate haiM, unheM vedoMmeM vaNita vividha yajJoMko satya hI na mAnanA par3egA, apitu una sabako karanA bhI unakA anivArya tathA abhISTa kartavya ho jaaygaa| koI bhI yajJa aisA nahIM hai jisameM hiMsA kA upakrama na karanA par3atA ho aura yaha to nizcita hI hai ki jaba hiMsA kI jAyagI to kucha niraparAdha prANiyoMko apane jIvanase hAtha dhone hI par3eMge // 12 // yaha kauna nahIM jAnatA hai ki prANoMko naSTa karanese pratyeka avasthAmeM mahAna pApa hI hotA hai| koI bhI dharma, Azrama athavA varNa hiMsAko puNyakArya nahIM mAnatA hai / niSkarSa yaha huA ki vedake anusAra yajJa-yAgAdi karake jIva adharmako kamAyeMge aura jaba usakA phala udayameM AyegA to ve ghora andhakArapUrNa naraka Adi yoniyoMmeM janma lekara vividha, vicitra tathA bhISaNa duHkhoMko saheMge / / 13 // yajJameM jo prANI bali kiyA jAtA hai usake prANa lenemeM koI hiMsA nahIM hai, kyoMki jo prANadhArI mArA jAtA hai / usakA uddhAra ho jAtA hai, vaha sIdhA svarga calA jAtA hai / yaha vacana kisI aise dhUrta athavA durAcArI puruSake mukhase nikale haiM " jo satya zAstrakA akSara bhI nahIM jAnatA thA tathA jisapara dayA, zAnti Adi sadguNoMkI chAMha taka nahIM par3I thI // 14 // 9.) jo puruSa yajJa karate haiM ve sAMsArika duHkhoM tathA anya mAnasika vyathAoMse vyAkula hote haiM tathA inase bacakara sukhabhogake lie tarasate haiM / unake sage bhAI-bandhu, mitra, prANAdhikA patno, putra, pautra Adi bhI daridratA, roga Adi apriya saMyogoMke kAraNa jIvanase khinna ho jAte haiM aura cAhate haiM ki kisI bhI prakAra ukta vipattiyoMse chuTakArA pAkara sukhIrUpase jIvana nirvAha kreN| ina paristhitiyoMke rahate hue yadi UparakA vAkya ( yajJameM mare pazu Adi svarga jAte haiM ) satya hotA to yajJakartA sabase pahile apane / 1. [ yAjJe ] / 2. ma pautraputrAn / 3. ka jahuna /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazUnathAjJAnagatInanAthAnna vAJchataH svargasukhaM kadAcit / AhAramAtrAbhiratAnabhavAn hatvA jaDAnki labhate varAkAn // 16 // yadyatra sattvAnvimatInnihatya vedApadezAdvigatAnukampaiH / dyaugamyate vedakRtAtmabhistaiH kairgamyate zvabhrasukhaM badantu // 17 // svAyaMbhuvairyajJavidhAvahiMsA proktA punarjIvadayArthameva / varSatrayaproSitapiNDapiNDairyadiSyate satrisamaiH' purANaiH // 18 // nabhazcaraH sarvanUpapradhAno vasumahAtmA vasudhAtale'smin / ekena mithyAvacanena rAjA rasAtalaM saptamamAsasAda // 19 // paMcaviMzaH - sargaH GIRRIAGIRIRGIjayamAlayamAcyamAnya sage sambandhiyoMkA ho homa karate / / 15 / / saMsArake bhole-bhAle pazuoMko apane hita-ahitakA jJAna hI nahIM hotA hai / manuSyake bandhanameM par3akara unake nirvAhakA 1 koI dUsarA sahArA hI nahIM raha jAtA hai / kUTabuddhi manuSyake viruddha koI bhI zakti unakI rakSaka nahIM ho sakatI hai / ve itane / sAdhAraNa prANI hote haiM ki dina-rAta apane peTako bharanekI ho cintAmeM lage rahate haiN| ve kabhI bhI svarga jAnekI abhilASA nahIM karate haiM / taba samajhameM nahIM AtA ki ina mUka prANiyoMko mAranese kauna-sA kArya sadha sakatA hai / / 16 // vedoMkI pUrvApara virodhayukta zikSAoMpara vizvAsa karake yadi kucha aise loga jinameM dayA aura kSamAkA nAma bhI nahIM hai, ve hI jJAnahIna bhole-bhAle prANiyoMkI bali karate haiM, to prazna yahI hai ki yadi aisA bhayaMkara kukarma karake bhI ve loga svarga cale jAte haiM, to batAiye vividha duHkhoMse vyApta karaka kuNDameM kauna gireMge? // 17 // prAsuka-bali apane puruSArthaka pratApase paramapadako prApta svayaMbhU vItarAga (AdinAtha ) prabhune pUjA tathA vidhAnake samaya pUrNa yatnapUrvaka jo ahiMsA pAlana karanekA upadeza diyA hai usakA pradhAna uddezya jIvadayA hI hai| isIlie unhoMne kahA thA ki tIna varSa taka rakhe rahe jau, cAvala Adi annoMkI hI bali homake samaya karanI cAhiye kyoMki ve purAne hokara satri ( vanaspatikAyika samidhA ) ke samAna ho jAte haiM / / 18 // rAjA, cakravartI, vidyAdharoM Adise paripUrNa isa pRthvIpara mahArAja vasu hue the| unheM AkAzagAminI vidyA siddha thI, unakA vaiyaktika AcAra-vicAra itanA unnata thA ki loga unheM mahAtmA mAnate the, samasta rAja-maNDalake pradhAna to ve the hii| kintu ina yajJoMke viSayameM hI unheM eka jhaTha vAkya bolanA par3A thA, jisake phalasvarUpa ve sIdhe sAtaveM naraka jA pahuMce the / / 19 // 1.ka strityH| -REARRIAGE Jain Education international
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam adyApi tasya kSitipottamasya dvijAtibhirmantrapadapravINaiH / utthApanaM yatkriyate'nabhijJaistadeva paryAptamihAtmavadbhUyaH // 20 // sAketapuryAM sulabhAnimittaM kRtaM nidAnaM madhupiGgalena / purAvarAbhyAgamanaM ca tasya ko nAzRNoddhAratajAtamartyaH // 21 // tasmAcca mAyAmadalobharAgadveSeNa roSeNa ca saMnibaddhAH / vedAzca vedAdhyayanaprasaktA hitArthibhistyAjyatamA manuSyaiH // 22 // dattaM purA krUranRpeNa dAnaM kimicchakaM sarvajanAya zaktyA iti pratItA kila tasya kIrtiryadupravIrastha mahItale'smin // 23 // jJAnI puruSa jAnate hI haiM ki vartamAna meM bhI yajJayAgAdimeM lona bar3e-bar3e brAhmaNa paNDita jo ki mantroMke pATha, siddhi, Adi prakriyA vizeSajJa haiM, ve bhI yadyapi hiMsA sambandhI rahasyako nahIM samajhate haiM, tathApi aneka maMtrapATha karake rAjA balikA ( narakase) utthApana karate haiN| mahAtmA rAjA balikI yaha saba durdazA hI AtmajJAniyoMkI A~kheM khola deneke lie kAphI hai // 20 // madhupiMgala nAmake rAjarSine purAne yugameM sulasAko prApta karaneke lie hI sAketapurImeM (ayodhyA) nidAna ( kisI vastu vizeSako cAhanA tathA usIke lie saba kArya karanA ) yajJa kiyA thaa| usa samaya vaha usa zreSTha nagarapara AyA thA isa samasta vRttAntako kauna aisA manuSya hai jo bhAratavarSa meM janmA ho aura na jAnatA ho // 21 // isa saba varNana tathA yuktiyoMko dekhaneke pazcAt yahI pariNAma nikalatA hai ki mAyA, ahaMkAra, lobha, rAga, dveSa, krodha Adi saba hI kubhAvoMse prerita hokara vedoMkI racanA kI gayI hai| ataeva jo puruSa vAstavameM AtmAkA hita cAhate haiM unheM veda tathA vedoMke paThana-pAThana, pracAra Adi karmoMmeM lIna vyaktiyoMkI saMgatikI avazya hI chor3a denA cAhiye / hiMsAkI ghAtakatA prAcIna yugakI hI ghaTanA hai ki yaduvaMza meM utpanna mahArAja [ a ] krUrane saba hI abhAvagrasta vyaktiyoMko unakI icchA ke anusAra denA -[ kimiccha ] dAna diyA thaa| yahI kAraNa hai ki isa pRthvItalapara yaduvaMzake usa vIra ziromaNi mahApuruSakI yazagAthA Aja bhI janatAko yAda hai, tathA loga use kahane sunane meM gauravakA anubhava karate haiM / / 23 / / 1. ka nidhAnaM / paMcaviMza: sargaH [ 492]
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tenAnnarakSArthamavuSTabudhdhA svAkAritaH kASThamayo'tiraudraH / nirbhatsatastena punadvajAndhaH paJcatvamApatsahasAtibhItaH // 24 // ekasya viprasya virAdhanena zvabhraM gataH krUra iti zrutizcet / samastasatvAtinipAtanena yajJena viprA na kathaM prayAnti // 25 // dharmakriyAyA hi dayaiva mUlaM dayA vinaSTA parasastvaghAtAt / tenAznute duHkhazatAni jIvastato hi hiMsA parivarjanIyA // 26 // phalaM kalyAna hi [ - ] pAyAnnekSurnato kodravato na zAli: / tataH sukheSI sukhameva kuryAtsukhaM ca dadyAtkriyayA parebhyaH // 27 // inhIM krUra mahArAjane lakar3IkA kuttA banavAyA thaa| vaha AkAra tathA dhvani AdimeM atyanta DarAvanA thA / mahArAja karake manameM kisI bhI prakArakA pApa na honepara bhI, unhoMne annakI rakSA karaneke lie hI eka dina usa kutte ko lalakAra diyA thaa| vaha eka andhe brAhmaNako apanI ora AtA dekha kara usapara itane jorase bhoMkA thA ki usake raudra svarako akasmAt sunate hI vaha brAhmaNa atyanta bhIta hokara mara gayA thA // 24 // Aja bhI loga kahate haiM ki vaha udAra tathA sadAcArI rAjA krUra eka brAhmaNake vadhameM; paramparAse kAraNa hokara bhI ghora narakameM gayA hai / taba yahI socanA hai ki saMkalpakapUrvaka pazu pakSIse lekara manuSya takako yajJa meM mAranevAle maMtravettA brAhmaNa logoMko kaunasI zakti hai, jo naraka jAnese bacAyegI ? // 25 // yA dharmakA mUla jisa AcAra tathA vicArako dharmaM nAmase pukArate haiM, usa samasta prapaMcakI mUla bhitti dayA hI hai| yaha dayA jyoM hI manuSya kisI bhI jIvakI bhAva athavA dravya hiMsA karatA hai, tyoM hI dayA naSTa ho jAtI hai / dayAke naSTa ho jAnepara isa jIvase eka do hI anarthaM nahIM hote haiM, apitu saikar3oM prakArake duHkha use sahane par3ate haiM / ataeva pratyeka prANIkA pradhAna karttavya hai ki dayAkI nIMvako ukhAr3anevAlI hiMsAko, thor3A bhI pramAda binA kiye nikAla pheMke // 26 // zizapA ( zIzama ) ke per3ako lagAkara usameMse keleke phala nahIM tor3e jA sakate haiM, sevAra ( pAnIkI ghAsa) se gannekA rasa nahIM nikAlA jA sakatA hai tathA kodoM dhAnyase cAvala nahIM banAye jA sakate haiN| isI prakAra badha, bandhana, Adi kukarmoM se sukha prApti nahIM hI ho sakatI hai| jo koI manuSya apane lie sukha cAhatA hai usakA karttavya hai ki apanI pratyeka ceSTA tathA bhAvake dvArA vaha dUsaroMko sukha hI deve // 27 // 1. [ zvA kAritaH ] / 2. kanekSanaMtA, [ nekSa naMDAt ] / For Private Personal Use Only paMcavize: sargaH [ 493]
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcaviMzA sargaH dvijAtayo mukhyatamA naloke tadvAkyato lokagatiH sthitizca / devAzca teSAM havanakriyAbhistRpti prayAntIti ca lokavAdaH // 28 // patrANi puSpANi phalAni gandhAnavastrANi nAnAvidhabhojanAni / saMgRhya samyagbahubhiH sametAH svayaM dvijA rAjagRhaM prayAnti // 29 // praveSTukAmAH kSitipasya vezma dvAsthainiruddhAH kSaNamIkSamANAH / tiSThantyabhadrAH karuNaM bruvANA nAlaM kimetatparibhUtimUlam // 30 // yadIzvaraM prItimakhaM svapazyaMste manyate bhUtalarAjyalAbham / / parAimakhazcennapatistathaiva rAjyAdvinaSTA iva te bhavanti // 31 // brAhmatva vicAra saMsArameM eka kiMvadantI bahuta samayase calI A rahI hai ki manuSyoMke saba varNoM tathA vargomeM dvija ( brAhmaNa ) hI sabase bar3hakara haiM / unake upadeza tathA vyavasthAke AdhArapara hI sAMsArika vyavahAra calate haiM tathA karttavya AdikI maryAdAe~ nizcita hotI haiM / itanA hI nahIM jaba brAhmaNa loga havana Adi kArya karate haiM to devatA loga unapara saMtuSTa ho jAte haiM // 28 // isI vizvAsake sahAre ve brAhmaNa loga aneka dharmabhIru puruSoMse patra, puSpa, phala sugandhi padArtha Adi hI nahIM lete haiM apitu bahuta prakArake vastra tathA nAnA vidhike vyaJjana grahaNa karake dAtAoMko puNyasaMcaya karanekA zubha avasara dete haiM // 29 // kintu jaba ye puNyadAtA rAjamahala meM praveza karane jAte haiM, to dvArapAla inheM dvArake bAhara hI roka dete haiN| inheM bhI pRthvIpatike rAjasadanameM jAnekI AvazyakatA rahatI hai, ataeva roke jAne para ghaMToM pratIkSA karate khar3e rahate haiN| itanA hI nahIM AtmagauravakI bhAvanAse hIna dvArapAla ye dvija, dIna hokara vacana kahate haiN| kyA yaha saba parAbhava unakI zaktihInatAko spaSTa karaneke lie kAphI nahIM hai ? // 30 // devatAoMke priya ( mUrkha ) ye brAhmaNa loga rAjasadanameM praveza pAkara yadi pRthvIpatiko prasanna rUpameM dekha pAte haiM, toHERv] inakI prasannatA itanI bar3ha jAtI hai ki unheM aisA anubhava hotA hai, mAnoM unhoMne samasta pRthvIkA rAjya hI pA liyA hai| rAja mahalameM yadi dhusa hI na sake athavA bhItara jAkara hI yadi rAjAko apane prati udAsIna pAte haiM taba to unheM aisA hI lagatA hai hai mAno ve kisI vizAla sAmrAjyake siMhAsanaparase ghasITakara bhUmi para pheMka diye gaye haiM // 31 // -manamADamyAnamAramA Jain Education international
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bhavanti roSAnnRpatedvijAnAM dizo daza prajvalitA ivAtra / dvijAtiroSAnnRpateH punaH syAdbhallAtakasneha ivAzmapRSThe // 32 // ye nigrahAnugrahayorazaktA dvijA varAkA parapoSyajIvAH / mAyAvino dInatamA nRpebhyaH kathaM bhavantyuttamajAtayaste // 33 // teSAM dvijAnAM mukhanirgatAni vacAMsyamoghAnyaghanAzakAni / ihApi kAmAnsvamanaH praklRptAn' labhanta ityeva mRSAvacastat // 34 // rasastu gauDo viSamizritazca dvijoktimAtrAtprakRti sa gacchet / sarvatra tadvAkyamupaiti vRddhimato'nyathA zrAddhajanapravAdaH // 35 // tathokta manuSyavarga ke netA brAhmaNoMpara jaba rAjA kI vakradRSTi ho jAtI hai to unheM aisA pratIta hotA hai ki unake cAroM ora dazoM dizAoM meM bhayaMkara jvAlA bhabhaka uThI hai / aura yadi rAjyake sabhI brAhmaNa sammilita rUpameM rAjAke viruddha ho jAya to usakA vahI prabhAva rAjApara hotA hai jo ki bhilameM ( bhallAtaka) ke telako pattharako caTTAnapara bahAnese ho sakatA hai| manuSyake mastaka ke samAna patthara na phUlase bhI sUjatA hai // 32 // sociye to, ki jo brAhmaNa na to kisIko anucita kArya athavA parAbhava ke lie zikSA ( sajA) hI de sakate haiM, na prasanna hokara kisIkA koI bhalA hI kara sakate haiN| sAdhAraNase kAryake samAna siddhi ke lie saMsArabharake chala kapaTa karate haiM / jo sabase adhika dIna ho cuke haiN| itanA hI nahIM jina vicAroMkA bharaNa-poSaNa hI dUsaroMkI kRpApara Azrita hai, ve hI brAhmaNa samajhameM nahIM AtA kyoM kara rAjAoMse bhI bar3hakara jAtivAle ho sakate haiM ? // 33 // 'aise dIna hIna brAhmaNoM ke mukhase nikale hue AziSa tathA abhizApamaya vacana kabhI jhUTha ho hI nahIM sakate haiM / unake dvArA kahe gaye zubhakAmanAmaya maMtra nizcayase pApoMko naSTa kara dete haiN| dUrakI to bAta ho kyA hai; isa janmameM hI ve abhilASAe~ pUrNa ho jAtI jinheM manameM rakhakara manuSya dvijoMkI sevA karatA hai|' ye sabako saba bAteM sarvathA asatya haiM // 34 // gur3a sameM yadi pahile hAlAhala viSa milA diyA jAya phira kisI brAhmaNake sAmane rakhA jAya to usa dvijakI jihvA se maMtra kaha denepara hI binA kisI rAsAyanika prayogake hI vaha rasa zuddha IkhakA rasa ho jAtA hai, aisA una vyaktiyoMkA pracAra hai jo ki brAhmaNoMpara gAr3ha aMdha AsthA rakhate haiM / / 35 / / 1. ma manaHprakarSAn / For Private Personal Use Only paMcavizaH sargaH [ 495 ]
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAmAnmAke iha prakurvanti narezvarANAM dine dine svastyayanakriyAzca / zAnti praghoSyanti dhanAzayaiva kSAntikSayaM te'pyanavAptakAmAH // 36 // karmANi yAnyatra hi vaidikAni ripupraNAzAya sukhapradAni / . paMcaviMzaH AyurbalArogyavapuHkarANi dRSTAni vaiyarthyamupAgatAni // 37 // sargaH samantrapUtAmbahatAgnisAkSyaH' palyo niyante ca praibhriynte| kanyAzritavyAdhivizIrNadehA vaidhavyamicchantyathavA cireNa // 38 // vipattimRcchanti ca garbha eva kecitprasUtAvapi bAlabhAve / dAridyamanye vikalendriyatvaM dvijAtmajAzcediha ko vizeSaH // 39 // itanA hI nahIM ve to yaha bhI kahate haiM ki brAhmaNakA vAkya kabhI niSphala hotA hI nahIM hai| aise amogha vAkya brAhmaNa / loga na jAne kitane samayase pratidina rAjAoMko kSema, kuzala tathA vRddhi, Adike lie pratidina svasti-vAcana, ayana, kriyA Adi anuSThAna karate A rahe haiM, aura isI vyAjase rAjAoMse dhana kamAte haiM / dhanako AzA ho unheM pratidina zAntike anuSThAna karaneko bAdhya karatI hai| kintu pariNAma to saba ho jAnate haiN| una donoMkI hI abhilASAe~ pUrNa nahIM hotI haiM tathA upadravoMmeM par3akara unakA kSaya ho jAtA hai // 36 / / yajJavizeSa vedoM meM kitane hI yajJa-yAga aise haiM jinake anuSThAnase zatraoMkA nAza ho jAtA hai| kucha dUsare aise batAye haiM jinake karanese svarga Adi sukha prApta hote haiM, aise anuSThAnoMkI bhI kamI nahIM hai jinake phalasvarUpa Ayu bar3ha jAtI hai, roga naSTa ho A jAtA hai athavA hotA hI nahIM hai, balako asIma vRddhi hotI hai, zarora sundara tathA AkarSaka ho jAtA hai / / 37 / / kintu adhikAMza prayogoMmeM, ye saba ho niSphala siddha hue haiN| saMsArameM jatane bhI vyAha hote haiM ve usa homAgniko sAkSI mAnakara kiye jAte haiM jisameM utkRSTa maMtroMke sAMgopAMga uccAraNa tathA vistRta pAThake dvArA pavitra kI gayI havana sAmagrI, jala, AdikA upayoga hotA hai| kintu ve palliyA~ asamayameM hI mara jAtI haiM athavA dUsare unako le bhAgate haiN| dUsarA pakSa ( kanyAe~) bhI aniSTase achUtA nahIM rahatA hai-kabhI-kabhI lar3akiyoMko dAruNa roga ho jAte haiM jo unake sukumAra sundara zarIrako jarjara kara dete haiM athavA vicArI asamayameM vidhavA ho jAtI haiM / / 38 // aura yauvana kAla Adi lambe samayako duHkha bhara kara bitAtI haiM / dUsaroMkI to bAta hI kyA hai ? tathAkathita sarvazaktimAn brAhmaNoMko kitanI hI santAne garbhameM hI mara jAtI haiN| dUsare kitane hI janma lete hI rogagrasta hote haiM athavA mara jaate|| 1. sAkhyaH / .
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAGga caritam Pat yathA naTo raGgamupetya citraM nRttAnurUpAnupayAti veSAn / jIvastathA saMsRtiraGgamadhye' karmAnurUpAnupayAti bhAvAn // 40 // brahmajAtistviha kAcidasti na kSatriyo nApi ca vaizyazUdre / tatastu karmAnuvazA hitAtmA saMsAracakre paribaMbhramIti // 41 // apAtakatvAcca zarIradAhe dehaM na hi brahma vadanti tajjJAH / jJAnaM ca na brahma yato nikRSTaH zUdro'pi vedAdhyayanaM karoti // 42 // vidyAkriyAcAruguNaiH prahINo na jAtimAtreNa bhavetsa vipraH / jJAnena zIlena guNena yuktaM taM brAhmaNaM brahmavido vadanti // 43 // haiM / anya kitane hI aise hote haiM, jo kisI prakAra bAlya avasthAko pAra karate-karate hI naSTa ho jAte haiN| asaMkhyAta brAhmaNa bAlakoMkI saba indriyA~ taka pUrI nahIM hotI haiN| aura zeSa lagabhaga saba hI nirdhanatAko apanI jIvanasaMginI banAte haiM / taba yaha sociye ki unameM aura dUsare logoMmeM kyA bheda hotA hai ? / / 39 / / brAhmaNatva jAtiko nissAratA abhinaya karane meM masta naTa jaba raMgasthalIpara AtA hai to vaha una una vicitra hAva-bhAvoMko karatA hai tathA vezoMko dhAraNa karatA hai jo ki nATakakI kathAvastuke anukUla hote haiN| yaha vistRta saMsAra bho vizAla raMgamaMca hai, isapara saMsArI jIvarUpI AtA hai tathA una saba zarIroM dhAraNa karatA hai tathA unhIM zubha azubha karmoMko karatA hai jo ki pUrva arjita karmoMke paripAka honepara use prApta hote haiM // 40 // isa saMsAra meM brAhmaNa jAti nAmakI koI nizcita raMga-rUpa yukta vastu nahIM hai, kSatriyoM ko bhI karma ( vidhi ) vizeSa cihna yukta karake nahIM bhejate haiM tathA vaizyoM aura zUdroMkA bhI yahI hAla hai| satya to yaha hai ki Atma-jJAnahIna yaha pAmara AtmA karmoM kI pAzameM par3akara, unake saMketa ke Upara hI saMsAra cakrameM nAcatA phiratA hai / / 41 / / AtmA tathA zarIra ke vizeSa rahasyake paNDitoMkA kathana hai ki mRta zarIrako bhasma kara denemeM koI pAtaka nahIM hai, use ve zarIra na kahakara brahma hI kahate haiN| yaha kauna nahIM samajhatA hai ki taba jJAna sAkSAt brahma (zarIra) se kisI bhI avasthAmeM bar3A nahIM ho sakatA hai| kintu kyA kAraNa hai ki jisa zUdrako varNavyavasthA ke pratiSThApakoMne sabase nIca kahA hai vaha bhI vedakA adhyayana karatA hai / / 42 / / karmaNA varNa koI vyakti brAhmaNa kula meM utpanna honepara bhI yadi brAhmaNatva ke lie parama Avazyaka vidyA, sadAcAra tathA anya Adarza 1. ma saMvRti / 2. [ karmAnuvazAddhatAtmA ] / 63 paMcaviza: sargaH [ 497 ]
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam vyAso vasiSThaH kamaThazca kaNThaH zakyudgamau droNaparAzarau sa / AcAravantastapasAbhiyuktA brahmatvamAyaH' pratisaMpadAbhiH // 44 // yaH zaGkarasyojjhitanirmalAni pAdena mohAdyadi saMpravRddhiH / sa SaSTivarSANi nikRSTayonau kRmirbhavedityavanau zrutiH syAt // 45 // purA niviSTA zirasozvarasya gaGgApi nairmalyamato jagAma / yaH snAti zaucaM prakaroti tasyAM kA vA gati yAsyati so'nuneyaH // 46 // yo'znAti govakamAdareNa punAti tasyAdazanAkulaM tat / iti pravAdo jagati pratIto vyarthoM bhavetso'pi parIkSyamANaH // 47 // paMcaviMzaH sargaH sAnAgArabAramArAyalA guNoMse achUtA hI raha jAtA hai to kevala janma hI use brAhmaNa nahIM banA skegaa| kyoMki brahmajJAnI loga use hI vAstavika / brAhmaNa kahate haiM jo dvijake upayukta jJAna, svabhAva, saMyama tathA anya guNoMse bhUSita hotA hai / / 43 // kRSNa dvIpAyana vyAsa ( pitA brAhmaNa mAtA kevaTI) rAjarSi vasiSTha (kSatriya ) kamaTha kaNTha ( anuloma ) zastra vidyA tathA zArIrika zaktike udgama srota droNAcArya (brAhmaNa ) tathA parAzara ( anuloma brAhmaNa) RSi ye sabake saba brahmatvako prApta kara sake the| yadyapi janmase ve saba hI brAhmaNa nahIM the to bhI unakA vaha AcAra tathA tapasyA thI jisane unheM brahma meM lIna kara diyA thA // 44 // gaMgA vicAra zrI zaMkara ( mahAdeva ) jIko car3hAyI gayI nirmAlya dravyake avaziSTa bhAgako, jAna bUjhakara nahIM asAvadhAnIse hI jo pairase sparza kara letA hai vaha manuSya saMsArakI sabase nikRSTa yonimeM chudra kITa hokara sATha varSaparyanta mahA duHkha pAtA hai, aisI eka / // dhAraNA samasta pRthvIpara phailI huI hai / / 45 // gaMgA bhI vaidika kathAke anusAra jaba vaha pRthvIpara AyI thI to use zaMkarajone apane mastakapara ho jhelA thA, isI # kAraNase vaha bhI parama nirmala ho sakI hai| kintu loga usameM snAna karate haiM, tairate haiM, itanA hI nahIM apitu mala tyAga karate haiM R(vizeSakara vartamAnameM to nagaroMkA saba mala usImeM bahAyA jAtA hai ) aise logoMko kyA durgati hogii| usakA anumAna karanA bhI kaThina hai / / 46 // jo vyakti zraddhAse gadgad hokara pavitra gaMgAjalako pItA hai usake kUlakI daza pIr3hI pIche aura AgAmI pIr3hiyoMmeM utpanna hue logoMko vaha gaMgAjala pavitra kara detA hai / isa prakArakA pravAda isa saMsArameM pracalita hI nahIM hai apitu loga usapara vizvAsa bhI karate haiM / kintu, yadi isako bhI yuktiko kasauTIpara kasA jAya to yaha bhI vyartha hI siddha hogA // 47 // 1. [ brhmtvmaapuH]| 2. ma sNprdaabhiH| 3. [ saMpramarSet / 4ka gandhodaka / 5. [ tasyAdaza nUn kule] / RELATERARIANTARTERTREAT
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcavizaH barAGga caritam sargaH bhISmo hi gaGgAtanayo mahAtmA mahAratho yuddhamukhe ca zUraH / zarAvitaH zAntanajo' napaSiH kSetre kurUNAM nipapAta dhomAn // 45 // Agarbhato ghAtasukhasya [-] nodghATitaM dharmamahAkavATam / gaGgAkurukSetramathAjizaurya nirarthakaM tattrayamityuzanti // 49 / / pANmAsikaM tena tapo'tighoraM zarAsanena kriyate sma yasmAt / tasmAttapomalamidaM samastaM jagacca sendrAsuramAnuSAkhyam // 50 // tIrthAni loke vividhAni yAni tapodhanairadhyayuSitAni tAni / stutyAni gamyAni manoharANi jAtAni puMsAM khala pAvanAni // 51 // mahArAja zAntanuke aurasa putra rAjarSi bhoSma gaMgAjIke sAkSAt putra the, unakA AcAra bhI lokottara thA, akele hii| kitane hI mahArathiyoMke sAtha yuddha karate the| itanA hI nahIM unakI vIratAkA vAstavika pradarzana to taba hI hotA thA jaba ve ghora saMgrAmameM lIna ho jAte the / kintu jaba ina matimAna, mahAtmAko bhI arjunakA bANa lagA thA, to ve usake AghAtase nishcesstt| hokara kurukSetrameM dharAzAyI ho gaye the / / 48 // gaMgAjIne garbha avasthAse lekara hI jisa putrake mukhako vAtsalyase vigalita hokara camA thA usakI hI jaba yuddhamai mRtyu AyI to usake lie bhI gaMgAjIne dharmarUpI dvArake kivAr3a na khole the| kyA isa daSTAntase patitapAvanI gaMgAkI nissAratA siddha nahIM hotI hai kyA apitu vaidika AmnAyameM pavitra karanekI apanI sAmarthya ke lie prasiddha kurukSetra tathA yuddhake parAkramakI bhI niSphalatA prakaTa ho gayI thI / / 49 / / mahAtmA bhISmane pUre chaH mAha paryanta zarAsanamudrA ko dhAraNa karake atighora tapa kiyA thA taba kahIM unakA uddhAra ho sakA thA (vaidika mAnyazaroM kI arjunakRta zayyA para nahIM) isase spaSTa ho jAtA hai ki jIvakI sadgati yA durgatikA mUla kAraNa usakA tapa hI hai| manuSya janma yA manuSya yonike sukha dukha hI nahIM apitu deva, indra, Adike sukhoMkA mUla kAraNa bhI zuddha tapa hI hai / / 50 // tIrthayAtrA vicAra pUre dezameM phaile hue jina, jina sthAnoM para una ugra tapasviyoMne nivAsa kiyA hai jinakA lagAtAra dhana niraticAra tapa ho thA ve sabake saba Aja hamAre vividha tIrthakSetra ho gaye haiN| darzana karaneke lie manuSya vahA~ jAte haiM, dUra rahate hue bhI unakI stuti karate haiM tathA unake mana udhara itane AkRSTa ho jAte haiM ki ve sarvadA unhIM ( tIrthoM ) ke viSaya meM socate haiN| vahA~ pahu~canepara / saMsArI manuSya apanI kupravRttiyoMko bhUla jAte haiM phalataH ve unheM pavitra karate haiM / / 51 / / 1.ka zAtanaco, [ shaantnbo]| 2.ka pUtasukhasya, [ prAtadeg ] / 3. [ tasya ] / aur LISTRIREEKEDARENDERA Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma paMcaviMzaH sargaH yathaiva loke guDamizritAni piSTAni mAdhuryamabhivajanti / tapaHprakRSTaruSitAni yAni sthAnAni tIrthAnyabhavaMstathaiva // 52. / / yaH kArtikeyaH sa tapazcakAra kumArakAle bhgvaankumaarH| siddhi ca tasminnatulAmavApa tenAbhavatsvAmigRha' pavitram // 53 // yasyAH kumAryAstapasaH prabhAvAtprakAzitA sA khala dkssinnaashaa| tataH kumArI varadharmanetrI bahuprajAnAmabhavatsa tIrtham / / 54 / / bhAgIrathizcakradharasya naptA varSANyanekAni tapaH prckre| adhogatAnuddharaNAya dhIro bhAgoratho puNyatamA tato'bhUt // 55 // - ELISATOcAcAra sAdhAraNa gRhastha bhI jAnatA hai ki kisI bhI annakA ATA athavA poThoko gur3ameM milA denepara, svayaM madhuratAhIna honepara bhI, vaha bilkula mIThA ho jAtA hai / ThIka yahI krama sthAnoMkI pavitratAkA hai, jina sthAnoM para ghora tapasvI, parama jJAnI zuddhAtmA RSiyoMne nivAsa kiyA hai vaha tIrthasthAna tathA usakA vAtAvaraNa bhI usI prakAra pAvaka ho jAtA hai jaise pisAna / / 52 / / tIrthoMkA itihAsa zaMkarajIke putra kumAra kArtikeyane vizeSa AdhyAtmika yogyatA prApta karaneke lie apanI kumAra avasthAmeM hI jo ghor| tapa kiyA thA, usake kAraNa unhoMne apanI usa sukumAra avasthA meM ho aisI siddhi prApta kara lI thI ki usakI tulanA karanA ho asaMbhava hai| isa kAraNase hI svAmi kArtikeyakA tapasthAna ( kumAragiri ) parama pavitra mAnA gayA hai / / 53 // jisa kumArIkI ghora tathA lambI tapasyAke prabhAvase hI vizAla dakSiNa dizA prakAzameM AyI thI, usakI tapasAdhanA kA dhyAna Aja bhI kumArI-tIrtha nAmase prasiddha hai| tathA Adarza dharmamArgako patha-pradarzikAke rUpameM Aja bhI vaha kanyAkumArI / bahusaMkhya janatAke dvArA zraddhApUrvaka pUjI jAtI hai / / 54 / / sagara cakravartIke nAtI rAjA bhAgIrathane jisa sthAnapara eka do nahIM aneka varSa paryanta ghora tapa kiyA thA, vaha bhI kisI vyaktigata svArthase prerita hokara nahIM, balki jo pUrvaja apane manda AcaraNake dvArA adhogatimeM cale gaye the unakA uddhAra karanekI abhilASAse abhibhUta hokara kiyA thaa| vaha sthAna bhI dhIra vIra bhagIrathake nAmase Aja bhI parama pavitra tIrtha [500 / 1. madegsAmigRhaM /
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcaviMzaH barAGga caritam sargaH kurumahaSiH kuruvaMzajAtaH kumArabhAve sa tapastvataptam / prajAhitAya prathitaprabhAvastataH kurukSetramabhUtpradhAnam // 56 // AtApayoga parigRhya dhIrAH pANDoH sutAH klezavinAzanAya / pracakrire tatra tapo'tighoraM mAtApanItena pavitramAsIt // 57 // zrIparvate zrIH kila saMcakAra tapo mahadvarSasahasramugram / zrIpuSkare'tapta hi puSkarAkhyaH kailAsazaile vRSabho mahAtmA // 58 // tamujjayantaM dharaNIdharendraM janArdanakrIDavanapravezam / yo divyamatiryaduvaMzaketuH so'riSTanemibhagavAnbabhUva // 59 // DILIATELL yAcanamAnasammAnaracAnALASTHANI I kuruvaMza pradhAna rAjavaMza rahA hai, isI vaMzameM bahuta samaya pahile eka kuru nAmake mahAtmA utpanna hue the| unheM apanA prajAse itanA adhika prema thA ki usako saba dRSTiyoMse sampanna banAneke lie hI unhoMne apane sUkhoM tathA bhogoMkI upekSA karake kumAra avasthAmeM hI kaThora tapa kiyA thaa| isa tapasyAmeM saphala honepara unakA prabhAva itane vyApaka kSetrameM prasiddha ho gayA thA ki loga apanI ulajhanoMse chuTakArA pAneke lie unake pAsa jAte the taba hI se kurukSetra pradhAna tIrtha ho gayA hai / // 56 // sAMsArika sukha-dukhoMke aneka utAra caDhAva dekhane ke bAda mahArAja pANDake patroMko jagatase vAstavika varAgya ho gayA thaa| ve ina klezoMko mUlase ho naSTa kara denA cAhate the| isI abhilASAse prerita hokara una svAbhAvika dhIra tathA gambhAra pANDavoMne pravrajyA grahaNa karake AtApanayoga lagAyA thaa| unake atighora AtApanayogakA sthAna bhI pUrvokta kurukSetra hI thaa| pANDavoMkI ugratapasyAse unako Atmazuddhi hI nahIM huI thI apitu kurukSetra bhI parama pavitra ho gayA thA // 57 / / zrIparvata (karnUla jilekA pahAr3a ) vartamAnameM suvikhyAta tIrtha hai, vahA~para zrI nAmake maharSine lagAtAra eka hajAra varSa paryanta ugra tathA vizAla tapako sAMgopAMga vidhipUrvaka kiyA thaa| puSkara nAmake kinhIM maharSine jisa sthAna para sAvadhAnIse tapasyA kI thI vahI sthAna Aja zrI puSkarajI nAmase vikhyAta hai| isa yugake pravartaka zrI RSabhadeva tIrthakarane kailAza parvatakI zikharapara hI tapasyA karake AThoM karmoko vinaSTa kiyA thA / / 58 // dhAraNIdharoMke agragaNya giranAra (Urjayanta ) parvatako kauna nahIM jAnatA hai, jisake vana kisI samaya janArdana zrIkRSNa kI rAsa krIr3AoMke dvArA jhaMkRta ho uThate the| usI giranAra parvatapara yAdava vaMzake mukuTamaNi, alaukika saundarya aura suguNoMke bhaNDAra zrI nemikumArane ugra tapasyA kI thI tathA karmoMko nAza karake kaivalya prApta karake ariSTa nemi ho gaye the / / 59 // / 1.[tapastvataNta ] / GESTINDEINE [501) Jain Education international
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ gavAmasakkSIraghRtaizca devAstRptAH parAste'pi ca tarpayanti / devAzrayAnmadhyatamAstu gAvaH pUtAzca puNyA iti dhoSaNaiSA // 6 // godAnataste ca surarSisaMghA dattA dvijebhyaH sakalA bhavanti / pitRbhya evaM bahusAramaulyaM dattaM bhavatyatra hi gopradAnAt // 61 // ArohadAhasya dhanapratodaM pradohavAho dmnkriyaabhiH| prapIDitAH klezagaNAnbhajante devarSisaMghAtasukhAni teSAm // 62 / / kudRSTidRSTAntavaco'bhidhAnAdevAzca dAsA iva vnnitaaste| teSAM virodhAcaritAdavazyaM jagatpraNAzaM svayamabhyupaiti // 63 // caturvizaH sargaH me-Pusages Sxemaramanaxemagree gAyakA devatva 'gAyoMkA dUdha, ghI, rakta, majjA Adi kA upahAra karanese svargavAsI devatA atyanta tRpta hote haiN| jaba ve svayaM saMtuSTa rahate haiM to apane bhaktoMkI manokAmanAoMko bhI binA vilamba pUrNa karate haiN| gAyoMke aMga aMgameM devatAoMkA nivAsa hai| yahI kAraNa hai ki saMsArameM koI bhI vastu gAyakI apekSA adhika pavitra nahIM hai| ve svayaM pavitra haiM aura dUsaroMko bhI pavitra karatI haiN| ityAdi ghoSaNAe~ saMsArameM pracalita haiM / / 60 / / brAhmaNako bhaktipUrvaka gAyadAna denese samasta devatA tathA RSi loga satuSTa ho jAte haiM, tathA unheM vizeSa phalakI prApti hotI hai| yadi isa lokameM hI kisoke uttarAdhikArI godAna dete haiM to unake svargIya pitR puruSa kevala zAnti aura saphalatAko hI nahIM pAte haiM / kyoMki unake nimittase diyA gayA godAna sAdhAraNa godAna na rahakara unake lie svargalokake sukhoMke mukuTakA samarpaNa hI ho jAtA hai / / 61 / / kintu ina vizeSatAoMkI khAna gAya athavA bailapara savArI kI jAtI hai, bhAra lAdA jAtA hai, vegase calane, vazameM rakhane Adike lie lagAtAra koMcA chedA jAtA hai, balaprayoga karake duhI jAtI hai, hala AdimeM jutate haiM, thor3ese aparAdhake lie bhayaMkara damana kiyA jAtA hai / aneka prakArake kaSTa unheM sahanA par3ate haiM, jovanabhara por3anase pAlA nahIM chUTatA hai| sabase bar3A Azcarya to.yaha hai ki unakI isa vipattikI devatA tathA RSi binA kisI asuvidhAke upekSA hI karate haiM / / 62 // mithyAdRSTI upadezakoMne kucha dRSTAntoMko dekara devoMke svarUpako samajhAyA hai, una sabako sUkSmadRSTise dekhanepara aisA lagatA hai ki devoko bahuta kucha dAsoM aisI hI avasthA hai| to bhI kisI rUpameM una devatAoMkA virodha karanese hI sacarAcara jagata kisI bAhirI kAraNa-kalApake binA svayameva vinaSTa ho jAtA hai / / 63 / / For Privale & Personal Use Only [502] Jain Education international
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ HIRO varAGga caritam vijezca kAryadi bhuktamannaM mRtAnpitRRstarpayate paratra / purAjitaM tatpitabhivinaSTaM zubhAzubhaM tena hi kAraNena // 64 // 'svasnAtsutAdyaH svayameva putro jAtizca jAtismara evaM kazcit / vinAzabhuGkte pitRpiNDamannaM tato hyazakyaM pitRkAryametat // 65 // pituzca putrasya ca tAmasaH syAtputro viSAnnaM pradadau dvijebhyaH / tavajitaM tairanRtArthavadbhiratazcaH mithyA pitRkAryamatra // 66 // yAdaMzi dAnAni purA dvijebhyo dattAni nAnArasavarNabanti / phalanti tAdaMzi nRNAmayatnAujanmanyamutreti janapravAdaH // 67 // // paMcaviMzaH sargaH IRITURNSUPERTRE rAmasAramATERSTALLECTOR svargIya mAtA pitAkI sevA suzruSA karaneke lie loga unakA vArSika zrAddha karate haiM jisameM pUjAkA piNDa kAka pakSI khAte haiM tathA miSTAnna brAhmaNa khAte haiM / ina prANiyoM ke dvArA khAyA gayA bhojana ho yadi paralokavAsI mAtA pitAkI bhUkha-pyAsa 4 ko zAnta kara detA hai, to isakA yaho niSkarSa nikalegA ki tarpaNa kartAoMke pitaroM dvArA kamAye gaye zubha-azubha pUrvopAjita saba hI karma naSTa ho jAte haiM aura unheM parAnnabhojI honA par3atA hai / / 64 // pitRtarpaNa koI koI aisA vicitra puruSa hotA hai ki vaha apane pUrva janmako smaraNa rakhatA hai aura mohase AkRSTa hokara apanI hI lar3akIke udarase putrarUpa meM janma grahaNa karatA hai| dUsarI tarapha usakA tarpaNa bhI calatA ho rahatA hai aura vaha piNDadAnako khAtA bhI rahatA hai| isa pratyakSa dRSTa ghaTanAkA to yahI pariNAma nikalatA hai ki yahA~se pitaroMkA tarpaNa kaThina hI nahIM, asaMbhava hai / / 65 // yaha bhI sambhava hai ki koI putra tAmasika ho athavA pitA hI tAmasI prakRtikA vyakti rahA ho| aisI avasthAmeM vaha // tarpaNakartA kubhAvanAse prerita hokara viSa milA bhojana ho brAhmaNoMko de detA hai, kintu asatya mAnyatAoMkA pracAra karanevAle tathA pitaroM tathA putroMke mAdhyama una brAhmaNoMke dvArA apane prANoMke bhayake kAraNa vaha viSailA bhojana chuA bhI nahIM jAtA hai| isase spaSTa hai ki tarpaNakA bhojana brAhmaNoMke ho peTameM raha jAtA hai tathA pitaroM kI tRpti kI bAta sarvathA kapolakalpita manuSya apane pUrva janmameM manuSyoMke agragaNya brAhmaNoMko jina vividha rasoMse AplAvita, jisa-jisa raMga tathA AkArake [503] jo-jo dAna dete haiM, unheM apane isa ( agale ) janmameM binA kisI vizeSa prayatnake ho jo phala milate haiM unakA AkAra, rUpa, rasa // 1.[svasmAt ] | 2.[jAtazca ]| 3.[vinAzi] |
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam paMcaviMzaH zvabhiH zRgAlairapi gRdhrakAkaiH sagardabhaiH sUkaracAsakUmaH / yAnyatra labdhAnyazucIni taizca dattAni tAnyeva tu kiM dvijebhyaH // 68 // nAputrakA lokamimaM jayanti nAputrakAH svargagatiM labhante / itIha pakSo yadi yasya pusaH kumArabhUri prati no niviSTAH // 69 // yadyacca loke bahubhirna dRSTaM tattatpramANaM yadi yasya na syAt / vedazrutIhAsapurANadharmAste brAhmaNaikena na tu pradiSTAH / / 70 // asatprasUtistvasato yadi syAcchazasya zRGgAnmRgatRSNikA syAt / sataH prasUtistvasato yadi syATasya bIjaM zazazRGgataH syAt // 71 // sargaH tathA prakAra saba hI guNa unake dAnako vastuke ho samAna hote haiM, aisI eka kiMvadanto hamAre saMsArameM pracalita hai / / 67 / / brAhmaNa dAnakA rahasya aba dekhiye kutte aura siyArake janmako bharanevAle kyA pAte haiM ? gaudha aura kAka kina vastuoMpara TUTate haiM ? gadahe / aura suara kina vastuoMpara jote haiM ? tathA cASa ( nIlakaNTha ) aura kachuoM kI jIvikA kyA hai ? ye sabake saba isa janmameM azuci aura vIbhatsa padArthoMko chor3akara aura kyA pAte haiM ? to kyA mAna liyA jAya ki ina sabane pUrvabhavameM brAhmaNoMko azobhana, apavitra padArtha hI diye hoMge // 68 // jisake putra nahIM paidA hote haiM vaha isa saMsArakA bhI pAra nahIM pAtA hai, jo putrahIna haiM ve saba svargako gamana karanekA suavasara to pA hI nahIM sakate haiM / ityAdi siddhAntako jo sajjana mAnatA hai tathA isakA pracAra karatA hai, mAlUma hotA hai ki usakA vicAra athavA dRSTi una bahusaMkhya mahAtmAoMkI ora gayo ho nahIM hai jo ki AjIvana brahmacArI rahe the / / 69 // jina padArthoMko athavA ghaTanAoMko isa lokake bahusaMkhya puruSoMne sAvadhAnIke sAtha nahIM dekhA hai, vaha vastue~ tathA unake svarUpa prAmANika nahIM haiM, jisa vicArakakA mUla siddhAnta yahI hai, kyA use yaha jJAta nahIM hai ki cAroM veda, zrutiyAM samasta smRtiyAM, itihAsa, purANa tathA anya samasta dharmazAstroMko kevala eka brahmA hI ne to apano azarIra vANIke dvArA prakaTa kiyA thA, phira bhI ve pramANa kyoM haiM / / 70 // pramANa mImAMsA ____eka asat ( vaha padArtha jo kisI indriyase grahaNa nahIM kiyA jA sakatA hai tathA jisako sattAko kisI bhI pramANase / siddha nahIM kiyA jA sakatA hai ) padArthase yadi kisI dUsare asat padArthakI utpatti saMbhava hai to siyArake sIMgase mRgatRSNA kyoM na / 1. ka zUkarabhAsa , [ sUkaracASadeg ] / [504] Jain Education international
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam So prasUtizca sato yadi syAdgozRGgataH kiM na bhavecca puSpam / sataH prasUtistu sato yadi syAdagnerjalaM vAnalako'mbuto vA // 72 // dravye sati kSetrayute ca kAle bhAve ca bhAvAntarasaMnibaddhAH / bhavanti bhAvA bhuvanatrayasya sahetukAH kecana nirnimittAH // 73 // nApto hi rudrastripurapraNAzAdumApatitvAdratisaMbhavAcca / anaGgabhaGgAdasuropaghAtAjjaTAkSisUtravRSavAhanAcca // 74 // agnirmukhaM vedasurezvarANAM yo'pIzvarasyApi mukhaM dhruvaM saH / AtmAnamAtmaiva ca varSayedyaH so'nyAnkathaM muJcati vaJcitAtmA // 75 // utpanna hogI ? sat padArtha, yadi kisI asat padArthase utpanna ho sakatA hai, to isa avasthAmeM koI kAraNa nahIM ki siyArake sIMgoM vaTake bIja utpanna na hoM / / 71 / / sadbhAvamaya kisI padArthase yadi asat padArtha utpanna sakatA hai, taba to spaSTa AkAra, rUpa, Adi yukta gAyake sIMgapara AkAza kusuma khila ho jAnA caahiye| tathA yadi kisI sadbhUta padArtha se kisI bhI satsvarUpa padArthakI utpatti zakya mAnI jAyegI to agni se jalakI utpatti hone lagego athavA zItalasvabhAva jalase uSNa prakRti Aga hI bhabhaka uThegI / / 72 / / kAraNatA vicAra saMsAra ke samasta padArthoM kI sRSTikA sAdhAraNa niyama yahI hai ki upAdAnakAraNa bhUta dravya jaba apane upayukta kSetrapara pahu~ca jAtA hai, samaya aura bhAva usako utpattike anukUla ho jAte haiM tathA anya sAdhana sAmagrI ekatrita ho jAtI hai taba hI tInoM lokoM meM padArthoM kA utpAda vyaya prArambha ho jAtA hai, koI bhI vastu akAraNa hI utpanna nahIM hotI hai // 73 // nissandeha mahAdevajI ne tripura rAkSapakA vadha kiyA thA, ve girirAja dulArI umA aisI rUpa tathA zaktivatI stro ke pati the, ratike kAraNa hI unakA AvirbhAva huA thA, vizvavijayI kAmadevako unhoMne bharana kara diyA thA, aneka AtatAyI asuroMkA saMhAra kiyA thA, keza saMskAra chor3akara lambI-lambI jaTA rakha lI thIM, hAlAhalapUrNa sAMpoMko mAlA banAyI thI tathA nandI aise jaMgalI baila para savArI karate the, kintu ina kAraNoMse hI ve satya Apta nahIM ho sakate haiM / / 74 // purANoM meM jo yaha likhA hai ki agni hI sura-asura tathA IzvarakA mukha ( havana sAmagrI grahaNa karanekA dvAra ) hai / isakA tAtparya yahI huA ki vaha agni IzvarakA bhI mukha avazya hogii| taba vaha agnirUpI mukha yajJake devatAoMtaka havana sAmagrI bhejakara apane Apa hI apaneko ThagatA (bhUkhA rakhatA ) hogA / niSkarSa yahI nikalA ki jo apaneko hI ThagatA hai vaha dUsaroMko 1. ka vAnalato'mbuto vA / 64 For Private Personal Use Only paMcaviMza: sargaH [505]
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja paMcaviMza sargaH caritam brahmApi nApto harisArathiH' syAnnizambhazumbhAsuramardanAcca / tilottamAnapratidarzanena cakra yato vaktracatuSTayatvam // 76 // nApto hi viSNurbalibandhanena turaGgamAsyapravidAraNAcca / anovinAzAdgajadantakarSAccANUrakaMsAhisurAbhighAtAt // 77 // yo gardabhAya pratinardanAya namazcakArArthitayA sa viSNuH / arAtibhItaH sucukundanAntaH paryadezAtithitAM prayAtaH // 78 // vajrAyapo gautamabhAryayAsau vibhinnavRttaH kila tena shptH| umAsutaH so'pi kumAranAmA bhagnavato'bhUddhanagocariNyA // 79 // vaMcanAse kaise bacAyegA / / 75 / / Izvaratva vicAra viSNu ( hari ) ke samAna zIla, vyasana AdikA AdhAra brahmA bhI zumbha tathA nizumbhako ApasameM lar3Akara parAsta karake athavA anya rAkSasoMkA vadha karaneke kAraNa hI Apta padako nahIM pA sakatA hai| kauna nahIM jAnatA hai ki jisa samaya vaha samAdhimeM lIna thA usI samaya tilottamA nAmakI apsarAne Akara unapara apane rUpakI pAza pheMkI thI, jisase vihvala hokara unhoMne use dekhaneke lie apane cAra mukha banAye the // 76 // yAdava vaMzameM utpanna zrIkRSNa rUpadhArI viSNune AtatAyI rAjA baliko bandhanameM DAlA thA ghor3ekA mukha banAkara upasthita hue daitya (hayagrIva ) kA mukha ho cIra kara do kara diyA thaa| anu ( yayAtikA putra ) kI jIvana lolAko samApta kara diyA thA, kasake dvArA chor3e gaye madonmatta hAthIkA dA~ta pakar3akara ukhAr3a liyA thA. cANUramala yoddhA tathA prajApor3aka kaMsakA badha kiyA thA tathA yamunAmeM par3e kAliyA nAgako bhI samucita zikSA (vazIkaraNa) dI thii| kintu yaha saba hote hue bhI ve Aptake vItarAga svarUpa taka na pahu~ca sake the / / 77 // svArthabhAvanAse prerita hokara jisa viSNune gadahe aise sAdhAraNa pazuke sAmane praNata hokara namaskAra kevala isalie kiyA thA ki vaha zatruke nAdakA uttara dene ke lie eka bAra aura reMka de| mucukunda nAmake prabala zatruse to ve itane adhika Dara gaye the ki usase bacaneke lie ve apane palaMgake eka konemeM hI simaTa chipa gaye the, taba ve kaise Apta ho sakate haiM / / 78 / / purANoMke anusAra Adarza pAlaka tathA vajrarUpI mahAna zastrake dhAraka indra mahArAjAne bhI kAmake AvezameM Akara apane sadAcArako chor3a diyA thA aura gautamakI patnose anAcAra kiyA thaa| phalasvarUpa gautamajokA abhizApa bhI bhoganA par3A thaa| pArvatIke pratApo putra kumAra kArtikeyakA AjIvana brahmacarya vrata bhI dhanagocaroNo nAmaka sundarIke kaTAkSoMse TUTa gayA thA // 79 / / 31. ka hriH| 2. ka niHshmbh| 3. [ mucukundadeg ] / rAmarAjyaracanmaya (506]
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam th trizUlavajrAyudhacakra hastA dhanurgadAzaktya sipANayazca / satomarA devavarA yadi syuzcorA: " sukhalvatra hi kIdRzAH syuH // 80 // strIbhUSaNa rAgiNa eva devAH krodho'sti teSAM sa hi sApazudhyai / surANAmapi parigrahairAyudhasaMgrahaizca bhayaM loka siddham // 81 // nairAtmya zUnyakSaNika pravAdAbdabuddhasya ratnatrayameva nAsti / ratnatrayAbhAvatayA ca bhUyaH sarvaM tu na syAtkuta AptabhAvaH // 82 // maSaiva yatnAtkaruNAbhimAno na tasya dRSTA khalu sasvasaMjJA / tayA vinA kA karuNopapattiH kRpAkathA bAlakavaJcanaiSA // 83 // yadi jagat ke pUjya nyAyAdhIza tathA zuddha svAbhAvayukta devatA hI hAthoM meM trizUla, vajra, cakra, Adi ghAtaka zastra lekara ghUmeMge, vizAla dhanuSa, bhArI gadA, zakti, khaDga, Adi zastroMko chor3a nahIM sakate haiM tathA tomara paramapriya hogA, to phira yaha sociye ki cora, Dakaita, Adi pApakarmarata puruSa kaise evaM kyA hoMge aura kyA lekara ghUmeMge || 80 // yadi devatAoMko striyoM, bhUSaNoM AdikI utkaTa cAha hotI hai, unheM bhISaNa krodha AtA hai tathA usakA anta aksara abhizApake rUpameM hotA hai| vAhana vimAna Adi duniyA bharaka parigraha rakhate haiM, bhA~ti-bhA~ti ke zastra juTAte haiM, ityAdi pravRttiyA~ to yahI siddha karatI haiM ki hama saMsArI logoM ke samAna devatAoMko bhI bhaya lagatA hai // 81 // sugata mImAMsA bauddhadharmake pravartaka mahAtmA buddha na to AtmAkA astitva svIkAra karate the, sacarAcara vizvako vAstavika na mAnakara use zUnya mAnanA hI unheM abhISTa thA aura kisI bhI padArthako cirasthAyI na kahakara kSaNika hI kahate the, phalataH ratnatraya bhI unake darzanase siddha nahIM ho sakatA hai| jaba ratnatrayakA hI abhAva ho gayA to phira kisa AdhArapara saMsAra ke samasta bhAva siddha ho sakeMge, saba vastue~ abhAva svarUpa ho jAyeMgI aura unakI AptatAkI bhI vahI durdazA hogI // 82 // mahAtmA buddha apanI parama karuNAke lie vikhyAta haiM, kintu unakA yaha karuNa bhAva jhUTha hI hai, kyoMki unake upadezake anusAra unake yahA~ na to AtmAkA hI astitva hai aura na usameM uThanevAle bhAvoMkA / AtmA tathA cetanAke binA samajhameM nahIM AtA ki karuNA kahA~ utpanna hogI ? phalataH karuNA ke viSaya meM unhoMne jo kucha bhI kahA hai, vaha saba bhole logoM kI zuddha vaMcanA hI pratIta hoto hai // 83 // 1. [ corAstu khalvatra ] | 2. [ zApazuddhacaM ] / 3. [ yasmAt ] / paMcavizaH sargaH [507]
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam prANAntakRdbrahmavaco durantaM rudrastu sarvatra hi raudra eva / viSNuH zaThAtmA ratiroSayukto buddhastu raudro niranugrahazca // 84 // brahmAdayo yadyanavAptakAryA AyuSyamAptuM na hi zaknuyuzcet / hat bhavantyAtmaguNopapannAstebhyo'dhikAMstAnvada pArthivAptAn // 85 // ye darzanajJAna vizuddhalezyA jitendriyAH zAntamadA damezAH / tapobhirudbhAsitacArudehA AptA guNairAptatamA bhavanti // 86 // nidrAzra maklezaviSAdacintAkSuttRDjarAvyAdhi bhayaivihInAH avismayAH svedamalairapetA AptA bhavantyapratimasvabhAvAH // 87 // 1 Izvara vAkya ? brahmake mukha se nikale vacanoMke nAmapara jo maMtra Adi janasAdhAraNako mAnya haiM, ve prANoMkI balikI preraNA dete haiM ApAtataH unakA phala bhI acchA ho hI nahIM sktaa| ( gajAsurabadhaka) rudrajI apane pratyeka kArya tathA bhAva meM nirapavAdarUpase sarvatra raudra (nirdaya ) hI haiN| viSNu bhI pUre mahAtmA (vyaMgya) haiM-na ve prema prapaMcako ho chor3a sake haiM aura na unake krodhase hI jagatake prANiyoMko abhayadAna prApta ho sakA hai| mahAtmA buddhakA bhI kyA kahanA hai mAMsa bhojana AdikI anumati dekara unhoMne hiMsAko prazraya diyA hai tathA karuNA Adike upadezake viruddha AcaraNa karanekI anumati dekara jagatake prANiyoMpara koI vizeSa anugraha nahIM kiyA hai / / 84 // brahmA Adi jagatake tathokta sRSTA rakSaka tathA saMhAraka bhI yadi apane manake mAphika kAma yA bar3hA karake apanI icchitako jIte jI pUrNa nahIM kara sake to bhI ve asamaya meM kisI manuSya yA prANokI Ayuko apanA bala prayoga karake samApta nahIM sakate haiM / kintu hama rAjAoMrUpI laukika Apta una sabakI apekSA apanI zakti tathA puruSArthako dUsaroMpara adhika dikhA sakate haiM, taba hamArA ve loga kyA bhalA-burA kara sakate haiM / / 85 / / 'sAMco deva' jinake AtmA samyakdarzana tathA jJAnarUpI sUryake Alokase prakAzita ho uThe haiM, nirdoSa ugra tapasyA ke prabhAvase jinakI dehase eka alaukika kAnti vikhara uThatI hai, indriyoMrUpI ghor3e jinake saMketapara calate haiM, mana tathA indriyoMke paripUrNa damanakartA, jJAnAdike AThoM prakArake madase ati dUra, jinakI antaraMga lezyA ( bhAva ) atyanta nirmala ho cuke haiM aise aneka guNoMke bhaMDAra maharSi yA muni hI satya Apta ho sakate haiM / / 86 / / aihika parizrama, nidrA tathA klezako jinhoMne jIta liyA hai, viSAda, cintA tathA Azcarya jinase hAra kara zAnta 1. ka niranugrahaizca / 2. ma guNairAtmatamA / paMcaviMza: sargaH [508]
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga paMcaviMzaH caritam sargaH dveSazca rAgazca vimUDhatA ca doSAzayAste jagati prarUDhAH / na santi teSAM gatakalmaSANAM tAnahatastvAptatamA vadanti // 88 // ahaMnta evAbhayadAnavakSA arhanta evAprativIryasatvAH / arhanta evAmalasattvarUpA arhanta evAtizayaddhiyuktAH // 9 // arhanta evAkRpayA vihInA arhanta evaaribhyerpetaaH| arhanta evAcalacArusaukhyA ahaMnta evAtulamokSabhAsaH // 9 // arhanta eva trijagatprapUjyA arhanta eva trijagaccharaNyAH / arhanta eva trijagadvareNyA arhanta evaakhildossmuktaaH|| 91 // mAmA -IROHIBITERAL gaye haiM, bhUkha, pyAsa, roga tathA vyAdhi jinako chu bho nahIM sakatI haiM, pasInA, mUtra, Adi mala jinakI divya dehako duSita nahIM karate haiM / vahI mahApuruSa satya Apta ho sakate haiN| unake svabhAva tathA anya guNoMke upamAna vahA~ svayaM ho sakate haiM, koI dUsarA nahIM / / 87 / / va hamAre vizvameM koI bhI AtmA aisA nahIM hai jo rAga-dveSake raMgase na raMgA ho, mahAmUrkhatA tathA doSa karanekI pravRtti / kisa jIvameM nahIM hai ? kintu saMsAra bharameM vyApta ye saba doSa una arhanta kevalI meM hI nahIM hote haiM kyoMki unhoMne apane samasta pApakarmoko kAlimAko dho kara pheka diyA hai aura ve hI paramAtmA haiM / / 88 // yahI kAraNa hai ki AcAryoMne unheM hI satya Apta mAnA hai| zrI ekahajAra ATha arhanta kevalI prabhu hI vizuddha ahiMsAke pracAraka honeke nAte sAre saMsArako abhayadAna de sakate haiN| AThoM karmoM ke samUla naSTa ho jAneke kAraNa arhanta prabhukI hI zakti tathA sAmarthya aisI ho gayI hai ki usakI koI dUsarA samatA nahIM kara sakatA hai| karmakAlimA naSTa ho jAneke kAraNa arhantadevake hI antaraMga aura rUpa nirmala ho gaye haiN| arhanta kevalI hI vividha atizayoM tathA RddhiyoMke svAmI hote haiM / arhantadevameM akRpAkI chAyA bhI nahIM pAyI jA sakatI hai / / 89 / / vItarAga arhantakA isa saMsArameM na to koI zatru hI hai aura na unheM kisIse koI bhaya hI hai / arhantadevakA kSAyika sukha aisA hai jo kabhI naSTa nahIM hotA hai aura anantakAlataka bhI usako cArutA nahIM kamatI hai| arhanta prabhune hI usa mokSa mahApadako prApta kiyA hai, jisakI chaTAkI tulanA kisI anya padArtha se ho ho nahIM sakatI hai // 9 // ina yogyatAoMke kAraNa vItarAga arhanta hI tIno lokake prANiyoMke paramapUjya haiM, hitopadezI tathA AtmapuruSArthI / arhanta prabhu hI saMsArakA sahArA haiM / ahaMtadeva hI tInoM lokoMmeM sabase zreSTha AtmA haiN| tathA ahaMtakevalI hI kSudhA, tRSA Adi 1.[ bhaajH]| 509] Jain Education international
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja paritam tAnahatastvAptatamAnvivitvA tadvAkyanItArthamataM prpnnaaH| saMsAraniSThAmupagamya dhIrA nirvANasaukhyaM paramApnuvanti // 92 // taistaiH punalaukikavaidikAdyairanekazAstrArthamatipravINaiH / paMcaviMzaH vivaktubhirvIkSitapakSarAgaiH svapakSasiddhiM nijagAda rAjA // 93 // sargaH kuhetudRSTAntavinaSTamArgAnkujJAnanItyAvRtalocanAMstAn / niruttararvAkyapadairnarendro vibodhayAmAsa tadA sdsyaam||94 // pradhAnamantrIzvaraziSTavargAH purohitAmAtyasabhAvidazca / prabuddhapadmapratimAnanAste bhRzaM prahRSTA gatapakSarAgAH / / 95 // aThArahoM doSoMse sarvathA pare haiM / / 91 / / upasaMhAra jo puruSa ina arhantakevaliyoMko yuktikI kasauTIpara kasa leneke bAda parama Apta mAna lete haiM / phira unake upadeza vAkyoMke dvArA batAyI gayI kriyAoM tathA bhAvoMko jo prayoga rUpameM lAte haiM, ve dhIra-vIra puruSa anAdi tathA ananta saMsArameM eka nizcita lakSya para pahuMca jAte haiM, unakA nijI saMsAracakra ruka jAtA hai tathA ve sarvazreSTha mokSa sukhako prApta karate haiM / / 92 // samrATa varAMgane samasta laukika tathA vaidika sampradAyoMkA vivecana unhIM vAkyoMke AdhArapara kiyA thA, jinheM ki aneka zAstroMke prakANDa paMDita mahAmatimAna dharmoM ke upadeSTAoMne apane-apane pakSakA pUrNa pakSapAta karake likhA thA / isa zailIse prativAdiyoMke pakSapAtako siddha karake unhoMne apane matakI puSTi kI thI / / 93 // samrATa varAMgane vizeSa kara una logoMko samajhAneke lie jinakI A~kheM mithyAjJAna aura mithyA naitikatArUpI pase / DhaMka gayI thii| tathA mithyA hetu aura bhrAnta nidarzanoM ko sunate-sunate jo ki satyamArgase bhraSTa ho gaye the / ina logoMko samrATane prabala, akATya yuktipUrNa vAkyoM dvArA samajhAyA thaa| jinakA uttara na de sakaneke kAraNa ve saba cupa ho gaye the // 94 // pradhAna maMtrI, zrImAn, purohita, rAjyake ziSTa puruSa, amAtya, tathA samasta sadasyoMne samrATake upadezako suna kara / anAdikAlase baMdhe hue apane matake viveba zUnya haThako turanta ho chor3a diyA thaa| usa dinase ve vAstavika satyako pahicAna sake the [510] phalataH unakI prasannatAkI sImA na thI, usIke Aveza meM sundara svastha tathA prasanna mukha vikasita kamaloMko bhA~ti camaka uThe the / / 95 // SARASHIRSAREADLIRATHORITERSaiRSHERPAR 1.[ sadasyAn ] / n al Jain Education Inter 4
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam narendrasadvAkya vivRddhatasvAH prasannabuddhIndriya rAgamohAH / vipanna mithyAtvakaSAya doSAH zAntA babhUvurbahavo'pi tatra // 96 // iti vimatimatiprabodhanArthaM svamabhimataM ca 'dhRtiprabRMhaNAya / suhRdayaparinirmalatvamicchansadasi jajalpa manoharairvacobhiH // 97 // punarapi jinazAsanAtibhaktaH parasamayAnapavidhya bhUmipAlaH / svasamayamamitArthamuttamazrInigaditumapratimaM manaH pracakre / / 98 / / samrATa ke upadezako sunate hI unako tattvoMkA rahasya samajha meM A gayA thA, unakI buddhi nirmala ho gayI thI ataeva indriyA~ zuddha AcaraNakI ora unmukha huI thIM tathA moha, rAga zAnta ho gaye the| mithyAtva, krodha, lobha, Adi kaSAyoMkI jar3a khuda gayI thI / pariNAmasvarUpa kitane hI zrotAoMne turanta hI AdhyAtmika zAntikA anubhava kiyA thA // 96 // itidharma kathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthaM saMdarbhe varAGgacaritAzri mithyA zrutivighAtako nAma paJcaviMzatitamaH sargaH / bhASaNakA udadezya bharI pUrI rAjasabhAmeM pUrvokta madhura vacanoM dvArA bhASaNa dene meM samrATa varAMgake samakSa tIna uddezya the - sabase pahile to ve yaha cAhate the ki jJAnahInatA ke kAraNa logoMko jo mithyA mArgapara AsthA ho gayI hai vaha naSTa ho jAya / dUsare unake vicArase yaha Avazyaka thA ki loga apane matako samajheM, tathA jo samajhate haiM unakI bhI AsthA dRr3ha ho / tIsare unameM hI sudRSTise ina prabhAvoMko sthira banAneke lie hRdayako paripUrNa svaccha kara denA anivArya thA // 97 // 1. madrati / pRthvIpAlaka samrATa varAMga jina-zAsanake dRr3ha bhakta the, unakI jJAnazrI laukikake hI samAna vizAla thii| apanI pUrvokta vaktRtAke dvArA yadyapi ve dUsare matoMkI nissAratAko spaSTa kara cuke the to bhI ve apane matake viSaya meM kahanA cAhate the jo ki anupama tathA ananta jJAnakA bhaNDAra hai / ataeva unhoMne aura bhI kucha kahanekA nirNaya kiyA thA / / 98 / / cAroM varga samanvita, sarala ra bda- artha - racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathA meM mithyA zrutivighAtaka nAma paJcaviMzatitama sargaM samApta / For Private Personal Use Only M paMcaviMza: sargaH [ 511]
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAna caritam SaviMzaH sargaH arhanmatamidaM puNyaM syAdvAdena vibhUSitam / anyatIrthairanAlIDhaM vakSye dravyAnuyojanam // 1 // ananataparyayaM dravyaM saamaanyaadikmissyte| tacca davedhA vinirdiSTaM jiivaajiivsvbhaavtH||2|| tadeva trividhaM proktaM guNaivyaizca pryyaiH| caturdhA bhidyate tacca rUpArUpakriyAguNaiH // 3 // paJcAstikAyabhedena paJcadhA bhidyate punH| tadeva bhidyate SoDhA SaDdravyapravibhAgataH // 4 // SRUSHIEL SaDaviMzaH sargaH SaDviMza sarga jIvAdi tatva zrI eka hajAra ATha arhanta kevaloke dvArA upadiSTa Aheta jainadharmako yaho vizeSatA hai ki isameM pratyeka vastukA vicAra / eka hI dRSTise nahIM kiyA gayA hai apitu syAdvAd (syAt = ho + , vAda-arthAt aneka dRSTiyose vicAra karanekI zailI) dRSTise hI padArthoMko dekhA hai| AIt darzanakI isa vizeSatAko dUsare dArzanikoMne samajhane tathA jAnane kA prayatna bhI nahIM kiyA hai, ataeva ve padArthake eka aMgako ho usakA pUrNa svarUpa mAnakara ApasameM vivAda karate haiN| aba maiM jaina-dharmake anusAra dravyoMke svarUpa tathA vibhAgako kahatA hU~ // 1 // ___ eka dravyakI paryAya tathA guNa ananta hote haiN| jaba hama sAmAnya dRSTise dekhate haiM to dravyako eka hI pAte haiN| dravyatva sAmAnyase nIce utarakara jaba hama dravyoMke pradhAna tathA sthUla svabhAvapara dRSTi DAlate haiM to cetanAmaya ( jIva ) tathA cetanAhIna (ajIva ) svabhAvoMko apekSAse dravyake do pradhAna bheda ho jAte haiM / / 2 // guNoM aura paryAyoMke samUha ko hI dravya kahate haiN| ina tInoMkI alaga-alaga sattAkA anubhava hotA hai ataeva dravya, paryAya tathA guNakI apekSA tIna bheda ho jAte haiM / rUpa ( varNa tathA AkAra ) arUpa ( vivarNanirAkAra) kriyA ( parispanda Adi) tathA guNoMkI apekSAse dekhanepara yahI dravya cAra prakArakA ho jAtA hai // 3 // astikAya (bahupradezI dravya ) svarUpako pradhAnatA dekara vicAra karanese dravyake pRthvI, jala, agni, vAyu tathA vanaspati yaha pA~ca bheda ho jAte haiM / jIva, ajIva, dharma, adharma, AkAza tathA kAlako sAmane rakhate hue dravyatva-sAmAnyake hI viziSTa usI 1 ekarUpa dravyatvake chaha bheda ho jAte haiM / / 4 / / I TECTARIURETIRG [512] Jain Education international
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDviMzA barAGga caritam jIvapudgalakAlAzca dharmAdhamI nabho'pi c'| SaDdravyANyuditAnyevaM teSAM lakSaNamucyate // 5 // upayogalakSaNA jIvA upayogo dvidhA smtH| jJAnena darzanenApi yadarthagrahaNaM hi sH||6|| jIviSyanti ca jIvanti jIvA yccaapyjiivissu| te ca jIvAstridhA bhinnA bhavyAbhavyAzca niSThitAH // 7 // azraddadhAnA ye dharma jinaproktaM kadAcana / alabdhatattvavijJAnA mithyAjJAnaparAyaNAH // 8 // anAdyanidhanAH sarve magnAH sNsaarsaagre| abhavyAste vinirdiSTA andhapASANasaMnibhAH // 9 // arhaddhiH proktatattveSu pratyayaM saMprakurvate / zraddhAvantazca teSveva rocante te ca nityshH||10|| sargaH arhantakevaloke upadezake anusAra hI AcAryoMne zAstroMmeM jIva, pudgala ( ajIva), kAla, dharma, adharma tathA AkAza ina chaha pradhAna padArthoMkA dravyarUpase varNana kiyA hai / tadnusAra hI aba inako paribhASA Adiko kahatA hU~ // 5 // jIva tattva jIvakA asAdhAraNa lakSaNa hai upayogamayatA ( jIvo uvao gamayo = darzana jJAna mayatA) / jIvake avicchedya lakSaNa upayogake bhI do pradhAna vibhAga haiM-pahilA hai darzanopayoga tathA dUsarA jJAnopayoga hai| kyoMki ina do pradhAna ( upayogoM) pravRttiyoMke dvArA ho vaha samasta padArthokA grahaNa karatA hai / / 6 / / / jo anAdi bhUtakAlameM jovita the, vartamAnameM apane cetana lakSaNa yukta hokara jIvita haiM tathA AgAmI anantakAla paryanta jo apane asAdhAraNa svarUpa ( caitanya ) ko na chor3eMge, aise joba apanI anya pravRttiyoMke kAraNa tIna vibhAgoMmeM vibhakta kiye gaye haiN| una vibhAgoMke nAma haiM eka-bhavya, do-abhavya tathA tIsare-mukta / / 7 // abhavya vItarAga tIrthakaroMkI divyadhvanike kAraNa jisa satya dharmakA prakAza haA thA usapara jo jova kabhI vizvAsa nahIM karate haiM, mithyA tathA bhrAnta jJAnako grahaNa karane tathA puSTa karaneke lie jo sadA tatpara rahate haiM, phalataH jagatake mUla tattvoMkA meM vAstavika jJAna unake hAtha nahIM ho AtA hai // 8 // apanI ina pravRttiyoMke kAraNa jo jIva janma, jarA, maraNamaya athAha saMsAra samudra meM eka do bhava pahilese nahIM apitu anAdikAlase bilkula DUbe hue haiN| itanA ho nahIM, Age anantakAla paryanta DUbe bho raheMge, aise jovoMko ho kevalo bhagavAnane abhavya kahA hai| ye loga usa andhe patthara ke samAna haiM jo maikar3oM kalpa bItanepara bho thor3A sA nirmala nahIM hotA hai // 9 // jJAnAvaraNI karmakA samUla nAza ho jAnepara kevalajJAna vibhUSita tIrthakara devane, jina jova, Adi sAta tattvoMkA 1. ma dharmAdharmanabhAMsi c| 2. [ ye cApyajIviSuH ] / Jain Education intemational 65 [513]
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 11 // 12 // 13 // anAdinidhane kAle nirdhAsyanti tribhiryutAH / bhavyAste ca samAkhyAtA hemadhAtUpamAH smRtAH // sarvakarmavinirmuktAH sarvabhAvArthadarzinaH / sarvajJAH sarvalokAryAH sarvalokAgradhiSThitAH // nirbaMndhA niHpratIkArAH samasaukhyaparAyaNAH / ye ca sarvopamA' nItAste siddhAH saMprakIrtitAH // SaTprakAravibhaktaM tatpudgaladravya miSyate / tasya nAma vibhaktaM tatpravakSyAmi yathAkramam // sthUlasthUlaM tathA sthUlaM sthUlasUkSmaM yathAkramam / sUkSmasthUlaM ca sUkSmaM ca sUkSmasUkSmeNa SaDviduH / / 15 / / vivecana kiyA thA unapara ho jo zraddhA karate haiM, unheM mAnakara usake anukUla AcaraNa karate haiM ve zraddhAlu puruSa dinoM-dina apanI Antarika zuddhiko bar3hAte haiM / / 10 / / 14 // bhavyajIva unakA saMsAra bhramaNa to anAdi hI hotA hai kintu zubha avasara Ate hI ve samyakdarzana, samyakjJAna tathA samyakcAritra maya ratnatrayako dhAraNa karate haiN| taba unakA AgAmI saMsAra sAnta ( kucha bhava bAda samApta ) ho jAtA hai / aise jIvoM ko bhavya kahA hai / ye sAdhu puruSa usa malIna mUla dhAtuke samAna haiM, jo zuddhike upAya juTate ho zuddha svarNa ho jAtI hai / / 11 / / muktajIva jJAnAvaraNI, mohanIya Adi AThoM karmoMke bandhanoMse mukta, tInoM lokoM tathA kAloMke samasta padArthaM tathA sUkSma bhAvoMke vizada rUpase jJAtA, ataeva vAstava meM sarvajJa, hitopadezaka honeke kAraNa samasta lokoMke paramapUjya, Sar3adravyamaya lokake Upara ( usake bAhara ) AtmasvarUpa meM virAjamAna haiM // 12 // saMsArake samasta bandhanoMse pare, jinako na to kisIkA pratIkAra karanA hai tathA na koI unakA pratIkAra hI kara sakatA hai, sAMsArika sukhoMse sarvathA bhinna kSAyika AdhyAtmika sukhase paripUrNa tathA isa jagatake kisI bhI padArthako upamA dekara jinake svarUpako nahIM samajhAyA jA sakatA hai, unhIM lokottara AtmAoMko, jo loka ke Upara niSThita haiM, use mukta jIva kahate haiM // 13 // ajIva dvitIya dravya pudgalako bhI sthUlarUpa se chaha bhAgoM meM vibhakta kiyA hai| aba usokA varNana karate haiM / pahile usake chahoM bhedoM ko ginAte haiM isake uparAnta kramazaH chahoM prakArake pudgaloMke svarUpakA kathana kareMge / / 14 / / prathama bhedakA nAma sthUlasthUla ( atyanta sthUla ), sthUla, sthUlasUkSma, phira isI kramase sUkSmasthUla, sUkSma tathA sUkSma-sUkSma ( atyanta sUkSma ) ye chaha bheda pudgala dravyake AkAra-prakAra Adiko sAmane rakhate hue kiye gaye haiM / / 15 / / 1. [ sarvopamAtItAH ] / SaDviMza: sargaH [ 514]
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bhUmyabrivana jImUtavimAnabhavanAdayaH / kRtrimA kRtrimadravya sthUlasthUlamudAhRtam // 16 // tanutvadravyabhAvAcca chedyamAnAnubandhi yat / tailodakarasakSIraghRtAdi sthUlamucyate // 17 // cakSuviSayamAgamya grahItuM yanna zakyate / cchAyAtapatamojyotsnaM sthUlasUkSmaM ca tadbhavet // 18 // Terreirao gandhaH zItoSNe vAyureva ca / acakSurgrAhyabhAvena sUkSmasthUlaM tu tAdRzam // paJcAnAM vaikriyAdInAM zarIrANAM yathAkramam / manasazcApi vAcazca vargaNA yAH prakIrtitAH // 20 // tAsAmantaravartinyo vargaNA yA vyavasthitAH / tAH sUkSmA iti vijJeyA anantAnantasaMhatAH // 21 // 19 // yahA~ para kucha aise padArthoM ko ginAte haiM jo sthUlasthUla koTimeM Ate haiM- pRthvI unameM agragaNya haiM usake bAda parvata, vana, jaladhara, svargI vimAna, pRthvI para nirmita bhavana, Adike samAna jitane bhI padArthoMko manuSyane banAyA hai athavA prakRtike dvArA hI banAye yA bana gaye haiM, ye saba sthUlasthUla ho kahe jAyaMge // 16 // jina dravyoMke AkAra meM tanutva ( choTA yA dubalApana ) spaSTa hai tathA jo chedana karake bane haiM athavA pIsaneke bAda yA pelane se utpanna haiM aise tela, pAnI, ghI, dUdha tathA anya samasta rasoMko sthUla ( ghana tarala ) padArtha kahA hai // 17 // saMsArameM aise bhI padArtha haiM jo AkhoMse spaSTa dikhAyI dete haiM kintu sparzana indriyake dvArA grahaNa ( chuye ) nahIM kiye jA sakate haiN| udAharaNake lie prakAzameM par3anevAlI padArthoM kI chAyA, sUryakI dhUpa, andhakAra, vidyutakA prakAza, candrikA, Adi padArthoM ko dekhiye, ve sabake saba sthUla sUkSma padArthoMkI hI koTimeM Ate haiM // 18 // sUkSmasthUla ina padArthoMke ThIka viparIta svabhAva yukta padArthoMke varga meM zabda, komala-kaThora, Adi sparza, madhura, amla, Adi rasa ( svAda ), gandha, zIta, uSNa tathA vAyu aise padArthaM Ate haiN| inameMse eka bhI aisA nahIM hai jise A~kha dekha sakatI ho kintu anya indriyoM ko inakA sAkSAt anubhava hotA hai isa jAti ke padArthoMko ho sUkSma sthUla kahate haiM / / 19 / / audArika [vaikriyaka AhAraka, kArmaNa tathA tejasa, ye pA~ca prakAra ke zarIra hota haiM / inakI utpatti meM sahAyaka paramANuoMko zAstroMmeM varNana nAma diyA hai / isI vidhise mana tathA vacana jo ki dRzya mUrtimAna nahIM haiM inakI bhI alaga alaga vargaNAeM (paramANusamUha ) hotI haiM // 20 // ukta zarIroM tathA mana-vacanakI utpatti meM sAkSAt sahAyaka vargaNAoMke bhItara bhI dUsarI vargaNAeM rahatI haiN| inake krama tathA kAryaM samucita rUpase vyavasthita haiM / ina samasta vargaNAoMko hI sUkSma pudala kahate haiM / inakA pramANa anantAnanta hai / tathA ye bhI skandha ( aneka paramANuoMkA samUha ) hI hotI haiM // 21 // For Private Personal Use Only SaDviMzaH sargaH [515 ]
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga asaMyuktAstvasaMbaddhA ekaikAH prmaannvH| teSAM nAma samudiSTaM sUkSmasUkSmaM tu tadabudhaiH // 22 // dharmAdhauM yathAsaMkhyaM gatisthityostu kAraNam / tatpariddhAminAmetau' tayoH zeSaH samo mataH // 23 // yathodakaM tu matsyAnAM gatikAraNamiSyate / sgakrayAsametAnAM mahIvAdharma ucyate // 24 // dharmadravyaM tridhA bhinnmstideshaaprdeshtH| adharmazca vidhA proktazcAstidezapradezataH // 25 // astikastu, svaparyAyairlokamApUrya dhisstthitH| dezaH saMkSepabhAgastu pradezo'saMkhyabhAgatAm // 26 // vartanAlakSaNaH kAlastridhA so'pi prbhidyte| atoto'nAgatazcaiva vartamAna iti smRtaH // 27 / / CTEJsAsamba / SaDviMzaH caritam sargaH ra- 041xbraz vargaNAoMse bhI adhika sUkSma paramANu hote haiN| ve eka-eka paramANu kisI dUsare paramANuse mile nahIM rahate hai| paramANuoMmeM ApasameM koI sambandha bhI nahIM rahatA hai| eka eka paramANuko alaga alaga vikharA samajhiye isa AkAra prakArake paramANuoMko ho dravyake vizeSajJoMne sUkSma-sUkSma pudgala nAmase kahA hai / / 22 / / dharma-adharma pudgala dravyake bAda dharma aura adharma dravyako ginAyA hai| inameMse kramazaH dharmadravya gamana karanevAloMkI gatimeM apreraka sahAyaka hotA hai aura adharma dravya ThaharanemeM taTastha sahAyaka hotA hai| ina donoM dravyoMkI sabase bar3I vizeSatA yahI hai ki yaha unhIM prANiyoMkI sahAyatA karate haiM jo gati tathA sthiti kriyAmeM svayaM pravRtta ho jAte haiM ye donoM preraNA nahIM karate haiM / 23 / / udAharaNake lie jalako lojiye-jo machaliyAM calanA ( tairanA ) cAhatI haiM, yAnI unake tairanemeM sahAyatA detA hai, yahI avasthA dharma dravyakI hai| jo vyakti calate-calate thaka gaye haiM aura rukanA cAhate haiM to kisI upayukta sthAnapara ruka (baiTha) jAte haiM / isI DhaMgase adharma dravya bhI samatala bhUmi yA chAyA ke samAna rukanemeM sahAyaka hotA hai / / 24 / / sAmAnya dRSTise eka dharma dravyake hI vizeSaNoMkI apekSAse tIna bheda ho jAte haiM prathama asti-dharmadravya, dvitIya dezadharmadravya tathA tRtIya pradeza-dharmadravya hai / Thoka isI rUpase adharmadravyake bhI asti-adharmadravya, deza-adharmadravya tathA pradeza-adharmadravya / ye tIna sthUla bheda haiM / / 25 / / jise asti-dharma athavA adharma-dravya kahA hai vaha usake vizAla vyApaka rUpakA dyotaka hai jisake dvArA unhoMne pUrNa lokAkAzako vyApta kara rakhA hai| nizcita parimANameM vyApta donoM dravyoMkA (deza-dharma athavA deza-adharmadravya ) vizeSaNa hotA hai / tathA dezake bhI asaMkhyAtaveM bhAgako pradeza dharmadravya athavA pradeza adharmadravya kahate haiM / / 26 / / kAla kAla dravyakI paribhASA yA kArya hai vartanA, pariNAma Adi karAnA hai| jagatake nikhila padArthoMko parivartita karAnemeM 1 1.[pariNAminAvetau ] / 2.[tayoreSaH / 3. ma Astikastu / [516) NS Jain Education international
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAma caritam PARDESHe-Re vartamAnamupaspazya vyatIto'tIta ucyate / vartamAnastu saMpraSTurupasthAsyatyanAgataH // 28 // ubhayorantarAlaH syAdavartamAnastu saMprati / eSa kAlavibhAgastu kaalvidibhrudaahRtH|| 29 // samayAvalinADyazca muhUrtadinarAtrayaH / pakSamAsartuvarSAzca yugAdyAH kAlaparyayAH // 30 // AkAzaM vyApi sarvasminnavagAhanalakSaNam / tacca proktaM vighA bhUyo lokAlokasamanvitam // 31 // dravyastu paJcabhirvyApya' lokAkAzaM pratiSThitam / aloke khala paJcAnAM dravyANAM nAsti sNbhvH|| 32 // pariNAmAjjIvabhAvAnnityatvAtkAraNAdapi / kartRtvAtsarikrayatvAcca mUtimattvAdvibhutvataH // 33 // SaDvizaH sagaiH w ariHRESTHearSSIRese samartha kAla dravyake bhI pradhAna tIna ho bheda haiM / vaha kAla jo bIta gayA hai, kAla jo ki vartamAna hai tathA vaha samaya jo aba taka AyA nahIM kintu avazya AtA hai arthAt bhUta, vartamAna tathA bhaviSyat / / 27 // vartamAna kSaNake pahilekA jitanA bhI anAdi samaya thA vaha saba atIta ( bhUta ) kAla kahalAtA hai| tathA vartamAna kSaNake turanta bAda hI upasthita hone yogya usa samayako jo ki aba taka upasthita nahIM huA hai, kintu hogA avazya, usa anantakAlako bhaviSya kahate haiM / / 28 / / tathA ina donoM ( bhUta tathA bhaviSyat ) kAloMke bIcameM jo par3atA hai, jise hama loga saMprati (aba), Adi zabdoMse prakaTa karate haiM use hI vartamAnakAla kahate haiM / moTe rUpase kAlake yahI pradhAna bheda haiM, jinake viSayameM kAladravyake vizeSajJoMne vyAkhyA ko (likhA ) hai / / 29 // vyavahArakI dRSTise hI kAladravyake samaya ( eka paramANu parispandakAla ), Abali ( asaMkhyAta-samaya), nAr3I ( 24 minaTa ), mUta, Adi sUkSma bheda kiye gaye haiN| inhIMke samUha rUpakA dina, rAta, pakSa, mAsa, zarada Adi Rtu, varSa, tIrthakaroMke yuga, Adi bhI kAlakI hI paryAe~ haiM / / 30 / / AkAza saba sthAnoMpara vyApta hai / jagatako tathA usake svarUpako nizcita karanevAlI samasta dravyoMko jo avakAza detA hai use hI AkAza kahate haiM / Adheya padArthokI apekSAse AkAzadravyake bhI do pradhAna bheda kara diye haiM lokAkAza tathA alokAkAza / / 31 // AkAzadravya jisa AkAza khaNDameM dharma, adharma, kAla, pudgala tathA jIva ye pAMcoM dravya vyApta haiM use hI zAstrakAroMne lokAkAza nAma diyA hai| alokAkAza isakA ThIka ulTA hai kyoMki vahA~para ina pA~coM dravyoMkA nAma tathA nizAna bhI nahIM hai / / 32 // vizeSa vicAraka vidvAnoMko vividha bheda-prabheda-yukta ina saba dravyoMko inake sAdhaka hetuoMke dvArA jAnanA caahiye| jaise / 1. [paJcabhirvyAptaM] / GRADEEPRATARREARSELLER " [517) Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam eka kSetrAttayaikatvAtsa pradezAdyathAkramam / sarvaM taddvividhaM dravyaM vijJAtavyaM vicakSaNaiH // 34 // jIvAzca pudgalAzcaiva pariNAmaguNAnvitAH / pariNAmaM na gacchanti zeSANIti vidurbudhAH // 35 // jIvadravyaM hi jIvaH syAccheSaM nirjIva ucyate / mUrtimatpudgaladravyamamUrta zeSamiSyate / / 36 / / dharmAdharmaviyajjIvAste naikakSetravartinaH / ekakSetrastu kAlaH syAdeko naikazca pudgalaH // 37 // paramANuzca kAlazca niHpradezAvudAhRtau / zeSANi sapradezAni varNitAnyRSisattamaiH // 38 // dharmAdharmaika jIvAzca asaMkhyeyAH pradezataH / pradezA viyato'nantA iti sarvavidAM matam / / 39 / / ki ye saba kI saba parivartanazIla haiM, jIva maya athavA jIva haiM, dravyatva kI apekSAse jagat sRSTike kAraNa haiM apane vikAroM yA parivartanoMke kartA bhI svayaM ye hI haiN| inake kArya tathA kriyAe~ sat ( astitva ) rUpameM hamAre sAmane upasthita haiM tathA ye svayaM samartha haiM / / 33 / / kitane hI inameM mUrtimAna (sAkAra) haiM tathA vyApaka bhI haiN| ina saba hI dravyoMkA nivAsa sthAna eka hI hai, apaneapane dravyatvakI apekSA ye saba ho eka haiN| tathA kramazaH eka hI pradezameM chahoM dravya pAye jAte haiM / yathocita rUpase upayoga karanevicArane para ye vikalpa hetu unakI sattAko siddha karate haiM // 34 // dravyoMkA vizeSa jIva Adi chahoM dravyoM meM jIva tathA pudgala dravyoMkA hI kAlake kAraNa pariNamana ( parivartana ) hotA hai| inake atirikta zeSa dharma, adharma, AkAza tathA kAla dravyoMmeM kisI bhI prakArakA koI pariNamana hotA hI nahIM hai, aisA dravyoMke vizeSajJa kevalI, Adi mahApuruSoMne kahA hai / / 35 / / chahoM dravyoMmeM kevala jIva dravya hI aisA hai jisameM cetanA pAyI jAtI hai, zeSa dharma, adharmaM, AkAza, kAla tathA pudgala pA~coM hI ajIva dravya haiN| eka pudgala dravya ho aisA hai jisakI mUrti (sthUla AkAra ) hotI hai zeSa pA~coM dravya sarvathA mUrtI ( AkArahIna ) haiM // 36 // dharma, adharmaM, AkAza tathA jIva ye cAroM dravya aise haiM ki inakA AdhAra kevala eka kSetra (eka nirapekSa paramANu ) ho hI nahIM sakatA hai / kevala kAla dravya hI aisA hai jisakA eka-eka paramANu ratnoMko rAzimeM rakhe ratnoMke samAna alaga-alaga hai / pudgala dravyameM donoM yogyatAe~ haiM, vaha eka tathA aneka kSetra avagAhI hai || 37 // pudgala dravyakA paramANu ( jisase choTA bhAga honA azakya hai ) tathA kAla dravya aise haiM ki ina donoMke aura adhika pradeza nahIM kiye jA sakate haiM / kevalajJAnarUpI netradhArI RSiyoMkA kathana hai ki bAkI saba dravya aise haiM ki unake eka bhAgameM bhI aneka pradeza hote haiM / / 38 / / dharma, adharma tathA eka jIva dravyake pradezoMkI saMkhyA asaMkhyAta hai / kevalajJAnarUpI netrase samasta dravya, padArthoM ke draSTA 1. ma tadddvividhaM / 2. ka nirjIvamucyate / Saviza: sarga: [518]
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam jIvAzca pudgalAzcaiva kAlazca bahavaH smRtAH / dharmAdharmAvathAkAzamekaikaM vaNitaM jinaiH // 40 // pudgalA jIvakAyAzca nityAnityA iti smRtAH / kAladravyamanityaM tannityAnyevetarANi ca // 41 // satkriyAH pudgalA jIvA niHkriyANItarANi ca / AkAzaM ca vibhudravyaM zeSamavyApi tadviduH // 42 // kAryakAraNasaMyuktaM pudgaladravyamucyate / zeSANyakAraNAnyeva na kAryANi kadAcana // kartR kartRtvasaMyuktaM pudgaladravyamucyate / dravyANyanyAnyakartRRNi sarvANItyArhataM matam // teSAmadhigamopAyaH pramANanayavatrtmanA / pratyakSaM ca parokSaM ca pramANaM tadvidhA smRtam // 43 // 44 // 45 // sarvajJa prabhuke vacanoM ke anusAra hI AkAza dravyake pradezoMkA parimANa ananta hai| jIva dravya, pudgala dravya tathA kAla dravya aneka haiM / / 39 / / dravya parimANa zrI jinendraprabhukI divyadhvanimeM kahA gayA hai ki dharma, adharmaM tathA AkAza ye tIna dravya hI aise haiM jo eka-eka hokara bhI samasta lokako vyApta kiye hue haiM // 40 // pudgala tathA zarIra bandhanako prApta jIva ye donoM dravya nitya tathA anitya donoM hI prakArake haiN| kevala kAla dravya hI aisA hai jo anitya hai, zeSa dharma, adharma, AkAza tathA zuddha svarUpI jova, ye saba dravya nitya hI haiM // 41 // pudgala tathA jIva ina donoM dravyoM meM hilana-Dulana Adi saba ho kriyAe~ hotI haiN| zeSa cAroM dravyoMmeM svataH koI kriyA nahIM hotI hai / samasta dravyoMmeM eka AkAza hI vyApaka tathA vibhu dravya hai, zeSa pA~coMke pA~ca dravya avyApi haiM / / 42 / / pudgala dravyakI ho yaha vizeSatA hai ki vaha kArya bhI hotA hai aura dUsaroMkA kAraNa bhI banatA hai; kintu zeSa jIva, dharmaM, adharma, AkAza tathA kAla ye pAMcoM dravya kAraNa hI hote haiM, kisI dUsareke kArya na kabhI the, na haiM, aura na hoMge / / 43 / / [ 519 ] arhanta kevalI ke upadeza ke AdhArapara pracalita jainadarzana kahatA hai ki kevala pudgala dravya hI kartAkI apekSA karatA hai| tathA svayaM bhI kartRtvavAn yA kartA hotA hai, kintu zeSa pAMcoM dravyoM ko yahI vizeSatA hai ki koI anya dravya kabhI bhI unakA kartA nahIM hotA hai // 44 // ina pAMcoM dravyoMkA satya jJAna prApta karaneke upAya do ho hai prathama hai pramANa ( vastuko sakala paryAyoMkA jJAna ) tathA naya ( eka aMzakA jJAna ) dUsarA hai| pramANako sAdhAraNatayA pratyakSa ( sAkSAt jJAna ) tathA parokSa ( paramparAse jJAna ) ina do bhAgoM meM vibhakta kiyA hai / / 45 / / SaDviMzaH sargaH
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam pratyakSaM bhidyate tredhA sAvadhizcittaparyayaH / rUpidravyanibaddhau tau kevalaM vizvagocaram // 46 // parokSaM tarhi nirdiSTaM vidhA tattvArthadazabhiH / saprabhedA matizcaiva vivikalpamapi zrutam // 47 // saMkSepato nayau dvau tu dravyaparyAyasaMsRtau' / tanmAtrasyAbhivitsAyAmarthazabdavizeSitau // 48 // tayorbhedA nayA jainairAkhyAtA naigamAdayaH / nIyate yairazeSeNa lokayAtrA vizeSataH / / 49 / / naigama: saMgrahazcaiva vyavahArastathaiva ca / dravyArthikanayasyaite bhedAH proktAH manISibhiH // 50 // RjusUtrazca zabdazca tathA samavirUDhakaH / itthaMbhUtazca catvAro vikalpAH paryayArthinaH // 51 // nAma ca sthApanA caiva dravyaM dravyArthikasya ca / nikSepAditrayaH proktA bhAva evetarasya ca // 52 // jJAna kAraNa pratyakSa ke bhI tIna bheda kiye haiM unameMse pahilA hai avadhijJAna ( nizcita maryAdAke bhItara sthita indriyoMse dUra padArthoMkA jJAtA ) tathA manaHparyAyajJAna ( mAnasika bhAvoMko bhI nizcita sImAoM meM jAnanevAlA jJAna ) ye donoM rUpI athavA mUrtimAna dravyako hI jAnate haiM kintu tIsarA pratyakSa kevalajJAna to vizvake samasta padArthoMko sarvathA ho jAnatA hai // 46 // tattvamImAMsA meM pAraMgata AcAryoMne paramparayA padArthoM ke jJAtA parokSajJAnake do hI bheda kiye haiM / unameM apane aneka prabhedoM yukta matijJAna pahilA hai tathA do bhedoM meM vibhakta zrutajJAna dUsarA hai // 47 // naya pramANa padArthako kisI eka apekSAse hI jAnanevAlA nayajJAna saMkSepase do bhAgoM meM hI vibhakta hai kyoMki usake AdhAra dravya tathA paryAya bhI do hI haiN| kyoMki naya padArtha kI eka nizcita avasthAko hI jAnanA cAhatA hai| ApAtataH usake anukUla hI zabda arthako vizeSa rUpase upayogameM lAtA hai // 48 // jainAcAryoMne ina donoM nayoMke hI naigama, saMgraha, vyavahAra, Rjusutra, zabda, samabhirUDha tathA evaMbhUta ye pradhAna bheda kiye haiN| ina nayoMke sahAre ho saMsArake samasta vyavahAra binA avyavasthA ke calate haiM // 49 // pUrvokta dravyArthika nayake tona bheda haiM jinake nAma naigama, saMgraha tathA vyavahAra haiN| ina tInoM bhedoM ko lekara hI prakhara buddhi vicArakoMne isa saMsArake aneka viSayoMkI vyavasthA kI hai // 50 // vastu tava vizeSa parIkSaka AcAryoMne payAryArthika nayake RjusUtra, zabdanaya aura usase bhI sUkSma viSayagrAhI samabhirUDha tathA itthaMbhUta ( evaMbhUta) ye cAra pradhAna vikalpa kiye haiM / / 51 / / nikSepa jagata ke sacarAcara padArthoMko nAma, sthApanA, dravya tathA bhAva AdikI kalpanA karake bhI jAnA jAtA hai, isIlie inheM 1. ( taddhi ) / 2. (saMzritI ) / 3. ( samabhirUDhaka: ) / Sarviza: sargaH [ 520 ]
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 55 // na hi dravyAthiko nAma nayaH kazcivavasthitaH / paryAyArthiko vApi kiMtu bhAvAvyavasthitiH // 53 // utpadyante vinazyanti niyamAtparyAyavAcinaH / na jAyante na nazyanti bhAvA dravyArthikasya ca // 54 // Rte dravyAnna paryAyA dravyaM vA paryayevinA / sthityutpattinirodho'yaM dravyalakSaNamucyate // proktA sthityAdayaste'pi tayoH pratyekalakSaNam / na bhavanti yatastasmAnna tasvaM tau nayau smRtau // 56 // na saMbhavati saMsAre dravyAthikanayasya yat / na payo'thikasyApi yaduddhrauvyacchedavAdinau // 57 // sukhaduHkhopabhogastu nityasyApariNAminaH / ghaTate nAya nityasya sarvathocchedadarzanAt // 58 // nikSepa kahate haiM / ina cAroM nikSepoMmeMse prArambhake tona arthAt nAma, sthApanA tathA dravyakA vyavahAra usa samaya hotA hai jaba hama dravyArthika nase padArthoMko jAnate haiN| zeSa cauthA bhAva-nikSepa paryAyArthika nayase jJAna karate samaya hI upayogI hotA hai // 52 // kintu isakA yaha tAtparyaM nahIM ki dravyArthika naya nAmake kisI nayakI padArthaM jAnane kI prakriyA, Adi sAdhana pUrNarUpase nizcita haiN| paryAyArthika nayakI bhI yahI avasthA hai jo ki dravyArthika nayakI hai| isa sabakA itanA hI sAra hai ki prati kSaNa parivartita hote hue bhAva hI ina nayoMke viSaya haiM // 53 // kintu dravyArthika paryAyArthika nayake jJeya-viSaya kSaNa-kSaNa para utpanna hote haiM tathA usI kramase naSTa bhI hote rahate haiM / na viSayoMkI avasthA isake sarvathA viparIta hai, kyoMki ve na to utpanna hI hote haiM ora na naSTa nahIM hote haiM // 54 // yaha bhI nizcita hai ki yadi dravya na ho to paryAyoM kA AvirbhAva sarvathA asaMbhava hai / isI kramase dekhiye yadi paryAyeM na hoM to dravyakA sadbhAva bhI asaMbhava ho jAyagA, kyoMki dravyakI paribhASA ho sthiti, utpatti tathA vinAzakA samudAya hai / / 55 / / utpAdatraya sthiti ( dhauvya ) utpatti ( utpAda ) tathA nirodha ( vyaya ) ina tInoMke vizada lakSaNoM ko bhI zAstroM meM alaga-alaga karake batAyA hai / kintu itanese hI abhISTa padArtha kI siddhi nahIM hotI hai, yahI kAraNa hai ki loka vyavahArameM sAdhaka hote hue bhI ye donoM naya pramANa nahIM haiM // 56 // saMsAra ke padArthoM meM na to dravyArthika nayakI apekSAse vyavahAra cala sakatA hai, aura na padArthoMko paryAyArthika nayakI apekSA hI kahA jA sakatA hai, kyoMki ye donoM dravya ke dhrauvya bhAvake pratikUla par3ate haiM / / 57 / / yadi dravyArthika ke anusAra nitya hI mAnA jAya to usameM kisI bhI prakArake parivartana ke lie sthAna nahIM raha jAyegA phalataH sukha, duHkha, upabhoga jo ki pariNAma ( badalane) ke hI pratiphala haiM ve kaise bneNge| yadi sarvathA anitya hI mAnA jAya to bhI ye saba bhAva na bana sakeMge kyoMki AdhAra bhUta padArtha sarvathA ho naSTa ( asat ) ho jAyagA / / 58 / / 1. paryAyArthikasyApi ] / 66 SaDviMzaH sargaH [ 521 ]
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam yogataH karmabadhnAti sthitistasya kavAyataH / ekAntanityAnityatvAnna bandhasthitikAraNam / / 59 // tasmAduktA nayAH sarve svapakSAbhinivezinaH / mithyAdRzasta evaite tatvamanyonyamizritAH // 60 // maNayaH padmarAgAdyAH pRthakpRthagatha sthitAH / ratnAvalIti saMjJAM te na vidanti maharSiNaH // 61 // yathaiva kuzalairete yathAsthAne niyojitAH / ratnAvalyo hi kathyante pratyekAkhyAM tyajanti ca / / 62 // tathaiva ca nayAH sarve yathArthaM vinivezitAH / samyaktvAkhyAM prapadyante prAktanIM saMtyajanti ca // dravyAthika yasyAtmA karmakRtphalabhRtkSamaH / paryAyArthikayasyAnyaH kartA bhoktA tathAparaH // 63 // 64 // mana, vacana tathA kAyake yogoM (kriyAoM) ke dvArA hI jIva nUtana karmokA bandha karatA hai tathA anantAnubandhI krodha, Adi kaSAyoM kI kRpAse nUtana baddhakarmokI sthiti par3atI hai| kintu jahA~ para kevala yoga athavA kaSAe~ nitya hoMgI, tathA kevala anitya hoMgI vahA~ para na kisIkA bandha hogA aura na sthiti / / 59 / / yahI kAraNa hai ki apane apane viSaya ( eka hI pakSa ) ke satya ghoSita karake dUsarI apekSAoM ( anityAdi ) ko mithyA ghoSita karanevAle paraspara nirapekSa nayoMko mithyA naya kahA hai| kintu jaba ye ho naya parasparameM eka dUsarekI apekSA karane lagate haiM to inake dvArA prApta jJAna satya jJAna ho jAtA hai // 60 // sApekSatraya padmarAga, Adi pratyeka maNi hI bahumUlya hotA hai / kintu yadi ye saba mahAmaNi alaga-alaga eka yahA~, eka vahA~ par3e raheM to ve mahAmUlya hokara bhI ratnAvalI (hAra) isa nAma taka ko prApta nahIM kara pAte haiM, yahI avasthA nirapekSa nayoMkI hai // 61 // jo puruSa hAra banAnekI kalA meM nipuNa haiM ve inhIM bikhare hue maNiyoMko sakrama ekatra karake jaba ucita sthAna para piro dete haiM to unakI kAnti aneka gunI ho jAtI hai aura usI samaya ve ratnahAra isa nAmako bhI pA jAte hai / usa samaya unake apane-apane pRthak nAma lupta ho jAte haiM / yahI avasthA nayavijJAna kI hai / / 62 / / naigama, Adi saba naya jaba apane AMzika jJAnako pUrNa padArtha ke jJAnameM yathAsthAna samarpita kara dete haiN| diyA gayA jJAna pUrNa hotA hai phalata ve saba hI naya satya ho jAte haiM aura apane pahile nAma naigamAdi nayako nAmako prApta karate haiM // 63 // dravyArthika nayakI dRSTise jo AtmA apane eka jIvana meM aneka zubha-azubha kArya karatA hai, vahI AtmA apane isI janma athavA dUsare janmameM unake phaloMko bhogatA hai| isa hI AtmAko jaba hama paryAyArthika nayakI kasauTI para kaseMge to karma karanevAlA AtmA koI hogA aura usakA phala bhoganevAlI dUsarA paryAya ho jAyago / / 64 / / 1. ka yasyAyam [ paryAyAthinayasyAnyaH ] ! taba unake dvArA chor3akara pramANa For Private Personal Use Only SaDviMzaH sarga: [ 522]
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ [bravyArthikasya yaH kartA sa eva phalamaznute / paryAyArthikayasyAnyaH' kartA bhoktA tathAparaH] // 65 // tasmAtsarvaprapaJco'yaM lokayAtrAsamanvitaH / nayayoranayorbhedAnna saMbhavati yaktibhiH // 66 // guNapradhAnabhAvena yadA tvetau parasparam / apekSete tadA tattvaM bhajato' bhajanAdhitau // 67 // ayameva mahApanyAH puMsAM niHzreyasAthinAm / avirodhAttato'nyastu mithyAtvapratipAdakaH // 68 // yAvanto vacasA mArgA nayAstAvanta eva hi| tAvanti paratIrthAni yAvanto nygocraaH|| 69 // SaDaviMza vizada vivecana dUsare zabdoMmeM yoM kaha sakate haiM ki dravyAthika nayake anusAra jo kartA hai vahI apane karmoke pariNAma (phala ) ko bharatA bhI hai / kintu paryAyAthika nayako vyavasthA isake bilkula pratikUla hai, usakI dRSTi meM jisa paryAyameM kArya kiyA gayA thA vaha bahuta zIghra ( pratikSaNa ) badala jAtI hai / phalataH jo rUpa karmoMkA kartA hai vahI bhoktA nahIM hotA hai / / 65 // saMsArake vyavahAroMko calAnemeM ati upayogI ukta prakArakA sabakA saba ekAMgI jJAna dravyArthika tathA paryAyAthika nayoMke bhedoMke dvArA taba taka ho sucAru rUpase calatA hai jaba taka ye saba naya paraspara sApekSa haiN| jyoMho ye paraspara nirapekSa ho jAyage, tyoM hI ukta samasta prapaMca tarkakI kasauTI para kasate ho mithyA siddha hoMge / / 66 / / kintu jisa samaya ina donoM nayoMmeMse eka pradhAna ho jAtA hai tathA dUsarA apradhAna (gauNa ) ho jAtA hai usa samaya ye paraspara virodhI na hokara eka dUsareke pUraka ho jAte haiN| usa samaya inake dvArA diyA gayA AMzika jJAna tattva-jJAna hotA hai hai kyoMki padArthoMko jAnanekA yahI prakAra hai / / 67 // jo puruSa tattvajJAna prApta karake parama nizreyasa ( mokSa) ko prApta karanA cAhate haiM unake lie syAdvAdamaya padArthaparIkSA hI ekamAtra sIdhA, sarala mArga hai, kyoMki isa para calanese padArthoMmeM pratIta honevAlA virodha apane Apa hI lupta ho jAtA hai| isake sivA jitane bhI ekAntamaya mArga haiM ve padArthakI aneka dharma-pUrNatAko upekSA karaneke kAraNa satya mArga nahIM kahe jA sakate haiM / / 68 // satya to yaha hai ki nayoMkI saMkhyAkA nizcita pramANa ( saMkhyA ) kahA hI nahIM jA sakatA hai, kyoMki prANI jitane prakArase zabdoM dvArA apane bhAvoMko prakaTa kara sakatA hai utane ho naya hote haiM / jaba koI vicAraka kisI eka hI nayake viSayako lekara use ho padArthakA satya yA pUrNa, svarUpa mAnane lagatA hai to vaha mithyA-mArga ho jAtA hai| ApAtataH jitane naya haiM, mithyA mArgoMkI saMkhyA bhI utanI hI ho sakatI hai // 69 // 1. ka pustaka ev| 2. ka bhajate / ARRIALREADERSTARTERS (523] Jain Education interational
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja astyAtmA sa hi kartA ca dhruvo bhoktA ca muktimAn / astyeva muktyupAyazca SoDhA mithyAtvamucyate // 7 // nAstyakartA na bhoktA ca bhaGguro na ca muktimAn / nAstyeva muktyupAyazca SoDhA mithyAtvamucyate // 71 // prakRteH puruSAtkAlAtsvabhAvAnniyaterapi / daivAdIzvaratazcApi yadacchAto vidhAnataH // 72 // sarvaprapaJcasaMsiddhiretebhyaH saMpracakSyate / kecidekAntatasteSAM mithyAtvaM na nivartate // 73 // tasmAdevAhataM yuktamanekAntAvalambanAt / avirodhastu sarvatra sadbhatArthapradarzanAt // 74 // SaDviMzaH caritam sargaH AKAAHESHARELATREATMASHTAMA yAlayamaya naya tathA mithyAtva AtmAke astitvako lekara bhI chaha prakArakA mithyAtva ho sakatA hai, yathA AtmA hai hI, vaho kartA hai, AtmA sarvathA dhruva hI hai, AtmA hI bhoktA hai, jJAna, Adi prApta karake isa AtmA hI ko aSTa karmoMse mukti milatI hai, tathA mokSa prAptike nizcita upAyoMke viSayameM zaMkA nahIM hI kI jA sakatI hai / / 70 / / upayukta ekAntamaya vacanoMke viparIta jaba dUsarA nayavAdo AtmAke abhAvapara hI jora detA hai to vaha nimnalikhita ma chaha mithyAtvoMko utpanna karatA hai| AtmAkA astitva hI nahIM hai, kisI bhI kAryakA kartA ho hI nahIM sakatA hai, karmoMke phala " ko bhoga hI nahIM sakatA hai, kyoMki vaha eka kSaNameM hI naSTa ho jAtA hai, tathA AtmAko mukti prApti bhI nahIM ho hotI hai, aura na koI muktike upAya hI haiM / / 71 // kitane hI aise vicAraka haiM jo pUrvApara virodhako cintA na karake yahI kahate haiM ki saMsArakA samasta prapaJca prakRtikI / kRpA se ho jAtA hai, athavA puruSakA sAkSI honA hI jagat prapaMcakA kAraNa hai, tosaroMkA kathana hai ki prakRti puruSa Adi kucha bhI nahIM haiM samaya ho saba kucha karatA hai, kucha logoMkA mata hai isase bho Age haiM, ve kahate haiM ki jagatkA svabhAva hI isa prakAra hai / / 72 // prakRti puruSa pAMcaveM kahate haiM ki jagat prapaMcakA honA tathA miTanA pUrvanizcita (niyati ) hai, dUsaroMkA mata hai ki pUrvokta koI bAta nahIM hai, kevala daiva hI saMsArakI sRSTike liye uttaradAyI hai, sAtaveM pakSake samarthaka aura bhI akarmaNya haiM kyoMki ve Izvarako jagat sRSTA kahate haiM, anya loga isase bhI eka paga Age gaye haiM kyoMki unake matase IzvarakI aniyaMtrita icchA hI saMsArako utpanna kara detI hai-tathA nauveM pathavAdI kahate haiM ki ki ( yataH) aisA honA anivArya (vidhAna ) thA isIliye sRSTi ho gayI hai / isa DhaMga ke aneka kAraNoMko nayavAdI loga saMsAra sRSTikA kAraNa mAnate haiN| unakA mithyAjJAna itanA dRr3ha ho gayA ki yuktivAda use saralatAse dUra nahIM kara pAtA hai / / 73 // ina saba matoMkI parIkSA karaneke uparAnta yaho niSkarSa nikalatA hai ki zrI arhanta kevalIke dvArA kahA gayA, vastuke 1 aneka dharmokA vicAraka tathA syAdvAdamaya anekAnta hI satya hai, kyoMki usakA avalambana karanese kahIM bhI koI virodha nahIM 1 AtA hai| itanA hI nahIM, apitu padArtha jaisA hai usake usI svarUpakA jJAna bhI prApta hotA hai / / 74 / / SHAIRAPATIALAMINE -RLIARPURISORRERSE Jain Education international
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ avirodhaH kutaH syAccedekapakSaparigrahAt / sa punaH kena cetyukte nayadvayaparigrahAt // 75 // [syAdvAdaH khalu puurvsminprsminnubhyorpi| ubhayoH pAdayorna syAditi kecitpracakSate | // 76 // syAdvAvastu vizeSeNa sarvatra yadi klpyte| athavA na prakalpyeta doSastasya prasajyate // 77 // kastatra doSa iti cedekAntatvaM prsjyte| ekAntavAdataH kiM na lokayAtrA vinazyati // 78 // lokayAtrAprasiddhayarthaM yuktivAdaH prklpyte| dRSTAntAstasya catvArastaivyaktimabhigacchati // 79 // jIvaH sa syAnmanuSyastu nAjIvo mRddhttstthaa| sadvyamiti sarvatra syAdvAdasya vikalpanA // 20 // barAGga caritam SaDviMzaH yadi kevala eka hI nayase grahIta nirapekSa jJAnako pUrNa-svarUpa mAnakara usI pakSako grahaNa kiyA jAya to padArtha-jJAnameM avirodha kaise hogA? vaha kauna-sA preraka kAraNa hai jisake dvArA avirodhakA prAdurbhAva hogA? isa prakAra zaMkA utpanna honepara kahA jA sakatA hai ki sApekSa do nayoMko mAnanese kArya cala jAyagA / / 75 / / ekAntApatti kucha logoMkA yaha bhI mata hai ki syAdvAda dRSTi pahile nayase utpanna jJAnameM bhI rahegI aura dUsare nayake dvArA jAne gayemeM bhI hogii| phalataH donoMke dvArA pAyA gayA jJAna bhI syAdvAda ( samanvaya ) maya hogA tathA jo vastRjJAna donoM nayoMse nahIM jAnA gayA hai vaha hI syAdvAdase bAhara jAyagA / / 76 / / tAtparya yaha ki kisI bhI dRSTi athavA apekSAse prApta jJAnake sAtha syAdvAdasUcaka 'syAt' pada lagA hI rahanA caahiye| isa vyavasthAmeM koI apavAda karanA sukara nahIM hai| kyoMki jyoM hI hamane apane naya jJAnako syAt vizeSaNase alaga kiyA tyoM hI ( ekAnta yA haTha-vAda ) bhayaMkara doSa utpanna ho jAtA hai / / 77 // parihAra prativAdI pUchegA kauna-sA doSa AtA hai to sIdhA uttara hai ki mithyAtvakA mUla zrotra ekAnta A TapakatA hai / ekAntavAdI kaha sakatA hai isase kyA hAni hai ? to usase yahI pUchanA cAhiye, ki kyA ekAntavAdakA prazraya lenese saMsAra-yAtrA(lokavyavahAra ) hI samApta ho jAtI hai kyoMki bahinake 'bhAI' kI patnI to 'pati' ho mAnatI hai| jaba ki vyakti eka hI hai / / 78 // saMsArameM jitanI bhI yuktiyoMkA AviSkAra huA hai tathA unheM prAmANika mAnA jAtA hai, una sabakA ekamAtra uddezya / yahI hai ki saMsArakA vyavahAra nirdoSa rUpase calatA rhe| isa hI siddhAntako puSTa karaneke lie cAra dRSTAnta prasiddha haiM, jinake / dvArA isakA rahasya spaSTa ho jAtA hai / / 79 // chahoM dravyoMmeM pradhAna dravya jIva hai| usakI sabase pahilI vizeSatA yaha hai ki vaha dravya bhI hai, vaha ajIva miTTIke ghar3eke 1. ma pustaka ev| 2. ma sa dravyamiti / mAyAmAcI [525)
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAdaH khalu puurvsminprsminnubhyorpi| ubhayoH pAdayorna syAditi kecitpracakSate // 81 // anekAnto'pi caikAntaH syAdityevaM vdetprH| anekAnto'pyanekAnta iti jaino zrutiH smRtA // 82 // tasyAnekAntavAdasya liGgaM syAcchabda ucyte| taduktArthe vinAbhAve lokayAtrA na sidhyati // 83 // nayAnAmapi sAmagrI prakRtyAdInAM ca sNhtiH| samyaktvamiti vijJeyaM nAnyaccheyo'styataH param // 84 // pramANanayanikSepakramopahitaM punH| ekAntakAtmakaM vastu bhAvAbhAvopahitam // 5 // dravyAthikavyavasthAyAmekaM syaatpryyaarthinH| anekamiti nirdiSTaM tadeva jinazAsane // 86 // barAja caritam SaviMzaH sargaH samAna bhI nahIM hai, aura manuSya bhI jIva hai taba vaha miTTI ghar3e Adike samAna nahIM hai| ina saba vikalpoMke sAtha syAt pada jor3anesatya prApta jJAna hotA hai / / 80 // isapara koI prativAdI zaMkA karatA hai ki aisA honA asaMbhava hI hai ki pahilA vikalpa bhI syAdvAda ho dUsarA bhI syAdvAdamaya ho, donoM bhI syAdvAda dRSTike anukUla hoM tathA donoM vikalpa rahanepara bhI syAdvAda dRSTikI pratikUlatA na hotI ho // 81 // ___ yadi ina bAtoMko svIkAra kara liyA jAya to isakA matalaba yahI hogA ki ApakA anekAnta bhI eka prakArakA zuddha / ekAnta hai ? usakI isa zaMkAkA samAdhAna karaneke lie hI ( paramapUjya samantabhadra Adi AcAryoM) ne kahA hai ki anekAntameM bhI anekAnta ghaTatA hai / / 82 // isa anekAntakA pradhAna liga ( dyotaka cihna ) syAt zabda hai kyoMki vaha, yaha sUcita kara detA hai ki yahI jJAna saba kucha nahIM hai| yadi syAt zabdake isa arthakI upekSA karake padArthoMke svarUpako mAnA jAyagA to aneka virodha khar3e hokara, loka vyavahArakA calanA hI asaMbhava kara deMge / / 83 / / naigama, saMgraha, Adi sAtoM nayoMke dvArA prApta kiye gaye paraspara sApekSa; (nirapekSa nahIM ) jJAna tathA prakRti, sthiti, Adike mile huye kArya ( jJAna ) ko hI zuddha samyaktva ( satya zraddhA ) kahA hai| isa prakArake satya zraddhAnake vinA koi dusarA manuSyakA upAya adhika kalyANa ( yathArtha jJAna ) nahIM kara sakatA hai / / 84 // jaba jJAtA saMsArake kisI bhI padArthako pratyakSa, Adi pramANa, naigama, Adi naya tathA nAma, sthApanA, Adi nikSepoMkI apekSAse kramapUrvaka dekhanA prArambha karatA hai, to eka hI vastu eka vizeSatAmaya tathA aneka vizeSatAoMse pUrNa dikhatI hai| jo vastu svaparyAya-bhAva rUpameM sAmane ( sat ) AtI hai vahI dUsareko apekSAse abhAvamaya ( asat ) pratIta hotI hai / / 85 / / zrI arhanta kevalIke dvArA kathita jaina AgamameM dravyAthika nayakI pradhAnatA honepara saba padArtha dravyarUpameM eka ( dravyatvamaya hI haiM kintu jaba unheM paryAyAthika nayakI dRSTise jA~cate haiM to ve padArtha paryAya (miTToke ghar3e ( thAlI ) bhedase aneka ho jAte [526] Jain Education international
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja pitaputrAdisaMbandha' ekasminpuruSa ythaa| na ho kasya pitRtvena sarveSAmapitA bhavet // 87 // caturvidhasvabhAvo'yaM paryAyo vastunaH sa ca / prameyatvaM hi hetuH syAddhaTo dRSTAnta ucyate // // tasmAttattvaparIkSAyAmidameva samanjasam / svAyaMbhuvaM pravacanaM vidvaddhiH samupAsitam // 89 // mithyAvAdasamahasya bhadraM jainasya dharmataH / amataH svAdutaH puMsAM sugamazca sumedhasAm // 90 // zraddhAM kurvanti ye tasminnedhante bhAvatazca ye| te samyadRSTayaH proktAH pratyayaM ye ca kurvate // 91 // tanmale jJAnacAritre makteretAni sAdhanam / ratnatrayamidaM proktaM sopAnaM svargamokSayoH // 92 // SaDviMzaH sargaH caritam eka hI manuSya kisIkA putra hotA hai tathA dUsarekA pitA hotA hai, isa vidhise usake aneka vyaktiyoMko apekSA aneka di sambandha hote haiM / aisA to kabhI nahIM dekhA gayA hai ki kisI eka AdamIkA pitA honeke kAraNa usakA sAre saMsArake vyaktiyoM kA pitA ho aura usakA koI dUsarA sambandha (putra, bhAI, Adi ) hI na ho / / 87 / / sApekSatA vAda pratyeka vastuke svabhAvako sthUla rUpase cAra bhAgoMmeM vibhakta kara sakate haiM, yahI svabhAva-bheda paryAya bhI kahA jAtA hai| / ina sabako siddha karaneke liye prameyatva (pramANake dvArA jAnane yogya honA) hetu hotA hai tathA sAkSAt dekhe gaye ghaTa, Adi udAharaNa hote haiM / / 88 // yahI kAraNa hai ki tattva mImAMsAke samaya syAdvAda hI atyanta upayogI siddha hotA hai, tathA satyajJAnako karAtA hai| isa syAdvAdakA upadeza una tIrthaMkaroMne diyA thA jo apanI ugra sAdhanAke dvArA pUrNatAko prApta kara sake the 'svayaMbhU' isa saMjJAke vAstavika adhikArI ho sake the / / 89 / / / yahI kAraNa hai ki saba hI darzanake udAra vicArakoMne ise apanAyA hai| AThoM karmoM ke vijetA kevalI jinendroMke dharma kA anusaraNa karanese hI ekAnta-grAhI mithyAmatoMke samUhakA bhI udvAra ho jAtA hai| isakA Azraya lekara manuSya maraNake pare ho jAte haiM, yaha koI kliSTa mArga nahIM hai apitu svAbhAvika honeke kAraNa viveko puruSoMke liye atyanta sarala hai / / 90 / / mAhAtmya jo vivekI puruSa syAdvAdapara AsthA karate haiM tathA antarAtmAse usako grahaNa karake dinoM-dina jJAnako vikasita karate haiM, vehI sanmArga-gAmI jIva samyak-dRSTI saMjJAko prApta karate haiM, kyoMki ve padArtha sAkSAtkArake isa pradhAna upAya para AsthA karate haiM / / 91 // syAdvAda rasAyana satya zraddhA hote hI mithyAjJAna samyaka jJAna ho jAtA hai tathA kadAcAra athavA anAcAra ho samyak-cAritra ho jAtA hai 1.ka saMbandha / 2. [ dharmakaH ] / 3. [ syAdataH / 4. ma tasminnedaM te / / [527] sapa Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam HARASHTRACHERetenyeaweeyam etanmRtyujarAjAtisaMtatAtabheSajam / nirvANasvAsthyasaMdhAnaM pavitra paramaM zivam // 93 // trayANAM samavAyena muktimArgaH prazasyate / triviSTapaikadRSTAntAtpratyekaM na prasidhyati / / 94 // tathApi teSu samyaktvaM shresstthmitybhidhiiyte| mahIsalilajIvAnAM sati yoge tu jIvavat // 95 // SaDviMzA darzanAbhraSTa evAnubhraSTa itybhidhiiyte| na hi cAritravibhraSTo bhraSTa ityucyate budhaiH||96|| mahatA tapasA yukto mithyAdRSTirasaMyataH / tasya sarvajJasaMdRSTyA saMsAro'nanta ucyate // 97 // samyagdRSTestu saMsAro yadyutkRSTo bhvetpunH| sAgarANAM tu SaTSaSTiH nAtaH parataro bhavet // 98 // ye tonoM hI mile hue mokSaprAptike parama upAya haiN| samyak-darzana, samyak-jJAna tathA samyak-cAritra ye tInoM hI 'ratnatraya' kahalAte haiN| yaha ratnatraya to svarga tathA mokSakI sIr3hiyoMke samAna haiM / / 92 // yaha ratnatraya janma, jarA, maraNake anAdi cakrasvarUpa sAMsArika bhayoMkI acUka auSadhi hai tathA mokSarUpI paripUrNa svAstha (sva-AtmameM stha-sthira arthAt AtmAsvarUpameM lona honA ) ko denevAle haiM / ye tInoM parama pavitra haiM tathA AtmAke kalyANakArI yA mokSa haiM / 93 // ratnatraya samyak-darzana, Adi tInoM ratna jaba kisI eka AtmAmeM ikaTThe ho jAte haiM, usa samaya hI ye mokSake sIdhe tathA zubha // mArga bana jAte haiN| tInoM lokoMke; eka dRSTAntake samAna hI inameM se eka, ekako prApta karanese muktikI prApti nahIM hoto hai / / 94 // to bhI ina tInoMmeM samyak-darzanako bAkI donoMse zreSTha batAyA hai kyoMki kisI padArtha ( vRkSa ) kI utpattike liye jIva ( vIja ) pRthvI tathA, jala tInoM Avazyaka hote haiM, to bho ina tInoMmeM darzana ( vIja ) ho pradhAna hotA hai kyoMki usake vinA zeSa do bhI vyartha (paudhA nahIM) ho jAte haiM / / 95 / / ___darzanakI pradhAnatA jaba koI AtmA samyakadarzanameM doSa lAkara usase patita ho jAtA hai to use vAstavameM bhRSTa kahA jAtA hai| kintu yadi koI AtmA kevala cAritra yA jJAna se bhRSTa ho jAtA hai to zAstra athavA AcAryagaNa use bhraSTa nahIM mAnate haiM / / 96 // koI jIva atyanta kaThora tathA vizAla tapasyAko sAdhanAmeM saphala ho cukA hai kintu use samyakadarzanakI siddhi nahIM haI hai, to trikAla tathA triloka ke jJAtA sarvajJakI dRSTi meM vaha asaMyamI hI hai tathA usakA saMsAra bhramaNa utanA tapa karaneke bAda bhI anantakAla paryanta calanevAlA hai / / 97 // [528] kintu jisa cAritrahIna asaMyata puruSako samyakdarzanakI prApti ho cuko hai usako yadi adhikase adhika hI isa saMsArameM bhramaNa karanA par3A to bho use yahA~para chyAsaTha sAgara pramANa samaya paryanta hI rahanA par3egA, isase adhika vaha kisI bhI avasthA meM / meM isa saMsArameM nahIM raha sakatA hai / / 98 // a
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Brusseutsa sargaH kriyAhInaM ca yajjJAnaM na tu siddhi prayacchati / paripazyanyathA pajhAmugdho dagdho davAgninA // 99 // jJAnahInA kriyA cApi nAtra kArya prasAdhayet / netrahIno yathA dhAvanpatatistvanalAciMSi // 10 // tau yathA saMprayuktau ta dvaagnimdhigcchtH| tathA jJAnacaritrAbhyAM saMsArAnmucyate pumAna // 101 // barAGga SaDviMzaH caritam pumAnarthAnathAprepsaH saMpannaH sAdhanairapi / daivahInaH kriyAvAMstu na karmaphalamaznate // 102 // saMpanno daivasaMpattyA sAdhanaizca smnvitH| pumAnpauruSahonastu so'pi nAthaM sa gacchati // 103 // yuktau vicAryamANAyAM ya evobhayavAnbhavet / sa evepsitabhAgAgnairdaNDo'raNya ivodbhavet // 104 // kisI AtmAko paripUrNa jJAnakI prApti ho cukI ho to bhI yadi usameM kisI bhI prakAra cAritra nahIM hai, to use kabhI bhI siddhi prApta nahIM ho sakatI hai| jaisA ki prasiddha ho hai ki vicArA laMgar3A puruSa jo ki AtI huI dAvAgniko spaSTa dekha kara bhI peroMse vikala honeke kAraNa usImeM jala kara bhasma ho gayA thA / / 99 / / / isI vidhise yadi kisI AdamIkA AcaraNa to bahuta vistRta tathA nirdoSa hai kintu jJAnase darza-sparza bhI nahIM hai, to use bhI siddhi na milegii| usakI vahI avasthA hogI jo ki usa andhekI hotI hai jo Agake tApako anubhava karake idhara-udhara bhAgatA hai aura AgakI lapaTameM jA par3atA hai / / 100 // aMdha-paMga milana yadi kisI saMyogavaza A~khoM vAlA laMgar3A aura pairoM vAlA andhA ye donoM eka dUsarese mila jAyeM to ve sammilita prayatna karake dAvAgnise baca kara prANa-rakSA kara hI lete haiN| isI vidhise jaba AtmA jJAna tathA cAritra donoMko hI prApta kara letA hai to vaha vizeSa prayatnake binA hI saMsAra dAvAnalase pAra ho jAtA hai / / 101 / / daiva-puruSArtha saMsArameM dekhA jAtA hai ki koI manuSya kinhIM kAryoMko karanA cAhatA hai, una kAryoMkI saphalatAke lie upayogI saba sAdhanoMko bhI baha juTA letA hai / jaba kramazaH saba taiyAriyAM ho letI haiM to vaha kAryako saphala karaneke lie pUrNa prayatna karatA hai| to bhI usake hAtha asaphalatA hI lagatI hai kyoMki daiva (pUrvakRta zubha-azubha karma ) usake anukUla nahIM hote haiM / / 102 / / / isakA dUsarA bhI pakSa hotA hai, koI manuSya kAryakI siddhike lie Avazyaka samasta sAdhana sAmagrIse susajjita hai, pUrvakRta zubhakarmoMkA pariNAma bhI sarvathA usake anukala hai, to bhI usako apane abhISTa kAryameM saphalatA kevala isalie nahIM miltii| hai ki usane puruSArthako bhalIbhAMti nahIM kiyA thA / / 103 // ina donoM dRSTAntoMko jaba yuktipUrvaka vicArate haiM to iso niSkarSapara Ate haiM ki jisa puruSameM anukUla daiva tathA upayukta puruSArtha ye donoM bAteM hoMgo vaha Adarza puruSa nizcayase apane saba hI abhISTa kAryoMmeM saphalatA prApta kregaa| vaisA hI [529] samajhiye jaisA ki usa vyaktikA hAla hotA hai jo ThIka (zamI) lakar3Ike DaMDoMko ragaNa kara vanameM bhI Aga utpanna karA letA hai / / 104 // 11.[pnggumugdho]| 2. [patitastvanalAciSi ] / 3. ka devahInakriyA / 4. [ bhAgagnedaMNDo ] / Jain Education international 67 For Private & Personal use only PATREMETARAPALAMAUSEtaneswaranRIALA a suresIRLS
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam isI prakAra jisa puruSane mana, vacana tathA kAyakI ceSTAoMko vazameM kara liyA hai, indriyoMko saMyata kara diyA hai tathA prati samaya cAritrake pAlana meM prayatnazIla hai, vaha puruSArthI AtmA samasta saMkalpa vikalpoMko samUla naSTa karake usa dhruva tathA for padako pAtA hai jisakA madhura nAma nirvANa hai // 105 // evaM jane' kriyAyuktastriguptaH saMyatendriyaH / nirdhUya sarvasaMkalpAn dhruvametyacalaM padam // 105 // dravyANi SaT ca gatibhedasamanvitAni yuktyA pramANanayamArgavikalpitAni / tAnyeva tasvapadavIsamupAzritAni svailakSaNairabhihitAni narezvareNa // 106 // kAlasya hAnimaya vRddhimapi prasaMkhyaM saMjJAM ca tasya khalu bhAratavarSabhUmau / tasyAM tu kAraNamahApuruSAMzca teSAM nAmAdi vistara vihInamato'bhidhAsye / / 107 // iti dharmaMkathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite dravyAdikAlo nAma SaDviMzatitamaH sargaH / upasaMhAra samrATa varAMgane jIva, Adi chahoM dravyoMko unake svarUpa, pariNAma tathA bhedoMke sahita samajhAyA thA / pramANa tathA nayake svarUpa, unake dvArA padArthoM ko parIkSA karanekI zailo Adi pramANoMke svarUpako akATya yuktiyoM dvArA zrotAoMke hRdayameM baiThA diyA thaa| pramANanaya, Adi kisa avasthA meM tattvapadako pAkara mokSamArgakI dizAmeM le jAte haiM tathA ratnanakI apanI apanI paribhASA tathA yogyatA kyA hai ina saba viSayoMkA vizada vivecana kiyA thA / / 106 / / vAcya viSaya isake Age batAyeMge ki bharatakSetra bhUmipara kisa prakAra kAla parivartana hotA hai usake parivartanameM kaunase mahApuruSoM ( zalAkA puruSoM) kA vizeSa hAtha rahatA hai / kAloMke sAma kyA haiM, unameM kisa prakAra Ayu, bala, jJAna, AdikI hAni hotI hai| tathA inhI guNoMkI vRddhiko bhI kyA prakriyA hai / zalAkA puruSoMke nAma tathA caritra kyA the / itanA avazya samajha lenA cAhiye ki ye saba varNana vistArase nahIM ho sakeMge // 107 // 1. [ janI ] / cAroM varga salanvita, sarala zabda - artha - racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM dravyAdikAla nAma Sar3avizatitama saga~ samApta | SaDviMza: sargaH [ 530]
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Newe barAGga caritam saptavika -sargaH saptaviMzaH sargaH tato narendraH prathamAnuyogaM prArabdhavAnsaMsadi vaktumuccaiH / sabhA punastasya vaco'nurUpaM zuzrUSayAmAvahitA babhUva // 1 // kAlAyuSI kSetramato jinAMzca jinAntaraM cakrabhRtastathaiva / prakhyAtavaMzo balavAsudevI tayozca zatrUzca nizAmayadhvam // 2 // kAlaM punaryogavibhAgameti nigadyate'sau samayo vidhiH| saMkhyAvyatItAH samayAzca dRSTA ekA budhaiH sAvaliketi te'pi // 3 // zabdaH sa aike gaNanAvyatItAstAH saptabhistokamudAharanti / stokarlavaH saptabhireva caikastenAdhikAstrizadathASTayuktAH // 4 // H ETHERHITESHPSIRPHATOSRe - saptaviMza sarga gata adhyAyameM chaha dravyoMkA varNana samApta karaneke pazcAt, samrATa varAMgane apanI rAjasabhAmeM prathamAnuyoga ( zalAkA puruSoMkA jIvana caritra tathA anya purANa aura dharma kathAoM) kA vyAkhyAna prArambha kiyA thaa| unakA svara ucca tathA spaSTa thaa| unake vacana tathA utsAhake anurUpa hI rAjasabhAkI zraddhA tathA bhAva the, phalataH zAstra sunanekI icchAse prerita hokara vahA~ para upasthita saba hI zrotA sarvathA sAvadhAna aura caitanya ho gaye the // 1 / samrATane sabhAko sambodhana karate hue kahA thA ki Apa loga isa jagatake kSetra-vibhAga, utsarpiNI-avasarpiNI Adi kAla-parAvartana; inameM hone vAle yugapravartaka tIrthaMkara, eka tIrthaMkarake nirvANase lekara dUsare tIrthaMkara janma paryanta par3e sAmayika antarAla, cakravartI, bala ( balabhadra ) tathA vasudeva jinake kula isa dharaNopara prasiddha the tathA ina saba logoMke prabala pratidvandiyoMke varNanako dhyAnase suneM / / 2 // utthAnika yadyapi ratnoMkI rAzimeM par3e pratyeka ratnake samAna kAlakA pratyeka kSaNa alaga-alaga hai to bhI vyavahArika dRSTise inake bhI vibhAga kiye gaye haiN| isa vibhAjanake vizeSajJoMne isake lie samaya saMjJAkA bhI prayoga kiyA hai| jaba itane adhika samaya bIta jAte haiM ki unako ginanA kaThina ho jAtA hai, to samayake pramANakI vyavasthA karane vAle vidvAna usa antarAlako 'AvalikA' ! / / athavA AvalI saMjJA dete haiM // 3 // kinhIM AcAryoMkA yaha bhI mata hai ki gaNanAse pare (asaMkhyAta ) AvaliyoMke bIta jAnepara eka zabda hotA hai / sAdhAraNatayA sAta AvalI pramANa samaya bItanepara eka stoka hotA hai| sAta 'stoka' samaya bItane para eka 'lava' hotA hai aura isa / [531] real Jain Education interational
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam eko muhUrtaH khalu nADike' dvau trizanmuhUrtA dinarAtrirekA / tripaJcastairdivasaizca pakSaH pakSadvayaM mAsamudAharanti // 5 // Rtustu mAsadvaya eka ukta aiSAM trayaM syAdayanaM tathaikam / varSa tathA dve ayane vadanti saMkhyAvibhAgakramakauzalajJAH // 6 // dazAhatAM vRddhimataH paraM tu saMkhyAM pravakSyAmi yathAbhidhAnAm / ekaM dazaivAtha zataM sahasraM dazAhataM taddhaghutaM vadanti // 7 // dazAhataM taM svayutaM hi lakSyA zatAhatAM tAM ca vadanti koTIm / lakSyA hyazIti tvadhikA caturbhiH pUrvAGgamekaM munibhiH pradiSTam // 8 // kAlavarNana lavake pramANase ATha yukta tIsa arthAt ar3atIsa ' [ ar3atAlIsa ] lavoMse kucha adhika samaya taka bIta jAnepara eka muhUrta hotA haiM // 4 // eka muhUrta do nAr3Ike barAbara hotA hai| eka dina tathA rAtrimeM kula milAkara tIsa muhUrta hote haiM / pA~ca dina-rAta ke pramANa samaya meM tInakA guNA karanepara arthAt pandraha dina-rAtakA eka pakSa hotA hai, tathA mAsa use kahate haiM, jisameM do pakSa ( pakhavAre) athavA tIsa dina-rAtakA bIte hoN| eka RtumeM do mAsa hote haiM // 5 // samaya vizeSajJoMkA kathana hai ki tIna Rtue~ vota jAnepara ayana ( sUrya kI dakSiNa tathA uttara gati ) hotA hai| do pUre ayana samApta honepara eka varSaM hotA hai| isa vidhise samayakA vibhAga karake vizeSajJoMne samayake pariNAmako nizcita karane kA prayatna kiyA hai / / 6 // isake Age AcAryoMne jo pramANa diye haiM ve saba eka dUsarese ( athavA pahilese agalA ) daza gune haiM kyoMki aisA karane se saMkhyA dene meM saralatA rahatI hai| eka prArambha karanekA mUla sthAna hai, isase dazagunA daza haiM, dazake dazagune sau haiM, daza sau eka eka hajAra hote haiM tathA hajArameM bhI dazakA guNA karanepara daza hajAra hote haiM, inheM zAstroM meM 'ayuta' saMjJA dI hai // 7 // eka ayutako dazase guNA karanepara jo pramANa AtA hai usako lakSa ( lAkha ) kahate haiM / eka lAkhako sause guNA karane para jo pramANa AtA hai use koTi ( karor3a ) kahate haiM / eka lAkhameM assIkA guNA karanepara jo Aye usameM cAra lAkha aura jor3a denepara jo ( caurAsI lAkha ) pramANa hotA hai usako zAstroMke vizeSajJa muniyoMne 'pUrvAMga' saMjJA dI hai // 8 // 1. ma nAdhike / 2. [ dve ] / 3. ar3atAlIsa / saptaviMza: sargaH [ 532 ]
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam saptaviMza sargaH kRtistu tasyaiva hi pUrvamekaM pUrvAGgamAhuH kRtitADitaM tat / tenAhataM tacca hi sarvamekaM' sarvAhataM cApi [5] nAmAhuH // 9 // tataH paraM tasya paraspareNa guNyaM ca vindyAdguNakArakaM ca / teSAM tu saMjJAH kramataH pravakSye pRthakpRthakpUrvamunipraNItAH // 10 // tato nataM tannAlanAGgamasmAttatazca bhUyo nalinaM niraahH| te dve mahAzabdayate ca pUrve padmaM tataH syAtkamalaM ca tasmAt // 11 // tataH paraM tatkumudaM tuTIyaM tatazca bhUyo'tha TaTaM niraahH| tatazca vidyAM Damana tathAhaM maha tatastyAtprayu taM prataya'm // 12 // ELEURREZZARTISImAcAramA lpersweSTHHTHA e gaNanAkrama usakI ( pUrvAMgakI ) ho eka kRti ( varga-bIsa gunA ) ko pUrva kahate haiM tathA pUrva meM kRtikA guNA karate pUrvAMga ho jAtA hai| eka pUrva meM eka pUrvAMgakA guNA kara denese eka sarva AtA hai tathA eka sarva meM pUrvAMgakA guNA karanese eka dhanAMga hotA hai / / 9 // isake Age yahI niyama samajhanA cAhiye ki antima saMkhyA ( guNya ) meM usase pahilekI saMkhyA (guNaka) kA guNA karane se Age-Ageke pramANa nikala Ate haiN| isa vidhise jo samayakI saMkhyAe~ nikalatI haiM unake nAmoMko isake bAda usI usI DhaMga tathA kramase kahatA hU~ ki jisa kramakA anusaraNa karake tapodhana RSiyoMne samasta saMkhyAoMke alaga-alaga pramANa nikAle the // 10 // parvameM dhanAMgakA guNA karanepara 'nata' hotA hai, natake bAda 'nalinAMga' pramANa AtA hai, isake Age ukta prakriyAkA anusaraNa karanepara 'nalina' hotA hai / isake uparAnta 'padma' pramANa nikalatA hai / padmake bAda 'mahApadma' nikalatA hai / padma tathA mahApadmakA guNA karanepara 'kamala' pramANa nikalatA hai / / 11 // mahApadmameM kamalakA guNA karanepara jo pramANa AtA hai usakI saMjJA 'kumuda' hai| kamala aura kumudakA guNA karanepara 'tuTIya' hotA hai / kumuda tathA tuTIyakA guNA karanepara jo pramANa hotA hai use 'TaTa' kahA hai| isake Age ukta vidhise hI vidyA, Damana, ahe, maha ( athavA mahat ) Ate haiN| isake Age jo saMkhyA AyI hai use 'prayuta' nAma diyA gayA hai / / 12 / / mAmAne manca 1.ka parvamekaM / 2.ka dmnN| 3.ka tadAhaM / 4. [ mahattataH syAt ] / Jain Education international
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam saptaviMzaH sargaH tataH zirISaM tvatisaMyutaM ca prahelikA cApi ca cacikA ca / saMkhyAvyatItaM ca tataH pramANamaupamyagamyaM munayo vadanti // 13 // saMkhyayamAdau pravadanti tajjJAstatastvasaMkhyeyamanantatAM ca / ekaikameSAM trividhaprakAraM navaprakAraM dvayamAmananti // 14 // vyavahArapalyaM prathamaM vadanti na tena kicidvyvhaarymsti| uddhArapalyaM ca nato dvitIyamaddhArapalyaM ja punastRtIyam // 15 // viSkaMbhamAnaM khalu yojanaM syAtparikSipantaM trigaNAdhikaM ca / utsedhato yojanameva yasya tatpalyamAhargaNitapradhAnAH // 16 // ekAhika saptadinAni yAvajjAtasya romNAM khala barkarazca / anekakalpapratikhaNDitAnAM nirantaraM tindUsamaM prapUrNam // 17 // 2ga / AHESHISAMAJHAHIDARSujearPAPHimes isake bAda ziroSa, atisaMyuta, (athavA atiziroSa ) prahelika tathA cacika saMkhyAe~ nikalatI haiN| cacikA antima saMkhyA-pramANa hai / isake Age jo pramANa haiM unheM aMkoM dvArA nahIM kahA jA sakatA hai| ( asaMkhya ) jJAnI muniyoMkA kathana hai ki una sabakA pramANa sAdRzya (upamA) dekara hI samajhAyA jA sakatA hai ve upamA-pramANa haiM / / 13 / / saMkhyAzAstrake paMDitoMkA mata hai ki saMkhyAta (jinake antima pramANako batA cuke haiM ) upamA-pramANakA mUla hai| usase Age bar3hate ho asaMkhyAta ho jAtA hai aura bar3hate-bar3hate ananta taka jAtA hai| ina saMkhyAta, asaMkhyAta tathA anantameM pratyekake tInatIna bheda haiM / isa prakAra saba milakara nau ( sAta ) hote haiN| ye bhI do, do prakArake haiM ataeva samUhita saMkhyA aThAraha caudaha ho / jAtI hai // 14 // upamA pramANa upamA-pramANake prathama bhedake sarvaprathama prabhedakA nAma vyavahAra-palya hai| yadyapi isakA nAma vyavahAra-palya hai to bhI isase koI vyavahAra nahIM milatA hai kyoMki isameM kisI kAla yA vastukA prasANa nahIM diyA hai / vyavahAra palyake Age uddhAra-palya ginAyA hai tathA isa zRMkhalAmeM addhApalya tIsarA athavA antima hai / / 15 / / gaNita zAstrake AcAryoMne palyake pramANako isa kramase batAyA hai-eka gola garta khodiye jisake viSkambha (vyAsa) kA pramANa eka yojana ho, ApAtataH usakI paridhi vyAsake tigunese bhI adhika hogii| isa gartakI gaharAI bhI pUrI eka yojana hotI hai| isa gartako hI palya kahate haiM / / 16 / / jina bakaroMko janma ke eka dinase lekara adhikase adhika sAta dina huye haiM unake komala romoMko lekara atyanta sUkSma 1. [barkarasya ] / 2. saMkhyAta ke sivAya asaMkhyAta-ananta hI parIta, yukta tathA dvita hai| For Privale & Personal use only ARTHAARAARRIERELIGHLIGITAURANAGPUR Jain Education international
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga saptaviMzaH - sargaH pUrNe tathA varSazate ca tasmAdekaikamuddhatya hi lomakhaNDam / niSThA prayAte khalu romarAzau palyopamaM taM pravadanti kAlam // 18 // teSAM punaH syAdatha palyanAmnAM dazAhatAM sA khalu koTikoTiH / pramANametatkhalu sAgarasya nigadyate vItamalaijinendraiH // 19 // tatazca tasmAdvyavahArapalyAdvAlAgramekaM parigRhya sUkSmam / anekakoTacabdavikhaNDitaM tattasyAtipUrNa nicitaM samantAt // 20 // pUrNa samAsAntazate' tatastu ekaikazo roma samuddharecca / kSayaM ca jAte khalu romapuJja uddhArapalyasya hi kAlamAhuH // 21 // Tukar3e kiye jaay| jaba ve aura kATane yogya na raheM to una romoMke Tukar3oMse ukta gartako usI taraha ThasAThasa bhara deM jaisA ki tindu ( alAvA) bharA jAtA hai // 17 // isa vidhise ukta garta ( palya ) ko bharA jAnepara jaba eka sau varSa vyatIta ho jATa to eka roma khaNDa nikAlA jAya / isa prakriyAse eka eka roma khaNDako nikAlate-nikAlate jitane samayameM pUrA palya khAlI ho jAya aura eka bhI roma zeSa na raha 1 jAya usa vizAla samayako rAziko 'palya' kahate haiM // 18 // vyavahAra-palya ___ karoDakoTiko koTise guNA karanepara koTi-koTi saMkhyA nikalatI hai| palyake samayake pramANameM dasa koTi-koTikA guNA karanepara jo aparimita samaya rAzi AvegI, utane bhArI samayako AThoM karmoM rUpI malinatAko naSTa karane vAle zrI eka-hajAraATha jinendra devane sAgarakA pramANa kahA hai // 19 // vyavahAra palyake gartameM jo roma bhare gaye the| unameMse alaga-alaga eka-eka roma-khaNDako aneka karor3a varSoM paryanta Tukar3ATukar3A kiyA jaay| ina sUkSmamAtisUkSma romake khaNDoMse dUsare gartako bharA jaay| isa vidhise garta paripUrNa ho jAnepara sau-sau / varSoM bAda usameM se eka-eka roma khaNDa nikAla kara bAhara kiyA jAya // 20 // [5.5] isa prakriyAke anusAra jitane samayameM roma rAzi samApta ho jAye, una samasta varSoM ke pramANako zAstrakAroMne uddhArapalyakA samaya kahA hai||| 21 // NIRAHIRAIbAmA 1. ma samAzAnta /
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAGga caritam palyopamAnAM khalu koTikoTI dazAhatA sAgaramekamAhuH / anena mAnena mitA munIndradvapA: samudrA dvitiyArthasaMkhyAH // 22 // uddhArapatyAtpratigRhya caikaM tadromakhaNDaM zatazaH prakalpyam / aneka koTayandamuhUrtakhaNDaM pUrNaM ca teSAM nicitaM ca palyam // 23 // pAte tathaivAbdazate krameNa romaikamekaM tata uddharecca / niSThAM prayAte khalu romarAzAvadvArapalyaM samudAharanti // 24 // teSAM dazanA khalu koTikoTI tanmAnamAhuH kila sAgarasya / divaukasAM nArakapu' stirazcAmiti sthitiH karmabhavAbhuvAM' ca / / 25 / / uddhArapalya jaisA ki pahale kaha cuke hai ki koTi-koTi pramANa palyoMko dazakA guNA karanepara jo samaya AtA hai vaha eka sAgara kahA jAtA hai / muniyoMke mukuTamaNi zrI kevalI bhagavAnne sAgaroM meM hI do tathA Adhe arthAt DhAI [ dvIpa ] ke pramANa madhyalokake samasta dvIpoM aura samudroM kI saMkhyA kahI hai // 22 // kalpanA kIjiye ki uddhArapalya ke garta meM bhare gaye romake eka khaNDako nikAla kara usake utane Tukar3e kareM jitane ki kor3A kor3i varSoMke muhUrtoM meM ho sakate haiN| phira ina saba Tukar3oMko lekara pUrvokta pramANake gartako khUba Thoka Thoka kara bhara deve aura jaba palya (garta ) bhAra jAye / / 23 / / addhApalya jaisA ki pahale kaha cuke haiM usI kramase jaba sau varSa bIta jAMya to garta meM se eka roma khaNDa nikAle / isa gati se eka, eka roma taba taka nikAlatA rahe jaba taka ki samasta roma rAzi samApta na ho jaay| isa vidhise palyako khAlI karamemeM jitanA samaya lage usako 'udghApalya' kahate haiM / / 24 / / daza koTi koTise guNita udghApalya ke samayakI rAzise jo guNinaphala AyegA vahI samayakA sAgara pramANa hogaa| saudharma Adi svargoM meM utpanna deva, sAtoM narakoMke nArakI manuSya tathA tiryaJcoMkI Ayuko saMkhyA inhIM sAgaroM ke dvArA zAstroM meM batAyI gayI hai (palya tathA sAgarake vyavahAra, uddhAra tathA addhAbheda haiM / / 25 / / 1. ka karmabhavAbhavAM / saptaviMza: sargaH [ 536 ]
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzaH varAGga caritam sargaH tatastu teSAM khalu sAgarANAM dazAhatAstA api koTikoTIH / utsapiNI tAM pravadanti tajjJA bhUyastatastAmavasarpiNI c|| 26 // utsapiNI vApyavasarpiNI ca anAdyanantAviha yautakAle / to bhAratairAvatayoH pradiSTau pakSI yathaivAtra hi zuklakRSNau // 27 // sUzabdapUrvAstu bhavanti tisro dussapasarga prahite same dve / tathAtidubhyAM sahitA samaikA ekasya kAlasya hi SaT prabhedAH // 28 // Adyazca' saMkhyAH kathitAzcatasrastato dvitIyasya punshctsrH| tato dvitIyasya punazca tisra udAhRte dve ca tRtIyakasya // 29 // asaMkhya varSoM kI rAzi rUpa sAgarameM koTi-koTikA guNA karake phira usameM dazakA guNA kiyA jAya aura jo phala Ave utane vizAla samayako saMsAra-parivartanake paMDita utsapiNI (vikAsazIla) kAla kahate haiN| tathA jisa kramase vikAsa huA thA usI kramase ghaTate-ghaTate jaba sRSTi vahIM pahu~ca jAtI hai jahA~se prArambha kiyA thA usa samaya (daza koDAkoDi sAgara pramANa ) ko avasarpiNI ( hrAsazIla ) kAla kahate haiM / / 26 // yugacaka isa prakAra utsarpiNI aura avasarpiNI nAmase jo do vizAla kAlake pramANa kahe haiM ye donoM eka dRSTise anAdi aura ananta haiN| ina donoM kAloMkA purA cakkara hamAre jambUdvIpake bharata tathA airAvata kSetroM donoMmeM usI vidhise lagatA hai jisa gatividhike sAtha hama logoMke pratyeka cAMdra-mAsameM zukla tathA kRSNa pakSa lagate haiM // 27 // pratyeka utsarpiNI tathA avasarpiNI kramazaH chaha, chaha upakAloMmeM vibhAjita haiN| ina chaha bhedoMmeM pahile tIna kAloMke pahile vizeSaNa rUpameM 'su' zabda lagA huA hai ( suSamA-suSamA, suSamA, suSamA-duSamA) inake Ageke do bhedoMke sAtha 'du' tathA 'su' donoM upasargokA prayoga huA hai ( duSamA-suSamA, duSamA ) tathA antima chaThe bhedake pahile ati tathA 'duHduH' upasarga lage hue haiM / ( ati duHSamA athavA duHSamA-duSamA ) // 28 // yugoMke nAma prathama kAla suSamA-suSamAkA pramANa cAra koTi-koTi sAgara pramANa hai, dUsare parivartana arthAt avasarpiNIke suSamA [537] suSamA Adi kAloMkA bhI yaho pramANa hai| dUsare vibhAga suSamAkA pramANa tIna koDAkoDi sAgara pramANa hai tathA tIsare suSamA duSamAkA samaya do kor3AkoDi sAgara hA hai|| 29 // 1.ka sapiNIM tAM / 2.[yau ca kaalau| 3. [ mAdyasya ] / 68 HEIRLIERSenaTIGERATRI Jain Education international
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam syAtsAgarANAM khalu koTikoTayazcaturthakAlasya hi koTikoTI / saptAhatA SaT ca sahasrahonA trisaptasaptASTasamAsahasram // 30 // syAnmAnametatkila paJcakasya SaSThasya kAlasya tadeva mAnam / traikAlyavidbhiH kathitaM yathAvaccaturthakAlasya hi madhyakAle // 31 // utpedire kAraNamAnuSAste jinAzcaturvizati tatra jAtAH / te cakriNo dvAdaza rAjavaryA nava pradiSTA khala vAsudevAH // 32 // navaiva teSAM pratizatravazca pratizrutizcaiva hi saMmatizca / kSemakarastatra tRtIya AsItkSemaMdharazcApi caturthakaH syAt // 33 // saptaviMzaH sarvaH tRtIya tRtIya kAla takakA pramANa jaisA ki abhI kahA hai koDAkoDi sAgara pramANa hI hai, kintu caturtha kAlakA pramANa chaha meM sAtakA guNA karanepara jo ( byAlIsa ) Ave utane ( byAlosa ) hajAra varSa hIna eka kor3Akor3i sAgara hai| arthAt cauthA-pAMcavA // evaM SaSTha kAlakA milakara eka sAgara mAtra hai / / 30 / / / paJcama kAla duHSamAkA pramANa sAtameM tInakA guNA karanepara jo Ave utane hajAra varSa ( ikkIsa hajAra ) hai tathA chaThe kAla duSamA duSamAkA pramANa bhI utane ( ikkosa ) hajAra varSa zAstroM meM milatA hai| tonoM lokoM tathA tInoM kAloMke dravyoM tathA paryAyoMke jJAtA arhanta kevalIne apano divya dhvanimeM kahA thA ki caturtha kAla duHSamA-suSamAke Adhe bhAgake vIta jAneke uparAnta usake ThIka madhya samayameM hI // 31 / / yuga pramANa isa bhArata kSetrameM jo ki hama logoMkI puNya tathA pitRbhUmi hai ve caubIsa mahApuruSa utpanna huye the jo ki bhogabhUmike naSTa / ho jAneke bAda manuSya vargako karmabhUmike liye Avazyaka jIvikA tathA jIva uddhArake mArgapara calAnemeM kAraNa huye the| anAdikAlase ba~dhe huye AThoM karmoko naSTa karake jinhoMne sArthaka 'jina' nAmakA prApta karake muktiko prasthAna kiyA thaa| zalAkA puruSa -caubIsa tIrthaMkaroMke tIrthakAlameM ho bharata Adi bAraha cakravartI utpanna huye the, nau vAsudeva balabhadra tathA nau ho nArAyaNoMkA bhI AvirbhAva huA thA / / 32 / / nArAyaNoMke bhayaMkara zatru zreSTha rAjAoMkI bhI saMkhyA nau hI hai inheM zAstroMmeM prati-nArAyaNa zabdase kahA hai jisa samaya bhogabhUmikA hrAsa hone lagA thA usa samaya sabase pahile pratibhUti nAmake gaNanAyaka huye the, unake bAda sanmatikA AvirbhAva huA thaa| tIsare pathapradarzakakA nAma kSemaMkara thA unake uttarAdhikArI jananetA zrI kSemaMdhara cauthe mahApuruSa the| 33 / / RIGIARRIDAIPURSERREE Jain Education international
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam sImaMkaraH paJcamako babhUva sImaMdharaH SaSTha udAhRtazca / tatazca rAjAmalavAhanaH syAccakSuSmatA tena tathASTamastu // 34 // tato yazasvAnabhicandrasaMjJazcandrAbhanAmA marudevasAhnaH ! prasenajinnAbhiranantarazca tataH prasUto vRSabho mahAtmA // 35 // tasyAgraputro bharato babhUva ete smRtA vaMzakarA viziSTAH / yazasvinaH SoDazabhUmipAlAsta eva loke manavaH pradiSTAH / / 36 / / nAbheya Adyo'jitazaMbhave ca tato'bhinandaH sumatiryatIzaH / padmAbhanAmA ca tathA supArzva: candraprabhazcaiva hi puSpadantaH // 37 // caudaha manu pA~caveM manukA nAma sImaMkara thA / karmabhUmike chaThe pathapradarzaka sImaMdhara nAmase suvikhyAta the| zrIsImaMkara paMcama kulakara the / tathA chaThe ko sImaMdhara kahA hai isake uparAnta rAjA amala (vimala ) vAhanane apane tejake dvArA manuSyoMko vyavasthA kI thI / rAjA amala vAhanake svarga sidhAra jAne ke uparAnta AThaveM vyavasthApaka zrIcakSuSmAn huye the / cakSuSmAn ke zarIra tyAgake uparAnta Age kahe gaye cAra mahApuruSoM kulakaroMne prajAkI yathAzakti pragati kI thI // 34 // nauvekA nAma yazasvI, dazameM ko janatA abhicandra saMjJAse jAnatI thI, gyArahaveM candrAbha nAmase khyAta the tathA bArahaveM kA AkarSaka nAma marudeva thA / terahaveM janagaNanAyakakA zAstroMne prasenajita nAmase ullekha kiyA hai tathA antima mahApuruSa zrI kauna nahIM jAnatA hai, kyoMki isa yugake Adi puruSa zrI RSabhadeva unhIMse utpanna huye the / ye caudaha kulakara mahApuruSa aise the ki inhIMse samasta pUjya vaMza cale haiM / / 35 / / prathama tIrthaMkara zrI purudevake jyeSTha putra mahArAja bharata cakravartI the / prajAkI hitasAdhanA karake inhoMne nirmala, vipula yaza kamAyA thaa| bhogabhUmike kramika hrAsake kAraNa prajA dukhI ho gayo thI pRthvIpara avyavasthA chA gayI thI, usa avyavasthA ke yugameM ina logoMne pRthvIkA saMrakSaNa kiyA thaa| yahI kAraNa hai ki ye mahApuruSa hamAre jagatameM manu ( svayaM jAtA ) nAmase vikhyAta haiM / / 36 / / hamAre caturthaM kAlameM nAbhi mahArAjake putra zroRSabhadeva sabase pahile tIrthaMkara huye the| unake bahuta samaya bAda dUsare tIrthaMkara zrI ajitanAtha tathA tIsare zrI zaMbhavanAthakA AvirbhAva huA thaa| zrI abhinandananAtha cauthe tIrthaMkara the / yatiyoMke Iza zrI sumatinAtha pA~caveM tIrthaMkara the| chaTheM tIrthaMkarakA zubhanAma zrI padmAbha thA, sAtaveM tIrthaMkara zrI supArzvanAtha the| bhagavAna supArzvanAthake uparAnta aSTama tIrthaMkara zrIcandraprabhukA AvirbhAva huA thA / / 37 / / 1. ka tathoSTamastu, [ tato'STamastu ] / saptaviMzaH sargaH [ 539 ]
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ EPAL barAGga caritam yamA / saptaviMzaH sargaH zrIzotalAkhyo munirAjaketuH zreyo jinendro varavAsupUjyaH / tato jitAzo vimalo yatozo'pyanantajiddharmajinau ca zAntiH // 38 // kunthustvaro malliratulyavIryaH zrIsuvrato'yo namirindravandhaH / ariSTanemistvatha pArzvadevaH zrIvardhamAnena jinAH praviSTAH / / 39 // Adyazca cakrI bharatezvaro'bhUttato dvitIyaH sagaro mahAtmA / tRtIya AsInmaghavAnnarendraH sanatkumArazca caturthakoM'bhUt // 40 // zAntizca kunthustvatha saptamo'raH subhaumanAmA ca mahAdipadmaH / harizca tasmAjjayasenanAmA zrIbrahmadevazca tato'ntimo'bhUt // 41 // mayArAIRALASALARImanva caubIsa tIrthakara bhagavAn puSpadanta nauveM tIrthaMkara the / dazama tIrthaMkara zrI zItalanAya prabhu parama tapasvI munirAjoMke dvArA paramapUjya the| ekAdazama tIrthaMkara zrI zreyAnsanAtha mUrtimAna kalyANa ho the| mahArAja vAsupUjya tIrthaMkarakI viziSTatAke viSayameM to kahanA ho kyA hai kyoMki una bAlayatike caraNoMmeM indrAdi deva bhI loTate the| zrI vimala tIrthaMkarane AzAoMko vimala kara diyA thaa| bhagavAn anantanAtha sAkSAt yatoza the| mUrtimAna dharmake samAna zrI dharmanAtha tathA vizvazAntike pratiSThApaka zrI zAntinAtha kramazaH pandrahaveM aura solahavaM tIrthaMkara the / zrI zAntinAthake bAda kunthunAtha aura aranAtha tIrthakara huye the / / 38 // unnIsaveM tIrthaMkara zrI mallinAtha 'yathA nAma tathA guNA' the kyoMki unake balavIryakI koI sImA hI na thii| unake uparAnta zrIsuvrata ( munisuvrata ) nAthane dharmakA pracAra kiyA thaa| zrInamidevake caraNoMko pUja kara indrane apanI paryAya saphala kI thii| bAIsaveM tIrthakara zrI neminAthako kauna nahIM jAnatA hai ve samasta ariSToMke lie uparodhaka hI haiN| teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha tathA antima tIrthaMkara varddhamAna jina to Aja bhI hamAre sAmane aitihAsika haiM / / 39 // zrI AdinAthake putra mahArAja bharata isa cakravartI yugake sabase pahile cakravartI the / unake pIche mahArAja sagarane SaTkhaMDa bharata kSetrako vijaya karake dUsare cakravartIkA pada pAyA thaa| tIsare cakravartI mahArAja madhavAna the tathA cauthe cakravartI zrI sanatkumAra the jo ki vAstavameM manuSyoMke indra hI the / / 40 // bAraha cakravartI solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha pAMcaveM cakravartI the bhagavAn kunthunAtha tIrthakara chaThe cakravartI the| tIrthaMkara zrI aranAtha bhI sAtaveM cakravartI the| ina tInoM tIrthaMkara cakravatiyoMke poche subhauma tathA mahApadma kramazaH AThaveM aura nauveM cakra vartI huye the| mahArAja hari [SeNa ] dazama cakravartI the| unake svarga jAneke kAphI samaya bAda zrI jayasena huye the tathA zrI / brahmadeva antima cakravartI huye the // 41 / / For Private & Personal use only ESATARIANRAILEELATE [540 ]
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyastripiSTazca tato dvipiSTastasmAtsvayaMbhUH puruSottamazca / nasiMhanAmApi ca puNDarIko dattazca naaraaynnkRssnnsaahH|| 42 // guNairupeto vijayo'calazca dhargastato'bhUdaya suprabhazca / tataH sudRSTo'pi ca nandinAmA syAnnandimitrazca hi rAmapau // 43 // grIvo'zvapUrvastvaSa tArakaica samerako bai madhukaiTabhazca / tato nizumbho balipArthivazca prahlAdako rAvaNakRSNazatrU // 44 // saptaviMzaH sargaH nau vAsudeva ( nArAyaNa) isa yugake sarvaprathama vAsudevakI khyAti tripiSTa nAmase thii| unake uparAnta dvipiSTa dUsare vAsudeva huye the, tIsare vAsudeva ko janatA svayaMbhU nAmase jAnatI thiiN| caturtha vAsudevako purANakAroMne puruSottama saMjJAke dvArA ullekha kiyA hai| pAMcaveM vAsudeva zrIpuruSa-siMha 'yathA nAma tathA guNA' the| chaThe vAsudeva zrI (puruSa ) puNDarIka the| inake uparAnta zrIpati-(puruSa ) datta tathA nArAyaNa ( lakSmaNa ) kramazaH sAtaveM AThaveM vAsudeva the tathA zrIkRSNajI antima ( arddha cakrI) vAsudeva the // 42 // prathama nArAyaNa zrI vijaya guNoMke bhaNDAra the, unake uparAnta acala dUsare nArAyaNa huye the / acalake bAda kAphI samaya bIta jAnepara nArAyaNa zrI (su-) dharmakA AbhirvAva huA thaa| inake bhI isa saMsArase sidhAra jAneke bAda cauthe nArAyaNa suprabha kI prabhAse yaha deza bhAsita ho uThA thaa| isake bAda bharatakSetra pAMcaveM nArAyaNa zrI su-daSTa (-darzana ) kI krIr3AsthalI banA thaa| chaThe nArAyaNakA nAma nandi thA, sAtaveM nandimitra nAmase khthAta the, AThaveM suprasiddha rAma the tathA antima nArAyaNakA nAma zrI padma (baladeva ) thA // 43 // [541] prati nArAyaNa prathama pratinArAyaNake nAmameM grovazabdake pahile azva AtA thA arthAt unakA nAma azvagrIva thaa| dUsare mahApuruSa tAraka the / tosare pratinArAyaNa sameraka ( meraka ) nAmase jJAta the| cauthe madhukaiTabhakI khyAti bhI kama nahIM hai| inake isa saMsAra M se sidhAra jAneke bahuta samaya bAda nizumbhakA AtaMka phailA thaa| rAjA balikA to kahanA ho kyA hai| prahlAda (praharaNa) sAtaveM pratihArAyaNa the| rAvaNa rAmake zatru the tathA zrIkRSNake prANa viyogake kAraNa zrI jaratasiMdha antima pratinArAyaNa the // 44 //
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam saptaviMzaH sargaH nAbheyatIrthe bharato babhUva tathAjito'bhUtsagaro' nRpendraH / tripiSTa AsItkhala zaitale ca dvipiSTakaH zreyasi tiirthjaatH||45|| abhUtsvayaMbhavaravAsupUjye sa vaimale vai puruSottamazca / dAtuzca' tIrthe maghavAnnRpendraH sanatkumAro narasiMharAjaH // 46 // zAntizca kunthustvararAtrayo'pi ArhantyacakratvaguNopapannAH / zrIpuNDarIkazca subhaumarAjo'pyarasya tIrthe tu babhUvatuste // 47 // zrImallitIrthe ca mahAdipadma nArAyaNo dattaharoM ca jaatH| nameH sutIrthe jayadharmakRSNe sa brahmadattazca babhUva nemeH (?) // 48 // tIrthakara kAla tathA vAsudevAdi cakravartI isa yugake Adi puruSa mahArAja zrI RSabhadeva tIrthakarake kAlameM prathama cakravartI zrI bharatajo huye the| dUsare tIrthaMkara zrI ajitanAthake tIrthakAlameM hI mahArAja sagara cakravartIne SaTakhaNDakI vijaya ko thI / prathama vAsudeva zrI tripiSTakA AvirbhAva dazama tIrthaMkara zrI zItalanAthake tIrthakAlameM huA thaa| zrI zreyAnsanAthake tIrthakAlameM hI dvitoya vAsudeva dvipiSTakA rAjya huA thaa||| 45 // paramapUjya bArahaveM tIrthaMkara zrI vAsupUjyake torthakAla meM tRtIya vAsUdeva svayaMbhane rAjya kiyA thA tathA terahaveM tIrthaMkara zrI vimalanAthake tIrthakAlako zobhA puruSottama nAma caturtha vAsudevane bar3hAyo tho| paramadAnI zrI dharmanAtha tIrthakarake kAlameM tRtIya cakravartI mahArAja madhavAnakA samrAja huA thaa| pandrahaveM tIrthakarake torthakAlameM hI cauthe cakravartI zrI sanatkumAra tathA paJcama vAsudeva zrI nRsiMha huye the / / 46 / / solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha, satarahaveM zrI kunthunAtha tathA aThArahaveM zrI aranAtha ye tInoM mahAtmA tIrthaMkara tathA cakravartIke guNoM aura zaktiyoMse sampanna the| SaSTha bAsudeva zrI pUNDarIka tathA aSTama cakravartI zrI sabhauma ina donoM zalAkA puruSoMkA pratApa bhagavAna aranAthake tIrthakAlameM (ara-mallinAtha jinake antarAlameM) hI camakA thA / / 57 // unnIsaveM tIrthaMkara zrI mallinAthake tIrthakAlameM navama cakravartI zrI mahApadma, sAtaveM vAsudeva zrIdatta dazama cakravartI zrI hariNa tathA AThaveM vAsudeva zrI nArAyaNakA rAjya huA thA / bIsaveM tIrthaMkara zro naminAthake tIrthakAlameM gyArahaveM cakravartI zrI jayasena, tIsare nArAyaNa zrIdharma kA lIlA madhura pratApa camakatA thA ikkIsaveM tIrthaMkara zrI neminAthake tIrthakAlameM antima cakravartI zrI brahmadattane SaTkhaNDa bhAratako vijaya kI thI tathA antima vAsudeva zrI kRSNajIkA AvirbhAva huA thA / / / 48 // 1. [ tathAjite'bhUt ] / 2. [ dharzasya ] / 3. [ babhUvatustau ] / 4. ka mahAdipadmA, [ pdmo]| 5. ma nArAyaNo'dhatta harI / / 6. krama bheda hai| trilokasAra, Adi granthoMmeM nizumbha cauthe / madhukaiTabha inake bAda hue haiN| 7. pariziSTa dekheN| PRESEATREESARmAnAmAnimA [54
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzaH - sargaH sa saptahasto jinavardhamAnaH pAzvo jinendro nvhstviirghH| Adyo jinezastu samucchayeNa savarmaNA' paJcadhanaH zatAni // 49 // athASTapaJcASTakasaMsmitAnAmanAnira kuryAtkramazo jinAnAm / dazAhatAH paJcadazAtha paJca dhanaSi nAbheyasamucchrayAttu // 50 // zatAhataM tacca sahasramekaM dvisaptaSaDvyAhatapUrvanAmnAm / AyussmRtaM nAbhisutasya samyagdvisaptatizcApyajitasya pUrvAH // 51 // syAtyaSTirekA jinazaMbhavasya dazoditA paJcasu tiirthkRtsu| krameNa ca dve khalu puSpadantaH zrIzItale tvekamudAharanti // 52 // FIRTANTRIERHIRrama tIrthakaroMkA utSedha antima tIrthaMkara zrI varddhamAna jinarAjake zarIrakA utSedha (U~cAI ) sAta hAtha pramANa thii| teIsaveM tIrthaMkara zrI pAzrvaprabhuke divya audArika zarIrakA utSedha kevala nau hAtha pramANa thaa| isa vidhise bar3hate-bar3hate zAstra kahate haiM ki prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha prabhuke apane prazasta zarIrakA utSedha ( pAMca guNita sau arthAt ) pA~ca sau dhanuSa pramANa thA // 49 / / mahArAja nAbhinandanake putra prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevake zarIrako U~cAImeMse kramazaH ( pA~ca guNita daza ) pacAsapacAsa dhanuSa kama karanese ajita Adi ATha tIrthaMkaroM kI U~cAI AtI, tathA isake Age daza-daza dhanuSa kama karanepara kramazaH zItala, Adi pA~ca tIrthaMkaroMkA utSedha AtA hai| isake Age pA~ca-pAMca ghaTAnese dharmAdi tIrthaMkaroMke utSedhakA pramANa nikala | AtA hai, isa kramase neminAthakA utSedha daza dhanuSa hai // 50 // mahArAja nAbhinAthake putra zrI RSabhadeva tIrthaMkarakI AyukA gaNita isa prakAra hai-eka hajArameM sau kA guNA kariye (eka lAkha ) usameM do guNita sAta guNita chaha arthAt caurAsI lAkha pUrva varSa prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevakI Ayu thI / dvitIya tIrthakara zrI ajitaprabhukI avasthA bhI paripUrNa bahattara lAkha pUrva varSa thI / / 51 // tIrthakaroMkI Ayu tRtIya tIrthaMkara zrI zaMbhavanAthako Ayu kevala sATha lAkha pUrva zAstra batalAte haiN| inake bAdake pA~ca tIrthaMkaroM arthAt zrI abhinandananAtha, sumatinAtha, padmaprabhu, supArzvanAtha tathA candraprabhadevakI AyukA pramANa kramazaH daza, daza lAkha pUrva kama (50, 40, 30, 20, 10 ) thii| zAstroMmeM varNita nauveM tIrthaMkara zrI puSpadanta prabhukI Ayu do lAkha pUrva varSa thii| zrI zItala1. ma svrssnnaa| 2. [ saMsthitAnA] / CHARISHMAHESHPAwPSHe 54 Jain Education international
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ carAGga caritam H 'dvisaptaSaTtA uyasamA sahasraM zatAhataM zreyasa mAyuruktam / dvisaptatizcApi hi vAsupUjye SaSTistathAyuvimale jinendre // 53 // trizaddazaikaM ca tathA trayANAM zUnyatrayaM paJcanavaikakunthoH / SaDvajitA syAnnavatistvarasma mallistrizUnyottarapaJca paJca // 54 // trizatsahasraM munisuvratasya nameH sahasraM dazaguNaM tat / nemeH sahasraM zatamevara pArzve dvisaptatiH syAtkhalu vardhamAne // 55 // samudrakoTIstvajitena tADyA zatAhatA paJcaguNA ca bhUyaH / tadantaraM syAdvaSame jineze ceti pradiSTaM hi purANavidbhiH // 56 // devakI Ayu kevala eka lAkha pUrva varSa hI thI / / 52 // gyArahaveM tIrthaMkara zrI zreyAnsanAthakI AyukA pramANa isa vidhise nikalatA hai--eka hajArameM saukA guNA karanepara jo (lAkha) Ave usameM do guNita sAtameM guNita chaha ( caurAsI) kA guNA karanepara jo phala Ave utane lAkha ( caurAsI lAkha ) varSa hI unakI Ayu thii| zrI vAsupUjya prabhukI Ayu bahattara lAkha varSa thI tathA terahaveM tIrthaMkara zrI vimalanAthakI Ayu sATha lAkha varSa thI // 53 // vimala prabhuke uparAnta utpanna hue tInoM tIrthaMkaroM zrI anantanAtha, zrI dharmanAtha tathA zAntinAtha prabhukI Ayu kramase tIsa lAkha, daza lAkha tathA eka lAkha varSaM thI / satarahaveM tIrthaMkara zrI kunthunAtha prabhukI Ayu kevala tIna zUnya sahita paMcAnave arthAt paMcAnaveM hajAra varSaM thii| zrI aranAtha prabhukI AyukA pramANa chaha kama nabbe hajAra ( caurAsI hajAra ) varSa thI tathA zAstroM meM likhA hai ki unnIsaveM tIrthaMkara zrI mallinAthakI Ayu tIna zUnya yukta pA~ca, pA~ca ( pacapana hajAra ) varSa thI // 54 // bIsaveM tIrthaMkara zrI munisuvrata nAthako Ayuko zAstra tIsa hajAra varSa batalAte haiM / ( eka hajArameM dazakA guNA karanepara jo Ave ) utane hI daza hajAra varSa ikkIsaveM tIrthaMkara zrI naminAthakI avasthA thii| bAIsaveM tIrthaMkara yadupati zrI nemanAthakI Ayu kevala eka hajAra varSa ho yo / pArzvaprabhuko Ayu bhI zuddha sau varSa thI tathA jJAtiputra zrI varddhamAna prabhukI avasthA kevala bahattara varSa hI thI / / 55 / / antarAla purANoMke paMDitoM kA mata hai ki prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva tathA ajitanAthake bocake antarAlako nikAlaneke lie 2. ka zatameva pArzve / 1. ma SaTto / A paMcaviMza: sargaH [ 544 ]
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviyaH barAGga caritam triMzaddazAto navatiH praviSTA ataH sahanaM navatistathAtaH / zataM sahasraM navasaMgaNe dve syAtsaptamasyAntaramahaMtastu // 57 // tato'ntaraM tannavatistu koTyo navaiva koTyo navamAntaraM tat / samadrakoTIgaNitapramANAtsyAvahatAmantarakaM navAnAm // 58 // SaTSaSTisaMkhyA niyutapramANaM SaDviMzatizcApi sahasrapiNDaH / zatena yuktA kila sAgarANAM koTI tathonA dazamAntaraM syAt // 59 // SaTTanA navatriMzadatho navAtha catvAra evaM tritaye tathAnyat / pAdonapalyonasamudrasaMkhyA SaNNAM jinAnAmidamantaraM syAt // 6 // -sargaH mAyaHEIRRIGITALIAnsETRIES nimnalikhita gaNita karanA par3egA-samudrase dazaguNita pA~cakA AdinAtha svAmIke nirvANake bAda guNA kare jo phala Aye utane koTi sAgara (pacAsa koTi sAgara ) pramANa varSa bIta jAnepara ajitanAtha hue the| yahI prathama tathA dvitIya tIrthaMkarake bIcakA antarAla hogA / / 56 // bhagavAn ajitanAtha aura zaMbhavanAthake bIca meM tosa koTi sAgarakA antarAla thaa| zrI zaMbhavanAtha aura abhinandananAthake bIcakA antarAla daza koTi sAgara varSa thA tathA cauthe aura pAMcaveM tIrthaMkaroMkA antarAla nau lAkha karor3a sAgara varSa pramANa hai| pA~caveM tIrthaMkara zrI sumatinAtha tathA padmaprabhuke bIcakA antarAla nabbe hajAra karor3a varSa hai / / 57 // tathA chaThe tIrthaMkara aura zrI supArzvanAthakA antarAla hajAra koTimeM naukA guNA karanepara jo ( nau hajAra koTi ) Ave utane varSa hotA hai / saptama tIrthaMkara aura zrI candraprabhake bocameM nau sau karor3a varSakA antarAla par3A thaa| AThaveM tathA nauveM sothaMkaroMke antarAlakA pramANa kevala nabbe karor3a varSa thaa| nauMvA antarAla kevala nau karor3a sAgara varSa hai isa prakAra zrI AdinAtha prabhuse lekara bhagavAna zItala paryanta jo no antarAla ginAye haiM ye sabake saba koTi sAgara varSoM meM ginAye haiM / / 58 // chayAsaTha niyuta (= ayuta sau sahasra) tathA chabbIsa hajArake piNDa (yukta) ko sau sAgarane milAkara jo pramANa Ave usako eka koTi sAgarameM se ghaTA diyA jAya arthAt sau sAgara chayAsaTha lAkha chabIsa hajAra varSako eka koTisAgarameM se ghaTAne para jitanA zeSa raha jAya utane varSakA hI antarAla bhagavAna zItalanAthake mokSa tathA zreyAnsanAthake AvirbhAvake bIcameM par3A thA / / 59 // chaha guNita nau arthAt cauana, tIsa, nau, cAra sAgara tathA tIna cauthAI ( 3/4 ) palya kama tIna sAgara kramazaH zrI zreyAnsanAtha tathA vAsupUjya prabhu, vAsupUjya aura vimalanAtha prabhu, vimalanAtha aura anantanAtha prabhu, anantanAtha aura pandrahaveM tIrthaMkara zrI dharmanAtha tathA dharmanAtha evaM zAMtinAthake bIca meM antarAla the| maha saba pramANa sAgaroMko saMkhyAmeM kahe haiN| ye chaha / tIrthaMkaroMke bIcake pA~ca antarAla haiM / / 60 // Jain Education Interational For Private &Personal use only..
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptarvizaH zAnte'ntaraM proktamayApalyaM koTIsahasonakRtaM samAnam / avarSapalyaM kila kaunya tatkoTosahasrakArAntara' syAt // 11 // lakSAhatAH SaNNavakAstu varSAH bareva varSAstu namastu paMca / sahasratAbyAstu punasyazotirardhASTamezcApi zataiH sametAm // 2 // paMcAzatA dvecazate samete pAzrvAntaraM taM kaSitaM ythaavt| trisaptasaMkhyaM ca sahasramekaM vIrasya tIryAntaramuktametat // 6 // caturthabhAgo'tha pudvibhAgaH pAvonabhAgaH pripuurnnbhaagH| pAdonakazcApi punavibhAgaH palyasya tasyApi caturthakazca // 64 // zeSa antarAla zAnti-kunthunAtha prabhuke bIca meM jo antarAla par3A thA usakA pramANa AdhA palya hai| eka sahasra karor3a varSa ghaTA denese cauthAI palyameM jo zeSa raha jAya vahI satarahavA~ antarAla thaa| zrI kunthunAtha prabhu tathA aranAthake bIcameM yahI eka palyake Adheke AdhA (hajAra koTi varSa hIna cauthAI palya ) antarAla par3A thaa| inake bAda jo aThArahavA~ antarAla par3A thA vaha kevala eka sahasra karor3a varSa hI thA / / 61 // eka lAkha gaNita cauana varSa arthAt cauana lAkha varSakA mallinAtha tathA munisuvratanAthake bIcameM antarAla par3A thaa| bhagavAna munisuvratanAthake nirvANake chaha lAkha varSa bAda zrI naminAthakA janma huA thaa| inake tathA neminAthake bIca meM kevala pA~ca lAkha varSakA hI antarAla par3A thaa| yAdavapati zroneminAtha bhagavAnake nirvANa (girinArase mukti padhAra jAnepara ) eka hajAra | guNita terAsI guNita hajAra varSa yukta AdhA kama ATha sau ( 83750 varSa ) varSa bAda / / 62 // kAzomeM zrIpAzrvanAthaprabhukA AvirbhAva huA thaa| bhagavAna mahAvIra pArzvanAtha prabhuke nirvANake pacAsa adhika adhika do sau varSa bAda hue the / bhagavAna mahAvIrake tIrthakA kAla sAta gaNita tona arthAt ikkIsameM eka sahasrakA guNA karanepara jo, ( ikkIsa sahasra ) Ave utane varSa parimANa hai / / 63 / / dharmoccheda kAla eka palyakA cauthAI bhAga, palyake do bhAga ( AdhA palya ), eka cauthAI kama arthAt tIna cauthAI palya, pUrAkA pUrA / palya, phira eka cauthAI kama palya = tIna cauthAI palya, phira usake do bhAga arthAt AdhA, isake bAda pUrvavat phira palyakA cauthAI bhAga ye sAta samayake pramANa isalie batAye haiM ki / / 64 / / 1.ma matAntaraM syAt / 2.ma shnaiH| 3. ma paJcAzatATe / [ m]
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam etAvatA kAlaparicchadena tIrthasya viccheda udAhRtazca / sapuSpadantAdiSu saptasu syAdAdyantayoH saMtata aiva jAtaH // 65 // nAbheyazAntI hyatha kunthudharmAvamoha sarvArthavimAnamukhyAt' / nandAjito to vijayAdvimAnAttau vaijayantAtsumatIndubhAsa // 66 // nemistvathArasya' hi tau jayantAnmallina mizcApyaparAjitAkhyAt / tau prANatAtpArzvamunivratAkhyAvabhyAgatAvapratimapratApau // 67 // puSpottarAdAya suraprameyAH / zukrAnmahAderatha vAsupUjyaH zrIzItalastvAruNatazcyutatvAt // 68 // zreyAMstathAnantajidantimazca itanA vizAla samaya aisA thA jisameM kramazaH bhagavAna puSpadanta Adi zAntinAtha paryanta tIrthaMkaroMke bAda antarAlameM kevalI bhagavAna praNIta Arhat dharmakA eka dRSTise sarvathA lopa ho ho gayA thaa| ina sAta kusamayoM ko chor3akara bhagavAna AdinAthase lekara vIraprabhuke samaya paryanta jainadharmakI dhArA sadA hI bahatI rahI hai / / 65 / / prathama tIrthaMkara zrI Adi jinakA, solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha, satarahaveM tIrthaMkara zrI kunthunAtha tathA pandrahaveM tIrthaMkara zrI dharmanAtha ye cAroM mahAtmA sarvArthasiddhi vimAnakI Ayu pUrNa hone para apane ukta bhavoMmeM Aye the / bhagavAn ajitanAtha tathA cauthe tIrthaMkara zrI abhinandananAtha vijaya nAmake vimAnakI Ayu pUrNa hone para tIrthaMkara paryAya meM Aye the tathA chaThe tIrthaMkara zrI sumatinAtha tathA candraprabha bhagavAnane vaijayanta nAmake svargase Akara tIrthaMkara rUpase janma grahaNa kiyA thA // 66 // yAdavapati zrI neminAtha tathA aThArahaveM tIrthaMkara zrI aranAtha jayanta nAmake svargase Aye the| zrI mallinAtha bhagavAna tathA ikkIsaveM tIrthaMkara zrI naminAtha aparAjita svarga meM apanI Ayuko samApta karake isa dhariNIpara padhAre the| bhagavAna munisuvratanAtha tathA teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha prANata svargase Aye the / / 67 / / ina donoM saddharmaM pravartakoMkA pratApa aisA thA ki usakA varNana karanekA tAtparya hogA usako saMkucita kara denA / bhagavAna zreyAnsanAtha, anantanAtha tathA antima tIrthaMkara zrI vIraprabhu amita guNoMke bhaNDAra the| ye tInoM mahApuruSa puSpottara nAmake svargase Akara pRthvIpara janme the| jisa zukrake AdimeM mahAvizeSaNa lagA hai aise mahAzukra nAmake dazameM svargake jIvanako samApta karake bhagavAna vAsupUjyane janma liyA thA tathA dazama tIrthaMkara zrI zItalanAtha prabhu terahaveM svargaM AruNase cyuta hokara isa dharApara padhAre the // 68 // 1. ka vimAnasaMkhyAt / 2. [vivAraca] | saptaviMza: sargaH [ 547 ]
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ TARATHee caritam sahasra pUrvAdvimalastvarAntAdathAruNAkhyAtkhala pusspdntH| praiveyakAdhaH prathamAdvimAnAdabhyAgataH saMbhabasaMyatendraH // 69 // supAzrvanAmA kila madhyamAkhyAdhvaM ca padmaprabha Ayayau sH| ityastA kAraNabhAvitAnAmabhyAgatirvaH kathitA mayeyam // 70 // Adyastu nAbhijitazatrunAmA tRtIya AsIjjitarAjasaMjJaH / svayaMvarazcaiva hi megharAjaH syAtsupratiSThazca mahAbalazca // 71 // sugrIvanAmA sudRDho rathAnto viSNurvasuH syAtkRtavarmasaMjJaH / zrIsiMhasenastvatha bhAnurAjaH sa vizvasenaH kila zauryadharmA // 721 // saptaviMzaH sargaH MARATHIMITRAPATH bhagavAna puSpadanta bhI isI AruNa svargase Akara pRthvIpara janme the / tIrthaMkara rUpase janma leneke pahile vimalanAtha tIrthakara zatAra svargameM the tathA aranAtha isake Ageke sahasrAra svargameM the| nava veyakoMke nIceke prathama vimAnase bhagavAna zaMbhavanAtha padhAre the jinhoMne indriyoM aura no indriyoMko saralatApUrvaka hI saMyata kara diyA thA / / 69 // sAtaveM tIrthaMkara zrI supArzvanAtha prabhu madhyama grIveyaka vimAnase A kara kAzImeM janme the| chaThe tIrthakara zrI padmaprabhadevane Urdhva greveyakakI Ayu samApta karake isa dharAdhAmako suzobhita kiyA thaa| isa krapase caubIsoM tIrthakara kahA~se Akara tIrthakararUpameM utpanna hue the, yaha maiMne Apako batalAyA hai| ye caubosoM mahApuruSa aise the jinhoMne SoDaza bhAvanAoMkA dhyAna karake ukta padako prApta kiyA thA / / 70 // AdipuruSa RSabhanAthajIke pitA zrI nAbhirAja the| dUsare tIrthaMkara zrI ajitaprabhuke pitA zrI jitazatra the| tIsare tIrthakarake pUjya pitAkA prAtaHsmaraNIya nAma jitarAja thaa| cauthe tIrthaMkara abhinandananAthake pUjya pitA svayaMvara mahArAja the| mahArAja megharAjase pAMcaveM tIrthakarakA janma huA thA / / 71 // tIrthakara janaka bhagavAna padmaprabha tathA supArzvanAthake paramapUjya pitA kramazaH mahArAja mahAbala tathA supratiSTha the| zrI puSpadanta bhagavAnake pitA mahArAja sugrIva the| bhagavAna zItalanAtha mahArAja dRr3harathake Atmaja the / mahArAja viSNuke putra gyArahaveM tIrthaMkara zreyAnsanAtha the / bhagavAna vAsupUjyake pUjya pitA mahArAja vasu the / mahArAja kRtavarmake puNya pratApase unheM vimala prabhu putrarUpameM prApta hue the / mahApuruSa siMhasena, bhAnurAja, vizvasena tathA zauryadharma kramazaH bhagavAna anantanAtha, dharmanAtha, zAntinAtha tathA kunthunAthake pitA the / / 72 // 1.marAjahaMsaH / [548]
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja saptaviMzaH 'sargaH paritam sudarzanazcaiva hi kumbharAjaH sumitranAmA jayadharmarAjaH / samadrapUrvo vijayo'zvasenaH siddhArtharAjaH pitarorhatAM ca // 73 // AdyAbhavatsA marudevyatazca tathA dvitIyA vijyaadisenaa| siddhArthasaMjJA kila malA ca saumyA ca devI pathivI tathaiva // 74 // sA lakSmaNAsInnavamI ca nAmnA nandA ca devI khala vaiSNavI ca / jayA tathA zyAminikA ca devI sarvazriyA suvratayoravAcA // 75 // padmAlayA mitrasamAhvayA ca sarakSilA vishrutsomdevii| sA vapriNI caiva zivAgradevI sabrahmadattA priyakAriNI ca // 76 // bhagavAna aranAtha aura mallinAthake pUjya pitA mahApuruSa sudarzana tathA kumbharAja the| munisuvratanAthake pitA mahArAja sumitra the, bhagavAna naminAthake pitA jayadharma nAmase vizvavikhyAta the| yAdavapati samudravijayako kauna nahIM jAnatA hai, bhagavAna neminAthane inhIMke gharake aMdhakArako dUra kiyA thaa| kAzIpati mahArAja azvasenake putra bhagavAna pArzvanAtha the tathA jJAtRvaMzake pradhAna licchavirAja mahArAja siddhArtha ke putra antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra the // 73 / / tIrthakara mAtA bhagavAna purudeva prAtaH smaraNIyAjaganmAtA marudevIkI kukSise utpanna hue the| bhagavAna ajitAnAthakI, mAtAke puNya nAmameM senA zabdake pahile vijaya zabda AtA hai-vijayasenA thiiN| bhagavAna zaMbhavanAtha, abhinandananAtha, sumatinAtha, padmaprabha tathA supArzvanAthakI paramapUjya mAtAoM ke nAma kramazaH siddhArthA, maMgalA, saumyA, devI tathA pRthvI mahArAnI thIM / / 74 // candrAvadAta candraprabhakI mAtA mahArAnI lakSmaNA thii| navama tIrthaMkara bhagavAna puSpadantakI mAtAkA zubhanAma nandA thaa| dazameM tathA gyArahaveM tIrthaMkaroMko kramazaH mahArAnI devI tathA vaiSNavIne janma diyA thA / bhagavAna vAsupUjya, pUjya mAtA zrI jayAdevIse janme the| terahaveM, caudahaveM tathA pandrahaveM tIrthaMkaroMkI mAtAoMke nAma kramazaH zyAmanikAdevI, devI tathA sarvazrI thiiN| bhagavAna zAntinAthane parama pUjya mAtA zrI suvratAkI kukSise janma liyA thaa| / / 75 // bhagavAna kunthunAtha, pUjyamAtA padmAlayAke garbha meM padhAre the / bhagavAna aranAtha mahArAnI mitrasamAkI A~khoMko jyoti the| bhagavAna mallinAtha tathA munisuvratako janma dekara kramazaH zrImatI saralAkSi devI tathA vizvavikhyAta somadevIne apane mAtRtvako saphala kiyA thaa| bhagavAna naminAthane praNavAdevIko kUkSimeM nau mAsa vAsa kiyA thA tathA yAdavapati neminAtharUpI bhAnukA 1.ka pRthuvo| rAmARANIRUITMEIReyacaya [541 /
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzaH caritam babhUvuretA jinamAtarazca ananyanArIsadazairguNodhaiH / nAmnopadiSTAH prathitAH pathivyAM tataH paraM dAnapatInpravakSye // 77 // zreyAMstu dAnAdhipatiH sa Adyo brahmA surendrastvatha cndrdttH| sa padmajiccaiva hi somadevo mahendrasomau khalu puSpadevaH // 78 // punarvasurnandasunandanau ca jayAbhidhAno vijayastathaiva / sa dharmasiMhazca sumitranAmA syAddharmamitrastvaparAjitazca // 79 // nandI tathaivarSabhadattanAmA tataH sudatto vrdttsNjnyH|| dharmo mahAtmA bakulAbhidhAnaH pravatitastairavadAnadharmaH // 8 // sargaH udaya zivadevIkI puNyakukSirUpI udayAcalakI guphAse huA thaa| kAzIko mahArAnI brahmadattAko hI pArzvaprabhuko mAtA honekA / saubhAgya prApta thA tathA antima tIrthaMkara vIraprabhuko pUjyamAtA priyakAriNI ( trizalA ) devI thI / / 76 / / ina saba mAtAoMne jagaddhitaiSI parama pUjya tothaMkaroMke prasavakI pIr3A sahI thii| inake guNoM kI mAlA adbhuta thI strIveda sAmAnya hone para bhI inameM tathA sAdhAraNa striyoM meM koI samatA na thii| yahI kAraNa hai ki Aja bhI hama unake nAma lete haiM tathA ve samasta saMsArameM vikhyAta haiN| isake bAda una mahApuruSoMke nAmoMkA ullekha kareMge jinhoMne digambara munirUpadhArI torthakaroMko AhAradAna dekara mahAdAnI padavIko prApta kiyA thA / / 77 // AhAradAtA rAjA zreyAnsako kauna nahIM jAnatA hai jinhoMne AdIzvara prabhuko AhAradAna dekara dAnatIrthakA pravartana kiyA thaa| mahApuruSa brahmA, surendra tavA candradattane ajitaprabhu, zaMbhavajina tathA abhinandananAthako AhAradAna dekara parama puNyako saMcita kiyA thaa| bhagavAna sumatinAtha tathA padmaprabhake AhAradAna dAtA zrI padma tathA ajita the| mahApuNyAtmA somadeva, mahendrasoma tathA puSpadeva bhagavAna supAzvanAtha, candraprabha tathA puSpadanta prabhuko AhAra dAna dekara inakI tapasyAmeM sAdhaka hue the / / 78 // zrI zItalanAtha jaba caryAko nikale taba mahAtmA pUnarvasune apane dvAra para unake padagrahaNa-pratigrahaNa (par3agAhanA) karake navadhAbhakti pUrvaka AhAra diyA thaa| puNyAdhikArI nanda, sunanda, jayadeva tathA vijayadevako zreyAnsanAtha, vAsupUjya, vimalanAtha tathA anantanAthake padagrahaNa karanekA saubhAgya prApta huA thaa| parama dhArmika zrI dharmasiMha, sumitra, dharmamitra tathA aparAjitane bhagavAna dharmanAtha, zAntinAtha, kunthunAtha tathA aranAthakI tapasyAmeM AhAradAna sahAyatA kI thii|| 79 // mahApuruSa nandIne mallinAtha bhagavAnako AhAradAna dekara puNyakA bandha kiyA thaa| isI mArgapara calakara parama dhArmika 1. ka pRthuvyaaN| 2. ma nndgau| 3. [ tairatha dAnadharmaH ] / SAURGARHITCHAIRPERSONAEDIA Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga saptaviMzaH sargaH caritam Adyo jinendrastvajito jinazca anantajiccApyabhinandanazca / surendravandhaH sumatirmahAtmA sAketapuryA kila paJca jAtAH // 1 // kozAvakazcaiva' hi padmabhAsaH zrAvastikaH syAjjinasaMbhavazca / candraprabhazcandrapure prasUtaH zreyAjjinendraH khalu siMhapuryAm // 2 // vArANazau tau ca supArzvapAzvauM kArkadikazcApi hi puSpadantaH / zrIzItalaH khalvatha bhadrapuryAM caMpApure caiva hi vAsupUjyaH // 83 // kAmpilyajAto vimalo munIndro dharmastathA ratnapure prasUtaH / zrIsuvrato rAjagRhe babhUva namizca mallimithilAprasUtau // 4 // zrI RSabhadatta, sudatta, varadatta tathA dharmadevane bhagavAna munisuvratanAtha, naminAtha, neminAtha tathA pArzvaprabhuke tapako bar3hAyA thaa| jaba bhagavAna mahAvIra dAnatIrthako pravartana karAneko abhilASAse caryAko nikale usa samaya mahAtmA bakulane unakA pratigrahaNa karake jagatako dAnadharmako zikSA dI thI / / 80 / / janmanagarI bhagavAna mahAvIrake samayameM uttarakozala nAmase vikhyAta dezakI rAjadhAnI sAketapurI ( ayodhyA ) prathama jinezvara zrI RSabhadeva, ajitajina, caudahaveM tIrthaMkara anantanAtha, cauthe tIrthaMkara abhinandanAtha, devoM tathA devendroMke paramapUjya mahAtmA sumatinAtha, pAMca-kalyANoMke adhipati ina pA~coM jinarAjoMne janmagrahaNa karake usakI zobhA tathA khyAtiko bar3hAyA thA // 81 // SaSTha tIrthakara bhagavAna padmaprabha kauzAmbI (kosama-jilA ilAhAbAda ) meM janme the| aSTakamajetA bhagavAna zaMbhava / zrAvastI nagarImeM utpanna hue the| bhagavAna candraprabha gaMgAke kinAre sthita candrapuromeM janme the, gyArahaveM tIrthaGkara zrI zreyAMsanAthake / janma mahotsavakA samAroha siMhapura ( sAranAtha ) meM huA thA / 82 // bhagavAna supArzvanAtha tathA pArzvanAthake garbha tathA janma kalyANakoMko lIlAkA kSetra kAzI hI banI thii| zrI puSpadanta / prabhuko janmasthalI kAkaMdIpurI thii| parama pavitra bhadrapurImeM bhagavAna zItalanAthane janma liyA thA // 83 // tathA bhagavAna vAsupUjyane campApurIke mahattvako bar3hAyA thaa| bhagavAna vimalanAtha kampilApurImeM utpanna hue the| / kevaliyoMke bhI guru zrI dharmanAtha prabhune ratnapurameM janma liyA thaa| bosaveM tIrthaMkara zrI munisuvratanAthane rAjagRhake mAhAtmyako bar3hAyA thaa| bhagavAna naminAtha tathA mallijinendrakA janma-kalyANaka mithilApurImeM huA thaa|| 84 // / 1. [ kaushaambikdeg]| 2. ma vaannaarsau| [551
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzaH caritam ariSTanemiH kila zauryapuryA' vIrastathA kuNDapure babhUva / arazca kunthuzca tathaiva zAntistrayo'pi te nAgapure prsuutaaH||85|| ikSvAkuvaMzyAH khalu SoDazaiva catvAra evAtra kuruprviiraaH| dvau copadiSTau harivaMzajAtAvugrastathaikaH kila nAtha ekaH // 86 // suvarNavarNaH khalu SoDazaiva candraprabhau dvau ca jinau jitAzau / dvau dvau ca saMdhyAujanatulyavarNoM dvAveva dUrvAGkarakANDabhAsau // 7 // ariSTanemimunisuvratazca dvAvapyamU gautamagotrajAtau / zeSA jinendrA RSabhAdivaryAH khyAtAH punaH kAzyapagotravaMzyAH // 8 // sargaH bhagavAna aranAtha, kunthunAtha tathA zAntinAtha prabhukA janmasthAna atyanta vikhyAta nAgapUra thA / bAIsaveM tIrthaGkara yAdavapati zrI neminAthane zauryapurImeM hI sabase pahile apane kamala nayanoMko khola kara mAtA zivadevIke yauvana tathA kukSiko saphala kiyA thaa| bhagavAna mahAvIrane sabase pahile sUryakA prakAza kuNDalapurameM hI dekhA thA / / 85 / / tIrthakara vaMza paramapUjya caubIsoM tIrthaMkaroMmeMse solahako janma denekA saubhAgya jagadvikhyAta ikSvAku vaMzako hI hai, zeSa AThameM se cAra dharma pravartakoMkA pitRvaMza voroMkA vaMza kuruvaMza hI thA / zeSa cArameM se do ne harivaMzako pavitra karake usakA mAhAtmya bar3hAyA thaa| zeSa do meM se ekane ugravaMzake pratApako ugra kiyA thA tathA zeSa antima tIrthaMkara mahAvIrane nAthavaMzako sanAtha kiyA thA // 86 // zarIravarNa samasta AzA pAzako chinna-bhinna karanevAle do candraprabha tathA puSpadanta tIrthaMkaroMke zarIrakA rUpa candramAkI kAntike samAna thaa| do tIrthaMkaroM ( padmaprabha-vAsupUjya ) ke sundara zarIrakA varNa saMdhyAko lAlimAke samAna hI lalAma thA tathA dUsare do do prabhuoM ( munisuvrata-neminAtha ) ko kAyAkI kAnti meghoMke samAna zyAma thii| supArzva-pArzvanAthakI dehachavi nUtana jAta dUbake aMkuroMke samAna harI thI tathA zeSa solaha tIrthaMkaroMke vajrabRbhanArAcasaMhanana yukta zarIrakA rUpa soneke samAna thaa|| 87 / tIrthakara gotra bIsaveM tIrthaGkara bhagavAna munisuvratanAtha tathA ahiMsAvatAra yAdavapati zrI neminAtha, ye donoM mahApuruSa hI aise the / jinhoMne gautama gotrameM janma liyA thaa| ina donoM prabhuoMke atirikta zeSa RSabhadeva Adi sabahI tIrthaGkaroMne kAzyapa gotrakI hI / khyAtiko bar3hayA thA / / 88 / / [552] Jain Education international
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ HA varAGga caritam mallizca pAzvau~ vasupUjyaputro'pyariSTanemizca tathaiva viirH| kaumArakAle vayasi prayAtA bhuktvA bhuvaM te prayayazca zeSAH // 9 // ariSTanemirvRSabho jinendraH sa vAsupUjyazca jino mahAtmA / palyavRtaH siddhimupAgatAste sthityaiva zeSAH parinirvatAH syuH // 10 // kailAsazaile vRSabho mahAtmA campApure caiva hi vAsupUjyaH / dazAhanAthaH punarUjayante pAvApure zrIjinavardhamAnaH // 91 // zeSA jinendrAstapasaH prabhAvAdvidhUya karmANi purAtanAni / dhIrAH parAM nivRtimabhyupetAH saMmedazailopavanAntareSu // 92 // saptaviMzaH sargaH P RAwammeMITREATHASHASTRamesapSPARDAre bAlabrahmacArI ghora tapa karake antameM mokSa mahApadako prApta hue cauvotoM torthaGkaroMmeM mahArAja vasuke jagatpUjya putra bArahaveM tIrthaGkara zrI vAsupUjya unnIsaveM tIrthaGkara zrI mallinAtha, bAIsaveM tIrthaGkara yAdavanAtha zrI nemi kumAra, teIsaveM tIrthaGkara pArzvaprabhu tathA antima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmo, ina pA~coM tIrthaMkaroMne manuSya jovanake parama pralobhana gRhasthAzramako ThukarA kara kumAra avasthAmeM hI jinadIkSA grahaNa kI thii| zeSa saba hI bhoga vilAsa karake hI virakta hue the // 89 / / nirvANamudrA jinendroMke Adarza Adi puruSa zrI RSabhadeva, bArahaveM tIrthaGkara vAsupUjya tathA kAmajetA bhagavAna neminAtha ina tInoM mahAtmAoMko padmAsana ( pAlathI ) avasthAmeM hI mukti prApta huI thii| inake atirikta ajitaprabhu Adi zeSa ikkIsa tIrthaGkaroMko khar3e-khar3e ( khaDgAsanase ) ho nirvANa prApta huA thA / 90 / / nirvANakSetra prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadeva kailAzagirike zikharase mokSa gaye haiN| bArahaveM tIrthakara bhagavAna vAsupUjya campA deza (mandAragirI) se mukti gaye haiN| dazAha ( dazArNa ) dezake rAjakumAra yAdavanAtha bhagavAna nemikumArako urjayantagiri (giranAra ) se nirvANa-prApti huI thI tathA antima tIrthaGkara nAthaputra varddhamAnakA pAvApuroke padmasarase ho nirvANa kalyANaka huA thA // 91 // zeSa bIsoM mahArAjoMne ugra tapasyA karake aisI Atmazuddhi prApta kI thI, ki usake prabhAvase unake anAdikAlase ba~dhe / karma bhI naSTa ho gaye the / phalataH unake AdhyAtmika bandhana vigalita hote hI ve sabake saba dhIra vIra AtmA paramapUjya sammedAcalake alaga-alaga zikharoMparase mokSa mahAlayako prayANa kara gaye the / / 92 / / 70 553 // Jain Education Intemational
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzaH barAja paritam iti kulakaradevadAtamukhyA haladharakezavacakrapANayazca / iha ca narabarAH zrutA mayA ye parikathitA bhavatAM samAsataste // 93 // yugavarapuruSaprapaJcanaM yattadanunizamya mahIpateryathAvat / prathitapRthudhiyaH sumantriNaste prativividuH paramArthamAdadhuzca // 94 // itidharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite prathamAnuyogo nAma saptaviMzatitamaH sargaH / sargaH upasaMhAra apane isa laghu jovanameM maiMne solaha kulakaroM, caubIsa satyadevoM, tIrtha-bAraha cakravatiyoM, nau vAsudevoM, nau nArAyaNoM, nau pratinArAyaNoM, caubIsa AhAradAtAoM tathA torthakaGkaroMke janmake pradhAnanimitta kAraNa unako jananiyoM tathA pitAoM Adi jina-jina mahApuruSoMke viSayameM maiMne jo kucha bhI sunA thA una sabake viSayameM saMkSepase Apako batalAyA hai // 93 // sacchotA samrATa varAMgake rAjasevaka maMtrI loga apanI kuzAgrabuddhike lie suvikhyAta the| jaba ina sabane samrATake mukhAravindase hI isa yugake pravartaka paramapUjya zalAkA puruSoMke caritrako ThIka krama tathA sambandhake sAtha sunA to use samajhanemeM unheM vilamba na lagA thaa| itanA hI nahIM thor3e hI samayameM ve parama tattvoMke svarUpako samajha kara usapara apanI aDiga zraddhAko bhI lagA sake the|| 94 // cAroM varga samanvita, sarala zabda-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM prathamAnuyoga-nAma saptaviM. titama sarga samApta /
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___aSTAviMzaH sargaH athAnyadAnartapurAdhipasya saMprAptakalyANaphalodayasya / nityapravRttotsavasatkriyasya sabandhumitrArthijanapravasya // 1 // aSTAviMzaH dharmArthakAmonnatinAyakasya guNAkarasyApratipauruSasya / sargaH napasya tasyAgramahAmahiSyA babhUva grbho'nupmaahdevyaaH||2|| jAte ca garbha jgtstdaaniimbhuutbhuutprmdo'timaatrm| vinAzamIyuH punarItayazca prazAntavairA ripavo vabhUvaH // 3 // tataH prapUrNe navame ca mAse prAcIva digbhAnumudaprabhAsam / devI pRthuzrI kanakAvadAtaM kuladhvajaM sA suSuve kumAram // 4 // aSTAviMza sarga putrajanma AnataMpurake adhipati samrATa barAMgakI samasta abhilASAe~ hI pUrNa nahIM huI thIM, apitu saMsArameM jitane bhI abhyudaya tathA zreya ho sakate the ve saba apane Apa hI usakI zaraNameM A pahuMce the| ve pratidina prAtaHkAlase saMdhyA samayataka satkArya tathA / puNyamaya utsavoMmeM hI vyasta rahate the / apane snehI bandhu-bAndhavoM, abhinna hRdaya mitroM tathA abhAvagrasta arthijanoM ( yAcakoM ) ko unake pada, maryAvA aura AvazyakatAke anukUla bheMTa, Adi denemeM ve kabhI pramAda na karate the // 1 // unake saMrakSaNa meM pUrA sAmrAjya paraspara virodhako bacA kara dharma-artha-tathA kAma puruSArthoMkA vikAsa kara rahA thaa| samasta guNoMko khAna samrATa janatAke Adarza the tathA unakA pauruSa anupama thaa| aise sarva sampanna karttavyaparAyaNa samrATa varAMgakI | paTTarAnI sAmrAjJI zrImatI anupamAdevIke ukta dharma mahotsavake kucha hI dina bAda garbha raha gayA thA // 2 // sAmrAjJIko garbha rahate hI usa samaya samasta rASTroMmeM kucha aisA parama utkRSTa pramoda chA gayA thA jaisA ki usake pahile kabhI kisIko huA hI na thA / ativRSTi, caurya, marI, Adi chahoM ItiyoMkA kahIM para cinha bhI zeSa na raha gayA thaa| kevala shtruoN| meM hI naI apitu jina puruSoM athavA prANiyoMmeM svAbhAvika vaira thA unakA vaha vairabhAva bhI usa samaya lupta ho gayA thA // 3 // isa kramase jaba garbha avasthAke pUrNa nau mAsa samApta ho gaye taba mahArAnIkA svAbhAvika saundarya mAtRtvake bhArase Anata maMDita hokara avarNanIya vizAla zobhAko prApta huA thaa| zuddha svarNake sadRza nirdoSa kAntimAna kulakI khyAti aura 1.[ degmbhuudbhuutdeg]| 2.[ pRthuzrI.] / SATARATSWASTHAHARASTRAPARIPATHIPASHRAM DURG
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam Pa sAmudrahorAphalajAtakavaca' dRSTvA kumAraM pRthurAjyabhAram / prazasya puNyApitabhAratIbhiH sugAtra ityeva hi nAma cakruH // 5 // nidAghamAse vyajanaM yathaiva karAtkaraM sarvajanasya yAti / tathaiva gacchanpriyatAM kumAro vRddhi ca bAlenduriva prayAtaH // 6 // rUpeNa varNena gatisthitibhyAM vAkyena dRSTA vapuSA zriyA ca / vijJAnazIla sthira mitrabhAvaiH pitrA samo rAjasuto babhUva // 7 // pramattamAtaGgavilAsagAmI zaratprapUrNAmalacandrakAntaH / vicitrasallakSaNamaNDitAGgo reje'timAtraM nayanAbhirAmaH // 8 // yazake prasAraka putrako sAmrAjJIne usI bhA~ti utpanna kiyA thA jisa prakAra pUrvadizA prabala pratApI tathA udAra udyotamaya bAlabhAnuko prakaTa karatI hai // 4 // bhaviSyavaktA vizeSajJoMne usI samaya sAmudrika zAstra, horA ( hor3A ) cakra ( gRhacaka ) phalita tathA anya nimittoM se bhalIbhA~ti vicAra karake yahI kahA thA ki isa zubha muhUrta meM utpanna rAjaputra vizAla sAmrAjakA ekakSatra rAjA hogaa| | stutipAThakoM, gurujanoM, Adine puNya vacanoM dvArA usakI prazaMsA karake usakA nAmakaraNa 'sugAtra' nAmase kiyA thA / / 5 / / grISmaRtuke donoM mahInoMmeM loga bhI bhISaNa Atapase udvigna rahate haiM usa samaya vijanA manuSyoM ke hAthoM-hAtha ho ghUmatA rahatA hai kabhI bhUmipara nahIM rakhA jAtA hai rAjaputra sugAtra bho kuTumbiyoM bandhubAndhavoM Adiko itanA adhika pyArA thA ki sadA hI loga use hAthoM-hAtha liye phirate the / vaha dvitIyAke kalAcandra ke sadRza dina dUnA aura rAta caugunA bar3ha rahA thA // 6 // rAjazizu rAjaputra sugAtakA zarora, AkAra, dRSTi, zarIrakA raMga, calanA, uThanA-baiThanA, zarIrakI kAnti to pitAke samAna hI / ina bAhya sAdRzyoM ke atirikta usakA udAra svabhAva, pratyeka viSayakA sUkSma tathA sarvAMga jJAna, vicArazakti, vinamratA Adi bhAva tathA dRDhamaitrI ye saba guNa bhI usameM usI mAtrAmeM vartamAna the jisa mAtrA meM usake pitAmeM the phalataH pitA putrameM koI viSamatA thI ho nahIM // 7 // kizora avasthAmeM hI jaba vaha calatA thA to aisA lagatA thA mAnoM madonmatta hAthI calA jA rahA hai| usakI vAsanA hIna nirmala kAntiko dekhate hI zarad Rtuke pUrNa candramAkA dhyAna ho AtA thaa| usake zarIra meM aneka vicitra zubha lakSaNa the / ina saba kAraNoMse usakI zobhAkI koI sImA hI na thI // 8 // 1. [ jAtakAni ] | 2. ka nidAha / 3. ka dRSTvA, [ dRSTyA ] / 4. ma kriyA / aSTAviMza: sargaH [ 556 ]
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH sarga: caritam sa nIticakSurmatimAnvidhijJaH kalAvidagdho vyasanAvapetaH / zucizca zUraH subhagazca nityaM bAlo'pyabAlo gaNazIlavattaH // 9 // kiM devavidyAdharakinnarANAM sutaH pravacyAvanimAjagAma / AhosvidaGgAvayavairanako vismApanAya svayamAgataH syAt // 10 // tathaiva zeSAzca mahendrapanyaH surendrptniismcaarushiilaaH| atulyarUpAMstanayAnavindan zubhodaye satkRtayo yathaiva // 11 // amAtyasenApatimantriputrAH sutAzca sAmantanarezvarANAm / punaH pradhAna ddhatamAtmajAzca narendraputraH sahasaMpradAnA: // 12 // vaha una sabahIke netroMke lie rasAyana thaa| netra indriya avikala honepara bhI kumAra sugAtrakI vAstavika A~kheM nItizAstra thaa| usakI mati satpatha para hI calatI thI / pratyeka kAryako saphala vidhiko vaha jAnatA thA / puruSakI bahattara hI kalAoMkA paMDita thA, parastrIgamana, madirApAna, Adi vyasanoMse achUtA thaa| usake AcAra-vicAra pavitra the / pitAke samAna zUra thaa| pratidina dekhanepara bhI vaha subhagatara hI lagatA thaa| avasthAke kAraNa bAlaka honepara bhI apane guNoM, zIla tathA kAryoMke dvArA vaha vRddha ke samAna anubhavI hI thaa|||9|| usakI kSamatAoMkA dhyAna Ate hI janatAko aisA lagatA thA ki koI devakumAra athavA vidyAdharakumAra athavA koI kinnaraputra hI apane logoMko binA batalAye pRthvIpara calA AyA hai| dUsare hI kSaNa jaba usake zarIrako dekhate the to unheM yahI A AzaMkA hotI thI ki manuSya lokako AzcaryameM DAlaneke hI lie manasija kAmadeva, jisakA zarIra hI nahIM hai vahI sAMgopAMga zarIra / dhAraNa karake pRthvIpara A pahu~cA hai // 10 / / anya gutra sAmrAjJI anupamAdevIke samAna hI samrATakI dusarI saba rAniyoMko bhI putraratnakI prApti huI thii| ina saba rAniyoMko / cArutA, svabhAva tathA anya pravRttiyA~ devarAja indrakI patnIke samAna thiiN| phalataH unase jo putra paidA hue the una sabakA rUpa tathA anya guNa atula the| ina putroMkA janma vaisA hI thA jaisA ki zubhakarmoke udaya honepara bhale kAryoMkA pariNAma hotA hai // 11 // isI avasarake Age-pIche utpanna hue AmAtyoM, senApatiyoM tathA mantriyoMke putra, ina bAlakoMke hI samavayaska sAmanta rAjaputra, nagarakI zreNiyoM tathA gaNoMke pradhAnoMke putra tathA nagarake jo kulIna puruSa the una sabake putra bhI rAjaputra sugAtra Adike sAtha hI rahate khelate the|| 12 / 1.ka shubhodyaa| 2. ma pura pradhAna, [ purapradhAnadeg ] / 3. ka saMpradhAnAH / [557]
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH barAja caritam samAnazIlAH samarUpaveSA guNaiH sametAH sadRzAH kriyAbhiH / parasparasnehanibaddhabhAvAH zizikSire rAjasutaiH kalAzca // 13 // yasyAtmajA nAgakumArakalpA balaM ca ysyaarijnprmaathi| . yasyAsamo vaizravaNo dhanena vibhUtirindrapratimA ca yasya // 14 // yasyorunItyA ripavo hi nAzA gatA vinAzaM sakalatraputrAH / prajAzca sarvaddhiguNairupetA varNAzramAMstasthuratha svamArgaH // 15 // anyAyavRttirna babhUva loke rAjye ca ysyddhimbhipryaate| navairnavairarthasumitraputraiH sa rAjavaryo'nubabhUva bhogAn // 16 // sargaH una saba bAlakoMkA eka-sA zIla thA / una sabakA vezabhUSA eka hI zailIkI thii| rUpameM bhI ve saba ekase hI the| sabake saba bAlaka sadguNoMke bhaMDAra the / uThanA baiThanA, par3hanA-khelanA Adi kriyAoMmeM itanI samatA thI ki unameM bheda karanA ho kaThina thA / paraspara kA sneha tathA bandhutva itanA bar3hA huA thA ki ve saba sahodara hI mAlUma dete the| isa prakAra ve sabahI rAjaputroMke sAtha-sAtha manuSyake liye parama upayogI bahattara kalAe~ sIkha rahe the / / 13 // Adarza pitA samrATa varAMgake saba putra rUpa, zIla, parAkrama, AdimeM nAgakumAra devoMke putroMke sagAna the| unakA nijI bala tathA koza, sainya, Adi vala zatruoMkA sahaja hI mAna mardana karanemeM samartha thaa| jahAM taka sampattikA sambandha hai sAkSAt vaizravaNa (kuvera) bhI unakI samatA nahIM kara sakate the / AnartapurAdhIzake vaibhava tathA bhoga sAmagrIkA to kahanA hI kyA hai ? vaha indrakI vibhUtikI samatA karatI thI // 14 // unakI rAjanIti itanI gambhIra, saphala tathA dUragAminI thI ki usake hI kAraNa unake zatru kevala apane rAjyoMse hI vaMcita na hue the apitu strI baccoMke sAtha samUla naSTa ho gaye the / samrAjakI samasta prajA saba tarahakI sampatti tathA nAgarikoMke Adarza guNoMse suzobhita thii| sAre rAjyako prajA apane-apane dharmoM, varNoM tathA AzramoMkI maryAdAkA vidhivat pAlana karatI thI / / 15 / / anyAya yukta pravRttikA pUre rAjyameM kahIMpara bhI nAma taka na sunAyI detA thA kyoMki unakA rAjya dinoM-dina unakA rAjya dinA-dina AdhyAtmika aura Adhibhautika saMpattiyoMkI vRddhi kara rahA thaa| samrATa varAMgako sadA hI nUtana mitroM tathA putrAdi priyajanoMkA samAgama tathA adbhuta saMpattiyoM kI prApti ho rahI thii| phalataH ve pracura mAtrAmeM bhogoMkA rasAsvAdana kara rahe the / / 16 / / 1. [ htaashaa]| 2. ka putram / 3. ma svamArge / MARRESPERITAMETHIRDEReatsARIRA RIES THEATRE [158] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 2232-24 mahAmahatprItipurassarANi puNyAhamaGgalyazubhakriyANi / mahotsavAnandasamanvitAni varSANyanekAni gatAni tasya // 17 // jAjvalyamAnottamamaulilIlaH / kadAcidIzAna samAnatejA mRgendrasatkuNDala ghRSTagaNDo ratnotpalAliGgitahAravakSA vimizraraktotpalamAlyadhArI jvalatpralambottamahemasUtraH // 18 // nibaddharasupInabAhuH / dukUlavastrojjvalagAzrayaSTiH // 19 // sugandhisaccandana kuGkumAktasturuSkakAlAgarudhUpitAGgaH 1 zAntaH punaH kAntavapurnarendraH sukhaM niSaNNo varaharmyapRSThe // 20 // jinendra devakI mahAmaha ( rAjapUjA ) Adi pUjAoMko karanekA samrATako adbhuta cAva thaa| koI aisA dina na jAtA thA jisa dina puNyAha (stuti-pUjA ) Adi koI kalyANakArI tathA zubhabandhakA kAraNa prazasta kAryaM na kiyA jAtA ho / dhArmika kAryoM ke sAtha-sAtha hI pratidina koI mahotsava athavA Ananda prasaMga aise manovinoda bhI calate the| isa vidhise samrATake aneka varSa bIta cuke the // 17 // bhogarata eka dinakI ghaTanA haiM ki samrATa rAja prAsAdako chatapara baiThe the| usa samaya unake tejasvI rUpako dekhate hI pratApI indrakA smaraNa ho AtA thaa| unake vizAla mastakapara jo uttama mukuTa ba~dhA thA usakI prabhAse AsapAsakA vAtAvaraNa prakAzita ho rahA thA / ujjvala tathA ramaNIya kuNDala usake gAloM ko chU rahe the, inapara mahA indranIlamaNikA kAma kiyA gayA thA / kaMdhepara uttama sonekA sUtra par3A thA jo ki dhAtukI nirmalatA ke kAraNa anupama tejase camaka rahA thA / / 18 / / vizAla vakSasthalako hAra ghere hue thA usameM bhA~ti-bhA~ti ke ratna piroye gaye the / puSTa tathA pIna bhujadaNDoMpara sundara tathA mahA keyUra ba~dhe hue the / lAla maNiyoMkI mAlA galemeM suzobhita ho rahI thI, isake bIca-bIcameM piroye gaye aruNa raMgoMke maNiyoMkI zobhA to alaukika thii| svabhAvase sundara tathA svastha zarIrakI zobhA usa samaya pahire gaye dhavala nirmala vastroM ke kAraNa nikhara uThI thI // 19 // sugandhi zreSTha candanakA lepa tathA kuMkumase sArA zarIra vyApta thaa| snAna ke uparAnta turuSka ( guggula ) tathA kAlAgaru candanakI dhUpakA dhuMA diyA gayA thA jisake kAraNa zarIrase sugandha ke jhoMke A rahe the| samrATake sundara zarIrakI kAnti dekhate hI bntii| ve usa samaya svabhAva se bhI atyanta zAnta the // 20 // aSTAviMza: sargaH [559]
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam nRpo vireje madazAlinInAM madhye sthitaH pArthivasundarINAm / zazIva kAntyA nijayA sametaH sutArakAmadhyagato'mvare ha // 21 // yathAlakAyAM surasundarIbhiH sahaiva reme bhgvaanmhendrH| madeta vibhrAjitalocanAbhI reme ciraM bhUmipatistathaiva // 22 // nijAMzubhiyAptadigantarANi- jyotIMSi pazyanpratidarzayaMzca / priyAGganAbhyaH priyamAvahaMzca nizAmukhaM bhUpatiraghyuvAsa // 23 // zaratpradoSe vigatAbhravRndAnivacitranakSatragaNAbhirAmAn / vibhAsayantI bhuvamantarikSamulkA papAtAzu savisphulinA // 24 // aSTAviMzaH sargaH samrATa ke cAroM ora unako rAniyA~ baiThI huyIM thIM yauvana madake pUrameM sarAbora una anupama sundaro rAniyoMke bIca meM baiThe varAMgarAja aise mAlama dete the jaisA ki apanI pUrNa candrikAke sAtha AkAzameM udita huA candramA taba lagatA hai jaba ki / usake cAroM ora samasta tArikAe~ bhI camakatI rahatI haiM // 21 // devarAja indra apanI rAjadhAnI alakApurImeM svargIya sundariyoM apsarAoMke sAtha jisa niHzaMka rUpase vividha keliyA~ tathA vihAra karatA hai / usI prakAra samrATa varAMga AnartapuromeM apanI lokottara rUpavatI patniyoMke sAtha ramaNa karate the| ina rAniyoM kI bar3I-bar3I A~kheM yauvana tathA mandirAke madake kAraNa atyanta manohara ho jAtI thiiN| 22 / / rAtrikA prArambha pradoSameM guru, zukra, Adi jyotiSI devoMke vimAna AkAzameM camaka rahe the, unakI parimita AbhAse AkAzatala vyApta thaa| ina grahoM tathA tAroMko kAnti se AkRSTa hokara samrATa svayaM unheM dekha rahe the aura apanI rAniyoMko dikhA rahe the / isI antarAlameM samrATa prANa-pyAriyoMko prasanna karanevAlI anya ceSTAe~ bhI karate jAte the| ve paripUrNa Ananda mudrAmeM chatapara baiThe the // 23 // vaha zarad Rtuko rAtrikA prathama prahara thaa| AkAza meghoMse zUnya thA phalataH aneka bhA~tike adbhuta tAroMkI AbhAse se vibhAsita ho rahA thaa| aise zAnta vAtAvaraNase yukta AkAzase akasmAt hI bijalI TUTI thI, usake visphuliMga ( tilaMge) cAroM ora phaila gaye the aura eka kSaNake lie antarikSa tathA pRthvI bhI Alokita ho uThe the / / 24 / / bAmagrAmamAyA-ASEAGERRITAS [560] 1. ka deglInaH] 2. ma vyApya / www.jaipelibrary.org.
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritamU tAmApatantIM prabhayA parItAmatipravaddhAgnizikhAmivolkAma / samIkSya rAjA saha sundarIvirAgatAM tatkSaNato jagAma // 25 // tArAbhirAbhiH pariveSTitA sA yathaiva colkA khatalAtpapAta / priyAGganAbhiH parivAryamANo rAjyAtprayAsyAmi tathAhamastam // 26 // catuvidhenApi mahAbalenacasvabandhiimatrajanaiH priitH| ahaM purA durdamitena tena nIto'smi dUraM hayasattamena // 27 // evaM punardharmapathAdapeto janmATavISa prvinssttcetaaH| svadRSkRtopAttahayAdhirUDhaH paribhramiSyAmi tathetyanaiSIt // 28 // aSTAviMzaH sargaH THEIRTHEATREARRIAL baMrAgya AkAzase giratI huI usa ulkAkI prakhara prabhApara dRSTi na ThaharatI thii| use dekhakara aisA bhAna hotA thA ki behada / bar3hI huI agnikI jvAlA hI AkAzase gira raho hai / samrATa varAMgane apano sukumAra sundara palliyoMke sAtha hI use AkAzase / TUTate dekhA thA, to bhI unhIMpara kucha aisA prabhAva par3A thA ki unheM bhI usI kSaNa gAr3ha vairAgya ho gayA thaa| akasmAt ho unake makhase nimna vAkya nikala par3e the // 25 / / vairAgya-bhAvanA . sukumAra jyotiyukta tArikAoMse ghirI huI yaha ulkA jisa prakAra AkAzase akasmAt girakara kahIM lIna ho gayI hai, isI prakAra anupama rUpavatI ina prANa-pyAro patniyoMse ghirA huA maiM bhI kisI dina isa rAjya padase cyuta hokara na jAne kahA~ lupta ho jAUMgA // 26 // jaba maiM uttamapurakA yuvarAja thA usa samaya bhI merI hasti, azva, ratha tathA padAti ina cAroM prakArako senAmeM koI truTi na tho, mere lie prANoM takakA moha na karanevAle bandhubAndhavoM tathA mitroMko kamI na thI to bhI vaha balavAna duSTa ghor3A mujhe bahuta dUra kisI ajJAta sthAnako le bhAgA thA aura use koI bhI na roka sakA thA // 27 // kintu anAdikAlase lage rogakI vaha kSaNika vyakti hI thI, kyA maiM pUrva janmameM kiye gaye pApa karmorUpI durdama ghor3epara ArUr3ha hokara Aja bhI, isa kSaNa bhI janma-maraNa rUpo mahAvanoMmeM nahIM ghUma rahA hU~? kyA merA vAstavika citta ( viveka ) naSTa nahIM ho cukA hai ? kyA usa bhramaNake samAna Aja bhI maiM dharmamArga rUpI rAjapathase punaH bhRSTa nahIM ho gayA huuN|| 28 // 1.ka tathaivaneSIt / mAREADLIRITRA - [561] Jan Education international 7 1
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhAH barAGga caritam sargaH niHzvasya dIrgha svaziraH prakampya nibhidya saMsAramapAraduHkham / utthAya tasyAM nRpatiH sabhAyAM svavAsagehaM praviveza dhImAn // 29 // pravizya taM bhogvirktcittstttvaarthmaargaabhinivissttbuddhiH| nairasaMgyamAsthAtumanA narendro lokasthiti cintayituM pravRttaH // 30 // anityabhAvaM dazaraNyatAM ca saMsAramekatvamathAnyatAM c| azaucamapyAnavasaMvarau ca sanirjaraM bossisudurlbhtvm||31|| imaM ca lokaM paralokabhAvaM zubhAzubhaM kRtyamakRtyatAM ca / / gatyAgati bandhavimuktimArga vicintayAmAsa yathAsvabhAvam // 32 // unake cittane hI uttara diyA thA ki vAstavameM saba bAteM vaisI hI thiiN| duHkha aura pazcAtApake kAraNa unake mukhase anAyAsa hI lambI zvAsa nikala par3I thI, bhUla svIkArakA dyotana karaneke lie unhoMne zira hilAyA thA, saMsArake apAra tathA bhISaNa du:khoMkA smaraNa karake ve kAMpa uThe the| inhIM vicAroM meM lIna hokara ve usa vilAsa sabhAse uTha gaye the / aura apane ekAnta gRhameM cale gaye the|| 29 / / saMsArake viSaya bhogase unheM sthAyI virakti ho cuko tho| AtmAke pUrNa vikAsa ke sAdhaka tattva mArgapara unheM pUrNa AsthA ho cukI thii| ve parigraha chor3akara nirgrantha muni honekA nirNaya kara cuke the| phalataH jyoM ho ve ekAntameM pahuMce tyoM hI unhoMne jagatake svabhAva tathA anya bAtoMkA gambhIra vicAra prArambha kara diyA thA / / 30 // bAraha bhAvanA saMsArake svarUpakI bhAvanA karate hI unake sAmane usako anityatA nagna rUpameM khar3I ho gayI thiiN| AtmAkI azaraNatA / ke dhyAna se hI ve kA~pa uThe the / saMsArako nissAratA, sukhaduHkhameM jovakA akelApana, bandhu-bAndhavoMse sarvathA pRthaktA, jagata tathA kAyAkI apavitratA, karmoMkA Asrava tagA saMvara, karmokA samUla nAza (nirjarA), tattvajJAnakI durlabhatA, isa lokakA AkAra tathA adho, madhya tathA Urdhvaloka Adi vizeSa vibhAga / / 31 // loka bhAvanA zubha karmokI upAdeyatA tathA azubha karmoMkA tyAga maya dharma tathA kyA kartavya yA AtmAkA svabhAva hai tathA kaunase akartavya para-svabhAva haiM, ityAdi rUpase Atmatattva Adi bhAvanAeM unake hRdayameM jAgrata huI thiiN| jIvakI kyA gati ho sakatI hai, kina kAraNoMse durgati hotI hai, bandha tathA mokSake prayojaka kaunase kArya haiM ina saba vicAraNIya viSayoMkI samrATane nizcayadRSTise cintA kI thI / / 32 / / / 1.ka degsudurlabhaM ca / [562 / Jain Education Interational
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyavIryadyutisattvazauryA divaukasastvaSTaguNaddhiyuktAH / divaspati vajradharaM mahendraM divaH patantaM na hi vArayanti // 33 // divasaptaratnAdhipati nidhIzaM mahaujasaM mandarasAravIryam / surakSamANaM gaNabaddhadevai vAntako muJcati cakrapANim // 34 // jagatpradhAnAH puruSAH purANA brahmA haro viSNuriti trayo'pi / tAnapyudArAnvivazIcakAra na mRtyuto voryatamo'sti kazcit // 35 // halIzavAgIzagaNezvarAzca vidyezvarAH sarvabhuvAmadhIzAH / yogIzvarA ye ca maharSayazca patanti kAlena nipAtyamAnAH / / 36 // aSTAviMzaH saga: caritam isI prasaMgameM unheM smaraNa AyA thA ki svargake samrATa indrake anuyAyI saba deva svayaM hI aparimita zArIrika bala, teja, sAhasa tathA parAkramake svAmI hote haiM, unakI nivAsabhUmi maraNazIla manuSyake vAsasthalase sarvathA vilakSaNa hai| ina saba ma yogyatAoM ke atirikta ve aNimA, laghimA, Adi ATha RddhiyoMke svAbhI bhI haiN| inake svAmI indrakA to kahanA hI kyA hai, unake pAsa ina saba yogyatAoMke sAtha-sAtha vana aisA mahAna Ayudha bhI rahatA hai, kintu Ayu samApta hone para jaba mahendrakA patana hotA hai to unheM koI bhI nahIM bacA pAtA hai // 33 // marate na bacAve koI dviguNita sAta arthAt caudaha ratnoMke svAmI nava-nidhiyoMke ekamAtra bhaNDAra, mahAna tejasvI, sumeru parvatake samAna aDiga tathA zaktizAlI, pUrva puNyase prerita devatAoM aura gaNoMke dvArA surakSita tathA svayaM bhI cakra aise amogha zastrake kuzala paricAlaka cakravartI samrATako bhI antaka ( mRtyu ) nahIM hI chor3atA hai // 34 / / brahmA, viSNu tathA maheza ye tInoM mahAtmA vaidika-jagatameM sabase prAcIna puruSa the, jana sAdhAraNase sarvathA vilakSaNa honeke yaha kAraNa hI unake pradhAna the| tathA inake vicAra vyavahAra atyanta udAra the, kintu antakane inheM bhI ihalIlA samApta karaneke lie sarvathA vivaza kara diyA thaa| bhalA koI bhI prANI; kyA mRtyuse bhI adhika zaktizAlI hai // 35 // haladhara, vidyAdhara, gaNadhara, vyAkhyAna kalAke avatAra tathA samasta saMsArake ekakSatra rAjA loga apane-apane kSetrameM ajeya the / saMsAra chor3akara ugra tapasyA karanevAle yogIzvara, tathA lokottara RddhiyoMko alaukika siddhiyoMko kauna nahIM jAnatA hai| kintu jaba kAlane inapara Thokara mArI thI taba ye saba bhI pake patteke sadRza cU gaye the // 36 / / nAnAbhAcaELES SHRATHI 563] Jain Education international
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH varAGga caritam sargaH tAdagvidhAnAM jagadIzvarANAM prakAzavaMzAmitapauruSANAm / na cArita cenmRtyupathA vimukato hyasmavidhAnAM ca kathaiva nAsti / / 37 // nidAghamAsotthamahAdavAgnirdahatyaraNye tRNapaNakASTham / carAcaraM lokamidaM samastaM kAlAgnirevaM khalu daMdahIti // 38 // lohAya nAvaM jaladhau bhinatti sUtrAya vaiDUryamaNi dRNoti / sucandanaM cauSadhi bhasmanA'sau3 yo mAnaSatvaM nayatondriyArthe // 39 // hastAgataM prANabalapradaM ca tyaktvAmRtaM svAdurasopapannam / / pradAya maulyaM matimandabhAvAtpibeda viSaM hAlahalaM durantam // 40 // ina mahApuruSoMke vazoMkI Aja bhI khyAti hai| ina logoMkA parAkrama tathA puruSArtha asIma thaa| choTe-moTe rASTra nahIM apitu kitanI hI dRSTiyoMse ye loga sAre saMsArake hI rakSaka the| kintu jaba aise mahApuruSoMko bhI mautakI dhArase chuTTI na milI to mere aise kSudra jantukI to bAta hI nahIM uThatI hai // 37 // grISma Rtuke dinoMmeM jo Aga jaMgala meM lagatI hai vaha saMyogavaza bhISaNa dAvAgnikA rUpa dhAraNa karake ghAsa, patte, lakar3I AdikI vipula rAziko anAyAsa hI jalAtI jAto hai| kyA kAlarUpo bhayaMkara agni sthAvara tathA jaMgama jIvoM, tathA ajIvoMse paripUrNa isa sasArarUpI mahA vanako binA ruke anAdikAlase nahIM jalAtI A rahI hai ? // 38 // jo manuSya isa anupama manuSya paryAyako indriyoMkI tRpti karane meM hI vyatIta kara detA hai vaha vyakti agAdha, apAra pArAvArameM do cAra kIloMke lie apano loheko naukAko tor3atA hai| athavA eka tAgA banAne ke lie vaiDUryamaNiko posatA hai athavA thor3I-sI bhasmake lie zreSTha tathA sugandhita candanako jalAtA hai / / 39 / / durlabha nara paryAya athavA yoM kaha sakate haiM ki kisI vyaktiko saMyogavaza susvAda rasase paripUrNa amRta mila gayA hai jise pokara usako prANa zakti tathA anya kSamatAeM itanI bar3ha sakatI haiM ki mRtyu use chu bho na ske| kintu vaha vyakti mandamati honeke kAraNa hAtha meM Aye amRtake pAtrako bhUlase chor3akara aura mUla dekara viSako pItA hai jisakA pariNAma kabhI acchA ho hI nahIM sakatA / hai / / 40 // // 1. ( degpthaadvimoksso)| 2. ( dRnnaati)| 3.ka bhasmanAsA, ( bhsmne'sau)| [564] Jain Education international
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tathaiva lokadvaya saukhya mUlaM vihAya dharma hatatatvavuddhiH / pApAkulaM karma yadIha kuryA satAM bhaviSyAmi vigarhaNIyaH // 41 // yathaiva zAlIkSaphala pradAne sukSetrajJo nivapedalAbum / tathaiva nirvANaphalapradAne nRtvAvanau' zokaphalaM vapeyam / / 42 / / ratnAkaraM dvIpavaraM pravizya mahAghyaratnAni ca tAni dRSTvA / naro na saMgRhya hi riktapANiH pazcAdavApnoti nivRttayAtrAm // 43 // evaM sumAnuSyamavApya duHkhAdrUpAdibhizcApi guNairyuto'pi / nRratnasAraM yadi nAdadhoyaM mugdhastvavazyaM nihito bhaveyam // 44 // ThIka yahI avasthA merI bhI hogo yadi maiM tatvajJAnase vimukha hokara usa dharmako chor3a dU~gA, jo ki isaloka aura paraloka donoM meM saba sukhoMko detA hai tathA una karmoMmeM lIna ho jAU~gA jo pratyeka avasthAmeM pApabaMdhake kAraNa hote haiN| usa samaya mujhase bar3hakara nindanIya aura kauna hogA / / 41 / / AtmaciMtana yadi koI ajJAno kisI urvarA sundara bhUmipara alaMbu ( tomarI ) ko bo de jisapara ki dhAna, Ikha Adi sarasa padArthoMkI uttama upaja ho sakatI thI, to use kauna na ha~segA ? kintu yadi maiM dharmamArgase vimukha rahatA hU~ manuSya paryAyarUpI uttama bhUmipara maiM bhI to zokarUpI phala denevAle kukarmoMko boU~gA, jaba ki sukarmakA bIja lagA kara maiM nirvANarUpI phala pA sakatA hU~ // 42 // koI puruSa saMyogavaza kisI aise zreSTha dvIpapara pahu~ca jAya jo saba prakArake ratnoMkA bhaNDAra hai| vaha apane pairoMke tale par3e ekase eka mUlyavAna ratnoMko dekhe bho, kintu unameMse ekako bhI uThAkara apane pAsa nahIM rakhatA hai| isI bIcameM samaya samApta ho jAtA hai aura use vahA~se khAlI hAtha hI lauTanA par3atA hai / / 43 / / isa ajJAnI puruSake samAna ho aneka duHkhamaya janmoMko vyatIta karaneke bAda manuSya paryAya prApta hai, saubhAgyase surUpa, subuddhi, Adi sabahI prazasta guNa bhI mujhameM haiM, to bhI yadi maiM manuSya janmake sArarUpI ratna ( dharmasAdhanA ) ko nahIM grahaNa karatA hU~, to mujhase bar3A mUrkha aura kauna hogA? usa avasthAmeM merA vinipAta bhI nizcita hai // 44 // 1. ma kRtvA vanau / 2. kanivRtti 3. ka nAvadIyaM / 4. ( nihato ) / aSTAviMza: sargaH [565]
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mohAvRto vismRtadharmaceSTo yadyAcariSyAmyahamatra pApam / vikAsu kRtAntanIto duHkhAnyanekAnyahitAni liyeM // 45 // nAyUMSi tiSThanti ciraM narANAM na zAzvatAste vibhavAzca teSAm / rUpAdayaste'pi guNAH kSaNena savidyudambhodasamAnabhaGgAH // 46 // samutthito'staM ravirabhyupaiti vinAzamabhyeti punaH pradIpaH / payodavRndaM pralayaM prayAti tathA manuSyAH pralayaM prayAnti // 47 // vijJAya cAtyantamanityabhAvamatrANatAmapyazaraNyatAM ca / tapo jinairabhyuditaM yathAvadyadyatra kuryAM na hi vaJcito'smi // 48 // yahA~para mohane mere vivekapara pardA DAla rakhA hai| maiM dharmamaya AcAra tathA vicAroMko bhUla gayA huuN| isa avasthAmeM maiM jisa, jisa pApamaya kukarmako yahA~ kara rahA hU~, usa, usa karmakA kuphala mujhe aneka dukhoM tathA akalyANoMke rUpameM una aneka janmoM meM bharanA par3egA jisameM kRtAnta mujhe mRtyuke bAda ghasITatA phiregA / / 45 / / anitya bhAvanA sAMsArika viSaya bhogoM meM lIna manuSyoM kI Ayu cirakAlataka nahIM ThaharatI hai| ve vibhava tathA sampattiyAM bhI sadA nahIM rahatI haiM jinapara phUle nahIM samAte haiN| saundarya, svAsthya AdikA unmAda bhI sAdhAraNa nahIM hotA hai kintu ye saba guNa bhI to eka kSaNa meM usI prakAra adRzya ho jAte haiM jisa prakAra samasta AkAzako Alokita karanevAlI vidyut tathA vicitra-vicitra AkAradhArI megha lupta ho jAte haiM // 46 // saMsArake samasta zubhakarmoMkA pravartaka ravi jaba eka bAra udita hotA hai to usakA asta bhI avazyaMbhAvI hai / prajvalita kiye gaye manohara pradIpakA tujhanA bhI aTala hai| tathA AkAza bhittipara bhA~ti-bhA~tikI citrakArI karanevAle megha bhI kSaNabharameM hI vilIna ho jAte haiN| manuSyoMkI bhI yahI gati hai, jo utpanna hue haiM eka dina unakA maraNa avazya hotA hai // 47 // azaraNatA manuSya jIvanako anityatAko jAnakara atyanta azaraNatAke rahasya meM paiTha kara tathA saba dRSTiyoMse isI niSkarSapara Akara ki jIvako duHkhoMse koI bhI zakti nahIM bacA sakatI hai, paramapUjya, pUrNajJAnI jinendra prabhune ucita vidhi vidhAnayukta tapasyAkA upadeza diyA thA yadi maiM use nahIM karatA hU~, to mujhe saba dRSTiyoMse ThagA gayA samajhanA cAhiye // 48 // 5. ( lapsye ) / 6. sarva / MY saptaviMza: sargaH [ 56 ]
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga aSTAviMzaH caritam kimatra putraviNopahAraiH saMsArapAkAtUrazokamUlaiH / dArastu kiM vA hRdyprhaaraishcoraarisrpprtimershuddhaiH||49|| ki bAndhavairbandhamayaiH' sshlyairnrthsNsiddhismrthlinggH| AzAvapAzaiH kimanarthamUlararthairdurapArtharitAnubandhaiH // 50 // rAjyastu kiM vA bahucintanIyaiH saMsArasaMvardhanahetubhUtaiH / bhogaiH kimaayaasibhirprshaantaishcrturgtikleshphlprdestaiH||51|| kaH kasya bandhussvatha kasya mitraM kasyAGganA kasya balaM dhanaM vaa| ke kasya putrAH kulajAtidezA rUpAdayaH ke kSaNadaSTanaSTAH // 52 // sargaH PetikoaantrARISHTERSTUD putroMkI prApta karanese bhI AtmAkA kyA lAbha ho sakatA hai, ve saba saMsArarUpI aMkurake mahApariNAma haiM, sampatti bhI kyA sukha degI jo ki svataH hI samasta dukhoMkA mUla kAraNa hai| jinake vicArako manase nikAlanA asaMbhava hai aisI prANAdhikA patniyAM bhI kisa kAma AyeMgI, inheM to sAkSAt hRdaya cora, dhAtaka-zatru tathA dAruNa sarpa hI samajhanA cAhiye, kyoMki ve aneka apavitratAoMkI bhaNDAra haiM / / 42 // sage bandhu-bAndhava bhI kauna-sI rakSA kareMge? ve saba manuSyake jIvita bandhana haiM, aneka prakArakI dvividhAoMko janma dete haiM tathA aise samartha sAdhana haiM jo saralatAse aneka anarthoM ko utpanna kara dete haiM / 50 // saMsAra apane puruSArthase kamAyI gayI sampatti bhI kisa kAmakI hai| vaha vyartha hI AzAke kaThora pAzameM bAMdha detI hai, saba anarthokI ora prerita karatI hai phalataH saMsArake kAToMmeM ghasITanevAle azubha bandhakA kAraNa hotI hai / / 51 / / vipula puruSArtha aura parAkramakI nIMvapara khar3e kiye gaye vipula rAjyase bhI paramArthakI siddhi thoDe hogI ? usake kAraNa bhadina-rAta cintA karanI par3atI hai ! tathA aneka pApa karaneke kAraNa saMsAra bhramaNa bhI bar3hatA hI jAtA hai| viSaya-bhogoMkI bhI kyA upayogitA hai ? unakA svAda leneke lie paryApta parizrama karanA par3atA hai, to bhI kabhI tRpti nahIM hotI hai| pariNAma hotA hai cAroM gatiyoMmeM bhramaNa jo ki zoka-duHkhase paripUrNa hai / / 51 // aikatvabhAvanA ___ isa anitya lokameM kauna kisakA bandha hai| kauna kisakA mitra hai ? kauna kisakI prANadhikA priyA hai ? kaisA zArIrika, mitra, senA AdikA bala ho sakatA hai ? kahA~ kisakA dhana hai ? kauna loga kisake putra ho sakate haiM ? kaisA kulakA vicAra? 1. ma bndhumyH| 2. madeg prazAntya / E LEDIAmaya [567] Jain Education international
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam / aSTAviMzaH sargaH svaM jIvitaM na pravigaNya coraH kasmai samaM vAJchati taM prayAsam / kasyeha cittaM vimati na dhatte vidyadvapazcaJcalajIvitAtmA // 53 // tiryagamanuSyAsuranArakANAM yonissbnekaasvshubhaavhaasuu|| anantakAlaM bahajIvarAzau baMbhramyate karmarathAdhirUDhaH // 54 // saMsAravAse vasatAmasUnAM zokAya saMklezasahasra bhAjAm / jarA ca jAtimaraNaM ca teSAmavazyametatkSayamabhyupaiti // 55 // alAbhalAbhAdiviyogayogaM mAnApamAnaprasavAtmakaM yat / sukhAsukhaM 'tadbhavane samaste jIvA labhante svapurAtmakena // 56 // resireeaure-sinesam-TerepeateRe-MATHSHAN kaisA jAtikA abhimAna ? kisakA saundarya ? kauna nahIM jAnatA hai ki eka kSaNabharameM hI ye saba dekhate-dekhate hI naSTa ho / jAte haiM / / 52 // samajhameM nahIM AtA ki cora kisako saMtuSTa karaneke lie apane jIvana takakI cintA nahIM karatA hai aura asamaya jAgaraNa, asahya-sahana, Adi bhagIratha prayatnako karatA hai| kisa dhIra gambhIra puruSakA citta isa lokake kolAhalameM bhrAnta nahIM ho jAtA hai, jaba ki saba kAryoMkA mUla AdhAra manuSya jIvana hI jalake budbudake samAna asthira aura anitya hai // 53 // Aha! yaha jIva korUpI rathapara ArUDha hokara tiryaJca, manuSya, deva tathA nAraka yoniyoMke aneka bheda-prabhedoMmeM cakkara kATatA hai vahA~para anantakAla paryanta vividha azubha tathA dukhoMkI alaga-alaga jIva yoniyoMmeM utpanna hokara vaha / bharatA hai / / 54 // saMsArakI vividha avasthAoMmeM Ayu kATanevAle karmoMse padadalita jIvoMke zoka dukhako bar3hAneke lie hI unake janma, 4 jarA tathA maraNa hote haiN| ve hajAroM tarahake mAnasika tathA kAyika saMgharSoM meM par3akara cakanAcUra ho jAte haiN| unheM jo bhI prApta hotA hai vaha nizcayase naSTa ho jAtA hai, kucha bhI sthAyI nahIM hotA hai / / 55 / / jagatsvabhAva apane pUrvakRta karmoke phalasvarUpa jIvoMko isa vistuta bhavanameM samasta sUkha-duHkha prApta hote haiM jo iSTa hai usakI prApti nahIM hotI hai| jo apriya hai vaha sAtha nahIM chor3atA hai| saMyogavaza jisa iSTakA samAgama ho jAtA hai usase viyoga hotA na hai, yadi eka kSaNake lie apriyase chuTakArA milatA hai to dusare kSaNa usase bar3A aTala saMyoga ho jAtA hai| mAnakA abhAva aura / / pada-pada para apamAna mukha phAr3e khar3A rahatA hai // 56 // 2 . [ tadbhuvane / ANTERWITHLETISMETIMATERESTIONALISHERasala Jain Education international
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga / aSTAviMzaH sargaH caritam ityevamAdInnapativicintya nirvegasaMvega yutAsadartham / AhUya taM sAgaravRddhimAptaM svacittasaMkalpitamarthamUce // 57 // pitA mamAsInnapatiH kriyAtastvaM dharmato me pitRtAmupetaH / vane bhramantaM kRpayA kRtArtha prAya'yujo mAmiha bandhuvargaH / / 58 // mahAyatAM yudhyagamastadA me sadAbhibhUtaM sukhaduHkhamAtram / svatantramutsRjya ca mAM guNajJaH prAtiSThipacchImati rAjyabhoge // 59 // tato gurustvaM pitRmAtRkalpa ApRcchanIyazca samarcanIyaH / niHzaGyA tena vadAmi kArya tadrocatAM te yadi yuktimatsyAt // 60 // ere e samrATake hRdayameM vairAgyane ghara kara liyA thA ataeva usane ukta dRSTiyAse samasta padArthoMke vAstavika svarUpapara gambhIra manana kiyA thaa| isake samApta hote hI usane apane parama AdaraNIya tathA vizvasta seTha sAgaravRddhiko bulAkara unase apane manake pUreke pUre duHkhakA kaha DAlA thA // 57 // he mAnyavara ? mere pUjya pitA mahArAja dharmasena apane karmase hI mere pitA the kintu Apane apane svArthatyAga tathA snehake kAraNa mere dharmapitAke sthAnako prApta kiyA hai| maiM jaba jaMgala-jaMgala mArA phiratA thA usa samaya Apane hI kRpA karake mujhe zaraNa dI thI aura samasta bandhu-bAndhavoMse milA diyA thA / / 58 / / virakti udaya jaba maiM yuddhakSetrameM Ahata hokara maraNAsanna ho gayA thA taba Apane hI sahAyatA kI thii| Apane mere sukha-duHkhako usI prakAra anubhava kiyA hai jisa prakAra loga nijIko karate haiN| Apane hI rAjyaprAptikA avasara Ate hI mujhe ucita kArya karaneke lie svatantra kara diyA thA aura vizAla vibhava, lakSmIyukta rAjyasiMhAsanapara baiThA diyA thA // 59 // ina saba kAraNoMse Apa mere mAtA-pitAke samAna hI nahIM haiM; apitu hitopadezo guru bhI haiN| Apa mere parama pUjya haiM tathA merA kartavya hotA hai ki koI bhI kArya karaneke pahile ApakI sammati avazya lN| yahI kAraNa hai ki maiM binA kisI saMkocake hI Apake sAmane apane karttavyako kahatA huuN| yadi Apa use yaktisiddha samajheM to mero yahI prArthanA hai ki use pasanda karake mujhe karaneko anumati avazya deveM / / 60 / / 1. ma nirved| 2. [ degsaMvegayutaH / 3. [ sahAyatAM ] / or sweateSTHeresteeves+AHP-reazzeas 89 .
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam aSTAviMzaH sargaH yathaiva mAM sthApitavAnnapatve prajAhitAyAtra gunnerudaaraiH| tathAnaputraM mama taM sugAnaM rAjyazriyA yojaya sAdhu sAdhum // 61 // mAsmatsmara' tvaM sutarAM kumAraM rAjyaprakRtyA saha vardhaya tvam / ahaM punaH kAmaviriktabhAvastapazcariSyAmi vimaJca tAta // 2 // nizamya vAca vasudhAdhipasya saMsAranirvedaparAyaNasya / snehena taM sAgaravRddhiritthaM provAca dharmAzrayaNIyamartham // 63 // svAminkimevaM tvavicArya kArya vicintitaM kevalamarthadaram / aprArthanIyaM manasApi tAdaka na saMmataM syAttadayuktimattvAt // 64 // HDHIPIPARDARPAARPAANIPHPSETTERPRETARPAN uttarAdhikAra-prastAva he sAdhu ? Anartapura tathA isake pahile uttamapurameM prajAke zubha tathA sampattike lie jaise Apane apanI udAratA tathA dayA, dAkSiNya , Adi guNoMse preraNA pAkara mujhe rAjapadapara abhiSikta kiyA thA, vaise hI aba Apa mere jyeSThaputra kumAra sugAtrako / Anartapurako rAjalakSmIkA svAmI banAnekA kaSTa kariye kyoMki kumAra sugAtra rAjyapadake lie suyogya haiM / / 61 / / Apase yaha bhI Agraha hai ki mere cale jAnepara Apa svayaM mujhe yAda na kreNge| tathA svAbhAvika cAvase vistRta sAmrAjya tathA prajAke sAtha-sAtha kumAra sugAtrakA bho abhyudaya kreNge| yaha saba maiM isalie kaha rahA hU~ ki mujhe lokake viSaya-bhogoMse virakti ho gayI hai / aba to Apa logoMkA AzIrvAda lekara maiM tapa kruuNgaa| he pitAjI ! aba mujhe chuTTI dIjiye / / 62 / / samrATa varAMgakI virakti gambhIra thI ve eka kSaNake lie bhI udharase cittako na haTA sakate the, seTha sAgaravRddhikA sneha bhI utanA hI gambhIra aura tIvra thA / phalataH samrATake bacanoMko suna cukane para unhoMne nimna vAkyoM dvArA apanA abhimata, jo ki sadA sunane aura samajhane yogya dharmazAstrakA sAra thA-ko prakaTa kiyA thA / / 63 // "parijana haiM rakhavAre" he samrATa ? Apa yaha kyA karate haiM ? merA mata hai ki Apane isapara saba dRSTiyoMse vicAra nahIM kiyA hai, kevala usa / dUra viSaya ( mokSa ) para hI Apane dRSTi lagA rakhI hai jise kisIne sAkSAt dekhA bhI nahIM hai| kintu isa prakArake lakSyoM athavA Adarzoko to manase bhI nahIM socanA caahiye| maiM Apake isa nirNayase kaise sahamata ho sakatA hU~ kyoMki isakA kisI bhI takase samarthana nahIM hotA hai / / 64 // 1. [ mAsmAn ] camacaUAGARLSARILARGESARIA 570] Jain Education international
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam avezakAle pratisaMnibaddha balAbalakSema vicArahInam / yatsvalpamapyatra hi kAryajAtaM prArabdhamajJenaM hi siddhimeti // 65 // idaM hi rAjyaM nRpativizAlaM jano'pragalbhastaruNaH suto'pi / snehazca pitrorjanatAnurAgo vicantanIyaH khalu sarvamaMtra // 66 // arAtibhirduSTatamairaniSTaH sAmantarAjairaTavIzvaraizca / purA tvayA sAdhu virAdhitaistaiH sadyo vinazyatyaya rAjyametat // 67 // pramANabhUtastvamiha prajAnAM notipragalbho viditatrivargaH / ato bhavantaM zirasAbhiyAce mA sAhasaM karma kRthA narendra // 68 // anubhavahIna puruSoMke dvArA yadi koI bahuta hI choTA kArya anucita deza tathA pratikUla samaya meM prArambha kara diyA jAtA hai, to vaha kArya bahuta thor3e parizrama tathA sAmagrIse siddha hone yogya honepara bhI kevala isIlie pUrNa nahIM hotA hai ki usa kArya kartAoMne apanI zaktikA ThIka lekhA-jokhA na kiyA thA, virodhI paristhitiyoM tathA zaktiyoMse anabhijJa rahe the, tathA vaha kArya kisa prakAra sahaja hI ho sakatA thA isa dizAmeM unakA vicAra gayA hI nahIM thaa| phira AnartapurakA yaha rAjya to ativizAla tathA bhagIratha prayatna sAdhya hai / / 65 / / rAjasamAja mahAadha kArana Apake uttarAdhikArI kumAra sugAtra abhI kizora hI hai, Apake samAna anubhava, sAhasa Adise hona haiN| aura vicAre abhI bAlaka hI haiN| isake atirikta Apako mAtA-pitAkA sneha tathA, janatAkI pragAr3ha rAja-bhakti bhI aisI vastueM haiM jinakI ekadama binA soce vicAre upekSA nahIM kI jA sakatI hai| yahI saba bAteM haiM jinapara Apako zAMta tathA niSpakSa hokara vicAra karanA cAhiye // 66 // jo zatru Apake abhyudayameM bAdhaka the, AcaraNa aura zAsana karanemeM atyanta duSTa the unheM Apane kaThora daNDa diyA thaa| kitane hI mahattvAkAMkSI sAmanta rAjAoMko Apane vazameM kiyA thA, prajAkI zAnti tathA samRddhi ke virodhI araNya- caroMko Apane jaMgaloM se mAra bhagAyA thA, to bhI ye saba Apake asahya pratApake kAraNa zAnta hai / kintu Apake mukha mor3ate hI ina logoM ke atyAcAroMse yaha sAmrAjya kSaNabharameM hI chinna-bhinna ho jAyagA // 67 // prajAkI dRSTimeM ApakI pratyeka ceSTA prAmANika hai phalataH use Apa para aDiga vizvAsa haiN| isake bhI kAraNa haiM, Apa rAjanItimeM pAraMgata haiM tathA dharmaM, artha tathA kAma ina tInoM puruSArthoMke samanvaya yukta rahasya tathA AcaraNake Adarza haiM / ataeva 1. [ nRpate vizAlaM ] / 2. [ vicintanIya ] 3. ka vRthA / aSTAviMzaH sargaH [571]
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam Tiwari nizamya tatsAgaravRddhinoktaM vacaH sadathaM paripAkatiktam / mahIpatirmandaratulyavIryaH punarbabhASe'rthamacintyamanyaiH // 69 // nRNAM ca saMpajjalabubudAbhA tathauvanaM dvitricaturdinAni / AyuH punazchidraghaTAmbutulyaM zarIramatyantamapApirdhAma' // 70 // dhanaM zaranmeghacalasvabhAvaM balaM kSaNenAbhyupayAti nAzam / kezAstvazaphlA jarasA bhavanti mandatvamAyAnti tathendriyANi // 71 // prItiH parAbhAvamiti sadyaH sukhaM ca vidyutapuSA samAnam / ekarUpairupayAti matyunaM tasya loke viditaH kSaNo'sti // 72 // aSTAviMzaH sarga: -ETHAPATRAapne-THORASTRAMATIES maiM mastaka jhukAkara Apase yahI prArthanA karatA hU~ ki he samrATa! Apa isa prakArakA atisAhasa na kareM, kyoMki mujhe usameM koI lAbha nahIM dikhAtA hai / / 68 // vairAgya-hetu seTha sAgaravRddhikA yaha kathana saMsArakI vAsvikatAoMse paripUrNa thA tathA laukika dRSTise akSarazaH satya thA kinnu isakA pariNAma to burA hI ho sakatA thaa| samrATa barAMgarAja bhI sumeru parvatake samAna apane nirNayapara sthira the, unheM apanI zaktimeM aTUTa vizvAsa thA, phalataH dharma-pitAke vacanoMko sunakara unhoMne kucha aise rahasyamaya bhUtArthIko upasthita kiyA thA jinheM dUsare soca bhI na sakate the / / 69 / / caMcalA manuSyoMkI laukika sampatti, kauna nahIM jAnatA hai ki pAnIke budbudake samAna caMcalA hai| saMsArakI pratyeka vastuko sunahalA karane meM paTu yauvana bhI do, cAra (bahata thoDe samayataka) dina hI TikatA hai| manuSya jIvana (Ayu ) kA to kahanA hI / kyA hai vaha to seMkar3oM chidrayukta ghaDemeM bhare gaye pAnIke samAna hai| zarIra to hama dekhate hI haiM ki bar3e vegase pratikSaNa naSTa hI ho rahA hai // 70 // jarA dhanakI vahI avasthA hai jo zarada RtameM ur3ate hae meghoMkI hai| sAMsArika kAryokA pradhAna nimitta bala to eka kSaNabhara hI meM na jAne kahA~ vilIna ho jAtA hai| vRddhAvasthAkI dRSTi par3ate hI manuSyake kAle dhuMgharAle keza kSaNabharameM hI zveta ho jAte haiN| samasta indriyA~ bhI apane Apa hI niHzakti ho jAtI haiN| manuSya jovanake sukha zAntikI AdhAra-zilA prIti bhI / dekhate-dekhate hI badala jAtI hai // 71 // [572] mRtyu sukhoMkI kSaNabhaMguratA to AkAzameM koMdhanevAlI bijalIko bhI mAta karatI hai| isa lokameM mRtyu alaga-alaga aneka / 1. [ apAyama ] / 2. [ kezAstu shuklaa]| 3. [ vihitaH ] / Jan Education International
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzA sargaH yAnti kSayaM te nicayAstu sarve samucchitAste'pi ca saMpatanti / viyogamUlAH khalu saMprayogA mRtyormukhaM yAti ca jIvalokaH // 73 // pitA ca mAtA bahubandhuvargAH sahodarA mitrakalatrapUtrAH / naSTasmRti kaNThagatAtmaceSTaM na matyato mocayituM samarthAH // 74 // tAdagvidharbhojanamAtrasaMkhyaiH kiM bAndhavairme'sti hi kaarymebhiH| tAnapyahaM karmapathAntarasthAn trAtuM na zakto'pyatha nizcituM tvAm // 75 // nirantaraM tasya nRpasya vAkyaM zrutvAbravItsAgaravaddhirevam / yatkartumicchasyanavadyarUpa tadAtmazaktyA kriyate mayApi // 76 // mAma rUpoMmeM manuSyapara jhapaTatI hai| saMsArameM koI bhI yaha nahIM jAnatA hai ki mRtyu kaba TUTegI ? / / 72 / / (pUrNatA ) Ayu samApta hote hI ve padArtha bhI naSTa ho jAte haiM jo hara orase atyanta ghane aura abhedya the| jo padArtha apanI asIma UMcAI se AkAzakA cumbana karate the ve saba bhI anta samaya Ate hI lur3aka kara Dhera ho jAte haiM saMsArake samasta madhura milana vikaTa biyogoMke bIja haiN| sArA jIvaloka binA apavAdake mRtyuke mukha meM samA jAtA hai / 73 // azaraNatA mAtA-pitAkA sneha akAraNa aura anAsakta hai, samasta bandhu-bAndhavoMkI prIti anupama hai, sage bhAiyoM, bahinoM aura mitroMkA bhI yahI hAla hai, patnoke premakI sImA nahIM hai aura putrakI sevAparAyaNatA bhI zlAghya hai| kintu jaba manuSyake prANa galemeM aTaka jAte haiM, usako smRti naSTa ho jAtI hai aura ceSTAe ruka jAtI haiM usa samaya use koI bhI mRtyuke mukhase mukta nahIM kara sakatA hai // 74 // Atma-zaraNa isa koTike snehI, sage tathA premI jana Adi mere bhojana Adi sAdhAraNa kAryoMmeM hI sAtha de sakate haiM aura mRtyuke samaya vyartha haiM to Apa hI kahiye ina logoMse merA kyA bhalA ho sakatA hai ? tathA jaba ye loga bhI apane-apane karmoM rUpI mArgapara jorase Dhakele jAyeMge maiM bhI unako usa samaya bacAnemeM nirarthaka rahU~gA / Apa isako nizcita samajhiye // 75 // seTha sAgaravRddhine saMsArake svarUpakA nagnacitra upasthita kara denevAle samrATake vacana sune the tathA dekhA thA ki unake udgAra rukate hI nahIM the| taba unhoMne itanA hI kahA thA he Arya ? Apake AcAra-vicAra pavitra haiM ataeva Apa jo kucha karanA cAhate haiM maiM bhI apanI zaktike anusAra usI kalyANakara mArgapara calanA cAhatA hU~ // 76 // 1. [ nizcinu tvam ] / [573]
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH varAGga caritam sargaH sanmAnamAyAvanipairatIva snehaM cakAra svajanaH parazca / vaNikaprabhutve khalu vartamAnastava prasAdAnnRpatistvabhUvam // 77 // mantre ca yuddhe viSayArthayozca sahAyatAM te pratipadya pUrvam / ahaM tvidAnoM yadi dharmakRtye parityajeyaM tvadhamo'smi rAjan // 78 // evaM nigadya sthiradhairyavIryo vicArya rAjA vigatadviSazca / antaHpuraM tasya hi zAsanena AhvAyayAM sAgaravRddhirAsa // 79 // AhUyamAnAstvarayA vibhUSya samekhalAnapuramandranAdAH / varAGganA bhUpatimabhyupetya tasthuH purastAhikRtopacArAH // 80 // GIRELIRuratURGreporI rAmarAmAcAjacamacAracAhanAmA yogameM bhI sAtha tumhArI kRpA tathA snehake kAraNa hI mujhase mere apane sambandhI tathA parajana gAr3ha sneha aura sanmAna karate haiN| tumase milaneke pahile maiM sIdhA sAdA vaNikoMkA hI pradhAna thA kintu tumase milate hI bar3e-bar3e rAjA mahArAjA loga merA hRdayase Adara karane lage the| itanA hI nahIM maiM sArthapatike padase bar3hatA-bar3hatA mahAna pRthvIpati ho gayA thA // 77 / / tathA yathAzakti Apako sammati detA thA, yuddha meM sahAyatA karatA thaa| tumhAre sukha duHkhameM hAtha baTAtA thaa| kahanekA tAtparya yaha ki aba taka maiM tumhAre pratyeka kArya meM sAthI thaa| aisA hokara bhI yadi isa samaya maiM dharmakAryameM Apako chor3akara alaga ho jAtA hU~, to he samrATa ! maiM vAstavameM sabase bar3A adhama hU~ // 78 / / -RIMELIGH vanitA ber3I samrATa varAMgakA dhairya aDiga thA aura vorya akATya thA / laukika zatruoMko be pahilese hI jIta cuke the tathA Atmika zatruoMko jItaneke lie udyata the / dharmapitAke vacanoMko sunakara unhoMne unapara kucha samayataka vicAra kiyA thaa| isake uparAnta prArambha kiye gaye kAryako saphalatAkI dizAmeM le jAne ke lie dharmapitAko saMketa kiyA thA jisake anusAra ve pUreke pUre antaHpurako samrATake pAsa Aneke lie kaha Aye the / / 79 / / samrATakA AhvAna sunate hI samasta rAniyoMne bar3I tvarAke sAtha apanA zRMgAra kiyA thaa| kaTipradezapara baMdhI mekhalAkI choTI-choTI ghaMTiyA~ tathA nUpuroMse dhImI-dhomI madhura dhvani ho rahI thii| ve sabakI saba kulIna deviyAM kSaNabharameM hI samrATake / bhavanameM jA pahuMcI thIM aura vinaya tathA upacAra karaneke bAda unake sAmane hI baiTha gayI thIM / / 80 / / For Privale & Personal Use Only [5741 TSPELLAGE Jain Education interational
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga cAmalamA aSTAviMzaH paritam svabhAvabhadrAH zrutizIlazuddhA bhartR priyAcAravacovibhUSAH / kRtAparAdhA iva tA vilokya kSamadhvamityevamuvAca rAjA // 81 // tadvAkyavAtAhatavihvalAGgayaH pramlAnamAlA iva diinvktraaH| Akramya yantaH sravadazrunetrA nipetururvIpatipAdayostAH // 82 // himAhatAnAmiva padminInAM padmAni vAtAtapazoSitAni / viyogabhItAni mukhAni tAsAM pramlAnadRSTayApriyatAM prajagmuH // 83 // protthApyamAnA vasudhezvareNa muhUrtamAtrAdupalabdhasaMjJAH / sagadgadAzaktakalapralApA jajalpuritthaM vinayAnatAyaH // 84 // sargaH R sabakI saba rAjapatniyA~ svabhAvase hI sarala aura sAdhu thoM, unakI zikSA tathA AcaraNa pratyeka dRSTise zuddha the| ve vahI kAma karatI thIM, usI prakAra hasato bolatI thIM tathA zRMgAra karatI thIM jisase unakA pati prasanna ho| to bhI samrATako dekhakara unheM aisA bhAna huA ki unhoMne koI anajAne hI aparAdha kara DAlA hai| vizeSa kara jaba rAjAne 'Apa loga mujhe kSamA kreN|' | isa vAkyase kahanA prArambha kiyA thA / / 81 / / - varAMgarAjake isa vacana rUpI prabhajana ( A~dhI ) ke thaper3ese unako sukumAra dehalatA vegase kAMpa uThI thii| dekhate-dekhate hI unake mukha kamala aise dona, nisteja ora kAnti-hona ho gaye the jaisI ki murajhAyI mAlA ho jAtI hai| ve jora-jorase rone lagI thIM aura A~khoMse A~suoMkI nadiyA~ baha nikalI thoN| tathA ve sabako saba hI samrATake caraNoMmeM loTa-poTa ho gayI thiiN|| 82 // kusumasadRzo prabala tuSArapAta honese kumadiniyoM ko jo duravasthA ho jAtI hai athavA jorakI AMdhI athavA prakhara Atapa (dhUpa ) ke kAraNa sUkha jAne para kamaloMko zobhAkA jo hAla hotA hai, viyogake Darase una saba rAniyoMke ati sundara mukhoMkA bhI yahI hAla ho gayA thaa| dRSTi itanI murajhA gayo thI ki udhara dekhane takako ruci na hotI thii|| 83 // samrATa varAMga unako ajJAnajanita mUrchAko dekhakara dayAse vihvala ho gaye the, ataeva unhoMne svayaM hI unheM uThA-uThA / kara samhAlA thA tathA ve eka muhUrta bharameM ho caitanya ho gayI thiiN| kintu unake gale taba bhI bhare hue the, ve vinaya aura lajjAke kAraNa jhukakara khar3I thIM, taba bhI unake mukhase vANI bAhara na ho rahI thI to bhI unhoMne nimna prakArase nivedana kiyA thaa||84|| 1. [ AkrandayantyaH ] / ELATESCENERALASAHESAREE [575]
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam SAK bhavaraprasAdodita sarvasaukhyAH pAdadvayAlambitajIvitAzAH / tyaktAstvayA kiM karavAme he'dya gacchAma vA kAM gatimadya nAtha // 85 // AdhAnataH snehanibaddharAgA nAthena cAtmapriyabAndhavAstAH / kRtAparAdhAzca vanabharta [-] kathaM nu nastyaktumiyeSa bhaktAH (1) // 86 // ananyanAthA vimatIrapuNyA jahIhi nAsmAnnagatIrvarAkAH / tvayA vinA netranimeSamAtraM na zaknuvaM sthAtumapi kSitIza // 87 // jalena honA iva padmavatyaH kareNavo vojjhitayUthanAthAH / jijIviSAtmA' na vayaM narendra svayA vimuktA dhruvamityavaihi // 88 // prANanAtha ! Apake anugrahakA hI yaha phala hai ki hama isa abhyudaya aura samasta sukhoMkI svAminI ho sakI haiN| hamArA jIvana to Apake donoM caraNa-kamaloMkI nikaTatApara ho nirbhara hai| isa paristhitimeM Apake dvArA chor3a diye jAnepara Aja hama kyA kareMgI ? athavA aba Apake binA hamAro kauna-sI gati hai jisakA hama loga anusaraNa kareM // 85 // jisa dinase he prabho ! Apane pANigrahaNa kiyA hai usa kSaNase hamArA sneha aura pyAra Apapara hI kendrita ho gayA hai| hamAre sahodara bandhubAndhava bhI utane priya nahIM haiM jitane ki zrIcaraNa haiN| isake sivA he nAtha! hamane Apake prati kisI bhI prakArakA aparAdha bhI to nahIM kiyA hai // 86 // moha-mAyA phira kyA kAraNa hai ki svAmI hama sabako chor3akara cale jAnA cAhate haiN| hamArA Apake sivA koI dUsarA rakSaka nahIM ho sakatA hai| hama svayaM buddhihIna haiN| puNyAtmA to haiM hI nhiiN| ataeva Apa hama logoM ko isa rItise na tyAgeM / dekhiye, Apake sivA hamArI to koI dUsarI gati hai ho nhiiN| hama sarvathA dIna haiN| he kSitIza ? Apase viyukta hokara hama eka nimeSa mAtra samayake lie bhI jIvita nahIM raha sakatI haiM // 87 // pAnI sUkha jAnepara kamaliniyoMkA jo dukhada anta hotA hai hAthiyoMke jhuNDake adhipati madonmatta hAthose viyukta ho jAne paramatta hathiniyoMkI jo dayanIya avasthA ho jAtI hai, usI vidhise he narendra ! tumase viyukta hokara hama saba bhI jIvita na raheMgI itanA Apa aTala tathA dhruva satya samajhiye // 88 // 1. ka karavAmadeA / 2. [ bhartA ] / 3. [ na zaknumaH ] / 4. [ jijIviSAmo ] / saptaviMza: sargaH [576]
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH sargaH caritam itthaM vANA nRpatipriyAstAH sutAmranetrAntajalAvilAsyAH / pratyanavonnirgatarAgabandhaH // 9 // yamasya nAtho'pi mahApratApo vajrAyudhaH prajvalitaprabhAvaH / sAkSAnnavIM mRtyumukhAtsunAlAM sthAtuM paraH kaH puruSastriloke // 90 // anekakoTayapsarasAM samUhAH sAmAnikAdyAstridazezvarAzca / zakrAlayAcchakramadhaH patantaM na jAtu saMtArayituM samarthAH // 11 // ye cakravikrAntadazAnabhogAstadardhabhogAcca sitAsitAGgAH / devAsurebhyo'bhyadhikaprabhAvAste matyunotA mama kA katheyam // 92 // TRAILERRHEREIAS- rote-rote rAniyoMke netrakamala lAla ho gaye the, mukhakamala azrRjalase pariplAvita ho rahe the| ukta prakArake prema tathA bhakti sUcaka vacana kahakara ve sabakI saba samrATako apane snehakI pAzameM phaMsA lenA cAhatI thiiN| kintu varAMgarAja usa samaya rAgake bandhanoMkI paha~case pare the phalataH rAniyoMke vacana sunakara rAjAne isa yuktise unheM samajhAyA thA / / 89 // viveka-norodha saMsAra bharakI janma-mRtyuke tathokta niyantraka yamakA pratApa aprameya hai| vajrarUpo sarva-mArakazastrake dhAraka indrakA / pratApa tonoM bhuvanoMmeM vyApta hai tathA usa sUryake viSayameM to kahanA ho kyA hai jisake Atapa aura udyota sRSTike jovanake AdhAra haiN| kintu yaha bhI mRtyukA sAmanA nahIM kara pAte haiN| taba tonoM lokoMmeM dUsarA aisA kauna puruSa hai jo mRtyuko pratidvanditA kara sake / / 90 // eka indra ke kuTumbameM kaI karor3a atizaya guNavatI apsarAeM rahatI haiN| pratyeka indrake sahAyaka tathA sevaka sAmAnika, trAyastriza, pariSat, AtmarakSa Adi hI nahIM apitu aneka indra bhI hote haiN| kintu jaba Ayukarma samApta honepara indra apane vimAnase patita hotA hai usa samaya una meMse koI athavA ve sabake saba bhI use nahIM roka pAte haiM / / 91 // jinhoMne apane cakrake parAkramase SaTkhaNDa kSetrako padadalita kiyA thA, jo loga (bhogabhUmiyA jova ) vastrAMga Adi daza prakArake kalpavRkSose manavAJchita bhoga sAmagrI prApta karate haiM athavA jina vidyAdharoMko pAMcoM prakArake hI bhoga prApta haiN| tathA jinake zarIra kRSNa tathA gaura hote haiN| tathA ve mahApuruSa jinakA prabhAva aura siddhi devoM tathA asuroMse bhI bahuta bar3ho-car3hI tho| una sabako bhI 'mRtyu ghasITa le gayI thii| taba mujha kauna pUchegA ( bacAyegA) taba mere aise sAdhAraNa vyaktiko to carvA ho vyartha hai / / 92 // 1. [ sAkSAdaviH"""sa nAlaM ] / ka sanAlA / IssantshrINSPIRELESED [577 // SHAHARA Jain Education internationes
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ gandharvavidyAdharanAgayakSA yogIzvarAzcApratisattvavIryAH / priyAH svakA mutyumukhaM 'prayAnti trAtuM na zekurmama kAsti shktiH|| 93 // janmANave mohamahAtaraGge jarArujAmRtyubhayaprakIrNe / nimajjanonmajjanasaMprayuktaM vRthA hi kiM mAM zaraNaM vRNIdhvam // 94 // iSTaviyogo'priyasaMprayogo jaatirjraavyaadhirnitybhaavH| yadIha na syurmaraNAni loke rati janmanyaya kasya na syAt // 95 // javena nRNAM vapurAyura dhAvantyupasthAsyati sA jarA ca / jarAparikSINabalendriyANAM mRtyustato neSyati ko'tra rAgaH // 96 // aSTAviMzaH sargaH isa pRthvIpara utpannahama manuSyoMkI apekSA gandharvo, vidyAdharoM, nAgakumAroM tathA yakSoMkI hI zaktiyAM aneka gunI haiN| inase bhI bar3hakara ve saba paramayogo the jinake yogasiddha sattva, parAkrama tathA sAhasake sAmane koI Tika bhI na sakatA thaa| kintu unako A~khoMke sAmane hI kAlane unako priyAoM ko galese nIce utAra liyA thA aura ve rakSA na kara sake the, taba mujhameM kitanI / zakti hai // 93 // janma maraNa maya yaha saMsAra eka mahAsAgara hai, moharUpI U~co, U~cI bhayaMkara taraMgeM isameM uTha rahI haiN| roga, bur3hApA A Adi aneka bhayAnaka jantuoMse yaha vyApta hai| aura maiM svayaM isameM niruddezya hokara bAra-bAra DUbatA utarAtA hU~, taba Apa loga vyartha hI mujhe kyoM apanA sahArA banA rahe haiM / 94 / / roga, bur3hApA-mRtyu saubhAgyase manuSya jIvana meM priyajanoMkA viyoga na hotA tathA aniSTa aura apriya padArthoMkA samAgama na hotA, bAra-bAra janma-maraNa na hote / jovanameM roga tathA bur3hApA na hotaa| yaha jIvana cirasthAyo hotA tathA apanI aura apane priyajanoMkI / mRtyu na hotI, to koI aisA vivekI jIva na hotA jo ise pAkara phira chor3anekA nAma bhI letA? / / 95 / / hama dekhate haiM ki manuSyoMko Ayu, zarora tathA vibhava, vaibhava prabala vegase kisI viparIta dizAmeM daur3e jA rahe haiM / dekhatedekhate hI zaizava, kizora tathA yuvA avasthAoMko pAra karake bur3hApA A dabAtA hai| vRddhAvasthAke padArpaNa karate hI zArIrika // [578] zakti vidA letI hai aura samasta indriyA~ apane viSayoMke bhogameM zithila ho jAtI haiM, isa prakAra durbala dekhakara mRtya bhI le meM bhAgatI hai taba isase rAga kyoM ? taba isa jovanase kaise prIti ko jAya ? / / 96 / / 1.[prayAntIstrAtuM ] / RERSARDARIRATRAILEELARATHI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekA gatini tirasti loke nirastarogAntakajanmabhItiH / yAM prApya nazyanti jarAdayaste mahAnadIM prApya yathA tRSAdyAH' / / 97 // tAM prAptumicchA yadi vidyate ceyuSmAkamasmAbhisamAra sametAH / upAya eko'sti manuSyaloke dharmo'haMtAM prApayituM samarthaH // 98 // arhatpraNItazrutisatsahAyAH saddarzanonmIlitazubhranetrAH / / cAritrasanmArgamabhiprapadya sukhAkaraM mokSapuraM prayAmaH // 99 // purApi jainendramataprapannA narendravAkyapratibaddhatattvAH / nRdevadevyaH samayaM prayAya bharnA saha pravrajanaM prapadyuH // 100 / / aSTAviMzaH __ sargaH resmearearrespresHIPHAAN maatti| kyoMki isada zAnta ho jAte hai, tathA ApakI mARemeHEIRameHAIRAHIPASHURAHARMA vairAgyamevAbhayam isa bhayAkula saMsArameM eka hI mArga aisA hai jisako pakar3a lenese apane Apa hI roga, yama, janma tathA maraNa, Adike bhaya samUla naSTa ho jAte haiM, aura vaha hai nivRtti / kyoMki isa mArgapara calate ho vRddhAvasthA, AdikA bhaya umo prakAra naSTa ho jAtA hai jisa prakAra mahAnadI para pahu~canese bhISaNa pyAsa, Adi zAnta ho jAte haiM / / 97 / / yadi Apa loga bhI isa saMkaTa tathA bhaya hIna mArgako pakar3anA cAhatI haiM, tathA ApakI abhilASA dRr3ha hai to Apa loga bhI hamAre sAtha calI Aiye / isa saMsArake upadravoMse pAra pAnekA yahA~ para kevala eka hI amogha upAya hai, Ara vaha hai vItarAga prabhu arhantake dvArA upadiSTa satya dharma sarvabhaya vinAzaka 'vairAgya mevAbhaya' / / 98 / / ratnatrayamevazaraNam kevalI bhagavAnakI divyadhvanike AdhArapara nirmita pUrvApara virodha rahita zAstroMkI sahAyatAse satya zraddhArUpI prakAza (samyakadarzana ) ke dvArA hamAre antaraMgake nirmala netra khula jAte haiN| taba hama kSuddha AcaraNarUpI Adarza mArgapara calane lage ge aura saMsAra yAtrA samApta karake hama loga samasta sukhoMke bhaNDAra mokSapuromeM pahu~ca jAveMge / / 99 // mere sAtha dIkSA lenA koI abhUtapUrva ghaTanA na hogI, kyoMki purAne yugameM bhI jinendradevake dvArA upadiSTa dharmako svIkAra karake tathA vairAgya bhAvanAse pUrNa rAjA ( pati ) ke upadezako sunakara rAniyoMne tattvajJAnako prApta kiyA thaa| tathA aneka rAjAoMkI patniyoMne isa prakAra kAla-labdhiko pAkara apane pati ho ke sAtha hI dIkSA grahaNa kI thii|| 100 // 'bhoga bure bhavaroga bar3hAveM' rAjAkA upadeza sunakara rAniyoMne mana hI mana vicAra kiyA thA, madhura tathA rasa paripUrNa bhojana, hamAre raMgarUpake upayukta eka se bar3hakara eka bhUSaNa, vividha prakArake vicitra kauzeya, Adi vastra, saba jAtiko sugandhayukta mAlA, puSpa tathA 1. ka tRSADhyAH / 2. [ degramA ] / 3. [ prapannAH] / HeamSa [579] Jain Education international
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAviMzaH sargaH mRSTAnnapAnaM varabhUSaNAni citrANi vastrANyatha gandhamAlyam / prAsAdazayyAsanayAnakAni dattvA ciraM no 'napate babhAra // 101 // candrAMzavaH sUryagabhastayazca kharAzca mahyaH puruSAzca vaataaH| na paspRzurdu:khanimittabhUtA bhartRpradAnAnna kadAcidasmAn // 102 // latAH svapuSpasta bakotthitAgrA yathA na zobhA dadati prakRSTAH / dhauzcandrahInA ca yathA na bhAti tathA bhavAmo napatau prayAte // 103 // abhUSaNAnAdanagandhamAlyAstAmbaladhapAujanagandhahInAH / amitravagaiH paribhUyamAnAH kimAsmahe prakSaradakSitoyAH // 104 // evaM vicintyottamadhairyavantyaH kRtapratijJA vigataspRhAzca / svA nekabhaktisthitimAnasAmbhAH procanarendra gatabhogatRSNAH // 105 // mAyAmanyamAnya sugandhita dravya, komala zayyA, mahArgha Asana, sUkhakara yAna tathA sabase bar3hakara apanA anugraha tathA prema dekara jisa pati-rAjAna itane samayataka hamArA bharaNa-poSaNa kiyA hai / / 101 / / usa prANapatike prema tathA prabandhakA ho yaha pratApa thA ki pratikala candrakiraNeM, tIvra tathA dAhaka sUryako razmiyA~, kaMkarIlI patharIlI bhUmi tathA sUkhI uSNa athavA tarala zIla vAya hamAre zarIrako kabhI cha bho na sakatI thI yadyapi inakA saMsarga hI tIvra duHkhako utpanna kara sakatA thA // 102 // kintu aba jaba prANapati dIkSA lekara cale jAyeMge to hamArI vahI dIna-hIna avasthA ho jAyegI jo ki candramAke asta ho jAnepara candrakAntise vyApta AkAzakI hotI hai, usa samaya DhaDhanepara bhI usameM zobhA nahIM milatI hai / athavA una latAoMke samAna hama saba ho jAyeMgI jinapara eka kSaNa pahile ho sundara, sugandhita phUloMke gucche laharA rahe hoM kintu dUsare hI kSaNa khIMcakara ve bhUmipara pheMka do gayI hoN|| 103 // sajjJAna kyA hama saba AbhUSaNoMko pheMkakara bhojana, sugandhita lepa, mAlA, tAmbUla, dhUpa, aJjana 'sugandhita taila' Adi samasta zrRMgArako tilAJjali dekara bhI yahA~ rheNgii| prANapatike abhAvameM zatraloga milakara hamArA tiraskAra kareMge aura hama loga A~khoMse AThoM dhAra A~sU bahAtI huI yahIM par3I raheM gI / / 104 // jaba rAniyoMne ukta saraNikA anusaraNa karake vicAra kiyA to unakI sAMsArika bhoga vilAsakI tRSNA na jAne kahA~ vilIna ho gayI thii| unheM apane pati ke prati ekaniSTha bhakti thI, kulIna putrI tathA vadha honeke kAraNa unakA dhaye bhI asAdhAraNa / 1. [ nRpatibaMbhAra ] / 2. [ paruSAzca ] / 3. ma stbkothitaayaa| 1.ka vicitrottama / 2. [ svAmyeka ] / For Private & Personal use only [580 Jain Education international
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam aSTAviMzaH sargaH yadyatra nAtha pravihAya rAjyaM tapaHkriyAyAM matimAvadhIthAH / samaM tvayaivAtra tapazcaritvA saMsAraniSThAmabhisaMvajAmaH // 106 // iti nRpavanitA nRpeNa sAdhaM pravikasitotpalacArupatranetrAH / bhuvi sukhamapahAya tAzca sadyastapasi manAMsi samAdadhurvarAjayaH // 107 // atha jigamiSutAM nRpasya buddhvA narapatayaH paritaH sametya tUNaM / dazaradhikasaMbhramA narendra tridazapati tridazA iva prazAntam // 108 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite / sphUTazabdArthasaMdarbhe varAGgacaritAzrite tArAdarzananimitta rAjyabhoganirvego nAmASTAviMzatitamaH srgH| thA, patipara unakI AsthA thI tathA mana usakI hI saba kucha mAnatA thA / phalataH patike nirNayako jAnate hI unakI samasta abhilASAe~ tathA mahattvAkAkSAe~ karpUra ho gayI thiiN| unhoMne dIkSA lenekA nirNaya kara liyA thA, ataeva patise yahI nivedana kiyA thA / / 105 // pati-parAyaNatA 'he nAtha ! yadi Apa vizAla rAjya, rAjyalakSmI, vibhava, Adiko ThukarA kara ugra tapasyA karanekA nizcaya kara cuke haiM, prayatna karanepara bhI yadi ApakI vicAradhArA udharase virata nahIM hotI hai, to hama saba bhI Apake hI sAtha tapa kareMgI aura saMsAra bhramaNako pAra karake Apake sAtha hI paramapadako dizAmeM agrasara hoveMgI / / 106 / / ukta nirNayapara pahuMca sakane ke kAraNa sundara sukumAra zarIradhAriNI rAjapatniyoMke utpala sadRza sundara tathA manohara netra Anandake kAraNa vikasita ho uThe the / apane jIvana sAthI samrATa varAMgake sAtha unhoMne bhI saMsArake samasta sukhoMko chor3a diyA thaa| usa samaya unake bhoga vilAsoMke premI citta pUrNarUpase tapasyAmaya ho uThe the // 107 // tyAgakI utkRSTatA isI antarAlameM samrATake samasta rAjAoMko varAMgarAjake vairAgyakA samAcAra mila cukA thA yaha samajha kara ki samrATa aba vana cale hI jAyeMge ve saba mitra tathA sAmanta rAjA bahuta zIghra ho AnartapurameM A pahu~ce the| unake Azcarya tathA AdarakA usa samaya anta na rahA thA jaba unhoMne varAMgarAjako svargake adhipati indrake samAna zAnta aura samAhita dekhA thA // 108 // [581] cAroM varga samanvita sarala-zabda-artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM tArAdarzana nimitta rAjyabhoga-nirveganAma aSTAviMzatitama sarga samApta /
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga paritam [ekonatriMzaH sargaH] zrIdharmasenapramukhA narendrA vayo'nurUpojjvalacArubhUSAH / sabhAgahe ramyatame vizAle barAmarAjena sukhaM niSeduH // 1 // pitA barAGgasya narendramadhye snehena sadbhAvapurassareNa / parAmarzastasya karaM kareNa provAca sAmnAvacanIyamartham // 2 // rAjyaM tvadAyattamidaM hi sarvamAdhArabhUtastvamiha prajAnAm / vizeSato me nayanaM tRtIyaM bahizcaraprANa iva dvitIyaH // 3 // camacamAnca / ekonatriMzaH sargaH ekonatriMza sarga sayAnA saMsAra Anartapurake vizAla tathA ramaNIya sabhA bhavanakI zobhA usa samaya sarvathA darzanIya ho gayI thii| usameM mahArAja dharmasena Adi vayovRddha rAjA loga samrATa varAMgarAjake sAtha zAntipUrvaka yathAyogya sthAnoMpara virAjamAna the| ina saba mahArathiyoMkA nirmala sarala vezabhUSA unakI avasthAke anukUla thaa| ye saba loga varAMgarAjake vairAgabhAvako lekara ho carcA kara rahe // 1 // vayovRddha tathA AdaraNIya samasta rAjAoMmeMse sabase pahile varAMgarAjake pUjya pitA mahArAja dharmasenane hI, apane putrake sAMsArika kalyANakI sadbhAvanA aura isake mamatvase prerita hokara bar3e sneha aura dulArake sAtha varAMgarAjake hAthapara hAtha / pherate hue kahanA prArambha kiyA thA // 2 // pitAkA prema ve jo kucha kahanA cAhate the vaha saba, ve bar3I zAnti aura prItise kaha rahe the / 'yaha Anartapura tathA uttamapurakA / samasta rAjya, he putra ! tumhAre hI AdhIna hai| ina donoM vizAla rAjyoMmeM prajAoMke sukha samRddhike tuma hI ekamAtra AdhAra ho| yaha to huI rASTrakI bAta, aba mero nijI avasthA bhI suna lo tuma merI tIsarI A~kha ho tathA mere bAhara ghUmate phirate mUrtimAna prANa ho // 3 // eka kSaNa bhara cintA kara ke dekho, jaba tuma dIkSA le kara vanameM cale jAoge, to tumhArI snehamUrti vRddhAmAtA, premapratimUrti pativratA patniyAM, pitAbhakta-putra, Adi saba hI sambandhI, he beTA ! tumhAre vinA apane prANoMko kaise dhAraNa kareMge? EDIGIPALAMARHITS [582)
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekonatriMzaH sarga: mAtA ca palyastava putrakAzca prANAntyaye'raM kathamatra vatsa / tvayi prayAte'hamato'bhiyAce nAsmadvaco laGgitumarhasi tvam // 4 // vinA zazAGkana nabho na bhAti vinA maghonA na vibhAsate dyauH| vinA dayAM dharmapathe na bhAti na bhAti rAjyaM ca vinA svayedam // 5 // bhAro yathAdau sukaraH pravod pazcAdazakyaH sa tu gauraveNa / evaM tapaHzrIH sukarAvadha sudurdharatvaM ca zanaiH prayAti // 6 // ArohaNAddhAravato narasya doAmapArAmbunidhipratArAt / saritpravege pratiyAtano'pi tapo'tikaSTaM sukhamAssva putra // 7 // apanI tathA sabakI cintA kara ke ho maiM tumase eka vara mAgatA huuN| dekho, hamAre vacanoMkI upekSA karanA tumheM zobhA nahIM detA hai||4|| caETAIRLINGa jhaThA saMsAra sudhasUti candramAke abhAvameM AkAzako koI zobhA hI nahIM raha jAtI hai| yadi indra na ho to saba kucha hote hue bhI svargameM koI AkarSaNa aura prabhAva na raha jAyagA pUreke pUre dharmAcaraNameMse yadi kevala dayAke siddhAntako nikAla diyA jAya to samasta dharma khokhalA ho jaayegaa| aise hI yadi tuma cale jAoge to isa rAjyameM hamAre lie koI AkarSaNa aura sAra na raha jAyagA / / 5 // tapakI duSkaratA dekhA jAtA hai ki bhArose bhArI bojhA jaba prArambhameM uThAyA jAtA hai to use le calanA sarvathA sukara hotA hai kintu jyoM, jyoM Age bar3hate jAte haiM tyoM, tyoM use eka paga le calanA asaMbhava ho jAtA hai| aise hI tapa hai| isako grahaNa kara lenA atyanta sarala hai kintu jaise-jaise usameM Age bar3hate haiM vaise hI vaha duSkara aura kaThora hotA jAtA hai / / 6 // yaha loka prasiddha hai ki bhArI bojhako lekara unnata parvata Adi para car3hanA atyanta kaSTakara hai / atyanta vegavatI pahAr3I nadImeM pravAhake pratikUla calanA usase bhI adhika kaSTakara hai tathA apAra pArAvArako hAthoMse tairakara pAra karanA ina donoMse bhI dukhamaya tathA duHzakya hai| kintu svairAcAra virodhinI jainI tapasyA ina sabase ananta guNI kaThina tathA dukhamaya hai isalie he beTA isa vicArako chor3akara sukhapUrvaka rAjyakA sukha bhoga karo // 7 // 1. [ prANAnnayeran, 'nvaheran ] / 2. [ dhrmpyo]| 3. [ pratiyAnato'pi ] u [583] raEREIAS Jain Education international .
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ekonatriMza: sargaH smarAnalAciHpratidagdhavIryA bhRzanti' tiryagmanujAsurendrAH / taM kAmavahni zamituM kutastvaM zaknotira paJcendriyagocarasthaH // 8 // vayaM ca saddharmamathAhatAM hi buvApi ttkrtumshknuvntH|| gRheSu jIrNA viSaye prasaktAH punastapaste viSamaM prakartum // 9 // mAsmatvariSTAH kuru dhIra rAjyaM jayArivargAnviSayAnbhajasva / sahaiva gatvA ca tapovanAni tapazcariSyAma ihetyavocat // 14 // yathopanItakramamAdareNa nizamya vAkyaM piturAyatazrIH / varAjarAjaH sthitadharmacittaH pratyabravIdAtmahitAya dhImAn // 11 // UPERHIMeanRPHATETAParampaHARESHAMIRese bhogoMko ajeyatA vigatavAra vicAra karo, kAmarUpo agnikI jvAlA itanI bhISaNa hai ki usameM par3ate hI sumeruke samAna mahAzakti bhI bhasma ho jAtI hai| yahI kAraNa hai ki vivekI tIryaJca, manuSya, asura tathA indra Adi bhI brahmacarya vratase bhraSTa ho gaye haiN| aisI kAma jvAlAko tumhArA aisA taruNa puruSa kaise zAnta kare gA ? kyoMki tumhArI pAMcoM indriyAM atyanta jAgarUka haiM / / 8 / / apanI buddhikA ahaMkAra AThoM karmoM ke vijetA, vItarAga arhantadevase upadiSTa jaina dharmake tattvoM tathA usake mahattvako hama logoMne bhI khUba samajhA hai| kintu saba kucha samajha kara bhI usake anusAra tyAga karanemeM asamartha haiN| yahI kAraNa hai ki hamArA samasta jIvana gRhasthAzramameM hI bItA jA rahA hai| Aja bhI viSaya bhogako cAha jyoMkI tyoM banI huI hai| jaba hamArI yaha hAlata hai to tumhArA tapa karanA to sarvathA hI asaMgata hai / / 9 / / he dhIra ! zIghratA mata karo, jaba taka zakya hai taba taka zAntipUrvaka rAja karo, durdama zatruoMko padadalita karo, parama priya viSayoMkA yatheccha bhoga kro| isake uparAnta hama loga gRhasthAzramase vidA leMge aura tumhAre hI sAtha vanameM jA kara hama loga bhI tapa kareMge 10 // siMha-vRtti rAjA jaisA ki ucita aura Avazyaka thA usI vinamratA aura sanmAnake sAtha varAMgarAjane apane pUjya pitAke upadezako sunA thaa| kintu ve vizeSa viveko the unakA citta pUrNa (anagAra) dharmakA pAlana karanekA nirNaya kara cukA thaa| usa samaya unakA pratApa aura prabhAva apane madhyAhnapara the, to bhI ve unheM AtmakalyANake mArgase vimukha na kara sake the / Atma-hitapara dRSTi rakhate hue hI unhoMne pitAse nivedana kiyA thA // 11 // 1. [ azyanti ] 2. [ zakroSi ] / 3. prshstaa| 4. [ mA tvaM tvarethAH ] / SHESATIRGISTERRIERRIGIRRITAR [584]
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dharmArthakAmAgamasAdhanAni vrajanti pUtAM sutarAM prasiddhim / tAnyeva tatsAdhanasatkriyAbhivipattimAyAnti gate yavatve // 12 // vizIrNadantaH zithilAGgasandhiH kampacchirazcaJcalapANipAdaH / karAgradaNDo jarasA parotaH kathaM tapastapyati mandacakSuH // 13 // naSTazrutilaptazarIraceSTaH skhalatpadavyAkulamandavAkyaH / kSINendriyaH kSINabala: kSitoza zrutAvAntaM kathamabhyupaiti // 14 // gahAdvahiryAtumazaktimAnyo yAtvA puna va nivatitu vaa| tAgvidhaH kAyaparigrahasya sthAnAviyogasya ca kiM samarthaH // 15 // ekonagiy': sargaH mAyAmAcaIRURALIST svatantratA dharma, artha aura kAma ina tInoM puruSArthoM ke paripUrNa bhogameM sAdhaka sAmagrI manuSyoMko vinA prayatna kiye hI prApta hotI hai tathA manuSya anAyAsa hI usameM lokottara rasakA AsvAda karatA hai| kintu jaba yauvana Dhala jAtA hai, to ve sabake saba sAdhana tathA unake upayogakI saphala prakriyAeM bhI jyoMkI tyoM banI rahanepara bhI unakA upayoga sukhakara na hokara dAruNa dukhadAyI ho jAtA hai / / 12 / / jarAkI chAyA par3ate hI dA~ta TUTa jAte haiM, zarIrakA eka-eka jor3a DhIlA par3a jAtA hai, A~khoMko jyoti manda par3a jAtI hai, zira kAMpane lagatA hai, hAtha paira durbala aura caMcala ho jAte haiN| bur3hApA manuSyapara apanA pUrNa prabhAva sthApita kara letA hai, aura dRSTi durbala ho jAtI hai tathA vaha DaNDekA sahArA lekara calatA hai| taba, he pitAjI ! bicArA vRddha, manuSya kaise tapa hai karegA // 13 // he mahArAja ! jisa puruSa ke kAnAkI zakti naSTa nahIM to; manda ho gayo hai, zarIrameM vega aura tatparatAke sAtha kArya karanekI sAmarthya nahIM raha gayI hai, paira ThikAnese nahIM par3ate haiM, dhIrese bolatA hai aura jo kucha bolatA hai vaha saba bhI aspaSTa rahatA haiindriyA~ kAma nahIM karatI tathA zarIra sarvathA niHzakta ho gayA hai aisA puruSa kisake sahAre zAstra samudroMkA manthana karake jJAna-rUpI amRta nikAla sakegA // 14 // 'jo lo deha torI' / manuSya baddha hokara gharase bAhara Ane-jAnemeM bhI hicakatA hai| yadi sAhasa karake kisI taraha calA bhI jAtA hai to use lauTakara AnA duSkara ho jAtA hai| aisA vRddha puruSa kyoM karake apane vibhava tathA prabhutAse pRthak honekA sAhasa karegA ? yadi meM kisI prakAra itanI sadbuddhi A bhI jAye to apanI jIrNa kAyake dvArA kSudhA Adi parISahoMko kaise sahegA // 15 // 74 For Privale & Personal use only RautLISAIRPELLSmAnna [585] Jain Education Intemational
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam bhivAgalaM yAnti ciraM banAntaM yathA gajA vArayituna zakyAH gahArgalaM tadvadahaM vibhidya vrajAmi mAndhI 'vara eSa yAce // 16 // bahirya yAsurbhavanAtpradIptAkSipatyarAtiH punareva ttr|| duHkhAnalAdevamabhiprayA'tumApIpataH pArthiva zatruvanmAm // 17 // kSubdhArNavAdadurgativIcijAlAtkRccheNa kulAntamupAgataM tam / nadatyarAtistu yathaiva tatra mA nanadaH saMsRtisAgare mAm // 18 // suvarNapAtre paramAnnamiSTaM bubhujyamAnasya viSaM dadAti / yathA tathA rAjyaviSaM dadAti dharmAmataM bhamipa me pipAsoH // 19 // ekonatriMzaH sargaH KAILASPARSHAIRPETApnaasRSELO R suavasara milate ho svatantratA premI hAthI apane bAMdhaneke khambheko tor3akara jaba bhAgate haiM taba unheM rokanekA kisIko sAhasa nahIM hotA hai aura ve saghana vanameM cale jAte haiM / isI vidhiko Adarza mAnakara maiM bhI gRhasthIke bandhanarUpI argalAko tor3akara dIkSA lene jAtA huuN| Apa mujhe niSedha na kareM, merI yahI yAcanA hai| 16 / / tathokta' svajana zatra haiM jaba bhavana meM Aga laga jAtI haiM to samajhadAra puruSa bAhara bhAga jAnekA prayatna karatA hai kintu jo zatru hotA hai vaha use pakar3akara phira usI AgameM jalA detA hai / maiM bhI sAMsArika dukhoM rUpI agnijvAlAse bAhara nikala rahA huuN| he mahArAja! Apa kisI zatruke samAna mujhe phira usI jvAlAmeM mata jhoMkiye / / 17 / / prabhaJjana aura jvArabhATAke kAraNa kSubdha, U~cI-U~cI laharoMse Akula bhISaNa samudrase bar3e kaSTa aura parizramake bAda kinArepara lage vyaktiko dhakkA mArakara zatru hI phira samudra meM Dhakela detA hai| durgatiyoM rUpI ghAtaka laharoMse vyApta saMsAra-samudrameM he pitAjI ! usI prakAra Apa mujhe phira mata girA dojiye / / 18 // koI puruSa soneke sundara, svaccha pAtroMmeM jaba svAdu, zuddha miSThAnna khA rahA ho usI samaya use prANAntaka viSa denA jaisA ho sakatA hai, vaisA hI mere sAtha hogA, yadi mujhe rAjyalakSmI rUpI viSa pIneke lie bAdhya kiyA gayA to, kyoMki isa samaya mere bhItara dharmarUpI amRtase hI zAnta hone yogya pipAsA bhabhaka rahI hai / / 19 // 1. [ tvAM dhIbara / 2. bahiyiyAsu / 2. bhiyiyaasuN]| 3. [ degprayAtadeg ] | 3.[ prayAta ] / 4. [ bobhujya ] / 5. [ dadAsi ] / GETURE [586] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekona varAGga caritam zukriyANAM ca vidhAtako yaH pApakriyANAM ca sahAyabhUtaH / sa eva rAjanbhava baddhavairo ripozca kaSTaM tvatulo na zatruH // 20 // ripuH kadAci ["] darthamana balaM yazo veha nihanti vA na / dharmasya ye vighnakarA nRghnanti te janmasahasrasaukhyam // 21 / / AyurbalArogyavapurvayAMsi praNazvarANi kSaNirka zarIram / dhanAni vidyudvapuSA samAni dvitIya eSo'pi mahAMstu doSaH / / 22 // rAjyaM hi rAjanbahuduHkhabIjaM cittAkulaM vyA kRtizokamUlam / / vairAspadaM klezasahasramalaM kipAkapAkapratimaM tadante // 23 // trizaH saga PAHARIHERAIHIPAHELVETHPHPTHRESTH saMsArameM phaMsAnevAle hI zatru haiN| svAbhAvika rucipUrvaka kiye gaye kisI puruSake zubha karmoMko jo vyakti bigAr3a detA hai tathA kevala una kAryoMke karanemeM hI sahAyaka hotA hai jo pApAnubandhI hote haiN| he mahArAja! aise puruSoMko hI janma-janmAntarakA zatru sasajhanA cAhiye, vaha aisA zatru hai jisase chuTakArA pAnA ho asaMbhava hai, vaha bar3e-bar3e kaSTa detA hai tathA koI bhI zatru usase burA nahIM ho sakatA hai / / 20 // ___ kathamete zatravaH ? yadi zatru balavAna hotA hai to vaha AkramaNa karake sampatti chIna letA hai, yuddhameM senAkA saMhAra karatA hai, kabhI-kabhI / apane bhI kisI aMgako kATa detA hai, parAjita karake kIti naSTa kara detA hai aura yadi bahuta adhika karatA hai to yahI ki jIvana / le letA hai| kintu jo puruSa dharmAcaraNameM bAdhaka hote haiM ve mahA nirdaya haiN| kyoMki ve eka do janma nahIM hajAroM janmoka sukhako miTTI meM milA dete haiM // 21 // adhrava-bhAvanA ___ isa jIvanako Anandamaya banAnevAle saba ho sAdhana; jaise lambI Ayu, atyadhika bala, sadA sthAyI svAsthya, yauvana Adi vaya ye saba hI bahuta jaldI naSTa ho jAte haiN| saba sukhoMkA mUla zarIra hI kSaNika hai| dhana sampattikA bhI kyA bharosA?, kyoMki yaha AkAza meM camakanevAlI bijalIkI latA hai| yA saMsArakA yaha dUsarA mahA avaguNa hai / / 22 / / he mahArAja ! kyA Apa nahIM jAnate haiM ki isa rAjyake kAraNa bhA~ti-bhA~tike dAruNa duHkha prApta hote haiM / citta sadA ho Akula rahatA hai| isake adhikatama vyApAroMkA nizcita phala zoka hI hotA hai| apane tathA parAye yA saba hI se zatrutA ho jAtI hai| hajAroM jAtike kaSTa jhelane par3ate haiM tathA yaha saba karake bhI antameM isakA phala tumar3I ( kiMpAka ) ke samAna tikta ho hotA hai // 26 // 1. ma degbddhbairii| 2. [ripuzca"nu shtruH]| 3. ka kadAcciyadartha / 4. ma vyAvRti HAHARAHINESSTERNATAKARISHMyIHATHEstlemsteATMEMARATHIPAST AHPAHESH 587] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam durantatA rAjyadhuraMdharANAM dharmasthitAnAM sukhabhAginAM ca / vijAnata: sAdhu 'samutthitasya kathaM ratiH syAnmama rAjyabhoge // 24 // niruttaraistaimadhurArthagarbhaiH sahetukairbhUmibhujo hi madhye / manoharairbhUmipativaicobhiH pravRddhavairAgyarasadasya prabodhayAM taM pitaraM babhUva // 25 // vizuddhadRSTeravikampitasya / pitA svaputrasya vaco nizamya prasannabudhdyA tamuvAca vAcam // 26 // sarvAntarANyAnatilaGghaya vatsa dharmAntarAyo gurutAmupeti / snehaparAyaNatvAdvalAdavocaM pariNAmatiktam // 27 // jAnannapi rAjya rahasya bar3e vizAla rAjyoMke adhipati prabala pratApI rAjAoMkI durgatiko maiM jAnatA huuN| yaha bhI mujhe jJAta hai ki parama dhArmika logoM ko bhI kevala sukha bhoga na chor3a sakaneke kAraNa kaisI-kaisI vipattiyA~ jhelanI par3o / saubhAgyase isa samaya mere mana meM zuddha upayogakI preraNA huI hai, taba Apa hI batAiye ki mujhe rAjya tathA bhogoMmeM kaise Asakti ho sakatI hai / / 24 / / garAjakI ye saba ho yuktiyA~ aisI thIM ki inakA uttara denA hI azakya thaa| ye zubhaMkara evaM gambhIra tAtparya se paripUrNa thiiN| tarkapUrNa honepara bhI manohara thiiN| phalataH ina vacanoMke dvArA ve kiso hadataka apane una pitAko bhI samajhA sake the jo apanI lokajJatA, samajha Adi aneka dRSTiyoMke kAraNa vizAla rAjasabhAke aguA bane the || 25 || dRr3hatA kI vijaya mahArAja dharmasena ukta vivecanake AdhArapara isa nizcayapara pahu~ca gaye the ki unake putrake hRdayameM vairAgya rasakI dhAra hI nahIM baha rahI thI apitu paripUrNa bAr3ha A rahA thI, tathA kisI bhI prakArase use satya zraddhAparase thor3A bhI DigAnA asaMbhava thA / ataeva putrake vaktavyako sunakara unhoMne prasantApUrvaka usase nimna prakArase vacana kahe the || 26 || mahAmoho bhI jAge 'he vatsa ! saMsAra meM manuSya ke prArabdha kAryoMmeM aneka prakArase vighna bAdhAe~ upasthita kI jA sakatI haiM, kintu ina sabase bahuta bar3hakara tathA bhava, bhavAntara bigAr3anevAlI vaha bAdhA hai jo ki dharmake kAryoM meM DAlo jAtI hai / yaha saba bhalI-bhA~ti samajha hue bhI pitRsnehase prerita hokara maiMne ve saba vAkya kahe the jinakA pariNAma nizcayase duHkhadAyI ho hotA hai // / 27 ! | 1. kasamasthitasya, [ samaM sthitasya ] / 3. ma dharmAntarAye / 2. ma putrAH / ekona trizaH sargaH 588 }
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ho sakatA hai ki svayaM atyanta niHzakta ho jAneke kAraNa, mohanIya karmakI prabalatAse, yA anya pApa karmoM ke udayase prerita hokara, apanI gurutA ( lokajJatA ) ke ahaMkAra dvArA, athavA tumapara atyanta sneha honeke hI kAraNa maiMne tumheM rokaneke lie aise vAkya kahe hoM jo nIti aura nyAyake sarvathA viparIta ho / kintu tuma una saba bAtoM kA dhyAna na rakhanA kyoMki tumhArA dRSTikoNa vizAla hai / / 28 / / yadi zramAdAtmani mohato vA svakarmaNAM gauravato'tirAgAt / nyAyAdapetaM vacanaM yadasti kSamasva tatsarvamudArabuddhe // 28 // AbAlyataH zAntatamasya tasya dharmAnurAgodyatasatkriyasya / sunizcitAM tAmavagamya buddhi mumoca kRcchrAttanayaM mahIndraH // 29 // tathaiva paurAnsvajanAjjanAMzca senApatizreSThigaNapradhAnAn / svamAtaraM kRcchratarAnnRsiMho vimocayAmAsa yathAkrameNa // 30 // AhUya taM putravaraM vinItaM sugAtranAmAnamanaGgarUpam / nivezya pArzve vinayAdvinA madhye nRpANAmidamityuvAca // 31 // mijAjitameva varAMgarAja apane zaizavakAlase viSaya virakta, zAnta tathA antarmukha the, unakA dhArmika kAryoMkI ora rujhAna tathA satkarma karane kA sAhasa sarvavikhyAta thaa| ataeva mahArAja dharmasenako yaha samajhate dera na lagI ki varAMgarAjakI vairAgyabuddhi aDola aura akampa hai| to bhI ve bar3e kaSTa aura anutApake sAtha unheM ( varAMgako ) dIkSA grahaNa karanekI anumati de make the / / 29 / / isI krama se unhoMne apane samasta sage sambandhiyoMkI anumati prApta kI thii| senApati, maMtrI, zreSThI tathA gaNoMke pradhAnoMko bhI apane nizcayase sahamata kara liyA thA, tathA purake samasta nAgarikoM ko bhI samajhAkara anukUla karake vidA le lI thI / puruSasiMha aigako sabase adhika kaThinatAkA anubhava to taba huA thA jaba ve apanI mAtAoMse vidA lene gaye the, to bhI kisI yukti tathA upAyase unase bhI AjJA le sake the / / 30 / 'niyogIsutako' sabake antameM unhoMne apane jyeSTha putra sugAtrako rAjya sabhA meM bulAyA thaa| kumAra sugAtra prakRti se hI vinota the, usake bhI Upara dI gayI suzikSA ke bhArase to vaha atyanta vinamra ho gaye the / zarIrakA svAsthya tathA rUpa bhI kyA thA dekhate ho mUrtimAna aGgakA dhokhA lagatA thaa| jaba vaha rAjasabhAmeM A pahu~ce to varAMgarAjane unheM apane pAsa baiThA liyA thA aura rAjAoM ke sAmane snehapUrvaka samajhAnA prArambha kiyA thA // 31 // 1. ma mahendraH / H ekonatrizaH sargaH [ 589 ]
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam mAtAmaho'yaM tava saMniviSTaH pitAmahastveSa guNairgarIyAn / gurudvayasyAsya nRpottamasya kuruSva zuzrUSaNamAtmazaktyA // 32 // vRddhAngurUnprAjJatamAnudArAn dayArAnArya kalAMzca nityam / vizrambhapUrvaM madhurairvacobhirmanyasva mAnyAnatha mAnadAnaiH // 33 // arAtivargAnvijayasva notyA duSTAnaziSTAMzca sadA prazAdhi / kRpAparAdhAn zaraNAgatAMstAn rakSasvaputrAniva sarvakAlam // 34 // padmavandhamUkAnbadhirAnstriyazca kSoNAndaridrAnagatonanAthAn / zrAntAnsa rogAMzca viSva samyakparAbhibhUtAnparipAlayasva / / 35 / pUjya pUjAkAryA he sugAtra ! idhara ye tumhAre mAtAmaha (nAnA ) virAjamAna haiM, inakI ho barAbarI se tumhAre pitAmaha ( dAdA ) baiThe haiM jo apane guNoMke kAraNa parama pUjya hai| yadyapi ye donoM mahApuruSa bharatakSetrake zreSTha rAjA haiM to bhI tumhAre to pUjya pUrvapuruSa haiM ataeva isI ( pUrvajatva ) nAtese tuma inakI sevA karanemeM kisI bAtakI kamI na rakhanA / / 32 / / jo apane pUrvapuruSa haiM, gurujajana haiM, pUrNa vidvAna haiM, udAra AcAra-vicArazIla haiM, dayAmaya kAryoMmeM lIna haiM tathA AryazreSTha kalAoM ke poSaka haiM, aise samasta puruSoMkA vizvAsa tathA Adara karanA, pratyeka avasthAmeM inake sAtha madhura hI vacana kahanA / inake sivA jo puruSa mAnanIya haiM unako sadA samucita sanmAna dekara hI grahaNa karanA // 33 // SaDaGganIti jo loga tumase zatrutA kareM unheM yAna, Asana Adi rAjanItikA Azraya lekara padadalita karanA / jo svabhAvase ho duSTa haiM tathA kukAryoM meM hI lona haiM unako niSpakSa bhAvase daNDa denA / pahile ajJAnase vimUr3ha hokara aparAdha karaneke pazcAt bhI jo pazcAtApa karate hue tumhArI zaraNameM A jAveM, unakI usI prakAra sarvadA rakSA karanA jisa prakAra manuSya apane sage putroM kI karatA hai / / 34 / / kliSTeSukRpA jo laMgar3e haiM, lUle haiM, jinakI A~kheM phUTa gayI haiM, mUka haiM, bahire haiM, anAtha haiM, striyA~ haiM, jinake zarIra jIrNazIrNa ho gaye haiM, saMpatti jinase vimukha hai, jo jIvikA -hIna haiM, jinake abhibhAvaka nahIM haiM, kisI kAryako karate-karate jo loga zrAnta hoM, aura adhika kAma karane yogya nahIM rahe gaye haiM, tathA jo sadA hI rogo rahate haiM, inakA binA bheda-bhAva ke hI bharaNa-poSaNa karanA / jo puruSa dUsaroMke dvArA tiraskRta hue haiM athavA acAnaka vipattimeM par3a gaye haiM unakA bhalI-bhA~ti pAlana karanA // 35 // Jah Education International RC-M ekona triza: sargaH [590 ]
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dharmAvirodhena samarjayArthAnarthAvirodhena bhajasva kAmAn / kAmAvirodhena kuruSva dharma sanAtano laukika eSa dharmaH // 36 // dAtavyamityeva janAya cittaM' pradehi sammAna purassareNa / bhRtyAparAdhAnavigaNya vatsa kSamasva sarvAnahamIzateti // 37 // nibaddhavairAnatidoSazIlAnpramAdino nItibahiSkRtAMzca / calasvabhAvAnvyasanAntarAMzca jahAti lakSmIriti lokabAdaH / / 38 / / adInasatvAn kriyayA sametAn zrutAnvitAnkSAntidayopannAn / satyena zaucena damena yuktAnutsAhinaH zrIrasvayamabhyupaiti / / 39 / / pArasparAvirodhena trivarga sampatti avazya kamAnA lekina dharma mArgakA anusaraNa karate hue kAma sukhakA sarvAMgINa bhoga karanA kintu yaha dhyAna rakhanA ki usake kAraNa arthakI virAdhanA na ho| iso kramase utane hI dharma ( aNuvrata ) kA pAlana karanA jo tumhAre kAma sevanameM ar3aMgA na lagAtA ho tInoM puruSArthoM ke anupAtake sAtha sevana karaneko yaho prAcIna praNAlI hai // 36 // jaba kabhI dAna do to isI bhAvanAse denA ki tyAga karanA tumhArA ho karttavya hai / aisA karanese grahItAke prati tumhAre hRdaya meM sammAnakI bhAvanA jAgrata rhegii| jaba-jaba tumhAre sevaka koI aparAdha kareM to unakI upekSA hI nahIM apitu kSamA bhI yahI socakara karanA ki maiM ina sabakA svAmI hU~ / / 37 / / pApa mArgapara paga na par3e loka eka sUkti bahuta prasiddha hai ki jo akAraNa ho vaira karate haiM, jinake AcaraNa doSoMse hI paripUrNa ho jAte haiM, pratyeka kArya karanemeM jo pramAda karate haiM, naitikatAke payase jo bhraSTa ho jAte haiM, prakRti, jina puruSoMko atyanta caMcala hotI hai tathA jo vezyA, madirApAna, parastrI gamana, Adi vyasanoM meM burI taraha ulajha jAte haiM, aise puruSoMko lakSmI nizcayase chor3a detI hai // 38 // isake viparIta jo puruSArthI haiM, dInatAko pAsataka nahIM phaTakane dete haiM, sadA ho kisI na kisI kAryameM juTe rahate haiM, zAstra jJAnameM jo pAraMgata haiM, zAnti aura udAratA jinakA svabhAva bana cukI haiM, satya jinakA sahacara hai, zauca jinakA kabaca hai aura dama jinakA daNDa hai tathA utsAha ho jinakI zvAsa hai aise karmayA giyoMke pAsa sampattiyA~ syayaM hI daur3I AtI haiM // 39 // 1. [ vittaM ] / 2. [ sarvAnahmoziteti ] / For Private Personal Use Only ekona za: sargaH [ 591]
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga ekona caritam bhRtyAMzca mitrANyatha kozadaNDAnamAtyavargAjjanatAM ca durgAn / budhaizca pUjA yadi vAJchasi tvaM kurvAtmanAtmAnamatIva pAtram // 40 // bhUyo'hatAM zAsanamAgamasthAnsajjJAnacAritratapovizuddhAn / cavidha saMghamathAtmazaktyA bhajasva sanmAnaya sAdareNa // 41 // guNairupetA guravo bahujA ye ziSya'yantyAtmasutAn hitAya / satattvasavaM bahu ziSyayitvAra samarpayAmAsa sutaM gurubhyaH // 42 // tato nRpairmantravarapradhAnaH sAmantamukhyairabhiSicya sArdham / babandha paDheM svayameva rAjA prajAhitArtha kulavRddhaye ca // 43 // triMzaH sargaH saphalatAkI kuMjI yadi AjJAkArI sevaka cAhate ho, abhinna hRdaya mitra cAhate ho, asIma koza, anullaMghya daNDa, rAjyabhakta AmAtya, evaM sadA anurakta prajAkI abhilASA karate ho, amedya kiloMke niyaMtraNa karaneko utsuka ho, tathA ina sabase bhI bar3hakara vidvAnoMke dvArA samarpita sanmAnako prApta karaneke lie utkaMThita ho to apanI nijI sAdhanAke dvArA apane Apako isa sabakA pAtra banAo / / 40 // laukika yogyatAoMke atirikta, bhagavAna arhantake dvArA upadiSTa dharmako mata bhuulo| jo zAstrajJa haiM unakI satsaMgati kro| jo tapasvI samyak-darzana, samyak-jJAna tathA samyaka-cAritra rUpI AbhUSaNoMse bhUSita haiM unakA sahavAsa karo, tathA muniAyikA, vratI zrAvaka tathA zrAvikAoMse yukta caturvidha saMghako jaba-jaba avasara mile apanI suvidhA tathA zaktike anusaar| sAdara vandanA karo // 4 // jo gurujana svayaM guNI tathA vidvAna hote haiM ve apane putrako usake ho kalyANake lie apanI bahujJatAke anukUla upadeza dete haiM / isI paramparAke anukUla varAMgarAjane jo-jo kucha bhI upayogI ho sakatA thA vaha saba kumAra sugAtrako bhalIbhA~ti samajhAkara use apane pUrvajoMko sauMpa diyA thA / / 42 // 'rAjya diyo bar3abhAgI' antima upadeza samApta honeke uparAnta ho varAMgarAjane guru tathA mitra rAjAoM, pradhAna AmAtyoM, maMtriyoM, pradhAna sAmantoM tathA zreSThI aura gaNoMke pradhAnoM ke sAtha kumAra sugAtrakA rAjyAbhiSeka svayaM kiyA thA, kyoMki aisAtraikaranese hI unakA apanA vaMza calatA raha sakatA thA aura prajAkA hita bho ho sakatA thaa| abhiSeka-vidhi pUrNa hote hI varAMgarAjane apane hAthoMse AhI kumAra sugAtrako rAjakA paTTa bA~dhA thA // 43 / / 1. [ zikSayantyAtSadeg] / 2. [ zikSayitvA] / 192] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekona caritam muktAvalI ralaparItamadhyAM kaNThe ca devendradhanavicitrAm / sUryaprabhAhUpitasatkiroTaM' nidhAya putrasya hi mUni tasya // 44 // zvetAtapatraM zaradabhrazubhraM dadhAra bhAsvadvarahemadaNDam / aSTArdhasaccAmarahemamUlaM vyutkSepayAmAsa sa sundarIbhiH // 45 // teSAM tu madhye vasudhAdhipAnAM svabAhuvIryojitasadguNAnAm / reje sugAtro navarAjyalakSamyA kAntyA grahANAmiva zItarazmiH // 46 // neduH samantAbRhadabhranAdA mRdaGgabherIpaTahAH sazaGkhAH / utkRSTanAdAM janatAM cakAra labdhezvarA bhUvanitA tutoSa // 47 // bArAmamA trizaH sargaH nUtana rAjAkA sammAna use motiyoMkI mAlA pahanAyo tho jisameM bIca-bIca meM adbhuta ratna piroye hue the tathA usake madhyabhAgameM parama manohara vicitra indradhanuSa par3A huA thaa| rAjA sugAtrake zirapara jo mukuTa rakhA gayA thA usako prabhAse madhyAhnake sUryakA udyota bhii| lajA jAtA thA // 44 / / rAjA sugAtrake zirapara jo dhavala nirmala chatra lagAyA gayA thA vaha zaratkAlona meghoMke samAna nirmala tathA AkarSaka thA, usakA daNDa uttama nirdoSa sonekA banA thA tathA ( AThake Adhe arthAt ) cAra camara bhI sundariyoMke hAthoMse usapara DhuravAye / gaye the / ina camaroMkI DaMDiyA~ bhI sonese banI thIM / / 45 // usa rAjasabhAmeM eka, do nahIM aneka aise rAjA virAjamAna the jinhoMne apane bhujabalake sahAre ho vizAla rAjya tathA mahApuruSoMke lie Avazyaka guNoMko ajita kiyA thA, to bhI nUtana rAjalakSmIse saMyukta hokara sugAtrako kAnti itanI adhika bar3ha gayI thI ki vaha usa samaya vaha aisA mAlUma detA thA jaisA ki grahoMke bIcameM candramA lagatA hai / / 46 / / rAjyAbhiSeka mahotsava rAjyAbhiSekako ghoSaNA karaneke lie usa samaya pUrI AnartapuromeM hara ora mRdaMga aura duMdubhiyA~ baja rahI thiiN| inase vizAla meghoMkI garjanA sadRza gambhIra nAda nikala rahA thaa| Ananda vibhora janatA bhI ucca svarase 'jaya, jIva', Adi zabdoMF ko kara rahI thI tathA aisA pratIta hotA thA ki nUtana suyogya patiko pAkara pRthvI rUpI taruNI bhI parama saMtuSTa thI ho gayI thI // 47 // 1.ka sttiriittN| 2. ka hemmaalN| 3. [ nAdAJjanatA] / Jain Education intemational 75
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam HEE-SHASRASHear tato nRpo nirvRtisaulparAmaH svaputrasaMkrAmitarAjyabhAraH / vimuktasaMgaH svajanena sAdhaM jagAma tUrNa jinadevageham // 48 // tatrArhatAmapratizAsanAnAmaSTAhniko ziSTajanaizca juSTAm / yamopavAsA vrata yantritAtmA cakAra pUjAM parayAvibhUtyA // 49 // pUjAvasAne pratimApurastAt sthitvA mahIndraH suvizuddhalezyaH / stutvA jinAnAM tu guNAnudArAjagrAha zeSAM muditAntarAtmA // 50 // stotrAvasAne praNipatya devAnpradakSiNIkRtya jinendragaham / Aruhya rAjA zivikAmanA divAkarAMzudyutihAriNI tAm // 51 // ekonatriMzaH sargaH -PAPAITESHPagesameepa 'chor3a vase vana' rAjyArohaNa saMskArake samApta hote hI samrATa varAMga, apane AtmIyajanoMke sAtha turanta hI jinAlayako ora cala diye the, kyoMki vairAgyameM jo anupama sukha hai usapara hI unakA AkarSaNa thaa| apane suyogya jyeSTha putrako unhoMne samasta rAjapATa sauMpakara usake dAyitvoMse mukti pA lI thii|| 48 // ina upAyoMse unhoMne Abhyantara aura bAhya donoM parigrahoMse chuTTI pA lI thii| jaisA ki pahile kaha cuke haiM samrATa varAMgako vizvAsa thA ki jainadharma hI sarvazreSTha dharma hai phalataH unhoMne usa dharmake Adarza arhanta prabhuko ziSTa puruSoMke sAtha aSTAhvika pUjAkI thI isa pUjAkI mahArgha sAmagrI tathA alaukika sajadhaja abhUtapUrva tho| pUjAke dinoMmeM varAMgarAjane upavAsa, vrata tathA yama ( jIvana paryanta tyAga ) grahaNa karake apane AtmAko saba dRSTiyoMse niyaMtrita kara diyA thA // 49 / / aSTAhikapUjA / isa kaThora sAdhanAne varAMgarAjakI donoM lezyAoM ( varNa-vicAroM ) ko ati vizuddha kara diyA thaa| jaba pUjAvidhi samApta huI taba samrATa Anandanibhora hokara vItarAga prabhukI mUrtike sAmane khar3e ho gaye the / bhaktise druta hokara ve karmajetA jinendra- ke vizAla guNoMkI stuti kara rahe the aura eka vicitra antaraMga sukhakA anubhava karate hue unhoMne pUjAkI zeSA ( AziSa ) E ko grahaNa kiyA thA // 50 // jaba stotra pATha samApta ho gayA taba unhoMne jinavimbako sASTAMga praNAma kiyA thaa| isake uparAnta pUre jinAlayakI / mayamARELATELLITERSanatanALARIA 5941 For Private &Per
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam atyucchritaiH ketubhirujjvalAtaH sitAtapatrairvaracAmaraizca / dhvajairanekarnayanAbhirAmaigacchanbabhau zakra ivAvanIndraH // 52 / / madanazabdaiH paTahasvanaizca zatapraNAdaigajavAjighoSaiH / puNyairvacobhirvaramAgadhAnAmabhUddhavaniH kSubdhasamudratulpaH // 53 // pauraijanavarSaca'rairamAtyaH sAmantavagai papuGgavaizca / padAtinAgAzvarathAdhirUDhaivato gRhebhyo niragAnnarendraH // 54 // rathaizca kAzcidvaravAjiyAnairmanoharAbhiH zivikAbhiranyAH / dharmakriyAyAM vinivezya buddhi nRpAGganA bhUpatinaiva yAtAH // 55 // tIna pradakSiNAeM kI thiiN| isa prakAra antima pUjAko samApta karake ve jinAlayake bAhara Aye the aura usa pAlakIpara ArUr3ha hue the jisakI prabhA sUryakI prakhara kiraNoMke udyotakA bho tiraskAra karatI thii|| 51 / / mahA-niSkramaNa varAMgarAjakI pAlakIke Age-Age gaganacumbI ketu laharAte jA rahe the| usa samaya bhI pAlakIke Upara dhavala nirmala chatra zobhA de rahA thA tathA camara dara rahe the| inake atirikta Age-pIche aneka dhvajAeM pharapharA rahI thIM, inakI zobhA netroMmeM ghara kara letI thii| isa dambhahIna rUpase vanako jAtA huA rAjA indra ke samAna lagatA thA / / 52 / / 'tina pada ghokahamArI' mRdaMga jorase piTa rahe the, paTahoMkI dhvani bho tIvra ora gambhIra thI, zaMkhoMkI ghoSaNA AkAzako vyApta kara rahI thii| hAthiyoMkI gambhIra ciMghAr3a thI, ghor3e hinahinA rahe the, tathA mAgadha jAtike deva vairAgya bhAvanAko puSTimeM sahAyaka puNyamaya kIrtana karate jA rahe the| ina saba dhvaniyoMne milakara usa rora (tIvra dhvani) ko utpanna kara diyA thA jo ki samudrake kSubdha honepara hotA hai / / 53 / / bar3e-bar3e mANDalika rAjA, pradhAna AmAtya, sAmantoke jhuNDa, aneka zreSTha nRpati, Anartapurake nAgarika, anya sevaka tathA anurakta janoMke sAtha hI samrATa varAMga apane rAjagharase bAhara hue the| usa samaya bhI unako padAti, gajArUr3ha, azvArohI tathA rathikoMkI senA ghere hue thI / / 54 / / yathArtha dharmapatnI samrATa varAMgakI saba hI rAniyoMne dharmasAdhanAmeM hI apane cittako lagA diyA thA ataeva ve saba bhI prANapatike sAtha1. [ degvarSagharai ] / ( 595]
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekonapi: napaM prayAtaM prasamIkSya keciddharmapriyAH paurajanAH prahRSTAH / kecitpunarmohamahAtamo'ndhA durbuddhayo'tyalpatamA nininduH // 56 / / matsyAmiSAbhyAM ca yathA zRgAlaH pravaJcito lobhatayA vimUDhaH / yathA ca nArI yuvarUpalabdhA' bhraSTobhayAbhyAM patitaskarAbhyAm / / 57 // tathA narendro vipulAMzva bhogAnpratyakSabhUtaM pravihAya bAlaH / parokSamicchansurasaukhyamokSaM pravacyate jamvukapuzcalIvat // 58 // svargo'sti nAstIti kathaM hi zakyaM zraddhAnusajjJAnavacAM vayo yat / ito gato vA tata Agato vA pumAnyadi syAttadiha pramANam // 59 // sAtha gRha chor3akara cala dI thIM / koI-koI rAniyA~ uttama rathoMpara ArUr3ha thii| una rathoMmeM sundara tathA sulakSaNa ghor3e jute hue the| zeSa rAniyoMne pAlakiyoMpara baiThanA hI pasanda kiyA thaa| ye pAlakiyA~ bar3I hI manohara thIM // 55 // bhoga vilAsako ThukarAkara vanako prayANa karate hae varAMgarAjako dekhakara, sadAzaya puruSa jinheM dharmameM zraddhA thI ve bar3e prasanna hue the| kucha aise bhI durbuddhi the jo unakI nindA karate the kyoMki moharUpI mahA andhakArane unakA jJAnanetra hI phor3a diyA thA, iso kAraNa unake hRdaya itane patita ho gaye the / / 56 / / khalajana ve kahate the ki 'rAjA usa mUrkha zRgAlake samAna hai jisane lobhameM Akara jalameM machalI pakar3aneke lie mukha kholakara donoM ( mukhakI vastu tathA machalo )se hAtha dhoye the| athavA usa kAminIke samAna hai jo eka yuvakake rUpapara mohita ho gayI thI kintu thor3I-sI asAvadhAnIke kAraNa pati tathA cora (premI ) donoMke dvArA chor3a do gayI thii| 57 / / yahI gatividhi varAMgarAjakI dikhatI hai-ye sAmane par3e hue vipula vaibhava tathA asIma bhoga sAmagrIko isalie chor3a rahe haiM ki inheM devagatike zuddha sukha tathA atIndriya mokSasukha prApta ho| inase bar3A mUrkha kauna hogA ? ina sukhoMko kisIne dekhaa| bhI hai / ye bhI zRgAla aura puzcalIke samAna ubhayataH bhraSTa hoMge / / 58 / / nAstikamata svarga hai athavA nahIM hai isa siddhAntapara kaise AsthAko jA sakatI hai ? kyoMki yaha saba kalpanAe~ una logoMkI haiM jinheM / pahile kisI bAtapara zraddhA ho gayo thI tathA bAdameM usIkI puSTimeM unhoMne apane jJAnakA upayoga kiyA thaa| satya to 1. ma lbdhaa| 2. [ deg bhatAnpravihAya ] / 3. ka degvacA caco, [ vatAM vaco ] / [596) Jain Education international For Privale & Personal use only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ekonatriMzaH vimucya hastAgata'marthakajJo vane'nyamathaM magayeti kazcita / idaM hi rAjyaM pravisRjya vAJchedadRzyamindra tvamavAptumajJaH // 6 // susiddhamannaM pravihAya kazcitpunaH prapaktuM ghaTate vicetAH / sayAdA na vA saMzayita tadannaM rAjyaM tathA siddhamasiddhamaindram // 61 // paJcendriyANAM viSayAzca paJca te sevitavyA iti satpravAdaH / satsvindriyeSvarthatameSu satsu kimanyamarthAntaramArgayedvA5 // 62 // aho napo'yaM nirapekSitArtho vyAmohitAtmA bata kiM karoti / na kaJcidasyAtmahitasya vaktA bandhaH sakhA vA khalu vidyate'tra / / 63 / / yaha hai ki yadi yahA~se gayA koI vyakti athavA svargase AyA koI pratyakSa dRSTA isakA samarthana karatA taba to ise pramANa mAna sakate hai / / 59 // __ jo mUDha hai vahI hAthameM AyI vastuko chor3akara vanako daur3atA hai aura vahA~para kisI vyartha padArthake pIche Takkara mAratA phiratA hai jo vyakti itane vizAla samrAjako chor3akara usa indrapadakI kAmanA karatA hai jise kisIne dekhA bhI nahIM hai use mUrkha na kaheM to aura kyA kaheM // 6 // uttama vidhi pUrvaka rAMdhe gaye susvAda tathA pavitra prastuta bhojanako thAlIko pairase ThukarAkara jo ajJa vyakti bhojanako phira kisI prakArase pakAnA prArambha kara nIrasa karatA hai jisameM yaha bhI saMbhava hai ki usase pakAyA gayA bhojana pahile pakegA bhI yA nahIM tathA paka kara bhI khAne yogya hogA yA nahIM ? yahI paristhiti hamAre rAjAkI hai, AnatapurakA vizAla rAjya sAmane haiM indra padako kauna jAnatA hai, aura jAnanese bhI kyA prayojana ? kyoMki inheM vaha prApta ho hI jAyagA aisA vizvAsa kauna dilA sakatA hai ? / / 61 // yAvajjIvaM sukhaM jIvet pA~coM indriyoMke sparza, rasa, gandha, varNa aura zabda ye pA~ca viSaya haiM / saMsArameM yaha salya mAnatA bhI calI A rahI hai ki ina viSayoMkA yatheccha sevana karanA cAhiye / indriyoMko parama priya padArtha adhika mAtrAmeM upalabdha hoM, to phira kyA AvazyakatA hai ki koI bhI samajhadAra vyakti dUsare padArthoMko khojatA phire / / 62 // hameM to isa rAjAko dekhakara Azcarya hotA hai, pratIta hotA hai ki isakI buddhi bigar3a gayI hai, isIlie upAdeya bhoga 1. [deggatamarthamajJo, 'gatamarthaka yo]| 2. [ mRgayeta ] / 3. ma syAdvAdavAsaMzayituM / 4. [ saMzayitaM ] / 5.[degmApayedvA] ame-THE-HAAREETTEAHEATRESEARLITERATURE-STREAMERI [5971 Jain Education interational
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ S ekona barAja caritam ityavamAdIni vacAsyathoccaiH prbhaassmaannaanphlaanbhaaryaan|| bhadrAH prakRtyA zrutadharmataravA vilokya tebhyaH punarithamacuH // 64 // dharmAtsukhaizvaryadhanAni loke labhanta ityeva kathA ttaan| kuto bhavantaH samupAgatA vA jaDA vakajJA zrutibAhyabhUtAH // 65 // zAlokSugodhUmayavAdidhAnyaM bojAdvinA nAGkaratAmupaiti / tapomayaM bIjamathAyanIya: svarmokSasaukhyaM labhate na kazcit // 66 // pUjA tapaH zIlamapi pradAnaM catvAri bIjAni sukhasya loke / uptvA narAstAni mahItale'smin kameNa dhIrAH sukhabhAginaH syuH // 67 // triMzaH sargaH viSayoMko chor3a rahA hai, samajhameM nahIM AtA yaha saba kyA kara rahA hai? jJAta hotA hai ki isakA koI bhI sagA sambandhI athavA mitra aisA nahIM hai, jo sAhasa karake ise samajhAye ki vAstavameM hita kyA hai / / 63 / / ajJAnI aise aneka vacanoMko samrATakI samAlocanAmeM jora-jorase kaha rahe the| unake ye saba udgAra nirarthaka hI the, para anAryoMse aura AzA hI kyA kI jA sakatI thI ? kintu aise bhI sAdhu puruSa the jo svabhAvase hI sajjana the, jinhoMne dharmazAstrake tattvoMkA gambhIra manana kiyA thaa| rAjapATa chor3akara dIkSA leneke lie jAte hue samrATa varAMgapara jaba una logoMkI dRSTi par3I to unhoMne una mUr3ha prANiyoMko uddezya karake kucha vacana kahe the / / 64 // nItinipaNAH stuvantu _ 'jagatake janmamaraNa cakrameM par3e jIva dharmamaya AcaraNa karake hI svAsthya, yaza, snehI kuTumba Adi sukhoM, prabhutA tathA vividha sampattiyoMko prApta karate haiM, isa vizva vikhyAta siddhAntako kauna nahIM jAnatA hai ? pUrva karmoMke binA apane Apa hI loga kisa kAraNase apano vartamAna paryAyako pA sake haiM ? Apa logoMkI mUrkhatA vAstavameM dayanIya hai jo Apa loga aisI bAteM kara rhe| haiM, jinakA Agamase samarthana nahIM hotA hai / / 65 / / / bar3I sAdhAraNa-sI bAta hai ki dhAna, Ikha, gehU~, jau, Adi jitane bhI anAja haiM, yadi inake bIja na hoM to kisIkI kyA sAmarthya hai ki aMkura ugA de| isI prakAra tapasyA rUpI bIjako tyAga kara yaha kabhI bhI saMbhava nahIM hai ki jIva svarga aura mokSarUpI phaloMkA svAda pA sake / / 66 / / [598 jo sukharUpI phaloMko khAneke lie utsuka haiM unheM jAnanA cAhiye ki jinapUjA, zuddha tapa, Adarza zIla tathA vidhi1. [ degphalAnabhadrAn ] ! 2. [ bIjamathApanIya ] / EARSHURARIHIRDERERatnaSERIES
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam kAntidyutijJAnavibhUtiyuktaM sukhAnvitaM dhAnyadhanAnvitaM ca / samIkSyamANo'pi naro naraM taM supuNyavAneSa iti bravIti // 68 // purAjitazrIstapasAM phalena ihopabhuGkte manujaH sukhAni / kRtveha puNyAni mahAphalAni surAsurANAM kurute tadaizyam // 69 // evaM ca pUrvAjitapuNyapAkAdimAM viditvA nRpatAM nrendrH| vihAya tAM devapatitvamIpsurvanaM prayAtIti ca kecidracaH // 70 // tyajanti ye'rthAnmahatazca bhogAMsta eva dhanyAH puruSAzca loke / vayaM punastAnasato'pyapuNyAstyaktu na zaktA iti kecidUcuH // 71 // ekonabi: sargaH pUrvaka dAna ye cAroM ho sukharUpI vRkSake bIja haiM / jo puruSArthI puruSa ina bojoMko apane vartamAna jIvanarUpI bhUmipara bo deMge, ve dhIra vIra puruSa hI isa janma tathA agale janmoMmeM yatheccha sukhoMkA nirantarAya bhoga kara sakeMge / / 67 / / puNyAtmA puruSako dekhakara hI guNI puruSa kaha uThate haiM ki yaha manuSya zubhakarmoMkA kartA hai| kyoMki usake zarIrakI kAnti, mukha maNDalakI dyuti, pratyeka viSayakA prAmANika jJAna, sAtha-sAtha calatA huA vaibhava, usake AsapAsakA sukhamaya vAtAvaraNa, dhana tathA atula dhAnya, Adi hI usake pUrva janmake zubhakarmoMkA pUrNa paricaya dete haiM / / 68 // pUrva bhavameM jo Antarika zrI ( zAnti, dayA Adi ) tathA tapasyA saMcita kI jAtI hai, usIkA yaha phala hai ki manuSya apane vartamAna bhavameM saba prakArake sukhoM tathA bhogoM kA Ananda letA hai / tathA jo vyakti apane vartamAna jIvanameM aise-aise vizAla puNyakArya karatA hai jinakA paripAka honepara mahA phala prApta ho sakate haiN| vahI manuSya apane bhAvI jIvanameM devoM tathA asuroMkI prabhutAko prApta karatA hai // 69 / / samrATa jJAnI haiM isI kramako samajha sakaneke kAraNa samrATa varAMga jAnate haiM ki unake samasta vaibhava pUrvabhavameM Acarita zubhakarmoM ke paripAka honeke kAraNa hI unheM prApta hue haiN| kintu ve agale janmameM devoMke rAjA indra honA cAhate haiM isIlie isa vizAla samrAjaP kI lakSmIko chor3akara tapasyA karaneke lie vanako prayANa kara rahe haiM / / 70 // dhanya yaha subuddhi isa lokameM ve puruSasiMha hI dhanya haiM jA kuvera sadRza vizAla sampatti tathA indratulya pracura bhogaviSayoMkI sAmagrIko bhI 1. ma tabaizcam / CRETARIETARIALLETTERPRIL Jain Education international
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam kimAsmahe svAmini saMprayAte vayaM hi tenaiva sahAbhiyAmaH / iti pratijJAmabhigA kecittArebhire gantumadInasattvAH // 72 // evaM hi paureraparIkSitAthaiH svcittsNklpitvaakprlaapaiH| nigadyamAno nRpatirjagAma purAdabahinirgatarAgabandhaH // 73 // puraM krameNApratidhIrvyatItya vanaM ca nAnAdrumapuSpakIrNam / raktotpalairvAkulitAbhravRndairnapaH prapede maNi'mantrasiddham // 74 / / taM parvataM jJAnatapazcaritraivistIrNakIti, niradhyuvAsa / gaNAgraketurvaradattanAmA savigraho dharma iva dvitIyA // 75 / / ekonatriMzaH sargaH binA hicakicAhaTake chor3a dete haiN| hama logoMke Antarika patanakI bhI koI sImA hai ? jo hama loga kucha bhI pAsa na honepara bhI bhogaviSayoMke saMkalpa tathA AzAko bho nahIM chor3a sakate haiM / / 71 / / jaba ki kitane hI loga ina jJAnamaya udgAroMko kahakara ho tuSTa ho gaye the taba hI kitane hI puruSa jinakA AtmA marA na thA tathA jinakA Atmabala dIna na huA thA ve kaha uThe the-are! samrATa jA rahe haiM aura hama hAthapara-hAtha dhare baiThe haiM ? hama bhI unhIMke sAtha jAyeMge aura dIkSA grahaNa kreNge| isa prakArakI pratijJA karake ve bhI samrATake sAtha cala diye the||72|| samartha jJAnI usa samaya nAgarikoMke manameM jo-jo bhAva Ate the una sabako ve apane vacanoM tathA kalpanAoMse vyakta karate the| yahI kAraNa thA ki unake pUrvokta udgAroMmeM kisI bhI viSayake vivecanakI chAyAtaka na tho / paura-jana apane manobhAvoMko vyakta karane meM lIna the aura varAMgarAja dhIre-dhIre calate hue nagarake bAhara jA pahuMce the, kyoMki unake rAga tathA dveSake bandhana TUTa cuke the / / 73 / / so saba norasa lAge varAMgarAja dhIre-dhIre Age bar3hate jAte the, Anartapura unake poche raha gayA thA, isI kramase ve nAnA jAtike vRkSoM tathA puSpoMse vyApta vanoMko bhI pAra karate jA rahe the / ina banoMmeM vizAla nirmala tAlAba the jo ki lAla kamaloMse paTe hue the| para samrATako ina sabakA dhyAna nahIM thA kyoMki unakI buddhi tapamaya hI ho rahI thii| isa gatise calate-calate ve maNimanta ( parvatakA nAma ) siddhAcalapara jA pahuMce the / / 74 / / [600] gurudarzana yaha vahI parvata thA jisake Upara zrI varadatta kevalI mahArAja virAjamAna the / varadatta kevalI bhagavAna arissttnemike| 1. ka mnnimtv|
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAja caritam kevalajJAnavizuddhacakSurmaharSividyAdharadevatAryaH / dharmAmRtaM bhavyajanAya yacchanlabhau munirbhrurivaatitunggH|| 76 // adUratastaM samavekSya bhUpAH svavAhanebhyastvavatIrya turNam / pradakSiNIkRtya vizaddha bhAvA nemaH zirobhima nisattamaM tam // 77 // varAGgarAjaH zamitAtmarAgaH praNamya pAdau vrdttnaabhrH| sthitvA purastAdabhijAtaharSaH kRtAJjalirvAkyamidaM jagAda // 78 // sarvajJa sarvAcita sarvavandya sarvAzramANAM parAmAzramastha / zaraNyabhUta trijagatprajAnAM saMsArabhItaH zaraNAgato'ham // 79 // ekonatriMzaH sargaH SAIRSUTARISHAIRATRAILERatna gaNadharoMke pradhAna the, unake paripUrNa ( kevala ) jJAna, tapa tathA cAritrakI vimala kIrti deza-dezAntaroMmeM chAyI huI thI / / 75 // unake darzana karate hI aisA lagatA thA ki ve zarIradhArI dharma ho the| unako zuddha tathA sarvadarzI A~kha 'kevalajJAna' hI thA, ve itane bar3e maharSi the ki vidyAdhara aura deva bhI satata unakI pUjA karate the| ve bhavyajIvoMke kalyANake lie sadA hI dharmopadeza rUpI amRtakI vRSTi karate rahate the| unakA jJAna tathA cAritra itanA vizuddha thA ki ve manuSyoMmeM sumeruke samAna unnata pratIta hote the / / 76 // jyoM hI rAjA loga parvatake nikaTa pahu~ce aura unakI dRSTi mahArAjake zrIcaraNoMpara par3I tyoM hI ve sabake saba eka kSaNameM hI apane vAhanoMpara se utarakara bhUmipara A gaye the| turanta hI una sabane munirAjako tIna pradakSiNAeM kI thI aura munirAjake caraNoMmeM apane mastakoMko jhuka kara praNAma kiyA thA / / 77 / / varAMgarAja bhI bar3e bhaktibhAvase zrI kevalImahArAjake caraNoMmeM praNAma karake unake sAmane vinamratA pUrvaka jA baiThe the| usa samaya unake harSakA pAra na thA, munirAjake zAnta prabhAvase unakA moha aura bhI zAnta ho gayA thA / yahI kAraNa thA ki ve hAtha jor3a kara baiThe the aura avasara milate hI unhoMne apane manobhAvoMko mahArAjapara prakaTa kara diyA thA / / 78 / / guru prArthanA he sarvajJadeva ? Apa manuSya, vidyAdhara, deva saba hIke pUjya haiN| saMsArake prANI ApakI vandanAke lie tarasate haiN| Apa ma svayaM sarvottama Azrama ( sayogakevalI avasthA ) ko prApta kara cuke haiM yahI kAraNa hai ki brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha tathA saMnyAsa ina cAroM AzramoMke manuSya ApakI pUjA karate haiN| tInoM lokoMke jIvoMke lie Apa hI ekamAtra AdhAra haiN| maiM svayaM saMsArase DarA huA hU~ isIlie trANa pAneke lie ApakI zaraNameM AyA huuN|| 79 // S Jain Education Interational
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam ekona caturgatInAmasukhAnvitAnAM yoniSvanekAsu ciraM bhramitvA / duHkhAnyanekAnyanubhUya tatra zrAnto bhavantaM zaraNAgato'smi // 80 // nAliGgito yo rajasA kadAcinnopapluto janmaviyogazokaH / mRtyoranAloDhapadapracAro nayasva mAM dezamuSe tamAzu // 1 // munIndrastadanugrahAyAvadanmahAmeghagabhIranAdaH / yathA sukhaM tvaM viSayeSu rAjannAssva prasAkSIriti saMdideza ? // 2 // vizuddhajAtyAdisudurlabhatvaM saddharmamArge pratibodhanaM ca / vimuktidharmAbhisuduSkaratvaM sarvaM tadAcaSTa gnnprdhaanH||83|| triMzaH tato sargaH AwareneHAHERAPIRPAHPAHeaeaterative dAruNase dAruNa dukhoMke bhaNDAra naraka Adi cAroM gatiyoMkI asaMkhya yoniyoMmeM anAdikAlase Takkara mAra rahA huuN| vahA~para anaginate dukhoMkI ThokareM khAte khAte maiM sarvathA zrAnta ho gayA hU~, aba, aura eka pada bhI calanekI sAmarthya zeSa nahIM raha // gayI hai, isIlie ApakI zaraNameM AyA hU~ / / 80 // he RSirAja ! mujhe kRpA karake usI dezameM le caliye jisameM kukarmokI dhUli ur3atI hI na ho, jisakI zAntiko bhaMga karake janma tathA maraNake tUphAna na uThate hoM tathA jisa pavitra sthAnapara mRtyukI gati hI nahIM, apitu usake caraNoMne chuA bho na ho / he prabho, dera mata kariye / / 81 // cAritrameva varAMgarAjakI ukta prArthanAko sunakara kevalI mahArAjane usake kalyANako bhAvanAse preraNA pAkara use samajhAnA prArambha kiyA thaa| mahArAjakI kaNThadhvani viSayako gambhIratAke anukUla megha garjanAke samAna gambhIra zAnta thii| unhoMne kahA thA-he rAjan ! aba Apa indriyoMke viSayoM meM lIna mata rahiye, apanI zaktike anusAra jitanI jaldI ho sake unheM chor3iye / / 82 // gaNadharoMke pradhAna zrIvaradatta kevalIne rAjAko saba hI bAteM samajhAyI thIM, vizeSakara yaha dikhAnekA prayatna kiyA thA ki vizuddha kula, zarIra, mati Adi pAnA kitanA kaThina hai, ye saba pAkara bhI satya dharmako pAnA aura use hRdayaMgama karanA aura bhI duSkara hai, itanA yadi kisI upAyase ho bhI jAya to saddharmake pAlana karanekI pravRtti tathA antameM mokSa prApta kara lenA to atyanta hI duSkara hai // 83 / / [602]
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam tatyAja ceSTApradhAnA jagataH kriyAzca ceSTAvatAM karma na cAstyasAdhyam / ceSTasva tasmAllabhate' yadiSTaM svargAvikaM mokSasukhAvasAnam // 84 // vizAlabuddhiH zrutadharmatatvaH prazAntarAgaH sthiradhIH prakRtyA / nirmAlyamivAtma rAjyamantaHpuraM nATakamarthasAram // 85 // vibhUSaNAcchAdanavAhanAni purAkaragrAmamaDambakheDeH / AjIvitAntAtprajahausa bAhyamabhyantarAMstAMzca parigrahAdyAn // 86 // apAsya mithyAtvakaSAyadoSAnprakRtya lobhaM svayameva tatra / jagrAha dhImAnatha jAtarUpamanyairazakyaM viSayeSu lolaiH // 87 // laukika kArya bhI aise haiM ki unako pUrNa karaneke lie ceSTA karanI par3atI hai tathA jo puruSa satata ceSTA karate haiM una udyoga puruSoM ko hI saphalatAkA sukha milatA hai, ataeva he rAjan ! Apa bhI udyoga kareM, usakI kRpAse hI Apako svargaM Adi sukhoMse lekara mokSa mahAsukha paryantake saba hI abhyudaya prApta hoMge // 84 // sajjJAnameva varAMgarAja sanmati ke akSaya bhaMDAra the, dharmake rahasyako unhoMne sunA tathA samajhA thA, sAMsArika rAga unakA zAnta ho cukA thA, kisI nirNayako karake usase na DiganA hI unakA svabhAva thA / ataeva unhoMne vizAla sAmrAjyako vaise hI chor3a diyA thA jaise koI nirmAlya dravyakI mamatA karatA hI nahIM hai tathA apane guNa tathA rUpa yukta antaHpurako aisI saralatAse bhUla gayA thA jaise jJAnI nATaka ke dRzyoMko bhUla jAte haiM / / 85 / / nagara, khanikoMke nagara, aDamba, kher3a (grAma) Adise Arambha karake samrATa varAMgane ratha Adi vAhana, bichAne or3hanekapar3e, bhUSaNa Adi saba hI bAhya parigrahoM ko hI nahIM utAra pheMkA thA apitu inakI abhilASA, rAga, dveSa, apane jIvanakA moha Adi jitane bhI Abhyantara ( mAnasika) parigraha ho sakate the una sabako bhI tyAga diyA thA // 86 // mithyA tattvoMke zraddhAna tathA kaSAya janita saba hI doSoMko dho DAlA thA tathA lobharUpI mahA zatruko ( viveka khaDgase) kATa DAlA thA / parama vivekI varAMgarAjane usa zuddha buddha rUpa ( digambaratva) ko dhAraNa kiyA thA jo ki janmake samaya pratyeka jIvakA hotA hai tathA jise ve puruSa grahaNa kara hI nahIM sakate haiM jinakI viSayalolupatA zAnta nahIM huI hai // 87 // 1 [ labhase ] / ekona trizaH sargaH [ 603 ]
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja caritam anye'pi sAmantanupA mahAntaH kauTambikAcA dvijasArthavAhAH / narendrabhaktyApitamAnasAste pravavrajustatra saheva rAjJA // 8 // narendradatto vasumAnbanezo'pyanantacitrau ca mtiprglbhaaH| pravavrajuH svAmyanurAgabaddhA vaNigvarAH saagrvRddhimukhyaaH||9|| ye bhUmipAlAH sukumAragAtrA vicitrabhogapratibaddhasaukhyAH / rAjyAni saMtyajya mahaddhivanti kurvanti caite'pi tapAMsi dhiiraaH||10|| vayaM prakRtyA vibhavaivihInA nityaM parapreSaNatatparAzca / vizeSataH sAdhu tapazcarAma ityevamuktvA hi pare prajagmuH / / 91 // ekonatriMzaH sargaH cyAriyarAmA eHARAPERealeHeSeareweresamese- am-e-Hear dharmameM sAthI samrATako digambara dIkSA lete dekhakara dUsare kitane hI rAjAoM, sAmantoM, kUTumbiyoM, brAhmaNoM, seThoM tathA anya udArAzaya vyaktiyoMne bhI unake sAtha hI pravRjyA grahaNa kara lI thI, kyoMki unake citta usa samaya bhI rAjAkI bhaktise otaprota the / / 88 // vipula dhanarAzikA eka mAtra svAmI, samasta vanoMke upajakA ekamAtra adhikArI narendradatta, anantasena, citrasena Adi rAjAoMne dIkSA grahaNa kI thI kyoMki unakI sUmati hita tathA ahitako parakhane meM pada thii| sAgaravRddhi Adi rASTra ke saba hI seThoko samrATa varAMgake prati itanA adhika anurAga thA ki vahI unheM unake ( varAMgake) pathapara calAneke lie paryApta thA / 89 // . phalataH ina saba logoMne bhI pravrajyA grahaNa kara lI thii| jina pRthivIpatiyoMke zarIra atyanta sukumAra aura komala the| jinheM nita-nita naye-naye vicitra bhogoM tathA sUkhoMkA AsvAda karAnekA abhyAsa thaa| unhIM dhIra-bIra puruSoMne usa dina aparimita sampatti, siddhi tathA vilAsake AdhAra vizAla rAjyoMko ThakarA diyA thA tathA mAnasika kalpanAoMke zatru ugra tapa tathA bhAMti-bhAMtike zArIrika klezako kara rahe the / 90 // "kintu hama to janmase hI vibhava aura prabhatAse dara haiM, jIvikAko upArjana karaneke lie pratidina dUsaroMke dvArA idhara- udhara daur3Aye jAte haiM, taba hama to saralatAse tyAga kara sakate haiM, phira hama kyoM na tapa kareM" aisA kahakara kitane hI logoMne turanta hI dIkSA dhAraNa kara lI thI / / 91 // 1. [ kauTumbikAzca ]. 604 Jain Education international
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kSitIndrapalyaH kamalAyatAkSyo vicitraratnapravibhUSitAGgaghaH / parItya bhaktyArpitacetasastA namaH prakurvanmunayo prahRSTAH // 92 // tato hi gatvA zramANAjikAnAM samIpamabhyetya kRtopacArAH / viviktadeze vigatAnurAgA jahurvarAco varabhUSaNAni / / 93 / / guNAMzca zIlAni tapAMsi caiva prabuddhattattvAH sitazubhravastrAH / saMgRhya samyagvarabhUSaNAni jinendramArgAbhiratA babhUvuH // 94 // mantrIzvarAmAtyapurohitAnAM purapradhAnaddhamatAM gRhiNyaH / nRpAGganAbhiH sugatipriyAbhididIkSire tAbhiramA taruNyaH // 95 // patiparAyaNA patniyAM samrATa varAMgake sAtha-sAtha unakI rAniyA~ bhI gayI thIM, yadyapi ve vicitra AbhUSaNoM tathA raMga biraMge vastroMse susajjita to bhI unakI kamaloM samAna sundara, sukumAra tathA bar3I-bar3I A~khoMse vairAgya Tapaka rahA thaa| unakA citta bhakti rasase ota-prota thA / dharmaM sAdhanakA zubha avasara pA sakaneke kAraNa ve atyanta prasanna thIM / phalataH inhoMne bhI parikramA karake RSirAjake caraNoM meM praNAma kiyA thA / / 92 / / isake uparAnta ve kramazaH anya muniyoM aura AryikAoMke samIpa gayI thIM, tathA Agamake anukUla vidhise usa sabakI vinaya tathA vandanA kI thii| vandanA samApta hote hI ve saba sundariyA~ kisI ekAnta sthAnameM calI gayI thIM aura vahA~para unhoMne una mahA mUlyavAna AbhUSaNoM Adiko utArakara bhUmipara DAla diyA thA / / 93 // kyoMki ve saMsArakI mamatA mohako chor3a cukI thI / lajjA Dhakaneke lie unhoMne taba kevala eka zveta sArI dhAraNa kara lI thI / sone maNiyoMke zArIrika bhUSaNoMke sthAnapara usa samaya unhoMne mahAvratIke guNoM tathA zIloM rUpI AtmAke bhUSaNoMko dhAraNa kiyA thaa| dharmake tattvoMko bhalIbhA~ti samajhakara una sabane jinendradeva ke dvArA upadiSTa satya mArgake vidhivat pAlanameM mana lagA diyA thA // 94 // anya virakta mahAmaMtriyoM kI patniyoM, rAjAke gurujanoMkI jIvana sahacariyoM, AmAtya, purohita, nagarake zreSThI tathA gaNoMke pradhAnoM tathA sampanna nAgarikoM kI prANAdhikAoMne dekhA ki ananta sukha bhogakI adhikAriNI rAja badhue~ bhI apane agale bhavoMko sudhArane ke lie dIkSA grahaNa kara rahI thIM phalataH una saba taruNiyoMko viSayarata rahanA azakya ho gayA thA aura unhoMne bhI turanta hI dIkSA grahaNa kara lI thI / / 95 / / 1. [ pracakramu naye ] | For Private Personal Use Only ekona triMzaH sargaH [ 605]
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam NG THE G tapasUra isa ghaTanAkrama jagata ne dekhA thA ki vizAla sAmrAjya dAyitvase mukti lekara samrATa varAMgane mahAvrata, sAdhuke guNoM ( karttavyoM ) tathA jainI tapasyA ke mArgako apanA liyA thaa| yaha saba dekhakara jJAnamatI taruNI rAjabadhue~ hRdayase prasanna hI huIM thI tathA apanA kalyANa karaneke lie una sabane bhI umra tapasyAkA vrata liyA thA / / 96 / iti nRpatirapAsya rAjyabhAraM vrataguNazIlatapAMsi saMbabhAra / pramuditamanasazca rAjapatnyaH paramatapAMsyabhidadhire hitAya // 96 // nRpanRpavanitAbhirujjhitAni varamakuTAGgadahArakuNDalAni / avanitalamupAgatAni rejuH kuruSu yathA tarujAni bhUSaNAni // 97 // navazaradi bhRzaM supUrNacandro vyapagatameghamalImasAica tArA / grahaNamiha 'tAmalevachardhAH prativirarAja mahI vibhUSaNaistaiH // 98 // yatipatimabhivandya sAdarAste tadanu munInnavasaMyatAMzca bhaktyA / naravaravanitA vimucya sAdhvIzamupayayuH svapurANi bhUmipAlAH 99 / iti dharma kathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArtha saMdarbhe varAGgacaritAzrite varAGgadIkSAdhikAro nAmaikonatrizatitamaH sargaH / sukumArI kantu virakta rAjataruNiyoM ke dvArA zarIra se utArakara bhUmi para pheMka diye gaye uttama mukuTa, zreSThatama aMgada, mahArghyaMhAra, adbhuta kuNDala Adi bhUSaNoMse paTI huI bhUmiko dekhakara ( uttara tathA deva ) kuru bhogabhUmikI yAda A jAtI jahA~ para kalpavRkSoMse gire bhUSana vasana bhUmipara par3e rahate haiM // 97 // huI bhUmikI zobhA nirmala zarada Rtu meM pUrNimAke candramAkI zItala dhvala kAntikA apaharaNa karatI thI / athavA use dekhate hI usa AkAzakI, usa zrIkA smaraNa ho AtA thA jo ki megha ur3a jAnepara samasta tArAoMke nirmala prakAza hotI hai / athavA samasta grahoM, nakSatroM tathA anya jyotiSI devoMke vimAnoMse bhAsiMta AkAzakI jo anupama zobhA ho sakatI hai // 98 // isa vidhi se dIkSA samAroha samApta ho jAne para sAtha Aye hue rAjAoM tathA nAgarikoMne apanI patniyoM ke sAtha yatipati varadatta munikI bandanA kI thii| isake uparAnta saba muniyoM, nUtana dIkSita sAdhuoM, saMyamiyoM, tyAgI puruSoM tathA striyoMkI yathAyogya vinaMtI karake apane-apane nagarako lauTa gaye the / 99 // 1. [ tAmralepa / cAroM varga samanvita sarala zabda - artha - racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathA meM varAMgadIkSAdhikAra nAma ekonatrizatitama sarga samApta / 2. [ trizattamaH ] | ekona triMzaH sargaH [ 606 ]
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzaH varAja caritam REETIREPS-TRALIANETSAIRTEETHARURLADAGIR triMza sargaH gateSu teSu priyabAndhaveSu svebhyaH purebhyo munisaMkathAbhiH / dIkSAM prapannA' jahaSa siMhA vArIvimuktA iva mattanAgAH // 1 // nirastabhUSAH kRtakezalocAH prsnnbuddhiindriyshuddhbhaavaaH| dharmAnuraktA munirAjapAzvaM prapedire sAJjalayo yathArham // 2 // upAzritAMstAnkRtamUnihastAnvilokya sAdhUnvigatendriyAzAn / svabhAvato bhavyajanAnukampI vratopadezaM kathayAMbabhUva // 3 // sthAnAni jIvasya caturdazAni tathaiva hi sthAtucariSNutAM ca / samyaktvamithyAtvavimizritatvaM zazaMsa samyaksaphalaM yatibhyaH // 4 // triMza sarga viyogIjana varAMgarAja tathA anya sabahI mumukSu jIvoMke dIkSA saMskArakI samApti ho jAnepara samrATake snehI tathA priya bandhubAndhava tathA anya saba dIkSita sajjanoMke svajana ( gharake loga) kisI prakAra DhADhasa bA~dha kara apane-apane nagaroMke lie lauTa par3e the| ve rAste meM muniyoMkI carcA karate hue cale gaye the| idhara jina puruSasiMhoM tathA jJAnamatI deviyoMne dIkSA grahaNa kI thii| unakI prasannatA usI sImA taka jA pahuMcI thI jisako kIcar3ase ubhare hAthIkA AhlAda sparza karatA hai / / 1 / / taparata yoginie~ nava dIkSita AyikAoM tathA muniyoMne samasta AbhUSaNa utAra DAle the, sabane hI vidhipUrvaka kezaloMca kiyA thaa| moha mamatAko pAzase chUTa kara buddhi nirmala tathA indriyA~ satpatha-gAminI ho gayI thiiN| mAnasika vicAra zubha tathA zuddha ho gye| // the| ApAtataH dhArmika ruci pUrNa vikAsako prApta huI thii| saMyama, sAdhanA Adike rahasyako jAnaneke lie ve saba mahArAja varadattakI sevAmeM hAtha jor3e hue gaye the, apane-apane yogya sthAna para baiTha gaye the / / 2 // donoM hAtha jor3a kara mastaka lagAye hue ina saba sAdhuoMko jaba kevalI mahArAjane apane pAsa baiThA dekhA to palaka mArate hI ve samajha gaye the ki ina sabane pA~coM indriyoMke viSayoM tathA AzAko jIta liyA hai| kevalI mahArAja bAhya preraNAke A binA hI anya jIvoM para dayA karate the ataeva unhoMne ina sabako mahAvratoMkI caryAke viSayameM vizeSa upadeza diyA thA // 3 // [607] caudaha guNasthAna pUrNa lokameM vyApta sthAvara tathA jaMgama jIvoMko unake bhAvoMkI apekSAse caudaha zreNiyoMmeM bAMTA hai, zAstroMmeM ina 1.kama zrIneminAthAya namo'stu tumyam / namo'stu nArAyaNadarpahAriNe // 2. ka prsnnaa| 3. [ samyaktvaphala'] / AMIRPURIAGEERUAGER G Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ daNDAstriguptIzca catuSkaSAyAndravyANi ssddjiivnikaaybhedaaH| dazaprakAraM zramaNendradharma tebhyaH samAcaSTa samAhitebhyaH // 5 // sajjJAnacAritragativratAni dazArdhabhedAnyavadatsa tebhyaH / / tapovidhi dvAdazalakSaNaM ca saMsAravicchittikaraM sAmAkhyat // 6 // saMjJAzcatasraH karaNAni paJca ceryApathAdInsamitIzca paJca / AvazyakAH SaTca SaDeva lezyA yogatrayaM cApyavadadyathAvat // 7 // caritam zreNiyoMko 'guNasthAna' saMjJA dI hai| kevalI mahArAjane samasta yatiyoM vizada rUpase yaha samajhAyA thA ki mithyAtva, samyakmithyAtva tathA samyaktva ye tInoM kyA haiM aura kisa prakArase ina tInoM pariNAmoMke hI kAraNa caudaha (mithyAtva, sAsAdana, mizra, / avirata, dezavirata, saMyatAsaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata apUrvakaraNa, anivRttikaraNa , upazAnta moha, kSoNa moha, sayogakevalI tathA ayogakevalI ) guNasthAna hote haiM // 4 // munidharma daNDoM ( triyoga ) ke saba bhedoM, mana, vacana tathA kAya ina tInoMkI gupti ( saMyama ) krodha, mAna, mAyA, tathA lobha cAroM kaSAyoMkA SaD jIva Adi chahoM dravyoMkA svarUpa, pRthvI Adi SanikAyoMkA vistAra tathA kSamA, mArdava Adi dazoM prakAra ke muniyoMke dharmoko guruvarane bhalIbhA~ti samajhAyA kyoMki saba zrotA bhI apane nUtana AcaraNake prati pUrNarUpase jAgarUka the // 5 // samyak-jJAna tathA samyak-cAritrakI eka-eka vigatakA sAMgopAMga upadeza diyA thaa| cAroM gatiyoMkI nissAratAko / pradarzita kiyA thA / dazake Adhe arthAt pA~coM mahAvatoMko atikrama, vyatikrama, aticAra tathA anAcArako dRSTiyoMse spaSTa kiyA thaa| chaha prakArake bAhya tathA chaha ho prakArake abhyantara tapake viSayameM vizeSa kara pUrA-pUrA paricaya diyA thA kyoMki usako hI nirdoSa sAdhanA karake unheM saMsAra cakrase chUTakara zuddha AtmA svarUpako prApta karanA thA / / 6 // cAroM ( AhAra, bhaya, maithuna tathA parigraha ) saMjJAoM, pA~coM karaNa (sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu tathA zrota) IryA, bhASA, aiSaNA, AdAnanikSepa tathA utsarga ina pA~coM samitiyoM, Avazyaka--jinakI saMkhyA chaha (sAmayika, caturvizati stava, / vaMdanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna tathA kAyotsarga ) hai, kRSNa, nIla, kApota, pota, padma tathA zukla ina chahoM lezyAoM, zubha, azubha tathA zuddha ina tInoM yogoMke svarUpako yathAvidhi batalAyA thA / / 7 / / 1. [degguptIzca ] 2. [ degbhedAn ] / yAmAhArAmArAmArAma [608) Jain Education international
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam catavidhanyAsapadaprapaJcaM nayapramANAni ca mArgaNAni / aSTaprakArAnanuyogabhAvAstripaJcakAMzcaiva guNaprabhedAn // 8 // trilokasaMsthogatimAgatiM ca sa puNyapApAnavasaMvarAMzca / bandhaM ca mokSaM ca zivaprameyaM munirmunibhyaH kathayAMbabhUva // 9 // zrutvA munIndroditamaprameyamahInasattvAH zivasiddhimArgam / zIlAnyathAdAya mahAvratAni sadyastamAcAramadhIyate sma // 10 // tataH sazAntaM zivadattasaMjJaM dayAparaM kSAntimudAravRttam / AdhArabhUtaM navasaMyatAste prapedire saMyamasAdhanAya // 11 // ANDEEPARADEMANTRatomAyA jJAyakavicAra nAma, sthApanA, dravya tathA bhAvake bhedoMse cAra prakArake nikSepa, zabdanayakA prapaJca tathA aMga Adike padoMkI gaNanA, / negama Adi sAtoM naya, pratyakSa Adi pramANa ( sAMvyahArika-paramArthika pratyakSa, parokSa-smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna tathA Agama) caudahoM mArgagAoM, AThoM prakArake anuyoga tIna prakArake bhAva tathA pA~coM guNoMkA bhI vizada vivecana kiyA thaa|||8|| trilokasAra tInoM lokoMkI racanAkA vizeSa varNana unameM eka sthAnase dUsare sthAnako Ane-jAnekA krama, puNya tathA pApa karmokA Asrava, inakA baMdha, saMvara tathA nirjarA tathA mokSa jo ki mUrtimAna kalyANa ho hai tathA jisake svarUpakA anumAna nahIM kiyA jA sakatA hai| ina sabakA pUrNa upadeza kevalI mahArAjane diyA thA / / 9 / / mahArAja varadatta kevalIne jo upadeza diyA thA usake mahattvakA andAja lagAnA bhI azakya thaa| vaha mokSa prAptikA / sAkSAt upAya thA ataeva use sunakara ho saba nUtana dIkSita muni aura AryikAeM saptazoloM ko grahaNa karake turanta hI paJca mahAvratoMkI sAdhanAmeM lIna ho gaye the, kyoMki ina sabako Atmika zakti aura sAhasa sAdhAraNa na the // 10 // AcAryazaraNa kevalI mahArAjase pUrNa upadeza prApta karake samasta natana saMyamI loga saMyamako sAdhanA karanekI abhilASAse AcArya varadattajIke caraNoMmeM gaye the| AcAryazrI mUrtimAna zAnti the, dayA unakA svabhAva tho unakA mahA cAritra nirdoSa tathA pUrNa vikasita thA / inhoM yogyatAoM ke kAraNa ve samasta sAdhuoMko tapa sAdhanAke mUla AdhAra the // 11 // 1. [ saMsthAM ] / 2. [ mokSaM zivamaprameyaM ] / 3. [ tatazca zAntaM ] / 4. [ kSAnta ] / 77 mareesmarpanMRPipaymsapnHearPMSHIPMARPregnanmmsmmam
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam te bhavyasvA viditArthatatvA janmAntare bhAvitamuktimArgAH / anantavIryAH zramaNatvamAptAH zizikSire tacca suzikSitavyam // 12 // varAGgarAjena saha prayAtAH samAhitAH kSatriyasaMyatendrAH / vairAgyanirvedaparAyaNAste prArebhire karmaripuM vijetum // 13 // mamatvadehapratikArahInA na hi kvacitte pratibaddharAgAH / tyaktapramAdA niravadyabhAvA samA babhUvuH prajane jane vA // 14 // trailokyamadhyekamuhUrta mAtrAdudIrito nAzayituM samarthaH / kodhakaSAyamallaH kSamAbalenApratimainirastaH // 15 // mahAbalaH varAMgarAja, Adi muni tathA AryikAeM yadyapi nUtana dIkSita the to bhI ina sabane tatvoM tathA unake rahasyako bhalIbhAMti samajha liyA thaa| ve sabake saba bhavyajIva the| unhoMne apane pUrva janmoM meM mukti mArgake sAdhana jJAna, cAritra AdikA abhyAsa kiyA thaa| unakI mAnasika tathA kAyika zaktiyA~ bhI vizAla thIM, isIlie ve thor3e hI samaya meM sakala zramaNa ho sake the / tathA AcAryazrI ke caraNoM meM baiThakara vaha saba zikSAeM grahaNa kara sake the jo ki manuSya jIvanakA carama lakSya hai // 12 // varddhamAna tapa kSatriya muni loga sAdhanA meM saphala honeke lie pUrNa prayatna karate the / unake AcaraNa tathA bhAvoMkI dhArA vairAgya aura nirveda rUpase hI baha rahI tathA pahile sAMsArika pratidvandiyoMko jItanevAle ve saba aba karmarUpI muni varAMgake sAtha tapasyAmeM lIna ve saba hI Alasyako chor3akara sAdhanA meM sadA hI tatpara rahate the| thii| ina yogyatAoMne unheM zreSTha sAdhu banA diyA thA zatruoM para TUTa par3e the || 13 // mamatva unako chor3a cukA thA, zarIrake snAna Adi saMskAra karanekI unheM sudhi hI na thI / aisA koI padArtha isa dharaNIpara na thA jisapara unako thor3A-sA bhI rAga hotaa| pramAda unase dUra bhAga gayA thaa| bhAvoMpara malinatAkI chAMha taka na par3atI thI / usa samaya unheM ekAnta vana tathA janAkula sabhAmeM koI antara ho na mAlUma detA thA // 14 // kaSAya parAbhava kevala krodha kaSAya hI itanI adhika zaktizAlI tathA bhayaMkara hai ki yadi vaha anukUla paristhitiyA~ pAkara kisI saMyogavaza pUrNatA kI zikhara para pahu~ca jAya, to kevala eka muhUrta meM ho vaha tInoM lokoMko maTiyAmeTa kara sakatA hai| isa anupama mallako muniyoMne kSamAkI zaktise anAyAsa hI pachAr3a diyA thA / / 15 / / triMza: sargaH [ 610 ]
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ trizaH sagaM: mAno mahAzaila ivAtituGgaH sa mAvenApratimena jigye / tathaiva mAyA kuTilasvabhAvA jitendriyazciva jitArjavena // 16 // labdhAspadaH sarja iva pravRddhaH zAkhopazAkhApratimAnamUrtiH / unmolito lobhakaSAyavRkSaH saMtoSadhatyA kriyviddhiraadyaiH|| 17 // vraNAHprazalyA iva duzcikitsyA mithyAtvamAyAsanidAnazalyAH / vimaktimArgAbhiratairudAvijitAstai RSibhivizeSAta // 18 // jinezvarAcAryabahuzruteSu saMgha ca dharme ca jinAlaye ca / samyaktvacAritratapassu nityaM bhakti pracakrUstanurAgamohAH // 19 // mAna kaSAyakA anta pAnA bhI duSkara hai kyoMki vaha sumeruke samAna unnata hai, to bhI sAdhuoMne paripUrNa mArdava (bhAva tathA kriyAkI komalatA) ke dvArA isake bhI chakke chur3A diye the / mAyA kaSAyako to samajhanA ho kaThina hai kyoMki vaha atyanta kuTila hai kintu pA~coM indriyoMke jetA tapasviyoMne apano tIvra RjutA ( Arjava ) ke dvArA ise bhI sIdhA kara diyA thA / / 16 // lobha kaSAyakA to kahanA hI kyA hai manuSya ke hRdayarUpI sthAnako pAkara lobhataru sarja ( zAlavRkSa ) ke samAna hara dizAra meM phaila jAtA hai, usakI zAkhAe~ tathA upazAkhAeM itanI adhika bar3hatI haiM ki usake bRhat AkArakI kalpanA bhI duSkara ho jAtI hai| kintu varAMga Adi saba ho muniloga apane AcaraNameM pravINa AryapuruSa the phalataH unhoMne saMtoSa aura dhRtirUpI kuThAroMkI mArase usako (lobhataruko) dharAzAyI hI nahIM kiyA thA apitu jar3a takako ukhAr3a kara pheMka diyA thA // 17 // zalyatrayonmalana jo ghAva zalya-kriyA ( hathiyArase cIr3aphAr3a ) se bhI nahIM samhalate haiM unakI cikitsA karanA atyanta kaThina hotA hai / AtmAke mithyAtva, mAyA tathA nidAna ina tInoM zalyoM rUpI ghAvoMko bhI iso jAtikA smjhiye| kintu munivara varAMga tathA unake samasta sAthiyoMko mukti meM AsthA aura prema thA tathA usake mArga para calanekA utsAha thA / yahI kAraNa thA ki una vizAla tapasviyoMne ina zalyoMko dekhate-dekhate nikAla pheMkA thA / / 18 // isa sAdhanAke dvArA nUtana muniyoMkA sAmAnya moha tathA vizeSakara rAga kSINa ho gayA thaa| ve eka hajAra ATha jinendra / deva, AcAryoM, zrutake vizeSajJa upAdhyAya, caturvidha saMgha, dharma, dharmAyatana, jinAlayakI yathAyogya bhakti karate the| samyakdarzana, cAritra tathA tapakI siddhike lie sadA prayatnazIla rahate the // 19 // / 1. [ unmlito]| 2. [ zrutavidbhirAyaH ] / 3. [ sazalyA ] /
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ nesaryamAsthAya: zubhaprayogA maharSayo mandarasAradhairyAH / cakampire naiva paroSahebhyaH prabhajjanastaracalA ivAtra // 20 // yathAjibhUmAvarisainyamugraM purA mamarda svaparAkrameNa / paroSahArIviSayAMstridaNDAMstathA mamarduryatayo jitAzAH // 21 // arhadvacaHstambhamupAgamayya badhadvA tapoyogamayaizca pAzaiH / manogajAnmAnamadAgaNDAn jJAnAGkazaiste zamayAMbabhUvuH // 22 // duSTAnivAzvAnapathaprapannAnpaJcendriyAzvAnviSayAnudArAn / saMyamya samyagvararajjubandhermahAdhiyaste svavazaM pracakruH // 23 // mAnAmaniyAbAsA ina saba hI maharSiyoMkI sAdhanA zakti sumerugirike samAna aDiga aura akSaya thii| zubha bandhake kAraNa dhyAna, Asana svAdhyAya AdimeM hI inakA pUrA samaya bItatA thaa| jisa samaya ve Atapa Adi yoga (nisarga) lagAkara dhyAnArUr3ha ho jAte the usa samaya kSudhA, tRSA Adi parISaha unheM thor3A-sA bhI na DigA sakate the| dhyAnastha munibaroMko dekhakara una parvata zikharokA smaraNa ho AtA thA jinapara prabhaJjanake thaper3e koI bhI prabhAva nahIM DAla pAte haiM / / 20 / / tapasara jaba ye saba rAjarSi gRhastha the taba inhoMne yuddha sthala meM jAkara apane pracaNDa parAkramake dvArA zatruoMkI asaMkhya aura vIra senAko dekhate-dekhate masala diyA thaa| jaba munidIkSA grahaNa kI taba bhI AzApAzako chinna-bhinna karake inhoMne usI utsAha tathA laganake sAtha bAIsa paropaha, indriyoMke viSaya, tInoM daNDa Adi zatruoMko bhI zIghratAse padadalita kara diyA thA / / 21 // mana mataMgaja unake ucchRkhala mana madonmatta hAtho the / ahaMkAra tathA prabhutAkA unmAda manarUpI hAthoke madajalase gIle unnata gaNDasthala the kintu ina muniyoMne vItarAga prabhuke upadezarUpI puSTa tathA prabala khambheko pAkara aise udaNDa hAthiyoMko bAraha prakArake tapa tathA tInoM yogoM rUpI prabala rassIko pAzase phaMsA kara usase bAMdha diyA thaa| tathA jJAnake prakhara aMkuzako mArase usakA samasta unmAda dUra kara diyA thA // 22 / / indriyAzva pA~coM indriyA~ kuzikSita, kulakSaNa tathA duSTa ghor3oMke samAna hai, hajAra rokanepara bhI ye kupathapara hI calate haiM, tathA sparza, rasa, gaMdha, varNa tathA zabda ye pA~coM viSaya to itane adhika AkarSaka haiM ki inheM dekhate hI indriya-azva bilkula bekAbU ho 1. [ vairaagymaasthaay]| 2. ka mamadduH / 3. ka jJAnAMzukra / [612] Jain.Education international
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzaH yathA madAndhAH kariNaH prayogairupAyavanto vazamAnayanti / tathendriyebhAn kulajAtidRptAn' jJAnAGkazenAtmavazaM praNinyuH // 24 // yathA purAtyantaraduSTavargAnapAsya rAjyaM svamukhaM prnninyuH| tathaiva rAgAdiripUnvijitya sukhaM niSaNNo munitAmupetya // 25 // zUnyAlaye devagRhe zmazAne mahATavInAM girigahvareSu / udyAnadeze dumakoTare vA nivAsa AsIdRSisattamAnAm // 26 // rAtricarA bhImaravAH zakuntAH shaarduulsiNhdvipjmbukaaH| yatrAkulA bhImabhujaMgamAzca tatrAsa vAso yatipujavAnAm // 27 // jAte haiN| rAjarSi vizeSa jJAnI the inake svabhAvase paricita the| phalataH samyakcAritrarUpI puSTa rassIse bA~dhakara unhoMne indriyoMrUpI ghor3oMkI sArI mastI utAra dI thI // 23 / / . jo puruSa hAthiyoMke pAlatU banAnekI kalAmeM kuzala haiM tathA ekake bAda eka yukti lagAte jAte haiM ve madonmattavanya (jaMgalI) gajoMko bhI bar3I saralatAse vazameM kara lete haiN| indriyoM rUpI jaMgalI hAthI apano udaNDa paramparA (kUla ) janmase hI atyanta ahaMkArI aura vidrohI hote haiM kintu sadA prayatnazIla rAjarSiyoMne inheM bhI jJAnarUpI aMkuzake saMketapara nacA kara apane vazameM kara liyA thA // 24 / / saphala sAdhaka varAMga muni jaba rAjA the usa samaya unhoMne apane zatruoMkA ekadama saphAyA kara diyA thA tathA rAjyameM maryAdAkA lopa karane vAle duSToMkA nAma taka na sunAyI detA thaa| pariNAma yaha haA thA ki prajA atyanta sukhI aura sampanna thii| jaba munipadako dhAraNa kiyA thA taba bhI unakI vahI avasthA thI, kyoMki rAga, dveSa, Adi zatruoMkA samUla nAza karake ve sukhase samAdhi lagAte the / / 25 // vividha yoga ye RSivara kabhI zUnya bhavanameM Thahara jAte the to dUsare samaya kisI devAlayameM dhyAna karate the eka dina zmazAnameM sAmAyika lIna hote the to dUsare hI dina atyanta saghana durgama vanoMke parvatoMkI bhISaNa guphAoMmeM dhyAnArUr3ha ho jAte the| yadi / kabhI sundara udyAnameM samAdhistha honekA avasara AtA thA to ve prasanna na hote the isI prakAra vRkSake khokhalemeM baiThe rahanemeM bhI unheM asuvidhA na hotI thI / / 26 // jisa durgama sthAnapara siMha, kezarI, hAthI, rIcha, jambuka, ghAtaka gIdha Adi pakSI, bhISaNa viSaile sarpa tathA nishaacr| rahate the, jo sthAna inake karNakaTu DarAvane rorase vyApta rahatA thA usI bhayaMkara sthAna para hamAre zreSTha tapasvI varAMga Adi munirAja vAsa karate the|| 27 / / 1.ka yebhAH""dRptAH / 2. [purAtyantikaduSTadeg ] / Jain Education interational [613) For Privale & Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Resear varSAsu zItAniladudinAsu ghorAzanisphUrjathunAditAsu' / divAnizaM prakSaradambudAsu te vRkSamUleSu niSedurAyaH // 28 // sthaleSu nirjantuSu vItarAgA niSadya te strIpazuvajiteSu / saMsAranissAradurantatAM ca vicintayAmAsuranekazaste // 29 // bane punarbhImatame'ndhakAre zivAdivAndhadhvaniraudrarUpe / jarArujAmutyubhayAtibhItA nidrAvazaM rAtriSu naiva jagmuH // 30 // dhArAbhidhautAGgamalA: sulezyAH khadyotamAlAracitAtmamAtnAH / vidyullatAveSTanabhUSitAGgAH prajJAGgarAgAtyupabhogazaktAH // 31 // REASUREURSouTIAS -O-SHAHATHemamleeyesires varSARtu-tapa varSARtumeM jabaki satata sthAyI meghoMke kAraNa durdina hI rahate the, zIta prabhaJjana bahatA thA, bhayAnaka bijalI camakatI thI, bhISaNa garjanA hotI rahatI thI, eka kSaNako bhI binA ruke dina-rAta pAnI hI barasatA rahatA thA, usa kaSTakara samayameM bhI ye munivara kisI vRkSake nIce baiThakara aise dhyAnastha ho jAte the mAno prakRtimeM koI viparyAsa hI nahIM huA hai / / 28 / / ina vItarAga muniyoMke lie koI bhI sthAna jo ki sUkSmakITa jIva-jantuoM tathA striyoMse zUnya hotA thA tathA jahA~ para pazaoMkA upadrava na hotA thA vahIM para ve baiTha jAte the / aura zAnta cittase eka do bAra hI nahIM aneka bAra saMsArakI sArahInatAse prArambha karake usake dukhadAyI pariNAmoM paryanta gambhIratApUrvaka socate the / / 29 // ve bhISaNase bhISaNa vanake bhItara ghusa jAte the, jahA~ para dinako bhI rAtrise adhika andhakAra rahatA thaa| rAtrike samaya vahA~para siyAra tathA dinako na dekhanevAle ullU karNakaTu azubha dhvani karate the / kintu munivaroMkA udhara dhyAna bhI na jAtA thaa| saMsArameM avazyambhAvI janma, jarA aura mRtyuke bhayase Akula hokara ve rAta bhara zubha dhyAna karate the aura eka kSaNake lie bhI na sote the / / 30 // dinarAta barasane vAlI mUsalAdhAra vRSTike dvArA hI unake zarIrakA maila dhula jAtA thA aura AtmAke samAna zarIra bhI nirmala ho jAtA thaa| rAta bhara camakanevAlI jaganuoMke prakAzase hI unakI prakAzamAlAkA kAma cala jAtA thaa| bijalIke HEN prakAzarUpI vastrase hI unakA zarIra varSAkI rAtoMmeM lapaTa jAtA thA tathA jJAnAbhyAsarUpo aMgarAga (ubaTana ) ke upayogameM hI meM ve atyanta Asakta the / / 31 / / 1. ma 'naadikaasu| Jain Education international
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam hemantakAle dhRtibaddhakakSA digambarA hyabhravakAzayogAH / himotkaronmizritazItavAyuM asparzayogA maladigdhagAtrAH ucchvAsaniHzvAsa nimeSalakSyAH ' saMta sthire sthANurivAprakampyAH // 33 // bhUtaiH prabhUtaiH sapipAsasaMdhaiH saDAkinIbhiH pizitAzanIbhiH / ghoraiH punarbhImaravAnukAraiste nizcalA tasthuramA imazAne // 34 // asnAnabhUrivratayogabhArAH svedAGgamAsaktarajaHpraliptAH / nidAghasUryAbhimukhA nRsiMhA vyutsRSTagAtrA munayo'bhitasthuH // 35 // ve jaba hemanta Rtu prArambha ho jAtI thI taba hI digambara the, isapara bhI ve khule AkAzake nIce hI jhakore letI thI tathA hima (barpha) ko pheMkatI thI, prasehire'tyarthamapAradhairyAH // 32 // prasAraNAkuJcanakampahInAH / zItakAla tapa apanI dhAraNa zaktirUpo dhotIkI kAMcha bAMdha lete the / eka to ve yoM avakAza yoga lagAkara baiTha jAte the| usa samaya atyanta zItala pavana kintu isa sabako ve parama zAntike sAtha sahate the, kyoMki unakA dhairyaM apAra thA // 32 // jaba ve asparza ( zarIra nirapekSa akhaNDa samAdhi ) yoga lagAte the taba unakA sArA zarIra dhUla miTTI pasIne Adise Dhaka jAtA thA / usa samaya na to hAtha paira Adi kisI bho aMgako phailAte the aura na sikor3ate hI the / ka~pane Adike lie to kAza hI nahIM thA / usa samaya ve jIvita haiM isakA patA kevala isI bAta se lagatA thA ki unakI zvAsocchvAsa dekhI jAtI thI, anyathA ve vRkSake ThuTakI bhAMti acala hokara dhyAna magna rahate the / / 33 / / bhUtoM ke lie bhI mahAbhUtoM ke samAna bhISaNa bhUtoM pizAcoMke samUha dvArA ve DarAye jAte the / mAMsa majjAko khAneke lie abhyasta DarAvanI DaMkiniyA~ unheM dhamakAtI thiiN| ye saba bar3e dAruNa the, AkAra dekhate hI bhayase romAJca ho AtA thA tathA inakI karkaza dhvani sunakara raktakI gati rukane lagatI thI, kintu varAMga Adi saba hI munirAja aise upasargaM upasthita honepara bhI zmazAna meM acala samAdhi lagAye baiThe rahate the / / 34 // grISmatapa jaba grISma Rtu AtI thI taba ve munivara aneka kaThora vratoMke sAtha-sAtha asnAna mahAyogako dhAraNa karate the grISmake tApake kAraNa pUre zarIra se pasInA bahatA thA jisapara ur3atI huI dhUla baiTha jAtI thI aura pUrI deha dhUlase lipa jAtI thI / kintu ve manuSya-siMha zarIrakI mamatA ko chor3akara jeThake madhyAhnake sUrya kI tarapha mukha karake dhyAna karate the / / 35 / / 1. ka lakSmyA / 2. [ nizcalaM ] / For Private Personal Use Only triMza: sargaH [ 615]
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam anya 'UrdhvA divArthI pradahatyabhIkSNaM pArzve ca vAyau paruSe'tivAti / adhaH punastaptamahAzilAsu sthitvA praDhekurdhanakarmakakSam // 36 // nidAghatIkSNArka kara prahArAnurassvathAdAya nirastapApAH / astaM prayAte ca ravau yatIzAH parAGmukherA vivanevateruH // 37 // viziSTa vAtAtapavarSa tRptAH kSudyAdhirogAratiroSaNAni / prasehire karma rajaHkSapAya maharSayo mandarajaH prakampyAH / / 38 / / vIrAsanasvastikadaNDazayyAH patyavajotkuTikAsanA mahAdvikukSiStrabhiremirete // 39 // ye / sthAnavratA maunaparAzva dhIrA zirapara madhyAhnakA sUrya camakatA thA jisakI prakhara kiraNoMse sArA vAtAvaraNa hI agni jvAlAmaya ho rahA thaa| unake cAroM ora atyanta uSNa tathA rUkSa tIvra pavana bahatA thaa| jisa zilApara baiThate the vaha bhI jalane lagatI hai phalataH nIcese usakI dAha rahatI hai| isa prakAra saba taraphase dhadhakatI huI jvAlAmeM ve apane karmoM rUpI saghana vanako bhasma karate the / / 36 / / isa durddhara tapako karane se unake pApa naSTa ho gaye the, isIlie grISmaRtuke pracaNDa sUryakI prakhara kiraNoMse bhISaNa prahAroMko ve ki sIdhe apane vakSasthalapara rokate the, aura vahIM para dhyAnamagna rahate the kintu jaba sUrya asta ho jAtA thA taba ve RSirAja AtApana yogako samApta kara dete the aura parvatoMkI guphAoMkI bhISaNa dAha meM rAtri vyatIta karate the // 37 // upasarga - parISaha jaya varSA, zIta tathA grISma RtukI pIr3AoMko ukta vidhi se vizeSa AkAra aura prakArameM sahakara hI virata nahIM ho jAte the apitu karma zatruoM kA kSaya karaneke liye bhUkha, pyAsa, roga, arati, akAraNa krodha, Adi upasargoM ko prasannatAse sahate the 1 itanA saba sahakara bhI ve sumeru parvata ke samAna apanI sAdhanA meM sarvathA akampa the / / 38 / / yadi eka samaya vIrAsana, svastikAsana, khaDgAsana tathA zayyAsana lagAkara dhyAna karate the, to dUsarI velAmeM ve palyaMkAsana, vajrAsana tathA utkuTakAsana lagAye dRSTigocara hote the| ve mahA parvatoM kI guphAoMmeM vAsa karate the vahA~para kabhI sthAnakA niyama karate the to dUsare samaya maunavrata dhAraNa kara lete the / / 39 / / 1. [ UrdhvaM ] 2. ka puruSe / 3. ma prasedekurdhana; [ pradehurdhanadeg ] / 4. [ vivare'vateruH ] | triMzaH sargaH [616]
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam evaM tapaH zIlaguNopapannA vratairanekaiH kRzatAmupetAH / area: sthitasattvasArAstepuH sutovrANi tapAMsi zUrAH // 40 // nivRtta lokavyavahAriNaste jinendravAkyAnunayapravINAH / dharmAnurAgodyatadhIracaryA dhyAnaikatAnAH satataM babhUvuH // 41 // tapobhirApIDita sarvagAtrA maharSayo nizcalamAnasAste / purAtmasaMkrIDitakAmabhogAnna caiva kAMzcinmanasA vidadhyuH // 42 // ekAntazIlA vigatAntaraudrAH prazAntarAgAH zrutavIryasArAH / dhyAne punaste khalu dharmazukle dadhyuH zubhe pApavinAzanAya // 43 // 'taparamA tano tanameM prakAza' isa kaThora mArgakA anusaraNa karake unhoMne tapasyA, zIla tathA sAdhuparameSThIke guNoMko prApta kiyA thaa| sadA hI bhA~ti, bhA~ti aneka vrata dhAraNa karaneke kAraNa unakI kAya atyanta kRza ho gayI thii| to bhI unakA Atmika bala aura sahanazakti jyoMkI tyoM banI huI thI / caryA meM kahIM se bhI koI zithilatA nahIM A rahI thii| tathA pratidina ve tapoMkI sAdhanA karanemeM lIna the // 40 // nUtana - nUtana ina tapasviyoMne saMsArake samasta vyavahAroMko dUra bhagA diyA thaa| zrIvItarAga kevalIkI divya-dhvanise nikale Agama vacanoM ke manana tathA AcaragameM lona the / dharmake prati unakA athAha anurAga thA, kaThinase kaThina caryA meM unheM akSaya utsAha thA / aura sadA dhyAna lagAkara ve saba kucha hI bhUla jAte the // 41 // tapaH kliSTa kAya varSo se lagAtAra kiye gaye kaThina tapake kAraNa yadyapi unake zarIrakA aMga-aMga kRza ho gayA thA to bhI una maharSiyoM ke mana tathA hRdaya sadA hI aDola akampa the / yadyapi gRhasthAzrama meM una sabane manacAhe bhoga aura viSayoMkA Ananda liyA thA to bhI pravrajyA grahaNa karaneke bAdame unheM kabhI unakA thor3A-sA vicAra bhI na AyA thA // 42 // ekAnta meM rahakara sAdhanA karanA unakA svabhAva ho gayA thaa| unake antaraMga meM AtaM tathA raudra bhAvoMkI chAyA bhI na raha gayI thI / rAga dveSa sarvathA zAnta ho gaye the| zAstrIya jJAna hI unakA parAkrama aura sAmarthyaM thI, kintu itanA karane para bhI pApa karmoMkA pUrNa nAza na huA thA, phalataH unakA samUla nAza karaneke lie unhoMne dharmyadhyAna aura zukladhyAnakI prakriyAko apanAyA thA // 43 // 78 triMza: sargaH [ 617 ]
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ tima jitendriyAzca vratabhUSitAGgAH kSamAbalAste dhRtibaddhakakSAH / dayArthameva pragRhItasatyA mahIM vijala: samasaukhyaduHkhAH // 44 // grAmaikarAtraM nagare ca paJca smuussurvygrmnHprcaaraaH| te kiMcidapyapratibAdhamAnA vihArakAle samitA vijahuH // 45 // nekaprakArAkRtijantumAlAM caMcUryamANAM vasudhA munIndrAH / pIDAM paraprANiSu naiva cakruH putreSu mAteva dayAlavaste // 46 // yasmistu deze'stamupaiti sUryastatraiva saMvAsamukhA babhUvaH / yatrodayaM prApa sahasrarazmiryAtAstato'thA puri 'vAprasaMgAH // 47 // SHASRHAIRSHASHAMATA caramasAdhanA tathA vihAra pAMcoM indriyA~ unako AjJAkAriNI ho gayI thI, paMca mahAvratoMkI sakala siddhi hI unake zarIrakA bhUSaNa bana gayI thii| kSamA unakA bala ho cukI thI tathA dhutikI ho unhoMne kAMcha lagA lo thii| yadyapi unake lie sukha tathA duHkha donoM hI samAna the 17 to bhI ve laukika prANiyoM kI avasthAko samajhate the ataeva unapara hI dayA karake ve dezoMmeM bihAra kara rahe the| tathA isa avasthAmeM satya hI unakA sAthI thA // 44 // kisI bhI grAmameM ve eka rAta (ATha pahara ) Thaharate the tathA nagarameM adhikase adhika pA~ca dina hI rahate the| samasta yAtrAmeM na unheM jAnekI AkulatA thI aura na koI mAnasika cintA hI thii| vihArake samaya ve saba hI muni eka sAtha vihAra kara rahe / unheM koI vastu yA paristhiti bAdhA na de sakatI thI tathA ve svayaM kisI bhI prakArakI asuvidhAkA anubhava na karate the|| 45 // pRthvI aneka prakAra tathA AkArake jIva jantuoMse ThasAThasa bharI huI hai ataeva ve usI mArgapara calate the jisapara loga cala cukate the| ve kisI bhI rUpameM saMsArake prANiyoMko thor3I-sI bhI pIr3A nahIM denA cAhate the, kyoMki unakA hRdaya vaise hI vAtsalya aura dayAse vyApta thA jaisA ki mAtAkA apane putroMpara hotA hai / / 46 // kabhI calate-calate jisa sthAnapara sUrya astAcalapara pahuMca jAte the vahIMpara ve Avazyaka vidhi samApta karake rAtriko vyatIta karaneke lie ruka jAte the| aura jyoMho sUrya udayAcala para A jAte the tyoMhI ve usa sthAnase dUsare sthAnako prasthAna kara jAte the| jaise vAyuke sAtha koI bhAra, dhana, Adi nahIM hote haiM usI prakAra muniyoMke sAtha bhI koI parigraha na rahatA thA / 47 // 1. [ tato vAyurivAlpasaMgAH ] /
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ trizaH barAja caritam yatrAhatAM janmapurANyabhUvanpravavrajaryatra ca lokanAthAH / yatrakakaivalyamabhavatulyaM yatrAsa nirvANamRSIzvarANAm // 48 // tAMstAMzca dezAnatha saMvihRtya vizuddhavAkkAyamanaHprayogAH / samIkSamANAzca tapovanAni vavandire duSkRtapAvanAni // 49 // zayyAsanasthAnagatikriyAsu niSThIvanotsargavidhiSvamUDhAH / AdAnanikSepaNabhojaneSu jantUna rakSaH kriyayA sametAH // 50 // naiSThyapAruSyanirarthakAni kArkazyapaizanyavikAravanti / marmaprahArANi bacAMsi vAcA na bhASamANA yatayo vijahaH // 51 / / mancamAyAmAcaraR tIrthATana jisa pradeza para tIrthaMkara bhagavAnoMke janma sthAna hote the una nagaroMmeM, athavA saMsArake hitaiSI tIrthaMkaroMne jina sthAnoMpara dIkSA grahaNa kI thI, athavA parama tapasvI arhanta bhagavAnako jina puNya sthAnoMpara kevalajJAnako prApti huI thI athavA jisa prAtaHsmaraNIya pavitra dhAmase RSiyoMke bhI Adarza kevalI tIrthaMkara mokSako padhAre the, una saba dhanya dezoMmeM una tapasviyoMne vihAra / kiyA thA / 48 // unake mana, vacana tathA kAyakI ceSTAe~ dinoM-dina vizuddhatara hotI jAtI thiiN| jahA~ kahIM para bhI ve caturvidha saMghakI nivAsabhUmi kisI tapovana meM pahu~cate the, vahIM rukakara vandanA karate the kyoMki ve sthAna hI AtmAoMke pApamalako dho kara dUra / karate haiM / / 49 // kisI jagaha baiThate hue, leTate hue, Avazyaka kAryake lie sthAna karate samaya, calate samaya, kisI bhI ceSTAko karate hue, thUkane meM, malatyAgameM tathA anya AcaraNa vidhiyoMkA anuSThAna karate samaya, kisI vastuko uThAte hue athavA rakhate samaya tathA AhAra grahaNa karaneke avasarapara ve jAgarUka rahate the aura pUrNa sAvadhAnIse jIvoM kI rakSA karate the, sAtha hI sAtha kisI bhI AcArameM khoTa na Ane dete the // 50 // rAgadveSa vijayI ve saba munirAja na to kisIko niSThura tathA kaThora zabda kahate the, kabhI nirarthaka eka zabda bhI unake mukhase nahIM nikalatA thA, karNakaTu tathA cATukAritA maya vacana bhUlakara bhI unakI jihvApara nahIM A sakate the| aise zabda jinheM sunakara zrotAke hRdayapara kisI bhI prakArakA AghAta ho sakatA thA unakI to kalpanA hI unake lie azakya thii| isa prayatnase vacana guptikA pUrNa pAlana karate hue ve dezoMmeM vihAra kara rahe the / 51 // HITIATRAIL 619) Jain Education Interational
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzaH varAGga caritam sasiMhavikrAntitavajamadhyAnbhavottarAMzcAmlavijitAni / cAndrAyaNAkhyapramukhAni samyagupoSuranyAni ca sattapAMsi // 52 // te pAraNAM kartumatha pravizya bAhyAtpurasya prtisNnivRttaa| kadAcidantanagarAccaru'kAdrathyApradezAstrikatazca yAtAH // 53 // ekAntabhikSAM pravilabhya yAtA bhikSAtrayeNa prtimaanivRttaaH| gRheSu saptasvavaguhya kecidgrAsArdhato'|dariNaH prayAtAH // 54 // grAmAntarodyAnavanAntare ca prathAntare ghoSavati prdeshe| zilAntare sainyanivezane ca kAntAradeze jagahazca bhikSAm // 55 // sargaH eHESHAHARASHParenese-we-e- ASTRISTIANE caUTUHAPURmanAmanyamAnya yadi eka samaya ve nRsiMha zArdUlavikrIDita vrata (siMha-niSkrIDita vrata ) karate the to dUsarI hI bAra vajamadhya (vizeSa prakArakA upavAsa ) niyama dhAraNa kara lete the| kucha samaya taka yadi bhadrottara ( yaha bhI AhAra caryA vrata hai ) niyama calatA thA to usIke turanta bAda hI amlavivajita (namakakA tyAga) prArambha ho jAtA thaa| candrAyaNa ( upavAsa vizeSa ) Adi jitane bhI uttama bAhya tapa haiM unakA niyama karake saba tapasvI upavAsa karate the / / 52 // kSudhAparariSaha aise lambe vratoMke bAda ve pAraNA karane ke nimitta caryA karate the, kintu lAbhAntarAya karmake udayase koI vighna ho jAtA thA aura ve nagarake bAharase hI lauTa Ate the| dusare samaya nagarameM praveza karaneke bAda lauTanA par3atA thaa| anya samaya nirvighna caryA karate hue kisI caumuhAnI athavA timuhAnI taka to pahu~ca jAte the, kintu kisI antarAyake kAraNa usase Age nahIM bar3ha pAte the / / 53 // kitane hI munivara kevala eka hI annakA AhAra lekara tRpta ho jAte the| dUsare aneka sAdhu tIna vastuoMse banI huI bhikSAko pAkara hI lauTa Ate the / anna sAdhu sAta gahoM meM bhikSA lenekA niyama kara lete the tathA milane athavA na milane para bhI usase Age na jAte the / kitane hI sAdhu mulAcAra kathita bhikSAke parimANake grAsoMko saMkhyA AdhI kara dete the, aura Adhe khAlI / peTa hI lauTa Ate the / / 54 // kabhI kisI grAmameM jAkara bhikSA le lete the| dUsare samaya kisI vanameM athavA udyAnameM hI bhikSA grahaNa karate the| vidhi pUrNa honese kisI mArga ke kinAre athavA gvAloM AdikI jhopar3iyoMmeM bhI ve AhAra le lete the / yadi parvatoMpara athavA ghATiyoMmeM, senAke vizrAma sthAna (skandhAvAra ) athavA kisI gahana vanameM hI zuddha tathA prAsuka bhojana mila sakatA thA to use grahaNa karanemeM unheM koI virodha na hotA thA // 55 // 1. [degcatuSkA ] / 2. [ pathAntare ] / [20]
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam saMtyajya maSTAzanapAnakhAdyaM svAdyAni varNendriyavardhanAni / tapo'bhivaddhacai rasahInamannaM prAbhujjatAhaM na ca rAtribhAge // 56 // utpAdanaM codgamanaM sadoSaM saMyojanaM kroDakRtaM purANam / ajJAtamannaM haritaM tvadRSTaM vijitaM tanmunibhistvayogyam // 57 // asvAdukaM nirlavaNaM vizuddhaM snigdhaM ca rUkSaM virasaM vivarNam / azItalaM vAtha suzItalaM vA vavalbhire tacca tapo'bhivRddhayai // 58 // prataptalohe patito'mbubinduryathA kSayaM tatkSaNato'bhyupaiti / tathA vililye yatibhiH prabhuktaM kadannamadhyalpatayA zarIre // 59 // triMzaH sargaH camacAseaweTAGEcAmAnyAyamacArI nIrasabhojana rata cikkaNatA bahula gariSTha bhojana, pAna, Adi AhAroMko unhoMne sarvathA chor3a diyA thaa| svAdu bhojanakI bhI unheM abhiruci na thii| aisA bhojana to bhUla kara bhI na grahaNa karate the jo indriyoMko udIpta kare athavA saundarya Adiko bddh'aaye| zarIrako tapasyAke yogya banAye rakhane ke lie hI ve nIrasa bhojanako kevala eka bAra grahaNa karate the aura vaha bhI dinameM ho, rAtriko to kisI bhI avasthAmeM kucha bhI grahaNa na karate the / / 56 / / vaha anna jisameM akura Adi par3a sakate hoM, eka sthAnapara pakAkara dUsare sthAnapara lAyA gayA bhojana, doSayukta vidhise taiyAra kiyA gayA, idhara-udharase lAkara ikaTThA kiyA gayA, vikAra utpanna karanevAlA sadoSa bhojana, prAcIna athavA vAsI bhojana, aisI vastu jise ve jAnate na hoM, harA padArtha, vidhipUrvaka na zodhA gayA tathA vaha saba padArtha jinakA khAnA vajita hai, ina saba padArthoko tyAgakara ve sodhA sAdA munike yogya AhAra grahaNa karate the / / 57 // bahuta uSNa athavA bilkula zItala, ghRtAdi yukta athavA sarvathA sUkhA, kisI bhI svAdase hIna athavA binA namakakA, saba rasoMse hIna tathA AkarSaka raMgarUpase bho dUra pavitra bhojanako ve kisI bhI prakArase galeke nIce utAra dete the kyoMki tapa bddh'aane| ke lie zarIra yantrako cAlU racanA hI unakA carama lakSya thA // 58 // khUba tapAye gaye lohe ke tavepara yadi pAnIkI kucha bUMdeM chor3I jAya to ve saba bUMdeM eka kSaNameM hI na jAne kahA~ lupta ho / jAtI haiM, isI prakAra munivara kisI bhI rasa rUpake zuddha bhojanako apane udarameM DAla dete the aura vaha nIrasa bhojana bhI mAtrAmeM / thor3A honeke kAraNa thor3e hI samayameM unakI udarAgnimeM bhasma ho jAtA thA // 59 // For Privale & Personal use only RURALEnaincAmArAmAra [621 1 ___Jain Education. international
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ A varAja caritam akSasya saMrakSaNamAtramannaM te bhaJjate prANavidhAraNAya / prANAzca te dharmanimittameva dharmazca nizreyasalabdhaye saH // 60 // sAmAnyasatkAucanazatramitrA mAnAvamAneSu samAnabhAvAH / lAbhe tvalAbhe sadRzA prayogAste vIracaryA yatayo babhUvuH // 61 // akhaNDacAritramahAvatAnAma gUDhavIryoruparAkramANAm svakAryasaMpAdanatatparANAM kuto'pi nAsIttapasi prasaMgaH // 62 / / teSAmaSoNAM nirapekSakANAmanekayogavatabhUribhAsAm / klezakSayAyaiva samutthitAnAM tapo'bhivRddhimahatI babhUva // 63 // triMzaH sargaH RTERESTERTENDER ve utanA hI anna khAte the jitanA indriyoMko zaktiko banAye rakhane ke lie Avazyaka thA tathA dUsarA pradhAna uddezya zarIra aura prANoMkA sambandha banAye rakhanA thaa| prANa rakSAkA bho uddezya thA adhikase adhika dharma kamAnA tathA dharmArjanakA / ekamAtra lakSya mokSa mahApadakI prApti hI thI // 60 // kAMca-kaJcana samAna una RSiyoMkI dRSTimeM sonA tathA miTTI donoM hI samAna the, zatru tathA mitra donoMpara unakI eka hI dRSTi thI, mAna karanese prasanna na hote the tathA apamAnake kAraNa jarA bhI kupita na hote the / lAbha tathA alAbha donoM hI unake lie niHsAra the| unakA AcaraNa vIroMke upayukta thA tathA pratyeka virodhI paristhiti meM unakA eka-sA hI vyavahAra hotA thA // 61 / / hA unake ahiMsA Adi samasta mahAvrata tathA anya cAritrameM kahIMpara bhI koI truTi na thii| unakI asAdhAraNa sahana zakti tathA vizAla AtmazaktikI thAha hI nahIM thii| ve apane pradhAna lakSya Atmazuddhiko prApta karane ke lie satata prayatna karate the| ina saba yogyatAoMke kAraNa unake tapameM kisI bhI taraphase koI rukAvaTa na AtI thii|| 62 // A E ve saMsArakI samasta vastuoMkI upekSA karate the| sadA hI aneka vidhike vratoMkA pAlana tathA yogoMko dhAraNa karate the, inase prApta tejake kAraNa unakI AbhA bahuta bar3ha gayI thii| aisA pratIta hotA thA ki ve apane samasta klezoMko kSaya karaneke lie hI ghara dvAra chor3akara nikale the| ina saba nirastarAya prayatnoMke dvArA una saba hI RSiyoMkI tapasyAmeM apratyAzita vRddhi huI thii|| 63 // 1. [ sdRshpryogaa]| 2. ma manUDha / [622) Jain Education interational
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAna caritam caturthaSaSThASTamapakSamAsAcandrAyaNAdyairupavAsayogaH AtApanairabhyavakAzavAsaH savRkSamalaiH pratimAprayogaiH // 64 // tapobhiratyugratamairudAraiH sttvaanukmpaavtbhaavnaabhiH| saMkalpya saMbaMdhitadharmarAgaiH karmANi teSAM tnutaamupedu:||65|| karma stanutvaM gatavatsu teSu mahAtmanAM sadyazasAM tapobhiH / gate punarvarSazate yatonAmRddhipravekA vividhA babhUvuH // 66 // mahaddhibhirnekavidhA nirIzA durAsadAbhina surAsuraizca / pratyakSavijJAnavibhUtibhizca prabhAvayAM jainamataM babhUva // 67 // ____kAyaklezako caramasImA cAra dina, chaha dina, ATha dina, eka pakSa tathA eka mAsa paryanta lagAtAra upavAsa karake, candrAyaNa Adi upavAsa bahuta vratoMko pAla kara AtApana (grISma RtumeM) zItakAlameM abhyavakAza tathA varSA RtumeM vRkSamUla Adi yogoMko dhAraNa karake pratimA ( kAyotsarga) prayogoMke dvArA // 64 // atyanta kaThora tapoko dIrghakAla taka saMgopAMga tapa kara, prANimAtrapara dayA karake tathA sadA ho dayAmaya bhAvoMko rakhakara, dina rAta aisI hI kalpanAe~ karate the jinake dvArA dharmaprema dina dUnA aura rAta caugunA bar3hatA thaa| ina saba sAdhanAoMke dvArA una RSiyoMke samasta karma atyanta kSINa ho gaye the / / 65 / / riddhi-siddhi ina RSiyoMkI tapasyAkI vimalakoti saba dizAoMmeM phaila gayI thii| ukta kramase inake anAdikAlase ba~dhe karma atyanta kSINa hote jA rahe the tathA tapasyA bhI cala hI rahI thii| isa prakAra lagabhaga sau varSa bIta jAnepara ina RSiyoMmeM cAraNa [ Adi RddhiyoMkA bahu mukha udreka huA thA // 66 // isa prakAra ve saba hI RSi aneka jAtikI RddhiyoMke svAmI ho gaye the| ve saba hI RddhiyA~ aisI thIM jinheM cakravartI Adi zreSTha puruSa, sura tathA asura bhI aneka prayatna karake siddha na kara sakate the| inake sAtha-sAtha ve mati tathA zruta jJAnoMkI [623] sImAko pAra karake AMzika pratyakSa avadhi tathA manaHparyayajJAnoMke svAmo ho gaye the| ina samasta yogyatAoMke dvArA unhoMne jainamatako pUrNa prabhAvanA kI thii|| 67 // 1. [ saMkalpadeg] 2. [ tnutaamupeyuH]| 3. [ karma svaNutvaM ] /
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ triMzaH barAGga caritam ma RATRA arhatpraNItAgamadRSTisattvAH shetudRssttaantvcHprglbhaaH| nayapramANapraNidhipravINA vivAdinAM vAdamadaM vininyuH // 6 // keSAMcidakSINamahAnasatvaM kSIrAzravatvaM varakoSThabuddhiH / saMbhinnatA bIjapadAnusArA devaddhiriSTaiH sgnnairupetaaH|| 69 // keSAMcidAmarzanamAtrameva tathA pareSAmatha vipluSastu / zvelA'malAzcaiva tapodhanAnAM sarvaca bhaiSajyamabhUtpareSAm // 70 // kecijjale puSpadale ca kecitphaleSu patreSu marusthaleSu / / zreNyAM ca tantAvatha jaGghayA ca prayAnti samyaktapasaH prabhAvAt // 71 // sakala pratyakSa kevalajJAnake svAmI arhanta kevaloke dvArA kahA gayA Agama hI unakI niSpakSa dRSTi thii| unakA pratyeka kathana tarka tathA udAharaNase puSTa hAneke kAraNa akATya hotA thaa| ve naigama Adi samasta nayoM ( apekSAoM ) tathA pratyakSa Adi pramANoMkA yathAsthAna prayoga karane meM ati kuzala the / yahI kAraNa thA ki unhoMne mithyA siddhAntoMke samarthakoMkA abhimAna cakanAcUra kara diyA thA / / 68 // taparamA tano tanameM prabhAva kinhIM RSiyoMkI zakti kabhI bhI kSINa na ho sakatI thii| dUsaroMke balakA anumAna karanA ho asaMbhava thaa| kinhIMkI mudrAko dekhakara athavA upadezako sunakara aisA lagatA thA mAno dUdhako dhArameM nahA gaye haiN| dUsaroMko buddhi uttama kozake samAna thI jisase pratyeka vastukA uttara saralatAse prApta kiyA jA sakatA thaa| dUsare muniyoMkA jJAna phUlakI paMkhuriyoMke samAna (ekameMse dusarA) khilatA jAtA thA / anya RSiyoMkA buddhi bIjapadake Upara hI prasphuTita hotI jAtI thii| ina muniyoMmeM devoMkI RddhiyA~ tathA samasta sadguNa vyApta the|| 69 / / tapake atizaya kinhIM muniyoMse chuI huI havA athavA unake tapaHpUta zarIrake sparzase hI roga naSTa ho jAte the| dUsare tapodhanoMkA vipluSa (thUla Adi ) hI aneka rogoMkI acUka auSadhi hotA thaa| una RSiyoMkI nAka tathA mala Adi bhI prANAntaka rogoMko zAnta kara dete the / / 7 / / zuddha tapasyAke prabhAvase unako aisI-aisI siddhiyA~ ho gayI thoM ki unameMse kitane hI guruvara pAnIpara calate the, dUsare phUloMpara calate the to bhI unake DaMThala athavA paudhe na sUkhate the| kucha aise bhI sAdhu the jo vRkSoMmeM lage phaloMpara bhI khar3e ho sakate mithe, anya loga vRkSoMke pattoMpara khar3e ho jAte the / grISmameM jalate hue marusthala meM bhI ve cala sakate the / sAMkala athavA tAgepara calanA to unake lie bar3I sAdhAraNa-sI bAta thii| ve taluoMse na calakara jAMdhake hI bala daur3a sakate the / / 71 / / 1. ka ksselaa| ukrassmeterantscamaca the| kucha aisA bhI ve cala sakate the / k Jain Education international
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGgA triMzaH caritam sargaH EPARATHASRestreamPURPrepresHPRAHAMANIP kecidbabhavadvimahAtapaskA upraizca dIptazca mahAtapobhiH / ghoraistathA ghoraparAkramAzca tapo'dhikadhyAnaparAH kRtArthAH // 72 // viziSTanAnaddhi gaNopapannA maharSayaH kssaantidyaasmetaaH| nidarzanaM tadhdyabhavatpareSAM dharmAthinAM bhavyajanottamAnAm // 73 // ityevaM zrutavibhavA maharSayaste sccholvtgunnbhaavnaabhiriktaaH'| tyaktAzAH sthitamatayaH prazAntadoSA stIrthAni pravaradhiyo babhUvAm // 74 // saMkSepAtpRthuyazasAM tapAMsi teSAM proktAni prthitmhaagunnodyaanaam| bhUyo'pi kSitipatiyoSitAM tapAMsi rAjarSeramitaguNasya cAbhidhAsye // 75 / iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite maharSINAM tapovidhAnavarNano nAma triMzatitamaH srgH| varddhamAna tapa atyanta ugra tathA karAla tapasyAko nirdoSa rUpase karake kitane hI sAdhu tapasyAke antako pA gaye the aura vAstavameM mahAtapasvI ho gaye the| unakI sAdhanA ghora tathA karmazatruoMse lar3anekA utsAha to bar3A hI bhISaNa thaa| pratyeka dina usase pahile dinakI apekSA ve adhika dhyAna aura tapa karate the| isIlie ve apane kAryameM kRtakRtya ho sake the / ve adbhuta RddhiyoM tathA uttama guNoMke akSaya bhaMDAra the / / 72 // zAnti tathA dayA una saba hI mahaSiyoMkA svabhAva ho gayI thii| jo ki nikaTa bhavya the tathA dharma kamAneke lie Atura the una sabake lie varAMga Adi saba ho muniyoMkI sAdhanA tathA zIghra prApta siddhi sAkSAt nidarzana ho gayI thii| dvAdazAMga zAstrakA jJAna hI ina saba sakala sAdhakoMkI saMpatti thI / / 73 / / / ve satya zIla, mahAvrata, sAdhaparameSThIke guNa, anitya Adi bhAvanAoMkI siddhimeM hI dina rAta lIna rahate the| unhoMne laukika tathA pAralaukika saba hI AzAoMko samApta kara diyA thaa| unakI mati apane Adarzapara sthira thI, kSudhA, tRSA Adi doSa zAnta ho gaye the tathA unake jJAnakA to kahanA hI kyA thA / / 74 / / aise parama tapasvI ve saba maniloga pathvIpara vihAra karate the| isa satata ugra tapasyAke uparAnta unake AtmAmeM aneka mahAgaNoMkA udaya huA thaa| inake kAraNa varIMga Adi RSiyoMke tapakI kIrti sAre saMsArameM phaila gayI thii| isIlie atynt| saMkSepase usakA yahA~ varNana kiyA hai| isake Age bhI pUrva varAMgarAjakI dIkSita patniyoMkI tapasiddhi tathA yathAvasara amita guNa rAjarSike viSayameM bhI kucha kaheMge / / 75 // cAroM varga samanvita, sarala zabda artha racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM tapovidhAnavarNananAma triMzatitama sarga samApta / [25] ASHAMATA 1. [ degbhiraktAH / 2. [triMzattamaH / 79 Jain Education interational
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga ekatriMzaH caritam [ekatriMzaH sargaH] narendrapatnyaH zrutizIlabhUSA nirvedasaMvardhitadharmarAgAH / vizuddhimatyaH pratipannadIkSAstadA babhUvuH paripUrNakAmAH // 1 // dIkSAdhirAjyazriyamabhyupetA anaya'satsaMyamaratnabhAjaH / prIti parAM prApuradInabhAvA dAridrayayoSA iva ratnalAbhAt // 2 // arthAnanapratimAnvidhijJAH viSopamAMstAviSayAnvidadhyaH / tA menire'rIniva sAMparAyAMstattvArthadRSTayAhatadharmarAgAH // 3 // sargaH KoradaicoreTRauseurrenARATE-nyArA ekatriMza sarga jaisA ki pahile kaha cuke haiM dIkSAko dhAraNa karake hI bhUtapUrva samrATa varAMgakI rAniyoMkA antima mahA manoratha pUrNa ho gayA thA / zAstroMkA jJAna tathA zIloMkA niraticAra AcaraNa hI unake sacce AbhUSaNa ho gaye the| unakA vairAgya maulika tathA sthAyI thA isIlie usake dvArA unake dhArmika anurAgako pUrNa preraNA prApta huI thI tathA unakI nirmala mati sarvathA satyapathapara hI cala rahI thI // 1 // tapazcaraNameM bhI patise pIche nahIM pravrajyA grahaNa karate hI unheM digambara dIkSA rUpI vizAla sAmrAjyakI anupama lakSmI prApta ho gayI thii| isa rAjyake sAtha-sAtha unheM saMyama rUpI mahAratna bhI mile the jinakA mUlya AMkanA hI asaMbhava thaa| isa lAbhase ve parama prasanna thIM tathA unake vicAra tathA AcArameM usa samaya abalA sulabha dInatA na thii| unakI vahI avasthA thI jo ki daridra strIko anAyAsa rana mila jAnepara hotI hai // 2 // laukika saMpatti tathA padArthoMko ve mUrtimAna anartha hI samajhatI thiiN| tapasyAkI vidhimeM pravINa rAniyAM indriyoMke priya / viSayoMko hAlAhalake samAna hI prANAntaka mAnatI thiiN| sAMsArika madhura saMbandhoMko ve amitra socakara chor3a cukI thiiN| yaha saba / isIlie thA ki tattvoMke satya svarUpake jJAnane hI unameM aDiga dhArmika prema utpanna kara diyA thA // 3 // nyAyamASUPERTAIRSITE [626] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ ecipe barAja ekatriMzaH bhAratamA sargaH vratAni zIlAnyamatopamAni dayAdamau mAtRpitRtvatulyau / guNA viziSTA barabhUSaNebhyo jJAnaM ca dadhyunayanaM tRtIyam // 4 // aizvaryavIryAtijAtivittavijJAnazilpirmadirAmadaizca / purApi tA muktipathaM prapadya zAntA babhUvarnaradevapatnyaH // 5 // tapodhanAnAmamitaprabhAvA gaNAgraNI saMyamanAyakA saa| munIndravAkyAcchamaNAjikAbhyo dideza dharma ca tapovidhAnam // 6 // tAzca prakRtyaiva kalAvidagdhA jAtyaiva dhorA vinayavinItAH / AcArasUtrAzanayaprabhaGgAnAdhIyate smAlpatamairahobhiH // 7 // bAbARANSAR - Sapearesmewaapee-SweeHeaHSEXHARASHIRe-res cAritra hI saMpatti pAMcoM mahAvratoM tathA zIloMko ve amRtake samAna jIvana dAtA samajhatI thiiN| saba prANiyoMpara dayA aura indriyoMkA damana usa samaya unake nisvArtha kalyANa cAhanevAle mAtA pitAke sthAnako grahaNa kara cuke the| anagArake viziSTa guNoMne hI / sundara bhUSaNoMkI kamI pUrI kara dI thI, tathA zuddha jJAna hI unakA tRtIya netra ho gayA thA / / 4 / / ____ jaba ve eka samrATakI patnI thIM, unakA aizvarya apAra thA, vIryakI sImA na thI, kAntikI sarvatra khyAti thI; jAtimeM 1 gaurava thA, dhanakI ginatI asaMbhava tho, sAMsArika viSayoMkA vizeSa jJAna thA, lalita kalAoMmeM kuzalatA thI tathA madirAkA vaha unmAda jisameM bhUta, bhaviSyata aura vartamAna eka ho jAte haiN| kintu yaha saba honepara bhI rAniyoMko vaha zAnti na milI thI jo ki mokSamArgako pAkara unheM prApta huI thI // 5 // zrI varadatta kevalIke saMghameM eka pradhAna AyikA thI jinakA tapajanya prabhAva samasta muniyoM tathA zramaNoMkI apekSA bahuta bar3hA-car3hA thaa| ve AyikAoMke gaNako pradhAna thiiN| saMyama sAdhanAkI bhI ve svAminI thii| jaba mahArAja varadattane unheM nava dIkSita AyikAoMko upadeza denekA saMketa kiyA to unhoMne una sabako dharmakA rahasya tathA tapakI sakala vidhiko kramase / samajhA diyA thA / / 6 // sadgurusaMyoga AryikA dIkSAko prApta rAniyAM janmase hI kalA, kauzalameM anurakta thiiN| apanI jAti tathA kulake anurUpa hI ve dhIra tathA gambhIra thiiN| unakI samasta zikSA tathA abhyAsa vinayake sAtha to haI hI thii| phalataH bahuta thor3e hI dinoMmeM unhoMne pUrNa AcArako hRdayaMgama kara liyA thaa| bAraha aMgoMyukta AgamakA adhyayana kara liyA thA, sAtoM naSoMkA rahasya jAna liyA thA A aura saptabhaMgIke mUla tattvoMko bhalI bhAMti samajha liyA thA // 7 // 1. [ guNAnviziSTAn ] / 2. [ degzilpairmadirA ] / 3. manAsakA, [ degnAyikA ] / ZATERRITATE [627] Jain Education international
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja ekatriMzaH - sargaH caritam mahAbalAnindriyakuJjarAMstAn darpocchitAgarvamazAvaliptAn / vazaM prapannAnvivazaM praNinyurvavayazaiH kSAntizilAnizAtaiH // 8 // anarthasaMpAdanazaktimAnyA manomahAdaNDadharo mahAtmA / dUraMgamaH prerayitendriyANAM tAbhijito mohana pAgrayAyo // 9 // vAkkAyacitte praNidheH prayogaM kSaNe'pi pApAsavahetubhUtam / anarthakaM tattrividhaM guNinyo nocuna cukurna hi saMsmaraMzca // 10 // gaNAgrabhUSAH pRthuzIlabhArA vicchinnakAmAkurapuSpabIjAH / svazaktitaH saMparigRhya yogaM tanUni tAH karmarajAMsi cakruH // 11 // HARPATAARAMPATRITTENa / nAyakake sama, apitu pAMcoM OHAHESHARMATHEMARATHI pA~coM indriyAM tathA noindrI (mana ) una madonmatta hAthiyoMke sadRza haiM jinakI zaktikI sImA nahIM haiM / ye viSayoMkI abhilASArUpI darpameM cUra hokara vidrohI ho jAte haiM yauvanake madase unmatta hokara anartha karanepara tula jAte haiN| inheM bhI rAniyoMne / apane saMyata gRhastha jIvanameM bhI ucchRkhala nahIM hone diyA thA aura aba dIkSita avasthAmeM to zAntirUpI zilApara tIkSNa kiye gaye sumatirUpI prakhara aMkuzakI mArase inakI sArI mastI hI utAra dI thii|| 8 // manasvinI aba hI huI manuSyakA aniyaMtrita mana hI saMsArake samasta anarthoMko janma detA hai| vaha mahAn senA nAyakake samAna hai jisake nAyakatvameM viSaya bhogoMkI nizcita vijaya hotI hai| vaha mahAtmA svayaM hI dura-dUra taka chApe nahIM mAratA hai, apitu pAMcoM indriyoMko bhI kumArgapara daur3atA hai| vizvavijayI mahArAja mohake isa pradhAna senApatiko bhI una rAniyoMne parAjita kara diyA thA / / 9 // apane mana, vacana tathA kAyakA anucita prayoga ve eka kSaNa bhI na karato thoM, kyoMki inake prayogakA avazyaMbhAvI phala pApakarmokA Asrava hotA hai| ve guNavatI deviyAM bhalobhAMti jAnatI thIM ki vaisA prayoga tyAjya hai, ataeva bhUlase bhI ve na to| vyartha viSayoMpara vicAra karatI thIM, na anAvazyaka zabda hI bolatI thIM aura na niSphala kArya hI karatI thIM / / 10 / / unhoMne sAMgopAMga zIlako dhAraNa kiyA thA, kAmarUpI viSavRkSake aMkUra takako tapakI agnimeM jhoMka diyA thaa| ataeva apanI saphala sAdhanAke kAraNa ve apane gaNa ( AryikA saMgha ) kI bhUSaNa ho gayI thiiN| ve apanI zaktike anusAra Atapa Adi yoga lagAkara pUrva janmoMmeM bA~dhe gaye kauke mailako kama karatI thIM // 11 // 1.kdegnishaantyH| 2.[degshktimaanyo]| 3. ka saMsmarazca, [ saMsmaruzca ] / [628)
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzaH upoSya pacatriSaDaSTarAtraM pakSazca mAsAnapi SaTcatuSkAna / tapaHkRzIbhUtazarIsaMsthA AhAramAjahurathAlpamalpam // 12 // tapo'gninirdagdhavivarNadehA vratopavAsairakRzAH kRshaanggaayH| vizIrNavastrAdatagAtrayaSTayastAH kASThamAtrapratimA babhUvuH // 13 // pUre bane'rAtijane jane vA mAnApamAnAdiSu tulyabhAvAH / tyaktAtmasaMgA niravadyaceSTA dharmAnurAgA vasudhA vijahuH // 14 // yathA prasUtA mahatAM kuleSu yathaiva vAsan bhavi rAjapalyaH / yathaiva vijJAnapathaM prapannAstathaiva razeptuH sutapAMsi sAdhvyaH // 15 // randuDASIRTHEIRSTRORIALAcAracAyA upavAsAvi vrata ve tIna dina, pAMca dina, chaha dina, ATha dina tathA pakSoM paryanta lagAtAra upavAsa karatI thiiN| kabhI kabhI mahInoM, cAra aura chaha mAha bhI upavAsa karate bIta jAte the, isa kaThora tapasyAse unake sukumAra zarIra atyanta kRza ho jAte the, ataeva vratake antameM ve bahuta thor3A AhAra lekara pAraNA karatI thIM / / 12 / / cirakAla paryanta taparUpI agnikI lapaToMse jhulasate rahaneke kAraNa unake sundara zarIra vivarNa ho gaye the| svabhAvase / hI unakI deha kRza thI, usapara bhI lambe-lambe vrata tathA upavAsa, phalataH atyanta kRza ho gayI thiiN| unakI sukumAra deha cithar3e-4 cithar3e sAr3iyoMse lipaTI huI thiiN| ina saba kAraNoMse ve kAThase banAyI gayI putaliyAM sI mAlUma detI thIM // 13 // samatAbhAva janAkIrNa nagara tathA janazanya banameM unake lie koI bheda na thA, zatru aura mitrameM koI pakSapAta na thA, mAna aura apamAna donoMmeM hI unake ekase bhAva rahate the| unheM apane deha aura AtmAkA thor3A sA bhI moha na thaa| unakA pratyeka kArya doSarahita tathA zubha hotA thA // 14 // ve dharmake anurAgase prerita hokara dezoMmeM vihAra karatI thiiN| jisa pUrvapuNyakI yogyatAke balapara ve lokapUjya uttama kuloMmeM [629] utpanna huI thI aura usIke anurUpa ve yuvatI honepara pRthvIpAlaka samrATakI prANAdhikA huI thiiN| 15 // 1. [ pakSAMzca ] / 2. [ tepuH]| 3. ma sAdhyaH / STERIORDERAGELAGIRIRPURSUIRGika
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam athaiva muktAni tapAMsi tAsAM tapasvinInAM varazIlabhAsAm / varAGgarAjaSitapovidhAnaM saMkSepatastatpRthageva vakSye // 16 // vihAya rAjyazriyamadbhutazrIstapaH zriyaM saMzrayituM kRtAzaH / nissaMginoM tAM pratipadya dIkSAM jagrAha dhIraH sa mahAvratAni // 17 // AcAramAdau samadhItya dhImAnprakIrNakAdhyAya manekabhedam / aGgAni pUrvAMzca yathAnupUrvyAmalpaira hobhiH samamadhyagISTa // 18 // vidhUya saMkalparatiprasaMga jinendravAkyASigatArthatattvaH / nAnAvidhAnaM pratigRhya yogaM tapazcakArogratapA mahAtmA // 19 // isa vidhi se una tapasviniyoMke durddhara tapoMkA varNana kiyA hai jinake tapase kliSTa zarIrapara paripUrNa zIlakI adbhuta jyoti thI / isake uparAnta rAjarSi varAMgakI tapa vidhi ke viSaya meM saMkSipta rUpase kucha kahate haiM / / 16 / / hama dekha cuke haiM ki tapazrIko varaNa karanekI adamya AzAke kAraNa hI varAMgarAjane vizAla rAjya lakSmIse sambandha tor3a diyA thA, kyoMki unake Antarika aura bAhya guNoMkI zrI ( zobhA ) ho usa rAjyazrIse adhika cAru thI / svabhAvase hI dhIra vIra varAMgarAjane jaba nirgrantha dIkSAko dhAraNa kiyA thA usI kSaNase unhoMne pA~coM mahAvratoMkA pAlana prArambha kara diyA thA / / 17 / / varAMga RSikA tapa mahA matimAn muni varAMgane sabase pahile pUrNa vistArapUrvaka AcArAMgakA adhyayana kiyA thaa| isake uparAnta apane aneka bheda tathA prabhedayukta prakIrNaka granthoMkA adhyayana pUrvaka manana kiyA thA / ise bhI samApta karake zeSa aMgoM tathA dRSTivAdake caudaha pUrvI AdikA kramazaH adhyayana kiyA thaa| AzcaryakI bAta to yahI thI ki tulanAtmaka dRSTise unheM ina sabake adhyayanameM bahuta hI thor3A samaya lagA thA // 18 // samasta saMkalpa vikalpoM tathA pUrvamukta ratike prasaMgoMkI pApamaya smRtiyoMko unhoMne hRdaya paTa parase sadA ke lie poMcha diyA thA / bhagavAn arhanta kevalIke upadezake anusAra hI tattvoMke sAkSAtkAra meM ve sadA lIna rahate the / nAnA prakAra ke bividha AtApana Adi yogoMko lagAkara mahAtmA varAMga ugrase ugra tapasyA kara rahe the / / 19 / / 1. ma varmA For Private Personal Use Only RAJA ekatriMzaH sargaH [ 630 ]
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekatriMzaH sajjJAnamattadviradAdhirUDho dyaatptrottmpttttcihnH| saddhacAnacAperitazIlabANaivivyAdha mohaarimvaarydhairyH||20|| cAritrajAtyazvamathAdhirUDhaH sa dharmavarmAvRtagAtrabhUSaH / vijJAnakuntena hi karmazatru nipAtayAmAsa yativibhidya // 21 // paJcendriyairapratilabdhavIrya rAgAnilapreritadhUmajAlam / 'saMkalpyasaMvarSitakAmavahni jJAnAmbukumbhaiH zamayAMbabhUva // 22 // samyaktvatuGgavatanemibaddhaM zIlopalotteji tatIkSNadhAram / "taporanagraM varadharmacakraM jathAna saMgRhya hi kAmazatrum // 23 // sargaH HAPPAWAAIPADMAATREATIPATPATRAPALPAPARDASTANIAw taparAjya rAjarSi varAMga samyakajJAna rUpI hAthIpara ArUr3ha the| dayA, dama dharmarUpI nirmala tathA dhavala chatra aura rAjapaTTa unake tapamaya rAjyako ghoSita karate the| tathA zuddha dharma tathA zukladhyAnarUpI prabala dhanuSako uThAkara usake dvArA ve zIlarUpI prakhara vANoMkI varSA karake apane mahAzatru mohake aMga-aMgako bheda rahe the // 20 // isa AdhyAtmika yuddha meM bhI unakA dhairya alaukika aura asahya thaa| hAthiyoMkI zreSTha jAtimeM utpanna samyakcAritrarUpI raNakuzala hAthIpara ArUr3ha hokara unhoMne AThoM karmorUpI bhava-bhavake zatruoMse yuddha cher3a diyA thaa| isa yuddha meM satya jainadharmakA pAlana hI unakA kavaca thA, samyakajJAna hI tIkSNa kunta ( bhAlA ) thA, jisake saTIka AghAtoMse unhoMne dekhate-dekhate hI karmazatruko dharAzAyI kara diyA thA / / 21 / / pA~coM indriyoMrUpI dvAroMse vIryako grahaNa karanevAlI, premarUpI prabala pavanake jhakoroMkI mArase kartavya vimukhatA Adi dhueMke bAdaloMse yukta tathA kAma bhoga sambandhI kalpanAoMrUpI uddIpakoMke par3ate hI bhabhakanevAlI kAmadevarUpI jvAlAko rAjarSi varAMgane samyakjJAnarUpI bar3e-bar3e jalapUrNa kumbhoMse kSaNa bharameM hI bujhA diyA thA // 22 // dharmacakra nirgrantha taparUpI raNameM saddharma cakrake samAna thA / nirdoSa tathA aSTAMgayukta samyakdarzana tathA anya mahAvrata Adi nemike samAna the jisapara dharmarUpI cakra kasA gayA thaa| zIla usa pASANa zilAke samAna the jisapara ghisa kara ukta cakrakI dhArako tIkSNa kiyA gayA thaa| isI bhISaNa cakrako uThAkara rAjarSine kAmavAsanArUpI zatruke mastakako cheda diyA thA // 23 // 1. [ sNklp| 2. ka paaprvaahn| 3. ma shiiloplaattejit| 4. [ taporaNograM] / RELATIOCantIREcAmAnyamAnma [631]
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam kaSAyacorAnviSayArivargAnparISahAntaparimanthi tazca nivedakhanena balAnnigRhya sa khaNDazaH kalpitavAJjitAzaH // 24 // uddAmakAmAtibalAvaliptAnapaJcendriyAraNyamataGgajAMstAn / tapo'rgalairapratibhidya rUpaiH kSamoruvIryAnnirurodha dhIraH // 25 // sa mAnasAnindriyaduSTacorAnsaddharmaratna pratisaMjighRkSuH / prajJAtapaHsaMyamazRGkhalAbhirbabandha dRSTAniva coravargAn // 26 // lobhoruvairAnsaha rAgabhogAnkAmAzayAn krodhaviSApradaMSTrAn / icchAsphuTAnindriyaduSTasandiyAmbusekaiH zamayAMbabhUva // 27 // ekatriMzaH sargaH krodha Adi kaSAyeM AdhyAtmika saMpattike lie cora haiM, indriyoMke viSaya hI prabala zatru haiM, parISaha Adi to AtmAke antaraMga tathA ghAtaka zatru haiN| ina sabako rAjarSine Atmabalase balapUrvaka ghera liyA thA aura vairAgyarUpI talavArake dvArA inake Tukar3e-Tukar3e kara diye the // 24 / / bAzA vijaya AzArUpI dAnavIke vijetA rAjarSine pA~coM indriyoMrUpI jaMgalI tathA uddaNDa hAthiyoMko bhI dhIraja pUrvaka kSamArUpI / vizAla zaktikA prayoga karake rokA thA aura taparUpI stambhase-jise tor3anA unake lie asaMbhava ho gayA thA-kasake bA~dha ! diyA thaa| yadyapi kisIke bhI vazameM na AnevAlA pradIpta kAmarUpo mahAzaktike balakA unheM ( indriyoM ) ahaMkAra thA to bhI hai rAjarSikI kSamA yuktine unheM eka paga calanA taka asaMbhava kara diyA thA // 25 // indriya cora mAnasika vikAra tathA pA~coM indriyA~ nirdaya coroMke samAna haiM, jaba taka inakA vaza calatA hai ye satya dharmarUpI ratnako le bhAganekA hI prayatna karate haiM / kintu muni varAMgane yathArtha prakAzaka prajJA, ghora tapa aura saMyamarUpI sAMkaloMke dvArA laukika coroM tathA duSToMke samAna hI ina indriya coroMko bhI kaThora bandhanameM DAla diyA thaa| manuSyako viSaya lolupa indriyA~ prANAntaka viSapUrNa sA~pake hI samAna haiM, sparza Adi viSayoMkI cAha hI ina sA~poMko guMDI haiM / / 26 // saba abhilASAe~ hI inakA duSTa antaraMga hai tathA krodha kaSAya hI vaha DADha hai jisameM AzIviSa rahate haiM / jIvakA lobha hI vaha vaira hai jisako pratizodha karaneke lie indriya sarpa bAra-bAra DaMka mArate haiN| ina sA~poMko bhI varAMgarAjane dayArUpI maMtrapUta / jalake chIMTe dekara zAnta kara diyA thA / / 27 / / 1. [deg paripanthinazca ] / 2. ka balAnvigRhya / Jain Education international
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga PRECAREET kUrmo yathAGgAni nije zarIre spaSTaH punaH saMharate'ntarantaH / tathaiva saMsArabhayAvakRSTaH svAnIndriyANyAtmani saMjahAra // 28 / / mohAtirogoddhavavAtarogaM dveSAbhidhAnodabhavapattikaM ca / tathaiva hAsyAni ca paJca dhImAnyamauSazrestAn zamayAMbabhUva / / 29 // kAmottaranaM rativegatoyaM kaSAyaphenaM viSayorumatsyam / agAdhasaMsAramahArNavaM taM vizoSayAmAsa tapobalena // 30 // triguptidhAreNa dayA'prabhAsA cAritravegAtisamIritena / samyaktvavajreNa nihatya dhImAnvicUrNayAmAsa sa karmazailam / / 31 // ekatriza: sargaH caritam N T. antarmukha sAdhaka kachaeko jaba kahIMpara thor3A-sA bhI chuA jAtA hai to vaha hAtha paira Adi saba ho aMgoMko apane zarIrameM sameTane lagatA hai aura jyoM-jyoM bhaya bar3hatA hai tyoM-tyoM apane aMgoMko aura adhika sameTatA jAtA hai| iso vidhise sAMsArika bhayoMse trasta hokara varAMgarAjane apanI pA~voM indriyoM aura noindriya manakI pravRttiyoMko apane AtmAmeM ho kendrita kara liyA thaa|| 28 / / Atma svAsthya zArIrika vAtarogake samAna atyadhika bar3hA huA moha AtmAko bhI vAta rAgake samAna vivaza tathA acetana kara detA hai| dveSa, Adi pApa-pravRttiyA~ AtmApara vahI kuprabhAva karatI haiM jo vikRta pittakA zarIrapara hotA hai tathA hAsya, rati, Adi pA~coM nokaSAyeM AdhyAmitka kapha doSake samAna haiN| matimAna muni varAMgane ina AtmAke vAta, pitta aura kaphako yama ( AjIvana tyAga ) rUpo auSadhi dekara pUrNa zAnta kara diyA thA // 29 // AzA sAgara zoSaNa anAdi tathA ananta saMsAra agAdha samudrake tulya hai / isa samudra meM abhilASAoM tathA kAmavAsanAoMrUpI UMcI-UMcI lahareM uThatI haiN| premake avAdha pravAha rUpo, caMcala jala laharAtA hai, krodha Adi kaSAyoM rUpo viSAkta phena bahatA hai tathA indriyoMke bhogya padArthoM rUpI bar3I tathA bhayaMkara machaliyAM gote mAratI haiN| isa vizAla samudrako bho unhoMne tapako dAhase sukhA diyA thA / 30 / / karmapahAr3a dalana AThoM karmorUpI abhedya tathA unnata parvatoMko rAjarSi varAMgane samyaktvarUpI vajrake prahAroMse tor3a hI nahIM diyA thA apitu cUrNa-carNa kara diyA thA, kyoMki samyaktvarUpI vanapara tInoM guptiyoM rUpI dhAra rakhI gayI thI, dayA dharma hI usa zastrakI 1. ma prbhaasii| anter-TRGETRIKAmanyAcaURREROLTAHATEEnt TERTAINME [633) 80
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ekatriMzaH sargaH ajJAnatumbaM viSayorajAni mohAbhirAgapratibaddhanemim / kaSAya kRSNAyamatIkSaNadhAraM saMsAracakraM samanujigAya (2) // 32 // kaSAyavRkSaM viSayorukakSaM rAgAmbusaMvardhitavalligulmam / dadAha saMsAramahATavIM tAM tapo'gninA niSkalaSAntarAtmA // 33 // yathA purAbhyantaraduSTarAzi samUlakA [-] vidhinA cakAra / tathA kaSAyapramukhAn durantAn dhIraH samUloddharaNaM cakAra / / 34 // samyaktvacAritratapastrizulaiAnAvalIno nizitaiH sutiikssnnai:| manovacaHkAyaghanIkRtAni bibheda mithyApaTalAni tAni / / 35 // DarkaranaprauteIRRAZIASIAGE prakhara camaka thI, tathA samyak-cAritra rUpI prabhaJjanake prabala vegase vaha zastra pheMkA gayA thaa| yaha saMsAra eka vizAla cakrAvyUhake samAna hai // 31 // saMsAracakra ajJAna isakI tumbI ( nAra jisameM ara Thoke jAte haiM ) hai, indriyoMke bhogya padArtha ho isa cakrake ara ( DaMDe ) haiM mohanIya kamase utpanna sarvatomukha sAMsArika rAga hI usakI nemi (dhurA ) hai jisapara vaha ghUmatA hai, tathA atyanta kaluSita krodha, Adi * kaSAyeM hI usakI loha nirmita tokSNa dhAra hai| aise ghAtaka cakrako bhI rAjarSikI sAdhanAne nirarthaka kara diyA thA // 32 // saMsArATavI yaha apAra saMsAra atyanta ghane tathA durgama banake samAna hai, krodha Adi kaSAyoMrUpI puSTa tathA vizAla vRkSa isameM bhare par3e haiM, viSaya bhoga rUpI durgama pradeza haiM, rAga, vizeSakara prema rUpI jalase sIMcA jAneke kAraNa sAMsArika ucita tathA anucita / sambandhoM rUpI veleM tathA jhAr3iyA~ bharI par3I haiN| aisI bhayAnaka aTavIko bhI barAMgayatine tapasyArUpI Agase bhasma kara diyA thaa| yaha agni bhI muni varAMgake kaluSa kAlimA hIna pavitra AtmAse bhabhakI thI / / 33 / / duSTabhAva damana muni varAMga jaba varAMgarAja the usa samaya unhoMne nagara tathA rASTra meM chipe hue chadmavezadhArI saba hI duSToMko daNDita hI nahIM kiyA thA, apitu unakI santatiko mUlase naSTa kara diyA thaa| tapavIra-dhIra varAMgarAjane dIkSA grahaNa karane para usI vidhise saba hI duSTa bhAvoM aura karmoMkA, jinake aguA krodhAdi kaSAyeM thIM jar3ase hI ukhAr3a kara pheka diyA thA / / 34 / / mithyAtva bhedana rAjarSi varAMga dhyAna meM lavalIna rahate the| isI avasthAmeM samyakadarzana, samyakacAritra tathA ghora tapa rUpI atyanta tIkSNa trizUlase mithyAtva rUpI andhakArake moTe tathA abhedya paTalako unhoMne anAyAsa ho bheda diyA thA / mithyAtvake ye pataM, jo 1.ka 'kRSTA / ___2. [ deg mahAvanaM tat / mAnyA-cAmAnA--mA-mAyAmAmAnya [34] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatrizaH barAGga caritam krodhaM jvalantaM kRpayA jigAya mAnaM jigAyAprati mAdavena / mAyAmajutvena jigAya dhImAn lobhaM vimuktyA matimAnvijigye // 36 // zailAgradurgAntarakandareSu navaragamyeSu ca kAnaneSu / nadItaTasthadrumakoTareSu vane pitRNAmavasatkadAcit // 37 / / udyAnamutkRSTagRhAntarANi tapodhanAnAM ca punanivAsAn / mahATavIM vyAlamRgAbhijuSTAM kadAcideko nyavasannasiMhaH // 38 // saddhacAnacAritrataprApakarSeH prazAntarAgaH prvidhuutpaapmaa| vidhijJadeze nirupadrave ca jJAnopayogaM sa munizcakAra // 39 // sargaH PIPARATHAawe areAIRANAMAHARASTHAN mana, vacana tathA kAyakI kuceSTAoMse dinoM-dina gRhasthAzramameM moTe hote jAte the / / 35 / / dahakatI huI krodhakI jvAlAko kRpAke dvArA bujhAyA thA, mAnarUpI zilAko abhUtapUrva mArdava (vicAroMkI komalatA) se galA diyA thA, parama jJAnI rAjarSine mAyAkI kuTilatAoMko Arjava ( saralatA) se sIdhA kara diyA thA tathA lobha rUpI kIcar3ako viraktikI dAhase sukhA diyA thA / / 36 / / / nAnA bhAMti tapa tapa sAdhanAmeM lIna muni varAMga eka samaya zailake zikharapara dhyAna lagAte the to dUsare samaya usakI guphAoMmeM cale / jAte the tathA tIsare samaya gahana vanameM jAkara adRzya ho jAte the| unake nivAsasthAna jaMgala aise ghane hote the ki manuSya unameM praveza karanekA bhI sAhasa na karate the| nadIke kinAre khar3e hue vizAla vRkSoMke khokhaloMko bhI unakA nivAsasthAna honekA saubhAgya prApta hotA thA tathA zmazAna bhI isakA apavAda na thA / / 37 / / kabhI ve kisI bagIcekI zobhA bar3hAte the athavA logoMke dvArA chor3e gaye khaNDahara mahala meM jA baiThate the| tapodhana RSiyoMkI vAsabhUmi Azrama to unheM parama priya the| kintu dUsare samaya ve akele hI kisI aise durgama vanameM cale jAte the jo ki bhISaNa sApoM tathA hiraNoMke rAjA siMhoMse vyApta hote the / / 38 / / dhyAnakI carama sImA unake dharmadhyAna tathA zukladhyAna ye donoM zubha dhyAnoMkA, cAritra tathA tapakA itanA adhika bahumukha prakarSa huA thA ki usake dvArA samasta pApoMkI kAlimA dhula gayI thii| aura rAga Adi bhAva zAnta ho gaye the| isake uparAnta rAjarSi varAMgane jJAnopayogakI sAdhanAmeM; vahA~ citta lagAyA thA jisa sthAnapara jJAnopayogakI vidhike vizeSajJa rahate the tathA upasargoM yA upadravoM kI AzaMkA na thii|| 39 // 1.ma maardnen| 2. [ narairagamyeSu ] / UNDELKATARRHEARGAZINEETAILSHIELKAyamasya Jain Education international
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAH ekatriMzaH varAGga caritam kadAcidanyairmunibhiH prazAntaH zrutArNavAntargatavadbhirAyaH / tapo'dhirdharmadhuraMdharaizca sahopaviSTaH suvizuddhacetAH // 40 // kadAcidunmArganiraJjitAnAM durvRttadurbhASaNatatparANAm / mathyAmahAmohatamoktAnAM cittaprasAdAya dideza dharmam // 41 // kalyANabhAjAM sa kadAcidIzo bhavyAtmanAM bhAvitasatkRtInAm / saddharmamArgazravaNapriyANAM hitopadezaM pracakAra dhImAn // 42 // kadAcidantargatazaddhabhAvo vicitrapaJcendriyarAga'bandhaH / AsthAya maunavratamaprakampyastasthau sa rAtripratimAmabhIkSaNam // 43 / / sargaH ARIHARATPATRADHEPHen:SHAHARSHA rAjarSikA citta saba dRSTiyoMse zuddha ho gayA thA ataeva zubha tathA zuddha saMskAroMko grahaNa karanekI abhilASAse ve kabhIkabhI aise muniyoMkA satsaMga karate the jo ki mUrtimAna zAnti hI the. zAstra rUpI apAra pArAvAra jinake dvArA pAra kiyA gayA thA, pUjyatAne jinako svayaM varaNa kiyA thA, dharmamArgakA calAnA jinake lie parama priya thA tathA jinakI tapasiddhi rAjarSi varAMgase bahuta adhika thI / / 40 / / adhamoddhAra ___ kabhI-kabhI ve una ajJAniyoMke hRdayako pavitra karane ke lie dharmopadeza bhI dete the jo ki viparIta mArgako mAnane, phailAne tathA pAlana karane meM lavalIna the, jinako kutsita AcaraNa tathA pApamaya AcaraNa karane meM hI Ananda AtA thA tathA jinake viveka tathA AcaraNa mithyAtva aura mahAmohake dvArA burI tarahase Dhaka liye gaye the| 41 / / bhavya vikAsa dUsare kisI avasarapara mahAjJAnI varAMga yati bhavya jIvoMkA AtmAke abhyudaya tathA nizreyasakA upadeza dete the, kyoMki ve jAnate the ki una logoMkA zIghra athavA vilambase kalyANa honevAlA hI thA, ve loga sadA ho zubha bhAva rakhate the aura tadanusAra zubha karma hI karate the| una bhavya prANiyoMko jina dharmakI kathA sunate, sunate kabhI bho santoSa aura zAnti (tRpti) na hotI thii|| 42 // antarmukha indriyA~ rAjarSikI pA~coM indriyoMkI pravRttiyoMne eka vicitra ( saMsArase viparIta) hI patha pakar3a liyA thA ataeva ve kabhI-kabhI akasmAt hI mauna vrata dhAraNa kara lete the aura pUroko pUrI rAta pASANa nirmita mUrtike samAna dhyAnavastha baiThe rahate the| ye saba sAdhanAe~ dhIre-dhIre unake atyanta antaraMga bhAvoMko parama pavitra karatI jA rahI thIM / / 43 / / 1. [baddhaH ] ! mAyAmAyAmAcabarasaILTRANSLATION Jain Education international
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA barAja ekatriMzaH caritam kadAcidutkRSTatapaHprabhAvo viviktadeze sa caturdinAni / caturmukhasthAnagRhItayogaM ninAya niSkampatirmahAtmA // 44 // kadAciducchalamahAgirINAM suuyaaNshubhistptmhaashilaasu| pralambahastaH samapAdadRSTistasthau maharSiH svarajaHkSayAya // 45 // kadAcidAdhuNitamaNDalAnAM savidyutAM prakSaratAM ghanAnAm / dhArA bhighautAcalagAtrayaSTistasthau maharSiH svarajaHkSayAya // 46 / / kadAcidANitamaNDalAnAM savidyutAM prakSaratAM dhanAnAm / dhArAbhidhautAcalagAyaSTistasthau rajanyAM sa dhanAgameSu // 47 // sargaH UranusauthorisancARIALI samasta aticAroM Adise rahita utkRSTa tapake kAraNa rAjarSikA prabhAva bar3e vegase bar3ha rahA thaa| ve kisI atyanta ekAnta sthAnapara cale jAte the aura vahA~para caturmakhasthAna ( cAroM dizAoMmeM kramazaH mukha karake samAdhi lagAnA) yogako dhAraNa karake cAra dina paryanta thoDAsA bhI hile Dule binA ekAsanase baiThe rahate the| unakA dhairya apAra thA // 44 / / Rtutapa grISma Rtu meM kabhI, kabhI ve mahAparvatoMke bahuta U~ce-U~ce zikharoMpara cale jAte the| ina para prAtaHkAlase saMdhyAparyanta sUryakI prakhara kiraNeM sIdhI par3atI thIM, jisase zilAe~ atyanta uSNa ho jAtI thiiN| rAjarSi apane karmorUpI mailako galAneke lie / inhIM zilAoMpara hAtha nIce laTakAkara khar3e ho jAte the usa samaya unakI dRSTi pairoMpara rahatI thii|| 45 // varSA yoga jisa samaya joroMse uThI ghanaghaTAke kAraNa eka ora dUsare chora taka pUrAkA pUrA AkAza tathA bhUmaNDala caMcala ho uThatA thA, bijalIkI lagAtAra camakase sRSTi bhIta ho uThatI thI, aura mUsalAdhAra vRSTi hotI thI, aise hI dAruNa varSAkAlameM ve N apane pApoM rUpI dhUliko dhoneke lie khule AkAzameM dhyAna lagAte the / / 46 / / ghumar3a-ghumar3akara ghira Aye bAdaloMke kAraNa usa samaya aisA lagatA thA ki pRthvI aura AkAza ekameka ho jaayeNge| isa bhISaNa ghanaghaTAmeM nirantara bijalI camakatI thI aura vRSTi eka kSaNake lie bhI nahIM rukatI thii| ekake bAda dUsarI ghaTA uThatI hI AtI thii| aise ghanaghora varSAkAlameM rAtrike samaya ve AkAzake nIce yoga dhAraNa karate the| unake dhyAnasthita zarIrapara rAtribhara pAnIkI prabala bauchAreM par3atI thIM to bhI zarIra niSkampa hI rahatA thA // 47 / / 1. ka vArAbhi / WARDHPareeramMAHATAIMIMPATHANE [637] PAHESHA
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam gRho [-]' gyobhyavakAzayogo pravAti vAtA yati zItale ca / suSArapAtAtivirUkSitAGgaH kadAcidAsaikamanaH praviSTaH // 48 // kadAcidatyarthamahopavAsaizcAndrAyaNAdyaiH prthitairnekaiH| kRzIkRtAGgo niyamairyamaizca muniH pracakne sutapo'tighoram // 49 // jinendrasUtroktapathAnucArI saMyamya vAkkAyamanAMsi dhiirH| sudurdharaM kApuruSairacintyaM dviSaTprakAraM tapa AcacAra // 50 // prasannabhAvAtsapasaH prakarSAtkSamAnvitaH svAdazubhapraNAzAt / akhaNDacAritravato maharSerutpedire tasya hi lavadhayastAH // 51 // ekatrizaH sargaH dhA zItakAla prArambha honepara jaba atyanta zItala pavana bar3e vega aura balake sAtha jhakore mAratA thaa| nirantara tuSArapAta hotA thA, usa samaya hI ve vidhipUrvaka abhyavakAza yoga ( vRkSAdikI chAyAko chor3akara binA Ar3ake bilkula khule pradezameM dhyAna lagAnA) lagAte the| zItala anilake jhakore aMga-aMgako rukSa karake phAr3a dete the to bhI unakA mana carama lakSyapara hI ekAgra rahatA thA / / 48 // ghora zIta sahana yadi eka samaya dIrghatama upavAsa karate the, to dUsare avasarapara hI cAndrAyaNa Adi parama prasiddha anekoM vratoMkA pAlana karate the| yadyapi ina saba niyamoM aura yamoMke nirantara pAlanane rASike zarIrako atyanta kRza kara diyA thA to bhI ve pUrNa utsAhake sAtha dhorase ghora sutapa karanemeM dattacitta the / / 49 // jainAgama jaisA upadeza karatA hai usake anukUla sAdhanA mArgakA akSarazaH anusaraNa karate hue muni varAMgane apane mana, vacana tathA kAyako pUrNarUpase vazameM kara liyA thaa| unakA dhairya apAra thA ataeva anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana tathA kAyakleza, ye chaha bAhya tapa tathA prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga tathA dhyAna ye chaha abhyantara tapa, kula milAkara ina bArahoM tapoMkI aisI sAdhanA kI thI jise karanA ati kaThina thA tathA viSayalolupa bhIru puruSa jisakI kalpanA bhI nahIM kara sakate the / / 50 // ghoratapake aihika phala rAjarSi varAMgakA antaHkaraNa sphaTikakI bhAMti nirmala ho gayA thaa| tapa itanA bar3ha gayA thA ki kSamA unakI jIvana sahacarI ho gayI thii| svAdu padArtha tathA zubha phaloMko abhilASA samUla naSTa ho gayI thii| mahAvratIke pUrNa AcaraNako sAva1. ka ( deg tayo.), [ gRhItayogyA' ] / 2. [ vAyAvatideg ] / 3. ma pramANAt, [kSamAnvitatvAdazubha.] / nyAcA RESPELATERIES [638] Jain Education interational For Privale & Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzaH varAGga paritam sargaH sauSadhitvaM ca mahAtapastvaM kSIrAstravatvaM ca sacAraNatvam / sulabhya lokAtizayAnguNaughAnsukhaM vijahe bhuvi vItazokaH // 52 // samAptayogaiH pripkssvidyaivihrtukaamairvissnnnnubhaavH| dayAtmAbhiH sAdhugaNairanekaiH kSiti vijahrasvatapo'bhivRddhaye // 53 / / kSAntyA ca dAntyA tapasA zrutena RddhacA ca vRttyA vatabhAvanAbhiH / prakAzayAmAsa jinezvarANAM sa zAsanaM zAsanavatsalatvAt // 54 // purANi rASTrANi maTambakheTAn droNImukhAnkharvaupattanAni / vihRtya dhImAnavasAnakAle zanaiH prapede maNimattadeva / / 55 // dhAnIse pAlate the, usameM kahIse bhI koI kamI na AtI tho| ina saba yogyatAoM ke kAraNa hI maharSiko ve labdhiyA~ prApta huI thI jo ki sabake dvArA abhilaSaNIya haiM // 51 / / unheM sarvoSadhi ( jisase saba roga zAnta ho jAte the, ) mahAtapastva (ghorase ghora tapa karanepara bhI zrAnti na honA) kSIrasravatva ( vANIkA dUdhako dhArakI taraha svapara pauSTika honA ) cAraNa (AkAzameM gamana karanA) Adi adbhuta guNoMko saralatAse prApta karake ve sArI pRthvIpara vihAra karate the| ye labdhiyA~ aiso thIM ki saMsArameM inake sadRza siddhiyAM dekhI hI nahIM jAtI haiM / / 52 // jina RSiyoMke AtApana, Adi yoga saphala ho cuke the, samasta vidyAyeM paripakva ho gayI thoM, dayA jinakI prakRti ho cukI thI, tathA tIrthasthAnoMke darzana aura jainamArgako prabhAvanAke lie jo loga vihAra karanA cAhate the, aise aneka sAdhuoMke sAtha ve deza-dezAntaroMmeM vihAra karate the kyoMki vihArase bhI tapakI unnati hI hotI hai // 53 / / dharma vihAra apane AcAra tathA vicArako sampUrNa zAnti, kaSToM tathA vAdhAoMko upekSA karanese prakaTa huI parama udAratA, akhaNDa tapa, sAMgopAMga zAstrajJAna, cAraNa Adi RddhiyAM, sarala vRtti, vratoMkI bhAvanAoM tathA zrI kevalI bhagavAna dvArA upadiSTa jainazAsanakI agAdha prItike kAraNa rAjarSine jainadharmako khUba prabhAvanA ko thI / / 54 / / rAjarSike saMghane aneka kher3oM ( grAma ) vizAla tathA sAdhAraNa nagaroMmeM, sAmudrika vyApArake sthAnoMmeM dharma vihAra kiyA thaa| aura jaba AyukarmakA anta nikaTa A gayA thA taba ve dhore-dhIre vihArako samApta karate hue phira usI maNimanta parvatapara 1 jA pahuMce the // 55 // HAIRMAHIPATHAKHeareAMARPAHITHAIP [639] Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam taiH saMyataH sAgaravRddhimukhyairyathoktacAritratapaH prabhAvaiH / saMnyAsatastyaktumanAH zarIraM varAGgAsAdhugirimArurohaH // 56 // Aruhya taM parvatarAjamitthaM tapasvibhiH sArdhamupAttayogaiH / nirvANabhUmau varadattanAmnaH pradakSiNokRtya namazkAra || 57 // pavitracitto gatarAgabandhaH patyaGkatastatra niSadya dhImAn / kRtAJjaliH sAdhugaNAnsamagrAnkSamadhvamityevamuvAca vAcam // 58 // asnAnakaNvratamaNDitAH prapaNDitaiH paNDitasAdhuvarga: / prAyopayAnaM kRtavAnsahaiva sa paNDitaH paNDitamRtyumicchan // 59 // maharSi varAMga bhUtapUrvaM seTha muni sAgaravRddhi, Adi pradhAna sAdhuoMke sAtha maNimanta zailakI zikharoMpara isalie cale gaye the ki vahA~ zAnta vAtAvaraNa meM saMnyAsa pUrvaka prANoMko chodd'eN| rAjarSi varAMga jaise UMcI koTike tapasvI the vaise hI unake sAthI saba hI sAdhu parama saMta the / / 56 / / nirvANa bhUmiko ora ina saba hI RSiyoMne yogasAdhanAmeM pUrNa siddhi prApta kI thI aura ugra tapasvI to ve svayaM the hii| pUrvokta kramase ina sabake sAtha jaba rAjarSi varAMga parvatake Upara pahu~ca gaye the taba ve saba mahArAja varadatta kevalokI nirvANa bhUmikI ora gaye the / usake nikaTa pahu~cakara tIna pradakSiNAeM karaneke uparAnta unhoMne zrIguruke caraNoM meM praNAma kiyA thA / / 57 / / samAdhimaraNa rAjarSi sallekhanA ( saMnyAsa ) ke lie prastuta the, kyoMki unakA citta sarvathA zuddha thA, rAga Adike bandhana to kabhI ke naSTa ho cuke the / ataeva unhoMne padmAsana lagAyA thaa| isake bAda atyanta vinamratAke sAtha donoM hAtha jor3akara parama jJAnI rAjarSine apane saMyama ke sAthI saba ho tapodhanoMse prArthanA ko thI 'Apaloga mujhe kSamA kareM // 58 // vahA~ upasthita sabahI sAdhuAne snAna, khujAnA, Adi saba prakArake aMga saMskAroMko na karanekA vrata le liyA thA to bhI sabake zarIroMse tapaHzrI phUTI par3atI thii| ve saba hI zAstroM ke paNDita tathA AcArake vizeSajJa the / jIvana rahasyake paNDita rAja ko bhI paNDita-maraNa ( samAdhimaraNa ) pUrvaka zarIra tyAganekI abhilASA thI ataeva anya samasta sAdhuoMke sAtha unhoMne bhI prAyopagamana ( jisameM apane zarIra kI paricaryA na svayaM karate haiM aura na dUsaroMse karAte haiM) saMnyAsa dhAraNa kiyA thA // 59 // TAG ekatriMzaH sargaH [ 640 ]
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatriMzaH barAGga caritam AjIvitAntAvazanAdibhedAnsaMsArasaMvardhanahetubhUtAn vihAya dhIraH sa tu mokSakAGkSI kRtapratizaH sukhamAsa satra // 60 // abhyantaraM bAhyamapi prasaMgaM vipucya saMklezapadaM sudhImAn / dvandvavimukto'pratikAradeha AsInmuniH saMyamadhAmni tasmin // 61 // svajIvitAzAM maraNAnurAMga vihAya mitreSu mamatvasaMjJAm / sa cAnubaddhaM vanitAkadambamabhanmanimaktipathaikacetAH // 62 // praNamya pUrva tamariSTanemimariSTakarmASTakapAzamuktam / zeSAn jinendrAnapi ca praNamya yathAvadAlocya muniH sa tebhyaH // 63 // sargaH bhojana pAna Adi saba hI kriyAe~ Arambha tathA parigraha sAdhya honeke kAraNa nUtana baMdhake kAraNa hotI haiM, isI vicArase unhoMne jIvana kI samApti paryanta ina sabako chor3a diyA thaa| isake atirikta anya saba hI Avazyaka pratijJAboMko bhI dhAraNa karake sathA dhIra vIratAke sAtha mokSapara hI dhyAna lagA kara sUkha aura zAnti pUrvaka dhyAna magna ho gaye the // 6 // samAdhistha muni unake jJAnakI sImA na thii| saMkleza, viklezake mUla sthAna bAhya tathA Abhyantara parigrahoMkA unake pAsa lavaleza bhI na thaa| lAbha-hAni, sukha-dukha, zubha-azubha Adi dvandoMse ve pare the| zArIrika kaSTakA pratikAra na karate the| kevala saMyama aura dhyAnamaya paramadhAmameM hI virAjamAna the / / 61 / / isa jIvana athabA agale joknameM unheM kisI prakArako abhilASA na o, maraneko koI abhiruci na thI, mitroMmeM // athavA kisI bhI anya prANI aura padArthameM unheM mamatva na thA tathA janma-janmAntarone cale Aye strI puruSa sambandhake prati bho / pUrNa udAsIna the| samasta bandhanoMko chor3akara mahAmuni varAMgane apanI samasta vRttiyoMko ekamAtra mukti mArgapara lagA diyA hai thA / / 62 // tIrthakara nuti sabase pahile unhoMne yAdavapati zrI neminAtha bhagavAnake caraNoM meM natikI thI jo ki AThoM karmoke prabala pAzako tor3akara mukta ho cuke the| isake uparAnta bAIsaveM tIrthakarase pahileke samasta jinendroMko praNAma kiyA thaa| tathA unheM hI sAkSI mAnakara apanI niSpakSa tathA sakhya AlocanA kI thii|| 63 // 82 [641]
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ A GEIR varAGga caritam ...... udanmukhastyaktazarIraceSTaH prasannabuddhiH zamitAntarAtmA / ArAdhAM tAM ca catuSprakArAmArAdhituM prArabhatAnusUtram // 64 // / jJAnAzritAM darzanakAriNoM ca bahaprakArogratapaHzritAM ca / cAritrabhedopanibandhitI ca pracakrame kartamanukrameNa // 65 // kAle prdhaanvinyprdhaanssnmaannaacihnvshpryogaiH| granthArthayorapyubhayaprayogaH sArAdhanA jJAnavidhipraNItA // 66 // saMdhyAmahIkampataTitpracAraparvAdininyeSu ca duvinItAH / adhyApanaM cAdhyayanaM ca bhUyo vyAnaMDitAdyAH pratipatpradoSAH // 67 // ra ekatriMzaH sargaH SAIRLIAMETROLAGIRI-READERI itanA karaneke turanta bAda hI unakA antarAtmA pUrNa zAnta ho gayA thA, mati pUrNa prabuddha ho gayI thii| zArIrika ceSTAeM pUrNa rUpase banda ho gaI thIM, aura ve Uparako mukha karake samAdhistha ho gaye the| zAstrIya mArgake anusArahI unhoMne antima samaya parama Avazyaka cAroM prakArakI ArAdhanAko prArambha kara diyA thA / 64 / / caturvidha ArAdhanA sabase pahile unhoMne jJAnArAdhanAko kiyA thaa| isake Age kramAnusAra samyakadarzanako puSTa karanevAlI dUsarI ArAdhanA kI thii| tIsarI ArAdhanA tapake Azrita thI kyoMki usameM bhAMti-bhAMtike ugratapoMkA vidhAna thA aura antimeM cAritra ArAdhanAko lagAyA thA jisameM ki cAritrake sakala bhedoM tathA upabhedoMkA vistAra hai / / 65 / / jJAnArAdhanA jo samayakI apekSA pradhAna haiM athavA vinayake AcaraNameM bar3he car3he haiM, aise logoMke sAtha sanmAna pUrvaka cihnoMse Atmavaza upAyoMse kevala grantha-pATha athavA arthakA manana athanA donoMkA abhyAsa aise donoM prakArake upAyoM dvArA; jo ki jJAna arjanake sAdhana haiM, karanA hI jJAnArAdhanA hai / / 66 / / saMdhyAoMkI velAoMmeM bhUkampa bijalIkI camaka tathA vajrapAta yukta kusamaya meM tathA azubha parvoke dinoMmeM adhyayana nahIM karanA cAhiye jo duvinIta haiM ve hI loga pratipadA Adi vajita dinoMmeM adhyayana tathA adhyApana karate haiM kintu vinaya vidhike vizeSajJa kadApi nahIM karate haiM // 67 / / HIROIROIRALARIAmAnsa [642] Jain Education international
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ | ekatriMzaH barAGga caritam jIvAdayo mokSapadAvasAnA bhUtArthato ye'dhigatAH padArthAH / / nayapramANAnugatakrameNa samyaktvasaMjJAmiha te labhante // 68 // apohya zaGkAM vicikitsatAM ca kAGkSAM nirAkRtya ca vatsalatvam / amUDhatAsthApanAbhAvane ca sadRSTi liGgAnyupagRhanaM ca // 69 // zaGkA ca kAGkSA mativiplutA ca parasya dRSTirapi ca prazaMsA / bhUyaH sadAnApatanasya sevA paJcAticArAH khala darzanasya // 70 // nityAvirodhyuttamasaMyamasya khedo mahAvAktanumAnasAnAm / pUrvAjitaklezavinAzahetustapaH samuddiSTamanAvilaM ca // 71 / / sargaH patrakArone sa sAtoM nayoM kA sAta tattvavArAdhanA ___samAktvArAdhanA jIvase prArambha karake mokSa paryanta jo sAta tattva haiM, jIva Adi padArtha chaha haiM tathA sAta tattvoMmeM puNya pApa milanese jo padArtha hote haiM / ina sabako sAtoM nayoM tathA pratyakSa Adi pramANoMkI kasauTIpara kase jAneke bAda inakA jo sAkSAtkAra hotA hai use hI zAstrakAroMne samyaktva ArAdhanA nAmase kahA hai / / 68 // samyakadarzana ( samyaktva ) ko prazasta banAneke lie Avazyaka hai ki sAdhaka samasta zaMkAoMkA samAdhAna kara le (nizaMkita ), kisI bhI prakArakI ghRNAko apane antarameM na rakhe (nivicikitsatA), samasta AkAMkSAoMko chor3a de ( nikAMkSitaH), dharma aura dharmiyoMpara niHsvArtha sneha kare ( vAtsalatva ) viveka viruddha siddhAnta athavA asthAko na mAne ( amUDhadRSTi ), sahamiyoMkI kSamya bhUloMko gupta hI rahane de ( upagU hana ) ye saba samyaktvakI pUrtike dyotaka haiM / / 69 / / varzanake aticAra ___ tattvoMmeM zaMkA karanA sAdhanAke phalasvarUpa kisI abhyudayakI AMkAkSA karanA, vivekako naSTa hone denA, dUsaroMke sadoSa, siddhAntoMkI anAvazyaka prazaMsA karanA tathA jo chaha pApake sAdhaka ( anAyatana ) hai unakA sevana karanA ye pAMcoM samyak darzanake aticArahi / / 70 // tapArAdhanA anAdi pUrva janmoM meM bAMdhe gaye pApakarmoke naSTa karane lie mana, bacana tathA kAyako jo atizaya saMyata kiyA jAtA hai usIko tapa kahate haiN| isake karanese UMcIse UMcI koTike saMyamakI thor3IsI virAdhanA nahIM hotI hai| AtmAkI kleza Adi janya malInatAko yaha svaccha karatI hai tathA usakA Adarza sadA ho saMsArase Upara hotA hai| parama tapasvI muniyoMne hI isa tapake do bheda kiye haiM / / 71 // [643] .
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam tadviprakAraM munibhiH pradiSTaM sAntarbahirbhedavizeSayuktyA / AdhyAtmikaM bhedamupaiti SoDhA bAhya punaH SaDvidhamAmananti // 72 // bahuprakAraM hi tapovidhAnaM tadvidyamAnAzayazuddhihetoH / nyAyyaM hi doSAnyatamaprakoSe vizeSa bhaiSajya vidhAnadRSTam // 73 // rAgAtmakAnAmupavAsayogAdveSAnvitAnAM ca viviktavAsaH / DhavitAnAM munibhiH praNIto jJAnopayogaH satataM tapastvam // 74 // mahAvratAnyapratimAni paJca paJcaiva samyaksamitiprayogAH / triguptayo yA avazaM vidhAya cAritrametatsakalaM munInAm / / 75 / / sAdhana tathA yoga yuktike bhedase vaha abhyantara aura bAhya do prakArakA hai / AdhyAtmika tapake chaha bheda haiM tathA bAdya tapake isa vidhi se chaha vibhAga haiN| ukta bAraha bheda sthUla dRSTise kiye haiM vAstava meM to anazana, avamaudarya Adi pratyeka bAhya tapa tathA prAyazcita Adi pratyeka abhyantara tapake bhI aneka bheda hote haiM // 72 // AtmacikitsA vidhi isa bahumukha tapakA carama lakSya eka ho hai aura vaha hai vidyamAna pApoMkA vinaash| vAta, pitta tathA kaphameM se kisI bhI doSa prakupta ho jAne para jisa tatparAke sAtha auSadha upacAra Avazyaka hotA hai, usI bhA~ti AtmAmeM koI doSa Anepara taparUpI upacAra hI saphala ho sakatA hai / / 73 / / jina manuSyoM meM anurAga bhAva bahuta prabala tathA jAgrata hai unheM upavAsa karanA sAdhaka hai| jinheM bAta bAta meM kalaha tathA dveSa karanekA svabhAva par3a gayA hai unheM ekAnta sthAnapara nivAsa karanA anivArya hai| tathA jo prANI saba dizAoMse mohAklAnta haiN| unake uddhArakA mArga jJAnopayoga tathA sadA tapasyA karanA hI hai / / 74 / / cAritrArAdhanA nirgrantha muniyoMke sakalacAritrako nimna vidhiyA~ hai| sabase pradhAna to pA~coM ahiMsA Adi mahAvrata haiM jinakI upamA khojanA hI asambhava hai apramatta tathA sAvadhAna hokara IryA AdimeM pravRtta hone kI apekSAse hI samitiyA~ bhI pA~ca haiM, mana, vacana tathA kAyakI yatheccha pravRttiyoMko naSTa karake sarvathA AtmAko vazameM kara denevAlI guptiyA~ bhI tIna haiM // 75 // 1. ma nyAyaM / 2. mI 3. [ ksayogo ] / 4. ma vibhaktavittaH / 5. [ mohAnvitAnAM ] / ekatri sargaH [ 644 ]
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam IsimAdAnanisargayatno vANImanoguptirapi prakAze / anindhabhuktiH prathamavratasya tA bhAvanAH paJca munipraNItAH // 76 // krodhasya lobhasya bhayasya cApi hAsyasya cAtyantamapohanaM ca / / bAcaH prayogo'pyanuvIciyuktyA paJcaiva satyavratabhAvanAstAH // 77 // AdAya vakrAnumatistathaiva' tasminnasaMgo'pi ca bhuktisevA' / sadharmaNazcAnugrahItirevamAhustRtIyavatabhAvanAstAH // 78 // strIrUpasaMdarzanasaMkathAnAM tadAkulAvAsaratismRtInAm / tyAgaH praNItaH sarasasya cApi tA bhAvanA brahmamahAvratasya // 79 // ekatriMzaH sargaH ahiMsA vratako bhAvanAe~ prathama mahAvata ahiMsAkI IryA samiti, AdAna-nikSepaNameM sAvadhAno, vacana aura manakI gupti tathA sUryakA spaSTa prakAza rahate hue hI aise padArthoMkA bhojana karanA jo ki abhakSya honeke kAraNa nindanIya na hoM, ye pAMcoM bhAknA (pAlanameM sAdhaka kriyAe~ ) haiN| parama tapasvI muniyoMke kathanAnusAra inako pAlanese ahiMsA mahAvata sukara ho jAlA hai / / 76 / / satyAhI bhAvanAeM krodhako sarvathA bujhA denA, lobhapaMkako sukhAnA, bhayasamudrako pAra karanA, hAsya kriyAko samUla chor3a denA tathA aisI kathA karanA chor3a denA jise kahanemeM cATukAritA athavA dInatAko prakaTa karanA par3atA ho / ye pA~coM ve bhAvanAe~ haiM jinake pAlanase satya mahAvrata apane Apa hI siddha ho jAtA hai / / 77 // acaurya mahAvratakI bhAvanAeM AhAra Adi grahaNa karanemeM zuddhi, kuTila kAryoM ( paroparodha Adi ) ke anumodanakA tyAga, jahA~ koI Arambha parigraha na ho aise zUnya sthAnapara nivAsa karanA usa sthAna para rahanA jise ki loga chor3a gaye hoM tathA pratyeka avasthAmeM satya dharmake prati akSuNNa anurAga banAye rakhanA-ina pA~coMko tIsare mahAvrata acauryakI bhAvanAe~ kahA hai / / 78 / / brahmacarya mahAvratako bhAvanAeM striyoMke sundara rUpako ghUra ghUrakara dekhanekA tyAga, unake rUpa, rati Adi kAmottejaka vArtAlApako kabhI na karanA, striyoMse paripUrNa sthAnapara na rahanA, pUrva samayameM bhoge gaye viSaya prasaMgoMko smaraNa bhI na karanA tathA sarasa uddIpaka bhojanakA sarvathA tyAga, ye pA~coM cauthe mahAvrata brahmacaryakI bhAvanAe~ haiM / / 79 / / / 1. [ degmati tathaiva ] / 2. ma muktisevA / [ 645] Jain Education international
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAna paritam manohareSvapyamanohareSu manohare munerasaMkalpyasamA mateSu / zadanAdiSu syAtsamavRtticetastA bhAvanAH paJcamasavratasya / / 80 // visarjanIyAnyatha varjayitvA guNAnupAdAya yathAkrameNa / jJAnopayogAtprazamena tena jJAnaM samArAdhitamAtmazaktyA // 81 // tathAbhicArAtapanIya' sarva tadbhAvanAzcApi susAdhayitvA / nityopayogo'skhalitaikadaSTiH samyaktvamArAdhitavAnyathArtham // 82 // adhyApakaM cApi tataH purastAtkRtvAnapUrvottaravadhitaM tat / vijitya sarvAnsa parISahArIstapaH samArAdhitavAnmahAtmA // 3 // ekatriMzaH sargaH PERRORIGINHazaraswateEUNSAHARI aparigraha mahAvatakI bhAvanAeM samasta manohara padArthoMkA tyAga, amanohara viSayoMke prati udAsInatA, zabda Adi indriyoMke viSayoMse virakti, rAgarUpa saMkalpase mukti tathA dveSabhAvoMse lipta prANiyoMke prati bhI samabhAva, ye pA~caveM mahavata aparigrahakI bhAvanAeM haiM / / 80 // guNa prApti rAjarSi varAMgane una saba viSayoMko svayaM hI tyAga diyA thA jinakA tyAganA Avazyaka thaa| jisa kramase tyAjya viSayoMko chor3A thA usI kramase guNoMko dhAraNa bhI kiyA thaa| ina parivartanoMse utpanna prazama maya bhAvoM tathA satata jJAnopayogaka dvArA unhoMne apanI Atma zaktike anusAra jitanA saMbhava thA utanA adhika jJAnAbhyAsa kiyA thA / / 81 // ve sadA hI zubha aura zuddha upayogameM lIna rahate the, kisI bhI kSaNa unakI tattva dRSTi bhrAnta na hotI thii| pA~coM mahAvratoMkI bhAvanAoMmeM ve atyanta abhyasta the tathA unake aticAroMmeMse ekako bhI pAsa na phaTakane dete the| isa kaThina pathakA anukaraNa karake unhoMne samyaktvakI pUrNa upAsanA kI thI // 82 // antima-sAdhanA apane niryApaka AcAryako sAkSI banAkara rAjaSine prArambhase tapa sAdhanA prArambha kI thI tathA kramazaH bar3hAte hue usa carama sImA taka le gaye the| isa antarAlameM unhoMne kSudhA, tuSA Adi saba hI parISaha zatruoMkA bhI parAsta kiyA thA Ara pUNarUpa 1 se tapakI ArAdhanAko sampanna kiyA thaa| 83 / / 1. [ tathAticArAnapanIya sarvAn ] / 1646 Jain Education international
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhAvanAtyugramahAvratAni rakSansa yatnAtsamitaH smityaa| triguptigupto vigatapramAvazcAritramArAdhya yathopadiSTam // 84 // saMhRtya sarvANyapi gocarANi tathendriyANyAtmamanazca tebhyaH / acintayandvAdaza' cintanIyAnyArAdhanotkarSagato yatIzaH // 5 // saMdhyAtaDidvahnizikhAmbudomi tRNAgralagrAmbukaNazriyaM ca / samAvRtInIha ca jIvitAni nRNAmiti prAharanityatAyAH // 86 // vyAdAritAsye sati yatkRniGga na prANinAM prANamihAsti' kiMcit / mRgasya siMhognanizAtardaSTrA yatra praviSTAtmatanorivAra // 7 // PatanARSATI ekatriMzaH sargaH R atyanta kaThina mahAvratoM tathA unako paccIsoM bhAvanAoMkI sAMgopAMga zuddhikI rakSA karate hue, bar3e yatnake sAtha IryA | Adi samitiyoMkI maryAdAke bhItara hI AcaraNa karate hue, tInoM guptiyoM rUpo rakSakoMse rakSita hote hue tathA Alasa tathA pramAdako sarvathA rAjarSine Agamake anukUla vidhise hI caritra ArAdhanAkA anuSThAna kiyA thA / / 84 // viSaya visarjana jitane bhI padArtha tathA bhAva indriyoMko pahu~cake bhItara ho sakate the, unakI kalpanA takako naSTa kara diyA thA tathA mana aura indriyoMko bhI udharase saMkucita kara liyA thA unakA citta sadA hI anitya, azaraNa Adi bAraha bhAvanAoMkI cintAmeM lIna rahatA thA, kyoMki zreyArthI jIvoMke lie bhAvanAoMkA manana anivArya hai| isa vyavasthita kramakA pAlana karanese yatirAja varAMgakI ArAdhanAe~ carama utkarSako prApta ho gayI thIM / / 85 // saMsArako anityatA manuSyoMke jIvanoMko suSumA saMdhyAkI lAlimAke sadRza lalAma hai, vidyut prakAzako bhA~ti caMcala hai, agnikI bhabhakake samAna kSaNa-sthAyI hai, megha-citroMke samAna vinAzI, laharoMke samAna asthAyI, dUvakI pattIpara jamI indra dhanuSakI zobhA yukta osakI bUMdake samAna hI manuSya jIvana hara orase anityatAse ghirA huA hai // 86 // Ayu karmakA anta athavA yama jaba apane vikarAla makhako phailA detA hai taba nizcita hai ki isa saMsArameM prANiyoMke prANoMkA bacanA asambhava hai / siMhake ghAtaka tathA tIkSNa dA~ta jaba mRgake zarorameM pha~sa ho gaye, to vaha kaise baca sakatA hai yahI / avasthA zarIrameM praviSTa AtmAkI bhI hai / / 87 / / / 1. [acintyddvaadsh]| 2. ka taTid / 3. [ kRtAnte ] / 4. [traann"]| ELESSERIESaSaxe For Privale & Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ R barAGga caritam jAtau tirazcAmaya devabhAve mAnuSyake nArakaduHkhayonau / jIvo ghaTIyantramivAsvatantro baMbhramyate saMsRtikalpanaiSA // 8 // dvandvatrayavyAptiSu sarvakAlameko'yamAtmA svkRtopbhogii| AdhyAtmikaM bAhyamihApi vastu na kiMcidastyatra vicintanIyam // 9 // behAtmano bhedavikalpanAyAM saMjJAdibhedaM sphuTamanyathAtvam / vidvAnathaikaM kathamatra kuryAtsaMgaM pumAnbhaNini kaH zarIre // 10 // sthAnena bIjena tathAzrayeNa zazvanmalaspandanasaMprayogAt / zarIramAvedazucIti matvA zucitvamasmin viduSA na kAryam // 91 // ekatriMzaH sargaH ETRIETARIAGERRIA saMsAra prabhAva kabhI samasta duHkhoMke bhaNDAra naraka yonimeM utpanna honA, dUsare samaya tiryaMca jAtimeM bhaTakanA, tIsare avasarapara manuSya paryAyake cakrameM par3anA tathA anya samaya devagatike viSaya bhogoMmeM bharamanA inhIM AvAgamanoMko saMsAra kahate haiN| isameM par3e jIva rahaTako ghar3iyoMke samAna sarvathA karmoM ke parAdhIna hokara nIce Upara AyA jAyA karatA hai / / 88 // lAbha hAni, pApa puNya, zubha-azubha Adi dvandvoM tathA tonoM lokoM tathA kAloMmeM yaha AtmA sadA akelA ho cakkara mAratA hai sadA hI apane pUrvakRta karmoMke zubha tathA azubha phaloMko akele ho bharatA hai| jina bhAvoM Adiko AdhyAtmika kahate haiM athavA zarIra Adi samasta bAhya padArtha putra-kalatra Adi koI bhI isa AtmAke sAthI nahIM hai| yaha jIva sarvadA akelA hI hai / yahI saba dRSTiyoMse vicAraNIya hai / / 89 / / anyatva jaba zarIra tathA AtmAke svarUpa tathA guNoMko alaga-alaga karake dekhane lagate haiM to inakA anyatva spaSTa ho jAtA " hai, kyoMki inake nAma hI alaga nahIM haiM guNoM aura svabhAvakA bheda to isase bhI adhika spaSTa hai| jo vivekI haiM vaha ina donoMmeM aikya kaise kara sakatA hai kyoMki kahA~ to nitya AtmA aura kahA~ kSaNabhaMgura zarAra / / 90 / / / azucitva 1 [648 ] isa zarIrakA bIja strI tathA puruSakA mala hai, jisa sthAnapara banatA hai vaha bhI malamaya hai, svayaM maloMkA bhaMDAra hai tathA isake A~kha, nAka, kAna, mukha Adi nava dvAroMse mala hI bahatA rahatA hai| zarIrake eka-eka aNuko pratyeka dRSTise azuci hI 5 smjhiye| kisI bhI vidvAnko ise pavitra samajhane yA banAnekA dussAhasa nahIM karanA cAhiye // 91 // Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga ekatriMzaH caritam AtmA na cetovivareNa tena gRhmAtyayaM karma sahendriyeNa / tathAmba naH' chibramatistathaiva prayoga evaM pricintniiyH|| 92 // saMstambhya cetovivaraM yathAvattathendriyadvAramatho pidhAya / / syAtsaMvatasyAzravasaMnirodho nAvau yathA vAriNi saMvRtAyAm // 93 // yathApi durvahnizikhAbhimarzAnnimeSamAtreNa sabhasmatA syAt / tapobalAtprAktanakarmahAnistathA muneH sA khalu nirjaroktA // 94 // loke dvidhA kaarnnkaarybhaavairutpaadbhnggsthitisNpryuktH| paJcAstikAyAtmakasaMnibaddho vicitrarUpastviti lokacintA // 95 // sargaH Asrava isa zarIrase saMbaddha AtmA manarUpI mukkeke dvArA pA~coM indriyoMkI sahAyatA pAkara naye-naye zubha tathA azubha karmoko grahaNa karatA hai| jaise ki chidra pAkara jala phaTI naukAmeM praveza karatA hai usI prakAra karmoMkA AtmAmeM AnA hotA hai / / 92 // saMvara yadi manarUpI bar3e mukhako tatparatAke sAtha bhara diyA jAya tathA pA~coM indriyoMrUpI chedoMko vidhipUrvaka Dhaka diyA jaaye| to AtmA bhalIbhA~ti surakSita ho jAyagA / aura jaba vaha saMvRtta ho ho gayA to koI kAraNa nahIM ki usakA Asrava banda na ho| kyoMki jyoM hI naukAke chidra mUMda diye jAte haiM tyoMhI pAnIkI eka bUMda bhI usake bhItara nahIM A pAtI hai / / 93 // nirjarA yadi Unako kisI prakAra dhadhakatI huI agnikI jvAlAkI lapaTeM sparza kara leM to eka kSaNameM hI usakA vizAla Dhera bhasma ho jAtA hai / isI vidhise jaba muniyoMkI taparUpI agni prajjvalita ho jAtI hai to pahilese ba~dhe karma dekhate-dekhate hI naSTa ho jAte haiM ise hI nirjarA-bhAvanA kahate haiM / / 94 // loka bhAvanA loka jovalokake utpAdaka kAraNa pradhAnatayA do ( upAdAna aura nimitta ) prakArake haiM pratyeka paryAyake kArya-kAraNa bhAva nizcita haiN| isake pratyeka aMga aura paryAyameM Apa kucha padArthoMko utpanna hote dekheMge, kucha samaya bAda unheM lupta hotA bhI dekheMge, aura dekheMge kucha aise tattva jinapara janma aura maraNakA koI bhI prabhAva nahIM par3atA hai| isako sthUla rUpa denemeM pRthvI Adi pA~coM astikAyoMkA pradhAna hAtha hai tathA isakA rUpa aura AkAra bho bar3A vicitra ( paira phailAkara koI AdamI kamara para hAtha rakhakara khar3A ho to jo AkAra banegA vahI lokakA AkAra ) hai| yahI loka-bhAvanA hai / / 95 // 1. [ nauzchidravatI tathaiva ] / 2. [ nAvo yathA vaarivisNvRtaayaaH]| 3. [ loko] cAmAbAIRAIMIREPAmyamAnyAmARUARPITAIN [649] E Jain Education intemational 83
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam anantazaH saMsarato'sya jantoH sudurlabhA bodhiriti pracintya / tAM prApya tasminna khalu pramAdaH kartavya ityeva hi bodhibhinnaa|| 96 // yatprANinAM janmajarogramatyurmahAbhayatrAsanirAkRtAnAm / bhaiSajyabhUto hi dazaprakAro dharmo jinAnAmiti cintanIyam // 97 // ityevamAdyA anucintanIyAH proktA yathArthAH kramazo vicintya / prasannacetA vinivRttatRSNaH samAhitaH saMyatavAkpracAraH // 98 // madhye lalATasya mano nidhAya netrabhravorthA khala naasikaane| ekAgracintA praNidhAnasaMsthA samAdhaye dhyAnaparo babhUva // 99 // ekatriMzaH sargaH bodha-durlabha __yaha jIva saMsArameM anantoM bAra janma-maraNa kara cukA hai to bhI ise saba kucha pAkara bhI kevala eka jJAna hI prApta nahIM huA hai| yahI samajha kara yadi ise kabhI satyajJAna prApta ho jAya to usake saMrakSaNa aura varddhanameM kabhI pramAda nahIM karanA caahiye| ise hI bodha-durlabha bhAvanA kahate haiM / / 96 // dharma bhAvanA jo vItarAga tIrthaMkara janma, jarA tathA mRtyuse pAra ho gaye haiM tathA jinako bar3ese bar3e sAMsArika bhaya tathA trAsa sparza bhI nahIM kara sakate haiM aise karmajetA tIrthaMkaroMkA kSamA, Adi daza prakArakA dharma hI, janma, jarA, mRtyu, bhaya, Adise parAbhUta prANiyoMkI saMsAra vyAdhiko zAnta kara sakatA hai / / 97 // ye saba bAraha bhAvanAe~ nizreyasa pAneke lie utsuka vyaktiko sadA ho cintavana karanA cAhiye isIlie inakA satya tathA vizada svarUpa zAstroM meM kahA gayA hai aisA mana hI mana samajhakara rAjarSikA citta pulakita ho uThA thaa| unakI saba prakAra kI tRSNAe~ zAnta ho gayI thIM, apanI ArAdhanAmeM ve caitanya ho gaye the tathA vacana AdikA pracAra bhI pUrNa niyantrita ho| gayA thA / / 98 // dhyAnakI caramAvasthA zakti aura upayogake sAtha rAjarSine apane manako lalATake madhya ( mastiSka ) meM ekAgra kara diyA thA, bhRkuTiyoM tathA 156501 A~khoMko jo nAkake antima vindupara sthApita kiyA thA unakI cintA tathA citta donoM sarvathA nizcala ho gaye the| isa kramase samasta zaktiyoMkA eka srotameM sammilana ho jAneke kAraNa ve samAdhike carama vikAsake lie sannaddha ho gaye the / / 99 // 1. [ bodhicintaa]| 2. [ netra vorvA ] | mARRIGADERSPECTOTALATHEIGRIHIRDERARIES Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam ekatriMzaH saMsAranissAramapAratIraM trilokasaMsthAnamanAdikAlam / dravyANi ca dravyaguNasvabhAvAnsa cintayAmAsa yatiyathArtham // 10 // ekastu me zAzvatikaH sa AtmA sdssttisjjnyaangunnairupetH| zeSAzca me bAhyatamAzca bhAvAH saMyogasallakSaNalakSitAste / / 101 // saMyogato doSamavApa jIvaH parasparaM naikavidhAnabandhi / tasmAdvisaMyogamato durantamAjIvitAntAdahamutsRjAmi // 102 // sarveSu bhUteSu manaH samaM me vairaM na me kenacidasti kiMcit / AzAM puna: klezasahasramalAM hitvA samAdhi laghu saMprapadye // 103 // sargaH yaha saMsAra saba dRSTiyoMse nissAra hai, apane Apa isakA kabhI anta nahIM hotA hai, tInoM lokoMkA nirmANa bhI kaisA adbhuta hai, kAla bhI kaisA vicitra hai, na usakA Adi hai aura na anta hai, chahoM dravyoM ke svarUpa kyA hai, unake guNa aura paryAya kaisI haiM, ina saba tattvoMko apane ekAgra dhyAnameM unhoMne vaise hI socA thA jaise ki ve vAstavameM haiM / / 100 / / merA yaha AtmA ina sabase bhinna haiM vaha anAdi tathA ananta hai| usakA svabhAva hI samyaka-darzana, samyaka-jJAna maya hai| jJAna aura darzanake atirikta jitane bhI zubha tathA azubha bhAva tathA padArtha haiM ve isase sarvathA pRthaka haiN| unakA aura AtmA kA vahI sambandha hai jo kAyA tathA kapar3oM AdikA hai, isake atirikta caitanya AtmA aura bAhya jagatameM koI sadRzatA athavA sambandha nahIM hai / 101 // bAhya padArthoMke saMyogameM phaMsa kara ho yaha AtmA saba doSoMkA Azraya bana jAtA hai, kyoMki saMyogako kumAse jova tathA jar3a ekAmeka ho jAte haiN| ataeva ina donoMke isa bhISaNa tathA pariNAmameM vAtaka saMyogako maiM jovanake antake sAtha-sAtha hI chor3atA huuN|| 102 // baMdha vaicicya __ saMsArake samasta prANiyoM para merA mana ekasA hai, kisIke sAtha merI koI bhI zatrutA nahIM hai / AzA isa jagatameM eka do nahIM hajAroM tathA ananta klezoMkA eka mAtra akSaya mUla hai maiM use bhI chor3a kara vegake sAtha samAdhistha hotA huuN|| 103 / / 1. [ nissArasaMsAramapAradeg ] / 2. ma zAzvatakaH / [651] Jain Education international
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam Se ityevamarthAnbahuzo vicintya vidhUya saMkalpamanalpabuddhiH / tapaHkRzIbhUtazarIrabandho mahAmunirmAsamathAdhyuvAsa // 104 // kRtvA kaSAyopazamaM kSaNena dhyAnaM tathAdyaM samavApya zuklam / yathopazAntiprabhavaM mahAtmA sthAnaM samaM prApa viyogakAle / / 105 // triguptiguptena dRDhavratena dvAraM nayAnaM [" ] hitaM' yathAvat / sthitAni karmANi kRzIkRtAni tapaHprabhAvAnmunisattamena // 106 // sthitvApi saddhadhAnapathera nirodhAtkRtvA ca cAritravidhi yathAvat / karmAvazeSa pratibaddha hetoH sa nirvRti nApadato mahAtmA // 107 // isa paddhatikA anusaraNa karake rAjarSine loka tatvoMkA aneka bAra aneka dRSTiyose dhyAna kiyA thaa| ve mahAmatimAn the ataeva saMkalpa-vikalpoM ko samApta karanemeM unheM samaya na lagA thA / nirantara calate hue tapasyA ke anuSThAnoM ke bhArase unakA zarIra sarvathA kRza ho gayA thA / / 104 / / nidAna tyAga isa prakAra ve mahAmuni eka mAsa paryanta sAdhanA-rata hI rahe the| isake uparAnta eka kSaNa bharameM hI rAjaki kaSAe~ (lobha) vinaSTa ho gayIM thIM tathA ve zukla-dhyAnakI prathama koTi pRthaktva-virtaka avasthAmeM AsIna ho gaye the / isI krama vikAsa karate hue ve prANa viyoga ke samaya parama zAntise prApta honevAle sama sthAnapara pahu~ca gaye the / / 105 // // kSapakazreNI tInoM guptiyoM rUpI kavaca meM surakSita, grahIta vratoMko nibhAne ke lie aDiga tathA akampa, zAstrokta prakriyA ke anusAra hI karmoMkA Asrava tathA nirjarA ( kyoMki kucha raha hI nahIM gayA thA ) rUpI dvAroMke rodhaka rAjarSine alpakAlameM hI pahale se ba~dhe karmoM ko bhI mahAn tapake dvArA naSTa kara diyA thA / / 106 / / rAja vaga yadyapi zubha zukladhyAnakI pragati meM pUrNarUpase praveza pA cuke the, mAnasika tathA anya vRttiyoM ke pUrNa nirodha ko, samyakcAritrakI sarvAMga vidhiko Agamake anukUla rUpameM pUrNa kara cuke the to bhI una maharSiko mokSa padakI prApti na huI thii| isakA kAraNa to spaSTa hI thA; unake AtmAko zarIrameM bA~dha rakhaneke lie kucha karma taba bhI zeSa raha gaye the / / 107 / / 1. [ pihitaM ] / 2. ka nirodho / 3. [ pratibandhadeg ] | ekatri: sargaH [ 652 ]
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAja ekaviMzaH paritam sargaH parISahArInaparizrameNa jitvA punantikaSAyadoSaH / vimucya vehaM munizuddhaleNyA ArAdhayantaMra bhagavAjagAma // 108 // yathaiva vIraH pravihAya rAjyaM tapazca satsaMyamamAcacAra / tathaiva nirvANaphalAvasAnA lokapratiSThA suralokamani // 109 // zeSAzca sarve jitarAgamohA mahAdhiyaH saMyatapuGgavAste / sajjJAnacAritratapaHprayogAd vizuddhalezyAH suralokamIyuH // 110 // anantaraM kecana vaijayantaM praiveyakaM hyAraNamacyutaM c| mAhendrakalpaM ca yayuryatIzAH surarSayo jJAnaparAyaNAste // 111 // taba athaka parizramake dvArA unhoMne zeSa parISahoM rUpo zatruoMko jIta liyA thA tathA kaSAyoM-rUpI samasta doSoMko vivekake dvArA dho DAlA thA phalataH unako Abhyantara lezyA parama zuklalezyA ho gayI thii| usa samaya unakA dhyAna paMcaparameSThIke smaraNa aura ArAdhanAmeM lIna thA isa avasthAko prApta hote hI bhagavAna varAMga mahAmuni apane uttama audArika zarIrako chor3akara paMcama gatiko prasthAna kara gaye the / / 108 // ayogAvasthAkI ora vIroMke mukuTamaNi samrATa varAMgane jisa utsAha aura laganake sAtha Anartapurake vizAla sAmrAjyako chor3akara parama zuddha nirgrantha dIkSAko grahaNa kiyA thA aura muni varAMga hokara zuddha saMyama tathA tapakA AcaraNa kiyA thA, usI nirapekSa bhAva tathA zuddha svabhAva prAptike sAtha ve deva (Urdhva) lokake mastaka tulya tathA jIvalokakI antima sImA bhUta usa sarvArthasiddhi vimAnameM utpAda zayyAse jAga kara virAja gaye the| jisameM utpanna honekA tAtparya ho yaha hotA hai ki agale bhavameM nirvANa pada prApta kareMge // 109 // zarorAnta rAjarSi varAMgake sAtha jina-jina anya rAjAoMne dIkSA grahaNa karake kaThora saMyamakI ArAdhanAmeM saphalatA prApta karake / rAgadveSa Adi kaSAyoMko jIta liyA thA, ve matimAna rAjarSi bhI samyakjJAna, samyakucAritra, ghora tapa Adike saphala prayogoMke phalasvarUpa parama zuddha lezyAoMko prApta karake AyukarmakI samApti hote hI devaloka cale gaye the // 11 // anya muni samAdhimaraNa jJAna dhyAna parAyaNa una rAjarSiyoMmeM se kitane hI munivara sarvAthasiddhike pahile sthita aparAjita vimAnameM prakaTa hue / 1. [ munirucca , suvishuddh]| 2. [ ArAdhanAntaM ] / SAIRATRINATHERLANGRAHELIRAL [653] Jain Education interational
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargaH jinennapUjAratayaH prakRtyA vizuddhasamyaktvadhiyaH prkRtyaa| vizuddhasamyaktvadhiyaH sulezyA lokAntikAH kecama saMbabhUvaH // 112 // mahendrapalyaH zramaNatvamApya prazAntaramAH pariNItadharmAH / dayAdamakSAntiguNairupetAH svaiH svaistapobhistridivaM prajagmuH // 113 // ityevaM narapatinA varAGganAmnA yatprAptaM sukhaduHkhamapracintyam / rAjyAnte katamiha sattapazca tena tatsarva parikathitaM mayA samAsAt // 114 // tadbhaktyA caritamidaM munIzvarasya shriikotidyutimtisttvsNyutsy| saMzRNvanparithayanpaThansmaranyaH so'vazyaM dhravamatalaM padaM prayAti // 115 // iti dharmakathoddeze caturvargasamanvite sphuTazabdArthasaMdarbha varAGgacaritAzrite varAGgarSeH sarvArthasiddhigamanaM nAma ekatriMzatitamaH srgH| the / dUsare kitane hI maharSi vaijayanta vimAnameM utpanna hue the| kucha loga graiveyakoMmeM pahuMce the, anya logoMkA puNya unheM AraNaacyutoM kalpa taka hI le jA sakA thA // 111 / / anya yativara mahendra kalpameM hI deva hue the| mana, vacana, kAyakI tanmayatAse jinendra pUjA karanA jinakA svabhAva thA, prakRtise hI jinheM tattvoMpara nirdoSa gAr3ha zraddhAna honeke kAraNa naisagika samyaktva thA tathA zuddha samyakadarzanake sAtha-sAtha tapajanya prabhAvake kAraNa jinakI lezyA vizuddha pota, padma tathA zakla ho gayI thI ve saMyamI mara kara laukAntika deva hue the // 112 // itarajana sadgati samrATa barAMgakI patniyoMne bhI ayikAkI dIkSA grahaNa karake vipUla puNyarAzikA saMcaya kiyA thaa| unake rAga Adi bhAva zAnta ho gaye the| dayA, indriya dama, zAnti Adi guNoMne svayaM hI unheM varaNa kiyA thaa| unhoMne paryApta ghora tapa kiyA thaa| jisake prabhAvase ve saba bhI devayonimeM utpanna huI thiiN|| 113 // varAMga nAmadhArI uttamapura tathA pIche Anartapurake narapatine rAjya avasthAmeM ho jo acintanIya sukha tathA dukha pAye the tathA rAjya tyAga kara dIkSA lI thI aura zramaNa avasthAmeM unake dvArA, jo-jo ghora satya tapa kiye gaye the una sabakA maiMne isa | granthameM bar3e saMkSepase varNana kiyA hai / / 114 / / prathama samrATa tathA pazcAt maharSi varAMga antaraMga-bahiraMga lakSmIke svayaM-vRta vara the, unakI kIti vizAla aura sarva 1. [ ekatriMzattamaH / [654] Jain Education international
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ sargasamAptipAtanikopetagranthapramANamatra ( 3819) / ekonaviMzatyadhikASTazatayutA trisahasrI jnyaatvyaa|| ARTHI varAGga caritam ekatriMzaH sargaH vyApinI thI, unake tejakA to kahanA hI kyA hai, unakA viveka aura zakti bhI apAra thI aise rAjarSike isa caritrako jo vyakti unakI bhaktike sAtha sunatA hai, sunAtA hai, par3hatA hai athavA manana karatA hai vaha nizcayase anupama tathA dhruvapada ( mokSa) ko prayANa karatA hai / / 115 / / upasaMhAra cAroM varga, samanvita, sarala zabda, artha-racanAmaya varAMgacarita nAmaka dharmakathAmeM sarvArthasiddhi gamana nAma ekatriMzatitam sarga smaapt| isa mahAkAvyameM sA~kI samApti honepara dI gaI prazastiko bhI milAkara pUre granthakA pramANa tIna hajAra, ATha sau, unnIsa zloka ( 3819 ) hai| SalonialsRSSPALI [655] Jain Education international
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama sarga arahanta-mohanIya, darzanAvaraNI, jJAnAvaraNI tathA antarAya ina cAra ghAtiyA karmoMko naSTa karake ananta darzana, jJAna, sukha aura vIryase yukta AtmAko arahanta (arha-pUjya) kahate haiN| inake 46 guNa hote haiM-ATha prAtihArya, cAra darzanAdi ananta-catuSTaya tathA 34 atizaya hote haiM / kevala jJAna-tInoM lokoM aura tInoM kAloMke samasta dravya tathA paryAyoMko eka sAtha jAnanemeM samartha AtmAkA antarmukha kSAyika varAGga caritam ratnatrayI-mokSake mArgabhUta samyak darzana, samyak jJAna aura samyaka-cAritra hI ratnatrayI hai / moha-AtmAke samyaktva aura cAritra guNako ghAtanevAlI zaktiko moha kahate haiM / yaha cauthA karma hai| darzana-mohanIya aura cAritramohanIya isake pradhAna bheda haiM / darzana mohanIya vaha hai jo AtmAmeM satya zraddhA (samyaktva) kA udaya na hone de / yaha mithyAtva, samyak-mithyAtva aura samyaktvake bhedase tIna prakArakA hai / jo AtmAke cAritraguNakA ghAta kare use cAritra mohanIya kahate haiM / kaSAya tathA no-kaSAyake bhedase yaha do prakArakA hai / prathamake anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna tathA saMcalana cAra bheda haiN| inameM bhI pratyekake krodha, mAna, na mAyA tathA lobha cAra bheda hote haiM, isa prakAra kaSAya mohanIya 16 prakArakA hai / tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puMveda, tathA napuMsaka-vedake bhedase no-kaSAya-mohanIya 9 prakArakA hai / mohanIya karmakI utkRSTa sthiti 70 kor3A-kor3I sAgara hai aura jaghanya antarmuhUta hai / yaha karmoMkA rAjA hai / kSAyika-kisI karmaka kSayase udita honevAle jIvake guNako kSAyika-bhAva yA guNa kahate haiN| Rddhi-pUrvajanma ( deva nArakiyoMmeM ) yA isI janmake tapase prApta vizeSa zaktiko Rddhi kahate haiN| Rddhike ATha prakAra hote haiN| 1. buddhiRddhi-avadhi, manaHparyaya, kevalajJAna, bIjabuddhi, koSThabuddhi, padAnusArI, saMbhinna-zrotratA, rasanA, sparzana, cakSu tathA zrotra indriya jJAnalabdhi, darza pUrvitva, aSTAMga nimitta, prajJAzravaNatva, pratyekabuddhi tathA vAditvake bhedase 18 prakArakI hai / 2. kriyARddhi-jaMghA, taMtu, puSpa, patra, zreNI, agnizikhA cAraNa tathA AkAzagAmitvake bhedase 8 prakArakI hai / 3. vikriyARddhi-aNimA, mahimA, laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Izitva, vazitva, apratighAta, antardhAna tathA kAma-rUpitvake bhedase 11 prakArakI hai / 4. tapa-ugra, dIpta, tapta, mahA, ghora, ghoraparAkrama tathA ghora-brahmacaryaka bhedase 7 prakArakI hai / 5.balaRddhi-mana, vacana tathA kAyake bhedase 3 prakArakI hai / 6.auSadhiRddhi-AmarSa, zvela, jalla, malla, viTa, sarvauSadhi, AsyaviSa tathA dRSTiviSake bhedase 8 prakArakI hai / ise 'agada-Rddhi' bhI kahate haiM / 7. rasa Rddhi-AsyaviSa ( mukha yA vacanameM viSa ), dRSTi viSa, kSIrasrAvI, madhumrAvI, sarpinAvI tathA amRtasrAvIke bhedase 6 prakArakI hai 8. kSetra Rddhi-akSINamahAnasa tathA mahAlayake bhedase do prakArakI hai / gaNadhara-muniyoMke pradhAna tathA tIrthaMkaroMke upadezake pradhAna grahItA / ye mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya jJAnadhArI hote haiM / purANoMke anusAra vartamAna caubIsa tIrthaMkaroMke 1453 gaNadhara hue haiM / pratyeka tIrthaMkarake mukhya gaNadharake nAma kramazaH vRSabhasena, siMhasena, cArudatta, vana, camara, vanacamara, bali, dattaka, vaidabhi, anagAra, kunthu, sudharma, maMdarArya, aya, ariSTanemi, cakrAyudha, svayaMbhU, kunthu, vizAkha, malli, somaka, A [657] varadatta, svayaMbhU tathA gautama (indrabhUti ) haiN| labdhi-AtmAkI yogyatAkI prAptiko labdhi kahate haiM / isake pA~ca bheda haiM-1.kSayopazama-saMjJI paJcendritva, viveka buddhikI prApti tathA pApodayake vinAzako kahate haiM / 2. vizuddhi-pApaparihAra aura puNyAcArako kahate haiM / 3. dezanA-jinavANIke zravaNa kI pragAr3ha ruci / 4. prAyogya-karmasthitikA apakarSaNa / 5. karaNa-prati samaya ananta guNI vizuddhi yukta pariNAmoMkI prApti / isake adhaHkaraNa, apUrvakaraNa tathA SEARATHIMANSHARMATEearmananews 84 Jain Education Interational |
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam anivRttikaraNa vizeSa bheda haiM / inake sivA kAla-labdhi, karmasthiti-kAlalabdhi tathA bhava-kAla-labdhi tathA nau kSAyika aura pA~ca kSayopazamika labdhiyA~ bhI hotI haiM / mokSa-jaina darzanakA sAtavA~ tatva, mithyA darzana, avirati, pramAda, kaSAya tathA yoga ina bandhanake kAraNoMke abhAva tathA pUrvopArjita karmokI nirjarA ho jAnese jJAnAvaraNI Adi AThoM karmoke Atyantika vinAzako mokSa kahate haiN| samyajJAna-samyak darzanase yukta jJAna / jIva Adi padArtha jisa rUpameM haiM usI rUpameM jAnanA / saMzaya, viparyaya tathA anadhyavasAya doSoMse yaha jJAna achUtA hotA hai / mati, zruta, avadhi, manaHparyaya tathA kevala isake bheda haiM / divya-dhvani-kevala jJAna honepara tIrthaGkaroMke upadezakI bhASA | isakI tulanA megha garjanAse kI hai | yaha eka yojana taka suna par3atI va hai / yaha deva, manuSya aura pazuoMkI bhASAkA rUpa lekara samavazaraNameM baiThe saba prANiyoMkA zaMkA-samAdhAna tathA ajJAna-nirAkaraNa karatI hai| 'arddhamAgadhI' nAmase bhI isakA ullekha milatA hai / __ dravya-guNa aura paryAyase yukta satko dravya kahate haiM / sat use kahate haiM jisameM utpAda vyaya aura prauvya hoM / jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla chaha dravya haiN| guNa-dravyakI anvayI-sahabhAvI yogyatAoMko guNa kahate haiM arthAt jinake kAraNa eka dravya dUsare dravyase alaga mAlUma de, ve guNa haiN| jo astitva, Adi guNa saba dravyoMmeM pAye jAte haiM inheM sAmAnya guNa kahate haiM / jJAnAdi, rUpAdi, vizeSa-guNa haiN| paryAya-guNoM ke vikArako arthAt jo dravyameM AtI-jAtI raheM unheM paryAya kahate haiN| vyaJjana paryAya aura artha paryAyake bhedase yaha do prakArakI hotI hai| padArtha-samyak-jJAnakI utpattike pradhAna sAdhana arthoMko batalAnevAle padoMko padArtha kahate haiM / jIva Adi sAta tattva tathA puNya aura pApa 9 padArtha haiN| samyak cAritra-saMsAra cakra samApta karaneke lie udyata samyak jJAnIkI una saba kriyAoMko samyak cAritra kahate haiM jinase karmoMkA AnA ruka jAya / arthAta hiMsA, Adi bAhya kriyAoM tathA yoga, Adi Abhyantara kriyAoMke ruka jAnese utpanna AtmAkI zuddhiko hI cAritra kahate haiM / isake svarUpAcaraNa, deza, sakala aura yathAkhyAta cAra bheda haiM / suSamA-avasarpiNI yuga-cakrakA dUsarA tathA utsarpiNIkA pA~cavA~ kaal| isakI sthiti tIna kor3Akor3I sAgara hai| isameM madhyama bhogabhUmi hari tathA ramyak kSetroMke samAna manuSya hote haiN| kSAyopazamika-jIvakI vaha sthiti jaba udayameM AnevAle karmoka sarvaghAtI sparddhaka vinA phala diye jharate (udayA-bhAvI-kSaya) haiM tathA sattAmeM rahanevAle karmoMke sarvaghAtI sparddhaka dabe rahate haiN| tathA dezaghAtI koka sparddhaka udaya meM hoN| aise bhAva 18 hote haiM-mati, zruta, avadhi tathA manaHparyaya jJAna, kumati, kuzruta tathA kuavadhi ajJAna, cakSu, acakSu tathA avadhi darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya labdhiyA~, samyaktva, cAritra aura sNymaasNym| tIrthakara-darzana vizuddhi, Adi solaha bhAvanAoM ke kAraNa baMdhe karmaka udayase prAdurbhUta prANimAtrakA sarvopari AdhyAtmika netaa| isa jIvake garbha, janma, tapa, kevala tathA mokSa kalyANaka isakI lokottaratAkA khyApana karate haiN| isameM janmase hI mati. zruta aura avadhi jJAna hote haiN| aise mahAtmA hamAre bharata kSetrameM pratyeka avasarpiNI aura utsarpiNI kAlameM 24-24 hote haiM / videhoMmeM sadaiva tIrthakara hote haiN| vahA~para inakI kamase kama saMkhyA 20 aura adhikase adhika 160 hotI hai / vahA~para pA~coM kalyANaka honA Avazyaka nahIM hai isa yuga ke prathama tIrthaMkara zrI RSabha the aura antima zrI mahAvIra the / For Privale & Personal Use Only PAISATISPEOPELARAMSARDARSHAN 658] Jain Education international ___
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam dharma - gamana karaneke lie udyata jIva tathA pudgaloMkI gatike udAsIna nimittako dharma dravya kahate haiN| yaha nitya, avasthita, arUpI tathA akhaNDa dravya hai / isake asaMkhyAta pradeza hote haiM / adharma - Thaharaneke lie udyata jIva tathA pudraloMkI sthitike udAsIna nimittako adharma dravya kahate haiN| yaha bhI dharma dravyake samAna hai / ye donoM dravya lokAkAza bharameM vyApta haiM / AkAza - SaDdravyoM meM se eka dravya jo samasta dravyoMko sthAna detA hai / yaha bhI nitya, avasthita, arUpI, akhaMDa tathA niSkriya dravya hai / isake ananta pradeza hote haiN| isake do bheda haiM- 1 -lokAkAza-jahA~ jIva, pudrala, dharma, adharma tathA kAla dravya pAye jaayeN| 2- alokAkAza-lokAkAzake atirikta dravya-vihIna AkAza / kAla - SaDdravyoM meM se eka dravya, jo jIva pugaloMmeM parivartana kriyA tathA choTe-bar3epanekA vyavahAra karAtA hai / yaha bhI nitya, avasthita tathA arUpI hai / yaha lokAkAzake eka-eka pradezapara eka-eka kAlANu sthita hai / yaha asaMkhyAta dravya hai| isake sabase choTe parimANako samaya kahate haiM / kAla dravyake samayoMkA pramANa ananta hai / samayase prArambha karake Avali, Adi isake bheda hote haiM / jIva-SadravyoMmeM mukhya dravya / isakA lakSaNa cetanA hai arthAt jo sadA caitanya thA, hai aura rhegaa| yaha nitya, avasthita tathA arUpI hai / vyavahAra dRSTise jisameM pA~ca indriya, tIna bala, Ayu aura zvAsocchvAsa ye daza prANa pAye jAya~ vaha jIva hai| isake saMsArI aura mukta rUpase do pradhAna bheda haiM / indriya, AdikI apekSA saMsArI jIvakA vipula vistAra hai (tatvArthasUtra tathA TIkA 1-4 adhyAya ) / svarNa pASANa - vaha patthara jisameM sonA hotA hai / kahIM kahIM pArasa pattharake lie bhI isa zabdakA prayoga huA hai / dRSTi - darzanako kahate haiN| jIva Adi tatvoMke zraddhAnako darzana kahate haiM / ataeva jaina AgamameM dRSTi zraddhAkA paryAyavAcI hai / upadeSTA-upadezakako kahate haiM kintu sacce upadeSTA kevalI bhagavAn haiM / ataH upadeSTAko virAgI, nirdoSa, kRtakRtya paramajJAnI, parameSThI, sarvajJa, Adi-madhya-anta vihIna tathA pUrvApara virodha - vihIna honA cAhiye / zrAvaka - sacce devakA pujArI, sacce guruke upadezAnusAra AcaraNa karanevAlA tathA sacce zAstrakA zrotA tathA abhyAsI vyakti zrAvaka hotA hai / isake pAkSika, naiSTika tathA sAdhaka ye tIna bheda haiN| sapta vyasanakA tyAgI aura ATha mUlaguNoMkA dhAraka pAkSika-zrAvaka hai / nirdoSa rUpase darzana - pratimA, Adi cAritra kA pAlaka naiSTika hotA hai / tathA ukta prakArase vratoMko pAlate hue antameM samAdhimaraNa pUrvaka prANachor3ane vAlA sAdhaka hotA hai / pramANa - sacce jJAnako pramANa kahate haiM / matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyaya jJAna tathA kevala jJAna satya jJAna honeke kAraNa hI pramANa haiM / padArthakA jJAna eka deza ( pahalU ) aura sarvadeza hotA hai| pramANa, padArthakA sarvadeza satya jJAna hai / naya -- padArthake AMzika satya jJAnako naya kahate haiM / nizcaya aura vyavahArake bhedase yaha do prakAra kA hai| vAstavikatAko grahaNa karanevAlA nizcaya-naya hai / naya dravyArthika aura paryAyArthikake bhedase bhI do prakArakA hai / dravya arthAt sAmAnyako grahaNa karanevAle dravyArthika nayake 1-naigama, saMgraha aura vyavahAra tIna bheda haiN| vizeSako grahaNa karane vAle paryAyArthika nayake RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta cAra bheda haiM / nimitta-vaza eka padArthako dUsare rUpa jAnanevAle vyavahAra nayake sadbhUta, asadbhUta aura upacarita ye tIna bheda haiM / vyasana -- isa loka paralokameM hAnikara burI Adata kA nAma vyasana hai| ye sAta haiM- 1-juA khelanA, 2-mAMsa bhojana, 3-madirA pAna, 4-vezyA-gamana, 5-zikAra khelanA 6- corI tathA 7- parastrI sevana / ina sAta kukarmoMke sAdhaka kAryoMko upavyasana kahate haiM / cakravatI -- chaha khaNDa pRthvIkA vijetA, 14 ratnoM aura navanidhiyoMkA svAmI sarvopari rAjA / pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNImeM [659]
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ amreate varAGga caritam E RESIREWERPATR bharata tathA airAvata kSetrameM bAraha-bAraha hote haiM / 160 videhoMmeM adhikase adhika 160 aura kamase kama 20 hote haiM / inakI senAmeM / 84 lAkha hAdhI 84 lAkha ratha tathA 118 lAkha ghor3e hote haiM / 1 cakra, 2 asi, 3chatra, 4 daNDa, 5 maNi, 6 carma, 7 kAkiNI, 8 gRhapati, 9 senApati, 10 hAthI, 11 ghor3A, 12 zilpI, 13 strI tathA 14 purohita ye caudaha ratna haiM / 1 kAla, 2 mahAkAla (akSaya bhojana dAtA), 3 pANDu, 4 mANavaka, 5 zaMkha, 6 naisarpa, 7 padma, 8 piMgalA tathA 9 ratna ye nau nidhiyA~ haiM / pratyeka cakravartaki strI ratna ( paTTarAnI ) ke sAtha-sAtha 96 hajAra rAniyA~ hotI haiM / tathA battIsa hajAra mukuTadhArI rAjA use apanA adhipati mAnate haiN| isa kAla meM 1-bharata, 2-sagara, 3-maghavA, 4-sanatkumAra, 5-zAntinAtha, 6-kunthanAtha, 7-aranAtha, 8-subhauma, 9-mahApadma, / 10-harisena, 11-jaya, 12-brahmadatta cakravartI hue haiM / bhAvI utsarpiNImeM 1-bharata, 2-dIrghadanta, 3-muktadaMta 4- gUr3hadaMta, 5-zrISeNa, 6-zrIbhUti, 7-zrIkAnta, 8-padma, 9-mahApadma, 10-citravAhana, 11-vimalavAhana aura 12-ariSTasena cakravartI hoNge| ahamindra-saudharma Adi solaha svargoke Uparake nau anudiza, nau greveyaka tathA paJca paJcottarameM honevAle saba deva / sthiti, prabhAva, sukha, dyuti, AdimeM ye saba samAna hote haiM / inake deviyA~ nahIM hotI haiM / anantasukha-jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI, mohanIya tathA antarAya ina cAra ghAtiyA~ karmoMke kSayase 133 guNasthAnameM pragaTa honevAle svAbhAvika Anandako anantasukha kahate haiM / anantavIrya-vIyAntarAya karmaka sarvathA nAza ho jAnepara kevalImeM udita honevAlI AtmAkI ananta-zaktiko anantavIrya kahate haiN| ananta darzana-darzanAvaraNI karmaka Atyantika kSayase kevalImeM udita honevAlA paripUrNa svAbhAvika darzana / kakuda-baila yA sA~r3ake kandheke Upara uThA sthAna / kAMdola / devakarU-videha kSetrake madhyameM sthita sameru parvatakI dakSiNa dizAmeM usake saumanasa tathA vidyutprabha gajadatake bIcake dhanuSAkAra kSetrakA nAma hai / yaha uttama bhogabhUmi hai / yahA~ke yugaliyoMkI Ayu tIna palya hotI hai / uttarakurU-videha kSetrake madhyameM sthita sumeru parvatakI uttara dizA meM sthita dhanuSAkAra kSetra / donoM gajadantoM ke bIcakA kSetra isakI lambAI ( jIvA ) hai aura isase sumeru taka isakI caur3AI (dhanuSa ) hai / yaha bhI uttama bhogabhUmi hai arthAt yahA~para bhI sadaiva suSamAkAla rahatA hai| bhogabhUmi-jahA~para asi, masi, kRSi Adi karma binA kiye hI manuSya yA pazu daza prakArake kalpa vRkSoMse icchita bhoga-upabhoga pAte haiM aura sukha santoSamaya jIvana bitAte haiM / uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase bhogabhUmi tIna prakArakI haiN| mukhya rUpase devakurU-uttarakurU uttama bhogabhUmi hai / jo loga uttama pAtrako dAna dete haiM, ve yahA~ utpanna hote haiM / inakI Ayu tIna palya hotI hai / tIna ( AThavIM vAra) dinameM ye eka verake barAbara bhojana karate haiN| inake zarIrakI U~cAI chaha hajAra dhanuSa hotI hai / zarIrakA raMga soneke samAna hotA hai| hari tathA ramyaka kSetra madhyama bhogabhUmi hai | jo madhyama pAtrako dAna dete haiM ve yahA~ paidA hote haiM / inakI Ayu do palya hotI hai / ye do dina bAda arthAta chaThI bAra baher3eke barAbara bhojana karate haiM / zarIrakI U~cAI 4 hajAra dhanuSa hotI hai tathA raMga zaMkhake samAna zveta hotA hai| haimavata tathA tathA hairaNyavat kSetra jaghanya bhogabhUmi hai / jaghanya pAtrako dAna denese yahA~ janma hotA hai / inakI Ayu eka palya hotI hai| [660] ye eka dina bAda arthAta cauthI bAra A~vale barAbara bhojana karate haiM / zarIrakI U~cAI do hajAra dhanuSa hotI hai aura raMga nIla kamalake samAna hotA hai| bhogabhUmikI pRthvI darpaNake samAna nirmala hotI hai / isapara sugaMdhita dUba hotI hai / madhura jalakI bAvaDiyA~ hotI haiM yahA~para eka - strI tathA puruSa sAtha-sAtha ( yugala ) utpanna hote haiM / inake paidA hote hI mAtA-pitA kramazaH a~bhAI aura chIMka lekara mara jAte haiM / ataH O CIRE Jain Education intematona! ...
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ye stanyapAna nahIM karate / aura Uparako mukha kiye par3e rahate haiM tathA a~gUThA cUsate rahate haiM, isa prakAra sAta saptAhameM ye donoM yuvaka ho , jAte haiM aura pati-patnIkI taraha zeSa jIvana bitAte haiM / sabake bajra-vRSabha-nArAca saMhanana aura samacaturasra saMsthAna hotA hai / mRtyu hone para inakA zarIra bAdalake samAna lupta ho jAtA hai / inameM jo samyakdRSTi hote haiM ve marakara saudharma-aizAna svargameM utpanna hote haiM / tathA mithyA dRSTi bhavanatrika (bhavanavAsI vyantara tathA jyotiSI devoM) meM utpanna hote haiM / bharata tathA airAvatoMmeM suSamA suSamA-suSamA tathA suSamA-duSamA kAloMmeM kramazaH uttama, madhyama tathA jaghanya bhogabhUmiyA~ hotI haiM / kinnara-deva yonikI cAra zreNI haiM / inameM dUsarI zreNIke deva vividha deza-dezAntaroM meM rahaneke kAraNa vyantara kahalAte haiM / ina vyantaroMke prathama bhedakA nAma kinnara hai / vaidika mAnyatAmeM inheM gAyaka deva batAyA hai| aisA likhA hai ki inakA mukha ghor3ekA hotA hai aura zarIra manuSyakA hotA hai / kuberako inakA svAmI batAyA hai / nAgakumAra-prathama zreNIke deva bhavana-vAsiyoMkA dUsarA bheda / inakA cihna sarpa hotA hai / vaidika mAnyatAmeM inheM sarpayoni arthAt Uparase manuSya aura kamarake nIce sA~pasarIkhA batAyA hai / inake caurAsI lAkha bhavana hote haiM aura pratyekameM eka jina mandira hotA hai| pannaga-sarpakA nAma hai / zAstroMmeM bhavanavAsiyoMke bheda nAgakumAroM tathA vyantaroMke tIsare bheda mahoragoMke lie bhI isakA prayoga huA gandharva-vyantara devoMkA cauthA prakAra / 1-hAhA, 2- hUhU, 3-nArada, 4-tuMburU, 5-gardava, 6-vAsava, 7-mahAsvara, 8-gIta, 9-rati tathA 10-daivatake bhedase ye daza prakArake hote haiM / vaidika mAnyatAke anusAra ye gAyaka jAtike deva haiM / siddha-vyantaroMkI upabheda / vaidika mAnyatAmeM bhI ise devayoniyoMmeM ginA hai| tuSita-lokAntika devoMkA chaThA bheda / ye brahmaloka svargaka sabase Uparake bhAgameM rahate haiM / yataH yahA~se cayakara eka bAra janma dhAraNa karake mokSa cale jAte haiM ataH inheM lokAntika kahate haiM, kyoMki inake loka arthAta saMsAra bhramaNakA anta A cukA hai| ye saba svatantra aura samAna hote haiN| inheM indriyoMke viSayameM prIti nahIM hotI ataH ye devoMmeM RSi mAne jAte haiN| saba deva inakI pUjA karate haiN| ye caudaha pUrvaka jJAtA hote haiM aura jaba tIrthaMkarako saMsArase virAga hotA hai to ye unako upadeza dekara dIkSAke abhimukha karate haiN| cAraNa-vyantara devoMkA eka bheda / vaidika mAnyatAmeM inheM devoMkA stutipAThaka yA gAyaka kahA hai / dantakeli-hAthI madonmatta hokara apane dA~toMse pahAr3oM-pattharoM-per3oMko tor3a detA hai yahI dantakeli hai / zRGgArarasameM dA~toMse kATaneko bhI dantakeli kahate haiN| udbhija-vanaspati kAyika jIva, jo pRthvIko phor3akara ugate haiN| bali-pUjA athavA upahAra / vaidika mAnyatAmeM isakA mukhya artha pazu AdikA balidAna hotA hai / indradhvaja-indrake dvArA kI gayI pUjA | nandIzvara parvameM prativarSa ASAr3ha, kArtika aura phAlgunamAsoMke zukla pakSakI aSTamIse ATha dina paryanta bhavya jIvoM dvArA jo pUjA kI jAtI hai use aSTAlika pUjA kahate haiM yahI jaba indra, pratIndra, sAmAnikAdikake dvArA kI jAtI hai to ise indradhvaja maha kahate haiN| paJcAmRta-dUdha, dahI, ghI, ikSurasa tathA sauSadhi rasako paMcAmRta kahA hai / ina pA~coMse tIrthakarakI mUrtikA abhiSeka kiyA jAtA hai| Agama-sarvajJa vItarAga dvArA upadiSTa, akATya, pUrvApara virodha rahita, saba kSetroM aura kAloMmeM satya tathA tatvoMke upadezaka zAstrako Agama kahate haiN| acamAncaELEDARPATI-masyAmArAmArAyalA [661] ___Jain Education intemat
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam varNa-vyavasAyake AdhArapara kiyA gayA manuSyakA mukhya varga yA jAti / bhagavAn RSabhadevane kSatriya, vaizya aura zUdra ina tInoM varNoMkI vyavasthA kI thI kyoMki paThana-pAThana, yajanayAjana, AtmavidyA honeke kAraNa sainika, vyavasAyI aura sevaka tInoMke lie anivArya haiM / kintu bharata cakravartIne brAhmaNa varNakI bhI pRthak rUpase vyavasthA isalie kI thI ki kucha loga paThana-pAThana, yajana - yAjanameM hI lIna raheM / bhojavaMza - purANoMmeM puruvaMza aura kuruvaMzako pradhAna rAjyavaMzoM meM ginAyA hai / isake sivA ginAye gaye ATha rAjavaMzoM meM bhojavaMzakA bhI prAdhAnya hai / aisA jJAta hotA hai ki bhoja paramAra ( la0 1010- 55 I0 ) tathA pratIhAra ( la0 836-90 I0 ) ke pahile bhI kisI pradhAna sukhyAta rAjAkA nAma bhoja thA jisake kAraNa isa vaMzako itanA prAdhAnya tathA lokapriyatA milI hogI / Azrama - mAnava jIvanake vibhAgoMkA nAma Azrama hai| ye cAra haiM 1 - brahmacArI, 2- gRhastha, 3-sAdhaka ( vAnaprastha ) tathA 4 - bhikSu ( saMnyAsa ) / brahmacarya kA pAlana karate hue vidyAbhyAsa tathA mAnava jIvanopayogI mAnasika tathA zArIrika yogyatAoMke sampAdanakI vayako brahmacarya kahate haiM / samrAT khAravelane 24 varSakI vaya taka ise pAlA thA / devapUjA, gurupAsanAdi nitya kriyAoMkA pAlana karate hue jo gRhastha dharmakA pAlana karate haiM ve chaThI pratimA taka gRhastha hI rahate haiN| sAtavIMse gyArahavIM pratimA takakA pAlana karanevAle udAsIna vyakti sAdhaka kahalAte haiM / antaraMga bahiraMga parigrahake tyAgI digambara muni bhikSu kahalAte haiM / jAti - zabdakA pracalita artha pratyeka varNakI paramAra, pratihAra, agravAla, osavAla, Adi jAtiyA~ hotA hai / kintu zAstroMmeM manuSyakI kulInatAke lie do bAtoMkI zuddhipara jora diyA hai ve haiM vaMza aura jAti / vaMza zabdakA artha pitR-anvaya arthAt pitAkA kula kiyA hai| aura jAtikI vyAkhyA jananIkA kula kiyA hai / arthAt vaha vyakti kulIna hai jisake mAtA tathA pitA donoMke kula zuddha hoN| isa paurANika vyAkhyAke AdhArapara jAtikA artha nanahAla yA mAtAkA vaMza hai / dvitIya sarga bhUri bhUri- bharapUra, yA khUba, bArambAra / akRtrima bandhu - svAbhAvika hitU yA mitra / zAstroMmeM batAyA hai ki jinake sAtha sampattikA ba~TavArA nahIM hotA ve nAnA, mAmA, sasura, sAle vagairaha akRtrima yA svAbhAvika bandhu hote haiN| tathA dAdA, cAcA, cacere bhAI Adi jinakA paitrika sampattimeM bhAga ho sakatA hai ye saba svAbhAvika bandhu hote haiM / akRtrima bandhukA dUsarA artha hitakAraka hitaiSI bhI hotA hai / ATha dikpAla - cAra dizAoM tathA vidizAoMke niyAmaka devoMko dikpAla kahate haiN| cAroM dizAoMke dikpAloMke nAma kramazaH indra ( soma ), yama, varuNa tathA kubera hai / cAroM vidizAoMke adhipatiyoMke nAma agni, naiRtya, vAyavya tathA IzAna haiM / dAna - sva-parake upakArake lie apanI nyAyopAtta sampattike tyAgako dAna kahate haiN| yaha cAra prakArakA hotA hai 9 - auSadhi dAna, 2- zAstra dAna, 3- abhayadAna tathA 4-AhAradAna / dUsare prakArase bhI cAra bheda kiye haiM va nimna prakAra haiM- 1-sarvadAna athavA sarvadatti apanI samasta nyAyopAtta sampattiko kisI satkAryameM lagAkara tathA putrAdiko ucita bhAga dekara virakta honeko kahate haiM / 2-pAtradatti ratnatraya dhArI nirmantha muniko navadhA bhakti pUrvaka AhAra dAna denA uttama pAtradatti hai| vratI zrAvakoMko dAna denA madhyama pAtradatti hai tathA avirata samyak dRSTiko denA jaghanya pAtradatti hai / 3-samadatti sAdharmI bahina bhAiyoM kI sahAyatA karaneko kahate haiM / 4- dayAdatti, dIna-dukhI manuSya pazu Adiko dayAse auSadhi Adi cAra prakArakA dAna denA dayAdatti hai / [662]
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAREER tapa-pUrvabaddha karmoko naSTa karaneke lie jo zarIra aura manako tapAyA jAtA hai use tapa kahate haiM / bAhya aura abhyantarake bhedase / tapa do prakArakA hai / inake bhI chaha chaha bheda haiM / bAhA tapake bheda nimna prakAra haiM-1 rAgake vinAza aura dhyAna kI siddhike lie khAdya, svAdya, lehya aura peya cAroM prakArake bhojanake tyAgako anazana kahate haiM / 2-nIMda tathA Alasyako jItaneke lie jitanI bhUkha ho usase kama bhojana karaneko avamaudarya kahate haiM / 3-AzA tathA laulyako jItaneke lie cayaki samaya eka, do mohallA yA gharoMkA niyama kara lenA vRttiparisaMkhyAna hai / yadi maryAdita kSetrameM sa-vidhi AhAra nahIM milatA hai jo muni bhUkhA hI lauTa kara bhI parama tuSTa rahatA hai / 4-indriya caritam vijayake lie mIThA. lavaNa, ghI. dadha. Adi rasoMke tyAgako rasaparityAga kahate haiN| 5-brahmacarya, svAdhyAya tathA dhyAnakI sAdhanAke lie ekAntameM zayana-Asana karanA viviktazayyAsana haiM / 6-zarIrakI sukumAratA tathA bhogalipsA samApta karaneke lie parvata zikhara, nadItIra, vRkSamUla AdimeM garmI, ThaMDa tathA varSAmeM Asana Adi lagAnA kAyakleza hai / antaraMga tapoMkA vivaraNa nimna prakAra hai-1-pramAda vaza hue ta doSoMkA daNDa lekara zaddhi karanA prAyazita hai| 2-pUjya puruSoM tathA zAstra Adi kA Adara karanA vinaya hai| 3-apane kAyase dUsaroMkI zarIra-sevA karanA vaiyAvRtya hai / 4-Alasya tyAga kara zAstra svAdhyAya karanA tathA jJAna bhAvanAko bhAnA svAdhyAya hai / 5-para padArthoMmeM mamatvake tyAgako vyutsarga kahate haiM / 6-saba cintAoMse manako roka kara AtmA yA dharmaka hI cintavanameM lagA denA dhyAna hai| saMyama-bhalI bhAMti zarIra tathA manake niyamanako saMyama kahate haiM / yaha bhI pAMca prakAra kA hai / 1-ahiMsA, satya, Adi pAMca vratoMkApAlana, 2-iryA, bhASA, Adi pAMca samitiyoMkA AcaraNa, 3-cAroM prakArake krodha, lobha, Adi kaSAyoMkA nirodha, 4-tInoM yogoMkA nirodha meM tathA 5-rasanAdi pA~coM indriyoMkI jaya / zauca-kSamA, mArdava, Adi daza dharmoM meM se cauthA dharma / sarvathA varddhamAna lobhake nigraha ko zauca kahate haiM / maitrI-dUsare ko duHkha na ho isa prakAra kI abhilASAko maitrI kahate haiM / kSamA-duSTa logoM ke dvArA gAlI diye jAne, ha~sI ur3AyI jAne, avajJA kiye jAne, pITe jAne, zarIra para coTa kiye jAne Adi krodha utpAdaka paristhitiyoMmeM bhI manameM krodha, pratizodha tathA malInatA na Aneko kSamA kahate haiN| parimita parigraha-bAA dhana-dhAnyAdi tathA antaraMga rAgAdi bhAvoMke saMrakSaNa tathA saMcaya svarUpa manovRttiko murchA yA parigraha kahate haiM / inake jIvanopayogI anivArya parimANa ko nizcita karaneko parimita parigraha kahate haiM / isakA 'icchA parimANa' tathA 'parigraha parimANa # nAmoM dvArA bhI ullekha zAstroM meM hai / saMsArake samasta tyAga tathA saMyamoMkI saphalatA isa vratake pAlana para hI nirbhara hai, vizeSa kara Ajake yugameM jaba ki mArksavAda-sAmyavAdake nAma para mAnavako apanI AvazyakatAe~ usI prakAra bar3hAnekA upadeza diyA jA rahA hai jisa prakAra saMsArake mahAn pApI ( asIma sampattike svAmI ) vyaktiyoMne bar3hA rakhI haiN| dravya hiMsA-krodhAdi kaSAyayukta AtmA pramatta hotA hai, aisA pramAdI AtmA apane mana, vacana tathA kAya yogaki dvArA yadi kisI ma jIvako indriya, bala, Ayu Adi daza prANoM se viyukta karatA karAtA hai to dravya hiMsA hotI hai| arthAta kisI jIvake prANoMko alaga karanA dravyahiMsA hai / vizeSatA yahI hai ki yadi AtmAmeM pramAdIpanese ceSTA na hogI to vaha hiMsaka nahIM hogA / kyoMki iryA samitise calane vAle munike pairoMke nIce bhI Akara prANI marate haiM kintu isa kAraNase munike thor3A bhI bandha nahIM hotA / kAraNa; usameM pramatta yoga nahIM haiN| [663] dUsarI ora asaMyamI prANI hai jise hiMsAkA pApa lagatA hI hai cAhe jIva mare yA na mare kyoMki usameM pramatta yoga hai, kyoMki pramAdI AtmA apanI hI hiMsA karatA hai cAhe dUsare prANI mareM yA na mareM / bhAvahiMsA-pramAda aura yogake kAraNa kisI prANIke dravya athavA bhAva prANa leneke vicAra ho jAnA bhAvahiMsA hai / arthAt kisIko mAre, yA na mAre, lekina yadi bhAva mAraneke ho gaye to manuSya hiMsAke pApako prApta karatA hai| jaise eka bhI machalIko jAla meM na phaMsAne Jain Education Interational R ITERATOPATRIOR
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAlA dhIvara athavA svayaMbhUramaNa samudra meM par3e puSkara matsake kAnameM rahane vAlA tandula matsa / bhAva hiMsA kA camatkAra yaha hai ki mAre jAne vAle kA bAla bhI bA~kA nahIM hotA kintu mArane vAlA sahaja hI apane pariNAmoMkI hiMsA kara letA hai / / tRtIya sarga ghAtiyAkarma-mati, zruta, avadhi, manaHparyayajJAnAdi kSayopazamika guNoM tathA ananta-darzana, jJAna, vIrya, sukhAdi kSAyika guNoMko rokane varAGga vAle karmoko ghAtiyA karma kahate haiM ye karma cAra haiM 1-jJAnAvaraNI, 2-darzanAvaraNI, 3-mohanIya tathA 4-aMtarAya / caritam ___ atikrama-grahIta yama athavA niyamake viSayameM manakI zuddhikA na rahanA atikrama kahalAtA hai / yathA satyANuvrata lekara manameM aisA socanA ki kabhI jhUTha bolUM to kyA hAni hai / digvatake aticAroMmeM Upara, nIce athavA tirache maryAdAke laMghanako bhI atikrama batAyA hai| aticAra-amitagati sUrike matase tyakta viSayameM phirase pravartanako aticAra kahate haiM / kI huI pratijJAke AMzika bhaMgako bhI aticAra kahate haiM / athavA vivaza hokara tyakta viSayameM pravRtta honeko bhI aticAra kahate haiM / kintu ukta prakArake AcaraNa tabhI taka aticAra haiM jabataka vratake pAlanekI bhAvanA banI rahatI hai / vrata pAlanakI bhAvanAke na rahane para aise karma anAcAra hI ho jAte haiM / zreNI-AtmavidyAmeM sAdhuke cAritrake vikAsako zreNI nAma diyA hai / dazama guNasthAna vAlA muni cAritra mohanIyakI 21 prakRtiyoMkA upazama karake jaba gyArahaveM guNa-sthAnameM jAtA hai taba upazama zreNI hotI hai / tathA jaba ukta prakRtiyoMkA kSaya karake 12 guNasthAnameM jAtA hai taba kSapaka zreNI hotI hai / sAmAjika saMgaThanameM zreNI zabdakA artha eka prakArake vyavasAyiyoM athavA eka prakAra ke AcAra-vicArake logoMke samUhake lie AyA hai / prAcIna bhAratameM isa prakArakI aneka zreNiyA~ thIM / gaNa-adhyAtma zAstrameM tIna muniyoM athavA vRddha muniyoMke samudAyako gaNa kahate haiM / isIlie bhagavAnake pradhAna ziSya athavA zrotA gaNadhara kahe jAte the / lokameM gaNa sAmAjika ikAI thI / prAcIna bhAratameM rAjatantrAdike samAna gaNatantra bhI the arthAt janatA yA jana athavA unake pratinidhiyoMko gaNa kahate the tathA unake dvArA saMcAlita zAsanako gaNatantra kahate the / gaNakA artha ginanA hotA hai arthAt vaha zAsana se vyavasthA jisameM sammatiyoMko ginakara bahumatake AdhAra para nizcaya kiyA jAya / satpAtra-dAna dene yogya vyaktiko pAtra kahate haiM / yaha satpAtra ( supAtra ), kupAtra tathA apAtrake bhedase tIna prakAra kA hai / jo samyakudarzanako prApta kara cuke haiM ve satpAtra haiN| inameM bhI muti AryikA uttama haiM / zrAvaka-zrAvikA madhyama tathA avirata jaghanya haiM / kupAtra ve haiM jinheM samyakdarzana to nahIM huA hai kintu jaina zAstroMke anusAra AcaraNa pAlate haiM / tathA jinameM na samyakdarzana hai aura na AcaraNa hai ve apAtra haiM / pAtrake dUsare prakAra se pAMca bheda bhI kiye haiM 1-sAmayika, 2-sAdhaka, 3-samayadyotaka, 4-naiSThika tathA 5-gRhsthaacaary| AhAradAna-bhakSya annAdikA bhojana denA AhAra dAna hai| navadhA bhakti, Adi pUrvaka supAtrako denese yaha pAtra-AhAra dAna hotA haitathA itara jana sAdhAraNako denese karuNA-AhAra dAna hotA hai / SaDdravya-pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla tathA jIva chaha dravya haiM / guNoMke samUhako dravya kahate haiM / hiraNyagarbha-jaina mAnyatAnusAra pratyeka tIrthaMkarake pA~ca kalyANaka ( mahotsava ) hote haiM / inameM garbha kalyANaka pahilA hai / tiirthNkrke| [664] garbha meM Ate hI atizaya ( asAdhAraNatA dyotaka vizeSa ghaTanAeM ) hone lagatI haiM unameM eka yaha bhI hai ki chaha mAsa pahilese hI sonekI vRSTi hotI hai / phalataH pratyeka tIrthaMkara aisA vyakti hai jisake garbhameM Ate hI pRthvI hiraNya ( sone ) maya ho jAtI hai| jyotiSI deva-devoMke pradhAna bheda cAra haiM bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI tathA kalpavAsI / jina devoMke zarIra tathA vimAnAdi tejapuJja 5 hai unheM jyotiSI kahate haiM / inake mukhya bheda 1-sUrya, 2-candra, 3-graha, 4-nakSatra tathA 5-tArakA haiM / pRthvIkI satahase 790 yojana Jain Education international Sinw.jainelibrary.org
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam A Upara jAne para jyotiSka loka prArambha hotA hai aura 900 yojana kI U~cAI para samApta hotA hai| ye sarya candrAdi sameru parvatakI pradakSiNA karate hue manuSya lokake Upara ghUmate haiM tathA inhIMke dvArA dina, rAtri, Adi samayakA vibhAga hotA hai / vizeSatA yahI hai ki ye manuSyalokake bAharake AkAzameM sthita haiN| deza-jIva Adi tatvoMke jJAnake prakAroMko batAte hue yaha bhI kahA hai ki astitva, bheda, kSetra ( vartamAna nivAsa deza ), trikAlavartI nivAsa, mukhya tathA vyavahAra kAla, bhAva aura tAratamya kI apekSA inakA vicAra karanA cAhiye / arthAta vividha dezoM aura kAloMkI apekSA samasta padArthoMmeM parivartana-parivarddhana hote haiM / phalataH jo eka deza aura kAlake lie upayogI thA vahI sarvatra sarvadA nahIM ho sakatA / kSAyika-jo bhAvAdi karmoM meM kSayase hote haiM unheM kSAyika bhAva, Adi kahate haiM / kSAyika bhAva samyaktva, caritra, darzana jJAna, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga tathA vIryaka bhedase nau prakAra ke haiM / svarga-jaina bhUgolake anusAra yaha loka tIna bhAgoM aura cAra yoniyoMmeM ba~TA hai / devayonike cauthe bheda arthAt kalpavAsI deva Urdhva lokake jisa bhAgameM rahate haiM use svarga kahate haiM / tathA ye svarga 16 haiM / ye solaha svarga bhI 1-saudharma-aizAna, 2-sanatkumAra-mAhendra, 3-brahma-brahmottara, 4-lAntava-kApiSTha, 5-zukra-mahAzukra, 6-zatAra-sahasrAra, 7-Anata-prANata tathA 8-AraNa-acyuta-yugaloMmeM ba~Te hue indra-anya devoMmeM aprApta aNimA Adi guNoM ke kAraNa jo devaloka meM sabase adhika pratApI tathA kAntimAna hote haiM unheM indra kahate haiM / ye devoMke rAjA hote haiM / ukta solaha svargoMmeM prArambhake cAra svoMmeM 4 indra hote haiM / brahmase lekara sahasrAra paryanta ATha svargoM meM / 4, tathA antake cAra svargoM meM 4, isa prakAra kula milAkara 12 indra hote haiN| unake nAma nimna prakAra haiM-saudharma, IzAna, sanatkumAra, mahendra, brahma, lAntava, zukra, zatAra, Anata, prANavata, AraNa tathA acyuta / madhyalokake bIca meM sumeru parvata khar3A hai / pRthvIke Upara usakI U~cAI 99 hajAra yojana hai / sumerukI zikharakI U~cAI cAlIsa yojana hai / jahA~ sumerukI zikhara samApta hotI hai usake Upara eka bAla bhara bar3hate hI Urdhvaloka prArambha ho jAtA hai / arthAt yahIMse sudharma svarga prArambha ho jAtA hai| naraka-sumeru parvatakI jar3a bhUmi meM eka hajAra yojana hai / isake nIce adholoka prArambha hotA hai / yaha sAta paTaloMme ba~TA hai jinake 7 nAma 1-ratnaprabhA, 2-zarkarAprabhA, 3-bAlukAprabhA, 4-paMkaprabhA, 5-dhUmaprabhA, 6-tamaHprabhA tathA 7-mahAtamaHprabhA haiN| jo prANI bahuta-Arambha / parigraha karate haiM ve marakara yahA~ utpanna hote haiM / inake zarIrakA varNa, bhAva, zarIra, vedanA tathA vikriyA azubha hote haiM / tathA jyoM-jyoM nIce jAiye tyoM tyoM lezyA AdikI kutsitatA bar3hatI hI jAtI hai eka dUsare ko duHkha dete hI inakI lambI jindagI bItatI hai| tiryaca-deva nArakI tathA manuSyoMke sivA zeSa saMsArI jIvoMko tirache 'calaneke kAraNa tiryaJca kahate haiM / athavA inameM kuTilatA hotI hai ataH inheM tiryazca kahate haiM / inameM pazu-pakSIse lekara ekendriya vRkSAdi taka sammilita haiM / deva Adike samAna inakA loka alaga nahIM hai kyoMki ye samasta lokameM phaile par3e haiN| inheM kartavya-akartavyakA jJAna nahIM hotA | AhAra maithunAdi hone para bhI prabhAva, sukha, dhuti lezyA, Adi inake nikRSTa hote haiM / sAmAnya rUpase jinameM mAyA adhika hotI hai ve mara kara tiryaJca hote haiN| _ manuSya-nitya mananazIla, kartavya-akartavya viveka dhArI, prabala manobala vibhUSita tathA aDiga upayogavAna prANI manuSya kahalAte haiN| ye saba paJcendriya saMjJI hote haiM / jambUdvIpa, dhAtakI khaNDa tathA puSkarArddha meM ye pAye jAte haiM / inake pradhAna bheda Arya aura mlekSa haiM / jo A Arya khaNDameM utpanna hote haiM ve Arya kahalAte haiM tathA mleccha khaNDameM utpanna loga mleccha kahalAte haiM / Upara likhe DhAI dvIpoMmeM lavaNa samudra tathA kAlodadhi milA dene para manuSya loka ho jAtA hai yaha manuSyaloka lokake madhyameM sthita hai tathA isakA vyAsa 45 lAkha yojana ___Jain Education international 8 5 For Privale & Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam bhavanavAsI- cAra deva yoniyoMmeM prathama yoni / yataH ye bhavanoM meM rahate haiM, vyantara jyotiSiyoMke samAna idhara-udhara ghUmate nahIM haiM ataH inheM bhavanavAsI kahate haiN| inake dasa bheda haiM-asura kumAra, vidyutaku. suparNaku. nAgaku. agniku. vAtaku. stanitaku. udadhiku. dapiku. tathA dikkumaar| ina sabakA veSa-bhUSA, zastra, yAna - vAhana, krIr3A, Adi kumAroMke samAna hote haiM ataH inheM kumAra kahate haiM / adholokI prathama pRthvI ratnaprabhAke paGka-bahulabhAga meM asurakumAra rahate haiM tathA khara bhAgameM zeSa nAgakumAra Adi nau bhavanavAsI devoMke vizAla bhavana haiM / inake indroMkI saMkhyA 40 hai / inameM asurakumAroMkI utkRSTa Ayu sAgara pramANa hai, nAgakumAroMkI tIna palya hai, suparNa-kumAroM varSa sAr3he tIna, dvIpakumAroMkI do tathA zeSa chaha kumAroMkI AdhA palya hai / tathA jaghanya Ayu daza sahasra varSa hai / vyantara- devoMkA dUsarA mukhya bheda / vividha dvIpa dezoMmeM rahaneke kAraNa inako vyantara deva kahate haiM / kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gandharva, yakSa, rAkSasa, bhUta tathA pizAcake bhedase ye ATha prakArake haiM / yadyapi jambUdvIpase calakara asaMkhya dvIpa samudroMko pAra kara jAneke bAda isI ratnaprabhA pRthvIke kharabhAga para 7 prakArake vyantaroMkA tathA paGkabahula bhAgameM rAkSasoMkA mukhya nivAsa hai tathApi ye madhya lokameM yatra-tatra - sarvatra ghUmate rahate haiM / inameM 16 indra hote haiM / inakI utkRSTa Ayu eka palyase adhika hai tathA jaghanya Ayu dasa hajAra varSa hai / aMdha- paMgu - zAstroMmeM caritravAn zraddhAvAn vyaktiyoMkI tulanA kramazaH aMdha aura paMguse kI hai / kisI sthAna para aMdhA aura laMgar3A alaga alaga rahate hoM aura yadi daivAt usa sthAnameM Aga laga jAya to ve donoM alaga honeke kAraNa jalda bhasma ho jAte haiM / kintu yadi donoM eka sAtha hoM to aMdhA laMgar3eko apanI pITha para le letA hai tathA laMgar3A A~khoMse dekha sakaneke kAraNa use rAstA batAtA jAtA hai / phalataH donoM bAhara nikala jAte haiN| yahI hAlata caritra aura zraddhA (darzana) kI hai yadi ye donoM mila jAMya to mokSa honA anivArya hai / anyathA caritrahIna jJAna vyartha hai aura jJAnahIna caritra bhI viDambanA hai / jaise ki dekhatA huA bhI paMgu jalatA hai tathA daur3atA huA bhI andhA naSTa hotA hai / caturtha sarga kRmi - indriyoMkA varNana karate hue batAyA hai ki pRthvI Adike eka indrI hotI hai / isake Age kRmike eka adhika sparzana arthAt sparzana aura rasanA indriya hotI hai / arthAt yaha kIDe tIna indriya cIMTIkI jAtise nIcI jAtike haiN| rezamake kIr3oMko bhI kRmi kahA hai| sarvArthasiddhi - solaha svargIka Upara nau graiveyaka aura anudiza haiN| inake Upara vijaya Adi paMcottaroMkA paTala hai / isa paJcottara paTalake madhyake vimAnakA nAma sarvArthasiddhi hai / yahAM utpanna honevAle ahamindra mara kara niyamase manuSyabhava meM jAte haiM aura vahAMse mokSako prApta karate haiM / inakI Ayu 33 sAgara hotI hai tathA zarIrakI U~cAI 1 hAtha pramANa hotI hai / IzvarecchA - vaidika matAnuyAyI Izvarako jagatkA kartA mAnate haiN| kintu jainamata apane karmoMko hI apanA karttA mAnatA hai| isa sahaja tathyakI siddhike lie jaba Izvarake jagatkartRtva meM doSa dikhAye gaye to vaidikoMne IzvarakI icchAko saMsArakA karttA mAnA arthAt karma to prANI hI karatA hai kintu IzvarakI icchAse karatA hai| lekina yadi IzvarameM icchA zeSa hai to bhI vaha saMsAriyoke samAna rAgadveSI ho jAyagA paramAtmA yA siddha nahIM rahegA / mithyAdarzana- cauthe karma mohanIyake prathama bheda darzana mohanIyakA prathama bheda / isake udayase jIva sarvajJa praNIta mArgase vimukha hotA hai arthAt na jIvAdi tattvoMkI zraddhA karatA hai, aura na use apane hita-ahitakI pahicAna hotI hai / isake do bheda haiM 9 - naisargika yA agrahIta jo anAdi kAlase calA AyA hai, 2-grahIta, jo dUsaroMko dekhane yA dUsaroMke upadeza se asatya zraddhA ho gayI ho / grahIta mithyAtva bhI 180 kriyAvAda, 84 akriyAvAda, 67 ajJAnavAda tathA 32 vinayavAdake bheda se 363 prakArakA hotA hai / mithyAdarzana ko [ 666 ]
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam 1-ekAnta, 2-viparIta, 3-saMzaya, 4-vainayika tathA 5-ajJAnake bhedase bhI pAMca prakArakA batAyA hai / yaha karmabandha yA saMsArakA pradhAna kAraNa hai| avirati-pAMca pApoMse virakta na honeko athavA vratoMko na dhAraNa karanekI avasthAko avirati kahate haiM / yaha pRthvI, jala, teja, vAyu, vanaspati tathA trasa ina SaTkAyoM tathA sparzana, rasanA, ghANa, cakSu, zrotra tathA mana ina SaTkaraNoMkI aviratike bheda se 12 prakArakI hotI hai| pramAda-cAritra mohanIya karmaka udayake kAraNa Agamokta AvazyakAdi karanemeM asamartha honeke kAraNa unakA anyathA pratipAdana karanA tathA mUrkhatA, duSTatA aura Alasyake kAraNa zAstrokta vidhiyoMkI avahelanA karanA hI pramAda hai / cAra vikathA, cAra kaSAya, pAMca indriyA~, nindA tathA snehake bhedase pramAda 15 prakArakA hai / munike lie 5 samiti, 3 gupti, 8 zuddhi tathA 10 dharmokA anAdara athavA anyathA-karaNase pramAdake aneka bheda hote haiN| kaSAya-bar3a Adike kaSAya (dUdha ) ke samAna honeke kAraNa krodhAdiko kaSAya kahate haiM / inhIM ke kAraNa AtmA para karma raja cipakatI hai athavA jo AtmAke guNoMko naSTa karate ( kaSati, hiMsanti, pranti ) haiM unheM kaSAya kahate haiM / anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna tathA saMjvalana krodha, mAna, mAyA-lobhake bhedase kaSAya 16 prakArakI haiM tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIpuM-napuMsaka vedake bhodase nokaSAya nau prakArakI hai / isa prakAra kula milAkara kaSAyake 25 bheda haiM / / yoga-kAya, vacana aura manakI hilana-Dulanako yoga kahate haiM / athavA AtmAke pradezoMkI sakriyatAkA nAma yoga hai / phalataH karma athavA nokarmoko grahaNa karane kI AtmAkI zakti hI bhAva-yoga hai| tathA isake nimittase honevAlI kAya, vacana aura manakI ceSTAeM dravya-yoga / yataH kAya, vacana aura manake nimittase AtmapradezoMmeM parispanda hotA hai ataH yoga bhI tIna prakArakA hai| yoga zabdakA prayoga dhyAnake lie bhI huA hai / isIlie paNDitAcArya AzAdharajIne deza saMyamIko samajhAte hue likhA hai ki prArabdhayogI, ghaTamAna-yogI tathA niSpanna-yogIke samAna deza saMyamI bhI hotA hai| arthAt 1-jinakI dhyAnakI sAdhanA prArambha huI hai ve prArabdha yogI hai, 2-jinakI sAdhanA bhale prakArase bar3ha rahI hai ve ghaTamAna yogI haiM aura 3-jinakI sAdhanA pUrNa ho gayI hai ve niSpanna yogI haiN| prakRtibaMdha-yogoMke dvArA kArmANa vargaNAe~ AtmAse baMdhatI haiM / tathA ve jJAna, darzanako rokanA, sukha duHkhAdikA anubhava karAnA Adi svabhAva dhAraNa karatI haiM ise hI prakRtibaMdha kahate haiM / arthAt triyogase AkRSTa aura baddha kArmANa vargaNAoMkA jJAna-darzanAvaraNAdi rUpa se baMTanA prakRtibandha hai / isake jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra tathA antarAya ATha mukhya bheda haiM / prabheda 148 haiM / Ayukarmake sivA zeSa sAtakarmoMkA prakRtibandha saMsArI jIvake sadaiva hotA rahatA hai / sthitibaMdha-prakRti yA svabhAvase skhalita na honeko sthitibandha yA Ayu kahate haiM / arthAt tIvra manda yA madhyama kaSAyoMke kAraNa jitane samaya taka kArmANa vargaNAeM AtmAse bandhI raheM vaha unakI sthiti (Ayu ) kahalAyagI / Adike tIna karmoM (jJAna-darzanAvaraNa tathA vedanIya ) 30 kor3Akor3i sAgara, mohanIya kI 70 kor3Akor3i sAgara, Ayukarma kI 33 kor3Akor3i sAgara tathA nAma, gotra, antarAya karmoko 20 kor3Akor3i sAgara utkRSTa sthiti hai / vedanIyakI 12 muhurta, nAma-gotrakI 8 muhUrta tathA zeSa pAMcoM karmoM kI antarmuhUrta jaghanya sthiti [667] anubhAga baMdha-bandhI kArmANa vargaNAoMke rasa yA phalako anubhAga kahate haiM / kaSAyoM kI tIvratA, mandatA, Adike kAraNa karmabhUta pudgaloMmeM jo tIvra yA manda phala denekA sAmarthya AtA hai use hI anubhAga bandha kahate haiN| pradezabaMdha-baMdhate hue karma pudgaloMke parimANa yA pradeza saMkhyAko pradezabandha kahate haiM / yogake kAraNa AkRSTa tathA vividha prakRti rUpa
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam pariNata karma paramANuoMkA eka nizcita mAtrAmeM AtmAkai pradezaki sAtha ekameka ho jAnA hI pradeza bandha hai / dezAvadhi - dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdAoMke sAtha rUpI padArthake pratyakSa jJAtA jJAnako avadhi jJAna kahate haiN| isake do bheda haiM 1 - bhava pratyaya, jaise deva, nArakiyoM tathA tIrthakaroMkA avadhijJAna, 2-kSayopazama-nimitta arthAt samyakdarzana aura tapake dvArA paryApta manuSya athavA saMjJI paJcendriya paryApta tiryaJcoka honevAlA avadhijJAna / inameM prathama prakAra kA avadhijJAna dezAvadhi hI hotA hai aura dUsarA dezAvadhi bhI hotA hai / arthAt deza, dravya, kAla, bhAva kI maryAdAoMke sAtha rUpI padArthako dezarUpase pratyakSa jAnane vAlA jJAnako dezAvadhi kahate haiN| isakA viSaya (jJeya ) thor3A hotA hai tathA yaha chUTa bhI sakatA hai / paramAvadhi - upari ukta maryAdAoMke sAtha padArthako adhikatara rUpase jAnanevAle kSayopazama nimittaka avadhi jJAnako paramAvadhi kahate haiN| dravya, kSetra, kAla, bhAva kI vRddhi hAnikI apekSA isake asaMkhyAta bheda hote haiM / yaha madhyama avadhi jJAna hai tathA isake dhArI tadbhava- mokSagAmI hote haiN| nokaSAya - sAdhAraNa zakti yukta kaSAyako no ( ISat ) kaSAya kahate haiM / yaha hAsya, Adike bhedase nau prakAra kI hai / zIla - sAdhAraNatayA zIla zabdakA prayoga pAtivrata tathA patnIvrata athavA brahmacaryake lie huA hai / kintu jaina darzanameM tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoMke lie bhI saptazIla saMjJA dI hai| digvirati, dezavirati tathA anarthadaNDavirati ye tIna guNavrata haiN| sAmayika proSadhopavAsa, upabhoga paribhoga- parimANa tathA atithi saMvibhAga ye cAra zikSAvrata haiM / kabalAhAra - kavala grAsako kahate haiN| mahAvratIke lie niyama hai ki vaha grAsoMmeM AhAra le / tathA aise grAsoMkI saMkhyA 32 ke Upara nahIM jAtI / kevalIke cAroM ghAtiyA naSTa ho jAnese kSudhAdi nahIM rahate phalataH ve kavalAhAra nahIM karate kintu zvetAmbara kevalIke bhI kavalAhAra mAnate haiM / syAdvAda - pratyeka vastu, aneka dharma yukta hai / yataH zabdoMko kramazaH hI kahA jA sakatA hai ataH kisI padArthaka saba dharmoMko yugapat kahanA azakya hai / tathA eka zabda dvArA batAye gaye dharmako hI usa vastukA pUrNa rUpa samajha lenA bhI bhrAnti hai / ataeva kisI vastuke eka dharma ko kahate hue usake anya dharmokA 'saMketa karaneke lie usa dharmake pahile 'syAt' lagAyA jAtA hai / isa syAtke vyavahArako hI 'syAdvAda' kahate haiM / isake sAta mukhya bheda ( bhaMga ) haiM / 1 syAd asti arthAt sva dravya kSetra kAla, bhAva kI apekSA pratyeka padArtha haiN|' 2 - syAd nAsti para dravya, Adi kI apekSA nahIM hai / 3 - syAd asti nAsti, ukta donoM dRSTiyoM se dekhanepara padArtha hai bhI aura nahIM bhI hai / 4-syAta avaktavya - ukta donoM dRSTiyoMse yugapat dekhane kahanepara padArtha avaktavya hai; kahA nahIM jA sakatA hai| 5- syAdasti avaktavya; kyoMki ukta dRSTi hote hue bhI sva dravyAdikI apekSA avazya hai 6 - syAnnAsti avaktavya -- avaktavya hote hue bhI para dravyAdikI apekSA nahIM hI hai 7 - syAdasti nAsti avaktavya- kyoMki yugapat anirvacanIya hote hue bhI asti nAsti svarUpa hai hI / ina sAtoM dRSTiyoMse padArthake nityatvAdi guNoMkA bhI vicAra hotA hai / sAkUta - abhiprAya yA saMketako AkUta kahate haiM ataeva sAkUtakA artha abhiprAya durvarNa- azobhana rUpa yukta / athavA nIca jAtikA athavA kutsita akSaroM yukta / ayazaHkIrti - nAma karmakA prabheda / jisake udayase saMsArameM apayaza yA pravAda ho use ayazaH kIrti nAma-karma kahate haiM / zubha nAma karma kA bheda / isake udayase zarIra Adi sundara hote haiM / susvara - nAmakarmakA bheda / isake udayase prANIkA kaNTha madhura-manohArI hotA hai / yukta hai / [ 668]
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam doSodghATana-gotrakarmaka bandhake kAraNoMkA vivecana karate samaya batAyA hai kima paranindA, Atma-prazaMsA, sat-guNAcchAdana tathA asat doSodghATana nIca gotrake kAraNa hote haiM / phalataH dUsareke doSoMkA sapracAra karanA athavA dUsaremeM doSoMkI kalpanA karanA hI doSodghATana kA tAtparya hai| paizunya-durjana yA khalako pizuna kahate haiM / pizunake bhAvako paizunya arthAt durjanatA athavA khalatA kahate haiM / ekakI burAI dUsare se karanA tathA eka dUsarekI gupta bAteM batAnA athavA cugalakhorI bhI paizunyakA artha hai| bandha-kaSAyayukta AtmA dvArA karma hone yogya pugaloMke grahaNako bantha kahate haiM / yaha bandha prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezake bhedase cAra prakArakA hai| pudgala paramANuoMke milakara skandharUpa honeko bhI bandha kahate haiM / yaha bandha paramANuoM kI snigdhatA aura rUkSatAke kAraNa hotA hai| ma eka guNa snigdhakA eka yA aneka guNa snigdharUkSa se bandha nahIM hotA | samAna guNa hone para samoMkA bandha nahIM hotA / viSama hone para samAna guNoMkA bhI bandha hotA / do guNoM ke antaravAloMkA to bandha hotA hI hai / bandhameM jisake guNa adhika hote haiM vaha alpaguNayuktako apanA sA banA letA hai / ahiMsA aNuvratake pahile aticArako bhI 'bandha' kahate haiM arthAt prANiyoMse virAdhanA hone para unheM bandhanameM DAla denA / udaya-baMdhe hue karmakI sthiti pUrNa hone para usake phalako prakaTa honeko udaya kahate haiM / arthAt sthitipUrNa hone para dravya, kSetra, va Adike nimittase karmoka phala dene ko udaya kahate haiM / grahAdi ke prakaTa honeko bhI udaya kahate haiM / tathA kisI graha vizeSakA nAma bhI , AbAdhA-bandha honeke bAda jaba taka karma udayameM na Ave usa avasthAko AbAdhA kahate haiM / isakA kAla udaya aura udIraNAke kAraNa vividha hotA hai kyoMki udaya sthiti pUrNa hone para hI hogA, kintu udIraNA to asamaya meM hI hotI hai / sAdhAraNa niyama sAta karmoM (Ayu ko chor3a kara ) ke lie yahI hai ki kor3Akor3ikI sthiti para 100 varSa AbAdhAkAla hogA / Ayukarma baMdhaneke bAda dUsarI gatiko / jAne taka udaya meM nahIM AtA / isakI utkRSTa AbAdhA eka koDi pUrvakA tRtIyAMza hai tathA jaghanya AvalikA asaMkhyAta kA bhAga hai| yaha huI udayakI apekSA, udIraNAkI apekSA sAtoM karmokI AbAdhA eka Avali hai / paJcama sarga AkAza-SaD dravyoM meM tIsarA dravya hai / jo jIva Adi pA~coM dravyoM ko avakAza-ThaharanekA sthAna de use AkAza kahate haiM / AkAza amUrtika, akhaNDa, sarvavyApta tathA sva-AdhAra dravya hai / isake do bheda haiM-1 lokAkAza tathA 2-alokAkAza | jahAM jIvAdi pAMca dravya (loka) pAye jAya vaha lokAkAza hai / isake sivA zeSa alokAkAza hai / isake pradeza ananta haiN| isakA kArya avagAha yA rahanekA sthAna denA hai, jaisA ki isakI paribhASAse spaSTa hai / loka-jIva Adi SaDdravyamaya sthAnako loka kahate haiM / ananta AkAzake madhyameM vaha puruSAkAra khar3A hai / arthAt nIce se Upara loka 14 rAjU U~cA hai AdhArapara pUrvase pazcima 7 rAjU caur3A hai / yaha caur3AI ghaTate ghaTate 7 rAjUkI U~cAI para kevala 1 rAjU hai / phira bar3hatI huI 10 // rAjUkI UMcAI para 5 rAjU hai tathA zira para (14 rAjU kI UMcAI para) phira 1 rAjU caur3AI hai / isa loka skandhakI moTAI sarvatra 7 rAjU hai / isa prakAra sAre lokakA ghanaphala 345 ghanarAjU hai / moTe taurase U~cai mor3A para mRdaGga rakhanese lokakI AkRti bana jAtI hai| Jain Education international [669]
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam isa lokakA koI kartA-dhartA nahIM hai / SaD dravyoM tathA vizeSa kara jIva dravyakI ceSTAoMke kAraNa yaha unnata avanata hotA calatA hai / nAma, sthApanA, dravya, kSetra, cihna, kaSAya, bhava, bhAva, paryAyakI apekSAse isakA vivecana kiyA jAtA hai / rAju - jagat zreNIke sAtaveM bhAgako rAju kahate haiM / lokAkAza (14 rAju ) kI pradeza mAtra caur3I tathA moTI AdhI ( sAta rAju) UMcAI ko jagat zreNI kahate haiM, isake sAtaveM bhAgakA nAma rAju ( rajju ) hai| paramANu sabase sUkSma sthAna - mApa hai / isake bAda avasannAsanna, Adi 9 mApa bananeke bAda sarasoM hotA hai| 8 sarasoMkI moTAI 1 yava (jau) hotA hai| ATha jaukI moTAI 1 aMgula hotI hai / 6 aMgula ( utSedhAMgula) kI lambAIkA 1 pAda hotA hai / 2 pAdakI 1 vitati ( vAlizta ) / 2 vitatikA 1 hAtha (hasta ) / 2 hastakA 1 kiSku (gaja) / 2 kiSkukA 1 dhanuSa athavA daNDa hotA hai / 2000 dhanuSakA 1 kroza / 4 krozakA 1 yojana / 500 yojanakA 1 pramANa yojana / aura asaMkhyAta pramANa yojanoM kA 1 rAju hotA hai / 7 rAjukI jagat zreNI hotI hai / dhanodadhi - pUrNa loka tIna prakArake vAyumaNDaloMse ghirA hai / inameM ghanodadhi vAtavalaya pahilA hai| ghanodadhi vaha vAyu hai jisameM jalAMza ( namI ) rahatA hai| isakA raMga gAyake mUtrake samAna hai tathA loka mUlase lekara 1 yojanakI U~cAI tathA isakI moTAI 20 hajAra yojana hai / isake bAda jyoM jyoM Upara jAiye tyoM tyoM moTAI ghaTatI jAtI hai aura sAtavIM pRthvIke pAsa kevala 7 yojana raha jAtI hai / lokamadhyameM kevala 5 rAju raha jAtI hai| isake bAda bar3hatI huI ghanodadhi vAta valaya kI moTAI brahma svargake pAsa sAta yojana hai / phira ghaTatI hai aura Urdhvalokake pAsa 5 yojana hotI huI lokAgrameM kevala do koza raha jAtI hai / dhana-lokako gheranevAle dUsare vAyumaNDalakA nAma ghana vAtavalaya hai| yaha vAyu maNDala Thosa hai| isakA raMga mUMgake samAna hai| ghanodadhi vAta valayake samAna isakI bhI moTAI kramazaH 20 hajAra yojana, 5 yojana, 4 yojana tathA 1 kroza mAtra hai / tanu-lokako gheranevAle tIsare vAtavalayakA nAma tanu vAtavalaya hai / yaha bahuta hI halkI vAyu hai / isakA raMga nAnA prakArakA hai| ghanodadhi vAtavalayake samAna isakI bhI moTAI kramazaH 20 hajAra yojana, 4 yojana, 3 yojana, 4 yojana, 3 yojana tathA kucha kama 1 kroza mAtra hai| ye tInoM vAtavalaya eka prakArase lokake dhAraka haiM / yojana - anantAnanta paramANuoMse 'avasannAsanna' skandha banatA hai, 8 avasannAsannakA 1 sannAsanna, 8 sannAsannakA 1 taTUreNu, 8 taTUreNukA 1 trasareNu, 8 trasareNukA 1 rathareNu, 8 rathareNukA 1 vAlAgra ( uttama bhogabhUmiyA mer3hekA ), 8 vAlAgrakA 1 (madhyamabhogabhUmiyA mer3hekA ) vAlAgra, 8 ( madhya. bho. ) vAlagrakA 1 ( karmabhUmiyA mer3hekA ) vAlAgra, 8 ( karmabhU0 ) vAlAgrakI 1 lIka, 8 lIkakI moTAIkI 1 sarasoM, 8 sarasoMkI moTAI kA 1 yava, 8 yavakI moTAI kA 1 aMgula, 6 aMgulakA 1 pAda, 2 pAdakI 1 vitati ( vAlizta ), 2 vitati kA 1 hasta, 2 hastakA 1 kiSku, 2 kiSku kA 1 dhanuSa yA daMDa, 2000 dhanuSakA 1 kroza 4 krozakA 1 yojana hotA hai / cAroM gatiyoMke jIvoMke zarIroM devoMke nagara, maMdira AdikA mApa isI yojana dvArA hai / gavyUti - do krozakI 1 gavyUti hotI hai / athavA Adhe yojanako gavyUti kahate haiM / kroza- 5 natvakA arthAt ( 400 kiSku x 5 ) 2000 dhanuSakA 1 kroza hotA hai / paTala- chata yA caMdoveko paTala kahate haiM, kintu zAstroMmeM isakA prayoga stara yA pradeza mAtra moTAI yukta lambe caur3e vistAra ke lie huA hai| saMsthAna - zarIrakA AkAra nirmApaka karma / isake mukhya bheda chaha haiM, 1 samacatuSka arthAt suDaula AnupAtika zarIra, 2 nyagrodha parimaMDala -- kamarake Upara bhArI aura nIce halkA zarIra, 3 svAti-kamarake nIce vAmIkI taraha bhArI aura dhar3a halkA, 4 kubjaka- kubar3A, 5 vAmana - arthAt bonA aura 6 huNDaka-beDaula aSTAvakra zarIra / [670]
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam napuMsaka-mohanIya karmaka nokaSAya bhedakA upabheda hai isake udayase jIva na puruSa hotA hai aura na strI / IMToMke AvekI Agake samAna usakI rati-agni aMdara hI aMdara sulagatI rahatI hai aura pariNAma atyanta kaluSita hote haiM / vibhaMga avadhijJAna-avadhi jJAnAvaraNa tathA vIryAntarAya karmoMke kSayopazamase dravya, kSetra, kAla tathA bhAvakI maryAdA yukta mithyAdaSTi ! jIvoMke jJAnako vibhaMga ( avadhi ) jJAna kahate haiM / vibhaMga yA ulTA isalie hotA hai ki isake dvArA jAnA gayA rUpI padArthoMkA svarUpa sacce deva, guru aura Agamake viparIta hotA hai / tIvra kAyaklezake nimittase utpanna honeke kAraNa tiryaJca aura manuSyoMmeM guNa-pratyaya hotA hai tathA deva-nArakiyoMmeM bhava-pratyaya hotA hai| antarmuhUrta-kAladravya ke choTese choTe aMzakA nAma 'samaya' hai / jaghanya yuktA-saMkhyAta samayakIAvali, saMkhyAta AvalikA 1prativipalAMza, 60prati vipalAMzakA 1prati vipala, 60 prati vipalakA 1 vipala, 60 vipala ( 24 saikiNDa ) kA 1 pala yA vinAr3I, 60 pala ( 24 minaTa) kI 1 ghaTikA yA nAr3I, 2 ghaTikA ( athavA 48 minaTa) kI 1 muhUrta / eka samaya kama muhUrta kA 1 ukRSTa antarmuhUrta hotA hai| asAtA-jisa karmaka udayase jIvako AkulatA ho use vedanIya karma kahate haiM, isakA dUsarA bheda asAtA vedanIya hai / jisa karmaka udayase duHkhakI vedanA ho asAtA ( vedanIya ) kahate haiM / sanatkumAra-bhavanavAsI devoMkA pahilA prakAra hai / svayaMbhUramaNa-madhya yA tiryaJca lokameM asaMkhyAta dvIpa tathA samudra haiM / prathama tathA dvitIya dvIpa jambU aura dhAtukIko lavaNa tathA kAlodadhi samudra ghere haiM / isake bAda jo dvIpakA nAma hai vahI samudrakA bhI hai / dUsare 16 dvIpoMmeM antakA ( arthAt 32vAM dvIpa) svayaMbhUramaNa hai ise gheranevAlA arthAt 32vAM samudra svayaMbhUramaNa hai / isake pAnIkA svAda jalake hI samAna hai / isameM bhI jalacara tathA vikalatraya jIva pAye jAte haiM / kinAreke pAsa 500 yojana tathA bIcameM 1000 yojana lambe matsya pAye jAte haiM / isakI gaharAyI 1000 yojana ke lagabhaga hai| apavartya-bhogI jAnevAlI AyukA ghaTanA yA ulaTanA / viSa, vedanA, zastra Adike dvArA mRtyuko apavartya kahate haiN| SaSTama sarga kubhogabhUmi-lavaNa tathA kAlodadhi samudrameM 96 choTe choTe ( antara ) dvIpa haiM / yahI kubhogabhUmiyAM haiM / kyoMki inameM lambakarNa, azvamukha, zvAnamukha yugaliye paidA hote haiM / inakI Ayu 1 kalpa hotI hai / ye marakara devagatimeM jAte haiM / samyaktva hIna kevala cAritra dhArI kupAtroMko dAna denese jIvoM kA kubhogabhUmimeM janma hotA hai| karmabhUmi-jina kSetroM meM mokSake kAraNa dharma ( saMyama ) kA pAlana hotA hai tathA jahAM asi, masi, kRSi, vANijya, zilpa tathA vidyAke dvArA AjIvikA kI jAtI hai use karmabhUmi kahate haiM / DhAI dvIpameM 5 bharata 5 airAvata tathA 5 videha milakara 15 karma bhUmiyAM haiM / videhameM sadA cauthA kAla rahatA hai aura mokSamArga khulA rahatA hai / bharata airAvatameM parivartana hotA rahatA hai / aura cauthe kAlameM hI mokSamArga khulatA hai, zeSa kAloMmeM banda rahatA hai| pUrvakoTi-84 lAkha varSakA 1 pUrvAGga tathA 84 lAkha pUrvAGgakA 1 pUrva hotA hai / karor3a pUrvako pUrvakoTi zabdase kahA hai| aNDaja-prANiyoMke janma tIna prakArase hote haiM / dUsare prakArakA janma arthAt garbha janma jinake hotA hai unameM aNDaja jIva bhI haiN| jo jIva garbhase aNDe dvArA utpanna ho unheM aNDaja kahate haiM jaise-kachuA, machalI, pakSI, Adi / FROFERRIAcanyAyAlaya [671]
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam / AIRAHASHeemaSIASTweepeareAeawesempeareer kula-yonisaMkhyA-sAdhAraNatayA 'kula' zabda vaMzavAcI hai kintu zAstrameM isakA prayoga jIvake prakAroM yA vargaki lie huA hai / arthAt jitane prakArase saMsArI jIva janma lete haiM utane hI kula hote haiN| unakA vizada nimna prakAra hai pRthvI kAyika jIvoMke 22 lAkha koTi, jalakAyikoMke 7lA0ko0, teja kAyikoMke 3 lA0ko0, vAyukA0 7lA0ko0, vanaspati kAyikoMke 26lA0ko0, dvIndriyoMke 7lA0ko0, trIndriyoMke 8lA0ko0, caturindriyoMke 9lA0ko0, jalacara paMcendriyoMke 12zalAko0, pakSiyoMke 12lA0ko0, caupAyoMke 17lA0ko0, sarIsapoMke 9lAko0, devoMke 26lA0ko0, nArakiyoMke 25lA0ko0, manuSyoMka 12lA0ko0 / yoni-jisa AdhArameM jIva janma letA hai use yoni kahate haiN| isake do bheda haiM AkAra yoni aura guNa yoni / zaMkhAvarta, kUrmonnata aura vaMzapatrake bhedase AkAra yoni tIna prakArakI hai / guNayoni bhI sacitta, zIta, saMvRta, inake ulTe acitta uSNa, vivRta tathA mizrita sacittA-cittAdike bhedase nau prakArakI hai / isake bhedoMkI saMkhyA-nityanigoda, itaranigoda, pRthvI, apa, teja tathA vAyukAyikoMmeM pratyekakI 7 lA0 (42 lA0) vanaspatikAya 10 lA0, dvi-tri- tathA caturindriyoMmeM pratyekakI 2 lA0 (6 lAkha ) nArakI, tiryaJca tathA devoMmeM pratyekakI 4 lAkha (12 lAkha) tathA manuSyakI 14 lAkha yoniyAM hotI haiN| ina saba yoniyoMko milAne para samasta yoni saMkhyA 84 lAkha hotI hai| vikalendriya-eka indriyase lekara caturindriya takake jIva / arthAt ve jIva jinake pA~coM indriyA~ nahIM haiM / saptama sarga haimavata-haraNyaka-jambUdvIpake dUsare tathA chaThe kSetra / ye donoM jaghanya bhoga-bhUmi haiN| hari-ramyaka-jambUdvIpake tIsare tathA pAMcaveM kSetra / ye donoM madhyama bhoga-bhUmiyAM haiM / Iti-ativRSTi, anAvRSTi, TiDDI, cUhe, pakSI tathA AkramaNa karanevAle rAjA yA rASTra Adi janatAke zatruoMko Iti kahate haiM / kalpavRkSa-icchAnusAra padArtha denevAle vRkSa haiM / ye vanaspatikAyika na hokara pRthvIkAyika hote haiM / inake nimna dasa prakAra ginAye haiM-1 madyAMga-nAnA prakArake pauSTika rasa dete haiM / 2 vAditrAMga-vividha prakArake bAje inase prApta hote haiM / 3 bhUSaNAMga-manohara bhUSaNa dete haiN| 4 mAlAMga-nAnA prakArake puSpa mAlAdi dete haiN| 5 dIpAMga-saba prakArake prakAza dete haiM / 6 jyotiraMga-samasta kSetrako kAntise Alokita karate haiM / 7 gRhAMga-suvidhA sampanna bhavana dete haiM / 8 bhojanAMga-sarva prakArake svAdu bhojana dete haiM / 9 bhAjanAMga-aneka prakArake pAtra pradAna karate haiM / 10 vastrAMga-manohara vastra dete haiM / vara prasaMga-puSpake prasAdhanoM (AbhUSaNoM ) ke lie AyA hai / arthAt jo vRkSa campaka, mAlatI, palAsa, jAti, kamala, ketakI, Adika pAMca prakArakI mAlAoMko deM unheM varaprasaMga kalpavRkSa kahate haiN| saMyamI-pAMcoM indriyoMko vazameM karanevAlA tathA SaT kAryoMke jIvoMke rakSakako kahate haiN| nirgrantha-muniyoMkA cauthA bheda / DaMDese pAnI meM khIMcI gayI lakIrake samAna jinake karmoMkA udaya spaSTa nahIM hai tathA jinheM eka muhUrta bAda hI kevala jJAna darzana prApta honevAle haiM aise kSINamoha sAdhuko nirgrantha kahate haiM / isakA sAdhAraNa artha grantha ( parigraha ) hIna sAdhu [672] vardhamAnaka-sAdhAraNatayA zarAba (purube pyAle ) ko barddhamAnaka kahate haiM | yahAM yaha zubha lakSaNoM ke prakaraNameM AyA hai ataeva vizeSa / prakArake svastikase tAtparya hai / Jajn Education international For Privale & Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam zrIvatsa - tIrthaMkaroM yA viSNuke vakSasthala para honevAlA rAmoMkA puSpAkAra cinha tIrthaMkaroMkI mUrtiyoMmeM bhI yaha puSpAkAra uThA huA banA rahatA hai / palya- kA zabdArtha gar3hA yA khattA hai| inakA pAribhASika artha vaha parimANa yA saMkhyA hai jo eka vizeSa prakArake palya ( khatte ) dvArA nizcita kI jAtI hai yaha (1) vyavahAra, (2) uddhAra tathA (3) addhAke bhedase tIna prakArakA hai| ve nimna prakAra haiM- eka pramANa yojana ( 2000 koza ) vyAsa tathA gaharAI yukta gar3hA khoda kara usameM uttama bhoga-bhUmiyA meDheke vAlAgroMko bhara de / isa gar3hameM jitana rema Aya unameMse pratyekako sau, sau varSameM nikAle / isa prakAra jitane samayameM vaha gar3hA khAlI ho jAya use 'vyavahAra palyopamakAla' kaheMge / isake dvArA kevala saMkhyA batAyI jAtI hai / vyavahAra palyake pratyeka romake utane hisse karo jitane asaMkhyAta koTi varSake samaya hote haiN| ina roma khaNDoMse bharA gar3hA uddhAra palya kahalAyagA / tathA prati samaya eka eka roma khaMDa nikAlane para jitane samayameM yaha gar3hA khAlI hogA use 'uddhAra palyopamakAla' kheNge| isake dvArA dvIpa tathA samudra gine jAte haiM / uddhAra palyake pratyeka roma khaMDake utane Tukar3e karo jitane sau varSameM samaya hote haiN| inase jo gar3hA bharA jAyagA use addhA palya kheNge| tathA prati samaya eka eka romaccheda nikAlane para jitane samayameM vaha gar3hA khAlI hogA use 'addhA palyopamakAla' kheNge| isake dvArA karmokI sthiti Ayu Adi ginAyI jAtI hai / devaloka - jahAM para bhavanavAsI, vyantara, jyautiSI tathA kalpavAsI devoMkA nivAsa hai usa kSetrako devaloka kahate haiN| vaha loka ratnaprabhA pRthvIke paMka bahula bhAgase prArambha hokara sarvArthasiddhi yA siddhizilAke nIce taka phailA hai| sAdhAraNatayA Urdhvaloka ( sumerukI zikhAke eka bAla UMcAI se lekara siddhazilAke nIce taka vistRta ) ko devaloka kahate haiM / navama sarga vaimAnika - jinameM rahane para apaneko jIva vizeSa bhAgyazAlI mAne unheM vimAna kahate haiN| vimAnameM rahanevAle deva vaimAnika kahalAte haiM / vaimAnika deva do prakArake haiN| 1 kalpopatra tathA 2 kalpAtIta / saudharma Adi solaha svargaumeM indra, sAmAnika Adi dasa bhedoMkI kalpanA hai ataeva ve kalpa aura vahAM utpanna deva kalpopana kahalAte haiN| isake Upara graiveyakAdimeM choTe bar3eke jJApaka indrAdi bheda nahIM hote ataeva inheM kalpAtIta kahate haiM / saudharmAdi - solaha svarga kalpa haiM tathA nava graiveyaka, nava anudiza tathA paJca paMcottara kalpAtIta haiM / vaMzA- dUsare narakakI bhUmikA nAma hai / isakI moTAI 32000 yojana hai / isameM 21 paTala haiN| nArakiyoMke nivAsa ke lie isameM 25 lAkha bila haiN| vahAM utpanna honevAle nArakiyoMkI jaghanya Ayu 1 sAgara hotI hai aura utkRSTa 3 sAgara hotI hai / kalpa - una svargIko kahate haiM jinake devoMmeM indra, sAmAnika, trAyastriMza, Adi bhedoMkI kalpanA hai| saudharmase lekara acyuta paryanta solaha kalpa haiM / isake Uparake devoMmeM ukta bhedoM ke dvArA choTe bar3ekI kalpanA nahIM hai ataeva ve svarga kalpAtIta kahalAte haiM / indraka - svarga paTaloMke vimAnoMkI vyavasthAmeM jo vimAna madhyameM hotA hai use 'indraka' kahate haiN| solaha svargo meM aise vimAnoM kI saMkhyA 52 hai tathA nau graiveyakake 9, nau anudizoMkA 1 aura pAMca paJcottaroMkA 1 milAne para svargaka samasta indraka vimAnoMkI saMkhyA 63 hotI hai / zreNIbadUdha- dizAoM aura vidizAoMmeM paMkti rUpase phaile vimAnoM yA narakake biloMko zreNIbaddha kahate haiM / prakIrNaka - zreNIbaddha vimAnoM athavA viloke antarAlameM phUloMkI taraha chitarAye hue vimAnAdikoMko prakIrNaka kahate haiM / akRtrima - jo manuSyake dvArA na banAyA gayA ho arthAt prAkRtika / purANoMmeM varNana hai ki ATha prakArake vyantaroM tathA pAMca prakArake jyotiSI devoMke sthAnoMmeM akRtrima jinabimba tathA jina mandira haiN| aisI niravadya mUrtiyoMkI saMkhyA 9255327948 hai / te [673]
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga caritam upamAna-tulanAke varNanameM padArtha, sadRzapadArtha, sadRzadharma tathA sadRzatA vAcaka zabda ye cAra aMga hote haiM / inameM sadRzapadArthako upamAna kahate haiM / dravyamAnake do bheda haiM saMkhyA mAna tathA upamA athavA upamAna | palya, sAgara, sUcyaMgula, pratarAMgula, ghanAMgula, jagacchreNI, jagatpratara tathA ghanalokake bhedase upamAna ATha prakArakA hai / guNavataahiMsA Adi pAMca vratoMko guNita ( bar3hAne ) karanevAle vratoMko guNavrata kahate haiM / diga, deza tathA anarthadaNDa-viratike bhedase ye tIna prakArake haiN| zikSAvrata-mahAvratoMkI zikSA denevAle vratoMko zikSAvrata kahate haiM sAmAyika, proSadhopavAsa, atithi saMvibhAga tathA bhogopabhoga parimANa ke bhedase ve cAra prakArake haiM / aSTadoSa-samyak darzanake zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA, mUr3hatA, apakarSaNa, cAMcalya, IrSyA tathA nindA doSoMko aSTadoSa kahate haiN| tapa-AtmAke zuddha svarUpa ko lAne (tapAne) ke lie athavA karmaki kSayake lie kiye gaye prazasta prayatnako tapa kahate haiM / bAhya tathA antaraMgake bhedase yaha do prakArakA hai / inameM bhI pratyekake chaha chaha bheda haiN| samiti-sAvadhAnI pUrvaka uThane-baiThane bolane Adi AcaraNa niyamoMko samiti kahate haiM / IryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepa tathA utsargaka bhedase yaha pAMca prakArakI hai / gupti-Atma niyaMtraNako gupti kahate haiM / isake tIna bheda haiM-manogupti, vacanagupti tathA kAyagupti / vikriyA-jisake dvArA zarIrako vividha rUpoMmeM badalA jA sake usa sAmarthyako vikriyA kahate haiM / yaha do prakArase hotI hai apane mUla zarIrako hI vividha rUpase pariNata karanA arthAt apRthak vikriyA aura mUla zarIrako tadavastha rakhate hue vividha rUpa dhAraNa karanA arthAt pRthak vikriyA / sAgara-upamA mAnake dUsare bhedakA nAma sAgara hai| kyoMki samudrakI upamA dekara isameM pramANa batAyA jAtA hai | sAgara pramANase 'caugune lavaNasAgara dhana eka SaSTha ( lavaNa sAgara 4+1/6) iSTa hai| palyake samAna sAgara bhI vyavahAra, uddhAra tathA addhAke bhedase tIna prakArakA hai / vyavahAra palyake pramANameM daza kor3AkoDi (karor3a guNita karor3a) kA guNA karane para vyavahArasAgarakA pramANa AyagA / isI prakAra uddhAra sAgara tathA addhA sAgarako samajhanA cAhiye / atIndriya-saMsArameM indriyoMke dvArA hI anubhava hotA hai, kintu indriyAM karmajanya haiM / phalataH jaba karmoMkA nAza karake mokSako yaha jIva prApta karatA hai to vaha sahaja arthAt nirapekSa (atIndriya ) jJAnAdikA sAgara ho jAtA hai / dazama sarga vyatireka-abhAva rUpa vyaptiko vyatireka kahate haiM / arthAt jisake na hone para jo na ho jaise 'dharmake na hone para zAnti na honaa'| lezyA-AtmAko karmoMse lipta karane vAlI mana, vacana kAyakI pravRttiyoM tathA tadanusArI zarIrake raMgako lezyA kahate haiM / kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma tathA zuklake bhedase yaha chaha prakArakI hai / pUrva tIna azubha haiM aura uttara tIna zubha mAnI jAtI haiN| pASaNDa-vartamAnameM isakA prayoga bAhya AcaraNake-dikhAveke lie hotA hai, arthAt dikhAvaTI yA jhUThA dharmAcaraNa isakA tAtparya hai| kintu prAcIna ArSa granthoM tathA azokake zilAlekhoMmeM bhI isakA prayoga hai / prakaraNa tathA paristhitiyoMkA khyAla karane para aisA lagatA hai U ki usa samaya 'pAkhaNDa' zabdase sAdhu, mata yA sAdhanA-mArga samajhA jAtA thA / nyAyAlayAcyA [674]
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ barAGga IRCHILDR dvAdazAMga-zrutajJAna do prakArakA hai-1 akSarAtmaka 2 anakSarAtmaka | akSarAtmaka zrutajJAna bhI (1) aMga praviSTa tathA (2) aMgabAhyake bhedase do prakAra kA hai| aGga praviSTa zrutajJAna bAraha bhedoMmeM vibhAjita hai-1 AcArAMga-munidharmaka mUlaguNoM tathA uttara guNoMkA varNana / 2 sUtrakRtAMga-Agamake adhyayana, prajJApana kalpAkalpa, vyavahAradharma tathA sva-para samayakA vivecana | 3 sthAnAGga-naya dRSTise dravyoMke samasta sthAna vikalpoMkA varNana / 4 samavAyAGga-dravya, kSetra, kAla bhAvakI apekSAse dravyoMkI samatAdikA vivecana / 5 vyAkhyAprajJapti-asti-nAsti, ekAneka, nityA-nitya sATha hajAra praznoMkI dRSTise jIva vivecana / 6 jJAta dharma kathAMga-dharmaka siddhAntoMko samajhanemeM sahAyaka kthaaoNkaa| caritam saMcaya / 7 upAsakAdhyayana-zrAvakAcArakA vivecana / 8 antaH kRddazAMga-pratyeka tIrthakAlake upasarga jetA daza muniyoMkA varNana | 9 anuttaraupApAdika dazAMga-pratyeka tIrtha kAlameM ghora tapa karake paMcottaroMmeM jAnevAle daza muniyoMkA varNana / 10 prazna vyAkaraNa-jIvana maraNa, jaya parAjayAdikI jijJAsA rUpa praznoMkA uttara dAtA nimitta zAstra / 11 vipAka sUtra-karmoka phalAdikA vivecana | 12 dRSTivAda-parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cUlikAkA vivecana / caudaha pUrva-bArahaveM aMgakA cauthA bheda pUrvagata hai, yaha caudaha prakArakA hai-1 utpAda-dravyoMke utpAda-vyaya-dhrauvyAdikA vizada vivecana 2 AgrAyaNI-astikAya, dravya, tatva, padArtha tathA nayoMkA nirUpaNa | 3 vIryAnavAda-dravyAdikI sAmarthyakA varNana / 4 astinAsti pravAda-pratyeka dravyakA syAdvAdamaya citraNa / 5 jJAna pravAda-pA~coM jJAnoM tathA tInoM kujJAnoMke svarUpa, bheda, viSaya tathA phalAdikA niruupnn| 6 satyapravAda-akSara, bhASA zAstra / 7 AtmapravAda-jIva tatvakA sAMgopAMga sarva dRSTise nirUpaNa / 8 karmapravAda-bandha, udaya, sattA, guNasthAnAdikI apekSA se karmoMkA vivecana / 9 pratyAkhyAna-tyAga zAstra / 10 vidyAnuvAda-sAta sau alpa tathA pAMca sau mahA vidyAoM kI siddhi anuSThAnAdikA vivecana / 11 kalyANavAda-tresaTha zalAkA puruSoMke janma, jIvana, tapasyA tathA candra sUryAdike zubhAzubhakA vivecn| 12 prANavAda-Ayurveda zAstra / 13 kriyA vizAla-lalita kalAoM, strI lakSaNa, garbhAdhAnAdi samyakdarzanAdi tathA vandanAdi kriyAoMkA nirUpaNa / 14 triloka bindusAra-tInoM lokoMkA svarUpa, gaNita tathA mokSakA vivecana / dhyAna-eka viSaya para cittako lagA denA dhyAna hai / Arta, raudra, dharma aura zuklake bhedase vaha cAra prakArakA hai / iSTa viyoga, aniSTa / saMyoga, roga tathA kisI AkAMkSAko lekara dukhamaya honA Arta-dhyAna hai / hiMsA, jhUTha, corI tathA parigrahakI kalpanAmeM masta rahanA raudra-dhyAna hai| Agama, loka kalyANa, karma vipAka tathA loka saMsthAnake vicArameM tanmaya ho jAnA dharma-dhyAna hai / uttama saMhanana dhArIkA zuddha Atma / svabhAvameM lIna ho jAnA zukla-dhyAna hai| pRthaktva vitarka, ekatva vitarka. sakSmakriyA pratipAti tathA vyuparata kriyA-nivarti ye cAra avasthAeM zukla dhyAna kI hotI hai| anazana-bAhya tapakA prathama bheda hai / saMyamakI prApti, kAma vijaya, karma kSaya tathA dhyAna siddhike lie phalAzA chor3akara kiyA gayA 5 upavAsa hI anazana hai| avamaudarya-saMyamakI sAdhanA, nidrA nivAraNa, svAdhyAya dhyAnAdikI pragatike lie bhUkhase kama khAnA avamaudarya nAmakA dUsarA bAhya tapa hai / sAdhAraNatayA muniko 32 grAsa bhojana karanA cAhiye phalataH avamaudaryaka pAlakako 32 grAsase bhI kama khAnA caahiye| vRttiparisaMkhyAna-caryAko jAte samaya vizeSa pratijJAe~ karanA tathA unake pUrNa hone para hI AhAra lenA anyathA nirAhAra raha jAnA hI vRtti parisaMkhyAna nAmakA tIsarA bAhya tapa hai| rasaparityAga-indriyoMkI durdamatA miTAneke lie, nidrA vijaya evaM svAdhyAyameM sthiratAke lie ghI, Adi gariSTa roke tyAgako rasaparityAga kahate haiN| . vivikta zavyAsana-brahmacarya, svAdhyAya tathA dhyAnakI siddhike lie aise ekAnta sthAna AdimeM sonA baiThanA jisase kisI prANIko / [675]
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam kaSTa na ho use 'vivikta zayyAsana' kahate haiM / kAyakleza-zarIra tathA dukhoMse mukti, sukhoMmeM udAsInatA, zAstra jJAna, prabhAvanA, Adike lie dhUpa, vRkSamUla AdimeM baiThanA, khulemeM sonA vividha Asana lagA kara dhyAna karanA kAyakleza hai / prAyazcita-Abhyantara tapakA prathama prakAra / pramAda tathA doSoMke parimArjanake lie kRta zubhAcaraNako prAyazcitta kahate haiM / vinaya-dvitIya Abhyantara tapa / pUjyoMmeM Adara, sAdara jJAnAbhyAsa nizaMka, samyaktva pAlana tathA AlhAdake sAtha caritra pAlanako vinaya kahate haiM / vaiyAvRtya-tRtIya aMtaraGga tapa / AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSya, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu tathA manojJa sAdhuoMkI zarIra athavA anya dravyase sevA karanA vaiyAvRtya hai / svAdhyAya-cauthA aMtaraMga tapa / Alasya tyAgakara jJAna kI prAptike lie par3hanA, pUMchanA, cintavana, zabdArtha ghokanA tathA dharmopadeza karanA svAdhyAya hai| vyutsarga-paJcama antaraGga tapa / AtmA tathA AtmIya bAhya abhyantara parigrahakA tyAga vyutsarga hai / dhyAna-SaSTha aMtaraGga tapa / cittakI caJcalatAke tyAgako dhyAna kahate haiM / zalya-zarIrameM cubhI kIla yA phAMsakI taraha jo cubhe use zalya kahate haiM / mAyA, mithyAtva tathA nidAnake bhedase tIna prakAra kI aSTakarma-rAga, dveSa, Adi pariNAmoMke kAraNa jIvase baMdhane vAle pudgalaskaMdhoMko karma kahate haiM / yaha jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, gotra, nAma tathA antarAyake bhedase ATha prakArakA hai / ina AThoMkI hI aSTakarma saMjJA hai / samuddhAta-AvAsa zarIrako binA chor3e hI AtmAke pradezoMkA bAhara phaila jAnA tathA phira usI meM samA jAnA samudghAta hai / vedanA, kaSAya, vikriyA, maraNa, teja tathA kaivalya ke kAraNa aisA hotA hai / pratyeka buddha-apanI yogyatAke kAraNa dUsaroMke upadeza Adike binA hI jo dIkSA leM tathA kaivalya prApti kareM unheM pratyeka buddha kahate bodhitabuddha-jo dUsaroMke upadezAdi nimittase dIkSita hoM tathA kaivalya prApti kareM unakI saMjJA bodhita-buddha hai / aMtaraMga parigraha-mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puveda tathA napuMsakaveda yaha 14prakArakA aMtaraGga (AdhyAtmika) parigraha hai| bahiraMga parigraha-kSetra, gRha, suvarNa, rUpya, pazu, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, vastra tathA pAtra ye daza prakArakA bAhya parigraha hai| paudgalika-guNoMkI hInatA aura adhikatAke kAraNa jA mileM aura alaga hoM unheM pudgala, jar3a yA acetanake kAryAdiko paudgalika kahate haiM / utsedha-zarIrakI UMcAI, gaharAI, bAMdha Adi kA nAma hai / rUpI-kRSNa, nIla, pIta, zukla tathA rakta ye pA~ca rUpa haiM / ye yA inameMse koI jisameM pAyA jAya use rUpI padArtha kahate haiM / jina 7 zAsanameM jisameM rUpa hogA usameM sparza, rasa tathA gandha avazya hoMge / arthAt vaha paudgalika hI hogA / [676] Jain Education international
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam avagAhana - Ayukarmake kSayase pragaTa hone vAlA siddhoMkA vaha guNa jisake kAraNa ve dUsare siddhoMko bhI apanemeM sthAna de sakate haiN| agurulaghutva - gotra karmake vinAzase udita hone vAlA siddha parameSThIkA guNa / arthAt siddhoM meM choTe-bar3e, para- apara Adi kalpanA nahIM raha jAtI hai / anumAna - parokSa pramANakA caturtha bheda / sAdhanase sAdhyake jJAnako anumAna kahate haiM / tarka - parokSa pramANakA tRtIyabheda / avinAbhAva sambandha yA vyAptike jJAnako tarka kahate haiM yathA - jahAM bhraSTAcAra hai vahAM kuzAsana hai| gRhasthAcAra--caritra mohanIyake kAraNa jisakI gharameM rahanekI bhAvanA samApta nahIM huI use gRhastha yA gRhI kahate haiM / kamAnA, guNiyoM tathA guruoMkI sevA karanA hita-mita bhASI honA dharma-artha- kAma kA samanvaya karanA, acche sthAna makAnameM sulakSaNA patnIke sAtha rahanA, lajjAzIla honA, ahAra vihAra ThIka karanA / sajjanoMkA sahavAsa rakhanA, vicAraka, kRtajJa indriya jetA honA / dharma rasika, dayAlu aura pApa bhIru honA sAdhAraNa gRhasthAcAra hai / sAta vyasanakA parityAga aura aSTamUla guNakA sthUla pAlana karane para gRhI pAkSika zrAvaka kahalAtA hai / pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoMkA pAlana hI gRhasthA ( zrAvakA ) cAra hai / isake pAlakako naiSThika kahate haiM / aisA zrAvaka maraNa samaya Ane para jaba samAdhi maraNa karatA hai to vaha sAdhaka zrAvaka kahalAtA hai / ekAdazama sarga mithyAtva - viparIta dRSTiko mithyAtva kahate haiM / isake kAraNa jIva adeva, atattva, adharma Adiko deva, tattva tathA dharma mAnatA hai| samyaktva - tattvArthaka zraddhAnako samyaktva kahate haiM / mUDha - kozake anusAra ajJa, mUrkha Adiko mUDha kahate haiM, kintu jaina zAsanameM isakA pAribhASika artha bhI hai - jo vyakti sAgara snAna, pattharakA Dhera karanA, parvatase giranA tathA AgImeM kUdane Adiko dharma samajhatA hai vaha 'lokamUr3ha' hai| kisI varakI icchAse rAgI dveSI devatAoMkA pUjaka devamUr3ha hai / ArambhI, parigrahI, saMsArI mUrkha sAdhuoM kA pujArI gurumUr3ha hai / vainayika - samasta devoM tathA dharmoM meM zraddhAlutA rakhaneko vainayika mithyAtva kahate haiM / vyugrAhita - parigrahI devoMko nirgrantha kahanA, kevalIko kavalAhArI batAnA Adi bhrAnta mAnyatAeM vyudgrAhita mithyAtva hai / pudgala parivartana - dravya parivartanakA hI dUsarA nAma hai / dravyaparivartanA nokarma dravya tathA karma dravya parivartanake bhedase do prakAra kI hai / kisI jIvane audArikAdi tIna zarIra, AhArAdi chaha paryAptike yogya snigdha rUkSa, varNa gandhAdi yukta kinhIM pudgaloMko tIvra - manda - madhyama bhAvase jaise grahaNa kiyA, unheM dUsare Adi kSaNoMmeM vaisekA vaisA khirA diyA / isake bAda anantoM bAra agrahIta pudgaloMko grahaNa kiyA aura chor3A, mizroM ( grahItAgrahIta ) ko anantoM bAra grahaNa kiyA chor3A aura isa bIcameM grahItoMko bhI anantoM bAra grahaNa kiyA chor3A, isa prakramameM jitane samaya bAda vahI jIva unhIM pUrva grahIta pudgala paramANuoMko punaH usI taraha grahaNa karatA hai, isa kAlako nokarma parivartana kahate haiM / koI jIva AThoM karmoka pudgaloMko grahaNa karatA hai aura eka samaya adhika Avali vitA kara dUsare Adi kSaNoMmeM unheM khirA detA hai, nokarma parivartanameM datta prakriyAko pUrNa karake phira jitane samaya bAda vahI pudgala usI jIvake usI prakAra karma baneM, isa kAlako dravya parivartana kahate haiM / ina donoM parivartanaki samayake jor3ako pudgala parivartana kahate haiM / vedaka-samyakadRSTi-vedaka athavA jJAyopazamika samyakdarzanakA dhAraka jIva vedaka samyakdRSTi kahalAtA hai / anantAnubaMdhI krodha Adi cAra kaSAyoke upazama, mithyAtva aura samyakiimathyAtva ke kSaya athavA upazama tathA samyaktva mohanIyake udaya honese jo tatvArthakA zraddhAna [677]
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam Jain Education Interna hotA hai use jJAyopazamika samyaktva kahate haiM / yataH isa avasthAmeM samyaktva prakRtikA vedana hotA hai ataeva ise vedaka samyaktva bhI kahate heN| isameM cala, malina aura agAr3ha doSa hote haiM / mahAvrata - hiMsA, jhUTha, corI kuzIla tathA parigrahake sarvathA tyAgako paMca mahAvrata kahate haiM / inheM nirgrantha sAdhu pAla sakate haiM / samiti - sAvadhAna AcaraNako samiti kahate haiM / isake 1 IryA dinake prakAzameM cAra hAtha Age dekha kara prAzuka sthAnapara calanA, 2 bhASA - hita, mita evaM priya vacana bolanA, 3 eSaNA zuddha bhojana pAna, 4 AdAna nikSepa dekhakara sAvadhAnIse vastu uThAnA tathA rakhanA tathA 5 utsarga-jIva rahita sthAna para malamUtra chor3anA ye pA~ca bheda haiM / parISaha - ratnatrayake mArgakI sAdhanAmeM upasthita tathA sahe gaye kaSTako parISaha kahate haiN| isake 22 bheda hai- 1 judhA, 2 tRSA, 3 zIta, 4 uSNA, 5 daMzamazaka ( DAMsa macchara ), 6 nagnatA, 7 arati, 8 strI athavA puruSa, 9 caryA, 10 niSadyA (Asana), 11 zayyA, 12, Akroza (gAlI, nindAdi), 13 vadha, 14 yAcanA 15 alAbha, 16 roga, 17 tRNAsparza, 18 mala (zarIrakA saMskAra na karanA), 19 satkAra puraskAra (abhAva) 20 prajJA (jJAnamada), 21 ajJAna (janya tiraskAra kheda ) tathA 22 adarzana ( samyakdarzana na honA) / aNuvrata - hiMsA, Adi pA~ca pApoMkA AMzika arthAt sthUla tyAga aNuvrata kahalAtA hai| inakA zrAvakako avazya pAlana karanA cAhiye / zama- kisI bhAva yA padArthako zAnta kara denA zama hai / dama - kisI bhAva athavA kriyAko balapUrvaka roka denA dama hai / tyAga - kisI bhAva yA kriyAko saMkalpa pUrvaka chor3a denA tyAga hai / upasthAna - kisI kriyA yA AcaraNake dUSita athavA khaMDita arthAt chUTa jAne para usake punaH prArambhako upasthAna kahate hai / anvaya - vaMzako anvaya kahate haiM / Aja ajJAna vaza yahI anvaya jAti ho gaye haiM jaisA ki paMDitAcArya AzAdharajIkI prazastise spaSTa hai, vyAghera vAlAnvayA' 'vyAghreravAla vara vaMza' Adi pada ghoSita karate haiN| kintu saMkIrNatA vaza vagheravAla vaMza hI Aja jAti bana gaye haiM / chidra - randhra sUrAkha tathA dUSaNa athavA durbalatAko kahate haiM / anitya- bAraha bhAvanAoMmeM se prathama bhAvanA / saMsArake pratyeka padArthakI anityatAkA socanA anitya bhAvanA / ekatva - yaha prANI akelA hI AtA hai, apane Apa hI apane sukha-dukhako juTAtA hai koI dUsarA saMga sAthI nahIM, ityAdi vicAra hI ekatva bhAvanA hai / vastu svAbhAva - pratyeka vastuke asAdhAraNa lakSaNako svabhAva kahate haiN| jaise jIvakA cetanA, agnikA dAhakattva Adi / jina zAsanameM vastu svabhAva hI saccA dharma hai / vAtsalya - prANimAtrake prati binA kisI banAvaTake sadbhAva rakhanA tathA yathAyogya vyavahAra karanA vAtsalya hai / sAdharmiyoMke prati isameM viziSTatA rahatI hai / Apta- bhUkha, pyAsa Adi aThAraha doSoMkA vijetA, janma, jarA AtaGka, bhaya, tApa, rAga dveSa tathA mohase hIna mahApuruSa hI Apta hotA hai kyoMki vaha saMsArakI vaJcanAse bacAtA hai / [678] v.jainelibrary.org
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam samyaktvake ATha doSa-yadyapi samyak darzanameM 50 doSa A sakate haiM kintu nimna ATha pradhAna haiM kyoMki inake vinAza hone para hI darzanake AThoM aMga prakaTa hote haiM / ve doSa nimna prakAra haiM-1 zaMkA, 2 AkAMkSA, 3 vicikitsA (zArIrika vikArake kAraNa ghRNA), 4. muDhadaSTi (kamArgameM ruci Adi), 5 anupagRhana (nindA karanA, doSoMko prakaTa karanA), 6 asthitIkaraNa (dharmase girA denA), 7 avAtsalya / (sAdharmIse irSyA dveSa) tathA 8 aprabhAvanA (dharmako kUpamaNDUka karanA) / inameM ATha mada, SaDAyatana, saptavyasana, tIna zalya, sAta bhaya, chaha varAGga abhakSya tathA pAMca aticAra jor3a denese samyakadarzanake 50 doSa ho jAte haiN| aSTAdaza zreNI-jina zAsanameM pratyeka rAjAko aThAraha zreNiyoM kA svAmI kahA hai / ve nimna prakAra haiM-1 senApati, 2 gaNakapati (jyotiSI), 3 vaNikapati, 4 daNDapati, 5 mantrI, 6 mahattara (kulavRddha), 7 talavara (nagara rakSakAdi), 8-11 cAroM varNa, 12-15 hasti, azva, ratha, padAti maya caturvidha senA, 16 purohita, 17 amAtya tathA, 18 mahAmAtya / nizcaya naya-vastuke kevala zuddha svarUpako grahaNa karanevAle jJAnako nizcaya naya kahate haiM / yaha jJAna padArthaka vAstavika nijI svabhAvako jAnatA hai isIlie yaha satya ho / jaise jIvako ananta jJAna, darzana, sukha bIryAdi maya tathA karma mala rahita jAnanA / paJcadazama sarga aSTa dravya-jinendra pUjanakI nimna ATha prakArakI sAmagrI 1-jala, 2-candana, 3-akSata, 4-puSpa, 5-naivedya, 6-dIpa, 7-dhUpa tathA 8-phala / dravya pUjA-ATha prakArakI sAmagrIse bhagavAn vItarAgakI pUjA karanA / isameM saMbhava hai ki pUjaka jalAdi car3hate samaya janma jarA mRtyu, saMsAratApa, kSaya, kAmadeva, kSudhA, ajJAna, aSTakarma tathA saMsArake vinAzako kAyena vAcA cAhatA rahe para manako na samhAla sake / pradhAnatayA yaha sAmagrIse pUjA hotI hai / bhAva pUjA-ATha vidha sAmagrIke binA hI jaba pUjaka ukta AThoM utpAtoMke vinAzakI manasA kAmanA karatA hai tathA vacanase pATha bhI par3hatA jAtA hai / phalataH binA sAmagrIkI pUjAko bhAvapUjA kahate haiM / cAra AhAra-peTa khAlI hone, bhojana dekhane athavA bhojyakI smRtise utpanna honevAlI AhAra saMjJA moTe taurase cAra prakArake AhArase zAnta hotI hai| 1 khAdya-ve vastaeM jo dAtoMse cabAyI jAya. lehya-va vastueM jinheM kevala jilAse cATA jAya, 3-peya ve tarala padArtha jinheM piyA jAya tathA 4-svAdya ve padArtha jinheM kevala svAda banAneke lie thor3I mAtrAmeM khAyA jAtA hai jaise ilAyacI, kimAma Adi / niryApakAcArya-kSapaka muni yA sAdhaka gRhasthakI vaiyAvRtyameM lIna sAdhuoMko niryApaka kahate haiM / dharma prema, dRr3hatA, saMsArabhaya, dhairya, iMgitajJAna, tyAgamArgakA jJAna, nizcalatA tathA heyopAdeya vivekake sAtha sva-para vA samIcIna jJAna inakI vizeSatAeM haiN| isa prakArake 48 utkRSTa muni, munike samAdhi maraNake samaya hone cAhie / inako niyata karane vAle munivarakI saMjJA niryApakAcArya hotI hai / nandIzvara dvIpa-AThavAM mahAdvIpa hai / yataH isake svAmI nandi tathA nandiprabha vyantaradeva haiM ataH ise nandIzvara dvIpa kahate haiM / isakA vyAsa 1638400000 yojana hai / isako cAroM dizAoM meM 84000 yojana U~ce kAle parvata haiM jinheM aJjanagiri nAmase pukArate haiN| ina parvatoMkI cAroM dizAoM meM 1lAkha yojana lambI-caur3I bAvar3I (jhIleM) haiN| pratyeka bAvar3Ike bIca meM 10000 yo0 U~ce atizveta 1 [679] parvata haiM jinakI dadhimukha saMjJA par3a gayI haiM / pratyeka jhIlakI bAharI bAjUmeM eka-eka hajAra yojana U~ce lAla raMgake do do parvata haiM, inakI / paurANika saMjJA ratikara hai ina 52 parvatoM ke Upara 52 mandira haiM jahA~ para saudharmAdi indra devoM sahita jAkara kArtika, phAlguna aura ASAr3hake / ___ antima ATha dinoMmeM pUjA karate haiN| Jain Education Interational IRTELLIGRAPHERE
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTazuddhi-1 bhAva, 2 kAya, 3 vinaya, 4 iryApatha, 5 bhikSA, 6 pratiSThApanA, 7 zayanAsana tathA 8 vAkya, isa AThoMkI zuddhi Adi aSTaguNa kahate haiN| SoDaSama sarga varAGga caritam SaDbala-bala zabdake gandha, rUpa, rasa, sthairya, sthaulya tathA sainyAdi artha hone para haiM bhI zArIrika zakti, aura senA ina donoM arthoMmeM isakA adhika prayoga huA hai / jaisAki kAlidAsane likhA hai ki 1-maula senA (sthAyI senA), 2-bhRtyA (nayI senA), 3- mitroMkI senA, 4-zreNIke pradhAnoMkI senA 5-zatruoMse chInI senA tathA 6-ATavikoM (jaMgaliyoM) kI senA / chaha prakArakI senA lekara raghune digvijayake lie prasthAna kiyA thA / isake sivA 1-hasti, 2 azva, 3 ratha, 4 padAti, 5 nau tathA 6 vimAnoMke bhedoM meM bhI isakA prayoga huA sAmAdi-daNDa vyavasthA moTe taurase cAra prakArakI hai-1 sAma, 2 dAma, 3 daMDa tathA 4 bheda / yanAsanAdi-rAjanItiko SADagaNya nIti kahA hai / arthAta isameM 1-sandhi, 2-vigraha, 3-yAna, 4-Asana, 5-vaidha tathA 6-Azraya nItikA prayoga hotA hai / vijeya yA vijigISuke sAtha maitrIkA nAma saMdhi hai / sadala bala virodhako vigraha kahate haiM / zatruke viruddha prasthAnakI saMjJA yAna hai / kucha samaya taka cupa baiThaneko Asana kahate haiM / durbala prabalake bIcameM calane vAle vAcanika samarpaNako dvaidhI bhAva kahate haiN| gherA DAla denekA nAma Azraya hai / vidyAdhara-sAdhita, kula tathA jAti ina tInoM prakArakI vidyAoMke dhArakoMko vidyAdhara kahate haiM / jo vidyAeM anuSThAna karake siddhakI jAtI haiM unako sAdhita zreNImeM rakhate haiM / jo pitA yA pitAke vaMza se mileM unako kula vidyA kahate haiN| mAtA yA mAtAke vaMzase milane vAlI vidyAoMko jAti vidyAoMmeM ginate haiM / ye vidyAdhara vijayA parvatake dakSiNI tathA uttarI DhAloM (zreNiyoM) para rahate haiM / sadaiva ijyA, datti, vArtA, svAdhyAya, saMyama tathA tapa ina chaha karmoMmeM lavalIna rahate haiM / zIlavrata-zIla zabdakA artha svabhAva tathA brahma hai / brahmacaryakA paryAyavAcI hone para bhI pativratake arthameM prayukta huA hai / puruSake lie svadAra saMtoSa aura strIke zIla vratakI vyavasthA hai / cAra zikSAvrata aura tIna guNavratoMko bhI saptazIla kahA hai| anAgAra dharma-gRha tyAgIko anagAra kahate haiM / phalataH munike dharmako hI anAgAra dharma kahate haiM / sAMkalpI trasa hiMsA-abhisaMdhi pUrvaka trasoMkA prANa lenA saMkalpI-trasa-hiMsA hai / gRhastha Arambha tathA virodhIkI hiMsAse nahIM baca sakatA hai kintu usake pariNAma apanA kArya karane tathA Atma rakSAke hI rahate haiM / vaha aisA saMkalpa nahIM karatA ki maiM hala calA karatrasoMko mArUM / athavA saba zatruoMko mArUM / phalataH saMkalpa pUrvaka prANa lenA hI mahA pApa hai| bharata-bhagavAna RSabhadevake do patnI thIM / ekake kevala bAhubali utpanna hue the aura dUsarI se bharata Adi 98 putra tathA brAmhI suMdara do kanyAeM huI thiiN| 101 bahina bhAiyoMmeM bharata hI sabase bar3e the ataeva bhagavAnake dIkSA lekara bana cale jAne para bharata jI hI ayodhyAke rAjA hue the / inhoMne chahoM khaNDoMkI vijaya kI thI / aura bahuta lambe samaya taka rAjya kiyA thA isa avasarpiNI yugake ye sabase bar3e cakravartI the / antameM inheM vairAgya huA, jina dIkSA lI aura antamuhUtameM kaivalya prApta karake mokSa gaye / kRtrimAkRtrima bimba-aisI mAnyatA hai ki nandIzvara dvIpAdimeM kucha aise devAlaya tathA pratimA haiM jinheM kisIne nahIM banavAyA hai| parvata, nadI, Adike samAna prakRtine hI unakA nirmANa kiyA hai / pauruSeya aura apauraSeya mUrtiyoMko hI kRtrima-akRtrima bimba zabdase kahA / [680] Jain Education intemational '
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ caritam garbhagRhAdi-pratyeka jinAlayake ATha bhAga hote the aisA vAstu zAstra bhI kahatA hai tathA khajurAho Adike prAcIna bhagnAvazeSa dekhanese isakI puSTi bhI hotI hai 1 garbhagRha-devAlayake madhyakA vaha bhAga jisameM mUrtiyA~ virAjamAna kI jAtI haiM / 2 prekSAgRha-garbhagRhase lagA huA vaha bhAga jahAMse loga darzana karate haiN| 3 baligRha-jahAM para pUjanakI sAmagrI taiyAra kI jAtI hai tathA jahAM para havanAdi hote haiN| 4 abhiSeka varAGga gRha-jahAM para paJcAmRtase devatAkA snapana hotA hai | 5 svAdhyAya gRha-jahA~ para loga zAstroMko par3hate haiM / 6 sabhA gRha-jahAM para sabhAeM hotI haiM maNDapa | 7 saMgIta gRha-jahA~ para saMgIta nRtyAdi hotA hai / 8 paTTa gRha-jahAM para citrAdikI pradarzinI hotI hai | athavA jahAM para pUjanAdike vastrAdi saMcita rahate haiN| jinamaha-maha zabdakA prayoga pUjAke lie huA hai ataH jinamahakA artha sAdhAraNatayA jina pUjA hai isIlie paMDitAcArya AzAdharajIne gharase lAyI sAmagrI dvArA pUjA, apanI sampattise mandirAdi banAnA, bhaktipUrvaka dharmAyatanako makAna, gAya, Adi lagAnA, tInoM samaya apane gharameM bhagavAna kI arcA karanA tathA vratiyoMko dAna deneko nityamaha kahA hai / isake nandIzvara pUjA, indradhvaja, sarvatobhadra, caturmukha, mahAmaha, kalpadruma maha Adi aneka bheda haiM / kimicchika dAna-paMDitAcAryaka matase jo mahApUjA cakravartIka dvArA kI jAtI hai usakA eka aMga kimicchika dAna bhI hotA hai| arthAt upasthita yAcakase pUMchate haiM kyA cAhate ho?' vaha jo kahatA hai use vahI diyA jAtA hai isa prakAra dAna dekara vizvakI AzA pUrNa karate hue cakravartI kalpadruma-maha karatA hai| nandimUkha-pUjAkI prArambhika vidhiko kahate haiM / maMgala pATha athavA nATakakA prathama aMga / naivedya-pUjAkI pA~cavI sAmagrI / bhojya sAmagrI jise kSudhArogakI samAptikI kAmanAse jinadevako car3hAte haiM / ardhya-jala, Adi AThoM dravyoMkI sammilita baliko karate haiM / upamAnikA-miTTIke maMgala kalaza tathA anta-stuti / aSTa maMgala dravya-chatra, dhvajA, kalaza, camara, Asana (ThonA), jhArI, darpaNa, tathA vyaMjana ye AThoM pUjyatA jJApaka bAhya cihna aSTa maMgaladravya kahalAte haiN| snapana-jina bimbako snAna karAnA / niveza-gADha kalpanA athavA sthApanA / yuddhabIra-saMgrAmameM dakSa yathA bAhubali, bharata Adi / dharmavIra-dhArmika kAryoMmeM agraNI, saba kuchakI bAjI lagA kara ahiMsA, dayA, Adike pAlaka / pradakSiNA-jina mandira, jina bimba Adi ArAdhyoMke bAMyese dAMye ora calate calate cakkara lagAnA ye tIna hotI haiM / vaisAndura-pUjanake samaya dhUpa Adi jalAneke lie lAyI gayI agni / vIjAkSara-oM, hAM, hI, hUM Adi akSara jo maMtrake saMkSipta rUpa samajhe jAte haiM inake jApa kA bar3A mAhAtmya hai / svastiyajJa-pUjAkA antima bhAga jisameM deza, rAjya, nagara, zAsaka AdikI maMgala kAmanA hotI hai| yaha vAstavameM svasti pATha hotA - hai / kalyANa, roga, marI, AdikI zAntike lie hone vAle yAgAdiko bhI svasti yajJa kahate haiM / Jain Education Intemational 19 [681]
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAMga namaskAra-mastaka, pITha, udara, nitamba, donoM paira tathA donoM hAtha jhukA kara praNAma karanA / zeSikA-pUjAkI samApti para savinaya sthApanAke puSpa dhUpa dahanakA dhUmra tathA dIpaka zikhA AdikI nati karanA / mahAmaha-mukuTabaddha maNDalezvarAdike dvArA jo vizeSa pUjAkI jAtI hai use mahAmaha kahate haiM / paNDitAcAryaka mata se aSTAnhika pUjAse viziSTa honeke kAraNa ise mahAmaha saMjJA dI hai| dharmacakra-kaivalya prAptike bAda tIrthaMkaroMke lie indra samavazaraNa racanA karate the / isa samavazaraNake sAmane vizeSa AkAra prakAra kI dhvajA calatI thI jisakI saMjJA dharmacakra thI / vAstavameM cakrakA tAtparya hotA hai saba dizAoMmeM vyApti phalataH sarvatra dharmaka pracArako hI dharmacakra pravartana kahate haiN| susvara-zarIra nirmApaka 'nAmakarma' kA bheda / jisake udayase madhura mohaka svara ho use susvara kahate haiN| gRhasthAcArya-dharma tathA AcAra zAstrakA jJAtA tathA caritravAn sadgRhastha / yaha zrAvakoMkI samasta kriyAoMko jAnate haiM aura karA sakate haiM / apane adhyayana, viveka aura caritrake kAraNa gRhasthoMke vAstavika netA hote haiM / paTTaka-vartamAna paTTA isIkA apabhraMza hai / dharma, artha tathA kAmake vizeSa utsavoMke samaya vizeSa AkAra-prakArake paTTaka bAMdhe jAte the jinheM dekhakara hI dhArakake kAryAdikA jJAna ho jAtA thA / sarga 24 niyama-kucha kAlake lie dhAraNa kI gayI pratijJAko niyama kahate haiM / yama-jIvana paryantake lie kI gayI tyAgAdikI pratijJAko yama kahate haiM / naya-tattvake eka aMzI jJAna ko naya kahate haiM / daiva-bhAgya arthameM prayukta hotA hai / vaidika loga tathA itara dharmAnuyAyI deva athavA Izvara kRta honeke kAraNa ise daiva zabdase kahate haiM / kintu vAstavikatA aisI nahIM hai / jIvake vidhAyaka daiva tathA puruSArtha donoM hI, apane karmoMse prApta jIvakI zaktiyoM haiM / antara kevala itanA hai ki jJAta athavA eka janmake kAryoMko puruSArtha kahate haiM | ajJAta athavA janmAMtarase baddha (puruSArtha) karmoMko daiva saMjJA dI hai| graha-jyotiSI devoMkA prathama bheda / sUrya-candramA Adi / jagadIzvara-kucha vaidika darzanoMmeM tathA ravASTa, islAma, Adi dharmoke anuyAyI mAnate haiM ki koI sarva zaktimAn isa jagatakA svAmI hai vahI isake utpAda, sthiti aura vinAzakA kartA hai / niyati-saMsArakI pratyeka halacala nizcita hai phalataH ise karane vAlI koI zakti hai jise niyati kahate haiM / ye IzvarakI jagaha niyatiko mAnate haiM / jinendra prabhuke samAna yaha bhI yaha nahIM soca sakate haiM ki pratyeka prANIke apane karma hI usake nirmAtA Adi haiM / sAMkhya-male prakArase jAnane, samajhaneko sAMkhya kahate haiM phalataH jisa darzanameM saMkhyA (viveka khyAti) kI pradhAnatA hai use sAMkhya darzana kahate haiM / puruSa-sAkSAt caitanya svarUpa sRSTike sAkSI mAtra tattvako puruSa kahate haiM / yaha svabhAvataH kaivalya saMpanna hai / yaha avikArI, kUTastha, nitya tathA sarva vyApaka hai / arthAt yaha vizeSa viSayI, akartA hai / puruSa aneka haiN| Jain Education interational yAmaRADURGARIKAcAra [682] For Privale & Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam prakRti - sthUla tathA sUkSma jagatakI utpAdikA, jar3a tathA eka zaktiko prakRti kahate haiM yaha saMsAra bharakA kAraNa hote hue bhI koI isakA kAraNa nahIM hotA hai / ise avyakta, pradhAna Adi zabdoM dvArA bhI kahA hai / satya-raja-tama guNoMkI sAmyAvasthA hI prakRti hai / yaha akAraNa, nitya, vyApaka, niSkriya, eka, nirAzrita, liMga avayava-viveka caitanya hIna sAmAnya, svataMtra tathA prasava dharmiNI hai / mahat-puruSake samIpa Ane para prakRtimeM vikAra hotA hai isa prakRtike prathama pariNamanako mahat athavA buddhi kahate haiM yahI sRSTi kA bIja hai / ahaMkAra - mahatse ahaMkAra utpanna hotA hai / arthAt maiM kartA-dhartA Adi hU~ yaha bhAvanA hI sAMkhya darzanakA ahaMkAra hai yaha triguNake kAraNa pradhAna rUpase tIna prakAra kA hotA hai / kauzika-kuzika rAjAke ati tapa karane para indra hI putra rUpase unake utpanna hue the / ye putra kauzika bar3e tapasvI aura siddha the| ye vizvAmitra nAmase bhI khyAta haiM / kAzyapa-vaizeSika darzanake praNetA kaNAda muni / isa nAmake eka aura bhI brAhmaNa RSi hue haiM, jo viSa vidyAmeM pAraMgata the / mahAbhAratake anusAra inhoMne parIkSitako phirase jIvita kiyA thA / gautama - nyAya darzanake pravartaka gautama RSi tathA inake vaMzaja / bharadvAja munikA bhI gautama nAma thA / eka smRtikAra tathA mahAtmA buddha ke lie bhI gautama zabdakA prayoga huA hai / kauNDinya - kuNDina munike putra / inheM zivake kopase viSNune bacAyA thA / gautama buddhake pradhAna, vayovRddha ziSyakA nAma bhI kauNDinya thA / mANDavya - vaidika RSi / vAlyAvasthAke aparAdhake kAraNa yamarAjane inheM zUlI para car3havA diyA thA / isa para RSine yamako zApa diyA thA tathA ve pANDuke yahAM dAsIse utpanna hue the / vaziSTha- suprasiddha vaidika RSi / yajJasthalameM urvazIko dekha kara mitra aura varuNakA citta caJcala huA tathA inakA janma huA / inheM iMdrane ghUsa rUpase brAhmaNatva diyA thA / inakI aura vizvAmitrakI pratidvaMditA vaidika sAhityameM bharI par3I hai / atri - brahmAkI cakSuse utpanna vaidika RSi / kardama RSikI putrI anusUyA inakI patnI thIM / saptarSiyoMke sivA dasa prajApatiyoMmeM bhI atrikI ginatI hai| inhoMne bhI Rgvedake aneka mantroMkI racanA kI thI / kutsa - prAyazcitta zAstrake praNetA RSi / inakA dharma Apastambha dharma nAmase khyAta hai tathA gRhya kalpa- dharma sUtrAdimeM varNita hai / aMgirasa -brahmAke dvitIya putra / inakI patnI zubha thI / putra bRhaspati the tathA inake chaha kanyAeM huI thIM / inhoMne aisA tapa kiyA thA ki inake tejase pUrNa vizva vyApta ho gayA thA / garga- bRhaspatike vaMzaja vitatha RSike putra / zivakI ArAdhanA karake inhoMne cauMsaTha aMga jyotiSa AdikA paripUrNa jJAna prApta kiyA thA / mudgala - vaidika RSi / inhoMne gotroM ko prArambha kiyA thaa| inakI patnIkA nAma indrasenA thaa| eka upaniSad kA bhI nAma hai| kAtyAyana - atyanta prAcIna vaidika RSi / inhoMne dharmazAstroMkI bhI racanA kI hai / ye do hue haiM gobhilaputra kAtyAyana tathA varuruci (somadatta putra) kAtyAyana / prathamane aneka sUtra granthoM kI racanA kI hai jo vaidika dharmakI mUlabhitti hai / dvitIyako pANinI sUtrakA vArttikakAra kahate haiM / [683]
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgu-brahmAke agnimeM huta vIryase utpanna RSi the / daza prajApatiyoM aura saptarSiyoMmeM se eka haiM inakA vaMza vAruNa yA bhArgava thA jisameM parazurAmajI utpanna hue the| satri-aneka yajJoMke kartA vizeSa RSi / madhupiMgala-liMgapurANameM varNita munikA nAma / sulasA-nAgamAtA, jinhoMne hanUmAnajIke mArgameM mAyArUpa dhAraNa kara bAdhA DAlI thI / eka rAkSasI tathA apsarA bhI isa nAmakI varAGga caritam akrUra-ye zvaphalka aura gAndinIdevIke putra yAdava the / yaha kRSNajIke kAkA lagate the / inake pAsa zatadhanvAkA syamantaka maNi thA jo samasta roga, marI, durbhikSAdiko naSTa kara detA thA / devAnAMpriya-samrATa azokakI upAdhi / vaidika vidvAnoMne dhArmika vidveSake kAraNa mUrkhako vyaGgyarUpase devAnAMpriya kahanA prArambha kiyA thaa| kRSNadvIpAyana-parAzara muni eka dina jamunA kinAre Aye to mallAhakI lar3akI bApake na honese unheM usa pAra le jAne lagI / bIca nadImeM muni lar3akI para Asakta hue aura isa prakAra jamunAke dvIpa para eka santati utpanna huI jo apane jJAnabalake kAraNa vedavyAsa, kRSNadvIpAyana nAmase khyAta hue| kamaTha-eka vizeSa daityakA nAma hai / isa nAmake eka RSi bhI hue haiM / yahAM RSise hI tAtparya hai| kaTha-vedakI kaTha zAkhA ke pravartaka munikA nAma / mahAbhASyake anusAra ye vaizampAyanake ziSya the / kaThakI veda zAkhA vartamAnameM anupalabdha hai| droNAcArya-bhAradvAjake putra kaurava-pANDavoMke astra zikSaka tathA mahAbhAratake nirNAyaka pAtra / kArtikeya-zivake vIryase pArvatIke putra (agni tathA zaravana dvArA) inhoMne tArakAsurAdi kA badha kiyA thA / inakA nivAsa zaravana athavA himAlaya para thA / Aja bhI kamAyUmeM inakA kArtikeya pura hai / kumArI-sItA pArvatIkA nAma / parIkSitake lar3ake bhImasenakI patnIkA bhI kumArI nAma thA / bhArata kA dakSiNI bhAga / pRthvI kA mdhybhaag| puSkara-isa zabda ke cAlIsa arthoM meM se yahA~ tIrtha abhISTa hai / vartamAna meM yaha ajamerake pAsa hai / purANoM ke anusAra isameM uttama, madhyama tathA jaghanya tIna puSkara (tAlAba) haiM / isameM nahAnese vizeSa puNya hotA hai| asatse sat Adi-gadheke sIMga se baMdhyA kA lar3akA astakA nidarzana hai | AkAza kusumase peThAkI kalpanA asatse satkA udAharaNa hai / japAkusumase gadheke sIMgakA prAdurbhAva mAnanA satse asat hai / miTTIse ghar3A satse satkA udAharaNa hai| upAdAna-jo kAraNa svayameva kAryakA rUpa dhAraNa kare vaha upAdAna kAraNa kahalAtA hai / yathA ghar3e ke lie miTTI / bhAva-jIvake aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika tathA pAriNAmika bhAva hote haiM / utpAda-nUtana paryAyakA bhAva yA prAdurbhAva hI utpAda hai / vyaya-eka paryAyakA abhAva yA nAza hI vyaya yA maraNa hai / [684] Jain Education international
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam zumbha-nizumbha- ye dAnava prahlAdake putra gaveSThIke putra the / vAmanapurANameM likhA hai ki kazyapake danu nAmaka strI thI usake garbhase do putra paidA hue / jinameM choTekA nAma nizumbha aura bar3ekA nAma zumbha thA / inhoMne saMsArako hI nahIM svargako bhI jIta liyA thA / avamAnita trasta devatAoMne mahAmAyAkI ArAdhanA kI / inhoMne sundaratama ramaNI kA rUpa dhara donoM bhAiyoMmeM lar3AI karAyI aura ve mAre gaye the / tilottamA - svargakI vezyA / vaidika AnnAyameM likhA hai ki saba ratnoMmeM se tilatila lekara brahmAne ise banAyA thaa| yaha aisI suMdarI thI ki ise dekhaneke lie yogastha mahAdevane bhI cAra mukha banAye the / jaba devatAoMko suMda-upasuMdako jItanA asambhava ho gayA to unhoMne ise unake sAmane bhejA aura ve isa para mohita ho ApasameM hI lar3a mare the / bali - prahlAdake putra virocanakA putra thaa| isane yajJa karake jisa yAcakane jo mAMgA vahI dAna diyA thaa| isakI satya niSThAkI parIkSA karane viSNujI vAmana banakara Aye the aura isase tIna paga jamIna mAMgI thI / isake guru zukrAcArya isa yAcanAke rahasyako samajha gaye aura balise kahA ki vaha apanA vacana vApasa le le / para baline dAna pUrNa na honese narakavAsake daNDakI cintA na kI aura apane vacana para dRr3ha rahA / antameM viSNujI ne hI use varadAna diyA aura vaha isa samaya 'sutala' lokameM virAjamAna hai| hayagrIva - asura ditikA putra / sarasvatI nadIke kinAre isane mahAmAyAko prasanna karane ke lie hajAra varSa taka ghora tapa kiyA / ve prasanna hokara vara dene AyIM to isane ajeyatva amaratva mA~gA / yataH pratyeka jAtakA maraNa avazyaMbhAvI hai ataH unhoMne ise isase ( hayagrIvase) hI mRtyukA vara diyA / isase AtaMkita trasta devatA viSNuke pAsa gaye aura unhoMne hayagrIva rUpa dhAraNa kara ise mArA thA / anu- mahArAja yayAtike putra the mucukuMda - ye mandhAtA putra the daityako mArA thA / / inase hI mleccha vaMzakA prArambha huA thA / / inhoMne devatAoMkI sahAyatA karaneke lie asuroMse yuddha kiye the / tathA kAlayavana aise durdAnta gautamapatnI - inakA nAma ahilyA thA / yataH ye apane patike ziSya indrase bhraSTa ho gayI thI ataH unhoMne zApa dekara inheM pASANa kara diyA thA / bAdameM zrIrAmacandrajIke pAda sparzase apane pUrva rUpako prApta huI thIM / kArtikeya premikA - aneka purANoMne inheM brahmacArI likhA hai / para yaha ThIka nahIM / inhoMne vivAha kiyA thA / inakI preyasIkA nAma SaSThI devI thA / zUnyavAda - bauddha darzanakI eka zAkhA / sAdhAraNatayA brAhmaNa dArzanikoMne zUnyakA artha asat lekara hI isa mAnyatA kI vivecanA kI hai / kintu mAdhyamika AcAryoMke granthoMko dekhanese jJAta hotA hai ki unhoMne 'zUnya' kA prayoga 'avaktavya' ke lie kiyA hai / vastuke jAnakI (1) asti, (2) nAsti, (3) ubhaya tathA (4) anumaya ye cAra dRSTiyA~ haiM / yataH ina cAroMse anirvacanIya parama tattva nahIM kahA jA sakatA, ataeva ve use zUnya kahate haiM / indriyAzva - dharmazAstra tathA upaniSadoMmeM pAMcoM indriyoM aura manakA rUpaka isa zarIrako ratha, pAMcoM indriyoMko dudarma ghor3e aura manako sArathI kaha kara khIMcA hai / AThamada - jJAna, lokapUjA, kula (pitRkula) jAti (mAtAkA kula ), bala, Rddhi, tapa tathA zarIrako ina AThoMko lekara ahaMkAra bhI ATha prakArakA hotA hai / lezyA - krodha Adi kaSAyoMmaya mana, vacana tathA kAyakI ceSTAoMko bhAva lezyA kahate haiN| aura zarIrake pIle, lAla zveta Adi raMgoMko dravya lezyA kahate haiM / [ 685 ]
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam atizaya-adbhuta viziSTa bAta athavA camatkArako atizaya kahate haiM / tIrthakaroMke 34 atizaya hote haiM / janmate hI mala, mUtra, pasInA-rAhitya, Adi daza atizaya hote haiM / kaivalya prApti para subhikSa Adi dasa hote haiM tathA 14 devatA karate haiM / aSTAdaza doSa-1-bhUkha 2-pyAsa 3-bhaya 4-dveSa 5-rAga 6-moha 7-cintA 8-jarA 9-roga 10-mRtyu 11-sveda 12-kheda 13mada 14-rati 15-Azraya 16-janma 17-nidrA tathA 18-viSAda ye aThAraha doSa haiN| sarga 26 dravya-guNa aura paryAyoMke samUhako dravya kahate haiM / ye dravya jIva, pudgala, (ajIva) dharma, adharma, AkAza aura kAlake bhedase chaha prakArake haiN| guNa-samasta dravyameM saba avasthAoM meM rahanevAlI yogyatAoMko guNa kahate haiN| paryAya-guNake pariNamanako paryAya kahate haiM / astikAya-bahupradezI dravyako astikAya kahate haiM / kAlake atirikta saba dravya astikAya haiM / darzanopayoga-jIvake zraddhAnarUpa pariNamanako darzanopayoga kahate haiM / yaha (9) cakSu (2) acakSu (3) avadhi aura (4) kevala ke bhedase cAra prakArakA hotA hai / jJAnopayoga-jIvake jJAnarUpa pariNamanako jJAnopayoga kahate haiM / mati, zruta, avadhi, manaHparyaya, kevala, kumati, kuzruta tathA kuavadhike bhedase yaha ATha prakArakA hotA hai / divyadhvani-kaivalya prAptike bAda tIrthakaroMke upadezakI alaukika bhASA tathA bhASaNa zailIkA nAma hai / isakA apanA rUpa to nahIM kahA jA sakatA hai para isakI vizeSatA yahI hai ki yaha vividha bhASA bhASiyoMko hI nahIM, apitu pazu, pakSiyoMko bhI apanI bolIke rUpameM suna par3atI hai / samavazaraNameM upasthita saba prANI ise samajhate haiM / yaha eka yojana taka suna par3atI hai / ise nirakSarI bhASA bhI kahA hai| arddha mAgadhI bhI isakI saMjJA hai / pudgala-sparza, rasa, gandha aura varNa yukta dravyako pudgala kahate haiM / paramANu aura skandhake bhedase yaha do prakArakA hai| kArmANa vargaNA-jo pudgala kArmANa (karma maya) zarIra rUpa dhAraNa kareM unheM kArmANa vargaNA kahate haiM / karmoMkI phala denekI zaktike avibhAjya aMzako avibhAga praticcheda kahate haiM / samAna avibhAga praticchedoM yukta pratyeka karma paramANuko varga kahate haiM aura vA~ka samUhako vargaNA arthAt karma paramANu samUha kahate haiM / pradeza-eka paramANu dvArA roke jAne vAle AkAzake bhAgako pradeza kahate haiN| asaMkhyAta-laukika aMka gaNanAke atirikta zAstroMmeM lokottara aMka gaNanA batAyI hai / isake mukhya bheda (1) saMkhyAta (2) asaMkhyAta tathA (3) ananta haiM / saMkhyAta bhI tIna prakArakA hai-1-jaghanya saMkhyAta yathA 2 (1 nahIM kyoMki isakA varga, ghana, Adi eka hI rhegaa)| 2- madhyama saMkhyAta yathA 3se utkRSTa saMkhyAta paryanta aura 3-utkRSTa saMkhyAta, yathA jaghanya parItAsaMkhyAta paryanta / arthAt utkRSTa saMkhyAtameM eka jor3a dene para asaMkhyAta AtA hai / ___asaMkhyAta bhI parIta, yukta tathA asaMkhyAtAsaMkhyAtake bhedase 3 prakArakA hai / ina tInoMmeMse pratyekake jaghanya, madhyama aura utkRSTa bheda honese yaha 9 prakArakA hai / jaghanya parItA saMkhyAtako nikAlaneke lie anavasthA, zalAkA, pratizalAkA kuNDoMkA sahArA lenA par3atA hai| yAra..... mAyArAmanArAyaNamAnya [686] Jain: Education international
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ FILaureLI ye kuMDa 1 lAkha mahAyojana vyAsa aura eka sahasra mahAyojana gaharAI yukta vRtta kuNDa hote haiM / prathama anavasthA kuNDako sarasoMse aisA bharanA par3atA hai ki Upara DherI bhI laga jAtI hai / isa DherImeMse eka dAnA sarasoM lekara zalAkA kuNDameM DAliye aura zeSa dAnoMko eka dvIpa para ekake hisAbase DAlate jAiye / jahAM jAkara saba dAne khAlI ho jAya utane bar3e vyAsa tathA eka hajAra mahAyojana gaharAIkA dUsarA anavasthA kaNDa banAkara ise Upara DherI lagAkara sarasoMse bhariye / isameMse eka dAnA zalAkA kuNDameM DAlakara bAkI dAnoMko Ageke dvIpoM para DAlate barAGga jAiye / jisa dvIpa para jAkara dAne khAlI ho jAya utane mahAna vyAsa tathA 1 hajAra yojana gaharAI vAlA tIsarA anavasthA kuNDa banAkara caritam Upara DherI lagAkara sarasoMse bhariye / isameMse bhI eka dAnA zalAkA kuNDameM DAliye aura zeSa pahileke samAna Ageke dvIpoM para eka eka karake DAliye / yaha prakriyA taba taka cAlU rahegI jaba taka uttarottara varddhamAna pratyeka anavasthA kuNDoMmeMse kevala ekaeka dAnA DAlanese zalAkA prati zalAkA, aura mahAzalAkA tInoM kuNDa bhara jAyeMge aura antameM jo mahA-mahA anavasthA kuNDa hogA usameM DherI lagAkara mare jitane sarasoM AyeMge vaha saMkhyA jaghanya parItAsaMkhyAta kI hogii| jaghanya parItasaMkhyAtase eka adhikase lekara utkRSTa parItAsaMkhyAtase 1 kama paryanta madhyama parItA saMkhyAta hai / utkRSTa parItAsaMkhyAta jaghanya yuktAsaMkhyAtase eka kama hai / jaghanya parItA saMkhyAtakI saMkhyA para jaghanya parItAsaMkhyAtakI saMkhyA pramANa bala dene para jaghanya yuktAsaMkhyAtakI saMkhyA AvegI / isase eka adhikase lekara utkRSTa yuktA saMkhyAta (jo ki jaghanya saMkhyAtAsaMkhyAtase eka kama pramANa hai) 1 kama paryanta madhyama yuktAsaMkhyAta hai| jaghanya yuktAsaMkhyAta kA varga karane para jaghanya saMkhyAtAsaMkhyAta kA pramANa nikalatA hai / madhyama aura utkRSTa pahiloMke samAna haiN| ananta-yaha bhI parIta, yukta tathA anantake bhedase tIna prakArakA hai aura tInoMmeM pratyekake jaghanya, madhyama, utkRSTa bheda honese 9 bheda hote haiM jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta para jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA hI bala dene para uttarottara ina saMkhyAoMkA utanI bAra bala dete jAMya jitanI jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtakI saMkhyA hai / isa prakAra zalAkA traya niSThApana se jo antima rAzi prApta ho usameM dharma Adi cha: prakAra ke dravyoMkI pradeza saMkhyA jor3eM / ina sAtoM rAziyoMke jor3akA punaH zalAkA traya niSThApanase jo antima rAzi prApta ho usameM 20 koDAkoDi sAgaropama pramANa kalpakAlakI samaya-saMkhyA Adi 4 saMkhyAeM jor3eM / ina pAMco rAziyoMke jor3akA phira pUrva vidhise zalAkA traya niSThApana kareM / jaba jaghanya parItAnantakA pramANa AyagA / madhyama utkRSTa parItAnanta, jaghanya madhyama tathA utkRSTa yuktAnanta tathA jaghanya, madhyama 11 anantAnantakI prakriyA madhyama parItAsaMkhyAdi ke samAna hai / utkRSTa anaMtAnaMtake lie jaghanya anantAnanta kI saMkhyAkA zalAkAtraya niSThApana karane para siddharAzi Adike ke chaha pramANa jor3e jAte haiM / phira ina sAtoMke yogakA zalAkA traya niSThApana hotA hai | isameM dharma, adharma " dravyake aguru laghu guNake anantAnanta avibhAgI praticcheda jor3e jAte haiM aura tInoM rAziyoMke yogakA zalAkAtraya niSThApana hotA hai / jo rAzi AtI hai use kevalajJAnakI zaktike avibhAgI praticchedoMkI saMkhyA ghaTAnepara jo zeSa Ave use hI jor3ane para utkRSTa anantAnantakA pramANa AtA hai / arthAt utkRSTa anantAnanta pramANa hI kevalajJAnakI zaktike avibhAgI praticchedoMkI saMkhyA hai| nitya-jo jisakA asAdhAraNa svarUpa hai usI rUpase rahanA hI nityatA hai / moTe taurase kaha sakate haiM jaisA pahile dekhA thA vaisA hI punaH punaH dekhane para bhI jJAta honA nityatA hai / naigamAdi naya-1-nimitta rUpase prArabdha aparipUrNa padArthaka saMkalpako grahaNa karanA naigama-naya hai / 2-eka vargaka padArthoM ko binA bhedabhAva kiye samUha rUpase grahaNa karanA saMgraha naya hai / 3-samUharUpase jJAta padArthoMmeM vizeSa bheda karanA vyavahAra nayakA kArya hai jaise ra vyavasthApakoMmeM vidhAna tathA vRddha sabhAkA bheda karanA / 4-kevala vartamAna paryAyako grahaNa karanA RjusUtra naya hai / 5-liMga-kAraka-vacana kAlAdike bhedase padArthako grahaNa karanA zabda naya hai yathA dArA-bhAryA-kalatra eka strIke vAcaka haiM / 6-liMgAdikA bheda na hone para bhI Jain Education interational STRATISTINDIARRIERIEI [687]
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ // tattat paryAya rUpase padArthameM bheda karanA samabhirUr3ha naya hai yathA indrazakra-purandarAdi / 7-tattat kriyAke kartAko hI tattat zabdoMse kahanA evaMbhUta naya hai yathA patha pradarzana karate samaya hI neharUko netA kahanA / nikSepa-mUla padArtha hone para prayojanavaza nAmAdi rUpase anya padArthameM sthApanA karanA nikSepa hai| nAma, sthApanA, dravya aura bhAvakI apekSA yaha cAra prakArakA hotA hai / 1-saMjJA vizeSake lakSaNa hIna padArthako vaha saMjJA denA nAma nikSepa hai yathA jhUThe hiMsaka svArthI vyaktiko kAMgresI kahanA | 2-tadAkAra athavA atadAkAra padArthako padArtha vizeSa rUpa mAnanA yathA bhaddI mUrtiko pArzvanAtha mAnanA / 3-Age AnevAlI caritam yogyatAke AdhAra para vartamAnameM vyavahAra karanA dravya nikSepa hai, yathA jayaprakAzanArAyaNako bhAratakA bhAvI pradhAnamantrI kahanA / 4-jisa paryAya yukta vyakti ho usIrUpase use mAnanA bhAva nikSepa hai jaise javAharalAla neharUko pradhAnamantrI mAnanA / IzvarecchA-naiyAyika jagatkArya, Ayojana, ghRti, pada, Adike kAraNa Izvarako siddha karatA hai / yathA samavAyi, asamavAyi aura nimitta kAraNake samAna IzvarakI icchAko hI sRSTikA utpAdaka, sthApaka aura vinAzaka mAnatA hai / ekAntavAda-padArthako nitya hI, kSaNika hI, mAyA hI Adi rUpase ekAkAra mAnanA hI ekAntavAda hai kyoMki pratyeka padArtha aneka dharmayukta honese anekAntavAda rUpa hai| prathamAnuyoga-bArahaveM aMga dRSTivAdakA tRtIya bheda / saMyama jJAna kaivalya Adi maya pavitra jIvaniyoMke sAhityako prathamAnuyoga kahate haiM / tresaTha zalAkA puruSoMke jIvanAdi kathA sAhitya dvArA sahaja hI tattva jJAna karA detA hai / utsarpiNI-jisa-yuga cakrameM samasta padArtha Adi varddhamAna hoM use utsarpiNI kahate haiM isake ulTe arthAt jisameM saba bAteM hIyamAna hoM use avasarpiNI kahate haiM / jaise vartamAna samaya / Avali-jaghanya yuktA saMkhyAta pramANa samayoMko Avali kahate haiN| suSamA-pratyeka ut-avasarpiNI kAlake chaha bheda hote haiM 1-suSamA-suSamA ( cAra sAgara koTAkoTi) 2-suSamA ( tIna sA0 ko0) 3-suSamaduHSamA ( do sA0 ko0) 4-duHkhamAsuSamA ( 42000 varSa kama eka sA0 ko0) 5-duHSamA (21 hajAra varSa abhI cala rahA hai 6-duHSamAduHSamA (21 hajAra varSa ) / manu-tIrthaMkaroMke pahile prajAkA mArga darzana karanevAle mahApuruSoMko kulakara yA manu kahate haiM / pratyeka avasarpiNI cakrake tIsare kAlake antameM tathA utsarpiNI cakrake dUsare kAla ( duHSamA ) ke antameM hote haiM / isa cakrake suSamAduHSamAke antameM pratizruti, sammati, kSemaMkara, kSemaMdhara, sImaMkara, sImaMdhara, vimala, cakSuSmAna, yazasvI, abhicandra, candrAbha, marudeva, prasenajita, nAbhirAjAdi hue the| SoDaza bhAvanA-Asrava-bandha prakaraNameM jahAM vividha gatiyoMke bandhake kAraNa ginAye haiM vahAM para tIrthakaratvake savizeSa pada honeke kAraNa usake bandhake kAraNabhUta solaha bhAvanAeM ginAyIM haiN| ve nimna prakAra haiN| 1-ratnatraya svarUpa vItarAga dharmameM ruci darzana-vizuddhi hai| 2-zAstra guru AdimeM Adara buddhi vinayasampannatA hai / 3-ahiMsAdi vrata tathA zIloMkA nirdoSa pAlana zIlavrateSvanaticAra hai / 4sva tattva jIvAdike jJAnameM lavalInatA abhIkSNa-jJAnopayoga hai / 5-saMsArake dukhoMse bhaya saMvega hai / 6-yathA sAmarthya dAna zaktitastyAga hai / 7jainadharmAnusAra binA kora kasarake zarIra kleza sahanA tapa hai / 8-upasarga upasthita hone para use sahanA samAdhi hai / 9-guNiyoM para duHkha Ane para usako dUra karanA vaiyAvRtya hai / 10-13-arhata-AcArya-upAdhyAya-zAstrameM vizuddha manase anurAga-bhakti hai / 14-SaD na AvazyakoMkA samayase pAlana AvazyakaparihANi hai / 15-jJAna, tapasyA tathA jinapUjAdi dvArA dharmakA pracAra prabhAvanA hai / 16-sAdharmI # para sahaja nisvArtha prema pravacana-vAtsalya hai / Jain Education inational For Privale & Personal Use Only INSTEIRMIRELATEGETAR IAGAR [688]
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam PatientaritasasranATTATRE zrAvastI-isa nAmakA prAcIna janapada | isakI rAjadhAnIkA nAma bhI zrAvastI thA / yaha tIsare tIrthaMkara saMbhavanAthakA janma sthAna thA / vartamAnameM gauMr3A jilemeM zeTha-maheTa nAmase khyAta grAma hai / vaidika purANa aura bauddha jAtakoMmeM jaina purANoMke samAna zrAvastIkA itihAsa tathA mahimA bharI par3I hai / rAjA suhirAla ( suhRdadhvaja ) isake antima jaina rAjA the / kAkandIpura-prAcIna deza tathA usakI rAjadhAnI / bhadrapura-prAcIna nagara / kampilApurI-prAcIna nagara / vartamAna uttarapradezake pharukhAbAda maNDalakI kAyamagaMja tahasIlakA kuMvila grAma / mahAbhArata meM bhI isakA nAma AyA hai| ratnapura-prAcIna nagara / vartamAna madhyapradezakA eka grAma / yahAM haihaya vaMzI rAjA rAja karate the / mithilApurI-prAcIna videha janapadakI rAjadhAnI / rAmAyaNa, mahAbhArata tathA jaina bauddha sAhitya mithilAke uddharaNoMse bhare par3e haiM / ina uddharaNoMke AdhAra para prAcIna mithilApurIke sthAnakA nirNaya susaMbhava nahIM hai / vartamAna mujaphpharapura maNDalake sItAmaDhI grAmase 1214 mIla dUra sthita janakapura hI prAcIna mithilApurIkA zeSa pratIta hotA hai / isa samaya yaha nepAlakI tarAI tathA nepAla rAjyameM hai| sammedAcala-vihAra pradezake hajArIbAga maNDalameM sthita zrI pArzvanAtha parvatakA paurANika prAcIna nAma / yaha jainiyoMke zrI RSabhadeva vAsupUjya, naiminAtha tathA mahAvIrake sivA zeSa 20 tIrthaMkaroMkI nirvANa bhUmi honese jainiyoMkA sabase bar3A siddha kSetra hai / caudaha ratna-pratyeka cakravartaki pAsa 14 ratna ( sarva zreSTha padArtha) hote haiM / inameM 1-gRhapati 2-senApati 3-zilpI 4-purohita 5-strI 6-hAthI tathA 7-ghor3A ye sAta cetana hote haiM / tathA 8-cakra 9-asi 10-chatra 11-daNDa 12-maNi (prakAza kAraka) 13carma (isake dvArA jalameM thala vat gamana hotA hai ) tathA 14-kAMkaNI (ratnakI lekhanI) / prathama sAtoM cetana ratna vijayArddhase lAye jAte haiN| cakra, asi, chatra tathA daNDa AyudhazAlAmeM prakaTa hote haiM tathA maNi, carma aura kAMkiNI himavana parvatake padma hRdameM nivAsa karanevAlI zrI devIke mandirase Ate haiN| nava nidhi-pratyeka cakravartike pAsa nau prakArakI nidhiyAM ( koza ) hotI haiM-1-chahoM RtuoMkI vastu dAyaka ko kAlanidhi kahate haiM / 2-jitane cAhe logoMko bhojana dAtA mahAkAla nidhi hotI hai / 2-anna bhaNDArakA nAma pANDunidhi hai / 4-zastroM ke akSaya bhaNDArakA nAma mANavaka nidhi hai| 5-vAditroMka bhaNDArako zaMkha nidhi nAma diyA hai / 6-bhavana Adi vyavasthApaka naisarpa nidhi hai / 7-vastroMke akSaya bhaNDArakA nAma padma nidhi hai / 8-AbhUSaNAdi sAja-sajjA dAyaka piMgala nidhi hai / tathA 9-ratnAdi saMpattikA bhaNDAra kartA ratna nidhi sumeru-atyanta U~cA parvata hai / jambU dvIpake kendrameM eka dhAtukIkhaMDa tathA puSkarAddhaka pUrva pazcima kendrameM eka eka arthAt manuSya lokameM pAMca meru haiM / inake nAma kramazaH sudarzana, vijaya, acala, mandira aura vidyunmAlI haiN| prathama sudarzana meru 1000 yojana bhUmimeM 99000 pRthvIse Upara hotA hai tathA 40 yojanakI coTI hotI hai / yaha mUlameM 10 sahastra tathA bhUmike Upara 1 sahastra yojana moTA hai / isa para nIce bhadrazAla vana hotA hai / 500 yo0 kI car3hAI para naMdana vana, 63500 yo0 Upara jAkara saumanasa aura 36000 yo0 Upara jAkara pAMDuka vana hai / zeSa cAroM sumeru 84000 yo0 U~ce haiM ataH inameM tIsarA saumanasa vana 55500 kI U~cAI para tathA pAMDuka vana 28000 yo0 kI UMcAI para hai| pratyeka vanameM cAroM dizAoM meM 4 akRtrima jinamaMdira haiN| ina parvatoM para 61000 A yo0 kI UMcAI taka hI maNi pAye jAte haiM / isake Upara inakA raMga sone aisA hai / sAmAnika-ve deva jo zAsana tathA prabhutAke sivA saba bAtoM meM indrake samAna hote haiN| Jain Education interational TATE- [689]
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam trAyastriMza-maMtrI, purohita, Adi ke samAna deva / parISaha-saba prakArase sahanA parISaha hai / karma nirjarA ke lie ye sahe jAte haiM / bhUkha, pyAsa, zIta, uSNa, deza-mazaka, nagnatA, arati. strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkAra, puraskAra, prajJA, ajJAna tathA adarzana ye 22 parISaha haiN| mAgadha-bharata airAvata kSetroMke samudra tathA sItA sItodA nadIke jalameM sthita dvIpoMkA nAma hai / bharata kSetrake dakSiNI kinArese saMkhyAta yojanakI dUrI para yaha sthita hai / isakA svAmI mAgadha deva hai|| AryikA-udiSTatyAga pratimAkI dhAriNI strIko AryikA kahate haiM / dravya strIke tyAgakI yaha carama rImA hai / yaha sapheda sAr3I pahinatI hai, pIchI kamaNDala dhAraNa karatI haiM / baiTha kara AhAra karatI haiM / sadaiva zAstra svAdhyAya tathA saMyamameM rata rahatI haiN| guNasthAna-moha aura yogake nimittase AtmAke guNa samyaka-darzana jJAna cAritra ke kama-baDha paneke anusAra honevAlI avasthAoMko guNasthAna kahate haiN| gupti-jisake dvArA saMsArameM phaMsAnevAlI bAtoMse AtmAkA rakSaNa ho use gupti kahate haiM / mana-vacana-kAya guptike bhedoMse yaha tIna -prakArakI hai| dharma-jo iSTa sthAna para rakhe yA le jAya use dharma kahate haiM / utkRSTa kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya tathA brahmacaryaka bhedase dasa prakArakA hai / caudaha mArgaNA-jina vizeSa guNoMke AdhArase jIvoMkA vivecana, jJAna tathA zodha kI jAya unako mArgaNA kahate haiM / gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJitva tathA AhArake bhedase yaha caudaha prakArakI hai| _____ aSTa anuyoga-pulAkAdi muniyoMkA jina vizeSatAoM ke AdhAra para vivecana hotA hai unheM anuyoga kahate haiM / saMyama, zruta, pratisevanA, tIrtha, liMga, lezyA, upapAda tathA sthAna ke bheda se yaha ATha prakAra kA hotA hai / Asrava-zubha azubha karmoM ke Ane ke lie dvAra bhUta kAya, vacana aura mana kI kriyAeM Amrava haiM / saMvara-Asrava bhUta yogoM kA nirodha hI saMvara hai / nirjarA-AMzika rUpa se karmoM ke kSaya ko nirjarA kahate haiN| zramaNa-jo zatru-mitra, sukha-dukha, Adara-nirAdara, loSTha-kAJcana, AdimeM samabhAva rakhate haiM ve mahAvratI sAdhu zramaNa kahalAte haiN| zalya-zarIrameM kIla ke samAna manameM cubhane vAle koka udayase hone vAle vikAra hI zalya haiM / mAyA, nidAna aura mithyAtva ke bheda se yaha tIna prakAra kI hai| AcArya-sAdhuoM ko dIkSA tathA zikSA dekara jo vrattoM kA AcaraNa karAyeM unheM AcArya kahate haiM / 12 tapa, 10 dharma, 5 AcAra, 6 Avazyaka tathA 3 gupti kA pAlana; AcArya parameSThI ke ye 36 guNa haiM / upAdhyAya-jisake pAsa jAkara mokSamArgaka sAdhaka zAstroMkA adhyayana kiyA jAtA hai unheM upAdhyAya kahate haiM / 11 aMga tathA caudaha pUrvo kA jJAna ye 25 upAdhyAya parameSThIke guNa haiM / caturvidha saMgha-RSi, munI, yati tathA anagAra ina cAra prakAra ke sAdhuoM ke samUhako saMgha kahate haiM / manyamAmAmA- mayamAyarA Jain Education international For Privale & Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAGga caritam ALAGEcayAcA Atapa-athavA AtApana yoga kA tAtparya hai ki grISma Rtu meM dhUpameM khar3e hokara baiTha kara dhyAna karanA / sAdhu-bahuta samaya se dIkSita muniko sAdhu kahate haiM / 5 mahAvrata, 5 samiti, 5 indriyoM kA pUrNa nirodha, 6 Avazyaka, snAna tyAga, bhUmi zayana, vastra tyAga, kezalauJca, ekAzana, khar3e AhAra tathA daMta-dhAvana tyAga ye 28 sAdhu parameSThIke guNa haiN| Avazyaka-muniyoMke lie pratidina anivArya rUpa se kAraNIya kAryoM ko Avazyaka kahate haiM / ye chaha haiM-1 sAmAyika, 2 baMdanA, 3 stuti, 4 pratikramaNa (kRta doSoM ke lie pazcAtApa) 5 pratyAkhyAna tathA 6 kAyotsarga / sallekhanA-upasarga, durmikSa, asAdhya roga athavA mRtyuke Ane para bhalI bhAMti kAya tathA kaSAya kI zuddhi ko sallekhanA kahate haiN| ukta prakAra se mRtyu ke saMyoga upasthita hone para gRhastha tathA muni donoM hI dhArmika vidhipUrvaka zarIrako chor3ate haiM | samAdhimaraNa karane vAlA vyakti AhAra pAnAdi yathA suvidhA ghaTAtA jAtA hai athavA sarvathA chor3a detA hai / sabase kSamA yAcanA karatA hai tathA sabako kSamA detA bhI hai / usakA pUrA samaya dhyAna tathA tattva carcAmeM hI bItatA hai | 1- jIne yA 2- maranekI icchA karane 3- mitroM se moha karane 4- bhukta sukhoMkI smRti 5-agale bhava ke lie kAmanA karane se sallekhanAmeM doSa lagatA hai / prAyopagamana-aisI sallekhanA jisameM vyakti na svayaM apanI cikitsA karatA hai na dUsare ko karane detA hai, dhyAnameM hI sthira rahatA hai aura zarIrako bhI sthira rakhatA hai / ArAdhanA-AtyantikI bhakti athavA sevA ko ArAdhanA kahate haiM / samyak darzana-jJAna-cAritra aura tapakI ArAdhanAke bhedase yaha / cAra prakAra kI hotI hai / anAyatana-dharmAcaraNa ko zithila karane vAle nimittoM ko anAyatana kahate haiM / kudeva, kuguru, kuzAstra tathA ina tInoM ke bhakta ye chaha anAyatana hote haiM / IR [691] Jain Education interational
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education international
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education Intemational