Book Title: Dwatrinshad Dwatrinshika Prakaran
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600150/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyazovijayaupAdhyAyaviracita tattvArthadIpikAbhidhAna-svopajJavRttivibhUSita dvAtriMzada dvAtriMzikA prakaraNa prakAzaka divya darzana TrasTa, dhoLakA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH || mahopAdhyAyazrI yazovijayagaNi viracita hArmiMzadraddhAtriMzika praNa * divyAziSa vardhamAnataponidhi saMghahitaciMtaka nyAyavizArada sva.A.zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA * kRpAdRSTi siddhAradivAkara gItAthaziromaNi gacchAdhipati A.zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA * saMpAdaka + saMzodhaka * padmamaNitIrthoddhAraka pravacanaprabhAvaka paMnyAsapravarazrI vizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSya muni yazovijaya - prakAzaka che divya darzana TrasTa 3- kalikaMTha sosAyaTI makalIpara cAra rastA dhoLa kA ji amadAvAda. pIna-387810. For Private & Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa - jemanA romeromamAM jainazAsananI vaphAdArI vaNAyelI che, jemanA pratyeka raktabiMdumAM jainasaMghaekatAnI tamannA chavAyelI che, jemano dareka zvAsa-ucchavAsa jainayuvApeDhIne jAgRta karavA mATe che, jemanA tamAma zabdomAM AdhyAtmikatAnuM ojasa ubharAya che, jemanI jhINI AMkhomAM AgamamarmabhedI teja chalakAya che. jemanI pratyeka saMyamacaryAmAM apramattattA-pavitratA najarAya che, evA vardhamAnataponidhi saMghahitaciMtaka AgamamarmajJa suvizAlagacchAdhipati sva.dAdAgurudeva AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA pavitra karakamalamAM sAdara samarpaNa ( prathama AvRti * * vi.saM. 2060 * * 500 nakala * * 200 rU. mUlya ) * sarvahakka zramaNapradhAna zrI jaina saMghane AdhIna * * prAptisthAna :- (1) prakAzaka (2) lAlabhAI trikamabhAI, 456, zAMtinAthanI poLa, hAjA paTelanI poLamAM, rilipha roDa, amadAvAda-380001 mudrakaH zrI pArzva komyuTarsa 58, paTela sosAyaTI, javAhara coka, maNinagara, amadAvAda-8. phonaH 30912149 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prAstAvikma. thoDAka samaya pUrve ja mahopAdhyAyazrIyazovijayajI gaNivararacita dvAtriMzad-dvAtriMzikA graMtha svopajJavRtti, nayalatAvRtti tathA dvAtriMzikAprakAza-gujarAtIvivaraNasahita ATha bhAgamAM zrI aMdherI gujarAtI jaina saMghamuMbaI taraphathI prakAzita thayo. ATha bhAgamAM pustakAkAre chapAyela mahAkAya graMtharatna vihArAdimAM mahAtmAo UMcakI na zake tema ja jemane phakta mULagraMtha-svopajJa-vRttisahita vAMcavo hoya temaNe paNa ATha bhAga sAthe rAkhavA paDe. AthI svopakSavRttiyukta dvAtriMzikA prakaraNa mULa graMthanuM zuddha saMskaraNa pratAkAre chapAya to vihArAdimAM mahAtmAone anukULa paDe -tevI aneka mahAtmAo taraphathI mAMgaNI AvI. tene lakSamAM rAkhIne, aneka hastaprato tathA mudritapratonA AdhAre saMzodhita ane mudrita thayela, zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha-muMbaI prakAzita dvAtriMzad dvAtriMzikA graMthanA AdhAre prastuta prakAzana thaI rahela che. mahopAdhyAya yazovijayagaNIracita svopaza-vRttiyukta dvAtriMzad dvAtriMzikA nAmanA prastuta graMthamAM TippaNamAM je azuddha pATha, pAThAMtara, truTakapATha, adhika pATha vagerenI noMdha Apela che te aMdherI gujarAtI jaina saMghamuMbaIthI prakAzita thayela dvAtriMzikA graMtha (ATha bhAga)nA AdhAre darzAvela che. tenI vAcakavarge noMdha levI. jJAnadravya dvArA prastuta graMthanA mudraNa AdimAM zrI AMbAvADI zve.mUrtipUjaka jaina saMgha-amadAvAda taraphathI saharSa saMpUrNa Arthika sahayoga maLela che te badala AMbAvADI saMghanA TrasTI gaNane dhanyavAda. prastuta graMthanA mAdhyamathI vize vAcavarga mokSamArge haraNaphALa bhare tevI maMgaLakAmanA. jinAjJAviruddha lakhAyuM hoya to trividha-trividha micchAmi dukkaDam. mAga.vada-10 li. pUjyapAda vardhamAnataponidhi sva.gacchAdhipati zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI zrI pArzvanAtha jinajanmakalyANaka, mahArAjanA ziSyaratna pUjyapaMnyAsa pravara zrI vizvakalyANavijaya operA, amadAvAda. gaNivaranA ziSyALu muni yazovijaya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 309 326 362 viSayamArgadarzika : 1. dAnadvAtriMzikA 1 | 17. daiva-puruSakAradvAtriMzikA 2. dezanAdvAtriMzikA 18 | 18. yogabhedadvAtriMzikA 3. mArgadvAtriMzikA 33 | 19. yogavivekadvAtriMzikA 4. jinamahattvadvAtriMzikA 20. yogAvatAradvAtriMzikA 342 5. bhaktidvAtriMzikA 21. mitrAdvAtriMzikA 6. sAdhusAmagryadvAtriMzikA 22. tArAditrayadvAtriMzikA 378 7. dharmavyavasthAdvAtriMzikA 23. kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA 395 8. vAdadvAtriMzikA 134 24. sadRSTidvAtriMzikA 414 9. kathAdvAtriMzikA . klezahAnopAyadvAtriMzikA 10. yogalakSaNadvAtriMzikA 169 26. yogAmAhAtmyadvAtriMzikA 449 11. pAtaMjalayogalakSaNadvAtriMzikA | 27. bhikSudvAtriMzikA 469 12. pUrvasevAdvAtriMzikA | 28. dIkSAdvAtriMzikA 481 13. muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 29. vinayadvAtriMzikA 493 14. apunarbandhakadvAtriMzikA 232 | 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA 503 15. samyagdRSTidvAtriMzikA 31. muktidvAtriMzikA IzAnugrahavicAradvAtriMzikA 274 32. sajjanastutidvAtriMzikA 430 206 P 2 P Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ htt ho to dA na dvA triM zi kA 1/1 zrIyazovijayopAdhyAyaviracitam tattvArthadIpikA'bhidhAna-svopajJavyAkhyA'laGkRtam muniyazovijayena saMzodhitaM sampAditaJca dvAtriMzad-dvAtriMzikA prakaraNam 1. dAnadvAtriMzikA aindravRndavinatAGghriyAmalaM yAmalaM jinapatiM samAzritAm / yogino'pi vinamanti bhAratIM bhAratI mama dadAtu sA sadA / / zreyobhUtAnekazAstrArthasaGgrahaM manasikRtya dvAtriMzikAprakaraNamArabhamANo granthakAro dAnadharmasya prAthamyena paramamaGgalarUpatvAdAdau tadvAtriMzikAmAha aindrazarmapradaM dAnamanukampAsamanvitam / bhaktyA supAtradAnaM tu mokSadaM dezitaM jinaiH / / 1 / / aindreti - anukampAsamanvitaM = anukampApUrvakaM dAnaM, indrasya sambandhyaindraM yaccharma tatpradam (=aindrazarmapradam ) / sAMsArikasukhAntarapradAnopalakSaNametat / sveSTabIjapraNidhAnArthaM cetthamupanyAsaH / bhaktyA supAtradAnaM tu jinaiH = bhagavadbhiH mokSadaM dezitaM, tasya bodhiprAptidvArA bhagavatyAM For Private Personal Use Only / / 1 / / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / mokSaphalakatvAbhidhAnAt / / 1 / / anukampA'nukampye syAd bhaktiH pAtre tu saGgatA / anyathAdhIstu dAtRNAmaticAraprasaJjikA // 2 // anukampeti / anukampA'nukampye viSaye, bhaktistu 'pAtre sAdhvAdau saGgatA syAt = samucitaphaladA syAt / anyathAdhIstu = anukampye supAtratvasya supAtre cAnukampyatvasya buddhistu dAtRRNAmaticAraprasaJjikA = aticArApAdikA / atra yadyapi supAtratvadhiyo'nukampye'saMyatAdau mithyArUpatayA'ticArApAdakatvaM yujyate, supAtre'nukampyatvadhiyastu na kathaJcit, tatra glAnatvAdidazAyAmanyadApi ca sveSToddhArapratiyogiduHkhAzrayatvarUpAnukampyatvadhiyaH pramAtvAt, tathApi svApekSayA hInatve sati sveSToddhArapratiyogiduHkhAzrayatvarUpamanukampyatvaM tatrAprAmANikameveti na doSaH / ___ apare tvAhuH- tatra prAguktaM nirvizeSaNamanukampyatvaM pratIyamAnaM sAhacaryAdidoSeNa yadA hInatvabuddhiM janayati tadaivAticArApAdakaM, nAnyadA, anyathAdhiyo hInotkRSTayorutkarSApakarSabuddhyAdhAnadvAraiva doSatvAt / ata eva - na cAnukampAdAnaM sAdhuSu na sambhavati, "Ayariya aNukampAe gaccho aNukampio mahAbhAgo" iti vacanAd + (aSTaka 27/ 1. hastAdarza :...supAtre' iti arthata: zuddho'pi mUlAnusAreNA'zuddhaH pAThaH / 2. mudritaprato 'buddhayA...' ityazuddhaH paatthH| 3. hastapratau ....kaMpayAe...' iti pAThaH / / // 2 Jain Education Interational Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja / / 3 vR.) iti aSTakavRttyanusAreNAcAryAdiSvapyutkRSTatvadhiyo'pratirodhe'nukampA'vyAhateti / etannaye ca supAtradAnamapi gRhItRduHkhoddhAropAyatveneSyamANamanukampAdAnameva, saakssaa| tsveSTopAyatveneSyamANaM cAnyatheti bodhyam / / 2 / / tatrAdyA duHkhinAM duHkhoddidhIrSAlpA'sukhazramAt / pRthivyAdau jinArcAdau yathA tadanukampinAm / / 3 / / tatreti / tatra = bhaktyanukampayormadhye AdyA = anukampA duHkhinA = duHkhArtAnAM puMsAM duHkhoddidhIrSA = duHkhoddhArecchA, alpAnAmasukhaM yasmAdetAdRzo yaH zramastasmAt (= duHkhoddidhIrSAlpA'sukhazramAt) / itthaM ca vastugatyA balavadaniSTAnanubandhI yo duHkhiduHkhoddhArastadviSayiNI svasyecchA'nukammeti phlitm| udAharati- yathA jinArcAdI kArye pRthivyAdau viSaye tadanukampinAM ='itthambhUtabhagavatpUjApradarzanAdinA pratibuddhAH santaH SaTkAyAn rakSantvi'ti pariNAmavatAmityarthaH / yadyapi jinArcAdikaM bhaktyanuSThAnameva, tathApi tasya samyaktvazuddhyarthatvAt tasya cAnukampAliGgakatvAt tadarthakatvamapyaviruddhameveti, paJcaliGgyAdAvitthaM vyavasthiterasmAbhirapyevamuktam / / 3 / / alpAsukhazramAdityasya kRtyamAha - stokAnAmupakAraH syAdArambhAdyatra bhUyasAm / tatrAnukampA na matA yatheSTApUrtakarmasu / / 4 / / 1. hastAdarza 'etannaye' nAsti / 2. hastAdarza'... dikArye' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'vyasthi...' ityazuddhaH pATho hstaadrsh| / / 3 / / Jain Education Intemational Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ To It To For stokAnAmiti- spaSTa: / navaramiSTApUrtasvarUpametatRtvigbhirmantrasaMskArairbrAhmaNAnAM samakSataH / antarvedyAM hi yaddattamiSTaM tadabhidhIyate / / vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnametattu pUrtaM tattvavido viduH / / (yogadRSTisasamuccaya 116-117) iti / / 4 / / nanvevaM kAraNikadAnazAlAdikarmaNo'pyucchedApattirityata Aha - puSTAlambanamAzritya dAnazAlAdikarma yat / tattu pravacanonnatyA bIjAdhAnAdibhAvataH / / 5 / / bahUnAmupakAreNa nAnukampAnimittatAm / atikrAmati tenAtra mukhyo hetuH zubhAzayaH // 6 // puSTAlambanamiti / puSTAlambanaM = sadbhAvakAraNaM Azritya yaddAnazAlAdikarma pradezisampratirAjAdInAM, tattu pravacanasya prazaMsAdinA unnatyA (= pravacanonnatyA bIjAdhAnAdibhAvataH) bIjAdhAnAdInAM bhAvataH = siddherlokAnAm / / 5 / / bahUnAmiti / tato nirvRtisiddheH bahUnAmupakAreNAnukampAnimittatAM nAtikrAmati / tena kAraNena atra = anukampocitaphale mukhyaH zubhAzayo hetuH, dAnaM tu gauNameva, 'vedyasaMvedyapadastha eva tAdRgAzayapAtraM, tAdRgAzayAnugama eva ca nizcayato'nukampeti phalitam 1. hastAdarza 'vaidya...' ityazuddhaH pAThaH / / / 4 / / Jain Education Interational Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho tt has its 2 dA na dvA triM zi kA 1/9 / / 6 / / etadeva nayapradarzanapUrvaM pravivecayati kSetrAdi vyavahAreNa dRzyate phalasAdhanam / nizcayena punarbhAvaH kevalaH phalabhedakRt // 7 // kSetrAdIti / vyavahAreNa pAtrAdibhedAt phalabhedo, nizcayena tu tttvm||7|| kAlAlambanasya puSTatvaM spaSTayitumAha Eraseraft lAbhAya nAkAle karma bahvapi / - bhAvavaicitryAdeveti vRSTau vRddhiH kasyApi kaNakoTirvRthAnyathA / / 8 / / kAla iti / spaSTaH / / 8 / / avasarAnuguNyenAnukampAdAnasya prAdhAnyaM bhagavaddRSTAntena samarthayitumAha dharmAGgatvaM sphuTIkartuM dAnasya bhagavAnapi / ata eva vrataM gRhNan dadau saMvatsaraM vasu // 9 // dharmAMtvamiti / ata eva = kAle'lpasyApi lAbhArthatvAdeva dAnasya = anukampAdAnasya dharmAGgatvaM sphuTIkartuM bhagavAnapi vrataM gRhNan saMvatsaraM vasu dadau / tatazca mahatA dharmAvasare'nuSThitaM sarvasyApyavasthaucityayogena dharmAGgamiti spaSTIbhavatIti bhAvaH / tadAha 1. mudritapratau 'praJca...' iti pAThAntaram / 1. hastAdarze 'bhAvavaideve 'ti truTitaH pAThaH / 1. hastAdarze ' .... lavasyA...' iti pAThaH / so'pi zuddhaH / 11411 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ke dharmAGgakhyApanArthaM ca dAnasyApi mahAmatiH / avasthaucityayogena sarvasyaivAnukampayA / / / / (aSTaka.27/3) iti / / 9 / / nanvevaM sAdhorapyetadApattirityata Aha - sAdhunApi dazAbhedaM prApyaitadanukampayA / dattaM jJAtAd bhagavato raGkasyeva suhastinA // 10 // sAdhanApIti / sAdhanApi = mahAvratadhAriNApi dazAbhedaM prApya = paSTAlambanamAzritya etad = dAnaM anukampayA dattaM, suhastineva raGkasya, tadAha- 'zrUyate cAgame AryasuhastyAcAryasya raGkadAnamiti / kutaH? ityAha- "bhagavataH zrIvardhamAnasvAmino jJAtAt / taduktaM 'jJApakaM cAtra bhagavAnniSkrAnto'pi dvijnmne| devadUSyaM dadaddhImAnanukampAvizeSataH / / ' (aSTaka 27/ 5) iti| prayogazcAtra - 'dazAvizeSe yaterasaMyatAya dAnamaduSTaM, anukampAnimittatvAt, bhagavaddvijanmadAnavad' ityAhuH / / 10 / / na cAdhikaraNaM hyetadvizuddhAzayato matam / ___ api tvanyadguNasthAnaM guNAntaranibandhanam / / 11 / / na ceti / na caitat = kAraNikaM yatidAnaM (hi) adhikaraNaM mataM, adhikriyate / / 6 / / AtmA'nenA'saMyatasA-marthapoSaNata ityadhikaraNam / kutaH ? ityAha - vizuddhAzayataH = avasthaucityenAzayavizuddheH, bhAvabhedena karmabhedAt / anarthA'sambhavamuktvA'rthaprAptimapyAha- 'api Jain Education Interational Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // tu' ityabhyuccaye / anyad = adhikRtaguNasthAnakAnmithyAdRSTitvAderaparamaviratasamyagdRSTyAdikaM guNAnAM = jJAnAdInAM sthAnaM (= guNasthAnaM) mataM guNAntarasya sarvaviratyAdernibandhanam (= guNAntaranibandhanam) / / 11 / / nanvevaM 'gihiNo veyAvaDiaM na kujjA' (dazavaikAlika-cUlikA 2/9) ityAdyAgamavirodha ityata Aha vaiyAvRttye gRhasthAnAM niSedhaH zrUyate tu yaH / sa autsargikatA' bibhrannaitasyArthasya bAdhakaH // 12 // vaiyAvRttya iti / gRhasthAnAM vaiyAvRttye tu sAdhoH niSedhaH yaH zrUyate, sa autsargikatAM bibhrannaitasya ApavAdikasya arthasya bAdhakaH / apavAdo hyutsargaM bAdhate, na tUtsargo'pavAdamiti / / 12 / / sUtrAntaraM samAdhatte ye tu dAnaM prazaMsantItyAdisUtre'pi saGgataH / vihAya viSayo mRgyo dazAbhedaM vipazcitA / / 13 / / ye tviti / ye tu dAnaM prazaMsantItyAdisUtre'pi- 'je yA dANaM pasaMsaMti vahamicchaMti pANiNaM / je a NaM paDisehaMti vitticcheaM kareMti te / / (sUtrakRtADga 1/11/20) iti / / / / 7 / / 1. hastAda" ....kataM..' ityazuddhaH pAThaH / 1. mudritapratau 'u' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'kariti' iti pAThAntaram / mudritapratau ca 'karaMti' iti pAThAntaram / Jain Education Interational Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Foto&to a dA na dvA triM zi kA 1/15 sUtrakRtasUtre'pi dazAbhedaM vihAya saGgataH = yukto viSayo vipazcitA mRgyaH = aidamparyazuddhyA vicAraNIyaH / na tu padArthamAtre mUDhatayA bhAvyaM, apuSTAlambanaviSayatayaivAsyopapAdanAt / Aha ca- 'ye tu dAnaM prazaMsantItyAdi sUtraM tu yatsmRtam / avasthAbhedaviSayaM draSTavyaM tanmahAtmabhiH' / / (aSTaka 27 / 7 ) iti / / 13 / / punaH zaGka nanvevaM puNyabandhaH syAtsAdhorna ca sa iSyate / puNyabandhAnyapIDAbhyAM channaM bhuGkte yato yatiH / / 14 / / nanviti / nanvevaM = apavAdato'pi sAdhoranukampAdAne'bhyupagamyamAne puNyabandhaH syAt, anukampAyAH sAtabandhahetutvAt / na ca sa puNyabandha iSyate sAdhoH / yataH = yasmAd yatiH puNyabandhAnyapIDAbhyAM 'hetubhyAM channaM bhuGkte || 14 || etadeva spaSTayati dInAdidAne puNyaM syAttadadAne ca pIDanam / zaktau pIDAspratIkAre zAstrArthasya ca bAdhanam / / 15 / / dInAdIti / prakaTaM bhojane dInAdInAM yAcamAnAnAM dAne ( = dInAdidAne) puNyaM syAt, na cAnukampAvAMsteSAmadattvA kadApi bhoktuM zaknoti', atidhASTaryamavalambya kathaJcit teSAmadAne ca ( = tadadAne ca ) pIDanaM syAt teSAM tadAnImaprItirUpaM zAsanadveSAtparatra 1. mudritapratau ' hetubhyAM' padaM nAsti / 2. mudritapratau zaktaH' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'dAnaM ca' ityazuddhaH pAThaH / ||8| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shor / / ca kugtisnggtiruupm| 'tadaprItidAnapariNAmAbhAvAnna doSo bhaviSyatI' tyAzaGkyAha-zaktI satyAM pIDAyAH = paraduHkhasya apratIkAre = anuddhAre ca ( = pIDA'pratIkAre ca) zAstrArthasya = parAprItiparihAraprayatnapratipAdanarUpasya bAdhanaM, rAgadveSayoriva zaktinigRhanasyApi cAritra| pratipakSatvAt / prasiddho'yamarthaH saptamASTake / / 15 / / kiM ca dAnena bhogAptistato bhavaparamparA / dharmAdharmakSayAnmuktirmumukSorneSTamityadaH / / 16 / / kiM ceti / kiM ca dAnena hetunA bhogAptiH bhavati, tato bhavaparamparA, mohadhArAvRddheH / tathA 'dharmAdharmayoH = puNyapApayoH kSayAnmuktiH' (= dharmAdharmakSayAnmuktiH) iti hetoH adaH II = anukampAdAnaM mumukSorneSTam / / 16 / / siddhAntayati naivaM yatpuNyabandho'pi dharmahetuH zubhodayaH / vaDherdAhyaM vinAzyeva nazvaratvAtsvato mataH / / 17 / / naivmiti| naivaM yathA prAguktaH, yad = yasmAt puNyabandho'pi zubhodayaH = sadvipAko dharmaheturmataH taddhetubhireva dazAvizeSe'nuSaGgataH puNyAnubandhipuNyasambhavAt, prANAtipAtaviramaNAdau tathA'vadhAraNAt / na cAyaM muktipratipanthI', dAhyaM vinAzya vahaneriva tasya pApaM vinAzya 1. mudritapratau .rtha sa...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kSorna' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'nuSaMgaH // pu'.... ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI '...paripanthI...' iti pAThaH / so'pi zuddhaH / / / 9 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / svato nazvaratvAt = nAzazIlatvAt / zAstrArthA'bAdhena nirjarApratibandhapuNyabandhAbhAvAnnAtra || doSa iti garbhArthaH / / 17 / / bhogAptirapi naitasmAdabhogapariNAmataH / mantritaM zraddhayA puMsAM jalamapyamRtAyate / / 18 / / bhogAptiriti / bhogAptirapi naitasmAd = ApavAdikAnukampAdAnAt, abhogapariNAmataH = bhogAnubhavopanAyakAdhyavasAyAbhAvAt / dRSTAntamAha- maMtritaM jalamapi puMsAM zraddhayA = bhaktyA amRtAyate = amRtakAryakAri bhavati / evaM hi bhogahetorapyatrAdhyavasAyavizeSAd bhogAnupanatirupapadyata iti bhAvaH / / 18 / / nanvidaM haribhadrasammatyA bhavadbhirvyavasthApyate, tenaiva cAbhinivizyoktamityAzaGkyAha na ca svdaanpossaarthmuktmetdpeshlm| 'haribhadro hyado'bhANId yataH saMvignapAkSikaH // 19 // na ceti / na ca svadAnasya = svIyAsaMyatadAnasya poSArthaM = samarthanArthaM ( = svadAnapoSArtha) uktametad apezalaM = asundaram / yataH = yasmAt saMvignapAkSiko haribhadro'daH = prAguktaM hi = nizcitaM abhANIt / na hi saMvignapAkSiko'nRtaM brUte / taduktaM saptaviMzatitamASTakavivaraNe1. mudritapratau idaM padaM nAsti / 2. hastAdarza ...bandhapuNya..' iti pAThaH / 3. hastapratau 'harido' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'NIdyotaH' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza ...bhANI' ityazuddhaH pAThaH / / // // 10 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo / 'svakIyAsaMyatadAnasamarthanAgarbhArthakamidaM prakaraNaM sUriNA kRtamiti kecitkalpayanti, hari bhadrAcAryo hi bhojanakAle 'zaGkhavAdanapUrvakamarthibhyo bhojanaM dApitavAniti zrUyate / na caitatsambhAvyate, saMvignapAkSiko hyasau, na ca saMvignasya tatpAkSikasya vA'nAgamikArthopadezaH sambhavati, tattvahAniprasaGgAt / Aha ca- "saMviggo'NuvaesaM Na dei dubbhAsiaM kdduvivaagN| jANato tammi tahA atahakkAro u micchattaM // " (paMcA.12/17) iti' (aSTaka 27/7 vRtti) / / 19 / / bhaktistu bhavanistAravAJchA svasya supaatrtH| tayA dattaM supAtrAya bahukarmakSayakSamam // 20 // bhaktistviti / bhaktistu svasya supAtrato bhavanistAravAJchA / ArAdhyatvena jJAnaM bhaktiH, ArAdhanA ca *gauravitaprItihetuH kriyA* 'gauravitasevA 'cetyetadapi phalato naitllkssnnmtishete| tayA = bhaktyA supAtrAya dattaM bahukarmakSaye kSamaM = samarthaM bhavati / / 20 / / tathAhi- pAtradAnacaturbhaGgyAmAdyaH saMzuddha iSyate / dvitIye bhajanA zeSAvaniSTaphaladau matau // 21 // 1. hastAdarza 'zaMkhavAdinaHpU...' ityazuddhaH pAThaH / 2. saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnAnastasmiMstathA'tathAkArastu mithyAtvam / / 3. hastapratau 'kSamA' ityazuddhaH pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 4. hastAdarza 'gauravavAta..' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'eta...' iti paatthH| 1/21 / / 11 / / Jain Education Interational Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaja / pAtreti / pAtradAnaviSayiNI yA caturbhagI- saMyatAya zuddhadAnaM, saMyatAyAzuddhadAnaM, asaMyatAya zuddhadAnaM, asaMyatAyAzuddhadAnaM ityabhilApAH / tasyAM ( = pAtradAnacaturbhaGgyAM) Adyo bhaGgaH samyag = atizayena zuddha (= saMzuddha) iSyate, nirjarAyA eva janakatvAt / (dvitIye = ) dvitIyabhaGge kAlAdibhedena 'phalabhAvAbhAvAbhyAM bhajanA vikalpAtmikA / zeSau = tRtIyacaturthabhaGgau aniSTaphaladau ekAntakarmabandhahetutvAnmatau / / 21 / / "zuddhaM dattvA supAtrAya sAnubandhazubhArjanAt / sAnubandhaM na badhnAti pApaM baddhaM ca muJcati / / 22 / / zuddhamiti / supAtrAya = pratihatapratyAkhyAtapApakarmaNe zuddhaM annAdikaM dattvA sAnubandhasya = puNyAnubandhinaH zubhasya = puNyasyArjanAt ( = sAnubandhazubhArjanAt) sAnubandhaM = anubandhasahitaM pApaM na badhnAti / baddhaM ca pUrvaM pApaM muJcati = tyajati / itthaM ca pApanivRttau prayANabhaGgAprayojakapuNyena mokSasaulabhyamAveditaM bhavati / / 22 / / bhavetpAtravizeSe vA kAraNe vA tathAvidhe / azuddhasyApi dAnaM hi dvayorlAbhAya nAnyathA / / 23 / / bhavediti / pAtravizeSe vA AgamAbhihitasvarUpakSapakAdirUpe, kAraNe vA tathAvidhe 1. hastAdarza 'asaMyatAya zuddhadAnaM' iti pATho nAsti / 2. mudritapratau ....pA ta...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'phala' nAsti / 4. hastAdarza 'zuddha' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza '...mAcaditaM' ityazuddhaH pAThaH / / / / 12 / / Jain Education Interational Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / = durbhikSadIrghAdhvaglAnatvAdirUpe AgADhe azuddhasyApi dAnaM hi supAtrAya dvayoH = dAtRgRhItroH lAbhAya bhavet, dAturvivekazuddhAntaHkaraNatvAt, grahItuzca gItArthAdipadavattvAt / nAnyathA = pAtravizeSasya kAraNavizeSasya vA virahe / / 23 / / nanvevaM saMyatAyAzuddhadAne phale dvayorbhavatu bhajanA, dAturbahutaranirjarA'lpatarapApakarmabandhabhAgitvaM tu bhagavatyuktaM katham ? apavAdAdAvapi bhAvazuddhyA phalAvizeSAd-ityata Aha athavA yo gRhI mugdho lubdhakajJAta'bhAvitaH / tasya' tatsvalpabandhAya bahunirjaraNAya ca // 24 // ___ athaveti / athavA pakSAntare / yo gRhI mugdhaH = agRhItadAnazAstrArthoM lubdhakajJAtena 'mRgeSu lubdhakAnAmiva sAdhuSu zrAddhAnAM yathAkathaJcidannAdyupaDhaukanenAnudhAvanamevayuktamiti pArzvasthapradarzitena bhAvitaH = vAsitaH ( = lubdhakajJAtabhAvitaH) tasya tata = saMyatAyAzuddhadAnaM tu' mugdhatvAdeva (svalpabandhAya = ) svalpapApabandhAya (bahunirjaraNAya ca = ) bahukarmanirjaraNAya ca bhavati / / 24 / / itthamAzayavaicitryAdatrAlpAyuSkahetutA / yuktA cAzubhadIrghAyuhetutA sUtradarzitA / 25 / / 1. hastapratI 'jJAti...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tasyaita...' iti pAThaH / 3. mudratipratau 'asacchAstrArtha' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'mRgeSu' nAsti / 5. hastAdarza 'tu' nAsti / / / / 13 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ itthamiti / itthaM = amunA prakAreNa AzayavaicitryAt = bhAvabhedAt atra = saMyatAzuddhadAne alpAyuSkahetutA'zubhadIrghAyuhetutA' ca sUtradarzitA = sthAnAGgAyuktA yuktA, mugdhAbhiniviSTayoretadupapatteH, zuddhadAyakApekSayA'zuddhadAyake mugdhe'lpazubhAyurbandhasambhavAt, kSullakabhavagrahaNarUpAyA alpatAyAzca sUtrAntaravirodhenAsambhavAditi vyaktamadaH sthAnAGgavRttyAdau (sU.125) / / 25 / / yastUttaraguNAzuddhaM prajJaptigocaraM vadet / tenAtra bhajanAsUtraM dRSTaM sUtrakRte katham ? // 26 // yastviti / yastu AdhAkarmikasyaikAntaduSTatvaM manyamAnaH prakRte'rthe prajJaptigocaraM = bhagavatIviSayaM uttaraguNAzuddhaM vadet, zakyaparityAgabIjAdisaMsaktAnnAdisthale'pyaprAsukAneSaNIyapadapravRttidarzanAt / tena caivaM yUkAparibhavabhayAt paridhAnaM parityajatA atra = viSaye sUtrakRte bhajanAsUtraM kathaM draSTam? evaM hi tadanAcArasUtre zrUyate "ahAgaDAI(kammANi) jaMti annamanne sakammaNA / uvalitte viyANijjA aNuvalittetti vA puNo / / (sUtrakRtAGga dvi.zru.5-8) / atra hyAdhAkarmikasya phale bhajanaiva vyaktIkRtA, 'anyo'nyaM' padagrahaNenArthAntarasya kartumazakyatvAta, svarUpato'sAvadye bhajanAvyutpAdanasya "anatiprayojanatvAcceti sakSepaH / / 26 / / 1. hastAda" '....tutAdI...' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kSullakagrahaNa...' ityevaM truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza '...saMsRkta..' ityazuddhaH pAThaH / 4. yathAkRtAni karmANi bhuJjanti anyo'nyaM svakarmaNA / upaliptAn vijAnIyAt anupaliptAniti vA punaH / / 5. hastAdarza 'atipra....' ityazuddhaH pAThaH / / / 14 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhaM vA yadazuddhaM vA'saMyatAya pradIyate / gurutvabuddhyA tatkarmabandhakRnnAnukampayA / / 27 / / zuddhaM veti / asaMyatAya yacchuddhaM vA'zuddhaM vA gurutvabuddhyA pradIyate tad asAdhuSu | sAdhusaMjJayA karmabandhakRt / na punaH anukampayA, anukampAdAnasya kvApyaniSiddhatvAt, 'aNukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham" (samarAdityakathA-bhava-3/pR.194) iti vacanAt / / 27 / / doSapoSakatAM jJAtvA tAmupekSya ddjjnH| prajvAlya candanaM kuryAtkaSTAmaGagArajIvikAma / / 28 / / ataH pAtraM parIkSeta dAnazauNDaH svayaM dhiyA / tat tridhA syAnmuniH zrAddhaH smygdRssttistthaaprH||29|| 'doSeti- 'ata' iti-spaSTau / / 28 / / 29 / / eteSAM 'dAnametatsthaguNAnAmanumodanAt / "aucityAnativRttyA ca sarvasampatkaraM matam / / 30 / / eteSAmiti / eteSAM = muni-zrAddha-samyagdRzAM dAnaM etatsthAnAM = etadvRttInAM guNAnAM 1. anukampAdAnaM punarjinairna kadApi pratiSiddham / 2. hastAdarza '...vitAm' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'dAnameme...' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'aci...' ityazuddhaH pATho hstprtau| 5. hastAdarza 'zAM dAnaM' iti naasti| / / / // 15 // Jain Education Interational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / (= etatsthaguNAnAM) anumodanAt, taddAnasya tadbhaktipUrvakatvAt, aucityAnativRttyA = svAcArAnullaGghanena ca sarvasampatkaraM = jJAnapUrvakatvena paramparayA mahAnandapradaM matam / / 30 / / zubhayoge'pi yo doSo dravyataH ko'pi jAyate / kUpajJAtena sa punarnAniSTo yatanAvataH // 31 // zubhayoge'pIti / pAtradAnabaddhabuddhInAM sAdharmikavAtsalyAdau zubhayoge'pi = prazastavyApAre'pi yaH ko'pi dravyataH doSo jAyate sa (punaH) kUpajJAtena = AgamaprasiddhakUpadRSTAntena yatanAvataH = yatanAparAyaNasya nAniSTaH, svarUpataH sAvadyatve'pyanubandhato niravadyatvAt / tadidamuktam 'jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / (o.ni.759, piM.ni.671) atra hi apavAdapadapratyayAyA virAdhanAyA 1/31 vyAkhyAnAt phalabhedaupayiko jJAna-pUrvakatvena 'kriyAyA bheda eva labhyate / / yattu 'varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvaghAtapariNAmA'janyatvena jIvavirAdhanAyAH prati-bandhakAbhAvatvenaivAtra hetutvamiti' kazcidAha sAhasikaH tasyApUrvameva vyAkhyAnamapUrvameva cAgamatarkakauzalaM, kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAt, jIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve ca vizeSaNA'bhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddha vizeSyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya 1. hastAdarza '...pUrvatvAditi pAThAntaram / 2. hastAdarza 'mahaMmahA...' ityadhiko'zuddhazca pAThaH / 3. hastAdarza 'yatanIyata' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'dAnavabu...' iti pAThaH / 5. "kriyAbheda' iti mudritapratau pAThaH / so'pi zuddhaH / bhara 4 / / / / 16 / / Jain Education Interational Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya zuddha vizeSaNarUpasyApi sambhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyeta / atha varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhiketi cet ? kimetad virAdhanApadapravRttinimittaM vizeSaNaM vA ? Adye 'pravRttinimittaM 'nAsti, padaM cocyate' ityayamunmattapralApaH / antye coktadoSatAdavasthyamiti 2ziSyadhyandhanamAtrametat / atha 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiriti niyamAda 'varjanA'bhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajatIti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyate, ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvamakSatamiti cet ? na, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAt / ata eva tatprakArakapramitipratibandharUpasya api taddhAnasyAnupapatteH / syAdetat varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvAkalpanAllAghavamiti ? ___ maivaM, vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahAt, anyathA doSAbhAvaviziSTabAdhatvenaiva duSTajJAne pratibandhakatvaprasaGgAt, vizeSyAbhAvasthale'tiprasaGgAcca / 1. 'nAstipadaM cocyata' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. hastAdarza 'ziSyadhaMdha...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'labhate' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'taddAna...' ityazuddhaH pAThaH / 1/31 / / 17 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAdvarjanAbhiprAyasyaiva phalavizeSe nizcayato hetutvam / vyavahAreNa ca tattadvyaktInAM bhAvAnugatAnAM nimittatvamiti sAmpratam / vipaJcitaM / cedamanyatreti neha vistaraH / / 31 / / / itthaM dAnavidhijJAtA dhIraH puNyaprabhAvakaH / yathAzakti dadaddAnaM paramAnandabhAga bhavet / / 3 / / itthamiti spaSTaH / / 32 / / / / iti dAnadvAtriMzikA / / 1 / / // atha dezanAdvAtriMzikA // 2 // AdyAyAM dvAtriMzikAyAM dAnamuktaM, tadantarAyabhIrutvaM ca mukhyo guNaH, tacca dezanAvivekanihyamitIyamadhunA vivicyate yathAsthAnaM guNotpatteH suvaidyeneva bheSajam / bAlAdyapekSayA deyA dezanA klezanAzinI // 1 // / / / / 18 / / yathAsthAnamiti / suvaidyena bheSajamiva bAlAdyapekSayA = bAlAdyAnuguNyena dezanA deyA sAdhuneti shessH| kiMbhUtA ? klezanAzinI = bhAvadhAtusAmyena doSApahA / kutaH ? || Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAha yathAsthAnaM = sthAnamanatikramya guNotpatteH / yathAhi sadapyauSadhaM taruNAdiyogyaM bAlAdInAM na guNAya tathA dharmadezanA'pi' madhyamAdiyogyA bAlAdInAM na guNAya, iti yathAsthAnametanniyogo' nyAyyaH / / 1 / / vipakSe bAdhamAha unmArganayanAt puMsAmanyathA vA kuzIlatA / sanmArgadrumadAhAya vahnijvAlA prasajyate // 2 // unmArgeti / anyathA = yathAsthAnaM dezanAyA adAne puMsAMdhyAMdhyakaraNadvAreNa unmArganayanAt vA kuzIlatA prasajyate / kimbhUtA ? sanmArgadrumANAM dAhAya (=sanmArgadrumadAhAya) vahilajvAlA, 'anAbhogenApi svataH pareSAM mArgabhedaprasaGgasya prabalApAyahetutvAditi bhAvaH / / 2 / / nanvevaM, 'na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati / / ' iti vAcakavacanaM (tattvArthakArikA-29) vyaahnyet| ataH khalvanugrahadhiyA''gamArthopadezamAtrameveSTasAdhanatayA pratIyate, zroturbhAvastu durgrahaH- ityAzaGkAyAmAha anugrahadhiyA vakturdharmitvaM niyamena yat / bhaNitaM tattu dezAdipuruSAdividaM prati / / 3 / / 1. hastAdarza :...zanAdi' iti pAThaH / 2. hastAdarza '...yogyA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '..cca ku...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'prasadyate' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'bhogenA..' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'tvekAtato' ityazuddhaH pAThaH / ||19 / / Jain Education Intemational Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / anugraheti / anugrahadhiyA vaktuH = dharmopadeSTuH dharmitvaM = nirjarAbhAgitvaM niyamena | = ekAntena yad bhaNitaM, tattu (dezAdi-puruSAdividaM=) dezAdIn puruSAdIMzca vetti yastaM prati, na tu tajjJAne zaktimasphorayantaM prati' / / 3 / / ___ nanu puruSAdibhedena dezanAbhedo na yuktaH, rAjaraGkayorekarUpeNaiva dezanAvidhAnAt / tathA ca AcArasUtraM- "jahA puNNassa katthaI * tahA tucchassa katthaI, jahA tucchassa katthaI tahA puNNassa katthaI' (AcArAMga sU.101 patra 145) tti / sUtrollaGghanaM ca mahate'naya ityAzaGkyAha ko'yaM puruSa ityAdivacanAdata eva ca / parSadAdivivekAcca vyakto mandasya nigrahaH / / 4 / / ko'ymiti| ata eva ca = viparyaye doSAdeva ca 'ko'yaM puruSaH ?' ityAdivacanAt nandyAvazyakAdau (parSadAdivivekAt=) parSadAdInAM vivekAd = vivecanAt ca mandasya = dezAdipuruSAdijJAnAbhAvavato vaktuH nigrahaH = apasiddhAntalakSaNo vyaktaH = prakaTa eva / ayaM bhAvaH - uktAcArasUtraM sAdhodharmavyAkhyAne nirIhatAmAtradyotakameva, rAjAderabhiprAyAnanusaraNe prakaTadoSopada padameva 'tatra puruSAdi-dezAdiparijJAnavattvena deshnaadhikaaritvaabhivynyjnaat| 1. mudritapratau 'prati' zabdo nAsti / 2. hastAdarza 'rUpye...' iti pAThaH / 3. mudritapratau sarvatra 'dezanAbhidhAnAt' iti pAThaH / 4. mudritapratau 'laMdhanaM' ityazuddhaH pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 5. hastAdarza 'sUtra' iti azuddhaH pAThaH / / / 20 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tv F taduktaM - avi ya haNe aNAiyamANe etthaM pi jANa seyaM ti Natthi keyaM purise kaM ca Nae tti' (AcArADga 2/6 suu.103)| kiJcaivaM puruSAdiparijJAnAnAvazyakatve parSadAdiguNadoSopavarNanaM tatra tatra vyarthaM syAditi / / 4 / / ajJAtavAgvivekAnAM paNDitatvAbhimAninAm / viSaM yadvartate vAci mukhe nAzIviSasya tat / / 5 / / ___ ajJAteti / ajJAto vAgvivekaH = zuddhAzuddha-yogyAyogyaviSayatvAdirUpo yasteSAM (=ajJAtavAgvivekAnAM) paNDitatvAbhimAninAM vAci = bhASAyAM viSaM yad mithyAtvarUpaM vartate tad AzIviSasya = vyAlasya mukhe na, anekajanmaduHkhadaM hyekamanyaccaikajanmaduHkhadameveti / / 5 / / bAlAdInAM lakSaNamAha tatra bAlo rato liGge vRttAnveSI tu madhyamaH / paNDitaH sarvayatnena zAstratattvaM parIkSate // 6 / / tatreti / tatra = teSu bAlAdiSu madhye liGge = liGgamAtre rato bAlaH, liGgamAtraprAdhAnyApekSayA'sadArambhatvAt / vRttAnveSI tu = vRttaprAdhAnyApekSI tu madhyamaH, bAlApekSayA mdhymaacaartvaat| yastu 1. api ca hanyAdanAdriyamANe'trApi jAnIhi zreya iti nAsti ko'yaM puruSaH? kaM ca nataH ? 2. hastAdarza 'avigrahaNe' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratau 'aviggahaNe' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'yastu sarva' iti pATho nAsti / / / 21 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha Ft ho to za nA dvA triM zi kA 2/8 sarvayatnena zAstratattvaM' parIkSate sa paNDitaH, tattvatastasya mArgAnusAritayotkRSTAcAratvAt // 6 // gRhatyAgAdikaM liGgaM bAhyaM' zuddhiM vinA vRthA / na bheSajaM vinAssrogyaM vaidyaveSeNa rogiNaH / / 7 / / gRheti / 'gRhatyAgAdikaM bAhyaM = bahirvarti liGgaM zuddhiM vinA = antastattvavivekamantarA vRthA = nirarthakam / na hi rogiNo ( bheSajaM = ) bheSajopayogaM vinA (vaidyaveSeNa = ) vaidyaveSadhAraNamAtreNa ArogyaM bhavati / ata evaitatparairapi mithyAcAraphalamucyate / tallakSaNaM cedaM "bAhyendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate / / " ( bhagavadgItA 3 / 6 ) iti || 7 || gurudoSakRtAM vRttamapi tyAjyaM laghutyajAm / jADyatyAgAya patanaM jvalati jvalane yathA // 8 // gurviti / vRttaM khalu asadArambhanivRttimadanuSThAnaM, tacca kArye hetUpacAreNa yaccAritramucyate tatkSAyopazamikatvAcchuddhameva, yattu kIrttyAdyarthaM tadvadAbhAsate laghutyajAmapi = sUkSmadoSAkaraNayatnavatAmapi gurun doSAn pravacanopaghAtakAriNaH kurvanti ye teSAM (gurudoSakRtAM ) saMbandhi 1. hastAdarza' ...tvaM ta pa... ' ityadhiko'zuddhazca pAThaH / 2 hastAdarze 'bAhyAM' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'dikaM' iti truTitaH pAThaH / / / 22 / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tv / / tyaajym| yathA jADyatyAgAya = aGgazaityApanayanAya jvalati jvalane patanam / / 8 / / || zAstratattvaM budhajJeyamutsargAdisamanvitam / tad dRSTeSTAviruddhArthamaidamparyavizuddhimat // 9 // zAstreti / zAstratattvaM budhajJeyaM = paNDitaikagamyam, utsargAdisamanvitaM, aadinaa'pvaadnishcyvyvhaaraadigrhH| tad dRSTeSTAbhyAM = pratyakSAdinA''gamAntareNa cA'viruddhArthaM (=dRSTeSTAviruddhArtham), tathA aidamparyavizuddhimat = tAtparyataH zuddham / / 9 / / zrutacintottarotpannabhAvanAbhAvyamastyadaH / ____zrutaM sarvAnugAdvAkyAtpramANanayavarjitAt // 10 // __ zruteti / zrutacintAbhyAmuttarotpannA yA bhAvanA tayA bhAvyaM = sugrahatAtparya I(zrutacintottarotpannabhAvanAbhAvyaM) adaH = zAstratattvaM asti / ___tatra zrutaM sarvAnugAt = sarvazAstrAvirodhinirNItArthAt vAkyAt pramANanayavarjitAt = pramANanayAdhigamarahitAt, padArthamAtrAvagrahottarasya vAkyArthasya kathambhAvAkAGkSAgarbhatvenehArUpatvAt, "pramANanayAdhigamayozca kRtsnaikadezApAyarUpatvAt / / 10 / / utpannamavinaSTaM ca bIjaM koSThagataM yathA / / / 23 / / 4, hastAdarza 'samanvite' iti azuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ...tAt' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza '.varjit pra...' iti truTitaH pAThaH / 4. hastAda" 'pramANanayavarjitA...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parasparavibhinnoktapadArthaviSayaM tu na // 11 // utpannamiti / utpannaM ityatra prAktanapaJcamyantasyAnvayaH, jJAnamiti vyavahitottarazlokasthamatrAnuSajyate / evamagre'pi / avinaSTaM ca yathA koSThagataM bIjaM, parasparavibhinnoktA ye padArthAstadviSayaM (=parasparavibhinnoktapadArthaviSayaM) tu na, tasya sndehruuptvaat| yaistu vAcyArthamAtraviSayasyAtra vyavaccheda ucyate. tairvizakalitasyaivAyameSTavyaH, na ta dIrghakopayogAnusyUtasya padavAkyamahAvAkyaidamparyArthamUrtikasya, tasya upadezapadaprasiddhatvAditi dhyeyam / ___ yadvA tatra 'svatantrasaMjJAvyavaccheda eveSyate iti na doSaH / / 11 / / mahAvAkyArthajaM sUkSmayuktyA syAdvAdasaGgatam / cintAmayaM visarpi syAttailabindurivAmbhasi / / 12 / / maheti / mahAvAkyArthena = vastvAkAGkSArUpeNa janitaM (=mahAvAkyArthaja) sUkSmayA = sUkSmabuddhigamyayA yuktyA (sUkSmayuktyA) syAdvAdena = saptabhaGgyAtmakena saGgataM (=syAdvAdasagataM) jJAnaM ambhasi tailabinduriva visarpi = pravardhamAnaM cintAmayaM syAta / / 12 / / sarvatrAjJApuraskAri jJAnaM syAdbhAvanAmayam / azuddhajAtyaratnAbhAsamaM tAtparyavRttitaH / / 13 / / // 1. mudritapratI 'svatantra' padaM nAsti / 2. hastAdarza 'cintAmayaM' padaM nAsti / 2/13 ||24 / / Jain Education Interational Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rivo sarvatreti / sarvatra = mahAvAkyanirNIte'rthe vipakSazaGkAnirAsadADhAya AjJApuraskAri = bhagavadAjJAprAdhAnyadyotakaM 'tAtparyavRttito jAyamAnaM jJAnaM bhAvanAmayaM syAt / azuddhajAtyaratnasya = svabhAvata evAnyajIvaratnebhyo'dhikajJAnadIptisvabhAvasya bhavyarUpasya AbhAsamaM = kAntitulyama (azuddhajAtyaratnAbhAsamam) / / ekasya vAkyasya kathaM zrutAdayo vyApArAH ? iti parapratyavasthAne tu yathendriyasya tava savikalpake jananIye sannikarSAdaya ityuttaram / adhikamupadezarahasye vipaJcitamasmAbhiH / / 13 / / Adye'viruddhArthatayA manAk syAdarzanagrahaH / dvitIye buddhimAdhyasthyacintAyogAtkadApi na / / 14 / / __ Adya iti / Aye = zrutamaye jJAne sati manAk = 'ISad aviruddhArthatayA svAbhimatasya darzanagraho bhavati 'asmadIyaM darzanaM zobhanaM nAnyad' ityevaMrUpaH / dvitIye = cintAmaye jJAne sati buddhernayapramANAdhigamarUpAyA mAdhyasthyena = svaparatantroktasya nyAyabalAyAtasyArthasya samarthanasAmarthyAvizeSarUpeNa cintAyogAt (=buddhi-mAdhyasthyacintAyogAt) kadApi na syAdarzanagrahaH / ____ ata evAnyatrApyavisaMvAdino'rthasya dRSTivAdamUlakatvAttannirAkaraNe dRSTivAdasyaiva tattvato nirAkaraNamiti vyaktamupadezapade / / 14 / / 1. hastAdarza 'totpa....' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'Abhosa....' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'Apad' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritaprato 'mANadhiga.....' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'pyavisaMvAdi' iti pATho nAsti / 2/14 / // 25 // Jain Education Interational Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brhas to r za nA dvA zi kA 2/16 sarvatraiva hitA vRttiH samApattyA'nurUpayA / jJAne saJjIvinIcArajJAtena carame smRtA / / 15 / / sarvatreti / sarvatraiva bhavyasamudAye hitA = hitakAriNI vRttiH = pravRttiH samApattyA = sarvAnugrahapariNatyA anurUpayA = ' 'ucitayA saJjIvinIcArajJAtena carame jJAne bhAvanAmaye smRtA / atrAyaM bhAvArtho vRddhairupadizyate yathA kila kayAcit striyA 'kRtrimagavIkRtasya svapatyurvaTavRkSAdhaHsthitayA vidyAdharIvacanenopalabdhasvabhAvalAbhopAyabhAvaM saJjIvinIsadbhAvaM tatra viziSyA'jAnAnayA tatpradezavartinI sarvaiva cAristasya cAritA'nuSaGgataH saJjIvinyupabhogAcca sa puruSaH saMvRtta iti / evaM sarvatraiva kRpAparaM bhAvanAjJAnaM bhavati, hitaM tu yogyatAniyatasambhava / / 15 / / etasyaiva phalamabhiSTauti etenaivopavAsAdervaiyAvRttyAdighAtinaH / nityatvamekabhaktAderjAnanti balavattayA / / 16 / eteneti / etenaiva = bhAvanAjJAnenaiva upavAsAdeH vaiyAvRttyAdirbalavadguNaghAtinaH (=vaiyAvRttyAdighAtinaH ) sakAzAt balavattayA nityatvaM = sArvadikatvaM 'aho NiccaM tavo kammaM' ( dazavaikAlikasUtra 6/23) ityAdyAgamaprasiddhaM ekabhaktAderjAnanti = nizcinvanti upadezapadAdikarttAraH / 1. hastAdarze 'ucitA yogAt kadApi tasyAdRza saMjI...' ityadhiko'nAvazyakazca pAThaH / 2. hastAdarza 'kRma...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 3. hastAdarze ' ....balabad' ityazuddhaH pAThaH / For Private Personal Use Only // 26 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tv Ed anyathA hi yathAzrutArthamAtragrAhyekabhaktApekSayopavAsAdereva balavattvazravaNAtpUrvAparavirodhodbhAvanenaiva mriyeteti bhAvaH / vistarastu upadezarahasye / / 16 / / vinaitannUnamajJeSu dharmadhIrapi na zriye / gRhItaglAnabhaiSajyapradAnAbhigraheSviva / / 17 / / vineti / etad = bhAvanAjJAnaM* vinA nUnaM = nizcitaM dharmadhIrapi = dharmabuddhirapi na zriye = cAritralakSmyai prabhavati / gRhIto glAnabhaiSajyapradAnasyAbhigraho 'glAnAya mayA bhaiSajyaM dAtavyami'tyevaMrUpo yaisteSu (=gRhIta-glAnabhaiSajyapradAnAbhigraheSu) iva ajJeSu = pUrvAparAnusandhAnavikaleSu / / 17 / / teSAM tathAvidhA'prAptau svAdhanyatvavibhAvinAm / / cittaM hi tattvataH sAdhuglAnabhAvAbhisandhimat // 18 // teSAmiti / teSAM = gRhItoktAbhigrahANAM tathAvidhasya = glAnasyAprAptau (=tathAvidhA prAptau) svAdhanyatvavibhAvinAM' 'aho'hamadhanyo na siddhaM me vAJchitami' tyevamAlocanaparANAM 'cittaM hi = yataH tattvato abhigrahaviSayAprAptau zokagamanalakSaNAdbhAvAtsAdhUnAM glAnabhAve'bhisandhimad 1. mudritapratI 'zrayaNA' ityazuddhaH pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 2. mudritapratau 'nabhaSajya...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ...bhAvanAM' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza '...madhana' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 5. hastAdarza 'citri' ityazuddhaH pAThaH / . / / 27|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to hd f de za nA dvA zi kA 2/21 = abhiprAyAnvitaM (=sAdhuglAnabhAvAbhisandhimat) bhavati / bhAvanAnvitazca naivaM pratijAnIte / yataH parairapyevamiSyate, yadAha tArAvAptau rAmaM prati sugrIvaH- "aGgeSveva jarAM yAtu yattvayopakRtaM mama / naraH pratyupakArAya vipatsu labhate phalam / / " ( aSTaka - 21 / 6 ) iti / evaM dAnadIkSAdikamapi bhAvanAM vinA sthUlabuddhyA na zriye, kintvanarthakRdeva / yaduktam evaM viruddhadAnAdau hInottamagateH sadA / pravrajyAdividhAne ca shaastroktnyaaybaadhite|| - (aSTaka - 21 / 7 ) iti / / 18 / / itthaM ca bhAvanaiva sarvakriyAjIvAturiti nigamayati aSTake tasmAd bhAvanayA bhAvyaM zAstratattvaM vinA'param / paralokavidhau mAnaM balavannAtra dRzyate / / 19 / / tasmAditi / paralokavidhau = dharmakriyAyAM mAnaM pramANaM balavad = anyAnupajIvi / / 19 / / bAhyakriyApradhAnaiva deyA bAlasya dezanA / sevanIyastadAcAro yathA'sau svAsthyamaznute / / 20 / bAhyeti / spaSTaH / / 20 / / samyagloco dharA zayyA tapazcitraM parISahAH / alpopadhitvamityAdi bAhyaM bAlasya kathyate / / 21 / / samyagiti / AdinA'nupAnatkatvaM rajanyAM praharadvayaM svApaH, mahatI piNDavizuddhiH, / / 28 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / dravyAdyabhigrahAH, vikRtityAgaH, ekasikthAdipAraNakaM, aniyatavihArakalpaH, nityaM kAyotsargazce- 11 tyAdikaM grAhyam / / 21 / / madhyamasya punarvAcyaM vRttaM yatsAdhusaGgatam / samyagIryAsamityAdi trikoTIzuddhabhojanam / / 22 / / madhyamasyeti / AdinA'nyapravacanamAtRgrahaH / tisraH koTyo rAgadveSamoharUpAH kRtakAritAnumatibhedena hananapacanakrayarUpA vA / / 22 / / vayaHkrameNAdhyayanazravaNadhyAnasaGgatiH / sadAzayenAnugataM pAratantryaM gurorapi / / 23 / / vaya iti / kramo'tra prathame vayasyadhyayanaM dvitIye'rthazravaNaM tRtIye ca dhyAnena bhaavnmityevNruupH| // sadAzayaH 'saMsArakSayaheturgururayamiti kuzalapariNAmaH / / 23 / / 2/24 vacanArAdhanAddharmo'dharmastasya ca bAdhanAt / ___dharmaguhyamidaM vAcyaM budhasya ca vipazcitA / / 24 / / vacaneti / vacanArAdhanAd = AgamArAdhanayaiva dharmaH, tasya = vacanasya ca bAdhanAd eva adharmo, nAnyatraikAnta ityetadupasarjanIkRtasakalakriyaM pradhAnIkRtabhagavadvacanaM dharmaguhyaM (idaM) / / 29 / 1. hastAda" 'siktA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'numita' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'vacanArAdhanAd' iti nAsti / 4. hastAdarza 'dharmAdharma' iti pATho'zuddhaH / Jain Education Interational Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hr Foto / / ca budhasya vipazcitA vAcyaM, vacanAyattatvAtsarvAnuSThAnasya / / 24 / / itthamAjJA''daradvArA hRdayasthe jine sti'| bhavetsamarasApattiH phalaM dhyAnasya yA param / / 25 / / ___ itthamiti / itthaM = anayA rItyA AjJA''daradvArA = bhagavadvacanabahumAnadvAreNa hRdayasthe = dhyAnasAkSAtkRte jine sati bhavetsamarasApattiH = samatApattiH yA dhyAnasya paraM = prakRSTaM phalaM, tadAha- 'saiveha' yogimAteti (SoDazaka 2/15) / itthaM ca samApattisaMjJakA'saGgAnuSThAnaphalakasya vacanAnuSThAnasyAjJA''daradvAraivopapatterayameva garIyAniti phalitam / kriyAntare ca naitadupapattiH, na ca tadanantaraM bhagavadanudhyAnAdupapattiH, aniyamAd, anuSaGgata evAsaGgasambhavAcceti / / 25 / / dezanaikanayAkrAntA kathaM bAlAdyapekSayA / 2/26 iti ceditthameva syAttabuddhiparikarmaNA // 26 // ___dezaneti / dharmaguhyAnuktau bAlAdyapekSayA ekanayAkrAntA = vyavahArAdimAtrapradhAnA dezanA kathaM yujyate? 'egaMte hoi micchattaM' (mahAnizItha-a.5-sAvadyAcArya) iti vacanAd iti cet ? ___ itthameva = bAlAdyapekSayA vyavahArAdimAtraprAdhAnyenaiva (=tabuddhiparikarmaNA) tabuddheH 1. hastAdarza seti' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'rasApUrti' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'saiSeha' iti pAThaH / | // 30 // Jain Education Interational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vka 1 = bAlAdibuddheH parikarmaNA = arthAntaragrahaNasaukaryarUpA' syAt / ___itthaM cAtrArthAntarapratikSepAbhAvAnnayAntaravyavasthApanapariNAmAcca na doSaH, ziSyamatiparikarmaNArthamekanayadezanAyA api sammatyAdau vyutpAdanAt / / 26 / / pramANadezanaiveyaM tato yogyatayA mtaa| dravyataH sApi no mAnaM vaiparItyaM yayA bhavet / / 27 / / pramANeti / 'tata iyaM yogyatayA pramANadezanaiva matA, vyutpAdayiSyamANanayAntarasamAhAreNa tattvopapateH, tadbhAvena tatphalasambhavAcca / dravyataH phalAnupayogalakSaNAt sApi = pramANadezanApi no mAnaM = na pramANaM yayA vaiparItyaM dhyAndhyalakSaNaM bhavet / / 27 / / Adau yathAruci zrAvyaM tato vAcyaM nayAntaram / jJAte tvekanaye'nyasmAt pariziSTaM pradarzayet // 28 // AdAviti / Adau = prathamaM yathAruci = zrotRrucyanusArinayAnuguNyena zrAvyaM jinvcnm| tataH svapAratantryaM "buddhiparikarmaNAM ca zroturjJAtvA nayAntaraM vAcyam / anyasmAta = svavyatiriktAta tu (ekanaye) ekasmina naye zrotrA jJAte sati pariziSTaM 1. hastAdarza '...karmakhyA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'pratipakSA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'nAtra' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'mAnna' iti pAThAntaram / 4. hastAda" 'nA mAnaM' iti pAThaH / 5. mudritapratau 'tadiyaM' ityazuddhaH pAThaH / 6. 'nayAguNyena' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 7. mudritapratau 'budhipa' ityazuddhaH pAThaH / 2/28 / / / 3 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rrE 11 = ajJAtanayAntaraM pradarzayet, aprAptaprApaNagarIyastvAnmahatAmArambhasya / / 28 / / saMvignabhAvitA ye syurye ca pArzvasthabhAvitAH / muktvA dravyAdikaM teSAM zuddhoJchaM tena darzitam / / 29 / / saMvigneti / 'saMvignabhAvitA bAlAH paNDitAzca syuH, pArzvasthavAsitA bAlAH syuH, tatra pArzvasthavAsitA bAlAH (=mugdhAH) AbhinivezikAzca bodhyAH / ye saMvignabhAvitA bAlAste'pariNatAH yathApariNatimajAnAnA dravyAdikamavizeSatayaikAntavyavasthAnAH / tena = hetunA ye saMvignabhAvitAH syuH ye ca pArzvasthabhAvitAsteSAM dravyAdikaM muktvA''dinA kSetrAdigrahaH, zuddhoJchaM = zuddhapiNDavidhAnaM darzitaM, 'saMviggabhAviANaM luddhayadiTThantabhAviANaM ca / muttUNa khittakAlaM bhAvaM ca kahiMti suddhaJchaM / / - (bR.ka.bhA.1607 ni.bhA.1649) ityAdinA bRhatkalpAdau / __atra hi saMvignabhAvitAn prati dravyAdikAraNeSvazuddhasyApi vyutpAdanaM, pArzvasthabhAvitAn prati ca zuddhoJchavidhereva tatsArthakamiti labhyate, itarattu piSTapeSaNatulyamiti / / 29 / / durnayAbhiniveze tu taM dRDhaM dUSayedapi / / duSTAMzacchedato nAjhI dUSayedviSakaNTakaH / / 30 / / durnayeti / parasya kudezanayA durnayAbhiniveze tu ekAntagraharUpe jJAte taM = durnayaM dRDhaM ....... cihnadvayAntargataH pAThaH saMvegI hastAdarza nAsti / 1. saMvignabhAvitAnAM lubdhakadRSTAntabhAvitAnAM ca / muktvA kSetrakAlaM bhAvaM ca kathayanti zuddhoJcham / / 2/30 // 32 // Jain Education Interational Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / dUSayedapi, yato duSTAMzasya chedato (=dRSTAMzacchedato) viSakaNTako'dhrI na dUSayed / evamihApi durnayalavacchede dvAvapi nayau susthitAvavatiSThete iti / ___na caivamitarAMzapratikSepArnayApattiH, tasya prakRtanayadUSaNAtAtparyeNa nayAntaraprAdhAnyagrAhakatvena pareSAM tarkavadanugrAhakatvena tatra tatra vyvsthittvaat| nirNItametad nayarahasye (pR.36) / / 30 / / jAnAti dAtuM gItArtho ya evaM dharmadezanAm / kalikAle'pi tasyaiva prabhAvAddharma edhate / / 31 / / gItArthAya jagajjantuparamAnandadAyine / munaye bhagavaddharmadezakAya namo namaH // 32 / / jAnAtIti gItArthAyeti vyaktau / / 31 / / 32 / / / / iti dezanAdvAtriMzikA / / 2 / / // atha mArgadvAtriMzikA / / 3 / / dezanayA mArgo vyavasthApya iti tatsvarUpamihocyate___mArgaH pravartakaM mAnaM zabdo bhagavatoditaH / / / 33 / / saMvignA'zaThagItArthA''caraNaM ceti sa dvidhA / / 1 / / mArga iti / mArgaH pravartakaM = svajanakecchAjanakajJAnajananadvArA pravRttijanakaM mAnaM // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = prmaannm| sa ca bhagavatA = sarvajJena udito vidhirUpaH zabdaH / saMvignAH = saMvegavanto'zaThAH = abhrAntA gItArthAH = 'svabhyastasUtrArthAsteSAmAcaraNaM (=saMvignA'zaThagItArthAcaraNaM) ceti dvidhA, vidheriva ziSTAcArasyApi pravartakatvAt / tadidamAha dharmaratnaprakaraNakRt- 'maggo AgamaNII ahavA saMviggabahujaNAiNNaM tti (dh.r.pr.gaa.80)||1|| dvitIyAnAdare hanta prathamasyApyanAdaraH / jItasyApi pradhAnatvaM sAmprataM zrUyate yataH // 2 // dvitIyeti / (=dvitIyAnAdare) dvitIyasya = ziSTAcaraNasya anAdare = pravartakatvenAnabhyupagame hanta prathamasyApi = bhagavadvacanasyApi anAdara eva, "yato jItasyApi sAmprataM pradhAnatvaM vyavahArapratipAdakazAstraprasiddhaM zrUyate / tathA ca jItaprAdhAnyAnAdare tatpratipAdakazAstrAnAdarAda vyaktameva nAstikatvamiti bhAvaH / / 2 / / anumAya satAmuktAcAreNAgamamUlatAm / pathi pravartamAnAnAM zakyA nAndhaparamparA / / 3 / / anamAyeti / uktAcAreNa = saMvignAzaThagItArthAcAreNa AgamamUlatAmanumAya satAM 1. hastAdarza 'svalpa...' ityazuddhaH pAThaH / 2. ubhayANusAriNI jA sA maggaNusAriNI kiriyA / / ityuttarArddhaH / / 80 / / 3. 'iNaM ti' iti pATho mudritapratau / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarzavizeSe nAsti / 4. hastAdarza 'yate' ityazuddha pATha / 5. hastAdarza 'zeSaH' iti pAThaH / / / 34 / / For Private & Personal use only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 = mArgAnusAriNAM pathi = mahAjanAnuyAtamArge pravartamAnAnAmandhaparamparA na 'zaGkhyA = na zaGkanIyA / itthaM cAtrAgamabodhiteSTopAyatAkatvamevAnumeyaM, AgamagrahaNaM cAndhaparamparAzaGkAvyudAsAya, iti nAgamakalpanottaraM vidhyarthabodhakalpanAdvAravyavadhAnena pravartakatAyAH zabdasAdhAraNyakSatiH, apratyakSeNAgamena prakRtArthasya bodhayitumazakyatvAt, vyavasthitasya cAnupasthiteH sAmAnyata eva tadanumAnAt, tadidamuktaM 'AyaraNA vi hu aanntti'(u.p.812)| ____vastuta upapattikena ziSTAcAreNaiva vidhyarthasiddhAvAgamAnumAnaM bhagavadbahumAnadvArA samApattisiddhaye iti draSTavyam / / 3 / / sUtre saddhetunotsRSTamapi kvacidapodyate / hitade'pyaniSiddhe'rthe kiM punarnAsya mAnatA / / 4 / / __sUtra iti / sUtre = Agame utsRSTamapi = utsargaviSayIkRtamapi saddhetunA = puSTenAlambanena kvacidapodyate = apavAdaviSayIkriyate / hitade'pi = "iSTasAdhane'pi aniSiddhe = sUtrAvArite arthe kiM punarasya = ziSTAcArasya na mAnatA = na pramANatA ? / / 4 / / ___ udAsIne'rthe bhavatvasya mAnatA, 'vAritaM tu kAraNasahasreNApi parAvartayitumazakyamityata Aha / / 35 / / 1. mudritapratau 'na zakyA' iti pATho nAsti / 2. saMvegI, hastapratI 'cAtra vidhibodhite'tyAdiH pAThaH / 3. hastAdarza '...pAyitAka..' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'siddhe' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'api | iSTa' iti nAsti / 6. prAcInamudritapratau 'cAritaM' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSedhaH sarvathA nAsti vidhirvA sarvathA''game / ___ Aya vyayaM ca tulayellAbhAkAGkSI vaNigyathA / / 5 / / niSedha iti / sUtre vidhiniSedhau hi gauNamukhyabhAvena mithaH saMvalitAveva pratipAdyete, anyathA'nekAntamaryAdAtikramaprasaGgAditi bhAvaH / / 5 / / pravAhadhArApatitaM niSiddhaM yanna dazyate / ata eva na tanmatyA dUSayanti vipazcitaH / / 6 / / pravAheti' / ziSTasammatatvasandehe'pi taddaSaNamanyAyyaM kiM punastannizcaya iti bhaavH| tadidamAha jaM ca Na sutte vihiaM Na ya paDisiddhaM jaNaMmi cirarUDhaM / samaivigappiyadosA taM pi Na dUsaMti gIyatthA / / (dharmaratnaprakaraNa-99) / / 6 / / . saMvignAcaraNaM samyak kalpaprAvaraNAdikam / viparyastaM punaH zrAddhamamatvaprabhRti smRtam / / 7 / / 1. hastAdarza 'kAraNase' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAda" 'pravAdeti' ityazuddhaH pAThaH / 2. yacca na sUtre vihitaM na ca pratiSiddha jane cirarUDham / svamativikalpitadoSAstadapi na dUSayanti gItArthAH / / 3. mudritapratau hastAdarza ca 'vihiaM Na sutte' iti pAThaH / paraM dharmaratnaprakaraNapratau sAmprataM yaH pATho labhyate so'tra gRhiitH|| 4. hastAdarza 'mamRta' ityazuddhaH pAThaH / / / 36 / / Jain Education Interational Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvigneti / saMvignAnAmAcaraNaM (=saMvignAcaraNaM) samyak = sAdhunItyA kalpaprAvaraNAdikam / tadAha- 'annaha bhaNiyaM pi sue kiMci kAlAikAraNAvikkhaM / Ainnamannahacciya dIsai saMviggagIehiM / / kappANaM pAvaraNaM aggoaraccAo jholiAbhikkhA / uvaggahiyakaDAhayatuMvayamuhadANadorAI / / (dharmaratnaprakaraNa-81/82) ityAdi / viparyastaM = asaMvignAcaraNaM punaH zrAddhamamatvaprabhRti smRtam / tadAha"jaha saDDhesu mamattaM 'rADhAi asuddhauvahibhattAI / / NiTThi(Niddejja) vasahi-tUlI-masUragAINa paribhogotti / / (dharmaratnaprakaraNa-87) / / 7 / / AdyaM jJAnAtparaM mohAdvizeSo vizado'nayoH / ekatvaM nAnayoryuktaM kAca-mANikyayoriva // 8 // Adyamiti / jJAnaM = tattvajJAnaM, mohaH = gAravamagnatA / / 8 / / darzayadbhiH kulAcAralopAdAmuSmikaM bhayam / vArayadbhiH svagacchIyagRhiNaH sAdhusaGgatim // 9 // 1. anyathA bhaNitamapi sUtre kiMcitkAlAdikAraNApekSam / AcIrNamanyathaiva dRzyate saMvignagItaiH / / 2. kalpAnAM prAvaraNamagrAvatAratyAgo jholikAbhikSA / aupagnahikakaTAhakatuMbakamukhadAnadavarakAdi / / 3. mudritapratau 'dorA' iti pAThaH / 4. yathA zrAddheSu mamatvaM rADhyA'zuddhopadhibhaktAdIni / pradattavasatitUlImasUrakAdInAM paribhogaH / / 5. hastAdarza 'gADhAi' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'bhAge' iti pAThaH / / / / / 37 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ting faYa He Ke mA dvA zi kA 3/12 dravyastavaM yatInAmapyanupazyadbhiruttamam / vivekavikalaM dAnaM sthApayadbhiryathA tathA / / 10 / apuSTAlambanotsiktairmugdhamIneSu mainikaiH / itthaM doSAdasaMvignairhahA vizvaM viDambitam // 11 // darzayadbhiriti / AmuSmikaM = pretyapratyavAyavipAkalakSaNam / / 9 / / dravyastavamiti / apinA Agame yatInAM tanniSedho dyotyate / anupazyadbhiH = manya mAnaiH // 10 // apuSTeti / vyaktaH / / 11 / / apyeSa zithilollApo na zrAvyo gRhamedhinAm / sUkSmo'rtha ityado'yuktaM sUtre tadguNavarNanAt / / 12 / / apIti / eSo'pi (= zithilollApo ) zithilAnAmullApo yaduta 'na zrAvyo gRhamedhinAM sUkSmo'rthaH' ityadaH = vacanaM ayuktaM, sUtre = bhagavatyAdau teSAM = gRhamedhinAmapi keSAJcid guNavarNanAt, (= tadguNavarNanAt) 'lakhaTThA 'gahiaTThA' (bha.sU.2/5/107 ) ityAdinA sAdhUktasUkSmArthapariNAmazaktimattvapratipAdanAt / samyaktvaprakaraNaprasiddho'yamarthaH / / 12 / / 1. ... vipAkaphalaM iti pUrvamudritapratau / 2 hastAdarze ... maSi' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'ahi...' ityazuddhaH pATha: / 113211 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAM nindA'lpasAdhUnAM bahvAcaraNamAninAm / pravRttAGgIkRtAtyAge mithyAdRgguNadarzinI / / 13 / / / teSAmiti / teSAM = asaMvignAnAM alpasAdhUnAM = viralAnAM yatInAM, bahvAcarita(raNa)| mAninAM = 'bahubhirAcIrNaM khalu vayamAcarAmaH stokAH punarete saMvignatvAbhimAnino dAmbhikA' ityabhimAnavatAM nindA, aGgIkRtasya mithyAbhUtasyApi bahvAcIrNasyAtyAge(aGgIkRtA'tyAge) abhyupagamyamAne mithyAdRzAM guNadarzinI (=mithyAdRgguNadarzinI) pravRttA, 'samyagdRgapekSayA mithyAdRzAmeva bahutvAt / tadAha 'bahujaNapavittimicchaM(mettaM) icchaMteNa(hiM) iha loio ceva / dhammo na ujhiyabo jeNa tahiM bahujaNapavitti / / (upadezapada 909) / / 13 / / idaM kalirajaHparvabhasma bhasmagrahodayaH / khelanaM tadasaMvignarAjasyaivA'dhunocitam / / 14 / / idamiti / vyaktaH / / 14 / / samudAye manAgdoSabhItaiH svecchAvihAribhiH / saMvignairapyagItAthaiH parebhyo nAtiricyate / / 15 / / 1. prAcInamudritapratau 'samyagRga...' ityazuddhaH pAThaH / 2. bahujanapravRttimAtramicchadbhiriha laukikazcaiva / dharmo || nojjhitavyo yena tatra bahujanapravRttiH / 3. hastAda" 'vAdakRto' ityazuddhaH pAThaH / ||39 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samudAya iti / samudAye manAgdoSebhyaH = ISatkalahAdirUpebhyo bhItaiH (=manAgdoSabhItaiH) / svecchAvihAribhiH = svacchandacAribhiH saMvignairapi = bAhyAcArapradhAnairapi agItAthaiH parebhyaH = asaMvignebhyo nAtiricyate = nAdhikIbhUyate / / 15 / / vadanti gRhiNAM madhye pArzvasthAnAmavandyatAm / yathAcchandatayAtmAnamavandhaM jAnate na tere // 16 // vadantIti / paradoSaM pazyanti, svadoSaM ca na pazyantIti mahatIyaM teSAM kadarthaneti bhAvaH // 16 // gItArthapAratantryeNa jJAnamajJAninAM matam / vinA cakSuSmadAdhAramandhaH pathi kathaM vrajet / / 17 / / gItArtheti / mukhyaM jJAnaM gItArthAnAmeva, tatpAratantryalakSaNaM gauNameva tadagItArthAnAmiti bhAvaH / / 17 / / tattyAgenA'phalaM teSAM zuddhoJchAdikamapyaho / viparItaphalaM vA syAnnaubhaGga iva vAridhau / / 18 / / ||40 / / taditi / aho ! tattyAgena = gItArthapAratantryaparihAreNa teSAM = saMvignAbhAsAnAM 3/18 / / 1. hastAdarza 'samudAya iti' iti nAsti / 2. hastAdarza na hi' iti pAThaH so'pi zuddhaH / Jain Education Interational Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zuddhoJchAdikamapyaphalaM viparItaphalaM vA syAt, vAridhAviva naubhaMgaH / / 18 / / yadi 'nAmaiteSAM nAsti jJAnaM, kathaM tarhi mAsakSapaNAdiduSkaratapo'nuSThAtRtvamityata Aha__ abhinnagranthayaH prAyaH kurvanto'pyatiduSkaram / bAhyA ivAvratA mUDhA dhvAMkSajJAtena drshitaaH||19|| abhinneti / abhinnagranthayaH = akRtagranthibhedAH prAyaH kurvanto'pyatiduSkaraM mAsakSapaNAdikaM bAhyA ivA'vratAH svAbhAvikavratapariNAmarahitA mUDhAH = ajJAnA''viSTA dhvAMkSajJAtena = vAyasadRSTAntena drshitaaH| yathAhi kecana vAyasA nirmalasalilapUrNasaritparisaraM parityajya marumarIcikAsu jalatvabhrAntibhAjastAH prati prasthitAH, tebhyaH kecanAnyairniSiddhAH pratyAyAtAH sukhino babhUvuH, ye ca nA''yAtAste madhyAhnArkatApataralitAH pipAsitA eva mRtAH / *evaM samudAyAdapi manAgdoSabhItyA ye svamatyA vijihIrSavo gItArthanivAritAH pratyAvartante, te'pi jJAnAdisampadbhAjanaM bhavanti', apare tu jJAnAdiguNebhyo'pi bhrshyntiiti| tadidamAha 'pAyaM abhinnagaMThI tamAu taha dukkaraM pi kuvvaMtA / _ 'bajjhavva Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vinneyA / / (paJcAzaka-11/38) 1. mudritapratau 'viparItaM phalaM.....' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarza 'vilaM' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarzeSu 'nAmanai' ityazuddhaH pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 3. hastAdarza 'bhavantu' iti azuddhaH pAThaH / 4. prAyo'bhinnagranthayastamasastathA duSkaramapi kurvntH| bAhyA iva na te sAdhavaH dhvAMkSodAharaNena vijJeyAH / / 5. mudritapratau 'tavAi' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'bajhabba' nAsti / 3/19 41 / Jain Education Interational Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agame'pyuktaM- "namamANA vege jIviaM vipariNAmaMti' (AcArAGga 6 / 4 / 191) ) dravyato namanto'pyeke saMyamajIvitaM vipariNAmayanti = nAzayantItyetadarthaH iti / / 19 / / vadantaH pratyudAsInAn paruSaM paruSAzayAH / vizvAsAdAkRterete mahApApasya bhAjanam / / 20 / / vadanta iti / udAsInAn = madhyasthAn zikSAparAyaNAn prati paruSaM 'bhavanta eva samyakkriyAM na kurvate ko'yamasmAn pratyupadezaH' ityAdirUpaM vacanaM vadantaH paruSo'jJAnAvezAdAzayo yeSAM te tathA (=paruSAzayAH), ete AkRteH = AkArasya vizvAsAnmahApApasya parapratAraNalakSaNasya bhAjanaM bhavanti, pAmarANAM guNAbhAsamAtreNaiva skhalanasambhavAt / / 20 / / ye tu svakarmadoSeNa pramAdyanto'pi dhArmikAH / . saMvignapAkSikAste'pi mArgAnvAcayazAlinaH // 21 // ye viti / ye tu svakarmadoSeNa = vIryAntarAyodayalakSaNena pramAdyanto'pi = kriyAsvavasIdanto'pi dhArmikAH = dharmaniratAH saMvignapAkSikAH = saMvignapakSa kRtaH te'pi mArgasyAnvAcayo bhAvasAdhvapekSayA pRSThalagnatAlakSaNastena zAlanta ityevaMzIlAH (=mArgAnvAcayazAlinaH) / taduktaM- 'labbhihisi teNa pahaM ti' (upadezamAlA.522) / / 21 / / zuddhaprarUpaNaiteSAM mUlamuttarasampadaH / 1. namanto vaike jIvitaM vipariNAmayanti / 2. mudritapratau 'iti' nAsti / 3. mudritapratau 'pakSIkRtaH' iti paatthH| / / 42 / / Jain Education Interational Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA + has to rga dvA triM kA 3/23 susAdhuglAnibhaiSajyapradAnAbhyarcanAdikAH / / 22 / / zuddheti / eteSAM = saMvignapAkSikANAM zuddhaprarUpaNA eva mUlaM sarvaguNAnAmAdyamutpattisthAnaM, tadapekSayatanAyA eva teSAM nirjarAhetutvAt / taduktaM 'hINassa vi suddhaparUvagassa saMviggapakkhavAissa / jA jA havijja jayaNA sA sA se NijjarA hoi / / (upadezamAlA 526 ) icchAyogasambhavAccAtra netarAGgavaikalye'pi phalavaikalyam / samyagdarzanasyaivAtra sahakAritvAt, zAstrayoga eva samyagdarzana -cAritrayordvayostulyavadapekSaNAt / tadidamuktam- 'daMsaNapakkho sAvaya carittabhaTThe ya maMdadhamme ya / daMsaNacarittapakkho samaNe paralokaMkhiMmi / / ( Avazyakaniryukti - 1165) uttarasampadaH = utkRSTasampadazca susAdhUnAM glAnerapanAyakaM yad bhaiSajyaM tatpradAnaM cAbhyarcanaM ca tadAdikAH (= susAdhuglAnibhaiSajyapradAnAbhyarcanAdikAH ) ||22|| AtmArthaM dIkSaNaM teSAM niSiddhaM zrUyate zrute / jJAnAdyarthA'nyadIkSA ca svopasampacca nA'hitA / / 23 / / AtmArthamiti / AtmArthaM = svavaiyAvRttyAdyarthaM teSAM = saMvignapAkSikANAM dIkSaNaM zrute 1. hInasyApi zuddhaprakhpakasya saMvignapakSapAtinaH / yA yA bhavedyatanA sA sA tasya nirjarA bhavati / 2. 'jo jo ' ityazuddhaH pATho hastapratau / 3. darzanapakSaH zrAvake cAritrabhraSTe ca mandadharme ca / darzanacAritrapakSaH zramaNe paralokakAGkSiNi / / / 43 / / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapha has its triM zi kA 3/25 niSiddhaM zrUyate, 'attaTThA na vi dikkhai' (upadezamAlA - 516) iti vacanAt / jJAnAdyarthA anyeSAM bhAvacareNapariNAmavatpRSThabhAvinAmapunarbandhakAdInAM dIkSA ca ( = anyadIkSA ca) tadarthaM ca teSAM svopasampacca nA'hitA' = nA'hitakAriNI, asadgrahaparityAgArthamapunarbandhakAdInAmapi dIkSaNA'dhikArAt / taduktaM 'saiapuNabaMdhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNaitti' (paJcAzaka. 2 / 44) / tAttvikAnAM tu tAttvikaiH saha yojanamapyasyAcAraH / taduktaM - 'dei susAhUNa boheu' ( upadezamAlA - 513) ti / / 23 / / nAvazyakAdivaiyarthyaM teSAM zakyaM prakurvatAm / anumatyAdisAmrAjyAd bhAvAvezAcca cetasaH / / 24 / / ne / AvazyakAdivaiyarthyaM ca teSAM svavIryAnusAreNa zakyaM svAcAraM prakurvatAM na bhavati, tatkaraNa evAcAraprItyecchAyoganirvAhAt / tathA'numatyAdInAM = anumodanAdInAM sAmrAjyAt = sarvathA'bhaGgAt ( = anumatyAdisAmrAjyAt) / cetasaH = cittasya bhAvAvezAt arthAdyupayogAcca zraddhAmedhAdyupapatteH ||24|| = dravyatve'pi pradhAnatvAttathAkalpAt tadakSatam / yato mArgapravezAya mataM mithyAdRzAmapi / / 25 / / 1. hastAdarze 'niSiddhaM zrUyate' iti nAsti / 2. mudritapratau 'carapa' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratau 'nA'hitA' iti pATho nAsti / 118811 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyatve'pIti / tadAvazyakasya bhAvasAdhvapekSayA dravyatve'pi pradhAnatvAd = icchAdyatizayena bhAvakAraNatvAd, dravyapadasya kvacidapradhAnArthakatvena kvacicca kAraNArthakatvenAnuyogadvAravRttau vyvsthaapnaat| tathAkalpAt = tathA''cArAt tad = AvazyakaM teSAM akSataM, yato mArgapravezAya mithyAdRzAmapi tadAvazyakaM mataM = gItArthairaGgIkRtaM, abhyAsarUpatvAt, askhalitatvAdiguNagarbhatayA dravyatvopavarNanasyaitadarthadyotakatvAcca / / 25 / / mArgabhedastu yaH kazcinnijamatyA vikalpyate / sa tu sundarabuddhyApi kriyamANo na sundaraH / / 26 / / mArgeti / vyaktaH / / 26 / / nivartamAnA apyeke vadantyAcAragocaram / AkhyAtA mArgamapyeko noJchajIvIti ca zrutiH // 27 / / nivartamAnA iti / eke saMyamAd nivartamAnA apyAcAragocaraM yathAvasthitaM vadanti 'vayamevaM kartumasahiSNavaH,mArgaH punaritthambhUta eve'ti| * yad AcArasUtraM niyaTTamANA' vege AyAragoaramAikkhaMti' (aacaa.6/4/189)| atra saMyamAlliGagAdvA nivartamAnAH, 'vA' zabdAdanivartamAnAzca labhyante, ubhayathApyavasIdanta eva yojitaa| yathAsthitAcAroktyA hi 1. mudritapratI 'vayameva' iti pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 2. nivartamAnA vaike AcAragocaramAcakSate / ||45 / / Jain Education Interational Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA weongwa baegyi zi kA 3/28 teSAmekaiva' bAlatA bhavatyAcArahInatayA na tu dvitIyApi / ye tu hInA api vadanti 'evaMbhUta evAcAro'sti yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSamAnubhAvena' balAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI, notsargAvasaraH' iti, teSAM tu dvitIyApi bAlatA balAdApatati, guNavadoSAnuvAdAt / yadAgamaH- sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiA maMdassa bAlayA' (AcArAGga- 6/4/186) / tathA 'mArgameka AkhyAtA na coJchajIvI' tyapi zrutirasti / taduktaM sthAnAGge - AghAittA ( ? AghavatitA ) NAmaM ege No uMchajIvI (uMchajIvisaMpanne ? ) ' ( sthA. 4/4/344 ) iti / / 27 / / asaMyate saMyatatvaM manyamAne ca pApatA / bhaNitA tena mArgo'yaM tRtIyo'pyavaziSyate // 28 // asaMyata iti / asaMyate saMyatatvaM manyamAne ca pApatA bhaNitA, 'asaMjae saMjayalappamANe pAvasamaNutti vuccai' (uttarA . 17/6 ) tti pApazramaNIyAdhyayanapAThAt, asaMyate yathAvasthitavaktari pApatvAnukteH / tena kAraNena ayaM = saMvignapakSarUpastRtIyo'pi mArgo'vaziSyate, sAdhuzrAddhayoriva saMvignapAkSikasyApyAcAreNA'visaMvAdipravRttisambhavAt / taduktaM " sAvajjajogaparivajjaNAi savvuttamo a jaidhamma / 1. mudritapratau 'mekaikabA...' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau ' nubhavena' iti pAThaH / 3. zIlavanta upazAntAH saGkhyayA gacchantaH 'azIlA' anuvadato dvitIyA mandasya bAlatA / / 186 / / 4. AkhyAyakaH nAma eko noJchajIvikAsaMpannaH / 5. sAvadyayogaparivarjanAtaH sarvottamazca yatidharmaH / dvitIyaH zrAvakadharmastRtIyaH saMvignapakSapathaH / / / 46 / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIo sAvagadhammo taio saMviggapakkhapaho / / (upadezamAlA 519) yogAkhyo mArgaH saMvignapAkSikANAM nAsambhavI, maitryAdisamanvitavRttAdimattvenAdhyAtmAdipravRttyabAdhAt / 'avikalpatathAkArAviSayatvena naitaddharmo mArgaH, 'kappAkappe pariniTThiassa ThANesu paMcasu Thiassa saMjamatavaDDhagassa u avigappeNa tahakkAro ||(aavshykniyukti688) iti vacanAt sAdhuvacana evAvikalpena tathAkArazravaNAditi cet ? na, etadvacanabalAdanyatra labhyamAnasya vikalpasya vyavasthitatvena vyaakhyaanaat| ___ vyavasthA ceyaM-saMvignapAkSikasya vacane'vikalpenaiva tathAkAro'nyasya tu 'vikalpenaiveti / vivecitaM cedaM sAmAcArIprakaraNe'smAbhiH (gAthA 32) / / 28 / / "sAdhuH zrAkhazca saMvignapakSI shivpthaastryH| zeSA bhavapathA rohidrvylinggikulingginH||29|| guNI ca guNarAgI ca guNadveSI ca sAdhuSu / zrUyante vyaktamutkRSTamadhyamAdhamabuddhayaH / / 30 / / te ca caaritr-smyktv-mithyaadrshnbhuumyH| ato dvayoH prakRtyaiva vartitavyaM yathAbalam // 31 // 1. kalpAkalpe pariniSThitasya sthAneSu paJcasu sthitasya / saMyamatapaADhyakasya tvavikalpena tathAkAraH / / 2.mudritapratau 'saMjamatavavaTTaga...' iti paatthH| 3. hastAdarza 'vikalpeneve...' ityazuddhaH paatthH| 4. hastAdarza ita Arabhya catuHzlokI naasti| // 47 // Jain Education Intemational Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM mArgasthitAcAramanusRtya pravRttayA / mArgadRSTyaiva labhyante paramAnandasampadaH // 32 // 'sAdhurityAdyArabhya catuHzlokI sugamA / / 29 / / 30 / / 31 / / 32 / / / / iti mArgadvAtriMzikA / / 3 / / // atha jinamahattvadvAtriMzikA / / 4 / / mArgavivecanA'nantaraM taddezakasya bhagavato mAhAtmyaM vyavasthApyate vprtry-dhvj-cchtr-ckr-caamrsmpdaa| mahattvaM na vibhostAdRGmAyAviSvapi sambhavAt // 1 // vapreti / tAdRka = prekSAvaccamatkArajanakaM, mAyAviSvapi = aindrajAlikeSvapi / yadi hiM bAhyasampadaiva mahattvabuddhirdharmajananI syAttadA mAyAviSvapi sA syAdityarthaH / tadidamuktaM samantabhadreNApi devAgama-nabhoyAna-cAmarAdivibhUtayaH / mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mahAn / / (AptamImAMsA.1) iti / 1. mudritapratau pratizlokaM 'sAdhuriti vyaktaH / guNIti vyaktaH / te ceti vyktH| itthamiti vyktH|' 2. vibhutvaM' | iti hastalikhitapratiSu mudritapratiSu c| vRttipAThAt hastAdarzavizeSAcca 'mahattvaM' iti mUlapATho nishciiyte| / / / / 48 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhara meM va na ca vyaktivizeSaviSayakatvena nA'tiprasaGga iti zaGakanIyaM, prameyatvAdinA mahattvaprakArakajJAnAdapi 'phalApattervizeSarUpeNa mahattvaprakArakatvanivezasyA''vazyakatvAt / ata evA'sAdhAvapyAlaya-vihArAdimattvena sAdhutvabuddhAvapi vizeSA'darzanadazAyAM na phalA-'bhAva iti tatra tatra vyUtpAditam / ___ avyaktasamAdhiphalavizeSe tu viSayavizeSo'pi nivezyaH / *yadi cA''layavihArAdiliGagena sAdhutvamanumIyata eva, tadanumitiprayojyavandanAdinA ca phalavizeSa iti vibhAvyate, tadA bhagavatyapi viziSTarUpeNa mahattvA'numityanantarameva smaraNAdinA phalodayA'vizeSAd 'mahattvaM ne'tyanantara manumeyam' ityadhyAhArAnnA'nupapattiH, svetaraniSThA'tyantAbhAvapratiyogiguNavattvarUpasya mahattvasya bAhyasampadA'numAtumazakyatvAt, mAyAviSveva vyabhicArAt / / 1 / / svAmino vacanaM yattu saMvAdi nyAyasaGgatam / kutarkadhvAntasUryAMzumahattvaM tadyadabhyadhuH / / 2 / / svAmina iti / yattu svAminaH = vItarAgasya vacanaM saMvAdi = samarthapravRttijanaka nyAyasagataM = syAdvAdamudrAmanatikrAntaM, ekAntasya tattvato'nyAyyatvAta / 1. hastAdarza 'phalAthAtra' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'mahada...' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'Atmavi...' ityazuddhaH pATho hastAdarza / 4. hastAdarza 'yadi cAlaya yadi cAlaya' iti dviruktaH pAThaH / 5. hastAdarza 'vandanAdi' iti pAThaH / 6. hastAdarza 'bhyAdhAt' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa na sa saGgacchate / // 49 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fhoto dharmadharmisambandhabhede'navasthAnAt / tadabhede ca sahaprayogAdyanupapatteH / dharmigrAhakamAnena svataH sambaddhasya sambandhAntarasya kalpanA'pekSayA tenaiva siddhasya zabalasya vastuno'bhyupagamasya nyAyyatvAt / tadanubhave'pi caikAntabhramasya doSaprAbalyAdupapatteH / vizeSadarzanena ca tasya nivartayituM zakyatvAditi dik / 'kutarkA eva dhvAntAni teSu sUryAMzuH / tanmahattvaM (=kutarkadhvAntasUryAMzumahattvaM), avacchedyA'vacchedakayorliGgaliGginorvA syAdvAdA''zrayaNena kathaJcidabhedAt' / yadabhyadhuH zrIharibhadrasUrayaH / / 2 / / pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // 3 // pakSapAta iti / na me = mama vIre = zrIvardhamAnasvAmini pakSapAtaH = guNA'nAlocanapUrva || eva rAgaH / kapilAdiSu ca na me dveSaH / kintu yasya vacanaM yuktimattasya parigrahaH || = svIkAraH kAryaH / itthaM cAtrAvisaMvAdivacanatvenaiva bhagavato mahattvamAcAryairabhipretama / / 3 / / / / 5 / / 1. mudritapratI 'kuturkA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kathaJcida' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'kApi...' iti pAThaH / 4. mudritapratau 'bhagavati' iti pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ audayikabhAvasyA'pi viziSTasya mahattvaprayojakatvaM vyavasthApayati puNyodayabhavairbhAvairmataM kSAyikasaGgataiH / mahattvaM mahanIyasya bAhyamAbhyantaraM tathA / / 4 / / __puNyeti / puNyodayabhavaiH = tIrthakaranAmakarmAdyudayotpannaiH bhAvaiH = viziSTasaMhananarUpa-sattvasaMsthAnagatiprabhRtibhiH kSAyikasaGgataiH = kSAyikajJAnAdimilitaiH mahattvaM mahanIyasya = pUjyasya mataM bAhyaM tathA''bhyantaraM pratyekaM viziSTameva vA kathacidubhayavyapadezabhAk / itthaM ca viziSTabAhyasaMpado'nyA'sAdhAraNatvAnnA'tiprasaJjatvamiti bhAvaH / / 4 / / bahirabhyudayA''darzI bhavatyantargato gunnH| maNeH paTA''vRtasyApi bahirkotirudaJcati / / 5 / / bahiriti / vyaktaH / / 5 / / svabhAvabhedAdapi kAryaikaliGgakaM mahattvamAha bhedaH prakRtyA ratnasya jAtyasyA'jAtyato ythaa| tathA'rvAgapi devasya bhedo'nyebhyaH svbhaavtH||6|| bheda iti / arvAgapi = mithyAtvAdidazAyAmapi / svabhAvata iti / anyathA svasminnanyavRttiguNA''patteH / na ca prAgabhAvA'bhAvAnneyamApattiH, 1. hastAdarza '...gataiH' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'saMgatva...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. hastAdarza 'bahisumudayA' ityazuddhaH pAThaH / / / 1 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaguNaprAgabhAvasya svayogyatApariNatiparyavasitatvAditi bhAvaH / / 6 / / nityanirdoSatA'bhAvAnmahattvaM neti durvacaH / nityanirdoSatA yasmAd ghaTAdAvapi vartate / / 7 / / nityeti / nityanirdoSatAyA abhAvAt (= nityanirdoSatA'bhAvAt)mahattvaM na prakramAdvItarAge iti durvacaH = duSTaM vacanaM, yasmAd nityanirdoSatA = doSA'tyantA'bhAvavattvarUpA nityatve satIyameva vA ghaTAdAvapi vartate / AdinA''kAzAdigrahaH / ____ itthaM ca 'vItarAgo na mahAn, nityanirdoSatvAbhAvAdi'tyanvayini ghaTAdau dRSTAnte sAdhanavaikalyamupadarzitaM bhavati, vyatirekiNi cezvaradRSTAnte nobhayavAdisammatatvam / vItarAgasyaivA'siddhau parasyA''zrayA'siddhizca, tatsiddhau vA dharmigrAhakamAnena tanmahattvasiddhau bAdhazceti draSTavyam / / 7 / / sAtmanyeva mahattvAGgamiti cettatra kA pramA / pumantarasya kalpyatvAd dhvastadoSo varaM pumAn / / 8 / / ___ seti / sA = nityanirdoSatA Atmanyeva = AtmaniSThaiva mahattvAGgam / itthaM ca nityanirdoSAtmatvAbhAvasya hetutvAnna dRSTAnte sAdhanavaikalyamiti bhAvaH / atrA''ha- iti ceta ? tatra = Atmani nityanirdoSatve kA pramA = kiM pramANam ? 1.hastAdarza 'ca' iti pAThaH / 2.hastAda" 'dravyeSTe' ityazuddhaH pAThaH / 3.mudritaprato / nirdoSatvAbhA..' ityazuddhaH pAThaH / / / / / 5 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka + E he_2_st tathA ca pratiyogyaprasiddhyA'bhAvA'prasiddherheturevA'siddha iti bhaavH| mahatpadapravRttinimittatayaiva nityanirdoSAtmatvaM setsyatItyata Aha- pumantarasya = nitya|| nirdoSasya paMsaH kalpyatvAdvaraM dhvastadoSaH pumAna kalpanIyaH / tathA ca 'doSA'tyantA'bhAvavadA | tmatvA'pekSayA laghau doSadhvaMsa eva mahatpadapravRttinimittatvakalpanaM nyAyyamiti bhAvaH / vastutaH padapravRttinimittamAtraM na padArthA'ntarakalpanakSamamiti draSTavyam / / 8 / / dhvastadoSatve bhagavataH samantabhadroktaM mAnamanuvadati doSA''varaNayorhAniniHzeSA'styatizAyanAt / kvacidyathA svahetubhyo bahirantarmalakSayaH2 // 9 // doSeti / kvacidoSAvaraNayoniHzeSA hAnirasti, atizAyanAt = tAratamyAt, yathA svahetubhyaH = malakSayahetubhyaH svarNAderbahirantazca malakSayaH / yadyapi atra 'doSA''varaNe niHzeSahAnipratiyoginI, tAratamyavaddhAnipratiyogitvAdi'tyanumAne pakSavivecane bAdhA'siddhI na 'kvacit'padagrahaNamAtranivatyai / sAdhyA''zrayatayA pRthakkRtAM vyaktimanupAdA''yApAdanAcca na diGnAgamatapravezaH / na ca niHzeSahAnipratiyogijAtIyatvasya sAdhyatve sampratipannasvarNamalasya dRSTAntatve ca na ko'pi doSa iti vAcyama, niHzeSakSIyamANasvarNamalavRttidoSA''varaNasAdhAraNaupAdhi1. mudritapratau 'doSAtyantAbhAvAdAtma....' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'rbalakSayaH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '...padagrahagrahaNa...' ityadhikaH pAThaH / 4. hastAdarza 'zoci' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'svi' ityazuddhaH pAThaH / , / / 53 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ji na ma he P has ttva dvA triM zi kA 4/10 katvajAtisiddhyA'rthAntarA''patteH / doSatvAdijAtigrahe ca dRSTAntasya sAdhyavikalatvAt, tathApi doSatvamAvaraNatvaM ca niHzeSakSIyamANavRtti dezataH kSIyamANavRttijAtitvAt, svarNamalatvavadityatra tAtparyam / / 9 / / itthaM jagadakartRtve'pyamahattvaM nirAkRtam / kArye kartRprayojyasya vizeSasyaiva darzanAt / / 10 / = itthamiti / itthaM dhvastadoSatvenaiva mahattvasiddhau jagadakartRtve'pi sati bhagavataH amahattvaM nirAkRtaM jagatkartRtvasya kvacidapyasiddhezca / na ca ' kSityAdikaM sakartRkaM, kAryatvAt, ghaTAdivat' ityanumAnAttatsiddhiH, aprayojakatvAt / 'kAryatvena 'kartRtvena ca kAryakAraNabhAvasya vipakSabAdhakasya tarkasya sattvAnnA'prayojakatvamiti cet ? na, kAryatvA'vacchinnaM prati kartRtvena hetutve pramANA'bhAvAt, kArye = ghaTAdau kartRprayojyasya kartRjanyatA'vacchedakasya vizeSasyaiva kSiti-mervAdivyAvRttajAtivizeSasyaiva darzanAd : 'idaM sakartRkamidaM ca ne 'ti vyutpannavyavahAreNa grahaNAd, vyApyadharmeNa vyApakadharmA'nyathAsiddheH, = = = tadavacchinna eva kartRtvena hetutvAt / 'pRthivItvAdinA sAGkaryAnnA'yaM vizeSa' iti cet ? na, upAdhisAGkaryasyeva jAtisAGkaryasyA'pyadUSaNatvasya tvadIyaireva vyavasthApitatvAt, 9 hastAdarze 'kana' iti trahito'zabdazca pAThaH / / / 54 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ kAryatvasya kAlikasambandhena ghaTatva-paTatvAdimattvarUpasya nAnAtvAt / kRtyavyavahitottaratvasya paramparAsambandhena kRtitvasyaiva vA kartRjanyatA'vacchedakatvaucityAcca / / 10 / / 'dravyajanyatA'vacchedakatayA siddhaM janyasattvameva kartRkAryatA'vacchedakaM bhaviSyatItyata Aha kartRtvena ca hetutve jJAtRtvenA'pi tad bhavet / jJAnasyaiva ca hetutve siddhe naH siddhasAdhanam / / 11 / / kartRtveneti / kartRtvena ca hetutve jJAtRtvenA'pi tad = hetutvaM bhavet, tathA cA'nekakAryakAraNabhAvakalpanamitthamaprAmANikamiti bhAvaH / ___ 'ghaTa-tadupAdAnapratyakSayoH kAryakAraNabhAvaH kalpyamAnaH sAmAnyavyabhicArA'nupasthitilAghavAbhyAM sAmAnyata eva sidhyatIti dvyaNukAdyupAdAnapratyakSA''zrayatayA jagatkartRtvaM setsyatI'tyata Aha- jJAnasyaiva ca hetutve'bhyupagamyamAne "siddhe naH = asmAkaM siddhasAdhanaM, pravAhatasteSAmanAditvAt / tadidamucyate - 'jaM jahA bhagavayA diTuM taM tahA vipariNamaitti (vyaakhyaaprjnypti-1|4|41)| ___api caivamupAdAnapratyakSaM nirAzrayameva sidhyatu, guNasya sAzrayakatvavyAptau mAnA'bhAvAt, kSaNamAtramiva sadApi kasyacid guNasyAnAzrayasyA'vasthitervaktuM zakyatvAt / / 11 / / 1. hastAdarzavizeSe 'dravyajanyatAvacchedakatvocityAcca' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. mudritapratau 'kartRkAryatvA...' iti paatthaantrm| 3. hastAdarza 'sidai niH' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritaprato 'siddheH' iti pAThaH, hastAdarza tu 'siddhauH' iti pAThaH / 5. yadyathA bhagavatA dRSTaM tattathA vipariNamati / 4/11 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka + hcen __ 'brahmANDAdidhRtiH prayatnajanyA, dhRtitvAt, ghaTAdidhRtivat' ityanumAnAd brahmANDAdidhArakaprayatnA''zrayatayA jagatkartRtvasiddhiH / tathA ca zrutiH 'etasya cA'kSarasya prazAsane gArgi' ! dyAvApRthivI vidhRte tiSThataH' (bRhadAraNyaka-8/3/9) ityata Aha dhRtyAderapi dharmAdijanyatvAnnA'tra mAnatA / kRtitvenApi janyatvAccetyanyatraiSa vistaraH // 12 // dhRtyAderiti / dhRtyAderapi, dhRtiH patanapratibandhakaH saMyogaH AdinA sthitigrahaH, dharmAdijanyatvAd, AdinA svabhAvAdigrahaH, 'nA'tra = jagatkartRtve mAnatA = pramANatA / uktazrutAvakSaraprazAsanapadayoH saGgrahA'bhimataikAtma-taddharmaparatayA nA'nupapattiH / kiJca prayatnavadIzvarasaMyogamAtrasya dhArakatve'tiprasaGgaH / ___ dhAraNA'nukUlaprayatnavadIzvarasaMyogasya 'dhAraNA'vacchinnezvaraprayatnasyaiva vA tattve sa eva doSo yadi na svajanakavRttidhAraNA'vacchinnavizeSyatAyA dhAraNA'vacchinnavizeSyatAyA eva vA dhArakatA'vacchedakasambandhatvamabhyupagamyate / _____ tadabhyupagame ca tajjJAnecchayorapi dhArakatvA''pattau gauravAt / 1. hastAdarza 'gArgI' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'paritana.. ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'mAtra' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza ....gamasya' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 5. mudritapratau 'dhAraNava...' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratI 'dhAraNAvacchinnavizeSyatAyA' iti padaM nAsti / 7. hastAdarza 'jJAna-kristhayo' ityazuddhaH pAThaH / ke 4/12 / / / 56 / / Jain Education Interational Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ji na ma ho has de ha ttva triM zi kA 4/13 lAghavAddharmasyaiva' dhArakatvaucityam / tadidamucyate nirAlambA nirAdhArA vizvAdhArA vasundharA / yaccA'vatiSThate tatra dharmAdanyanna kAraNam / / - (yogazAstra. 4 / 18 ) iti / tathA kRtitvenApi janyatvAcca na jagatkartRtvasiddhiH / kRtitvAdyavacchinne icchAderhetutvAnnityakRtyAdau mAnA'bhAvAt janyatvasya kAryatA'vacchedakakoTau praveze gauravAt, phalamukhasyA'pi tasya kvaciddoSatvAt / ''nityaM vijJAnamAnandaM brahma' (bRhadAraNyaka - 3/9/28) iti zruternityajJAnasiddhAvapi nityecchAkRtyorasiddheH, ata eva nityasukhasyA'pIzvare siddhiprasaGgAcca / tasmAduktazrutirapi nityajJAna-sukhA''zrayatayA dhvastadoSatvenaiva mahattvamIzvarasya bodhayatIti sthitam / ityeSa vistaro'nyatra = syAdvAdakalpalatAdau, digmAtrapradarzanaM punaretaditi bodhyam / / 12 / / anye tvAhurmahattvaM hi saMkhyAvaddAnato'sya na / zAstre no gIyate hyetadasaGkhyaM trijagadguroH / / 13 / / anye tviti / anye tu = bauddhAstu AhuH 'asya = jinasya hi saGkhyAvaddAnato na mahattvam / zrUyate hi 'jinadAnasya saGkhyAvattvaM, "tinneva ya koDisayA aTThAsIaM 1. 'dharmasyeva' ityazuddho mudritapratau / 2. 'dhAro' ityazuddhaH pATho hastAdarze / 3. mudritapratI 'kAryatvA... iti pAThAntaram / 4. 'nityavi....' iti pATho mudritapratau / 5. hastAdarze 'sidhaM' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarze 'jinaM dA...' iti pATha: / 7 trINyeva ca koTizatAnyaSTAzItizca bhavanti koTyaH / azItizca zatasahasrANye - tatsaMvatsare dattam ||220 || A.ni. / / For Private Personal Use Only 114011 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ji na ma ha he te has its ttva dvA triM zi kA 4/14 ca huMti koDio / asiyaM ca sayasahassA eyaM saMvacchare dinnaM / / ' ( A.ni. 220 ) ityAdinA / naH = asmAkaM zAstre ca etad = dAnaM (hi) asaGkhyaM trijagadguroH = bodhisattvasya gIyate / taduktaM - "ete hATakarAzayaH pravitatAH zailapratisparddhino, ratnAnAM nicayAH sphuranti kiraNairAkramya bhAnoH prbhaaH| hArAH pIvaramauktikaugharacitAstArAvalI bhAsurA, yAnAdAya nijAniva svagRhataH svairaM jano gacchati / / " ( ) ityAdi / / 13 / / asaGkhyadAnadAtRtvena hi bodhisattvasya bahuvibhUtimattva - kArpaNyA'bhAvAdinA pareNa mahattvaM vyavasthApyate, saGkhyAvaddAnadAtRtvena ca jinasya tadviparyayAnna mahattvamiti, taccA'yuktaM, saGkhyAvattvasyA'nyaprayuktatvAdityAzayena samAdhate atrocyate na saGkhyAvaddAnamarthAdyabhAvataH / sUtre varavarikAyAH zruteH kiM tvarthyabhAvataH / / 14 // atrocyate iti / atra = bhagavaddAnasya saGkhyAvattve ucyate- na saMkhyAvaddAnamarthAdyabhAvataH, AdinodAratvagrahaH / atraiva kiM mAnamityata Aha- sUtre = AvazyakaniryuktyAdirUpe varavarikAyAH = 'vRNuta varaM, vRNuta varamityudghoSaNArUpAyAH zruteH, tasyAzcArthAdyabhAvavirodhAt, kintvarthyabhAvataH = anyAdRzayAcakA'bhAvAt / tadidamuktaM 1. hastAdarze ...gRhita' iti pAThaH / / / 58 / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Phow 'mahAdAnaM hi saMkhyAvadIbhAvAjjagadguroH / siddhaM varavarikAtastasyAH sUtre vidhAnataH / / ' (aSTaka.26/5) iti / / 14 / / sa ca svAmyanubhAvena santoSasukhayogataH / dharme'pyugrodyamAttattvadRSTyetyetadanAvilam // 15 // sa ceti / sa ca = arthyabhAvazca svAmyanubhAvena = bhagavataH siddhayogaphalabhAjaH prabhAveNa sopakrama-nirupakramadhanA''dAnavAJchAjanakakarmaNA(NAM) santoSasukhasyA'nicchAmitecchAlakSaNasya yogataH = sambhavAt (= santoSasukhayogataH) / ____ tathA svAmyanubhAvenaiva prANinAM dharme'pi kuzalA'nuSThAnarUpe ugrodyamAt = atizayitaprayatnAt tattvadRSTyA = saMsArA'sAratAparijJAnena, ityetat = saGkhyAvaddAnaM anAvilaM = nirdoSam / tadidamuktaM"mahAnubhAvatApyeSA 'tadbhAve na yadarthinaH / viziSTasukhayuktatvAt santi prAyeNa dehinH|| dharmodyatAzca tadyogAtte tadA tattvadarzinaH / mahanmahattvamasyaivamayameva jagadguruH / / " (aSTaka 26/7-8) iti / yattu santoSajanakatve mitamapi dAnaM na syAditi kenaciducyate tattUktasantoSavyavasthA'parijJAnavijRmbhitam / tadidamAhASTakavRttikRt 'nanu yadi tIrthaGkarA'nubhAvAdazeSadehinAM santoSa1. hastAda" 'ityet' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'anASi...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'tadbhAvena' iti padacchedazUnyaH pAThaH / 4/15 / / 59 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / bhAvAdIbhAvaH syAttadA saGkhyAkaraNamapyayuktaM, alpasyApi dAnasyA'sambhavAt, ityatrocyatedevatAzeSAyA' iva saMvatsaramAtreNa prabhUtaprANigrAhyatvAdyuktameva saGkhyAvattvamiti / / 15 / / dAnAdevA'kRtArthatvAnmahattvaM neti mandadhIH / tasyottaramidaM puNyamitthameva vipacyate // 16 // daanaaditi| 'dAnAdeva hetoH akRtArthatvAt = phalavizeSapratyAzA''vazyakatvenA'siddhaprayojanatvAt mahattvaM na arhataH' iti mandadhIH kazcidAha / tasyedamuttaraM yaduta puNyaM = tIrthakaratvanibandhanaM itthameva = dAnAdiprakrameNaiva vipacyate = svavipAkaM pradarzayati / tathA ca svakalpAdeva bhagavato dAnaM na tu phalapratyAzayeti nA'kRtArthatvamiti dhvanyate / tadidamAha_ 'ucyate kalpa evAsya 'tIrthakRnnAmakarmaNaH / udayAt sarvasattvAnAM hita eva pravartate / / ' (aSTaka 27/2) iti / catvAro hi bhaGgA puNya-pApayoH sambhavanti / puNyA'nubandhi puNyamityekaH, pApA'nubandhi 4/16 puNyamiti dvitIyaH, pApA'nubandhi pApamiti tRtIyaH, puNyA'nubandhi pApamiti caturthaH / tatrA''dyaM manuSyAdeH pUrvabhavapracitaM mAnuSatvAdizubhabhAvA'nubhavahetuH anantaraM devAdigati- 1. mudritapratau 'devatAzoSA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'saMvatsaramAtreNA'prabhUtaprANigrAhyatvAditi aSTakaprakaraNamudritapratau / 3. mudritapratau 'tIyakR...' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'hetvanantaraM' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 60 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 | F_ho P / paramparAkAraNam / anantaraM nArakAdibhavaparamparAkAraNaM caitad dvitIyam / yacca tiryagAdeH / prAgjanmopAttaM tiryaktvAdyazubhabhAvA'nubhavananimittamanantaraM ca narakAdihetuH tattRtIyam / tadanantaraM devAdigatiparamparAnimittaM caitccturthmiti| yadAha (aSTake) - gehAd gehAntaraM kazcicchobhanAdadhikaM nrH| yAti yadvatsudharmeNa tadvadeva bhavAd bhavam / / (a.24/1) gehAd gehAntaraM kshcicchobhnaaditrnnrH| yAti yadvadasaddharmAttadvadeva bhavAd bhavam / / (a.24/2) gehAd gehAntaraM kazcidazubhAdadhikaM nrH| yAti yadvanmahApApAttadvadeva bhavAd bhavam / / (a.24/3) gehAd gehAntaraM kshcidshubhaaditrnnrH| yAti yadvatsudharmeNa tadvadeva bhavAd bhavam / / (a.24/4) ____ atra cA''dyabhaGgavartibhagavatpuNyamanubhUtA'vaziSTamapyucitakriyApraguNameveti na dAnAdakRtArthatvamiti bhAvanIyam / / 16 / / etadeva guNAntarA'nuguNavipAkazAlitayA spaSTayati garbhAdArabhya satpuNyAd bhavettasyocitA kriyA / tatrA'pyabhigraho nyAyyaH zrUyate svAminastataH / / 17 / / __ garbhAditi / garbhAdArabhya satpuNyAt = puNyA'nubandhipuNyAt bhavet tasya = tIrthakRta ucitA kriyA, 2"tIrthakRttvaM sadaucityapravRttyA mokSasAdhaka"miti (aSTaka-25/1) vacanAducitapravRttidvArA tIrthakRttvasya mokSasAdhakatvAt / tataH = tasmAt tatrA'pi = garbhe'pi 1. mudritapratau 'satpuNyAt' iti padaM nAsti / 2. ataH prakarSasamprAptAdvijJeyaM phalamuttamam / iti pUrvArdhaH aSTaka r / / 61 / 25-1 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka + horo svAminaH zrIvardhamAnasya abhigrahaH = pratijJAvizeSaH - 'jIvato gRhavAse'smin yAvanme pitarAvimau / tAvadevAdhivatsyAmi' gRhaanhmpiisstttH|| - (aSTaka 25/4) ityevamuktasvarUpo nyAyyaH = nyAyAdanapetaH zrUyate / / 17 / / nyAyyatA ceSTasaMsiddheH pitrudveganirAsataH / prArambhamaGgalaM hyetad guruzuzrUSaNaM hi tat // 18 // 'nyAyyateti / nyAyyatA coktA'bhigrahasya pitrorduHpratikArayorudvegasya viyoganimittakazokarUpasya nirAsataH (= pitrudveganirAsataH) anyeSAmapyevamvidhasthitipradarzanAt iSTasya = mokSasya saMsiddheH (= iSTasaMsiddheH) ucitapravRttirhi tadupAyo'nucitapravRttizca tadvighna iti / ___ tadidamuktam - 'pitrudveganirAsAya mahatAM sthitisiddhaye / iSTakAryasamRddhyarthamevambhUto jinAgame / / ' (aSTaka-25/3) nanu bhagavato niyatakAlInacAritramohanIyakarmavipAkodayenaiva gRhA'vasthAnamiti nA'bhigrahanyAyyateti cet ? na, sopakramasya tasya pitrudveganirAsAdyavalambanakA'bhigrahagrahaNamantarA viratipariNAmavinAzyatvAt / ____tathApi pravrajyAvirodhigRhA'vasthAnakAriNo'sya kathaM nyAyyatvamiti cet ? na, AnupUrpaNa nyAyyapravrajyAsampAdakatvenaiva tasya nyAyyatvAta, kAlAntare bahuphalasya kAryasya kvacitkAle kA 4/18 / / 62 / / 1. mudritapratau 'nyAyye 'ti pAThaH / Jain Education Interational Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama / Fhoto // niSedhe'pi' nyAyyatvavyavahArasya sArvajanInatvAt / tadidamuktaM| 'imau zuzrUSamANasya gRhAnA''vasato guruu| pravrajyApyAnupUryeNa nyAyyA'nte me bhaviSyati / / sarvapApanivRttiryat sarvathaiSA satAM matA / gurUdvegakRto'tyantaM neyaM nyAyyopapadyate / / ' (aSTaka25/5-6) iti / tathA yad gurvoH = mAtApitroH zuzrUSaNaM = paricaraNaM (=guruzuzrUSaNaM), (e)taddhi prArambhamaGgalam = AdimaGgalaM pravrajyAlakSaNazubhakAryasyeti naitadvinA pravrajyAsiddhiH, ityasmAdeva tasyA nyaayytvm| tadidamAha___prArambhamaGgalaM hyasyA guruzuzrUSaNaM param / etau dharmapravRttAnAM nRNAM pUjA''spadaM mahat / / ' (aSTaka 25/7) iti / / 4/18 / / nanu pitrudvege pariNAmastAvannAstyeva mumukSoraniSTanimittatAparihArastu sarvatra duHzaka ityata Aha takhedarakSaNopAyA'pravRttau na kRtajJatA / tyAgo'pyabodhe na tyAgo yathA glAnauSadhA'rthinaH / / 19 / / taditi / tayoH = pitroH khedasya yadrakSaNaM tadupAye'pravRttau (= tatkhedarakSaNopAyA'pravRttau) // na kRtajJatA / sA hi ttprtipttisaadhyaiv| yadAha - ___ 'sa kRtajJaH pumA~lloke sa dharmagurupUjakaH / sa zuddhadharmabhAk caiva ya etau prtipdyte||' / / 3 / / (aSTaka 25/8) iti / tathA ca sarvazreyomUlabhUtasya sveSTasya kRtajJatAguNasya pratipakSaH 1. hastAdarza 'niSedhe'pi' padaM nAsti / 2. hastAdarza 'bodhana' ityazuddhaH pAThaH / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fhoto / / pitRkhedaH sarvathaiva varjanIya iti bhaavH| yadAha "appaDivujjhamANe kahiMci paDibohijjA ammApiyaro" (paJcasUtra-3) pravrajyAbhimukhIkurvItetyarthaH / "2appaDibujjhamANesu ya kammapariNaie vihejjA jahAsatti taduvagaraNaM tao aNuNNAe paDivajjejjA' dhamma" (paJcasUtra-3) / ___ atha nA'nujAnItastadA "aNuvahe ceva uvahijutte siyA' (paJcasUtra-3) 'alpAyurahami'tyAdikAM mAyAM kuryAdityarthaH / ___ evamupAyapravRttAvapi tayoH abodhe tyAgo'pi mumukSostattvato na tyAgaH, yathA glAnayoH = adhvani glAnIbhUtayoH pitroroSadhArthinaH (= glAnauSadhArthinaH) tadupakArakauSadhA''nayanArthaM kathaJcittau vimucyA'pi gacchataH putrasya, pravrajyAyAstayoH svasyA'nyeSAM copakArahetutvAt / tadidamAha- "savvahA apaDivujjhamANe caejjA addhANagilANaosahatthacAgaNAeNaM' (paJcasUtra-3) / / 19 / / aparastvAha rAjyAdi mahA'dhikaraNaM dadat / zilpAdi darzayaMzcAhanmahattvaM kathamRcchati / / 20 / / aparastviti / aparastu vAdI Aha- 'rAjyAdi mahAdhikaraNaM = mahApApakAraNaM 1. apratibudhyamAne kathaJcitpratibodhayenmAtApitarau / 2. apratibudhyamAnayozca karmapariNatyA vidadhyAdyathAsakti tadupakaraNaM, tato'nujJAte pratipadyeta dharmam / 3. hastAdarza 'vajjejja' iti pAThaH / 4. anupadhazcaiva upadhiyuktaH syAt / 5. sarvathA'pratibudhyamAne tyajedadhvaglAnauSadhArthatyAgajJAtena / 1164 Jain Education Interational Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fhee / / dadat svaputrAdibhyaH, zilpAdi darzayaMzca lokAnAM arhan kathaM mahattvamRcchati / / 20 / / / tannetthameva prakRtAdhikadoSanivAraNAt / zaktau satyAmupekSAyA ayuktatvAnmahAtmanAm / / 21 / / taditi / yadaktamapareNa vAdinA tanna. itthameva = rAjyapradAnAdiprakAreNaiva prakatAta = rAjya-pradAnAdidoSAdadhiko rAjyA'pradAnAdikRtamithaHkalahA'tirekaprasaGgAdirUpo yo doSastasya nivAraNAt (=prakRtAdhikadoSanivAraNAt), zaktau pareSAmadhikadoSanivAraNaviSayAyAM satyAmupekSAyA = mAdhyasthya-rUpAyA ayuktatvAt mahAtmanAM = praarthmaatrprvRttshuddhaa''shyaanaam| tadidamAhaapradAne hi rAjyasya nAyakA'bhAvato janAH' / mitho vai kAladoSeNa maryAdAbhedakAriNaH / / vinazyantyadhikaM yasmAdiha loke paratra ca / zaktau satyAmupekSA ca yujyate na mhaatmnH|| tasmAttadupakArAya tatpadAnaM gunnaa''vhm| parArthadIkSitasyA'sya vizeSeNa jagadguroH / / evaM vivAhadharmAdau tathA zilpanirUpaNe / na doSo hyuttamaM puNyamityameva vipacyate / / kiM cehA'dhikadoSebhyaH sattvAnAM rakSaNaM tu yat / upakArastadevaiSAM pravRttyaGgaM tathA'sya c|| 4/21 (aSTaka 28/2-6) / / 21 / / / nAgAde rakSaNAyeva gartAdyAkarSaNe'tra na / 1. hastAdarza 'jinA' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'vinazyatIti azuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'tadevAM' ityazuddhaH pAThaH / / / 65 / / Jain Education Interational Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka + Phop doSo'nyathopadeze'pi sa syAtparanayodbhavAt / / 22 / / nAgAderiti / nAgAdeH sakAzAd rakSaNAya = rakSaNArthaM jananyAH svaputrasya gartAderAkarSaNe (gartAdyAkarSaNe) hanu-jAnuprabhRtyaGgagharSaNakArikarmaNi iva atra = bhagavato rAjyapradAnAdau na doSaH, anyathA = asambhavivAraNadoSanimittakasyApi bahuguNakarmaNo duSTatve upadeze'pi = bhagavato dharmavyAkhyAne'pi sa doSaH syAt, pareSAM = bauddhAdInAM nayAnAM mithyAtvamUlabhUtAnAM darzanAnAmudbhavAt (= paranayodbhavAt) tata evopapatteH, 'jAvaiyA NayavAyA tAvaiyA ceva parasamayA' (sammatitarka-3/47) iti vcnaat| tadidamAha - ___ nAgAde rakSaNaM yadvadgartAdyAkarSaNena tu / kurvannadoSavAMstadvadanyathAsambhavAdayam / / itthaM caitadihaiSTavyamanyathA dezanApyalam / kudharmAdinimittatvAddoSAyaiva prasajyate / / (aSTaka 28/7-8) // 22 // kazcittu kuzalaM cittaM mukhyaM nAsyeti no mahAn / tadayuktaM yato mukhyaM nedaM 'sAmAyikAdapi // 23 // __ kazcittviti / kazcittu mAyAputrIyo mukhyaM = sarvottamaM kuzalaM cittaM nA'sya = bhavadabhimatasya bhagavataH, iti no mahAn ayamityAha- tadayuktaM, yato nedaM = paraparikalpitaM kuzalaM cittaM samatRNamaNileSTukAJcanAnAM sarvasAvadyayoganivRttilakSaNAt sAmAyikAdapi mukhyam, 1. mudritapratau 'samA...' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'savasA...' ityazuddhaH pAThaH / 4/23 // 66 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he asadbhUtA'rthaviSayatvAt / / 23 / / tathAhi svadharmAdanyamuktyAzA tadadharmasahiSNutA / yadvayaM kuzale citte tadasambhavi tattvataH / / 24 / / svadharmAditi / svadharmAda anyeSAM jagatprANinAM maktyAzA = maktivAJchA (= anya muktyAzA) teSAM = anyeSAM ye'dharmA durgatihetavasteSAM sahiSNutA (= tadadharmasahiSNutA) svasmiMstatphalA''pattyA paraduHkha parijihIrSAlakSaNA, yad etad dvayaM kuzale citte viSayIbhavati tattattvato'sambhavi, buddhAnAM nirvRtipratipAdanAt, 'gaGgAvAlukAsamA buddhA nirvRtA'( ) iti pareSAmAgamavyavasthiteH, svA'nyadharmA'dharmayoH pareSu svasmiMzcopasaGkame tadayogAt / yadi caivamasadbhUtArthaviSayaM kuzalacittaM prAmANikaM syAttadA'mayyeva nipatatvetajjagaddazcaritaM yathA / matsucaritayogAcca muktiH syAtsarvadehinAm / / ' (aSTaka 29/4) itivat 'ajJAnAnAM yadajJAnamAstAM mayyeva tatsadA / madIyajJAnayogAcca | caitanyaM teSu sarvadA / / ' (aSTaka-29/6 vRtti) ityapi pareNa paThanIyaM syAt / / 24 / / ato mohA'nugaM hyetannirmohAnAmasundaram / bodhyAdiprArthanAkalpaM sarAgatve tu sAdhvapi // 25 / / ata iti / ataH = uktakuzalacittasya tattvato'sambhavyarthaviSayatvAd etaddhi mohaa| 1. mudritapratau 'parajihISAlakSarNA' ityazuddhaH pAThaH / ||67 / / Jain Education Intemational Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ka Fhee / / 'nugaM = mohanIyakarmodayA'nugataM, mohodayA'bhAve hi samastavikalpotkalikAvarjitameva cittaM syAditi nirmohAnAM = vItarAgANAM asundaram / tathA ca kuzalacittasya na mukhyatvaM, nirmohtvvirodhaadityrthH| sarAgatve tu = prazastarAgadazAyAM tvetad bodhyAdiprArthanAkalpam AdinA''rogyottamasamAdhigrahaH, sAdhvapi = prazastamapi, asambhaviviSayakayorapi vAG-manasoH prazastabhAvotkarSakatvena caturtha bhaGgA'ntaHpAtitvasambhavAt / taduktaM- 'bodhyAdiprArthanAkalpaM sarAgatve tu sAdhvapi' (dvA dvaa.4/25)| ___ nanu caturthabhaGgasthavAG-manasorbhagavatyapi sambhavAt kathaM na kuzalacittayoga iti cet ? na, vaikalpikabhaktibhAvaprayuktasya caturthabhaGgasya prArthanArUpasya bhagavatyanupapatteH / vicitravargaNAsadbhAvenaiva tatra tadupavarNanAditi bodhyam / / 25 / / yadapi 'vyAghrAdeH svakIyamAMsadAnAdAvatikuzalaM cittaM buddhasyeSyate, na caitadarhata iti nAtra mahattvami'tyAzakyate tadapyasaGgatam, taccittasyaivA'natikuzalatvena' mohA'nugatatvA'vizeSAdityabhiprAyavAnAha sattvadhIrapi yA svasyopakArAdapakAriNi / sAtmambharitvapizunA parA'pAyA'napekSiNI / / 26 / / | 1. hastAdarza mudritapratau ca 'caturbhaga.... iti paatthH| 2. hastAdarza 'kuzalatve' iti pAThaH / / / 68 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 Fhoto sattvadhIriti / yA'pi buddhasya apakAriNi = svamAMsabhakSakavyAghrAdau svasyopakArAt karmakakSakartanasAhAyyakakaraNalakSaNAt sattvadhIH, sA''tmAnameva na paraM bibharti = puSNAtItyAtmambharistattvaM pizunayati = sUcayatIti AtmambharitvapizunA pareSAM svamAMsabhakSakavyAghrAdInAmapAyAn durgatigamanAdInnA'pekSata ityevaMzIlA (= parApAyA'napekSiNI) / tathA cA'trA''tAmbharitvaM parA'pAyA'napekSatvaM ca mahad dUSaNamiti bhAvaH / taduktaM - apakAriNi sadbuddhirviziSTA'rthaprasAdhanAt / / AtmambharitvapizunA parA(?tada)pAyA'napekSiNI / / (aSTaka 29/7) iti' / / 26 / / parArthamAtrarasikastato'nupakRtopakRt / "amUDhalakSo bhagavAn mahAnityeSa me matiH // 27 / / arhamityakSaraM yasya citte sphurati sarvadA / paraM brahma tataH zabdabrahmaNaH so'dhigacchati / / 28 / / paraH sahasrAH zaradAM pare 'yogamupAsatAm / "hantA'rhantamanAsevya gantAro na paraM padam // 29 // 1. hastAdarza 'upakA...' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'iti' padaM nAsti / 3. mudritapustakAdau 'padArtha...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapustakAdau 'agUDhalakSa' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau 'yassa' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'yogamunapA...' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'paraM jinamanantAro' iti pAThaH / 4/29 / / 69 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA'yamahato dhyAnAtparamAtmatvamaznute / rasaviddhaM yathA tAnaM svarNatvamadhigacchati // 30 // pUjyo'yaM smaraNIyo'yaM sevanIyo'yamAdarAt / asyaiva zAsane bhaktiH kAryA ceccetanA'sti vH||31|| sArametanmayA labdhaM zrutAbdheravagAhanAt / bhaktirbhAgavatI bIjaM paramAnandasampadAm / / 32 // parArthetyAdyArabhya SaTzlokI sugamA / / 27 / / 28 / / 29 / / 30 / / 31 / / 32 / / // iti jinamahattvadvAtriMzikA / / 4 / / // atha bhaktidvAtriMzikA / / 5 / / jinamahattvajJAnAnantaraM tatra bhaktirAvazyakIti seyamidAnI pratipAdyate zramaNAnAmiyaM pUrNA sUtroktA''cArapAlanAt / dravyastavAd gRhasthAnAM dezatastadvidhistvayam / / 1 / / *zramaNAnAmiti / iyaM = bhaktiH / / 1 / / 1. mudritapratau 'mazrute' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'padArthe' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'zlokAH' iti pAThAntaram / 4. mudritapratau 'zramaNAmiti' ityazuddhaH pAThaH / / / 70 / Jain Education Interational Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka df ho tta ka kti dvA zi kA 5/5 nyAyArjitadhano dhIraH sadAcAraH zubhAzayaH / bhavanaM kArayejjainaM gRhI gurvAdisammataH / / 2 / / nyAyeti / dhIraH = matimAn gurvAdisammataH = pitR-pitAmaha - rAjA'mAtyaprabhRtInAM bahumataH / IdRgguNasyaiva 'jinabhavanakAraNA'dhikAritvamiti bhAvaH || 2 || tatra zuddhAM mahImAdau gRhNIyAcchAstranItitaH / paropatAparahitAM bhaviSyadbhadrasantatim / / 3 / / tatreti / tatra = jinabhavanakAraNe prakrAnte, zAstranItitaH dharmazAstroktanyAyA'natikrameNa / paropatApaH prAtivezmikAdikhedaH ||3|| aprItirnaiva kasyApi kAryA dharmodyatena vai / vAstuvidyA = = itthaM zubhA'nubandhaH syAdatrodAharaNaM prabhuH / / 4 / / aprItiriti / dharmodyatasya parapIDAparihAraprayatnA'tizayo mukhyamaGgam, prItiparihArArthaM bhagavato varSAsvapi gamanamiti bhAvaH ||4|| Asanno'pi janastatra mAnyo dAnAdinA yataH / ithaM zubhAzayasphAtyA bodhivRddhiH zarIriNAm / / 5 / / 1. hastAdarze 'jinabhana....' ityazuddhaH pAThaH / yathA tApasAS / / 71 / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Asanno'pIti / Asanno'pi = taddezavartI svajanAdisambandharahito'pi / itthaM = | bhagavadbhaktiprayuktaudAryayogAt / / 5 / / 'iSTakAdi dalaM cAru dAru vA sAravannavam / gavAdyapIDayA grAhyaM mUlyaucityena yatnataH / / 6 / / ___ iSTakAdIti / AdinA pASANA''digrahaH / cAru = guNopetam / dAru vA cAru yatnA''nItaM devatAdyupavanAdeH praguNaM ca / sAravat = sthiraM khadirasAravat / (gavAdyapIDayA=) gavAdInAmapIDA bahubhArA''ropaNakRtapIDAparihArarUpA tyaa| mUlyaucityena grAhyaM tatkArivargataH / | tadgrahaNaM ca pUrNakalazAdisuzakunapUrvaM zreyaH, suzakunazca cittotsAhA'nuga iti bhAva| nIyam / / 6 / / bhRtakA api santoSyAH svayaM prakRtisAdhavaH / / dharmo bhAvena na vyAjAddharmamitreSu teSu tu // 7 // bhRtakA iti / svayaM prakRtisAdhava eva bhRtakA niyojyAH / te api santoSyAH, teSAmapi dharmanimittatvena dharmamitratvAt, teSu vaJcanavirahitabhAvenaiva dharmopapatteH / / 7 / / ||72 / / 1. hastAdarza 'iSTikA' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'dAru' iti pATho nAsti / 3. hastAdarza 'teSu ca' iti pAThAntaram / 4. hastAdarza 'dharmApatteH' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAzayazca vidheyo'trA'nidAno jinarAgataH / anyArambhaparityAgAjjalAdiyatanAvatA / / 8 / / __ svAzayazceti / svAzayazca = zubhA''zayazca vidheyaH atra = jinabhavanakRtye anenA''lambanatvAkhyaviSayatayA zuddhirabhihitA / anidAnaH = nidAnarahito jinarAgataH = bhagavadbhakteH, anenoddezyatvAkhyaviSayatayA zuddhirabhihitA / *anyeSAM = gRhAdisambandhinAmArambhANAM parityAgAt (= anyArambhaparityAgAt) / jalAdInAM yA yatanA svakRtisAdhyajIvapIDAparihArarUpA tadvatA (= jalAdiyatanAvatA), anena sAdhyatvA''khyaviSayatayA zaddhirabhihitA. / / 8 / / itthaM caiSo'dhikatyAgAtsadArambhaH phalA''nvitaH pratyahaM bhAvavRddhyA''ptairbhAvayajJaH prakIrtitaH // 9 // itthamiti / itthaM ca = yatanAvattve ca eSaH = prakRta ArambhaH adhikatyAgAd = niSphalA'dhikA''rambhanivRtteH phalA'nvitaH = zreyaHphalayuktaH sadArambhaH pratyahaM = pratidivasaM bhAvavRjhyA = kRtA'kRtapratyupekSaNAdi-zubhAzayA'nubandharUpayA AptaiH = sAdhubhiH bhAvayajJaH = bhAvapUjArUpaH prkiirtitH| tadAha 'etadiha bhAvayajJaH' (SoDazaka-6/14) iti| na caivaM dravyastavavyapadezA'nupapattiH, dravya-bhAvayoranyo'nyasamanuvedhe'pi dravyaprAdhAnyena tadupapAdanAditi ...... cihnadvayamadhyavartI agnetanapRSThavyApI dIrghaH pATho hastAdarza nAsti / / / / / 73 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Esar draSTavyam / / 9 / / jinagehaM vidhAyaivaM zuddhamavyayanIvi ca / drAk tatra kArayed bimbaM sAdhiSThAnaM hi vRddhimat // 10 // jinagehamiti / avyayanIvi = paripAlana-saMvardhanadvArA'hIyamAnamUladhanam / / 10 / / vibhavocitamUlyena kartuH pUjApuraHsaram / deyaM tadanaghasyaiva yathA cittaM na nazyati // 11 // vibhaveti / pUjA bhojana-patra-puSpa-phalAdinA / anaghasya = avyasanasya / evakAreNa strI-madya-dyUtAdivyasanino niSedhaH / yathA = yena prakAreNa cittaM na nazyati = kArayitRvaijJAnikayoH kAluSyalakSaNazcittanAzo na bhavati / pratiSiddho hyeSa dharmaprakrame'maGgalarUpastattvajJairiti / / 11 / / yAvantazcittasantoSAstadA bimbasamudbhavAH / tatkAraNAni tAvantItyutsAha ucito mahAn / / 12 / / yAvanta iti / tadA = bimbakAraNe / tAvanti, tAvabimbakAraNasAdhyaphalodayAt / / 74 | / / 12 / / tatkartari ca yA'prItistattvataH sA jine smRtA / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUryA 'daurhRdabhedAstajjinAvasthAtrayAzrayAH / / 13 // tatkartari ceti / tatkartari ca = bimbanirmAtari ca yA'prItiH sA tattvataH = phalato jine smRtA, tadAlambanakAyA api tasyA jino ddezyakatvAt / sA ca sarvApAyaheturiti tatparihAre yatno vidheyH| tadAha aprItirapi ca tasmin bhagavati paramArthanItito jJeyA / sarvA'pAyanimittaM hyeSA pApA na kartavyA / / (SoDazaka-7/7) tat = tadaprIteH sarvathA parihAryatvAt 'daurhRdabhedAH = zilpigatA bAla-kumArayuvalakSaNA'vasthAtrayagAmino manorathAH tadavasthAtrayamanAdRtya jinA'vasthAtrayA''zrayAH pratimAgatA'vasthAtrayodbhAvanena manasotthApitAH santaH (pUryAH=) pUraNIyAH krIDanakAdyupaDhaukanAdinA, itthameva bhgvdbhktiprkrssaapptteH| yadAha 'adhikaguNasthairniyamAt kArayitavyaM svadauhuMdairyuktam / nyAyA'rjitavittena tu jinabimbaM bhAvazuddhena / / atrA'vasthAtrayagAmino budhaiaurhRdAH samAkhyAtAH / "bAlAdyAzcaittA yattatkrIDanakAdi deymiti||' (SoDazaka-7/8-9) / / 13 / / 1. hastAdarza 'dohada' iti pAThaH / 2. ....dezaka.....' iti mudritapratau pAThaH / 3. mudritapratau 'tat' padaM nAsti / 4. hastAdarza 'dauhRda' iti pAThaH / 5. hastAdarza '...trayAzra' iti truTitaH pAThaH / 6. hastAdarza 'bhAvena' iti pAThaH / 7. mudritapratau 'bAladyA' iti pAThaH / 5/13 / / 75 / / Jain Education Interational Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Edo svavittasthe'nyavitte tatpuNyA''zaMsA vidhIyate / mantranyAso'rhato' nAmnA svAhA'ntaH praNavAdikaH / / 14 / / ___svavittastha iti / svavittasthe kathaJcitsvadhanA'ntaHpraviSTe (anyavitte =) paravitte sati tasya = parasya puNyA''zaMsA 'atrasthAtparadhanAM'zAtparasyApi puNyaM bhavatvi'tIcchArUpA (= tatpuNyAzaMsA) vidhIyate, evaM hi parakIyavittena svavittA'nupraviSTena puNyakaraNA'nabhilASAd bhAvazuddhaM nyAyA'rjitaM vittaM bhavatIti / ___ tadidamuktaM- 'yadyasya satkamanucitamiha vitte tasya tajjamiha puNyam / ___bhavatu zubhA''zayakaraNAdityetadbhAvazuddhaM syAt / / ' (SoDazaka-7/10) iti / tathA arhato'dhikRtasya nAmnA madhyagatena praNavA''dikaH svAhA'ntaH ca mantranyAso vidhIyate, manana-trANahetutvenA'syaiva prmmntrtvaat| yadAha- 'mantranyAsazca tathA praNavanamaHpUrvakaM ca tannAma / mantraH paramo jJeyo manana-trANe hyato niyamAt / / ' (So.7/11) iti / / 14 / / hemAdinA vizeSastu na bimbe kintu bhAvataH / ceSTayA sa zubho bhaktyA tantroktasmRtimUlayA / / 15 / / hemAdineti / hema = suvarNam, AdinA ratnAdigrahastena (= hemAdinA) tu na vizeSaH 1. hastAdarza 'nyAsAhatA' ityazuddhaH pAThaH / ||76 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FXi Ke Ya He Ke bha kti dvA triM zi kA 5/16 kazcana bimbe, kintu bhAvataH = pariNAmAt / = sa pariNAmaH tantroktasmRtimUlayA = AgamavacanasmaraNapUrvikayA ( bhaktyA) ceSTayA - pravRttyA zubho bhavati, bhakti-bahumAna -vinayAdiliGgAnAmAgamA'nusaraNamUlatvAt / tadidamAha 'bimbaM mahat surUpaM kanakAdimayazca yaH khalu vizeSaH / nAsmAtphalaM viziSTaM bhavati tu tadihAzayavizeSAt / / AgamatantraH satataM tadvadbhaktyAdiliGgasaMsiddhaH / ceSTAyAM tatsmRtimAn zastaH khalvAzayavizeSaH / / ' ( SoDazaka- 7 / 12-13 ) iti / / 15 / / lokottaramidaM jJeyamitthaM yad bimbakAraNam / mokSadaM laukikaM cAnyat (? manyacca) kuryAdabhyudayaM phalam / / 16 / / lokottaramiti / itthaM = AgamoktavidhismRtigarbhaceSTAzuddhena yad bimbakAraNamidaM lokottaraM mokSadaM ca (jJeyam = ) jJAtavyam / anyacca = uktaviparItaM ca bimbakAraNaM laukikaM sad abhyudayaM phalaM kuryAt / pUrvasminnabhyudayasyA''nuSaGgikatvaM, atra ca mukhyatvamiti vizeSaH / tadidamuktaM ' evaMvidhena yad bimbakAraNaM tadvadanti samayavidaH / lokottaramanyadato laukikamabhyudayasAraM ca / / lokottaraM tu nirvANasAdhakaM paramaphalamihA''zritya / abhyudayo'pi hi paramo bhavati tvatrA'nuSaGgeNa / / ' ( So. 7 / 14-15) / / 16 / / 110011 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ting Bu Ke Fen Ke Ke bha dvA zi kA 5/18 itthaM niSpannabimbasya pratiSThAptaistridhoditA / dinebhyo'rvAgdazabhyastu vyakti - kSetra - mahAhvayAH / / 17 / / itthamiti / itthaM = uktavidhinA niSpannasya bimbasya ( = niSpannabimbasya ) pratiSThA AptaiH = ziSTaiH tridhoditA dazabhyastu = dazabhya eva dinebhyo'rvAk 'dazadivasA'bhyantarataH' ( SoDa. 8/1) ityukteH / vyakti - kSetra - mahAhvayAH - vyaktipratiSThA kSetrapratiSThA mahApratiSThA ceti / tatra vartamAnasya tIrthakRtaH pratiSThA = vyktiprtisstthaa| RSabhAdicaturviMzatitIrthakRtAM pratiSThA ca kSetrapratiSThA / 'saptatyadhikazatajinapratiSThA ca sarvakSetrA'pekSayA mahApratiSThA / tadAha 'vyaktyAkhyA khalvekA kSetrA''khyA cA'parA mahA''khyA ca / yastIrthakRdyadA kila tasya tadA''dyeti samayavidaH / / RSabhAdyAnAM tu tathA sarveSAmeva madhyamA jJeyA / saptatyadhikazatasya tu carameha mahApratiSTheti / / ' ( SoDazaka- 8 / 2-3 ) / / 17 / / devoddezena mukhyeyamA''tmanyevAtmano dhiyaH / sthApye samarasApatterupacArAd bahiH punaH / / 18 / / devoddezeneti / devoddezena = mukhyadevamuddezyatayA viSayIkRtya Atmanyeva = kArayitaryeva 1. hastAdarze 'saptadhi...' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratI ' ca parA' iti pAThaH / / / 78 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka dE his its f kti triM zi kA 5/18 AtmanaH = svasya dhiyo vItarAgatvAdiguNA'vagAhinyA mukhyA = nirupacaritA iyaM = pratiSThA, 'svArthA'bAdhAt, pratiSThAkarmaNA vacananItyA svabhAvasyaiva sthApanAt / tadidamuktaM'bhavati ca khalu pratiSThA nijabhAvasyaiva devatoddezAt / svAtmanyeva paraM yatsthApanamiha vacananItyoccaiH / / ' ( SoDazaka - 8 / 4 ) iti / tata eva sthApaye vItarAge samarasApatteH, vacanA'nalakriyAdagdhakarmamalasyA''tmano vItarAgatvalakSaNasvarNabhAvA''pattirUpaparamapratiSThAyA hetutvAdapyasya mukhyatvam / yadAha'bIjamidaM paramaM yatparamAyA eva samarasA''patteH / sthApyena tadapi mukhyA hantaiSaiveti vijJeyA / / ' ( SoDazaka - 8/5 ) iti / tathA, 'bhAvarasendrAttu tato mahodayAjjIvatAmrasvarUpasya / kAlena bhavati paramA'pratibaddhA siddhakAJcanatA / / vacanA'nalakriyAtaH karmendhanadAhato yatazcaiSA / itikartavyatayA'taH saphalaiSApyatra bhAvavidhau / / ' ( SoDazaka- 8/8-9 ) nanvevaM pratiSThAkArayitaryeva pratiSThopapAdane pratimAyAM pratiSThitatvavyavahAraH, tasyAM ca pUjAdiphalaprayojakatvaM kathaM syAt ? ata Aha- upacArAt bahiH = pratimAyAM punaH iyaM pratiSThA bhavati, yat SoDazakavRttikRt "bAhyajinabimbagatA tu pratiSThA bahirnijabhAvopa1. mudritapratau 'svArthA'bodhAt' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ' sthApanA' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'iti' padaM nAsti / 4. mudritapratau '...tAsvarU...' ityazuddhaH pAThaH / = / / 79 / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA cAradvAreNa, nija eva hi bhAvo mukhyadevatAsvarUpA''lambanaH 'sa evAyami'tyabhedopacAreNa viduSAM bhaktimatAM pUjyatApadavImAsAdayatI"ti (SoDazaka-8/9 sugamArthakalpanAvRtti) / na caivaM tadadhyavasAyanAzAtpratimAyA apratiSThitatvA''pattiriti zaGkanIyam, tannAze'pi tadA''hitasyopacaritasvabhAvavizeSasyA'nAzAt / dvividho hyupacaritasvabhAvo gIyate- svAbhAvika aupAdhikazca, AdyaH parajJatA-paradarzakatvalakSaNaH, antyazca vicitra iti na doSaH / / 18 / / pratiSThitatvajJAnotthasamApattyA pareSvapi / phalaM syAdvItarAgANAM sannidhAnaM tvasambhavi / / 19 / / pratiSThitatveti / pratiSThitatvajJAnotthayA = parva-parvapratiSThitatvapratisandhAnotthApitavacanA''darabhagavadbahumAnA''hitayA samApatyA (pratiSThitatvajJAnotthasamApattyA) 'pareSvapi = pratimApUjAkAriSvapi phalaM = vipalanirjarAlakSaNaM syAta / ____vItarAgANAM = rAgarahitAnAM sannidhAnaM tu samIpAgamanarUpaM kAyikamahaGkAramamakArarUpaM mAnasaM ca mantrasaMskArAdinA asambhavi / taduktaM muktyAdau tattvena pratiSThitAyA na devatAyAstu / "sthApye na ca mukhyeyaM tadadhiSThAnAdyabhAvena / / 1. hastAdarza 'apratitatvA...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. mudritapratI 'pratiSThitva...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '...pUrvaprapratisaM..' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 4. mudritapratau 'paraSvapi' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau 'sthApyena' itipadacchedazUnyatayA bhrAmakaH pAThaH / / / 8 / / Jain Education Interational Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ijyAderna ca tasyA upakAraH kazcidatra mukhya iti / tadatattvakalpanaiSA bAlakrIDAsamA bhavati / / ' (SoDazaka-8/6-7) iti' / etena 'pratiSThAvidhinA pratimAdau devatAsannidhirahaGkAramamakArarUpA kriyate, vizeSadarzane'pi svasAdRzyadarzinazcitrAdAvivA''hA''ropasambhavAta, jJAnasya nAze'pi saMskArasattvAcca na pUjAphalA'nupapattiH, aspRzyasparzanAdinA' ca tannAzaH' iti yatparairucyate tannirastaM bhavati / vItarAgadevasthale itthaM vaktumazakyatvAt, sarAge devatvabuddhereva ca mithyAtvAt / devatAyAM sarvajJatvA'bhAve vyAsaGgadazAyAM vyavahitanAnAdezeSu pratiSThAkarmabAhulye cA'haGkAramamakArA'nupapatteH / saMskAranAze'pUjyatvA''patteH, tajjJAnasaMskArayorananugatayoH pUjAphalaprayojakatve gaurvaacceti| na ca bhavatAmapi vyAsaGgavazAtpratiSThitatvajJAnA'bhAve pUjAphalA'nupapattiriti, vizeSaphalA'bhAve'pi prItyAdinA sAmAnyaphalA'napAyAt / __yaistu yathArthaM pratiSThitatvapratyabhijJAnaM pUjAphalasAmAnya eva prayojakamiSyate teSAmayamapi doSa eva / ye tu navyanaiyAyikAH5 - pratiSThAvidhinA janitaM vicitramadRSTaM svA''zrayA''tmasaMyogA''1. mudritapratau 'iti' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'pratimAdA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'sparzAde' iti azuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau '..ranugatayoH' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau ...naiyAnikA' ityazuddhaH pAThaH / / / 81 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrayasya pUjyatAprayojakamabhyupayanti, teSAM tadvyaktiviziSTasambandhAnahe'tiprasaGgaH / tadgrahe cA'nanugama iti / yatpunarucyate cintAmaNikRtA - 'pratiSThitaM pUjayediti vidhivAkyena pratiSThAyAH kAraNatvaM na bodhyate, kiM tu bhUtA'rthe ktA'nuzAsanAdatItapratiSThe pUjyatvaM bodhyate / tathA ca pratiSThAdhvaMsaH pratiSThAkAlInayAvadaspRzyasparzAdipratiyogikA'nAdisaMsargA'bhAvasahitaH pUjyatvaprayojakaH / sa ca prAgabhAvo'tyantA'bhAvazca kvaciditi- (tattvacintAmaNi IzvarasiddhiprakaraNa) tadapyavicAritaramaNIyam / / pratiSThAyAH kriyecchArUpatve tadadhvaMsasya pratimA'niSThatvAta / saMyogarUpatve'pi dviSThatvAt, kAraNIbhUtA'bhAvapratiyogitvena pUjAphale pratiSThAyAH pratibandha katvavyavahArA''patteH', ktapratyayasthale'pi 'prokSitA vrIhayaH'( ) ityAdau dhvaMsavyApArakatvA'kalpanAta, kAlAntarabhAvini phale ciranaSTasya bhAvavyApArakatvaniyamAcca. anyathA'pUrvocchedA''pattezca / kiJca kiJcidavayavanAzena pratimAntarotpattau tava tatra prtisstthaadhvNsaa'nbhyupgmaatpuujytaa'naapttiH| 'pratiSThitatvabuddhibalAd vrIhiSu saMskRtatvasyeva tena tasya na kSati rityabhyupagame 1. mudritapratau 'pratiSThitAyA' iti pAThaH / 2. hastAdarza ....sataH' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 3. mudritapratau 'kAraNIbhUta..' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'pratitibandha..' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau .ropapatteH' ityazuddhaH pAThaH / / / 82 / Jain Education Interational Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EM / / ca yathApratIti zabala-vastvabhyupagamo'pi balAdApatediti kimatipallavitena / / 19 / / sampradAyAgataM ceha mantranyAsAdi yuktimat / aSTau dinAnyavicchittyA pUjA dAnaM ca bhAvataH // 20 // sampradAyeti / iha = pratiSThAvidhau mantranyAsAdikaM ca kSetrasaMzodhanA'bhivarSaNAdiniSpattaye vAyumeghakumArAdiviSayaM saMpradAyA''gataM = ziSTapAramparyA''yAtaM yuktimad bhavati / [paraH prAha- itthaM viziSTanyAyArjane(? nyAyArjitadravya)bhAvazuddhaniSpannabimbasya sthApanA'vasare balyAdeH vighnopazAntyarthamApAdanamasAram, bhAvazuddhenaiva(? bhAvazuddhayaiva) siddheH / maivam, bhAvasatyA'ntaritasthApanAyAM tatprAdhAnyAtsatyatA'tizayena svArasikenaiva siddheH| atra tUpacArAdeva kSetrA'dhiSThAtRprastutazAntyAdyarthaM zAsanonnatitvena vizeSA'bhyudayatAsiddheH, anythaa'prtisstthaaptteH| kevalaM bhAvasiddhatve, padmAsana-paryaGkAdimudrAvidhIyamAnatve, siddhAvasthAtve jalAbhiSekAdivyavahRtitvamanApattiH yatparairucyate tanna, tadevA'bhimataphalepsitA'vAptipUrvakajJAyakasiddhadravyazarIramattve(? zarIratve)nA'marairapi tadvihitatvAt sarvasAvadya(?dyani)vRttimatAmaniSTApattirbhavitetyArekApahAraH / / / 83 / / 1. hastAdarza 'bhavataH' iti pAThaH / 2. [ ] baiMsamA mApekha pR9.348 sudhAno vistRta 416 saMvA pAzrayanI tema pATana maM.2nI .li. pratama nathI. 3. mudritapratau 'balyAdivi...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAtsthApanAtve'vasthAntarakalpanAvizeSAd bhAvavRddhyaiva vihitatvAttavApi sidhyedyena sthApanamapi azlIla(na) syAdato naiva shngkaa-vybhicaaritvm(?tve)]| ___ aSTau dinAni yAvat avicchittyA = nairantaryeNa pUjA bimbasya dAnaM ca (bhAvataH) vibhavAnusAreNa zAsanonnatinimittamiti / / 20 / / pUjA pratiSThitasyetthaM bimbasya kriyate'rhataH / bhaktyA vilepana-snAna-puSpa-dhUpAdibhiH zubhaiH // 21 // pUjeti vyaktaH / / 21 / / sA ca paJcopacArA syAt kAcidaSTopacArikA' / api sarvopacArA ca nijasampadvizeSataH / / 22 / / sA ceti / (sA ca) paJcopacArA jAnu-karadvayottamA'gairupacArayuktA, AgamaprasiddhaiH paJcabhirvinayasthAnairvA, (kAcit) aSTopacArikA = aSTabhiraGgarupacAro yasyAM bhavati, tAni cAmUnisIsamuroarapiTThI do bAhU urUA ya aTThaGgA' (AvazyakaniyuktibhASya160) / ___ sarvopacArApi ca (syAd) devendranyAyena nijasampadvizeSataH = sarvabalavibhUtyAdinA / / 22 / / / / / / 8 / / 1. hastAdarza 'pTocAri...' iti pAThaH / 2. mudritapratau ...ndrayAyena' iti truTito'zuddhazca pAThaH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iyaM nyAyotthavittena kAryA bhaktimatA satA / vizuddhojjvalavastreNa zucinA saMya(?)tAtmanA / / 23 / / __iyamiti / iyaM = pUjA nyAyotthavittena = bhAvavizeSAtparizodhitadravyeNa bhaktimatA satA kAryA vizuddhaM paTTayugmAdi rakta-pItAdivarNamujjvalaM ca vastraM yasya tena ( vizuddhojjvalavastreNa), taduktaM 'sitazubhavastreNa' (SoDazaka-9/5) iti / zucinA dravyato deza-sarvasnAnAbhyAM bhAvatazca vizuddhA'dhyavasAyena saMvRtA''tmanA = aGgopAGgendriyasaMvaravatA / / 23 / / piNDa-kriyA-guNodAraireSA stotraizca saGgatA / pApaga paraiH samyakpraNidhAnapuraHsaraiH / / 24 / / piNDeti / piNDaM = zarIramaSTottaralakSaNasahasrakalitaM, kriyA = AcAro durvAraparISahopasargajayalakSaNaH, guNAH = zraddhA-jJAna-viratipariNAmAdayaH kevalajJAna-darzanAdayazca tairudAraiH = gambhIraiH (=piNDakriyA-guNodAraiH) pApAnAM = rAga-dveSa-mohapUrvaM svayaMkRtAnAM garhA = bhagavatsAkSikanindArUpA tayA paraiH = prakRSTaiH (=pApagarhAparaiH) samyak = samIcInaM yatpraNidhAnaM = aikAgryaM tatpuraHsaraiH (=samyakapraNidhAnapuraHsaraiH) stotraizcaiSA = pUjA saGgatA / / 24 / / ___ anye tvAhustridhA yogasArA sA zuddhicittataH (vittazuddhitaH) / // 85 / aticArojjhitA vighnazamA'bhyudaya-mokSadA / / 25 / / anye tviti / anye tu AcAryAH AhuH = prAhuH 'sA = pUjA yogasArA tridhA 5/25 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyayogapradhAnA, vAgyogapradhAnA manoyogapradhAnA ca / zuddhicittataH (vittazuddhitaH) kAyAdidoSaparihArA'bhiprAyAd aticArojjhitA zuddhyaticAravikalA yathAkramaM vighnazamadA, abhyudayadA mokSadA' ca' (=vighnazamA'bhyudaya-mokSadA) / taduktaM SoDazake 'kAyAdiyogasArA trividhA tacchuddhyupAttavittena / yA tadaticArarahitA sA paramA'nye 'tu samayavidaH / / vighnopazamanyAdyA gItA'bhyudayaprasAdhanI cA'nyA / nirvANasAdhanIti ca phaladA tu yathArthasaMjJAbhiH / / ' (So.9/9-10) / / 25 / / AdyayozcArupuSpAdyAnayanaitanniyojane / antyAyAM manasA sarvaM sampAdayati sundaram / / 26 / / Adyayoriti / AdyayoH kAya-vAgyogasArayoH pUjayoH kramAtpuSpAdikaM = pradhAnapuSpagandhamAlyAdikaM sevate ca svayameva dadAtyAnayati ca vacanenA'nyato'pi kSetrAt / taduktaM pravaraM puSpAdi sadA cA''dyAyAM sevate tu tadAtA / Anayati cA'nyato'pi hi niyamAdeva dvitIyAyAm / / ' (SoDazaka-9/11) ___ antyAyAM = manoyogasArAyAM sarvaM sundaraM pArijAtakusumAdi manasA sampAdayati / taduktaM- "trailokyasundaraM yanmanasA''pAdayati tattu crmaayaam|" (SoDa. 9/12) iti / / 26 / / 1. hastAdarza 'mokSadaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastapratau ' cittena' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'paramAnyeti' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau ....yogasAraM (sArAyAM)' iti pAThaH / 1186 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA na ca snAnAdinA kAyavadhAdatrA'sti duSTatA / doSAdadhikabhAvasya tatrA''nubhavikatvataH // 27 // na ceti / na cAtra = pUjAvidhau kAyavadhAt = jalavanaspatyAdivirAdhanAt snAnAdinA duSTatA'sti, doSAt = kAyavadhadoSAd adhikabhAvasya = snAnAdijanitA'dhikazubhA'dhyavasAyasya (tatra) AnubhavikatvataH = anubhavasiddhatvAt / tadidamuktaM snAnAdau kAyavadho na copakAro jinasya kazcidapi / kRtakRtyazca sa bhagavAn vyarthA pUjeti mugdhamatiH / / kUpodAharaNAdiha kAyavadho'pi guNavAnmato gRhiNaH / mantrAderiva ca tatastadanupakAre'pi phalabhAvaH / / kRtakRtyatvAdeva ca tatpUjA phalavatI guNotkarSAt / tasmAdavyartheSA''rambhavato'nyatra vimaladhiyaH / / (SoDazaka-9/13-14-15) / / 27 / / yatirapyadhikArI syAnna caivaM tasya sarvathA / bhAvastavA'dhirUDhatvAdarthA'bhAvAdamUdRzA / / 28 / / yatirapIti / na caivaM = "snAnAderaduSTatvAd yatirapyatrAdhikArI syAt, vibhUSArthasnAnAdestasya niSedhe'pi pUjArthasnAnAderniSeddhumazakyatvAt, anyathA gRhasthasyA'pi tanniSedhaprasaGgAt / 1. hastAdarza 'guNinAM' iti pAThaH / sa cA'zuddhaH / 5/28 ||87|| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ca kuTumbAdyarthamArambhapravRttatvAd gRhasthasya tatrA'dhikAraH, yato naikaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyaM syAt, guNAntaralAbhastu dvayorapi samAnaH" iti zaGkanIyam, tasya = yateH sarvathA = sarvaprakAreNa bhAvastavA'dhirUDhatvAd amUdRzA = jinapUjAdikarmaNA arthA'bhAvAt = prayojanA'siddheH / na hi yadAdyabhUmikAvasthasya guNakaraM taduttarabhUmikAvasthasyA'pi tathA, rogacikitsAvaddharmasya zAstre niyatA'dhikArikatvena vyavasthitatvAt / taduktaM- "adhikArivazAt zAstre dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA vijJeyA guNa-doSayoH / / " (aSTaka 2/ 5) / / 28 / / prakRtyArambhabhIrurvA yo vA sAmAyikAdimAn / gRhI tasyApi nA'trA'rthe'dhikAritvamataH smRtam / / 29 / / prakRtyeti / ataH = bhAvastavA'dhirUDhasya yateratrA'nadhikAritvAt yaH prakRtyA''rambhIruyo vA sAmAyikAdimAn (gRhI) tasyApyatrA'rthe jinapUjArUpe adhikAritvaM na smRtm| yadaSTakavRttikRt "ata eva sAmAyikasthaH zrAvako'pyanadhikArI, tasyA'pi sAvadyanivRttatayA bhAvastavA''rUDhatvena zramaNakalpatvAt / ____ ata eva gRhiNo'pi prakRtyA pRthivyAdhupamardanabhIroryatanAvataH sAvadyasaMkSeparuceryatikriyA'nurAgiNo na dharmArthaM sAvadyA''rambhapravRttiryukte"ti (aSTakavRtti-2/5) / / 29 / / 1. hastAda" 'arthA' nAsti / 2. hastAdarza 'prayojenA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'yatpaMcAzakavRttikRt' ityazuddhataraH pAThaH / 5/29 / / 88 / / Jain Education Interational Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatrA''rambhavAn yastu tasyA'trA''rambhazaGkinaH / abodhireva paramA' vivekaudAryanAzataH // 30 // anytreti| yastvanyatra' = kuTumbAdyarthe ArambhavA~stasyA'tra = jinapUjAnimittapuSpAdau ArambhazaGkinaH = stokapuSpAdigrahaNA'bhivyaGgyA''rambhazaGkAvataH paramA = prakRSTA abodhireva = bodhi-hAnireva, vivekaH kAryA'kAryajJAnamaudAryaM ca vipulA''zayalakSaNaM tayo zataH (=vivekaudaarynaashtH)| taduktaM - "aNNatthA''raMbhavao dhamme'NAraMbhao aNAbhogo / loe pavayaNakhiMsA abohibIaMti dosA a / " (paMcAzaka. 8/12) / / 30 / / nanvevaM dharmArthamapyArambhapravRttiprAptau, dharmArthaM yasya vittehA tasyA'nIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam / / (aSTaka 4/6, parAzarasmRti-133 hitopadeza-1/187, paJcatantra-2/157) tathA 'zuddhAgamairyathAlAbhaM pratyagraiH zucibhAjanaiH / stokairvA bahubhirvApi pusspairjaatyaadismbhvaiH||' (aSTaka 3/2) ityAdikaM virudhyetetyAzaGkyAha yacca dharmArthamityAdi tadapekSya dazAntaram / sakAzAdeH kila zreyasyupetyApi pravRttitaH / / 31 / / 1. hastAdarza 'parama' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'kutra' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'pratyeneH' ityazuddha pAThaH / 4. mudritapratau 'zreyasyupetyAdi' ityazuddhaH pAThaH / / / 89 / / Jain Education Interational Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 'zubhasvarUpavyApArasya viziSTanirjarAkAraNatvA'yogAditi / / 31 / / pUjayA paramAnandamupakAraM vinA katham / dadAti pUjya iti ceccintAmaNyAdayo yathA // 32 // pUjayeti / vyaktaH / / 32 / / / / iti bhaktidvAtriMzikA / / 5 / / / / atha sAdhusAmagryadvAtriMzikA / / 6 / / jinabhaktipratipAdanA'nantaraM tatsAdhyaM 'sAdhusAmagryamAha jJAnena jJAnibhAvaH syAd bhikSubhAvazca bhikSayA / vairAgyeNa viraktatvaM saMyatasya mahAtmanaH / / 1 / / jJAneneti / vyaktaH / / 1 / / viSayapratibhAsA''khyaM tathA''tmapariNAmavat / tattvasaMvedanaM ceti tridhA jJAnaM prakIrtitam // 2 // viSayeti / viSayapratibhAsa ityAkhyA yasya, viSayasyaiva heyatvAdidharmA'nuparaktasya 1. 'sAmagyamAha' iti truTitaH pATho mudritapratau / 2. ..dharmAnuraktasye'tyazuddhaH pATho mudritapratau / hastAdarza ca 'dharmAnuparakramya' ityazuddhaH pAThaH / / / / 91 // Jain Education Intemational Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha kti dvA triM zi kA 5/31 yacceti / yacca dharmArthamityAdi bhaNitaM taddazAntaraM sarvaviratyAdirUpaM apekSya, Adyazlokasya sarvaviratyadhikAre pAThAt, dvitIyasya ca pUjAkAlopasthite mAlike darzanaprabhAvanAhetorvaNikkalA na prayoktavyetyetadarthakhyApanaparatvAt / paJcAzaka - 4 /49, anyathA, '"subbai duggayanArI jagaguruNo siMduvArakusumehiM / pUApaNihANeNaM uvavannA tiyasaloaMmi / / " sambodhasaptatikA - 70 ) ityAdivacanavyAghAta prasaGgAt / itthaM caitadaGgIkartavyaM saGkAzAdeH kila zreyasi dharmakArye upetyA'pi viSayavizeSapakSapAtagarbhatvena pApakSayakarIM vANijyAdikriyAmaGgIkRtyA'pi pravRttitaH / saGkAzazrAvako hi pramAdAd bhakSitacaityadravyo nibaddhalAbhA'ntarAyAdikliSTakarmA ciraM paryaTitadurantasaMsArakAntAro'nantakAlAllabdhamanuSyabhAvo durgatanaraziraH zekhararUpaH pAragatasamIpopalabdhasvakIyapUrvabhavavRttAntaH pAragatopadezato durgatatvanibandhanakarmakSapaNAya 'yadahamupArjayiSyAmi dravyaM tadgrAsA''cchAdanavarjaM sarvaM jinAyatanAdiSu niyokSye' ityabhigrahaM gRhItavAn, kAlena ca nirvANamavAptavAniti / = = 1 atha yuktaM saGkAzasyaitat, tathaiva tatkarmakSayopapatteH na punaranyasya naivaM sarvathaivA1. zrUyate durgatanArI jagadguroH siMduvArakusumaiH pUjApraNidhAnenopapannA tridazaloke / / 2. hastAdarze 'jagadguruNo' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'vyAghApra...' iti azuddhapAThaH / 4. mudritapratau ' tadgrAsAtyAda....' ityazuddhaH pATha: / 5 mudritapratI 'nirvANamRvA...' ityazuddhaH pAThaH / / / 90 / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyatrA''rambhavAn yastu tasyA'trA''rambhazaGkinaH / / abodhireva paramA' vivekaudAryanAzataH / / 30 / / anytreti| yastvanyatra' = kuTumbAdyarthe ArambhavA~stasyA'tra = jinapUjAnimittapuSpAdau ArambhazaGkinaH = stokapuSpAdigrahaNA'bhivyaGgyA''rambhazaGkAvataH paramA = prakRSTA abodhireva = bodhi-hAnireva, vivekaH kAryA'kAryajJAnamaudAryaM ca vipulA''zayalakSaNaM tayo zataH (=vivekaudaarynaashtH)| taduktaM - "aNNatthA''raMbhavao dhamme'NAraMbhao aNAbhogo / loe pavayaNakhiMsA abohibIaMti dosA a / / " (paMcAzaka. 8/12) / / 30 / / nanvevaM dharmArthamapyArambhapravRttiprAptau, dharmArthaM yasya vittehA tasyA'nIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam / / / (aSTaka 4/6, parAzarasmRti-133 hitopadeza-1/187, paJcatantra-2/157) tathA, 'zuddhAgamairyathAlAbhaM pratyagraiH zucibhAjanaiH / stokairvA bahubhirvApi puSpairjAtyAdisambhavaiH / / ' (aSTaka 3/2) ityAdikaM virudhyetetyAzajhyAha yacca dharmArthamityAdi tadapekSya dazAntaram / saGkAzAdeH kila zreyasyupetyApi pravRttitaH // 31 // 1. hastAdarza 'parama' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'kutra' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'pratyegreH' ityazuddha pAThaH / 4. mudritapratau 'zreyasyupetyAdi' ityazuddhaH pAThaH / / / 89 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhAsAdivat = tattulyam (=mugdharatnA''dipratibhAsavat) / tadAha- 'viSakaNTakaratnAdau bAlAdipratibhAsavat' (aSTaka-9/2) iti / ajJAnaM = matyajJAnAdikaM tadAvaraNaM yatkarma tasya apAyaH = kSayopazamastasmAt (=ajJAnA''varaNA'pAyAt) / tadAha- ''ajJAnAvaraNApAyaM' (a.9/3) iti / grAhyatvAdInAm = upAdeyatvAdInAM avinizcayaH = anirNayo' yatastat (=graahytvaadyvinishcym)| tadAha- 'taddheyatvAdyavedaka'miti (aSTaka- 9/2) / yadyapi mithyAdRzAmapi ghaTAdijJAnena ghaTAdigrAhyatA nizcIyata eva, tathApi svaviSayatvAvacchedena tadanizcayAnna doSaH, svasaMvedyasya svasyaiva tadanizcayAt / / 3 / / bhinnagrantherdvitIyaM tu jJAnAvaraNabhedajam / / zraddhAvat pratibandhe'pi karmaNA sukha-duHkhayuk / / 4 / / bhinnagrantheriti / bhinnagrantheH = samyagdRzastu dvitIyaM = AtmapariNAmavat jJAnA''varaNasya bhedaH = kSayopazamastajjaM (=jJAnAvaraNabhedajam), tadAha - "jJAnAvaraNahrAsottha miti (aSTaka 9/5) zraddhAvat = vastuguNadoSaparijJAnapUrvakacAritrecchAnvitaM pratibandhe'pi cAritramohodayajanitAntarAyalakSaNe sati, karmaNA pUrvA'rjitena sukha-duHkhayuk = sukha-duHkhAnvitam / tadAha - 'pAtAdiparatantrasya taddoSAdAvasaMzayama / anarthAdyAptiyuktaM cA''tmapariNatimanmatam' 1. hastAdarza 'ajJAnAvarANA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ...niyataH...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / / 3. hastAdarza 'tathAhi' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'jJAnAvaraNaH' iti pAThaH / / / 93 / / Jain Education Interational Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BE by E E / / (aSTaka-9/4) / / 4 / / svasthavRttestRtIyaM tu sajjJAnAvaraNavyayAt / sAdhorviratyavacchinnamavighnena phalapradam / / 5 / / svstheti| svasthA = anAkalA vRttiH kAyAdivyApArarUpA yasya tasya (=svasthavRtteH) sAdhoH-'tu tRtIyaM viratiH = sadasatpravRttinivRttyAtmikA tayA avacchinnaM = upahitaM (=viratyavacchinnaM) avighnena = vighnA'bhAvena phalapradama / tadAha svasthavRtteH prazAntasya taddheyatvAdinizcayam / tattvasaMvedanaM samyag yathAzakti phalapradam / / (aSTaka 9/6) idaM ca sajjJAnAvaraNasya vyayAt = kssyopshmaatpraadurbhvti| tadAha- 'sajjJAnAvaraNApAya'miti (a.9/7) / / 5 / / niSkampA ca sakampA ca pravRttiH pApakarmaNi / niravadyA ca setyAhurliGgAnyatra yathAkramam / / 6 / / niSkampA ceti / atra = ukteSu triSu bhedeSvajJAna'jJAnasajjJAnatvena phaliteSu yathAkrama pApakarmaNi 'niSkampA = dRDhA pravRttiH sakampA cA'dRDhA niravadyA ca sA = pravRttiH iti liGgAnyAhuH / taduktaM 'nirapekSapravRttyAdiliGgametadudAhRtam' (a.pra.9/3) tathA, 1. mudritapratau 'tu' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'apahitaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau ..vajJAna-sajjJAna...' iti truTitaH pAThaH / 4. hastAdarza 'siSkaM...' ityazuddhaH pAThaH / / / 94 / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456095 sA dhu sA ma gya dvA triM zi kA 6/8 'tathAvidhapravRttyAdivyaGgyaM' sadanubandhi ca' / ( aSTaka - 9/5 ) tathA 'nyAyyAdau zuddhavRttyAdigamyametatprakIrttitam' (aSTaka - 9/7 ) iti / / 6 / / 'nanu kvaitAni liGgAnyupayujyante' ityata AhajAtibhedAnumAnAya vyaktInAM vedanAtsvataH / = tena karmAntarAt kAryabhede'pyetadbhidA'kSatA / / 7 / / jAtIti | jAtibhedasya = = niSkampapApravRttyAdijanakatA'vacchedakasyA'jJAnAdigatasyA'numAnAya (= jAtibhedAnumAnAya) uktAni liGgAnIti sambandhaH, vyaktInAM = ajJAnAdivyaktInAM svataH liGganairapekSyeNaiva vedanAt = parijJAnAt / tena karmAntarAt = cAritramohAdirUpAdudayakSayo2pazamAvasthAvasthitAt kAryabhede'pi sAvadyA'navadyapravRttivaicitrye'pi (e) tadbhidA ajJAnAdibhidA akSatA, pravRttisAmAnye jJAnasya hetutvAttadvaicitryeNaiva tadvaicitryopapatteH, pravRttau karmavizeSapratibandhakatvasyA'pi hetuvizeSavighaTanaM vinA'yogAt / = vastutaH kAryasvabhAvabhede kAraNasvabhAvabhedaH sarvatrApyAvazyakaH, anyathA hetvantarasamavadhAnasyApyakiJcitkaratvAditi vivecitamanyatra ||7|| yogAdevA'ntyabodhasya sAdhuH sAmagryamaznute / anyathA''karSagAmI syAt patito vA na saMzayaH / / 8 / / vyagaM' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau .. pazamAvasthAnava...' ityazuddhaH pAThaH / 1. mudrita = / / 95 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ey E FRs yogAditi / antyabodhasya = tattvasaMvedanasya yogAdeva = saMskArarUpasambandhAdeva sAdhuH sAmagryaM = pUrNabhAvaM aznute / anyathA = tattvajJAnasaMskArA'bhAve 'punaryogazaktyanuvRttau zaGkAkAGkSAdinA AkarSagAmI vA syAt, tadananuvRttau ca patito vA, na saMzayo'tra kazcit, bAhyaliGgasyA'kAraNatvAt / / 8 / / tridhA bhikSA'pi tatrA''dyA sarvasampatkarI matA / dvitIyA pauruSaghnI syAd vRttibhikSA tathA'ntimA / / 9 / / vidheti / vyaktaH / / 9 / / sadA'nArambhaheturyA sA bhikSA prathamA smRtA / ekabAle dravyamunau sadA'nArambhitA 'tu na // 10 // sadeti / sadA'nArambhasya heturyA bhikSA sA prathamA = sarvasampatkarI smRtA, taddhetutvaM ca sadA''rambhaparihAreNa sadA'nArambhaguNA'nukIrtanA'bhivyaGgyapariNAmavizeSA''hitayatanayA vA / sadA'nArambhitA tvekabAle dravyamunau saMvignapAkSikarUpe na sambhavati / idamupalakSaNamekAdazI pratimA pratipannasya zramaNopAsakasyA'pi prtimaakaalaa'vdhi| 1. hastAdarza 'punaH' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'punaH' ityazuddhaH pAThaH / / / 96 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katvAdanArambhakatvasya na tatsambhavaH / na ca tadbhikSAyAH sarvasampatkarI'kalpatvoktyaiva nistaarH| itthaM hi yathAkathaJcit 'sarvasampatkarIyamiti vyavahAropapAdane'pi 'na 'paurussghnii'tyaadivyvhaaraa'nuppaadnaat| tathA ca- yatirdhyAnAdiyukto yo gurvAjJAyAM vyavasthitaH / sadA'nArambhiNastasya sarvasampatkarI mtaa|| (aSTaka-5/2) ityAcAryANAmabhidhAnaM sambhavA'bhiprAyeNaiva / ___jinakalpikAdau gurvAjJAvyavasthitatvAderiva sadA'nArambhitvasya phalata eva grahaNAt, anyathA lakSaNA'nanugamA''patteH / dravyasarvasampatkarImupekSya bhAvasarvasampatkarIlakSaNameva vA kRtamidamiti yathAtantraM bhAvanIyam / / 10 / / dIkSAvirodhinI bhikSA pauruSaghnI prakIrtitA / dharmalAghavameva syAttayA pInasya jIvataH // 11 // dIkSeti / dIkSAyA virodhinI (=dIkSAvirodhinI) = dIkSA''varaNakarmabandhakAriNI bhikSA pauruSaghnI prakIrtitA / tayA jIvataH pInasya = 'puSTAGgasya dharmalAghavameva syAt / tathAhi- gRhItavrataH pRthivyAdhupamardanena zuddhoJchajIviguNanindayA ca bhikSAM gRhNan svasya pareSAM ca dharmasya laghutAmevA''pAdayati / tathA gRhastho'pi yaH sadA'nArambhavihitAyAM bhikSAyAM tacitamAtmAnamAkalayanmohamAzrayati so'pi 'anucitakAriNo'mI khalvArhatAH' iti zA 6/11 / / 97 / 1. hastAdarza 'karika' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'paurughnI' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'puSTasya' iti pAThAntaram / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eb) EFr sanA'varNavAdena dharmalaghutAmevA''pAdayatIti / tadidamuktam pravrajyAM pratipanno yastadvirodhena vartate / asadArambhiNastasya pauruSaghnIti kIrtitA / / ___dharmalAghavakRnmUDho bhikSayodarapUraNam / karoti dainyAtpInAGgaH pauruSaM hanti kevalam / / (aSTaka-5/4-5) atra pratimApratipannabhikSAyAM dIkSAvirodhitvA'bhAvAdeva nA'tivyAptiriti dhyeyam / / 11 / / kriyAntarA'samarthatvaprayuktA vRttisaMjJikA / dInAndhAdiSviyaM siddhaputrAdiSvapi keSucit / / 12 / / kriyAntareti / kriyAntarA'samarthatvena prayuktA (=kriyAntarA'samarthatvaprayuktA), na tu mohena cAritrazuddhIcchayA vA vRttisaMjJikA bhikSA bhavati / iyaM ca dInA'ndhAdiSu sambhavati / yadAhaniHsvA'ndha-paGgavo ye tu na zaktA vai kriyAntare / bhikSAmaTanti vRttyarthaM vRttibhikSeyamucyate / / nA'tiduSTA'pi cA'mISAmeSA syAnna hyamI tathA / anukmpaanimitttvaaddhrmlaaghvkaarinnH|| (a.5/6-7) tathA siddhaputrAdiSvapi keSucid vRttibhikSA sambhavati, AdinA sArUpikagrahaH, dInAdipadA'vyapadezyatvAccaiSAM pRthaguktiH / zrUyante cotpravrajitA amI jinAgame 'bhikSukAH, 98 / / 1. hastAdarza 'bhikSAkA' iti pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yato vyavahAracUAmuktaM- "jo aNusAsio Na paDiniyatto so sArUviattaNeNa vA siddhaputtattaNeNa vA acchiuM kaMci kAlaM / sArUvio NAma siramuMDo arajoharaNo alAuehiM bhikkhaM hiMDai abhajjo / siddhaputto NAma sabAlI bhikkhaM hiMDai vA Na vA varADaehiM veMTaliaM karei laTTiM vA dharetitti" (vya.sU.cU. ) / keSucidityanena ye utpravajitatvena kriyAntarA'samarthAste gRhyante / yeSAM punaratyantAvadyabhIrUNAM saMvegA'tizayena pravrajyAM prati pratibaddhameva mAnasaM teSAmAdyaiva bhikSA / etavyatiriktAnAmasadArambhANAM ca pauruSadhyeva / 'tattvaM panariha kevalino vidantItyaSTakavRttikadvacanaM (a.pra.5/8 vR.) ca teSAM niyatabhAvA'parijJAnasUcakamityavadheyam / / 12 / / anyA'bAdhena sAmagryaM mukhyayA bhikSayA'livat / gRhNataH piNDamakRtamakAritamakalpitam / / 13 / / ___ anyeti / anyeSAM = svavyatiriktAnAM dAyakAnAM abAdhena = apIDanena (=anyA'bAdhena) mukhyayA = sarvasampatkaryA bhikSayA alivad = bhramaravad akRtamakAritamakalpitaM ca piNDaM 1. yo'nuziSTo na pratinivRttaH sArUpikatvena vA siddhaputratvena vA sthitvA kaJcitkAlaM, sArupako nAma muNDazirA arajoharaNaH alAbukaiH bhikSAM hinndde'bhaaryshc| siddhaputro nAma sabAlaH bhikSA hiNDate vA na vA varATakaiH veNTalikAM karoti yaSTiM vA dhArayati iti / 2. mudritapratau 'acchau' ityazuddhaH paatthH| 3. hastAdarza 'sAravi..' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'alAuyAhiM' iti paatthH| 5. mudritapratau 'veThaliaM' iti pAThaH / 6. mudritapratau 'pauruSaghnayeva' ityazuddhaH pAThaH / 6/13 ||99 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mymJLiang Mian Dai Quan He sA dhu sA ma gya dvA zi kA 6/15 gRhNataH sAmagryaM = cAritrasamRddhayA pUrNatvaM bhavati / alivadityanenA'naTanapratiSedhaH, tathA 'satyabhyAhRtadoSaprasaGgAt / sAdhuvandanArthamAgacchadbhiH gRhasthaiH piNDA''nayane nA'yaM bhaviSyati, tadAgamanasya vandanArthatvena sAdhvarthapiNDA''nayanasya prAsaGgikatvAditi cet ? na, evamapi mAlApahRtAdyanivAraNAditi vadanti / / 13 / / nanvevaM sadgRhasthAnAM gRhe bhikSA na yujyate / anAtmambharayo yatnaM sva- parArthaM hi kurvate // 14 // nanvevamiti / nanvevaM = saGkalpitapiNDasyApyagrAhyatve sadgRhasthAnAM = 'zobhanabrAhmaNAdyagAriNAM gRhe bhikSA na yujyate yateH, hi = yataH anAtmambharayaH = anudarambha "yatnaM pAkAdiviSayaM sva-parArthaM kurvate, bhikSAcaradAnA'saGkalpena svArthameva pAkaprayatne sadgRhasthatvabhaGgaprasaGgAt, devatApitratithibhartavyapoSaNazeSabhojanasya gRhasthadharmatvazravaNAt / na ca dAnakAlAtpUrvaM deyatvabuddhyA'saGkalpitaM dAtuM zakyata ityapi draSTavyam / / 14 / / saGkalpabhedaviraho viSayo yAvadarthikam / puNyArthikaM ca vadatA duSTamatra hi durvacaH / / 15 / / saGkalpeti / atra hi = 'asaGkalpitaH piNDo yatergrAhyaH' iti vacane hi saGkalpabhedasya 1. hastAdarze 'setya.....' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'sagRha...' iti pAThaH / pratyantare ca 'sadgRsthA....' iti pAThaH / 3. mudritapratI 'yatra' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'zobhavana..... ityazuddhaH pAThaH 1 5. mudritapratI 'yaMtra' ityazuddhaH pAThaH I / / 100 / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = yatisampradAnakatvaprakAradAnecchAtmakasya viraho (=saMkalpabhedaviraho viSayo) durvacaH / kenetyAha- yAvadarthikaM = yAvadarthinimittaniSpAditaM puNyArthikaM = puNyanimittaniSpAditaM ca piNDaM duSTaM vadatA, anyathoktA'saGkalpitatvasya yAvadarthika-puNyArthikayoH sattvena tayogrAhyatvA''patteH / tadAha"saGkalpanaM vizeSeNa yatrA'sau duSTa ityapi / parihAro na smyksyaadyaavdrthikvaadinH||" "viSayo vA'sya vaktavyaH puNyArthaM prakRtasya ca / asambhavA'bhidhAnAtsyAdAptasyA'nAptatA'nyathA / / " (aSTaka.6/4-5) iti / / 15 / / ucyate viSayo'trA'yaM bhinne deye svabhogyataH / saGkalpanaM kriyAkAle duSTaM puSTamiyattayA / / 16 / / ucyata iti / atrA'yaM viSaya ucyate yadata kriyAkAle - "pAkanirvartanasamara | svabhogyAta (?gyataH) = AtmIyabhogA'rhAdodanAdeH bhinne = atirira iyattayA = 'etAvadiha kuTumbAyaitAvaccArthibhyaH puNyArthaM ceti viSayatayA puSTaM = saMvalitaM saGkalpanaM duSTam / tadAha "vibhinnaM deyamAzritya svabhogyAdyatra vastuni / saGakalpanaM kriyAkAle taddaSTaM vissyo'nyoH||" (aSTaka-6/6) / / 16 / / 1. hastAdarza 'grAhyatApatteH' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'yAvadarthaka...' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'svabhogata' / / iti pAThaH / 4. mudritapratau 'nivartana' ityazuddhaH pAThaH / / / / 101 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA dhu sA ma gya dvA d zi kA 6/17 svocite tu tadArambhe niSThite nA'vizuddhimat / tadarthakRtiniSThAbhyAM caturbhaGgyA dvayorgrahAt / / 17 / / svacitviti / svocite tu = svazarIra - kuTumbAderyogye tu Arambhe = pAkaprayatne niSThit' = caramendhanaprakSepeNaudanasiddhyupahite tat = svabhogyA'tiriktapAkazUnyatayA saGkalpanam, 'svArthamupakalpitamannamito munInAmucitena dAnenA''tmAnaM kRtArthayiSyAmI 'tyAkAraM nA'vizuddhimat = na doSA'nvitam / tadarthaM = sAdhvarthaM kRtiH = AdyapAkaH niSThA ca caramapAkaH, tAbhyAM (=tadarthakRti-niSThAbhyAM)niSpannAyAM caturbhaGgyAM = (1) tadarthaM kRtistadarthaM niSThA, (2) anyArthaM kRtistadarthaM niSThA, (3) tadarthaM kRtiranyArthaM niSThA, (4) anyArthaM kRtiranyArthaM ca niSThetyevaMrUpAyAM dvayoH bhaGgayoH grahAt = zuddhatvenopAdAnAt / taduktaM- 'tassa kaDaM tassa niTThiyaM caramo bhaMgo tattha du carimA suddhA / ' ( ) yadi ca sAdhvarthaM pRthivyAdyArambhA'prayojakazubhasaGkalpanamapi gRhiNo duSTaM syAttadA sAdhuvandanAdiyogo'pi tathA syAditi na kiJcidetat / tadidamuktam - svocite yadArambhe tathA saGkalpanaM kvacit / na duSTaM zubhabhAvatvAttacchuddhA'paratu yogavat / / ( a. 6 / 7) / / 17 / / 1. hastAdarze 'niSTatyo' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'nizcita' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'mucitadAne...' iti paatthaantrm| 4. mudritapratau 'caubhaMgo' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau ' dyArambhaprayoja...!' ityazuddhaH pAThaH / For Private Personal Use Only / / 102 / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAya evamalAbhaH syAditi ced ? bahudhA'pyayam / sambhavItyata evokto yatidharmo'tiduSkaraH // 18 // prAya iti / evaM = asaGkalpitasyaiva piNDasya 'grAhyatve prAyo'lAbhaH syAt = zuddhapiNDA'prAptiH syAd iti cet ? bahudhA'pi = saGkalpA'tiriktairbahubhirapi prakAraiH zaGkitamrakSitAbhiH ayaM = alAbhaH sambhavI, athavA- evaM prAyo'saGkalpitasyA'lAbhaH syAditi cet ? bahudhApyayamasaGkalpitasya lAbhaH sambhavI, AditsUnAM bhikSUNAmabhAve'pi ca bahUnAM pAkasyopalabdheH / tathApi tadvatterduSkaratvAttatpraNeturanAptatA syAdityata Aha- ityata eva yatidharmo mUlottaraguNasamudAyarUpo'tiduSkara uktaH, atidurlabhaM mokSaM pratyatiduSkarasyaiva dharmasya hetutvAt, kAryA'nurUpakAraNavacanenaivA''ptatvasiddheH / / 18 / / saGkalpitasya gRhiNA tridhA zuddhimato grahe / ko doSa iti cejjJAte prasaGgAtpApavRddhitaH / / 19 / / saGkalpitasyeti / gRhiNA = gRhasthena saGkalpitasya = yatyarthaM praditsitasya tridhA ||103 / 1. hastAdarza 'grAhyatva prA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'aditsU...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'pratidi...' ityazuddhaH pAThaH / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhimataH = manovAkkAyazuddhasya sAdhoH grahe = grahaNe ko doSaH, ArambhapratyAkhyAnasya lezato'pyavyAghAtAt iti cet ? jJAte = 'madarthaM 'kRto'yaM piNDaH' iti jJAte sati tadgrahaNe prasaGgAt gRhiNaH punaH tathApravRttilakSaNAt pApavRddhitaH, tannimittabhAvasya parihAryatvAt / / 19 / / yatyarthaM gRhiNazceSTA prANyArambhaprayojikA / yatestadvarjanopAyahInA sAmagryaghAtinI // 20 // yatyarthamiti / yatyarthaM gRhiNaH prANyArambhaprayojikA ceSTA = niSThitakriyA tadvarjanopAyairAdhAkarmikakulaparityAgAdilakSaNeIMnA satI (=tadvarjanopAyahInA) yateH sAmagryaghAtinI = guNazreNIhAnika: / / 20 / / vairAgyaM ca smRtaM duHkha-moha-jJAnAnvitaM tridhA / ArtadhyAnAkhyamAdyaM syaadythaashktyprvRttitH||21|| __ vairAgyaM ceti / duHkhAnvitaM mohAnvitaM jJAnAnvitaM' ceti (=duHkha-moha-jJAnAnvitaM) tridhA vairAgyaM smRtam / AdyaM = duHkhAnvitaM ArttadhyAnAkhyaM syAt, yathAzakti = zaktyanusAreNa muktyupAye taH / tAttvikaM tu vairAgyaM zaktimatikramyA'pi zraddhAtizayena pravRttiM janayediti / / 21 / / 1. mudritapratau 'kuto' ityazuddhaH pATha / 2. hastAdarza 'iti' padaM nAsti / 3. mudritapratI ....nvita' ityazuddhaH pAThaH / 6/21 / / 104 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA dhu 9 hots s sA ma gya dvA triM zi kA 6/23 anicchA hyatra saMsAre svecchAlAbhAdanutkaTA / nairguNyadRSTijaM dveSaM vinA cittAGgakhedakRt / / 22 / / aniccheti / atra hi = vairAgye sati ( svecchA'lAbhAt ) saMsAre = viSayasukhe anicchA = icchA'bhAvalakSaNA''tmapariNatiH nairguNyadRSTijaM = saMsArasya 'balavadaniSTasAdhanatvapratisandhAnajaM dveSaM vinA'nutkaTA / ata eva ( cittAGgakhedakRt = ) cittAGgayoH khedakRt zArIraduHkhotpAdikA / icchAvicchedo hi dvidhA syAd- alabhyaviSayatvajJAnAd, dveSAcca / Adya iSTA'prAptijJAnAd duHkhajanakaH, antyazca na tatheti / / 22 / / = mAnasa ekAntAtmagrahodbhUtabhavanairguNyadarzanAt / zAntasyApi dvitIyaM sajjvarA'nudbhavasannibham / / 23 / / ekAnteti / ekAntaH = sarvathA san kSayI vA ya AtmA tasya grahAdutpannaM yad bhavanairguNyadarzanaM tataH (=ekAntAtmagrahodbhUtabhavanairguNyadarzanAt ) zAntasyA'pi = prazamavato'pi lokadRSTyA, dvitIyaM = mohA'nvitaM vairAgyaM bhavati / etacca san zaktyA'vasthito yo jvarastasyA anudayaH ( ?dbhavaH) velAprAkkAlalakSaNaH tatsannibhaM (=sajjvarA'nudbhavasannibham ) / teSAM bhave dveSajanitasya vairAgyasyotkaTatve'pi 1. hastAdarze 'balada...' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'santa' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'jvarAsannibhaM ' iti truTitaH pAThaH / 4. mudritapratau 'bhavet, dveSajani...' iti pAThaH / sa cAzuddhaH / // 105 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / mithyAjJAnavAsanA'vicchedAdapAyapratipAtazaktisamanvitatvAt / / 23 / / syAdvAdavidyayA jJAtvA baddhAnAM kaSTamaGginAm / tRtIyaM bhavabhIbhAjAM mokSopAyapravRttimat' / / 24 / / ___syAdvAdeti / syAdvAdasya = sakalanayasamUhAtmakavacanasya vidyayA ( syAdvAdavidyayA) baddhAnAmaginAM kaSTaM = duHkhaM jJAtvA bhavabhIbhAjAM = saMsArabhayavatAM tRtIyaM = jJAnA'nvitaM vairAgyaM bhavati / tacca mokSopAye triratnasAmrAjyalakSaNe pravRttimat = prakRSTavRttyupahitam (=mokSopAyapravRttimat) / / 24 / / sAmagryaM syAdanenaiva dvayostu svopamardataH / atrA'GgatvaM kadAcitsyAd guNavatpAratantryataH / / 25 / / sAmagryamiti / anenaiva = jJAnA'nvitavairAgyeNaiva sAmagryaM sarvathA duHkhocchedalakSaNaM syAt, 'jJAnasahitavairAgyasyApAyazaktipratibandhakatvAt / dvayostu = duHkha-mohA'nvitavairAgyayoH svopamardataH = svavinAzadvArA atra = jJAnAnvitavairAgye aGgatvaM = upakArakatvaM kadAcit = zubhodayadazAyAM syAt, guNavataH pAratantryaM = AjJAvazavRttitvaM tataH (=guNavatpAratantryataH), jJAnavatpAratantryasyA'pi phalato jJAnatvAt / / 25 / / / ___ nanu guNavatpAratantryaM vinApi bhAvazuddhyA vairAgyasAphalyaM bhaviSyatItyata Aha1. mudritapratI 'vRddhimat' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'jJAnahita...' iti truTitaH pAThaH / / / 106 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA dhu sA ma gya dvA hast triM zi kA 6/27 bhAvazuddhirapi nyAyyA na mArgA'nanusAriNI / aprajJApyasya bAlasya vinaitatsvAgrahAtmikA / / 26 / / bhAveti / bhAvazuddhirapi = yama-niyamAdinA manaso'saGiklazyamAnatA'pi etat guNavatpAratantryaM vinA aprajJApyasya = gItArthopadezA'vadhAraNayogyatArahitasya bAlasya = ajJAninaH svAgrahAtmikA * zAstrazraddhA'dhikasvakalpanA'bhinivezamayI mArgaH = viziSTaguNasthAnA'vAptipravaNaH svarasa - vAhI jIvapariNAmastadananusAriNI ( = mArgAnanusAriNI) = na nyAyyA / yadAha bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA / / rAgo dveSazca mohazca bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSo'sya tattvataH / / tathotkRSTe ca satyasminzuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAMzilpinirmitaM nA'rthavad bhavet / / ( aSTaka - 22 / 1-2-3 ) / / 26 / / mohAnutkarSakRccaitadata evA'pi zAstravit / kSamAzramaNahastenetyAha sarveSu karmasu / / 27 / / moheti / etad = guNavatpAratantryaM ca mohAnutkarSakRt = svA''grahahetumohApakarSanibandhanaM, 1. hastAdarze 'grahAtmakA' iti pAThaH / 2 hastAdarze 'viprajJA..' iti truTitaH pAThaH / ... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarze dviruktaH / 3. hastAdarza zalya...' ityazuddhaH pAThaH / = / / 107 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadAha- na mohodriktatA'bhAve svAgraho jAyate kvcit| guNavatpAratantryaM hi tdnutkrsssaadhnm|| (a.22/4) ata eva = guNavatpAratantryasya mohA'nutkarSakRttvAdeva zAstravidapi = AgamajJo'pi sarveSu karmasu = dIkSAdAnoddezasamuddezAdiSu 'kSamAzramaNahastene'tyAha / itthamabhilApasya bhAvato guNapAratantryahetutvAt, tasya ca mohApakarSadvArA'ticArazodhakatvAt / tadAha- __ata evA''gamajJo'pi dIkSAdAnAdiSu dhruvam / kSamAzramaNahastenetyAha sarveSu karmasu / / (aSTaka-22/5) / / 27 / / yastu nA'nyaguNAn veda na vA svaguNadoSavit / sa evaitannAdriyate na tvAsannamahodayaH / / 28 / / yastviti / vyaktaH / / 28 / / guNavabahumAnAdyaH kuryAtpravacanonnatim / anyeSAM darzanotpattestasya syAdunnatiH parA // 29 // guNavaditi / guNavatAM = jJAnAdiguNazAlinAM bahumAnAd (=guNavadbahumAnAd) yaH pravacanasyonnatiM = bahujanazlAghAM (=pravacanonnati) kuryAttasya svataH anyeSAM darzanotpatteH parA tIrthakaratvAdilakSaNA unnatiH syAt, kAraNA'nurUpatvAtkAryasya / tadAhayastUnnatau yathAzakti so'pi samyaktvahetutAm / anyeSAM pratipadyeha tadevApnotyanuttamam / / 1. hastAdarza ...nuttaram' iti pAThaH / 6/29 ||108 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EFo / / prakSINatIvrasaGklezaM prazamAdiguNAnvitam / nimittaM sarvasaukhyAnAM tathA siddhisukhA''vaham / / (aSTaka 23/3-4) / / 29 / / yastu zAsanamAlinye'nAbhogenA'pi vartate / badhnAti sa tu mithyAtvaM mahA'narthanibandhanam / / 30 / / yastviti / yastu zAsanamAlinye = lokaviruddha-guNavannindAdinA pravacanopaghAte anAbhogenA'pi = ajJAnenA'pi vartate sa tu zAsanamAlinyotpAdanA'vasara eva mithyAtvodayAd mahA'narthanibandhanaM = durantasaMsArakAntAraparibhramaNakAraNaM mithyAtvaM badhnAti / yadAha - yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vartate / sa tanmithyAtvahetutvAdanyeSAM prANinAM dhruvm|| badhnAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthanibandhanam / / (assttk-23/1-2)||30|| svecchAcAre ca bAlAnAM mAlinyaM mArgabAdhayA / guNAnAM tena sAmagryaM guNavatpAratantryataH / / 31 / / sveccheti / bAlAnAM = ajJAninAM svecchAcAre ca sati (mArgabAdhayA=) mArgasya bAdhayA = 'apradhAnapuruSo'yaM jainAnAM mArgaH' ityevaM janapravAdarUpayA mAlinyaM bhavati mArgasya, tena hetunA guNavatpAratantryata eva guNAnAM = jJAnAdInAM sAmagryaM = pUrNatvaM bhavati / / 31 / / // 109 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha vya va sthA ho to be dvA triM zi kA 7/2 itthaM vijJAya matimAn yatirgItArthasaGgakRt / tridhA zuddhyA''caran dharmaM paramAnandamaznute / / 32 / / iti sAdhusAmagryadvAtriMzikA || 6 || / / atha dharmavyavasthAdvAtriMzikA / / 7 / / sAdhusAmagryaM dharmavyavasthayA nirvAhyata itIyamatrA'bhidhIyatebhakSyAbhakSyavivekAcca gamyA'gamyavivekataH / tapo dayAvizeSAcca sa dharmo vyavatiSThate // 1 // bhakSyeti / spaSTaH / / 1 / / bhakSyaM mAMsamapi prAha kazcitprANyaGgabhAvataH / odanAdivadityevamanumAnapuraHsaram / / 2 / / bhakSyamiti / mAMsAdikamabhakSyamodanAdikaM ca bhakSyamiti sakalaziSTajanaprasiddhA vyavasthA / tatra kazcit = saugato mAMsamapi bhakSyaM prANyaGgabhAvata: ' = prANyaGgatvAt / na cAyamasiddho hetuH, mAMsasya prANyaGgatAyAH pratyakSasiddhatvAt, odanAdivat / na cA'tra dRSTAnte hetu - vaikalyaM, odana-syaikendriyaprANyaGgatvena pratItatvAt' ityevamanumAnapuraHsaraM prAha || 2 || 1. mudritapratau 'vyakta' iti pATha: / 1. hastAdarze 'bhAva' ityazuddhaH pAThaH / For Private Personal Use Only / / 110 / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rma kaThits vya sthA dvA triM zi kA 7/4 svatantrasAdhanatve'do'yuktaM dRSTAntadoSataH / prasaGgasAdhanatve'pi bAdhakatvAd vyavasthiteH / / 3 / svatantreti / adaH = saugatoktametadanumAnaM svatantrasAdhanatve dRSTAntadoSataH = dRSTAntasya sAdhanavaikalyAd ayuktaM, 'vanaspatyAdyekendriyANAM bauddhasya prANitvenA'siddhatvAt / prasaGgasAdhanatve'pi = vikalpasiddhadRSTAntAdyupAdAnena paramatadUSaNamAtraparyavasitahetutve'pi ado'yuktaM, vyavasthiteH = lokA''gamasiddha-bhakSyA'bhakSyavyavasthAyA bAdhakatvAt, prANyaGgatvamAtrasya bhakSyatvAprayojakatvAt / na hi zakyabhakSaNakatvameva bhakSyatvaM, kiM tvadharmA'janakabhakSaNakatvaM tatra ca vyavasthA prayojiketi / tadAha bhakSyAbhakSyavyavastheha zAstra - lokanibandhanA / sarvaiva bhAvato yasmAttasmAdetadasAmpratam / / (aSTaka - 17/ 2 ) / / 3 / / itthaJcaitadabhyupeyaM, yataHvyavasthitaM hi goH peyaM kSIrAdi rudhirAdi na / nyAyo'trApyeSa no cetsyAd bhikSumAMsAdikaM tathA // 4 // vyavasthitamiti / vyavasthitaM hi 'goH kSIrAdi peyaM, rudhirAdi na' / na hi gavAGgatvA'vizeSAdubhayoravizeSaH / eSa nyAyo'trA'pi = adhikRte'pyavatarati, prANyaGgatve'pyodanAderbhakSyatvasya mAMsA - dezcAbhakSyatvasya vyavasthitatvAt / taduktaM - - 1. hastAdarze 'vanaspAdye...' iti truTitaH pAThaH / 2 mudritapratI 'na' padaM nAsti / / / 111 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tatra prANyaGgamapyekaM bhakSyamanyattu no tathA / siddhaM gavAdisatkSIra-rudhirAdau tthekssnnaat'|| (aSTaka-17/3) / no cet- yadi ca naivamabhyupagamyate tadA tava *bhikSumAMsAdikaM tathA = bhakSyaM syAt, prANyaGgatvA'vizeSAt / / tadAha- bhikSumAMsaniSedho'pi na caivaM yujyate kvacit / / asthyAdyapi ca bhakSyaM syaatpraannynggtvaa'vishesstH|| (aSTaka-17/5) / kiM caivaM strItvasAmyAjjAyA-jananyorapyavizeSeNa gamyatvaprasaGga iti nA'yamanmattapralApo viduSAM sadasi zobhate / yadAha- etAvanmAtrasAmyena pravRttiryadi ceSyate / jAyAyAM svajananyAM ca strItvAttulyaiva sA'stu te / / (aSTaka-17/6) 'maNDalatantravAdino'trA'pISTA''pattireve'ti cet ? tanmataM bahudhA'nyatra nirAkRtaM, lezatazcAgre nirAkariSyAmaH / / 4 / / api ca prasaGgasAdhanaM parA'bhyupagamA'nusAreNa bhavati, na cAsmAkaM prANyaGgatvena mAMsama-bhakSyamityabhyupagamaH', kiM tu jIvotpattyAzrayatvAditi darzayannAha prANyaGgatvAdabhakSyatvaM na hi mAMse mataM ca naH / jIvasaMsaktihetutvAt kintu tad garhitaM budhaiH / / 5 / / prANyaGgatvAditi / na hi naH = asmAkaM prANyaGgatvAnmAMse'bhakSyatvaM ca mataM, ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. hastAdarza 'abhyupagamaH' padaM nAsti / 2. hastAdarza 'ca' 112 / nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu jIvasaMsaktihetutvAt tat = mAMsaM budhaiH = bahuzrutaiH garhitaM = niSiddham / / 5 / / / / tathAhi pacyamAnA''ma-pakvAsu mAMsapezISu srvthaa| 'tantre nigodajIvAnAmutpattirbhaNitA jinaiH / / 6 / / pacyamAneti / etadarthasaMvAdinI ceyaM gAthAAmAsu ya pakkAsu ya vipaccamANAsu maMsapesIsu / AyaMtiyamuvavAo bhaNio a nigoajIvANaM / / (sambodhaprakaraNa-7/55) / / 6 / / nanu bhavatAmeva kvacidAgame mAMsabhakSyatA'pi zrUyate iti pUrvA'paravirodha ityAzaGkyAha sUtrANi kAnicicchedopabhogAdiparANi tu / amadyamAMsA'zitayA na hanyante prasiddhayA / / 7 / / sUtrANIti / kAnicittu sUtrANi chedaH = chedasUtroktaprAyazcittaupayikArthavizeSaH, upabhogazca bahi:-paribhogaH, AdinA'tyantA'pavAdAdigrahaH, tatparANi (= chedopabhogAdiparANi tu) prasiddhayA'madyamAMsAzitayA sAdhoH (na hanyante=) na virudhyante, utsargato mAMsabhakSaNasya duSTatvAdeveti bhaavH| ||113 / 1. hastAdarza tantro' ityazuddhaH pAThaH / 2. AmAsu ca pakvAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / AtyantikamupapAto bhaNito nigodajIvAnAm / / 3. hastAdarza 'sUti' iti truTitaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'sUtrANIti' iti nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAhi avi ya ittha labhissAmi piMDaM vA loyaM vA khIraM vA dahiM vA navaNIyaM vA ghayaM vA gulaM vA tillaM vA mahu~ vA majjaM vA maMsaM vA sakkuliM vA phANizaM vA pUrva vA sihiriNiM vA taM puvAmeva bhuccA piccA paDiggahaM ca saMlihiya sammajjiya tao pacchA bhikkhUhiM saddhiM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisissAmi vA 'NikkhamissAmi vA mAiTThANaM saMphAse' (AcArADga 2-1-1-4-24) ityatra 'navaraM madya-mAMse chedasUtrA'bhiprAyeNa vyAkhyeye' iti vRttikRd vyAkhyAtavAn / / ___'athavA kazcidatipramAdA'vaSTabdho'tyantagRbhutayA madya-mAMsAdyapyAzrayedatastadupAdAnamiti mAtR-sthAnasparzayogyatayA nedamapi virudhyate / tathA- 'se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa jANijjA bahuaTThiaM maMsaM vA macchaM vA bahukaNTayaM' (A.2-1-1-10-58) ityAdikaM sUtramapi bahuparityajanadharmakamAMsA'grahaNasya gRhasthA''mantraNAdividhergrahaNe satyapi kaNTakAdipariSThApanavidhezca pratipAdakaM 'asyopAdAnaM 1. api cAtra lapsye piMDaM vA loyaM vA kSIraM vA dadhi vA navanItaM ghRtaM vA guDaM vA tailaM vA madhu vA madyaM vA mAMsaM vA zuSkuliM vA phANitaM vA pUtaM vA zikhariNIM vA tatpUrvameva bhuktvA pItvA patadgrahaM ca saMlihya saMmRjya tataH pazcAd bhikSubhiH sArddha gRhapatikulaM piMDapAtapratijJayA pravezyAmi niSkramiSyAmi vA mAtRsthAnaM spRzed / 2. mudritapratau 'saMkuliM' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'bhikkhUhi' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'NikkhamissAmi vA' iti pATho nAsti / 5. hastAdarza'..tavA' iti truTitaH pAThaH / 6. atha bhikSurvA bhikSuNI vA yatpunaH jAnIyAd bahvasthikaM mAMsaM vA matsyaM vA bahukaNTakam... / 7. hastapratau 'bhikkhuNI' padaM nAsti / 8. mudritapratau 'macchi' iti pAThaH / 9. mudritapratau '....pAdanaM' ityazuddhaH pAThaH / ||114 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gwa oe oe kvacillUtAdyupazamanArthaM sadvaidyopadezato bAhyaparibhogena svedAdinA jJAnAdyupakArakatvAtphalavadRSTaM, bhujizcA'tra bahiH paribhogArtha' iti vyAkhyayA na viruddham / tathA 'se bhikkhU vA 'bhikkhuNI vA jAva samANe se jaM puNa jANijjA maMsaM vA macchaM vA bhajjijjamANaM pehAe tillapUyaM vA AesAe uvakkhaDijjamANaM pehAe no khalaM khaddhaM uvasaMkamittu' obhAsijjA nannattha gilANaNIsAe' (AcArAGga 2-1-1-9-51) ityatra nA'nyatra glAnAdikAryAdi'tyanenA'tyantA'pavAda evacchedasamasUtraviSaya iti na kazcidvirodhaH zrutapariSkRtacetasAM pratibhAti / / 7 / / _ 'na prANyaGgasamutthaM' cetyAdinA vo'pi vAritam / laGkA'vatArasUtrAdau tadityetadvathoditam / / 8 / / neti / 'na prANyaGgasamuttha'mityAdinA ca = 'na prANyaGgasamutthaM mohAdapi zeSacUrNamaznIyAt' (aSTakavRtti-17/8 uddhRta) ityAdigranthena ca vo'pi = yuSmAkamapi laGkAvatArasUtrAdau tad = mAMsabhakSaNaM vAritaM = niSiddhamAdinA zIlapaTalAdizAstraparigrahaH, ityetad 1. hastAdarza 'bhikkhuNI' padaM nAsti / 2. mudritapratI 'saMkamittao' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'cAnyatra' ityazuddhaH paatthH| 4. mudritapratau 'glAnAdikArthA...' ityazuddhaH pAThaH / yi // 115 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // = mAMsabhakSyatvaM vRthoditaM' pareNa / / 8 / / adhikRtArtha eva vAdyantaramatanirAsAyopakramate na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA // 9 // neti / na = naiva mAMsabhakSaNe doSaH karmabandhalakSaNaH, na madye pIyamAna iti gamyate, na ca maithune sevyamAna iti gamyate , yataH pravRttiH = svabhAva eSA = mAMsabhakSaNAdikA bhUtAnAM = prANinAm / nivRttiH = viramaNaM (tu = ) punaH mAMsabhakSaNAdibhyo mahadabhyudayalakSaNaM phalaM yasyAH sA (tathA = mahAphalA) / / 9 / / bhakSyaM mAMsaM paraH prAhA'nAlocya vacanAdataH / janmAntarA'rjanAddaSTaM na caitadveda yatsmRtam // 10 // bhakSyamiti / paraH = dvijanmajAtIyo'to vacanAd' anAlocya pUrvA'parazAstranyAyaviruddhatAM' mAMsa bhakSyaM prAha / na caitad = mAMsabhakSaNaM janmAntarArjanAd = anyabhavotpAdanAd duSTaM veda = jAnAti / yatsmRtaM manunA / / 10 / / mAM sa bhakSayitA'mutra yasya mAMsamihAmyaham / 1. hastAdarza 'mAMsabhakSaNaM' iti pAThAntaram / 2. mudritapratau 'vRthopitaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'vacanAlocya' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'pUrvAparamazA...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'vidvatAM' ityazuddhaH pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / Jain Education Interational Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha rma kaTha has to s vya va sthA dvA triM zi kA 7/12 etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH / / 11 / / mAmiti / atra hi bhakSakasya bhakSitena bhakSaNIyatvaprAptinibandhanajanmAntarA'rjanAdeva vyaktaM mAMsabhakSaNasya duSTatvaM pratIyata iti tadaduSTatvapratipAdakaM vacanamanenaiva virudhyate / / 11 / / niSedhaH zAstrabAhye'stu vidhiH zAstrIyagocaraH / doSo vizeSatAtparyAnnanvevaM na yataH smRtam / / 12 / / niSedha iti / nanu zAstrabAhye mAMsabhakSaNe niSedho'stu, niruktabalaprAptaniSedhe' vidhyartho've, vidhizca zAstrIyagocaraH vacanoktamAMsabhakSaNaviSayo'stu / = evaM vizeSatAtparyAd = vidhi-niSedhavAkyArthayorvidheya-niSedhyayoH sAmAnAdhikaraNyenA'nvaye tAtparyAd na doSaH = 'na mAMsabhakSaNe doSa' (manusmRti 5/56 ) ityatra mAMsabhakSaNasAmAnye doSA'bhAvabAdhalakSaNaH / anyathA 'jyotiSTomena svargakAmo yajeta' ( ) ityAdAvapi svargAdisAmAnye yAgAdikAryatAbAdhaprasaGgAt / itthaM ca- 'itthaM janmaiva doSo'tra na zAstrAd bAhyabhakSaNam / pratItyaiSa niSedhazca nyAyyo vAkyAntarAd gateH 11' (aSTaka. 18/4 ) ityatra 'ne tyAdau pUrvapakSAbhiprAyeNa 'naivaM, yataH zAstrAd bAhyabhakSaNaM pratItyaiSa janmalakSaNo doSo niSedhazca niruktabalaprApitaH' iti 1. mudritapratau ' zAstrabAhyo'stu' iti pAThaH / 2. hastAdarze 'niSedhavi' iti pAThaH / 3. hastAdarze ..lakSaNaM' ityazuddhaH pAThaH / / / 117 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s - eka puurvvyaakhyaanmevaa''dRtm| 'zAstrAda bAhyabhakSaNaM pratItya sAmAnyata ityarthaH naiSa niSedhaH' iti ta vyAkhyAnaM vizeSatAtparye parasyeSTameva / vizeSatAtparya grahopAyamAha yataH smRtama / / 12 / / prokSitaM bhakSayenmAMsaM brAhmaNAnAM ca kAmyayA / yathAvidhi niyuktastu prANAnAmeva cAtyaye // 13 // prokSitamiti / prokSitaM = vaidikamantrA'bhyukSitaM bhakSayet = aznIyAd mAMsaM = pizitaM brAhmaNAnAM ca kAmyayA = icchayA = dvijabhuktAvazeSaM prati tadanujJayA vidhiH = nyAya yatra yAgazrAddha-prAghUrNakAdau prakriyA tasyA'natikrameNa yathAvidhi / tatra yAgavidhiH "pazumedhA'zvamedhAdizAstrasiddhaH / zrAddhavidhistu 'dvau mAsau matsyamAMsena' (manusmRti-3/268) ityAdiprasiddhaH / prAghUrNakavidhistu yAjJavalkyokto'yaM 'mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayediti (yAjJavalkyasmRti a.1 zloka-179) / tathA niyuktastu = gurubhirvyApArita eva, tathA prANAnAmeva indriyAdInAmeva cAtyaye = vinAze upasthite iti zeSaH, AtmA hi rkssnniiyH| yadAha 'sarvatra evAtmAnaM gopayet' 1. mudritapratau '...grahaNagrahopAya...' iti pAThaH / 2. 'vAtyaye' iti aSTakaprakaraNe (18-5) 3. hastAdarza 'kAmyecchayA' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'yA' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'pazvazva..' iti pAThaH / 6. hastAdarza '..zayepa..' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'gopAye' iti pAThaH / kA 7/13 (1 // 118 / / Jain Education Interational Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ( ) iti / / 13 / / naitannivRttyayogena tasyAH prAptiniyantraNAt / prApte' tasyAH niSedhena yata etadudAhRtam // 14 // naitaditi / etad = vizeSaparatvena vidhi-niSedhobhayasamAdhAnaM prakRte na yuktaM, nivRttyayogena = mAMsabhakSaNanivRttyasambhavena, tasyAH = nivRtteH prAptiniyantraNAt = prAptiniyamanAt, 'prAptameva pratiSidhyate' iti nyAyAt / 'tarhi prokSitAdividhinA prAptameva niSidhyatAm', __na, prApte tasyAH = nivRtteH niSedhena', 'niSiddhakarmakaraNe pApapracayasyaiva sambhavAttasyA mahAphalatvA'nupapatteH / yata etadudAhRtaM bhavadgranthe / / 14 / / yathAvidhi niyuktastu yo mAMsaM nAtti vai dvijaH / sa pretya pazutAM yAti sambhavAnekaviMzatim / / 15 / / yathAvidhIti / yathAvidhi = zAstrIyanyAyA'natikrameNa niyuktaH = gurubhirvyApAritaH, tuH punararthaH, tasya caivaM prayogaH 'avidhinA mAMsamakhAdannirdoSa eva, yathAvidhi niyuktaH punaH yo mAMsaM nAtti 'vai' iti nipAto vAkyA'laGkArArthaH, dvijaH = vipraH sa pretya = paraloke pazutAM = tiryagbhAvaM yAti sambhavanAni = sambhavA = janmAni tAn (=sambhavAn) eka- 1. hastAdarza 'prAptAyAsya' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'prAptata' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'tasyAH' padaM nAsti / 4. mudritapratau 'niSedha ni...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 5. hastAdarza 'niSiddhakaraNa' iti pAThaH / 7/15 // 119 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / viMzatim / / 15 / / adhikAraparityAgAt pArivAjye'stu tatphalam / iti cettadabhAve nA'duSTatetyapi saGkaTam / / 16 / / adhikAreti / "adhikArasya gRhasthabhAvalakSaNasya parityAgAt (=adhikAraparityAgAt) pArivAjye = maskaritve tatphalaM = mAMsabhakSaNanivRttiphalaM asta / ayamabhiprAya:- gRhasthatAyAM prokSitAdivizeSaNaM mAMsa bhkssnniiymev| tasmAcca pArivrAjyapratipattidvAreNa vinivartata ityevaM prAptipUrvikA nivRttirmAsaMbhakSaNasya syAt, sA ca 'saphaleti " iti cet ? tadabhAve = pArivrAjyA'bhAve na aduSTatA = prAptipUrvakanivRttyA abhAve abhyu(? venAbhyu)dayAdiphalA'bhAvA''pattilakSaNadoSaparihAra ityapi saGkaTaM AyuSmataH / yadAha 'pArivrAjyaM nivRttizcedyastadapratipattitaH / phalA'bhAvaH sa evA'sya doSo nirdoSataiva na / / ' (aSTaka-18/8) nanu prAptiH pramANapariccheda eva, sa cA'zAstrIyamAMsabhakSaNe'pyastIti tannivatteH phalavattvamanA-bAdhaM, anyathA 'prAptameva pratiSidhyate' iti mantrapAThabalAjjalahrade vahnirapi sidhyeta, tannivRttestatra sattvAt / ___vastuto niSiddhanivRttirna dharmajananI kintvadharmA'bhAvaprayojikA, niSiddhapravRtteradharmahetutvena 1. hastAdarza 'sA ca phalA' iti truTitaH pAThaH / 1. hastAdarza '...eva parizrutAzA...' iti pAThaH / ||120 // Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha vya va sthA dvA triM zi kA 7 / 17 tada bhAve tadanutpatteH / nivRttipadaM cA'tra pArivrAjyaparameva, sarvakarmasanyAsarUpasya tasya mahAphalatvopapatteriti na ko'pyatra doSaH iti cet ? na, tathApi 'na mAMsabhakSaNe doSa:' (manusmRti 5/56 ) ityatra mAMsabhakSaNapadasya zAstrIya| mAMsabhakSaNaparatve tadaduSTatve sAdhye bhUtapravRttiviSayatvasya hetoranaikAntikatvAt / pravRttau vihitatvavizeSaNaprakSepe ca vizeSyabhAgasya vaiyarthyAt phalataH pakSahetvoravizeSA''pattezca / kiJcotsargato niSiddhaM puSTA''lambanasamAvezena kvacitkadAcitkasyacid guNAvahamapi svarUpato duSTatAM na parityajati yathA vaidyakaniSiddhaM svedakarma jvarA'panayanAya vidhIyamAnam / na cA'tra kiJcidAlambanaM pazyAmo vinA'dharma vRddhikutUhalAditi / adhikaM matkRtasyAdvAdakalpalatAyAm / / 16 / / madye'pi prakaTo doSaH zrI - hInAzAdiraihikaH / sandhAnajIvamizratvAnmahAnAmuSmiko'pi ca / / 17 / / madye'pIti / madye'pi = madhunyapi prakaTo doSaH, zrIH = lakSmIH hrIH = lajjA''dinA vivekAdigrahastannAzAd (? = zrI-DrInAzAdiH) aihika: = ihaiva vipAkapradarzakaH / tathA AmuSmi1. hastAdarze 'tadabhava' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau 'sarvakarmanyAsa...' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'phalahetvo... iti pAThaH / 4. mudritapratau 'svarupato'duSTatAM' iti pAThaH / sa cAzuddhaH / 5. mudritapratI ... dharmapravR...' iti pAThAntaram / 6. hastAdarze ...ko'pi hi' iti pAThAntaram / / / 121 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / ko'pi = parabhave vipAkapradarzako'pi' mahAn doSaH, sandhAnena = jalamizritabahudravyasaMsthApanena jIvamizratvAt = jIvasaMsaktimattvAt (=sandhAnajIvamitratvAt) / 'sandhAnavatyapyAranAlAdAviva nA'tra doSaH' iti cet ? na, zAstreNaitadduSTatvabodhanAt / tadAha- 'madyaM punaH pramAdAGgaM tathA saccittanAzanam / sandhAnadoSavattatra na doSa iti sAhasam / / ' (aSTaka-19/1) madyasyA'tiduSTatvaM ca purANakathAsvapi zrUyate / tathAhikazcidRSistapastepe bhIta indraH surastriyaH / kSobhAya preSayAmAsa tasyA''gatya ca tAstakam / / vinayena samArAdhya varadA'bhimukhaM sthitam / "jagurmadyaM tathA hiMsAM sevasvA'brahma vecchyaa|| sa evaM gaditastAbhirdvayornarakahetutAm / Alocya madyarUpaM ca zuddhakAraNapUrvakam / / madyaM prapadya tadbhogAnnaSTadharmasthitirmadAt / vidaMzArthamajaM hatvA sarvameva cakAra saH / / tatazca bhraSTasAmarthyaH sa mRtvA durgatiM gtH| itthaM doSA''karo madyaM vijJeyaM dhrmcaaribhiH|| (aSTaka-19/4-8) iti / / 17 / / niyamena sarAgatvAd duSTaM maithunamapyaho / mUlametadadharmasya niSiddhaM yogipuGgavaiH // 18 // niyameneti / niyamena = nizcayena sarAgatvAt, 'na taM viNA rAgadosehiM' () (122 / 1. hastAdarza 'api' nAsti / 2. hastAdarza 'madyasya api du..' iti pAThAntaram / 3. hastAdarza 'tapastape' ityazuddhaH paatthH| 4. mudritapratau 'jagama..' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha kaThi ra has its r vya va sthA dvA triM kA 7 /19 iti vacanAt aho maithunamapi duSTam / etadadharmasya mUlaM 'mUlameyamahammassa' (da.vai.6/16) ityAdyAgamAt yogipuGgavaiH = bhagavadbhiH niSiddhaM bhagavatyAM tasyA mahA'saMyamakAritvapratipAdanAt ' / taduktaM "mehuNaM bhaMte! sevamANassa kerisae asaMjame kajjati ? * goyamA ! se jahAnAmae kei purise bUranaliyaM vA rUanaliyaM vA tatteNaM aukaNaeNaM samabhidhaMsijjA, mehuNaM sevamANassa erisae asaMjame kajjaitti - ( vyAkhyAprajJapti - 2 / 5 / 129 ) / / 18 / / dharmArthaM putrakAmasya svadAreSvadhikAriNaH / RtukAle na tadduSTaM kSudhAdAviva bhojanam / / 19 / / dharmArthamiti / dharmArthaM = dharmanimittaM putrakAmasya = sutArthinaH, aputrasya hi dharmo na bhavati, 'aputrasya gatirnAsti' (garuDapurANa- uttarakhaMDa-19/4, prajApatismRti - 188) ityAdivacanAt, svadAreSu = svakalatre, parakalatre vezyAyAM ca tadadhigamasyA'narthahetutvAt, adhikAriNaH = gRhasthasya RtukAle = 'ArtavasambhavA'vasare, anyadA doSabhAvAt / yadAhaRtukAle vyatikrAnte yastu seveta maithunam / brahmahatyAphalaM tasya sUtakaM ca dine dine / / ( dharmasmRti - 23) tad = maithunaM na duSTaM bhojanamiva kSudhAdau / ' uktakAraNA''zritaM maithuna1. maithunaM bhadanta ! sevamAnasya (nena ) kIdRzo'saMyamaH kriyate ? gautama ! tadyathA nAma kazcitpuruSaH bUranalikAM vA rutanalikAM vA taptenAyaH kaNakena samabhidhvaMsayeta, maithunaM sevamAnasya (nena ) IdRzo'saMyamaH kriyate / cihnadvayamadhyavartI agretanapRSThavyApI dIrghaH pATho hastAdarza nAsti / 2 hastAdarze 'ca' nAsti / 3. hastAdarze 'Artarasa...' ityazuddhaH pATha: / / / 123 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / maduSTaM, gatarAgapravRttitvAt, vedanAdikAraNA''zritabhojanavaditi prayogaH / / 19 / / naivamitthaM svarUpeNa duSTatvAnnibiDApadi / zvamAMsabhakSaNasyevA''pavAdikanibhatvataH / / 20 / / naivamiti / evaM = yathoktaM prAk tad na, itthaM = putrotpattiguNArthamAzrayaNe ApavAdikanibhatvataH = vizeSavidhyarthaprAyatvAt, nibiDApadi zvamAMsabhakSaNasyeva svarUpeNa duSTatvAt / ayamabhiprAyaH- yadyapyapavAdena zvamAMsAdyAsevyate tathApi tatsvarUpeNa nirdoSaM na bhavati, kintarhi ? guNAntarakAraNatvena guNAntarArthinA tdaashriiyte| evaM maithunaM svarUpeNa sadoSamapyAkaumArAdyatitvapAlanA'sahiSNurguNAntarA'pekSI samAzrayate / sarvathA nirdoSatve tvAkumAratvAdyatitvapAlanopadezo'narthakaH syAt gaarhsthytyaagopdeshshceti| dharmArthino'pi puMso maithune mehanavikAriNaH kAmodayasya tathAvidhA''rambhaparigrahayozca doSayoravazyambhAvo dRshyte| na | ca kAmodrekaM vinA' mehanavikAravizeSaH sambhavati bhyaadyvsthaayaamiveti| tadidamuktaM 'nA''pavAdikakalpatvAnnaikAntenetyasaGgatam" (aSTaka-20/3) / / 20 / / uktA'rthe mAnamAha vedaM hyadhItya snAyAdyattatraivA'dhItyasaGgataH / vyAkhyAtastadasAvartho brUte hInAM gRhasthatAm // 21 // vedaM hIti / yad = yasmAd 'vedaM RgAdikaM hizabdo vAkyA'laGkArArtho adhItya 1. hastAdarza 'vinA na me...' ityadhiko'zuddhazca pAThaH / 7/21 / / / 124 / / Jain Education Interational Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // = paThitvA snAyAt = kalatrasaGgrahAya snAnaM kuryAdi'tyatra = vedavAkye vedavyAkhyAtRbhiH eva' = adhyAhRta evakAraH adhItyasaGgataH = adhItyapadasamabhivyAhRto vyAkhyAtaH, ''vedamadhItyaiva snAyAnna tvanadhItye'tyavadhAraNAt / ___ tat = tasmAd 'vedamadhItya snAyAdeve'tyanavadhAraNAd asAvoM 'gRhasthatAM = kalatrasaGgrahalakSaNAM hInAM = autsargikamaithunaparihArA'pekSayA 'jaghanyAmApavAdikI brUte / taduktaM'vedaM hyadhItya snAyAd yadadhItyaiveti zAsitam / snAyAdeveti na tu yattato hIno gRhaashrmH|| tatra caitaditi / " (aSTaka-20/3-4) / / 21 / / adoSakIrtanAdasya prazaMsA tadasaGgatA / vidhyukteriSTasaMsiddherbahulokapravRttitaH // 22 // adoSeti / tat = tasmAd asya = maithunasya adoSakIrtanAt = 'doSA'bhAvapratipAdanAd'na ca maithune' iti vacanena prazaMsA'saGgatA = anyAyyA, vidhyukteH = AptatvA'bhimatakRtaprazaMsayA vidhyunnayanAd iSTasaMsiddheH = iSTasAdhanatvanizcayAt paralokabhayanivRtterbahUnAM lokAnAM tatra pravRttitaH (=bahulokapravRttitaH) / / 22 / / nivRttiH kiJca yuktA bho sAvadyasyetarasya vA / 1. hastAdarza '...So' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare 'evodhyA..' iti pAThaH / 2. mudritapratI 'vedAna...' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'gRhastha...' iti pAThaH / 4. 'jaghanyamA...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 5. hastAdarza 'yadedhI..' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'yAde...' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'doSAbhAvAdipra...' iti pAThaH / / / 125 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha Thi ra taka vya va sthA triM zi kA 7/24 Adye syAd duSTatA teSAmantye yogAdyanAdaraH / / 23 // nivRttiriti / kiJca bhoH sAvadyasya karmaNo nivRttiryuktA = dharmakAriNI itarasya anavadyasya vA ? Adye pakSe teSAM mAMsa-madya-maithunAnAM duSTatA syAdantye pakSe yogAderanAdaraH (=yogAdyanAdaraH) syAt ', anavadyasya tasya' mAMsAderiva nivRtteriSTatvAditi na kiJcit / / 23 / mAdhyasthyaM kecidicchanti gamyA'gamyA'vivekataH / = = tanno viparyayAdevAnargalecchAnirodhataH / / 24 / mAdhyasthyamiti / kecid maNDalatantravAdino gamyAgamyayoravivekato ( - gamyAgamyAvivekataH) vyavasthAnAnmAdhyasthyamicchanti, anyathA gamyAyAM 'rAgeNAgamyAyAM ca dveSAdinA mAdhyasthyabhaGgAt, samapravRttau ca na saGkleza iti / tanno = naiva yuktaM, viparyayAdeva gamyAgamyavivekAdeva anargalAyA: = amaryAdAyA icchAyA mohavikArarUpAyA nirodhata: (= anargalecchA nirodhataH) niruddhAyAzcecchAyAH svalpendhanAgneriva svalpakAlasthitikatvAd dezanivRttigarbhatvena ca mAdhyasthyabIjatvamiti gamyAgamya-vivekadharmA''hitazubhA''zayAdeva cA'cireNa paramamAdhyasthyamapyupapadyata iti bhAvaH / / 24 || = = 1. hastAdarze 'syAna..' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 2. mudritapratau 'tasya' padaM nAsti / 3. iyaM kArikA hastAdarze nAsti / 4. hastAdarze 'rAgasyA' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare 'rAgasya gamyA..' ityazuddhaH pAThaH / / / 126 / / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to F oot nA''driyante tapaH keciduHkharUpatayA'budhAH / ArtadhyAnAdihetutvAtkarmodayasamudbhavAt / / 25 / / neti / kecidabudhAstapo duHkharUpatayA nA''driyante, sarveSAmeva duHkhinAM tapasvitvA'vizeSApatteH', duHkhavizeSeNa ca tadvizeSaprasaGgAt / tadAha - 'sarva eva ca duHkhyevaM tapasvI samprasajyate / viziSTastadvizeSeNa sudhanena dhanI yathA / / mahAtapasvinazcaivaM tvannItyA nArakAdayaH / zamasaukhyapradhAnatvAda yoginastvatapasvinaH' / / (aSTaka 11/2-3) iti / duHkharUpatvaM copavAsAdirUpasya tapasaH kAyapIDArUpasya ArtadhyAnAdihetutvAt / tadAha AhAravarjite dehe dhAtukSobhaH prajAyate / tatra cA'dhikasattvo'pi cittabhraMzaM samaznute / / (aSTaka 11/4) tathA karmodayAt = asAtavedanIyodayAt samudbhavAd = utpatteH (=karmodayasamudbhavAt) jvarAdivat / tatazcA'narthahetutvAt tyAjyameva, na tu lokarUDhyA kartavyamiti bhAvaH / / 25 / / yathAsamAdhAna' vidherantaHsukhaniSekataH / naitajjJAnAdiyogena kSAyopazamikatvataH / / 26 / / yatheti / naitata paroktaM yuktaM, yathAsamAdhAnaM = mana-indriya-yogAnAM samAdhAnamanatikramya 1. hastAdarza 'tapasvitvA'vizeSAd' iti pAThaH / hastAdarzAntare ca ...tvAvizeSa' iti pAThaH / 1. mudritapratau '...dhAnavidhe' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'samAdhima...' iti pAThAntaram / 7/26 / / 127 / / Jain Education Interational Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha kaci to ho da vya va sthA dvA triM zi kA 7/26 vidheH so ya tavo kAyavvo jeNa maNo maMgulaM Na ciMtei / jeNa Na iMdiyahANI jeNa ya jogA Na hAyaMti / / ( mahAnizIthacUrNi - 24, paJcavastuka- 218) ityAgamena vidhAnAt / antaH = manasi bhAvA''rogyalAbhasambhAvanAtaH 'sukhasya niSekataH = nikSepAt (= anta:sukhaniSekataH) / itthamapi kadAcit kasyacid bhavantyA api dehapIDAyA ArttadhyAnAdyahetutvAt baMhIyasA mAnasasukhenA'lpIyasyAH kAyapIDAyAH pratirodhAt / taduktaM-manaindriyayogAnAmahAni coditA jinaiH / yato'tra tatkathaM tvasya yuktyA (tA) syAd duHkharUpatA / / yA'pi cAnazanAdibhyaH kAyapIDA manAk kvacit / vyAdhikriyAsamA sApi neSTasiddhyA'tra' bAdhanI / / dRSTA ceSTA'rthasaMsiddhau kAyapIDA hyaduHkhadA / ratnAdivaNigAdInAM " tadvadatrA'pi bhAvyatAm / / ( aSTaka - 11 / 5-6-7 ) iti / tathA jJAnAdInAM, AdinA zama-saMvega-sukha - brahmaguptyAdigrahaH, yogena = sambandhena (= jJAnAdiyogena) kSAyopazamikatvataH = cAritramohanIyakarmakSayopazamasamudbhavatvAnna tapa audayikatvAdanAdaraNIyam / tadAha = "viziSTajJAna- saMvega- zamasAramatastapaH / kSAyopazamikaM jJeyamavyAbAdhasukhAtmakam / / (a. 11/8) " zamAdaya eva kSAyopazamikA na tu tapa iti ced ? na, guNasamudAyarUpasya 'tapasoM1. tacca tapaH kartavyaM yena mano'maMgalaM na cintayati / yena nendriyahAniryena ca yogA na hIyante / 2. hastAdarze 'sukhesya' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'netrA..' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarzavizeSe 'siddhyA'rthabAdhanI' iti pAThaH / 5. hastAdarze 'ted..' ityazuddhaH pAThaH / 7. mudritapratI 'tapaso'za....' ityazuddhaH pAThaH / / / 128 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zavivecanena pRthakkaraNe'tiprasaGgAt, krodhAdidoSavirodhena zamAdInAmiva pramAdAdidoSavirodhena . tapaso'pyAtmaguNatvAcca / kvacidArtadhyAnAdidoSasahacaritatvadarzanena tapasastyAjyatve ca kvacidahaGkArAdisahacaritatvAjjJAnamapi tyAjyaM syAt / vivekinAM jJAnaM na tatheti ced ? vivekinAM tapo'pyevamiti samAnamutpazyAmaH / / 26 / / dayApi 'laukikI neSTA SaTakAyA'navabodhataH / aikAntikI ca nA'jJAnAnnizcaya-vyavahArayoH // 27 / / dayApIti / laukikI = lokamAtraprasiddhA'raNyavAsinAM tApasAdInAM dayApi SaTakAyA'navabodhataH = pRthivyAdijIvA'parijJAnAd neSTA = na phalavatI, dayAyA jJAnasAdhyatvAt, "paDhamaM nANaM tao dayA' (dazavaikAlika-4/10) iti vcnaat| nizcaya-vyavahArayorajJAnAdaikAntikI ca sthUlavyavahAramAtrA'bhimatA lokottarA''bhA sA'pi dayA neSTA, tadabhimatAyA hiMsAyA evAtiprasaktatvAt, tadabhAvasyA''bhimAnikatvAt, tAdRzadayAsadbhAve'pi tattvajJAnA'bhAvasadbhAvAcceti bhAvaH / / 27 / / vyavahArAtparaprANarakSaNaM yatanAvataH / nizcayAnnirvikalpasvabhAvaprANA'vanaM tu sA / / 28 / / 1. hastAdarza 'saharita ....' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'deyA laukirke' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'aikautikI' ityazuddhaH pAThaH / 4. evaM ciTThai sancasaMjae / annANI kiM kAhI kiM vA nAhIi cheapAvagaM / / iti gAthAzeSaH / dazave adhya.4/10 / 5. mudritapratI '...mAtrAbhimataloko...' iti pAThaH / - - // 129 / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArAditi / yatanAvataH = sUtroktayatanAzAlinaH pareSAM prANAnAM rakSaNaM (=paraprANarakSaNaM) vyavahArAta ahiMsA, lokasammatA'rthanAhitvAta vyavahAranayasya. nizcayataH paraprANisAdhyaparaprANarakSaNe svsaadhytvshubhsngklpaa'nuviddhtvaacc| nizcayAt' = nizcayanayAt ttu nirvikalpo = vikalpapavananivRttyA stimitodadhidazAsthAnIyo yaH svasya bhAvaprANaH tadavanaM = tadrakSaNaM = nirvikalpasvabhAvaprANA'vanaM) sA dayA. paraprANa rakSaNA'vasare'pi tadavinAbhAvinA zubhasaGkalpenA'zubhasaGkalpAdudadhau nimajjato viSamataraNDalAbheneva svabhAvaprANatrANenaiva nizcayena dayA'bhyupagamAt / ata evoktamAgame "AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti Nicchao eso / jo hoi appamatto ahiMsao hiMsao iyaro / / " (oghaniyukti-754) naigamasya hi jIveSvajIveSu ca hiMsA, tathA ca vaktAro bhavanti- "jIvo'nena hiMsito, ghaTo-'nena hiMsitaH" iti / itthaM ca hiMsAzabdA'nugamAjjIveSvajIveSu ca hiMseti / evamahiMsA'pi / saGgraha-vyavahArayozca SaTSu jIvanikAyeSu hiMsA / saGgraho'tra dezagrAhI gRhyate, sAmAnyarUpasya naigame'ntarbhAvAt, vyavahArazca sthUlavizeSagrAhI lokavyavaharaNazIlazca / loko hi bAhulyena SaTsu jIvanikAyeSveva hiMsAmicchatIti / RjusUtrazca pratyekaM pratyekaM jIvahiMsAM vyatiriktAmicchati / 1. hastAdarza 'zAli pare..' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'nizcayAt' padaM nAsti / 3. hastAdarza .....pamAt' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'SaDjIva...' iti pAThaH / // 130 // Jain Education Interational Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda-samabhirUDhevambhUtanayAnAM cAtmaiva hiMsA nijaguNapratipakSapramAdapariNataH, svabhAvapariNatazcAtmaivAhiMseti nayavibhAgaH / / 28 / / viziSTavyavahAravidhervizeSyabAdhe'pi vizeSaNopasaGkamAnna vyAghAta ityAha yatnato jIvarakSArthA tatpIDA'pi na doSakRt / apIDane'pi pIDaiva bhavedayatanAvataH / / 29 / / yatnata iti / yatnataH = sUtroktayatanayA jIvarakSArthA = svarasato jIvarakSoddezapravRttA tatpIDApi = jIvapIDApi na doSakRt = na sAmparAyikakarmabandhakRt / yata uktaM "ajjhatthavisohIe' jIvanikAehiM saMthaDe loe / desiyamahiMsagattaM jiNehiM telukkadaMsIhiM / / " (oghaniyukti-747) tathA "tassa asaMceyao saMceyao a jAiM sattAI / jogaM pappa viNassaMti Nasthi hiMsAphalaM tassa / / " (oghaniryakti-751) ayatanAvato = yatanAvarjitasya apIDane'pi = daivAtparaprANipIDanA'bhAve'pi tattvataH | pIDaiva bhavet / taduktaM "je vi Na vAvijjati NiyamA tesiM pi hiMsago so u / sAvajjo u paogeNa savvabhAveNa so jamhA / / " (oghaniyukti-753) / / 29 / / 1. hastAdarza ....sohINa' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'saMghaDe' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau ....desIhiM..' iti paatthH| 4. mudritapratau 'asaMveyao saMveyao' ityazuddhaH pAThaH / 7/29 // 131 / / Jain Education Interational Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM ca' pariNAmaprAdhAnyameva vyavasthitamityAha rahasyaM paramaM sAdhoH samagrazrutadhAriNaH / pariNAmapramANatvaM nizcayaikAgracetasaH // 30 // rahasyamiti / rahasyaM = tattvaM paramaM = sarvotkRSTaM sAdhoH samagrazrutadhAriNaH = svabhyastagaNi-piTakopaniSadaH pariNAmasya = cittabhAvasya pramANatvaM = phalaM prati svAtantryalakSaNaM (=pariNAmapramANatvaM) nizcaye = nizcayanaye ekAgraM = avyAkSiptaM ceto yasya (tasya = nizcayaikAgracetasaH) / / 30 / / nanu yadyayaM nizcayastadA kiM paraprANarakSaNayA lokamAtrapratyayaprayojanayetyata Aha tiSThato na zubho bhAvo hyasadAyataneSu ca / gantavyaM tatsadAcArabhAvA'bhyantaravartmanA / / 31 / / ___ tiSThata iti / asadAyataneSu prANavyaparopaNAdiSu tiSThato hi zubho bhAva eva na / / bhavati, ataH pariNAmazuddhyarthameva paraprANarakSaNaM sAdhUnAmiti bhAvaH / taduktaM7/31 "jo puNa hiMsAyataNesu vaTTai tassa naNu pariNAmo / / duTTho na ya taM liMgaM hoi visuddhassa jogassa / / tamhA sayA visuddhaM pariNAmaM icchayA suvihieNaM / / 1. mudritapratI 'ca' nAsti / 2. hastAdarza 'rakSaNA....' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'vizuddha' ityazuddhaH pAThaH / ||132 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to + hiMsA''yayaNA savve parihariyavvA payatteNaM / / " (oghaniyukti-58-59) // ye tvekAntanizcayamevAdriyante te nizcayato nizcayameva na 'jAnate, hetusvruupaanubndhshuddhtjjnyaanaabhaavaat| tadAha- "NicchayamavalaMbaMtA Nicchayao NicchayaM ayANaMtA / ___NAsaMti caraNa-karaNaM bAhirakaraNA''lasA keI / / " (oghaniyukti-761) tad = tasmAt sadAcAraH = parizuddhabAhyayatanA bhAvazca = zuddhapariNAmaH tAbhyAmabhyantaravartmanA(= sadAcAra-bhAvAbhyantaravartmanA ca) gantavyaM mumukSuNA, tathaiva dayAvizeSasiddheriti hitopadezaH / / 31 / / viditvA lokamutkSipya lokasaMjJAM ca labhyate / itthaM vyavasthito dharmaH paramAnandakandabhUH / / 32 // viditveti / viditvA = jJAtvA lokaM = svecchAkalpitA''cArasaktaM janaM utkSipya | = nirAkRtya lokasaMjJAM 'bahubhirlokairAcIrNamevA'smAkamAcaraNIyami'tyevaMrUpAM ca labhyate = prApyate itthaM = uktarItyA vyavasthitaH = pramANaprasiddhaH dharmaH paramAnanda eva kandastasya 7/32 || bhUH = utpattisthAnam (=paramAnandakandabhUH) / / 32 / / / / iti dharmavyavasthAdvAtriMzikA / / 7 / / |||133 / / ka 1. hastAdarza '.yameva jJAnahetu..' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. hastAdarza '....NakAraNaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. __hastAdarza 'pramAprasiddha' iti pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to ho ho to vA da dvA zi kA 8/3 / / atha vAdadvAtriMzikA // 8 // dharmavyavasthAto vAdaH prAdurbhavatIti tatsvarUpamihocyatezuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathAparaH / kIrtitastrividho vAda ityevaM tattvadarzibhiH // 1 // zuSketi / spaSTaH // 1 // parA'nartho laghutvaM vA vijaye ca parAjaye / ract saha duSTena zuSkavAdaH sa kIrtitaH // 2 // = pareti / yatra duSTena = atyantamAna- krodhopetacittena sahoktau satyAM vijaye sati parasya = prativAdinaH paraH = prakRSTo vA anartho' maraNa-cittanAza-vairAnubandha- saMsAraparibhramaNarUpaH sAdhva-tipAtana-zAsanocchedAdirUpo vA / parAjaye ca sati laghutvaM vA " jito jainaH / ato'sAraM jainazAsanaM" ityevamavarNavAdalakSaNaM bhavati, sa zuSkavAdo galatAluzoSamAtraphalatvAt kIrtitaH // 2 // chala-jAtipradhAnoktirduH sthitenA'rthinA saha / vivAdo'trApi vijayA'lAbho vA vighnakAritA / / 3 // chati / duHsthitena daridreNa arthinA = lAbha- khyAtyAdiprayojaninA saha chalaM 1 . hastAdarze 'vijayena' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'vAnoM' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'khyAvA...' ityazuddhaH pAThaH / = / / 134 / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to ho ho ta s vA triM zi kA 8/5 = anyAbhiprAyeNoktasya zabdasyA'bhiprAyAntareNa dUSaNaM, jAtibhvAsaduttaraM tAbhyAM pradhAnoktiH ( = chalajAtipradhAnoktiH) vivAdo = viruddho vAdaH / atrA'pi = vivAde'pi vijayA'lAbhaH parasyA'pi cchala - jAtyAdyudbhAvanaparatvAt, vA = athavA vighnakAritA, atyantA'pramAditayA chalAdiparihAre'pi prativAdino'rthinaH parAbhUtasya lAbhakhyAtyAdivighAtadhrauvyAt / bAdhate ca parA'pAyanimittatA tapasvinaH paralokasAdhanamiti nAsatbhayathA'pi phalamiti bhAvaH ||3|| jJAtasvazAstratattvena' madhyasthenA'ghabhIruNA / kathAbandhastattvadhiyA dharmavAdaH prakIrtitaH // 4 // = jJAteti / jJAtaM svazAstrasya = abhyupagatadarzanasya tattvaM yena ( tena jJAtasvazAstratattvena), evambhUto hi svadarzanaM dUSitamadUSitaM vA jAnIte / madhyasthena = AtyantikasvadarzanA'nurAgaparadarzanadveSarahitena, evambhUtasya hi supratipAdaM tattvaM bhavati / tathA aghabhIruNA pAtakabhayazIlena, evambhUto hyasamaJjasavaktA na bhavatIti, saheti gamyate, tattvadhiyA = tattvabuddhayA yaH kathAbandhaH sa dharmavAdo dharmapradhAno vAdaH prakIrtitaH || 4 || = vAdino dharmabodhAdi vijaye'sya mahatphalam / Atmano mohanAzazca prakaTastatparAjaye // 5 // 1. hastAdarze 'tattvenA'ma..' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'pratipadaM' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'vinaye' ityazuddhaH pAThaH / - / / 135 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ vAdina iti| vAdino vijaye sati, asya = prAguktavizeSaNaviziSTasya prativAdino dharmaH= zruta-cAritralakSaNastasya bodhaH = pratipattistadAdi (=dhrmbodhaadi)| AdinA'dveSapakSapAtarvarNavAdAdigrahaH mahat = utkRSTaM phalaM bhavati, tataH = prativAdinaH sakAzAt parAjaye (tatparAjaye) cAtmano'dhikRtasAdhoH mohasyA'tattvAdau tattvAdyadhyavasAyalakSaNasya nAzazca (=mohanAzazca) prakaTa ityubhayathApi phalavAnayamiti bhAvaH / / 5 / / ayameva vidheyastattattvajJena tapasvinA / dezAdyapekSayA'nyo'pi vijJAya guru-lAghavam / / 6 / / ayameveti / tat = tasmAt tattvajJena tapasvinA, ayameva = dharmavAda eva vidheyH| apavAdamAha - dezo = nagara-grAmajanapadAdiH, AdinA kAla-rAja-sabhya-prativAdyAdigrahaH, tadapekSayA = tadAzrayaNena (=dezAdyapekSayA) gurulAghavaM = doSa-guNayoralpabahutvaM vijJAya anyo'pi vAdaH kAryaH / / 6 / / atra jJAtaM hi bhagavAn yatsa nA'bhAvyaparSadi / dideza dharmamucite deze'nyatra dideza ca / / 7 / / atreti / atra dezAdyapekSAyAM jJAtaM = udAharaNaM hi bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI, yata sa na abhAvyaparSadi = prathamasamavasaraNe'yogyasadasi dharma dideza / anyatra 'cocite 1. mudritapratau 'pakSapAtAvarNa' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'vivAda' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'abhavya...' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'ca traci..' ityazuddhaH pAThaH / ||136 / / Jain Education Interational Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fvsh / / pratibodhyajanakalite deze dharma dideza / / 7 / / ' viSayo dharmavAdasya dharmasAdhanalakSaNaH / svatantrasiddhaH prakRtopayukto'sadgrahavyaye // 8 // _ viSaya iti / dharmavAdasya viSayo dharmasAdhanalakSaNaH svatantrasiddhaH = sAGkhyAdInAM SaSTitantrAdizAstrasiddhaH / / ___ asadgrahasya = azobhanapakSapAtasya vyaye (=asadgrahavyaye) sati, prakRtopayuktaH = prastutamokSasAdhakaH, dharmavAdenaivA'sadgrahanivRttyA mArgA'bhimukhabhAvAditi bhAvaH / / 8 / / yathA'hiMsAdayaH paJca vrata-dharma-yamAdibhiH / padaiH kuzaladharmAdyaiH kathyante svasvadarzane // 9 // yatheti / yathA'hiMsAdayaH AdinA sUnRtA'steya-brahmAparigrahaparigrahaH paJca svasvadarzane vratadharmayamAdibhiH, tathA kuzaladharmAdyaiH padaiH kathyante / tatra 'mahAvrata padenaitAni jainairbhidhiiynte| 'vrata'padena ca bhAgavataiH yadAhuste "paJca vratAni paJcopavratAni, vratAni yamAH / upavratAni niyamAH" ( ) iti / dharmapadena tu pAzupataiH yataste daza dharmAnAhuH - "ahiMsA satyavacanamastainyaM cApyakalpanA / brahmacaryaM tathA'krodho hyArjavaM zaucameva ca / / ( ) santoSo guruzuzrUSA ityete daza kIrtitAH"( ), sAGkhyaiH- vyAsamatAnusAribhizca yamapadenAbhidhIyante- "paJca 1. 'parigraha' iti padaM mudritapratau nAsti / guruzuzrUSA // 137 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yamAH paJca niymaaH| tatra yamAH ahiMsA satyamastainyaM brahmacaryamavyavahArazceti; niyamAstu akrodho guruzuzrUSA zaucamAhAralAghavam, apramAdazca" ( ) iti / ___kuzaladharmapadena ca bauddhairabhidhIyante, yadAhuste - "dazAkuzalAni, tadyathA- hiMsAsteyA'nyathAkAmaM paizUnyaM paruSA'nRtam / sambhinnA''lApaM vyApAdamabhidhyA dRgviparyayam / / pApakarmeti dazadhA kAyavAGamAnasaistyajeta" ()- iti / atra cA'nyathAkAmaH = pAradArya sambhinnA''lApaH = asambaddhabhASaNaM, vyApAdaH = parapIDAcintanaM, 'abhidhyA = dhanAdiSvasantoSaH parigraha iti yAvata, dRgviparyayo = mithyAbhinivezaH, etadviparyayAcca daza kuzaladharmA bhavantIti / AdipadAcca brahmAdipadagrahaH, etAnyeva vaidikAdibhirbrahmAdipadenA'bhidhIyante iti / / 9 / / mukhyavRttyA kva 'yujyante na vaitAni va darzane / vicAryametannipuNairavyagreNA'ntarAtmanA / / 10 / / mukhyeti / etAni = ahiMsAdIni kva darzane jainAdau yujyante kva vA darzane na' yujyante?' etanmukhyavRttyA = anupacAreNa nipuNaiH = dharmavicAraniSNAtaiH(vicArya=)vicAraNIyaM nA'nyada, vastvantaravicAraNe dharmavAdA'bhAvaprasaGagAta, avyagreNa = svazAstranItipraNidhAnAdavyAkSiptena, antarAtmanA = manasA, zAstrAntaranItyA hyekazAstroktaprakArANAmahiMsAdI1. hastAdarza 'adhibhidhyA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'vedi...' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'yujyayante' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'jainAdau' padaM nAsti / 5. hastAdarza 'na' padaM nAsti / 6. hastAdarza '..puNau' ityazuddhaH paatthH| / / 138 // Jain Education Interational Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmayujyamAnatA' sphuTameva pratIyata iti svatantranItipraNidhAnenaiva viSayavyavasthA vicAryamANA phalavatIti bhAvaH / / 10 / / nanu svatantranItyApi dharmasAdhanavicAraNe pramANa-prameyAdilakSaNapraNayane paratantrAdivicAraNa| mapyAvazyakamiti vyagratA'nuparame kadA prastutavicArA'vasara ityata Aha pramANalakSaNAdestu nopayogo'tra kazcana / tannizcaye'navasthAnAdanyathA'rthasthiteryataH / / 11 / / pramANeti / pramANe pratyakSAdi, tasya lakSaNaM sva-parA''bhAsijJAnatvAdi tadAdeH, AdinA prameyalakSaNAdigrahaH, tasya (=pramANalakSaNAdeH) tu atra = dharmasAdhanaviSaye kazcanopayogo na asti / ayamabhiprAyaH- pramANalakSaNena nizcitameva pramANamarthagrAhakamiti tadupayoga iti| na cAyaM yuktaH, yatastallakSaNaM nizcitamanizcitaM vA syAt ? Adye kimadhikRtapramANena pramANAntareNa vA ? yadi tenaiva tadetaretarAzrayaH, adhikRtapramANAllakSaNanizcayaH, tannizcayAccA'dhikRtapramANanizcaya iti / yadi ca pramANAntareNa tannizcayastadA''ha- tannizcaye = pramANAntareNa tallakSaNanizcaye anavasthAnAta = tannizcAyakapramANe'pi pramANAntarA'pekSA'virAmAt / 1. mudritapratau 'aprayujya....' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAnusAreNAtra pATho gRhItaH / 2. hastAda" 'mAna' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratau 'svataMtranityA' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'anyatA...' ityazuddhaH pAThaH / 5. 'atra iti' padaM mudritapratau nAsti / 6. hastAdarza 'syAt' iti pAThaH / 7. hastAdarza 'avirahAt' iti pAThaH / hastAdarzAntare ca ...virAhAmAt' ityazuddhaH pAThaH / // 139 / / For Private & Personal use only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA yadi ca 'pramANAntareNA'nizcitameva lakSaNaM pramANanizcaye upayujyate itISyate tadAhaanyathA = anyato'nizcitasya lakSaNasyopayoge arthasthiteH = anyato'nizcitenaiva pramANenA'rthasiddheH / taduktaM haribhadrAcAryeNa"pramANena vinizcitya taducyeta na vA nanu / alakSitAtkathaM yuktA nyAyato'sya vinishcitiH|| satyAM cAsyAM taduktyA kiM tadvadviSayanizciteH / tata evA'vinizcitya tasyoktiyA'ndhyameva hi"|| (aSTaka-13/6-7) ___ityamatra pramANalakSaNAderanupayogaH samarthitaH / imameva siddhasenasammatyA dRDhayannAha yata // iti yata Aha vAdI siddhasena ityarthaH / / 11 / / prasiddhAni pramANAni vyavahArazca tatkRtaH / pramANalakSaNasyoktau jJAyate na prayojanam // 12 / / prasiddhAnIti / prasiddhAni = loke svata eva rUDhAni, na tu pramANalakSaNapraNetRvacanaprasAdhanIyAni pramANAni pratyakSAdIni, tathA vyavaharaNaM = vyavahAraH = snAna-pAna-dahana-pacanAdikA kriyA, 'ca'zabdaH prasiddhatvasamuccayArthaH tatkRtaH = pramANaprasAdhyaH, pramANalakSaNA'pravINAnAmapi gopAlabAlA'balAdInAM tathAvyavahAradarzanAt / 1. hastAdarza 'prAmANya...' ityazuddhaH pAThaH / 8/12 (140 / / For Private & Personal use only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca pramANalakSaNasya = 'avisaMvAdi jJAnaM pramANamityAdeH uktau = pratipAdane jJAyate = upalabhyate na = naiva prayojanaM = phalam / 'vartate neti vaktavye 'jJAyate neti yaduktamAcAryeNa tadativacanapAruSyaparihArArtham / ____ yastvatrAyaM udayanasyopAlambhaH - "ye tu pramANameva sarvasya vyavasthApakaM, na tu lakSaNaM tadapekSAyAmanavasthetyAhusteSAM 'nindAmi ca pibAmi ceti nyAyApAtaH / yato'vyAptyativyAptiparihAreNa tattadarthavyavasthApakaM tattadvyavahAravyavasthApakaM ca pramANamupAdadate, tadeva tu lakSaNam / 'anuvAdaH sa' iti cet ? asmAkamapyanuvAda eva / ___na hyalaukikamiha kiJciducyate / na cAnavasthA, vaidyake' rogAdilakSaNavad vyAkaraNAdau zabdAdivacca vyavasthopapatteH, tatrApi sammugdhavyavahAramAzritya lakSaNaireva vyutpAdanAditi" (kiraNAvalI-pRthivIvaidharmyanirUpaNa-pRSTha-123) / / ___sa tvatra na zobhate, yato vayaM pramANasyA'rthavyavasthApakatve vyavahAravyavasthApakatve vA lakSaNaM na prayojakamiti brUmaH, na tu sarvatraiva tadaprayojakamiti; samAnA'samAnajAtIyavyavacchedasya tadarthasya tatra tatra vyavasthitatvAt / sAmAnyato vyutpannasya tacchAstrAdadhikRtavizeSapratItiparyavasAnenAnavasthA'bhAvAt / 1. kiraNAvalyAM 'vaidyakAdau' iti pATho vartate / 2. hastAda" 'vyavasthApakatve' iti pAThaH truTitaH / hastAdarzAntare ca 'vyavahAravyavasthApakatve' iti pATho nAsti / 3. hastAdarza 'vyavasthitvAt' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau '...pratItyapa...' ityazuddhaH pAThaH / 495 // 141 / / Jain Education Intemational Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vote 'kevalaM kevalavyatirekyeva lakSaNamiti nAdaraH prameyatvAderapi padArthalakSaNatvavyavasthiteH ityanyatra vistrH| ___vastuto dharmavAde lakSaNasya nopayogaH, svatantrasiddhA'hiMsAdInAM tAdRzadharmAntarasaMzayajijJAsAvicAradvArakatattvajJAnenA'sadgrahanivRtteH anyathaivopapatteH / itarabhinnatvena jJAnasya tatsAdhyasyA'trA'nupayogAtsammugdhadharmijJAnenaiva' kAryasiddhe:2 ityatra tAtparyam / / 12 / / ____ nanvarthanizcayArthameva lakSaNopayogaH, tena jJAnaprAmANyasaMzayanivRttau tanmUlArthasaMzayanivRttyA'rthanizcayasiddheH ityAzaGkAyAmAha na 'cArthasaMzayApattiH pramANe'tattvazaGkayA / tatrApyetadavicchedADhetvabhAvasya sAmyataH / / 13 / / ___ na ceti| na ca pramANe'tattvazaGkayA = aprAmANyazaGkayA arthasaMzayA''pattiH lakSaNaM vineti gamyaM, tatrApi = pramANalakSaNe'pi etadavicchedAd = aprAmANyazaGkAyAH svarasotthApitAyA anuparamAt, hetvabhAvasya = zaGkAkAraNA'bhAvasya sAmyataH = tulyatvAt, pramANalakSaNa iva pramANe'pi zaGkAkAraNA'bhAve zaGkAyA anutpatterityarthaH / / 13 / / ahiMsAdidharmasAdhanagrAhakaM hi pramANaM pareSAM SaSTitantrAdikaM svasvazAstrameva, tatra cA'1. mudritapratau 'saMmugdhajJAnenaiva' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratau ...ddhiri..' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'cArdha....' ityazuddhaH pAThaH / 8/13 (142 / / Jain Education Interational Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // hiMsAdi grahaNAMze sarvatantraprasiddhatvena na kadApi saMzayastadvizeSAMze tu bhavannayamanukUla eva / na caikAMze zaGkitaprAmANyaM jJAnamitarAM'zasyApyanizcAyakamiti yuktaM, ghaTa-paTasamUhA''lambanAta ghaTAMze 'prAmANyasaMzaye paTasyApyanizcayA''patterityAzayavAnAha arthayAthAtmyazaGkA tu tattvajJAnopayoginI / zuddhArthasthApakatvaM ca tantraM saddarzanagrahe / 14 / / ___ artheti / arthasya = ahiMsAderyAthAtmyasya = svatantraprasiddhanityAzrayavRttitvA'nityA''zrayavRttitvAdeH zaGkA (=arthayAthAtmyazaGkA) tu vicArapravRttyA tattvajJAnopayoginI / tatazca pratIyamAnaM zuddhArthasya = sarvathA zuddhaviSayasya vyavasthApakatvaM = pramitijanakatvaM (-zuddhArthasthApakatvaM ca) saddarzanasya = zobhanA''gamasya grahe = svIkAre (sadarzanagrahe) tantraM = prayojakam / tadgrahe ca tata eva dharmasAdhanopalambhAt kiM lakSaNeneti bhAvaH / / 14 / / tatrA''tmA nitya eveti yeSAmekAntadarzanam / hiMsAdayaH kathaM teSAM kathamapyAtmano'vyayAt / / 15 / / ___ tatreti / tatra = dharmasAdhane vicAraNIye, AtmA nitya eva iti yeSAM sAGkhyAdInAM ekAntadarzanaM, teSAM hiMsAdayaH kathaM mukhyavRttyA yujyanta iti zeSaH, kathamapi khaNDitazarIrA'va- / / 143 / / 1. hastAdarza 'grahAMze' iti pAThAntaram / 2. hastAdarza'..zeSAMzeSAM tu' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'zaMkitaprAmANyajJA...' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'prAmANye' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'kSaNamiti' iti pATho'zuddhaH pratibhAti / 8/15 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yavaikapariNAmenA'pi Atmano'vyayAd = akhaNDanAt / ____ na hi buddhigataduHkhotpAdarUpA hiMsA sAGkhyAnAmAtmani pratibimbodayenA'nupacaritA sambhavati / na vA naiyAyikAnAM svabhinnaduHkharUpaguNarUpA sA Atmani samavAyena, pratibimbasamavAyayoreva kAlpanikatvAta / na ca kathamapi svaparyAyavinAzA'bhAve hiMsAvyavahAraH kalpanAzatenApyupapAdayituM zakyata iti| tadidamAha- "niSkriyo'sau tato 'hanti hanyate vA na jAtucit / kaJcitkenacidityevaM na hiMsA'syopapadyate" / / (aSTaka-14/2) / / 15 / / manoyogavizeSasya dhvaMso maraNamAtmanaH / hiMsA taccenna tattvasya siddherarthasamAjataH / / 16 / / mana iti / 'manoyogavizeSasya = smRtyajanakajJAnajanakamanaHsaMyogasya dhvaMsa Atmano maraNam, taddhiMsA / iyaM hyAtmano'vyaye'pyupapatsyate / atisAnnidhyAdeva hi zarIrakhaNDanAdAtmA'pi khaNDita iti lokAnAmabhimAnaH, nA'yaM vizeSadarzibhirAdaraNIya' iti cet ? __na, tattvasya = uktadhvaMsatvasya arthasamAjataH = arthavazAdeva siddheH, smRtihetvabhAvAdeva smRtyajananAccaramamanaHsaMyogasyA'pi saMyogAntaravadeva nAzAt / tathA ca neyaM hiMsA kenacitkRtA syAditi susthitameva sakalaM jagatsyAt / / 16 / / 1. hastAdarza 'hinti' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....kherArtha...' iti pAThaH / ||144 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmana ekAntanityatvA'bhyupagame dUSaNAntaramAha zarIreNA'pi sambandho nityatve'sya na sambhavI / vibhutvena ca saMsAraH kalpitaH syAdasaMzayam / / 17 / / zarIreNA'pIti / nityatve sati asya = AtmanaH zarIreNA'pi samaM 'sambandho na sambhavI / nityasya hi zarIrasambandhaH pUrvarUpasya tyAge vA syAdatyAge vA ? Adye svabhAvatyAgasyA'nityalakSaNatvAnnityatvahAniH, antye ca pUrvasvabhAvavirodhAccharIrA'sambandha eveti / vibhutvena cAbhyupagamyamAnena hetunA saMsAro'saMzayaM kalpitaH syAt / sarvagatasya paralokagamanarUpamukhyasaMsArapadArthA'nupapatteH / athavA vibhutve ca saMsAro na syAt / syAcced ? asaMzayaM kalpitaH syAditi yojanIyam / tadidamuktaM "zarIreNA'pi sambandho nA'ta evA'sya saGgataH / / tathA sarvagatatvAcca saMsArazcApyakalpitaH / / " (aSTaka.14/5) iti / / 17 / / paraH zaGkate adRSTAddehasaMyogaH syAdanyatarakarmajaH / .. itthaM janmopapattizcenna tadyogA'vivecanAt / / 18 / / 1. hastAdarza 'sambandho' nAsti / hastAdarzAntare 'saMdho' iti truTitaH pAThaH / 2. 'yaH' ityazuddhaH pATho mudritprtau| 3. mudritapratau 'zca na' iti pAThaH / 8/18 / / 145 / / Jain Education Interational Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ First adRSTAditi / adRSTAt = prAgjanmakRtakarmaNo labdhavRttikAt dehasaMyogo'nyatarakarmajaH syAt, Atmano vibhutvenobhayakarmA'bhAve'pi dehasya muurttvenaa'nytrkrmsmbhvaaditi| itthaM janmanaH = saMsArasyopapattiH (= janmopapattizcet), UrdhvalokAdau zarIrasambandhAdevordhvalokagamanAdivyapadezopapatteH / itthamapi vibhutvA'vyayAt pUrvazarIratyAgottarazarIropAdAnaikasvabhAvatvAcca na nityatvahAniH, ekatra jJAne nIla-pItobhayA''kAravadekatroktaikasvAbhAvyA'virodhAt, kAryakramasya ca saamgryaaytttvaadityaashyH| siddhAntayati- 'na, tadyogasya = zarIrasaMyogasyA'vivecanAt (=tdyogaa'vivecnaat)| tathAhi- kimayamAtma-zarIrayorbhinno vA syAdabhinno vA? Adye 'tatsambandhabhedAdikalpanAyAmanavasthA / antye ca dharmidvayA'tiriktasambandhA'bhAve'tiprasaGga iti / // 18 // AtmakriyAM vinA ca syAnmitA'NugrahaNaM katham / kathaM saMyogabhedAdikalpanA cApi yujyate ? / / 19 / / aatmeni| Atmano yAvatsvapradezairekakSetrA'vagADhapudgalagrahaNavyApArarUpAM kriyAM (=AtmakriyAM) vinA ca mitA'NUnAM = niyatazarIrA''rambhakaparamANUnAM grahaNaM (=mitA'NugrahaNaM) 1. hastAdarza 'svabhA..' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'naH' iti azuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau .... syAdabhinno vA' iti padaM nAsti / 4. hastAdarza 'tatsambandhasambandhabhedA...' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'ca' nAsti / 8/19 146 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho ho ho to s vA da dvA triM zi kA 8/20 kathaM syAt' ? sambaddhatvA'vizeSe hi lokasthAH sarva eva te gRhyeran na vA kecidapi, avizeSAt 'adRSTavizeSAnmitA'NugrahopapattirbhaviSyatI 'ti cet ? na, adRSTe puNya-pAparUpe sAGkaryAjjAtirUpasya vizeSasyA'siddheH / mitA'NugrahArthasya vizeSasya jAtirUpasyA'dRSTe 'kalpanA'pekSayA kriyAvattvarUpasyA''tmanyeva kalpayituM yuktatvAt / tatsaGkoca-vikocAdikalpanAgauravasyottarakAlikatvenA'bAdhakatvAt, zarIrA'vacchinnapariNAmA'nubhavasya sArvajanInatvena prAmANikatvAcceti bhAvaH / tathA (ca), AtmanaH kriyAM vinA niyatazarIrA'nupravezA'nabhyupagame sarveSAM zarIrANAM saMyogA'vizeSeNa sarvabhogA'vacchedakatvA''pattibhiyA tadAtmabhoge tadIyA'dRSTavizeSaprayojyasaMyogabhedAdikalpanA'pi kathaM yujyate ? anantasaMyogabhedAdikalpane gauravAt / avacchedakatayA tadAtmavRttijanyaguNatvA'vacchinnaM prati tAdAtmyena taccharIratvena hetutve tu bAlyA-dibhedena zarIrabhedAd vyabhicAraH / avacchinnatvasambandhena tadvyaktiviziSTe tadvyaktitvena hetutve tu sutarAM gauravamiti na kiJcidetad / adhikaM latAyAm || 19 / / anityaikAntapakSespi hiMsAdInAmasambhavaH / nAzahetorayogena kSaNikatvasya sAdhanAt // 20 // 1. hastAdarze 'syAt' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'adRSTaka...' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'tattvena' iti pAThaH / so'pi zuddhaH / / / 147 / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anityeti / anityaikAntapakSe'pi = kSaNikajJAnasantAnarUpA''tmA'bhyupagame'pi hiMsAdInAmasambhavo = mukhyavRttyA'yogaH, nAzahetorayogena = kSayakAraNasyA'yujyamAnatvena kSaNikatvasya = kSaNakSayitvasya sAdhanAt / iyaM hi pareSAM vyavasthA- nAzahetubhirghaTAdezistato 'bhinno'bhinno vA vidhIyeta ? Aye ghaTAdestAdavasthyam / antye ca ghaTAdireva kRtaH syAt iti svabhAvata evodayA'nantaraM vinAzino bhAvA iti / itthaM ca hiMsA na kenacitkriyata ityanupaplavaM jagatsyAditi bhAvaH / / 20 / / nanu "janaka eva hiMsakaH syAdato na doSaH" ityatra janakaH kiM santAnasya kSaNasya vA iti vikalyA''dye doSamAha na ca santAnabhedasya janako hiMsako mataH / sAMvRtatvAdajanyatvAd bhAvatvaniyataM hi tat // 21 // na ceti / na ca santAnabhedasya hiMsyamA zUkarakSaNasantAnacchedenotpatsyamAnamanuSyAdikSaNasantAnasya janako lubdhakAdiH hiMsako (mataH) bhavet, tadvisadRzasantAnotpAdakatvenaiva taddhiMsakatva-vyavahAropapatteriti vAcyaM, sAMvRtatvAt = kAlpanikatvAt santAnabhedasya ajanyatvAt = lubdhakAdyasAdhyatvAt / taddhi = janyatvaM hi bhAvatvaniyataM = sattvavyApta, sAMvRtaM ca kharaviSANAdivadasadeveti bhAvaH / / 21 / / 8/21 / / 148 / 1. hastAdarza 'bhinno' nAsti / 2. hastAda" 'zUkIya...' iti pAThaH / hastAdarzAntare ca 'zUkiNa' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIye tvAha narAdikSaNahetuzca zUkarAderna hiMsakaH / zUkarA'ntyakSaNenaiva vyabhicAraprasaGgataH // 22 // narAdIti / narAdikSaNahetuzca lubdhakAdiH zUkarAdehi~sako na bhavati, 'zUkarA'ntyakSaNenaiva vyabhicArasya hiMsakatvA'tivyAptilakSaNasya prasaGgataH (=vyabhicAraprasaGgataH) / mriyamANazUkarA'ntyakSaNo'pi hyupAdAnabhAvena narAdikSaNaheturiti lubdhakavat so'pi svahiMsakaH syAditi bhAvaH / / 22 / / iSTApattau vyabhicAraparihAre tvAha anantarakSaNotpAde buddha-lubdhakayostulA / naivaM tadviratiH kvApi tataH zAstrAdyasaGgatiH / / 23 / / __ anantareti / anantarakSaNotpAde = svA'vyavahitottaravisadRzakSaNotpAde hiMsakatvaprayojake'bhyupagamyamAne iti gamyaM, buddha-lubdhakayoH tulA = sAmyamApadyeta, buddha-lubdhakayoH / anantarakSaNotpAdakatvAvizeSAt, evaM = uktaprakAreNa tadviratiH = hiMsAviratiH kvApi na syAt, tataH zAstrAdInAm = ahiMsApratipAdakazAstrAdInAmasaGgatiH (= zAstrAdyasaGgatiH) syAt / na caitadiSTaM parasya, "save tasaMti daMDena sanvesiM jIvitaM "piyaM, attAnaM upamaM 1. hastAdarza 'zUkAra..' ityazuddhaH pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 3. 'sattve'sya saMti' ityazuddhaH pATho mudritprtau| hastAdarza ca 'sacce tra' ityazuddhaH paatthH| 4. mudritapratau 'priyaM' ityazuddhaH pAThaH / // 149 / / // Jain Education Interational Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _vs_d 'kattA neva hanne na ghAtaye" / / ( ) ityAdyAgamasya parairabhyupagamAt / / 23 / / ghaTante na vinA'hiMsAM satyAdInyapi tattvataH / etasyA vRttibhUtAni tAni yad bhagavAjagau / / 24 / / ghaTanta iti / ahiMsAM vinA satyAdInyapi (tattvataH) na ghaTante / (yad) yata etasyA = ahiMsAyA vRttibhUtAni tAni = satyAdIni bhagavAna jagau = sarvajJo gaditavAn / na ca sasyAdipAlanIyA'bhAve vRttau vidvAn yatata iti / nanu 'hanmI'ti saGkalpa eva hiMsA, tadyogAdeva ca hiMsakatvaM, tadabhAvAccA'hiMsAyAstatazca tadvattibhatasatyAdInAM nA'napapattiriti ceta ? na, hanmIti saGkalpakSaNasyaiva sarvathA'nanvaye kAlAntarabhAviphalajanakatvA'nupapatteH, | kathaJcidanvaye cA'smatsiddhAntapravezA''pAtAcca iti / adhikamanyatra / / 24 / / maunIndre ca pravacane yujyate sarvameva hi / nityA'nitye 'sphuTaM dehAd bhinnA'bhinne tathA''tmani / / 25 / / maunIndra iti / maunIndre = vItarAgapratipAdite ca pravacane sarvameva hi hiMsA'hiMsAdikaM yujyte| nityA'nitye tathA sphuTaM = pratyakSaM dehAda bhinnA'bhinne Atmani sati / tathAhiAtmatvena nityatvamAtmanaH pratIyate, anyathA paralokAdyabhAvaprasaGgAt, 'manuSyatvAdinA cA'nityatvaM, 1. hastAdarza sphaTa' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau- 'ca vacane' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'manuSyAdinA' ityazuddhaH pAThaH / ||150 // Jain Education Interational Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA manuSyAdibhAvA'nucchedaprasaGgAt / dharmigrAhakamAnena tatra nityatvasiddhAvanityatvadhiyaH zarIrAdiviSayakatvamevA'stviti cet ? na, dharmigrAhakamAnena trailakSaNyakalitasyaiva tasya siddheH, ghaTAdhupAdAnasyeva jJAnAdyupAdAnasya pUrvottaraparyAyanAzotpAdA'nvitadhruvatvaniyatatvAt / yathA ca bhrAntatvA'bhrAntatve paramArthasaMvyavahArA'pekSayA pareSAM na jJAnasya viruddhe, yathA caikatra saMyogatadabhAvau, tathA dravyato nityatvaM paryAyatazcA'nityatvaM nAsmAkaM viruddham / anapekSitaviziSTarUpaM hi dravyaM, apekSitaviziSTarUpaM ca paryAya iti / tathA zarIrajIvayormUrtA'mUrtatvAbhyAM bhedaH, dehakaNTakAdisparza vedanotpattezcA'bheda iti / taduktaM - "jIvasarIrANaM pi hu bheA'bheo tahovalaMbhAo / muttA'muttattaNao chikkaMmi paveyaNAo a ||"(hribhdrsuurikRt-smraaditykthaa bhava.8/pR.794) na cedevaM 'brAhmaNo naSTo brAhmaNo jAnAtI'tyAdivyavahArA'nupapattiH vinA brAhmaNyasya vyAsajyavRttitvamityAdikamupapAditamanyatra / / 25 / / 'pIDAkartRtvato dehavyApattyA duSTabhAvataH / tridhA hiMsA 'jinaproktA na hIthamapahetukA // 26 // 1. hastAdarza 'jIzarI..' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratI '...ya veya...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'brAhmaNasya' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'pIDAkartRtvAto' ityazuddhaH pAThaH / 5. 'hiMsAgamaproktA' iti pAThaH mudritapratau hastAdarza ca / paraM vyAkhyAnusAreNA'tra 'hiMsA jinaproktA' iti pAThaH samyak / / / / 151 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA ho has de da dvA triM zi kA 8/28 vinAzastayA pIDeti / pIDAkartRtvataH = pIDAyAM svatantravyApRtatvAt dehasya vyApattiH = 1 (=dehavyApattyA) kathaJcittadvyApattisiddheriti bhAvaH, duSTabhAvataH hanmIti saGklezAt tridhA jinaproktA hiMsA itthaM = uktarUpA''tmA'bhyupagame na hyapahetukA = heturahitA bhavati / / 26 / / atraiva prakArAntareNA'sambhavaM dUSayitumupanyasya hanturjAgrati ko doSo hiMsanIyasya karmaNi / prasaktistadabhAve cA'nyatrA'pIti mudhA vacaH / / 27 / / hantuH hanturiti / " hiMsanIyasya karmaNi = hiMsAnimittA'dRSTe jAgrati = labdhavRttike sati doSaH ? svakarmaNaiva prANino hatatvAt, tatkarmapreritasya ca hanturasvatantratvenAduSTatvavyavahArAt / tadabhAve ca = hiMsanIyakarmavipAkA'bhAve ca anyatrA'pi = ahiMsanIye'pi prANini prasaktiH hiMsApattiH" iti, hiMsA'sambhavapratipAdakaM vaco mudhA = anarthakam / / 27 / / = = hiMsyakarmavipAke yadduSTA''zayanimittatA / hiMsakatvaM na tenedaM vaidyasya syAdriporiva / / 28 / / = hiMsyeti / hiMsyasya prANinaH karmavipAke ( = hiMsyakarmavipAke) sati yad yasmAt duSTAzayena = 'hamI'ti saGklezena nimittatA pradhAnahetukarmodayasAdhyAM hiMsA prati 1. mudritapratI 'siddhiriti ......' pAThaH / = / / 152 / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / nimittabhAvo (= duSTAzayanimittatA) hiNsktvm| tena 'kAraNena idaM hiMsakatvaM riporiva vaidyasya na syAt, tasya hiMsAM prati nimittabhAve'pi duSTA''zayA'nAttatvAt / tadidamAha "hiMsyakarmavipAke'pi nimittatvaniyogataH / hiMsakasya bhavedeSA duSTA dussttaa'nubndhtH"|| (aSTaka-16/3) parapreritasyA'pi cA'bhimarAderiva duSTatvaM vyapadizyata eva / hiMsyakarmanirjaraNasahAyatve'pi ca tathAvidhA''zayA'bhAvAnna hiMsakasya vaiyAvRttyakaratvavyapadeza iti draSTavyam / / 28 / / itthaM sadupadezAdestannivRttirapi sphuTA / sopakramasya pApasya nAzAtsvAzayavRddhitaH / / 29 / / itthamiti / itthaM = pariNAminyAtmani hiMsopapattau satAM = jJAnagurUNAmupadezAdeH 8/29 (=sadupadezAdeH) AdinA'bhyutthAnAdiparigrahaH, tadAha - abbhuTTANe viNae parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho virayAviraIi viraIe / / - (A.ni.848) ___sopakramasya = apavartanIyasya pApasya = cAritramohanIyasya nAzAt tannivRttirapi = hiMsAnivRttirapi sphuTA = prakaTA, svAzayasya = zubhA''zayasya 'na kamapi hanmI'tyAkArasya vRddhitaH = anubandhAt (=svAzayavRddhitaH) / / 29 / / ||153 // 1. hastAdarza 'kAraNatve' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'hiMsakatvaM' padaM naasti| 3. hastAda" 'duSTAzayenA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'tvaM vyapadizyata' iti pAThAntaram / Jain Education Interational Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vote tathArucyA' pravRttyA ca vyajyate karma tAdRzam / saMzayaM jAnatA jJAtaH saMsAra iti hi sthitiH // 30 / / tathArucyeti / tathArucyA = sadAcArazraddhayA pravRttyA ca tAdRzaM = svaprayatnopakramaNIyaM karma vyajyate / 'pravRttirevopakramaNIyakarmA'nizcayAdupAyasaMzaye kathaM syAd' iti cet ? arthA'narthasaMzayayoH pravRtti-nivRttyaGgatvAd ityAzayavAnAha- saMzayaM arthA'narthagataM jAnatA heyopAdeyanivRttipravRttibhyAM paramArthataH saMsAro jJAta iti hi sthitiH = prekSAvatAM maryAdA / tathA cAcArasUtraM- 'saMsayaM parijANato saMsAre parinnAte bhavati, saMsayaM aparijANato saMsAre aparinnAte bhavatIti (AcA.1/5/1/sU.144) / / 30 / / apavargatarorbIjaM mukhyA'hiMseyamucyate / satyAdIni vratAnyatra jAyante pallavA navAH // 31 // apavargeti / spaSTaH / / 31 / / viSayo dharmavAdasya nirasya matikardamam / saMzodhyaH svAzayAditthaM paramAnandamicchatA // 32 // 1. 'ruci' iti mudritapratau hastapratau ca pAThaH / vyAkhyAnusAreNa 'rucyA' iti samyagAbhAti / 2. 'zrutiH' iti mudritapratI hastAdarza ca pAThaH / vyAkhyAnusAreNAtra 'sthitiH' iti padena bhAvyam / ||154 / / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya iti / matikardamaM AdAveva pramANalakSaNapraNayanAdiprapaJcam / / 32 / / / / iti vAdadvAtriMzikA / / 8 / / / / atha kathAdvAtriMzikA // 9 // vAdanirUpaNA'nantaraM tatsajAtIyA kathA nirUpyate - artha-kAmakathA dharmakathA mizrakathA tathA / kathA caturvidhA tatra prathamA yatra varNyate // 1 // ___ artheti / arthakathA kAmakathA (=arthakAmakathA) dharmakathA tathA mizrakathA evaM caturvidhA || kathA / tatra prathamA = arthakathA sA yatra = yasyAM varNyate = pratipAdyate / / 1 / / vidyA zilpamupAyazcAnirvedazcApi snycyH| dakSatvaM sAma bhedazca daNDo dAnaM ca ytntH||2|| vidyeti / vidyAdayo'rthopAyA 'yatra varNyante sArthakatheti bhAvaH / / 2 / / rUpaM vayazca veSazca dAkSiNyaM cApi zikSitam / dRSTaM zrutaM cAnubhUtaM dvitIyAyAM ca saMstavaH / / 3 / / 1. hastAdarza 'iti vAdadvAtriMzikA ||8||' iti nAsti / 2. hastAdarza ....jAyA' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 3. hastAdarza '...dyato' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'yatra' padaM nAsti / // 155 / / Jain Education Interational Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpamiti / rUpaM sundaraM, vayazca = udagraM, veSazca = ujjvalaH, dAkSiNyaM ca = mArdavaM, zikSitamapi viSayeSu, dRSTaM 'adbhutadarzanamAzritya, zrutaM cAnubhUtaM ca, saMstavazca = paricayazca, dvitIyAyAM = kAmakathAyAm / rUpAdivarNanapradhAnA kAmakathetyarthaH / / 3 / / tRtIyA''kSepaNI caikA tathA vikSepaNI parA / / anyA saMvejanI nijanI ceti caturvidhA // 4 // tRtIyeti / tRtIyA dharmakathA ca ekA AkSepaNI, tathA parA vikSepaNI, anyA saMvejanI, ca = punaH nirvejanI iti caturvidhA / / 4 / / AcArAd vyavahArAcca prjnyptedRssttivaadtH| AdyA caturvidhA zrotuzcittA''kSepasya kAraNam / / 5 / / AcArAditi / AcAraM vyavahAraM prajJaptiM dRSTivAdaM cAzritya AdyA = AkSepaNI cturvidhaa| zrotuH cittA''kSepasya tattvapratipattyA''bhimukhyalakSaNasya apUrvazamarasavarNikAsvAdalakSaNasya vA kAraNam / / 5 / / kriyA doSavyapohazca sandigdhe sAdhu bodhanam / zrotuH sUkSmoktirAcArAdayo granthAn pare jaguH / / 6 / / 1. hastAdarza adbhuTTha' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau '...mukhala...' ityazuddhaH pAThaH / / / 156 / Jain Education Interational Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyeti / kriyA locaa'snaanaadikaa| doSavyapohazca kthnycidaapnndossshuddhyrthpraayshcittlkssnnH| sandigdhe saMzayA''panne'rthe sAdhu madhurA''lApapUrva bodhanaM = uttarapradAnam / zrotuH sUkSmoktiH sUkSmajIvAdibhAvakathanam / AcArAdayaH krameNA''cAra-vyavahAra-prajJapti-dRSTivAdA abhidhIyante / pare AcAryA AcArAdIn granthAn jaguH tairAcArAdyabhidhAnAditi bhAvaH / / 6 / / etaiH prajJApitaH zrotA citrastha iva jAyate / divyAstravanna hi kvApi moghAH syuH sudhiyAM giraH / / 7 / / etairiti / vyaktaH / / 7 / / vidyA kriyA tapo vIryaM tathA samitiguptayaH / AkSepaNIkalpavallyA makaranda udAhRtaH / / 8 / / vidyeti / vidyA jJAnamatyantA'pakAribhAvatamobhedakaM kriyA = cAritraM tapaH anazanAdi vIrya = karmazatruvijayAnukUlaH parAkramaH tathA samitaya IryAsamityAdyAH guptayo manoguptyAdyAH (= samiti-guptayaH) AkSepaNIkalpavallyA makarando = rasa udAhRtaH / vidyAdibahumAnajananenaiveyaM phalavatIti bhAvaH / / 8 / / svaparazruta mithyAnyavAdoktyA saGkramotkramam / 1. hastAdarza 'snAnAdi....' iti pAThaH / 2. 'zruti' iti hastAdarza pAThaH / ||157 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikSepaNI caturdhA syAdRjormArgA''bhimukhyahRt / / 9 / / sveti| svaparazrute = svasamaya-parasamayau, mithyAnyavAdau = mithyAvAda-samyagvAdau, tayoH uktyA = pratipAdanena ( svaparazruta-mithyA'nyavAdoktyA) / saGkramotkrama pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvIsahitaM yathA syAttathA / caturdhA vikSepaNI syAt / tathA ca sampradAyaH"vikkhevaNI sA caubvihA 'pannattA, taM jahA-sasamayaM kahittA parasamayaM kahei, parasamayaM kahittA sasamayaM kahei, micchAvAyaM kahittA sammAvAyaM kahei, sammAvAyaM kahittA micchAvAyaM kahei / tattha pubbiM sasamayaM kahittA parasamayaM kahei sasamayaguNe dIvei parasamayadose uvadaMseti, esA paDhamA vikkhevaNI gatA / ____ idANiM bitiyA bhaNNati-pubbiM parasamayaM kahittA tasseva dose uvadaMseti, puNo sasamayaM kaheti guNe ya se uvadaMseti, esA bitiyA vikkhevaNI gayA / idANiM tatiyA-parasamayaM kahittA tesu ceva parasamaesu je bhAvA jiNappaNIehiM bhAvehiM saha viruddhA asantA ceva viappiyA te pu kahittA dosA tesiM bhAviUNa puNo je jiNappaNIyabhAvasarisA ghuNakkharamiva kahavi sobhaNA bhaNiA te kheti| ahavA micchAvAdo NatthittaM bhaNNati, sammAvAdo atthittaM bhaNNa ti / tattha pubbiM NAhiyavAdINaM diTThIo (158 / / 1. hastAdarza 'pannattA, taM jahA' iti pATho luptaH / 2. hastAda" 'jahA' padaM nAsti / 3. hastAdarza 'viyappiyA' iti pAThAntaram / 4. mudritapratau 'bhaNati' iti pAThaH / Jain Education Interational Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahittA pacchA atthittapakkhavAdINaM diTThIo kahei, esA tatiA vikkhevaNI gayA / ___ idANaM cautthA vikkhevaNI sA vi evaM ceva, NavaraM pubbiM sobhaNe kahei pacchA itaretti' / evaM vikkhivai soyAraM" (dazavaikAlika vRddhavivaraNa adhy.3)| iyaM ca RjoH = mugdhasya mArgA''bhimukhyahRt = svarUpato mArgaruciharjI / / 9 / / atiprasiddhasiddhAntazUnyA lokAdigA hi sA / ___ tato doSadRzAzaGkA syAdvA mugdhasya tattvadhIH / / 10 / / atiprasiddheti / hi = yataH sA vikSepaNI / atiprasiddha AcArAdivatsAmpratamapi prasiddho yaH siddhAntastacchUnyA (=atiprasiddhasiddhAntazUnyA), anyathA hi vidhi-pratiSedhadvAreNa vizvavyApakatvAt svasiddhAntasya tacchUnyakathAyA evA'prasiddhiH / lokapadArtho rAmAyaNAdiH, AdinA vedasAGkhya-zAkyasiddhAntAdigrahaH, teSu gacchatIti lokAdigA / tata = uktahetorRjumate rAmAyaNAdikathAyAM zrUyamANAyAM kathakadattayA doSadRzA "aho matsariNa ete" ityevaMrUpA zaGkA syAd (mugdhasya =) ekendriyaprAyasya / syAdvA tatra zobhanA'rthazravaNAd 'iyamapi pramANameveti tattvadhIH acireNa siddhAntaprAmANyadhIvirodhinI / / 10 / / / asyA akathane prApte vidhimAha - 1. hastAdarza 'itareti' iti pAThaH / 2. 'dRgA' iti mudritapratau pAThaH / 3. hastAdarza '...mANAM' iti pAThaH / sa cAzuddhaH / hastAdarzAntare ca '..yamA' iti truTitaH pAThaH / ||159 / / Jain Education Intemational Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F kSiptvA doSAntaraM dadyAtsvazrutArthaM parazrute / vyAkSepe 'vocyamAne'sminmArgAptau dUSayedadaH / / 11 / / kSiptveti / svazrutArthaM parazrute kSiptvA tatra doSAntaraM dadyAt yathA svazrutasya dADhayaM bhavati parazrutasya cApratipattiriti / tathAhi- yathA'smAkamahiMsAdilakSaNo dharmaH sAGkhyAdInAmapyevam, 'hiMsA' nAma bhaveddharmo na bhUto na bhaviSyati' ( ) ityAdivacanAt / kiM tvasAvapariNAminyAtmani na yujyate, ekAntanityAnityayorhisAyA abhAvAditi / vA = athavA asmin = parazrute ucyamAne zobhanoha' zAlinaH zrotuH vyAkSepe mArgAbhimukhyalakSaNe jAte (mArgA''pte) adaH = parazrutaM duussyet| itthaM hi dUSaNArthaM kevalasyA'pi tasya kathanaM prAptam / tadidamuktaM- "jA 'sasamaeNa pubbiM akkhAyA taM chubhejja parasamae / parasAsaNavakkhevA parassa samayaM parikahei / / " (dazavakAlika niyukti-3|198) / / 11 / / zrotuH parasamayadUSaNe mAdhyasthyaM jJAtvaiva vikSepaNI kathanIyeti phalitamAha kaTukauSadhapAnAbhA kArayitvA ruciM satA / iyaM deyAnyathA siddhirna syAditi vidurbudhAH / / 12 / / 1. mudritapratau 'cocyamAne' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'pyevaM hiMsA nAma' iti nAsti / 3. mudritapratau 'zobhano'haM zAlina' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'jA sama...' ityazuddhaH truTita: pAThaH / 5. sarvamudritapratau 'kaTukauSadhapAnAbhAM' ityazuddhaH pAThaH / kevalaM pATaNa-jJAnabhANDAgarIyahastapratau prakRtaH zuddhaH pATho vartate / anyahastAdarza ca 'kaTupakauSa...' ityazuddhaH pATho vartate / 9/12 160 / Jain Education Interational Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ts 5 ho to ka thA triM zi kA 9/13 kaTuketi / spaSTaH / / 12 / / matA saMvejanI svAnyadehehapretyagocarA / yayA saMvejyate zrotA vipAkavirasatvataH / / 13 / / = mateti / yayA kathayA vipAkavirasatvataH = vipAkavairasyAt pradarzitAt zrotA saMvejyate : saMvegaM grAhyate sA saMvejanI / svAnyadehehapretyagocarA svazarIra-parazarIrehaloka-paralokaviSayA caturvidhA matA / atrA'yaM sampradAyaH- "saMveaNI kahA caubvihA pannattA, taM jahAAyasarIrasaMveaNI, parasarIrasaMveaNI, ihaloasaMveaNI, paraloasaMveaNI / tattha ( 1 ) AyasarIrasaMveyaNI, jahA- 'jameyaM amhaccayaM sarIraM eyaM sukka - soNiya - maMsa - vasA - meda-majjaTThi-NhAru-camma-kesa- roma-Naha-daMta - annAdisaMghAtaniSpaNNattaNeNa mutta-purIsabhAyaNattaNeNa asuitti' kahemANo soyArassa saMvedaM uppAetti, esA attasarIrasaMveaNI / (2) evaM parasarIrasaMvedaNI' vi 'parasarIraM erisaM ceva asuI" / ahavA parassa sarIraM vaNNemANo soArassa saMvedamuppAeti", parasarIrasaMvedaNI gatA / (3) idANIM ihaloasaMveyaNI, jahA- 'savvameva mANusattaNaM asArama'dhuvaM kadalIthaMbhasamANaM' erisaM kahaM kahemANo dhammakahI sotArassa saMvedamuppAeti, ihaloasaMveyaNI gayA / 1. hastAdarza 'dehapre.....' iti truTitaH pAThaH / 2. 'jahA' padaM hastAdarze nAsti / 3. hastAdarze 'muttatarIsa....' iti pAThaH / 4. mudritapratau .mupAeti' iti pAThaH / 5. mudritapratau 'saMveaNI' iti pAThAntaram / 6. mudritapratau 'asui' iti pAThaH / 7. mudritapratI 'mupAeti' iti pAThaH / / / 161 / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) iyANiM paralogasaMveyaNI, jahA- 'devA vi issA-visAya-maya-koha-lohAiehiM dukkhehiM abhibhUyA kimaMga puNa tiriya-nArayA' eyArisaM kahaM kahemANo dhammakahI soArassa saMvedamuppAe tti, esA paraloasaMveyaNI gatA" (dazavaikA vR.vi.a.3) iti / / 13 / / vaikriyAdayo jJAnatapazcaraNasampadaH / __ zubhA'zubhodayadhvaMsaphalamasyA rasaH smRtaH / / 14 / / vaikriyeti / vaikriyAdayo guNA iti gamyaM / tatra vaikriyddhikriynirmaannlkssnnaa| AdinA jaGghAcAraNAdilabdhigrahaH / tathA jJAnatapazcaraNasampadaH tatra jJAnasampaccaturdazapUrviNa ekasmAd ghaTAdeH ghaTAdisahasranirmANalakSaNA / tapaHsampacca "jaM annANI kammaM khavei" (bR.ka.bhA.1170) ityAdilakSaNA / caraNasampacca sklphlsiddhiruupaa| ete guNAH sampadazca / zubhodayasyA'zubhadhvaMsasya ca phalaM (=zubhAzubhodayadhvaMsaphala) asyAH = saMvejanyA rasaH smRtH||14| caturbhaMgI samAzritya pretyehaphalasaMzrayAm / pApakarmavipAkaM yA brUte nirvejanI tu sA / / 15 / / caturbhaGgImiti / yA kathA pApakarmavipAkaM pretyehaphalasaMzrayAM = ihalokaparalokabhogA''zritAM caturbhagIM samAzritya brUte sA tu nirvejanI caturbhireva bhaGgaH / / 162 / / pratipAdyamAnaizcaturvidheti bhAvaH / atrAyaM sampradAyaH- "idANiM nivvedaNI-sA caubihA pnnttaa| 1. hastAdarza 'pannattA' padaM nAsti / Jain Education Interational Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 5 ho to f thA dvA (3) iyANi tati nivvedaNI - paraloe duccinnA kammA ihaloe duhavivAgasaMjuttA bhavaMti / kahaM ? jahA- bAlappabhitimeva aMtakulesu uppannA' khaya- koDhAiehiM rogehiM dAriddeNa ya abhibhUyAdIsaMti, esA tatiyA nivvedaNI / ( 4 ) idANiM cautthA nivvedaNI - paraloe duccinnA kammA paralo duhavivAgasaMjuttA bhavaMti / kahaM ? jahA - pubbiM duccinnehiM kamme hiM kA jIvA saMDAsatuMDehiM pakkhIhiM uvavajjaMti tau te narayappA oggANi kammANi asaM punnANa tA jAtIe pUriMti, pUriUNa narayabhave vediMti, esA cautthA nivveyaNIgayA / evaM ihalogo paralogo ya paNNavayaM paDucca bhavati / tattha pannavayassa maNussabhavo ihalogo, sesA u tiNi vi gaIu paralogo " ( dazavaikAlika vRddha vivaraNa adhya. 3 ) / / 15 / / stokasyApi pramAdasya pariNAmo'tidAruNaH / 9/16 triM zi taM jahA ' - ihaloe 'duccinnAI kammAI ihaloe duhavivAgasaMjuttAi bhavaMti / (1) taM jahAcorANaM pAradAriyANaM evamAdI esA paDhamA nivvedaNI / (2) idANiM bitiyA nivvedaNI ihaloe 'ducciNNA kammA paraloe duhavivAgasaMjuttA bhavaMti, taM jahA-neraiyANaM annaMmi bhave kayaM kammaM nirayabhAvaphalaM dei, esA bitiyA nivveyaNI / varNyamAnaH prabandhena nirvejanyA rasaH smRtaH / / 16 / / 1. hastAdarze 'jahA' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'ducinnA' iti azuddhaH pAThaH / hastAdarzavizeSe tu 'duccinnAI kammAI' nAsti / 3. hastAdarze 'jahA' padaM nAsti / 4. mudritapratau 'duci...' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratI 'utpannA' iti azuddhaH pAThaH / 6. mudritapratI '...ppAuggA...' iti pAThaH / 7. hastAdarze 'paralogo' itipadaM nAsti / / / 163 / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stokasyA'pIti / spaSTaH / / 16 / / AdAvAkSepaNIM dadyAcchiSyasya dhanasannibhAm / vikSepaNI gRhIte'rthe vRddhyupAyamivAdizet / / 17 / / AdAviti / spaSTaH / / 17 / / AkSepaNyA kilA''kSiptA jIvAH samyaktvabhAginaH / vikSepaNyAstu bhajanA mithyAtvaM vA'tidAruNam // 18 // AkSepaNyeti / AkSepaNyAkSiptA AvarjitAH kila jIvAH samyaktvabhAgino 'niyogena samyaktvalAbhavanto'sati pratibandhe, tathA''varjanena mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamopapatteH / vikSepaNyAstu sakAzAt phalaprAptau bhajanA kadAcittataH samyaktvaM labhante kadAcinneti, tacchravaNAttathAvidhapariNAmA'niyamAt / atidAruNaM = mahAbhayaGkaraM mithyAtvaM vA tataH syAt jaDamatInAmabhiniviSTAnAm / taduktaM__"akkhevaNiakkhittA je jIvA te lahanti sammattama / vikkhevaNIi bhajjaM gADhayarAgaM va micchattaM / / " (dazavaikAlika niyukti 3/205) / / 18 / / 1. hastAdarza'...yamupAdizet' iti pAThaH / sa cA'zuddhaH / 2. mudritapratau 'yogena' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'abhiniviSTAnAM' nAsti / 4. mudritapratau '...vaNiva...' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau 'ca' ityazuddhaH pAThaH / 164 Jain Education Interational Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikSepaNyAH parikarmitAyA eva guNA''vahatvaM nAnyatheti samarthayannAha AdyA yathA zubhaM bhAvaM sUte nA'nyA kathA tathA / yAdRgguNaH syAtpIyUSAttAdRzo na viSAdapi / / 19 / / Adyeti / pIyUSavanneyaM svarUpato guNA''vahA, kiM tu vacchanAgavatparikarmitaiveti tAtparyam / / 19 / / dharmArthakAmAH kathyante sUtre kAvye ca yatra sA / mizrAkhyA vikathA tu syAd bhakta-strI'-deza-rA'DgatA / / 20 / / ___dharmeti / yatra sUtre kAvye ca dharmA'rtha-kAmA militAH kathyante sA mizrAkhyA kathA, saGkIrNapuruSArthA'bhidhAnAt / vikathA kathAlakSaNavirahitA tu syAt bhakta-strI-deza-rADgatA bhaktAdiviSayA / yadAha"itthikahA bhattakahA rAyakahA corajaNavayakahA ya / naDa-naTTa-jalla-muTTiya kahA u esA bhave vikahA / / " (dazavaikAlika niyukti-3/205)||20|| prajJApakaM samAzritya kathA etA api kramAt / akathA vikathA vA syuH kathA vA bhAvabhedataH / / 21 / / 1. hastAdarza 'rADdeze kathA' iti pAThaH / 2. 'rAGgatA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. mudritapratI 'rAGgatA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'muTTiyA...' iti hastAdarza pAThaH / ||165 For Privale & Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ts 15 ho to f ka thA dvA triM zi kA 9/22 prajJApakamiti / prajJApakaM vaktRpuruSavizeSaM samAzritya etA uktalakSaNAH kathA api (kramAt) 'akathA vikathAH kathA vA syuH, bhAvabhedataH = AzayavaicitryAt samyakzrutAdivat / tata eva puruSArthapratipattyabhAva-tadvirodha- tatpratipattiphalabhedAt / taduktaM- " eyA ceva kahAo pannavagaparUvagaM samAsajja / akahA kahA ya vikahA havijja purisaMtaraM pappa || " ( dazavaikAlika niryukti- 3 / 208 ) atra prajJApakaprarUpakamityatra karmadhArayA''zrayaNAdavabodhakaprarUpako vyAkhyAto gharaTTabhramaNakalpazca vyavacchinnaH / dvandvA''zrayaNe tu dvitve bahuvacanA''pattirityavadheyam / / 21 / / mithyAtvaM vedayan brUte liGgastho vA gRhasthitaH / yatsA'kathAzayodbhUteH zroturvaktranusArataH / / 22 / / mithyAtvamiti / mithyAtvaM vedayan = vipAkenA'nubhavan liGgastho dravyapravrajitaH aGgAramardakAdiprAyo, gRhasthito vA kazcid yad brUte sAskathA / zroturvaktranusArato vaktrAzayA''nuguNyenaiva AzayodbhUteH = bhAvotpatteH prativiziSTaphalA'bhAvAt / tadidamuktaM"micchattaM veyaMto jaM annANI kahaM parikahei / liMgattho va gihI vA sA akahA desiA samae / / " ( dazavaikAlika niyukti-3/209) / / 22 / / jJAnakriyAtapoyuktAH sadbhAvaM " kathayanti yat / 1. hastAdarze 'athA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'kahAu' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'dharmadhAra....' ityazuddhaH pATha: / 4. hastAdarze 'bhAvAdida....' iti truTitaH pAThaH / 5. 'thayaMti' ityazuddhaH pATho hastAdarze / / / 166 / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagajjIvahitaM seyaM kathA dhIrairudAhRtA / / 23 / / jJAneti / jJAna-kriyA-tapobhiyuktAH (=jJAna-kriyA-tapoyuktAH) sadbhAvaM = paramArthaM yat kathayanti jagajjIvahitaM seyaM dhIraiH kathodAhRtA, nirjarA''khyaphalasAdhanAt, vaktuH zrotuzca kuzalapariNAmotpA-danAt, anyathA tu tatra bhajanA'pi syAditi / tadidamuktaM"tavasaMjamaguNadhArI jaM caraNarayA 'kahaMti sabbhAvaM / savvajagajjIvahiaMsA u kahA desiA samaye / / " (dazavaikAlika niyukti-3/210)||23|| yaH saMyataH pramattastu brUte sA vikathA matA / kartRzrotrAzaye tu syAd bhajanA bhedamaJcati / / 24 / / ya iti / yaH saMyataH pramattaH kaSAyAdivazagaH tu brUte sA vikathA matA, tathAvidhapariNAmanibandhanatvAt / taduktaM- "jo saMjao pamatto rAgaddosavasago parikahei / sA u vikahA pavayaNe pannattA dhIrapurisehiM / / " (dazavaikAlika niyukti-3/211) / kartRzrotrAzaye tu bhedamaJcati sati bhajanA syAt, taM prati kathAntarA''patteH / / 24 / / "sandhukSayantI madanaM zRGgAroktairudarciSam / kathanIyA kathA naiva sAdhunA 'siddhimicchatA / / 25 / / 1. hastAdarza 'kahiMti' iti pAThaH / 2. 'desiA dhamme' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. hastAdarza 'ya ti' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'sandhukSayanti' ityevamazuddhaH pATho mudritAdarza / 5. hastAda" 'siddhami..' ityazuddhaH paatthH| 6. ita Arabhya aSTazlokI hastAdarza nAsti / 9/25 / / 167 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taponiyamasArA tu kathanIyA vipazcitA / saMvegaM vApi nirvedaM yAM zrutvA manujo vrajet / / 26 / / mahArthApi kathA'kathyA pariklezena dhImatA / arthaM hanti prapaJco hi pIThakSmAmiva pAdapaH // 27 / / prapaJcitajJaziSyasyA'nurodhe so'pyadoSakRt / sUtrA'rthAdikrameNA'to'nuyogastrividhaH smRtaH / / 28 / / 'vidhyudyamabhayotsargA'pavAdobhayavarNakaiH / kathayanna paTuH sUtramaparicchidya kevalam / / 29 / / evaM hyekAntabuddhiH syAtsA ca samyaktvaghAtinI / vibhajyavAdino yuktA kathAyAmadhikAritA // 30 // vidhinA kathayan dharmaM hIno'pi zrutadIpanAt / varaM na tu kriyAstho'pi mUDho dharmA'dhvataskaraH // 31 // itthaM 'vyutpattimAnyAyyAM kathayana paNDitaH kathAm / 1. mudritapratau 'saMvedaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'vidhyudyamobhaya...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'vyutpattimAtrAyAM' ityazuddhaH pAThaH / ||168 / Jain Education Interational Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasAmarthyA'nusAreNa paramAnandamaznute / / 32 / / sandhukSayantItyAdyArabhyASTazlokI prAyaH sugamA vidhisUtrAdivivekazcAnyatra prapaJcita iti ||32 / / / / iti kathAdvAtriMzikA / / 9 / / FE / / atha yogalakSaNadvAtriMzikA / / 10 / / kathAnirUpaNA'nantaraM tatphalabhUtasya yogasya lakSaNaM nirUpyate - mokSeNa yojanAdeva yogo hyatra nirucyate / lakSaNaM tena tanmukhyahetuvyApAratA'sya tu / / 1 / / ___ mokSeNeti / yogo hi = yogazabdo hi atra = loke pravacane vA mokSeNa yojanAdeva nirucyate = vyutpAdyate / tena asya = yogasya tu tanmukhyahetuvyApAratA lakSaNaM niruktA'rthasyA'pyanatiprasaktasya lakSaNatvA'napAyAt / / 1 / / mukhyatvaM cAntaraGgatvAt phalA''kSepAcca darzitam / carame pudgalAvarte yata' etasya sambhavaH / / 2 / / mukhyatvaM ceti / mukhyatvaM ca antaraGgatvAt = mokSaM pratyupAdAnatvAt phalA''kSepAt 1. hastAdarza 'taya' ityazuddhaH pAThaH / kA 10/2 / / 169 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaharu 5 ho ja Na dvA triM zi kA 10/5 = phalajananaM pratyavilambAt ca darzitaM pravacane, yato yasmAt carame pudgalA''varte etasya yogasya sambhavaH / itthaM hyabhavya-dUrabhavyakriyAvyavacchedaH kRto bhavati, ekasyA mokSA'nupAdAnatvAdanyasyAzca phalavilambAditi dhyeyam / / 2 / / na sanmArgA''bhimukhyaM syAdAvarteSu pareSu tu 1 mithyAtvacchannabuddhInAM diGmUDhAnAmivA'GginAm // 3 // neti / spaSTaH ||3 // tadA bhavAbhinandI syAtsaJjJAviSkambhaNaM vinA / dharmakRt kazcidevAGgI lokapaGktau kRtA''daraH / / 4 / / tadeti / tadA = acarameSvAvarteSu aGgI = prANI ( bhavAbhinandI syAt / ata eva tadA) saJjJAviSkambhaNaM = AhArAdisaJjJodayavacanalakSaNaM vinA kazcideva dharmakRt laukika- lokottara pravrajyAdidharmakArI | lokapaGktau = lokasadRzabhAvasampAdanarUpAyAM kRtA''raH = kRtayatnaH syAt / / 4 / / kSudro lobharatirdIno matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH // 5 // 1. mudritapratau '...batvAt' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau 'ekasya' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratyantare 'eka' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratau '... danyasya ca' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'paMkti' iti mudritapratau / = / / 170 / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 F F kSudra iti / kSudraH = kRpaNaH / lobharatiH = yAJcAzIlaH / dInaH = sdaivaa'dRssttklyaannH| // matsarI = parakalyANaduHsthitaH / bhayavAn = nityabhItaH / zaTho = mAyAvI / ajJo = muurkhH| bhavAbhinandI = "asAro'pyeSa saMsAraH sAravAniva lakSyate / dadhi-dugdhA'mbutAmbUla-paNya-paNyAGganAdibhiH / / " ( ) ityAdivacanaiH saMsArA'bhinandanazIlaH syAd = bhavet, niSphalA''rambhasaGgataH sarvatrA'tattvA'bhinivezAdvandhyakriyAsampannaH / / 5 / / lokA''rAdhanahetoryA malinenAntarAtmanA / 'kriyate sakriyA sA ca lokapaGktirudAhRtA // 6 // loketi / lokA''rAdhanahetoH = lokacittA''varjananimittaM yA malinena = kIrtispahAdimAlinyavatA antarAtmanA cittarUpeNa kriyate satkriyA ziSTasamAcArarUpA sA ca yoganirUpaNAyAM loka-paGktirudAhRtA yogazAstrajJaiH / / 6 / / mahatyalpatvabodhena viparItaphalA''vahA / bhavAbhinandino lokapaGktyA dharmakriyA matA / / 7 / / mahatIti / mahati adharIkRtakalpadru-cintAmaNi-kAmadhenau dharme alpatvabodhena atitucchakIrtyAdimAtrahetutvajJAnena viparItaphalA''vahA = durantasaMsArA'nubandhinI bhavAbhinandino 1. hastAdarza '...va' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'lakSyante' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'puNya-paNyA...' iti pAThaH / 4. 'voyate' ityazuddhaH pATho hastAdarza / 5. mudritapratau 'kriyane' ityazuddhaH pAThaH / . 171 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , oe = jIvasya lokapaGktyA dharmakriyA matA / nA'tra kevalamaphalatvameva kiM tu viparItaphalatvamiti bhAvaH / / 7 / / dharmArthaM sA zubhAyA'pi dharmastu na tadarthinaH / / klezo'pISTo dhanArthaM hi klezArthaM jAtu no dhanam / / 8 / / dharmArthamiti / dharmArthaM = samyagdarzanAdimokSabIjA''dhAnanimittaM sA = lokapaGktiH dAna-sanmAnocitasambhASaNAdibhizcitrairupAyaiH zubhAya = kuzalA'nubandhAya api / dharmastu tadarthino = lokapatyarthino na zubhAya, hi = yato dhanArthaM klezo'pISTo dhanArthinAM rAjasevAdI pravRttidarzanAt / klezArthaM jAtu = kadAcit dhanaM na iSTam / na hi "dhanAnme klezo bhavatu" iti ko'pIcchati prekSAvAn / tadidamuktaM "dharmArthaM lokapaGktiH syAt kalyANAGgaM mahAmateH / tadarthaM tu punardharmaH pApAyAlpadhiyAmalam / / " (yogabindu-90) tathA "yuktaM' janapriyatvaM zuddhaM saddharmasiddhiphaladamalaM / 'saddharmaprazaMsanAderbIjAdhAnAdibhAvena / / " (SoDazaka-4/7) iti / / 8 / / anAbhogavataH sA'pi dharmA'hAnikRto varam / zubhA tattvena naikA'pi praNidhAnAdyabhAvataH // 9 // 1. hastAdarza 'yuktaM' padaM nAsti / kintu SoDazakAnusAreNApekSitatvAdasmAbhiriha tadupAttam / 2. hastAdarza 'dharma...' ityAdiH pAThaH / SoDazakAnusAreNA'pekSitaH pATho'trA'smAbhiH yojitaH / pa iyi ||172 / / Jain Education Intemational Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' chira anAbhogavata iti / anAbhogavataH = sammUrchanajaprAyasya svabhAvata eva vainayikaprakRteH sA'pi = lokapaGktyA dharmakriyA'pi dharmA'hAnikRto = dharme mahattvasyaiva yathAsthitasyA'jJAnAd bhavotkaTecchAyA abhAvena mahatyalpatvA'pratipatterdharmahAnyakAriNo varaM = anyA'pekSayA manAk sundarA | tattvena = tattvataH punaH naikApi praNidhAnAdyabhAvato naikApi (zubhA) varaM, praNidhAnAdInAM kriyAzuddhihetutvAt / / 9 / / tAnevAha praNidhAnaM pravRttizca tathA vighnajayastridhA / siddhizca viniyogazca ete' karmazubhA''zayAH / / 10 / / praNidhAnamiti / karmaNi = kriyAyAM zubhAzayAH = svapuSTi-zuddhyanubandhahetavaH zubhapariNAmAH (=krmshubhaashyaaH)| puSTirupacayaH, zuddhizca jJAnAdiguNavighAtighAtikarmahrAsotthanirmalatetyavadheyam / / 10 / / praNidhAnaM kriyAniSThamadhovRttikRpA'nugam / paropakArasAraM ca cittaM pApavivarjitam / / 11 / / praNidhAnamiti / praNidhAnaM kriyAniSThaM adhikRtadharmasthAnAdavicalitasvabhAvam / adho- (173 / vRttiSu = svapratipannadharmasthAnAdadhastAdvartamAneSu prANiSu kRpA'nugaM = karuNA'nvitaM 1. hastAdarza 'naMta' ityazuddhaH pAThaH / anyahastapratau ca 'paMtha' ityazuddhaH pAThaH / 10/11 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / (adhovRttikRpAnugama), na tu hInaguNatvena teSu dveSasamanvitam / paropakArasAraM ca = parArthaniSpattipradhAnaM ca cittaM pApavivarjitaM = sAvadyaparihAreNa niravadyavastuviSayam / / 11 / / pravRttiH prakRtasthAne yatnA'tizayasambhavA / anyA'bhilASarahitA cetaHpariNatiH sthirA / / 12 / / pravRttiriti / pravRttiH prakRtasthAne = adhikRtadharmaviSaye yatnA'tizayasambhavA = pUrvaprayatnA'dhikottaraprayatnajanitA anyA'bhilASeNa adhikRtetarakAryA'bhilASeNa rahitA (=anyA'bhilASarahitA) cetasaH = antarAtmanaH pariNatiH (=cetaHpariNatiH) sthirA = ekAgrA, svaviSaya eva yatnA'tizayAjjAtA tatraiva ca tajjananItyarthaH / / 12 / / bAhyA'ntarvyAdhimithyAtvajayavyaGgyAzayAtmakaH / kaNTaka-jvara-mohAnAM jayairvighnajayaH samaH / / 13 / / bAhyeti / bAhyavyAdhayaH zItoSNAdayaH, antarvyAdhayazca jvarAdayaH, mithyAtvaM = bhaga vadvacanA'zraddhAnam, teSAM jayaH = tatkRtavaiklavyanirAkaraNaM tadvyaGgyA''zayAtmakaH (=bAhyAnta10/13 rvyAdhimithyAtvajayavyaGgyAzayAtmakaH) kaNTraka-jvara-mohAnAM jayaiH samo vighnajayaH / itthaM ca hInamadhyamotkRSTatvenA'sya trividhatvaM prAguktaM vyaktIkRtam / yathAhi- (1) kasyacitpuMsaH kaNTakA''kIrNamArgA'vatIrNasya kaNTakavighno viziSTagamanavighAtahetuH / tadrahite tu pathi 1. hastAdarza 'prakRtizcAyaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bAhyayA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'tathAhi' iti pAThaH / ||174 / Jain Education Interational Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga la kSa 5 hos da Na dvA triM zi kA 10/14 pravRttasya nirAkulaM gamanaM saJjAyate / evaM kaNTakavighnajayasamaH prathamo vighnajayaH / ( 2 ) tathA tasyaiva jvaravedanA'bhibhUtazarIrasya vihvalapAdanyAsasya nirAkulaM gamanaM cikIrSorapi tatkartumazaknuvataH kaNTakavighnAdabhyadhiko jvaravighnaH / tajjayastu nirAkulapravRttihetuH / evaM jvaravighnajayasamo dvitIyo vighnajayaH / ( 3 ) tasyaiva cA'dhvani jigamiSordiGmohakalpo mohavighnaH tenA'bhibhUtasya preryamANasyA'pyadhvanInairna gamanotsAhaH kathaJcitprAdurbhavati / tajjayastu svarasato mArgagamanapravRttihetuH, evamiha mohavighnajayasamastRtIyo vighnajayaH iti / phalaikonneyAH khalvete / / 13 / / siddhistAttvikadharmAptiH sAkSAdanubhavAtmikA / kRpopakAravinayAnvitA hInAdiSu kramAt / / 14 / / siddhiriti / siddhi: tAttvikasya abhyAsazuddhasya na tvAbhyAsikamAtrasya dharmasya ahiMsAdeH AptiH upalabdhiH (= tAttvikadharmA''ptiH) | sAkSAd = anupacAreNa anubhavAtmikA = Atmana AtmanA Atmani saMvittirUpA jJAna-darzana- cAritraikamUrtikA / hInAdiSu kramAt kRpopakAravinayA'nvitA = hIne kRpAnvitA, madhyame upakArAnvitA, adhike ca vinayayutA || 14 || = = = 1. hastAdarze 'samaH prathamo vighnajayaH' iti nAsti / 2. mudritapratau 'dapyadhiko' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'diGmohavighnaH tenA...' iti truTitaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'diGmolpo' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'bhavAtmakA' iti pAThaH / 5. mudritapratau 'Atmani' iti pATho nAsti / 6. 'vinayayuktA' iti mudritapratau pAThAntaram / / / 175 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo ga la kSa Na dvA triM zi kA 10/16 anyasya yojanaM dharme viniyogastaduttaram / kAryamanvayasampattyA tadavandhyaphalaM matam / / 15 / / anyasyeti / anyasya svavyatiriktasya yojanaM dharme ahiMsAdau viniyogaH / taduttaraM siddhyuttaraM kAryaM tad anvayasampattyA = avicchedasiddhyA avandhyaphalaM = avyabhicAriphalaM matam, svaparopakArabuddhilakSaNasyA'nekajanmAntarasantatodbodhena prakRSTadharmasthAnA'vAptihetutvAt 118411 = etairAzayayogaistu vinA dharmAya na kriyA / pratyuta pratyapAyAya lobha - krodhakriyA yathA / / 16 // etairiti / etaiH praNidhAnAdibhiH Azayayogaistu vinA dharmAya na kriyA bAhyakAyavyApArarUpA pratyuta antarmAlinyasadbhAvAt pratyapAyAya = iSyamANapratipakSavighnAya yathA lobhakrodhakriyA kUTatulAdi-saGgrAmAdilakSaNA / taduktaM " tattvena tu punarnaikA'pyatra dharmakriyA matA / tatpravRttyAdivaiguNyAllobha-krodhakriyA yathA / / " ( yogabindu 92 ) / / 16 / / tasmAdacaramAvarteSvayogo yogavartmanaH / 1. mudritapratau 'pratikSa' iti azuddhaH pAThaH / 2 hastAdarzAdau prakRtyA' iti pAThaH, yogabindI 'pravRttyA' iti pAThAtsa evA'trA''dRtaH / / / 176 / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF cha ki yogyatve'pi tRNAdInAM ghRtatvAdestadA yathA // 17 // tasmAditi / tasmAt = praNidhAnAdyabhAvAt acaramAvarteSu yogavartmano = yogamArgasya ayogaH = asambhavaH, yogyatve'pi = yogasvarUpayogyatve'pi tRNAdInAM tadA = tRNAdikAle yathA ghRtatvAde-rayogaH / tRNAdipariNAmakAle tRNAdeghRtAdi pariNAmatathA svarUpayogyatve'pi ghRtAdipariNAma-sahakAriyogyatA'bhAvAdyathA na ghRtAdipariNAmastathA prakRte'pi bhAvanIyam / ____ ata eva sahakAriyogyatA'bhAvavati tatra kAle kAryA'nupadhAnaM tadyogyatA'bhAvavattvenaiva sAdhayitumabhipretyAha haribhadrasUriH "tasmAdacaramAvarteSvadhyAtmaM naiva yujyate / kAyasthititaroryadvattajjanmasvAmaraM sukham / / (yogabindu-93) taijasAnAM ca jIvAnAM bhavyAnAmapi no tadA / 'yathA cAritramityevaM nAnyadA yogasambhavaH / / " (yogabindu-94) iti / / 17 / / 'navanItAdikalpastaccaramAvarta iSyate / atraiva vimalo bhAvo gopendro'pi yadabhyadhAt // 18 // navanItAdIti / navanItAdikalpo = ghRtapariNAmanibandhananavanItadadhidugdhAditulyaH tat 10/18 / / / / 177 / / 1. 'tApida' ityazuddhaH pAThaH mudritapratau / 2. mudritaprato tathA' padaM nAsti / 3. hastAdarza 'ghRNA...' ityazuddhaH paatthH| 4. hastAdarza 'ghRtAdipariNAma' nAsti / 5. hastAdarza 'yogyatA...' iti pAThaH / 6. mudritapratau 'tathA' iti pAThaH / 7. hastAdarza 'navanItAni' ityazuddhaH pAThaH / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga la kSa Na dvA triM zi kA 10/20 = tasmAt caramAvarta iSyate yogapariNAmanibandhanam / atraiva caramAvarta eva vimalo bhAvo bhavA'bhiSvaGgA'bhAvAd bhavati / yad gopendro'pi abhyadhAd bhaGgyantareNa / / 18 / / anivRttA'dhikArAyAM prakRtau sarvathaiva hi / na puMsastattvamArge'smiJjijJAsA'pi pravartate / / 19 / / anivRtteti / anivRttaH pratilomazaktyA'ntaralIno'dhikAraH puruSA'bhibhavanarUpo yasyAstasyAM *( = anivRttAdhikArAyAM) prakRtau sarvathaiva hi = sarvaireva prakAraiH, apunarbandhasthAnasyApyaprAptAvityarthaH, na = naiva puMsaH tattvamArge'smin vaktumupakrAnte jijJAsA'pi punastadabhyAsa ityapizabdArthaH, pravartate saJjAyate / / 19 / / sAdhikAraprakRtimatyAvarte hi niyogataH / jJAtumicchA'pi, kiM pathyeccheva na jijJAsA kSetrarogodaye bhavet // 20 // sAdhikAreti / sAdhikArA puruSAbhibhavapravRttA yA 'prakRtistadvati (=sAdhikAraprakRtimati ) Avarte hi niyogato = nizcayataH jijJAsA = tattvamArgaparijJAnecchA na bhavet, kSetrarogodaya iva pathyecchA / kSetrarogo nAma rogAntarA''dhArabhUtaH kuSThAdirogaH / tato yathA pathyApathyadhIviparyAsastathA prakRte'pi / / 20 / / puruSA'bhibhavaH kazcittasyAmapi hi hIyate / 1. 'bhibhapra' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarzAdI 'pravRtti rityazuddhaH pAThaH / = = = / / 178 / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ki yuktaM tenaitadadhikamupariSTAd bhaNiSyate / / 21 / / purusseti| tasyAmapi hi = jijJAsAyAmapi hi satyAM kazcit puruSA'bhibhavaH prakRteH hIyate = nivrtte| na hyekAntenA'kSINapApasya vimalo bhAvaH sambhavati / tenaitad gopendroktaM yuktam / adhikaM = apariNAmyAtmapakSe tadabhibhava-tannivRttyAdyanupapattilakSaNaM upariSTAd = agrimadvAtriMzikAyAM bhaNiSyate / / 21 / / bhAvasya 'mukhyahetutvaM tena mokSe vyavasthitam / tasyaiva caramAvarte kriyAyA api yogataH // 22 // bhAvasyeti / tena bhAvasya = antaHpariNAmasya mokSe mukhyahetutvaM vyavasthitam / tena sa eva yoga ityuktaM bhavati / tasyaiva yogatazcaramAvarte kriyAyA api mokSe mukhyahetutvaM, atastasyA api yogatvamiti bhAvaH / / 22 / / rasA'nuvedhAttAmrasya hematvaM jAyate yathA / kriyAyA api samyaktvaM tathA bhAvA'nuvedhataH / / 23 / / rasAnuvedhAditi / tAmrasya rasA'nuvedhAt = siddharasasamparkAt yathA hematvaM jaayte| tathA kriyAyA api bhAvAnuvedhataH samyaktvaM = mokSasampAdanazaktirUpam / / 23 / / 1. mudritapratau 'prakRte' iti azuddhaH pAThaH / 2. 'mokSahetutvaM' iti mudritapratau hastAdarza ca pAThaH / 3. mudritapratau 'bhAvaH' padaM nAsti / 10/23 / / / 179 / Jain Education Interational Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF chaLa bhAvasAtmye'ta evA'syA bhaGge'pi vyaktamanvayaH / suvarNaghaTatulyAM tAM bruvate saugatA api / / 24 / / bhAveti / ata evA'syAH kriyAyA bhAvasAtmye svajananazaktyA bhAvavyAptilakSaNe sati bhaGge'pi = tathAvidhakaSAyodayAnnAze'pi vyaktaM = prakaTaM anvayo bhAvA'nuvRttilakSaNaH, tadvyaktyabhAve'pi tcchktynpgmaat| ata eva tAM bhAvazuddhAM' kriyAM saugatA api suvarNaghaTatulyAM bruvate / yathA hi suvarNaghaTo bhidyamAno'pi na suvarNAnubandhaM muJcati evaM zubhakriyA tathAvidhakaSAyodayAd bhagnA'pi zubhaphalaiveti / tadidamuktaM- "bhAvavRddhirato'vazyaM sAnubandhaM zubhodayam / gIyate'nyairapi hyettsuvrnnghttsnnibhm||" (yo.bi.351) iti / / 24 / / zirodakasamo bhAvaH kriyA ca khananopamA / ___bhAvapUrvAdanuSThAnAd bhAvavRddhirato dhruvA / / 25 / / ___zireti / zirodakasamaH = tathAvidhakUpe sahajapravRtta zirAjalatulyo bhAvaH / kriyA 10/25 || ca khananopamA zirA''zrayakUpAdikhananasadRzI / ato bhAvapUrvAdanuSThAnAd bhAvavRddhirbuvA, 1. hastAdarza 'zuddha' ityazuddhaH pAThaH / anyasmin hastAdarza ca 'bhAvazuddhikriyAM' iti pAThaH / hastAdarzavizeSe ca 'bhAvazuddhakriyAM' iti pAThAntaram / 2. 'vidyamAno' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'svarNA...' iti pAThAntaram / 4. hastAdarza 'pravRtti...' ityazuddhaH pAThaH / ke // / // 180 Jain Education Interational Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'F cha // jalavRddhau kUpakhananasyeva bhAvavRddhau kriyAyA hetutvAt / bhAvasya dalatve'pi bahudalamelanarUpAyA / || vRddhestadanvayavyatirekA'nuvidhAnAt / / 25 / / maNDUkacUrNasadRzaH klezadhvaMsaH kriyAkRtaH / tadbhasmasadRzastu syAd bhAvapUrvakriyAkRtaH / / 26 / / maNDUketi / kriyAkRtaH = kevalakriyAjanitaH klezadhvaMso = rAgAdiparikSayaH maNDUkacUrNasadRzaH, punarutpattizaktyanvitatvAt / bhAvapUrvakriyAkRtastu tadbhasmasadRzaH = maNDUkabhasmasadRzaH syAt, punarutpattizaktyabhAvAt / evaM ca klezadhvaMsavizeSajanakaH zaktivizeSa eva kriyAyAM bhAvavRddhyanukUla iti phalitam / / 26 / / tathA ca vicitrabhAvadvArA tat kriyA hetuH zivaM prati / asyA vyaJjakatApyeSA parA jJAnanayocitA / / 27 / / vicitreti / (tat = tasmAt) vicitro bhAvo'dhyAtmAdirUpaH, taddvArA (=vicitra bhAvadvArA) kriyA zivaM prati hetuH, daNDa iva cakrabhramidvArA ghaTe / 'kAraNatA ca tasyAH 10/27|| zaktivizeSeNa na tu bhAvapUrvakatvenaiva, bhAvasyA'nyathAsiddhiprasaGgAt / ___ asyAH kriyAyA vyaJjakatApyeSA hetutAvizeSarUpA parA / 'sata eva bhAvasya jJApakatva1. hastAdarza ...cUrNena...' iti pAThAntaram / 2. hastAdarza '...zakyabhAvAt' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'karaNa...' iti pAThaH / 4. mudritapratI 'ata' ityazuddhaH pAThaH / // 181 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFE 5 / / rUpA'bhivyaJjakatA' jJAnanayocitA = jJAnanayaprAdhAnyopayuktA, na tu vyavahArato vAstavI, | anyathA satkAryavAdaprasaGgAt iti bhAvaH / / 27 / / vyApArazcidvivartatvAdvIryollAsAcca sa smRtaH / vivicyamAnA bhidyante pariNAmA hi vastunaH / / 28 / / vyApAra iti / sa yogaH cidvivartatvAt = jJAnapariNAmAt vIryollAsAd = AtmazaktisphoraNAta ca vyApAraH smRtaH, kramavataH pravRttiviSayasya vyApAratvAta / etena dravyAdervyavacchedaH / hi = yataH vivicyamAnAH = bhedanayena gRhyamANA vastunaH pariNAmA bhidyante / tathA ca na vyApArA''zrayasyA'pi vyApAratvamiti bhAvaH / / 28 / / etadevAha jIvasthAnAni sarvANi guNasthAnAni mArgaNAH / pariNAmA vivartante jIvastu na kadAcana // 29 / / ___jIvasthAnAnIti / sarvANi = caturdazA'pi jIvasthAnAni, 'guNasthAnAni tAvantyeva, 10/29 mArgaNAH = gatIndriyAdyAH pariNAmA vivartante = dazAvizeSa bhajante / ___ jIvastu kadAcana na vivartate, tasya zuddhajJAyakabhAvasyaikasvabhAvatvAt / / 29 / / 1. hastAdarza ...kavA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'mANyA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'guNasthAnAni' padaM nAsti / ke 182 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhiH karmaNaiva syAdAcArAdau zrutaM hydH| vibhAvA'nityabhAve'pi tato 'nityaH svabhAvavAn / / 30 / / upAdhiriti / AcArAdau hi' adaH zrutaM-yaduta upAdhiH karmaNaiva syAt "kammuNA uvAhI jAyai ti" (AcA.1/3/1/sU.110) vcnaat| ___ tato vibhAvAnAM = mithyAtvaguNasthAnAdArabhyA'yogiguNasthAnaM yAvat pravartamAnAnAmaupAdhikabhAvAnAM anityabhAve'pi (=vibhAvA'nityabhAve'pi) svabhAvavAn = AtmA nityaH, tsyopaadhyjnittvaat| _ "upAdhinimittakA apyAtmano bhAvAstadrUpA' eva yujyante" iti cet ? satyam, zuddhanayadRSTyA''tma-pudgalayoH svasvazuddhabhAvajananacaritArthatve 'saMyogajabhAvasya bhittau khaTikAzcetimna iva vivicyamAnasyaikatrApyananta bhavana mithyAtvAt / / 30 / / dravyAdeH syAdabhede'pi zuddhabhedanayAdinA / itthaM vyutpAdanaM yuktaM nayasArA hi dezanA // 31 // ___ drvyaaderiti| dravyAdeH pariNAmebhyaH syAt = kathaJcid abhede'pi zuddhaH saH kevalo 1. 'nityasva...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. hastAdarza 'bhAvavat' iti azuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'hi' padaM nAsti / 4. hastAda" 'jAyati' iti pAThaH / 5. mudritapratau 'drupA' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'saMyogasya bhA...' ityazuddhaH pAThaH / 7. ...nantabhAvena' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 8. mudritapratau 'sa' iti padaM nAsti / hastAdarzAntare ca 'se' ityazuddhaH pAThaH / 10/31 // 183 / / Jain Education Interational Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oeyi / yo bhedanayastadAdinA (=zuddhabhedanayAdinA) / itthaM = uktarItyA vyutpAdanaM yuktam / nayasArA = nayapradhAnA hi dezanA zAstre pravartate / anyathA tu 'yogapariNata AtmA'pi yoga itISyata eva, caraNA''tmano'pi bhagavatyAM pratipAdanAditi bhAvaH / / 31 / / yogalakSaNamityevaM jAnAno jinazAsane / paroktAni parIkSeta paramAnandabaddhadhIH2 / / 32 // yogalakSaNamiti / spaSTaH / / 32 / / / / iti yogalakSaNadvAtriMzikA / / 10 / / goe // atha pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA / / 11 / / svakIyaM yogalakSaNamanyadIyayogalakSaNe vicArite sati sthirIbhavatIti tadarthamaya mArambhaH cittavRttinirodhaM tu yogamAha pataJjaliH / draSTuH svarUpAvasthAnaM yatra syAdavikAriNi / / 1 / / citteti / pataJjalista cittavRttinirodhaM yogamAha / tathA ca sUtraM -"yogazcittavRttinirodha jeog pa // 184 / kA 11/1 pAgAzcattavRttinirodha 1. mudritapratau 'anyathA'nuyoga...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'buddhadhIH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza'...nyacIya...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'yasmAt' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yogasUtra 1-2)" iti / tatra cittapadArthaM vyAcaSTe- draSTuH puruSasya svarUpe = cinmAtrarUpatAyAM avasthAnaM (=svarUpAvasthAnaM) yatra = yasmin syAt avikAriNi = vyutpannavivekakhyAtezcitsaGkamAbhAvAt kartRtvAbhimAnanivRttau 'pronmuktapariNAme / tathA ca sUtraM- "tadA draSTuH svarUpA(pe')vasthAnamiti" (yogasUtra 1-3) / / 1 / / Apanne viSayAkAraM yatra cendriyavRttitaH / pumAn bhAti tathA candrazcalannIre calan yathA // 2 // ___ 'Apanna' iti / yatra cendriyavRttitaH = indriyavRttidvArA viSayAkAramApanne = viSayAkArapariNate sati pumAn = puruSaH tathA bhAti yathA calannIre calana candraH svagatadharmA'dhyAropA'dhiSThAnatvena pratIyata ityarthaH / tathA ca sUtraM- "vRttisArUpyamitaratreti" (yogasUtra 1-4) / / 2 / / taccittaM vRttayastasya paJcatayyaH prakIrtitAH / mAnaM bhramo vikalpazca nidrA ca smRtireva ca / / 3 / / 'taditi / taccittam / tasya vRttisamudAyalakSaNasya avayavino'vayavabhUtAH paJcatayyo vRttayaH prkiirtitaaH| taduktaM- "vRttayaH paJcatayyaH 'kliSTAkliSTAH" (yogasUtra 1-5 sAGkhya- 1. mudritapratau 'pronmuktapariNAmena' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'dvarA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ...tayyaH kliSTAH' iti truTitaH pAThaH / hastAdarzavizeSe ca 'kliSTAkliSTAH' padaM nAsti / 185 / 11/3 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sUtra 2 / 33) / kliSTAH = klezA''krAntA tadviparItA api tAvatya eva / tA evoddizati mAnaM = pramANaM, bhramo, vikalpaH (ca), nidrA ca smRtireva ca / tadAha- "pramANa'viparyaya-vikalpa-nidrA-smRtayaH" (yogasUtra 1-6) / / 3 / / AsAM krameNa lakSaNamAha - mAnaM jJAnaM yathArthaM syAdatasmiMstanmatibhramaH / puMsazcaitanyamityAdau vikalpo'vastuzAbdadhIH // 4 // ___ mAnamiti / mAnaM yathArthaM = tadvati tadavagAhi jJAnaM syAt / tadAha- "avisaMvAdi jJAnaM pramANamiti" (rAjamArtaNDa 1/7) / bhramo'tasmina = tadabhAvavati tanmatiH. yadAha"viparyayo mithyAjJAnamatadrUpapratiSThaM (yogasUtra 1-8)" / saMzayo'pi 'sthANurvA puruSo ve'tytdruupprtisstthtvaadtraivaantrbhvti| puMsazcaitanyamityAdau [avastuzAbdadhIH =] avastuviSayA zAbdadhIH = viklpH| atra hi 'devadattasya kambala' itivacchabdajanite jJAne SaSThyartho' bhedo'dhyavasIyate, tamihAvidyamAnamapi samAropya pravartate'dhyavasAya: / vastutastu caitanyameva puruSa iti / tadAha- "zabdajJAnA'nupAtI' vastuzUnyo vikalpaH (yogasUtra 1-9)" iti / bhramavizeSa evAyamastviti cet ? na, tathAvidhazabdajanyajanakabhAvenA'sya vilakSaNatvAt, viSayA'bhAvajJAne'pi pravRttezca / yad bhojaH-"vastunastathAtvamanapekSamANo yo'dhyavasAyaH sa 11/4 // 1. mudritapratau 'prAmANa...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'nidrAH smR...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'hi' nAsti / 4. hastAdarza 'SaSThyA' iti pAThaH / 5. hastAdarza '...pAptI' ityazuddhaH pAThaH / F EFFEF // 186 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 4 43 44 11 vikalpa ityucyate" (yogasUtra 1/9 rAjamArtaNDa) iti / / 4 / / nidrA ca vAsanA'bhAvapratyayA''lambanA smRtA / sukhAdiviSayA vRttirjAgare smRtidarzanAt / / 5 / / ___ nidrA ceti / abhAvapratyayA''lambanA = 'bhAvapratyayAlambanavirahitA vAsanA ca nidrA smRtA, santatamudriktatvAttamasaH / samastaviSayaparityAgena yA pravartata ityarthaH / tadAha"abhAvapratyayAlambanA vRttirnidrA" (yogasUtra 1-10) / iyaM ca jAgare = jAgradavasthAyAM smRtidarzanAt = 'sukhamahamasvApsaM' iti smRtyAlocanAt sukhAdiviSayA vRttiH, svApakAle sukhA'nanubhave tadA tatsmRtyanupapatteH / / 5 / / tathAnubhUtaviSayA'sampramoSaH smRtiH smRtaa'| AsAM nirodhaH zaktyA'ntaHsthitihetau bahirhatiH / / 6 / / tatheti / tathA'nubhUtaviSayasya = pramANa-viparyaya-vikalpa-nidrAnubhUtArthasya asampramoSaH = saMskAradvAreNa buddhAvupArohaH (=tathA'nubhUtaviSayA'sampramoSaH) smRtiH smRtA / tadAha"anubhUtaviSayAsampramoSaH smRtiriti" (yogasUtra 1-11) / AsAM = uktAnAM paJcAnAmapi vRttInAM hetau = svakAraNe zaktyA = zaktirUpatayA antaH = bAhyA'bhinivezani- 1. hastAdarza 'bhAvapratyayA' nAsti / 2. hastAdarza 'smRtA' padaM nAsti / 3. hastAdarza 'vaika..' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'nidA' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza'...kAraNai' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'tayAM' ityazuddhaH pAThaH / 187 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / vRttyA' antarmukhatayA sthitiH = avasthAnaM bahirhatiH = prakAza-pravRtti-niyamarUpavighAtaH / etadubhayaM nirodha ucyate / / 6 / / sa cAbhyAsAcca vairAgyAttatrA'bhyAsaH sthitau zramaH / __ dRDhabhUmiH sa ca ciraM nairantaryA''darA''zritaH / / 7 / / ___ 'sa ceti / sa ca = uktalakSaNo nirodhazca abhyAsAd vairAgyAcca bhvti| taduktaM"abhyAsavairAgyAbhyAM tannirodha iti" (yogasUtra 1-12) / tatrAbhyAsaH sthitau = vRttirahitasya cittasya svarUpaniSThe pariNAma zramaH = yatnaH punaH punastathAtvena cetasi 'nivezanarUpaH / tadAha- "tatra sthitau yatno'bhyAsa iti" (yogasUtra 1-13) / sa ca ciraM = cirakAlaM nairantaryeNa AdareNa cAzrito (=nairantaryAdarAzritaH) dRDhabhUmiH = sthiro bhavati / tadAha'sa tu dIrghakAla-nairantaryasatkArA''sevito dRDhabhUmi riti (yogasUtra 1-14) / / 7 / / "yA vazIkArasaMjJA syAd dRSTA''nuzravikA'rthayoH / vitRSNasyA'paraM tat syAdvairAgyamanadhInatA // 8 // yeti / dRSTaH = ihaivopalabhyamAnaH shbdaadiH| Anuzravikazca artho = devalokAdiH, / anuzrUyate gurumukhAdityanuzravaH = vedaH, tataH pratIyamAna Anuzravika iti vyutpatteH / tayoH 1. hastAdarza 'nivRttyAM' ityazuddhaH paatthH| 2. mudritapratau 'bahihatiH' ityazuddhaH paatthH| 3. hastAdarza '...vidyAta' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'nivezena...' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'yo' ityazuddhaH pAThaH / / / 188 11/8 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 94 4 4 424 / / (=dRSTAnuzravi-kArthayoH) pariNAmavirasatvadarzanAt vitRSNasya = vigatagarddhasya yA vazIkArasaMjJA = "mamaivaite' vazyA nA'hameteSAM vazyaH" ityevaM vimarzAtmikA (syAt) tat aparaM = vakSyamANaparavairAgyAtpAzcAtyaM vairAgyaM syAt anadhInatA = phalataH parAdhInatA'bhAvarUpaM / ____ tadAha- "dRSTAnuzravikaviSayavitRSNyasya' vazIkArasaMjJA vairAgyamiti" (yogasUtra 1-15) / / 8 / / tatparaM jAtapuMkhyAterguNavaitRSNyasaMjJakam / bahi:mukhyamutpAdya vairAgyamupayujyate // 9 // ___'taditi / jAtapuMkhyAteH = utpannaguNapuruSavivekakhyAteH / guNavaitRSNyasaMjJakaM = guNeSvapi tRSNA'bhAvalakSaNaM yathArthA'bhidhAnaM paraM = prakRSTaM tat = vairAgyam / tadAha"tatparaM puruSakhyAterguNavaitRSNyamiti (yogasUtra 1-16)" / prathamaM hi viSayaviSayaM, dvitIyaM ca guNaviSayamiti bhedaH / bahiH = bAhyaviSaye vaimukhyaM = doSadarzanajatvAt pravRttyabhAvalakSaNaM utpAdya vairAgyamupayujyate = upakArA''dhAyakaM bhavati // 9 // nirodhe punarabhyAso janayana sthiratAM dRDhAm / paramAnandaniSyandazAntazrotaHpradarzanAt // 10 // 1. hastAdazaiM 'mamaiva' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratau 'vaitRSNyasya' iti pAThaH / 3. hastAdarza ....khyateH' iti truTitaH pAThaH / kA / / / / 189 / 11/10 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA ta Jja 35 ho do la ga la kSa Na dvA triM zi kA 11/11 'nirodha' iti / nirodhe cittavRttinirodhe abhyAsaH punardRDhAM = atizayitAM sthiratAM = `avasthitilakSaNAM janayan paramAnandaniSyandasya = atizayitasukhArNavanirjharabhUtasya zAntazrotasaH = zAntarasapravAhasya pradarzanAt (= paramAnandaniSyandazAntazrotaH pradarzanAt ) upayujyate ityanvayaH, tatraiva sukhamagnasya manaso'nyatra gamanA'yogAt / itthaM ca cittavRttinirodha iti yogalakSaNaM sopapattikaM vyAkhyAtam / / 10 / / athaitaddUSayannAha - = = na caitadyujyate kiJcidAtmanyapariNAmini / kUTasthe syAdasaMsAro'mokSo vA tatra hi dhruvam / / 11 / / 'na ce 'ti / na caitat = pUrvoktaM kiJcit apariNAmini Atmani yujyate / Atmani hi kUTasthe= " ekAntaikasvabhAve sati / asaMsAraH = saMsArAbhAva eva syAt, puSkarapatravannirlepasya tasyA'vicalitasvabhAvatvAt / tatra = = amokSaH prakRtitadvikAropahitasvabhAve ca tasmin saMsAradazAyAmabhyupagamyamAne dhruvaM nizcitaM mokSAbhAvo vA syAt, muktidazAyAM pUrvasvabhAvasya tyAge kauTasthyahAniprasaGgAt / / 11 / / 1. mudritapratau 'nirodhaci..' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'avasthita ' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'zrAnta..' iti azuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'athata.' iti truTitaH pAThaH / 5. mudritapratau 'ekAntika ....' iti pAThaH / / / 190 / / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F BEF 'prakRterapi caikatve muktiH sarvasya naiva vA / jaDAyAzca pumarthasya kartavyatvamayuktimat / / 12 / / prakRteriti / prakRterapi caikatve'bhyupagamyamAne sarvasya muktiH syAt, naiva vA kasyacit syAt / ekaM prati vilInopadhAnAyAstasyAH sarvAnprati tathAtvAt, ekaM pratyatAdRzyAzca sarvAn pratyatathAtvAt / anyathA svabhAvabhede prakRtibhedaprasaGgAt / kiM cAtmano'vyApriyamANasya bhogasampAdanArthameva prakRtiH pravartata iti bhavatAmabhyupagamaH / taduktaM- "draSTA dRzimAtraH zuddho'pi pratyayAnupazyaH (yogasUtra 2-20) / tadartha eva dRzyasyAtmeti" (yo.sU.2-21) / jaDAyAzca tasyAH pumarthasya kartavyatvamayuktimat / "puruSArtho mayA kartavya" ityevaMvidhA'dhyavasAyo hi puruSArthakartavyatA, tatsvabhAve ca 'prakRterjaDatvavyAghAta iti / / 12 / / atra svasiddhAntA''zayaM prakaTayan pUrvapakSI zaGkate nanu cittasya vRttInAM sadA jJAnanibandhanAt / cicchAyAsaMkramAddhetorAtmano'pariNAmitA / / 13 / / nanviti / nanu cittasya vRttInAM pramANAdirUpANAM sadA = sarvakAlameva / jJAnanibandhanAt = 'paricchedahetoH cicchAyAsakramAd hetoH = liGgAt Atmano'pariNAmitA'numIyate / 1. mudritapratau 'prakRraterapi' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tatsadbhAve' iti pAThAntaram / 3. hastAdarza 'prakRtija...' iti pAThaH / 4. mudritapratau 'pari...' ityazuddhaH pAThaH / // 19 // 11/13 || Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oe oe yeogoe idamuktaM bhavati-puruSasya cidrUpasya sadaivA'dhiSThAtRtvena siddhasya yadantaraGgaM nirmalaM jJeyaM sattvaM tasyA'pi sadaiva vyavasthitatvAttadyenA'rthenoparaktaM bhavati tathAvidhasya dRzyasya cicchAyAsaMkrAntisadbhAvAt sadA jJAtRtvaM siddhaM bhavati / pariNAmitve tvAtmanazcicchAyAsaGkramasyA'sArvadikatvAt sadA jJAtRtvaM na syAditi / tadi-damuktaM- "sadA jJAtAzcittavRttayastatprabhoH puruSasyA'pariNAmitvAditi" (yogasUtra 418) / / 13 / / nanu cittameva sattvotkarSAdyadi prakAzakaM tadA tasya 'sva-paraprakAzarUpatvAdarthasyevA''tmano'pi prakAzakatvena vyavahAropapattau kiM grahIvantareNetyata Aha svAbhAsaM khalu no cittaM dRzyatvena ghaTAdivat / tadanyadRzyatAyAM cAnavasthA-smRtisaGkarau / / 14 / / svAbhAsamiti / cittaM khalu no = naiva svAbhAsaM = svaprakAzyaM, kiM tu draSTuvedyaM, dRzyatvena = dRgviSayatvena ghaTAdivata, yadyad dRzyaM tattad draSTravedyamiti vyApteH / tadidamuktaM "na tatsvAbhAsaM dRzyatvAt (yogasUtra 4-19)" / ___ 'antarbahirmukhavyApAradvayavirodhAt, tanniSpAdyaphaladvayasyA'saMvedanAcca bahirmukhatayaivA'rthaniSThatvena cittasya saMvedanAdarthaniSThameva tatphalaM na svaniSThamiti (yo.sU.4/19 rA.mA.) raajmaartnnddH| 1. mudritapratau 'svaprakAza...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tasvA...' ityazuddhaH pAThaH / pa kA / / 192 / 11/14 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA yihoesaegyi yogoeyiseog oe oesig ta Jja triM zi kA 11/15 | tathApi cittAntaradRzyaM cittamastvityata Aha- *tadanyadRzyatAyAM ca = cittAntaradRzyatAyAM ca cittasyA'bhyupagamyamAnAyAM anavasthA-smRtisaGkarau syAtAm / tathAhi - yadi buddhirbuddhyantareNa vedyeta tadA sA'pi buddhiH 'svayamabuddhA buddhyantaraM prakAzayitumasamartheti tasyA grAhakaM buddhyantaraM kalpanIyaM, tasyA'pyanyadityanavasthAnAt puruSAyuSaH sahasreNA'pi arthapratItirna syAt / na hi pratItAvapratItAyAmarthaH pratIto bhavati / tathA smRtisaGkaro'pi syAt, ekasmin rUpe rase vA samutpannAyAM buddhau tadgrAhikANAmanantAnAM buddhInAmutpatteH 2 tajjanitasaMskArairyugapad bahvISu smRtiSUtpannAsu 'kasminnarthe smRtiriyamutpannA ?' iti jJAtumazakyatvAt / tadAha - "ekasamaye cobhayA'navadhAraNaM ( yogasUtra 4-20) / cittAntaradRzye' buddhibuddheratiprasaGgaH smRtisaGkarazceti" ( yogasUtra 4 - 21) / / 14 / / nanvevaM kathaM viSayavyavahAraH ? ityatrA''ha aGgA'GgibhAvacArAbhyAM citirapratisaGkramA / draSTR-dRzyoparaktaM taccittaM sarvA'rthagocaram / / 15 / / 'angge'ti| citiH = puruSarUpA cicchaktiH aGgA'GgibhAvacArAbhyAM = pariNAmapariNAmibhAvagamanAbhyAM apratisaGkramA = anyenA'saGkIrNA / yathA hi guNAH svabuddhigamanalakSaNe * ... . iti cihnadvayAntargataH pATho mudritapratau nAsti / asmAbhistu hastAdarzAnusAreNAvazyakatvAtsa pATho gRhItaH / 1. mudritapratI 'svayaM buddhayA' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'svajanita..' iti pAThaH / 3. hastAdarze '... navadhAraNA' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'cittAntarA'dRzye' ityazuddhaH pATho mudritapratau / For Private Personal Use Only / / 193 / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F BEF 5 pariNAme'GginamupasaGkrAmanti = 'tadrUpatAmivA''padyante, yathA cA(vA)''lokaparamANavaH prasaranto viSayaM vyApnuvanti, naivaM citizaktiH, tasyAH sarvadaikarUpatayA svapratiSThitatvena vyvsthittvaadityrthH| tata = tasmAta citsannidhAne baddhestadAkAratA''pattau cetanAyAmivopajAyamAnAyAM baddhivatti pratisaGkrAntAyAzca cicchakterbuddhyaviziSTatayA sampattau svasambuddhyupapatterityarthaH / draSTa-dRzyoparaktaM =) draSTa-dazyAbhyAmaparaktaM = draSTrarUpatAmivA''pannaM gRhItaviSayA''kArapariNAmaM ca cittaM sarvA'rthagocaraM = sarvaviSayagrahaNasamarthaM bhavati / taduktaM- "citerapratisaGkamAyAstadAkArA''pattau svabuddhisaMvedanaM (yogasUtra 4-22) draSTu-dRzyoparaktaM cittaM sarvArthaM (yogasUtra 4-23)" / yathA hi nirmalaM sphaTikadarpaNAdyeva pratibimbagrahaNasamarthaM evaM rajastamobhyAmanabhibhUtaM sattvaM zuddhatvAccicchAyAgrahaNasamarthaM, na punarazuddhatvAdrajastamasI / tato nyagbhUtarajastamorUpamaGgitayA sattvaM nizcalapradIpazikhAkAraM sadaivaikarUpatayA pariNamamAnaM cicchAyAgrahaNasAmarthyAdA''mokSaprApteravatiSThate / yathA'yaskAntasannidhAne lohasya calanamAvirbhavati, evaM cidrUpapuruSasannidhAne sattvasyA'-bhivyaGgyamabhivyajyate caitanyamiti / / 15 / / itthaM ca dvividhA cicchaktirityAha - nityoditA tvabhivyaGgyA cicchaktirdvividhA hi naH / 1. hastAdarza 'dUpa...' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'sarvadaiveka...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '....kArapattau' ityazuddhaH pAThaH / ||194| 11/15 Jain Education Interational Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jabhaA AA AdyA pumAn dvitIyA tu sattve ttsnnidhaantH||16|| "nityeti / nityoditA, tu = punaH abhivyaGgyA / dvividhA hi naH = asmAkaM cicchktiH| AdyA = nityoditA pumAn = puruSa eva / dvitIyA = abhivyaGgyA tu tatsannidhAnataH = puMsaH sAmIpyAt sattve = sattvaniSThA / yad bhojaH- "ata evA'smin darzane dve cicchaktI' nityoditA abhivyaGgyA ca / nityoditA cicchaktiH puruSaH, tatsannidhAnA'bhivyaktyA abhivyaGyacaitanyaM sattvaM = abhivyaGagyA cicchaktiriti" (rAjamArtaNDa 4/23) / / 16 / / itthaM ca bhogopapattimapyAha sattve puMsthitacicchAyAsamA'nyA' tadupasthitiH / pratibimbAtmako bhogaH puMsi 5bhedAgrahAdayam // 17 // sattva iti / sattve = buddheH sAttvikapariNAme puMsthitA yA cicchAyA tatsamA (=puMsthitacicchAyAsamA) yA anyA sA 'svakIyacicchAyA (tadupasthitiH=) tasyA upasthitiH = abhivyaktiH pratibimbAtmako bhogaH / anyatrA'pi hi pratibimbe (Adarza) pratibimbyamAnacchAyAsadRzacchAyAntarodbhava eva pratibimbazabdenocyate / puMsi punaH ayaM = bhogo bhedA'grahAta = atyantasAnnidhyena vivekA'grahaNAda vyapadizyate / 1. mudritapratI 'cicktI' ityazuddhaH pAThaH / 2. ....bhiSvaMgaM caitanyami'tyazuddhaH pATho mudritapratI / 3. hastAdarza 'sAmAnya' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza '...tmago' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'bhadAgrahodayAM' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'svakIkaya...' ityazuddhaH pAThaH / ( / / 195 / / 1/17|| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ yattu "vyApakasyA'tinirmalasya cA''tmanaH kathaM sattve pratibimbanamiti" tanna, vyApaka syApyAkAzasya darpaNAdAvapakRSTanairmalyavati ca jalAdAvAdityAdInAM pratibimbadarzanAt, svasthitacicchAyAsadRzacicchAyA'bhivyaktirUpasya pratibimbasya pratibimbAntaravailakSaNyAcceti (rAjamArtaNDa-4/23) bhojaH / / 17 / / itthaM pratyAtmaniyataM buddhitattvaM hi zaktimat / nirvAhe lokayAtrAyAstataH kvA'tiprasaJjanam / / 18 / / ___'itthamiti / itthaM = uktaprakAreNa pratyAtmaniyataM = AtmAnamAtmAnaM prati niyataphalasampAdakaM buddhitattvaM hi lokayAtrAyAH = lokavyavahArasya nirvAhe = vyavasthApane zaktimat = samartham / tataH kvA'tiprasaJjanaM = yogAdekasya muktAvanyasyA'pi muktyApattirUpam ? prakRteH sarvatraikatve'pi buddhivyApArabhedena bhedopapatteH / tathA ca sUtraM-"kRtArthaM prati naSTamapyanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAditi" (yogasUtra 2-22) / / 18 / / __yaccoktaM 'jaDAyAzca pumarthasye'tyAdi tatrA''ha kartavyatvaM pumrthsyaa''nulomy-praatilomytH| prakRtau pariNAmAnAM zaktI svAbhAvike ubhe // 19 // kartavyatvamiti / pumarthasya kartavyatvaM = prakRtau pariNAmAnAM mahadAdInAM Anulomya1. mudritapratau 'sadRzacicchAyA' padaM nAsti / 196 / 11/19|| Jain Education Intemational Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F BEFFER / prAtilomyata ubhe zaktI* svAbhAvike' = tattvataH svabhAvasiddhe, pumarthe satIti zeSaH / // na tvanyat / ___ mahadAdi-mahAbhUtaparyantaH khalvasyA bahirmukhatayA'nulomaH pariNAmaH, punaH svakAraNA'nupraveza| dvAreNA'smitAntaH pratilomaH pariNAmaH / ___itthaM ca puruSasya bhogaparisamApteH sahajazaktidvayakSayAt kRtArthA prakRtiH, na punaH pariNAmamArabhate / evaMvidhAyAM ca puruSArthakartavyatAyAM prakRterjaDatvena kartavyA'dhyavasAyA'bhAve'pi na kAcidanupapattiriti / / 19 / / / nanu yadi pratilomazaktirapi sahajaiva pradhAnasyA'sti tatkimarthaM yogibhirmokSArthaM yatnaH | kriyate ? mokSasya cA'narthanIyatve tadupadezakazAstrasyA''narthakyamityata Aha - na caivaM mokSazAstrasya vaiyarthaM prakRteryataH / tato duHkhanivRttyarthaM kartRtvasmayavarjanam / / 20 / / ____na ceti / na caivaM = muktau prakRtereva sAmarthye mokSazAstrasya vaiyarthyaM = AnarthakyaM, yataH = yasmAt tataH = mokSazAstrAd duHkhanivRttyarthaM = duHkhanAzAya prakRteH = pradhAnasya kartRtvasmayasya = kartRtvA'bhimAnasya varjanaM = nivRttirbhavati (=kartRtvasmayavarjana) / anAdireva / / 197 ... cihnadvayamadhyagataH pATho hastAdarza nAsti / 1. hastAdarzavizaSe 'svAbhAvike' iti padaM nAsti / 2. hastAdarza '...svasyA....' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'ana...' ityazuddhaH pAThaH / 11/20 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi prakRtipuruSayorbhoktR-bhogyabhAvalakSaNaH sambandhaH / tasmin sati vyaktamacetanAyAH prakRteH kartRtvA'bhimAnAd duHkhA'nubhave sati 'kathamiyaM duHkhanivRttirAtyantikI mama syAditi bhvtyevaa'dhyvsaayH| ato duHkhanivRttyupAyopadezakazAstropadezA'pekSA'pyasya yuktimatIti / / 20 / / vyaktaM kaivalyapAde'daH sarvaM sAdhviti cenna tat / itthaM hi prakRtermokSo na puMsastadado' vRthA / / 21 / / _ 'vyaktamiti / kaivalyapAde = yogAnuzAsanacaturthapAde adaH = 'etat vyaktaM = prakaTaM sarvaM = akhilaM sAdhu = nirdoSamiti / samAdhatte- iti cet ? na tat yat prAk prapaJcitam / (itthaM) hi = yata evamuktarItyA prakRtermokSaH syAt, tasyA eva kartRtvAbhimAnanivRttyA duHkhanivRttyupapatteH, na puMsastasyA'baddhatvena muktyayogAt, mucerbandhanavizleSA'rthatvAt / tat = tasmAd adaH = vakSyamANaM bhavadgranthoktaM vRthA kaNThazoSamAtraphalam / / 21 / / paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrA''zrame rataH / jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nAtra saMzayaH // 22 // paJcaviMzatIti / atra hi paJcaviMzatitattvajJAnAt puruSasyaiva muktiruktA sA ca na 11/22 // 1. hastAdarza .....dadodhA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tat' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'rItyA' padaM nAsti / 4. hastAdarza 'tyupapAtra' ityazuddhaH pAThaH / 198 / Jain Education Interational Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeog oeyi oe oe / sambhavatIti / na ca bhogavyapadezavanmuktivyapadezo'pyupacArAdeva puMsi sambhavatIti vAcyam, evaM hi tatra caitanyasyApyupacAreNa suvacatvA''patteH / 'bAdhakA'bhAvAnna tatra tasyopacAra' iti cet ? tatra kRtyAdisAmAnAdhikaraNyasyA'pyanubhUyamAnasya kiM bAdhakam ? yena teSAM bhinnA''zrayatvaM kalpyate / 'AtmanaH pariNAmitvA''pattirbAdhike'ti cet ? na, tatpariNAmitve'pyanvayA'napAyAt / anyathA cittasyA'pi tadanApatteH, pratikSaNaM cittasya nazvaratvopalabdheH / ___ 'atItA'nAgataM svarUpato'styadhvabhedo dharmANAM (yo.sU. 4-12) te vyaktasUkSmA guNAtmAnaH (yo.sU. 4-13) pariNAmaikatvAdvastutattvamiti (yo.sU. 4-14) sUtraparyAlocanAd dharmabhede'pi teSAmaGgA'GgibhAvapariNAmaikatvAnna cittA'nanvaya iti cet ? tadetadAtmanyeva paryAlocyamAnaM zobhate / kUTasthatvazruteH zarIrAdibhedaparatvenApyupapatteriti samyagvibhAvanIyam / / 22 / / kiM ca - buddhyA sarvopapattau ca mAnamAtmani mRgyate / saMhatyakAritA mAnaM pArArthyaniyatA ca na // 23 // buddhyeti / buddhyA = mahattattvena sarvopapattau = sakalalokayAtrAnirvAhe ca sati ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. mudritapratau 'vyaktasUkSmaguNAtmana' iti pAThaH / 2. hastAdarza 11/23|| '..bhAvapariNAmapariNAmaika..' ityadhikaH pAThaH / 3. hastAda" 'nAnanvaya' iti pAThaH / 4. hastAda" 'niyAtAni ca' ityazuddhaH pAThaH / gyo | .. ||199 / kA Jain Education Interational Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA ta Jja 35 hos da la ga la kSa Na dvA triM zi kA 11/24| Atmani mAnaM = pramANaM mRgyate / kRtyAdyAzrayavyatirikte Atmani pramANamanveSaNIyamityarthaH / na ca pArArthyaniyatA = parArthakatvavyApyA saMhatyakAritA = sambhUyamilitA'rthakriyAkAritA mAnaM = atiriktAtmani pramANam / yatsaMhatyA'rthakriyAkAri tatparArthaM draSTaM yathA shyyaashynaa''snaadyrthaaH| sattvarajastamAMsi ca cittalakSaNapariNAmabhAJji saMhatyakArINi / ataH parArthAni / yazca paraH sa puruSa iti / taduktaM - " tadasaGkhyeyavAsanAbhizcitramapi parArthaM saMhatyakAritvAditi" ( yogasUtra 4 - 24 ) / / 23 / / kuta ityAha 1 sattvAdInAmapi svAGginyupakAropapattitaH / buddhirnAmaiva puMstat syAcca tattvAntaravyayaH / / 24 // = " sattvAdInAmiti / sattvAdInAM dharmANAM svAGginyapi svA''zraye'pi / upakAropapattitaH : = phalA''dhAnasambhavAd, uktaniyame mAnAbhAvAt, sattvAdau saMhatyakAritvasya vilakSaNatvAt / anyathA asaMhatarUpaparA'siddheH, dharmANAM sAzrayatvavyAptezca buddhyaiva saphalatvAt naivamAtmA kazcidatiriktaH sidhyediti bhAvaH / tat | = tasmAd buddhiH puMsaH = puruSasya eva nAma syAt / ca = punaH tattvA'ntaravyayaH 1. mudritapratau 'cittamapi' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'buddhinermaiva' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'puMsi' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'sattvAdInAmiti' iti padaM nAsti / 5. mudritapratau 'svAMginpapi' ityazuddhaH pAThaH / 6. 'ca'zabdo mudritapratau nAsti paraM mUlAdarze vidyate, AvazyakazcetyasmAbhiH gRhItaH / / / 200 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F BEF [ = ahaMkArAditattvocchedaH syAt / / 24 / / tathAhi - vyApArabhedAdekasya vAyoH paJcavidhatvavat / ahaGkArAdisaMjJAnopapattisukaratvataH / / 25 / / vyApAreti / ekasya vAyoApArabhedAd = UrdhvagamanAdivyApArabhedAt 'paJcavidhatvavat = 'paJca vAyavaH prANA'pAnAdibhedAditi vyapadezavat (ahaGkArAdisaMjJAnopapattisukaratvataH=) ahaGkArAdisaMjJAnAnAmupapatteH sukaratvataH = saukaryAt / tathAhi- buddhirevAhaGkAravyApAraM 'janayantI ahaGkAra ityucyatAm / saiva ca prasuptasvabhAvA sAdhikArA prakRtiriti vyapadizyatAm / kimantargaDutattvAntaraparikalpanayeti / / 25 / / puMsazca vyaJjakatve'pi kUTasthatvamayuktimat / adhiSThAnatvametaccettadetyAdi nirarthakam // 26 // "puMsazceti / puMsaH = puruSasya ca vyaJjakatve'pi abhyupagamyamAne kUTasthatvaM ayuktimad = asaGgatam / abhivyaJjakatvaM hyabhivyaktijanakatvam / tathA ca "akAraNamakArya ||201 1. hastAdarza 'tattvavyavaccheda' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'tathAt' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau |24||' ityazuddhA saGkhyA mudritA / 4. 'paMvi...' ityazuddhaH pATho hastAdarza / 5. hastAdarza 'jayantI' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'puMta' ityazuddhaH pAThaH / 7. 'api' zabdo mudritapratau nAsti / 8. hastAdarza ..sthalaM' ityazuddhaH 11/26 // pAThaH / Jain Education Interational Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA ta Jja 35 has da la yo la kSa Na dvA triM zi kA 11/27 ca puruSa" ( ) iti vacanaM vyAhanyeteti bhAvaH / 'adhiSThAnatvaM = abhivyaktidezA''zrayatvaM 'etad = vyaJjakatvaM puruSastu sadaikarUpa' iti cet ? tarhi tadetyAdi " tadA draSTuH svarUpAvasthAnamiti" ( yogasUtra 1 - 3) sUtraM nirarthakaM tadetyasya vyavacchedyA'bhAvAt / kAlpanikatve caitadviSayasya ghaTAdivyavahAraviSayasyA'pi tathAtvA''pattau zUnyavAdimatapraveza iti bhAvaH ||26|| nimittatve'pi kauTasthyamathAsyApariNAmataH / syAd bhedo dharmabhedena tathApi bhavamokSayoH / / 27 / / = 'nimittatve 'ti / atha asya = Atmano nimittatve'pi sattvaniSThAmabhivyaGgyAM cicchaktiM prati apariNAmataH pariNAmA'bhAvAt kauTasthyam / 'akAraNamityasyAnupAdAnakAraNamityarthAt upAdAnakAraNasyaiva pariNAmitvAt pariNAmasya cAvasthAntaragamanalakSaNatvAditi bhAvaH / tathApi bhavamokSayoH = saMsArA'pavargayoH dharmabhedena = bhoganimittA'nimittatva dharmabhedena kathaJcid bheda AvazyakaH / = mokSe'pi pUrvasvabhAvasattve kAraNAntarAbhAvAnna bhoga iti ko bheda iti cet ? saumya ! kathaM tarhi na bhavamokSobhayasvabhAve virodha: ? / ubhayaikasvabhAvatvAnnA'yamiti 1. hastAdarze 'atad' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'tadrA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'pani' ityazuddhaH pATha: / 4. hastAdarza 'nimitvadha...' ityazuddhaH pAThaH / syAt / / 202 / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oe coe oe yeog oe / / ced? bhaGgyantareNA'yameva syAdvAda iti kiM vRthA khidyase? / / 27 / / prasaGgatAdavasthyaM ca buddharbhede'pi tattvataH / prakRtyante laye muktena cedavyApyavRttitA / / 28 / / / prasaGgeti / buddhe de'pi = pratyAtmaniyatatve'pyabhyupagamyamAne (ca) tattvataH = paramArthataH prakRtyante = prakRtivizrAnte laye = duHkhadhvaMse sati prasaGgatAdavasthyaM = ekasya muktAvanyasyA'pi tadApattirityasyA'parihAra eva, prakRtereva mukterabhyupagamyamAnatvAt, tasyAzca muktatvA'muktatvobhayavirodhAt / / ___ekatra vRkSe saMyoga-tadabhAvayoriva prakRtau vibhinnabuddhyavacchedena na muktatvA'muktatvayorvirodha ityata Aha- ced = yadi mukteravyApyavRttitA na 'abhyupagamyata' iti zeSaH / tadabhyupagame ca mukte'pyamuktatvavyavahArA''pattireva dUSaNam / kiM caivaM muktasyApyAtmano bhavasthazarIrA'vacchedena bhogA''pattiriti tatprakRtinivRttiravazyamabhyupeyeti draSTavyam / / 28 / / pradhAnabhede caitatsyAt karma 'buddhiguNaH pumAn / syATuvazcA'dhruvazceti jayatAjjainadarzanam // 29 // 'pradhAne'ti / uktadoSabhiyA pradhAnabhede cA'bhyupagamyamAne AtmabhogA'pavarganirvAhakaM 11/29|| 1. hastAda" ...davasthyA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'syAka...' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'buddhiH gu..' ityazuddhaH pAThaH / hwa kA // 203 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA ta Jja la 3 ho ga la kSa Na dvA triM zi kA 11/31 tat karma syAt / = pumAn = puruSaH buddhiguNaH syAt, buddhyupa labdhi - jJAnAnAmanarthAntaratvAt / syAt = kathaJcit dhruvazca dravyataH, adhruvazca paryAyata iti evaM jainadarzanaM jayatAt, doSalavasyA'pyasparzAt / nanu ca puMso viSayagrahaNasamarthatvenaiva cidrUpatvaM vyavatiSThata iti vikalpAtmakabuddhiguNatvaM na yuktaM, antarbahirmukhavyApAradvayavirodhAditi cet ? na, anubhUyamAnakramikaikopayogasvabhAvatvena tadavirodhAditi / / 29 / / tathA ca kAyarodhAdAvavyAptaM proktalakSaNam / ekAgratAvadhau rodhe vAcye ca prAci cetasi / / 30 / / tathA ceti / tathA ca = jainadarzanajayasiddhau ca proktalakSaNaM = pataJjalyuktayogalakSaNaM kAyarodhAdAvavyAptaM, AdinA vAgnirodhAdigrahaH / ekAgratAvadhau = ekAgratAnirodhamAtrasAdhAraNe ca rodhe vAcye prAci = ekAgratAyAH pRSThabhAvini cetasi = adhyAtmAdizuddhe avyAptam 113011 yogArambho'tha vikSipte vyutthAnaM kSipta- mUDhayoH / ekAgre ca niruddhe ca samAdhiriti cenna tat / / 31 / / 'yoge'ti / atha vikSipte citte yogA''rambhaH kSiptamUDhayoH cittayoH vyutthAnaM / 1. mudritapratI 'buddhilabdhi' iti pAThaH / 2 hastAdarze 'vyavyAptaM' ityazuddhaH pAThaH / ||204 | Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yug oe k yeog oeyi 4 / ekAgre ca niruddhe ca citte samAdhiriti ekAgratApRSThabhAvinazcittasyA'lakSyatvAdeva na tatrA'vyAptiH / kSiptaM hi rajasa udrekAdasthiraM bahirmukhatayA sukha-duHkhAdiviSayeSu' kalpiteSu sannihiteSu vA rajasA preritam / tacca sadaiva daitya-dAnavAdInAm / mUDhaM = tamasa udrekAt kRtyA'kRtyavibhAgA'saGgataM krodhAdibhirviruddhakRtyeSveva niyamitam / tacca sadaiva rakSaHpizAcAdInAm / vikSiptaM tu sattvodrekAt parihRtaduHkhasAdhaneSveva zabdAdiSu pravRttam / tacca sadaiva devAnAm / etAstisrazcittAvasthA na samAdhAvupayoginyaH / ekAgratA-niruddharUpe dve eva sattvotkarSAdyathottaramavasthitatvAcca samAdhAvupayogaM bhajete iti cet ? na tat / / 31 / / yogArambhe'pi yogasya nizcayenopapAdanAt / / maduktaM lakSaNaM tasmAtparamAnandakRt satAm / / 32 // 'yoge'ti / yogA''rambhe'pi = yogaprArambhakAle'pi nizcayena = nizcayanayena yogasyopapAdanAd = vyavasthApanAt, 'kriyamANaM kRtamiti tadabhyupagamAt / Adyasamaye tadanutpattAvagrimasamayeSvapi tdnutpttyaaptteH| vastuto yogavizeSaprArambhakAle'pi karmakSayarUpaphalA'nyathA'nupapattyA vyavahAreNA'pi yoga- sAmAnyasadbhAvo'vazyAbhyupeya iti prAguktAvyAptirvajralepAyitaiva / 1. hastAdarza 'vidhaye' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'prAguktAtivyA...' ityazuddhaH pAThaH / jjeog kA 205 11/32|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAnmaduktaM lakSaNaM 'mokSamukhyahetuvyApAra' ityevaM rUpaM satAM = vyutpannAnAM aduSTatvapratipattidvArA paramAnandakRt / / 32 / / / / iti pAtaJjalayogalakSaNavicAradvAtriMzikA / / 11 / / // atha pUrvasevAdvAtriMzikA / / 12 / / itthaM vicAritalakSaNasya yogasya prathamopAyabhUtAM pUrvasevAmAha - 'pUrvasevA tu yogasya gurudevAdipUjanam / sadAcArastapo muktyadveSazceti prakIrtitA' / / 1 / / pUrvasevA tviti / 'spaSTaH / / 1 / / mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH / / 2 / / 'mAte'ti / vRddhAH zruta-vayovRddhalakSaNAH / guruvargaH = 'gauravyalokasamudAyaH / / 2 / / pUjanaM cA'sya namanaM trisandhyaM paryupAsanam / avarNA'zravaNaM nAmazlAghotthAnA''sanA'rpaNe / / 3 / / 1. hastAdarza 'pUrvasyai' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau .rtitAH' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'spaSTaH' iti padaM naasti| 4. mudritapratau 'gauravavallo...' ityazuddhaH pAThaH / ||206 Jain Education Interational Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjanamiti / namanaM, kadAcid dravyataH tadabhAve'pi bhAvato manasyAropaNena / nAmnaH zlAghA sthAnA'sthAnagrahaNA'grahaNAbhyAM / utthAnA''sanA'rpaNe = abhyutthAnA''sanapradAne Agatasyeti gamyam / / 3 / / sarvadA tadaniSTeSTatyAgopAdAnaniSThatA / svapumarthamanAbAdhya sArANAM ca nivedanam / / 4 / / sarvadeti / svapumartha = dharmAdikaM anAbAdhya = anatikramya / yadi ca tadaniSTebhyo nivRttau tadiSTeSu ca pravRttau* dharmAdayaH puruSArthA bAdhyante tadA na tadanuvRttipareNa bhAvyam / kiM tu puruSA'rthA''rAdhanapareNa, atidurlabhatvAt puruSArthA''rAdhanakAlasyetyarthaH / sArANAM = utkRSTAnAmalaGkArAdInAM nivedanaM = samarpaNam / / 4 / / tadvittayojanaM tIrthe tanmRtyanumaterbhiyA / tadAsanAdyabhogazca tabimbasthApanA'rcane / / 5 / / ___tadvitteti / tadvittasya guruvargA'laGkArA''didravyasya yojanaM = niyogaH (=tadvittayojana) tIrthe devatA''yatanAdau, tanmRtyanumateH tanmaraNA'numodanAd bhiyA = bhayena' (=tnmRtynumtibhiyaa)| tatsaGgrahe tanmaraNA'numatiprasaGgAt / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. mudritapratau 'bAdhante' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bhaye' iti truTitaH pAThaH / / / / 207 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44, oh q 2 tasya AsanAdInAM = Asana-zayana-bhojana-pAtrAdInAM abhogaH = aparibhogaH (=tadAsanAdya| bhogaH ca) / (tabimbasthApanArcane=) tabimbasya sthApanA'rcane = vinyAsapUje / / 5 / / devAnAM pUjanaM jJeyaM zauca-zraddhAdipUrvakam / puSpairvilepanaidhUpairnaivedyaiH zobhanaiH stavaiH / / 6 / / 'devAnAmiti- vyaktaH / / 6 / / adhimuktivazAnmAnyA avizeSeNa vA sadA / anirNItavizeSANAM sarve devA mahAtmanAm // 7 // adhimuktIti / anirNItaH kuto'pi matimohAdanizcito vizeSaH = itaradevatA'pekSo'tizayo yaisteSAM (=anirNItavizeSANAM) mahAtmanAM = paralokasAdhanapradhAnatayA prazastAtmanAM gRhiNAM sarve devAH sadA'vizeSeNa pAragata-hari-hara-hiraNyagarbhAdisAdhAraNavRttyA mAnyAH vA = athavA adhimuktivazAt = atizayitazraddhA'nusAreNa / / 7 / / sarvAn devAnnamasyanti naikaM devaM samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA 'durgANyatitaranti te // 8 // 'sarvAni'ti / sarvAn devAn namasyanti = namaskurvate / naikaM kaJcana devaM samAzritAH 1. hastAdarza 'durgANyatiteta..' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kurvato' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '...zritaH' ityazuddhaH paatthH| 12/8 / / 208 Jain Education Interational Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' = svamatyabhinivezena pratipannavantaH / jitendriyA = nigRhItahRSIkAH, jitakrodhAH = abhibhUtakopAH durgANi = narakapAtAdIni vyasanAni atitaranti = atikrAmanti te = sarvadevanamaskartAraH / / 8 / / nanu sarve'pi na muktipradAyina iti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH ? ityata Aha cArisaJjIvinIcAranyAyAdevaM phalodayaH / mArgapravezarUpaH syAdvizeSeNA''dikarmaNAm / / 9 / / 'cArI'ti / cArisajjIvinIcAranyAyAt = prAgupadarzitAt evaM = sarvadevanamaskAre'nuSaGgata iSTaprAptau, tata eva zubhA'dhyavasAyavizeSAt mArgapravezarUpaH zuddhadevabhaktyAdilakSaNaH phalodayaH syAt / vizeSeNa = anuSagaprAptavItarAgaguNA''dhikyaparijJAnena AdikarmaNAM = prathamamevA''rabdhasthUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaJcana devatAvizeSamajAnAnA vizeSavRtteradyA'pi na yogyAH, kiM tu sAmAnyarUpAyA eveti / / 9 / / adhijJAtavizeSANAM vizeSe'pyetadiSyate / svasya vRttavizeSe'pi pareSu dveSavarjanAt // 10 // 'adhI'ti / adhijJAto vizeSo = guNAdhikyaM yaisteSAM (=adhijJAtavizeSANAM) vizeSe'pi arhadAdau etat pUjanaM iSyate / 'pareSu = pUjyamAnavyatirikteSu / dveSasya = matsarasya varjanAt 1. hastAda" 'padeSu' ityazuddhaH pAThaH / 12/10 // 209 / Jain Education Interational Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (=dveSavarjanAt), svasya = AtmanaH vRttavizeSe'pi = AcArA''dhikye'pi sati devatAntarANi pratItya / / 10 / / nA''turA'pathyatulyaM yaddAnaM tadapi ceSyate / pAtre dInAdivarge ca poSyavargA'virodhataH // 11 // 'neti / yad AturA'pathyatulyaM = jvarAdirogavidhurasya ghRtAdidAnasadRzaM muzalAdidAnaM dAyaka-grAhakayorapakAri na bhavati taddAnamapi ceSyate pAtre dInAdivarge ca = poSyavargasya mAtApitrAdipoSaNIyalokasya avirodhato = vRtteranucchedAt (=poSyavargA'virodhataH) / / 11 / / liGaginaH pAtramapacA viziSya svkriyaaktH| dInA'ndha-kRpaNAdInAM vargaH kAryA'ntarA'kSamaH / / 12 / / liGgina iti / liGgino = vratasUcakatathAvidhanepathyavantaH sAmAnyataH pAtraM AdidhArmikasya / viziSya = vizeSataH apacAH svayamapAcakAH, upalakSaNAt parairapAcayitAraH pacyamAnA'nanumantArazca / svakriyAkRtaH = svazAstroktA'nuSThAnA'pramattAH / taduktaM- "vratasthA liGginaH pAtrama pacAstu vizeSataH / svasiddhAntA'virodhena vartante ye sadaiva hi||" (yogabindu 122) dInA'ndha-kRpaNAdInAM vargaH = samudAyaH kAryAntarA'kSamo = bhikSA'tiriktanirvAhahetuvyApArA'samarthaH / yata uktaM- "dInAndhakRpaNA ye tu vyAdhigrastA vizeSataH / niHsvAH kriyAntarA'zaktA 1. mudritapratau 'liMgana...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAda" 'pacAsu' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ...Sastu' iti pAThaH / 12/12 210 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fort etadvargo hi mIlakaH / / " (yogabindu 123) iti / dInAH = kssiinnsklpurussaarthshktyH| andhAH = nayanarahitAH kRpaNAH = svabhAvata eva satAM kRpAsthAnam / vyAdhigrastAH = kuSThyAdyabhibhUtAH / niHsvAH = nirdhanAH / / 12 / / sudAkSiNyaM dayAlutvaM dInoddhAraH kRtajJatA / janA'pavAdabhIrutvaM sadAcArAH prakIrtitAH / / 13 / / 'sudAkSiNyami'ti / sudAkSiNyaM = gambhIra-dhIracetasaH prakRtyaiva prkRtyaa'bhiyogprtaa| dayAlutvaM = nirupadhiparaduHkhaprahANecchA / dInoddhAraH = dInopakArayatnaH / kRtajJatA = parakRtopakAraparijJAnam / (janApavAdabhIrutvaM=) janApavAdAnmaraNAnnirviziSyamANAdbhIrutvaM = bhItabhAvaH (= sadAcArAH prakIrtitAH) / / 13 / / rAgo guNini sarvatra, nindAtyAgastathA''padi / adainyaM, satpratijJatvaM sampattAvapi namratA / / 14 / / rAga iti / guNini = guNavati puMsi rAgaH / sarvatra jaghanyamadhyamottameSu nindAtyAgaH = privaadaa'pnodH| tathA Apadi = vipattau adainyaM = adInabhAvaH / satpratijJatvaM = pratipannakriyAnirvAhaNam / sampattAvapi = vibhavasamAgame'pi namratA = aucityena namanazIlatA / / 14 / / 1. 'mIlakAH' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 12/14|| 211 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bo 4 aviruddhakulA''cArapAlanaM mitabhASitA / api kaNThagataiH prANairapravRttizca garhite / / 15 / / avirudreti / aviruddhasya = dharmAdyapratipanthinaH kulA''cArasya pAlanaM = anuvartanaM (= aviruddhakulAcArapAlana) / mitabhASitA = prastAva stoka-hitajalpanazIlatA / kaNThagatairapi prANairgarhite = lokanindite karmaNi apravRttizca / / 15 / / pradhAnakAryanirbandhaH sadvyayo'sadvyayojjhanam / lokAnuvRttirucitA pramAdasya ca varjanam / / 16 / / _ 'pradhAneti / pradhAnakArye = viziSTaphaladAyini prayojane nirbandhaH = AgrahaH (=pradhAnakAryanirbandhaH) / sadvyayaH puruSArthopayogI vittaviniyogaH / (asadvyayojjhana=) asadvyayasya = tadviparItasya ujjhanaM = tyAgaH / lokAnuvRttiH = lokacittA''rAdhanA ucitA = dhrmaa'viruddhaa| pramAdasya = madyapAnAdirUpasya ca varjanam / / 16 / / tapazcAndrAyaNaM kRcchaM mRtyughnaM pApasUdanam / AdidhArmikayogyaM syAdapi laukikamuttamam / / 17 / / tapa iti / laukikamapi = lokasiddhamapi, apirlokottaraM samuccinoti, uttama = svabhUmikocitazubhAdhyavasAyapoSakam / / 17 / / 1. hastAdarza 'aviruddhasadAcAra..' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratI 'saMcino...' iti pAThaH / kI // 212 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ boto hd 5 vA dvA triM zi kA 12/19 ekaikaM vardhayed grAsaM 'zukle kRSNe ca hApayet / bhuJjIta nAmAvAsyAyAmeSa cAndrAyaNo vidhiH / / 18 / / 'ekaikamiti / ekaikaM vardhayed grAsaM = kavalaM zukle pakSe pratipattitherArabhya yAvat paurNamAsyAM paJcadaza kavalAH / kRSNe ca pakSe hApayet = hInaM kuryAt ekaikaM kavalam / tato bhuJjIta na amAvAsyAyAM tasyAM sakalakavalakSayAt / eSa cAndrAyaNaH candreNa vRddhibhAjA kSayabhAjA ca saha iyate = gamyate yattaccandrAyaNaM tasyA'yaM ( = cAndrAyaNaH ) vidhiH = karaNaprakAra iti / / 18 / / 1 santApanAdibhedena kRcchramuktamanekadhA / akRcchrAdatikRcchreSu hanta santAraNaM param / / 19 / santApanAdIti / santApanAdibhedena kRcchraM kRcchranAmakaM tapaH anekadhoktam' | 'AdinA pAdasampUrNakRcchragrahaH / tatra santApanakRcchraM yathA-" tryahamuSNaM pibedambu 'tryahamuSNaM ghRtaM pibet / tryahamuSNaM pibenmUtraM tryahamuSNaM pibetpayaH || " ( ) iti / pAdakRcchraM tvetat- " ekabhaktena naktena tathaivA'yAcitena ca / upavAsena caikena pAdakRcchraM vidhIyate / / " ( ) iti / 1. 'zulke' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2 hastAdarze 'vardhayayed' ityadhikaH pAThaH / 3. mudritapratau 'amAvasyAM' iti truTitaH pAThaH / 4. hastAdarzavizeSe 'anekadhoktaM' nAsti / anyasmin hastAdarze 'anekAdhoktaM' iti adhikaH pAThaH / 5. hastAdarze AdinA pAda- sampUrNakRcchragraha:' iti nAsti / 6. 'aha..' ityazuddhaH pAThaH / / / 213 / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ books vA dvA zi kA 12/21 sampUrNakRcchraM punaretadeva caturguNitamiti / akRcchrAd = akaSTAt atikRcchreSu = narakAdipAtaphaleSu aparAdheSu hanta iti pratyavadhAraNe, santAraNaM santaraNahetuH paraM = prakRSTaM prANinAm / / 19 / / mAsopavAsamityAhurmRtyughnaM tu tapodhanAH / mRtyuJjaya popetaM parizuddhaM vidhAnataH / / 20 / / mAseti / mAsaM yAvadupavAso yatra tattathA ( mAsopavAsaM) iti = etat AhuH mRtyughnaM tu = mRtyughnanAmakaM tu tapodhanAH tapaH pradhAnA munayaH / ( mRtyuJjayaJjapopetaM =) mRtyuJjayajapena parameSThinamaskAreNa upetaM = sahitaM parizuddhaM ihalokA''zaMsAdiparihAreNa vidhAnataH kaSAyanirodha-brahmacarya-devapUjAdirUpAdvidhAnAt // 20 // pApasUdanamapyevaM tattatpApAdyapekSayA / citramantrajapaprAyaM pratyApattivizodhitam / / 21 / / 'pApe 'ti / pApasUdanamapyevaM parizuddhaM vidhAnatazca jJeyaM / tattaccitrarUpaM yatpApAdi sAdhudrohAdi tadapekSayA ( = tattatpApAdyapekSayA) / 'yamunamunirAjasyA'GgIkRtapravrajyasya sAdhuvadhasmaraNe taddinapratipannA'bhojanA'bhigrahasya SaNmAsAn yAvajjAtavrataparyAyasya samyaksampannA''rAdhanasya kila na kvaciddine bhojanamajanIti / = = 1. hastAdarze '...japaH prAyaM' iti pAThaH / 2. hastAdarze 'yatpApaM' iti pAThaH / mUlAnusAreNa ca so'zuddhaH pratibhAti / 3. 'yathArya (rjuna) munirAjasya ityazuddhaH pATho mudritapratau / / / 214 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citro = nAnAvidhaH "1OM hrIM asiAusA nama" ityAdimantrasmaraNarUpo mantrajapaH prAyo = bahulo yatra tat (=citramantrajapaprAya) pratyApattiH = tattadaparAdhasthAnAnmahatA saMvegena pratikrAntistayA vizodhitaM = vizuddhimAnItam (=pratyAyattivizodhitam) / / 21 / / mokSaH karmakSayo nAma bhogasaMklezavarjitaH / tatra dveSo dRDhA'jJAnArdaniSTapratipattitaH / / 22 / / 'mokSa' iti / dRDhA'jJAnAt = abAdhyamithyAjJAnAt bhavA'bhiSvaGgA'bhAvenA'niSTA'nanubandhinyapi mokSe'niSTA'nubandhitvena aniSTapratipatteH / / 22 / / bhavAbhinandinAM sA ca bhavazarmotkaTecchayA / zrUyante caitadAlApA loke zAstre'pyasundarAH // 23 // bhaveti / sA ca = mokSe'niSTapratipattizca bhavAbhinandinAM uktalakSaNAnAM bhavazarmaNo | viSayasukhasya utkaTecchayA (=bhavazarmotkaTecchayA) bhavati, dvayorekadoSajanyatvAt / / 23 / / "madirAkSI na yatrA'sti tAruNyamadavihvalA / "jaDastaM mokSamAcaSTe priyA sa 'iti no matam / / 24 / / 1. 'OM' iti padaM mudritapratau nAsti / 2. hastAdarza ...daniSTaH pra..' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare '..dRDhojJAnA..' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza . jJAnI' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'jJAnIdra' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza '...TechayA..' iti truTitaH pAThaH / 6. mudritapratau 'bhavAbhinanindi..' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'madirAgni' / iti pAThaH / 8. hastAdarza 'jargastaM' ityazuddhaH pAThaH / 9. hastAdarza 'iMti' ityazuddhaH pAThaH / 12/24 / / 215 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___bo to ' 'madirAkSI'ti / lokA''lApo'yam / / 24 / / varaM vRndAvane ramye kroSTutvamabhivAJchitam / na tvevA'viSayo mokSaH kadAcidapi gautama ! / / 25 / / 'varami'ti / 'gautama !' iti gAlavasya ziSyA''mantraNam / RSivacanamidamiti zAstrA''lApo'yam / / 25 / / dveSo'yamatyanarthAya tadabhAvastu dehinAm / bhavA'nutkaTarAgeNa sahajA'lpamalatvataH / / 26 / / ___'dveSa' iti / ayaM = muktiviSayo dveSa: atyanAya = bahulasaMsAravRddhaye / tadabhAvastu = muktidveSA'bhAvaH punaH dehinAM = prANinAM bhavAnutkaTarAgeNa = bhavotkaTecchAbhAvena sahajaM = svAbhAvikaM yadalpamalatvaM tataH (=sahajAlpamalatvataH) / mokSarAgajanakaguNA'bhAvena | tadabhAve'pi gADhataramithyAtvadoSA'bhAvena tadveSAbhAvo bhavatItyarthaH / / 26 / / 12/27 malastu yogyatA yoga-kaSAyAkhyA''tmano matA / anyathA'tiprasaGgaH syaajjiivtvsyaa'vishesstH||27|| 1.hastAdarza 'vAMchitA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ...viSayAn' ityazuddhaH paatthH| 3. hastAdarza 'sahajAmalavatA' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza ...lpamanatvaM' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'yogyatAyogya..' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'syAjjIvatasyA' ityazuddhaH pAThaH / // 216 / Jain Education Interational Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ botos se vA dvA triM zi kA 12/29 'mastviti / malastu yogakaSAyAkhyA Atmano yogyatA matA / tasyA eva bahutvA'lpatvAbhyAM doSotkarSA'pakarSopapatteH / anyathA jIvatvasyA'vizeSataH sarvatra sAdhAraNatvAt atiprasaGgaH mukteSvapi bandhA''pattilakSaNaH syAt / / 27 / / prAgabandhAnna 'bandhacet kiM tatraiva niyAmakam / 'prANi'ti / prAk = pUrvaM abandhAd yogyatAM tu phalonneyAM bAdhate dUSaNaM na tat / / 28 / / bandhA'bhAvAt 'jIvatvarUpA'vizeSe'pi na bandhI muktasya cet ? kiM tatraiva = prAgabandhe eva niyAmakaM ? yogyatAkSayaM vinA / yogyatAM tu phalonneyAM = phalabalakalpanIyAM tadUSaNaM na bAdhate 'tatra kuto na yogyatA ?' ityatra phalA'bhAvasyaivottaratvAt / yuktaM caitat bandhasya badhyamAnayogyatA'pekSatvaniyamAdvastrAdInAM maJjiSThAdirAgarUpabandhane tathA-darzanAt, tadvaicitryeNa phalabhedopapatteH, tasyA antaraGgatvAt / tatparipAkArthameva hetvantarA'pekSaNAdityAcAryAH ||28|| = = didRkSA bhavabIjaM cA'vidyA cA'nAdivAsanA / bhaGgyeSaivAzritA sAMkhya- zaiva- vedAnti-saugataiH / / 29 / / 1. hastAdarze 'baMdhayohyatat' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'niyAmaka:' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'jIvatvarUpavi...' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratau ca 'jIvatvakhyA vizeSa'pi ...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'bhaMgyai...' ityazuddhaH pAThaH / / / 217 / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'didRkSeti / puruSasya prakRtivikArAn draSTumicchA didRkSA 'saiveyamiti sAGkhyAH / bhavabIjam iti zaivAH / avidyA iti vedAntikAH anAdivAsanA iti saugatAH / / 29 / / pratyAvartaM vyayo'pyasyAstadalpatve'sya sambhavaH / ato'pi zreyasAM zreNI kiM punarmuktirAgataH // 30 // pratyAvartamiti / pratyAvartaM = pratipudgalAvartaM vyayo'pi = apagamo'pi asyAH = yogyatAyAH, doSANAM kramahAsaM vinA bhavyasya muktigamanAdyanupapatteH / ___tadalpatve = yogyatA'lpatve asya = muktyadveSasya sambhavaH = upapattiH / taduktaM"evaM cA'pagamo'pyasyAH pratyAvartaM sunItitaH / sthita eva tadalpatve bhAvazuddhi rapi dhruvA / / " (yogabindu 170) ato'pi = muktyadveSAdapi zreyasAM zreNI = kuzalAnubandhasantatiH / kiM punaH vAcyaM muktirAgataH tadupapattau / / 30 / / na cAyameva rAgaH syAnmRdumadhyAdhikatvataH / tatropAye ca navadhA yogibhedapradarzanAt // 31 // ___na ceti / na cAyameva = muktyadveSa eva rAgaH syAt = muktirAgo bhavediti vAcyam / mRdumadhyAdhikatvataH = jaghanyamadhyamotkRSTabhAvAt / tatra = muktirAge upAye 1. hastAdarza 'saivaiya...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'pratyAvarte' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'yogyatAlapa...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 4. 'zudirapi' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 5. hastAdarza 'rAgataH' ityazuddhaH pAThaH / 12/31 // 2 Jain Education Interational Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ho Ho ( ca = muktyupAye ca navadhA = navabhiH prakArairyogibhedasya pradarzanAdupavarNanAt ( yogibhedprdrshnaat)| tathAhi- (1) mRdUpAyo mRdusaMvegaH, (2) madhyopAyo mRdusaMvegaH, (3) adhyupAyo mRdusaMvegaH, (4) mRdUpAyo madhyasaMvegaH, (5) madhyopAyo madhyasaMvegaH, (6) adhyupAyo madhyasaMvegaH, (7) mRdUpAyo adhisaMvegaH, (8) madhyopAyo'dhisaMvegaH, (9) adhyupAyo'dhisaMvegazceti navadhA yogina iti yogAcAryAH / / 31 / / dveSasyA'bhAvarUpatvAdadveSazcaika' eva hi / tataH kSipraM kramAccA'taH paramAnandasambhavaH / / 32 // _'dveSasya'ti / adveSazca dveSasyA'bhAvarUpatvAdeka eva hi / ato na tena yogibhedoppttirityrthH| phalabhedenA'pi bhedamupapAdayati- tato = muktirAgAt kSipraM = anativyavadhAnena, ato = muktyadveSAt" (= kramAt ca) krameNa = muktirAgA'pekSayA bahudvAraparamparAlakSaNena paramAnandasya = nirvANasukhasya sambhavaH (= paramAnandasambhavaH) / / 32 / / / / iti pUrvasevAdvAtriMzikA / / 12 / / ka 12/32 / / / 219 / / 1. mudritapratI 'muktyupAye ca' iti nAsti / 2. hastAda" 'zceSa' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau hastAdarza ca 'rAgAt' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa 'tataH' iti bhavitavyam / hastAdarzAntare ca 'atropica krameNasyA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'makyadveSAkrameNa' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM 244 434 // atha muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA / / 13 / / ukteSu pUrvasevAbhedeSu muktyadveSaM prAdhAnyena puraskurvannAha uktabhedeSu yogIndrarmuktyadveSaH prazasyate / muktyupAyeSu no ceSTA 'malanAyaiva yattataH // 1 // uktabhedeSviti / malanAyaiva = vinAzanimittameva / taddhi bhavopAyotkaTecchayA syAt / sA ca na muktyadveSa iti muktyupAyamalanA'bhAvaprayojako'yam / / 1 / / viSA'nnatRptisadRzaM tadyato vratadurgrahaH / / uktaH zAstreSu zastrA'gni-vyAladurgrahasannibhaH // 2 // viSeti / tad = muktyupAyamalanaM viSA'nnatRptisadRzaM, ApAtataH sukhA''bhAsahetutve'pi bahutaraduHkhA'nubandhitvAt / ___ yad (?yataH) = yasmAd vratAnAM durgraho'samyagaGgIkAraH (=vratadurgrahaH) uktaH zAstreSu = yogasvarUpanirUpakagrantheSu (zastrA'gni-vyAladurgrahasannibhaH=) zastrA'gni-vyAlAnAM yo durgraho = "durgRhItatvaM tena sannibhaH = sadRzaH, asundarapariNAmatvAt / / 2 / / nanu "durgRhItAdapi zrAmaNyAtsuralokalAbhaH keSAMcid bhavatIti kathamatrA'sundaratetyatrAha1. hastAdarza 'malinA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'viSAnnatRpta...' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'zastragne' ityazuddhaH pAThaH / 4-5. 'durgrahI' iti mudritapratau / |||220 / 13/2 Jain Education Interational Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F iss 5 graiveyakA''ptirapyasmAdvipAkavirasA'hitA / muktyadveSazca tatrA'pi kAraNaM na kriyaiva hi / / 3 / / ___ graiveyakAptiriti / asmAd = vratadurgrahAt graiveyakA''ptirapi = zuddhasamAcAravatsu sAdhuSu cakravartyAdibhiH pUjyamAneSu dRSTeSu sampannatatpUjAspRhANAM tathAvidhA'nyakAraNavatAM ca keSAJcid vyApannadarzanAnAmapi prANinAM navamaveyakaprAptirapi vipAkavirasA = bahutaraduHkhA'nubandhabIjatvena pariNativirasA ahitA = aniSTA tattvataH, cauryA'rjitabahuvibhUtivaditi draSTavyam / tatrA'pi = navamagraiveyakaprAptAvapi ca muktyadveSaH kAraNaM, na kevalA kriyaiva hi = akhaNDadravyazrAmaNyaparipAlanalakSaNA / ___taduktaM- "anenA'pi prakAreNa dveSA'bhAvo'tra tattvataH / hitastu yattadete'pi tathAkalyANabhAginaH / / " (yogabindu 146) iti / / 3 / / lAbhAdyarthitayopAye phale cA'pratipattitaH / vyApannadarzanAnAM hi na dveSo dravyaliGginAm // 4 // lAbheti / vyApannadarzanAnAM hi dravyaliGginAM upAye = cAritrakriyAdau lAbhAdyarthitayA // 221 / 13/4 || eva na dveSo, rAgasAmagryAM dveSA'navakAzAt / phale ca mokSarUpe apratipattita eva na ) || dveSaH / na hi te mokSaM svargAdisukhAd bhinnaM pratiyanti yatra dveSA'vakAzaH syAt / // ra Jain Education Intemational Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ / / svargAdisukhA'bhinnatvena pratIyamAne tu tatra teSAM rAga eva / vastuto bhinnasya tasya pratItAvapi sveSTavighAtazaGkayA tatra dveSo na syAditi draSTavyam ||4|| muktau ca muktyupAye ca muktyarthaM prasthite punaH / yasya dvaSo na tasyaiva 'nyAyyaM gurvAdipUjanam / / 5 / / muktau ceti / spaSTaH / / 5 / / gurudoSavataH svalpA sakriyApi guNAya na / bhautahanturyathA tasya padasparzaniSedhanam / / 6 / / gurviti / gurudoSavataH = adhikadoSavataH svalpA = stokA sakriyA'pi = sacceSTApi guNAya na bhvti| yathA bhautahantuH = bhasmavratighAtakasya tasya = bhautasya padasparzanasya = caraNasaGghaTTanasya niSedhanaM (=padasparzaniSedhanam) / kasyacit khalu zabarasya kuto'pi prastAvAt 'tapodhanAnAM pAdena sparzanaM mahate'narthAya sampadyata' iti zrutadharmazAstrasya kadAcinmayUrapicchaiH prayojanamajAyata / yadA'sau nipuNamanveSamANo na lebhe, tadA zrutamanena ta(?ya)thA bhautasAdhusamIpe tAni santi, yayAcire ca tAni tena tebhyaH, paraM na kinycillebhe| 13/6 tato'sau zastravyApArapUrvakaM tAnnigRhya jagrAha tAni, pAdena sparzaM ca parihRtavAn / yathA'sya | 1. hastAda" 'puca' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'nAyyaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'tAvanni..' iti paatthH| hob F5 ra ||222 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // FFhs. / / pAdasparzaparihAro guNo'pi zastravyApAreNopahatatvAnna guNaH, kiM tu doSa eva / evaM muktidveSiNAM gurudevAdipUjanaM yojanIyam / / 6 / / muktyadveSAnmahApApanivRttyA yAdRzo guNaH / gurvAdipUjanAttAdRk kevalAnna bhavetkvacit / / 7 / / muktyadveSAditi / spaSTaH / / 7 / / ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / / sarujetarabhedena bhojanA''digataM yathA // 8 // ekameveti / ekameva 'hyanuSThAnaM devatApUjanAdi kartRbhedena = caramA'caramA''vartaga|| tajantukartRka tayA bhidyate' = viziSyate / sarujetarayoH saroga-nIrogayoH 5bhoktrorbhedena / bhojanAdigataM = bhojana-pAna-zayanAdigataM yathA anuSThAnaM, ekasya , anyasya balopacAyakatvAditi / ___'sahakAribheda evA'yaM na tu vastubheda' iti cet ? na, itarasahakArisamavahitatvena phalavyApyatA'pekSayA tadavacchedaka kAraNabhedasyaiva kalpanau // 223 / / 13/8 1. 'anu...' iti hastAdarza pAThaH / 2. hastAdarza ...vartagajantu' iti pAThaH / 3. ...kartRkam' iti hastapratI pAThaH / 4. hastAdarza 'bhidyata vi.' ityazuddhaH pAThaH / 5. 'vatro' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 6. ....chedakakakA...' iti hastAdarza pAThaH / prAcIna- mudritapratau ca 'kaM kAraNaM bheda...' ityazuddhaH pAThaH / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9244444 ciMtyAt, tathaivA'nubhavAditi kalpalatAyAM vipaJcitatvAt / / 8 / / bhavAbhiSvaGgatastenA'nAbhogAcca viSAdiSu / anuSThAnatrayaM mithyA dvayaM satyaM viparyayAt // 9 // bhaveti / tena kartRbhedAdanuSThAnabhedena 'bhedanaM bhavAbhiSvaGgataH = saMsArasukhAbhilASAt (anAbhogAt =) anAbhogataH sanmUrchanajapravRttitulyatayA ca viSAdiSu anuSThAneSu madhye anuSThAnatrayaM AdimaM mithyA niSphalam / dvayaM uttaraM ca satyaM = saphalaM, viparyayAt = bhavAbhiSvaGgA'nAbhogA'bhAvAt / / 9 / / ihA'mutra phalA'pekSA bhavA'bhiSvaGga ucyate / kriyocitasya bhAvasyA'nAbhogastvatilaGghanam / / 10 / / iheti / prAgeva zabdArthakathanAd gatArtho'yam / / 10 / / viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamiti paJcavidhaM jaguH / / 11 / / viSamiti / paJcAnAmanuSThAnAnAmayamuddezaH / / 11 / / viSaM labdhyAdyapekSAtaH kSaNAtsaccittanAzanAt / 1. hastAdarza 'bhedanaM' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'satyaM' padaM nAsti / 3. hastAdarza 'bhAvaH syA' ityazuddhaH / pAThaH / 4. hastAdarza 'smRtam' iti pAThAntaram / 5. mudritapratau 'mAraNAt' iti pAThaH / vyAkhyAnusArataH so'shuddhH| ||224 / // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyabhogAbhilASeNa garaH kAlAntare kSayAt / / 12 / / viSamiti / labdhyAdyapekSAtaH = labdhi-kIrtyAdispRhAto yadanuSThAnaM tat viSaM ucyate / kSaNAt tatkAlaM saccittasya = zubhAntaHkaraNapariNAmasya nAzanAt (=saccittanAzanAt), tadA''ttabhogenaiva tadupakSayAta / anyadapi hi sthAvara-jaGagamabhedabhinnaM viSaM tadAnImeva nAzayati / divyabhogasyA'bhilASaH = aihikabhoganirapekSasya sataH svargasukhavAJchAlakSaNastena (= divyabhogAbhilASeNa) anuSThAnaM gara ucyate / kAlAntare = bhavAntaralakSaNe kSayAd bhogAtpuNyanAzenAnarthasampAdanAt / garo hi kudravyasaMyogajo viSavizeSaH, tasya ca kAlAntare viSamavikAraH prAdurbhavatIti / 'ubhayA'pekSAjanitamatiricyate'. ? na, ubhayA'pekSAyAmapyadhikasya balavattvAditi sambhAvayAmaH / / 12 / / sammohAdananuSThAnaM sadanuSThAnarAgataH / taddhaturamRtaM tu syAcchraddhayA jainavartmanaH / / 13 / / sammohAditi / saMmohAt sannipAtopahatasyeva sarvato'nadhyavasAyAt ananuSThAnaM ucyate, anuSThAnameva na bhavatIti kRtvA / 1. hastAdarza 'galaH' iti pAThaH / 2. 'cittasya' iti mudritapratau / 3. 'viSavikAra' iti mudritapratau / ....... cihnadvayagataH pATho hastAdarza nAsti / kA // / / 225 / 13/13 Jain Education Interational Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (b) tus bb 5 5 he has to f mu ktya Sa prA dhA nya zi kA 13/15 = sadanuSThAnarAgataH tAttvikadevapUjAdyAcArabhAvabahumAnAda''didhArmikakAlabhAvidevapUjAdyanuSThAnaM taddhetuH ucyate, muktyadveSeNa manAg muktyanurAgeNa vA zubhabhAvalezasaGgamAdasya sadanuSThAnahetutvAt / jainavartmano jinoditamArgasya zraddhayA 'idameva tattvamityadhyavasAyalakSaNayA tu anuSThAnaM amRtaM syAt, amaraNahetutvAt / taduktaM- "jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH I saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH || " ( yogabindu 160 ) / / 13 / / carame pudgalA''varte tadevaM kartRbhedataH / siddhamanyAdRzaM sarvaM gurudevAdipUjanam / / 14 / / carama iti / nigamanaM spaSTam ||14|| sAmAnyayogyataiva prAk puMsaH pravavRte kila / tadA samucitA sA tu sampanneti vibhAvyatAm / / 15 / / sAmAnyeti / sAmAnyayogyatA muktyupAyasvarUpayogyatA / samucitayogyatA tatsahakAriyogyateti vizeSaH / pUrvaM hyekAntena yogAyogyasyaiva devAdipUjanamAsIt, caramAvarte = 1. mudritapratI ...nAdi dhA... ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze ...ditemiti' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'samuditA' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa so'zuddhaH / 4. mudritapratau 'yogyasyaiva' ityazuddhaH pAThaH / hastapratau 'ayogyasyaiva' iti pAThaH / yogabinduvRttau 'yogAyogyasyaiva' iti pAThaH / / / 226 / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 4 / / tu samucitayogyabhAvasyeti caramAvartadevAdipUjanasyA'nyAvartadevAdipUjanAdanyAdRzatvamiti // || yogabinduvRttikAraH (gA. 162) / / 15 / / caturthaM caramAvarte prAyo'nuSThAnamiSyate / anAbhogAdibhAve tu jAtu 'syAdanyathApi hi // 16 // cturthmiti| caramAvarte prAyo = bAhulyena caturthaM taddhetunAmakaM anusstthaanmissyte| anAbhogAdibhAve tu jAtu = kadAcit anyathA'pi syAt iti prAyograhaNaphalam / / 16 / / zaGkate nanvadveSo'thavA rAgo mokSe ta tutocitaH / Adye tat' syAdabhavyAnAmantye na syAttadadviSAm / / 17 / / nanviti / muktyadveSaprayuktA'nuSThAnasya taddhetutve'bhavyA'nuSThAnavizeSe'tivyAptiH, navamagraiveyakaprAptermuktyadveSaprayuktatvapradarzanAt / muktirAgaprayuktA'nuSThAnasya tattve tu manAgrAgaprAkkAlInamuktyadveSaprayuktA'nuSThAne'vyAptirityarthaH / / 17 / / na cAdveSe vizeSastu ko'pIti prAga nidarzitam / | ||227 // ISadrAgAdvizeSazcedadveSopakSayastataH / / 18 / / 1. hastAdarza 'syAdasya' iti azuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'syAdatatyAnAmaMtyana' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza / 'na vA doSa' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'nidarzitaH' iti pAThaH / 4 2 kA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeo na ceti / adveSe vizeSastu na ca ko'pi asti, abhAvatvAt iti prAk = pUrvadvAtriMzikAyAM nidarzitam / ISadrAgAccedvizeSaH ? tarhi tata evA'dveSasyopakSayaH (=adveSopakSayaH), vizeSaNenaiva kAryasiddhau vizeSyavaiyarthyAt / itthaM ca "muktyadveSeNa manAga muktyanurAgeNa vA taddhetutvam" (yogabinduvRtti159) iti vacanavyAghAta iti bhAvaH / / 18 / / utkaTAnutkaTatvAbhyAM pratiyogikRto'stvayam / naivaM satyAmupekSAyAM dveSamAtraviyogataH / / 19 / / utkaTeti / abhavyAnAM muktau utkaTadveSA'bhAve'pyanutkaTadveSo bhaviSyati / anyeSAM tu dveSamAtrAbhAvAdevA'nuSThAnaM tahetuH syAditi pUrvArdhA'rthaH / . naivaM, upekSAyAM satyAM dveSamAtrasya viyogataH, (=dveSamAtraviyogataH) anyathA sveSTasAMsArikasukhavirodhitvenotkaTo'pi dveSasteSAM muktau syAdityuttarArdhA'rthaH / / 19 / / samAdhatte satyaM bIjaM hi taddhetoretadanyatarA'rjitaH / kriyArAgo na tenA'tiprasaGgaH ko'pi dRzyate / / 20 / / stymiti| (satyam,) taddhetoH anuSThAnasya hi bIjaM (etadanyatarArjitaH=) etayoH 1. hastAda" 'tadarjinya' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'muktidveSo na' ityazuddhaH pAThaH / vyAkhyAnusAreNA'smAbhirapekSitaH zuddhaH pATho gRhItaH / 3. hastAdarza 'dRzya' iti truTitaH pAThaH / yi 228 / 13/20 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 4 4 = muktyadveSa-rAgayoranyatareNa arjito = janitaH kriyArAgaH = sadanuSThAnarAgaH / tenA'tiprasaGgaH ko'pi na dRshyte| ___ abhavyAnAmapi svargaprAptihetumuktyadveSasattve'pi tasya sadanuSThAnarAgA'prayojakatvAd, bAdhya| phalA'pekSAsahakRtasya 'tasya mokSArthasadanuSThAnarAgA'nubandhitvAt / / 20 / / api bAdhyA phalA'pekSA sadanuSThAnarAgakRt / sA ca prajJApanA'dhInA muktyadveSamapekSate / / 21 / / apIti / bAdhyA = bAdhanIyasvabhAvA phalApekSA'pi = saubhAgyAdiphalavAMchA'pi (sadanuSThAnarAgakRta-) sadanuSThAne rAgakRt = rAgakAriNI / sA ca = bAdhyaphalA'pekSA ca prajJApanAdhInA = upadezA''yattA muktyadveSamapekSate kAraNatvena / / 21 / / yataH abAdhyA sA hi mokSA'rthazAstrazravaNaghAtinI / muktyadveSe tadanyasyAM buddhirmAgAnusAriNI / / 22 / / abaadhyeti| abAdhyA hi sA phalA'pekSA mokSArthazAstrazravaNaghAtinI tatra viruddhatvabuddhyAdhAnAd vyApannadarzanAnAM ca tacchravaNaM na svArasikamiti bhAvaH / tat = tasmAt muktyadveSe sati anyasyAM = bAdhyAyAM phalApekSAyAM samucitayogyatAvazena mokSArtha- 1. mudritapratau 'tasya mokSArtha' iti pade na staH / paraM hastAdarza vartate / 2. hastAdarza 'mupekSyata' ityazuddhaH paatthH| 3. hastAdarza '...dveSa tada' ityazuddhaH pAThaH / 4 2 kA // 229 13/22 Jain Education Interational Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hub F5 zAstrazravaNasvArasyotpannAyAM buddhimArgAnusAriNI mokSapathA''bhimukhyazAlinI bhavatIti bhavati teSAM tIvrapApakSayAt sadanuSThAnarAgaH / / 22 / / / tattatphalArthinAM tattattapastantre' pradarzitam / mugdhamArgapravezAya dIyate'pyata eva ca / / 23 // tattaditi / tattatphalArthinAM = saubhAgyAdiphalakAkSiNAM tattattapo rohiNyAditaporUpaM ata eva tantre pradarzitam / ata eva ca mugdhAnAM mArgapravezAya (=mugdhamArgapravezAya) dIyate'pi gItArthaiH / yadAha- "muddhANa hiyaTThayA sammaM" (paMcAzaka-3/49) / ___na hyevamatra viSAditvaprasaGgo, na vA taddhetutvabhaGgaH, phalA'pekSAyA bAdhyatvAt / itthameva mArgA'nusaraNopapatteH / / 23 / / itthaM ca 'vasupAlasya bhavabhrAntau na "bAdhakaH / guNA'dveSo na yattasya kriyArAgaprayojakaH / / 24 / / ___ itthaM ceti / itthaM ca = muktyadveSavizeSoktau ca 'vasupAlasya pUrvabhave sAdhudarzane'pyupekSayA'jA tatadguNarAgasya caurasya bhavabhrAntau = dIrghasaMsArabhramaNe na bAdhakaH, yad = yasmAt 1. hastAdarza 'tapastatre' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'ca' nAsti / 3. mudritapratau 'vastupAlasya' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'bAdhakam' iti mudritapratau / 5. mudritapratau 'vastupAla...' ityazuddhaH paatthH| 6. 'jJAta' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / / / 230 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mu 5) hes b 5 5 ho to do s ktya Sa prA nya dvA triM zi kA 13/29 tasya guNA'dveSaH kriyArAgaprayojako na abhUt / iSyate ca tAdRza evA'yaM taddhetvanuSThAnocitatvena saMsArahAsakAraNamiti / / 24 / / 'jIvAtuH karmaNAM muktyadveSastadayamIdRzaH / guNarAgasya bIjatvamasyaivA'vyavadhAnataH / / 25 / / dhArAlagnaH zubho bhAva etasmAdeva jAyate / antastattvavizuddhyA ca vinivRttA''grahatvataH / / 26 // asmin satsAdhakasyeva nAsti kAcid bibhISikA / `siddherAsannabhAvena pramodasyAntarodayAt / / 27 / / caramAvartino jantoH siddherAsannatA dhruvam / bhUyAMso'mI vyatikrAntAsteSveko bindurambudhau // / 28 / / mAnorathikamitthaM ca sukhamAsvAdayan bhRzam / pIDyate kriyayA naiva bADhaM tatrA'nurajyate / / 29 / / 1. hastAdarze ita Arabhya, aSTazlokI nAsti / 2. hastAdarze 'sidharasenna...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'mAnaurathi...' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratau 'mano.' ityazuddhaH pAThaH / anyatra hastAdarze zuddhaH pAThaH / 4. 'nava' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'neva' ityazuddhaH pAThaH / / / 231 / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oe yeog oe 64 prasannaM kriyate cetaH zraddhayotpannayA tataH / malojjhitaM hi katakakSodena salilaM yathA / / 30 / / vIryollAsastatazca' syAttataH smRtiranuttarA / tataH samAhitaM cetaH sthairyamapyavalambate / / 31 / / adhikAritvamitthaM cA'punarbandhakatAdinA / muktyadveSakrameNa syAt paramAnandakAraNam / / 32 / / jIvAturityAdyArabhyA'STazlokI sugamA / / 32 / / / / iti muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA / / 13 / / wa / / athApunarbandhakadvAtriMzikA' / / 14 / / muktyadveSakrameNA'dhikAritvaprAptirbhavatIti prAguktaM tatra pUrvamapunarbandhakameva dharmAdhikAriNamAha zuklapakSenduvatprAyo vardhamAnaguNaH smRtaH / bhavAbhinandidoSANAmapunarbandhako vyaye // 1 // zukleti / zuklapakSenduvad = ujjvalapakSacandravat prAyo = bAhulyena vardhamAnAH = 1. hastAdarza '..satastasya' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'athApunarbandhadvA....' iti pAThaH / yi ||232 / 14/1 / Jain Education Interational Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a thA 1559 15 to s has to a to pu asyAvasthAntaraM mArgapatitA'bhimukhau punaH // 2 // = asyaiveti / asyaiva apunarbandhakasyaiva uktA gurvAdipUjAlakSaNA pUrvasevA mukhyA kalyANA''zayayogena nirupacaritA / anyasya = apunarbandhakAtiriktasya sakRdbandhakAdeH punaH upacArataH sA, tathAvidhabhavavairAgyA'bhAvAt / mArgapatita-mArgAbhimukhau ( =mArgapatitAbhimukhau) punarasya = apunarbandhakasya avasthAntaraM dazAvizeSarUpau / mArgoM hi cetaso'vakragamanaM bhujaGgamanalikAyAna tulyo viziSTaguNasthAnA'vAptipraguNaH svarasavAhI ka kSayopazamavizeSaH / tatra praviSTo = mArgapatitaH / na ndha dvA triM zi kA 14/3 pratikalamullasanto 'guNA audArya - dAkSiNyAdayo yasya ( sa = vardhamAnaguNaH) bhavA'bhinandidoSANAM prAguktAnAM kSudratvAdInAM vyaye apagame sati apunarbandhakaH smRtaH ||1|| asyaiva pUrvasevoktA mukhyA'nyasyopacArataH / = = mArgapravezayogyabhAvA''pannaca mArgAbhimukha iti / na hyetAvapunarbandhakA'vasthAyAH paratarA'vasthAbhAjau, bhagavadAjJA'vagamayogyatayA paJcasUtrakavRttAvanayoruktatvAt / / 2 / / yogyatve'pi vyavahitau pare tvetau pRthag jaguH / anyatrApyupacArastu sAmIpye bahvabhedataH / / 3 // 1. hastAdarze 'guNA' padaM nAsti / 2. 'yAmatu' iti mudritapratau pAThaH / 3. hastAdarze 'hyevametA...' iti pAThaH / For Private Personal Use Only / / 233 / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyatve'pIti / pare tvetau = mArgapatita-mArgAbhimukhau yogyatve'pi vyavahitau = apunarbandhakA'pekSayA dUrasthAviti pRthag = apunarbandhakAd bhinnau' jaguH / anyatrA'pi = sakRdbandhakAdAvapi upacArastu pUrvasevAyAH sAmIpye apunarbandhakasannidhAnalakSaNe sati bababhedataH = atibhedA'bhAvAt / / 3 / / pariNAmini kAryAddhi sarvathA nAsti bhinnatA / "anAlocanagarbhatvAd anyatrainAM pare jaguH / / 4 / / pariNAminIti / kAryAt hi pariNAmini sarvathA bhinnatA nAsti, yathA ghaTAdermutpiNDAdau / evamapunarbandhakAderapi sakRdbandhakAdau na sarvathA bhinnateti bhAvanIyam / taduktaM- "kRtazcAsyA upanyAsaH zeSApekSo'pi kAryataH / 'nA''sanno'pyasya bAhulyA danyatheti pradarzakaH ||"(yogbindu 180) / pare punaH anyatra sakRbandhakAdau anAlocanagarbhatvAd = bhavasvarUpanirNAyakohApohAdyabhAvasaGgatatvAd enAM = upacaritAM pUrvasevAM jaguH = prAhuH / prAci pakSe kAraNe kAryopacAraH, atra tvanAlocanadvArA'mukhyatvarUpa upacAra iti vizeSaH / / 4 / / 1. 'bhinno' iti mudritapratau pATho'zuddhaH / 2. 'upacAratastu' iti mudritapratau pATho'zuddhaH / 3. hastAdarza 'pUrvasevayA' (1234 / ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratiSu sarvatra 'tatprakRtyA vinApyUha' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'vipa....' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'Asa...' ityazuddhaH pAThaH / 7. 'lyAnnA' ityazuddhaH pATho mudritapratI hastAdarza ca vrtte| asmAbhistu yogabindugataH pATha AdRtaH / 14/4 Jain Education Interational Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajabha bha ma 14 yuktaM caitanmale tIbre bhavAsaGgo na hIyate / saGklezA'yogato mukhyA sA'nyathA neti hi sthitiH / / 5 / / yuktamiti / etacca = etadapi yuktaM, tIvra = atyantamutkaTe 'male = karmabandhalakSaNe bhavA''saGgaH = 'saMsArapratibandhaH na hIyate zeSajantoH / manAgapi hi tannivRttau tasyA'punarbandhakatvameva syAditi / saGklezAyogataH = punaratitIvrasaGklezA'prAptau sA = pUrvasevA mukhyA, uttarottarabhavavairAgyAdikalyANanimittabhAvAt / anyathA neti hi sthitiH zAstramaryAdA / / 5 / / eSyadbhadrAM samAzritya puMsaH prakRtimIdRzIm / vyavahAraH sthitaH zAstre yuktamuktaM tato hyadaH // 6 // eSyadbhadrAmiti / IdRzIM = saGklezA'yogaviziSTAM eSyadbhadrAM = kalyANA'nubandhinI // puMsaH "prakRtiM samAzritya vyavahAraH pUrvasevAdirUpaH sthitaH = prasiddhaH zAstre = yogagranthe tato hi adaH = etad yuktamuktaM, yadutA'nyatropacArata eva pUrvaseveti / / 6 / / zAntodAttastayaiva syAdAzrayaH zubhacetasaH / dhanyo bhogasukhasyeva vittADhyo rUpavAn yuvA / / 7 / / 1. 'dale' ityazuddhaH pATho hastAdarza / 2. 'saMtAra' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. hastAdarza 'yuktametaM' ityazuddhaH | pAThaH / 4. mudritapratau 'prakRti' padaM nAsti para hastAdarze vartate / 5. hastAdarza 'sukhasyevaM' ityazuddhaH pAThaH / / / 235 // 14/7 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntodAtta iti / tayaiva = apunarbandhakocitaiSyadbhadraprakRtyaiva zAntodAttaH syAt / zAnta = tathAvidhendriyakaSAyavikAravikalaH / udAttaH = uccoccatarAdyAcaraNabaddhacittaH / tataH krmdhaaryH| tathA zubhacetasaH = 'zuddhacittapariNAmasya AzrayaH = sthAnam / dhanyaH = saubhAgyA''deyatAdinA dhanArhaH bhogasukhasyeva = zabda-rUpa-rasa-gan sparzasevAlakSaNasya yathA AzrayaH, vittA''Dhyo = vibhavanAyakaH, rUpavAna = zubhazarIrasaMsthAna yuvA = taruNaH pumAn / / 7 / / aGgAbhAve ta(?ya)thA bhogo'tAttviko mAnahAnitaH / zAntodAttatvavirahe kriyApyevaM vikalpajA // 8 // agAbhAva iti / (yathA) aGgAnAM = bhogA'GgAnAM rUpa-vayo-vittA''DhyatvAdInAM vAtsyAyanoktAnAmabhAve (=aGgA'bhAve) sati bhogo'tAttvikaH = apAramArthikaH, mAnahAnitaH = "ahaM sukhI" ityevaMvidhapratipattilakSaNamAnA'pagamAdapUryamANecchatvena tadanutthAnAcca / ___zAntodAttatvavirahe sati evaM kriyA'pi = gurvAdipUjanArUpA vikalpajA = viparyAsajanitA na tu tAttvikI, antaHsukhapravAhA'nutthAnAt / taduktaM- "mithyAvikalparUpaM tu dvayordvayamapi sthitama / svabuddhikalpanAzilpinirmitaM na tu tattvataH / / (yogabindu 189) / / 8 / / 14/8|| / / 1. mudritapratau 'zuddhazi...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'dhanaH' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'dhanya' " iti nAsti / 3. hastAdarza ...tAttvikA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau ....nAccA' ityazuddhaH pAThaH / // 236 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhAdyabAdhitaH zAnta udAttastu mahAzayaH / bIjaM rUpaM phalaM cA'yamUhate bhavagocaram // 9 // 'krodhAdIti / pUrvArdhaM gatArtham / ayaM ca zAntodAttaH bhavagocaraM = saMsAraviSayaM | bIjaM = kAraNaM rUpaM = svarUpaM phalaM ca = kAryaM Uhate = vicArayati / / 9 / / tathAhi bhede hi prakRternaikyamabhede ca na bhinnatA / AtmanAM syAtsvabhAvasyA'pyevaM zabalatocitA // 10 // bhede hIti / bhede hi ekAntato'bhyupagamyamAne prakRteH = sattvarajastamolakSaNAyA jJAnAvaraNAdikarmarUpAyA vA naikyaM AtmanAM saMsAriNAM syAt / tathA caikajAtIyasaMsAraphalopalambhabAdha iti bhAvaH / ____ abhede ca = ekAntAbhede ca na bhinnatA syAt teSAM / tathA ca naraka-tiryagmanuSya devAdibhedopalambhabAdha iti bhaavH| svabhAvasyA'pi antaraGgahetubhUtasya bhedA'bhedayorekAntayoretadeva dUSaNam / evaM = ekAntapakSe ubhayataH pAzArajjusadbhAvAt zabalatA = kathaMcidbhedA'bhedarUpA ucitA = nyAyyeti, tayaiva sakalavyavahAropapatteH / hetUhanametat / / 10 / / 14/10 // 1. 'krodhAditi' ityevaM mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratI 'nR-ti...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'mAnuSka..' iti pAThaH / 4. mudritapratau 'pAzarajju...' ityazuddhaH pAThaH / kA ||237 Jain Education Interational Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la 5 59 15 to t ka thA na ndha ka dvA triM zi kA 14/12 bhavo'yaM duHkhagahano janma-mRtyu-jarAmayaH / anAdirapyupAyena pRthagbhavitumarhati / / 11 / / bhavo'yamiti / ayaM = pratyakSopalabhyamAno bhavaH = saMsAraH duHkhagahanaH = zArIramAnasA'nekaduHkhazatairAcchannaH / janma = mAtRkukSiniSkramaNalakSaNaM, maraNaM = pratiniyatA''yuHkarmakSayaH, jarA = vayohAnilakSaNA, tanmayaH = tatprAcuryavAn (=janma-mRtyu-jarAmayaH) / anAdirapi upAyena jJAnadarzanacAritrarUpeNa pRthag bhavitumarhati kAJcanamalavaditi / svarUpohanametat / / 11 / phalaM bhavasya vipulaH kleza eva vijRmbhate / nyagbhAvyA''tmasvabhAvaM hi payo nimbaraso yathA / / 12 / / phalamiti / bhavasya = "saMsArasya phalaM = kAryaM vipulaH = anubandhasantatyA vistIrNaH kleza eva vijRmbhate / nAtra sukhalavo'pyastItyevakArArthaH / Atmanyeva sukhasvabhAve sati kathaM klezo vijRmbhate ? ityata Aha- AtmasvabhAvaM (hi) nyagbhAvya = tirobhAvya / yathA payaH tirobhAvya nimbaraso vijRmbhate / bhavati mahatA pratipanthinA'lpasyA'bhibhava iti / yadA tvAtmasvabhAva eva bhUyAn bhavati tadA 1. hastAdarze '...jRmbhaMte' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'nigrApyA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'niviraso' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'saMsArapha....' ityazuddhaH pAThaH / / / 238 / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / tenA'pi klezA'bhibhavaH kartuM zakyata iti na saMsAradazAyAM klezenA''tmA'bhibhavA'nupapattiriti bhaavH| phalohanametat / / 12 / / tadviyogAzrayo'pyevaM samyagRho'sya jAyate / tattattantranayajJAne vizeSA'pekSayojjvalaH / / 13 / / taditi / tadviyogA''zrayo = bhavaviyogA''zrayaH apyevaM = hetu-svarUpa-phaladvAreNa samyagRhaH = samIcInavicAraH asya = zAntodAttasya jAyate / teSAM teSAM tantrANAM SaSTitantrAdInAM nayAnAM jJAne (= tattattantranayajJAne) sati vizeSA'pekSayA = itarAM'zajijJAsAlakSaNayA ujjvalaH = zuddhanizcayAnusArI / / 13 / / yojanAdyoga ityukto mokSeNa munisattamaiH / sa nivRttA'dhikArAyAM prakRtau lezato dhruvaH // 14 // yojanAditi / yojanAt = 'ghaTanAt mokSeNa iti = asmAddhetoH munisattamaiH = RSipUGagavaiH yoga uktaH / sa nivRttA'dhikArAyAM = vyAvRttapUruSA'bhibhavAyAM prakRtI satyAM lezataH = kiJcidvattyA dhravo = nizcitaH ||14|| gopendravacanAdasmAdevaM lakSaNazAlinaH / 14/15 parairasyeSyate yogaH pratizroto'nugatvataH / / 15 / / 1. hastAdarza 'ghanAt' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...dakSaNa...' ityazuddhaH pAThaH / / / 239 / Jain Education Intemational Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhabha bhabhabha 444 gopendreti / asmAd gopendravacanAt evaMlakSaNazAlinaH = zAntodAttatvAdiguNayuktasya (asya=) apunarbandhakasya paraiH = tIrthAntarIyaiH yoga (iSyate=) ucyate / pratizroto'nugacchati yaH sa pratizroto'nugastadbhAvastattvaM tataH (=pratizroto'nugatvataH) / indriya-kaSAyA'nukUlA hi vRttirnushrotH| tatpratikUlA tu pratizrota iti| ___itthaM hi pratyahaM zubhapariNAmavRddhiH, sA ca yogaphalamityasya yogaucityam / tadAha"velAvalanavannadyAstadA''pUropasaMhRteH / pratizroto'nugatvena pratyahaM vRddhisNyutH||" (yogabindu 202) iti / / 15 / / takriyAyogahetutvAdyoga ityucitaM vacaH / mokSe'tidRDhacittasya bhinnagranthestu bhAvataH / / 16 / / -taditi / tadvacaH kriyAyogasya sadAcAralakSaNasya hetutvAt (=kriyAyogahetutvAt) yoga iti = evaM ucitaM, asya dravyayogavattvAt / ___mokSe = nirvANe atidRDhacittasya = ekadhArAlagnahRdayasya bhinnagranthaH = vidAritA'titIvrarAga-dveSapariNAmasya tu bhAvato yogaH smbhvti| samyagdRSTerhi mokSA''kAkSA'kSaNikacittasya yA yA ceSTA sA sA mokSaprAptiparyavasAnaphaliketi tasyaiva bhAvato'yam / apunarbandhakasya tu na sArvadikastathApariNAma iti dravyata eveti / taduktaM- "bhinnagranthestu 1. hastAdarza '...gatvAt' iti pAThaH / // 240 / 14/16 Jain Education Interational Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatprAyo mokSe cittaM bhave 'tanuH / tasya tatsarva eveha yogo yogo hi bhAvataH / / " (yogabindu 203) iti / / 16 / / anyasaktastriyo bhartRyogo'pyazreyase yathA / tathA'muSya'kuTumbAdivyApAro'pi na bandhakRt / / 17 / / anyeti / anyasmin = svabhartRvyatirikta puMsi saktAyA anuparatariraMsAyAH striyo = yoSitaH (=anyasaktastriyaH) bhartRyogo'pi = patizuzrUSaNAdivyApAro'pi yathA'zreyase = pApakarmabandhAya tathA'muSya = bhinnagrantheH kuTumbAdivyApAro'pi na bandhakRt / puNyayoge'pi pApapariNAmena pApasyaiva bandhavadazubhakuTumbacintanAdiyoge'pi zuddhapariNAmena sadanubandhasyaivopapatteH / taduktaM- "nAryA yathA'nyasaktAyAstatra bhAve sadA sthite / tadyogaH pApabandhazca tathA mokSe'sya dRzyatAm / / na ceha granthibhedena pazyato bhAvamuttamam / itareNA''kulasyA'pi tatra cittaM na jAyate / / " (yogabindu 204-205) / / 17 / / nijA''zayavizuddhau hi bAhyo hetura kAraNam / zuzrUSAdikriyA'pyasya zuddhA zraddhAnusAriNI / / 18 / / 1. mudritapratau 'tanu' iti visargazUnyaH pAThaH / 2. 'tathA mukhyaku' ityazuddhaH pATho mudritapratau / hastAdarza ca 'mukhAmukUTAdi' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'pApasyeva' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 4. 'hetukA' ityazuddhaH pATho mudritprtau| // 241 / 14/18|| For Private & Personal use only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la by t ____nijeti / nijAzayavizuddhau hi satyAM bAhyo hetuH kuTumbacintanAdivyApAraH akAraNaM karmabandhaM prati, bhavahetUnAmeva pariNAmavizeSeNa mokSahetutvena' pariNamanAt "je jattiyA ya heU bhavassa te tattiA ya mukkhassa" (oghaniyukti-53) iti vacanaprAmANyAt / ___ nanu kimekena zubhapariNAmena ? kriyAyA api mokSakAraNatvAttadabhAve tasyA'kiJcitkaratvAdityata Aha- zuzrUSAdikriyA'pi asya = samyagdRzaH 'zuddhA zraddhAnusAriNI = jinavacanaprAmANyapratipattyanugAminI / ___ parizuddhohApohayogasya hi prakRterapravRtti-virodhi pravRttiyogAbhyAM 'samyaganuSThAnA'vandhyakAraNatvAttenaiva tadAkSipyata iti bhAvaH / taduktaM'cAru 'caitadyato hyasya tathohaH sampravartate / etadviyogaviSayaH "zuddhA'nuSThAnabhAk sa yt|| prakRterA yatazcaiva nA'pravRttyAdidharmatAm / tathA vihAya ghaTate Uho'sya vimalaM manaH / / sati cA'smin sphuradratnakalpe "sattvolbaNatvataH / bhAvastaimityataH zuddhamanuSThAnaM sadaiva hi / / ' (yogabindu 206-7-8) / ___nanu samyagdRSTiparyantamanyatra dravyayoga evocyate iti kathamatra bhAvato'yamukta iti cet ? 1. hastAdarza hetutve' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'jettiyA' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'zuddhazra' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 4. mudritapratI '...prakRti...' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'samyaganuSThAva....' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratI ca 'samyaganuSThAnava.....' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'vaita...' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'zraddhA....' ityazuddhaH pAThaH / 8. hastAdarza 'salva....' ityazuddhaH paatthH| 9. mudritapratau 'iti' padaM nAsti paraM hastAdarza vartate / ||242 // 14/18|| Jain Education Interational Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / cAritrapratipanthinAmanantA'nubandhinAmapagame tadguNaprAdurbhAvaniyama iti nizcayA''zrayaNAt / alpatadavivakSApareNa vyavahAreNa tvatrA'yaM neSyata eva / "etacca yogahetutvAdyoga ityucitaM vacaH / mukhyAyAM pUrvasevAyAmavatAro'sya kevalam / / " (yogabindu 209) ityanenA'punarbandhakA'tizayAbhidhAnaM tu samyagdRzo naigamanayazuddhiprakarSakASThA'pekSamiti na kazcidvirodha iti vibhAvanIyaM sudhIbhiH / / 18 / / etannizcayavRttyaiva yadyogaH zAstrasaMjJinaH / tridhA zuddhAdanuSThAnAt samyakpratyayavRttitaH / / 19 / / etaditi / etad = yaduktaM bhinnagranthereva bhAvato yoga iti nizcayavRttyaiva = paramArthavRttyaiva, na tu kalpanayA, yad = yasmAcchAstreNaiva saMjJI tadvinA tvasaMjJivat kvApyarthe'pravartamAno yastasya (=zAstrasaMjinaH) tridhA = vakSyamANaistribhiH prakAraiH zuddhAd = niravadyAt anuSThAnAd = AcArAt samyakpratyayena = Atma-guru-liGgazuddhayA svakRtisAdhyatAdyabhrAntavizvAsena vRttiH = pravRttistataH (=samyakpratyayavRttitaH) bhavatIti / / 19 / / zAstramAsannabhavyasya mAnamAmuSmike vidhau / sevyaM yadvicikitsAyAH samAdheH pratikUlatA / / 20 / / 1. 'saMjJitaH' iti mudritapratau paatthH| 2. hastAda" 'etaditi' iti padaM naasti| 3. '...the prava..' iti mudritapratau / pAThaH / 4. hastAdarza 'samAdhiprati....' iti pAThAntaram / ||243 / / 14/20 // Jain Education Interational Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramiti / Asannabhavyasya = adUravartimokSalAbhasya prANinaH AmuSmike vidhau = pAralaukike karmaNi zAstraM mAnam, dharmA'dharmayoratIndriyatvena tadupAyatvabodhane pramANAntarA'sAmarthyAt / ataH sevyaM = sarvatra pravRttau puraskaraNIyaM, na tu kvcidpyNshe'naadrnniiym| ___ yad = yasmAt vicikitsAyAH = yuktyA samupapanne'pi mativyAmohotpannacittaviplutirUpAyAH samAdheH = cittasvAsthyarUpasya jJAna-darzana-cAritrAtmakasya vA pratikUlatA = virodhitA'sti / artho hi vividhaH sukhA'dhigamo duradhigamo'nadhigamazceti zrotAraM prati bhidyate / Adyo yathA cakSuSmatazcitrakarmanipuNasya rUpasiddhiH2 / dvitIyaH saivA'nipuNasya / tRtIyastvandhasyeti / tatra prathama-caramayo styeva vicikitsA, nizcayAdasiddhezca / dvitIye tu deza-kAla-svabhAvaviprakRSTe dharmA'dharmAdau bhavantI sA mahA'narthakAriNI / yadAgama:"vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM No lahati samAhiM" (AcArADga 5/5/161) / atazcittazuddhyarthaM zAstramevA''daraNIyamiti bhAvaH / ____yata uktaM- "malinasya yathA'tyantaM jalaM vastrasya zodhanam / antaHkaraNaratnasya tathA zAstraM vidurbudhAH / / " (yogabindu 229) / / 20 / / viSayA''tmA'nubandhaistu tridhA zuddhaM yathottaram / 1. mudritapratau 'pravRttA' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'rUpasi' ityazuddhaH pATho hastaprato / 3. 'puNyasya' iti mudritapratAvazuddha: pAThaH / 4. mudritapratau 'vitigichaM samA...' ityazuddhaH pAThaH / ||244 / 14/20 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la 1559 15 para thA pu na rba ndha ka has dvA triM zi kA 14/22 pradhAnaM karma tatrA''dyaM muktyarthaM patanAdyapi / / 21 / / viSayeti / viSayeNa = gocareNa, AtmanA = 'svarUpeNa, anubandhena tu uttaratrA'nuvRttilakSaNena ( = viSayAtmAnubandhaiH) zuddhaM tridhA trividhaM karma anuSThAnam / yathottaraM pradhAnaM, yadyata uttaraM tattadapekSayA pradhAnamityarthaH / tatrA''dyaM viSayazuddhaM karma muktyarthaM 'mokSo mamA'to bhUyAdi tIcchayA janitaM patanAdyapi bhRgupAtAdyapi / AdinA zastrapATana - gRdhrapRSThArpaNAdiH svaghAtopAyaH parigRhyate kiM punaH zeSaM svA'hiMsakamityapizabdArthaH / / 21 / / svarUpato'pi sAvadyamAdeyA''zayalezataH / = = = 121 = zubhametad dvitIyaM tu lokadRSTyA yamAdikam / / 22 / / = svarUpata iti / svarUpataH = AtmanA sAvadyamapi = pApabahulamapi AdeyA''zayasya upAdeyamuktibhAvasya lezataH = sUkSmamAtrAlakSaNAt ( = AdeyA''zayalezataH) zubhaM zobhanaM etat / yadAha- " tadetadapyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam " ( yogabindu 212 ) / dvitIyaM tu = svarUpazuddhaM tu lokadRSTyA = sthUlavyavahAriNo lokasya matena yamAdikaM `yamaniyamAdirUpam, yathA jIvAditattvamajAnAnAnAM pUraNAdInAM prathamaguNasthAnavartinAm / / 22 / / = 1. hastAdarza 'svarUpaNA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'yama-niyamAdiyamAdirUpaM' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 3. 'jAnAnAM' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / / / 245 / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM zAntavRttyAdastattvasaMvedanA'nugam / doSahAnistamobhUmnA nA''dyAjjanmocitaM pare / / 23 / / tRtIyamiti / zAntavRttyA = kaSAyAdivikAranirodharUpayA tattvasaMvedanA'nugaM = jIvAditattvasamyakparijJAnA'nugataM ado = yamAdyeva tRtIyaM = anubandhazuddhaM karma / AdyAd = viSayazuddhAnuSThAnAt tamobhUmnA AtmaghAtAdinibandhanA'jJAnabAhulyena doSahAniH' = mokSalAbhabAdhakaparihANiH na bhavati / yata Aha- "AdyAnna doSavigamastamobAhulyayogataH" (yogabindu 215) iti / pare punarAcAryAH pracakSate ucitaM = doSavigamA'nukUlajAtyAdi-kulAdiguNayuktaM janma tato bhavati / ekAntaniravadye mokSe svarUpato'tIva sAvadyasya karmaNastasyA'hetutve'pi muktIcchAyAH kathaJcit sArUpyeNa taddhetutvAt / taddvAratayA prakRtopayogAditi hyamISAmAzayaH / tadAha"tadyogyajanmasandhAnamata eke pracakSate / / (yogabindu 215) muktAvicchA'pi yacchalAghyA tamaHkSayakarI matA | tasyAH samantabhadratvAdanidarzanamityadaH / / " (yoga ) iti / / 23 / / uktAzayamevA''ha // 246 / 14/23 // 1. hastAdarza 'doSA'hAniH' ityazuddhaH pAThaH / For Private & Personal use only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha 4 4 muktIcchApi satAM zlAghyA na muktisadRzaM tvadaH / dvitIyAtsAnuvRttizca sA syAirduracUrNavat // 24 // ___ muktIcchApIti / dvitIyAt = svarUpazuddhAnuSThAnAt' sAnuvRttizca = uttaratrA'pyanuvRttimatI | ca sA = doSahAniH syAt darduracUrNavad = maNDUkakSodavat / niranuvRttidoSavigame hi gurulAghavacintA-dRDhapravRttyAdikaM hetustadabhAvAccAtra sAnuvRttireva doSavigama iti bhAvaH / taduktaM- "dvitIyAd doSavigamo na tvekAntAnubandhavAn / gurulAghavacintAdi na yattatra niyogataH / / " (yogabindu 217) / / 24 / / kurAjavapraprAyaM tannirvivekamadaH smRtam / tRtIyAtsAnubandhA sA gurulAghavacintayA // 25 / / kurAjeti / tat = tasmAtsAnuvRttidoSavigamAt ado = dvitIyamanuSThAnaM nirvivekaM = vivekarahitaM kurAjavapraprAyaM = kutsitarAz2A'dhiSThitanagaraprAkAratulyaM (smRtam) / tatra luNTAkopadravasyevA'trA'jJAnadoSopaghAtasya 'durnivAratvAditi bhAvaH / tRtIyAd = anubandhazuddhAnuSThAnAt sA = doSahAniH sAnubandhA = uttarottaradoSA'pagamA''vahA / ata eva 1. ...nuSThAt' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 2. hastApratau ...nuvRttivatI' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'sAnubandha' iti pAThaH / 4. '...kamidaM' iti sarvatra pratau pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa 'kamadaH' iti pAThaH samyak / adhunA hastAdarze'pyaMpATho labdhaH / hastAdarzAntare ca ....vivedamidaH' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'durvAratvA...' iti pAThAntaram / bhakha ||247 // 14/25 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / doSA'nanuvRttimatI / taduktaM- "tRtIyAddoSavigamaH sAnubandho niyogataH" (yogabindu 299) / 'gurulAghavacintayA' ityupalakSaNameSA dRDhapravRttyAdeH / / 25 / / gRhAdyabhUmikAkalpamatastat kaizciducyate / udagraphaladatvena matamasmAkamapyadaH // 26 // gRheti / ataH = sAnubandhadoSahAnikaratvAt tat = tRtIyamanuSThAnaM kaizcit = tIrthAntarIyaiH gRhasyA''dyabhUmikA dRDhapIThabandharUpA tatkalpaM = tattulyaM (=gRhAdyabhUmikAkalpaM ucyate), udagraphaladatvena = udAraphaladAyitvena tasya / adaH = etaduktaM asmAkamapi matam / yathA hi gRhA''dyabhUmikAprArambhadAya noparitanagRhabhaGgaphalaM sampadyate, kiM tu tadanubandhapradhAnaM, evaM tattvasaMvedanA'nugatamanuSThAnamuttarottaradoSavigamA''vahameva bhavati, na || tu kadAcanA'pyanyathArUpamiti / / 26 / / AtmaneSTaM gurui~te liGgAnyapi vadanti tat / / tridhA'yaM pratyayaH proktaH sampUrNa siddhisAdhanam / / 27 / / ___ Atmaneti / AtmaneSTaM sadanuSThAnaM guruH = dharmopadeSTA brUte kartavyatvena / liGgAnyapi | siddhi-sUcakAni nandItUrAdIni sUtrasiddhAni tad = gurUktameva vdnti| ayaM tridhA = 14/27|| triprakAraH pratyayo = vizvAsaH proktaH sampUrNa = avyabhicAri siddhisAdhanaM = iSTakAraNam, / yata uktaM- "AtmA tadabhilASI syAd gururAha tadeva tu| talliGgopanipAtazca sampUrNa labytes kA 248 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // siddhisAdhanam / / " (yogabindu 232) / / 27 / / siddhiH siGyanubaddhaiva na pAtamanubaghnatI / hAThikAnAmapi hyeSA nA''tmAdipratyayaM vinA / / 28 / / siddhiriti / siddhyanubabaiva = uttarasiddhyavandhyabIjameva siddhiH bhavati taattvikii| 'na punaH pAtaM = bhraMzaM anubadhnatI iti' prAkkAlavyAptyAvaSTabhnatI' / __zalyopahataprAsAdAdiracanAyA ivA'nyasyA mithyAbhinivezAdipAtazaktyanuvedhenAsiddhitvAt / taduktaM- "siddhyantaraM na sandhatte yA sAvazyaM patatyataH' / tacchaktyApyanuvidvaiva pAto'sau tattvato mataH / / " (yogabindu 234) iti / itthaM ca siddhyantarA'GgasaMyogAdA''tmAdipratyayavatAmeva siddhiH siddhA bhavati / hAThikAnAmapi = balAtkAracAriNAmapi eSA hi siddhiH AtmAdipratyayaM vinA na bhavati / na hi mRtpiNDAdyupAyAntarakAryaM ghaTAdi balAtkArasahasreNApyupAyAntarataH sAdhayituM zakyata iti / / 28 / / sadyogA''rambhakastvenaM zAstrasiddhamapekSate / 'sadA bhedaH parebhyo hi tasya jAtyamayUravat / / 29 // 1. hastAdarza 'na' padaM nAsti / 2. mudritaprato 'iti' padaM nAsti / 3. ' vyAptyavaSTabhnAti..' ityazuddhaH pATho 14/29|| mudritapratau / 4. hastAdarza ...nuveddhitvAt' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 5. mudritapratau ...tyadhaH' ityazuddhaH paatthH| / 6. hastAdarza 'bhedAbhedaH' ityazuddhaH pAThaH / ||249 / Jain Education Interational Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI kabhama 444 saditi / sadyogA''rambhakasta = sAnubandhayogA''rambhaka eva enaM = AtmAdipratyayaM zAstrasiddhaM = atIndriyA'rtha'sArthasamarthanasamarthA''gamapratiSThitaM apekSate = avlmbte| parebhyo hi = asadyogA''rambhakebhyo hi tasya = sadyogA''rambhakasya sadA bhedo = vailakSaNyaM jAtyamayUravat = sarvopAdhivizuddhamayUravat / yathA hi jAtyamayUro'jAtyamayUrAtsadaiva bhinnastathA sadyogA''rambhako'pyanyasmAditi bhAvanA / taduktaM- "na ca sadyogabhavyasya vRttirevaMvidhApi hi / na jAtvajAtyadharmAn yajjAtyaH san bhajate zikhI / / ' (yogabindu 241) / / 29 / / yathA zaktistadaNDAdau vicitrA tadvadasya hi / garbhayoge'pi 'mAtRNAM zrUyate'tyucitA kriyA // 30 // yatheti / yathA tadaNDAdau = jAtyamayUrANDacaJcu-caraNAdyavayaveSu zaktiH vicitrA = ajAtyamayUrA'vayavazaktivilakSaNA / tadvadasya hi = sadyogA''rambhakasyA''dita evA''rabhyetarebhyo vilakSaNA zaktirityarthaH / yata uktaM- "yazcA'tra zikhidRSTAntaH zAstre prokto mahAtmabhiH / sa tadaNDarasAdInAM sacchaktyAdiprasAdhanaH / / " (yogabindu. 245) iti / ata eva sadyogA''rambhakasyeti gamyaM mAtRNAM = jananInAM garbhayoge'pi, kiM // 250 / 14/30 // 1. mudritapratau 'sArtha' padaM nAsti / 2. hastAdarza '..ravavat' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'sarvopAdhivizuddhamayUravat' iti padaM nAsti / 4. mudritapratau 'mAtRNAmi 'tyazuddhaH paatthH| 5. hastAdarza '...tarabhyo' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la 26 to punaruttarakAla ityapizabdArthaH, zrUyate = nizamyate zAstreSu atyucitA = lokAnAmatizlAghanIyA kriyA prazastamAhAtmyalAbhalakSaNA / yata evaM paThyate- "jaNaNI savvatthavi Nicchaesu sumaitti teNa sumaI jiNo" (Avazyaka niyukti 1093) / tathA- "gabbhagae jaM jaNaNI jAya sudhamme teNa dhammajiNo" (Avazyaka niyukti 1099) / tathA- "jAyA jaNaNI jaM suvvayatti muNisuvvao tamhA" (Avazyaka niyukti 1103) ityAdi / idaM garbhAvasthAyAmuktam / uttarakAle'pyatyucitaiva teSAM kriyaa| yata uktaM- "aucityA''rambhiNo'kSudrAH prekSAvantaH shubhaa''shyaaH| avandhyaceSTAH kAlajJA 'yogadharmA'dhikAriNaH / / " (yogabindu 244) iti / tadevaMsiddhaH sadyogA''rambhaka itarebhyo vilkssnnH| sa cA''tmAdipratyayamapekSata eveti / / 30 / / atha viSaya-svarUpA'nubandhazuddhipradhAneSu kiM kasya sambhavatItyAha sarvottamaM yadeteSu bhinnagranthestadiSyate / phalavadrumasadbIjaprarohodbhedasannibham // 31 // ___ sarvottamamiti / yadeteSu = uktA'nuSThAneSu sarvottamaM = avyabhicAriphalaM tad | bhinngrntherissyte| phalavataH = phalaprAgbhArabhAjo drumasya nyagrodhAdeH sad = avandhyaM yad bIjaM tasya prarohobhedaH = aGkurodgamaH tatsannibhaM (=phlvdrumsdbiijprrohobhed| 1. mudritapratau 'yogamArgA...' ityazuddhaH pAThaH / yogabindugranthAnusAreNA'smAbhiH zuddhaH pATho yojitaH / ||251 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhabha bhabhaka 4444 / / sannibham), zubhA'nubandhasAratvAt / / 31 / / tattattantroktamakhilamapunarbandhakasya tu / avasthAbhedato nyAyyaM paramAnandakAraNam / / 32 / tattaditi / tattattantroktaM = kApila-saugatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayogyamanuSThAnaM akhilaM = samastaM apunarbandhakasya tu avasthAbhedato = dazAvaicitryAt nyAyyaM = yuktam, nivRttA'sadgrahatvena sadgrahapravRttatvena ca paramAnandasya = prazamasukhasya kAraNaM (= prmaanndkaarnnm)| ___anekasvarUpA'bhyupagame hyapunarbandhakasya kimapyanuSThAnaM kasyAmapyavasthAyAM prazAntavAhitAM sampAdayatIti / taduktaM- "apunarbandhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt / / " (yogabiMdu.251) iti / / 32 / / / / iti apunarbandhakadvAtriMzikA / / 14 / / / / 252 14/32 1. 'ca' iti mUlAdarza mudritapratau ca / paraM vyAkhyAnusAreNAtra 'tu' iti pATho yuktaH / hastAdarze'pi labhyate tathaiva / For Privale & Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha samyagdRSTidvAtriMzikA // 15 // apunarbandhakottaraM samyagdRSTirbhavatIti tatsvarUpamAha lakSyate granthibhedena samyagdRSTiH svatantrataH / zuzrUSA-dharmarAgAbhyAM gurudevAdipUjayA // 1 // lakSyata iti / granthibhedena = atitIvrarAga-dveSapariNAmavidAraNena svatantrataH = siddhAntanItyA samyagdRSTiH lakSyate = samyagdarzanapariNAmA''tmanA'pratyakSo'pyanumIyate / zuzrUSA-dharmarAgAbhyAM tathA gurudevAdipUjayA tribhiretairliMgaiH / yadAha- "zuzrUSA dharmarAgazca gurudevAdipUjanam | yathAzakti vinirdiSTaM liGgamasya mhaatmbhiH||" (yogabindu 253) / / 1 / / bhogikinnarageyAdiviSayA''dhikyamIyuSI / zuzrUSA'sya na suptezakathA'rthaviSayopamA // 2 // ___ bhogIti / bhogino = yauvana-vaidagdhya-kAntAsannidhAnavataH kAminaH kinnarAdInAM gAyakavizeSANAM geyAdau = gItavarNaparivartA'bhyAsakathAkathanAdau viSayaH = zravaNarasastasmAdAdhikyaM = atizayaM (=bhogikinnarageyAdiviSayA''dhikyaM) IyuSI = prAptavatI, kinnarageyAdijinoktyorhetvostucchatvamahattvAbhyAmatibhedopalambhAt, asya = samyagdRSTeH zuzrUSA bhvti| na paraM suptezasya = suptanRpasya kathArthaviSayaH sammugdhakathArthazravaNA'bhiprAyalakSaNaH tadupamA 1. hastAdarza ...dAreNena' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '..lakSaH' iti pAThaH / 15/2 253 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 cha 2 = tatsadRzI (=suptezakathArthaviSayopamA) asambaddhatattajjJAnalavaphalAyAstasyA 'daurvidgdhy| bIjatvAt / / 2 / / aprApte bhagavadvAkye dhAvatyasya mano yathA / vizeSadarzino'rtheSu prAptapUrveSu no tathA // 3 // aprApta iti / asya = 'samyagdRzaH aprApte = pUrvamazrute bhagavadvAkye = vItarAgavacane yathA mano dhAvati = zrotumanuparatecchaM bhavati tathA vizeSadarzinaH sataH prAptapUrveSu artheSu = dhana-kuTumbAdiSu na dhAvati vizeSadarzanenA'pUrvatvabhramasya doSasya cocchedAt / / 3 / / dharmarAgo'dhiko bhAvAd bhoginaH stryAdirAgataH / pravRttistvanyathApi syAtkarmaNo balavattayA / / 4 / / ___dharmarAga iti / dharmarAga = cAritradharmaspRhArUpaH adhikaH = prakarSavAn bhAvAt = antaHkaraNapariNatyAH bhogino = bhogazAlinaH stryAdirAgato = bhaaminyaadybhilaassaat| pravRttistu = kAyaceSTA tu anyathA'pi = cAritradharmaprAtikUlyenA'pi vyApArAdinA syAt, karmaNaH = cAritramohanIyasya balavattayA = niyataprabalavipAkatayA / / 4 / / tadalAbhe'pi tadrAgabalavattvaM na durvacam / 1. 'daurveda' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. hastAdarza 'sadRza' iti pAThAntaram / 3. hastAdarza 'saptitaH' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'bhAvato' iti mUlAnusAreNA'zuddhaH pATho mudritaprato / I 254 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUyikAdyapi yad bhuGkte ghRtapUrNapriyo dvijaH / / 5 / / taditi / tadalAbhe'pi = kathaJcidanyathApravRttyA cAritrA'prAptAvapi tadrAgabalavattvaM = cAritrecchAprAbalyaM svahetusiddhaM na = naiva durvacaM = durabhidhAnaM, yad = yasmAttathAvidhaviSamapraghaTTakavazAt, pUyikAdyapi pUyaM nAma kuthito rasastadasyAstIti pUyikaM, AdizabdAdrUkSaM paryuSitaM ca vallacanakAdi, kiM punaritaradityapizabdArthaH, ghRtapUrNAH priyAH = vallabhA yasya sa tathA (=ghRtapUrNapriyo) dvijo = brAhmaNo bhuMkte = aznAti / yadava dvijagrahaNaM kRtaM tadasya jAtipratyayAdeva anyatra bhoktumicchAyA abhAvAditi / anyecchAkAle'pi prabalecchAyA vAsanAtmanA na nAza iti tAtparyam / / 5 / / gurudevAdipUjA'sya tyAgAtkAryAntarasya ca / bhAvasArA vinirdiSTA nijazaktyanatikramAt / / 6 / / ___ gurviti / asya = samyagdRzaH gurudevAdipUjA ca kAryAntarasya = tyAga-bhogAdikaraNIyasya tyAgAt = parihArAt, (nijazaktyanatikramAta=) nijazakteH svasAmarthyasyAnatikramAt anigUhanAt bhAvasArA = bhoktuH strIratnagocaragauravAdanantaguNena bahumAnena pradhAnA vinirdiSTA = prarUpitA paramapuruSaiH / / 6 / / 1. hastAdarza 'taralA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ...pUrNA pri...' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'anatilaMghanAt' iti hastAdarzAdau pAThaH / paraM mUlAnusAreNAtra 'anatikramAt' iti pAThaH samyak / 15/6 (1 // 255 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa Kai Ke Bai Fen He Er mya dR STi dvA triM zi kA 15/9 syAdIdRkkaraNe cA'ntye sattvAnAM pariNAmataH / tridhA yathApravRttaM tadapUrvaM cAnivarti ca // 7 // syAditi / IdRg = upadarzitalakSaNaM samyaktvaM cA'ntye karaNe " jAte satIti gamyaM syAd = bhavet / tat karaNaM sattvAnAM = prANinAM pariNAmataH tridhA = triprakAraM ( 1 ) yathAvRttaM ( 2 ) apUrvaM ca ' (3) anivarti ceti / / 7 / / granthiM yAvad bhavedAdyaM dvitIyaM tadatikrame / bhinnagranthestRtIyaM tu yoginAthaiH pradarzitam / / 8 / / granthimiti / AdyaM = yathApravRttakaraNaM granthiM yAvad bhavet / dvitIyaM = apUrvakaraNaM tadatikrame = granthyullaGghane kriyamANe / tRtIyaM tu anivartikaraNaM bhinnagrantheH kRtagranthibhedasya yoginAthaiH = tIrthakaraiH pradarzitam ||8|| = patitasyA'pi nA'muSya granthimullaGghya bandhanam / svAzayo bandhabhedena sato mithyAdRzo'pi tat / / 9 // = patitasyApIti / amuSya = bhinnagrantheH patitasyA'pi tathAvidhasaGklezAt samyaktvAt paribhraSTasyA'pi na = naiva granthiM = granthibhedakAlabhAvinIM karmasthitiM ullaGghya = atikramya saptatikoTikoTyAdipramANasthitikatayA bandhanaM jJAnAvaraNAdipudgalagrahaNam / tat = tasmAd mithyAdRzo'pi sato bhinnagrantheH bandhabhedena = alpasthityA karmabandhavizeSeNa svAzayaH = 1. mudritapratau 'ca' nAsti / 2. 'yAgha' ityazuddhaH pATho mudritapratau / zobhanaH = / / 256 / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R pariNAmaH / bAhyA'sadanuSThAnasya prAyaH sAmye'pi bandhA'lpatvasya sundarapariNAmanibandhanatvAditi bhAvaH / taduktaM"bhinnagranthestRtIyaM tu samyagdRSTerato hi na / patitasyApyato bandho granthimullaGghya deshitH|| evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH / / sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho'yaM na tvekA'pItarasya tu / / tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi / / " (yogabindu 266-7-8-9) "baMdheNa na volai kayAI"(zrAvakaprajJapti-33) ityAdivacanAnusAriNAM saiddhAntikAnAM mtmett| kArmagranthikAH punarasya mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamapIcchanti, teSAmapi mate tathAvidharasA'bhAvAttasya zobhanapariNAmatve na vipratipattiriti dhyeyam / / 9 / / - evaM ca yatparairuktaM bodhisattvasya lakSaNam / vicAryamANaM sannItyA tadapyatropapadyate / / 10 / / evaM ceti / evaM ca - bhinnagranthemithyAtvadazAyAmapi zobhanapariNAmatve ca yata parai = saugataiH bodhisattvasya lakSaNamaktaM tadapi sannItyA = madhyasthavRttyA vicAryamANaM atra samyagdRSTau upapadyate / / 10 / / taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / 1. mudrite yogabindugranthe '...bandho yad...' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'tveko...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'baMdheNaM' iti paatthH| 15/10 / / 257 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kai Ke OCong Bai Fen Cao He sa mya STi dvA zi kA 15/13 | ityukteH kAyapAtyeva cittapAtI na sa smRtaH // 11 // tapteti- 'taptalohe yaH padanyAsastattulyA (taptalohapadanyAsatulyA), atisakampatvAt, | vRttiH = kAyaceSTA kvacid gRhArambhAdau / 'yadi paraM' ityukteH = itthaMvacanAt kAyapAtyeva samyagdRSTiH, na cittapAtI smRtaH / itthaM ca kAyapAtina eva bodhisattvA iti lakSaNamatropapannaM bhavati / taduktaM - " kAyapAtina eveha ' bodhisattvAH paroditam / na cittapAtinastAvadetadatrA'pi yuktimat / / " ( yogabindu 271) / / 11 / / parArtharasiko dhImAn mArgagAmI mahA''zayaH / guNarAgI tathetyAdi sarvaM tulyaM dvayorapi / / 12 / / = parArtheti / parArtharasikaH paropakArabeddhacittaH, dhImAn = buddhayanugataH, mArgagAmI kalyANaprApakapathayAyI, mahAzayaH = sphItacittaH, guNarAgI = guNAnurAgavAn, tathA iti bodhisattvaguNAntarasamuccayArthaH, ityAdi zAstrAntaroktaM sarvaM tulyaM = samaM dvayorapi samyagdRSTibodhisattvayoH / / 12 / / anvarthato'pi tulyatAM darzayati bodhipradhAnaH sattvo vA saddbodhirbhAvitIrthakRt / tathAbhavyatvato bodhisattvo hanta satAM mataH sa = = = / / 13 / / * .. 1. mudritapratau 'eveva' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'baddha' iti nAsti / hastAdarze nAsti / * cihnadvayamadhyavartI pATho / / 258 / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma 2 bodhIti / bodhiH = samyagdarzanaM tena pradhAnaH (bodhipradhAnaH) sattvo vA satAM = sAdhUnAM hanta ityAmantraNe bodhisattvo mataH = iSTaH / yaduktaM- "yatsamyagdarzanaM bodhistatpradhAno mhodyH| sattvo'stu bodhisattva'staddhantaiSo'nvarthato'pi hi / / " (yogabindu 273) vA = athavA sadbodhiH = tIrthakarapadaprAyogyasamyaktvasametaH tathAbhavyatvato bhAvitIrthakRd = yaH tIrthakRd bhaviSyati sa bodhisattvaH / taduktaM "varabodhisameto vA tIrthakRd yo bhvissyti| tathAbhavyatvato'sau vA bodhisattvaH satAM mataH / / " (yogabindu 274) bhavyatvaM nAma siddhigama nayogyatvaM anAdipAriNAmiko bhAvaH / tathAbhavyatvaM caitadeva kAlanaiyatyAdinA prakAreNa vaicitryamApannaM / etabheda eva ca biijsiddhyaadiphlbhedoppttiH| anyathA tulyAyAM yogyatAyAM sahakAriNo'pi tulyA eva bhaveyuH tulyayogyatAsAmarthyA''kSiptatvAteSAmiti sadbodheryogyatAbheda eva pAramparyeNa tIrthakaratvanibandhanamiti bhAvanIyam / / 13 / / tattatkalyANayogena kurvana sattvArthameva saH / tIrthakRttvamavApnoti paraM kalyANasAdhanam / / 14 / / tattaditi / tasya tasya kalyANasya parizuddhapravacanAdhigamA'tizAyidharmakathA'visaMvAdinimittAdilakSaNasya yogena = vyApAreNa (tattatkalyANayogena) kurvana = vidadhAnaH sattvArthameva 1. 'tasmAddhanteti pUrvavat' iti pATho mudritapratI hastAdarza ca vartate / paramasmAbhiH yogabinduzlokAnusAreNAtra pATho yojitH| 2. hastAdarza 'tathAbhavyato' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'bhAvitIrthakRd' iti padaM nAsti / 4. 'gayana' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'vyApArasya' ityazuddhaH pAThaH / kA 15/14 // 259 / / Jain Education Interational Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa mya gdR STi has dvA triM zi kA 15/15 mokSa-bIjA''dhAnAdirUpaM, na tvAtmambharirapi, sa = 'varabodhimAn tIrthakRttvaM avApnoti = labhate paraM = prakRSTaM kalyANasAdhanaM bhavyasattvazubhaprayojanakAri / svajanAdibhavoddi-dhIrSayA sadbodhipravRttistu gaNadharapadasAdhanaM bhavatIti draSTavyam / yata uktaM-" cintayatyevamevaitatsvajanAdigataM tu yaH / tathA'nuSThAnataH so'pi dhImAn gaNadharo bhavet / / " ( yogabindu 289 ) / / 14 / / saMvigno bhavanirvedAdAtmaniHsaraNaM tu yaH / AtmArthasampravRtto'sau sadA syAnmuNDakevalI / / 15 / / saMvigna iti | saMvignaH " = "tathye dharme dhvastahiMsAprabandhe deve rAgadveSamohAdimukte / sAdhau sarvagranthasandarbhahIne saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH || " ( yogabindu - 290 zlokavRttau uddhRtaH) itikAvyoktalakSaNasaMvegabhAk bhavanirvedAt = saMsAravairasyAt AtmaniHsaraNaM tu jarA-maraNAdidAruNadahanAtsvaniSkAsanaM punaH yaH 'cintayatI 'ti gamyate / = = AtmArthasampravRttaH = svaprayojanamAtrapratibaddhacittaH asau sadA = nirantaraM syAd bhavet muNDakevalI dravya-bhAvamuNDanapradhAnastathAvidhabAhyA'tizayazUnyaH kevalI pITha1. mudritapratau 'sadbodhimAn' iti pAThAntaram / 2. mudritapratau rSaNayA' iti pATha: / 3. hastAdarze 'nismaraNaM' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'yat' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze 'saMvignaH dharme' iti truTitaH pAThaH / 6. mudritapratau 'bhavanairguNyAt' iti pAThaH / paraM mUlAnusAreNa yaH pAThaH zabdato'pyucitaH so'smAbhiryojito'tra / 7. mudritapratau pravatta' ityazuddhaH pAThaH / 8 mudritapratau 'bhaveta' ityazuddhaH pAThaH / = / / 260 / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / mahApIThavat / / 15 / / aMzataH kSINadoSatvAcchiSTatvamapi yuktimat / atraiva hi paroktaM tu tallakSaNamasaGgatam / / 16 / / aMzata iti / aMzato = dezataH kSINadoSatvAd = doSakSayavattvAt ziSTatvamapi atraiva = samyagdRSTAveva yuktimat = nyAyopetaM, "kSINadoSaH puruSaH ziSTaH" itilakSaNasya nirbAdhatvAt / sarvadoSakSayeNa sarvathA ziSTatvasya siddhe kevalini vA vizrAntatve'pi samyagdRSTerArabhya dezato vicitrasya ziSTatvasyA'nyatrA'pi' anapAyatvAt / na caivaM ziSTatvasyA'tIndriyatvena durgrahatvAcchiSTAcAreNa pravRttyanApattiriti zaGkanIyaM, prazama-saMvegAdiliGgastasya sugrahatvAt / ___ 'doSA rAgAdaya eva teSAM ca divyajJAnAdarvAk na kSayamupalabhAmahe / / ___ na vA teSu niravayaveSvaMzo'sti, yenAM'zataH tatkSayo vaktuM zakyateti' cet ? na, atyu citapravRtti-saMvegAdiliGgakaprabalatadupakSayasyaivAM'zato doSakSayA'rthatvAt, AtmA'nugrahopa15/16 ghAtakAritvena cayApacayavataH sAvayavasya karmarUpadoSasya prasiddhatvAcca ityanyatra vistaraH / hi nizcitaM paroktaM tu = dvijanmodbhAvitaM tu tasya = ziSTasya lakSaNaM (tallakSaNaM) asaGgataM = ayuktam / / 16 / / tathAhi - 1. mudritapratiSu 'api' nAsti / 2. mudritapratau 'capocaya...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'sAvayasya' ityazuddhaH pAThaH / ( // 261 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM 24 vedaprAmANyamantRtvaM bauddhe brAhmaNatADite / ativyAptaM dvije'vyAptaM svApe svArasikaM ca tat // 17 // vedeti / "vedaprAmANyamantRtvaM" etAvadeva ziSTalakSaNaM brAhmaNatADite bauddhe'tivyAptaM, tenA'pi "vedAH pramANaM" ityabhyupagamAt / svArasikaM ca tat = vedaprAmANyamantRtvaM dvije = brAhmaNe (svApe) avyAptam / __ ayaM bhAvaH-svArasikatvavizeSaNena bauddhe'tivyAptinirAse'pi 'svArasikavedaprAmANyamantRtvaM' yadAkadAcidvAcyaM sarvadA vA ? Adye bauddhe evAtivyAptitAdavasthyaM, tasyA'pi janmAntare vedaprAmANyA'bhyupagama dhrauvyAt / antye ca zayanAdidazAyAM vedaprAmANyA'bhyupagamA'bhAvavati brAhmaNe'vyAptiriti / / 17 / / tadabhyupagamAdyAvanna tadvyatyayamantRtA / tAvacchiSTatvamiti cettadaprAmANyamantari // 18 // taditi / tasya = vedaprAmANyasya abhyupagamAt ( tadabhyupagamAt) yAvanna tadvyatyayasya = vedA'prAmANyasya mantRtA = abhyupagamaH (=tadvyatyayamantRtA) tAvacchiSTatvam / zayanAdidazAyAM ca vedA'prAmANyA'nabhyupagamA brAhmaNe nA'vyAptiriti bhAvaH / 1. hastAdarza .prAmANama...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza'...bhyupagamyadhrau..' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAda" 'ante' iti pAThaH / 4. hastAdarza maMtritaM' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'ziSTasyaM' ityazuddhaH pAThaH / 6. ...bhyupamAd' ityazuddhaH pATho hastAdarza / 15/18 / / 262 / Jain Education Interational Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprAmANyamananasyA'pi svArasikasya grahaNAd bauddhatADite brAhmaNe vedA'prAmANyA'bhyupagantari nA'vyAptiH / 'apramAkaraNatva-pramAkaraNatvA'bhAvayozca dvayorapi prAmANyavirodhitvena saGgrahAd naikagrahe'nyA'bhyupagantaryativyAptiH / atrA''ha- iti cet ? tadaprAmANyamantari = vedA'prAmANyA'bhyupagantari / / 18 / / ajAnati ca vedatvamavyAptaM cedvivakSyate / vedatvenA'bhyupagamastathApi syAdadaH2 kila / / 19 / / 'ajAnati ceti / vedatvaM ca vede ajAnati brAhmaNe avyAptaM lakSaNametat, tena vedA'prAmANyA'bhyupagamAt / / ___atha ced = yadi vedatvenA'bhyupagamo vivakSyate, veda eva vedatvamajAnatazca na vedatvenA'prAmANyA'bhyupagamaH kintu 'idamapramANamiti idaMtvAdinaiveti nA'vyAptiH / tathApi (syAd) adaH = etallakSaNaM kila / / 19 / / brAhmaNaH pAtakAprAptaH kAkabhAvaM tadApi hi / vyApnotIzaM ca notkRSTajJAnAvacchedikA tanuH / / 20 / / brAhmaNa iti / yadA brAhmaNaH pAtakAt = kAkajanmanibandhanAd duritAt kAkabhAvaM / / / / 263 / / 1. mudritapratau 'apramAkaraNatvAbhAvayoH' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. hastAdarza 'syAdidaH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'ajJAnati' ityazuddhaH pAThaH / kA 15/20 Jain Education Interational Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E prAptaH tadApi hi syAt, brAhmaNyadazAyAM 'vedaprAmANyA'bhyupagantRtvAt kAkadazAyAM ca vedA'prAmANyA'nabhyupagantRtvAt / ___ utkRSTajJAnAvacchedikA ca tanuH IzaM = bhavAnIpatiM na vyApnoti / tathA ca kAke'tivyAptivAraNArthamutkRSTajJAnA'vacchedakazarIravattve satIti vizeSaNadAne Izvare'vyAptirityarthaH / / 20 / / anyA'GgarahitatvaM ca tasya kAkabhavottaram / dehAntarA'grahadazAmAzrityA'tiprasaktimat / / 21 / / anyeti / anyA'GgarahitatvaM ca = apakRSTajJAnAvacchedakazarIrarAhityaM ca tasya = brAhmaNabhavA'nantaraprAptakAkabhavasya kAkabhavottaraM dehAntarA'grahadazAM = zarIrAntarA'nupAdAnA'vasthAM AzriyaM atiprasaktimad = 5ativyAptaM tadAnImapakRSTajJAnA'vacchedakazarIrarAhityAt / / 21 / / avacchedakadehAnAmapakRSTadhiyAmatha / / sambandhaviraho yAvAn prAmANyopagame sati / / 22 / / 1. hastAdarza 'vedabrAhmaNya....' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bhavanI...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'grahadizA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza ....zarIrAhityaM' iti truTitaH pAThaH / 5. hastAdarza 'avyAptaM' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'thAvan' ityazuddhaH pAThaH / kA 15/22 // // 264 Jain Education Interational Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprAmANyA'nupagamastAvatkAlIna eva hi| ziSTatvaM kAkadehasya' prAgabhAvastadA ca n||23|| avacchedaketi / atha prAmANyopagame sati vedaprAmANyA'bhyupagamakAle yAvAn apa| kRSTadhiyAM avacchedakadehAnAM' = apakRSTajJAnA'vacchedakazarIrANAM sambandhavirahaH = sambandhA'bhAvaH / / 22 / / ____ aprAmANyeti / tAvatkAlIna eva hi = sakalatatsamAnakAlIna eva aprAmANyA'nupagamaH = vedA'prAmANyA'bhyupagamavirahaH ziSTatvam / kAkadehasya prAgabhAvo vedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInaH tadA ca = kAkasya maraNA'nantaraM zarIrAntarA'grahadazAyAM na astIti nA'tivyAptiH / itthaM ca yAvantaM kAlaM vedatvena vedA'prAmANyAbhyupagamasya viraho vedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInayAvadapa kRSTajJAnAvacchedakazarIrasambandhA'bhAvasamAnakAlInastAvantaM kAlaM sa ziSTa: / brAhmaNo'pi bauddho jAto vedA'prAmANyaM yAvannA'bhyupagatavAn tAvacchiSTa eva / bauddho'pi brAhmaNo jAto vedaprAmANyaM yAvannA'GgIkRtavAMstAvadaziSTa eveti phalitamAha padmanAbhaH / ___ atra ca vedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInatvava ttatsAmAnAdhikaraNyamapi vAcyam / 15/23 // 265 / 1. hastAdarza ziSTatve' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza'...dehasyAprAga...' ityazuddhaH pAThaH / 3. '...dehanAM' ityazuddhaH pATho hastapratau / 4. '...daprakR...' iti mudritapratau pAThaH / 5. hastAdarza 'lInatvaM vatta...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ anyathottarakAlaM tatkAlIna yatkiMcidvyadhikaraNA'pakRSTajJAnA'vacchedakazarIrasambandhaprAgabhAvanAzenA'vyAptyApatteH / / 23 / / naivaM taduttare vipre'vyApteH prAkpratipattitaH / prAmANyopagamAttanna prAk tatreti na seti cet / / 24 / / naivamiti / naivaM = yathA vivakSitaM prAk, taduttare vipre = kAkabhavottaramavAptabrAhmaNabhave prAkpratipattitaH = prAgbhavIyavedaprAmANyagrahamAzritya avyApteH / tadAnIM tadIyavedAprAmANyA'bhyupagamavirahasya prAktanabrAhmaNabhavIyavedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInayAvadapakRSTajJAnA-vacchedakazarIrasambandhavirahAusamAnakAlInatvAd, AntarAlikakAkabhava eva kAkazarIrasambandhaprAgabhAvanAzAt / ___prAmANyopagamAd = vedaprAmANyA'bhyupagamAt prAk tatra kAkabhavottarabrAhmaNe tat = ziSTatvaM na iti hetoralakSyatvAdeva na sA = avyaaptiH| vedaprAmANyA'bhyupagame tu lakSaNasampattyaiveti bhaavH| iti cet ? nanvevaM yatkiMcidvedaprAmANyA'bhyupagama eva grAhyaH / / 24 / / tathA ca - yatkiJcittadgrahe pazcAt prAk ca kAkasya janmanaH / viprajanmA'ntarAle syAtsA dhvNspraagbhaavtH||25|| 1. '...lInaMya...' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 15/25 1 // 266 / / Jain Education Interational Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatkiMJciditi / yatkiJcittadgrahe = yatkiJcidvedaprAmANyA'bhyupagamasya lakSaNamadhyaniveze kAkasya' janmanaH pazcAt prAk ca (viprajanmA'ntarAle=) viprajanmanorantarAle = aprAptivizleSAbhyAM madhyabhAve dhvaMsa-prAgabhAvataH = kAkazarIrasambandhadhvaMsaprAgabhAvAvAzritya sA prasiddhA'tivyAptiH syAt / ayaM bhAvaH- yo brAhmaNaH kAko jAtastadanantaraM ca brAhmaNo bhaviSyati tasya maraNA'nantaraM brAhmaNazarIrA'grahadazAyAmuttarabrAhmaNabhavakAlInavedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInakAkazarIradhvaMsenaiva lakSaNasAmrAjyAdativyAptiH / prAktanakAkazarIrasambandhaprAgabhAvastu na tatsamAnakAlIna eveti / tasyaiva ca brAhmaNabhavatyAgA'nantaraM kAkazarIrA'grahadazAyAM prAktanabrAhmaNabhavakAlInavedaprAmANyA'bhyupagamasamAnakAlInakAkazarIrasambandhaprAgabhAvenA'tivyAptiriti / kiM ca yo brAhmaNaH prAg bauddho vRttastasya svApAdidazAyAM vedA'prAmANyA'bhyupagamavirahasyA'grimabrAhmaNabhavIyaniruktayAvaccharIrasambandhAbhAvasamAnakAlInatvAttatrAtivyAptiriti bodhyam / / 25 / / jIvavRttiviziSTAGgA'bhAvA'bhAvagraho'pyasan / utkarSazcA'pakarSazcA'vyavastho yadapekSayA // 26 // 1. hastAdarza 'kAkajanma' iti mUlakArikAnusAreNA'zuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza'..davyAptiH' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'ca' nAsti / 4. hastAdarza'...venAvyApti...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza'...yAccha...' ityazuddhaH paatthH| 15/26|| ||267 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI 2 bama jIveti / jIvavRttiviziSTaH = kSetrajJavRttitvaviziSTo yo'GgA'bhAvaH = utkRSTajJAnA'vacchedakazarIrA'bhAvastadabhAvagraho'pi = tadabhAvanivezo'pi (=jIvavRttiviziSTAGgAbhAvAbhAvagraho'pi) kAkezvarayorativyAptyavyAptivAraNArthaM asan = na duSTalakSaNasamAdhAnasamarthaH / yad = yasmAd utkarSazcA'pakarSazca apekSayA'vyavasthaH / kITikAdijJAnA'pekSayotkRSTatvAt kAkAdijJAnasya, brAhmaNAdijJAnasya ca devAdijJAnA'pekSayA'pakRSTatvAt / itthaM ca tadavasthe' evA'tivyAptyavyAptI / na ca kAkAdijJAnavyAvRttaM manuSyAdijJAnasAdhAraNamutkarSaM nAma jAtivizeSamAdriyante bhavantaH, anyathA kAryamAtravRttijAteH kAryatA'vacchedakatvaniyamena tadavacchinne'nugatakAraNakalpanA''pattiH / ___ 'IzvarajJAnasAdhAraNyAnna tasya kAryamAtravRttitvamiti' cet ? tathApi devadattAdijanyatA'vacchedikayA'pakarSavizeSeNa ca sAkaryAnna jAtitvaM / tattajjJAnA'vacchedakazarIrasambandhA'bhAvakUTastu durgraha iti na kiJcidetat / / 26 / / nanu ekajanmAvacchedena svasamAnAdhikaraNasvottaravedA'prAmANyA'bhyupaga madhvaMsA'nAdhAra1. mudritapratau ...rativyAptivAraNA..' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. hastAdarza ...dhAnAsamartha' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'apekSayA vyavasthita' iti pATho mudritapratau / mUlagranthAnusAreNa zuddho'pekSitaH pATho'smAbhiratra yojitaH / 4. hastAdarza ...vastha eva.' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'vatkU...' ityazuddhaH pAThaH / 6. 'vedaprAmA...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 7. hastAdarza '...pamadhvaM...' ityazuddhaH pAThaH / 15/26 ||268 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa mya STi dvA ho to zi kA 15/28 vedaprAmANyA'bhyupagamottarakAlavRttitvaviziSTa-vedA'prAmANyA'bhyupagamavirahaH ziSTatvamiti nirvacane na ko'pi doSo bhaviSyatItyata Aha api cA'vyAptyativyAptI kArya- dezavikalpataH / Adyagrahe svatAtparyAnna doSa iti cenmatiH / / 27 / / api ceti| api ca' kArtya- dezavikalpataH = kRtsnavedaprAmANyA'bhyupagamo vivakSita dezatadabhyupagamo vA ? iti vivecane avyAptyativyAptI / kRtsnavedaprAmANyA'bhyupagamasya braahmnnessvpybhaavaat| na hi vedAntino naiyAyikAdyabhimatAM zrutiM pramANayanti, naiyAyikAdayo vA vedAntyabhimatAm / yatkiJcidvedaprAmANyaM ca bauddhAdayo'pyabhyupagacchanti "na hiMsyAt sarvabhUtAni " ( chAndogyopaniSat - a. 8), "agnirhimasya bheSajam" (yajurveda - 23/10) ityAdivacanAnAM teSAmapi sammatatvAditi / "svatAtparyAt = svA'bhiprAyamapekSya Adyagrahe = yAvadvedaprAmANyAbhyupagamaniveze' na doSaH, 'sva-svatAtparye pramANaM zrutiriti hi sarveSAM naiyAyikAdInAmabhyupagamaH" iti cenmatiH = kalpanA bhavadIyA ? / / 27 / / naivaM viziSya tAtparyAgrahe tanmAnatA'grahAt / sAmAnyataH svatAtparye prAmANyaM no'pi sammatam / / 28 / / 1. hastAdarze 'ca' nAsti / 2. mudritapratI ...NeSvabhA...' iti pAThaH / 3. hastAdarze '...pagame niveze' iti azuddhaH pAThaH / / / 269 / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa mya STi ho to s dvA zi kA 15/29 naivamiti / evaM matiH na yuktA, kasyAzcidduravabodhAyAH zruteH viziSya svakalpitA'rthA'nusAreNa tAtparyAgrahe tanmAnatAyAH = tatpramANatAyA agrahAt (= tanmAnatA'grahAt), svatAtparye sarvavedaprAmANyA'bhyupagamasya duHzakatvAt / 'anAkalitatAtparyAyAmapi zrutau pramopahitatvA'grahe'pi pramAkaraNatvasya sugrahatvAnna 'doSa' ityata Aha- sAmAnyato nayarUpatvena svatAtparye = svA'bhiprAye prAmANyaM = vedaprAmANyaM naH = asmAkaM jainAnAM api sammatam / ' yAvanto hi parasamayAstAvanta eva nayA' iti zrutaparikarmitamateH sarvameva zabdaM pramANIkurvataH sakalavedaprAmANyA'bhyupagamo'napAya eveti / / 28 / / etadevA''ha - = mithyAdRSTigRhItaM hi mithyA samyagapi zrutam / samyagdRSTigRhItaM tu samyagmithyeti naH sthitiH / / 29 / / mithyAdRSTIti / mithyAdRSTigRhItaM hi samyagapi zrutaM AcArAdikaM mithyA bhavati, taM prati tasya viparItabodhanimittatvAt / samyagdRSTigRhItaM tu mithyA api zrutaM vedapurANAdikaM samyak taM prati tasya yathA'rthabodhanimittatvAt / iti naH = asmAkaM sthiti: siddhAntamaryAdA / 1. 'matiniryuktA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. 'tapramA'... ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. hastAdarze '... yaprAmANyaM' ityazuddhaH pAThaH / mudritapratau ca 'svA'bhiprAyaprAmANye' ityazuddhaH pAThaH / 4 hastAdarze 'vedaH pu...' iti pAThaH / 5. hastAdarze 'maryAdAt' ityazuddhaH pAThaH / 112901 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAnimittatvamAtrametadabhyupagataM na tu pramAkaraNatvamiti cet ? na, tvaduktaM pramAkaraNatvameva' pramANatvamiti sarveSAM pramAtRRNAmanabhyupagamAt / / 29 / / tAtparya vaH svasiddhAntopajIvyamiti cenmatiH / nanu yuktyupajIvyatvaM dvayorapyavizeSataH // 30 // ___ tAtparyamiti / vo = yuSmAkaM svasiddhAntopajIvyaM = svasiddhAntapuraskAri taatprym| tathA cA'nyA''gamA'nupajIvyatAtparye sakalavedaprAmANyA'bhyupagamanivezAnna doSa iti ced = yadi tava matiH, nanu tadA dvayorapi AvayoH avizeSato yuktyupjiivytvm| ayaM bhAvaHanyA''gamA'nupajIvyatvaM hyanyA''gamA'saMvAditvaM ceta ? tatsaMvAdini svA'bhiprAye'vyAptiH / ayauktikatadasaMvAditvaM ceda ? asmAkamapi tAtparyamayauktikA''gamA'saMvAdyeva, sarvasyaiva bhagavadvacanasya yuktipratiSThitatvAt, mithyAzrutatAtparyasyA'pi syAdvAdasaGgatayuktyaiva gRhyamANatvAt / / 30 / / yataH udbhAvanamanigrAhyaM yuktereva' hi yauktike / prAmANye ca na vedatvaM satyatvaM tu prayojakam // 31 / / udbhAvanamiti / yauktike hi arthe yukterevodbhAvanaM anigrAhyaM anigrahasthAnaM, 1. hastAda" 'pramAkaratvameva' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'yuktireva' iti pAThaH / 3. atra 'samyaktvaM' ityazuddhaH pATho mudritapratau / hastAdarza ca ...tvaM mu' ityazuddhaH pAThaH / 15/31 271 / / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / anyathA' nigrahAbhidhAnAt / yad vAdI- "jo heuvAyapakhaMmi heuo Agame a aagmio| so samayapannavao siddhaMtavirAhago anno / / " (saM.ta.3/45) iti / atha vedatvameva prAmANyaprayojakamityabhyupagamo' yAvadvedaprAmANyA'bhyupagamaH syAdityata Aha- prAmANye ca vedatvaM na prayojakaM kiM tu satyatvaM eva, lokazabdasyApyavisaMvAdinaH pramANatvAditi zraddhAmAtrametaditi na kiJcidetat / / 31 / / ziSTatvamuktamatraiva bhedena pratiyoginaH / tamAnubhavikaM bibhrat paramAnandavatyataH // 32 // ziSTatvamiti / ataH = paroktaziSTalakSaNanirAsAt / atraiva = samyagdRSTAveva uktaM aMzataH kSINadoSatvaM ziSTatvaM paramAnandavati = durbhedamithyAtvamohanIyabhedasamutthaniratizayA''nandabhAjane / ziSTatvaliGgAbhidhAnametat / pratiyogino doSasya kSIyamANasya bhedena taM = bhedaM AnubhavikaM = *sakalajanA'nubhavasiddhaM * bibhrat / bhavati hi 'ayamasmAt 15/32 ziSTataro'yamasmAcchiSTatama' iti sArvajanIno vyavahAraH / sa cA'dhikRtA'pekSayA'dhikatarA'dhikatamadoSakSayaviSayatayA upapadyate / / ___pareSAM tu na kathaJcita, sarveSAM vedaprAmANyA'bhyupagamAdau vizeSA'bhAvAta / 1. hastAdarza 'anyanigra...' iti pAThaH / sa cAzuddhaH pratibhAti / 2. atra mudritapratau ....game' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza'...mAtraiva' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza'...naMdakAraNam' ityazuddhaH pAThaH / ........ cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / kA // 272 / Jain Education Interational Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etena vedavihitA'rthA'nuSThAtRtvaM ziSTatvamityapi nirastam / yAvattadekadezavikalpAbhyAmasambhavA'tivyAptyoH prasaGgAcca / yattvadRSTasAdhanatAviSayakamithyAjJAnA'bhAvavattvaM ziSTalakSaNamucyate tattvasmaduktaziSTatvavyaJjakameva yuktamAbhAti, na tu paranItyA 'svatantralakSaNameva / ____ gaGgAjale kUpajalatvA''ropA'nantaraM 'idaM kUpajalaM nA'dRSTasAdhanamiti bhramavataH, kUpajala eva gaGgAjalatvA''ropA'nantaraM 'idaM gaGgAjalamadRSTasAdhanami'ti bhramavato gaGgAjale ucchiSTatvA''ropA'nantaraM 'nA'dRSTasAdhanami'ti bhramavatazca aziSTatvavAraNAyA'dRSTasAdhanatA'vacchedaka rUpA(pa?)puraskAreNa niSedhamukhenA'dRSTasAdhanatAvirodhirUpA'puraskAreNa cA'dRSTasAdhanatAviSayakatvavivakSAyAmapi svApAdidazAyAM bauddhAdAvativyApteH / etAvadagrahe'pi sarvatra zamAdiliGagena ziSTatvavyavahArAcceti kimanayA kusRSTyA ? | ||32 // / / iti samyagdRSTidvAtriMzikA / / 15 / / 15/32 // 273 / 1. hastAdarza 'svatantralakSaNa' iti pATho nAsti / 2. ...karUpapu...' iti azuddhaH pAThaH mudritapratau / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athezAnugrahavicAradvAtriMzikA // 16 // samyagdRSTinirUpaNA'nantaraM tannirvAhakamIzA'nugrahaM vicArayati mahezA'nugrahAtkecidyogasiddhiM pracakSate / klezAdyairaparAmRSTaH puMvizeSaH sa ceSyate // 1 // ___ mahezeti / kecit = pAtaJjalAH mahezA'nugrahAt yogasyoktalakSaNasya siddhiM' = yogakSemalakSaNAM (yogasiddhiM) pracakSate = prakathayanti / sa ca mahezaH puMvizeSaH = puruSavizeSa iSyate / kIdRza ityAha-klezAdyaiH = kleza-karma-vipAkA''zayaiH aparAmRSTaH = aspRSTaH triSvapi kAleSu / tathA ca sUtraM- "klezakarmavipAkAzayaiH aparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH" (yogasUtra 1-24) iti / ___ atra klezA avidyA'smitA-rAga-dveSA'bhinivezA "vakSyamANalakSaNAH / 'klezamUlaH karmA''zayo dRSTA'dRSTajanmavedanIyaH', asminneva janmanyanubhavanIyo dRSTajanmavedanIyaH, janmAnta rA'nubhavanIyastvadRSTajanmavedanIyaH / tIvrasaMvegena hi 'kRtAni puNyAni devatA''rAdhanAdIni karmANi ihaiva janmani phalaM jAtyAyurbhogalakSaNaM prayacchanti, yathA nandIzvarasya bhagavanmahezvarA''rAdhanabalAdihaiva janmani jAtyAdayo viziSTAH prAdurbhUtAH / na caitadanupapattiH, 1. hastAdarza 'siddhaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'katha...' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'aspRSTaH' iti padaM nAsti / 4. hastAdarza 'bhakSya...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'hi tAni' iti pAThaH / // 274 / / 16/1 Jain Education Interational Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF he photo sadanuSThAnena pratibandhakA'panayane kedArAntare jalA''pUraNavatpAzcAttyaprakRtyApUraNenaiva siddhivizeSopapatteH / taduktaM- "janmauSadhimantratapaHsamAdhijAH siddhayaH' (yogasUtra 4/1) / siddhizcotkarSavizeSaH kaarykaarnnsy| 'jAtyantarapariNAmaH prakRtyA''pUrAt' (yogasUtra 4/2) nimittamaprayojakaM prakRtInAM 'varaNabhedastu tataH kSetrikavaditi (yogasUtra 4/3) / "sati mUle tadvipAko jAtyAyu gAH" (yogasUtra 2-13) / sati mUle = klezarUpabIje teSAM kuzalA'kuzalakarmaNAM vipAkaH = 2phalaM jAtyAyu gA bhavanti / jAtirmanuSyAdiH, AyuH = cirakAlaM zarIrasambandhaH, bhogAH = viSayAH, indriyANi, sukhaduHkhasaMvicca, karmakaraNabhAvasAdhanavyutpattyA bhogazabdasya / ___idamatra tAtparyaM- cittaM hi dvividhaM sAzayamanAzayaM ca / tatra yoginAmanAzayam / tadAha-"tatra dhyAnajamanAzayaM" (yogasUtra 4-6) / ata eva teSAmazuklA'kRSNaM krm| tadAha"karmA'zuklAkRSNaM yoginaH, trividhamitareSAM" (yogasUtra 4-7) / zubhaphaladaM karma yAgAdi zuklaM, azubhaphaladaM brahmahatyAdi kRSNaM, ubhayasaGkIrNaM zuklakRSNaM / tatra zuklaM dAna-tapaHsvAdhyAyAdimatAM puruSANAM, kRSNaM nArakANAM, zuklakRSNaM manuSyANAM, yoginAM tu vilakSaNamiti / 1. mudritapratau 'caraNa...' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'jalaM' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 3. mudritapratau 'bhobhA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'tatra' padaM nAsti / 5. mudritapratau 'karmA'zuklakRSNamityazuddhaH pAThaH / ...... cihna dvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 6. hastAdarza 'zuklaM manu...' ityazuddhaH pAThaH / 1 // 275 / / 16/1 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAzayaM cittamayoginAM / tatra phalatyAgA'nusandhAnA'bhAvAtphalajanakaH karmAzayaH / 'tatastadvipAkA'nuguNAnAmevA'bhivyaktirvAsanAnAM' / (yogasUtra 4/8) dvividhA hi karmavAsanAH smatimAtraphalA jAtyAya gaphalAzca / tatrA''dyA yena karmaNA yAdRk zarIramArabdhaM deva-mAnuSa-tiryagAdibhedena jAtyantarazatavyavadhAnena punastathAvidhasyaiva zarIrasyA''rambhe tadanu-rUpAmeva smRtiM janayanti, anyAdRzIM ca nyagbhAvayanti, devAdibhave naarkaadishriiropbhogsmRtivt| ___na cA'tivyavahitayoH smRti-saMskArayorjanyajanakabhAvAnupapattiH, dUrA'nubhUtasyA'pyavicalitacitte vAsanAtmanA sthitasyodbodhavizeSasahakAreNa smRtivizeSapariNAme vyavadhAnA'bhAvAt / taduktaM- "jAti-deza-kAlavyavahitAnAmapyAnantaryaM smRtisaMskArayorekarUpatvAt" (yogasUtra 4-9) / tAzca sukhasAdhanA'viyogA'dhyavasAyasaGkalpasya mohalakSaNasya bIjasyA'nAditvAdAdirahitAH / taduktaM- "tAsAmanAditvaM, AziSo nityatvAt" (yogasUtra 4-10) / dvitIyA api cittabhUmAvevAnAdikAlaM saMcitA yathA yathA pAkamupayAnti tathA tathA gaNapradhAnabhAvena sthitA jAtyAyurbhogalakSaNaM kAryamArabhanta iti / tadetatkarmA''zayaphalaM jAtyAdivipAka iti / yadyapi sarveSAmAtmanAM klezAdiparAmarzo nAsti, tathApi te cittagatAsteSAM vyapadizyante, yathA yodhagatau jayA'jayo svAminaH / asya tu triSvapi kAleSu tathAvidho'pi klezAdiparAmarzo 1. hastAdarza 'dvitIyAyA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...disparzo' ityazuddhaH pAThaH / // 276 Jain Education Intemational Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhay 449 / nAstIti vilakSaNo'yamanyebhyaH / / 1 / / jJAnamapratighaM yasya vairAgyaM ca jagatpateH / aizvaryaM caiva dharmazca sahasiddhaM catuSTayam // 2 // jJAnamiti / jJAnAdayo hyatrA pratipakSAH sahajAzca zuddhasattvasyA'nAdisambandhAt / yathA hItareSAM sukha-duHkha-mohatayA vipariNataM cittaM nirmale sAttvike dharmAtmaprakhye pratisaGkrAntaM cicchAyA saGkrAntAntaHsaMvedyaM bhavati, naivamizvarasya, kiM tu tasya kevala eva sAttvikaH pariNAmo bhogyatayA vyavasthita iti / kiM ca prakRtipuruSasaMyogaviyogayorIzvarecchAvyatirekeNA'nupapatteranAdijJAnAdimattvamasya siddham / / 2 / / sAttvikaH pariNAmo'tra kASThAprAptatayeSyate / nA'kSapraNAlikAprApta iti sarvajJatAsthitiH / / 3 / / sAttvika iti / atra = Izvare sAttvikaH pariNAmaH kASThAprAptatayA = atyantotkRSTatvena iSyate / tAratamyavatAM sAtizayAnAM dharmANAM paramANAvalpatvasyevA''kAze paramamahattvasyeva kASThAprAptidarzanAt jJAnAdInAmapi cittadharmANAM tAratamyena paridRzyamANAnAM kvacinniratizayatvasiddheH / na punaH akSapraNAlikayA = indriyadvArA prAptaH = upanItaH iti hetoH sarvaviSayatvAdetaccittasya (sarvajJatAsthitiH=) sarvajJatAyAH sthitiH = prasiddhiH / taduktaM1. hastAdarza 'saMkrAntaH saM....' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'prAptA...' ityazuddhaH pAThaH / kA |||277 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la 19 he top bhosda the zA nu gra vi cA ra dvA nANuH kadAcidAtmA syAddevatAnugrahAdapi / / 5 / / naitaditi / etad = IzvarA'nugrahajanyatvaM yogasya na yuktaM anugrAhye tatsvabhAvatvaM anugrAhyasvabhAvatvaM antarA = vinA, yato ( devatAnugrahAdapi = ) devatAyA anugrahAdapi zi - 'aNurAtmA bhavatu' itIcchAlakSaNAt kadAcidapi aNurAtmA na syAt, svabhAvA'parAvRtteH = kA 11411 16/5 triM "tatra niratizayaM sarvajJabIjam " ( yogasUtra 1 - 25 ) / / 3 // RSINAM kapilAdInAmapyayaM paramo guruH / tadicchayA jagatsarvaM yathAkarma vivartate // 4 // RSINAmiti / ayaM = IzvaraH kapilAdInAmapi RSINAM paramaH = utkRSTo guruH / taduktaM- "sa pUrveSAmapi guruH kAlenAna'vacchedAditi" ( yogasUtra 1- 26 ) / tasya = Izvarasya icchayA (=tadicchayA) sarvaM jagat yathAkarma karmA'natikramya vivartate uccAvacaphalabhAg bhavati / na ca karmaNaivA'nyathAsiddhiH', ekakArakeNa kArakAntarA'nupakSayAditi bhAvaH || 4 || etad dUSayati = naitadyuktamanugrAhye' tatsvabhAvatvamantarA / = = 1. 'siddha:' iti mudritapratau / 2. hastAdarze grAhyata...' iti pAThaH / hastAdarzAntare ca 'manugrAhyata...' ityazuddhaH pAThaH / / / 278 / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayostatsvabhAvatvabhede ca pariNAmitA / atyutkarSazca dharmANAmanyatrAtiprasaJjakaH / / 6 / / __ubhayoriti / ubhayoH = IzvarA''tmanoH tatsvabhAvatvabhede ca = vyakti-kAlaphalAdibhedena vicitrA'nugrAhyA'nugrAhakasvabhAvabhAjanatve ca pariNAmitA syAt, svabhAvabhedasyaiva pariNAmabhedA'rthatvAt / tathA cA'pasiddhAntaH / ___jJAnAdidharmANAmatyutkarSeNezvarasiddhirityapi ca nAsti / yato dharmANAmatyutkarSaH(ca) sAdhyamAno jJAnAdAvivA anyatra = ajJAnAdau atiprasaJjakaH = aniSTasiddhikRt, atyutkRSTajJAnAdimattayezvarasyeva tAdRzAjJAnAdimattayA tatpratipakSasyA'pi siddhyApatteH / _____ itthaM ca 'jJAnatvamutkarSA'pakarSA'nAzrayavRtti, utkarSA'pakarSA''zrayavRttitvAt, mahattvavad' ityatra 'jJAnatvaM na tathA, citta dharmamAtravRttitvAt, ajJAnavaditi pratirodho draSTavyaH / prakRti-puruSasaMyoga-viyogau ca yadi tAttviko tadA''tmano'pariNAmitvaM na syAta, tayoDheiSThatvena tasya janyadharmA'nAzrayatvakSateH / no cet ? kayoH kAraNamIzvarecchA ? ___kiM ca prayojanA'bhAvAdapi nezvaro jagat kurute / na ca paramakAruNikatvAd bhUtA'nugraha evA'sya prayojanamiti bhojasya vacanaM sAmpratama, itthaM hi sarvasyA'yamiSTameva sampAdayedityadhikaM zAstravArtAsamuccayavivaraNe / / 6 / / 1. hastAdarza'....didharmamAmAva' ityazuddhaH paatthH| ....... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza naasti| 2. hastAdarza 'zastravA...' ityazuddhaH paatthH| ||279 / / 16/6 For Private & Personal use only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hu hwa ArthaM vyApAramAzritya 'tadAjJApAlanAtmakam / yujyate paramIzasyA'nugrahastantranItitaH / / 7 / / ___ Arthamiti / ArthaM = tataH sAmarthyaprAptaM, na tu prasahya tenaiva kRtaM, tadAjJApAlanAtmakaM vyApAramAzritya paraM = kevalaM tantranItitaH = asmatsiddhAntanItyA IzasyA'nugraho yujyte| taduktaM- "ArthaM vyApAramAzritya na ca doSo'pi vidyate" (yogabindu 298) iti / / 7 / / evaM ca praNavenaitajjapAt pratyUhasaGkSayaH / pratyakcaitanyalAbhazcetyuktaM yuktaM pataJjaleH / / 8 / / evaM ceti / evaM ca = ArthavyApAreNezA'nugrahA''dare ca praNavena = OMkAreNa etasya = Izvarasya japAt (=etajjapAt) pratyUhAnAM = vighnAnAM sngkssyH(=prtyuuhsngkssyH)| viSayaprAtikUlyenA'ntaH-karaNA'bhimukhamaJcati yattat pratyakcaitanyaM = jJAnaM, tasya lAbhazca (=pratyakcaitanyalAbhazca) iti pataJjaleruktaM yuktam / / 'tasya vAcakaH praNavaH, tajjapastadarthabhAvanaM, tataH pratyakcetanA'dhigamo'pyantarAyA'bhAvazca' (yogasUtra 1/27-28-29) iti prasiddheH, guNavizeSavataH puruSasya praNidhAnasya mahAphalatvAt / / 8 / / 1. hastAdarza 'tadAnApAla' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratI '...gamo'nta...' iti pAThaH / paraM yogasUtrAnusAreNA'trA'pekSitaH pATho'smAbhiH yojitaH / seo jeog pa ||280 / yi 16/8 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FRhodha pratyUhA vyAdhayaH 'styAnaM pramAdA''lasya-'vimbhramAH / sandehA'viratI bhUmyalAbhazcApyanavasthitiH / / 9 / / pratyUhA iti / 'vyAdhi styAna-saMzaya-pramAdA''lasyA'virati-bhrAntidarzanA'labdhabhUmikatvA| 'navasthitatvAni cittavikSepAH te'ntarAyAH' (yogasUtra 1-30) iti sUtram / / 9 / / dhAtuvaiSamyajo vyAdhiH styAnaM cA'karmaniSThatA / pramAdo'yatna AlasyamaudAsInyaM ca hetuSu // 10 // dhAtviti / dhAtuvaiSamyajo = dhAtUdrekAdijanitaH vyAdhiH jvarA'tisArAdiH / 'styAnaM cA'karmaniSThatA = Adita eva karmA'prArambhaH / pramAdo'yatnaH = aarbdhe'pynutthaanshiiltaa| AlasyaM ca hetuSu = samAdhisAdhaneSu audAsInyaM = mAdhyasthyaM, na tu pakSapAtaH / / 10 / / vibhramo vyatyayajJAnaM sandehaH syAnna vetyayam / akhedo viSayA''vezAd bhavedaviratiH kila // 11 // vibhrama iti / vibhramo = vyatyayajJAnaM, rajate raGgabuddhivat iSTasAdhane'pi yoge'niSTasAdhanatvanizcayaH / sandehaH = 'ayaM yogaH syAdvA na ve'ti AyAkAraH / 1. mudritapratau hastAdarza ca sarvatra 'sthAnamiti pAThaH / asmAbhiH yogasUtrAnusAreNa pATho gRhItaH / 2. mudritapratI 'sambhramA' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau hastAdarza ca sarvatra 'sthAnamiti pAThaH / asmAbhiH yogasUtrAnusAreNa pATho gRhItaH / 4. hastAdarza 'kariMbha' ityazuddhaH pAThaH / (1 / 281 / Jain Education Interational Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayA''vezAd = bAhyendriyA'rthavyAkSepalakSaNAt akhedaH = anuparamalakSaNaH kilA'virati| bhavet / / 11 / / bhUmyalAbhaH samAdhInAM bhuvo'prAptiH 'kuto'pi hi / lAbhe'pi tatra cittasyA'pratiSThA tvanavasthitiH / / 12 / / bhUmyalAbha iti / kuto'pi hetoH (hi) samAdhInAM bhuvaH = sthAnasya aprAptiH = bhUmyalAbhaH / lAbhe'pi = samAdhibhUprAptAvapi tatra = samAdhibhuvi cittasyA'pratiSThA = anivezaH tvanavasthitiH / / 12 / / rajastamomayAdoSAdvikSepAzcetaso hyamI / sopakramA japAnnAzaM yAnti zaktihatiM pare / / 13 / / raja iti / amI hi rajastamomayAdoSAccetaso vikSepAH = ekAgratAvirodhinaH prinnaamaaH| sopakramAH = apavartanIyakarmajanitAH santaH japAda = bhagavati praNidhAnAda nAzaM yAnti / pare = nirupakramAH zaktihatiM = doSA'nubandhazaktibhaGgaM / ubhayathA'pi yogapratibandha sAmarthyameSAmapagacchatIti bhAvaH / / 13 / / 16/13 pratyakcaitanyamaNyasmAdantaryotiHprathAmayam / 1. mudritapratau 'kathaMcana' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'pratyakccai...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'pratyeka' ityazuddhaH paatthH| ||282 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la la 5 te bhedo phus its s zA gra ha vi cA ra dvA triM zi kA 16/16 bahirvyApArarodhena jAyamAnaM mataM hi naH / / 14 / / pratyagiti / asmAd = bhagavajjapAt' bahirvyApArarodhena = zabdAdibahirarthagrahatyAgena antarjyotiHprathA = jJAnAdivizuddhivistAraH tanmayaM ( = antarjyotiH prathAmayaM ) pratyakcaitanyamapi hi jAyamAnaM mataM naH = asmAkaM, tathaiva bhakti - zraddhAdyatizayopapatteH / / 14 / / yogA'tizayatazcA'yaM stotrakoTiguNaH smRtaH / yogadRSTyA budhairdRSTo dhyAnavizrAmabhUmikA / / 15 / / = japaH yogeti / yogA'tizayatazca AtmA'bhyantarapariNAmotkarSAcca / ayaM stotrakoTiguNaH smRtaH cirantanA''cAryaiH, vAgyogA'pekSayA manoyogasyA'dhikatvAt / a eva maunavizeSeNaiva japaH prazasyate / tathA budhaiH = vizAradaiH yogadRSTyA = yogajaprAtibhajJAnena' dhyAnasya vizrAmabhUmikA ( = dhyAnavizrAmabhUmikA) = punarArohasthAnaM dRSTaH / / 15 / / nanu parairyAdRza Izvaro'bhyupagatastAdRzasya bhavadbhiranabhyupagamAt kathamArthavyApAreNA'pi tadanugrahasiddhi-rityAzaGkAyAM viSayavizeSapakSapAtenaiva samAdhAnA'bhiprAyavAnAhamAdhyasthyamavalambyaiva devatA'tizayasya ca / = sevA sarverbudhairiSTA' kAlAtIto'pi yajjagau / / 16 // 1. hastAdarze '...jjApAt' iti pAThaH / 2. hastAdarze ...bhajJAne' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'rdRSTA' iti hastAdarzAdau pATha: / paraM vyAkhyAnusAreNAtra 'riSTA' iti pAThaH samyak / / / 283 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a the zA gra ho do has its s ha vi cA ra dvA triM zi kA 16/18 mAdhyasthyamiti / mAdhyasthyaM = anirNItavizeSakalahA'bhinivezA'bhAvalakSaNaM avalambyaiva devatAtizayasya ca = viziSTadevatA''khyasya ca sevA stavana- dhyAna- pUjanAdirUpA sarvairbudhaiH iSTA = tannimittakaphalA'rthatvenA'bhimatA / stavanAdikriyAyAH 2 svakartRkAyAH phaladAnasamarthatve'pi stavanIyAdyAlambanatvena tasyAH stotrAdeH phalalAbhasya stotavyAdinimittakatvavyavahArAt / yad yasmAt kAlAtIto'pi zAstrakRdvizeSo jagau / / 16 / / anyeSAmapyayaM mArgo muktA'vidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhede'pi tattvanItyA vyavasthitaH / / 17 / / - = anyeSAmiti / anyeSAmapi tIrthAntarIyANAM kiM punarasmAkaM, ayaM asmadukto mArgo devatAdigocaraH / muktAdivAdinAM avidyAdivAdinAM ca ( = muktAvidyAdivAdinAM ) matena / abhidhAnAdInAM = nAmavizeSaNAdInAM bhede'pi ( = abhidhAnAdibhede'pi ) tattvanItyA paramArthata ekaviSayatayA vyavasthitaH = pratiSThitaH || 17 / / daizvaryeNa samanvitaH / buddho'nvA'pi tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam // 18 // parabrahmavAdinAM, buddho bauddhAnAM, arhan jainAnAM vA'pIti samuccaye, 1. hastAdarza' ... lambyai de' ityuzuddhaH pAThaH / 2 mudritapratI 'kriyAH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarzeSu '...dibhedena' iti pAThaH / vRttyanusAreNa ca so'zuddhaH pratibhAti / 4. hastAdarza paramabrahma....' iti pAThAntaram / muktaiti / muktaH = / / 284 / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a 5) he to phs its f zA nu gra ha vi cA ra dvA triM zi kA 16/20 1 yad = yasmAt aizvaryeNa jJAnAdyatizayalakSaNena samanvito = yukto vartate, tat = tasmAd IzvaraH asmaduktaH sa eva muktAdiH syAt / saMjJAbhedo = nAmanAnAtvam atra = muktAdiprajJApanAyAM kevalam / / 18 / / parakalpitavizeSanirAkaraNAyA''haanAdizuddha ityAdiryo bhedo yasya kalpyate / = tattattantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH / / 19 // anAdIti / anAdizuddha iti evaMrUpa Adiryasya sa tathA ( = ityAdiH) | tatrA'nAdizuddhaH sarvagatazca zaivAnAm / so'rhannasarvagatazca jainAnAm / sa eva pratikSaNaM bhaGguraH saugatAnAm / yaH punaH bhedo vizeSo yasya = Izvarasya kalpyate tasya tasya tantrasya = darzanasya anusAreNa = anuvRttyA ( = tattattantrAnusAreNa ), manye = pratipadye so vizeSaH, kiM punaH prAgabhihitaH saMjJAbheda ityapizabdArthaH, nirarthako niSprayojanaH / / 19 / / kuta ityAha = = 2 vizeSasyAparijJAnAdyuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatazcaiva phalAbhedAcca bhAvataH / / 20 / / vizeSasyeti / vizeSasya muktA didevatAvizeSagatasya aparijJAnAd arvAgdarzipratyakSeNa, 1. hastAdarze '...kSaNabhaM...' iti pAThAntaram / 2 hastAdarze 'vizettasyApipari' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastapratau mudritapratau ca sarvatra 'muktAderdeva...' ityazuddhaH pAThaH / yogabinduvRttyanusAreNAtra zuddhaH pATho gRhIto'smAbhiH / 4. 'darzitapra' iti mudritapratau pATho'zuddhaH / / / 285 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a the zA nu gra he top has de ha vi cA ra dvA tataH pradhAnamevaitat saMjJAbhedamupAgatam / / 21 / / avidyeti / avidyA vedAntinAM, klezaH sAGkhyAnAM, karma jainAnAM, AdizabdAdvAsanA saugatAnAM, pAzaH zaivAnAM (= avidyA-kleza-karmAdi) yato yasmAt, cakAro vaktavyAntarasUcanArthaH, triM bhavakAraNaM = saMsArahetuH, tataH = tasmAdavidyAdInAM bhavakAraNatvAddhetoH pradhAnamevaitad asmadabhyupagataM bhavakAraNaM sat saMjJAbhedaM = nAmanAnAtvaM upAgatam / / 21 / / atrApi paraparikalpitavizeSanirAkaraNAyA''ha zi kA 16/21 tathA yuktInAM = anumAnarUpANAM jAtivAdataH = asiddhyAdihetudoSopaghAtenA'numAnA''bhAsatvAt, prAyo = bAhulyena virodhatazcaiva vedAntibauddhAdiyuktInAm / ekeSAM hi nitya evA''tmA prapaJcA'dhiSThAnatvAt, apareSAM cA'rthakriyAkAritvasya svabhAvabhedaniyatatvenA'nitya eveti / (phalAbhedAd=) `phalasya = klezakSayalakSaNasya guNaprakarSavizeSavatpuruSA''rAdhanasAdhyasya kvacinnityA'nityatvAdau vizeSe ArAdhyagate satyapi abhedAd avizeSAt ca bhAvataH = = paramArthataH / guNaprakarSaviSayasya bahumAnasyaiva phaladAyakatvAttasya sarvatra muktAdAvavizeSAditi // 20 // avidyA -kleza- karmAdi yatazca bhavakAraNam / = 1. '...bhAvabhede niyata ....' iti mudritapratau pAThaH / 2. 'parasya' ityazuddhaH pATho hastAdarze / 3. hastAdarze 'sayaza' ityazuddhaH pAThaH / / / 286 / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la FRhodo Fod asyA'pi yo'paro bhedazcitropAdhistathA tathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM' so'pyapArthakaH // 22 // ___ asyA'pIti / asyA'pi = pradhAnasyA'pi yo'paro = bhavakAraNatvAt sarvA'bhyupagatAdanyo | bhedo = vizeSaH citropAdhiH nAnArUpamUrtatvAdilakSaNaH / tathA tathA = tattaddarzanabhedena gIyate = varNyate, atItahetubhyaH = anantarameva "vizeSasyA'parijJAnAt" (dvA dvA.16/ 20,pR.285) ityAdizlokoktebhyaH dhImatAM = buddhimatAM so'pi, kiM punardevatAgata ityapizabdArthaH, apArthakaH = apagataparamArthaprayojanaH; sarvairapi bhavakAraNatvena yogA'pa-neyasyA'syopagamAdanyasya vizeSasya sato'pyakiJcitkaratvAt / / 22 / / yata evaM tato'sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH / / 23 / / tata iti / tataH = sato vizeSasyA'pArthakatvAddhetoH asthAnaprayAso'yaM tattvacintakAnAM (yattabhedanirUpaNam=) yattabhedasya = devAdivizeSasya nirUpaNaM = gaveSaNaM, yatazcA'numAnasya devatAvizeSAdigrAhakatvenA'bhimatasya sAmAnyaM viSayo mataH / ato'pi sarvavizeSA'nugatasya tasyA'pratIterasthAnaprayAso'yam / / 23 / / itthaM ca bhavakAraNamAtrajJAnAttadapanayanArthaM guNavatpuruSavizeSA''rAdhanaM kartavyaM, vizeSa1. hastAdarza 'bAdhita' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'buddhimatAM' padaM nAsti / 3. hastAdarza 'yatasya' ityazuddhaH paatthH| kA ||287 // 16/23 Jain Education Intemational Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimarzasta niSprayojana iti kAlAtItamataM vyavasthitama / etaccA'smAkamapi vizeSavimarzA'kSamasya svA''grahacchedAya sAmAnyayogapravRttyarthamanumatam, anyasya tu nirabhinivezasya zAstrA'nusAreNa vizeSavimarzo'pi bhagavadviziSTopAsanArUpatayA'zraddhAmalakSAlanena tattvajJAnagarbhavairAgyajIvAtu bhUtatvAd / viziSTanirjarAheturiti na sarvathA tadvaiphalyamityabhiprAyavAnAha AsthitaM caitadAcAryastyAjye kucitikAgrahe / zAstrA'nusAriNastarkAnnAmabhedA'nupagrahAt / / 24 / / AsthitaM ceti / etacca = kAlAtItamataM AcAryaH = zrIharibhadrasUribhiH AsthitaM = aGgIkRtaM, kucitikAgrahe = kauTilyA''veze tyAjye = parihArye kucitikAtyAgArthamityarthaH / zAstrAnusAriNaH tarkAt arthasiddhau satyAmiti gamyaM, nAmabhedasya = saMjJAvizeSasya anupagrahAt = anabhinivezAt (=nAmabhedAnupagrahAt) / tattvArthasiddhau nAmamAtraklezo hi yogapratipanthI, na tu dharmavAdena vizeSavimarzo'pIti bhAvaH / tadidamuktaM - sAdhu caitadyato nItyA zAstramatra pravartakam / tathA'bhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH / / vipazcitAM na yukto'yamaidaMparyapriyA hi te / yathoktAstatpunazcAru hantA'trA'pi niruupytaam|| ubhayoH pariNAmitvaM tathA'bhyupagamAd dhruvam / anugrahAtpravRttezca tathA'ddhAbhedataH sthitam / / 1. mudritapratau 'jIvAnubhU' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza * citavigrahe' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'anugrahApra....' / / 288 16/24 ityazuddhaH pAThaH / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la F hhody AtmanAM tatsvabhAvatve pradhAnasyA'pi saMsthite / IzvarasyA'pi sanyAyAdvizeSo'dhikRto bhvet|| / - (yogabindu 308,309,310,312) iti / / 24 / / vizeSavimarza zAstra-tarkayordvayorupayogaprasthAnamAha asthAnaM rUpamandhasya yathA sannizcayaM prati / tathaivA'tIndriyaM vastu chadmasthasyA'pi tattvataH / / 25 / / asthAnamiti / asthAnaM = aviSayaH rUpaM = nIla-kRSNAdilakSaNaM andhasya locanavyApAravikalasya yathA sannizcayaM = vizadA'valokanaM prati Azritya, tathaiva = uktanyAyenaiva atIndriyaM vastu AtmAdivizeSarUpaM chadmasthasya = arvAgdRzaH pramAtuH api tattvataH = paramArthanItyA / / 25 / / hastasparzasamaM zAstraM tata eva kathaJcana / . atra tanizcayo'pi syAttathA candroparAgavat // 26 // hasteti / hastasparzasamaM = tadvastUpalabdhihetuhastasparzasadRzaM zAstraM atIndriyA'rthagocaram / tata eva = zAstrAdeva kathaJcana = kenApi prakAreNa atra = chadmasthe pramAtari tannizcayo'pi = atIndriyavastunirNayo'pi syAt, tathA = vardhamAnatvAdivizeSeNa candroparAgavat = candrarAhu- // 289 sparzavat / yathA zAstrAt sarvavizeSA'nizcaye'pi candroparAgaH kenA'pi vizeSeNa nizcIyata 1. hastAdarza 'maMdhasyA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....locanaM' iti pAThaH / 16/26|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a the zA nu gra ho do has to ha vi cA ra dvA triM zi kA 16/30 eva tathA'nyadapyatIndriyaM vastu tatazchadmasthena nizcIyata iti bhAvaH || 26 / / itthaM spaSTatA zAbde proktA tatra vicAraNam / mAdhyasthyanItito yuktaM vyAso'pi yadado jagau / / 27 / / itthaM hIti / itthaM = uktadRSTAntena hi zAbde jJAne aspaSTatA proktA / tatra = aspaSTe zAbdajJAne mAdhyasthyanItito vicAraNaM yuktaM, tarkasya pramANA'nugrAhakatvAt tenaivaidamparyazuddheH / tasyAzca spaSTatAprAyatvAt / yad = yasmAd ado = vakSyamANaM vyAso'pi jagau ||27|| ArSaM dharmopadezaM ca vedazAstrA'virodhinA / yastarkeNAnusandhatte sa dharmaM veda netaraH || 28 // zAstrAdAcaraNaM samyak syAdvAdanyAyasaMgatam / IzasyA'nugrahastasmAddRSTeSTA'rthA'virodhinaH / / 29 / / yaddAtavyaM jinaiH sarvairdattameva tadekadA / darzana - jJAna - cAritramayo mokSapathaH satAm // 30 // jinebhyo yAcamAno'nyaM labdhaM 'bodhimapAlayan / 1. mudritapratau --... ndriyavastu' iti pAThaH / 2. hastAdarze ' ...nItitA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'jaguH' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'zAstrAdau' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze 'sadA' iti pAThaH / 6. mudritapratau sarvatra 'dharmama...' iti pAThaH / / / 290 / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va to b) F pu ru Sa kA ra how to pro dvA zi kA 17/2 taM vihvalo vinA bhAgyaM kena mUlyena' lapsyase' ? / / 31 / / anuSThAnaM tataH svAmiguNarAgapuraHsaram / paramAnandataH kAryaM manyamAnairanugraham / / 32 / / ArSamityArabhya spaSTam / / 27-32 / / / / itIzA'nugrahavicAradvAtriMzikA / / 16 / / / / atha daivapuruSakAradvAtriMzikA / / 17 / / mahezvarA'nugrahAdeva yogasiddhiriti mataM nirasya 'daivAdeveyaM puruSakArAdeva 'veyamityekAntamatanirAsAyopakramate daivaM puruSakArazca tulyau dvAvapi tattvataH / nizcaya - vyavahArAbhyAmatra kurmo vicAraNAm // 1 // daivamiti / spaSTaH / / 1 / / daivaM puruSakArazca' svakarmodyama saMjJau / nizcayenA'nayoH siddhiranyo'nyanirapekSayoH ||2|| 1. hastAdarze 'mUlyana' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratI 'lapsyate' iti pAThaH / 3. hastAdarze 'ceya' mityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze '...rasya' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze '...dyakAsaM...' ityazuddhaH pAThaH / / / 291 / / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 va 89 bf ho do to 5 pu ru Sa kA ra dvA triM zi kA 17/4 daivamiti / daivaM svakarmasaMjJakaM, puraSakArazca svodyamasaMjJakaH / nizcayena = anayoH dvayoH pratyekaM svakAryajanane anyo'nyanirapekSayoH siddhiH || 2 // atraiva yuktimA sApekSamasamarthaM hItyato' yad vyApRtaM yadA / tadA tadeva hetuH syAdanyatsadapi nA''dRtam // 3 // sApekSamiti / 'sApekSaM 'samartha' ityato nyAyAt daiva- puruSakArayormadhye yat yadA vyApRtaM, tadA tadeva adhikRtakArye hetuH syAt kurvadrUpasyaiva kAraNatvAt / anyat sadapi nA'dRtaM = nA'bhyupagataM anena, asadavizeSAt / vastuto'rthakriyAkAritvameva vastuno lakSaNamiti tadvirahAdasadevA'nyadityapyarthaH ||3|| viziSya kAryahetutvaM dvayorityanapekSayoH / nizcayanayena avarjyasannidhi tvanyada' nyathAsiddhimaJcati / / 4 // viziSyeti / iti = evaM anapekSayordvayoH = daiva- puruSakArayoH viziSya tattadvyaktau kAryahetutvam / anyattu avarjyasannidhi = avarjanIyasannidhikaM sat paTAdau kArye daivAgatarAsabhavad anyathAsiddhiM aJcati prApnoti / itthaM ca vyavahAravAdinA'nyathAsiddhatvAdapi anyasya = I 1. hastAdarza 'hi tato' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNA'zuddhaH / 2 hastAdarze 'tadaiva' iti pAThaH / 3. hastAdarze ' hIyama ...' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'tadA' nAsti / 5. hastAdarze nyadathA...' ityazuddhaH pAThaH / / / 292 / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / kAraNatvaM durvacamiti bhAvaH / / 4 / / anvaya-vyatirekAbhyAM vyavahArastu manyate / dvayoH sarvatra hetutvaM gauNa-mukhyatvazAlinoH // 5 // anvayeti / vyavahArastu = vyavahAranayastu anvaya-vyatirekAbhyAM dvayoH = daivapuruSakArayoH sarvatra kArye hetutvaM manyate gauNa-mukhyatvazAlinoH / kvacitkArye hi kiJcid gauNatayopayujyate, kiJcicca mukhytyaa| sAmAnyatastu daivaM puruSakAraM vA vinA' na kiJcitkAryaM jAyate iti sAmAnyataH sarvatra hetutvamanayoH / yastu kurvadrUpatvena kAraNatvamicchan sAmAnyataH kAraNatAmevA'palapati', tasya ghaTAdyarthamaraNyasthadaNDAdau pravRttidurghaTA, tasyA ghaTasAdhanatAjJAnA'dhInatvAt', tasya ca ghaTopadhAnAtprAgasiddheH / ___'sAdRzyagrahAtprAgapi tatra ghaTasAdhanatvadhIH / ata eva na kAryaliGgakocchedaH, atajjAtIyAtajjAtIyotpattisambhAvanA'bhAvAditi' cet ? na, tatrApi vAsanAvizeSasya bIjatve tenaiva pravRttyAdyupapattau dRSTakAraNavaiphalyaprasaGgAt, prakRte bAdhakA'bhAvAccetyanyatra vistaraH / / 5 / / anutkaTatvaM gauNatvamutkaTatvaM ca mukhyatA / dvayaM pratyekajanyatvavyapadezaniyAmakam / / 6 / / 17/6 1. hastAdarza 'vinA' padaM nAsti / 2. prAcInamudritapratau ...mevAlapati' ityazuddhaH pAThaH / 3. prAcInamudritapratau '...jJAdhInatvAt' ityazuddhaH pAThaH / av bhboth / / 293 / / Jain Education Interational Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 anutkaTatvamiti / gauNatvaM = anutkaTatvaM, na tvalpatvameva, alpasyA'pi balIyaso gauNatvA'vyapadezAt / evaM mukhyatA cotkaTatvam / ___ etad dvayaM pratyekajanyatvavyapadeze niyAmakaM (=pratyekajanyatvavyapadezaniyAmakam), anyathA sarvasya kAryasyobhayajanyatvAtpratyekajanyatvavyavahAro'prAmANika: syAditi bhAvaH / / 6 / / etadeva bhAvayati utkaTena hi daivena kRtaM daivakRtaM viduH / tAdRzena ca yatnena kRtaM yatnakRtaM janAH / / 7 / / 'utkaTena hIti / utkaTena hi devena kRtaM kAryaM janA 'devakRtaM viduH, tAdRzena | = utkaTena yatnena ca kRtaM yatnakRtaM etaditi / itthaM cotkaTasvakRtatvajJAnamanutkaTA'nyakRtatvajJAnaM | vA pratyekajanyatvA'bhilApaprayojakam / / 'daivakRtamidaM na puruSakArakRtami'tyatra cotkaTapuruSakArakRtatvA'bhAva eva viSaya iti | na kazciddoSa ityarthaH / / 7 / / vizeSadarzino vyavahAramupapAdyA'vizeSadarzinastamupapAdayati abhimAnavazAdvA'yaM bhramo vidhyAdigocaraH / niviSTabuddhirekatra nA'nyadviSayamicchati // 8 // 'abhimAne'ti / yadvA'yaM = 'daivakRtamidaM na puruSakArakRtami'tyAdirvyavahAro vidhyAdigocaro / 1. hastAdarza 'utkaTena hIti' ayaM pATho nAsti / 2. mudritapratau 'daivekutaM' ityazuddhaH pAThaH / bhI 2 / / 294 / / 17/8 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / = vidhiniSedhaviSayo bhramo = viparyAsaH, abhimAnavazAd = ahaGkAradoSavazAt; yad = yasmAd ekatra niviSTabuddhiH = ekaviSayoparaktagrahaNatIvrA'bhilASo naanydvissymicchti| itthaM caikadharmotkaTajijJAsayaivA'paradharmA'grahastadabhAvagraha zcopapadyata iti bhAvaH / viprapaJcito'yamartha upadezapadaprasiddha upadezarahasye'smAbhiH / / 8 / / sApekSamasamarthamiti dUSayitumAha yadISyate parA'pekSA svotptti-prinnaamyoH| tadA kArye'pi sA yuktA na yuktaM dRSTabAdhanam / / 9 / / ___ ydiiti| yadi svasya = adhikRtahetorutpattau pariNAme ca (= svotpatti-pariNAmayoH) parA'pekSA = svA'tiriktahetvapekSA "iSyate, tadA kArye'pi jananIye sA = hetvantarA'pekSA yuktA, na yuktaM dRSTabAdhanaM = anubhUyamAnasya sahakArisamavadhAnena kAryotpAdakatvasyA'nyathAkaraNam / / 9 / / viziSyetyAdinoktaM dUSayati viziSya kAryahetutvaM kAryabhede bhavedapi / anyathA tvanyathAsiddhiranyatrA'tiprasaGgakRt / / 10 / / viziSyeti / viziSya kAryahetutvaM ca kAryabhede prAmANike' sati bhavedapi, 'yathA 1. mudritapratau 'tadabhAvagraha' iti pAThaH truTitaH, nAstItyarthaH / 2. 'vipaMcita' iti mudritaprato / 3. hastAdarza 17/10 // mudritapratI cAtra 'tarhi' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNAtra 'tadA' iti pATho yuktaH / 4. hastAda" 'iSyate' padaM nAsti / 5. hastAdarza 'prAmANika sati' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau 'tathA' ityazuddhaH pAThaH / / / 295 / / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aro bhsbs vijAtIye vahnau tRNAdervijAtIye ca tatrA'raNyAderiti / anyathA = kAryabhedA'bhAve tu ekena hetunA'parahetoH anyathAsiddhiH ucyamAnA anyatra prakRtA'tiriktasthale atiprasaGgakRt / zakyaM hyevaM vaktuM ghaTe'pi daNDo heturna cakramiti / 'na zakyaM, svatantrA'nvayavyatirekadarzanAd, ekenA'parA'nyathAsiddhyabhAvAditi cet ? tulyamidamanyatra / / 10 / / ____ atha devotkarSeNa phalotkarSadarzanAttadeva phalaheturna yatna ityAzaGkAyAmAha kvacitkarmeva yatno'pi vyApArabahulaH kvacit / antataH' prAgbhavIyo'pi dvAvityanyo'nyasaMzrayau // 11 // kvciditi| kvacit kArye karmeva yatno'pi kvacit kArye vyApArabahulaH / antataH aihikayatnaprAcuryA'nupalambhe prAgbhavIyo'pi sa vyApArabahula AvazyakaH, utkRSTayatnaM vinotkRSTa'daivAnutpatteH, iti = evaM phalavizeSotkarSaprayojakotkarSavattayApi dvau daivapuruSakArau anyo'nyasaMzrayau = phalajanane parasparA'pekSau / yata uktaM"vyApAramAtrAt phaladaM niSphalaM mahato'pi ca / ato yatkarma tadaivaM citraM jJeyaM hitAhitam / / evaM puruSakArastu vyApArabahulastathA / phalaheturniyogena jJeyo janmAntare'pi hi / / anyo'nyasaMzrayAvevaM dvAvapyetau vicakSaNaiH / uktau"|| (yogabindu 322-23-24) iti / / 11 / / 296 / / 17/11 // 1. mudritapratau 'anyataH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'dvAvapya..' iti pAThAntaram / 3. hastAdarza 'yatne'pi' ityazuddhaH paatthH| 4. 'vittaM' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5944 Ap karmaiva bruvate kecit kAlabhedAt phalapradam / tannaihikaM yato yatnaH karma tatpaurvadehikam / / 12 / / kamaiveti / kecit = sAGkhyAH karmaiva karma pradhAnA'paranAmakaM, evakAreNa puruSakAravyudAsaH, kAlabhedAt = tattatkAlasambandhalakSaNavipAkAt phalapradaM = tattatkAryakAri bruvate / taduktaM"anyaistu karmaiva kevalaM kAlabhedataH" (yogabindu 324) iti / tanna, 'yata aihikaM karma vANijyarAjasevAdi yatna ucyate, paurvadehikaM = pUrvadehajanitaM tad vAsanAtmanA tathAvidhapudgalagrahaNasambandhena vA'vasthitaM karmocyate / / 12 / / bhavAntarIyaM tatkAryaM kurute naihikaM vinA / dvAratvena ca gauNatvamubhayatra na durvacam / / 13 / / ___ bhavAntarIyamiti / bhavAntarIyaM pUrvabhavA'rjitaM tat = karma kAryaM dhanaprAptyAdikaM aihikaM = vANijyarAjasevAdi karma vinA na kurute / ___ato'nvaya-vyatirekA'vizeSAt paurvadehikasyevaihikasyA'pi karmaNa: kAryahetutvamiti dvayoranyo'nyApekSatvameva / taduktam"devamAtmakRtaM vidyAt karma yatpaurvadehikam / smRtaH puruSakArastu kriyate yadihA'param / / naitadAtmakriyA'bhAve yataH svaphalasAdhakam / ataH pUrvoktameveha lakSaNaM tAttvikaM tayoH / / " 1. hastAdarza 'ya ai' ityazuddhaH pAThaH / 2. yogabindupratau atra 'nedamAtma..' iti pATho labhyata ityavadheyam / 3. 'sAdhanamiti mudritapratau hastAdarza ca pAThaH / kintu yogabindau tadvRttau ca sAdhakamiti pAThaH / ato'smAbhiH sa pATho gRhItaH / kA // 297 / / 17/13 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yogabindu 325-26) iti / dvAratvena = 'vyApAratvena ca gauNatvaM ucyamAnaM ubhayatra = yatne karmaNi ca na durvacam, aihikayatnasya karmavyApAratvavat prAgbhavIyakarmaNo'pi prAgbhavI yayatnavyApAratvA'vizeSAditi bhAvaH / / 13 / / apekSye kAlabhede ca hetvaikyaM pariziSyate / __ dRSTahAniradRSTasya kalpanaM cA'tibAdhakam // 14 / / apekSya iti / kevalena karmaNA citraphalajanane kAlabhede cA'pekSye = apekSaNIye hetvaikyaM = kAraNaikyaM pariziSyate / ____ tatkSaNaviziSTakAryatvA'vacchinne tatkSaNasya hetutvenaivA'natiprasaGgAd dezaniyamasya ca svabhAvata evopapatteH / kiM ca dRSTahAniH = dRSTAnAM kAraNAnAM yatnAdInAM tyAgaH, adRSTasya ca pradhAnasya kalpanaM atibAdhakaM = atibAdhAkArIti na kiJcidetat / / 14 / / dRSTenaivopapattau ca nA'dRSTamiti kecana / / phale vizeSAttadasattulyasAdhanayordvayoH / / 15 / / . dRSTenaiveti / dRSTenaiva kAraNasamAjena upapattau jagadvyavasthAnirvAhalakSaNAyAM satyAM ca nAdRSTaM = karma kalpanIyaM iti kecana = nAstikaprAyAH / te hi vadanti 'vihita1. hastAdarza 'vyApAratvena' iti padaM nAsti / 2. hastAdarza 'vItna' ityazuddhaH truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'keci' iti pAThaH / | ||298 // kA 17/15 // Jain Education Interational Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arobarb / / niSiddhAbhyAmapi karmabhyAmAmuSmikaphalajananaM svadhvaMsadvAraivopapatsyata iti kimantargaDunA 'dRSTena ? ___ na cAdRSTasattve caramasukhaduHkhAdibhogena' tannAzAt phalavirAmopapattiranyathA tu tadanupapattiriti vAcyaM, adRSTAbhyupagame'pi kAlAntara eva phalaprAptestadanyakAle phalavirAmopapatte riti / tadasat, tulyasAdhanayoH = 'sadRzadRSTakAraNayordvayoH puruSayoH phale vizeSAt / tasya cA'dRSTabhedaM vinA'nupapattyA tadasiddheH / / ___jAyate hyekajAtIyadugdhapAnAdeva kasyacidda:khaM kasyacicca sukhamityatra cA'dRSTabheda eva niyAmaka iti / na ca karkaTyAdivadagdhAdeH kvacitpittAdirasodabodhAdapapattiH sarvatra tadApatteH / na ca bheSajavattathopapattiH, tataH sAkSAt sukhAditaulyAddhAtuvaiSamyAderuttarakAlatvAditi / ___ tadidamuktaM bhASyakRtA- "jo tullasAhaNANaM phale viseso Na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ghaDo vva heU a se kammaM / / " (vizeSAvazyakabhASya 1613) / / 15 / / 'na cA'laM kSaNikaM karma phalAyA'dRSTamantarA / vaiyarthaM ca prasajyeta prAyazcittavidherapi / / 16 / / kaha / / 299 / / 1. hastAdarza '...dibhedena' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'sadRSTasadRSTakA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'dvayoH 17/16 // puruSayoH' iti nAsti / hastAdarzavizeSe 'ddhiyo' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'sarvatra tadApatteH' iti pAThaH nAsti / 5. mudritapratI sarvatra 'na cApi' iti pAThaH / 6. hastAdarza 'prasajyeta' iti nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va pu ru bhosdo s Sa kA ra dvA zi kA 17/17 na ceti / na ca kSaNikaM kriyAkAlamAtroparataM karma adRSTamantarA phalAya = phalaM janayituM alaM samarthaM, ciradhvastasya kAlAntarabhAviphalajanakatvasya bhAvavyApArakatvavyAptatvA'vadhAraNAt / dhvaMsasya ca vyApAratve'nubhavenA'pi taddvAraiva smRtijananopapattau saMskAro'pyucchidyeta / taduktamudayanenApi - "ciradhvastaM phalAyA'laM na karmA'tizayaM vinA " ( nyAyakusumAJjali - 1 / 9) iti / api ca prAyazcittavidherapi adRSTamantarA vaiyarthyaM prasajyeta / adharmanAzenaiva tasya phalavattvAt, narakAdiduHkhAnAM prAyazcittaviSayakarmajanyAnAmaprasiddhyA tannAzasya kartumazakyatvAt, duHkhaprAgabhAvasyApyasAdhyatvAt / prAgabhAvasya pratiyogijanakatvaniyamena tajjanyaduHkhotpattyApattezcetyanyatra vistaraH / 16 / / vizeSazcAtra balavadekamanyannihanti yat' / = = vyabhicArazca nApyevamapekSya pratiyoginam / / 17 / / vizeSazceti / atra ca = daivapuruSakAravicAraNAyAM vizeSaH ayaM yad anayormadhye ekaM balavad anyad nirbalaM nihanti svaphalamupadadhAnaM pratiskhalayati / nanvatraivaikavyabhicArAdubhayoranyo'nyApekSatvakSatirityatrAha evamapi ca pratiyoginamapekSya na vyabhicAraH ekenA'nyapratighAte'pyanyasya pratiyogi 1. hastAdarze 'ca' iti pATha: I = = 1130011 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / tayA'pekSaNAt kevalaM pratihatatvenaiva = pratighAtapratiyogitvena gauNatvamAtraM syAditi bodhyam / / 17 / / karmaNA 'karmamAtrasya nopaghAtAdi tattvataH / svavyApAragatatve tu tasyaitadapi yujyate / / 18 / / karmaNeti / karmaNA kevalenaiva karmamAtrasya = kevalasyaiva karmaNaH na upaghAtAdi = upaghAtAnugrahI tattvataH = anupacAreNa / na hi kevalaM karma kiJcidupahantuM nigRhItuM vA kSamaM, asahAyatvAt / svavyApAragatatve tu = jIvakriyApratibaddhatve punaH tasya karmaNaH etadapi parasparopaghAta / / 18 / / ubhayostatsvabhAvatve tattatkAlAdyapekSayA / bAdhyabAdhakabhAvaH syAtsamyag 'nyAyA'virodhataH / / 19 / / ubhayoriti / ubhayordaiva-puruSakArayoH tatsvabhAvatve = bAdhya-bAdhakasvabhAvatve teSAM teSAM kAlAdInAM sahakArikAraNAnAmapekSayA (= tattatkAlAdyapekSayA) bAdhyabAdhakabhAvaH = upaghAtyopaghAtakabhAvaH syAt, samyag nyAyasya = samyagyukteH avirodhataH = avighaTanAt (= samyagnyAyAvirodhataH) / / 19 / / 17/19|| 1. hastAdarza 'carma' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'karma' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 3. hastAdarza 'bAdhya' padaM nAsti / 4. hastAdarza 'nAyA' ityazuddhaH pAThaH / 5. 'teSAM' iti ekaM padaM mudritapratau nAsti / aroby kosh / / 301 // Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAyogyatAtulyaM karmAniyatabhAvakam / bAdhyamAhuH prayatnena 'seva pratimayetyapi // 20 // pratimeti / pratimAyogyatayA tulyaM = sadRzaM (=pratimAyogyatAtulyaM) karma phalajananaM prati aniyatabhAvaM(vakaM), phalajanananiyatimato'bAdhyatvAt / prayatnena bAdhyaM = nivartanIyaM 'seva = pratimAyogyateva pratimayetyapyAhuH AcAryAH / apiH karmaNo bAdhane puruSakArasya tatphalajanananiyatyabhAvaniyatAM niyatiM sahakAriNI samuccinoti / tadidamuktaM- "karmA'niyatabhAvaM tu yat syAccitraM phalaM prati / tadbAdhyamatra dAdipratimAyogyatAsamam (yogabindu 331)" / / 20 / / atra dRSTAnta-dArTAntikayorbAdhakataikyaM zabdasAmyAdeva vikAra-nAzasAdhAraNarUpAntarapariNatyaiva "vetyabhiprAyavAnAha pratimAyogyatAnAzaH pratimotpattito bhavet / karmaNo vikriyA yatnAd bAdhyabAdhakatetyasau // 21 // pratimeti / pratimotpattitaH pratimAyogyatAyA nAza (pratimAyogyatAnAzaH) eva 1. mudritapratau 'saiva' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ' gyataiva' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ' pratime..' ityazuddhaH paatthH| 4. hastAdarza 'citraM prati phalaM' iti pAThaH / chandabhagAt, mudritayogabindupustake cAnupalabdheH so'tra na gRhItaH / 5. hastAdarza 'vaitya...' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'pratimeti' iti nAsti / // 302 / / 17/21|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdho bhavet / karmaNo yatnAd vikriyA = adhikRtaphalajananazaktibhaGgalakSaNA bAdha ityasau bAdhyabAdhakatA' / ____etena pratimayA taddhetuyatnena vA tadyogyatAbAdhe tadutpattivat karmayogyatAbAdhe'pi | tatphalotpattiprasaGga iti nirastam / upAdAnasyaiva svanAzA'bhinnaphalotpattiniyatatvAt / karmayogyatAyAstu sukha-duHkhAdinimittatvAd daNDanAze ghaTasyeva tannAze phalasyAsambhavAt iti draSTavyam / / 21 / / ___ nanu yena karmaNA phalaM na janyate, tatra na tadyogyataiva, kiM yatnasya tadbAdhakatvenetyAzaGkAyAmAha pratimAyA aniyame'pyakSatA yogyatA yathA / phalasyAniyame'pyevamakSatA karmayogyatA / / 22 / / pratimAyA iti / pratimAyA aniyame'pi = anaikAntye'pi dArvAdidale yathA yogyatA pratimAyA akSatA tathAlokavyavahArAta / ___phalasya = sukha-duHkhAdirUpasya puruSakArabAdhyatvena aniyame'pi evaM karmayogyatA 'kSatA, adhyavasAyavizeSaprayuktarasasthitivizeSaghaTitatvAttasyAH, prAmANikalokaprasiddhatvAcca 17/22|| 1. hastAdarza '..bAdhaka' iti truTitaH paatthH| 2. hastAdarza ...yogyatAbAdhe'pi tatphala-bAdhe'pi tatphalo...' ityadhikaH pAThaH / sa cA'zuddhaH / 3. hastAdarza 'Ane..' iti pAThaH / ars kbps // 30 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va pu ru pa kA ra who dvA zi kA 17/24 phalA'bhAve'pi bAdhyakarmayogyatAvyavahArasyeti bhAvaH / taduktaM- "niyamAtpratimA nAtra na cA'to'yogyataiva hi| tallakSaNaviyogena pratimevA'sya bAdhakaH " ( yogabindu 332) iti / / 22 / / nanu yogyataiva pratimAmAkSepsyati kiM tadbAdhakena puruSakAreNa ? ityAzaGkyAhadArvAdeH pratimA''kSepe' tadbhAvaH sarvato dhruvaH' / yogyAyogyatA veti na caiSA lokasiddhitaH / / 23 / / = dArvAderiti / dArvAdeH = dalasya svayogyatayaiva (pratimA''kSepe) pratimAniSpattyA tadbhAvaH pratimAbhAvaH sarvataH = sarvasmAd dhruvo = nizcitaH prasajyeta / yogyasya dArvAdereva ayogyatA pratimAnAkSepe vA iti etatprasajyeta / na ca = na punaH eSA = ayogyatA, loka (pra) siddhita: / na hi dArvAdIni pratimAniSpattyabhAve'pi ayogyAnIti prasiddhirasti, tadApi yogyatayaiva teSAM rUDhatvAditi / / 23 / / idameva prakRte yojayanannAha - karmaNo'pyetadAkSepe dAnAdau bhAvabhedataH / = phalabhedaH kathaM nu syAttathAzAstrAdisaGgataH / / 24 / / karmaNo'pIti / karmaNo'pi daivasaMjJitasya etadAkSepe = phalahetupuruSakArA''kSepe dAnAdau 1. hastAdarze 'pratimApekSe' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'dhruvam' iti sarvatra pratau pAThaH / vyAkhyAnusAreNa 'dhruvaH' iti pAThaH samyagAbhAti / 3. 'yogyatAyogyatA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / hastAdarza *' cihnadvayamadhyavartI pATho nAsti / 1130811 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to to va pu ru Sa kA ra dvA triM zi kA 17/26 sukRtavizeSe vidhIyamAne bhAvabhedataH = pariNAmavizeSatastattAratamyalakSaNAt phalasya bhedaH ( = phalabhedaH) prakarSA'pakarSarUpaH kathaM nu syAt ? na kathaJcidityarthaH, tathA tathA tena tena prakAreNa zAstrAdisaGgataH = zAstralokasiddhaH / tathAvidhapuruSakAravikalAt karmaNaH phalAbhyupagame na kathaJcittaccitratA yujyate / phalahetoH 'karmaNaH puruSakAramantareNaikA''kAratvA''patteriti parApekSametad dvitayaM pratipattavyamiti / / 24 / / zubhAttatastvasau bhAvo hantA'yaM tatsvabhAvabhAk 1 evaM kimatra siddhaM syAdata evA'stvato hyadaH / / 25 / / zubhAditi / zubhAt tatastu = tata eva karmaNaH prAg nAnAnimittopArjitAd asau dAnAdikAle bhinnarUpatayA pravRtto bhAvo hanta ayaM ca phalabhedaH tatsvabhAvabhAk = bhAvabhedA'pekSotpattikavicitrasvabhAvavAniti / paraH pRcchati - evaM kimatra vicAre siddhaM syAt ? tatrA''ha ata eva karmaNaH astu bhAvaH tathA ato hi = ata eva bhAvAd adaH = karmA'stu / tathA ca pravAheNA'pi parasparA'pekSatvamanayoH siddhamiti bhAvaH / / 25 / / itthaM parasparApekSAvapi dvau bAdhyabAdhakau / prAyo'tra caramAvarte daivaM yatnena bAdhyate / / 26 / / 1. hastAdarze 'karmapuruSa...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'hetoyaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'prAye' iti mudritapratAvazuddhaH pATha: / / / 305 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dai to bhosdo s va pu ru Sa kA ra dvA zi kA 17/28 itthamiti / itthaM pravAhataH parasparA'pekSAvapi dvau daiva - puruSakArau svaprAdhAnyApekSayA bAdhyabAdhakau / prAyo = bAhulyena atra = anayormadhye caramAvarte = antyapudgalaparAvarte yatnena daivaM bAdhyate / tathAvidhasaGklezAvasthAyAM nandiSeNAdInAmiva kadAcidvyatyayo'pi syAditi prAyograhaNam ||26|| evaM ca granthibhedo'pi yatnenaiva balIyasA / aucityena pravRttiH syAdUrdhvaM tasyaiva codanAt // 27 // evaM ceti / evaM ca = caramAvarte yatnasya balIyastve ca granthibhedo'pi, kiM punardevabAdhetyapizabdArthaH, yatnenaiva balIyasA atizayavatA / aucityena = dharmArthAdigocaranyAyyapravRttipradhAnatvena pravRttiH syAt UrdhvaM = granthibhedottaraM tasyaiva balIyaso yatnasyaiva codanAt = preraNAt / / 27 / / nanu yadyevaM granthibhedAdUrdhvaM svapariNAmAdevocitapravRttisiddhistadopadezavaiyarthyaM syAdityata Aha = upadezastvanekAnto heturatropayujyate / guNamArabhamANasya patato vA sthitasya na / / 28 / / 1. hastAdarze 'yatnasyeva...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'vaiyarthyaM syAdityata Aha' iti pATho nAsti / / / 306 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va ru Sa kA ra dvA triM zi kA 17/29 updeshstviti| upadezastvatra = bhinnagrantherucitapravRttau (hetuH) 'anekAnto jalotpattau bhUmisarasabhAvanibandhanAyAM pavana -khananAdirivA'niyatahetubhAvaH san upayujyate / aniyatatve'pi vizeSe naiyatyamabhidhitsurAha guNaM uparitanaguNasthAnaM ArabhamANasya patato vA uparitanaguNasthAnAdadhastanamAgacchato, na punaH sthitasya = tadbhAvamAtravizrAntasya / / 28 / / Adhikya- sthairyasiddhyarthaM cakrabhrAmakadaNDavat / = asau vyaJjakatApyasya tadbalopanatikriyA / / 29 / / Adhikyeti / AdhikyaM sajAtIyapariNAmaprAcuryaM sthairyaM ca = patanapratibandhaH tatsiddhyarthaM (= Adhikya - sthairyasiddhyarthaM ) cakrabhrAmakadaNDavad asau = upadeza upayujyate / yathA hi daNDo bhramatazcakrasya dRDhabhramyarthaM bhagnabhramervA bhramyAdhAnArthamupayujyate, na tUcitabhramavatyeva tatra / tathopadezo'pi guNaprArambhAya tatpAtapratibandhAya vopayujyate, na tu sthitapariNAmaM pratIti / taduktaM upadezapade- "uvaeso vi hu saphalo guNaThANAraMbhagANa jIvANa / parivaDamANANa tahA pAyaM na u taTThiANaM pi / / " ( upadezapada 499) vyaJjakatA'pi asya = upadezasya / tadbalena = pariNAmabalena upanatikriyA sannidhAnalakSaNA (= tadbalopanatikriyA) / anyathA ghaTAdau daNDAderapi vyaJjakatvApatteriti bhAvaH / / 29 / / = 1. hastAdarze 'anaikA...' iti pAThaH / / / 307 / / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaA4A 'aucityena pravRttyA ca sudRSTiyatnato'dhikAt / palyopamapRthaktvasya cAritraM labhate vyayAt / / 30 / / aucityeneti / aucityena = nyAyapradhAnatvena pravRttyA ca sudRSTiH = samyagdRSTi:2 adhikAd = atizayitAt (yatnataH=) yatnAt = puruSakArAt palyopamapRthaktvasya cAritramohasthitisambandhino vyayAt cAritraM labhate dezaviratyAkhyam / sarvaviratyAkhyaM tu saGkhyAteSu sAgaropameSu nivRtteSviti draSTavyam / / 30 / / mArgAnusAritA zraddhA prAjJaprajJApanAratiH / guNarAgazca liGgAni zakyArambho'pi cA'sya hi // 31 // __mArgeti / (1) mArgAnusAritA = anAbhoge'pi sadandhanyAyena maargaanusrnnshiiltaa| yaduktaM"asAtodayazUnyo'ndhaH kAntArapatito yathA / gartAdiparihAreNa samyak tatrA'bhigacchati / / tathA'yaM bhavakAntAre pApA''diparihArataH / zrutacakSurvihIno'pi satsAtodayasaMyutaH / / anIdRzasya tu punazcAritraM zabdamAtrakam / IdRzasyA'pi vaikalyaM vicitratvena karmaNAm / / " (yogabindu 354-55-56) iti| 17/31|| (2) zraddhA = zuddhAnuSThAnagatA tIvraruciH / (3) prAjJasya = paNDitasya prajJApanA = 1. hastAdarza 'ucitena' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'samyagdRSTiH' padaM dviruktam / bhaja // 308 / / Jain Education Intemational For Priate & Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF vodo arthavizeSadezanA', tatra ratiH = zravaNatadarthapAlanA''saktiH (=prAjJaprajJApanAratiH) (4) guNarAgazca = gunnbhumaanH| (5) zakyA''rambhaH svakRtisAdhyadharmAdipravRttiH api cA'sya hi = cAritrasya hi | liGgAni lakSaNAni pravadanti pUrvasUrayaH / / 31 / / yogapravRttiratra syAtparamAnandasaGgatA / dezasarvavibhedena citre sarvajJabhASite // 32 // yogeti / atra dezasarvavibhedena citre = nAnArUpe cAritre sarvajJabhASite = tIrthakarAbhihite yogasya prAguktalakSaNasya pravRttiH (= yogapravRttiH) syAt, parameNa = utkRSTena Anandena saGgatA vyAptA (=prmaanndsnggtaa)||32|| / / iti daiva-puruSakAradvAtriMzikA / / 17 / / // atha yogabhedadvAtriMzikA // 18 // anantaraM puruSakAraprAdhAnyena cAritraprAptau yogapravRttirukteti tadbhedAnevA'trA''ha adhyAtma bhAvanA dhyAnaM samatA vRttisaGkSayaH / 1. hastAdarza '...rzanA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'disa' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'citra' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'bhASitaM' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'bhAvavanA' ityazuddhaH pAThaH / / / 309 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaH paJcavidhaH prokto yogmaargvishaardaiH||1|| adhyAtmamiti / vyaktaH / / 1 / / aucityAd vRttayuktasya 'vacanAttattvacintanam / maitryAdibhAvasaMyuktamadhyAtma tadvido viduH||2|| aucityAditi / aucityAd = ucitapravRttilakSaNAd vRttayuktasya = aNuvrata-mahAvratasamanvitasya vacanAt = jinA''gamAt tattvacintanaM = jIvAdipadArthasArthaparyAlocanaM maitryAdibhAvairmaitrIkaruNAmuditopekSAlakSaNaiH2 samanvitaM (?saMyuktaM) = sahitaM (=maitryAdibhAvasaMyuktaM) adhyAtma tadvido = adhyAtmajJAtAro viduH = jAnate / / 2 / / sukhacintA matA maitrI sA krameNa caturvidhA / upakAri-svakIya-svapratipannA'khilA''zrayA // 3 // ___ sukheti / sukhacintA = sukhecchA maitrI matA / sA krameNa viSayabhedena cturvidhaa| upakArI = svopakArakartA, svakIyaH = anupakartA'pi nAlapratibaddhAdiH, svapratipannazca = svapUrvapuruSA''zritaH svA''zrito vA, akhilAzca = pratipannatvasambandhanirapekSAH sarva eva tadAzrayA = tadviSayA (=upakArisva-kIya-svapratipannA'khilA''zrayA) / taduktaM- "upakArisvajanetarasAmAnyagatA caturvidhA maitrI" (SoDazaka 13/9) iti / / 3 / / 1. hastAdarza 'vacanaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ...muditasamanvitaM' iti truTitaH pAThaH / 18/3 // 310 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga da hus do s dvA triM zi kA 18/5 karuNA duHkhahAnecchA 'mohAd duHkhitadarzanAt / saMvegAcca svabhAvAcca prItimatsvapareSu ca / / 4 / / karuNeti / duHkhahAnasya = duHkhaparihArasya icchA (= du: khahAnecchA) karuNA / sA ca mohAd = ajJAnAdekA / yathA glAnayAcitA'pathyavastupradAnA'bhilASalakSaNA / anyAca duHkha dInAderdarzanAt (= duHkhitadarzanAt) tasya lokprsiddhaa''haar-vstr-shynaa''snaadiprdaanen| saMvegAd = mokSA'bhilASAt ca sukhiteSvapi sattveSu prItimatsu ' sAMsArikaduHkhaparitrANecchA chadmasthAnAM aparA / aparA punaH apareSu ca prItimattAsambandhavikaleSu sarveSveva svabhAvAcca pravartamAnA kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvA'nugrahaparAyaNAnAmityevaM caturvidhA / taduktaM - " mohA'sukhasaMvegA'nyahitayutA caiva karuNeti ( SoDazaka 13/9) / / 4 / / ApAtaramye saddhetAvanubandhayute pare / santuSTirmuditA nAma sarveSAM prANinAM sukhe // 5 // ApAteti / muditA nAma santuSTiH / sA cA''dyA = ApAtaramye = apathyA''hAratRptijanitapariNAmA'sundarasukhakalpe tatkAlamAtraramaNIye sva- paragate vaiSayike sukhe / dvitIyA tu saddhetau = zobhanakAraNe aihikasukhavizeSa eva paridRSTa-hita-mitA''hAraparibhogajanita1. hastAdarze 'mahA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'ka sA' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 3. hastAdarze 'prItimattasu' ityazuddhaH pAThaH / = / / 311 / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF v_st svAdurasA''svAdasukhakalpe / tRtIyA ca anubandhayute = avyavacchinnasukhaparamparayA devamanujajanmasu kalyANaprAptilakSaNe iha-parabhavA'nugate / caturthI tu pare = prakRSTe mohakSayAdisambhave avyAbAdhe ca sarveSAM prANinAM sukhe ityevaM caturvidhA / taduktaM- "sukhamAtre saddhetAvanubandhayute pare ca muditA tu" (SoDazaka 13/10) / / 5 / / karuNAto'nubandhAcca nirvedAttattvacintanAt / upekSA hyahite'kAle sukhe'sAre ca sarvataH / / 6 / / ___karuNAta iti / (1) upekSA hi mAdhyasthyalakSaNA' karuNAto'hite viSaye bhavatyekA, yathA''turasya svAtantryAdapathyaM sevamAnasya karuNayA tannivAraNamavadhIryopekSA kriyate / (2) aparA ca anubandhAd = AyatyAlocanena kAryaviSayapravAhapariNAmAd akAle = anavasare, yathA kazcidAlasyAderA(va?)janAdiSu na pravartate, taM cApravartamAnaM kadAcittaddhitArthI pravartayati, kadAcittu pariNAmasundaraM kAryasantAnama vekSamANo mAdhyasthyamavalambata iti / (3) anyA ca nirvedAd = bhavasukhavairAgyAd asAre = bahutaraduHkhA'nuviddhatvena duHkhA'nativiziSTe sukhe, yathA sarvendriyotsavakaraM saMsArisukhamanupazyato'pi yoginaH / (4) itarA ca tattvacintanAd = manojJAmanojJAnAM vastUnAM paramArthato rAgadveSAnutpAdakatvasya / / 312 / / 1. hastAdarza ....laNA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'parA' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'parimANa' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'namanave' iti sarvatra pratau pATho'zuddhaH / SoDazakavRttyanusAreNA'smAbhiH zuddhaH pATho gRhItaH / / . Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ N_ - svAparAdhasyaiva ca mohAdikarmavikArasamutthasya bhAvanAt' sarvataH = sarvatraiva svavyatiriktasya kasyA'pi sukha-duHkhahetutvA'nAzrayaNAt / taduktaM-"karuNA'nubandha-nirveda-tattvasArA hyupekSeti" (SoDazaka 13/10) / / 6 / / ___uktabhedAnAmetAsAM maitryAdInAM yathAkramaM pariNamamAnAnAM vizuddhasvabhAvAnAmevA'dhyAtmopayoga iti phaladvArA darzayannAha sukhIyA' duHkhitopekSAM puNye dveSamadharmiSu / rAga-dveSau tyajannetA labdhvAdhyAtma samAzrayet / / 7 / / sukhIti / sukhiSvIdU~ (=sukhIA ), na tu 'sAdhveSAM sukhitvamiti 'maitrI; duHkhitAnAmupekSAM (=duHkhitopekSAM), 'na tu 'kathaM nu nAmaiteSAM duHkhavimuktiH syAditi kRpAM; puNye = prANinAM sukRte dveSaM, na tu tadanumodanena harSa; adharmiSu rAga-dveSau , na tUpekSAM; tyajan = pariharan etAH = pariNatizuddhA maitrAdyA labdhvA adhyAtma samAzrayet / / niSpannayogAnAM hi maitryAdirahitaM sadbodhameva svabhAvataH parArthasAraM cittam / yogA''rambhakANAM tvabhyAsAdeva sukhIAdityAgena 'maitryAdivizuddhiriti / ____ taduktaM- "etAH khalvabhyAsAt krameNa vacanAnusAriNAM puMsAm / 'savRttAnAM satataM 1. hastAdarza 'bhAvAt' iti pAThaH / 2. 'maitrI' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'sakRte' iti pATho'zuddhaH truTitazca / 4. hastAdarza 'maitryAde' iti pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 5. hastAdarza _'savR..' iti truTitaH paatthH| cha / / / 313 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAddhAnAM pariNamantyuccaiH / / " (SoDazaka 13/11) / tatazca nirapAyo'dhyAtmalAbha iti sthitam / pataJjalirapyAha- "maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukha-duHkha-puNyA'puNyaviSayANAM bhAvanAtazcittaprasAdanamiti" (yogasUtra 1-33) / / 7 / / ataH pApakSayaH sattvaM zIlaM jJAnaM ca zAzvatam / tathA'nubhavasaMsiddhamamRtaM hyada eva nu / / 8 / / ata iti / ataH = adhyAtmAt pApakSayo = jJAnA''varaNAdikliSTakarmapralayaH, sattvaM = vIryotkarSaH, zIlaM = cittasamAdhiH, jJAnaM ca vastvavabodharUpaM zAzvataM = apratighaM, tathA iti vaktavyA'ntarasamuccaye, anubhavasaMsiddhaM = svasaMvedanapratyakSaM amRtaM = pIyUSaM hi = sphuTaM | ada eva = adhyAtma eva nu, atidAruNamohaviSavikAranirAkArakatvAdasyeti / / 8 / / abhyAso vRddhimAnasya bhAvanA buddhisaGgataH / nivRttirazubhAbhyAsAd bhAvavRddhizca tatphalam / / 9 / / abhyAsa iti / (pratyahaM = pratidivasaM) vRddhimAn = utkarSamanubhavan buddhisaGgato = jJAnA'nugataH asya = adhyAtmasya abhyAsaH = anuvartanaM bhAvanA ucyate / / azubhA'bhyAsAt = kAma-krodhAdiparicayAt nivRttiH = uparatiH bhAvavRddhizca 1. 'zuddhAnAM' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau .tyucceH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'api' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'kSaye' ityazuddhaH pAThaH / // 314 // Jain Education Interational Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 'zuddhasattvasamutkarSarUpA tatphalaM = bhAvanAphalam / / 9 / / jJAna-darzana-cAritra-tapo-vairAgyabhedataH / iSyate paJcadhA ceyaM dRDhasaMskArakAraNam / / 10 / / jJAneti / iyaM ca bhAvanA bhAvyamAnajJAnAdibhedena (jJAna-darzana-cAritra-tapo-vairAgyabhedataH) AvazyakabhASyAdiprasiddhA paJcadheSyate / dRDhasya = jhaTityupasthitihetoH saMskArasya kAraNaM (= dRDhasaMskArakAraNam), bhAvanAyA eva paTutarabhAvanAjanakatvaniyamAt / / 10 / / upayoge vijAtIyapratyayA'vyavadhAnabhAk / zubhaikapratyayo dhyAnaM sUkSmA''bhogasamanvitam / / 11 / / upayoga iti / upayoge = sthirapradIpasadRze dhArAlagne jJAne (vijAtIyapratyayA 'vyavadhAnabhAk=) vijAtIyapratyayena = tadvicchedakAriNA viSayAntarasaJcAreNAlakSyakAlenA'pi 18/11 avyavadhAnabhAga = anantaritaH zubhaikapratyayaH = prazastaikA'rthabodho dhyAnaM ucyte| (sUkSmAbhogasamanvitaM=) sUkSmA''bhogena = utpAtAdiviSayasUkSmA''locanena samanvitaM = sahitam / / 11 / / / / 315 // 1. hastAdarza 'muddha' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....dhAnayuk' iti pAThaH / sa cArthataH zuddho'pi vyAkhyAnusAreNA'zuddhaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BF vs khedodvegabhramotthAnakSepA''saGgA'nyamudrujAm / tyAgAdaSTapRthakcittadoSANAmanubandhyadaH / / 12 / / khedeti / khedAdInAM vakSyamANalakSaNAnAM aSTAnAM pRthakcittadoSANAM = 2ayogimanodoSANAM (aSTapRthakcittadoSANAM) tyAgAt = parihArAt ado dhyAnaM anubandhi = uttarottaravRddhimad-bhavati / yadyapyanyatra___"khedodvega-kSepotthAna-bhrAntyanyamudrugA''saGgaiH / yuktAni hi cittAni prabandhato vrjyenmtimaan"|| (SoDazaka 14/3) ityevaM kramo'bhihitastathApyatra bandhA''nulomyAdvyatyayenA'bhidhAnamiti draSTavyam / / 12 / / pravRttijaH klamaH khedastatra dADhyaM na cetasaH / / mukhyo heturadazcA'tra kRSikarmaNi vArivat / / 13 / / ___pravRttija iti / pravRttijaH = kriyAjanitaH klamo = mAnasaduHkhA'nubandhI prayAsaH khedH| tatra = tasmin sati dAya~ praNidhAnaikAgratvalakSaNaM cetaso na bhavati / 'adazca = praNidhAnaikAgryaM ca atra = yogakarmaNi kRSikarmaNi = kRSisAdhyadhAnyaniSpattau vArivat 1. hastAdarza 'bandhyAMdaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'yogima...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI hastAdarza cAtra 'tato' iti pATha kintu vyAkhyAnusAreNAtra 'tatra' iti pAThaH samyagAbhAti / 4. hastAdarza 'adada' ityazuddhaH pAThaH / 18/13 // 316 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhyo = asAdhAraNo hetuH / taduktaM- "khede dADhA'bhAvAnna praNidhAnamiha sundaraM bhvti| / / / etacceha pravaraM kRSikarmaNi salilavajjJeyam / / " (SoDazaka 14/4). / / 13 / / sthitasyaiva sa udvego yogadveSAttataH kriyA / rAjaviSTisamA janma bAdhate yoginAM kule / / 14 / / sthitasyaiveti / sthitasyaiva = apravRttasyaiva sa klama udvega ucyate / tataH = tasmAdanAdarajanitAd yogadveSAt kriyA = 'pAravazyAdinimittA pravRttiH rAjaviSTisamA = nRpaniyuktA'nuSThAnatulyA / yoginAM = zrImatAM zrAddhAnAM kule janma bAdhate = pratibadhnAti, anAdareNa yogakriyAyA yogikulajanmabAdhakatvaniyamAt / *taduktaM- "udvege vidveSAd viSTisamaM karaNamasya pApena / yogikulajanmabAdhakamalametattadvidAmiSTam / / " (SoDazaka 14/5). / / 14 / / bhramo'ntarviplavastatra na katA'katavAsanA / 18/15 tAM vinA yogakaraNaM prastutA'rthavirodhakRt / / 15 / / bhrama iti / bhramaH = antarviplavaH = cittaviparyayaH, zuktikAyAM 'rajatamidami'tivadatasmiMstadgraha itiyAvat / tatra = tasmin sati kRtAkRtavAsanA = 'idaM mayA kRtamidaM // 317 / / | vA na kRtamityevaMrUpA vAsanA na bhavati, vibhramadoSeNa stysNskaarnaashaadvipriitsNskaaro| ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. hastAdarza 'pAravazA...' ityazuddhaH pAThaH / FVE Jain Education Interational Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / tpAdAdvA / tAM = kRtA'kRtavAsanAM vinA yogakaraNaM prastutA'rthasya = yogasiddhilakSaNasya | virodhakRt (=prastutA'rthavirodhakRt) / saMskArarahitayogasya tAdRzayoga eva hetutvAditi bhaavH| tadidamuktaM- "bhrAntau' vibhramayogAnna hi saMskAraH kRtetraadigtH| tadabhAve tatkaraNaM prakrAntavirodhyaniSTaphalam / / " (SoDazaka 14/8) / / 15 / / prazAntavAhitA'bhAva utthAnaM karaNaM tataH / tyAgA'nurUpamatyAgaM nirvedAdatathodayam / / 16 / / prazAnteti / prazAntavAhitAyAH = prazamaikavRttisantAnasya abhAvo manaHprabhRtInAmudrekAnmadA'vaSTabdhapuruSavad utthAnaM ucyate / tataH karaNaM yogasya tyAgA'nurUpaM = parihArocitaM, prazAntavAhitA'bhAvadoSAt / atyAgaM = na vidyate tyAgo yasya tattathA, kathaJcidupAdeyatvAt / nirvedAd = ekavRttibhaGgalakSaNAt khedAt na vidyate tathA = yogakaraNocitatvena udayo = bhAvikAla-vipAko yatra tattathA (=atathodayam) / 18/17|| taduktaM- "utthAne nirvedAtkaraNamakaraNodayaM sadaivA'sya / atyAgatyAgocitametattu svasamaye'pi matam / / " (SoDazaka 14/7) / / 16 / / kSepo'ntarA'ntarA'nyatra cittanyAso'phalAvahaH / zAlerapi phalaM no yadRSTamutkhanane'sakRt // 17 // // 1. mudritapratau 'bhrAnto' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'svamaye' iti truTitaH pAThaH / ||318 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 First kSepa iti / antarA'ntarA yogakaraNakAlasyaiva anyatra = adhikRtA'nyakarmaNi cittanyAsaH = kSepaH / sa ca aphalA''vahaH = phalA'janakaH / yad = yasmAt zAlerapi = vrIherapi asakRd = vAraMvAraM utkhanane = utpATane phalaM na dRSTam / asakRdutpATanena zAleriva kSepeNa yogasya phalajananazaktinAzAnna tataH phalamiti bhAvaH / . taduktaM- "kSepe'pi cA'prabandhAdiSTaphalasamRddhaye na jAtvetat / 'nA'sakRdutpATanataH zAlirapi phalA''vahaH puMsaH / / " (SoDazaka 14/6) / / 17 / / AsaGgaH syAdabhiSvaGgastatrA'saGgakriyaiva na / tato'yaM hanta tanmAtraguNasthAne sthitipradaH // 18 // AsaGga iti / AsaGgo'bhiSvaGgaH syAt 'idameva sundaramanuSThAnamityevaM niyamA'bhinivezarUpaH / tatra = tasmin sati asaGgakriyaiva = abhiSvaGgA'bhAvavatyanavaratapravRttireva na bhvti| tato'yaM AsaGgo hanta tanmAtraguNasthAne = adhikRtaguNasthAnamAtre sthitipradaH, na tu mohonmUlanadvAreNa kevalajJAnotpattaye prabhavatItyAsaGgAdapi tattvato'phalamevAnuSThAnam / tadAha- "AsaGge'pyavidhAnAdasaGgasaktyucitamityaphalametat / bhavatISTaphaladamuccaistadapyasaGgaM yataH paramam / / " (SoDazaka 14/11) / / 18 / / vihite'vihite vA'rthe'nyatra mutprakRtAtkila / kA 18/18 / / 319 / / 1. hastAdarza 'nAzakRtpA...' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza '...saMgataM' ityazuddhaH pAThaH / / Jain Education Intemational Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTe'rthe'GgAra'vRSTyAbhA'tyanAdaravidhAnataH / / 19 / / vihita iti / prakRtAt = prastutAt karmaNaH anyatra vihite'vihite vA'rthe mut 1 = prItiH (kila)iSTe'rthe'GgAravRSTyAbhA, atyanAdarasya = gADhA'bahumAnasya vidhAnataH (=atyAnAdaravidhAnataH), avasarocitarAgAbhAva-rAgaviSayAnavasarAbhyAM, pratipakSarAgAcca / yathA caityavandana-svAdhyAyakaraNAdiSu pratiniyatakAlaviSayeSu zrutA'nurAgAdanyA''saktacittatayA vA caityavandanAdyanAdriyamANasya / ___ taduktaM- "anyamudi tatra rAgAttadanAdaratA'rthato mahA'pAyA / sarvA'narthanimittaM mudviSayA'GgAravRSTyAbhA ||"(ssoddshk 14/9) / / 19 / / ruji samyaganuSThAnocchedAdvandhyaphalaM hi tat / etAn doSAn vinA dhyAnaM zAntodAttasya taddhitam // 20 // rujIti / ruji = pIDArUpAyAM bhaGgarUpAyAM vA satyAM samyaganuSThAnocchedAt = sadanuSThAnasAmAnyavilayAt vandhyaphalaM = moghaprayojanaM hi tad = anuSThAnaM balAtkAreNa kriyamANam / taduktaM-"ruji nijajAtyucchedAtkaraNamapi hi neSTasiddhaye niyamAt / asyetyananuSThAnaM tenaitad vandhyaphalameva / / " (SoDazaka14/10) tat = tasmAd etAn doSAn vinA ||320 / / zAntodAttasya = krodhAdivikArarahitodArAzayasya yogino dhyAnaM hitaM = kuzalA'nubandhi / / 20 / / 1. hastAdarza 'dRSTanA...' ityazuddhaH paatthH| 2. hastAdarza 'prasuptA...' ityazuddhaH paatthH| 18/20 Jain Education Interational Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazitA caiva sarvatra bhAvastaimityameva ca / / anubandhavyavacchedazceti dhyAnaphalaM viduH // 21 / / vaziteti / sarvatra kArye vazitA caiva = AtmA''yattataiva bhAvasya = antaHkaraNapariNAmasya staimityameva ca = nizcalatvameva (=bhAvastaimityameva) / anubandhavyavacchedo = bhvaantraa''|| rambhakANAmitareSAM ca karmaNAM vandhyabhAvakaraNaM ca iti = etada dhyAnaphalaM vidaH = jAnate dhyAnaphalavidaH / / 21 / / vyavahArakudRSTyoccairiSTA'niSTeSu vastuSu / kalpiteSu vivekena tattvadhIH samatocyate // 22 // ___ vyavahAreti / vyavahArakudRSTyA = anAdimatyA 'vitathagocarayA kuvyavahAravAsanayA'vidyA| parA'bhidhAnayA uccaiH = atIva kalpiteSu iSTA'niSTeSu = indriyamanaHpramodadAyiSu taditareSu ca vastuSu = zabdAdiSu vivekena = "tAnevArthAn dviSatastAnevA'rthAn pralIyamAnasya / nizcayato nA'niSTaM na vidyate kiMcidiSTaM vA / / " (prazamarati 52) ityAdinizcayA''locanena tattvadhIH = iSTAniSTatvaparihAreNa tulyatAdhIrupekSAlakSaNA samatocyate / ___ yaduktaM- " avidyAkalpiteSUccairiSTA'niSTeSu vastuSu / 1. hastAdarza 'vitathAgo...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'pratIpa...' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'nizcayato'syAniSTaM' iti prazamarato pAThaH / 18/22 ||321 / / Jain Education Interational Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fiva saMjJAnAttadvyudAsena samatA smtocyte||" (yogabindu 364) 'iti / / 22 / / / / vinaitayA na hi dhyAnaM dhyAneneyaM vinA ca na / ataH pravRttacakraM syAd dvayamanyo'nyakAraNAt / / 23 / / vineti / etayA = samatayA vinA hi dhyAnaM na syAt, cittavyAsaGgA'nuparamAt / dhyAnena vinA ceyaM = samatA na bhavati, pratipakSasAmagryA balavattvAt / ato dvayaM = dhyAnasamatAlakSaNaM anyo'nyakAraNAt pravRttacakraM = anuparatapravAhaM syAt / na caivamanyo'nyAzrayaH, "apakRSTayostayomitha utkRSTayorhetutvAt / sAmAnyatastu kSayopazamabhedasyaiva hetutvAditi jJeyam / / 23 / / RddhyapravartanaM caiva sUkSmakarmakSayastathA / apekSAtantuvicchedaH phalamasyAH pracakSate / / 24 / / ___ RddhIti / RddhInAM = AmarpoSadhyAdInAM anupajIvanena apravartanaM = avyApAraNaM (=RLyapravartana), sUkSmANAM = kevalajJAna-darzana-yathAkhyAtacAritrAdyAvarakANAM karmaNAM kSayaH (=sUkSmakarmakSayaH), tathA iti samuccaye / 'apekSaiva bandhanahetutvAttantuH tadvyavacchedaH / / 322 // 1. mudritapratau 'iti' padaM nAsti / 2. mudritapratau hastAdarza cAtra 'tataH' iti pAThaH / vyAkhyAnusAreNa 'ataH' pAThaH smygaabhaati| 3. hastAdarza 'anyonyakAraNA'kAraNAt' ityazuddhaH pATho mUlAnusAreNa / 4. mudritapratau 'aprakR...' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'pravartanaM' nAsti / 6. hastAdarza 'apokSe ....' ityazuddhaH pAThaH / 18/24| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ho ho ga da dvA triM zi kA 18/27 (= apekSAtantuvicchedazcaiva) phalamasyA: = samatAyA: pracakSate vicakSaNAH || 24 / / 1vikalpaspandarUpANAM vRttInAmanyajanmanAm / apunarbhAvato rodhaH procyate vRttisaGkSayaH / / 25 / / vikalpeti / svabhAvata eva nistaraGgamahodadhikalpasyA''tmanaH anyajanmanAM pavanasthAnIyasvetaratathAvidhamanaHzarIradravyasaMyogajanitAnAM vikalpaspandarUpANAM vRttInAM apunarbhAvataH punarutpattiyogyatAparihArAt rodhaH = parityAgaH kevalajJAnalAbhakAle ayogikevalitvakAle ca vRttisaGkSayaH procyate / tadAha - " anyasaMyogavRttInAM yo nirodhastathA tathA / = apunarbhAvarUpeNa sa tu tatsaGkSayo mataH / / " ( yogabindu 366 ) / / 25 / / kevalajJAnalAbhazca zailezIsamparigrahaH / mokSaprAptiranAbAdhA phalamasya prakIrtitam // 26 // kevaleti / spaSTaH ||26|| vRttirodho'pi yogazced bhidyate paJcadhA'pyayam 1 manovAkkAyavRttInAM rodhe vyApArabhedataH / / 27 / / vRttirodho'pIti / mokSahetulakSaNo yogaH paJcadhA bhinna iti pradarzitam / vRttirodho'pi 1. hastAdarze 'kivalpa' ityazuddhaH pAThaH / 2. 'syande 'ti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / / / 323 / / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga ho has da dvA triM zi kA 18/29 cedyoga ucyate ayamapi paJcadhA bhidyate manovAkkAyavRttInAM rodhe vyApArabhedataH / anubhavasiddhAnAM bhedAnAM durapahnavatvAt, anyathA dravyamAtraparizeSaprasaGgAditi bhAvaH / / 27 / / pravRtti-sthiratAbhyAM hi manoguptidvaye kila / bhedAzcatvAra iSyante tatrA'ntyAyAM tathA'ntimaH / / 28 / / vRt / vRttiH = prathamA'bhyAsaH, sthiratA = utkarSakASThAprAptiH tAbhyAM (= pravRttisthiratAbhyAM hi) manoguptidvaye kila AdyA: = catvAro bhedA adhyAtma-bhAvanAdhyAna-samatAlakSaNA iSyante, vyApArabhedAdekatra krameNobhayoH samAvezAd, yathottaraM vizuddhatvAt / tathA'ntyAyAM = caramAyAM tatra = manoguptau antimo = vRttisaGkSaya iSyate / itthaM hi paJcA'pi prakArA nirapAyA eva ||28|| vimuktakalpanAjAlaM samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manasta'jjJairmanoguptistridhoditA N / / 29 / / vimukteti / vimuktaM = parityaktaM kalpanAjAlaM = saGkalpavikalpacakraM yena tat ( = vimuktaka-lpanAjAlaM), tathA samatve supratiSThitaM samyagvyavasthitaM, AtmArAmaM = svabhAvapratibaddhaM manaH tajjJaiH tadvedibhiH manoguptiH i tribhiH prakAraiH uditA = = = 1. ' manazceti' evaM mudritapratau hastAdarze ca pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa yogazAstrAnusAreNa cAtra 'manastajjJaiH' iti pAThena bhavitavyam / 2 hastAdarze rudAhRtA' ityapi pAThaH / / / 324 / / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo ga da hus dvA triM zi kA 18/32 = kathitA / / 29 / / anyAsAmavatAro'pi yathAyogaM vibhAvyatAm / yataH samiti - guptInAM prapaJco yoga uttamaH ||30|| anyAsAmiti / anyAsAM = vAkkAyaguptIryAsamityAdInAM avatAro'pi = antarbhAvo'pi yathAyogaM = yathAsthAnaM vibhAvyatAM = vicAryatAM yato = yasmAt samitiguptInAM prapaJco yathAparyAyaM vistAro yoga ucyate uttamaH = utkRSTaH / na tu samiti guptivibhinnasvabhAvo yogapadArtho'tiriktaH ko'pi vidyata iti / / 30 / / upAyatve'tra pUrveSAmantya evA'vaziSyate / = tatpaJcamaguNasthAnAdupAyo'rvAgiti sthitiH / / 31 / / upAyatva iti / atra = adhyAtmAdibhedeSu yogeSu pUrveSAM = adhyAtmAdInAM upAyatve yogopAyatvamAtre vaktavye antya eva = vRttikSaya eva yogaH avaziSyate / tat = tasmAt paJcamaguNasthAnAdarvAk pUrvasevArUpa upAyaH, tata Arabhya tu sAnubandhayogapravRttireva iti sthitiH sattantramaryAdA ||31 // = = bhagavadvacanasthityA yogaH paJcavidho'pyayam / sarvottamaM phalaM datte paramAnandamaJjasA / / 32 / / bhagavaditi / nigadasiddho'yam ||32|| / / iti yogabhedadvAtriMzikA / / 18 / / / / 325 / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / atha yogavivekadvAtriMzikA / / 19 / / adhyAtmAdIn yogabhedAnupadarzya tadavAntaranAnAbhedapradarzanena tadvivekamevAha icchAM zAstraM ca sAmarthyamAzritya trividho'pyayam / gIyate yogazAstrajJairnirvyAjaM yo vidhIyate // 1 // icchAmiti / icchAM zAstraM sAmarthyaM cAzritya trividho'pyayaM yogo yogazAstrajJairgIyate, icchAyogaH zAstrayogaH sAmarthyayogazceti / yo nirvyAjaM = niSkapaTaM vidhIyate / savyAjastu yogA''bhAso gaNanAyAmeva nA'vataratIti / / 1 / / cikIrSoH' zrutazAstrasya jJAnino'pi pramAdinaH / kAlAdivikalo yoga icchAyoga udAhRtaH / / 2 / / cikIrSoriti / cikIrSoH = tathAvidhakSayopazamA'bhAve'pi nirvyAjameva kartumicchoH, zrutArthasya = zrutAgamasya, arthyate'nena tattvamiti kRtvA', arthazabdasyA''gamavacanatvAt / jJAnino'pi = avagatAnuSTheyatattvArthasyA'pi pramAdino = vikathAdipramAdavataH (kAlAdivikalaH =) kAlAdinA vikalaH = asampUrNaH yogaH caityavandanAdivyApAra icchAyoga udAhRtaH 1. mudritapratau 'cikIrSoH zrutazAstrasya.' iti pAThaH / paraM svopajJavRttyanusAreNa chando'nusAreNa ca 'cikIrSAstu zrutArthasya' iti pAThena bhavitavyam / 2. hastaprato mudritapratau ca 'aryata' ityazuddhaH pAThaH / paramagretanavyAkhyAnusAreNa yogadRSTisamuccayavRttyanusAreNa ca zuddhaH pATho'trA'smAbhirgRhItaH / 3. 'tattvA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 19/2 / / 326 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 = pratipAditaH / / 2 / / pradhAnasyecchayayogatve tadaGgasyA'pi tathAtvamiti darzayannAha sAGgamapyekakaM karma 'pratipanne pramAdinaH / natvecchAyogata iti zravaNAdatra majjati / / 3 / / sAGgamiti / sAGgamapi = aGgasAkalyenA'vikalamapi ekakaM = svalpaM kiJcit karma pratipanne = bahukAlavyApini pradhAne karmaNyAdRte pramAdinaH = pramAdavataH 'natvecchAyogata' (yogadRSTisamuccaya 1) iti zravaNAdatra = icchAyoge ni(?)majjati = nimagnaM bhavati / anyathA hIcchAyogAdhikArI bhagavAn haribhadrasUriogadRSTisamuccayaprakaraNaprArambhe mRSAvAdaparihAreNa sarvatraucityA''rambhapradarzanArthaM natvecchAyogato'yogamityAdi nA'vakSyat', vAgnamaskAramAtrasyA'lpasya vidhizuddhasyApi sambhavAt / pratipannasvaparyAyAntarbhUtatvena ca prakRtanamaskArasyA'pIcchAyogaprabhavatvamaduSTamiti vibhAvanIyam / / 3 / / yathAzaktyapramattasya tIvrazraddhA'vabodhataH / / zAstrayogastvakhaNDArthA''rAdhanAdupadizyate / / 4 / / yathAzaktIti / yathAzakti = svazaktyanatikrameNa apramattasya = vikathAdipramAdarahitasya, tIvrau = 'tathAvidhamohApagamAta 'paTutarau yo zraddhA'vabodhau = jinapravacanAstikya-tattvaparicchedau 1. hastAdarza 'pratipanna...' iti pAThaH / TIkAnusAreNa sa cAzuddhaH / 2. 'avakSat' ityazuddhaH pATho mudritprtii| 3. hastAdarza ...pramANasya' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'tathAvidha...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'paTutamo' ityazuddhaH pAThaH / / / / 327 // Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / tataH (= tIvrazraddhAvabodhataH) akhaNDA'rthA'rAdhanAt = kAlAdyavikalavacanAnuSThAnAt tu zAstrayoga upadizyate / / 4 / / zAstreNa darzitopAyaH phalaparyavasAyinA / tadatikrAntaviSayaH sAmarthyAkhyo'tizaktitaH / / 5 / / ___ zAstreNeti / * phalaparyavasAyinA = mokSaparyantopadezena' *zAstreNa darzitaH = sAmAnyato jJApita upAyo yasya sa tathA (= darzitopAyaH), sAmAnyataH phalaparyavasAnatvAcchAstrasya dvAramAtrabodhanena vizeSahetudikpradarzakatvAt / atizaktitaH = zaktiprAbalyAt tadatikrAntaviSayaH zAstrA'tikrAntagocaraH sAmarthyAkhyo yoga ucyate / / 5 / / zAstrA'tikrAntaviSayatvamasya samarthayannAha zAstrAdeva na budhyante sarvathA siddhihetavaH / anyathA zravaNAdeva sarvajJatvaM prasajyate // 6 // zAstrAditi / siddhihetavaH sarve sarvathA = sarvaiH prakAraiH zAstrAdeva na budhyante / anyathA = zAstrAdeva sarvasiddhihetUnAM bodhe sarvajJatvaM prasajyate zravaNAdeva, sarvasiddhihetujJAne sArvajJyasiddhyupadhAyakotkRSTahetujJAnasyApyAvazyakatvAt, tadupalambhA''khyasvarUpA''caraNarUpacAritrasyA'pi vilambA'bhAvAt, sarvasiddhyupAyajJAnasya sArvajyavyApyatvAcca / tadidamuktaM ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. hastAdarza ...dezena na' ityazuddhaH pAThaH / kA 19/6 / / 328 / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "siddhyAkhyapadasamprAptihetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH / / sarvathA ttpricchedaatsaakssaatkaaritvyogtH| tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadA''ptitaH / / " (yogadRSTisamuccaya 6-7) / / 6 / / prAtibhajJAnagamyastatsAmarthyAkhyo'yamiSyate / aruNodayakalpaM hi prAcyaM tatkevalA'rkataH / / 7 / / prAtibheti / tat = tasmAt prAtibhajJAnagamyo'yaM sAmarthyAkhyo yoga "iSyate / sArvazyahetuH khalvayaM mArgAnusAriprakRSTohasyaiva viSayo na tu vAcA, kSapakazreNigatasya dharmavyApArasya svA'nubhavamAtravedyatvAditi bhAvaH / nanu prAtibhamapi zrutajJAnameva, anyathA SaSThajJAnaprasaGgAttathA ca kathaM zAstrA'tikrAntaviSayatvamasyetyata Aha- tat = prAtibhaM hi 'kevalA'rkataH = kevalajJAnabhAnumAlinaH prAcyaM = pUrvakAlInaM aruNodayakalpam / / 7 / / etadeva bhAvayati rAtrerdinAdapi pRthagyathA no vA'ruNodayaH / zrutAcca kevalajJAnAttathedamapi bhAvyatAm // 8 // 1. mudritapratau ' prApterhetu..' iti pATho'zuddhaH / 2. hastAdarza 'pratibha...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'taditi' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza prakRte 'ucyate' iti pATho vartate / paraM mUlazlokAnusAreNAtra 'iSyate' iti pAThaH samyak / 5. hastAdarza 'kelA...' iti truTitaH pAThaH / 6. hastAdarza 'tathedamiti...' iti pAThaH / 19/8 / / 329 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtreriti / yathA'ruNodayo rAtrerdinAdapi pRthag no vA'pRthagityarthaH / na punaratraikarUpyaM vivecayituM zakyate, pUrvAparatvA'vizeSeNobhayabhAgasambhavAt / zrutAt kevalajJAnAcca tathedamapi prAtibhaM jJAnaM bhAvyatAM, tatkAla eva tathAvidhakSayopazamabhAvinastasya zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatayA zrutAd azeSadravyaparyAyA'viSayatvena kSAyopazamikatvena ca kevalajJAnAdvibhinnatvAt / kevalazrutapUrvAparakoTivyavasthitatvena taddhetu-kAryatayA ca tAbhyAmabhinnatvAt / / 8 // RtambharAdibhiH zabdairvAcyametatparairapi / iSyate gamakatvaM cA'muSya vyAso'pi yajjagau // 9 // RtambharAdibhiriti / etat = prakRtaM prAtibhajJAnaM parairapi pAtaJjalAdibhiH RtambharAdibhiH // zabdairvAcyamiSyate / AdinA tArakAdizabdagrahaH / gamakatvaM = sAmarthyayogajJApakatvaM cA'muSya | prAtibhasya parairiSyate / yad = yasmAd vyAso'pi jagau / / 9 / / AgamenA'numAnena yogA(dhyAnA)bhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM labhate yogamuttamam / / 10 / / Agameneti / Agamena = zAstreNa, anumAnena = liGgAlliGgijJAnarUpeNa, dhyAnA'bhyAsasya rasaH = zrutAnumAnaprajJAvilakSaNaRtambharA''khyo vizeSaviSayastena ( dhyAnAbhyAsarasena ca tridhA prajJA prakalpayana uttamaM = sarvotkRSTaM yogaM labhate / / 10 / / 19/10 // 330 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvidhA'yaM dharmasaMnyAsa'-yogasaMnyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dharmA yogAH kAyAdikarma tu // 11 // dvidheti / dvidhA = dviprakAro ayaM = sAmarthyayogaH dharmasannyAsa-yogasannyAsasaMjJe jAte yasya sa tathA (=dhrmsnnyaas-yogsnyaassNjnyitH)| saMjJA ceha 'tayA' saMjJAyata' iti kRtvA tatsvarUpameva gRhyate / kSAyopazamikAH = kSayopazamanirvRttAH kSAntyAdayo dharmAH, yogAstu kAyAdikarma = kAyotsargakaraNAdayaH kAyAdivyApArAH / / 11 / / dvitIyA'pUrvakaraNe prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrdhvaM dvitIya iti tadvidaH / / 12 / / dvitIyeti / dvitIyA'pUrvakaraNa iti granthibhedanibandhanaprathamA'pUrvakaraNavyavacchedArthaM | dvitIyagrahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogAsiddheH / apUrvakaraNasya tu tatrA'saJjAtapUrvagranthibhedAdiphalenAbhidhAnAt / yathAprAdhAnyamayamupanyAsaH / cAruzca pazcAnupUrveti samayavidaH / tato dvitIye'smiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaGkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini prathamo = dharmasanyAsasaMjJitaH sAmarthyayogaH tAttvikaH = pAramArthiko bhavet, kSapakazreNiyoginaH kSAyopazamikakSAntyAdidharmanivRtteH / 1. hastAdarza 'sanyAsAM' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau hastapratau cAtra 'tathA' iti pAThaH / sa cAzuddhaH pratibhAti / yogadRSTisamuccayavRttyanusAreNAtra 'tayA' iti pAThaH samyagiti kRtvA gRhIto'smAbhiH / 3. mudritapratau 'kSAntyAdhadirma' ityazuddhaH pAThaH / kA 19/12 |||331 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati, pravRttilakSaNadharmasannyAsAyAH pravrajyAyA jJAnayogapratipattirUpatvAt / ata evA'syA bhavavirakta evA'dhikAryuktaH / / ___ yathoktaM- "atha pravrajyArhaH / (1) AryadezotpannaH, (2) viziSTajAtikulAnvitaH, (3) kSINaprAyakarmamalaH, (4) tata eva vimalabuddhiH, (5) 'durlabhaM mAnuSyaM, janma maraNanimittaM, sampadazcalAH, viSayA duHkhahetavaH, saMyogo 'viyogAntaH, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipAka' ityavagatasaMsAranairguNyaH, (6) tata eva tadviraktaH, (7) pratanukaSAyaH, (8) alpahAsyAdiH, (9) kRtajJo, (10) vinItaH, (11) prAgapi rAjA'mAtyapaurajanabahumataH, (12) adrohakArI, (13) kalyANAGgaH, (14) zrAddhaH, (15) sthiraH , (16) samupasampannazceti" (dh.bi.4/3)| ____na hyanIdRzo jJAnayogamArAdhayati / na cedRzo nA''rAdhayatIti bhAvanIyam / sarvajJavacanamAgamasta nAyamanirUpitArtha iti / AyojyakaraNaM = kevalA''bhogenA'cintyavIryatayA bhavopagrAhikarmANi tathA vyavasthApya tatkSapaNavyApAraNaM zailezyavasthAphalaM tataH (=AyojyakaraNAd) UrdhvaM dvitIyo yogasannyAsasaMjJita 1. 'dharyasa' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. hastapratau mudritapratau ca sarvatra 'kSINaprAyakarmamalabuddhiH' ityazuddhaH pAThaH / asmAbhiH dharmabindugranthAnusAreNa zuddhaH pATho yoji-to'tra / 3. hastAdarza 'viyogoH' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau hastAdarza ca sarvatra 'sthira' iti padaM nAsti / asmAbhiH dharmabindugranthAnusAreNa tadatra yojitm| 5. mudritapratau 'tatrAya'mityazuddha pAThaH / 19/12 / / / / 332 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Foto s ga vi ve ka dvA triM zi kA 19/15 iti tadvido'bhidadhati, zailezyavasthAyAM kAyAdiyogAnAM sanyAsenA'yogAkhyasya sarvasanyAsalakSaNasya sarvottamasya yogasya prApteriti / / 12 / / tAttviko tAttvikazceti sAmAnyena dvidhA'pyayam / tAttviko vAstavo'nyastu tadAbhAsaH prakIrtitaH / / 13 // tAttvika iti / sAmAnyena = vizeSabhedA'nupagraheNa tAttviko tAttvikazceti dvidhA'pyayaM yoga iSyate / tAttviko = vAstavaH = kenA'pi nayena mokSayojanaphala ityarthaH / anyaH atAttvikaH tu tadAbhAsaH = uktalakSaNavirahito'pi yogocitaveSAdinA yogavadAbhAsamAnaH prakIrtitaH ||13|| = apunarbandhakasyA'yaM vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtma-bhAvanArUpo nizcayenottarasya tu / / 14 / / apunarbandhakasyeti / apunarbandhakasya upalakSaNAtsamyagdRSTezca ayaM = yogo vyavahAreNa kAraNasyA'pi kAryopacArarUpeNa tAttviko'dhyAtmarUpo bhAvanArUpazca nizcayena = nizcayanayena upacAraparihArarUpeNa uttarasya tu cAritriNa eva / / 14 / / = sakRdAvartanAdInAma' tAttvika udAhRtaH / pratyapAyaphalaprAyastathAveSAdimAtrataH / / 15 / / = 1. hastAdarze . nAmadaMtA...' ityazuddhaH pAThaH / ||333 / / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakRditi / sakRd = ekavAraM Avartante = utkRSTasthiti banantIti skRdaavrtnaaH|| AdizabdAd dvirAvartanAdigrahaH / teSAM (=sakRdAvartanAdInAM) atAttviko = vyavahArataH, nizcayatazcA'tattvarUpaH, azuddhapariNAmatvAd udAhRtaH adhyAtma-bhAvanArUpo yogaH / pratyapAyo'narthaH phalaM prAyo = bAhulyena yasya sa tathA (=pratyapAyaphalaprAyaH) / tathA = tatprakAraM' bhAvasArA'dhyAtmabhAvanAyuktayogiyogyaM yadveSAdimAnaM nepathya-ceSTA-bhASAlakSaNaM zraddhAnazUnyaM vastu tasmAt (= tathAveSAdimAtrataH) / tatra hi veSAdimAtrameva syAt, na punasteSAM kAcicchraddhAluteti / / 15 / / zuddhyapekSo yathAyogaM cAritravata eva ca / hanta dhyAnAdiko yogastAttvikaH pravijRmbhate / / 16 / / zuddhyapekSa iti / yathAyogaM = yathAsthAnaM zuddhyapekSa = uttarottarAM zuddhimapekSya pravartamAnaH cAritravata eva ca hanta tAttvikaH = pAramArthikaikasvarUpo dhyAnAdiko yogaH praviz2ambhate = prollasati / / 16 / / 19/17 apAyA'bhAva-bhAvAbhyAM sAnubandho'parazca saH / nirupakramakarmaivApAyoM yogasya bAdhakam / / 17 / / 1. ....kArabhA...' iti mudritapratau pATho'zuddhaH / 2. 'bhAvamArA' ityazuddhaH pATho mudritapratI / / 3. 'mAnacA' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'vApAryo' ityazuddhaH pAThaH / / / 334 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fd to apAyeti / 'apAyasya abhAva-bhAvAbhyAM = asadbhAva-sadbhAvAbhyAM (= apAyAbhAvabhAvAbhyAM) sAnubandho'paro = niranubandhaH ca sa yogH| apAyarahitaH sAnubandhaH, tatsahitazca niranubandha iti| yogasya bAdhakaM nirupakrama = viziSTAnuSThAnaceSTayApyanucchedyaM anAzyasvavipAkasAmarthya vA karmaiva (=nirupakramakarmaiva) cAritramohanIyAkhyaM apaayH||17|| 'bahujanmAntarakaraH sApAyasyaiva sAzravaH / anAzravastvekajanmA tattvAGgavyavahArataH // 18 // bahivati / bahujanmAntarakaro = deva-manuSyAdyanekajanmavizeSahetuH, nirupakramakarmaNo'vazyavedanIyatvAt / sApAyasyaiva = apAyavata eva sAzravo yogH| ekameva = vartamAnaM janma yatra sa (=ekajanmA) tvanAzravaH / nanu kathametadayogikevaliguNasthAnAdarvAk sarvasaMvarAbhAvenA'nAzravatvA'sambhavAdityata Aha- tattvAGga = nizcayaprApako yo vyavahArastataH (tattvAGgavyavahArataH) / tena sAmparAyikakarmabandhalakSaNasyaivAzravasyA'bhyupagamAttadabhAve itvarAzravabhAve'pi nA'nAzravayogakSatiriti bhAvaH / taduktaM - "Azravo bandhahetutvAd bandha eveha yanmataH / sa sAmparAyiko mukhyastadeSo'rtho'sya snggtH|| evaM caramadehasya samparAyaviyogataH / itvarA''zravabhAve'pi sa tathA'nAzravo mataH / / 19/18 // 335 // 1. hastAdarza 'apAyasya bhAvAbhA...' iti pATho'rthataH zuddho'pi kramAnusAreNa mUlakArikAnusAreNa cA'zuddhaH / 2. hastAdarza 'bahujanmAntaraH kRtApAyasyaiva...' iti pAThaH / Jain Education Interational Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 do to s ga ka dvA triM zi kA 19/19 nizcayenA'tra zabdA'rthaH sarvatra vyavahArataH / nizcaya - vyavahArau ca dvAvapyabhimatA'rthadau / / " - ( yogabindu 376, 377, 378) nizcayenetyupalakSaNe tRtIyA / tato nizcayenopalakSitAttatprApakAd vyavahArata ityanvayaH / / 18 / / itthaM sAzravA'nAzravatvAbhyAM yogadvaividhyamuktvA zAstrasApekSasvAdhikArikatva-tadviparyayAbhyAM tadddvaividhyA'bhidhAnA'bhiprAyavAnAha zAstreNA'dhIyate cAyaM nA'siddhergotrayoginAm / siddherniSpannayogasya noddezaH pazyakasya yat / / 19 / / zAstreNeti / ayaM ca yogo gotrayoginAM gotramAtreNa yoginAM asiddheH = malinA'ntarAtmatayA yogasAdhyaphalA'bhAvAt zAstreNa = yogatantreNa nA'dhIyate / tathA siddheH = sAmarthyayogata eva kAryaniSpatteH niSpannayogasya = asaGgA'nuSThAnapravAhapradarzanena siddhayogasyA'yaM zAstreNa nA'dhIyate, yad = yasmAt pazyakasya = svata eva viditavedyasya uddizyata iti uddezaH sadasatkartavyA'kartavyA''dezo na asti / yato'bhihitaM AcAre- "uddeso pAsa- gassa natthi tti" ( AcArADga 1/1/2/83) / / 19 / / kulapravRttacakrANAM zAstrAttattadupakriyA / = 1. mudritapratau yad dvA...' iti azuddhaH pAThaH / paraM mudrita - yogabindupratau hastAdarze ca ca dvA...' iti pAThaH / ataH so'tra gRhItaH / 2 mudritapratau prApakavya...' iti pAThAntaram / / / 336 / / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAcAryairvinirdiSTaM tallakSaNamidaM punaH // 20 // kuleti / kulayoginAM pravRttacakrayoginAM ca (=kula-pravRttacakrANAM) zAstrAd = yogatantrAt sA sA vicitratvena prasiddhA upakriyA yogasiddhirUpA bhavati / taduktaM yogadRSTisamuccaye "kulapravRttacakrA ye ta evA'syA'dhikAriNaH / yogino na tu sarve'pi tathAsiddhyAdibhAvataH / / " (yogadRSTisamuccaya 209) teSAM kulapravRttacakrayoginAM lakSaNaM (=tallakSaNaM) punaridaM vakSyamANaM yogAcAryaiH = yogapratipAdakaiH sUribhiH vinirdiSTam / / 20 / / ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye / kulayogina ucyante gotravanto'pi nA'pare / / 21 / / __ ya iti / ye yoginAM kule jAtA = labdhajanmAnaH taddharmAnugatAzca = yogidharmA'nusaraNavantazca ye = prakRtyA'nye'pi, te kulayogina ucyante dravyato bhAvatazca / gotravanto'pi = sAmAnyena karmabhUmibhavyA api nA'pare kulayogina iti / / 21 / / sarvatrA'dveSiNazcaite guru-deva-dvijapriyAH / dayAlavo vinItAzca bodhavanto jitendriyAH // 22 / / sarvatreti / ete ca tathAvidhA''grahA'bhAvena sarvatrA'dveSiNaH / tathA dharmaprabhAvAdyathAsvAcAraM gurvAdipriyAH / tathA prakRtyA kliSTapApA'bhAvena dayAlavaH / vinItAzca kuzalA'nubandhibhavyatayA 1. 'sA' ityekaM padaM mudritapratau nAsti / 2. 'te' iti padaM mudritapratau nAsti / 19/22 / / 337 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 to f ga ve ka dvA triM zi kA 19/24 'bodhavanto granthibhedena jitendriyAH cAritrabhAvena ||22|| pravRttacakrAstu punaryamadvayasamAzrayAH / zeSadvayA'rthino'tyantaM zuzrUSAdiguNA'nvitAH / / 23 / / pravRttacakrAstviti / pravRttacakrAstu punaH yamadvayasya icchAyamapravRttiyamalakSaNasya samAzrayA AdhArIbhUtAH (= yamadvayasamAzrayAH), zeSadvayArthinaH = sthirayama-siddhiyamadvayArthinaH atyantaM sadupAyapravRttyA / zuzrUSAdayo guNAH zuzrUSA zravaNa - grahaNa-dhAraNa-vijJAnohApohalakSaNAstairanvitAH yuktAH (= zuzruSAdiguNAnvitAH) / / 23 / / AdyA'vaJcakayogA''ptyA tadanyadvayalAbhinaH / = = dsdhikAriNo yogaprayogasyeti tadvidaH / / 24 // Adyeti / AdyA'vaJcakayogasya = yogA'vaJcakayogasya AptyA = prAptyA hetubhUtayA ( = AdyAvaJcakayogAptyA) tadanyadvayalAbhinaH = kriyAvaJcakaphalAvaJcaka-yogalAbhavantastada vandhyabhavyatayA tattvatasteSAM tallAbhavattvAt / ete'dhikAriNo yogaprayogasya = adhikRtayogavyApArasya iti evaM tadvido = yogavido'bhidadhati || 24 // = yamAzcaturvidhA icchA-pravRtti- sthairya-siddhayaH / 1. hastAdarze 'vAdha....' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarza' lAbhatvAt' iti pAThaH / mudritapratau ca lAbhavatvAt' iti pAThaH / / / 338 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + 4 to yoga-kriyA-phalAkhyaM ca smaryate'vaJcakatrayam // 25 // yamA iti / yamAzcaturvidhA icchAyamAH pravRttiyamAH sthirayamAH siddhiyamAzca (=icchA-pravRtti-sthairya-siddhayaH) / avaJcakatrayaM ca yoga-kriyA-phalAkhyaM zrUyate (=smaryate) yogA'vaJcakaH kriyA'vaJcakaH phalAvaJcakazceti / / 25 / / icchAyamo yameSvicchA yutA tadvatkathAmudA / sa pravRttiyamo yattatpAlanaM zamasaMyutam / / 26 / / iccheti / tadvatAM = yamavatAM kathAto yA mut = prItistayA (tadvatkathAmudA) yutA = sahitA yameSvicchA icchAyama ucyate / yat tu teSAM yamAnAM pAlanaM (=tatpAlana) zamasaMyutaM = 'upazamA'nvitaM sa pravRttiyamaH / tatpAlanaM cA'trA'vikalamabhipretaM, tena na kAlAdivikalatatpAlanalakSaNe icchAyame'tivyAptiH / na ca so'pi pravRttiyama eva, kevalaM tathAvidhasAdhuceSTayA pradhAna icchAyama eva tAttvikapakSapAtasyA'pi dravyakriyA'tizAyitvAt / taduktaM- "tAttvikaH pakSapAtazca bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM bhAnukhadyotayoriva / / " (yogadRSTisamuccaya 223) saMvignapAkSikasya pravRtta-cakratvA'nurodhena tu pravRttiyama evA'yaM tasya zAstrayogA'niyatatvAditi nayabhedena bhAvanIyam / / 26 / / / satkSayopazamotkarSAdaticArAdicintayA / 1. hastAdarza 'upazamAzcitaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau .... lanakSaNe' ityevamazuddhaH pAThaH / / 19/26 // 339 / / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahitA yamasevA tu tRtIyo yama ucyate // 27 / / saditi / sato = viziSTasya kSayopazamasyotkarSAt = udrekAd (=satkSayopazamotkarSAt) aticArAdInAM cintayA (=aticArAdicintayA) rahitA tadabhAvasyaiva 'vinizcayAt / yamasevA tu tRtIyo yamaH = sthirayama ucyate / / 27 / / parArthasAdhikA tveSA siddhiH shuddhaa'ntraatmnH| acintyazaktiyogena caturtho yama ucyate // 28 / / praartheti| parArthasAdhikA svasannidhau parasya vairatyAgAdikAriNI tu eSA = yamasevA siddhiH| zuddhaH = kSINamalatayA nirmalo'ntarAtmA yasya (=zuddhAntarAtmanaH) acintyAyAH = anirvacanIyAyAH zakteH svavIryollAsarUpAyA yogena (= acintyazaktiyogena) caturtho yama ucyate // 28 // sadbhiH kalyANasampannairdarzanAdapi pAvanaiH / / tathAdarzanato yoga AdyA'vaJcaka ucyate / / 29 / / ___sadbhiriti / sadbhiH = uttamaiH kalyANasampannaiH = viziSTapuNyavadbhiH darzanAdapi = avalokanAdapi pAvanaiH = pavitraiH tathA = tena prakAreNa guNavattayetyarthaH darzanato yogaH = sambandha AdyA'vaJcakaH = sadyogA'vaJcaka ucyate / / 29 / / 1. hastAdarza 'nizcayAt' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'siddhi' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'iSyate' ityazuddhaH pAThaH mUlAnusAreNa / 19/29 |||340 Jain Education Interational Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalam / kriyA'vaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH // 30 // teSAmeveti / teSAmeva = satAmeva praNAmAdikriyAniyama' ityalaM kriyAvaJcakayogaH syAt / mahApApakSayasya = nIcairgotrakarmakSayasyodaya = utpattiryasmAt sa (=mahApApakSayodayaH) tathA | // 30 // phalA'vaJcakayogastu sadbhya eva niyogataH / sAnubandhaphalAvAptidharmasiddhau satAM matA // 31 // phaleti / phalAvaJcakayogastu sadbhya eva anantaroditebhyo niyogato = avazyambhAvena sAnubandhasyottarottaravRddhimataH phalasyA'vAptiH (=sAnubandhaphalAvAptiH) tathA sadupadezAdinA dharmasiddhau viSaye satAM matA / / 31 / / itthaM yogavivekasya vijJAnAd vAntakalmaSaH / yatamAno yathAzakti paramAnandamaznute // 32 // itthamiti / spaSTaH / / 32 / / // iti yogavivekadvAtriMzikA / / 19 / / 1. hastAdarza ....dikriyAdiniyama' iti pAThaH / 2. mudritapratau '...taravRttimata' iti pAThaH / 3. mudritapratI 'hInakalmaSa' ityazuddhaH pAThaH / 19/32 / / 341 / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'F Evsh // atha yogAvatAradvAtriMzikA / / 20 / / anantarokto yogavivekaH svAbhimatayogabhede paroktayogAnAmavatAre sati' vyavatiSThata | ityato'yaM nirUpyate samprajJAto'parazceti dvidhA'nyairayamiSyate / samyak prajJAyate yena samprajJAtaH sa ucyate // 1 // ___samprajJAta iti / samprajJAto'paro = asamprajJAtaH ceti anyaiH = pAtaJjalaiH ayaM = yogo dvidheSyate / samyak = saMzaya-viparyayA'nadhyavasAyarahitatvena prajJAyate = prakarSaNa jJAyate bhAvyasya svarUpaM yena sa samprajJAta ucyate / / 1 / / 'vitarkeNa vicAreNA''nandenA'smitayA'nvitaH / bhAvyasya bhAvanAbhedAtsamprajJAtazcaturvidhaH / / 2 / / vitarkeNeti / 'vitarkeNa vicAreNA''nandenA'smitayA'nvitaH krameNa yuktH| bhAvyasya bhAvanAyA viSayAntaraparihAreNa cetasi punaH punarnivezanalakSaNAyA bhedAt (=bhAvanAbhedAt) samprajJAtazcaturvidho bhavati / taduktaM-"vitarka-vicArAnandAsmitArUpAnugamAtsamprajJAta iti (yogasUtra 1-17)" / / 2 / / 1. hastAdarza ....vatAre'vatiSThata' iti pAThaH / 2. hastAdarzAntare 'sa tiSThata' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'prajJA...' iti truTitaH pAThaH / 4. triSu hastAdarzeSu 'vikalpena' iti pAThaH / 20/2 / / 342 / For Private & Personal use only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAparAnusandhAnAcchabdollekhAcca bhAvanA / mahAbhUtendriyArtheSu savitarko''nyathA'paraH // 3 // pUrveti / pUrvAparayorarthayoranusandhAnAt (=pUrvA'parA'nusandhAnAt) zabdollekhAt = zabdArthoparAgAt ca yadvA bhAvanA pravartate mahAbhUtendriyalakSaNeSu' artheSu (=mahAbhUtendriyArtheSu) sthUlaviSayeSu tadA savitarkaH samAdhiH / anyathA asminnevAlambane pUrvAparA'nusandhAnazabdArthollekhazUnyatvena bhAvanAyAM aparo nirvitarkaH / / 3 / / tanmAtrA'ntaHkaraNayoH sUkSmayorbhAvanA punaH / dikkAladharmAvacchedAt savicAro'nyathA'paraH / / 4 / / tanmAtreti / tanmAtrA'ntaHkaraNayoH sUkSmayoH bhAvyayoH dikkAladharmA'vacchedAd = dezakAladharmA'vacchedena bhAvanA punaH savicAraH samAdhiH / anyathA = tasminnevA''lambane dezakAladharmA'vacchedaM vinA dharmimAtrAvabhAsitvena bhAvanAyAM aparo nirvicAraH / / 4 / / yadA rajastamolezA'nuviddhaM bhAvyate manaH / tadA bhAvyasukhodrekAccicchakterguNabhAvataH // 5 // ___yadeti / yadA rajastamasorlezenA'nuviddhaM (=rajastamolezA'nuviddhaM) manaH = antaHkaraNatattvaM 1. mudritapratau hastapratau ca sarvatra 'savikalpo' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNA'tra 'savitarko' ityeva pATho jyAyAn / 2. hastAdarza 'lakSaNArthe...' iti pAThAntaram / 3. hastAdarza 'dharmAvicchedAd deza-kAla' iti pAThaH truTitaH / 20/5 // 343 // Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / bhAvyate tadA bhAvyasya = bhAvanAviSayasya sukhasya = sukhaprakAzamayasya sattvasyodrekAd' / || = AdhikyAt (=bhAvyasukhodrekAt) cicchakterguNabhAvataH = anudrekAt / / 5 / / sAnando'traiva bhaNyante videhA baddhavRttayaH / dehA'haGkAravigamAt pradhAnamupadarzinaH / / 6 / / ___sAnanda iti / sAnandaH samAdhirbhavatyuktahetutaH / atraiva samAdhau baddhavRttayo videhA bhaNyante dehA'haGkAravigamAd bahirviSayA''vezanivRtteH "pradhAnamupadarzinaH = pradhAnapuruSatattvAvibhAvakAH / / 6 / / sattvaM rajastamolezA'nAkrAntaM yatra bhAvyate / sa sAsmito'tra cicchakti-sattvayormukhya-gauNatA / / 7 / / sttvmiti| yatra rajastamolezenA'nAkrAntaM (-rajastamolezA'nAkrAntaM) sattvaM bhAvyate, sa sAsmitaH samAdhiH / atra cicchakti-sattvayormukhya-gauNatA, bhAvyasya zuddhasattvasya nyagbhAvAcciti zaktezca udrekAta / sattAmAtrAvazeSatvAcvAtra sAsmitatvopapattiH / na 20/7 cAhaMkArA'smitayorabhedaH zaGakanIyaH, yato yatrAntaHkaraNamahamityullekhena viSayaM vedayate / / 344 / / 1. hastAdarza ' krAvi..' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'bhaNyate' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'pradhAnapumada....' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'pradhAnamupadarzinaH' iti padaM dviruktam / 5. hastAdarza 'cittai' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza ...tyullukhena' ityazuddhaH pAThaH / / FF Est Jain Education Interational Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so'haGkAraH, yatrA'ntarmukhatayA pratilomapariNAmena prakRtilIne cetasi sattAmAtrameva bhAti sA'smiteti / / 7 / / atraiva kRtatoSA ye paramAtmA'navekSiNaH / citte gate te prakRtilayA hi prakRtau layam // 8 // atraiveti / atraiva = sAsmitasamAdhAveva ye kRtatoSAH paramAtmA'navekSiNaH paramapuruSA'darzinaH, te hi citte prakRtau layaM gate sati prakRtilayA ucyante / / 8 / / grahItRgrahaNagrAhyasamApattitrayaM kila / atra sAsmita-sAnanda-nirvicArAntavizramam / / 9 / / grhiitriti| *sAsmitasamAdhiparyante paraM puruSaM jJAtvA bhAvanAyAM vivekakhyAtau grahItR smaapttiH| sAnandasamAdhiparyante grahaNasamApattiH / nirvicArasamAdhiparyante ca grAhyasamApattirvizrAntetyetadarthaH / / 9 / / maNerivA'bhijAtasya kSINavRtterasaMzayam / tAtsthyAttadaJjanatvAcca samApattiH prakIrtitA // 10 // mnneriveti| maNeriva = sphaTikAdiratnasyeva abhijAtasya = jAtyasya kSINavRtteH / / 345 / / = kSINamalasya asaMzayaM = nizcitaM tAtsthyAt = tatraikAgratvAta, tadaJjanatvAcca = * * cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. mudritapratau 'tatrekA...' ityazuddhaH pAThaH / 20/10 Jain Education Interational Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BEEV tanmayatvAt / nyagbhUte citte viSayasya bhAvyamAnasyaikatvotkarSAt samApattiH prakIrtitA / / taduktaM- "kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItR-grahaNa-grAhyeSu tatstha-tadajanatA samApattiH" (yo.sU.141) / yathA hi nirmalasphaTikamaNestadrUpAzrayavazAt tadrUpatApattirevaM nirmalacittasattvasya tttdbhaavniiyvstuupraagaattdruuptaapttiH| ___yadyapi grahItR-grahaNa-grAhyetyuktaM tathApi bhUmikAkramavazena vyatyayo bodhyaH / yataH prathama grAhyaniSThaH samAdhiH, tato grahaNaniSThaH, tato'smitoparAgeNa grahItRniSThaH, kevalasya puruSasya grahIturbhAvyatvA'sambhavAditi bodhyam / / 10 / / saGkIrNA sA ca zabdA'rthajJAnairapi vikalpataH / savitarkA parairbhedairbhavatItthaM caturvidhA / / 11 / / sngkiirnneti| sA ca = samApattiH zabdArthajJAnaiH vikalpataH api saGkIrNA svitrkaa| yadAha-"(tatra) zabdArthajJAnavikalpaiH saGkIrNA = savitarkA (yogasUtra 1-42)" / tatra zrotrendriyagrAhyaH sphoTarUpo vA zabdaH, artho 'jAtyAdiH, jJAnaM = sattvapradhAnA buddhivRttiH, vikalpaH = "zabdajJAnA'nupAtI vastuzUnyo'rthaH, etaiH saGkIrNA yatraite zabdAdayaH parasparA'dhyAsena pratibhAsante-"gauriti zabdo 'gaurityartho gauriti jJAnaM" ityAkAreNa / itthaM parairbhedaizcatarvidhA 1. hastAdarza .....tvotkarSe' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'tatra rUpA...' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'jAtyAdijJAnaM' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau hastapratau ca sarvatra 'zAbda' iti pAThaH / paraM yogasUtrAnusAreNa 'zabda' ityeva / pAThaH samyak / 5. mudritapratau 'gori' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'paribhe...' ityazuddhaH pAThaH / 20/11 ||346 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'FE iyaM bhavati / tathAhi- "mahAsmRtiparizuddhau 'svarUpazUnyevA'rthamAtranirbhAsA nirvitarkA" (yogasUtra 143) / yadAha- "uktalakSaNaviparItA nirvitarketi" (yogasUtra 1/44) / / ___ yathA ca sthUlabhUtAdiviSayA savitarkA tathA sUkSmatanmAtrendriyAdikamarthaM zabdA'rthavikalpasahitatvena dezakAladharmA'vacchedena ca gRhaNantI savicArA bhaNyate dharmimAtratayA ca taM gRhNantI nirvicAreti / yata uktaM- "etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA vyAkhyAtA" (yo.suu.1-44)| sUkSmaviSayatvaM cA'liGgaparyavasAnaM (yo.sU.1-45) na kvacillIyate', na vA kiMcilliGgati gamayatItyaliMgaM pradhAnaM tatparyantamityarthaH / guNAnAM hi pariNAme catvAri parvANi viziSTaliGgamaviziSTaliga liGgamAtramaliGgaM ceti / viziSTaliGgaM bhUtAni, aviziSTaliGgaM tanmAtrendriyANi, liGgamAnaM buddhiH, aliGgaM ca prdhaanmiti| etAzca samApattayaH saMprajJAtarUpA eva / yadAha- "tA eva sabIjaH samAdhiriti" (yogasUtra 1-46) saha bIjena = Alambanena vartata iti sabIjaH samprajJAta ityarthaH / / 11 / / itarAsAM samApattInAM nirvicAraphalatvAnnirvicArAyAH phalamAha adhyAtma nirvicAratvavaizAradye prasIdati / 1. mudritapratau 'svarUpazUnye vArtha...' ityevamasthAnacchinnaH pATho bhramotpAdakaH / 2. hastAdarza 'bhaNaMti' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'taM' nAsti / 4. mudritapratau hastapratau ca sarvatra 'dvidyate' ityazuddhaH pATho vidyate / paraM rAjamArtaNDAnusAreNAsmAbhiH 'llIyate' iti zuddhaH pAThaH saMyojitaH / 20/11 347 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RtambharA tataH prajJA zrutA'numitito'dhikA / / 12 / / adhyAtmamiti / nirvicAratvasya caramasamApattilakSaNasya vaizAradye prakRSTA'bhyAsavazena nairmalye (=nirvicAratvavaizAradye) adhyAtma = zuddhasattvaM prasIdati klezavAsanArahitasthitipravAhayogyaM bhavati / yaduktaM- "nirvicAratvavaizAradye'dhyAtmaprasAdaH" (yogasUtra 1-47) / ___ tataH = adhyAtmaprasAdAt RtambharA prajJA bhvti| RtaM satyameva birbhati, na kadAcidapi viparyayeNA''cchAdyate yA sA RtambharA / taduktaM- "RtambharA tatra prajJA" (yogasUtra 148) / sA ca zrutAnumititaH = AgamA'numAnAbhyAM sAmAnyaviSayAbhyAM *vizeSaviSayatvena adhikaa| yadAha- "zrutAnumAnaprajJAbhyAmanyaviSayA vizeSA'rthatvAditi" (yogasUtra 1-49) / / 12 / / tajjanmA tattvasaMskAraH saMskArAntarabAdhakaH / asamprajJAtanAmA syAt samAdhistannirodhataH / / 13 / / tjjnmeti| tata RtambharAprajJAyA janma = utpattiryasya sa tathA (=tajjanmA) tattvasaMskAraH = paramArthaviSayaH saMskAraH saMskArAntarasya = svetarasya vyutthAnajasya samAdhijasya vA saMskArasya bAdhakaH (=saMskArAntarabAdhakaH) tanniSThakAryakaraNazaktibhaGgakRditi yAvat / taduktaM- "tajjaH 'saMskAro'nyasaMskArapratibandhI" (yogasUtra 1-50) / tasya nirodhataH sarvAsAM ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 1. mudritapratau hastapratau ca sarvatra 'saMskAraH saMskAra...' ityazuddhaH pAThaH / yogasUtrAnusAreNa 'saMskAro'nyasaMskAra....' iti zuddhaH pATho'smAbhiyojitaH / 20/13 // 348 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / cittavRttInAM svakAraNe pravilayAt (= tannirodhataH) saMskAramAtroditavRttilakSaNo asamprajJA| tanAmA samAdhiH syAt / taduktaM- "tasyA'pi nirodhe' sarvanirodhAnnirbIjaH samAdhiriti" (yogasUtra 1-51) / / 13 / / virAmapratyayA'bhyAsAnneti neti nirantarAt / tataH saMskArazeSAcca kaivalyamupatiSThate / / 14 / / virAmeti / virAmo = vitarkA''dicintAtyAgaH sa eva pratyayo = virAmapratyayaH tasya abhyAsaH = paunaHpunyena cetasi nivezanaM, tataH (=virAmapratyayA'bhyAsAt) neti neti nirantarAd = antararahitAta saMskArazeSAta = utpannAta tataH = asamprajJAtasamAdheH, yata uktaM- "virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSo'nyaH3" (yogasUtra 1-18) iti / kaivalyaM = AtmanaH svapratiSThatvalakSaNaM upatiSThate = Avirbhavati / / 14 / / ____ tadevamuktau parAbhimatau sabhedau sotpattikramau ca saMprajJAtA'saMprajJAtA''khyau yogabhedau / athAnayoryathAsambhavamavatAramAha20/15 samprajJAto'vatarati dhyAnabhede'tra tattvataH / tAttvikI ca samApattiAtmano bhAvyatAM vinA / / 15 / / FFER / / / 349 / / // 1. mudritapratI 'sarva(vRtti)nirodhI ni(dhAnni)Ija.' iti pAThaH / / 2. mudritapratau 'utpannA' ityazuddhaH pAThaH / // 3. hastapratau ...zeSAdanya' ityazuddhaH pAThaH / yogasUtrAnusAreNa zuddhaH pATho'tra yojitaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA va tA ra bhosda dvA triM zi kA 20/16 samprajJAta' iti / atra = samprajJAtA'samprajJAtayoryogabhedayormadhye samprajJAtastattvato dhyAnabhede'vatarati, sthirAdhyavasAnarUpatvAt, adhyAtmAdikamArabhya dhyAnaparyantaM yathAprakarSaM samprajJAto vizrAmyatItyarthaH / yadAha yogabindukRt- "samAdhireSa evA'nyaiH samprajJAto'bhidhIyate / samyakprakarSarUpeNa vRttyarthajJAnatastathA / / " ( yogabindu 419 ) iti / eSa evA'dhyAtmAdiyogaH / tAttvikI nirupacaritA ca samApattirAtmano bhAvyatAM = bhAvanAviSayatAM vinA na ghaTate / zuddhasyA'bhAvyatve viziSTasyA'pi tattvA'yogAt, vizeSaNasambandhaM vinA vaiziSTyasyA'pi durvacatvAcceti / tathA ca grahItRsamApattirvAGmAtrameveti bhAvaH / / 15 / / paramAtmasamApattirjIvAtmani hi yujyate / = abhedena tathAdhyAnAdantaraGgasvazaktitaH / / 16 / / paramAtmeti / jIvAtmani hi paramAtmasamApattiH tathApariNAmalakSaNA yujyate abhedena tathA = paramAtmatvena dhyAnAt (= tathAdhyAnAt) jIvAtmano'ntaraGgAyA upAdAnabhUtAyAH svazaktitaH tathApariNamanAtmazakteH (= antaraGgasvazaktitaH), zaktyA sata eva vyaktyA pariNamanasya tathA sAmagrItaH sambhavAditi bhAvaH / / 16 / / jIvAtmani paramAtmanaH sattvopapattyarthamAtmatrayaM sannihitamupadarzayati 1. hastAdarze 'saMprajJAtA' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau ' ...NamanA (dA) tma...' iti bhrAmakaH pAThaH / 3. mudritapratau 'vyaktA (ktyA ) ' iti pAThaH / hastAdarze 'evyaktyA' iti truTitaH pAThaH / For Private Personal Use Only / / 350 / / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyAtmA cAntarAtmA ca paramAtmeti ca trayaH / kAyA'dhiSThAyaka-dhyeyAH prasiddhA yogavAGmaye / / 17 / / bAhyAtmA ceti / kAyaH = svAtmadhiyA pratIyamAnaH 'ahaM sthUlo'haM kRza' ityAdyullekhena, adhiSThAyakaH = kAyaceSTAjanakaprayatnavAn dhyeyazca dhyAnabhAvyaH (=kaayaadhisstthaaykdhyeyaaH)| ete trayo bAhyAtmA cAntarAtmA ca paramAtmA ceti yogavAGmaye = yogazAstre prsiddhaaH| eteSAM ca svetarabhedapratiyogitva-dhyAtRtva-dhyeyatvAnopayogastAttvikA'tAttvikaikatvapariNAmatazca sannidhAnamatAttvikapariNAmanivRttau tAttvikapariNAmopalambhazca samApattiriti dhyeyam / / 17 / / anye mithyAtva-samyaktva-kevalajJAnabhAginaH / mizre ca kSINamohe ca vizrAntAste tvayogini / / 18 / / anya iti / anye punarAhuH- mithyAtva-samyaktva-kevalajJAnabhAgino = bAhyAtmA'ntarAtmaparamA-tmAnaH te tu mizre ca kSINamohe cA'yogini ca guNasthAne krameNa vishraantaaH| tatra ca bAhyAtmatAda-zAyAma ntarAtma-paramAtmanoH zaktistadekadravyatvAt , antarAtmadazAyAM ca paramAtmanaH zaktiH bAhyAtmanastu bhUtapUrvanayena yogaH, paramAtmatAdazAyAM ca bAhyAtmA'ntarAtmanoIyorapi bhUtapUrvanayenaiva yoga iti vadanti / tattvamatratyamadhyAtmamataparIkSAyAM vyavasthApitamasmAbhiH / / 18 / / 1. mudritapratau 'tAttvikaikatva.....' iti truTitaH pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / kA 20/18 // 351 // For Private & Personal use only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA va tA ra dvA triM zi kA 20/20 viSayasya samApattirutpattirbhAvasaMjJinaH / Atmanastu samApattirbhAvo dravyasya tAttvikaH / / 19 / / viSayasyeti / viSayasya = AtmA'tiriktasya bhAvyasya samApattirbhAvasaMjJino bhAvA'bhidhAnasya utpattiH ucyate / vadanti hi nayadakSAH- "agnyupayukto mANavako'pyagnireveti", zabdA'rthapratyayAnAM tulyA'bhidhAnatvAd na tvarthajJAnayoH kazcanaikavRttyArUDhatayA ekatvapariNAmaH sambhavati, cetanatvA'cetanatvayorvirodhAditi bhAvaH / Atmanastu samApattirdravyasya = paramAtmadalasya tAttvikaH sahajazuddho bhAvaH = pariNAmaH / / 19 / / = = ata eva ca yo'rhantaM svadravya-guNa-paryayaiH / vedA''tmAnaM sa eva svaM vedetyuktaM maharSibhiH / / 20 / / = ata eva ceti / yata eva 'dalatayA paramAtmaiva jIvAtmA,' ata eva ca yo'rhantaM tIrthakaraM svadravya-guNa-paryayaiH = nijazuddhAtma-kevalajJAna-svabhAvapariNamanalakSaNaiH veda jAnAti sa eva svamAtmAnaM veda tattvato jAnAti tathAjJAnasya tathAdhyAnadvArA tathAsamApattijanakatvAt iti maharSibhiruktaM / yataH paThyate- "jo jANai arahante davvattaguNatta-pajjayattehiM / so jANai appANaM moho khalu jAi tassa layaM / / " ( pravacanasAra1/80 ) | 1. hastAdarza 'ca' nAsti / = = / / 352 / / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / na caitadgAthAkartuH digambaratvena maharSitvA'bhidhAnaM na niravadyamiti mUDhadhiyA zaGkanIyaM, || / / satyArthakathanaguNena vyAsAdInAmapi haribhadrAcAryaistathAbhidhAnAditi draSTavyam / / 20 / / asamprajJAtanAmA tu sammato vRttisaGkSayaH / sarvato'smAdakaraNaniyamaH pApagocaraH // 21 // asamprajJAteti / asamprajJAtanAmA tu samAdhiH vRttisaGkSayaH sammataH, 'sayogyayogikevalitvakAle manovikalpaparispandarUpavRttikSayeNa tadupagamAt / taduktaM- "asamprajJAta eSo'pi samAdhirgIyate paraiH / niruddhA'zeSavRttyAditatsvarUpA'nuvedhataH / / " (yogabindu-421) iti / 'dharmameghaH' ityapyasyaiva nAma yAvattattvabhAvanena phalamalipsoH sarvathA vivekakhyAtau' dharmamazuklakRSNaM mehati = siJcatIti vyutpatteH / taduktaM- "prasaGkhyAnepyakusIdasya sarvathA vivekakhyAtau dharmameghasamAdhiriti" (yogasUtra 4-29) / evamanyeSAmapi tattattantrasiddhAnAM zabdAnAmartho'tra yathAyogaM bhAvanIyaH / tadAha- "dharmamegho'mRtAtmA ca bhavazatruH shivodyH| sattvAnandaH parazceti yojyo'traivA'rthayogataH / / " (yogabindu-422) asmAd = vRttisaGkSayAt 20/21 1. hastAdarza 'sayogike...' iti truTito'zuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tadupamAt' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau / / 353 / / ''paraiH' ityazuddhaH pAThaH / 4. 'khyAto' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 5. mudritapratau 'saMpra....' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratau hastapratau ca sarvatra 'bhavazakrazi' ityazuddhaH pAThaH / yogabindugranthAnusAreNa yogaviMzikAvRttyanusAreNa ca 'bhavazatruH' iti pATho yojito'smAbhiH / 7. mudritapratau hastapratau ca '...nandapara..' iti truTitaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / FFE phalIbhUtAt sarvataH = sarvaiH prakAraiH pApagocaraH = pApaviSayaH akaraNaniyamaH anumIyate iti zeSaH / narakagamanAdivRttinivRttermahArambha-parigrahAdihetvakaraNaniyamenaivopapatteH / / 21 / / granthibhede yathA'yaM syAd bandhahetuM paraM prati / narakAdigatiSvevaM jJeyasta tugocaraH / / 22 / / granthibheda iti / yathA'yaM = akaraNaniyamo bandhahetuM = mithyAtvaM param = utkRSTa saptatikoTikoTyAdisthitinimittaM prati = Azritya granthibhede (syAt=) nirUpyate / ___evaM narakAdigatiSu nivartanIyAsu ta tugocaro = narakAdihetuviSayo'karaNaniyamo jJeyaH / / 22 / / duHkhAtyantavimuktyAdi nA'nyathA syAcchutoditam / hetuH siddhazca bhAvo'sminnevaM' vRttikSayaucitI // 23 // duHkheti / anyathA duHkhA'tyantavimuktyAdi zrutoditaM = siddhAntapratipAditaM na syAt / tadAha-"anyathAtyantiko mRtyubhUyastatrA'gatistathA / na yujyate hi sannyAyAdityAdi samayoditam / / " (yogabindu-417) na ca tattvajJAnenaiva duHkhA'tyantavimuktyupapattau kimakaraNaniyameneti vAcyaM, tasyA''tyantikamithyAjJAnanAzadvArA hetutvopagame taddhatvakaraNaniyamasyA 'vazyA''zrayaNIyatvAditi bhaavH| asmina = tattatpApasthAnA'karaNaniyame ca siddhaH = / 1. mudrita-hastapratiSu ....sminniti' evaM pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa '...levaM' iti pATho yuktatamaH / 20/23 ||354 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'F E / / parA'parAdhanivRttihetutattvajJAnA'nugatatayA pratiSThito bhAvaH = antaHkaraNapariNAmo hetuH| // taduktaM- "hetumasya paraM bhAvaM sattvAdyAgonivartanam / 'pradhAnakaruNArUpaM bruvate suukssmdrshinH||" (yogabindu-418) iti / evaM = akaraNaniyamopapattau vRttikSayaucitI = vRttikSayasya nyAyyatA, hetvakaraNaniyamena phalA'nutpattiparyAyopapattestatprAga'bhA vApagamasyA'pi yogyatAvigamA''khyasya hetvakaraNaniyamenaiva phalavattvAt tadvirahitasya tasya phala-niyatatvAt / taduktaM"maNDUkabhasmanyAyena vRttibIjaM mahAmuniH / yogyatA'pagamAddagdhvA tataH kalyANamaznute / / " (yogabindu-423) iti / / 23 / / ___nanu yadyeka eva yogastadA kathaM bheda: ? bhede ca prakRte kiM tadantarbhAvaprayAsenetyata Aha yoge 'jinokte'pyekasmin dRSTibhedaH pravartate / kSayopazamavaicitryAt sameghAdyoghadRSTivat / / 24 / / yoga iti / 'jinokte = arhatA sarvajJena prokte tattvata ekasminnapi yoge kSayopazama20/24|| vaicitryAta dRSTibhedo = darzanavizeSaH pravartate / sameghAdau = meghasahitarAvyAdau oghadRSTivata 1. mudritapratau hastapratau ca 'pradhAnaM ka...' iti pAThaH / yogabindugranthA'nusAreNA'tra 'pradhAnaka...' iti pATho yojitH| ||355 / / 2. mudritapratau 'prAgbhAvA...' ityazuddhaH pAThaH / / 3. mudritapratau 'tasya' iti padaM nAsti / 4. hastAdarza 'jinekte'pyekasmin' iti pAThaH truTitaH / 5. mudritapratau '(jinena) arha...' iti pAThaH prakalpya yojitaH / 6. hastAda" 'eke'pi' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'pravannItA' ityazuddhaH pAThaH / st Jain Education Intemational For Privale & Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeog seo sAmAnyadarzanaM iva (=smghaadyoghvRssttivt)| 'yathA hi- ekasminnapi dRzye sameghAyAM rAtrau dRSTiH kiJcinmAtragrAhiNI, ameghAyAM tu manAgadhikataragrAhiNI / evaM sameghA'meghayordivasayorapyasti vizeSaH / tathA sagrahaNagrahayozcittavibhrama-tadabhAvAbhyAmarbhakA'narbhakayorapi mugdhatvavivekAbhyAmupahatA'nupahatalocanayozca doSa-guNAbhyAM graahkyorpi| tathA prakRte'pi yogadRSTibheda iti bhAvanIyam / etannibandhano'yaM darzanabheda iti yogAcAryAH / na khalvayaM sthirAdidRSTimatAM bhinnagranthInAM yoginAM, yathAviSayaM nayabhedA'vabodhAt / ___ pravRttirapi amISAM parArthaM zuddhabodhabhAvena vinivRttA''grahatayA maitryAdipAratatryeNa gambhIrodArAzayatvAccAricarakasaMjIvinyacarakacAraNanItyetyAhuH / / 24 / / sacchraddhAsaGgato bodho dRSTiH sA cA'STadhoditA / mitrA tArA balA dIpA sthirA kAntA prabhA parA / / 25 / / ___sacchraddheti / sacchraddhayA zAstrabAhyA'bhiprAyavikalasadUhalakSaNayA saGgato (=sacchra. khAsaGgataH) bodho dRSTiH, tasyA uttarottaraguNA''dhAnadvArA satpravRttipadA''vahatvAt / taduktaM- "sacchraddhAsaGgato bodho dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtAt satpravRttipadAvahaH / / " (yogadRSTi-17) iti| sA cASTadhoditA mitrA tArA balA dIprA sthirA ||356 / / kAntA prabhA parA ceti / / 25 / / 20/25 1. mudritapratI 'tathA' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau '...ghAtasa...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E Es tRNa-gomaya-kASThAgnikaNa-dIpa'prabhopamA / ratna-tArA'rka-candrA''bhA krameNekSvAdisannibhA / / 26 / / tRNeti / (1) mitrA dRSTistRNAgnikaNopamA, na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAt / alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArA''dhAnA'nupapatteH, vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryA'yogAditi / (2) tArA dRSTiomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAta / ato'pi prayogakAle smRtipATavA'siddheH, tadabhAve prayogavaikalyAta. tata tathAtatkAryA'bhAvAditi / (3) balA dRSTiH kASThA'gnikaNatulyA, ISadviziSTA uktabodhadvayAt, tadbhAvenA'tra manAk sthitivIrye / ataH paTuprAyA smRtiH, iha prayogasamaye tadbhAve cA'rthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / (4) dIpA dRSTirdIpaprabhAsadRzI, viziSTatarA uktabodhatrayAt / ato'trodane sthitivIrye, tatpadvyapi prayogasamaye smRtiH / ___ evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnakaprakarSa etAvAniti samayavidaH / 20/26 ||357 / / 1. mudritapratI '...dIprapra..' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...sthAnaprakarSa' iti pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo gA va tA ra bhoot dvA triM zi kA 20/26 (5) sthirA ca bhinnagranthereva sA ca ratnA''bhA, tadavabodho hi ratnabhAssamAnaH, tadbhAvo'pratipAtI pravardhamAno nirapAyo nA'paraparitApakRt paritoSahetuH prAyeNa praNidhAnAdiyoniriti / (6) kAntA tu tArA''bhA, tadavabodhastArAbhAssamAnaH / ataH sthita eva prakRtyA / niraticAramatrA'nuSThAnaM zuddhopayogAnusAri viziSTA'pramAdasacivaM viniyogapradhAnaM gambhIrodArAzayamiti / (7) prabhAssssbhA, tadavabodhastaraNibhAssamAnaH, saddhyAnahetureva sarvadA, neha prAyo vikalpA'vasaraH, prazamasAraM sukhamiha akiJcitkarANyatrA'nyazAstrANi, samAdhiniSThamanuSThAnaM, tatsannidhau vairAdinAzaH, parAnugrahakartRtA, aucityayogo vineyeSu tathA'vandhyA satkriyeti / (8) parA tu dRSTizcandrA''bhA, tadavabodhazcandracandrikAbhAssamAnaH, saddhyAnarUpa eva sarvadA, vikalparahitaM manaH, tadabhAvenottamaM sukhaM, ArUDhA''roheNavannA'nuSThAnaM pratikramaNAdi, paropakAritvaM, yathAbhavyamavandhyA kriyeti / tathA krameNa mitrAdyanukrameNekSvAdisannibhA, dRSTiH, ikSu-rasa- kakkaba-guDakalpAH khalvAdyAzcatasraH khaNDa-zarkarA-matsyaNDa-varSolakasamAzcA'grimA ityAcAryAH / ikSvAdikalpAnAmeva 1. 'tu' padaM mudritapratau nAsti / 2. mudritapratau 'vinayeSu' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze '...cabhA' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 4. prAcInamudritapratau ' tadA bhAveno...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarze tu 'tadabhAvaino' ityazuddhaH pAThaH / 5. prAcInamudritapratau NavabhA (to)nuSThAnaM' ityazuddhaH pAThaH / / / 358 / / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo gA va tA ra hos dvA triM zi kA 10/28 rucyAdigocarANAM saMvegamAdhuryabhedopapatteH, nalAdikalpAnAmabhavyAnAM saMvegamAdhuryazUnyatvA diti ||26|| yamAdiyogayuktAnAM khedAdiparihArataH / adveSAdiguNasthAnAM krameNaiSA satAM matA / / 27 / / yamAdIti / yamAdayo yogAGgatvAdyogAH / yathoktaM- " yama-niyamA''sana-prANAyAmapratyAhAra-dhAraNA-dhyAna-samAdhayo'STAvaGgAni yogasyeti " ( yogasUtra 2 - 29) tairyuktAnAm ( =yamAdiyogayuktAnAM ) khedAdInAM dhyAnA'bhidhAnasthale proktAnAM yogapratyanIkA''zayalakSaNAnAM parihArataH (= khedAdiparihArataH ) adveSAdayo ye'STau guNAH / taduktaM- " adveSo jijJAsA zuzrUSA zravaNa-bodha-mImAMsAH / parizuddhA pratipattiH pravRttiraSTAGgikI tattve " ( SoDazaka16/14) iti / tatsthAnAM tatpratibaddhavRttInAM (= adveSAdiguNasthAnAM) krameNaiSA = dRSTiH satAM bhagavatpataJjali-bhadantabhAskarAdInAM yoginAM matA = iSTA / / 27 / / AdyAzcatasraH 'sApAyapAtA mithyAdRzAmiha / tattvato nirapAyAzca bhinnagranthestathottarAH / / 28 / / AdyA iti / AdyAzcatasro = mitrAdyA dRSTaya iha 1. hastAdarze 'sAMpAyApA.. ityazuddhaH pAThaH = / 2. mudritapratau bhavati' jagati mithyAdRzAM bhavanti' / ityazuddhaH pAThaH / / / 359 / / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFER sApAyapAtA = durgatihetukarmabalena tannimittabhAvAdapAyasahitAH / karmavaicitryAda bhraMzayogena sapAtAzca / na tu sapAtA eva, tAbhyastaduttarabhAvAditi / tathottarAH = catasraH sthirAdyA dRSTayo bhinnagranthe-stattvataH = paramArthatazca nirapAyAH / zreNikAdInAmetadabhAvopAttakarmasAmarthyena' pratipAte'pi hi tasyA'pAyasyA'pi sadRSTyavighAtena tattvato'napAyatvAdvajrataNDulavatpAkena tadAzayasya kAyaduHkhabhAve'pi vikriyA'nupapatteH / / yogA''cAryA evA'tra pramANam / taduktaM- "pratipAtayutAzcA''dyAzcatasro nottraastthaa| sApAyA api caitAstAH pratipAtena netarAH / / " (yogadRSTi-19) iti / / 28 / / prayANabhaGgA'bhAvena nizi svApasamaH punaH / vighAto divyabhavatazcaraNasyopajAyate / / 29 / / prayANeti / prayANasya = kanyakubjAdAvanavaratagamanalakSaNasya bhaGgAbhAvena (=prayANabhaGgAbhAvena) nizi = rAtrau svApasamaH punarvighAtaH = pratibandhaH divyabhavataH' - svargajanmanaH sakAzAta caraNasya = cAritrasya upajAyate / / 29 / / tAdRzyaudayike bhAve vilIne yoginAM punaH / 20/29 // 360 / / 1. mudritapratau 'sAmarthya hi tasyA'pA..' ityevaM truTitaH azuddhazca pAThaH / pATaNahastapratau ...nA'prati sa hi..' ityazuddhaH paatthH| 2. hastAdarzavizeSe ca 'pratisahi..' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau sarvatra hastAdarza ca 'punardivya...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza "divyabhavyata' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA va tA ra hus tU dvA triM zi kA 20/32 jAgrannirantaragatiprAyA yogapravRttayaH / / 30 / / tAdRzIti / tAdRzi = svargagatinibandhane sarAgacAritradazAbhAvini' audayike bhAve prazastarAgAdirUpe vilIne punaryoginAM jAgrato yA nirantarA gatayastatprAyA (= jAgrannirantaragatiprAyAH) yogAnAM pravRttayo ( = yogapravRttayaH ) bhavanti / akSepeNaiva mokSapuraprAptyupapatteH tathAvidhakarmarUpazramA'bhAvena tadapanayanArthasvApasamasvarbhavenA'vilambAditi bhAvaH ||30|| mithyAtve mandatAM prApte mitrAdyA api dRSTayaH / mArgA'bhimukhabhAvena kurvate mokSayojanam / / 31 / mithyAtva iti / mithyAtve = mithyAtvamohanIye karmaNi mandatAM prApte apunarbandhakatvAdibhAvena mitrAdyA api dRSTayaH catasraH kiM punaH sthirAdyA ityapyarthaH mArgAbhimukhabhAvena 'mArgasAMmukhyena dravyayogatayA mokSayojanaM kurvate, caramAvartabhAvitvena samucitayogyatAsiddheH / / 31 / / = prakRtyA bhadrakaH zAnto vinIto mRduruttamaH / sUtre mithyAdRgapyuktaH paramAnandabhAgataH / / 32 / 1. ' dazAvati (dazAbhAvini) auda...' iti mudritapratau pAThaH / hastAdarze 'dazAvati' iti pATho nAsti / 2. mudritapratI 'yoginAM' ityazuddhaH pAThaH / 3. 'svabhAve' ityazuddha: pATho mudritapratau / 4. mudritapratau 'mArgAsAM....' ityazuddhaH pAThaH / / / 361 / / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtyeti / ataH = uktahetoH sUtre = jinapravacane prakRtyA = nisargeNa bhadrako = || nirupamakalyANamUrtiH, zAntaH = krodhavikArarahitaH, vinItaH = anuddhataprakRtiH, mRduH = nirdambhaH, uttamaH = santoSasukhapradhAnaH, mithyAdRgapi paramAnandabhAk = niratizayayogasukhabhAjanaM uktaH zivarAjarSivaditi / / 32 / / / / iti yogAvatAradvAtriMzikA / / 20 / / bha 24, // atha mitrAdvAtriMzikA // 21 // yogA'vatAradvAtriMzikAyAM mitrAdyA dRSTayo'pyavatAritAstatra mitrAM dRSTimatra saprapaJcaM nirUpayannAha mitrAyAM darzanaM mandaM yogAGgaM ca yamo bhavet / akhedo devakAryAdAvanyatrA'dveSa eva ca // 1 // mitrAyAmiti / mitrAyAM dRSTau darzanaM mandaM = svalpo bodhaH tRNAgnikaNodyotena sdRshH| yogAGgaM ca yamo bhaved icchaadibhedH| akhedaH = avyAkulatAlakSaNaH (eva) 1. 'yogAMga' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / hastapratau ca 'yogAyaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tandaM' ityazuddhaH paatthH| / / 362 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devakAryAdau AdizabdAd gurukAryAdiparigrahaH tathAtathopanate'smiMstathAparitoSAnna khedaH, api tu pravRttireva, zirogurutvAdidoSabhAktve'pi' bhavAbhinandino bhogakAryavat / adveSaH ca = amatsarazca anyatra' tvadevakAryAdau tathA'tattvaveditayA / mAtsaryavIryabIjasadbhAve'pi tadbhAvAkurA'nudayAttathAvidhA'nuSThAnamadhikRtya / atra sthitasya hi karuNAMzabIjasyaiveSatsphuraNamiti / / 1 / / yamasvarUpaM sabhedamabhidhatte ahiMsA-sUnRtA'steya-brahmA'kiJcanatA' ymaaH| dikkAlAdyanavacchinnAH sArvabhaumA mahAvratam / / 2 / / ahiMseti / prANaviyogaprayojano vyApAro hiMsA, tadabhAvo = ahiMsA | vAGmanasoryathArthatvaM sUnRtam / parasvA'paharaNaM steyaM tadabhAvo = asteyam / upasthasaMyamo = brahma / ___ bhogasAdhanAnAmasvIkAro'kiMcanatA (=ahiNsaa-suunRtaa'stey-brhmaakinycntaa)| ete ymaaH| taduktaM- "ahiMsA-satyA'steya-brahmacaryAparigrahA yamA iti" (yogasUtra 2-30) / dik = dezastIrthAdiH, kAlaH = caturdazyAdiH, AdinA brAhmaNyAdirUpAyA jAteH brAhmaNAdiprayojana1. hastAdarza ...bhAve'pi' iti pAThAntaram / 2. mudritapratI sarvatra hastAdarzaSu ca '...aparatra...' iti pAThaH / paraM mUlagranthAnusAreNAtra ....anyatra' iti pAThaH snggcchte| arthabhedastu na kazcidityavadheyam / 3. mudritapratihastAdarzAdau anekatra 'tattvA've..' iti pAThaH / 4. hastAdarza '..kAMcanatA' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa so'shuddhH| 21/2 |||363 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi trA dvA triM zi kA 21/3 rUpasya samayasya ca grahaH / tato dikkAlAdinA'navacchinnAH (= dikkAlAdyanavacchinnAH) "tIrthe 'kaJcana na haniSyAmi, caturdazyAM na haniSyAmi brAhmaNAnna haniSyAmi, deva-brAhmaNAdyarthavyatirekeNa na kamapi haniSyAmi" ityevaMvidhA'vacchedavyatirekeNa sarvaviSayA ahiMsAdayo yamAH sArvabhaumAH sarvAsu kSiptAdyAsu cittabhUmiSu sambhavanto mahAvratamityucyate / taduktaM- " ete tu jAti- deza - kAla-samayA'navacchinnAH' sArvabhaumA mahAvratam " ( yogasUtra 2 - 31 ) iti / / 2 / / bAdhanena vitarkANAM pratipakSasya bhAvanAt / yogasaukaryato'mISAM yogA'GgatvamudAhRtam // 3 // = bAdhaneneti / vitarkANAM = yogaparipanthinAM hiMsAdInAM pratipakSasya bhAvanAt bAdhanena'anutthAnopahatilakSaNena' (yogasaukaryataH = ) yogasya saukaryataH sAmagrIsampattilakSaNAd amISAM : ahiMsAdInAM yamAnAM yogAGgatvamudAhRtam / na tu dhAraNAdInAmiva samAdheH sAkSAdupakArakatvena, na vAsanAdivaduttarottaropakArakatvenaiva, kiM tu pratibandhakahiMsAdyapanAyakatayaivetyarthaH / taduktaM"vitarkabAdhane pratipakSabhAvanamiti" ( yogasUtra 2-33) / / 3 / / 1. hastAdarza 'kiMcana' iti pAThaH / 2 hastAdarze 'hami' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratau kSiprAdyAsu' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'cyaMte' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze ' ..navannAH' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 6. hastAdarze ' anutthAvopa...' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarze lakSaNe sati' iti pAThaH / / / 364 / / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatUka ka zi kA 21/4 krodhAllobhAcca mohAcca kRtA'numita-kAritA: / mRdu-madhyA'dhimAtrAzca vitarkAH saptaviMzatiH // 4 // krodhAditi / krodhaH kRtyA'kRtyavivekonmUlakaH prajvalanAtmakazcittadharmastasmAt (=krodhAt) / lobhastRSNAlakSaNastataH (= lobhAt) ca / mohazca sarvaklezAnAM mUlamanAtmanyAtmA'bhimAnalakSaNaH / itthaM ca kAraNabhedena traividhyaM darzitaM bhavati / taduktaM -" lobhakrodhamoha pUrvakAH " iti / ( yogasUtra 2 - 34 ) vyatyayA'bhidhAne'pyatra mohasya prAdhAnyaM svaparavibhAgapUrvakayolobhakrodhayostanmUlatvAditi vadanti / tataH kAraNatrayAt kRtA'numita- kAritA ete hiMsAdayo navadhA bhidyante / te'pi mRdavo = mandAH, madhyAzcA'tIvramandAH, adhimAtrAzca tIvrA iti pratyekaM tridhA bhidyante / taduktaM"mRdu-madhyA'dhi' mAtrAH" iti ( yogasUtra 2 - 34 ) / itthaM ca saptaviMzatirvitarkA bhavanti / atra mRdvAdInAmapi pratyekaM mRdu-madhyA'dhimAtrAbhedo' bhAvanIya iti vadanti ||4|| 'duHkhA'jJAnA'nantaphalA amI iti vibhAvanAt / 1. hastAdarze 'kRtAnumeti....' ityazuddhaH pAThaH / 2. '... mohamUlA' iti hastAdarze / paraM yogasUtrAnusAreNa '...mohapUrvakA..' iti pATho yujyate / 3. 'vyatyA...' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 4. mudritapratau 'madhyAdi' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze '... dhimAtrabheda' iti pAThaH / . ita Arabhya mudritapratau ' ( vitarkA hiMsAdayaH kRta-kAritAnumoditA lobha-krodha-mohapUrvakA mRdu-madhyAdhimAtrA duHkhAjJAnAnantaphalA iti pratipakSabhAvan) ' ityevaM pAThaH sampAdakena yogasUtrAd yojitaH / paraM kutrA'pi hastAdarze nopalabhyate / 6. hastAdarze 'duHkhajJAnA...' ityazuddhaH pAThaH / / / 365 / / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fen Bu Ke Fen He He mi trA dvA triM zi kA 21/6 prakarSaM gacchatAmetadyamAnAM phalamucyate // 5 // duHkhe / duHkhaM pratikUlatayA'vabhAsamAno rAjasazcittadharmaH, ajJAnaM mithyAjJAnaM saMzayaviparyayAdirUpaM, te anante = aparicchinne phalaM yeSAM te tathoktAH (= duHkhA'jJAnA'nantaphalA ) amI vitarkA iti vibhAvanAt = nirantaraM dhyAnAt prakarSaM gacchatAM yamAnAm etat vakSyamANaM phalamucyate / / 5 / / vairatyAgo'ntike tasya, phalaM cA'kRtakarmaNaH / ratnopasthAnasadvIryalAbho januranusmRtiH / / 6 / / vaireti / tasya = ahiMsA'bhyAsavataH antike = sannidhau vairatyAgaH = sahajavirodhinAmapyahi-nakulAdInAM hiMsratvaparityAgaH 2 taduktaM- "`tatsannidhau vairatyAgaH " ( yogasUtra 235) / = satyA'bhyAsavatazcA'kRtakarmaNaH = avihitA'nuSThAnasyA'pi phalaM tadarthopanatilakSaNam / * kriyamANA hi kriyA yAgAdikAH phalaM svargAdikaM prayacchanti / asya tu satyaM tathA prakRSyate, yathA'kRtAyAmapi kriyAyAM yogI phalamAzrayate, tadvacanAcca yasya kasyacit kriyAmakurvato'pi phalaM bhavatIti / tadAha- " "kriyAphalA''zrayatvaM " ( yogasUtra 2 - 36 ) / 1. mudritapratau 'vitakA' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze ...parihAra' iti pAThAntaram / 3. 'tassa..' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 4. prAcInamudritapratau ' lakSaNakriya...' ityazuddhaH pAThaH / / / 366 / / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asteyA'bhyAsavatazca ratnopasthAnaM = tatprakarSAnnirabhilASasyA'pi sarvato 'divyAni ratnAnyupatiSThanta ityarthaH / brahmacaryA'bhyAsavatazca sato niratizayasya vIryasya lAbhaH (= ratnopasthAnasadvIryalAbhaH) / vIryanirodho hi brahmacarya, tasya prakarSAcca vIryaM zarIrendriyamanaHsu prakarSamAgacchatIti / aparigrahA'bhyAsavatazca januSa upasthitiH (= januranusmRtiH) "ko'hamAsaM? kIdRzaH ? kiMkAryakArI" iti jijJAsAyAM sarvameva samyagjAnAtItyarthaH / na kevalaM bhogasAdhanaparigraha eva parigrahaH / kiM tvAtmanaH zarIraparigraho'pi, tathAbhogasAdhanatvAccharIrasya / tasmin sati rAgAnubandhAd bahirmukhAyAmeva pravRttau na tAttvikajJAnaprAdurbhAvaH / yadA punaH zarIrAdiparigrahanairapekSyeNa *mAdhyasthyamavalambate tadA. madhyasthasya rAgAdityAgAt samyagjJAnaheturbhavatyeva pUrvAparajanmasambodha iti / tadAha- "janmakathantAsambodhaH" iti (yo. sU. 2-39) / / 6 / / itthaM yamapradhAnatvamavagamya svatantrataH / yogabIjamupAdatte zrutamatra zrutAdapi / / 7 / / itthamiti / ittham = uktaprakAreNa svatantrataH = svAbhimatapAtaJjalAdizAsrato yamapradhAnatvamavagamya atra = mitrAyAM dRSTau nivRttA'sadgrahatayA sadguruyoge zrutAt = 1. mudritapratau 'dikkAlAni' ityazuddhaH pAThaH / 2.mudritapratau 'sarvameva' iti pATho nAsti / 3. hastAdarza 'grahApekSyeNa' iti pAThaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 21/7 ||367 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi trA ho to s dvA triM zi kA 21/9 jinapravacanAt zrutamapi yogabIjamupAdatte, tathAsvAbhAvyAt / / 7 / / uktayogabIjamevA''hajineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIjamanuttamam // 8 // jineSviti / jineSu = arhatsu kuzalaM = dveSAdyabhAvena prItyAdimat cittam / anena manoyogavRttimAha / tannamaskAra eva = jinanamaskAra eva ca tathAmanoyogapreritaH, ityanena vaagyogvRttiN| praNAmAdi ca paJcAGgAdilakSaNaM, AdizabdAd maNDalAdigrahaH / saMzuddhaM azuddhavyavacchedArthametat, tasya sAmAnyena yathApravRttikaraNabhedatvAttasya ca yogabIjatvASnupapatteH / etatsarvaM sAmastyapratyekabhAvAbhyAM yogabIjaM = mokSayojakA'nuSThAnakAraNaM anuttamaM sarvapradhAnaM viSayaprAdhAnyAt ||8|| carame pudgalAvarte tathAbhavyatvapAkataH / pratibandhojjhitaM zuddhamupAdeyadhiyA hyadaH / / 9 / / carama iti / ado hi = etacca carame = antye pudgalAvarte bhavati / tathAbhavyatvasya pAkato (=tathAbhavyatvapAkataH) mithyAtvakaTukatvanivRttyA manAgmAdhuryasiddheH / pratibandhe AsaGgena *ujjhitaM (=pratibandhojjhitaM ) AhArAdisaMjJodayA'bhAvAt, phalA'bhisandhi1. hastAdarze '...mat cittaM' iti pATho nAsti / 2. hastAdarze 'maMjhalA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze '....dhuryA'siddheH' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'uSThitaM' ityazuddhaH pAThaH / = = / / 368 / / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahitatvAcca / tadupAttasya tu svataH prtibndhsaartvaat| ata eva upAdeyadhiyA = ) anyA'pohenA''daraNIyatvabuddhyA zuddham / taduktaM- "upAdeyadhiyAtyantaM saMjJAviSkambhaNA'nvitam / phalA'bhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetdiidRshm||" (yogadRSTi samuccaya 25) / / 9 / / pratibandhaikaniSThaM tu svataH sundaramapyadaH / tatsthAnasthitikAryeva vIre gautamarAgavat // 10 // pratibandheti / pratibandhe = svAsaGge ekA = kevalA niSThA yasya tattathA (=pratibandhaikaniSThaM) ado jinaviSayakuzala-cittAdi tatsthAnasthitikAryeva, tathAsvabhAvatvAt / vIre = vardhamAnasvAmini gautamarAgavat = gautamIyabahumAnavat / asaGgasaktyaiva hyanuSThAnamuttarottarapariNAmapravAhajananena mokSaphalaparyavasAnaM bhavati iti vivecitaM prAk / / 10 / / sarAgasyA'pramattasya vItarAgadazAnibham / abhindato'pyado granthiM yogAcAryairyathoditam / / 11 / / sarAgasyeti / adaH zuddhayogabIjopAdAnaM granthimabhindato'pi jIvasya caramayathApravRttakaraNasAmarthyena tathAvidhakSayopazamAdatizayitA''nandAnubhavAt / sarAgasyA'pramattasya sato yateH vItarAgadazAnibham / sarAgasya vItarAgatvaprAptAviva' yogabIjopAdAnavelAyAmapUrvaH ko'pi / / 369 / / svA'nubhavasiddho'tizayalAbha iti bhAvaH / yathoditaM yogAcAryaH / / 11 / / 1. hastAdarza ....viyoga' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 21/11 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Risto ISadunmajjanA''bhogo 'yogacittaM bhavodadhau / tacchaktyatizayocchedi dambholigranthiparvate / / 12 / / iissditi| yogacittaM = yogabIjopAdAnapraNidhAnacittaM bhavodadhau = saMsArasamudre ISad = manAga unmajjanasyA''bhogaH (=unmajjanA''bhogaH) / tacchakteH = bhavazakteH atizayasya = udrekasya ucchedi = nAzakaM (=tacchaktyatizayocchedi) / granthirUpe parvate (=granthiparvate) dambholiH = vajraM, niyamAttadbhedakAritvAt / itthaM 'caitat phalapAkA''rambhasadRzatvAdasyeti samayavidaH / / 12 / / AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / na cA'nyeSvapyasAratvAtkUTe'kUTadhiyo'pi hi / / 13 / / aacaaryaadissvpiiti| AcAryAdiSvapi = AcAryopAdhyAyatapasvyAdiSvapi (hi) etat = kuzalacittAdi vizuddhaM = saMzuddhameva bhAvayogiSu = tAttvikaguNazAliSu yogabIjam / na cAnyeSvapi = dravyA''cAryAdiSvapi, kUTe'kUTadhiyo'pi hi asAratvAt = asundaratvAt tasyAH sadyogabIjatvA'nupapatteH / / 13 / / zlAghanAdyasadAzaMsAparihArapuraHsaram / 1. hastAdarza 'bIjacittaM' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'praNidhAne cittaM' iti pAThaH / 3. hastAdarza '...sne' ityazuddhaH paatthH| 4. hastAdarza 'cita' ityazuddhaH pAThaH / 21/13 ||370 / / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAvRttyaM ca vidhinA teSvAzayavizeSataH / / 14 / / zlAghaneti / zlAghanAdeH svakIyA'deryA'satI = asundarA AzaMsA = prArthanA tatparihArapurassaraM (= zlAghanAdyasadAzaMsAparihArapurassara) vaiyAvRttyaM ca vyApRtabhAvalakSaNamAhArAdidAnena vidhinA = sUtroktanyAyena teSu = bhAvayogiSvAcAryeSu AzayavizeSataH = cittotsAhA'tizayAt yogabIjam / / 14 / / bhavAdudvignatA zuddhauSadhadAnAdyabhigrahaH / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca / / 15 / / bhavAditi / bhavAt = saMsArAt udvignatA = iSTaviyogAdyanimittakasahajatyAgecchAlakSaNA zuddho = nirdoSa auSadhadAnAderabhigrahaH (=zuddhauSadhadAnAdyabhigrahaH), bhAvA'bhigrahasya viziSTakSayopazamalakSaNasya bhinnagranthereva bhAve'pi dravyAbhigrahasya svAzayazuddhasyA'nyasyApi sambhavAt / tathA siddhAntaM = ArSavacanaM Azritya, na tu kAmAdizAstrANi / vidhinA = nyAyA''tadhanasatprayogAdilakSaNena 'lekhanAdi ca yogabIjam / / 15 / / lekhanAdikamevAha lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanA'tha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca / / 16 / / 1. hastAdarza ...vittvataH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza .....vRttye' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'svAzraya....' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza ..syopi' ityazuddhA pAThaH / 5. mudritapratau 'lekhanAdikaM' iti pAThAntaram / 21/16 / / / 371 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaneti / lekhanA satpustakeSu / pUjanA puSpa-vastrAdibhiH / dAnaM pustakAdeH / zravaNaM vyAkhyAnasya / vAcanA svayamevA'sya / udgraho = vidhigrahaNamasyaiva / prakAzanA gRhItasya bhavyeSu / atha svAdhyAyo = vAcanAdirasyaiva / *cintanA 'granthArthato'syaiva / bhAvaneti ca etadgocaraiva yogabIjam / / 16 / / bIjazrutau parA zraddhA'ntarvizrotasikAvyayAt / tadupAdeyabhAvazca phalautsukyaM vinA'dhikaH / / 17 / / bIjeti / bIjazrutau = yogabIjazravaNe parA = utkRSTA zraddhA 'idamitthameva' iti pratipattirUpA antarvizrotasikAyAH = cittAzaGkAyA vyayAt (=antrvishrotsikaavyyaat)| tasyAH = bIjazruteH upAdeyabhAvazca = AdarapariNAmazca (=tadupAdeyabhAvazca) / phalautsukyaM = abhyudayA''zaMsAtvarAlakSaNaM vinA adhikaH = atizayito yogabIjam / / 17 / / nimittaM satpraNAmAderbhadramUrteramuSya ca / zubho nimittasaMyogo'vaJcakodayato mataH // 18 // nimittamiti / amuSya ca anantaroditalakSaNayogino jIvasya bhadramUrteH = priyadarzanasya satpraNAmAdeH yogabIjasya nimittaM zubhaH = prazastaH nimittasaMyogaH = sadyogAdisambandhaH 1. mudritapratau 'graMthArthatA'syaiva' iti pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 2. hastAdarza __'anta...' ityazuddhaH pAThaH / 21/18 / / 372 / / Jain Education Interational Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadyogAdInAmeva niHzreyasasAdhananimittatvAjjAyate'vaJcakodayAdvakSyamANasamAdhivizeSoda|| yaat(mtH)||18|| yoga-kriyA-phalA''khyaM ca sAdhubhyo'vaJcakatrayam / zrataH samAdhiravyakta iSalakSyakriyopamaH // 19 // __ yogeti / sAdhubhyaH = sAdhUnAzritya yoga-kriyA-phalA''khyaM' avaJcakatrayaM = yogA'vaJcakakriyA'vaJcaka-phalA'vaJcakalakSaNaM avyaktaH samAdhiH zrutaH, tadadhikAre pAThAt / iSulakSyakriyopamaH = zarazaravyakriyAsadRzaH / yathA zarasya zaravyakriyA tadavisaMvAdinyeva, anyathA tatkriyAtvA'yogAt, tathA sadyogA'vaJcakAdikamapi sadyogAdyavisaMvAdyeveti bhAvaH / / 19 / / 21/20 heturatrA'ntaraGgazca tathAbhAvamalAlpatA / jyotsnAdAviva ratnAdimalA'pagama ucyate // 20 // heturiti / atra = satpraNAmAdau antaraGgazca hetuH tathAbhAvamalasya karmasambandhayogyatAlakSaNasyA'lpatA (=tathAbhAvamalA'lpatA) / jyotsnAdAviva = ratnakAntyAdAviva ratnAdimalA'pagama ucyate / tatra mRtpuTapAkAdInAmivA'tra sadyogAdInAM nimittatvenaivopayogA1. hastAdarza ...phalakhyAvaMya..' iti pAThaH / sa cArthataH zuddho'pi mUlAnusAreNA'zuddhaH / 2. hastAdarza 'zayA' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 3. hastAdarza 'satpraNya...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'tathAbhava...' ityazuddhaH pATho mUlAnusAreNa / // 373 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / diti bhAvaH / / 20 / / / satsu sattvadhiyaM hanta male tIvra labheta kaH / agulyA na spRzet paGguH zAkhAM sumahatastaroH // 21 // satsviti / satsu = sAdhuSu sattvadhiyaM = sAdhutvabuddhiM hanta tIvra = prabale male = karmabandhayogyatAlakSaNe sati ko labheta ? tato "lAbhazakterayogAnna ko'pItyarthaH / agulyA paGguH "sumahatastaroH zAkhAM na spRzet, tatprAptinimittasyoccatvasyA''rohazaktervA'bhAvAt, tadvatprakRte'pi bhAvanIyam / / 21 / / vIkSyate svalparogasya ceSTA ceSTA'rthasiddhaye / 21/22 ___ svalpakarmamalasyA'pi tathA prakRtakarmaNi / / 22 / / vIkSyata iti / svalparogasya = mandavyAdheH ceSTA rAjasevAdipravRttilakSaNA ceSTA arthasya kuTumbapAlanAdilakSaNasya siddhaye = niSpattaye (= arthasiddhaye) "vIkSyate / na tu tIvrarogasyeva pratyapAyAya / svalpakarmamalasyA'pi puMsaH tathA prakRtakarmaNi yogabIjopA // 374 / / 1. hastAdarza 'bhAve' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'satsvaiti' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ' tAlAlakSaNe' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'zakterako..' iti truTitaH pAThaH / 5. hastAdarza 'sumahasta..' iti truTitaH paatthH| 6. hastAdarza 'takRte'pi' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'tapratupi' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza .yekSyate' iti truTitaH pAThaH / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnalakSaNe / IdRzasyaiva svapratipannanirvAhakSamatvAt / / 22 / / yathApravRttakaraNe carame cedRzI sthitiH / ___ tattvato'pUrvamevedamapUrvA''sattito viduH / / 23 / / yatheti / yathApravRttikaraNe carame = paryantavartini ca IdRzI = yogabIjopAdAnanimittA'lpakarmatvaniyAmikA sthitiH = svabhAvavyavasthA / apUrvasya = apUrvakaraNasya AsattitaH = sannidhAnAt (=apUrvA''sattitaH) 'phalavyabhicArAyogAt idaM caramaM yathApravRttakaraNaM tattvataH = paramArthataH / apUrvameva viduH = jAnate yogavidaH, yata uktaM- "apUrvA''sannabhAvena vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti' yogavido viduH" (yogadRSTisamuccaya 39) / / 23 / / pravartate guNasthAnapadaM mithyAdRzIha yat / __ anvarthayojanA nUnamasyAM tasyopapadyate / / 24 / / pravartate iti / yad iha = jinapravacane guNasthAnapadaM mithyAdRzi = mithyAdRSTau puMsi pravartate = askhalavRtti prayogaviSayIbhavati / tasya = guNasthAnapadasya nUnaM = nizcitaM asyAM = mitrAyAM dRSTau anvarthayojanA = yogA'rthaghaTanA upapadyate / satpraNAmAdiyogabIjopAdAnaguNabhAjanatvasyA'syAmevopapatteH / taduktaM haribhadrasUribhiH- "prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnye1 hastAdarza 'layaticArAyogAt' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza .....paidamiti' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI ....ttiyoga...' ityazuddhaH pAThaH / 21/24 // 375 / / Jain Education Interational Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi trA dvA zi kA 21/27 nopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvarthayogataH / / " (yo.dR.sa.40) iti / / 24 / / vyaktamithyAtvadhIprAptirapyanyatreyamucyate / ghane male vizeSastu vyaktA'vyaktadhiyornu kaH / / 25 / / vyakteti / anyatra = granthAntare vyaktamithyAtvadhIprAptiH (api) mithyAtvaguNasthAnapadapravRttinimittatvena iyaM mitrA' dRSTireva ucyate, vyaktatvena tatrA'syA eva grahaNAt / gha tI male tu iti vitarke vyaktAvyaktayordhiyoH ko vizeSa: ? = = duSTAyA nu dhiyo vyaktAyA avyaktA'pekSayA pratyutA'tiduSTatvAnna kathaJcidguNasthAnatvanibandhanatvamiti bhAvaH / = vicitratayA `naigamasya bahubhedatvAt tadbhedavizeSA''zrayaNena vA'nyatra tathA'bhidhAnamiti paribhAvanIyaM sUribhiH / / 25 / / `yamaH sadyogamUlastu rucivRddhinibandhanam / zuklapakSadvitIyAyA yogazcandramaso yathA // 26 // utkarSAdapakarSAcca zuddhyazuddhayorayaM guNaH / mitrAyAmapunarbandhAt karmaNAM saMpravartate // 27 // 1. hastAdarza 'mithyA' iti pAThaH / saH cintyaH | 2 mudritapratau 'nigama...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'samasadyo...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau sa pravarta...' ityazuddhiH vartate / / / 376 / / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNA''bhAsastvakalyANamitrayogena kazcana / anivRttA''grahatvenA'bhyantarajvarasannibhaH / / 28 / / mugdhaH sadyogato dhatte guNaM doSaM viparyayAt / sphaTiko nu vidhatte hi zoNa-zyAmasumatviSam / / 29 / / yathauSadhISu pIyUSaM drumeSu svardumo yathA / guNeSvapi satAM yogastathA mukhya iheSyate // 30 / / 'vinainamatimUDhAnAM yeSAM yogottamaspRhA / teSAM hanta vinA nAvamuttitIrSA mahodadheH / / 31 / / tanmitrAyAM sthito dRSTau sadyogena garIyasA / samAruhya guNasthAnaM paramAnandamaznute / / 32 / / / / ziSTA saptazlokI sugamA / / 26-27-28-29-30-31-32 / / / / iti mitrAdvAtriMzikA / / 21 / / 21/32 / / 377 / / / / 1. mudritapratau 'vinainaM mati...' ityazuddhaH pAThaH / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA rA di Is p tra ya dvA triM zi kA 22/2 'tArAyAM tu manAk spaSTaM darzanaM niyamAH zubhA / anudvego hitArambhe jijJAsA tattvagocarA / / 1 / tArAyAmiti / tArAyAM punardRSTau manAg = ISat spaSTaM mitrA'pekSayA darzanam / zubhAH prazastA niyamA vakSyamANA icchAdirUpAH / tathA hitArambhe pAralaukikaprazastAnuSThAnapravRttilakSaNe anudvegaH / tathA tattvagocarA tattvaviSayA jijJAsA jJAtumicchA, adveSata eva tatpratipattyA''nuguNyAt / / 1 / / = / / atha tArAditrayadvAtriMzikA / / 22 / / mitrAnirUpaNAnantaraM tArAditrayaM nirUpayannAha = = niyamAH zauca - santoSau svAdhyAya - tapasI api / devatApraNidhAnaM ca yogAcAryairudAhRtAH / / 2 / / niyamA iti / zaucaM = zucitvaM tad dvividhaM, bAhyamAbhyantaraM ca / bAhyaM mRjjalAdibhiH kAyaprakSAlanaM, AbhyantaraM maitryAdibhizcittamalaprakSAlanam / santoSaH = santuSTiH / svAdhyAyaH praNavapUrvANAM mantrANAM japaH / tapaH kRcchra cAndrAyaNAdi / devatApraNidhAnaM = IzvarapraNidhAnaM sarvakriyANAM phalanirapekSatayA IzvarasamarpaNalakSaNam / ete yogAcAryaiH = pataJjalyAdibhirniyamA udAhRtAH / 1. hastAdarze 'tarAyAM' ityazuddhaH pAThaH / = / / 378 / / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ En yaduktaM- "zauca-santoSa-tapaH-svAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyamAH" iti (yogasUtra 2- / / / 32) / / 2 / / zaucabhAvanayA svAgajugupsA'nyairasaGgamaH / sattvazuddhiH saumanasyaikAgryA'kSajayayogyatA / / 3 / / zauceti / zaucasya bhAvanayA ( zaucabhAvanayA) svAGgasya = svakAyasya kAraNarUpaparyAlocanadvAreNa jugupsA = ghRNA (=svAGgajugupsA) bhavati "azucirayaM kAyo' nA'trA''grahaH kartavyaH" iti| tathA ca anyaiH kAyavadbhiH asaGgamaH = tatsamparkaparivarjanamityarthaH / yaH kila svameva kAyaM jugupsate tattadavadyadarzanAt, sa kathaM parakIyaistathAbhUtaiH kAyaiH saMsargamanubhavati? taduktaM- "zaucAtsvAGge jugupsA, parairasaMsargaH" (yogasUtra 2-40) / tathA susattvasya prakAzasukhAtmakasya zuddhI rajastamobhyAmanabhibhavaH (=sattvazuddhiH) / saumanasyaM = khedA'nanubhavena mAnasI prItiH, ekAgryaM = niyate viSaye cetasaH sthairya, akSANAM = indriyANAM jayo = viSayaparAGmukhAnAM svAtmanyavasthAnaM, yogyatA cAtmadarzane vivekakhyAtirUpe samarthatvam / etAvanti phalAni zaucabhAvanayaiva bhavanti / taduktaM "susattvazuddhisaumanasyaikAgryendriyajayA''tmadarzanayogyatvAni ceti" (yogasUtra 2-41) / / 3 / / / |||379 // 1. hastAdarza 'kAlo' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratI svayameva' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritaprato ....parAGmukhAnA' ityazuddhaH pAThaH / kA 22/3 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ents santoSAduttamaM saukhyaM svAdhyAyAdiSTadarzanam / 'tapaso'GgA'kSayoH siddhiH samAdhiH praNidhAnataH / / 4 / / sntossaaditi| santoSAt svabhyastAt yogina uttamam = atizayitaM saukhyaM bhavati, yasya bAhyendriyaprabhavaM sukhaM zatAMzenA'pi na smN| tadAha- "santoSAdanuttamaH sukhalAbhaH" (yogasUtra 2-42) / . svAdhyAyAt svabhyastAt iSTadarzanaM = japyamAnamantrAbhipretadevatAdarzanaM bhavati / tadAha"svAdhyAyAdiSTadevatAsaMprayogaH" (yogasUtra 2-44) / tapasaH svabhyastAt klezAdyazuddhikSayadvArA aGgA'kSayoH = kAyendriyayoH siddhiH, yatheccha maNutvamahattvAdiprApti-sUkSmavyavahitaviprakRSTadarzanasAmarthyalakSaNotkarSaH syAt / yathoktaM- "kAyendriyasiddhirazuddhi kSayAttapasaH" (yogasUtra 2-43) / praNidhAnataH = IzvarapraNidhAnAt samAdhiH syAt, IzvarabhaktyA prasanno hIzvaro'ntarAyarUpAn klezAn parihRtya smaadhimudbodhytiiti| yathoktaM- "samAdhisiddhirIzvarapraNidhAnAditi" (yogasUtra 2-45) / tapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAnAM trayANAmapi ca zobhanA'dhyavasAyalakSaNatvena klezakAryapratibandhadvArA 'samAdhyanukUlatvameva zrUyate / yathoktaM- "tapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni 1. hastAdarza 'tapaHsaugA' ityazuddhaH pAThaH / 2.hastAdarza- mudritapratyAdau ' zuci..' iti pAThaH / paraM yogasUtrAnusAreNa '..zuddhi..' iti pAThaH samyak / 3.mudritapratau 'yathetthimi'tyazuddhaH pAThaH / hastAdarza ca 'yaSeccha' ityazuddhaH paatthH| 4. hastAdarza 'prApti' padaM nAsti / 5. mudritapratau '..razucikSa..' iti pAThaH / 6. 'samA k.....' ityazuddhaH pATho mudritprtau| 22/4 / / 380 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / kriyAyogaH (yogasUtra 2-1) samAdhibhAvanArthaH klezatanukaraNArthazceti" (yogasUtra 2-2) / / 4 / / vijJAya niyamAnetAnevaM yogopakAriNaH / atraiteSu rato dRSTau bhavedicchAdikeSu hi // 5 // vijJAyeti / etAn = zaucAdIn niyamAn evaM = svAGgajugupsAdisAdhakatvena yogopakAriNaH = samAdhinimittAn vijJAya atra = tArAyAM dRSTAveteSu icchAdikeSu hi niyameSu rato bhavet tathAjJAnasya tathArucihetutvAt / tadatra kAcitpratipattiH pradarzitA ER FM bhavatyasyAmavicchinnA prItiryogakathAsu ca / yathAzaktyupacArazca' bahumAnazca yogiSu // 6 // bhavatIti / asyAM dRSTau avicchinnA = bhAvapratibandhasAratayA vicchedarahitA yogakathAsu prItirbhavati / yogiSu = bhAvayogiSu yathAzakti = svazaktyaucityena upacArazca grAsAdisampAdanena, bahumAnazca abhyutthAnaguNagAnAdinA / ayaM ca zuddhapakSapAtapuNyavipAkA-dyogavRddhi lAbhAntara-ziSTasammatatva-kSudropadravahAnyAdiphala iti' dhyeyam / / 6 / / bhayaM na bhavajaM tInaM hIyate nocitakriyA / na cAnAbhogato'pi syAdatyantAnucitakriyA / / 7 / / / 1. hastAdarza 'bAsasya' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'iti' padaM nAsti / / / 381 / / Jain Education Interational Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayamiti / bhavajaM = saMsArotpannaM tIvra bhayaM na bhavati, tathA'zubhA'pravRtteH / ucitA kriyA kvacidapi kArye na hIyate, sarvatraiva dharmA''darAt / na cA'nAbhogato'pi = ajJAnAdapi atyantA'nucitakriyA sAdhujananindAdikA syAt / / 7 / / svakRtye vikale trAso jijJAsA saspRhAdhike / duHkhocchedA'rthinAM citre kathantAdhIH prishrme||8|| svakRtya iti / svakRtye = svAcAre kAyotsargakaraNAdau vikale = vidhihIne trAso 'hA 'virAdhako'ha'mityAzayalakSaNaH adhike = svabhUmikApekSayotkRSTe AcAryAdikRtye jijJAsA 'kathametadevaM syAditi' saspRhA = abhilASasahitA / duHkhocchedArthinAM = saMsAraklezajihAsUnAM citre = nAnAvidheparizrame = tattannItiprasiddhikriyAyoge kathantAdhIH = kathambhAvabuddhiH / kathaM nAnAvidhA mumukSupravRttiH kAtsyena jJAtuM zakyate ? iti / tadAha- "duHkharUpo bhavaH sarva ucchedo'sya kutaH katham / citrA satAM pravRttizca sA'zeSA jJAyate katham / / " (yogadRSTisamuccaya 47) / / 8 / / nA'smAkaM mahatI prajJA sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA // 9 // neti / 'nA'smAkaM mahatI prajJA = avisaMvAdinI buddhiH, svaprajJAkalpite visaMvAda / / 382 / / Jain Education Interational Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAt / tathA sumahAn = apAraH zAstrasya vistaraH (=zAstravistaraH) / tat = tasmAt ziSTAH = sAdhujanasammatAH pramANaM iha = prastutavyatikare, yattairAcaritaM tadeva yathAzakti sAmAnyena kartuM yujyata' ityarthaH iti = etat asyAM = dRSTau' manyate sadA = nirantaram / / 9 / / sukhasthirAsanopetaM balAyAM darzanaM dRDham / parA ca tattvazuzrUSA na kSepo yogagocaraH / / 10 / / ___ sukhmiti| sukhaM = anudvejanIyaM sthiraM ca = niSkampaM yadAsanaM tena upetaM = sahitaM (=sukhasthirAsanopetaM), uktavizeSaNaviziSTasyaivA''sanasya yogaa'nggtvaat| yatpataJjaliH"sthirasukhamAsanamiti" (yogasUtra 2-46) balAyAM dRSTau darzanaM dRDhaM kASThA'gnikaNodyotasamamiti kRtvA parA = prakRSTA ca tattvazuzrUSA = tattvazravaNecchA jijJAsAsambhavA' / na kSepo yogagocaraH, tadanudvege udvegajanyakSepA'bhAvAt / / 10 / / asattRSNAtvarA'bhAvAt sthiraM ca sukhamAsanam / prayatnazlathatA''nantyasamApattibalAdiha / / 11 / / asaditi / asattRSNAyAH = asundaralAlasAyAH tvarAyAzcA'nyA'nyaphalautsukyalakSaNAyA / / / / 383 / / 1. hastAda" 'dRSTaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritaprata-hastAdarzeSu '....bhavAt' iti pAThaH / paraM sandarbhAnusAreNAtra '...bhavA' iti pAThaH yadvA '...bhavAyAH' iti pAThaH zuddha AbhAti / 3. hastAdarza '...tRSNA a' iti truTitaH pAThaH / 22/11 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EF / abhAvAt (=asattRSNAtvarA'bhAvAt) sthiraM sukhaM cA''sanaM bhvti| prayatnasya zlathatA = 'aklezenaivAsanaM banAmI'tIcchAyAmaGgalAghavena tannibandhaH, Anantye cA''kAzAdigate samApattiH = avadhAnena manastAdAtmyA''pAdanaM duHkhahetudehA'haMkArA'bhAvaphalaM tabalAt (=prayatnazlathatA''nantyasamApattibalAt) iha = balAyAM dRSTau bhavati / yathoktaM- "prayatnazaithilyAnantyasamApattibhyAM" (yogasUtra 2-47) / / 11 / / ato'ntarAyavijayo dvandvA'nabhihatiH parA' / "dRSTadoSaparityAgaH praNidhAnapuraHsaraH5 / / 12 / / ata iti| ato yathoktAdAsanAdantarAyANAmaGgamejayAdInAM vijayaH (=antraayvijyH)| dvandaiH zItoSNAdibhiranabhihatirdaHkhA'prAptiH (=dvandvA'nabhihatiH) parA = AtyantikI 'tato dvandvAnabhighAta' (yogasUtra 2-48) ityukteH / dRSTAnAM ca doSANAM manaHsthitijanitaklezAdInAM parityAgaH (=dRSTadoSaparityAgaH) praNidhAnapurassaraH = 'prazastA'vadhAnapUrvaH / / 12 / / kAntAjuSo vidagdhasya divyageyazrutau yathA / 22/13 yUno bhavati zuzrUSA tathAsyAM tattvagocarA / / 13 / / 1. hastAdarza 'zlaghadhatA' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'zlaghatA' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau '...rabAdhanena...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarzAdau 'tistathA' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa 'tiH parA' iti pAThaH samyak / 4. hastAdarza 'dRSTatoSa...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza '...murassaram' iti pAThaH / 6. hastAdarza 'prastA...' ityazuddhaH pAThaH / ke / / 384|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eur kAnte ti / kAntAjuSaH = kAminIsahitasya vidagdhasya = geyanItinipuNasya divyasya / / = atizayitasya geyasya kinnarAdisambandhinaH zrutau =zravaNe (=divyageyazrutau) yathA yUno = yauvanagAminaH kAmino bhavati 'zuzrUSA, tathA'syAM = balAyAM tattvagocarA 'zuzrUSA // 13 // abhAve'syAH zrutaM vyarthaM bIjanyAsa ivoSare / zrutA'bhAve'pi bhAve'syA dhruvaH karmakSayaH punaH / / 14 / / ___ abhAva iti / asyA = uktalakSaNazuzrUSAyA abhaave| zrutaM = arthazravaNaM vyarthaM, Upara iva biijnyaasH| zrutA'bhAve'pi = arthazravaNAbhAve'pi asyAH = uktazuzrUSAyA bhAve punaH dhruvo = nizcitaH karmakSayaH / ato'nvaya-vyatirekAbhyAmiyameva pradhAnaphalakAraNamiti bhAvaH / / 14 / / yogArambha ihA'kSepAt syAdupAyeSu kauzalam / upyamAne tarau dRSTA payaHsekena pInatA / / 15 / / ___ yogeti / iha balAyAM akSepAt = anyatra cittA'nyAsAd yogArambhe upAyeSu = yogasAdhaneSu kauzalaM = dakSatvaM (syAt=) bhavati, uttarottaramativRddhiyogAditi bhAvaH / // 385 / / 1. mudritaprato .....gAmino kA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ...suzrUSA' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'cittAbhyAsAdi'tyazuddhaH pAThaH / 22/15 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EFF upyamAne tarau payaHsekena pInatA dRSTA, tadvadihApyakSepeNaivamatipInatvalakSaNamupAyakauzalaM syaat| 'anyathA pUrNapayaHsekaM vinoptasya taroriva prakRtA'nuSThAnasya kAryamevA'kauzalalakSaNaM syAditi bhAvaH / / 15 / / prANAyAmavatI dIprA yogotthAnavivarjitA / . tattvazravaNasaMyuktA sUkSmabodhamanAzritA // 16 // prANAyAmavatIti / prANAyAmavatI = prANAyAmasahitA dIpA dRSTiH / yogotthAnena vivarjitA (=yogotthAnavivarjitA), prazAntavAhitAlAbhAt / tattvazravaNena saMyuktA (=tattvazravaNasaMyuktA) zuzrUSA-phalabhAvAt / sUkSmabodhena vivarjitA (=sUkSmabodhamanAzritA) vedyasaMvedyapadA'prApteH / / 16 / / recakaH syAbahirvRttirantavRttizca pUrakaH / kumbhakaH stambhavRttizca prANAyAmanidhetyayam / / 17 / / ___ recaka iti| bahirvRttiH = *zvAso' recakaH syAt / antarvRttizca* = prazvAsaH puurkH| stambhavRttizca kumbhakaH, yasmin jalamiva kumbhe nizcalatayA prANo'vasthApyate / ityayaM tridhA prANAyAmaH = praanngtivicchedH| yadAha- "zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prA 22/17 / / 386 / / 1. hastAdarza 'anya pU...' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratau '...bAdha..' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'pUrvagaH' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'prazvAsa' ityazuddhaH pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Eduta whos tA rA di tra ya dvA triM zi kA 22/18 NAyAmaH" iti ( yogasUtra 2 - 49 ) / ayaM ca nAsAdvAdazA'ntA''didezena, SaDviMzatimAtrAdipramANakAlena saGkhyayA ca ' iyato vArAn kRta etAvadbhizca zvAsaprazvAsaiH prathama udghAto bhavatI'tyAdilakSaNayA' upalakSito dIrghasUkSmasaMjJa AkhyAyate / yathoktaM- " sa tu bAhyAbhyantarastambhavRttirdeza-kAla- saMkhyAbhiH paridRSTo dIrghasUkSmasaMjJa" ( yogasUtra 2-50 ) iti / bAhyAbhyantaraviSayau dvAdazAnta- hRdayanAbhicakrAdirUpA vaparyAlocyaiva sahasA taptopalanipatitajalanyAyena yugapat stambhavRttyA niSpadyamAnAt kumbhakAttatparyAlocanapUrvakatvamAtrabhedena ca caturtho'pi prANAyAma iSyate / yathoktaM- "bAhyA''bhyantaraviSayA''kSepI caturtha " iti ( yogasUtra 2 - 51) / / 17 / / dhAraNAyogyatA tasmAt prakAzA''varaNakSayaH / anyairuktaH kvaciccaitadyujyate yogyatA'nugam / / 18 / / dhAraNeti / tasmAt = prANAyAmAt dhAraNAnAM yogyatA ( = dhAraNAyogyatA), prANAyAmena sthirIkRtaM cetaH sukhena niyatadeze dhAryata iti / taduktaM- " dhAraNAsu ca yogyatA manasaH " ( yogasUtra 2-53 ) iti / tathA prakAzasya cittasattvagatasya yadAvaraNaM klezarUpaM tatkSayaH (=prkaashaa''vrnnkssyH)| taduktaM- " tataH kSIyate prakAzA''varaNamiti" ( yogasUtra 2-52 ) / 1. mudritapratau sarvatra .... lakSaNopa' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratau ' ...viSayo...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau '... rUpa eva paryA...' ityazuddhaH pAThaH / / / 387 / / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM anyaiH pataJjalyAdibhiH uktH| *bhagavatpravacane tu vyAkulatAhetutvena niSiddha eva zvAsaprazvAsarodhaH, yathAyogasamAdhAnameva' pravRtteH zreyastvAt, prANarodhapalimanthasyA'natiprayojanatvAt / taduktaM- "ussAsaM Na NiruMbhai Abhiggahio vi kimu 'cechAu / 'sajjamaraNaM nirohe suhumussAsaM ca jynnaae||" (Avazyakaniyukti-1510) ___etacca = pataJjalyAdyuktaM kvacit = puruSavizeSe yogyatA'nugaM = yogyatAnusAri yujyate, nAnArucitvAdyoginAM, prANAyAmarucInAM prANAyAmenA'pi phalasiddheH, svarucisampattisiddhasyotsAhasya yogopAyatvAta / yathoktaM yogabindau- "utsAhAnnizcayAdvairyAtsantoSAttattvadarzanAt / munerjanapadatyAgAt SaDbhiryogaH prasidhyati / / " (yogabindu 411) iti| tasmAdyasya prANavRttinirodhenaivendriyavRttinirodhastasya tadupayoga iti tattvam / / 18 / / recanAd bAhyabhAvAnAmantarbhAvasya pUraNAt / kumbhanAnnizcitA'rthasya prANAyAmazca bhAvataH / / 19 / / recanAditi / bAhyabhAvAnAM = kuTumba-dArAdimamatvalakSaNAnAM recanAt, antarbhAvasya = zravaNajanitavivekalakSaNasya pUraNAt, nizcitA'rthasya kumbhanAt = sthirIkaraNAt ca bhAvataH praannaayaamH| ayamevA'vyabhicAreNa yogAGgam / 1. mudritapratau ....namava' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'umgAhio' iti pAThaH / 3. mudritapratau 'aceTTA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'pasajja..' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarza ca 'esajja...' ityazuddhaH pAThaH / AvazyakaniyuktyanusAreNa zuddhaH pATho'tra gRhIto'smAbhiH / ...... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAda" nAsti / 22/19 / / 388 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ata evoktaM- 'prANAyAmavatI caturthAGgabhAvato bhAvarecakAdibhAvAt' (yogadRSTisamuccaya || // 57 vR.) iti / / 19 / / prANebhyo'pi gururdharmaH 'ityato'syAM vinizcayAt / prANAMstyajati' dharmArthaM, na dharma prANasaGkaTe // 20 // prANebhyo'pIti / asyAM = dIprAyAM 'prANebhyo'pi = indriyAdibhyo'pi guruH = mahattaro dharmaH' iti ataH = ityato bhAvaprANAyAmato vinizcayAd dharmArthaM prANAMstyajati, ttrotsrgprvRtteH| ata eva na dharmaM tyajati prANasaGkaTe = prANakaSTe / / 20 / / puNyabIjaM nayatyevaM tattvazrutyA sadAzayaH / / bhavakSArAmbhasastyAgAd vRddhiM 'madhuravAriNA / / 21 // puNyabIjamiti / evaM dharmasya prANebhyo'pyadhikatvapratipattyA tatrotsargapravRttyA tattvazrutyA = tathAtattvazravaNena madhuravAriNA sadAzayaH = zobhanapariNAmaH bhavalakSaNasya kSArAmbha 22/21 1. mudritapratau 'prANAyAmavini...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarza ca 'ityetasyAM vini...' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNAtra 'ityato'syAM vini' iti pAThaH saGgacchate / adhunopalabdhe hastAdarza 'ityatosyAM' iti avagrahazUnyaH pATha upalabdhaH / 2. mudritapratau hastAdarza ca 'tyajanti' iti pAThaH / paraM vRttyanusAreNa 'tyajati' iti saGgacchate / 3. hastAdarza 'vRSTiM' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'sAgaradhAriNA' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'vAriNa...' ityazuddhaH pAThaH / anyatra ca hastAdarza ca 'madhurasadA...' iti truTitaH pAThaH / |||389 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA rA ds who tra ya dvA triM zi kA 220/23 sastyAgAt (=bhavakSArA'mbhasastyAgAt) puNyabIjaM vRddhiM nayati / yathA hi madhurodakayogatastanmAdhuryA'navagame'pi bIjaM prarohamAdatte, tathA tattvazruteracintyasAmarthyAttattvaviSayaspaSTasaMvittyabhAve'pi atattvazravaNatyAgena tadyogAt puNyavRddhiH syAdeveti bhAva: / / 21 / / tattvazravaNatastIvrA gurubhaktiH sukhAssvahA / samApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM tataH / / 22 / / = tattveti / tattvazravaNataH tIvrA = utkaTA gurau tattva zrAvayitari bhaktiH = ArAdhyatvena pratipattiH (= gurubhaktiH) sukhA''vahA = ubhayalokasukhakarI / tato = gurubhakteH samApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM bhagavatsAkSAtkAralakSaNaM bhavati / taduktaM- "gurubhaktiprabhAvena tIrthakRddarzanaM matam / samApattyAdibhedena nirvANaikanibandhanam / / " ( yo dR.sa. 64 ) samApattiratra dhyAnajasparzanA bhaNyate, AdinA tannAmakarmabandha - vipAka-tadbhAvApattyupapattiparigrahaH / / 22 / / karmavajravibhedenAnantadharmakagocare / vedyasaMvedyapadaje bodhe sUkSmatvamatra na / / 23 / / karmeti / karmaiva vajraM atidurbhedatvAt tasya vibhedena anantadharmakaM = bhedAbhedanityatvA'nityatvAdyanantadharmazabalaM yadvastu tadgocare vastunastathAtvaparicchedini (=karmavajravibhedenAnantadharmakagocare) vedya-saMvedyapadaje bodhe sUkSmatvaM yattad atra = dIprAyAM dRSTau na bhavati, tadadhobhUmikArUpatvAdasyAH / taduktaM- "bhavAmbhodhisamuttArAt karmavajravibhedataH / = / / 390 / / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA rA di tra ya bhes its dvA zi kA 12/25 jJeyavyAptezca kArtsnyena sUkSmatvaM nAyamatra tu || " ( yogadRSTisamuccaya 66 ) || 23 / / avedyasaMvedyapadaM catasRSvAsu dRSTiSu / pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhaM yadulbaNam / / 24 / / avedyeti / Asu mitrAdyAsu catasRSu dRSTiSu yad = yasmAt avedyasaMvedyapadaM ulbaNaM adhikam / pakSicchAyAyAM jalasaMsarginyAM 'pakSidhiyA jalacarapravRttirivAbhA vedyasaMvedyapadasambandhinI yatra tattathA (= pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhaM) / tatra hi na tAttvikaM vedyasaMvedyapadaM, kiM tvAropAdhiSThAnasaMsargitayA'tAttvikaM / = = ata evA'nulbaNamityarthaH / etadapi padamAsu caramayathApravRttakaraNena evetyAcAryAH / tadidamabhipretyoktaM- "avedyasaMvedyapadaM yasmAdAsu tatholbaNam / pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhamataH param / / " ( yogadRSTisamuccaya 67 ) / / 24 / / vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tadvedyasaMvedyamanyadetadviparyayAt / / 25 / / vedyamiti / vedyaM vedanIyaM = vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenA'vikalpakajJAna = 1. sarvatra pratisu 'jaladhiyA' iti pAThaH / paraM 'pakSidhiyA' iti pATho yujyate / 2. mudritapratau 'vedyapadasaMvedyasaM...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarze ca 'vedyapadasaMvedyasaMvedyasaM...' ityazuddhaH pAThaH / paraM 'vedyasaMvedyapadasaM...' iti pAThaH zuddho bhAti / 3. sarvatra pratisu 'caramAsu' iti pAThaH / paraM yogadRSTisamutctvayavRttyanusAreNAtra 'padamAsu' iti pAThaH samIcInaH pratibhAti / 4. hastAdarze 'karaNi...' iti pAThaH / / / 391 / / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // grAhyamityarthaH saMvedyate = kSayopazamA'nurUpaM nizcayabuddhyA vijJAyate yasmin = AzayasthAne apAyAdinibandhanaM = naraka-svargAdikAraNaM 'stryAdi tadvadyasaMvedyaM padam / anyat' = avedyasaMvedyapadam etadviparyayAt' = uktalakSaNavyatyayAt / yadyapi zuddhaM yathAvadvedyasaMvedanaM mASatuSAdAvasambhavi, yogyatAmAtreNa ca mitrAdidRSTiSvapi | sambhavi, tathApi vedyasaMvedyapadapravRttinimittaM granthibhedajanito rucivizeSa eveti na doSaH / / 25 / / apAyazaktimAlinyaM sUkSmabodhavighAtakRt / na vedyasaMvedyapade vajrataNDulasannibhe // 26 // apAyeti / apAyazaktimAlinyaM = narakAdyapAyazaktimalinatvaM sUkSmabodhasya vighAtakRt (=sUkSmabodhavighAtakRt), apAyahetvAsevanakliSTabIjasadbhAvAt, tasya sajjJAnAvaraNakSayopazamA'bhAvaniyatatvAt, na vedyasaMvedyapade uktalakSaNe vajrataNDulasannibhe, prAyo durgatAvapi mAnasaduHkhA'bhAvena tadvadvedyasaMvedyapadavato bhAvapAkA'yogAt / etacca vyAvahArikaM vedyasaMvedyapadaM bhAvamAzrityoktaM / nizcayatasta pratipatitasaddarzanAnAmanantasaMsAriNAM nAstyeva 'vedyasaMvedyapadabhAvaH / naizcayika22/26 tadvati kSAyikasamyagdRSTau zreNikAdAviva punardurgatyayogena taptalohapadanyAsatulyAyA api 1. mudritapratau tu 'syAdi (hiMsAhiMsAdi)' iti pATho'zuddhaH / 2. hastAdarza 'anyavedavedya' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'vidaryA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'kRt' iti nAsti / 5. hastAdarza 'vedyapadabhAvaH' iti truTitaH pAThaH / Ey vbo kA // 392 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EPF ke pApapravRttezcaramAyA evopapatteH / yathoktaM- "ato'nyaduttarAsvasmAt pApe karmA''gaso'pi hi / taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / / vedyasaMvedyapadataH saMvegA'tizayAditi / caramaiva bhavatyeSA punrdugtyyogtH||" (yogadRSTisamuccaya 70-71) iti / / 26 / / tacchaktiH sthUlabodhasya bIjamanyatra cA'kSatam / tatra yatpuNyabandho'pi hantA'pAyottaraH smRtaH // 27 // tacchaktiriti / anyatra 'cA'vedyasaMvedyapade tacchaktiH = apAyazaktiH sthUlabodhasya bIjamakSatam = anabhibhUtam / tatra = avedyasaMvedyapade yat = yasmAt puNyabandho'pi hanta ! apAyottaro = vighnanAntarIyakaH smRtaH "tatpuNyasya pApA'nubandhitvAt / / 27 / / pravRttirapi yogasya vairAgyAnmohagarbhataH / prasUte'pAyajananImuttarAM mohavAsanAm / / 28 // pravRttirapIti / tatreti 'prAktanamatrA'nuSajyate / tatra mohagarbhato vairAgyAt yogasya pravRttirapi sadgurupAratantryA'bhAve apAyajananImuttarAM mohavAsanAM prasUte, mohamUlA'nuSThAnasya mohavAsanA'vandhyabIjatvAt / ato'tra yogapravRttirapyakiJcitkarIti bhAvaH / / 28 / / ___ avedyasaMvedyapade puNyaM niranubandhakam / 1. hastAdarza 'ca vAdya...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'pAyo' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAda" 'vighnAtmIyaka' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'tatastatpu..' iti pAThaH / 5. hastAdarza 'prAkkRta....' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'niranabaMdhakaM' nAsti / 22/28 // 393 / / Jain Education Intemational Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EF bhavAbhinandijantUnAM pApaM syAtsAnubandhakam // 29 // avedyeti / 'avedyasaMvedyapade puNyaM niranubandhakam = anubandharahitaM syAt, yadi kadAcinna syAt pApAnubandhi / sAnubandhe tatra granthibhedasya niyAmakatvAt / bhavAbhinandinAM kSudratvAdidoSavatAM jantUnAM (=bhavAbhinandijantUnAM) pApaM sAnubandhakam = anubandhasahitaM syAt, rAgadveSAdiprAbalyasya tadanubandhA'vandhyabIjatvAt / / 29 / / kukRtyaM kRtyamAbhAti kRtyaM cAkRtyameva hi / atra vyAmUDhacittAnAM kaNDUkaNDUyanAdivat // 30 // ___ kukRtymiti| kukRtyaM = prANAtipAtAdi' kRtyaM = karaNIyaM AbhAti / kRtyaM ca | = ahiMsAdi akRtyameva hi = anAcaraNIyameva / atra = avedyasaMvedyapade vyAmUDhacittAnAM = mohagrastamAnasAnAM kaNDUlAnAM 'kaNDUyanAdivat (=kaNDUkaNDUyanAdivat) / AdinA kRmyAkulasya kuSTino'gnisevanagrahaH / kaNDUyakAdInAM kaNDvAderiva bhavAbhinandinAmavedyasaMvedyapadAdeva | viparyayadhIriti bhAvaH / / 30 / / ete'sacceSTayAtmAnaM malinaM kurvate nijam / baDizAmiSavattucche prasaktA bhogaje sukhe // 31 // 1. hastAdarza 'avedyasaMvedyasaMvedyapade' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...pAtAraMbhAdi' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'kaNDUkaya..' ityazuddhaH pAThaH mUlAnusAreNa / to 22/31 / / 394 // Jain Education Interational Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 OM sabhA ete iti / ete = bhavAbhinandino asacceSTayA mahArambhAdipravRttilakSaNayA nijaM AtmAnaM malinaM kurvate, karmarajaHsambandhAt / baDizA''miSavat = matsyagalamAMsavat tucche = alpe raudravipAke prasaktA bhogaje = bhogaprabhave' sukhe / / 31 / / ___ avedyasaMvedyapadaM satsaGgA''gamayogataH / tadurgatipradaM jeyaM paramAnandamicchatA / / 32 / / avedyeti / yato'syAyaM dAruNo vipAkaH tata = tasmAda avedyasaMvedyapadaM durgatipradaM = narakAdidurgatikAraNaM satsaGgAgamayogato = 'viziSTaziSTasaGgamAgamasambandhAt paramAnandaM mokSasukhaM icchatA jeyaM asyAmeva bhUmikAyAM, anyadA jetumazakyatvAt / / ata evA'nuvAdaparo'pyAgama iti yogAcAryA ayogyaniyogA'siddheriti / / 32 / / / / iti tArAditrayadvAtriMzikA ||22 / / // atha kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA / / 23 / / anantaramavedyasaMvedyapadaM jeyamityuktaM, atra tajjayenaiva kutarkanivRttirbhavati / saiva cA'tyantamAdaraNIyetyAha // 395 // 23/1 1. hastAda" 'bhogabhave' iti pAThAntaram / 2. mudritapratI 'viziSTasaMgama...' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza '....sambandha' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza '...mavadya...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta gra he E too has to ha vR tti dvA triM zi kA 23/3 jIyamAne'tra rAjJIva camUcaraparicchadaH / nivartate svataH zIghraM kutarkaviSamagrahaH ' / / 1 / / jIyamAna iti / jIyamAne atra = avedyasaMvedyapade mahAmithyAtvanibandhane pshutvaadishbdvaacye| svata eva = AtmanaivA'paropadezena zIghraM kutarka eva viSamagraho dRSTA'pAyahetutvena krUragrahaH, kutarkasya viSamagraha: ( = kutarkaviSamagrahaH ) kuTilA''vezarUpo vA nivartate / rAjJa jIyamAna iva camUcaraparicchadaH / / 1 / / zamA''rAmA'nalajvAlA himAni jJAnapaGkaje / zraddhAzalyaM smayollAsaH kutarkaH sunayA'rgalA / / 2 / zameti / vyaktaH ||2|| kutarke'bhinivezastanna yukto muktimicchatAm / yuktaH punaH zrute zIle samAdhau zuddhacetasAm ||3 // kutarka iti / zrute Agame / = zI paradrohaviratilakSaNe / samAdhau = dhyAnaphalabhUte || 3 || uktaM ca yogamArgajJaistaponirdhUtakalmaSaiH / = 1. hastAdarze '...viSayagraha' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa so'zuddhaH / 2 mudritapratau hastAdarze ca ' himAnI' ityazuddhaH pAThaH / kvacicca hastAdarze 'himAjJAne' ityazuddhaH pAThaH / / / 396 / / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 05 - 'bhAviyogihitAyoccairmoha dIpasamaM vacaH / / 4 / / uktaM ceti / uktaM ca nirUpitaM punaH yogamArgaH = adhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhiH 'taponidhUtakalmaSaiH = prazamapradhAnena tapasA kSINamArgA'nusAribodhabAdhakamohamalaiH bhAviyogihitAya = bhaviSyadvivAdabahulakalikAlayogihitArthaM uccaiH = atyarthaM mohadIpasamaM = mohA'ndhakArapradIpasthAnIyaM vaco = vacanam / / 4 / / vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIlakavad gatau / / 5 / / vAdAMzceti / vAdAMzca pUrvapakSarUpAn prativAdAMzca paropanyastapakSaprativacanarUpAn vadanto = bravANAH nizcitAna asiddhA'naikAntikAdihetvAbhAsanirAsena tathA = tena prakAreNa tattacchAstraprasiddhena sarve'pi 'darzanino mamakSavo'pi tattvAntaM = AtmAditattvaprasiddhirUpaM na = naiva gacchanti = pratipadyante, (gatau) tilapIlakavat = 'tilapIlaka iva / niruddhA'kSisaJcArastilayaMtravAhanaparo yathA hyayaM nityaM bhrAmyannapi niruddhA'kSatayA na tatparimANa bha / / 397 // 23/5 1. hastAdarza 'bhAvayogi' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'bhAvayoga' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'mahAdIpa...' iti pAThaH / vyAkhyAnusAreNa ca so'zuddhaH / 3. hastAdarza .prabhRti..' iti truTitaH pAThaH / 4. mudritapratau 'tapasA ni...' iti pAThaH / sa cA'rthataH zuddhaH paraM sandarbhAnusAreNA'zuddhaH pratibhAti / 5. hastAdarza 'darzino' ityazuddhaH pAThaH / 6, hastAdarza 'tipI...' iti truTitaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavabudhyate, evamete'pi vAdinaH svapakSA'bhinivezA'ndhA vicitraM vadanto'pi nocyamAnatattvaM pratipadyante iti / / 5 / / vikalpakalpanAzilpaM prAyo'vidyAvinirmitam / tadyojanAmayazcA'tra kutarkaH kimanena tat // 6 // vikalpeti / vikalpAH zabdavikalpA arthavikalpAzca teSAM kalpanArUpaM zilpaM (=vikalpakalpanAzilpaM) prAyo = bAhulyena avidyAvinirmitaM = jJAnAvaraNIyAdikarmasamparkajanitam / tadyojanAmayaH = tadekadhArAtmA cA'tra kutrkH| tat kimanena mumukSUNAM, duSTakAraNaprabhavasya stkaaryaa'hetutvaat||6|| jAtiprAyazca bAdhyo'yaM prakRtA'nyavikalpanAt / hastI hantItivacane prAptA'prAptavikalpavat / / 7 / / ___jAtiprAyazceti / jAtiprAyazcaH dUSaNA''bhAsakalpazca bAMdhyaH pratIti-phalAbhyAM ayaM = kutarkaH, prakRtA'nyasya = upAdeyAdyatiriktasya aprayojanasya vastvaMzasya vikalpanAt (=prakRtAnyavikalpanAt) / 'hastI hantIti vacane hastyArUDhenokte prAptA'prAptavikalpavat naiyAyi kacchAtrasya / yathA hyayamitthaM vaktAraM prati "kimayaM hastI prAptaM vyApAdayati? utA'prAptaM? 23/7 Adye tvAmapi vyApAdayet, antye ca jagadapI"ti vikalpayanneva hastinA gRhIto miNThena / / kathamapi mocitaH / tathA tathAvidhavikalpakArI tattadarzanastho'pi kutarkahastinA gRhItaH ||398 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAbha bhayabha / / sadgurumiNThenaiva mocyata iti / / 7 / / svabhAvottaraparyanta eSo'trA'pi ca tattvataH / nA'rvAgdRgjJAnagamyatvamanyathA'nyena kalpanAt // 8 // svbhaaveti| eSa = kutarkaH svabhAvottaraparyantaH, atra ca "vastusvabhAvairuttaraM vAcyaM" ( ) iti vacanAt / atrA'pi ca *svabhAve nA'rvAgdRzaH = chadmasthasya jJAnagamyatvaM (=nA'rvAgdRgjJAnagamyatvaM) tattvataH, anyathAklRptasyaikena vAdinA* svabhAvasya anyenA'nyathAkalpanAt / / 8 / / tathAhi - apAM dAhasvabhAvatve darzite dahanAntike / viprakRSTe'pyayaskAnte svArthazakteH kimuttaram // 9 // apAmiti / apAM = zaityasvabhAvatvavAdinaM prati apAM dahanA'ntike dAhasvabhAvatve darzite adhyakSavirodhaparihArAt / viprakRSTe'pyayaskAnte svArthazakteH = lohA''karSaNazakterviprakarSamAvasyA'prayojakatvAt, kimuttaraM anyathAvAdinaH ? svabhAvasyA'paryanuyojyatvAdvizeSasyA'vinigamanAt / taduktaM - "ato'gniH kledayatyambusannidhau dahatIti c| abagnisannidhau tatsvAbhAvyAdityudite tyoH|| 1. mudritapratau 'vacanatA' ityazuddhaH pAThaH / ....... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza dviruktaH / 2. prakRte ca yogadRSTisamuccaye 'ambbagni...' iti pATho vidyate / nArthabhedaH kazcid / | ||399 / / 23/9 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / kozapAnAdRte jJAnopAyo nA'styatra yuktitaH / viprakRSTo'pyayaskAntaH svArthakadRzyate ytH||" || (yogadRSTisamuccaya 93-94) / / 9 / / dRSTAntamAtrasaulabhyAttadayaM kena 'vAryatAm / svabhAvabAdhane nA'laM kalpanAgauravAdikam / / 10 / / ___ dRSTAnteti / dRSTAntamAtrasya saulabhyAt (=dRSTAntamAtrasaulabhyAt) tat = tasmAt ayaM = anyathAsvabhAvavikalpakaH kutarkaH kena vAryatAm ? agnisannidhAvapAM dAhasvabhAvatve kalpanAgauravaM bAdhakaM syAdityata Aha- svabhAvasyopapattisiddhasya bAdhane ( svabhAvabAdhane) kalpanAgauravAdikaM nA'laM = na samarthaM, kalpanAsahasreNA'pi svabhAvasyA'nyathAkartumazakyatvAt / ata eva na kalpanAlAghavenA'pi svabhAvAntaraM kalpayituM zakyamiti draSTavyam / ___ atha svasya bhAvaH = anAgantuko dharmo niyatakAraNatvAdirUpa eva, sa ca kalpanAlAghavajJAnena gRhyate, anyathAgRhItazca kalpanAgauravajJAnena tyajyate'pIti cet ? na, gaurave'pi aprAmANikatvasya durgrahatvAt prAmANikasya ca gauravAderapyadoSatvAditi dik / / 10 / / dvicandra-svapnavijJAnanidarzanabalotthitaH / dhiyAM nirAlambanatAM kutarkaH sAdhayatyapi / / 11 / / / / 400 / / 23/11 1. mudritapratau hastAdarza cAtra 'bAdhyatAmiti pAThaH / para vyAkhyAnusAreNAtra 'vAryatAmiti pAThaH saGgacchate / ato vyAkhyAnusRtaH pATho'tra mudritaH / 2. mudritapratau 'syAnvathA...' ityazuddhaH pAThaH / 69 C +6 FedEE Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavabhaya 420 dvicandreti' / dvicandra-svapnavijJAne eva nidarzane = udAharaNamAtre tabalAdutthitaH (=dvicandra-svapnavijJAnanidarzanabalotthitaH) kutarkaH dhiyAM = sarvajJAnAnAM nirAlambanatAM = alIkaviSayatAM api sAdhayati / / 11 / / tatkutarkeNa paryAptamasamaJjasakAriNA / atIndriyA'rthasiddhyarthaM nA'vakAzo'sya kutracit / / 12 / / taditi / tadasamaJjasakAriNA = pratItibAdhitArthasiddhyanudhAvinA paryAptaM kutarkeNa / atIndriyArthAnAM = dharmAdInAM siddhyarthaM (=atIndriyArthasiddhayartha) na asya = 'kutarkasya kutracidavakAzaH / / 12 / / zAstrasyaivA'vakAzo'tra kutarkA'grahatastataH / / zIlavAn yogavAnatra zraddhAvAMstattvavid bhavet / / 13 / / zAstrasyeti / atra = atIndriyArthasiddhau zAstrasyaivA'vakAzaH, tasyA'tIndriyArthasAdhanasamarthatvAt, zuSkatarkasyA'tathAtvAt / taduktaM- "gocarastvAgamasyaiva tatastadupalabdhitaH / candrasUryo"parAgAdisaMvAdyAgamadarzanAt / / " (yogadRSTisamuccaya 99) tataH = tasmAt kutarkA'grahato'tra = zAstre zraddhAvAn zIlavAn = paraMdrohaviratimAn yogavAn = sadA yogatatparaH tattvavid 1. hastAdarza 'iti' padaM nAsti / 2. mudritapratau 'dharmArthAnAM' iti pATho'zuddhaH pratibhAti / 3. hastAdarza 'kutA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'parAgAsaMvA...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza-mudritapratiSu sarvatra ...viratiyogavAn' ityazuddhaH pAThaH / yogadRSTisamuccayAnusAreNa zuddhaH pATho'tra gRhItaH / / / 401 / / 23/13 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / = dharmAdyatIndriyArthadarzI bhavet / / 13 / / nanu zAstrANAmapi bhinnatvAtkathaM zAstrazraddhA'pi syAdityata Aha tattvataH zAstrabhedazca na zAstRNAmabhedataH / mohastadadhimuktInAM tadbhedA''zrayaNaM tataH / / 14 / / ___ tattvata iti / tattvato = dharmavAdA'pekSayA tAtparyagrahAt zAstrabhedazca na asti, zAstRNAM = dharmapraNetRNAM abhedtH| tattannayA'pekSadezanAbhedenaiva sthUlabuddhInAM tdbhedaa'bhimaanaat| ata evA''ha- tataH = tasmAt tadadhimuktInAM = zAstRzraddhAvatAM tadbhedAzrayaNaM = zAstRbhedA'gIkaraNaM moho = ajJAnaM, nirdoSatvena sarveSAmaikyarUpyAt / taduktaM- "na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / / mohastadadhimuktInAM tadbhedA''zrayaNaM tataH ||"(yogdRssttismuccy 102) / / 14 / / "sarvajJo mukhya ekastatpratipattizca yAvatAm / sarve'pi te tamApannA mukhyaM sAmAnyato budhAH / / 15 / / 'sarvajJa'ti / sarvajJo mukhyaH = tAttvikA''rAdhanAviSaya ekaH, sarvajJatvajAtyavizeSAt / taduktaM- "sarvajJo nAma yaH kazcita pAramArthika eva hi| sa eka eva sarvajJa vyaktibhede'pi 23/15 1. mudritapratAvatra 'tR' ityevamazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '..davimu.' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '..pekSatAtpa..' iti pAThAntaram / 4. hastAdarza 'sarvajJamu...' iti pAThaH / 5. hastAdarza ....khyastvAttvi...' ityazuddhaH pAThaH / / / / / 402 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 44 tttvtH||" (yogadRSTisamuccaya 103) tatpratipattiH sarvajJabhaktizca yAvatAM tattaddarzanasthAnAM, // te sarve'pi budhAH taM = sarvajJa mukhyaM sAmAnyato vizeSA'nirNaye'pi ApannAH = AzritAH, niratizayitaguNavattvena pratipatteH vastutaH sarvajJaviSayakatvAt, guNavattA'vagAhanenaiva tasyA bhaktitvAcca / yathoktaM- "pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA / / " (yogadRSTisamuccaya 104) / / 15 / / na jJAyate vizeSastu sarvathA'sarvadarzibhiH / ato na te tamApannA viziSya bhuvi kecana / / 16 / / neti / vizeSastu = sarvajJajJAnAdigatabhedastu asarvadarzibhiH = chadmasthaiH sarvathA = sarvaiH prakAraiH na jJAyate / ato na te sarvajJA'bhyupagantAraH taM = sarvajJaM ApannAH = AzritAH viziSya bhuvi = pRthivyAM kecana / taduktaM- "vizeSastu punastasya kAryenA'sarvadarzibhiH / sarvena jJAyate tena tamApanno na kazcanaH / / " (yogadRSTisamuccaya 105) / / 16 / / ataH sAmAnyapratipattyaMzena sarvayogiSu pariziSTA 'tulyataiva bhAvanIyetyAha sarvajJapratipattyaMzamAzrityA'malayA dhiyaa| nirvyAja tulyatA bhAvyA sarvatantreSu yoginAm / / 17 / / / 403 // bha 2 23/17 1. hastAdarza 'kazca' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tulyaiva' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza '...mAlayA' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ku 94 he too dE hot s ta rka gra ha ni vR dvA zi kA 23/18 sarvajJeti / sarvajJapratipattyaMzamAzritya amalayA = rAgadveSamalarahitayA dhiyA = buddhyA nirvyAjaM aucityena sarvajJoktapAlanaparatayA tulyatA bhAvyA sarvatantreSu = sarvadarzaneSu yoginAM mumukSUNAm / taduktaM- "tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAjaM tulya evA'sau tenAMzenaiva dhImatAm / / " ( yogadRSTisamuccaya 106) / / 17 / / avAntarabhedastu sAmAnyA'virodhItyAha = = = dUrA''sannAdibhedastu' 'tabhRtyatvaM nihanti na / eko nAmAdibhedena bhinnAsscAreSvapi prabhuH / / 18 / / dUreti / dUrA''sannAdibhedastu tadbhRtyatvaM = sarvajJopAsakatvaM na nihanti / ekasya rAjJo nAnAvidhapratipattikRtAmapi ekabhRtyatvA'vizeSavat prakRtopapatteH / bhinnA''cAreSvapi tathA'dhikArabhedena nAnAvidhA'nuSThAneSvapi yogiSu nAmAdInAM = arhadAdisaMjJAdInAM bhedena ( = nAmAdibhedena ) ekaH prabhuH = upAsyaH / taduktaM "yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrA''sannAdibhede'pi tadbhRtyAH sarva eva te / / sarvajJatattvA'bhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnA''cArasthitA api / / na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAM / tathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH / / " 1. hastAdarze-mudritapratiSu ca '...bhedo'pi ' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNAtra 'bhedastu' iti pAThaH samIcInaH / 2. hastAdarze 'tadbhatyaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'bhAvyate tanma...' ityazuddhaH pAThaH / paraM mudritayogadRSTisamuccayapratAnusAreNa zuddhaH pATho gRhIto'tra / / / / 404 / / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta gra she E ha tti dvA zi kA 23/21 deveSu yogazAstreSu citrA'citravibhAgataH / bhaktivarNanamapyevaM yujyate tadabhedataH / / 19 / / deveSvati / evaM = iSTA'niSTanAmabhede api tadabhedataH = tattvataH sarvajJA'bhedAt yoga-zAstreSu = sauvAdhyAtmacintAzAstreSu deveSu = lokapAla - muktAdiSu citrA'citravibhAgato bhaktivarNanaM yujyate / taduktaM- " citrA'citravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / " ( yogadRSTisamuccaya 110) / / 19 / / saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIne punastattve tadatItA'rthayAyinAm / / 20 / / = tu saMsAriSviti / saMsAriSu hi deveSu = lokapAlAdiSu bhaktiH = sevA tatkAyagAminAM saMsAridevakAyagAminAm / tadatI saMsArA'tIte punaH tattve tadatItA'rthayAyinAM saMsArA'tItamArgagAminAM yoginAM bhaktiH ||20|| citrA cA''dyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA zamasArA'khilaiva hi / / 21 / / citrA ceti / citrA ca = nAnAprakArA ca AdyeSu = sAMsArikeSu deveSu (tadrAga 1. hastAdarze 'vedeSu' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'rAtmaMteSu' ityazuddhaH pAThaH / = - ( yogadRSTisamuccaya 107-109 ) / / 18 / / = // 405 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1894 he too dhood s ta gra ha ni tti dvA triM zi kA 23/23 tadanyadveSasaGgatA =) tadrAgatadanyadveSAbhyAM svA'bhISTadevatArAgAnabhISTadveSAbhyAM saGgatA = yuktA, mohagarbhatvAt / acitrA = ekAkArA carame tu tadatIte tu eSA bhakti: zamasArA = zamapradhAnA akhilaiva hi tathAsaMmohA'bhAvAt iti / / 21 / / iSTApUrtAni karmANi loke citrA'bhisandhitaH / phalaM citraM prayacchanti tathA buddhyAdibhedataH / / 22 / / iSTApUrtAnIti / iSTApUrtAni karmANi loke citrA'bhisandhitaH = saMsAridevasthAnAdigata`vicitrA'dhyavasAyAt mRdu-madhyA'dhimAtrarAgAdirUpAt / tathA buddhyAdInAM vakSyamANalakSaNAnAM bhedataH phalaM citraM = nAnArUpaM prayacchanti / vibhinnAnAM nagarANAmiva vibhinnAnAM saMsAridevasthAnAnAM prApterupAyasyA'nuSThAnasyA'bhisandhyAdibhedena vicitratvAt / taduktaM "saMsAriNAM hi devAnAM yasmAccitrANyanekadhA / sthityaizvaryaprabhAvAdyaiH sthAnAni pratizAsanam / / tat tasmAtsAdhanopAyo niyamAccitra eva hi / na bhinnanagarANAM syAdekaM vartma kadAcana / / " - ( yogadRSTisamuccaya 113,114) / / 22 / / buddhirjJAna 'masaMmohastrividho bodha iSyate / ratnopalambha-tajjJAna-tadavAptinidarzanAt / / 23 / / 1. hastAdarze 'yaktA' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'gatAvici' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'jJAnasaMmo...' ityazuddhaH pAThaH / ||406 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiriti / buddhiH = tathAvidhoharahitaM zabdArthazravaNamAtrajaM jJAnam / yadAha- "indriyArthA''zrayA buddhiH" (yogadRSTisamuccaya 121) / jJAnaM = tathAvidhohena gRhItA'rthatattvaparicchedanam / tadAha- "jJAnaM tvaagmpuurvkm"| (yogadRSTisamuccaya 121) asammoho = heyopAdeyatyAgopAdAnopahitaM jJAnam / yadAha- "sadanuSThAnavaccaitadasammoho'bhidhIyate" (yogadRSTisamuccaya 121) / evaM trividho bodha iSyate svasvapUrvANAM karmaNAM bhedasAdhaka: "tabhedAtsarvakarmANi bhidyante sarvadehinAM" (yogadRSTisamuccaya 120) iti vacanAt / ratnopalambha-tajjJAnatadavAptInAM nidarzanAt (ratnopalambhatajjJAnatadavAptinidarzanAt) / yathA hyupalambhAdibhedAdratnagrahaNabhedastathA prakRte'pi buddhyAdibhedAdanuSThAnabheda iti / / 23 / / AdaraH karaNe prItiravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca sadanuSThAnalakSaNam / / 24 / / ___ Adara iti / Adaro = yatnA'tizaya iSTA''ptau / karaNe prItiH = abhissvnggaatmikaa| avighnaH = karaNa evaa'dRssttsaamrthyaadpaayaabhaavH| sampadAgamaH, tata eva shubhbhaavpunnysiddheH| jijJAsA' iSTAdigocarA / tajjJasevA ca iSTAdijJasevA / cazabdAttadanugrahagrahaH / etat sadanuSThAnalakSaNaM tadanubandhasAratvAt / / 24 / / bhavAya buddhipUrvANi vipAkavirasatvataH / 1. hastAdarza ....jJAsA ceSTA' iti pAThaH / 2. mudritapratau ....danugraha' iti truTitaH pAThaH / ||407 // 23/24 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 It +6 Photo karmANi jJAnapUrvANi zrutazaktyA ca muktaye / / 25 / / bhavAyeti / buddhipUrvANi karmANi svakalpanAprAdhAnyAcchAstravivekAdanAdarAd vipAkasya virasatvato (=vipAkavirasatvataH) bhavAya = saMsArAya bhvnti| taduktaM- "buddhipUrvANi karmANi sarvANyeveha dehinaam| saMsAraphaladAnyeva vipaakvirstvtH||" (yogadRSTisamuccaya 124) jJAnapUrvANi ca tAni tathAvivekasampattijanitayA zrutazaktyA amRtazaktikalpayA muktaye = niHzreyasAya | yaduktaM- "jJAnapUrvANi tAnyeva muktyaGgaM kulayoginAm / zrutazaktisamAvezAdanubandhaphalatvataH / / " (yogadRSTisamuccaya 125) / / 25 / / asaMmohasamutthAni yoginAmAzu muktaye / bhede'pi teSAmeko'dhvA jaladhau tIramArgavat / / 26 / / asaMmoheti / asaMmohasamutthAni tu karmANi yoginAM bhavAtItArthayAyinAM Azu = zIghraM na punarjJAnapUrvakavadabhyudayalAbhavyavadhAnenA'pi', muktaye bhavanti / yathoktaM - "asaMmohasamutthAni tvekAntaparizuddhitaH / nirvANaphaladAnyAzu bhavA'tItA'rthayAyinAm / / prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukm| bhavabhogaviraktAste bhvaa'tiitaa'rthyaayinH||" + (yogadRSTisamuccaya 126-127) / bhede'pi = guNasthAnapariNatitAratamye'pi teSAM = yoginAM eko'dhvA = eka eva // 1. mudritapratau '...dhAne'pi' ityazuddhaH pAThaH / | ||408 // 23/26 Jain Education Interational Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya maargH| jaladhau = samudre tIramArgavat dUrA''sannAdibhede'pi tattvatastadaikyAt / prApyasya mokSasya sadAziva-parabrahma-siddhAtma-'tathAtAdizabdairvAcyasya zAzvatazivayogA'tizayitasa dbhAvA''lambana-bRhattvabRMhakatvaniSThitArthatvA''kAlatathAbhAvAdyarthA'bhedenaikatvAttanmArgasyA'pi tathAtvAt / taduktaM - "eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / saMsArA'tItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / taddhayekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / sadAzivaH paraM brahma siddhAtmA 'tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH / / tallakSaNA'visaMvAdAnnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM yato janmAdyayogataH / / jJAte nirvANatattve'sminnasammohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhaktau vivAda upapadyate / / " (yogadRSTisamuccaya 128-132) / / 26 / / tasmAdacitrabhaktyA''pyAH sarvajJA na bhidAmitAH / citrA gIrbhavavaidyAnAM teSAM ziSyA''nuguNyataH / / 27 / / tasmAditi / tasmAt = sarveSAM yoginAmekamArgagAmitvAt acitrabhaktyA = ekarUpayA bhaktyA ApyAH = prApyAH sarvajJAH na bhidAmitA = na bhedaM prAptAH / taduktaM- "sarvajJapUrvakaM khabha kA // 409 / / 1. mudritapratau '...tathatA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tathatA' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'sarva' ityazuddha: pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 GRhodod caitanniyamAdeva yatsthitam / Asanno'yamRjurmArgastadbhedastatkathaM bhavet / / " (yogadRSTisamuccaya 133) 'iti / kathaM tarhi dezanAbhedaH ? ityata Aha- teSAM sarvajJAnAM bhavavaidyAnAM = saMsArarogabhiSagvarANAM citrA = nAnAprakArA gIH ziSyA''nuguNyato = vineyA'bhiprAyA'nurodhAt / yathA vaidyA bAlAdIn prati 'naikamauSadhamupadizanti, kiM tu yathAyogyaM vicitraM, tathA kapilAdInAmapi kAlAntarA'pAyabhIrUn ziSyAnadhikRtyopasarjanIkRtaparyAyA dravyapradhAnA dezanA / sugatAdInAM tu bhogA''sthAvato'dhikRtyopasarjanIkRtadravyA paryAyapradhAnA dezaneti / na tu te'nvayavyatirekavadvastuvedino na bhavanti, sarvajJatvA'nupapatteH / taduktaM- "citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyA''nuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH / / " (yogadRSTisamuccaya 134) / / 27 / / tayaiva bIjA''dhAnAderyathAbhavyamupakriyA / acintyapuNyasAmarthyAdekasyA vA 'vibhedataH / / 28 / / tayaiveti / tayaiva = citradezanayaiva bIjA''dhAnAdeH = bhavodvegAdibhAvalakSaNAta yathAbhavyaM = bhavyasadRzaM upakriyA = upakAro bhavati / yaduktaM- "yasya yena prakAreNa bIjA''dhAnAdisambhavaH / 1. mudritapratau 'iti' padaM nAsti / 2. hastAdarza 'vedyA' iti pAThaH / 3. mudritapratI 'naika moSa...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudrataprato ....rekavastu...' iti truTitaH pAThaH / 5. hastAdarza 'dezanete...' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratI 'vApi bhedataH' ityazuddhaH pAThaH / // 410 // 23/28 // Jain Education Interational Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta rka gra he too has to ha ni vR tti dvA zi kA 23/29 'sAnubandho bhavatyete tathA tasya jagustataH / / " ( yogadRSTisamuccaya 135) ekasyA vA tIrthakaradezanAyA acintyapuNyasAmarthyAd = anirvacanIyaparabodhA''zrayopAttakarmavipAkAd vibhedataH zrotRbhedena vicitratayA pariNamanAdyathAbhavyamupakriyA bhavatIti na zanAvaicitryAtsarvajJavaicitryasiddhiH / yadAha = "ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAttathA citrA'vabhAsate / / yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatApyevamasyAH sarvatra susthitA / / " - ( yogadRSTisamuccaya 136-137) / / 28 / / prakArAntaramAha citrA vA dezanA tattannayaiH kAlAdiyogataH / yanmUlA tatpratikSepo'yukto bhAvamajAnataH / / 29 // citreti / vA = athavA tattannayaiH = dravyA''stikAdibhiH kAlAdiyogato = duHSamAdiyogamAzritya yanmUlA = yadvacanA'nusAriNI citrA = nAnArUpA dezanA kapilAdInAmRSINAM, tasya sarvajJasya pratikSepaH (= tatpratikSepaH) bhAvaM = tattaddezanAnayA'bhiprAyaM ajAnato'yuktaH, AryA-pavAdasyA'nAbhogajasyA'pi mahApApanibandhanatvAt / taduktaM - "yadvA tattannayA'pekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSA'pi tattvataH / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH / / 1. mudritapratau 'sAdhu bandho' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'duHkhamA...' iti pAThaH / / / / 411 / / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta rka gra ha ni tti dvA triM zi kA 23/31 nizAnAthapratikSepo yathA'ndhAnAmasaGgataH / tadbhedaparikalpazca tathaivA'rvAgdRzAmayam / / na' yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryA'pavAdastu punarjihvAcchedA'dhiko mataH / / * kudRSTAdi' ca no santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva kiM tu sattvArthakRtsadA / / " * - ( yogadRSTisamuccaya 138 - 142 ) / / 29 / / *tasmAtsarvajJavacanamanusRtyaiva pravartanIyaM na tu tadvipratipattyA'numAnAdyAsthayA stheyaM, tadananusA-riNastasyA'vyavasthitatvAdityatra bhartRharivacanamanuvadannAha-- yatnenA'numito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH / abhiyuktatarairanyairanyathaivopapAdyate / / 30 / / yatneneti / yatnena = 'asiddhatvAdidoSanirAsaprayAsena = anumito'pyarthaH kuzalaiH vyA-ptigrahAdidakSaiH anumAtRbhiH abhiyuktataraiH = adhikavyAptyAdiguNadoSavyutpattikaiH anyaiH anyathaiva asiddhatvAdinaiva upapAdyate ||30|| * abhyuccayamAha = = jJAyeran hetuvAdena padArthA yadyatIndriyAH / kAlenaitAvatA prAjJaiH kRtaH syAtteSu nizcayaH // 31 // - ... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarze nAsti / 1. hastAdarze 'niyu... ' ityazuddhaH pAThaH / 2. yogadRSTisamuccayapratau 'kRdRSTyAdivanno' iti pATha ityavadheyam / sa cAzuddhaH pratibhAti / 3 mudritapratau bahuSu hastAdarzeSu ca ... nya evopapadyata ityazuddhaH pAThaH / 4. hastA darzavizeSe ca 'upapAdyate' iti pATho vrtte| 5. hastAdarze 'asiddhyAdi' iti pAThAntaram / 6 mudritapratau 'upapadyate' ityazuddhaH pAThaH / / / 412 / / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 4 AH jJAyeranniti / hetuvAdena = anumAnavAdena yadi atIndriyA dharmAdayaH padArthAH jJAyeran / tadA etAvatA* kAlena prAjJaiH = tArkikaiH teSu atIndriyeSu padArtheSu nizcayaH kRtaH syAt, uttarottaratarkopacayAt / / 31 / / tatkutarkagrahastyAjyo dadatA dRSTimAgame / prAyo dharmA api tyAjyAH paramAnandasampadi / / 32 / / taditi / tat tasmAt kutarkagrahaH = zuSkatarkA'bhinivezaH tyAjyo dRSTimAgame ddtaa| paramA-nandasampadi = mokSasukhasampattau prAyo dharmA api kSAyopazamikAH kSAntyAdayaH katarkagrahaH satarAM tyAjya eva / kvacidapi grahasyAsamAnuSThAnapratipAnthatvenA'zreyastvAditi bhaavH| kSAyikavyavacchedArthaM prAyograhaNaM / __ tadidamuktaM- "na caitadevaM yattasmAcchuSkatarkagraho mahAn / mithyA'bhimAnahetutvAttyAjya eva mumukSubhiH / / grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgataH / muktI dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tata / / " (yogadRSTisamuccaya 147-148) iti / / 32 / / / / 13 / / / / iti kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA / / 23 / / 9. kA 23/32 1. hastAdarza '...mikaH' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha sadRSTidvAtriMzikA // 24 / / anantaramavedyasaMvedyapadajayAt kutarkanivRttirbhavati, saiva ca vidheyetyuktaM, atha tatphalIbhUtAH sadRSTIvivecayannAha pratyAhAraH sthirAyAM syAddarzana' nityamabhramam / tathA niraticArAyAM sUkSmabodhasamanvitam // 1 // pratyAhAra iti / sthirAyAM dRSTau pratyAhAraH syAt vakSyamANalakSaNaH / tathA niraticArAyAM darzanaM nityaM apratipAti / sAticArAyAM tu prakSINanayanapaTalopadravasya tadutkopAdyanavabodhakalpamapi bhavati, tathA'ticArabhAvAt, ratnaprabhAyAmiva dhUlyAdarupadravaH / abhramaM = bhramarahitam / tathA sUkSmabodhena samanvitam (=sUkSmabodhasamanvitam) / / 1 / / viSayA'samprayoge'ntaHsvarUpA'nukRtiH kila / pratyAhAro hRSIkANAmetadAyattatAphalaH / / 2 / / viSayeti / viSayANAM = cakSurAdigrAhyANAM rUpAdInAM asaMprayoge = tadgrahaNA''bhimukhyatyAgena svarUpamAtrA'vasthAne sati (=viSayAsamprayoge) antaHsvarUpA'nukRtiH = cittanirodhanirodhyatAsampattiH kila hRSIkANAM cakSurAdInAmindriyANAM pratyAhAraH / yata ||414 / / 1. hastAdarza ...darzanAM nityavibhramAM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'taduktA'pAyAdya....' iti pAThaH / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktaM- "svaviSayA'saMprayoge cittasvarUpA'nukAra ivendriyANAM pratyAhAraH" iti (yogasUtra 2-54) / kIdRzo'yamityAha- etadAyattatAphalaH = indriyavazIkaraNaikaphalaH / abhyasyamAne | hi pratyAhAre tathA''yattAnIndriyANi bhavanti yathA bAhyaviSayA'bhimukhatAM nIyamAnAnyapi | na yAntIti / taduktaM- "tataH paramA vazyatendriyANAmiti" (yogasUtra 2-55) / / 2 / / ato granthivibhedena vivekopetacetasAm / trapAyai bhavaceSTA syAd bAlakrIDopamA'khilA // 3 // ata iti / ataH = pratyAhArAt granthivibhedena vivekopetacetasAM bhavaceSTA'khilA cakravAdisukharUpA'pi bAlakrIDopamA' = bAladhulIgRhakrIDAtulyA, prakRtyasundaratvA'sthiratvAbhyAM trapAyai syAt / / 3 / / tattvamatra paraJjyotirjasvabhAvakamUrtikam / / vikalpatalpamArUDhaH zeSaH punarupaplavaH // 4 // tattvamiti / atra = sthirAyAM jJasvabhAva ekA mUrtiryasya tattathA (=jJasvabhAvakamUrtikam), jJAnAdiguNabhedasyA'pi vyAvahArikatvAt / paraMjyotiH AtmarUpaM tattvaM paramArthasat / zeSaH punaH bhavaprapaJco vikalpalakSaNaM talpamArUDha (=vikalpatalpamArUDhaH) upaplavo bhramaviSayaH, 1. hastAdarza 'viSayA...' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'bAhyanIyamA...' ityazuddhaH truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'bAlakrIDopamA' iti padaM dviruktam / 24/4 / / / 415 / / Jain Education Interational Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / paridRzyamAnarUpasyA'bhAvAt / / 4 / / bhavabhogiphaNA''bhogo bhogo'syAmavabhAsate / 'phalaM hyanAtmadharmatvAttulyaM ytpunny-paapyoH||5|| bhaveti / asyAM = sthirAyAM / bhogaH = indriyaarthsukhsmbndhH| bhavabhogiphaNAbhogaH = saMsArasarpaphaNATopaH avabhAsate, bahuduHkhahetutvAt / nA'nupahatya bhUtAni bhogaH sambhavati, tatazca pApaM, tato dAruNaduHkhaparampareti / ____ 'dharmaprabhavatvAd bhogo na duHkhado bhaviSyatI'tyatrAha- yad = yasmAt puNya-pApayoH dvayoH hi phalaM anAtmadharmatvAt tulyam / vyavahArataH suzIlatva-kuzIlatvAbhyAM dvayorvibhede'pi nizcayataH saMsArapravezakatvena kuzIlatvA'vizeSAt / / 5 / / dharmAdapi bhavana bhogaH prAyo'narthAya dehinAm / candanAdapi sambhUto dahatyeva hutA'zanaH // 6 // dharmAditi / dharmAdapi bhavan bhogo devalokAdau prAyo = bAhulyena anarthAya dehinAM, tathApramAdavidhAnAt / prAyograhaNaM zuddhadharmA''kSepibhoganirAsArtha, tasya pramAdabIjatvA'yogAt, atyantAnavadyatIrthakarAdiphalazuddheH punny(pussss)shuddhyaadaavaagmaa'bhiniveshaaddhrmsaarcittopptteriti| sAmAnyato dRSTAntamAha- candanAdapi tathAzItaprakRteH sambhUto dahatyeva hutAzanaH, dahanasya 1. hastAdarza 'phale' ityazuddhaH pAThaH / 24/6 / / 416 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / dAhasvabhAvA'parAvRtteH / prAya etadevaM, na dahatyapi kazcitsatyamantrAbhisaMskRtAddAhA'siddheH sakala-lokasiddhatvAditi vadanti' / yuktaM caitannizcayato yenAMzena jJAnAdikaM tenAMzenA'bandhanameva, yena ca pramAdAdikaM tena bandhanameva / . samyaktvAdInAM tIrthakaranAmakarmAdibandhakatvasyA'pi tadavinAbhUtayoga-kaSAyagatasyopacAreNaiva sambhavAt / 'indriyA'rthasambandhAdikaM tUdAsInamevetyanyatra vistaraH / / 6 / / skandhAtskandhAntarA''rope bhArasyeva na tAttvikI / icchAyA virtibhogaatttsNskaaraa'ntikrmaat / / 7 / / skandhAditi / skandhAt skandhAntarA''rope 'bhArasyeva bhogAt icchAyA viratirna taattvikii| tatsaMskArasya = karmabandhajanitA'niSTabhogasaMskArasyA'natikramAt (=tatsaMskArA'natikramAt) / ____tadatikramo hi pratipakSabhAvanayA tattanUkaraNena syAt / na tu vicchedena prasuptatAmAtreNa veti / itthaM bhogA'sAratAvibhAvanena sthirAyAM sthairyamupajAyate / satyAmasyAmaparairapi yogAcAralaulyAdayo guNAH procyante / yathoktaM1. prAcInamudritapratI 'vadati' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'caitavaH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'indriyantra vistara' iti truTitaH pAThaH / 4. hastAdarza'....vedityanyatra' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'bhAva' iti truTito'zuddhazca 417 / / pAThaH / For Private & Personal use only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "alaulyamArogyamaniSThuratvaM, gandhaH zubho mUtrapurISamalpam / kAntiH prasAdaH svarasaumyatA ca, yogapravRtteH prathamaM hi cihnam / / 1 / / (zArgadharapaddhati-190/1) maitryAdiyuktaM viSayeSu cetaH, prabhAvavaddhairyasamanvitaM ca / dvandvairadhRSyatvamabhISTalAbho, janapriyatvaM ca tathA paraM syAt / / 2 / / doSavyapAyaH paramA ca tRptiraucityayogaH samatA ca gurvI / vairAdinAzo'tha RtambharAdhIniSpannayogasya tu cihnametat ||3||(yogdRssttismu.shlo.111 vRtti uddhRta, yogabinduvRtti-55 uddhRta" iti / ihA'pyetadakRtrimaM guNajAtamita evA''rabhya vijJeyam / / 7 / / dhAraNA prItaye'nyeSAM kAntAyAM nityadarzanam / nA'nyamut sthirabhAvena mImAMsA ca hitodayA / / 8 / / dhAraNeti / kAntAyAM uktarItyA nityadarzanam / tathA dhAraNA vakSyamANalakSaNA anyeSAM prItaye bhavati / tathA sthirabhAvena nA'nyamut = nA'nyatra harSaH, tadA tatpratibhAsA'bhAvAt / hitodayA = samyagjJAnaphalA mImAMsA ca sadvicArAtmikA bhavati / / 8 / / 'dezabandho hi cittasya dhAraNA tatra susthitaH / priyo bhavati bhUtAnAM dharmekAgramanAstathA // 9 // / 1. hastAda" 'dezebaMdhA' ityazuddhaH pAThaH / 24/9 / / 418 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaka ke dezeti / deze = nAbhicakra-nAsAgrAdau bandho = viSayAntaraparihAreNa sthirIkaraNAtmA (=dezabandho) hi cittasya dhaarnnaa| yadAha- "dezabandhazcittasya dhAraNA"(yogasUtra 3-1) / ___ tatra = dhAraNAyAM susthitaH maitryAdicittaparikarmavAsitA'ntaHkaraNatayA, svabhyastayamaniyamatayA, 'jitA''sanatvena parihRtaprANavikSepatayA, pratyAhRtendriyagrAmatvena RjukAyatayA, jitadvandvatayA, samprajJAtA'bhyAsA''viSTatayA ca smygvyvsthitH| bhUtAnAM = jagallokAnAM priyo bhavati / tathA dharphakAgramanA bhavati / / 9 / / asyAmAkSepakajJAnAnna bhogA bhavahetavaH / zrutadharme manoyogAcceSTAzuddheryathoditam // 10 // ___ asyAmiti / asyAM kAntAyAM 'kAyaceSTAyA anyaparatve'pi zrutadharme = Agame manoyogAt = nityaM manaHsambandhAt AkSepakajJAnAd = nityapratibandharUpacittA''kSepakArijJAnAt na bhogA indriyArthasambandhA bhavahetavo bhavanti, ceSTAyAH = pravRtteH zuddheH (=ceSTAzuddheH), manormalyAt / yathoditaM haribhadrasUribhiryogadRSTisamuccaye / / 10 / / mAyA'mbhastattvataH pazyannanudvignastato drutam / tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAghAtavarjitaH // 11 // mAyAmbha iti / mAyA'mbhaH tattvato = mAyAmbhastvenaiva pazyan anudvignaH tato 1. hastAdarza 'jitAsatvena' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAda" 'kAyAce...' iti pAThaH / 24/11 ||419 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E how to learn / / = mAyAmbhaso drutaM = zIghraM tanmadhyena = mAyAmbhomadhyena prayAtyeva, na na pryaati| yathA | ityudaahrnnopnyaasaarthH| vyAghAtavarjito, mAyAmbhasastattvena vyaaghaataa'smrthtvaat||11|| bhogAn svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / bhujAno'pi hyasaGgaH san prayAtyeva paraM padam / / 12 / / bhogAniti / bhogAn = indriyA'rthasambandhAna svarUpataH pazyan samAropamantareNa tathA = tenaiva prakAreNa mAyodakopamAna = asArAn bhuJjAno'pi hi karmA''kSiptAn asaGgaH' san prayAtyeva paraM padaM tathA'nabhiSvaGgatayA'paravazabhAvAt / / 12 / / bhogatattvasya tu punarna bhavodadhilaGghanam / mAyodakadRDhA''vezastena yAtIha kaH pathA / / 13 / / kA bhogeti / bhogatattvasya tu = bhogaM paramArthatayA pazyatastu (punaH) na bhavodadhilaGghanam / 24/14 // mAyodakadRDhA''vezaH tathAviparyAsAt tena yAtIha kaH pathA yatra mAyAyAmudakabuddhiH / / 13 / / sa tatraiva bhayodvigno yathA tiSThatyasaMzayam / mokSamArge'pi hi tathA bhogajambAlamohitaH / / 14 / / sa iti / sa = mAyAyAmudakadRDhA''vezaH tatraiva pathi bhayodvignaH san yathA 1. hastAdarza 'asaMgataH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastaprato mudritapratau ca 'bhavo...' iti pAThaH / paraM vyAkhyAnusAreNa sandarbhAnusAreNa ca 'bhayo..' iti pAThaH zuddhaH / 3. mudritapratI '...dakasamAveza' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'bhavo...' ityazandraH pAThaH / hastAdarza 'bhayo...' iti zuddhaH pAThaH / // 420 / / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I how & to t ityudAharaNopanyAsArthaH tiSThatyasaMzayaM = tiSThatyeva jalabuddhisamAropAt' / (tathA) mokSamArge'pi hi jJAnAdilakSaNe tiSThatyasaMzayaM bhogajambAlamohito = bhoganibandhanadehAdiprapaJcamohita ityarthaH / / 14 / / dharmazaktiM na hantyasyAM bhogazaktirbalIyasIm / hanti dIpApaho vAyurvvalantaM na vAnalam / / 15 / / dharmazaktimiti / asyAM = kAntAyAM karmA''kSiptatvena nirbalA bhogazaktiH anavaratasvarasapravRttatvena balIyasI dharmazaktiM na hanti, virodhino'pi nirbalasyA'kiJcitkaratvAt / atra dRSTAntamAha- dIpA'paho = dIpavinAzako vAyurvvalantaM davAnalaM na hanti / pratyuta balIyasastasya sahAyatAmevA''lambate / itthamatra dharmazakterapi balIyasyA avazyabhogyakarmakSaye bhogazaktiH sahAyatAmevA''lambate / ___ na tu nirbalatvena tAM viruNaddhIti / yadyapi sthirAyAmapi jJAnA'pekSayA bhogAnAmakiJcitkaratvameva, tathApi tadA(da)ze pramAdasahakAritvamapi teSAm / kAntAyAM tu dhAraNayA jJAnotkarSAnna tathAtvamapi teSAm / 'gRhiNAmapyevaMvidhadazAyAmupacArato yatibhAva eva / cAritramohodayamAtrAtkevalaM na saMyamasthAnalAbhaH / na tu tadvirodhipariNAmalezato'pItyAcAryANAmAzayaH / / 15 / / 24/15 421 / / 1. mudritaprato'...samAvezAt' iti pAThaH / 2. hastAdarza'..yasI zadha' ityazuddhaH pAThaH / 1. mudritapratI 'gRhiNo' iti pAThaH / Jain Education Interational Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jara mImAMsA dIpikA cA'syAM mohadhvAntavinAzinI / tattvA''lokena tena syAnna kadApyasamaJjasam // 16 // mImAMseti / mImAMsA = sadvicAraNA dIpikA cA'syAM = kAntAyAM mohadhvAntavinAzinI= ajJAnatimirA'pahAriNI tattvA''lokena = paramArthaprakAzena / tena kAraNena na kadApyasamaJjasaM syAt / ajJAnanimittako hi tadbhAva iti / / 16 / / dhyAnasArA prabhA tattvapratipattiyutA rujA / varjitA ca vinirdiSTA satpravRttipadA''vahA // 17 // dhyAneti / (dhyAnasArA =) dhyAnena sArA = rucirA prabhA, tattvapratipattyA yathAsthitA''tmA'nubhavalakSaNayA yutA, (=tattvapratipattiyutA) rujA varjitA, vakSyamANalakSaNasatpravRttipadA''vahA' ca vinirdiSTA / / 17 / / cittasya dhAraNAdeze pratyayasyaikatAnatA / dhyAnaM tataH sukhaM sAramAtmA''yattaM pravartate // 18 // cittasyeti / cittasya = manaso dhAraNAdeze = dhAraNAviSaye pratyayasyaikatAnatA visadRzapariNAmaparihAreNa sadRzapariNAmadhArAbandho = dhyAnam / yadAha- "tatra pratyayaikatAnatA dhyAnaM" iti (yogasUtra 3-2) / tataH = tasmAt sukhaM sAraM = utkRSTaM AtmA''yattaM 1. hastAdarza '...ttipadA' iti truTitaH pAThaH / 24/18 / / 422 // Jain Education Interational Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 = parA'nadhInaM pravartate / / 18 / / sarvaM paravazaM duHkhaM sarvamAtmavazaM sukham / etaduktaM samAsena lakSaNaM sukha-duHkhayoH // 19 // sarvamiti / sarvaM paravazaM = parA'dhInaM duHkham, tallakSaNayogAt / sarvamAtmavazaM = aparAdhInaM sukham, ata eva hetoH| etaduktaM muninA samAsena' = saGkSapeNa lakSaNaM = svarUpaM sukha-duHkhayoH / ___ itthaM ca dhyAnajameva tattvataH sukhaM, na tu puNyodayabhavamapItyAveditaM bhavati / tadAha"puNyApekSamapi hyevaM sukhaM paravazaM sthitam / tatazca duHkhamevaitad dhyAnajaM tAttvikaM sukhm||" (yogadRSTi-173) / / 19 / / dhyAnaM ca vimale bodhe sadaiva hi mahAtmanAm / 24/20 sadA prasRmaro'naghra prakAzo gagane vidhoH // 20 // ___ dhyAnaM ceti / vimale bodhe ca sati mahAtmanAM sadaiva hi dhyAnaM bhavati, tasya tnniyttvaat| dRSTAntamAha- anabhre = abhrarahite gagane vidhoH uditasya prakAzaH sadA prasRmaro bhavati, tathA'vasthAsvAbhAvyAditi / / 20 / / 1. mudritapratau 'saMkSepeNa samAsena' iti pAThavyatyayaH / sa ca mUlagranthAnusAreNA'zuddhaH pratibhAti / 2. hastAdarze 'sukhayoH' ityazuddhaH truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'viradho' ityazuddhaH pAThaH / / / 423 / / Jain Education Interational Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hhoo Photos sa dR STi dvA zi kA 24/23 satpravRttipadaM cehA'saGgA'nuSThAnasaJjJitam / 'saMskArataH svarasataH pravRttyA mokSakAraNam / / 21 / / saditi / satpravRttipadaM ceha prabhAyAM asaGgA'nuSThAnasaMjJitaM bhavati, saMskArataH prAcyaprayatnajAt svarasataH = icchAnairapekSyeNa pravRttyA = prakRSTavRttyA mokSakAraNam / yathA dRDhadaNDanodanA'nantaramuttarazcakrabhramisantAnastatsaMskArA'nuvedhAdeva bhavati, tathA prathamA'bhyAsAd dhyAnA'nantaraM tatsaMskArA'nuvedhAdeva bhavan / tatsadRzapariNAmapravAho'saGgA'nuSThAnasaJjJAM labhata iti bhAvArthaH / / 21 / / prazAntavAhitAsaMjJaM visabhAgaparikSayaH / zivavartma dhruvA'dhveti yogibhirgIyate hyadaH / / 22 // prazAnteti / prazAntavAhitAsanaM sAGkhyAnAM visabhAgaparikSayo bauddhAnAM zivavartma zaivAnAM, dhruvAdhvA mahAvratikAnAM iti evaM hi yogibhiH adaH = = a'saGgA'nuSThAnaM gIyate ||22|| prazAntavAhitA vRtteH saMskArAt syAnnirodhajAt / prAdurbhAva-tirobhAvau tadvyutthAnajayorayam / / 23 / / 1. hastAdarza 'saMskAra' iti truTitaH pAThaH / 2 mudritapratau 'bhavan' iti padaM nAsti / 3. mudritapratau 'bhAvAtha' iti truTitaH pAThaH / / / 424 / / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa how d has to STi dvA triM zi kA 24/24 = prazAnteti / prazAntavAhitA = parihRtavikSepatayA sadRzapravAhapariNAmitA vRtteH vRttimayasya cittasya nirodhajAt saMskArAt syAt / tadAha- "tasya prazAntavAhitA saMskArAt" ( yogasUtra 3 - 10 ) / ko'yaM nirodha evetyata Aha- tadvyutthAnajayoH = nirodhajavyutthAnajayoH saMskArayoH prAdurbhAva-tirobhAvau = vartamAnA'dhvA'bhivyakti-kAryakaraNA'sAmarthyA'vasthAnalakSaNa ayaM nirodhaH / calatve'pi guNavRttasyottobhayakSaNa' vRttitvA'nvayena cittasya tathAvidhasthairyamAdAya nirodhapariNAmazabdavyavahArAt / taduktaM- "vyutthAna-nirodhasaMskArayorabhibhavaprAdurbhAvau nirodhakSaNacittA'nvayo nirodhapariNAmaH" iti ( yogasUtra 3 - 9 ) / / 23 / / sarvArthataikAgratayoH samAdhistu kSayodayau / tulyAvekAgratA zAntoditau ca pratyayAviha / / 24 // = sarvArthateti / sarvArthatA = calatvAnnAnAvidhArthagrahaNaM cittasya vikSepo dharmaH, ekAgratA = ekasminnevA''lambane * sadRzapariNAmitA tayoH (= sarvArthataikAgratayoH) kSayodayau tu atyantAbhibhavAbhivyaktilakSaNau samAdhiH = udriktasattvacittA'nvayitayA'vasthitaH samAdhipariNAmo'bhidhIyate / yaduktaM- "sarvArthataikAgratayoH kSayodayau cittasya samAdhipariNAmaH" iti ( yogasUtra 3 - 11) / pUrvatra vikSepasyA'bhibhavamAtraM, iha tvatyantA'bhibhavo'nutpattirUpo'tItA'dhvapraveza ityanayorbhedaH / 1. sarvatra mudritapratI ...bhayakSayavR...' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'sarvAtai' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze .. nelaMbana' ityazuddhaH pAThaH / / / 425 / / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thura has de sa STi dvA zi kA 24/24 iha = adhikRtadarzane tulyau = ekarUpA''lambanatvena sadRzau zAntoditau atItA'dhvapraviSTavartamAnA'dhvasphuritalakSaNau ca pratyayau ekAgratA ucyate samAhitacittA'nvani / taduktaM - " zAntoditau hi tulyapratyayau cittasyaikAgratApariNAmaH " ( yogasUtra 3 - 12) | na caivamanvayavyatireka`vadvastvasambhavaH, yato'nyatrA'pi dharma - lakSaNA'vasthApariNAmA dRzyante / tatra dharmiNaH pUrvadharmanivRttAvuttaradharmA''pattirdharmapariNAmaH / yathA mRllakSaNasya dharmiNaH piNDarUpadharmaparityAgena ghaTarUpadharmAntarasvIkAraH / lakSaNapariNAmazca yathA tasyaiva ghaTasyA'nAgatA'dhvaparityAgena vartamAnA'dhvasvIkAraH, tatparityAgena vA'tItA'dhvaparigrahaH / avasthA - pariNAmazca yathA tasya eva ghaTasya prathama - dvitIyayoH kSaNayoH sadRzayoranvayitvena / calaguNavRttInAM guNapariNamanaM * dharmIva zAntoditeSu zaktirUpeNa sthiteSu sarvatra sarvAtmakatvavad 'avyapadezyeSu dharmeSu kathaJcidbhinneSvanvayI dRzyate / yathA piNDa - ghaTAdiSu mRdeva pratikSaNamanyA'nyatvAdvipariNAmA'nyatvam / tatra kecitpariNAmAH pratyakSeNaivopalakSyante, yathA sukhAdayaH saMsthAnAdayo vA / keciccA'numAnagamyAH, yathA karma - saMskArazaktiprabhRtayaH / dharmiNazca bhinnA'bhinnarUpatayA sarvatrA'nugama iti na kAcidanupapattiH / tadidamuktaM - " etena bhUtendriyeSu dharma-lakSaNA'vasthApariNAmA vyAkhyAtAH ( yogasUtra 3 -13 ) " zAntoditA'vyapadezyadharmA'nupAtI 1. 'hi' padaM yogasUtre sAmprataM nopalabhyate / 2. mudritapratau '... rekavastu...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'eva' nAsti / 4. mudritapratau '..NAmanaM' iti pAThaH / 5. mudritapratau ' sarvAtmakatvavyapadeze...' ityazuddhaH pAThaH / 6. mudritapratI '...nupatti' iti truTito'zuddhazca pAThaH / / / 426 / / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E_hoot / / dharmI (yogasUtra 3-14) "kramA'nyatvaM pariNAmA'nyatve heturiti (yo .suu.3-15)"||24|| / asyAM vyavasthito yogI trayaM niSpAdayatyadaH / tatazceyaM vinirdiSTA satpravRttipadA''vahA / / 25 / / ___ asyAmiti / asyAM = prabhAyAM vyavasthito yogI trayamado nirodhasamAdhyekAgratAlakSaNaM niSpAdayati = sAdhayati / tatazceyaM prabhA satpravRtti padAvahA vinirdiSTA, sarvaiH prakAraiH prazAntavAhitAyA eva siddheH / / 25 / / samAdhiniSThA tu parA tadA''saGgavivarjitA / sAtmIkRtapravRttizca taduttIrNA''zayeti ca // 26 // samAdhIti / parA tu dRSTiH samAdhiniSThA vakSyamANalakSaNasamAdhyAsaktA / tadA''saGgena 24/27 samAdhyAsaGgena vivarjitA (=tadAsagavivarjitA) / sAtmIkRtapravRttizca = sarvAMgINaikatvapariNatapravRttizca candanagandhanyAyena / taduttIrNAzayeti ca sarvathA 'vizuddhyA pravRttivAsakacittA'bhAvena / / 26 / / svarUpamAtranirbhAsaM samAdhiAnameva hi / 11427 // vibhAgamanatikramya pare dhyAnaphalaM viduH // 27 // 1. mudritapratI .....ttipAdava...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'vidhA' ityazuddhaH pAThaH / 3. pATaNahastAdarza asyAM dvAtriMzikAyAM 13taH 27 paryantAH kArikAH na santi / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa Kai OKBai Ke Quan dR STi dvA triM zi kA 24/29 svarUpeti / svarUpamAtrasya = 'dhyeyasvarUpamAtrasya nirbhAso yatra tattathA - svarUpamAtranirbhAsaM) arthAkArasamAvezena bhUtA'rtharUpatayA nyagbhUtajJAnasvarUpatayA ca jJAnasvarUpazUnyatA''patteH dhyAnameva hi samAdhiH / taduktaM- " tadevArthamAtranirbhAsaM svarUpazUnyamiva samAdhiH" iti ( yogasUtra 3 - 3 ) / vibhAgaM aSTAGgo yoga iti prasiddhaM anatikramyaM = anullaGghya pare dhyAnaphalaM samAdhiriti viduH ||27|| nirAcArapado hyasyAmataH syAnnA'ticArabhAk / ceSTA cA'syAkhilA bhuktabhojanA'bhAvavanmatA / / 28 / / nirAcAreti / asyAM dRSTau (hi) yogI nA'ticArabhAk syAt, tannibandhanA'bhAvAt / ato nirAcArapadaH pratikramaNAdyabhAvAt / ceSTA cAsya = etaddRSTimataH akhilA bhukta bhojanA'bhAvavanmatA AcArajeyakarmA'bhAvAt tasya bhuktaprAyatvAtsiddhatvena tadicchAvighaTanAt / / 28 / / kathaM tarhi bhikSATanAdyAcAro'tretyata Aha 'ratnazikSAdRganyA hi tanniyojanadRgyathA / phalabhedAttathA''cArakriyA'pyasya vibhidyate / / 29 / / 1 ratneti' / ratnazikSAdRzo'nyA ( = ratnazikSAdRganyA) hi yathA zikSitasya sataH 1. hastAdarze 'dhyeyasvarUpamAtrasya' iti padaM nAsti / 2. pATaNabhANDAgArIyahastAdarze'tra '.... gyagbhUtapatayA ca jJAna... ' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratI '...kramAdya...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'ratnaziSyA' ityazuddhaH pAThaH / 5.. hastAdarze 'ratneti' iti padaM nAsti / / / 428 / / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanniyojanadRk, tathA''cArakriyA'pyasya bhikSATanAdilakSaNA phalabhedAdvibhidyate / pUrvaM hi || sAmparAyikakarmakSayaH phalaM, idAnIM tu bhavopagrAhikarmakSaya iti / / 29 / / kRtakRtyo yathA ratlaniyogAdratnavid bhavet / tathA'yaM dharmasaMnyAsaviniyogAnmahAmuniH / / 30 / / kRtakRtya iti / yathA (ratnaniyogAt=) ratnasya niyogAt' = zuddhadRSTyA yathecchaM vyApArAd ratnavid = ratnavANijyakArI kRtakRtyo bhavet / tathA ayaM = adhikRtadRSTistho dharmasaMnyAsaviniyogAt dvitIyA'pUrvakaraNe mahAmuniH kRtakRtyo bhavati / / 30 / / kevalazriyamAsAdya sarvalabdhiphalA'nvitAm / ___ paraM parArthaM sampAdya tato yogA'ntamaznute / / 31 / / kevaleti / kevalazriyaM = kevalajJAnalakSmI AsAdya = prApya sarvalabdhiphalA'nvitAM sarvotsukyanivRttyA paraM parArthaM yathAbhavyaM samyaktvAdilakSaNaM sampAdya tato yogA'ntaM = yogaparyantaM aznute = prApnoti / / 31 / / tatrA'yogAdyogamukhyAd bhavopagrAhikarmaNAm / ||429 / / 1. hastAdarza 'viniyogAt' iti pAThaH / sa cArthataH zuddhaH / 2. mudritapratau 'yathecchavyApA...' iti pAThaH / 3. mudritapratau ....pArAdviNig...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarza ca ...pArAdvaNig' iti pAThaH / paraM mUlAnusAreNAtra '...pArAd ratnavid' iti pAThaH zuddhaH pratibhAtIti kRtvA'tra gRhItaH / / 24/31 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kle za hot 5 who do ka hA no pA ya dvA triM zi kA 25/1 kSayaM kRtvA 'prayAtyuccaiH paramAnandamandiram / / 32 / / tatreti / tatra = yogA'nte zailezyavasthAyAM ayogAd = avyApArAt yogamukhyAt bhavopagrAhiNAM karmaNAM (=bhavopagrAhikarmaNAM ) kSayaM kRtvA uccaiH = lokAnte paramAnandamandiraM prayAti ||32|| / / iti sadRSTidvAtriMzikA ||24|| / / atha klezahAnopAyadvAtriMzikA / / 25 / / sadRSTinirUpaNA'nantaraM jJAnakriyAmizratayaivaitAH klezahAnopAyabhUtA bhavanti nA'nyatheti vivecayannAha jJAnaM ca sadanuSThAnaM samyak siddhAntavedinaH / klezAnAM karmarUpANAM hAnopAyaM pracakSate // 1 // jJAnaM ceti / sajjJAnaM sadanuSThAnaM ca samyag = avaiparItyena siddhAntavedinaH karmarUpANAM klezAnAM hAnopAyaM = tyAgasAmagrIM pracakSate = prakathayanti "saMjogasiddhIi phalaM vayaMti' ( Avazyaka niryukti 102 ) ityAdigranthena || 1 || nairAtmyadarzanAdanye nibandhanaviyogataH / 1. hastAdarze ' prasAtyu....' ityazuddhaH pAThaH / / / 430 / / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'klezaprahANamicchanti sarvathA tarkavAdinaH // 2 // nairAtmyeti / nairAtmyadarzanAt = sarvatraivAtmA'bhAvA'valokanAt anye = bauddhA || nibandhanaviyogato = nimittavirahAt klezaprahANaM = tRSNAhAnilakSaNaM icchanti sarvathA = sarvaiH prakAraiH tarkavAdinaH, na tu zAstrA'nusAriNaH / / 2 / / ete eva svamataM puraskartumAhuH samAdhirAja etacca tadetattattvadarzanam / AgrahacchedakAryetattadetadamRtaM param // 3 // ___ samAdhirAja iti / samAdhirAjaH sarvayogA'gresaratvAt etacca = nairAtmyadarzanam / tadetattattvadarzanaM paramArthA'valokanataH, AgrahacchedakAri = mUrchAvicchedakaM etat, tadetadamRtaM = pIyUSaM paraM = bhAvarUpam / / 3 / / janmayoniryatastRSNA dhruvA sA cA''tmadarzane / tadabhAve ca neyaM syAd bIjA'bhAva ivA'GkuraH / / 4 / / jnmeti| yad (? yataH) = yasmAt tRSNA lobhalakSaNA janmayoniH punarbhavahetuH / // dhruvA = nizcitA sA ca = tRSNA Atmadarzane = ahamasmIti nirIkSaNarUpe / tadabhAve 25/411 = AtmadarzanA'bhAve ca / neyaM = tRSNA syAt / aGkura iva bIjA'bhAve / / 4 / / / / 431 / / na hyapazyannahamiti snihyatyAtmani kazcana / / 1. hastAdarza 'klezahANa' iti truTitaH pAThaH / 2. mudritapratI - (a) ta - ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za he F who d d hA pA ya dvA triM zi kA 25/7 na cAsstmani vinA premNA sukhahetuSu dhAvati / / 5 / / = na hIti / na naiva hiH = yasmAt apazyan = anirIkSamANaH ahamiti ullekhena snihyati = snehavAn bhavati Atmani viSayabhUte kazcana = buddhimAn / na cAtmani premNA' vinA sukhahetuSu dhAvata pravartate kazcana / tasmAdAtmadarzanasya vairAgyapratipanthitvAd nairAtmyadarzanameva muktiheturiti siddham / / 5 / / etaddUSayatinairAtmyA'yogato naitadabhAva- kSaNikatvayoH / = AdyapakSe'vicAryatvAddharmANAM dharmiNaM vinA // 6 // nairAtmyeti / etat = anyeSAM mataM na yuktam / abhAva- kSaNikatvayoH 'arthAdAtmano vikalpya mAnayoH satoH nairAtmyA'yogataH / AdyapakSe = Atmano'bhAvapakSe dharmiNam = AtmAnaM vinA dharmANAM = sadanuSThAna-mokSAdInAm avicAryatvAt = vicArA'yogyatvAt / na hi vandhyAsutA'bhAve tadgatAn surUpa- kurUpatvAdIn vizeSAMzcintayitumArabhate kazciditi / / 6 / / "vaktrAdyabhAvatazcaiva kumArIsutabuddhi / vikalpasyA'pyazakyatvAdvaktuM vastu vinA sthitam // 7 // 1. hastAdarza 'prembhA' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'vairAgyadarzanameva...' iti truTitaH pAThaH / 3. 'arthAdAtmanA ' iti mudritapratAvazuddhaH pAThaH / 4. 'vikalpamA..' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 5. mudritapratau 'vakrAdInAM' ityazuddhaH pAThaH / / / 432 / / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he Fs vaktrAdIti / vaktrAdInAM nairAtmyapratipAdakatadraSTrAdInAmabhAvataH (= vaktrAdyabhAvataH) caiva / AdyapakSe nairAtmyA'yogato naitaditi sambandhaH / jJAnavAdimate tvAha= akRta-vivAhastrIputrajJAnavat vikalpasyA'pi = pratipAdakAdigatasya sthitaM vastu vinA vaktumazakyatvAt / kumArIsutabuddhirapi hi prasiddhayoH kumArI-sutapadArthayoH sambandhamevA''ropitamavagAhate / prakRte tvAtmana evA'bhAvAttatpratipAdakAdivyapadezo nirmUla eva, kvacitpramitasyaiva kvacidAropyatvAta / ____ itthaM ca- "yathA kumArI svapnAntare'smin jAtaM ca putraM vigataM ca pazyet / jAte ca hRSTA'pagate viSaNNA tathopamAn jAnata sarvadharmAn / / " ( ) ityAdi pareSAM zAstramapi saMsArA'sAratA'rthavAdamAtra-parata yaivopayujyate iti draSTavyam / / 7 / / dvitIye'pi kSaNAdUrdhvaM nAzAdanyA'prasiddhitaH / anyathottarakAryAGgabhAvA'vicchedato'nvayAt / / 8 / / dvitIye'pIti / dvitIye'pi pakSe nairAtmyA'yogato naitaditi sambandhaH / kSaNAdUrdhva kSaNikasyA''tmano nAzAt anyasyA'nantarakSaNasyA'prasiddhitaH (=anyA'prasiddhitaH) AtmAzrayA'nuSThAnaphalAdyanupapatteH / anyathA = bhAvAdeva bhAvA'bhyupagame uttarakAryaM pratyaGgabhAvena = pariNAmibhAvena avicchedataH (=uttarakAryAgabhAvA'vicchedataH) anvayAt = 1. hastAdarza ....mAtraparaya...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 25/8 / / 433 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The EF pUrvakSaNasyaiva kathaJcidabhAvIbhUtasya tathApariNamane kSaNadvayA'nuvRttidhrauvyAt / sarvathA'sataH kharaviSANAderivottarabhAvapariNamanazaktyabhAvAt sadRzakSaNAntarasAmagrIsampatteH 'atiyogyatA'vacchinnazaktyaivopapatteriti / / 8 / / kiM ca kSaNiko hyAtmA'bhyupagamyamAnaH svanivRttisvabhAvaH syAt, utA'nyajananasvabhAvaH, utAho ubhayasvabhAvaH ? iti trayI gatiH, tatrA''dyapakSe Aha svanivRttisvabhAvatve na kSaNasyA'parodayaH / anyajanmasvabhAvatve svanivRttirasaGgatA / / 9 / / ___ svanivRttIti / svanivRttisvabhAvatve kSaNasya = AtmakSaNasya abhyupagamyamAne na aparodayaH = sadRzottarakSaNotpAdaH syAt, pUrvakSaNasyottarakSaNajananA'svabhAvatvAt / dvitIye tvAha- anyajanmasvabhAvatve = sadRzA'parakSaNotpAdakasvabhAvatve svanivRttirasaGgatA, tadajananasvabhAvatvAdeva / / 9 / / tRtIye tvAha ubhayaikasvabhAvatve na viruddho'nvayo'pi hi / na ca ta tukaH snehaH kiM tu karmodayodbhavaH / / 10 / / ubhayeti / ubhayaikasvabhAvatve = svanivRtti-sadRzA'parakSaNobhayajananaikasvabhAvatve anvayo'pi 1. hastAdarza 'raviyo...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza atra 'nivRttIti' ityadhika: pAThaH sampAtAyAtaH / 3. hastAdarza 'ubhayeti' iti nAsti / 25/10 434 / / Jain Education Interational Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kle za hA hot 5 ho to pA ya dvA triM zi kA 25/11 hi na viruddhaH / yadeva kiJcinnivartate tadevA'parakSaNajananasvabhAvamiti zabdArthA'nyathAnupapattyaivA'nvayasiddheH, uktobhayaikasvabhAvatvavatpUrvA'parakAlasambandhaikasvabhAvatvasyA'pyavirodhAt / itthameva pratyabhijJA-kriyAphalasAmAnAdhikaraNyAdInAM nirupacaritAnAmupapatteriti nirloThitamanyatra / na ca taddhetukaH = AtmadarzanahetukaH snehaH kiM tu karmodayodbhavo = mohanIyakarmodayanimittakaH / ato nA'yamAtmadarzanA'parAdha iti bhAvaH || 10 || nanu yadyapyAtmadarzanamAtranimittako na snehaH, kSaNikasyApyAtmanaH svasaMvedanapratyakSeNa samavalokanAttadudbhavaprasaGgAt kiM tu dhruvA''tmadarzanato niyata eva snehodbhavastadgatA''gAmikAlasukha-duHkhA'vAptiparihAracintA''vazyakatvAdityatrAha dhruvekSaNe'pi na prema, nivRttamanupaplavAt / grAhyAsskAra iva jJAne'nyathA tatrA'pi tad bhavet / / 11 / / dhruvekSaNe'pIti / dhruvekSaNe'pi = dhruvAtmadarzane'pi na prema samutpattumutsahate, nivRttaM uparataM 'anupaplavAt = saMklezakSayAt visabhAgaparikSayA'bhidhAnAt jJAne grAhyA''kAra iva bhavanmate / upaplavavazAddhi tatra tadavabhAsastadabhAve tu tannivRttiriti / tathA ca siddhAnto vaH- "grAhyaM na tasya grahaNaM na tena jJAnAntaragrAhyatayA'pi zUnyam / tathApi ca jJAnamayaH prakAzaH, pratyakSarUpasya tathAvirAsIt / / " ( ) iti / ... cihnadvamadhyavartI pATho hastAdarze nAsti / 1. mudritapratI 'upapla...' ityazuddhaH pAThaH / = / / 435 / / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Fodh anyathA = upaplavaM vinA'pi dhruvA''tmadarzanena premotpattyabhyupagame tatrA'pi tvanmataprasiddhA''tmanyapi tat = prema bhavet, AtmadarzanamAtrasyaiva lAghavena premahetutvAt / 'dhruvatvabhAnameva mohAditi tu svavAsanAmAtramiti na kiJcidetat / / 11 / / vivekakhyAtirucchetrI klezAnAmanupaplavA' / saptadhA prAntabhUprajJA kAryacittavimuktibhiH / / 12 / / viveketi / vivekakhyAtiH = pratipakSabhAvanAbalAdavidyApravilaye vinivRttajJAtRtvakartRtvA'bhimAnAyA rajastamomalA'nabhibhUtAyA buddherantarmukhAyAzcicchAyAsaMkrAntiH anupaplavA = antarA'ntarA vyutthAnarahitA klezAnAM ucchetrii| yadAha- "vivekakhyAtiraviplavA hAnopAyaH" (yogsuutr-2-26)| ___ sA ca saptadhA = saptaprakAraiH prAntabhUprajJA = sakalasAlambanasamAdhiparyantabhUmidhIbhavati kAryacittavimuktibhiH catustriprakArAbhiH / tatra (1) 'na me jJAtavyaM kiJcidasti, (2) kSINA me klezAH, na me kSetavyaM kiJcidasti, (3) adhigataM mayA 'jJAnaM, (4) 'prAptA vivekakhyAti'riti kAryaviSayanirmalajJAnarUpAzcatasraH kAryavimuktayaH / / ||436 / / 25/12 1. mudritapratau 'dhruvatvabhAvanameva...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza ....palavA' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau "...gataM(tA) mayA hAnaprAptaviveka..." ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza'pi ....hAnaprAptA...' ityazuddhaH pAThaH / rAjamArtaNDAnusAreNAsmAbhiratrA'pekSitaH pATho yojitaH / 5. hastAdarzantare 'hAnadhvamAvive...' ityazuddhaH pAThaH / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) 'caritArthA me buddhiH', guNAH hRtA'dhikArA mohabIjA'bhAvAt kuto'mISAM prarohaH?, (2) sAtmIbhUtazca me samAdhiriti, (3) svarUpapratiSTho'hamiti guNaviSayajJAnarUpAstisraH cittavimuktaya iti / tadidamuktaM- "tasya saptadhA prAntabhU(miH)prajJeti" (yogasUtra 2-27) / / 12 // balAnnazyatyavidyA'syA uttareSAmiyaM punaH / prasupta-tanu-vicchinnodArANAM kSetramiSyate // 13 // balAditi / asyAH = vivekakhyAteH balAdavidyA nazyati / iyam = avidyA punaruttareSAm = asmitAdInAM klezAnAM prasupta-tanu-vicchinnodArANAM kSetramiSyate / taduktaM'avidyA kSetramuttareSAM prasupta-tanu-vicchinnodArANAmiti" (yogasUtra 2-4) / / 13 / / . svakAryaM nA''rabhante ye cittabhUmau sthitA api / vinA prabodhakabalaM te prasuptAH zizoriva / / 14 / / svkaarymiti| ye = klezAH cittabhUmau sthitA api svakAryaM nA''rabhante vinA (prabodhakabalaM =) prabodhakasyodbodhakasya balaM = udrekaM te = klezAH prasuptAH zizoriva = bAlakasyeva / / 14 / / 1. mudritapratau 'buddhiguNA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau hastAdarza ca 'buddhiguNAH kRtAdhikArA' ityazuddhaH | pAThaH / asmAbhistu rAjamArtaNDAnusAreNA'pekSitaH pATho yojitH| 3. hastAdarza 'kAryavi....' ityazuddhaH pAThaH / 11437 // 25/14 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanAtpratipakSasya zithilIkRtazaktayaH / tanavo'tibalA'pekSA yogA'bhyAsavato yathA / / 15 / / bhAvanAditi / bhAvanAt = abhyAsAt pratipakSasya = svavirodhi pariNAmalakSaNasya zithilIkRtA kAryasampAdanaM prati zaktiryeSAM te (=zithilIkRtazaktayaH) tathA, tanavo = vAsanA'varodhatayA cetasyavasthitAH, na tu baalsyevaa'nvruddhvaasnaatmnaa| atibalA'pekSAH = svakAryA''rambhe prabhUtasAmagrIsApekSAH, na tUdbodhakamAtrA'pekSAH / yogA'bhyAsavato yathA rAgAdayaH klezAH / / 15 / / anyenoccairbalavatA'bhibhUtasvIyazaktayaH / tiSThanto hanta vicchinnA rAgo dveSodaye yathA // 16 / / __ anyeneti / anyena = svA'tiriktena uccairbalavatA = atizatiyabalena klezena / abhibhUtasvIyazaktayastiSThanto hanta vicchinnAH klezA ucyante yathA rAgo dveSodaye / na // hi rAga-dveSayoH parasparaviruddhayoryugapatsambhavo'stIti / / 16 / / kA sarveSAM sannidhiM prAptA udArAH sahakAriNAm / 25/17 nivartayantaH svaM kAryaM yathA vyutthAnavartinaH // 17 // sarveSAmiti / sarveSAM sahakAriNAM sannidhiM = sannikarSa prAptAH svaM kAryaM nivartayanta 1. mudritapratiSu- 'svavirodhapa...' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'aziya...' ityazuddhaH pAThaH / 438 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / udArA ucyante / yathA vyutthAnavartino' = yogapratipanthidazA'vasthitAH / / 17 / / avidyA cA'smitA caiva rAgadveSo tathA'parau / paJcamo'bhinivezazca klezA ete prakIrtitAH // 18 // avidyA ceti / klezAnAM vibhAgo'yam / taduktaM- "avidyA'smitA-rAga-dveSA'bhi| nivezAH klezA iti" (yogasUtra 2-3) / / 18 / / viparyAsA''tmikA'vidyA'smitA dRgdarzanaikatA / rAgastRSNA sukhopAye dveSo duHkhA'Gganindanam / / 19 / / vipryaasaa''tmiketi| viparyAsaH = atasmiMstadgrahaH2 tadAtmikA (=viparyAsA''tmikA) avidyA / yathA'nityeSu ghaTAdiSu nityatvasya, azuciSu kAyAdiSu zucitvasya, duHkheSu viSayeSu sukharUpasya, anAtmani ca zarIrAdAvAtmatvasya abhimAnaH / taduktaM"anityA'zuci-duHkhA'nAtmasu nitya-zuci-sukhAtmakhyAtiravidyeti" (yogasUtra 2-5) / dRgdarzanayoH = puruSarajastamo'nabhibhUtasAttvikapariNAmayoH bhoktRbhogyatvenA'vasthitayorekatA (=dRgdarzanaikatA) = asmitA / taduktaM-* "dRgdarzanazaktyorekAtmate vA'smitA" (yogasUtra 25/19) 1. hastAdarza'...nuvartina' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tahaH' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 3. mudritapratau ...tmataivA'smitA' ityazuddhaH pAThaH / 4, hastAdarza '...smite' ityazuddhaH pAThaH / ..... cinidvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / / / / 439 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhopAye = sukhasAdhane tRSNA sukhajJasya sukhAnusmRtipUrvo lobhapariNAmaH = raagH| taduktaM 'sukhAnuzayI rAgaH' (yogasUtra 2/7) iti / duHkhAGgAnAM = duHkhakAraNAnAM nindanaM = duHkhA'bhijJasya tadanusmRtipUrvakaM vigarhaNaM (=duHkhA'Gganindana) = dveSaH / yata uktaM- "duHkhAnuzayI dveSaH" iti (yogasUtra 2-8) / / 19 / / viduSo'pi tathArUDhaH sadA svarasavRttikaH / zarIrAdyaviyogasyA'bhinivezo'bhilASataH // 20 // viduSo'pIti / viduSo'pi = paNDitasyA'pi tathArUDhaH = pUrvajanmA'nubhUtamaraNaduHkhA'nubhavavAsanAbalAd bhayarUpaH samupajAyamAnaH zarIrAdInAmaviyogasya (=zarIrAdyaviyogasya) abhilASataH 'zarIrAdiviyogo me mA bhUdi'tyevaMlakSaNAt abhinivezo bhavati / sadA = nirantaraM svarasavRttikaH = anicchA'dhInapravRttikaH / taduktaM- "svarasavAhI viduSo'pi tathArUDho'bhinivezaH" iti (yogasUtra 2-9) / / 20 / / ebhyaH karmAzayo dRSTA'dRSTajanmA'nubhUtibhAk / tadvipAkazca jAtyAyu gA''khyaH sampravartate / / 21 // ebhya iti / ebhyaH = uktebhyo'vidyAdibhyaH klezebhyaH karmAzayo bhavati / dRSTA'dRSTajanma- 1. mudritapratau 'duHkhAbhAva...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudriptapratau hastAdarza ca '.balAdbhUyaH samu...' ityazuddhaH pAThaH / paraM sa cAzuddhaH / asmAbhiH rAjamArtaNDAnusAreNA'trA'pekSitaH pATho yojitaH / 3. hastAdarza 'karmA'priye' ityazuddhaH pAThaH / ko 25/21 // 440 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / noranubhUti' bhajati yaH sa (= dRSTA'dRSTajanmAnubhUtibhAk) tathA, tadvipAkaH = karmavipAkaH || ca jAtyAyu gAkhyaH sampravartate nirUpitatattvametat / / 21 / / pariNAmAcca tApAcca saMskArAd dvividho'pyayam / guNavRttivirodhAcca hanta duHkhamayaH smRtaH // 22 // pariNAmAcceti / ayaM karmavipAko duHkhA''lAdaphalatvena dvividho'pi 'te lAdaparitApaphalA' (yogasUtra 2-14) ityatra tacchabdaparAmRSTAnAM jAtyAyu gAnAM dvaividhyazravaNAt / pariNAmAcca = yathottaraM garbhA'bhivRddhastadaprApti kRtaduHkhA'parihAralakSaNAd duHkhAntarajananalakSaNAcca / tApAcca upabhujyamAneSu sukhasAdhaneSu sukhA'nubhavakAle'pi sadAvasthitatatpratipanthidveSalakSaNAt / saMskArAt ca abhimatA'nabhimataviSayasannidhAne sukha-duHkhasaMvidorupajAyamAnayoH svakSetre tathAvidhasaMskAratathAvidhA'nubhavaparamparayA saMskArA'nucchedalakSaNAt / / guNavRttivirodhAcca guNAnAM = sattvarajastamasAM vRttInAM = sukha-duHkha-moharUpANAM parasparA'bhibhAvyA'bhibhAvakatvena viruddhAnAM jAyamAnAnAM sarvatraiva duHkhA'nuvedhAccetyarthaH / hanta duHkhamayo = duHkhai-kasvabhAvaH smRtaH / taduktaM "pariNAma-tApa-saMskAra-duHkhairguNavRttivirodhAcca 25/22 skAraduHkhaguNavattIvarAdhAcca / / / / 441 / / duHkhameva sarvaM vivekinaH" iti (yogasUtra 2-15) / / 22 / / 1. hastAdarza ....nubhUmiM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'prAptittaduH' ityazuddhaH pAThaH / Pho OFFod Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The EFF itthaM dRgdRzyayogAtmA''vidyako bhavaviplavaH / / nAzAnnazyatyavidyAyA iti pAtaJjalA jaguH // 23 // itthamiti / itthaM duHkharUpo dRgadRzyayoH = puruSa-buddhitattvayoryogo = vivekA'khyAtipUrvakaH saMyoga AtmA = kAraNaM yasya sa (=dRgdRzyayogAtmA) tathA Avidyako = avidyAracitaH bhavaviplavaH = saMsAraprapaJco avidyAyA' naashaanshyti| avidyAnAzAtsvakAryadRgdRzyasaMyoganAze tatkAryabhavaprapaJcanAzopapatteH iti pAtaJjalA jaguH = bhaNitavantaH / / 23 / / etad dUSayati- 'naitatsAdhvapumarthatvAt puMsaH kaivalyasaMsthiteH / klezA'bhAvena saMyogA'janmocchedo hi giiyte||24|| 'naitaditi / na etat = pAtaJjalamataM sAdhu = nyAyyaM, puMsaH kaivalyasaMsthiteH sadAtanatvena apumarthatvAt = puruSaprayatnA'sAdhyatvAt / hi = yataH klezA'bhAvena saMyogasyA''vidyakasya svayameva nivRttasya ajanma = anutpAdaH (=saMyogAjanma) ucchedaH gIyate / tadeva ca puruSasya kaivalyaM "vyapadizyata iti na punarmUrtadravyavatsaMyogaparityAgo'sya yujyate, kUTasthatva1. hastAdarza 'avidyAnAzA..' iti pAThaH / sa ca zuddho'pi mUlAnusAreNA'nucitatvAdatra na gRhItaH / 2. hastAdarza 'etad' iti padaM nAsti / hastAdarzAntare 'tad' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'naitAbhA' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'saMyamA' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'naitaditi' iti nAsti / 6. hastAdarza 'ucchedA' ityazuddhaH pAThaH / 7. hastAdarza 'vizyate' iti truTitaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'viSadizyate' ityazuddhaH pAThaH / / / 442 // 25/24 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / hAniprasaGgAt iti hi parasiddhAntaH / taduktaM- "tadabhAvAtsaMyogA'bhAvo hAnamiti" (yogasUtra | 2-25) / / 24 / / etadevA''ha tAttviko nA''tmano yogo hyekAntA'pariNAminaH / kalpanAmAtramevaM ca klezAstaddhAnamapyaho / // 25 // __tAttvika iti / tAttvikaH = 'pAramArthiko nA''tmano hi yogaH = sambandha ekAntA'pariNAminaH sato yujyate / evaM ca Aho ! ityAzcarye klezAstaddhAnamapi kalpanAmAtrama / upacaritasya bhavaprapaJcasya prakatigatatvaM vinA'pi avidyAmAtranirmitatvena bauddhanayena vedAntinayenA'pi ca vaktuM zakyatvAt, mukhyA'rthasya ca bhavanmatanItyA'dyApyasiddhatvAdityarthaH / / 25 / / kAlpanikatvenaivaitanmataM, anyadapItthaM dUSayannAha nRpasyevA'bhidhAnAdyaH sAtabandhaH prakIrtitaH / ___ ahizaGkAviSajJAnAccetaro'sau nirarthakaH / / 26 / / nRpasyeti / nRpasyeva = tathAvidhanarapateriva abhidhAnAd = 'rAjA'yamiti bhaNanarUpAd yaH sAtabandhaH = sukhasambandharUpaH prakIrtitaH nitye'pyAtmani paraiH / ahinA'daSTasyA'pi 25/26 tathAvidhapraghaTTakavazAd ahizaGkAviSajJAnAccetaraH = asAtabandhaH / asau nirarthakaH, kalpa 1. hastAdarza 'pAriSyArthiko' iti pAThaH / hastAdarzAntare 'pAridhyArtha' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza .....nAd syAyaH' ityazuddhaH pAThaH / / / 443 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Fb kaka nAmAtrasyA'rthA'sAdhakatvAdeva / ___ atha prakRtau kartRtva-bhoktRtvA'bhimAnopavarNanamAtrametat, tannirAsArthameva ca sakalazAstrArthopayoga iti ko doSaH ? tattvArthasiddhyarthamupacArA''zrayaNasyA'pi aduSTatvAditi cet ? na, tattvArthasyaivA''tmanazcidrUpatve muktyavasthAyAM viSayaparicchedakatvasyA'pyApatteH, jJAnasya jJAnatvavatsaviSayakatvasyA'pi svabhAvatvAt, antaHkaraNA'bhAve'rthaparicchedA'bhAvasya ca nirAvaraNajJAne tasyA'hetutvena vaktumazakyatvAt / didRkSA'bhAve'pi darzanA'nivRtteH, prAkRtA'prAkRtajJAnayoH saviSayakatvA'viSayakatvasvabhAvabhedakalpanasya cA'nyAyyatvAt / Atmacaitanye'viSayakatva svAbhAvya vatsaviSayakatvasvAbhAvyakalpane bAdhakA'bhAvAt / kiJca vivekA'khyAtirUpasaMyogA'bhAvo'pi vivekakhyAtirUpa eveti viSayagrAhakacaitanyasya svatantranItyaivopapatteH muktAvapi nirviSayacinmAtratattvArthA'siddhiH / taduktaM haribhadrAcAryaiH"Atmadarzanatazca syAnmuktiryattantranItitaH / tadasya jJAnasadbhAvastantrayuktyaiva sAdhitaH / / " (yogabindu 457) iti / nanu vivekakhyAtirapi antaHkaraNadharma eva, tasmiMzca prakRtau pravilIne na taddharmasthitya1. mudritapratI '...katvasvabhA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...bhAvyakalpane' iti truTitaH pAThaH / kA / 444 // 25/26 // Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / vakAzaH, na caivaM saMyogonmajjanaprasaGgaH, pareSAM ghaTavilayadazAyAM ghaTaprAgabhAvA'nunmajjanava dupapatteH / ___ itthaM ca prakRtereva tattvataH saMyogahAnaM, AtmanastUpacArAditi nA'smAkamayamupAlambhaH zobhata iti cet ? na, upacArasyA'pi sambandhA'vinAbhAvasyA''zrayaNe cinmAtradharmakatvatyAgAt, sarvajJatvasvabhAvaparityAgasya svavAsanAmAvavijRmbhitatvAdityAcAryANAmAzayAt / / 26 / / puruSArthAya duHkhe'pi pravRtterjJAnadIpataH / hAnaM caramaduHkhasya klezasyeti tu tArkikAH // 27 / / puruSArthAyeti / jJAnadIpataH = tattvajJAnapradIpAdajJAnadhvAntanAzAt puruSArthAya = puruSArthanimittaM duHkhe'pi pravRtteH, rAjasevAdau tathAdarzanAt / caramaduHkhasya klezasya svayamutpAditasya hAnamiti tu tArkikAH = naiyAyikAH / atItasya svata evoparatatvAt, anAgatasya hAtumazakyatvAt, vartamAnasyA'pi virodhiguNaprAdurbhAvenaiva nAzAt / caramaduHkhamutpAdya tannAzasyaiva puruSArthatvAditi bhAvaH / / 27 / / etadapi mataM dUSayati brUte hanta vinA kazcidado'pi na madoddhatam / / 25/28 sukhaM vinA na duHkhArthaM kRtakRtyasya hi shrmH||28|| 1. hastAdarza ...bhAvo naiva...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'puruSArthaka....' iti adhikaH pAThaH / 3. hastAdarza 'dadApi' ityazuddhaH pAThaH / / The EFF / / 445 / / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brUta iti / (hanta !) ado'pi vacanaM madoddhataM vinA 'kazcid'ityanantaramapergamyamAnatvAt kazcidapi na brUte / hi = yataH kRtakRtyasya sukhaM vinA = svasukhA'tizayitasukhaM vinA duHkhArthaM zramo na asti / rAjasevAdAvapi hi sukhArthaM pravRttirdRzyate / ___ kaTukauSadhapAnAdAvapi AgAmisukhA''zayaiva / anyathA vivekino duHkhajihAsomaraNAdAvapi pravRttyApatteH, na ca mokSe sukhamiSyate bhavadbhiriti vyarthaH sarvaH prayAsaH / / 28 / / ___kiM ca caramaduHkhatvaM tattvajJAnajanyatA'vacchedakamapi na sambhavatItyAha caramatvaM ca duHkhatvavyApyA jAtirna jAtitaH / 'taccharIraprayojyAtaH sAGkaryAnnA'nyadarthavat / / 29 / / caramatvaM ceti / caramatvaM ca duHkhatvavyApyA jAtiH na, taccharIraprayojyAto' jAtitaH | sAGkaryAt, maitrIyacarama sukhacaitrA'carama duHkhA'vartinyostayozcaitracaramaduHkha eva samAvezAt / caitrazarIraprayojyajAtivyApyAyAzcaitracaramasukha-duHkhAdiniSThAyA bhinnAyA eva caramatvajAterupagame tu sukhatvAdinaiva sAGkaryAt / / anyat samAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvA'samAnakAlInatvalakSaNaM caramatvaM nA'rthavat = na tattvajJAnajanyatAvacchedakaM, ArthAdeva samAjAttadupapatteH / 1. hastAdarza 'taccharIraprayojyAtaH' iti nAsti / 2. mudritapratau ...prayojyA, ato jA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'caramaduHkha...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'duHkhavarti...' ityazuddhaH pATha ityavadheyam / 5. mudritapratau 'arthA...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzapratyantare 'artho' ityazuddhaH pAThaH / ||446 // 25/29 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kle za hA hot Fb ho to no pA ya dvA triM zi kA 25/31 kAryavRttiyAvaddharmANAM kAryatA'vacchedakatve caitrA'valokita * maitranirmitaghaTatvAderapi tathAtvaprasaGgAt / tathA ca niyatitattvA''zrayaNA''patteriti dik / / 29 / / anyamatadUSaNena nirvyUDhaM svamatamupanyasyannAha* sukhamuddizya tadduHkhanivRttyA nAntarIyakam / prakSayaH karmaNAmukto yukto jJAna-kriyA'dhvanA // 30 // sukhamiti / tat = tasmAt duHkhanivRttyA nAntarIyakaM = vyAptaM sukhamuddizya karmaNAM = jJAnAvaraNAdInAM prakSayo jJAna-kriyA'dhvanA yukta uktaH ||30|| klezAH pApAni karmANi bahubhedAni no mate / yogAdeva kSayasteSAM na bhogAdanavasthiteH / / 31 / / = klezA iti / no asmAkaM mate pApAni = azubhavipAkAni bahubhedAni vicitrANi karmANi = jJAnAvaraNIyAdIni klezA ucyante / ataH karmakSaya eva klezahAniriti = bhAvaH / nanu- "nA'bhuktaM kSIyate karma, kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma ......* cihnadvayamadhyavartI pRSThatri - tayavyApI dIrghaM pATho hastAdarze nAsti / 1. hastAdarze 'pAdAni' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'yogadeva' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'dabhogA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau yAvIni' ityazuddhaH pAThaH / 1188911 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAzubham / / " (brahmavaivartapurANa-uttara 4/81/55) iti vacanAd bhogAdeva karmaNAM kSaye tasyA'pyapuruSArthatvamanivAritamevetyata Aha- yogAdeva = jJAnakriyAsamuccayalakSaNAt kSayaH teSAM = nAnAbhavA'rjitAnAM pracitAnAM, na bhogAt, anavasthiteH = 'bhogajanitakarmAntarasyA'pi bhoganAzyatvAdanavasthAnAt / ____ nanu nirabhiSvaGgabhogasya na karmAntarajanakatvam / praticAnAmapi ca teSAM kSayo yogajA'dRSTAdhInakAyavyUhabalAdupapatsyata iti cenna, prAyazcittAdinA'pi karmanAzopapatteH karmaNAM bhogetaranAzyatvasyA'pi vyavasthitau yogenA'pi tannAzasambhave kAyavyUhAdikalpane pramANA'bhAvAt / karmaNAM jJAnayoganAzyatAyA "jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmara 4/37) iti bhavadAgamenA'pi siddhatvAta / ___narAdizarIrasattve zUkarAdizarIrA'nupapatteH kAyavyUhA'nupapatteH, mano'ntarapravezAdikalpane gauravAcca / ye tvAhuH pAtaJjalAH agneH sphuliGgAnAmiva kAyavyUhadazAyAmekasmAdeva cittAtprayojakAnAnAcittAnAM pariNAmo'smitAmAtrAditi / taduktaM- "nirmANacittAnyasmitAmAtrAt" (yo.sU.44) "pravRttibhede prayojakaM cittamekamanekeSAmiti" (yo .sU.4-5) teSAmapyanantakAlapracitAnAM 1. hastAdarza 'bhogajanitabhoga...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. mudritapratau .....dutpatsyata' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'bhagavadA...' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'agaH' ityazuddhaH pAThaH / kA 25/31 // 448 / / Jain Education Interational Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'F FE karmaNAM nAnAzarIropabhoganAzyatva kalpanaM moha eva, tAvadadRSTAnAM yugapadvRttilAbhasyA'pya- || || nupapatteriti nirupakramakarmaNAmeva bhogaikanAzyatva mAzrayaNIyamiti sarvamavadAtam / / 31 / / tato nirupamaM sthAnamanantamupatiSThate / bhavaprapaJcarahitaM paramAnandameduram / / 32 / / tata iti / vyakta // 32 // / / iti klezahAnopAyadvAtriMzikA / / 25 / / / / atha yogamAhAtmyadvAtriMzikA / / 26 / / klezahAnopAyaM vivicya tathAbhUtasya yogasya prekSAvatpravRttyaupayikaM mAhAtmyamupadarzayannAha zAstrasyopaniSadyogo yogo mokSasya vartanI / apAyazamano yogo yogaH kalyANakAraNam // 1 // saMsAravRddhirdhaninAM putradArAdinA yathA / zAstreNA'pi tathA yogaM vinA hanta vipazcitAm // 2 // ihA'pi labdhayazcitrAH paratra ca mahodayaH / ....... cihnadvayamadhyavartI dIrghaH pATho hastAdarza nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 F Fest parAtmA''yattatA caiva yogakalpataroH phalam / / 3 / / yogasiddhaiH zruteSvasya bahudhA darzitaM phalam / darzyate lezatazcaitadyadanyairapi darzitam // 4 // zAstrasyeti / iyamAdyA catuHzlokI sugamA / / 1-2-3-4 / / atItA'nAgatajJAnaM pariNAmeSu saMyamAt / zabdA'rthadhIvibhAge ca sarvabhUtarutasya dhIH / / 5 / / atIteti / saMyamo nAma dhAraNAdhyAnasamAdhitrayamekaviSayam / yadAha- "trayamekatra saMyamaH" iti (yogasUtra 3-4) / etadabhyAsAt khalu heyajJeyAdiprajJAprasara iti pUrvabhUmiSu jJAtvottarabhUmiSvayaM viniyojyaH / ___ tadAha- "tajjayAtprajJAlokaH"(yogasUtra 3-5) "tasya bhUmiSu viniyoga iti" (yogasUtra 3-6) / tataH pariNAmeSa dharmalakSaNA'vasthArUpeSu saMyamA'Jcitasya sarvArthagrahaNasAmarthyapratibandhakavikSepaparihArAt atItA'nAgatajJAnaM = atikrAntA'nutpannA'rthaparicchedanaM yogino bhvti| taduktaM- "pariNAmatrayasaMyamAdatItA'nAgatajJAnamiti" (yogasatra 3-16) / ___zabdaH = zrotrendriyagrAhyaniyatakramavarNAtmA, kramarahitaH sphoTAtmA dhvanisaMskRtabuddhigrAhyo // vA, artho = jAtiguNakriyAdiH, dhIH = viSayAkArA buddhivRttiH, etA hi gauriti zabdo ||450 / / Jain Education Intemational Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 F Fhoto . gaurityartho gauriti ca dhIrityabhedenaivA'dhyavasIyante, 'ko'yaM zabdaH ?' ityAdiSu prazneSu gaurayamityekarUpasyaivottarasya pradAnAt / tasya caikarUpapratipattinimittakatvAt / tata etAsAM vibhAge (= zabdArthadhIvibhAge) ca 'idaM zabdasya tattvaM 'yadvAcakatvaM nAma, idaM cA'rthasya yadvAcyatvaM, idaM ca dhiyo yatprakAzakatvamityevaMlakSaNe saMyamAt (sarvabhUtarutasya=) sarveSAM bhUtAnAM mRga-pazu-pakSi-sarIsRpAdInAM rutasya = zabdasya dhIH bhavati 'anenaivA'bhiprAyeNa anena prANinA'yaM zabdaH samuccarita' iti / taduktaM- "zabdA'rthapratyayAnAmitaretarA'dhyAsAtsaGkarastatra' pravibhAgasaMyamAtsarvabhUtaruta jJAnamiti" (yogasUtra 3-17) / / 5 / / saMskAre pUrvajAtInAM pratyaye paracetasaH / zaktistambhe tirodhAnaM kAyarUpasya saMyamAt // 6 // ___saMskAra iti / saMskAre smRtimAtraphale jAtyAyurbhogalakSaNe ca "evaM mayA so'rtho'nubhUtaH, | evaM mayA sA kriyA kRtA" iti bhAvanayA saMyamAta pUrvajAtInAM = prAganubhUtajAtInAM dhIH = anusmRtiravabodhakamantareNaiva bhavati / taduktaM- "saMskArasya sAkSAtkaraNAta pUrvajAtijJAnama" (yogasUtra 3-18) / 1. mudritapratI 'madvAcakatvaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ....kAzatva...' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'tat..' iti pAThaH / 4. mudritapratau 'pratibhAga..' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza '..bhUtarutarata...' ityazuddhaH paatthH| 6. hastAdarza 'zaktistambhati' iti pAThaH / 7. hastAdarza '....mantareNeva' ityazuddhaH pAThaH / 451 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5he R ho tk ga mA hA tmya dvA triM zi kA 26/6 pratyaye parakIyacitte kenacinmukharAgAdinA liGgena gRhIte paracetaso dhIrbhavati / tathAsaMyamavAn 'sarAgamasya cittaM vItarAgaM veti' paracittagatAn sarvAneva dharmAn jAnAtItyarthaH / taduktaM - " pratyayasya paracittajJAnam " ( yogasUtra 3 - 19) / "na ca tatsAlambanaM tasyA'viSayIbhUtatvAditi " ( yogasUtra 3 - 20 ) / liGgAccittamAtramavagatam, na tu nIlaviSayaM pItaviSayaM vA taditi / ajJAte Alambane saMyamasya kartu - mazakyatvAttadanavagatiH / sAlambanacittapraNidhAnotthasaMyame tu tadavagatirapi bhavatyeveti bhojaH / = kAyaH = zarIraM, tasya rUpaM = cakSurgrAhyo guNaH, tasya ( = kAyarUpasya) 2' astyasmin kAye rUpamiti saMyamAd rUpasya cakSurgrAhyatvarUpAyAH zakteH stambhe = bhAvanAvazAtpratibandhe ( = zaktistambhe ) sati tirodhAnaM bhavati cakSuSaH prakAzarUpasya sAttvikasya dharmasya tadgrahaNavyApArA'bhAvAt / tathA saMyamavAn yogI na kenacidRzyata ityarthaH / evaM zabdAditirodhAnamapi jJeyam / taduktaM- "kAyarUpasaMyamAttadgrAhyazaktistambhe cakSuSaH (kSuHpra) prakAzA'saM (pra) yoge'ntardhAnam " ( yogasUtra 3 - 21) / " etena zabdAdyantardhAnamuktam" ( yogasUtra 3 - 22 ) iti / / 6 / / 1. mudritapratiSu hastAdarzeSu ca 'na ca sAla..' iti pAThaH / yogasUtrAnusAreNA'pekSitaH pATho'tra yojitaH / * .... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarze nAsti / 2. mudritapratiSu hastAdarzeSu ca 'nAstya...' ityeva pAThaH / paraM sa prAmAdikaH / 'astya...' ityeva samyak pAThaH / / / 452 / / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... FF hot saMyamAt karmabhedAnAmariSTebhyo'parAntadhIH / maitryAdiSu balAnyeSAM hastyAdInAM baleSu ca / / 7 / / ___ saMyamAditi / karmabhedAH sopakrama-nirupakramAdayastatra yatphalajananAya sahopakrameNa kAryakAraNA''bhimukhyena vartate, yathoSNapradeze prasAritamArdra vastraM zIghrameva zuSyati / nirupakrama ca viparItaM, yathA tadevA''rdra vAsaH piNDIkRtamanuSNe deze cireNa zoSametIti / ___evamanye'pi / teSAM (=karmabhedAnAM) saMyamAd = 'idaM zIghravipAkamidaM ca mandavipAkami'tyAdyavadhAna'dADhyajanitAd ariSTebhyaH = AdhyAtmikAdhi''bhautikA''dhidaivikabhedabhinnebhyaH karNapidhAnakAlInakoSThyavAyughoSA'zravaNA''kasmikavikRtapuruSA'zakyadarzanasvargAdipadArthadarzanalakSaNebhyaH (aparAntadhIH =) aparAntasya = karaNazarIraviyogasya dhIH = niyatadezakAlatayA nizcayaH / sAmAnyataH saMzayA''vilataddhiyo'riSTebhyo'yoginAmapi sambhavAditi dhyeyam / taduktaM"sopakramaM nirupakramaM ca karma tatsaMyamAdaparAntajJAnamariSTebhyo veti" |(yogsuutr 3-22) maitryAdiSu maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyeSu saMyamAt eSAM maitryAdInAM balAni bhavanti, maitryAdayastathA prakarSa gacchanti yathA sarvasya mitratvAdikaM pratipadyate yogItyarthaH / taduktaM + / / / / 453 / / / 1. hastAdarza 'prAsA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ...dhAnadhAyaja..." ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'nirupakrama' padaM nAsti / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / "maitryAdiSu balAni" (yogasUtra 3-23) / baleSu ca = hastyAdisambandhiSu saMyamAt hastyAdInAM balAnyAvirbhavanti sarvasAmarthyayuktatvAt, niyatabalasaMyamena niyatabalaprAdurbhAvAt / evaM viSayavatyA' jyotiSmatyAzca pravRtteH sAttvikaprakAzaprasarasya viSayeSu saMnyAsAt sUkSma-vyavahita-viprakRSTA'rthajJAnamapi draSTavyam, sAntaHkaraNendriyANAM prazaktitA''patteH / taduktaM "pravRttyAlokasaMnyAsAtsUkSmavyavahitaviprakRSTajJAnamiti" (yogasUtra 3-25) / / 7 / / sUrye ca 'bhuvanajJAnaM tArAvyUhe 'gatirvidhau / dhruve ca tadgate bhicakne vyUhasya varmaNaH / / 8 / / sUrye ceti / sUrye ca prakAzamaye saMyamAd bhuvanAnAM saptAnAM lokAnAM jJAnaM (= bhuvanajJAnaM) | bhavati / taduktaM- "bhuvanajJAnaM sUrye(ya)saMyamAt" (yogasUtra 3-26) / tArAvyUhe = jyotiSAM viziSTasaMniveze saMyamAd vidhau = candre gatiH = jJAnaM bhavati, sUryA''hatatejaskatayA tArANAM sUryasaMyamAttajjJAnaM na zaknoti bhavitumiti pRthgymupaayo'bhihitH| taduktaM- "candre tArAvyUhajJAnam" (yogasUtra 3-27) / ___dhruve ca nizcale jyotiSAM pradhAne saMyamAttAsAM tArANAM gateH (=tadgateH) niyata1. mudritapratau 'viSaya vatyA' ityevamasthAnacchinnaH pAThaH / 2. hastAdarza 'ca na tA...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'gatividhau' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'samAnAM' ityazuddhaH pAThaH / 26/8 ||454|| Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dezakAlagamanakriyAyA gatirbhavati, 'iyaM tArA iyatA kAlena amuM rAzimidaM vA kSetraM yAsyatIti / taduktaM- "dhruve tadgatijJAnaM" (yogasUtra 3-28) / nAbhicakre = zarIramadhyavartini samagrAGgasannivezamUlabhUte saMyamAt varmaNaH kAyasya vyUhasya' rasa-mala-nADyAdInAM sthAnasya gatirbhavati / taduktaM- "nAbhicakre kAyavyUhajJAnaM" (yogasUtra 3-29) / / 8 / / kSuttRDvyayaH kaNThakUpe kUrmanADyAmacApalam / ___ mUrdhajyotiSi siddhAnAM darzanaM ca prakIrtitam // 9 // kSuditi / kaNThe = gale kUpa iva (=kaNThakUpe) kUpo gartAkAraH pradezastatra saMyamAt kSuttRSoLayo (=kSuttRDvyayaH) bhvti| ghaNTikAzrotaHplAvanAttRptisiddheH / taduktaM- 'kaNThakUpe kSutpipAsAnivRttiH' (yogasUtra 3-30) / kUrmanADyAM kaNThakUpasyA'dhastAdvartamAnAyAM saMyamAt acApalaM bhavati, manaHsthairyasiddheH / taduktaM- "kUrmanADyAM sthairyamiti" (yogasUtra 3-31) / ___mUrdhajyotirnAma gRhA'bhyantarasya maNeH prasarantI prabheva kumbhikAdau pradeze, hRdayastha eva sAttvikaH prakAzo brahmarandhre sampiNDitatvaM bhajana tatra (= mUrdhajyotiSi) saMyamAcca siddhAnAM darzanaM ca prakIrtitam / dyAvApRthivyorantarAlavartino ye divyapuruSAstAnetadvAn pazyati, taizcA'yaM sambhASyata iti bhAvaH / taduktaM- "mUrdhajyotiSi siddhadarzanam" (yo.sU. 3-32) / / 9 / / 1. hastAdarza 'vyUhasya rasa' iti nAsti / 2. hastAdarza 'kUpakaNThe' iti padavyatyAsaH / 3. hastAdarza 'kU' varNo nAsti / 455 / / Jain Education Interational Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFER prAtibhAt sarvataH saMviccetaso' hRdaye tathA / svArthe saMyamataH puMsi bhinne bhogAtparArthakAt / / 10 / / prAtibhAditi / nimittA'napekSaM manomAtrajanyaM avisaMvAdakaM jhagityutpadyamAnaM jJAnaM pratibhA (=prAtibham) / tatra saMyame kriyamANe yadutpadyate jJAnaM vivekakhyAteH pUrvabhAvi tArakam, udeSyati savitarIva pUrvaprabhA, tataH (=prAtibhAt) sarvataH saMvid bhavati / saMyamAntarA'napekSaH sarvaM jAnAtItyarthaH / "prAtibhAdvA sarvam" (yogasUtra 3-33) ityukteH / tathA hRdaye zarIrapradezavizeSe'dhomukhasvalpapuNDarIkA''kAre (saMyamataH) saMyamAt cetasaH saMvit svaparacittagatavAsanA-rAgAdijJAnaM bhvti| taduktaM- "hRdaye cittasaMvit" (yo.suu.3-34)| parArthakAt = sattvasya svArthanairapekSyeNa svabhinnapuruSArthakAd bhogAt = sattvapuruSA'bhedA'dhyavasAyalakSaNAt sattvasyaiva sukha-duHkhakartRtvA'bhimAnAd bhinne svArthe = svarUpamAtrA''lambane parityaktAha'GkAre sattve cicchAyAsaGkrAntau puMsi saMvid bhavati / ___evambhUtaM svA''lambanajJAnaM sattvaniSThaM puruSo jAnAti, na punaH puruSo jJAtA jJAnasya viSayabhAvamApadyate, jJeyatvA''patteH / jJAtRjJeyayozcA'tyantavirodhAditi bhAvaH / taduktaM- "sattvapuruSayoratyantA'saGkIrNayoH pratyayA'vizeSo' bhogaH parArthatvAt svArthasaMyamAt puruSajJAnamiti" 1. hastAdarza 'cetamokSadayo' ityazuddhaH pAThaH / 2. yogasUtrapratiSu bahvISu'..pratyayA'vizeSAd bhogaH parArthAnyasvArthasaMyamAt puruSajJAnam' iti pAThaH / prakRte ca yogasUtrabhASyAnusAreNa pATho gRhItaH / dvAtriMzikAhastapratiSu ca 'bhogaH parArthaH svArtha...' iti pAThaH / 26/10 / / 456 / / Jain Education Interational Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / (yogasUtra 3-35) / / 10 / / samAdhivighnA 'vyutthAne siddhayaH prAtibhaM tataH / zrAvaNaM vedanA''darzA''svAda-vArtAzca vittayaH / / 11 / / samAdhIti / tataH svArthasaMyamA''hvayAt puruSasaMyamAdabhyasyamAnAt prAtibhaM = pUrvoktaM jJAnam, yadanubhAvAt sUkSmA'rthAdikamarthaM pazyati / zrAvaNaM = zrotrendriyajaM jJAnam, yasmAtprakRSTAdivyaM zabdaM jAnAti / vedanA = sparzanendriyajaM jJAnaM, vedyate'nayeti kRtvA, tAntrikyA saMjJayA vyavahriyate, yatprakarSAdivyasparzaviSayaM jJAnamutpadyate AdarzaH = cakSurindriyajaM jJAnam, A = samantAd dRzyate'nubhUyate rUpamaneneti kRtvA, yatprakarSAddivyarUpajJAnamutpadyate / AsvAdo = rasanendriyajaM jJAnaM, AsvAdyate'neneti kRtvA, yatprakarSAdivyarasasaMvidupajAyate / vArtA = gandhasaMvittiH, vRttizabdena tAntrikyA paribhASayA ghrANendriyamucyate, vartamAne gandhaviSaye pravartate iti kRtvA vRttau ghrANendriye bhavA vArtA, yatprakarSAdivyo gandho'nubhUyate / etAH ca vittayo = jJAnAni bhavanti / taduktaM- "tataH prAtibhazrAvaNavedanAdarzA(rzanA)''svAdavArtA jAyante" 26/11 || (yogasUtra 3-36) / etAzca samAdheH prakarSaM gacchataH sato vighnAH (= samAdhivighnAH), harSa-vismayAdikaraNena FFE ||457 / / 1. hastAdarza 'vyutthAnaM' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'sUkSmArthadi...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratI 'svAdo' iti truTitaH pAThaH / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / tacchithilIkaraNAt / vyutthAne = vyavahAradazAyAM ca samAdhyutsAhajananAd viziSTaphaladAyakatvAcca siddhayaH / yata uktaM- "te samAdhAvupasargA vyutthAne siddhayaH" (yogasUtra 3-37) / / 11 / / bandhakAraNazaithilyAt pracArasya ca vedanAt / cittasya syAt parapure pravezo yogasevinaH / / 12 / / bandheti / "vyApakatvAdAtma-cittayorniyatakarmavazAdeva zarIrA'ntargatayornogyabhoktabhAvena yatsaMvedanamupajAyate sa zarIrabandha ityucyate / tato bandhasya = zarIrabandhasya yatkAraNaM dharmA'dharmAkhyaM karma tasya zaithilyAt = tAnavAt' (=bandhakAraNazaithilyAt) / pracArasya ca = cittasya hRdayapradezAdindriyadvAreNa viSayA''bhimukhyena prasarasya ca vedanAt = jJAnAt = "iyaM cittavahA nADI, anayA cittaM vahati, iyaM rasa-prANAdivahAbhyo 'vilakSaNeti" svaparazarIra saJcAraparicchedAdityarthaH, yogasevino = yogA''rAdhakasya cittasya parapure = mRte jIvati vA parakIyazarIre pravezaH syAt / cittaM ca parazarIraM pravizadindriyANyanuvartante, madhukararAjamiva makSikAH / tataH parazarIraM praviSTo yogI Izvaravattena vyavaharati. yato 26/12 1. mudritapratau 'pradezo' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'yogasevina' iti padaM nAsti / 3. hastAdarza 'tAnavati' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAntare ca 'tAnavAnati' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAda" 'hRdayadvAreNa' iti truTitaH pAThaH / 5. mudritapratau 'vilakSeti' ityazuddhaH pAThaH / ...... cinadvayavartI agretanapRSThavyApI dIrghaH pATho hastAdarzavizeSe nAsti / ||458 / / Jain Education Intemational Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFE // vyApakayozcitta-puruSayorbhogasaGkocakAraNaM karmA'bhUt, taccet samAdhinA kSiptaM tadA / svAtantryAtsarvatraiva bhoganiSpattiriti / taduktaM- "bandhakAraNazaithilyAt pracArasaMvedanAcca cittasya. parazarIrA''vezaH" iti (yogasUtra 3-38) / / 12 / / samAnasya jayAddhAmo dAnasyA'bAdyasaGgatA / divyaM zrotraM punaH zrotra-vyomnoH2 sambandhasaMyamAt / / 13 / / smaansyeti| samAnasya = agnimAveSTya vyavasthitasya samAnA''khyasya vAyoH jayAt = saMyamena vazIkArAnnirAvaraNasyA'gnerUrdhvagatvAt dhAma tejaH taraNipratApavadavabhAsamAnamAvirbhavati, yena yogI jvalanniva pratibhAti / yaduktaM- "samAnajayAjjvalanaH(m)" (yogasUtra 3-40) / udAnasya kRkATikAdezAdAzirovRtterjayAditareSAM vAyUnAM nirodhAdUrdhvagatitvasiddheH abAdinA = jalAdinA asaGgatA = apratiruddhatA (=abAdyasaGgatA) / jitodAno hi yogI *jale mahAnadyAdau mahati vA kardame tIkSNeSu vA kaNTakeSu na sajati, kiM tu 26/13 laghutvAttUlapiNDavajjalAdAvanimajjannupari tena gcchtiityrthH| taduktaM- ""udAnajayAjjalapaGkakaNTakAdiSvasaGga utkrAntizca"(yogasUtra 3-39) / / / / 459 / / 1. mudritapratI ...dhAmAdAna...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'vyose' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'tana' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'tudAna' ityazuddhaH pAThaH / kA Jain Education Interational Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo ga mA hA ho ho to tmya dvA triM zi kA 26/14 zrotraM = 'zabdagrAhakamAhaGkArikamindriyaM vyoma = zabdatanmAtrajamAkAzaM, tayoH (= zrotravyomnoH) punaH sambandhasaMyamAd deza-dezibhAvasambandhasaMyamAd divyaM yugapatsUkSma-vyavahitaviprakRSTazabdagrahaNasamarthaM zrotraM bhavati / taduktaM- "zrotrA''kAzayoH sambandhasaMyamAddivyaM * zrotram" ( yogasUtra 3 - 41) / / 13 / / laghutUlasamApattyA kAya- vyomnostato'mbare / gatirmahAvidehA'taH prakAzAssvaraNakSayaH / / 14 / / ladhviti / kAyaH = pAJcabhautikaM zarIram, vyoma ca prAguktam, tayoH (= kAyavyomnoH) tataH = avakAzadAnasambandhasaMyamAt (laghunUlasamApattyA = ) laghuni tUle samApattyA tanmayIbhAvalakSaNayA prAptA'bhyantaralaghubhAvatayA ambare = AkAze gatiH syAt / uktasaMyamavAn prathamaM yathAruci jale saJcaran krameNorNanAbhatantujAlena saJcaramANa Adityarazmibhizca viharan yatheSTamAkAze gacchatItyarthaH / taduktaM- "kAyA''kAzayoH sambandhasaMyamAllaghu tUlasamApatterA(zcA)kAzagamanam " ( yogasUtra 3 - 42) / zarIrAd bahiryA zarIranairapekSyeNa manovRttiH sA mahAvidehA ityucyate, zarIrA'haGkAravigamAt / ata evA'kalpitatvena mahattvAt, zarIrA'haGkAre sati hi bahirvRtti1. hastAdarze 'zabdagrAheka' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'yupagapa...' ityazuddhaH pAThaH / cihnadvayamadhyavartI agretanapRSThavyApI dIrghaH pATho hastAdarzavizeSe nAsti / 3. hastAdarze 'razminizca' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'laghuttala' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze 'zarataira...' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarze 'sati na hi' ityazuddhaH pAThaH / For Private Personal Use Only / / 460 / / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "FFE manasaH kalpitocyate, tasyAH kRtasaMyamAyAH sakAzAt prakAzasya zuddhasattvalakSaNasya yadA- // varaNaM klezakarmAdi tatkSayaH (=prakAzA''varaNakSayaH) bhavati, sarve cittamalAH kSIyanta iti yAvat / taduktaM- "bahirakalpitA vRttirmahAvidehA tataH prakAzA''varaNakSayaH" (yogasUtra 343) iti / / 14 / / sthUlAdisaMyamAd bhUtajayo'smAdaNimAdikam / kAyasampacca taddharmA'nabhighAtazca' jAyate / / 15 / / sthUlAdIti / sthUlAdIni sthUlasvarUpasUkSmA'nvayA'rthavattvAni paJcAnAM bhUtAnAmavasthAvizeSarUpANi / (1) tatra bhUtAnAM paridRzyamAnaM viziSTA''kAravattvaM sthUlaM rUpam / (2) svarUpaM ca pRthivyAdInAM kArkazya-snehoSNatA-preraNA'vakAzadAnalakSaNam / (3) sUkSmaM ca yathAkramaM bhUtAnAM kAraNatvena vyavasthitAni gandhAditanmAtrANi / (4) anvayA guNAH prakAzapravRtti-sthitirUpatayA sarvatraivopalabhyamAnAH / (5) arthavattvaM ca teSveva guNeSu bhogApavargasampAdanazaktirUpam / teSu krameNa pratyavasthaM saMyamAt (=sthUlAdisaMyamAd) bhUta jayo bhvti| kRtaitatsaMyamasya saGkalpA'nuvidhAyinyo vatsAnusAriNya iva gAvo bhUtaprakRtayo bhavantItyarthaH / taduktaM- "sthUla-svarUpa-sUkSmA'nvayA'rthavattva saMyamAd bhUtajayaH" (yogasUtra 3-44) iti / asmAd bhUtajayAd aNimAdikaM bhavati / (1) aNimA, (2) garimA, (3) laghimA, 1. hastAdarza ...nabhinayAtazca' ityazuddhaH pAThaH / ...... cihnadvayavartI agretanapRSThavyApI pATho hastAdarzavizeSe nAsti / 26/15 461 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga mA he hai ho to a f hA tmya dvA triM zi kA 26/16 (4) mahimA, (5) prAkAmyam, (6) 'Izitvam, (7) vazitvam, (8) yatrakAmAvasAyitvaM cetynnimaadikm| tatrA'NimA paramANurUpatA'pattiH / garimA vajravad gurutvaprAptiH / laghimA tUlapiNDavallaghutvaprAptiH / mahimA mahattvaprAptiH aGgulyagreNa candrAdisparzanayogyatA / prAkAmyamicchA'nabhighAtaH / zarIrA'ntaHkaraNayoH Izitvam / sarvatra prabhaviSNutA vazitvam, yataH sarvANyeva bhUtAni vacanaM nA'tikrAmanti / yatrakAmAvasAyitvaM svA'bhilaSitasya samAptiparyantanayanam / kAyasampacca uttamarUpAdilakSaNA " rUpa lAvaNya-bala-vajrasaMhananatvAni kAyasampat" ( yogasUtra 3-46) ityukteH / taddharmA'nabhighAtazca tasya kAyasya dharmAH rUpAdayasteSAmabhighAto = nAzastadabhAvazca jAyate / na hyasya rUpamagnirdahati na vA''paH kledayanti, na vA vAyuH zoSayatIti / tadidamuktaM- " tato'NimAdiprAdurbhAvaH kAyasampattaddharmA'nabhighAtazceti" ( yogasUtra 3-45) / / 15 / / saMyamAd grahaNAdInAmindriyANAM jayastataH / manojavo 'vikaraNabhAvazca prakRterjayaH / / 16 / / saMyamAditi / grahaNAdayo grahaNasvarUpA'smitA'nvayA'rthavattvAni / tatra grahaNaM indriyANAM viSayA'bhimukhI vRttiH / svarUpaM sAmAnyena prakAzakatvam / asmitA 1. mudritapratI 'IzatvaM' iti pAThaH / 2 hastAdarze 'vikaraNAM...' ityazuddhaH pAThaH / = = = / / 462 / / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ahaGkArAnugamaH / anvayA'rthavattve prAguktalakSaNe / teSAM (=grahaNAdInAM) yathAkramaM saMyamA dindriyANAM jayo bhvti| taduktaM- "grahaNa-svarUpA'smitA'nvayArthavattvasaMyamAdindriyajayaH" (yogasUtra 3-47) iti / ___tataH = indriyajayAd manojavaH = zarIrasya manovadanuttamagatilAbhaH vikaraNabhAvazca kAyanarapekSyeNendriyANAM vRttilAbhaH / prakRteH = pradhAnasya jayaH sarvavazitvalakSaNo bhvti| taduktaM- "tato manojavitvaM vikaraNabhAvaH pradhAnajayazca" (yogasUtra 3-48) / / 16 / / sthitasya sattva-puruSA'nyatA khyAtau ca kevalam / sArvajyaM sarvabhAvAnAmadhiSThAtRtvameva ca / / 17 / / sthitasyeti / kevalaM (sattva-puruSAnyatAkhyAtau =) sattva-puruSayoranyatAkhyAtau guNakartRtvAbhimAnazithilIbhAvalakSaNAyAM zuddhasAttvikapariNAmarUpAyAM sthitasya ca sArvajyaM sarveSAM zAntoditA'vyapadezyadharmatvena sthitAnAM yathAvadivekaja jJAnalakSaNam, sarveSAM bhAvAnAM (sarvabhAvAnAM=) = guNapariNAmAnAM adhiSThAtRtvameva ca svAmivadAkramaNalakSaNaM bhavati / taduktaM- "sattva-puruSA'nyatAkhyAtimAtrasya sarvabhAvA'dhiSThAtRtvaM sarvajJatvaM ca" (yogasUtra 3-49) / / 17 / / 1. hastAdarza 'puruSAH nyAtA...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza'...vivekajajJAna...' iti pAThAntaraH / 3. hastAdarza '...kramaNalakSaNalakSaNaM' iti adhikaH pAThaH / 26/17 ||463 // Jain Education Interational Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga mA ho Tac to hA tmya dvA triM zi kA 26/19 smRtA siddhirvizokeyaM tadvairAgyAcca yoginaH / doSabIjakSaye nUnaM kaivalyamupadarzitam / / 18 / / smRteti / iyaM vizokA siddhiH smRtA / tasyAM vizokAyAM siddhau vairAgyAcca (= tadvairAgyAcca) yogino = yogabhAjaH doSANAM = rAgAdInAM bIjasya = avidyAdeH kSaye = nirmUlane ( = doSabIjakSaye) nUnaM nizcitaM kaivalyaM = puruSasya guNAnAmadhikAraparisamApteH svarUpapratiSThatvaM upadarzitam / yataH - 'tadvairAgyAdapi doSabIjakSaye kaivalyamiti" ( yogasUtra 3-50 ) / / 18 / / = = asaGgazcA'smayazcaiva sthitAvupanimantraNe / bIjaM punaraniSTasya prasaGgaH syAt kilA'nyathA / / 19 / / asaGgazceti / upanimantraNe uktasamAdhisthasya devairdivyastrIrasAyanAdyupaDhaukanena bhoganimantraNe asaGgazcA'smayazcaiva sthitau bIjam / saGgakaraNe punarviSaya pravRttiprasaGgAt smayakaraNe ca kRtakRtyamAtmAnaM manyamAnasya samAdhAvutsAhabhaGgAt / etadevAha- anyathA = asaGgA'smayA'karaNe punaH kila iti satye aniSTasya prasaGgaH (syAt) iti / tadidamuktaM- " 5 sthAnyupanimantraNe saGga - smayA'karaNaM punaraniSTaprasaGgAditi" 1 . hastAdarze '...samAdhisthadevaiH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'gakaraNe ' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarze ' ...SayavRtti....' iti pAThaH / 4. hastAdarze 'aniSTasaMga' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau sthitya...' ityazuddhaH pAThaH / / / 464 / / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FF hd (yogasUtra 3-51) / / 19 / / syAt kSaNakramasambandhasaMyamAdyadvivekajam / 'jJAnaM jAtyAdibhistacca tulyayoH pratipattikRt / / 20 / / ___syAditi / kSaNaH = sarvA'ntyaH kAlA'vayavastasya kramaH = paurvAparyaM tatsaM(bandhasaM)yamAt (=kSaNakramasambandhasaMyamAt) sUkSmAntarasAkSAtkaraNasamarthAt yadvivekajaM jJAnaM syAt / yadAha"kSaNakramayoH sambandhasaMyamAdvivekajaM jJAnamiti" (yogasUtra 3-52) / tacca jAtyAdibhistulyayoH padArthayoH pratipattikRt = vivecakam / taduktaM- "jAti-lakSaNa-dezairanyatA'navacchedAttulyayostataH pratipattiriti" (yogasUtra 3-53) / padArthAnAM bhedahetavo hi jAti-lakSaNa-dezA bhavanti / jAtiH padArthabhetrI, yathA gaurayaM mahiSo'yamiti / jAtyA tulyayorlakSaNaM bhedakam , yathA 'iyaM karburA iyaM cA'ruNe'ti / ubhAbhyAmabhinnayordezo bhedahetuH, yathA tulyapramANayorAmalakayorbhinadezasthitayoH / yatra ca trayamapi na bhedakaM, yathaikadezasthitayoH zuklayoH pArthivayoH paraNANvoH, tatra saMyamajanitAdvivekajajJAnAdeva bhavati bhedadhIriti / / 20 / / tArakaM sarvaviSayaM sarvathAviSayA'kramam / zuddhisAmyena kaivalyaM tataH puruSa-sattvayoH / / 21 / / tArakamiti / tacca vivekajaM jJAnaM tArayatyagAdhAtsaMsArapayodheryoginamityAnvarthikyA / 1. hastAdarza 'jJAnA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'karturA' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'sarvathA' padaM nAsti / 26/21 ||465 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFhoto saMjJayA tArakaM ucyte| tathA sarvaviSayaM sarvANi tattvAni mahadAdIni viSayo yasya tttthaa| tathA sarvathA = sarvaiH prakAraiH sUkSmAdibhedairviSayo yasya tacca tadakramaM ca (=viSayA'krama) niHzeSanAnA'vasthApariNatavyarthikabhAvagrahaNe kramarahitaM ceti karmadhArayaH / itthaM cA'sya saMjJAviSaya-svabhAvA vyaakhyaataaH| taduktaM- "tArakaM sarvaviSayaM sarvathAviSayamakramaM ceti" (yogasUtra 3-54) / 'tataH = tasmAt jJAnAt puruSa-sattvayoH zuddhisAmyena kaivalyaM bhavati / tatra puruSasya zuddhirupacarita'bhogA'bhAvaH / sattvasya tu sarvathA kartRtvA'*bhimAnanivRttyA svakAraNe'nupraveza iti / tadidamuktaM- "sattva-puruSayoH zuddhisAmye kaivalyamiti" (yogasUtra 3-55) / / 21 / / itthamanyairupadarzite yogamAhAtmye upapattyanupapattyordizA pradarzayannAha iha siddhiSu vaicitrye bIjaM karmakSayAdikam / saMyamazcA'tra "sadasatpravRttivinivRttitaH // 22 // iheti / iha prAguktagranthe siddhiSu vaicitrye karmakSayAdikaM bIjaM, tathAjJAne tathAjJAnAvaraNakSayopazamAdervIryavizeSe ca vIryAntarAyakSayopazamAderhetutvAt / saMyamazcA'tra = uktasiddhiSu 1. mudritaprato'...Natatvata A(NatA)rthika...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza'...matramaM' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzavizeSe ca 'vikrama' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratau ....caritA | bhogAbhAvaH' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'puruSasattvayoH' iti padavyatyAsaH / ..... cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 6. hastAdarza 'dizapra' ityazuddhaH | pAThaH / 6. hastAdarza 'prayannA..' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 7. hastAdarza 'divasatpra..' ityazuddhaH pAThaH / / 26/22 466 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FFood satpravRttyasannivRttibhyAM (=sadasatpravRttivinivRttitaH) tathAvidhakSayopazamAdyAdhAnadvAraiva bIjaM na tu tat tadviSayajJAnapraNidhAnAdirUpaH, anantaviSayakajJAnasya prativiSayaM saMyamA'sAdhyatvAdvihitA'nuSThAnapraNidhAnamAtrasaMyamenaiva mohakSayAttadupapatteH / cittapraNidhAnArthaM tvAlambanamAtraM kvA'pi na vArayAmaH / kevalamAtmapraNidhAnaparyavasAna eva sarvaH saMyamaH phalavAnityAtmano jJeyatvaM vinA sarvaM vilUnazIrNaM bhavedityadhikaM svayamUhanIyam / / 22 / / prAyazcittaM punaryogaH prAgjanmakRtakarmaNAm / abdhInAM 'nizcayAdantaHkoTAkoTisthiteH kila / / 23 / / prAyazcittamiti / (prAgjanmakRtakarmaNAm=) prAgjanmakRtapApmanAM punaH prAyazcittaM yogaH, tannAzakatvAt tasya / tathA kila iti satye / abdhInAM sAgaropamANAM antaHkoTAkoTIsthiteH nizcayAt apUrvakaraNA''rambhe'pi tAvasthitikakarmasadbhAvA''vazyakatvasya mahAbhASyAdiprasiddhatvAt tasya ca dharmasaMnyAsaikanAzyatvAditi / / 23 / / nikAcitAnAmapi yaH karmaNAM tapasA kSayaH / so'bhipretyottamaM yogamapUrvakaraNodayam // 24 / / 1. hastAdarza 'nizcayAnantaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza '...pApAnAM' iti pAThAntaraH / 3. hastAdarza 'vapasaH' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza '...taMsayogA..' ityazuddhaH pAThaH / 26/24 // / / 467 / / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikAcitAnAmiti / nikAcitAnAmapi upazamanAdikaraNAntarAyogyatvena' vyavasthApitAnAmapi karmaNAM yastapasA kSayo bhaNita iti zeSaH / "tavasA u nikAiANaM pi" (vizeSAvazyakabhASya-2046) iti vacanAt / so'pUrvakaraNodayaM uttamaM yogaM dharmasaMnyAsalakSaNaM abhipretya, na tu yatkiJcittapa iti draSTavyam / tattvamatratyaM adhyAtmaparIkSAdau vipaJcitam / / 24 / / api krUrANi karmANi kSaNAdyogaH kSiNoti hi / jvalano jvAlayatyeva kuTilAnapi pAdapAn / / 25 / / dRDhaprahArizaraNaM cilAtIputrarakSakaH / api pApakRtAM yogaH pakSapAtAnna zaGkate / / 26 / / aharnizamapi dhyAtaM yoga ityakSaradvayam / apravezAya pApAnAM dhruvaM vajrA'rgalAyate / / 27 / / AjIvikAdinA'rthena yogasya ca viDambanA / pavanA'bhimukhasthasya jvalanajvAlanopamA / / 28 / / yogaspRhA'pi saMsAratApavyayatapAtyayaH / mahodayasarastIrasamIralaharIlavaH / / 29 / / 1. mudritapratau ....karaNAntasaMyogya(jya)tvena' ityazuddhaH pAThaH / 26/29 / / 468 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sh, yogA'nugrAhako yo'nyaH paramezvara iSyate / acintyapuNyaprAgbhArayogA'nugrAhya eva saH / / 30 / / bharato bharatakSoNI bhujAno'pi mahAmatiH / tatkAlaM yogamAhAtmyAda bubhuje kevalazriyam / / 31 / / pUrvamaprAptadharmA'pi paramAnandananditA / yogaprabhAvataH prApa marudevA paraM padam / / 32 / / / / iti yogamAhAtmyadvAtriMzikA / / 26 / / // atha bhikSudvAtriMzikA / / 27 / / anantaraM yogamAhAtmyamupadarzitaM tacca bhikSau sambhavatIti tatsvarUpamihocyate - nityaM cetaH samAdhAya yo niSkramya gurUdite / pratyApibati no vAntamavazaH' kuTilabhruvAm / / 1 / / nityamiti / yo niSkramya dravyabhAvagRhAt yogyatAyAM satyAM gurUdite = jJAnavRddhavacane (469 / / nityaM = nirantaraM cetaH samAdhAya = praNidhAya vAntaM = parityaktaM viSayajambAlaM no 1. hastAdarza 'yonya' iti pAThaH / 1. hastAdarza'...mavizaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza prameNi...' ityazuddaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiva pratyApibati = punarAdriyate avazaH kuTila vAM = purandhrINAm / / 1 / / pRthivyAdIMzca SaTakAyAn sukhecchUnasukhadviSaH / gaNayitvA''tmatulyAn yo mahAvratarato bhavet / / 2 / / pRthivyAdIniti- vyaktaH / / 2 / / audezikaM na bhuJjIta trasasthAvaraghAtajam / buddhoktadhruvayogI yaH kaSAyAMzcaturo vamet / / 3 / / audezikamiti / audezikaM kRtAdyanyacca sAvadyam / buddhoktena = jinavacanena dhruvayogI = nityocitayogavAn (=buddhoktadhruvayogI) / / 3 / / __ nirjAtarUparajato gRhiyogaM ca varjayet / samyagdRSTiH sadA'mUDhastapaH saMyamabuddhiSu // 4 // nirjAtarUpeti / nirjAtarUparajato = nirgatasuvarNarUpyaH / parigrahAntaranirgamopalakSaNametat / gRhiyogaM mUrcchayA gRhasthasambandhaM (ca varjayet) / samyagdRSTiH = bhAvasamyagdarzanI yaH / / 4 / / na yazcA''gAmine'rthAya sannidhatte'zanAdikam / sAdharmikAnnimantryaiva bhuktvA svAdhyAyakRcca yaH / / 5 / / 1. mudritapratI 'tathA saM...' ityazuddhaH pAThaH / |||470 / / Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neti / AgAmine'rthAya = zvaH parazvo vA bhAvine prayojanAya / nimantryaiva ityanena svAtmatulyasAdharmikavAtsalyasiddhiruktA / bhuktvA svAdhyAyakRcca ityatra 'ca'zabdAccheSA'nuSThAnaparatvagraheNa nityA'pramAditvamuktam / / 5 / / na kupyati kathAyAM yo nA'pyuccaiH kalahAyate / ucite'nAdaro yasya nA''daro'nucite'pi ca / / 6 / / na kupyatIti / vyaktaH / / 6 / / 'AkrozAdInmahAtmA yaH sahate grAmakaNTakAn / na bibheti bhayebhyazca smazAne pratimAsthitaH / / 7 / / AkrozAdIniti / AkrozAdIn = Akroza-prahAra-tarjanAn grAmakaNTakAn grAmANAmindriyANAM kaNTakavaduHkhahetutvAt / / 7 / / AkruSTo vA hato vA'pi lUSito vA kSamAsamaH / vyutsRSTatyaktadeho yo'nidAnazcA'kutUhalaH / / 8 / / AkruSTo veti / AkruSTo vA kuvacanaiH, hato vA'pi daNDAdibhiH, lUSito vA khaDgA 27/8 / / 471 // 1. hastAdarza 'nako...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'hate' iti pAThaH / Jain Education Interational Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / dibhiH, kSamAsamaH pRthvIsamo; niSpratikarmatvAt / vyutsRSTo 'bhAvapratibandhA'bhAvena tyaktazca vibhUSA'karaNena dehaH = zarIraM yasya(yena)sa (= vyutsRSTatyaktadehaH) tathA / yo'nidAno bhAviphalA''zaMsArahito akutUhalazca naTAdidarzane / / 8 / / yazca nirmamabhAvena kAye doSairupaplute / jAnAti pudgalA'nyasya na me kiJcidupaplutam / / 9 / / yazceti / yazca nirmamabhAvena = AkAlaM sakalaparigra svabhAvA'nubhavajanitena nirmamatvena kAye = zarIre doSaiH = jvarazUlAdibhiH = upaplute kA jAnAti 'pudgalA'nyasya sato na me kiJcidupaplutaM, pudgalA eva paramupaplutA' iti 27/11 | / / 9 / / svasaMsargiNi nirmamatvabhAvanaupayikaM namirAjarSidRSTAntamupadarzayati tathAhi mithilAnAtha babhANa mithilAdAhe na me kiJcana dahyate // 10 // tathAhIti sampradAyavyakto'yam / / 10 / / hastena cA'ghriNA vAcA saMyato vijitendriyaH / adhyAtmadhyAnanirataH sUtrArthaM yazca cintayet / / 11 / / 1. mudritapratau 'bhavapra...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'mato (syAtmano)...' ityazuddhaH pAThaH / ||472 / / Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastena ceti / hastena cA'ghriNA' ca saMyataH, kAraNaM vinA kUrmavallInatvena sthiteH / / kAraNe ca samyaggamanAt / vAcA saMyato = akuzalavAgnirodha-kuzalavAgudIraNAbhyAM', vijitendriyo = nivRttaviSayaprasaraH / / 11 / / ___ ajJAtocchaM caran zuddhamalolo'rasagRddhimAn / Rddhi-satkAra-pUjAzca jIvitaM yo na kAGkSati / / 12 / / ajJAtocchamiti / zuddhaM = bhAvaparizuddhaM, "stokaM stokamityarthaH / 'alolo = nA'prAptaprArthanaparaH / arasagRddhimAn = prApteSvapyapratibaddhaH / RddhiH 'AmarpoSadhyAdikA, satkAro vastrAdinA, pUjA prasUnAdinA, jIvitaM = asaMyamajIvitam (yo na kaangkssti)||12|| yo na kopakaraM brUyAt kuzIlaM na vadetparam / pratyekaM puNyapApajJo jAtyAdimadavarjitaH // 13 // ya iti / paraM = svapakSavineyavyatiriktam / pratyekaM =pratisvaM puNyapApajJo, anyasambandhino'nyatrA'saGakramAta / itthaM ca jAtyAdimadairvarjitaH / / 13 / / pravedayatyAryapadaM paraM sthApayati sthitaH / ||473 // 1. hastAdarza 'cAdriNA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza gAmanAt' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza ....dIrANAbhyAM' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'stokamiti padaM sakRdeva dRzyate iti truTitaH pAThaH / 5. hastAdarza 'Alola' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'AmaSeSa....' ityazuddhaH pAThaH / 27/13 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaceSTAM kuzIlAnAM parityajati yaH punaH / / 14 / / / pravedayatIti / pravedayati = kathayati AryapadaM = zuddhadharmapadam / / 14 / / udvego hasitaM zoko ruditaM kranditaM tathA / yasya nA'sti jugupsA ca krIDA cA'pi kadAcana / / 15 / / udvega iti / vyakta:2 / / 15 / / idaM zarIramazuci zukrazoNitasambhavam / azAzvataM ca matvA yaH zAzvatArthaM pravartate / / 16 / / idamiti / vyaktaH / / 16 / / sa bhAvabhikSurbhettRtvAdAgamasyopayogataH / bhedanenogratapasA bhedyasyA'zubhakarmaNaH // 17 // ___sa iti / sa bhAvabhikSuH bhaNyate / ugratapasA bhedanenA'zubhakarmaNo bhedyasyA''gamopayogato bhettRtvAt / taduktaM- "bhettAgamovautto duvihatavo bheaNaM ca bhettavvam / aThThavihaM kammakhuhaM teNa niruttaM sbhikkhutti"|| (dazavaikAlikaniyukti 342) / / 17 / / 1. hastAdarza 'yaH' nAsti / 2. hastAdarza 'vyakta' iti padaM nAsti / hastAdarzAntare ca 'spaSTam' iti pAThaH / 3. mudritapratI 'AzAzvataM' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'zlokadvayaM spaSTam / / 16 / / ' iti pAThaH / 27/17 / / 474 / / Jain Education Intemational Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhikSAmAtreNa vA bhikSuryatamAno yatirbhavet / bhavakSayAd bhavAntazca carakaH saMyamaM caran // 18 // bhikSeti / bhikSAmAtreNa vA = sarvopadhizuddhabhikSAvRttilakSaNena bhikSuH / yatamAno bhAvatastathA tathA guNeSu yatirbhavet / bhavakSayAt = saMsAranAzAd bhavAntazca / saMyama saptadazaprakAraM caran carakaH / / 18 / / kSapakaH kSapayan pApaM tapasvI ca tapaHzriyA / bhikSuzabdaniruktasya bhedAH khalvarthato hyamI // 19 // kSapaka iti| pApaM kSapayan kSapako bhaNyate / tapaHzriyA = tapolakSmyA ca tpsvii| | khalu amI hi prAsaGgikA api arthato bhikSuzabdaniruktasya bhedAH, tadarthaM pratyavyabhicArAt sarveSAm / tadAha bhikSuzabdaniruktadvAre niyuktikRt- "bhiMdato a jahakkhuhaM bhikkhu jayamANao jaI hoi| saMjamacarao carao bhavaM khivaMto bhavaMto' a / / jaM bhikkhamattavittI teNa ya bhikkhu khavei jaM khavaNo / tavasaMjame tavassitti vAvi anno vi pajjAo / / " (dazavaikAlikaniyukti 10/343-4) / / 19 / / tIrNastAyI vratI dravyaM kSAnto dAnto muniryatiH / // 1. mudritapratau 'tathA' padaM sakRdeva dRzyate iti truTitastatra pAThaH / 2. mudritapratI 'bhavaMto' padaM na dRzyate / 27/19 ||475 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA 27/21 RjuH prajJApako bhikSurvidvAn virata-tApasau // 20 // tIrNa iti / tIrNavat tIrNo vizuddhasamyagdarzanAdilAbhAd bhavArNavam / tAyaH = sudRSTamArgoktistadvAn = tAyI / suparijJAtadezanayA vineyapAlayitetyarthaH / hiMsAdiviratatvAd vratI / rAgadveSarahitatvAd dravyam / kSamA karotIti kSAntaH / * dAmyatIndriyANIti dAntaH / manyate jagatasrikAlA'vasthAmiti muniH / uttamA''zramI prayatnavAn vA = yatiH / mAyArahitaH = RjuH / apavargamArgasya prarUpakaH = prajJApakaH / bhikSuH prAguktArthaH / vidvAn = paNDitaH / virato = viSayasukhanivRttaH / tApasaH = tapaHpradhAnatvAt / / 20 / / "buddhaH pravrajito mukto'nagArazcarakastathA / pAkhaNDI brAhmaNazcaiva parivrAjakasaMyatau // 21 // buddha iti / buddho = avagatatattvaH / pravrajitaH = pApAnniSkrAntaH / mukto = nirlobhaH / anagAro = dravyabhAvA'gArazUnyaH / tathA carakaH = prAguktArthaH / pASaNDI = pAzAD DInaH / brAhmaNazcaiva = vizuddhabrahmacArI 1. hastAdarza 'vidhAna' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'svadRSTa...' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'draSTam' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza * ndriyAdInIti' iti pAThaH / .....cihnadvayamadhyavartI pATho hastAdarza nAsti / 4. hastAdarza 'daviNa' iti pAThaH / 5. mudritapratau 'a' nAsti / ||476 // Jain Education Interational Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / caiva / parivrAjakaH = pApavarjakaH / saMyataH = saMyamavAn / / 21 / / sAdhurlakSazca tIrArthI nirgranthaH zramaNastathA / ityAdInyabhidhAnAni guNabhAjAM mahAtmanAm / / 22 / / sAdhuriti / nirvANasAdhakayogasAdhanAt saadhuH| svajanAdiSu snehavirahAd R(lU)kSazca / tIrArthI bhavArNavasya / nirgrantho granthAbhAvAt / tathA zramaNaH zrAmaNyayogAt ityAdIni abhidhAnAni = nAmAni guNabhAjAM = guNazAlinAM mahAtmanAM = bhAvasAdhUnAm / taduktaM"tine tAI davie' vaI a khaMte a danta virae a| muNi tAvasa pannavagujju bhikkhu buddhe jai viU a / / pabvaie aNagAre pAsaMDI caraga baMbhaNe ceva / parivAyage ya samaNe nigganthe saMjae mutte / / sAhU lUhe a tahA tIraTThI hoi ceva NAyabvo / nAmANi evamAiNi hoMti tavasaMjama27/23 | rayANaM / / " (dazavaikAlikaniyukti 10/345-6-7) / / 22 / / saMvego viSayatyAgaH suzIlAnAM ca saGgatiH / jJAna-darzana-cAritrA''rAdhanA vinayastapaH // 23 // ___ saMvega iti / saMvego = moksssukhaa'bhilaassH| ayaM ca nirvedasyA'pyupalakSaNaH / viSayatyAgo = bhogasAdhanaparihAraH / suzIlAnAM = sAdhUnAM ca saGgatiH / 1. 'mAtarahito = mAyArahita' ityarthaH / 2. 'NANAsati = nAnAsmRtiH' ityarthaH / 3. hastAdarza 'lakSaNaM' iti liGgavyatyayAdazuddhaH pAThaH / 477 // Jain Education Interational Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnaM ythaasthitpdaarthpricchednm| 'darzanaM naisargikAdi / cAritraM saamaayikaadi| ArAdhanA caramakAle niryApaNarUpA (=jJAna-darzana-cAritrA| raa''dhnaa)| vinayo = jJAnAdiviSaya upacAraH / tapo yathAzaktyanazanAdyAsevanam / / 23 / / kSAntirdivamRjutA titikSA muktyadInate / Avazyakavizuddhizca bhikSorliGgAnyakIrtayan // 24 // kSAntiriti / zAntiH = AkrozAdizravaNe'pi krodhatyAgaH / mArdavaM = jAtyAdibhAve'pi mAnatyAgaH / RjutA = parasminnikRtipare'pi mAyAparityAgaH / titikSA = kSudAdiparISahopanipAtasahiSNutA / muktiH = dharmopakaraNe'pyamUrchA / adInatA = azanAdyalAbhe'pi vaiklavyA'bhAvaH / Avazyakavizuddhizca = avazyaGkaraNIyayoganiraticAratA / etAni bhikSorliGgAnyakIrtayan gautamAdayo maharSayaH / taduktaM-"saMvego Nibveo visayavivego sUsIlasaMsaggI / ArAhaNA tavo nANa-daMsaNa-cAritta-viNao a / / khaMtI ya maddava'jjava vimuttayA taha adINaya titikkhA / AvassagaparisuddhI sa hoMti bhikkhussa liNgaaii||"(dshvaikaalikniyukti 10/348-349) / / 24 / / ||478 / / etadguNA'nvito bhikSurna bhinnastu viparyayAt / 1. hastAdarza 'darzane' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 27/24 // Jain Education Interational Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarNaM kaSAdizuddhaM ceyuktisvarNaM na tatpunaH / / 25 / / 'etaditi / etadguNAnvitaH = prAguktA'khilaguNasampanno bhikSuH / bhinnastu na, viparyayAt' = uktaguNA'bhAvAt yataH kaSAdizuddhaM svarNaguNopetaM cet bhavati tadA svarNa bhavati / te cAmIviSaghAtanam, vIryastambhanakartRtvam, maGgalaprayojanatvam, yatheSTakaTakAdiprakArasampAdakatvam, tapyamAnasya prAdakSiNyenA''vartanam, sAropetatvam, agninA'dAhyatvam, akuthanIyatvaM ca / yuktisvarNaM = varNAdisAmyena svarNavadAbhAsamAnaM punastat svarNaM na bhavati, svarNaguNA'bhAvAt / tathA prakRte'pi bhAvanIyamiti / / 25 / / SaTkAyabhid' gRhaM kuryAd bhujItaudezikaM ca yaH / pibet pratyakSamapkAyaM sa kathaM bhikkhurucyate // 26 / / ___SaTkAyeti / SaTkAyabhid yatra kvacana pRthivyAdhupamardakaH gRhaM sambhavatyevaiSaNIyA''laye mUrcchayA vasatiM bhATakagRhaM vA kuryAt / audezikaM ca bhuJjIta yo'puSTAlambanaH / pratyakSaM upalabhyamAna eva 'akAyaM pibet tattvato vinA''lambanena sa kathaM bhikSuH = bhAvabhikSuH ucyate ? / taduktaM kA 27/26 / 479 / / 1. hastAdarza 'etaNAditi' ityadhiko'zuddhazca pAThaH / 2. hastAdarza 'viparyayAbhAvAt' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'bhid gRhaM' iti pATho nAsti / 4. hastAdarza 'apAkAyaM' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Intemational Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // / / "uddiTThakaDaM bhuMjai chakkAyapamaddaNo gharaM kuNai / paccakkhaM ca jalagayaM jo pibai kahaM || tu so bhikkhU / / " (dazavaikAlikaniyukti 10/357) / / 26 / / gRhiNo'pi sadArambhA yAcamAnA Rju janam / dInA'ndhakRpaNA ye ca te khalu dravyabhikSavaH / / 27 / / trasasthAvarahantAro' nityamabrahmacAriNaH / mithyAdRzaH saJcayinastathA sacittabhojinaH // 28 / / vizuddhatapaso'bhAvAdajJAnadhvastazaktayaH / tridhA pApeSu niratA hanta tyaktagRhA api / / 29 / / 27/31 vardhakirdravyato bhikSurucyate dArubhedanAt / dravyabhikSaNazIlatvAd brAhmaNAdizca vizrutaH // 30 // pradhAnadravyabhikSuzca zuddhaH sNvignpaakssikH| sampUrya pratimAM dIkSAM gRhI yo vA grahISyati // 31 // ||480 // 1. 'hantArA' ityazuddhaH pATho mudritapratau / 2. mudritapratau hastAdarza ca 'pratimAdIkSAM' ityazuddhaH pAThaH / saMdarbhAnusAreNA'pekSitaH pATho yojitaH / / Jain Education Interational Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + keciduktA ananteSu bhAvabhikSorguNAH punaH / bhAvyamAnA api' samyak paramAnandasampade / / 32 / / ziSTAH zlokAH SaDuttAnA'rthAH / / 27-28-29-30-31-32 / / // iti bhikSudvAtriMzikA / / 27 / / 2 ) // atha dIkSAdvAtriMzikA // 28 // anantaraM bhikSuruktaH / sa ca dIkSAsampanno bhavatIti tatsvarUpamihocyate - dIkSA hi zreyaso dAnAdazivakSapaNAttathA / ___ sA jJAnino niyogena jJAninizrAvato'thavA / / 1 / / dIkSA hIti / dIkSA hi zreyaso dAnAt tathA'zivakSapaNAt nirucyate / tadAha"zreyodAnAdazivakSapaNAcca satAM 'mateha dIkSeti" (SoDazaka 11/2) / sA niruktArthazAlinI dIkSA niyogena = niyamena jJAnino bhavati / ___athavA jJAninizrAvato = guruparatantrasya / / 1 / / etadeva bhAvayati1. mudritaprato 'amI' iti pAThaH / 2. hastAdarza ...saMmadaiH' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'dIkSA hIti' iti nAsti / 4. hastAdarza 'satAM te' iti truTito'zuddhazca pAThaH / // 481 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thods ka kSA dvA triM zi kA 28/4 ekaH syAdiha cakSuSmAnanyastadanuvRttimAn / prApto yugapad grAmaM gantavyaM yadubhAvapi / / 2 / / eka iti / spaSTaH ||2|| yasya kriyAsu sAmarthyaM syAtsamyaggururAgataH / yogyatA tasya dIkSAyAmapi mASatuSA''kRteH / / 3 / yasyeti / yasya kriyAsu = cAritrA'nuSThAneSu samyaggururAgataH sAmarthyaM syAt tasya tuSASS * kRterapi mugdhatayA mASatuSa * sadRzasyApi dIkSAyAM yogyatA || 3 || yA dIkSAssya vidhinA nAmAdinyAsapUrvakam / hantA'nupaplavazcA'yaM sampradAyA'nusArataH / / 4 / / deyeti / asya = yogyasya vidhinA Agamoktena dIkSA deyA nAmAdinyAsapUrvakam / ayaM ca nAmAdinyAsaH sampradAyAnusArato hantA'nupaplavo = vighnarahitaH, pravacanaprasiddhanAmAdinyAsenaiva nirvighnadIkSAnirvAhAt, kRtaprazAntAdinAmnaH prazamAdisvarUpopalambhAt / tannAmnaiva tadguNasmaraNAdyupalabdheH jAtyAdisampannAnAM pratipannapAlanopapatteH / taduktaM" tannAmAdisthApanamavidrutaM svaguruyojanataH / / nAmanimittaM tattvaM tathA tathA coddhRtaM purA yadiha / ....... cihnadvayavartI pATho hastAdarze nAsti / = / / 482 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatsthApanA tu dIkSA tttvenaa'nystdupcaarH||" (SoDazaka 12/7-8) / / 4 / / nAmnA'nvarthena kIrtiH syAt sthApanA''rogyakAriNI / dravyeNa ca vratasthairya bhAvaH satpadadIpanaH / / 5 / / nAmneti / nAmnA'nvarthena guNaniSpannena kIrtiH syAt / tatkIrtanamAtrAdeva zabdA'rthapratipatterviduSAM prAkRtajanasya ca manaHprasAdAt, yathA bhadrabAhu-sudharmasvAmiprabhRtInAm / sthApanA = AkAravizeSarUpA rajoharaNamukhavastrikAdidhAraNadvAreNa bhAvagarbhayA pravRttyA ArogyakAriNI, bhAvarogopamardanAt / dravyeNa ca AcArAdizrutarUpeNa sakalasAdhukriyArUpeNa vA vratasthairya pratipannaviratidAya~ bhavati / bhAvaH = samyagdarzanAdiprakarSarUpaH satpadadIpanaH = AcAryatvAdivi ziSTA'vasthitA'vasthAprakAzakaH / sAmastyenA'pyeSAM prakRSTAnAM kIrtyAdihetutvaM sambhavatyevetyUhanIyam / taduktaM "kIrtyArogyadhruvapadasamprApteH sUcakAni niyamena / nAmAdInyAcAryA vadanti tatteSu yatitavyam / / " (SoDazaka 12/9) atra dhruvapadaM bhAvapradhAnanirdezAt sthairyavAcakamiti vadanti / / 5 / / ihA''dau vacanakSAntidharmakSAntiranantaram / anuSThAnaM ca vacanAnuSThAnAt syAdasaGgakam / / 6 / / 1. hastAdarza 'viziSTAvasthAprakA...' iti pAThaH / 28/6 // 483 / / Jain Education Interational Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iheti / iha = dIkSAyAM Adau prathamaM vacanakSAntiH / anantaraM dharmakSAntiH bhavati / anuSThAnaM ca vacanA'nuSThAnAt adhyayanAdyabhiratilakSaNAdanantaraM tanmayIbhAvena sparzA''ptau satyAM asaGgakaM syAt / / 6 / / upakArA'pakArAbhyAM vipAkAdvacanAttathA / dharmAcca samaye kSAntiH paJcadhA hi prakIrtitA / / 7 / / upakAreti / (1) upakAreNa kSAntiH upakAriproktadurvacanAdyapi sahamAnasya / (2) apakAreNa kSAntiH 'mama durvacanAdyasahamAnasyA'yamapakArI bhaviSyatI'tyAzayena kSamAM kurvtH| (3) vipAkAt cehaparalokagatA'narthaparamparAlakSaNAdAlocyamAnAt zAntivipAkakSAntiH / (4) tathA vacanAt kSAntirAgamamevA''lambanIkRtyopakAritvAdinairapekSyeNa kSamAM kurvataH / (5) dharmAt ca AtmazuddhasvabhAvalakSaNAjjAyamAnA kSAntizcandanasyeva zarIrasya ccheda-dAhAdiSu saurabhAdisvadharmakalpA paropakAriNI shjtvenaa'vsthitaa'vikaarinnii| evaM paJcadhA (hi) kSAntiH samaye prkiirtitaa'| yaduktaM- "upakAryapakAri-vipAka-vacanadharmottarA matA zAntiriti" (SoDazaka 10/10) / / 7 / / prIti-bhakti-vaco'saGgaranuSThAnaM caturvidham / 28/7 ||484|| 1. hastAdarza 'chedadadAhA...' ityadhikatayA'zuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kIrtitAt' ityadhikatayA'zuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'saMgara' ityazuddhaH truTitava pAThaH / Jain Education Interational Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phera ru ho de f kSA dvA kA 28/8 Adyadvaye kSamAstisro'ntime dve cA'ntimadvaye // 8 // prItIti / prIti-bhakti-vaco'saGgaiH nimittaiH caturvidhamanuSThAnam / prItyanuSThAnaM, bhaktyanuSThAnaM, vacanA'nuSThAnaM, asaGgA'nuSThAnaM ceti / tatra sundaratAmAtrA''hitarucipUrvakA'nuSThAnamAdyam / gauravA''hitarucipUrvakA'nuSThAnaM dvitIyam / sarvatrA''ptavacanapuraskArapravRttamanuSThAnaM tRtIyam / abhyAsAdAtmasAdbhUtaM paradravyA'napekSamanuSThAnaM caturtham / yadAhu:tatprItibhaktivacanA'saGgopapadaM caturvidhaM gItam / tattvA'bhijJaiH paramapadasAdhanaM sarvamevaitat / / yatrA''daro'sti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam / / gauravavizeSayogAd buddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi jJeyaM tad bhaktyanuSThAnam / 11 atyantavallabhA khalu patnI tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayorjJAtaM syAtprItibhaktigatam / / vacanAtmikA pravRttiH 'sarvatraucityayogato yA tu / vacanAnuSThAnamidaM cAritravato niyogena / / yattvabhyAsA'tizayAtsAtmIbhUtamiva ceSTyate sadbhiH / tadasaGgAnuSThAnaM bhavati tvetattadAvedhAt / / cakrabhramaNaM daNDAttadabhAve caiva yatparaM bhavati / vacanA'saGgA'nuSThAnayostu tajjJApakaM jJeyam / / ( SoDazaka 10 / 2-8 ) / / Adyadvaye prItibhaktyanuSThAnalakSaNe tisraH kSamA bhavanti upakArA'pakAra - vipAkottarAH / antimadvaye ca vacanA'saGgA'nuSThAnalakSaNe ( antime) dve kSame bhavato vacana - dharmottare 1. hastAdarze 'AdyadvayI' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze ' srotimi' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'sad' ityazuddhaH pATha: / 4. mudritapratau 'sarvatroci ...' ityazuddhaH pAThaH / ...... cihnadvayamadhyavartI pAThaH hastAdarze nAsti / / / 485 / / Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 kA taduktaM- "Adyadvaye tribhedA caramadvitaye 'dvibhede"ti (SoDazaka.10/10) / / 8 / / sUkSmAzca viralAzcaivA'ticArA vacanodaye / sthUlAzcaiva dhanAzcaiva tataH pUrvamamI punaH // 9 // sUkSmAzceti / sUkSmAzca = laghavaH prAyazaH kAdAcitkatvAt, viralAzcaiva santAnA'bhAvAt aticArAH = aparAdhAH vacanodaye bhvnti| tato vacanodayAt pUrvamamI aticArAH punaH sthUlAzca = 'bAdarAzca (eva) ghanAzca = nirantarAzca (eva) bhvnti| taduktaM-"caramA''dyAyAM sUkSmA aticArAH prAyazo'tiviralAzca / Adyatraye tvamI syuH sthUlAzca tathA ghanAzcaiva" (SoDazaka 10/11) / / 9 / / | tato niraticAreNa dharmakSAntyAdinA kila / sarvaM saMvatsarAdUrdhvaM zuklamevopajAyate // 10 // tata iti / tato = vacanodayAt kila niraticAreNa dharmakSAntyAdinA, Adipadena dharmamArdavazuddhabrahmAdigrahaH / sarvaM dazavidhamapi kSAntyAdi saMvatsarAdUrdhvaM kriyAmalatyAgAt zuklamevopajAyate / / 10 / / mAsAdau vyantarAdInAM tejolezyAvyatikramaH / 1. hastAdarza 'bheti' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'lavaH' iti truTitaH pAThaH / 3. mudritapratI 'bAdArA...' ityazuddhaH pAThaH / 28/10 ||486 // Jain Education Interational Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bajaka paryAye yujyate cetthaM guNazreNipravRddhitaH / / 11 / / mAsAdAviti / itthaM ca saMvatsarAdUrdhvaM sarvazuklA''pattau ca mAsAdau paryAye vyanta|| rAdInAM tejolezyAvyatikramaH prajJaptyukto yujyate guNazreNipravRddhitaH / / 11 / / dinAni pakSA mAsA vA gaNyante zarado'pi ca / / nA'syAM guNA'vighAtasya gaNyate'vasaraH punaH / / 12 / / naihikA'rthA'nurAgeNa yasyAM pApaviSavyayaH / vasantanRpaceSTeva sA dIkSA'narthakAriNI // 13 // indriyANAM kaSAyANAM gRhyate muNDanottaram / 28/15 yA ziromuNDanavyaGgyA tAM saddIkSAM pracakSate / / 14 / / dinAnIti zlokatrayamadaH kaNThyam / / 12-13-14 / / vihAya pUrvasaMyogamasyAmupazamaM vrajan / manAkkAyaM prakarSeNa nizcayena ca pIDayet / / 15 / / vihAyeti / asyAM = saddIkSAyAM pUrvasaMyoga = mAtApitrAdisaMyogaM vihAyopazamaM vrajan = prApnuvan kAyaM svadehaM manAka adhyayanAdikAle'vikRSTena tapasA, prakarSeNa taduttaraM vikRSTena 1. hastAdarza '...saMyoge' ityazuddhaH pAThaH / / / 487 / / Jain Education Interational Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + / / tapasA nizcayena ca 'antye'nazanAdirUpeNa pIDayet / / 15 / / vIrANAM duzcaraH panthA eSo'nAgamagAminAm / AdAnIyA'bhidhAnAnAM bhindatAM svasamucchrayam / / 16 / / zarIreNaiva yudhyante dIkSApariNatau budhAH / durlabhaM vairiNaM prApya vyAvRttA bAhyayuddhataH / / 17 / / sarvo yadarthamArambhaH kriyate'nantaduHkhakRt / sarpalAlanamaGgasya pAlanaM tasya vairiNaH / / 18 / / zarIrAdyanurAgastu na gato yasya tattvataH / 28/21 teSAmekAkibhAvo'pi krodhAdiniyataH smRtaH / / 19 / / nanvevaM taM vinA sAdhoH kathaM bhikSATanAdyapi / na, tasya mohA'janyatvAdasaGgapratipattitaH // 20 // sasaGgapratipattirhi mamatAvAsanAtmikA / asaGgapratipattizca muktivAcchA'nurodhinI / / 21 / / / / 488 // 1. hastAdarza 'ase' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'mohajanya...' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phe ru ho de kSA dvA triM zi kA 28/25 anAdikAlA'nugatA mahatI sagavAsanA / tattvajJAnA'nugatayA dIkSayaiva nirasyate / / 22 / / yaH samaH sarvabhUteSu traseSu sthAvareSu ca / ata eva ca tasyaiva dIkSA sAmAyikAtmikA / / 23 / / nA'ratyAnandayorasyAmavakAzaH kadAcana / pracAro bhAnumatyabhre na tamastArakatviSoH / / 24 / vIrANAmityAdyArabhya navazlokI prAyo vyaktArthA / / 16-17-18-19-20-21-2223-24 / / zuddhopayogarUpeyamitthaM ca vyavatiSThate / vyavahAre'pi naivA'syA vyucchedo vAsanAtmanA / / 25 / / zuddheti / itthaM ca mamatvA'ratyAnandAdyanAkrAntasaccidAnandamayazuddhAtmasvabhAvA''caraNarUpatve iyaM dIkSA zuddhopayogarUpA vyavatiSThate, kaSAyalezasyApyazuddhatA''pAdakasyA'bhAvAt / vyavahAre'pi = AhAra-vihArAdikriyAkAle'pi naivA'syAH zuddhopayogarUpAyA dIkSAyA vAsanAtmanA vyucchedaH / 1. hastAdarze 'yo sama' ityazuddhaH pAThaH / / / 489 / / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 na ca vAsanAtmanA'vicchinnasya tatphalavicchedo nAma, yathA 'matizrutopayogayora|| nyatarakAle'nyatarasyeti dhyeyam / / 25 / / phale na 'tulyakakSatvaM zubha-zuddhopayogayoH / yeSAmantyakSaNe teSAM zailezyAmeva vizramaH / / 26 / / phala iti / yeSAM vAdinAM phale mokSalakSaNe zubha-zuddhopayogayorna tulyakakSatvaM sAdhAraNyena pradhAnahetutvaM teSAM zailezyAmantyakSaNa eva vizramaH syAt, tadaiva sarvasaMvaropapatteH / tadupakArakatvasya cobhayatrA'vizeSAt, tatsannihitopakArakatvasya ca shuddhopyogmaatraa'vishraanttvaat| ApekSikasya ca tasya "zubhopayoge'pyabAdhAd, ucitaguNavRttitvena nyAyya tvAcceti / / 26 / / etadeva bhAvayati28/27 adhyAtmAdikayogAnAM dhyAnenopakSayo yadi / hanta vRttikSayeNa syAttadA tasyApyupakSayaH // 27 // adhyAtmiketi / bhAvitArthaH / / 27 / / etacca vyavahAre dhyAnA'bhAvamabhipretyoktaM vastutaH tadA dhyAnamapyanapAyamevetyAha / / 490 / / 1. hastAdarza 'yathA ke mati...' ityadhikaH pAThaH / 2. hastAdarza 'kakSatulyatvaM' iti padavyatyAsaH / 3. hastAdarza 'sarvasaMcaro...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'AkSepika...' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza mudritapratiSu ca 'zuddhopa...' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'tavA' ityazuddhaH pAThaH / Jain Education Interational Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peja ru ho to p f kSA dvA triM zi kA 28/30 vyavahAre'pi ca dhyAnamakSataprasaraM sadA / manovAkkAyayogAnAM suvyApArasya tattvataH // 28 // vyavahAre'pi ceti / na hi cittanirodhamAtrameva dhyAnamabhyupemaH, kiM tu karaNadRDhasuvyApAramapIti / tadA'pi tadakSatamiti tAtparyam ||28|| zubhaM yogaM pratItyA'syAma nArambhitvamAgame / vyavasthitamitazcAM'zAt svabhAvasamavasthitiH / / 29 / / zubhamiti / zubhaM yogaM pratItyA'syAM sadIkSAyAM Agame prajJaptyAdirUpe anArambhitvaM vyavasthitaM, "tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA " ( bhagavatI 1/1/17) ityAdivacanAt / itazcAM'zAt svabhAvasamavasthitiH anArambhitvasya caraNaguNasvabhAvatvAt / jJAnAdyaprakarSe'pi' jJAnavatpAratantryayogyatayA tadupapatterapramAdena vizuddhatvAcceti / / 29 / / vyutthAnaM vyavahAre cenna dhyAnA'pratibandhataH / sthitaM dhyAnAntarA''rambha ekadhyAnAntaraM punaH ||30|| 1. hastAdarze '...prasarastadA' iti liGgabhedAdazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze '... manaraM' ityazuddhaH pAThaH / 3. '... prakarSo'pi ....' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau hastAdarze ca 'vyavahArazce....' ityazuddhaH pAThaH / vyAkhyAnusAreNa zuddha: pATho'smAbhiH yojito'tra / / / 491 / / Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyutthAnamiti / vyavahAre AtmamAtrapratibandhalakSaNa dhyAnapratibandhena vyutthAnaM cet ? | na, dhyAnA'pratibandhataH suvyApAralakSaNasya tasya karaNanirodhe'nukUlatvAdeva cittavikSepANAmeva tatpratibandhakatvAt / / ___ekadhyAnAntaraM punaH dhyAnAntarA''rambhe maitryAdiparikarmaNi sthitam / tathA ca tAvanmAtreNa vyutthAnatve samAdhiprArambhasyA'pi vyutthAnatvA''pattiriti na kiJcidetat / / 30 / / vicitratvamanAlocya bakuzatvAdinA zrutam / dIkSAzubaikarUpeNa vRthA bhrAntaM digambaraiH / / 31 / / vicitratvamiti / bakuzatvAdinA zrutaM pravacanAdAkarNitaM vicitratvamanAlocya dIkSAyA yacchuddhamekaM rUpaM paramopekSAmAtralakSaNaM tena (-dIkSAzubaikarUpeNa) vRthA digambarairdhAntam', yaiH pratikSipyate vyavahArakAle dIkSApAramyama / zuddhadIkSAkAraNA'valambane uparitanotkarSA'bhAve'pi dIkSAmAtrA'pratikSepe ca dharmopakaraNadharaNe'pi teSAM tadavyAghAtaH syAt / buddhipUrvakamamatvaparihArasyApyAhArAdigrahaNavadupapatterityanyatra vistaraH / / 31 / / citrA kriyAtmanA ceyamekA sAmAyikAtmanA / tasmAt samuccayenA''ryaiH paramAnandakRnmatA // 32 // 1. mudritapratau '...lakSaNaM dhyAna....' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau hastAdarza ca '...pANAmiva...' ityazuddhaH paatthH| 3. hastAdarza '...: dviH bhrA...' ityadhikaH pAThaH / 28/32 492 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citreti / kriyAtmanA ceyaM = saddIkSA citrA = nAnAprakArA sAmAyikAtmanA = 'samatApariNAmena ekA / __tasmAt samuccayena jJAnakriyayostulyabalatvena AryaH = ziSTaiH paramAnandakRnmatA / / 32 / / / / iti dIkSAdvAtriMzikA ||28|| / / atha vinayadvAtriMzikA // 29 // anantaraM dIkSA nirUpitA tasyAzca vinayagarbhAyA eva saphalatvamiti vinayaM nirUpayannAha karmaNAM drAgvinayanAdvinayo viduSAM mataH / apavargaphalA''yasya mUlaM dharmatarorayam / / 1 / / karmaNAmiti / karmaNAM = jJAnAvaraNIyAdInAM drAk = zIghraM vinayanAt' = apanayanAt viduSAM vinayo mataH / ayaM apavargaphalenA''Dhyasya (=apavargaphalA''nyasya) pUrNasya dharmatarormUlam / / 1 / / 1. hastAdarza 'satA' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'nirUpaye...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'vinayAt' iti pAThaH / 4. hastAdarza 'pUrNatAdharmaH' ityazuddhaH pAThaH / / / 493 / / Jain Education Interational Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzana-cAritra-tapobhirupacArataH / ayaM ca paJcadhA bhinno darzito munipuGgavaiH // 2 // jJAneti / jJAnAdInAM vinayatvaM pUrvakarmavinayanAduttarakarmA'bandhAcca draSTavyam / / 2 / / pratirUpeNa yogena tathA'nAzAtanAtmanA / upacAro dvidhA tatrA''dimo yogatrayAt tridhA / / 3 / / pratirUpeNeti / pratirUpeNa = ucitena yogena tathA'nAzAtanAtmanA = AzAtanA'bhAvena upacAro dvidhA / tatrA''dimaH = pratirUpayogAtmako yogatrayAt tridhA = kAyiko vAciko mAnasazceti / / 3 / / abhigrahA''sanatyAgAvabhyutthAnA'Jjaligrahau / kRtikarma ca zuzrUSA gatiH pazcAcca sammukham / / 4 / / abhigraheti / abhigraho guruniyogakaraNAbhisandhiH / AsanatyAgaH = AsanadAnaM = pIThakAdyupanayanamityarthaH (= abhigrhaa''sntyaagau)| abhyutthAnaM niSaNNasya sahasA'rhadarzane / aJjaligrahaH praznAdau (= abhyutthaanaa'nyjligrhau)| kRtikarma ca vandanam / zuzrUSA vidhivadadUrA''sannatayA sevanam / pazcAd gatiH5 gacchataH, sammukhaM ca gatirAgacchataH iti / / 4 / / / / 494 / / 1. hastAdarza 'bhinnA' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tridhAt' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'pazcamaM...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau ....haidarzanena' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza '...gatirgatirgaccha....' ityadhikaH pAThaH / 29/4 For Private & Personal use only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyiko'STavidhazcA'yaM vAcikazca' caturvidhaH / hitaM mitaM cA'paruSaM bruvato'nuvicintya ca / / 5 / / kAyika iti / ayaM cA'STavidhaH kAyika upacAraH / vAcikazca caturvidhaH / / hitaM = pariNAmasundaraM bruvataH prathamaH / ___mitaM = stokA'kSaraM bruvato dvitIyaH / aparuSaM = cA'niSThuraM bruvatastRtIyaH / anuvicintya = svAlocya ca bruvataH caturtha iti / / 5 / / mAnasazca dvidhA zuddhapravRttyA'sannirodhataH / chadmasthAnAmayaM prAyaH sakalo'nyA'nuvRttitaH / / 6 / / mAnasazceti / mAnasazca = upacAro dvidhA zuddhapravRttyA = dharmadhyAnAdipravRttyA, asanni-rodhataH = ArtadhyAnAdipratiSedhAt / ____ ayaM ca sakalaH prAyaH pratirUpo vinayaH chadmasthAnAmanyA'nuvRttita = AtmavyatiriktapradhAnAnuvRtteH / prAyograhaNAd ajJAtakevalabhAvadazAyAM kevalinAmapi / anyadA tu teSAmapratirUpa eva vinayastathaiva tatkarmavinayanopapatteH / taduktaM- "paDirUvo khalu viNao parANuattimaio munneabbo| appaDirUvo viNao NAyabo kevalINaM tu / / " (da.vai.ni. 9/323) / / 6 / / arhatsiddha-kulA''cAryopAdhyAya-sthavireSu ca / 1. hastAdarza 'vAcikastu' iti pAThaH / 2. mudritapratau 'akSAta' ityazuddhaH pAThaH / 1495 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNa-saGgha-kriyA-dharma-jJAna-jJAni-gaNiSvapi / / 7 / / arhaditi / arhantastIrthakarAH / siddhAH kSINASTakarmamalAH / kulaM nAgendrAdi / AcAryaH paJcavidhA''cArA'nuSThAtA tatprarUpakazca' / upAdhyAyaH svAdhyAyapAThakaH / sthaviraH sIdatAM sthirIkaraNahetuH / gaNa: kauTikAdiH / saGghaH sAdhvAdisamudAyaH / kriyaa'stivaadruupaa| dharmaH zrutadharmAdiH / jJAnaM matyAdi / jJAninastadvantaH / gaNirgaNAdhipatiH / / 7 / / anAzAtanayA bhaktyA bahumAnena varNanAt / dvipaJcAzadvidhaH prokto dvitIyazcaupacArikaH / / 8 / / anAzAtanayeti / anAzAtanayA = sarvathA'hIlanayA bhaktyA = ucitopacArarUpayA bahu-mAnena = AntarabhAvapratibandharUpeNa varNanAt = sadbhUtaguNotkIrtanAt dvitIyaH cA'nAzAtanAtmaka aupacArikavinayo dvipaJcAzadvidhaH proktaH, trayodazapadAnAM caturbhirguNane yathoktasaMkhyAlAbhAt / / 8 / / ekasyA''zAtanA'pyatra sarveSAmeva tattvataH / anyo'nyamanuviddhA hi teSu jJAnAdayo guNAH / / 9 / / ekasyeti / atra arhadAdipadeSu ekasyA'pi AzAtanA tattvataH sarveSAM (eva) hi 1. hastAdarza'...tpazca' iti truTitaH pAThaH / 2. hastAdarza 'anAzata...' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza'...tanApyasmin' ityazuddhaH pAThaH / 29/9 naa| 496 / / Jain Education Interational Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dous ds Fs vi na ya dvA triM zi kA 29/11 = yataH teSu jJAnAdayo guNA anyonyamanuviddhAH / yadeva hyekasya zuddhaM jJAnaM tadevA'parasyA'pi / itthaM ca hIlanAviSayIbhUtajJAnAdisambandhasya sarvatrA'vizeSAdekahIlane sarvahIlanA''patterdAruNavipAkatvamavadhArya na kasyA'pi hIlanA kAryeti bhAva: / / 9 / / nUnamalpazrutasyA'pi gurorAcArazAlinaH / hInA bhasmasAtkuryAd guNaM vahnirivendhanam / / 10 // nUnamiti / nUnaM nizcitaM alpazrutasyA'pi anadhItA''gamasyA'pi 'kAraNAntarasthApitasya guroH = AcAryasya AcArazAlinaH paJcavidhA''cAraniratasya hIlanA guNaM svagatacAritrAdikaM bhasmasAt kuryAt, indhanamiva vahniH || 10 || zaktyagrajvalana - vyAla - siMhakrodhA'tizAyinI / = = = = anantaduHkhajananI kIrtitA guruhIlanA / / 11 / / zaktyagreti / zaktiH praharaNavizeSastadagraM zaktyagraM jvalanaH = agniH, vyAla - siMhayoH sarpakesariNoH krodhaH = kopa:, tadatizAyinI = tebhyo'pyadhikA ( = zaktyagrajvalana- vyAlasiMhakrodhAtizAyinI) anantaduHkhajananI guruhIlanA kIrtitA dazavaikAlike / / 11 / / paThedyasyA'ntike dharmapadAnyasyA'pi santatam / = 1. hastAdarze 'kAraNantara' ityazuddhaH truTitazca pAThaH / 2 hastAdarze 'kIrtito' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze '...zAMtike' ityazuddhaH pAThaH / / / 497 / / Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyavAGmanasAM zuddhyA kuryAd vinayamuttamam / / 12 / / paThediti / yasyA'ntike dharmapadAni = dharmaphalAni siddhAntapadAni paThet asya santatamapi = nirantaramapi, na tu sUtragrahaNakAla eva, kuzalA'nubandhavyavacchedaprasaGgAt kAyavAGmanasAM zuddhyA uttamaM vinayaM kuryAt / / 12 / / paryAyeNa vihIno'pi zuddhajJAnaguNA'dhikaH / 'jJAnapradAnasAmarthyAdato ratnA'dhikaH smRtH||13|| paryAyeNeti / ato = dharmapAThakasya sadA vinayA'rhatvAt paryAyeNa = cAritraparyAyeNa vihino'pi zuddhajJAnaguNenAdhiko (=zuddhajJAnaguNA'dhikaH) jJAnapradAnasAmarthyamadhikRtya (=jJAnapradAnasAmarthyAta) ratnAdhikaH smata AvazyakAdau / svApekSitaratnA''dhikyena tattvavyavasthiteH / vivecitamidaM sAmAcArIprakaraNe / / 13 / / zilpArthamapi sevante zilpA''cAryaM janAH kila / dharmA''cAryasya dharmArthaM kiM punastadatikramaH / / 14 / / zilpArthamiti / vyaktaH / / 14 / / jJAnArthaM vinayaM prAhurapi prakaTasevinaH / 1. mudritapratau 'jJAna pradAna sAma...' ityasthAnacchinnaH pAThaH / 2. hastAdarza 'pragaTazAlinaH' ityazuddhaH pAThaH / 29/14aa ||498 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi na ya dvA host triM zi kA 29/16 ata evA'pavAdenA'nyathA zAstrA'rthabAdhanam' / / 15 / / jJAnArthamiti / ata eva = jJAnAdigrahaNe vinayapUrvakatvaniyamasya siddhAntasiddhatvAdeva apavAdena jJAnArthaM prakaTasevino'pi vinayaM A ( ? prA ) huH, paryAyAdikAraNeSvetadantarbhAvAt / ( anyathA = ) tathAvidhakAraNe'pi tadvinayA'nAdare zAstrA'rthabAdhanaM zAstrA''jJAvyati = kramaH / taduktaM - " eyAI akubvaMto jahArihaM arihadesie magge / Na havai pavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA || " ( bRhatkalpabhASya 4549, nizIthabhASya 4374, Avazyakaniyukti 1143) / / 15 / / nanvevamapavAdato'pi `prakaTapratiSeviNo'grahila 'grahilanRpanyAyena dravyavandanameva yaduktaM 'tadbhaGgA''pattirjJAnaguNabuddhyA tadvandane bhAvavandanA'vatArAdityAzaGkya taduktiprAyikatvA'bhiprAyeNa samAdhatte na caivamasya bhAvatvAd dravyatvoktirvirudhyate / sadbhAvakAraNatvokterbhAvasyA'pyAgamA''khyayA / / 16 / na caivamiti / na caivaM jJAnArthaM prakaTapratiSeviNo'pi vinayakaraNe asya = jJAnArthavinayasya bhAvatvAd dravyatvoktiH ApavAdikavinayasyopadezapadAdiprasiddhA, virudhyate, bhAva 1. hastAdarza' ... bandhanaM' ityazuddhaH pAThaH / iti pAThaH / 2. . hastAdarze 'prAkaTa...' iti azuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau ' .... hitagrahila ... ' / / 499 / / Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // syA'pi AgamAkhyayA = AgamanAmnA sadbhAvakAraNatvokteH = puSTA''lambanatvavacanAd / asvArasikakAraNasthala evoktaniyamAditi / bhAvalezastu mArgAnusArI yatra kvacidapi || mArgodbhAsanArthaM vandanAdivinayA'rhatAnimittameva zrUyate / yaduktaM bRhatkalpabhASye "daMsaNa-nANa-carittaM tava-viNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM" / / (bRhatkalpabhASya 4553) / / 16 / / vinayena vinA na syAjjinapravacanonnatiH / payaHsekaM vinA kiM vA vardhate bhuvi pAdapaH / / 17 / / vinayaM grAhyamANo yo mRdUpAyena kuSyati / uttamAM zriyamAyAntIM daNDenA'panayatyasau / / 18 / / 29/21 trailokye'pi vinItAnAM dRzyate sukhamaGginAm / trailokye'pyavinItAnAM dRzyate'sukhamaGginAm / / 19 / / jJAnAdivinayenaiva pUjyatvA''ptiH zrutoditA / gurutvaM hi guNA'pekSaM na svecchAmanudhAvati / / 20 / / vinaye ca zrute caiva tapasyAcAra eva ca / caturvidhaH samAdhistu darzito munipuGgavaiH / / 21 / / 500 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi na ya dvA triM zi kA 29/27 zuzrUSati vinItaH san samyagevAvabudhyate / yathAvat kurute cA'rthaM madena ca na mAdyati / / 22 / / zrutamekAgratA vA me bhAvitAtmAnameva vA / sthApayiSyAmi dharme'nyaM vetyadhyeti sadAgamam // 23 // kuryAttapastathA''cAraM naihikA''muSmikA''zayA / kIrtyAdyarthaM ca no kiM tu niSkAmo nirjarAkRte / / 24 / / itthaM samAhite svAnte vinayasya phalaM bhavet / sparzAkhyaM sa hi tattvA''ptirbodhamAtraM paraH punaH / / 25 / / akSepaphaladaH sparzastanmayIbhAvato' mataH / yathA siddharasasparzastAmre sarvA'nuvedhataH / / 26 / / itthaM ca vinayo mukhyaH sarvA'nugamazaktitaH / miSTAnneSviva sarveSu nipatannikSujo rasaH / / 27 / / 1. hastAdarze 'suzruSito' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'sagadAgamaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'akSepaH phalada' ityazuddhaH pAThaH / 4 hastAdarze 'bhAvanAtmanaH' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarze 'niyanni' ityazuddhaH pAThaH / / / 501 / / Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSAH kila tamAMsIva kSIyante vinayena ca / prasRtenAM'zujAlena caNDamArtaNDamaNDalAt // 28 / / zrutasyA'pyatidoSAya grahaNaM vinayaM vinA / yathA mahAnidhAnasya vinA' sAdhanasannidhim / / 29 / / vinayasya pradhAnatvadyotanAyaiva parSadi / tIrthaM tIrthapatirnatvA kRtArtho'pi kathAM jagau // 30 // chidyate vinayo yaistu zuddhoJchAdiparairapi / tairapyagresarIbhUya mokSamArgo vilupyate // 31 // niyuGkte yo yathAsthAnamenaM tasya tu sannidhau / "svayaMvarAH samAyAnti 'paramAnandasampadaH // 32 // ziSTamarthaM spaSTam / / 32 / / // iti vinayadvAtriMzikA / / 29 / / 29/32 ( 502 / / 1. mudritapratI ...vimANa(na)dhana...' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzAt . zuddhaH pATho'tra gRhItaH / 2. mudritapratau 'zuzrUSo'pi(SaNA)parai rityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza 'bhUyA' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'svayaMvarA samA...' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau 'parasya ratisampada' ityazuddhaH pAThaH / kvacit hastAdarza 'paramapadasa...' iti pAThaH / / / 6. hastAdarza 'spaSTaprAye' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarzavizeSe ca 'spaSTaprAyam' iti pAThAntaraH / Jain Education Interational Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 - 414 APP 4 + atha kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA / / 30 / / anantaraM vinaya uktastatpAlanena ca mahAtmA kevalI bhavati, sa ca kavalabhojitvAnna || kRtArtha iti digambaramatibhramanirAsArthamAha sarvathA doSavigamAt kRtakRtyatayA tathA / __ AhArasaMjJAvirahAdanantasukhasaGgateH // 1 // ___ sarvetheti / (1) sarvathA = sarvaprakAraiH doSavigamAt kSudhAyAzca doSatvAttadabhAve kvlaahaaraa'nupptteH| (2) tathA kRtakRtyatayA kevalinaH kavalabhojitve taddhAnyApatteH / (3) AhArasaMjJAvirahAt tasyAzcA''hArahetutvAt / (4) anantasukhasya saGgateH (=anantasukhasaGagateH) / kevalinaH kavalabhUktau tatkAraNakSadvedanodayA'vazyambhAvAttenA'nanta // sukhavirodhAt / / 1 / / dagdharajjusamatvAcca vedanIyasya karmaNaH / ___ akSodbhavatayA dehagatayoH sukhaduHkhayoH // 2 // dagdheti / ca = punaH (5) vedanIyasya karmaNo dagdharajjusamatvAt / tAdRzena tena svakAryasya kSudvedanodayasya janayitumazakyatvAt / (6) dehagatayoH = zarIrA''zritayoH sukha tayA = indriyAdhInatayA'tIndriyANAM bhagavatAM tadanupapatteH / / 2 / / 503 / / kA / 30/2 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohAtparapravRttezca sAtavedyA'nudIraNAt / pramAdajananAduccairAhArakathayA'pi ca // 3 // __mohAditi / (7) mohAt = mohanIyakarmaNaH (ca) parapravRtteH paradravyapravRtternirmohasya | sata AhArAdiparadravyapravRttyanupapatteH / (8) sAtavedyasya sAtavedanIyasyA'nudIraNAt ( sAtavedyAnudIraNAt) sAtAsAtamanujAyuSAmudIraNAyAH saptamaguNasthAna eva nivRtteH / __ kevalinaH kavalabhuktau tajjanyasAtodIraNaprasaGgAt / (9) ca punarAhArakathayA'pyuccaiH = atyarthaM pramAdajananAt AhArasya sutarAM tathAtvAt / / 3 / / bhuktyA nidrAdikotpattestathA dhyAna-tapovyayAt / paramaudArikAGgasya sthAsnutvAttAM vinApi ca / / 4 / / bhuktyeti / (10) bhuktyA = kavalAhAreNa nidrAdikasyotpatteH (=nidrAdikotpatteH), AdinA rAsanamatijJAneryApathaparigrahaH / kevalinAM ca nidrAdyabhAvAttadvyApyabhukterapyayogAt / (11) tathA bhuktau satyAM dhyAnatapasoLayAt (=dhyAnatapovyayAt), kevalinazca tayoH sadAtanatvAt / (12) tAM vinApi ca = bhuktiM vinA'pi ca paramaudArikA'Ggasya sthASNu(snu)tvAt 30/4 || || = cirakAlamavasthitizIlatvAt tadarthaM kevalinastatkalpanA'yogAt / / 4 / / P 144P 4 # / / 504 / / kA Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM paropakArahAnezca purISAdijugupsayA / vyAdhyutpattezca bhagavAn bhuGkte neti digambarAH / / 5 / / pareti / (13) paropakArahAnezca bhuktikAle dharmadezanA'nupapatteH, sadA paropakArasvabhAvasya bhagavatastadvyAghAtA'yogAt / (14) purISAdijugupsayA, bhuktau taddhauvyAt / (15) vyAdhyutpattezca bhuktestannimittatvAt / bhagavAn = kevalI bhuGkte neti digambarA vadanti 2 4 44AGE siddhAntazcA'yamadhunA lezenA'smAbhirucyate / digambaramatavyAlapalAyanakalAguruH / / 6 / / siddhAntazcAyamiti / vyaktaH / / 6 / / hantA'jJAnAdikA doSA ghAtikarmodayodbhavAH / tadabhAve'pi kiM na syAdvedanIyodbhavA kSudhA / / 7 / / hanteti / (1) hanta ajJAnAdikA ghAtikarmodayodbhavA doSAH prasiddhAH / tadabhAve'pi vedanIyodbhavA kSudhA kiM na syAt / na hi vayaM bhavantamiva tattvamanAlocya kSutpipAsAdIneva doSAnabhyupemo yena nirdoSasya kevalinaH kSudhAdyabhAvaH syAditi bhAvaH / / 7 / / avyAbAdhavighAtAccetsA doSa iti te matam / naratvamapi doSaH syAttadA siddhatvadUSaNAt / / 8 / / |||505 // 30/8 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyAbAdheti / avyAbAdhasya = niratizayasukhasya vighAtAt (=avyAbAdhavighAtAt) sA kSudhA doSo guNadUSaNasyaiva doSalakSaNatvAt iti cet = yadi te = tava mataM, tadA naratvamapi bhavato doSaH syAt siddhatvadUSaNAt / tasmAta kevalajJAnapratibandhakatvena ghAtikarmodayodabhavAnAmajJAnAdInAmeva doSatvaM, na kSudhAdInAmiti yuktamutpazyAmaH / / 8 / / ghAtikarmakSayAdevA'kSatA ca kRtakRtyatA / tadabhAve'pi no bAdhA bhavopagrAhikarmabhiH / / 9 // ghAtIti / (2) ghAtikarmakSayAdeva akSatA = ahInA ca kRtakRtyatA / bhavopagrAhikarmabhiH = vedanIyAdibhiH sadbhiH tadabhAve'pi = kRtakRtyatvA'bhAve'pi no = naiva bAdhA / sarvathA kRtakRtyatvasya siddheSveva sambhavAt / upAditsAbhAve'pi upAdeyasya mokSasya syogikev-litvkaale'siddheH| rAgAdyabhAvamAtreNa kRtakRtyatvasya ca bhuktipakSe'pyabAdha eveti kathitaprAyameva / / 9 / / AhArasaMjJA cA''hAratRSNAkhyA na munerapi / kiM punastadabhAvena svAmino bhuktibAdhanam / / 10 / / ( AhArasaMjJA ceti / (3) AhArasaMjJA cA''hAratRSNAkhyA mohAbhivyaktacaitanyasya 30/10 / / 1. mudritapratau .....kAle siddheH' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'mukti...' ityazuddhaH pAThaH / 6 dPER vbo 506 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 | EPE 3 / / saMjJApadArthatvAt na munerapi bhAvasAdhorapi, kiM punastadabhAvena = AhArasaMjJAbhAvena svAmino = bhagavato bhuktibAdhanam ? tathA cAhArasAmAnye tadvizeSe, vA AhArasajJAyA hetutvameva nAstItyuktaM bhvti| na ca tadvizeSe taddhetutvamevA'pramattAdInAM cA''hArA'bhAvAnna vyabhicAra iti kucodyamAzaGkanIyam, AhArasaMjJAyA aticAranimittatvena kadApi niraticArAhArasya sAdhUnAmaprAptiprasaGgAt / / 10 / / anantaM ca sukhaM bharturjJAnAdiguNasaGgatam / kSudhAdayo na bAdhante pUrNaM tvasti mahodaye // 11 // anantaM ceti / (4) anantaM ca sukhaM bhartuH = bhagavato jJAnAdiguNasaGgataM = tanmayIbhUtamiti yAvat / ajJAnAdijanyaduHkhanivRtteH sarveSAmeva karmaNAM pariNAmaduHkhahetutvAcca kSudAdayo na bAdhante 'svA'bhAvaniyatasukhAnAmeva tairbAdhanaM / pUrNaM tu = niravazeSaM tu sukhaM mahodaye mokSe asti / tatraiva sarvakarmakSayopapatteH / / 11 / / dagdharajjusamatvaM ca vedanIyasya karmaNaH / vadanto naiva jAnanti siddhAntA'rthavyavasthitim / / 12 // dagdheti / (5) dagdharajjusamatvaM ca vedanIyasya karmaNo vadantaH siddhAntA'rthavyavasthitiM 30/12 // 1. mudritapratau 'svabhAva...' ityazuddhaH pAThaH / Sto 507 / / kA Jain Education Interational Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ts to de ? dE to 21 has its do f ke va kti vya va sthA pa na dvA triM zi kA 30/13 naiva jAnanti // 12 // puNyaprakRtitIvratvAdasAtAdyanupakSayAt / sthitizeSAdyapekSaM vA tadvaco vyavatiSThate / / 13 / / punnyeti| puNyaprakRtInAM tIrthakaranAmAdirUpANAM tIvratvAt tIvravipAkatvAt (puNyaprakRtitIvratvAt) tajjanyasAtaprAbalye vedanIyamAtrasya dagdharajjusamatvA'siddherasAtAdInAmanupakSayAdasAtavedanIyasyA'pi tadasiddheH / pApaprakRtInAM bhagavati rasaghAtena nIrasatvA'bhyupagame sthitighAtena niHsthitikatvasyA'pyA'patteH, apUrvakaraNAdau badhyamAnaprakRtiviSayakasyaiva tasya vyavasthiteH / nanu tarhi kathaM bhavopagrAhikarmaNAM kevalinAM dagdharajjukalpatvA'bhidhAnamAvazyakavRttyAdau zrUyate ? ityata Aha- sthitizeSAdyapekSaM vA tadvaco = dagdharajjukalpatvavaco vyavatiSThate, na tu rasA'pekSayA, anyathA sUtrakRtavRttivirodhaprasaGgAt / asAtAdiprakRtInAmaduHkhadatvAbhidhAnamapi AvazyakaniryuktyAdau ghAtikarmajanyabahuta sukhavilayenAlpasyA'vivakSaNAt / anyathA bhavopagrahA'yogAditi vibhAvanIyaM sudhIbhiH / / 13 / / indriyodbhavatAdhrauvyaM bAhyayoH sukhaduHkhayoH / 1. mudritapratau 'kRTTa..' ityazuddhaH pAThaH / 2 mudritapratauM ' ..masukhadatvA ...' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau ... 'yenAnyasyA ( nAlpasyA) vi...' iti pAThaH / ||508 || Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44AARI citraM punaH zrutaM hetuH karmA''dhyAtmikayostayoH // 14 // indriyeti / (5) (indriyodbhavatAdhrauvyaM =) indriyodbhavatAyA dhrauvyaM = AvazyakatvaM bAhyayoH - indriyArthasambandhA'pekSayorvilakSaNayoreva sukha-duHkhayoH AdhyAtmikayoH tayoH = sukhaduHkhayoH punazcitraM karma hetuH zrutam / kvacibahirindriyavyApArA'bhAve'pi manomAtravyApAreNa sadasaccintAbhyAmeva tayorutpatteH / kvacicca tasyA'pyabhAve AdhyAtmikadoSopazamodrekAbhyAmeva tadutpatterdarzanAdbhagavatyapi dvividhavedanIyodayadhrauvye tayoH suvacatvAditi / vastuto bAhyayorapi sukhaduHkhayoriSTA'niSTA'rthazarIrasamparkamAtra prayojakam, na tu bahirindriyajJAnamapIti bhagavati tRNasparzAdiparISahAbhidhAnaM sAmpradAyika saGgacchata iti na kiJcidetat / / 14 / / __AhArAdipravRttizca mohajanyA yadISyate / dezanAdipravRttyA'pi bhavitavyaM tadA tathA // 15 // ___ AhArAdIti / (6) AhArAdipravRttizca yadi mohajanyeSyate bhavatA buddhipUrvakaparadravyaviSayakapravRttermohajanyatvaniyamAt, tadA dezanAdipravRttyA'pi bhagavataH tathA = mohajanyatvena bhavitavyam / / 15 / / ___ icchA'bhAvAd bhagavato nAstyeva dezanApravRttiH, svabhAvata eva ca teSAM niyatadezakAlA dezanA itISTApattAvAha (509 / / kA // Jain Education Intemational Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatnaM vinA nisargAcceddezanAdikamiSyate / bhuktyAdikaM tathaiva syAdRSTabAdhA samobhayoH / / 16 / / yatnamiti / yatnaM = tAlvoSThAdivyApArajanakaprayatnaM vinA nisargAt = svabhAvAt ceddezanAdikamiSyate bhagavataH, tadA bhuktyAdikaM tathaiva = yatnaM vinaiva syAt / dRSTabAdhobhayoH pakSayoH samA, bhukteriva dezanAyA api yatnaM vinA kvA'pyadarzanAt / ceSTAvizeSe yatnahetutvakalpanasya cobhayatra sAmyAt / nanu prayatnaM vinA ceSTAmAtraM na bhavatyeva, dezanA ca bhagavatAmavyApRtAnAmeva dhvanimayI sambhavatyakSaramayyAmeva tasyAM yatnajanyatve(ne)cchAjanyatvAdiniyamA'vadhAraNAditi na sAmyaM / yadAha samantabhadraH- "anAtmArthaM vinA rAgaiH zAstA zAsti sato hitam / dhvanan zilpikarasparzAnmurajaH kimapekSate / / " ? (ratnakaraNDakazrAvakAcAra 1/8) iti, maivam, zabdasya zabdAntarapariNAmakalpanasya sAjAtyena nyAyyatve'pi dhvanestatkalpanasyAtizayato'pyanyAyyatvAt, bhagavaddezanAyA dhvanirUpatve'pi vAgyogApekSatvena tAdRzazabdamAtre puruSaprayatnA'nusaraNadhrauvyAt / anyathA'pauruSeyamAgamaM vadato mImAMsakasya durjayatvA''patteriti na kiJcidetat / ___ atha suhRdbhAvena pRcchAmaH- buddhipUrvakapravRttAvicchAyA hetutvAt kathaM kevalino dezanA30/16 || dAvAhArAdau ca pravRttiriti cet ?, suhRdbhAvena brUmaH-buddhiH khalviSTasAdhanatAdhIranyasyA 510 // kA Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga ma ma - 'tiprasaktatvAt, tatpUrvakatvaM ca yadISTasAdhanatAdhIjanyatAvacchedakaM tadApyabuddhipUrvakapravRtte- // rjIvanayonibhUtAyA iva bhavopagrAhikarmavazAdupapatterna kazciddoSa iti / pravRttisAmAnye tu yogAnAmeva hetutvAdicchApUrvakatvamArthasamAjasiddhameva / yadavadAma - "paradavammi pavittI Na mohajaNiyA va mohajaNNA vA / jogakayA hu pavittI phalakaMkhA rAgadosakayA / / " (adhyAtmamataparIkSA 22 ) || ityadhikamanyatra / / 16 / / bhuktyA yA sAtavedyasyodIraNApAdyate tvayA / sApi dezanayA'sAtavedyasyaitAM tavA''kSipet / / 17 / / ___ bhuktyeti / (7) bhuktyA = kavalAhAreNa yA sAtavedyasya = sAtavedanIyasya udIraNA tvayApAdyate, bhuktivyApAreNa sAtotpatteH / sApi dezanayA'sAtavedyasya etAM = udIraNAM tvAkSipet, tato'pi parizramaduHkhasambhavAt prayatnajanyatvasya tatra vyavasthApitatvAditi bhAvaH / 17 / / suhRdbhAvena samAdhatte udIraNAkhyaM karaNaM pramAdavyaGgyamatra yat / tasya tattvamajAnAnaH khidyase sthUlayA dhiyA / / 18 / / // udIraNAkhyamiti / (8) atra yat udIraNAkhyaM karaNaM = yadAntarazaktivizeSalakSaNaM 18|| pramAdavyaGgyaM vartate, tasya tattvaM = svarUpaM ajAnAnaH sthUlayA dhiyA = bahiryogamAtra- // - - - - . 4na Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ts to vaha kala dE to 25 15 ho do bhu kti vya sthA pa na triM zi kA 30/20 vyApAragocarayA khidyase tvam / yogavyApAramAtrasya tadAkSepakatve tato manoyogenA'pyapramatte sukhodIraNaprasaGgAt, tadIyasukhasya jJAnarUpatve sukhAntarasyA'pi tathAtvaprasaGgAt / sukhyahamityanubhavasya cA'pramatte'pyakSatatvAditi // 18 // AhArakathayA hanta pramAdaH pratibandhataH / tadabhAve ca no bhuktyA zrUyate sumunerapi / / 19 / / AhArakathayeti / ( 9 ) AhArakathayA hanta pratibandhataH = tathAvidhAhArecchAsaMskArapravRddheH pramAdo bhavati, na tvanyathApi, akathA - vikathAnAM vipariNAmasya pariNAmabhedena vyavasthitatvAt / tadabhAve ca = pratibandhAbhAve ca no naiva bhuktyA zrUyate sumunerapi uttamasAdhorapi pramAdaH, kiM punarbhagavata iti bhAvaH / bahiryogavyApAramAtroparama evA'pramattatvalAbha iti tu na yuktaM, Arabdhasya tasya tatrA'saGgatayA niSThAyA avirodhAditi / / 19 / / nidrA notpAdyate bhuktyA darzanAvaraNaM vinA / utpAdyate na daNDena ghaTo mRtpiNDamantarA // 20 // = nidreti / (10) spaSTaH / / 20 / / rAsanaM ca matijJAnamAhAreNa bhavedyadi / / / 512 / / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghrANIyaM syAttadA 'puSpaghrANatarpaNayogataH / / 21 / / rAsanaM ceti / spaSTaH / / 21 / / IryApathaprasaGgazca samo'tra gamanAdinA / akSate dhyAna-tapasI svakAlAsambhave punaH / / 22 / / Iryeti / IryApathaprasaGgazcAtra = bhagavato bhuktau gamanAdinA samaH tenA'pi tatprasaGgasya tulyayogakSematvAt, svAbhAvikasya ca tadgamanasya dRSTabAdhena kalpayitumazakyatvAditi bhAvaH / (11) svakAlA'sambhave = bhuktikAlA'sambhavinI dhyAna-tapasI punarakSate yoganirodhadehA'pavargakAlayoreva tatsambhavAt / ___svabhAvasamavasthitilakSaNayozca tayorgamanAdineva bhuktyA'pi na vyAghAta iti draSTavyam ||22 / / paramaudArikaM cAGgaM bhinnaM cettatra kA pramA / audArikAdabhinnaM cedvinA bhuktiM na tiSThati / / 23 / / paramaudArikaM ceti / (12) paramaudArikaM cAGga = zarIraM bhinnaM cet audArikAdibhyaH / 513 / / kluptazarIrebhyaH, tarhi tatra kA pramA kiM pramANaM ? na kiMcidityarthaH / 30/23|| 1. mudritapratau 'puSpaM ghrANa.' ityazuddhaH pAThaH / 24 AAP4bha . Jain Education Interational Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ba 4 AAPPA audArikAdabhinnaM cet tatkevalamatizayitarUpAdyupetaM tadeva tadA bhuktiM vinA na / tiSThati, cirakAlInaudArikazarIrasthiterbhuktiprayojyatvaniyamAt / bhukteH sAmAnyataH pudgalavizeSopacayavyApArakatvenaivopayogAt, vanaspatyAdInAmapi jalAdyabhyAdAnenaiva cirakAlasthiteH / ___ zarIravizeSasthitau vicitrapudgalopAdAnasyA'pi hetutvena taM vinA kevalizarIrasthiteH kathamapyasambhavAt / tatra paramaudArikabhinnatvasya kaivalyA''kAlInatvaparyavasitasya vizeSaNasyA'prAmANikatvAditi / / 23 / / bhuktyAdyadRSTasambaddhamadRSTaM sthApakaM tanoH / tattyAge dRSTabAdhA tvatpakSabhakSaNarAkSasI // 24 // ___ bhuktyAdIti / bhuktyAdyadRSTena = bhojanAdiphalahetujAgradvipAkakarmaNA sambaddhaM (=bhuktyA| dyadRSTasambaddhaM) tanoH = zarIrasya sthApakamadRSTaM dRSTamiti zeSaH / tattyAge kevalinyabhyupagamyamAne tvatpakSabhakSaNarAkSasI dRSTabAdhA samupatiSThate / tathA ca tadbhayAdapi tava netthaM kalpanA hitAvaheti bhAvaH / / 24 / / nanu tanusthApakA'dRSTasya bhuktyAdyadRSTaniyatatve'pi bhuktyAdyadRSTasya tanutvAdabhuktyAdhupapattirbhagavato bhaviSyatItyata Aha / / / / 514 / / pratikUlA'nivartyatvAttattanutvaM ca nocitam / doSajanma tanutvaM ca nirdoSe nopapadyate // 25 / / 30/25 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ pratikUleti / (tat) tasya bhuktyAdyadRSTasya tanutvaM ca nocitaM / pratikUlena virodhipariNAmenAnivartyatvAt (=pratikUlAnivartyatvAt / na hi vItarAgatvAdipariNAmena rAgAdInAmiva kSudhAdInAM tathAvidhapariNAmena nivartyatvamasti, yena tatastajjananakA'dRSTatanutvaM syAt / ___'astyevAbhojanabhAvanAtAratamyena kSunnirodhatAratamyadarzanAditi cenna / tato bhojanAdigatasya pratibandhamAtrasyaiva nivRtteH, zarIrAdigatasyeva 'azarIrAdibhAvanayA / anyathA'bhojanabhAvanAtyantotkarSeNa bhuktinivRttivadazarIrabhAvanAtyantotkarSeNa zarIranivRttirapi prasajyeteti mahatsaGkaTamAyuSmataH / nanu bhuktyAdiviparItapariNAmena bhuktyAdyadRSTasya moharUpaprabhUtasAmagrI vinA svakAryA'kSamatvalakSaNaM tanutvameva kriyte| tanusthApakA'dRSTasyApi azarIrabhAvanayA tadbhavabAhyayogakriyAM viruNaddhyeva / 'zarIraM tu prAgeva niSpAditaM na bAdhituM kSamata iti asmAkaM na ko'pi doSa' iti cet ? na, viparItapariNAmanivartyatve bhuktyAdestadadRSTasya rAgAdyarjakAdRSTavadyogaprakarSavati bhagavati nirmUlanAzA''pattervizeSA'bhAvAt / / ghAtyaghAtikRtavizeSA'bhyupagame tu aghAtinAM bhavopagrAhiNAM yathAvipAkopakramameva nivRtti- sambhavAditi na kiJcidetata / 30/25 / / 1. mudritapratau 'zarIrAdibhAva...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'niruNa...' iti pAThaH / so'pi zuddhaH / 4 AAAAA 515 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhu kti vya va sthA pa na dvA triM zi kA 30/28 has doSajanma agnimAndyAdidoSajanitaM tanutvaM ca cirakAlavicchedalakSaNaM nirdoSe bhagavati nopapadyate / niyatavicchedazca niyatakAlabhuktyAdyAkSepaka eveti bhAva: / / 25 / / paropakArahAnizca niyatA'vasarasya na / = purISAdijugupsA ca nirmohasya na vidyate / / 26 / paropakAreti / (13) paropakArasya hAni ( = paropakArahAniH ) ca niyatA'vasarasya bhagavato na bhavati, tRtIyayAmamuhUrtamAtra eva bhagavato bhukteH, zeSamazeSakAlamupakArA'vasarAt / (14) purISAdijugupsA ca nirmohasya kSINajugupsAmohanIyakarmaNo bhagavataH na vidyate ||26|| tato'nyeSAM jugupsA cetsurAsuranRparSadi / nAgnye'pi na kathaM tasyA'tizayazcobhayoH samaH / / 27 / / tata iti / tataH purISAdeH anyeSAM = lokAnAM jugupsA cet ? surAsuranRparSadi upaviSTasyeti zeSaH nAgnye'pi teSAM kathaM na jugupsA ? (tasya) atizayazcobhayoH pakSayoH samaH / tato bhagavato nAgnyA'darzanavat purISAdyadarzanasyA'pyupapatteH / sAmAnyakevalibhistu viviktadeze tatkaraNAnna doSa iti vadanti ||27|| svato hitamitAhArAd vyAdhyutpattizca kApi na / tato bhagavato bhuktau pazyAmo naiva bAdhakam / / 28 / / / / 516 / / Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vERE 8 svata iti / (15) svataH = puNyA''kSiptanisargataH hitamitA''hArAd vyAdhyutpattizca kA'pi na bhavati / tato bhagavato bhuktau = kavalabhojane naiva 'bAdhakaM pazyAmaH, upanyastAnAM teSAM nirdalanAt / anyeSAmapyetajjAtIyAnAmuktajAtIyatarkeNa nirdalayituM zakyatvAditi / tattvArthinA digambaramatibhramadhvAntaharaNataraNiruciH adhyAtmamataparIkSA nirIkSaNIyA sUkSmadhiyA / / 28 / / tathApi ye na tuSyanti bhagavadbhuktilajjayA / sadAzivaM bhajantAM te nRdehAdapi lajjayA // 29 / / doSaM vRthA pRthUkRtya bhavopagrAhikarmajam / bandhanti pAtakAnyAptaM dUSayantaH kadAgrahAt // 30 // kalakaiH kalpitairduSTaiH svAmI no naiva dUSyate / caurAdyutkSiptadhUlIbhiH spRzyate naiva bhAnumAn // 31 / / paramAnanditairitthaM digambaravinigrahAt / prAptaM sitAmbaraiH zobhA jainaM jayati zAsanam / / 32 / / ziSTA catuHzlokI spaSTA / / 29-30-31-32 / / / / iti kevalibhuktivyavasthApanadvAtriMzikA / / 30 / / + sh 11517|| 30/32 Jain Education Interational Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / atha muktidvAtriMzikA / / 31 / / anantaraM kavalabhojitve'pi kRtArthatvaM kevalino vyavasthApitam / sarvathA kRtArthatvaM cA'sya | muktau vyavatiSThata iti bahuvipratipattinirAsena muktiratra vyavasthApyate duHkhadhvaMsaH paro muktirmAnaM duHkhatvamatra ca / AtmakAlA'nyagadhvaMsapratiyogi'nyavRttimat // 1 // duHkhadhvaMsa iti / paro duHkhadhvaMso muktiH / paratvaM ca samAnakAlIna-samAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvA'samAnadezatvaM vardhamAnagranthe zrUyate / tatra ca yadyatsvasamAna kAlIna-svasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvasamAnadezamidAnIMtanaduHkhadhvaMsAdi tattadbhedo nivezyaH, anyathA caramaduHkhadhvaMsasamAnakAlInasamAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvA'prasiddhaH / vastutaH samAnAdhikaraNaduHkhaprAgabhAvA'samAnakAlInaduHkhadhvaMso muktirityekaM lakSaNam / aparaM ca samAnakAlInaduHkhaprAga bhAvA'samAnAdhikaraNo duHkhadhvaMsa iti lakSaNadvaye taatprym| tena nA'samAnadezatvavivecane'nyataravizeSaNavaiyarthyam / mAnaM = pramANaM ca atra = muktau duHkhatvaM iti pakSaH / AtmakAlA'nyagaH = AtmakA1. hastAdarza ...ginivR...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'ca' nAsti / 3. hastAdarza 'svasamonA' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'bhAvasAmA..' ityazuddhaH pAThaH / (518 / / Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lA'nyA''kAzAdivRttiyoM dhvaMsaH zabdAdestatpratiyogini zabdAdau avRttimad = avartamAnaM (= AtmakAlA'nyagadhvaMsapratiyoginyavRttimat) / zabdAdivRttitvenA'rthAntaravAraNArthametat pakSavizeSaNam, bAdhA'sphUrtidazAyAM tatsiddhiprasaGgAt, niyatabAdhasphoraNenaitatsAphalyAd / 'avRttiduHkhatva mi'tyuktAvasiddhiH, duHkhatvasya duHkhavRttitvAt / _ 'dhvaMse'tyAdyuktAvapi dhaMsapratiyogini, 'kAlA'nyavRttI'tyAdhuktAvapi kAlAnyA''tmavRttiduHkhadhvaMsapratiyogini, kAlA'nyatvatyAge cA''tmA'nyakAlavRttiduHkhadhvaMsapratiyogini duHkhe vidyamAnatvAt saiveti sampUrNam / __ Atma-kAlapadena tadupAdhyorapi grahAcca na tasyAstAdavasthyam / / 1 / / satkAryamAtravRttitvAt prAgabhAvo'sukhasya yaH / tadanAdhAragadhvaMsapratiyogini vRttimat // 2 // saditi / asukhasya = duHkhasya yaH prAgabhAvaH tadanAdhAro mahApralayastatra gacchati yo dhvaMso duHkhIyastatpratiyogini (= tadanAdhAragadhvaMsapratiyogini) duHkhe vRttimaditi saadhym| ___ vRttimat' ityuktau siddhasAdhanaM, duHkhatvasya duHkhe vidyamAnatvAt / pratiyogivRttitvoktAvapi duHkhA'tyantA'bhAvapratiyogivRttitvena, 'taddhvaMse'tyAdhuktAvapi duHkhadhvaMsA'GgIkArAttadeva / ___ prAgabhAvA'nAdhAravRttitvasya dhvaMsavizeSaNatve dRSTAntA'siddhiH, pradIpA'vayavAnAM pradIpa.... cihnadvayamadhyavartI dIrghaH pATho hastAda nAsti / 1. hastAdarza 'duHkhavidya.' ityazuddhaH pAThaH / 519 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E / / prAgabhAvA''dhAratvAttadarthaM 'duHkhe'tyAdi / pradIpA'vayavAstu duHkhaprAgabhAvA'nAdhArabhUtA iti || dRSTAntasaGgatiH / 'duHkhAnadhikaraNe'tyAdikaraNe khaNDapralayenA'rthAntaratA syAditi duHkhaprAgabhAvanivezaH / satkAryamAtravRttitvAditi hetuH / vRttitvamAtmatve vyabhicAri, kAryavRttitvamanantatve, dhvaMsA'pratiyogitvarUpasya tasyA'kArye AtmAdau kArye dhvaMse ca sattvAt / kAryamAtravRttitvamapi dhvaMsatve' vyabhicArIti tadarthaM bhAvavRttitve satIti vizeSaNe dIyamAne'pi na taduddhAraH, prAgabhAvadhvaMsasya pratiyogi-taddhvaMsasvarUpatvena dhvaMsatvasyA'pi bhAvavRttitvAt / tataH saditi kAryavizeSaNam / / 2 / / dIpatvavaditi prAhustArkikAstadasaGgatam / bAdhAd vRttivizeSeSTAvanyathA'rthAntarA'vyayAt // 3 // dIpatvavaditi / dIpatvavaditi dRSTAnta iti prAhuH tArkikA = naiyAyikAH / ___ itthaM sarvamuktisiddhau caitraduHkhatvAdikaM pakSIkRtya tattanmuktisAdhanopapatteH / tat = tArkikamataM asaGgataM = nyAyA'petam / (vRttivizeSeSTau=) vRttivizeSasya = abhAvIyavizeSaNatayA duHkhaprAgabhAvA'nAdhAravRttitvasya iSTau = sAdhyakoTinivezopagame bAdhAt, 1. mudritapratau ...dhvaMsatve vyabhicAravRttitve (vyabhicAri tadarthaM bhAvavRtte) satIti...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'abhAvanIya' ityazuddhaH pAThaH / 31/3 520 / / Jain Education Interational Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhadhvaMsasya duHkhasamavAyinyeva tayA vRttitvasya tvayopagamAt / / - anyathA = sambandhamAtreNa tadiSTau arthAntarA'vyayAt = arthAntarA'nuddhArAt, AkAzAdAvapi duHkhadhvaMsasya vyabhicAritAdisambandhena vRttitvAtprakRtA'nyasiddheH / ___ kAlika-daizikavizeSaNatA'nyatarasambandhena vRttitvoktAvapi kAlopAdhivRttitvena tadanapAyAt / ___ kAlikena duHkhaprAgabhAvA'nAdhAratvaniveze ca dRSTAntA'saGgateH / ___ mukhyakAlavRttitvaviziSTakAlikasambandhena tanniveze'pyAtmanastathAtvAt / uktA'nyatarasambandhena tanniveze'pi tathAsambandhagarbha'vyAptyagrahAditi bhAvaH / / 3 / / vipakSabAdhakA'bhAvAdanabhipretasiddhitaH / antaraitadayogyatvAzaGkA' yogA'paheti cet // 4 // vipksseti| vipakSe hetusattve'pi sAdhyA'sattve bAdhakasyA'nukUlatarkasyA'bhAvAt (=vipakSabAdhakA'bhAvAt) / tathA ca anabhipretasiddhitaH = aniSTasiddhiprasaGgAt, kAlA'nyatvagarbhasAdhyaM pratyapi uktahetoravizeSAt / ____etad = uktasAdhyaM antarA sarvamuktyasiddhau ayogyatvA''zaGkA 'ya eva na kadA'pi 1. hastAdarza 'garbhA vyAptyaH' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ....gyatvAcchaMkA(tvAzaMkA)..' iti pAThaH / 3. hastAdarza 'aniSTasipra..' ityazuddhaH pAThaH / 31/4 521 // Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSyate tadvadahaM yadi syAM, tadA mama viphalaM parivrAjakatvamityAkArA yogA'pahA = . yogapratibandhi ketyada eva vipakSabAdhakamiti naivaM, zamAdisampattyA svayogyatvavinizcayAt / na cA'nyo'nyAzrayastasyAH sambhavAt pUrvasevayA / / 5 / / naivamiti / evaM na yathoktaM vipakSabAdhakaM bhavatA, zamAdInAM = zama-dama-bhogA'nabhiSvaGgAdInAM mumukSucihnAnAM sampattyA (=zamAdisampattyA) svayogyatvasya vinizcayAt (=svayogyatvavinizcayAt), teSAM tadvyApyatvAt / ___na 'cA'nyo'nyA''zrayo yogapravRttau satyAM zamAdisampattistatazcA'dhikAravinizcayAtseti sambhAvanIyam, tasyAH = zamAdisampatteH pUrvasevayA yogapravRtteH prAgapi sambhavAt / yogapravRtteratizayitazamAdisampAdakatvenaiva phlvttvaat|| sAmAnyatastu tatra karmavizeSakSayopazama eva heturiti na kiJcidanupapannam / / 5 / / zamAdyupahitA hanta yogyataiva vibhidyate / tadavacchedakatvena saGkocastena tasya na // 6 // zamAdIti / zamAdibhirmumukSuliGgairupahitA (= zamAdyupahitA) hanta yogyataiva vibhidyate, 1. mudritapratau ' bandhake...' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'nevaM' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'svayogatva...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'bhavat' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'tvAnyo' ityazuddhaH pAThaH / 522 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BE / / sAmAnyayogyatAtaH samucitayogyatAyAH prAg bhedasamarthanAt / tena kAraNena tadavacchedakatvena' = yogyatAvacchedakatvena tasya = zamAdeH saGkoco na yogyatA'vacchedakatvalakSaNaH, yogyatAvizeSasyaiva atizayitazamAdau taddvArA ca mokSe hetutvAt / / 6 / / nanu zamAdAvapi saMsAritvenaiva hetuteti sarvamuktyAkSepa ityata Aha saMsAritvena guruNA zamAdau ca na hetutA / bhavyatvenaiva kiM tveSetyetadanyatra darzitam / / 7 / / ___ saMsAritveneti / saMsAritvena = nityajJAnAdimadbhinnatvarUpeNa guruNA = nAnApadArthaghaTitena zamAdau ca hetutA na tava kalpayitumuciteti zeSaH / kiM tu bhavyatvenaiva eSA - hetUtA, zamAdyanagatakAryajanakatA'vacchedakatayA''tmatvavyApyajAtivizeSasya kalpayitumacitatvAt / dravyAtvAdAvapyanugatakAryasyaiva mAnatvAt / Atmatvenaiva zamAdihetutve vizeSasAmagryabhAvenezvare'tiprasaGgA'bhAve samarthanIye'nyatrA'pi tena tasya 'suvacatvAt / bhavyatvA'bhavyatvazaGkayaiva bhavyatvanizcayena pravRttyapratibandhAt iti / etad anyatra = nyAyAlokAdau darzitam / / 7 / / 1. hastAdarza ...tvenA' iti pAThaH / sa cA'zuddhaH / 2. hastAdarza 'zamAvapi' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 3. hastAdarza 'saMsAritveneti' iti nAsti / 4. hastAdarza '...tAnaccheda....' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza 'suvatvAt' iti truTito'zuddhazca pAThaH / / / 523 / / Jain Education Interational Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ya He Ding Qian He Ke kti dvA triM zi kA 31/9 paramAtmani jIvAtmalayaH seti tridaNDinaH / layo liGgavyayo'treSTo jIvanAzastu' neSyate // 8 // paramAtmanIti / paramAtmani jIvAtmalayaH sA muktiH iti tridaNDino vadanti / atra = etanmate layo liGgavyaya iSTaH asmAkamapyabhimataH / ekAdazendriyANi paJcamahAbhUtAni ca sUkSmamAtrayA sambhUyA'vasthitAni jIvAtmani sukha-du:khA'vacchedakAni liGgazabdenocyante, tadvyayazca paramArthato nAmakarmakSaya eveti / jIvanAzastu neSyate, upAdhizarIranAze aupAdhikajIva 'nAzasyA'pyakAmyatvAt ||8|| bauddhAstvAlayavijJAnasantatiH setyakIrtayan / vinA'nvayinamAdhAraM teSAmeSA kadarthanA / / 9 / / stviti / bAstu AlayavijJAnasantatiH pravRttivijJAnopaplavarahitA saMhRtajJeyA''kArA jJAnakSaNaparamparA sA mukti ityakIrtayan / yathoktaM"cittameva hi saMsAro rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate / / " (mahopaniSad - 4 / 66) na ca zarIrAdinimittA'bhAve tadanupapattiH, pUrvapUrvaviziSTakSaNAnAmeva taddhetutvAd, viziSTabhAvanAta eva teSAM visabhAgaparikSaye pravRtteH / teSA' manvayinaM = 1. mudritapratau ' ... zazca' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze ' ... matre' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze ' ...jIroddha' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'saMhata' iti pAThaH / 5. mudritapratau '...bhAvanAt' iti pAThaH / 6. hastAdarze 'matvanaM' ityazuddhaH pAThaH / / / 524 / / Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 dE has to kti dvA zi kA 31/11 trikAlA'nugatA''tmalakSaNam AdhAraM vinA eSA muktiH kadarthanA, santAnasyA'vAstavatvena baddha-muktavyavasthA'nupapatteH, sarvathA'bhAvIbhUtasya kSaNasyottarasadRzakSaNajananA'sAmarthyAditi / / 9 / / vivartamAnajJeyA'rthA'pekSAyAM sati cA''zraye / asyAM vijayate'smAkaM paryAyanayadezanA / / 10 // = vivartamAneti / vivartamAnAH pratikSaNamanyAnyaparyAyabhAjo ye jJeyArthAstadapekSAyAm (= vivartamAnajJeyA'rthA'pekSAyAM ) Azraye ca anvayidravyalakSaNe sati asyAM = uktamukta asmAkaM paryAyanayadezanA vijayate, 'pratikSiptadravyasya bauddhasiddhAntasya paramArthataH paryAyArthikanayA'ntaHpAtitvAt / taduktaM sammatau - "2 suddhoaNataNayassa u parisuddhA pajjavaviappo" ( saM . ta . 3 / 48 ) / / 10 / / svAtantryaM muktirityanye prabhutA tanmadaH kSayI / atha karmanivRttizcet siddhAnto'smAkameva saH / / 11 / / svAtantryamiti / svAtantryaM muktirityanye vadanti / = svAtantryaM yadi prabhutA tadA madaH, sa ca kSayI | atha cet karmanivRttiH tadA asmAkameva sa siddhAntaH / / 11 / / puMsaH svarUpA'vasthAnaM seti sAGkhyAH pracakSate / 1. kobApratI prakRtikSi...' iti pATha: / 2. mudritapratau 'suddho aNaNayassa' ityazuddhaH pAThaH / tat / / 525 / / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / teSAmetadasAdhyatvaM vajralepo'sti dUSaNam / / 12 / / puMsa iti / puMsaH = puruSasya svarUpA'vasthAnaM = prakRti-tadvikAropadhAnavilaye cinmAtrapratiSThAnaM sA = muktiH iti sAGkhyAH pracakSate / teSAM etasyA mukteH asAdhyatvaM (-etadasAdhyatvaM) dUSaNaM vajralepo'sti, ekAntanityA''tmarUpAyAstasyA nityatvAt / upacaritasAdhyatvasyA'prayojakatvAt / / 12 / / pUrvacittanivRttiH sA'grimA'nutpAdasaGgatA / ityanye zrayate teSAmanutpAdo na sAdhyatAm / / 13 / / pUrveti / agrimAnutpAdasaGgatA = agrimacittA'nutpAdaviziSTA pUrvacittanivRttiH sA 31/14 muktiH ityanye / teSAmanutpAdaH sAdhyatAM na zrayata' iti mukterapuruSArthatvA''pattireva doSaH / / 13 / / sA''tmahAnamiti prAha cArvAkastattu pApmane / tasya hAtumazakyatvAttadanuddezatastathA // 14 // seti / AtmahAnaM sA = mukti iti cArvAkaH prAhaH / tattu vacanaM zrUyamANamapi pApmane bhavati / tasya Atmano hAtumazakyatvAt asato nityanivRttatvAt, satazca vItarAgajanmA'darzananyAyena nityatvAta. sarvathA hAnA'siddheH / 1. hastAdarza 'pUrvazcatta..' iti pAThaH / arthataH zuddho'pi vyAkhyAnusAreNa so'zuddhaH / 2. hastAdarza 'zrayA' ityazuddhaH pAThaH / 526 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhara tathA paryAyA'rthatayA taddhAnAvapi tadanuddezataH = AtmahAnA'nabhilASAt / mukti- // padArthasya ca nirupadhIcchAviSayatvAta / / 14 / / nityotkRSTasukhavyaktiriti tautAtitA jaguH / nityatvaM cedanantatvamatra tatsammataM hi naH // 15 // nityeti / nityamutkRSTaM ca niratizayaM yatsukhaM tadvyaktirmuktiH (=nityotkRSTasukhavyaktiH) iti tautAtitA jaguH / atra mate nityatvamanantatvaM cettat = tadA naH = asmAkaM hi = nizcitaM sammataM, siddhasukhasya sAdyaparyavasitatvA'bhidhAnAt / tasya ca muktAvabhivyakteH / / 15 / / athA'nAditvametaccettathApyeSa nayo'stu naH / sarvathopagame ca syAtsarvadA tadupasthitiH // 16 // atheti / athaitat muktisukhe nityatvam = anAditvaM cettathApi na eSa 'nayo'stu, saMsAradazAyAM karmA''cchannasyA'pi sukhasya dravyA'rthatayA zAzvatA''tmasvabhAvatvAt / sarvayopagame ca = ekAntato'nAditvA''zrayaNe ca sarvadA = saMsAradazAyAmapi tadupasthitiH = muktisukhA'bhivyaktiH syAt / abhivyaJjakA'bhAvena tadA tadabhivyaktyabhAvasamarthane ca ghaTAderapi daNDAdyabhivyaGgyatvasya suvacatve sAGkhyamatapravezA''pAtAt / / 16 / / 1. hastAdarza 'nayAstu' ityazuddhaH pAThaH / 31/16 527 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAntinastvavidyAyAM nivRttAyAM viviktatA / setyAhuH sApi no teSAmasAdhyatvAdavasthiteH / / 17 / / vedAntinastviti / vedAntinastu avidyAyAM nivRttAyAM viviktatA = kevalA''tmA| 'vasthAnaM sA muktiH, iti AhuH sA'pi no teSAM yukteti zeSaH, avasthiteH vijJAna sukhAtmakasya brahmaNaH prAgapyavasthAnAd asAdhyatvAt / ___'kaNThagatacAmIkaranyAyena bhramAdeva tatra' pravRttiriti tu bhrAntaparSadi vaktuM zobhata iti bhAvaH / / 17 / / kRtsnakarmakSayo muktirityeSa tu vipazcitAm / __syAdvAdA'mRtapAnasyodgAraH sphAranayA''zrayaH / / 18 // kRtsneti / (kRtsnakarmakSayaH =) kRtsnAnAM karmaNAM jJAnA''varaNAdInAM kSayo muktirityeSa tu vipazcitAM = ekAntapaNDitAnAM syAdvAdA'mRtapAnasyodgAraH, sphArA ye nayAH = tattattantraprasiddhArthAstadAzrayaH (=sphAranayA''zrayaH), SaDdarzanasamUhamayatvasya jainadarzane "sammatisammatatvAt / / 18 / / nayAnevA'trA'bhivyanakti RjusUtrAdibhirjAna-sukhAdikaparamparA / 1. mudritapratau 'setyAha' ityazuddhaH pAThaH / hastAdarza zuddhaH pATho vartate / 2. mudritapratau 'nAtra(s) pra...' ityazuddhaH bhrAmakazca pAThaH / 3. hastAdarza '...NAdikSayo' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratau 'sammatatvAt' iti truTitaH pAThaH / 31/18 / / 528 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kti dvA zi kA 31/20 vyaGgayamAvaraNocchittyA saGgraheNeSyate sukham / / 19 / / RjusUtrAdibhiriti / RjusUtrAdibhiH nayaiH jJAna-sukhAdiparamparA muktiriSyate, zuddhanayaistairuttarottaravizuddhaparyAyamAtrA'bhyupagamAt / jJAnAdInAM kSaNarUpatAyAH kSaNasattayA'pi siddheH, tasyAH kSaNatAdAtmyaniyatatvAt, kSaNasvarUpe tathAdarzanAt / saGgraheNa = saGgrahanayena AvaraNocchittyA vyaGgyaM sukhaM muktiH iSyate / taddhi jIvasya svabhAvaH sendriyadehAdyapekSAkAraNasvarUpA''varaNenA''cchAdyate, pradIpasyA'pavarakA'vasthitapadArthaprakAzakatvasvabhAva iva tadAvArakazarAvAdinA / tadapagame tu pradIpasyeva jIvasyApi viziSTaprakAzasvabhAvo'yatnasiddha eveti / zarIrA'bhAve jJAna - sukhAdyabhAvo'prerya eva, anyathA zarAvAdyabhAve pradIpAderabhAvaprasaGgAt / 'zarAvAdeH pradIpAdyajanakatvAnnoktaprasaGga' iti cet ? na tathAbhUtapradIpapariNatyajanakatve zarAvAdestada'nAvArakatvaprasaGgAditi / / 19 / / kSayaH prayatnasAdhyastu vyavahAreNa karmaNAm / na caivamapumarthatvaM dveSayonipravRttitaH / / 20 / / kSaya iti / vyavahAreNa tu prayatnasAdhyaH karmaNAM kSayo muktiriSyate, anvaya1. hastAdarze 'svayam' ityazuddhaH pAThaH vyAkhyAnusAreNa / 2. hastAdarze 'vyaMpi' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarze 'taranA...' iyazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'caivapuma...' ityazuddhaH pAThaH / / / 529 / / Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM Pat vyatirekA'nuvidhAnena tatpravRtteH, jJAnAdInAM karmakSaye tadanuvidhAnAt / na caivaM karmakSayasya muktitvA'bhyupagame apumarthatvaM mukteH, dveSayonipravRttitaH sAkSAdduHkhahetunAzopAyecchAviSayatvena paramapuruSArthatvA'virodhAt / / 20 / / / duHkhadveSe hi taddhetUn dveSTi prANI niyogataH / jAyate'sya pravRttizca tatastannAzahetuSu / / 21 / / duHkhadveSe hIti / duHkhadveSe hi sati prANI taLetUn = duHkhahetUn niyogato = nizcayato dveSTi / asya = duHkhahetudviSaH ca tatastannAzahetupu = duHkhopAyanAzahetuSu jJAnAdiSu pravRttirjAyate, duHkhadveSasya' duHkhahetunAzopAyecchA-duHkhahetudveSayostayozca duHkhahetunAzahetupravRttau svabhAvato hetutvAt / anusyUtaikopayogarUpatve'pi kramA'nuvedhena hetu-hetumadbhAvA'virodhAt / kramikA'kramikobhayasvabhAvopayogasya tatra tatra vyavasthApitatvAt / / 21 / / itthaM cA'tra 'duHkhaM mA bhUdi'tyuddeze duHkhahetunAzaviSayakatvaM phalitamityetadanyatrA'pyatidizannAha anyatrA'pyasukhaM mA bhUnmAGo'rthe'trA'nvayaH sthitaH / duHkhasyaivaM samAzritya svahetupratiyogitAm // 22 // 'anyatrApIti / anyatrA'pi = prAyazcittAdisthale'pi 'asukhaM mA bhUt' atra 'mAGo'rthe / / 530 / / 1. mudritapratau 'duHkhadveSya(Se')sya...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza hetumadbhA...' iti truTitaH pAThaH / 3. hastAdarza 'atratrA...' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'anyatrApIti' iti pATho nAsti / 5. hastAdarza 'mAkSo' ityazuddhaH paatthH| 31/22 Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhvaMse evam = uktarItyA duHkhasya svahetupratiyogitAM Azritya (=samAzritya) anvayaH | sthitaH / tatpApajanyaduHkhA'prasiddhyA taddhvaMsasyA'sAdhyatvAt / astu vA duHkhadveSasyaivA'yamullekhaH / / mukhyaprayojanaviSayakecchAviSayatvena ca mukhyaprayojanatvamaviruddhamiti bhAvaH / / 22 / / svato'pumarthatApyevamiti cet karmaNAmapi / zaktyA cenmukhyaduHkhatvaM syAdvAde kiM nu bAdhyatAm / / 23 / / svata iti / evamapi svato'pumarthatA, nirupadhikecchAviSayatvena sukha-duHkhahAnyanyatarasyaiva svataH pumarthatvAt iti cet ? karmaNAmapi zaktyA cenmukhyaduHkhatvaM tadA syAdvAde kiM nu bAdhyatAm ? duHkhahetorapi kathaJciddaHkhatvAt / tena duHkhakSayatvena rUpeNa karmakSayasya tvannItyA'pi mukhyaprayojanatvA'napAyAdre, rUpAntareNa tattvasya cA'prayojakatvAt / / 23 / / svataH pravRttisAmrAjyaM kiM cA'khaNDasukhecchayA / nirAbAdhaM ca vairAgyamasaGge tadupakSayAt // 24 / / svata iti / kiM ca svato = nirupadhikatayA pravRttisAmrAjyamakhaNDasukhecchayA akhaNDa // 531 / / 1. mudritapratau 'mukhyaprayojanA viSaya...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau 'tena' iti padaM nAsti / 3. mudritapratau '...pAyad' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza '...reNA' ityazuddhaH pAThaH / 1/24 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE ka sukhasaMvalitatvAt karmakSayasya / nanvevaM sukhecchayA vairAgyavyAhatirityata Aha- asaGge = asaGgA'nuSThAne tadupakSayAt = sukhecchAyA api viramAt nirAbAdhaM ca vairAgyaM "mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattamaH" (yogazataka-20 vR.uddhRta) iti vacanAt / na cedevaM, sukhecchayA vairAgyasyeva duHkhadveSAt prazAntatvasyA'pi vyAhatireveti bhAva / / 24 / / samAnA''ya-vyayatve ca vRthA muktau parizramaH / guNahAneraniSTatvAttataH suSThUcyate hyadaH / / 25 / / samAneti / samAnA''yavyayatve ca sukha-duHkhA'bhAvAbhyAmabhyupagamyamAne muktau vathA parizramaH, gaNahAneraniSTatvAta tadanuviddhaduHkhanAzopAye'niSTA'nubandhitvajJAnena prekSAvatpravRtterayogAt / tato hyadaH suSThUcyate / / 25 / / duHkhA'bhAvo'pi nA'vedyaH puruSArthatayeSyate / na hi mUrchAdyavasthA'rthaM pravRtto dRzyate sudhIH / / 26 / / duHkhA'bhAvo'pIti / duHkhA'bhAvo'pi na avedyaH = svasamAnAdhikaraNa-samAnakAlInasAkSAtkArA'viSayaH 'puruSArthatayeSyate / na hi mUrchAdyavasthArthaM sudhIH pravRtto dRzyate / anyathA 'tu tadarthamapi pravRttiH syAt / / ___ato guNahAneraniSTatvena duHkhA'bhAvarUpAyAM muktau tadarthapravRttivyAghAta eva dUSaNa1. hastAdarza ....SayaH SArtha...' iti truTito'zuddhazca pAThaH / 2. mudritapratiSu 'tu' nAsti / 31/26 // // 532 / / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 df has to t kti dvA triM zi kA 31/28 miti bhAvaH || 26 // etenaitadapAstaM hi pumarthatve'prayojakam / = tajjJAnaM duHkhanAzazca vartamAno'nubhUyate / / 27 / / eteneti / etena guNahAneraniSTatvena hi nizcitaM etadapAstam / yaduktaM mahAnaiyAyikena 'pumarthatve tajjJAnaM pumarthajJAnaM aprayojakaM, vartamAno'nubhUyate vinazyadavasthena yogisAkSAtkAreNeti / / 27 / / guNahAraniSTatvaM vairAgyAnnA'tha vedyate / = duHkhanAzazca icchA - dveSau vinA naivaM pravRttiH sukha-duHkhayoH / / 28 / / guhAriti / atha guNahAneraniSTatvaM vairAgyAnna vedyate kAmAndhatvAdiva pAradAyeM balavadduHkhA'nubandhitvam, tataH pravRttyavyAghAta iti bhAvaH / evaM sati icchA - dveSau vinA sukha-duHkhayoH 2prApyanAzyayoriti zeSaH pravRttirna syAt / paravairAgye `pravRttikAraNayostayornivRtteraparavairAgye ca guNavaitRSNyasyaivA'bhAvAd, guNahAneraniSTatvA'pratisandhAnA'nupapatteH / guNahAneraniSTatve pratisaMhite prAktanapravRttyanupapattau tatsaMskArato'pyasaGgapravRtterdurvacatvamiti na kiJcidetat // 28 // 1. hastAdarze 'dveSa' ityazuddhaH pAThaH / 2 hastAdarze 'prApya nAzyayo 'riti nAsti / 3 mudritapratI pravRtikaraNa...' ityazuddhaH pAThaH / 4. mudritapratI 'vaitRSNasya' ityazuddhaH pAThaH / / / 533 / / Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nanu zrutibAdhAnna muktau sukhasiddhirityata Aha azarIraM vAva santamityAdizrutitaH punaH / siddho hantyubhayA'bhAvo naikasattAM yataH smRtam / / 29 // ashriirmiti| 'azarIraM vAva santami'tyAdizrutitaH = 'azarIraM vAva santaM priyA'priye na spRzataH' (chAndopaniSad 8/12/1) iti zruteH punarubhayA'bhAvaH sukha-duHkhobhayA'bhAvaH siddhaH, ekasattAM = sukhasattAM na hanti, ekavatyapi dvitvA'vacchinnA'bhAvapratyayAt / astu vA tatrA'priyapadasannidhAnAt priyapadasya vaiSayikasukhaparatvamevetyapi draSTavyam / yataH smRtam / / 29 / / sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAduSSApamakRtAtmabhiH // 30 // sukhamiti / spaSTaH / / 30 / / upacAro'tra nA'bAdhAt sAkSiNI cA'tra dRzyate / 'nityaM vijJAnamAnandaM brahme'tyapyaparA zrutiH // 31 / / upacAra iti / atra = muktisukhapratipAdikAyAmuktasmRtau upacAro na duHkhA'bhAve // 534 / / sukhapadasya lAkSaNikatvaM, abAdhAda = bAdhA'bhAvAt / 1. hastAdarza 'savidhAnAt' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'nAbA...' ityazuddhaH pAThaH / 31/31 Jain Education Interational Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janyasyApyabhAvasyeva bhAvasyA'pi kasyacidanantatvasambhavAt / atra = muktisukhe 'nityaM // | vijJAnamAnandaM brahmeti (bRhadAraNyakopaniSad-3/9/28) aparA'pi zrutiH sAkSiNI vartate (=dRzyate), tayA nityajJAnA''nandabrahmA'bhedabodhanAditi / / 31 / / paramAnaM dalayatAM paramAnaM dayAvatAm / paramAnandapInAH smaH paramAnandacarcayA // 32 // ___paramAnamiti / (paramAnaM =) pareSAM = ekAntA'bhiniviSTAnAM mAnaM = kuhetuM dalayatAM syAdvAdamudgareNa / (paramAnaM) kiM bhUtam ? paraH = prakRSTo mAno = darpo yasmAttattathA (=paramAnam) / ___dayAvatAM anekAntapraNayitayA jagaduddidhIrSAvatAM sitAmbarasAdhUnAM paramAnandacarcayA = mahodayamImAMsayA vayaM (paramAnandapInAH) parameNa = utkRSTenA''nandena pInAH = puSTAH smaH / / 32 / / / / iti muktidvAtriMzikA / / 31 / / 31/32 / / 535 / / 1. hastAdarza ...nantasambhavAt' iti pAThaH / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa goedoe coe // atha sajjanastutidvAtriMzikA / / 32 / / nAma sajjana iti trivarNakaM, karNakoTarakuTumbi ced bhavet / nollasanti viSazaktayastadA, divyamantranihatAH khaloktayaH // 1 // syAd balI balamiha pradarzayet, sajjaneSu yadi satsu durjanaH / kiM balaM nu tamaso'pi varNyate, yad bhavedasati bhAnumAlini / / 2 / / durjanasya rasanA sanAtanI, saGgatiM na paruSasya muJcati / sajjanasya tu sudhA'tizAyinaH, komalasya vacanasya kevalam / / 3 / / yA dvijihvadalanA ghanA''darAd yA''tmanIha puruSottamasthitiH / yA'pyanantagatirena'yeSyate. sajjanasya garuDA'nukAritA // 4 // sajjanasya viduSAM guNagrahe, dUSaNe nivizate khalasya dhIH / cakravAkadRgaharpateryutau, ghUkadRk tamasi saGgamaGgati / / 5 / / durjanairiha satAmupakriyA, tadvacovijayakIrtisambhavAt / vyAtanoti jitatApaviplavAM, vahnireva hi suvarNazuddhatAm // 6 // / 1. mudritapratau ...retaye...' iti pAThaH / 2. hastAdarza 'suvarNasiddhitaH' ityazuddhaH pAThaH / | yi jeog pa 32/6 ||536 / / Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeo doe coe go yA kalaGkivasaterna' sakSayA, yA kadA'pi na bhujaGgasaGgatA / gotrabhitsadasi yA na sA satAM, vAci kAcidatiricyate sudhA / / 7 / / durjanodyamatapartupUrtijAttApataH zrutalatA kSayaM vrajet / no bhavedyadi guNA'mbuvarSiNI, tatra 'sajjanakRpAtapAtyayaH // 8 // tanyate sukavikIrtivAridhau durjanena vaDavAnalavyathA / sajjanena tu zazAGkakaumudIsaGgraGgavadaho mahotsavaH // 9 // yadyanugrahaparaM satAM mano durjanAt kimapi no bhayaM tadA / siMha eva tarasA vazIkRte kiM bhayaM bhuvi zRgAlabAlakAt // 10 // khedameva tanute jaDAtmanAM sajjanasya tu mudaM kaveH' kRtiH / smeratA kuvalaye'mbuje vyathA(ibnapIDana) candrabhAsi' bhavatIti hi sthitiH / / 11 // na tyajanti kavayaH zrutazramaM saMmudaiva khalapIDanAdapi / svocitA''caraNabaddhavRttayaH sAdhavaH zama-damakriyAmiva // 12 // 1. mudritaprato ....satena...' ityazuddhaH pAThaH / 2. mudritapratau ....sajjanakRpAM tapAtyayaH (yA)...' ityazuddhaH / 3. mudritapratI 'zazAMkakaumudI saMga..' ityasthAnacchinnaH pAThaH / 4. hastAdarza 'caka' ityazuddhaH pAThaH / 5. hastAdarza ...blamIma' ityazuddhaH pAThaH / 6. hastAdarza 'candramAsi' ityazuddhaH pAThaH / pa yi 32/12 11537 / / Jain Education Intemational Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navyatantraracanaM satAM ratestyajyate na khalakhedato budhaiH / naiva bhArabhayato vimucyate zItarakSaNapaTIyasI paTI // 13 // Agame sati navaH zramo madAnna sthiteriti khalena dUSyate / nauriveha jaladhau pravezakRt so'yamityatha satAM saduttaram / / 14 / / pUrvapUrvatanasUrihIlanA no tathApi nihateti durjanaH / tAtavAganuvidhAyibAlavanneyamityatha satAM subhASitam // 15 // kiM tathApi palimantha mantharairatra sAdhyamiti durjanodite / svA'nyayorupakRtirnavA matizceti sajjananayoktirargalA // 16 // saprasaGgamidamAdyaviMzikopakrame matimatopapAditam / cArutAM vrajati sajjanasthitirnA'kSatAsu niyataM khaloktiSu / / 17 / / nyAyatantrazatapatrabhAnave lokalocanasudhA'JjanatviSe / pApazailazatakoTimUrtaye sajjanAya satataM namo namaH // 18 // bhUSite bahuguNe tapAgaNe zrIyutairvijayadevasUribhiH / 1. hastAdarza 'pUrva' iti padaM truTitam / 2. hastAdarza 'maMthariratna' ityazuddhaH pAThaH / 3. mudritapratau 'syAnya...' ityazuddhaH pAThaH / 32/18 / / 538 // Jain Education Interational Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeo oe | go bhUrisUritilakairapi zriyA pUritairvijayasiMhasUribhiH / / 19 / / dhAma bhAsvadadhikaM nirAmayaM rAmaNIyakamapi prasRtvaram / nAma kAmakalazA'tizAyi'tAmiSTapUrtiSu yadIyamaJcati // 20 // yairupetya viduSAM satIrthyatAM sphItajItavijayA'bhidhAvatAm / dharmakarma vidadhe jayanti te zrInayAdivijayA'bhidhA budhAH / / 21 / / udyatairahamapi prasadya taistarkatantramadhikAzi pAThitaH / eSa teSu dhuri lekhyatAM yayau sadguNastu jagatAM satAmapi // 22 // yeSu yeSu tadanusmRtirbhavetteSu dhAvati ca darzaneSu dhIH / yatra yatra marudeti labhyate tatra tatra khalu puSpasaurabham / / 23 / / tadguNairmukulitaM raveH karaiH zAstrapadmamiha manmanohRdAt / ullasannayaparAgasagataM sevyate sujanaSaTpadavrajaiH / / 24 / / nirguNo bahuguNairvirAjitAMstAn gurUnupakaromi kairguNaiH / 1. mudritaprato ... zAyinAmi...' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarza 'tantramantra' ityazuddhaH pAThaH / 3. hastAdarza | 'taradanu' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarza 'khapuSpa...' ityazuddhaH pAThaH / 5. mudritapratau '...mukuilataM' ityazuddhaH pAThaH / ha ceog 32/24 ||539 / / Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa jja 5 te ho to na ti triM zi kA 32/30 'vAridasya dadato hi jIvanaM kiM dadAtu bata cAtakA'rbhakaH ' / / 25 / / prastutazramasamarthitairnayairyogyadAnaphalitaistu tadyazaH / yatprasarpati satAmanugrahAdetadeva mama cetaso mude / / 26 / / Asate jagati sajjanAH zataM tairupaimi nu samaM kamaJjasA / kiM na santi girayaH paraHzatA merureva tu bibhartu medinIm / / 27 / / tatpadAmburuhaSaTpadaH sa ca granthamenamapi mugdhadhIrvyadhAm / yasya bhAgyanilayo'jani zriyAM sadma padmavijayaH sahodaraH / / 28 // matta eva mRdubuddhayazca ye teSvato'pyupakRtizca bhAvinI / kiM ca bAlavacanA'nubhASaNA'nusmRtiH paramabodhazAlinAm / / 29 / / atra padyamapi pAGktikaM kvacidvartate ca parivartitaM kvacit / svA'nyayoH smaraNamAtramuddizaMstatra naiSa tu jano'parAdhyati / / 30 / / khyAtimeSyati parAmayaM punaH sajjanairanugRhIta eva ca / 1. hastAdarze 'vAridovAri' ityazuddhaH pAThaH / 2. hastAdarze 'cAtakorbhaka' iti pAThaH avagrahaprakSepAt zuddhaH bhvitumrhti| 3. hastAdarze '... nugrahAt detadeva' ityazuddhaH pAThaH / 4. hastAdarze 'rapaH zatA' iti varNavyatyAsaH / 5. hastAdarze 'kvapi' iti azuddhaH truTitazca pAThaH / 1148011 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doe go kiM na zaGkarazironivAsato nimnagA suviditA surApagA // 31 // yatra syAdvAdavidyA paramatatimiradhvAntasUryAMzudhArA nistArAt 'janmasindhoH 'zivapadapadavI prANino yAnti yasmAt / asmAkaM kiM ca yasmAd bhavati zamarasainityamAkaNThatRptiH jainendra zAsanaM tadvilasati paramAnandakandA'mbuvAhaH // 32 // / / ziSTA dvAtriMzikA sajjanaguNavarNanamayI granthA'vicchedahetumaGgalarUpA spaSTA / / // iti sajjanastutidvAtriziMkA / / 32 / / * tattvArthadIpikAvRtti-prazastiH * pratApA'rke yeSAM sphurati vihitA'kabbaramanaHsarojaprollAse bhavati kumatadhvAntavilayaH / virejuH sUrIndrAsta iha jayino hIravijayA dayAvallIvRddhau jaladajaladhArAyitagiraH / / 1 / / pramodaM yeSAM sadguNagaNabhRtAM bibhrati yazaHsudhAM pAyaM pAyaM kimiha nirapAyaM na vibudhaaH| amISAM SaTtarkodadhimathanamanthAnamatayaH suziSyopAdhyAyA babhuriha hi kalyANavijayAH / / 2 / / camatkAraM datte tribhuvanajanAnAmapi hRdi sthitimI yasminnadhikapadasiddhipraNayinI / / / 541 / / suziSyAste teSAM babhuradhikavidyA'rjitayazaHprazastazrIbhAjaH pravaravibudhA lAbhavijayAH / / 3 / / 1. mudritapratau ...rAjanma...' ityazuddhaH paatthH| 2. hastAdarza 'zivapura..' iti paatthH| 3. hastAdarza 'kiMci' ityazuddhaH pAThaH / sog pa kA 32/32 Jain Education Interational Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go coe oetoe ye yadIyA dRglIlA'bhyudayajananI mAdRzi jane jaDasthAne'pyarkadyutiriva javAt paGkajavane / / stumastacchiSyANAM balamavikalaM jItavijayA''bhidhAnAM vijJAnAM kanakanikaSasnigdhavapuSAm / / 4 / / prakAzArthaM pRthvyAstaraNirudayAdreriha yathA yathA vA pAthIbhRtsakalajagadarthaM jalanidheH / tathA vANArasyAH savidhamabhajana ye mama kRte satIrthyAste teSAM nayavijayavijJA vijayinaH / / 5 / / yazovijayanAmnA taccaraNA'mbhojasevinA / dvAtriMzikAnAM vivRtizcakre tattvArthadIpikA / / 6 / / mahArthe vyarthatvaM kvacana sukumAre ca racane budhatvaM sarvatrA'pyahaha ! mahatAM kuvysnitaam| nitAntaM mUrkhANAM sadasi karatAlaiH kalayatAM khalAnAM sAdguNye kvacidapi na dRSTirnivizate / / 7 / / api nyUnaM datvAbhyadhikamapi saMmIlya sunayairvitatya vyAkhyeyaM vitathamapi saGgopya vidhinaa| apUrvagranthArthaprathanapuruSArthAdvilasatAM satAM dRSTiH sRSTiH kavikRtivibhUSodayavidhau / / 8 / / adhItya sugurorenAM sudRDhaM bhAvayanti ye / te labhante zrutA'rthajJAH paramAnandasampadam / / 9 / / pratyakSaraM sasUtrAyA asyA mAnamanuSTubhAM / zatAni ca sahasrANi paJca paJcAzadeva ca / / 10 / / iti zrImahAmahopAdhyAya-nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrIyazovijayagaNiviracitam tattvArthadIpikA'bhidhAna-svopajJavRttisamalaGkRtam muniyazovijayena saMzodhitaM sampAditaJca / / 542 // dvAtriMzadvAtriMzikAprakaraNam / yi Jain Education Interational Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyazovijayaupAdhyAyaviracita tattvArthadIpikAbhidhAna-svopajJavRttivibhUSita dvAtriMzada dvAtriMzikA prakaraNa prakAzaka divya darzana TrasTa, dhoLakA.