Book Title: Agam 18 Upang 07 Jambudveep Pragnapti Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Jain Shastroddhar Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003155/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WAKE kaaj-i jr' sthitaahe dui gii-gaabylok nnbhiu al icchaamto kaachei ek bchr / hinii-lh-r-lur'aaichittr|| glph laak| 3,488) 6000000}; 1998/ 9 nigrnthi aat-tbaal tinttaa kri grib saagr / / 91-985,59191% 9.11i aNshgulo biy'e - kaaphur, je2 | 9/2. | rN o 2 cr 0 = 5 r kre | Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja. viracitayA prakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam YOYOYYYYYYYYYYYMNONYMIMINONG // zrI-jambUdvIpaprajJaptisUtram // (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH . prakAzakaH . .. . pAlanapuranivAsi-zreSThizrIlakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI pradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstrodvArasamitipramukhaHzreSThi_ zrIzAntilAla maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 ahamadAbAda-1. IsavIsan LATTO prathama-AvRttiH prati 1200 vIra-saMvat 2503 vikrama saMvat 2034 mUlyam-rU. 35-00 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANu zrI ma.sA., sthAnavAsI jainazAstrAddhAra samiti, 3. chIpAyoja abhahAvAha - 1, Wan ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 2503 vikrama saMvat 2034 IsavIsan 1977 Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Ghhipapole, AHMEDABAD-1. 5 harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tava kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tava isase pAyagA / hai kAla niraaft vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // Wan bhUsyaH 3. 35-00 : bhudra : zAha maNilAla chaganalAla navaprabhAta prinTIMga gresa, ghIzaMTA roDa, abhahAvAha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGka s s 8-17 18-36 26-53 54-59 h m m h m m 63-81 81-85 86-93 jaMbuddhIpa prajJaptisUtra bhA. dUsare kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya cau vA vakSaskAra kSullahimavanvarSadharaparvana kA varNana kSudrahimavAn ke zikhara ke Upara vartamAna padmahada kA nirUpaNa kSudrAhimavAn kI bhUmi meM vartamAna bhavanAdikA varNana gakA sindhU mahAnadI kA nirUpaNa ___ gaGgA dimadAnadI kA nirgamAdi kA nirUpaNa rohitaMsA mahAnadI ke prapAtAdikA nirUpaNa kSudahimavatparvata ke Upara vajAnakUTa kA nirUpaNa kSudrahimAn varSadharaparvata se vibhakta haimavakSetra kA varNana kSetravibhAjaka parvata kA nirUpaNa haimavata varSa ke nAmAdi kA nirUpaNa uttara dizA ke sImApArI varSadhara parvata kA nirUpaNa mahApamahRdaparvata kA nirUpaNa himavatvapaMparaparvata ke Upara sthita kUTa kA nirUpaNa harivapa kSetra kA nirUpaNa niSadhanAma ke dharaparvata kA nirUpaNa tigicchahRda ke dakSiNa meM vahanevAlI nadI kA varNana mahAvideha varSa kA nirUpaNa gaMdhamAdana vakSaskAra parvata kA nirUpaNa uttara kuru kA nirUpaNa yamakA rAjadhAnIyAM kA varNana nIlavantAdi hRda kA varNana 22 sudarzana jambU kA varNana h h h h h h 101-117 117-120 121-129 130-137 138-154 154-165 h h h h h h 176-193 194-246 247-253 254-289 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289-300 300-309 3.9-340 340-347 347-378 378-388 388-398 398-400 401-404 404-411 uttara kuru nAmAdi kA nirUpaNa harissaha kUTa kA nirUpaNa vibhAga ke kramase kacchAdivijaya kA nirUpaNa citrakUTa vakSaskAra kA nirUpaNa dUsarA sukacchavijaya kA nirUpaNa dUsarA videha vibhAga kA nirUpaNa saumanasa gajadanta parvata kA nirUpaNa citravicitrAdikUToM kA nirUpaNa kUTazAlmalIpITha kA nirUpaNa cauthA vidyutprabha nAmake vakSaskAra kA nirUpaNa mahAvideha varSa ke dakSiNa pazcima meM tIsare vibhAga ke antarvati vijayAdi kA nirUpaNa meruparvata kA varNana nandanavana kA varNana sImanasabana kA varNana paNDa kavana kA varNana paNDavana meM sthita abhiSeka zilAkA varNana mandaraparvata ke kAMDa (vibhAga) saMkhyA kA kathana samaya prasiddha maMdaraparva ke solaha nAmakA kathana nIlavannAma ke varSadhara parvata kA nirUpaNa ramyaka nAmake varSa-kSetra kA nirUpaNa pAMcavAM vakSaskAra jina janmAbhiSeka kA varNana Urdhvaloka nivAsinI mahattarikA dizAkumArIkA avasara prApta kartavya kA nirUpaNa 413-423 423-450 45.-466 466-470 471-493 471-493 493-499 499-506 507-517 517-542 542-568 568-579 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 579-603 604-631 pUrvadizA ke rucakaparvata sthita deviyoM kA avasara prApta kartavya kA nirUpaNa avasara prApta indrakRtya kA nirUpaNa zakra kI AjJAnusAra pAlaka deva ke dvArA kI gaI vikurvaNAdi kA nirUpaNa yAnAdi kA niSpatti ke pazcAt zakra ke kartavya kA nirUpaNa IzAnendra kA avasara prAptakArya kA nirUpaNa bhavanavAsI camarendrAdi kA varNana acyutendra dvArA kI gaI abhiSeka samagrI saMgraha kA varNana acyutendrakRta tIrthakarAbhiSeka kA nirUpaNa abhiSeka kathanapUrvaka AzIrvacana kA kathana zakra kRtakRtya hokara bhagavAna ke janmanagarapratiprayANa kA kathana chaTA vakSaskAra jambUdvIpa ke carama pradaza kA nirUpaNa daza dvAroM se pratipAdya viSaya kA kathana 632-642 642-663 664-673 673-685 685-695 695-720 721-726 726-848 56 749-754 755-792 samApta. 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlaNapura nivAsI zrI lakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI jarInuM jIvanacaritra pAlaNapuramAM janmelA ane AjIvana sudhI polagapuramAM rahelA saMtasAdhuo ane mahAsatIjInI sevAomAM samaya ApI rahelA hatA sthAnakavAsI jaina dharmanA custa pAlaka ane sAdhamI bhAI-bahenanI sevA karatA hatA. teo amadAvAdanA zANItA vakIla ane pUjya mahAtmA gAMdhIjInA sAthIdAra kALIdAsabhAI jasakaraNabhAI bhajaverInA nAnAbhAI thatA hatA, pAlaNapuramAM sthAnakavAsI samAjanA ja hatA. A pustaka ghaNI ja dharmabhAvanAvALuM che ane tethI ja amArA pitAjI lakSamIcaMdabhAI jasakaraNabhAI javerI tthA amArA bhAI kIratIlAla umIcaMdabhAI javerInI yAdI jaLavAI rahe tevI bhAvanAthI ame A pustaka chapAvavA mATe dAna ApI amArI jAtane amo bhAgyazALI samajIe chIe. lI. lakSmIcaMdabhAI jasakaraNabhAI javerInI suputrI bena maMjulAbena ane bahene Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgAya namaH zrIjainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla mahArAja viracitayA prakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-jmbuudviipsuutrm // __ (dvitIyo bhAgaH) atha caturthavakSaskAraHmUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbadIve dIve cullahimavae NAmaM vAsaharapavvae paNNatte ?, goyamA ! hemavayassa vApsassa dAhiNeNaM bharahavAsassa uttareNaM purasthima lavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purasthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve cullAhimavaMte NAmaM vAsaharapaLavae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavitthipaNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe, paJcathimillAe koDIe paJcathimillaM lavaNasamudaM puDhe egaM joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM paNavIsaM joyagAiM uvveheNaM egaM joyaNasahassaM bAvaNNaM ca joyaNAI duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti / tassa vAhA purasthimapaJcatthimegaM paMca joyaNasahassAI tiSNi ya paNNAse joyaNasae paNNarasa ya egUNavIsaibhAe joSaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM, pAINapaDiNAyayA jAva paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puTA, cauThavIsaM joyaNasahassAiM Nava ya battIse joyaNasae addhabhAgaM ca kiMci visesUNA AyAmeNaM paNNattA, tIse dhaNupuDhe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAiM doNiya tIse joyaNasae cattAri ya egUNavIsaimAe joyaNasta parikkheveNaM paNNatte ruyagasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche sAhe taheva jAna paDirUve ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNha vi pamANaM ja01 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre vaNNagotti / cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uvariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte se jahA NAmae AliMgapukkharei vA jAva bahave vANa maMtarA devA ya devIo ya AsayaMti jAba viharati / sU0 1 // chAyA-kva khala bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe kSudrahimavAn nAma varSadharaparyataH prajJaptaH ?, gautama ! haimavatasya varSasya dakSiNe bharatasya varSasya uttare paurastyalavaNasamudrasya pAzcAtye pAzcAtyalavaNasamudrasya paurastye atra khalu jambUdvIpe dvIpe kSudrAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcIna pratIcInA''yataH udIcIna dakSiNa vistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH paura. styayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTaH, eka yojanazatam Urdhvamuccatvena paJcaviMzatiH yojanAni udvedhena eka yojanasahasraM dvipaJcAzat ca yojanAni dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkammeNeti, tasya bAhe paurastyapAzcAtyena paJca yojana sahasrANi trINi ca pazcAzat yojanazatAni paJcadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddha bhAgaM ca AyAmena, tasya jIvA uttare prAcInapratIcInA''yatA yAvat pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTA caturvizatiH yojanasahasrANi nava ca dvAtriMzAni yojanazatAni arddhabhAgaM ca kizcidvizeSonA AyAmena prajJaptA, tasyAH dhanuSpRSThaM dakSiNe paJcaviMzatiH yojanasahasrANi yojanasya parikSepeNa prajJatam rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarvakanakamayaH acchaH zlakSNaH tathaiva yAvat pratirUpaH ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptaH, dvayorapi pramANaM varNaka iti| kSudrahimavato varSadharaparvatasyopari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliGgapuSkara iti vA yAvad bahavo vyantarA devAzca devyazca Asate yAvad viharanti // sU0 1 // ___ 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve' ityAdi / TIkA-he bhadanta ! jambadvIpe dvIpe-jambUdvIpanAmake dvIpe 'culla himavae NAmaM kSudrahimavAn-kSudrahimavannAmakaH 'vAsaharapavyae' varSadharaparvataH varSe pArzvadvayasthite ye dve kSetre, tayoH dhArakaH kSetradvayasImAkArI sa cAsau parvataH kA-kasmin pradeze 'paNNatte' prajJaptaH, tatra bhagavA cauthA vakSaskAra prAraMbha'kahiNaM bhaMte ! jaMdhuddIve dIve kSullahimavae' ityAdi / TIkA-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavaMte NAmaM vAsaharapaccae ? he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake cethe vakSaskAra prAraMbha'khi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavae' ityAdi / TI -20 sUtra 19 gautabhasvAmI prabhuna 2 // pramANe prazna 4o cha hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kSullahimavaMte NAmaM vAsaharapavvae ? ' 3 mata bhUdI nAma: Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 1 kSullAhamavadvavarSadharaparvatanirUpaNam nAha-'goyamA !' he gautama ! 'hemavayamsa vAsassa dAhiNeNaM' haimavatasya varSasya kSetrasya dakSiNe dakSiNasyAM dizi 'bharahassa' bharatasya tannAmakasya 'vAsassa uttareNaM' varSasya uttare uttarasyAM dizi 'purathimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya pUrvalavaNasamudrasya 'paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa' pAzcAtye pazcimadizi, pAzcAtyalAgasamudrasya-pazcimalavaNasamudrasya 'purathimeNaM' paurastye-pUrvasyAM dizi 'ettha NaM' atra iha khalu 'jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAma vAsaharapavvae paNNatte' jambUdvIpe dvIpe kSudrahimavAna nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, sa ca kIdRzaH? ityapekSAyAmAha-'pAINa paDINAyae' prAcInapratIcInA''yataH prAcInapratIcInayoH pUrvapazcimayoH AyataH dIrghaH punaH 'udINadAhiNa visthinne' udIcIna dakSiNavistIrNa:-udIcIna-dakSiNayoH uttara dakSiNayoH vistIrNaH vistArayuktaH 'duhA' dvidhAH dvAbhyAmanupadaM vakSyamANAbhyAM koTibhyAM 'lavaNasamudaM puDhe.' lavaNasamudraM spRSTaH AzliSTaH spRSTa ityatra katarikta pratyayaH, etadeva spaSTIkaroti 'purathimillAe' paurastyayA pUrvasyA 'koDIe' koTayAagrabhAgena 'punathimillaM' paurastyaM pUrva 'lavaNasamuI puDhe' lavaNasamudraM spRSTaH paccathimillAe' pAzcAtyayA pazcimayA 'koDIe' koTayA 'paccasthimillaM' pAzcAtyaM-pazcimaM 'lavaNasamudaM puDhe' dvIpa meM kSadahimavAn nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? ise varSadhara isaliye kahA gayA hai ki yaha apane pAsa meM rahe hue do kSetroM kI sImA ko karatA hai isake uttara meM prabhu kahate hai-(goyamA ! hemavayassa vAsassa dAhiNe NaM bharahassa vAsassa uttareNa purathima lavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapabdhae paNNatta) he gautama ! isa jambUdvIpa meM sthita kSudrahimavAn parvata bharata kSetra kI uttara dizA meM aura haimavat kSetra kI dakSiNAdizA meM, tathA pUrva digvartI lavaNa samudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrva dizA meM kahA gayA hai| (pAINapaDINAyae, udINadAhiNavitthipaNe duhA lavaNasamudaM puDhe puratthi. millAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paccasthimillAe koDIe pccdvIpamAM zudra himavAna nAmaka varSadhara parvata kyAM Avela che? e parvatane varSadhara eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke e pitAnI pAsenA be kSetranI sImAnuM nirdhAraNa kare che. mena pAmamA anu 43 che-'goyamA ! hemavayassa vAsassa dAhiNeNaM bharahassa vAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccasthimeNaM paccasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapabae paNNatte' he gautama ! mA bhIma sthita kSudra hiMmavAna parvata bharatakSetranI uttara dizAmAM ane haimavata kSetranI dakSiNa dizAmAM tathA pUrva digdartI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima digvatI lavaNasamudranI pUrva dizAmAM mAvesa cha. 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNa vitthiSNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamuhaM puDhe paccasthimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe' Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre lavaNasamudraM spRSTaH, 'egaM joyaNa sayaM uddhaM ubateNaM' ekaM yojanazatam urdhvam uccatvena ucchrayeNaM, 'paNavIsa' paMcaviMzatiH paJcaviMzatisaMkhyakAni 'joyaNAI' yojanAni 'uvveheNaM' udvedhenabhUmipravezena uccatva caturthabhAgasyaiva bhUmipraviSTatvAt, 'egaM joyaNasahas' eka yojana sahasraM ca punaH 'bAvaNNaM ca' dvipaJcAzat dvipaJcAzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'duvAlasaya ' dvAdaza ca ' egUNavIsa bhAra joyaNassa vikkhaM meNaMti' ekonaviMzati bhAgAn yojanasya viSkabheNa vistAreNa iti etat uccatvodvedhaviSkambhapramANam / atropapattistu dvivaNi jambUdvIpavistArasya navatyadhikazatena bhAge hRte bhavati (1052), kSudramivato bharatAd dviguNatvAt, atra karaNavidhirmarata varSaviSkambhavad bodhyA, atha chudrahimavato bAde Aha- 'tassa' tasya pUrvoktasya kSudrahimavataH 'vAhA' bAhe- vAhU te iva bhujavatpradezau, bAhA zabdo'tra aupacArikaH, thimillaM lavaNasamudde puDhe ) yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai yaha apanI donoM koTiyoM se lavaNasamudra ko chU rahA hai pUrva koTi se pUrva lavaNa samudra ko aura pazcima koTi se pazcima lavaNa samudra ko chU rahA hai ( evaM joyaNasayaM uddhaM uccatterI) isakI UMcAI 1 sau yojana kI hai (paNavIsa joyaNAI ucveheNaM) 25 yojaka kA isakA uddedha hai arthAt yaha jamIna ke bhItara 25 yojana taka gayA hai ( evaM joyaNasahassaM bAvaNNaM ca joyaNAI duvAlasa ya egUNavIsai bhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti) isakA vistAra 1052, 2 yojana pramANa hai bharatakSetrakA pramANa 5266 yojana kA hai isase dUnA isa himavAn parvata kA pramANa hai 526 ko dUnA karane para 105212 yojana kA pramANa AjAtA hai ise hama yoM bhI kaha sakate haiM ki jambUdvIpa ke vyAsa ko dUnA karake usameM 190 kA bhAga dene para itanA hI isakA pramANa nikala AtA hai ( tassa bAhA puratthimapaccatthimegaM paMca joyaNasahassAI tiNNi 4 e paryaMta pUrvathI pazcima sudhI lAMbe che ane uttarathI dakSiNa sudhI vistI che. e potAnA banne cheDAethI lavaNasamudrane spazI rahyo che. pU keTathI pUrva lavaNusamudrane ye sparzI rahyo che. pazcima atithI pazcima savasamudrane me sparzI rahesa che, 'egaM joyaNasayaM urdU uccatteNaM' senI yA 1 so yojana bheTalI che. 'paNavIsaM joyaNAI ubveheNaM' 25 ceAjana AnA udveSa che. eTale ke e to jarmInanI aMdara 25 ceAjana sudhI pahethiteo che. 'egaM joyaNasahassaM bAvaNNaM ca oyaNAI duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti' AnA vistAra 1052 yovana prabhANu hai bharatakSetra prabhA para ceAjana jeTalu` che. enA karatAM bamaNuM A himavAn ya tanuM pramANa che. para69ne ethI guNAkAra karIe te 10parar yAjana pramANa thAya che. A aMge ApaNe Ama paNa kahI zae chIe ke ja khUdvIpanA vyAsane dviguNita karIne temAM 190 ne bhAgAkAra karIe tA eTaluM ja AnuM pramANu AvI jAya che. 'tassa vAhA purasthimapaccatthimeNaM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 1 kSullahimavadvarSadharaparvatanirUpaNam ca pratyekaM 'purasthimapaccatthimeNaM' paurastyapazcime - pUrvapazcimayo: 'paMca' paJca paJcasaMkhyAni 'joyaNasahassA I' yojanasahasrANi 'tiSNi ya' trINi ca 'paNNAse joyaNasae' yojanazatAni paJcAzaditi paJcAzadadhikAni paNNarasa ya' paJcadaza ca 'egUNavIsa ibhAe joyaNassa' yojanasya ekonaviMzatibhAgAn 'addhabhAgaM ca' arddhabhAgam - ekasya yojanaikonaviMzatitamabhAgasyArddhaM ca 'AyAmeNaM' AyAmela- dairyeNa prajJapte, sthApanA yathA - 53501 / asya vyAkhyAnaM caturdazasUtragata vaitAnyAdhikAre draSTavyam / etatsUtrasya tatsUtraprAyatvAt / athAsya jIvAmAha'tassa jIvA' ityAdi, 'tassa' tasya - kSudrahimavataH 'jIvA' jIvA - dhanurjyA seva jIvA dhanuyavatpradezaH 'uttareNaM' uttare - uttarasyAM dizi gatA 'pAINa paMDiNAyayA' prAcIna pratIcInAssyatA pUrvapazcimadIrghA, punaH sA kIdRzI ? ityapekSAyAmAha - ' jAva' yAvat - yAvatpadena 'purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA' iti grAhyam / etacchAyA-'paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA' etadvivaranaM spaSTam, 'paccathimilAe koDIe' pAzcAtyayA koTayA 'paccatthimillaM lavaNasamudaM puTThA' pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTA, 'cauncIsaM' caturviMzatiH - caturviMzati saMkhyAni 'joyaNasahassAI' yAjanasahasrANi ca punaH 'Nava ya' nava-navasaMkhyAni 'battI se joyaNasara' yojanazatAni dvAtriMzaditi dvAtriMzadadhikAni 'addhabhAgaM' arddhamAgam ekasya yo janaikonaviMzati bhAgasyAdvai ca 'kicivisesUNA' kiJciya paNNAse joyaNasae paNNarasaya egUNabI sahabhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM) isakI pUrva pazcima kI donoM bhujAeM lambAI meM 5350 yojana ko haiM, tathA 1 yojana ke 19 bhAgo meM 153 bhAga pramANa hai isakA vyAkhyAna vaitAyAdhikAra ke sUtra se jAna lenA cAhiye (tasta jIvA uttare gaM pAI paDoNAyayA jAva paccatthimillAe koDIe paccasthimallaM lavaNasamudaM puSThA cauvvIsaM joyaNasahassAI Navaya vattI se joSaNasae advabhAgaM ca kiMcivisaraNA AyAmeNaM paNa) isa kSudra himavatparvata kI uttaradizAgata govA-dhanuSa kI jyA ke jaisA pradeza- pUrva se pazcima taka lambI hai yAvat vaha apanI pUrvadiggata koTI se pUrva lavaNa samudra ko pazcimadiggatakoTi se pazcimalavaNasamudra ko chU rahA hai paMca joyaNasahassAI tiSNiya paNNAse joyaNasae paNNarasa ya egUNabIsabhAe joyaNassa advabhAgaM ca AyAmeNaM' se parvatanI pUrva pazcimanI bhanne munayo 'mAImA 5350 yeAjana jeTalI che temaja eka yAjananA 19 bhAgomAM 15 bhAga pramANa che. e agenuM vyAbhyAna vaitADhyAdhihAranA sUtramAthI lagI sevu le se. 'tassa jIvA uttareNaM poINa paDINAyayA jAtra paccatthimillAe koDIMe paccatthimillaM lavaNasamudaM puTTA caubIsaM joyaNasahassA hUM Natraya battIse joyaNasae advabhAgaM ca kiMcivisesUNA AyAmegaM paNNattA' mA kSudra hibhavAn parvartanI uttara dizAgata vA dhanuSanI pratyayA bhenA pradeza pUrvathI pazcima sudhI lAMbA che, yAvat te potAnAM pUrva digdata TithI pUrva lavaNa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dvizeponA kizcidanA, 'AyAmeNaM-paNNattA' AyAmena prajJaptA kizcidUnatvaM cAsyA AnetuM vargamUle kRte zeSoparitanarAzyapekSayA bodhyam athAsyAH parikSepamAha-'tIse dhaNupuTTe' ityAdi, 'tIse" tasyAH kSudrahimavajjIvAyAH 'dhaNupuDhe' dhanuSpRSTham-dhanuSpRSThabhAgAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNasyAM dizi 'paNavIsaM' paJcaviMzatiH 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'doNNiya' dve ca 'tIse joyaNasae' yojanazate triMzaditi triMzadadhike 'cattArI ya' caturazca 'egRNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgAna 'joyaNassa' yojanasya 252342 parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartulatamA 'paNNatte' prajJaptam / / ___athai kSudrahimavantaM vakSyamANavizeSaNa varNayati 'ruyagasaMThANasaMThie' ityAdi, 'ruyaga. saMThAgasaMThie' rucakasaMsthAnasaMsthitaH rucakamihasuvarNAbharaNavizeSaH tasya yatsaMsthAnam AkArastena saMsthitaH valayAkAra ityarthaH, puna: 'sabakaNagAmae' sarvakanakamayaH sarvAtmanA kanakamayaH svarNamayaH 'acche saNhe' acchaH lakSNaH 'taheva' tatheva pUrvavadeva 'jAva paDirUve' yAvat pratirUpaH-pratirUpa iti padaparyantAnAmatra saMgraho bodhyA, tathA ca 'laSTaH ghRSTaH nIrajAH nirmalaH niSpaH niSkaGkaTacchAyaH saprabhaH samarIcikaH sodyotaH prAsAdIyaH darzanIyaH yaha jIvA 24932 yojana aura eka yojana ke ardhabhAga se kucha kama lamyo hai (tIse dhaNuppaTe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAI doNiya tIse joyaNa sae cattAriya egUNavIsahabhAe joyaNassa parikkheveNaM paNNatta) isa kSudrahimavat parvata kI jIvA kA dhanuSTha dakSiNa pArzva meM 25230 yojana kA paridhikI apekSA se kahA gayA hai (agasaMThANasaMThie sAvakaNagAmae acche saNe, taheva jAva paDirUbe) isa kSudra himavata parvata kA saMsthAna rucaka suvarga ke AbharaNavizeSa -kA jaisA saMsthAna hotA hai vaisA hI hai-yaha parvata svabhAvataH accha-svaccha aura ilakSNa hai yAvat pratirUpa hai yahAM yAvatpada se-"laSTaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalaH, niSpaGaH, niSkaMkaTacchAyaH, saprabhaH, samarIcikaH sodyotaH, prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH' ina-padoM kA saMgraha huA hai ina padoM samudrane spazA rahyo che. A jIrA 2492 ye jana ane eka jana ardha bhAga 42tA 444 2565 aibhI cha. 'tIse dhaNuppuDhe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAiM doNNiya tIse joyaNasae cattAriya egUNavIsaibha e joyaNassa parikkheveNaM paNNatte' se kSudra himavat parvatanI jIvAna dhanupRSTha dakSiNa bAjue 25230 ejana jeTaluM kahevAmAM Avela che te paridhinI apekSA 4 43 . 'ruagasaMThANa saMThie savvakaNagAmae acche saNNe, taheva jAba paDirUve' se kSudra bhivat pani saMsthAna 34 supanA mAma23 vizeSa saMsthAna hoya che, tevuM ja che. e parvata svabhAvataH a7-svaccha ane lahaNa che, yAvat prati35 cha. 2 yAvat 54thI 'laSTaH, ghRSTaH, mRSTaH nIrajAH, nirmalaH, niSpaMkaH niSkaMTakacchAyaH, saprabhaH samarIcikaH, sodyotaH, prasAdIya, darzanIyaH, abhirUpaH' the 54 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 1 kSullahimavarSadharaparvatanirUpaNama abhirUpaH ityeSAM saGgrahaH phlitH| etadvyAkhyA'traiva caturthasUtre jagatI varNane protA, sA'tra liGgavyatyayena vAcyA sa punaH 'ubhao' ubhayoH dvayoH 'pAsiM' pArzvayoH 'dohiM' dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM' padmavaravedikAbhyAM ca punaH 'dohi ya vaNasaMDe hiM' dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH saMpariveSTito'sti, tadveSTanabhUtayoH 'duNha vi pamANaM' dvayorapi pramANaM 'vaNNagotti' varNakazcaitadvayaM caturthapaMcama sUtravyAkhyAto vodhyam iti / asya 'culladima vaMtassa vAsaharapavyayassa' kSudrahimavato varSadharaparvatasya 'uvari' upari-Uce zikhare 'bahusamaramaNijje bahusamaramaNIyaH-atyantaramaNIyaH 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH tadvarNanAyAha'se jahA nAmae' ityArabhya 'jAva viharaMti' ityantaM sarva vivaraNaM paSThasUtrato bodhyam ||suu0 1 // kI vyAkhyA yahI 4 the sUtra meM jagatI ke varNana ke prasaGga meM kahI jA cukI hai ataH liGgavyatyaya karake use yahAM vyAkhyA ke rUpa meM grahaNa kara lenA-cAhiye (ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNha vi pamANaM vaNNagotti) yaha kSudrahimavat parvata donoM ora do padmavara vedikAoM se aura do vanaSaNDoM se ghirA huA hai ina vanaSaNDoM kA varNana evaM pramANa caturtha paMcama sUtra kI vyAkhyA se jAnalenA cAhiye (kSullahimavaMtassa vAsahara pavvayassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte se jahA NAmae AliGgapukkharei vA jAva bahave vANamaMtarA devAya devIo ya AsayaMti jAva viharaMti) isa kSudrahimavat varSadhara parvata ke Upara kA bhUmi bhAga bahasamaramaNIya hai aura vaha aisA bahusamaramaNIya hai ki jaisA AliGga puSkara-mRdaGga kA mukha hotA hai yAvat yahAM aneka vAna vyantaradeva aura deviyAM uThatI baiThatI rahatI hai| isa vivaraNa ko jAnane ke liye chaTThA sUtra kA vivaraNa dekhanA cAhiye ||suu01|| saMgrahIta thayA che. A padonI vyAkhyA eja 4 thA sUtramAM jagatInA varNana prasaMgamAM kahevAmAM Avela che. ethI liMga vyatyaya karIne atre vyAkhyA rUpamAM grahaNa karI levI nase. 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNha vi pamANaM vaNNagotti' se kSudra bhivat parvata manne ta26 me 5512 mAthI mane me vanakhaMDathI AvRtta che. e vanakhaMDenuM varNana ane pramANa caturtha ane paMcama sUtranI vyAyAmAMthI ajii devu naye. 'kSulla himavaMtassa vAsaharapavyayassa uvariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte se jahANAmae AliGgapukkhareivA jAva bahave vANamaMtarA devAya devIoya AsayaMti jAva viharaMti' se kSudra himavat varSa 52 ptn| 52ne bhUmi mAga bahusama ramaNIya che ane te e bahusamaramaNIya che ke jevuM AliMga puSkara-mRdaMganuM mukha hoya che. yAvat ahIM aneka vAnavyaMtara deva ane devIo uThe che bese che. e aMgenuM vivaraNa SaSTha sUtramAM ApavAmAM Avela che. | sU.- 1 che Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre atha kSudramivacchikharasthita bhUmibhAgavartti padmadaM varNayitumAha-- ' tassa NaM' ityAdi / mUlam - tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhade sabhAe ettha NaM ikke mahaM pauladahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDigAyae udINa dAhiNavitoiNe ikaM joyaNasahassaM AyA megaM, paMca joyaNasayAI vibhe gaM, dasa joyaNAI uvveheNaM acche sapahe rayayAmayakUle jAva pAsAIe jAva paDirUvetti se NaM egAe paumavarakheiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte veiyA vaNasaMDavaNNao bhANiyavvotti / tassa NaM paumadahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, vaNNAvAso bhANiyavvotti / tesi NaM tisovANapaDiruvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNA NANAmaNimayA, tassa NaM paumadahasta bahuta jjhadesabhAe ettha mahaM ege paDale paNNatte, joyaNaM AyAmavibheNaM addhajoyaNaM bAhallegaM dasa joyagAI uThaceheNaM do kose ulie jalatAo sAiregAI dasa joSaNAI savvaggeNaM paNNatte / se NaM egae jagaIe sao samatA saMparikkhitte jaMbuddIvajagaippamANATarance vi taha cetra patrANeti / tassa NaM paumassa ayamerUve vaNavA paNNatte, taM jahA- vairAmayA mUlA, riTThAmae kaMde, veruliyA e jAle, veruliyAmayA bAhirapattA, jaMbUNayAmayA abhitarapattA, tavagijjatayA kesarA, NANAmaNimayA pokkharaTTibhAyA, kaNagAmaI kaNNigA, sANaM ajoyaNaM AyAmavivakhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM, sakaNagAmaI acchA / tIse NaM kaNiyAe uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahA NAmae AliMgapukkharei vA // sU0 2 // 6 chAyA - tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu eko mahAn padmahRdo nAma hUdaH prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH ekaM yojanasaha samAyAmena paJca yojanazatAni viSkambheNa daza yojanAni udvedhena, acchaH zlakSNaH rajatamayakUlaH yAvat prAsAdIyaH yAvat pratirUpa iti / sa khalu ekayA pAvaravedikayA ekena Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 2 padmahRdanirUpaNam ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH / vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavya iti / tasya khala padmahasya caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni varNAvAso bhaNitavyaH iti / teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM 2 toraNAH prajJaptAH / te khalu toraNAH nAnAmaNimayAH tasya khalu padmahUdasya bahumadhyadezabhAgaH atra mahad ekaM padmaM prajJaptam, yojanamAyAmaviSkambheNa, arddhayojanaM bAhalyena, daza yojanAni udvedhena, dvau krozAvucchritam, jalAntAt sAtirekANi daza yojanAni sarvAgreNa prajJaptAni / tat khalu ekayA jayatyA sarvataH samantAt saMparikSiptaM, 'sA ca jagato' jambUdvIpa jagatI pramANA, gavAkSakako'pi tathaiva pramANeneti / tasya khalu padmasya ayametadrUSo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vajramayAni mUlAni, riSTamayaH kandaH, vaiDUryamayaM nAlaM vaiDUryamayAni bAhyapatrANi, jAmbUnadamayAni AbhyantarapatrANi tapatIyamayAni kesarANi nAnAmaNimayAH puSkarAsthibhAgAH, kanakamayIkarNikA / sA khalu arddha yojanam AyAmaviSkambheNa, krozaM bAhalyena, sarva kanakamaya acchA, tasyAH khalu karNikAyAH upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliGgapuSkara iti / / sU0 2|| TIkA- ' tassa ' ityAdi / ' tassa NaM bahusamaramagijjassa' tasya kSudrahimavataH khala bahusamaramaNIyasya 'bhUmibhAgasya bahumajjhadesamAe' bhUmibhAgasya vahumadhyadezabhAge atyanta - madhyabhAge 'ettha NaM' atra iha khalu 'eke mahaM paumadahe NAmaM dahe paNNatte' eko mahAn bRhan padmahUdaH tannAmakaH hUdaH prajJaptaH, sa ca kIdRza: ? ityapekSAyAmAha - ' pAINapaDiNAyae' prAcInapratIcInAyataH - pUrvapazcimayordIrghaH 'udINadAhiNavitthiNe' udIcIna dakSiNavIstIrNaH padma hRdakA varNana 'tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesa bhAe etthaNaM ikke'ityAdi / TIkArtha - (tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjha desabhA e) usa kSulla himavaMta parvata ke bahusamaramaNIya bhUmi bhAga ke ThIka bIca meM (ettha NaM ege mahaM paumada he NAmaM daheM paNNatte) eka vizAla padmadraha nAmakA draha kahA gayA hai ( pAINa paDaNAyae udINa dAhiNa vitthiSNe egaM joSaNasahassaM AyAmeNaM, paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle jAva padmahadanuM varNana 'tassa NaM bahusamaramaNijjarasa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM ikke' ityAdi TIDArtha - 'tarasaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' te zuddha hibhavaMta parvatanA mahuabharabhaNIya bhUmibhAganI hI pathye 'etya NaM ege mahaM paramadahe NAmaM dahe paNNatte' peTha vizAla padmadraha nAma draha che. 'pAINa paINAyae udINa dAhiNavitthiSNe egaM joyaNa * sahassaM AyA meNaM, paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM, dama joyaNAI, ubveheNaM acche saNDe rayayAmaya a0 2 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre uttaradakSiNayo vistAravAn 'ikaM joyaNasahassaM AyAmeNaM' ekaM yojanasahasramAyAmena eka sahasrayojanaparyantamAyata iti bhAvaH, 'paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM' paJca yojanazatAni viSkambheNa paJcazatayojanaparyantaM vistAravAna , 'dasa joyaNAI uvye heNaM' daza yojanAni udvedhenabhUgatatvena / punaH sa 'acche' acchA-AkAzasphaTikavadati nimalaH, 'saNhe' zlakSNaHcikkaNaH 'rayayAmayakre' rajatamaya kUlaH-rajatamayaM kUlaM taTaM yasya sa tathA rajatamayataTaH, 'jAva' yAvat - yAvatpadena-'samatIre vairAmayapAsANe tavaNijjatale muraNNamumbharayaNAmayavAlue veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoyaDe suhoyAre muhuttAre NANAmaNi titthasubaddha cAukoNe aNupurasunAyavappagaMbhIrasIyalajale saMchannapattabhisamuNAle bahuuppalakumuyasubhagasogaMdhiyapuMDa. rIya sayavattaphullakemarovacie chappayaparibhujjamANakamale acche bimalasalilapuNNe parihatthabhamaMtamacchakacchabhaM aNega sauNamihuNapariarie' iti saMgrAhyam / etacchAyA-"samatIraH vajramayapASANaH tapanIyatalaH suvarNazubhrarajatamayavAlukaH vaiDUryamaNisphaTikapaTalapaccoyaDaH sukhAvatAraH sukhottAraH nAnAmaNitIthasubaddhaH catuSkoNaH AnuH pUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalA saMunnapAvisamRNAlaH bahUlpalakumudasubhaga saugandhikapuNDapAsAIe jAva paDirUvatti) yaha 'draha pUrva se pazcima taka lambA hai tathA uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai eka hajAra yojana kI isakI laMbAI hai tathA pAMca sau yojana kA yaha cauDA haiM isakI gaharAI 10 yojana kI hai yaha AkAza aura sphaTikake jaisA accha--nirmala hai, zlakSNa-cikanA hai isakA taTa rajatamaya hai yahAM yAvatpada se-'samatIre, vAmayapAsANe, tavaNijjatale, suvaNNa sukabharayaNAmayabAlue, vekaliyamaNi phAliya paDalapaccoyaDe suhoyAre suhuttAre, jANAmaNititthasubaddha, cAukoNe, aNupuzvasujAyavappagaMbhIrasIyalajale, saMcchaeNapattabhisamuNAle bahu uppalakumuyasubhaga sogaMdhiya puMDarIya sayavattaphullakesarovacie, chappaya paribhujjamANakamale, acchavimalasalilapuNNe, parihatthabhamaMtamacchakacchabhaM, aNega sauNamihuNapariarie" isa pATha kA saMgraha huA kUle jAva pAsAie jAva paDirUvatti' se (53) pUrvathA pazcima sudhA sAMbhucha uttarathI dakSiNa sudhI vistIrNa che. eka "sahastra jana jeTalI e kahanI laMbAI che. e AkAza ane sphaTikanA jevo acha-nirmaLa che, lakaNa che-cikakaNa che. Akha taTa 24tamaya che. 24 yAtU 5:thI 'samatIre vairAmayapAsANe, tavaNijjatale suvaNNa subbharayayAmayavAlue, veruliyamaNikAliya paDalapaccoyaDe suhoyAre, suhuttAre, NANAmaNititthasubaddhe cAukoNe, aNupuvvasujAyacappagaMbhIrasIyalajale, saMcchaNNapattabhisamuNAle, bahu uppala kumuya subhaya sogaMdhiya puMDarIya sayavatta phullakesarovacie, chappayaparibhujjamoNakamale, accha vimalasalilapuNNe parihatthabhamaMta macchakacchabhaM aNega sauNa mihaNapariarie' mA makhIta thayo . mA pAnI yA 241 prabhA-nimnatA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 2 padmahRdanirUpaNam 11 rIka zatapatra phullakesaropacitaH SaTpadaparibhujyamAnakamala: acchavimalasalilapUrNaH parihastabhramanmatsyakacchapAne kazakuna mithunaparicaritaH" iti / etadvayAkhyA - "samatIraH samAni nimnomnatatvarahitAni tIrANi tadAni yasya sa tathA vajramayapApANaH- vajramaNimayaprastaraH, tapanIyatalaH tapanIyam uttamajAtIya suvarNa tanmayaM talaM yasya sa tathA suvarNazubhrarajata mayavAlukA- zubhraM zuklaM yat suvarNa tacca rajataM cetyubhayamayI vAlukA yasya sa tathA vaiDramaNisphaTikapaTala-vaiDUryamaNInAM sphaTikAnAM ca yat paTalaM samUhaH tanmayaH paccoyDa :- taTasamIpa vanatapradezo yasya tathA, 'paccoyaDa' iti dezIyaH zabdaH pUrvoktArthakaH / sukhAvatAraH sukhaH sukhadaH avatAraH jalapravezo yasya sa tathA sukhottAraH - sukhada nirgamanaH, nAnAmaNitIrtha subaddhaH nAnAmaNisuvaddhatIrthaH atra prAkRtatvAtsubaddhazabdasya paraprayogaH nAnAmaNibhiH candrakAntAdi nAnAvidhamaNibhiH suvaddhaM guSTutayopanibaddhaM tIrthaM 'ghATa' iti prasiddhaM sthalaM yasya sa tathA / catuSkoNaH caturasraH AnupUrvyasujAtapragambhIrazItalajala: AnupUryeNa krameNa sujAtaM sunipanaM vAM pAlI yasya sa tathA gambhIraM zItalaM ca jalaM yasya sa tathA, ubhayoH karmadhArayaH saMchannapatrabisamRNAlaH saMchannAni vyAptAni patravimRNAlAni yatra sa tathA bahUtpalakumudasuhai isa pATha kI vyAkhyA isa prakAra se hai- nimnatA aura unnatva se rahita hone ke kAraNa isake tIra-nada-samAna haiM vajramaNimaya isake pASANa hai uttamajAtIya suvarNamaya isakA tala bhAga hai / zubhra suvarNamaya aura rajatamaya isakI vAlukA hai isake taTake samIpakA jo unnatapradeza hai vaha vaiDUryamaNiyoM ke aura sphaTikoM ke samUha se niSpanna huA jaisA hai 'paccoyaDa' yaha dezIya zabda hai isameM praveza karanA sukhada hai aura isase bAhara nikalanA bhI sukhada hai isake jo ghATa haiM ve adhika maNiyoM ke dvArA banAye hue haiM / prAkRta hone se yahAM subaddha zabda kA para prayoga huA hai yaha caukoNa hai isakI pAlI kramazaH vaha kramazaH niSpanna hai - isakA jala gaMbhIra aura zItala hai isameM jo patra, bisa aura mRNAla hai ve saba channa hai arthAt yaha patra, bisa aura mRNAloM se vyApta hai yaha vikasita aura kezaropacita aneka candravikAzI kuvalayoM se, kumudoM se- kairavoM se, subhagoM se - sundara kamaloM se, saugaMdhikoM se ane unnatvathI rahita hAvA badala enA kinArAe-TA-samAna che. vajra maNimaya enA pASANA che. uttama jAtIya suvarNa niti ane tala bhAga che. zubhra suvarNamaya ane rajatamaya enI vAlukA che. enA taTanI pAsenA je unnata pradeza che te vaiNionA mane iTionA samUhothI niSpanna hoya yevo che. 'paccoyaDa' yA dezIya zabda che. bhAM praviSTa thavuM sukhada che. ane emAMthI bahAra nIkaLavu paNa sukhada che enA je ghATA che te adhika bhaNiyoM dvArA nirmita che. Aheta hovAthI hI 'subaddha' zabdanA prayoga thAya che. e cokhkhaNIyA che. enI pAlI kramazaH niSpanna thayelI che. emAMnuM pANI gaMbhIra ane zItaLa che. emAM je patra visa mRNAla che te sa channa che. eTale ke e hRda patra, visa ane mRNAlAthI vyApta che. e vikasita ane kezarApacita aneka caMdna vikAzI kuvalayAthI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre bhagasaugandhika puNDarIkazatapatra phullakesaropacitaH phullAni vikasitAni kesaropacitAnikesarayuktAni bahUni utpalakumudasubhaga saugandhika puNDarIkazatapatrANi tatrotpalAni kuvalayAni candravikAzIni kamalAni kumudAni-kairavaNi, subhagAni sundarANi kamalAni saugandhi kAni kala hArANi sugandhIni kamalAni, puNDarIkANi zuklakamalAni, zatapatrANi-zatasaMkhyapatrayukAni kamalAni caitAni yatra sa tathA, atra vizeSaNavAcakayoH phulla kesarIpacitapadayoH para prayogaHprAkRtatvAbodhyaH, paTpadaparisujyamAna kamala:-bhramaralihya mAnakamalA, acchavimalasalilapUrNaH-- acchavimalAni ati nirmalAni yAni salilAni jalAni taiH pUrNaH bhRtaH parihasta bhrama-matsyakacchapAneka zakunamithunaparicaritaH parihastaM nipuNa yathA syAttathA bhramantaH itastataH paryaTantaH matsyAH kacchapAzca tathA anekeSAM zakunAnAM pakSiNAM yAni mithunAni strI puMsayugalAni ca, taiH paricaritaH sevitaH" iti / 'pAsAIe jAva paDirUvetti' prAsAdIyo yAvat pratirUpaH prAsAdIyo darzanIyo'bhirUpaH pratirUpaH ityeSAM vyAkhyA pUrvaganA / 'se NaM egAe paumavaravejhyAe' sa padmadaH khalu ekayA padmavarapedikayA 'egeNa ya vaNasaMDeNaM' ekena ca vanapaNDena 'sayo' sarvataH sarvAsu dikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidizu 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH-pariveSTitaH, atra 'vezyAvaNasaMDavaNNa yo bhANiyavvotti' vedikA vanaSaNDavarNako bhaNitavyaH, tanna vedikA varNanaM caturthasUtrataH vanapaNDavarNanaM ca paJcamasUtrato bodhyam / -sugaMdhitakamaloM se, puNDarIkoM se-zubhra kamaloM se, zata patroM se zatasaMkhyaka patravAle kamaloM se yukta hai yahA~-prAkRta hone se vizeSaNa vAcaka phulla aura kezaropacitapadoM kA para prayoga huA hai isake jo kamala haiM ve sA bhramaroM dvArA paribhujya haiM atisvaccha jala se yaha paripUrNa hai acchI taraha se yaha itastataH paribhramaNa karate hue bhramaroM, se, kacchapoM se tathA aneka pakSiyoM ke joDoM se sevita he 'prAsAdIya yAvatU pratirUpa' Adi zabdoM kI vyAkhyA pUrva meM kI jA cukI hai yahAM yAvat zabda se 'darzanIyaH abhirUpaH' ina padoM kA grahaNa kiyA gayA hai yaha padmahUda saba tarapha se eka padmavaravedikA se aura ekavanaSaNDa se parikSipta hai-pariveSTita hai vedikA varNana caturtha sUtra se vanakhaNDavarNana kumudethI, kerAthI-subhagothI-suMdara kamaLathI, saudhikothI-sugaMdhita kamaLathI, puMDarIkAthI zubhra kamaLathI, zatapathI-zata saMkhyaka patravALA kamaLathI yukta che, ahIM prAkRta havA masa vizeSa pAya4 'phulla' mane 'kezaropacita' phne| prayoga yeto cha. yonI 2542 je kamaLo che te badhAM bhramaro dvArA paribhUjya che. ati svaccha jaLathI e huda paripUrNa che. e sArI rIte ItastataH paribhramaNa karatA bhramarathI, kacchathI temaja aneka pakSIsonaa sAthI sevita che. 'prAsAdIya yAvat pratirUpa' vagere zahAnI vyAcyA paDatA 42vAmA mAvI che. mI yAvat 54thI. 'darzanIyaH abhirUpaH' se phe| yayA cha. se paghahuda comera eka padmapara vedikAthI ane eka vanakhaMDathI parikSita che-pariveSTita che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 2 padmadanirUpaNam 'tassa NaM paumaddahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA' tasya khalu padmahadasya caturdazi catvAri trisopAnapratirUpakANi trayANAM sopAnAnAm ArohAvaroha sAdhanAnAM samAhAraH trisopAnaM sopAnapaGktitrayaM tadvahutve trisopAnAni ekaikasyAM dizi tisrastisraH sopAnapaGkayaH tAnyeva pratirUpakANi sundarAkArasampannAni atra vizeSaNaparaprayogaH prAkRtatvAt tAni trisopAnapratirUpakANi 'paNNattA' prajJaptAni teSAM 'vaNNAvAso' varNAvAsaH varNana paddhatiH 'bhANiyavvotti' bhaNitavyaH vaktavya iti, sa yathA - 'vairAmayA nimmA riTThAmayA paTTANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalagA, vairAmayA saMdhI, lohitayakhamaIo sUIo, nANAmaNimayA avalaMtraNA, avalaMbaNavAhAo " etacchAyA - "vajramayAH nemAH riSTamayAni pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni vajramayAH sandhayaH, lohitAkSamayyaH sUcayaH, nAnAmaNimayAni avalambanAni avalamvanavAhAH" iti / etadvyAkhyA - teSAM trisopAnapratirUpakANAM nemAH dvAra bhUmibhAgAdRdhvaM niSkrAmantaH pradezAH vajramayAH vajjraratnamayAH pratiSThAnAni - mUlapAdAH riSTamayAni riSTaratnamayAni, stapaJcama sUtra se jAna lenA cAhiye (tassaNaM paumaddahassa cauddisiM cattAri tiso. vANapaDikhvA paNNattA) usa padmahUda kI cAroM dizAoM meM sundara 2 trisopAnasopAnatraya hai arthAt eka dizA meM tIna 2 sundara 2 sIDiyoM hai (vaNNAvAsobhANipavvotti-tesiNaM tisovANapaDibvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNAM NANAmaNimayA, tassaNaM paumaddahassa bahumajjhadesabhAe ettha mahaM ege paume paNNatte) ina trisopAna pratirUpakoM kA vargAdAsa varNanapaddhati - yahAM kaha lenA cAhiye jo ki isa prakAra se hai 'vairAmayA nimmA, riTThAmayA pahaDANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalagA, vairAmayA saMdhI, lohitakkhamaIo sUIo, nANAmaNimayA avalaMbaNA avalaMbaNavAhAo' ina padoM ko vyAkhyA isa prakAra se hai - ina trisopAna pratirUpakoM ke jo nema-dvArA bhUmibhAgavehi varSAna yaturtha sUtramAthI lAgI sevu ledhye 'tassa NaM paumadahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvA paNNattA' te padmATTahanI thAmera suMdara-suMdara visopAnatrayI che, meTo 624 dizAbhAM traSNu-trA suMdara soyAna paMkti che. 'vaNNAvAso bhANiyavvotti-tesiNaM tisovANapaDivagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, teNaM toraNA NANAmaNimayA, tassa NaM paumaddahassa bahumajjhadesabhAe ettha mahaM ege paume paNNatte' se trisopAna pratiyonI varSAna yaddhati mAMge atre spaSTatA Avazya che. te pramANe che- 'bairomayA nimmA, riTThAmayA paTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalagA, vairAmayA saMdhI, lohita maIo, sUIo, nANA maNimayA avalaMtraNA abalaMbaNa vAhAo' me pahonI vyAbhyA yA pramANe che. e trisepAna pratirUpakAnA je naime-dvArabhUmi bhAgathI uparanI tarapha utthita pradeza che te 14bhaya ho, bhanu pratiSThAna-bhUjhapAha-ziSTa ratnabhaya he stala vaiDUrya ratnamaya che. 8 13 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre mmAH-vaiDUryamayA:-vaiDUryaratnamayAH, phalakAni 'pATa' iti bhASA prasiddhAni suvarNarUpyamayAni, sandhayaH phalakANAM sandhAnAni vajramayAH vajraratnamayAH, sUcayaH-phalakadvaya sambandhakArakAH pAdukAsthAnIyAH lohitAkSamayyaH lohitaratnamayyaH avalamvanAni nAnAmaNimayAni aneka. vidhamaNimayAni, evam avalambanavAhAH avalambanabhittayo'pi 'tesiNaM' teSAM khalu 'tiso. vANapaDirUvagANaM' trisopAnapratirUpakANAM 'purao' purata:-agre 'patteyaM2' pratyekam 2 ekaikasya trisopAnapratirUpakasyAgre 'toraNA paNNattA' toraNAH prajJaptAH, 'teNaM toraNA' te khalu toraNAH kIdRzAH ? ityAha-'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayAH, ityAdi toraNavarNanamatraiva saptamasUtre jambUdvIpasya vijayadvAravarNanavyAkhyAyAM draSTavyam / ___ssa NaM paumadahassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu padmahRdasya bahumadhyadezabhAge atyantamadhyabhAge 'ettha' atra asmin pradeze 'mahaM' mahat-bRhat 'ege paume' ekaM padma-kamalaM paNNatte' prajJaptam , tasya yanmahattvamuktaM tata spaSTI karoti 'joyaNaM' yojanaM-yojamaparimitam 'AyAmavikhaMbhega' AyAmaviSkambheNa dairdhyavistArAbhyAm 'addha joyaNaM' arddhayojanaM yojana se Upara kI ora uThe hue pradeza haiM ve vajramaya hai, ina ke pratiSThAna-mUla pAdariSTa ratnamaya hai stambha vaiDUryaratnamaya haiM phalaka-paTiye-inake suvarNamaya aura rUpyamaya haiM arthAt gaMgAjamUnI haiM saMdhI inako vajramaya hai sUciyAM inakI lohitAkSaratnanatha hai inake avalambana aura avalambanavAhA-avalambanabhittiyAM aneka prakAra ke maNiyoM kI banI huI haiN| (tesi NaM tisovANa pa0) pratyeka sopAnatrayake (purao patteyaM 2 toraNA paNNattA) Age toraNa kahe gaye hai' (tegaM toraNA NANAmaNimayA tassaNaM paumaddahasta bahumajjhadesabhAe ettha mahaM ege paume paNNatte) ye toraNa anekamaNiyoM ke bane hue haiM isa padma draha ke ThIka boca meM eka vizAla pama kahA gayA hai (jodhaNaM AyAmavikvaM. bheNaM addha joyaNaM bAhalleNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM dokose asie jlNenA suvarNamaya ane rUkhyamaya che-arthAt gaMgAjamUnI che. enI saMdhI vajamaya che. sUci lehitAkSa ratnamaya che. enA avalaMbana ane enI avalaMbana vAhAe avalaMbana mittiye| bhane 4 rana mAmAthI nimita che. 'tesiNaM tisovANapa0' 124 sopAnatrayanI 'purao patteya 2 toraNA paNNattA' mA te.2 / che. (ma tAraNenu vana mahI sakSama sUtramA 4 mudIpanA viyadvAranA vanamA 42vAmAM Ave che.) 'teNaM toraNA NANA maNimayA tassa NaM paumadahaspa bahumajhadesabhAe ettha mahaM ege paume paNNatte' se taarnn| sane mazi. sAthI nimita cha. ye pahanI // 12ye 4 viza 5 . 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, addhajoyaNaM bAhalleNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM, do kose Usie jalaMtAo sAiregAI dasa joyaNAI 'ina toraNoM kA varNana yahIM para saptama sUtra meM jaMbUdvIpa ke vijaya dvAra ke varNana meM kiyA gayA hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 2 padmahRdanirUpaNam syA 'bAhalleNaM' bAhalyena piNDena 'dasa joyaNAI uvve heNaM' daza yojanAni udvedhena jalAvagAhena jalAntargatatvenetyarthaH 'do kose usie' dvau krozau uciTatam uccatvam kuta ucchitam ? ityAha-'jalaMtAo' jalAntAt-jaloparibhAgAt , evaM 'sAiregAI' sAtirekANi sAdhikAni 'dasa joyaNAI daza yojanAni 'savvaggeNaM' sarvAgreNa sarvapramANena 'paNNatte prajJaptAni jalAvagAhoparitanabhAga satkakrozadvayarUpakamalamAnamIlane etAvatA eva sambhavAt / 'se gaM' tat padmaM khalu 'egAe jagaI e' ekayA jagatyA prakArakalpayA 'savyao' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhitte' saMparikSipta pariveSTitam sA ca padmapariveSTana bhUtA jagatI kimpramANA ? ityAha-'jaMbuddIvajagaippamANA' jambUdvIpajagatI pramANA jambUdvIpasya yA veSTanabhUtA jagatI tatpramANA tatparimitA bodhyA, tathAhi-UrdhvamuccatvenASTa yojanAni mUle viSkambheNa dvAdaza yojanAni, madhye viSkambheNASTayojanAni, upari viSkambheNa tAo, sAiregAI dasa joyaNAI savvaggeNaM paNNatte) isa padma kI lambAI aura coDAI eka yojana kI moTAi isakI Adhe yojana kI evaM udvedha isakA daza yojana kA kahA gayA hai yaha jalAnta se do koza Upara uThA huA hai isa taraha isakA kula vistAra 10 yojana se kucha adhika kahA gayA hai (seNaM egAe jagatIe savvao samaMtA saMparikvitta javuddIva jagaippamANA gavakkhakaDae vi taha-ceva pamANeti tassa NaM paumassa ayameyArUve vaNNAvAse paNNale, taM jahAvaharAmayA mUlA, riTThAmae kaMde, veruliyAmae NAle, veruliyAmayA bAhira pattA, jambUNayAmayA ambhitarapattA, tavaNijjamayA kesarA, NANAmaNimadhA pokkharadvibhAyA, kaNagAmaI kaNNigA) vaha kamala prAkAra rUpa eka jagatI se saba ora se ghirA huA hai yaha padmapariveSTana rUpa jagato jambU dvIpa jagatI ke barAbara hai-jaise isakI UMcAI AThayojana kI hai mRla meM isakA viSkambha 12 yojanakA hai madhyameM isakA viSkambha ATha yojana kA hai tathA Upara meM isakA viSkambha savvaggeNaM paNNatte' se pAnI as ana pahANA ke yoganareTI sana. 13 ayA jana jeTalI ane ene uThedha daza jana jeTaluM kahevAmAM Avela che. e ja lAntathI be gAu upara uTheluM che. A pramANe Ane kuLa vistAra 10 ejana karatAM kaMIka adhika 4pAmA 2mAvesa che. 'se NaM egAe jagatIe savvao samaMtA saMparikkhitte jaMbuddIva jagaipa. mANA gavakkhakaDae vi taha ceva pamANeti tassa NaM paumassa ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte taM jahA vairAmayA mUlA, ridvAmae kaMde, veruliyAmae NAle veruliyA mayA, bAhirapattA jambUNayA mayA AbhitarapattA tavaNijjamayA kesarA NANAmaNimayA pokkharadvibhAyA, kaNagAmaI kaNNigA' te bha prA.2 35 4 gatIthI yAbhera mAvRtta cha. ye pApaviSTana rUpa jagatI jaMbudvIpa jagatInI barAbara che. jemake enI UMcAI ATha jana jeTalI che, mULamAM ene viThaMbha bAra yeja jele che. madhyamAM tene vikhaMbha Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra catvAri yojanAni ato mUle vistIrNA madhye saMkSiptA, upari tanuketi gopuccha saMsthAna saMsthiteti / etacca pramANaM jalAdupariSTAbodhyam , dazayojanarUpajalAvagAhanapramANasyAtrA vivakSitatvAt , 'gavakkhakaDae vi' gavAkSakaTako api jAlasamUho'pi 'tahaceva pamANeti' tathaiva pramANena uccatvenAddhayojanam viSkambheNa pnycdhnuHshtaaniityrthH| ___ atha padmavarNakamAha-'tassa NaM paumassa ayameyArUve' tasya khalu padmasya ayametadrUpa: vakSyamANarUpaH 'vaNNAvAse' varNAvAsaH varNanapaddhatiH 'paNNate' prajJaptaH, 'taM jahA vajjamayA' tadyathA-vajramayAni vajraratnamayAni 'mUlA' mUlAni kandAdadhastiryaniHmRtajaTAjUTAvayavarUpANi 'riTAmae' riSTamayaH-riSTaratnamayaH 'kaMde' kandaH mUlanAlamadhyavartI granthiH, 'veruli. yAmae' vaiTayamaya-vaiDUyaratnamayaM 'NAle' nAlaM-kandopari madhyavartyavayavaH, 'beruliyAmayA' vaDUyamayAni 'bAhirapattA' bAhyapatrANi atrA'yaM vizeSo'nyatra vAhyAni catvAri patrANi vaiDUryamayAni avaziSTAni tu raktasuvarNamayAnIti 'jaMbUNayAmayA' jAmbUnadamayAni IpadraktacArayojana kA hai isakA kAraNa yaha mUla meM vistRta, madhya meM saMkSipta aura Upara meM patalI ho gaI hai ataeva isakA AkAra gopuccha ke jaisA ho gayA hai yaha jo jagatI kA pramANa kahA hai vaha jala se Upara uThI hui jagatI kA pramANa kahA hai kyoM ki yaha jala ke bhItara 10 yojana taka gai hai so vaha pramANa yahAM vivakSita nahIM huA hai isa jagatI me jo gavAkSakaTaka-jAlaka samUha hai vaha bhI UMcAI meM Adhe yojana kA hai aura viSkambha meM 500 dhanuSakA hai, isa padma kA varNAvAsa-varNana paddhati-isa prakAra se hai-jaise-isake mUla-kanda se nIce, tirache nikale hue jaTA jUTarUpa avayavavizeSa-riSTa ratnamaya haiM kanda-mUla-nAla ko madhyavartI gAMTha-isakA vaiDUryaratnamaya hai nAla-kanda ke Upara madhyavartI avayava-vaiDUryaratnamaya hai bAhya patra bhI isake vaiDUryaratnamaya hI haiM yahAM itanI vize ATha yojana jeTalo che. temaja uparamAM ane viSkabha cAra jana eTale che. ethI mULamAM e vistRta madhyamAM saMkSipta ane upara pAtaLI thaI gaI che. Ane AkAra gopucha jevo thaI gaye che. Ane atre jagatanuM pramANa kahevAmAM Avela che. te pANIthI uparanI tarapha usthita jagatInuM pramANa kahevAmAM Avela che. kemake e pANInI aMdara 10 jana jeTalI pahecelI che, tethI te pramANa atre vikSita nathI. e jagatImAM je gavAkSa ka jAlaka samUha che-te paNa UMcAImAM aDadhA jana eTale che. ane vikhaMbhamAM 500 dhanuSa jeTalo che. e padmanI varNana paddhati A pramANe che enA mULe kanTathI nIce trAMsA bahiH niruta jaTAjUTa rUpa avayava vizeSa-riSTa ratnamaya ce. enuM kenda-mULa nAvanI madhyavatI gAMTha veDUrya-ratnamaya che. nAla-kandanI upara Avela madhyavartI avayava-vairyaratnamaya che. enA bAhyapatre paNa pUryaratnamaya che. ahIM ATalI vAta vizeSa samajavI ke bahAranA patramAMthI cAra patro vaDUryanamaya che ane zeSa patra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 2 padmahRdanirUpaNam suvarNamayAni 'abhitarapattA' abhyantarapatrANi kvacittu pItasvarNamayAnyuktAni tathA 'tavaNi. jamayA' tapanIyamayAni rakavarNasvarNamayAni 'kesarA' kesarANi 'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayAH 'pokharaTinAnA' puSkarAsthibhAgAH kamalabIjavibhAgAH, 'kaNagAmaI' kanakamayI-svarNamayI 'kapiNa' karNikA-vo jozaH, atha kaNikAmAnAdyAha-'sA NaM' sA khalu karNikA 'addhajoyaNaM' arddha yojanam yojanasyArddhama 'AyAmavikkhaMbheNaM daiyevistArAbhyAm 'kosaM' krazaM-krozaparyantam 'bAhalleNaM' bAhalyena piNDena, 'savakaNaga:maI' sarvakanakamayI sarvAtmanA kanakamayI svarNamayI, 'acchA' acchA AkAzasphaTikavanirmalA atra 'saNhA' ityAdi padAnAmapi saMgrako bodhyaH, tathAhi- 'laSTA ghRSTA nIrajAH nirmalA niSpaGkA niSkaGkaTacchAyA samabhA samarIcikA sodyotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpati phalitam / ega vyAkhyA caturbhasUbAtajAtIvarNane vilokniiyaa| 'tI seNaM' tasyAH khalu 'kaNNiyAe' karNikAyAH 'uppi' upari-UrSe 'bahusamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH atyantasamatalaramaNIyaH, 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa kIdRzaH ? ityapekSAyASatA-hai ki vAhira ke patroM meM se cAra patra vaiDUryaratnanaya haiM aura bAkI ke patra rakta suvarNamaya haiM tathA-bhItara ke jo patra haiM ve jAmnadamaya-ISadkta suvarNamaya haiM kahIM 2 aisA bhI kahA gayA hai ki ve pItasvarNamaya haiM isake kezara rakta suvarNa maya haiM isake kamalayIjavibhAga aneka vidhamaNimaya haiM karNikA isakI svarNamayI hai (sA gaM addhaM joyaNaM AyAmavikkaMbheNaM kosaM vAhalleNaM sabakaNagAmaI acchA) yaha AyAma aura viSkambha kI apekSA ardhayojana kI hai evaM bAhalya-moTAIkI apekSA eka koza kI hai yaha sarvAtmanA svarNamayI hai tathA AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai| yahAM 'saNhA' ityAdi padoM kA bhI saMgraha huA hai-jaise 'laSTA, ghRSTA, mRSTA, nIrajA, nirmalA, niSpaMGkA, niSkaMkaTacchAyA, sa prabhA, samarIcikA, sodyotA, prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUpA, pratirUpa' ina rakta suvarNamaya che. temaja aMdara je patra che. te jabunadamaya-Ivarakta suvarNamaya che. keTalAka sthAne AvuM paNa kathana che ke e pIta svarNamaya che. enAM kezare 2kta suvarNa maya che. enA kamaLa bIja vibhAgo anekavidha maNimayathI nirmita che. AnI kaNikA suvarSa bhaya che. 'sA gaM addhajoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI cha" e AyAma ane vidhvaMbhanI apekSAe aDadhA jana jeTalI che. ane bAhalya jADAInI apekSA eka gAva jeTalI che. e sarvAtmanA suvarNamayI che temaja AkAza ane ma 114malA vA nima . mI 'saNhA' vagaire pahAnA ] sa thaye cha. rebha -laSTA, dhRSTA, mRSTA, nIrajA, nirmalA, niSpaMkA, niSkaMkaTacchAyA, saprabhA, samarIcikA, sodyotA, prAsAdIyA. darzanIyA, abhirUpA, pratirUpA' se pahonI tyAcyA yAthA sUtrAta tIna vAnamA navI . 'tI gheNaM kaNNiyAe uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge ja03 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre mAha-'se jahA NAmae AliMgapukkharei vA.' sa yathA nAmaka AliGgapuSkara iti vA ityAdi bhUmibhAgavarNanaM vyAkhyAsahitaM SaSTha sUtrato bodhyam ||suu0 2 // mUlam-tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNate, kosaM AyAmeNaM, addhakosaM vikkhaMbheNaM, desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM, aNegakhaMbhasayasaviNaviTre pAsAIe darisagijje / tasla NaM bhavaNasta tidisiM tao dArA paNNattA / teNaM dArA paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM aDAijAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM / seA varakaNagathUmiA jAva vaNamAlAo nneyvvaao| tassa NaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahA NAmae AliMgAvakharei vA / tara NaM bahumajhadesabhAe ettha NaM mahaI egA maNipeDhiyA pnnnnttaa| sA NaM maNipeDiyA paMca dhaNusayAiM AyAmavisaMbhegaM aDDAijAiMdhaNusayAbAhalleNaM, savamaNimaI acchA0 / tIseNaM maNipeDhiyAe udhi ettha NaM mahaM ege sayaNijje paNNatte / sayaNijja vaNNao bhAgiyaThavo / se gaM parame aNNeNaM aTThasaeNaM paumANaM tadadhuJcattappamANamittANaM savao samaMtA saMparikkhitte / te NaM paumA addhajoyaNaM AyAmavikhaMbheNaM, kosaM vAhalleNaM, dasajoyaNAI uvvehegaM, kosaM UsiyA, jalaMtAo sAiregAiM dasa joyaNAiM uccatteNaM / tesi NaM paubhANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM padoM kI vyAkhyA-caturtha sUtra gata jagatI ke varNana meM dekhalenA cAhiye, (tIseNaM kaNiyAe upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) isa karNikA ke Upara kA bhUmi bhAga aisA bahusamaramaNIya kahA gayA hai (se jAhA NAmae AliMga pukkhara iti vA) jaisA kI bahusabharamaNIya AliGga puSkara-mRdaMga kA mukhahotA hai ityAdi rUpa se isa bhUmi bhAga kA varNana vyakhyAsahita chaTha veM sUtrase jAna lenA cAhiye // 2 // paNNatte' the 11 52no bhuumilaa| zava pasabha2 bhAya 4AmA pAsa cha 'se jahA NAmae AliMgapukkara iti vA' : 2 maIsa bharaNIya 42- -bhumana hoya che. ItyAdi rUpamAM e bhUmibhAganuM varNana vyAkhyA sahita SaSTha sUtramAMthI jANI levuM joIe. sU. 2 | Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam jahA-irAmayA mUlA jAya kaNagApAI krinnyaa| sANaM kaNiyA kosaM AyAmeNaM akosaM vAhalleNaM, samakaNagAmaI accha iti / tIse NaM kagNiyAe upi bahusamaramaNijje jAvaNIhi ubasobhie / tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM sirIe devIe cauhaM sAmANisAhastINaM cattAri paumasAhassIo pnnnnttaao| tassa NaM paumassa purasimeNaM ettha NaM sirIe devIe cauNhaM mahattariyANaM cattAri paDamA paNattA / tasla paumasta dAhiNapurasthimeNaM sirIe devIe abhitariyAe parisAe aTTAhaM devasAhassINa aTTa pau. masAhassIo ppnnttaao| dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasa paumasAhastIo pnnnnttaao| dAhiNapaccatthimeNaM bAhiriyAe parisAe vArasaNhaM devasAhastINaM bArasa paumasAhassIo pnnnnttaao| paccatthimeNaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM satta paumA pnnnnttaao| paccatthimeNaM sattaNDa aNiyAhibaINaM satta paumA pnnnnttaa| tassa NaM paumasta caudisiM sarao samaMtA ittha NaM sirIe devIe solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM solasa paumasAhassIo pnnnnttaao| se gaM tIhiM pAkisevehi sAo samaMtA saMparikkhitte, taM jahA-abhitaraeNa, majjhimaeNaM, bAhira eNaM / abhitarae paumaparikkheve battIsaM paumasayasAhassoo pnnnnttaao| majjhibhae paumaparikkheve cattAlIsaM paumasayasAhassIo pnnttaao| bAhirae pausaparikkheve aDayAlIsaM paumasayasAissIo pagaNatAo / evAmeva sapuThanAvareNaM tihiM paumaparikkhevehi egA padamakoDI vIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akvAyaM / se keNaleNaM bhaMte / evaM vuccai-pauma dahe dahe ?, goyamA ! paumadaheNaM tattha 2 dese tahiM 2 bahave uppalAiM jAva sayasahassapattAI paumadahappabhAI paumaddahavaNNAbhAI sirI ya ittha devI mahiDDiyA jAva paliovamaTriiyA parivasai, se eeNaNaM jAva aduttaraM ca NaM goyamA! paumadahassa sAsae NAmadhejje paNNatte, Na kayAi NAsi na0 ||suu03|| , Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre chAyA-tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge, atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam , krozamAyAmena arddhakroza viSkambheNa dezonakaM krozamUrdhvamucanatvena anekastambhazatasaMniviSTaM prAsAdIyaM dazanIyam / tasya khalu bhavanasya tridizi trINi dvArANi prajJasAni, tAni khalu dvArANi paJcadhanuHzatAni Uryamuccatvena, sArddhatRtIyAni dhanu zatAni viSkambheNa, tAva deva ca pravezenAzvetAni varakanajastUpikAni yAvat vanamAlAH jnyaatvyaaH| tasya khalu bhavanasya antaH bahusamaraNIo bhUmibhAgaH prajJaptaH sa yathA nAmakaH AliGgapuSkara iti vA / tasya khalu bahumadhyadezabhAge, ana khalu mahatI ekA maNipIThikA prajJaptA / sA khalu maNipIThikA paJcadhanuH zatAni AyAmaviSkambheNa, sArddhavatIyAni dhanuHzatAni bAhalyena, sarvamaNimayI acchA0 / tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari atra khalu mahadekaM zayanIyaM prajJasam / zayanIyavarNako bhnnitvyH| tat khalu padamam anyena aSTazatena padamAnAM tadocca. tvapramANamAtrANAM sarvataH samantAt saMparikSiptam / tAni khalu arddhayojanamAyAmaviSkambheNa, krozaM bAhalyena, daza yojanAni udvedhena krozamucchritAni jalAntAt sAtirekANi daza yojanAni sarvAgreNa teSAM khalu padmAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vanmayAni mUlAni yAvat kanakamayI karNikA / sA khalu kaNikA krozamAyAmena, addhakrozaM vAhalyena, sarvakanakamayI acchA iti / tasyAH khalu karNikAyA upari bahusamaramaNIyo yAvada mnnibhirupshobhitH| tasya khalu padmasya avarottare uttare uttarapaurastye atra khalu zriyA devyAH catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM catasraH padmasAhastryaH prajJaptAH / tasya khalu padmasya paurastye atra khalu zriyA devyAH catasRNAM maittarikANAM catvAri padmAni prajJaptAni, tasya khalu padmasya dakSiNapaurastye zriyA devyAH AbhyantarikAyAH pariSadaH aSTAnAM devasAhastrINAm aSTa padmasAhastryaH prajJaptAH / dakSiNe madhyamapariSadau dazAnAM devasAhasrINAM daza padbhasAhasthyaH prajJaptAH / dakSiNapazcime bAhyAyAH pariSado dvAdazAnAM devatAhasrogAMdvAdaza padmasAistryaH prajJatAH, pazcime saptA. nAmanIkAdhipatInAM sapta padmAni, prjnyptaani| tasya khalu padmasya caturdizi sarvataH samantAt atra khalu zriyA devyAHSoDazAnAmAtmarakSakadevasAhasrINAM SoDaza padmasAhasyaH prajJaptAH tat khalu tribhiH padmaparikSepaiH sarvataH samantAt saMparikSiptam , tadyathA-AbhyantarakeNa1, madhyamena2, bAhyakena 3 Abhyantarake padmaparikSepe dvAtriMzat padmazatasAhasyaH prAptAH, madhyamake padamaparikSepe catvAriMzat padmazatasAhasthaH prajJaptAH, bAhyake padmaparikSepe aSTacatvAriMzat padmazatasAhasyaH prajJaptAH / evameva sapUrvApareNa tribhiH padmaparikSepaiH ekA padmakoTIviMzatizca padmazatasAhastryo bhavantIti AkhyAtam / _ atha ke nArthena bhadanta ! evammucyate padmahado padmahadaH, gautama / padma idaH khalu tatra2 deze tatra2 bahUni utpalAni yAvat zatasahasrapatrANi padmahadavarNAbhAni zrIzcAtra devI mahardikA yAvat palyopamasthitikA parivasati tad etenArthena yAvata aduttaram ( atha ) ca khalu gautama ! padmahUdasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam / na kadAcit nAsId ma0 // sU03 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam TIkA-'tassa NaM' ityAdi / 'tassa NaM bahusamaramaNijabhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge 'ettha NaM' atra-asmin pradeze khalu 'mahaM ege bhavaNe paNNatte' mahadekaM bhavanaM prajJaptam , asya bhavanasya mAnAdyAha-'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmena 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' arddhakrozaM viSkambheNa, 'desUNagaM' dezonakaM kizcinyUnaM 'kosaM' krozam 'addhaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena 'aNegakhaMbhasayasaNNiviTTe' aneka stambhazatasaMniviSTam-anekAni bahUni stambhazatAni saMniviSTAni-saMlagnAni yatra tattathA anekazata stambhayuktamityarthaH 'pAsAIe darisaNijje.' prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM vyAkhyA prAgvat / 'tassa NaM bhavaNasta tidisi' tasya khalu bhavanasya tridizi tisRSu dikSu 'tao dArA paNNattA' trINi dvArANi prajJaptAni tat dvAratrayamAnAdyAha-'teNaM dArA paMca dhaNu sayAI tAni khala dvArANi paJcadhanuH zatAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'aDrAijjAiM dhaNusayAI vikkhaMbheNaM' ardhatRtIyAni dhanuHzatAni viSkambheNa 'tAvaiyaM ceva paveseNaM' tAvadeva tatpramANameva pravezena pravezamArgAvacchedena prajJaptAni / tAni 'seA' zvetAni zvetavarNAni bAhalyenAGkaratnamayatvAt 'varakaNagadhUbhiyA' varakanakastRpikAni uttama svarNamayalaghuzikharayuktAni 'jAva vaNa 'tassa gaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe-ityAdi / / TIkArtha-(tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe) isa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke bIca meM (ratyagaM ege mahaM bhavaNe paNNatte) eka vizAla bhavena kahA gayA hai (kosaM AyAmeNaM, addhakosaM vikkhebheNaM, desa. NagaM kosaM uddhaM ucyatteNaM) yaha bhavana AyAma (laMbAI kI apekSA) eka kozakA viSkambha (coDAI) kI apekSA Adhe kozakA aura-UMcAI kI apekSA kucha kama eka kozakA hai (aNegakhaMbhasaya sanniviTe, pAsAIe darisaNijje) yaha bhavana saikaDoM khaMbhoM ke Upara khaDA huA hai tathA yaha prAsAdIya evaM darzanIya hai (tassa gaM bhavaNassa tidisiM taodArA paNNatA) isa bhavana kI tIna dizAoM meM tIna dvAra kahe gaye haiN| (teNaM dArA paJcadhaNusayAI uddhaM, uccatteNaM addhAijjAiM dhaNusa. 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe'-ityAdi rA---'tassa NaM vahusamaramaNijssa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' samasabharabhakIya bhUbhimAnI 44ma 12ye 'etthaNaM ege mahaM bhavaNe paNNatte' 4 suvidhA bhavana mAvasa cha. 'kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM, desUNagaM kosaM uddhaM uccattaNaM' se bhavana mAyAma (AED) nI apekSAe eka gAu jeTaluM, vidhvaMbha (ceDAI)nI apekSAe aDadhA gAu jeTaluM ane ayAnI apekSA 44 4bha me4 // 29 cha. 'aNega khaMbhasaya sanniviTuM, posAIe darisaNijje se bhavana se slo 52 bhu che. tabhI ye asAhIya mana zanIya cha. 'tassa NaM bhavaNassa tidisiM tao dArA paNNattA' ye bhavananI va hizAmA 1 3 mAvA. 'teNaM dArA paccadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM addhAijjAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jambUdvIpaprajJaptisUtre mAlAo NeyactrAo' yAvat vanamAlAH jJAtavyAH / atra yAvatpadena ito agre ' hAmage ' ityArabhya vanamAlAvarNanaparyantaH sakalo'pi pAThaH tadarthacAtraiva pUrvamaSTamasUtrasya jambUdvIpa vijayadvAravarNanavyAkhyAyAM tathA rAjapraznIyasUtre sUryAbhadeva vimAnadvAravarNane catuSpaJcAzattamasUtrAdArabhya ekonaSaSTitama gatavanamAlAvarNanaparyantaM ca vilokanIyaH / , 'tassa NaM bhavaNassa to bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' tasya khalu bhavanasya antaH madhye bahusamaramaNIya bhUmibhAgaH prajJaptaH sa kIdRza ityAha- ' se jamANAmae AliMgapukkharei vA0 sa yathAnAmaka AliGgapuSkara iti vA ityAdi bhUmibhAgavarNanaM savivaraNaM SaSThasUtrAbodhyam / 'tassa NaM' tasya khalu bhUmibhAgasya 'bahumajjha desa bhAe' bahumadhyadezabhAge 'ettha NaM' yAI vikkhaMbheNaM, tAvatiaM ceva paveseNaM. seyA varakaNagathrubhiyA jAva vaNamAlAo yavvAo) ye dvAra pAMca sau dhanuSa ke UMce haiM aDhAI sau dhanuSa ke cauDe haiM tathA inameM praveza karane kA mArga bhI itakA hI cauDA hai ye dvAra prAyaH aGkaratnoM ke bane hue haiM tathA inake Upara jo stRpikAe hai-laghuzikhara haiM- ve uttama svarNa kI banI huI haiM inake cAroM ora vanamAlAe haiM yahAM yAvatpada se 'IhAmiMga' Adi rUpa jo vanamAlAvarNana karate takakA pATa hai vaha gRhIta huA hai vaha pATha aura usakI vyAkhyA isI jambUdvIpa ke vijaya dvAra ke varNana meM kahI gaI hai - dekhanA cAhiye tathA rAja praznIya sUryAma devake vimAna ke varNana ke prasaGga meM kathita 45 veM sUtra se lekara 59 veM sUtra taka meM dekhanA cAhiye (tassaNaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) usa bhavana ke bhItara kA jo bhUmiAga hai vaha bahusamaramaNIya kahA gayA hai ( se jahANAmae AliMga pukkhareivA) usa bhUmi bhAga kA varNana ityAdi rUpa se chaThe sUtra se jAna lenA cAhiye (tassa tAvatiaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathrubhiyA jAtra vaNamAlAo NeyavtrAo' me dvAra 500 dhanuSa jeTalA UMcA che ane 250 dhanuSa jeTalA paheALA che. temaja emanI aMdara praviSTa thavAne mA paNa ATale ja paheALe che. e dvArA prAyaH aMkaratnAthI nirmita che. emanI upara je stUpiyAe che-laghu-zikharA che te uttama svanirmita che. emanI theAbhera vnbhaajaao| che. ahIM' 'yAvat' pahathI 'IhAmiMga' vagere 35 vanabhAjAnA varNuna sudhIneo thAha che, te sahIM gRhIta thye| che. A pAI, sane pADanI vyAcyA yA 'bhyU dvIpa prajJapti' mAM pahelA aSTama sUtranI vyAkhyAmAM, vijaya dvAranA vana vakhate karavAmAM Avela che. jijJAsue tyAMthI jANavA yatna kare. temaja rAjapraznIya sUtra' mAM sUryAMbhadevanA vimAna vana prasa`gamAM kathita 45 mAM sUtrathI mAMDIne 59mAM sUtra sudhI e pADanI vyAkhyA aMge joi levu joie. 'tassa NaM bhatraNassa aMto bahusamaramaNijje bhUmi. bhAge paNNatte' te avananI harano ne lUmila he, te khaDusabha ramaNIya AhevAya che. 'se jahA NAmae AliMgapukkharei vA' te bhUmilAgarnu varSAna ityAdi 35mA ch| sUtramAMdhI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam atra-asmin pradeze khalu 'mahaI' mahatI vizAlA 'egA' ekA 'maNipeDhiyA' maNipIThikAmaNimayIpIThikA 'paNNattA' prajJaptA / tasyA mAnAdyAha-'sA NaM maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM' sA ca maNipIThikA paJcadhanu:zatAni AyAma viSkambheNa devaM vistArAbhyAm 'aDrAijAiM dhaNusayAI bAhalleNaM' arddhatRtIyAni dhanuHzatAni bAhalyena piNDena, 'savvamaNimayI' sarvaNimayI-sarvAtmanA maNimayI 'acchA' acchA0 atra zlakSNAdipadAnAM grahaNam tatsaMgrahaH tadarthazcAtraiva caturthasUtre jagatIvarNane vilokniiyH| ___'tIse NaM maNipeDhiyAe uppi' tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari 'ettha NaM' atra khala 'mahaM ege' mahadekaM 'sayaNijje' zayanIyaM zayyA 'paNNatte' prajJaptam , atra 'sayaNijjavaNNao' zayanIyavarNakaH zayanIyavarNanakaraH padasamUhaH 'bhANiyavyo' bhaNitavyaH vaktavyaH iti, taccha. yanIyavarNako yathA-'tassa NaM devasayaNijjassa ayameyArUve vaNNAvAse paNNate, taM jahA-NANA NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA maNipeDhiyA paNNattA) usa bhavana ke bhItara ke bahasamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla maNimayIpIThikA kahI gaI hai (sA NaM maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM, addhAijAI dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA) yaha maNipIThikA AyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcasau dhanuSa kI hai evaM moTAI kI apekSA 250 dhanuSa kI hai yaha sarvAtmanA maNimayI hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisI nimala hai' __(tIse gaM maNipeDhiyAe upi ettha NaM ege mahaM sayaNijje eNNatte) usa maNipIThikA ke Upara eka vizAla zayanIya kahA hai (sayaNijjavaNNao bhANiavyo) yahAM zatanIya kA varNana karanevAlA pATha kaha lenA cAhiye jo isa prakAra se hai-(tassa NaM devasayaNijassa ayameyArUve baNNAvAse paNNatte-taM jahAsabha khe le the. 'tassa NaM bahumajhadesabhAe etya NaM mahaI egA maNipeDhiyA .ttA' te bhavananI aMdara bahusamaramaNIya bhUmibhAganI ekadama vacce eka suvizALa maNimayI pii|| 43vAya che. 'sA meM maNipIThiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNa, addhAijjAiM, dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA' 21 mnnipaa| mAyAma mane vijanI gapekSa pAMyase! dhanuSa jeTalI che. temaja jADAInI apekSA 250 dhanuSa jeTalI che. e sarvAtmanA maNimayI che. ane AkAza temaja sphaTika jevI. nirmaLa che. ahIM "kSaNAdi padonuM grahaNa karavuM joIe. e padanI vyAkhyA caturtha sUtramAM "jagatInA varNanamAM karavAmAM Avela che. _ 'tIse NaM maNipeDhiyAra uppiM ettha NaM ege maha sayaNNijje paNNatte' te mArAdhI(83161 652 4 suvizA zayanIya hai. 'sayaNijja vaNNao bhANiavvo' hI zayanIya samadhI pArnu pana apekSita cha. te // pramANe che-tassa NaM devasayaNijjassa ayameyArUve vaNNAvAse yahAM zlakSNAdi padoM kA grahaNa kara lenA unakI vyAkhyA caturtha sUtra meM jagatI ke varNana meM dekha lenI caahiye| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jambUdvIpaprajJaptisUtre maNimayA paDipAyA sovaNiyA pAyA NANAmaNimayAI pAyasIsagAI jaMbUNayamayAiM gattAI vairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tUlI lohiyakkhamayA bibboyaNA tavaNijjamaIo gaMDovahANiyAo se NaM sayaNijje sAliMgaNavaTTie ubhao vibboyaNe ubhayo uNNae majjJeNa ya gaMbhIre gaMgA pulinavAluyA uddAlasAlisae oyaviya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe AiNagarUyabUra NavaNIyatUlatullaphAse suviraiyarayattANe rattaMmuyasaMvuDe muramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve iti / __etacchAyA-"tasya khalu devazayanIyasya ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAH sauvarNikAH pAdAH nAnAmaNimayAni pAdazIrSakANi jAmbUnadamayAni gAtrANi vajramayAH sandhayaH nAnAmaNimayaM vyUtaM rajatamayI tUlI lohitAkSamayAni-upadhAnakAni tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH tat khalu zayanIyaM sAliGganavartikaM ubhayato bibboyaNaM ubhayata unnataM madhye natagambhIraM gaGgApulinavAlukAvadAlasahakaM oyaviya (viziSTa) kSaumadu. kUla paTTapraticchAdanam AjinakarUtabUra navanIta tUla tulyasparza suviracitarajastrANaM raktAMzuka saMvRtaM suramyaM prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpam" iti / etadrayAkhyA-tasya anantaroktasya khalu devazayanIyasya zayyAyA paryantasya ayametadrapaHvakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH varNanapaddhatiH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayA anekavidhamaNimayAH pratipAdAH-mUlapAdAnAM prativiziSTopaSTambhakaraNAya pAdAH, sauvarNikA:-svarNamayAH pAdAH NANAmaNimayA paDipAyA sovagNiyA pAyA, NANAmaNimayAiM pAyasIsagAI, jaMbuNayamayAiM gattAiM vairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tulI, lohiyakkhamayA viyoyaNA, tavaNijjabhaIo gaMDovahANiyAo, se NaM rAyaNijje sAliMgaNavahie umao bibboyaNe ubhao uNNae, majjhe NayagaMbhIre, gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae oyaviyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe AINagaruyabaraNavaNIyatalatullaphAse suviraiyarayattANe rattasuyasaMvuDe suramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve) ina padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai-usa devazayanIya kA yaha isa prakAra se vargAvAsa-varNana-paddhati-hai-aneka maNiyoM se bane hae isake pratipAda the mUlapAye jinake bhItara rakhe jAte haiM aise kaTorA paNNatte-taM jahA NANAmaNimayA paDipAyA sovaNNiyA pAyA, NoNAmaNimayAI pAyasIsagAI, jaMbuNayamayAiM gattAI bairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce rayayAmaI tUlI lohiyakkhamayA vibvoyaNA tavaNijjamaIoM gaMDovahANiyAo, se NaM sayaNijje sAliMgaNavaTTie ubhao biMboyaNe ubhao uNae, majjhe Naya gaMbhIre, gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae oyaviya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe AINagarUyabUraNavaNIyatUlatullakAse suviraiya rayattANe rattaMsuyasaMbuDe suramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve' 2 // 5hAnI vyAcyA yA pramANe che-te devazayanIyane varNAvAsa-varNana paddhati-A pramANe che-enA pratipAde aneka Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam mUlapAdAH, nAnAmaNimayAni anekavidhamaNimayAni pAdazIrSakANi pAdAnAmuparitanAvayavavizeSAH jAmbUnadamayAni svarNa vizeSamayAni gAtrANi 'ISa' iti bhASAprasiddhAni vajramayAH vajraratnamayAH sandhayaH sandhAnAni nAnAmaNimayaM viccaM vyUtaM viziSTaM vAnam rajatamayI rUpyamayI tUlI, lohitAkSamayAni bohitAkSaratnamayAni upadhAnakAni ucchIrSakANi, tapanIyamayyaH - svarNavizeSamayyaH gaNDopadhAnikAH gaNDasthalopadhAnikAH gallamasUrakANItyarthaH / 25 tat khalu zayanIyaM mAliGganavartikam - AliGganavarttyA zarIrapramANopadhAnena saha yattatathA, tasya zayanIyasya ubhayata ubhayapArzve 'vinoyaNe' ti dezI zabda upadhAnArthakaH tena zironta pAdAntAvabhivyApya sthite upadhAne upadhAnadvayamiti / punaH tacchayanIyam ubhayataH unnatam uccaM madhye naDhagambhIraM navam avanataM namratvAt gambhIraM ca mahattvAt, gaGgApulinavAlukA'vadAlasadRzaM gaGgAtaTavAlukAyA avadAlaH pAdAdivyAse'dho gamanaM tatsadRzaM yattattathA ke AkAra jaise jo choTe 2 gola pAye hote haiM ve yahAM pratipAda zabda se liye gaye haiM inase mUlapAdoM kI rakSA hotI rahatI hai mUlapAda isake suvarNa ke bane hue the isake sirahAne ke bhAga aura pairoM ko pasAra kara rakhane ke bhAga arthAt isake sIrA aura pArI aneka maNiyoM se bane hue haiM isake gAtra- zIrSa jAmbUnada svarNavizeSa ke bane hue haiM isakI saMdhiyAM vajraratna kI banI huI haiM isa para jo vAna bunA gayA haiM vaha nAnA maNiyoM se banA huA hai isa para jo tUlI - gaddA vichA huA hai vaha rajatamaya hai isa para jo upadhAnaka - takiyA rakhe haiM ve lohitAkSaratna se banAye hue haiM tathA gAla ke nIce jo choTA takiyA rakhA jAtA hai vaha svarNavizeSa se banAyA gayA hai yaha zayanIya puruSa pramANa upadhAna se yukta hai tathA zirahAne kI ora evaM pairoM kI ora isake Upara do takiye aura rakhe hue haiM baDI hone se vaha zayyA madhya bhAga meM-bIca meM nimna evaM gaMbhIra haiM ati maNuiethI nirmi'ta hatA. mukhya pAyA jenI aMdara mUkavAmAM Ave che evA vADekAnA AkAra jevA je nAnA nAnA geALa pAyA haiAya che. te pratipAda kahevAya che. enAthI mULa pAdenI rakSA thatI rahe che ena mULapAde suvarNa nirmita haiAya che. enA mastakanI mAjunA bhAgA ane padma taraphanA bhAgA eTale ke enI sirA ane pArI aneka maNuiethI nirmita che. enA gAtrA-Ija jammUnA-svarNa vizeSanA banelA che. enI sadhie vajra ratnanI banelI che. enI upara je nALa'karavAmAM Avela che te aneka prakAranA maNiethI banAvavAmAM Avela che. enI upara je tUlI-gAdalA pAtharelA che te rajatamaya che. enI upara je upadhAnaka (e kuM) mUkavAmAM AvyAM che, te le|hitAkSa ratnathI anelAM che. temaja gAlanI nIce je nAnu ezIkuM mUkavAmAM Avela che te svaNu vizeSathI niti che. e zayanIya puruSa pramANa upadhAnathI yukta che. temaja mastaka tarapha ane paga tarapha e AsIkA vadhArAnA mUkelAM che. vizALa hAvAthI e zayyA madhya bhAgamAM nimna sa a0 4 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'oyaviya' ti dezI zabdo viziSTArthakaH tena viziSTaM-parikarmitaM kSumaM kSumA atasI tabhirmitaM yad dukUlaM vastraM tadeva paTTaH ekaH zATakaH sa praticchAdanam AcchAdanaM yasya tattathA AjinakarUtabUranavanItatUlatulyasparzam AjinakaM sukomalaM carmavastraM rUtaM parikarmitakAsaH bUraH komalavanaspativizeSaH, tUlam arkAditUlaM, tattulyaH spoM yasya ta tathA suviracitaM muSThutayA sthApitaM rakhANaM rajopanayanavastram AcchAdanavizeSo yatra tattathA, raktAMzukasaMvRttaM raktAMzukena 'maccharadAnI' ti bhASA prasiddhena mazakagRhAbhidhAnena vastUvizeSeNa saMvRtam A. tam-( AcchAditam ) ata eva suramyaM muSTu-ramaNIyaM 'prAsAdIyaM' ityAdi padacatuSTayaM prAgvat / mRda hone se yaha zayyA gaMgA ke retIle maidAna jaisI narama hai tathA paira rakhate hI yaha nIce dhasa jAtI hai 'oyazyi' yaha dezIya zabda haiM aura isa kA artha viziSTa saMskAra se-kasIdA Adi se sahita aisA hai isa prakAra kasIdA jisa para kADhA gayA hai aise rezamI vastra se tathA kapAsa ke yA alasI ke bane hue vastra se yaha AcchAdita hai carmamaya vastra vizeSarUpa Ajinaka ke samAna, ruta ruI ke samAna komala vanaspativizeSarUpa bUra ke samAna, navanIta-makkhana-ke samAna, tathA arka tRla ke samAna isakA komala sparza haiM Ajinaka, svabhAvataH komala hotA hai navatIta-makkhana bhI isI prakAra komala hotA hai tathA arka tUla bhI aisA hI komala hotA hai isI kAraNa usa zappA ke sparza ko prakaTa karane ke liye vaha yahAM ina saba ke sparza se upamita kiyA gayA hai aparibhogAvasthA meM-upayoga nahIM karane kI avasthA meM-isake Upara dhUli nivAraNArtha AcchAdana vizeSa paDA rahatA hai tathA maccharadAnIrUpa raktAMzuka se yaha yukta rahatA hai ataeva yaha suramya hai aura prAsAdIya Adi pUrvokta 4 vizeSaNoMvAlI ane gaMbhIra che. ati mRdu hevA badala e zamA gaMgAnA vAlukAmaya taTanI jema narma che, muDamA che. tth| 2 5 // bhUtAnI sAthai 4 nIce sI laya che. 'oyaviya' se dezIya zabda che. Ano artha viziSTa saMskArathI-kasaba vagerethI yukta evo thAya che. A pramANe jenI upara kasabanuM kAma karavAmAM Avela che evA rezamI vastrathI temaja kapAsa athavA aLasIthI nirmita vastrathI e AchAdita che. carmamaya vastra vizeSa rUpa AjinakanI jema, rUta, pAsa nI jema kamaLa vanati vizeSa rUpa "bUra'nI jema, navanIta-mAkhaNanI jema temaja atUlanI jema Ane sparza kamaLa che. A jinaka svabhAvatA ke maLa hoya che. navanIta-mAkhaNa paNa A pramANe ja komaLa hoya che. temaja arkatula paNa kamaLa hoya che. ethI ja A zayAnA sparzane prakaTa karavA mATe e sarva kamaLa padArtho atre upamAnanA ruparAM mUkavAmAM AvyA che a5ribhogAvasthAmAM-anupayoganI sthitimAM-enI upara dhULa paDe nahi e mATe eka AcchAdana vizeSa paDi rahe che. temaja maccharadAnI rU5 rakatAM zukathI e yukta rahe che. ethI e suramya che-ane prAsAdIya vagere pUrvokta 4 vizeSaNe Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 3 trasthitabhavanAdivarNanam 27 truate prathamaparikSepamAha - ' se NaM' ityAdi / 'se NaM' tat pUrvoktaM khalu 'paume' padmam 'aNNa' anyena apareNa 'vadadduccattappamAgamittANaM' tadardhocca tvapramANamAtrANAM tasya- mUlapadmapramANasya arddham arddharUpA uccatve ucchraye pramANe ca - AyAmavistAra bAhalyarUpe mAtrA pramANaM yeSAM tAni tathA teSAm / 'aTTasara NaM paramANaM' padmAnAmaSTazatena 'savva o' sarvataH sarvadikSu 'samatA' samantAt sarvavidikSu va 'saMparikkhitte' saMparikSiptaM pariveSTita tadarghatvaM ca padmAnAmAyAmaviSkambhavAhalyajalo paribhAgoccatvaviSayakameva vijJeyam tadeva spaSTayati sUtrakAraH ' teNaM' ityAdi, 'teNaM paDamA' tAni khala padmAni 'addhajoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' arddhayojanamAyAmaviSkambheNa, eka 'korsa bAhalleNaM' kozaM vAhalyena piNDarUpeNa 'dasa joyaNAI ubveNaM' daza yojanAni udvevena jalAvagAhena jalAvagAhatvena mUlapadmasAhazyAt 'kosaM usiyA' krozamekamucchitAni 'patAbha' jalAntAt - jaloparibhAgAt, 'sAiregAI' sAtirekANi krozaikarUpAtirekasahitAni 'dasa joyaNAI' daza yojanAni sapAda daza yojanAnItyarthaH ' savvaggeNaM' sarvAgreNa sarvapramANena / etatpramANaM bhUmibhAgAdArabhya vijJeyam / varNakamAha- 'si NaM paumANaM' ityAdi / 'tesi NaM paramANaM ayameyArUve' teSAM khalu padmAnAmayametadrUpaH vakSyamANa svarUpaH 'vaNNAvAse' varNAvAsaH - varNanapaddhatiH 'paNNatte' prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA, tathAhi - 'badarAmayA mUlA' ityAdi, 'jAva' atra yAvacchabdena mUlapahai (se use aTTae paramANaM taddyucca sappamANamittANaM savvao samatA saMparikkhite) yaha pUrvokta kamala dUsare aura 108 kamaloM se ki jinakA pramANa isa pradhAna kamala se AdhA dhA cAroM ora se ghirA huA hai (te NaM paDamA advajagaNaM AvAmavikrameNaM, korsa bAhalleNaM, dattaneyaNAI ubveheNaM, kosaM UsiyA jayaMtAo sAigAI dasa joyaNAI uccatteNaM, tesi NaM paramANaM aya yAve vaNavA pate ye saba pratyeka kamala AyAma aura viSkambha kI apekSA do koza ke hai moTAra kI apekSA se ye eka koza ke haiM udvedha - gaharAi kI apekSA se ye 10 yojana ke hai aura UMcAI kI apekSA se ye eka koza ke haiM aura jala se ye kucha adhika 10 yojana UMce uThe hue haiM ina kamaloM ke sambandha vAjI che se NaM paume aNNeNaM aTTasaeNaM paUmANaM tadadyucca tapamANamittANaM savvao samaMtA saMparikkhitte' se yUroti jIna anya 108 maNothI ke bhanu pramANu se pradhAna ubharatAM madhu tu yAmerathI mAvRtta tu 'teNaM paumA addha joyaNa AyAma vikkhaM. bheNaM, kosaM bAhalleNaM, dasajoyaNAI, ubveNaM korsa UsiyA, jalaMtAo sAiregAI, dasa joyaNAI uccatteNa tesi NaM paramANaM, ayamevAkhve vaNNAvAse paNNatte' mAthI hare hare bhaja AyAma ane viSNubhanI apekSAe be gAu jeTalAM che. laDAInI apekSAe e eka eka gAva jeTalAM che. udveSa-gabhIratA-nI dRSTie e 10 ceAjana jeTalAM che--ane uMcAInI apekSAe e kamaLA eka gAu jeTalAM che ane pANIthI e kamaLA kaIka adhi4 10 yojanaupara uThe che se maNI saMbaMdhI varNana yA pramANe 'taM jahA ' Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jambUdvIpaprajJaptisUtra dmavarNanapAThaH sNgraahyH| artho'pi tatraiva vilokanIyaH / 'kaNagAmaI' kanakamayI muvarNamayI kaNNiyA' karNikA / tasyA mAnAdhAha-'sA NaM kaSNiyA' ityAdi / 'sA NaM kaNiyA kosaM AyAmeNaM' sA khalu kaNikA krozaM krozaparimitA AyAmena 'addhakosaM' arddhakrozamkrozArddhaparimitA 'bAhalleNaM' bAhalyena-sthaulyena / kIdRzI sA ? ityAha-savyakaNagAmayI' sarvakanakamayI-sarvAtmanA kanakamayI 'acchA' acchA0 iti acchA lakSaNA ityAdi pATho'rthazca pUrvavadeva / tasyA upari bhUmibhAgAdyAha-'tIse NaM kaNNiyAe uppi' tasyAH khalu kaNikAyA upari ityAdi 'jAva maNIhi uvasobhie' ityantaM bhUmibhAgavarNanaM paSTasUtrA dbodhyam / ___atha dvinIyapadmaparikSepamAha-'tassa NaM' ityAdi / 'tassa gaM paumassa abaruttareNaM tasya mUlapadmasya khalu aparottarevAyavyakoNe 'uttareNaM' uttare-uttarasyAM dizi 'uttarapurathimeNaM' uttarapaurastye IzAnakoNe sarvasaGkalanayA tirapu dikSu 'etthaNaM sirIe devIe cauNhaM sAmANi. yasAhassINaM cattAri' atra khalu zriyA devyAH catasRNAM sAmAnikasAhanINAM catasraH 'paumasAhassIo' panasAhastryaH catvAri padmasahasrANi 'paNNatAo' prajJaptAH / 'tassa NaM paumassa' meM inakA varNana desA kiyA gayA hai-( jahA) jaise-(varAmathA mUlA, jAva kaNagAmaI kaNiyA) mUla inake saba ke baJamaya hai, yAvat kaNikA inakI saba kI suvarNamayI hai (sA NaM kaNiyA kosaM AyAmeNaM addhakosaM bAharUleNaM savvakaNagAmaI acchA (tIse NaM kaNiyAe upi bahusamaramaNijje jAva maNIhi uvasobhie) vaha karNikA AyAma kI apekSA eka koza kI hai moTAI kI apekSA Adhe koza kI hai yaha sarvAtmanA kanakamayI hai, aura AkAza evaM sphaTikamaNike jaisA nirmala hai isa karNikA ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai yAvatU yaha maNiyoM se suzobhita hai ityAdi rUpa se yahAM bhUmibhAga kA varNana chaThe sUtra se jAna lenA cAhiye (tassa gaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurathimeNa etthaNaMsirIe devIe cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri paumasAhassIo paNNattAo) usa mUlapadbha kI apara uttara dizA rUpa vAyavya dizA meM uttara dizA meM evaM rema-'vairAmayA mUlA, jAva kaNagAmaI kaNNivA' se i bhajAnA bhuu|| 10||bhy che. yAvat me makAno ni4 supa yI che. 'sA NaM kaNiyA kosaM AyAmeNaM addha kosaM bAhalleNaM savva kaNagAmaI acchA tIseNaM kaNNiyAe upi bahusamaramaNijje jAva maNIhiM uvasobhie' te Na / mAyAmanI apekSAoM me reTalI cha. 435 pekSAye eka gAu jeTalI che. e sarvAtmanA kanakamayI che ane AkAza temaja sphaTika maNi jevI nirmaLa che. yAvatu e maNiothI suzobhita che. ItyAdi rUpathI nahIM bhUmibhAganuM varNana 74 / sUtramail angla naye. 'tassa NaM paumassa avaruttareNa uttarapurasthimeNa estha Na sirIe devIe cauNha samANiyasAhassINa cattAri paumasAhassIo paNNattAo' te bhUga (bhuma) 5manI upara uttara dizArUpa vAyavya dizAmAM, uttara dizAmAM ane uttara pUrva dizA rUpa IzAna Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam tasya padmasya khala 'purasthimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'etthaNaM sirIe devIe ' atra khalu zriyA devyAH 'caunhaM mahattariyANaM' catasRNAM mahattarikANAm - atizayena mahatyo mahattarAstA eva mahattarikAstAsAm-'cattAri paumA paNNattA' catvAri padmAni prajJaptAni atra pUrvavarNita - vijayadeva siMhAsana parivArAnusAreNa pArSadAdipadmasUtrANi bhaNitavyAni tadvivaraNaM sugamam yAvat pazcimAyAM saptAnikAdhipatInAM sapta padmAni / tathApi nyasyante 'tasya NaM' ityAdi, 'tassa NaM' tasya mukhyasya khalu paumassa' padmasya 'dAhiNa puratthimeNaM' dakSiNa paurastye agnikoNabhAge 'siroe devIe' zriyAH devyAH 'abhitariyAe' Abhyanta rikAyAH antarvartinyAH 'parisAe' pariSadaH sabhAyAH sambandhinInAM ' ahaM devasAssINaM' aSTAnAM devasAhasrINAmaSTasahasrANi padmAni 'paNNattAo' prajJaptAH / ' dAhiNeNaM' dakSiNe- dakSiNadigbhAge 'majjhimaparisAe' madhyamapariSadaH sambandhinInAM 'dasalaM devasAharasINaM' dazAnAM devasAhasrINAM 'dasa paumasAhassIo' daza padmasAhastryaH - padmasahasrANi 'paNNattAo' prajJaptAH, 'dAhiNapaccatthi - meNaM' dakSiNapazcime-nairRtyakoNe 'bAhiriyAe bAhyAyA: bahi bhavAyA: 'parisAe' pariSadaH uttara pUrvadizA rUpa IzAna vidizA meM zrI devI ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajArapadma haiM ( tassa NaM paumassa purasthimeNaM ettha NaM sirIe devIe caunhaM mahattariANaM cattAri paumA paNNattA) usa mUlapadma kI pUrvadizA meM zrIdevI kI cAra mahattarikAoM ke cAra paDUma haiM yahAM para pahile varNita hue vijaya deva ke siMhAsana ke parivAra ke anusAra pArSadAdi ke padmasUtroM kA varNana hai jo isa prakAra se haiM - (tassa NaM paumassa dAhiNapurasthimeNaM sirIe devIe abhitariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTTha paumasAhassIo paNNattAo) usa padma ke dakSiNa paurastyadizA rUpa AgneyakoNa meM zrI devI ke Abhyantara paripadA ke ATha hajAra devoM ke ATha hajAra padma hai / (dAhiNegaM majz2imaparisAe dasahaM devasAhastINaM dasa pAuma sAhassIo paNNattAo) dakSiNa digbhAga meM madhyamapariSadA ke daza hajAra devoM ke daza hajAra padma hai / ( dAhiNapaccatthi vidvizAmAM zrI devInA yAra sahasa sAmAni devAnA yAra hunara jhoche. 'tassa NaM paumassa puratthimeNaM ettha NaM sirIe devIe unheM mahattariANaM cattAri paumA paNNattA' te bhUja (mukhya) padmanI pUrva dizAmAM zrI devInI cAra mahattarikAenA cAra padmo che. ahI' paDe vana karAyela vijayadevanA siMhAsananA parivAra mujaba pAdardinA padmasUtrAnuM vana che, je yA pramANe che. 'tassa NaM paumarasa dAhiNapurasthi meNa sirIe devIe AbhitariAe parisAe ahaM devasAhassI aTTa paramasAhassIo paNNattAoM te yadmanI hakSiNu paurastya dizA rUpa Agneya kANumAM zrI devInA AbhyaMtara pariSadAnA ATha hajAra devAnA ATha hajAra padmo 'dAhiNeNa' majjhimaparisAe dasaha devasAhassINaM dasa paumasAhasIo paNNattAo' dakSiNa higbhAgamA madhyama pariSadAMnA hazasahasra devAnA dvaza umara padmo che, 'dAhiNa' Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 jambUdvIpaprajJaptisUtre sambandhinInAM 'bArasaNhaM devasAhassINaM' dvAdazAnAM devasAhasrINAM 'bArasa paumasAhassIo' dvAdaza padmasAhasyaH 'paNattAo' prajJaptAH, 'paccatthimeNaM' pazcime pazcimAyAM dizi 'sattaNhaM aNiyAhibaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAM 'satta paumA paNNattA' sapta pAni prajJaptAni / ___ atha tRtIyapadamaparikSepamAha-'tassa NaM paumassa' ityAdi, 'tassa NaM paumassa caudisiM' tasya mukhyasya khalu padmasya caturdizi catasRNAM dizAM samAhArazcaturdik tasmiMstathA-dikcatuSTaye 'savyao samaMtA' sarvataH samantAt 'ittha NaM' atra khalu "sirIe' zriyAH lakSmyAH 'devIe' devyAH 'solasaNhaM Ayarakkha devasAhassINaM' SoDazAnAm AtmarakSakadeva sAhasrINAm Atmani rakSantItyAtmarakSAH AtmarakSakAste ca te devAsteSAM sAhasrINAM sahasrANAM 'solasa paumasAhassIo' poDaza padmasAhasyaH kamalasahasrANi 'paNNattAo' prajJaptAH, tathAhi-pUrva pazcimadakSiNottara dikSu catvAri2 padmasahasrANItyeSAM saGkalanayA SoDaza padmasahasrANi sampadyanta iti bodhyam / azokta vyatiriktA anye'pi trayaH parikSepAH santItyAha-tat khalu tribhirityAdi, 'se NaM' tat padma khalu 'tIhiM' tribhiH ukta vyatiriktaiH 'paumaparikkhevehi' padmaparikSepaiH meNaM bAhiriyAe parisAe bArasaNhaM devasAhassINa bArasa paumasAhassIo paNNattAo) dakSiNapazcina digbhAga meM-nairRtyakoNa meM bAhya pariSadA ke 12 hajAra devoM ke 12 hajAra padma hai / (paccatthimeNaM sattaNhaM aNIyAhivaINaM satta paumA paNNattA) pazcimadizA meM sAta anikAdhipatiyoM ke sAta padma hai| tRtIya padma parikSepa kathana__ (tassa paumassa cauddisiM savvao samaMtA ittha NaM sirIe devIe solasahaM gayarakkhadevasAhastINaM solasa paumasAhassIo paNNattAo) usa mUla padma kI cAroM dizAoM meM zrI devI ke solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke 16 hajAra padama haiN| ye AtmarakSaka deva pratyeka dizA meM 4-4 hajAra kI saMkhyA meM rahate haiM (se NaM tIhiM parama parikkhevehiM savvao samaMtA saMparikkhitte) yaha mUla paccatthimeNa bAhiriyAe parisAra bArasaha devasAhassINa bArasa pauma sAhassIo paNNattAo' dakSiNa pazcima dibhAgamAM naitratya keNamAM bAhya pariSadanA 12 hajAra devene 22 hajAra 5o cha 'paccatthimeNa sattaNha aNIyAhibaINa satta paumA paNNattA' pazcima dizAmA sAta anIkAdhipationA sAta paddho che. tRtIya padma parikSepa kathana 'tassa Na paumassa caudisiM savao samaMtA itthaNa sirAe devIra solasaha AyarakkhadevasAhassINa solasa paumasAhassIo paNNattAo' te mUga (bhu.) pAnI yobhera zrI devInA soLa hajAra atmarakSaka devenA 16 hajAra paDyo che. e AtmarakSaka deva dareka dizAmA 4-4 2 28sI sayAmA 29 che. 'se Na tIhi paumaparikkhevehiM sabao samaMtA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam padmarUpapariveSTanaiH 'sacao' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' sama tAt sarvavidikSu 'saMparikkhitta' saMparikSipta pariveSTitam 'taM jahA' tadyathA-'adhibhataraeNaM majjhimaeNaM bAhiraeNaM' AbhyantarakeNa1 madhyamakena2 bAhyakena3 / 'abhitarae paumaparikkheve battIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo' tatrAbhyantarake padmaparikSepe dvAtriMzat padmazatasAhastyaH kamalalakSANi prajJaptAH, 'majjhimae' madhyamake madhyame 'paumaparikkheve? padmaparikSepe 'cattAlIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo' catvAriMzat padmazatasAhastryaH prajJaptAH' 'bAhirae' bAhyake vAdye 'paumaparikkheve' padmaparikSepe 'aDayAlIsaM' cASTacatvAriMzat 'paumasayasAhassIo' padmazatasAhastryaHkamalalakSANi paNNattAo' prajJaptAH, idaM ca padamaparikSepatrayamAbhiyogikadeva sambandhibodhyam / atra bhinna padmaparikSepatrayakhyApanaM teSAM bhinna bhinna kAryakAritvAt / ____ atha parikSepatrikasya padmasarvAgramAha-'evameva' ityAdi / 'evAmeva' evameva uktarItyA 'sapuvvAvareNaM' sapUrvApareNa-pUrveNa sahitaH, avaraH sapUrvAparastena paurvApayamAzritya sthitarityarthaH, 'tihiM tribhiH 'paumaparikkhevehiM' padmaparikSepaiH kRtvA 'egA paumakoDI' ekA padmakoTI padma ina kathita padma parikSepoM se cAroM ora se ghirA huA hai| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM-(abhitarakeNaM, majjhimaeNaM, bAhiraeNaM) eka Abhyantarika padma parikSepa, dUsarA madhyamaka padma parikSepa aura tIsarA bAhya padamaparikSepa inameM jo (abhitarae paumaparikkheve battIsaM pauma sathasAhassIo paNNattAo) Abhyantarika padmaparikSepa haiM usa meM 32 lAkha padma hai (majjhimae paumaparikkheve cattAlosaM paumasayasAhassIo paNNattAo) madhyamaka jo padmaparikSepa hai usa meM 40 lAkha padUma hai (bAhirae paumaparikkheve aDayAlIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo) tathA jo bAhya padmaparikSepa hai usa meM 48 lAkha padma hai| yaha padma parikSepatraya Abhiyogika deva saMbandhI hai yahAM jo ise bhinnarUpa se kahA gayA hai vaha unheM bhinna bhinna kAryakArI hone se kahA gayA hai| (ecAmeva saMparisvite' ye bhUga 5 se athita 55 parikSayo sivAya mI 5 vA 55 parisapothI yAbhera gharAyasa che. 'taM jahA' 2 mA pramANe che. 'abhitarakeNaM, majjhimaeNa bAhiraeNa' prathama AtyaMtarika paddha parikSepa bIjuM mAdhyamika paddha parikSepa ane tRtIya bAhya paddha parikSepa se sabhA 2 'abhitarae paumaparikkheve battIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo' 'ta. 24 56 parikSa5 cha tabhA 32 bAya 5o cha, 'majjhimae paumaparikkheve cattAlIsaM paumasaya sAhassIo paNNattAo' madhyanu 2 55 parikSa5 cha tama yAdI 5 po che. 'bAhirae paumaparikkheive aDayAlIsaM pauma sayasAhassIo pa0 tebhA mA 55 parikSa5 che. tamA 48 lAkha paddha che. e padma parikSepa traya abhigika deva saMbaMdhI che. ahIM je Ane bhinna rUpamAM kahevAmAM Avela che tenuM kAraNa A pramANe che ke teo bhinna-bhinna 4yArI pAthI tema 4usa cha. 'evAmeva sapuvvAvareNa tihiM paumaparikkhevehiM egA pauma Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'vIsaM ca' viMzatizca 'paumasayasAhassIo' padmazatasAhasyaH-viMzatilakSAdhikaikakoTisaM. khyakAni padamAni 'bhavaMtIti' bhavanti iti 'akkhAya' AkhyAtaM-tIrthakaragaNadharaiHkathitam / atredaM bodhyam AmyantarapadmaparikSepapadmasaMkhyA dvAtriMzallakSANi madhyamapadmaparikSepapadmasaMkhyA catvAriMzallakSANi, bAhya padmaparikSepapadamasaMkhyA ca aSTacatvAriMzallakSANi iti sarvasaMkalanayA trividhapadmaparikSepapadmasaMkhyA viMzatilakSAdhikA ekA koTiH (1,20,00000) bhavati / saparivArAyAH zrI devyAH nivAsapadmasaMkhyA caivam-ekaM padma (1) zrI devyAH sa puvvAvareNaM tihiM paumaparikkhevehiM egA paumakoDI vIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akkhAyaM) isa prakAra ina padmaparikSepatrayoM kI saMkhyA kA pramANa isa prakAra se hai-zrI devI kA nivAsa bhUta padama eka hai tathA zrI devI ke nivAsa bhUta padUma kI cAroM dizAoM meM jo padma haiM ve 108 haiM cAra hajAra sAmAnika devoM ke nivAsabhUta padma 4 hajAra hai cAra mahattarikAoM ke nivAsa bhUta padma 4 haiM Abhyantara pariSadAvartI 8 hajAra devoM ke nivAsabhUta padma 8 hajAra haiM madhyaparipadAvartI 10 hajAra devoM ke nivAsabhUta padama 10 hajAra hai madhyapariSadAvartI 12 hajAra devoM ke nivAsabhUta padma 12 hajAra hai sAta anIkAdhipatiyoM ke nidAsabhUta padma 7 haiM / 16 hajAra AtmarakSaka devoM ke nivAsabhUta padma 16 hajAra haiM isa taraha saparivAra zrIdevI ke nivAsabhUta sarva padmoM kI saMkhyAkA joDa 50120 hotA hai / Abhyantaramadhyama, evaM bAhya padma parikSepa padma saMkhyA 1 karoDa 20 lAkha meM isa saMkhyA ko joDa dene para eka karoDa 20 lAkha 50 hajAra ekasau bIsa (12050120) samastapadma hote haiM / aba gautamasvAmI koDI vIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akkhAya' se prabhArI se parikSa5 yonI saMkhyAnuM pramANa eka karoDa 20 lAkha heya che. saparivAra zrI devInA nivAsabhUta ponI saMkhyAnuM pramANa A pramANe che. zrI devInA nivAsasthAna rUpa pa eka che. temaja zrI devInA nivAsabhUta padmanI comera cAre dizAomAM je paDyo che te 108 che. cAra sahastrA sAmAnika devenA nivAsasthAna rUpa po cAra sahastra che cAra mahattarikAonA nivAsa bhUta padmo 4 che. AtyaMtara pariSadAvatI 8 hajAra devanA nivAsa bhUta pa 8 sahasa che. madhya pariSadAvata 10 sahastra devanA nivAsabhUta pa 10 sahastra che. madhyamapariSadAvatI 12 sahastra devenA nivAsasthAna rUpa paddho 12 hajAra che. sAta anIkAdhipationA nivAsa sthAna bhUta padma 7 che, 16 hajAra AtmarakSaka devanA nivAsa bhUta paddha 16 hajAra che. A pramANe saparivAra zrI devInA nivAsabhUta sarva paddhonI saMkhyAne saravALe 50120 thAya che. Alcatara madhyama temaja bAhyapaddha parikSepa padma saMkhyA eka karoDa 20 lAkhamAM e saMkhyAne joDIe te eka karoDa vIsa lAkha 50 hajAra ekavIsa. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam 33 zrI devI nivAsabhUtapadmacaturdigvarti padmAni aSTottarazatam (108), catussahasrasAmA nika devAnAM padmAni catvAri sahasrANi (4000), catasRNAM mahattarikANAM catvAri (40); AbhyantarapariSaddvarttinAm aSTasahasra devAnAm aSTasahasrANi 8000), madhyamapariSadvarttinAM dazasahasradevAnAM dazasahasrANi (10000), bAhya paripavartinAM dvAdazasahasra devAnAM dvAdazasahasrANi (12000), saptAnAm anIkAdhipatInAM sapta (7) poDazasahasrAtmarakSakadevAnAM ca SoDazasahasrANi (16000), iti saparivAra zrI devInivAsabhUtAnAM sarvayadmAnAM saMkalanayA paJcAzat sahasrANi ekaM zataM viMzatizva (50120) sarvANi nivAsapadmAni bhavanti / Abhya ntaramadhyamabAhya padmaparikSepaparamasaMkhyAyAM vigatilakSAdhikaika koTyAtmikAyAM (1,20,00000) saparivArAyAH zrIdevyA nivAsapadmasaMkhyAyA viMzatyuttaraikazatAdhikapaJcAzatsahasrA tmikAyAH (50120) saMmelanena sarvANi padmAni ekA koTi rvizadikSANi paJcAzatsahatrANi ekaM zataM viMzatizca (1,20,50,120 ) bhavantIti / atha padmadanAmaniktaM pRcchannAha - ' se keNaTTeNaM bhaMte !" ityAdi, 'se keNadveNaM bhaMte !" atha he bhadanta ! krena arthena kAraNena ' evaM vaccai' evamucyate 'paumaddahe dahe ?" padmahRdaH padmada iti bhagavAmAha - 'goyamA !' he gautama! 'paumaddaNaM' padmahUde khalu 'tattha - tattha' tatra tatra 'dese tarhi2' tasmiMstasmin deze 'bahave uppalAI' bahUni utpalAni kamalAni 'jAva' yAvat 'sayasaha sapattAI' zatasahasrapatrANi - lakSapatrANi yAvat prabhu se aisA pUchate haiM - ( se keNaTThe NaM bhaMte ! evaM buccaha - paramaddahe 2) heM bhadanta ! Apa ise padmahUda isa nAma se kyoM-kisa kAraNa se kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (govamA ! paumaddaNaM tattra 2 dese tarhi 2 bahave uppalAI jAva sayasahaspattAI paramaddahappabhAI paramaddahavaNNAbhAI sirIa ittha devI mahi dviyA jAva paliovamaTTiIyA parivalai se eeNadveNaM jAva aduttaraMca NaM goyamA ! paumaddahassa sAsae NAmavejje paNNatte na kayAi NAsi na.) he gautama ! padmahRda meM jagaha 2 aneka kamala haiM yAvat zatasahastrapattoMvAle padma haiM yahAM yAvatpada se kumuda, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra aura sahasrapatra ' (12050120) samarata padmo thAya che. have gautamasvAmI prabhune A pramANe pUche che ke 'sekeNaTuNaM bhaMte! evaM buccai - paumadehe 2' he lahanta ! tame Ane padma gRha yA nAbhathI zA arathI he| cho ? senA zvAmabhAM prabhu De che - 'goyamA ! paumaddaNaM tattha 2 dese tarhi bahave uppalAI jAva saya sahassapattAI paramadahApabhAI paumadahavaNNAbhAI sirIa ittha devI mahiddhiyA jApalio maIyA parivasai, se eeNaTTeNaM jAya aduttaraM ca NaM goyamA ! paumadahassa sAsae NAmaghejje paNNatte Na kayAi NAsi na' he gautama! padmAhRdabhAM he! Amane ubhA che yAvat zata sahasra pAMdaDAvALA padmo che. ahIMyA yAvata padI kumuda, subhaga, saugadhika, puMDarIka, mahApu DarIka, zatapatra ane sahasrapatra e sarva kamaLanuM grahaNa thayuM che, e sarve ja0 5 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3E RE: - jambUdvIpaprajJaptisUtre utpalAni santi ! yAvatpadena-kumudasubhagasaugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrA. NIti saMgrAhyam / tAni utpalAni kIdRzAni ? itya pekSAyAmAha - 'eumadahappabhAI' padmahadaprabhANi padamaidA''kArANi Ayata caturasrAkArANItyarthaH / etena tantra pasahade vAnaspa tAni padmahUdA''kArANi padamAni bahUni santi, zAni cAzAcatAni pUrvokta pramANAni pArthivAni tu zAzvatAmoti sUcitam , tathA 'paumaddaha vaNNAmAI' padmada varNAbhAni padamahRda varNasyevA''bhA pratibhAso yeSAM tAni tabha-sadbhahada varNapratibhAsAni tatazca padmAnAM vizeSaNadvayena tAni padamAni tadAkAratvAcarNatvAcca padmadAnoti prasiddhAni, tatastatpamahadAkhyapadmayogAdayaM jalAzayo'pi padmahUdaH, ubhopAmapi nAmnAmanAdi kAlapravRttatvena netretraashrydossH|| atha pArthivapadmato'pyasya nAma pravRtti rjAtA'stIti jJApayituM prakArAntareNa nAmakAraNamAha 'sirIya itthadevI' zrIzcAtra devItyAdi ana asmin padmahade zrI lakSmIH devI ina saba kamaloM kA praNa hubhA hai ye saba utpala pagaDhai ke jaise Ayata caturasra AkAravAle haiM-isase usa padana hada meM vanaspatikAyika kamala bhI jo ki padmada ke AkAravAle haiM bahuta parantu ye azAzvata hai tathA pUrvokta pramANa vAle jo kamala-pala-haiM ve zAzvarA haiM aura ye pRdhicIkAyika haiM aiptA sUcita kiyA gayA hai ye padma padnahada ke varNa ke jaise pratibhAsita hote haiM isa taraha padmada ke AkAra vAle aura padnahada ke varNa ke jaise pratibhAsadAle padmoM ko padamahuda kaha diyA gayA hai-ataH inake bhAva se isa jalAzaya ko bhI padama hRda aisA kahA gayA hai| ina donoM ke padma aise jo nAma haiM ve anAdi kAla se cale A rahe haiM-isa kAraNa itaretarAzraya doSa bhI ina donoM meM nahIM hai, pArthiva padma se bhI isa jalAzaya kI pabha hrada isa nAmakI pravRtti huI hai isa bAta utpale padhahada jevA Ayata caturagsa akAravALA che. ethI te padAhadamAM vanaspatikAyika kamaLa pazu-ke je padanA AkAravALA che-aneka che. paraMtu e sarva pa azAzvata che. temaja pUrvokta pramANavALA je kamaLo-padmo- che teo zAzvata che ane pRthvIkAyika che. A pramANe sUcita karavAmAM Avela che. e padma padanA varNa jevA pratibhAsita hoya che. A pramANe pahudanA AkAravALA ane pavahudanA vaNa jevA pratibhAsavALA pone padmahada kahevAmAM Avela che eTalA mATe emanA bhAvathI e jala zayane paNa padmahada kahevAmAM Avela che. e bannenuM "pa" evuM je nAma rAkhavAmAM Avela che te anAdi kALathI cAlatuM AvI rahyuM che. tethI ItaretarAzraya deSa paNa eo ane mAM nathI. pArthiva paTTAne lIdhe paNa A jaLAzayanI pavahuda e nAmanI pravRtti thaI che e vAtane samajAvavA mATe sUtrakAra prakA2AtarathI nAmakaraNanuM kathana kare che teo zrI kahe che ke e padhahadamAM zrI devI rahe che ane te kamaLamAM nivAsa kare che. ethI zrI nivAsa yogya , Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 3 tatrasthitabhavanAdivarNanam padmanivAsinI parivasati, tatazca zrInivAsayogyapadanAzrayatvAt padmopalakSito ida iti padmada AkhyAyo, madhyamapadalopikarmadhAraya tatpuruSasamAsAt / sA ca zrIH kIdRzIH ? ityAha-'mahiDiyA' mahaddhikA jAra' yAvada paliovAhiyA elyopamasthitikA mahaddhikA ityArabhya palyApamasthitiketi paryantAni vizeSaNavAcakapadAni yAtpadena saGgrahAhyANi, tathAhi-maha dikA, mahAdyutikA, mahAbalA, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvA, palyopama sthitikA, etadvanyAkhyA'STamasUtrasya vijayadvAradevavarNanAdhikArato bodhyA, kevalaM strItva puMstvakRno bhedatra pustvenAtra tu strItvena nirdeza iti sarvabhanyatsamAnam / ___ atha tatra padmahade zAdhatatvaM gavasthApayitumA:--'se eeNaTeNaM' ityAdi-'se eeNaTeNaM' saH padmahadaH etena anantaroktena arthena kAraNena 'jAva' yAvat-yAvatpadena "evamucyatepadmadaH padmadaH" iti saMgrAhyam , 'adutaraM ca Na' adutaram atha ca khalu 'goyamA ! he gautama ! 'paumaddahassa sAsae' padRpahUdasya zAzvataM zazvat sarvadA bhavaH zAzvataM 'NAmadhejje' ko samajhAne ke liye aba sUtrakAra prakArAntara se nAmakaraNakA kathana karate haiM-ve kahate haiM ki isa padma ida meM zrIdevI rahatI hai aura vaha kamala meM nivAsa karatI hai isaliye zrInivAsayogya padana kA Azraya hone se isa jalAzaya kA nAma padmahUda aisA kahA gayA hai zApArthiva kI taraha yahAM madhyama padalopI tatpuruSa samAna huA hai yaha zrIdevI mahAdika hai yAvatU isakI Ayu eka palyo. pamakI hai yahAM yAvatpada le' mahAdyutikA, mahAbalA, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvA' ina padoM kA saMgraha huA-hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtrastha jo vijaya dvAra ke deva kA varNanAdhikAra hai usase jAnalenI cAhiye vahAM jo ye pada prayukta hue hai unheM liGga vAtyaya se yahAM zrIdevI ke kAraNa nirdiSTa karalenA cAhiye isa prakAra se padmada nAma hone kA kAraNa kA ullekhakarake aba sUtrakAra yaha prakaTa karate hai ki isa prakAra jo isa hada kA nAma hai vaha padmanuM zrayabhUta hevAthI e jalAzayanuM nAma paDyahuda che. za kArthivanI jema ahIM mAdhyamapada lepI tapuruSa samAsa thayela che. e zrI devI mahaddhika che yAvat enI umara se 58|5m sI che. hI tU 5.thI--'maha zutikAH, mahAbalAH, mahAyazAH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAvAH' ye 5 1 55 // cha. me pahonI vyAcyA aSTama sUtrastha re vijaya dvAranA dene varNana vikAra che tyAMthI jANI levuM joIe, tyAM je e pada prayukta thayA che temane liMga vyayathI ahIM zrI devInA kAraNe nirdiSTa karI levA joIe. A pramANe padmanA nAma saMbaMdhI kAraNo spaSTa karIne sUtrakAra have e prakaTa kare che ke Anu je A pramANe nAma che te anAdi nidhana che. jemake evuM ja nAma enuM bhUtakALamAM paNa hatuM evuM ja nAma enuM vartamAna kALamAM che ane evuM ja enu nAma bhaviSyata kALamAM paNa raheze ja ane bhUtakALa e na te ke jemAM e nAma astitva Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jambUdvIpaprajJaptisUtre nAmadheyaM nAma 'paNNatte' prajJaptam zAzvatatvAd sa padmahada: 'Na kayAi NAsi na.' na kadAcit nAsssIt, na kadAcid na bhavati, na kadAcid na bhaviSyati, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ca etadvivaraNaM caturthasUtrastha pavaravedikA zAzvatatvAdhikArAdbodhyam / / sU0 3 // atha gaGgA sindhu mahAnadI svarUpamAha - 'tassa Na' ityAdi / mUlam - tassa NaM paumaddahassa purathimilleNaM toraNeNaM gaMgA mahANaI pavUDhA samANI purasthAbhimuhI paMca joyaNasayAI evvapUrNa gaMtA gaMgAvaNa kUDe AvattA samANI paMca tevIse joyaNasae tiSNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAmimuhI pavtrae gaMtA mahayA mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega joyaNasaieNaM patrAeNaM pavaDai / gaMgA mahAI jao pavaDai, ittha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA / sA NaM jibbhiyA addhajoyaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM bAhalleNaM magaramuha viuTTasaMThANasaMTiyA savvavairAmaI acchA saNhA0 / gaMgA mahANaI jattha patraDai, ettha NaM mahaM- ege gaMgappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, savi joyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM NauyaM joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle samatIre vairAmayapAsANe vairatale suvaNNaanAdi nidhana hai kyoMki aisA hI nAma isakA bhUta kAla meM thA, aisA hI nAma isakA vartamAna kAla meM haiM aura aisA hI isakA nAma bhaviSyatkAlamehI rahegA isakA bhUta kAla aisA nahIM huA hai ki jisameM yaha nAma nahIM thA vartamAna kAla bhI isakA aisA nahI hai ki jisameM yaha nAma nahIM cala rahA hai aura bhaviSyat kAla bhI isakA aisA nahIM hogA ki jisameM isakA yaha nAma nahIM hogA ataH isakA aisA nAma thA, aba bhI yaha hai aura bhaviSyat meM bhI yahI rahegA isa prakAra se trikAla meM bhI isakA astitvakhyApana karane se yaha nAma isakA animittaka hai aisA prakaTa kiyA gayA hai || sU0 3 // na hatuM. AnA vartamAnakALa paNa eveA nathI ke jemAM e nAmanuM astitva na hAya, ane Ane bhaviSyata kALa paNa Ave thaze naThuiM ke jemAM Anu e nAma astitva na dharAvatuM hoya. tAtparya A pramANe che ke AnuM A pramANenuM nAma hatuM ApramANe nAma atyAre paNa che ane bhaviSyata kALamAM paNa evuM ja nAma raheze. A pramANe trikAlamAM enu astitvabhyApana karavAthI e nAma enuM animitta che Ama prakaTa karavaamaaN Ave che. // 3 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 37 subbharayayAmayabAluyAe veruliyamaNiphAliyapaDalapaJcoyaDe suhoyAre suhottAre NANAmaNititthasubaddhe vaTTe aNupuvvasujAya vappagaMbhIre sIyalajale saMchaNNapattabhisamuNAle bahuuppalakumuyaNaliNasubhagasogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya sayapatta sahassapattasayasahassAttapaphulla kesarovacie chappayamahuyaraparibhujjamANakamale acchavimalapatthasalile puNe paDihattha bhamaMtamacchakacchabha aNegasauNagaNamihuNaviyariya sadunnaiyamahurasaraNAie pAsAie 4 / se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDegaM savvao samaMtA saMparikkhitte veiyAvaNasaMDagANaM paumANaM baNNao bhANiyavo / tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, taM jahA-purasthimeNaM1 dAhiNeNaM2 paJcatthimeNaM3, tesi NaM tiso. vANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse papaNatte, taM jahA-vairAmayA NemmA, riTTAmayA paiTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalayA, lohiyakramaIo sUIo vairAmayA saMdhI, NANA maNimayA AlaMbaNA AlaMbaNabAhAotti / tesi NaM tisovAgapaDirUvagANaM purao patteyaM patteyaM toraNA pnnnnttaa| te NaM toraNA jANAmaNimayA NANAmaNimaesu khaMbhesu uvaNivisaMniviTThA vivihamuttarovaiyA vivihatArArUpovaciyA IhAmiya usahaturagagaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabharamarakuMjaravaNalaya paumalayabhatticittA khaMbhuggayavairaveiyA parigayAbhirAmA vijArajamalajuyagajaMtajuttAviva accIsahassamAlaNiyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA ghaMTA valicaliya mahuramaNaharasarA pAsAIyA 4 / tesi NaM toraNANaM uri bahave aTra maMgalagA paNNattA, taM jahA-sothie1, sirivacche 2, jAva paDirUvA tesi NaM toraNANaM bahave kiSNacAmarajjhayA jAva sukillacAmarajjhayA acchA saNhA0 ruppapaTTA vairAmayadaMDA jalayAmalagaMdhiyA surammA pAsAIyA 4 / tesi NaM toraNANaM upi bahave chattAicchattA par3A Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre gAipaDAgA ghaTAjuyalA cAmarajuyalA uppalahatthagA jAva sayasahastapatta hatthagA savarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA 4 / tasta NaM gaMgAppavAya. kuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege gaMgAdIve NAmaM dIve paNNatte, aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNNavIsaM joyaNAiM paribakheveNaM do kose Usie jalaMtAo saccavairAmae acche saNhe0 / se NaM emAe paramavaraveDyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparirikvitte, vapaNao bhaanniyvyo| gaMgAdIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNiuje bhUmibhAge pnnnntte| tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe paNatte, kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikakhaMbheNaM desUNagaM ca kosaM u8 uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNiviTe jAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNijje se keNaTreNaM jAva sAsae NAmadhejje paNNatte ||suu0 4 // chAyA-taspa khalu padmahadasya paurastyena toraNena gaGgA mahAnadI pravyUDhA satI pUrvAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA gaGgAvata kUTe AvRttA satI paJcatrayoviMzati yojanazatAni jIMzca ekonazitibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttakena muktAvalIhArasaMsthitena sAtirekayojanazatakena prapAtena prapatati gaGgAmahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jivikA prjnytaa| sA khalu jivikA adrayojanamAyAmena pada sakrozAni yojanAni viSkambheNa arddhakozaM vAhalyena mAranukhavikRtasaMsthAnasaMsthitA sarvacatramayI acchA zlakSNA 0 / gaGgA mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM gaGgAprapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , paSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa, navataM .yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa, daza yojanAni udvedhena acchaM zlakSNam rajatamayavAlukAkam vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavataTaM mukhAvatAraM sukhotAraM nAnAmaNiyorthasubaddhaM vRttam AnupUryasujAtavapragambhIrazItala jalaM saMchanna patra bisamRNAlaM bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIka zatapatra sahasra patra zatasahasrapatra praphulla kesarovacitaM padapada madhukaraparibhujyamAnakamalam acchavimalapathyasalilaM pUrNa parihastabhramanmatsyakacchapAnekazakunagaNamithunapavicaritazabdomnatikamadhurasvaranAditaM prAsAdIyam 4 / tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSipta , vedikAvanapaNDayoH padmAnAM ca varNako bhaNitavyaH / tasya khalu gaGgAprapAta kRNDasya tridizi trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, tadyathA-paurastye dakSiNe pAzcAtye teSAM khalu Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 39 trisopAnapratirUpakANAm ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vajramayAH nemAH, riSTama yAni pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH, suvarNarupyamayAni phala kAni, lohitAkSamasya: sUcayaH, vajramayAH sandhayaH, nAnAmaNimayAni AlambanAni AlambanabAhA iti / teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM2 toraNAH prajJaptAH / te khalu toraNA nAnAmaNimayAH nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTasaMniviSTAH vividhamuktAntaropacitAH vividhatArArUpopacitAH IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzaramacamarakujaratanalatApamalatA bhakticitrAH stambhodgatavajravedikA parigatAbhirAmAH vidyAdharayamalayugalayantrayuktA iva arciH sahasramAlanikAH rUpakasahasrakalitAH bhAsamAnAH bAbhAsyamAnAH cakSurlokanazleSAH sukhasparzAH sazrIkarUpAH ghaNTAvalicalitamadhuramanoharasvarAH prAsAdIyAH 4 / teSAM khalu toraNAnAmupari bahUnyaSTASTamaGgalakAni prajJaptAni, tadyathA-svastikaM 1 zrIvatsaH2 yAvatpratirUpANi4 / teSAM khalu toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH yAvat zuklacAmaradhvajAH acchAH zlakSNAH rUpyapaTThAH vajramayadaNDAH jalajAmalagandhikAH suramyAH prAsAdIyAH ghaNTA yugalAni cAmarayugalAni utpalahastakAH-pamahastakAH yAvat zatasahasrapatrahastakAH sarvatnamayAH acchA. yAvata pratirUpAH / tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAge atra khallu mahAneko gaGgAdvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcaviMzati yojanAni parikSepeNa, dvau krozAvucchito jalantAt , parvayanamayaH acchaH lakSaNaH / sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSataH varNako bhaNitavyaH / gaGgA dvIpasya khalu dvIpasyopari bahusamaramaNIyo zUmibhAgaH prajJaptaH / tasya khalu bahumadhyadezamAge atra khalu ekaM mahad gaGgAyA devyA ekaM bhavanaM prajJatam , krozamAyAmena arddhakozaM viSkambheNa dezonakaM ca krozamUrdhvamuccatvena aneka stambhazatasammiviSTaM yAvada bahumadhyadezabhAge maNipoThikAyAM zayanIyam / atha kenArthena yAvat zAzvataM nAmadheya prajJazam / / 4 / TIkA-'tassa gaM' ityAdi / 'tassa NaM tasya anantaroktasya khalu 'paumaddahassa' padmaidasya 'purasthimilleNaM' paurastyena pUrvadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena 'gaMgA' gaGgA-gaGgAnAmnI 'mahAnaI' mahAnadI-svaparivArabhUtacaturdazasahasra nadI sampannatvena svatantratayA samRdragAmitvena gaMgA sindhu mahAnadiyoM ke svarUpa kA kathana 'tassa NaM paumaddahassa purathimilleNaM toraNeNaM' TIkArtha-(tassa NaM paumadahassa purathimilleNaM toraNeNaM) usa padmahUda ke pUrva digavartI toraNa se (gaMgA mahANaI pabUDhA samANI puratthAbhinuhI paMcajoyaNasayAI gaMgA-sidhu mahAnadIonA svarUpanuM kathana'tss NaM paumadahassa purAtthimmilleNaM toraNeNaM ityAdi' TIya-'tassa NaM paumadahassa purathimmilleNaM toraNeNaM' te pAhanA pUrva pitA tathI 'gaMgA mahANaI pavUDhA samANI puratthAbhimuhI pazcajoyaNasayAI pabbaeNaM gatA gaMgA. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre ca prakRSTA nadI, evamagre sindhvAdiSvapi prakRSTatvaM bodhyam , 'pavUDhA' pravyaDhA niHmRtA 'samANI' satI 'puratthAbhimuhI' paurastyAbhimukhI pUrvAbhimukhI 'paMca joyaNasayAI' paJcayojanazatAni 'para eNaM' parvatena-parvatamArgeNa yadvA parvate parvatopari 'Na' khala 'gaMtA' gatvA 'gaMgAvaNakUDe' gaGgAvartakUTe-gaGgAvartanAmake kaTe girizikhare atra sAmIpye saptamI tena tatsamIpe gaGgAvartakUTasyAdhastAd 'AvattA' AvRttA-parAvRttA 'samANI' satI pratyAvRttyetyarthaH 'paMca tevIse joyaNasae' paJcatrayoviMzAni yojanazatAni trayoviMzatyadhikapaJcazatayojanAni, 'tiNNi ya egaNatI paibhAe joyaNassa' trIzca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya 'dAhiNAbhimuhI' dakSiNAbhimukhI 'pabaeNaM gatA' parvatena gatvA 'mahayA ghaDamuhavattaeNaM' mahAghaTamukhapravRttikena mahAghaTaH bRhadghaTastasya yanmukhaM tasmAt pravRtti nigamo yasya sa jalasamUhaH sa iva mahAghaTamukhapravRttikastena tathA-mahAghaTapukhAnissarajalasamUhavacchabdAyamAnavegavatA prapAte netyagri. meNa sambandhaH, 'muttAvalihArasaMThieNaM' muktAvalihArasaMsthitena muktAvalInAM muktAsarINAM yo pavvaeNaM gaMtA gaMgAvattaNakUDe AvattA samANI) gaMgA nAmakI- mahAnadI apanI parivAra bhUta 14 hajAra nadiyoM rUpI sampatti se yukta hone ke kAraNa tathA svatantra rUpa se samudragAminI hone ke kAraNa prakRSTanadI-nikalI haiM sindhu AdinAdiyoM meM bhI isI prakAra se prakRSTatA jAnanI cAhiye yaha gaMgA mahAnadI pUrvAbhimukhI hokara pAMcaso yojana taka usI parvana ke Upara bahatI huI gaGgAvarta nAmake kUTa taka na pahuMca kara pratyuta usake pAsa se lauTakara (paMca tevIse joyaNasae tiNi egUNavIsahabhAe joyaNasta dAhiNAbhimuhI pavvae NaM gaMtA) 523,2 yojana taka dakSiNadizA kI tarapha usI parvata se muDajAtI hai (mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThie NaM sAiregaM joyaNasaieNaM pavAeNaM pava. Dai) aura baDe jora zorake sAtha ghaTake mukha se nikale hue zabdAyamAna jala pravAha ke tulya tathA muktAvalinirmita hAra ke jaise saMsthAna vAle aise eka sau vattaNakUDe AvattA samANI' // mahA nahI potAnA parivAra bhUta 14 12 nadIo rUpI saMpattithI yukta hovA badala temaja svataMtra rUpathI samudragAminI havA badala prakRSTa nadI che. sidhu Adi nadIomAM paNa A pramANe ja prakRSTatA jANavI joIe. e gaMgA mahAnadI pUrvAbhimukha thaIne pAMcaso jana sudhI teja parvata upara pravAhita thatI Avata nAma chUTa sudhA nali palathIna paratunI pAsethI pAThIzana 'paMca tevIse joyaNasae tiNNiegUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gatA' 5232 yAna sudhI kSiAe hizA ta25 te 5% pAsethI pAchI 32 che. mahayA dhaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThie NaM sAhAirega jAyaNasaieNa pavAraNa pavaDaI' mane bhUma praya gathI ane praya 212 sA2 ghAnA mukhamAMthI niruta zabdamAna jala pravAha tulya temaja mUktAvali nirmita hAra jevA saMsthAna Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sUH 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 41 1 hArastatsaMsthitena tadA kAreNa - prapAne dhAvalyena budabudAnAM tadAkAratayA ca tatsAdRzyaM bodhyam 'sAirega joyaNasa evaM sAtireka yojanazatikena sAtirekA kiJcidadhikA yojanazatikA yojanazatyeva yaunazatikA zatayojanAni mAnatvena yasya tathAbhUtena yadvA sAtirekA yojanAtI pramANamasya tathAbhUtena 'pavAraNaM' prapAtena nirjhareNa taddvArA 'pavaDa' prapatati prapAta - kuNDaM prApnoti, 'gaMgA mahANaI jao' rAjAmahAnadI yataH yasmAt sthAnAt 'pavaDaI' prapatati, ' ittha NaM' atra gaGgAprapAtasthAne khalu 'mahaM' mahatI bRhatI 'egA jibbhiyA' ekA jivikA fararaNAlI 'paNNattA' prajJaptA 'sA NaM jimbhirA' sA va jihnikA 'addha joyaNaM AyAmeNaM' ardhayojanamAyAmena, 'usakosAI joyaNAI' sakrozAni kozasahitAni SaT - yojanAni 'vikkhaMbheNa' viSkambheNa vistAreNa, 'addhakosaM vAhalleNaM' arddhakozaM bAhalyena piNDena 'magarasaM saMThiyA' makaramuta vidyutasaMsthAnasaMsthitA vivRtamakaramukhAkArA atra vivRtatvAt paraprayogaH, 'savvavarAmaI' sarvatramayI sarvAtmanA vajraratnamayI 'acchA saNDA 0' acchA lagA ityAdi prAravat 'gaMnA mahAgAI jattha pavaDa' yatra gaGgAmahAnadI prapatati 'etya NaM' atra gaGgAprapAtasthAne khalu 'mahaM ege' ekaM mat bRhat 'gaMgappavAyayojana se bhI kucha adhika pramANopeta pravAha se prapAta kuNDa meM giratI hai (gaMgAmahAI jao va itthapanA yaha jinakA paNNattA) gaMgAmahAnadI jisa sthAna se prapAta kuNDa meM giratI hai vahAM para eka vizAla - jihnikA jaisI AkRti - vAlI praNAlI hai (sA paMjiniyA addha joyaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joyaNAI vikrameNaM asaM bAhalle magara duha biu saMThANasaMThiyA savyavaharAmaI acchA sahA) yaha jihA ke jaisI praNAlI AyAma kI apekSA Adhe yojana kI hai aura viSkambhavastAra kI apekSA yaha 1 koza sahita 6 yojana kI hai / tathA isakA bAhalya- moTAI Aye kozakA hai isakA AkAra magara ke khule hue sukha ke jaisA hai yaha sarvAtmanA ratnanayI hai acchA-AkAza aura sphaTika ke jaisI vilakula nirmala hai aura cikanI hai Arya hone ke kAraNa yahAM vivRta zabda kA vALA ekasA yana karatA pazu kaMIka adhika pramANApeta pravAhathI prapAta kuMDamAM paDe che 'gaMgA mahANaI jao patra, itthaNa egA mahaM jinmiyA paNNattA' gaMgA bhaDAnahI ne sthAna uparathI prapAta kuMDamAM paDe che. tyAM eka vizALa jihvA jevI AkRti dharAvatI praNAlI che. 'sANaM jimiyA addha joyaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM bAhalleNa magara muhabiuTTha saMThANa saMThiyA savva barAmaI acchA sahA' meM dikhA nevI praNAlI AyAmanI apekSAe ardho yeAjana jeTalI che ane kaMbhanI (vistAra)nI apekSAe eka gau sahita 6 caiAjana jeTalI che. temaja enI meTAi (bAhulya) ardhA gAu jeTalI che. e sarvAtmanA ratnamayI che. acchA--AkAza ane sphaTika jevI e taddana niLa ane snigdha che. Apa DAvA badala ahI vivRtta zabdanA 56 prayANa thayela che. ja0 6 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptisUtre kuMDe' gaGgAprapAtakuNDaM 'NAma' nAma gaGgAprapAtakuNDanAmakaM 'kuMDe' kuNDaM-yathArthanAmakaM 'paNNatte' prajJaptam tasya mAnAdyAha-'sarTi joyaNAI' ityAdi, 'sarTi joyaNAI' SaSTiM yojanAni AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa dairdhya vistArAbhyAm 'NauyaM nara-navatyadhika 'joyaNasayaM' yojanazataM "kiMcivisesAhiyaM kiJcidvizeSAdhikaM parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'dasajoyaNAI uvvehe| dazayojanAni udvedhena bhUganatvena 'acche acchaM sphaTikavadujjvalam 'sahe' zlakSaNaM-cikkaNam punaH kIdRzamityAhi 'rayayAmayakUle' ityAdi, 'rayayAmayakle' rajatamayaklaM-rajatamayataTam , 'samatIre' samatIraM samAnataTakam , 'vairAmayapAsANe' vajramayapASANaM vajraratnamayapASANayuktam , 'vairatale' bajratalaM vajraratnamayatalayuktam 'suvaNNa subbharaya. yAmayavAluyAe' suvarNazubhrarajatamayavAlukAkaM zubhraM-zuklaM yat suvarNa rajataMcetyubhayamayIvAlukA yatra tattathA bhUtam 'veruliyamaNikAliyADalapaccoyaDe' vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyava. taTaM vaiDUryAkhyamaNInAM sphaTikAnAM ca ya paTalaH samUhaH tanmayAni pratyavataTAni taTasamIpavatina unnatapradezo yasya tattathA 'suhoyAre' sukhAvatAraM sukha karajalapravezayuktaM 'suhottAre' sukhottAraM sukhakarajalanirgamanayuktas 'nAnAmaNititthasubaddha' nAnAmaNitIrthasubaddhaM-anekavidhamapara prayoga huA hai (gaMgA mahAnaI jattha pacaDaI, ettha NaM ege mahaM maMgappavAyakuMDe NAmaM kuDe paNNatte) gaMgA mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para ekazziAla gaMgA prapAta kuNDa nAmakA kuNDa hai (sahi joSaNAI AyAmavikhaMbheNaM na ubhaM joyaNa sayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM dasa joyaNAI ubeheNaM acche saNheM) AyAma aura viSkambha kI apekSA yaha 6. yojala kA hai kucha vizeSAdhika 190 yojana kA isakA parikSepa hai 10 yojana kI isakI gaharAI hai yaha AkAza aura sphaTikamaNi ke jaisA nirmala hai tathA cikanA hai (rayayAmayakUle) isakA taTa rajatamaya hai| (samatIre) aura vaha sama hai nIcA UMcA nahIM hai (vairAmayapAsANe) vajramaya isake pASANa-patthara haiM (vairatale, suvaNNa sumbharayayAmayavAlayAe, veruliyamaNi phAliya paDalapaccoyaDe, suhoAre, suhottAre, NANAmaNi'gaMgA mahAnaI jattha patraDai, etthaNaM ege mahaM gaMgAppavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' // mahAnadI nyAM 53 cha tyo se 11 prAta 7 nAma cha. 'saDhi joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM nauaM joyaNasayaM kiMci visosAhiyaM parikkhevaNaM dasa joyaNAI uThaveheNaM acche saNhe' AyAma ane viDakaMbhanI apekSAe e 60 ejana jeTaluM pramANa dharAve che. kaMIka vizeSAdhika 190 jana pramANa Ane parikSepa che. 10 ejana jeTalI AnI UMDAI che. e mAza sana 2685 mazuivat ni cha. tebha snigdha cha 'rayathAmaya kUle' senA vinaa| bhazatabhaya che. 'samatIre' mana te samaje. nAyA ayA nathI. 'vairAmayapAsANe' bhaya sanA paassaanne-50|-che, 'vairatale suvaNNasubbharayayAmayabAluyAe, veruliyamaNiphAliya paDallapaccoyaDe, suhoAre; suhottAre, NANAmaNititthasubaddha baTTe aNupuvvasujAya vappa gaMbhIrasIalajale saMNapattabhisamuNAle' mene| tabamA 50 cha. sabhA 2 vAyu Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam NibhiH subaddhaM tIrtham avataraNottaraNamArgoM yasya tattathA atra prAkRtatvA tIrthazabdasya pUrvaprayogaH subaddhazabdasya ca paraprayogaH, 'vaTTe' vRtaM yattulam, 'ANupuvasujAyavappagaMbhIrasIyalajale' AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalam AnupUryeNa krameNa sunAtaM suniSpannaM varSa pAlI yasya, tacca gambhIram agAdhaM zItalaM jalaM yatra tattathA, ubhayo krmdhaaryH| 'saMchaNNapattabhisamuNAle' saMchannapatravisamRNAlaM-saMchannAni vyAptAni patravisamRNAlAni padyAnAM patrakandanAlAni yatra tattathA, 'bahuuppalakumuyaNaliNatubhagasogaMdhiyapoMDarIyamahApoMDarIya sayapatta sahassapatta sayasahassa pattapaphullakesarocie' bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrapraphullakesaropazobhitaM tatra bahUni pracurANi praphullAni vikasitAni yAni utpalAni candravikAzIni kamalAni, padmAni sUryavikAzIni kamalAni, kumudAni-kairavANi, tAnyapi candravikAzIni zvetaraktAdi varNAni bhavanti tathA nalinAni tittha subaddhe baTTe ANupu vasujAyavappagaMbhIrasIalajale saMchaNNapattabhisamuNAle) isakA talabhAga vanamaya hai isameM jo vAlukA samUha hai vaha suvarNa kI aura zubhra rajata kI milAvaTavAlI hai isake taTake AsannavartI jo unnata pradeza hai ve vaiDUrya aura sphaTika ke paTala se nirmita haiM isameM praveza karane kA aura bAhara nikalane kA jo mArga hai vaha sukhakara hai ghATa isake aneka maNiyoM dvArA subaddha haiM yaha vartula gola hai isameM jo jala bharA huA hai vaha kramazaH Age 2 agAdha hotA gayA hai aura zItala hotA gayA hai yaha kamaloM ke kando evaM pattoM nAlo se vyApta ho rahA hai / (bahu uppalakumudaNaliNa subhaga sogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya saya. patta sahastapattasayasahassapattapaphulakesarovacie) yaha praphullita utpaloM kI, kumu doM kI, nalinoM kI, subhagoM kI, saugandhikoM kI, puNDarIkoM kI, mahApuNDarIkoM kI, zatapatravAle kamaloM kI, hajAra patravAle kamaloM kI, evaM lAkhapattoM vAle kamaloM kI, kiJjalka se upazobhita hai candravikAzI kamaloM kA nAma utpala hai samUha che te suvarNanI ane zubhra rajatana vAlukA othI yukta che, ane taTanA AsannavatI je unata pradeza che te vaiDUrya ane sphaTikanA paTalathI nirmita che. emAM praveza karavA mATe ane bahAra nIkaLavA mATe je mAge che te sukhakara che. enA ghATe aneka maNio dvArA subaddha che, e vastu lagelAkAramAM che. emAM je pANI che te anukrame AgaLa-AgaLa agAdha thatuM gayuM che ane zItaLa thatuM gayuM che e kamaLAnA kaMda tabhA paaye| mane nAsothI 056 27 2ho cha 'bahuuppala kumudaNaliNa subhagasogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya sayapatta sahassapatta sayasahastapattapaphulakesarovacie' se prati tyasonI, bhunI, nAnAnI, subhagAnI, sodhinI, punI , mahAdhurImAnI, zatapatravALA kamaLanI, kiMjalkathI upAbhita che candravikAzI kamaLAnuM nAma utpala che Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jambUdvIpaprajJaptisUtre subhagAni kamalavizeSAH saugandhiAnihArANi zvetavarNAni sugandhIni kamalAni, puNDarIkANi-zveta kamalAni, tAnyeva mahAnti-mahApuNDarIkANi, zatapatrANi-zataviziSTAni kamalAni, sahasrapatrANi-patrasahasrayuktAni kamalAni, zatasahasrapANi -lakSapatrayuktAni kamalAni teSAM kesaraiH kiMjalkaiH upazobhitam / yadvA-vahani-pracurANi praphullAni vikasvarANi kesaropazobhitAni ca utpalAdIni yatra tattathA / atra prathama vigraha praphullasadasya, dvitIya vigrahe praphullakesaropazobhitapadasya ca paraprayoga ArSatvAt 'chappayamahuyaraparibhuJjamANakamale' SaTpadamadhukara parisujyamAnarUmalaM paTpadA ye madhurarAH bhramAH taiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNatayA kumudAdIni ca yatra tattathA 'acchavimalapatthasalile' acchavimalapathyasalilam tatra-acchavimalam atyanta vimalaM pathyaM hitaM salilaM jalaM yatra tattathA 'puNNe' pUrNa jalai rbhatam 'paDihattha bhamaMtamacchakaccha ma aNega sauNagaNanahuNaviyariba saduiyamadurasaraNAie' pratihasta bhramanmatsyakacchapAneka zakunagaNa mithuna pravi caritazabdonatimadhurasvaranAditam tatra prati. hastAH atiprabhUtAH atyadhikAH bhramantaH itastatazcalantazca ye matsyAH kacchavAzca, tathA aneka zakunagaNamithunAni anekajAtIya pakSigaNAnAM strI puMsayugalAni taiH pravicaritAH kRtA ye sUrya vikAzI kamaloM kA nAma pama hai auravoM kA nAma kumuda hai ye bhI candravikAzI hI hote haiM-para inameM revata, rakta Adi varga kI apekSA bheda hotA hai nalina aura subhaga ye bhI kamalavizeSa hai zvetavarNavAle sugaMdhita kamaloM kA nAma saugaMdhika kamala kahA gayA hai kevala varga meM jo zveta hote haiM ve puNDarIka haiM inakI apekSA jo baDe hote haiM ve mahA puNDarIka hai (chamayamayaraparibhujamANa kamale) isake kamaloM para bhramara baiThakara unakI kiMjalka kA pAna kiyA karate haiM (acchavimalapasatyasalile) isakA jala AkAza aura skaTika ke jaisA atyanta nirmala hai tathA pathya hitakAraka hai (puNNe, paDihatyamamaMtamacchakacchabha aNega sauNagaNamihuNapaviariya sadunnaiyamaharasaraNAie pAsAIe) yaha sadA jala se paripUrNa rahatA hai isameM idhara udhara aneka maccha kacchapa phirate sUrya vikazI kamaLAnuM nAma padya che. keranuM nAma kumuda che. e paNa candra vikAzI ja hoya che, paraMtu emAM veta rakta Adi varNanI apekSAe bheda hoya che. nalina ane subhaga e paNa kamaLa vizeSa che. - varNavALA sugaMdhita kamaLane roaugadhika kamaLa kahe vAmAM Ave che. kevaLa varNamAM je veta hoya che te puMDarIka che. emanA karatAM je moTA DAya cha ta mahApurI cha. chApayamahuyaraparibhujjamANakamale' menA bhaNe 52 prbh| mesIna tamanA Sexnu na 42 // 29 cha. 'accha-vimalapasatthasalile' menu 7 maa2|| sana 2384nI ma satyata ni cha. tama 5thy4|24 che. 'puNNe, paDihattha bhamaMta maccha kacchabha aNega sauNagaNa mihuNa paviariya sadunnaiya mahurasaraNAie pAsAIe' se sh| yI paripU 2 cha. me mAma-tama mane bha27 427 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam zabdAstepAmunnatiryatra tAdRzo madhurasbaro mAdhurya guNaviziSTasvarayukto yo nAdaH staM, sa jAto'sminniti tathA, tathA 'pAsAie4' prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpaM ca etadvayAkhyA prAgvat / 'se NaM' tat gaGgAprapAtakuNDam khala 'egAe paumavara veiyAe' ekayA padmavaravedikayA 'egeNa ya vaNasaMDeNaM' ekena ca vanapaNDena 'savvao samaMnA saMpariktile' sarvalaH samantAt saMparikSiptaM pariveSTitam , atra 'veiyA vaNasaMDagANAM paumANaM vaNNao' vedikA vanapaNTayoH padmAnoM ca varNako varNanamatraiva jagatIsUtravyAkhyAto 'bhANiyabyo' bhaNitavyaH, 'tamsa NaM gaMgappavAyakuMDassa' tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya 'tidisiM tabho' tridizi trINi 'tisovANapaDirUvagA' trisopAnapratirUpakANi sopAnatrayaraktirUpANi 'paNNatA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA 'puratthimeNaM' paurastye pUrve pUrvasyAM dizi 'dAhiNeNaM' dakSiAge dakSiNasyAM dizi 'paccatthimeNaM' pazcime pazcimAyAM dishi| 'tesi NaM' teSAM khalu 'tisovANapaDirUvagANaM' trisopAnapratirUpakANAm 'ayameyArUve' ayametadrUpaH anupadaM vakSyamANasvarUpo 'baNNArahate haiM aneka jAtike pakSiyoM kA joDA yahAM para baiThakara nAnA prakAra ke madhura svaroM se zabda karatA rahatA hai yaha kuNDa prAsAdIya hai, darzanIya hai, abhirUpa hai aura pratirUpa hai ina padoM kI vyAkhyA pUrva meM kI jA cukI hai (seNaM egAe paumavaravejhyAe egeNaya vaNasaMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhitte) yaha kuNDa eka padmavaravaidikA se aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai yahAM (vezyA vaNasaMDagANaM pa umANaM vaggao bhAgiyaco) vedikA kA dhanaSaMDakA aura padamoM kA varNaka jagatI sUtra kI vyAkhyA se kahalenA cAhiye--(tassa gappa vAyakuMDaspla tidisi tao tisoyANapaDirUvagA pa.) usa gaMgA prapAta kuNDa kI tIna dizAoM meM tIna trisopAna pratirUpaka haiM (taM jahA) jo isa prakAra se haiM(purasthime gaM, dAhiNegaM paccatyimeNaM) eka triplogana pratirUpaka pUrvadizA meM hai eka trisopAna pratirUpaka dakSiNa dizA meM hai aura eka trisopAna pratirUpaka pazcina pharatA rahe che. aneka jAtionA pakSIonA joDA ahIM besIne aneka prakAranA madhura svarothI zabdo karatAM rahe che, e kuMDa prasAdIya che, darzanIya che, abhirUpa che ane prati35 cha. ye pahanI 05151 paDasA 42vAmA 2AvI cha. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNaya vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhitte' 22 ra 12 vAthI ne ye vanamathI thAmera mAta che. 2mahI 'veiyAvaNasaMDagANaM paumANaM vaNNao bhANiyavyo' vahAnA, vanakhaMDanA ane paghonA varNana viSe "jagatI sUtranI vyAkhyAmAMthI jANI levuM joIe. 'tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA pa0 te prapAta unI tra hizAsImA ta nisopAna prati 35 / che 'taM jahA' te 2 // pramANe che. 'purathimeNaM dAhiNeNaM pacca. tthimega' me4 sopAna prati357 pUrva dizAmA cha / trisapAna prati354 6kSi hizamA cha, Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G - jambUdvIpaprajJaptisUtre vAse' varNAvAsaH varNanaprakAraH 'paNNatte' prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA 'vairAmayANemA' ityAdi / tatra 'vairAmayA' vajramayAH vajraratnamayAH nemAH bhUmibhAgAdRvaM niSkrAmantaH pradezAH 'riTThAmayA' riSTamayAni-riSTaratnamayAni 'paihANA' pratiSThAnAni trisopAnamUlapradezAH 'veruliyAmayA' vaiDUryamayAH vaiDUryamaNimayAH 'khaMbhA' stambhAH, 'suvaNNaruppamayA' suvarNarUpyamayAni 'phalayA' phalakAni trisopAnAGkabhUtAni 'lohiyakkhamaIo' lohitAkSamayya:-lohitAkSaratnamayyaH 'sUIo' sUcayaH phalakadvayasaMyojakakIlakAni 'vairAmayA' vajramayAH vajraratnasaritAH 'saMdhI' sandhayaH phalakadvayAntarAlabhAgAH 'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAni anekavidhamaNimayAni 'AlaMbaNA' AlambanAni ArohatAmavarohatAM ca skhalananivAraNArthamA zrayabhUtAH kecidavayavAH, ca punaH 'AlaMbaNavAhAotti' avalambanabAhAH-ubhayapArzvayoravalambanAzrayI bhUtA bhittayaH, iti / / dizA meM hai (tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM ayameyArave vaNNAvAse paNNatte) ina trisopAna pratirUpakoM kA varNana isa prakAra se kahA gayA hai-(taM jahA) jaise-(vairA mayA nemA, riTThAmayA pahANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalayA lohiyakhamaIo sUio, vaharAmayA saMdhI, NANAmaNimayA AlaMbaNA, AlaMvaNa bAhAmao) inake bhUbhAga se Upara kI ora nikale hue-pradezarUpa nema vajraratna ke bane hue haiM pratiSThAna-trisopAna ke mUlapradeza riSTa ratna ke bane hue haiM stambha inake vaiDUrya ratna ke bane hue haiM phalaka paTiye-inake suvarNa rupya ke bane hue haiM phalaka dvaya kI saMyojaka kIlaka ke sthAnApannarUpa sUciyAM lohitAkSa ratna kI banI huI haiM phalakoM kI jo saMdhiyA haiM ve vatra kI banI huI haiM tathA inake Upara caDhane vAloM ko yA utarane vAloM ko sahAre rUpa jo Alambana haiM ve anekamaNiyoM ke bane hue haiN| isI taraha ina AlamvanoM ke jo AlambanavAha haiM bhittiyAM haiM ve bhI aneka maNiyoM ke bane hue haiN| (tesiNaM tisovANapaDi ra visopAna prati354 pazcima dizAmA che 'tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ayamevArUve vaNNAvAse pagNatte' se visApAna prti35|nu pAnA prabhArI upAbhA yAta cha. taM jahA' remo 'vairAmayA nemA, ridvAmayA paiTThANA veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalayA, lohiyakkhamaIo sUio, vairAmayA saMghI, NANAmaNimayA AlaMvaNA AlaMbaNabAhAo' enA bhUbhAgathI upara nIkaLelA pradeza rUpa nema vajaratna nimita che. pratiSThAna- tripAnanA mUla pradeza ripTa rana-nirmita che. enA staMbhe ya ratnathI nirmita che. phalake-pATiyA enA suvarNa ane rUpAnA banelA che. phalakadrayanA saMjaka kIlakanA sthAnApanna rUpa sUcIo. lehitAkSa ratnanI banelI che. phalakenI je saMdhio che, te ja nirmita che. temaja emanI upara caDhanArAone athavA utaranArAone avalaMbanarupa je AlaMbane che te aneka maNionA banelA che. A pramANe e AlaMbanenA je AlaMbanavAhAe-bhiMte che te paNa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadI svarUpanirUpaNam 47 'tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ' teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM 'purao patteyaM 2' purataH pratyekaM purataH 'toraNA paNNattA' toraNAH prajJaptAH 'te NaM toraNA' te khalu toraNAH 'NANAmaNimayA' nAnAmaNimayAH anekavidhamaNimayA: 'NANAmaNimaesa khaMbhesu' nAnAmaNimayeSu stambheSu 'uvaNividvasaMniviTThA' upaniviSTasanniviSTAH upaniviSTAH samIpa sthitAH saniviSTAH nizcalatayA saMlagnAca 'vivihamuttaMtazevaiyA' vividhamuktAntaropacitAH vividha - muktAbhiH anekaprakAramuktAphalaiH antarA madhye madhye upacitAH vRddhimupagatAH tathA ' vivihatArArUvovaciyA' vividhatArArUpopacitAH vividhAni yAni tArArUpANi tArAsskArAstairupazobhitAH, IhAmiyausaha turagaNaramagara vihagavAlaga kinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalaya paumalayabhatticittA' IhA mRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlaka kinnararuruzara bhacamarakuJjaravanalatA padmalatA bhakticitrAH tatra - IhAmRgAH - vRkAH, vRSabhAH - balIvardAH, turagAH, azvAH, narAHmanuSyAH, makarAH - grAhAH, vihagAH - pakSiNaH, vyAlakAH - sarpAH, kinnarAH - vyantara devAH, ruravaH- mRgAH, zarabhAH aSTApadAH, camarAH - camaragAvaH, kuJjarAH - hastinaH, vanalatAH padmarUvagANaM purao patte 2 toraNA paNNattA) ina trisopAna pratirUpakoM meM se pratyeka trisopAnapratirUpaka ke Age Age toraNa kahe gaye haiM / (teNaM toraNA NANAmaNimayA, NANAmaNimaesa saMbhesa upaniviTTha saMnividvAvivihamuttatarovaiA, vivihatArArUvovaciyA, ihAmia usahaturagaNara magaravihagavAla kiNNararuru sarabhacamaraku jaravaNalayapaumalayabhatticittA) ye toraNa anekavidhamaNiyoM se bane hue haiM tathA aneka maNimaya khaMbhoM ke Upara ye saMniviSTa haiM trisopAnapratirUpakoM se ye dUra nahIM haiM kintu unake samIpa meM hI haiM aneka prakAra ke muktAoM se ye bIca 2 meM khacita haiM inake aneka prakAra ke tArAoM ke AkAra bane hue haiM / ye IhAmRgoM - vRkoM kI vRSabhoM kI turagoM kI, manuSyoM kI, makaroM kI, pakSiyoM kI, vyAlaka sarpoM kI, kinnaroM kI, ruru mRgavizeSoM kI, zarabha - aSTApadakI, 1 bhaziyothI nirmita che.' te siNaM tisovANapatirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA' se triso pAna atiupamAMthI pratyeka trisopAna pratipaThanI AAgaNa bhAgaNa toraNe che. 'teNaM toraNA ANAmaNimayA, NANA maNimaesa khaMbhesa upaniviTTha saMniviTThA vivihamuttaMtarovaiA vividdatArArUvo ciyA, ihAmi usaha turagaNara magaravihaga vAlaga kiNNararuru sarabhacamarakuM jaravaNalaya paumalaya bhatticittA' me tornne| ane vidhamaziyothI nirmita che. tebhana bhane maNimaya sta lonI upara e teraNA saMniviSTa che. triseApAna pratirUpakethI e tAraNA vadhAre dUra nathI. paNa temanI pAse ja che. aneka prakAranA muktAethI e tAraNA madhya-madhyamAM jaDita che. emAM aneka prakAranA tArAnA AkArekhanelA che. e IhAmRgA-rRkAnI, vRSabheAnI, turagonI, manuSyonI, bharonI, pakSIyonI, vyAsa - sarpoMnI, hinnaronI ruru-bhRNa vizeponI, zarabha - aSTApaddonI, yabhara - thabharI gAyonI, kronI, vanasatAyonI tebhana padma batA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre latAH kamalalatAH kamalanAlarUpAH etAsAM yA bhaktayaH racanAvizeSAH tAbhizcitrAH adbhutAH tathA 'khaMbhurAyavairaveiyA parigayAbhirAmA' stambhodgatavajravedikA parigatAbhirAmAH tatra stamlodgatA-stambhoparitanI yA vajra vedikA vajraratnamayI vedikA, tayA parigatAH yuktAH santaH abhirAmAH ramaNIyAH, tathA 'vijjAharajamalajuyalajanajuttAviva' vidyAdharayamala yugalayantrayukA iva vidyAdharANAM yad yamalayugala yugmajAtadvayaM samAnA''kAraM tadeva yantra saJcAripu. ruSaputtalikAdvayalakSaNaM tena yukAH sahitA itra 'accIsahassamAlaNiyA' arciH sahasramAla. nikAH arciSAM kiraNAnAM sahasaM tena mAlante zobhante iti arcisahasramAlanAH, ta eva arcisahasrama lanikAH, 'rUvagasahassAliyA' rUpakasahasrakalitAH citrasahasrayuktAH 'bhisamANA' bhAsamAnAH zobhamAnAH, bhiDibhasamANA' bAbhAsyamAnAH atizayena zobhamAnAH 'cakkhulloyaNalesA' cakSurlo kanazlepAH tatra-cakSupaH-netrasya lokanaM darzana cakSurlo kanaM tasminnadbhutadarzanIyatvAt zliSyantIva lagnA bhavantIva yete tathA, netrartakadarzane te toraNA netrayolagnA bhavanta iva santIti bhAvaH, 'suhaphAsA' sukhasparzAH sukhakarasparzazAlinaH, yadvA zubhasparzAH zubhaH sparNI yeSAM te tathA komalasparzasampannAH, 'sassirIyarUpA' sazrIkarUpAH-zriyA sahi. camara camarI gAyoM kI, kuJjaroM ko vanalatAoM kI evaM padmalatAoM kI racanA vizeSa se adbhuta-AzcaryotpAdaka haiM tathA-(gvaMbhuggayavairavejhyA parigayAbhirAmA) inake pratyeka khaMbhoM meM vajramayavedikAeM utkIrNa kI gaI hai ataH unake dvArA ye vaDe suhAvane pratIta hote haiM (vijjAhara jamalajuyalajaMtajuttAviva accisahassamAlaNIyA rUdhagaha takaliyA, bhisamANA, bhimbhisamANA, camakhulloyaNalesA) vidyAdharoM ke citrita zamala-samazreNika yugala se ve aise jJAta hote haiM ki mAnoM ye saJcariSNu puruSa ke pratibhAvaya se hI yukta haiM hajAroM kiraNoM dvArA ye prakAzita hote rahate haiM hajAroM rUpakoM se-citroM se ye zobhita haiN| svayaM bhI ye camakIle haiM aura viziSTa-atizayita zobhA se ye aura bhI adhika camakIle bana gaye haiM / dekhane parato ye aise mAlUma paDate hai ki mAnoM AkhoM meM hI samAye mAnI rayA vizeSayI gahamuta pAzcotpA64 cha tamana 'khaMbhunagayavairaveiyA parigayAbhirAmA' emanA dareke dareka staMbhamAM ja maya vedika e utkIrNa karavAmAM AvelI che. ethI emanA vaDe se bhayaMta ramaNIya soya che. 'vijjAhara jamalajuyalajaMta juttAviva accisahassa mAlaNIyA rUva. gasahassakaliyA, bhisamANA, bhibhisamANA cakkhulloyaNalesA' vidyArazanA citrita ymlaasamazreNika yugalethI te evI rIte lAgatA hatA ke jANe eo saMcariSNu puruSanI pratimAdvayathI ja yukta na hoya hajAro kiraNe vaDe e prakAzita thatA rahe che. pite hajAre rUpakethIcitrothI e uparobhita rahe che. paNa e prakAzamAna che ane viziSTa-atizayita zebhAthI e ghaNA vadhAre prakAzamAna banI gayA che, jenA parathI te e evA lAge che ke jANe A be bho / sAmAniSTa thA nAya. 'suhaphAsA, sassirIyarUvA, ghaMTAvalicaliyama huramaNa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam tAni sazrIkANi tAni rUpANi yeSAM te tathA-zobhAyukkA''kArasampannAH 'ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasarA' ghaNTApachicalitamadhuramanoharasvarAH-ghaNTAnAmAvaliH samUho ghaNTA''valistasyA yadvAyusparzana calitaM calane kampanaM dena madhuraH karNamadhuraH, ata eva manoharaH svaraH nAdo yeSAM te tathA-pAnasparzavazAd ghaNTA samUha kampanena zravaNaramaNIya manaH prasAdakanAdasampannAH, 'pAsAIyA4' prAyAdIyAH darzanIya : abhirUzaH pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvat / 'tesi NaM toraNANaM usa bahave aTTha maMgalagA paNNatA teSAM khalu toraNAnAmupari bahUni aSTASTaH maGgalakAni prajJaptAni, 'taM nahA' tadyathA sthie sisvicche jAtra' svastika zrIvatsaH yAvatyAvatpadena-"nandikAvartaH, barddhamAnakaM, bhadrAsanaM, kalaza', matsyaH , darpaNaH" iti saMgrAhyam , ityaSTamaGgalaka nAmAni / tAni ca prAsAdIpAni darzanIyAni abhirUpANi 'paDirUyA' pratirUpANi / 'tesi NaM toraNANaM' teSAM toraNAlA pari gahave' vazvaH 'kiNhacAmarajjhayA' kRSNacAmaradhvajAH kRSNaraNayukacAmarAlaGkRtadhvajAH, yAvat-yAvatpadena-'nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmaradhvajAH, hAridraca maradhvajAH' eSAM padAnAM saGgraho bodhyA, tathA 'sukillacAmarajjhayA' zuklacAmaradhvajAH, 'acchA' acchA AkAza sphaTikavadatisvacchAH punaH 'saNhA.' jA rahe haiM (suhaphAsA, sassirIyarUbA, ghaMTAvali caliyamahuramaNaharasarA) inakA sparza sukhakAraka hai ye sabhIka rUpavAle haiM ina para jo ghaMTAvalinikSipta hai vaha jaba pavana ke sparza se hilatI hai taba usase jo madhura manohara svara nikalatA hai usase ye aise jJAta hote haiM ki mAnoM aise svara se ye hI vola rahe haiN| (tesiM toraNANaM uvari bahave aTTamaMgalagA pa.) ina toraNoM ke Age aneka ATha ATha maMgalaka dravdha hai (taM jahA) jaise-sotthiya, sirivacche jAva paDirUvA) svastika, zrIvatsa, nandikAvana, varddhamANaka bhadrAsana kalaza, matsya, aura darpaNa ye saba maMgalaka dravya prAsAdIya haiM darzanIya hai abhirUpa hai aura pratirUpa hai / (tesi NaM toraNANaM uvariM vahave kiNha cAmarajjhayA jAva sukilla cAmarajjhayA acchA sahA tesiNaM toraNANaM chattAicchatA paDAgAipaDAgA, ghaMTA juyalA, cAmara harasarA' bhanI 25za subh||24 cha. se sazrI 35 // cha. samanI 52 2 dhAvata nikSita che te jyAre pavananA sparzathI hAle che tyAre temAMthI je madhura-manahara raNakAra nIkaLe che. tenAthI e evA lAge che ke jANe e evA svarathIja belatA na hoya. 'tesiM toraNANaM uvari bahave adRdra maMgalagA 50' se taNanI bhAga gha 208 RAI magara drvye| che. taM jahA' ma 'sotthiya' sirivacche jAva paDirUvA' svasti, zrI vatsa, naMndikAvarta, vaddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya ane darpaNa, e sarve maMgalaka dravye prAsAhIya cha, zanIya cha, mani35 cha bhane prati35 cha 'tesiNaM toraNANaM uvari bahaye kiNha cAmarajjhayA jAva sukkillacAmarajjhayA acchA saNhA tesiNaM toragANaM chattAi cchattA paDAgAipaDAgA, ghaMTAjuyalA, cAmarajuyalA, upalahatthagA jAva sayasahassapattahatthagA. Jain Education Hotel Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre zlakSNAH cikkaNa pudgala skandha niSpannAH, 'ruppapaTTA' rUpyapaTTAH rajatamayapaTTazAlinaH 'vairAmayadaMDA' vajramayadaNDAH vajraratnamayara NDayuktAH 'jalayAmalagaMdhiyA' jalajAmalagandhikAH kamalasugandhasadRzasugandhasampannAH, 'surammA' suramyAH atimanohAriNaH 'pAsAIyA4' prAsAdIyAH darzanIyAH, abhirUpAH pratirUpAH / 'tesiM NaM toraNANaM uppi' teSAM khalu toraNAnAmupari 'baha.' bahUni 'chattAichattA' svAticchatrANi chatrAt lokaprasiddhAdekasmAcchatrAdatizAyIni uparyadhobhAgenAnekAni chantrANi cchatrAticchatrANi, 'paDAgAiDAgA' patAkA'tipatAkA:-patAkoparipatAkAH, 'ghaMTAjuyalA' ghaNTAyugalAni aneka ghaNTAyugalAni 'cAmarajuyalA' cAmarayugalAni anekacAmara yugalAni, 'uppalahatthagA' utpala. hastakAH-kamalasamUhAH padmahastakA-padmasamUhAH 'jAva' yAvat yAvatpadena "kumudanalina subhagasaugandhika puNDarIkamahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrahastakAnAM saGgraho bodhyaH, tatra kumu. juyalA, uppalahatthagA jAca sayasahassapattahathagA savvarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA) una toraNoM ke aneka kRSNavarNa kI dhvajAeM jo ki cAmaroM se alaGkRta haiM, phaharA rahI haiM yAvat nIlavarNayukta cAmaroM se alaikRta dhvajAeM phaharA rahI haiM, lohitavarNa yukta cAmaroM se alaGkRta dhvajAeM phaharA rahI hai, hAridravarNa yukta camaroM se alaGkRta dhvajAeM phaharA rahI haiM, aura zulkavarNayukta cAmaroM se ala kRta dhvajAeM phaharA rahI hai, ye saba dhvajAeM accha haiM-AkAza aura sphaTika ke jaisI-ati svaccha haiM cikkaNapudgaloM ke skandha se nirmita haiM, rajatamayapaTTa se zobhita haiM vajramayadaNDoM vAlI haiM kamala ke jaisI gandhavAlI haiM ati manohara haiM prAsAdIya haiM darzanIya haiM abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM ina toraNoM ke Upara tarake Upara aneka chatra haiM aneka patAkAtipatAkAeM haiM aura aneka ghaMTA yugala haiM aneka cAmara yugala haiM utpala hastaka-kamala samUha hai, padmahastaka-padmasamUha hai, yahAM yAvatpada se-'kumudanalina subhaga saugaMdhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatra savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA' te tAraNa 52 ane, 1893 nIyatayA jeo cAmarothI alaMkRta che-pharakI rahI che. yAvatu nIlavarNa yukta cAmarothI alaMkRta vijAe pharakI rahI che, hitAkSa varNayukta cAmarothI alaMkRta da rajAo pharakI rahI che. hAridravarNa cAmarothI alaMkRta davAo pharakI rahI che ane zukalavarNa yukta cAmarothI alaMkRta vajAothI pharakI rahI che. e sarve davAo accha che AkAza ane sphaTikanI jema ati svaccha che. cikakaNa pudgalenA aMdhathI nirmita che, rajatamaya paTTothI zobhita che. vajamaya daMDovaLI che. kamaLa jevI gaMdhavALI che, ati manahara che. prAsAdIya che darzanIya che. abhirUpa che ane pratirUpa che. e taraNenI uparanA stara upara aneka chage che. aneka patAkatipatAkAo che, ane aneka ghaMTA yugale che. aneka cAmara yugalo che, 5 sta4 4maNa samUche. pAsta4 pnsmuuh| che. DA yAvatthI 'kumuda malina subhaga saugaMdhika puMDarIka mahApuMDarIkazatapatrasahasrapatra hastaka' se pAune sayaka Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam 51 dAni kairavANi, nalinAni kamalavizeSAH, zuSagAni kamalavizeSAH, saugandhikAni sugandhI. nyeva saugandhikAni kamalAni atra vinayAdityAta svArthe uk / yahA-mugandhaH zobhano gandhaH sa prayojanameSAmiti saugandhikAni, atra "prayojanam" 5 / 1 / 189 / (pA0 sU0) iti Thak tAni kamalavizeSAH, puNDarIkANi zvetakamalAni, tAnyeva mahattvaviziSTAni mahApuNDarIkANi-vizAlazvetakamalAni, zatapatrANi-zatapatrayuktakamalAni, evaM sahasrapatrANi sahasrapatrayuktakamalAni ca teSAM hastahAH samUhAH tathA 'sayapahastapattahatthagA' zatasahasrapatrahastakA:lakSapatrakamalasamUhAH, te ca 'sanarayaNAmayA' sarvaratnamayAH sarvAtmanA ratnamayAH, 'acchA jAva paDirUyA' acchAH yAvat pratirUpAH abAcchAdi pratirUpAntapadasaGgraho bodhyaH tathAhi. 'acchAH zlakSNAH ghRSTAH mRSTAH nIrajasaH niSpaGkAH nikaGkaTacchAyAH saprabhAH samarIcikAH soyotAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH' ityeSAM padAnAM saMkalanaM paryavasitaM vyAkhyA caturthasUtrato bodhyaa| _ 'tassa NaM gaMgappavAyakuMDasta bahumajjhadesabhAe) tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya bahumadhyade. zabhAge 'ettha NaM' atra atrAntare khalu 'mahaM ege' mahAneko 'gaMgA dIve NAmaM dIve' gaGgAdvIpo nAma dvIpaH 'paNNate' prajJaptaH, tasya mAnAdyAha-'ajoyaNAI' ityAdi sa gaGgAdvIpaH 'aTThajoyaNAI AyAmavikhaMbheNaM' aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa daiyavistArAbhyAm , 'sAiregAI' sAtirekANi kizcidadhikAni 'paNavIsaM goyaNAI' paJcaviMzati yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA, do kose' dvau krozau 'jalaMtAo' jalantAt jalaparyantAt 'usie' ucchritaH sahasrapatra hastaka' isa pATha kA saMgraha huA hai inakA vAcyArtha pIche likhA jA cukA hai ye saba bhI sarvAtmanA ratnamaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM (tassaNaM gaMgappa vAyakuMDasta bahumajjhadesabhAe etya NaM ege mahaM gaMgAdIve NAmaM dIve paNNatte) usa gaMgAprapAta kuNDa ke ThIka nIce meM eka bahuta vizAla gaMgA dIpa nAmaka dvIpa kahA gayA hai (aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paNavIsaM joyaNAiM parikkhevegaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche saNhe) AyAma aura viSkambha kI apekSA yaha dvIpa ATha yojana kA kahA gayA hai isakA parikSepa kucha adhika 25 yojana kA hai jala ke Upara yaha do koza UMcA uThA thaye che. e sarvane vAcyArtha eja graMthamAM pahelA spaSTa karavAmAM Avela che. e sarve 5 sarvAtmanA 2tnamaya cha, 2527 che, yAvat prati35 che. 'tassaNaM gaMgappavAyakuDassa bahumajjhadesabhAe ege mahaM gaMgAdIve NAma dIve paNNatte' te // prapAta nAhI madhyamAgamA se suvi dIpa nAma dI54vAmA bhAva cha. 'aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paNavIsaM joyaNAI parikkheveNa do kose Usio jalaMtAo savvavairAmae acche saNhe' mAyAma bhane 14 manI apekSA . dI5 2518 yona pramANa 4AmA Avela che. e dvIpane parikSepa-kaMIka vadhAre 25 pejana jeTaluM che. pANInI upara e Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 jambUdvIpaprajJaptisUtre uccaH 'savyavairAmae' sarvavajraratnamayaH sarvAtmanA ratnamayyaH 'acche saNhe.' acchaH zlakSNa ityAdi prAgvat , 'se NaM' sa gaGgAdvIpo nAmadvIpaH khalu 'egAe paumavaraveiyAe' ekayA padmavaravedikayA 'egeNa ya vaNasaMDeNaM' ekena vanapaNDena ca 'savya bho' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH pariveSTito'sti / etayoH padamavarabedikA vanapaNDayoH 'vaNNao' varNakaH varNanakArakaH padasamUho 'bhANiyavyo' bhaNitavyaH vaktavyaH, sa ca krameNa caturthapazcamAbhyAM sUtrAbhyAM vodhyaH / 'gaMgAdIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' gaGgAdvIpasya khalu dvIpasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'tassa NaM' tasya bhUmibhAgasya khalu 'vahumajjhadesabhAe' buhamadhyadezabhAge atyantamadhyadezabhAge 'ettha NaM' atra atrAntare khalu gaMgAe devIe ege' gaGgAyA devyA ekaM 'maha' mahat bRhad 'bhavaNe paNNatte' bhavanaM prajJaptam / tasya mAnAdyAha-'kosaM' ityAdi kosaM' krozaM-kroza. pramANam 'AyAmeNaM' AyAmena daidhyeNa 'addhakosa' arddhakrozaM-krozArddham 'vikkhaMbhega' viSkambheNa vistAreNa, 'desUNaga' dezonaM kiJcinyUnaM 'kosaM' krozam 'uDDe' Urdhvam 'uccatteNaM' huA hai sarvAtmanA yaha vajraratna kA banA huA hai yaha accha aura zlakSNa hai (seNaM egAe paumavaraveDyAe egeNa ya yaNa saMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitta) yaha gaMgA dvIpa nAmakA dvIpa eka padmavaravedikA se aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se ghirA huA he (vaNNao bhANiyavvo) yahAM padmavaravedikA aura vanaSaNDa kA varNana caturtha paMcama sUtroM se jAna lenA cAhiye (gaMgA dIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) gaMgA dvIpa nAmake dvIpa ke Upara kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai (tassa gaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM ca kosaM uddhaM uccattarNa aNegakhaMbhasayasaNNiviDhe jAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNijje) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka boca meM eka bahuta vizAla gaMgA devI kA bhavana kahA gayA hai yaha AyAma kI apekSA eka be gAu sudhI upara uThelo che. e sarvAtmanA vajaratna nirmita che. e accha ane 2saya che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDe savvao samaMtA saMparikkhite' e gaMgAdvIpa nAmaka dvIpa eka padu kavara vedikAryA ane eka vanakhaMDathI mera AvRtta cha. 'vaNNao bhANiyavvo' se 5612 6i4aa ane vana viSernu na yatu payama saMtrImAthI Me sevuna. 'gaMgAdIvassa Na dIvastra uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' dI5 nAma 4ApanA 652 bhUmimA masabharIya uvAmA mAvata cha. 'tassaNa vahasamajhadesabhAe etthaNa maha gaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNa addhakosa vikkhaMbheNaM desUNagaM ca kosaM uccateNa aNega khaMbhasayasaNNiviTTha jAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNijje' te masamaraNIya bhUbhimAnI madhyasAgamA the atIya vizALa gaMgAdevInuM bhavana kaMDavAmAM Avela che. A bhavana AyAmanI apekSAe eka gAu . Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 4 gaGgAsindhumahAnadIsvarUpanirUpaNam uccatvena tadbhavanaM varNayitumAha-'aNege' tyAdi-AyAmAdi vibhAgAdikaM zayanIyaM varNakaparyantaM sUtraM savyAkhyamanantarasUtrokta zrIdevI bhavanAnusAreNa bodhyam / ___atha gaGgAdvIpasyAnvarthanAmahetuM pRcchati-'se keNaTeNaM' ityaadi| 'se keNaTeNaM jAva' atha kena arthena kAraNena yAvat yAvatpadena-"bhaMte ! evaM vuccai gaMgAdIve gaMgAdIve ? goyamA ! gaMgAya ittha devI madiDiyA mahajjuiyA mahavvalA mahAjasA mahAsokkhA mahANubhAgA paliovamahiiyA parivasai maiM eeNaTeNaM evaM vuccai gaMgAdIve" iti saMgrAhyam / ___etacchAyA-"bhadanta ! evamucyate gaGgAdvIpo gaGgAdvIpaH / gautama gaGgA cAtra devI mahadikA mahAdyutikA mahAbalamahAyazAH mahAsaukhyA mahAnubhAgA palyopamasthitikA parivasati tad tenArthena evamucyate gaGgAdvIpo gaGgAdvIpaH / 'aduttaraM ca NaM' ityAdi, 'sAsae nAmadhejje paNNatte' ityantaM sarva padmahUdavad vijJeyam / vyAkhyA spaSTA / / sU0 4 // koza kA hai viSkaMbha kI apekSA Adhe koza kA hai tathA UMcAI kI apekSA yaha kucha kama Adhe koza kA hai aneka zata staMbhoM Upara yaha khaDA huA hai yAvat isake ThIka bIca meM eka maNipIThikA hai aura usa maNipIThikA ke Upara eka zayanIya hai ityAdi rUpa se saba varNana yahAM para zrIdevI ke bhavana kA jaisA vaNaka kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye (sa kegaTTeNaM jAva sAsae NAmadhejje paNNatte) he bhadanta ! isa dvIpa kA nAma gaMgA dvIpa aisA kisa kAraNa se huA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-(gothamA ! gaMgA ya ittha devo mAhaDDiyA bhahajjuiyA mahanbalA mahAjasA mahAsokkhA mahANu mAvA pali ovamaTTiiyA parivasaha, se eeNa?NaM evaM vuccai gaMgAdIve gaMgAdAve) yaha isa prakAra kA uttararUpa sUtrapATha yahAM yAvatpadase gRhIta huA hai tathA yaha pATha (aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhejje paNNatte) isa sUtrapATha taka gRhIta huA hai isa pATha gata padoM kI vyAkhyA padmahUda prakaraNa meM kathita padoM kI vyAkhyA ke anusAra hI hai ||suu04|| jeTaluM che ane viSkabhanAM apekSAe ardhA gAu jeTaluM che. temaja UMcAInI apekSAe bhavana kaMIka a65 ardhA gAu jeTaluM che. aneka zata tenI upara e bhavana sthita che. yAvat enI dIka madhya bhAgamAM eka maNi pIThikA che, ane te maNipIkAnI upara eka zayanIya che vagere badhuM varNana zrI devInA bhavana viSe je pramANe varNana ja samajavuM. 42vAmA mAya che. te pramANa 'se keNa?Na jAva sAsae NAmadhejje paNNatte' mahato dvIpanuM nAma gaMga dvA5 zA kAraNu kAraNathI prasiddha thayuM. enA javAbamAM prabhu kahe che. 'goyamA ! gaMgA ya ittha devAM mahi DhiyA mahajjuiyA mahabalA mahAjasA mahAsokkhA mahANubhAvA paliovamadviiyA parivasai, se eeNaNaM evaM vuccai gaMgAdIve gaMgAdIve' mA pramANeno uttara rUpa sUtra pATha aDI yAvat padathI grata thayeluM che. temaja e pADa 'aduttaraM ca Na sAsae NAmadhejje paNNatte' meM sUtra sudhA sa.DI1 yA 2. se pAi. gata padanI vyAkhyA pahada prakaraNamAM kathitapadonI vyAkhyA mujaba che. e sU che 4 che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jambUdvIpaprajJaptisUtre asyA samprati yena toraNena nirgamo, yasya ca kSetrasya sparzanA yAvAMzca nadI parivAro, yatra ca saMkramastathA prAha - ' tassa NaM' ityAdi / mUlam - tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gaMgAmahAI paDhA samANI uttaraddhabharahavAsaM ejamANI 2 satahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 ahe khaMDappavAyaguhAe veyaddhapavvayaM dAlaittA dAbhirahavA ejamANI 2 dAhiNadbabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA purasthAbhimuhI AvattA samANI codasahiM salilAsahasse hiM samaggA ahe jagaI dAlaittA puratthimeNaM lavaNasamudaM samappei / gaMgA NaM mahANaI patrahe cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM, addhakosaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhe bAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM sakosaM joyaNaM uvveheNaM pAsiM dohiM paumavaraveiyAhi dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA, veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyatro / evaM siMdhu vi NeyavvaM jAva tassa NaM paumadahassa paccatthi - milleNaM toraNeNaM siMdhu AvattaNakUDe dAhiNAbhimuhI siMdhuppavAyakuDaM, siMdhudI aTTho so ceva jAtra ahe timisaguhAe veyaddhapavvayaM dAlaittA paJccatthimAbhimuhI AvattA samANA coisasalilA ahe jagaI paccatthi - meNaM lavaNasamuhaM jAva samappei, sesaM taM ceva tti // sU0 5 // chAyA-tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNeNa gaGgA mahAnadIpravyUDhA satI utarArddha bharatavarSam ejjamAnA 2 saptabhiH salilAsahasraiH ApUryamANA 2 adhaH khaNDa prapAtaguhAyA vaitADhaparvataM dArayitvA dakSiNArddha bharatavarSa mejamAnA 2 dakSiNArddha bharatavarSasya bahumadhyadezabhAgaM gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhiH salilAsahasraiH samagrA adho jagatIM dArA paurastye lavaNasamudraM samarpayati / gaGgA khalu mahAnadI pravahe paTTasakrozAni yojanAni viSkambheNa arddha kozamudvevena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parivardhamAnA 2 mukhe dviSaSTi yojanAni arddhayojanaM ca viSkambheNa sakrozaM yojanamudvedhena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmagharavedikAbhyAM dvAbhyAM vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavyaH evaM sindhvA api netavyaM yAvat tasya khalu padmahasya pazcimena toraNena sindhyAvarta kUTe dakSiNAbhimukhI sindhuprapAtakuNDaM sindhudvIpaH arthaH sa eva yAvad avastamisraguhAyA vaitADhya - , , Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 5 gaGgAmahAnadyAH nirgama- sparzanAdinirUpaNam parvataM dArayitvA pazcimAbhimukhI AvRttA satI caturdazasalilA adho jagatIM pazcime lavaNasamudraM yAvat samarpayati zeSaM tadeveti // sU0 5 // TIkA- 'tassa NaM' ityAdi / ' tassa NaM gaMgappavAya kuMDassa dAhiNilleNaM' tasya khalu gaGgAprapAtakuNDasya dakSiNadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena 'gaMgAmahANaI' gaGgAmahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA niHsRtA 'samANI' satI 'uttaraddhabharahavAsaM' uttarArddha bharatavarSam 'ejjamANI 2' ejamAnAra gacchantI 2 'sattahiM' saptabhiH 'salilAsa hasse hiM' salilAsahasraiH nadIsahasraiH 'ApUremANI 2' ApUryamANAra bhriyamANA 2 ' ahe khaMDappavAya guhAe' aghaHkhaNDa prapAtaguhAyAH 'veyaDupavvayaM' vaitADhaparvataM 'dAlattA' dArayitvA bhilA 'dAhiNabhara havAsa' dakSiNArddha bharatavarSam 'ejjamANI 2' ejamAnA2 gacchantI2 ' dAhiNabharahavAsassa' dakSiNArddha bharatavarSasya 'bahumajjhabhAgaM' bahumadhyadeza bhAgam - atyantamadhyadezabhAgaM 'gaMtA' gatvA 'purasthAbhimuhI' paurastyAbhimukhI pUrvAbhimukhI 'AvattA' AvRttA parAvRttA 'samANI' satI 'codasahi' caturdazabhiH 'salilAsahassehiM' salilAsahasraiH caturdazasahasraparimitAbhirnadIbhiH 'samaggA' samagrA 'tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM' TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakArane gaMgAnadI kisa toraNa se nikalI hai, kisa kSetra kI isane sparzanA kI hai, kitanA isakA nadI parivAra hai, aura yaha kahAM jAkara milI hai yaha saba prakaTa kiyA hai - (tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa dAhipilleNaM toraNeNaM pavUDhA) usa gaMgAprapAtakuMDa ke dakSiNadigbhAgavartI toraNa se gaMgA nAma kI mahAnadI nikalI hai ( utaraddha bharatavAsa ejjamANI 2 sattarhi salilAsahassesiM AuremANI 2 ahe khaMDappavAya guhAe veyadvapavvayaM dAlahantA dAhiNabharahavAsa ejjamANI 2 dAhiNabhara havAsassa bahumajjhadesa bhAgaM gaMtA purasthAbhimuhI AvattAsamANI codasahiM salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purasthimeNaM lavaNasamudaM samappei ) yaha gaMgA mahAnadI uttarArddha 'tassa Na' gaMgapavAyakuDassa dAhiNilleNa toraNeNa ' ityAdi TIkA-A sUtravaDe sUtrakAre gaMgAnadI kayA teAraNamAMthI nIkaLI che? kayA kSetranA eNe spa karyAM che ? e nadInA nadIparivAra keTale che? ane e kayAM jaine maLI che? e badhu` varNavavAmAM Avela che. 'tassa NaM gaMgapatrAyakuDalsa dAhiNilleNaM toraNeNaM pavUDhA' te gaMgA prabhAta huMDanA dRkSiNa likhata te rathI gaMgA nAme bhahAnahI nIjI che. 'uttaraddhabharahavAsaM ejjamANI 2 sattahiM salilA sahassehiM AuremANI 2 ahe khaMDappavAyaguhAe veyadvapavvayaM dAlapattA dAhiddhabharahavAsa ejjamANI 2 dAhiNabharahavAsassa bahumajjhade sabhAgaM gaMtA puratthAbhimuhI AvattA samANI codasahi salilA saharasehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA puratthimeNaM lavaNasamudaM samape' me gaMgA bhaDAnahI uttarAddha larata tarapha pravAhita thatI temaja sAta hajAra Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jambUdvIpaprajJaptisUtre sampUrNA 'ahe' adhaH adhobhAge 'jagaI' jagatIM 'dAlasA' dArayitvA - bhivA 'purasthimeNaM' paurastye pUrve pUrvasyAM dizi 'lavaNasamudda' lavaNasamudraM 'samappei' samupasarpati samudre milatItyarthaH / athAsyA eva gaGgAmahAnadyAH pravaha-mukhayo viSkambhodveSau darzayitumAha - 'gaMgA gaM' ityAdi / 'gaMgA gaM' gaGgA- gaGgAnAmnI khala- 'mahANaI' mahAnadI yA'sti sA 'he' pravat, yasmAt sthAnAt nadI pravoDhuM pravartate sa pravahaH padmahUdAttoraNA nirgamastasmin tat sthAnAvacchedena 'cha sakosAI joyaNAI' sakrozAni eka krozasahitAni samAdAnItyarthaH SaTrayojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa - vistAreNa, 'addhakorsa' arddhakrozaM krozasyArddham 'uvveheNaM' udvedhena gAmbhIryeNa 'tayaNaMtaraM ca NaM' tadanantaraM padmahUdatoraNa vistArAdanantaram etena yAvatkSetraM sa vistAro anuvRttastAvatkSetrAdanantaraM - gaGgAprapAta kuNDa nirgamAdanantaramityarthaH sA gaGgA- 'mAyAe ' mAtrA 2 - krameNa 2 pratiyojanaM pratipAzrzva dhanuHpaJcakavRddhayA ubhayapArzvayoH saMmIlya dhanurdazakavRddhayetyarthaH ' parivaddhamANI 2' parivarddhamAnA 2 vRddhiM gacchantI pravahamAnAtsamudra pravezamAnasya bharatakI ora jAtI huI tathA sAta hajAra nadiyoM se apane Apako bharatI 2 khaMDapAta guhA ke nIce se hokara dakSiNArddha bharata kI tarapha gaI hai vahAM jo vIca meM bainADhya parvata paDA hai usake bIca meM hokara ye bahatI hai isa taraha dakSiNArdha bharata kSetra ke ThIka bIca meM bahatI huI yaha gaMgAnadI pUrvAbhimukha hotI huI tathA 14 hajAra nadiyoM ke parivAra se paripUrNa hotI huI pUrva diga samudra meM jAkara milagaI hai pUrvadi samudra meM pUrvadigvartI lavaNasamudra meM milane ke liye jAte samaya isane vahAM kI jo jambUdIpa kI jagatI hai usako vidArita karadiyA hai (gaMgA NaM mahAnadI pavahe chasakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM, addhako ucchedeNaM tayaNaMtaraM caNaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhe vAsaTThi joyaNAI ajoyaNaM ca kviMbhe sa kosaM joyaNaM unheNaM ubhaopAsiM dohiM paramavaravei AhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA veiyA vaNasaMDavaNNao bhANiyavvo) yaha gaMgA nAma kI nIe'nA pANIthI prapUti thatI khaMDa prapAta jhuhAnA nIcenA bhAgamAMthI pasAra thaI ne dakSiA bharata tarapha pravAhita thaI che. tyAM je madhyabhAgamAM vaitADhaya paryaMta UbhA che, tenI madhyamAMthI pravAhita thaine sva pramANe dakSiNA bharata kSetranA ThIka madhyama pravAhita thatI e gaMgAnadI pUrvAbhimukha thaI ne temaja 14 haeNjAra nadIonA parivArathI paripUrNa thatI pUrvAMgsamudramAM jaIne maLI gaI che. pUrva digsamudramAM pUrva digdhati lavaNusamudramAM maLavA jatI jate A nadIe tyAMnI je ja khUdvIpanI jagI che tene viNuM karI dIghI che. 'gaMgA NaM mahAnadI pavahe cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNa, addhakosaM uvveheNa taya taraM caNaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhe vAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM sakosaM joyaNaM udeheNa ubhaopAsi dohiM paramavaraveia hiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvoM' se gaMgA nAma mahAnahI ne sthAna uparathI nIjIne vaDevA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU0 5 gaGgAmahAnadyAH nirgama- sparzanAdinirUpaNam 57 dazaguNatvAt 'mure' mukhe samudrapraveze 'bAsahiM joyaNAI' dvApaSTi yojanAni 'addha joyaNaM ca' arddha yojanam yojanasyArddha ca 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'sakosaM' sakrozaM sapAdaM 'joyaNaM utrveheNaM' yojanam udvedhena gAmbhIryeNa sArddhadvASaSTiyojana parimita samudra pravezavyAsasya paJcAzattamabhAge etAvana evaM samupalabhyamAnatvAt 'ubhao' ubhayoH dvayoH 'pAsiM' pArzvayoH taTayoH 'dohiM paumavaraveiyAhiM' dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM 'dohiM vanasaMDehi' dvAbhyAM SaNDAbhyAM 'saMpariklittA' saMparikSita pariveSTitA'sti, atra 'vezyA vaNasaMDavaNNao' vedikAvanakhaNDavarNakaH padmavara vedikA vackhaNDavarNanakarapadasamUho 'bhANiyacco' bhaNitavyaH vaktavyaH, sa ca krameNa caturthapaJcamAbhyAM sUtrAbhyAM bodhyaH / atha gaGgAyA AyAmAdIni sindhunadyAM pradarzayitumAha - 'evaM siMdhUe vi' ityAdi - ' evaM ' evaM gaGgAmahAnadyA 'siMdhue 'sinyAH sindhu nAma mahAnadyA api svarUpaM ' yavvaM ' netavyaM jJAnaviSayatAM prApaNIyaM jJAtavyamityarthaH, 'jAva' yAvat etatpadaM 'toraNena' ityanantaraM mahAnadI jisa sthAna se nikala kara bahatI prArambhahotI hai vaha pravaha- padmahada ke toraNa se isake nirgamana kA sthAna- eka koza adhika 6 yojana kA viSkambha kI apekSA se hai / arthAt chayojanakA usakA vistAra hai aura isakA udvedha - gaharAI Adhe kozakA hai usake bAda gaMgAprapAta kuNDa se nikalane ke bAda vaha mahAnadI gaMgrA kama 2 se pratipArzva meM 5-5-dhanuSa kI vRddhi karatI huI arthAt donoM pArzva meM 10 dhanuSa kI vRddhi karatI huI jahAM vaha samudra meM praveza karatI hai vaha sthAna viSkambha kI apekSA 32|| yojana prayANa ho jAtI hai aura 1 yojana kA vahAM kA udvedha ho jAtA hai yaha gaMgA apane donoM taToM para do padmavaravedi kAoM se aura do banapaNDoM se parikSipta hai yahAM vedikA aura vanaSaNDoM kA varNana caturtha evaM paMcama sUtroM se jAna lenA cAhiye ( evaM siMdhUe vi yatraM) gaMgAmahAnadI ke AyAma AdikoM kI taraha sindhu mahAnadI ke AyAmAdi ko bhI jAnanA cAhiye ( jAya tasma NaM paumaddahassa paccatthimilleNaM toraNeNaM, siMdhu lAge che te pravaha-mahaMdanA tAraNathI enuM nimana sthAna-eka gAu adhika 6 ceAjana pramANu viSNu bhanI apekSAe che arthAt 6 1 caiAjana jeTale Ane vistAra che, ane AnI UMDAI (dve) ardho gAu jeTalI che. tyAra bAda gaMgA prapAta kuMDamAMthI nIkaLIne pachI te mahA nadI gaMgA anukrame pratipArzvamAM 5--5 dhanuSa jeTalI vRddhi karatI eTale ke ane pArthImAM 10 dhanuSa jeTalI vRddhi karI jyAM te samudramAM praveze che, viSNubhanI apekSAe 625 ce!jana pramANu thaI jAya che ane 15 ceAjana jeTale te sthAnanA udveSa thaI jAya che. e gaMgA potAnA mante kinArAo upara e padmavara vedikAethI ane e vanakhaDAthI parikSita che. verdikA ane vanakhaMDenuM varNana catu temaja paMcama sUtromAMthI lagI hovu lehaye. 'evaM siMdhUe vi NeyavvaM' gaMgA mahAnahInA AyAma vagerenI sthAna 108 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre bodhyam , 'tasta NaM paumadahassa paJcasthimilleNaM toraNeNaM tasya khalu padmahRdasya pAzcAtyena toraNena yAvat yAvatpadena 'sindhUmahAnadI pravyUDhA satI pazcimAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA' ityadi rAGgraho bodhyaH, 'siMdhu ApalaNa kUDe' sindhyAvarta kUTe AvRttA satI paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIMzcaikonaviMzatibhAgAna 'dAhiNAbhimuhI' dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA ghaTamukhapravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtirekayojanazatikena prapA. tena prapatati, atra khalu mahanI ekA jibikA prajJaptA, sA khalu jivikA arddhayojanamAyAmena SaTrasakrozAni yojanAni viSkambheNa advayojanaM bAhalyena, makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI acchA zlakSNA, sindhu mahAnadI atra khalu mahadekaM 'siMdhuppavAyakuMDaM' sindhuprayAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , etatkuNDamasminneva sUne prAkta gaGgAprapAtakuNDaradeva varNanIyam / tasya khalu sindhuprayAlakuNDasya bahumadhyadevabhAgaH, atra khalu mahAnekaH "siMdhu dIvA' sindhuAvattaNakUDe, dAhiNAbhivahI siMdhuppa vAyaguDaM siddIvo aTTho soceva jAva ahe timirasaguhAe veadapavayaM dAla ittA pacyasthitrAbhinunI AvattA sanANA codasasalilA ahe jagaI paccahimame lavaNamanudaM jAva lamadhyei) yAvat yaha sindhu mahAnadI usa padnadraha ke pazcinAdigvartItoraNa se yAvata pada ke kathanAnu. sAra nikalI hai aura padhinadizA kI ora vahI hai vahAM se jahAM se ki yaha nikalI hai pAMca sau yojala taka usa parvata para bahakara phira yaha sindhvAvarta kUTa meM, lauTa kara 523. yojana tA ulI parvata para dakSiNa dizA kI ora jAkara vaDe jora 2 le ghaTa ke mukha se nikale hue jala pravAha kI taraha apane jala pravAha se giratI hai yaha sindhupAladI jisa sthAna meM sindhvAvartakRTa meM giratI hai vahAM eka bahuta baDhI 'jihilA hai| (1) ina sabakA varNana pIche gaMgAnadI ke parama meM kiyA jA cukA hai| sindhu mahAnadI jahAM girato hai vahAM eka usI nAyakA prapAta kuNDa hai isakA bha sindhu mahAnahI yAmA pare 51 . nI . 'jAva tarasa NaM paumahahamsa paccatthimille gaM toraNega siMdhu AvattADe, dAhiNAbhimuha siMdhuppavAyakuMDaM siMdhu dIvo aTTho so ceva jAva ahe timisaguhAe veaddhAyayaM dAlaittA paccathimAbhimuhI AvattA samANA codasasalilA ahe jagaI paccasthimeNaM labaNasamudaM jApa sAppei' yavatU sAdhu mahA nadI te padmahadanA pazcima digvatI toraNethI yAvatu paranA kathana mujaba nIkaLe che. ane pazcima dizA tarapha pravAhita ra ya che. jayAMzI e nadI nIkaLe che tyAMthI pAMcaso jana sudhI te parvata upara pravAhita thaIne e di varta kuTamAM pAchI pharIne para3 A jana sudhI te parvata upara ja dakSiNa dizA tarapha jaIne pracaMDa vegathI ghaDAnA mukha mAMthI nikaLatA jala pravAha jema patAnA jalapravAha sAthe paDe che. e siMdhu mahAnadI je sthAnamAMthI sivAva kUTamAM paDe che te eka suvizALa cihnikA che. (e sarvanuM varNana pahelA gaMgA mahAnadInA prakaraNamAM karavAmAM AveluM che, siMdhu mahAnadI jyAM paDe che tyAM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthayakSaskAraH sU0 5 gaGgAmahAnadyAH nirgama sparzanAdinirUpaNam 59 dvIpo nAma dvIpaH prajJataH, ayaM dvIpo gaGgAdvocavarNanIyaH, ho soceva' arthaH sa eva-sindhu. mahAnadIsUtraspArthaH sa eva gajA mahAnadIsUtrArtha eva bodhyaH na tvanyaH 'jAva' yAvata-yAvatpadena-'tastha khalu sindhuprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhumahAnadI pravyUDhA satI uttarArddhabharatavarSam iyatI 2 salilAbahareH ApUryamANA 2" iti saMgrAhyam , 'ahe' adhaHadhobhAge 'timisaguhAe' tamisaguhAyAH tabhitranAmaka muhAyazaH sakAzAt 'veyaddhapavyayaM' vaitA DhayaparvataM 'dAlaittA' dArayitvA bhittA paccatthimAmiAhI' pAzcAtyAbhimukhI pazcimAbhimukhI 'AvattA' AvRttA-parAvRttA 'samANA' satI yodapasalilA' caturdazasalileti caturdazabhiH salilAsahaH samyA rAmpUrNA Ahe jagaI' abo jagatI dArayitvA 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimAyAM dizi sthitaM labaNasamudra 'gAya' yAvat samappeDa' samarpayati 'sesa' zeSam -uktAtiriktaM pravaha mukhasAnAdikaM taM beba' tadeva rAjA mahAnadI prasaGgoktameva bodhyam ||suu05|| mUlama-tasta zaM parahasta utarilleNaM toraNeNaM rohiyaMsA mahANaI pavUDhA samApI doSiNa chApattare joyAlae chacca eNavIsaibhAe joyabhI varNana gaMgAprapAta kuNDa ke jaisA hI hai usake bIca meM sindhu mahAnadI sUtra kA varNana gaMgAhIpa ke varNana jaisA hI hai tathA sindhu mahAnadI sUtra kA artha gaMgAmahAnadI sUtra ke artha jaisA hI hai / yahAM yAvatpada se 'tastha khalu sindhu prapAta kuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhumahAnadI bhavyUDhA satI uttarArddham bharatavarSam iyatI 2 salilA sahaH ApUryamANA 2' isa pATha kA saMgraha huA hai yaha sindhu mahAnadI khaMuprapAla guhA ke nIce se hokara tathA vaitADhaya parvata ko vidArita kara pazcima dizAkI aura lauTatI huI 24 hajAra nadiyoM rUpa parivAra se yukta huI hai isa prakAra yaha sindhu nadI pazcimadizA ke lavaNa samudra meM jAkara milagaI hai isa kathana ke atirikta aura saba kathana gaMgAnadI ke prakaraNa ke jaisA ho hai aisA jAnanA cAhiye suu05|| (tassaNaM paunadahassa uttarilleNaM toraNeNaM) eka teja nAmadhArI prapAta kuMDa che. e prapAta kuMDanuM varNana paNa gaMgA prapAtavat samajavuM. tenA madhya bhAgamAM siMdhu DIpa che e dvIpanuM varNana gaMgA dvIpanA varNananI jema ja che. temaja sidhu mahAnadI sUtrano artha gaMgA mahAnadI sUtranA artha je ja thAya che mahI yAvat 54thI 'tasya khalu sindhupAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhu mahAnadI pravyUDhA satI uttarArddham bharatavarSa iyatI 2 salilAsahastraiH ApUryamANA 2' meM phne| sabathayo che. e siMdhu mahAnadI khaMDa prapAta guphAnA nimna bhAgamAMthI pravAhita thai temaja vaitADhayA parvatane vidI karatI pazcima dizA tarapha pAchI pharatI 14 hajAra nae rUpa pitAnA parivArathI yukta thaI che. A pramANe e siMdhu nadI pazcima dizAnA lavaNa samudramAM jaIne maLe che. e kathana sivAya zeSa badhuM kathana gaMgA nadInA prakaraNa jevuM ja che. je sU. 5 che Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ jambUdvIpaprajJaptisUtra Nassa uttarAbhimuhI padhae gaMtA mahayA ghaDamuhapattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasai eNaM pavAeNaM paDai / rohiyaMsA NAma mahANaI jao pavaDai, ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNattA, sA NaM jibbhiyA joyarNa AyAmeNaM addhaterasajoSaNAI vikvaMbheNaM, kosaM bAha. lleNaM nagaramuhaviudRsaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA rohiyaMsA mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA pavAyakuMDe NAmakuMDe paNNatte, savIsaM joyaNasa AyAmabikkhaMbheNaM, tiSiNa asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, dasajoyaNAiM unheNaM acche kuMDavaNNao jAva toraNA, tassa NaM rohiyaMsA pavAyakuMDasta bahumajjhadesabhAe ettha gaM mahaM ege rohiyaMsA NAmaM dove paNgatte, solasa joyaNAI AyAmavikvaMbheNaM, sAiregAiM paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM, do kose Usie jalaMtAo, savvarayaNAmae acche saNhe0 sesaM taM ceva jAva bhavaNaM aTro ya bhANiyavvotti / tassa NaM rohiyaMsAppabAyakuMDassa uttarilleNaM toraNegaM rohiyaMsA nahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejjamANI 2 cauddasahiM salilAsahassehiM ApUrebhANI 2 sadAvai baTTaveyaDDapabvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA sabhANI paJcatthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paJcatthimeNaM lavaNatamudaM samapei, rohiyaMsA NaM parahe addhaterasajoyaNAiM vikkhaMbheNaM kosaM uvvehegaM, tayagaMtaraM ca NaM bhAyAera parivaddhamANI 2 muhamUle paNavIsaM joyaNasayaM vikvaMbhega aDDAijjAI joyaNAI uThaveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhattA ||suu0 6 / / chAyA-tasya khalu padmahUdasya auttarAheNa toraNena rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA satI isa chaThe sUtra kA artha isakI chAyA se hI jAnA jA sakatA hai aisA hai ||suu.6|| TIkA-A cha sUvane artha e sUtranI chAyA dvArA ja jANI zakAya che. savA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 6 rohitAMsAmahAnadIprapAtAdi nirUpaNam 61 dve paTsaptate yojanazate SaTcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena muktAvalihArasaMsthitena sAtirekayojanazatikena prapAtena prapatati / rohitAMsA nAma mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jivikA prajJaptA / sA khalu jihikA yojanamAyAmena arddha trayodazayojanAni viSkambheNa kroza bAlpena makaramukhavivRta. saMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI acchA; rohitAMsA mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM rohitAMsA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , tad vizaM yojanazatamAyAma viSpambheNa, trINi azItAni yojanazatAni kizcidvizeSonAni parikSepeNa, daza yojanAni udvedhena accham0, kuNDavarNako yAvat toraNAH / tasya khalu rohitAMsA prapAtakuNDa'sya bahumadhyadezabhAge atra khalu eko rohitAMsA nAma dvIpaH prajJaptaH, SoDazayojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcAzataM yojanAni parikSepeNa, dvau krozAvucchrito jalAntAt , sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH0 zeSaM tadeva yAvad bhavanam arthazca bhaNitavya hati, tasya khalu rohitAMzAprapAtakuNDasya AttarAheNa toraNena rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA satI haimavataM varSamiyatI 2 caturdazabhiH salilAsa. hauH ApUryamANA 2 zabdApAtivRttavaitADhayaparvatamarddhayojanenAsamprAptA satI pazcimAbhimu. khyAvRttA satI haimavataM varSa dvidhA vibhanamAnA 2 aSTAviMzasA salilAsahasraH sanagrA adho jagatIM dArayitvA pazcimela gasa gudraM samarpayati / rohitAMsA khalu prabahe arddha trayodazayojanAni viSkambheNa krozamudvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parivarddhamAnA 1 mukhamUle paJcaviMza yojanazataM viSkambheNa ardhatRtIyAni yojanAni udveghena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM paramavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptA // sU0 6 // ___TIkA-'tassa ' ityAdi / 'tassa NaM paumadaharasa' tasya khalu padmadasya 'uttarilleNaM toraNeNaM' auttarAheNa-uttaradigbhavena toraNena-bahiriNa 'rAhiyaMsA mahANaI pabuDhA samANI' rohitAMsA-tannAmnI mahAnadI pravyUDhAniHsRtA satI 'doNNi chAyattare joyaNasara chacca egR. NavIsa ibhAe joyaNassa' SaT saptate-SaT saptatyadhike dve yojanazate padacaikonaviMzatibhAgAna yojanasya etAvatI bhuvam 'uttarAbhimuhI paJcaeNaM gaMtA' uttarAbhimukhI haimavat kSetrAbhimukhI sA nadI parvatena gatvA 'mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasai. eNaM pavAeNaM paraDaI' mahAghaTamukhebhyaH pravRttiH nissaraNaM yasya-prapAtasya tena-mahAghaTamukha pravRttikena tathA-muktAvalihArasaMsthitena, tathA-sAtirekaM-kiJcidadhikaM yojanazataM yatra tena sAtirekayojanazAtikena-kizcidadhikazatayojanaviziSTena uktatrayavizeSaNaviziSTaprapAtena prapatati / 'rohiyaMsA NAma mahANaI jo pavaDaI' rohitAMsA nAmnI mahAnadI yataH-yasmAta sthAnAt prapatati, 'ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA' atra khalu prapatanasthAne mahatI atidIrdhA ekA jibikA-tadAkAraM vizeSavastu, prajJaptA-kathitA, 'sA NaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addha terasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, kosa bAhalleNaM' sA khalu jihikA yojanamekam AyAmena-dairyeNa, arddhatrayodaza yojanAni viSkambheNa-vistAreNa, kroza bAha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jambUdvIpaprApti lvena-sthaulyena gaGgA-jihikAtaH asyA dviguNatvAt , 'magaramuha viuTasaMThANasaMThiyA savva vairAmaI' makaramukhavivRtasaMsthAna-saMsthitA-makara mukhamiva vivRtaM-vidIrNa yatsthAnam-AkA ravizeSastena-saMsthitA, sarvavajramayI 'acchA rohiyaMsA mahANaI jahiM pavaDai' acchaa-svcch| rohitAMsA mahAnadI yatra prapatati, atha kuNDasvarUpamAha-'etthaNaM mahaM ege-rohiyaMsA pavAya. kuDe NAma kuDe paNNatte' atra khalla sthAne mahadekaM rohitAMsA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , 'savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNa' tat kuNDaM vizam-viMzatyadhika yojanazatam AyAma viSkambhAbhyAM dairdhya vistArAbhyAm gaGgAprapAtakuNDato'sya dviguNatvAt 'tiNNi asIe joya. Nasara kiMci visemaNe parikkheveNaM' trINi yojanazatAni azItAni azItyadhikAni kiJci dvizeSolAni parikSepeNa-paridhinA-pariveSTanena 'dasajoyaNAI uvve heNaM' dazayojanAni udve. dhena-gaMbhIreNa 'acchakuMDa--baNNa bhI jAva toraNA' accham ; kuNDavarNakA-kuNDasya varNanaM yAvatto. raNAni toraNaparyantaM vaktavyam / athAtra dvIpamAha-'tassa NaM rohiyaMsA pavAyakuDassa bahumajjha desanAe ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA NAmaM dIve paNNatte' tasya khalu rohitAMsA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAge, atra khalu-sthAne mahAn eko rohitAMso nAma dvIpaH prajJapta:-kathitaH, 'solasajoyaNAI AgAmavikkhaMbheNaM' sa ca dvIpaH poDazayojanAni AyAmaviSkambhAbhyAMdaiyavistArAbhyAm , 'sAiregAiM praNAsaM joyaNAI parikkheveNaM' sauMtirekANi pazcAzataM yojanAni parikSepeNa-paridhinA, do kose asie jalaMtAo' dvau krozau ucchrito jalAntAt-jalaparyantAt krozadvayamUvaM gataH sa dvIpaH 'savvasyaNAmae acche saNhe 0 sesaM taM ceva jAva bhavaNaM aTTho ya bhANiyavvo tti' sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH- zeSaM tadeva yAvada bhavanam arthazca bhaNitavya iti, samprati asyA nadyAH aina toraNena nirgano yasya ca kSetrasya sparzanA yAvAMzca nadI parivAro yatra ca saMkramastathA''ha-'tassaNa' ityAdi / 'tassa rohi yaMsAppavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM' tasya khalu rohitAMzAprapAtakuNDasya auttarAheNautaradigbhavena toraNena-bahiriNa, 'rohiyaMsA mahANaIpavUDhA samANI' rohitAMsA mahAnadI pravyUDhA-nirgatA satI 'hemavayaM vAsaM ejjamAgI 2' haimarataM varSam iryatI2 gacchantI 2 'cau. isahiM salilAsahassehi ApUremANI 2' caturdazabhiH slilaashsrH-ndiishstrair| pUryamANAra sadAvaivaTTaveyapavvayaM addha joyaNeNaM asaMpattA samANI' zabdApAti nAmAnaM vRttapaitADha caparva tam arddha yojanenAsamprAptA satI 'paccasthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duddA vibhayamANI 2' pazcimAbhimukhI AvRttA-parAvRttA satI haimavataM varSa dvidhA vibhanamAnA 2 'aTThAvIsAe salilAsahasse hi samagagA' aSTAviMzatyA salilAsahauH nadIsahasraiH samagrA. paripUrNA satI 'ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM labaNasamuI samappeI' jagatIm adho dArayi. sthA bhitvA pazcime lavaNasamudraM samarpayati-pravizatItyarthaH, asyA eva mUlavistArAdhAha-'rohi. yaMgANaM pabahe addhaterasa joyaNAI vikkhaMbhega kosaM ulve heNaM' rohitAMsA nAmnI nadI khalu pravahe-pravahati yasmAditi prAhastasmin-mUle arddha trayodaza yojanAni-sArddhadvAdazayojanAni Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 6 rohitAMsAmahAnadIprapAtAdikanirUpaNama 63 viSkambheNa-vistAreNa prAcyakSetranadIto dviguNavistArakatvAt , krozamudvedhena-uccatvena prava havyAsa paJcAzattamabhAgarUpatvAt , 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2' tadanantaraJca khalu mAtrayA 2 krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayo dhanurvizatyA vRddhayA pratipArzva dhanurdazakavRddhayetyarthaH parivarddhamAnA 2 'muhamUle paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNa' mukhamUle samudrapraveze paJcaviMzataM paJcaviMzatyadhikaM yojanazataM viSkambheNa, pravahavyAsAddazaguNatvAt , 'aDrAijjAI joyaNAI uvveheNaM' arddhatRtIyAni yojanAni-sArddhadve yojane udvedhena mukhavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAta, 'ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhittA' ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAzca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptA veSTitA ||suu.6|| atha kSudrahimavatparvatoparivartikUTasvarUpaM darzayitumAha 'cullahimavaMte NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-cullahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA pANatA? goyamA ! ikkArasa kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 cullahimavaMtakUDe 2 bharahakUDe3 iladevIkUDe 4 gaMgAdevIkUDe 5 sirIkUDe6 rohiyaMse kUDe7 siMdhudevIkUDe8 suradevIkUDe 9 hemavayakUDe 10 vesamaNakUDe11 / kahi bhaMte / cullahimavaMte vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe NAma kUDe paNNatte ? goyamA ! purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM cullahimavaMtakUDassa purathimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe NAma kUDe paNatte, paMca joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM mUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM majjhe tiNNi ya paNNattare joyaNalae vikkhaMbheNaM upi addhAijje joyaNasae vikkhaMbhe, mUle egaM joyaNasahassaM paMca ca egAsIe joyaNasae kiMci visesAhie parikkhebedha, majjhe ega joyaNasahassaM chalasIyaM joyaNasayaM kiMci visesUNe parikkheveNaM, uppiM satta ikANaue joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte, uppi taNue, gopucchasaMThANasaMThie sabarayaNAmae acche, se NaM egAe paumavaravei. yAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, siddhAyayaNassa kUDassa NaM uppiM bahusabharamaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege siddhA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jambUdvIpaprajJaptisUtre yayaNe paNNatte, paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vibheNaM, chattIsaM joyaNAI uddhaM uccateNaM jAva jiNapaDimA vaNNao bhANiyavvo / kahi NaM bhaMte! culla himavaMte vAsaharapavvae cullahimavaya kUDe NAmaM kUDe paNa ? goyamA ! bharahakUDassa purasthimeNaM siddhAyayaNakUDassa paccatthime, ettha NaM cullahimatrae vAsaharapavdae cullahimavaekaDe NAmaM kUDe paNNatte, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavivakhaMbhaparikkhevo jAva bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhade sabhAe ettha NaM mahaM ege pAsavarDesa paNNatte vAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca uccatteNaM ikatIsaM joyaNAI kosaM cavikakhaMbheNaM avabhuggayamUsiyapahasiya viva vivihmaNirayaNa bhanicitte vAudaddhyavijayavejayaMtI paDAgAcchattAi cchattaka lie tuMge gagaNatala mabhigha mANasihare jAlaMtararayaNapaMjarummIliyavva maNirayaNabhUmiyAe viyasiyasayavatta puMDarIya tilayara yaNaddhacaMdacitte jANAmaNimayadAmAlaM kie aMto bahiM ca saNhe vairatavaNijaruilavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIyaruve pAsAie jAna paDirUve, tassa NaM pAsAyavaDeMsagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva sIhAsaNaM saparivAra se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai cullahimavaMta kUDe 2 ? goyamA ! cullahimavae NAmaM deve mahiDDie jAva parivasai, kahi NaM bhaMte! cullahimavayagirikumA rassa devassa cullahimavayA NAmaM rAyahANI paNNattA ?, goyamA ! cullahimatrakUDassa dakSiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIvaittA aSNaM jaMbuddI dIvaM dakkhiNaM bArasa joyaNasahassAiM ogAhittA ittha NaM cula himavayassa girikumArassa devassa cullahimavayA NAmaM rAyahANI paNNattA, bArasa joyaNasahassAiM AyAmavivakhaMbheNaM, evaM vijaya rAyahANIsarisA bhANiyavvA, evaM jAva avasesANa vi kUDANaM vatavtrayA NeyavvA AyAmabhiparikakhevAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTTo ya devANa ya devINaM ya rAyahANIo NeyavvAo, causu devA cullahimavaMte1 bharadda2 " 5. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam hemavaya3 vesamagakuDesura sesesu devayAo, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimasyAsaharapavae ? 2, goyamA ! mahAhimavayavAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattumvehavikkhaMbhaparikkhevaM paDucca IsiM khuDDatarAe ceva hastatarAe ce NIyatarAe cetra, cullahimavaMte ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTiie parivasai, se eegaNaM goyamA ! evaM vuccaiculla himanae vAsaharagaThavae 2, aduttaraM ca goyanA ! cullahimavayassa sAsae NAmadhejje paNNane, jaMNa kayAi pAsI / sU0 7 // chAyA-kSudrahimavati khalu bhadanta ! varSadharaparvate matikUTAni prajJaptAni ? gautama ! ekAdazakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTam ? zudradizvarakUTam 2 bharatakUTam 3 ilAdevIkUTam 4 gaGgAdevIkUTam 5 zrIkUTam 6 rohigAMzAkUTam 7 sindhu devIkUTam murAdevIkUTam9 haimavatakaTam 10 vaizravaNaTam 11 / kva khalu bhadanta ! zudrAhimavati varSadharaparvate siddhAyatanakUTa nAmakUTaM prajJaptam ? gautama ! paurastyalayaNasamudraspa pazcimena zudrahimavatkUTasya paurastna atra ghalu siddhAyatanakUTaM nAma kUTa prajJaptam , pazca yojanazatAni Urdhvamuccatvena mUle paJca yojanazatAni viSkambheNa madhye trINi ca pazca saptatAniyojanazatAni viSkambheNa upari ardhetRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, mRle ekaM yojanasahasraM paJca ca ekAzItAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepaNa madhye eka yojanasahasram ekaM ca paDazInaM yojanazataM kiJcidvizeSonaM parikSeveNa upari saptarakanavatAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa, mUle vistIrNa, madhye saMkSiptam , upari tanukam , gopuccha saMsthAnasaMsthitaM sarvaratnamayam accham , tat khalu ekayA padmavaravedi. kayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptam , siddhAyatanasya kUTasya khalu upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptA, yAvat tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu mahade siddhAyatanaM prajJapta, pacAzataM yojanAni viSkambheNa padatrizataM yojanAni Urdhvapuccatvena yAvat jinapratimA varNako bhnnitvyH| kva khalu bhadanta / kSudrahimavati varSadharaparvate kSudrahimava kUTaM nAmakUTaM prajJaptam ? gautama ! bharatakUTasya paurastyena siddhAyatanakUTasya pazcimena, aba khalu kSudrahimavati vaSedharaparvate kSudra. himavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam , evaM ya eva siddhAyatanakUTasya uccatvaviSkambha parikSepo yAvat bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAn ekaH prAsAdAvataMsakA prajJaptaH, dvApaSTiM yojanAni arddha yojanaM ca uccatvena, ekatriMzataM yojanAni krozaM ca viSkambheNa abhyudgatocchita prahasita iva vividhamaNiratnabhakticitraH vAtozrutavijayavaijayantIpatAkAcchanAticchatrakalitaH tuGgaH gaganatalamabhilaGghayacchikharaH jAlAntararatnapaJjaronmIlita ja09 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre iva maNiratnastUpikAkaH vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandracitraH nAnAmaNimayadAmAlakRtaH antarbahizca zlakSNavajratapanIyaruciravAlukA prastutaH sukhasparzaH sazrIkarUpaH prAsAdIyaH yAvat pratirUpaH, tasya khalu prAsAdAvataMsakasya antaH bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvat siMhAsanaM saparivAram , atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-kSudrahimavatkUTaM 2 ? gautama ! kSudrahimavAn nAmadevaH maha ddhika yAvata parivasati, kva khalu bhadanta ! kSudrahimavagi rikumArasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajJaptA ?, gautama ! kSudrahimavatkUTasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya anyaM jambUdvIpaM dvIpaM dakSiNena dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya atra khalu kSudrahimavato girikumArasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajJaptA, dvAdazayojanasahasrANi AyAmaviSkammeNa evaM vijayarAjadhAnI sadRzI bhaNitavyA, evamavazeSANAmapi kUTAnAM vaktavyatA netavyA, oyAmaviSkambha-parikSepa prAsAda. devatAH siMhAsanaparivAraH arthazca devAnAM ca rAjadhAnyo netavyAH, catuSu devAH kSudrahimavada 1 bharata 2 haimavata 3 vaizravaNakUTeSu4 zeSeSu devatAH, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate kSudrahima vAn varSadharaparvataH 12, gautama ! mahAhimavadvarSadhara parvataM praNidhAya AyAmoccatvodvedha viSkambha. parikSepaM pratItya ISatkSudrataraka eva hUsvataraka eSa nIvataraka eva kSudrahimavAMzcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa etenArthena gautama ! evamucyate kSudrahimavAn varSadhara parvataH 2 aduttaram atha ca khalu gautama ! kSudrahimavata : zAzvataM nAmadheyaM prajJAm yad na kadA cid nA''sIt // sU 0 7 // TIkA-'cullahimavaMte NaM' ityAdi / 'culahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapacae kaha kuudd| paNNattA' kSudrahimavati khalu bhadanta / varSadharaparvate katikUTAni prajJatAni iti gautamasya praznaH 'cullahimavaMte NaM bhaMte ! bAsaharapavyae kai kUDA paNNattA' / TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra himavaMta parvata para kitane kUTa haiM ? isa bAta ko prakaTa kara rahe haiM-(cullahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavyae kai kUDA pa.) isame gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! kSudrahimavat varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhune kahA hai--(goyamA ! ikkArasa kUDA pa. he gautama ! 11 kUTa kahe gaye haiM (taM jahA siddhAyayaNakUDe 1, kSullahimavaMtakUDe 'cullahimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavyae kaikUDA paNNattA ityAdi' TIkAthe- e sUtra dvArA sUtrakAra himavaMta parvata upara kaDalA kUTo AvelA che, e vAta 25Ta 42 cha-'cullahimavaMteNaM bhaMte ! vAsaharapadhae kai kaDA pa.' samAM gautama svAmIe prabhune evI rIte prazna karyo che-ke he daMta himavat varSadhara parvata upara 4ATo 4AmA mAsA cha ? uttaramA prabhu 43 cha-'goyamA ! ikkArasakUDA pa.' a gautama / 11 To avAma mAvata cha. 'taM jahA siddhAyayaNakUDe 1, kSullahimavaMta Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam 67 bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'ikkArasakUDA paNNatA' ekAdazakUTAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-'siddhAyayaNakUDe 1' siddhAyatanakUTam 1 culla himavaMtakUDe 2' kSudrahimavatkUTam--idaM ca kSudrahimavagirikumAradevasvAsminneva sUtre'ye vakSyamANasya kUTam 2, 'bharahakUDe 3' bharatakUTam-bharatAkhya devasya kUTam 3, 'ilAdevIkUDe 4' ilAdevISaTpaJcAzadikkumArI devI vargamadhyavartinI viziSTAdevI tasyAH kUTam 4, 'gaMgAdevIkUDe 5' gaGgAdevIkUTaM-gaGgAdevyAH anantarasUtroktAyAH kUTam 5, 'siri kUDe 6' zrIkUTam-zrI devyAH kUTam 6, 'rohiyaMsakUDe 7' rohitAMsAkUTam-rohitAMsAdevyAH kUTam 7 'siMdhudevIkUDe 8' sindhudevIkUTam-sindhudevyAH 2, bharahakUDe 3, ilAdevokUDe 4, gaMgAdevIkUDe 5, sirikUDe 6, rohiaMsakUDe, 7, sindhudevIkUDe 8, suradevIkUDe 9, hemavayakUDe 10, vesamaNakUDe 11, unake nAma isa prakAra se haiM-1 siddhAyatanakUTa, kSudrahimavaMtakUTa 2, bharatakUTa 3, ilAdevIkUTa 4, gaMgAdevIkUTa 5, zrIkUTa 6, rohitAMzAkUTa 7, sindhu devI kUTa 8 sUradevI kUTa 9, haimavatakUTa 10, aura vaizravaNakUTa 11, Age jisake sambandha meM isI sUtra meM kahA jAne vAlA hai-aise kSudrahimavadbhiri kumAradeva kA jo kUTa hai vaha kSudrahimavagiri kUTa hai bharata nAma ke deva kA jo kaTa hai vaha bharatakUTa hai chappana dinakumArikAoM ke madhya meM ilAdevI eka viziSTa devI hai isa devI kA jo kUTa hai vaha ilAdevI kaTa hai anantara sUtrokta gaMgAdevI kA jo kUTa hai vaha gaMgAdevI kUTa hai zrIdevI kA jo kUTa hai vaha zrIdevI kUTa hai rohitAMzAdevI kA jo kUTa hai vaha rohitAMzA kUTa hai sindhudevI kA jo kUTa hai vaha sindhu devI kUTa hai surAdevI kA jo kaTa hai vaha surAdevI kUTa hai ilAdevI kI taraha surAdevI bhI-eka viziSTadevI hai haima. vatavarSa ke adhipati devakA jo kUTa hai vaha haimavatakUTa hai vaizravaNa-kubera-kA jo kUDe 2. bharahakUDe 3, ilAdevI kUDe 4, gaMgAdevI kUDe 5, sirI kUDe 6, rohiaMsa kUDe 7, sindhu devI kUDe 4, suradevI kaDe 1, hemavaya kUDe 10, vesamaNa kUDe 11' tamanA nAmA A pramANe che-1 siddhAyatana phUTa, 2 sudrahimavat, kUTa, 3 bharata phaTa, 4 IlAdevI phUTa 5 gaMgA-devIkUTa, 6 zrI phUTa, 7 rahimAMzA kUTa, 8 sidhudevI phUTa, 9 suradevI phUTa-10 haimavaMta kUTa, ane 11 vaizramaNa kUTa AgaLa jenA viSe A sUtramAM ja kahevAmAM Avaze evA zudra himava6 girikumAra devano je phUTa che te kSudrahimagiri phUTa che. bharata nAmaka devane je kUTa che te bharatakUTa che. 56 dikumArikAonA madhamAM IlAdevI eka viziSTa devI che. e devIne je kUTa che te IlAderI phUTa che. anaMtara sUkta gaMgA devIno je kUTa che te gaMgA devI phUTa che. zrI devIne je phUTa che te zrI devI phUTa che. hitAMzA devIne je phUTa che te rohitAzA kUTa che. sidhu devIne je phUTa che te sidevI phUTa che. suradevIne je phUTa che te surA devI phUTa che. IlA devInI jema Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre kUTam 8, 'suradevIkUDe 9' surAdevIkUTam-surA devyapi ilAdevIvat tasyAH kUTam 9 hemava. yakUDe 10' haimavata kUTam-haimavatavarSAdhipatidevakUTam 10, 'vesamaNakUDe 11' vaizravaNakUTaM-vaizravaNaH kubero lokapAlavizeSaH tamya kUTam 11, ___ atha teSAmeva kUTAnAM sthAnAdi svarUpaM praznottarAbhyAM pradarzayitumAha-'kahi NaM bhaMte !" ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! culla himavaMte vAsaharapandhae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?' he bhadanta ! kutra khalu kSudrahimavatI varSadharaparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ? iti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM cullahimavaMtakUDassa purasthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' paurastyalavaNa samudrasya pazcimena kSudrahimavatkUTasya paurastyena atra khala siddhAyatanakUTaM nAmakUTaM prajJaptam , tatra-siddhA. yatanakUTasya prathamatayA mAnAdhAha-'paMcajoyaNasayAI' ityAdi 'paMca joyaNasayAI uddhaM uccateNaM' navaram-paJca yojanazatAni paJcazatayojanAni Urdhvam uccatvena, mUle (mUladezAvacchedena) siddhAyatanakUTaM yAvadasti tAvadAha-mUle paJcatyAdi-'mUle paMca joyaNasayAI vikkhaMkUTa hai vaha vaizravaNakUTa hai (kahi NaM bhaMte ! cullAhamavaMte vAsaharapancae siddhAyayakUDe NAmaM kUDe pa.) bhadanta ! kSudrahimavat varSadhara parvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahA~ para kahA gayA hai 1 isake uttara meM prabhu kahate hai (goyamA ! purasthimalavaNavamudassa paccatthimeNaM cullahimavaMta kUDassa purathimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakaDe NAmaMkUDe paNNatte) he gautama ! pUrvadigvartI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM evaM kSudrahimavatU kUTa kI pUrvadizA meM siddhAyatana kUTa nAmakA kUTa kahA gayA hai (paMca joyaNasayAI uddhaM uccattaNa mUle paMca joyaNasayAI vikhaMbheNaM majze tiNNiya paNNattare joyaNasae vikhaMbheNaM upi addhAhajje joyaNasae vikkhaMbheNaM, mUle egaM joyaNasahassaM paMcaya egAsIe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM majjhe ega joSaNasahassaM egaMca chalasIyaM joyaNamayaM kiMciMvisemUNaM surAdevI paNa eka viziSTa devI che. haimavata varSanA adhipati devano je kUTa che te hemapttt cha. vaizravaNa-mero 2 phUTa cha te vaizravaNa 8 cha. 'kahiNaM bhaMte ! cullahimavaMte vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' 3 mata! kSudrabhivat 2 ta 52 siddhAyatana nA reTa cha te 4yA mAvesa cha ? senA nAmamA pramuche-'goyamA ! purathimalavaNasamuhassa paccatthimegaM cullahimavaMtakUDassa purathimeNaM ettha Na siddhAyayaNa kUDe NAmaM kUDe paNNate' gautama ! 5 hita 15 samudranI pazcima dizAma tamA kSudra libhapatanI zAmA siddhAyatanaTa nAma dUMTa mAvasache-paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM mUle paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNa majjhe, tiNNiya paNNattare joyaNasae vikhaMbheNa, uppi addhAijje joyaNasae vikkhaMbheNaM, mUle egaM joyaNasahassaM paMcaya egAsIe joyaNasae Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparva toparitanakUTasvarUpam bheNaM' mUle- mUladezAvacchedena paJca paJcasaMkhyAni yojanazatAni yojanAnAM zatAni viSkambheNa vistAreNa prajJaptamiti pUrveNAnvayaH, 'majjhe tiSNi ya paNNattare joyaNasara vikhaMbheNaM' evamagrespi madhye-madhyadezAvacchedena trINi- trisaMkhyAni ca paJcasaptatAni paJcasaptatyadhikAni yojanazatAni viSkambheNa 'upibhaddhA ijje joyaNasae vikkhaMbheNaM' upari- uparitana dezAvacchedena atRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, ityevaM mUla madhyAnteSu tasya vistArapramANamuktvA parikSepapramANamAha- 'mUle ekam' ityAdi, 'mUle egaM joyaNa sahassaM paMca egAsIe joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM' mULe ekaM yojanasahasraM paJca ekAzItAni - ekAzItyadhikAfna yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni kiJcidadhikAni ca parikSepeNa, 'majjhe egaM joyaNasahassaM egaM ca chalasIyaM joyaNasaya kicivisesUNe parivarakheveNaM' madhye - ekaM yojanasahasram ekaM ca paDazItyadhikaM yojanazataM kiJcidvizeSonaM kiJcinyUna parikSepeNa, 'upi satta ikkANaue joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM' upari sapta-saptasaMkhyAni ekanava parikkheveNaM upi sattaikkANaue joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM mUle vicchiNNe, majjhe saMkhite upiM taNue gopucchasaMThANasaMThie sabbarayaNAmae acche ) yaha siddhAyatana chUTa 500 yojana UMcA hai mUla meM 500 yojana kA madhya meM 375 yojana kA isakA vistAra hai, Upara meM 250 yojana kA vistAra hai, isa prakAra se isakA mUla, madhya aura anta kA pramANa kahA gayA hai aba isake parikSepa kA pramANa isa prakAra se hai-mUla meM isakA parikSepa 1581 yojana se kucha adhika haiM madhya meM isakA parikSepa 1986 yojana se kucha kama hai Upara meM isakA parikSepa 791 yojana se kucha kama hai 1986 yojana se kucha kama hai aisA jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki 11 sau yojana to pUre samajhanA cAhiye tathA-86 yojanoM meM se 85 yojana pUre samajhanA cAhiye bAkI jo eka kiM civisesAhie parikkheveNa majjhe egaM oyaNasahassaM evaM ca chalasIyaM joyaNasayaM kiMci visesUNe parikkheveNa upi satta ekkANaura joyaNasae kiMci visesUNe parikkhetreNa mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte uppi taNue gopuccha saMThANasaMThie savvarayaNamae acche' me siddhAyatana phUTa 500 ceAjana jeTale UMcA che. mUlamA 500 yeAjana jeTaleA ane madhyamAM 375 2Ajana jeTaleA ene vistAra che. uparamAM 250 ceAjana jeTale vistAra che. A pramANe A phUTanu mUla, madhya ane aMta saMbaMdhI pramANa kahevAmAM Avela che. have AnA parikSepa nuM pramANu A pramANe che. mULamAM AnA arikSepa 1581 ceAjana karatAM kAMIka vadhAre che. madhyamAM Ane parikSepa 1186 ceAjana karatAM kaMIka krama che. uparamAM AneA parikSepa 791 ceAjana karatAM kaMika alpa che. 1186 caiAjana karatAM kaMika alpa che. Ama je kahevAmAM Avela che tenuM tAtpa A pramANe che. ke 11 se ceAjana te pUrA samajavA joIe. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go jambUdvIpaprajJaptisUtre tAni-ekanavatyadhikAni yojanazatAni kizcidvizeSonAni kiJcinAni parikSepeNa, ayaMbhAva:-ekaM sahasraM pUrNa zataM ca pUrNa paJcAzIti yojanAni ca pUrNAni zeSaM ca krozatrayaM dhanuSA. maSTazatAni trayoviMzatyadhikAni iti kizcitpaDazItitamaM vivakSitamiti, tathA upari sapta yojanazatAni eka navatyadhikAni kiJcinyUnAni parikSepeNa ayaM bhAvaH-sapta zatAni navati yojanAni pUrNAni, zeSa krozadvaSaM dhanuSAM saptazatAni paJcaviMzatyadhikAnIti kizcidvi. zeponam ekanavatitamaM yojanaM vivakSitam , parikSepeNeti savatra bodhyam, 'mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte-uppi taNue gopuccha saMThANasaMThie' mUle vistIrNa bistArayuktam , madhye saMkSiptaM mUla satkavistArApekSayA alpavistArayuktam upari zikhare tanukam hasvam mUlamadhyApekSayA' lpataravistarayuktam , tathA gopucchasaMsthAnasaMsthitam UvIkRta gopucchAkAra saMsthitam' 'savvarayaNAmae acche' sarvaratnamayam acchaM prAgvad / yojana vacA hai usameM se 3 koza 823 dhanuSa ho lenA cAhiye isa taraha yahAM 1186 yojana pUre ka kaha kara isa prakAra se kucha kana kahe gaye haiM aisA jAnanA cAhiye tathA 791 yojana ko jo kucha kama kahA gayA hai usakA bhAva aisA hai ki 790 yojana to pUre lelenA cAhiye bAkI 1 yojana meM se 2 koza aura 725 dhanuSa lenA cAhiye isa taraha karake 791 yojana kucha kama kaheM gaye haiM aisA jAnanA cAhiye isa taraha yaha siddhAyatana kUTa mUla meM vistIrNa madhya meM saMkSipta aura Upara meM tanuka patalA ho gayA hai isaliye isakA AkAra urvIkRta gopuccha ke AkAra jaisA bana jAtA hai yaha siddhAyatana kUTa sarvAtmanA ratna maya hai aura accha AkAza evaM sphaTikamaNi ke jaisA nirmala hai (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNa saMDe gaM savvao samaMtA saMparikikhitte siddhAyayaNa. stakaDassa NaM upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) yaha siddhAyatanakUTa temaja 86 janomAMthI 85 jane pUrA samajavA joIe. zeSa je eka yojana vadhe che, temAMthI 3 gAu 823 dhanuSa ja levA joIe. A pramANe ahIM 1186 ejana. pUrA na kahIne A pramANe kaMIka kama kahevAmAM Avela che. temaja 791 janamAMthI kaIka a95 kahevAmAM Avela che, tene bhAva A pramANe che ke 790 jane te pUrA levA joIe. bAkI eka ejanamAMthI 2 gAu ane 725 dhanuSa levA joIe. A pramANe 791 janathI kaMIka ala5 kahevAmAM Avela che. Ama jANavuM joIe. Ama A siddhAyatana phUTa mUlamAM vistIrNa, madhyamAM saMkSipa ane uparamAM tanu eTale ke pAtaLo thaI gayA che. eTalA mATe Ane AkAra uthvIkRta pucchanA AkAra jevo thaI jAya che e siddhAyatana phUTa sarvAtmanA ranamaya che. ane accha-AkAza ane sphaTika maNivat nirmaLa cha. 'se gaM egAe paumavaraveiyAi egeNa vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte siddhAya yaNarassa kUDassa NaM uppa bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' 2 siddhAyatanaTa me 5512 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimaghatparvatoparitanakUTasvarUpam athAtra pAvaravedikA vanakhaNDAdhAha-'se gaM' ityAdi, 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhitte' tat khalu siddhAyatanaTakUTam khalu ekayA padamavaravedikayA ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaM-veSTitam , atra yadasti tatsUcayitumupakramate-'siddhAyayaNassa kUDasse' tyAdi, 'siddhAyayaNassa kUDassa NaM uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNate, paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNabIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, chattIsaM joyaNAiM uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNao bhANiyavyo' siddhAyatanasya kUTasya khalu upari vahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat tasya khalu bahusamara. maNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadeza bhAgaH, atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam , paJcAzataM yojanAni viSkambheNa, patriMzataM yojanAni Urdhvamuccatvena yAvat jinapratimA varNako bhaNieka padmavaravedikA se evaM eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai isa ptiddhAyatana kUTa kA Upara kA bhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai (jAva tassaNaM pahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjha desabhAe-etthaNaM ege mahaM siddhAyayaNe paNNatte) yAvatU isa siddhAyatana ke bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca eka mahAna siddhAyatana kahA gayA hai (paNNAsa joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI bikvaMbhaNa chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA ghaNNao bhANiyavyo) yaha siddhAyatana AyAma kI apekSA 50 yojanA kA, viSkambha kI apekSA 25 yojana kA aura UMcAI kI apekSA 36 yojana kA kahA gayA hai 'jAva NaM bahusamaramaNijjassa' meM paThita isa yAvat zabda se-vaitA. Dhayagirigata siddhAyatanakUTa ke varNana jaisA isakA bhI varNana hai aisA prakaTa kiyA gayA hai tathA 'uccatteNaM jAva' yahAM jo yAvat zabda prayukta huA hai vedikAthI temaja eka vanakhaMDathI comera AvRta che e siddhAyatana phUTanA uparanA bhAga asabharabhAgIya 4AmA mAvasa che. 'jAva tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahu. majjhadesabhAe etmaNa ege mahaM siddhAyayaNe paNNatte' yAvat se siddhAyatananA pasama 2maNIya bhUmilAnA hI madhyabhA se viza sidhyAyatana che. 'paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNa jAva jiNapaDimA vaNNao bhANi yavyo' the sidvAyatana - mAyAmanI apekSAye 50 yA 104manI apekSAe 25 pejana jeTale, ane UMcAInI apekSAe 36 jana kahevAmAM Avela cha. 'jAva NaM bahusamaramaNijjassa' mA 5ti yAvat zapathI vaitAya zizata siddhaayatana phUTanA varNana jevuM enuM paNa varNana che. Ama prakaTa karavAmAM Avela che. temaja jAva NaM bahusamaramaNijjassa' mA 56ta se yAvat 4thI vaidayanita siddhAyatana Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jambUdvIpaprajJaptisUtre tavyaH / navaraM prathama yAvatpadena-vaitADhayagirigatasiddhAyatanakUTasyevAsyApi varNako bodhyA, uccatvena yAvat-ityatratyena dvitIyena yAvatpadena-tadgatasiddhAyatanAdi varNako bodhyH| ____ athAsminneva varSadharaparvate kSudrahimavagirikUTavaktavyatAmAha-'kahi NaM' ityAhi, 'kahi NaM bhaMte ! cullahimavate kAsaharapancae culla himavaMtakUDe NAma kUDe paNNatte' he bhadanta ! kSudahimA vativarSadharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTa kva khalu prajJaptam ? tasyottaramAha-'goyame' tyAdi 'goyamA !' he gautama ! 'bharatakUDaspta purathimeNaM siddhAyayaNakUDassa paccatthimeNaM, etya NaM cullahimavaMte vAsaharapabdhae culla himavaMta kUDe NAmaM kUDe paNNate' bharatakUTasya paurastyena siddhA. yatanakUTasya pazcimena, atra khalu kSudrahimavati varSadharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam , 'ebaM jo ceve tyAdi, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo' evam ukta prakAreNa ya eva siddhAyatakUTasya uccatvaviSkambhaparikSepaH-uccatva-viSkambha yukta parikSepa ityarthaH, atra madhyamapadalopI samAso bodhyaH, sa evAsyApi bodhyaH, idaM ca vacanamupalakSaNam , tena padmavaravedikA napaNDAdivarNanaM bahusamaramaNIyabhUmibhAgavarNanaM ca bodhyam kiM usase vahAM ke siddhAyatana AdikA varNaka pATha yahAM kahalenA cAhie aisA kahA gayA hai / (kahiNaM bhaMte ! kSullahimavaMte vAsaharapavvae kSullahimavaMtakaDe NAmaMkaDe paNNatte) isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai ki kSudrahimavatparvatapara kSudrahimavat kUTa nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! bharahakUDassa purasthimeNaM siddhAyayaNassakUDassa paccasthimeNaM etthagaM kSullahimavaMte vAsaharapadhae kSullahimavaMtakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he gautama ! bharata kUTa ke pUrva meM evaM siddhAyatanakaTa ke pazcima meM kSudrahimavaMta parvata para kSudrahimavat kUTa nAmakA kaTa kahA gayA hai, (evaM jo ceva siddhAyayaNakaDaspta uccattavikkhabha parikkhevo jAva bahusamaramaNijassa dUTanA na 2 menu 59 varNana cha. mAma pra48 42vAmAM Ave che. tebhA 'uccateNaM jAva' maDI 2 yAvat prayuta cyeta cha, tenAthI tyAMnA siddhAyatana pren| va 54 mahI sabha le nase. 'kahi NaM bhaMte ! kSullahimavaMte vAsaharapavvae kSullahimavaMtakUDe NAmaM kUDe pnn|' ye sUtra 43 gautame prabhune mA pramANe prazna dhyA che ke he prabhu! himavat parvata upara himavat kUTa nAmaka phUTa kayA sthaLe Avela cha 1 senA wwi prabhu 43 I. 'goramA ! bharahakUDassa purathimeNaM siddhAyayaNassa kUDarasa paccatthimeNaM etthaNaM kSullahimavate vAsaharapavvae kSullahimavaMtakUDe , NAmaM kUDe paNNatte' 3 gautama ! bharata phUTanA pUrvamAM ane siddhAyatana phUTanA pazcimamAM kSudra himavat parvata upara muka bhivat TUTa nAma chUTa mAvesa cha 'evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo jAva bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe etthaNaM mahaM ege posAya vaDeM. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam paryantaM bodhyam ityAha-'jAva' ityAdi, yAvat-yAvatpadena-"tasya khalu kSudrahimavatkUTasya khalu upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya khalu" iti saMgrAhyam 'tassaNaM bahusamara. maNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDe sae paNNatte bAsahi joyaNAI addha noyaNaM ca uccatteNaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM' tasya khalu bahusa. maramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu mahAnekaH prAsAdAktaMsakaH prAsAdeSu gRhavizeSeSu avataMsaka iva zirobhUSaNa vizeSa iva uttamaprAsAda ityarthaH. prajJaptaH, tasya mAnAdhAha sa khalu prAsAdAvataMsakaH dvApaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca uccatvena, ekatriMzataM yojanAni krozaM ca viSkambheNa, asyA''yAmastu samacaturasratvAnna sUtrakRtA vicintitaH, tatra bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte) isa taraha siddhAyatana kaTa kI jitanI UMcAI kahI gaI hai jitanA viSkambha kahA gayA hai aura jitanA parikSeSa kahA gayA hai utanI hI UMcAI utanA hI viSkambha aura utanA ho parikSepa isa kuTakA bho jAnanA cAhiye yaha vacana upalakSaNarUpa hai isase pAvaravedikA aura banakhaNDa Adi kA varNana aura bahusamaramaNIya bhUmi bhAga kA varNana bhI karalenA cAhiye hasa taraha yaha varNana vahAM taka karanA cAhiye ki jahAM taka isa kSudra himavAn parvata ke bahusamaramaNIya bhUmi bhAga kA jo vIca kA bhAga hai aisA pATha kahA gayA hai isa bIca ke bhAga meM vizAla prAsAdAvataMsaka kahA gayA hai (vAsahi joyaNAI addha joyaNaM ca uccatte NaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca vikhaMbheNaM abhuggaya bhUsiyapahasie vica vivihamaNirayaNabhatticitta) yaha prAsAdAvataMsaka UMcAI meM 62 // yojana hai viSkambha 31 yojana aura eka koza kA hai isakA AyAma sUtrakArane yahAM isake samacaturasra hone se prakaTa nahIM kiyA hai kAraNa ki vaitADhayagirigata prAsAda ke adhi. sae paNNatte' 2 // pramANe siddhAyatana chUTanI reTalI yAmAM AvedI cha,2 prabhAbhA vidhvaMbha kahevAmAM Avela che ane je pramANamAM parikSepa kahevAmAM Avela che, teTalI ja UMcAI teTale ja vikhaMbha ane parikSepa e kUTane paNa jANa. e vacana upalakSaNa rUpa che enAthI padvavara verikA ane vanakhaMDa vagerenuM varNana ane bahasamaramaNIya bhUmibhAganuM varNana paNa samajI levuM joIe. A pramANe e varNana tyAM sudhI levuM joIe ke jyAM sudhI e kSudra himavAna parvatane je bahusamaramaNIya bhUmibhAganI vaccene bhAga che, a pATha atre samaja. e madhyabhAgamAM vizALa prAsAdAvataMsaka kahevAmAM Avela che 'vAsaDhi joyaNAI addha joyaNaM ca uccattaNa ikkatIsajoyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggaya bhUsiya pahasie viva bivahamaNirayaNabhatticitte' se prAsAtasayAmA 12 // yena che. Ane viSkabha 31 jana ane eka gAu jeTalo che. e samacatuja che ethI sva ja0 10 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jambUdvIpaprajJaptisUtre kAraNaM vaitADhaya girigataprAsAdAdhikAre nirUpitamiti jijJAsubhistato jJeyam , sa prAsAdAvatasakaH kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'abbhuggayabhUsiya pahasiya viva vivihamaNirayaNabhatticitte' abhyudgatocchrita prahasitaH-abhyudgataH Abhimukhyena sarvato vinirgataH ucchritaH-ucca:gaganacumbI atidhavala prabhAsamUhena prahasina iva, yadvA-"abbhuggaya bhUsiya pahasiya viva" ityasya "abhyudgata tsRta prabhAsita iva" iti cchAyA, tatpakSe tu abhyudgatA-abhi-Abhi. mukhyena gatA-sarvato vinirgatA uttA-ut-prAbalyena mRtA sarvadikSu prasUtA yadvA AkAze prabalatayA sarvastiryaka pramRtA ca yA prabhA dyutiH, tayA sita iva baddha iva tiSThanIti pratIyate, anyathA kathaGkAraM so'tyuccai nirAdhAraH sthAtuM zaknuyAditi bhAvaH prabhA rajju baddhastu sthAtuM zaknotIti paryavasitam , mUle prAkRtatvAnmakArAgamaH, tathA vividhamaNiratnabhakticitra:vividhAni nAnAprakArANi yAni maNiratnAni maNayo ratnAni ca teSAM bhaktibhiH vicchittibhiH citraH adbhutaH nAnAparNoM vA, 'vAudghaya vijayave jayaMti paDAgacchattAicchattakalie' tathA vAtodadhuta vijayavaijayantI patAkAcchannAticchetrakalitaH-vAtodadhutA:-bAyukampitAH yAH vijayavaijayantyaH-vijayasUcikAH vainayantyaH-patAkAH, patAkAH sAmAnyapatAkAzca tathA chatrAtichatrANi uparyuparisthitAni cchatrANi ca taiH kalitaH-yuktaH, tathA 'tuMge' tuGgaH-uccaH, kAra meM yaha kahA jAcukA hai ataH vahAM se ise jAnalenA cAhiye yaha prAsAdAvataMsakaabhyudgatocchUita hai aura hasatA jaisA pratIta hotA hai arthAt gagana. tala cumbita hai aura apanI prabhA se camakatA athavA yaha aisA pratIta hotA hai ki mAno yaha samasta dizAoM meM phailI huI apanI prabhA se jakaDA sA hai nahI to phira itanA UMcA hone para vaha kaise nirAdhAra raha sakatA 9 mUla meM prAkRta hone se makAra kA Agama huA hai tathA yaha prAptAdAvataMsaka aneka prakAra ke maNiyoM evaM ratnoM dvArA kI gaI racanA se adbhuna yA nAnAvoM se yukta sA pratIta hotA hai (vAudghaya vijaya vejayaMtIpaDAgacchattA icchatta kalie tuge ggnntlmnnulikAre A prAsAdAvAMsakanA AyAma viSe spaSTatA karI nathI. kemake tADhaya girigata prAsAdanA adhikAramAM e kahevAmAM Avela che. ethI tyAMthI ja A viSe jANI levuM joIe. e prAsAdAvataMsaka adbhutasthita che ane hAsya karato hoya tema lAge che. arthAta e prAsAdAvataMsaka gagana talacaMkita che ane pitAnI prabhAthI camakI rahyo che. athavA e prAsAdAvatuMsaka e pratibhAsita thaI rahyo che ke jANe e samasta dizAomAM prasarelI pitAnI prabhAthI rabaddha thayela na hoya. nahItara e ATale badhe UMce hovA chatAM te nirAdhAra kevI rIte rahI zakata? mULamAM prAkRta levA badala makArAgama thayela che. temaja e prAsAdAvataMsaka anekavidha maNio temaja ratna dvArA viracita 2yanAthI mahamuta mathavA nAnAvidha pIthI yukta DAya sebha sANe cha. 'vAuchuya vijayavejayaMtI paDAgacchattA icchattakalie tuMge gagaNatalamaNulitasihare jAlaMtararayaNa paMja Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudra himavatparvatoparitanakUTa svarUpam 'gaganatalamabhilaMghamANasihare' ata eva gaganataram - AkAzatalam abhilaGghyacchikharaH - ati krAmyagrabhAgaH, 'jAlaMtararayaNapaMjarummIliyA' jAlAntararatnapaJjaronmIlita iva - jAlAni jAlakAni prAsAdabhittisthitAni, tepAmantareSu madhyeSu zobhArthaM jaTitAni ratnAni yasmin sa tathoktaH ratnajaTitagavAkSamadhyabhAgayukta ityarthaH, tathA paJjaronmIlitazca paJjarAt vaMzAdi nirmitAcchAdanavizeSAt unmIlitaH- tatkAlaniHsAritaH iva yathA zobhamAnaH, ayaM bhAvaHyathA vaMzAdi nirmitAt paJjarAd niHsAritaM ratnA dikama vinaSTakAntitvAdatyantaM zobhate, evaM so'pi prAsAdAvataMsakaH zobhata iti, yadvA-jAlAntaragatairatna paJjaraiH ratnasamudAyaiH unmIlita iva unmiti netra ivetyarthaH, tathA - 'maNirayaNa dhUmiyAe' maNiratna stUpikAkaH - maNiratnAnAM stUpikAH laghuzikharANi yasya sa tathokta:- maNiratnamayalaghu zikharayukta ityarthaH tathA - 'viya - siya sayavattapuMDarIya tilayarayaNacaMda cite' vikasitazatapatra puNDarIkatilakaratnArddhacandra citraH haMta sihare jAlaMtararayaNapaM jahama mI lievvamaNirayaNadhUbhiAe, viyasiya sayavattapuMDarIya tilayarayaNaddhacaMdaci NANAmaNimayadAmAlaMkie aMto bahiM ca , 9 saha vairatavaNijjaruila vAlugApatthaDe) isake Upara vAyu se vijaya vaijayantiyAM phaharA rahI hai patAkAoM se aura trAtichatroM se yaha kalita hai bahuta UMcA hai isakI zikhare AkAzatala ko bhI sparzakara rahI haiM isake madhyabhAga meM jo gavAkSa haiM ve ratna jati hai tathA yaha prAsAdAvanaMsaka aisA sundara nayA banAsA pratIta hotA hai ki mAno yaha abhI hI vaMzAdinirmita chAdanavizeSa se bAhara nikAlA gayA hai vaMzAdinirmita chAdanavizeSa se jo ratnAdika vastu bAhara nikAlI jAtI hai vaha bilakula sApha sutharI evaM avinaSTa kAntivAlI pratIta hotI hai ataH isakI sundaratA dekhakara yaha aisI kalpanA kI gaI hai isakI jo stRpikAeMlaghuzikhare hai ve maNiyoM evaM ratnoM se banI huI hai tathA vikasita zatapatroM ke puNDarIkoM ke evaM bhityAdikoM meM likhita ratnamayatilakoM ke tathA dvAra Adi meM rummIlievva maNiramaNathUbhiAe, viyasiva sathavatta puMDarIya tijaya rayaNaddha caMdacite, NANAmamidAmAlaM kie aMto barhi ca saNha vara tayaNijjaruilavAlugApatthaDe' me prAsAdAvata...saka upara vAyuthI AMdrelita thatI vijaya vaijayantIe pharakI rahe che. patAkAethI ane chatrAtichatrAthI e kalita che. e atIta UMcA che. enA zikharo AkAzane spazI rahyA che. enA mAyabhAgamAM je gavAkSeA che te ratna jaTita che temaja e prAsAdAvata...saka ave suMdara navIna khanelA jevA lAge che ke jANe e atyAre ja vazAdi nimita cha.dana vizeSathI mahAra kADhavAmAM Avela na heAya. vAdi nimita chAdana vizeSathI je ratnAdika vastue `hAra kADhavAmAM Ave che te taddana svaccha ane avinaSTa kAMtivAnI pratIta thAya che. ethI enI suMdaratA joine evI kalpanAe karavAmAM Avela che. enI je skUpikAo (laghuzikhara) che te marmANue ane ratnethI nirmita che, temaja vikasita Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ jambUdvIpaprajJaptisUtra vikasitAni-phullAni yAni zatapatrANi zatapatraviziSTAni kamalAni puNDarIkANi zvetakamalAni ca tathA tilakaratnAni bhittyAdiSu ratnamayatilakAni ardhacandrAH-ardhacandrAkRtayazca dvArAdau likhitA taizcitra:- adbhutaH nAnAvarNoM vA, tathA 'NANAmaNimayadAmAlaMkiya aMto bahiM ca' nAnAmaNimayadAmAlaGkRtaH-aneka prakAraka maNimaya mAlAzobhitaH, antaH-abhyantare bahiH prAsAdAdvahirbhAge ca 'saNhavairatavaNijjaruilabAlugA patthaDe' zlakSNa-vatratapanIya rucira vAlukA prastutaH-lakSNA:-cikkaNAH vajratapanIyAnAM vajraratna svarNamayyaH ata eva rucirAH zobhanAzca yAH vAlukAH sikatAH tAbhiH prastRtaH AcchAditaH, yadvA zlakSNa iti pRthak luptavibhaktikaM padaM zlakSNaH cikkaNaH prAsAdAvataMsakaH tathA vantratapanIyAnAM yA rucirA vAlukAH kaNikAstAsAM prastaTa:-prataro yasya (prAGgaNeSu) sa tathA 'suhaphAse' sukhasparzaH sukhajanaka sparzayuktaH 'sassirIyarUve' sazrIkarUpa:-zobhAsampannAkAraH, 'pAsAie' prAsAdIyaH, 'jAva paDirUve' yAvat-yAvatpadena darzanIyaH abhirUpaH tathA pratirUpaH eSAM vyAkhyA prAgvat / . 'tassa NaM pAsAyavaDeMsagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge.paNNatte, jAva sIhAsaNaM saparivAraM' tasya khalu prAsAdAvataMsakasya antaH madhye bahusamaramaNIyaH atyantasamatalaH ata eva ramaNIyaH sundaraH bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat siMhAsanaM saparivAram-atra saparivAra siMhAutkIrNa hue arddha candrAkAra ke jaise citroM se yaha vaDA hI anokhA dikhAI detA hai isa para aneka maNiyoM se banI huI mAlAeM paDI huI hai unase yaha bahuta hI suhAvanA pratIta hotA hai cikanI vajra evaM tapanIya suvarNa kI rucira bAlukAoM se yaha bhItara meM aura bAhara meM AcchAdita hai (suhAphAse, sassirIarave, pAsA. Ie, jAba paDirUve) yaha sukhakArI sparzavAlA hai zobhA saMpanna AkAra vAlA hai aura prAsAdIya hai yAvat pratirUpaka hai yahAM yAvatpada se 'darzanIyaH abhi. rUpaH' ina padoM kA grahaNa huA hai (tassaNaM pAsAyavaDe sagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAgepa.) usa prAsAdAvataMsakakA bhItarI bhAga bahasamaramaNIya kahA gayA hai (jAva sIhAsaNaM saparivAraM) vahAM para saparivAra siMhAsana kA varNana zatapatramA-puMDarIkenA tathA bhityAdikamAM likhita ratnamaya tilakenA ane kAra vageremAM utkIrNa thayelA ardha caMdrAkAra jevA citrothI e khUbaja adbhuta lAge che. enI upara aneka maNiothI nimita mALAo laTakI rahI che. temanAthI e atI suMdara pratIta thAya che. vAnI sucikakaNa vAlukAothI ane tapanIya suvarNanI rucira vAlukAothI e 12 mane mahA2 25-chAhita cha. 'suhaphAse, sarissarIarUve, pAsAIe, jAba paDirUve' e sukha kArI sparzavALe che. zabhA sampanna AkAravALe che ane prAsAdIya che. yAvat prati 354 che. mI yAvat 54thI 'darzanIya abhirUpaH' se pahanu ahue thayu cha. 'tassa NaM pAsAyavaDeMsagassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' se prAsAtasane lAtarI IPL masamabhAya 43pAmA mAsa che. 'jAba sihAsaNaM saparivAra' tyo saparivAra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bh7 prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudra himavatparvatoparitanakUTa svarUpam sUna varNanaM bodhyam, tacca rAjapraznIya sUtrasyaikaviMzatitama dvAviMzatitamasUtrataH saMgrAhyam, tadarthazca tata eva bodhyaH / 1 athAsyAnvarthe nAma vyAkhyAtumicchurAha - ' se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai culla himavaMtakUDe2' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate kSudrahimavatkuTam 2 ? asyottaramAha - 'goyamA !' he gautama | 'cullarhimavate - NAmaM deve mahiddhIe jAva parivasa' kSudrahimavAn nAmetyAdi - he gautama ! asmin kSudrahimavatkUTe kSudrahimavAn nAma devaH parivasatItyuttareNa sambandhaH sa kI - zaH ityAha- maharddhikaH yAvat - yAvatpadena - 'mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazaH mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH' ityeSAM saGgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA'STamasUtrastha vijayadevAdhikArAd bodhyA, parivasati nivasati / tena hetunA evamucyate kSudrahimavatkUTaM kUTam iti / athAsya rAjadhAnI vaktavyatAmAha - gautamaH pRcchati 'kahi NaM bhaMte !" ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! culla himavaMta girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA ? kutra khala karalenA cAhiye yaha varNana rAja praznIya sUtrake 21 veM aura 22 veM sUtra se jAnalenA cAhiye tathA vahIM se una sUtroM ke padoM kI vyAkhyA bhI samajha lenI cAhiye (se keNaTTe NaM bhaMte ! evaM vuccai khullahimavaMta kUDe 2) he bhadanta ! Apane aisA 'bullahimavanta' 'cullahimavaMtakUDa nAma kisa kAraNa se kahA hai 9 (goyamA ! kSullahimavaMte NAmaM deve mahiddhie jAca parivasai) he gautana ! isa kUTa para kSudra himavanta nAmakA devakumAra rahatA hai yaha maharddhika Adi vizeSaNa vAlA hai / yahAM yAvatpada se 'mahAdyutikaH, mahAbalaH mahAyazAH mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitika:' ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyA khyA aSTama sUtrastha vijayadevAdhikAra se jJAta kara lenI cAhiye isa kAraNa use maiMne kSullahimavanta kUTa ina nAma se kahA hai / (kahiNaM bhaMte! paMca cullahimavaMtagirikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM siMhAsananuM varSoMna karI levu joie. e varNana 'rAjapraznIya sUtra'nA 21mAM ane 22 mAM sUtramAMthI jaNI levu joie. temaja tyAMthI ja e sUtreAnA padenI vyAkhyA paNa samala sevI lehaye. 'se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai kSullahimavanta kUDe 2' De la ! ApazrI 'cullahimavanta' kSusaDibhavata DUDa nAma zA rathI Delu che ? 'goyamA ! kSullahimavaMte NAbhaM deve mahiiDhIe jAva parivasaI' he gautama! ye chUTa 352 kSudra hibhnvata nAmaka devakumAra rahe che. e mahaddhika vagere vizeSaNA vALA che. ahIM yAvat pahathI 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH' me padma grahaNa thayA che, e padonI vyAkhyA ama sUtrastha vijayadevAdhikAramAMthI jANI levI joIe A kAraNathI me kSullahimavanta phUTa e nAmathI sa Mkhe;dhita karela che. 'bhaMte ! cullahimavaMta girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNatte' 3 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre bhadanta ! kSudrahimavagirikumArasya devasya kSudrahimavatA nAma rAjadhAnI prajJaptA ?' bhagavAnasyottaramAha-'goyamA !' ityAdi, he gautama ! 'cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA aNNaM jaMbuddIvaM dIvaM dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA' kSudrahimavatkUTasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi tiryagasaMkhyeyAn tiryakpradeze asaMkhyAtAn dvIpasamudrAna vyativrajya-vyatikramya ullaGghaya anya jambUdvIpaM dvIpaM dakSiNena dakSiNasyAM dizi dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya pravizya atra atrAntare khalu kSudrahimavataH etanAmakasya girikumArasya parvataputrasya devasya kSudrahimavatI nAma rAjadhAnI prajJaptA, 'bArasajoyaNa sahassAI AyAmavikkhaMbheNaM' sA ca dvAdaza yojana sahasrANi AyAmaviSkambheNa dairdhyavistArAmyAm prajJapteti pUrveNa sambandhaH, 'evaM vijayarAyahANI sarisA bhANiyavyA' evam anena prakAreNa iyaM rAjadhAnI varNanaM cASTamasUtrAdvodhyam / 'evaM avasesANa vikUDANaM vattavyayA NeyabyA' evaM rAyahANI pa.) he bhadanta ! kSudrahimavantagirikumAra deva kI kSudrahimavatI nAmakI rAjadhAnI kahAM para hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! cullahimavaMta kaDassa dahiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIivaittA aNNaMjabRddIvaMdIvaM dakkhi. NeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA etthaNaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI pa.) he gautama ! kSudrahimavantakUTa kI dakSiNa dizA meM tiryagaloka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra kara anya jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM dakSiNa dizA kI ora 12 hajAra yojana Age jAkara ke Agata isI sthAna meM cullahimabaMta girikumAradevakI kSudrahimavatInAmakI rAjadhAnI hai / (bArasa joyaNasahassAI AyAmavizvaMbhaNaM, evaM vijaya rAyahANI sarisA bhANiyavvA) yaha AyAma aura viSkambha kI apekSA 12 hajAra yojana kI hai| bAkI kA aura saba kathana isake sambandha me aSTamasUtra meM varNita vijayarAja. bhavaMtakSudrahimavanta girikumAra devanI himavatI nAmaka rAjadhAnI kayA sthaLe AvelI che? senA yAmamA prabhu 4 che-'goyamA ! cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIivaittA aNNaM jaMNUdI dIvaM dakkhiNeNaM bArasa joyaNasaharasAI ogAhittA etthaNaM cullahimavaMtassa girikumAramsa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA' gautama ! kSudrahimavanta kUTanI dakSiNa dizAmAM tiya leka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudrone pAra karIne anya jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM dakSiNa dizA tarapha 12 pejana AgaLa jaIne je sthAna Ave te ja sthAnamAM bhulakahimavaMta girikumAra devanI mudra himavatI nAmaka zadhAnI cha. 'bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM evaM vijaya gayahANI sarisA mALicaravA' e AyAma ane viSkabhanI apekSA 12 hajAra jana jeTalI che. zeSa sarva 4yana senA samayamA aSTama sUtramA pati viya yAnI 4 cha. 'evaM ava Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 7 kSudrahimavatparvatoparitanakUTasvarUpam kSudrahimavatkUTavat zeSANAm tadatiriktAnAM bharatakUTAdInAM phUTAnAM vaktavyatA varNanapaddhatiH netavyA jJAnaviSayatAM prApaNIyA jJeyetyarthaH, AyAmavikkhaMbhaparikkheva pAsAyadevayAo sIhAsaNaparivAro aTTho ya devANa ya devINa ya rAyahANIo NeyavyAo' tathA AyAma viSkambha parikSepaprAsAdadevatAH siMhAsanaparivAraH arthazca devAnoM devInAM ca rAjadhAnyo netavyA iti pUrveNa sambandhaH, 'causu devA cullahimavaMta1 bharahara2 hemavaya 3 vesamaNakUDesu4 sesesu deva. yAo' tatra caturyu kUTeSu devAH parivasanti, keSu caturyu ? ityAha-kSudrahimavAn 1 bharata 2 haimavata 3 vaizravaNakaTeSu 4 zeSeSu uktAtirikteSu devatAH devyaH parivasanti, athAsya kSudrahimavattve hetumAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimavate vAsaharapayae' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-kSudrahimavAn varSadharaparvataH 2? bhagavAnasyottaramAha-'goyamA!' he dhAnI ke jaisA hI jJAta kara lenA cAhiye (evaM avasesANa vi kUDANaM vattavvayANeyavvA) isI prakAra se himavatakUTa ke vargana kI paddhati ke anusAra hI bharata. kaTa Adi kaToM kI vaktavyatA samajhalenI cAhiye isa taraha AyAma viSkambha parikSepa, prAsAda, devatA, siMhAsana parivAra artha evaM deva deviyoM kI rAjadhAniyA~ yaha saba viSaya himavatkUTa kI varNana paddhati ke jaisA hI hai aisA jAnalenA cAhiye yahI bAta (AyAmavikkhambha parikkheva pAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTThoya devANaya devINa ya rAyahANIo NeyavAo) isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai (causu devA kSullAhimavaMta 2 bharaha 3 haimavat 4 vesamaNakUDesu sesesu devayAo) kSudrahimavanta kUTa para, bharatakUTa para hemavata kUTa para, aura vaizravaNa kuTa para, ina bharatakUTo para deva rahate haiM tathA vAMkI ke kaToM para deviyAM rahatI haiM / (se keNaDhe NaM bhaMte ! evaM buccai kSullahimavaMte vAsaharapavvae) he bhadanta ! Apane isakA nAma kSudrahimavantavaSedhara parvata aisA kisa kAraNa se sesANa vi kUDANaM vattavvayA NeyavvA' yA pramANe himata chUTanA va nanI paddhati murama ja bharata kUTa vagere kUTanI vaktavyatA samajI levI joIe A pramANe AyAma, viSkabha parikSepa, prAsAda, devatA, siMhAsana parivAra, artha temaja deva-devIonI 2.jadhAnIo se madhu 4 cha. se samaya se naye. me pAta 'AyAma vikkhaMbhaparikkheva pAsAya devayAo sIhAsaNaparivAro aTThoya devANaya devINaya rAyahANIo NeyavAo' se sUtra54 vaDe prakaTa karavAmAM AvelI che. 'causu devA cullahimavaMta 2 bharaha 3 hemavaya 4 vesamaNa kUDesu sesesu devayAo' kSudrahimavanta hemavaMta kUTa upara bharata phUTa bharata phUTa upara hemavaMta kUTa hemavaMtaka phUTa upara vizravaNa kUTa e cAra phUTo upara de rahe che. temaja zeSa kUTo upara devIe 29 che. 'se keNaTUTheNaM bhaMte ! evaM buccai kSullahimavaMte vAsaharapavvae' -mahata ApazrIe enuM nAma zudra himavanta varSadhara parvata evuM zA kAraNathI kahyuM che? Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre gautama ! 'mahAhimavaMta vAsaharapavvayaM paNihAya AyamuccattuvehavikkhaMbhaparikkhevaM paDuraca' mahAhimavadvarSadharaparvataM praNidhAya Azritya AyAmoccatvodvadhaviSkambha parikSepaM pratItya ape. kSya 'Isi khuDDatarAe ceva hassatarAe ceva NIyatarAe ceva cullahimavaMte ya ittha deve mahidIe jAva paliovamaTiie parivasai' ISatkSudrataraka eva kiJcillaghutara eva yathAsaMbhavaM yojanApekSayA vidheyatvenA''yAmAdhapekSayA, isvataraka eva-ati hUsva eva udvedhApekSayA nIcataraka eva ati-nIca eba uccatvApekSayA, tathA kSudrahimavAMzca devaH atra asmin kSudrahimavati varSadharaparvate parivasati iti pareNAnvayaH, sa kIdRzaH ? ityAha-'maharddhiko yAvad palyopamasthitikaH, yAvatpadena-"mahAdyutikA, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnu. bhAvaH, ityeSAM padAno saMgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA'STamasUtrAd bodhyA parivasati niva: kahA hai ? (goyamA ! mahAhimavaMtavAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattuvveha vikkhaMbhaparikkhevaM paDucca IsiM khuDutarAe ceva hassatarAe ceva NIatarAe ceva cullahimavaMte ittha deve mahiDie jAva pali ovamaTTiie parivaplai se eeNaDhe gaM goyamA ! evaM vuccai cullahimavaMte vAsaharapavvae) he gautama ! mahAhimavantavarSa ghara parvata kI apekSA lekara ke-usake AyAma, uccatva uchedha viSkambha, parikSepako Azrita karake-kSudrahimavat parvata kA AyAma AdikA vistAra thoDA hai laghunara hai mahAhimavAna ke udvedha isvataraka ati isva hai| mahAhimavAna ke uccatva kI apekSA usakA uccatva atinIcA hai / tathA kSudrahimavAn nAmakA deva isa kSudrahimavAn varSadhara parvata para rahatA hai yaha yudrahimavAn nAmakA deva mahardika hai aura yAvat eka palyopamakI sthitivAlA hai yahAM yAvatpada se 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvaH' ina padoMkA grahaNa huA hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtra se jJAtavya hai isa kAraNa he gautama ! 'goyamA ! mahAhimavaMtavAsaharapaJcayaM paNihAya AyAmuccattuvveha vikkhaMbhaparikkheva paDucca IsiM khuDutarAe ceva hassatarAe cevaNIatarAe ceva culla hamavaMta ittha deve mahiDDhie jAva paliovamaTiie paDivasai se eeDheNaM goyamA ! evaM vuccai culla himavaMte vAsahara pavvae' 3 gotama! mahabhivanta dha2 patanI apekSAye tanA mAyAma, uccatva, udha vikhaMbha, parikSepane Azrita karIne zudra himavata parvatane AyAma vagere vistAra alpa che. laghutara che. mahAhimavAnanA udhanI apekSAe Ane ukedha hasvataraka ati hasva che. mahAhimavantanA uccatvanI apekSAe e parvatanI UMcAI ochI che. bahu ja kAma che. tathA kSudra hiMmavAna nAmaka deva e kSudra himavAnuM varSadhara parvata upara rahe che. e kSudrahimAvAna nAmaka deva mahaddhika che ane yAvat eka palepama jeTalI sthiti dharAve che. mI yAvat 54thI 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyAH, mahAnubhAvaH' se paho asara thayA cha. se pahanI vyAbhyA aSTama satramAthI one sevI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU0 7 kSudra himavatparya toparitanakUTa svarUpam 81. sati 'se eeNadveNaM goyamA ! evaM buccai - cullahimavaMte vAsaharapaccae 2' saH kSudrahimavAnan etena anantaroktena arthena kAraNena gautama ! evamucyate kSudrahimavAn varSadharaparvataH iti / athAsya zAzvatatve hetumAha - 'aduttaraM ca NaM goyamA ! cullahimavaMtassa sAsae NAmaghejje paNNatte, jaM Na kayAi NAsI' atha ca khalu gautama ! kSudrahimavataH zAzvataM nAmadheyaM prajJaptaM yat yasmAtkAraNAt sa na kAcid nAsIt api tu AsIde vetyAdi caturthasUtrokta padmavara vedikAvad bodhyam // 07 // athA'nena kSudramitratA varSadharaparvatena vibhaktasya haimavatakSetrasya vaktavyamAha - 'kahi NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNase ? goyamA ! mahAhimavaMtassa vAsaharapavyayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavtrayassa uttareNaM puratthimalavaNasamuhassa paJccatthimeNaM paJccatthimalavaNasamuddasta purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiSNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudde puDhe, purasthimillAe koDIe purasthimillaM lavaNasamudaM puDhe, paccatthimillAe koDIe paJcatthimillaM lavaNasamudaM puTTe, doNi joyaNasahassAiM egaM ca paMcuttaraM joyaNasayaM paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikakhaMbheNaM, tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM chajjoyaNaisa varSa dharaparvata kA nAma kSudra himavAn varSaghara - parvata - aisA maiMne aura anya tIrthakaroM ne kahA hai (aduttaraM ca NaM goyamA ! kSullahimavaMtassa sAsae NAmaghejje pa.) athavA kSudra himavAn parvata kA 'kSudrahimavAn' aisA jo nAma kahA gayA hai usakA kAraNa kuchabhI nahIM hai kyoM ki vaha to zAzvata hai ( jaMNa kayAi NAsi ) aisA isakA yaha nAma pahile kabhI nahIM thA aisA nahIM hai, bhUtakAla meM bhI isakA yahI nAma thA ityAdi saba kathana caturtha sUtrokta padmavaravedikA kI taraha se hI jAnanA cAhiye || sU07|| joIe A kAraNathI huM gautama ! e vadhara paryaMtanu nAma kSudra himavAna vadhara evu meM ramane anya tIrtha 4re| me dhuM che. 'aduttaraM ca NaM goyamA ! cullahimavaMtassa sAsae NAmaghejje pa.' athavA kSudra hibhavan parvatanuM 'kSudraddhibhavAn' mevu' nAma ? aDevAmAM Avelu che tenuM bharagu nathI. ubhaDe te to zAzvata che. 'jaM Na kayAI' yevu khAnu mA nAma pahelAM na hatu. evu nathI, bhUtakALamAM paNa enu eja nAma hatu. vagere madhu athana yaturtha sUtrokta padmavaravehinI prema lAgI sevu leha me. sU. // 7 // ma0 11 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jambUdvIpaprajJaptisUtre sahassAI sat ya paNavapaNe joyaNasae tiSNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA, purathimilAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paJcarithamillAe jAva puTTA sattatIsaM joyaNasahassAiM ucca cauvattare joyaNasae solasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesUNe AyAmeNaM, tassa dhaNuM dAhiNeNaM adbhutIsaM joyaNasahassAI sattaM ya cattAle oyaNasae dasa ya egUNavIsahabhAe joyaNassa parikkheveNaM, hemavayassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAva paDoyAre paNNatte ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, evaM taiya samANubhAvo yahoti // su08 // chAyA -kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! mahAhimavato varSadhara parvatasya dakSiNena zudramivato varSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNa samudrasya pazcimena pazcimalavaNa samudrasya paurastyena atra khala jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSe prajJaptam, prAcInapratIcInAyatam udIcInadakSiNavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaM dvidhA lavaNasamudraM spRSTam, paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudram spRSTam, pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTam dve yojanasahasre, ekaM ca pazcottaraM yojanazataM paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNa, tasya bAr3A paurastyapazcimena SaT yojanasahasrANi sapta ca paJcapaJcAzaM yojanazataM trIMva ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena, tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInAyatA dvighAtI lavaNasamudraM spRSTA, paurakoTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA saptatriMzataM yojanasaha - srANi SaT ca catuH saptAni yojanazatAni SoDazaM ca ekonaviMzati bhAgAn yojanasya kiJci dvizeSonAn AyAmena, tasya dhanuH dakSiNena atrizataM yojanasahasrANi sapta ca catvAriMzAni yojanazatAni daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, haimavatasya khalu bhadanta ! varSasya kIdRzaka AkAra bhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, evaM tRtIyasamAnubhAvo netavya iti // sU0 8 // TIkA- 'kahi NaM bhaMte!' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUdvIpe dIve hemavara NAmaM vAse paNNatte, kutra - kasmin sthAne khalu bhadanta ! jambUddIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptamiti 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve hemabae NAmaM vAse paNNatte' // sU08|| TIkArtha - isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai- ( kahiNaM bhaMte ! 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte, ityAdi' TImartha sUtra vaDe gautama svAmIprabhune sevA prazna yache - 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 8 haimavatakSetrasvarUpanirUpaNam gautamasya praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'mahAhimavaMtassa bAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapabdhayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemabae NAmaM vAse paNNatte' mahAhimavato varSadharaparvatasya dakSiNena-dakSiNasyAM dizi kSudrahimavato varSadharaparvatasya uttarasyAM dizi, paurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAm , pazcimalavaNasamudrasya pUrvasyAm , atra khalu jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptam-kathitam, 'pAINapaDINAyae' idazca prAcIna-pratIcInAyatamdIrgham , 'udINa dAhiNa vicchiNNe' udIcIna dakSiNavistIrNam , 'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthitam-paryaGkAkArasaMsthitam AyatacaturasratvAt , 'duhA' ityAdi, 'duhAlavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathibhillaM lavaNasamudaM puDhe, paccasthimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamudaM puDhe' dvidhA lavaNasamudraM spRSTam , paurastyayA koTayA paurastyaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! kSudrahimavAn varSadhara parvata se vibhakta haimavata kSetra isa jambUdvIpanAmake dvIpa meM kahAM para kahA gayA hai-1 isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccasthimalavaNasamuhassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae. NAmaM vAse-aNNatte) he gautama ! mahAhimavAn varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM kSudrahimavAn parvata kI uttaradizA meM, pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa meM haimavatakSetra kahA gayA hai (pAINapaDINAyae) yaha haimavata kSetra pUrva se pazcima taka lambA hai (udINadAhiNa vicchiNNe) tathA uttara se dakSiNa taka cauDA hai (paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puTThA purathibhillAe koDIe purasthi. millaM lavaNasamudaM puDhe paccathimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamudaM puTThA dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte' mata! kSudra bhivAn vaSadhara patha visata bhvAta kSetra A jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM kayA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu 4 che. 'goyamA! mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM pacvatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte', gautama ! ma bhavAn vaSadhara parvanI dakSiNa dizAmAM zudra himavAnuM parvatanI uttara dizAmAM pUrva digvatI lavaNa samudrnii pUrNa hazamAM dI5 nAma dIpabhA bhavata kSetra Ave che. 'pAINa paDIvAyae' se bharata kSetra pUrvathA pazcima sudhI khaiy che. 'udINadAhiNavicchiNNe' tama uttarathI hakSiNa sudhI pahA cha. 'paliaMkasaMThANasaMThie duhA laSaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paccatthimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamuI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1415 84 jambUdvIpaprajJaptisUtre lavaNasamudraM spRSTam, pAzcAtyayA koTayA pAthAtyaM lavaNasamudraM spRSTam ' doNi joyaNasahassAI egaM ca paMcuttaraM joyaNasayaM paMca ya eguNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' dve yojanasahasre, ekaM ca pazcottaraM yojanazataM paJcacaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNa, kSudrahimavatparvataviSkambhAdasya viSkambho dviguNaH, athAsya bAhAdyAha - ' tassa bAhe 'tyAdi - 'tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM chajjoyaNasahassAiM satta ya paNavaNNe joyaNasae tiNiya egUNavIsabhAe joyaNassa AyAmeNaM' tasya haimavatavarSasya bAhA paurastyapazcimena SaD yojanasaha - strANi sapta ca paJca paJcAzaM yojanazataM trIMca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena - dairyeNa, athAsya jIvAnAha - 'tassa jIve' tyAdi, 'tassa jIvA uttareNaM pAINa paDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA' tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInAyatA dvidhAto lavaNasamudraM spRSTA: 'purathimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamudaM puTThA paccatthimillAe jAva puTTA' isakA AkAra jaisA paryaGka kA AkAra hotA hai vaisA hai kyoM ki yaha Ayata caturasra hai kSudra himavat parvata ke viSkambha se isakA viSkambha dviguNa kahA gayA hai vaha donoM aura se lavaNa samudra ko chU rahA hai pUrva kI koTi se pUrva lavaNa samudra ko aura pazcima koTI se pazcima digvartI lavaNasamudra ko chU rahA hai ( doNi joyaNasahassAiM egaMca paMcuttaraM joyaNasayaM paMcaya egUNaca sahabhAge joyaree vikkhaMbheNaM) isakA vistAra 2905 yojana kA hai (tassa vAhA puratthimapaccatthimeNaM chajjoyaNasahassAI satta ya paNavaNNe joyaNasae tiSNi ya egUNabIsa bhAge joyaNassa AyAmegaM ) isako vAhA pUrvapazcima meM lambAI kI apekSA 6755, yojana kI hai (tasta jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamuhaM puTThA, puratthimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudde puTThA paccatthimillAe jAva puTThA) isakI jIvA uttara dizA meM pUrva se pazcima taka Ayata lambI hai yaha donoM tarapha se lavaNasamudra ko chUtI hai pUrva kI puTThA' A haimavata kSetranA AkAra pakanA jevA AkAra hoya che tevA che. kemake e Ayata caturasa che. kSudra himavat paryaMtanA viSNubhathI AnA viSNubha dviguNu kahevAmAM Avela che. e banne taraphathI lavaNusamudrane sparzI rahyo che. pUrva keArTithI pUlavaNa samudrane bhane pazcima hai|ttithii pazcimadvigvartI savasamudrane sparzI rahyo che. 'doNi joyaNa sahassAI egaM ca paMcuttara joyaNasavaM paMcaya egUNavIsaibhAge joyaNassa vikkhaMbheNaM' khanA vistAra 2105 va yojana bheTalo che. 'tassa vAhA purasthimapaccasthimeNaM chajjoyaNasahassAI satta ya paNavaNNe joyaNasae tiSNiya eguNAvIsaibhAge jodaNassa AyA meNaM' bhenI vADA- pUrva pazcimamAM samAnI apekSA yA yojana bheTalI che. 'tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIra puratthimillaM lavaNasamudaM puTThA, paccatthimillAe jAva puTThA' senI vA uttara dizAmA pUrvathI pazcima sudhI Ayata lAMkhI che. e banne taraphathI lavaNu samudrane sparzI rahI che. pUrvAMnI keTIthI pU Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAra: sU0 8 haimavata kSetra svarUpanirUpaNam paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA, 'sattatIsaM joyaNa saharusAIM chacca cauvattare joyaNasae solasa ya eguNatrIsahabhAe joyaNassa kiMci visesUNe AyAmeNaM' saptatriMzataM yojanasahasrANi SaT ca catuH saptatAni yojanazatAni SoDaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiJcidvizeSonAna AyAmena, 'tassa ghaNuM dAhiNeNaM advatIsaM joyaNasahassAI satca ya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM tasya haimavatavarSasya dhanuH- dhanuSpRSTam, dakSiNena- dakSiNadigbhAge aSTatriMzataM yojanasahasrANi sapta ca catvAriMzAni catvAriMzadadhikAni yojanazatAni daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa paridhinA, 'hematrayassa NaM' ityAdi, hemavayassa NaM bhaMte! vAsassa risae AyArabhAva paDoyAre paNNatte' spaSTam navaram AkArabhAvapratyavatAraH tatrAkAraH - svarUpam bhAvaH - tadantargataH padArthaH tadyuktaH pratyavatAraH prakaTI bhAvastathA, sa kIdRzakaH - kIdRzaH prajJaptaH ?, 'goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' he gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, ' evaM taiyasamANubhAvo Neyavvo tti' evam uktaprakAreNa tRtIyasamAnubhAvaHtRtIyasamA - suSamaduSpamA'rakastasyA'nubhAvaH - svabhAva' svarUpamiti yAvat netavyaH - jJAnavirai prApaNIyo jJAtavya ityarthaH / sU0 8 // koTI se pUrvadigvartI lavagasamudra ko chUtI hai aura pazcimadigvartI koTi se pazcimadigvartI lavaNasamudra ko chUtI hai (sattatIsaM joyaNasahassAiM chacca caubattare joyaNasae solasa ya egUNavI sahabhAe joyaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM) yaha AyAma kI apekSA kuchakama 37674 16 yojana kI hai (tassa gha dAhiNaM atIsaMjoyaNa sahassAI sattaya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaha bhAe joyaNassa parikkheve gaM) isakA dhanuH pRSTha parikSepa kI apekSA 3874012 yojana kA hai (hemavayassaNaM bhaMte! vAsassa kerisae AyAra bhAva paDoyAre paNNatte) aba gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai - he bhadanta ! haimavat kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra svarUpa kaisA kahA gayA hai 1 uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNa se evaM taiasamANubhAvo Neyavvotti) digvIlavaNa samudrane spazI rahI che ane pazcima dizvatI keATIthI pazcima dvignatI samudrane sparzI rahI hai. 'satta tIsaM joyaNasahassAIM chacca cauttare joyaNasae solasa gUNavIsabhAe joyaNassa kiMci visesUNe AyAmeNaM' se mAyAmanI apekSA 46mbhi 37674 bheTasI che. 'tassa dhagu dAhiNeNaM aTThatIsaM joyaNasahassAiM satta ya ttAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' khAnu dhanuHpRSTha pari kSepanI apekSA 38740 yojana bheTalo che. 'heNavayassa NaM bhaMte ! vAsassa ke risae AyArabhAva paDoyAre paNNatte' huve gautame prabhune mA prabhA prazna ye hai De lahanta ! bhavat kSetrano AThArabhAva - pratyavatAra - sva35 vAM che ? uttaramA prabhu ThaMDe che - 'goyamA ! bahusarama Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra athAtra kSetravibhAjakaparvatasvarUpaM pradarzayitumAha-'kahi NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse sadAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapaThavae paNNatte ?, goyamA ! rohiyAe mahANaIe paJcatthimeNaM rohiyaMsAe mahANaIe purasthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM sadAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavae paNNatte, egaM joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM addhAi. jAiM joyaNasayAiM uThaveheNaM savvattha same pallaMgasaMThANasaMThie egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi joyaNasahassAiM egaM ca bAvaTuM joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte, savvarayaNAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhitte, veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, sadAvaista NaM baTTaveyaddhapavvayassa uvariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege. pAsAyavaDeMsae paNNatte, bAvarddhi joyaNAiM addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM, se keNa. TreNaM bhaMte ! evaM vuccai sadAvaI vaTTaveyaddhapavvae ?2 goyamA ! sadAvai vaTTaveyaddhapavvae NaM khudA khudiyAsu vAvIsu jAva vilapaMtiyAsu bahave uppalAiM paumAiM sadAvaipabhAI sadAvaivaNNAbhAI saddAvaI ya itthadeve mahiDDie jAva mahANubhAve paliovamaTTiie parivasaitti, se gaM tattha cauNheM sAmANiya sAhastINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM aNNami jaMbuddIve dIve ||suu0 9 // chAyA-kva khalu bhadanta ! haimavate varSe zabdApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, gautama ! rohitAyA mahAnadyAH pazcimena rohitAMzAyA mahAnadyAH paurastyena haimavataparpasya bahuhe gautama ! yahAM kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yahAM para sadA tRtIya kAla suSamaduSSamAraka kI racanA rahatI hai ||suu08|| Nijje bhUmibhAge paNNatte evaM taia samANubhAvo Neyavotti' gautama ! maha milaa| bahu samaramagya kahevAmAM Avela che. ahIM sarvadA tRtIyakALa suSama duSamAranI racanA 20 cha. // sU. // 8 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjaka parvata svarUpanirUpaNam madhyadezabhAgaH, atra khalu zabdApAtI nAma vRtta vaitADhyaparvataH prajJaptaH, ekaM yojanasahasram Urdhvamuccatvena ardhatRtIyAni yojanazatAni udvedhena sarvatra samaH palyaGka saMsthAna saMsthitaH, ekaM yojanasahasram aay| maviSkambheNa trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa prajJaptaH, sarva ratnamayyaH acchaH, sa khalu ekayA padmavaravediyA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, vedikA vanapaNDavarNako bhaNitavyaH, zabdApAtinaH khalu vRtta - vaitADhyaparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya vahumadhyadezabhAge atra khalu mahAnekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, dvASaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatriMzataM yojanAni kroza ca AyAmaviSkambheNa yAvat siMhAsanaM saparivAram, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate zabdApAtI vRttavaitAdayaparvataH ? 2, gautama ! zabdApAtivRttavaitADhayaparvate khalu kSudrA'kSudrikAsu vApIsu yAvat bipaktikA bahUni utpalAni padmAni zabdApAti prabhANi zabdApAta varNAni zabdApAti varNAbhAni, zabdApAtI cAtra devo maharddhiko yAvat mahAnubhAvaH palyopamasthitika parivasatIti, sa khalu tatra catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM yAvad rAjadhAnI mandarasya parvatasya dakSiNena anyasmina jambUdvIpe dvIpe || sU0 9 // TIkA- 'kahi NaM bhaMte' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse sadAvaI NAmaM vaTTaveyaddha patra paNNatte' he bhadanta ! haimavate tannAmake varSe zabdApAtI nAma vRttavaitAnyaparvataH kva kasmipradeze prajJaptaH ?, bhagavAnAha - 'goyamA !' gautama ! 'rohiyAe' rohitAyAH rohitAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadigbhAge 'rohiyaMsAe' rohitAMzAyAH rohitAMzA nAmnyA 'mahANaIe purasthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe' mahAnadyA: paura 'kahiNaM bhaMte ! hemavaevAse sadAvaiNAmaM vaTTaveaddhapavvae' // sU0 9 / TIkArtha- gautamasvAmI ne prabhu se isa sUtra dvArA aisA pUchA hai - ( kahi NaM bhaMte ! hemavae vAse saddAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvara paNNatte) he bhadanta ! haimavatakSetra meM jo zabdApAtI nAmakA vRttavaitADhya parvata kahA gayA hai vaha kahAM para hai 1 isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! rohiyAe mahArNaie paccatthiseNaM rohiaMsAe mahANaIe purasthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM sadAvaI NAmaM 87 'kahi NaM bhaMte hemavaevAse sadAvaiNAmaM vaTTaveaddhapavtra / ityAdi, TIDArtha - gautamasvAbhIge alune mA sUtrapaDe meve prazna yache - 'kahi NaM bhaMte ! hemavaevAse saddAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' he lahanta ! Daibhavat kSetramAM ne 'zabdAyAtI' nAbha vRttavaitADhaya parvata kahevAmAM Avela che, te kayA sthaLe Avela che? enA javAkhamAM prabhu he che - 'goyamA ! rohiyAe mahANaie paccatthimeNaM rohiaMsAe mahANaIe puratthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM sahAvaIM NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' he gautama! rAhitA mahAnadInI pazcima dizAmAM ane hitAMzA mahAnadInI pUrva dizAmAM A Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jambUdvIpaprajJaptisUtre satyena pUrvadigbhAge haimavatavarSasya bahumadhyadezabhAgaH asti 'ettha NaM' atra asmin bahumadhyadezabhAge 'sAvaI NAmaM' zabdApAtI nAma 'vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' vRtta vaitAnyaparvataH prajJataH, asya vRttatva vizeSaNena bharatAdikSetravarti vaitADhyaparvatavatpUrvAparAyatatvaM vyAvartyate anyathA tadvatpUrvapazcimAyatatvamasyApi pratIyeteti vRttavaitADhya ityupAdIyate vRttaH vartulAkAraH sacAsau Arcerer ityarthaH, ata evaitatkRtaH kSetravibhAgaH pUrvataH pazcimatazca sambhavati, yathA pUrva haimatamapara haimavataM ceti nanu paJcakalAdhikaikaviMzatizatayojanapramANa vistAravato haimavatasya madhyavartI yojanasahasrapAna eSa parvataH kathaM kSetrasya dvidhA vibhAjako bhavati ? atrocyateprastutakSetra vistAro hi pUrvapazcimapArzvayoH rohitArohitAMzAbhyAM mahAnadIbhyAM ruddho madhyatastvaneneti nadIruddhakSetra vihAyAtiriktakSetramasau dvidhA karotItyanvarthA'tra vaitADhya zabdapravR ttiriti, evaM zeSeSvapi vRttavaittADhayeSu svasvakSetra nadInAmabhilApena bhAvyam, athAsya mAnAare - 'ega joyaNasahassaM' mityAdi sugamam navaram sarvatra adhomadhyordhva dezeSu samaH sahasrasahasra vistArakatvAtsamAnaH, ata eva palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH palyaGkaH lATadezaprasiddho vaMzadalena viracito dhAnyAdhArakoSThakaH tasya yata saMsthAnam avayava saMnivezastena saMsthitaH, tathA - palyaGkAkArasaMsthita ityarthaH, dvASaSThaM dvASaSTayadhikaM yojanazataM kizcidvizeSAdhikaM kiJcidvizeSeNa gaNanAkaraNavazAdAgatena sUtrAnuktena rAzinA adhikama atirikta parikSepeNa paridhinA prajJaptam, sarvaratnamayaH - sarvAtmanA ratnamayaH, acchaH upalakSaNatayA zlakSNa ityAdInAM saGgraho bodhyaH, vaveddhapaJca paNNatte) he gautama ! rohitA mahAnadI kI pazcimadizA meM aura rohitAMzA mahAnadI kI pUrvadizA meM yaha zabdApAtI nAmakA vRta vaitADhyaparvata kahA gayA hai aura yaha haimavata kSetra ke ThIka madhyabhAga meM hai ( egaM joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM advAijjAI joyaNasayAI ubveheNaM savvattha same, pallaMgasaMsaMThANasaMThie egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasahassAI egaM ca bAba joyaNasayaM kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte) isakI UMcAI eka hajAra yojana kI hai aDhAI sau yojana kA isakA udvedha hai yaha sarvatra samAna hai palaMga kA jaisA Ayata caturasra AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai isakA AyAma aura viSkambha 1 hajAra yojana kA hai tathA isakA parikSepa kucha adhika 3152 yojana kA hai (savvarayaNAmae acche ) yaha sarvAtmanA zabdApAtI' nAmaka vRtta vaitADhaya parvata Avela che, e paryaMta haimavata kSetranA ThIka madhya lAbhAM che. 'ega joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM advAijjAI joyaNasayAI uvveheNaM savvattha same, pallaMga saMThANa saMThie egaM joyaNa sahassa kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte' enI UMcAI eka hajAra ceAjana jeTalI che. 250 caiAjana jeTale AnA udveSa che. e savatra samAna che. palaMganA jema Ayata caturasa AkAra haiAya che, tevA ja AkAra A paryaMtanA paNa che. Ane AyAma ane viSNula 1 hajAra caiAjana jeTaleA che. temaja khAnA parikSe 4 vadhAre 3152 yojana bheTalo che, 'savvarayaNAmae acche' me sarvA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjakaparvatasvarUpanirUpaNam saH zabdApAtI vRttavaitADhayaparvataH khalu ekayA padmaparavedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvadikSu samantAt sarvavidikSu saMparikSiptaH pariveSTitaH, atra vedikAvanaSaNDavarNakaH-padmavaravedikA vanaSaNDayovarNakaH varNanaparaH, padasamUhaH bhaNitavyaH vaktacyaH, sa ca caturtha paJcamasUtrato bodhyH| 'zabdApAtinaH khalu' ityAdi-sugamam , athAsya anvarthanAmArtha nirUpayannAha-'atha kenArthena bhadanta' ityAdi-pUrvokta RSabhakUTaprakaraNavad vyAkhyeyam , kevalamRSabhakUTeti nAmakRto'trabhedo'va seyaH yatastatra RSabhakUTaprabhairityAdi zabdaiH kathitaH, atra tu zabdApAti ratnamaya hai aura AkAza tathA sphaTika maNike jaisA nirmala hai / (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte) yaha eka padmavaravedikA aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai (veDyA vaNasaMDavaNNao bhANiyavyo) yahAM para vedikA evaM chanaSaNDa kA varNana karalenA caahiye| _ (saddAvaissa NaM vaTTaveyaddhapacayassa lavari bahusamaramaNijje bhUmibhAgepaNNatte) zabdApAtI bRtavaitADha yaparvata ke Upara kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai (tassaNaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege pAsAyava.sae paNNatte) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga meM ThIka bIca meM eka vizAla prAsAdAvataMsaka hai / (bAvadi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM) yaha 62 // yojanakA UMcA hai tathA 31 // yojanakA isakA AyAma aura viSkambha hai yAvat isameM saparivAra siMhAsana hai (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai saddAvaI vaTaveyaddhapavvae) he bhadanta ! Apane 'zabdApAtI vRtavaitADhaya parvata' ise aise manA ratnamaya che. sana 24 tebhara 2584 bhAgavata ni che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasa DeNaM sadhao samaMtA saparikkhitte' mA 4 5 2al mana vanapathI yAbhera mAvRtta cha. 'vezyA baNa saMDavaNNao bhANiyavvo' maha vaha ane vanakhaMDanuM varNana samajI levuM joIe. ___ 'sadAvaissa NaM vaTTaveyaddhapavvayassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' zavarpAtI vRta vaitADhaya patana 52ne| bhUmimA gahusabharamaNIya 43vAmAM mAvesa che. 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhade sabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' te bahasamaramaNIya bhUmibhAganA ThIka madhyabhAgamAM eka vizALa prAsAdAvataMsaka che. 'bAvaTTi joyaNAI addhajoyaNa ca uddhaM uccatteNaM ikkatIsaM z2oyaNAiM kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM saparivAraM' se 12 // yoni reTato yA cha. 31 // jana jeTale Ane AyAma ane viSThabha che. yAvat emAM saparivAra siMhAsana che. 'se keNaTheNaM bhaMte ! evaM vuccai saddAvaI vaTaveyaddhapavvae'hu mahanta' mA5zrIye 'zApAtI vRttavaitADhaya parvata evuM nAma A kAraNathI kahyuM che.? enA javAbamAM prabhu kahe che, ma. 13 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 raaturates prabhairityAdi zabdairiti, atra yAvatpadena dIrghikAsu, guJjAlikAsu saraH paktikAsu, ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA rAjapraznIyasUtrasya catuSaSTitamasUtrasyAsmatkRtasubodhinI TIkAto bodhyA, zabdApAtI cAtradevaH parivasatItyuttareNAnvayaH, sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha - maharddhikaH yAvat yAvatpadena - 'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyAH" ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, tathA - " mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH" eSAM vyAkhyA'STamasUtrAd bodhyA, atha zabdApAtidevameva vizinaSTi "sa khalu" ityAdi - saH zabdApAtIdevaH khalu tatra - zabdApAtivRttavaitADhyaparvate catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM catuH sahasrasAmAnikAnAM yAvat yAvatpadena - " catasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM tisRNAM pariSadAM saptAnAmanIkAnAM saptAnAmanIkAdhipatInAM SoDazAnAmAtmarakSakadevasAdasrINAM zabdApAtinazca nAmase kyoM kahA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM - (goyanA ! sAvaivaha ve addha pavvaNaM khuddA khuddiAsu bAbosu jAva vilapatiAsu bahave uppalAI paumAI sadAvaippabhAI sahAvazyaNNAI saddAvati vaNNAbhAI sadAvaia ettha deve mahiddhIe jAva mahANubhAve palio maThiie parivasaitti) he gautama! zabdApAtI vRtavaitADhya parvata para choTI baDI vApikAoM se yAvat vilapaMktiyoM meM aneka utpalapadmakI jinakI prabhA zabdApAtI ke jaisI hai varNa jinakA zabdApAkI ke jaisA haiM jo zabdApAtI ke varNa ke jaisI AbhA vAle hai, tathA yahA~ zabdApAtI nAmakA maharddhika yAvat mahAnubhAvazAlI deva ki jisakI eka palyopama kI sthiti hai rahatA hai isa kAraNa isa parvata kA nAma 'zabdApAtI' aisA kahA gayA hai / " 'se NaM tattha caunhaM samANiyasAhassINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM aNNaMmi jaMbuddIve dIve.' yaha deva vahAM para apane cAra hajAra sAmAnikadevoM kA yAvat cAra saparivAra agramahiSiyoMkA tIna pariSadAoM kA, sAta anIkoMkA, sAta anikAdhipatiyoMkA 16 hajAra AtmarakSaka devoMkA evaM 'goyamA ! saddAvaI ve addhapavvaNaM khudAkhudiAsu vAtrIsu jAva vilapatiAsu bahave uppalAI paumAI sadAvaippabhAI sAvaivaNNAI sadApati kRSNA bhAI sadAvaIa ittha deve mahiddhIe jAva mahANubhAve paliovamaThiie parivasaitti' he gautama! zabdAyAtI vRtta vaitADhaya paryaMta upara nAnI-meTIkAothI yAvat vilayaktiomAM aneka utpala-padmAnI ke jemanI prabhA zakhtApAtI jevI che, jemane vadhu zabdApAtI jevA che. je zabdApAtInA vaNa jevI prabhAvALA che temaja ahIM zabdApAtI nAmaka mahuddhi yAvat mahAnubhAvazAlI deva ke jenI eka padhyeApama jeTalI sthiti che rahe che. ethI A patanu nAbha 'zabdAyAtI' mA prabhAvAmAM Ave che. 'se NaM tattha caunheM sAmANiya sAha - strINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavtrayassa dAhiNeNa aNNaMmi jaMbuddIve dove' me deva tyAM pAtAnA cAra hajAra sAmAnika aa cAvartI cAra saparivAra amramaSiIe, traNa pari Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 9 kSetravibhAjakaparvatasvarUpanirUpaNam vRttavaitADhayaparvatasya ca zabdApAtinyAzca rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM zabdApAtinI rAjadhAnI vAstatyAnAM devAnAM davInAM ca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvam AjJezvara senApatyaM kArayan pAlayan mahatA'hatanATayagItavAditra tantrItalatAla truTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati, kva khalu bhadanta ! zabdApAtivRttavaitADhayagirikumArasya devasya zabdApAtinI nAma" ityeSAM saGgrahaH rAjadhAnI prajJaptA ?, gautama ! deviyoMkA Adhipatya paurapatya svAmitva, bhAtatva, mahattarakatva, tathA AjJezvara senApatya karatA hujA usako-pAlanA karatA huA aneka prakArake nATaya gIta Adike prasaGgoM para bajAye gaye bhinna 2 prakArake vAdinoMkI tumuladhvani ke sAtha divyabhogoM ko bhogatA rahatA hai aura Ananda ke sAtha apane samayako vyatIta karatA rahatA hai| yAvat mandara parvatakI dakSiNadizAmeM anya jambudvIpa meM isa zabdApAtI vRtta vaitADhaya kumAra kI zabdApAtinI nAmako rAjadhAnI hai| yahAM jo 'zabdApAtI vRttavaitADhaya' aisA kahA gayA hai so yaha parvat bharatAdi kSetravartI vaitAdaya parvata ko jaisA pUrva se pazcima taka Ayata nahIM hai kintu golAkAra hai isI vAtako prakaTa karane ke liye 'vRtta' aisA vizeSaNaparaka pada prayukta kiyA hai isI kAraNa se pUrva haimavata aura uttara haimavat aise do vibhAga isa kSetra ke ho gaye haiN| yahAM zaMkA aisI hosakatI hai ki haimavata kSetrakA vistAra 21055 yojana kA kahA gayA hai aura yaha zabdApAtI vRttavaitADhaya parvata usake madhyameM rahA huA hai tathA isakA vistAra eka hajAra yojana kA hai to phira yaha haimavat kSetranA dvidhA vibhAjaka kaise hotA hai ? uttara prastuta kSetrakA vistAra pUrva aura padAo upara, sAta anIke upara. sAta anakAdhipatio upara, 16 hajAra AtmarakSaka deva ane devIo upara Adhipatya, paripatya, svAmitva, bhatRtva, mahattarakatva temaja Azvara senApatya dharAvate tenI pAlana karAvate, aneka prakAranA nATyagIta vagere prasaMge upara vagADavAmAM AvelA bhinna-bhinna prakAranA vAditronA tumula svaranA zravaNa sAthe divya bhego bhegavato rahe che. ane A pramANe AnaMda pUrvaka potAne samaya pasAra kare che. yAvat mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM anya jaMbUdvIpamAM e zabdA pati vRttavaitADhaya kumAranI zabdA patinI nAmaka rAjadhAnI che. ahIM je "zabdApAtI vRttavaitADhaya evuM kahevAmAM AvyuM che te A parvata bharatAdi kSetravatI vaitADhaya parvatanI jema pUrvathI pazcima sudhI Ayata nathI paNa goLAkAra rUpamAM che. eja vAtane prakaTa karavA mATe "vRtta evuM vizeSaNa paraka pada prayukta karavAmAM Avela che. ethI ja pUrva haimavat ane apara haimavat evA be vibhAge A kSetranA thaI gayA che. ahIM A jAtanI zaMkA utpanna thAya che ke haimavat kSetrano vistAra 2105 jana jeTaluM kahevAmAM Avela che ane A zadApAta vRtta vaitADhaya parvate tenA madhyamAM Avela che. temaja Ane Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre pazcimakI ora kA to rohitA aura rohitAMzA ina do nadiyoM ke dvArA ruddha huA hai aura vIcakA jo vistAra hai vaha isa parvata ke dvArA ruddha huA hai isaliye nadI ruddha kSetra ko choDakara atirikta kSetra ko vaha dvidhA vibhakta karatA hai aisA jAnanA cAhiye isI tarahase jitane bhI vRttavaitADhaya parvata hai una sabake sambandha me bhI jAnalenA cAhiye lATa deza meM prasiddha dhAnyarakhanekA jo koSThakanumAkoThI ke jaisA-pAtra hotA hai usakA nAma palyaMka hai acchapadake dvArA upalakSaNa rUpa hone ke kAraNa lakSaNa Adi padoMkA grahaNa huA hai padmavara vedikA aura vanaSaSDakA varNana caturtha paMcama sUtroM se jAnalenA cAhiye isa parvata ke nAmakA kathana jaisA RSabhakUTa ke prakaraNameM 'RSabhakUTa nAma hone meM kahA gayA hai vaisA hI vaha kathana 'RSabha kUTa' isa zabdApAtI vRttavaitADhaya aisA joDakara karalenA cAhiye vahAM ke kamaloM kI prabhA RSabhakUTa ke jaisI hai taba ki yahAM ke kamalAdikoM kI prabhA zabdApAtI vRttavaitAtya ke jaisI hai 'jAva-vilapaMtisu' meM jo yaha yAvat zabda AyAhai usIse 'dIrghikAsu' guJjAlikAsu saraHpatitakAsu' 'saraH saraHpaGktikAsu' ina padoM kA grahaNa huA hai ina padoM kI vyAkhyA rAjapraznIya sUtrake 64 ve sUtra kI vyAkhyA meM dI gaI hai ataH vahI se ise jAnalenA cAhiye (mahiddhie jAva mahANubhAve' meM jo yAvatpada AyA hai usase vistAra eka hajAra yojana jeTaluM che te pachI A haimavata kSetranuM dvidhA vibhAjana kevI rIte saMbhavI zake tema che? uttara-prastuta kSetrano vistAra pUrva ane pazcimanI tarapha te hinA hitAMzA e be nadIo vaDe ruddha thayela che. ane madhyane je vistAra che te A parvata vaDe ruddha thaI gaye che. ethI nadI ruddha kSetrane cheDIne atirita kSetrane e dvidhA vibhakta kare che. evuM jANavuM joIe. A pramANe jeTalA vaitADhaya parva te che, te sarvanA saMbaMdhamAM paNa jANI levuM joIe. lATa dezamAM prasiddha dhAnya bharavA mATe je kASThakanumA koThI jevuM pAtra hoya che. tenuM nAma palaMka che. accha pada vaDe upalakSaNa rUpa hovA badala kSaNa vagere pada grahaNa thayA che. padmavara vedikA ane vanakhaMDanuM varNana caturtha-paMcama sUtramAMthI jANI levuM joIe. e parvatanA nAmanuM kathana jevuM bASabha kUTa nAma karaNa saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyuM che tevuM ja kathana "rASabhakUTa' e zabdane sthAne "zabdApAtI vaitADhaya evuM joDIne samajI levuM joIe. tyAMnA kamaLanI prabhA bhakUTa jevI che. nyAre mahInA mAnI prabhA zapAtI vRttavaitAdaya che. 'jAva vilatiyAsa' bhA 2 yAvat 554 mA che. tanAthI 'dIrghikApu, gujAlikAsu, sarapaMtikAsu saraH sarapaMktikAsu' se ph| a yayA cha. se pAnI vyAcyA 2104 praznIya. sUtranA 64 mA sUcanI vyAbhyAmA 42vAmI mAvazI cha. mATe tyAMcI onii sena. 'mahi Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 10 haimavatavarSasya nAmArthanirUpaNam mandarasya parvatasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAna dvIpasamudrAn vyativrajya anyasmin jambUdvIpe dvIpe dakSiNena dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya, atra khala zabdApAtivRttavaitAdayagirikumArasya zabdApAtinI nAma rAjadhAnI prajJaptA, tasyA AyAmAdi mAnAdikaM vijayArAjadhAnIvat aSTamasUtra to bodhyam // sU0 9 // artana nAmArthaM pRcchati - ' se keNadveNaM' ityAdi / mUlam - se keNaNaM bhaMte! evaM buccai hemavae vAse 21, goyamA ! cullahimavaMta mahAhimavaMtehiM vAsaharapavtraehiM duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai, NiccaM hemaM dalaittA NiccaM hemaM pagAsai hemavae ya ittha deve mahiddhie jAva paliovamaTThiie parivasai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai hemavae vAse hemavae vAse // sU0 10 // " 'mahAdhutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhya:' ina padoMkA grahaNa huA hai ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtra meM kI gaI hai 'jAva rAyahANI' meM jo yAvatpada AyA hai usase catasRNAM agramahiSINAM tisRNAM pariSadAM, saptAnAmanIkA nAm saptAnAmanIkAdhipatInAm, SoDazAnAm AtmarakSaka deva sAha strINAM' ityAdi pAThase lekara zabdApAtinI nAma 'yahAM takakA pATha gRhIta huA hai| zabdApAtinInAma kI rAjadhAnI mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM tiryaglokavartI asaMkhyAta dvIpa samudroMko pArakarake anya jambUdvIpa nAmake dvIpameM dakSiNa dizAkI aura 12 hajAra yojana Age jAne para AtI hai isa rAjadhAnI ke AyAma AdikA mAnAdika 'vijayarAjadhAnI ke jaisA hI hai yaha bAta aSTama sUtra se jAnanI cAhiye // 9 // dvie jAva mahANubhAve' bhAM ? yAvat yaha Ave che tenAthI 'mahAdyutikaH, mahAbalaH mahAyazAH, mahAsaukhyaH sA ho zraNu thayA che. yA pahonI vyAcyA ADamAM sUtramAM 4resa he 'jAtra rAhANI' mAM ne yAvat yaha Ave che tenAthI ' catasRNAM agramahiSINAM, tisRNAM pariSada, saptAnAmanIkAnAm saptanAmanIkAvipakInAm SoDazAnAm ArakSaka devasAha strINAM' ityAdi pAthI bhAMDIne 'zabdApAtinI nAma' hIM sudhIne pATha saMgrahIta thayo che. zabdApAtinI nAmaka rAjadhAnI mandara paryaMtanI dakSiNa dizAmAM tiya gleAkavatI asakhyAta dvIpa samudrone pAra karIne anya jammUDhIpa nAmaka dvIpamAM dakSiNa dizA tarapha 12 hajAra yAjana AgaLa gayA pachI Ave che. e rAjadhAnInA AyAma vagere mAnArdika 'vijaya rAjadhAnI' jevu ja che. e vAta aSTama sUtramAMthI jANI levI joie. // sU. 9 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre chAyA-kenArthena bhadanta ! evamucyate-haimanataM varSa varSam ?, gautama ! kSudrahimavanmahAhimabadbhayAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH samavagADham nityaM hema dadAti nityaM hema dattvA nityaM hema prakAzayati, haimavato'tra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, tat kenArthana gautama ! evammucyate haimavataM varSa haimavataM varSam // sU0 10 // TIkA-'se keNaDheNaM bhaMte' ityAdi-atha tadanantaram kena arthana kAraNena evamucyate haimavata varSa varSamiti 1, bhagavAnAha-he gautama ! kSudrahimavanmahAhimavadbhayAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH dvayo dakSiNottarapArzvayoH samavagADhaM saMzliSTam tato himavatAdidaM haimavataM kSudrahimavamahAhimavatorantarAlasthitaM kSetram tatazca dvAbhyAM tAbhyAM yathAkramaM dvayo dakSiNottarapArzvayoH kRtasImAkamiti tadubhayasambandhi tadvarSa niSpadyate, yadvA-haimavataM varSa nityaM satatam kAlatraye'pi hema suvarNa dadAti nivAsibhya AsanArtha samarpayati tatra yugmi manuSyANAmupavezanAdyupa. 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM cuccai hemavae vAse 2'-ityAdi TIkArtha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai hemavae vAse 2' he bhadanta ! Apane yaha haimavatU kSetra hai aisA nAma isakA kisakAraNa se kahA hai uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! cullahimavaMta mahAhimavaMtehiM vAsaharapuThvaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai NiccaM hemaM dalaittA NiccaM hemaM pagAsaI' he gautama ! yaha kSetra kSudrahimavatparvata aura mahAhimavat parvata una donoM varSadhara parvatoM ke bIca meM hai isaliye mahAhimavatparvata kI dakSiNadizAmeM aura kSahimavatparvata kI uttara dizA meM hone ke kAraNa unakA sambandhI hai aise vicAra se haimavata isa prakAra ke sArthaka nAmavAlA kahA hai tathA vahAM ke jo yugala manuSya haiM ve baiThane Adi ke nimitta hemamaya zilApaTTakoM kA upayoga karate haiM isa kAraNa yaha kSetra hI unheM inheM detA hai isa abhiprAya se 'NiccaM hemaM dalai' aisA yahAM upa'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai hemavae vAse-2 ityaadi| -'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai hemavae vAse-2' mahata ! mAyazrIye 'mA bharata kSetra cha. ye nAma zA 4129 thA yu-goyamA ! culla himavaMtamahAhimavaMtehiM vAsaharapabbaehi duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai Nicca hemaM dalaittA NiccaM hema pagAsai, he gautama! A kSetra kSudrahimavat parvata ane mahAhimavat parvata e banne varSadhara parvatonA madhyabhAgamAM che. ethI mahAhimavat parvatanI dakSiNa dizAmAM ane zudrahimavata parvatanI uttara dizAmAM hovA badala A kSetra temanA vaDe sImA nirdhArita hovAthI tenI sAthe saMbaMdha dharAve che. evA vicArathI haimavatu A prakAranA sArthaka nAmavALe kahevAmAM Avela che. temaja tyAMnA je yugala manuSya che teo besavA vagere mATe hemamaya zilA paTTone upayoga kare che, ethI "A kSetra ja temane e Ape che e abhiprAyathI 'NiccaM bemaM dalai' se hI payArathI DevAmAM Ave che tebha yu bhanudhyAna Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 10 haimavatavarSasya nAmArthanirUpaNam bhoge hemamayI zilA upasthApayatIti upacAreNa dadAtItyuktam , tathA-nityaM hema davA nityaM kAlatraye'pi hema prakAzayati prakaTayati tato hemanitya yogiprazastaM vA'styasyeti hemavata hemavadeva haimavatam prajJAditvAta svArthe'Na pratyayo'tra bodhyaH, atra-asmin haimavate varSe haimavato nAma devaHparivasati, sa kIdRzaH ? ityAdi, maharddhiko yAvat palyopamasthitikA, atra yAvatpadena saMgrAhyAnAM padAnAM saGgraho'rthazcASTamasUtrAd bodhyaH, tena haimavata deva yuktatvAd varSamidaM haimavatamiti vyavahiyate, yadvA-svAmitvena haimavato'syAstIti haimavatamiti arza AditvAdapratyayAntaM bodhyam iti tat haimarataM tena anantaroktena arthena kAraNena he gautama ! evamucyate haiMmavataM varSa haimavataM varSamiti // sU0 10 // athAsyaivottarataH sImAkAriNaM varSadharabhUdharaM pradarzayitumAha-'kahiNaM bhaMte' ityAdi / ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAnaM vAsahara pavvae paNNatte ?, goyamA ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapabbae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe jAva puDhe paJcathimillAe cAra se kahadiyA hai tathA yugala manuSyoM ko suvarNa dekara ke vaha usI suvarNa kA prakAza karatA hai suvarNa zilA paTTakAdi rUpameM pradarzana karatA hai-arthAt prazasta suvarNa-isake pAsa hai-esA hI mAno apanA prazasta vaibhava yaha isa rUpa se prakaTa karatA hai paristhitiyoM se bhI isakA nAma haimavat aisA kahA gayA hai tathA 'hemavae a ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiie parivasai se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai hemavae vAse-hemavaevAse' haimavat nAma kA deva isameM rahatA hai yaha haimavat deva mahaddhika deva hai aura palyopama kI isakI sthiti hai isa kAraNa se bhI he gautama ! isakA nAma haimavat aisA kaha diyA gayA hai // 10 // suvarNa ApIne te teja suvarNano prakAza kare che, suvarNa zilApaTTakAdi rUpamAM pradarzana kare che arthAt prazasta suvarNa enI pAse che, e abhiprAyathI jANe ke e potAne prazasta vaibhava e rUpamAM prakaTa na karatA hoya. Ama paristhitione anulakSIne paNa menu nAma bhavata' sayu 4uvAmAM Ave che. tebhA 'hemavae a ittha deve mahiddhIe paliovamadviie parivasai se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai hemavae vAse hemavae vAse' haimavata nAmaka deva emAM rahe che-e haimavata deva mahaddhika deva che ane pApama jeTalI enI sthiti che. A kAraNathI paNa he gautama ! enuM nAma "hemavata" evuM kahevAmAM Avela che, je sUva 10 | Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre koDIe paJcasthimillaM lavaNasamuI puTe do joyaNasayAI uddhaM uccattaNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAiM doSiNa ya dasuttare joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM Nava joyaNasahassAI doNNi ya chAvattare joyaNasae Nava ya egUNavIsaIbhAe joyaNasta addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTTA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paJcasthimillAe jAva puTThA tetraNaM joyaNasahassAiM Naba ya egatIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesAhie AyAmeNaM, tassa dhaNuM dAhiNeNaM sattAvaNaM joyaNasahaslAI doSiNa ya teNaue joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNasta parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte / mahohimavaMta. ssa NaM vAsaharapavvaessa upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva NANAviha paMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uvasohie jAva Asayati sayaMti ya ||suu0 11 // chAyA-kya khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH 1, gautama ! harivarpasya dakSiNena haimavatasya varSasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena, pazcimalabaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcIna pratIcInA''yataH udIcIna dakSiNavistIrNaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH dvidhAlavaNasamudraM spRSTaH paurastyayA koTayA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudra spRSTaH dve yojanazate Urdhvamuccatvena paJcAzataM yojanAni udveghena, catvAri yojanasahasrANi dve ca dazottare yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya viSkambheNa, tasya bAhA paurastyapazcimena nava yojanasahasrANi dve ca dvA saptate yojanazate nava ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddha bhAgaM ca AyAmena, tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInA''yatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayA koTayA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA yAvat spRSTA tripaJcAzataM yojanasahasrANi nava ca ekatriMzAni yojanazatAni SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya kizcidvizeSAdhikAna AyAmena, tasya dhanuHdakSiNena saptapaJcAzate yojanasahasrANi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 11 sImAkArovarSadharabhUdharanirUpaNam dve ca trinavate yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, rucakasaMsthAna saMsthitaH sarvaratnamayaH accha: ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptaH, mahAhimavataH khalu varSadharaparvatasya upari bahusamaramaNIyo mUmibhAgaH prajJaptaH, yAvat nAnAvidhapaJcavarNaiH maNibhizca tRNaizca upazobhitaH yAvad Asate zerate ca // 11 // TIkA-'kahiNaM bhaMte' ityAdi ! 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsa. harapavvae paNNatte' kutra khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH? 'goyamA! he gautama ! 'harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM puratthimalavaNa samuhassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' harivarSasya dakSiNena haimavatasya varSasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena, pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambudvIpe dvIpe mahAhimavAn nAma varSadharaparvataH prajJaptaH / 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANa 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMtaM NAma'-ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavvae' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mahAhimavan nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthima lavaNasamudassa purathimeNaM jambuddIve dIve mahAhimavaMtaM NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' he gautama ! harivarSa kI dakSiNa dizA meM aura haimavat kSetra kI uttara dizA meM tathA pUrva digvartI lavaNasamudrakI pazcima dizA meM aura pazcima digvartI lavaNasamudrakI pUrva dizA meM isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa ke bhItara mahAhimavanta nAmakA mahAna suMdara varSadhara parvata kahA gayA hai 'pAINa paDI 'kahi paM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAhivaMta NAma-ityAdi An-20 sUtra gautame pramuna sevI zata prazna yA cha , 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuhIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsAharapavvae' mahanta ! ye 42pUdI5 nAma dIpamA mahAhimavat nAmaka varSadhara parvata kayA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu kahe che 'goyamA ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM etthaNaM jambuddIve dIve mahAhimavaMtaM NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' he gautama! rinI ikSiNa hizamAM mana bhavat kSetranI uttaramA temaja pUrva digvatI lava samudranI pazcima dizAmAM ane pazcima ditI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM e jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM mahAhivatta nAmaka varSadhara parvata Avela cha. 'pAINapaDINAyae' se pata 5 thI pazcima sudhA khaimA cha. 'udINa dAhiNavitthinne' a0 13 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre saMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe jAva puDhe paccathimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe' prAcInapratIcInA''yataH, udIcIna dakSiNavistIrNaH palyaGka saMsthAnasaMsthito dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH, paurastyayA koTayA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTaH, 'do joyaNa sapAI uddhaM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAI doNNi ya dasuttare joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' naraM dve yojanazate Urdhvapuccatvena pUrvokta kSudrahimavadvarSadharAd dviguNo. catvAt , paJcAzad yojanAni udvedhena bhUgatatvena, meruvarDasamayakSetragiriNAM svoccatvacatuthAMzenodvedhatvAt , catvAri yojanasahasrANi dve ca dazottare dazAdhike yojanazate daza ca yojanaikonaviMzatibhAgAn viSkambheNa-vistAreNa, haimavatakSetrAd dviguNatvAt , prathAsya bAhAdi. sUtramAha-'tassa bAhe' tyAdi, 'tasta bAr3A purasthimapaccasthimeNaM Nava joyaNasahassAI doNNi NAyae' yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai 'udINa dAhiNavitthinne' uttara se dakSiNa taka vistRta hai| (paliyaMkasaMThANasaMThie) palyaGka kA jaisA AkAra hotA hai ThIka isa kA bhI vaisA hI AkAra hai 'dahA lavaNasamudaM puTTe purathimillAe koDIe jAva puDhe paccathimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamudaM puDhe do joyaNalayAI uddhaM uccattaNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAiM doNiya dasuttare joyaNasae dasa ya egUNavIsai bhAe joyagassa vizvaMbheNaM' yaha apanI pUrva aura pazcima digvartI donoM koTiyoM se kramazaH pUrva digvartI lavaNa samudra ko aura pazcima digvartI lavaNa ko sarza kara rahA hai isa kI UMcAI do sau yojana kI hai tathA isakA udvedha gaharAI 50 thojanakI hai kyoMki samaya kSetra gata parvatoM phA udvadha meru ko choDakara apanI UMcAI ke caturthAza 'cauthA bhAga' pramANa hotA hai isakA viSkambha 421010 yojana kA hai| kayoMki haimavata kSetrakI apekSA yaha dUnA hai 'tassa vAhA purasthinapaccadhimeNaM Nava joyaNasahassAiM doNi ya tabhara uttarathI dakSi sudhI vistRta che. paliaMkasaMThANasaMThie' 5 janA 2|2|y cha, 818 mAnA // 2 5 ta cha. 'duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe jAva puDhe paccathimillAe koDIe paccisthimilla lavaNasamudaM puDhe do joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joSaNasahassAI doNiya dasuttare joraNasae dasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' se potAnI pUrva ma2. pazcima hivatI sanna TImAthI maza: 55 digvatI lavaNuM samudrane pazI rahyo che. enI UMcAI basa ejana jeTalI che. temaja enI UMDAI (udha) 50 ejana jeTalI che. kemake samaya kSetragata parvatanI UMDAI merune cheDIne potAnI UMcAInA caturbhAza ( caturtha bhAga) pramANa hoya che. Ane viSThabha 4210 12 jana jeTaluM che. kemake haimavata kSetranI apekSAe dviguNita che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 22 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 11 sImAkArIvarSadharabhUdharanirUpaNam ya chAvattare joyaNasae para ya egaNavIsaibhAra joyaNassa addha bhAgaM ca AyAmeNaM' tasya bAhA paurastyapazcimena-pUrvapazcimadizi nabayojanasahasrANi, navaraM dve ca dvAsaptate dvisaptatyadhika yojanazate nava caikonaviMzatibhAgAna yojanasya, arddha mAgaM cAyAmena, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccasthimillAe jAva puTThA tevaNNaM joyaNaprahassAI nava ya etIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesAhie AyAmeNaM tasya jIvA uttarasyAM dizi prAcIna pratIcInAyatA-pUrvapazcimayo dIrghA dvidhAlavaNasamudraM spRSTA, paurastyayA koTayA-pUrvadigbhavena. koNena pauratyaM lavaNasamudraM spRSTA, pAzcAtvayA koTayA pazcimaM lavaNasamudraM spRSTA tripazcAzataM yojanasahasrANi navacaikatriMzAni ekatriMzatyadhikAni yojanazatAni, SaTcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiJcid vizeSAdhikAn aAyAmena, 'tassa dhaNu dAhiNeNaM sattAvaNNaM joyaNasaha ssAiM doNNi ya teNa ue joyaNasae dasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' tasya dhanuHdakSiNena saptapaJcAzataM yojanasahasrANi dve ca trinavate trinavatyadhika yojanazate daza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, 'ruyagasaMThANasaMThie sabarayaNAmae acche ubhao chAvattare joSaNasae Nava ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addha bhAgaM ca AyAmeNaM' isa ko vAhA AyAma kI apekSA pUrva pazcima meM 9272 :yojana kI evaM Adhe yojanakI hai (tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamuI puTThA purathimillAe, koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccasthimillAe jAva puTThA tevaNaM joyaNasahassAhaM nava ya egatIse joaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNarasa kiMci visesAhie) pUrva dizA vaha jIvA pUrva digvartI lavaNa samudra se spRSTa hai aura pazcima digdartI vaha jIvA pazcima digvartI lavaNa samudra se spRSTa hai yaha jIvA AyAma kI apekSA kucha adhika 53931 6 yojana kI hai 'tassa dhaj dAhijeNaM sattAba joyaNasahassAI doNi ya teNaue joyaNa sae dasaya egUNavIsai bhAe joyaNassa parikkheveNaM ruyagasaMThANasaMThie 'tassa vAhA purathimapaccarithameNaM Nava joyaNasahassAiM doNiya chAvattare joyaNasae Nava ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM' menI vA yamanI apekSA pUrNa pAzcamamA 8272 pa ya na mA ardhA ye2I che. 'tassa jIvA uttareNaM pAINa paDINAyayA duhA laNasamudaM puTThA purathimillAe, koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puro paccasthimillAe jAva puTThA tevaNNaM joyaNasahassAI nava ya egatIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMci visesAhie AyAmeNaM' senI 7 // uttaramA yUthI pazcima sudhI lAMbI che. pUrva dizAmAM te jIvA pUrva dizvartI lavaNu samudrane sparzI rahI che. tathA pazcima diggata te jIvA pazcima dizvartI lavaNa samudrane sparzI rahI che. e jIvA mAyAmanI apekSA 444 padhAre 53831 4 yonikSI cha. 'tassa dhaNu dAhiNeNaM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jambUdvIpaprajJaptisUtre pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDe hiM saMparikkhitte' rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarva ratnamayo'cchaH, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSipta:-'mahAhimavaMtassa NaM vAsaharapavyayassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' mahAhima vataH khalu varSadharaparvatasyopari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, bhUmibhAgavarNanaM SaSThasUtrato bodhyam , 'jAva NANAviha paMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya upasobhie jAva AsayaMti sayaMti ya' yAvat nAnAvidhapaJcavarNaiH maNibhizca tRNaizcopazobhito yAvadAsate zerate ca, tathA yAvad Asata ityatratya yAvatpadena saGgrAhyANAM padAnAM sa saGgraho'rthaH SaSThasUtrAdeva jnyeyH||.11|| savvarayaNAmae acche ubhao pAsi dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehi saMparikkhitte' isakA dhanuH pRSTha dakSiNa dizA meM parikSepa kI apekSA 57293 10 yojana pramANa hai rucaka kA jaisA saMsthAna AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai yaha sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA yaha nirmala hai isako donoM ora do do padmavaravedikAeM hai aura do do vanaSaNDa hai 'mahAhimavaMtassa NaM vAsaharapavvayassa upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' mahAhimavAna varSadhara parvata ke Upara kA jo bhUmibhAga hai vaha bahusamaramaNIya hai 'jAva jANAviha paMcavaNNehiM maNIhiM ya taNehiM ya uvasobhie jAva AsayaMti sayaMti ya' yAvat yaha aneka prakAra ke paMcavarNavAle maNiyoM se aura tRNoM se upazobhita hai yAvatU yahA~ aneka deva aura deviyAM uThatI baiThatI rahatI hai aura zayana karatI rahatI haiN| yahAM padmavara vedikA aura vanaSaMDa kA varNana paMcama sUtra se jAna lenA cAhiye bhUmibhAga kA varNana chaThe sUtra se aura yAvatpada saMgRhIta padoM kA grahaNa chaThe sUtra se jAnanAcAhiye / / sU0 11 // sattAvaNaM joyaNasahassAI dobNiya teNaue joyaNasae dasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM ruyagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM ya dohiya vaNasaMDehi saMparikkhitte' menu dhanuH pRSTha kSaNa zAma parikSa panI apekSAye pa7ra3 17 jana pramANa che. rucakane jenuM saMsthAna-AkAra hoya che teja AkAra eno che. e sarvAtmanA ranamaya che. AkAza ane sphaTikavat e nirmaLa che. enI bane ta25 5552 64aame| cha bhane 50 vanamA cha. 'mahAhimavatassa NaM vAsaharapavvayarasa uppi vahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' bhaDibhavAn dha2 5 tanA 52ne| 2 bhUmilA chata masabharaNIya che. 'jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNihiM ya taNehiM ya uvasobhie jAva AsayaMti sayaMti ya' yAvat se sane 52 pAya varNAvA maNimAthI bhane khUNethI uparobhita che. yAvat ahIM aneka deva ane devIo uDatI be patI rahe che ane zayana karatI rahe che. padmavera vedikA ane vanaDanuM varNana paMcama sUtramAMthI jANI levuM joIe. bhUmibhAganuM varNana cha sUtra dvArA ane yAvata pada saMgRhIta padyanuM grahaNa chaThA satramAMthI jANI levuM joIe. je 11 che Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam athAtra hradasvarUpaM darzayitumAha-'mahAhimavaMtassa' ityAdi / __ mUlam-mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege mahApau. madahe NAmaM dahe paNNatte, do joyaNasahassAiM AyAmeNaM egaM joyaNasahassaM vikhaMbheNaM dasa joyaNAI uThaveheNaM acche rayaNAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihaNA jA ceva paumadahassa vattavbayA sA ceva NeyavvA, paumappamANaM do joyaNAI aTo jAva mahApaumadahavaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva paliovamaTTiiyA parivasai, se eeNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai, aduttaraM ca NaM goyamA! mahApa umadahassa sAsae NAmadhijje paNNatte jaMNa kayAi NAsI 3, tasta NaM mahApaumadahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAeNaM pravaDai, rohiyANaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, sA gaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addhaterasajoya. NAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuha viuTusaMThANasaMThiyA savvavai. rAmaI acchA, rohiyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM tiSiNa asIe joyaNasae kiMci visesUNaM parikkheveNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao, vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA, tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo sambavairAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, rohiyadIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmi Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jambUdvIpaprajJaptisUtre bhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pANaM ca aTo ya bhaanniyvyo| tassa NaM rohi. yappavAyakuMDassa dakkhiNilleNaM. toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejjemANI ejjemANI sadAvaI vaTTabeyaddhapavvayaM addhajoyaNaNaM asaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI vibhayabhANI aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purasthimeNaM lavaNasamudaM samappei, rohiyA NaM jahA rohiaMsA tahA pavAhe ya muhe ya bhANiyavvA iti jAva sNprikkhittaa| tassa NaM mahApaumadahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahAgaI bUDhA samANI paMcutare joyaNasae paMca egUNavIsaibhAe joyagassa uttarAbhimuhI pavvaegaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAlihArasaMThieNaM sAirega dujoyaNasaeNaM pavAeNaM pavaDai, harikaMtA mahANaI jao pavaDaI ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuha viuThANasaMThiyA sambarathaNAmaI acchA, harikaMtA NaM mahAgaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege harikaMtapyavAyakuMDe NAma kuMDe pagatte, doSiNa ya cattAle joSaNasae AyAmavikkhaMbheNaM satta ya ugaTe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDa vattavvayA savvA yatrA jAva toraNA, tassa NaM harikaMtappabAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege harikaMtadove NAma dIve yaNNatte, battIsaM joyaNAI AyAmavikkhaMbhegaM eguttaraM joyaNatayaM parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDe jAtra saMparikvitte, vaNNao bhANiyamvotti, pamANaM ca sayaNijjaM ca aTTho ya bhANiyo, tassa NaM harikaMtappavAyakuMDasta uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harikssaM vAsaM ejjemANI ejjemANI viyaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paJcatthAbhimuhI AvattA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahasvarUpanirUpaNam 103 samAgI harivAsaM duhA vibhayamANI vibhayamANI chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dalaittA paJcatthimeNaM lavaNasamudda samapper3a, harikaMtANaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhajoyaNaM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe mAyAe parivaddhamANI 2 muhamUle addhA ijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMca joyaNAI ubveheNaM, ubhao pAsiM dohiM paramavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhittA || sU0 12 // chAyA - mahAhimavataH khalu bahumadhyadezabhAgaH atra khalu eko mahApadmahUdo nAma hUdaH prajJaptaH, dve yojanasahasre AyAmena, ekaM yojanasahasraM viSkambheNa, dasa yojanAni udvedhena acchaH rajatamayakUlaH, evamAyAmaviSkambhavidhUnA (vihInA ) yaiva padmahRdasya vaktavyatA saiva netanyA, padmapramANaM dve yojane, artho yAvat mahApadmahUdavarNAbhAni, hrIzcAtra devI yAvat pasyopamasthitikA parivasati sa etenArthena gautama / evamucyate, atha ca khalu gautama ! mahApadmaidasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yanna kadAcinnAsIt 3, tasya khalu mahApadmahUdasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA satI SoDaza pazcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA ghaTamukhapravRtta kena muktAvalihAra saMsthitena sAtireka dvi yojanazatikena prapAtena prapatati, rohitA khalu mahAnadI yataH prapatati atra : khalu mahatI ekA jihvikA prajJaptA, sA khalu jihvikA yojanamAyAmena arddha trayodazayojanAni viSkambheNa krozaM bAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI acchA, rohitA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM rohitApAtakuNDaM nAmakuNDaM prajJaptam, saviMzati yojanazatam AyAmaviSkambheNa prajJaptaH trINi azItAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa daza yojanAni udvedhena acchaM zlakSNaM sa eva varNakaH, vajratalaM vRttaM samatIraM yAvat toraNAH, tasya khalu rohitA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khala mahAna eko rohitA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi paJcAzataM yojanAni parikSeSeNa dvau krozau ucchrito jalAntAt sarvavajramayaH acchaH, sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, rohitA dvIpasya khalu dvIpasya upari bahusamaramaNIyo bhUmi bhAgaH prajJaptaH, tasya khala bahusamaramaNIyasya bhUmimAgasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam, krozamAyAmena zeSaM tadeva pramANaM ca artha bhaNitavyaH / tasya khalu rohitAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA satI haimavataM varSam ejamAnA 2 zabdApAtinaM vRttavaitADhyaparvatam arddhayojanena asamprAptA paurastyAbhimukhI AvRttA satI haimavataM varSe dvidhA vibhajamAnAra aSTAviMzatyA salilA sahasraiH samagrA adho jagatIM dalayitvA paurastyena lavaNasamudraM samupaiti, rohitA khala Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jambUdvIpaprajJaptisUtre yathA rohitAMzA tathA pravAhe ca mukhe ca bhANitavyeti yAvat saMparikSiptA / tasya khalu mahApadmahUdasya autarAheNa toraNena harikAntA mahAnadI pravyUhA satI SoDaza pazcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukha pravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dviyojanazatikena prapAtena prapatati, harikAntA mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatI ekA jibbhikA prajJaptA, dve yojane AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa arddha yojanaM bAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI acchA, harikAntA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM harikAntA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, dve ca catvAriMze yojanazate AyAmaviSkambheNa sapta ekonaSaSTAni yojanazatAni parikSepeNa accham evaM kuNDavaktavyatA sarvA netavyA yAvat toraNAH, tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu mahAneko harikAntA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH dvAtriMzataM yojanAni AyAmaviSkambheNa ekottaraM yojanazataM parikSepeNa dvau krozAvucchrito jalAntAt, sarvaratnamayaH acchaH, sa khalu ekayA padmakravedikayA ekena ca vanapaNDena yAvat saMparikSiptaH, varNako bhaNitavya iti, pramANaM ca zayanIyaM ca arthazca bhaNitavyaH, tasya khalu harikAntAprapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena yAvat pravyUDhA satI hari varSa varSam jamAnA 2 vikaTApAtinaM vRttavaitADhacaM yojanenaM asamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI harivarSa dvidhA vibhajamAnA 2 paT paJcAzatA salilAsahasraiH samagrA adho jagatIM dalayitvA pazcimena lavaNasamudraM samupaiti harikAntA khalu mahAnadI prahe paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa arddhayojanamudvedhena tadanantaraM ca khalu mAtrayAra parivarddhamAnA2 mukhamUle arddhatRtIyAni yoja - nazatAni viSkambheNa paJca yojanAni udvedhena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padamavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA / / sU0 12 / / TIkA - 'mahAhimavaMtassa NaM' ityAdi, 'mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe etya NaM ege mahAmahe NAmaM dadde paNNatte' mahAhimavataH khalu bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu eko mahApadmahado nAmA hRdaH prajJaptaH, 'do joyaNasahassAiM AyAmeNaM egaM joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM aba sUtrakAra hUda draha kA svarUpa dikhalAte haiM 'mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM' ityAdi TIkArtha - 'mahAhimavaMtassa bahumajjhadesabhAe' mahAhimavaMta parvata ke ThIka bIca meM 'ege' eka 'mahApaumaddahe paNNatte' mahA padmadraha kahA gayA hai 'do joynnhave sUtrakAra hRda-drahanuM svarUpa spaSTa kare che 'mahAhimavatassa NaM bahumajjhadesamAe ityAdi 'mahAvitaraNaM bahumajjha desabhAe~' bhaDADibhavanta yavartanA ho madhya bhAgabhAM 'eMge' 'mahApamadda paNNatte' bhaDA padmagaDa bhAve che. 'do joyaNasahassAI AyAmeNaM pagaM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam 105 isa joyaNAI uvve heNaM acche rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumaddahassa uttabbayA sA ceva NeyavyA' dve yojanasaharI AyAmena, ekaM yojanasahasraM viSkambhena, daza pojanAni udvedhena acchaH rajatamayaklaH, evamAyAmaviSkambhavidhUtA-vihInA yaiva padmadasya vaktavyatA saiva netvyaa| 'paumappamANaM do joyaNAI, aTTho jAva mahApaumadahavaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva paliovamahiiyA parivasai' padmapramANaM dve yojane, arthoM yAvadU mahApadmahada vargAbhAni hrIzcAtra devI yAvat palyopamasthitikA parivasati 'se eeNaTeNaM goyamA evaM vuccaI' sa etenArthena gautama ! evamucyate, 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahaHpaumadahassa sAsae sahassAI AyAmeNaM egaMjoyaNasahassaM vikAvaMbheNaM dasa joyaNAI ubeheNaM acche rapayAlaya kUTe evaM AyAma vizvaMbha vihaNA jA ceva paumaddahasta vattavyayA sA ceva NeyavvA' isakA AyAma do hajAra yojana kA hai aura eka hajAra yojana kA isakA viSkaMbha hai udvedha 'gaharAI' isakA dasa yojana kA hai yaha AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai rajatamaya isakA kUla hai isa taraha AyAma aura viSkaMbha ko choDakara bAkI kI saba vaktavyatA yahAM padmadraha kI vaktavyatA jaisI hI hai aisA jAnanA cAhiye 'paumappamANa do joyaNAiM aTTho jAva mahApaumaddaha vaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva paliovamahiiyA parivasai, se eelaTTeNaM goyamA ! evaMcuccaI' isake bIcame jo kamala hai vaha do yojana kA hai mahApadmahadra ke varNa jaise aneka padma Adi yahAM para hai isa kAraNa he gautama ! maine isakA nAma mahApadma hRdra aisA kahA hai isa sambandha meM jo prazna gautamane kiyA hai yaha saba pIche ke prakaraNa meM likhA jA cukA hai, ataH vahAM se jAnalenAcAhiye -yaha bAta yahAM Agata yAvat zabda batalAtA hai vahAM para hI nAmakI devI rahatI joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ujveheNaM acche rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbha vihUNA jA ceva paumadahassa vattavyayA sA ceva NeyavvA' maan| mAyAma me 11 yorana eTale che, ane eka hajAra ejana eTale ene vikhaMbha che. UMDAI (udha) enI daza yojana jeTalI che. e AkAza ane sphaTikavat nirmaLa che. ene kUla rajatamaya che. A pramANe AyAma ane vikhaMbhane choDIne zeSa badhI vaktavyatA ahIM pAdrahanI vaktavytaa vA che, mevaM sabhA ne. 'paumappamANaM do joyaNAiM aTTho jAva mahApaumaddahavaNNAbhAI hirIya ittha devI jAva paliovamadviiyA parivasai, se eeNaTreNaM goyamA ! gvaM enI madhya bhAgamAM je kamaLa che te be jana jeTaluM che. mahApamahadanA varNa jevA aneka pa vagere ahIM che. ethI he gautama ! meM enuM nAma mahApadma hada evuM kahyuM che. A saMbaMdhamAM je prazna gautame karyo che te viSe gata prakaraNamAM carcA karavAmAM AvelI che. ethI jijJAsuo tyAMthI jANuM le eja vAta ahIM prayukta thayela cAvana zabda prakaTa kare che. ahIM hI nAmaka devI rahe che, yAvat enI eka papasa ja0 14 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jambUdvIpaprajJaptisUtre NAmadhijje pannatte jaMNa kayAi NAso' atha ca khalu gautama ! mahApadmahadasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yanna kadAcinnAsIt 3, idaM ca prAyaH padUmahadasUtrAnusAreNa vyAkhyAtavyam , athAsya dakSiNadvArAniHsRtAM mahAnadI nirdizannAha-'tassa NaM mahApaumadahassa' tasya khalu mahApadmadasya--tasya pUrvoktasya khalu mahApadmadasya 'dakkhiNilleNaM toraNeNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena toraNena 'rohiyA mahANaI pabUDhA samANI' rohitA rohitAnAmnI mahAnadI pravyUDhA niHsRtA satI 'solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa' SoDaza pazcottarANi paJcAdhikAni yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAna janasya 'dAhiNAbhimuhI pavvae NaM gaMtA' dakSiNAbhimukhI parvatena saha gatvA 'mahayA ghaDamuhapavitti. eNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAeNaM paDaI' mahAghaTamukhapravRttakena mahAghaTaH bRhaddhaTastasya yanmukhaM tasmAt pravRttiH-nirgamo yasya sa jalasamUhaH sa iva mahAghaTahai yAvat isakI eka palyopamakI sthiti hai 'aduttaraM ca NaM goyamA! mahA paumadahassa sAsae NAmadhijje paNNatte jaMNa kayAi NAsI3' athavA-he gautama ! mahA padmadra aisA jo isa idra kA nAma hai vaha zAzvata hI hai kyoMki aisA yaha nAma isakA pUrva kAla meM nahIM thA, aba bhI aisA isakA nAma nahIM haiM bhaviSya kAla meM bhI aisA isakA nAma nahIM rahegA-so aisI bAta nahIM hai pUrva meM bhI yahI nAma thA, vartamAna meM bhI yahI nAma hai aura bhaviSya kAla meM bhI yahI nAma rahegA ataH isa prakAra ke nAma hone meM koI nimitta bhI nahIM hai (tassaNaM mahApaumaddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiA mahANaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIsaha bhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuha pavittieNa muttAvali hArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai) isa mahApadmada kI dakSiNadigvartI toraNa se rohitAnAmakI mahAnadI nikalI hai aura mahAhimavaMta parvata ke upara vaha 1605, yojana taka dakSiNAmimukhI hokara vahatI 2vI sthiti cha. 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahApaumadahassa sAsae NAmadhijje pa. jaMNa kayAi NAsI' athavA gautama ! mh| paDhbha mere manu nAma chete zAzvata cha, kemake evuM e nAma enuM pUrvakALamAM nahotuM hamaNuM paNa enuM nAma nathI. bhaviSyatkALamAM paNa evuM enuM nAma raheze nahi, evI vAta nathI paNa pUrvamAM paNa eja nAma hatuM. vartamAnamAM paNa eja nAma che ane bhaviSyankALamAM paNa eja nAma raheze. ethI mA 12nA nAma bhATa nimitta 5 nathI. 'tassaNaM mahApaumaddahassa dakviNilleNaM toraNeNaM rohiA mahANaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMcaya egUNavIsae bhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega do joyaNasaieNaM pavaDaI' the bhaDApAnI kSiya titoraNethI 3||hitaa nAme bharA nadI nIkaLI che ane mahAhimavaMta parvatanI upara te 1605 jana sudhI dakSiNa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApanahradasvarUpanirUpaNam 207 mukhapravRttikastena tathA mahAghaTamukhAniHsarajalasamUhabacchabdAyamAnavegavatA prapAtenetyagrimeNa sambandhaH, muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dvi yojanazatikena sAdhika yojanazatadvayapramANena prapAtena nirjhareNa prapatati, athAsyAH prapatatasthAnaM pradarzayitumAha-'rohiyA NaM' ityAdi, 'rohiyANaM mahANaI jao pavaDai etya NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA' rohitA khalu mahAnadI yataH yasmAt sthAnAt prapatati, atra tatprapatanasthAne khalu ekA mahatI bRhatI jivikA tadAkAravastuvizeSaH praNAlikA prajJaptA, atha tasyA jihikAyA mAnAdyAha-'sANaM jibhiyA' ityAdi, sA khalu jibikA-sA anantaroktA khalu jihikA 'joyaNaM AyAmeNaM addhaterasa joyaNAI vikhaMbheNaM' yojanamAyAmena arddhatrayodaza yojanAni-dvAdaza yojanAni pUrNAni trayodazasya yojanasyArddham viSkambheNa vistAreNa, 'kosaM bAhalleNaM magaramuhaviudyasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA' krozam ekaM krozam bAhalyena piNDena, makaramukhavikRtasaMsthAnasaMsthitA vivRta (vyAtta) makaramukhavasthitA, mUle vivRtasya pUrvaprayogAItve'pi paraprayogaH prAkRtakhAt , sarvavatraratnamayI-sarvAtmanA vajraratnamayI accheti upalakSaNatayA zlakSNetyAdi bodhakam tatsaigrahaH sArthazcaturthasUtrAd bodhyH| athAsau rohitA mahAnadI yatra prapatati huI apane ghaTamukha pravRttika evaM muktAvalihAra tulya aise pravAha se parvata ke nIce rahe hue rohita nAmake prapAta kuNDa meM giratI hai parvata ke Upara se nIce taka giranevAlI vaha pravAha pramANa meM kucha adhika do sau yojana kA hai (rohiANaMmahANadI jI pavaDai etthaNaM mahaM egA jigbhiyA paNNattA) rohitA nadI jisa sthAna se usa prapAta kuNDa meM giratI hai vaha eka vizAla jibikA hai (sANaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM adbhuterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramukhaviuddasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA) yaha jivikA AyAma meM -lambAI meM-eka yojanakI hai tathA eka kozakI isakI moTAI hai AkAra isakA khale hae magara ke muha jaisA hai yaha sarvAtmanA vajra ratnamayI hai tathA AkAza evaM sphaTika ke jaisI yaha nirmala hai (rohiANaM mahAmaI jahiM pavaDai estha NaM bhimukha thaInevahe che. e potAnA gharamukha pravRttika temaja mUktAvalihAra tulya pravAhathI parvatanI nIce AvelA rahita nAmaka prapAta kuMDamAM paDe che. parvata uparathI nIce sudhI 5nAra te pravAI prabhAzubha 44 vadhAre mse| yAna 28 / che. 'rohiA NaM mahANadI jao pavaDai etthaNaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA' hiMtA nahI 2 sthAna 52thA prapAta ubhA 5 . te sthAna meM vizamlost 35mA cha. 'sA gaM jinbhiyA joyaNaM AyA. meNaM addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramukhaviuTusaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acch|' se rlast mAyAma-05--4 yAna 2ii che temana me4 // jeTalI enI meTAI che ene AkAra khullA magaranA mukha jevuM che. e sarvAtmanA 12namA cha tema 2013 ma2642 ni cha. 'rohiANaM mahANaI jahiM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ...OREpihinddian R achana - jambUdvIpaprajJaptisUtra taNkuNDamAha-rohiyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' rohitA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM rohitA-prapAtakuNDaM nAma kuNDa prajJaptam , tasya mAnAdyAha-'savIsaM' ityAdi, 'savIsaM-joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM, tiSNi asIe joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM, dasa joyaNAI unve heNaM, acche saNhe so ceva vaNNaoM' saviMzati-viMzatisahitaM yojanazatam AyAmaviSkambheNa-dairghyavistArAbhyAM prajJaptam , trINi azItAni azItyadhikAni yojanazatAni kizcidvizeSonAni kiJcidadhikanyUnAni parikSepeNa paridhinA daza yojanAni udvedhena bhUgatatvena acchaH zlakSNaH sa eva varNakaH pUrvokta eva varNanaparapadasamUho bodhyaH sa ca 21 pRSThokta gaGgAprapAtakuNDAdhikArAda bodhyaH, tadevAha-vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA' vajratalaM-vajraratnamayatalayuktam vRttaM vartulam samatIraM samAnataTakam yAvat yAvatpadena-'rajatamayakUlaM vajramayapASANaM suvarNa zubhra rajatamayavAlukAkam vaiDUryamaNi sphaTika paTalAcchAditaM sukhAvatAraM sukhottAraM nAnAmaNitIrthamahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte) yaha rohitA nAmakI mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka vizAla prapAtakuNDa hai isakA nAma rohitaprapAtakuNDa hai (savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM tiNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao) yaha rohitaprapAta kuNDa AyAma aura viSkambha kI apekSA 120 yojana kA hai isakA parikSepa kucha kama 380 yojana kA hai isakI gaharAI 10 yojana kI hai accha zlakSNa Adi padoM kI vyAkhyA gaMgAprapAtakuNDake varNana se jAna lenA cAhiye (vairatale, vaTUTe, samatIre, jAva toraNA, tassaNaM rohiappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte) isakA tala bhAga vajraratna kA banA huA hai yaha gola hai, tIra bhAga sama hainIcA UMcA nahIM hai yahAM yAvat pada se 'rajatamayakUlaM, vannamayapASANaM, suvarNa pavaDai etthaNaM mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' se DitA nAma4 mahAnahI jyAM paDe che tyAM eka vizALa prapAta kuMDa che. enuM nAma rohita prapAta kuMDa che. 'savIsaM joyaNasameM AyAmatrikkhaMbheNaM paNNattaM tiNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parivakheveNaM dasa joyaNAI ucveheNaM acche saNhe so cetra vaNNao' 2 // zahita prapAta' AyAma ane viSakuMbhanI apekSAe 120 ejana jeTaluM che. Ane parikSepa kaMIka kama 480 jana jeTaluM che. enI UMDAI 10 ejana jeTalI che. a7, zlaNa vagere 5hAnI vyAjyA viSa 1 prapAta nA vanamAthI gii devu naye. 'vairatale, ghaTTe, samatIre jAva toraNA sassaNaM rohiappavAyakuNDasta bahumaljhadesabhAe ettha NaM maha ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte' ana tasA 102tna nimita cha. se gAja che. senA tIra sAgasama hai, yAnIya nathI. mI yApata 54thI 'rajatamayakalaM vanamayapASANaM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR0 12 mahApadmahadasvarUpanirUpaNam subaddham AnupUrvyasujAtavapragambhIraM zItalaz2alaM saMcchannapatravisamRNAlaM bahUtpalakumudanali. nasubhaga saugandhika puNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrapraphullakesaropacitaM padapadapari bhujyamAnakamalam acchavimalapathyasalilaM pUrNa parihastabhramanmatsya kacchapAnekazakunagaNamithunavicaritazabdonnatikamadhurasvaranAditaM prAsAdIyaM 4, ityAdi. 21 pRSThoktAnusAreNa bodhyam , vyAkhyA ca tatsUtrato bodhyA, evaM toraNaparyantaM varNanIyam , ityAha-toraNAH iti, adhunA'sya dvIpavaktavyatAmAha-'tassa NaM rohiyappavAyakuDassa' tasya khalu rohitA prapAtakuNDasya 'bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rodiyadIve NAmaM dIve paNNatte' bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAn eko rohitA dvIpo nAma dvIpaH prjnyptH| tasyAyAmAdyAha-'solasa joyaNAI-AyAmavikkhaMbheNaM' SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, navaraM gaGgAdvIpato dvigu. NAyAmaviSkambhatvAt SoDazayojanapramANo'yaM rohito dvIpa ityarthaH, 'sAiregAI paNNAsaM joya. zubhrarajatamaya bAlukAkam vaiDUryamaNisphaTikapaTalAcchAdita, sukhAvatAraM sukho. tAraM, nAnAmaNitIrthasubaddham AnupUrvyasujAtavapragaMbhIrazItalajalaM, saMcchannapatravisamRNAlaM, bahUtpala kumudanalinasubhagasaugaMdhikapuNDarIkamahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrapraphullakesaropacitaM, SaTU padaparibhujyamAnakamalam, acchavimala. pathyasalilaM, pUrNa, parihasta bhramanmatsyakacchapAnekazakunagaNamithunavicarita zabdonnatikamadhurasvaranAditaM, prAsAdIyaM 4' ityAdirUpa se yaha pATha gRhIta huA hai| ina padoM kI vyAkhyA caturtha sUtra kI vyAkhyA karate samaya kI jAcukI hai| isa taraha kA yaha saba varNana toraNoM ke varNana taka yahAM para karalenA cAhiye (tassa NaM rohiappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte) usa rohitaprapAtakuNDa ke ThIka madhyabhAga meM eka vizAla rohitadvIpanAmakA dvIpa kahA gayA hai (solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAi. regAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae suvarNa zubhrarajatamayavAlukAkam vaiDUryamaNisphaTikapaTalAcchADitaM, sukhAvatAra sukhottAra, nAnamaNitIrtha subaddhaM AnupUryasujAtavagaMbhIrazItala jalaM, saMcchanna patra visamRNAlaM, bahUtpalakumuda nalina subhaga saugaMdhika puNDarIka, mahApuNDarIka zatapatra, sahasrapatra praphullakesaropacita SaTpadaparibhujyamAnakamalam, acchavimalapathyasalilaM, pUrNa, parihastabhramanmatsyakacchapAneka zakunagaNamithunavicaritazabdonnatikamadhurasvaranAditaM prAsAdIyaM 4' mere 35 me 14 sahIta thayo che. e padanI vyAkhyA caturtha sUtramAM karavAmAM Avela che. A pramANe sa! madhu varNana tana varNana sucI 2.7 za se naye. 'tassa NaM rohiappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM maha ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte' ta ti yAta hun| 4 bhaTa bhAgamA se suviNa 2Dita dI5 nAma dI5 mA che. 'solasa joyaNAI AyAmavikkha bheNaM sAiregAiM paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose asie jalaM. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S unandidate 110 jambUdvIpaprajJaptisUtre NAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche' sAtirekANi pazcAzataM yojanAni parikSepeNa, dvau krozau ucchrito jalAntAt sarvavajramayo'cchaH, 'se NaM egAe pau. mavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sadhao samaMtA saMparikkhitte' sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, 'rohiyadIvassa NaM dIvassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' rohitA dvIpasya khala dvIpasya upari bahusamaramaNIyo bhUmi bhAgaH prajJaptaH, 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte' tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam , 'kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTTho ya bhANiyavyo' zeSaM tadeva pUrvoktameva pramANaM taca ardhakrozam viSkambheNa, dezonakrozamuccatveneti ca zabdAt rohitA devI zayanAdi varNako'pi bhaNitavyaH, ca punaH arthaH-rohitA dvopanAmakAraNam , acche) yaha dvIpa AyAma aura viSkambha kI apekSA se 16 yojana kA hai kucha adhika 50 yojana kA isakA parikSepa hai yaha jala se do kosa Upara uThA haA hai yaha sarvAtmanA vanamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA yaha nirmala hai (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte) yaha eka padmavaravedikA se aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se acchI taraha ghirA huA hai (rohiyadovassa NaM dIvassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNatte) isa rohita dvIpa ke Upara kA jo bhUmibhAga hai vaha bahusamaramaNIya kahA gayA hai (tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTThoya bhANiyavyo) usa bahasamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla bhavana kahA gayA hai yaha AyAma kI apekSA eka koza kA hai viSkambha kI apekSA Adhe kozakA hai kucha kama ekakoza kI isakI UMcAI hai ityAdi rUpa se yahAM aura bhI saba tAo sabvavaharAmae acche sebI5 mAyAma ane vi04 sanI ma.pekSA 16 yoganareza che. ka, adhika 5 yojana jeTalo Ane parikSepa che. e pANIthI be gAu upara uThelo 7. sAmanA 10maya che. 2408. ane Ti4 / nima che. 'se NaM egAe pauvaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhite' se 4 pAtara sAthI mana se vanamathA yAbha2 sArI rIta parita cha. 'rohiyadIvassa NaM dIvassa uppiM baha. samaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' 2 // 2ta dIpanI 052 2 bhUmimA cha tapasamaramaNIya vAmAM mAvala che. 'tassa gaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajdesabhAe pattha maha ege bhavaNe paNNattaM, kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTTho ya bhANivacyo' te bahu samaramaNIya bhUmibhAganA ThIka madhyabhAgamAM eka vizALa bhavana Avela che. e AyAmanI apekSAe eka gAu jeTaluM che. e AyAmanI apekSAe e bhavana ardhA gAu Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmahada svarUpanirUpaNam 111 bhaNitavyaH vaktavyaH / athAsyA rohitAyA lavaNasamudragamanaprakAramAha - ' tassa NaM' ityAdi, 'tassa NaM rohiyappavAya kuMDassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM' tasya khala rohitA prapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena - bahirdvAreNa 'rohiyA mahANaI pavUDhA samANI' rohitA mahAnadI pravyUhA - niHsRtA satI 'hemavayaM vAsaM ejjemANI2' haimavataM varSe prati ejamAnA 2 - AgacchantI 2 'sadAvaivaTTaveyaddhapactrayaM' zabdApAtinaM zabdApAtinAmAnaM vRttatvaitADhyaparvatam 'addha joyaNeNaM' ardhayojanena - krozadvayena 'asaMpattA' asamprAptA asaMspRSTA dUrasthitetyarthaH, 'purasthAbhimuhI' pUrvAbhimukhI 'AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI vibhayamANI ' AvRttA - parAvRttA satI haimavataM tannAmakaM varSe dvidhA vibhajamAnAra dvibhAgaM kurvANAra 'aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA' aSTAviMzatyA - aSTAviMzati saMkhyakaiH salilAsahasraiH - mahAnadI sahasraiH samagrA sampUrNA bharatanadyapekSayA dviguNanadIparivRtatvAt, 'ahe jagaI' adhaHadhobhAge jagatIM jambUdvIpabhUmiM 'dAlaittA puratthimeNaM' dArayitvA bhitvA paurastyena pUrvabhAgena 'lavaNasamudde samappei' lavaNasamudraM samupaiti pravizati, 'rohiyANaM' iyaM rohitA khalu varNana jaisA tIsare sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para karalenA cAhiye (tassa NaM rohippavAyakuNDassa dAkkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI paDhA samANI hemavayavAsa ejjemANI 2 sahAvaI vahave addhapavvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA bibhagamANI 2 aDDAbIsAe salilA sahassehiM samaggA Ahe jagaIM dAlahantA purasthimeNaM lavaNasamuhaM samappe ) usa rohita prApAtakuNDakI dakSiNadizA ke toraNa se rohitA nAmakI mahAnadI nikalI hai vaha haimavata kSetrakI ora AtI 2 zabdApAtI vRttavaitADhya parvata se do koza dUra rahakara phira vahAM se vaha pUrvadizA kI ora lauTatI hai aura haimavata kSetra ko do vibhAgoM meM vibhakta karatI huI 28 hajAra parivAra bhUta nadiyoM se yukta hokara jambUdvIpa kI jagatI ko bhedatI huI pUrva lavaNa samudra meM milatI hai (rohiANaM jahA rohiaMsA) rohitAMzA mahAnadI ke varNana ke jeTaluM che. kaMIka kama eka gAu jeTalI enI UMcAI che vagere rUpamAM ahIM zeSa vArDana grIna sUtra bhusama sevu le the. 'tarasa NaM rohiyapavAyakuNDassa dakhipilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayavAsaM ejjemANIra sadAvaI vaTTaveaddhapavtrayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA puratthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehi samaggA ahe jagaI dAlaittA puratthimeNaM lavaNasamudaM smveTa rAhita prapAta kuMDanI dakSiNa dizAnA tAraNAthI rahita nAmaka mahA nadI nIkaLe che. te nadI haimavata kSetra tarku pravAhita thatI zabdApAtI vRtta vaitADhaya parvatathI e gAu dUra rahone pachI tyAMthI te pUrva dizA tarapha pAchI phare che. ane te haimavata kSetrane e vibhAgeAmAM vibhakta karatI 28 hAra parivAra bhUta nadIe|rthI yukta thaI ne jammUdviipnii bhagatIne lehita ratI pUrva va samudramAM bhaNe che. 'rohiANaM jahA rohiaMsA' Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jambUdvIpaprajJaptisUtre mahAnadI 'jahA rohiyaMsA' yathA-yena prakAreNa AyAmAdinA rohitAMzA mahAnadI varNitA 'tahA pavAhe ya muhe ya bhANiyabyA' tathA tena prakAreNa pravAhe nirgame ca punaH mukhe samudrapraveze ca bhaNitavyA varNanIyA, iti etadvarNanaM kimpayantam ? ityAha-'jAva saMparikkhitA' yAvat saMparikSipteti-tathAhi-rohitA khalu pravahe arddhatrayodaza yojanAni viSkambheNa, krozamudvedhena tadanantaraM ca khalu mAtrayA2 parivardhamAnA2 mUkhamUle paJcaviMzaM yojanazataM, viSkambheNa ardhatRtIyAni yojanAni udvedhena ubhayoH pAzcayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSipteti varNanaM rohitAMzA mahAnadyadhikArAbodhyam , ___ atha harikAntA nadIvaktavyatAmAha-'tassa zaM mahApaumadahassa' ityAdi tasya khalu mahApadamahadasya 'uttareNaM toraNeNaM' auttareNa toraNena bahireNa 'harikaMtA mahANaI pavuDhA samANI jaisA hI isa nadI ke AyAma Adi kA varNana hai isaliye-(pavAheakhe a bhA. NiyavA) pravAha-nirgama-meM aura mukha samudra praveza meM-jaisA kathana-'jAva saMparikkhittA' isa pATha taka rohitAMzA ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaha saba kathana yahAM para bhI jAnalenA cAhiye-jaise-'rohitA pravaha meM-draha nirgama meM-viSkambha kI apekSA 12 // yojana haiM aura udvedha kI apekSA 1 kozakI hai isake bAda thoDI 2 baDhatI hui vaha mukhamUlame 125 yojana ke viSkambhavAlI ho gaI hai aura 2 // yojana pramANa :udvedhavAlI ho gaI hai / tathA yaha donoM pArzva bhAga meM do padamavaravedikAoM se evaM do vanaSaNDoM se ghirI huI hai aisA yaha varNana rohitAMza mahAnadI ke adhikAra se jAnalenA cAhiye / harikAntAnadIvaktavyatA (tassa NaM mahApaumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikaMtA mahANaI paDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMcaya egRNavIsaibhAe joyaNassa uttraabhirohitAMzA mahAnadInA varNana jevuM ja e mahA nadInA AyAma vagerenuM varNana che. methI 'pavAheamukhe a bhANiyavvA' pra-nigamamA bhane bhu5 samudra pravezamA re 4thana-'jAva saMparikkhittA' mA 54 sudhI zatAMzAna gharamA 4vAmAM Ave che, te badhuM kathana ahIM paNa jANI levuM joIe. jemake rehitA pravAhamAM-draha nirgamamAMvidhvaMbhanI apekSAe te 12 ejana che ane uddedhanI apekSA che 1 gAu pramANa che. tyAra bAda svalpa pramANamAM abhivaddhita thatI te mukha mULamAM 125 pejana jeTalA viThaMbhavALI thaI gaI che. ane rA jana pramANe upavALI thaI gaI che. temaja e ane pAzva bhAgamAM be padmavara vedikAothI temaja be vanakhaMDothI AvRta che. evuM A varNana hitAMza mahAnadInA adhikAramAMthI jANI levuM joIe. harikAntA nadI vaktavyatA 'tassaNaM mahApaumadahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahANaI pavUDhA samANI solasa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmAdasvarUpanirUpaNam solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya eguNavIsa ibhAe joyaNassa uttarAbhimuhI padhaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuha pavvattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega dujoyaNasaieNaM pavAraNaM pavaDaI' harikAntA mahAnadI pravyUDhA satI poDazapazcottarANi yojanazatAni paJca ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya uttarAbhimukhIparvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttakena muktAvalihArasaMsthitena sAtireka dvi yojanazaTikena prapAtena-pravAheNa prapatati, 'harikaMtA mahANaI-jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA pannatA, do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuDaviuTThasaThANasaMThiyA savvarayaNAmaI acchA harikAntA mahAnadI yataH prapatati, ana khalu mahatI ekA jidvikA-tadAkAra vastuvizepaH prajJaptA, dve yojane ApAmena pacaviMzati yojanAni viSkambheNa, arddha yojanaM bAhalyena, makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayI muhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega du joyaNasaieNaM pavAeNa pavaDai) usa mahApadbhadraha ke uttaradiravartI toraNa dvArase harikAntA nAmakI mahAnadI nikalI hai yaha nadI 16055 yojana parvata ke Upara se uttara kI ora jAkara baDe jora zora ke sAtha apane ghaTa ke mukha se vinirgata jala pravAha ke tulya pravAha se ki jisakA AkAra muktAvali ke hArake jaisA hai aura jo kucha adhika do sau yojana pramANaparimita hai harikAntaprapAtakuNDa meM giratI haiM (harikatA mahANaI jao pavaDai-ettha NaM egA mahaM jibhiA paNattA) yaha harikAntA mahAnadI jahAM se harikAntaprapAtakuNDameM giratI hai vahAM eka bahuta baDI jibikA-nAlI hai-(do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhavi uTThasaMThANasaMThiyA, samvarayaNAmaI acchA) yaha jihikA AyAmakI apekSA do yojana kI hai aura viSkambha kI apekSA 25 yojana kI hai isakA bAhalya 2 kozakA hai| khule hue magara mukhakA paMcuttare joyaNasae paMcaya eguNavosa ibhAe joyaNassa uttarAbhimuhI pabbaeNaM gaMtA mahayA ghaTa muha pavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAirega du joaNasaieNa pavAraNa pavaDai' te mahA padmadraha uttaradizvartI toraNa 8 thI harikAnta nAmaka mahAnadI nIkaLe che. A nadI 1905 jana parvata uparathI uttaranI tarapha jaIne khUba ja vega sAthe pitAnA ghaTamukhathI vinita jala pravAha tulya ja pravAhathI-ke jene AkAra muktAvalinA hAra jevo hoya che ane je kaMIka adhika base jana pramANu parimita che.-harikAnta prapAta kuMDamAM paDe che. 'harikaMtA mahANaI jao pavaDai etthaNa egA mahaM jibhiA paNNattA' mA hunti mahA nadI jyAMthI harikAntA prapAta kuMDamAM paDe che. tyAMthI eka vizALa jihikA-nAlikA che. 'do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhavi. usaMtANasaMThiyA, savarayaNAmaI acchA' se rlt AyAmanI apekSAme me yona jeTalI che ane vidhvaMbhanI apekSAe 25 pejana jeTalI che, ene bAhulya be gAu Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jambUdvIpaprAptisUtre acchA, 'harikaMtA NaM mahANaI jahiM pavaDa' harikAntA khalu mahAnadI yatra prapatati, 'ettha NaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' atra khalu mahadekaM harikAntA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , 'doNNi ya cattAle joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM satta ya uNaDhe joyaNasae parikkheveNa' catvAriMze catvAriMzadadhike dve ca yojanazate AyAmaviSkambheNa-dairghyavistArAbhyAm , ekonaSaSTAni-ekonaSaSTayadhikAni saptayojanazatAni parikSepeNa, 'acche evaM kuMDavattavyayA savvA neyavyA jAva tornn|' accham evaM kuNDava kavyatA saryA netavyA yAvat toraNAH, 'tassa NaM harikaMtappavAyakuMDasta bahumajjha desabhAe ettha maI ege rikaMtadIve NAma dIve pannatte' tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, ana khalu mahAn eko harikAntA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH 'battIsaM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM jaisA AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra hai| yaha sAnA ratnamayI hai tathA AkAza aura sphaTika ke jaisI nirmala hai / (harikaMtANaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege harikatappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte) harikAnta nAmakI yaha mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka vizAla harikAnta prapAtakuNDanAmakA kuNDa hai (doNiya cattAle joyaNasae AyAmavikkha bheNaM sattaauNaTTe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA savvA NeyA jAva toraNA) yaha kuNDa AyAma aura viSkambha kI apekSA do so cAlIsa yojana kA hai tathA isakA parikSepa 759 yojanakA hai / yaha kuNDa AkAza aura sphaTika ke jaisA bilakula nirmala hai| yahAM para kuNDa ke sambandha kI pUrIvaktavyatA toraNa ke kathana taka kI kahalenI cAhiye (tassaNaM harikaMtappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege harikaMtadIve NAmaM dIve pa.) usa harikAnta prapAtakuNDa ke ThIka bIca meM eka vizAla harikAnta dvIpa nAmaka dvIpa kahA gayA hai| (battIsaM joyaNAI jeTaluM che. khullA mukhavALA magarano je AkAra Ane che. e sarvAtmanA ratnamayI cha tebha 10 mane 2584pat sanI nirmaita cha. 'harikaMtANaM mahANaI jahiM pavaDai etthaNaM mahaM ege harikaMtappavAyakuDe NAmaM kuMDe paNNatte' harita nAma mahAnahI yAM 57 cha tyo me4 vizANa vinta prapAta : nAma cha 'doNiya cattAle joyaNasae AyomavikkhaMbheNaM sattaauNadve joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA savvA NeyA jAva toraNA' se mAyAma bhane minI apekSA ase. yAsIsa yonasa temaja Ano parikSepa 759 jana jeTaluM che. e kuMDa AkAza ane sphaTikavat ekadama nirmaLa che ahIM kuMDa saMbaMdhI pUrI vaktavyatA toraNanA kathana sudhInI adhyAhuta karI devIna. 'tassa NaM harikaMtappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege harikaMtadIve NAmaM dIve paNNatte' te 24ia prapAta huna madhya sabhA me 1 2. Anta dI5 nAma dI5 mAveza cha. 'battIsaM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 12 mahApadmadasvarUpanirUpaNam 115 parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche' dvAtrizataM yojanAni AyAmaviSkambheNa, ekottaraM yojanazataM parikSepeNa, dvau krozau ucchito jalAntAta, sarvaratnamayo'cchaH, 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhitte vaNNao bhANiyavyo tti' sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena yAvat samparikSitaH varNako bhaNitavya iti, 'pamANaM ca sayaNijjaM ca aTThoya bhANiyayo' pramANazca zayanIyazca arthazca bhnnitvyH| 'tassa NaM harikaMtappavAyakuDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsaM ejamANI 2 viyaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattA samANI harivAsaM duhAvibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahasse hiM samaggA ahe jagaI dalaittA pacca AyAmavikkhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM parikkheveNaM do kose Usiye jalaMtAo savarayaNAmae, acche) yaha dvIpa AyAma aura viSkambha kI apekSA 32 yojana kA hai 101 yojana kA isakA parikSepa hai tathA yaha jala ke Upara se do kozataka UMcA uThA hai sarvAtmanA yaha ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala hai (seNaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhitte) yaha eka padmavara vedikAse aura eka vanaSaNDase cAroM ora se ghirA huA hai (vaNNao bhANiavvotti) yahAM para padamavara vedikA aura vanaSaNDakA varNana karalenA cAhiye (pamANaM ca sayaNijjaM ca aTThoya bhANiyavvo) tathA harikAnta dvIpakA pramANa, zayanIya evaM isa prakAra ke isake nAma hone ke kAraNa rUpa artha kA bhI varNana karalenA cAhiye (tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pabUDhA samANo harivassaM vAsaM ejjamANI 2 viaDAvaI vaTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccasthAbhimuhI AvattAsamANI harivAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dalaitA paccatthimeNaM lavaNasamudaM samappeI) usa harikAnta prapAtakuNDa ke uttaradigvartItoraNa dvAra se yAvat parikkheveNaM do kose usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche' dI5 mAyAma mana Av4. bhanI apekSAe 32 jana jeTaluM che. 101 jana jeTale Ane parikSepa che temaja e pANInI uparathI base gAu UMce che. e sarvAtmanA ratnamaya che ane AkAza temaja 224 2vI sanI nima nti cha. 'se gaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhite' se 512 hAthI mana se vanathI yobhe2 mATata cha. 'vaNNao bhANiavvotti' mA 512 36 sane nanu vana sama se naye. 'pamANaM ca sayaNijja ca aTThoya bhANiyavyo' tema04 724nta dIpanu prabha zayanIya tabhanaya mA pramANe / menu nAma 4291 viSe 5 maDI 25STatA 4N sevI dhye. 'tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM jAva pavUDhA saprANI harivassaM vAsa ejjamANI 2 viaDAvaI vaTTaveyaddhaM joyaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimahI AvattA samANI harivAsaM duhA vibhaya Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptisUtre thimeNaM lavaNasamudaM samApei' tasya khalu harikAntA prapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena yAvat pravyUDhA sati harivarSam varSam ejamAnA 2 vikaTApAtinaM vRttavaitAdayaM yojanena asaMprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI harivaH dvidhA vibhajamAnA 2 SaT paJcAzatA salilAsahasraiH samagrA adho jagatIM dalayitvA pazcimena lavaNasamudraM samupaiti, adhunA harikAntA mahAnadyAH pravahAdimAnaM pradarzayitumAha-'harikatA NaM mahANaI' ityAdi harikAntA khalu mahAnadI 'pavahe paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM' prabahe hudanirgame paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa, 'addha joyaNaM unheNaM' arddhayojanamudvedhena bhUgatatvena, 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle addhAijjaiM joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMcajoyaNAI uvve heNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhi dohiM ya vaNasaMDehiM saMparikkhittA' tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa 2 prati yojanaM samuditayorubhayoH pArzvayoH catvAriMzaddhanurvRddhayA pratipArzva dhanurviMzati vRddhayetyarthaH, nikalatI huI yaha mahAnadI harivarSa kSetra meM bahatI bahatI, vikaTApAtI vRttavaitADhayayarvata ko 1 yojana dUra para choDakara vahAM se pazcima kI ora muDatI, harivarSa kSetra ko do vibhAgoM meM vibhakta karake 56 hajAra nadiyoM ke parivAra ke sAtha, jambUdvIpa kI jagatI ko nIce se dhvasta karake pazcimadigavatIlavaNasamudra meM jA milI hai| (harikaMtA NaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAI.vikkhaMbhegaM, AddhajoyaNaM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle addhAhajjAiM joyaNasayAiM vikkaMbheNaM paMca joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM pauma paravejhyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitA) harikAntA mahAnadI pravaha meM-draha nirgama meM-viSkambha kI apekSA 25 yojana kI udvedha (gaharAI) kI apekSA ardha pojana kI-do koza kI hai isake bAda vaha kramazaH prati pArzva meM20-20 dhanuSa kI vRddhi se baDhatI 2 samudra pravezasthAna meM 250 sau yojana pramANa viSkambha. maNI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaMggA ahe jagaI dalaitto paccatthimeNaM lavaNasamudaM samaverU te harikAnta prapati kuMDanA uttara dizvatI teraNa dvArathI yAvat nIkaLatI e mahAnadI harivarSa kSetramAM pravAhita thatI vikaTApAtI vRtti vaitADhaya parvatane eka jana dUra cheDIne tyAMthI pazcima tarapha vaLIne harivarSa kSetrane be vibhAgamAM vibhakta karIne pada hajAra nadIonA parivAra sAthe jaMbudvIpanI jagatIne dIvAlane nIcethI dhvasta karIne pazcima 1 1 samudramA praviSTa thAya che. 'harikaMtANaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAI vikkha bhegaM addhajoyaNaM ubveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle addhAijjAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMcajoyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaravei. yAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhittA' ti mahA nahI nigamamA vimAnI apekSAe 25 jana jeTalI UMDAI (uadha)nI apekSAe ardhA yeAjana jeTalI eTale ke be gAu che. tyAra bAda te kamazaH pratipAzvamA 20, 20, dhanuSa jeTalI abhivati thatI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 13 haimayatyapadharaparvatavatikUTanirUpaNam 117 parivarddhamAnA 2 mukhamUle samudrapraveze arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa vistAreNa paJcayojanAni udvedhena bhUgatatvena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptA-pariveSTitA ||suu012|| atha himavadvarSadharaparvatavarti kUTavaktavyamAha-'mahAhimavaMte the' ityAdi / mUlabhU-mahAhimavaMte gaM bhaMte ! vAsaharapaLavae kaikUDA paNNattA ? goyamA ! aTTha kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe ? mahAhimavaMtakUDe 2 hemavayakUDe3 rohiyakUDe 4 hirikUDe5 harikaMtakUDe6 harivAsakUDe7 veruliyakUDe 8, evaM cullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavayA sA ceva nneyvvaa| se ke gaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAhimavaMte vAsaharapavvae2?, goyamA! mahAhimavaMteNaM vAtaharapavvae cullahimavaMtaM vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuJcatumvehavikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTThiie parivasai ||suu0 13 // chAyA-mahAhimavati khalu bhadanta ! varSadharaparvate katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! aSTakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTaM 1 mahAhimavatkUTaM 2 haimavatkUTaM 3 rohitAkUTaM 4 hIkUTaM 5 harikAnyAkUTaM. 6 harivarSakUTaM 7 vaiDUryakUTam 8, evaM kSudrahitavatkUTAnAM yeva vaktavyatA saiva netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-mahAhimavAn varSadharaparvataH 2 ? gautama ! mahAhimavAn khalu - varSadharaparvataH kSudrahimavantavarSadharaparvataM praNidhAya AyAmoccatvodvedha. viSkambhaparikSepeNa mahattaraka eva dIrghataraka eva mahAhimavAMzcAtra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati // 5013 // TIkA-'mahAhimavaMte NaM' ityAdi 'mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapabdhae kai kUDA pannattA? goyamA ! aTThakUDA pannattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 mahAhimavaMtakUDe 2 hemavayakUDe 3 rohiyakUDe 4 hirikUDe 5 harikaMtakUDe 6 harivAsakUDe 7 veruliyakUDe 8 aSTakUTAni siddhAyatanakUTam-siddhAnAmAyatanaM gRhaM tadrUpaM kUTam 1, mahAhimavatkUTaM-mahAhimavAn nAma cAlI aura 5 yojana pramANa udvedhavAlI ho jAtI hai| isake donoM pArzva bhAgoM meM do padmavara vedikAeM aura do vanapaNDa hai| unase yaha saMkSipta hai ||suu012|| samudra praveza sathAnamAM 250 addha jana mANa viSThabhavALI ane pa jana pramANa udhavALI thaI jAya che. enA bane parva bhAgamAM be pAvara vedikAo ane be vanakhaMDe che. temanAthI e saMparikSita che. sU 12 che Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jambUdvIpaprajJaptisUtre adhiSThAtRvizeSastasya kUTam nivAsabhUtaM girizRGgam 2, haimavata kUTaM - haimavato'pi adhiSThAtAtasya kUTam 3, rohitA kUTaM - rohitAmahAnadI devIkUTam 4, hIkUTa - hI:- devIvizeSaH, tasyA kUTam5, harikAntAkrUTaM - harikAntAnadI - devIkUTam 6. harivarSakUTaM - irivarSa :- harivarSapatistasya kUTam 7, vaiDUryakUTaM - vai tadAkhyaratnavizeSastasya kUTa - vairatnamayakUTam, yadvA- - vaiDUryaH adhiSThAtRvizeSastasya kUTam8, ityaSTakUTAnAmarthaH / ' evaM cullahimavaMtakUDANaM jAceva vattatvvayA mahAhimavaMte NaM bhaMte / vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA ' TIkArtha- isa sUtra dvArA gautamane prabhu se aisA pUchA hai - (mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA) he bhadanta ! mahAhimavAn parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM - uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ! aDakUDA paNNattA) he gautama ! mahAhimavAn parvata para ATha kUTa kaheM gaye haiM / (taM jahA unake nAma isa prakAra se haiM (siddhAyayaNakUDe), mahAhimavaMtakUDe, hemavayakUDe, rohiyakUDe, hirikUDe harikaMtakaDe, harivAsakUDe, veruliyakUDe ) siddhAyatanakUTa mahAhimavatkUTa, haimavatkUTa, rohitakUTa, hIkUTa, harikAntakUTa, harivarSakUTa, evaM baiDUryakUTa / " siddhoM kA Ayatana - gRha rUpa jo kUTa hai vaha siddhAyatana kUTa hai mahAhimavAn nAma ke adhiSThAyaka deva kA jo kUTa hai vaha mahAhimavatkUTa hai / rohitAmahAnadI devI kA jo kUTa hai vaha rohitakUTa hai / hI devI vizeSa kA jo kUTa hai yaha hrIkUTa hai / harikAnta nadI devI kA jo kUTa hai vaha harikAntakUTa hai / harivarSapatike kUTa kA nAma harivarSakUTa hai / vaiDUryaratnamaya athavA vaiDUryanAmaka adhiSThAyaka devavizeSa kA jo kUTa hai vaha vaiDUryakUTa hai / 'mahAhimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA - paNNattA, ityAdi' TIDArtha-yA sUtra vaDe gotame prabhune sevA prazna arthI che- 'mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA' he mahata ! bhahADi bhavAn parvata upara DeMTalA ITo AvesA che. uttarabhAM alu De che - 'goyamA ! aTTha kUDA paNNattA' he gautama! bhahADibhavAn parvata udhara mAha chuutt| che. 'taM jahA' tebhanA nAma yA pramANe che- 'siddhAyayaNakUDe, mahAhimadhata kUDe, hemavaya kUDe, rohiya kUDe, hirikUDe, harikaMtakUDe, harivAsakaDe, veruTiyakUDe' siddhAyatana chUTa, bhahADibhavat TUTa, DaibhavathUTa, rohita chUTa, hI chUTa, haribhanta chUTa, hari varSI phUTa temaja vasU` phUTa. (1) (1) siddhonu Ayatana-gRha rUpa je phUTa che, te siddhAyatana phUTa che. mahAdgimavAn nAmaka adhiSThAyaka deva saMbaMdhI je phUTa che te mahAhimavat phUTa che. rAhitA mahAnadIne je phUTa che te rAhita phUTa che. hI devI vizeSanA je phUTa che--te hI kUTa che harikAntA nI devInA je phUTa che te harikAnta phUTa che. hariva`patinA phUTanuM nAma vi phUTa che va ratnamaya athavA vaisUryanAmaka adhiSThAyaka deva vizeSanA je phUTa che te vai phUTa che, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 13 haimavatvarSadharaparvatavatiphUTanikaraNam 119 sA ceva NeyavyA' evaM pradarzitarItyA kSudrAhimavatkUTAnAM yaiva vaktavyatA tadadhikAre'sti saiva vaktavyatA epAmapi mahAhimavatkUTAnAM netanyA-vaktavyA jeyetyarthaH, tathAhi kaTAnAmuccatvAdi siddhAyatanaprAsAdAnAM mAnAdi tadadhiSThAtRdevAnAM ca mahaddhikatvAdi yatra rAjadhAnyo yena rUpegaitatsarvamupavaNitaM tatsarvamatrApi varNanIyaM paryavasitam keralaM nAmabhedastaddevAnAM tadrAjadhAnInAM cAtra bodhyH| adhunA mahAhimavato nAmArtha pradarzayitumAha- 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAhimavaMte vAsaharapabae ?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyatemahAhimavAn varSadharaparvataH 2?, 'goyamA ! mahAhimavaMte NaM vAsaharapAe cullahimavaMtaM vAsaharapandhayaM paNihAya AyAmuccattu vehavikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva' navaram-he gautama ! mahAhimavAn khalu varSadharaparvataH kSudrahimavantaM varSadhara isa kSadrAhimavat parvata saMbaMdhI kUToM ke viSaya meM jo vaktavyatA pIche kahI jA cukI hai vahI vaktavyatA ina kUToM ke bhI saMbaMdha meM samajhanI cAhie yahI bAta (evaM kSullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavvayA sacceva NeyavvA) isa sUtrapATha dvArA sUtrakAra ne kahI hai / isa taraha ke kathana se kUToM kI uccatA Adi kA siddhAyatana prAsAdoM ke pramANa AdikA devoM meM mahardikatva AdikA tathA jahAM para jina devoM kI rAjadhAniyA~ jisa rUpa se kaho gai hai vaha saba kathana yahAM para bhI kara lenA cAhie kevala devoM ke nAmoM meM aura unakI rAjadhAniyoM ke nAmoM meM bheda hai ( se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucca: mahAhimavaMte vAlaharapavvae 29) he bhadanta ! Apane isa varSaghara parvata kA nAma " mahAhimavAn aisA kisa kAraNa se kahA hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate hai (goyamA ! mahAhimavaMte NaM vAsaharapavvae cullahimavaMtaM vAsaharapavyayaM paNihAya AyAmuccatva vikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte ya itthadeve mahiddhiejAva paliocamaTTiie parivasai) he gautama ! isa varSadhara parvata kA jo mahAhi - e zudra himavat parvata saMbaMdhI kUTonA viSe je vaktavyatA pahelA spaSTa karavAmAM AvelI che, teja vaktavyatA e konA saMbaMdhamAM paNa jANI levI joIe. eja vAta "ga cullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavyayA sacceva NeyavvA' se sUtrA 43 suutr||2 44ii che. A prakAranA kathanathI kUTanI uccatA vagere saMbaMdhI, siddhAyatana prAsAdanA pramANa vagere viSe, devomAM mahaddhikatva vagerenA saMbaMdhamAM temaja jyAM je devenI rAjadhAnIo je rUpamAM kahevAmAM Avela che te saMbaMdhamAM badhuM kathana ahIM paNa jANI levuM joIe. phakata devAnA nAmamA mana tamanI 24dhAnInAnAbhAbhI tasavata che. 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai mahAhimavate vAsaharapavvae 21 3 mahanta ! mA5 zrI se ye vadhara yavatanu nAma 'mahAhimavAn' se sh|| 4||29shii cha ? senA nAmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! mahAhimava teNaM vAsaharapatrae cullahimavate vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccatta vikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceya, mahAAhamavate ya ittha deve mahiddhie jAva paliovamadiie Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jambUdvIpaprajJaptisUtre parvataM praNidhAya pratItya apekSyetyarthaH AyAmocatvodvevaviSkambhaparikSepeNa atrAyAmAdInAM samAhAradvandvastenaikavadbhAvaH tatra kSudra hinavaduccatvApekSayA prastuto giriH mahattaraka eva atimahAneva AyAmApekSayA dIrghataraka eva atidIrgha eva, evamudvedhAdyapekSayA'pi kSudra himavato'yaM giri mahodveSayuktaH mahAviSkambhayuktaH mahAparikSetrako bhAvanIyaH / ityevaM mahAhimavato nAmno hetumuktvA hetvantaramAha - 'mahAhimavateya ittha deve mahiddhIe jAva pariyavamaTThie parivasa' mahAhimavAMzcAtra devaH parivasatItyagrimeNAnvayaH sa kIdRza: ? ityAha-maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH - maharddhika ityArabhya palyopamasthitika ityantapada saGgrahaH sAthaSSTamasUtrastha vijayadevAdhikArAd bodhyaH || sU0 13 // atha harivarSanAmaka varSavaktavyamAha - 'kahiNaM bhaMte' ityAdi / (C mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vA paNate ? goyamA / Nisahassa vAsaharapavtrayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharamavAn aisA nAma kahA gayA hai usakA kAraNa kSudra himavAn varSadhara parvatakI apekSA isakA AyAma isakA uccatva, isakA viSkambha aura isakA parikSepa yaha saba atyadhika hai, dIrghatara hai, 'arthAt kSudrahimavAn parvatakI uccatA kI apekSA yaha giri mahattaraka hai atimahAra hai aura AyAmakI apekSA dIrghataraka hai isI taraha udvedha Adi kI apekSA yaha giri kSudrahimavAn ke udvedhAdikI apekSA mahAudvedhavAlA hai mahAviSkaMbhavAlA hai aura mahAparikSepavAlA hai / athavA he gautama! isa varSadhara kA jo aisA nAma huA hai usanA kAraNa yaha bhI hai ki isame mahAhimavAn nAmakA eka deva rahatA hai yaha deva maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai yAvat isakI eka palpoSama kI Ayu hai / yahA~ yAvatpada se saMgrAhya pATha ko aSTamasUtrastha vijaya devAdhikAra se jAna lenA cAhie || 13 || parivasai' he gautama! me varSadhara parvataM ? mahAhimavAn khevu nAma levAmAM Avela che tenuM kAraNa kSudrAhamavAn dhara parvatanI apekSAe enA AyAma enI UMcAi enA viSNubha ane enA parikSepa e badhuM mahAn che, adhika che, dIrghatara che.' eTale ke kSudrahimavAn pavatanI uccatAnI apekSAe e giri mahattaraka che. ati mahAna che ane AyAmanI apekSAe dItaraka che. A pramANe udvedhanI apekSAe e giri kSudrahiMmavAnA uddedhAdinI apekSAe mahA udvedhavALA che mahAvibhavALe che ane mahA parikSepavALe che. athavA huM gautama! e vadharanuM je evuM nApa prasiddha thayu che tenuM kAraNa A paNa che ke emAM mahimAn nAme eka dhruva rahe che. A deva mi vagere vizeSaNAvALA che yAvat enuM eka palTepama padmathI saMgrAhya pAne aSTama sunnastha vijaya devAdhikArathI jANI levA joie. // sU. 13 // jeTalu Ayu che. ahIM yAvat Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam pavvayasta uttareNaM purasthilavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudasta purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte, evaM jAya paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM pure, aTTha joyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsai bhAgaM joyaNasta vikalaMbheNaM, tassa bAhA purathimaJcatthimeNaM terasa joyaNasahassAiM tiNNi ya egasaTTe joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaMti, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDIjayayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puTTA tevattari joyaNasahassAiM Nava ya eguttare joyasae sattarasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassadhaNuM dAhiNeNaM caurAsIiM joyaNasahassAiM solasa joyaNAI cattAri eNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM! harivAsassa NaM bhaMte! vAsassakerisae AgarabhAvapaDopAre papNatte1, goyamA! bahusAramANijjebhUmibhAge paNNatte jAva maNIhiM taNehi ya uvasobhie evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso sado bhANiyavvo, harivAse NaM tatthara dese tahira bahave khuDDAkhuDDiyAo evaM jo susamAe aNubhAo so ceva apariseso vattavotti ! kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viyaDAvaI NAmaM vaTaveyaddhapavvae paNNatte ? goyamA! harIe mahANaIe paJcasthimeNaM harikaMtAe mahANaIe purathimeNaM harivAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM viyaDAvaI NAma vaTTaveyaddhapatrae paNNatte, evaM jo ceva sadAvaissa vikkhaMbhuccattuvveha parikkhevasaMThANavaNNAvAso ya so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyavvo, NavaraM aruNo devo paumAiM jAva viyaDAvaivaNNAbhAI aruNe ya ittha deve mahidvIe evaM jAva dAhiNeNaM rAyahANI NeyavvA, se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai. harivAse harivAse?, goyamA! harivAse NaM maNuA aruNA aruNo bhAsA seyA paM. saMkhadalasapiNakAsA harivAse ya ittha deve mahiddhIe jAva ja. 16 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jambUdvIpaprajJaptisUtre palio mahiie parivasai, se teNacNaM goyamA ! evaM buccai // sU0 14 // chAyA -kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe harivarSa nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! niSadhasya varSa dakSiNena mahAhimavadvarSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe harivarSa nAma varSe prajJaptama evaM yAvat pAzcAtyayA koTacA pAzvAtyaM lANasamudraM spaSTam aSTa yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya viSkambheNa, tasya bAhA paurastyapazcimena trayodazayojana sahasrANi trINi ca ekaSaSTAni yojanazatAni SaTe va ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhamAgaM ca AyAmeneti, tasya jIvA uttareNa prAcInapratIcInAssyatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayA koTayA paurastyaM yAvat lavaNasamudraM trizatAni yojana sahasrANi nava ca ekottarANi yojanazatAni saptadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, tasya dhanuH dakSiNena caturazItAni yojanasahasrANi SoDaza yojanAni catura ekonaviMzatibhAgAna yojanasya parikSepeNa / harivarSasya khalu bhadanta ! varSasya kIdRzaH AkArabhAvapratyavahAraH prajJaptaH ?, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmi bhAgaH prajJaptaH yAvad maNibhistRNaivopazobhitaH, evaM maNInAM tRNAnAM ca varNo gandhaH sparzaH zabdo bhaNitavyaH, harivarSe khalu tatra 2 deze tatra 2 bahavaH kSudrAkSudrikA evaM ca ya eva suSamAyA anubhAvaH sa eva aparizeSo vaktavya iti / kva khalu bhadanta ! harivarSe varSe vikApAtI nAma vRttavaitADhyaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! haritA mahAnadyAH pazcimena harikAntAyA mahAnadyAH paurastyena harivarSasya varSasya vahumadhyadeza mAgaH atra khalu vikaTApAtI nAma vRttavaitADhya parvataH prajJaptaH, evaM ya eva zabdApAtino viSkambhoccatvodveSa parikSepa saMsthAnavarNAvAsazca sa eva vikaTApA tino'pi bhaNitavyaH, navaram aruNo devaH padmAni yAvata vikaTApAti varNAbhAni aruNo'tra devo maharddhika evaM yAvata dakSiNena rAjadhAnI netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate harivarSa varSam ?, gautama ! harivarSe khalu varSe manujA aruNA aruNAvabhAsAH zvetAzca zaGkhadalasannikAzAH, harivarSazcAtra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati // sU0 14 // TIkA- 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse patte' kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe harivarSa nAma varSa prajJaptam 2, 'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM harivarSanAmaka kSetrakI vaktavyatA kahi NaM bhaMte ! jambuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' TIkArtha- gautamasvAmIne prabhu se isa sUtra dvArA aisA pUchA hai - ( kahi NaM bhaMte ! harivaSa nAmaka kSetranI vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' ityAdi TIDArtha- gautame alune yA sUtra vaDe va azna yache ! 'kahi NaM bhaMte jambuddIve Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 14 harivarSakSetranirUpaNam 133 mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM puratthimalavaNasAdasya paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve harivAse NAma vAse paNNatte' gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya dakSiNena mahAhimavarSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu. jambUdvIpe dvIpe harivarSa nAma varSe prajJaptam 'evaM jAva paccathimillAe koDIe paccasthimillaM lavaNasamudaM puDhe' evaM yAvat pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudraM spRSTam 'ajoyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM' harivarSavarSasya mAnamAha-aSTau yojanasahasrANi catvAricaekaviMzAni ekaviMzatyadhikAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgAn-ekonaviMzatitamabhAgAn atra prAkRtatvAttamablopaH, yojanasya viSkambheNa vistAreNa, mahAhimavato dviguNaviSkambhakatvAditi / athAsya vAhA jIvA dhanuSpRSThAnyAha-'tassa bAhA' ityAdi-'tassa bAhA purathima jambUddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa me harivarSa nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! Nisahasta ghAsaharapavvayassa dakSiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM estha NaM jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI dakSiNadizAmeM evaM mahAhimavAn parvata kI uttara dizA meM tathA pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadiravartI lavaNasamudra kI pUrva dizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa ke bhItara harivarSa nAmakA kSetra kahA gayA hai (evaM jAva paccathimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamudaM puDhe, aTTha joyaNa sahassAiM cattAri ya egavIse joyaNasae egaMca egUNavIsai bhAgaM joya. Nassa vikkhaMbheNaM) isa taraha yAvat yaha kSetra pazcimadigvartI koTI ke dvArA pazcimadigavartI lavaNa samudra ko chUtA hai isakA viSkambha 8421. yojana kA dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' he mahanta ! me dIpa nAma bIpabhA hari15 nAma kSetra 4yA sthaNe mAvata cha ? senA 4AmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM, paccatthinalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte' OM gautama ! nivaSaya2 5'tanI dakSiNa dizAmA tabha04 mahimavAn 5 tanI uttara dizAmAM temaja pUrvadizvartI lavaNu samudranI pazcima dizAmAM tathA pazcimadigvatI lavaNasamudranI pUrva dizAmAM jaMbudvipa nAmaka dvIpanI aMdara harivarSa nAmaka kSetra Avela che. 'evaM jAva paccathimillAe koDIe paccathimillaM lavaNasamudaM puDhe, aTThajoyaNa sahassAI cattA. raya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM jovaNassa vikkhaMbheNaM' yA pramANe yAvat // kSetra pazcima divatI keTIthI pazcimadizA saMbaMdhI lavaNasamudrane sparze che. Ane vikaMbha Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jambUdvIpaprajJaptisUtre paccatthimeNaM terasa joyaNasahassAI tiNNi ya egasaTe joyaNasae' tasya harivarSavarpasya bAhA paurastyapazcimena pUrvapazcimayoH trayodaza yojanasahasrANi trINi ca ekaSaSTAni ekaSaSTayadhikAni yojanazatAni 'chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa' SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yoja. nasya 'addhabhAgaM ca AyAmeNaMti' arddhabhAga ca AyAmena-deyeNa, iti / 'tassa jIvA uttareNaM pAINa paDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe' tasya jIvA uttareNa uttaradigbhAge prAcInapratIcInAyatA pUrvapazcimadizordIrghA, dvidhA lavaNasamudraM spRSTA paurastyayApUrvadigbhavayA koTayA-koNena 'purathimillaM jAva' paurastyaM yAvat lavaNasamudraM spRSTA, yAvatpadena pAzcAtyayA koTyA pazcimamiti saGgrAhyam lavaNasamudraM spRSTA, tevattari-joyaNasahassAI Nava ya eguttare joyaNasae' trisaptatAni trisaptatyadhikAni yojanasahasrANi nava ca ekottarANi ekAdhikAni yojanazatAni 'sattarasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM' saptadaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, 'tassa dhaj hai (tasta vAhA purathimapaccatthimeNaM terasajoyaNasahassAI tiNNi ya egasaDhe joyaNasae chacca egUNavIsahabhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM ti) isakI vAhA pUrva pazcima meM AyAmakI apekSA 13361 yojana kI hai aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM 6 bhAga pramANa aura ardhabhAga pramANa hai / (tassa jIvA uttareNaM pADINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDoe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puTThA tevattari joyaNasahassAI Nava ya eguttare joyaNasae sattarasaya egUgavIsai bhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM) usakI jIvA uttara dizAmeM pUrva se pazcimataka lambI hai yaha pUrva dizA saMbaMdhI koTI se pUrvadisaMbaMdhI lavaNasamudra kA sparza karatI hai aura pazcimadizA saMbaMdhI koTi se pazcimadiravartI lavaNa samudra ko sparza karatI hai yaha jIvA AyAma kI apekSA 739015 yojana aura arddha bhAga pramANa hai (tassa dhaNu dAhiNeNaM caurAsII 84211 yA reTA cha. 'tassa vAhA purathimapaccatthimeNaM terasa joyaNasahassAiM tiNNiya egasaTTe joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM ti' sanI vaah| pUrva pazcimamAM AyAmanI apekSAe 13361 jana jeTalI che. ane eka jananA 18 mAgomA 6 mA prasAra sana 24 mA prabhAra che. 'tassa jIvA uttareNaM pADINa paDINa yayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puDhA tevattari joyaNasa issAI Navaya eguttare joyaNasae sattarasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AcAmeNa' sanI / uttaradizAmA pUrvathI pazcima sudhI sAmI che. se pUrva dizA saMbaMdhI koTIthI pUrvadipha saMbaMdhI lavaNa samudrane sparze che ane pazcimI zA saMbaMdhI keTathI pazcima divatI lavaNa samudrane sparza kare che. e jIvA AyAmanI apekSA 73801 61 yAna mana sabhA prabhAra che. 'tassa dhaNu dAhiNeNaM caurAsII Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam dAhiNeNaM caurAsII joyaNasahassAI solasa jayaNAI cattAri egRNavIsai bhAe joyaNassa parikkheveNaM tasya dhanuH dakSiNena caturazItAni caturazItyadhikAni yojanasahasrANi SoDazayojanAni catura ekonaviMzati bhAgAn yojanasya prikssepenn| atha harivarSasya svarUpaM picchipurAha-'haribAsassa NaM bhaMte' ityAdi, he bhadanta ! harivarSasya khalu varSasya 'kerisae AgArabhAvapaDoyAre' kIdRzaka:-kIdRzaH AkAramAkpratyatratAraH tatrA''kAraH-svarUpaM, bhAvA:-pRthivIvarSadharaprabhRtyastadantargatAH padArthAH tadyuktaH pratyavatAraH-prakaTIbhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA ! vahusamaramaNijje' he gautama ! bahusamaramaNIyaH bahusamaH atyantasamo ata eva ramaNIyaH-sundaraH 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ityAha-'jAva maNIhi taNehiM ya uvasobhie' yAvat maNibhiH atra yAvatpadena nAnAvidha paJcavarNairiti saMgrAhyam-etAdRzaiH maNibhiH vaiDUryasphaTikAdibhirUpazobhita ityagrimeNa sambandhaH, joyaNasahassAI solasa joyaNAiM cattAri egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkhevegaM) isakA dhanu:pRSTha parikSepa kI apekSA dakSiNa dizA meM 84016 yojana kA hai (harivAsassa gaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyAra bhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! harivarSa kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra-svarUpa-kaisA kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva maNIhiM taNehiya uvasobhie evaM maNoNaM taMgINa ya vaNNo gaMdho phAso saddo bhANiyavvo) he gautama ! harivarSa kSetrakA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yAvat vaha maNiyoM se aura tRNoM se upazobhita hai isI prakAra se maNiyoM ke evaM tRNoM ke varNa, gaMdha, sparza aura zabda kA yahAM para varNana karalenA cAhiye yahAM para 'jAva maNIhiM' ke sAtha Agata yAvatpada se 'nAnAvidha paMcavarNaH' isa vizeSaNarUpa pada kA grahaNa huA hai varNa gaMdhAdi koM kA varNana rAjapraznIya sUtra ke 15 ve sUtra se lekara 19 veM sUtra taka joyaNasahassAI solasa joyaNAI cattAri egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' senA dhanuY7 parikSapanI apekSAye hakSiNa dizAmA 84016 1 yonI che. 'harivAsarasa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' ve gautame prasuna mA jAtane prazna karyo ke he bhadaMta! harivarSa kSetrane AkAra bhAva pratyavatAra e le ke svarUpa pAmA vi cha. menA vAsabhA prabhu 49 cha-'goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte, jAva maNIhiM taNehiya uva sobhie evaM maNINaM taNANaya vaNNo gaMgho phAso saddo bhANiyo' he gautama ! (255 kSetrane lU malA pasabharamaNIya 4uvAmAM Ave che. thAvat te maNiothI ane tRNothI upa sita che. A pramANe ja maNionA temaja tRNu na , madha, 15za mane zanu 25 varNana 42] seyu se. mI 'jAva maNihiM' nI sA2 mAveta yAvat 54thI 'nAnAvidhapaMcavarNaiH' se vizeSa 35 54nu saya thayu Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre punaH tRNaizcopazobhitaH, 'evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso sado bhANiyando' evam anena prakAreNa maNInAM tRNAnAM ca varNa:-kRSNAdiH gandhaH svazaH zabdazca bhaNitavyaH vaktavyaH etadvarNanaM rAjanIyasUtrasya paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamasUtraparyantasUtreSu sthitamiti jijJAsubhistato grAhyam / athAtra vidyamAnajalAzayasvarUpaM pradarzayitumAha-'harivAse NaM' ityAdi, harivarSe khalu 'tattha 2 dese tarhi 2 vahave khuDDA khuDDiyAo' tatra tatra harivarSavarSavarti tasmiMstasnin deze tatra tatra tadavAntara pradeze bahavaH-anekA kSudrAkSudrikAH vApikAH puSkariNyaH dIpikAH guJjAlikAH saraH paGktikAH saraH saraHpaktikAH vilapaGktikAH, AsAM varNanaM vizeSajijJAsubhiH rAjapraznIyasUtrasya catuSpaSTitamasUtrasya matkRtA subodhinI TIkA vilo. kanIyA / atra kAla nirNayArthamAha-'evaM jo susamAe' ityAdi, evam ukta prakAreNa varNyamAne tasmin kSetre yaH suSamAyAH suSamAkhyAvasarpiNI dvitIyArakasya 'aNubhAvo so ceva aparisesau vattavvotti' anubhAvaH prabhAvaH, sa eva aparizepaH niHzeSaH vaktavyaH iti, athAsya kSetrasya vibhAjakaparvatamAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viya. kI vyAkhyA meM kiyA gayA hai ataH vahAM se isa kathana ko samajhalenA cAhiye (harivAse NaM tattha 2 dese, tahiM 2 bahave khuDDA khuiDiyAo, evaM jo susamAe aNubhAvo so ceva apariseso vattavvotti) harivarSa kSetra meM jagaha jagaha aneka choTI baDI vApikAeM haiM puSkariNiyAM haiM dIpikAeM haiM, guJjAlikAeM haiM, sara hai sarapaktiyAM hai ityAdirUpa se jaisA inakA varNana rAjapraznIyasUtra ke 64 veM sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM para bhI jAnalenA cAhiye isa kSetra meM avasarpiNi kA jo dvitIya Araka suSamAnAmakA hai usakA hI prabhAva rahatA hai ataH usakA hI yahA~ para sampUrNa rUpa se varNana karalenA cAhiye (kahi NaM bhaMte ! harivAse viyaDAvaINAmaM vaTaveyapavvae paNNatte) he bhadanta ! harivarSakSetra meM vikaTApati nAmakA vRttavaitADhaya parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM che. varNa-gaMdhAdinuM varNana "rAjaprazrIya sUtra nA 15mAM sUtrathI 1mAM sUtra sudhInI vyAkhyAmAM karavAmAM Avela che. ethI A kathana vize tyAMthI ja jANI levuM joIe. 'harivAseNaM tattha 2 dese, tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDiyAo, evaM jo susamAe aNubhAvo so ceva apariseso vattavyotti' rivaSa kSetramA sthAna-sthAna 52 gharI nAnI-moTI pApiyA che, puSkariNIo che, dIghikAo che, zuM jAlikAo che, sare che ane sarapaMktio che ItyAdi rUpamAM emanuM je pramANe varNana "rAjapraznIya sUtranA 64mAM karavAmAM Avela che tevuM ja varNana ahIM paNa jANI levuM joIe. e kSetramAM je avasarpiNI nAmaka dvitIya araka suSamA nAmaka che, tene ja prabhAva rahe che. ethI atre tenuM ja saMpUrNa rUpamAM pana sama nase. 'kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viyaDAvaI NAmaM vaTTadeyaDDhapavvae paNNatte se mata! vivarSamA 14Apati nAma se vRttavaitAdaya patiyAM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam 127 DAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae paNNatte' kva khalu bhadanta ! harivarSe varSe vikaTApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, 'goyamA ! harIe mahANaIe paccatthimeNaM harikaMtAe mahANaIe puratthimeNaM hariyAsasa 2 bahumajjhadesabhAe ettha NaM viyaDAI NAmaM vaTTaveyaddhapavyae paNNatte' uttarasUtre-he gautama ! haritaH harinsalilAyA mahAnadyAH pazcimena pazcimAyAM dizi harikAntAyA mahAnadyAH paurastyena harivarSasya varSasya bahumadhyadezabhAgo'sti, ana atrAntare khalu vikaTApAtI vikaTApAtinAmA vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, atra nigamayallAghavArthamatidezasUtramAha 'evaM jo ceva sadAvaissa vivakhaMbhuccattuvvehaparikkhevasaMThANavaNNavApso ya so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyavyo' evam uktaprakAreNa vikaTApAti vRttavaittADhayaparvatavarNane kriyamANe ya eva zabdApAtina:-zabdApAtivRttavaitADhayaparvatasya viSkambhoccatvodvedhaparikSepasaMsthAnavarNAvasaH viSkambhAdInAM varNanarAddhatiH, cakArAt tatratya prAsAdatatsvAmi rAjadhAnyAdi saGgraho bodhyaH, sa eva vikaTApAtino'pi bhaNitavyaH / 'NavaraM aruNo devo paumAiM jAva biyaDAvai vaNNAbhAI aruNe ya ittha deve mahiddhIe evaM jAva dAhiNeNaM rAyahANI NeyavyA' navaraM kevalaM vika. prabhu kahate haiM (goyamA! harIe mahANaIe paccatthimeNa harikaMtAe mahANaIe purasthimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe etthaNaM viyaDAvaI NAmaM vaTTaveyaDa paccae paNNatte) he gautama ! haritanAkI mahAnadI kI pazcimadizAmeM aura harikAntamahAnadI kI pUrva dizA meM isa harivaI kSetra kA vahumadhyabhAga hai so vahIM para visTApAtI vRtavaitADhaya parvata kahA gayA hai (evaM jo ceva saddAvaissa vikvaMbhuccabbehaparikkheva saMThANavaNNAvAso so veva viyaDAvaista vi bhANiyavyo) isa vikaTApAtI vRtavaitADhayaparvata kA viSkambha UMcAI udvedha parikSepa aura saMsthAna AdikA varNana tathA vahAM ke prAsAda usake svAmi kI rAjadhAnI Adi kA kathana zabdApAnI vRttavaitAbya parvata ke hI viSkambha Adi ke varNana jaisA hai 'NavaraM aruNo devo paumAI jAva dAhiNe rAyahANI NeyavvA) parantu isa vikaTApAtI vRttatADhaya parvata ke Upara aruNa nAmakA deva rahatA hai yahI isake varNana bhAsa cha ? menA vAmama prabhu 49 che. 'goyamA! harIe mahANaIe paccatthimeNaM harikaMtAe mahANaIe purathimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe etthaNa viyaDAvaI NAmaM vahave. yaDDhapatrae paNNatte' gautama! rita nAma mahAnahInI pazcima dizAmA mane ra. kAnta mahAnadInI pUrva dizAmAM e harivarSa kSetranA bahu madhya bhAgamAM che. te tyAM ja viTAmAtI vRttavaitAdaya 5ta mAvasa che. evaM jo ceva sadAbaissa vikkhaMbhuccattuvveha parikkhevasaMThANa vaNNAvAso so ceva viyaDAvaissa vi bhANiyavvo' se vipAtI vRtta vaitADhaya parvatanA vikaeNbha uccatA, udvedha, parikSepa ane saMsthAna vagerenuM varNana temaja tyAMnA prAde tenA svAmInI rAjadhAnI vagerenuM kathana zabdApAtI vRttavaitADhaya parvatanA 14 14 mahinA paNuna 2 the. 'NavaraM aruNo devo paumAI jAva dAhiNaNaM rAyahANI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jambUdIpaprajJaptisUtre TApAtivRttavaitADhayaparvatopari aruNaH aruNanAmakaH devaH pratigamati ili vizeSaH tatra khalu kSudra kSudrAmu vApISu puSkariNISu dIrghikAsu guJAlikAsu sara paktikAlu saraH saraH--paGktikAsu bilayaktiSu bahUni utpalAni kamalAni yAvat yAvatpadeca-"kuzudasubhaga saugandhikapuNDarIka zatapatrasahasrapatrANi phullAni kesarogacitAni vikaTApAtibhAnI" ityeSAM samahobodhyaH, eSAM vyAkhyA 10 pRSTe gatA, vikaTApAtivarNAbhAni vikaTApAtino yo varNastasya AbhA kAntirivA''bhA yeSAM tAni tathA, pUrva devabhedapradarzanAsAruNasya devasyopAdAnam adhunA tasya varNanAya tadadhiSThAtRdeva ucyate-aruNazcAtra devaH atra asmin vikaTApAtivRttavaitADhayaparvate aruNaH-tannAmA devaH tadadhiSThAtRdevaH parivasatItyagrimeNa sambandhaH, sa kIdRzaH ityAha mahaddhikaH, etadupalakSaNam tena 'mahAdyutikaH, mahAvalaH, mahAyazAH mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH" ityeSAM saGgrahaH, eSAM vyAkhyA'STamasUtrAdayodhyA, evam anena prakAreNa yAvadakSiNena rAjadhAnI mero dakSiNasyAM dizi rAjadhAnI paryantavarNanapaddhatiH meM aura usake varNana meM antara hai vahAM para choTI baDI vApikAeM, puSkariNiyAM dIrghikA, guMjAlikA, Adi jalAzaya haiM unameM aneka utpala, kamala, kumuda, subhaga, sogaMdhika puNDarIka, zatapatra, sahastrapatra Adi sadA praphullita rahate haiM aura ina sabakI prabhA vikaTArAtI ke varNa jaisI hI hai yahI saba kathana yahAM yAvatpada se gRhIta huA hai yahAM jo 'Na paraM aruNodedo' aisA pahile kahakara ke bhI jo punaH 'aruNe ya itthadeve' aitA pATha kahA hai vaha isake varNana ke nimitta kahA hai pahile kA pATha zabdApAtI vRttavaitADhaya ke aura vikaTApAtI vRttavaitADhaya ke varNana meM antara pradarzita karane ke lie kahA gayA hai-yaha aruNa nAmaka deva mahaddhikadeva haiM upalakSaNase yaha mahAdhunika, mahAvaliSTha, mahAyazasvI, mahAsukhasaMpanna aura eka palyopama kI sthitivAlA haiM isakI rAjadhAnI merukI dakSiNa NeyavyA' 52 se viTApAtI vRttavaitAdaya yavata'nI 52 212 nAme he che. eja enA varNanamAM tenAM karatAM vaiziryo che. tyAM nAnI-moTI vApikAe, puSkariNIo dIdhiMkAo, guMjAlikAo vagerenA rUpamAM jalAza che. te sarvamAM aneka utpale, kamaLe, kumude, subhage, sagaMdhi ke, puMDarIke, zatapatra, sahastrapa vagere sarvadA praphullita rahe che. ane e sarvanI prabhA vikaTApAtInA varNa jevI ja che. e badhuM kathana yAvat pahathI gRhIta thayesa che. mahIne 'NavaraM aruNo devo' me pAna 4zana puna: 'aruNe ya ittha deve' mevo / 4DevAmAM Ave che, senA nanA nimitta 49vAmAM Avela che. pahelAnA pATha zabdApAtI vRttavaitADhayanA ane vikaTApAtI vRttavaitADhayanA varNanamAM antara pradarzita karavA mATe kahevAmAM Avela che. e aruNa nAmaka deva mahAddhika deva che. upalakSaNathI e mahAitika, mahAbaliSTha, mahAyazasvI, mahAmukhasaMpanna ane eka palyopama jeTalI sthitivALe che, enI rAjadhAnI merunI dakSiNa dizAmAM che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 14 harivarSakSetranirUpaNam netavyA jJAnaviSayatA prApaNIyA jJeyetyarthaH. atha harivarSanAmArtha pipRcchiSurAha-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai harivAse2?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-hariva harivarSam , bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'harivAse NaM vAse maNuyA aruNA aruNobhAsA seyA NaM saMkhadalasaNNikAsA harivAse ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamahiIe pariksai, se : teNaTeNaM goyamA! evaM vuccaI" uttarasUtre harivarSe khalu varSe manujAH-manuSyAH aruNAH-raktavarNAH, aruNaM ca kimapi cInapiSTAdikaM vastu samIpavartini padArthe'mAsvaratayA'ruNaprakAzaM na tathetyAha-aruNAvabhAsAH raktAvabhAsanakAriNaH kecicca zvetAH zuklavarNAH khalu te kIdRza zvetavarNAH ? ityAha-zaGkhadala-sabhikAzAH zaGkhakhaNDasadRzA iti tadyogAtkSetramidaM harivarSamucyate, atra harizabdaM sUryacandrobhayaparaH tathA yat sUryavadaruNAH candravacchvetAstatra manuSyAH santIti paryavasitam , evaM tadvat aruNAvabhAsAH zvetAvabhAsAH, haraya iva harayo manuSyAH, harizabdasya harisadRze lakSaNayA'bhedaH, tatazca harisadRza manuSyayuktasvAkSetraM haraya iti vyavahiyate, harayazca tadvarSa ceti harivarSam yadA ca tAdRzamanuSyayogAd harizabdaH kSetrArthe vartate tadA kSetrANAM bahutva svabhAvAd bahuvacanAntaH prayujyate 'yathA irayo vide. hAzca paJcAlAdi tulyA iti, yadvA harivarSa nAmAtra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadyogAdapi harivarSa nAma varSamucyate // 90 14 // dizAmeM hai (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai harivAse harivAse) he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki yaha kSetra harivarSa hai ? arthAt isa kSetra kA aisA nAma hone kA kyA kAraNa hai ? uttara meM prabhu kahate hai-(goyamA ! harighAse NaM vAse maNuthA aruNA, aruNo bhAsA, seyA NaM saMkhadalasaNikAsA harivAseya ittha deve mahidie jAva paliovamaThiie parivasai) he gautama ! harivarSakSetra meM kitaneka manuSya aruNavarNa vAle haiM aura aruNa jaisA hI unakA pratibhAsa hotA hai, tathA-kitaneka manuSya zasake khaNDa ke jaise zvetavarNa vAle haiM isa kAraNa inake yoga se isa kSetra kA nAma 'harivarSa' aisA kahA gayA hai, yahAM harizabda sUrya evaM caMdra ina donoM ko sUcita karane vAlA hai, ataH kitaneka 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai harivAse harivAse' 3 RE ! 25 me pramANe // 424thI kahe che ke A kSetra harivarSa che? eTale ke A kSetranuM nAma harivarSa zA kAraNathI rAkhapaamaa mAvasa cha ? vAma prabhu 49 cha-'goyamA ! harivAseNaM vAse maNuyA, aruNA aruNNobha.sA, seyANaM saMkhadalasaNNikAsA harivAseya ittha deve mahi ddhie jAva paliovamaThiie parivasaI' 3 gautama ! viSa kSetramA 4 bhAyuse ABY 1 // cha bhane aruNa jevuM ja temanuM pratibhAsana hoya che, temaja keTalAka mANaso zaMkhanA khaMDa jevA zveta vANA cha methI memanA yogathI yA kSetranu nAma 'harivarSa' mA 43vAmA Avela che, ahIM "ri' zabda sUrya ane caMdra e baMnene sUcita kare che. ethI keTalAka ja017 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jambUdvIpaprajJahi.sUtre ___ athAnantaroktaM kSetraM niSadhanAmaka varSadharaparvatAdakSiNasyAM dizyuktaM tatra niSadhaH kyAstIti pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! 'jaMbuddIve' ityaadi| mUlam-kahi gaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavae paNNatte ?, goyamA ! mahAvidehassa bAsassa dakSiNegaM harivAsassa utta reNaM purasthimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe jAva puDhe paJcasthimillAe jAva puDhe, cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAiM uvveheNaM solasa joyaNasahassAiM a ya bAyAle joyaNasae doNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purasthimapaJcatthimeNaM vIsaM joyaNasahassAiM egaM ca paNNaTuM joSaNasayaM dupiNa ya egUNavIsaIbhAe joyaNasta addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaiM joyaNasahassAiM egaM ca chappaNNaM joyaNasayaM duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM ti, tassa dhaNuM dAhiNegaM egaM joyaNasayasahassaM cauvIsaM ca joyaNasahassAI tiSNi ya chAyAle joyaNasae Natra ya egUNavIsaibhAe joyaNasta parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie savvatavaNijamae acche, ubho pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM ya vagasaMDehiM jAva saMparikkhitte, Nisahasta NaM vAsaharapavvayassa upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva AsayaMti sayaMti, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tichi dahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe cattAri joyaNasahassAiM AyAmeNaM do joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle, tassa tigicchiddahasUrya ke jaise aruNa aura kitaneka candra ke jaise zveta yahAM manuSya hai aisA bhAva isa kathana kA puSTa hotA haiM / (se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai) artha spaSTa hai // 14 // manuSya ahIM sUrya jevA aruNa ane keTalAka candra jevA zveta manu ahIM vase che Anata mAra // 4thanathI puSTa thAya che. 'se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccaI' artha spaSTa che ke sU. 14 | Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvatanirUpaNam 131 sta caudisi cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, evaM jAva AyAmavikkhaMbhavihaNA jA ceva mahApaumaddahassa vattavvayA sA ceva tigichi dahassa vi vattavvayA taM ceva paumaddahappamANaM aTo jAva tigichi vaNNAI dhiI ya itthadevI mahiDDiyA jAva paliovamaTTiIyA parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai tigichidahe tigichiddahe ||suu0 15 // ___chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe niSadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, gautama ! mahAvidehasya varSasya dakSiNena harivarpasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe niSadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, prAcInapratIcInA''yataH udIcInadakSiNavistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH paurastyayA yAvat spRSTaH pAzcAtyayA yAvat spRSTaH catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena SoDaza yojanasahasrANi aSTa ca dvAcatvAriMzAni yojanazatAni dvauca ekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNa, tasya bAhA paurastyapazcimena viMzati yojanasahasrANi ekaM ca pazcaSaSTaM yojanazataM dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena, tasya jIvA uttareNa yAvat caturnavatiM yojanasahasrANi ekaM ca SaT paJcAzaM yojanazataM dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmeneti, tasya dhanu: dakSiNena ekaM yojanazatasahasraM caturviMzati ca yojanasahasrANi trINi ca SaTcatvAriMzAni yojanazatAni nava ca ekonaviMzati bhAgAn yojanasya parikSepeNeti rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarvatapanIyamayaH acchaH ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM yAvat saMparikSiptaH, niSadhasya khalu varSadharaparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvad Asate zerate tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu mahAnekaH tigichi (puSparajo) hrado nAma hRdaH prajJaptaH, prAcInapratIcInAyataH udIcIna dakSiNa vistIrNaH catvAri yojanasahasrANi AyAmena dve yojanasahasra viSkambheNa daza yojanAni udvedhena acchaH zlakSNaH rajatamayakUlaH tasya khalu tigichi (puSpa rajo) hRdasya caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakAni prajJaptAni, evaM yAvat AyAmaviSkambhavidhUtA (vihInA) yA eva mahApadmadasya vaktavyatA sA eva tigichi (puSparajo) idasyApi vaktavyA tadeva padmahada pramANam arthoM yAvat tigichi (puSparajo) varNAni, dhRtizcAtra devi maharddhikA yAvat palyopamasthitikA parivasati, atha tenArthena gautama ! evamucyate-tigichi (puSparajo) hRdaH 2 // 50 15 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2' ityAdi, 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 Nisahe NAma vAsaharapavvae paNNatte' kutra khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe niSadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNa harivAsassa uttareNaM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jambUdvIpaprajJaptisUtre puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapatrae paNNatte' mahAvidehasya varSasya dakSiNena harivarSasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe niSadho nAma varSadharaparvataH prajJaptaH, 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNa vicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe' prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNavistIrNaH dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH, purathimillAe jAva puDhe paccasthimillAe jAva puDhe' navaraM paurastyayA yAvat yAvatvadena 'koTayA paurastyalavaNasamudram' iti sagrAhyam spRSTaH spRSTavAn pAzcAtyayA yAvat yAvatpadena 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 Nisahe NAmaM vAsaharapavvae' ityAdi TIkArtha-gautamane prabhu se pUchA hai-(kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte) he bhadanta ! isa jambudvIpa nAmake dvIpa meM niSadha nAma kA varSadhara parvata kahA~ para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! mahAvi. dehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthi. meNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapaJbae pANatte) he gautama! mahAvideha kI dakSiNa dizA meM aura harivarSa kSetra kI uttara dizA meM pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM evaM pazcima digvartI lavaNa samudra kI pUrva dizA meM jambUdvIpa ke bhItara niSadha nAmakA varSadhara parvata kahA gayA hai| (pAINapaDINAyae) yaha parvata pUrva se pazcima taka laMyA hai (udINadAhiNavicchipaNe) tathA uttara se dakSiNa taka vistRta hai (duhAlavaNasamudaM puDhe) yaha apanI donoM koTiyoM se lavaNasamudra ko chU rahA haiM-(purasthi millAe jAva puDhe paccasthimillAe jAva puDhe) pUrvadigvartI koTi se pUrva digvartI lavaNasamudra ko aura pazcimadiravartI koTi se pazcidigvartI lavaNasamudra ko chUtA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 Nisahe NAma vAsaharapabbae' ityAdi ___ -gautamai prabhune praznadhyA-'kahi NaM bhaMte ! jaMbudIve dIve Nisahe NAma vAsaharapavvae paNNatta' mata ! 20 dIpabhA niSadha nAma: 12 parvata 4yA sthaNe Avasa cha 1 pAsamA prabhu 49 cha-'goyamA ! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM purathima lavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purasthimeNaM ettha Na jaMbuhIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' 3 gautama! mahAviDanI dakSiNa dizAmA ane harivarSa kSetranI uttara dizAmAM pUrvadizvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima diggata lavaNuM samudranI pUrva dizAmAM jaMbudvIpanI aMdara niSadha nAma gha2 56ta mAveza cha. 'pAINapaDINAyae' ra 5ta pUrvathI pazcima sudhI cin cha. 'udINa dAhiNavisthiNNe' tebhara uttarathI dakSi sudhI vistRta cha. 'duhA lavaNasamudaM puDhe' se pAtAnI bhanne TimothI sapae samudrane 55 // 29sa che. 'purathimillAe jAva puDhe paccatthimillAe jAva puDhe' pUrva hivatI thI pUrvahivatI Amsamudrane bhane Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvatanirUpaNam -'koTacyA pazcimalavaNasamudram' iti saGgrAhyam spRSTaH, tasya mAnamAha-'cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAiM uvve heNaM solasa joyaNasahassAI' catvAri yojanazatAni urdhvamuccatvena, catvAri gavyutazatAni udvedhena bhUmipravezena, SoDazayojanasahasrANi 'aTThaya. bAyAle joyaNasae' aSTa ca dvAcatvAriMzAni dvicatvAriMzadadhikAni yojanazatAni 'doNNi ya egaNavIsaibhAe' dvau ca ekonaviMzati bhAgau 'joyaNassa vikkhaMbheNaM' yojanasya viSkambheNa, mahAhimavato dviguNaviSkambhamAnatvAt, tasya bAhAmAnamAha-'tassa bAhA' ityAdi 'tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM vIsaM joyaNasahassAI' tasya nipadhasya varSadharaparvatasya bAhA paurastyapazcimena pUrvapazcimayoH viMzatiyojanasahasrANi 'egaM ca paNNaTuM joyaNasayaM' ekaM ca paJcaSaSTaM paJcaSaSTayadhika yojanazataM 'duNNi ya egUNa vIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM' dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya arddhabhAgaM ca AyAmena / tasya jIvAsvarUpamAnamAha-'tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaiM joyaNasahassAI egaM ca chappaNaM joyaNasayaM tasya jIvA uttareNa uttaradigbhAge yAvat yAvatpadena-'prAcInapratIcI nAyatA dvidhAto laraNasamudraMspRSTA paurastyayA koTyA paurastyaM lavaNasamudraM spRSTA pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyalavaNasamudaM spRSTA' iti sannAhyam, caturnavati yojanasahasrANi ekaM ca SaT paccAzaM SaT paJcAzadadhikaM yojanazataM 'duNiya egUgavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaMti' dvau ca ekonaviMzati bhAgau yojanasya AyAmena hai (cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM solasa joyaNasahassAI aThThaya bAyAle joyaNasae doNiya egUNavIsahabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM) isakI UMcAi 400 yojana kI hai isakA udvedha 400 koza kA hai tathA viSkambha isakA 16842. yojana kA hai (tassa vAhA purathimapaccadhi. megaM vIsaM joyaNasahassAiM egaM ca paNgaha~ joyaNasayaM duNiya egUNavIsai. bhAra joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmegaM) tathA isakI bAhA-pArzvabhujA-pUrvapazcima meM AyAma kI apekSA 201652 yojana evaM ardhabhAga pramANa hai / (tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaI joyaNasahassAI egaMca chappaNaM joyaNasayaM duNNi ya egUNavIsaibhAe jodhaNassa AyAneNaMti) tathA isakI uttara jIvA kA AyAma pazcima hivatI thI pazcima hivatI samudrane 25zI 298 . 'cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gA gyasayAI uThaveheNaM solasa joyaNasahassAiM aTTha ya bAyAle joyaNasae doNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' senI yA 400 yauna sI che. senA dveSa 480 1.28 / cha, tama vi0 19842 121 yonI che. 'tassa. vAhA purathimapaccatthimeNaM vIsaM joyaNa sahassAiM egaM ca paNNaTuM joyaNasayaM duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNAsa addhabhAgaM ca AyAmeNa' tema anI paaii|- bhuja-pUrva pazcimamA mAyAmathI apekSA 20175 Take yona tebha 4 mA pramANa cha. 'tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaI joyaNasahassAI egaM ca chappaNNaM joyaNasayaM duNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaMti' tama anI uttara pArnu mAyAmanI apekSA ke pramANa 84156 hai yogana Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJaptisUtre dairyeNa iti, tasya dhanuSpRSThamAha-'tassa dhaNu' ityAdi, tasya dhanuH 'dAhiNeNaM egaM joya. NasayasahassaM cavIsaM ca joyaNasahassAI tiNiya chAyAle joyaNasae Navaya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaMti' dakSiNena ekaM yojanazatasahasraM caturvizatiM ca yojanasahasrANi trINi ca SaT cakhAriMzAni yojanazatAni nava ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNeti, evaM bAhyAdi trayamuktvA niSadhaM vizinaSTi-'ruyagasaMThANasaMThie' rucakasaMsthAnasaMsthitaH-rucakaM bhUSaNavizeSaH tasya saMsthAnenA''kAreNa saMsthitaH vartulAkAra ityarthaH, 'savvatavaNijjamae acche' sarvatapanIyamayaH-sarvAtmanA viziSTa svarNamayaH, acchaH ityupalakSaNaM zlakSNAdInAM tatsaGgrahaH sArthaH prAgvat, tajjijJAsotkaNThitacittaizcaturthasUtra TIkA vilokanIyA / 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDe hiM jAva saMparikkhitte' ubhayoH dvayordakSiNottarayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca banapaNDAbhyAM yAvata yAvatpadena-'sarvataH samantAt' iti saGgrAhyam saMparikSiptaH pariveSTitaH atha niSadhavarSadharaparvatoparivarti bhUmibhAge devAnAmAsanazayanAdikamAha-"Nisahassa NaM' ityAdi, niSadhasya khalu kI apekSA pramANa 94156.2 yojana kA hai| (tassa dhaNu dAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM cauvIsaM joyaNasahassAI tiNiya chAyAle joyaNasae NavayaegUNavIsahabhAe joyaNassa parikkheveNaMti) isake dhanuHpRSTha kA pramANa parikSepa kI apekSA dakSiNa dizA meM 12436460 yojana kA hai arthAt eka yojana ke 19 bhAgoM meM se 9 bhAga adhika hai| (ruyagasaMThANasaMThie sabbatavaNijamae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaravehaAhiM dohi ya vaNasaMDehiM jAva saMparikkhitte) isakA saMsthAna rucaka ke saMsthAna jaisA hai yaha sarvAtmanA taptasuvarNamaya hai AkAza aura sphaTika ke samAna yaha bilakUla nirmala hai isake donoM dakSiNa uttara ke pAcabhAgoM meM do padmavara vedikAeM aura do vanaSaNDa hai-unase yaha cAroM ora se acchI taraha se ghirA huA hai yahAM yAvatpada se "sarvataH samantAt" ina padoM kA grahaNa huA hai / (Nisahassa NaM vAsaharapavyayassa upi bahusamaramaNijje 289 cha. 'tassa dhaNu dAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM caunIsaM joyaNasahassAiM tiNNiya chAyAle joyaNasae Navaya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM ti' senA dhanuSnu prabhAra 52. kSepanI apekSAe dakSiNa dizAmAM 124364 8 jana jeTaluM che eTale ke eka jananA 18 mAgomAthA 8 mA madhi che. 'ruyagasaMThANasaMThie savyatavaNijjamae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi ya vaNasaMDehiM jAva saMparikkhitte' menu saMsthAna rucakanA saMsthAna jevuM che e sarvAtmanA taptasuvarNamaya che. AkAza ane sphaTikanI jema e taddana nirmaLa che. enA bane dakSiNa uttaranA pAzvabhAgomAM be padyavAra vedikAo che ane be vanakhaMDo che. tenAthI e cemerathI saMpUrNa rUpamAM parivRta che. ahIM yAt 54thI 'sarvataH samantAt' ye ph| aDa 42rAyA che. "Nisahassa NaM vAsaharapabvayassa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvatanirUpaNam 'vAsaharapabvayassa uppi bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte jAva AsayaMti saMyaMti' varSadharaparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvad Asate zerate, atra yAvat yAvatpadena-bhUmibhAgavarNana paramAliGga puSkarAdipadanikurambaM saGgrAhyam tatsarva jijJAsubhiH rAjapraznIya-sUtrasya paJcadazasUtraM vilokanIyam vyAkhyA cAsya tatsUtrasya matkRtamubodhinI TIkAto bodhyA, atha puSparajohUda vaktavyamAha-'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atyantamadhyadezabhAgo'sti 'ettha NaM mahaM ege tigiMchiddahe Na maM dahe paNNatte' atra atrAntare mahAnekA puSparajo hRdo nAma hRdaH prajJaptaH, mUle timichi hada iti kathitam tatra puSpa rajazabdasya sthAne tigiMchayAdezo bodhyaH, yadvA dezIyo'yaM zabdaH, tatpakSe api sa evArthaH, tasya mAnAdyAha-'pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe cattAri joyaNasahassAiM AyAmeNaM' prAcInapratIcInA''yataH udIcInadakSiNavistIrNaH cakhAri yojanasahasrA Na AyAmena 'do bhRmibhAge paNNatte, jAva AsayaMti, sayaMti) niSadha varSadhara parvata kA UparI bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yAvat usapara Akara deva aura deviyAM uThakI baiThatI rahatI hai aura ArAma karatI rahatI hai yahAM yAvatpada grAhya pAThako dekhane ko icchA vAloM ko rAjapraznIya sUtra ke 15 veMsUtra kI TIkA avalokana karanI cAhie (tassaNaM bahusamaramaNijjasa bhUmibhAgassa bahamajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tigiMchaddahe NAmaM dahe paNNatte) isa varSadhara parvatake bahusamaramaNIya bhUmibhAgake ThIka bIca meM eka vizAla tigicchidraha-puSparaja-nAmakA draha kahA gayA hai (pAINapaDINAyae udINadAhivicchiNNe cattAri joyaNasahassAI AyAmeNa do joyaNasahassAI vikkhabheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNNe rayayAmayakUle) yaha draha pUrvase pazcima taka lambA hai aura uttara dakSiNa dizA meM vistRta haiM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva AsayaMti, sayaMti' ni15 varSa 52 patA upari bhUmibhAga bahusamaramaNIya che. yAvat tenI upara deva a devIe AvIne uDatI mesatI 29 cha, bhane mArAma 42 che. mAhI 'yAvat' 56 Ave che. pahathI 2 pATha grAhya thayo che te "rAjaprazrIya sUtra nA 15 sUvanI vyAkhyAmAM nirUpita thayela che, te jijJAsuo tyAMthI jANavA yatna kare. _ 'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etya NaM mahaM ege tigiMcha dahe NAmaM dahe paNNatte' se varSa 52 5 tana bahusabharamaNIya bhUmimAnA hI madhyamAM me viza 27 -55200-nAma reDa mAvesa che. 'pAINapaDINAyae udINa dAhiNavicchiNNe cattAri joyaNasahassAI AyAmeNaM dasa joyaNAI uvveheNaM do joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmaya kUle' se draha pUrvathA pazcima sudhA lAge che ane uttara dakSiNa dizAmAM vistRta che. ene AyAma cAra hajAra yojana jeTaluM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jambUdvIpaprajJaptisUtre joyaNasahassA vikkhaMbheNaM dasajoyaNAI uThaveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle' dve yojanasahasre viSkambheNa dazayoz2anAni udvevena acchA lakSNaH rajatamayakULaH, athAsya sopAnAdi varNanAyAha - ' tassa NaM' ityAdi 'tassa NaM tirgicchiddahassa cauddisiM cacAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' tasya puSparajohUdasya caturdizi dicatuSTaye catvAri trisopAnapratirUpakANi sundarANi trisopAnAni praptAni 'evaM jAna' evam anena prakAreNa hade varNyamAne yAvat paripUrNA 'AyAma viksaMbhavahUNA' AyAmaviSkambhavidhUtA (vihInA ) ' jA ceva mahApaumaddahassa vattavvayA sA caiva tigicchadahassa vi' yaiva mahApadmahadasya vaktavyatA saiva puSparajo hRdasyApi 'vattavvayA' vatayatA, etadeva spaSTIkartumAha - 'taM caiva paumadahappamANaM' tadeva paddmahadapramANamityAdi - tadeva mahApadmahUdagatameva pramANaM dhRtidevI kamalAnAM pramANam, viMzatyutarakazatAdhika paJcAzatsahasrAdhikaviMzatilakSottaraikakoTirUpam 12050120, anyathA'tra isakA AyAma cAra hajAra yojana kA haiM aura viSkambha do hajAra yojana kA hai udvedha isakA dasa yojana kA hai yaha AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai cikanA hai isakA kUla rajatamaya hai mUla meM " tigicchi " aisA nipAta hotA hai athavA 'tigichi' yaha dezI zabda hai (tassa NaM tigichiddahassa caudisi cattAri tisovANapaDivagA paNNattA) usa tigiMdhi draha kI cAroM dizAoM meM trisopAna pratirUpaka kahe gaye haiM (evaM jAva AyAmavikkhaMbha viNA jA ceva mahApaumaddahassa vaktavyayA sA ceva tirgicchiddahassa vi vattavtrayA, taM caiva paumaddahapamANaM aTTho jAva tigiMchi vaNNA i) isa sUtra pATha meM yAvat zabda sampUrNatA kA vAcaka hai ataH AyAma aura viSkambha ko chor3akara jo mahApadmahUda kI vaktavyatA kahI gaI hai vahI tiiichada kI bhI vaktavyatA jAnanI cAhiye isa taraha jaisA pramANa mahApadmadgata kamaloMkA kahA gayA hai- arthAt mahApadmahUdgata kamaloM kA pramANa saMkhyA 1 karoDa 20 lAkha 50 hajAra eka sau 20 kahA gayA hai so yahI pramANa che ane vizkala che hajAra ceAjana jeTale che. enA udveSa daza yeAjana jeTale che. e AkAza ane sphaTika jevA nirmALa che ane e cIkaNA che. enA taTA rajatamaya che. bhUsabhAM 'tigichihada' mev| pATha che to puSpannA sthAnamA 'tigicchi' meve| niyAta thAya che. athavA 'tigichi' se dezI zabda che. 'tassa NaM tigichiddahastra cauddisi cattAri tisovANapaDirUtragA phanattA' te tigiMchi draDanI zobhara trisopAna ati 3pdde| che. ' evaM jAva AyAma viksaMbhavihUNA jA caiva maho paumaddahassa vattavvayA sA caiva tigicchi isa vivattavyA, taM caiva paumaddahapamANaM aTTho jAva tigiMchi vaNNAi' se sUtrapAThabhAM cAvat zabda sa MpUrNatA vAcaka che. ethI AyAma ane viSNu Mbhane bAda karIne je mahA padmahedanI vaktavyatA spaSTa karavAmAM AvelI che, teja tigichiMdanI paNa vaktavyatA che. A pramANe je rIte mahApadmadagata kamaLanu pramANa kahevAmAM Avela che, eTale ke mahA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 15 niSadhavarSadharaparvata nirUpaNam kamalAnAmAyAmaviSkambharUpapramANasya mahApadmaidagatapadmebhyo dviguNatvena virodhApatteH, hRdasya pramANamudvedharUpaM bodhyam AyAmaviSkambhayoH pRthaguktatvAditi, 'aTTho jAva tigiMchivaNNAI' arthaH nAmArthastasya vaktavyaH sa caivam atha kenArthena bhadanta ! evamucyate ityAdi prAgvat yAvat yAvatpadena tatra bahUni utpalakumuda subhagasaugandhika puNDarIka zatapatra sahasrapatrANi phalAni kesa ropacitAni' iti saGgrAhyam / puSparajovarNAni tena puSparajaH pradhAnasvAdayaM puSparajohadaityevamucyate, 'dhiI ya ittha devI paliokmahiIyA parivasaI' dhRtizvAtra devI adhiSThAtRdeva parivasati sA kIdRzI ? ityAha- maharddhikA yAvat palyopamasthitikA 'maharddhikA' ityArabhya palyopamasthitiketi paryantAnAM zabdAnAmatra saGgraho bodhyaH, saca sArtho'STamasUtrAdbodhyaH zeSaM prAgvat, 'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai tirgichida 2' atha tenArthena gautama ! evamucyate puSparajohudaH 2 iti // 015 || dhRti devI ke kamaloM kA yahAM para bhI jAnanA cAhiye yahAM isa pramANa zabda se inakA AyAma viSkambha rUpa pramANa nahIM samajhanA cAhiye kyoMki vaha to mahApadmahUdgata kamaloM ke pramANa se dviguNA kahA gayA hai tathA hrada kA jo yahAM pramANa kahA gayA hai vaha udvedha kA pramANa kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye AyAma aura viSkambha kA jo pramANa kahA gayA hai vaha to pRthaka rUpa se sUtrakArane svayaM hI Upara meM kaha diyA hai artha zabda se " he bhadanta ! isa jalAaat Apa kisa kAraNa se tigicchidraha aisA kahA hai yahAM gautama kA prazna liyA gayA hai / isapara aisA prabhukI ora se uttara diyA gayA hai ki he gautama! yahAM para timichidraha ke varNa jaise utpala Adi hote haiM tathA (ghiI a itthadevI mahiDiyA jAya palio mahiIA parivasaha, se teNadvegaM godhanA ! evaM buccai tiiicha 2) yahAM para maharddhika yAvat eka palyopamakI sthiti vAlI ghRtI padmadagata kamaLeAnI pramANa sakhyA 1 karoDa, 20 lAkha, 50 hajAra 1 se 20 jeTalI kahevAmAM AvelI che teA dhRti devInA kamaLAnuM pramANu atre ATaluM jANI levu joie. ahI' e pramANu zabdathI emanuM AyAma vidhyuMbha rUpa pramANu samajavu nahi joie. kemake te teA mahA padmahRdaMgata kamaLAnA pramANathI khamaNu kahevAmAM Avela che. temaja hadanu je atre pramANu spaSTa karavAmAM Avela che te tenA udvedhanuM pramANa kahevAmAM Avela che evu jANavu joie. AyAma ane viSya bhanu je pramANa kahevAmAM Avela che te te pRthak rUpamAM sUtrakAre pAte ja upara spaSTa karI dIdhuM che. a zabdathI hu bhaTThata ! e jalAzayane ApazrIe zA kAraNathI tigiSTi draDhu e nAmathI samAdhita karela che ? ' eve atre. gautamanA prazna grahaNa karavAmAM Avela che. prabhu taraphathI e praznanA uttaramAM A pramANe kahevAmAM Avela che ke hai gautama ! ahIM tigiSTi drahanA vaNu jevA utpale vagere hAya che. te 'dhiI ittha devI mahiDDiyA jAva palizravamaTTiIA parivasa. se teNaTTeNaM ja0 18 - Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jambUdvIpaprajJaptisUtre AthAsmAd yA nadI dakSiNena pravahati tAmAha-'tassa NaM tigichiddahassa' ityAdi, mUlam-tasta NaM tigichiddahassa dakkhiNilleNaM toraNegaM harimahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahastAiM cattAri ya ekavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavaeNaM gaMtA mahayAghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIe vi NeyavvA, jibbhiyAe kuMDassa dIvassa bhavaNassa taM ceva pamANaM aTTo vi bhANiyavvo jAva ahe jagaI dalaittA chappaNNAe salilAsahasse hiM samaggA purasthimaM lavaNasamudaM samappei, taM ceva pavahe ya muhamUle ya pamANaM uvveho ya jo harikaMtAe jAva vaNasaMDasaMparikkhittA, tassa NaM tigichiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoyA mahANaI pavUDhA samAgI satta joyaNasahaslAiM cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega caujoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, sIoyANaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibhiyA paNNattA, cattAri joyaNAI AyAmeNaM paraNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTTa saMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA, sIoyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege nAmakI devI rahatI hai isa kAraNa he gautama isakA nAma tigichidraha aisA kahA hai " aTTho jAva" yahAM jo yAvatpada AyA hai usase " tatra bahUni utpalakumuda subhaga, saugandhika, puNDarIka, zatapatra sahastrapatrANi phullAni kesaropacitAni " yaha pATha gRhIta huA hai maharddhikA ke sAtha Agata yAvat pada grAhya padoM kA saMgraha aSTama sUtra se jAna lenA cAhiye // 15 // goyamA ! evaM bucava he tigi chiddahe 2' mahI mahaddhi yAvat 24 pakSyA5ma rahI sthiti vALI ghati nAmaka devI rahe che. e kAraNathI che gautama! enuM nAma tigichi draha evuM 25mA mAvyu che. 'aTTho jAva' mahA 2 yAvat 54 mAvasa cha, tenAthI 'tatra bahUni utpala-kumuda, subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, zatapatra, sahasrapatrANi, phullAni kesaropacitAni' se pATha saMgrahIta thaya che. madanI sAye mAvasa 'yAvata' 54 grA pahanu saMgraha aSTamasUtramAM karavAmAM Avela che. jijJAsu loke tyAthI jANavA yatna kare che . 15 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 139 sIoyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, cattAri asIe joyaNasae AyA. mavikkhaMbheNaM paNNarasaaTThAre joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM acche, evaM kuMDavattavvayA NeyavvA jAva toraNA / tassa NaM sIoyappa. vAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIoyadIve NAmaM dIve paNNatte, causaddhiM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo samvavairAmae accha, sesaM tameva veiyA vaNasaMDabhUmibhAga bhavaNasayaNija aTo bhANiyavvo, tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoyA mahANaI paDhA samANI devakulaM ejjemANA ejjemANA cittavicittakUDe pavvae nisaDhadevakuru sUrasulasavijjuppabhadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI2 bhadasAlavaNaM ejjemANI2 maMdaraM pavvayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA pacasthimAbhimuhI AvattA samANI ahe vijjuppabhaM. vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayasta paJcatthimeNaM avaravidehaM vAsaM duhA vibhayamANI2 egamegAo cakkavaTrivijayAo aTThAvIsAera salilAsahassehiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahasse hiM samaggA ahe jayaMtassa dArasta jagaI dAlaittA paJcathimeNaM lavaNasamudaM samuppei, sIoyA NaM mahANaI pavahe paNNAsaM joya. NAiM vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM caNaM mAyAe parivaddhamANIra muhamUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| NisaDheNaM bhaMte ! vAsaharapavvae NaM kaikUDA paNNattA ?, goyamA! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 NisaDhakUDe 2 harivAsakUDe 3 pulavidehakUDe4 harikUDe 5 dhiIkUDe 6 sIoyAkUDe 7 avaravidehakUDe 8 ruyagakUDe 9, jo ceva cullahimavaMtakUDANaM uccattavikkhaMbhaparikkhevo putravaNio rAyahANI ya sacceva ihaM pi NeyavvA, se keNa?NaM bhaMte ! evaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jambUdvIpaprajJaptisUtre gas sihe vAsaharapavba e 21, goyamA ! jisahe NaM vAsaharavavvae kUDA Nisaha saMThANasaMThiyA usamasaMThANasaMThiyA, Nisahe ya ittha deve mahidvIpa jAva paliomaiie parivasai, se teNaTuNaM goyamA ! evaM vaccai sihe vAsaharapavvae 2 // sU0 16 // acchA, chAyA - tasya khalu gicchidasya dAkSiNAtyena toraNena harinmahAnadI pravyUhAsatI sapta yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, evaM yaiva harikAntAyA vaktavyatA saiva haritaH api netavyA, jihikAyAH kuNDasya dvIpasya bhavanasya tadeva pramANam artho'pi bhaNitavyaH yAvad adho jagatIM dArayitvA SaT paJcAzatA salilAsahasraiH samagrA paurastyaM lavaNasamudraM samApnoti, tadeva pravahe ca mukhamULe ca pramANam udvedhazca yo harikAntAyAH yAvad vanapaNDa saMparikSiptA, tasya khelu timicchidasya autarAheNa toraNena zItA mahAnadI pravyUhA satI saptayojanasahasrANi catvArica ekaviMzAni yojanazatAni ekaM ca ekonaviMzati bhAgaM yojanasya uttarAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukha pravRttikena yAvat sAtireka caturyojanazatikena prapAtena prapatati, zItodA khala mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jihvikA prajJaptA, catvAri yojanAni AyAmena paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanaM bAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvavajramayI zItodA khalu mahAnadI yatra prapatati bhatra khalu mahadekaM zItodA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam catvAri azItAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa paJcadaza aSTAdazAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa accham evaM kuNDavaktavyatA netavyA yAvat toraNAH / tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAnekaH zItodA dvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, catuSpaSTi yojanAni AyAmaviSkambheNa dve dvayuttare yojanazate parikSeSeNa dvauM krozAvucchrito jalAntAt sarvavajramayaH acchaH zeSaM tadeva vedikA vanapaNDa bhUmibhAga bhavanazayanIyArthI bhaNitavyaH, tasya khalu zItodA prapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena zItodA mahAnadI pravyUDhA satI devakuru mejamAnA 2 citravicitrakUTa parvatau nipadhadeva kurusUrasulasavidyutpramadAMzca dvidhA vibhajamAnA 2 caturazItyA salilAsahasraiH ApUryamANA 2 bhadrazAlavanamejamAnA 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI adhovidyutprabhaM vakSaskAraparvataM dArayitvA mandarasya parvatasya pazcimena aparavidehaM varSa dvidhA vibhajamAnA 2 paJcabhiH salilAzatasahasraiH dvAtriMzatA ca salilAsahasraiH samagrA adho jayantasya dvArasya jagatIM dArayitvA pazcimena lavaNasamudraM samApnoti, zItodA khalu mahAnadI pravahe paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanamudvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA mAtrayA parivarddhamAnA 2 mukhamUle pazca yojanazatAni viSkambheNa daza yojanAni udvedhena ubhayoH pArzvayoH dvaHbhyAM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 141 padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM saMparikSiptA, niSadhe khalu bhadanta ! varSadharaparvate khalu kati kUTAni prajJaptAni ? gautama ! nava kUTAni prajJaptAni, tadyathA siddhAyatanakUTaM 1 niSa. dhakTaM 2 harivarSa kUTaM 3 pUrva videhakUTaM 4 harikUTaM 5 dhRtikUTaM 6 zItodAkUTaM 7 aparavideha kUTam 8 ruvakakUTam 9 ya eva kSudrahimavatkUTAnAmuccatvaviSkammaparikSepaH pUrvaNitaH rAjadhAnI ca sA eva ihApi netavyA, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate niSadho varSadharaparvataH21, gautama ! niSace khalu varSadharaparvate bahUni kUTAni niSadhasaMsthAnasaMsthitAni RpabhasaMsthAna. saMsthitAni, nipazcAtradevo maha ddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate niSadho varSadharaparvataH 2 // sU0 16 // ___TIkA-'tassa NaM tigichidahassa' ityAdi, 'tassa NaM tigichidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahANaI pavaDhA samANI satta joyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa dAhiNAbhimuhI pabaeNaM gaMtA sahayA ghaTamuhapavittieNaM jAva sAirega caujoyaNasAieNaM pavAraNaM pavaDaI' tasya anantaroktasya khalu tigiJchidasya dAkSiNAtyena dakSiNa digbhavena toraNena vahiAreNa harinmahAnadI harinAmanI mahAnadI pravyUDhA nigetA satI saptayojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni-ekaviMzatyadhikAni yojayazatAni yojanasyaikamekonaviMzatibhAgaM ca dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena yAvatsAtireka cakSuryo janazatikena prapAtena prapatati, iti prAgvat , tatra yAvatpadena muktAvalihArasaMsthiteneti grAhyam , parvatamantavyapradezopapattistu-SoDaza sahasrASTazata dvAcatvAriMzadyojana 'tasmaNaM timichidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM'-ityAdi TIkArtha-(tassaNaM tigichiddahassa) usa tigichidrahake (dakkhiNilleNa) dakSiNadigvartI (toraNeNaM) toraNa dvAra se (harimahANaI paDhA samANI) haritU nAma kI mahAnadI nikalI hai aura nikalakara vaha (sattajoyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae pagaMca egaNavIsahabhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pavaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittie NaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pavAheNaM pakDai) 742120 yojana taka usI parvata para dakSiNa dizAko ora vahI hai aura ghaTa ke mukha se baDevega ke sAtha nikale hue muktAvalihAra ke jaise nirmala apane pravAha 'tassa NaM tigi chidahassa dakkhiNilleNaM toraNeNe' ityAdi sAtha-'tassa NaM tigi chidahassa' te chinA 'dakkhiNilleNaM' kSiA hivatI' 'toraNeNaM' toraNa dArathI 'harimahANaI vRDhA samANI' urata nAmanI mahAnahI nI cha bhane nIjAna ta 'satta joyaNasahassAI cattAriya ekavIse joyaNasae egaM ca 6gUNavIsaibhAga joyaNassa dAhiNAmuhI pavvaeNa gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAirega cau joyaNa saieNaM pavAheNaM pavaDaI' 742114 yA sudhA te 5 52 6kSiNa hizA ta26 pravAhita thaI che. ane ghaTanA mukhamAMthI atIva vega sAthe nIkaLatA sUphatAvalihAranA jevA nirmaLa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jambUdvIpaprajJaptisUtra pramANAniSadhavistArAd dvisahasrayojanapramANe dradavistAre'pahRte zeSe'rkIkRte bhavatIti / nigamayannatidezasUtramAha--"evaM' ityAdi, 'evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIe vi NeyavA' evam anantarokta prakAreNa yaiva vaktavyatA harikAntAyA mahAnadyAH prAguktA saiva vaktavyatA harito'pi prakRtAyA harinAmnyA mahAnadyA api netavyA jJAnaviSayatAM prApaNIyA jJeyetyarthaH, 'jibbhiyAe kuMDassa dIvassa bhavaNassa taM ceva pamANaM aTTho'vi bhANiyabo' asyAmahAnadyAH jibikAyAH praNAlyAH kuNDasya dvIpasya haridvIpasya bhavanasya ca pramANaM tadeva harikAntA prakaraNoktameva bodhyam , artho'pi haridvIpa nAmno heturapi bhaNitavyaH harikAntAnusAreNa vaktavyaH api zabdAcchayanIyaM grAhyam tathAhi-harinmahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jivikA prajJaptA, sA ca dve yojane AyAmena, paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa arddha yojanaM bAhalyena, makaramukhavivRtasaMsthAnasaMsthitA sarvaratnamayo acchA, harit khalu se ki jisakA pramANa kucha adhika cAra hajAra yojana kA hai tigiMchiprapAta kuNDa meM giratI hai (evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIe vi NeyavvA) isa taraha jo harikAntA mahAnadI kA vaktavyatA hai vahI vaktavyatA isa harita nAmakI mahAnadI ko bhI jAnanI cahiye yaha mahAnadI parvata ke Upara 74213 yojana taka vahI jo kahI gaI hai so yaha pramANa isa prakAra se nikAlA gayA hai ki-niSadha varSadhara parvata kA vyAsa 16842 yojana kA kahA jA cukA hai usameM se 2000 yojana kA hrada kA pramANa ghaTA dene para 14842 yojana vacate haiM so inheM AdhA karane para pUrvokta pramANa nikala AtA hai isa harita nAma kI mahA. nadI kI jivikA kA, kuNDa kA, haridvIpa kA, aura bhavana kA pramANa harikAntA ke prakaraNa meM jaisA inakA pramANa kahA gayA hai vaisA hI hai tathA haridvIpa aise nAma hone kA kAraNa bhI harikAntA ke prakaraNa ke anusAra jAna lenA cAhiye isa pUrvokta kathana ke sambandha meM spaSTI karaNa aisA hai-yaha harita mhaaevA pitAnA pravAhathI ke jenuM pramANa kaMIka vadhAre cAra hajAra yojana jeTaluM che-tigithi prapAta bhA 5 cha. 'evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA deva harIe vi NeyavvA' yA pramANAre harikAnta mahAnadInI vaktavyatA che te ja vaktavyatA eharita nAmaka mahAnadInI paNa jANavI joIe. e mahAnadI parvatanI upara 7421 jana sudhI pravAhita thatI kahevAmAM Avela che. A pramANe A rIte kADhavAmAM Avela che, ke niSadha varSadhara parvatane pAsa 16842 e jana jeTale kahevAmAM Avela che. temAMthI 2000 ejana hadanuM pramANa bAda karIe te 1484ra ejana zeSa rahe che. te A saMkhyAne adha karavAmAM Ave te pUrvokta pramANe nIkaLI Ave che. e harita nAmaka mahAnadInI jildikAnuM, kuMDanuM, haridvIpanuM ane bhavananuM pramANu harikAntAnA prakaraNamAM je rIte e sarvanuM pramANa kahevAmAM Avela che, tevuM ja che. temaja haridvIpa evuM nAma che tenuM kAraNa paNa harikAntAnA prakaraNa mujaba ja jANuM levuM joIe. e pUrvokta kathananA saMbaMdhamAM A pramANe spaSTatA karI zakAya ke e Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 143 mahAnadI yatra prapatati atra khalu maha dekaM haritprapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam , tacca dve ca catvAriMze yojanazate AyAmaviSkambheNa sapta ekonaSaSTAni yojanazatAni parikSepeNa accham evaM kuNDasya vaktavyatA sarvA netavyA yAvat khalu haritprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu mahAneko haridvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH dvAtriMzataM yojanAni AyAmaviSkambheNa ekottaraM yojanazataM parikSepeNa dvau krozAvucchrito jalAntAt sarvaratnamayaH accha, sa khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH atra padmavaravedikA vananadI jisa sthAna se kuNDa meM giratI hai vahAM eka mahatI jihavikA praNAlI hai isakA AyAma do yojana kA haiM vistAra 25 yojana kA hai bAhalya isakA Adhe yojana kA hai tathA magara ke khule hue mukha kA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI isakA AkAra haiM yaha sarvAtmanA ratnamayI hai tathA accha AkAza aura sphaTika ke jaisI sarvathA nirmala hai| harita mahAnadI jahAM para parvata ke Upara se giratI hai vahAM para eka hariprapAta kuNDa haiM isa kuNDa kA AyAma aura viSkambha 240 yojana kA hai tathA 750 yojana kA isakA parikSepa hai yaha accha AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala hai aura sarvAtmanA ratnamaya hai ! isa taraha kI jo kuNDa kI vyaktavyatA kahI jA cukI hai vaha saba toraNa taka usI prakAra se yahAM para bhI kaha lenI cAhiye isa hariprapAta kuNDa ke bilakula madhya bhAga meM eka haridvIpa nAma kA dvIpa hai / isakA AyAma aura viSkambha 32 gojana kA hai aura 101 yojana kA isakA parikSepa hai yaha pAnI ke Upara se do koza UMce uThA hai yaha dvIpa bhI sarvAtmanA ratnamaya hai aura accha haiM / yaha dvIpa cAroM ora se eka padmavara vedikA se aura ekavanaSaNDa se ghirA huA hai| yahAM para pdmvrveharita mahAnadI je sthAna parathI kuMDamAM paDe che, tyAM eka vizALa jihikA praNAlI che. ene AyAma be jana jeTaluM che. ane vistAra 25 pejana jeTale che. enuM bAhalya ardhA jana jeTaluM che. temaja magaranA khulA mukhane jevo AkAra hoya che te ja Ane AkAra che. e sarvAtmanA ratnamayI che. temaja acaka, AkAza ane sphaTika jevI sarvathA nirmaLa che. harita mahAnadI jyAM parvata uparathI nIce paDe che tyAM eka hari--pAta kuMDa Avela che. e kuMDano AyAma ane viSkabha 240 ejana jeTalo che temaja 759 ejana eTale ene parikSepa che. e accha AkAza ane sphaTikavat nirmaLa che ane sarvAtmanA ratnamaya che. A pramANe je kuMDanI vaktavyatA kahevAmAM AvelI che te badhI taraNa sudhInI te pramANe ja ahIM jANI levuM joIe. e hari-pAta kuMDanA ekadama madhya bhAgamAM eka haridvIpa nAmaka dvIpa che. e dvIpane AyAma ane vikhaMbha 32 jana jeTaluM che ane 101 jana eTale ene parikSepa che, e pANInI uparathI be gAu U e uThe che. e dvIpa paNa sarvAtmanA ranamaya che ane acha che. e dvIpa comerathI eka padvavArevedikAthI ane eka Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jambUdvIpaprajJaptisUtre paNDayo varNako bhaNitavyaH sa ca paJcamapaSThasUtrato bodhyaH, tasya khalu haritprapAtakuNDasya aucarAheNa toraNena yAvat pravyUDhA sati harivarSa varSame jamAnA 2 vikaTApAtina vRttavaitAhacaM yojanena asamprAptA pathimAbhimukhI AvRttA sati harivarSa dvidhA vibhajamAnA, 2, iti, etadeva sUcayitumAha-'jAba ahe jagaI dAlaittA' ityAdi, yAvat adho jagatI dArayitvA adha:-adho. bhAge jagatIM pRthvI dAyitvA bhitvA 'chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA purasthimaM lavaNasamudaM samappei' paT paJcAzatA salilAsahasraiH mahAnadIsahasraH samagrA paripUrNA paurastyaM pUrvadigbhavaM lavaNasamudraM sapApnoti, 'taM ceva pavahe ya muhamUle ya pamANaM uvveho ya jo harikaMtAe jAva va saMDasaMparikkhittA' tadeva harikAntA prakaraNoktameva prabahe ca sukhamUle ca pramANamudredhazca yo harikAntAyAH yAvat vanapaNDasaMparikSiptA tathAhi-haritA khalu mahAnadI prabahe paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa arddhayojanapudvedhena tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parivarddha mANA 2 mukhamUle arddhatUtIyAni yojanazatAni viSkambheNa paJca yojanAni udvedhena, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptA, iti, 'tassa dikA aura banavaNDa kA varNana kara lenA cAhiye yaha varNana paMcama aura chaThe sUtra se jAna lenA cAhiye / usa haritaprapAta kuNDa ke uttara digvaH toraNa dvAra se yAvatU nikalanI huI yaha harita mahAnadI harivarSa kSetrakI ora AtI 2 vikaTA pAtI vRttavaitADhaya parvata kI eka yojana dUrI para choDa detI hai aura phira vahAM se pazcimakI ora mur3akara haricarSa kSetra ke madhyabhAga meM bahatI hai isase isa kSetra ke do hisse ho jAte haiM-phira vahAM se jambUdvIpa kI jagatI vidIrNakara 56 hajAra nadiyoM ke parivAra se yukta huI yahamahAnadI pUrvadigvartI lavaNa samudra meM Akara mila jAtI hai yaha harita mahAnadI pravaha meM viSkambhakI apekSA 25 yojana pramANa hai aura udvedha isakA Adhe yojana kA hai isake bAda baDhate baDhate mukhamUla meM yaha 250 yojana kI viSkambhakI apekSA ho gaI hai aura udvedha isakA 5 yojana kA ho gayA hai donoM pArzva bhAgoM meM yaha do padmavara vedikAoM vanapaMDathI AvRta che. ahIM pavaravedikA ane vanaNaMDanuM varNana samajI levuM joIe e varNana pAMcamA ane chaTTA sUtramAMthI ja zuM levuM joIe. e hariprapAta kuMDanA uttara diggata teraNa dvArathI yAvat nIkaLatI e harit mahAnadI harivarSa kSetranI tarapha pravAhita thatI viTApAtI vRtta vaitADhaya parvatane eka jana sudhI dUra choDI de che, ane pachI tyAMthI te pazcima tarapha thaIne harivarSa kSetranA madhya bhAgamAM pravAhita thAya che. ethI A kSetranA be bhAga thaI jAya che. pachI tyAMthI ja bUdI pamAM pravAhita thatI ane 56 hajAra nadIonA parivAra sAthe saMskRta thaIne e mahAnadI pUrva digvatI lavaNa samudramAM AvIne maLe che. e harita mahAnadI pravAhamAM vikhaMbhanI apekSAe 25 jana pramANa che ane Ane udvedha ardhA yeAjana jeTaluM che tyAra bAda vRddhi pAmIne mukha mUlamAM e 250 ejana jeTalI viSkabhanI apekSAe ane udhanI apekSAe e 5 jana jeTalI vistRta thaI gaI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH s. 16 tigicchahRdAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 145 tirgichiddahasya uttarilleNaM toraNeNaM sobhoyA mahANaI pavUDhA samANI' tasya pUrvoktasya khalu tigicchihRdasya auttarAheNa uttaradigbhavena, toraNena bahirdvAreNa zItodA mahAnadI pravyUDhA niHtA satI 'satta joyaNasaharasAIM cattAri ya egavI se joyaNasae egaM ca egUNavIsa bhAgaM joyaNassa' sapta yojanasahasrANi catvAri ca ekaviMzAni ekaviMzatyadhikAni yojana - zatAni ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya 'uttarAbhimuhI pavvaNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavicieNaM jAva sAirega caunoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai' uttarAbhimukhI uttaradibhimukhI parvatena gatvA mahAghaTamukhapravRttikena bRhadghaTamukhA cchandAyamAnajalaughavatpravRttizAlinA asya prapAtenetyagrimeNa sambandhaH punaH kIdRzena ? ityAha- yAvat yAvatpadena muktAvalihArasaMsthitena - etadvayAkhyA - harikAntA prakaraNavat sAtirekayo janazatikena sAdhikayojanazatapramAse aura do vanaSaMDoM se parikSipta hai (tassaNaM tigiMchiddahasta uttarilleNaM toraNeNaM sIoo mahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahassAiM cattAriya egavIse joyaNasae egaMca egUNavIsaIbhAgaM joyaNassa uttarAbhimuhI pavcaeNaM gaMtA mahayA ghaTamuha pavittieNa jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai) use tiiichahada ke uttara digvartI toraNa se sItodA nAmakI mahAnadI nikalI hai yaha mahAnadI parvata ke upara 7421 yojana taka uttara dizA kI ora bahakara phira yaha ghaTa ke mukha se nikale hue jalapravAha ke tulya vegazAlI apane vizAla pravAha se prapAtakuNDa meM giratI hai / isakA pravAha pramANa kucha adhika sau yojana kA kahA gayA hai yaha sItodA mahAnadI jahA~ se prapAta kuNDa meM giratI hai vahAM para eka vizAla jivikA hai isakA pramANa AvAma kI apekSA 4 yojana kA hai aura viSkambha 50 yojana kA hai tathA 1 yojana kA isakA bAhulya haiM isakA AkAra magara ke khule hue mukha jaisA hai tathA yaha sarvAtmA vajramayI che. banne pA bhAgeAmAM e e padmavaravedikAothI ane e vanaDAthI parikSita che. 'tassa NaM tigiM chiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoAmahANaI pavUDhA samANI satta joyaNa sahassAI cattAriya egavise joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa : uttarAbhimuddI pavvaNaM gaMtA mahayA ghaTamupavittieNaM jAva sAirega cau joyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDaI' te tigiSTi hadanA uttara digbI teraNAthI sItAdA nAme mahAnadI nIkaLe che. e mahA nadI paMtanI upara 74219 yAjana sudhI uttara dizA tarapha pravAhita thaIne pachI e ghaTanA mukhamAMthI nIkaLatA jalapravAhanI jema vegazAlI peAtAnA vizAla pravAhathI prapAta kuMDamAM paDe che. enu... pravAhe pramANa kaMIka vadhAre 100 seAjana jeTalu kahevAmAM Avela che. e sItAdA mahAnadI jyAMthI prapAta kuMDamAM paDe che tyAM eka vizALa jihnikA che. enu' AyAmanI apekSAe pramANa 4 ceAjana jeTalu ane vikalano apekSAe 50 cejana jeTalu' che. temaja eka ceAjana jeTalA pramANanu Anu khAhulya che. enA AkAra magaranA khulA bhunA ve che tebhara me sarvAtmanA vakrabhayI che, bhane sarvathA nirmANa che. 'sIo ja0 19 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jambUdvIpaprajJaptisUtre Nena prapAtena prapatati / 'sIoyANaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA' zItodA khalu mahAnadI yataH prapatati atra khalu mahatyekA jivikA - praNAlI prajJaptA, tasyA mAnAdyAha- 'cattAri' ityAdi / 'cattAri joyaNAI AyAmeNaM paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM atri vAhaNaM magaramuha viudvasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA' catvAri yojanAni AyAmena paJcAzataM yojanAni viSkambheNa yojanaM bAhalyena makaramukhavivRtasaMsthAna saMsthitA sarvavajramayI acchA prAgvat, atha kuNDasvarUpamAha - 'sIoyA NaM' ityAdi, 'sIoyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege sIoyappavAyakuDe NAmaM kuDe paNNatte, cattAri asIe joyaNasae AyAma vikkhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae kiMciviseNe parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA yavtrA jAva toraNA' zItodA khalu mahAnadI yatra prapatati atra khalu mahadekaM zItodA prapAtakuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, catvAri azItAni - azItyadhikAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, paJcadaza aSTAdazAni aSTAdazAdhikAni yojanazatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa, accham evaM kuNDavaktavyA netavyA yAvat toraNAH / atra kuNDasya yojana - pramANaM harikuNDato dviguNaM bodhyam / atha zItodA dvIpastrarUpamAha - 'tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM mahaM ege sIoyadIve NAmaM dIve paNNatte' tasya khala zItAdApAtakuNDasya bahumadhyadezabhAgaH, atra atrAntare khalu mahAnekaH zItodA dvIpoM nAma dvIpaH prajJaptaH, tasya mAnAdyAha- 'causaTThi joyaNAI' catuSSaSTi yojanAni 'AyAmavivakhaMbheNaM hai aura vilakula nirmala hai (sIoANaM mahANaI jahiM pavaDaI ettha NaM mahaM ege sIoyappavAyakuNDe NAmaM kuNDe paNNatte) sItodA mahAnadI jahAM para giratI hai vahAM para eka sotodAprapAtakuNDa kahA gayA hai (cattAri asIe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae kiMci visesRNe parikkheveNaM acche, evaM kuNDavattavtrayA NeyavvA 480 yojana kA isakA AyAma aura viSkambha hai tathA kucha kama 1518 yojana kA isakA parikSepa hai yaha bilakula svaccha hai isa prakAra se yahA~ kuNDake sambandhakI vaktavyatA kaha lenI cAhiye (tassaNaM sIoappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIo adIve NAmaM dIve paNNatte) isa sItodA prapAtakuNDa ke ThIka bIca bhAga meM eka ANaM mahANAI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege sIoyappavAya kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' satohA bhaDA nahI nayAM paDe he tyAM sItA prapAta nAbha OM bhAve che. 'cattAri asIe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa aTThAre joyaNasae ki civisesUNe parikkheveNaM acche kuNDavattavtrayA NeyavvA' 480 yojana prabhAzu bhene| AyAma chetena krama 1518 ceAjana jeTaleA enA parikSepa che. e sathA A pramANe ahI kuMDa saMbaMdhI vaktavyatA sama sevI lehaye. 'tassa NaM sIoappavAyakuDassa bahumajjha sabhAe ettha NaM mahUM ege sIoadIve NAmaM dIve paNNatte' me sItohA prapAta DuDanA hI madhya thene viSNuM svaccha che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 147 doNNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche sesaM tameva' AyAmaviSkambheNa dve dvayuttare yojanazate parikSepeNa dvau krozau ucchito jalAntAt sarvavajramayo'cchaH, navaram zeSam uktAtiriktaM tadeva gaGgAdvIpaprakaraNoktameva tacca ziSyasmara. NArya zeSaM nAmato nirdizati-'veiyA vaNasaMDa' ityAdi, 'veiyA vaNasaMDabhUmibhAgabhavaNasayaNijja aTTho bhANiyabo' tatra vedikA padmavaravedikA vanaSaNDaH bhUmibhAgaH bhavanaM zayanIya ca mUle prAkRtatvAdvibhaktilopaH tathA arthaH nAmahetuH bhaNitavyaH-vaktavyaH sa ca gaGgAdvIpavat / athAsyAH samudrapravezaprakAramAha-'tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa' ityAdi, 'tassa NaM sIoyappavAyakuDassa uttarilleNaM toraNeNaM' tasya khalu zItodAprapAtakuNDasya autarAheNa uttaradigbhavena toraNena bahiAreNa 'sIoyA mahANaI pavUDhA samANI' zItodAmahAnadI pravyUDhAniHsRtA satI 'devakuru ejjemANA' devakurUn mUle prAkRtatvAdekavacanam , ejamAnA 2 gacchatI 2 'cittavicittakUDe pavvae nisaDha devakurusUra-sulasa-vijjuppabhadahe aduhA vibhayamANI sItoda dvIpa nAma kA dvIpa hai (causaTi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose asie jalaM tAo savvavairAmae acche) isakA AyAma aura viSkambha 64 yojana kA hai tathA 202 yojana kA isakA parikSepa hai yaha jala ke Upara se do koza UMcA uThA huA hai yaha dvIpa sarvAtmanA ratnamaya hai aura bilakula sApha-svaccha hai|.(seyN tameva veiyA vaNasaMDe-bhUmibhAga bhavaNa sayarNijaiho bhANiyanyo) gaGgAdvIpaprakaraNa meM jaisA padmavaravedikA, dhanakhaMDa, bhUmibhAga, bhavaNa zayanIya aura usake isaprakAra ke nAma hone kA hetu kahA gayA hai vaisAhI vaha saba prakaraNAnusAra yahAM para bhI kaha lenA cAhiye (tassaNaM sIoapappavAyakuNDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahaNaI pavUDhA samANI devakuruM ejjamANA 2 cittavicitta kUDe paravae nisaDhadevakuru sUrasulasa vijjuppabhadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahasse hiM mAgamA 4 sItA dIpa nAma4 bI5 cha.' causaddhi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM doNi vi uttare joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche' mena mAyAma ane vikhaMbha 64 jana jeTalo che. temaja 202 jana eTale ene parikSepa che. e pANI upara be gAu sudhI upara uThela che. e dvIpa sarvAtmanA ratnamaya che ane sayA ni . 'seyaM tameva veiyAvaNasaMDe bhUmibhAga bhavaNasayaNijjaiTTho bhANiyavvo' gaMgA dvIpa prakaraNamAM jevI padyavaradikA, vanakhaMDa, bhUmibhAga, bhavana, zayanIya ane tyAM temanA nAma viSe je kAraNe spaSTa karavAmAM AvelAM che tevuM ja sarva kathana ahIM paNa 424AnusAra one se naye. 'tassa NaM sIoappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoA mahANaI pavUDhA samANI devakuru ejjamANA 2 citta vicitta kUDe pabbae nisaDha devakuru sUra sulabha vijjupamadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehi Apu. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 2' citravicitrakUTau pUrvAparataTavartinau parvatau niSadha 1 devakuru 2 sUra 3 mulasa 4 vidyutprabha5 hradAn ca dvidhA vibhajamAnA tanmadhye vahantI 2 vibhAgakramazcAyam-citravicitrakUTaparvatayo madhye vahanena citrakUTa parvataM pUrvataH kRtvA vicitrakTaM ca pazcimataH kRtvA devakuruSu vahantItibhAvaH, hRdAMzca pazcApi samazreNi vartina ekaikazo dvidhA vibhajamAnA vahantI atrAntare deva. kuru vartibhiH 'caurA sIe salilAsahassehiM AremANI 2' caturazItyA salilA sahaH mahAmadIsahasreH ApUryamANA 2 bhriyamANA 2 'bhaisAlavaNaM ejjemANI 2' bhadrasAlavanaM meruprathamavanam ejamAnA 2 gacchantI 2 / 'maMdaraM pavvayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA paccatthimAbhimuhI AvattA samANI' mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAm asambAptA asaMspRzantI zItodA meroMraSTau krozA antarAlamityarthaH, tataH pazcimAbhimukhI AvRttA parAvRttA satI 'ahe vijjuppabhaM ApUremANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2) usa sItodA prapAtakuNDa ke uttara digvartI toraNa dvAra se sItodA mahAnadI nikalI hai aura nikalakara vaha devakurukSetra meM jAtI 2 pUrva aura apara taTavartI citravicitra kUToM ko-parvatoM ko niSadha devakuru sUra sUlasa evaM vidyutprabha ina samazreNivartI pAMca hradoM ko vibhakta karatI hai unake bIca meM hokara vahatI hai vibhAgakrama isa prakAra se hai citravicitra parvatoM ke bIca meM vahanese citrakUTaparvatako pUrva meM karake aura vicitrakUTa parvatako pazcimameM karake yaha nadI devakurumeM vahatI hai samazreNivartI pAMco hadoM ko eka eka karake pratyeka hradako vibhakta karatI hai aura unameM bahatI hai isI ke daramyAna vaha devakuruvatA 84 hajAra nadiyoM se yukta ho jAtI hai bhara jAtI hai evaM meru kA jo prathamavana bhadrasAla vana hai vahAM jAtI hai jAte 2 yaha (maMdarapavayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA) meru ko to 2 yojana dUra parahI choDatI jAtI hai isa taraha zItodA aura merukA antarAla AThakozakA ho jAtA hai remANI 2 bhaisAlavaNaM ejjemANI 2' sItaha prapAta unA uttarapitA tAraNa dvArathI sIterA mahA nadI nIkaLe che, ane nIkaLIne te deva kurukSetramAM pravAhita thatI thatI pUrva ane apara taTavatI citra-vicitra phUTane-parvatane-niSadha, devakupha sUra sulasa temaja vidyuprabha e samazreNivatI pAMca hune vibhakta karatI temanI madhyamAM thaIne pravAhita thAya che. te saMbaMdhamAM vibhAgakama A pramANe che-citra-vicitra parva tenI vacce pravAhita thAya che tethI citrakUTa parvatane pUrvamAM rAkhIne ane vicitra phUTa parvatane pazcimamAM rAkhIne A nadI devakumAM pravAhita thAya che. samazreNivatI pAMce pAMca hadene eka eka karIne dareka hadane A vibhakta kare che ane temanI aMdarathI pravAhita thAya che. e samayamAM ja e devakaruvatI 84 hajAra nadIothI yukata thaI jAya che ane prajvarita thaI jAya che. ane pachI merunuM je prathama vana bhadrazAla vana che tyAM jAya che. jatAM jatAM se 'maMdarapavvayaM dohiMjoyaNehi asaMpattA' bhene to ye 2 yobhana 625 bhUhI he cha. yA pramANe zItA mana bhe 12vyen| santa mAne thaya che. 'paccatthimAbhimuhI' pachI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 16 tigicchadAt dakSiNena avamAnanadIvarNanam 149 vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavyayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsaM' adhaH adhobhAge vidyutprabhaM tanAmakaM vakSaskAraparvataM naitakoNavartikurugopakaparvataM dArayitvA bhittyA mandarasya parvatasya pazcimena aparavidehavarSa-pazcimavidehavarSa 'duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakavaTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehi dvidhA vibhajamAnA 2 ekaikasmAt cakravartivijayAt aSTAviMzatyA 2 salilAsahasraiH mahAnadIsahasraiH ApUremANI 2 ApUryamANA2 saMbhriH yamANA 2 tathAhi-asyAH zItodA nadyA dakSiNataTavartiSu aSTAsu vijayeSu gaGgA sindhU ime dve dve mahAnadyau caturdaza 2 sahasranadIparivArayute uttarataTavartiSu aSTAsu vijayeSu raktAraktavatyau dve dve mahAnadyau caturdaza 2 sahasranadIparivArayute staH iti prativijayamaSTAviMzati nadIsahasrANi / athAsyAH sakalanadIparivAraM vizeSeNa dvAraparigaNayannAha-'paMcahi salilAsayasahasse hiM' paJcabhiH salilAzatasahastraiH mahAnadIlakSeNa 'dutIsAe ya salilAsahasse hiM samaggA' (paccatthimAbhimuhI) phira yaha pazcimakI ora mur3akara (ahe vijjuppabhaM vakkhAra pavayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavadvivijayAo aTThAvIsAe salilAsahassehiM ApU. remANI 2 paMcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassa dArassa jagaI dAla ittA paMcatthimeNaM lavaNasamudaM samappei) adho. bhAgavartI vidyutprabha nAma ke vakSaskAra parvatako naitrata digvatAM kuru gopaka parvata ko-vibhakta karatI huI mandara parvatakI pazcima dizA meM vartamAna apara videhakSetra meM pazcimavideha kSetra meM vahatI hai vahAM para isameM eka eka cakravartI vijaya se A Akara 28-28 hajAra nadiyAM aura dUsarI milajAtI hai cakravarti vijaya 16 haiM ina solaha cakravartivijayoM kI 28-28 hajAra nadiyoM ke hisAba se 448000 nadiyoMkI saMkhyA ho jAtI hai tathA isa saMkhyA meM devakurugata 84000 nadiyoMkI saMkhyA jor3a dene para yaha saba nadiyoM kI-parivAra nadiyoMkI-saMkhya se pazcima ta23 42 'ahe vijjuppamaM vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayasta paccatthimeNaM avaravidehaM yAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe salilAsaha. ssehiM ApUremANI 2 paMcahi salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahasse hiM samagA ahe jayaM tassa dArassa jagaI dAlaittA paccatthimeNaM laraNasamudaM samappei' mA mAtI vidyut manAma: vakSaskAra parvata naiRtya digvatI, kurupaka parvatane vibhakta karatI maMdara parvatanI pazcima dizAmAM vidyamAna apara videha kSetramAM ane pazcima videha kSetramAM vahe che. tyAM emAM eka-eka cakravartI vijayathI AvI AvIne 28-28 hajAra bIjI nadIo maLe che. cakravati vija 12 che. e 16 cakacati vijayanI 28-28 rahasa nadIonA hisAbathI 448000 jeTalI nadIonI rAkhyA thaI jAya che. temaja e saMkhyAmAM devakurugata 84000 nadIonI saMkhyA jeDIe te e sarva nadIone parivAra-sarva nadI onI saMkhyA-pa32000 thaI jAya che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jambUdvIpaprajJaptisUtre dvAtriMzatA ca salilA sahasraiH samagrA paripUrNA tathAdi-taTadvayavartiSu SoDazasu vijayeSu aSTAviMzatira naMdIsahasrANI tyaSTAviMzatisahasrANi poDazabhirguNyante, tathAguNane caturlakSANi aSTAcatvAriMzatsahasrANi jAtAni atra rAzau kuruga 84 sahasranadIprakSepe yathoktaM mAnaM jAtamiti, 'ahe jayaMtassa dArassa jagaIM dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamudaM samuppe ' adhaH adhobhAge jayantasya dvArasya pazcima digvarti jambUdvIpa dvArasya jagatIM pRthvIM dArayitvA bhittvA pazcimena pazcimabhAgena lavaNasamudraM samApnoti / athAsyAH zItodAyA mAnAdyAha- 'sIoyA NaM mahANaI' zItodA khalu mahAnadI 'pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM ubveheNaM' pravahe hradAni 532000 A jAtI hai isI bAta ko sUtrakArane (ega megAo cakkavahivijayAo" Adi sUtrapAThadvArA samajhAyA hai ye cakravartivijaya zItodA mahAnadI ke dakSiNa taTapara ATha haiM aura uttaradigvartI taTa para ATha haiM dakSiNa digvartI taTa para jo ATha cakravartI vijaya haiM unameM gaGgA aura sindhu ye do nadiyAM apanI apanI 214 hajAra nadiyoM ke parivAra vAlI haiM aura uttara digvartI taTa para jo cakravartI vijaya hai uname raktA aura raktavatI ye do mahAnadiyAM haiM inakI bhI parivArabhUta nadiyAM 14 14 hajAra haiM / isa taraha hUra eka vijaya meM 28 28 hajAra nadiyoM kA samUha hai ataH 16 vijayoM meM vaha parivAra kitanA hogA ? to ise nikAlane ke lie gaNita paddhati ke anusAra 28 hajAra ke sAtha 16 kA guNA karane para yaha parivAra pUrvokta rUpase A jAtA hai aura phira usameM devakurugata nadiyoM kI saMkhyA joDa dene para yaha parivAra 5 lAkha 32 hajAra ho jAtA hai / phira yaha nadIM vahAM se muDakara jambUdvIpa ke pazcimadigvartI jayanta dvAra kI jagatI ko phoDakara pazcimabhAga se lavaNasamudra - - ye vAtane sUtrAre 'egamegAo cakkavaTTivijayAo' vagere sUtrapATha vaDe spaSTa rIche se cakravatI vijayA zIteAdA mahAnadInA dakSiNa taTa upara ATha che ane uttara digdartI taTa upara ATha che, dakSiNa digdhati taTa para je ATha cakravatI vijayA che, temAM gaMgA ane siMdhu e e nadIe potapAtAnI 14 hajAra nadIenA parivArathI yukta che ane uttaradigvI taTa tarapha je ATha cakravartI vijaye che, teomAM raktA ane raktavatI e be mahAnadIo che. e nadIonI parivAra bhUta anya nadIo paNa 14-14 hajAra che. A pramANe dareke dareka vijayamAM 28-28 haeNra nadIone! samUha che. have 26 vijayAmAM A parivAra keTaleA haze ? e jANavA mATe gaNita paddhati mujama 28 hajAranI sathe 16nA guNAkAra karIe te A parivAra pUrvokta rUpamAM AvI jAya che. ane pachI temAM dhruvakurugata nadIenI saMkhyA joDIe te e parivAra 5 lAkha, 32 hajAra thaI jAya che. pachI A nadI tyAMthI vaLIne jamUdrIpanA pazcima digvI jayanta dvAranI jaga Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU. 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 151 rgame paJcAzataM yojanAni viSkambheNaM vistAreNa harinadI pravahAdasyAH pravahasya dviguNatvAt, yojanamudvedhena uNDatvena, 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2' tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa 2 pratiyojanaM samuditayordvayoH pArzvayo razIti dhanurbuddhayA pratipArzva catvAriMzaddhanurvRddhayetyarthaH parivarddhamAnA 2 'muhamUle paMva joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ubveheNaM ubhao pAsiM doDiM' mukhamUle sAgarapraveze paJca yojanazatAni viSkambheNa pravahaviSkambhApekSayA mUkhamUlaviSkambhasya dviguNatvAt, daza yojanAni udvedhena bhUpravezena AdyapravahodveSApekSayA'sya dazaguNatvAt ubhayoH pArzvayoH bhAgayoH dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhittA' padmavara vedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptA / atha nipadhavarSadhara parvate kUTavaktavyamAha - 'siDhe NaM bhaMte' niSadhe khalu bhadanta ! ' vAsaharapavva NaM meM praveza karatI hai (sIoyANaM mahANadI pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNa uvveheNaM, tayaNaMtaraMca NaM mAyAe parivaddhamANI2 muhamUle paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI ucceheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya . vaNasaMDehiM saMparikkhittA) yaha sItodA mahAnadI hUda se nirgama ke sthAna meM harita nadI ke pravaha kI apekSA usake dviguNita hone se 50 yojana ke vistAra vAlI hai, udvedha isakA eka yojana kA hai isake bAda vaha kramazaH baDhatI huI pratiyojanapara donoM pArzvabhAga meM 80 dhanuSakI vRddhivAlI hotI 2 arthAt eka pArzva meM 40 dhanuSa kI vRddhi se vardhita hotI 2 mukhamUla meM - sAgara meM praveza karane ke sthAna meM - yaha pAMcasau yojana takake mukhamUla viSkambhavAlI ho jAtI hai kyoM ki vaha viSkambha kI apekSA mukhamUla kA viSkambha duguNA ho jAtA hai yaha donoM pArzvabhAga meM do padmavara vedikAoM se aura do vanaSaMDo se parikSipta hai (sihe gaMbhate ! vAsaharapavvae NaM kai kUDA paNNattA) he bhadanta ! niSadha nAma tIne lehIne pazcima lAga tara zrI savazu samudramA praveza 42 che. 'sIoyA NaM mahAnadI pavahe paNNAsaM joyaNAraM vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveddeNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe parivaddhamANI 2 muhamUle paMca joyaNasayAi' vikkhaMbheNaM dasajoyaNAI ubveheNaM ubhopAsiM dohiM paramavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehi saMparikkhittA' mA sItohA mahAnahI hRdayI nirgamana sthAnamAM harita nadInA pravAhanI apekSAe te dviguNita che tethI pacAsa ceAjana jeTalA vistAravALI che. eka ceAjana jeTaleA enA uddedha che. tyAra bAda e kramaza abhivardhita thatI pratiyeAjana anne pAzrvabhAgamAM 80 dhanuSa jeTalI vRddhi pAmatI eTale ke eka pArzvamAM 40 dhanuSa jeTalI vita thatI mukhamUlamAM-sAgaramAM praviSTa thAya te sthAnamAM e pAMcaso ceAjana sudhInA mukhamUla viSNubhavALI thaI jAya che kemake pravahu viSThabhanI apekSA sukhamULanA viSkabha dviguNita thaI jAya che. e ane pAzva bhAga e padmavaravedikAethI ane e vanaSa DothI saparikSita che. 'NisaNaM bhaMte ! vAsaharapavvaNaM kai kUDA paNNattA' he lahaMta ! Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jambUdvIpaprajJaptisUtre kaikUDA paNNattA ? goyamA ! NavakUDA paNNatA varSadharaparvate kati kuTAli prajJazAni ? bhagavA. nAha-he gautama! nava kUTAni prajJaptAni, 'taM jahA-siddhAyayaNakaDe ?, NisaTakUDe 2 harivAsakUDe 3 putravideha kUDe 4 harikUDe 5 ghiIkUDe 6 sIoyAkUDe 7 avaravidehakUTe 8 ruyagakUDe 9 jo cetra cullahimavaMtakDANaM uccattavivakhaMbhaparikkhevo puvyavaSNio yahANI ya sacceva ihapi NeyacyA' navaram siddhAyatane kUTam 1 niSadhakUTam-niSadhavarSadhara parvatAdhiSavAsaM. kUTam 2, harivarSakTam-harivarSakSetrAdhiekUTam 3 pUrvavidehakuTaM-pUrvavidehAdhipakaTam 4, harikUTa-hari salilAnadI devI kUTam 5, dhRtikUTam-dhRtiH tigiJchihRdAdhiSThAtrIdevI tasyAH kUTam 6, zItodAkUTa-zItodAnadI devIkUTam 7, aparavidehakUTam-aparavidehAdhipakUTam 8, rucAkUTaM-rucakaH cakravAlaparvatavizepastatpatikUTam 9, atra vaktavye'tidezasUtramAha-'jo ke varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! Nava kUDA paNNattA) he gautama ! nau kUTa kahe gaye hai-(taM jahA) unake nAma isa prakAra se hai (siddhAyayaNakUDe, NisaDhakUDe, harivAsakUDe, putvabidehakUDe, harikUDe, ghiI. kUDe, sIoAkUDe, avaravidehakaDe, ruagakaDe,) sidvAyatanakUTa niSadhakUTa, hari. varSakUTa, pUrvavidehakUTa, harikaTa, dhRtikUTa, sItodAkUTa, aparavideskaTa, aura ruca. kakUTa inameM / jo siddhoM kA gRha rUpakUTa hai vaha siddhAyatanakUTa hai niSadha varSadhara parvata ke adhipatikA jo kUTa hai vaha niSadha kUTa hai / harivarSakSetra ke adhipati kA jo kUTa hai vaha harivarSakUTa hai| pUrva videha ke adhipati kA jo kUTa hai vaha pUrva videhakaTa hai harisalilA nadI kI devI kA jo kUTa hai vaha harikUTa hai tigichihada kI adhiSThAtrI devI kA jo kUTa hai vaha dhRtikUTa hai zItodA nadI kI devI kA jo kaTa hai vaha zItodAkUTa hai| aparavidehAdhipati kA jo kUTa hai, vaha apara videhakUTa hai| cakravAlaparvata vizeSake adhipati kA jo kUTa hai vaha rucaka kUTa hai| niSadha nAma: 152 ta 52 86 // tt| cha ? 41Rbha prabhu 4 cha-'goyamA ! Nava kUDA paNNattA' gautama ! na tt| 4upAya che. 'taM jahA' te chUTonA nAbhI mA prabhArI che 'siddhAyayaNakUDe, NisahakUDe, harivAsakUDe, puvvavidehakUDe, harikUDe, dhiIkUDe, sIA A kuDe, avaravidehakDe, rUagakUDe' siddhAyatana yUTa, niSa5 ThUTa, viSa chUTa, pUrva videha kUTa, hari kUTa dhati kUTa, sItedA kUTa, apara videha phUTa ane caka phUTa emAM je siddhone gRha rU5 phUTa che, te siddhAyatana phUTa che. niSadha varSadhara parvatanA adhipatino je kUTa che te hariSa phUTa che. pUrva videhanA adhipatine je kUTa che te pUrva videha phUTa che. hari-salilA nadInI devIne je phUTa che te harikUTa che. tibiMcha hadanI adhiSThAtrI devIne je kUTa che te dhati kUTa che zIdA nadInI devIne je phUTa che te sItedA phUTa che apara videhAdhipatine je phUTa che te aparavideha phUTa che. cakavAla parvata vizeSanA adhipatine je dUTa che te ruyaTa cha. 'jo ceva kSullahimavaMtakUDANaM uccatta vikkhaMbhaparikkhevo puvva Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 16 tigicchahadAt dakSiNena pravahamAnanadIvarNanam 153 deva cullahimavaMtakUDANaM uccatta vikkhaMbhaparikkhevA' 'ya eve' tyAdi-ya evaM kSudrahimavatkUhAnAm uccatva viSkambhaparikSepaH-uccatvaviSkambhAbhyAM sahitaH parikSepastathA pUrvavarNita:pUrva varNitaH-uktaH sa evaiSAmapi bodhyaH, tathA 'rAyahANI a sacceva NeyayA' rAjadhAnI sA evaM pUrvoktaiva ihApi asmin niSadhakUTaprakaraNe'pi netavyA grAhyA, yathA-kSudrahimavatparvatakUTasya dakSiNena tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajyAnyasmiJjambUdvIpe kSudrahimavatI nAmnI rAjadhAnI tathehApi niSadhanAma rAjadhAnI bodhyeti, athAsya nAmAthe praznottarAbhyAM nidizati 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai Nisahe vAsaharapavvae2 ?' atha kenArthena bhadanta ! evamucyate niSadho varSadharaparvataH 2 uttarasUtre bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! "Nisahe gaM pAsaharapavvae bahave kUDA NisahasaMThANasaMThiyA usamasaMThANasaMThiyA' niSadhe khalu varSadharaparvate bahUni kaTAni tAni kIdRzAni? ityAha-niSadhasaMsthAnasaMsthitAni tatra nitarAM sahate skandhe pRSThe vA nyastaM bhAramiti niSadhaH-vRSabhaH pRSodaratvAdayaM sAdhuH, tatsaMsthAnasaMsthitAni tadAkArANi etadeva zabdAntareNAha-vRSabhasaMsthitAni, 'Nisahe ya ittha deve mahiddhie jAva (jo ceva kSulahimavaMtakahANaM uccatta vikkhaMbha parikkhevo) putvavaNNiI rAyahANI ya sacceva ihaMvi NeyavvA) pahile jo kSudrahimavat parvata ke nau kaToM kI uccatA viSkambha aura parikSepakA pramANa kahA gayA hai vahI pramANa uccatA kA, viSkambha kA aura parikSepa kA ina kUToM kA hai tathA yahI para bhI pUrvokta hI rAjadhAnI hai arthAt jaisI kSudrahimavat parvata se tiryagU asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pArakarake anya jambuddhIpameM kSahimavatI nAmakI rAjadhAnI hai| usI prakAra se yahAM para bhI niSadha nAma kI rAjadhAnI hai| (sekeNaDhe NaM bhaMte ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae) he bhadanta ! Apane isa varSadhara parvata kA nAma "niSadha" aisA kisa kAraNa se kahA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-(goyamA NisaheNaM vAsaharapavvae vaha kUDANisaha saMThANasaMThiyA usabhasaMThANa saMThiyA Nisahe itthadeve mahiddhie jAva pAliovavaNio rAyahANIya sacceva iI vi NeyavA' paDasA ra kSudrahimavat 5'tanA na TonA uccatA, viSkabha ane parikSepanuM pramANa kahevAmAM Avela che teja pramANu A kUTonI uccatA, vikhaMbha ane parikSepanuM samajavuM. temaja ahIM paNa pUrvokta rAjadhAnI che eTale ke je pramANe sudrahimavata parvatamAMthI tiyaMga asaMskRta dIpa samudrone pAra karIne anya jabUdvIpamAM kSudra himavata nAmaka rAjadhAnI che. te pramANeja ahIM paNa niSadha nAmanI rAjadhAnI che. ____'se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavvae' mahanta ! ApazrI varSadhara parvatanuM "niSadha' evuM nAma zA kAraNathI kahyuM che ? enA javAbamAM prabhu kahe che'goymaa ! NisaheNaM vAsaharapavvae bahave kUDA NisahasaMThANasaMThiyA usabhasaMThANasaMThiyA, Nisaheya ittha deve mahiddhie jAva patiovamadiie parivasai se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai NisahelivAsaharapavvae 23 gautama ! se niSa5 va 52 55tanI 52 aneTo ja0 20 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jambUdvIpaprajJaptisUtre paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai Nisahe vAsaharapavyae2' atra niSadhaH tadAkhyo devaH parivasatItyagrimeNa sambandhaH, sa kIdRzaityAha-mahadhiko yAvat palyopamasthitikaH prAgvat , sa tena kAraNena niSadhAkArakTayogAgniSadha devayogAdvA gautama ! evamucyate--niSadho varSadharaparvataH varSadharaparvataH iti sU0 16 // atha niSadhasUtroktasya mahAvidehavarpasya svarUpamAha-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve' ityaadi| ___ mUlam kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNate ? goyamA! NIlaraMtassa vAsaharavayasta davikhaNeNaM Nisahassa vAsaharaphAyassa uttareNaM purasthimalavaNasamudassa ecasthimeNaM paJcasthima lavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paJNatte, pAINapaDINAyae udIgadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathima jAva puDhe paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM jAva puDhe tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNasta vikhaMbheNaMti, tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM tettIsa joyaNasahassAI satta ya sattasaTTe joyaNasae satta ya egUNavIsaibhAe joyagassa AyAmeNaMti, tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTTA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puvA evaM paJcathimillAe jAva puTA, egaM joyaNa sayasahassaM AyAmeNaMti, tassa dhaguM ubhao pAsiM utaradAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNaM joyaNasahassAI egaM ca terasuttaraM joyaNa sayaM solasa ya egUNavIsai bhAge joyaNassa kiMci visesAhie parimaTTiya parivasai se teNaTeNaM goyamA / evaM buccai Nisahe vAsaharapavvae 2) he gautama ! isa niSadha varSadhara parvata ke Upara aneka kUTa niSadha ke saMsthAna jaise vRSabha ke AkAra jaise haiM tathA isa varSadhara parvata para niSadha nAmakA maharddhika yAvat eka palyopamakI Ayu vAlA deva rahatA hai isa kAraNa maine isa varSadhara kA nAma niSadha aisA kahA hai // 16 // niSadhanA saMsthAna jevA-vRSabha AkAranA jevA che temaja e varSadhara parvata upara niSedha nAmaka mahaddhika yAvat eka palyopama jeTalA AyuSyavALe deva rahe che. e kAraNe meM e vaSadhara 5'tanu nAma niSadha' yuM che // sU. 11 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam kkhevegaMti, mahAvideheNaM vAse cauvvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahApuyavidehe? avaravidehe2 devakurA3 uttarakUrA4, mahAvidehassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre paNNatte, goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva kittimehiM ceva akittimehi ceva / mahAvidehe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte, tesi NaM maNuyANaM chabihe saMghayaNe chavihe saMThANe paMcadhaNusayAiM uddhaM uccatteNaM jahaNaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM putvakoDIAuyaM pAleMti pAletA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijjhaMti jAva aMtaM kreNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai mahAvidehe vAse 12, goyamA! mahAvideheNaM vAse bharaheravayahemavayaheraNNavaya harivAsarammagavAse hito AyAmavikkhaMbhasaMThANapariNAheNaM vitthipaNatarAe ceva vipulatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehA ya ittha maNUsA parivasaMti, mahAvidehe ya ittha deve mahiddhIe jAva paliovamadiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 2, aduttaraM ca NaM goyamA! mahAvidehasta vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaM Na kayAi NAsi 3 ||suu017|| chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa prajJaptam , gautama ! nIlavato varpadharaparvatasya dakSiNena niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pAzcAtyalayaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa prajJaptam , prAcInapratIcInA''yatam udIcIna dakSiNavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaM dvidhA lavaNasamudra spRSTaM paurastya yAvat spRSTaM pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM yAvat spRSTaM trayastriMzataM yojanasahasrANi paT ca caturazItAni yojanazatAni caturazca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheNeti, tasya bAhA paurastyapazcimena trayastriMzataM yojanasahasrANi sapta ca saptaSaSThAni yojanazatAni sapta ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmeneti, tasya jIvA bahumadhyadezabhAge prAcIna pratIcInAyatA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA, paurastyayA koTayA paurastyaM yAvat spRSTA evaM pAzcAtyayA yAvat spRSTA, ekaM yojana zatasahasram AyAmeneti, tasya dhanurubhayoH pArzvayoH uttaradakSiNena ekaM yonasarAtasahasram aTa pazcAzataM yojanasahasrANi ekaM ca trayodazottaraM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jambUdvIpaprajJaptisUtra yojanazataM SoDaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya kiJcidvizeSAdhikAn parikSepeNeti, mahAvidehaM khalu varSa caturvighaM catuSpratyavatAraM prajJaptam , tadyathA-pUrvavidehaH 1 aparavidehaH 2 devakuravaH 3 uttarakuravaH, 4 mahAvidehasya khalu bhadanta ! varSasya kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ? gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvat kutrimaizcaiva akRtrima thaiva / mahAvidehe khalu bhadanta ! varSe manunAnAM kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, teSAM khalu manujAnAM paDUvidha saMhananaM SaDUvidha saMsthAnaM paJcadhanuH zatAni Urdhvamuccatvana jaghanyena antarmuhUrtam ulArSaNa pUrvakoTayAyuH pAlayanti pAlayitvA apyekake nirayagAminaH yAvat apyekake sidhyanti yAvadantaM kurvanti / atha kenAyeMna bhadanta ! evamucyate-mahAvideho varSa 21 gautama ! mahAvidehaH khalu varSa bharatairavata-haimavata hairaNyavataharivarSaramyakavarSebhyaH AyAmaviSkasaMsthAnapariNAhena vistIrNataraka eva vipulataraka eva mahaMtataraka eka supramANataraka eva mahAvidehAzcAtra manuSyAH parivasanti, mahAvidehazcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati sa tenArthena gautama ! evamucyate mahAvideho varSam 3 yaduttaraM ca khalu gautama ! mahAvidehasya varSasya zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yanna kadAcinnAsIt 3 ||suu0 17 // TIkA-'kahiNaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve mahAvidehe NAma vAse paNNatte ?, goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' kva khalu bhadanta ! jambUdvIpeMdvIpe mahAvideho nAma varSa caturtha kSetraM prajJaptam ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsa. harapabvayassa dakkhiNeNaM' gautama! nIlavato varSadharaparvatasya caturthasya kSetra vibhAgakAriNo dakSiNena dakSiNasyAM dizi 'Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM' niSadhasya varSadhara mahAvideha svarUpakathana 'kahiNaM bhate ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte"-ityAdi TIkArtha-gautamane prabhu se isa sUtra dvArA aisA pUchA hai (kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvideha nAmakA dvIpa-caturthadvIpa-kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapabvayassa dakkhiNeNa Nisahassa vAsahara. pavvayassa utsareNaM purathimalavaNasamudassa paccasthimeNaM, paccatthimalavaNasamudda mahAvideha svarUpa kathana 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' ityAdi TI-- gautama 5sune / sUtra 43 prazna 4o cha , 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' mahata! sAmUdI5 nAma dIpamAM bhaviDa nAma: dI5-yatu dvI5 yA sthaNe mAvasa cha ? senA pasabhA prabhuzrI 4 cha 'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dokkhaNeNaM Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathime ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe NAma Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam parvatasya uttareNa uttarasyAM dizi 'purasthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM' paurastyalavaNasamudrasya pazcimena-pazcimAyAM dizi pAzcAtyalavaNasamudrasya paurastyena pUrvasyAM dizi 'ettha NaM jaMbRddIve 2 mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte' atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvideho nAma varSa prajJAptam , 'pAINa paDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' tacca prAcInapratIcInA''yataM-pUrvapazcimayorAyataM dIrgham udINa dakSiNavistIrNam uttara dakSi. NayordizovistIrNam 'paliyaMkasaMThANasaMThie duddA lavaNasamudaM puDhe purathima jAva puDhe' palyaGka saMsthAnasaMsthitam AyatacaturasatvAt dvidhA lavaNasamudraM spRSTaH tadAha-paurastyayA yAvat yAvatpadena koTayA paurastyalavaNasamudram iti saGgrAhyam , spRSTaH piccathimillAe koDIe paccatthi millaM jAva puDhe' pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM yAvat yAvatpadena 'lavaNasamudram' iti saGgrAhyam spRSTaH, vyAkhyA prAgvat , asya mAnamAha- tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNassa' trayastriMzataM yojanasahasrANi pada ca ssa puratthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte) he gautama ! nIlavAn varSadhara parvatakI jo ki kSetra vibhAgakArI catuthai parvata hai dakSiNa dizA meM tathA niSadha varSadhara parvatakI uttara dizAmeM, evaM pUrvadigvartI lavaNasamudrakI pazcimadizAmeM aura pazcimadigvartI lavaNasamudrakI pUrvadizAmeM isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvidehanAmakA kSetra kahA gayA hai| (pAINapaDINAyae) yaha kSetra pUrvase pazcimataka lambA hai (udINa dAhiNavicchiNe) aura uttara se dakSiNa taka vistRta hai (paliaMkasaMThANasaMThie) jaisA palyaMkakA saMsthAna hotA hai vaisA hI isakA saMsthAna hai / (duhA lavaNasamudaM puDhe puratthima jAva puDhe paccathimillAe koDIe paccasthimillaM jAva puDhe) yaha apanI pUrvapazcimakI koTise kramazaH pUrvadigvartI lavaNasamudrako aura pazcimadigvartI lavaNasamudrako chUrahA hai (tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAriya egUNa vIsaibhAe joya. vAse paNNatte' he gautama ! nAtavAn vaSadhara tinI- 2 kSetra-vimA yatutha parvata che-dakSiNa dizAmAM tathA niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM temaja pUrva digvatI lavaNuM samudranI pazcima dizAmAM ane pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM e dI5 nAma dvIpamA bhaviDa nAma kSetra mAvesa che. 'pAINapaDINAyae' / kSetra pUrvathA pazcima sudhA khaim cha. 'udINadAhiNavicchiNNe' bhane uttarathI dakSiAmA vistAra yuzta cha. 'paliyaMkasaMThANasaMThie' 55 nusasthAna DAya cha tevu menu sasthAna hai. 'duhA lavaNasamudaM puche purathima jAva puDhe paccathimillAe koDIe paccasthimillaM jAva pudre e pitAnI pUrva pazcimanI keTithI-kramazaH pUrva dizvartI lavaNa samudrane ane pazcima digvatI sapaY samudra ne 25 2wo cha. 'tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAriya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' mA kSetra vistAra 331844 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jambUdvIpaprajJaptisUtre caturazItAni caturazI yadhikAni yojanazatAni caturathai konaviMzatibhAgAn yojanasya 'kvi bheNaMti' viSkambheNa vistAreNa prajJaptamiti pUrveNa sambandhaH, nipadhavistArAd dviguNavistArasvAt, athAsya bAhA jovA dhanuSpRSThasUtramAda - 'tassa vAdA' ityAdi, 'tassa vAhA purathima paccatthimeNaM tettIsa joyaNasahassAI satta ya sattasaTTe joyaNasae' tasya mahAvidehasya varSasya paurastyapazcimena trayastriMzataM yojanasahastrANi sapta ca saptaSaSTyadhikAni yojanazatAni 'sana ya guNavIsabhAe josa AyAmeNaMti' sapta ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena dairyeNa iti, 'tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA' tasya mahAvidesya varSasya jIvA bahumadhyadeza bhAge atyantamadhyadezabhAge prAcIna pratIcInA''yatA pUrvapazcimadIrghA dvidhA lavaNasamudraM spRSTA 'purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paccatthimillAe jAva puTThA' paurastyayA pUrvadigbhavayA koTayA paurastyaM yAvat yAvatpaNassa vikkhaMbheNaM) isa kSetrakA vistAra 33684 yojana kA hai isaprakAra varSa, se dUnA kula parvata aura kula parvata se dUnA AgekA varSa, isataraha dUnI 2 vistA kI vRddhi videha kSetra paryanta hotI gaI hai isake pazcAt kramazaH kSetra se parvana aura parvata kSetrakA vistAra AdhA 2 hotA gayA hai kahA bhI hai- varisA duguNo addI addI do duguNi do parovariso jAva videhaM dohiM dutatto adbhuddhahANiIe " 1 (tassa bAhA puratthima paccatthimegaM tettIsa joyaNasahassAI sattaya sattasaTTe joyaNasae satta ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmegaMti) isa kSetrakI bAhA pUrva se pazcima taka 33767, yojana pramANa hai (tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINA yavA duhA lavaNasamudde puTTA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paccatthimillAe jAva puTThA, egaM joyaNa sayasahassaM AyA meNaMti) ceAjana jeTale che. A prANe varSa karatAM be gaNA kula pava ta ane kula paryaMta karatAM e gaNA enA pachInA varSe A pramANe videha kSetra paryanta begaNI vRddhi thatI gaI che. tyAra bAda kramaza kSetrathI paryaMta ane patathI kSetranA trastAra ardho-ardhA thatA gayA che. kahyu paNa che-- 'varisA duguNo, adI adIdo duguNi do parovariso jAva videhaM dohiM dutatto addhaddhahANIe 2 ' tassa bAhA purasthimapaccatthimegaM tettIsa joyaNasahamsAI satta ya sattaTThe joyaNasa satta ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AgAmegaMti' yA kSetrI vAhApUrvathI pazcima sudhI 33767 yonjana bheTalI he 'tarasa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINayaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paccatthimillAe jAva puTThA, ega joyaNasaya sahassaM AyA meNati' madhya lAgabhAM khenI bheTale } madhyagata (1) "tiloyapaNNattI" pR0 155 - gAthA naM0 106 (2) 'tiloyapaNNattI' pR. 155, gAthA naM. 106 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam 159 dena 'lavaNasamudram' iti saGgrAhyam spRSTA evam anena prakAreNa pAzcAtyayA yAvat yAvatvadena - "koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudramiti saMgrAhyam spRSTA 'egaM joyaNasayasahassaM AyA meNaMti' ekaM yojanazatasahasramAyAmena dairghyaNeti, 'tassa dhaNu' tasya mahAvidehasya varSasya khalu dhanuH 'umao pAsiM uttaradAhiNeNaM' ubhayoH dvayoH pArzvayoH uttaradakSiNena bhAgena 'egaM jogaNasayasahassaM aTThAvaNaM' ekaM yojanazatasahasram aSTapaJcAzataM ca 'joyaNasahassAI egaM ca teramuttaraM ' yojanasahasrANi ekaM ca trayodazottaraM trayodazAdhikaM 'joyaNasayaM' yojanazataM 'solasa ya egUrates bhAge joyaNassa kiMci visesAhie parikakheveNaMti' SoDaza ca ekonaviMzatibhAgAna yojanasya kiJcidvizepAdhikAn parikSepeNeti atrAdhikapadena sArddhAH poDazakalA grAhyAH / 19 atha mahAvidevasya bhedAbhirUpayitumAha- 'mahAvideheNaM vAse caunvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahA - putravidehe 1 avaravidehe 2 devakurA 3 uttarakurA 4' mahAvidehaH khalu varSa caturvidhaM catuSprakArakaM pUrvavidehAdermahAvidehatvena vyavahriyamANatvAt ata eva catuSpratyavatAraM jIvA isakI madhyabhAga meM arthAt madhyagata jIvA- pUrva pazcima kI ora dIrgha hai yaha apanI pUrvakoTi se pUrvadigvartI lavaNasamudrako aura pazcima koTise pazcima digvartI lavaNasamudra ko chUtI hai isakI dIrghatA kA pramANa 1 lAkha yojana kA hai / (tassa ghaNu ubhao pAsiM uttara dAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM aTThAvarNa jogaNasahassAI egaM ca terasuttaraM joyaNasayaM solasa ya egUNavIsaibhAra joyaNassa kiMcivisesAhie parikkheveNaMti) isa mahAvideha kSetrakA dhanupRSTa parikSepakI apekSA donoM pArzvabhAgoM meM uttara dakSiNa meM eka lAkha aThAvana hajAra eka sau teraha yojana aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM se kucha adhika 16 bhAga pramANa hai 158113 arthAt 16 // kalA pramANa hai (mahAvideheNaM vAse caubvi cappaDoyAre paNNatte) yaha mahAvideha kSetra catuSpratyavatAra vAlA cAra bheda vAlA kahA gayA hai (taM jahA) jaise- (putrvavidehe 1 avaravidehe 2, devakurA 3 jIvA pUrva pazcima taraph dIrgha che. e petAnI pUrvakATithI pUdigbI lavaNa samudrane ane pazcima TithI pazcima dignI lavaNu samudrane spazI rahI che. enI dIrghatAnu prabhA 1 me4 sAtha yogna neTa' che. 'tamsa dhaNu ubhao pa siM uttaradAhiNaM evaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNaM joyaNasahassAI egaM ca terasuttaraM joyaNasayaM solasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMcivisesAhie parikkheveti' mA mahAvidveSu kSetranu dhanuHpRSTha parikSepanI apekSAe ane pA bhAgemAM uttara-dakSiNamAM eka lAkha aThThAvana hajAra eka se tera ceAjana ane eka ceAjananA 19 bhAge mAMthI kaMika vadhAre 16 bhAga pramANa che 158113E bheTale } 16 // 4 prabhANu che 'mahAvideheNaM vAse cauvvihe cauDoyAre paNNatte' A bhaDDA vidveDu kSetra yatuSpratyavatAra yukta-yAra leha yukta vAmAM Ave che. 'taM jahA' bha 'videhe 1 avaravidehe 2, devakurA 3, uttarakurA 4' pUrvavidveSa, pazcima viheDa, 16 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jambUdvIpaprajJaptisUtre caturyu pUrva videhAparavidehadevakurUttarakurUlakSaNeSu kSetravizeSeSu pratyavatAraH samavatAro vicAryatvena yasya tat tathAbhUtaM prajJaptam , tadyathA-pUrvavideha ityAdi-tatra pUrvavidehaH pUrvazcAsau videhatheti yo merorjambUdvIpagataH ?, aparavidehaH-aparazvAsau videhaH pazcimavide:-pazcimadiggato'yaM videhaH 2, devakuravaH-ayaM devakuruvidehaH dakSiNataH 3, uttarakuravaH, uttarakuruvideha uttarataH4, kuru zabdasya bahutve dRSTatvena mUle bahuvacanAntatvena nirdezaH, athAsya mahAvidehasya svarUpaM varNayitumAha-'mahAvi dehassa NaM' ityAdi, 'mahAvidehassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva kittime hiMceva akittimehiMceva' he bhadanta ! mahAvidehasya varSasya khalu kIdRzakaH AkArabhAvapratyavatAra: tatrA''kAraH svarUpaM, bhAvAH tadantargatAH padArthAH tadubhayasahitaH pratyavatAraH prakaTIbhAvaH, prajJaptaH ? iti gautamaprazne bhagavAnuttaramAha-gautama ! tasya bahusamaramaNIyaH atyantasamo'ta eva ramaNIyaH-manoharaH bhUmibhAgaH prajJaptaH sa ca kIdRzaH ? ityAha-yAvat yAvatpadena 'Ali. uttarakurA 4) pUrva videha pazcima videha, devakuru aura uttarakuru merukI pUrvadizA meM jo videha hai vaha pUrvavideha hai merukI pazcima dizA kA jo videha hai vaha apara videha hai merukI dakSiNadizAkA jo videha hai vaha devakuru hai aura merukI uttara dizA kA jo videha hai vaha uttarakuru hai| kuru zabdakA prayoga bahuvacanameM dekhA jAtA hai isaliye yahAM para mUla meM use bahuvacanAnta rUpase nirdiSTa kiyA gayA hai (mahAvidehassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautamane isI prasaGga meM prabhuse aisA pUchA hai-he bhadanta ! mahAvideha kSetrakA AkAra bhAva pratyavatAra-svarUpa kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! bahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva) he gautama ! vahAM kA bhUmibhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai yAvat devakara ane uttara kura. merunI pUrva dizA ne je videha che te pUrva videha che ane merUnI pazcima dizAne je videha che te apara videha che. meranI dakSiNa dizAne je videha che te deva kuru che ane merunI uttara dizAno je videha che teuttara kare . kuru zabdano prayoga bahuvacanamAM jovA maLe che ethI ahIM mUlamAM tene pavayanAMta 35thI niTi 46vAmAM mAta cha. 'mahAvidehassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' 92 gautamasvAbhIse asama 4 prabhune mAnatA prazna che ke bhadaMta ! mahAvideha kSetrane AkAra, bhAva, pratyavatAra eTale ke svarUpa yu vAmA mAvasa cha ? anAyAsamA prabhuzrI 4 cha-'goyamA! bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte jAva, kittimehiM ceva akittimehiM ceva' gautama ! tyAMnI bhUmimA madhu samaramaNIya kahevAmAM Avela che. yAvata kRtrima temaja akRtrima nAnAvidha paMcavarNovALA maNiothI ane tRNothI uparobhita che. ahIM yAvata pakathI AliMga puSkaramiyAdi Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam puSkaramiti" vetyAdi bhUmibhAgavarNanaparapadajAtaM SaSThasUtroktarItyA saGgrAhyam , sa ca punaH kRtimaizvAkRtimaizca nAnAvidhapazcavaNairmaNibhiH tRNaizcopazobhitaH' ityAdi varNanaparapadanAtaM rAjapraznIyasUtrasya paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamasUtraparyantaM dRSTvA saMgrAhama, adhunA mahAvi. dehavarSAtpannAnAM manuSyANAM svarUpaM nirUpayitumAha-'mahAvidehe NaM bhaMte ! vAse maNuyANAM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' he bhadanta ! mahAvidehe varSe khalu manuSyANAM kIdRzakaH AkArabhAvapratyavatAraH AkAraH svarUpaM, bhAvAH tavRtti saMhananasaMsthAnAdayaH padArthAH, tadubhayasahitaH pratyavatAraH prAdurbhAvaH prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnAha-'tesi NaM maNuyANaM chavihe saMhayaNe chabihe saMThANe paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM' tepA mahAvidehotpannAnAM khalu manu pyANAM saMhananam asthisaMcapaH pavidhaM paTprakAraM vaRSabhanArAca 1 RSabhanArAca 2 vaha kRtrima evaM akRtrima nAnAvidha paMcavarNoM vAle maNioM se aura tRNoM se upazobhita hai yahAM yAvata pada se AliGga puSkara mityAdirUpa se jaisA chaThe sUtra meM varNana kahA gayA hai vaisA hI vaha varNana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye tathA vaha kRtrima evaM akRtrima maNiyoM evaM tRNoM se upazobhita hai ityAdirUpa se isakA varNana yadi dekhanA ho to rAjapraznIya sUtrake 15ve sUtrase lekara 19veM sUtrataka ke kathana ko dekha lenA cAhiye (mahAvidehe NaM bhaMte vAse !maNuyAgaM kerisae AyArabhAvapUDoyAre paNNatte) aba gautama prabhuse aisA pUcha rahe haiM-he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM manuSyoM kA AkAra bhAvapratyavatAra-svarUpa kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-(tesi NaM maNuANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe pazcaghaNusayAI uddhaM uccattaNa jahaNNeNaM aMto muhattaM ukkoseNaM puvakoDI AuyaM pAleti) he gautama ! vahAM ke manuSyoMkA saMhananachahoM prakAra kA hotA kahA gayA hai vanaRSabha nArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, RSabhanArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, nArAca saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, arddhanArAca saMhanana bhI hotA hai, kIlaka saMhanana bhI hotA kahA gayA hai, aura sevA saMhanana rUpathI jema 6ThA sUtramAM varNana karavAmAM AveluM che tevuM ja varNana atre paNa samajI levuM joIe. temaja te kRtrima ane akRtrima maNio temaja tRNethI uparobhita che ItyAdi rUpamAM enuM varNana je jovAnuM hoya te rAjapraznIya sUtranA 15 mAM sUtrathI mAMDIne 16mA sudhIna 4thanane se se. 'mahAvideheNaM bhaMte ! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte' ke gItabhasvAmI prasuna mevA zate prazna 42 cha mahata ! mahA videha kSetramAM mANasanA AkAra, bhAva pratyavatAra eTale ke svarUpa kevu che? enA vAma prabhu 49 hai-'tesiNaM maNuANaM chavvihe saMghayaNe chavihe saMThANe pazca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM putvakoDI AuyaM pAleti' he gautama tyAMnA manuSyanuM saMhanana 6 prakAranuM kahevAmAM Avela che. vAtrASabha nArAca saMhanana hoya che evuM kahevAmAM Ave che. bASabha nArAca sahana hoya che tevuM kahevAya che, nArAca Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre nArAcA 3rddhanArAca 4 kIlikA 5 sevAta 6 bhedAta , tathA coktam "vajjarisabhanArAyaM, paDhamaM bIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAya kIliyA taha ya chevaDheM // 1 // chAyA-vajraRSabhanArAcaM, prathamaM dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAcA nArAca kolikAstathA ca sevArtam // 1 // iti / saMsthAnam AkAravizeSaH SaDUvidhaM parimaMDala 1 vRtta 2 sa 3 caturaMsA 4 ''yatA 5 'nitthaMstha bhedAt SaTprakArakam prajJaptamiti pUrveNa sambandhaH, paJcadhanuHzatAni paJcazata dhanUSi Urdhvamuccatvena ucchra yeNa, 'jahaNaNeNaM aMto muhuttaM' jaghanyena apakRSTatvena antarmuhUrtam AyurityagrimeNa sambandhaH, 'ukkoseNaM pudhakoDI AuyaM pAleMti pAlettA' utkarSeNa utkRSTatvena pUrvakoTayAyuH pUrvANAM caturazItilakSaNAM caturazItilauTuMNitAnAM varSANAM koTI koTIsaMkhyAH tatparimitam AyuH pAlayanti videhavarSotpannA manuSyAH, pAlayitvA 'appegaiyA' bhI hotA kahA gayA hai kahAbhI hai vajarisabhanArAyaM paDhamaM bIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAya kIliyA tahaya chevaDheM // 1 // saMsthAna nAma AkAra kA hai yaha saMsthAna bhI vahAM chahoM prakAra kA hotA kahA gayA hai ve chaha prakAra isa prakAra se haiM-parimaMDala saMsthAna, vRttasaMsthAna, sasaMsthAna, caturaMsa saMsthAna, Ayata saMsthAna aura itthaMstha saMsthAna ina mahAvideha kSetroM ke manuSyoM kA zarIra UMcAI me 500 sau dhanuSa kA hotA kahA gayA hai inakI Ayu jaghanyase eka antarmuhartakI hotI kahI gaI hai| aura utkRSTa se 1 pUrva koTikI hotI kahI gaI hai| 84 lAkha varSoM kA 1 pUrvAGga heAtA hai 84 lAkha pUrvAGgoM kA eka pUrva hotA hai aise eka pUrvakoTi kI vahAM utkRSTa Ayu hotI kahI gaI hai| (palittA appegaiyA girayagAmI jAva appegaiyA sijjhaMti jAva aMta kareMti) itanI Ayu pAlana karake kitaneka vahAM ke jIvato narakagAmI saMhanana hoya che evuM kahevAya che. addhanArAca saMhanana hoya che evuM paNa kahevAya che. kIlaka saMhanana paNa hoya che. evuM kahevAya che. ane sevAd saMhanana paNa hoya che evuM kahevAya che. paNa kahyuM paNa chevjjrisbhnaaraayN paDhabhaM bIyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAya kIliyA tahaya chevaDheM // 1 // saMsthAnA AkAranuM nAma che. e saMsthAna paNa tyAM 6 prakAranuM hoya che. te prakAro A pramANe che-parimaMDala saMsthAna, vRtta saMsthAna, tresa saMsthAna, caturaMsa saMsthAna, Ayata saMsthAna, ane ItyaM saMsthAna. A mahAvideha kSetranA manuSyanA zarIra UMcAImAM 500 dhanuSa jeTalA kahevAmAM Avela che. emanuM Ayu jaghanyathI eka akhtamuhUrta jeTaluM hoya che. ane utkRSTathI 1 pUrva keTi jeTaluM hoya che. 84 lAkha varSone eka pUrvAga hoya che. 84 lAkha pUrvI ne eka pUrva hoya che. evA 1 pUrva keTi jeTaluM tyAM utkRSTa mAyu 43vAmAM mAveta cha. 'palittA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijhaMti Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam apyeke kecit 'NirayagAmI jAva appegaiyA sijhati jAva aMtaM kareMti' nirayagAminaH narakagatigAminaH, yAvat yAvatpadena-apyekake tiryagU gAminaH apyekake manujagAminaH apyekake devagAminaH iti saMgrAhyam apyekake sidhyanti yAvata yAvatpadena "budhyante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnam" iti saMgrAhyam antaM nAzaM kurvanti vizeSajijJAsubhireSAM padAnAmartha ekAdazasUtraTIkAto bodhyH| athAsya nAmArtha praznottarAbhyAM nirUpayitumAha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-mahAvideho varSam 2 ? atha kenArthena bhadanta ! evamucyate mahAvideho varSam 2 ? uttarasUtre tu 'goyamA !' he gautama ! 'mahAvidehe NaM vAse bharaheravaya hemavaya heraNNavayaha rivAsarammagavAse hito' mahAvidehaH khalu varSa bharatairavatahaimavata hairaNyavataharivarSaramyakavarSebhyaH bharatAdi ramyakAntavarSApekSayA 'AyAma vikkhaMbhasaMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva' AyAmaviSkambhasaMsthAnapariNAhenahote haiM kitaneka jIva devagatigAmI hote haiM kitaneka jIva manuSyagatigAmI hote hai kitaneka jIva tiryazca gatigAmI hote haiM tathA kitaneka jIva manuSya-siddhagatigAmI bhI hote haiM yAvat ve vuddha ho jAte haiM mukta hote haiM parinirvAMta ho jAte haiM evaM samasta duHkhoM kA ve aMta kara dete haiN| ina padoM kI TIkA 11 ve sUtra kI TIkA se dekha lenA cAhiye (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 2) he bhadanta ! Apane isa kSetra kA nAma mahAvideha aisA kisa kAraNa se kahA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! mahAvidehe NaM vAse bharaheravaya hemavaya harivAsa rammaga vAsehito AyAmavikkhaMbhe saMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva viulatarAe ceva mahaMtarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehAya ittha. maNUsA parivasati) he gautama ! mahAvideha kSetra bharata kSetra airavata kSetra, haimavata kSetra, hairaNyavata kSetra, aura ramyaka kSetra kI apekSA AyAma viSkambha, saMsthAna evaM parikSepa ko lekara vistIrNatara hai, vipulatara hai mahattara hai tathA supramANataraka jAva aMtaM kareMti mAyu mAyu 5sAra 4zana tyAMnA khai to na24 bhI DAya che, keTalAka ja devagati gAmI hoya che, keTalAMka je manuSya gati gAmI hoya che, keTalAMka je manuSya-siddha gati gAmI paNa hoya che. yAvat teo buddha thaI jAya che, mukta thaI jAya che. parinirvAta thaI jAya che. temaja teo samasta duHkhane aMta kare cha. me pahAnI vyAbhyA 11 mAM sUtranI Aawi ne sevanadhye. 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAvidehe vAse 213 mata mA5 zrI mA kSetranu nAma mahavihe the / 41264thI 4hyu cha ? senA vAsabhA prabhu 43 cha-'goyamA ! mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemavaya harivAsa rammagavAsehito AyAmavikkhaMbhe saMThANapariNAhe NaM vicchiNNatarAe ceva viulatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehAya ittha maNUsA parivasaMti' he gautama ! mahAvideha kSetra, bharata kSetra, eravata kSetra, haimavatakSetra ane ramyaka kSetronI apekSA AyAma vidhvaMbha, saMsthAna parikSepakane laIne joIe te vistIrNatara che, vipula ___ Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jambUdvIpaprajJaptisUtre tatrAyAmo daiya'm viSkambho vistAraH saMsthAnam AkAravizeSaH pariNAhaH paridhizcatyeSAM samAhArastathAbhUtena; yathA sambhavamasti vistIrNataraka eva tatra-viSkambheNAti vistArayukta eva sAdhika caturazIti paT zatAdhika trayastriMzadyojanasahasrapramANatvAt , vistArakaH ativi. pulaH saMsthAnena-palyarUpeNa mahataraka eva atimahAneva AyAmena, supramANataraka eva bRhatpramANaka eva pariNAhenetyeva yojanA bodhyA, ata eva 'mahAvidehA ya istha maNUsA parivasaMti' mahAvidehAH mahAn garImAn dehaH zarIram Abhoga iti yAvata yeSAM te tathA, yadvA mahAn garIyAn dehaH zarIraM phalevaraM yeSAM te mahAvidehAzcAtra-mahAvidehavarSe manuSyAH parivasanti, 'mahAvidehe ya itthadeve mahiddhIra jAva paliovamaTiie parivasaI' mahAvidehazcAtra devaH pari vasatItyuttareNa sambandhaH sa ca kIdRzaH ? ityAha-mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH, iha hai arthAt eka lakSa pramANa jIvA vAlA hone se yaha AyAma kI apekSA mahattara kahI hai, kucha adhika 84 hajAra 6 sau 33 yojana pramANa yukta hone se yaha vistIrNa taraka hI hai, palyaGka rUpa saMsthAna se yukta hone ke kAraNa yaha vipula taraka ho hai, tathA pariNAha-paridhi se yaha supramANataraka hI hai| ataeva yahAM ke manuSya mahAvideha mahAna atizaya viziSTa-bhArI hai-deha-zarIra-jinhoM kA aise hote haiM vijayoM meM sarvadA 500 dhanuSakI UMcAI vAlA zarIra hotA hai tathA devakuru aura uttaru kuru meM tIna koza jitanA UMcA zarIra hotA haiM isI mahAvidehatA ko lekara akarmabhUmirUpa bhI devakuru aura uttara kuru ina kSetroM ko mahAvideha ke bheda rUpa se parigaNita kiyA gayA hai isa mahAvidehatA se yukta yahAM rahate haiM aura inhIM manuSyoM ke sambandha se isa kSetra ko mahAvideha kaha diyA gayA hai tathA (mahAvidehe ya itthadeve mahidIe jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse2) mahAvideha nAma kA tara che, mahattara che tathA supramANa taraka che eTale ke eka lakSa pramANa chavAvALuM hovAthI AyAmanI apekSAe mahattara che. kaMIka adhika 84 sahastra 6 se 33 ejana pramANu yukta hovAthI e vistIrNa taka ja che. pathaMka rUpe saMsthAnathI yukta havA badala e vipula taraka ja che. temaja pariNAha-paridhithI e supramANu taraka ja che. ethI ahIMnA manuSya mahA videha, mahA atizaya-viziSTa bhArI che jemanAM zarIra evA bhArI hoya che, vijayamAM sarvadA 500 dhanuSanI UMcAIvALuM zarIra hoya che, temaja devakuru ane uttara kurumAM traNa gAu jeTaluM uMcuM zarIra hoya che. A mahAvidehatAne laIne akarma bhUmi rUpa paNa devakuru ane uttarakuru e kSetrone mahAvidehanA bheda rUpathI pariNita karavAmAM Avela che. A mahAvidehatAthI yukta ahIM rahe che ane e manuSyanA saMbaMdhathI A kSetrane mahAviDa 4AmA mA che. bha. 'mahAvidehe a itthadeve mahiddhie jAva paliovamadiie parivasai, se tegaDeNaM goyamA ! evaM vuccae mahAvidehe vAse 2' mahAvita nAma4 45 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 17 mahAvidehavarSasvarUpanirUpaNam yAvatpada saMgrAhya padAnAM saGgrahArthoM vijayadevAdhikArAdaSTamasUtroktAdavaseyo 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai mahAvidehe vAse2' he gautama ! tena anantaroktena arthena kAraNena mahAvidehAdhiSTitatvena evam ittham ucyate mahAvideho varSam 2, 'aduttaraM ca NaM goyamA ! mahA. videhassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte' aduttaram atha ca khalu he gautama ! mahAvideha. sya varSasya zAzvataM sarvAdhikaM nAmadheyaM nAma prajJaptam 'jaM Na kayAI NAsi 3' yat yasmAtkAra NAt na kadAcit kasmiMzcit samaye nA''sIt ? api svAsIdevetyAdi prAgvat ||suu0 17 // ___adhunottarakurUna vivakSustadupayogitvena prathamaM gandhamAdanavakSaskAraparvataM praznottarAbhyAmAha'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakhArapavvae paNNatte ? goyamA ! nIlavaMtassa vAsaharapavvayasta dAhiNegaM maMdadeva yahAM para rahatA hai-yaha deva mahaddhika hai yAvat eka palpopama kI AyuvAlA hai yahAM yAvatpada se saMgraha pada aura unakA artha vijayadevAdhikAra meM ukta aSTama sUtra kI TIkA se jAna lenA cAhiye ataH ina saba kAraNoM ko lekara isa kSetra kA nAma 'mahAvideha' kahA gayA hai (aduttaraM ca NaM goyamA ! mahAvidehassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaMNa kayAi NAsi 3) athavA 'mahAvideha' aisA isa kSetra kA nAma anAdikAlika hai kisI nimitta ko lekara nahIM hai kyoMki bhUtakAla meM isakA aisA hI nAma thA, aba bhI isakA yahI nAma hai aura bhaviSya meM bhI aisA hI isakA nAma rahegA aisA koIsA bhI samaya nahIM huA hai ki jisa meM aisA isakA nAma na rahA ho, vartamAna bhI aisA nahIM hai ki isakA aisA nAma na cala rahA ho aura bhaviSyatU bhI aisA nahIM hogA ki jisa meM isakA nAma nahIM rahegA ||suu0 17 // ahI rahe che. A deva mahaddhika yAvat eka pAma jeTaluM AyuSya dharAve che. ahIM thAvat padathI saMgraha 5da ane temano artha vijyAdhikAramAM ukta aSTama sUtranI TIkAmAMthI jANI levA joIe. ethI uparyukta sarva kAraNone laIne A kSetranuM nAma "mahAvidehuM evuM savAbhA mA0yuche. 'aduttaraM ca NaM goyamA! mahAvidehassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaM Na kayAi NAsi 3' athavA 'mahAvi' me mA kSetranu nAma manAta che. adha nimittanA AdhAre e na ma nathI. kemake bhUtakALamAM enuM evuM ja nAma hatuM, atyAre paNa enuM evuM ja nAma che ane bhaviSyamAM paNa enuM eja nAma raheze. ene kaI kALa e nahatA ke jemAM enuM nAma A pramANe cAlatuM na hoya vartamAnamAM paNa evuM nathI ke tenuM e nAma cAlatuM na hoya ane bhaviSyamAM paNa evo kALa AvavAne nathI ke temAM enuM evuM nAma raheze nahi. eTale ke traNe kALamAM enuM eja nAma rahevAnuM che. je su. 17 che Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 rastra sUtre rassa pavvayassa uttarapaJcasthimeNaM gaMdhilA issa vijazssa pura sthimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhAra pavva paNNatte, uttaradAhiNAya pAINapaDINavitthipaNe tIsaM joyaNasahassAiM duNi ya Nauttare joyaNasae chacca ya egUNavIsaibhAra jogaNassa AyAmeNaM NIlavaMtavAsaharapavvayaM teNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI ubveheNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAera ussehuvveha parivadIe parivaddhamANe2 vikkhaMbhaparihANIe parihAyamANe2 maMdarapavvayaM teNaM paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasayAI uvveheNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhaMbhegaM paNNatte gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM savvao samatA saMparikkhitte, gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAva AsayaMti / gaMdhayamAyaNe NaM vakkhArapantrae kai kUDA paNNattA ? goyamA ! satta kUDA taM jahA - siddhAyayaNakUDe 1 gaMdhamAyaNakUDe 2 gaMdhilA. vaIkUDe3 uttarakurukUDe 4 phalihakUDe 5 lohiyakUDe 6 AnaMdakUDe 7 / kahi NaM bhaMte! gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?, goyamA ! maMdarassa pavvayassa uttarapaJccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapurasthimeNaM, ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAya kUDe NAmaM kUDe paNatte, jaM ceva cuhAhimavaMte siddhAyayaNakUDassa pamANaM taM cetra eesiM savvesiM bhANiyavvaM, evaM caiva vidisAhiM tiNikUDA bhANiyavvA, cautthe taiyassa uttarapaccatthimeNaM paMcamassa dAhiNeNaM, sesA uttaradAhiNeNaM, phalihalohiyakkhesu bhogaMkarA bhogavaIo devayAo sesesu sarisanAmayA devA, chasuvi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAsu, se keNaNaM bhate ! evaM vuccai, gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 21, goyamA ! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavtrayassa gaMdhe se jahA NAmae koTUpuDANa vA jAva pIsIjamANANa vA ukkirijamANANa vA vikirijamANANa vA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvata nirUpaNam paribhujamANANa vA jAtra orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhiNissarvati, bhave eyAruve ? No NaTTe samaTTe, gaMdhamAyaNassa NaM itto idvatarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai gaMdhamAyaNe vakkhApavva92, gaMdhamAyaNe ya ittha deve mahiDDie parivasai, aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhijje iti // sU0 18 // " chAyA - kA khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe gandamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, gautama ! nIlavato varSagharaparvatasya dakSiNena mandarasya parvatasya uttarapazcimena gandhilAbatyA vijayasya paurastyena uttarakurUNAM pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe gandamAdano nAma vakSaskAra parvataH H prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH trizataM yojanasahasrANi dve ca navottare yojanazate SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena nIlavadvarSagharaparvatAntena catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena paJcayojanazatAni viSkambheNa tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 utsedhodveSaparivRddhayA parivarddhamAnaH 2 viSkambhaparihAnyA parihIyamAnaH 2 mandaraparvatAntena paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena paJcagavyUtazatAni udvedhena aGgulasya asaMkhyeyabhAgaM viSkambheNa prajJaptaH gajadanvasaMsthAnasaMsthitaH sarvaratnamayaH acchaH, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM sarvataH samantAt saMparikSitaH, gandhamAdanasya khalu vakSaSkAra parvatasya upari bahusamaraNaNIyo bhUmibhAgaH yAvad Asate / 167 gandhamAdane khalu vakSaskAraparvate katikUTAni prajJaptAni, gautama ! saptakUTAni, tadyathAsiddhAyatanakUTam 1, gandhamAdanakUTam 2, gandhilAvatIkUTam 3, uttarakurUkUTam 4, sphaTikakUTam 5, lohitAkSakUTam 6, AnandakUTam 7 / kA khalu bhadanta ! gandhamAdane vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapazcimena gandhamAdanakUTasya dakSiNapaurastyena, atra khalu gaMdhamAdanavakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam, yadeva kSudrahimavati siddhAyatanakUTasya pramANaM tadeva eteSAM sarveSAM bhaNitavyam, ebameva vidizAsu trINi kUTAni bhaNitavyAni, caturtha tRtIyasya uttarapazcimena paJcamasya dakSiNena, zeSANi tu uttara dakSiNena, sphaTikalohitAkSayo bhagaGkarA bhogavatyo devate, zeSeSu sadRzanAmakA devAH, SaTsvapi prAsAdAvataMsakA rAjadhAnyo vidizAsu, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2, gautama ! gandhamAdanasya khalu vakSaskAraparvatasya gandhaH sa yathA nAmakaH koSThapuTAnAM vA yAvat piSyamANAnAM vA utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamANAnAM vA yAvad udArA manojJA yAvad gandhA abhiniHsravanti, bhaved etadrUpaH ? no ayamarthaH samarthaH, gandhamAdanasya khalu itaiSTataraka eva yAvad gandhaH prajJaptaH, sa etenArthena gautama ! evamucyate gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2, gandhamAdanazcAtra devo maharddhikaH parivasati, aduttaraM ca khalu zAzvataM nAmadheyamiti // sU0 18 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jambUdvIpaprajJaptisUtre TIkA-'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe' ityAdi / 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavara paNate' kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSa gandhamAdano nAma vakSaskAra parvataH vakSasi madhye svagopanIyaM kSetraM dvau militvA kurvantIti vakSaskArAH tajjAtIyo'yamiti vakSaskAraH sa cAsau parvatazceti tathAbhUtaH prajJaptaH ?, 'goyamA ! NIlavaMtassa bAsaharapavayasma dAhiNeNaM maMdarassa pavyayassa uttarapaccatthimeNaM' gautama ! nIlavataH tannAmakasya varpadharaparvatasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi mandarasya meroH parvatasya uttarapazcimena uttarasyAH pazcimAyAzca antarAlavartini dig vibhAge vAyavyakoNa ityarthaH, atra saptamyantAdenappratyayaH, 'gaMdhilAya. isa vinayassa puracchimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapabbae pannate' gandhilAvatyAH zItodAmahAnadyuttaravartino'STamasya paurastyena pUrveNa pUrvasyAM dizItyarthaH, uttarakurUgAM sarvotkRSTa bhogabhUmikSetrasya pazcimena pazcimAyAM dizi atra-atrAntare mahAvidehe varSa gandhamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, tasya mAnAdyAha-'uttara kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapazvae' ityaadi| TIkArtha-aba gautamasvAmI! isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchate haiM-(kahi NaM bhaMte !mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakUvArapavvae paNNatta) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM gandhamAdana nAmakA vakSaskAra parvata kahA~ para kahA gayA haiM ! isake uttara meM prabhu kahate hai-(goyamA ! NIlavaMtasta vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM maMdarassa pavvapassa uttarapaccasthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayassa puracchimeNaM uttarakurAe paccathimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapabyae paNNatte) he gautama ! nIlavAn varSadhara parvatakI dakSiNa dizA meM, mandara parvata ke vAyavyakoNa meM zItodAmahAnado kI uttara dizA meM rahe hue aSTama vijaya rUpa gandhilAvatI vijaya kI pUrva dizA meM tathA uttara kuru rUpa sarvotkRSTa bhUmi kSetra kI pazcima dizA meM mahAvideha kSetra meM gandhamAdana nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai jo 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavvae' ityAdi, Ta - ve gautamasvAmI mA sUtrapaDe prabhunI sAme yA prazna bhUH cha -'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NomaM vakkhArapavvae paNNatte' mata ! maha vihe kSetramAgadha. bhAina nAma132 parvata yA sthaNe mAveza cha ? menasabhA , prabhu 43 cha.-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM maMdarassa pavvayassa uttara-paccatthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayamsa purasthimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM cakkhAra pavvae paNNatte' gautama ! nItavAn 1952 patanI kSiNa dizAmA, bhan62 patanA vAyavya koNamAM, zIdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela aSTama vijaya rUpa gaMdhilAvatI vijayanI pUrva dizAmAM temaja uttara kurUpa satkRSTa bhUmikSetranI pazcima dizAmAM mahAvideha kSetramAM gandhamAdana nAmaka vakSaskAra parvata Avela che-ke je be parvate maLIne Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 169 dAhiNAya pAINapaDINa vicchinne tIsaM joyaNasahassAI duNNi ya Nauttare joyaNasae' uttara dakSiNAyataH - uttaradakSiNayordizorAyataH dIrghaH, prAcInapratIcInavistIrNaH pUrvapazcimadizo vistIrNaH, trizataM triMzatsaMkhyAni yojanasahasrANi dve ca navottare navAdhike yojanazate 'chacca gUNavI sabhAe joyaNassa AyAmeNaM' SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmena atra yadyapi varSaparvata saMbaddhamUlAnAM vakSaskAraparvatAnAM sAdhikaikAdazASTazata dvicatvAriMzadyo janapramANa kurukSetrAntargatAnAmetAvAnAyAmo na saMpadyate tathA'pyeSAM vakratvena pariNatatayA bahutarakSetrapraviSTatvAdetAvAnAyAmaH saMbhavatIti, 'NIlavaMtavAsaharapavtrayaM teNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAIM ubveheNaM paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyA 2 ussehuve parivadIe parivaddhamANe 2' nIlabadvarSedharaparvatAntena - nIlavadvarSadharaparvatasamIpe catvAri yojanazatAni Urdhvamuccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena bhUmi * praviSTatvena paJca yojanazatAni viSkambheNa - vistAreNa tadanantaraM ca mAtrayA 2 krameNa do parvata milakara apane vakSasa-madhya meM kSetra ko chupAlete haiM unakA nAma vakSa skAra parvata hai ( uttaradAhiNAya e - pAINa paDINa vicchiSNe tIsaM joyaNasahassAI duNNi ya Nauttare joyaNasae ucca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM, NIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccattaNaM cattAri gAuyasayAI unheM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM) yaha gandhamAdana nAmakA vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa dizAtaka lambA hai evaM pUrva se pazcima taka vistIrNa haiM isakA AyAma 302096 yojanakA hai yadyapi varSadhara parvata saMbaddha mUlavAle vakSaskAra parvatoM kA joki kucha adhika 11842 yojana pramANa vAle kurukSetra meM hai itanA AyAma nahIM banatA hai tathApi ye vakSaskAra vakra hai isaliye bahuta kSetra meM praviSTa hone se inakA itanA AyAma banajAnA saMbhAvita hai yaha vakSaskAranIlavAn varSadhara parvata ke pAsa 400 sau yojanakI UMcAI vAlA hai udvedha isakA ghotAnA vakSasa-madhyamAM kSetrane chupAnI se he, tenu nAma vakSas52 parvata che. 'uttara dAhi jAya pAINapaDINavicchiSNe tIsaM joyaNa sahassAI duNi ya uttare joyaNasae chacca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM, pIlavaMtavA saharapavvayaM teNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuasayAI ubveheNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM' se gaMdha mAdana nAmaka vakSaskAra padegta uttarathI dakSiNa sudhI lAMbe che temaja pUrvathI pazcima sudhI vastI che. enA AyAma 30290 ceAjana jeTale che. jo ke vadhara paryaMta samRddha lavALA vakSaskAra parvatanA ke je kaMIka vadhAre 11842 ceAjana pramANavALA kurukSetramAM che-ATalA AyAma thatA nathI chatAM e vakSaskAra vakra che. ethI ghaNA kSetramAM praviSTa hAvAthI enA AyAma thaI jAya che, evI saMbhAvanA karI zakAya. e vakSaskAra nIlavAna vadhara parvatanI pAse 480 ceAjana jeTalI UMcAIvALe che. AnA udveSa 400 gAu z2a 22 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jambUdvIpaprajJaptisUtre utsedhodvedhaparivRddhayA-utsedhodvedhayoH uccatvoNDatvayoH parivRddhayA parivardhanena parivardhamAnaH 2 vRddhi gacchan 2 'vikkhaMbhaparihANIe parihAyamANe 2 maMdasavvayaM teNaM paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM' viSkambhaparihAnyA vistAra hAsena parihIyamAnaH 2 hasan 2 mandaraparvatAntena meruparvatasamIpe paJca yojanazatAni Urdhvam uccatvena 'paMca gAuyasayAI unveheNaM-aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte' paJca gavyatazatAni udvedhena bhUmipravezena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam-asaMkhyabhAgaM viSkambheNa vistAreNa prajJaptaH, 'gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche, ubho pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM' sa ca gajadantasaMsthAnasaMsthitaH gajadanta. sya hastidantasya yad Adau nIcai ranve coccaiH saMsthAnam AkAravizeSaH tena tAdRzena saMsthAnena saMsthitaH punaH sa sarvaratnamaya:-sarvAtmanA ratnamayaH acchaH AkAzasphaTikavanimala:. punaH sa ubhayoH-dvayoH pArzvayo bhAgayoH dvAbhyAM padmaravedikAbhyAM 'dohi ya vaNasaMDehi' dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM 'savvao samaMtA saMparikkhitte' sarvataH sarvadikSu samantataH sarvavidikSu ca saMparikSiptaH pariveSTitaH, 'gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa uppi bahusamaramaNijje 400 koza kA hai tathA viSkambha meM yaha pAMca sau yojanakA hai isake bAda yaha kramazaH UMcAI meM aura udvedha me to baDhatA jAtA hai aura viSkambha meM ghaTatA jAtA hai isa taraha mandara parvata ke pAsa pAMca sau yojana kI UMcAI ho jAtI hai aura pAMca sau kozakA isakA udvedha ho jAtA hai tathA (aMgulassa asaMgvi. jahabhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa isakA viSka mbha raha jAtA hai-(gayadaMtasaMThANasaMThie savyarayaNAmae acche) yaha parvata gaja danta kA jaisA saMsthAna hotA hai vaise hI saMsthAna vAlA hai-tathA yaha sarvAtmana ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala hai yaha (ubhayo pAri dohiM paumavaraveiyAhiM dohi a vaNasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhitte) dona pArzvabhAgoM meM do padmavaravedikAoM se aura do vanaSaMDoM se acchI taraha saba ora se ghirA huA hai (gaMdhamAyaNassa NaM vakvArapavyayassa upi bahusamarama jeTaluM che temaja vikhaMbhamAM e pa00 ejana jeTaluM che. tyAra bAda e anukrame UMcAImAM ane udhamAM vadhato jAya che ane vikaeNbhamAM ocho thatuM jAya che. A pramANe maMdara parvatanI pAse pAMcase jana jeTalI enI UMcAI thaI jAya che. ane 500 se gAu 2a senA dveSa ya che. tebhara 'aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhaMbheNaM paNNatte' anusanA masabhyAtamA mAsa pramANa yanA visa 2 gaya che. 'gayadaMtasaMTANasaMThie savvarayaNAmae acche se pati 44 tara saMsthAna DAya cha tevA saMsthAnavANe che. temaja sarvAtmaka ranamaya che ane AkAza temaja sphaTikanI jema nirmaLa che. e 'ubhayo pAsiM dohiM paumavaraveiyAhi dohi a vaNasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhitte banne pArzva bhAgamAM be padmavara vedikAothI ane be vanakhaMDethI sArI rIte cemerartha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 171 bhUmibhAge jAva AsayaMti' gandhamAdAnasya khalu vakSaskAraparvatasya upari zikhare bahusamaramaNIyaH atyantasamatayA sundaro bhUmibhAgaH, yAvat-yAvatpadena "prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliapuSkaramiti vA yAvad nAnAvidhapazcavaNe maNibhistRNairupazobhitaH, atra maNizRNavarNanaM vaktavyam evaM varNa-gandha-rasa-sparza-zabda puSkariNI gRhamaNDapa pRthivIzilApaTTakA bodhyAH, tatra khalu bahavo vyantarA devAzca devyazca" iti bodhyam Asate upavizanti, etatsarvaM SaSThasUtrokta bhUmibhAga varNakamanusRtya bodhyam ato vizeSajijJAsubhiH SaSThasUtraTIkA vilokniiyaa| __ adhunA atra kUTavaktavyamAha-'gaMdhamAyaNeNaM vakkhArapavvae kaikUDA paNNattA ? goyamA ! sattakUDA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 gaMdhamAyaNakUDe 2 gaMdhilAvaIkUDe 3, uttarakurukUDe 4 Nijje bhUmibhAge jAva AsayaMti) isa gandhamAdana vakSaskAra parvata ke Upara kI bhUmi kA bhAga-bhUmirUpa bhAga bahusamaramaNIya kahA gayA hai| yAvat yahAM para aneka deva aura deviyAM uThatI vaiThatI rahatI hai evaM ArAma vizrAma zayana karatI rahatI hai yahAM Agata yAvat zabda se 'paNNatte' sa yathA nAmakaH AliGgapuSkaramitivA, yAvat nAnAvidha paMcavarNamaNibhistRNairUpazobhitaH atra maNi tRNa varNanaM vaktavyam evaM varNa gaMdharasa sparza-zabda puSkariNI gRha maNDapa pRthivI zilApaTTakAH bovyAH tatra khalu bahavo vyantarA devAzca devyazca' aisA pATha gRhIta huA hai. yaha pATha chaThe sUtra meM bhUmibhAga ke varNana ke prasaGga meM kahA gayA hai ataH vahIM se ise dekhalenA cAhiye / (gaMdhamAyaNeNaM vakkhArapanvae kaI kUDA paNNattA) he bhadanta ! isa gandha mAdana vakSaskAra parvata ke Upara kitane kUTa kaheM gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! sattakUDA-taM jahA siddhAyaNaNakUDe, gaMdhilAvaIkUDe, uttarakuruDe, parikta cha. 'gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAba Asayati' 241 mAhana kSa42 ptn| parano bhUmimA bhUbhi35 mA mAsabharabhaNIya kahevAmAM Avela che. yAvat ahIM aneka deva ane devIo uThatI-besatI rahe che temaja mArAma-vizrAma-zayana 42tI 27 che. mAhI mAvasa yAvat' zapathI 'paNNatte sa yathA nAmakaH AliGgapuSkaramitivA, yAvat nAnAvidhapaMcavarNaiH maNibhistRNairupazobhitaH atra maNitRNavaNarNanaM vaktavyam evaM varNagaMdharasasparza-zabda puSkariNI gRhamaNDapa pRthivI zilApaTTakAH bodhyAH tatra khalu bahavo vyantarA devAzca devyazca' mA 54 sahIta 22 cha. 240 48 6 ThA sUtramAM bhUmibhAganA varNana-prasaMgamAM Avela che. ethI tyAMthI ja jANI levuM joIe. ___'gaMdhamAyaNeNaM vakkhArapabvae kai kUDA paNNattA' hai mata! madhamAna pakSahAra tanI 52 TamATI avAma mAvA cha ? senA vAsabhA prabhuzrI 49 cha-'goyamA ! satta kUDA, ta jahA-siddhAyayaNakUDe, gaMdhamAyaNakUDe gaMdhilAvaIkUDe, uttarakurukUDe, lohi Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra phalihakUDe 5 lohiyakkhakaDe 6 ANaMdakUDe 7" 'gandhamAdana' ityAdi praznamUtramuttAnArtham , uttarasUtre he gautama ! saptakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTam 1, gandhamAdanakUTam 2 gandhilAvatIkUTam 3, uttarakurukUTam 4 sphaTikakUTam 5, lohitAkSakUTam 6 AnandakUTaM 7, tatra sphaTikakUTaM-sphaTikamaNimayatvAt , lohitAzakUTam-lohitaratnavarNatvAt , AnandakUTam AnandanAmakasya devastha kUTam / / nanu yathA vaitADhayAdi gata siddhAyatanAdikUTAnAM vyavasthA pUrvAparatayA kRtA tathA'trApi? kiM vA tataH kazcidvizeSaH ? ityAha-"kahi NaM bhaMte ! gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNate ?, goyanA ! maMdarassa padhayassa uttarapaccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapurathimeNaM, ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavyae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte" kva khalu bhadanta ! ityAdi-he bhadanta ! gandhamAdane vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM kva kutra prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapazcimena uttarapazcima dizorantarAle vAyavyalohiyakkhakUDe, ANaMdakUDe) he gautama ! isa para sAtakUTa kahe gaye haiM-unake nAma isa prakAra se hai-siddhAyatanakUTa, gandhamAdanakUTa, gaMdhilAvatIkUTa, uttarakuru kUTa, sphaTikakUTa, lohitAkSakUTa aura AnandakUTa / inameM sphaTikakUTa sphaTikaratna maya hai lohitAkSaratnake jaise varNavAlA hai aura AnandakUTa Ananda nAmaka devakA kUTa hai| aba yahAM para gautamasvAmI ke isa praznakA ki jisa prakAra se vaitADhaya Adigata siddhAyatanAdi kUToM kI vyavasthA pUrva apara Adi rUpa se kI gaI hai usI taraha kI vyavasthA kyA yahAM para bhI kI gaI hai ? yA usakI apekSA yahAM kI vyavasthA meM kucha antara hai ? uttara dete prabhu kahate haiM (goyamA maMdarassapavvayassa uttarapaccasthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapurathimeNaM gaMdhamAyaNe vakravArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatta-taM ceva kSullahimavaMte siddhAya yaNassa kUDassa pamANaM taM ceva eesiM samvesiM bhANiyavaM) he gautama ! maMdara yakkhakUDe, ANaMdakUDe' 3 gautama! ye 5 652 sAta To mAyA che. tamanA nAma A pramANe che-siddhAyatana kUTa, gaMdhamAdana kUTa, gaMdhilAvatI phUTa, uttarakuru kuTa, sphaTika kUTa, gaMdhamAdana kUTa, lehitAkSa kUTa, ane AnaMda kUTa, emAM sphaTika phUTa sphaTika ratnamaya che, lehitAkSanA ratna jevA varNavALA che. ane AnaMda kUTa AnaMda nAmaka devane kUTa che. have ahIM gautama prabhune prazna kare che ke jema vitADhaya Adigata siddhAyatanAdi kUTanI vyavasthA pUrva apara vagere rUpamAM karavAmAM AvelI che, te pramANe ja zuM ahIM paNa vyavasthA karavAmAM AvelI che? ke tenI apekSAe ahIMnI vyavasthAmAM kaMI taphAvata che? bhenA samAM prabhu 49 cha-'goyamA ! maMdarassa pavvayasma uttarapaccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapurathimeNaM etthaNaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakRDe NAma kUDe paNNatteta cetra kSullahimavate siddhAyayaNassa kUDassa pamANaM taceva eesi savvesi bhANiyavva' 3 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 173 koNe gandhamAdanakUTasya dakSiNapaurastyena dakSiNapUrvadizorantarAle AgneyakoNe atra atrAntare siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam , 'jaM veva cullahimavaMte siddhAyayaNakUDassa pamANaM' yadeva pramANaM kSudrahimavatI siddhAyatanakUTasya pUrvamuktam 'taM ceva eesi savvesiM bhANigvvaM tadeva pramANam eteSAM siddhAyatanakUTAdInAM sarveSAM saptAnAM kUTAnAM bhaNitavyam , vaktavyam , 'evaMceva vidisAhiM tiNi kUDA' evameva-siddhAyatanakUTAnusAreNa vidikSu (dizAsu) tisRSu vidikSu vAyavyakoNeSu trINi siddhAyatanAdIni kUTAni 'bhANiyavyA' bhaNitavyAni vaktavyAni nanu ekaiva vAyavya vidik kathaM bahutvena nirdiSTA? iti ceducyate-atra tisro vAyavyo vidizo militA vivakSitA iti bahutvena tannirdezaH, sa ca 'evaM cattAri vi dArA-bhANiyavvA' iti sUtravivaraNoktayuktyA pramAtavyaH, uktakUTa trayAvasthAnamevam --meruto vAyavye siddhAyatanakUTam tasmAdU vAyavye gandhamAdanakUTam , tasmAcca vAyavye gandhilAvatIkUTam 3, evaM tisro vAyaparvata ke vAyavyakoNa meM gaMdhamAdana kUDa ke Agneya koNa meM siddhAyatana nAmakA kUTa kahA gayA hai jo pramANa kSudrahimavAn parvata para siddhAyatanakUTa kA kahA gayA hai vahI pramANa ina siddhAyatana Adi saba sAtoM kUToM kA kahalenA cAhiye / (evaM ceva vidisAhiM tipiNa kUr3A bhANiyavvA) isI taraha siddhAyatanakUTa ke kathanAnusArahI tIna vidizAoM meM vAyavyakono meM-tIna siddhAyatana Adi kaTa kahalenA cAhiye zaMkA-vAyavyavidizA to eka hI hotI haiM phira yahAM tIna vAyavyakona aisA pATha kaisA kahA ? u. yahAM jo aisA kahA gayA hai vaha tIna vAyavyadizAoM ko samudita karake kahA gayA hai 'evaM cattAri vi dArA bhANiyavvA' ina tIna. vAyavyadizAoM ko isa sUtra ke vivaraNa meM ukta yukti se samuditakiyA gayA hai tAtparya aisA hai ki meru se uttara pazcimadizAoM ke antarAla meM vAyavyakone meM siddhAyatanakUTa hai isa siddhAyatanakUTa se vAyavyakone meM gandhamAdana kUTa hai isase vAyavyakone meM gandhilAvatI kUTa hai isa prakAra se ye gItama! maMdara parvatanA vAyavya koNamAM gaMdhamAdana krUDanA Agneya keNamAM siddhAyatana nAmaka kUTa upara kahevAmAM Avela che. je pramANu zuhimavAnuM parvata upara siddhAyatanA-mATe kahevAmAM Avela che, siddhAyatana vagere badhA sAte kR mATe paNa A mujaba ja pramANa sabhA evaM ceva vidisAhi tiNi kUDA bhANiyavyo' 2 // pramANe 4 siddhAyatana chUTanA 4thana mujaba ja traNa vidizAmAM vAyavya koNamAM traNa siddhAyatana vagere kUTo kahevA joIe. zaMkA-vAyavya vidizA to eka ja hoya che pachI ahIM traNa vAyavya koNa evo pADa zA mATe kahevAmAM Avela che uttara-ahIM je evuM kahevAmAM AveluM che te traNe vAyavya dizAmAne manusakSAna 4uvAmAM Ave che. 'evaM cattAri vi dArA bhANiyabvA' se 19 // vAyavya dizAone e sUtranA vivaraNamAM ukta yukti vaDe samudita karavAmAM Avela che. tAtparya A pramANe che ke meruthI uttara-pazcima dizAonA attarAlamAM-vAyavya Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ge jambUdvIpatisUtre vyavidizaH sampadyate kUTatrayasthAmAnyuktvA caturthakUTasthAnamAha - 'cautthe tattiyassa uttarapaccatthimeNaM paMcamassa dAhiNeNaM sesA u uttare dAhiNeNaM' caturthamityAdi - caturthaM caturthakUTam, uttarakurukUTaM tRtIyasya gandhilAvatI kUTasya uttarapazcimena - uttarapazcimAyAM vidizi vAyavyakoNe paJcamasya sphaTikakUTasya dakSiNena dakSiNasyAM dizi prajJatam paJcamAdi kUTasthAnamAha - zeSANi kUTacatuSTayAtiriktAni sphaTikAdIni trINi kUTAni tu uttaradakSiNena uttaradakSiNasyAm uttaradakSiNazreNi vyavasthayA sthitAni prajJaptAni atredaM tAtparyam paJcamaM caturthahagottarataH paNThasya dakSiNataH, SaSThaM paJcamasyottarataH saptamasya dakSiNataH, saptamaM SaSThasyottarata vAyavya vidizA rUpa kone samuditakiyegaye hai isIse 'vidisAhiM tiSNi' aise bahuvacanakA prayoga kiyA gayA hai| aba caturthakUTa kA sthAna kahane ke liye sUtra - kAra (utthe tatiassa uttarapaccatthimegaM paJcamassa dAhiNeNaM, sesA u uttara dAhiNeNaM phaliyalohiakkhesu bhogaMkara bhogavaio devayAo sesesu sarisa - NAmayA devA) isa sUtra dvArA samajhAte haiM ki uttara kUTa nAmaka jo caturthakUTa hai vaha tRtIyakUTa jo gandhilAvatI kUTa hai usakI vAyavya vidizA meM hai aura pAMca vAM jo sphaTikakUTa hai usakI dakSiNadizA meM hai ina kUToM ke atirikta jo sphaTikakUTa lohitAkSakUTa, AnandakUTa. ye tIna kUTa haiM ve uttara dakSiNazreNi meM vyavasthita haiM yahAM aisA tAtparya hai - pAMcavAM jo kUTa sphaTikakUTa hai vaha caturtha kUTakI uttaradizA meM hai aura chaThe kUTa kI dakSiNa dizAmeM hai chaThA jo kUTa hai vaha paMcamakUTa kI uttara dizA meM aura sAtaveM kUTa kI dakSiNadizA meM haiM sAtavA~ jo kUTa hai vaha chaThe kUTa kI uttara dizA meM kANamAM siddhayatana phUTa che. e siddhAyatanakUTathI vAyakANamAM gaMdhamAdanakUTa che. enAthI vAyavya kANumAM gadhiAvatI phUTa che. A pramANe e vAyavya vidizA rUpako vaDe samudrita karavAmAM Avela che. ethI 04 'vidisAhiM tiSNi' sevA mahuvayanane prayAga karavAmAM Avela che. have caturthI phUTatu sthAna kahevA mATe sUtrakAra 'ca utthe tatiassa uttarapaccatthimeNaM pacamassa dAhiNeNaM, sesAu, uttaradAhiNeNaM phaliya lohi khesu bhogaMkara bhogavaio devayAo sesesu sarisaNAmAyA devA' yA sUtra vaDe samajAve che ke uttara phUTa nAmanA je caturthI phUTa che te tRtIya phUTa je ga MdhilAvatI phUTa che, tenI vAyavya dizamAM che ane pAMcamA je phATaka phUTa che tenI dakSiNa dizAmAM e phUTa sivAya je sphaTika phUTa, leAhitAkSa phUTa ane Ana phUTa e traNa phUTA che te uttara dakSiNu zreNimAM vyavasthita che. ahI evA akaravAmAM Ave che ke-pAMcamA je sphaTika phUTa che te caturthAMphUTanI uttara dizAmAM che ane 6 ThA phUTanI dakSiNa dizAmAM che. chaThThA phUTa che te paMcama--kUTanI uttara dizAmAM ane sAtamA kUTanI dakSiNa dizAmAM che je sAtamA kUTa che te 6 ThA kUTanI uttara dizAmAM Avela che. A pramANe parasparamAM uttara-dakSiNa bhAva kahevAmAM Avela che. sphaTika phUTa ane leAhitAkSa phUTa e be kaTAnI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAra: sU. 18 gandhamAdanavakSaskAra parvata nirUpaNam 175 I iti parasparamuttaradakSiNabhAva iti, atra paJcazatayojanavistArANyapi kUTAni kramadIyamAnepi mandhamAdana parvate yanmAnti tat sahasrAGkakUTAnyanusRtya bodhyam / athaiSAM saptAnAM kUTAnAmadhiSTAsvarUpaM nirUpayitumAha - 'phaliha lohiyakkhesu bhogaMkara bhogavaIo devayAo sesesu sarisaNAyA devA' sphaTika lohitAkSayorityAdi - tatra sphaTika lohitAkSayoH paJcama SaSThayoH kUTayoH krameNa bhogaGkarA bhogavatyau devate dve dikkumAryau tadadhiSThAyau vasataH, zeSeSu tadatirikteSu paJcasu kaTeSu sAdRzanAmakAH tattatkUTasadRzanAmakAH devAH tadadhiSThAtAro devAH parivasanti, 'chavi pAsAyavaDeMsagA rAyahANI yo vidisAsu' SaTsvapi SaTsvevakUTeSu prAsAdAvataMsakAH tattatkUTa ( dhiSTAtR devavAsayogya uttamaprAsAdAH prajJaptAH, tathA'mISAM devAnAM rAjadhAnyaH adhipativasatayo'saGkhyAtata me jambUdvIpe vidikSu vAyavyakoNeSu prajJaptAH / adhunA'sya nAmArtha praznottarAbhyAM nirUpayitumAha-' se keNadvegaM bhaMte ! evaM buccara' 'atha kenArthena bhadanta !" ityAdi - he bhadanta ! kena arthena kAraNena evam ittham ucyate kathyate 'gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2 ?' gandhamAdano vakSaskAraparvataH 21 iti, bhagavAnuttaramAha'gomA !' gautama ! 'gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavtrayassa gaMdhe se jahANAmae' gandhamAdanasya haiN| isa taraha paraspara meM uttara dakSiNa bhAva kahA gayA hai / sphaTikakUTa aura lohitAkSakUTa ina do kUToM ke Upara bhogaMkarA aura bhogavatI ye do dikkumArikAeM rahatI hai / bAkI ke aura samasta kUToM para kUToM ke anurUpa nAmavAle deva rahate haiM / (chavi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAsu) chaha kUToM ke Upara hI prAsAdAvataMsaka hai- usa usa kUTa ke adhiSThAyakadevoM ke nivAsa karane yogya uttamaprAsAda haiM tathA ina ina devoM kI rAjadhAniyAM asaMkhyAtavebhAga pramANa jambUdvIpa meM vAyavyakoNoM meM hai (se keNadveNaM bhaMte! evaM buccai gaMdhamAyaNe vakvArapavva 2) he bhadanta ! Apane isa parvata kA nAma 'gandhamAdana vakSaskAra parvata aisA kisakAraNa se kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahANAmae koTThapuDANavA jAva pIsijjamANAna upara bhegakarA ane bhAgavatI e e dikumArikAo rahe che. zeSa sa` phUTo upara phUTA mujaba nAmavALA devA rahe che 'chavi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisaHsu 1 Te.nI upara ja prAsAdAvatasaka che. tat tat phUTanA adhiSThAyaka devAnA nivAsa mATe cegya uttama prAsAde che, temaja tat tat devAnI rAjadhAnIe asaMkhyAtamA bhAga pramANu ja khUdvIpamAM vAyavya azubhAM che. 'se ke NaTTeNa bhaMte ! evaM vuccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2' he laDhata ! ApazrI e A pa tanuM nAma gandhamAdana vakSaskAra parvata' evuM zA kAraNathI kahyuM che ? menAM bhavANamAM alu he che 'goyamA ! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahA NAmae koNa vA jAva pIsijjamANANa vA ukkirijjamANANa vA vikirijjamANANa vA paribhujjamANa vA jAna orAlA maNuSNA jAva gaMdhA abhiNissavaMti bhaveyArUve ? No iNaTTe samaTTe' Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jambUdvIpaprajJaptisUtre khalu vakSaskAraparvatasya gandho'bhisravati tatra dRSTAntamupanyasyati sa yathAnAma ketyAdi sa gandhaH yathA yena prakAreNa nAmaka nAmaiva nAmaka prasiddhaH, atra prasiddhArthakanAmazabdAt strArthe'kac pratyayo bodhyaH, nAmetyasyAvyayatvAt sa ca TeH prAk taddhitAyAc pratyayasya madhyapatitatvAtanmadhyapatitanyAyena nAmazabdena nAmaka zabdasyApi grahaNAdavyayatvAtsupo luk / mUle tu prAkR tatvAtpuMstvena nirdeza:, 'kohapuDANa vA jAva' koSThapuTAnAM vA yAvat yAvatpadena - ' tagarapuTAnAM vA elApudAnAM vA corApuTAnAM vA campApuTAnAM vA damanakapuTInAM vA kuGkumaTAnAM vA candapuTAnAM vA uzIrapuTAnAM vA marukapuTAnAM vA jAtIpuTAnAM vA yUthikApuTAnAM vA mallikApuTAnAM vA snAnamallikApuTAnAM vA ketakITAnAM vA pATalIpuTAnAM vA navamallikIpuTAnAM agurupudAnAM vA lavaGgapuTAnAM vA karpUrapuTAnAM vA vAsapuTAnAM vA anuvAte vA udbhidyamA nAnAM vA kuTayamAnAnAM vA bhajyamAnAnAM vA' ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH / 'pI' sajja - mANA vA ukkirijamANANa vA vikirijjamANANa vA paribhujjamANANa vA jAva' piSyamAnAnAM vA utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamAnAnAM vA yAvat yAvatpadena - 'bhANDAd bhANDAntaraM saMhriyamANAnAM vA eSAM padAnAM saMgraho bodhyaH, 'orAlA maNuSNA jAva gaMdhA abhiNissarvati' udArAH manojJAH yAvat yAvatpadena - " manoharAH, ghrANamano nivRtikarAH vA ukkirijjamANANa vA, vikirijjamANANa vA paribhujjUmANANa vA jAba orAlA maNuSNA jAva gaMdhA abhiNissarvati bhaveyArUve ? No iNDe samaTThe) he gautama | isa gaMdhamAdananAmaka vakSaskAra parvatakA gandha jaisA pisate hue, baTate hue kUTate hue bikhare hue AdirUpa meM pariNata hue koSThapuToM kA yAvat tagarapuTAdikasugandhita dravya kA, gaMdha hotA hai usI prakAra kA hai vaha jaisA udAra manojJa Adi vizeSaNoM vAlA hotA hai usI prakArakA isa vakSaskAra se sadAgaMdha nikalatArahatA hai / 'NAmae' meM nAma zabda se akac pratyaya kiyA gayA hai - tatha 'nAmakaH' aisA banAyAgayA hai yahAM yAvat zabda se 'tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA, coyapuTAnAM vA, campApuTAnAM vA, damanakapuTAnAM vA, jAtIpudAnAM vA, yUthikApuTAnAM vA' ityAdipadoM kA saMgraha huA hai tathA 'bhANDAt bhANDAntaraM saMhiyamANAnAm' ina padoM kA saMgraha dvitIya yAvatpadase huA hai| he gautama ! A gandhamAdana nAmaka vakSaskAra parvatanA gandha hajatA, chUTatA, vikI thayelAM vagere rUpamAM pariNata thayelA komheM puTenA yAvat tagara puTAdika suga Mdhita dravyonA gandha haiAya che, tevA prakAranA che. te jevA udAra, maneAjJa vagere vizeSAvALA hAya che tevAja gaMdha A vakSasThArabhAMthI sarvahI nIto rahe che 'NAmae' vA, campA - nAma zabda 'akac' pratyaya sagADavAmAM Ave che. methI 'nAmakaH' se manyuM che. ahIM yAvat zabdathI 'tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA; coyapuTAnAM puTAnAM vA' damanakapuTAnAM vA, jAtIpuTAnAM vA, yUthikApuTAnAM vA' vagere yaha aNu thayelA che, te 'bhANDAt bhANDAntaraM saMhiyamANAnAm' meM honA saMgraha dvitIya yAvat pahathI thayesa tanuM yaha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam sarvataH samantAt" ityeSAM saGgrahaH, eSAM vyAkhyA rAjapraznIyasUtrasyASTAdazasUtrasya matkRta subodhinITIkAto bodhyA, gandhAH abhisravanti abhiniHsaranti evamukte sati ziSyo bhagavantaM pRcchati-'bhave eyArUve ?' bhavedetadrUpaH etAdRzo gandho gandhamAdanasya bhavet ?, bhagavAnAha-'No iNaTe samaDhe' no ayamarthaH samarthaH ayaM koSThapuTAdInAM gandharUpo'rthoM no samarthaH na yuktaH, yadyevaM tarhi tadupAdAnaM kimartham ? aupamyaM tat gandhamAdanasya 'gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte' gandhamAdanaparvatasya khala gandhaH itaH koSThapuTAdi gandhataH iSTatarakaH atizayeneSTatara eva tathAbhUta: abhIpsitatara eva, tatra kazcidakAnto'pi gandhaH kasyacidiSTataro bhavatItyAha-yAvat yAvatpadena-"kAntataraka eva manojJataraka eva mano'mataraka eva" ityeSAM saGgrahaH, epAM vivaraNaM rAjapraznIyasUtrasya paJcadazasUtrasya matkRta subodhinI TIkAto bodhyam , etAdRzo gandhaH prajJaptaH kathitaH, 'se eeNaTeNaM goyamA ! evaM tRtIya yAvatpada se 'manoharA ghrANamanonivRttikarAH sarvataH samantAt' ina padoM kA saMgraha huA hai ina saba padoM ko yadi vyAkhyAsahita dekhanA ho to rAjapraznIya sUtrake aThArahaveM sUtrakI vyAkhyAko dekhanA cAhiye / jaba prabhune 'gandhamAdana' nAma hone ke sambandha meM aisA kahA to gautama ne punaH prabhu se aisA pUchA-to kyA he bhadanta ! aisAhI gandha usase nikalatA hai ? taba isake uttara meM prabhune unase kahA-he gautama ! aisA yaha artha samartha nahIM hai kyoM ki (gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte) gaMdhamAdana vakSaskAra parvata se jo gaMdha nikalatI hai vaha to ina koSTa puTAdikoM kI gaMdha se bhI bahuta adhika iSTa hotI hai yahAM to kevala gandhamAdanavakSaskAra parvata kI gaMghako upamita karane ke lie hI koSTa puTAdi suMgandhita padArthoM kI gandha ko dRSTAnta koTi meM rakhA gayA hai| yahAM yAvatpada se 'abhIpsitatara eva kAntataraeva' AdipadoM kA grahaNa che. tRtIya yathAra54thI 'manoharA ghrANamanonivRttikarAH sarvataH samantAt' se pahonA saMgraha thaye che. e sarva padene vyAkhyA jevA hoya te "rAjapraznIya sUtra nA 18mA sUtranI vyAkhyAne jovI joIe. jyAre prabhue "gaMdhamAdana' nAma vize A jAtanI spaSTatA karI tyAre gautame prabhune punaH prazana karyo ke he bhadanta! zuM e ja gabdha te gandhamAdanamAMthI nIkaLe che? tyAre enA javAbamAM prabhue tene kahyuM ke he gautama ! e matha samaya nathI. bha. 'gaMdhamAyaNassa NaM itto idrutarAe-gheva jAva gaMdhe paNNatte' gaMdhamAdana vakSaskAra parvatamAMthI je gaMdha nIkaLe che te te e keSTa puTAdikanI gadha karatAM paNa adhika ISTa hoya che. ahIM te phakta gaMdhamAdana vakSaskAra parvatanI gaMdhane upamita karavA mATe ja kaSTapuTAdi sugaMdhita padArthonI gaghane dRSTAnta TibhI bhUsvAmAM Ave che. mI yAvat 54thI 'abhipsitatara eva kAntatara eva' pore pado akSaya yA che. me gadhanA vizeSa bhUta pahAnI yAcyA ja0 23 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisatre vuccai gaMdhamAyaNe vakkhArapabbaera' sa etena anantaroktena arthena kAraNena gautama ! evam ittham ucyate-gandhamAdano vakSaskAraparvataH 2 gandhena svayaM mAdhatIva madayati vA tadadhiSThAtadevadevInAM manAMsIti gandhamAdanaH atra bahulakAddIdhaH sa vakSaskArazcAsau parvatazceti vakSaskAraparvataH 2 gandhamAdanetyanvarthanAmasadbhAve hetvantaramapi nyasyati 'gaMdhamAyaNe ya ittha deve mahiDIe parivasai' 'gandhamAdanazcAtra deva' ityAdi-gandhamAdanaH tannAmA devaH - tadaziSTAtAsuraH parivasati sa ca kIdRzaH ? ityAha-mahardikaH-mahatI vipulA RddhiH bhavanaparivArAdi lakSaNA yasya sa tathA, asyopalakSaNatayA 'mahAdhutiH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH' ityeSAM saMgrAhakatA bodhyA, maharddhikAdi palyopamasthitikAntapadAnAM vyAkhyA'STamasUtrAd bodhyAH, 'aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhijje' iti, aduttaH huA hai / ina gandha ke vizeSaNa bhUta padoM kI vyAkhyA rAjapraznIya sUtra ke 19 veM sUtra kI vyAkhyA se jAnalenI cAhiye (se eeNaDeNaM goyamA ! evaM vuccada gaMdhamAyaNe vakvArapavvae 2) isa kAraNa he gautama ! maine isa parvata kA nAma gandhamAdana vakSaskAra parvata aisA kahA hai dUsarI bAta isa parvata ke isa prakAra ke nAma hone meM aisI hai (gaMdhamAyaNe a ittha deve mahiddhie parivasaI) yahAM para vipulabhavana parivAra AdirUpa Rddhi se yukta hone ke kAraNa maharddhika Adi vizeSaNoM vAlA gandhamAdana nAmakA eka vyantara deva rahatA hai ataH usake samba. ndha se isakA nAma 'gandhamAdana' aisA ho gayA hai / yahAM yAvatpada se 'mahAdyutiH, mahAbalaH, mahAyazA, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH patyopamasthitikaH' ina vizeSaNabhUta padoM kA saMgraha huA hai / inakI vyAkhyA AThaveM sUtra se jJAtavya hai / (adu. '24praznIya sUtranA' na! 15 mA sUtranI vyAyAmAthI ane sevA meya. 'se eeNaTeNaM goyamA ! evaM buccai gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2' methI gotama ! meM 20 tanu nAma andhamAna pakSa242 5 sayu 4thu cha 'gandhena svayaM mAdyati maadyti| tadadhiSThAtRdeva devInAM manAMsi iti gandhamAdanaH' 2 // tanI vyutpattizI se nAma guNa niyanna nAma cha. 'bAhulakAt' sUtrI 'mAdana' mA prabhAra hI na 'gandhamAdana' mev| za6 any| che. mA patanA nAma vize mIla me pAta sevI cha / 'gaMdhamAyaNe a ittha debe mahiddhie parivasaI' 48 qya bhavana parivAra mAhi 35 ddhithI yuTata DovA mahasa mahaddhika vagere vizeSavALe gaMdhamAdana nAmaka eka vyaMtara deva rahe che. ethI enA saMbaMdhathI enuM nAma "gandhamAdana" evuM prasiMddha thaI gayuM che. ahIM yAvat padathI 'mahAdyutiH, mahAbalaH, mahAyazA, mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH' se vizeSa bhUta padane saMgraha thayo che. e padenI vyAkhyA AThamA sUtramAMthI jANI zakAya tema (1) gandhena svayaM mAdyati mAdayativA tadadhiSThAtRdeva devInoM manAMsi iti gandhamAdana:' isa prakAra kI vyutpatti se yaha nAma guNaniSpanna hai 'bAhulakAt' sUtra se mAdana' aisA dIrgha hokara gandhamAdana zabda banA hai| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 18 gandhamAdanavakSaskAraparvatanirUpaNam 175 ram-atha ca khalu gandhamAdaneti zAzvataM sArvadikaM nAmadheyaM nAma, zAzvatatvavivaraNaM ca caturtha. sUtrokta padmavaravedikAnusAreNa bodhyam iti // suu018|| ayottara kuru nirUpaNAyAha-'kahi NaM bhaMte mahAvidehe' ityAdi ___ mUlam -kahiNaM bhaMte mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNattA ? goyamA ! mandarasta pavvayasta uttareNa NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM gandhamAyaNassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavayassa paJcatthimeNaM ettha NaM uttarakurA NAmaM kurA paNNattA pAINapaDINAyayA udINadAhiNavitthiNNA addhacaMda saMThANasaMThiyA ikkA rasa joyaNasahassAI aTu ya bAyAle joyaNasae doNNi ya egraNavIsaha. bhAe joyaNassa vikkhaMbhegati, tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA vakkhArapavvayaM puTA, taM jahA-purathimillAe koDIe purathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA evaM paJcasthimillAe jAva paJcasthimillaM vakkhArapavvayaM puTA, tevaNNaM joyaNasahassAI AyAmeNaMti, tIse NaM dhaNuM dAhiNeNaM saTuiM joyaNasahassAI cattAri ya aTArase joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM, uttarattaraM ca NaM sAsae NAmadhijje iti) isa prakAra se nimittakRta 'gaMdhamAdana' nAmako prakaTa karake aba sUtrakAra isa sambandha meM yaha nAma animittaka hai aisA kathana karane ke abhiprAyase (aduttaraM caNaM sAsae NAmadhijje iti) aisA kahate haiMisameM yaha samajhAyAgayA hai ki isakA aisA nAma zAzvata hai isa sambandha meM vizeSarUpa se jo anya aura vizeSaNa zAzvatatvake vivaraNa meM kahe gaye haiM unheM caturtha sUtrokta padmavaravedikAke anusAra jAnalenA cAhiye ||suu018|| cha. 'adattaraM ca NaM sAsae NAmadhijje iti' mA pramANe nibhita ta AmAhana' nAma vize spaSTatA karIne have sUtrakAra A saMbaMdhamAM A nAma animittika che evA kathananA abhiprAya sAthe 'aduttara ca NaM sAsae NAmadhijje iti' me43 che. samAM savI 25TatA karavAmAM AvI che ke enuM evuM nAma zAzvata che. e saMbaMdhamAM vizeSaNa rUpamAM je anya bIjA vizeSaNa zAzvatatvanA vivaraNamAM kahevAmAM Avela che, te saMbaMdhamAM caturtha sUtrokta padmavara vedikA mujaba jANI levuM joIe. e sa. 18 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jambUdvIpaprajJaptisUtre kurAe NaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pANate, evaM putvavaNiyA jacceva susamasusamAvattavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA1 miyagaMdhA2 amamA3 sahA4 tetalI5 saNicArI6 ||suu019|| __ chAyA-kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe uttarakuravo nAma kuravaH prajJaptAH ? gautama ! mandarasya parvatasya uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena gandhamAdanasya vakSaskAraparvatasya paurastyena mAlyavato vakSaskAraparvatasya pazcimena atra khalu uttarakuravo nAma kuravaH prajJaptAH, prAcInapratIcInAyatAH udIcInadakSiNavistIrNAH arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH ekAdazayojanasahasrANi aSTa ca dvAcatvAriMzAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNeti, tAsAM jIvA uttareNa prAcInapracItInAyatA dvidhA vakSaskAraparvataM spRSTA, tadyathApaurastyayA koTayA paurastyaM vakSaskAraparvataM spRSTA, evaM pAzcAtyayA yAvat pAzcAtyaM vakSaskAraparvataM spRSTA, tripazcAzataM yojanasahasrANi AyAmeneti, tAsAM khalu dhanuH dakSiNena paSTi yojanasahasrANi catvAri ca aSTAdazAni yojanazatAni dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, uttarakurUNAM khalu bhadanta ! kurUNAM kIdRzakaH AkAra bhAva pratyavatAraH prajJaptaH, gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, evaM pUrvavarNitA yaiva suSamasuSamA vaktavyatA saiva netavyA yAvat padmagandhAH 1 mRgagandhAH 2 amamAH 3 sahAH 4 tetalina: 5 zanaizvAriNaH 6 // sU0 19 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe' ityAdi, 'uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' ityantam chAyA gamyam, 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA ikkArasa uttarakurunirUpaNa 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse' TIkArtha-gautamasvAmIne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai- (kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNattA) he bhadanta ! mahAvidehakSetra meM uttarakuru nAmakA kSetra kahA~ para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai (goyamA ! maMdarassa pandhayassa uttareNaM NIlavaMtarasa vAsaharapabvayassadakkhiNeNaM gaMdhamAyaNassa vakkhArapavyayassa paccatthimeNaM ettha NaM uttarakurA NAma uttarakuru-nirUpaNa 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse ityAdi -gautame mA sUtra 43 prabhune sevA prazna yA 4-'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' bhaDaviDa kSetramA utta22 nAma kSetra 4yA sthaNe Avedana cha? senA 4AsamA prabhu cha-'goyamA ! maMdarassa pavyayarasa uttareNaM NIlavaMtarasa vAsahara pavvayassa dakkhiNeNaM vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM uttarakurA NAmaM kurA paNNattA' gautama! Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 19 uttarakurUsvarUpanirUpaNam joyaNasahassAI' etAnyapi chAyA gamyAni, 'aTTha ya bAyAle joyaNasae doNNi ya egUNavIsahabhAe joyaNassa vikkhaMbhegati' navaram aSTa ca dvAcatvAriMzAni-dvAcatvAriMzadadhikAni yojanazatAni, dvau caikonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambheNeti, athAsAmuttarakurUNAM jIvA mAha-'tIse jIvA uttareNaM pAiNapaDINAyayA duhA vakkhArapavvayaM puTThA' 'tAsAM jIvetyAdimUle prAkRtatvAdekavacanam 'tArsi' iti vaktavye 'tIse' ityuktam, tAsAm uttarakurUNAM jIvA pratyazcA saiva jIvA uttareNa uttarasyAM dizi prAcInapratIcInAyatA pUrvapazcimadIrghA, dvidhA vakSaskAraparvataM spRSTA spRSTavatI, 'taM jahA-purathimillAe koDIe-purathimillaM vakkhArapavyayaM puTThA' tadyathA-paurastyayA pUrvayA koTayA agrabhAgena paurastyaM prAcyaM vakSaskAraparvataM spRSTA spRSTAvatI, 'evaM paJcatthimillAe jAva paccasthimillaM vakkhArapavyayaM puTThA' evam anena prakAreNa pAzcAtyayA pazcimayA yAvat yAvatpadena-'koTayA' iti grAhyam pAzcAtyaM kurA paNNattA) he gautama ! mandara parvata kI uttaradizAmeM, nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM, gandhamAdana vakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM evaM mAlyavanta vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM uttarakuru nAmakA kSetra akarmabhUmikA sthAna kahA gayA hai yaha (pAINapaDINAyayA, udINadAhiNavitthiNNA, addhacaMdsaMThANasaMThiyA, ikkArasajoyaNasahassAI aTTathabAyAle joyaNasae doNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa-vikkhaMbheNaMti) yaha pUrva se pazcimataka lambA hai aura uttara dakSiNa taka vistIrNa hai isakA viSkambha 11842,2 yojana pramANa hai (tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA vakkhArapavayaM puTThA) usa uttarakuru kSetra kI jIvA-pratyaJcA uttara dizA meM pUrva pazcima meM dIrgha hai-lambI hai-yaha pUrva digvartI koTi se pUrvadigvartI vakSaskAra parvatako chUtI hai aura pazcimadigvI koTi se pazcimadigvatI vakSaskAraparvata ko chUtI hai yahI bAta (taM jahA-purathimillAe koDIe purathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA evaM paccasthimillAe jAya maMdara parvatanI uttara dizAmAM nIlavaMta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM, gandhamAdana vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM uttara kuru nAmaka kSetra-akarmabhUmikAnuM sthAna-Avela cha. 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavitthiNNA, addha-caMdasaMThANasaMThiyA ikkArasajoyaNasahassAI aTrayabAgale joyaNasae doNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaMti' se pUrvathA pazcima sudhI lAMbe che ane uttarathI dakSiNa sudhI vistIrNa che. ene AkAra addha drA cha. sana Aug 11842 he yAna prabhAra cha. 'tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA vakkhArapavyayaM puTThA' mA utta2 12 kSetranI 40-pratyayA-uttara dizAmAM parva pazcimamAM dIrgha che. lAMbI che. e pUrva digvatI keTathI pUrva dizvata vakSaskAra parvatane sparze che ane pazcima digvatI keTathI pazcima diggata vakSaskArane 25zA usa cha. se pAta 'taM jahA-purathimillAe koDIe purathimillaM Ava vakkhArapavvayaM puTThA evaM paccathimillAe jAva paccatthi millaM bakkhArapavvayaM puDhA' me sUtra Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra pazcimaM vakSaskAraparvataM spRSTA, tasyA jIyA mAnamAha-'tevaNaM joyaNasahassAI AyAmeNati' tripaJcAzataM yojanasahasrANi-tripaJcAzatsahasrasaMkhyayojanAni AyAmena daiyaNa, tAsAM dhanuSpRSThamAnamAha-tIse NaM dhaNuM dAhiNeNaM saDhi joyaNasahassAI cattAriya aTThArase joyaNasae' tAsAm, uttarakurUNAM khalu 5nuH dakSiNena dakSiNabhAge mervAsanne SaSTiM yojanasahasrANi -paSTisahasrasaMkhyayojanAni catvAri ca aSTAdazAni aSTAdazAdhikAni yojanazatAni 'duvAlasaya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' dvAdaza ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa-paridhinA, tathAhi-ekaikasya vakSaskAra parvatasyA''yAmastriMzat yojanasahasrANi dve ca navAdhike yojanazate SaT ca kalAH tata ubhayo nisaGkalanayA yathoktaM mAnaM bhavatIti bodhyam / athottarakurUNAM svarUpaM nirUpayitumAha - 'uttarakurAe NaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?' 'uttarakurUNAM khalu' ityAdi / he bhadanta ! uttarakurUNAM khalu kurUNAM kIdRzakaH kIdRzaH AkArabhAvapratyavatAra:-tanAkAraH svarUpaM bhAvAH tadantargatAH padArthAH tatsahitaH pratyavatAraH AvirbhAraH prajJaptaH ?, bhagavAnAha-'goyamA ! bahusamarama. Nijje bhUmimAge paNNatte' gautama ! bahusamaramaNIyo bhUmimAgaH prajJaptA, bhUmibhAgavarNanaM paccasthimillaM vakkhArapabvayaM puTThaH) isa sUtradvArA prakaTa kI gaI hai| (tevaNNaM joyaNasahassAI AyAmeNaMti) yaha pratyaJcA AyAma meM 5307.0 yojana kI hai (tIseNaM dhaNuM dAhijeNaM sahi joyaNasahassAiM, cattAriya aTTArase joyaNa sae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM) isa pratyaJcA kA dhanupRSTha AyAmakI apekSA dakSiNa dizA meM meru ke pAsa meM 6041812 yojana kA hai yaha pramANa isa rUpase nikalatA hai ki eka eka vakSaskAra parvatakA AyAma 30209 yojanakA hai ataH donoM vakSaskAroMkA AyAma joDane para 6041813 A jAtA hai (uttarakurAe NaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte) aba gautamane uttarakurukA svarUpa jAnane ke liye prabhuse aisA puuch| hai -ki-he bhadanta ! uttarakurukA AkArabhAva pratyavatAra svarUpa-kaisA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai-(goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte evaM pucaH 4. 42vAmAM Ave che. 'tIseNaM dhaNu da hiNeNaM sahUi~ joyaNasahassAI, cattAriya aTThArase joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM' mA pratyayAnu dhanuH yA AyAmanI apekSAe dakSiNa dizAmAM merunI pAse 604181 jana jeTaluM che. A pramANa e rIte jANavA maLe che ke eka-eka vakSaskAra parvatano AyAma 30209 yojana jeTaluM hoya che. ethI bane vakSaskArano AyAma joDIne 604181 AvI jAya che. 'uttarakurAeNaM bhaMte ! kurAe kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte huve gautamasvAmI uttara karanuM svarUpa jANavA mATe prabhune evI rIte prazna karyo ke he bhadaMta ! uttarakurunA AkAra-bhAva, pratyavatAra ane svarUpa kevAM kahevAmAM Avela che ? enA javAbamAM prabhu kahe cha 'goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, evaM puvvavaNiyA jacceva susama susamAva Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 19 uttarakurUsvarUpanirUpaNam caturthasUtrAda bodhyam 'evaM puvyavaNiyA jacceva susamamumamA vattabayA sacceva NeyavvA' evam uktarItyA pUrvavarNitA pUrvam 22 sUtre bharatavarSaprakaraNe varNitA uktA yaiva suSamasuSamA vaktavyatAsupamamuSamA avasarpiNIkAlasya prathamArakaH, tasyAH vaktavyatA varNanapaddhatiH saiva netavyA grAhyA sA ca kimavadhirityAha-'jAtra paupagaMdhA 1, miyagaMdhA 2, amamA 3 sahA 4 tetalI 5 saNicArI 6' yAvat padmagandhAH ityAdi-padmagandhAH-padmavadgaMdhayuktAH 1, mRgagandhAH -mRgasya kastUrI pradhAna mRgasyeva gandho yeSAM te tathA 2, amamA:-nirmamAH mamatA rahitAH 3, sahAH sahante-zaknuvanti kArye iti sahAH-zaktAH kArya samarthAH 4, tetalina:-viziSTa. puNyazAlinaH 5, zanaizcAriNa:-mandagamanazIlAH evaM vidhA manuSyA yAvat tAvat uttarakuruvarNanaM bodhyam, ityuttarakuru vaktavyatA nirUpitA ||suu019|| / athottarakuruvartinau yamakaparvatau prarUpayitumAhamUlam-kahi NaM bhaMte ! uttAkurAe jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA ?, goyamA ! NolavaMtasta vAsaharapavayasta dakkhiNillAo carimaMtAo ajoyaNasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNasta abAhAe sIyAe mahANaIe ubhao kUle ettha NaM jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA joyaNasahassaM urdU uccatteNaM aDDAijAiM joyaNasayAiM uThaveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM uri ca paMca joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM mUle tiNi joyaNasahassAI egaM ca bAvaTuM joyaNasayaM kiMci vaNiyA jacceva susamasusamAvattavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA 1 miagaMdhAra amamA3 sahA4 tetalI5 saNiMcArI6) he gautama ! vahAMkA bhUmibhAga bahusamaramaNIya hai isa taraha pUrvavarNita suSamasuSamA nAmaka Are kI jo vaktavya tA hai vahI vaktavyatA yahAM kaha lenI cAhiye-yAvat vahAM ke manuSya padma jaisI gaMdhavAle haiM kastUrIvAle mRga jaisI gandhavAle haiM mamatA rahita hai kArya karane meM sakSama hai tetalI viziSTa puNyazAlI haiM aura manda manda gati se calanevAle haiN| isaprakAra se yaha uttarakurukA varNana haiN| // 19 // ttavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA 1, miagaMdhA 2, amamA 3, sahA 4, tetalI 5, saNicArI 6' gautama ! tyAMnI bhUmimA matabharabhakSIya cha. 2 pramANe 5 varNita suSama suSamA nAmaka ArAnI je vaktavyatA che teja vaktavyatA atre jANavI joIe. yAvata tyAMnA manuSya parva jevI gaMdhavALA che. kastUrI vALa mRganI jevA gaMdha vALA che, mamatA rahita che, kArya karavAmAM sakSama che. tetalI viziSTa puNyazAlI che. ane dhImI dhImI cAlathI cAlanAra che. A pramANe A uttarakurunuM varNana che. sU. 19 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jambUdvIpaprajJaptisUtre visesAhiyaM parikkheveNaM maJjhe do joyaNasahassAI timi bAvattare joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM uvari ega joyaNasahassaM paMca ya ekAsIe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM mUle vitthiNNA majjhe saMkhittA upi taNuyA jamagasaMThANasaMThiyA savvakagagAmayA acchA sahA patteyaM paramavaraveiyAparikkhittA patteyaM2 vaNasaMDaparikkhittA, tAo NaM paupavaraveiyAo do gAuyAI uddhaM uccatteNaM paMcadhaNusayAiM vikkhaMbheNaM, veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, tesi NaM jamagapaJcayANaM uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, jAva tasta NaM vahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM duve pAsAyavaDeMsagA paNNattA, te NaM pAsAyavaDiMsagA bAvarddhi joyagAiM addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikakhaMbheNaM pAsAyavaNNao bhANiyo, sIhAsaNasaparivArA jAva ettha NaM jamagANaM devANaM solasapahaM AyarakkhadevasAhassINaM solasa bhadAsaNasAhassIo paNNattAo se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai jamagA panvayA21, goyamA! jamagapavvaesu NaM tatthara dese tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva bilapaMtiyAsu bahave upalAiM jAva jamagavaNNAbhAI jamagA ya ittha duve devA mahiDDiyA, te NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva bhuMjamANA viharaMti, se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai jamagapavvayA 2, aduttaraM ca NaM sAsae NAmadhijje jAva jamagapavvayA 2 / sU0 28 // chAyA-kya khalu bhadanta ! uttarakuruSu yamako nAma dvau parvatau prajJaptau, gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt aSTayojanazatAni catustriMzAni caturazca sapta bhAgAn yojanasya abAdhayA sItAyA mahAnadyAH ubhayoH kUlayoH atra khalu yamako nAma dvau parvatau prajJaptau, yojana sahasramUvamuccatvena arddhatanIyAni yojanazatAni udvedhena mRle eka yojanasahasramAyAmaviSkambheNa madhye arDsaSTamAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa upari paJca yojanazatAni AyAmaviSkambheNa mUle trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTaM yojanazataM kizci. dvizegAdhika parikSepeNa madhye dve yojanasahasre trINi ca dvAsaptatAni yojanazatAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa upari eka yojanasahasraM paJca ekAzItAni yojanazatAni kiJci Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam dvizeSAdhikAni parikSepeNamULe vistIrNau madhye saMkSiptau upari tanukau yamakasaMsthAnasaMsthitI sarvakanakamayo acchau zlakSaNau pratyekaM 2 padmavaravedikA parikSiptau pratyekaM 2 vanaSaNDapari kSiptau, tAH khalu padmavaravedikAH dve gavyUte Urdhvamuccatvena paJca dhanuHzatAni viSkambheNa, vedikA vanaSaNDavarNako bhaNitavyaH, tayoH khalu yamaka parvatayorupari bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgaH atra khalu dvau prAsAdAvataMsakau prajJaptau, tau khalu prAsAdavataMsako dvApaSTi yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatriMzataM yojanAni krozaM ca AyAmaviSkambheNa prAsAdavarNako bhaNitavyaH, siMhAsanAni saparivArANi yAvad atra khalu yamakayoH devayoH poDazAnAmAtmarakSakadevasAhastroNAM SoDaza bhadrAsanasAhastryaH prajJaptA, ____ atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-yamako parvataura ?, gautama ! yamakapavatayoH khalu tatra2 deze tatra2 kSudrAkSudrikAsu vApisu yAvad vilapaGktikAsu bahUni utpalAni yAvat yamakavarNAbhAni yamakau cAtra dvau devau mahaddhikau, tau ca tatra catasRNAM sAmA nekasAhasrINAM yAvada bhuJjAnau viharataH, tau tenArthena gautama ! evamucyate-yamakaparvataura, adusaraM ca khalu zAzvataM nAmadheyaM yAvad :yamakaparvataura ||suu0 20 // TIkA-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe' ityAdi-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA NAma duve pavvayA paNNattA' kva khalu bhadanta ! uttarakuruSu yamako nAma dvau parvatau prajJaptau ? bhagavAnAha-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNillAo carimaMtAo' he gautama / nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt-iha lyablope karmaNi paJcamI tena dAkSiNAtyaM dakSiNadigbhavaM caramAntaM-sarvAntimaM pradezam Arabhya-dAkSiNAtyAccaramAntAdArabhyAgdikSiNAbhimukhamityarthaH, 'aTTa joyaNasae' aSTa-aSTasaMkhyAni yojanazatAni 'cottIse' catustriMzAni-catu striMzadadhikAni 'cattAri ya sattabhAe' caturazca saptabhAgAna 'joyaNassa avAhAe' 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe' ityAdi TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA nAma duve pavdhayA paNNattA' he bhagavana uttarakuru meM yamaka nAmake do parvata kahA~ para kahe gae haiM ? isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNillAo carimaMtAo' he gautama ! NIlavanta varSadhara parvatake dakSiNa dizA ke caramAnta se lekara 'aTThajoyaNasae cottIse' AThaso cotIsa yojana ___ 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe' tyahi sAtha-'kahiNaM bhaMte ! uttarakurAe jamagA nAma duve pavvayA paNNattA' bhAva uttarazamA yamaka nAma vALA be parvate kyAM AvelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 43 cha -'goyamA ! NIlavatassa vAsaharapavvassa dakkhiNillAo carimaMtAo' 8 gautama ! nIta 152 55tanA kSiy hizAna ya2mAntathI sana 'aDha joyaNasae cottIse' - ja0 24 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jambUdvIpaprajJaptisUtre yojanasya abAdhayA-apAntarAle kRtveti zeSaH 'sIyAe' sItAyAH-nAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'ubhao' ubhayoH ekaH pUrvasmin aparazca pazcime iti dvayoH 'kUle' kUlayo:taTayoH 'ettha NaM' atra-atrAntare 'jamagA NAma duve pavvayA paNNattA' yamako nAma dvau parvatau prajJaptau, ayaitayormAnAdyAha-'joyaNasahassaM' yojanasahasra-sahasrasaMkhyayojanAni 'uDDUM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena-unnatatvena, 'aDAijjAI joyaNasayAI' ardhatRtIyAni yojanazatAnisArddhazatadvayasaMkhyayojanAni 'uvveheNaM' udvedhena mUle-mUlAvacchedena 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya vistArAbhyAm vRttAkAratvAt 'majJa madhye-madhyadezAvacchedena bhUtalataH paJcazatayojanAtikrame 'aTThamANi joyaNasayAI' aSTimAni yojanazatAni-sArddhasaptasaMkhyayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'uri ca' upari-sahasrayojanAtikrame 'paMca joyaNasayAI paJca yojanazatAni-pazcazatayojanAni 'AyAmaSikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa, 'mUle tiNNi joyaNasahassAI' mUle-trINi 'cattAriya sattabhAe joyaNassa' eka yojana ke cothe bhAgake saptamAMza 'abAhAe' abAdhAse-apAntarAla meM 'sIyAe mahANaIe' sItA nAmakI mahAnadI ke 'ubhao kUle pUrvapazcima taTa para arthAt eka pUrvataTa para evaM eka pazcima taTa para 'esthaNaM jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA' isa prakAra se yamaka nAmake do parvata kahe haiN| - aba ina do parvata ke AyAma vistArAdi sUtrakAra kahate haiM-'joyaNasahassaM' ityAdi 'joyaNasahassaM uDUM uccattaNa' eka sahasra yojana upara ke bhAgameM UMce evaM 'aDAijjAI joyaNasayAI DhAiso yojana 'uvveheNaM' udvedha vAle arthAt pRthvIke aMdara rahe hue 'mUle egaM joyaNasahassaM' mUlabhAgameM eka hajAra yojana 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambhavAle 'majjhe addhahamANi joyaNasayAI madhyameM sADe sAtaso yojana 'AyAmavikhaMbheNaM' AyAma viSkamAsA yAtrIsa yAna 'cattAriya sattabhAe joyaNassa' me yojanA : yAra samAMza 'abAhAe' mAyA-manta vinA 'sIyAe mahANaIe' sItA nAbhanI bhaDAnahIna'ubhao pUrva pazcima kinArA para arthAt eka pUrvanA kinArA para ane eka pazcima kinArA 52 'ettha NaM jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA' se rIte yama4 nAmanAme patA 4aa . ve sUtrA2 me tanA AyAma vistAra mAna matAve. 'joyaNasahasaM' SAls-'joyaNasahassaM uDDhaM uccattaNa' me4 2 thAna 52nI ta25 yA che. tabhara 'aDhAijjAI joyaNasayAI' aDhIsA yoga- 'ubveheNaM' devANA me , sabhInanI ma2 27sa cha. 'mUle ega joyaNasahassaM' bhUkha bhAgamA 4 12 yArAnA madhyabhA 'AyAmavikkhaMmeNaM' anaa paNA va 'majjhe aTThamANi joyaNasayAI' madhyamA sA sAtaso yojanA 'AyAmavikkhaMbhegA pApA 'uvariM ca me bana2 yorana Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam 187 yojanasahasrANi-sahasratrayasaMkhyayojanAni 'egaM ca bAvarTa' ekaM ca dvASaSTa-dvASaSTayadhika 'joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM' yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM-kiyatkalamityarthaH, 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA vartulatvenetyarthaH, 'majjhe do joyaNasahassAI madhye-dve yojanasahasre-sahasradvayasaMkhyayojanAni 'tiNNi bAvattare' trINi ca dvAsaptatAni-dvAsaptatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMci visesAhie' kiJcidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA, 'uvari' upari-zikhare 'egaM' eka 'joyaNasahassaM paMca ya ekAsIe' yojanasahasraM paJca ca ekAzItAni-ekAzItyadhikAni 'joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM' yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, ata eva 'mUle vitthiNNA' male vistINau~, 'majjhe' madhye-mUlApekSayA 'saMkhittA' saMkSiptau-alpaparikSepako, 'uppi' uparizikhare mUlamadhyApekSayA 'taNuyA' tanukau-svalpatarAyAmaviSkambhau, tathA 'jamagasaMThANasaMThiyA' mbha vAle evaM 'uvariM ca' Upara eka sahasra yojana para 'paMcajoyaNasayAI' pAMcaso yojana 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambha se yukta 'mUle timi joyaNa sahassAI mUlabhAgameM tIna hajAra yojana 'egaM ca bAvaDaM joyaNasayaM ekaso bAsaTha yojanase 'kiMcivisesAhiyaM' kucha adhika arthAt mUlabhAgameM 3162 yojanase kucha adhika parikkheveNaM' paridhivAle (golAimeM) 'majjhe do joyaNasahassAI' madhyama bhAgameM do hajAra yojana 'tinnibAvattare joyaNasae' tInaso bahattarayojana se 'kicivisesAhie' kucha adhika parikkheveNaM' parikSepa se yukta 'uvari zikhara ke bhAga meM' 'egaM joyaNasahassaM paMcaya-ekAsIe joyaNasae, eka hajAra pA~caso ekAsI yojanase 'kiMcivisesAhie parikkheveNaM' kucha adhika parikSepa vAle ye yamaka parvata haiM ye 'mUle vitthinnA' mUla bhAga meM vistAra vAle 'majjJe saMkhittA' madhya bhAgameM kucha saMkucita evaM 'uri taNuyA' zikhara ke bhAgameM tanu alpatara AyAma viSkambhavAle hai tathA 'jagamasaMThANasaMThiyA' yamaka saMsthA 52nA mAgamA 'paMcajoyaNasayAI' pAMyaso yona 'AyAmavikkhaMbheNaM' mA pAjAvAjA 'mUle tinni joyaNasahassAI' bhUsabhA ra 2 yApana 'ega ca bAvaTTha joyaNasayaM' me so mAsa: yonathI 'kiMci visesAhiyaM' 476 qdhAre arthAta bhUjalAgamA 3162 yonayI 4 dhAre 'parikkheveNaM' paridhi marthAt 742mA 'majjhe do joyaNasahassAI' madhyamAbhA me 12 yAna 'tinni bAvattare joyaNasae' se mAMte2 yoganathI 'kiMci visesAhie' 444 padhAre 'parikkheveNaM' 53dhivA 'uvari' zimaranI 752nA mAmA 'ega joyaNasahassaM paMcaya ekAsIe joyaNasae' me 12 pAMyaso hAsI yojanA 'kiMci visesAhie parikkheveNaM' 444 vadhAre 525 mA yama: 56ta che. yA pati 'mUle vitthiNNA' bhUgamA vistAravANA 'majjhe saMkhittA' madhya bhAgamA 444 saya yukta tathA 'uvara taNuyA' 52nA lAmA tanu nAma ma65tara pAyAbha 441 che. tayA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jambUdvIpaprajJaptisUtra yamakasaMsthAnasaMsthitau-yamakau-yugmajAtau bhrAtarau tayoryat saMsthAnam-AkAravizeSastena saMsthitau-parasparaM sadRzasaMsthAnau, yadvA-yamakA:-pakSivizeSAstatsaMsthitI, saMsthAnaM cAnayo malAdArabhya zikharaM yAvat UvIkRta gopucchavatkramika hAsavatpramANatvena bodhyam , tathA 'savvakaNagAmayA' sarvakanakamayau-sarvAtmanA svarNamayI 'acchA saNhA' acchau zlakSNau patteyaM2' pratyekam 2-ekaika ekaikaH iti dvau pRthak sthitau 'paumavaraveiyAparikkhittA' padmavaravedikA parikSiptau--padamavaravedikA pariveSTitau 'patteyaM2' pratyekaM 2 'vaNasaMDaparikkhittA' vanaSaNDapari. kSiptau-vanaSaNDapariveSTitau, atraivAnantaroktayoH padmavaravedikA-vanaSaNDayoH pramANAdyAha'tAo gaM' ityAdi-'tAo NaM' tAH prAguktAH khalu 'paumavaraveiyAo' padmavaravedikAH 'do gAuyAI dve gavyate-caturaHkrozAna 'uddhaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena 'paMca dhaNusayAI pazcadhanuHzatAni-paJcazatadhaSi 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa, 'veiyAvaNasaMDavaNNao' vedikA nase saMsthita arthAt parasparameM samAna saMsthAna vAle ye yamaka parvata hai athavA yamakanAmake pakSivizeSa ke AkAra ke jaisA AkAra vAle ye yamaka parvata hai / arthAt isakA saMsthAna mUlase zikhara paryanta UMce uThAe gae gAya ke puccha ke AkAra jaise AkAra vAle arthAt kramika tanu hote jAnevAle pramANa vAlA ye parvata hai| ye yamaka parvata 'savva kaNagAmayA' sarvAtmanA suvarNamaya hai 'acchA saNhA' accha evaM zlakSNa hai| 'patteya 2' pratyeka pRthaka pRthaka rahe hue haiM arthAt donoM alaga alaga sthita hai| 'paumavaraveiyA parikkhittA' padmavara vedikA se pariveSTita hai 'pattayaM 2 vaNasaMDaparikkhittA' vanaSaNDa se pratyeka pariveSTita hai| aba padmavaravedikA evaM banaSaNDa kA pramANa kahate haiM-(tAo NaM) ityAdi (tAoNaM) pahale kahI huI 'paumavaraveiyAo' padmavaravedikA (do gAuyAI) do gavyUta arthAt cAra kosa kI 'uddhaM uccatteNaM' upara kI aura UMcI hai 'paMca dhaNu'jamagasaMThANasaMThiyA' yama sasthAnathA sasthita arthAt manyAnya samAna saMsthAnakA A yamaka parvata che. athavA yamaka nAmadhArI pakSi vizeSanA AkAra jevA AkAravALA A yamaka parvata che. arthAt temanuM saMsthAna mULathI zikhara sudhI ucu karavAmAM Avela gAyanA pUMchaDAnA AkAra jevA AkAravALA eTale ke kamakamathI pAtaLA paDatA jatA pramANe vA mA 54 pati cha. mA yama: 55'ta 'savva phaNagAmayA' sAmanA sonAnA cha. 'acchA saNhA' 12cha bhane samaya che. 'pattayaM pate pratye malA ma 24sA che. 'paumavaraveiyA parikkhittA' 512 vaya! pITAyA cha. 'patteyaM patte vaNasaMDaparikhittA' dareka vanaSaDathI vIMTAyelA che. ve 5512 34 / bhane vana pramAera matAbha bhAva cha.-'tAoNa tyAta 'tAoNaM' paDalai DevAmA bhAta 'paumavaraveiyAo' 5123 / 'do gAuyAI meM gacyUta arthAt yAra IIG 'uddhaM uccatteNaM' 52nI ta25 yI che. 'paMca, dhaNusayAI" Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam vanapaNDavarNakaH-vedikA-vanaSaNDayorvarNanaparaH padasamUho 'bhANiyavvo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, sa ca caturthapaJcasUtrAbhyAM bodhyH,| adhunA yamakayorupariyadasti tadvArNayitumAha-'tesiNaM' ityAdi-tesi NaM jamagapavvayANaM' tayoH yamakaparvatayoH khalu 'uppi' upari zikhare 'bahusamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH-atyantasamo'ta eva ramaNIya:-manoharo 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'jAva' yAvat-yAvatpadena-'AliGgapuSkaramitivetyAdi tadvarNanaparaH pada. samUho rAjapraznIyasUtrasya paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamamUtraparyantAnibandhAdavagantavyaH, sa ca phimparyanta ityAha-'tassa NaM' ityAdi-'tassa NaM bahusamaramaNIjjassa bhUmibhAgassa bahumadhyadezabhAgaH-atyantamadhyadezabhAgaH astIti zeSaH, 'ettha NaM duve pAsAyavaDeMsagA' atrasayAI' pAMcaso dhanuSa jitanA 'vikkhaMbheNaM' usakA viSkaMbha yAne vistAra hai 'veDyAvaNasaMDavaNNao' vedikA evaM vanaSaNDa ke varNana vAle vizeSaNa yahAM 'bhANiyavo' kahalenA yaha varNana isa 4 the vakSaskAra ke caturtha evaM pAMcave sUtra meM kahe gae hai ataH vahAM se samaja leveN|| aba yamaka parvata ke uparitana bhAgakA varNana karate haiM-'tesiM gaM' ityAdi 'tesiMNaM jamagapavvayANaM uppi' ve yamaka parvata ke upara ke zikharameM 'bahasamaramaNijje' atyanta samatala hone se atyanta ramaNIya' bhUmibhAge paNNatte' bhUmibhAga kahA hai 'jAva' yAvatU padase gRhIta 'AliGgapuSkaramitivA' ityAdi varNana para padasamUha rAjapraznIya sUtra ke paMdrahaveM sUtrase lekara unnIsave sUtra taka kahe gaye varNana vahAM se jAna leveN| vaha varNana kahAM taka kA yahAM grahaNa hotA hai? isa zaMkA ke nivRtti ke lie sUtrakAra kahate haiM 'tassa NaM ityaadi| tasta NaM bahusamaramaNIyassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe' vaha bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhya bhAgameM 'ettha NaM duve pAsAyavaDe sagA' do prasAda pAyaso dhanuSa 28sA 'vikkhaMbheNe' ta vistAra cha. 'vezyAvaNasaMDa vaNNao, all sana bananA varNanANA vizeSa mahiyA 'bhANiyabvo' 4ii me. te pana // 4thA vakSaskAranA cothA pAMcamAM sUtramAM kahevAmAM Avela che. tethI te varNana tyAMthI joI levuM. have yama patana 652na mAganu varNana 42vAmAM mAve che. 'tesiNaM' 'tyAdi 'tesiNaM jamagapavvayANaM uppi' te yama 55tanI 52 // zimaramA 'baddasamaramaNijje' satyata samatA pAthI ramaNIya 'bhUmibhAge paNNatte' bhUmimA usa cha. 'jAva' yAvata pahathI a5 42vAmAM Avasa 'Ala gapukkharamitivA' tyA varNananA 56samaDa rAjapraznIya sUtranA paMdaramAM sUtratha laIne ogaNIsamAM sUtra sudhI kahevAmAM Avela samagra varNana ahIM samajI le. te varNana ahIMyA kayAM sudhInuM grahaNa karavAmAM Avela che? te zahanA zamana bhATe sUtradhAra 4 che. 'tassaNaM' tyAhi 'tarasaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmi bhAgassa bahumajdesabhAe' te mahu saramA sevA bhUbhI mAyanI maroma2 madhya bhAgamA 'ettha NaM duve pAsAyavaDeMsagA' meM prAsAmarthAta uttama bhaDesa 'paNNattA' vAmAM Ave che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jambUdvIpaprajJaptisUtra atrAntare khalu dvau prAsAdAvataMsako-prAsAdottamau 'paNNattA' prajJaptau, tayormAnamAha- teNaM' ityAdi, 'teNaM pAsAyavaDiMsagA' tau khalu prAsAdAvataMsako 'bAvaDhi joyaNAI addhajoyaNaM ca' dvApaSTiM yojanAni arddhayojanam -yojanasyArddham ca 'uddhaM uccatteNaM ikkatIsaM' Urdhvamuccatvena ekatriMzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'kosaM ca' krozam-ekaM krozaM ca 'AyAmavikkhaM. bheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya vistArAbhyAm prajJaptAviti pUrveNa sambandhaH, 'pAsAyavaNNao' prAsAdavarNakaH-prAsAdavarNakaH-varNanaparaH padasamUho 'bhANiyabvo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, saca rAjapraznIyasUtrasyASTaSaSTitamasUtrasya matkRtasubodhinI TIkAto bodhyaH, 'sIhAsaNA sArivArA' siMhAsanAni saparivArANi-itarasiMhAsanasahitAni mukhya siMhAsanAni varNanIyAni tadvarNanamaSTamamatrasya TIkAto bodhyam tat kimparyantam ? ityAha 'jAva' yAvat 'ettha NaM' ityAdi-'ettha gaM' atra-prAsAdasthasiMhAsanopari khalu 'jamagANa' yamakayoH-yamakanAmnoH arthAtU uttama mahala 'paNNattA' kahe haiM / prAsAda kA nAma kahate haiM-'teNaM' ityAdi 'teNaM pAsAyavaDe sagA' ve prAsAdAvaMtasaka 'bAvahi joyaNAiM addhajoyaNaM ca' arddha yojana yukta bAsaTha yojana 'uddhaM uccattaNaM' uparakI aura UMcAI vAle haiM 'ekattIsaM joyaNAI' ikatIsa yojana 'kosaM ca' aura eka kosa unakA 'AyAma vikkhaMbheNaM' AyAma viSkambha vAle arthAt ina prAsAdoM kA vistAra 'paNNattA' kahA hai 'pAsAyavaNNao' prAsAda kA varNana 'bhANiyavo' yahAM para kahalene caahie| vaha varNana rAjapraznIya sUtrake 68 aDasaThave sUtra meM mere dvArA kI gaI subodhinI nAma kI TIkA se jAna leveN| 'sIhAsaNA saparivArA' yahAM parivAra sahita siMhAsanoM kA varNana karaleveM vaha varNana AThaveM sUtrakI TIkAse jJAta krleN| yaha varNana kahAM taka grahaNa karanA isake lie kahate haiM 'jAva' yAvatU 'ettha NaM' prAsAdameM rahe huve siMhAsanake UparameM 'jamagANaM' yamaka nAmake 'devANaM' devake arthAt yamaka parvata ke adhipati ve bhAnu bhA5 4AmA bhAva 2. 'teNaM' yA 'teNaM pAsAyavaDeMsagA' te uttama bhaDasa 'bAvarddhi joaNAI addhajoyaNaM ca' sAla mAsa yogana 'uddhaM uccatteNaM' S52nI ta26 yA cha. 'ikkatIsaM joyaNAI' triIsa yogana 'kosaMca mana me 3G 'AyAmavikkhaMbheNaM' mAyAma vinA arthAt Tasa se prAsAhInA vistAra 'paNNatto' 4DevAmAM Ave che 'pAsAyavaNNao' prAsAnusa pUrNapaena 'bhANiyavvo' mI hI lena. te na rApraznIya suutrn| 18 25sabhA sUtranI meM karela sudhinI TIkAmAMthI samajI levuM. ____ 'sIhAsaNA saripavArA' yA parivAra sahita sihAsanAnuna 4 naye. te varNana AThamA sUtranI TIkAmAMthI samajI levuM. e varNana ahiyAM kyAM sudhInuM levuM tene mATa 'jAva' yAvata 'etthaNaM' prAsAhInI 12 22sA siMhAsanAnI 352 'jamagANaM devANaM' Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam 'devANa' devayoH yamakArakhyaparvatAdhipatyoH surayoH 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINa' poDazAnAm AtmarakSakadevasAhasrINAM-poDazasahasrasaMkhyakAtmarakSakadevAnAm 'soLasabhadAsaNasAhassIo' poDaza bhadrAsanasAhasthyA-poDazasahabhadrAsanAni, 'paNNattAo' prajJaptAH, athAnayo mArthaM praznottarAbhyAM varNayitumAha-'se keNatuNaM bhaMte !' ityAdi-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai' atha-tadanantaraM he bhadanta ! kena arthena - kAraNena evamucyate yat 'jamagA pavvayA' yamako parvataura ? bhagavAnuttarayati-'goyamA !' he gautama ! 'jamagapadhaemu NaM tatthara' yamaka parvatayoH khalu tatra tatra-tasmistasmin 'dese tarhira' deze tatra 2 tasya dezasyAvAntare tasmi stasmin pradeze 'khuDUDAkhuDiyA vAvIsu jAva' kSudrAkSudrikAsu vApIsu yAvat-yAvatsadenapuSkariNISu, dIrghikAsu, guJjAlikAmu, saraHpaGktikAsu, saraHsara paGktikAmu' ityeSAM padAnAM saMgraho bodhyaH, tathA 'bilapaMtiyAsu' bilapaTikAsu, eSAM padAnAM vyAkhyA rAjapraznIyasUtrAntargatacatuSpaSTitamasUtrasya matkRtasubodhinI TIkAto bodhyA, 'bahave' bahUni-puSkalAni devake 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM' solaha hajAra AtmarakSaka devoMke 'solasa bhaddAsaNasAhassIo' sola hajAra bhadrAsana 'paNNattAo' kahe gae haiM aba unake nAmakI anvarthatA praznottara dvArA dikhalAte haiM-'se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai' he bhagavan kisa kAraNase aisA kahA jAtA hai ki 'yamagapanvayA ! ye yamaka nAmake parvata hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! he gautama ! 'jamagapavvaesuNaM tattha 2' yamaka parvata ke usa usa 'dese tahiM 2' deza evaM pradezameM 'khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva' kSudrAkSudra vAva meM yAvatU puSkariNImeM, dIrghikAmeM guJAlikAmeM, sarapaMktiyoMmeM, saraH sarapaMktiyoM meM 'bilapaMtiyAsu' bilapaMktimeM (ina padoM kI vyAkhyA rAjapraznIya sUtrAntargata 64 cosaThaveM sUtra kI mere dvArA kI gaI subodhinI nAma kI TIkA se jAnaleveM) 'yahave' aneka-puSkala 'uppalAiM jAva' utpala yAvat kumuda, nalina, subhagasaugandhika puMDarIka,-mahA. yama nAmanA hevanA arthAt yama: 5tanA svAmI hepanA 'solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINa' so 6012 mAtmarakSa4 hevAnA 'solasa bhaddAsaNasAhasIo' saNa M2 bhadrAsana 'paNNattAo' DevAmA mAvatA cha. ve praznottara dvArA tenAnAmanI sArthatA matAve che. 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI' De bhagavan // 4.24thI ma 43pAmA mAtra che. 8-'yamagapavvayA' mA yama nAmanA pati cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha.-'goyamA!' 3 gautama ! 'jamagapavvaesu NaM tattha tattha' yama nAma patanAta te 'dese tahi tahi' heza bhane pradezamA 'khuDDAkhulDIyAsu bAvIsu jAva' nAnI nAnI pAvamA yAvat 1542NiyomA, yomai, Jamla mAmA, sa25tayomai, sa2: sa2 5tayomA. 'bilapaMtiyAsu' mielstayAmAM // tamAma padano artha rAjapraznIya sUtranA 64 cesaThamAM sUtranI meM karela sudhinI TImo mAyAmAM Avata cha to zAsume tyAMcI sabha se. 'bahave' mane'uppalAI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'uppalAi jAva' utpalAni yAvat-yAvatpadena 'kumuda-nalina-mubhaga-saugandhika-puNDarIkamahApuNDarIka-zatapatrasahasrapatra-zatasahasrapatrANi phullAni kesaropacitAni padmAni yamakaprabhANi yamakavarNAni' eSAM padAnAM saMgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA prAgyat / tathA 'jamagavaNNAbhAI' yamakavarNAbhAni-yamakaparvatavarNasadRzavarNAni, yadvA - 'jamagA ya ittha duve devA mahiDiyA' yamakau-yamakanAmAnau cAtra dvau devI maharddhiko parivasataH, tena yamako parvatau 2 evamucyate, 'teNaM tattha' yamakAbhidhadevau khalu tatra-yamakaparvatayorupari 'cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM- catuHsahasrasAmAnikAnAM devAnAm 'jAva' yAvatyAvatpadena-'catasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM tisRNAM pariSadAM saptAnAmanIkAnAM saptA. nAmanIkAdhipatInAM SoDazAnAmAtmarakSadevasAhasrINAM yamakayoH parvatayoryamakAyA rAjadhAnyA anyeSAM ca vahUnAM yamakA rAjadhAnIvAstavyAnAM devAnAM ca devInAM cAdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartatvaM mahattarakatvamAzezvarasenApatyaM kArayantau pAla yantau mahatA ahatanATyagItavAditratantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAna bhogabhogAna' ityeSAM padAnAM saMgraho puMDarIka, zatapatra, sahasrapatra, zatasahasrapatra vikasita kesarayukta padama yamaka ke prabhAvAle 'jamagavaNNAbhAI' yamaka ke varNavAle arthAta yamakaparvata ke varNasarIkhe varNavAle hote haiM ataH athavA 'jamagA istha duve devA mahiDiyA' yamaka nAmadhArI yahAM para maharddhika do deva nivAsa karate haiM, isa kAraNase yamaka parvata aisA yaha kahA gayA haiN| 'teNaM tastha' yamaka nAmadhArI deva usa yamaka parvata ke Upara 'cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' cAra hajAra sAmAnika devoMkA 'jAva' yAvat parivAra sahita cAra hajAra agramahiSiyoM kA, tIna pariSadAoM kA, sAta senAkA sAta senAdhipatiyoM kA, solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA, yamaka parvata kA yamakA nAmakI rAjadhAnI kA evaM anya bahutase rAjadhAnI meM nivAsa kamanevAle deva deviyoM kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva mahattarakatva, AjJezvara senApatya karavAtA unakA pAlana karatA huA jora jora se tADita nATaya, gIta, vAdintra jAva' Gue yAvat muha, nalina, subhA, saugandhi4, 14, bhArI, zatapatra sahastra patra zatasahastra (lAkha) patra khIlela kesaravALA po camakanI prabhAvALA yamaka vaNavALA arthAtu yamaka parvatanA vaNa jevA vaNavALA hoya che. tethI athavA 'jamagA ittha duve devA mahidda DhayA' yama nAma mA me / maDiyA nivAsa kare che. e kAraNathI A parvatanuM nAma yamaka parvata e pramANe kahevAmAM Ave che temAM tattha' ra yamanAbhavANA va yama patanI 652 'cauNDaM sAmANiya sAhassINaM' yAra tara sAmAni hevAnu 'jAva' yAvat parivAra saDita yA2 12 mahiSayAnu, 3) pariSadAonuM. sAta senAonuM, sAta senAdhipatinuM, seLa hajAra AtmarakSaka devenuM yamaka parvatanuM, yamakA nAmanI rAjadhAnInuM tathA te zivAya anya ghaNA evA camaka Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 20 uttarakurUsvarUpanirUpaNam 193 bodhyaH, eSAM vyAkhyA'STamasUtrAdbodhyA, 'bhuMjamANA' bhuJjAnau - anubhavantau 'viharaMti' viharataH - tiSThataH, 'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccara' tau yamakaparvatau tena - anantaroktena arthena - kAraNena he gautama ! evamucyate- 'jamagapavvayA 2' yamakaparvatau 2, 'aduttaraM ca NaM' aduttaram - atha ca khalu 'sAsae NAmadhijje' zAzvataM nAmadheyaM ' jAva' yAvat - yAvatpadena'prajJaptam, yat na kadAcidhnA''stAm na kadAcinna bhavato na kadAcinna bhaviSyataH abhUtAM ca bhavatazca bhaviSyatazca dhruvau niyatau zAzvatau akSatAvavyayau avasthitau nityau tau tenarthena gautama ! evamucyate-' ityeSAM padAnAM saMgraho bodhyaH, vyAkhyA caiSAM caturthasUtrAnusAreNabodhyA, 'jamagapavvayA 2' yamakatA iti // 20 // taMtra tala tAla truTita ghanamRdaMga ke paTupuruSoM dvArA pravAdita zabdoM ke zravaNa pUrvaka divya bhogopabhogako 'bhuMjamANA' bhogatA huvA 'viharaMti' nivAsa karate haiM 'se teNadvegaM goyamA ! evaM buccai' isa kAraNase he gautama! aisA kahA gayA hai ki 'jamAI' isakA nAma yamaka parvata hai / 'aduttaraM ca NaM' aura yaha nAma 'sAsa NAmadhijje' zAzvata hai 'jAva' ye kadAcit isa nAmavAle nahIM thA aisA nahIM hai / vartamAna meM bhI isa nAmavAle nahIM hai aisA nahIM hai / bhaviSyakAla meM bhI isa nAmavAle nahIM hogA aisA nahIM hai arthAt pahale bhI isa nAmavAle the vartamAna meM bhI isI nAma vAle haiM evaM bhaviSya meM bhI yahI nAma hogA kAraNa ki ye dhruva, niyata evaM zAzvata hai / akSata, avyaya, evaM evasthita hai nitya hai isa kAraNa se hai gautama ! isakA nAma aisA kahA gayA hai / 'jamagapavvayA' yAvatpadA padoMkA artha cothe sUtra meM kahe anusAra samaja leveM // sU. 20 // rAjadhAnImAM vasanArA deva ane daiviyetu Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva mahattara katva, AjJezvara senApatyatva karatA thakA teonuM pAlana karatA thake jora jorathI tADana kurAyesa nATya, gIta, vAhitra, taMtrI, tasa, tAsa, truTita, dhanabhRMganA catura puSa vagAusa zabhonA zravaNa pUrva4 hivya logo logo ne 'bhujamANA' logavatA thA 'viharaM' nivAsa 4re che. 'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vaccai' me bharathI he gautama! sebha vAmAM mAvesa che. 'jamagapavtrayA' mA parvatanuM nAma yabha parvata che. 'aduttaraM ca NaM' anesA nAma 'sAsae NAmadhijje' zAzvata va che. 'jAva' yAvat tetheo me nAma vAjA na detA tema nathI. arthAt pahelAM paNa Aja nAmavALA hatA. vamAnamAM paNa A nAmavALA nI tema nathI ane bhaviSyamAM paNa A nAmavALA thaze nahIM' tema nathI. arthAt pahelA paNa A nAma vALA DhutA, vamAnamAM paNa eja nAmavALA che, tathA bhaviSyamAM paNa eja nAmavALA thaze. kAraNa ke ee dhruva, niyata ane zAzvata che. akSata avyaya ane avasthit che, nitya che, me dharaeAthI he gautama! me nAma yA pramANe uDela che. 'jamaga pabvayA' mA parvatanuM nAma yabha parvata che. yAvat pahathI zraddhA harAyesa honA artha thothA sUtrabhAM hyA pramANe samala deveo // sU. 20 // ja 25 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre athAnayo rAjadhAnyau praznottarAbhyAM varNayitumAha - mUlam - kahi NaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo ?, goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM aSNaMmi jaMbuddIve dIve vArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo bArasa joyaNasahassAiM AyAvikkhaMbheNaM satta tIsaM joyaNasahassAiM Nava ya aDayAle joyayasae kiMci visesAhie parikkheveNaM, patteyaM2 pAyAraparikkhittA, te NaM pAgArA sattatIsaM joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNaM, mUle addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe chasaphosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM, uvariM-tiviNa sa adrakosa iM joyaNAiM vivakhaMbheNaM, mUle vitthiNNA, majjhe saMkhittA, upi taNuA, vAhi-cahA, aMto- cauraMsA, savvarayaNAmayA acchA, 194 te NaM pAgArA NANAvihapaMcavaNNamaNIhiM kavisIsaehiM uvasohiyA, taM jahA - kiNhehiM jAva sukillehiM, te NaM kavisIsagA addhakosaM AyAmeNaM deNaM addhako uddhaM uccattenaM paMca dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimayA acchA jamigANaM rAyahANINaM egamegAe bAhAe paNavIsaM paNavIsaM dArasayaM paNNattaM, te NaM dArA bAvaddhiM joyaNAI addhajoyaNaM va uddhaM uccategaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca vikrkhaMbheNaM tAvaiyaM caiva paveseNaM, seyA varakaNagathrubhiyAgA evaM rAyappaseNaijavimANa vattavvayAe dAra vaNNao jAva aTuTumaMgalagA iMti, 3 jamigANaM rAyahANINaM cauddisiM paMca paMca joyaNasae abAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA - asogavaNe 1 sattivaNNavaNe 2 caMpagavaNe cUyavaNe 4, te NaM vaNasaMDA sAiregAiM bArasa joyaNasahassAiM AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM patteyaM2 pAgAraparikkhittA kiNhA vaNasaMDavaNNao bhUmIo pAsAyavaDeMsagA ya bhANiyavvA, jamigANaM rAyahANINaM aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, vaNNagotti, tesiM NaM bahu Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 195 ramazijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM duve uvayAriyAlayaNA paNNattA, bArasa joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM tiNi joyaNasahassAI satta ya paMcANaue joyaNasae parikkheveNaM addhakosaM ca bAhalleNaM savva jaMbUNayAmayA acchA, patteyaM 2 paumavaraveiyA parikkhicA, patteyaM2 vaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, tisovANapaDirUvagA toraNacaudisiM bhUmibhAgA ya bhANiyavitti, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege pAsAyava.sae paNNatte vAvahiM joyaNAiM addhajoyaNaM ca uddhaM uccattegaM ikatIsaM joyaNAiM kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM vaNNao ulloyA bhUmibhAgA sIhAsaNA saparivArA, evaM pAsAyapaMtIo (ettha paDhamApaMtI te NaM pAsAyaDiMsagA) ekatIsaM joyaNAI kosaM ca uddhaM uccatteNaM sAiregAiM addha solasa joya. NAI AyAmavikkhaMbhegaM biiyapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsagA sAiregAI addha solasa joyaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAiM addhaTumAiM joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM taiya pAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsagA sAiregAI addhaTumAiM joyaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAiM adhuTujoyaNAI AyAmavikkhaMbhegaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA tesi NaM mUlapAsAyavaDiMsayANaM uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM jamagANaM devANaM sahAo suhammAo paNNattAo, addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaSNiviTrAo, sabhAvaNNao, tAsi NaM sabhANaM suhammANaM tadisiM tao dArA paNNattA, te NaM dArA do joyaNAI uddhaM uccatteNaM joyaNaM vikkhaMbheNaM ttAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA vaNNao jAva vaNamAlA, tesi UM dArANaM purao patteyaM 2 tao muhamaMDavA paNNattA, te NaM muhamaMDavA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAiM joyaNAI vikkhaM. bheNaM sAiregAI do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva dArA bhUmibhAgAyaMti pecchAgharamaMDavANaM taM ceva pamANaM bhUmibhAgo maNipeDhiyAotti, tAo NaM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre magipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM savva maNimaIyA sIhAsaNA bhANiyatvA / tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikakhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo, tAsi NaM upi patteyaM 2 tao thUbhA, te NaM thUbhA joyaNAI uddhaM uccatteNaM do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM seyA saMkhatala jAva attttmNglgaa| tesi NaM thUbhANaM caudisiM cattAri maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addha joyaNaM bAhalleNaM, jiNapaDimAo vattavvAo, ceiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyagAiM AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM ceiyarukkhavaNNaotti / tesi NaM ceiyarukkhANaM purao tAo maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM tAsi NaM upi patteyaM 2 mahiMdajjhayA paNNattA, te NaM addhaTumAiM joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhakosaM uvveheNaM addhakosaM bAhalleNaM vairAmayavaTTavaNNao veiyA vaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiyavvA / __tAsiNaM sabhANaM suhammANaM chacca maNogaliyA sAhastIo paNNattAo, taM jahA-purathimeNaM do sAhastIo paNNattAo paJcatthimeNaM do sAhassIo dakkhiNeNaM egA sAhassI uttareNaM egA jAva dAmA ciTuMtitti, evaM gomANasiyAo. NavaraM dhUvaghaDiyAotti, tAsi NaM suhammANaM sabhANaM aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNatte, maNipeDhiyA do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM tAsi NaM maNipeDhiyANaM uppiM mANavae ceiyakhaMbhe mahiMdajjhayappamANe uvari chakkose ogAhittA heTA chakkose vajittA jiNasakahAo paNNatAotti, mANavagassa pudraveNaM sIhAsaNA saparivArA pacatthimeNaM saya Atti , Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam NijjavaNNao, sayaNijjANaM uttarapuratthime disIbhAe khuDDagamahiMdajjhayA maNipeDhiyA vihUNA mahiMdajjhayappamANA, tesiM avareNaM copphAlA paharaNakosA, tattha NaM bahave phaliharayaNapAmukkhA jAva ci Mti, suhammANaM upi aTTamaMgalagA, tAsi NaM uttarapuratthimeNaM siddhAyayaNA esa ceva jiNagharANa vigamotti, NavaraM imaM NANattaM eesiM NaM bahumajjadesabhAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo do joyaNAI ApAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAha leNaM, tAsi upi patteyaM 2 devacchaMda gA paNNattA, do joyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM sAiregAIM do joyaNAI uddhaM uccattenaM savvarayaNAmayA jiNapaDimA vaNNao jAva dhUvakaDacchugA, evaM avasesANa vi sabhANaM jAva uvavAyasabhAe sayaNijjaM harao ya, abhisegasabhAe bahuA bhisekke bhaMDe, alaMkAriyasabhAe bahualaMkAriyabhaMDe ciTThai, vavasAyasabhAsu puttharayaNA, gaMdA pukkhariNIo, balipeDhA do joyaNAiM AyAmavivakhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM jAvati / vAo kappo abhiseya vihasaNA ya vavasAo / accaNiyasudhammagamo jahA ya parivaraNA iddhI // 1 // jAvaiyaMmi pamANaMmi huMti jamagAo NIlavaMtAo / tAvaiyamaMtaraM khalu jamagadahANaM dahANaM ca // 2 // ||suu0 21 // chAyA -kva khalu bhadanta yamakayordevayoryamike rAjadhAnyau prajJapte ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttareNa anyasmin jambUdvIpe dvIpe dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya atra khalu yamakayordevayoryamike rAjadhAnyau prajJapte, dvAdaza yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa saptatriMzataM yojanasahastrANi nava ca aSTacatvAriMzAni yojanazatAni kiMcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, pratyekaM 2 prAkAraparikSipte, tau khalu prAkArau saptatriMzataM yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena, mUle- arddhatrayodazAni yojanAni viSkambheNa, madhye SaT sakrozAni yojanAni viSkambheNa, upari trINi sArddhakrozAni yojanAni viSkambheNa, mUle- vistIrNAH, madhye - saMkSiptAH, upari-tanukAH, bahirvRttau, antazcaturasrau, sarvaratnamayau, acchau, tau khalu prAkArI nAnAvidha paJcavarNamaNibhiH kapizIrSakairupazobhitauM, tadyathA kRSNairyAvat zuklaiH tAni khalu kapizIrSakANi arddhakrozamAyAmena dezonamarddhakrozamUrdhvamuccatvena paJcadhanuHzatAni bAha 197 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jambUdvIpaprajJaptisUtre lyena, sarvamaNimayAni acchAni, yamikayo rAjadhAnyoH ekekasyAM bAhAyAM paJcaviMzaM paJca. vizaM dvArazataM prajJaptam , tAni khalu dvArANi dvASaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca urdhvamuccatvena ekatrizataM yojanAni krozaM ca viSkambheNa tAvadeva pravezena, zvetAni vara kanakastUpikAkAni, evaM rAjapraznIyavimAnavaktavyatAyAM dvAravarNako yAvat aSTASTamaGgalakAni iti, __yamikayo rAjadhAnyozcaturdizi paJcapaJcayojanAni abAdhAyAM catvAri vanakhaNDAni prajJaptAni, tadyathA-azokavanam 1 saptaparNavanam 2 campakavanam 3 cUtavanam4, tAni khalu vanakhaNDAni sAtirekAgi dvAdaza yojanasahasrANi AyAmena paJcayojanazatAni viSkambheNa pratyekaM2 prAkAraparikSiptAni kRSNAni panapaNDavarNakaH bhUmayaH prAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyAH, yamikayo rAjadhAnyorantabahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, varNaka iti, teSAM khalu bahusamaramaNIyAnAM bhUmi bhAgAnAM bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu dve upakArikAlayane prajJapte, dvAdaza yojanazatAni AyAmaviSkambheNa trINi yojanasahasrANi sapta ca pazcanavatAni yojanazatAni parikSepeNa, arddhakrozaM ca bAhalyena sarvajAmbUnadamayAH acchAH, pratyekara padmavaravedikA parikSiptAH, pratyekaM 2 vanaSaNDavarNako bhaNitavyaH, trisopAnapratirUpakANi toraNacaturdizi bhUmibhAgAzca bhaNitavyA iti, tasya khalu bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu ekaH prAsAdAktaMsakaH prajJaptaH, dvASaSTi yojanAni arddhayojanaM ca Urdhvamuccatvena ekatriMzataM yojanAni krozaM ca AyAmaviSkambheNa varNakaH ulloko bhUmibhAgau siMhAsane saparivAre, evaM prAsAdapaGktayaH (atra khalu prathamA paGktiH te khalu prAsAdAvataMsakAH) ekatrizataM yojanAni krozaM ca Urdhvamuccatvena sAtirekANi arddhaSoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa dvitIyA prAsAdapaktiH -te khalu prAsAdAvataMsakAH sAtirekANi arddhapoDazayojanAni Urdhvamuccatvena sAtirekANi aSTimAni yojanAni AyAmaviSkambheNa, tRtIyA prAsAdapaGktiH -te khalu prAsAdAvataMsakAH sAtirekANi ardhASTamAni yojanAni Urdhvamuccatvena sAtirekANi adhyuSTayojanAni AyAmaviSkambheNa, varNakaH siMhAsanAni saparivArANi, tayoH khalu mUlaprAsAdAvataMsakayoH uttarapaurastye digbhAgaH, atra khalu yamakayordevayoH sabhe sudharme prajJapte, addha trayodaza yojanAni AyAmena paTsakrozAni viSkambheNa nava yojanAni Urdhvamuccatvena anekastambhazatazatasanniviSTe, sabhAvarNakaH, tayoH khalu sabhayoH sudharmayoH tridizi trINi dvArANi prajJaptAni tAni khalu dvArANi dve yojane Urdhvamuccatvena, yojanaM viSkambheNa, tAvadeva pravezena, zvetAni varNakaH yAvad vanamAlA, teSAM khalu dvArAgAM purataH pratyekaM2 trayo mukhamaNDapAH prajJaptAH, te khalu mukhamaNDapAH, arddha trayodazayojanAni AyAmena paTsakrozAni yojanAni viSkambheNa sAtireke dve yojane Udhrvamuccatvena yAvad dvArANi bhUmibhAgAzceti, prekSAgRhamaNDapAnAM tadeva pramANaM bhUmibhAgo maNipIThikA iti, tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa arddhayojanaM bAhalyena, sarvamaNimayyA, siMhAsanAni bhaNitavyAni, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam teSAM khalu prekSAgRhamaNDapAnAM purato maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM bAhalyena, sarvamaNimayyaH, tAsAM khalu upari pratyeka pratyekaM trayastUpAH, te khalu stUpA dve yojane Urdhvamuccatvena, dve yojane AyAbhaviSkambheNa, zvetAH zaGkhatala yAvat aSTASTamaGgalakAni, teSAM khalu stUpAnAM caturdizi catasro maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa, arddhayojanaM bAhalyena, jinapratimAH vaktavyAH, caityavRkSANAM maNipIThikAH dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM bAhalyena caityavRkSavarNaka iti / teSAM khalu caityavRkSANAM puratastAH maNipIThikAH prajJaptAH, tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa arddhayojanaM bAhalyena, tAsAmupari pratyekaM 2 mahendradhvajAH prajJaptAH, te khalu aSTimAni yojanAni Urdhvamuccatvena, arddhakrozamudvedhena, arddhakrozaM bAhalyena, vajramayavRttavarNakaH vedikAvanapaNDatrisopAnatoraNAzca bhaNitavyAH, tayoH khalu sabhayoH sudharmayoH SaT ca manogulikAsAhasyaH prajJaptAH, tadyathA-paurastyena dve sAhastryau prajJapte, pAzcAtyena dve sAhasyau dakSiNena ekA sAhasrI uttareNa ekA yAvat dAmAni tiSThantIti, evaM gomAnasikAH, navaraM dhUpaghaThikA iti, / tayoH khalu sudharmayoH sabhayoH antaH bahusAmaramaNiyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, maNipIThikA dve yojane AyAmaviSkambheNa, yojanaM vAhalyena, tayoH khalu maNipIThikayorupari mANavake caityastambhe mahendradhvajapramANe upari SaTakrozAn avagAhya adhaH SaTkrozAn varjayitvA jinasakthIni prajJaptAni iti, mANavakasya pUrveNa siMhAsane saparivAre, pazcimena zayanIyavarNakaH, zayanIyayoruttarapaurastye digbhAge kSudrakamahendradhvajau maNipIThikAvihInau mahendradhvajapramANau, tayorapareNa coppAlau praharaNakozau, tatra khalu bahUni parigharatnapramukhANi yAvat tiSThanti, sudharmayorupari aSTASTamaGgalakAni, tayoH khalu uttarapaurastyena siddhAyatane, eSa eva jinagRhANAmapi gama iti, navaramidaM nAnAtvam eteSAM khalu bahu madhyadezabhAgaH pratyekaM2 maNipIThikA dve yojane AyAmaviSkambheNa yojanaM bAhalyena, tAsAmupari pratyekaM2 devacchandake prajJapte dve yojane AyAmaviSkambheNa, sAtireke dve yojane, Urdhvamuccatvena, sarvaratnamaye, jinapratimA varNako yAvat dhUpakaTucchukA, evamavazeSANAmapi sabhAna yAvad upapAtasabhAyAM zayanIyaM hRda. kazca, abhiSekasabhAyAM bahuAbhiSekyaM bhANDam , alaGkArikasabhAyAM bahu alaGkArikamANDaM tiSThati, vyavasAyasabhayoH pustakaratne nandApuSkariNyau, balipIThe dve yojane AyAmaviSkambheNa yojanaM bAhalyena yAvaditi 'upapAtaH saGkalpaH abhiSekavibhUSaNA ca vyavasAyaH / arcanikA sudharmAgamo yathA ca parivAraNA RddhiH // 1 // yAvati pramANe bhavato yamako niilvtH| tAvadantaraM khalu yamakahUdANAM hUdANAM ca ||2||suu0 21 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jambUdvIpaprajJaptisUtre TIkA-'kahi NaM bhaMte ! yamagANAM devANaM' ityAdi 'kahi NaM bhaMte ! yamagANaM devANaM jamigAo rAyahANio paNNattAo' kva khalu bhadanta ! yamakayo:-yamaka nAmakayoH devayoH yamike nAma rAjadhAnyau prajJapte !, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve maMdarassa' jambUdvIpe dvIpe mandarasya-mandaranAmakasya 'pabdhayassa uttareNaM' parvatassa uttareNauttarasyAM dizi 'aNNami' anyasmin-aparasmin 'jaMbUddIve dIve bArasa joyaNasahassAI' jambUdvIpe dvIpe dvAdaza yojanasahasrANi-dvAdazasahasrayojanAni 'ogAhittA' avagAhya-pravizya 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANio paNNattAo' yamakayodevayoyamike rAjadhAnyau prajJapte, tayormAnAdyAha-'gArasa joyaNa sahassAI dvAdaza yojanasahasrANi-dvAdazasahasrayojanAni 'AyAma vikkhaMbheNaM 'sattatIsaM joyaNasahassAI' saptatriMzataM aba yamakA rAjadhAnI kA praznottara dvArA varNana karate haiM-'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM' ityAdi TIkArtha-'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANio paNNattAo' he bhadanta ! yamaka nAmadhArI devakI yamikA nAmakI rAjadhAnI kahAM para kahI gai hai ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttara meM bhagavAna kahate haiM-goyamA !' he gautama ! 'jaMbUddIve dove' jaMbudIpa nAma ke dvIpameM 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM' maMdara parvata kI uttara dizAmeM 'aNNaMmi' dUsare 'jaMbUdIve dIve bArasa joyaNa sahassAI' jaMbuddhIpa nAmake dvIpameM bAraha hajAra yojana 'ogAhittA' avagAhanA karane para-jAnepara 'estha NaM' yahAM para 'jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNatAo' yamaka devakI yAmikA nAma vAlI do rAjadhAnI kahI gaI hai| aba unakA pramANa-vistAra kahate haiM'bArasa joyaNasahassAI' bAraha hajAra yojana 'AyAma vikkhaMbheNaM' inakA va yA yAnA praznottara 12 // 19 // 42vAmA mAya che. 'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM tyAdi TI -'kahiNaM bhaMte ! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo' 8 sAvana camaka nAmanA devanI yamikA nAmanI rAjadhAnI kayAM Avela che? gautamasvAmInA A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 che. 'goyamA! gautama ! 'jaMbuddIve dIve.' dIpa nAmanA dvIpamA 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM' ma42 patanI uttara dizAmA 'aNNami' mIta 'jaMbUdIve dIve bArasa joyaNa sahassAI' bhUdI5 namana dvIpamA pAra m2 yona 'ogAhitto' avasAnA 42vAthI mAta 4thI 'etthaNaM' tyA ApaNa 'jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo' yama banI yabhi nAmanI me 24aaniiy| apAmA mAvasa che. have tenuM pramANa viratAra kahe che. 'bArasa joyaNasahassAI' mA2 12 yona-'AyAmavikkhaMbheNaM' tana AyAma 104 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam yojanasahasrANi 'Nava ya' nava saMkhyAni ca 'aDayAle' aSTacatvAriMzAni-aSTacatvAriMzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMcivisesAhie' kiJcidvizeSAdhikAni-kizcidadhikAni parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA prajJapte iti pUrveNa sambandhaH, evamagre'pi, 'patteyaM2' pratyeka dve api 'pAyAraparikkhittA' prAkAraparikSipte-varaNapariveSTite, tau prAkArau kIdRzau ? ityavekSAyAmAha-'te NaM' ityAdi-'te NaM' tau-yamajhArAjadhAnI dvayapariveSTanabhUtau khalu 'pAgArA' prAkArau-caraNau 'sattatIsaM' saptatriMzataM-saptatriMzatsaMkhyakAni 'joyaNAI' yojanAni 'addhajovaNaM ca' arddhayojanaM yojanaspArddha-dvau krozau ca 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvapucca vena 'male' mUle-mUladezAvacchedena 'addha terasa' arddhatrayodazAni-sArddhadvAdaza 'joyaNAI vikakhaMbhegaM' yoja nAni viSkambheNa-vistAreNa, 'majjhe' madhye-madhyadezAvacchedena 'cha sakosAI' paT-paTa. saMkhyAni sakrozAni-krozena sahitAni 'joyaNAI vivakhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNavistAreNa, 'uvari' upari uparitanabhAgAvacchedena 'tiNNi' trINi-trisaMkhyAni 'sa addhako. AyAma viSkaMbha hai / 'sattatIsa joyaNasahassAI, setIsa hajAra 'NavayaaDayAle' navasahita aDatAlIsa 'joyaNasae kiMcivisesAhie' arthAt 37948 setIsa hajAra nava so aDatAlIsa yojanase kucha adhika parikkhekheNaM' isakA parikSepa-gherAva hai 'patteyaM pratyeka-donoM 'pAyAra parikkhittA' prAkAra se veSTita hai| __ aba vaha nAkArakA varNana karate haiM 'teNaM' ityAdi 'teNaM' yamikA nAmakI donoM rAjadhAnI ke veSTanabhUta 'pAgArA' prAkAra-mahala 'sattatIsaM joyaNAI' setIsa yojana 'addhajoyaNaM ca' evaM adhayojana-do koza 'uddhaM uccatteNaM' Upara kI ora UMcA hai 'mUle addhaterasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' mUlabhAgameM 12 // sADe bAraha yojanakA inakA viSkaMbha hai| arthAt itanA isakA mUlabhAgameM vistAra hai 'majjhe cha sakosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM' madhyabhAgameM isakA viSkaMbha chaha yojana evaM eka kosa kA hai| 'upari tiNNi saaddhakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' Paa paDA che. 'sattatIsaM joyaNasahassAI' sAtrIsa 2 'Navaya aDayAle' nks| 243sIsa 'joyaNasae kiMci visesAhie' yAnathI / dhAre arthAt 37848 sAvIsa 2 nse| satAsIsa yoganI 44 kyAre 'parikkheveNaM' tana parikSa5 dhezavacha. 'patteyaM patteya' 424 arthAt sanna rAjadhAnI 'pAyAraparikkhittA' prA12-bhaDesathA vATAye cha. have te prAkAra mahelenuM varNana karavAmAM Ave che. 'teNaM' yami nAmanI 28 204dhAnI vITAyara 'pAgArA' bhaDasA 'sattatIsaM joyaNAI' sAtrIsa yona 'addha joyaNaM ca' mane madha yAna-2 13 'uddhaM uccatteNa' 52nI ta25 yA che. 'mULe addha terasa joyaNAI vikkhaMbheNaM' bhU bhAgamA saau| mA2 yojanA tanA vi04ma che. arthAt aTo men| bhUNa lAganA vistAra che. 'majjhe chasakkosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM' madhya mAmamA tenavina yApana ane se in| cha, 'uvari tiNi saaddhako ja026 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jambUdvIpaprajJaptisUtre sAI' sArddhakrozAni-krozArddhasahitAni 'joyaNAI vivakhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNa, to punarata eva 'mUle vitthiNNA' mUle vistINauM-madhyoparitanabhAgApekSayA vistAravantI, 'majjhe' madhye-mUlApekSayA 'saMkhittA' saMkSiptau-alpavistAravantau, 'uppi taNuyA' upari tanukau-mUlamadhyabhAgApekSayA svalpataravistArayuktau, 'bAhiM vaTTA' bahiH-vRttau-vartulAkArau, aMto' antaH-madhye-'cauraMsA' caturasrA-catuSkoNAkAro, 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamayausarvAtmanA ratnamayo, 'acchA' acchau prAgvat, tayoH kapizIrSakavarNakamAha-'teNaM' ityAdi, 'te NaM' tau-anantaroktau khalu 'pAgArA' prAkArau NANA viha paMcavaNNamaNIhi' nAnAvidhapaJcavarNamaNibhiH-nAnAvidhA:- padmarAgamarakatasphaTikAJjanadAdi bhedAH paJcavarNA:-kRSNAdivarNaviziSTAH maNayo yeSu tAni nAnAvidhapazcavarNamaNIni taiH 'kavisIsaehiM' kapizIrSakaiHkapizIrSAkAraiH prAkArAGgaH, 'uvasohiyA' upazobhitau-alaGkRtau, etadeva vivRNoti 'taM Uparake bhAgameM isakA viSkaMbha tIna yojana evaM DeDha kosakA hai| isa prakArakA viSkaMbha hone se ve yamaka parvata ' mUle vitthiNNA' mUla kI ora vistRta arthAt madhyabhAga evaM Uparake bhAgase vistAra vAlA hai 'majjhe saMkhittA' madhyabhAga mUla bhAgase saMkucita hai arthAt alpavistAra vAlA hai 'upi taNuyA' Uparako bhAga mUlabhAga evaM madhyabhAgase svalpa vistAra vAlA hai / ye prAsAda 'vAhiM vaho' bAhara kI bAju vartula AkAra vAle haiM 'aMto cauraMsA' madhyabhAgameM caurasa AkAra vAle haiM 'savvarayaNAmayA' sarvaprakArase ratnamaya hai 'acchau' svaccha sphaTika sadRza hai ityAdi vizeSaNa pahale ke samAna samaja leveN| aba inake kapizIrSa-agrabhAgakA varNana karate haiM-'teNaM' ityAdi 'teNe' Age kahe gae 'pAgArA' prAkAra 'NANAviha paMcavaNNamaNihiM' aneka prakArake padmarAgAdi pAMca prakAra ke maNiyoM se 'kapisIsaehiM' kapizIrSa ke sAI joyaNAI vikkhaMbheNe' 752nA lAmA tana Arra traya yamana mana hI na . // hArane 4i pAthI te yama 5'ta 'mUle vitthiNNA' bhUbhAgamA vistAra vANA arthAt madhyamA bhane 752nA mAthI vistAravANI che. 'majjhe saMkhittA' madhya bhAga bhUmAthI sais3. cha. meTa , 585 vistAra vA che. 'uppiM taNuyA' 52ne| magara bhUsamA ane bhaya mA 42i yo vistAravANI che. 24 prA2 'bAhiM vaTTe' mahArathI vatu // 2 cha. 'aMto cauraMsA' madhya bhAgamA yArasa maa4|21|| che. 'sabarayaNA mayA' sa 42thI 2tnabhaya che. 'acche' 2127 264nA vA che. tyA vishessnn| pahelAM kahyA pramANenA samajI levAM va tena pizISa- nAganu parSana 42vAmAM bhAva cha. 'teNaM' tyA 'teNaM' paDasA 4AI gye| 'pogArA' praa4|2| 'NANAviha paMcavaNNamaNihiM' bhane prA. 2 // 55 // 3 // pAMya 42nA 'maNahi' maNiyothI 'kavisIsaehiM' pizISa n| mAravA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam 203 jahA - ki0hiM - jAva sukille hiM' tadyathA - kRSNai ryAvicchuklaiH - kRSNAdivarNavarNanaprakAraH pRSThasUtrAnusAreNa bodhyaH / athaiteSAM kapizIrSakANAM mAnAdyAha- 'te NaM kavisIsagA' tAni khalu kapizIrSakANi 'addhako AyAmeNaM' arddhakrozam AyAmena - dairyeNa, 'desUNaM' dezonaMkiJcidezena hasitam ' addhakosaM uddhaMuccatteNaM' arddhakrozam Urdhvam uccatvena - unnatatvena prajJa ptAni evamagre'pi, 'paMca dhaNusayAI' paJca dhanuH zatAni paJca zatadhanUMSi 'bAhalleNaM' bAharayena piNDena 'savvamaNimayA' sarvamaNimayAni sarvAtmanA maNimayAni - padmarAgAdi maNi nirmitAni, 'acchA' acchAni - AkAzasphaTikavannirmalAni, atha yamikArAjadhAnyAH kiyanti dvArANi santItyAha - 'jamigANaM' ityAdi - 'jamigANaM' yamikayo - yamikA nAmnyoH 'rAyahANINaM egamegAe' rAjadhAnyoH ekaikasyAM - pratyekaM 'bAhrAe' bAhAyAM - pArzve 'paNavIsaM paNabIsaM' paJcaviMzaM 2 paJcaviMzatyadhikaM, 'dArasayaM' dvArazataM - dvArANAM zataM zatasaMkhyAni dvArANi AkAra vAle prAkAra ke agrabhAga se 'uvasohiyA' zobhita kisa prakArakI zobhA se yukta the ? so kahate haiM- 'taM jahA kiNhehiM jAva sukkillehiM' kRSNavarNavAle yAvat zuklavarNavAle kRSNAdivarNa kA varNana prakAra chaTThe sUtra se samajha leveM / aba kapizIrSa kA mAnAdikA varNana karate haiM - 'te kapisIsagA' vaha kapizIrSaka-prAsAdAgra bhAga 'addhakosaM AyAmeNaM' ardhA kosakA AyAma vAlA desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM' kucha kama AdhA kosa Upara kI ora se UMcA kahA hai 'paMcadhaNusayAI bAhalleNaM' pAMcaso dhanuSa bAlya moTAivAlA kahA hai 'savvamaNimayA' sarvaprakAra maNimaya kahA hai 'acchA' AkAza evaM sphaTika sadRza nirmala kahA hai / aba yamikA rAjadhAnI ke dvAra saMkhyA kahate haiM 'jamigANaM rAhANINa' yamikA nAmakI rAjadhAnIke 'egamegAe vAhAe' pratyeka pArzva meM 'paNavIsaM paNavIsaM' pacIsa pacIsa adhika 'dArasayaM' sodvAra prADAranA athalAgathI 'uvasohiyA' zolAyamAn che haivI zolAthI suzolita hutA ? me bAbhAM ve che. 'taM jahA kiNhehiM jAva sukillehiM bhajA varSAvAjA yAvat saha varNavANA, kaSNAdi vanuM vana chaThThA sUtrathI samajI levuM. have upazIrSanA bhAnAhinu varSAna 42vAmAM Ave che.- 'teNaM kavisIsagA' te upazIrSa 4 prAsAdAgrabhAga 'addhako AyAmeNaM' ardhA gAnA AyAbhavAjA che. 'desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM' ardhA gAu uparanI mAnnu yA che. 'paMcadhaNusayAI bAhalleNaM' pAMyaseo dhanuSa bheTasI mAhulya-laDA vAjA aDesa che. 'acchA' bhAAza bhane sTUTi vA nirmANa uDela che. have yamikA rAjadhAnInA dvArAnI sakhyA kahe che. 'jamigANaM rAyahANINaM' yamizrA rAjadhAnInA 'egAmegAe bAhAe' hare paDaNAbhAM 'paNa vIsaM paNavIsaM' panthIsa pasIsa adhi 'dArasayaM' sevA se dvArA 4hyA che. arthAt hare mAlu savAseo savAsI hrvaalthe| paNNatta' vAmAM Ave che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jambUdvIpaprajJaptisUtre paJcaviMzatyadhikAni, 'paNNattaM' prajJaptam, iti dvArazatamityanena sambadhyate, prajJaptAnIti dvArANI. tyanena upariSTAdAnIya sambandhanIyam, teSAM dvArANAM mAnAdyAha-'teNaM' tAni-anantarotAni khalu 'dArA' dvArANi 'vAvaDiM' dvApaSTi-dvASaSTi saMkhyAni 'joyaNAI addhayojaNaM ca' yojanAni arddhayojanaM-yojanasyArddha-dvau krozau ca 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'ikkatIsaM joyaNAI' ekatriMzataM yojanAni 'kosaM ca krozam-eka krozaMca 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNavistAreNa prajJaptAni, evamagre'pi tAvaiyaM ceva' tAvadeva-krozAdhikaika-triMzadyojanapramANameva 'paveseNaM' pravezena-bhUmigatatvena 'seyA' zvetAni-zuklavarNAni, 'varakaNagathUbhiyAgA' varakanakastUpikAkAni-uttamasuvarNamayalaghuzikharaviziSTAni, 'evaM' evam-etatprakArakaH, 'rAyappa. seNaijjavimANavattavyayAe' rAjapraznIyasUtrastha-vimAnavaktavyatAyAM-rAjapraznIyasUtre yadvimAnaMsUryAbhanAmakaM tasya vaktavyatAyAM-varNane yo 'dAravaNNo ' dvAravarNakaH-dvAravarNanaparaH padasamUhaH sa ihApi grAhyaH, sa ca kimparyantaH ? ityAha-'jAva aTTha maMgalagAIti' yAvadaSTASTamaGgalakAni-aSTASTamaGgalakAnIti padaparyanto dvAravarNako grAhyaH, sa ca varNako vijayadvAravarNanakahe haiM arthAt pratyeka bAju ekaso pacIsa ekaso pacIsa dvAra 'paNNattaM' kahA hai aba dvAroM ke mAnAdikA varNana karate haiM-'teNe' pahale kahe gae 'dArA' dvAra 'bAvahi joyaNAiM addhajoyaNaM ca' arddha yojana sahita bAsaTha yojana arthAt sADe bAsaTha yojana 'uddhaM uccatteNaM' UparakI tarapha UMcAivAle 'ikatIsaM joyaNAI kosaMca vibheNaM' ikatIsa yojana aura eka kosa ke viSkaMbhavAle kahe haiM 'tAvaiyaM ceva' itanAhI ikatIsa yojana aura eka kosa 'paveseNaM' bhUmigata kahe haiM 'seyA deta 'varakaNagathUmiyAgA' zreSTha suvarNamaya choTe choTe zikharoM se yukta 'evaM' isa prakAra se 'rAyappaseNaijjavimANa vattavyayAe' rAjapraznIyasUtra meM sUryAbhanAmakA vimAna ke varNana meM 'dAravaNNao' dvAroM ke varNana paraka pada kahe haiM ve yahAM bhI samaja leveN| vaha varNana kahA~ taka kahanA isake lie kahate haiM 'jAva aTThamaMgalagA iti' ATha ATha maMgalavAle yaha padaparyanta dvArakA varNana yahAM para have dvArA mAnAdinuM varNana karavAmAM Ave che. tene te pahelAM kahevAmAM Avela 'dArA' dvaare| 'bAvaDhei joyaNAI addhajoyaNaM ca' mardA yana sahita mAsa yona zarthAt saa| mAsa yAna 'uddhaM uccatteNe' 652 ta23 yAvA 'ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM' mevIsa ye mana me 26 (14mavANA Deta che. 'tAvaiyaM ceva' meTa seTa setrIsa yApana mana me asa 'paveseNaM' bhUminI maha2 usa cha. 'seyA' sa34 'varakaNagathUbhiyAgA' uttama suvA bhaya nAnA nAnA zipathI yuta 'evaM' se zatanA 'rAyappaseNaijjavimANavattavyayAe' rApraznIya sUtramA sUryAma nAmanA vimAnanA 1 nabhA 'dAra vaNNao' dvAzanA na 42naa2| 5ho 2 4aa cha, ta badhA ahIMyAM paNa samajI levAM. te varNana kayAM sudhInuM ahiyAM kahevuM te mATe kahe che. 'jAva adRTu maMgalAI' mA mA4 mA 54na 4thana paryanta dArAnu vana Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam prasaGge'STamasUtraTIkAyAM prAguktastata eva grAhyaH, granthavistArabhayAdatra nopanyasyate / atha yamikaTrAdhAnyo bahirbhAge parito vanapaNDavaktavyamAha - 'jamiyANaM rAyahANINaM' ityAdi - 'jamiyANaM rAyahANINaM cauddisi' yamikayo rAjadhAnyo caturdizi-pUrvAdi dikUcatuSTaye, 'paMca paMca jovaNasara avAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA' paJca paJca yojanazatAni abAdhAyAm - vyavadhAne nyasya catvAri vanapaNDAni prajJatAni, etadeva darzayati- 'taM jahA - asogavaNe' tadyathA - azokavanam - etatpUrvasyAm 1 'sattivaNNavaNe' saptaparNavanam - etaddakSiNasyAm 2, 'caMpagavaNe' campakavanam - etatpazcimAyAm 3, 'cUyavaNe' cUtavanam - Amravanam etaduttarasyAm 4, athaiteSAM mAnamAha - ' te NaM vaNasaMDA' ityAdi - ' te NaM vaNasaMDA' tAni - anantaroktAni vanapaNDAni - vanasamUhA, 'sAiregAI' sAtirekANi - kiJcidadhikAni 'bArasajoyaNasahassAI' dvAdazayojana sahasrANi - dvAdazasahasrasaMkhyAni yojanAni 'AyAmeNaM' AyAmena grahaNakara samajha leveM / yaha varNana vijayadvArake varNana prasaMga meM AThaveM sUtrakI TIkA pahale kahe haiM ataH vahAM se samajha leveM / granthavistAra bhayase ve yahAM dubArA nahIM kahate haiM / mikA rAjadhAnI ke bAhara ke bhAga meM cAroM tarapha vanaSaNDa kA varNana karate haiM- 'jamiyANaM rAyahANINaM' ityAdi 'jamiyANaM rAhANINaM cauddisiM' yamikA rAjadhAnIke cAroM ora 'paMca paMca joyaNasae bAhAe cattAri vaNasaMDA paNNatA' pAMcaso pAMcaso yojanake vyavadhAna meM cAra vaSaNDa kahe gaye haiM / 'taM jahA' ve vanaSaNDa isa prakAra ke the / 'asogavaNe' azokavana, isake pUrva meM 1 'sattavaNNa vaNe' saptaparNa vana yaha dakSiNameM2 'caMpagavaNe' campakavana, yaha pazcima meM 3 'cUyavaNe' Amravana, yaha uttara dizA meM 205 aba vanaSaNDakA mAna kahate haiM- 'tegaM vaNasaMDA' vaha vanaSaNDa 'sAiregAI' kucha adhika 'vAra joyaNasahassAI AyAmeNaM' bAraha hajAra yojana ki lambAI ahIMyA grahaNa karIne samajI levuM. te varNana vijayadvAranA varNananA prasaMgamAM AThamAM sUtranI TIkAmAM kahela che. tethI te tyAMnI samajI levuM yamikA rojadhAnInA bahuAranA bhAgamAM cAre tarapha Avela vanakhaMDanu varNana karavAmAM yAve che. 'jamigANaM rAyahANINaM' ityAhi 'jagaNaM rAyahANINaM cauddisi' yabhi sae avAhA pattAri vaNasaMDA paNNattA' vanapaMDe che. 'taM jahA' te vanaSa' yA pUrvabhAM 'sattavaNNavaNe' saptaparNA vana the pazcimamAM ke 3 'cUyavaNe' Amravana meM uttara dizAmA che. Duve vanaSatu mAna-prabhAvAmAM Ave che. 'teNaM vaNasaMDA' the vanaDe 'sAiregAI' 466 vadhAre 'bArasa joyaNa sahassAiM AyAmeNaM' mAra hajAra yeAjananI la bAIvALA rAjadhAnInI yAre hizAbhAM 'paMca paMcajoyaNayaso pAMyaso yognanA vyavadhAna vAjA yAra pramANe che 1 'asogavaNe' zovana tenI dakSiNa dizAmA che 2 'caMpagavaNe' yavana, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'paMca' paJca-pazcasaMkhyAni 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa, 'patteyaM 2' pratyekaM 2 catvAro'pi vanaSaNDAH 'pAgAraparivikhattA' prAkAraparikSiptA:-varaNapariveSTinAH, 'kiNhA' kRSNA:-kRSNavarNAH, etatpadopalakSato jambUdvIpapadmavaravedikA prakaraNagataHsampUrNI 'vaNasaMDavaNNao' vanaSaNDavarNakaH tathA 'bhUmIo pAsAyavaDeMsagAya bhANiyavyA' bhUmayaH prAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyA:-vaktavyAH, tatra vanaSaNDabhUmibhAgayovarNakaH paJcamaSaSThasUtrAbhyAM grAhyaH, prAsAdAvataMsakavarNakazca rAjapraznIyasUtrasyASTaSaSTitamasUtrasya matkRta subodhinI TIkAto'tratyASTamasUtra TIkAtazca bodhyaH, tathaiva bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH ullokaH saparivArANi siMhAsanAni ca vaktavyAni, tatra khalu catvAro devA maharddhikA yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-azokaH1 saptaparNaH2campakaH3 cUtaH4, tatrAzokanAmA. devo'zokavanaprAsAde parivasati, evaM zeSeSu triSvapi vanasadRzanAmAnastrayo devAH parivasanti / vAle haiM / 'paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM' pAMcaso yojanakA isakA viSkaMbha coddaaii-hai| 'patteyaM pratyeka vanaSaNDa 'pAgAra parikkhittA' prAkArase pariveSTita haiN| 'kiNhA' kRSNA: kRSNavaNese yukta the kRSNAdi padopalakSita padasamUha jaMbUdvIpa padmavara vedikA prakaraNameM kahe anusAra 'vanasaMDavaNNao' sapUrNa vanaSaNDakA varNana kaha lenA cAhie / tathA-'bhUmio pAsAyavaDeMsagA ya bhANiyako' bhUmi evaM prAsAdAvataMsaka kahanA cAhie' usameM vanaSaNDa aura bhUmibhAgakA varNana pAMcave evaM chaTe sUtrase kahanA cAhie / tathA prAsAdAvataMsakakA varNana rAjapraznIya sUtrake 6 veM sUtrakI mere dvArA kI gaI subodhinI TIkA se jambUdvIpa prajJaptike AThaveM sUtrakI TIkAse samajha leveM / vaha isa prakAra hai-usakA bhUmibhAga bahusama evaM ramaNIya hai, ulloka-agAsI vAle haiM usameM saparivAra siMhAsana kahe gae haiN| usameM cAra deva jo ki maharddhika yAvat palyopamakI sthitivAle hai cAra devake nAma isa prakAra haiM-azoka1, saptaparNa2, campaka3, evaM cUta4, usameM azoka Baa che. 'paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM' pAMyasA yogananA tamanA vi04-paDAmA 4sa cha. 'patteyaM patteya' 24 vana 'pAgAraparikkhittA' prADArathI vIjAyeta che. 'kiNhA' kRSNa-kuNu varNavALA che. kaSNAdi padathI bedhakarAtA padasamUha jaMbudvIpanI padmavaradikAnA 42mA 4aa pramANe 'vanasaMDavaNNao' saMpUrNa vana nu varNana hI nako. tabhA 'bhUmio pAsAyavaDeMsagAya bhANiyavvA' bhUbhimane prAsa hota 4& sevana se. temAM vanakhaMDa ane bhUmibhAganuM varNana pAMcamA ane chaTThA sUtramAMthI kahI levuM joIe. tathA prAsAdAvartAsakanuM varNana rAjapraznIya sUtranA 68 mA sUtranI mArA dvArA karavAmAM Avela sudhinI TIkAmAMthI samajI levuM. te varNana A pramANe che-tene bhUmibhAga basama ane maNIya che. ulaleka-agAsIvALA che. temAM saparivAra siMhAsana kahevAmAM AvelA che. cAra deva ke jeo mahaddhika yAvat palyopamanI sthitivALA che. temAM cAra denA nAma A pramANe kahelA che. azoka 1 saptaparNa 2 campaka 3 ane cUta 4 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yama kA rAjadhAnyorvarNanam 207 atha yamikayorantarbhAgavarNakamAha-'jamiyANaM' ityadi, 'jamigANaM rAyahANINaM' yamikayo rAjadhAnyoH pratyekam 'aMto' antaH-madhyabhAge 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya 'vaNNagotti' varNakaH prAgvadbodhyaH yathA prAka AliGgapuSkaramiti vA yAvat paJcavarNamaNibhirUpazobhitaH vanaSaNDa vihIno yAvad bahavo devAzca devyazcA''sate yAvada viharantIti paryanto'bhihitaH so'trApi grAhyaH, vizeSa jijJAsubhiH paJcamaSaSThasUtre vilokanIye / 'tesi NaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesamAe' teSAM ca bahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgaH, 'ettha gaM' atra-atrAntare khala 'duve uvayAriyAlayaNA' dve upakArikAlayane-upakaroti-upaSTabhnAti prAsAdAvataMsakAnItyupakArikA-rAjadhAnIpatisatkaprAsAdAvataMsakAdInAM pIThikA, anyatratviyamupakAryopakAriketi prasiddhA, uktaM ca-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArikA' iti sA layanamiva-gRhamivetyunAmadhArI deva azoka vana ke prAsAda meM nivAsa karate hai, isI prakAra bAkI ke tInoM deva vana sarIkhe nAma vAle tat tat prAsAdoM meM nivAsa karate haiN| aba yamikA rAjadhAnIke andara ke bhAgakA varNana karate haiM-'jamigANaM' i0 'jamigANaM rAyahANINaM' pratyeka yamikA rAjadhAnIke 'aMto' madhyabhAgameM 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' atyanta sama evaM ramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai| usakA varNana 'vaNNagotti' jaise pahale AliMga puSkarake samAna yAvat pAMca varNa vAle maNiyoMse zobhAyamAna the evaM aneka deva evaM deviyAM zayana karate hai yAvat vicarate hai yaha kathana paryanta prathama kahe anusAra samajha leveM vizeSa jijJAsu pAMcaveM evaM chaTThA sUtrameM dekha leveN| 'tesiNaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe' yaha pahusamaramaNIya bhUmibhAgake ThIka madhyabhAgameM 'ettharNa' yahAM para 'duve upayAriyAlayaNA' do upakArikAlayana arthAt prAsAdAvataMsaka pIThikA jo upakArikAke nAmase prasiddha te azaka nAmavALA deva azokavananA prAsAdamAM nivAsa kare che. e ja pramANe bAkInA traNe deve vananA nAma sarakhA nAmavALA e-e prAsAdomAM nivAsa kare che. ve ybhi| 24dhAnInA nA nAganu varNana 42pAmA Ave che. 'jamigANaM' . 'jamigANaM rAyahANINa' 424 bhidd| 204dhaaniin| aMto' madhya bhAgamA 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' atyaMta sama bhane 2bhaNIya avo bhUmimA 4 cha. 'vaNNa tti" varNana jema pahelAM AliMga puSkaranI sarakhA yAvat pAMca varNavALA maNiyothI zobhAyamAna hatA. temaja aneka deva ane deviyo zayana kare che. yAvat vicare che. A kathana paryanta pahelAM kathanAnusAra samajI levuM. 'tesiNaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajhadesabhAe' te maI sabharabhaNIya bhUmi ma 2252 madhya Twi 'etthaNa' mADiyAM 'duve uvayAriyAla paNA' meM 65. kArikAlayana arthAta prAsAdAvataMsaka pIThikA ke je upakArikAnA nAmathI prasiddha che. kahyuM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jambUdvIpaprajJaptisUtre pakArikAlayanaM, tacca dvayorAjadhAnyorekaimiti dve te iti dvitvena nirdeza iti upahArikAlayane 'paNNattA' prajJapte, tayormAnAdyAha-'bArasa' ityAdi-'bArasamAyaNasayAI bhASAmavikkhaMbheNaM' dvAdazayojanazatAni AyAmaviSkambheNa-daivistArAbhyAm , mUle samAhAradvandvaH, 'tiNNi joyaNasahassAI' trINi-trisaMkhyAni yojanasahasrANi 'satta ya' sapta- samasaMkhyakAni 'paMcANaue' paJcanavatAni-pazcanavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA prajJapte iti pUrveNa sambandhaH, emagre'Se 'addhakolaMca' adakozaM krozasyAI 'vAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, 'savvajaMbUNayAmayA' sarvajambUnadama pe--sarvAtmanA jAmbUnadamayejambUnadabhavottamajAtimuvarNamaye tathA 'acchA' acche-AkAzasphaTikavanimale, 'patteyaM2' pratyekaM2 dve api 'paumavaravejhyAparikkhittA' padmavaravedikA parikSipte-padamavasvedikAbhyAM parikSipte-pariveSTite, 'patteyaM2' pratyekaM2-duyoH 'vaNasaMDavaNNo ' vanapaNDavarNakaH vanapaNDayoH hai| kahA bhI hai-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJA mupakAryopakArikA' rAjAoMkA gRhasthAna upakArikA evaM apakArikA se yukta kahA hai| vaha gRha ke jaise upakArikAlayana donoM rAjadhAnI meM eka ekake kramase do 'paNNatte' kahe haiM aba upakArikAlayanakA mAnAdi kahate haiM-'bArasa' ityAdi ... 'bArasa joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM' bAraha yojana ke lambe cauDe hai 'tiNi joyaNa sahassAI' tIna hajAra yojana 'sattaya paMcANaue joyaNasae' sAtaso paMcANu yojana 'parikkheveNaM' isanA parikSepa haiM 'addhakosaM ca' AdhAkosa kI 'bAhalleNaM' moTAI hai 'savvajaMbuNayAmayA' sarvAtmanA jaMbUnadamaya uttama suvarNa maya hai| 'acchA' AkAza evaM sphaTika sadRzanirmala hai / 'patteyaM 2' pratyeka arthAt donoM upakArikAlayana 'paumavaravejhyA parikkhittA' padmavara vedikA se pariveSTita hai 'patteyaM 2' donoM 'vaNasaNDavaNNao' vanaSaNDa varNana paraka padasamUha paNa cha.-'gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakariko sAnA sthAna 754 // 24 // mana m541rikAthI yukta kahela che. e upakArikAlayana beu rAjadhAnIyomAM gRhanA rUpamAM eka ekanA bhathI me 'paNNattA' che. Dave 954||24aaynnaa bhAnA prabhA matAve che. 'bArasa' tyAha 'bArasa joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM' mAraso yauna 28mA inn paDANAle. 'tinni joyaNasahassA' pa M2 yona 'sattaya paMcANaura joyaNasae' sotaso paayaa| yona. 'parikkheveNaM' ten| parikSa5 43 che. 'addhakosa ca' mA kI 'bAhalleNaM' tanI 11 che. 'savba jaMbUNayA mayA' sarva zata bhUna nAmAnA uttama suvA bhaya che. 'acchA ' 4Aza sana 26Ti4 s25|| na cha. 'patteyaM 2' 124 23 64. 424 sayana 'paumavaraveiyA parikkhittA' 512 thI pITA che. patteyaM' menA 'vaNasaMDa vaNNao' panapana vana saMdhI 5ho 'bhANiavvo' hI sevA naye. se Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam varNakaH-varNanaparaH padasamUho 'bhANiyavyo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, sa ca paJcamasUtrokta jambUdvIpa. jagatIvanaSaNDa vivaraNato bodhyaH, upakArikAlayanamadhye caturdizi 'tisovANapaDikhvagA' trisopAnapratirUpakANi sundarArohAvarohatrimArgA 'toraNa cauddisiM' toraNacaturdizItyatra toraNeti-luptavibhaktikaM padam tena toraNAnIti pRthak bodhyam , tatazcaturdizi pUrvAdi dika catuSTaye toraNAni-bahirANi catvAri, tathA 'bhUmibhAgA ya' bhUmibhAgA upakArikAlayanamadhye 'bhANiyavvatti' bhaNitavyAH, iti, tatsUtrANi jIvAbhigamopAGgagatAni krameNaivam-'se vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakkavAlavikkhaMbheNaM upayAriyAlayaNasamae parikkheveNaM, tesi NaM uvayAriyAlayANaM cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, vaNNao, tesi NaM tiso. vANapaDirUvagANaM purao patteyaM2 toraNA paNNattA, vaNo , tesiNaM uvayAriyAlayANaM upi bahusamaramaNijje bhUpimAge paNo jAva maNIhiM upasobhie iti, etacchAyA vyAkhyA ca sugmaa| 'bhANiyavyo' kahanA caahie| vaha pada samUha pAMcaveM sUtra meM jaMbUdIpa jagatI evaM vanaSaMDake varNana prasaMgase jJAta karaleveM / upakArikAlayana ke madhya meM cAroM tarapha 'tisovANapaDirUvagA' suMdara Aroha avaroha yukta trimArga kahe haiM 'toraNa caudisiM' cAroM dvArake cAroM dizAmeM toraNa cAra kahe haiM 'bhUmibhAgAya' uparikAlayana ke bIca meM bhUmi bhAga'bhAgiyavyati' kahanA cAhie tatsaMbaMdhi sUtrapATha jIvAbhigama upAMmameM kahe haiM vaha kramase isa prakAra hai 'se NaM dhaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakavAla vizvaMbheNaM uvariyAlayaNa samae parikkheveNaM' tesiMNaM uvariyAlayaNANaM cauddissi cattAri lisotANapaDirUyA! paNNatA, vaNNao tesiNaM tisovApApaDirUvagANaM purao pattaya 2 toraNA pnnnntaa| vaNNao 'tesiMNaM uvayAriyAlayaNANaM upiM bahusamaramaNijje bhUmi bhAge paNNatte jAva maNIhiM uvasobhie iti' ___ aba yamaka devake mUla prAsAdakA varNana karate haiM-'tassa NaM' uparameM varNita varNana saMbaMdhI pada pAMcamAM sUtramAM jaMbudvIpanI jagaLI ane vanakhaMDanA varNananA prasaMgathI samalava 54siyananI vayAM yAre yo 'tisovANapaDirUvagA' t2| yaha pAne anubhava suha2 1 bhAga 4sA che. 'toraNa caudisiM' yAre 42vAnanA yAre hizAmA to25 4aa cha. 'bhUmibhAgAya' hebhana bhUmimA 'bhANiyavvo' 4hise ye pana sadhI sUtra bhima nAmanA BAma he che. te bhathI mA prabhArI cha -'se gaM vaNasaMDe desUNAI do joSaNAI cakavAlavikkhaMbheNaM uvariyAlayaNasamae parikkheveNaM te siMNaM uvariyAlayaNANaM caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA eNNattA raNao tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA vaNNao tesiNaM upariyAlayaNANaM uppi vahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva maNihi uva sobhie iti' ve yama hevanabhUkha prAsAnu varNana 42pAmA mAve . 'tassa gaM' 52 1 42vAmAM mAvesa 54||24||jynnaa 'bahumajhadesabhApa' ma. ja027 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 210 jambUdvIpaprajJaptisUtre ___ atha yamakadevayormUlaprAsAdasvarUpamAha-'tassa NaM' ityAdi-'tassa gaM' tasya-anantaroktasya upakArikAlayanasya khalu 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAgaH, 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' ekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, asya mAnamAha-'bAvaDiM' dvApaSTi-dvASaSTi saMkhyAni 'joyaNAI addhajoyaNaM ca' yojanAni arddhayojana ca-yojanasyAI ca 'uddhaM uccattaNaM' Urdhvamuccatvena, 'ikkatIsaM ekatriMzatam-ekatriMzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'kosaM ca' krozaM ca 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya vistArAbhyAm prajJaptaH, tasya 'vaNNao' varNako'STamasUtragatavijayaprAsAdAnusAreNa bodhyaH, 'ulloNa' ullokouparitanabhAgau, 'bhUmibhAgA' bhUmibhAgau-adhobhAgau, 'sIhAsaNo saparivArA' siMhAsane saparivAre-sAmAnikAdi suraparivArANAM bhadrAsanarUpaparivArasahite, epAmullokAdInAM dvitvena prAsAdasya caikatvena vivakSA sUtrakArapravRttivaicicyAt, atha mUlaprAsAdAvataMsakasya parivAraprAsAdapaGktitrayaM prarUpayati-'evaM pAsAyapaMtIo' ityAdi-'evaM evaM-mUlaprAsAdAvataMsakavat 'pAsAyapaMtIo' prAsAdapaGktayaH-parivAraprAsAdazreNayo jJAtavyAH, -tAzca jIvAbhigamAd upakArikAlayana kA 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAga hai etthaNaM' vahAM para 'ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' eka prAsAdAvataMsaka mahala vizeSa kahA hai / usa prAsAdAvataMsaka kA mAnAdi kA varNana karate haiM 'bAvahi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccattaNaM' sADi bAsaTha yojanakI usakI uparakI taraphakI UMcAi kahI hai| 'ikatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhabheNaM' ekatIsa yojana aura eka kosa kA usakI lambAi coDAI kahI hai, usakA 'vaNNao' varNana AThaveM sUtra meM vijaya prAsAda ke varNana samAna samajha leveM 'ulloyA' Upara kA 'bhUmibhAgA' nIce kA bhUmibhAga 'sIhAsaNA saparivArA' saparivAra siMhAsana arthAt sAmAnikAdi deva parivAra ke bhadrAsana sahita kahanA caahie| aba mUlaprAsAdAvataMsaka kI parivArabhUta tIna prAmAda paMktikA varNana karate 12 madhya bhAgamA 'esthaNaM' tyA mAgaNa 'ege pAsAyavaDeMsae paNNatte' meM prAsAhAta athata mahela kahevAmAM Avela che. have e mahelanA mApanuM varNana kare che. 'bAvaDhi joyaNAI addhajoyaNaM ca uddhaM uccatteNa' sADI mAsa yonanI tanI yA cha. 'ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM trIsa yAna mana me4 // 28 // tanI mA pA 4sa . tenu 'vaNNao' varNana mama sUtramA visya vAranA vana pramANu sabha ''ulloyA' 52 An 'bhUmibhAgA' nye| bhUmimA 'sIhA saNA saparivArA' parivAra sahita si sn| arthAt sAmAni vagere vonA parivAnA bhadrAsane sahita varNana karavuM joIe. have mULa prAsAdAvatuMsakanA parivAra rUpa traNa prAsAda paMktinuM varNana karavAmAM Ave che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam bodhyAH, tAzca mUlaprAsAdatazcatasRSu dikSu padmAnAmiva pariveSTanarUpA bodhyAH, na punaH sUcizreNirUpAH, tatra prathama-prAsAdapakti pATha evam-'seNaM pAsAyavaDeMsae aNNehiM cauhiM tadadhuccattapamANamittehiM pAsAyavaDeMsaehiM savao samaMtA saMparikkhitte' etacchAyA-sa khalu prAsAdAvataMsako'nyaizcaturbhistadoccatvapramANamAtraiH prAsAdAvataMsakaiH sarvataH samantAt saMparikSiptaH' etavyA yA-saH- mUlaprAsAdAvataMsakaH khalu anyaiH-svAtiriktaiH caturbhiH tadoccatvapramANamAtraiH-atroccatvazabda utsedhaparaH, pramANazabdazca viSkambhAyAmaparaH, tena tasmAtmUlaprAsAdAt mUlaprAsAdamapekSyetyarthaH, addham-uccatvam-utsedhaH, pramANamAtraM-pramANaMmAnaM tadeva pramANamAtram viSkambhAyArUpapramANameva ca yeSAM tAdRzaiH prAsAdAvatasakaiH sarvataH-sarvadikSu samantAt-sarvavidikSu saMparikSiptaH-pariveSTitaH, eSAM saMparikSepaprAsAdAnAmuccatvAdikaM tu sUtrakAraH sAkSAdevAha-'ekkatIsaM' ityAdi-te khalu prAsAdAvataMsakAH 'ekatIsaM' ekatriMzatam-ekatriMzatsaMkhyAni 'joyaNAI' yojanAni 'kosaM ca' krozam eka krozaM ca 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena, 'sAiregAI' sAtirekANi-arddhakozAdhikAni 'addhasolasa joyaNAI' arddhaSoDazayojanAni-sArddhapaJcadazayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairdhya-vistArabhyAm 1, atha 'biiyapAsAyapaMtI' dvitIyaprAsAdahaiM-'evaM' mUlaprAsAdAvataMsaka ke samAna 'pAsAya paMtIo' parivArabhUta prAsAda paMktiyoM kA varNana samajaleveM / usakA varNana jIvAbhigama sUtra se jaanleveN| ve paMktiyAM mUlaprAsAdase cAroM dizAmeM padmoM ke samAna pariveSTana rUpa samajaleveM sUci ke zreNi samAna na samajeM vahAM prathama prAsAdapaMkti kA varNanarUpa pATha isa prakArahai-'se NaM pAsAyavaDeMsae cauhiM taduccattapamANamittahiM pAsAyavau~saehiM savvao samaMtA saMparikkhitte' vaha mUla prAsAdAvataMsaka dUsare usase ardhA UMccatvapramANa vAle cAra prAsAdAvataMsakoM se sarva dizAmeM arthAt cAroM ora pariveSTita aise kahe gae haiN| ve pariveSTita prAsAdoM ke uccatvAdi svayaM kahate haiM-ve prAsAdAvataMsaka 'eka. tIsaM' ikatIsa 'joyaNAI kosaM ca uddhaM uccattaga' yojana evaM eka kosa upara evaM' bhUsa prAsAvita sanI samAna 'pAsAya paMtIo' parivAra bhUta prAsAda pticenuM varNana samajI levuM. te prAsAda paMkti mUla prAsAdanI cAre dizAmAM kamaLanI jema vIMTaLAyela samajI levI seInI paMkti pramANe na samaje. tyAM paDasI prAsAtinA pAna 35 5|maa prabhArI che. 'se NaM pAsAyavaDeMsae aNNehiM cauhi taduccattapamANamittehiM pAsAyavaDe sarahiM savvao samaMtA saMparikkhitte te maLa prAsAdAvataMsaka bIjA tenAthI addhi uMcAI vALA cAra prAsAdAvataMsake thI cAreya dizAmAM arthAt cAre tarapha vIMTaLAyela kahyA che. te vIMTaLAyela prAsadanI uMcAI vigere sapA 4thana svaya' sAra 4 che. te prAsAdAta 'ekatIsaM' metrIsa 'joyaNAI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 jambUdvIpaprajJaptisUtre paGktiH , tatsUcakapAThazcaivam-'teNaM pAsA baDeM sagA aNNehiM cauhiM tadadhuccattappamAgamittehiM pAsAyava.saehiM savvo samaMtA saMparikkhitA' etacchAyA-pAThamAtragamyA, vyAkhyAtu-te-prathamapaGktigatAzcatvAraH khalu prAsAdAvataMsakAH pratyekam anyaiH-svabhinnaiH catubhiH tadoccatvapramANamAtrai-mUlapAsAdotsedhaviSkambhAyAmampannaiH-mUlaprAsAdApekSayA caturbhAgapramANaiH prAsAdaiH saMparikSitAH, iti, ata eva caturdikSu catvArazcatvAra iti saMkalanayA sarve poDaza prAsAdAH, eSAmuccatvAdikaM tu sUkRta sAkSAdevAha-'teNaM pAsAya. vaDeMsagA' te khalu prAsAdAvataMsakA:-'sAiregAI" sAtirekANi-arddhakrozAdhikAni : paddhasoLasajoyaNAI' ArddhaSoDazayojanAni-sArddhapazvadazayojanAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccasvena, 'sAiregAi" sAtirekANi-krozacaturthIzAdhikAni 'aTTapAi' arddhASTamAni-sArddhasapta 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAma viSkambheNa iti 2, atha 'taiyapAsAyapaMtI' tRtIyaprAsAdapaGktiH -tatsUcakapATha evam-'te NaM pAsAyavaDeMsagA aNNehi cauhiM kI aura UMcA kahA hai| 'sAiregAI' bu.cha adhika addhasolama joyaNAI' AyAmavikkhaMbheNaM' sADe paMdraha yojana usakI laMbAI coDAi kahI hai| aba dUsarI prAsAdapaMkti sUcaka pATha isa prakArahai-'teNaM pAsAyava.sayA bhaNNehiM carahiM tadadhuccatta pamANamittahi pAsAyavaDeMsa ehiM savvao samaMtA saMparikkhittA' prathama paMkti meM kahe gae cAroM prAsAdAvaMtalaka, dUsare usase Adhi UMcAivAle mUlaprAsAda se Adhe utsedha AyAmaviSkaMbha vAle mUla prAsAda kI apekSA caturbhAga pramANavAle cAra prAsAdoM se pariveSTita kahe haiM, isa prakAra cAroM dizAoM meM cAra-cAra kahane se 16 solaha prAsAda ho jAte haiN| unakI UMcAi Adi mAna sUtrakAra svayaM kahate haiM-'teNaM pAsAyavaDeMsagA' ve prAsAdAvataMsaka 'sAtiregAI' adhe kosa adhika 'addhasolasa joyaNAI' sADe pandraha yojana 'urdU uccattaga' UMcA kahA 'sAiregAI pAva kosa adhika 'aTThamAI joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' sADesAta yojanakA inakA AyAmaviSkaMbhakahA hai| kosaM ca uddhaM uccatteNaM' yAna ane se 13 220 yA hyA che. 'sAiregAI' 444 padhAre 'addhasolasa joyagAI AyAmavikhaMbheNaM' sA71 542 yAnI tenI and pApA che. va bhI prAta sadhI pAI 3 cha-'te NaM pAsAyavaDe sagA aNNehi cauhi tadadhuccattapamANamittehi pAsAyabaDe sarAhe savvao samaMtA saMparikkhittA' par3atI prAsAda paMktimAM kahela cAre prAsAdAvata eka bIjA tenAthI addhi uMcAIvALA mUla prAsAdathI ardhA AyAma viddhabha ane ubhedhavALA mUla prAsAdanA karatAM catubhoga pImANuvALA cAra prAsAdathI vIMTAyela che. A rIte cAre dizAmAM cAra cAra kahevAthI 19 soLa mAsAhI 27 onya che. tenI yA vagere prabhAra sUtrA2 svayaM matAva cha.-'teNaM pAsAya. vaDeMsagA' se prAsAhAta 'sAtiregAiM aghoM 34s 'addhasolasa joyaNAI' sA152 yAna 'uddhaM uccattaNa' yA 498 cha, 'sAiregAI' 5 / 13 madhi: 'aTThamAI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAra: sU. 21 yama kA rAjadhAnyorvarNanam 213 tadaddhuccattappamANamitehiM pAsAyavaDeMsa ehiM santrao samaMtA saMparikkhittA' etacchAyA prAgvat vyAkhyAtu-te- dvitIyaparidhigatAH SoDazaprAsAdAvataMsakAH khalu pratyekamanyaizraturbhistadarddhAccatva pramANamAtraiH- mUlaprAsAdApekSayA'STAMzapramANaJcatvaviSkambhAyAmaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, ata eva tRtIyapaktigatAH prAsAdAzcatuSSaSTiH, epAmuccatvAdikaM sUtrakRt svayamAha'te NaM pAsAyavaDeMsagA' te - catuSSaSTirapi prAsAdAvataMsakAH khalu 'sAiregAi " sAtirekANi - bharddhakrozAdhikAni 'addhaTTamAI' arddhASTamAni - sArddhasapta 'joyaNAI' yojanAni 'uddhaM ucca'teNaM' Urdhvamuccatvena, 'sAiregAI' sAtirekANi - sArddhakrozASTamAMzAdhikAni 'addhaTThajoya'gAI' adhyuSTayojanAni - adhyuSTAni - sArddha tRtIyAni yojanAni ' AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambhena- dairdhya - vistArAbhyAm eSAM sarveSAM 'vaNNao' varNakaH - varNanaparaH padasamUhaH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni ca saparivArANi - sAmAnikAdi suraparivArANAM bhadrA aba 'taiya pAsA paMtI' tIsarI prAsAdapaMkti kA varNana karate haiM - teNaM pAsA - yavaDeMsagA aNNehiM cauhiM tadaddhuccattapamANamitehiM savvao samatA saMparivittA' dUsarI paridhigata solaha prAsAdAvataMsaka pratyeka dUsare usase Adhe UMce aise cAra prAsAdAvataMsaka kI jo mUla prAsAda kI apekSA aSTamAMza pramANa evaM AyAmaviSkaMbha se cAroM tarapha saMparikSipta kahe haiM / ataH tIsarI paMktigata cosaTha prAsAda hote haiM / usakA uccatvAdi sUtrakAra svayaM kahate haiM - ' teNaM pAsAyavaDe - sagA' ve 64 cosaTha prAsAdAvataMsaka 'sAiregAI' AdhA kosa adhika 'aTTamAiM joyaNAI uddhaM uccatteNaM' sADe sAta yojana UMce kahe haiN| 'sAiregAI' kucha adhika 'ajoyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' sADe sAta yojana ke AyAma viSkaMbhavAle kahe haiM / ina sabakA 'vaNNao' varNana paraka pada samUha 'sIhAsaNA saparivArA' parivAra sahita siMhAsana arthAt sAmAnikAdi deva ke parivAra ke bhadrAsana rUpa joyaNAI AyAmavisaMbheNaM' sADA sAta yojana bheTasI tenI saMmAha paDojA aDesa che. ye 'taiya pAsa paMtI' trI sAhati paryana svAmAM Ave che.- 'teNaM pAsAyavaDeMsagA aNNehi N cauhiM tadadhuccattapamANamittehiM savvao samaMtA saMparikkhittA' khIjI paridhigata seLa prAsAdAvatasake| dareka khIjA tenAthI adhi uMcAivALA evA cAra prAsAdAvatasake ke je mUtra prAsAdanA karatAM AThamAM bhAga jeTalA pramANanA AyAma ane vika bhavALAthI cAre bAju vI'TAyela kahyA che. rIte trIjI paMktinA ceAsaTha AsAho thAya che. tenI yA vigere pramANu sUtrahAra syaM tAve che.- 'te NaM pAsAyavaDeM sagA' the 64 AsAhAvata' sI 'sAiregAI' ardhA gAu adhi 'aTTamAI joyaNAI uddha uccaNa' sADA sAta yogana bheTalA yA uDela che. 'sAiregAI' 444 vadhAre 'addhaTTa joyaNAI AyAmakkhimeNaM' sADA sAta yojana bheTanA AyAbha viSThANA Desa che. maMdhAnA 'vaNNao' vAna' yaha 'sahAsaNA saparivAra' parivAra sAthai siddhAsana A Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jambUdvIpaprajJaptisUtre sanarUpaparivArasahitAni prAgvat saMgrAhyANi / atra paktiprAsAdeSu siMhAsanaM pratyekamekaikam, mUlaprAsAde tu mUlasiMhAsanaM siMhAsanaparivArasahitamityAdi, kSetrasamAsavRttau, tathA prathamatRtIyapaGktayomalaprAsAde parivAratvena bhadrAsanAni dvitIyapaGktayau ca parivAratayA padmAsanAni, iti jIvAbhigamopAGge' ityAdi visaMvAdasamAdhAnaM bahuzrutagamyam , yadyapi jIvAbhigame vijayadevaprakaraNe tathA zrI bhagavatyaGgavRttau camaraprakaraNe catasraH prAsAdapaGktatha uktAH, tathA'pIha yamakAdhikAre tisra evoktA iti bodhyam , timRNAmapi patInAM prAsAdasaGkalanaivam-mUlaprAsAdena sArddha sarveSAM prAsAdAnAM paJcAzItiH saMkhyA 85, athAtra sabhApaJcaka nirUpayiSurAdau sudharmAsabhAsvarUpamAha-'tesi NaM mUlapAsAyava DiMsayANaM uttarapurasthime' tayoH khalu mUlaprAsAdAvataMsakayoH uttarapUrvasyAm-IzAnakoNe 'disIbhAe' digbhAge dizordvayorbhAge-aMze 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'jamagANaM devANaM' yamakayodevayoH yogye 'muhaparivAra sahita pahale varNita prakAra se varNana karaleveM / yahA~ paMkti prAsAdoM meM pratyeka ko eka eka siMhAsana kahe hai| mUla prAsAda meM to mUla siMhAsana siMhAsana ke parivAra sahita kSetra samAsa vRtti meM kahe haiN| tathA prathama evaM tIsarI paMkti meM mUla prAsAda meM parivAra rUpa bhadrAsana evaM dUsarI paMkti meM parivAra bhUta padmAsana jIvAbhigama upAGga meM kahAM hai / isa visaMvAda kA samAdhAna bahuzruta gamya hai / yadyapi jIvAbhigama meM vijaya deva ke prakaraNa meM tathA zrI bhagavatIsUtra meM camara ke prasaMga meM cAra prAsAda paMkti kahI hai tathApi yahA~ yaha gamakAdhikAra meM tIna hI prAsAdapaMkti kahI hai| tInoM paMkti prAsAdoM kA saMkalana karane para kula saMkhyA 85 pacAzI AtI haiN| ___ aba sabhA paMcaka kA nirUpaNa karate hue sUtrakAra prathama sudharmAsabhA kA varNana karate haiM-'tesiM NaM mUla pAsAyavaDiMsagANaM uttara purathime' una mUla prAsAda ke arthAta sAmAnikAdi devanA parivAranA bhadrAsane rUpa parivAra sahita pahelAM varNana karela prakArathI varNana karI levuM. ahiM pakti prAsAdemAM darekane eka eka siMhAsana kahela che. mULa prAsAdamAM te mULa siMhAsana siMhAsananA parivAra kSetra mAsa vRttimAM kahela che. tathA pahelI ane trIjI paMktimAM mUla prAsAdamAM parivAra rUpa bhadrAsana tathA bIjI paMktimAM parivAra bhUta padmAsana vAbhigama upAMgamAM kahela che. A pheraphAranuM samAdhAna bahuzruta ja samajI zake tema che. jo ke jIvAbhigamamAM vijaya devanA prakaraNamAM tathA zrI bhagavatI sUtramAM camaranA prasaMgamAM cAra prasAda paMkti kahI che. te paNa ahiMyA yamakAdhikAramAM traNa ja prAsAdapaMkti kahela che. traNe prAsAdapaMktinA prAsAdo meLavavAthI 85 paMcAsI thAya che. have sabhA paMcakanuM nirUpaNa karatA sUtrakAra pahelA sudharmA sabhAnuM varNana kare che. 'tesiMNa mUlapAsAyavaDisayANaM uttarapurathime' se bhU pAsAhAtI zAna 'disIbhAe' Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam 215 mAo' sudharme - suSTu zobhano dharmaH - sAparAdhaniraparAdhanigrahAnugrahalakSaNo rAjadharmo yatra te tathA, etannAmnyau 'sahAo' sabhe pratyekamekaiketi dve 'paNNattAo' prajJapte, tayormAnAdyAha- ' addhaterasa' ityAdi 'addhaterasajoyaNAI' arddhatrayodazayojanAni 'AyAmeNaM chassakosAI' AyAmena SaT sakrozAni 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa vistAreNa 'Nava joyaNAI' uddhaM uccatteNaM' nava yojanAni Urdhvamutratvena, anayorvarNakasUtramatidizati - granthalAghavArtham 'aNegakhaM bhasayasa NNiviTThAo' anekastambhazatasanniviSTe ityAdipadaghaTitaM tadvarNanaparaM sUtraM bodhyam etAvatA'parituSyannAha - 'sabhAvaNNao' iti sa ca jIvAbhigamoto grAhyaH, sa caivam'aNegakhaM bhasayasa NiviTThAo abbhuggayasukayavairaveiyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA susilihavisidvasaMThipasatthave ruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagarayaNakha iyaujjala bahusamavibhattaizAna (koNa) 'disIbhAe' dizA kI ora 'etthaNaM' yahA para 'jamagANaM devANaM' yamaka deva ke 'suhammAo' sudharmA nAma kI 'sahAo' do sabhA pratyeka kI eka eka ke krama se 'paNNattAo' kahI gaI hai aba sUtrakAra usakA mAnAdi pramANa kahate haiM- 'addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM' isakA AyAma - laMbAI sADe bAraha yojana kI hai / 'cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' isakI coDAI eka kosa adhika cha yojana kI hai- 'Nava joyaNAI uddhaM uccatteM' nava yojana kI inakI UMcAI kahI hai 'aNega khaMbhasayasaNNiviTThAo' aneka staMbha zata sanniviSTa ityAdi pada ghaTita usakA varNana samajhaleve ! vaha 'sabhA vaNNao' sudharmA sabhA kA varNana jIvAbhigama sUtra meM kahe anusAra grahaNa kaha lenA vahAM para sabhA kA varNana isa prakAra hai 'aNega khaMbhasayasanniviTThAo anbhuggaya sukaya vairaveDyAtoraNavararaiyasAlabhaMjiyA susalihU visi saMThiya pasattha veruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagarayaNa khaDya ujjala bahusamasuvibhattabhUmibhAyAo IhAmiga usabha turagaNaramagara vihaga hizAnI ta23 ' etthaNaM' aDDI' AgaNa 'jamagANaM devANaM' yama devanI 'suhammAo' sudharbhA nAbhanI 'sahAo' me salAmI hareunI me bheThanA ubhathI 'paNNattAoM' he che. have sUtrAra tenu bhAnAhi pramANu satAve che. - ' addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM' te AyAma-saMgAI sADI bhAra yojananI che. 'cha sakosAI joyaNAI vikkhaMbheNaM' tenI paDeA the! gAu adhicha yojananI che. 'Nava joyaNAI uddha uccatteNaM' nava yeona bheTalA te yA che. 'aNegakhaMbhasayasaNNiviTTAo' mane4 seDo stalothI vITajAyesa tyiAhi yaha yukta tenuM vana samala sevu' te 'sabhA vaNNao' sudharbhAsabhAnu varzana vAligama sUtramAM kahyA pramANe samajI levu joie. jIvAbhigamasUtramAM sabhAnuM varNana A pramANe che.'annegkhNbhsysnnivitttthaao abbhuggaya sukaya vairaveDyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA susiliTTavisiTTa saMThiyapasattha veruliyavimalakhaMbhAo NANAmaNikaNagara yaNakhaiyaujjala bahusama suvibhatta-bhUmibhAgAo Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jambUdvIpaprazatisUtre. bhUmibhAgAo IhA migausa bhatura gaNara magara vihagavAlagakina rarurusarabhacamarakuMjaravaNalaya paumalayabhatticittAyo khaMbhuggayava ira ve iyAparigayAbhirAmAo vijjAharajamalajuyala jaMtajuttAoviva accIsaharasamAlaNIyAo rUvagasahassakaliyAo bhisamANIo bhibbhisamANIo cakkhullo. yaNalessAo suhaphAsAo sassirIyaruvAo kaMcaNamaNirayaNadhUbhiyAgAo NANAvihapaMcavaSNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharAo dhavalAo marIikavayaM viNimmuyaMtrIo lAuloiyamahiyAo gosIsasarasa surabhirattacaMdaNadaddara diSNapaMcaMgulitalAbho uvaciyacaMdaNa kalasAo caMdaNaghaDa sukatoraNapaDiduvAra desabhAgAo Asattosatta viu caTTagvAriyamalladAmakalAvA o paMcavaNNasarasasu rahika ephapuMjIvayArakaliyAo kAlAgurupavara kuMdurukka turukka dhUvaDajjhatama ghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAo gaMdhavaTTibhUyAo accharagaNasaMghavikiNNAo divvatuDiyasa saMpaNAdiyAo sanyarayaNAmaIo acchAo jAva paDikhyAo' iti etacchAyAbAlaga kiMnara ruru sarabha camara kuMjara vaNalaya paumalaya bhatticitAo khaMbhuggaya vairaveDyA parigayAbhirAmAo vijjAhara jamala juyalajaMtajuttAoviva accI sahassamAlaNIyAo rUvagasahassakaliyAo bhisamANIo bhibhisamA NIo cakkhulloghaNalesAo suhaphAsAo sassirIyarUvAo kaMcaNa maNiraNadhU bhiyAgAo NANAviha paMcavaNNa ghaMTApaDAyamaMDiyagga siharAo dhavalAo marIi kabayaM viNimmuyaMtAo lAulloiya mahiyAo gosIsa sarasa surabhirattacaMdaNadaddara diSNapaMcaMgulitalAo uvaciyacaMdaNakalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNa paDidubAradesabhAgAo Asattosanta viula vaha vagdhAriya malladAma kalAvAo paMca vaNNa sarasa surahi mukka puSphapuMjIvayArakaliyAo kAlAgurupavarakuMdRrukka turukka dhUva DajyaMta maghamaghaMta gaMdhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavara gaMdhiyAo gaMdha bhUyAo accharagaNa saMgha vikiSNAo divva tuDiya saddasaMpaNAdiyAoM hAmi ubharagaNara magara vihagavA laga kiMnara rurusarabhacamarakuMjaravaNalayapa umalayabhatticittAo khaMbhugavara veiyApariggayAbhirAmAo vijjAhara jamalajuyalarjatajuttAo viva accI saharasamAlaNIyAo, rUvagasahassaka liyAo bhisamANIo bhibbhisamANIo cakkhulloyaNalesAo suhaphAsAo sassirIyarUvAo kaMcamaNirayaNabhUmibhAgAo NANAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharAo dharalAo marIikavayaM viNimmuyaMtAo lAulloiyamahiyAo gosIsa sarasa surabhi - rataca daNadadara diSNa paMcagulitalAo uciyacaMda kalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvA radesabhAgAo Asattosatta vijalavaTTavagvAriyamalladAmakalAvAo paMcavaNNasarasa surahi mukkapupphapuMjoyAka liyAo kAlAgurupavarakuMdurukka turukavaDajjhatamaghamagha tagaMdhuddhyAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAo gaMdhavaTTibhUyAo accharagaNasaMghavikiNNAo divva tuDiya saddasaMpaNAdiyAo sambaraNAmaIo acchAo jAva paDirUvAo' maneDa se uDe / sta lodhI yukta nalu bhAM rahela. suMdara vajravedikAnA suMdara teAraNAnI upara zAlabha'chA-puttaLIcAnI racanA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 217 anekastambhazatazaniviSTe abhyudgatasukRtavanavedikAtoraNavararacitazAlabhaJjikAsuzliSTaviziSTamaMsthitaprazastavaiDUryavimalastambhe nAnAmaNikanakaratnakhacitojjvalabahumamamuvibhaktabhUmibhAge IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitre stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAme vidyAdharayamalayugalayantrayukte iva aciH sahasramAlanIye rUpakasahasrakalite bhAsamAne bAbhAsyamAne cakSurlokanazleSe sukhasparza sazrIkarUpe kAJcanamaNiratnastUpikAke nAnAvidhapaJcavarNaghaNTApatAkAparimaNDitAgrazikhare dhavale marIcikavacaM vinirmuJcantyau lAyitola yitamahite gozIrSasarasasurabhiraktacandanadaIradattapazcA gulitale upacitacandanakalaze candanaghaTa muktatoraNapratidvAradezabhAge AsaktotsatavipulavRttAvalambitamAlyadAmakalApe paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalite kAlAgurupravarakundusavva rayaNA maIo acchAo jAva paDirUvAo' aneka se kaDoM staMbho se yukta samIpastha sukRta vajravedikA ke zreSTha toraNa ke Upara zAlabhastrikA -puttalikA kI racanA vAlI acche prakArase saMsthita prazasta vaiDUryamaNi kA staMbha jisa meM haiM aisI aneka prakAra ke maNi, suvarNa evaM ratnoM se jisakA bhUmibhAga khacita ata eva prakAzayukta bhUmibhAga vAlI, IhAmRga vRSabha, turaga, nara, magara, vihaga, vyAlaka, kinnara, ruru, zarabha, camarI gAya, hAthI, vanalatA, padmalatA, ke citra se yukta, stambha ke bhItara vanavedikA honese atyaMta manorama, vidyAdharoM ke yamala yugaloM ke yantra yukta na ho aisI seMkaDo kiraNoM se vyApta, hajAroM rUpoM se yukta, prakAzamAna, atyaMta prakAzamAna netra se avalokanIya sukhada sparzavAle sazrIka rUpavAlI kAMcana, maNi evaM ratnoM kI stRpikA vAlI aneka prakAra ke paMcavarNavAle ghaNTA evaM patAkA-dhvaja se jisakA agrazikhara parimaMDita hai aisI zveta kiraNa rUpI kavaca ko choDanevAlI lIpI potI ataH mahita-zobhita gorocana rasase yukta aise caMdana ke ghaTa se prati dvAra meM toraNa banAye haiM jisa meM aisI vAraM vAra sikta karane se baDi evaM golAkAra laMbI mAlAoM ke samUhavAlo pAMca vALI sArI rIte rahela zreDa DUryamaNinA staMbha jemAM che, evA aneka prakAranA maNi. suvarNa temaja ratnothI jene bhUmibhAga jaDele che ane eTale ja prakAzavALe che tathA ekadama sarakhA ane suvibhakta bhUmivALI, IhimRga, vRSabha, turaga, nara, magara, siMha, vyAsa, (42, 22, za20 yamarI-Aya, hAthI, vanasatA, pasatAnA citrothI yuta stanamA vA vedikA hovAthI, atyaMta manorama, ghiAdharanA yugale yaMtrayukta ja na hoya? evI seMkaDo kiraNathI vyApta, hajAro rUpathI yukta, prakAzamAna, atyaMta prakAzamAna AMkhethI jovA lAyaka, sukhada sparzavALI, zrIkarUpavALI, kAMcana, maNi tathA ratnonI tRpikAvALA aneka prakAranA pAMca varNavALA ghaMTA temaja patAkA-dhajAothI jene agrabhAga zobhAya mAna che, evI, dhoLA kiraNarUpI kavacane cheDavAvALI, lIpela tathA dhULela, ane tethI ja mahi -zebhita gorocana rasathI yukta evA caMdananA ghaDAothI dareka dvAramAM teraNuM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jambUdvIpaprajJaptisUtre ruSkaturuSkadhUpadahyamAnamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAbhirAme sugandhavaragandhite gandhavartibhUte apsa - rogaNagaGghavikIrNe divyatruTitazabdasaMpranadite sarvaratnamayyau acche yAvat pratirUpe' iti, etavyAkhyA caturdazapaJcadazasUtroktasiddhAya tanavarNa kA nusAreNa bodhyA, tatra napuMsakatvenaikatvena ca padanirdezaH, atra strItvena dvitvena ca padanirdeza iti tata etAvAn bhedo'nyatsarvaM samAnam / navaram - apsarogaNasaGghavikIrNe - apsarogaNa - apsaraH parivArAsteSAM saGkhena samudAyena vikIrNe vi-samyak - zobhanatayA kIrNe vyApte tathA divyatruTitazabdasaMpranadite - divyAnAM - divi bhavAnAm truTitAnAM - vAdyAnAM ye zabdAstaiH sam- samyak pra-prakarSeNa nadite- zabdite sarvaratnamayyAvityAdi prAgvat / atha tayoH samayoH kati dvArANi santItyAha - 'tAsi NaM sabhANaM' ityAdi - 'tAsi NaM sabhANaM suddammANaM' tayoH- sudharmayauH khalu sabhayoH 'tidisi' tridizi- tisRSu dikSu 'o varNa vAle sarasa sugandhita puSpoM ke puJja se lakSita, jalate kAlAgaru zreSTha kuMduruka, turuSka, ke dhUpa se maghamaghAyamAna gaMdhase abhirAma zreSTha sugaMdhase sugandhita gaMdha kI guTikA samAna apsarAoM ke saMgha dvArA vikIrNa divya truTita zabda se zabdAyamAna sarva prakAra se ratnamayI accha yAvat pratirUpa, Adi vyAkhyA caudahaveM evaM paMdrahaveM sUtra meM varNita siddhAyatana varNana ke anusAra samaja leveM / vahA~ para napuMsakatvase aura ekavacana se varNana kiyA hai| yahAM para strI liMga evaM dvi. vacana se kahanA cAhie, itanA hI vahAM kA varNaka ke sAtha bheda hai, anya saba samAna hai vizeSa yaha hai - ' apsarogaNasaGghavikIrNe' apsarAoM ke saMgha samudAya se vyApta, divya truTita zabda se zabdAyamAna, sarva ratnamaya ityAdi prAgvat varNita kara leveM / aba ve sudharma sabhA ke kitane dvAra the vaha sUtrakAra kahate haiM- 'tAsiM NaM sabhA NaM suhammANaM' ve sudharmasabhA ke 'tidisi' tInoM dizAoM meM 'tao dArApaNNattA' manAvela che. evI tathA vAraMvAra chaMTakAva karavAthI mATI ane geAlAkAra lAMkhI mALAonA samUhathI, pAMca varSoMvALA sarasa suga Mdhita puSpAnA pu Mja-samUhathI jovAtI kAlAgurU, uttama ku duSka, turUSkanA dhUpathI maghamaghAyamAna gaMdhathI abhirAma, zreSTha suga dhathI suga'dhita gaMdhanI gALI sarakhA, apsarAonA samUha dvArA verAyela divya truTitanA zabdothI zAyama'na sava rIte ratnamaya accha yAvatpratirUpa vigere vyAkhyA caudamA ane paMdaramAM sUtramAM varNavela siddhAyatananA varNana pramANe samajI levI. tyAM napu MsakathI ane eka vacanathI vana karela che, ane ahiyAM strIliMga ane dvivacanathI hevAnuM che. eTaleA ja e varSAnathI A varSAnamA 322 42vAnA hai. vizeSatA yA pramANe che. - ' apsarogaNasaMghavikIrNe' apsarAonA samuhArathI vyApta, divya, truTitanA zaNDothI zabdAyamAna sarva rtnmaya ityAdi pahelAnI jema varNana karI levu. have sudharbha salAnA DeMTalA dvArA che ? me sUtrabhara he che.- 'tAsiMNaM sabhANaM suhammA NaM' me sudharbha salAnI 'tidisi' bhaNe hizAbhAM 'tAo dvArA paNNattA' tra haravAlo Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam dArA paNNattA' trINi dvArANi prajJaptAni, teSAM mAnAdyAha- te NaM dArA' tAni khalu dvArANi 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' dve yojane Urdhvamuccatvena, 'joyaNaM vikkhaMbheNaM' yojanaM viSkambheNa-vistAreNa, 'tAvaiyaM ceva tAvadeva-yojanapramANameva 'paveseNaM' pravezena-sabhAntaHpravezasthalAvacchedena prajJaptAnIti pUrveNa sambandhaH, trINyapi 'seyA vaNNao' varNena zvetAni-zukla. varNAni, ityupalakSaNaM sampUrNadvAravarNakasya etadevAha-varNakaH-sampUrNoM varNanaparaH padasamUho'tra bodhyaH, sa ca kimparyantaH ? ityAha-'jAva vaNamAlA' yAvad vanamAlA-vanamAlApadaparyantaH, ayaM varNako'STamasUtrAdvijayadvAravarNakAnusAreNa sanyAhyaH, ___atha mukhamaNDapAdi SaTkaM nirUpayitumAha-'tesi gaM' ityAdi-'tesi NaM' teSAm-anantaroktAnAM khalu trayANAM 'dArANAM purao' dvArANAM purataH-agre 'patteyaM2' pratyekam2-ekaikasya 'tao muhamaMDavA' trayo mukhamaNDapA:-mudharmAsabhAdvArAgravatino maNDapA:-devajanAzrayAH 'paNNattA' tIna dvAra kahe haiM 'te NaM dArA' ve dvAra 'do joyaNAI uddhaM uccattaNa' do yojana ke UMce 'joyaNaM vikkhaMbheNaM' eka yojanA inakA vistAra hai, 'tAvaiyaM ceva paveseNaM' itanA hI inakA praveza kahA hai / tInoM dvAra 'seyA vaNNao' zvetavarNa vAle kahe haiM / yahAM para zveta pada upalakSaNa hai ataH saMpUrNa dvAra kA varNana karane vAle pada samUha yahAM kahaleveM / vaha varNana kahAM taka kahanA cAhie ? isa zaMkA kI nivRtti ke lie kahate hai 'jAva vaNamAlA' vanamAlA pada paryanta varNana yahAM grahaNa krleveN| vaha varNana ADhave sUtra meM vijaya dvAra varNana meM kahA hai ataH tadanusAra yahAM para varNita krleveN| __ aba sUtrakAra mukhamaNDapAdi kA nirUpaNa karate hai 'tesiM NaM dArANaM' Age kahe gae tInoM dvAroM ke 'purao' Age 'patteyaM patteyaM pratyeka ke 'tao muhamaMDavA' tIna mukha maNDapa-sudharma sabhAke dvArake Age rahe huve maNDapa 'paNNattA' kahe haiM4A che. 'teNaM dArA' do| 'do joyaNAI uddhaM uccatteNa' meM yojanA yA 'joyaNa vikhaMbheNa' se 28 tanA vistAra cha. 'tAvaiyaM ceva paveseNaM' mero 1 menA praveza 4 cha. ye RNeya vaare| 'seyA vaNNao' ghAnA DAvAnu 4hyu cha, ahiMyAM zveta paDha upalakSaNa che. tethI saMpUrNa kAronuM varNana karanArA padasamUha ahIM kahI levA joIe e varNana kayAM sudhI kahevAnuM che ? e A zaMkAnA samAdhAna bhATa sU42 43 cha. 'jAva vaNamAlA' banamArA 54 sudhIna se na hI a za levuM. e varNana AThamAM sUtramAM vijaya dvAranA varNana prasaMgamAM kahevAmAM Avela che, tethI tenA varNana pramANe ahIM varNana karI levuM. ve sUtra42 bhRmama pAhanu ni354 42i 43 cha-'tesiMNaM dArANa' mA 4sA trA dvArAnI 'purao' mA 'patteyaM patteyaM' hren| 'tao muhamaMDavA' RNa bhuma bha75 meTa sudhama samAnA dArI 2mA / bha75 'paNNattA' / che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jambUdvIpaprazaptisUtre prajJaptAH, teSAM mAnAdyAha-'te NaM muhamaMDavA' te khalu mukhamaNDapAH, 'addhaterasajoyaNAI' arddhatrayodazayojanAni-sArdadvAdazayojanAni 'AyAmeNaM'-AyAmena-darpaNa, 'chastakosAI' pada sakrozAni-ekakrozasahitAni 'joyaNAI vikkhaMbheNaM' yojanAni viSkambheNa-vistAraNa, 'sAiregAI' sAtireke-kizcidadhike 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' dve yojane Urdhvamuccatvenaunnatatvena prajJaptA iti pUrveNa sambandhaH, eteSAM mukhamaNDapAnAmapi 'anekastambhazatasanniviSTA' ityAdivarNanaM sudharmAsabhAnusAreNa bodhyam tacca kimparyantam ? ityAha-'jAva dArA' ityAdi, 'jAva dArA' yAvad dvArANi-mukhamaNDapAnAM dvArANi 'bhUmimAgAyaMti' bhUmi bhAgAMzcAbhivyApya varNanaM bodhyam / yadyapyatra sabhAvarNanaM dvAraparyantameva tathaiva mukhamaNDapamUtre'pi dvAraparyantamevavarNanamAyAti tathA'pi bhUmibhAgaparyantavarNanamatroktaM, jIrAbhigamAdiSu mukhamaNDapavarNakaprasaGge bhUmibhAgavarNakadarzanAt , aba unake mAnAdi kahate haiM-'teNaM muhamaMDavA' ve mukhamaMDapa 'addha terasa joya. NAI AyAmeNaM' sADe bAraha yojana lambe hai 'chAsa kosAI' eka koSa sahita chaha 'joyaNAI vikkhaMbheNaM' yojana viSkaMbha vAle hai arthAt itanA cauDA hai / 'sAire gAiM do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' kucha adhika do yojana ke UMce kahe hai / ina mukhamaNDapoM ke bhI 'aneka se kaDoM stambhoMse yukta' ityAdi varNana sudharmA sabhA ke varNanAnusAra samaja leveM / vaha varNana kahAM taka kA yahAM grahaNa karanA cAhie? isake samAdhAnArtha kahate haiM-'jAva dArA' yAvata dvAravarNana 'evaM bhUmibhAgAyaMti' evaM bhUmibhAga ke varNana paryanta gRhIta kara lenaa| yadyapi yahA~ sabhAkA varNana dvAra paryanta hI AtA hai ataH mukhamaNDapa sUtra meM bhI dvAra paryanta hI varNana AsakatA hai tathApi yahAM bhUmi bhAga paryanta kahA hai vaha jIvAbhigamAdi meM mukhamaNDapa varNana prasaGga, meM bhUmibhAga kA varNana dekhane meM AtA hai ataH aisA kahA hai| va tanA mAnAnu thana 42 cha-'teNaM muhamaMDavA' ta bhuNabhayo 'addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM' saa| mA2 yAna 26i ail cha. 'hassakosAi' 4 3|s sAtha cha 'joyaNAI vikhaMbheNaM' yA nanA virt yuddhata cha. arthAt seTamA tenI paDANAcha 'sAiregAiM do joyaNAI uddha uccattaNaM' 47 dhAre me yonI tanI yA 4ii che. e mukhamaMDapamAM paNa aneka seMkaDo staMbhethI yukta che. ityAdi varNana sudharmasabhAnA varNana pramANe samajI levuM. e varNana kyAM sudhInuM ahiyAM grahaNa karavuM joIe tenA samAdhAna bhATe 4 cha-'jAva dArA' yAvat dvAra pana evaM bhUmibhAgAti' bhUmimAnA varNana paryanta e varNana grahaNa karI levuM. joke ahIM sabhAnuM varNana dvArA paryata ja Ave che. tethI mukhamaMDapa sUtramAM paNa dvAra parvatanuM ja varNana AvI zake chatAM ahiM je bhUmibhAga paryanta levAnuM kahela che te vAbhigama vageremAM mukhamaMDapa varNananA prasaMgamAM bhUmibhAganuM varNana Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 221 ar raat prekSAmaNDapa varNaka mAha - 'pecchAgharamaMDavANaM' ityAdi - 'pecchAghara maMDavANaM' prekSAgRha - nATyazAlA tasya maNDapAnAM 'taM ceva' tadeva mukhamaNDapoktameva 'pamANaM' pramANam - AyAmaviSkambhocatva lakSaNaM mAnam bodhyam tathA 'bhUmibhAgo' bhUmibhAgaH- dvArAdArabhya bhUmibhAgaparyantaM sarvaM vastu vanIyam eSu ca 'maNipeDhiyA matti' maNipIThikA:- maNimayAsanavizeSA api varNanIyA iti, etAvadarthasUcakaM sUtraM caitram " 'siNaM muhamaMDavANaM purao patteyaM 2 pecchAgharamaMDavA paNNattA te NaM pecchAgharamaMDavA addhaterasajoyaNAI' AyAmeNaM jAva do joyaNAI uddhaM uccateNaM jAva maNiphAso, tesi NaM bahumajjhadesamAe patteyaM2 vairAmayA akkhADayA paNNattA, tesi NaM bahumajjhadesabhAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo paNNattAo'ti, etacchAyA'tha sugamau, navaram - akSapATakA :- akSapATA evAkSapATakAH, te ca catuSkoNArasrAkArA maNipIThikAdhAravizeSA bhavantIti paricayaH, aba saMkSepa karane ke lie prekSAmaMDapa kA varNana kahate haiM- 'pecchAgharamaMDavANaM' prekSAgRha - nATayazAlA ke maMDapoM kA 'taM caiva pamANaM' mukhamaMDapa ke jitanA hI pramANa hai arthAt AyAma viSkaMbha uccatvAdi pramANa mukha maMDapa ke jitanA : hI hai / 'bhUmibhAgo' dvAra se lekara bhUmibhAga paryanta saba varNana karanA cAhie aura usa meM 'maNipeDhiyAotti' maNimaya Asana vizeSa kA bhI varNana karaleveM / vaha batAne vAlA sUtrapATha isa prakAra hai- 'tesiNaM muhamaMDavANaM purao patte 2 pecchAghara maMDavA paNNattA, teNaM pecchAgharamaMDavA addha terasa joyaNAI AyAmeNaM jAva do jogaNAI uddhaM uccattenaM jAva maNi phAso, tesiM NaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vaharAmayA akkhADyA paNNattA tesiNaM bahumajjhadesabhAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo paNNattetti' artha sugama hai / akSapAdaka --- catuSkoNa astrAkAra maNipIThikA AdhAra vizeSa ko kahate haiM karela jovAmAM Ave che. tethI e pramANe grahaNa karavAnuM kahela che. have sakSepa karavA bhATe jhAmaMDapa varzana ure che- 'pecchAghara maMDavANaM' prekssaagRha-nATaka zANAnA bhaDayonu 'taM cetra pamANaM' bhukhamaMDapa bheTa prabhANu uDela che. arthAt AyAma vikhuMbha uccatvAdi pramANu mukha maMDapanA pramANa jeTaluM ja che. 'bhUmi bhAgo' dvArI saI ne bhUmibhAga paryanta saghaNu vArjuna purI sevu, ane temAM 'maNipeDhiyA otti' maNimaya Asana vizeSa nuM varNana paNa karI levuM. te varNana darzoka sUtrapATha pramache 'tesiMga muhamaMDapANaM purao pattaMya patteya pecchAgharamaMDavA paNNattA teNaM pecchA ghara maMDavA addhaterasa joyagAI AyAmeNaM jAva do joyaNAI uddha uccattenaM jAva maNi phoso, tesiM NaM bahumajjhasabhAe patteyaM patteyaM vairAmayA akkhADayA paNNattA, tesiM NaM bahu majjhasabhAe patteyaM patteya maNipeDhiyAo paNNattetti' mA sUtrapAto artha saraNa che. akSara pATa-cAra khuNAvALA asrAkAra maNipIThikAnA AdhAra vizeSane kahe che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - = jambUdvIpaprajJaptisUtre tAsAM maNipIThikAnAM mAnAdyAha-'tAo NaM' ityAdi-'tAo NaM' tA:-anantaroktAH khalu 'maNipeDhiyAo' maNipIThikAH 'joyaNaM' yojanam-ekaM yojanam 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya vistArAbhyAm, 'addhajoyaNaM' arddhayojanaM 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, tAH punaH 'savvamaNimaIyA' sarvamaNimayyA-sAtmanA-sphaTikamarakatAdi-maNimayayaH, 'sIhAsaNA bhANiyavyA' siMhAsanAni bhaNitavyAH, prajJaptA iti pUrveNa sambandhaH, __'tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao' teSAM khalu prekSAgRhamaNDapAnAM purato 'maNipeDhiyAo paNNattAo' maNipIThikAH prajJaptAH 'tAo NaM maNipeDhiyAo do joyaNAI' tAH khalu maNipIThikAH dve yojane 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'joyaNaM bAhalleNaM' yojanaM bAhalyena 'savvamaNimaIo' sarvamaNiAyyaH, atha tanmaNipIThikoparitanAn stUpAn varNayitumAha'tAsi NaM' ityAdi-'tAsi NaM' tAsAM khalu maNipIThikAnAm 'uppiM patteyaM2' upari pratyekam2-ekaikasyA maNipIThikAyAH 'tao' trayaH-trisaMkhyakAH 'thUbhA' stUpAH smRtistambhAH ____ aba maNipIThikA ke mAnAdi ko kahate haiM-'tAoNaM maNipeDhiyAo' Age kahI gaI maNipIThikA 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' eka yojanalaMbi cauDI hai addha joyaNaM bAhalleNaM' AdhA yojana moTI hai 'savvamaNimaiyA' sarvAtmanA sphaTika, marakata Adi maNimaya hai 'sIhAsaNA bhANiyavvA' yahAM siMhAsana kahegae haiN| tesiMNaM pecchAgharamaMDavANaM purao' unaM nATyazAlAoM ke Age 'maNipeDhiyAo paNattAo' maNipIThikA kahI gaI hai / 'tAoNaM maNipeDhiyAoM do joyaNAI' ve maNipIThikAeM do yojana kA 'AyAma vikkhaMbheNaM' AyAviSkaMbha vAlI kahI haiM 'joyaNaM bAhalleNe' eka yojana itanI moTAI hai| 'savva maNimaIoM' sarvAtmanA maNimaya hai| / aba una maNipIThikA ke Upara ke staMbha kA varNana karate haiM-'tAsiMNaM' una maNipIThikA ke 'uppi' Upara 'patteyaM patteyaM pratyeka ke 'tao thUbhA paNNattA' tIna 3. maNipAnA bhAnAhina 4thana 32 cha-'tAoNaM maNipeDhiyAo' le bhani pI.81 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' se yauna 28vI samI paDaNI che. 'addha joyaNa bAhalleNa' ardhA yenana vistAra pANI che. 'savvamaNimaiyA' sarvazate 2584, bhara4ta vigaire mANabhaya che. 'sIhAsaNA bhANiyavvA' akhiyAM siDAsanAnu 4thana 4za . _ 'tesiMNaM pecchAgharamaMDavANaM purao' ke nATayazAnI mA 'maNipeDhiyAo paNNattAo' mahipA4i. 493 cha 'tAoNaM maNipeDhiyAo do joyaNAI' me mahiSA meM yAnI 'AyAmavikkhaMbhe' mAyAma vi04 pANI che. 'joyaNaM bAhalleNa' 4 yAnI vistRta che. 'savva maNimaio' sazate mahimaya che. ve se bharipI81 652nA stamanu pani 42vAmAM Ave che.-'tesiNaM' se bhari pAnI 'uppi' 652 'patteya patteya' pratye:nA 'tao thUbhA paNNattA' 29 / stana Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 223 prajJaptAH, jIvAbhigamAdau tu caityastUpA iti pAThaH 'teNaM thUbhA te stUpAH khalu dve 'joNaNAI' yojane 'uddhaM uccatteNaM' adhvaMmuccatvena 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' dve yojane AyAmaviSkambheNa-dairghya-vistArAbhyAm , tatra dve yojane dezone grAhye anyathA maNipIThikAtaduparitanastUpayoH samAnamAnatA syAt , jIvAbhigamAdau tu sAtireke dve yojane uccatvena te varNitAH, te ca stUpAH 'sevA' zvetAH-zvetavarNAH, zvetatvamevopamayA dRDhI karoti-'saMkha. tala jAva' zaGkatalayAvaditi-yAvatpadenAtra-zaGkha-dala zabdaghaTitaM padaM bodhyam tathA ca 'zaGkhatalavimalanirmaladadhidhanagokSIraphenarajatanikaraprakAzaH' iti grAhyam , tatra zaGkhatalaM-tadeva vimalaM svacchavaNa, prAkRtatvAdiha vizeSaNaparaprayogaH, vimalazaGkhatalamiti paryavasitam -nirmaladadhidhanaH- svacchagADhadadhi gokSIraphena:-godugdha phenaH rajataM-rUpyam eteSAM yo nikaraHsamUhastasya prakAza iva prakAzo yeSAM te tathA-nirmalazaGkhatalAdi samUhasadRzazvetavarNAH te puna: sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH' iti prAgvat kimparyantaM grAhyamityAha-'aTTamaMgalagA' tIna staMbha kahe gae haiM / arthAt smRti staMbha kahe haiN| jIvAbhigama meM caitya stUpa aisA pATha hai 'teNaM thUbhA' ve staMbha 'do joyaNAI uddhaM uccattaNaM' do yojana Upara UMce the / 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' do yojana kA inakA vistAra haiN| vahAM do yojana dezUna grAhya hai anyathA maNipIThikA evaM usake Upara ke stupa kA samAna mAna ho jAyagA. jIvAbhigamAdi meM to sAtireka kucha adhika do yojana kahakara varNita kiyA haiM / ve stUpa 'seyA' zveta kahe haiM ve kisa prakAra kI zvetatA vAle haiM usake lie kahate haiM-'saMkhatala jAva' saMkhake tala ke samAna yAvat nirmala dahI ke samAna ghana gAya ke dUdhake phena ke samAna cAMdI ke Dhera ke samAna zveta hai / ve sarvAtmanA ratnamaya hai / accha yAvat pratirUpa ityAdi pahale kahe anusAra samajaleveM vaha varNana kahAM taka gRhaNa kare ? isake lie kahate haiM-'aTTha kahelA che, eTale ke traNa smRti staMbhe kahyA che. jIvAbhigamamAM cityastUpa e pramANene 54 . 'teNaM thUbhA' the. stano 'do z2oyaNAI AyAmavinakhaMbheNa' me. yA reso tanA mAyAbhaviS4 . 'do joyaNAI uddhaM uccatteNaM' 2 yona 20 ayA che. mahIyAM A be pejane kaMIka nyUna grahaNa karavAnA che, nahIMtara maNipIThikA ane tenI uparanA stUpanuM sarakhuM mApa thaI jaze. jIvAbhima vageremAM sAtireka-kaMIka vadhAre be ejana se pramANe 4hI pani 422 mA mAvesa cha. se stU5 'seyA' sa3 upamA mAyA che. te vA prA2nI sahA vANA che. te matAvA bhATe sUtra.2 49 cha.-'saMkhatala jAva' zaMkhanA taLiyA sarakhA ahiMyA yAvat padathI nirmaLa dahIMnI samAna gAyanA dUdhanA phINanI samAna cAMdInA DhagalAnI samAna e sapheda che. e stUpa sarvAtmanA ratnamaya che. accha yAvat pratirUpa ItyAdi vizeSaNo pahelAM kahyA pramANe samajI levAM. e varNana maDiyAM yAM sudhAnugrahaNa 42vAnu cha 3 mATe sUtrAra 4 che. 'aTTha maMgalagA' mA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jambUdvIpaprajJaptisUtre aSTASTamaGgalakAnIti--aSTASTamaGgalakAnItyetatpadaparyantam / ___ atha tatstUpacaturdizi yadasti tadAha-'tesi NaM zUbhANaM cauddiSi' teSAM khalu stUpAnAM caturdizi-catasRSu dikSu 'cattAri maNipeDhiyAo eNNattAbhI' catasro maNipIThikAH prajJaptAH, tAsAM mAnamAha-'tAoNaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikhaMbhega tAH khalu maNipIThikAH yojanam AyAmaviSkambheNa-dairghyavistArAbhyAm , 'addhajoyaNaM bAhalleNaM, arddhayojanaM bAhalyena-piNDena, atra maNipITikAsu 'jiNapaDimAo' jinapratimA:-jinapratikRtayo 'vattavAo' vaktavyAH , tatsUtramevam-'tAsi NaM maNipeDhiyANaM upi patteyaM patteyaM cattAri jinapaDimAo jiNussehappamANamittAo paliyaMkasaNi saNNAo thUbhAbhimuhIo ciTuMti, taM jahA-usabhA1 vaddhamANA2 caMdANaNA3 vAriseNA' etacchAyA'au~ sugau / etadvarNanAdikaM vaitADhayaparvatIya siddhAyatanAdhikAre pUrvamabhihitam / / / iti stUpavarNanam // maMgalagA' ATha ATha maMgala dravya yaha pada paryanta samajha leveN| __ aba vaha stUpa ke cAroM tarapha cAra maNipIThikAdi kahate haiM-'tesiNaM thUbhArNa cauddisiM' vaha stUpa ke cAroM ora 'cattAri maNipeThiyAo paNNattAo' cAra maNipIThikAeM kahI gaI hai| 'tAoNaM maNipIDhiyAo' ve maNivIThikAeM 'joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM' eka eka yojana kI laMbI cauDI haiM / 'addha joyaNa bAhalleNaM' Adhe yojana kI moTI haiM ina maNipIThikA meM 'jiNa paDimAovattavAo' jina pratimA kahanI cAhie / usakA sUtrapATha isa prakAra kA hai-'tAsiMNaM maNipeDhiyA Na uppi patteyaM patteyaM cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamANamittAo paliyaMka saNNisaNNAo thUbhAbhimuhIo ciTThati taM jahA-usabhA 1 baddhamANA 2, caMdANaNA 3 vAriseNA 4 isakA artha sugama hai| yaha varNanAdi vaitADhaya parvata meM siddhAyatana ke varNana meM pahale kahA haiM tadanusAra yahAM para varNita krleveN| stUpa varNana samAsa ATha maMgala dravya kahela che. e pATha paryanta e kathana grahaNa karI levuM. se stUpanI thAre pANu yA2 mAthIhanu 4thana 42vAmAM Ave cha.-'tesi Na thabhANaM cauddisiM' se stUpanI nyAre yA 'catta ri maNipIDhiyAo paNNattAo' yA mazi. pIDAyoDa cha. 'taogaM maNipeDhiyAo' 2 maNIya 'joyaNaM AyAma vikkhaMbheNaM' sasa yosI daNI mane pANI che. 'advajoyaNaM bAhalleNaM' ardhA yena kI vista cha, ye maNipImA 'jiNapaDimAo paNNatta o' 9 pratimA 48 . tn| sUtrapA4 mA pramANe che. 'tAsiMNaM maNipeDhiyANaM pa patteyaM patteyaM cattAri jiNaeDimAo jiNussehapamANamittAo paliyakasaNNisaNNAo thUbhAbhimuhIo cidaMti, taM jahAusabhA 1 vaddhamANA 2 caMdANaNA 3 vAriseNA 4' / pAne atha sa2sa cha methI mApesa nathI. mA varNana pahelAM siddhAyatananA varNanamAM kahela te pramANe ahiMyAM paNa varNana karI levuM. tUpavarNana samApta Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyovarNanam 225 ___ atha caityavRkSAn varNayitumupakramate-'ceiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM' caityavRkSANAM maNipIThikAH dve yojane AyAma-viSkambheNa yojanaM bAhalyena-piNDena atra sampUrNaH 'ceiyarukkhavaNNaotti' caityavRkSavarNako vaktavyaH sa ca jIvAbhigamaprokto'tra nyasyate-'tesi NaM ceiyarukkhANaM ayameyAruve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA- vairamUlarayayamupaiTThiyaviDimA ridvAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAyavarajAyarUvapaDhamavisAlasAlA NANAmaNirayaNa vivihasAhappasAhaveruliyapattatavaNijjapattaveMTA jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA vicitamaNirayaNamurabhikusumaphalabharaNamiyasAlA sacchAyA sappabhA sassirIyA sa ujjoyA amayarasasamarasaphalA ahiyamaNanayaNaNivvuikarA pAsAIyA jAva paDirUvA4' iti, etacchAyA-teSAM khalu caityavRkSANAmayametadrapo varNAvAsa: prajJaptaH, tadyathA-vajramUlarajatamupratiSThitabiDimAH riSTamayakandavaiDUryaruciraskandhAH sujAtavarajAtarUpaprathamavizAlazAlAH nAnAmaNiratnavividhazAkhAprazAkhAvaiDUryapatratapanIyapatravRntAH jAmbUnadarakta__ aba sUtrakAra caityavRkSakA varNana karate haiM-'caiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNa' caityavRkSa kI maNipIThikA kA AyAma viSkambha-laMbAi coDAi do yojana kI hai evaM eka yojana kI moTAI hai| 'ceiyarukkhavaNNao' yahAM para sampUrNa jIvAbhigama meM kahe anusAra kahanA cAhie, jo isa prakAra hai-'tesiMNaM ceiyarukkhANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte taM jahA vaharamUlarayaya supaiSTriya biDimA riTThAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAyavarajAyarUva paDhamavisAlasAlA NANAmaNirayaNavivihasAhappasAha deruliya pattatavaNijjapattaveMTA, jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharaNamiyasAlA sacchAyA, sappabhA, sassirIyA saujjoyA, amayarasasamarasaphalA ahiyamaNaNayaNanivvuikarA pAsAIyA, darisaNijA jAva paDirUvA 4 iti / ve suutr|2 caityavRkSanu na 42 cha. 'ceiyarUkkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM' caityakSanI maNiyAno mAyAma (AExams pAme yonI che. tathA yogananA (dherA1) vistAravAjI che. 'ceiyarukkhavaNNao' ahIMyAM saMpUrNa cityavRkSanuM varNana karI levuM joIe. e varNana jIvAbhigamasUtramAM kahyA pramANe 4ii se. re / pramANu cha-'tesiMNaM ceiyarukkhANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' taM jahA-vairamUlarayaya supaiTThiyaviDimA riTTAmayakaMdaveruliyaruilakhaMdhA sujAya-varajAya rUva paDhamavisAlasAlo NANAmaNirayaNa viviha sAhappasAha veruliya pattatavaNijjapattaveMTA, jaMbUNayaratta mauyasukumAlapavAlavaraMkuradharA, vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharaNamiyasAlA, sacchAyA, sappabhA, sassiriyA, saujjoyA, amayarasasamarasaphalA, ahiya maNaNayaNa NivvuikarA pAsAiyA darisaNijjA jAva paDirUvA, 4 iti Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 226 jambUdvIpaprajJaptisUtre mRdukasukumArapravAlapallavavarAGkaradharAH vicitramaNiratnasurabhikusumaphalabharaNamitazAlAH sacchAyAH, satprabhAH, sazrIkAH sodhotAH amRtarasasamarasaphalAH adhikamanonayananitikarAH prAsAdIyAH yAvat pratirUpAH' iti, etadvyAkhyA-'tesi gaM' ityAdi-teSAM khalu caityavRkSANAM-stUpavRkSANAm ayametadrUpA-anupadaM vakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH varNanakramaH, prajJaptaH, tadyathA-vajramayarajatasupratiSThitaviDimAH-vajrANi eva vajraratnamayAni mUlAni yeSAM te vajramUlAH te ca te rajatamupratiSThitaviDimAH- rajatameva rajatamayI supratiSThitA-muSThu pratiSThitA avasthitA viDimA atyantamadhyadezabhAge Urdhvani mRtazAkhA yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, riSTamayakandavaiDUryaruciraskandhA:-riSTamayaH-riSTaratnamayaH kando yeSAM te riSTamayakandAH, te ca te vaiDUryaruciraskandhAH-vaiDUryameva-vaiiyamayaH ruciraH zobhAtaH skandho yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, sujAtavarajAtarUpaprathama vizAlazAkhA:-mujAtaM mUladravyazuddhaM varaM-pradhAnaM ca yajjAtarUpaM rajataM tadeva tanmayI prathamA-mUlabhUnA, vizAlA:-vistArayuktAH zAlA:-zAkhA yeSAM te tathA, nAnAmaNiratnavividhazAkhAvaiDUryapatratapanIyavRntAH-nAnAmaNiratnAnyeva - nAnAmaNiratnamayyaH vividhA:-anekaprakArAH zAkhA:-mUra.zAkhA niHsatazAkhAH prazAkhA:-zAkhAniHsRtazAkhAH yeSAM te tathAbhUtAzca te vaiDUryapatrAH vaiDUryANyeva-vaiDUryamayAni patrANi yeSAM te tathAbhUtAzca te tapanIyavRntAH tapanIyAni-suvarNAni tAnyeva-tanmayAni vRntAni-prasavabandhamAni yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, jAmbUnadaraktamRdukasukumArapravAlapallavavarAGkuragharA:-jAmbUnadAni tanAmakasvarNavizeSAH, tAnyeva-tanmayA raktAH-raktavarNAH mRdukasukumArA:-mRdukAH mRdava eva mRdukAsteSu-sukumArAstathA-atyantakomalAH pravAlA:-ISadunmIlitapatrabhAvarUpAH pallavA:-saMjAta. una stupa vRkSoM ke varNana prakAra isa prakAra hai-vajramaya rajata supratiSThita isa kI viDimA-zAkhAeM haiM / arthAt vajraratnamaya mUla pradeza rajata se sUpratiSThita zAkhAeM haiM evaM ve zAkhAeM bahuta UMcI uThi huI hai| riSTa ratnamaya unakA kaMda hai, vaiDUryaratnamayarucira skaMdha hai| suMdara jAtarUpa-cAMdI maya vistArayukta prathama zAkhA. vAle, aneka prakAra ke ratnamaya vividha zAkhAbAle, daiDUrya ratnasarIse pattevAle, suvarNamaya vRntavAle jaMNUnada nAma ke suvarNamaya raktavarNavAle komala ataeva suku. mAra-atyanta komala pravAla se yukta, kucha juke huve pallava se yukta, suMdara aMkura - e stUpa vRkSane varNana prakAra A pramANe che-vAmaya rajata supratiSThita tenI viDimA-zIkhAo che. arthAt vajaratnamaya mUlapradeza rajatathI supratiSThita evI zAkhAo che, temaja e zAkhAo ghaNuM ja uMcI gayela che. riSTharatnamaya tenuM thaDa che. vaiDUryana maya rUcira skaMdha che. suMdara jAta rUpa kahetAM cAMdimaya ane vistAravALI prathama zAkhA vALA, aneka prakAranA ratnamaya vividha zAkhAvALA, veDUryaratnanA pAMdaDAvALA, suvarNamaya vRta dITAvALA, jaMbUnada nAmanA suvarNamaya lAlavarNavALA kamaLa ethIja sukumAra atyaMta kemaLa pravAlathI yukta, kaMIka namela pAMdaDAvALA, jenA suMdara aMkura che evA prAthamika Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 227 pUrNaprathamapatrabhAvalakSaNAH ye varAGkurAH-prAthamikojhedaprAptA abhinavoditaH teSAM dharAHdhArakA ye te tathA, vicitramaNiratnasurabhikusumaphalabharanamitazAkhA:-vicitrANi yAni maNiratnAni caitadubhayAni tAnyeva-tanmayAni surabhikusumaphalAni surabhINi-sugandhIni yAni kusumAni-puSpANi tAni phalAni caitadubhayAni teSAM bhareNa-samRhena namitA:-namrI. kRtAH zAkhA yeSAM te tathA, sacchAyA-satI-zobhanA-niviDeti bhAvaH chAyA yeSAM te tathA, satprabhA:-satI-samIcInA prabhA-kAntiyeSAM te tathA, 'sappabhA' ityasya 'saprabhA" iticchApApakSe tu prabhAyA sahitA iti vivaraNam , ata eva sazrIkA:-zriyA-zobhayA sahitAH, soyotA:-saprakAzAH maNiratnagaNakiraNasphuraNasatvAt , amRtarasasamarasaphalA:-amRtarasasamarasAni-amRtasya yo rasaH-dravaH tena samaH-samAnaH raso yeSAM tAni tathAbhUtAni phalAni yeSAM te tathA, adhikamanonayananivRtikarA:-adhikaM-pracUraM yathAsyAttathA manonayananiti manonayanayo:-cittanetrayoH nirvRtim-AnandaM kurvanti-sampAdayantItyevaM zIlAH, prAsAdIyAH yAvat-pAvatpadena 'darzanIyAH, abhirUpA' ityeta padadvayaM saGgrAhyam tathA pratirUpAH, eSAM vyAkhyA praagvbodhyaa| 'teNaM ceiyarukkhA annehiM bahUhi tilayalavayacchattovagasirIsasattivaNNadahivaNNaloddhadhavacaMdaNanIvakuDavayaMcapaNasatAlatamAlapiyAla piyaMgupArAzyarAyarukkhanaMdirukkhehiM savvao samaMtA saMparikkhittA' iti, etacchAyA-'te khalu anyaibahubhiH tilakalabagacchatropamazirISa jina ke haiM prAthamika Ubheda ko prApta, navodita patte se yukta vicitra maNi ratnamaya surabhi kusuma aivaM phala ke bhAra se namita-jukI huI hai zAkhAeM jinakI aise atyaMta gADha chAyA se yukta, suMdara kAntivAle evaM suMdara kAMti se yukta zobhA se yukta, maNi evaM ratna samUha ke kiraNa ke sphuraNa se prakAzavAle, amRta ke rasa sarIkhe rasavAle phaloMse yukta, mana evaM netra ke atIva AnaMdaprada prAsAdIya, yAvat darzanIya, evaM abhirUpa, pratirUpa kahe haiM prAsAdIya ityAdi padoM kA artha pahale kahe gae haiM / ataH vaha jijJAsu vahAM se samajaleveM, 'teNaM ceiyarukkhA aNNehiM bahuhiM tilaya lavayacchattovaga sirIsasattivaNNa dahivaNNa loddha dhava caMdaNa nIva kuDaya kayaMva paNasa tAla tamAla piyAlapiyaMgu pArAbaya rAyarukkhaNaMdIrukkhehiM savvao ubhedane prApta navA Avela pAMdaDAvALA, vicitramaNi ratanamaya sugaMdhita puSpa ane phaLanA bhArathI namelI che zAkhAo jemanI evA, atyaMta ghADha chAyAvALA, suMdara kAMtivALA temaja suMdara kAMtithI yukta, robhAyamAna maNi ane ratnanA samUhanA kiraNanA pharakavAthI prakAzavALA, amRtanA rasa jevA rasavALA phaLethI yukta. mana ane netrane atyaMta AnaMda ApavAvALA. prAsAdIya vigere padyane artha pahelAM kahevAmAM Avela che. tethI jIjJAsuoe te atha tyAMthI sama sevA. 'teNaM ceiyarukkhA aNNehiM bahuhiM tilaya lavayacchattovaga sirIsasativaNNadahivaNNaloddhadhavacaMdaNanIvakuDayakayaMbapaNasatAlatamAla piyAlapiyaMgupArAvayarAyarukkhaNaMdorukkhehiM savvao samaMtA saMparikkhittA iti' ko thaityakSa mI mane tias Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jambUdvIpaprajJaptisUtre saptaparNadadhiparNalodhradhavacandananIpakuTajakadambapanasatAlatamAlapriyAlapriyaGgupArAyatarAjavRkSanandivRkSaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, vyAkhyA ca cchAyAgamyA, tilakAdi vRkSaparicayo lokakozagamyaH, 'te NaM tilayA jAva naMdirukkhA mUlavaMto kaMdavaMto jAva surammA' chAyA-te khalu tilakA yAvad nandivRkSAH mUlavantaH kandavanto yAvat suramyAH, iti, vyAkhyA-te khalu-upayuktAH tilakA yAvanandivRkSA:-tilakAdi nandiparyantavRkSAH parikSepabhUtAH kIdRzAH ? ityAhamUlavantaH kandavanto yAvatsuramyAH, iha yAvatpadena-'skandhavantaH, tvagvantaH, zAlAvantaH, pravAlavantaH, patravantaH, puSpavantaH, bIjavantaH, AnupUrvIsujAtaruciravRttabhAvapariNatAH ekaskandhinaH, anekazAkhAprazAkhAviTapAH, aneka naravyAmasuprasAritAgrAhya dhanavipulavRttaskandhAH, acchidrapatrAH aviralapatrAH, avAtInapatrAH anItipatrAH, nirdhata jaraThapANDupatrAH, navaharitasamaMtA saMparikkhittA iti' ve caityavRkSa anya aneka tilaka, lavaka, chatropaga, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhra, dhava candana, nIMba, kuTaja, kadamba, panasa, tAla tamAla, priyAla, priyaMgu, pArAvata, rAjavRkSa nandIvRkSa, ityAdi vRkSoM se cAroM ora se vyApta haiM inavRkSoM kA paricaya lokavyavahAra evaM koSa se samajha leveN| teNaM tilayA jAva naMdIrukkhA mUlavaMto kaMdavaMtA jAva surammA~ Upara meM kahe gae tilaka, yAvatU naMdivRkSa paryanta ke vRkSa mUla se yukta, kaMda se yukta yAvat suramya haiM yahAM yAvatpada se skaMdha se yukta, tvacAse yukta, zAkhAse yukta, pravAla se yukta, patra se yukta, puSpase yukta, phalase yukta, bIja se yukta, anukramase suMdara prakAra ke rucira vRttabhAva se pariNata aise ekaskandha vAle aneka zAkhA prazAkhA evaM pattevAle, aneka manuSya ne phelAI huI vyAma se grahaNa karate yogya aisA ghana vistRta golAkAra se yukta skaMdhavAle, chidravinA ke pattevAle avirala-sAndra pattevAle ni majAla se pIta pattevAle naye ataela harita varNavAle prakAzamAna sa, chatrAsa, zirISa, sApa, dhipazu, ve, 51, yana, nAva, puTara, hana, paNa, tamAlapiyAla, priyaMgu, pArAdata, rAjavRkSa, naMdIvRkSa, vigere vRkSethI cAre taraphathI vyApta thayela che. A vRkSane pAracaya leka vyavahAra temaja kepa graMthathI samajI le. 'teNaM tilayA jAva gaMdIrakkhA mUlavaMto, kaMdavato, jAva surammA 652 4DavAmAM Aveda tilaka yAvat naMdIvRkSa sudhInA vRkSe, mUlathIyukta, kaMdathIyukta yAvatuM suramya che, ahIyAM yAvaspadathI aMdhathIyukta, chAlathIyukta, DALethI yukta, pravAlathI yukta, patrathIyukta, pupiothI yukta phaLethI yukta bIjethI yukta, anukramathI suMdara prakAranA rUcira vRntabhAvathI pariNata evA eka skaMdhavALA, aneka zAkhA prazAkhA, temaja patravALA aneka manuSyae phelAvela vAmathI grahaNa karavA egya evuM ghana vistAravALuM. gelAkAra skaMdhavALuM chidra vinAnA pattAvALuM avirala-sAndra pattAvALuM. siMdhUma jaraThathI pILA pattAvALA navA hovAthI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam bhAsamAnapatramArAndhakAragambhIradarzanIyAH, upavinirgata navataruNapatrapallavakomalojjvalacalatkisalayasukumAranavAlazobhitavarAGkurAgrazikharAH, nityaM kusumitAH, nityaM mukulitAH, nityaM lavakitAH nityaM stavakitAH, nityaM gulmitAH, nityaM gucchitAH, nityaM yamalitAH, nityaM yugalitAH, nityaM vinamitAH nityaM praNamitAH, nityaM suvibhaktapratimaJjaryavataMsakadharAH, nityaM kusumita mukulitalakitastabakitagulmitagucchitayamalitayugalitavinamitapraNamitasuvibhaktapratimaJjaryavataMsakadharAH, zukabahiNa-madana-zalAkA-kokila-koraka-bhRGgAraka-koNDalaka-jIvaJjIvaka-nandImukha-kapila--piGgalAkSaka-kAraNDava-cakravAka kalahaMsa-sArasAneka zakunagaNamithunaviracitazabdonatamadhurasvaranAditAH' ityeSAM padAnAM saGgraho vodhyaH suramyAH eSAM mUlavadAdi suramyANAM padAnAM vyAkhyA pazcamasUtrato bodhyA, ___ 'te NaM tilayA jAva naMdirukkhA annAhiM bahU hiM paumalayAhiM jAva sAmalayAhiM savao samaMtA saMparikkhitA' chAyA-te khalu tilakA yAvanandivRkSAH anyAbhirbahubhiH padmalatAbhiH patroM ke bhAra ke andhakAra se gambhIra darzanIya, Upara UThe huve nathe evaM taruNa komala patte se prakAzita calAyamAna kisalaya evaM sukumAra pravAla se zobhita sundara aMkurAgra zikharavAle, nitya kusumita, nitya mukulita, nitya lavakita nitya stabakita, nitya gulmita, nitya gucchita, nitya yamalita, nitya yugalita, nitya vinamita, nitya praNamita, nitya acche prakAra se vibhakta prati maMjarI rUpa avataMsaka-vastra ko dhAraNa karanevAle, zuka, bahi, madanazalAkA kokila-koraka bhRGgAraka koMDalaka, jIvaM jIvaka-naMdImukha-kapila-piMgalAkSaka kAraMDava cakravAka, kalahaMsa sArasAdi aneka pakSigaNa ke mithuna ke dvArA kie gae ucca evaM madhura svara se nAdita, ina saba pada yAvat pada se grahIta krlenaa| suramya Adi padoM kI vyAkhyA pAMcaveM satra se samajhaleveM / 'teNaM tilayA jAva naMdirukkhA annAhiM bahuhiM paumalayAhiM jAva sAmalayAhiM lIlAraMga vALA prakAzamAna patronA bhAranA aMdhakArathI gaMbhIra, darzanIya upara uThelA navA ane tarUNa ke maLa patrothI prakAzita calAyamAna kisalaya ane sukumAra pravAlethI zobhAyamAna suMdara aMkurAgra zikharavALA nitya kusumitta, nitya mukulita, nitya lakti, nitya rastabakti, nitya guddhimata, nityachita, nityayamalita, nitya yugalita, nitya vinamita, nitya prasumita, nitya suMdara rIte vibhakta, pratimaMjarI rUpa avataMsaka-vastrane dhAraNa karavAvALA zuka, bahi, yanazA , 24, bhRgA24, is 4, 714, nahIbhuma-pisa, (AnAkSa 421 cakravAla, kalahaMsa sArasAdi aneka pakSigaNenA mithune dvArA karavAmAM AvelA uMcA mIThA svaronA nAdavALA, A badhA pade yAvata padathI samajI levA. suramya vigere padanI vyAkhyA pAMcamAM sUtrathI samajI levI. 'teNaM tilayA jAva naMdirukkhA annAhiM bahuhiM paumalayAhiM jAva sAmalayAhiM savvao Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 230 jambUdvIpaprajJaptisUtre yAvacchyAmalatAbhiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, vyAkhyA spaSTA navaraM padagalatAbhiryApa cchayAmalatAbhirityatra yAvatpadena-'azokalatAbhiH, campakalatAbhiH, cUtalatAbhiH, vanaLatAbhiH, vAsantIlatAbhiH' iti saGgrAhyam / 'tAo NaM paumalayAo jAva sAmalayAo niccaM kusumiyAo jAva paDirUvAo' chAyA-tAH khalu padbhalatAH nityaM kusumitA yAvat pratirUpAH, vyAkhyA spaSTA-prathamayAva. padena-nAgalatAH, azokalatAH, campakalatAH vanalatAH, vAsantIlatAH, atimuktakalatAH, tinizalatA, cUtalatAH' ityeSAM padAnAM saGgrahaH, dvitIyayAvatpadena nityaM mukulitA ityAdi padAnA matraiva sUtre saMgRhItAnAM grahaNaM kAryam, eSAM vyAkhyA paJcamasUtrato bodhyA, kintu prAksaMgRhIteSu sampAdimatabhramarAdipadAnAM saGgraho nAsti teSAM saGgraho vyAkhyA caite 5JcamasUtrAdeva grAo / savvaosamaMnA saMparikkhittA' ye tilaka yAvat naMdIvRkSa anya bahusaMkhyaka padmalatA yAvat zyAmalatAoM se cAroM ora sarvAtmanA vyApta rahate kahe haiN| yahAM yAvatpada se azokalatA, cammakalatA, AmralatA vanalatA, vAsantIlatA kA saMgraha samajha leveM / 'tAoNaM paumalayAojAva sAmalayAmoniccaM kusumiyAo jAva paDiruvAo' vaha padmalatA yAvat zyAmalatA nitya kusumita yAvat pratirUpa Adi vizeSaNa viziSTa kahI gaI hai| yahAM prathama ke yAvatpada se nAgalatA, azokalatA, campaka latA vanalatA, vAsantIlatA, atimuktakalatA, tinIzalatA, AmralatA, kundalatA ina latAoM kA grahaNa samajhaleveM / evaM dUsare yAvatpada se nityaM mukulitA ityAdi pada jo isI sUtra meM pahale kahe gaye haiM ve yahAM para bhI grahIta karaleveM / ina padoM kA artha pAMcaveM sUtrase smjhleve| paraMtu pahale saMgrahIta saMmpAtima, dRpta, bhramara Adi pada kA yahAM grahaNa nahIM hai| 'tesiNaM ceyarukkhANaM uppiM aTTha maMgalayA bahave jhathA chattAichattA' ve caityasamaMtA saMparikkhattA' se tisaya yAvat nAhiyakSa - pI pAyatA bhane zyAmasatAmAthI cAre tarapha sarvAtmanA vyAsa rahe che. ahiMyA yAvatpadathI azelatA, campakalatA, Amra latA, vanalatA, vAsantIlatAnA saMgraDa thayela samajI levuM. 'tAko NaM paumalayAo z2Ava sAmalayAo niccaM kusumiyAo, jAva paDirUvAo' se pAlatA yAvata zyAmalatA nitya kusumita yAvatrutirUpa vigere vizeSaNathI vizeSita kahevAmAM Avela che, ahiMyAM pahelAnA yAvAdathI nAgalatA, akalatA, campakalatA, vAsantIlatA, atimuktakalatA, tinIzalatA, AmralatA, kandalatA, A latAe grahaNa karAI che. tabhara bhI yAvatpathI 'nityaM mukulitA' vi3 5 / 2 mA04 sUtramA ps| 4AI gayela che, te ahIMyAM grahaNa karI levAM. A padane artha pAMcamAM sUvathI samajI levA. paraMtu pahelAM saMgraha karAyela saMpatima-dasa bhramara vigere pada ahIMyAM grahaNa karavAnA nathI. 'vesiNaM ceiyarukkhANaM uppi aTuTTha maMgalayA bahave jhayA chattAichattA' ye caityavRkSanI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNa nam 231 'tesi NaM ceiya rukkhANaM uppi aTTamaMgalayA bahave jhayA chattAicchattA' chAyA-teSAM khalu caityavRkSANAmupari aSTASTamaGgalakAni bahavo dhvajAH chatrAticchatrANi' iti, vyAkhyA chAyAgamyA, caityavRkSavarNanaM caityastUpavad bodhyam / iti caityavRkSavarNanam / atha mahendradhvajAvasaraH-'tesi NaM ceiyaruvakhANaM' ityAdi-'tesi gaM' teSAM khalu pUrvoktAnAM 'ceiyarukkhANaM purao' caityavRkSANAM purataH-agre 'tAo' tA:-pUrvoktAH 'maNipeDhiyAo paNNattAo' maNipIThikAH prajJaptAH, tAsAM ma namAha-'tAo NaM maNipe. yAo joyaNaM AyA. mavikkhaMbheNaM' tAH khalu maNipIThikAH yojanamAyAmaviSkambheNa dai--vistArAbhyAm 'addhajoyaNaM' arddha yojanam-yojanasyArddha 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, 'ta.si NaM uppi' tAsAM maNipIThikAnAmupari patteyaM2' pratyekam 2 ekasyAmekara.m 'mahiMda jhA paNNattA' gahendra dhvajAH prajJaptAH, te mAnamAha-'te NaM' ityAdinA-'te' te anantatAH khalu mahendra dhvajAH 'aTThamAi' aSTimAni-sArddhasapta 'joyaNAI uddhaM uccatteNaM' yojanAni Urdhvamuccatvena-unnatatvena 'addhakosaM' arddhakrozam-krozasyArddham 'unheNaM' udvedheta-uNDatvena 'addhavRkSa ke upara meM ATha, ATha, maMgalaka aneka dhvajAeM, evaM chatrAtichatra kahe haiM / // caityavRkSa kA varNana samApta / / ___aba mahendra dhvaja kA varNana kiyA jAtA hai-'tesiMNaM ceiyaruskhANaM purao' pUrvokta caityevRkSa ke Age 'tAo maNipeDhiyAo paNNattAo' ve pUrvokta maNipIThikAeM kahI hai| 'tAmoNaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikhaMbheNaM' ve pUrvokta maNipIThikAeM eka yojana kA AyAma viSkaMbha-laMbAI coDAi vAlI evaM 'addha joyaNaM bAhalleNaM' Adhe yojana kI bAhalyavAlI kahI hai 'tAmiNaM umpi' ve maNi pIThikA ke Upara 'patteyaM2,' pratyeka ke Upara 'mahiMdajjhayA pannattA' mahendradhvajAeM kahI gaI haiN| 'teNaM' ve mahendradhvajAeM 'addhahamAI' sADe sAta 'joyaNAI uddhaM uccatteNaM' yojana kI UMcI kahI hai| 'addhakosaM unheNaM' Adhe kosa kI uDAI vAlI hai| yahAM AdhA kosa kA mApa eka sahasra dhanuSa jitanA le| usI prakAra upara ATha ATha maMgalaka aneka dhajAo temaja chatrAticha hevAnuM kahela che. caityavRkSanuM varNana samApta ve bharendra pananu vana 42cAmA yA cha -'tesiNaM ceiyarukkhANaM purao' se ...vRkSAnI ma 'tAo maNipeDhiyAo paNNattAo' se puti ma paah| 49 che. 'tAoNaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmarikkhaMbheNaM' se pUrvAta maNiSIyAnA mA.ma sana 14 me yoganara 4 cha. tara 'addha joyaNaM bAhalleNaM' 2 yauna 28mA vistAravANI hesa che. 'tesiNaM uppi' se maNinI 52 'patteya' 424nA 752 'mahiMdajjhayA paNNattA' bhaDandra pntye| isa cha. 'teNaM' se bhaDandra pantamA 'addhadamAI' saa| sAta 'joyaNAI uddha uccatteNaM' ma sa 28dI thI che. mahIyAM maryA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jambUdvIpaprajJaptisUtre kosaM' arddhakrozamAnaM ca dhanuH sahasraM bodhyam, tadeva ca 'bAhalleNaM' bAhalyena piNDena, evaM mahendradhvajAnAM mAnamukkhA vizeSaNamAha-'vairAmayavadRvaNNao' vajramayavRtteti-etacchandaghaTitaM tadvarNakasUtraM bodhyam tathAhi 'vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamahasupara TThiyA aNegavarapaMcavaNNa kuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAmA vAuddhRyavijayavez2ayaMtI paDAgA chattAicchattakaliyA tuMgA gagaNatalamabhilaMghamANasiharA pAsAIyA jAva paDirUvA' iti chAyA-vajramayavRttalaSTa. saMsthita suzliSTa parighRSTa mRSTa supratiSThitAH aneka vara paJcavarNakuDabhIsahasraparimaNDitAbhirAmAH vAtoddhRtavijayavaijayantI patAkAcchatrAticchatrakalitAH tuGgAH gaganatalamabhilava-yacchikharAH prAsAdIyAH yAvat pratirUpAH' iti, vyAkhyA-bakretyAdi-yajrANyeva-vajrabhayAzca teca vRttalaSTa maMsthitAH-vRttaM-vatulaM-manoharaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te tathA teca muzliSTA:-svAdhAre cArurItyA saMbaddhAH-saMlagnAH teca parighRSTAH-samyak kharazANayA gharSaNaprAptA ye prastarAstaM iva-parighRSTakalpAH teca mRSTAH komalazANayA mArjana prAptA iva-mRSTa sadRzAH te ca supratiSThitA:- susthirA:-nizcalAzceti tathA, aneketyAdi-anekAni yAni varANi-pradhAnAni paJcavarNAni-kRSNa-nIla-lohita-hAridra-zuklavarNAni kuDabhIsahasrANi kuDabhInAM laghupatAkAnAM sahasrANi taiH parimaNDitAH-suzobhitAH ataevAbhirAmA:-manobAhalleNaM' unakA bAhalya kA mAna haiM arthAt udvedha ke jitanA hI inakA bAhalya hai| 'vairAmaya vaha vaNNao' vajramaya vRtta ityAdi zabdavAlA unakA varNaka sUtra kaha leveM vaha isa prakAra hai-'vairAmaya vaTTalaTTha saMThiya susiliTTha parighaTTa maTTa supa. iTThiyA aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAmA vAudghaya vijayavejayaMtI paDAgA chattAichatta kaliyA, tuMgA, gagaNatalamabhilaMdhamANasiharA, pAsA. iyA jAva, paDirUvA' iti vajramaya vRtta-vartulAkAra evaM manohara saMsthAna vAle svAdhAra meM saMlagna evaM kharasANa meM ghisAgayA prastara-paththarake jaise komala zA. Nase chiTake gae evaM susthira aura nizcala aneka jo zreSTha pAMcavarNa-kRSNa, nIla, lohita, hAridra, evaM zukla aise pAMcavarNa ke choTi choTipatAkA se suzobhita sanu bhA5 ko 2 dhanuSa 29 devAnu cha. me pramANe 'bAhalleNaM' tenI - yatAnu bhA5 parthAt dvedhanA re tenu sAkSya che. 'vairAmaya vaTavaNNao' nabhaya vRtta vigere hovANu tenu varSa sUtra maDIyA 4DI se te 2 // prabhArI cha.-'vairAmaya vaTTalaTThasaMThiyamusiliTTha, parighaTTa maTTha supaIDiyA aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsaharasaparimaMDiyA bhirAmA vAuddhRya vijayavejayaMtI paDAgA chattAichattakaliyA, tuMgA, gagaNatalamabhilaMghamANasiharA; pAsAiyA. jAva paDirUvA' iti bhaya vatusA2 tema bhane / 2 saMsthAnavANApotAnA AdhAramAM rAMlagna temaja kharazANamAM ghasela paththaranA jevA kAmaLa zANathI chaMTakAva karela temaja sucithara tathA nizcala aneka je uttama pAMcavarNa-kRSNa, nIla, lehita, hAridra, ane zukala, evA pAMca raMganI nAnI nAnI dhajAothI zobhAyamAna ane tethI ja manane Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam 233 harAH, vAtoddhRtetyAdi-cAte na- vAyunA uddhRtAH-utkampitA yAH vijayavaijayantIpatAkA:vijayavaijayantyaH-vijayasacikA vaijayantyaH patAkAH, punaranyAH sAmAnyAH patAkAca, tathAchatrAticchatrANi chatrAta sAmAnyacchatrAt atizAyIni cchatrANi ca etaiH kalitA:-yuktAH, tuGgAH-unnatAH, ata eva gaganatalam-AkAzatalam abhilaGghayacchikharA:-abhilaGghayatatikrAmyat zikharam - agrabhAgo yeSAM te tathA, prAsAdIyAH yAvat-yAvatpadena-darzanIyAH, abhirUpAH, iti padadvayaM grAhyam tathA pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvat. evaM mahendradhvajAnAM varNakaH tathA 'vezyAvaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiyavyA' vedikA-vanaSaNDa-trisopAnatoraNAzca bhaNitavyAH-vaktavyAH, tatra vedikA-vanaSaNDayovarNanaM paJcama-SaSTha sUtrAbhyAM bodhyam trisopAnavarNanaM rAjapraznIyasUtrasya dvAdazamUtrAbdodhyam / toraNavarNanaM cASTamasUtrastha vijaya dvArAdhikArAbdodhyam tatsUcakasUtramevam-'tesi NaM mahiMdajjhayANaM purao tidisi ta bho' gaMdApukkhariNIo paNNattAo, addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM chatsakosAiM joyaNAI vikkhaM. ataeva abhirAma suMdara vAyu se kampAyamAna vijaya sUcaka patAkA,sAmAnya chantra evaM vizeSa prakAra ke chatrase yukta ucca honese AkAza ko ullaMghana kare aisA agrabhAgavAle prAsAdIya, yAvat pada se darzanIya abhirUpa ye pada gRhIta hue haiM ina zabdoM kA artha prAkathanAnusAra smjhleN| isI prakAra mahendradhvaja kA varNana krleve| tathA 'veiyA vaNasaMDa tisovANa toraNAya bhANiyavvA'. vedikA, vanapaMDa, evaM trisopAna paMkti yahAM para kahalenA una meM vedikA evaM vanaSaNDa kA varNana pAMcaveM evaM chaThe sUtrase samajhaleveM aura trisopAna kA varNana rAjapraznIya sUtra ke bArahave sUtra se samajhaleve tathA toraNa ko varNana AThave sUtra meM vijayadvAra ke varNanAvasarase samajhaleveM / vaha varNaka sUtra isa prakAra hai-'tesiMNaM mahiMdajhayANaM purao tidisiM to NaMdA pukkhariNIo paNattAo adbhuterasa joyaNAI AyAmeNaM cha sakosAiM joya. AnaMda ApanAra temaja pavanathI kaMpAyamAna vijya sUcaka patAkA sAmAnya chatra tathA vizeSa prakAranA chatrathI yukta uMcI hovAthI AkAzanuM ullaMghana kare evA agrabhAgavALI prAsAdaya, yAtpadathI dazanIya, abhirUpa e banne pada grahaNa karAyA che. tathA pranirUpa A zabdano artha pahelAM kahyA pramANe samajI levo. temaja eja rIte mahendra dhajAonuM 55 Nuna 4 tayA 'vezyA vaNasaMDatisovANa toraNAya bhANiyavyA' vaha, pana, temaja tripAna paMktinuM kathana ahIMyA karI levuM. temAM vedikA ane vanakhaMDanuM varNana pAMcamA tathA chaThThA sUtramAM karavAmAM Avela che jethI tyAMthI samajI levuM. tathA tripAna paMktinuM varNana rAjaprakSIya sUtranA bAramA sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM tathA teraNanuM varNana AThamAM sUtramAM vijayadvAranA varNana prasaMgamAMthI samajI levuM. te varjaka sUtrapATha A pramANe cha-'tesi NaM mahiMdajhayANa purao tidisitao gaMdApukkhariNIo paNNattAo addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chasakkosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acchAo sahAo pukkhariNI ja0 30 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jambUdvIpaprajJaptisUtre bheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acchAo saNhAo pukkhariNIvaNNI patteyaM 2 paumavara veiyA parikkhittAo patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittAo vaNNa bho, tathA 'tANi NaM NaMdApukkhariNINaM pattaya 2 tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM vaNNao toraNa vaNNI ya bhANiyanvo jAva chattAicchattAi' iti, etacchAyAau~ mugau / atha sudharmA sabhayoryadasti tadAha-'tAsi gaM' ityAdi-tAsi gaM' tayoH-pUrvoktayoH khalu 'sabhANaM suhammANaM' sudharmayoH sabhayoH 'chacca' SaT SaT saMkhyakAH 'maNoguliyA sAhassIbho' manogulikA sAhasyaH-paT sahasrImanogulikA ityarthaH, tAH 'paNNattAo' prajJaptA:NAI vikkhaM bheNaM dasa joyaNAI ujveheNaM acchAo saNhAo pukkhariNI vaNNao pattayaM patteyaM vaNasaMDa parivivattAbho tAmiNaM NaMdApunariNI patteyaM patteya tidi siM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA tesiMNaM tisovANapaDirUvagANaM vaNNao toraNavaNNaoya bhANiyaJco jAva chattAicchattAI iti / usa mahendradhvaja ke tIna dizA meM tIna naMdApuSkariNo kahI hai| vaha sADe bAraha yojana kA AyAmavAlI evaM eka kosa aura cha yojana ke viSkaMbha vAlI tathA dasa yojana kI gaharAi vAlI kahI hai| ve accha mAne svaccha evaM nirmala kahI hai| ve puSkariNIkA pratyeka padmavaravedikA se vyApta hai| pratyeka vanaSaMDa se vyApta haiM ityAdi varNana kara lenA una naMdA puSkariNI ke Age pratyeka ke tIna dizA meM tIna tIna triso. pAnapratirUpaka kahe haiM una trisopAna pratirUpaka kA varNana evaM toraNa kA varNana yahA~ para 'jAva chattAichattAI' yaha pada paryana kara lenA cAhie / . aba sudharmasabhA ke bhItarI bhAga kA varNana karate haiM-'tesiNaM' una pUrvokta 'sabhANaM suhammANaM' sudharmasabhA meM 'chacca maNolikA sAhassIo' chaha hajAra vaNNao pateyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittAno tAsiNaM gaMdA pukkhariNIgaM patteyaM patteyaM tidisi tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, tesiM NaM tisovANa DirUvagANaM vaNNao toraNavaNNao ya bhANiyavvo jAva chattAichattAI iti' se bhaDandra dhAnI mahizAwi nA'46 4hesa che, te puSkariNIye sADA bAra ejana jeTalA AyAmavALI ane eka kesa ane cha yejanA jeTalA vikaMbhavALI tathA dasa ejana jeTalI uMDI kaDI che. te accha arthAta svaccha ane nirmala kahela che. e dareka puSkariNIo pavaravedikAothI vyApta che. dareka puSkariNI vanapaMDathI vyApta che. vigere varNana karI levuM e naMdApuSkariNInI AgaLa darekanI traNa dizAmAM traNa traNa tripAna pratirUpaka kahela che. e trisapAna pratikarUpakanuM varNana tathA toranu vana maDiyA 'jAva chattAi chattAI' ko 56 5yanta 4N : ve sudharma samAnI 12nA mAganu na 42 cha.-'tesiNaM' se pUrita 'sabhANaM suhammANaM' sudharbha samAmA 'chacca maNoguliyA sAhassIo' cha 12 bhnaami| arthAt Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam tatra manogulikAH-pIThikAH, 'taM jahA-purasthimeNaM, tadyathA-paurastyena-pUrvasyAM dizi do sAhassIo' dve sAhastryau-sahasra 'paNNattAo' prajJapte 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi do sAhassIo' dve sAhasthyau, 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'egA sAhassI' ekA sAhasrI 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'egA' ekA sAhasrI, atra sarvatra strIliGgapUrvAdi zabdebhyaH saptamyekavacanAntebhya enappratyayaH, 'sarvanAmnovRttimAtre puMvadbhAva' iti puMbadbhAvenApo nivRttiH, 'jAva dAmA ciTuMtItti' yAvad dAmAni tiSThantItyatra yAvaspadena 'tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA, tesi NaM suvaNNaruppa. maemu phalagesu bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM vairAmaesu nAgadaMtesu bahave kisuttavagdhAriyamalladAmakalAvA jAva sukillamuttabagghAriyamalladAmakalAvA, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsanA ciTuMtitti, eSAM padAnAM chAyA'au~ sugauM / saMvaicaitadaSTamasUtroktavijayadvArAnusAreNa bodhyam , 'evaM' evam-manogulikAvat 'gomANasiyAo' gomAnasikA:gomAnasya eva gomAnasikA:-zayyArUpAH sthAnavizeSA vaktavyAH , 'NavaraM' navaraM-kevalaM 'dhUva. ghaDiyAo tti' dhUpaghaTikA:-dAmasthAne dhRpaTikAvarNanIyAH, iti manogulikApekSayA gomAnasikAvaNa ne vizeSaH, tadatiriktaM dvayoH sarva samAnameva varNanam / manogulikA arthAt pIThikA kahI hai-'taM jahA' vaha isa prakAra hai 'purasthimeNaM do sAhassIo' pUrva dizA meM do hajAra 'paNNattAo' kahI hai 'paccatthimeNaM do sAhassIo' pazcima meM do hajAra (jAva dAmA ciTuMtItti) yAvat dAmA-puSpamAlAeM rakkhi haiM yahAM para yAvat zabda se (tAsuNaM manAguliyAsu bahave suvaNNa rUpamayA phalagA paNNattA) ityAdi pATha jo TIkA meM likhA gayA hai vaha samajhaleveM sarala honese artha nahIM diyA hai so mUlase jJAta karaleM / yaha saMpUrNa varNana AThaveM sUtra meM vijaya dvAra ke varNanAnusAra samajhaleveM (evaM) pIThikA ke jaisA (gomANasiyA o) gomAnasikA-zayyArUpa sthAna vizeSa smjhleveN| (NavaraM) kevala (dhUvadhaDiyAotti) dAma ke sthAna para dhUpadAnI kahanI cAhie, itanA manogulikAse gomAnasikA ke varNana meM antara hai anya saba varNana donoM kA samAna hI hai| pI81 49 cha. 'taM jahA' te mA prabhArI cha. 'purathimeNaM do sAhassIo' puhizAmA me // 2 'dakkhiNeNaM egA sAhassI' dakSiNa dizAmA me M2 'uttareNa egA' uttara hizAmA 4 12 'jAva dAmA ciTuMtitti' yAvat 105mAlAme rAme che. mADiyAM yA. zithI 'tAsuNaM maNoguliyAsu bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA' vigaire 542 TIma lakhavAmAM Avela che. te sarva pATha ahIyAM samajI le. sarala hovAthI tene artha Apela nathI. A saMpUrNa varNana AThamAM sUtramAM vijaya dvAranuM varNana anusAra samajI levuM. tathA pInAma 'gomANasiyAo' shomaansi| 25 / 35 sthAna vizeSa samave. 'NavaraM' va 'dhUpaghaDiyAotti' hobhanA sthAna 12 ghUmahAnI 43vAna saTa 4 matara mane gulikAnA varNanathI gamAnasikAnA varNanamAM che. bIjuM badhuM varNana banenuM sarakhuM ja che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJaptisUtre ___ atha sudharmayoreva bhUmibhAgavarNakamAha-'tAsi NaM' ityAdi-'tAsi NaM suhammANaM aMto' tayoH khalu sudharmayoH samayoH anta:-madhye, 'bahusamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH-atyantasamaH-atyantasamatalaH ataeva ramaNIyaH-sundaraH 'bhUmibhAge paNNate' bhUmibhAgaH prajJaptaH, bhUmibhAgavarNanamaSTamasUtroktavijayadvAravabodhyam , atra maNInAM varNAdayo varNanIyAH, ullokAH padmalatAdayo'pi ca citrarUpA UhanIyAH, aba vizeSato vaktavyaM vyanakti-'maNipeDiyA' ityAdi-anayoH sudharmayoH sabhayormadhyabhAge 'maNipeDhiyA' maNipoThikA-maNimayIpIThikAAsanavizeSaH, pratyeka vaktavyA, amyA mAnamAha-do joyaNAI' dve yojane 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairghya-vistArAbhyAm , 'joya' yojanam -eka yojanaM 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena, prajJapteti sambandhaH, 'tAsi NaM maNipeDhiyANaM uppi' tayoH khalu maNipIThikayoH Upari-Urce pratyeka mANavae' mANavake-mANakanAmake 'ceiyakhaMbhe' caityastambhe 'mahiMda jhappamANe' mahendradhvajapramANe-mahendradhvajasamAne pramANato'rdhASTamayojanapramANe ___ aba sudharmasabhAke bhUmibhAgakA varNana karate haiM-(tAsiMNaM suhammANaM sabhANaM aMto) ve sudharmasabhA ke madhya meM (bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) atyanta samatala yukta hone se ramaNIya bhUmibhAga kahA hai / yahAM bhUmibhAgakA varNana AThaveM sUtra meM vijayadvAra ke jaisA smjhleve| yahAM maNiyoM ke varNAdi kA varNana bhI karaleveM evaM ulloka padmalatAdi kA varNana bhI citrarUpase khlenaa| yahAM para vizeSavaktavya isa prakAra hai-ye sudharmasabhA ke madhyabhAgameM 'maNipeDhiyA' maNiH maya AsanavizeSa pratyeka meM kahane cAhie (do joyaNAiM AyAmavizvaMbheNaM) do yojana kI laMbAI coDAI hai / (joyarNa bAhalleNaM) eka yojana kI moTI hai| (tAsiMNaM maNipeDhiyANaM umpi) una maNipIDhikA ke Upara (mANavae ceiyakhaMbhe) mANavakanAmaka caityastambha (mahiMdajjhayappamANe) mahendradhvaja ke samAna pramANa vAlA arthAt sADe sAta yojana pramANa ityAdi mahendradhvaja ke varNana sarIkhA ve sudhama samAnA bhUmilAnu pani 42vAmA mAcha.-'tesiNaM suhammANaM sabhANaM aMto' se sudharma samAnI madhyamA 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' atyanta samatala yuddhata hovAthI ramaNIya bhUmibhAga kahela che. ahIMyAM bhUmi bhAganuM varNana AThamAM sUtramAM vijyadvAranA varNana pramANe samajI levuM ahiMyAM maNinA varNAdinuM varNana paNa karI levuM tathA uleka paDyUlatA vigerenuM varNana paNa kahI levuM ahIMyAM vizeSa vaktavya A pramANa cha. se sudharmasamAnA madhya bhAgamA 'maNipeDhiga' bhaemaya Asana vizeSa 624mA ahevAle 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNa" me yAnI paDaNAhI cha. 'joyaNaM bAhalleNa' se yonikSI moTI che. 'tAsiNaM maNipeDhiyANa uppi' me mahipInI 52 'maNavae ce IyakhaMbhe' maae|14 naamne| yatya stama' maahidjjhsAma" mahendra kAjanA sarakhA pramANavALe arthAt sADA sAta jana jeTalA pramANe Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam varNakato mahendradhvajavat 'upari' upari 'chakose ogAhittA' SaTkrozAn avagAhya-pravizya uparitanAn paT krozAna varjitvA vihAya 'heDA' adhaH-adhastAdapi 'chakose vajnittA' SaT krozAn varjitvA madhye'rdhapazcameSu yojaneSu iti gamyam , 'jiNasakahAA' minasakthInijinakIkasAni 'pagNattAmoti prajJaptAni iti, iha jinasakthigrahaNe vyantarajAtIyAnAM devAnAM nAdhikAro sti, kintu saudharmazAnavamaravalIndrANAmeva tadgrahaNe'dhikAro'stIti jinasakthIni-jinadaMSTrArUpa sAthIni tatra nikSiptAni prajJaptAnIti bodhyam , aziSTo varNakazca jIvAbhigasasUtrokto bodhyaH sa caivam 'tassa NaM mANagaceyasa khaMbhassa utrari chakkose ogAhittA hevA vi nakose yajittA majjhe addhapaMcamesu joyaNesu ettha NaM vahave suvaNNarupamayA phalagA paNNatA tesu NaM bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM yahave rayayAmayA sikagA paNNatA, tesu NaM bahave vairAmayA govaTTasamuggayA paNNattA, tesu NaM bahave jiNasakAhAo saNi: vikhattAo ciTuMti, jAbhI NaM jamagANaM devANaM annesiM ca bahUNaM vAgamatarANaM dezaNa ya (uvari chakkose ogAhittA) Upara ke bhAga meM cha kosa jAne para arthAt UparakA cha kosa ke choDakara evaM (hehA cha kose vajittA) nIcesebhI chaha kosa varjita kara madhya ke sADe cAra yojana meM (jiNa sakahAo) jina ke sAthI haDDI (paNNattAo) kaheM haiM yahAM para jina sakthI kahanese vyantara jAtI ke deva kA adhikAra nahIM hai, kintu-saudharma, IzAna, camara evaM balIndrakA ho adhikAra AjAtA hai ataH 'jina sakthI' kahane se jinakI dADha rUpI haDDI vahAM rakhI huI hai aisA samajha leve| zeSa varNana jIvAbhima meM kahe anusAra samajha leveM / vahAM vaha varNana isa prakAra haiM-'tassa NaM mANavagacezyassa vabhasma uvari chakkose ogAhittA' hehAvi cha kose vajjittA, majjhe addha paMcamesu joyaNesu ettha NaM bahave suvANarupamayA phalagA paNattA, tesubahave vairAmayANAgadaMtagA paNNattA, teluNaM bahave varAmayA golayavasamuggayA paNattA, tesuNaM bahave jiNa sakahAo saNNivignattAo citi, vANe vagere mahendra va pramANe samanyu 'uvari chakose ogAhittA' panI ta23 cha usa pAthI arthAt 52nA 7 Thosane choDIna evaM heDhA chakkose vajjittA' nInA cha usa choDI kyA sA bhAra yApanamA 'jiNasakahAo' satha ( 881) 'paNNattAo' cha. gaDIyAna sathi 4AthI 05-12 tinA vana adhi42 nathI paraMtu IzAna saudharma yamara ane balIndraneja adhikAra AvI jAya che. tethI jInasakitha kahevAthI jInanI dADha rUpa hADakuM tyAM rAkhela che tema samajI levuM. tyAM e varNana A prabhArI cha.-'tassaNaM mANavagaceiyarasa khaMbhassa uvari chakkose ogAhittA heTTA vi, chakkose. vajjittA majjhe addhapaMcamesu joyaNesu etthaNaM bahave suvaNNaruparamayA pa.lagA paNNattA tesu NaM bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA, tesu NaM bahave rayayAmayA sikkagA paNNattA tesu NaM bahave jiNasakahAo saNNikkhittAo ciTuMti jAo NaM jamagANaM devoNaM annesica bahUNaM bANamatarANaM devANa ya Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jambUdvIpaprajJaptisUtre devINa ya accaNijjAo vaMdaNijjAo pUNijjAo sakAraNijjAo sammANaNijjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo' iti, etacchAyA-tasya khalu mANavakacaityasya stambhasya upari SaT krozAnavagAhya adho'pi padakrozAn varjayitvA madhye arddhapazcameSu yojaneSu atra khalu bahUni suvarNarUpyamayAni phalakAni prajJaptAni, teSu khalu bahavo vajramayA nAgadantakAH prajJaptAH, teSu khalu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni, teSu khalu vayo vatramayA golakavRttasamudagakAH prajJaptAH, teSu khalu bahani jinasakthIni sannikSiptAni tiSThanti, yAni khalu yamakayodevayoH anyeSAM ca bahUnAM vAnamantarANAM (vyantarANAM) devAnAM ca devInAM ca arcanIyAni vandanIyAni pUjanIyAni satkaraNIyAni sammAnanIyAni kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM paryupAsanIyAni' iti, evyAkhyA chAyAgamyA, navaram-golakavRttasamudgakA:-golaka:-vartulopalastadvadvRtta :-tulAH sadgakAH-samudgAH sugandhidravyavizeSasampuTakAH, ta eva samudgakAH, arcanIyAni-candanAdinA, vandanIyAni-stutyAdinA, pUjanIyAni-puSpAdinA, satkaraNIyAnivastrAdina', sammAnanIyAni bahumAnakaraNAt , kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti paryupAsanI. yAni-sevanIyAnIti, etadAzAtanAmayenaiva tatra devA yuvatibhirdevIbhiH sammogAdikaM nAcajAoNaM jamagANaM devANaM annesiM ca bahUNaM bANamaMtarANaM devANa ya devINava accaNijjAo vaMdaNijAo pUNijjAo sakAraNijjAo sammANaNijAo' iti. vaha mANavaka caitya staMbha ke Upara ke cha kosa tathA nIce ke cha kosa ko varjita kara madhya ke sADe cAra yojana para aneka suvarNarUpya maya phalaka kahe haiM usameM aneka vajramaya khIle kahe haiM usameM aneka rajatamaya zike kahe haiN| usameM aneka gola vartala sagudgaka-sugandhi dravya vizeSa ke sampuTa kahe haiM / usameM aneka jinasakthi-jinakI haiDiyAM rakhI huI hai jo yamaka deva ke evaM anya aneka vAnavyantara jAti ke deva evaM deviyoM ke arcanIya. vaMdanIya, pUjanIya, satkAraNIya, sammAnanIya, kalyANasvarUpa, maGgalasvarUpa, daivatasvarUpa upAsanIya kahI hai| inakI AzAtanA ke bhayase hI vahAM deva devi ke sAtha sambhogAdi kA AcaraNa nahIM krte| mitrarUpa devAdi hAsya krIDAdi bhI nahIM krte| devINa ya accaNijjAo vaMdaNijjAo, pUyaNijjAo sammANaNijjAo sakAraNijjAo iti' se mANavaka caityastaMbhanI u 2nA cha kesa tathA nIcenA cha kesane choDIne vacalA sADA cAra yajana para aneka suvarNa rUpyamaya phalaka-pATiyA kahyA che. temAM aneka vajamaya khIlAo kahela che, temAM aneka rajatamaya zIkAo kahela che. temAM aneka geLa vartula samugakasugandhi dravya vizeSanA saMpuTo kahela che, temAM aneka jInasakitha-jananA hADakAo rAkhela che. je yamaka devanA temaja bIjA aneka vAnavyantara jAtanA deva tathA heviyenA arcanIya vaMdanIya, pUjanIya, maMgalasvarUpa, daivatasvarUpa upAsanIya kahela che. temanI AzAtanA thavAnA bhayathI ja tyAM deva deviyenI sAthe saMbhegAdinuM AcaraNa karatA nathI mitrarUpa Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam ranti, nApi mitrabhUtairdevAdisyikrIDAdi / 'mANavagassa' ityAdi-'mANavagassa' mANavakasya caityastambhasya 'puvveNaM' pUrveNa-pUrvasyAM dizi sudharmayoH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsane saparivAre--bhadrAsanaparivArasahite staH, 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi 'sayaNijjavaNNo ' zayanIyavarNakaH-zayanIyestaH tayorvarNako vaktavyaH, sa ca zrIdevIvarNanAdhikArato grAhyaH, tayoH 'sayaNijjANaM uttarapurasthime zayanIyayoH uttarapaurastye-IzAnakoNe 'disIbhAe' digbhAge 'khuDDagamahiMdajjhayA' kSudrakamahendradhvajau staH, tau ca mAnato mahendradhvajapramANI, sArddhasaptayo jana-mANAvUrvamuccatvena arddhakozamudvedhena bAhalyata ityarthaH / nanu yadImau mAnato mahendradhvajapramANAvuktau tadA tattulyatAyAH sUpapAdatvAt kSudratva. vizeSeNaM tatra na kizcidupakArakam - iti cet satyam , atra maNipIThikA vihInatvena kSudratvaM _ 'mANavagatsa puvveNaM' mANavaka caityastambha kI pUrva dizA meM sudharma sabhA meM 'sIhAsaNA saparivArA' parivAra sahita bhadrAsanAdi parivAra yukta sihAsana kahe haiM / 'paccasthimeNaM' pazcimadizA meM 'sayaNijja vaNNao' zayanIya-zayyA sthAna haiM usakA varNana yahAM karalenA caahie| vaha varNana devI ke varNanAdhikAra se samajha leveM / 'sayaNijjANaM uttarapurasthime disIbhAe' zayanIya ke IzAna koNa meM 'khudagamahiM dajjhayA' do kSudraka-choTA mahendradhvaja kahA hai| una donoM kA mAna mahendradhvaja ke samAna haiM arthAt sADe sAta yojana pramANa UMce, AdhA kosa kA udvedha bAhalyavAle hai| zaMkA-yadi ye donoM mahendradhvaja ke samAna hai to mahendradhvaja ke tulya kahanA cAhie ataH yahAM 'kSudra' yaha vizeSaNa kI kyA AvazyakatA hai ? uttara-yahAM para maNipIThikA rahita honese kSudratva hai pramANase kSudra nahIM hai| isase aisA samajheM kI do yojana kI pIThikA ke Upara rahanese pUrvakA mahendradhvaja hepAha hAsya 35 / vigaire 55 42tA nathI, 'mANavagarasa puTveNaM' bhA. 2 yata manI pUrva hizA sudhama samAmA 'sIhAsaNA saparivArA' parivAra sahita madrAsanA parivAra sAtha siDAsanA sA che. 'paccatyimeNaM' pazcima dizAmA 'sayaNijjavaNNao' zayyArayAna che. maDIyAM tenu vaena 4rI naye. ye va na hIna vana vi4|2thii A9 se. 'sayaNijANaM uttarapurathime disIbhAe' zayanIyana zAna mAM 'khuDDugama hiMdajjhayA' meM kssudr:nAnA mahendradhvaja kahela che. e bannenuM mApa mahendravajanI sarakhuM che. arthAt sADA sAta jana pramANa uMcA ardhA kesa jeTalA udha-bAhalyavALA che. zaMkA-je e beu mahendravaja sarakhA che te tene mahendradhvaja sarakhA kahevA jaI e. tethI ahiyAM zudra e vizeSaNunIzI AvazyaktA che? uttara- ahIMyAM maNipIThikA rahita hovAthI zuddhatva che. prama NathI zuddhatva nathI, tethI evuM samajavuM ke be ejananI pIThikAnI upara rahevAthI pahelAno mahendravaja mahAna Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jambUdvIpaprajJaptisUtre na tu pramANavihInatvena, tatazcedaM paryavasitam , dvi yojanatramANa maNipIThikoparisthitatvena pUrva mahAnto mahendradhvajAstadapekSayA mahendradhvajAvimau kSudrAviti, etadAha 'maNi peDhiyA vihUNA mahiMdagjha pappamANA' maNipIThikA vihInau mahendradhvajapramANau iti, 'tesiM' tayoH kSudramahendra dhvajayoH ekaika rAjadhAnIvartinyoH, 'avareNaM' apareNa-aparasyAM-pazcimAyAM dizi 'copphAlA' coppAlau tannAmako 'paharaNakosA' praharaNakozau-praharaNAni--AyudhAni teSAM kozaubhANDAgAre, prajJaptI, 'tattha NaM' tatra-tayoH praharaNakozayoH khalu 'bahave' bahUni 'phaliharayaNapAmukalA' parigharatnapramukhANi-parigharatnAdIni 'jAva' yAvat-yAvatpadena-praharaNaratnAni sannikSiptAni, iti grAhyam tAni 'ciTuMti' tiSThanti-santi / 'muhammANaM uppi' ityAditayordvayoH 'suhammANaM' sudharmayoH sabhayoH 'uppi' upari-UrzvabhAge 'amaMgalagA aSTASTamaGgalakAni-svastika 1 zrIvatsa2 nandikAvarta 3 barddhamAnaka4. bhadrAsana5 kalaza6 matsya7 darpaNa8 'bhedAdaSTamaGgalAni prajJaptAni, ityArabhya bahavaH sahastrapatakAH sarvaratnamayAH ityAdi tadvarNanamiha bodhyam / tacca rAjapraznIyasUtrasya caturdazasUtrAt saMgrAhyam / sudharma sabhAtaH paraM mahAna hai, usa apekSA se ye donoM kSadra kahanA caahie| vahIM sUtrakAra kahate haiM 'maNipedipA vihaNA mahiMdajjhayappamANA' maNipIThikA rahita evaM mahendra vaja ke pramANa se yukta hai 'tesiM' una rAjadhAnI ke kSudramahendra vaja 'avareNaM' pazcimadizA meM 'copphAlA' copphAla nAmake 'paharaNa kosA' Ayudha ke koSa-bhaMDAra kahA hai / 'tatya NaM' usa praharaNa koSa meM 'bahave phalihazyaNapAmukkhA ' paridha Adi 'jAva' yAvatU praharaNa ratna Adi 'ciTThati' rakkhe hue haiM ! 'muhammANaM upi una sudharmasabhA ke Upara 'aTTha maMgalagA' ATha ATha maMgala dravya jo isa prakAra hai-svastika 1, zrIvatsa 2, naMdikAvarta 3, vardhamAnaka 4, bhadrAsana 5, kalaza 6, matsya 7, darpaNa 8, rakkhe haiM tathAca aneka sahasra patra hAtha meM dhAraNa kie, sarva ratnamaya ityAdi usakA saba varNana yahAM para smjhleveN| vaha varNana rAjapraznIya sUtra ke 14 caudahave sUtra se jJAta krle| cha, ko pekSA 2 // mannana kSudra vA naye ge suutr4|249 cha.-.Ni peDhiyAviNA mahiMdajhayApamANA' bhalipI vinAnA ane bhanna ! prathI yuddhata cha. 'tesi' ye 4 4 4dhAnI kSudra mahendrakA 'avareNaM' pazcima himA 'coraphAlA' yA nAmanA paharaNakosA' mAyudha - 12 498 cha. 'tatthaNa' se 5. e pamA 'bahave phaliharacaNapAmokkhA' parigha 2na vigere 'jAva' yAvat ghaDa 24 vigere 'ciTuMti' rANe cha. 'suhammANaM utri' ye sudharmasamAnI 52 'adRDha maMgalagA' mA mA8 bhI dravya cha je A pramANe che.-svastika 1 zrIvatsa 2 naMdikAva 3 vardhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 rAkhela che. tathA aneka sahastra patra hAthamAM dhAraNa karela, sarva ratnamaya vigere tenuM tamAma varNana rAjakIya sUtrane 14mAM satramAMthI samajI levuM, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam kimastItyAha - 'tAsi NaM' ityAdi - 'tAsi NaM' tayoH sutrarmayoH khala 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena - uttarapUrvasyAm - IzAnakoNe vidizi 'siddhAyayaNA' siddhAyatane- dve prajJapte, pratisabhamekaikasadbhAvAt, atra lAghavArthamatidezamAha - 'esa ceva' ityAdi - 'esa ceva' eSa eva - sudharmAsabhokta eva 'gamotti' gamaH - pAThaH 'jiNadharANa vi' jinagRhANAmapi - bodhyaH, sa ca gama evam -'te NaM siddhAyayaNA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAI vikkhaMbheNaM Nava joyaNAIM uddhaM uccattenaM aNegakhaM bhasayasa NiTThiA' ityAdi, etacchAyA - te khalu siddhAyatane arddha trayodazayojanAni AyAmena paT sakrozAni viSkambheNa nava yojanAni Urdhvamucyatvena anekastambhazatasanniviSTe' etadvyAkhyA spaSTA, yathA sudharmasabhayA pUrvadakSiNottaradigvartIni trINi dvArANi santi, teSAM ca purato mukhamaNDapAH, teSAM ca purataH prekSAmaNDapAH, teSAM ca purataH stUpAH, teSAM ca puratazcaityavRkSAH teSAM ca purato mahendradhvajAH, teSAM ca purato sudharmasabhA meM aura kyA hai so kahate haiM 'tesi NaM' una sudharma sabhA ke 'uttarapuratthimeNaM' IzAna koNa meM 'siddhAyayaNA' do siddhAyatana kahe haiM / ' pratyeka sabhA meM eka eka hone se do kahe haiN| 'esaceva gamotti' yahI sudharmasabhokta saba pATha 'jinagharANa vi' jinagraha kA bhI kahanA cAhie | vaha pATha isa prakAra hai- 'teNaM siddhAyayaNA addhaterasa joyaNAI' AyAmeNa chassa kosAI vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uddhaM uccattarNa agakhaMbhasayasannivi' ve siddhAyatana sADe bAra hajAra yojana ke AyAmavAle haiN| eka kosa ke sahita cha yojana ke viSkaMbhavAle haiM / nava yojana ke UMce haiM / aneka sekar3oM stambhI se yukta kahe haiM jisa prakAra sudharmasabhA ke pUrva, dakSiNa evaM uttara dizA meM tIna daravAje unake Age mukhamaMDapa, unake Age prekSAmaMDapa unake Age stUpa, unake Age caityavRkSa, unake Age mahendradhvaja, unake Age naMdA puSkariNI kahI hai tadanantara sabhAmeM-chahajAra manogulikA chaha hajAra gomAnasI kahI hai usI prakAra yahAM 241 sudharbhasalAmA zrI zuM ho? ye bAta che. 'tesiNaM' se sudharbha' sabhAnA 'uttara puratthimeNa' IzAna zubhAM 'siddhAyayaNA' me siddhAyatanA uDelA che. 'esa caiva gamotti' khela sudharma salAma usa ghaNo pATha 'jinagharANa vi' na ho pazu uhI seveo lekhe yApramANe deva che. 'teNaM siddhAyayaNA addhaterasa joyaNAI AyAmeNaM chassakosAIM vikkhaMbheNa NavajoyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaM bhasayasanniviTThA' the siddhAyatana sADA mAra cejananA AyAmavALuM che. eka kesa ane cha caiAjananA viSmabhavALuM che, nava cAjana UMcu che. aneka seMkaDA staMbhothI yukta che. je rIte dharmAMsabhAnA pUrvAM, dakSiNa, ane uttara dizAmAM traNa daravAjAe che. tenI AgaLa mukha maMDapa tenI AgaLa prekSA maMDapa tenI AgaLa stUpa tenI AgaLa caitya vRkSa tenI AgaLa mahendradhvaja tenI AgaLa naMdA puSka riNI kahela che. te pachI sabhAmAM cha hajAra manegulikA cha hajAra gAmAnasI hela che, ja0 31 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre nandApuSkariNya uktAH, tadanantaraM sabhAyAM SaDmanogulikAsahasrANi SaT ca gomAnasIsahasrANi proktAni tathaiva jinagRhaviSaye'pi sarva vaktavyamiti bhAvaH / atra ca sudharmAsabhAto yo vize. SastamAha-'NavaraM' ityAdi-'NavaraM' navaraM kevalam 'ima' idam-etat 'NANattaM' nAnAtvam-anekatvam-bheda iti bhAvaH, sudharmAsabhApekSayetizeSaH 'eesiNaM' eteSAM-jinagRhANAM khalu 'bahumajjhadesabhAe' bahumavyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'patteyaM2' pratyekaM2 ekaikasmin jina. gRhe 'maNipeDhiyAo' maNipIThikAH-maNimayAsanavizeSAH prajJaptAH, tAzca maNipIThikAH pramANataH 'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' dve yojane AyAma-viSkambheNa-dairdhyavistArAbhyAm, 'joyaNaM bAhalleNaM' yojanaM bAhalyena-piNDena, 'tAsi' tAsAM-maNipIThikAnAm 'uppi' upari-UdhrvabhAge patteyaMra' pratyekara 'devacchaMdagA' devacchandake-jinadevAsane 'paNNattA' prajJapte, tanmAnamAha-'do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' dve yojane AyAmaviSkambheNa 'sAire. gAI' sAtireke-kiJcidadhike 'do joyaNAI' dve yojane 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena, te ca devacchandake 'savarayaNAmayA' sarvaratnamaye-sarvAtmanA ratnamaye, 'jiNapaDimA' jinapratimA jinagRha meM bhI yaha saba varNita karaleve / yahAM para sudharmasabhA se jo vizeSa vaktavyatA hai vaha kahA jAtA hai-'NavaraM imaM NANattaM' kevala yahI yahA~ para sudharmasabhA se bhinnatA hai 'eesiyaM! ina jina gRhoM ke 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhyabhAga maiM 'pattayaM patteyaM eka eka gRha meM 'maNipeDhiyAo' maNimaya Asana vizeSa kahe haiN| una maNipIThikA kA pramANa isa prakAra kahA hai-'do joyaNAI AyAma vizvaMbheNaM' unakA vistAra 'do yojana kA kahA hai arthAtU unakI laMbAi coDAi do yojana kI kahI hai| 'joyaNaM bAhalleNaM' unakA bAhalya eka yojana kA kahA hai| 'tAsiM' una maNipIThikA ke 'uppi' Upara ke bhAgameM 'patteyaM pattatha' pratyeka meM 'devacchaMdagA' jinadeva kA Asana 'paNNattA' kahA hai 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' ve Asana ko laMbAI coDAi do yojana kI kahI hai| 'sAiregAI' kucha adhika 'do joyaNAI uddhaM ucca eja pramANe ahIM janagRhamAM paNa e tamAmanuM varNana karI levuM. ___mahIyAM sudhama samAna varSa thI ra vizeSa patavya cha, te vAmAM Ave cha.- 'NavaraM imaM NANattaM' maDiyAM 4m sudhama samAthI meTalI on bhinnatA cha. 'eesiNa' se na aDAnI 'bahumajjharesabhAe' sami2 bha65 mAmamA patteyaM patteyaM' 4 me mA 'maNi reDhiyALo' maNimaya Asana vizeSa kahelA che. e maNipIThikAnuM pramANa A pramANe kahela cha. 'do joyaNAI AyAmavikkha bheNa' tena vistAra me. yon| 49 cha. arthAta tanA 5 paDaNe. yogananI 49 cha. 'joyaNaM bAhalleNa' tenu sAkSya me ye nanu usa che. 'tAsi' ye bhalipIna 'uppa' up2| mAgamA patteyaM patreya' 124bhA 'deva cchaMdagA' navanA bhAsana 'paNNattA' Desa che. 'do joyaNAI AyAmavikkha bheNaM' se mAsananI mA pAjAme yogananI usa cha. 'sAiregAi' 54 padhAre 'do joyaNAI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAtyorvarNanam 243 vaktavyA tasyAzca 'vaNNa bho' varNakaH-varNanaparapadasamUhazca vaktavyaH, kimparyantaH ? ityAha-'jAva dhUvakaDucchugA' yAvad dhUpakaTucchukA-aSTasahasrasauvarNakalazAditatpramANadhUpakaTucchukAparyantovarNako rAjapraznIyasUtrasya sptaashiititmsuutraadvseyH| ___ atha sudharmAsabhoktameva sabhAcatuSTaye'tidizanAha-'evaM avasesANa vi sabhANaM' ityAdi 'evaM' evam-sudharmAsabhAvat 'avasesANavi' avazeSANAM-sudharmAsabhA'tiriktAnAm upapAtAdi samAnAm varNanaM prAkathitAnusAreNabodhyam kimparyantam ? ityAha-'jAva uvavAyasabhAe' yAvat upapAtasabhAyAm-utpitsu devotpatyupalakSitasabhAyAM 'sayaNijja' zayanIyaM gRhakaM cAbhivyApya varNanIyam tathA 'hara oya' hradazca nandApuSkariNI pramANo vaktavyaH, sacotpannadevasya zucitva-jalakrIDAdyarthaH, 'abhiseyasabhAe' tato'bhiSekasabhAyAm-abhinavotpannadevAbhiSeka teNaM' do yojana ke UMce haiN| ve Asana 'savvarayaNAmayA' sarvAtmanA ratnamaya kahe hai 'jiNapaDimA' yahAM jina pratimA kahI hai 'vaNNao' isakA varNana kahalenA vaha kahAMtaka kahe isake lie kahate hai 'jAva dhUvakaDucchuyA' yAvat dhUpa kaDucchaka paryanta kahe arthAtU ATha hajAra suvarNa kalazAdi unake pramANa jitanI dhUpadAnI kahI hai yaha kathana paryanta varNana samajhaleveM / yaha varNana rAjapraznIya sUtra ke 87 satAsIve sUtra meM kahe anusAra smjhleve| ____ aba sudharmasabhA meM jo cAra sabhA kahI hai usakA varNana kiyA jAtA hai'evaM' sudharmasabhA ke kathanAnusAra 'avasesANaM vi' sudharmasabhAse atirikta upapAtAdi sabhAkA varNana bhI samajhaleveM vaha varNana 'jAva uvavAyasabhAe' yAvat upapAta sabhA devotpatyupalakSita sabhAmeM 'sayaNijja' zayanIya gRha paryanta yaha varNana kaha lenA tathA 'haraoya' nandA puSkariNI pramANa hRdakA varNana kahe vaha vahAM utpanna deva ke jala krIDArtha hai 'abhisegasabhAe' tadanantara abhiSeka sabhA meM uddha uccatteNaM' meM yaunasa yo cha. ye mAsa 'savvarayaNAmayA' sarvAtmanA ratna. bhaya 4aa cha. 'jiNapaDimA' 8 9 pratimA 43 cha.. 'vaSNao' tenu varNana 4 // dete paNuna yAM sudhAnu 42 te bhATe sUtrA2 4 che. 'jAva dhUvakaDucchayA' yAvat dhUpa kacchaka paryanta te varNana kahevuM. arthAt ATha hajAra suvarNa kalazAdi tenA pramANa jeTalI dhUpadAnI kahela che. A kathana paryanta varNana samajI levuM. A varNana rAjakazrIya sUtranA 87 satyAzImAM sUtramAM kahyA pramANe samajI levu. have sudharmasabhAmAM je cAra sabhA kahela che. tenuM varNana karavAmAM Ave che. 'evaM' sudhama samAnA thana pramANe 'avasesANa vi' sudharma samAthI anya 65pAtA samAnupae na 5sabha yu. meM vana 'jAva ubavAyasabhAe' yAvat pAtasamA hevotpatyupatakSita samAbhA 'sayaNijja' zayanIya 5yanta 2pANuna 4DI yu tathA 'haraoya' nh| pu0427 pramANu hanu paryuna 4 te 6 tyA utpanna thayesa vAnI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jambUdvIpaprajJaptisUtre mahotsavasthAnabhUtAyAM 'bahu abhisekke' bahu AbhiSekyam-abhiSekayogyaM 'bhaMDe' bhANDa-pAtraM vaktavyam, 'alaMkAriyasabhAe' alaGkArika sabhAyAm-abhiSiktadevAnAM bhUpaNadhAraNasthAnarUpAyAM 'bahu alaMkAriya bhaMDeM' bahu alaGkArikamANDam-alaGkArayogyaM bhANDaM 'ciTaI' tiSThanti, 'vavasAya sabhAsu' vyavasAyasabhayo:-alaGktAnAM devAnAM zubhAdhyavasAyAnucintanasthAnarUpayoH 'putthayarayaNA' pustakaratne- uttamapustake tato 'NaMdA pukkhariNIo' nandA puSkariNyau 'bali peDhA' balipIThe 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' dve yojane AyAma-viSkambheNa-dairghyavistArAbhyAm, arcanikottarakAlaM navotpannadevayovalivisarjanapIThe api tathaiva, 'joyaNaM bAhalleNaM' yojanaM bAhalyena-piNDena 'jAvatti' yAvat-yAvatpadena-'sarvaratnamaye acche prAsAdIye darzanIye abhirUpe, tatra nandAbhidhAne puSkariNyau ca balikSepottarakAlaM sudharmA. sabhAyAM jigamiSatorabhinavotpannayordevayohastapAdaprakSAlanArthe bodhye, atha yathA sudharmasabhAtaabhinavotpanna devAbhiSeka sthAnarUpa 'bahu abhisekke' aneka abhiSeka yogya 'bhaMDe' pAtra kahe haiM 'alaMkAriyasabhAe' abhiSeka deva ke bhUSaNa dhAraNa sthAna rUpa 'bahu alaMkAriya bhaMDe' aneka alaGkAra yogya pAtra 'ciTThaha' rakhe haiM 'vavasAyasabhAsu' alaMkAra dhAraNa kiye huve devoM ke zubha adhyavasAya kA cintana karane kA sthAna rUpa sthala 'putthayarayaNA' uttama pustakaratna 'naMdA pukkhariNIo' do nandApuSkariNI vAvaDI 'balipeDhA' do palipITha 'do joyaNAI AyAma vizvaMbheNaM' vaha balipITha do yojana ke laMbAI coDAI vAle haiM arcanikA kAla ke anantara nayA utpanna huve devake balirakhanekA pITha bhI tathA 'joyaNaM bAhalleNaM' vaha eka yojana kA moTAI vAlA hai 'jAvatti' yahAM yAvatpadase sarva ratnamaya acchA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa vahAM nandA puSkariNI nAmakI do vAvaDI balirakhane ke anantara sudharmA VA1 bhATa cha. 'abhisegasabhAe' a pachI abhiSe samaya na 5.na thayevAniSedha sthAna 35 'bahuabhisekke' bhane maliSe yogya 'bhaMDe' pAtro 4aa cha, "alaMkAriya sabhAe' maniSa rAyasa hevanA mAbhUSA dhAra 421:nA sthAna 35 'bahu alaMkAriyamaMDe' mana mAra yogya pAtra 'cidui' rAmesA che. 'vavasAyasabhAsu 2 42 dhAraNa 42 hevAnA zubha sayavasAyanu cintana 42vAnA sthAna 35 'putthayarayaNA' uttama pusta42tna 'naMdA pukkhariNIoM me nahI 425 vA 'balipeDhA' mesipI6 'do joyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM' se pasIpI meM yoganarasI aimI paDaNI che. mAnasa pachI napA Surna yesa hevanA mali pAnA pI8 55] ta 'joyaNa vAhalleNaM' se me4 yona 28mA vistAravANu cha. 'jAvatti' mI yAvatpathI savaratnamaya. 2027, prAsAhIya, shzanIya, abhirUpa e vizeSaNe grahaNa thayela che. tyAM naMdA puSkariNI nAmanI be vA bali rAkhyA pachI sudharmAsabhAmAM javAnI IcchAvALA ane navA utpanna thayela devanA hAtha paga dhevA mATe che tema samajavuM. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 21 yamakA rAjadhAnyorvarNanam IzAnakoNe siddhAyatanaM tathA tasyezAnakoNe upapAtasabhA evaM pUrvasmAt 2 paraM paramIzAnakoNe vaktavyaM yAvadvalipIThAduttarapUrvasyAM nandApuSkariNIti, kanid dvitvena kvaciccaikatvena padanirdezaH sUtrakArapravRttivaicicyAd bodhyH|| iti yamikA rAjadhAnyorganam / / ___ atha ramikA rAjadhAnyadhipayoryamakadevayo rutpatyAdi svarUpaM saMkSipan saGgrahagAthAmAha'uvavAo saMkappo' ityAdi-'uvavAo' upapAta:-yamikAbhidhayordevayorutpattiH sA vAcyA, tataH 'sakappo'- saGkalpaH-utpannayo devayoH zubhavyavasAyacintanalakSaNaH saGkalpaH tataH 'abhiseya vihasaNA' abhiSeka-vibhUSaNA abhiSeka:-indrakRtAbhiSekaH tatsahitA vibhUSaNAsabhA meM jAne kI icchAvAle evaM naye utpanna devake hastapAda-hAtha pAuM dhone ke liye hai aisA samajhe jaisA sudharma sabhA ke IzAna koNa meM siddhAyatana kahA hai usI prakAra siddhAyatanake IzAna koNa meM upapAta sabhA hai evaM pUrva se anya anya IzAna koNa meM kahanA cAhie yAvat balipITha ke IzAna meM nandApuSkariNI kahI hai| ___'kahiM para dvivacana evaM kahiM para eka vacana se jo nirdeza kiyA hai so sUtra kAra kI zaili kI vicitratA se samajhe' . 'yamikArAjadhAnI kA varNana samApta' aba yamikA rAjadhAnI ke adhipati yamakadeva ke utpatti Adi svarUpa ko saMkSipta kara saMgraha gAthA kahate haiM-'uvavAo saMkappo' ityAdi-'uvavAo' upapAta yamika nAmadhArIdeva kI utpatti kahanI tadanantara 'saMkappo' utpanna huve deva ke zubhavyavasAya cintanarUpa saMkalpa usake pIche 'abhiseya vihasaNA' indrane kiyA huvA abhiSeka sahita alaGkAra sabhA meM alaGkAroM se zarIra ko alaMkRta karanA jevuM sudharmasabhAnI izAna dizAmAM siddhAyatana kahela che. eja rIte siddhAyatananI IzAna dizAmAM upapAta sabhA Avela che, pahelAMthI anya-anya IzAna dizAmAM kahevA joIe yAvat balipIThanI IzAnamAM naMdA puSkariNI kahela che. kyAMka dvivacana ane kayAMka ekavacanathI je kathana karela che te sUtrakAranI zailInI vicitratAthI che tema samajavuM. yAmikA rAjadhAnInuM varNana samApta che have yAmikA rAjadhAnInA adhipati yamaka devanI utpatti AdinA kathanane TuMkvIne saMgraha gAthA kahe che. 'uvavAo saMkappo' tyA 'uvavAo Sund-yabhi: nAvANA hevanI patti pI te 5ch| 'saMkappo' utpanna yeta 4 // zumAyasAyana yintana 35 sa485, te pachI 'abhiseyavihUsaNA' /ndre 428 maniSa sahita 2 salAma ma thI zarIrane Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jambUdvIpaprajJaptisUtre alaGkArasabhAyAmalaGkAraiH zarIrAlaGkaraNam ca-punaH vivasAyo' vyavasAyaH-pustakaratnodghA TanalakSaNo vyvsaayH| tato 'accaNiya sudhammagamo' arcanikA sudharmagamaH-arcanikA-siddhA. yatanAdharcA tatsahitaH sudharmagama:-sudharmAyAM sabhAyAM, gamaH-gamanam 'jahA ya' yathA ca 'parivaraNA' parivAraNA-pariveSTanA tattadizi parivArasthApanA saiva 'iddhI' RddhiH-sampat yathA yamakayo devayoH siMhAsanayoH parito vAmabhAge catuH-sahasrasAmAnikabhadrAsanasthApanA tathA vaktavyaM jIvAbhigamAditaH,atha yamakau hUdAzca yAvatA'ntareNa parasparaM sthitAstaniNetumAha'jAvaiyaMmi' ityAdi-'jAvaiyaMmi pamANami' yAvati-yatpramANake pramANe-mAne 'NIlavaMtAo' nIlavataH-tanAmakAt parvatAt 'haMti jamagAo' yamako parvatau bhavataH 'tAvaiyamaMtaraM' tAvatkaM-tAvat-tatpramANakam 'khalu' khalu-nizcayena 'jamagadahANaM-dahANaM ca' yamakahUdayo hadAnAM cAntaraM bodhyam taccAntaraM yojanasaptabhAgacaturbhAgAbhyadhika catustriMzadadhikASTazatayojanarUpaM jJeyam upapattistu prAgvat ||suu021|| aura 'vavasAyo' pustakaratna ke kholane rUpa vyavasAya tatpazcAt 'accaNiya suhammagamo' siddhAyatana Adi kI arcA sahita sudharma sabhA meM jAnA 'jahAya' jaise 'parivaraNA' usa dizAmeM parivAra kI sthApanA vahI 'iddhI' sampatti jaisA kIyamika devake siMhAsana kI cAroM ora cAra cAra hajAra sAmAnika deva ke bhadrAsana kI sthApanA jIvAbhigama Adi meM kahe anusAra kahe / aba yamikA rAjadhAnI evaM hRda jitane aMtara se paraspara meM sthita hai usakA nirNayArtha kahate haiM-'jAvaiyaMmi pamANami' jitane pramANa ke mAna 'NIlavaMtAo' nolavaMta parvata ke 'haMti jamagAo' yamaka parvata kahe hai, 'tAvaiyamaMtaraM' utanA pramANa nizcaya se 'jamagadahANaM ca' yamaka hRdakA evaM anya hRdakA antara samajha lenA vaha aMtara 834 yojana sAtiyA cAra bhAga pramANa samajhanA upapattikA kathana pahale kahe anusAra kahanA ||s021|| zAlA. mane 'vavasAyo' pusta: 2tnanA mosavA 35 vyavasAya, te pachI 'accaNiya suhammagamo' siddhAyatana vigairenI maryA sahita sudhama samAmA - 'jahAya' ma 'parivaraNA' te te dizAmAM parivAranI rathApanA "ii sampatti jemake yamika devanA siMhAsananI cAre tarapha cAra cAra hajAra sAmAnika devanA bhadrAsananI sthApanA jIvAbhigama vigeremAM kahyA pramANe kahevA. - have yamikA rAjadhAnI ane hadanuM aMtara keTaluM che tenA nirNaya mATe sUtrakAra kahe cha-'jAvaImi pamANami' 289prabhAdhunu mA5 'NIlavaMtAo nIsa' 5'tanu cha 'jama gAo tAvaiyamaMtaraM' yama4 5'tanu 54 te 2 che. 'jamagadahANaM dahANaM ca' yama hadanuM ane bIjA hanuM aMtara samAna che. eTale ke te aMtara 834 jana sAtiyA cAra bhAga jeTalA pramANanuM ke samajavuM upapattinuM kathana pahelAM kahyA pramANe kahevuM sU. 21 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 22 nIlavantAdihradavarNanam atha yeSAM idAnAmantaramAnaM prAguktaM tAn svarUpato nirdizati / mUlam-kahi NaM bhaMte ! uttarakUrAe NIlavaMtadahe NAmaM dahe paNNatte ? goyamA ! jamagANaM dakvigillAo carimaMtAo aTrasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNassa avAhAe sIyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM NIlavaMtadahe NAmaM dahe paNNane dAhiNauttarAyae pAINapaDIvisthipaNe jaheva paumadahe taheva paNNao peyavvo NANattaM dohiM pauAvaraveiyAhiM dohi ya vagasaMDehiM saMparikkhatte, NIlavaMte NAmaM NAgakumAre deve sesaM taM ceva NeyavvaM, NIlavaMtadahassa putvAvare pAse dasa 2 joyagAiM abAhAe ettha NaM vIsaM kaMcagagaphvayA paNNattA, egaM joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM / mUlaMmi joyaNasayaM paNNattari joyaNAI majjhami / uvaritale kaMcaNagA paNNAsaM joyaNA huMti // 1 // mUlaMmi tiNi sole sattattIsAiM duNNi majjhaMmi / aTThAvaNNaM ca sayaM uvaritale parirao hoi // 2 // paDhamittha nIlavaMto? bitIo uttarakuru2 munneyvyo| caMdabahottha taio3 erAvaya4 mAlavaMto ya 5 // 3 // evaM vANao aTo pamANaM paliovamaTTiiyA devA // sU0 22 // chAyA-kca khalu bhadanta ! uttara kuruSu nIlavad hudo nAma idaH prajJaptaH, gautama ! yamakayordAkSiNAtyAccaramAntAt aSTazataM catustriMzaM caturazca saptabhAgAn yojanasya abAdhayA sItAgA mahAnadyA bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu nIlavaddhado nAma hRdaH prajJaptaH, dakSiNottarAyataH prAcInapratIcIna vistIrNaH yathaiva padmahUdaH tathaiva varNako netavyaH, nAnAtvaM dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM samparikSiptaH, nIlavAn nAma nAgakumAro devaH zeSaM tadeva netavyam, nIlavaddhadasya pUrvApare pArzva daza 2 yojanAni abAdhayA'tra khalu viMzatiH kAzcanakaparvatAH prajJaptAH, ekaM yojanazatamUrdhvamuccatvena mule yojanazataM paJcasaptatiryojanAni madhye / uparitale kaJcanakAH pazcAzadyojanAni bhavanti / / 1 / / mUle trINi poDaze saptatriMze dve madhye / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jambUdvIpaprajJaptisUtre aSTa paJcAzaMca zatamuparitale parirayo bhavati // 2 // prathamo nIlavAn 1 dvitIya uttarakurutivyaH2 / candra hrado'tra tRtIyaH 3 airAvatazca4 mAlyavAMzca 5 // 3 // evaM varNakaH arthaH pramANa palyopamasthitikA devAH ||suu 022 // TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi, 'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe golavaMtabahe NAmaM dahe paNNatte' he bhadanta ! kva-kutra uttarakuruSu2 nIlavaddhado nAma hRdaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha'goyamA ! jamagANaM dakkhiNillAo' gautama ! yamakayoH dAkSiNAtyAt-dakSiNadigbhavAt 'carimaMtAo' caramAntAt-sarvAntAt 'aTThapae' aSTazatam-aSThAnAM zatAnAM samAhAro'STazatam 'cottIse' catustriMza-catustriMzadadhikaM 'cattAriya sattabhAe joyaNassa avAhAe' caturazca saptabhAgAn yojanasya abAdhayA kRtveti gamyam apAntarAle muktveti bhAvaH, 'sIyAe' sItAyAH-tannAmnyAH 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnadyAH bahumadhyadezabhAga:-asti, 'ettha NaM' atra-atrAntare khala 'NIlavaMtadahe NAmaM dahe paNNatte' nIlavaDhdo nAma hadaH prajJataH, sa ca hRdaH 'dAhiNa uttarAyae' dakSiNottarAyataH-dakSiNottarayordizoH AyataH-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthiNNe' prAcInapratIcInavistIrNaH pUrvapazcimayordizo vistI kahiNaM bhaMte ! ityAdi, TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe NIlavaMtaddahe NAmaM dahe paNNatte' he he bhagavan uttarakuru meM nIlavaMta nAmakA hRda kahAM para kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA jamagANaM dakviNillAo' he gautama ! yamaka ke dakSiNa dizAke 'carimaMtAo' caramAnta se 'aTThasae' AThaso 'cottIse cottIsa 'cattAriya sattabhAe joyaNassa avAhAe' yojanakA 4 bhAga apAnta. rAlako choDakara 'sIyAe' sItA nAmakI 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnadI kA ThIka madhyabhAga hai 'ettha NaM' yahAM para 'NIlavaMtabahe NAmaM dahe paNNatte' nIlavaMta hada nAmakA hRda kahA hai| vaha hRda 'dAhiNauttarAyae' dakSiNa uttara dizA meM laMbA hai 'pAINapaDINavitthipaNe' pUrva pazcima dizA kI ora vistAra yukta hai / usa 'kahiNaM bhaMte !' tyA TI -'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe NIlavaMtabahe NAmaM dahe paNNatte' 3 mA uttara 73mAM nItaha 4yAM DerA cha ? yA prazna uttaramA prabhu zrI 3 cha-'goyamA! jama gANaM dakkhiNillAo' he gautama ! yamanI hakSiNa hizAnA 'caramaMtAo' ya2mAntathI 'adasae' mA se| 'cottIse' yAtrIsa 'cattAriya sattabhAe joyaNassa abAhAe' yogananA 4 mA sapA-tarAkhane ch| 'sIyAe' sItanAmanI 'mahANaIe bahumajjhadesabhAe' mahAnahIna parAma2 madhyamA che. 'etthaNaM' tyo 'NIlavaMtahahe NAmaM dahe paNNatte' nalaai nAmanu / isa cha, te 'dAhiNauttarAyae' kSiA uttara dizAmai aij che. 'pAINa paINa vitthiNNe' Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 22 nIlavantAdihradarNanam 259 :-vistArayuktaH, tasya ca 'jaheva paumadahe' yathaiva padmahadaH 'taheva vaNNo Neyayo' tathaiva varNako netavyaH-grAhyaH, 'NANatta' nAnAtvaM-vizeSazcAyam-'dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM saMparikSiptaHpariveSThitaH,-ayaM bhAvaH- padmahadastu ekayA padmaparavedikayA ekena ca vanaSaNDena samparikSiptaH, ayaM nIlavAn hadastu dvAbhyAM2 tAbhyAM samparikSiptaH sotAmahAnadyA dvibhAgIkRtatvena ubhayapArzvavati vedikAdvayayuktatvAt , atra 'NIlavaMte NAmaM NAgakumAre deve' devazca nIlavAn nAgakumAraH iti vizeSaH 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva padmahadoktameva 'NeyavvaM' netavyam-grAhyam, padmAdikaM zeSa padmadavabodhyam , tanmAnasaMkhyA parikSepAdikaM ca tathaiva / ___ atha kAJcanagirivyavasthAmAha-'NIlavaMtaddahassa' ityAdi-'NIlavaMtadahassa puvAvare' hRdakA varNana 'jaheva paumaddahe' isa kathanAnusAra padmahRda ke varNana ke samAna 'taheva vaNNao jeyatvoM' usakA varNana samajhaleve' 'NANattaM' usavarNana evaM isa varNana meM jo vizeSatA hai vaha isa prakAra hai 'dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' yaha hRda do padmavara vedikA aura do vanaSaMDase pariveSTita hai / kahane kA bhAva yaha hai ki padmahRda eka padmavaravedikA aura eka vanaSaNDa se pariveSTita hai taba kI yaha nIlavaMta hRda do padmavara vedikA evaM do vanaSaMDase pariveSTita hai| sItA mahAnadI kA do bhAga karane se donoM pArzvavarti do vedikA yukta hone se do do kahA hai| ___yahAM para 'nIlavaMte nAgakumAredeve' nIlavAna nAmakA nAgakumAradeva hai yaha vizeSa hai 'sesaM taM ceva' anya saba kathana padmahRd ke samAna hI 'NeyatvaM' kahanA cAhie, padmAdika zeSa saba kathana padmahRda ke samAna hI samajhaleveM, usakA mAna parikSepa Adi bhI usI prakAra hai / pUrva pazcima dizA ta25 vistAravA che. te nuvarNana 'jaheva paumadahe' the 3thana pramANe pAhanA paNana sa2 cha. 'taheva vaNNao Neyavvo' tenu na samaya se 'NANattaM' ye pANana bhane / pANunamA 2 vizeSatA cha te yA pramANunI che. 'dohiM pau. mavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhitto' ho 512 at sanase panapa thI vIMTaLAyela che. kahevAne bhAva e che ke-paDyahuda eka padmavara vedikA ane eka vanaNaMDathI vIMTaLAyela che. ane nIlavaMta hada be pAvara vedikA ane be vanakhaMDathI vIMTaLAyela che, sItA mahA nadInA be bhAga karavAthI banne bAjuthI be vedikA yukta havAthI balba kahela che. dIyA nIlavaMte nAma nAgakumAre deve' nItavAn nAbhanA nAmamA2 heva cha. seTa vizeSa che. 'sesaM ta ceva' bhI tamAma 4thana pahanA 4thana sarabhu 4 'NeyavvaM' hI levuM padmAdika bAkInuM tamAma kathana padmadanA sarakhuM ja samajI levuM, tenuM mApa parikSepa vigere paNa eja pramANe che. ja0 32 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jambUdvIpaprazaptisUtre nIlavaddhadasya pUrvApare-pUrvasminnaparasmiMzca 'pAse dasa2 joyaNAI avAhAe' pArzva daza 2 yojanAni abAdhayA kRtveti gamyam-apAntarAle muktveti bhAvaH, 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu dakSiNottarazreNyA parasparaM mUle saMbaddhAH, anyathA zatayojanavistArANA meSAM sahasrayojanamAne hudAyAme'vakAzAsambhava iti 'vIsaM viMzatiH-vizati saMkhyakAH2 'kaMcaNagapavvayA' kAJcanaparvatAH-suvarNaparvatAH 'paNNattA' prajJaptAH, 'ega joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM' ekaM yojanazatam Urdhvamuccatvena, eSAM kAJcanaparvatAnAM viSkambha-parikSepau gAthAdvayenAha-'malaMmi joyaNasayaM' ityAdi-'mRlaMmi' mule-mulAvacchedena 'joyaNasayaM' yojanazatam 'paNNatari joyaNAI majjhami' madhye paJcasaptatiH yojanAni, 'uvaritale' uparitale-zikharatale 'kaMcaNagA' kAcanakA:-kAzcanaparvatAH 'paNNAsaM joyaNA haMti' paJcAzataM yojanAni bhavanti / / 'mUlaMmi tiNNi' mUle trINi yojanazatAni 'sole' poDazAni-poDazAdhikAni, 'satta - aba kAzcanagirikI vyavasthA kahate haiM-'nIlavaMtassa dahassa puvAvare' nIlavaMta hRda ke pUrva evaM pazcima 'pAse dasa joyaNAI abAhAe' pArzva meM dasa dasa yojana kI abAdhAse arthAt apAntarAla meM choDa karake 'estha gaM' yahAM dakSiNottara zreNIse paraspara mUla meM saMbaddha anyathA so yojana vistAra vAle, inako hajAra yojana mAna meM hRda kA AyAma-laMbAI kA avakAzakA asambhava hotA 'vIsaM' vIsa 'kaMcaNagapavvayA' kAMcana parvata-arthAt suvarNa parvata 'paNNattA' kahA hai ve parvata 'ega joyaNasayaM uddhaM uccatteNaM' ekaso yojana kA UMcA hai| __aba ve kAMcana parvata kA viSkambhaparikSepa do gAthA se kahate haiM-'mUlaMmi joyaNasayaM mUla bhAga meM so yojana 'paNNattari joyaNAI majjhami' matAvana yojana madhya bhAga meM 'uvaritale zikhara ke bhAga meM kAMcana parvata 'paNNAsaM joyaNA huMti' pacAsa yojana hotA hai // 1 // ve iyana GIRnA samayamA 4thana 42vAmA mAtra hai-'nIlavaMtassa dahassa puvvA vare' nIsana va ane pazcima 'pAse dasa dasa joyaNAI abAhAe' se isa dasa ejananI abAdhAthI arthAt apAntarAlamAM cheDIne "sthaLa tyAM AgaLa dakSiNettara zreNIthI paraspara saMbaddha anyathA se jana vistAravALA ane hajAra ejananA mApamAM hun| mAyAma-sAdhanA 2014AzanaasalathAta, 'vIsaM' vIsa 'kaMcaNaga pavvayA' yana parvata arthAt suvarNa pata 'paNNattA' 4usa che. the ta 'egaM joyaNasayaM uddhaM ucca. - e jana jeTale uMce kahela che. ve te yana yatana viSma ane parikSa5 me thA daa|| 4 cha, "mUlaMmi joyaNasayaM' bhU bhAgamA so yona 'paNNattari joyaNAI majhami' sattAvana yena bhaya nAbhA 'uvaritale' ziranA lAbhalayana pata 'paNNAsaM joyaNA huti' payAsa yogaanne| thAya che. je 1 che Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 22 nIlavantAdihradarNanam 251 tIsAI duNi majjhaM mi' madhye saptatriMze-saptatriMzadadhike dve yojanazate 'uvaritale' uparitale 'aTThAvaNNaM ca' aSTapaJcAzam aSTa paJcAzadadhikaM 'sayaM' zataM 'parirao' priryH-pridhiH|| iha ca mUle paridhau madhyaparidhau ca kizcidvizeSAdhikamanuktamapi bodhyam , atha krameNa paJcA. nAmapi idAnAM nAmAni nirdizati-'paDhamittha' ityAdi-'paDha mittha' prathama:-AdimaH 'NIlavaMto'-bitIo uttarakurura muNeyavo' nIlavAn 1 dvitIya uttarakuruH2 jJAtavyaH-bodhyaH, 'caMdaddahottha taio3' mahadaH atra-paJcasu tRtIyaH3 'erAvae' airAvataH caturthaH4 'mAlavaMto ya' mAlyavAn ca paJcamaH5 bodhyaH / / athAnantaroktAnAM kAJcanaparvatAnAmeSAM hRdAdInAM ca svarUpanirUpaNArtha lAghavArthamekameva sUtramAha-'evaM vaNNao' ityAdi-'evaM' evaM-nIlavaddhadAnusAreNa uttarakuru idAdInAmapi 'vaNNao aTTho' varNako'rthazca bodhyaH, tathA teSAM 'pamANaM' pramANaM-mAnaM tatra palyopamasthitikA __ 'mUlaMmi tiSNi' mUla meM tInaso yojana 'sole' solaha arthAt mUla meM tIna so solaha yojana 'sattatIsAI duNNi majjhaMmi' doso se tIsa yojana madhya meM 'uvaritale' Upara ke bhAga meM 'aTThAvagaM ca' aThAvana 'sayaM' so arthAt aTThAvanaso kA 'parirao' paridhi-gherAva hai // 2 // yahAM mUlakI paridhi evaM madhya kI paridhi meM kucha vizeSAdhika bhI kahA hai| aba krama se pAMcoM hRdoM ke nAma kahate haiM-'paDhamitthaNIlavaMto' prathama nIla vaMta parvata hai, "bitIyo uttarakuru muNeyatvo' dUsarA uttarakuru kahA hai, 'caMda6hottha taio' caMdra hRda tIsarA kahA hai 'erAvae cauttha' airAvata cothA hai 'mAla vaMto ya' mAlyavAn pAMcavAM kahA hai // 3 // aba pUrvokta kAMcana parvata evaM unake hRdAdi ke svarUpa nirUpaNake lie lAghava karane ke hetu se eka hI bhUtra kahate haiM-"evaM' nIlavaMta hRd ke kathanAnusAra uttara kuru hRdAdi ke bhI 'vaNNao aTTho' varNana karalenA, tathA unakA 'mUlaMmi tiNNi' bhUgamA se| yo| 'sole' soNa arthAt bhUgamA so soga ya4na 'sattatIsAIdulhi majjhaMmi' masesAtrIsa yA madhyabhA 'uvaritale' 852nA lAmA 'aTThAvaNNaM ca' mahAvana 'sayaM' so arthAt saTTAvana son| 'parirao' 52chi dhezava cha. // 2 // ahIMyAM mUlanI paridhi ane madhyanI paridhimAM kaMIka vizeSAdhika paNa kahela che. u thI pAya honA nAma 49 cha.-'paDhamittha NIlavaMte' pa nalade che. 'bitIyo uttarakuru muNeyavo' bhAle uttara 13 4usa cha. 'caMdadahottha taIyo' yaha zrIna 4sa che. 'erAvae cautthe' mairAvata yA che. 'mAlavaMtoya' mAlyavAn pAMya che. // 3 // have pUrvokta kAMcana parvata ane tenA hRdAdinA svarUpanuM kathana karavA mATe sakSepa karavAnA hetuthI eka ja sUtra kahe che-"gvaM" nIlavaMta hadanA kathana pramANe uttara kurU Adi dInu 'vaNNao aTTho' paNuna 4 . tathA tenu 'pamANaM' bhAnA prabhAra 5 mega Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre devAzca bodhyAH padmavaravedikAvanaSaNDa trisopAnapratirUpakatoraNamUlapadmASTottarazatapadmaparivArapadamazeSapadamaparikSepazyavarNanamapi bodhyam / tathaivArthaH- uttarakurvAdi idanAmAnvartha:-uttarakuruhUda prabhottarakuruhUdAkArolpalAdiyogAd uttarakurudevasvAmikatvAcca uttarakuruhUdaH2 iti / candrahadapranAgi-vandrahRdAkArANi candrahadavarNAni candrazcAtra devaHstrAmoti tadyogAttadadhiSThittatvAcca candrahadaH3, airAvataM-tanAmakamuttarapArzvavartibharatakSetrapratirUpakakSetram tatprabhANitadAkArANi-AropitajyadhanurAkArANi utpalAdIni airAvatazcAtra devaH svAmItyairAvataH, mAlyavadvakSaskAraprabhotpalAdi yogAnmAlyavadevasvAmikatvAcca mAlyavahada iti, pramANaM ca 'pamANaM' mAnAdi pramANa bhI usI prakAra samajha leve' vahAM ke deva kI sthiti eka palyopama kI kahI hai / padmavara vedikA, vanaSaMDa, trisopAna pratirUpaka, toraNa mUla, eka so ATha padma, padamakA parivAra, padmazeSa, tIna padma parikSepa kA varNana bhI yahA~ karaleveM / uttara kuru Adi hRdoM kA 'anvartha nAma jaise uttara kuru hRda meM utpanna uttara kuru hRd ke AkAra vAle padma ke yoga se evaM uttara kuru deva svAmI hone se uttara kuru hRda aisA nAma kahA hai| candra hRda ke prabhA-ke jaisA prabhA hone se, candra suda ke AkAra vAle hone se, candra hRda ke jaise varNa hone se evaM candra yaho ke deva hone se candra yahAM ke adhiSThAtA hone se caMdra hRda esA nAma kahA hai // 3 // airavata nAma vAlA uttarapArzva meM bharatakSetra ke samAnakSetra hai| usakI prabhA. vAle, usake jaise AkAra vAle arthAt sajakie dhanuSa ke jaise AkAra vAle utpalAdi hone se airAvata deva vahAM kA svAmI hone se usakA nAma airavata aisA kahA hai| ____ mAlyavAn vakSaskAra kI prabhA hone se evaM utpalAdi mAlyavAna ke jaise hone se tathA mAlyavAna deva vahAM kA svAmI hone se bhAlyavAn hRda aisA kahA pramANe samajI levuM tyAMnA devanI sthiti eka paminI kahela che. pAvara vedikA vanakhaMDa, tripAna pratirUpaka, taraNa mULa eka ATha paddha, pono parivAra, padmazeSa ane traNa padma parikSepanuM varNana paNa ahIMyAM karI levuM. uttarakuru vigere hunuM anvatha nAma kema uttara karU hadamAM utpanna thayela uttarakurU hadanA AkAravALA pAnA vegathI temaja uttara kurU hudAkAra u5la vigerenA vegathI uttarakurU huda evu nAma kahela che. caMdra ha nI prabhAna jevI prabhA hovAthI caMdra hRdanA je AkAra hevAthI, caMdra hadanA je varNa hovAthI temaja caMdra tene deva hovAthI, caMdra tene adhiSThAtA hovAthI caMdrahRda evuM nAma kahela che. 3 eravata nAmanuM uttara pArdhAmAM bharatakSetranA sarakhuM kSetra che. tenI prabhAvALuM, tenA AkAravALuM arthAta sajaja karela dhanuSanA jevA AkAravALA upalAdi hovAthI eravata deva tyAMnA adhiSThAtA deva hovAthI temanuM nAma eravata e pramANe kahela che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturtha vakSaskAraH sU0 22 nIlavantAdihradarNanam 253 sahasraM yojanAni AyAmaH, tadarddha viSkambhaH, ityAdikam, tatrA''yasya nAgendra uktaH, zeSANAM vyantarendrAH kAJcanaparvatAnAM varNako yamaka parvatavad vaktavyaH, nAmanvarthastu kAJcanavarNotpalAdi yogAt kAJcanaparvatAH pramANaM yojanazatoccatvaM mUle yojanastaM vistAra ityAdikam uttarakuruhadAdizeSahada pArzvavartikAJcanaparvatApekSayedaM bodhyam athavA pramANaM pratihadaM viMzatiH pratipArtha daza sarvasaMkhyA saMkalanayA zatamityAdikam 'paliomaDiyA devA' palyopamasthitikAca devA iti, rAjadhAnyazcaiteSAmanukkA api yamakadevarAjadhAnIvad vaktavyAH, tAzca tattadamilApena vAcyA, 1 sU0 22|| jAtA hai| usakA pramANa eka hajAra yojana kA AyAma evaM usase arddhA viSkambha kahA hai / unameM prathama jo uttara kuru nAmakA hRda hai usakA indra nAgendra kahA hai, bAkI ke saba hRdoM ke vyantarendra indra hai / kAMcana parvata kA varNana yamaka parvata ke samAna kahanA cAhie usake nAmakI anvarthatA kAMcana varNana utpalAdi hone se evaM usake yoga se kAMcana parvata aisA kahe jAte haiM / usakA pramANa ekaso yojana UMcA mUla meM so yojana ke vistAravAle ityAdi uttara kuru hRdAdi zeSahada ke pArzvastha kAMcana parvata kI apekSA se jAnanA, athavA pratihRda kA pramANa vIsa yojana pratipA kA dasa yojana saMgha ko joDane se so yojana ityAdi samajhaleveM 'paliodamaTTiIyA devA' palyopama kI sthitivAledeva ityAdi tathA unakI rAjadhAnI yahA~ na kahane para bhI yamaka devakI rAjadhAnI ke kathanAnusAra samajhaleveM ||022 // mAlyavAn vakSaskAranA jevI kAMtI heAtrAthI temaja utpala vigere mAlyavAnanA jevA hAvAthI tathA mAnyavAna deva tyAMnA svAmI hAvAthI mAlyavAn H evuM nAma kahevAya che. tenuM pramANa eka hajAra yeAjana jeTalA AyAma ane tenAthI ardho viSNubha kahela che. temAM pahelu' je uttarakurU nAmanu hRda che, tenA Indra nAgendra kahela che. khAInA khIjA badhA hadanA IMdra vyantara deva che. kaMcana patanuM vana yamaka patanA varNana pramANe kaDavu joie. tenA nAmanI anvarthAtA kAMcana vadhu nA utpalA, hAvAthI ane tenA cegathI kAMcana parvata e pramANenu nAma kahevAya che. tenuM pramANa eka se yAjana jeTaleA uMcA mUlamAM eka se ceAjananA vistAravALA ityAdi prakArathI uttarakurU hRdAdi zeSa hRdanA pAzrvattha kAMcana paryaMtanI ape. kSAthI samajavu' athavA dareka hadanuM pramANu vIsa ceAjananuM dareka pAnuM dasa ceAjana adhAne bhejavavAthI seo yojana yardha laya che tyAhi sama sevu 'paliyo maTThiyA devA' pacepamanI sthitivALA devA tyAdi tathA temanI rAjadhAnI ahiyAM na kahevA chatAM camaka devanI rAjadhAnInA kathanAnusAra samajI levI. // sU. 22 5 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jambUdvIpaprajJaptisUtre atha yannAmnAyaM jambUdvIpaH khyAtastAM sudarzanAnAmnI jambU vivakSustadadhiSThAnamAha mUlama-kahi ; bhaMte! uttarakurAe 2 jaMbUpeDhe NAmaM peDhe eNNate ?, goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM maMdarassa uttareNaM mAla vaMtassa vakhArapavyayassa paJcatthimeNaM sIyAe mahANaIe purathimille kUle ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte, paMca joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasa ekkAsIyAiM joyaNasayAI kiMcivilesAhiyAiM parikkheveNaM, bahumajjhadesabhAe bArasa joyaNAI bAhalleNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 paesaparihANIe 2 savvesu NaM carimaperaMtesu do do gAuyAiM bAhalleNaM savvajaMbUNayAmae acche, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, duhaMpi vaNNao, tassa NaM jaMbUpeDhassa caudisiM ee cattAri tisovANapaDirUvagA eNNattA, vaNNao jAva toraNAiM, tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM maNipeDhiyA paNNattA, aTajAyaNAI AyAmavikakhaMbheNaM, cattAri joyagAiM bAhalleNaM, tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM ettha NaM jaMbUsudaMsaNA paNNattA, aTTa joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoyaNaM uvveheNaM, tIseNaM khaMdho do joyaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM, tIse NaM sAlA cha joyaNAI uddhaM uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTa joyaNAI AyAmavikkhabheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAiM savvaggeNaM, tIse NaM ayameyArUve vANAvAse paNNatte-vairAmayA mUlA rayayasupaiTriyaviDimA jAva ahiyamaNaNivvuikarI pAsAIyA darisaNijjA. __ jaMbUe NaM sudaMsaNAe caudisiM cattAri sAlA paNNattA, tesi NaM sAlANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM siddhAyayaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM addhakoNaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNiviTeM jAva dArA paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNe jAva vaNamAlAo maNipeDhiyA paMcadhaNusayAiM AyAmavikkhaMbheNaM addhAijAiM dhaNusayAiM bAhalleNaM, tIse Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjambUvarNanam ___ 255 NaM maNipeDhiyAe uppiM devacchaMdae paMcadhaNusayAI AyAmavikhaMbheNaM sAiregAiM paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM, jiNapaDimAvaNNao nneymvotti| tattha NaM je se purathimille sAle ettha NaM bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM, evameva Navaramittha sayaNijja sesesu pAsAyavaDeMsayA sIhAsaNA ya saparivArA iti| jaMbU gaM bArasahiM paumavaraveiyAhiM savao samaMtA saMparikkhittA, veiyANaM vaNNao, jaMbU NaM aNNegaM asaeNaM jaMbU NaM tada cattANaM savao samaMtA saMparikkhittA, tAsi NaM vANao, tAo NaM jaMbU chahiM paubhavaraveiyAhiM saMparikkhittA, jaMbUe jaradasaNAe uttarapurasthimeNaM uttareNaM uttara paJcasthimeNaM ettha NaM aNADhiyassa devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri jaMbUsAhassIo paNNattAo, tIse NaM purathimeNaM cauNhaM aggamahisINaM cattAri jaMbUo paNNattAo-dakkhiNapuratthime dakkhiNeNa taha avaradakkhiNeNaM c| aTTadasa bAraseva ya bhavaMti jaMbUsahassAI // 1 // aNiyAhivANa paJcasthimeNa satteva hoti jNbuuo| solasa sAhastIo caudisiM AyarakvANaM // 2 // jaMbaeNaM tihiM saiehiM vaNasaMDehiM savao samaMtA saMparikkhittA, jaMbUe NaM purasthimeNaM paNNAsaM joyaNAI paDhamaM vaNasaMDaM ogAhittA ettha NaM bhavaNe pANate, kosaM AyAmeNaM so ceva vaNNao sayaNijaM ca / evaM sesAsu vidisAsu bhavaNA, jaMbUe NaM uttarapurasthimeNaM paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM joyagAI ogAhittA ettha NaM cattAri yukkhariNIo paNNattAo, taM jahA-paumA 1 paumappabhA 2 kumudA 3 kumudappabhA 4 tAo NaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM paMcadhaNusayAI uvveheNaM vaNNao, tAsi NaM majjhe pAsAyavaDeMsagA kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desUNaM kosaM uddhaM uccatteNaM vagaNao sIhAsaNA saparivArA, evaM sesAsu vidisAsu, gAhA-paumA paumappabhA ceba, kumudA kumudappahA! uppalagummA NaliNA, uppalA uppalujjalA // 1 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jambUdvIpaprajJaptisUtre bhiMgA bhiMgappabhA ceva, aMjaNA kjjlppbhaa| sirikatA sirimahimA, siricaMdA ceva sirinilayA // 2 // jaMbUe NaM purathimillasta bhavaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagasta dakkhiNeNaM ettha NaM kUDe paNNatte, aTTa joSaNAI uddhaM uccatteNaM, do joyagAiM uvvehe mUle aTThajoyaNAi AyAmavikakhaMbheNaM bahumajjhadesabhAe cha joyaNAiM AyAmavikakhaMbhegaM uvariM cattArijoya gAiM AyAmavikkhaMbheNaM paNavosaTorasa bArase mUle ya majjhi uvariM ca / savisesAI parirao kUDaspta imassa boddhayo // 1 // mUle vitthiANe majhe saMkhitte uvariM taNue savvakaNagAmae acche veiyA-vaNasaMDavAo, evaM sesAvi kUDA iti / jaMbU ra NaM sudaMsaNAe duvAlasa NAmadhejjA paNNattA, taM jahAsudaMsagA 1 amohA 2 ya, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / / videha jaMbU 5 somaNaptA 6 NiyayA 7 NiccamaMDiyA 8 // 1 // subhadA 9 ya visAlA 10 ya, sujAyA 11 supaNA 12 viyaa| sudaMsaNAe jaMbUe NAmadhejjA duvAlasa // 2 // jaMbUe NaM avamaMgalagA paNattA, se keNaTe bhaMte ! evaM vuccai jaMbU sudaMsaNA 21, goyamA ! jaMbUe NaM sudaMsaNAe aNADhie NAmaM jaMbUddIvAhivaI parivasai mahiddhIe. se NaM tattha ca upahaM sAmANiyasAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM, jaMbUdIvassa Na dIvassa jaMbUe sudaMsaNAe agADhiyAe rAyahANIe aNNesiM ca brahaNa devANa ya devINa ya jAva viharai, se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai, aduttaraM ca NaM goyamA! jaMbUsudaMsaNA jAva bhuviM ca 3 dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva avaTriyA / kahiNaM bhaMte ! aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAyahANI paNNattA ?, goyamA : jaMbUddIve maMdarassa pavyayasta uttareNaM ja ceva Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam puvavaNiyaM jamigApamANaM taM ceva NeyavvaM, jAva uvavAo abhiseo ya niravasesotti ||suu023|| chAyA-kva khalu uttarakuruSu 2 jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam ?, gautama ! nIlavato varSaH dharaparvatasya dakSiNena mandarasya uttareNa mAlyavato vakSaskAraparvatasya pazcimena sItAyA mahAnadyAH paurastye kUle atra khalu uttarakuruSu kuruSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, paJca yojanazatAni AyAma viSkambheNa, paJcadaza ekAzItAni yojanazatAni kizcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, bahumadhyadezabhAge dvAdaza yojanAni bAhalyena tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 pradezaparihAnyA 2 sarvebhyaH khalu caramaparyanteSu dve dve gavyU te bAhalyena sarvajambUnadamayam accham / tad ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAn saMparikSiptam, dvayorapi varNakaH, tasya khalu jambUpIThasya caturdizi etAni casAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, varNakaH yAvat toraNAni, tasya khalu jambUpIThasya bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu maNipIThikA prajJaptA, aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalpena, tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu jambUsudarzanA prajJaptA, aSTayo nanAni Urdhvamuccatvena arddhayojanamudvedhena, tasyAH khalu skandhaH dve yojane Urdhvamuccatvena arddhayojanaM bAhalyena, tasyAH khalu zAlA paDUyojanAni Urdhvapnuccatvena bahumadhyadezabhAge aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi aSTayojanAni sarvAgreNa, tasyAH khalu ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH-vajramayamUlA rajatasupratiSTha viDimA yAvat adhikamanonitikarI mAsAdIyA darzanIyA / jambbAH khalu sudarzanAyAH caturdizi catasraH zAlAH prajJaptAH, tAsAM khalu zAlAnAM bahumadhyadezabhAgaH, atra khalu siddhAyatanaM prajJaptam, krozamAyAmena arddhakozaM viSkambheNa dezonakaM krozamUrdhvamuccakhena anekastambhazatasanniviSTaM yAvad dvArANi paJcazatAni Urdhvamuccatvena yAvad vanamAlA: maNipIThikA paJca dhanu zatAni AyAmaviSkambheNa arddhatRtIyAni dhanuH zatAni bAhalyena, tasyAH khalu maNipAThikAyA upari devacchandakaM paJca dhana:zatAni AyAmaviSkambheNa sAti. rekANi pazca dhanuHzatAni Urdhvamuccatvena, jinapratimAvarNako netavya iti / tatra khalu yA sA paurastyA zAlA atra khalu bhavana prajJaptam, krozamAyAmena evameva navaramatra zayanIyaM zeSAsu prAsAdavataMsakAH siMhAsanAni ca saparivArANIti / jambUH khalu dvAdazabhiH padmavara vedikAbhiH sarvataH samantAt samparikSiptA, vedikAnAM varNakaH, jambUH khalu anyena aSTazatena jamnAM tadarthoccatvAnAM sarvataH samantAt saMparikSiptA, tasyAH khalu varNakaH, tAH khalu jambbaH pabhiH padmavara vedikAbhiH saMparikSiptAH, jambvAH khalu sudarzanAyAH uttarapaurastyena uttareNa uttarapazcimena atra khalu anAdRtasya devasya cattasRNAM sAmAnikasAhasrINAM catasro jambUsAhasyaH prajJaptAH tasyAH khalu paurastyena catasRNAmagramahiSINAM catasro jambvaH prajJaptAH-dakSiNapaurastye dakSiNena tathA aparadakSiNena ca / aSTa daza dvAdazaiva ca bhavanti jambUsahasrANi / / anIkAdhipAnAM pazcimena saptaiva bhavanti jamdhvaH / SoDazasAhasyazcaturdizi ja033 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jambUdvIpaprazaptisUtre AtmarakSANAm / 2 / jambvaH khalu tribhiH zatikaiH vanapaNDaiH sarvataH samantAt saMparikSiptA:, jambAH khalu porastyena paJcAzataM yojanAni prathamaM vanapaNDam avagAhya atra khalu bhavanaM prajJasam, krozamAyAmena sa eva varNakaH zayanIyaM ca, evaM zeSAsvapi dikSu bhavanAni, jambyAH khalu uttarapaurastyena prathamaM vanapaNDaM paJcAzataM yojanAni avagAhya atra khalu catasraH puSkariNyaH prajJaptAH tadyathA-padmA1 padamaprabhA 2 kumudA 3 mudaprabhA 4. tAH khalu krozamAyA mena arddhakrozaM viSkambheNa paJcadhanuHzatAni udvedhena, varNakaH, tAsAM khalu madhye prAsAdAvataMsakAH krozamAyAmena, arddhakrozaM viSkambheNa, dezonaM krozamUrdhvamuccatvena, varNakaH siMhAsanAni saMparivArANi, evaM zeSAsu vidikSu, gAthA-padmA padmaprabhA caiva, kumudA kumudaprabhA / utpalagulmAnalinA utpalojjvalA / / bhRGgA bhRGgaprabhA caiva, aJjanA kjjlprbhaa| zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA caiva zrInilayA / / jambAH khalu paurastyasya bhavanasya uttareNa uttarapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena atra khalu kUTaM prajJaptam, aSTa yojanAni Urdhva muccatvena dve yojane udvedhena mUle aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa bahumadhyadezabhAgaH SaDyojanAni AyAmaviSkambheNa upari cakhAri yojanAni AyAmaviSkambheNa-paJcaviMzatimaSTAdaza dvAdazaiva mUle ca madhye upari ca / savi zeSANi parirayaH kUTasyAsya boddhavyaH / / mUle vistIrNa madhye saMkSiptamupari tanukam sarvakanakamayam accham vedikAvanaSaNDavarNakaH, evaM zeSANyapi kUTAni iti / . jambvAH khalu sudarzanAyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-sudarzanA 1 amoghA 2 ca suprabuddhA 3 yazodharA 4 / videha jambUH 5 saumanasyA 6 niyatA 7 nityamaNDitA 8 // 1 // subhadrA ca 9 vizAlA ca 10 .sujAtA 11 sumanA 12 api ca / sudarzanAyA: jambbAH nAmadheyAni dvAdaza // 2 // jambvAH khalu aSTASTamaGgala kAni0, kenArthena bhadanta ! evamucyate jambUH sudarzanA 2 ? gautama ! jambyAM khalu sudarzanAyAmanAto nAma jambUdvIpAdhipatiH parivasati maharddhikaH, sa khalu tatra catasRNAM sAmAnikasAhasrINAM yAvad AtmarakSadevasAhasrINAM, jambUdvIpasya khalu dvIpasya jambvAH sudarzanAyAH anAdRtAyAH rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM devAnAM ca devInAM ca yAvad viharati, sA tenArthena gautama ! evamucyate aduttaraM ca gautama ! jambUsudarzanA yAvad abhUt ca 3 dhruvA niyatA zAzvatI akSayA yAvad avasthitA / kva khalu bhadanta ! anA. dRtasya devasya anAdRtA nAma rAjadhAnI prajJaptA ?, gautama ! jambUdvIpe mandarasya parvatasya uttareNa yadeva pUrvavarNitaM yamikA pramANaM tadeva netavyam, upapAto'bhiSekazca niravazeSa iti ||suu023|| 'aba jina ke nAmavAlA yaha jambUdvIpa kahA hai vaha sudarzanAnAmavAlI jambU kA kathana karane kI vivakSA se usakA adhiSThAna kahate haiM have jenA nAmathI A jaMbudvIpa kahela che te sudarzanA nAmavALA jAMbunuM kathana karavAnI vivakSAthI tenuM adhiSThAna kahe che, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe 2 jaMbUpeDhe NAma peDhe paNNatte' ka khalu bhadanta ! uttarakuruSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' he gautama ! nIlavaMto varSadharaparvatasya dakSiNenadakSiNasyAM dizi 'maMdarassa' mandarasya-tanAmaka parvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi'mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM' mAlyavato vakSaskAraparvatasya pazcimenapazcimAyAM dizi 'sIyAe' sItAyAH-etanAmnyAH 'mahANaIe purathimille' mahAnadyAH paurastye pUrva digbhave 'kUle' kUle-taTe-sItAdvibhAgI kRtottarakurupUrvAH tatrApi madhyabhAge 'ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' atra khalu uttarakurUNAM jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptam , asya mAnAdyAha-'paMca joyaNasayAI' paJca yojanazatAni-tat pIThaM paJcazatayojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-daiyavistArAbhyAM prajJaptam evamagre'pi kahiNaM bhaMte ! ityAdi / TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe kurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' he bhagavan uttarakuru meM jaMbUpITha nAmakA pITha kahAM para kahA hai ? isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' he gautama ! nIlavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa dizA meM 'maMdarassa' maMdara parvata ke 'uttareNaM' uttara dizAkI ora 'mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM' mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pazcima dizA meM 'sIyAe mahANahae purathimille kUle' sItA mahA nadI kI pUrva dizA ke kinAra meM arthAt do bhAga ki gaI sItA mahAnadI ke uttara kuru rUpa pUrvArddha meM usake bhI madhya bhAga meM 'ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' yahAM para uttara kuru kA jaMbU pITha nAmakA pITha kahA hai| ____ aba isakA mAnAdi pramANa kahate haiM-paMca joyaNasayAI' vaha pITha pAMcaso 'kahi NaM bhaMte' tyAdi TI - 'kahiNaM bhaMte ! uttarakurAe kurAe jaMbUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte' mAvana uttara kurUmAM jaMbU pITha nAmanuM paDa kyAM kahela che? A praznanA uttaramAM mahAvIra prabhuzrI kahe cha.-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM' hai gautama ! nalana 12 5 tanI dakSiNa dizAmA 'madarassa' bha62 patanI 'uttareNaM' uttara dizAnI ta25 'mAlavaMtassa vakkhArapavyayassa paccatthimeNaM' bhAsyavAn vakSara42 patanI pazcima dizAmA 'sIyAe mahANaIe purathimille kUle' sItA mahAnahAna 5 nAre mAta 2. bhAgamA vita thye| sItA bhalA nahInatta2 13 35 pUrvAbhA tana 554 madhya bhAgamA 'patthaNaM uttarakurAe jaMbUpeDhe NAma peDhe paNNatte' tyA uttara33nu bhUpI: nAmanu pI8 49 che. 3 tenu mAnA6 pramANa 49 cha.-'paMca joyaNasayAI' te pI8 pAMyaso yojana Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 patisUtre 'paNgarasa ekkAsIyAi' paJcadaza ekAzItAni - ekAzItyadhikAni 'joyaNasayAi kiMcivisesAhiyAi" yojanazatAni kiJcidvizepAdhikAni - kiJcidadhikAni 'parikakheveNaM' parikSepeNa-paridhinA, tat - punaH 'bahumajjhadesabhA e' bahumadhyadeza bhAge - atyantamadhyadezabhAgAvacchedena 'bArasajoyaNAI bAhalleNaM' dvAdazayojanAni bAhalyena - piNDena, 'tayaNaMtara' ca NaM' tadanantaraM ca - tataH paraM ca khalu 'mAyAe 2' mAtrayA 2 - krameNa 2 'paesaparihANIe 2' pradezaparihAnyA kiJcitpradezasya hrAsena parihIyamAnaM - hrasvI bhavat 'savveSu NaM carimaperaM te su' sarvebhyaH khalu caramaparyanteSu - antimaparyanteSu poTheSu madhyato'rddhatRtIyayojanazatollaGghane 'do do gAuyAI' dve dve gavyUte - krozayugme catuH krozAn 'bAhalleNaM' bAhalyena - piNDena, 'savvajaMbUNayAmae' tat jAmbUnadamayaM - jAmbUnadAkhyottamasvarNamayam 'acche' accham - AkAzasphaTikavadatinirmalam - etadupalakSaNaM zlakSNAdInAmapi tadvyAkhyA prAgvat ' se NaM' tat anantaroktaM jambUpIThaM khalu 'egAe paumavara veiyAe egeNa vaNasaMDeNaM savvaya samatA' yojana ke 'AyAmavikkhaMbheNaM' vistAra vAlA hai arthAt itanA isakA viSkaMbha hai / tathA 'paNNarasa ekkAsIyAI' paMdrahaso ikAsI 'joyaNAI kiMci visesAhi yAI' yojana se kucha vizeSAdhika 'parikkheveNaM' usakA parikSepa arthAt paridhi kahI hai / vaha pITha 'bahumajjhadesa bhAe' ThIka madhya bhAga meM 'bArasa joyaNAI bAhalleNaM' bAraha yojana sthUla-moTA hai / 'tayaNaMtaraMca NaM' tatpazcAt 'mAyAe mAyAe' krama krama se 'paesaparihANIe' kucha pradeza kA hrAsa hone se laghu hotA huA 'sabvesu NaM carimaperaMtesu' saba se antima bhAga meM arthAt madhya bhAgase DhAisayojana jAne para 'do do gAuyAI' do do gacyUta arthAt cAra kosa 'bAha lleNaM' moTAI se kahA hai / 'sabhva jabUNayAmae' sarvAtmanA jambUnada nAmake sUvarNa maya hai, 'acche' AkAza evaM sphaTika ke samAna atyanta nirmala hai yahAM 'accha' pada upalakSaNa hai ataH zlakSNAdi saba kathana pUrva ke jaise samajhaleveM / 'AyAma vikkhaMbheNaM' vistAravANu che. arthAt bheTate teneo viSNuMbha (gherAva) hai, tathA 'pannarasa ekkAsIyAI' paM42 se 81 meAzI 'joyaNAI kici visesAhiyAI' yeonnathI 4:44 vizeSAdhiH 'parikkheveNaM' parikSepa arthAt paridhi Aheta he te pIDa 'bahumajjhadesabhA ' arezabhara madhya bhAgamAM 'bArasajoyaNAI bAhalleNaM' gAra yojana bheTasu laDu che. 'tayaNaMtaraM caNaM te pachI 'mAyA mAyAe' ubhaza 'paesa parihANIe' 46 pradezano hAsa thavAthI nAnI thatAM thatAM 'savvesu NaM carimaperaMtesu' madyAthI chelA lAgabhAM arthAt madhyabhAgamAM adi sau yojana bhavAthI 'do do gAuyAI' jamme gavyUta arthAt yAra gAu 'bAhalleNaM' bheTasI moTAI yukta usa che. 'savva jaMbUNayAmae' sarva prArathI naha nAmanA suvarNubhaya che 'acche' Aza bhane skUTinA samAna atyaMta nirmANa che. ahIMyAM 'ara sakSaya hai. tethI sahi tamAma vizeSa paDelAnI prema samaka sevA. 'seNaM' se jU. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjanyarNanam 261 ekayA padmavaravedakiyA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAta-sarvadigvidikSu 'saMparikkhite' samparikSiptam , 'duhaMpa' dvayorapi-pamavaravedikA-vanapaNDayorubhayorapi 'rANo ' varNakaHvarNanaparapadasamUhaH atra yodhyaH, sa ca paJcama-paSTha sUtrAbhyAM jJeyaH, tacca jambUpITa jaghanyato'pivaramAnte dvikrozyuccakathaM sukhArohAvaroham ? ityAzaGkayAha -'tassa NaM' ityAdi'tassa the' tasya-pUrvoktasya khalu 'jaMbUpeDhassa cauddisI' jambUpIThasya caturdizi-catusTaSu dikSu-'ee cattAri' etAni-imAni catvAri 'tisovANapaDirUvagA' trisopAnapratirUpakANi-mundaratrisapAnAni 'paNNattA' prajJaptAni, teSAM 'vaNNao' karNako'tra bodhyaH, saca kimparyantaH ityAha-'jAva toraNa I' yAvat toraNAni-toraNavarNanaparyantaH, trisopAnapratirUpakavarNako dvAdazasUtrato rAjapraznIyasya toraNavarNakazca trayodazasUtrato bodhyaH, 'seNaM' vaha jambUpITa 'egAe paumavaraveiyAe egeNa vaNasaMDeNaM savao samaMtA' eka pAvaravedikA evaM eka vanaSaMDa se cAroM ora se 'saMparikkhitte' vyApta rahatA hai ? 'duNhapi vapaNao' padmavaravedikA evaM vanaSaMDa kA varNana sarva prakAra se yahAM para samajhaleveM' vaha varNana pAMcaveM evaM chaThe sUtra se jJAtakara leveN| vaha jambUpITha kama se kama caramAntameM do kosa kI UMcAI vAlA hone se sUkha pUrvaka AnA jAnA kaise bana sakatA hai ? isa zaMkA kI nivRtti ke lie kahate haiM 'tasna NaM jaMbUpeDhassa cauddisI' vaha pUrvokta jaMbUpITha ke cAroM dizA meM 'ee cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' yaha cAra suMdara pagathieM kahe haiN| usakA 'vaSNao' samagra varNana yahAM para samajhaleve vaha varNana kahAM taka kA gRhaNa karane yogya hai ? isake lie kahate hai 'jAva toraNAI' yAvat toraNa varNana paryanta usakA varNana yahAM para khleveN| trisopAna pratirUpakakA varNana rAja. praznIya sUtra ke bArahaveM sUtra se evaM toraNa kA varNana terahaveM sUtra se samajha pI'egAe paumavaraveiyAe egeNa vaNasaMDeNaM savvaoM samaMtA' se 5412 364 tabhara yA nathI thAre ta25thI 'saMparikkhitte' vyAsa 29 cha. 'duNhaM pivaNNao' 5512 vedikA ane vanakhaMDanuM varNana pAMcamA ane chaDA sUtrathI samajI levuM. e jaMbU pITha e chAmAM ochuM aramAntarthI be gAu jeTalI uMcAIvALuM hovAthI sUkha pUrvaka AvavA javAnuM (javara ava2) kevI rIte thaI zake che? A prakAranI zaMkAnA samAdhAna bhATe 43 cha-'tassaNaM jaMbUpeDhassa caudisI' ye pUrita pAnI thAre zAmai 'ee cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' 2 // yAra suda2 5thiyAga 49 che. tenu 'vaNNao' se pUSu pANuna mIyAM za se. te varNana 4ya sudhInu a5 421nu cha ? te bhATe 43 cha-'jAva toraNAI' yAvata torapanA 5ya-ta tenu na mAyAhI levuM. trisapAnapratirUpakanuM varNana rAjapraznIya sUtranA bAramA sUtramAMthI ane teraNanuM varNana teramAM sUtramAMthI samajI levuM. vistAra bhayathI ahIMyAM tene ulekha karela nathI. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- - - 262 jambUdvIpaprajJaptisUtre atha jagbUpIThasya maNipIThikA varNayitumAha-'tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajjhadesabhAe' tasya khalu jambUpIThasya bahumadhyadezabhAga:-atyantamadhyadezabhAgaH astItizeSaH, 'etya NaM' atra-atrA sto khalu 'maNipeDhiNa' maNipIThikA-maNimayAsanavizeSaH, 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' aSTa yojanAni AyAma-viSkambheNa-dairdhya-vistArAbhyAm , 'cattAri joyaNAI pAhalleNaM' catvAri yojanAni bAhalyena-piNDena, 'tIse NaM' tasyAH-anantaro. ktAyAH khalu maNipeDhiyAe upi' maNipIThikAyAH upari-UrzvabhAge 'ettha NaM jaMbU sudaMsaNA' atra khalu jambUH-sudarzanAnAmnI 'paNNattA' prajJaptA, tasyA mAnamAha-'aTTa joyaNAI uddhaM uccatreNaM' aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena, 'addhajoyaNaM ubve heNaM' arddha yojanam udvedhenabhUpravezena, athAsyAH skandhamAnamAha-'tIse gaM' tasyAH-maNipIThikAyAH khalu 'khaMdho' skandhaH- kadAduparitanazAkhAnirgamanasthAnaparyanto'vayavaH 'do joyaNAI uddhaM ucca teNaM' leveM vistAra bhaya se yahAM ullekha nahI kiyA hai| aba jaMbUpITha kI maNipIThikA kA varNana karate haiM-'tassa NaM jaMbU peDhassa baha majjhadesabhAe' usa jaMbUpIThakA ThIka madhya bhAga meM 'ettha NaM maNipeDhiyA paNNattA' maNipIThikA kahI hai| 'addha joyaNAI AyAmavikkhabheNe' vaha jaMbupITha kI maNipIThi kA ATha yojana kI laMbAI coDAI vAlI hai| 'cattAri joyaNAI bAhalleNaM' cAra yojana kI mATAI vAlI hai / 'tIse NaM maNipeDhiyAe' vaha pUrvokta usa maNipIThikA ke 'uppi' Upara ke bhAga meM 'ettha NaM jaMbUsudaMsaNA pattA ' jaMbUsudarzanA nAma kI maNipIThikA kahI hai| 'aTTa joyaNAI uI uccattaNaM vaha pIThikA ATha yojana kI UMcI hai, 'addha joyaNAiM ubveheNaM' AdhA yojanakA usakA udvedha haiM arthAt itanA bhAga bhUmi ke bhItara praviSTa hai| ___ aba isakA skaMdhakA mAna kahate haiM-'tIse gaM' usa maNipIThikA kA 'khaMdho' skandha-kanda se upara kI zAkhA kA udgamasthAna paryanta kA bhAga 'do joyaNAI dIpanI manapA 4Anuna 42vAmAM Ave che.-'tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajhadesabhAe' se yUpInA sazasa2 kyA nAma 'etthaNaM maNipeDhiyA paNNattA' bhlipii| aMDeya. 'aTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' pInI maNipAnI pahanAI 24 3 yauna 280ii cha. 'cattAri joyaNAI bAhalleNaM' tenI 131 yA2 yona sI che. 'tIseNaM maNipeDhiyAe' pUta maNipAnI 'uppi' 52nA lAmA 'etthaNaM jaMbUsudaMsaNA paNNattA' yU suzana nAmanI maNipIl84 43 cha. 'adamoyaNAI uDDhaM uccatte fa pI881 28 yobhana sI yI che. 'addhajoyaNAI uvveheNaM' a yonimA tene udha che. arthAt eTale bhAga bhUminI aMdara rahela che. vetn| 245 bhAganu bhA5 matAve che.-'tIseNaM' me bhaepIstan 'khaMdhe' 24.5 yI 52nI mAnu rAmasthAna sudhAnA mA 'do joyaNAI uddhaM uccattaNa' me yona Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sa. 23 sudarzanAjambUvarNanam 263 dve yojane Urdhvamuccatvena - ucchrayeNa, 'addhajoyaNaM bAhalleNaM' arddhayojanaM bAhalyena - piNDena prajJapta iti sambandhaH, 'tIse NaM' tasyAH - pUrvoktAyAH maNipIThikAyAH khalu 'sAlA' zAlAfasmAparaparyAyAdi prasRtA zAkhA 'chajoyaNAI uddhaM uccateNaM' SaDU yojanAni Urdhvamuccatvena, tathA 'bahumajjha desabhA e' bahumadhyadeza bhAge - atyanta madhyadeza bhAge 'aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' aSTa yojanAni AyAma - viSkambheNa - dairdhya - vistArAbhyAm, jambU: prajJapteti bodhyam, tAni cAsyAH skandoparitanabhAgAccatasRSvapi dikSu pratyeka mekaikA zAkhA nirgatA, tAtha zAkhAH krozonAni catvAri yojanAni tena pUrvAparazAkhA dairghya-skandhabAhalya sambandhyarddhayojana melanenAnantaroktasaMkhyA pUrtirjAyate bahumadhyadeza bhAgazcAtra vyAvahAriko grAhyaH, vRkSAdInAM zAkhodbhavasthAne madhyadezasya lokairvyavahiyamANatvAt, yathApuruSa kaTibhAgImadhyadezo vyapadizyate, anyathA viDimAyAH dviyojanAtikramaNe nizcitasya madhyadezabhAgasya uddhaM uccateNaM' do yojana ke UMcAI evaM 'addha joyaNAI bAhalleNaM' AdhA yojana kA moTA kahA hai 'tI se NaM sAlA' vaha pUrvokta maNipIThikA kI zAkhAeM 'cha joyaNAI uddhaM uccatteNaM' cha yojana kI UMcI 'aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' ATha yojana kI laMbAI coDAi vAlI kahI hai / ve zAkhA ke 'bahumajjhadesabhAe ' ThIka madhya bhAga meM 'aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' ATha yojana paryanta kI lambI coDI kahI hai / ve zAkhAeM isake skanda ke Upara ke bhAga se cAroM dizA meM pratyeka dizA meM eka eka ke krama se cAra nIkalatI hai / ve zAkhAeM eka kosa kama cAra yojana kI kahI hai / ataH pUrva pazcima kI zAkhA kI laMbAI-skandhakI moTAI sambandhI AdhA yojana milAne se pUrva kathita saMkhyA kI pUrti ho jAtI hai / bahumadhya deza bhAga yahAM para vyAvahArika lenA cAhie kAraNa kI vRkSAdi kI zAkhA ke udgamana sthAna ko loka meM madhya deza bhAga se vyavahAra karate haiM / bheTI uyAdhavANI mane 'addhajoyaNAI bAhalleNaM' ardhA yojana bheTalo laDo udyo che. 'tIseNaM sAlA' te pUrva bhaNipaMDijanI shaannaao| 'cha joyaNAI uddhaM uccatteNaM' cha yeonna bheTasI uMcI he. 'aTTha joyaNAI AyAmavisaMmeNaM' Ayojana neTalI saMgA pahalA muDesa che. ye zAmAyAnA 'bahumajjhadesamAe' romara madhyabhAgamA 'aTTha joyaNAI AyAmavikkhabheNaM' ramAI yovana bheTasI tenI saMgrAmane hoNAra he che. te zAmAyA tenA skaH--thaDanA uparanA bhAgathI cAre dizAomAM dareka dizAmAM eka ekanA kramathI cAra nIkaLe che. te zakhAe eka gAu echA evA cAra ceAjana jeTalI kahela che. tethI tenI pUrva pazcima dizAnI zAkhAnI laMbAI-thaDanI jADAimAM ardhA ceAjana jeTalI vadhAravAthI pUkathita saMkhyAnI pUrti thaI jAya che. ahIMyAM khaDumazra dezabhAga vyavahArika levA joIe kAraNa ke vRkSAdinI zAkhAonA udgamanasthAnane madhyabhAga tarIke vyavahAra kare che. jema purUSanA kammara bhAgane madhyabhAga tarIke kahe che. A rIte na kahe te zAkhAnA e Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jambUdvIpaprajJaptisUtre grahaNe pUrvAparazAkhAdvayavistArasya viSamazreNikatvAd grahaNaM prasaktaM syAt, yadvA-bahumadhyadezabhAgaH kAsAmitya pekSAyAM zAkhAnAmiti gamyate, yatazcaturdika zAkhAmadhyabhAgastasminnityarthaH, aSTayojanAnayanaM tu prAgvadeva / uccatAyA tu 'savvaggeNaM' sarvAgreNa sarvasaGkhya yA kanda-skandhaviDimAparimANamelane 'sAiregAI' sAtirekANi-kizcidadhikAni 'aTTa joyaNAI aSTa yojanAni jambUsudarzanA prajJapteti smbndhH| athAsyA varNakamAha-'tose NaM ayameyAkhvevaNNAvAse paNNatte' tasyAH-jambUsudarzanAyAH khalu ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, 'vaharAmayA mUlA' vajramayAni-vajraratnamayAni mUlAni yasyA sA tathA-dIrghazca prAkRtatvAt, 'syayasupaiTThiyaviDiyA' rajatasupratiSThitaviDimA-rajatayera-tanmayI sAcAsau mupratiSThitabiDimAsupratiSThitA-muSTha sthitA viDimA-bahumadhyadezabhAge uparinismRtA zAkhA yasyA sA tathA, 'jAva' yAvat--yAvatpadena caitya vRkSavarNakaH sarvo'pi grAhyo'tra / kimparyanto varNaka ityAhajaisA puruSa ke kaTi bhAga ko madhya bhAga se kahate haiM, isa prakAra na kahe to zAkhA ke do yojana paryanta phailane para nizcita madhyabhAga kA gRhaNa karane para pUrva pazcima kI do zAkhA ke vistAra kI viSama zreNI ho jAtI ataH yaha vyAvahArika madhyabhAga grahaNa karanA ThIka hai / athavA kisakA bahumadhyadezabhAga isa apekSA meM zAkhA kA aisA jAna paDatA haiM ataH cAroM dizA kI zAkhA kA madhya bhAga aisA kahA jAyato pahale ke kathanAnusAra ATha yojana AjAtA hai| uccatva ke bAre meM 'savvaggeNaM' sarvAtmanA skanda-skandha evaM zAkhA kA mAna kA milAna karane se 'sAiregAI' kucha adhika 'ag joyaNAI' ATha yojana kI jambU sudarzanA kahI hai| aba jaMbU sudarzanAkA varNana karate haiM-'tIse NaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' usa jaMbU sudarzanA kA varNana prakAra isa prakAra kaho hai 'vairAmayA malA' vannaratnamaya usakA mUla bhAga hai 'rayayasupaiThiyaviDimA' rajatamaya supratiSThina viDimA-zAkhAeM haiM arthAt bahumadhya dezabhAga meM Upara kI ora jana paryata phelAvAthI nizcita madhyabhAganuM grahaNa karavAthI pUrva pazcimanI be zAkhAnA vistAranI viSama zregI thaI jAta ethI A vyavahArika madhyabhAga grahaNa kare eja ucita che. athavA teno bamadhya dezabhAga e apekSAmAM zAkhAno madha bhAga ema kahevAmAM Ave te pahelAnA kathana pramANe ATha cIjana AvI jAya che. uMcAInA kathanamAM 'sacamgeNa sarvAtmanA 241-24 yAsAnu mA5 bhejavAyI 'sAiregAi' 54 dhAre 'adra joyaNAI' mA yauna sI sudarzana 4Dasa che. suzananu vANuna 42vAmAM Ave che.-'tIseNaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' me bhUzananA ' 412 mA te 42sa cha.-'vairAmayA mUlA' 100 2tna bhaya tenA bhUNa | cha. 'rayayasupaiTThiya viDimA' 204tamaya supratihata vimaa-maame| cha. arthAt marDamadhya zikSAmA 52nI ta25 nANe shaamaa| che. 'jAva' yAvat Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjambUvarNanam 'ahiyamaNaNivvuikarI' adhikamanonirvRtikarI-atyantacittA''nandakAriNI 'pAsAIyA darisaNijjA' prAsAdIyadarzanIyetyAdiprAgvat / athAsyAH zAkhAH parigaNayannAha-"jaMbUeNa sudaMsaNAe caudisiM' jambvAH khalu sudarzanAyAH caturdizi-dikcatRSTaye 'cattAri sAlA paNNattA' zAlA:-zAkhAH tAH pratidik ekai. keti catasraH prajJaptAH, 'tesi ' tAsAM-anantaroktAnAM khalu 'sAlANaM' zAlAnAM-zAkhAnAM yo 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAgo'sti, 'ettha NaM' atra-matrAntare khala uparitanaviDimAzAkhAyAmityarthaH, ekaM 'siddhAyayaNe paNNatte' siddhAyatanaM prajJatam, idaM ca siddhAyatanaM vaitADhayagirisiddha kUTagatasiddhAyatanavada bodhyam asya mAnAdyAha-'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmena-dairyeNa 'addhakosaM vikkhabheNaM' arddhakozaM viSkambheNa vistAreNa, 'desUNagaM' dezonaM-kiJci nIkalI huI zAkhAeM hai / 'jAva' yAvat caityavRkSa ke varNana ke samAna samagra varNana yahAM para kahaleveM / yaha varNana kahAM taka kA grahaNa karanA cAhie' isake lie kahate haiM-ahiyamaNaNinvu ikarI' atyanta cittako AnaMda karAne vAlI 'pAsAiyA darisaNijjA' prAsAdIya darzanIya ityAdi pahale kathanAnusAra smjhleveN| ___ aba zAkhA kI ginatI karate hue kahate haiM-'jaMbUeNa suMdasaNAe caudisiM' jaMbUsudarzanA kI cAroM dizAmeM 'cattAri sAlA paNNattA' cAra zAkhAeM kahI hai 'tesiM NaM sAlANaM' ve pUrvoktazokhAoM kA jo 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAga hai 'ettha Na yahAM para arthAt Upara zAkhA meM "ege siddhAyayaNe paNNatte' eka siddhAyatana kahA hai / yaha siddhAyatana vaitAdayagiri ke siddha kUTa meM kahA gayA siddhAyatana ke jaisA jaane| 'aba usakA mAnAdi pramANa kahate hai 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa usakA AyAma nAma laMbAI coDAI kahI hai| 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' AdhA kosakA citya vRkSanA varNana pramANe badhuM ja varNana ahIMyAM karI levuM. e varNana kayAM sudhInuM maDiyA sevAnu che. te bhATa suu||2 4 che. 'ahiyamaNaNivvuDakarI' vittare satyata mAna 4rAvanA2 'pAsAiyA darisaNijjA' prAsAhIya zanIya chatyAta 5sA hyA pramANe ahIMyAM kathana samajI levuM. mAnI patrI 42di 3 cha -'jaMbUeNaM sudaMsaNAe caudisiM' pU suza nAnI yAre hizAmA 'cattAri sAlA paNNattA' yAra shaamaaye| che. arthAt 424 hazamAM se yen| mathI 22 // // thAya che. 'tesiMNaM sAlANaM' se zAmAsAnA re 'bahumajjhadesabhAe' 52 / 12 vyo| ma cha. 'etthagaM' tyAM mama arthAt zApAnI 752 'ege siddhAyayaNe paNNatte' siddhAyatana usa cha. se siddhAyatana baiMtAya nA siddhaTamA kahela siddhAyatananA jevuM samajavuM. ra tanA mAnA prabhAnu 4thana 42 cha.-'kosaM AyAmeNaM' se 15 Real ja 34 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jambUdvIpaprajJaptisUtre dezanyUna 'kosaM uddhaM uccatteNaM' krozam-Urdhvamuccatvena, tathA-'aNegakhabhasayasaNNiviTe' anekastambhazatasanniviSTam-ityArabhya 'jAva dArA' yAvad dvArANi-dvAraparyantavastu varNako'trabodhyaH, anekastambhAdipadavyAkhyA pazcadazasUtrAbdodhyA, dvAravarNanamaSTamasUtrokta vijayadvArAdhikArAbdodhyam, tAni dvArANi ca 'paMcadhaNusapAI' paJcadhanuHzatAni-paJcazatIdhanUMSi Urdhvamuccatvena ityArabhya 'jAva vaNamAlAbho' yAvat vanamAlA:-vanamAlA paryantavarNana. miha bodhyam-atra 'maNipeDhiyA' maNipIThakA'pi varNanIyA sA ca 'paMcadhaNusayAI AyAmavivakhaMbheNaM' paJcadhanu:-zatAni AyAmaviSkambheNa-dairdhya-vistArAbhyAm 'addhAijjAI ghaNusayAI bAhalleNaM' ardhetRtIyAni dhanuH zatAni bAhalapena piNDena, 'tI se gaM' tasyAH anantaroktAyAH khalu 'maNipeDhiyAe umpi' maNipIThikAyAH upari-UrdhvamAge 'devacchaMdapa' devausakA vistAra hai 'desUrNa kosaM uddhaM uccatteNaM' kucha kama eka kosa kA UMcA hai| tathA 'aNegakhaMbhasaya sagiviTTo aneka se kaDoM stambhoM se sanniviSTa yahAM se AraMbha karake 'jAva dArA' yAvat dvAra paryanta kA varNana yahA~ para samajhaleve' anekastambhAdi padoM kA artha paMdrahaveM sUtra se samajhaleveM / dvAroM kA varNana AThave sUtra meM kahe gae vijayadvArAdhikAra se jAnaleve / ve dvAra 'paMca dhaNusayAI' pAMcaso dhanuSa ke UMce kahe haiM yahAM se AraMbha karake 'jAva vagamAlAo' yAvat vanamAlA-vanamAlAke varNana paryanta kA varNana yahAM para grahaNa kara leveM / yahA~ para 'maNipeDhiyA' maNipIThikA kA varNana bhI varNita krleveN| yaha maNipIThikA kA 'paMcadhaNusayAI AyAmavikhaMbheNaM' pAMcaso dhanuSa kA AyAviSkaMbha kahA hai| 'addhAijAI dhaNusayAI bAhalleNaM' DhAiso dhanuSa kI moTAI kahI hai, 'tIseNaM maNipeDhiyAe udhi' usamaNipIThikA ke Upara 'devacchaMdae' devoM ke baiThane kA mAyAma-rthAt mA pahADI cha. 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' mardhA 2tenA vistAra che. 'desUrNa kosaM uddha uccattaNa' 8 mechame 203 resI tanI yA che. tathA 'aNegakhaMbhasayasannividvA' mane se tamAthI sanniviSTa mAthI mAra mIna 'jAva dArA' yAvat 32 sudhArnu paNana mahAyA sabhovuH mane stmaahiphon| paMdaramAM sUvathI samajI leve dvArenuM varNana AThamA sUramAM kahela vijaya dvAranA adhikAra mAMthI sama . me dvaare| 'paMca dhagumayAI' paaNyse| dhanuSa 2TA yA 4 che. mA 4thanathI mAra na. 40 'jAtra vaNanAlAo' yAvat nama:-banamANAnA varNana paMtanu vana mahIyAM sabha . mahIyA maNipeDiyA' bhASA4iAnuna 544 se zata maNipAni paMcadhaNusayAI AyAmavikkha bhega' pAMyaso dhanuSa reTale mAyAma 184 usa cha. addhAijjAiM dhaNusayAI bAhalleNa' maDhI se| dhanuSa 28sI tenI 4 42sa cha 'tIseNaM maNipeDhiyAe uppi' 25 maNipAnI 752 'devacchaMdae' hevAra sapAnA sAsana heya che. te zAsana 'paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNe' Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSarakAraH sR. 23 sudarzanAjambUvarNanam cchandakaM-devopavezanArthamAsanam prajJaptam, tacca 'paMcadhaNusayAI pazca dhanuHzatAni-paJcazatadhapi 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNaM 'sAiregAI' sAtirekANi-sAdhikAni 'paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM' paJcadhanu:-zatAni Udhvamuccatvena / atra 'jiNapaDimA vaNNao' jina pratimAvarNako bodhyaH, sa ca prAgvat 'Neyavvotti' netavyaH-grAhyaH, iti / 'tattha NaM tatra-catasRSu zAlAsu khalu 'je se purathimille' yA sA paurastyA-pUrva diggatA 'sAle' zAlA'sti 'etthaHNaM' atra-atrAntare khalu eka 'bhavaNe' bhavanaM-gRhaM 'paNNatte' prajJaptam tacca mAnataH 'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmena prajJaptam, 'evameva' evameva-bhavanavadeva 'Navaramittha' navaraM-kevalam atra-bhavane 'sayagijja' zayanIyaM zayyA, varNanIyam 'sesesu' zeSAsu-pUrva digavasthitazAlAtiriktAmu dAkSiNAtyAdi zAlAsu mUle pustvaM prAkRtatvAbdodhyam pratyekamekaikasadbhAvena trayaH 'pAsA. yavaDeMsayA' prAsAdAtaMsakA:-prAsAdavarAH 'sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni-saparivAgaNi Asana kahA hai vaha Asana 'paMca dhaNusayAI uddhaM uccattaNaM' pAMcaso dhanuSa kA UMcA hai| yahAM para 'jiNapaDimAvaNgao' jinapratimA vyantarAdika kA varNana kara leveN| vaha varNana pahale kahe anusAra 'Neyamvotti' smjhleveN| ___ 'tattha NaM'cAra zAkhA meM 'je se purathimille sAle' jo pUrva dizA kI ora gaI huI zAkhA hai 'ettha NaM' vahAM para eka 'bhavaNe' bhavana 'paNNattaM' kahA hai| usakA mAna 'kosaM AchAmeNaM' eka kosa kA usakA AyAma kahA hai 'eva meva' bhavana ke jaisA hI usakA varNana samajhaleveM / 'NavaraM mittha' vizeSa kevala isa bhavana meM 'sayaNijja' zayyA kA varNana karaleveM' 'sesesu' pUrvadizA meM gaI huI zAkhA se atirikta dakSiNa dizAdi anya dizA kI ora gaI huI zAkhAoM meM mUla meM jo pulliga se nirdeza kiyA hai vaha prAkRta hone se huvA hai aisA smjhle| pratyeka dizAmeM eka eka ke krama se tInoM dizA kI tIna zAkhA hotI hai 'pAsAya vaDe sayA' prAsAdAvataMsaka arthAt uttama mahala 'sIhAsaNA saparivArA' bhadrAsanAdi pAyaso dhanuSa 289 yu. mahIyA 'jiNapaDimA vaNNao' yanta na prati bhAnu varNana 4rI yu. se varSa na paDatA 4 pramANe 'Neyavvotti' samaya se 'tatthaNaM' the yAra zAyAmA 'je se purathimille sAle' re pUrva dizA ta23 gayezAma che. 'etthaNaM' tyo 4 'bhavaNe' bhavana 'paNNataM' Desa che. tenumAna-kosaM AyAmeNa' me / tanA mAyAma 4Dasa cha 'evameva' bhavananA 4thana pramANa tanu vana sabhA'. 'Navaramittha' vizeSa va mAlavanamA 'sayaNijjaM' zavyAnuna 4za se. 'sesesa' pUrva dizAmA gaye zivAyanI dakSiNa vagere dizAmA gaye zAmAyAmA mUlamAM je puliMgathI nirdeza karela che te prAkRta hevAthI thayela che. tema samajavuM. dareka zAma se manA bhathI RNe hizAnI ra zAmAyA thAya che. 'pAsAyavaDeMsayA' prAsAta arthAt uttama bhI 'sIhAsaNA saparivArA' bhadrAsanA parivAra sahita Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - 238 jambUdvIpaprajJaptisUtre bhadrAsanaparivArasahitAni vaktavyAni, iti, teSAM prAsAdAvataMsakAnAM pramANaM bhavanasyeva bodhyam tatra zayanIyAni khedApanodArthAni, prAsAdAvataMsakeSu sarveSu svAsthAnapariSad iti bodhyam / nanu bhavanAni viSamA''yAmaviSkambhANi bhavanti padmahadAdi-mUlapadmabhavanAnAM tathA dRSTatvAt prAsAdastu samAnAyAmaviSkammAH dIrghatADhayakUTagatAnAM vRttavaitADhayagatAnAM vijayAdi rAjadhAnIgatAnAM tadatiriktAnAmapi vimAnAdigatAnAM prAsAdAnAM samacatuSkoNatvena samAnAyAmaviSkambhatvasya siddhAntasiddhatvAt kathamatra prAsAdAnAM bhavanavat pramANaM ghaTate ? ucyate-'te pAsAyA kosamUsiyA addhakosavitthiNNA' ityasya gAthArddhasya vRttau 'te prAsAdA krozamekaM dezonam' iti zeSaH, ucchritA:-unnatAH, arddhakrozam-kozasyAddham vistIrNAH vistArayuktAH, paripUrNamekaM krozaM dIrghA iti kecidAhuH, tathA-jambUdvIpasamAsaprakaraNe 'prAcye zAle bhavanam itareSu prAsAdAH madhye siddhAyatanaM sarvANi vijayArddhamAnAnIti zrImaduparivAra sahita siMhAsana kahaleveM / una prAsAdAvataMsakakA pramANa bhavana ke jaisA smjhleveN| vahAM khedadUra karane yogya zayanIya, sarva prAsAdAvataMsako meM AsthAna pariSada kahI hai aisA samajhaleveM / - zaMkA-bhavana viSama AyAmaviSkambha vAle hote haiM, padmadarpada mUla padma bhavanoM meM usa prakAra dekhejAne se / prAMsAda to samAna AyAma viSkaMbha vAle hotA hai / dIrgha vaitADhaya kUTagata, vRttavaitADhaya kUTa gata, vijayAdi rAjadhAnIgata unase atirikta vimAnAdi gata prAsAdoM ke samacatuSkoNa hone se samAna AyAma viSkaMbhavAlA honA siddhAnta siddha hai, to yahAM para prAsAdoM ke bhavana ke jaisA pramANa kisa prakAra ghaTita hotA hai ? uttara-'te pAsAyA kosamUsiyA addhakosavidhiNNA' isa gAthA kI vRtti meM 'te prAsAdA krozamekaM dezonaM' yaha zeSa hai arthAt ve prAsAda kucha kama eka koza UMce haiM, evaM AdhA kosakA usakA vistAra hai / paripUrNa eka kosa laMbe haiM aisA siMhAsane kahI levA. e prAsAdAvAMsakanuM pramANa bhavananA pramANa jeTaluM samajI levuM. tyAM kheda dUra karavA yaMgya zayanIya tathA sarva prAsAdA vAMsakomAM AsthAna pariSadu kahela cha. tabha sabhA. zaMkA-bhavane viSama AyAma vidhvaMbhavALA hoya che. padmahadAdi mULa pavA bhavanamAM e rIte joI zakAya che. ane prAsAdate samAna AyAma vijhaMbhavALA hoya che. dIrgha vaitADhaya kUTa gata tenAthI atirikta vimAnAdigata prAsAda samacatuSkoNa hovAthI samAna AyAma viSkrabhanuM tevuM siddhAMta siddha che te ahIMyAM prAsAnuM bhavananA sarakhuM pramANa kevI rIte ghaTI zake che ? uttara-'te pAsAyA kosabhUmiyA addhakosavitthiNNA' mAthAnI vRttimA 'te prAsAdA krozamekaM dezonaM, . zeSa cha. arthAt te prAsaha 444 mAchA me4 06 288i GyA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam mAsvAtivAcakaH, tathA-pAsAyA sesadisAsAlAsu veyaddhagirigayavya tao' ityasyA gAthAyA avacUrNI-'zepAsu tisayu zAkhAsu pratyeka mekaiva bhAvena tatra trayaH prAsAdAH-AsthAnocitAni mandirANi dezonaM krozamuccAH krozArddha vistIrNAH pUrNa krozaM dIrghAH' iti muNaratnasUrayaH praahuH| tadAzayena prastutopAGgasyottaratra jambUparikSepakavanavApIparigataprAsAdapramANasUtrAnuH sAreNa ca jamyUpakaraNaprAsAdA viSamA''yAmaviSkambhAH santIti nizcinmaH / yattu jIvAbhigamasUtravRttau-'krozamekamUrdhvAccaistvena arddhakrozaM viSkambheNa' ityuktaM taccintyam / ___athAsyAH padmavaravedikAdi svarUpamAha-'jaMbU NaM' ityAdi-'jaMbU NaM' jambUH khalu kisI kA mata hai / tathA jaMbudvIpa ke samAsa prakaraNa meM pUrva kI zAlA meM bhavana evaM anya zAlA meM prAsAda tathA madhya meM siddhAyatana ye sabakA mAna jo vija. yadvAra ke varNana meM kahA hai usase AdhA hai, aisA umAsvAti vAcaka kA kathana hai / tathA 'pAsAyA sesadisAsAlAsu veyaddhagiri gayavvatao' isa gAthA kI avacUrNi meM zeSa tIna zAkhAoM meM pratyeka meM eka eka ke krama se tIna prAsAdaThaharaneyogya sthAna vaha kucha kama eka kosa UMce haiM AdhAkosa kA usakA vistAra hai, eka kosa pUre laMbe haiM isa prakAra guNaratna sUrikA kathana hai| isa Azaya se prastuta upAMga meM kahA haiM yahA~ jambUparikSepaka vana, vana, meM kahe gae prAsAda kA pramANa sUtrAnusAra jambU prakaraNa prAsAda se viSama AyAma viSkaMbhavAle haiM aisA nizcita hai / jIvAbhigama sUtra kI vRtti meM eka kosa UMcA evaM AdhA kosakA viSkaMbha vAlA kahA hai vaha vicAraNIya hai| __aba isakI padamavaravedikAdike svarUpakA kathana karate haiM-'jaMbUNaM' jaMbUdvIpa 'dhArasahiM bAraha 'pauavaravejhyAhiM' prAkAra vizeSarUpa padmavaravedikAse 'savvao che. temaja ardhA kesane teno vistAra che. paripUrNa eka gAu jeTalA lAMbA che. ema koIkane mata che. tathA jaMbudravanA samAsa prakaraNamAM pUrvanI zAlAmAM bhavana tathA anya zAlAmAM prAsAda tathA madhyamAM siddhAyata e tamAmanuM mApa je vijaya dvAranA varNanamAM 4thu cha, tenAyI madhu cha, abha ubhAsvAti vAyanuyana cha. tathA 'pAsAyA sesadisA sAlAsu veyaddhagiri gayavdhatao' mA uthAnI avayUNimA zeSa RNu zApAmA 24mAMge senA kramathI traNa prAsAde-rahevA gya sthAna che. te kaMIka kama eka gAu jeTalA uMcAM che. ardhA gAu jeTale tene vistAra che. pUrA ekamAu jeTalA lAMbA che. A pramANe guNaratanasurInuM kathana che. A AzayathI prastuta upAMgamAM kahyuM che. ahIMyAM jaMbU parikSepaka vana, vAvamAM kahelA prAsAdanuM pramANa sUtronusAra jaMbU prakaraNanA prAsAdethi viSama AyAma vikaMbhavALuM che, e nizcita che. jIvAbhigama sUtranI vRttimAM eka gAu uMcA ane ardhA gAunA viSkabhavALA kahela che. te vicAraNIya che. have tenI padmapara vedikAdinA svarUpanuM kathana karavAmAM Ave che - vaMtUi jaMbUDhIpa 'bArasahiM' mA2 'paumavaraveiyAhiM' 42 vizeSa35 5512 aftthI 'savvao samaMtA' Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'bArasahiM' dvAdazabhiH-dvAdazasaMkhyakAbhiH 'paumavaraveiyAhiM' padmavaravedikAbhiH-prAkAravizeSa. rUpAbhiH 'sayao' sarvataH sarvadikSu 'samaMtA' samantAda-sarvavidikSu 'saMparikkhittA' samparikSiptA-pariveSTitA astIti zeSaH, tAsAM-'paumavaraveiyANaM vaSNo' padmavaravedikAnAM varNakaH prAgvad vaktavyaH, sa ca caturthasUtrAd grAhyaH / imAzca padmavaravedikAH mUlajambU pariveSTaya sthitA bodhyAH, yAtu pIThapariveSTikA padamavaravedikA sA pUrva meva pratipAditA / ___athAsyAH jamnyAH prathamaparikSepamAha- 'jaMbU NaM aNNeNaM' ityAdi-'jaMbUNaM aNNeNaM' ambUH khalu anyena-svAtiriktena 'aTThasaeNaM' aSTazatena-aSTottarazatena 'jaMbU NaM' jambUnAMjambUvRkSANAM 'tadadhuccattANaM sabao samaMtA saMparikkhittA' tadoccatvAnAM sarvataH samantAt samparikSitA, tatra 'tadarthoccatvAnAmityupalakSaNaM, tena tadarthoM dvedhAyAma vaSkambhANAmityapi jambUnAM vizeSaNa samarpakaM bodhyam / tasyAH-mUla jambyAH ardham-ardhapramANAH udveSAyAmaviSkammA yAsAM jambUnAM tAstadodvadhAyAmaviSkambhAstAsAM tathA, tathAhi--'tA aSTAdhikazatasaMkhyA jamntraH pratyekaM catvAri yojanAni uccastvena krozame kamavagAhena eka samaMtA' sarvataH cAroM ora se 'saMparikkhittA' pariveSTita hai / ve 'paunavaraveiyA NaM vaNNao' padmavaravedikAkAvarNana pahale ke samAna kahaleve / vaha varNana cauthe sUtrAnusAra grahaNa krle| ina padmavaravedikA mUla jaMbU ko veSTita hokara sthita hai aisA samajheM / jo pIThakopariveSTita padmavaravedikA kahI hai vaha pahale hI pratipAdita kI hai| ____ aba isa jaMbUkA prathamaparikSepa kA kathana kiyA jAtA hai-'jaMbU NaM aNNeNaM' jaba dasare 'aTTasaeNaM' ekaso ATha 'jaMbUNaM' jaMbUvRkSoM se ki jo 'tadadhucca tANa savva o samaMtA saMparikkhittA' mUla jaMbU se Adhi UMcAi vAle cAroM ora se pariveSTita karake sthita haiM ? yahAM para tadaddhoccatva yaha upalakSaNa hai, isase usase AdhA udvedha AyAma viSkaMbhakA bhI grahaNa ho jAtA hai, mUla jaMbU se AdhA pramANakA udha-AyAma viSkaMbhavAle ve ekaso ATha jaMbU pratyeka cAra sata: yAra mAthI 'saMparikkhittA' vATAyesa che. te 'paumavaraveiyANaM vaNNao' pAvara vedikAnuM varNana pahelAM kahyA pramANe grahaNa karI levuM. A padhavaravedikA mULa jaMbUne vIMTaLAIne rahela che. tema samajavuM. pIThane vIMTaLAIne rahela je padmavadikA kahI che, te pahelA ja varNavela che. ke 41 pUnA paDA parikSa5nu 4thana 42vAmAM Ave che-'jaMbUNaM aNNeNaM' bhU pIkata 'adRsaeNaM' se| mAI 'jaMbUNe' yU vRkSAthI 2 'tadhuccattANaM savvao samaMtA pavitta mULa jaMbuthI addhi uMcAIvALA cAre bAjuthI vIMTaLAIne rahela che. ahiMyA 'tadaddhoccatva' se sakSama che. tethI tenAthI ardhA dvedha-mAyAma minu 59] grahaNa thaI jAya che. mULamAM jaMbuthI ardhA pramANane udveSa AyAma viSaMbhavALA te eka se ATha jaMbU dareka cA2 jana jeTalA uMcA che. tathA eka gAu jeTale tene avagAha Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam yojanamuccaH skandhaH trINi yojanAni viDimA sarvAgreNoccaistvena sAtirekANi catvAri yojanAni, tatraikA zAkhA arddhakrozahIne dve yojane dIrghA, krozapRthutvaH skandhaH iti sarvasaMkhyayA AyAmaviSkambhatazcatvAri yojanAni saMpadyante, Asu jambuSu cAnAdRtadevasyAbharaNAdikaM tiSThati, AsAM varNaka sUcanArthamAha-'tAsi NaM vaNNao' iti, 'tAsi NaM' tAsAM pUrvoktAnAM jambUnAM khalu 'dhaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra vaktavyaH, sa ca mUlajambUvadeva bodhyaH / athA''sAM yAvatyaH padmavaravedikAstA Aha-'tAo NaM' ityAdi-tAo NaM' tA:anantaroktAH khalu 'jaMbU chahi jAmaH SabhiH-paTasaMkhyAbhiH 'paumavaraveiyAhi saMparikkhittA' padmavara yehikAbhiH sa.parikSitAH-pariveSTitAH, prati jambUtaru paT paT padmaparavedikAstadveSTanabhUnAH santItyarthaH, etAsu jambUpu atramUtre jIvAbhigame bRhakSetravicArAdau sUtrakRto vRttikRtazca yojana ke UMce haiN| tathA eka kosa kA usakA avagAha-UMDAI kahI gaI haiN| eka yojana ke UMcAivAle skaMdha tathA tIna yojana UMcAI vAlI zAkhAeM haiM sarvAtmanA UMcAi kucha adhika cAra yojana kI haiN| usameM eka zAkhA deDha yojana kI laMbI hai| eka kosa kI moTAI skaMdha kI hai isa prakAra sarva prakAra se AyAmaviSkaMbha cAra yojana mila jAtA hai, isa jaMbU meM anAdRtadeva ke AbharaNAdi rahate haiN| isakA varNaka sUcanArtha kahate haiM-'tAsiM NaM vaNNao' pUrvokta jaMbU ke varNana pada paraka pada-samUha yahAM para khleveN| vaha varNana pada paraka pada mUla jaMbU ke varNana ke jaisA smjhleveN| aba isakI jitanI padmavaravedikA kahI hai usako kahate haiM-'tAo NaM' pUrvokta 'jaMbU chahi' jaMbUvRkSa chaha 'paumavaraveiyAhiM saMparivivattA' padmavaravedikA se ghirehue haiN| arthAt ve pratyeka jaMbU vRkSa chaha, chaha padamavaravedikA se ghirAyA huA hai| ina jaMbU meM isa sUtra meM evaM jIvAbhigama kI bRhatkSetra vicArAdime uMDAI kahela che. eka yojana jeTalI uMcAIvALA skaMdha ane traNa cojana uMcAIvALI zAkhA DALa che. sarvAtmanA uMcAI kaMIka vadhAre cAra jananI che. temAM eka zAkhA deDha jana jeTalI lAMbI che. skaMdhanI jADaI eka kesa jeTalI che. A rIte sarva prakArathI AyAma viThaMbhathI cAra bhejana maLI jAya che. A jaMbumAM anAdata devanA AbharaNAdi 2 che. tenu na sUyanAtha 49 che.-'tAsiMga vaNNao' pUrvarita yU pANuna 54525 56 saha ahIMyAM kahI levAM A varNana paraka pada mUla jaMbunA varNananI jema samajI levA. have tenI 20ii pAvara 4DI che tenu 4thana 42 cha.-'tAo NaM' pUrvarita 'jaMbU chahi' yU16 7 'paumavaraveiyAhiM saMparikkhittA' 512 hAthI dhezayeta che. arthAt e dareka jaMbUvRkSa che, cha pavaravedikAthI gherAyela che. A jaMbUmAM A sUtramAM ane jIvAbhigamanI bRhakSetra vicArAdimAM sUtrakAra tathA vRttikAre janabhavana ane bhavana Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jambUdvIpaprajJaptisUtre jinabhavana bhavanaprAsAdAnAM ca na cakruH, anye'pi vidvAMso mUlajambUvRkSagatatatprathamavanakhaNDagatakUTASTakajinabhavanaiH saha saMkalayya saptadazAdhikazataM jinabhavanAnAM svIkurvANA ihApyekai siddhAyatanaM prAguktapramANaM strIcakruH, tato'tra tatvaM kevalino viduriti / / adhunA'syAHzepaparikSepAn vaktuM sUtracatuSTayamAha- 'jaMbUe NaM sudaMsaNAra udarapurasthiyeNaM' jambyAH sudarzanAyAH khalu uttarapaurastyena-IzAnakoNe 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'uttarapacatthimeNaM' uttarapazcimena-uttarapazcimAyAM-vAyavyavidizi 'entha NaM' atra-atrAntare diktraye khalu 'aNADhiyassa' anAdRtasya anAdRtanAmakasya 'devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' devasya catasaNAM sAmAnikasAhasrINAM-catuHsahasrasaMkhyayAmAnikAnAM vittAri jaMbusAhassIo' catasro jambUsAhasyaH-catuHsahasrasaMkhyAjamyaH 'pattAo' prajJaptA:-kathitAH, 'tIse gaM' sUtrakAra evaM vRttikArane jina bhavana evaM bhavana prAsAdoM kI carcA nahIM kI hai anya vidvAna bhI mUla aMbUvRkSameM kahI huI usa prathama vanakhaNDameM kahI huI jina bhavana ke sAtha ATha kUTa kA saMkalana karake ekaso satraha jina bhavanoM kA svIkAra karake yahA~ para prathama kahe pramANa vAlA eka eka siddhAyatana kA svIkAra karate haiM to isameM kyA hetu hai so kevali bhagavAna hI jaane| _aba isake zeSa parikSepa ko kahane ke hetu se cAra sUtra kahate haiM-'jabaeNaM sadasaNAe' ityAdi "jabUeNaM sudaMsaNAe uttarapurasthimeNaM' jaMbU sudarzanA ke IzAnakoNameM 'uttareNaM' uttara dizA meM 'uttarapaccatthimeNaM' uttara pazcima arthAta vAyavyakoNa meM 'estha NaM' ye tInoM dizA meM 'aNADhiyassa devassa' anAhata nAmaka devakA 'cauNhaM sAmANiya sAhassINaM' cAra hajAra sAmAnika devoM ke 'cattAri jaMbU sAhassIo' paNNattAo' cAra hajAra jayUvRkSa kahe haiN| 'tIseNaM' usa jaMtU sudarzanA ke 'puratyimeNaM' pUrvadizAmeM 'cauNhaM aggamAhisINa' cAra agrprAsAdanI carcA karela nathI. anya vidvAne paNa bhUla jaMbUvRkSamAM kahela e prathama vanakhaMDamAM kahela jInabhavanenI sAthe ATha phUTanuM milAna karI eka se sattara janabhavaneno svIkAra karIne ahIMyAM pahelA kahela pramANavALA eka eka siddhAyatanane svIkAra kare che. te tema karavAmAM temane zuM hetu che? te kevalI bhagavAna ja jANI zake. va tanA zeSa parikSane. 4DavAnA hetuthI yA2 sUtra 4 cha.-'jaMbUeNaM suIsaNAe' chatyAzinAnI zAna ziAmA 'uttareNaM' uttara 6zAmA 'uttarapaccatthimeNaM' uttara pazcima arthAt pAyavya (zamA 'aNADhiyassa devassa' manahata nAmanA banA 'cauNhaM sAmANiyasohassINaM' yA2 // 2 sAbhAni vAnA 'cattari jaMbUsAhassIo paNNattAo' yAra 22 / 4aa che 'tIseNaM' ye bhUsuza nAnI 'purasthimeNaM' pUrva hizamAM 'cauNhaM agAmahisINa' yA2 ma amaliviyAnA 'cattAri jaMbUo paNNattA' yA2045 vRkSo 4aa cha. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 273 tasyAH-jambUsudarzanAyAH khalu 'purathimeNaM paurastyena-pUrvasyAM dizi 'cauNhaM' aggamahisINaM' canamRNAm agramahiSINAM-pradhAnamahiSINAm-sarvazreSTharAjJInAm 'cattAri jaMbUo paNNattAo' cataso jambbaH prajJaptAH-kathitAH / atha gAthAdvayena pArSadadevajambUrAha-'dakkhiNetyAdi'dakSiNapurasthime' dakSiNapaurastye-agnikoNe, 'dakkhiNeNa' dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'taha bhAraikkhiNeNaM ca' tathA aparadakSiNena aparadakSiNasyAM nairRtyavidizi ca-etadditraye yathAkramam / 'aTTadasabAraseva ya' aSTadazadvAdaza-tatrAgnikoNe aSTa, dakSiNasyAM dizi daza, naiRtyakoNe dvAdaza ca 'bhavaMti jaMbUsahassAI' jambUsahasrANi-jambUnAM sahasrANi bhavanti eva zabdo'vadhAraNArthaH, tena na nyUnAni nAdhikAni iti vyavacchedArthaH / / 'aNiyAhivANa' anIkAdhipAnAm-senAdhipatInAM devAnAM saptAnAM 'paccatthimeNa' pazcimena pazcimAyAM dizi 'satteva hoMti jaMbUo' saptaiva saptasaMkhyA eva na nyUnAdhikA jambvo bhavanti / iti dvitIyaH prikssepH| ___ atha tRtIyaparikSepamAha-'solase' ityAdi-'AyarakkhANaM' AtmarakSANAm--AtmarakSAkAriNAm anAdRtadevasya sAmAnika 'caturguNAnAM solasa sAhassIo' poDazasahastrANAM devAnAM mahiSiyoM ke 'cattAri jaMbUo paNNatAo' cAra jaMbU vRkSa kahe haiN| ___ aba do gAthA se pArSada deva ke jaMbU kahate haiM-'dakSiNa purathine' agnikoNameM 'dakSiNeNa' dakSiNa dizAmeM 'tahaavara dakkhiNeNaM ca' naiRta dizAmeM ye tInoM dizAmeM Rmase 'aTThadasa bAraseva'ATha, dasa, bAraha unameM agnikoNameM ATha, dakSiNa dizAmeM dasa naiRtya koNa meM bAraha 'bhavaMti jaMbU sahassAI' itanA hajAra jaMbUvRkSa hote haiM / arthAt agnikoNameM ATha hajAra, dakSiNa dizAmeM dasahajAra naiRtya koNa meM bAraha hajAra jaMbUvRkSa hote haiM-isase nyUnAdhika nahIM hote haiM / 1 / 'aNiyAhivANa' sAta senApatidevoM ke 'praccatthimeNa' pazcimadizAmeM 'satteva hoMti jaMbUo' sAta jaMbUvRkSa hote haiN| yaha dUsarA parikSepa kahA2 aba tIsarA parikSepa kahate haiM-'AyarakkhANaM' asmarakSaka devoM ke sAmAnikoM se cogune hone se 'solahasAhassIo' solaha hajAra 'cauddisi' pUrvAdi cAroM va AyAthI pApa hevana pU cha.-'dakSiNapuratthime' yAneyamA 'dakkhiNeNa' ikSiA zAmA 'taha avaradakkhiNeNaM ca' neRtya hizAma mAtraNe hizamAM abhaza: 'aTTha dasa bAraseva' 28, 4sa, mA2,-temAMmanabhAM mA8, ikSiNa dizAma isa naiRtyaabhI mAra 'bhavaMti jaMbUsahassAI' mA 12 bhUvRkSa DAya che. arthAt mami mAM ATha hajAra, dakSiNa dizAmAM dasa hajAra, nitya keNamAM bAra hajAra jaMbu vRkSe hoya che. tanAthI mAchApattA hotA nathI. // 1 // 'aNiyAhivANa' sAta senApati vaan| 'paccatthimeNa' pazcima dizAmA 'satteva hoMti jaMbUo' sAta vRkSo DAya che. sAmAna parikSa5 4hyo. // 2 // havetrIle parikSa5 vAmAM Ave che.-'AyarakkhANaM' mAtmarakSa hevaan| sAmAColthI yA2 DApAthI 'solahasAhassIo' se 12 'cauddisi' pUrvAhi yA zAma ja0 35 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'cauddisiM' caturdizi - pUrvAdi dikcatuSTaye SoDaza sAhastrayaH jambUnAmitizeSaH bhavantIti kriyAdhyAhAro'tra bodhyaH, tatra ekaikasyAM dizi catasrazcatasraH sAhastrya iti dikcatuSTaye SoDaza sAtryo bhAvanIyAH / yadyapyanayo dvitIya tRtIyaparikSepayoH pramANacarcA pUrvAcAryairna kRtA, tarhi mAnajJAnaM kathamanayoH syAditi jAgarti jijJAsA, tathA'pi padmahRdapadmaparikSepAnusAreNa pUrvapUrvaparikSepajambvapekSayottarottara parikSepajambbo'rddhapramANA bodhyAH, atrApi pratyekaM parikSepe ekaikasyAM zreNyAM vidhIyamAnAM kSetrasaGkIrNatvenAnavakAzadoSastathaiva prAdurbhavati tena parikSepajAtayastisrastathaiva vaktavyAH / adhunA'syA eva trivanapaNDI parikSepAn vakttumAha'jaMbUeNaM' ityAdi - 'jaMbUe NaM tirhi' jambvAH khalu tribhiH - trisaMkhyakaiH 'saiehi ' zatikai :- yojanazata pramANaiH, 'baNasaMDerhi saccao samatA saMparikkhittA' vanapaNDaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH - pariveSTatAH prajJaptAH, tadyathA-abhyantareNa madhyamena bAhyena ceti / athAtra yathA yadasti tathA tadAha - 'jaMbue NaM' ' ityAdi - jaMbUe NaM' jambvAH saparivArAyAH dizA meM solaha hajAra jaMbUvRkSa hote haiM' eka eka dizAmeM cAra hajAra ke krama se cAroM dizA meM milake solaha hajAra samajha leveM / yadyapi ina dUsare tIsare parikSepa ke pramANa kI carcA pUrvAcAryane kI nahIM hai taba usakA mAnAdijJAna kaise jAnA jA sake ? isa prakAra kI jijJAsA jAgrata hotI hai, to bhI padmahada ke padmaparikSepa ke kathanAnusAra pUrva pUrva parikSepa jaMbU kI apekSA se uttara uttara ke parikSepa jaMbU se arddha pramANa vAlA samajheM / yahAM para bhI pratyeka parikSepameM eka zreNI meM hone vAlI kSetra saMkIrNatA se anavakAza doSa usI prakAra A jAtA hai ataH tIna3 parikSepa jAtI kahanI cAhie / aba tIna vanaSaNDa ke parikSepa kA kathana karate haiM- 'jaMbUeNaM tihiM sahaehiM ' jaMbU tInaso yojana pramANa vAle 'vaNasaMDehiM savvao samatA saMparikkhittA' vanaSaNDoM se cAroM dizAmeM vyApta hokara sthita hai| ve tIna vanaSaNDa isa prakAra haiAbhyantara, madhyama evaM bAhya / seLa hajAra ja khUlle haiAya che. eka eka dizAmAM cAra hajAranA kramathI cAre dizAnA maLIne seLa hajAra thAya che tema samajavuM. yadyapi A bIjA ane trIjA parikSepanA pramANunI carcA pUrvAcAryAMe karela nathI. te tenA mAnAdinuM jJAna daivI rIte jaNI zakAya ? A rItanI jIjJAsA utpanna thAya che, te paNa padmadanA padma parikSepanA kathanAnusAra pUrvI pUrva parikSepa jaMbUthI ardho pramANavALA samaje, ahIyAM paNa dareka parikSepamAM eka zreNImAM thavAvALI kSetra sa kInAthI anavakAza dveSa eja rIte AvI jAya che. tethI tragu parikSepa jAtI kahevI joIe. ve RNu vanaSaDenA parikSeya una reche- 'jaMbUeNaM tihi saiehiM jU trAseo yenana prabhANutrANA 'vanasaMDehi santrao samatA saMparikkhittA' vana DeothI yAre hizAmAM vyAsa pate raheta che, yeNe vanaDe yA pramANe che,- mAlyAMtara, madhyama ane mAhA. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 275 khalu 'purathimeNaM' paurastyena-pUrveNa pUrvadizi 'paNNAsaM joyaNAI paDhama' paJcAzataM yojanAni prathamam-AdimaM 'vaNasaMDaM ogAhittA' vanaSaNDam' abagAhya-pravizya 'ettha NaM' atra-atrAntare khala 'bhavaNe' bhavanaM-gRhaM 'paNNatte' prajJaptam, tasya mAnamAha-'kosaM AyAmeNaM' krozamAyAmenadairpaNa, prajJaptam etAvatA'parituSyannAha-'so ceva' sa eveti-saH-pUrvokto mUla-jambU pUrvazAkhAgata bhavanasambandhyeva 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH, 'sayaNijjaM ca' zayanIyaM zayyA, anAdRtadevayogyam yat tadapi bodhyam 'evaM' evam-anena prakAreNa 'sesAsu vi' zeSAsu-avaziSTAsu dakSiNAdiSu tisRSu 'disAsu' dikSu pratyekaM paJcazataM yojanAnyavagAba prathamavanaSaNDe 'bhavaNA' bhavanAni vaktavyAni, athAtra prathamavane puSkariNI catuSTayaM varNayati'jaMbUe NaM' ityAdi-jaMbUe NaM uttarapurasthimeNaM' jambvAH khalu uttarapaurastyena-IzAnakoNe digbhAge 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM-z2oyaNAI ogAhittA' prathama vanaSaNDaM paJcAzataM yojanAni avagAhya-pravizya 'ettha NaM' atra-atrAntare khalu 'cattAri' catasraH-catuHsaMkhyAH ___aba jaMbU vRkSake bhItarI bhAga kA varNana karate haiM-'jaMbUeNaM' saparivAra jaMbU ke 'purathimeNaM' pUrvadizA kI tarapha 'paNNAsaM joyaNAI paDhama' pacAsa yojana para pahalA 'vaNasaMDa ogAhittA' vanaSaMDa meM praveza karake 'ettha NaM bhavaNe paNNatta' yahAM para bhavana kahA hai, vaha bhavana 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa laMbA hai, 'soceva vaNNao' mUla jaMbU ke varNana meM pUrvazAkhA meM kahA huA bhavana saMbaMdhI samasta varNana yahAM para samajha leveM, 'sayaNijjaM ca' anAhata deva ke yogya zayyA bhI kaha leveM / 'evaM' isI prakAra 'sesAsu' bAkI kI dakSiNAdi tInoM 'disAsu' dizAoM meM pratyeka meM pAMcaso 2 yojana praviSTa hone para prathama yavanaSaMDa meM "bhavaNA' bhavana kaha leveN| aba prathamabhavana meM cAra puSkariNiyoM kA varNana karate haiM-'jaMbUeNaM uttara puratthimeNaM' jaMbU kI IzAna dizA meM 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM joyaNAI' ogA bhuukssn| 2542 // mAganu varNana 42 cha-'jaMbUeNaM' saparivAra n| purasthime pUrva hazAnI ta25 'paNNAsaM joyaNAI paDhama' 5yAsa yAna 52 patA 'vanasaMDaM ogAhittA' vanamA praveza 42. 'ettha NaM bhavaNe paNNattai' tyo sapanA mAvA che. se bhavana 'kosaM AyAmeNaM' meM 1822 aimA cha. 'so ceva vaNNao' bhUNa gunA varNanamA 5 zAmai Desa bhavana samadhI saghana mI yAM sabhase. 'saya NijjaM ca' manAta vane yogya zayyA 54 4DI vI 'evaM' se zate 'sesAsu' mahInA kSitriI 'disAsu' hizAyamA 424mAM paaNyse| yAna praveza 42vAyI paDasA vana5mA 'bhavaNA' apane sabha sevA Dave paDasA vanamA yA2 42 yonu na 42 cha.-'jaMbUraNaM uttarapurasthimeNa' bhUnI nazAmA 'paDhamaM vaNasaMDaM paNNAsaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA' paDasAvana Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra 'pukkhariNIo' puSkariNyaH-cartulavApInAma jalAzayavizeSAH 'paNNattAo' prajJaptAH, tA nAmato nirdizati-taM jahA' tadyathA-'paumA' padmA 1 'paumappabhA' padmaprabhA 2 'kumudA' kumudA3 'kumadappabhA' kumudaprabhA 4, etAH pUrvAdi dikrameNa svavidiggataprAsAdaM pariveSTaya vyavasthitAH, anayaiva rItyA'gnikoNAdi vidiktraye pratyekaM catasrazcatasraH puSkariNyo vaktavyAH, tAsAM mAnamAha-'tAo NaM' tAH khalu puSkariNyaH 'kosaM AyAmeNaM' krozam AyAmena-darpaNa, 'addhakosaM' arddhakrozam-krozasyAI 'vivakhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa 'paMca dhaNusayAI' pazca dhanuHzatAni paJcazatIdhanUSi 'udhveheNaM' udvedhena-bhUpravezena prajJaptAH / tAsAM 'vaNNao' varNakaH varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH sa ca prakaraNAntarAda grAhyaH, 'tAsi NaM' tAsAM catasRNAM vApInAM khalu 'majjhe' madhye-madhyabhAge 'pAsAyavaDeMsagA' prAsAdAvataMsakAH-prAsAdeSu uttamAH prAsAdAH prajJaptAH, atra bahuvacanamuktavakSyamANavApInAM prAsAdApekSayA bodhyam tena pratihittA' prathama vanaSaNDa ke pacAsa yojana praveza karane para 'ettha NaM' yahAM para 'cattAri' cAra 'pukkhariNIo' vAvaDiyAM 'paNNattAo' kahI gaI hai-unake nAmAdi kahate haiM-'taM jahA-'paumA' padmA1 'paumappabhA' padmaprabhA2, 'kumudA'3 'kumudappabhA' kunuprabhA4 ye pUrvAdi dizA ke kramase apane se vidizAmeM Aye hue prAsAdako cAroM ora se ghirakara sthita rahate haiN| isI prakAra se agnikoNAdi tIna vidizAbhe pratyeka ko cAra cAra puSkaraNiyAM kahanI cAhie / unakA mAna kahate haiM-'tAo' ve puSkaraNiyAM 'kosaM AyAmeNaM' eka kosa kI laMbAI vAlI kahI hai 'addhakosaM vikhaMbhegaM' AdhA kosakA usakA viSkaMbha-vistAra kahA hai| 'paMcadhaNusayAI uvyeheNaM' pA~caso dhanuSa kA unakA udvedha-gaharAI haiM / 'vaNNao' inakA samagra varNana anya prakaraNa meM kahe anusAra samajha leveM / 'tAsigaM' ve cAroM vAvaDike 'majjhe madhya bhAgame 'pAsAyapaDeMsagA' prAsAdAvataMsaka-zreSTha mahala kahe hai| yahAM bahuvacana vakSyamANavApI ke prAsAdoM kI apekSA se jAnanA pamA payAsa yogana praveza 42vAthI 'etthaNa' mahIyAM 'cattAri' yAra 'pukkhariNIo' paav| 'paNNattAo' 4AmA mAvesa che. tena nAmA6i 2 // pramANe che 'taM jahA~ bhI 'paumA' 5 1 'paumappabhA' 5mamA 2 'kumudA' muh| 3 'kumudappabhA' bhunA 4 se pUrvAdi dizAnA kamathI pitAnAthI vidizAmAM Avela prAsAdane cAre taraphathI gherIne rahe che. e ja pramANe agni keNAdi traNa vidizAmAM pratyekane cAra cAra puSkariNiye kahevI naye. tanu bhA5 matAve che.-'tAo gaM' se puriyo 'kosaM AyAmeNaM' 4 // relI aimI 4 cha 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' ardhA // 2 tena ni vistAra usa che. 'paMca dhaNusayAI uvveheNaM' pAMyaso dhanuSa 2 ten| udvedha- S xsii che. 'vaNNao' tenu sa pUrNa varNana manya prarazubhAM paDesA yA pramANe sabha yu'. 'tAsiNaM' me pyAre pAvanI 'majhe' bhavya sAmane 'pAsAyavaDeMsagA' prAsAta uttama bhaDesa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjambUvarNanam 277 vApi ekaikaprAsAdasadbhAvena catvAraH prAsAdAH sampadyante iti bodhyam / evaM nirdezolAghavArthaH / te ca prAsAdAH 'kosaM' krozam-ekaM krozam 'AyAmeNaM' AyAmena-dairyeNa prajJaptAH, ekmagre'pi, 'addhakosaM' arddhakrozam-krozasyAI 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAraNa 'desUNaM' dezonaM-kiJciddezavihIna 'kosaM uddhaM uccatteNaM' krozam Urdhvamuccatvena, teSAM prAsAdAnAM 'vaNNo' varNako'tra vaktavyaH tatra sIhAsaNA saparivArA' siMhAsanAni saparivArANi bhadrAsanarUpaparivArasahitAni vaktavyAni jIvAbhigametvaparivArANyeva siMhAsanAni varNanIya. tayoktAni, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'sesAsu vidisAmu' zeSAsu' zeSAsu IzAna vidigabhinnAsu AgneyAdi vidikSu puSkariNyaH (vApyaH) prAsAdAvataMsakAzca vAcyAH, etAsAmIzAnAdividikpUrvAdidiggatavApInAM krameNa nAmanirdeSTuM padyadvayamAha-gAthe padhe-'paumA' padmA 1 'paumappabhAceva' padmaprabhA 2 caiva 'kumudA' kumudA 3 'kumudappahA' kumudaprabhA 4 / cAhie / isase pratyeka vApImeM eka eka prAsAda hone se cAra prAsAda hote haiM aisA samajha leveM / yaha nirdeza lAghavArtha kiyA hai / ve prAsAda 'kosaM' eka kosa 'AyAmeNaM' laMbe 'addhakosaM' AdhA kosakA unakA 'vikkhaMbheNaM' viSkaMbha kahA hai| 'desUrNa kosaM uddhaM uccattaNa' kucha kama eka kosa UMcA hai| una prAsAdoM kA 'vaNNao' varNana paraka padasamUha yahAM kaha leveN| vaha isa prakAra se hai- vahAM 'sIhAsaNA-saparivArA' bhadrAsanarUpa parivArasahita siMhAsana kahe haiM / jIvA bhigamameM vinA parivAra siMhAsana kA varNana kahA hai| 'evaM' isa prakAra se 'sesAsu vidisAsu' zeSa IzAna vidizA se bhinna AgneyAdi vidizA meM puSkariNiyAM vAvaDiyAM evaM prAsAdAvataMsaka kaha leveM / ye IzAnAdividika evaM pUrvAdidizAmeM kahI huI vApI ke krama se nAma nirdeza ke lie do padya kahate haiM'paumA' padmA1 'paumappabhAceva' padmaprabhA2, 'kumudA 3, 'kumuppahA' kumuda kahyA che, ahIMyAM bahuvacana vayamANa vanA prAsAdanI apekSAthI che tema samajavuM. ethI dareka vAvamAM eka eka prAsAda hovAthI cAra prAsAda hoya che, tema samajavuM. mAniza sapAsa cha. ye pAsAho 'kosaM' me // 28 / 'AyAmeNa ein cha. 'addhakosa' ardhA 28 / tenA 'vikkha bheNaM' vi04 hera che. 'desUNaM kosaM uddha uccatteNa' iss soch| 4 // 28 // // cha. se prAsAnu-'vaNNao' varNana 42nA2: wii hI sevA te mA pramANe che-'sIhAsaNA saparivArA' tyAM bhadrAsana 35 parivAra sahita sihAsananu varNana 4 se. 'evaM' se pramANe 'sesAsu vidisAsa bAkinI IzAna vidizAthI bIjI AyAdi vidizAmAM puSkariNI-vAva ane prAsAdAvataMsaka kaho levA. e IzAnAdi vidizA ane pUrvAdi dizAmAM kahela vAnA kamathI nAma matA mATe me 5yo herA cha. sabhA-'paumA' 5 // 1 'paumappabhA ceva' 55 pranA 2 'kumudA' bhu. 3, 'kumuduppahA' bhumimA 4' 'uppalagummA' 5 zubha 5, 'NaliNA' Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'uppalagummA' utpalagulmA 5 'NaliNA' nalinA 6 'uppalA' utpalA 7 'uppalujjalA' uptplojjvlaa8||1|| 'bhiMgA' bhRGgAra 'bhiMgappabhA ceva' bhRGgaprabhA caiva10 'aMjaNA' aJjanA 11 'kajjalappabhA' kajjalaprabhA12 / 'siritA' zrIkAntA13 'sirimahitA' zrImahitA 14 'siricaMdA' zrIcandrA 15 'ce sirinilayAcA zrInilayA 16 / 2 / ime gAthe spaSTArthe / padmAdInAM prAguktatvena punarihoktiH punaruktiko sambhAvayati parantu sa punaruktiH padmabaddhatvena teSAM saMgrahaNAnnirAkaraNIyA / etAzca saryA api puSkariNyaH trisopAnacaturdArAlaGkRtAH padmavaravedikA-vanaSaNDamaNDitAzca bodhyaaH| tatrAgneyakoNe utpala gulmA, pUrvasyAM nalinA, dakSiNasyAmutpalojjvalA, pazcimAyAmutpalA, uttarasyAM tathA, naiRtyakoNe bhRGgA bhaGgaprabhA aJjanA kajjalaprabhA tathA vAyavyakoNe zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA zrInilayA ceti digviparyAsena bodhyam / / prabhA 4 'uppalagummA' utpalagulma 5, 'NaliNA' nalinA 6, 'uppalA' utpala 7, 'uppalujjalA' utpalojjvalA8, ||1||'bhiNgaa' bhaMga9 'bhiMgappabhAceva' bhRgaprabhA10 'aMjaNA' aMjanA 11 'kajalappabhA' kajalaprabhA 12 'sirikaMtA' zrIkAntA 13 'sirimahitA' zrI mahitA14 'siricaMdA' zrIcandrA 15 'ceva sirinilayA' zrI nilyaa16||2|| padmAdi kA kathana pahale kiyA gayA hai ataH yahAM para duvArA kathana punarukti doSa kI sambhAvanA karate haiM parantu vaha punarukti padmabaddhatva se nirasta ho jAtI hai| ye sabhI puSkariNiyAM tIna sopAnapaMkti evaM cAra dvAroM se suzobhita evaM padmavaravedikA evaM vanaSaNDa se maMDita haiN| usameM agnikoNameM utpala gulma, pUrvameM nalina, dakSiNa meM utpalojjvalA, pazcima meM utpalA , uttara dizA evaM naiRtya koNa meM bhRgA evaM bhRgaprabhA aMjanA kajjala prabhA, vAyavya koNa meM zrIkAntA, zrI mahitA, zrIcandrA zrInilayA ye dizAke viparyAsa se jAna leveN| nalinA , 'uppalA' 59 // 7, 'uppalujjalA' Guatorqat 8, // 1 // 'bhiMgA' bhRga, 'bhiMgappabhA ceva' mA 10, 'aMjaNA' n| 11, 'kajjalappabhA' 4vemA 12, "sirikaMtA' zrI nA 13, 'sirimahitA' zrI mAtA 14, 'siricaMdA' zrI yaMdA 15, ceva sirinilayA' zrI nisaya 16. // 2 // paDyAdinuM kathana pahelA karavAmAM AvI gayela che. tethI ahIyAM pharIthI kathana puna ukti dezanI saMbhAvanA kare che. paraMtu e punarUkti padmabaddhatvathI dUra thaI jAya che. e tamAma vAvo traNa sopAnapaMkti ane cAra daravAjAothI suzobhita ane pAvara vedika ane vanavaMDathI yukta che. temAM agnikoNamAM utpala gulma, pUrvamAM nalina, dakSiNamAM utpalejavalA, pazcimamAM utpalA, uttara dizA tathA nitya keNamAM bhaMga ane bhRgaprabha', aMjanA, kAjalaprabhA, vAyavya keNamAM, zrI kAntA, zrI mahitA zrI caMdrA, zrI nilayA e badhA dizAnA pheraphArathI samajI levA. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturtha vakSaskAra: sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 279 athAsya vanasya madhyavartIni kUTAni svarUpato darzayati- 'jaMbUra NaM' ityAdi - 'jaMbUe naM' jambvA: - jambUsudarzanAyAH asminneva prathame vanapaNDe 'purathimillassa' paurastyasya - pUrvadibhavasya 'bhavaNassa' bhavanasya gRhasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'uttarapurathimillassa' uttarapaurastyasya - IzAnakoNagatasya 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAdataMsakasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNasyAM dizi 'ettha NaM' atra - atrAntare khalu ' kUDe' kUTaM - zikharaM 'paNa te ' prajJaptam, tacca mAnataH 'ahajoyaNAI' uddhaM uccateNaM' aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena, 'do joyaNA ubveNaM' dve yojane udvedhena - bhUpravezena, vRttatvena ya evA''vAmaH sa eva viSkambha iti, tactra punaH 'mUle' mUle mUlAvacchedena 'ahanoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM' aSTayojanAni AyAma - viSTambhena- dairdhya - vistArAbhyAm 'bahumajjha desa bhAe' 'bahumadhyadeza bhAge - atyantamadhyadezabhAgAvacchedena bhUmitazcaturSu yojaneSu gateSu 'cha joyaNAI' SaDUyojanAni 'AyAmavitrakhaMbheNaM' AyAnaviSkambheNa- dairdhya - vistArAbhyAm, 'uvariM' upari - zikhara bhAge ' cattAri joyaNAI' AyAma vikkhaMbheNa catvAri yojanAni AyAmaviSkambheNa - AyAma - viSkambhAbhyAm, - aba vana ke madhyavarti kUTa kA svarUpa kahate haiM- 'jaMbUeNaM' jambU sudarzanA ke isI prathama vanaSaNDa meM 'purathimillassa bhavaNassa' pUrvadizA meM rahe hue gRha kA 'uttareNaM' uttara dizA meM 'uttara purathimilassa' IzAna dizA meM rahe hue 'pAsAya va DeMsagassa' uttama prAsAda-mahala ke 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizA meM 'etthaNaM' yahAM para 'kUDe' zikhara 'paNNatte kahA hai usakA mAna isa prakAra se hai'aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaM' ATha yojana kA UMcA hai 'do joyaNAI uvveheNaM' do yojana kA udvedha-bhUmi ke aMdara kahA hai / vRtta-vartula hone se jitanA usakA AyAma - laMbAI kahA hai utanA hI usakA viSkaMbha coDAI kahA hai / vaha AyAma viSkaMbha 'mUle' mUla bhAga meM 'aTThajoyaNAI AyAmavivakhaMbheNaM' ATha yojana kA AyAmaviSkaMbha hai 'bahumajjhadesabhAe' ThIka madhya bhAgameM bhUmi se cAra yojana gata hone para 'cha' joyaNAI AyAmavikkhaMbherNa' cha yojana AyAma viSkaMbha have vananI madhyabhAM Asa chUTa pAna 4re che.- 'jaMbUeNaM' sudarzanAnA bhA vanaSaubhAM 'puratthimillassa bhavaNassa' pUrva dizAmAM Avesa bhavanAMnI 'uttareNa" uttara dizAmAM 'uttarapuratthimillassa' IzAna dizAbhAM AvelA 'pAsAyavaDeMsagassa' uttama AsAha-bhaDesanA 'dakkhiNeNaM' kSiNu hizAmA 'etthanaM' yA sthaNe 'kUDA' shimre| 'paNNattA' DelA che. tenu bhASa yA pramANe che.- 'aTTha joyaNoI uddhaM uccateNaM' Ayojana bheTatA yA che. 'do joyaNAI ubveheNaM' me yona neTaseo dveSa-bhInI aMdara pravezelA che. vRtta-tu hAvAthI jeTalA tenA AyAma che. eTaleja tenA viSThabha-paheALAi kahela che. te AyAma viSjla 'mUle' bhUsa lAgamAM 'aTTha joyaNAI ayAmavikhaMbheNa' yojana bheTalo AyAma viSNuM che. 'bahumajjhadesabhAe' ra madhya bhAgamAM bhInathI yAra yona ucAI para 'cha joyaNAI AyAma vikkha bheNaM' chAnna bheTalo AyAma viSTuM che. '' Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _jambUdvIpaprAptisUtre ____ athaiSAM paridhi vaktuM padmamAha-pRSAM prAsAdAvataMsakAnAM 'mUle' mUle-mUlAbanache na 'paNavIsaM' paJcaviMzati yojanAni savizeSANi kizcidadhikAni pariraya:--paridhiH vartulatyam, capunaH 'majjhi' madhye madhyadezAvacchedena 'hArasa' azadaza yojanAni 'savisesAI vizepANi 'parirao' parirayaH-paridhiH, ca-puna: 'uri upari-nikhara bhAge 'bAraseva' dvAdazayojanAni savizeSANi parirayo 'kUDassa imasta vAddhayo' arara-kUTasya boddhavyaH iti rItyA yathAsaMkhyaM yojanIyam / evaM sati tatkUTaM 'mUle vitthipaNe' mUle-vistIrNa-vistArayuktam 'majjhe saMkhitte' madhye saMkSiptam isvatAM gatam, "uri' upari-zikharamAge haNue' tanukampratanu-mUlamadhyApekSayA, tathA-tatkUTaM 'sama kaNanAmae' sarvaratnamayam-sAtmanA-vaiDUryAdiratnamayam, 'acche accham-AkAzasphaTikanirmalam, upalakSaNametat zlakSNAdInAm tena zlakSaNam ityAdyapi vaktavyam teSAM vyAkhyA prAgvat, 'veiyA-vaNasaMDavaNNaoM' vedikA vanahotA hai 'uvari' zikhara ke bhAga meM 'cattAri joyaNAI AyAmavikvaMbheNaM' cAra yojana kA AyAmaviSkaMbha kahA hai| aba usakI paridhI kA mAna kahate haiM-ina prAsAdAvataMsaka ke 'mUle' mUla bhAga meM 'paNavIsaM' pacIsa yojana se kucha adhika paridhi-vartulatva kahA hai| 'majjhi' madhya bhAga meM 'TArasa' aThAraha yojana se 'savisesAI' kucha adhika 'parirao' paridhi 'kUDassa imassa boddhavyo' isa kUTa kA pramANa jAna lenA cAhie / isa prakAra se vaha kUTa 'mUle vitthipaNe' mUla bhAgame vistRta 'majjhe saMkhitte' madhyane saMkucita 'uvari' zikhara ke bhAga meM 'taNue' mUla bhAga evaM madhya bhAga kI apekSA se patalA kahA hai / tathA vaha kUTa 'sandhakaNagAmae' sarvAsmanA ratnamaya 'acche' AkAza evaM sphaTika ke jaisA nirmala yaha accha pada lakSaNa ityAdi kA upalakSaNa hai tiH zlakSNAdi samagra vizeSaNaviziSTa khlenaa| ina padoM kI vyAkhyA pUrvavat samajhaleveM veiyA vaNasaMDavaNNao' yahAM para vedikA evaM vanaSaMDa kA varNana saMpUrNa kaha leveN| mAsamA 'cattAri joyaNAI AyAmavikkha bheNaM' yAra yo mAyAma vi sa cha. va tanI paridhInu bhA5 matAve che.- mAsAhAta sInA 'mUle' bhUlanAmA 'paNavIsaM' 5vyAsa yonathI , vadhAre 52dhi-patu satA 49sa cha. 'majjhi' madhyabhAgamA 'TArasa' sadAra yAnI 'savisesAI' 44 padhAre 'parirao' paridhI 4 cha. uvari 52nA mAgamA 'bAraseva' mA2 yA nathI 8 vadhAre 'parirao' 52ghi 'kUDassa imassa boddhabbo' AchUTanu prabhAra samAna sa. sIte se chUTa 'male vitthiNNe' bhUsamAgamA vistAravANe 'majjhe saMkkhitte' madhyamA sathita 'uvari' zimaranA mAmA 'taNue' bhUbhAga mana madhyabhAgI apekSAthI pAtI che. tathA ye TUTa 'savvakaNagAmae' sarvAtmanA 2tnabhaya, ba4 AkAza ane sphaTikanI jevA nirmaLa A accha pada kSaNAdinuM upalakSaNa che. tethI zlaSNa vigere tamAma vizeSaNethI vizeSita kahiye. A padanI vyAkhyA pahelAnI jema Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam 281 SaNDarako'tra - bodhyaH, atha zeSakUTavaktavyatAmatidizati - ' evaM sesAvi kUDA iti' evaM zeSAyapi kUTAni - evam - prathamakUTavat zeSANi - prathamakUTAtiriktAni dvitIyAdInyapi saptakuTAni bodhyAni iti / tAni zeSakUTAni varNapramANaparidhyAdyapekSayoktarItyA bodhyAni teSAM sthAnavibhAgastvevam-tathAhi - pUrvadigbhAvino bhavanasya dakSiNataH AgneyavidigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarato dvitIyaM kUTam tathA - dakSiNadigbhAvino bhavanasya pUrvasyAM vahnikoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pazcimAyAM dizi tRtIyaM kUTaM, tathA nairRtyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsa - kasya pUrvasyAM dizi caturthaM kUTam tathA pazcimadigbhAvino bhavanasya dakSiNasyAM dizi nairRtyakoNa bhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarasyAM dizi paJcamaM kUTam tathA pazcimadigbhAvino bhavanasyottarasyAM vAyavyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya dakSiNasyAM SaSThaM kUTam tathottaradigbhAvino bhavanasya pazcimAyAM dizi vAyavyakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pUrvasyAM dizi saptamaM kUTaM, tathottaradigbhAvino bhavanasya pUrvasyAM dizi IzAnakoNabhAvinaH prAsAdAvataMsakasya aba zeSa kUToM kA vaktavya kahate haiM- 'evaM sesAvi kUDA' isI prakAra bAkI ke sAta kUTa ke viSaya meM bhI samajhaleveM / ve sabakUTa varNA, pramANa, paridhi Adi kI apekSA se pUrvokta prakAra se samajhaleveM unake sthAnAdi bhAga isa prakAra se haiM-pUrva dizA ke bhavana ki dakSiNadizA meM Agneya vidizA ke bhavana kI uttara dizA meM dUsarA kUTa kahA hai / tathA dakSiNa dizA ke bhavana ke pUrva meM agni koNa bhAvi bhavana kI pazcima dizA meM tIsarA kUTa AtA hai| tathA naiRtyakoNa bhAvi bhavana kI pUrva dizA meM cauthA kUTa kahA hai / tathA pazcima digbhAvi bhavana kI dakSiNa dizA meM, naiRtyavidigbhAvi bhavana kI uttara dizA meM pAMcavAM kUTa kahA hai / tathA pazcima dizA ke bhavana se uttara dizA meM, vAyavyakoNa bhAvi bhavana ke dakSiNa dizA meM chaTTAkUTa kahA hai / tathA uttara dizA ke bhavana kI pUrva dizA meM IzAna sama sevI. 'veiyA vaNasaMDavaNNao' aDIMyAM vehi bhane vanaSaunu varSAnasa pUrNA rI sevu. have mADInA Tona uthana 4re che. - ' evaM sevAvi kUDA' 4 pramANe mADInA sAta phUnA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. te badhA phUTa va, pramANa, paridhi vigerenI apekSAthI pUrvokta prakArathI samajI levA. temanA sthAnAdi vibhAga A pramANe che. pUrva dizAnA bhavananI dakSiNa dizAmAM, Agneya vidizAnA bhavananI uttara dizAmAM bIjo phUTa kahela che. tathA dakSiNa dizAnA bhavananI pUrvamAM, agni kANumAM Avela bhavananI pazcima dizAmAM trIjo phUTa Avela che. tathA naiRtya NumAM Avela bhavananI pUrva dizAmAM ceAtheA phUTa kahela che. tathA pazcima dizAmAM Avela bhavananI dakSiNa dizAmAM naiRtyaviki. zAmAM Avela bhavananI uttara dizAmAM pAMcame phUTa Avela che. tathA pazcima dizAnA bhavanathI uttara dizAmAM vAyanya kANumAM Avela bhavananI dakSiNa dizAmAM chaThTho phUTa kahela che. tathA uttara dizAmAM Avela bhavanathI pazcima dizAmAM vAyavyu kANumAM Avela bhavananI ja0 36 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jambUdvIpaprajJaptisUtre pazcimadizyaSTamaM kUTamityaSTau kaTAni santi tattatsthAnasthitAni / atraiSAM sthApanA yathA yantre tathA drssttvyaa| kUTASTakasthApanA-yantram--- a0 prA00 bha. kU0 prA00 00 bha0 00 0 0 uttara . dakSiNa 0 00 0 00 vA0 prA00 0016 __ h _ atha jambbAH sudarzanAyA dvAdazanAmAnyAha-'jaMbUe NaM' ityAdi-'jaMbUe NaM' jambvAH khalu 'sudaMsaNAe-duvAlasaNAmadhejjA' sudarzanAyAH dvAdazanAmadheyAni-nAmAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA-'sudaMsaNA sudarzanA 1, 'amohA ya' amovA 2 ca 'muppabuddhA' muprabuddhA 3 'jasoharA' yazodharA 4 / 'videhabU' videhajambUH 5 'somaNasA' saumanasyA 6 koNa bhAvi bhavana kI pazcimadizA meM AThavAM kUTakahA hai ? isa prakAra se ATha kUTa kahe haiN| ve sabhI tatU tat sthAna meM sthita hai| inakI sthApanA saMskRta TIkA meM yaMtra rUpa meM dikhalAi hai so vahAM dekhakara samajhaleve / aba jambU sudarzanA ke bAraha nAma kahate haiM-'jaMbUeNaM sudaMsaNAe' jaMbU sudarzanA ke 'duvAlasa nAmadhejjA paNNattA' bAraha nAma kahe haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'sudaMsaNA' sudarzanA1, 'amohAya' amoghA2, 'suppabuddhA' suprabuddhA3, 'jasoharA' yazodharA4, "videha jaMbU' videha jaMbU5, 'somaNasA saumanasyA 6, 'NiyayA' niyatA7, 'NiccamaMDiyA' nityamaMDitA8, // 1 // 'subhadAya' pUrva dizAmAM sAta phUTa Avela che. tathA uttara dizAmAM Avela bhavananI pUrva dizAmAM IzAna koNamAM Avela bhavananI pazcima dizAmAM AThamo kUTa kahela che. A rIte ATha phUTe kahelA che te badhA te te sthAna para Avela che. tenI sthApanA saMskRta TIkamAM yaMtra rUpe batAvela che. te tyAMthI joIne samajI levI. yU suza nAnA mAra nAmA 4DevAmAM mAve che.-'jaMbUeNaM sudasaNAe' bhUsuza. nAnA "duvAlasa nAmadhejA paNNattA' mAra nAbhA / che. taM jahAM 2 mA prabhA che. 'sudasaNA' suza nA 1 'amohAya' sabhA 2 'suppabuddhA' suprabhuddha 3 jasoharA' yazodharA 4 'videhajaMbU' vi yU 5 'somaNatA' saumanasyA hai 'NiyayA' niyatA 7 'NiccamaMDiyA' Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sR. 23 sudarzanAjambUvarNanam 'NiyayA' niyatA 7 'NiccamaMDiyA' nityamaNDitA 8 / 1 / 'subhadA ca' subhadrA 9 ca 'ksiAlA ya' vizAlA 10 ca 'sujAyA' sujAtA 11 'sumaNA' sumanAH 12 api ca / 'sudaMsaNAe jaMbUe NAmadhejA duvAlasa' sudarzanAyA jambvA nAmadheyAni dvAdaza / 2 / tatra-sudarzanA-su-muSThu-zobhanaM darzanaM-netramanaAilAdakaM vIkSaNaM yasyAH sA tathA 1, amoghA-moghAviphalA na moghA amoghA-natra virodhArthaka iti viphalA virodhinI saphaletyarthaH iyamamoghA hi sva svAmibhAvena pratipannA satI jambUdvIpAdhipatyaM janayati, tad vinA taddeza svAmitvasyaivAyogAt 2, suprabuddhA-su-atizayena prabuddhA-utphullA-utphulla phulla -yogAdi. yamapyutphullA 3, yazodharA-dharatIti dharA pacAditvAdaca yazasaH-sarvajagadvyApino yazaso dharA yazodharA, anayA jambyA hi jambUdvIpastribhuvane khyAtaprabhAva ityanvartha nAmadheyamasyAH 4 / videhajambUH-videheSu-svanAmakhyAtakSetravizeSeSu jambU videha jambUH-videhAntarvatyuttarakurukRtanivAsatvAt 5 / saumanasyA-saumanasyaM sumanaso bhAvaH, tadastyasyAH janyatveti subhadrA 9, 'visAlAya' vizAlA 10, 'sujAyA' sujAtA 11, 'sumaNA' sumanA 12, dUsarA prakAra isa prakAra kahA hai 'sUdasaNAe jaMbUe nAmadhejA duvAlasa' sudarzanA jaMbU ke bAraha nAma kahe haiM / sudarzanA arthAt netra evaM manako prItikAraka hotA hai darzana jisakA vaha sudarzanA kahalAtA hai 1, 'amoghA' niSphala na hone vAlA arthAt saphalA, yaha amoghA hI svasvAmibhAva se prApta hotI huI jaMbUdvIpa kA Adhipatya ko karatA hai, kAraNa usake vinA usa dezake svAmi tvakA hI abhAva rahatA hai2, suprabuddhA atizaya prabuddha khile hue3, yazodharA sarva jagadvyApIyaza ko dhAraNa karane vAlA isase jaMbU se jaMbUdvIpa tInoM bhavanoM meM vikhyAta prabhAva vAlA hai isase yaha nAma yathA yogya hai 4, bideha jaMbU-videze meM-svanAmase, prasiddha kSetroM meM jo jaMbU hai vaha videha jaMbU kahalAtA hai, videhAnta prati uttarakuru meM nivAsa karane se bhI videha jaMbU kahate haiM 5, saumanasyA' sumanityama DitA 8 // 1 // subhadAya' subhadrA 8 'visAlAya' vizAkhA 10 'sujAyA' sulatA 11, 'sumaNA' sumanA 12, bhInna 2 21pramANe 4 che-'sudaMsaNAe jaMbUe nAmadhejjA duvAlasa' suzAnA jabUnA bAra nAma kahelA che. sudarzana arthAt AMkha ane manane pratikAraka hoya che, 4zana nute suza nA 4upAya che. 1, 'amoghA' ni na thApA arthAt sasA, A ameghA ja svasvAmibhAvathI prApta thanArA jabuddhInuM adhipati paNuM kare che. kAraNa tena vinA se dezanA svaabhiyaan| mA 29 che. 2, 'suprabuddhA' matta pramukha khIlelA 3, zedharA sarva jagata vyApI yazane dhAraNa karavAvALo AnAthI jabUthI jabadvIpa traNe bhavanamAM vikhyAta prabhAvavALe che. tethI A nAma yeAgya ja che. 4, vide jaMbU-videhamAM svanAmathI prasiddha kSetramAM je jaMbU che te videha jaMbU kahevAya che. videhAnarvati uttarakurUmAM nivAsa karavAthI paNa videDa jaMbU kahevAya che. 5, saumanasya sumanasane Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jambUdvIpaprajJaptisUtre AyAma-1 saumanasyA - saumanasyotpAdikA draSTR janamanaHprasAdinI 6 / niyatA - sadA'vasthitA zAcatatvAt 7, nityamaNDitA - nityaM satataM maNDitA - bhUSitA tathA sadA bhUSaNasamalaGkRtatvAt 8|1| subhadrA-su-suSThu avyAhata bhadraM kalyANaM yasyAH sA subhadrA-sundarakalpANavatI nirupadravA maharddhikadevAdhiSThitatvAt 9 / ca zabdaH samuccayAryakaH / vizALA - vistArayuktA 10 - viSkammAbhyAmuccatvena cASTayojanapramANatvAt, caH prAgvat, sujAtA - su-zobhanaM - jAtaM-jananaM yasyA sA tathA, svacchamaNikanakaratnamUladravyajanitatvena janmadoSarahiteti bhAvaH 11 / sumanAH su - zobhanaM mano yataH sA tathA 12, apiceti samuccayArthe avyaye / atra jIvAbhigamAdiSu nAmavyatyAsena pAThasya dRSTatve'pi na kazcidvirodhaH, kramatyAge'pi dvAdazasaMkhyApUrtisambhavAt / jambbyAM - jambU sudarzanAyAM khalu aSTASTa maGgalakAni - svastika 1 zrIvatsa 2 nandikAvarta 3 vardhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa ityaSTau maGgalAni eva maGgalakAni-kalyANakarANi - - atra maGgalajanakeSu maGgalatvamaupacArikam upalakSaNamidaM tana dhvajacchatrAdInyapi varNanIyAnIha bodhyAni, nasa ko utpanna karane vAlA arthAt dekhane vAle ke manako AnaMda dene vAlA 6, niyatA-sadA avasthitarahane se arthAt zAzvata hone se 7, nityamaMDitA - satata bhUSaNa se alaMkRta rahane se 8 // 1 // subhadrA - suMdara kalyANa karanevAlI - nirUpadrava hone se maharddhikadeva ke adhiSThAnabhUta hone se 9 / vizAlA - vistArayukta hone se 10, arthAt AyAma, viSkaMbha evaM uccatva se ATha yojana pramANa hone se / sujAtA - svacchamaNi kanakaratna mUla dravya ko utpanna karane vAlA hone se arthAt janma doSarahita hone se 11, sumanA - zobhana mana hone se 12, yahAM jIvAbhigamAdi meM nAmakA vyatyAsa - phiraphAra vAlA pATha hone para bhI koI virodha nahIM hai / krama kA phiraphAra hone para bhI bAraha kI saMkhyA pUrNa hotI hai / jaMbU sudarzanA meM ATha ATha maMgalaka kahe haiM jo isa prakAra se haiM - svastika, zrIvatsara, naMdikAvarta 3, vardhamAnaka 4, bhadrAsana 5, kalaza 6, matsya 7, darpaNa utpanna karavAvALA arthAt jonArAnA manane AnaMda ApanAra 6, niyatA, sadA avasthita rahevAthI arthAt zAzvata hovArthI 7, nityamaMDitA--satata ANeAthI ala'kRta rahevAthI 8, 5 1 5 subhadrA-suMdara kalyANa karavAvALI nirUpadrava hAvAthI mahaddhika devanA adhiSThAna bhUta 9, vizAlA--vistAra yukta hovAthI AyAma viSNubha ane uccatvathI ATha yAjana pramANu hevAthI. 10, sujAta-svaccha maNikanaka ratna mUla dravyane utpanna karanArA heAvAthI arthAt janma doSa rahita hAvAthI 11, sumanA-zobhanamana hovAthI 12, ahIM jIvAbhi gamAdimAM nAmanA pheraphAra vALA pATha hAvA chatAM paNa khAranI saMkhyA pUrI thAya che. svastika 1, harSAyu 8, jasudana mAM ATha ATha maMgalaka kahelA che. je A pramANe che. zrIvatsa 2, nahIAvarta 3, vardhamAna 4; laTrAsana yu, pusa 6, matsya 7, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 23 sudarzanAjanbUyarNanam 285 adhunA sudarzanAzabdapravRttinimittaM praSThukAma idamAha-'jaMbUe NaM' ityAdi-jaMbUra NaM' aTa maMgalagA paNNattA' jambbAH khalu aSTASTa maMgalakAni 'se' atha-sudarzanAsvarUpavarNanAnantaram 'bhaMte !' he bhadanta ! iyaM jijJAsodeti yat 'keNaTeNaM' kena arthena-kAraNena 'evaM' evamittham 'vuccaI ucyate-kathyate-'jaMbU sudaMsaNA 2?' jambUH sudarzanA 2 iti ?, bhagavAMstaduttaramAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUe NaM sudaMsaNAe aNADhie' jambyAM khalu sudarzanAyAm anAdRtaH-nAdRtAH-na sammAnitAH svAtiriktA jambUdvIpanivAsino devA yena so'nAdRtaHupekSitAnyamahardikaH anAdRtetyanvarthanAmako 'NAma' nAma-prasiddho 'jaMbUdIvAhivaI' jambU. dvIpAdhipatiH 'parivasaI parivasati, sa kIdRzaH ? iti jijJAsAyAmAha-'mahiddhIe' mahaddhikaH-mahatI bhavanaparivArAdi samRddhiryasya sa tathA, idamupalakSaNaM tena "mahAdyutikaH, 8 / ye ATha maMgalaka hI kalyANa karane vAle kahe haiN| yahAM maMgala janakoM meM maMgalatva yaha aupacArika hai yaha upalakSaNa hai ataH yahAM dhvaja chatrAdikA bhI varNana karalenA caahie| ___ aba sudarzanA zabda kI pravRtti ke nimitta ko lekara pUchane kI icchA se isa prakAra kahate haiM-'jaMbU sudarzanA meM ATha ATha maMgala dravya kahe haiM "se' suda rzanA ke svarUpa varNana ke pIche 'bhaMte !' he bhagavan isa prakAra kI jijJAsA utpanna hotI hai ki-keNaTeNaM evaM dhuccai' kisa kAraNa se isa prakAra kahA jAtA hai ki 'jaMbU sudaMsaNA jaMbU sudaMsaNA' yaha jaMbUsudarzanA isa prakAra se kahA jAtA hai ? isa prazna ke uttara nimitta mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'jaMbUeNaM sudaMsaNAe' jaMbUsudarzanA meM 'aNADhie NAma' anAhata nAmadhArI deva 'jaMbU dIvAhivaI' 'jaMbUjhopa kA adhipati 'parivasaI' nivAsa karatA hai| vaha kaisA hai isa prakAra kI jijJAsA nivRtyartha kahate haiM-'mahiDDIe' bhavanaparivArA. A ATha maMgalaka ja kalyANa karanArA kahyA che. ahIM maMgala janakamAM maMgalatva e aupacArika che. e upalakSaNa che. tethI ahIM dhavaja ane chatrAdinuM varNana paNa karI levuM. have sudarzana zabdanI pravRttinA nimittane laI ne pUchavAnI IcchAthI A pramANe 4 cha.-'jaMbUeNaM aha maMgalagA paNNattA' bhUsudazanAmA 2416 2415 mAra dra0ya ta cha. 'se' suzinAnA 2135 pananI pachI 'bhaMte !' bhagavan mAvI rItanI jJAsA panna thAya -keganeNaM evaM vuccai' sh|| rathI mArIta 4AmA Ava cha -jaMbUsadasaNA jaMbUsudaMsaNA' 2 suzana se pramANe 4pAya che ? 2 // prshnn| uttaramA zrImahAvIra prama -'goyamA! gItama ! jaMbUeNaM susaNAe' 4 bhUsuhaza nAbhA 'aNADhie NAma' manAta nAmAva, 'jaMbU dIvAhivaI' dIpa nAbhana dIpanA madhipAta 'parivasai' nivAsa 42 che. te yA cha ? me zatanI zAnI nivRtti mATe 43 cha-'mahiDDIe' bhavana parivArA samRddhithI yukta hovAthI mahaddhika che. mahaddhika pada upalakSaNa che, tethI mahAdyutivALA, Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jambUdvIpaprajJaptisUtra mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyA, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH" ityeSAM grahaNam, vyAkhyAcASTamasUtrAdbodhyA / 'se NaM tattha sa khalu anAdRtAbhidho devaH, tatra-jambU sudarzanAyAm viharati, kiM kurvan ? ityapekSAyAmAha-'cauNhaM' catamRNAm ityAdi-'cauNhaM' sAmANiya sAhassINaM' catasRNAM sAmAnika-sAhasrINAM ratuH sahastra saMkhyaka sAmAnika devAnAm 'jAva' yAvat-yAvatpadena 'catasRNAmagramahiSINAm, saparivArANAM timRNAM pariSadAM saptAnAmanIkAnAm saptAnAmanIkAdhipatInAm, SoDazAnAm' ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH,eSAM vyAkhyA - STamasUtrAbodhyA / 'Ayarakkha devasAhassoNaM' AtmarakSadevasAhasrINAm-poDazasaMkhyAnAmAtmarakSakasahasrANAm tathA 'jaMbUddIvassa NaM dIvassa' jambUdvIpasya khalu dvIpasya tathA-'jaMbUra sudaMsaNAe' jambdhAH sudarzanAyAH tathA 'aNADhiyAe' anAdRtAyAH-anAdRtAbhidhAnAyAH 'rAyahANIe aNNesiM ca' rAjadhAnyAH anyeSAm-catusahasrasAmAnikadevAyatiriktAnAM ca 'bahUNaM devANa ya devINa ya' bahUnAM devAnAM ca devInAM ca 'jAva' yAvat-yAvatpadena-AdhipatyaM disamRddhi se yukta hone se mahaddhika hai-maharddhika pada upalakSaNa haiM ataH mahAdhuti vAlA mahAbala zAlI, mahAn yazavAlA, mahA sukhavAlA, mahAnubhAva eka palyopama kI sthitivAlA hai ina padoM kA artha AThave sUtra meM kahe anusAra samajhaleveM se NaM tattha' vaha anAdRtadeva jaMbU sudarzanA meM nivAsa karate haiM-vahA~ nivAsa karatA huA vaha kyA karate haiM isa jijJAsA zamanArtha kahate haiM-'cauNhaM sAmANiya sAhassINaM' cAra hajAra sAmAnika devoM kA 'jAva' yAvatpada se parivAra sahita cAra hajAra agramahiSIyoM kA tIna pariSadAoM kA sAta senAoM kA, sAta senAdhipatiyoMkA yahAM SoDaza pada kA saMgraha samajhaleveM ataH 'Aya. rakkhadevasAhassINaM' solaha hajAra AtmarakSaka devoM kA tathA 'jaMbUddIvassa NaM dIvassa' jaMbUdvIpa nAmaka dvIpakA tathA jaMbUe sudaMsaNAe' jaMbU sudarzanAkA tathA 'aNADhiyAe' AnAdRtA nAmakI 'rAyahANoe' rAjadhAnI kA isase bhinna 'bahU NaM devANa ya devINa ya' aneka deva deviyoM kA 'jAva' yAvatU adhipatitva, prmahAbalazAlI, mahAna yazavALA, mahAsukhavALA, mahAnubhAva, eka popamanI sthitivALA cha, mA tamAma pahAnA satha bhAbhA sUtramA 4hyA pramANe sabha7 sevA. 'se gaM tattha bhI anAdata deva jaMbusudarzAnAmAM nivAsa kare che. tyAM nivAsa karatAM karatA te zuM kare che ? yajJAsAnA zamana bhATe sUtrA2 43 cha-'cauNhaM sAmANiyasAhassINaM' yAra 2 sAmACAN BAnu 'jAva' yAvat 54thI sa5/2vAra yAra 7042 25mahiSayAnu, RNa prisshaaonuM, sAta senAonuM sAta senAdhipatinuM, ahiMyAM Diza padane saMgraha samajI . tethI 'AyarakkhadevasAhassINaM' se M2 2mAtmarakSA hevAnu, tathA 'jaMbUdIvassa gaM dIvassa' dI5 nAmanA dIpanu, tathA 'jaMbUe sudaMsaNAe' 45 sudRzanAnu, tathA 'aNADhiyAe' manAta namanI 'rAyahANIe' 2:4dhAnAnu zivAya 'bahUNaM devANa ya devINa ya' Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 23 sudarzanAjambUvarNanam paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahattarakatvam AjJezvarasenApatyaM kArayan pAlayan mahatA'hatanATaya gItavAditratantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAnaH' ityeSAM padAnAM saGgraho bothyaH, eSAM vivaraNamaSTamasUtrAd bodhyam, 'viharai' viharati-vidyate / 'se teNaTeNaM goyamA !' sA-jambUH sudarzanA tena - anantarokatena arthena-kAraNena he gautama ! 'evaM' evam-ittham 'vuccai' ucyate-kathyate-jambUsudarzanA 2 jambUzvAsau sudarzanA-susuSThu-zobhanamatizayinaM vA darzanam tannivAsidevasyAnAdRtadevasyeva mahardikatvasya jJAnaM yasyAM sA, yadvA-su-zobhanamatizayitaM vA darzanaM vicAraNamanantaroktasvarUpaM cintanamanAdRtadevasya yataH sA sudarzanA, iti, atha jambUsudarzanAyAH zAzvatatvasaMzayamapanudannAi-aduttaraM cetyAdi, 'aduttaraM ca NaM' aduttaram dezIyo'yaM zabdo'yathArthe, tena atha anantaram ityarthaH, ca khalu patitva svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJezvara senApatitva karatA huvA, pAlatA huvA jora jora se vAdita nAyya, gIta, vAdina taMtrI, tala, tAla, truTita ghana mRdaMga ko catura puruSoM dvArA pravAdita zabda ke sAtha divya bhogopabhoga ko bhogatA huA 'viharaI' nivAsa karatA haiM yahAM yAvat pada se jina zabdoM kA grahaNa huA hai inakA vizeSa spaSTArtha AThaveM sUtra meM kahe haiM ataH jijJAsu vahAM se samajhaleveM / 'se teNaTeNaM goyamA !' hai gautama ! pUrvokta kAraNoM ko lekara 'evaM' isa prakAra se 'buccaI' kahA jAtA hai jaMvU sudarzanA jaMvU sudarzanA athavA suMdara hai darzana jisakA aisA usameM nivAsa karane vAle anAhata deva kA maharddhi katvAdi jJAna jisameM ho athavA suzobhAti zAyi hai darzana jisakA vaha sudarzanA kahalAtI hai| aba jaMbusudarzanA ke zAzvatatva saMbaMdhI saMzaya ko dUra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'aduttaraMca ' atha anantara 'goyamA ! he gautama ! 'jaMbusudaMsaNA' mana hai| viyAna 'jAva' yAvat madhipatitva, pu2patitva, svAmitva, matRtva, mhttrkatva, Azvara senApatitva, karatA thakA jorajorathI vAgatA taMtrI, tala, tAla, truTita, ghana mRdaMgane catura purUSo dvArA vagADAtA zabdonI sAthe divya evA bhegogone lAgavatA yA 'viharai' viyare che. mahIyAM yAvatpathI 2 sh>>he| ahaY 42|yaa cha, tanA vize spaSTa artha AThamAM sUtramAM kahela che. tethI jIjJAsue tyAMthI samajI levA. se teNaTeNaM goyamA' gautama ! pUrvarita 42NAne sadhana 'evaM vuccaI' ke pramANe kahevAmAM Ave che. jaMbusudarzanA jabUsudarzanAM. atyaMta suMdara che darzana jenuM evA temAM nivAsa karavAvALA anAdata devanuM mahaddhikatAdi jJAna jemAM hoya, athavA bhAtizAyi che darzana jenuM te sudarzana kahevAya che. have jaMbU sudarzanAnA zAzvatatva saMbaMdhI saMzayane dUra karatA thakA sUtrakAra kahe che 'aduttaraM ca NaM' atha manata2 'goyamA ! gautama ! 'jaMbUsudaMsaNA' 4 suzanA 'jAva' yAvat Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'goyamA !' gautama ! 'jaMbusudaMsaNA' jambusudarzanA - 'jAva' yAvat - yAvatpadena - iti zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam yat 'bhuviM ca 3' na kadAcitnAsssIt na kadAcinAsti, na kadAcinna bhaviSyati 'dhuvANiyayA sAsayA akkhayA jAva' dhruvA niyatA zAvatI akSayA yAvada-yAva tpadena - avyayA ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, 'avaDiyA' avasthitA, ityevAM vyAkhyA'STamasUtrAdbodhyA / atha prasaGgAdanAdRtadevasya rAja zanIM vipakSurAha- 'kahi ' ityAdi - 'kahi NaM bhaMte !" kutra khalu bhadanta ! 'aNADhiyassa' anAdRtasya - anAhatanAmakasya 'devA' devasya 'aNAdiyA' anAhatA 'NArma' nAma prasiddhA 'rAvahANI' rAjadhAnI - rAjanivAsasthAnavizeSaH 'paNNattA' prajJaptA ?, iti prazne bhagavAnuttaramAha - 'govamA !" he gautama ! 'jambUdIve' jambUdvIpe - jambUdvIpavartinaH 'maMdarassa' mandarasya - mandarAbhitrasya, 'pavvayassa' parvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi atra saptamyantAdenappratyayaH, 'jaM ceva' yadeva 'puNvavaNiyaM' pUrvavarNitaM - pUrva prAk varNitam - uktam, 'jamigA pamANaM' yamikA pramANaM - yamikAyAH - tannAgnyA rAjavAnyAH jaMbusudarzanA 'jAva' yAvat zAzvata nAma kahA hai / 'bhuviMca 3' koI samaya vaha nAma nahIM thA aisA nahIM hai / vartamAna meM nahIM hai aisA nahIM hai / bhaviSya meM vaha nAma nahIM hogA aisA bhI nahIM hai / 'dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva' dhruva, niyata zAzvata, akSaya yAvatpada se avyaya pada kA grahaNa samajha leve avaDiyA' avasthita hai ina zabdoM kI vyAkhyA AThaveM sUtra se samajha leveM / aba prasaMgopAta anAdRta deva kI rAjadhAnI kA varNana karane kI icchA se kahate haiM- 'kahiNaM bhaMte ! aNADhiyassa devassa' he bhagavan anAhata devakI 'aNadiyA NAmaM rAyahANI' anAhatA nAmakI rAjadhAnI 'paNNattA' kahI gaI hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM- goyamA ! hai gautama ! 'jaMbUddIve' jaMbUdvIpa meM 'maMdaree Darea' maMdara nAmake parvata se 'uttareNaM' uttara dizA me 'jamigA pamANaM' yamikA nAma kI rAjadhAnI ke samAna pramANa vAlI arthAt AyAma viSkaMbha, zAzvata nAma uDela che. 'bhutriMca 3' ardha pazu samaye se nAma na tu tebha nathI vartamAnamAM nathI khebha pazu nathI. ane laviSyabhAM se nAma nahI huze khebha pazu nathI. 'dhuvo, NiyayA, sAsayA, akkhayA, jAva' dhruva, niyata, zAzvata, yAvatpathI avyaya, pahanu grahaNa sama sevu. 'avaTTiyA' vyavasthita che A zahAnI vyAkhyA sabhAM sUtrayI samala devI. huve prasaMgopAta anAhata hevanI rAjadhAnI varSAna uravAnI richArthI he che-'kahi bhaMte! aNAsi devassa' he bhagavan anAhata hevanI 'aNADhiyA NAmaM rAyahANI, anA hata nAmanI rAjdhAnI zyAM 'paNNattA' usa che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 che- 'goyamA !' he gautama! 'jaMbuddIve' mUdrIyabhAM 'maMdarassa vvayassa' bhaMDara nAmanA parvatanI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'jamigApamANa, yabhi nAmanI rAjadhAnI sarakhA pramANavALI arthAt AyAma,viSkabha, paridhinA sarakhA pramANu Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam pramANam-AyAmaviSkambhaparidhirUpamAnaM 'taM ceva' tadeva atrApi 'NeyavaM' netavyaM-buddhipatha prApaNIyaM-yodhyamiti yAvat, tat kimparyantam ? ityAha-'jAva' ityAdi-yAvat-yAvatpadena'aNNami-jaMbudIve dIve bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM aNADhiyassa devassa aNAliyA NAmaM rAyahANI paNNattA. bArasajoyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, sattatIsaM joyaNasahaslAiNava ya' ityArabhya 'uvavAo abhiseo ya' iti paryantaH 'niravaseso' niravazeSaH sarvaH pATho'tra bodhyaH, sa ca savyAkhyo yamikA rAjadhAnI varNanAdhikArAd grAhyaH // 1023 // athottarakurunAmArtha pipacchiSurAha ___mUlam-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai -uttarakurA21, goyanA ! uttarakurAe uttarakurU NAmaM deve parivasai mahiddhIe jAna paliovAhaie, se teNaNaM goyamA ! evaM vuccai-uttarakurA2, aduttaraM na gaMti jAva sAsae / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mAlavaMte NAmaM vakkhArapavvae paNNatte ? goyamA ! maMdarassa pavvayassa uttarapurasthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM uttarakurAe purasthimeNaM vacchassa cakATivijayassa paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mAlavaMte NAnaM vakhArapavvae pANace uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe jaM ceva gaMdhamAyaparidhi ke pramANa vAlI 'taM cevaNeyavvaM' yamikA rAjadhAnI kA saba varNana yahAM bhI kaha lenA vaha kahAM taka kahe ? isa jijJAsA ke lie kahate haiM-'jAva' yAvat yahAM yAvatpadase 'aNNaMmi jaMbUddIve dIve bArasa joyaNa sahassAiM ogahittA ettha Na aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAyahANI paNNattA yArasa joyaNasahassAI AyAmavikhaMbheNaM sattattIsaM jAyaNasahassAI Navaya' yahAM se lekara 'uvavAo abhiseo' isa kathana paryanta 'niravaseso samagra pATha yahAM kaha leveN| vaha pATha vyAkhyA sahita yamikA rAjadhAnI ke varNana se yahAM para grahaNa kara kaha leveN||suu023|| vANI 'taM ceva NeyavvaM' ybhi:| yAnInu saghaNu vana mahIyA 5 4 . ta varNana kayAM sudhInuM grahaNa karavuM te jIjJAsAnI nivRtti mATe kahe che-"nA" yAvat ahIMyA yApa.56thI 'aNNami jaMbUddIve dIve borasa joyaNa sahassAI ogAhittA ettha NaM aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAyahANI paNNattA bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM sattatIsaM joyaNasahassAiM Navaya' mA sUtrAtha. sana 'uvavAo abhiseo' mA 4thana paryata 'niravaseso' sa pUrNa pA8 mahIyA hI bevA. te pA tenI vyAcyA sAthe yami 21dhAnInA varNanathI ahIMyAM grahaNa karI le che sU. 23 che ja. 37 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ___jambUdvIpaprajJaptistre Nassa pamANaM vikkhaMbho ya Navara mimaM NANattaM savvaveruliyAmae avasiTuM taM ceva jAva goyamA ! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe0 (gAhA) siddhe ya mAlavaMte, uttarakuru kacchaptAgare rayae / sIyAe puNNabhadde harissahe ceva boddhavve / / ___ kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapuratthimeNaM mAlavaMtassa kUDassa dAhiNapaJcatthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNe kUDe paNNatte paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM avasiTuM taM ceva rAyahANI, evaM mAlavaMtassa kUDa. sta uttarakurukUDassa, ee cattAri kUDA disAhiM pamANehiM NeyavvA, kUDasarisaNAmayA devA, kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte sAgarakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA ! vacchakUDassa uttarapurathimeNaM rayayakUDassa dakkhiNeNaM ettha NaM sAgarakUDe NAmaM kUDe paNNatte, paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM avasiTuM taM ceva subhogA devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM rayayakUDe bhogamAliNI devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM, avasiTTA kUDA uttaradAhiNeNaM NeyavvA ekkeNaM pamANeNaM ||suu0 24 // chAyA-atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-uttarakuravaH ?, 2 gautama ! uttarakuruSu uttA kurnAmadevaH parivasati mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH, sa tenArthena gautama ! evamucyateuttara kuravaH 2, aduttaraM ca khalu iti yAvat zAzvatam / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe va mAlyavAn nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ? gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena nIla vato varSadharaparvatasya dakSiNena uttarakurubhyaH paurastyena vacchasya cakravartivijayasya pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe mAlyavAn nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcIna pratIcInavistIrNaH yadeva gandhamAdanasya pramANaM viSkambhazca navaram idaM nAnAtvaM sarvavaiDUryamayaH avaziSTaM tadeva yAvad gautama ! navakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTaM0 'siddhaM ca 1 mAlyavat 2 uttarakuru 3 kaccha 4 sAgare 5 rajatam 6 sItAyAH 7 pUrNabhadraM 8 hariHssA 9 caiva bauddhavyam // 1 // kva khalu bhadanta ! mAlyavativakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTa prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena mAlyavataH kUTasya dakSiNapazcimena apha khala siddhAyatanaM kUTaM prajJaptam paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena avaziSTaM tadeva yAvat rAja Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH su. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 296 dhAnI, evaM mAlyavataH kUTasya uttarakurukUTasya kaccha kUTasya, etAni catvAri kUTAni digbhiH pramANeH netavyAni / kva khalu bhadanta ! mAlyavati sAgarakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! kacchakUTasya uttarapaurastyena rajatakUTasya dakSiNena atra khalu sAgarakUTaM nAma kUTaM prajJaptam paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena avaziSTaM tadeva subhogAdevI rAjadhAnI uttarapaurastyena rajata kUTaM bhogamAlinI devI rAjadhAnI uttarapaurastyena avaziSTAni kUTAni uttaradakSiNene netavyAni ekena pramANena suu024|| TIkA-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi-prazna sUtraM spaSTam uttarasUtre-'gauyamA !' he gautama ! 'uttarakurAe' uttarakuruSu mUle prAkRtatvAdekacanam 'uttarakuru NAma' 'uttarakururnAma 'deve' devaH 'parivasai' parivasati, sa ca kIdRzaH ? ityAha-'mahaddhIe jAva paliovamahiie' maharddhiko yAvat palyopamasthitika:-mahaddhika ityArabhya palyopamasthitika iti-paryantapadAnAM tadvizeSaNatayA saMgraho yAvatpadena bodhyaH-tathAhi-maharddhikaH, mahAdhutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH, iti phalitam epAM vyAkhyA'STamasUtrAdavagantanyA, 'se teNaTeNa goyamA! tat tenArthena gautama ! te-anantaroktAH uttarakuravaH tena-prAgu ||se keNaTeNaM bhaMte ! ityaadi| TIkA-'se keNaTeNaM bhate! evaM vuccaha' he. bhagavan kisa hetu se aisA kahA gayA hai 'uttara kurA uttarakurA' arthAt uttarakurA isa prakAra se kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA! he gautama ! 'uttara kurAe' uttara kuru me 'uttarakurUNAma' uttara kuru nAma vAlA 'deve parivasaI' deva nivAsa karatA hai| vaha deva 'mahaDDIe jAva paliovamaTTiIe' maharddhika yAvat palyopama kI sthiti vAlA hai| yahAM para mahaddhika pada se lekara palyopama sthiti vAlA itane taka ke pada kA saMgraha yAvatpada se huA hai, jo isa prakAra hai-maharddhika mahAputika, mahAbala, mahAyaza, mahAsaukhya, mahAnubhAva, palyopama kI sthiti vAlA ina padoM kI vyAkhyA AThaveM sUtra se samajha leve 'se teNaTTeNaM goyamA ! isa __'se keNa?NaM maMte !' tyAdi TI -se keNaTuMNaM bhaMte ! evaM vuccai' 3 sAvan / 4|24thii me mAmA mAra che. 'uttarakurA uttarakurA' arthAt utt212| ye pramANe // ||264thii 4 vAmAM Ave cha 1 mA prazna uttaramA prabhu zrI 43 cha-'goyamA !' gautama ! 'uttarakurAe' uttabha3mA 'uttara kuruNAmA' utta243 me nAmadhArI 'deve parivasai' heva nivAsa 42 cha. te deva 'mahaDDIe jAva paliovamadiIe' bhaddhi yAvat se4 58yApabhanI sthitivANI che. maDIyA mada 54thA laIne papamanI sthitivALo eTalA sudhInA padone saMgraha yAvat padathI thayela che. je A pramANe che-mahaddhika, mahAdyutika, mahAbala, mahAyaza, mahAsIo, mahAnubhAva, papamanI sthitivANI, mA mA pahAnI vyAbhyA mAmA sutrayI sabha a se veNadveNaM goyamA !' Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 jambUdvIpaprazaptisUtra ktena arthena kAraNena he gautama ! 'evaM vuccai' evamucyate-uttara kuravaH2 iti 'aduttaraM' atha 'ca gaMti' ca khalu iti 'jAva sAsae' yAvacchAzvatam 'aduttaraM ca NaM' ityArabhya 'sAsae NAma. dhijje paNNatte' zAzvatam nAmadheyaM prajJaptam iti paryantaM varNanIyam, tathAhi-'aduttaraM ca NaM uttarakurAe ti sAsayaM NAmadhijjaM paNNataM' atha ca khalu uttarakurava iti zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam / ___ atha yasmAtpazcimAyAmuttarakurava uktAstaM mAlyavantaM nAma dvitIyaM gajadantAkAraM parvataM nirUpati-'kahi NaM' ityAdi-prazna sUtraM spaSTArtham uttarasUtre 'goyamA!' he gautama ! 'maMdarassa' mandarasya-mandaranAmakasya 'pancayassa' parvatasya 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena-uttarapUrveNa IzAnakoNe 'NIlavaMtassa' nIlavataH nIlavannAmnaH 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'uttarakurAe' uttarakurubhyaH 'puratthimeNaM' paurastyena-pUrvasyAM dizi kAraNa he gautama ! vaha pUrvokta uttara kuru ko 'evaM vuccai' uttara kuru isa prakAra se kahate haiM-'aduttaraM ca NaMti' isase alAvA vaha 'jAva sAsae' yAvat zAzvata hai 'aduttaraMca NaM' yahAM se lekara 'sAsae nAmadhijje paNNatte' zAzvata nAma kahA hai yahAM taka samagra varNana kaha leveM / vaha varNana isa prakAra se hai--'aduttaraM ca NaM uttara kurAeti sAsayaM nAma dhijjaM paNNattaM' uttara kuru isa prakAra kA nAma zAzvata kahA hai| ___aba jisakI pazcima dizA meM uttara kuru kahA hai vaha mAlyavanta nAma kA gajadantAkAra dUsarA parvata kA varNana karate haiM-'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse' he bhagavan mahAvideha varSa meM kahAM para 'mAlate NAmaM vakkhArapavvae paNNatte' mAlyavaMta nAma kA vakSaskAra parvata kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! mandarasta pavvasta' mandara nAma ke parvata ke 'uttara purathimeNaM' IzAna koNa meM 'NIlavaMtatsa' nIlavaMta nAma kA 'vAsaharapabvayassa' varSadhara parvata kI 'dAhiNeNaM dakSiNa dizA meM uttara arAe' uttara kuru se 'puratthimeNa' pUrva dizA meM kacchassa me 29thI gItama! 2 pUrvAta utta23ne 'evaM vuccai' utta243 me pramANe 43 che. 'aduttaraM ca NaMti' tenAthI mautu te 'jAva sAsae' yAvat zAzvata cha. 'aduttaraM ca NaM' se 54thI chana sAsae nAmadhijje paNNatte' zAzvata nAma 43 . mett| sudhInu samaya pAna N de. te pana mA pramANe che. 'aduttaraM ca NaM uttarakurAeti sAsayaM nAmadhija paNNattaM utta2 13 me 2k nAma zAzvata yu che. have jenI pazcima dizAmAM uttara kurU kahela che te mAlyavanta nAmanA gajadantAkAra mIla 5'tanu vA na 42 cha- kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse' ugavan mahAviDa bhAM 4yAM mA 'mAlavaMte NAmaM vakkhArapavvae paNNatte' mAjhyata nAmanA pakSA2 5vata isa cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! ' gautama ! 'maMdassa pavyayassa' bhara nAmAnA patanI 'uttarapuratthimeNaM' zAna mA 'NIlavaMtassa' nAsavAna nAmAnA 'vAsaharapavvayassa' 152 5 tanI dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmA 'uttarakurAe' utta2 13thA 'purasthimeNa' Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam 293 'kacchassa' kacchasya-kaccha-nAmakasya 'cakavahivijayassa' cakravartivijayasya 'paccasthimeNaM' pazcimena-pazcimAyAM dizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'mahAvidehe' mahAvidehe-mahAvideha nAmake 'vAse' varSe-kSetre 'malavaMte' mAlyavAn 'NAma' nAma vakkhArapavvae' vakSaskAraparvataH sImAkAriparvataH 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH, asya mAnAdhAha-'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyataH-uttaradakSiNayordizorAyata:-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthipaNe' prAcIna-pratIcInavistIrNaH-pUrvapazcimayordizovistIrNaH-vistArayuktaH, kiMbahunA 'jaM ceva' yadeva 'gaMdhamAyaNassa' gandhamAdanasya-pUrvoktavakSaskAraparvatasya 'pamANaM' pramANaM 'vikkhaMbho' viSkambha:-vistAraH 'ya' ca, uktastadeva pramANaM sa eva ca viSkambho bodhyaH, 'NavaraM' navaram-kevalam-'ima idam 'NANattaM' nAnAtvaM-bhedaH-vizeSo'yam 'savvaveruliyAmae' sarvavaiDUryamayaH-sarvAtmanA-vaiDUyaratnamayaH 'avasirTa' avaziSTaM-zeSa 'taM ceva' tadeva-pUrvoktameva, tat kimparyantam ? ityapekSAyAmAha'jAva goyamA ! nava kUDA paNNattA' yAvad gautama navakUTAni prajJaptAni, spaSTam 'taM jahA' tad kaccha nAma ke 'cakavahivijayassa' cakravativijaya ke paccatthimeNaM pazcimadizA meM 'ettha' yahA~ para 'NaM' nizcaya se 'mahAvidehe' mahAvideha nAma kA 'vAsa' kSetra 'mAlavaMte NAma' mAlyavAna nAma kA 'vakkhArapavvae' sImAkArI parvata 'paNNatte' kahA haiN| aba isakA mAnAdi pramANa kahate haiM-'uttaradAhiNAyae' vaha parvata uttara dakSiNa meM laMbA hai, 'pAINapaDINavitthiNNe' pUrva pazcima dizA kI ora vistAra vAlA hai, adhika kyA kahe, jaM ceva gaMdhamAyaNassa' jo gaMdhamAdana vakSaskAra parvata kA 'pamANa' pramANa 'vikkhaMbho' viSkaMbha yA jo kahA hai vahI pramANa aura vahI viSkaMbha isakA bhI samajha lenA / 'NavaraM' kevala 'imaM yahI 'NANattaM' vizeSa kathana ki 'savvaveruliyAmae' yaha parvata sarvAtmanA vaiDUrya ratnamaya kahA hai 'avasiSTra taM ceva' bAkikA sarvakathaka pUrvokta kathana ke jaisA hI hai| vaha kathana kahAM taka kA grahaNa karanA cAhie isa saMzaya kI nivRtyartha kahate haiM 'jAva goyamA ! navakUDA pUva ziAmA 'kaccharasa' 427 nmn| 'cakkATTivijayassa' yatI viyanA 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmai 'ettha' maDIyo 'NaM' nizcayathI 'mahAvidehe' mahAvinAmanA 'vAse kSetra 'mAlavaMte NAma' bhAiyavAn nAmanA 'vakkhArapavyae' sImA 5vata 'paNNatte' hesa cha.. va tenA mAnAhi prabhAnu 4thana 42 cha-'uttara dAhiNAyae' te pata uttara dakSiwi aima. 'pAINapaDivisthiNNe' pUrva pazcima dizA ta25 vistAravA che. padhAre zu upAya ? 'jaM ceva gaMdhamAyaNassa' ? gaMdhamAna vakSa242nu pamaNaM .. "viva khaMbho' viabha tyAM je kahela che. e ja pramANa ane eja viSkabha Ane paNa samajI le. 'Navara' va 'ima' se 'NANattaM' vizeSatA cha, 3-'savvaveruliyAmae' mA parvata sA. bhanAi nabhaya che. 'avasiTuM. taM ceva' sAThInusaghaNu 4thana paDasAnA 4thana pramANe ja che te kathana kayAM sudhInuM grahaNa ka vuM joIe? e jIjJAsAnI nivRtti mATe kahe che, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra yathA-'siddhAyayaNakUDe 0' siddhAyatanakUTam 0 ityAdIni navakUTAni yAvat iti tAni navakUTAni nAmanirdezenAha-'siddheya' siddhaM ca ityAdi spaSTam navarama uttarasUtre uktasyApi siddhAyatanakUTasya punarupAdAnaM gAthAnivaddhatvena sarvakUTasaGgrahArthamiti, siddha-siddhAyatanakUTam nAmaikadeze nAmagrahaNAt, ca zabdaH pAdapUraNArthakaH1, 'mAlavaMte' mAlyAt-mAlyavannAmakaM kUTam prastutavakSaskArapratikUTam 2, 'uttarakuru' uttarakurunAmakaM kUTam-uttarakurudevakUTaM 3, 'kacchasAgare' kacchasAgare-kacchaM kacchavijayAdhipaM kuTaM sAgaraM ca sAgaranAmakaM kUTam4-5, 'rayae' rajataM-rajatanAmakaM kUTam idazcAnyatra rucakanAmnA prasiddham 6, 'sIyAe' sItAyAH sItAnadyAH sUryAH kUTam kvacit 'sIoyeti' pAThaH tatpakSe sIte ceticchAyA, sItAkUTamiti paNNattA' yAvat he gautama ! nava kUTa kahe hai isa kathana paryanta pUrvokta kathana grahaNa karaleveM / 'taM jahA' ve navakUTa isa prakAra se kahe haiM-'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatana kUTa, ityAdi navakUTa kahe haiM / aba ve nava kUToM ke pRthak pRthakU nAma nirdeza dikhalAte haiM-'siddhayA' siddha ityAdi spaSTa hai / vizeSatA yaha hai ki yaha siddha kUTa uttara sUtra meM kahane para bhI siddhAyatana kUTakA punaruccAraNa gAthA meM sarva kUToM ke nAma saMgrahArtha kahA hai aisA samajhaleveM / gAthA meM 'siddha' kahanese siddhA. yatana kUTa aisA samajhalenA cAhie, kAraNaM ki nAmakA ekadeza ke kahanese saMpUrNa nAma grahaNa hojAtA hai 1, 'mAlavaMte' mAlyavAna nAmakA kUTa yaha prastuta vakSaskArakA pratikUTa hai 2, 'uttarakurU' uttarakuru nAmakA kUTa yaha uttarakuru deva kA kUTa hai 3, 'kacchasAgare' kaccha nAma kA kUTa 4 tathA sAgara nAma kA kUTa 5, 'rayae' rajata nAma kA kUTa yaha anya sthAna meM rucaka nAmase prasiddha hai 6, 'sIyAe' sItA nadI kA sUrya kUTa haiM, kahIM para 'sIyoeti' aisA pATha hai, isa pakSa meM 'sItA jAva goyamA ! Nava kUDA paNNattA' yAvat gautama ! naTI 4aa cha. // 4thana paryanta pati 4thana aru 4za se 'taM jahA' ta na chuutte| 2mA pramANe che. "siddhAyayaNakUDe' siddhayatana phUTa ItyAdi nava kUTo che. vayana TI nuhA nuhA nAma nizapU matAva cha-'siddheya' siddha tyAla mAthArtha spaSTa che. vizeSatA e che ke-A siddha kUTa uttara sUtramAM kahevA chatAM paNa siddhAthatana kaTanuM punaraccAraNa gAthAmAM sarva kUTanA nAmane saMgraha batAvavA mATe kahela che. tabha samo . gAthAmA 'siddha' vAthI siddhAyatana sebha samaya se naye. 4125 -nAmanA me deza 4AthI saMpUrNa nAbhanu zraDa 26 naya cha ? 'mAlavaMte' bhAsyavAna nAbhana dUTa se prastuta kSArane pratikUTa cha. 2 'uttarakuru' utta213 nAmanA 1 mA uttara 73 nAmanA vanA chUTa che 3 'kacchasAgare' 427 nAmaneTa 4 tathA sAgara nAbhanaTa 5 'rayae' 201ta nAmanA chUTa mA ThUTa sanya sthAnamA 334 nAmathI prasiddha 7.6 'sIyAe' sItAnahIno sUrya kUTa cha. 4yais 'sIyoetti' sevA 54 che se pakSamA 'sItA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam tadarthaH, nAmaikadeze nAmnograhaNAt tatra sItAnadI devIkUTamiti paramArthaH, ca samuccaye7, 'puNNabhadde' pUrNabhadra-pUrNabhadranAmakasya vyantarAdhipasya kUTaM pUrNabhadrakUTam 8, 'harissahe ceva boddhavve' harissahaM caitra boddhavyam, harissaha nAmna uttarazreNipatividyutkumArendrasya kUTaM harissahakUTam ca samuccaye, eva zabdo'vadhAraNe boddhavyaM - jJeyam9, atha navakUTasthAnaM nirUpayitumAha'kahi NaM bhaMte !' kva khalu bhadanta ! ityAdi-praznasUtramuttAnArthakam uttarasUtre-goyamA ! gautama ! 'maMdarassa' mandarasya-etanAmakasya 'pavvayassa' parvatasya 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena-uttarapUrvadigantarAle IzAnakoNe 'mAlavaMtassa' mAlyavataH 'kUDassa' kUTasya, 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena niRtikoNe 'ettha' atra 'Na' khalu 'siddhAyayaNe' siddhayatanaM 'kUDe kUTaM 'paNNatta' prajJaptam tat kimpramANaM kIdRzaM cetyapekSAyAmAha-'paMca joyaNaceti' aisI chAyA hotI hai ataH sItA kUTa aisA usakA artha hotAhai kAraNa ki nAmaikadeza ke grahaNa se samagra nAmakA grahaNa ho jAtA hai isa pakSa meM sItAnadI devIkUTa aisA artha ho jAtA hai 7 / 'puNNabhadde' pUrNabhadra, pUrNabhadra nAmakA vyantarAdhipati devakA kUTa pUrNabhadra kUTa hai 8, 'harissahe cevaboddhavve' harissaha nAmakA uttara zreNi kA adhipati vidyatkumArendra kA kUTa harissaha kUTa hai aisA jAnanA 9, __aba nava kUToM ke sthAnoM kA nirUpaNa karate hue sUtrakAra kahate haiM-'kahiNaM bhaMte ! mAlavaMte vakhArapavvae' he bhagavan mAlyavanta vakSaskAra parvata meM 'siddhAyayaNa kUDe NAmaM kUDe paNNatte' siddhAyatana kUTa nAmakA kUTa kahAM para kahA hai ? isI prazna ke uttara meM prabhu zrI gautama ko kahate hai 'goyamA !' he gautama ! 'maMdarassa' maMdara nAma ke 'pavvayassa' parvata ke 'uttarapurasthimeNaM' IzAna koNa meM 'mAla. vaMtassa' mAlyavAn 'kUDassa' kUTakA 'dAhiNa paccatthimeNaM' naiRtya koNa meM 'estha' yahAM para 'NaM' nizcita 'siddhAyayaNe' siddhAyatana 'kUDe' kUTa 'paNNattaM' kahA gayA hai reti evI chAyA thAya che. tethI sItA kuTa evo teno artha thAya che. kAraNa ke-nAmika dezanA grahaNathI saMpUrNa nAmanuM grahaNa thaI jAya che. e pakSamAM sItA nadI devI kUTa mevA artha / jaya cha 7, 'puNNabhadde' 5 bhadra vyanta2.dhipatipane dUTa pUrA bhadra 8 . 8; 'harissahe ceva boddhavve' siha nAmanA uttara zreNInA adhipati vidhutmaarendrane phUTa harissaha phUTa che. tema samajavuM 9. ve na ThUTonA sthAnAnu ni3555 42tAM sUtrA2 4 che.-'kahiNaM bhaMte ! mAlavaMtavakkhArapavvae' 3 sAvana mAsyanta kSa412 5vatamA 'siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' siddhAyatana nAmane kUTa kayAM AveluM che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe hai-'goyamA ! 3 gautama ! 'maMdarassa' ma 12 nmn| 'pavvayassa' 5 tana 'uttarapurasthimeNaM' zAna zubhA 'mAlavaMtassa' mAsyavAn 'kUDassa' ThUTanA 'dAhiNapaccatthimeNa' naiRtyahizAmAM ettha' mahIyA 'Na' nizcayathA 'siddhAyayaNe' siddhAyatana 'kUDe' dU 'paNNattaM' 43 cha. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jambUdvIpaprajJaptisUtre sayAI' pazcayojanazatAnItyAdi-paJcazatayojanAni 'uddhaM' Urvam 'utteja uccatvena 'avasiTuM' avaziSTaM-mUlaviSkambhAdikam 'taM ceva' tadeva-gandhamAdanasiddhAyatanakUToktamevamUla viSkambhAdikamatrApi vaktavyam kimparyantam ? ityAha-'jAva rAyahANa' yAvad rAjadhAnI varNakaparyantam-ayamAzaya:-siddhAyatanakUTavaNake sAmAnyataH kUTavarNakasUtraM vizeSataH siddhAyatanavarNakasUtraM cetadadvayamapi vaktavyam tatra siddhAyatanakUTe rAjadhAnIsUtraM na yujyate'to rAjadhAnIsUtraM vihAya tadadhastanasUtraM vaktavyamiti, atra yAvacchabdo na saGgrAhakaH kintvavadhimAtrasUcakaH, atha lAghavArthamatidezasUtramAha-evaM mAlavaMtassa' evaM mAlyavataH ityAdi-evamittham-siddhAyatanakUTavat mAlyavataH-mAlyavannAmakasya 'kUDassa' kUTasya 'uttarakurukUDassa' usa kUTa kA kyA pramANa hai evaM vaha kUTa kaisA hai isa apekSA nivRtyartha sUtrakAra kahate haiM-'paMca joyaNasayAI' pAMca so yojana kA 'uddhaM uccatteNaM' upara ke bhAga meM UMcA hai 'avasiDe' zeSa kathana arthAt mUla viSkaMbhAdi kA kathana ceva' gaMdhamAdana evaM siddhAyatana kUTa ke jaisAhI kahA hai| vaha kathana kahAMtaka samAna hai ? isake lie kahate haiM 'jAva rAyahANI' yAvat rAjadhAnI arthAt rAjadhAnI kA varNana paryanta vaha kathana grahaNa krleveN| . isa kathana kA bhAva yaha hai ki siddhAyatana kUTa ke varNana meM sAmAnya se kaTa varNana sUtra evaM vizeSatayA siddhAyatana kA varNana sUtra ye donoM kahanA cAhie usa kathana meM siddhAyatana kUTa ke varNana meM rAjadhAnI sabaMdhI sUtra nahIM kahanA cAhie ataH rAjadhAnI ke kathana ko choDakara usake nIce kA varNana paraka sUtra khleveN| yahAM para yAvat zabda saMgrahArtha meM nahIM hai apitu avadhimAtra sUcaka hai| aba saMkSepa karane ke uddeza se atideza sUtra kahate haiM-'evaM mAlavaMtassa' siddhAyatana kUTa ke kathanAnusAra mAlyavAn nAmaka 'kUDassa' kUTakA 'uttarakurU | e kaTanuM zuM pramANa che? ane e kUTa kevo che? e apekSAnI nivRtti nimitte sUtrA2 4 cha.-'paMcajoyaNasayAI' paaNyse| yena a 'uddhaM uccattaNaM' 652nI ta25 y| cha. 'avasiTu' mAnu 4thana arthAt bhUdA vi04 vigere 4thana 'taM ceva' mAna mata sidvAyatana chUTanI ramA 4 che. jAva rAyahANI' yAvat 2|yaaniinaa varNana yanta te kathana grahaNa karI levuM. A kathanane bhAva e che ke-siddhAyatana phUTanA varNanamAM sAmAnya rIte kuTanuM varNana karanAra sUtra ane vizeSa rIte siddhAyatananuM varNana karanAra sUtra e banne kahevA joIe. e kathamAM siddhAyatana phUTanA varNanamAM rAjadhAnI saMbaMdhI sUtra kahevAnuM nathI. tethI rAjadhAnInA kathanane tyAga karIne tenI nIcenuM varNana paraka sUtra kahI levuM. ahIMyAM yAvat zabda saMprahArthamAM nathI. paraMtu avadhimAtra sUcaka che. Dave sa25 42pAnA uddezathI matideza sUtra 43 cha.-'evaM mAlava tassa' siddhAyatana Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sa. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam tarakurukUTasya uttarakurudevakaTasya' 'kacchassa' kachasya-kacchavijayAdhipakUTasya AyAmaveSkambhAdikaM vaktavyam, ityupariSTAdadhyAhAryam, athaitAni kiM parasparaM sthAnAdinA tulyAnevA'nulyAnItyapekSAyAmAha-'ee cattAri' etAni catvAri' ityAdi-etAni-anantaroktAne catvAri-siddhAyatanAdIni 'kUDA' kUTAni parasparaM 'disAhi' digbhiH-IzAnAdividigakSaNAbhiH 'pamANehiM pramANaiH-AyAmAdibhirmAnaiH tulyAni 'neyavvA' netavyAni-bodhapathaM piNIyAni bodhyAni, ayamAzayaH-prathamaM siddhAyatanakUTaM 1, meroruttarasyAM dizi sthitam, tastaddizi dvitIyaM mAlyavaskUTaM 2 tatastasyAmeva dizi tRtIyamuttarakurukUTaM 3, tato'. puSyAM dizi caturtha kacchakUTam 4, etAni catvAryapi kUTAni vidigvartIni mAnato 'hemavatkUTatulyAni iti / eSu kaTeSu kiM nAmakA devAH ? ityAi-'kUDasarisanAmayA devA' kUTasadRza-nAmakAH devAH-yathA kUTAnAM nAmAni tathA devAnAmapi, paramatra kUDassa' uttara kuru deva kUTa kA 'kacchassa' kacchavijayAdhipati ke kUTakA AyAma viSkaMbhAdika khleveN| _ye saba kUTa ke sthAnAdi samAna hai ? yA asamAna hai ? isa zaMkA ki nivattike lie sUtrakAra kahate haiM 'ee cattAri kUDA' ye pUrvokta cAra kUTa Apasa meM 'disAhi' IzAnAdi dizAoM ke 'pamANehiM' pramANa se arthAt AyAmAdi pramANa se samAna 'NeyavyA' jaanlenaa| __isa kathana kA bhAva yaha hai ki-pahalA siddhAyatana kUTa meru kI uttara dizA meM sthita haiM 1, usa ke pIche usI dizAmeM dUsarA mAlyavAn kUTa kahA hai 2, tadanantara usI dizAmeM tIsarA uttarakuru kUTa AtA hai 3, pazcAt usI dizAmeM cauthA kaccha nAmakA kUTa AtA hai 4, yaha cAroM kUTa vidizAmeM sthita hai evaM ina sabakA mAna himavAn kUTa ke samAna hai| ina kuToM meM kauna nAma dhArI deva vasate hai vaha kahate haiM-'kUDasarisanAmayA devA' kUTa ke nAma sarIkhe nAma dhArI deva TanA 4thana pramANe mAjhyavAn nAbhanA 'kUDassa' TUTanA 'uttarakurukUDassa' utta2 23 deva dUTanA 'kaccharasa' 427 vinyAdhipatinA TUTanA mAyAma vi04AvA . A badhA kUTanA sthAnAdi eka sarakhA che? ke asamAna che? e zaMkAnA samAdhaan nibhitte sUtrA2 4 cha 'ee cattArikUDA' 20 pUrvAhata yAra chUTa 52252mA 'disA hiM' zAnadahazAsAnA 'pamANehiM' pramAthI arthAta mAyAmA prabhAthI 4 s2|| 'NeyavvA' sabha se - A kathanane bhAva e che ke-pahele siddhAyatana kUTa merUnI uttara dizAmAM rahela che 1 tenA pachI eja dizAmAM bIje mAlyavAna kUTa kahela che 2, te pachI eja dizAmAM trIje uttarakura phUTa Avela che 3, te pachI eja dizAmAM ethe kaccha nAmane phUTa Ave che. che, e cAre phUTa vidizAmAM rahela che. e badhAnuM mApa himAvAna kUTanA sarakhuM che A dUTomA 4 // nAma hai| se cheta sUtrA2 43 .-'kUDasarisanAmayA devA' dUTanA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jambUdvIpaprAptisUtre 'yAvatsaMbhavaM vidhi prApti' riti nyAyAt siddhAyatanakUTAtirikteSu triSu kUTeSu mAlyavadAdiSu kUTasadRzanAmakA devA iti bodhyam, siddhAyatanakUTetu siddhAyatanaM na tu devaH, anyathA 'cha sayarikaDesu tahAcUlAcauvaNatarusu jinnbhvnnaa| bhaNiyA jaMbuddIve sadevayA sesa tthaannesu||1||' etacchAyA-paT sapratikUTeSu tathA cUlAH caturvanataruSu jinabhavanAni / bhaNitAni jambUdvIpe sadevakAni zeSasthAneSu // 1 // iti vacane na virodha: syAt / tasmAttatra siddhAnAmAyatana merAstIti nizcitam / atha zeSakUTasvarUpamAha-'kahi NaM' kva khaluityAdi--praznasUtraM vyaktam, uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'kacchakUDassa' kacchakUTasya vahAM vasate haiM arthAt jaisA kUTakA nAma hai vaisAhI una una kUTAdhiSThita devakA nAma hai| paraMtu yahAM para 'yAvat saMbhava vidhi kI prApti' isa nyAya se siddhAyatana kUTa se bhinna tIna kUToM meM arthAt mAlyavadAdi meM kUTa ke sadRza nAmavAle deva haiM aisA samajhaleveM / paraMtu siddhAyatana kUTameM siddhAyatana hai deva nahIM haiM anyathA 'chasayari kaTesu tahA cUlA cauvaNa tarusu jinnbhvnnaa| bhaNiyA jaMbuddIve sadevayA sesaThANesu // 1 // saDasaTha kUToM meM tathA cUlA, cAra vana taruoM meM jina bhavana kahe hai zeSa sthAnoM jaMbUdvIpa meM deva sahita kaheM hai, isa vacana meM virodha nahIM AtA haiN| ataH siddhAyatana kUTa meM siddhoM kA AvAsahI hai yaha nizcita hotA hai aba zeSa kUToM ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM'kahi NaM bhaMte ! he bhagavan kahAMpara 'mAlavaMte sAgarakaDe NAma' mAlyavanta sAgarakaTa nAmakA 'kUDe paNNatte' kUTa kahA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'kaccha kUDassa' cothA kacchakUDa ke 'uttarapurasthi nAma sarakhA nAmavALA deva tyAM vase che. arthAt jevuM kUTanuM nAma che. evAja nAmavALA te te kUTAdhiSThita deva che. paraMtu ahIMyAM yAvatsabhava vidhinI prApti e nyAyathI judA traNa kUTamAM arthAt mAlyavadAdimAM kUTanA sarakhA nAmavALA deva che. tema samajI levuM paraMtu siddhAyatana phUTamAM siddhAyatana deva nathI. nahIMtara 'chasayari kUTesu tahA cUlA cauNatarusu jiNabhavaNA / bhaNiyA jaMbuddIve sadevayA sesaThANesu // 1 // jaMbudvIpamAM saDasaTha phUTomAM tathA cUlA, cAra vana tarUomAM jInabhavane kahelA che. bAkInA sthAne deva sahita kahyA che. A vacanamAM virodha AvatuM nathI. tethI siddhAyatana phUTamAM siddhone AvAsa ja che. e vAta nizcita thAya che. ve mADInA chUTAnA 2135nu ni3555 42vAmAM Ave hai.-'kahiNaM bhaMte ! 'mApana 45i in 'mAlavate sAgarakUDe NAma' bhAsyavAn sAgara chUTa nAmana'kUDe paNNatte' kUTa se cha? sA praznanA uttaramA prabhuzrI he cha-'goyamA ! gautama ! 'kacchakUDassa' yA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 24 uttarakurunAmAdinirUpaNam caturthasya 'utta(purasthimegaM' uttarapaurastyena-uttarapUrvasyAm IzAnakoNe 'rayayakUDassa' rajata kUTasya 'dakkhiNeNa' dakSiNena dakSiNasyAM dizi 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu 'sAgarakUDe sAgarakUTaM 'gAma' nAma 'kUDe' kUTaM 'paNNattaM' prajJaptam, tasya mAnamAha-'paMca joyaNasayAI paJca yojanazatAni-paJcazatayojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'avasiDeM' avaziSTaM-zeSam mUlaviSkambhAdikam 'taM ceva tadeva-gandhamAdanAbhidhavakSaskAraparvatavat, atra devImAha-'mubhogAdevI' subhogAdevI-adholokavAsinI dikUkumArI, asyA rAjadhAnImAha'rAyahANI' rAjadhAnI . 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena-uttarapUrvasyAm-IzAnakoNe, atha rajatakUTe devImAi-'rayayakUDe' rajatakUTe-SaSThe, 'bhogamAliNI' bhogamAlinI dikkumArI devI, asyA rAjadhAnImAha-'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena-IzAnakoNe, evaM SaTkUTAnyuktAni atha saptamAdi navamAntakUTAni nirUpayitumAha-'avasihA kUDA' avaziSTAni kUTAni sItAkUTAdoni trINi 'uttaradAhiNeNaM' usaradakSiNena-uttaradakSiNasyAmanetanyAni-bodhapathaM- neyAni bodhyAni, ayamAzayaH-pUrvasmAtpUrvasmAt kUTAt uttarottaraM kUTameNaM' IzAma koNa meM 'rayayakUDassa' rajatakUTa kI 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizA meM 'ettha' yahAM para 'NaM' nizcaya se 'sAgarakUDe NAma' sAgarakUTa nAmakA 'kUDe paNNatte' kUTa kahA hai / 'paMca joyaNasayAI' pAMcaso yojana kA 'uddhaM uccatteNaM' UMcA hai| "avasiDhe' zeSa mUla viSkaMbhAdi kathana 'taM ceva' gaMdhamAdana vakSaskAra parvata ke jaisA hI kahA haiN| 'subhogAdevI' adholoka meM vasanevAlI dikkumArI subhogA yahAM kI devI hai| __ aba sAgara kUTa kI rAjadhAnI kA kathana karate haiM-'rAyahANI uttarapurathimeNaM yahA~ kI rAjadhAnI IzAna koNameM kahI hai| isa prakAra cha kUToM kA kathana kiyA haiN| aba sAtaveM kUTa se lekara navave kUTa kA kathana karate haiM-'avasiTTA kUDA avaziSTa sItAdi tIna kUTa 'uttaradahiNeNaM' uttara dakSiNameM smjhleveN| isa kathana kA bhAva yaha hai ki-pahale pahale kUToM se pIche pIchekA kUTa uttara 27 phUTanI 'uttara purathimeNaM' zAna dizAmA 'rayaya kUDarasa' 24 TanI 'dakkhiNeNaM' dRkSi zamAM 'ettha' mahIyAM 'Na' nizcaya 'sAgara kUDe NAma' sAra chUTa nAbhana 'kUDe paNNatte' chUTa 49 cha 'paMca joyaNasayAI' pAMyasA yogAna 'uddhaM uccatteNe' yA cha 'avasiTra' mATInA bhUNa vivigere 4thana 'taM ceva' gadhamAna vakSa42 5tanA athana pramANe sa che. 'subhogA devI' maghaulImA sanArI bhArI sumogA mahInI hevI che. va sAga2 TanI yAnInu 4thana 42 che.-'rAyahANI uttarapura sthimeNaM' mahInI 204dhAnI IzAna keNamAM kahela che. A rIte cha kuTonuM kathana karavAmAM Avela che. va sAtamA jhUTathI 62 navamAMTa sudhInA Tonu thana 42 cha-'avasiddhA kUDA' mADInA sItA jhUTa 'uttaradAhiNeNaM' uttara dakSimA sama vA. A kathanane bhAva e che ke-pahelA pahelA phUTathI pachi-pachinA kUTo uttara dizAmAM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jambUdvIpaprajJaptisUtre muttarasyAmuttarasyAM dizi, yaccottarasyAmuttarasyAM sthitaM tasmAduttarasmAduttarasmAtkUTAt pUrvaM pUrva kUTaM dakSiNasyAM dakSiNasyAM dizi sthita miti, tAni trINyapi kUTAni sIta kUTAdIni 'ekkeNaM' ekena tulyena 'pamANeNaM' pramANena sthitAni sarveSAmapi himavatkUTa pramANatvAt // sU0 24|| atha pUrveSu navasu kUTeSu navamaM harissahakUTaM sahasrAGkamiti tat pRthagnirdeSTumAha mUlam - kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte haristahakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA ! puNNabhaddassa uttareNaM nIlavaMtassa dakkhiNeNaM ettha NaM harissahakuDe NAmaM kUDe paNNatte, egaM joyaNasahassaM uddhaM uccatteNaM jamagapamA NaM yavvaM, rAyahANI uttareNaM asaMkhejje dIve aNNaMmi jaMbuddIve dIve uttareNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM harissahassa devasta harissahA NAmaM rAyahANI paNNattA, caurAsIiM joyaNasahassAI AyAma vikakhaMbheNaM be joyaNasayasahassAIM paNNaTThi ca sahassAiM chacca chattIse joyaNasae parikkheveNaM, sesaM jahA camaracaMcAe rAyahANIe tahA pamA bhANiyantraM, mahiddhIe mahajjuIe, se keNaNaM bhaMte! evaM buccaimAlavate vakkhArapavvae 21, goyamA ! mAlavaMte NaM vakkhArapavvae tattha tattha dete tahi bahave sariyAgummA NomAliyAgummA jAva magadaMtiyA gummA, te NaM gummA dasavaNNaM kusumaM kusumeMti, je NaM taM mAlavaMtassa vakkhA yassa bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM vAyavidhuyaggasAlAmukkapuphapuMjopacArakaliyaM kareMti, mAlavaMte ya ittha deve mahiddhIe jAba palioenior parivasai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai, aduttaraM ca NaM jAva vicce ||suu0 25 // dizA meM kahA hai evaM jo uttara dizAmeM sthita hai usa uttara uttarakUTa se pahalA pahalAkUTa dakSiNa dizAmeM rahe huve haiM ve tInoM sItAdikUTa 'ekkeNaM' eka sarIkhe 'pamANeNaM' pramANa se sthita hai kAraNa ki saba kUToM kA pramANa himavatkUTa ke sadRza kahA gayA hai / ataH samAna pramANa vAle tInoM kUTa kahe haiM / sU. 24 // kahelA che. ane je uttara dizAmAM rahelA che e uttara uttara phUTathI pahelA pahelA kUTo dRkSiNa dizAbhAM raDelA che. yetro sItAhichUTa 'ekkeNaM' zreSTha saraNA ' pamANeNaM' prabhANuthI rahelA che. kAraNa ke badhA phUTanuM pramANa hiMmaphUTanA sarakhu kahevAmA Avela che. tethI sarakhA pramANuvALA traNe phUTA kahelA che. ! sU 24 5 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 25 harirasahakUTanirUpaNam __ chAyA-kya khala bhadanta ! mAlyavati harissahakUTaM nAmakUTaM prajJaptam ?, gautama ! pUrNabhadrasya uttareNa nIlavato dakSiNena atra khalu harissahakUTaM nAmakUTaM prajJaptam, eka yojanasahasram Urdhvamuccatvena yamakapramANena netavyam, rAjadhAnI uttareNa asaMkhyeyAn dvIpAn anyasmin jambUdvIpe dvIpe uttareNa dvAdaza yojanasahasrANi avagAhya atra khalu harissahasya devasya harissahA nAma rAjadhAnI prajJatA, caturazIti yojanasahasrANi AyAmaviSkambheNa dve yojanazatasahastre SaT paSTi ca sahasrANi padaM ca patriMzAti yojanazatAni parikSepeNa zeSaM yathA camaracaJcAyA rAjadhAnyAstathA pramANaM bhaNitavyam, mahaddhiko mahAdyutikaH, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-mAlyavAn vakSaskAraparvataH 2?, gautama ! mAlyavati khalu vakSaskArapavate tatra tatra deze tatra tatra bahavaH sarikAgulmAH navamAlikAgulmAH yAvad magadantikAgulmAH, te khalu gulmA: dazArddhavarNa kusumaM kusumayanti, ye khalu taM mAlyavato vakSaskAraparvatasya bahusamaramaNIyaM bhUmi. bhAgaM vAtavidhutAgrazAlAmuktapuSpapuJjopacArakalitaM kurvanti, mAlyavAMzcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate, aduttaram (atha) ca khalu yAvat nityH||suu0 25 // ____TIkA-'kahi NaM bhaMte !' kva khalu bhadanta' ityAdi-va-kutra khalu bhadanta ! 'mAlavaMte' mAlyavati-mAlyavanAmake vakSaskAraparvate 'harissahakUDe' harissaha kUTaM 'NAma' nAma 'kUDe' kUTa 'paNNatte' prajJaptam 1, iti praznasyottara bhagavAnAha-'goyamA !" gautama ! 'puNNabhahassa' pUrNabhadrasya--anantarasUtroktasya tannAmakakUTasya 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH parvatasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNasyAM dizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'harissahakUDe' harissahakUTaM 'NAma' nAma 'kUDe' kUTaM 'paNNattaM' prajJaptam, tat kiM pramANam ? 'kahi NaM bhaMte ! mAlate harissahakUDe' ityAdi TIkArtha-'kahi NaM bhaMte ! mAlavaMte' he bhagavan kahAMpara mAlyavAn nAmaka vakSaskAra parvata meM 'harissahakUDe' harissaha kUTa 'NAmaM kUDe' nAmakA kUTa 'paNNatte' kahA hai ? isa praznake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyamA! he gautama ! puNNa bhahassa' pUrva sUtra meM kahA huA pUrNabhadra kUTa kI 'uttareNaM' uttara dizAmeM 'NIla. vaMtassa' nIlavAna parvata kI 'dakSiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'eratha' yahAM para 'NaM' nizcayase 'haristaha kUDe' harissakUTa 'NAmaM kUDe' nAmakA kUTa 'paNNattA' kahA 'kahi NaM bhaMte ! bhAlavaM ne harissahakUDe' tyA 14-"kahi NaM bhaMte ! mAlavate' 3 rana 4yAM mA0 mAsyavAn na. 16.4Ara parvatamA 'harissaha kUDe' risa chUTa 'NAmaM kUDe' manA chUTa 'paNNatte usa cha / prshrn| ttaramA pradhuzrI 43 cha-'goyamA ! gautama ! 'puNNabhadassa' pUrva sUtramA 40 nadraTanI 'uttareNa' uttara awi NIla tassa' nAsavAn patanI dakkhiNeNaM' dakSiNa dizAmA 'ettha' mI yA 'ja' nizcayathA 'harissahakUDe' 722sa chUTa 'NAmaM kUDe' nAmanA Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jambUdvIpaprajJaptisUtre ityAha-'ega' eka 'joyaNasahassaM' yojanasahasram 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena avaziSTamAyAmaviSkambhAdikam 'jamagapamANeNaM' yamakapramANena-yamakanAmakaparvatapramANena 'NeyavvaM' netavyaM-bodhapayaM prApaNIyaM-bodhyam tathAhi-'addhAijjAi joyaNasayAI uvveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM' etacchAyA-arddhavatIyAni yojanazatAni udvedhena mUle eka yojanasahasram AyAmaviSkambheNa, vyAkhyA cAsya sugamA, ityAdi yamakaparvatapramANenAsyodvedhAdi bodhyama, asya harissahakUTasyAdhipateranya rAjadhAnIto dikpramANAdhairvizeSo rAjadhAnyAmiti tAM rAjadhAnIvaktukAma Aha-'rAyahANI' rAjadhAnI agre vakSyamANA haristahAbhidhAnA 'uttareNaM' uttareNa-uttarasyAM dizi, etadeva vizadayati-'asaMkhejje' asaMkhyeyAnsaMkhyAtumazakyAn 'dIve' dvIpAn asyAgretanena "avamAhya" ityanena sambandhaH, idamupalakSamtena "maMdarassa pabvayassa uttareNaM tiriyamasaMkhejjAi dIvasamuddAI vIIvaittA" idaM grAhyam, hai / 'egaM joyaNasahassaM' vaha eka hajAra yojana 'uddhaM' Upara kI ora 'uccatteNaM' UMcA hai| zeSa AyAma viSkaMbhAdika 'jamagapamANeNaM' jamaka nAma ke parvata ke AyAma viSkaMbha ke samAna 'Neyavya' jAna leveM / jo isa prakAra se hai-'advAhajjAI joyaNasayAI uvveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM DhAIso yojana kA usakA udvedha hai, mUla meM eka hajAra yojana isakA AyAma viSkaMbha kahA hai / ityAdi samagra kathana yamaka parvata ke kathanAnusAra samajha leveN| isa harissahakUTa keadhipati kI rAjadhAnI ke kathana meM anya rAjadhAnI se dikUpramANAdi se vizeSatA hai ataH usa rAjadhAnI kA kathana karate haiM-rAyahANI' isakI rAjadhAnI harissahA nAmakI 'uttareNaM' ittara dizA meM 'asaMkhejje' asaMkhyAta 'dIvo' dvIpoM ko 'avagAhana karake aisA Age sambandha AtA hai yaha dvIpa pada upalakSaNa hai ataH 'maMdassa pavayassa uttareNaM tiriyamasaMkhejjAiM dIva. samuhAI vIIvaittA' yaha pATha grahaNa hotA hai ? mandara parvata kI uttara dizA meM dUTa 'paNNatta' 4 cha. 'egaM joyaNasahassaM' se chUTa se 8M2 yA 'uddha' upanI sAnu 'uccatteNa' ye che. mAnu mAyAma qiuia vigere 'jamagapamANeNa' yama nAmanA - tanA pAyAbha minI sarabhu Nethavva' sabha9 . 2 mA prabhA che-'addhaHijjAI joyaNasayAI ujveheNaM mUle egaM joyaNasahasaM AyAmavikkhaMbheNa' pddhise| yAna re| tene udha che. vigere tamAma kathana yamaka parvatanA kathanAnusAra samajI levuM. rAjadhAnInA kathanamAM A harissaha kUTanA adhipatinI anya rAjadhAnIthI dik pramANAdithI vizeSapaNuM tathA se dhAnAnu 4thana 42vAmA mAcha.-'rAyahANI' sanI 24dhAnI riss| nAmanI 'uttareNa' uttara dizAmA 'asaMkhejje' masacyAta 'dIve' dIvAne ati zana se prabhArI mAga sa mAva cha. 2mA dI5 56 GAkSa che. tethI 'maMdarassa pavyaya Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 25 harissahakUTanirUpaNam 303 etacchAyA-'mandarasya parvatasya uttareNa tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya' iti etasya vyAkhyA spaSTA navaram vyativrajya-atikramya 'aNNaMmi' anyasmin 'jaMbuddIve' jambUdvIpe 'dIve' dvIpe 'uttareNaM uttareNa-utarasyAM dizi 'bArasa' dvAdaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi dvAdazasahasrayojanAnIti mukulitArthaH, 'ogAhittA' avagAhya-pravizya 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'harissahassa' harissahasya-etanAmakasya 'devassa' devasya-harissahakUTAdhipasya 'harissahA' harissahA 'NAma' nAma 'rAyahAgI' rAjadhAnI 'paNNattA' prajJaptA, tasyA mAnamAha-'caurAsIi catarAzIti 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'AyAmavikkhaMbhega' AyAmaviSkambheNa-dairdhya vistArAbhyAm 've' dve 'joyaNasayasahassAI' yojanazatasahasreyojanalakSe 'paNNArTi' paJcaSaSTi 'ca' ca 'sahassAI' sahasrANi-yojanasahasrANi 'chacca' SaT ca 'chattIse' patriMzAni-patriMzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa-paridhinA prajJapteti pUrveNa sambandhaH, 'sesa' zeSam-avaziSTam uccakhodvedhAdikam - 'jahA' yathA-yena prakAreNa 'camaracaMcAe' camaracazcAyA:-'rAyahANIe' rAjadhAnyAH camarendratirache asaMkhyAta dvIpa samudroM ko ullaMghana karake 'aNNaMmi' dUsare javuddIve' jaMdhu dvIpa nAma ke 'dIve' dvIpa meM 'uttareNaM' uttara dizA meM 'vArasa joyaNasahassAI' bAraha hajAra yojana 'ogAhittA' praveza karake 'etva' yahAM para 'Na' nizcaya se 'harissahassa devassa' harissaha nAma ke devakA 'harissahA NAmaM rAyahANI paNNattA' harissahA nAmakI rAjadhAnI kahI hai| aba isakA pramANa kahate haiM-'caurAsIiM joyaNasahassAI' corAsI hajAra yojana 'AyAma vikkhaMbheNaM' usakI laMbAI coDAI kahI hai| 'be joyaNasayasahassAI' do lAkha yojana'paNNaDiM ca sahassAI paiMsaTha hajAra 'chacca chattIse'chattIsa adhika 'joyaNasae' chaso yojana 'parikkheveNaM' IsakA parikSepa kahA hai / 'sesa' bAkikA samagra kathana arthAt uccatva udvedhAdika 'jahA' jaisA 'camaracaMcAe' camassa uttareNaM tiriyamasaMkhejjAI dIvasamudAI vIIvaittA' mA 54 a yAya che. bhan62 patanI uttara dizAmA timisa cyAta dvIpa samudrIna sAgIra 'aNNami' gIta 'jaMbUhove' dI5 nAmanA 'dIvedvIpamA uttareNa' uttara dizAmA 'bArasa joyaNamahassAI' mAra 12 yAna 'ogAhitto' praveza parIne 'ettha' zaDIyo 'Na' nizcayathA 'harissahassa devassa' harissara nAmanAvanI 'harissahA NAmaM rAyahANI paN gattA' riDI nAmanI ||dhaanii 4hesa che. va tenu prabhA matAvAmAM Ave che.-'caurAsII joyaNasarassAi' yAryAzI saMpara yo- 'AyAmavikkha bheNa' tenI mA pA DesI che. 'be joyaNasayasahassAi' 2 en5 yona 'paNNaddhiM ca sahassAI' pAMsara 'chacca chattIse' chatrIsa padhAre 'joyaNa sae' so yauna parikkheveNa' tenA parikSa5 43 cha. 'sesa' mAdInu samaya 4thana arthAt yA pAhi 'jahA' ra 'camaracaMcAe' yabha2 yA nAmAnI rAyahANIe' 204pAnAnu Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre rAjadhAnyAstamnAmnyAH 'tahA' tathA-tena prakAreNa 'pamANaM' pramANaM-prAsAdAdInAM mAnam 'bhANiyavvaM' bhaNitavyaM-vaktavyam, asyAM rAjadhAnyAM harissahAbhiyo devaH 'mAddhIe mahajjuie' mahardikaH mahAdyutikaH 'jAva' yAvat 'paliovamaTiie' parivasati yAvatpadasamrAhyANi padAni aSTamasUtrataH savyAkhyAni saGgrahItavyAni, yadyapIha jAva zabdo nAsti tathApi sUcakatayA mahardikAdipadenaiva tadboddhamucitatvena teSAM saGgraho bodhyaH / evaM harissaikUTastha nAmaviSayapraznottare sUcayati, tena tasyAnvarthanAmapraznasUtraM bodhyam tathAhi-"se keNadvezaM bhaMte ! evaM vuccai-harissahakUDe 2 ? goyamA ! harissahakUDe bahave uppalAI paumAI harissahakUDasamavaNAI jAva harissahe NAmaM deve ya ittha mahidIe jAva parivasai se teNaTeNaM jAva aduttaraM ca NaM goyamA ! jAva sAsae NAmadhejje" iti, etacchAyA-atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-harissahakUTaM 2 ? gautama ! harissahakUTe bahUni utpalAni padamAni harissahakUTasamaracaMcA nAmakI 'rAyahANIe' rAjadhAnI kA kahA hai 'tahA' vaisA hI 'pamANaM' prAsAdika kA mAna 'bhANiyavvaM' kaha lenA caahie| isa rAjadhAnI kA adhipati harissaha nAma kA deva hai, vaha 'mahaddhIe mahajjuie' mahARddhisaMpanna evaM mahAdyutivAlA hai 'jAva paliovamahiie' yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA nivAsa karatA hai| yahAM para yAvatpadase saMgrAhaka pada AThaveM sUtra se artha sahita grahaNa kara leveM / yadyapi yahAM para 'jAva' zabda nahIM hai to bhI maharddhikAdika pada se usako jAna lenA ucita hone se una padoM kA saMgraha samajha leveM / isa prakAra harissaha kaTa ke nAma viSayaka praznottara meM sUcita hai / ataH usakA anvartha nAma viSaya pATha samajha leveM / jo isa prakAra hai-'sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai harissahakUDe harissaha kUDe ? goyamA ! harissaha kUDe bahave uppalAI paumAI harissahakUTasamavaNyAiM jAva harissahe NAma deve ya ittha mahiddhIe jAva parivasaha se teNaTeNaM jAva aduttara ca NaM goyamA ! jAva sAsae nAmadhejje' iti he bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yaha harissaha nAma kA harissaha kUTa hai ? Dasa cha 'tahA' se prabhArI 'pamANa' prAsAdinu bhA5 'bhANiyavvaM' 4za na . // pAnImA risa nAmanA he che. te heva 'mahaddhIe mahajjuie' maDAdi sapanna tamA bhAtivAcha. 'jAva paliovamadviie' yAvat te va 4 5tyopamanI sthiti che te nivAsa kare che ahIMyAM yAtpadathI saMgraha thatA pade AThamAM sUtrathI artha sahita ThAga karI levAM je ke ahIMyAM "kAva' zabda Apela nathI te paNa mahaddhikAdi padathI tene samajI levuM yogya hovAthI te padono saMgraha samajI le. e rIte harissaha phUTa nAnAma viSayaka praznottaramAM sUcavela che. tethI tenA anvartha nAma saMbaMdhI pATha samajI sevA 2 mA pramANe che.-'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai harissaha kUDe harissahakUDe ? goyamA ! harissahakUDe bahave uppalAI paumAiM harissahakUDa samavaNNAI jAva harissahe NAmaM deva ya ittha mahiddhIe jAva parivasai se teNadveNaM jAva aduttara ca Na goyamA ! jAva sAsae nAma Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 25 harissahakUTanirUpaNam varNAni yAvad harissaho nAma devazcAtra mahaddhiko yAvat parivasati, tat tenArthena yAvad aduttaraM ca khalu gautama ! yAvat zAzvataM nAmadheyam" iti / etadvayAkhyA sugamA, athAsya vakSaskAraparvatasya nAmArtha pRcchati-'se keNaTeNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam uttarasUcakasUtre-goyamA !' he gautama ! 'mAlavaMte' mAlyavati-etanAmake 'Na' khalu 'vakkhArapavyae' vakSaskAraparvate 'tattha tattha tatra tatra-tasmiMstasmin 'dese deze-sthAne 'tahiM2' tatra 2-deza-deze-dezAvAntarapradeze 'bahave' bahavaH-aneke 'sariyAgummA' sarikAgulmAH --sarikA puSpalatA vizeSaH, tasyA gulmA:-stambAH, 'NomAliyA-gummA' navalikA zulmA:-nayamAlikA -puSpalatAtizeSastadgulmAH, 'jAva' yAvat -'magadaMtiyAgummA' magaintikAgulmA:-magadanti: kApuSpalatA vizeSastadgulmAH santIti zeSaH, 'te' te-pUrvoktAH 'Na' khalu 'gummA' gulmAH uttara meM prabhuzrI kahate haiM he gautama ! harissaha kUTa meM bahuta se utsala evaM bahata se padma harissaha kUTa ke samAna varNa vAle hai / yAvat harissaha nAmakA deva jo mahaddhikAdika vizeSaNa viziSTa hai vaha yahAM nivAsa karatA hai| isa kAraNa se isa kUTa kA nAma harissaha aisA huA hai| isase alAvA he gautama! yaha nAma zAzvata hai| aba isa vakSaskAra parvata ke nAmArtha viSayaka prazna karate haiM__'se keNaTeNaM mate ! evaM vuccaI' he bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki 'mAlavate vakkhArapavvae' yaha mAlyavanta nAmakA vakSaskAra parvata hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA !' he mautama ! mAlavaMte' mAlyavAn nAma ke 'NaM' nizcaya se 'vavakhArapavvae' vakSaskAra parvata meM 'tastha tattha usa 2 'dese pradeza meM arthAt sthAna meM 'tahiM tahiM sthAna ke eka bhAga me 'bahavo' aneka 'sariyAgummA' sarikA nAmaka puSpavallI vizeSa ke samUha 'NomAghejje' tisAvana dhyA rathI sema DevAmA mA cha, mA hurisa nAmanA harissaha phUTa che? uttaramAM prabhutrI kahe che ke-he gautama! harissaha kUTamAM ghaNuM utpale ane ghaNu po harisaha phUTanA sarakhA varNavALA che, yAvat harissaha nAmanA deva ke je mahaddhika vigere vizeSaNa vALA che. te tyAM nivAsa kare che. e kAraNathI A kUTanuM nAma harisaha evuM paDela che. te sivAya he gautama ! e nAma zAzvata nAma che. ve se vakSa2412 patana nAmArtha samadhI prazna 42 cha-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI' magavan // 12ythI ye 4vAmAM Ave che -'mAlavate vakkhArapavvae' / mAlyavaMta nAmane vakSaskAra parvata che? A praznanA uttaramAM zrI mahAra prabhu kahe che'goymaa ! gautama ! 'mAlava'te' mAjhyavAn nAmanA 'Na' nizcayathI 'vakkhArapavvae' pakSa 12 mA tattha tattha' te 'dese' hezamA arthAt sthAnamA 'tahiM tahi' sthAnanA 4 mA 'bahave' ane: 'sariyA gummA' saritA nAbhana 505 pakSI vizeSanA samUha Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'dasaddhavaNaM' dazArddhavarNa - paJcavarNa-kRSNanIlalohitahAridrazuklavarNamiti yAvat 'kusuma' kusumaM puSpaM 'kusumeMti' kusumayanti kusumaM janayanti, atra kusumazabdAjjani dhAtvarthe Nic 'je' ye 'NaM' khalu gulmAH taM - prasiddhaM bhUmibhAgamityagrimeNa sambandhaH, 'mAlavaMtassa' mAlyavataH - mAlyavannAmakasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'bahusamaramaNijjaM ' bahusamaramaNIyam - atyantasamatalamata eva ramaNIyaM manoharaM 'bhUmibhAgaM' bhUmibhAgaM 'vAyavidhuyaggasAlA mukkapupphapuMjovayArakaliyaM' vAtavidhutAgrazAlAmukta puSpapuJjopacArakalitaM - vAtena vAyunA vidhutAgrA - vidhutaM - kampitamagram - uparibhAgo yasyAH sA tathAbhUtA yA zAlA- zAkhA tayA mukto yaH puSpapuJjaH - puSpasamUhaH sa evopacAraH - zomAsAmagrI tena kalitaM yuktaM 'kareMti' karvanti tataH 'mAlavaMte' mAlyavAn mAlyaM - puSpamAlyaM puSpaM vA nityamastyasyeti mAlyavAna - mAlyavannAmakaH 'ya' ca ' ittha' atra -1 - asmin mAlyavati vakSaskAraparvate devaH - adhiSThAtA parivasatItyagretanena sambandhaH, sa ca kIdRza: ? ityAha- 'mahaddhie jAva palio maTThie' maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH - maharddhika ityArabhya palyopamasthitika iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakapadAnAmatra yAvatpadena saGgraho bodhyaH, sa ca sArtho'STamasUtrAdbodhyaH / tena tadyo liyA gummA' navamAlikA nAmakI puSpalatA vizeSa ke 'samUha jAva' yAvat 'maga' datiyA gummA' magadaMtikA nAmaka puSpalatA ke samUha haiM / 'teNaM gummA' ve samUha 'dasaddhavarNa' kRSNa nIla lohita hAridra evaM zukla aisA pAMca varNa vAle 'kusumaM kusumeM ti' puSpoM ko utpanna karate haiM / 'je NaM' jo vallI samUha 'mAlava' tassa' mAlyavAna nAmake 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata ke 'bahusamaramaNijja' atyanta samatala hone se ramaNIya 'bhUmibhAgaM' bhUmi bhAga ke vAyavidhuyaggasAlA mukkapuSphapuMjo vayArakaliyaM vAyu ke dvArA kaMpita agrabhAga vAlI zAkhAoM se gire hue puSpa samUha rUpI zobhA sAmagrI se yukta 'kareti' karate haiM / tathA 'mAlavaMte' mAlyavAna nAma kA deva ' ittha' yahAM para nivAsa karate haiM yaha sambandha Age kahA jAyagA vaha deva kaisA hai ? so kahate haiM - 'mahaddhIe jAba palio maTThiie' maharddhika se 'NomAliyA gummA' nava bhAvi nAmanI puSpalatA vizeSanA samUha 'jAva' yAvat 'mAga daMtiyA gummA' bhAga iti nAmanI puNyavatAnA samUha che. 'teNaM gummA' se samUha 'dasa ddhavaNaM' kRSNa, nIsa, sohita, haridra, bhane zubhsa sebha yAMya raMgavA 'kusumaM kusumeMti' yo utpanna 42 che. 'jeNaM' ne satA sabhUi 'mAlavaMtassa' bhAdayavAn nAbhanA 'vakkhArapavvayassa' vakSas42 parvatanA 'bahusamaramaNijjaM' atyaMta samarasa hovAthI ramaNIya sevA 'bhUmibhAgaM' bhUmibhAgane 'vAyavidhuyaggasAlA mukkapuSpa puM jovayArakaliya" pavanathI 45yamAna athalAgavANI sAmAyothI bharelA puNya samUha 3pI zolAthI yukta 'kareM ti' re che. tathA 'mAlava'te' bhAjhyavAn nAmanA deva ' ittha' tyA nivAsa 1re che se sambandha bhAgaNa uDevAmAM Avaze te deva devA he ? te che 'mahaddhA jAva palio maTTiie' bharddhi cAvatu eka patyeApamanI sthitivALA che. ahIMyAM mahaddhika padathI laI ne palyApamanI Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 25 harissahakUTanirUpaNam 307 gAdasAvapi mAlyavAnityucyate, tadevAha-'se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai sa tenArthana gautama evamucyate, saH-anantarokto mAlyavAn vakSaskAraparvataH tena-pUrvoktena arthenakAraNena evam-ittham ucyate-mAlyavAniti / 'aduttaraM ca NaM' aduttaram-atha ca khalu 'jAva Nicce' yAvad nityam-nitya iti paryantaH pATho bodhyH||suu025|| iha dvividhA videhAH pUrvAparabhedAbhyAm, tatra pUrvavidehAH meroH pUrvasyAM sItAkhyamahAnayA dakSiNottarabhAgAbhyAM dvidhA vibhaktAH, aparavidehAzca meroH pazcimAyAM sItAmahAnayA kRtadvibhAgAH evaM videhAnAM bhAgacatuSTayaM pradarzitam, adhunA'mISu vijayavakSaskArAdivyavasthA lAghavAya piNDArdhagatyA sUtrakAreNa darzayiSyamANayA rItyA durAvagamAH pratibhAnti vijayAdaya iti vistareNa prarUpyante, tatraikasmin bhAge mAlyavatprabhRti gajadantAkAravakSaskAraparvatasyAlekara palyopama kI sthiti paryanta ke usake vizeSaNa vAcaka padoM kA yAvatpada se saMgraha jAna leveM / vaha samagra pATha artha sahita AThaveM mUtra se samajha leveM / isa deva ke yoga se yaha parvata bhI mAlyavAn nAma se kahA jAtA hai vahI sUtra. kAra kahate haiM 'se teNaTeNaM goyamA evaM vuccai' isa kAraNa se he gautama ! yaha mAlyavAn parvata hai aisA kahA jAtA hai| 'aduttaraM ca gaM' isase alAvA bhI 'jAva Nicce yAvatU yaha mAlyavAna aisA nAma nitya hai| yahAM yAvat pada se nitya paryanta kA saMpUrNa pATha grahaNa kara leveM // 25 // yahAM pUrva evaM apara ke bheda se videha do kahA hai isameM pUrvavideha merukI pUrva dizA meM sItA mahA nadI ke dakSiNa tathA uttara bhAga se do bhAga meM alaga kiyA hai| aparavideha meru kI pazcima dizA meM sItA mahA nadI ke dvArA vibhakta hai| isa prakAra videha ke cAra bhAga dikhAyA hai| aba isameM vijayava. kSaskArAdi kI vyavasthA ko saMkSipta karane ke lie pIDArdha gati se sUtrakAra dvArA sthiti paryantanA tenA vizeSaNa vAcaka padane saMgraha yAvatpadathI samajI le. e saMpUrNa pATha artha sAthe AThamAM sUvathI samajI levuM. e devanA yegathI A parvata paNa mANyavAna nAmathI 4uvAya che. 'se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccaI' se 424thI gautama! mAmAtyavAn parvata cha, sama vAmAM Ave che. 'aduttaraM ca Na" te zivAya 555 'jAva Nicce' thAvat A mAlyavAnuM evuM nAma nitya che. ahIMyAM yAvatpadathI nitya paryantane saMpUrNa pATha grahaNa karI levo che sU. 25 | ahIMyAM pUrva ane aparanA bhedathI videha be kahyA che. temAM pUrva videha merUnI pUrva dizAmAM sItA mahA nadInA dakSiNa tathA uttara bhAgathI be bhAgamAM alaga karyA che. apara videha merUnI pazcima dizAmAM sItAmahA nadI dvArA alaga karAyela che. e rIte videhanA cAra bhAga batAvyA che. have temAM vijaya vakSaskAra dinI vyavasthAne saMkSipta karavA mATe paDAI gatithI sUtrakAra dvArA kahevAmAM AvanArI rItathI vijayAdi durbodha jevA pratIta thAya che. tethI vistAra pUrvaka tenuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. temAM eka Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra sanna eko vijayaH, tathA catvAraH Rjavo vakSaskAraparvatAstisro'ntanadhaH, etatsaptakasyA 'ntarANi, pratyantare ekaikavijayasattvena SaDU vijayAH, ete catvAro vakSaskAraparvatA ekaika madhyavartinadyA'ntaritA iti caturNA vakSaskAraparvatAnAM madhye tisro'ntana dya iti tadvayavasthA bodhya, tathA vanamukhamavadhIkRtyaiko vijaya iti prativibhAge'STau vijayAH siddhAH-catvAro vakSaskAragirayastisro'ntanadya ekaM dhanamukhamiti iyamatra tadvayavasthA-pUrvavideheSu mAlyavato gajadantaparvatasya pUrvasyAM sItAyA mahAnadyA uttarasyAmeko vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamo vakSaskAraparvataH, tataH pUrvasyAM dvitIyo vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamA'ntarnadI, evaM krameNa tRtIyo vijayo dvitIyo vakSaskAraparvatazcaturthoM vijayo dvitIyA'ntanadI paJcamo vijayastR. tIyo vakSaskAragiriH, paSTho vijayastRtIyA'ntanado, saptamo vijayazcaturthoM vakSaskAragirikahI jAne vAlI rIti se vijayAdi durbodhasA pratIta hotA hai| ataH vistAra pUrvaka isakA nirUpaNa karate haiM / usameM eka bhAga meM mAlyavadAdi gajadaMtAkAra vakSaskAra parvata ke najadIka eka vijaya kahA hai / tathA cAra Rju vakSaskAra parvata tIna antarnadiyAM ina sAtoM ke antara, pratyantara meM eka eka vijaya hone se cha bijaya ho jAte haiM / ye cAra vakSaskAra parvata eka eka madhyavartinI mdI se aMtarita hai, isa prakAra cAra vakSaskAra parvata ke bIca meM tIna antarnadIyAM hotI hai, isa prakAra kI inakI vyavasthA smjheN| tathA pratyeka vanamukha meM eka praka vijaya kahA hai isa prakAra prati vibhAga meM ATha vijaya siddha hote haiM ? cAra vakSaskAra parvata tIna antadIyAM eka vanamukha isa prakAra usakI vyavasthA hotI hai-pUrvavideha meM mAlyavAn gajadanta parvata kI pUrva dizA meM tathA sItA mahAnadI kI uttara dizA meM eka eka vijaya hotA hai / usase pUrva meM pahalA vakSaskAra parvata AtA hai| usake pUrva meM dUsarA vijaya, usase pUrva meM pahalI antarnadI, isa prakAra ke krama se tIsarA vijaya tathA dUsarA vakSaskAra parvata, cothA vijaya tathA dUsarI bhAgamAM mAlyavadAdi gajadantAkAra vakSaskAra parvatanI najIka eka vijaye kahela che. tathA cAra 4jI vakSaskAra parvata traNa antanadI e sAtenA aMtara, pratyuttaramAM eka eka vijaya hevAthI cha vijaya thaI jAya che A cAra vakSaskAra parvata eka eka madhyamAM Avela nadIthI antaravALA che, A rIte cAra vakSasakAra parvatanI vacamAM traNa antarnAdI thAya che. A rItanI vyavasthA samajavI. tethI dareka vananA mukha pradezamAM eka eka vijaya kahela che. A rIte dareka vibhAgamAM ATha vijaye siddha thAya che. 1 cAra vakSaskAra pata, traNa antarnAdIye, eka vanamukha A rIte tenI vyavasthA hoya che pUrva videhamAM mAlyavAna gajadanta parvatanI pUrva dizAmAM tathA sItA mahA nadInI uttara dizAmAM eka eka vijaya hoya che. tenAthI pUrvamAM pahele vakSaskAra parvata Ave che. tenI pUrvamAM bIju vijaya, tenAthI pUrvamAM pahelI antarnAdI, A rItanA kamathI trIju vijaya tathA bIjo vakSaskAra parvata ceAtha vijaya tathA bIjI antarnAdI, pAMcamuM vijaya ane trIjo vakSaskAra parvata chaDuM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 309 raSTamo vijaya evaM jagatyAsanna vanasukhamiti, evaM sItAmahAnadyA dakSiNasyAmapi saumanasagajadantagireH pUrvasyAmaya meva vijayAdi vyavasthAkramaH, tathA sItAmahAnadyA uttarasyAmapi gandhamAdanasya pazcimAyAM vijayAdi sthApanAkramo bodhyaH / atha pradakSiNakrameNa vijayAdi nirUpaNe'yameva prathamaiti, prathamavibhAgamukhe kacchavijayanirUpayiSurAha mUlama-kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijae paNNatte ? goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayasta dakSiNegaM cittakUDassa vakkhArapavayassa paJcasthimeNaM mAlavaM. tasta vakvArapAyassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe paliyaMkasaMThANasaMThie gaMgA-siMdhuhiM mahANaIhiM veyaddheNa ya pavvaeNaM chanbhAgapavibhatte solasa joyaNasahassAiM paMca ya bANaue joyaNasae doNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhaMbheNaMti kacchassa NaM vijayasta bahumajhadesabhAe ettha NaM veyaddhe NAmaM pavvae paNNatte, je NaM kacchavijayaM duhA vibhayamANe 2 ciTai, taM jahA-dAhiNaddhakacchaM 1 ca uttaraddhakacchaM ceti, kahiNaM bhaMte! aMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche NAmaM vijae paNNatte ?, gothamA! veyaddhassa pavayasta dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa pacatthimeNaM mAlatassa vakvArapavayasta purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddove dIve mahAantarnadI, pAMca vijaya evaM tIsarA vakSaskAra parvata, chaTThA vijaya tathA tIsarI antarnadI, sAtavAM vijaya tathA cauthA vakSaskAra parvata, AThavAM vijaya eka jagatI ke najadIka kA vanakha IsI prakAra sotA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM bhI saumanasa tathA majadanta parvata ke pUrva meM yahI vijayAdi vyavasthA kA krama hai tathA sItA mahAnadI ke uttara meM nayA gandhamAdana ke pazcima meM bhI vijagadi kI sthApanA kA krama samajha leve| vijA ane trIjI anadI, sAtamuM vija tathA ceze vakSaskAra parvata, AThamuM vijaya, ane eka jagatInI najIkanuM vana kha e rI sItA mahA nadInI uttaramAM tathA gandhamAdananI pazcimamAM paNa vijyAdinI sthApanAne kema samajI le. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jambUdvIpaprajJaptisUtra videhe vAse dAhiNaddhakacche NAmaM vijae pANatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDIvitthiNe aTTha joyaNasahassAI doNi ya egasattare joyaNasae ekaM ca egUNavIsai bhAgaM joyaNasta AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhaMbhegaM paliyaMkasaMThANasaMThie, dAhiNaddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, taM jahA kittimehiM ceva akittime hiM cena, dAhiNadvakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA! tesiNaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva sampadukkhAgamaMtaM kareMti / ___ kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche vijae veyaddhe NAma pavvae ?, goyamA dAhiNaddhakacchavijayassa uttareNaM uttaraddhakacchassa dAhiNeNaM cittakUDassa paJcasthimeNaM mAlavaMtasta vakkhArapavvayasta puratthi meNaM etthaNaM kacche vijae veyaddhe NAmaM pAe paNNatte, taM jahA pAINapaDINAyae udINadAhiNavitthiNe duhA vakkhArapavae puDhe purathimillAe koDIe jAva dohiM vi puTTe bharahaveyaddhasarisae NavaraM do gAhAo jIvA dhaNupaTuM ca NaM kAyavvaM vijayavikkhaMbhasarise AyAmeNaM, vikkhaMbho uccattaM uvveho taheva ca vijAhara AbhiyogaseDhIo taheva, NavaraM paNapaNaM 2 vijjAharaNagarAvAsA paNNattA,AbhiyogaseDhIe uttarillAo seDhIo sIyAe IsANassa sesAo sakassatti, kuDA-siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI4 veyaddha5 puNNa 6 timisaguhA 7 kaccha 8 vesamaNe 9 vA veyaddhe hoMti kUDAiM // 1 // kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatte ?, goyamA ! veyaddhassa phavayassa uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavayassa dAhiNeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa pacatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve jAva sijhaMti, taheva NeyavvaM savvaM / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacche vijae siMdhukuMDe NAmaM kuMDe paNNatte ?, goyamA ! Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 311 mAlavaMtasta vakkhArapavyayassa purathimeNaM usabhakUDassa paJcatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraDakacchavijae siMdhu kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, sarTi joyaNANi AyAmavikkhaMbheNaM jAva bhavaNaM aTro rAyahANI ya NeyavvA, bharahasiMdhu kuMDasarisaM savvaM NeyavvaM jAva tassa NaM siMdhukuMDassa dAhijilleNaM toraNeNaM siMdhumahANaI pavUDhA samANI uttara kacchavijayaM ejjemAgI2 sattahiM salilAsahassehiM ApUremANI2 ahe timi. saguhAe veyaddhapavayaM dAlayittA dAhiNakacchavijayaM ejjemANI 2 codasahiM salilApsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahANaI samappei, siMdhu mahANaI pavahe ya mUle ya bharahasiMdhusarisA pamANeNaM jAva dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA / kahiNaM bhaMte! uttaraddhakacchavijae usabhakUDe NAmaM pavae paNNatte ?, goyamA ! siMdhukuMDassa purathimeNaM gaMgAkuMDassa paJcatthimeNaM NIlavaMtasta vAsaharapavvayasta dAhiNille NitaMbe ettha Na uttaraddhakacchavijae usahakUDe NAmaM pavae paNNatte, aTTa joyaNAiM uddhaM uccatteNaM taM ceva pamANaM jAva rAyahANI se NavaraM uttareNaM bhANiyavvA / kahi NaM bhaMte ! uttaraddhakacche vijae gaMgAkuMDe NAmaM kuMDe pagNatte ?. goyamA ! cittakUDassa vakkhArapavayasta paJcatthimeNaM usahakUDassa pavvayassa purasthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe ettha NaM uttaraddhakacche gaMgAkuMDe NAmaM kuMDe paNNatte sahi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM taheva jahA siMdhU jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittA / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai kacche vijae kacche vijae ?, goyamA ! kacche vijae veyaddhasta pavvayasta dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe paJcatthimeNaM dAhiNaddhakacchavijayassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM khemANAmaM rAyahANI paNNattA viNIyA rAyahANIsarisA bhANiyavvA, tatthaNaM khemAe rAyahANIe kacche NAmaM rAyA samuppajai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharahoyatraNaM bhANiyavvaM nikkhamaNavajjaM sesaM satvaM bhANiyatvaM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jambUdvIpaprajJaptisUtre jAna bhuMjae mANussae suhe kaccha NAsadhejje ya kacche ityadeve mahiDIe jAva paliovamaTThiIe parisara se eeNa gomA ! evaM buccai kacche vijae kacche vijae jAva Nicce ||suu0 26 // " chAyA-ka khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvoghe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! sItAyA mahAnadyA uttareNa nIlavato varSaparvatasya dakSiNena citrakUTasya vakSaskAparvatasya pazcimena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khala jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapraticInavistIrNaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH gaGgA-sindhubhyAM mahAnadIbhyAM vaitADhacena ca parvatena SaD mAgapravibhaktaH SoDaza yojanasahasrANi paJca ca dvinavatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmena dve yojanasahasre dve ca trayodazottare yojanazate kiJcidvizeSAne viSkambheNeti ! kacchasya khalu vinayasya bahumadhyadeza bhAge atra khalu vaitADhyo nAma parvataH prajJaptaH, yaH khalu kacchaM vijayaM dvidhA vibhajamAnaH 2 tiSThati, tadyathA- -dakSiNArddha kacchamuttarArddha kacchaM ceti, kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitAnyasya parvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena mAlyaaat aardar paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcIna pratIcInavistIrNaH aSTa yojanasahasrANi dve ca ekasaptate yojanazate ekaM ca ekonaviMzatibhAgaM yojanasya AyAmena dve yojanasahasre dve ca trayodazottare yojanazate kiJcidvizeSone viSkambheNa palyaGka - saMsthAnasaMsthitaH, dakSiNArDakacchasya khalu bhadanta ! vijayasya kIdRzaka AkAra bhAvapratyavatAraH prajJaptaH 1, gautama ! bahusamaramaNIya bhUmibhAgaH prajJaptaH, tadyathA - yAvat kRtrimaizcaiva akRtrimaizcaiva / dakSiNArddhakacche khalu bhadanta ! vijaye manujAnAM kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, gautama ! teSAM khala manujAnAM SaDvidhaM saMhananaM yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvide varSe kacche vijaye vaitADhyo nAma parvataH ?, gautama ! dakSiNArddha kaccha vijayasya uttareNa uttarArddhakacchasya dakSiNena citrakUTasya pazcimena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu kacche vijaye vaitADhyo nAma parvataH prajJaptaH, tadyathA- prAcInapratIcinA''yataH udIcIdakSiNavistIrNaH dvidhA vakSaskAraparvatau spRSTaH- paurastyayA koTyA yAvad dvAbhyAmapi spRSTaH bharatavaitADhyasadRzakaH navaraM dve bAhe jIvA dhanuSpRSThaM ca na kartavyam, vijayaviSkambhasadRzaH AyAmena, viSkambha uccatvamudvedhastathaiva ca vidyAdharAbhiyogyazreNyau tathaiva navaraM paJcapaJcAzaduravidyAdhara nagarAvAsAH prajJaptAH, AbhiyogyazreNyAM attarAhyaH zreNayaH sItAyAH IzAnasya zeSAH zakrasyeti, kUTAni - siddhaM 1 kacchaM 2 khaNDaka 3 mANi 4 vaitADhya 5 pUrNa 6 tamisraguddA 7 kacchaM 8 vaizravaNaM 9 vA vaitA Dhaye bhavanti kUTAni |1| kA khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam videhe varSe uttarakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitADhayasya parvatasya uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena atra khalu jambUdvIpe dvIpe yAvat sidhyanti, tathaiva netavyaM sarvam, kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe uttarakacche vijaye sindhukuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, gautama! mAlyavato vakSaskAraparvatasya paurastyena RSabhakUTasya pazcimena nILavato varSadharaparvatasya dAkSi NAtye nitambe atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe uttarArddhakacchavijaye sindhukuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, SaSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa yAvad bhavanam arthoM rAjadhAnI ca netavyA, bharatakuNDasadRzaM sarva netavyam, yAvat tasya khalu sindhukuNDasya dAkSiNAtyena toraNena sindhu. mahAnadI pravyUDhA satI uttarArddhakacchavijayam iyatI 2 saptabhiH salilAsahaH ApUryamANA 2 adhastamisraguhAyAH vaitADhayaparvataM dArayikhA dakSiNakacchavijacaM iryatI 2 caturdazabhiH salilAsahauH samagrA dakSiNena sItAM mahAnadI samApnoti, sindhu mahAnadI pravahe ca mUle ca bharatasindhusadRzI pramANena yAvad dvAbhyAM vanaSaNDAbhyAM smprikssiptaa| kva khalu bhadanta ! uttarArddhakacchavijaye RSabhakUTo nAma parvataH prajJaptaH ?, gautama ! sindhukuNDasya paurastyena gaGgAkuNDasya pazcimena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe atra khalu uttarArddhakacchavijaye RSabhakUTo nAma parvataH prajJaptaH, aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena tadeva pramANaM yAvad rAjadhAnI sA navaram uttareNa bhaNitavyA / kva khalu bhadanta ! uttarakacche vijaye gaGgAkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, gautama ! citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena RSabhakUTasya parvatasya paurasyena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe atra khalu uttarArddhakacche gaGgAkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, SaSTiM yojanAni AyAmaviSkambheNa tathaiva yathA sindhuH yAvad vanaSaNDena ca samparikSiptA / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-kaccho vijayaH kaccho vijayaH?, gautama ! kacche vijaye vaitADhayasya parvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa gaGgAyA mahAnadyAH pazcimena sindhvA mahAnadyAH paurastyena dakSiNAddhakacchavijayasya bahumadhyadezabhAge, atra khalu kSemA nAma rAjadhAnI prajJaptA vinItA rAja. dhAnI sadRzI bhaNitavyA, tatra khalu kSemAyAM rAjadhAnyAM; kaccho nAma rAjA samutpadyate, mahAhimavat0 yAvat sarva bharatasAdhanaM bhaNitavyam niSkramaNavarje zeSa sarva bhaNitavyaM yAvad bhukte mAnuSyakAni sukhAni, kacchanAmadheyazca kaccho'tra devo maharddhiko yAvat palyopamasthitika parivasati, sa etenArthena gautama ! evamucyate-kaccho vijayaH kaccho vijayaH yAvat nityaH ||suu026|| ___ aba pradakSiNA ke krama se vijayAdi ke nirUpaNa meM yahI pahalA hai, isa hetu se prathama vibhAgamukha se kacchAvijaya kA nirUpaNa karane kI icchA se sUtrakAra have pradakSiNanA kamathI vijyAdinA nirUpaNamAM Aja pahele che, e hetuthI pahelAM FRIbhumayI 427 (4yanu ni3544 42vAnI chAyI sUtrA2 sUtra 49 che-'kahiNaM ja0 40 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jambUdvIpaprati TIkA- 'kahi NaM bhaMte / ' ityAdi - 'kahi NaM bhaMte !" kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddI ve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'kacche' kaccha H 'NArma' nAma 'vijae' vijaya: - cakravarti vijetavya - bhUvibhAgarUpaH 'paNNatte' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha - 'goyamA !" gautama ! 'sIyAe mahAIe' sItAyA mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa - uttaradizi, atra saptamyantAdena pUpratyayaH, evamagre'pi, tathA 'NIlavaMtassa' nIlavata: 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'dakkhiNaM' dakSiNena - dakSiNadizi tathA 'citta kUDasya' citrakUTasya - etannAmakasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'paccatthimeNaM' pazcimena - pazcimadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataHgajadantAkArasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAra parvatasya 'puratthimeNaM' paurastyena - pUrvadizi - 'ettha ' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'kacche NAmaM vijae' kaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJataH, sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha - 'uttaradAhiNAyae' uttara dakSiNAryataH- uttaradakSiNayordizorAyataH - dIrghaH, tathA 'pAiNapaDINasUtra kahate haiM - 'kahiNaM bhaMte ! ityAdi TIkArtha- 'kahi Na bhaMte ! jaMbUdIve dIve' he bhagavana jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa meM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha kSetra meM 'kacche NAmaM' kaccha nAmakA 'vijae' vijaya cakravarti ke dvArA jitane yogya bhUmibhAgarUpa 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara me prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! he gautama! 'sIyAe mahANaIe' sItA mahAnadI ke 'uttareNaM' uttara dizA meM tathA 'NIlavatassa' nIlavAn 'vAsaharapavvayassa' varSadhara parvata ke 'dakkhiNeNaM' dakSiNa dizA meM tathA 'cittakUDassa' citrakUTa nAmakA 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata kI 'paccatthimeNaM' pazcima dizA meM 'mAlavaMtassa' gajadantAkAra mAlyavAna 'vakkhAra pavvayassa' vakSaskAra parvata ke 'puratthimeNaM' pUrvadizA meM 'ettha NaM' yahAM para nizcaya se 'jaMbU dIve dIve' jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa se 'mahAvidehe vAse' mahAvideha kSetra meM 'kacche NAmaM vijae' kaccha nAmakA vijaya 'paNNatte' kahA hai / vaha vijaya kisa prakAra kA hai ? isa apekSA nivRtti ke lie kahate haiM- 'uttaradAhiNAyae' vaha bhaMte!' tyAhi artha - 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve' he bhagavan vRdvIpa nAmanA dvIbhAM 'mahAvidehe vAse' bhAvita kSetramA 'kacche NAma' 424 nAmanu 'vijaya' vinaya yeDavati dvArA tavAne yogya bhUbhilAga 35 'paNNatte' 'Desa che ? yA praznanA uttarAM prabhuzrI he che'goyamA ! ' he gautama! 'sIyAe mahANaIe' sItA bhaDDA nahInI 'uttareNaM' uttara dizAmAM tathA 'NIlavaMtassa' nItavAn 'vAsaharapavvayassa' varSadhara parvartanI 'dakkhiNeNaM' dRkSizuddizAbhAM tathA 'cittakUDassa' citrachUTa nAmanA 'vakkhArapavvayassa' vakSas52 parvatanI 'paccatthimeNaM' pUrva dvizAbhAM 'etthaNaM' bhaDIyo nizcaya 'ja'buddIve dIve' yUdvIpa nAmanA dvIpanA 'mahAvidehe vAse' mahAvidveDa kSetramAM 'kacche NAmaM vijae' 427 nAbhanu vinaya 'paNNatte' he che. te vibhaya devu che? te apekSAnI nivRtti bhATe ur3e he- 'uttaradAhiNAyae' te uttara dakSiNa dizAmA sAMbhu Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 315 vitthiNNe' prAcIna pratIcInavistIrNaH-pUrvapazcimayordizovistArayuktaH, tathA 'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthita:-paryaGkAkAreNa saMsthitaH, AyatacaturasratvAt, 'gaMgA-siMdhUhi' gaGgA-sindhubhyAm 'mahANaI hiM' mahAnadIbhyAm 'veyareNa ya' vaitADhanyena ca-vaitADhaya-nAmakena ca 'pavyaeNa' parvatena 'chabbhAgAvibhattaH' SaDbhAgapravibhaktaH-SabhirbhAgaiHpravibhaktaH-SaDdhA khaNDitaH evamanye'pi vijayA bhAvanIyAH, parantu sItAyA udIcInAH kacchAdayaH zItodAyA dAkSiNAtyAH pakSmAdayo gaGgA sindhubhyAM paDadhA vibhaktAH, sItAyA dAkSiNAtyA vacchAdayaH zItodAyA udIcInA vaprAdayo raktAraktavatIbhyAM SaDadhA vibhaktA iti uttaradakSiNAyateti vizadayati 'solasa' ityAdi 'solasa' SoDaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'paMca ya' pazca ca 'bANaue' dvinavatAni-dvinavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'joyaNassa' yojanasya 'doNNi ya' dvau ca 'egUNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgau 'AyAmeNaM' AyAmenauttara dakSiNa dizA meM laMbA hai 'pAINapaINavitthipaNe' pUrvapazcima dizA meM vistRta hai tathA 'paliyaMkasaMThANasaMThie' paryaGkAkAra se sthita hai, labA evaM caukoNa hone se / 'gaMgAsiMdhUhi' gaMgA evaM siMdhu nAmakI 'mahANaIhiM' mahAnadI se tathA 'veyaDreNa ya' vaitADhaya nAma ke 'pancaeNa' parvata se 'chambhAgapavibhatta' cha bhAga me vibhakta hotA hai| isI prakAra anya vijayoM ke saMbaMdha meM bhI samajha leveN| paraMtu sItA mahAnadI kI uttara dizA meM kacchAdi vijaya zItodA kI dakSiNa dizA ke pakSamAdi gaMgA evaM siMdhu mahAnadI ke dvArA cha prakAra se vibhakta hotA hai| sItA mahAnadI kI dakSiNa ora ke vacchAdi tathA zItodA kI uttara dizA meM vaprAdi rakta evaM raktavatI nadI ke dvArA cha prakAra se vibhakta hotA hai| ___ aba uttara dakSiNa kI dIrghatA ko spaSTa karate haiM-'solasajoyaNasahassAI' solaha hajAra yojana 'paMcaya vANaue' joyaNasae' pAMcaso virAnaveM arthAta 1659219 joyaNassa' eka yojana ke 'doNiya' do 'egUNavIsai bhAge' unnIsavAM cha. 'pAINapaINavitthiNNe' pUrva pazcima dizAmA vistRta cha. tathA 'paliyaMkasaMThANasaMThie' paya 442 zaita sthita hai. sAmu bhane yatu / vAthI 'gaMgAsiMdhUhi // bhane sidhu nAmanI 'mahoNaIhi' mahA nahIthI tathA 'veyaDDheNaya vaitAdaya nAmanA pavvaeNaM' tathA 'chammAgavibhatte' cha bhAgamA ma thAya che. mA04 Na mIna vinyAnA samayamA 5 samala levuM. paraMtu sItA mahAnadInI uttara dizAmAM kacchAdi vijaye zItAdAnI dakSiNa dizAnA pamAdi gaMgA ane siMdhu mahAnadI dvArA cha prakArathI alaga thAya che. sItA mahAnadInI dakSiNa taraphanA vachAdi tathA zItedAnI uttara dizAmAM vaprAdi rakta ane raktavatI nadI dvArA cha bhAgamAM alaga thAya che. have uttara dakSirAnI mA 58 4re cha-'solasa joyaNasaharasAI' so ra yo paMcaya bANa ue' paayse| mAsu 'joyagassa' me yAnA 'doNNiya' meM 'egUNavIsai Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dairyeNa, ihopapatti revam-yojana 32684 kalA 8 rUpAdvidehavistArAtsItAyAH zItodAyA vA nadyA vistAro paJcazatamita yojanalakSaNaH prApyate, yathoktamAnaM zeSasyA. labhyate, iha yayapi sItAyAH zItodAyA vA nadyAH samudrapravezasthAne eva paJcazatayojanapramANo vistAro'sti anyatra tu svalpaH svalpataro vistAro'sti, tathApi kacchAdivijayasamIpe taTadvayavartinau ramaNadezAvAdAya paJcazatayojanapramANo vistAro labhyata iti, kacchavijayasyottaradakSiNAyatakhavivaraNaM gatam, adhunA pUrvapazcimavistIrNatvaM viviyate-'do joyaNasahassAI' ityAdi-dve yojanasahasra 'doNi ya' dve ca 'terasuttare' trayodazottare-trayodazAdhike 'joyaNasae' yojanazate 'kiMcivisesUNe kizcidvizeSone-kizcinyUne 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa prajJapta iti, ihA'pyupapatti revam-iha mahAvideheSu devakuruttarakurumerubhadrazAlavanavakSaskAraparvatAntaranadIvanamukhAbhAga arthAt eka yojana ke unnIsiyA do bhAga / 'AyAmeNaM' laMbAI se hote hai| yahA~ isa prakAra se samajhanA cAhie-32684 yojana kalA 8 rUpa videha kSetra ke vistAra se sItA evaM sItodA nadI kA vistAra pAMcaso yojana ke pramANavAlA milatA hai| yathokta pramANa zeSa ke Adhe se prApta hotA hai, yahAM para yadyapi sItA athavA zItodA nadI ke samudra pravezasthAna meM hI pAMcaso yojana pramANa kA vistAra hai anyatra svalpa yA svalpatara vistAra hotA hai to bhI kacchAdi vijaya ke samIpa donoM taTavarti pradeza krIDAsthAna ko lekara pAMcaso yojana pramANa kA vistAra labhya ho jAtA hai, isa prakAra kaccha vijaya kA uttara dakSiNa meM laMbAI kA vivaraNa hotA hai|| aba pUrva pazcima ke vistAra kA nirUpaNa karate haiM-'do joyaNa sahassAI do hajAra 'doNi ya terasusare joyaNasae' doso teraha yojana se 'kiMci visesUNe' kucha kama 'vikkhaMbheNa' viSkaMbha se kahA hai| yahAM para bhI isa prakAra se jJAta bhAge' sAgasamA bhAga arthAta 4 yojanA 16 mAgaNIsayAM me mA 'AyAmeNa samAthAya . ahIMyAM A rIte samajavuM joIe 32684 jana kalA 8 rUpa videha kSetranA vistArathI sItA ane zItedA nadIne vistAra pAMcase jana pramANa maLe che. yakta prama Na zeSanA ardhAmAM maLe che. ahIMyAM je ke sItA agara zItedA nadInA samudra praveza mArgamAM ja pAMcase jana pramANane vistAra che, bIje svalpa agara sva5tara vistAra thAya che. te paNa kacachAdi vijayanI najIka beu taTavati pradeza kriIDA sthAnane laIne pAMcase jana pramANune vistAra prApta thaI jAya che. A rIte kaccha vijayanI uttara dakSiNamAM laMbAInuM varNana thAya che. - ve pUrva pazcimanA vistAranu ni35 42 cha.-'do joyaNasahassAI' me 'doNi ya terasuttare joyaNasae' mA te2 yo14 nayI "kiMci visesUNe' 444 45 'vikkhaMbheNaM' Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 317 tirikteSu sarveSu vijayAH santi, te ca pUrvapazcimayoH samavistArakAH, tatraikasmin dakSiNabhAge uttarabhAge vA vakSaskAraparvatA aSTau santi, ekaikasya vakSaskAraparvatasya-paJcazatayojanapramANa mAyAmaH, aSTAnAM vakSaskAragirINAmAyAmasaGkalanAyA catuHsahasrayojanAni bhavanti / tatrAntaranadyaH SaT santi, tAsu ekaisyA antaranadyA vistAraH paJcaviMzatyadhika yojanazatam, SaNNAmantaranadInAM vistArapramANasaMkhyAsaGkalanAyAM paJcAzadadhikAn saptazatI sampa. chate, vanamukhe ca dve staH, tatraikaikasya vanamukhasya vistAro dvAviMzatyadhikaikona triza. cchatAni 2922, dvayo vistAra-saMkhyAsaMkalanAyAM catuzcatvAriMzaduttarASTa paJcAzacchatAni 5844, meruvistAro dazasahasra yojanAni 10000, pUrvapazcimamadrazAlavanayorAyAmazcatuzcatvAriMzat sahasrANi 44000, sarvasaMkhyAsaMkalanAyA caturnavatyadhika paJcazatAdhika catuSpaSTihotA hai-mahAvideha kSetra meM devakuru evaM uttarakuru, meru bhadrazAlavana vakSaskAra parvatase antarita nadI vanamukha se bhinna sarvasthAna meM vijaya kahe haiN| ve pUrva pazcima meM samAna vistAra vAle haiN| usameM eka eka ke dakSiNa bhAga meM athavA uttara bhAga meM ATha vakSaskAra parvata hote haiN| eka eka vakSaskAra parvata kA pAMcaso yojana kA AyAma-laMbAI hai / AThoM parvatoM ke AyAma kA saMkalana karane se cAra hajAra yojana ho jAtA hai| usameM antanadiyAM chaha hotI hai, unameM eka eka antarnadI kA vistAra ke pramANa kI saMkhyA ko joDane se 750 sAtaso pacAsa ho jAtA haiN| vanamukha do hote haiM unameM eka eka vanamukhakA vistAra 2922 untIsasau bAvIsa hotA hai, donoM ke vistAra kI saMkhyA ko joDane se 5844 pAMca hajAra 2 AThaso cavAlIsa hotA hai / meru kA vistAra 10000 dasa hajAra yojana kA haiM pUrva pazcima ke bhadrazAlavana kA AyAma 44000 cucAlIsa hajAra yojana kA hotA hai / saba ko joDane se causaTha hajAra pAMcaso caurANave vikhaMbha kahela che. ahIMyA paNa A rIte jaNAya che. mahAvideha kSetramAM devakurU ane uttarakurU, merU, bhadra zAlavana vakSaskAra parvatathI aMtaravALuM, nadI vanamukhathI alaga badhA sthAnamAM vijaya kahyA che. te pUrva pazcimamAM sarakhA vistAravALA che. temAM ekanA dakSiNa bhAgamAM athavA uttarabhAgamAM ATha vakSaskAra parvata hoya che. eka eka vakSaskAra parvatane pAMcaso janane AyAma-laMbAI che. AThe parvatanI laMbAI meLavavAthI cAra hajAra yojana thaI jAya che. temAM antanadI hoya che. temAM eka eka antarnAdIne vistAranA pramANunI saMkhyA meLavavAthI 750 sAtaso pacAsa thaI jAya che. vanamukha be hoya che. temAM eka eka janasukhane vistAra 2922 ogaNa trIsase bAvIsa thAya che. beunA vistAranI saMkhyA meLavavAthI pAMca hajAra AThase cuMmAlIsa thAya che. merUne vistAra 10000 dasa hajAra janane che. pUrva pazcimanA bhadrazAlavanane AyAma-44000 cuMmALIsa hajAra ejanane Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jambUdvIpaprajJaptisUtre sahasrANi 64594, etatpramANaM jambUdvIpavistArAcchodhyate / tatazca zeSaM jAtam-35406 SaDuttaracatuHzatAdhika paJcatriMzatsahasrANi, ekaikasmin dakSiNe uttare vA bhAge SoDaza vijayAH santi, tataH poDazabhi rbhAge hRte 35406 16= 2213 labdhAni kiJcinyUnatrayodazAdhika dvAviMzati zatAni, trayodazasya yojanasya SoDazacaturdazabhAgarUpatvAt, etAvAneva ekaikasya vijayasya vistAro'sti / ayaM ca kacchavijayo bharatavad vaitADhayaparvatena dvidhA vibhakta iti dvidhAvibhAjakaM vaitADhayaM varNayitumAha- kacchassa NaM' ityAdi-kacchasya khalu 'vijayassa' vijayasya 'bahumajjha desabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu 'veyaddhe' vaitADhayaH 'NAma' nAma 'pavyae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, 'je NaM' yaH khalu 'kacchaM vijayaM' kacchaM vijayam 'duhA' dvidhA 'vibhayamANe 2' vibhajamAnaH 2 vibhaktaM kurvANaH 2 'ciTThai' tiSThati, vibhAgaprabhAramAha-'taM jahA' tadyathA-'dAhiNaddhakacchaM' dakSiNArddhakaccha 'ca' ca 'uttaraddhakacchaMceti' uttarArddhakacchaMceti kacchadvayaM vibhajamAno vaitADhayaparvatastiSThatIti 64594 yojana hai| yaha pramANa jaMbUdvIpa ke vistAra se zodhita kiyA jAtA hai| usameM se zeSa paiMtIsa hajAra cAraso cha 35406 yojana hotA hai| dakSiNa athavA uttara kI ora solaha vijaya hote haiN| usakA sola se bhAga karane para kucha kama bAvIsaso teraha prApta hote haiN| terahaveM yojana ke solahave yA caudahave bhAgarUpa hone se itanA hI eka eka vijaya kA vistAra hotA hai| yaha kacchavijaya bharata ke jaisA vaitADhaya parvata se do bhAga meM vibhakta huA hai ataH do bhAga meM vibhakta karane vAlA vaitADhaya parvata kA varNana karane ke uddezya se kahate haiM-'kacchassa NaM vijayassa' kaccha vijaya ke 'bahamajjhadesabhAe' ThIka madhyabhAga meM 'etthaNaM' yahAM para 'veyar3e NAmaM pavae paNNatta' vaitADhaya nAmakA parvata kahA hai| 'jeNe' joki 'kacchaM vijayaM kaccha vijaya ko 'dahA vibhayamANe2' dobhAga meM vibhakta karatA huA 'ciTThai' sthita hai| 'taM jahA' vibhakta che. e badhAne meLavavAthI 64594 cosaTha hajAra pAMcase corANu jana thAya che. A pramANu jaMbudvIpanA viratArathI zejita karavAmAM Ave che. temAMthI bAkInA 35406 pAMtrIsa hajAra cAraso cha rAjana thAya che. dakSiNa ane uttaranI tarapha soLa vijya hoya che. tene sethI bhAgavAthI kaMIka ochA 2213 bAvIsa se tera prApta thAya che. temAM jananA seLamAM agara caudamA bhAga rUpa hovAthI eTaleja eka eka vijayane vistAra hoya che. A kacacha vijaya bhAratanI jema vaitADhaya parvatathI be bhAgamAM vaheMcAyela che. tethI be bhAgamAM alaga karanAra vaitADhaya parvatanuM varNana karavAnA uddezathI sUtrakAra kahe che- 'kacchassa NaM vijayassa' 427 viyanA 'bahumajjhadesabhAe' sazasa2 madhya bhAgamA 'ettha NaM' mahIyAM 'veyaDUDhe NAmaM pavvae paNNatte' vaidaya nAbhana Desa cha. 'je NaM' 2 kacchaM vijaya' 427 vinayane 'duhA vibhayamANe 21 me mAsamA yIna 'cii' sthita che. 'taM jahA' mA 42vaan| prA2 mA prabhArI che. 'dAhiNaddhakacchaM ca' kSiA 427 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 319 pUrveNAnvayaH / ca zabdadvayamubhayoH kacchayoH samakakSatA sUcanArtham / dakSiNArddhakacchaH kutrAstIti pRcchannAha-'kahi NaM bhaMte' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'veyaddhassa' vaitADhayassa 'pavvayassa' parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyAe' sItAyAH-sItAbhidhAnAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi-'cittakUDassa' citrakUTasya-citrakUTanAmakasya 'vakkhArapavvassa' vakSaskAraparvatasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'ettha' atraatrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyata:-uttara-dakSiNayodizorAyataH-dIrghaH, 'pAINapaDINavitthipaNe' prAcInapratIcIna vistIrNa:-pUrvapazcimadizovistArayuktaH, 'aTTha' aSTa kA prakAra isa prakAra hai-'dAhiNaddhakacchaMca' dakSiNAIkaccha evaM 'uttaraddhakacchaMca' uttarArddha kaccha aise do kaccha ke vibhAga karane vAlA vaitADhaya parvata hai| 'kahiNaMbhaMte ! jaMbU ddIve dIve' he bhagavan ! jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa meM kahAM para 'mahAvi. dehevAse' mahAvideha kSetra meM 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dakSiNArdhakaccha nAma kA vijaya 'paNNaca' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM'goyamA !' he gautama ! 'veyaddhassa pavvayassa' vaitADhya parvata kI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizA meM 'sIyAe mahANaIe' sItA mahAnadI kI 'uttareNaM' uttara dizA meM 'cittakUDassa' citrakUTa nAma ke 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata ke 'paccatthimeNaM' pazcima dizA meM 'esthaNaM' yahAM para jaMbuddIve dIve' jaMbU dvIpa nAma ke dvIpa ke 'mahAM videhe vAse' mahAvideha kSetra meM 'dAhiNakacche NAmaM vijae' dakSiNAI kaccha nAma kA vijaya 'paNNatte' kahA hai / vaha 'uttara dAhiNAyae' uttara dakSiNa dizA meM laMbA hai / 'pAINapaDINavisthiNe' pUrva pazcima dizA meM vistAra vAlA hai 'aTThabhane 'uttaraddhakacchaM ca' uttarA 27 me zate the meM mArAmA 427 viyana sasasa 42nA2 vaitAdaya parvata cha. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve' he bhagavan dI5 nAmanA dvIpamA 4yAM sAgaNa 'mahAvidehe vAse' mahAvita kSetramA 'dAhiNaddhakacche NAmaM vijae' dRkSiA 427 nAmanu vizya 'paNNatte' hai.usa cha ? 20 prazna uttara bhAM mahAvIra prasuzrI 4. cha-'goyamA !' gautama ! 'veyaddhassa pavvayassa' vaitAya 5tanI 'dAhiNeNaM' kSiSya zima 'sIyAe mahANaIe' sItA mahAnahInI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'cittakUDassa' citra dUTa nAmanA 'vakkhArapavyayassa' 1342 5'tanI 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmA 'ettha NaM' maDIyA 'jabuddIve dIve' dI5 nAmanA dIpanA 'mahAvidehe vAse' bhavisa kSetramA 'dAhiNakacche NAmaM vijae' kSiA 427 nAmanu vinya 'paNNatte' 49 cha, te vinya Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jambUdvIpaprAptisUtre 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'doNNi' dve 'ya' ca egasattare' ekasaptati 'joyamasae' yojanazate 'ekkaM eka 'ca' ca 'egRNavIsa ibhAgaM' ekonaviMzatibhAgaM 'joyaNassa' yojanasya 'AyAmeNaM' AyAmena-dairyeNa 'do' dve 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'doNi' dve 'ya' ca 'terasuttare' trayodazottare-trayodazAdhike 'joyaNasae' yojanazate 'kiMcivisesaNe' kizci dvizeSone-kiJcinnyUne 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa, ityAyAma-viSkambhAbhyAM tayu. ktvA saMsthAnenAha-'paliyaMkasaMThANasaMThie' palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH-paryaGkAkAreNa saMsthitaH / athAsyAkArabhAvapratyavatAraM praznottarAmyAmAha-'dAhiNaddhakacchassa' ityAdi-dakSiNArddhakacchasya 'NaM' khalu 'vijayassa' vijayasya 'kerisae' kIdRzaka:-kIdRzaH 'AyArabhAvapaDoyAre' AkArabhAvapratyavatAraH-tatrA''kAra:-svarUpam bhAvA:-pRthivIvakSaskArAdayastadantargatAH padAjoyaNasahassAI' ATha hajAra yojana 'doNiya egasattare joyaNasae' do hajAra ekaso ikahattara yojana 'ekkaca' eka 'egUNavIsaibhAga unnIsavAM bhAga 'joya. Nassa' yojana kA 'AyAmeNaM' laMbAI se 'do joyaNasahassAI' do hajAra yojana 'doNNi' do 'terasuttare' teraha adhika 'joyaNasae' yojana zata arthAt doso teraha yojana se 'kiMci visesUNe' kucha kama 'vikkhaMbheNaM' vistAra se hai| isa prakAra AyAma viSkaMbha se varNana karake usakA saMsthAna kahate haiM-'pali yaMkasaMThANasaMThie' paryakAkAra se sthita hai|| aba isakA AkAra bhAva pratyavatAra praznottara dvArA kahate haiM-'dAhiNaddha kacchassa NaM' dakSiNArddhakaccha 'vijayassa' vijaya kA 'kerisae' kisa prakAra kA 'AyArabhAvapaDoyAre' AkAra bhAva pratyavatAra AkAra arthAt svarUpa bhAva mAne pRthivI vakSaskArAdi usake antargata padArtha sohI kahA hai pratyavatAra mAne prakaTI'uttara dAhiNAyae' uttara dakSiNa dizAmA sAmu cha. 'pAINapaINavitthiNNe' pUrva pazcima zAmA vistRta cha. 'aTu joyaNasahassAI' 2 / 4 612 yona 'doSNiya egasattare joyaNasae' meDalara meso te2 yona 'ekkaM ca' me4 yojanA 'egUNavIsaibhAgaM' mogazIsama mA 'joyaNassa' yogananA 'AyAmeNaM' mAthI 'do joyaNasahassAI' meM para yorana doNiya' se 'terasuttare' te2 'joyaNasae' yonzata arthAta se te2 yaunayA 'kici visesRNe' 44 4ma 'vikkhaMbheNaM' vistArathI che. ||sht mAyAma vijayI - 4rIna tanu sasthAna matAve cha.-'paliyaMka saMThANasaMThie' 55deg44||2thii sthita che. vetana mA2 mA pratyavatA2 praznottara daa|| 43 che. 'dAhiNaddhakacchassa . dakSiA 42chn| 'vijayassa' viyanu 'kerisae' yA prazna 'AyArabhAvapaDoyAre' AkAra bhAva pratyavatAra AkAra eTale svarUpa bhAva eTale pRthivI vakSaskArAdi tenA aMtagt pahAthI, pratyavatAra meTale praTI mA 'paNNatte' 4 cha ? // prazna uttaramA zrI Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 321 rthAH, tadyuktaH pratyavatAraH-prakaTIbhAvaH, 'paNNatte' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! asya dakSiNArddhakacchavijayasya 'bahusamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH atyanta samo'ta eva ramaNIyaH manoharaH 'bhUmibhAge' bhUmibhAgaH' 'paNNatte' prajJaptaH, tasya varNanaM sUcayitumAha'taM jahA' tadyathA 'jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva' yAvat kRtrimaizcaiva akRtrimaizcaiva atra yAvatpadena 'AliMgapukkherai vA' ityArabhya kRtrimaizcaivAkRtrimaizcaiva maNibhistRNaicopazobhita iti paryanto varNako grAhyaH, saca SaSThasUtrAdavagantavyaH, granthavistarabhayAdatra nopanyasyate / adhunA'tra vAstavyAnAM manuSyANAmAkArabhAvapratyavatAraM praznottarAbhyAmAha-'dAhiNakacche' ityAdidakSiNA kacche prAgukta svarUpe 'NaM' khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'vijae' vijaye 'manuyANaM' manujAnAM manuSyANAM 'kerisae' kIdRzakaH kIdRzaH 'AyArabhAvapaDoyAre' AkArabhAvapratyavatAra:tatrAkAraH svarUpam bhAvAH tadantargatAH saMhananAdayaH padArthAH tadubhayasahitaHpratyavatAraHprAdubhAva 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrImahAvIra prabhuzrI kahate haiM'goyamA' he gautama ! isa dakSiNArddha kaccha vijaya kA 'bahusamaramaNijjo' atyanta samahone se ramaNIya 'bhUmibhAge' bhUmibhAga 'paNNatte' kahA hai| usakA varNana mUcanArtha kahate haiM 'taM jahA' jo isa prakAra hai 'jAva kittimehi ceva akittimehiM ceva' yAvatU kRtrima athavA akRtrima yahAM yAvatpadase 'AliMga pukkhare ivA'-aliMgapuSkara ke kathana se prAraMbha kara ke kRtrima athavA akRtrima maNi evaM tRNoM se upazobhita isa kathana paryanta kA varNana karalenA cAhie vaha varNana chaThe sUtra se samajhaleveM graMtha ke vistAra bhaya se yahAM punaH pradarzita nahIM kiyA hai| ___aba dakSiNArddha kaccha meM nivAsa karanevAle manuSyoM ke AkArabhAva pratyavatAra praznottara dvArA kahate haiM-'dAhiNaddhakacche' ityAdi pUrvokta dakSiNArddhakaccha meM 'NaM bhaMte! he bhagavan 'vijae' vijaya meM 'maNuyANaM manuSyoM ke 'kerisae' kisa mahAvIra prabhuzrI 49 cha 'goyamA ! ' mautama ! ma kSiA 427 viyanA 'bahusamaramaNijje' satyata samahApAthI ramaNIya meva 'bhUmibhAge' bhUmimA 'paNNatte' . tenu na suuyn| 35 matAve che. 'taM jahA' 2 mA pramANe . 'jAva kittimehi ceva akittimehi ceva' yArat trima 440 matrima mahIyAM yAvat 54thI 'aaliNgpukkhrenA AliMga puSkaranA kathanathI AraMbha karIne katrima athavA akatrima maNiye ane tRNAthI zobhAyamAna A kathana paryantanuM saghaLuM varNana karI levuM te varNana chaThA sUtramAMthI samajI levuM. pustakanA vistArabhathathI ahIMyAM te punaH batAvela nathI. have dakSiNArdha kacchamAM vasanArA manuSyanA AkAra bhAva ane pratyavatAra praznottara dvArA pragaTa 42 cha.-'dAhiNaddhakacche' tyA prati kSiA 27bhA 'NaM bhaMte !' hai magan, 'vijae' viyamA 'maNuyANaM' manuSyAnA 'kerisae' vA nA 'AyArabhAvapar3o ja0 41 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jambUdvIpaprajJaptisUtre rbhAvaH 'paNNatte ?' prajJaptaH, iti prazne bhagavAnAha - 'goyamA !' gautama ! 'tesi' teSAM dakSiNArddha vijayotpannAnAM 'NaM' khalu 'maNuyANaM' manujAnAM 'chantrihe' SaD vidhaM 'saMghayaNe' saMhananam - asthisaMcayaH tat ' SaDvidhaM - vajraRSabhanArAca 1 RpamanArAca 2 nArAca 3 arddhanArAca 4 kIlikA 5 sevA 6 bhedAt 'jAva' yAvat-atra yAvatpadena 'chavvihe saMThANe paMcaghaNusayAI uddhaM uccetteNaM jahaNeNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM puvvakoDI AuyaM pAleti pAlettA appegaiyA nirayagAmI jAva appegaiyA sijjhati bujjhaMti muccaMti pariNivvAyaMti' iti saGgrAhyam etacchAyA-'Sar3avidhaM saMsthAnaM paJcadhanuH zatAni Urdhvamuccatvena jaghanyena antarmuhUrttam utkarSeNa pUrvakoTacAyuH pAyalanti pAlayitvA apyekake nirayagAminaH yAvat apyekake siddhyanti budhyante mucyante parinirvAnti' iti 'savvadukkhANamaMtaM' sarvadukkhAnAmantaM 'kareMti' kurvanti eSAM vyAkhyA prakAra kA AyArabhAva paDoyAre' AkArabhAva pratyavatAra AkAra mAne svarUpa bhAva -antargata bhAva arthAt saMhananAdi padArtha una donoM ke sAtha pratyavatAraprAdurbhAva 'paNNatte ?' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAn kahate haiM - 'goyamA ! ' he gautama! 'tesiM' usa dakSiNAI vijaya meM utpanna hue 'NaM maNuyANAM' manuSyoM ke 'chavi' chaha prakAra kA 'saMvayaNe' saMhanana arthAt asthisaMcaya - vaha chaprakAra vajraRSabhanArAca1, RSabhanArAca2, nArAca3, arddhanAraNaM 4, kIlikA 5, sevArtta 6, ke bhada se haiM 'jAva' yAvat yahAM yAvatpada se 'chavihe saMThANe paMca dhaNusayAI uddhaM uccatte NaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puJcakoDI AuyaM pArleti pAlettA appegaiyA nirayagAmI jAva appegaiyA sijjhati bujjhati muccati pariNigvAyaMti' ina padoM kA saMgraha huvA hai / isa kA artha isa prakAra hai- -cha prakAra kA saMsthAna hai, pAMcaso dhanuSa ke UMce hai, jaghanya se antarmuhUrta kI evaM utkRSTa se pUrvakoTi kI AyuvAle haiM. Ayu ke kSaya hone para kitaneka mokSagAmI hote haiM yAvat kitaneka siddha, buddha evaM mukta hote hue parinirvANa ko prApta kara ke 'savva duHkhANamaMta cAre AkAra bhAva ane pratyavatAra arthAt AkAra eTale svarUpa bhAva eTale a Mta ta lAva arthAt sAMDunanAhi padArtha pratyavatAra - prAdurbhAva 'paNNatte' 'hesa ? yA praznanA vAmAM prabhuzrI De - - ' goyamA !' he gautama! 'tesiM' the dakSiNArdha viSayamA utpanna dhayelA 'NaM maNuyANaM' bhanuSyonA 'chavvihe' 7 prahAranA 'saMghayaNe' saMhanana arthAt asthi saMyaya . te prahAra bhI pramANe che. - RSabhanArAya 1, RSalanArA 2, nArAya 3, ardhanArAya 4; sipa, sevArtA lehathI che. 'jAva' yAvat aDIMyAM yAvatyathI 'chavihe saMThANe paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteMNa jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvtrakoDI AuyaM pAleti pAlettA appegaiyA nirayagAmI jAva appegaIyA sijjhati, muccatti, pariNivvAyati' mA hone saMgraha thayela che. AnA artha A pramANe che.-cha prakAranA saMsthAna che. pAMcase dhanuSa jeTalA uMcA che. jaghanyathI antamuhUrtanI ane utkRSTathI pU` koTinu... AyuSya che. Ayune Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhema kacchavijayanirUpaNam 323 caikAdazasUtrAda bodhyA / evaM cAsya karmabhUmirUpatvaM nirNItam athAsya sImAkArI vaitADhayaparvataH kutrAstIti pRcchati-'kahi NaM' ityAdi kva khalu 'bhaMte ! bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'kacche' kacche 'vijae' vijaye 'veyaddhe' vaitAdayaH 'NAma' nAma 'pavvae !' parvataH ? prajJapta iti zeSaH, iti prazne bhagavAnAha'goyamA !' gautama ! 'dAhiNaddhakacchavijayassa' dakSiNArddhakacchavijayasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'cittakUDassa' citrakaTasya parvatasya 'paJcatthimeNa' pazcimena pazcimadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataH mAlyavanAnakasya 'vakkhArapavvayassA vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atra-patrAntare 'Na' khalu 'kacche vijae' kacche vijaye 'veyaddho NAma' kare ti samasta duHkhoM kA anta-pAra karate haiN| isa kI samagra vyAkhyA gyArahaveM sUtra se smjhleveN| isa prakAra isa kA karmabhUmirUpa nirUpita kiyA hai| aba sImAkArI vaitADhaya parvata kahAM para hai ? isa viSaya kI gautamasvAmI pRcchA karate haiM-'kahi NaM bhaMte !' he bhagavan kahAM para 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM 'mahAvidehe vAse' mahAvidehakSetra meM 'kacche vijae' kacchanAma kA vijaya meM 'veyaddha' vaitADhaya 'NAma' nAmakA 'pavvae' parvata kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhu kahate haiM-'goyamA ! he gautama 'dAhiNaddha kacchavijayassa' dakSiNAI kacchavijaya kI 'dAhiNeNaM dakSiNadizA meM 'cittakUDassa' citrakUTa parvata kI 'paccasthimeNaM' pazcimadizA meM 'mAlavaMtassa' mAlyavAn nAma ke 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAra parvata kI 'purasthimeNaM' pUrvadizA meM 'ettha' yahAM para 'NaM' nizcita 'kacche vijae' kacchavijaya meM 'veyaddho NAma pavvae' vaitADhaya nAma kA parvata 'paNNatte' kahA hai 'taM jahA' vaha parvata kaisA hai ? so kahate haiNkSaya thavAthI keTalAka mikSagAmI thAya che. yAvata keTalAka siddha, buddha, ane mukta thaIne pAnavAyu prAta 4rIna 'savva dukkhANamaMtaM kareM ti' sAmAna mata-pAra 42 che. AnI tamAma vyAkhyA agIyAramAM sUtramAMthI samajI levI. A rIte AmanuM kamabhUmi rUpa nirUpaNa karela che. have sImAkArI vaitADhaya parvata kayAM Avela che? A viSaya saMbaMdhI gautamasvAmI prazna 42 che.-'kahiNaM bhaMte !' bhagavan ! yo mAga 'jaMbuddIve dIve' mRddhI5 nAmanA dIpabhA 'mahAvidehe vAse' mahAviDa kSetramA 'kacche vijae' 427 nAmanAvinyamA 'veyaddhe' vaitAdaya 'NAma' nAmana 'pavvae' 51ta 4sa cha ? ____aa prazna uttaramA maDAvIra prabhuzrI 4. cha.-'goyamA !' 3 gautama ! 'dAhiNaddha kacchavijayassa' lagn'427 vizayanI 'dAhiNeNaM' dakSiNa 'cittakUDassa' (yaTa 56tanI "paccasthimeNaM' pazcima dizAmA 'mAlavaMtassa' mAjhyavAn nAmanA 'vakhArapavvayassa' 1324 / 2 5'tanI 'purathimegaM' pUrvama etthagaM' tyo bhA 'kacche vijae' 427 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. . ........ . jambUdvIpaprajJaptisUtre pavvae' vaitADhayo nAma parvataH 'paNNatte' prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA-kvacidetatpATho nAsti, sa ca kIdRzaH ? iti jijJAsAyAmAha-'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyata:-pUrvapazcimadizo dIrghaH 'udINadAhiNavisthiNNe' udIcInadakSiNavistIrNaH-uttaradakSiNadizo vistArayuktaH 'duhA' dvidhA 'vakkhArapavvae' vakSaskAraparvatau 'puDhe' spRSTaH spRSTavAn atra spRz dhAtoH kartarikta pratyayastena karmaNi dvitIyA, etadeva spaSTIkaroti 'purasthimillAe' paurastyayA pUrvadigbhavayA 'koDIe' koTayA-agrabhAgena 'jAva' yAvat yAvatpadena-'purathimillaM vakkhArapavvayaM paccathimillAe koDIe paccasthimillaM vakkhArapavvayaM' iti saGgrAhyam etacchAyA-'paurastyaM vakSaskAraparvata pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM vakSaskAraparvatam' iti, etadvayAkhyA sugamA, etAbhyAM (dohi vi) dvAbhyAmapi koTIbhyAM pUrvoktau paurastyapAzcAtyau citrakUTamAlyavanto vakSaskAraparvatau (puDhe) spRSTaH spRSTavAn evaM sa: (bharahaveyaddhasarisae) bharatavaitADhayasadRzakaH bharatavarSavartivaitADhayavat rajatamayatvAdrucakasaMsthAnasaMsthitatvAcca bodhyaH (NavaraM) navaraM-kevalam (do bAhAo) dve bAhe (jIvA) jIvA (dhaNupuTaM ca) dhanuppRSThaM caitadvastutrayaM (Na kAyavva) na 'pAINapaDINAyae' pUrva evaM pazcimadizA meM vaha laMbA hai| 'udINa dAhiNavitthiNNe' uttara evaM dakSiNa dizA meM vistAra yukta hai / 'duhA' donoM tarapha 'vakkhArapavvae' vakSaskAra parvata 'puTTho' spRSTaH spRSTa haiM' 'purathimillAe' pUrvadizasiMbaMdhI 'koDIe' koTI se 'jAba' yAvat 'purathimillaM vakkhArapavvayaM' pUrvadizA ke vakSaskAra parvata ko 'paccasthimillAe koDIe' pazcimadizA saMbaMdhI koTI se 'paccathimillaM bakkhArapavvayaM' pazcimadizA ke vakSaskAra parvata ko isa prakAra ye 'dohi vi' donoM koTI se pUrvapazcima ke citrakUTa evaM mAlyavanta vakSaskAra parvata 'puDhe' spRSTa hai| isa prakAra vaha 'bharaha veyaddhasarisae' bharata vaitADhaya ke samAna arthAt bharata varSasthita vaitADhaya ke sadRza-arthAt rajatamaya evaM rucaka saMsthAna meM saMsthita hone se samajhaleveM / 'NavaraM' kevala 'do vAhAo' do bAhA 'jIvA' vizyamA 'veyaddhe NAmaM pavvae' vaitAya nAbhana ta paNNatte' khasa cha. 'taM jahA ta 5vatA cha 1 me matAve che. 'pAINapaDINAyae' pUrva bhane pazcima dizAbhai aaimA cha. 'udINadAhiNavitthiNNe' uttara manakSiNa dizAmA vistAravANI che. 'duhA' bhanne ta23 'vakkhArapavvae' pakSA2 5'ta 'puDhe' 252 cha 'purathimillAe' pUrva hI saMdhI 'koDIe' thI 'jAva' yAvat 'purathimillaM vakkhArapavvayaM' pU zAnA 114 // 2 55 tana 'paJcathimillAe koDIe' pazcima dizA samAdhI TIthI 'paccathimillaM vakkhArapavvayaM pazcima hizAna pakSA2 5tana se rIte the 'dohivi' pUrva pazcima bhanna TithI arthAta yitraTa ma mAjhyavAn 1924 // 2 'tane 'puDhe' 250 cha. yA zate 'bharahaveyaddha sarisae' marata bhane vaitAdaya to sarameTale ratnamaya bhane 334 sthAnamA sasthita pAthI ma sama yu 'NavaraM' 31 do vAhAoM' me paas| 'jIvA' 71 'dhaNu Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 325 kartavyam-na varNanIyam tyAjyam avakrakSetravartitvAt lambabhAgazca na bharatavaitADha vyavadityAha(vijayavikkhaMbhasarise) vijayaviSkambhasadRzaH-vinayasya-kacchAdirUpasya yo viSkambhaHvistAraH kizcinyUnatrayodazAdhika dvAviMzatizatayojanarUpastena sadRza:-tulyaH (AyAmeNaM) AyAmena-dairyeNa ayambhAvaH-kacchAdivijayasya yo viSSambhabhAgaH so'sya vaitADhayasyAsya yAmabhAga iti, (vikkhaMbho) viSkambhaH-vistAraH (uccatta) uccatvam (ujveha) udvedhaHbhUmipravezazcaite (taheva) tathaiva-bharatavaitADhayavadeva bodhyAH , tatra-viSkambhaH paJcAzadyojanAtmakaH, uccatvaM paJcaviMzatiyojanarUpam udvedhazca-paJcaviMzatikrozalakSaNo bharatavaitADhayasya yathA (taheva) tathaiva asya vaitADhayasyApi, (ca) ca-puna: (vijjAharaAbhiogaseDhIo) vidyAdharA''bhiyogyazreNyau-vidyAdharANAmAbhiyogyAnAM ca zreNyo tatra-vidyAdharazreNyau prathamadazayojanAnantaraM (taheva) tathaiva bharatavarSavartivaitADhayavadeva bodhye (NavaraM) navaraM kevalama vizeSo'yam jIvA 'dhaNupuTuMca' dhanuSpRSTha ye tInoM 'Na kAyavvaM' na kahe avakrakSetravarti hone se pUrvokta tInoM avaktavya hai / isa kA dIrghabhAga bharata evaM vaitADhaya ke sadRza nahIM hai| 'vijayavikkhaMbhasarise' kacchAdi vijaya kA jo vistAra arthAt kucha kama bAvIsaso teraha 2213 yojana 225 usake samAna 'AyAmeNaM' dIrghatA se isa kathana kA bhAva yaha hai kI kacchAdi vijaya kA jo viSkambha bhAga hai vaha isa vaitADhaya kA AyAma bhAga arthAt dIrgha bhAga hai 'vikkhaMbho' viSkaMbha-vistAra 'uccattaM' uccatva 'uvveho' udvedha bhUmi ke antargata bhAga ye saba 'taheva' bharata evaM vaitADhaya ke samAnahI samajhaleveM, usameM viSkaMbha pacAsa yojanAtmaka evaM uccatva pacIsa yojanAtmaka evaM uddhedha pacIsa kozAtmaka bharata vaitADhaya kA jaisA kahA hai 'taheva' usI prakAra isa vaitADhaya parvata kA bhI samajhanA cAhie' 'ca' aura 'vijohara AbhiogaseDhIo' vidyAdhara evaM Abhiyogya devoM kI zreNI usI prakAra kahI hai arthAt vidyAdharoM kI zreNI prathama daza yojana ke puDheca' dhanuSTa mAtra 'Na kAyavvaM' na 4aa apakSetrAta pAthI pUrvAta 4DepAnA nathI. tana ail mAga bharata bhane vaitAdayanA 2vA nathI 'vijayavikkhaMbhasarise kacchAdi vijayane je vistAra arthAtu kaMika ocho bAvIsa se tera 2113 janarUpa tenI samAna 'AyAmega' mAthI che. 2 // 4thn| mApa se che -2 viyanAre vi04 mA che. te // vaitaadyne| mAyAma mA meTale samAja mA che. 'vikkhaMbhe vistAra 'uccattaM' yA 'uvveho' udveSa pati bhInanI mrn| lAma se madhu taheva' bharata ane vaitADhaya parvatanI sarakhA ja samajI levA. temAM viSka 50 pacAsa yojanAmaka ane uMcAI pacIsa janAtmaka tathA upa paccIsa kezAtmaka (pacIsa gAu jeTale) sarata vaitAdayana ra pramANe Desa cha. 'taheva' se prabhArI I vaitAdaya patana pay sabhana ya. 'ca' bhane 'vijjAharaAbhiogaseDhIo' vidyAdhara ane mAliyogya Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jambUdvIpaprajJaptisUtre (paNapaNNaM 2) paJcapaJcAzat 2 asya dakSiNazreNyAM paJcapaJcAzat uttarazreNyAmapi pazca pazcAzat (vijjAharaNagarAvAsA) vidyAdharanagarAvAsAH (paNNattA) prajJaptAH, bharatavarSavartivaitADhanyasya tu dakSiNazreNyAM paJcAzat uttarazreNyAM ca SaSTi vidyAdharanagarAvAsA iti tato bhedaH, evamAbhiyogyazreNyoH paJcapaJcAzat paJcapaJcAzavidyAdharanagarAvAsAH te cAbhiyogyazreNyau vidyAdharazreNibhyAm Urdhva dazayojanAnantaraM dakSiNottarabhedena dvestaH pratyekaM zreNau samA vidyA gharanagarAvAsAH, tA zreNayaH kasya kasyeti jijJAsAyAmAha-'AbhiyogaseDhIe' AbhiyogyazreNyAm 'sIAe' sItAyA mahAnadyAH 'uttarillAo' uttarAhyaH uttaradigbhavAH 'seDhIo' zreNyaH 'IsANassa' IzAnasya dvitIyakalpendrasya 'sesAbho' zeSAH avaziSTAH sItA mahA. nadIdakSiNasthAH zreNayaH 'sakassatti' zakrasya prathamakalpendrasya ayambhAvaH sItAyA uttaradizi ye vijayavaitAdayAsteSu yo dakSiNottaravartinya Abhiyogya pazcAt 'taheva' bharata varSavati vaitADhaya ke sadRza samajhaleveM 'NavaraM' kevala yahI vizeSatA hai 'paNapaNNaM' pacapana 'vijjAhara NagarAvAsA' vidyAdharoM ke nagarAvAsa isakI dakSiNa zreNI meM 55 evaM uttara zreNI meM bhI 55 vidyAdhara nagarAvAsa 'paNNattA' kahA hai bharatavarSavarti vaitADhaya parvata kA dakSiNa zreNI meM pracAsa evaM uttara zreNI meM 60 sATha vidyAdharoM ke nagarAvAsa kahA hai yahI bheda-bhinnatA hai| usI prakAra Abhiyogya zreNI se 55 pacapana yojana vidyAdharoM ke nagarAvAsa hai| ve abhiyogya zreNI vidyAdhara zreNI se upara daza yojanAnantara dakSiNottara ke bheda se do kahe haiM / pratyeka zreNI meM sarakheM vidyAdharoM ke nagarAvAsa hai |be zreNI kisakisakI kahI hai ? isa jijJAsA ke zamanArtha kahate haiM-'Abhioga se DhIe' Abhiyogya zreNI 'sIAe' sItA mahAnadI ke 'uttarillAo' uttara dizA devenI zreNI eja pramANe kahela che. arthAta vidyAdharonI zreNI pahelA dasa jana pachI 'taheva' 12 varSamA mAvesa vaitAdayanA samAna samajha se. 'Navara' me vizepatA cha hai 'paNapaNNaM' 55 5yAna 'vijjAharanagarAvAsA' vidhAyarIna nArAvAsa meTa ke AnI dakSiNa zreNImAM 55 ane uttara zreNImAM paNa 55 vidyAdharanA nagaravAse 'paNNattA' 4 // che. 12taSa pati vaitAdaya patanI kSiSya zreNImA payAsa bhane uttara zreNImAM 60 sAITha vidyAdharanA nagarAvAso kahelA che. eja AmAM judAI che. e ja rIte Abhi5 zreNIthI pa5 paMcAvana jana vidyAdharanA nagaravAse che. te Abhigya zreNI vidyAdhara zreNIthI upara daza jana pachI dakSiNettaranA bhedathI be kahela che dareka zreNImAM sarakhA vidyAdharenA nagarAvAse che. te zreNI kenI kenI kahela che? e jIjJAsaanaa nivRtti bhATe sUtrA2 4 cha. 'AbhiogaseDhIe' mAbhiyogya zreNImA 'sIAe' sItA mahAnahInA 'uttarillAo' uttara dizAnI 'seDhIo' zreSAye'IsANassa' zAnavanI 'sesAo' mInI sii| mahAnahInI kSiy Anii zreNI 'sakkassatti' zandranI usa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 327 zreNyastAHsarvAH saudharmendrasya, atra bahuvacanaM vijayavati sarvavaitADhayazreNyapekSayA bodhyam, athAtra kUTAni nAmato nirdizannAha-'kUDA' kUTAni yathA-'siddhe' siddhaM siddhAyatanakUTaM 1, taca pUrvadizi tataH paJcamadizi zepANyaSTAvapi kUTAni vaktavyAni yathA-'kacche' kacchadakSiNakacchArddhakUTaM dvitIyam 2, khaMDaga' khaNDIkaM-khaNDaprapAtaguhAkuTaM tRtIyam 3'mANI' mANi mANibhadrakUTam caturtham 4 nAmaikadezo nAmagrahaNAt 'veyaddha' vaitADhayakUTam paJcamam 5 'puNNa' pUrNa bhadrakUTaM SaSTham 6 'timisaguhA' tamisraguhA tamisraguhAkUTaM saptamam 7 'kacche' kacchaM-kacchakUTam aSTamam 8 'vesamaNe vA' vaizravaNakUTaM navamam 9 vA, etAni nava 'veyaddhe' vaitADhaye vaitADhayaparvate 'hoti' bhavanti 'kUDAI kUTAni // 1 // iti / ___ athottarakacchavijayaM pRcchati-'kahi NaM' kva khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' kI 'seDhIo' zreNI 'IsANasta' IzAna devakI 'sesAo' zeSa sItA mahA nadI kI dakSiNadizA kI zreNI 'sakasmatti' zakendra kI kahI hai| isa kathanakA bhAva isa prakAra hai-sItA mahA nado kI uttaradizA meM jo vijaya vaitADhaya hai, usameM jo dakSiNottara digvati Abhiyogya aNIyAM hai, saba saudharmendra kI kahI hai| yahAM para bahu vacana kA prayoga vijayavarti sarva vaitADhaya zreNiyoM kI apekSA se hai| aba nAmanirdezapUrvaka kUToM kA kathana karate haiM-"kUDA' kUTeM yathA 'siddhe siddhAyatana kUTa1, vaha pUrva dizAmeM haiM usakI pazcima dizAmeM zeSa AThoM kUTa kahanA caahie| kathA 'kacche' kaccha-dakSiNakacchArddhakUTa yaha dUsarA kUTa hai2, 'khaMDaga' khaMDakaprapAtaguhAkUTa nAmakA tIsarA kUTa hai 3, 'mANI' mANibhadrakUTa nAmakA cothA kUTa hai4, 'veyaddha' vaitADhaya kUTa nAmakA pAMcavAM kUTa hai, 'puNNa' pUrNabhadrakUTa nAmakA chaThA kUTa hai 6, timisaguhA' timisraguhAkUTa nAmakA sAtavAM kUTa hai, 'kacche' kacchakUTa nAmakA AThavAM kUTa hai8, 'vesamaNe yA' vaizravaNakUTa navavAM kUTa hai9, ye nava 'veyaddhe' vaitADhayaparvata meM hoti' hote haiM 'kUDAI' kUTa hote haiM // 1 // che. A kathanane bhAva A pramANe che.-sItA mahAnadInI uttara dizAmAM je vijaya patA haya che temAM je dakSiNettara diggati Abhiga zreNI che e badhI saudharmedranI kahela che. ahIMyAM bahu vacanano prayoga viyevarti saghaLI vaitADhaya zreNiyonI apekSAthI che. 3 nAma niza pUrva sTonu 4thana 42 cha-'kUDA' ThUToma? 'siddhe' siddhAyatana 8 1, 2 pUrva dizAmA cha. mAna Ahe 4aa naye. 2-'kacche' 427 4kSiNa 42chA dUTa / mAle TUTa cha. 2, 'khaMDaga' 54Ata gukhATa nAbhanetrI . cha. 3, 'mANI' maTi namanA yAthe phUTa cha. 4, 'veyaddhA' vaitAya namanapAMyama ThUTa cha. 'puNNA' yU mdrnaabhne| chaTTo cha 1, 'timisaguhA' timisaguDATa sAtabhA cha 7, 'kacche' 427 phUTa naamn| me| phUTa che. 8, 'vesamaNe vA' zravaNa nAbhana navamA ThUTa cha. 8, se nava 'veyaddhe' vai||y 5'tamA 'hoti' hAya che. 'kUDAI' phUTa DAya che. // 1 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'uttaraddhakacche NAmaM vijae' uttaraddhakaccho. nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH ? iti prazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA ! gautamaH ! veyaddhassa' vaitAdayasya 'pavyayassa' parvataspa 'utareNaM' uttareNa uttaradizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'mAlavaMtassa' mAlyavataH 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purathimeNaM paurastyena-pUrvadizi 'cittakUDassa' citrakUTasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'paccarithameNaM' pazcimena-pazcimadizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'jAva sijhaMti' yAvat siddhayanti atra yAvatpadena / 'Uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINa vitthiNNe aTThajoyaNasahassAI doNiya egasattare joyaNasae ekkaM caM egUNavIsaibhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do ____ aba gautamasvAmI kacchavijaya ke viSaya meM prabhu se prazna karate haiM-'kahi gaM' kahAM para "bhate' he bhagavan 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAmaka dvIpameM 'mahAvidehe vAse mahAvideha varSameM 'uttaraddhava.cche NAmaM vijae' uttarArddhakaccha nAmakA vijaya 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAn zrI mahAvIra prabhu kahate haiM'goyamA! he gautama ! 'veyaddhassa' vaitADhaya 'pavvayassa' parvata kI 'uttareNaM' uttara dizAmeM 'NIlavaMtassa' nIlavAna 'vAmaharapabvayassa' varSadhara parvata kI 'dAhijeNaM' dakSiNadizA meM 'mAlavaMtassa' mAlyavAn 'vakkhAra pavvayassa' vakSaskAra parvata kI 'purathimeNaM' pUrva dizAmeM 'cittakUDassa' citrakUTa nAma ke 'vakkhAra pavvayassa' vakSaskAra parvata kI 'pacatthimeNaM' pazcima dizAmeM 'ettha' yahAM para 'Na' nizcita 'jaMghuddIve dIve' jaMbudvIpanAmaka dvIpameM 'jAva sijjhaMti' yAvat siddha hote haiN| yahAM yAvatpada se 'uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatte, 'uttaradAhiNAyae, paINa. va gautamasvAmI 427 viyanA viSayamA pramune prazna pUche che 'kahiNaM' yA mAgaNa 'bhaMte !, bhagavan 'jaMbuddIve dIve' dI5 namanadIpamA 'mahAvidehe vAse' mahAvisa varSamA 'uttaraddhakacche NAmaM vijae' uttarAdha 427 nAma vi045 'paNNatte' 4 cha ? / prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha-'goyamA !' gautama ! 'veyaddhassa' vaitAdaya 'pavayarasa' yavatanI 'uttareNaM' uttara dizAmA 'NIlavaMtassa' nAsavAna 'vAsaharapabvayassa' varSadhara 5 tanI 'dAhiNaNaM' ikSiNa hizAmA 'mAlavaMtassa' mAsyavAn 'vakkhArapavvayassa' pakSA2 pavartanI 'purathimeNa' dizAmA 'cittakUDassa' ziTa nAmanA 'vakkhArapavvayassa' 13412 . tanI 'paccatthimeNaM' pazcima 6zAmA 'etthaNaM' mI mANa 'jaMbuddIve dIve' dIpanAmanA dIpabhA 'jAva sijhaMti' yAvat siddha thAya che. mahIyA yA154thI 'uttarakacche NAma vijae paNNatte, uttara dAhiNAyae pAINapaDINavitthiNNe, aTTha joyaNa sahassAiM doNNiya egasattare joyaNasae ekaM ca egUNavIsaI bhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturtha vakSaskAraH sU .26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 329 joyaNasahassAI doNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisekhaNe vikkhaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie, uttaraddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre papNate ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNate taM jahA kittime hiM ceva akittimehiM ceva jAva uvasobhie, uttaraddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM ke risae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ?, goyamA ! tesi NaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva bahUI vAsAI pAleti pAlittA appegaiyA NiyaragAmI appegaiyA tiriyagAmI apaaigaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegaiyA' itiparyantapadasagraho vodhyaH, etacchAyA'yoM sugamau sijhaMtItyupalakSamaM tena 'bujhaMti, muccaMti, pariNivyAyaMti, sambadukkhANamaMtaM kareMti, ityeSAM saGgrahaH etadvanyAkhyA caikAdazasUtrAd grAhyA / evaM dakSiNArddhakacchavad bodhyam etadeva sucayitumAha-'taheva NeyavvaM savvaM tathaiva netavyaM sarvamiti tathaiva dakSiNAIkacchavadeva sarvam AyAmaviSkammAdikam netavyaM bodhapathaM prApaNIyaM bodhyamityarthaH, paDINavitthipaNe aTTha joyaNasahassAI doNNiya egasattare joyaNasae ekaM ca egUNavIsahabhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNiya terasuttare joyaNasae kiMci visesUNe vikkhaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie, uttaraddhakacchassa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatta ? goyamA ! bahusama ramaNijje bhUmibhAge paNNatte' taM jahA-kittimehiM ceva akiti mehiM ceva jAva uvasobhie, uttaraddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA! tesiNaM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe jAva bahuiM vAsAI pAleMti pAlittA appegaiyA girayagAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegAiyA' ina padoM kA saMgraha huA hai| ina padoM kA artha sugama hai ataH yahAM nahIM diyA hai / 'sijhaMti' yaha pada upalakSaNa hai ataH 'bujjhaMti, muccaMti, pariNivvAyaMti, savvaduHkhANamaMtaM kareM ti, ina padoM ko bhI grahaNa krleveN| aura saba varNana dakSiNArddha kaccha ke varNana ke jaisA doNNi ya teraputtare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhaMbheNaM paliyaMkasaMThANasaMThie uttaraddhakacchamsa NaM bhaMte ! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte / taM jahA kittimehiM ceva akittimehiM ceva jAva upasobhie ! uttaraddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! tesiNaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva bahuiM vAsAI pAleMti pAlitA appegaiyA NirayagAmI appegaiyA tiriyagAmI appegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appe |iyaa' 20 honA saha thy| cha. yA pahonA patha sa25 . methI mI yA matAvara nathI. 'sijhaMti' 5 / 55 GakSaNa cha. tethI 'bujhaMti, muccaMti, pariNivvAti savvaduHkhANamaMtaM kareM ti' 25 // padane paNa grahaNa karI levA bIju tamAma varNana dakSiNAddha kacachanA varNananI jema samajI ve. 2 matAvA bhATe sUtrAre 'taheva NeyavyaM sAM' hA 42chanavarNananI sarabhu ja042 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jambUdvIpaprajJaptisUtre athaitadantarvati sindhukuNDaM vivarNayi purAha-'kahi NaM bhaMte !' kva khalu bhadanta ! 'jaMbu. dIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSa 'uttaraddha kacche vijae' uttarArddhakacche vijaye 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDe' sindhukuNDaM nAma kuNDaM 'paNNatte ?' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'mAlavaMtassa' mAlyavataH 'vakvArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya puratthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'usabhakUDassa' RSabhakUTasya 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavyayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye-dakSiNadigbhave 'NitaMbe' nitambe-madhyabhAge mekhalArUpe 'ettha' atra atrAntare 'NaM' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'uttarakacchavijae' samajhaleveM, yaha kahane ke lie sUtrakAra ne 'taheva NeyavvaM savvaM' usI prakAra arthAt dakSiNArddhakaccha ke varNana ke sadRza saba varNana samajhaleveM yaha pada diyA hai| isakA AyAma viSkaMbha Adi sabavarNana dakSiNA kaccha ke kathanAnusAra smjhleve| ___aba uttarAIkacchavijaya ke aMtargata siMdhukuMDa kA varNana karane kI icchA se sUtrakAra kahate haiM-'kahi NaM bhaMte !' he bhagavan kahAM para 'jaMbuddIve dIve jaMbUdvIpa nAma ke dvIpameM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha varSameM 'uttaraddhakacche vijae' uttarA kaccha vijaya meM 'siMdhukuMDe NAmaM kuDe' siMdhukuDa nAmakA kuMDa 'paeNatta' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'mAlavaMtassa' mAlyavAn nAma ke 'vakkhArapavayassa' vakSaskAra parvata kI 'purasthimeNaM' pUrva dizAmeM 'usabhaDassa' RSabhakUTa nAma ke vakSaskAra parvata ke 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmeM 'NIlavaMtassa' nIlavaMta 'vAsaharapavayassa' varSadhara parvata ke 'dAhiNille dakSiNa dizA ke 'NitaMbe madhyabhAga meM-mekhalArUpa meM 'etthaNaM' yahAM para 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpa nAma ke dvipameM 'mahAvidehe vAse' mahAvideha tamAma varNana samajI levuM. A pada Apela che. AnA AyAma vikhaMbhAdi saghaLuM varNana dakSiNArdha kacchanA varNana pramANe samajI levuM. have uttarArdha kaccha vijayanI aMdara Avela siMdhu kuMDanuM varNana karavAnI bhAvanAthI sUtrAra 4 cha-'kahi NaM bhaMte !' bhagavan 4yAM mA 'jaMbuddIve dove' dI5 nAmanA dvIpamA 'mahAvidehe vAse' bhaviDa varSamA 'uraddhakacche vijae' uttarAdha 427 vinyamA "siMdhukuMDe NAmaM kuDe' siMdhu nAmanA hu 'paNNatte' 4Dasa cha ? 2 // prazana uttaramA bhavI2 prabhuzrI 4 che. 'goyamA!' gautama ! 'mAlavaMtassa' mAsyavAn nmn| 'vakkhArapavvayassa' 1kSa2412 patanI 'purathimeNaM' pUrva dizAmA 'usabhakUDassa' pama Ta nAmanA pkss24|2 patanI 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmA 'NIlavaMtassa' nAsavata 'vAsaharapavvayassa' va 2 patanI 'dAhiNille' kSiA hizAnA 'NitaMbe' madhya bhAgamAM-bhemA 35mA 'ettha NaM mahIM mA 'jaMbuddIve dIve' dI5 nAmanA dIpabhA 'mahAvidehe vAse' maheiDa Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavaskAraH sU. 26 vibhAgamukhema kacchavijaya nirUpaNam 331 uttarArddhakaccha vijaye 'siMdhukuMDaM NAmaM kuMDaM' sindhukuNDaM nAma kuNDaM 'paNNa' prajJaptam, tacca 'saTThi ' SaSTiM 'joyaNANi' yojanAni ' AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa - dairdhya - vistArAbhyAm 'jAva bhavaNaM' yAvad bhavanaM - bhavanaparyantam varNanIyam 'ahaM' artha :- sindhukuNDeti nAmArthaH ' rAyahANI' rAjadhAnI 'ya' ca 'NeyavvA' netavyA prApaNIyA bodhyA, lAghavArthamatidezamAha-'bharahasiMdhukuMDa sarisaM savvaM yavvaM' bharata sindhukuNDasadRzaM sarva netavyaM bharatavarSavarti sindhukuNDavat sarvaM netavyam jJeyam / tacca kimparyantam ityAha- 'jAva' ityAdi - yAvat 'tassa' tasya 'NaM' khalu 'siMdhu kuMDa' sindhukuNDasya 'dAhiNilleNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena 'toraNeNaM' torana bahirdvAreNa 'siMdhu mahANaI' sindhumahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA nirgatA 'samANI' satI 'uttaraddha kaccha vijayaM' uttarArddha kaccha vijayam 'ejjemANI 2' iryato 2 bhUyo bhUyo gacchantI 'sattarhi ' saptabhiH 'salilAsahassehiM' salilAsahastraiH - nadIsahastraiH 'ApUremANI2' ApUryamANA 2 punaH varSa meM 'usaraTrakaccha vijae' uttarArddha kacchavijaya meM 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDa' sindhukuMDa nAmakA kuMDa 'paNNatte' kahA hai| vaha siMdhukuMDa 'saTThi' sAiTha 60 'jogaNANi' yojana 'AyAsavikhaMbheNaM' laMbAI coDAi se kahA hai ' jAva bhavaNaM' yAvat bhavana ke varNana paryanta kA varNana karaleveM' 'ahaM' siMdhukuMDa ke nAmArtha 'rAhANI' usakI rAjadhAnI 'ya' evaM 'NeyavvA' saba varNana samajhaleveM isa varNa ko saMkSepa karane ke hetu se atideza dvArA sUtrakAra kahate haiM- 'bharaha siMdhu kuMDasarisaM savrvaNe' bharatakuMDa ke varNana ke samAna samagra varNana samajhaleveM / vaha varNana yahAM kahAMtaka kA grAhya hai ? isa ke lie kahate haiM 'jAva' ityAdi yAvat 'tassa NaM' usa 'siMdhuku'Dassa' siMdhukkuDa ki 'dAhiNilleNaM' dakSiNadiza ke 'toraNeNaM' bahirdvAra se 'siMdhu mahANaI' siMdhu mahA nadI 'pavUDhAsamANI' nikalatI huI 'uttaradvakacchavijayaM' uttarArddha kacchavijaya ko 'ejjamANI2' sparza karatI huI 2 'sattahiM' sAta 'salilA sahassehiM' hajAra nadIyoM se 'ApUre varSabhAM 'uttaraddhayacchavijae' uttarArdha 427 vizyamA 'siMdhukuMDe NAmaM kuMDe' sidhuDu u nAmanA jhuMDa 'paNNatte' he che yo sidhuDuGa 'saTThi' sA 10 'joyaNANi' yona 'AyAma vikakhaMbheNaM' saMgAI hoNAzrI Desa che, 'jAva bhavaNA yAvat lavananA vArjuna parya MtanuM vArjuna bharI sevu 'ahaM' sidhuDu unA nAbhArtha 'rAyahANIya' rAmadhAnI vigere U~catra' saghaLuM vana samajI levuM. A vanane sa MkSepa karavAnA hetuthI vyati deza dvArA sUtra 4 che. - ' bharahasiMdhukuDasarisaM savvaM NeyavvaM' larataDuDenA varSAna pramANe saghaLuM vana samajI levuM. e vana ahIMyAM kayAM sudhInu grahaNa karavAnu che ? me lajJAsA nivRtti bhATe he che-'jAva' tyiAhi yAvat 'tassa NaM' ye 'siMdhuku'Dassa' siMdhu huMDenI ' dAhiNillegaM' dRkSizu hizAnA 'toraNeNaM' ahirdvArathI 'siMdhumahANaI' siMdhu mahAnahI 'pavUDhA samANI' nIjIne 'uttarakacchavijayaM' uttarArdha 12 vinayane 'ejjamANI 2' sparzatI sparzatI 'sattahiM' sAta 'salilA sahassehiM' bhara nahIo 'ApUremANI 2' vAraMvAra laratI Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jambUdvIpaprajJaptisUtre punaH sampUritA bhavanti 'ahe' adhaHadhobhAge 'timisaguhAe' timisraguhAyAH 'veyaddhapavvayaM' vaitAvyaparvataM dAlayittA' dArayitvA 'dAhiNakacchavijayaM' dakSiNakacchavijayam 'ejjemANI 2' iryatI 2 punaH punaH, gacchantI 'codasahi' caturdazabhiH 'salilAsahassehi' salilAsahastraiH 'samaggA samagrA-sampUrNA 'dAhiNaNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyaM' sItAM 'mahANaiM' mahAnadI 'samappei' samApnoti sam-samyaktayA Apnoti gacchati pravizatItibhAvaH, 'siMdhumahANaI' sindhumahAnadI 'pavahe' pravahe-samudrapraveze 'ya' ca punaH 'mUle' mUle nirgamasthAne 'ya' ca 'bharahasiMdhusarisA' bharatasindhusadRzI bharatavarSavarti sindhumahAnadIvat 'pamANeNaM' pramANena AyAmaviSkambhAdimAnena ityArabhya 'jAva dohiM vaNasaMDe hiM saMparikkhittA' yAvad dvAbhyAM vanaSaNDAbhyAM samparikSiptA pariveSTitA iti paryantaM varNanaM bodhyam / etatsarvaM bharatavarSavarti sindhumahAnadI prakaraNato grAhyam / athottarArddhakacchAntarvati RSabhakUTa parvataM varNayitumAha-'kahi NaM bhaMte !' kva khalu mANI2' bAra bAra pUrita hotI huI 'aho' adho bhAgameM 'timisaguhAe' tamisrA guhAmeM 'veyadvapavvayaM' vaitADhayaparvata ko 'dAlayittA' pAra kara ke 'dAhiNakacchavijayaM' dakSiNadizA ke kacchavijaya ko 'ejamANI2' bAra bAra sparzatI huI 'codasahi' caturdaza caudaha 'salilAsahassehiM' 14 hajAra nadIyoM se 'samaggA' sampUrNa hotI huI 'dAhiNeNaM' dakSiNa dizAmeM 'sIyaM 'mahA gaI' sItA mahAnadI ko 'samapyeI' prApta karatI hai arthAt sItA mahA nadI meM milatI hai / 'siMdhumahANaI' siMdhu mahA nadI 'pavaheya' samudra praveza meM aura 'mUle' mUlameM arthAt udgamasthAna meM 'ya' aura 'bharaha siMdhusarisA' bharatavarSegata siMdhu mahAnadI ke jaisI 'pamANeNaM' AyAmaviSkabhAdi pramANa se yahAM se Arambha kara 'jAva dohiM vaNasaMDehiM saMparikvittA yAvat do vanaSaNDoM se veSTita hotI huI isa kathana paryanta kA sampUrNa varNana samajhaleveM / yaha saba varNana bharata. varSa meM rahI siMdhumahA nadI ke varNanAvasara se smjhleveN| yahI 'ahe' yo bhAgamA 'timisaguhAe' timisagulAmA 'vebaddhapavvayaM' vaitAdaya patana 'dAlayittA' pAra 4zata 'dAhiNakacchavijaya' ziS zAna 427 viyana ejjamANI2' 25zatI 25 tI 'codasahi' yo: 'salilAsahassehiM' 12 nahIyothI 'samaggA bharAtI marAtI 'dAhiNeNaM' zima 'sIyaM mahANaI' sItA mahAnahIna 'samappei' pAsa 42 che. mAt sItA mAnahIna bhaNe che. 'siMdhu mahoNaI' sidhumaDAnahI 'pavaheya' samudra prave. zamA ane. 'mUle' bhUma ye 3 atpatti sthAnamA 'ya' bhane 'bharahasidhu sarisA' sarata 4.bhA mArera sidhu mahAnahInA devI 'pamANeNaM' AyAma viSThA prabhAthI mahI thI mAra mIna 'jAva dohi vaNasaMDehi saMparikkhittA' yAvat me vanapathI vITAtImA 4thana paryantanuM purepuruM varNana samajI levuM. A badhuM varNana bharatavarSamAM Avela siMdhumahA nadInA varNana prasaMgathI samajI levuM. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 333 bhadanta ! 'uttarakaccha vijae' uttarArddhakacchavijaye 'usamakaDe NAmaM RSabhakUTo nAma 'pancae' parvataH 'paNNa ?' prajJaptaH ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA ' gautama ! 'siMdhukuMDassa' sindhukuNDasya 'purasthibheNaM' paurastyena pUrvadizi 'gaMgAkuMDassa' gaGgAkuNDasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'NIlavaMtasta' nIlabataH 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'NitaMbe' nitambe madhyabhAge mekhalAlakSaNe 'ettha' atra atrAntare 'NaM' khalu 'utta. raddha kacchavijae' uttarArddhakacchavijaye 'usaha kUDe' RSabhakUTaH 'NAma' nAma 'pavyae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca 'aTTha' aSTa 'joyaNAI' yojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena prajJaptaH 'taM ceva' tadeva ekonaviMzatitamasUtroktottarArddhabharatavarSavartiRSabhakUTaparvatavadeva 'pamANaM' pramANam uccatvodvedhAdimAnaM bodhyam evaM tatratyaH sauM varNako'tra grAhyaH, sa ca aba uttarArdrayaccha ke antarvati RSabhakUTa parvata kA varNana karate huve sUtrakAra kahate haiM-'kahiNaM bhaMte !' he bhagavan kahAM para 'uttaraddhakacchavijae' uttarA kacchavijaya meM 'usabhakUDe nAma RSabhakUTa nAmakA payae' parvata 'paNNatte' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM bhagavAna zrI kahate haiM-'goyamA !' he gautama ! 'siMdhukuDassa siMdhukuDa kI 'purasthimeNaM' pUrvadizA meM 'gaMgAkuDalsa' gaMgAkuDa kI 'paccatthimeNaM' pazcima dizA meM 'NIla tassa' nIlabAna 'vAsaharapavyayasta' varSadhara parvata ko 'dAhiNille' dakSigakA 'Ni be' mekhalArUpa madhyabhAga meM "etthaNaM' yahAM para 'uttareddhakacchavijae' uttarArddhayaccha vijaya meM 'usahakUDe' RSabhakUTa 'NAma' nAmakA 'pavae' parvata 'paNNatte' kahA hai| vaha parvata' ag' ATha' joyaNAI' yojana 'uddhaM uccattega' Upara kI ora UMcA hai| 'taceva' unnIsave sUtra meM kahA gayA uttarAI bharata varSa RSabhakUTa parvata ke kathanAnusAra hI 'pamANaM' pramANa arthAt uccatva uchedha Adi mAna jAnanA cAhie / isI prakAra RSabhakUTa ve uttarA 427nA tAta' palaTa 5'tanu vA na 42ta sUtrA2 4 cha-'kahi Na bhaMte ! bhagavan yA mA 'utaraddhayacchavijae' uttarA 427 viyama 'usabhakUDe NAmaM' 12 nAmanI pavyae' 5'ta 'paNNatte' 4 cha ? 2 // prazna uttaramA pramuzrI 4 cha 'gogamA !' gautama! 'siMdhukuDassa' siMdhu unI 'purasthimeNaM' pUrva 6zamA 'gaMgAkuMDassa' / unI 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmA 'NIlavaMtassa' nAsAn 'vAsaharapavvayassa' varSa 52 panI 'dAhiNille' kSiA sAmanA 'NitaMbe' madhya bhAgamA 'etthaNaM' mI mAga 'uttaraddha kacchavijae' uttarAdha 427 vi. yamA 'usahakUDe' RSamaTa 'NAma' nAbhana pavvae' parvata paNNatte' 49 che. 5vata 'a' 413 'joyaNAI' yozana 'uddhaM uccattaNa' a52nI mAnthe / cha 'taM ceva' yAsaNI. samAM sUtramAM kahevAmAM Avela uttarArdha bharata varSavarti aSabha kUTa parvatanA kathana pramANenuM 'pamANaM' prabhAra arthAta yava, dveSa, vigere bhA5 samave. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jambUdvIpaprajJaptisUtre kimparyantaH ityAha-'jAva rAyahANI' thAvad rAjadhAnI rAjadhAnIvarNakaparyantaH, kintu tatra dakSiNena rAjadhAnI proktA atra tu 'se' sA rAjadhAnI 'NavaraM' kevalaM 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'bhANiyantrA' bhaNitavyA-vaktavyA, anyat sarva tadvadeva varNanIyamiti / vizeSajijJAmubhirekolaviMzatitamasUtraM vilokanIyam / athaitadantarvatigaGgAkuNDaM varNayitumAha-'kahiNaM bhaMte !! ityAdi kva khalu bhadanta ! "uttaraddhakacchavijae' uttarArddhakacchavijaye 'gaMgAkuDe' gaGgAkuNDa 'NAma' nAma 'kuDe' kuNDaM 'paNNate' prajJatam ?, iti prazne bhagavAnAha-'goyamA !' gautama / "cittakUDassa' citrakUTasya 'vakkhArapaccayarasa' vakSaskAraparvatasya 'paccasthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'usabhakUDassa' RSabhakUTasya 'pavyayassa' parvatasya 'purasthimeNaM' paurastpena-pUrvadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye parvata kA samagra varNana yahAM samajhalenA cAhie / vaha varNana kahAM taka kA grahaNa karanA isa ke lie kahate haiM 'jAva rAyahANI' yAvat rAjadhAnI ke varNana paryanta kA sabhI varNana yahAM para smjhleveN| paraMtu vahAM para rAjadhAnI dakSiNadizA meM kahI gaI hai, evaM yahAM para se vaha rAjadhAnI 'NavaraM' kevala 'uttareNaM' uttara dizAmeM bhANiyavvA' kahanI caahie| aura sabhI kathana vahAM ke varNanAnusAra varNita karaleveM / vizeSa jijJAsuoM ko unnIsavAM sUtra dekhalenA caahie| aba usake antarvarti gaMgAkuDa kA varNana karane ke hetu se kahate haiM-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi he bhagavan kahA~ para 'uttaraddhakacchavijae' uttarArddhakacchavijaya meM 'gaMgAkuDe' gaMgAkuDa 'NAma' nAmakA 'kuDe' kuDa 'papNatta' kahA hai ? isa prazna ke uttara meM zrI mahAvIra prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'cittakUDassa' citrakUTa 'vakkhArapavvayamsa' vakSaskAraparvata kI 'paccasthimeNaM' pazcima dizAmeM 'usabhakUDassa' RSabhakUDa 'pavvayassa' parvata kI 'purathimeNaM' pUrvadizAmeM e ja pramANe bha kUTa parvatanuM saMpUrNa varNana ahIMyAM samajI levuM. te varNana jyA sudhAnu a5 42 1 2 mATe 4 che-'jAva rAyahANI' yAvat rAjadhAnI 5-tanu badhu varNana ahIMyAM samajI levuM joIe paraMtu tyAM rAjadhAnI dakSiNa dizAmAM kahela che. bhane mADIyAM 'se' se rAyAnI 'NavaraM' va 'uttareNaM' uttara dizAmA 'bhANiyavvA' yA joIe. bIjuM tamAma kathana tyAMnA varNana pramANe varNavI levuM. vizeSa jijJAsuoe ogaNIsamuM sUtra joI levuM joIe. va tenI 422mAvesa ganu 1 - 42pAnA tuthI 4 cha 'kahiNaM bhaMte !' bhagavan 4yAM sAmaNa 'uttaraddhakacchavijae' uttarA 427 vizyamA 'gaMgAkuDe' ' 'NAma' nomana 'kuDe' ' 'paNNatte' sa cha ? sA prazna uttaramA mahAvIra prabhu zrI ra cha-'goyamA !' gautama ! 'cittakUDassa' yiTa 'vakkhArapabbayassa' vRkSaH42 patanI paccatthimeNaM' pazcima dizAmA 'usabhakUDassa' aSasa TUTa 'pavyayassa' 5vata nA 'purasthimeNaM' Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijaya ni rUpaNam 335 "NitaMbe' nitambe madhyabhAge 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'uttaraddhakacche' uttarArddhakacche 'gaMgAkuMDe' gaGgAkuNDam 'NAma' nAma 'kuMDe' kuNDaM 'paNNatte' prajJaptam tacca 'sahi paSTiM 'joya. NAI' yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa-dairdhyavistArAbhyAm prajJaptam idaM ca 'taheva' tathaiva tadvadeva 'jahA' yathA 'siMdhU' sindhuH-sindhumahAnadI gaGgAmahAnadIvad gaGgAsindhusvarUpavarNanAdhikAre varNitA tadvarNakAMzameva darzayitumAha-'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhiteti' yAvad vanaSaNDena ca samparikSiptA tatra sindhu-prapAtakuNDaM gaGgAprapAtakuNDavadeva varNitaM tadazeSa varNanamihApi vAcyam tathA cAtra gaGgAkuNDaM sindhukuNDarad varNanIyamiti paryavasitam kintu tatra prathamaM gaGgAvarNanaM tataH sidhuvarNanam atra tu vyatyayaH, tatkAraNaM ca mAlyavadvakSaskArato vijayaprarUpaNAyAH prakrAntatvena tadAsanAvAt sindhukuNDasya prarUpaNA prathamataH kartu'NIlavaMtassa' nIlavAn 'vAsaharapavyayassa' varSadhara parvata kI 'dAhille' dakSiNa dizA ke 'NitaM.' madhyabhAga meM 'esthaNaM' yahAM para 'uttaraddhakacche' uttarArddhakaccha kA 'gaMgAkuDe' gaMgAkuMDa 'NAma' nAmakA 'kuDe' kuMDa 'paNNatte' kahA gayA hai| vaha kuMDa 'sahi' sAITa 'joyaNAI' yojana 'AyAmavikhaMbheNe' laMbAI coDAI se kahA hai| isakA varNana 'taheva' vaisAhI samajheM ki 'jahA' jisa prakAra "siMdhU' siMdhumahA nadI gaMgAmahA nadI ke varNanasamAna gaMgA siMdhusvarUpa varNanAdhikAra meM varNita kiyA hai + usa varNanAMza ko prakaTa karate huve kahate haiM-'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittetti' yAvaddhanacaMDa se parikSipta vahAM para siMdhuprapAtakuDa kA varNana gaMgAprapAtakuDa ke sadRzahI kiyA hai, vahI samagra varNana yahAM para bhI kahalenA caahiye| isa prakAra yahAM para gaMgAkuDa kA varNana siMdhukuDa ke sadRzavarNita kara lenA yaha nizcita huaa| paraMtu vahAM para pahalA gaMgAkA varNana AyA hai, tadanantara sindhu kA varNana hai| yahAM para vyatyaya hai usakA kAraNa mAlyavAn vakSaskAra 5 6zAmA 'NIlavaMtassa' nAvAn 'vAsaharapavyayassa' 12 patanI 'dAhiNille' hakSiNa 6zAnA 'NitaMbe' madhyabhAgamA 'patthaNaM' mahIyAM 'uttaraddhakacche' uttarAdha 4nchn| 'gaMgAkuMDe' pADU'NAma' nAmana'kuDe' OM 'paNNatte' 4 cha. ye 3 'sarvhi' sA 'joyaNAI' yorana 'AyAmavikkhaMbhega' as art 3 cha. tenu vANuna taheva' me samA. 'jahA' 2 pramANe siMdhU' sidhu bhAnahI // mahAnahInAsamAna, // sidhu-135 1 naa4i|2bhaaNs cha. ye varSa nAzane prayaTa 42di De -'jAva vaNasaMDeNa ya saMparikkhittetti' yAvat vanapathI vyAta tyA nadhu prapAta hunu varNana yAtanA sarakhuM ja karela che. e tamAma varNana ahIMyAM paNa kahI levuM joIe. e rIte ahIMyAM gaMgAkuMDanuM varNana siMdhukaMDakA varNana pramANe varNavI levuM tema nizcaya thayela che. paraMtu tyAM AgaLa pahelAM gaMgAnuM varNana Avela che. te pachI siMdhunuM varNana che. paNa ahIMyAM temAM pheraphAra che. tenuM kAraNa mAlyavAna vakSaskAra parvatathI vijayanI prarUpaNanA prakArA Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jambUdvIpaprajJaptisUtre muciteti tannirgatAyAH sindhoH api prarUpaNAtra prathamataH kRtA tato gaGgAyA iti, parantu gaGgAprapAtakuNDa nirgatA gaGgAmahAnadI khaNDaprapAtaguhAyA adho vaitADhyagiriM dArayitvA dakSiNabhAge sItAnadI mupaitIti vizeSaH / atha praznottarAbhyAM kacchavijayeti nAmArthamAha- 'se keNaTTe NaM bhaMte !" ityAdi - atha kenAna kena kAraNena bhadanta ! ' evaM buccai' evamucyate 'kacche vijae kacche vijae ?' kaccho nAma vijayaH kaccho vijayaH iti, gautamasvAminaH praznottaraM bhagavAnAha - 'goyamA !" gautama ! 'kacche vijae' kaccho vijayaH 'veyaddhassa' paitADhayanAmakasya 'pavyayassa' parvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'sIyAe' sItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'gaMgAe' gaGgAyAH 'mahANaIe' mahAnadyA : 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'siMdhue ' sindhyA 'mahANaIe' mahAnadyA: 'puratthimeNaM' paurastyena pUrvadizi ' dAhiNaddhakacchavijayassa' parvata se vijaya kI prarUpaNA kA prakArAntara se usakA samIpavartipanA hone se siMdhukuMDa kI prarUpaNA prathama karanA ucita hone se vahA~ se nirgata siMdhu kI prarUpaNA prathama kI hai, tatpazcAt gaMgAkuDa kI / paraMtu gaMgAprapAtakuMDa se nikalI huI gaMgAmahA nadI khaMDaprapAtaguhA ke nIce vaitADhya giriko dabAkara dakSiNabhAga meM sItAnadI ko prApta hotA hai yaha vizeSa hai / aba praznottara dvArA kacchavijaya nAmakA artha kahate haiM-' se keNaTTeNaM bhaMte!' he bhagavan kisa kAraNa se 'evaM buccaI' aisA kahA jAtA hai ki 'kacchevijae kacchevijae' isa kA nAma kacchavijaya isa prakAra kahA hai ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttara meM zrIbhagavAna kahate haiM- 'gomA !" he gautama 'kacche vijae' kacchavijaya 'veyaddhassa' vaitADhya 'pavvayassa' parvata kI 'dAhiNeNaM' dakSiNadizA meM 'sIyAe' sItA 'mahANaIe' mahAnadI ki 'uttare NaM' uttaradizA meM 'gaMgAe' gaMgA ntarathI tenuM najIka paNuM hAvArthI tyAMthI nIkaLela sidhunI prarUpaNA pahelAM karela che. te pachI gaMgAkuMDanI paraMtu gaMgAprapAta kuMDathI nIkaLela gaMgA mahAnadI khaMDa prapAta guhAnI nIce vaitADhaya paryaMtane dabAvIne dakSiNa bhAgamAM sItA nadIne maLe che e vizeSatA che. have praznottara dvArA 42 vibhya nAma artha matAve che - 'se kedveNa bhaMte ! ' bhagavan zArathI 'evaM buccai' mema vAmAM Ave che. - ' kacche vijae, kacche bijae' AnuM nAma kaccha vijaya e pramANe kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che'goymaa !' he gautama! 'kacche vijae' 427 vinaya 'veyaddhassa' vaitADhya 'pancayarasa' parvatanI 'dAhiNeNa' dRkSiNu hizAmAM 'sIyAe' sItA 'mahANaIe' mahAnahInI 'uttareNaM' uttara dvizAmAM 'gaMgAe gaMgA 'mahAnadIe' bhaDA nahInI 'paccatthimeNaM' pazcima dizAmAM 'siMdhu' siMdhu 'mahANaIe' bhAnahI tI 'purasthimeNaM' pUrva dizAbhAM 'dAhiNakaccha vijayassa' dakSiNAdha 12 vijayanI 'bahumajjhade sabhAe ' hu madhya dezalAgamAM 'etthaNaM' gaDIMyAM 'khemA NAmaM ' Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 337 dakSiNArddhakacchavijayasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-madhyakhaNDe 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu 'khemANAma' kSemA nAma 'rAyahANI' rAjadhAnI 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'vi. NIyA rAyahANI sarisA' vinItA rAjadhAnI sadRzI vinItArAjadhAnIvat 'bhANiyavyA' bhaNitavyA vaktavyA, vinItAvarNakaH sUtrAntarAd grAhya : 'tattha' tatra 'Na' khalu 'khemAe' kSemAyAm 'rAyahANIe' rAjadhAnyAm 'kacche NAma' kaccho nAma 'rAyA' rAjA cakravartI 'samuppajai' samutpadyate sNjaayte| ayambhAva:-kSemArAjadhAnyAmutpadyamAnaH SaTkhaNDaizvaryabhogI kaccha iti lokaiya'yahiyate, atra vartamAnanirdezena sarvadA'pi yathAsambhavaM cakravartirAjotpattiH sUcitA, nanu bharatavarSakSetra iva cakrAti rAjotpattau kAlaniyama iti, sa ca rAjA kIdRzaH 1 iti jijJAsAyAmAha-'mahayA himavaMta0' mahAhimavanmalayamandaramahendrasAraH--mahAhimavAn-haimavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaH parvataH, malayaH- parvatavizeSaH, mandaraH- meruH, mahendraH-parvata'mahANadIe' mahAnadI kI 'paccatthimeNaM' pazcimadizA meM siMdhu sidhu 'mahANaIe' mahAnadI ke 'purathimeNaM' pUirvadazA meM 'dAhiNaddha kacchavijayassa' dakSiNAIkacchavijaya ke 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezamAga meM 'ettha NaM' yahAM para 'khemA NAma' kSemA. nAmakI 'rAyahANI' rAjadhAnI eNNattA' kahI gaI hai| vaha rAjadhAnI 'viNIyArAyahANI sarisA' vinItA rAjadhAnI ke samAna 'bhANiyavvA' kahanI caahie| vinItA kA varNana anya sUtra se jJAta krleve| 'tattha NaM' vahAM para 'khemAe' kSemA 'rAyahANIe' rAjadhAnI meM 'kacche NAmaM' kacchanAmakA 'rAyA' cakravarti rAjA 'sanuppajjai' utpanna hogA ! isa kathana kA bhAva isa prakAra hai-kSemArAjadhAnI meM utpanna honevAlA kacchanAmakA rAjA SaTUkhaMDa aizvarya kA bhoktA hogA aisA lokokti hai| yahAM para vartamAna nirdeza se yathAsambhava cakravarti rAjA kI utpatti sUcita kI hai-bharatavarSa kSetra ke jaise cakravarti rAjA kI upatti meM kAlaniyama nahIM hai, vaha rAjA kaisA hai ? isa ke lie kahate haiM-'mahayAhimavaMta' mahAhimacanmalayamaMdara mahendra ke jaise sAravAn mahAhimavAn-haimavata kSetra ke uttara meM sImAkArI mA nAmanI rAyahANI' yAnI 'paNNattA' 4 cha. the yAnI 'viNIyArAyahANI 'sarisA' vinItA sAdhAnAnI sarajI bhANiyavvA' 42vI sa. vinItA zayAnAnu vana bhI sUtra yAmAthI jii : 'tattha gaM' yA mAgaNa 'khemAe' mA nAmanI 'rAyahANIe' sadhAnImA 'kacche NAma' 427 nAmadhArI 'rAyA' yati 20 SaTzva yana bhegavanAra thaze tema leketi che ahIMyAM vartamAnanA nirdezathI sarvadA yathAsameva cakravati rAjAnI utpatti sUcavela che. bharata varSa kSetranA jevA cakravarti rAjAnI utpattimAM 48 niyama nathI. te zata vo cha ? matA bhATa 4 che. 'mahayAhimavaMta' mahA himavanmalaya maMdara mahendranA je sAravALe mahAhimavAna-haimavatakSetranI uttaramAM sImAkArI varSadhara parvata. malaya-parvata vizeSa; mandara-meru mahendra-parvata vizeSa A badhAnI ja0 43 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jambUdvIpaprajJaptisUtre vizeSazcaite iva sAraH-pradhAnaH' ityAdi padasamUho rAjavarNanaparo'tra bodhya iti sUcayitumAha'jAva' yAvata 'savaM' sarva 'bharahoavaNaM' bharatasAdhanaM-bharatakSetrasvAyattIkaraNamabhivyApya 'bhANi. yavvaM' bhaNitavyam vaktavyam parantu 'NikkhamaNavajja' niSkramaNavarja pravrajyAgrahaNaM tyaktvA 'sesaM' sarva niHzeSa 'bhANiyavvaM' bhaNitavyam vAcyam yato bharatacakravartinA sarvaviratiH svIkRtA kacchacakravartinastu sarvaviratisvIkAre niyamAbhAvo labhyate iti, tatsarve kimparyantam ? ityapekSAyAmAha-'jAva bhuMjae mANussae suhe' yAvad 'bhuMkte mAnuSyakAni sukhAni' mAnuSyakAni mukhAni' mAnuSyakAni 'manuSyasambandhIni sukhAni bhuMkte' ityetadvarNakaparyantamityarthaH atratya yAvatpadasagrAhya aupapAtikasUtrasyaikAdazasUtrataH kAryaH, tadarthazca tatraiva matkRtapIyUpavarSiNI TIkAto bodhyaH, ityekaM kacchavijayanAmakAraNam aparaM ca kAraNamAha-kacchaNAmadhejje ya' kacchanAmadheyazca 'kacche istha' kaccho'tra vijaye 'deve' devaH rAjA parivasatIti varSadhara parvata malaya-parvatavizeSa-mandara-meru-mahendra parvatavizeSa-ye saba ke samAna pradhAna ityAdi padasamUha yahAM para rAjavarNanaparaka khleveN| yaha sUcana ke liye kahate haiM-'jAca' yAvat 'savvaM' saba 'bharahoavaNaM' bharatakSetra ke svAyattI karaNa se lekara 'bhANiyavvaM' kahaleveM paraMtu 'NikkhamaNavajja' niSkramaNapravrajyA grahaNa ko choDakara 'sesa' avaziSTa niSkramaNa pratipAdaka varNanAtirikta 'savvaM' samagra varNana 'bhANiyavvaM' kahaleveM / kAraNa bharata cakravarti ne sarvavirati (dIkSA) kA svIkAra kiyA thaa| kacchacakravarti ne to dIkSAsvIkAra meM niyamAbhAva hotA hai / vaha saba varNana kahAMtaka kA grahaNa karanA isa liye kahate haiM-'jAva bhuMjae mANussae suhe' yAvatU manuSya saMbaMdhI sukha bhogate haiM yaha kathana paryanta yahAM ke yAvatpada se grahaNa karane yogya saMgraha aupapAtika sUtra ke gyArahaveM sUtra se grahaNa karaleveM / usakA arthabhI vahAM para mere dvArA kI gaI pIyUSavarSiNI TIkA se samajhaleveM / yaha kacchavijaya isa nAma hone kA eka kAraNa hai| sarakhe pradhAna ItyAdi padasamUha ahIMyAM rAjavarNananA saMbaMdhamAM kahI levA. e sUcana bhATe sUtradhAra 4 cha-'jAba' yAvat 'savvaM' saNu 'bharahoavaNaM' 12 kSetranA svAdhIna 424thI sadhana 'bhANiyavva' 4DI . paraMtu 'NikkhamaNavajja' nibhaSya-pranyA prayane ch|ddiin 'sesa' mAhInu niSThabhaera pratipA4 1 zivAya 'savva' saghaNu pana' bhANi. vvaM' 4DI : 424 bharata yatithe sarva vi2ti (hIkSA)nA svA2 cyA tA. kacacha cakravatie dIkSAsvIkAramAM niyamAbhAva thAya che. A badhuM varNana kyAM sudhAnu aDae 42 the matA 4 cha. 'jAva bhuMjae maNussae suhe' yAvat manuSyasapa saMbaMdhI sukhe bhegave che. A kathana paryanta grahaNa karI levuM. ahIMnA cAvatpadathI grahaNa saMgraha aupapAtika sUtranA agIyAramAM sUvatha grahaNa karI levuM. teno artha paNa tyAM meM karela piyUSavarSiNI TIkAmAMthI samajI levuM. kaccha vijaya e nAma thavAnuM A eka kAraNa che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 26 vibhAgamukhena kacchavijayanirUpaNam 339 pareNAnvayaH sa ca kIdRza: ? ityapekSAyAmAha - 'mahaddhIe jAva paliovamaTThiIe parivasaI' maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati - 'maharddhika' ityArabhya ' palyopamasthitika' iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakapadAnAM saGgraho atra vodhyaH sacASTamatrAt kAryaH, tadarthazva tatraiva kRto grAhyaH 'se' saH - kaccha vijayaH 'eeNaDeNaM' etenArthena amunA hetunA 'goyamA !" gautama ! ' evaM buccai' evam ittham ucyate kathyate 'kacche vijae kacche vijae' kaccho vijayaH kaccho vijayaH kaccharAjAdhiSThitatvAcca kacchavijayaH kacchavijaya ityucyata iti 'jAva Nicce' yAvannityaH nityaH iti padaparyantaM sUtramatra bodhyam tathAhi - kaccho vijayaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati 1, gautama ! na kadAcinnAsssIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati, abhrUcca bhavati ca bhaviSyati ca dhruvo niyataH zAzvato'kSayo'vya aba dUsarA kAraNa kahate haiM- 'kacchaNAmadhejjeya' kaccha nAmakA 'kacche ittha' kaccha yahAM para vijaya meM 'deve' deva rAjA rahatA haiM-vaha rAjA kaisA haiM- 'maidIe jAva paliovamaTThie parivasaI' mahaddhika yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA nivAsa karatA hai / maharddhika isa pada se AraMbha kara ke palyopamasthiti paryanta ke tadviSeSaNa vAcaka pada kA saMgraha yahAM para samajhaleveM / vaha AThaveM sUtra se samajhaleveM / usakA artha bhI vahAM para likhA haiM vahAM se samajha'leveM / 'se' vaha kacchavijaya ko 'eeTTheNaM' isa kAraNa se 'goyamA !' he gautama ! 'evaM buccara' aisA kahA jAtA hai 'kacche vijae kacchevijae' yaha kacchavijaya hai yaha kacchavijaya hai 'jAva Nicce' yAvat vaha nitya hai 'nitya' pada paryanta kA sUtra yahAM para kahaleveM vaha isa prakAra hai-he bhagavan kacchavijaya kAla se kitanA hotA hai ? he gautama ! vaha kadApi nahIM thA vaisA nahIM haiM arthAt bhUtakAla meM vaha thA, vartamAna meM nahIM hai vaisAbhI nahI hai vartamAna meM vidyamAna hai / evaM bhaviSya meM nahIM hogA vaisA nahIM hai / bhUtakAla meM thA, vartamAna meM hai evaM bhaviSya bhara atAve che.- 'kacchaNAmaghejjeya' 124 nAmanA 'kacche ittha' maDIyAM chaviyAM 'deve' deva rAla rahe che. te zanna hai! che ? te tAve che. 'mahaddhIe jAva palio maTThiIe parivasai' bhahurddhi yAvat me paDhyopabhanI sthitivANI nivAsa re che. mahaddhika e padathI AraMbha karIne palseApamanI sthiti sudhInA tenA vizeSaNeA khatAvanArA padmanA sagraha ahIMyAM samajI levA. te saMgraha AThamA sUtramAMthI samajI leve. tenA artha pazu tyAM matAvesa che, 'se' me 12cha vinayane 'eeTTeNaM' se 4|2nnuthii 'goyamA !' DDe gautama! 'evaM vuccai' sebha hevAmAM Ave che. 'kacche vijae kacche vijae' 2427 vibhya hai, mA 42cha vinaya che. 'jAva Nicce' yAvat te nitya che. nitya yaha sudhInA sUtrapATha ahIMyAM kahI levA. te A pramANe che. he bhagavan ccha vijaya kALathI keTalA kahevAya che ? he gautama ! te koI kALe na hatA tema nathI. arthAt bhUtakALamAM te hatA, vamAnamAM ve jI Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 - jambUdvIpaprajJaptisUtra yo'vasthito nityaH' iti sUtraparyavasitam etadvivaraNaM caturthasUtrAbdodhyam tatra padmavaravedikA prastAvAt strItvena vivRtam atra puMstvena vivaraNIyamiti bhedaH / anyat samAnam / iti prathamasya kacchavijayasya varNanaM sampUrNam ||suu0 26 // atha citrakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena kacchavijayauktastatrosthitAkAGkSacitrakUTaM varNayitumAha-'kahi NaM bhaMte !' ityaadi| ... mUlam-kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavvara paNNatte ?, goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNegaM kacchavijayassa purathimeNaM sukacchavijayassa paJcatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe sola. joyaNasahassAiM paMcaya bANaue joyaNasae duSiNa ya egUNavIsaibhAe joyaNasae AyAmeNaM paMcajoyaNasayAiM vikkhaMbheNaM NIlavaMtavAsaharapaThanayaMteNaM cattAri joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uThaveheNaM tayagaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehovvehaparivuddhIe parivaddhamANe 2 sIdhAmahAgaI aMteNaM paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasavAiM uThaneheNaM assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUye unao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM ya vaNasaMDehiM saMpameM hogaa| zudha, niyata zAzvata akSaya avyaya, avasthita evaM nitya haiN| yaha kathana paryanta sabakathaka samajhaleveM / isakA vivaraNa cauthe sUtre se samajhaleveM vahAM para panadaravedikA ke prastAva se strIliMga se varNana kiyA hai| yahAM para pulliga se varNana karanA yahI bheda smjheN| aura saba kathana samAna hote haiN||26|| isa prakAra pahalA kacchavijaya kA kathana sampUrNa / te nathI tema paNa nathI. vartamAnamAM te vidyamAna che. temaja bhaviSya kALamAM te nahIM haiya tema paNa nathI. arthAt bhUtakALamAM hatA, vartamAnamAM che, ane bhaviSyamAM paNa haze ja eTale ke te dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita ane nitya che. A kathana paryantanuM saghaLuM kathana ahIMyAM samajI levuM. AnuM vizeSa vivaraNa cothA sUtramAMthI samajI levuM. tyAM AgaLa padvavara vedikAnA prastAvathI te strIliMganA nirdezathI varNavela che, ane ahIMyAM puliMganA nirdezathI varNana karavAnuM che eTale ja pharaka che. bAkInuM tamAma 4thana sara / che. // sU. 26 // A rIte pahelA kaccha vijayanuM kathana saMpUrNa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam rikkhite, vagNao duNha vi, cittakUDassa NaM vakkhArapavayassa umpi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva AsayaMti, cittakUDe NaM bhaMte! vakvArapavvae kai kUDA paNNatA ? goyamA ! cattAri kUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe cittakUDe kacchakUDe sukacchakUDe, samAuttaradAhiNeNaM parupati, paDhamaM sIyAe uttareNaM cautthae NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNegaM ettha NaM cittakUDe NAmaM deve mahiddhIe jAva rAyahANI se tti ||suu0 27 // chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe citrakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! sItAyA mahAnadyA uttareNa nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena kacchavijayasya paurastyena sukacchavijayasya pazcimena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe citrakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH SoDazayojanasahasrANi pazca dvinavatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzati bhAgau yojanasya AyAmena paJca yojanazatAni viSkambheNa nIlavadvadharaparvatAnte khalu catvAri yojanasahasrANi Urdhva muccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena, tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 utsedhodvedhaparivRddhayA parivardhamAn: 2 sItAmahAnadyante khalu paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena paJca gavyUtazatAni udvedhena azvaskandhasaMsthAnasaMsthitaH sarvaratnamayaH acchaH zlakSNaH yAvat pratirUpaH ubhayoH pArzvayobhyAM paravaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanaSaNDAbhyAM samparikSiptaH, varNako dvayorapi, citrakUTasya khalu vakSaskAraparvatasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvada Asate, citrakUTe khalu bhadanta ! vakSaskAraparvate kati kUTAni prajJaptAni ?, gautama ! catvAri kaTAni prajJaptAni, tadyathA siddhAyatanakUTaM 1 citrakUTaM 2 kaccha kUTaM 3 sukacchakaTam 4, samAni uttaradakSiNena parasparamiti, prathamaM sItAyA uttareNa caturthakaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena atra khalu citrakUTo nAma devo maharddhiko yAvara rAjadhAnI seti ||suu0 27 // yaha kacchavijaya citrakUTa vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM hai-ataH aba usa citrakUTa vakSaskAra kA kathana kiyA jAtA hai 'kahiNaM mle| aMdIve dIye mahAvidehe vAse' ityaadi| TIkArtha-gautamane prabhu se pUchA hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvideDe A kucha vija citrakUTa, vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM Avela che. ethI have te cikUTa vAskaranuM kathana spaSTa karavAmAM Ave che 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi TI -gautama prabhuna 2 // tanA prazna : 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phera jambUdvIpaprajJaptisUtre TIkA- 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi - chAyAgamyam, navaram 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNA yataH - uttaradakSiNayo dizo rAyataH dIrghaH - ' pAINapaDINavityaNNe' prAcInapratIcIna vistIrNaH - pUrvapazcimayoH dizorvistIrNaH vistArayuktaH 'solasa joyaNasahassAI' poDazayojana sahasrANi - poDazasahasrayojanAni 'paMca ya' paJca ca 'bANaue' dvinavatAni dvinavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'duNNi ya' dvau ca 'egUNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgau 'joyaNassa' yojanasya 'AyAmeNaM' AyAmena dairyeNa prajJapta iti pUrveNAnvayaH, evamAyAmossya vijayavat parantu 'paMcajoyaNasayAI' paJca yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa - vistAreti vizeSaH natu viSkambhe paJca yojanazatAnIti katham ?, iti ceducyate - jambUdvIpaparivAse' he bhayanta ! jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM mahAvidehakSetra meM 'citrakUDe NAmaM vakkhArapaJcae paNNatte' citrakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! sIAe mahANaIe uttareNa NIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM kacchavijayassa purasthimeNaM sukacchavijayassa paccatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle cittakUDe NAmaM vakkhArakavara paNNatte' he gautama ! sItAmahAnadI kI uttara dizA meM nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM kacchavijaya kI pUrvadizA meM, aura sukacchavijaya kI pazcimadizA meM jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvidehakSetra meM citrakUTanAma kA vakSaskAra parvata kahA gayA hai 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINacicchiNe' yaha parvata uttara se dakSiNataka dIrgha hai tathA pUrva pazcima dizA meM vistIrNa hai 'solasajoyaNasahassAI paMcaya bANaue joyaNasae duNNiya egUNavI sahabhAe joyaNassa AyAmeNaM paMca joyaNasAIM vikkhaMbheNaM' isa kA AyAma 165926 yojana kA hai aura 500 sau yojana kA isa kA viSkambha hai 'nIlavaMtavAsa harapaJcayaMteNaM cattAri joyaNasayAI videhe vAseM De laH Mta! mudvIpa nAmaka dvIpamA mahAvidveSu kSetramA 'cittakUDe NAmaM vakkhArapaore paNNatte' citraTa nAma vakSasra parvata yA sthaNe Ave che? senA uttarabhA prabhu che - 'goyamA ! sIAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM kaccha vijayassa puratthimeNaM sukacchavijayarasa paccatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavtrae paNNatte' he gautama! sItA mahAnahInI uttara dizAmAM nIsa banta vadhara paryaMtanI dakSiNa dizAmAM kaccha vijayanI pUrva dizAmAM ane sukaccha vijayanI pazcima dizAmAM jamRdvIpa nAmaka dvIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM citrakUTa nAmaka vakSarakAra parvata yAvesa che, 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNe' mA parvata uttarathI dakSiNa sudhI hIghra che tena pUrva-pazcima dizAmAM vistI che. 'solasa joyaNasahassAI paMcaya bANaue joyaNasae duNNiya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM paMca joyaNasayAI bikkhaMbheNaM' the| AyAma 1682 yojana bheTalo cha bhane 500 yojana bheTo senA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam mANavistArAta paNNavatisahasreSu zodhiteSu zeSANi catvAri sahasrANi ekasmin dakSiNe uttare vA bhAge'STau vakSaskArAH parvatAH santIti tairaSTAbhirvibhajyante tato vakSaskArANAM parvatAnAM pratyekaM prAgukto viSkambhaH sampadyata iti, iha videheSu vijayAntaranadImukhavanamedi vihAyAnyatra sarvatra vakSaskArAH parvatAH pUrvapazcimadizo vistRtAH santi teca samAnaviSkambhA iti viSkambhaparimANamevam, tatra poDazAnAM vijayAnAM vistAraH paDutaracatu:zatAdhika paJca. triMzatsahasrANi 35486, SaNNAmantaranadInAM vistAraH paJcAzadadhikasaptazatI 750, mero vistAraH pUrvapazcimavartibhadrazAlavanasya cAyAmaH 54000, mukhavanayovistAraH-catuzcatvAri zadadhikA'STapaJcAzacchatI 5844, sakalasaGkalanAyA 16000, SaNNavatisahasrANi jAtAni uddhaM uccattaNa, cattAri gAuyasayAI uvveheNaM' nIlavanta varSaghara parvata ke samIpa yaha cAra sau yojana kI U~cAI vAlA hai tathA isakA udvedha cArasau koza kA hai viSkambha jo isakA pAMcaso yojana kA kahA gayA hai vaha isa prakAra se kahA gayA hai jambUdvIpa kA parimANa 1 lAkha yojana kA kahA gayA hai usameM se 96000 kama karanepara 4000 raha jAte haiM dakSiNabhAga meM AThavakSaskAra parvata haiM aura uttara bhAgameM AThavakSaskAra parvata hai 4000 meM AThakA bhAga denepara 500 Ate haiM yahI pratyeka vakSaskAraparvata kA viSkambha AtA hai ina videhoM meM vijayAntaranadImukha vana meru Adi ko choDa kara anyatra sarvatra vakSaskAra parvata pUrva pazcima dizAmeM vistRta haiM aura samAna viSkambhavAle haiN| isaliye yaha viSkambha kA parimANa hai / 16 vijayoM kA vistAra 35405 hai 6 antaranadiyoM kA vistAra 750 hai meru kA vistAra aura pUrvapazcimavartI bhadrazAlavana kA AyAma-vistAra 54000 hai donoM mukhavanoM kA vistAra 5844 hai isa prakAra se (154 . 'nIlavaMtavAsaharapavyayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uddh uccattaNaM cattAri gAuasayAiM ubaheNaM' nIsanta 152 patanI pAse se yArase yozana resI UMcAIvALe che temaja Ane upa cAra gAu jeTaluM che. ene je viSThabha pAMcaso jana jeTaluM kahevAmAM Avela che te A pramANe kahevAmAM Avela che. jaMbudvIpanuM parimANu eka lAkha jana jeTaluM kahevAmAM Avela che temAMthI 96000 bAda karIe te 4000 zeSa rahe che. dakSiNa bhAgamAM ATha vakSaskAra parvate AvelA che ane uttara bhAgamAM ATha vakSaskAra parvate AvelA che. 4880 mAM AThane bhAgAkAra karIe te 500 Ave che. e ja dareke dareka vakSaskAra parvatane vijhaMbha che e videhamAM vijayAnantara nadI mukha, vana, merU vagerene bAda karIne anyatra sarva sthaLe vakSaskAra parvata pUrva pazcima dizAmAM vistRta che ane samAna vidhvaMbhALe che. Ama A vidhvaMbhanuM pariNAma che. 16 vijayane vistAra 3505 che. 6 anantara nadIono vistAra 750 che. merune vistAra ane pUrva-pazcimavatI bhadrazAla vanane bAyAma-vistAra 54000 che. banne mukha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 jambUdvIpaprazaptisUtre iti, tathA 'NIlavaMtavAsaharapavyayaMteNaM' nIlavadvarSadharaparvatAnte khalu-nIlavannAmakasya varSadharaparvatasya ante nikaTe antazabdasyAtra samIpaparatvAt tathA coktam 'antaH svarUpe nikaTe prAnte nizcaya nAzayoH' iti haimakoze, 'cattAri' catvAri 'joyaNasayAI' yoganzatAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'cattAri' catvAri 'gAuyasayAI' gavyUtasatAni 'ubvehe' udvedhena bhUpravezena 'tayaNaMtaraM caNaM' tadanantaraM ca khalu 'mAyAe2' mAtrayA2-krameNa 2 'ussehovvehaparivuddhIe' utsedhodvedhaparivRddhayA uccatvabhUpravezayoH parivardhanena "parivadramANe 2' parizddhamAnaH 2 yatra yAvAnutsedhaH tatra taccaturthabhAga udvedha iti dvAbhyAM prakArAbhyAM puna: punaradhikataro bhavan 'sIyAmAhANaI aMteNaM' sItAmahAnadyante khalu-sItAmahAnadausamIpe 'paMca joyaNasayAI' paJca yojanazatAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'paMcagAuyasayAI' paJcagavyatazatAni-dazazatakrozAniti padadvayArthaH, 'uvveheNa' udvedhena bhUmipravezena, ata eva 'assakhaMdhasaMThANasaMThIe' azvaskandhasaMsthAnasaMsthitaH ghoTakaskandhAkAreNa saMsthitaH Adau nimnatvAdante krameNa tuGgatvAt sa ca 'savvarayaNAmae' sarvaratnamaya:-sarvAtmanA ratnamayaH 'acche' accha:-AkAzasphaTikavanirmala: 'saNhe' zlakSNaH ityArabhya 'jAra paDirUve' yAva. tpratirUpaH-pratirUpa iti paryantastadvarNakapadasamUho bodhyaH sa ca caturthasUtrAd grAhyaH, ina sabakA jor3a 96000 hotA hai inhI ko jambUdvIpa ke vistAra meM kama kiyA gayA hai-'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 uslehobveyaparikhuDDIe parivaddhamANe2 sIyAmahANadI aMteNaM paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMcagAuyasayAI uvheNa assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUve' phira yaha citrakUTa vakSaskAra parvata nIlavanta varSadhara ke pAsa se kramazaH utsedha aura uddhedha kI parivRddhi karatA 2 sItAmahAnadI ke pAsa meM isakI U~cAI pAMcaso yojana kI ho jAtI hai aura udvedha isa kA 500 koza kA ho jAtA hai isa kA AkAra jaisA ghoDe kA skaMdha hotA hai vaisA hai| yaha sarvAtmanA ratnamaya hai aura AkAza evaM sphaTika ke jaisA vaha nirmala hai| zlakSNa yAvat pratirUpa haiM yahAM yAvatpadagrAhya padoM vanene vistAra 5844 che. A pramANe e badhAne saravALo 96000 thAya che. emane dIpana vistAramAthI mA 42vAmAM Aveda cha. 'tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 usse hovvehaparibuDDhoe parivaddhamANe 2 sIyA mahANadI aMneNaM paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNa paMcagAuyasayAI uvveheNa assakhaMdhasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDi. rUve' 5chI se yitrakUTa vakSA2 parvata nIsavanta vaSadharanI pAsethI bhaza tsedha mana udhanI parivRddhi karate-karate sItA mahA nadInI pAse pAMcaso yejana jeTale UMco thaI jAya che, ane Ane uddedha 500 gAu jeTaluM thaI jAya che. eno AkAra ghoDA jevo che. e sarvAtmanA ratnamaya che ane AkAza temaja saphaTikanI jema e nirmaLa che. lakSaNa yAvat pratirUpa che. ahI yAvat padathI je padonuM grahaNa thayuM che te sarvanI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam tadarthazca tatraiva draSTavyaH, 'ubhao pAsiM' ubhayoH-dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohi' dvAbhyAM 'paumAraveiyAhiM' padmavaravedikAbhyAm 'dohi ya' dvAbhyAM ca 'vaNasaMDehiM' vanaSaNDAbhyAm 'saMparikkhi' samparikSiptaH samyak prakAreNa pariveSTitaH, 'vaNNao' varNakaHvarNanaparaH padasamUhaH 'duNDa / ' dvayorapi atra anyata uddhRtya nyasanIyaH, tatra padmavaravedikA varNakazcaturthasUtrAt vanapaNDavarNazca pnycmsuutraadbodhyH| athAsya zikharabhAgavarNanamAha-'citrakUDassa' citrakUTasya 'NaM' khalu 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAra evaMdasya 'uppi' upari 'bahusamaramaNijje' bahusamaramaNIyaH 'bhUmibhAge' bhUmibhAga. 'paNNatte' prajJaptaH 'jAva AsayaMti' yAcadAsate atra yAvatpadena bhUmimAgavaNana tathA 'tatya yahave vANa mantarA devAya devIoya' iti dasa grAAda, emAyA'tatra bahavaH vyantarAH 'vAnamantarAH' devAzca devyazca' iti, tatra bhUmimAgavarNanaM pATha sUtrAt saMgrAhyam tathA-tatretyAdInAM padAnAmarthazca tata eva bodhyaH / kI jAnakArI caturtha sUtra se karalenI cAhiye 'ubhao pAsiM dohiM va ubhayaraveDyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' yaha donoM pArzvabhAgoM kI tarapha do padmavaravedikAoM se evaM do vanaSaMDo se acchI taraha se ghirA huA hai / 'vagao' vanapaMDa aura padmavaravedikA kA varNana yahAM para karalenA cAhiye yaha isakA varNana kramazaH paMcama sUtra aura caturtha sUtra meM kiyA jA cukA hai| 'cittakUDassa vakkhArapavyayassa uppi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte' citrakUTanAmake vakSaskAra parvata kA Upara kI bhUmikA jo bhAga hai vaha bahusamaramaNIya hai 'jAva AsayaMti' yahAM yAvat aneka deva deviyAM ArAma kiyA karatI hai tathA sotI uThatI baiThatI rahatI haiN| yahAM yAvatU pada se bhUmibhAga ke varNana karane kI evaM 'tattha bahave yANamaMtarA devAya devIoya' isa prakAra se pAThako grahaNa karane kI bAta kahI gaI hai bhUmibhAga ke varNana ko jAnane ke liye chaThA sUtra dekhanA cAhiye 'cittakUDe NaM vakkhArapavvae kaha kUDA paNNattA' he bhadanta ! isa citrakUTa vakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! vyAcyA yatutha sUtramAthI na vI nase. 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiya vaNasaMDehiM saMparikkhitte' se pati mantra pAva bhAga ta23 me 512 26gAthI tabhI me vanamAthI sArI zata parivRta cha. 'vaNNao vana mana 512 vahAnuna ahIM karavuM joIe e bannenuM varNana kamazaH paMcama sUtra ane caturtha sUramAM karavAmAM mAveza cha. 'cittakaDassa vakkhArapavvayassa upi bahasamaramaNijje bhUmibhAge paNNate' yatra kUTa nAmaka vakSaskAra parvatanI uparanI bhUmikAne je bhAga che. te bahu samaramaya che. 'jAva ApayaMti' mahI yAvat bhane dev-vii| mArAma 42tI 27 che tebha sUtI, tI-asatI 29 che. sahI yAvata pahathI bhUbhimAganu varNana 42vAnI bhara 'tattha bahave vANamaMtaradevA ya devIo ya' mA pramANe pAI aDaya 42vAnI vAta vAmAM mAvesI che. bhUmilAna varNana viSe navA mATe ch| sUtranI vyAcyA vAyavI nase. 'cittakUDe ja044 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jambUdvIpaprajJaptisUtre ___ athAsya kUTAnAM varNanaM cikIrSuH saMkhyAM pradarzayitumAha-'cittakaDe' citrakUTe 'Na' khala 'vakkhArapadhae' vakSaskAraparvate 'kaI kati 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni ? iti prazne bhagavAnAha-'goyamA." bho gautama ! 'cattAri' catvAri 'kUDA' kuTAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA 'siddhAyayaNakaDe' siddhAyatanakUTam idaM ca dvitIyasya citrakUTasya dakSiNasyAM dizi1, 'cittakUDe' citrakUTam idaM ca siddhAyatanakUTasyottaradizi 2, 'kacchakUDe' kacchakUTam idaM ca citrakUTasyAsya uttaradizi 3, 'sukacchakUDe' sukacchakaTam idaM ca kacchakUTAikSiNasyAM dizi, imAni ca sItA mahAnadyA nIlavadvarSadharaparvatasya ca kasyAM dizi santItyAha-'paDhama' prathamaM siddhAyatanakUTam 'sIyAe uttareNaM' sItAyA uttareNa uttaradizi 'cautthe' caturtha sukacchakUTam 'nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa' nIlavato varSadharaparvatasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi dvitIyaM citrakUTaM tu sUtroktakramavalAt siddhAyatanAntaraM bodhyam tRtIyaM kacchakaTaM ca sukacchAt prAk avaseyaM / cattAri kaDA paNNattA' he gautama ! cAra kaTa kahe gaye haiM 'taM jahA' ve isa prakAra se haiM-'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTa-yaha dvitIya citrakUTa kI dakSiNa dizAmeM hai 'citakUDe' citrakUTa-yaha siddhAyatanakUTa kI uttara dizA meM hai 'kacchakUDe' kacchakUTa-yaha kacchakUTa citrakUTa kI uttara dizA meM hai / 'sukacchakUDe' aura caturtha sukacchakUTa yaha kacchakUTa se dakSiNa dizA meM hai| ye sItAmahAnadI aura nIlavAna varSadhara parvata kI kisa dizA meM haiM aba isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiN| ___ 'paDhamaM sIyAe uttareNaM, cautthe nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM prathama jo siddhAyatanakaTa hai vaha sItA mahAnadI kI uttaradizA meM hai| tathA caturtha jo sukacchakUTa hai vaha nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM dvitIya citra kUTa sUtra kramake bala se siddhAyatanakUTa ke bAda hai tIsarA kacchakUTa lukacchakRTa ke pahile hai / 'ettha NaM cittakUDe NAmaM deve mahiddhie jAva parivasai) citrakUTa jo NaM vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA' 3 ! ma yitraTa 19242 5' 52 88 tt| bhAvanA cha ? vAmAM prabhuzrI 43 cha-'goyamA ! cattAri kUDA paNNattA' gautama! yAra dUTA mAvA che. 'taM jahA' te tt| 2 // pramANe che-'siddhAyayaNakaDe' siddhAyatana chUTa dvitIya citraTanI kSiy hizAmA che. 'cittakUDe' yiTa-se siddhAyatana chUTanI tara 6zAma che. 'kacchakUDe' 42758-24 // 42458 bhitraTanI uttara 6zAma che. 'sukacchakUDe' mana yaturtha suka cha phUTa e kacchakUTathI dakSiNa dizAmAM Avela che. e sItA mahAnadI ane nIlavAnuM varSa 52 patanI hizA ta26 mAvata cha, te mAge sUtradhAre 250TatA re che-'paDhamaM sIyAe uttareNaM, cautthe nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM' prayama 2 siddhAyatana TUTa , te sItA mahAnadInI uttara dizAmAM Avela che, temaja caturtha je succha phUTa che te nIlavana varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM-dvitIya citrakUTa sUtrokta kramanA baLathI siddhAyatana kUTa 5chI mAvasa che. trIne 427 phUTa che te su427 phUTanI 53 che. 'ettha NaM cittakuDe NAmaM deve Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 27 citrakUTavakSaskAranirUpaNam athAsya nAmArya prarUpayitumAha-ettha' ityAdi-atra-asmin citrakUTe 'Na' khalu 'cittakUDe NAma' citrakTo nAma 'deve' devaH parivasati, sa ca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha'mahiddhIe jAva' mahaddhiko yAvat yAvatpadeta-'mahAdyutikaH, mahAbaLa:, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH' ityeSAM padAnAM saMgraho vodhyaH, tadarthazcASTamasUtrAbodhyaH, tathA'sya 'rAyahANI' rAjadhAnI merugireruttarasyAM dizi sItAmahAnadyA udIcya vakSaskArAdhipatvAt evamagrimeSvapi vakSaskAragiriSu yathAsambhavaM vaktavyamiti / / 90 27 // // iti prathamavakSaskAravarNanaM samAptam // atha dvitIyavijayaM varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityaadi| mUlama-kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dove mahAvidehe vAse sukacche NAma vijae paNNatte ? goyamA! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paccasthimeNaM cittakU Dassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae taheva sukacche vijae, NavaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA samupajjai aisAnAma isakA huA hai usameM kAraNa yaha hai ki yahAM para citrakUTa nAmakA maharddhika yAvat ekapalyopama kI sthitivAlA deva rahatA hai 'yahAM yAvat padase mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthi. tikaH' ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA jAnane ke liye aSTama sUtra dekhanA cAhiye isa citrakUTa nAmaka devakI rAjadhAnI meru parvata kI uttaradizA meM hai| kyoki yaha sItA mahAnadI kI uttara dizA ke vakSaskAra kA adhipati hai isI prakAra se Age ke vakSaskAra giriyoM-parvatoM ke sambandha meM bhI yathA saMbhava kahalenA cAhiye // 27 // prathamavakSaskAra varNana samApta mahiddhie jAva parivasaI' bhitrakUTa meyu nAma ra menu suprasiddha thayu cha tamA 26 mA cha ke ahIM citrakUTa nAmaka mahaddhika yAvat eka palyopama jeTalI sthitivALo deva rahe che. mahI AvetA yAvat 54thI-'mahAdyutikaH, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH palyopamasthitikaH' se pahanu hue thayu cha. ye pahanI vyAcyA onjan mArTa maSTabha sUtranI vyAkhyA jevI joIe. e citrakUTa nAmaka devanI rAjadhAnI meru parvatanI uttara dizAmAM che, kemake e sItA mahAnadInI uttara dizAnA vakSaskArano adhipati che. A pramANe have pachInA vakSaskAra-girio-parva tenA saMbaMdhamAM paNa yathA saMbhava spaSTatA 4rI sevI naye. // sU. 27 // prathama vakSaskAra varNana samAsa Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jambUdvIpaprajJaptisUtra taheva savvaM / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe paNNatte ? goyamA ! sukacchavijayassa purathimeNaM mahAkacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe NAmaM kuMDe paNNatte, jaheva rohiyaMsAkuMDe taheva jAva gAhAvai dIve bhavaNe, tasta NaM gAhAvaissa kuMDasta dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI pavUDhA samANI sukacchamahAkacchavijae duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilA sahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahANaiM samappei, gAhAvaI NaM mahANaI pavaheya muheya samvattha samA paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM addhAijAiM joSaNAI ujveheNaM ubhao pAsiM dohi ya paumavaraveiyAhiM dohiya vargasaMDehiM jAva duNhavi vaNNao iti / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAle mahAkacche NAmaM vijae paNNatte !, goyamA ! jIlavaMtassa vAsaharamayassa dAhiNegaM sIyAe mahANaIe uttareNaM paumakUDassa bakkhAravavvayassa paccatthimeNaM gAhAvaIe purathimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae pANatte, sesaM jahA kacchavijayasta jAva mahAkacche ittha deve mahiddhIe aTroya bhaanniytthyo| kahiNaM bhaMte ! mahA videhe bATa pAumaDe NAmaM vakkhArapavae paNNatte?, goyamA ! NIlavaM. tasta davila sIyAe mahANaIe uttareNaM mahAkacchassa purathimeNaM kacchAIe paJcatyimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse paumakUDe NAnaM vakkhArapayara pajjatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDIvisthipaNe sesaM jahA cittaDasa nAva AsayaMti, paubhakUDe cattAri kUDA paNNattA, taM jahA siddhAyayaNakUDe ? paumakUDa 2 mahAkacchakUDe 3 kacchAvaikUDe evaM jAva aTTo, paumakUDe ittha deve mahaddhIe paliovamadiIe parivasai, se tegaDeNaM goyamA ! evaM vuccai / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvaI NAmaM vijae paNNatte ? goyamA ! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe mahA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIyasukacchavijayanirUpaNam 349 paIe uttareNaM dahAvaIe mahANaIe paccasthimeNaM paumakUDassa purasthi meNaM ittha NaM mahAvidehe vAse kacchAvaI NAmaM vijae paNNatte, uttara dAhiNAyae pAINapaDINavitthapaNe sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva kacchAvaI ya ittha deve, kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte ?, goyamA ! Avattassa vijayassa paJcatthimeNaM kacchagAvaIe vijayassa purasthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNille NitaMbe ettha NaM mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe NAnaM kuMDe paNNatte, sesaM jahA gAhAvaI kuMDassa jAva aTTho, tassa NaM dahAvaIkuMDassa dAhiNegaM toraNeNaM dahAvaI mahANaI pavUDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhayamANI2 dAhiNeNaM sIyaM mahANaI samappei, sesaM jahA gaahaaviie| kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae paNNatte ? goyamA! NIlatassa vAsaharapavvayasta dAhiNeNaM soyAe mahANaIe uttareNaM NaliNaDasta vanakhArapavvayassa paccatthimeNaM dahAvaIe mahANaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae paNNatte, sesaM jahA kacchassa vijayassa iti / kahi bhaMte ! mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNate ?, goyamA ! NIlAMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayasta paJcasthimeNaM AvarAtsa vijayassa purasthimeNaM ittha NaM mahAnidehe vAse galiNaDe NAnaM vakvArapavae papaNatte, uttaradAhiNAyae pAINaDIvisthipaNe sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti NAlaNakaDeNaM maMte ! kai kUDA paNNatA ?, goyamA! cattAri kUDA paSNatA, taM jahA-sidhAyayaNa kUr3e liNakUDe AvattakUDe maMgalAvattakUDe, ee kUDA paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM / / kahi jayaMte ! nahAvidehe bAse galAvate NAmaM vijae paNNatte ?, goyamA ! NIlavaMtassa dakSiNeNaM sIyAe uttareNaM galiNakUDassa pura Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 jambUdvIpaprajJaptisUtre tthimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM etthaNaM maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte, jahA kacchassa vijae tahA eso bhANiyantro jAva maMgalA vatteya ittha deve parivasai, se eeTTe | kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse paMkAvaI kuMDe NAmaM kuMDe paNNatte ?, goyamA ! maMgalAvattassa puratthimeNaM pukkhala vijayassa paccatthimeNaM nIlavaMtassa dAhiNe NitaMbe, ettha NaM paMkAvaI jAva kuDe paNNatte taM caiva gAhAvaikuMDappamANaM jAva maMgalavatta pukkhalAvattavijae duhA vibhayamANIra avasesaM taM caiva jaM caiva gAhAvaIe / kahi NaM bhaMte / mahAvidehe vAse pukkhalAvate NAmaM vijaya paNNatte ?, goyamA ! nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM paMkAvaIe puratthimeNaM ekkaselassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM, ettha NaM pukkhalAvatte NAMmaM vijae paNNatte jahA kacchavijaya tahA bhANiyavvaM jAva pukkhale ya ityadeve mahiDDIe paliovamaTTie parivasai, se eeNaNaM kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse egasele NAmaM vakkhArapavvae paNNatte ? goyamA ! pukkhalAvattacakkavahivijayassa purasthimeNaM pokkhalAvas cakkavahivijayassa paJcasthimeNaM NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM, ettha NaM egasele NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, cittakUDagameNaM Neyavvo jAva devA AsayaMti cattAri kUr3A, taM jahA - siddhAyayaNakUDe egaselakUDe pukkhalAvattakUDe pukkhalAvaIkUDe, kUDANaM taM caiva paMcasaiyaM parimANaM jAva egasele ya deve mahiddhIe / " kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM cakkavahivijaya paNNatte ?, goyamA ! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM uttarassa sIyAmuhavaNassa paJcatthimeNaM egaselassa vakhArapavvayassa purasthimeNaM, ettha NaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM vijaya paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA kacchavijayassa jAva pukkhalAvaI ya ittha Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIyasukacchavijayanirUpaNam deve parivasai, eeNaTeNaM / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe uttarille sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe pANate ?, goyamA! NIlavaMtassa dakSiNeNaM sIyAe uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM pukkhalAvai cakkavaTTivijayassa purathimegaM, sIyAmuhavaNe NA vaNe paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavitthipaNe solasajoyaNasahassAiM paMca ya bANaue joyaNasae doNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM sIyAe mahANaIe aMteNaM do joyaNasahassAiM nava ya bAvIse joyaNasae vikvaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 NIlavaMtavAsaharapavayaMteNaM egaM egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saMparikkhittaM vaNNao sIyAmuhavaNassa jAva devA AsayaMti, evaM uttarillaM pAsaM samattaM / vijayA bhaNiyA rAyahANIo imAo-khemA1 khemapurA2 ceva, riTTA3 riTThapurA4 tahA / khaggI 5 maMjasA 6 avi ya 7 puMDarIgiNo 8 // 1 // ___ solasavijAharaseDhIo tAvaiyAo abhiyogaseDhIo savvAo imAo IsANassa, savvesu vijaesu kacchavattavvayA jAva aTTho rAyANo sarisaNAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhArapabayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM gaINaM gAhAvai vattavvayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM vaNasaMDehiya vaNNao ||suu028|| chAyA-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe sukaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! sItAyA mahAnadyAH uttareNaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena grAhAvatyA mahAnadyAH pazcimena citrakUTasya vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahA. videhe varSe sukaccho nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH yathaiva kaccho vijayaH tathaiva sukaccho vijayaH, navaraM kSemapurA rAjadhAnI sukaccho rAjA samutpadyate tathaiva sarvam / kva khala bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuNDaM prajJaptam ?, gautama ! sukacchavijayasya paurastyena mahAkacchasya vijayasya pazcimena nIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam yayaiva rohitAM Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jambUdvIpaprajJaptisUtre zAkuNDaM tathaiva yAvat grAhAvatIdvIpaM bhavanam tasya khalu grAhAvatyAH kuNDasya dAkSiNAtyena toraNena grAhakSAvatI mahAnadI pravyUDhA satI sukacchamahAkacchavijayau vidyA vibhajyamAnA 2 aSTAviMzatyA salilAsahastraiH samagrA dakSiNena sInAM mahAnadIM samApnoti, prAdhAnAsAH khalu mahAnadyAH prabahe ca mukhe ca sarvatra sabhA paJcaviMzaniyojanazatAni viSkambheNa arddhanIyAni yojanAni udvedhena ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM ca pakSAvara yedikAbhyAM dvAbhyAM va varUpaNDAbhyAM yAvada dvayorapi varNakaH iti / kya khalu bhadanta ! mahAnidehe varSe mahAkaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNeta sItAyA mahAnayA utsareNa pakSAkaTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena grAhAvatyA mahAnadyAH pauraspena matra khalu mahAvihe varSa mahAkaccho nAma vinayaH prajJaptaH, zeSaM yathA phaccha vijayasya yAvad mahAkaccho'tra devo mahaddhikaH arthazca bhaNitayaH / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe pakSama kUTo nAma vakSaskAraparvataH prajAtaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA mahAgadhAH utareNa mahAkacchasya paurastyena kacchAvatyAH pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe pakSmakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH zeSaM yathA citrakUTasya yAvadAsate, pakSmakUTe catvAri kUTAni prajJaptAni, tathA siddhAyatanakUTaM 1 pakSmakUTaM 2 mahAkaccha kUTaM 3 kacchAvatIkUTam 4 evaM yAvada arthaH, pakSmakUTo'tra devo mahaddhikaH palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyate / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe kacchAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa hRdAvatyA mahAnadyAH pazcimena pakSmakUTasya paurastyena atra khalu mahAvidehe varSe kacchAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH zeSaM yathA kacchasya vijayasya yAvat kacchAvatI cAtra devaH, kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe hradAvatI kuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam, gautama ! Avartasya vijayasya pazcimena kacchakAvatyA vijayasya paurastyena nIlavatodAkSiNAtye nitambe atra khalu mahAvidehe varSe idAvatIkuNDaM nAmakuNDaM prajJaptam, zeSaM yathA grAhAvatIkuNDasya yAvaarthaH, tasya khalu hradAvatIkuNDasya dakSiNena toraNena hUdAvatI mahAnadI pravyUDhAsatI kacchAvatyAvau~ vijayau dvidhA vibhajamAnA 2 dakSiNena sItAM mahAnadIM samApnoti, zepaM yathA graahaavtyaaH| ___ kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe aavto nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNena sItAyA mahAnadyA uttareNa nalinakUTasya vakSaskAraparvatasya pazcimena idAvatyA mahAnadyAH paurastyena atra khalu mahAvidehe varSe AvatoM nAma vijayaH prajJaptaH, zeSa yathA kacchasya vijayasya iti / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe nalinakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH 1, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa maGgalAvatyAH vijayasya pazcimena Avartasya vijayasya paurastyena atra khalu mahAvidehe varSe nalinakUTo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH prAcInapratIcInavistIrNaH zeSa yathA citrakUTasya yArat Asate, nalinakUTe khala bhadanta ! katikUTAni prAptAni ?, gautama ! catvAri kUTAni prajJaptAni, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam tadyathA-siddhAyatanakuTaM 1 nalinakUTaM 2 Avarta kUTaM 3 maGgalAvarttakUTam 4 etAni kUTAni paJcazatikArAjadhAnya uttareNe, kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe maGgAlAvattau nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa nalinakUTasya paurastyena paGkAvatyAH pazcimena, atra khalu mnggaalvtto nAma vijayaH prajJaptaH, yathA kacchasya vijayaH tathA eSa bhaNitavyaH yAvad maGgalAvato'tra devaH parivasati, sa etenArthena / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe paGkAvatI kuNDaM nAma kuNDaM prajJaptam ?, gautama ! maGgalAvartasya paurastyena puSkala vijayasya pazcimena nIlavato dAkSiNAtye nitambe atra khalu paGkAvatI yAvat kuNDaM prajJaptam, tadeva grAhAvAtIkuNDapramANaM yAvat maGgalAvartapuSkalAvartavijayau dvidhA vibhajamAnA 2 avazeSaM tadeva yadeva graahaavtyaaH| ___ kva khalu bhadanta / mahAvidehe varSe puSkalAvatoM nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa pAvatyAH paurastyena ekazailasya vakSaskAraparvatasya pazcimena, atra khalu pussklaavtto nAma vijayaH prajJaptaH, yathA kacchavijayaH tathA bhaNitavyam yAvat puSkalo'tra devo mahardikaH palyopamasthitikaH prativasati, sa etenArthena / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe ekazailo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! puSkalAvarta cakravartivijayasya paurastyena puSkalAvatI cakravartivijayasya pazcimena nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa, atra khalu ekazailo nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, citrakUTagamena netavyo yAvad devA Asate, catvAri kUTAni tadyathA-siddhAyatanakUTam 1 ekazailakUTaM 2 puSkalAvatakUTaM 3 puSkalAvIkUTam 4, kaTAnAM tadeva paJcazatikaM pramANaM yAvad ekazailo'tradevo maharddhikaH / kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe puSkalAvatI nAma cakravarti vijayaH prajJaptaH?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa auttarAhasya sItAmukhavanasya pazcimena ekazailasya vakSaskAraparvatasya paurastyena, atra khalu mahAvidehe varSe puSkalAvatI nAma vijayaH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH evaM yathA kacchavijayasya yAvat puSkalAvatI cAtradevaH parivasati, etenaarthn| kva khalu bhadanA ! mahAvidehe varSe sItAyA mahAnadyA auttarAhe sItAmukhavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nIlavato dakSiNena sItAyA uttareNa paurastyalavaNasamudrasya pazcimena puSkalAvatI cakravartivijayasya paurastyena, atra khalu sItAmukhavanaM nAma vanaM prajJaptam, uttaradakSiNAyataM prAcInapratIcInavistIrNa poDaza yojanasahasrANi pazca ca dvAnavatAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmena sItAyA mahAnadyA antena yojanasahasrANi nava ca dvAviMzAni yojanazatAni viSkambheNa tadanantaraM ca khalu mAtrayA 2 parihIyamAnaM 2 nIlavarapaMdharaparvatAntena ekonaviMzatibhAgaM yojanasya viSkambheNeti, tat khalu ekayA padmavarave. dikayA ekena ca vanaSaNDena saMparikSiptam varNakaH sItAmukhavanasya yAvad devA Asate, evamautta. rAhaM pArzva samAsam / vijayA bhaNitAH / rAjadhAnya imA:-kSemA 1 kSemapurA 2 caiva arisstth| 3 ariSThapurA 4 tathA / khaDgI 5 majjUSA 6 api ca auSadhI 7 puNDarIkiNI 8 // 1 // ja0 45 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jambUdvIpapratisUtre SoDaza vidyAdharazreNyaH tAvatya AbhiyogyazreNayaH sarvA imA IzAnasya, sarveSu vijayeSu kacchavaktavyatA yAvat arthoM rAjAnaH sadRzanAmakAH vinayeSu SoDazAnAM vakSaskAraparvatAnAM citrakUTavaktavyatA yAvat kUTAni catvAri 2 dvAdazAnAM nadInAM grAhAvatI vaktavyatA yAvad ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM vanaSaNDAbhyAM ca0, varNakaH ||suu0 28 // TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sukacche NAmaM vijae' mukaccho nAma vijayaH 'paNNatte' prajJaptaH ?, iti prazna bhagavAnAha-'goyamA !' ityAguttarasUtraM sugama kacchavadvarNanIyatvAt 'NavaraM' dvitIya vijaya vakSaskAra kA varNana 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM-'kahi NaM bhaMte / jaM. dIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke chIpameM jo mahAvideha kSetra hai usameM sukacchanAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paMccatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM jaMbUddIve dIve-mahAvidehe vAse sukaccheNAmaM vijae paNNatte' he gautama / sItA mahAnadIkI pazcima dizAmeM, nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM grAhAvatI mahAnadI kI pazcima dizAmeM evaM citrakUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizAmeM jambUdrIpa nAmake dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetrameM sukaccha nAmakA vijaya kahA gayA hai 'uttaradAhiNAyae jaheva dvitIya vijayavakSaskAranuM varNana / 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi / TAtha-sUtra gautabhasvAmI prabhune 2 jtne| prazna 42 cha -'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte' 3 Ra! dI5 nAma dvapamAM je mahAvideha kSetra che, temAM succha nAmaka vijaya kayA sthaLe Avela che? enA javA sabha prabhu 49 cha-'goyamA ! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIla tassa bAsaharapavyayara dAhiNeNaM gAhA. vaIe mahANaIe paccatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavayassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbUhIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte' gautama ! sItA mahAnahInI uttara dizAmA naasvaMta varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM gahAvatI mahAnadInI pazcima dizAmAM temaja citrakUTa vakSaskAra parvatanI pUrva dizAmAM, jambudvIpanAmaka dvIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM su427 nAma vinya mAvesa che. 'uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae taheva sukacche NAma vijae paNNatte' 2 // su427 nAma viya uttarathI kSiA hi sudhI pAyata dI che bhane pUrvathA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturtha vakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 355 navaraM kevalam 'khemapurA rAyahANI' kSemapurA rAjadhAnI, tatra 'sukacche rAyA' sukaccho rAjA sukaccha nAmA rAjA cakravartI 'samuppajjaI' samutpadyate vijayasvAyattIkaraNAdikaM 'taheva' tathaivakacchavadeva 'sa' sarva vAcyamitizeSaH / atha prathamAntaranadIM varNayitumupakramate - ' kahi NaM bhaMte ' ityAdi - kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe ' gAhAvaikuMDe' grAhAvatIkuNDaM grAhAvatyAkhyAntaranadI prabhavasthAnaM 'paNNatte' prajJaptam ?, iti pra bhagavAnAha - 'goyamA !" gautama ! 'sukacchavijayassa' sukacchavijayasya 'puratthimeNaM' paurasatyena - pUrvadizi 'mahAkacchassa vijayassa' mahAkacchasya vijayasya 'paccatthimeNaM' pazcimena - pazcimadizi 'NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa' nIlavato varSagharaparvatasya 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'NitaMbe' nitambe madhyabhAge 'ittha' atra atrAntare madhyabhAgasamIpe 'NaM' khalu 'jaMbUdIve kacche vijae taheva sukacche NAmaM vijae paNNatte' yaha sukaccha nAmakA vijaya utsara se dakSiNa dizAtaka Ayata lambA hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai ityAdi rUpase saba kathana kaccha vijaya prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisAhI vaha saba kathana isa sukaccha vijaya prakaraNa meM bhI karalenA cAhiye 'NavaraM khemapurA rAyahANI, sukacche rAyA, samuppajjai taheva sa' parantu yahAM para kSemapurA nAmakI rAjadhAnI hai usameM sukaccha nAmakA cakravartI rAjA zAsana karatA hai ityAdi saba kathana jaisA kaccha vijaya prakaraNa meM kaccha cakravartI rAjA ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisAhI vaha saba kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye / 'kahi NaM bhaMte ! javuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuDe paNNatte' he bhadanta ! jambUdrIpa nAmake isa dvIpameM vartamAna mahAvideha kSetra meM grAhAvatI nAmakA kuMDa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA / sukaccha vijayassa puratthimeNaM mahAkacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa bAsaharatrayassa dAhiNitale NitaMve ettha NaM javuddIve dIve mahAvidehe vAse pazcima sudhI vistI che. ityAdi rUpathI sarva kathana kaccha vijaya prakaraNamAM je pramANe kaDelu che tevu ja badhuM kathana A sukaccha vijaya prakaraNamAM paNa samajI levu joie. 'NavaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA, samuppajjai taheva savveM' pazu aDI kSebhapurA nAmaha rAjadhAnI che temAM mukaccha nAmaka cakravartI rAjA zAsana kare che, vagere madhu kathana jevu kaccha vijaya prakaraNamAM kaccha cakravatI rAjAnA saMbaMdhamAM spaSTa karavAmAM Avela che. tevu ja badhuM kathana ahIM paNa samajI levuM joie. 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe paNNatte' he lat ! bhyuudvIpa nAmaka A dvIpamAM vamAna mahAvideha kSetramAM grAhAvatI nAmaka kuMDa kyA sthaLe mAvesa che? senA zvAzrabhAM prabhu ! che - 'goyamA ! sukacchavijayassa puratthimeNaM mahA kacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavtrayassa dAhiNille NitaMbe etthaNaM jaMbu Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dIve' jambUdrope dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'gAhAvaikuMDaM NAmaM kuNDaM' grAhAvatI. kuNDaM nAma kuNDaM 'paNNatte' prajJaptam, tat kIdRzam ? ityapekSAyAmAha-'jaheva rohiyaMsAkuMDe taheva' yathaiva rohitAMzA kuNDaM tathaiva-ayambhAvaH-roritAMzAkuNDaM yathA-'savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joyaNAI uvve heNaM' ityAdi varNakena varNitaM tathaivedamapi varNanIyamiti kimparyantam ityapekSAyAmAha -'jAva gAhA. vai dIve bhavaNe' yAvad grAhAvatI dvIpaM bhavanam grAhAvatyAM dvIpaM bhavanaM cAbhivyApya varNanIyam asyopalakSaNatayA tannAmArtha sUtramapIha bodhyam tathAhi-'se keNaTeNaM bhaMte evaM vuccai-gAhAvaI dIve gAhAvaI dIve ?, goyamA ! gAhAvaI dIve NaM vahuI uppalAI jAva sahassapattAI gAhAvai dIpasamappabhAI samavaNNAI' ityAdi etacchAyA-atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-grAhAvatI dvIpo grAhAvatI dvIpaH ?, gautama ! grAhAvatI dvIpe khalu bahUni utpalAni yAvat sahasrapatrANi grAhAvatI dvIpasamaprabhANi samavarNAni' ityAdi, etadvayAkhyA sugamA, gAhAvaikuMDe NAmaM kuMDe paNNatte' he gautama ! sukaccha vijayakI pUrva dizAmeM mahA kaccha vijayakI pazcima dizAmeM nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNa dizAmeM vartamAna nitamba ke Upara-ThIka madhyabhAga ke Upara-jambUdvIpa nAmake dvIpameM vartamAna mahAvideha kSetrameM grAhAvatI kuDa nAmakA kuNDa kahA gayA hai 'jaheva rohiaMsA kUDe taheva jAva gAhAvaidIve bhavaNe' rohitAMzA kuNDa kI taraha isakA AyAma aura viSkambha 120 yojana kA hai parikSepa isakA kuchakama 380 yojana kA hai 10 yojana kA udvedha hai ityAdi rUpa se saba varNana isakA karalenA cAhiye grAhAvatI nAmakA isameM dvIpa hai aura usameM isI nAmakA bhavana hai| isa dvIpakA aisA nAma kisa kAraNa se huA hai ? to isa sambandha meM aisA kaha lenA cAhiye ki grAhAvatI dvIpa meM aneka utpala yAvat sahastrapatra grAhAvatI dvopakI jaisI prabhA. vAle hote haiM / ataH isakA nAma grAhAvatI dvIpa huA hai tathA aura bhI jo kathana hIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuDe NAmaM kuDe paNNate' he gautama ! su427 vinI pUrNa dizAmAM mahAkacha vijayanI pazcima dizAmAM nIlavata varSadhara parvatanI dakSiNa dizAmAM vartamAna nitaMbanI upara ThIka madhyabhAganI upara jabUdvIpa nAmaka dvIpamAM vartamAna mahAvidd kSetramA grAhI nAma mAvasa che. 'jaheva rohiaMsAkuDe taheva jAva gAhAvai dIve bhavaNe' tiin OMnI 15 meno mAyAma bhane 1ext 120 yorana jeTalo che. ene parikSepa kaMIka alpa 380 ejana jeTaluM che. 10 ejana jeTale ene udha che. ItyAdi rUpamAM badhuM varNana karI levuM joIe. yAvatu grAhAvatI nAme emAM eka dvIpa che ane temAM eja nAmavALuM bhavana che. e dvIpanuM nAma grAhAvatI kevI rIte suprasiddha thayuM? te e saMbaMdhamAM ATaluM jANI levuM joIe ke grAhAvartI dvIpamAM aneka utpale yAvat sahastrapatra grAhAvatI dvIpanA jevA prabhAvALAM hoya che. ethI enuM Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturthavakSarakAraH sU0 28 dvitIya sukacchabijayanirUpaNam 357 athAsmAd grAhAvatI kuNDAnniH sarantI srotasvatIM varNayitumupakramate-'tassa NaM' tasya khalu 'gAhAvaIsa' grAhAvatyAH 'kuMDassa' kuNDasya 'dAhiNilleNaM' dAkSiNAtyena dakSiNadigbhavena 'toraNeNaM' toraNena bahireNa 'gAhAvaI' grAhAvato 'mahANaI' mahAnadI 'pavRDhA' pravyUDhA nirgatA 'samANI' satI 'sukaccha mahAkacchavijae' sukacchamahAkacchavijayau 'duhA' dvidhA 'vibhayamANI2' vibhajamAnA2 vibhakto kurvANAra 'aTTAvIsAe' aSTAviMzatyA 'salilAsahassehi' salilAsahasraiH nadI sahasraH 'samaggA' samagrA sampUrNA meroH 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNabhAgena 'sIyaM mahANaI' sItAM mahAnadIm 'samappei'samApnoti samupaiti athAsyA grAhAvatyA viSkambhAdikamAha-'gAhAvaI NaM' grAhAvatI khalu 'mahANaI' mahAnadI 'pavahe ya muhe ya' prabahe-grAhAvatI kuNDAnirgame ca puna: mukhe-sItAmahAnadI praveze ca 'savvastha' sarvatra mukha pravahayostathA tadatirikte'pi sthAne 'samA' samAnaviSkambho dvedhA prajJaptA, etadeva pradarzayati-paNavIsaM joyaNasayaM' paJcaviMzaM-pazcaviMzatyAdhikaM yojanazatam 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa 'addhAijjAI' arddhatRtIyAni 'joyaNAI' yojanAni 'uvveheNaM' udvedhena-bhUpravezena uNDatvena sapAdazatayojanAnAM paJcAzattamabhAge etAvata eva mAnasya lAbhAt, pRthulatA ca pUrva pat, tathAhi-mahAvideheSu kurumerubhadrazAlavijayavakSaskAraisa nAmanikSepa meM jaisA pIche kahA jA cukA hai vaisA hI karalenI cAhiyeyAvat yaha zAzvata nAma vAlA haiN| ___ 'tassaNaM gAhAvaissa kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI pabUDhA samANI sukacchamahAkavijae duhA vibhajamANI 2 aTTAvIsAe salilAsaha. ssehiM samaggA dAhiNeNaM sIaM mahANaI samappei' usa grAhAvatI kuNDa ke dakSiNadigyaH toraNa se grAhAvatI nAmakI nadI nikalI hai aura sukaccha aura mahAkaccha vijayoM ko vibhakta karatI huI yaha 28 hajAra nadiyoM se paripUrNa hokara dakSiNa bhAga se sItA mahAnadI meM praviSTa ho gaI hai 'gAhAvaINaM mahANaI pavahe a muheM ya samvattha samA paNavIsaM joyaNasayaM vikhaMbheNaM advAijjAI joyaNAI ujveheNaM, ubhao pAsiM dohiMya paumavaraveiAhiM dohi a vaNa nAma grAhAvatI dvIpa tarIke suprasiddha thayuM. temaja bIjuM je kaMI kathana e nAma nikSepamAM saMbhavI zakatuM hoya te pahelAM jema kahevAmAM AvyuM che tevuM ja samajI levuM joIe. yAvat e zAzvata nAmavALe dvIpa che. 'tarasaNe gAhAvaissa kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI pavUDhA samANI sukaccha mahAkacchavijae duhA vibhajamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahasse hiM samaggA dAhiNeNaM sIaM mahANaiM samappei' te pAhAvatI nI kSaNe mAvA torathI pAsapatI nAma nahI. nAjI che, ane sukaccha ane mahAkaccha vijayene vibhakta karatI e 28 hajAra nadIothI pari pUrNa thaIne dakSiNa bhAgathI sItA mahAnadImAM praviSTa thaI gaI che. 'gAhAvaINaM mahANaI pavahe a muhe ya savvattha samApaNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUTa jambUdvIpaprajJaptisUtre mukhavanAtirikteSu sarvatrAntaranadyaH santi, tAtha pUrvapazcima vistRtAH samavistArapramANAH, tatazcaivaM pramANam - tatra - meruviSkambhasya pUrvapazcimavati bhadrazAlayanayorAyAmasya ca pramANaM catuH paJcAzatsahasrANi 54000, vijayavistAratha SaDutaracatuH zatAdhikapaJcatriMzat sahasrANi 35406, dakSaskAraparvatavistAraH catvAri sahasrANi 4000, mukhayanayorvistAraH 5844 catuzcatvAriMzadadhikASTazatyuttarapaJcazatI, rAkalasaMkalanAyAM kRtAyAm, paJcAzadadhikadvizatyuttara navanavatisahasrANi 99250, etacca pramANaM jambUdvIpasya lakSayo janapramANaviSkambhAt saMzosaMDehiM jAva duNha vi vaNNao iti' yaha grAhAvatI mahAnadI pravaha meM-grAhAvatI kuNDa se nirgama sthAna meM evaM sItA nadI meM jahAM se praveza karatI hai usa sthAna meM sarvatra samAna hai arthAt mukha pravaha evaM inase atirikta sthAnoM meM samAna viSkaMbha aura samAna udegha vAlI hai isI bAta ko spaSTa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM isakA viSkaMbha 125 yojana kA hai aura udvedha isakA 2 || yojana kA hai kyoMki 125 yojana kA pacAsatra bhAga itanA ho hotA hai / usakI moTAI pUrvavat samajha leveM / mahAvideha kSetra meM kuru, meru bhadrazAlavijaya vakSaskAra sukhavana ke sivAya sarvatra antarnadIyAM kahI gaI haiM / ve nadIyAM pUrva pazcima meM vistAra vAlI hai, samAna vistAra vAlI haiM, isa prakAra unakA pramANa hotA haimeru ke pUrva pazcima meM bhadrazAlavana ke AyAma kA pramANa 54000 copana hajAra, yojana, vijaya kA vistAra 35406 paiMtIsa hajAra cAra so chaha yojana, vakSaskAra parvata kA vistAra 4000 cAra hajAra yojana, mukhabana kA vistAra 5844 pAMca hajAra ATha so cumAlisa yojana | sabako joDane se - 99250 naNNANu hajAra do so pacAsa yojana hotA hai addhA ijjAI joyaNAI uveheNaM, ubhao pAsiM dohiM ya paupavaraveiAhi dohi a vaNasaMDe hiM jAtra duha viNNao iti' me ADAvatI bhAnahI pravahuma-ADAvatI DuDanA nirgabhana sthAnamAM-temaja sotA nadImAM jamAMthI praveza kare che te sthAnamAM-satra samAna che. eTale ke mukha pravaha temaja anya khIta sthAnAmAM samAna vikala ane samAna uddedhavALI che. e vAtane spaSTa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke AnA viSNubha 125 yAjana jeTale che ane urdUdha rA ceAjana jeTale che. kemake 125 caiAjananA pacAsathe bhAga ATalA ja thAya che. tenI jADAI pahelAM kahyA pramANe samajavI eI e mahAvide u kSetramAM meru bhadrazAlavijaya vakSaskAra mukhavana sivAya badhe ja antanadIye kahelI che. te nadIyA pUrvapazcimamAM vistAravALI che. ane te samAna vistAravALI che, tenuM pramANa A rIte thAya che-merU patanA viSNu MbhanI pUrva pazcimamAM bhadrazAlavananA AyAmanuM pramANu 54000 cApana hajAra caiAjana, vijayane vistAra 35406 pAMtrIsa hantara cArase cha yeAjana, vakSaskAra patanA vistAra 4000 cAra hAra ceAjana, mukhavananA vistAra 5844 pAMcahajAra AThasA cu'mALIsa ceAjana, e badhAne meLavavAthI 99250 navANu hajAra baseA payAsa ceAjana thAya che. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam dhyate tathA sati pazcAzadadhika saptazatI 750 samyate, idaM ca viSkambhapramANaM dakSiNottarayo bhAMgayorantarvatinInAM paNNAM nadInAM SabhirbhAge hate labhyate iti, AyAmastu vijayasya tadvakSaskAraparvatAntaranadImukhabanAnAM ca sama eveti, nanu antaranadInAmukta AyAmo na saGgacchate pazcacavAriMzatsahasrapramANasyaivAyAmasya satcAt tathA coktam jAvaiyA salilAo mANusalogaMmi savvaMmi / paNayAlIsa sahassA AyAmo hoi sabasariyANaM // etacchAyA-yAvatyaH salilA mAnuSyaloke sarvasmin / paJcacatvAriMzat sahasvANi AyAmo bhavati sarva saritAm // iticet, atrocyate-paJcadatvAriMzatsahasAyAmapratipAdaka.zcana midaM bharatAntargatagaGgAdi yaha pramANa jaMbUdvIpa ke eka lAkha zojana viSkaMbha se zodhita karane para 750 sAta so pacAsa yojana raha jAtA hai| yaha viSkaMbha pramANa dakSiNa evaM uttara bhAga meM antavartinI chaha nadIyoM ke chaha se bhAga dene para nikalatA hai| vijaya vakSaskAra kA AyAna evaM antavarti vakSaskAroM kA evaM nadI mukha vanoM kA AyAma samAna hI kahA hai zaMkA-antarnadIyoM kA ukta AyAma kahanA ThIka nahIM hogA kAraNa copana hajAra kA hI-AyAma pahale kahA hai kahA~ bhI hai-sarva manuSya loka meM jitanI nadIyA~ haiM unakA AyAma copana hajAra yojana kA hI kahA hai| ___ uttara-copana hajAra yojana kA AyAma kA pratipAdaka yaha bacana bharata kSetrAntargata gaMgAdi nadIyoM kA sAdhAraNa kahA hai ataH jaise vahAM nadI kSetra kA alpa pariNAma hone se anupapatti hone se usakI upapatti koTThAkaraNa nyAya kA AzrayaNIya hai A pramANe jabUdvIpanA ekalAkha ye jananA vikaeNbhamAMthI bAda karavAthI 750 sADAsAta jana zeSa rahe che A viSkaNanuM pramANa dakSiNa ane uttara bhAgamAM antarvati cha nadIne chathI bhAgavAthI nIkaLe che. vijaya vakSaskArano AyAma ane antarvati vakSaskAra ane nadI mukhavanane AyAma sarakhe ja che. zaMkA-antarnAdIne e pramANeno AyAma kahe te barAbara nathI kAraNa ke-te AyAma copana hajAra ejanano ja kahyuM che. kahyuM paNa che-badhA manuSya lekamAM jeTalI nadI che, tene AyAma cipana hajAra ejanane ja che. uttara-copana hajAra ejanane ja AyAma kahe. te barAbara nathI. kAraNa ke-te pramA zenA AyAmanuM pratipAdaka A vacana bharatakSetravati gaMgAdi nadInuM sAdhAraNa kahele che. jethI tyAM nadI kSetranuM a5pramANu kahevAthI saMgatatA na thavAthI tenI saMgatI mATe kepTAkaraNa nyAyano Azraya laIne samajI levuM. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre nadIsAdhAraNaM tena yathA tatra nadIkSetrasyAlpaparimANatve nAnupapattau tadupapattaya koTTAkakaraNamAzrayaNIyaM bhavati tathA'trApi tamAzrayaNIyam' ___'ubhao pAsiM' ubhayoH dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohi ya paumavaraveiyAhiM' dvAbhyAM ca padmavaravedikAbhyAm 'dohi ya vaNasaMDe hi' dvAbhyAM ca vanapaNDAbhyAM 'jAva' yAvat yAvatpadena 'saMparikkhittA' iti saGgrAhyam saMparikSipteti tacchAyA tadarthazva pariveSTiteti 'duNhavi' dvayorapi padmavaravedikA-vanaSaNDayorapi varNakaH varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH, saca caturthapaJcasUtrato grAhya H, atha tRtIyaM mahAkacchavijayaM varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' isakI donoM tarapha do padmavaravedikAeM haiM aura do vanaSaNDa haiM unase yaha ghirI huI hai (jAva duNha vi vaNao) yahAM yAvatU zabda se vAvara vedikA evaM vana SaNDa ina donoM kA varNana kara lenA cAhie (kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM mahAkaccha nAmakA vijaya kahAM para kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapanvayassa dAhijeNaM sIyAe mahANaie uttareNaM paumakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimegaM gAhAvaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNate) he gautama ! nIlavaMta varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM sItA mahAnadI kI uttara dizA meM padmakUTa vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM evaM grAhAvatI mahAnadI kI pUrva dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara mahAkaccha nAmakA vijaya kahA gayA hai (sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche itthadeve mahiddhIe aTTho abhANiyaco) bAkI kA aura saba kathana isake sambandha kAjaisA kaccha vijaya ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhie isakA mahAkaccha vijaya aisA jo nAma huA hai usakA kAraNa yAvata enA banane pAdhabhAgamAM be para vedikAo che ane be vanaDe che, tema nAthI the parivRta cha. 'jAva duNha vi vaNNao' mahI yAvat mannanu varNana zabu nase 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte' 3 mata ! bhar3A videDa kSetramAM mahAkacha nAmaka vijaya kayA sthaLe Avela che. enA javAbamAM prabhu kahe che-'goyamA ! NIlavatassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM sIAe mahANaIe uttareNaM pa umakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM NohAvaIe purasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte 3 gotama ! nAsavata vaSa dha2 patanI dakSiNa dizAma sItA mahAnahInI uttara dizAmAM paghakUTa vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM temaja grAhAvatI mahAnadInI pUrva zamAM mahAviDa kSetranI 2012 mA 427 nAme vi04ya mAvada cha. 'sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche ittha deve mahiddhIe aTTho a bhANiyayo' zeSa madhu kathana e saMbaMdhamAM jema kaccha vijaya prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, tevuM ja samajavuM joIe. e vijayanuM mahAka7 vijaya evuM je nAma prasiddha thayuM che tenuM kAraNa yAvata Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 361 ityAdi chAyAgamyam navaraM 'jAva' mahAkacche ittha deve' yAvada mahAkaccho'tra devaH, parivasati sa ca kIdRzaH 1 ityAha-'mahiddhIe' mahaddhikaH ityupalakSaNam tena mahAdyutika ityAdipadAnAM saGgraho bodhyaH sa cASTamasUtrAt savyAkhyo grAhyaH, yAvatpadena-'tattha NaM aridvAe rAyahANIe mahAkacche NAmaM rAyA samuppajjai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharaho avaNaM bhANiyavvaM, NikkhamaNavajja sesaM bhANiyavvaM jAva bhuMjai mANussae suhe, mahAkacchaNAmadhejje' iti grahItavyam __ etacchAyA-'tara khalu ariSTAyAM rAjadhAnyAM mahAkaccho nAma rAjA samutpadyate, mahAhimavada yAvata sarva bharatasAdhanaM bhaNitavyaM yAvad bhukate mAnuSyakAni sukhAni mahAkacchanAmadheyaH' iti tatra 'mahAhimavad yAvad ityatra yAvatpadena-'malayamandaramahendrasAraH iti grAhyam tasya ca mahAhimavatpadena yogo bodhyaH, tathA sati mahAhimavanmalayamandaramahendramahAkaccha nAmakA yahAM para maharddhika deva ki jisakI eka palyopama kI sthiti hai rahatA hai yahAM yAvat pada se mahAdyutika mahAvala Adi padoM kA grahaNa huA hai tathA 'tattha NaM ariTTAe rAyahANIe mahAkacche NAmaM rAyA samuppajjai mahayA himavaMta jAva savvaM bharaho a vaNaM bhANiyavvaM NikkhamaNavaja sesa bhANiyavvaM jAva bhuMjai mANussae suhe mahAkacchaNAmadhejje" vahAM para ariSThA nAmakI rAjadhAnI hai mahAkaccha nAmakA cakravartI rAjA usakA zAsana karatA hai yaha mahAhimavaMta parvata Adi ke jaisA viziSTa zaktizAlI aura ajeya hai bharatacakravartI kI taraha yaha manuSya bhava sambandhI sukhoM kA bhoktA hai parantu isane apane jIvana meM sakala saMyama dhAraNa nahIM kiyA aisA yaha saba prakaraNa pUrva kI taraha yahAM para kaha lenA cAhiye mahAkaccha aisA nAma isakA kyoM huA so isa sambandha meM yahAM para mahAkaccha nAma kA hI cakravartI yahAM para hotA rahatA hai tathA mahAkaccha nAmakA deva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma mahAkaccha aisA kahA gayA hai| mahAkaccha nAmaka mahaddhika deva ke jenI eka pAma jeTalI sthiti rahe che. ahI yAvat 54thI 'mahAdyutikaH' pore pornu tha che. tebha 'tatthaNa aridvAe rAyahANIe mahAkacde NAmaM rAyA samupajai, mahayA himata jAva savvaM bharahoavaNaM bhANiya NikkhamaNavajjaM jAva sesaM bhANiyabbauM jAva bhuMjai, mANussae suhe mahAkaccha NAmadhejje' tyA ma2i0nAmanI ||4dhAnI che. mahA kacchanAmaka cakravartI rAjA tene zAsana kartA che. e mahAhimavaMta parvata vagere je viziSTa zaktizALI ane ajeya che. bharata cakInI jema e manuSya bhava saMbaMdhI sukhane bhoktA che, paNa teNe pitAnA jIvanamAM sakala saMyama dhAraNa karyuM nathI evuM te badhuM prakaraNa pUrvavat ahIM paNa samajI levuM joIe. mahAkaccha evuM nAma enuM zA kAraNathI prasiddha thayuM ? te enA saMbaMdhamAM ATaluM ja kahevuM paryApta che ke ahIM mahAkacha nAme cakravartI rahe che temaja mahAka7 nAmaka deva rahe che A kAraNe enuM nAma mahAkacha evuM kahevAmAM Avela che, Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre sAra iti samastaM padam, tadvayAkhyA pUrva gatA, 'yAvad bhukta' ityatratya yAvatpadasagrAhyAnAM padAnAM saGgraha aupapAtikasUtrasyaikAdazasUtrataH kAryaH tadarthazca tatraiva matkRtapIyuSavarSiNI TIkAto vodhyaH, IdRzAbhilApena mahAkacchazabdasya 'astho ya bhANiyavyo' arthazva bhaNitavyaH vAcyaH samprati brahmakUTAkhyaM vakSaskAraparvata varNayitumupakramate 'kahiNaM bhaMte !' ityAdi chAyAgamyam navaram 'sesaM jahA cittakUr3assa jAva AsaMyaMti' zeSaM yathA citrakUTasya yAvadAsate-zeSaM varNitAtiriktaM sarva yathA citrakUTastha tathA vAcyam tat kimparyantam ityAhayAvadAsate-yAvatpadena AyAmAdi sUtraM bhUmibhAgavarNanasUtraparyantaM ca sarva bhaNitavyam, athAtra kUTAni varNayitumAha-'paumakUDe cattAri kUDA' ityAdi-sugamam 'evaM' evam___ (kahi Na maMte ! mahAcidehe vAse paumakUDe NAmaM vakkhArapaccae paNNatte) he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM padmakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! NIlavaMtassa dakSiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM mahAkacchassa purathimeNaM kacchAvaIe pacatthimeNaM estha NaM mahAvidehe vAse paumakUDe NAmaM pavakkhArapanyae paNNatta) he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sItA mahAnadI kI uttara dizA meM, mahAkaccha vijaya kI pUrva dizA meM evaM kacchAvatI kI pazcima dizA meM mahAvideha ke bhItara padma kUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai / (uttaradAhiNAyae pAINapaDINa vicchinne) yaha padmakUTa nAmakA vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka to laMbA hai tathA pUrva se pazcima taka vistIrNa hai-(sesaM jahA cisakUDassa jAva AsayaMti) bAkI kA aura saba varNana isake sambandha kA citrakUTa vakSaskAra ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai paisA hI hai yAvatU vahAM para aneka vyantara dena aura deviyAM ArAma karatI hai vizrAma karatI hai / (paumakUDe cattAri kUDA pattA ) pAkUDa ke Upara ___ 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paumakaDe NAmaM vakkhArapavara paNNatte' 7 lata ! mahAvideha kSetramAM pAkUTa nAmaka vakSaskAra parvata kayA sthaLe Avela che ? enA javAbamAM prabhu cha ? 'goyamA ! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe mahANaIra paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pavaumaDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte' 3 gotama ! nIsanta patanI ikSiya dizAmAM sItA mahAnadInI uttara dizAmAM, mahAkacacha vijayanI pUrva dizAmAM temaja kacchaptiinii pazcimAzAmA maDAvinI 22 5maTa nAma 164Ara pata mAvata cha. 'uttara dAhiNAyae pAINapaDINavicchinne' se paTa nAma 1324 / 25 uttarathI dakSiNa sudhI do cha tebha pRthI pazcima sudhA vistI che. 'sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti' se saMbaMdhamAM zeSa badhuM varNana citrakUTa vakSaskAranA prakaraNamAM kahyuM che tevuM ja samajavuM. yAvata hi vyantara heve| mane devI-yo mArAma 42 cha, vizrAma 42 che. 'paumakUDe cattAri kUDA paNNattA' 55TanI 652 yA2 TUTI 4AmA mAyeda cha. 'taM jahA' temanA nAbhI yA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturtha vanaskAraH sU. 28 dvitIya sukanchavijayanirUpaNam 363 anena prakAreNa citrakUTayakSaskAraparvatAnta kUTAnusAreNa imAni catvAri kUTAni varNanIyAni jAva' yAvat-yAvatpadena 'samA uttaradAhiNeNaM parupparaMti, paDhamaM sIyAe uttareNaM' ityAdi saGgrAhyam etatsamastamanantarokta sUtrAdbodhyam, chAyA'yau~ tata eva jJAtavyo 'aTTaH' artha:brahmakUTeti nAmno'rthaH prAgvat tathAhi-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-paumakUDe paumakUDe ? goyamA ! paumakUDe ya ittha dene madiddhIe jAva paliokmaTTiIe parivasai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccA paumaDe paumakUDe' iti etacchAyArthoM sugamau, atra devavizeSaNavAcakAnAM mahaddhikAdi palyopamasthitikapayentAnAM padAnAM saGgrahaH savyAkhyo'STamasUtrasthAdvi. jayadvAradevAdhikArAdvodhyA, ____ atha caturtha kacchakAvatInAmakaM vijayaM varNamitumupakramate 'kahi NaM bhaMte !' ityAdicAra kUTa kahe gaye haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-(siddhAyaNakUDe 1, paumakUDe 2, mahAkacchakUDe 3, kacchAvAkUDe4) siddhAyatanakUTa, padmakUTa, mahAkacchakUTa aura kacchavatIkUTa, (evaM jAva aTTho) yahAM Agata isa yAvatpada se (samA uttara dAhiNeNaM paruparati, paDhamaM sIyAe uttareNaM) ityAdi padoM kA saMgraha huA hai yaha saba kathana anantarokta sUtra se jAnA jA sakatA hai| padmakUTa aisA isakA nAma kyoM huA-isa viSaya meM AlApa isa prakAra se banAnA cAhiye 'se keNaTeNaM bhaMte. evaM vuccai paumakUDe' uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' pauma kUDe ya ittha deve mahidIe jAva paliovamaTTiIe parivasaha, se teNa tuNaM goyamA! evaM vuccahapa umakUDe 2,' isa AlApaka kI, jo prazna aura uttara rUpameM hai artha sugama hai| devake vizeSaNabhUta mahardika Adi padoMkI vyAkhyA aSTamasUtrastha vijayadvAra ke devAdhikAra se jAnalenI caahiye| (kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI NAmaM vijae paNNatte) he bhadanta ! pramANe cha. 'siddhAyayaNakUDe 1, pauma De-2, mahAkacchakUDe 3, kacchAvaikUDe-4' siddhA. yatana 2, 58, maDA427 . 2mane 42chAtI phUTa evaM jAva aTTho' mI mAvasa yAvat 54thI 'samA uttaradAhiNeNaM parUppareMti, paDhamaM sIyAe uttareNaM' pore yahonu aDAna thayuM che. A badhuM kathana anantarokta sUtramAMthI jANI zakAya tema che. enuM nAma padma kUTa evuM zA kAraNathI suprasiddha thayuM ? AnA saMbaMdhamAM AlApaka evI rIte samaja naye 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai paumakUDe' uttaramA prabhu 4 cha- 'goyamA ! paumakUDe ya itthadeve mahiddhIe jAva paliovamadiIe parivasai, se tejaTeNaM goyamA ! evaM puccai paumakUDe, 2' se maataa5| 32 prazna ma utta2 35mA cha-matha sugama che. hevn| visheSaNabhUta mahaddhika vagere padanI vyAkhyA aSTama sUrastha vijayadvAranA devAdhikAramAMthI jANI levI joIe. 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI NAmaM vijae paNNatte' santa ! mahA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre sugamam navaraM 'kacchakAvatI-kaccha: taTaM, sa eva kacchakaH so'styAmiti kaccha kAvatI atizayArthe'tra matup pratyayaH strItvAnGIp dIghastu zarAditvAdbodhyA, 'sesaM jahA kacchassa vijayassa' zeSam uktAtiriktaM sarvakathanam yathA kacchasya vijayasya tathA'syApi vijayasya sarva vaktavyam tat kimparyantam ? ityAha-'jAva kacchagAvaI ya ittha deve' yAvat kacchakAvatI cAtradevaH parivasatIti paryantaM sarva vAcyam, tatra devavizeSaNAni prAgvat athAsmAtprAcyamantaranadI varNayitumupakramate 'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-praznasUtraM sugamam uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'Avattassa' Avartasya-etanAmakasya 'vijayassa' vijayasya 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi : kacchagAvaIe' karachakAvatyAH etanAmakasya 'vijayassa' vijayasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'NIlavaMtassa' nIlavataH etanAmakasya varSadharaparvatasya 'dAhipille' dAkSiNAtye 'NitaMbe' nitambe-madhyabhAge 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'mahA. mahAvideha kSetrameM caturtha kacchakAvatI nAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM dahAvatIe mahANaIe, paccatthimeNaM paumakUDassa purasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse kacchagAvatI NAmaM vijae paNNatte' he gautama ! nIlavanta kI dakSiNadizA meM, sItA mahAnadI kI uttaradizA meM, hRdAvatI mahAnadI kI pazcimadizA meM evaM padmakUTa kI pUrva dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara kacchAkAvatI nAmakA vijaya kahA gayA hai| (uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchinne) yaha vijae uttara dakSiNa dizAkI ora dIrgha-laMbA hai aura pUrva aura pazcima kI tarapha vistIrNa hai| 'sesaM jahA kacchassa vijayasta jAva kacchagAvaI a itthadeve' isa se avaziSTa aura saba kathana kacchavijaya ke kathanAnusAra hI jAnanA cAhiye yAvat kacchakAvatI nAmakA deva yahAM para rahatA hai|| 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAcaI kuMDe patta' he bhadanta ! mahAvideha videha kSetramAM caturtha kacchakAvatI nAmaka vijaya ka sthaLe Avela che? enA javAbamAM prabhu 43 cha-'goyamA ! bhIlavaMtarasa dAhiNeNaM sIyAra mahANaIe uttare NaM dahAvatIe mahANaIe paccatthimeNaM pauRkUDassa purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAle kaccha gAvatI NAmaM vijae paNNatte' he gautama ! nIlavantanI dakSiNa dizAmAM, sItA mahAnadInI uttara dizAmAM, hudAvatI mahAnadInI pazcima dizAmAM temaja pAkUTanI pUrva dizAmAM mahAvideha kSetranI aMdara kazmakAvatI nAma vinya mAveta. 'uttaradAhiNAyae pAI0 parDa Navicchinne' se viya uttara dakSiNa hiza ta25 vI meTa , aimA cha, bhane pUrva mane pazcima ta25 vistI cha. 'sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva ka chAvaI a ittha deve' zeSa madhu 4yana 2chaviyanA na bhuma ongii se naye. yAvat 4274ApatI nAma va sahI che. 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAvaI kuDe papNate' 8 mahanta bhAvihe kSetramA drAvatI nAma OM 43 // 25Ne yAvara ___ Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU) 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 365 videhe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'dahAvaIkuMDe NAmaM kuMDe' hudAvatI kuNDaM nAma kuNDaM 'paNNate' prajJaptam 'sesaM' zeSam AyAmaviSkambhAdikam 'jahA' yathA 'gAhAvaI kuMDassa' grAhAvatIkuMDasya tathA'syApi bodhyam kimparyatam ? ityAha-'jAva aTTho' yAvadarthaH-grAhAvatIti nAmArthavarNanaparasUtraparyantamityarthaH, navaraM hUdAvatIdvIpo hRdAvatI devIbhavanaM hadAvatIprabhapadmAdi yogAdidaM kuNDamapi dAvatItyanvarthanAmakam iti bodhyam tatra idAH agAdhA jalAzayAste santyasyAmi hudAvatI atra zarAditvAddIrghaH pUrvavat sujJAnaH, atha yatheyaM sItAmahAnadIM gacchati tathA''ha 'tassa NaM' ityAdi tasya khalu dAhAvaI kuMDasa' idAvatIkuNDasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadikasthena 'toraNeNaM' toraNena bahireNa 'dahAvaI mahANaI' idAvatI mahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA nirgatA 'samANI' satI 'kacchAvaI Avatte' kacchAvatyAyattauM 'vijae' vijayau 'duhA' dvidhA "vibhayamANI 2' vibhajamAnA 2 dAhiNe' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyaM' sItAm 'mahANaI' mahAnadI 'samappei samApnoti samupaitItyarthaH, atha paJcamaM vijayaM kSetra meM hRdrAvatI nAmakA kuNDa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA! Avattassa vijayassa paccatthimeNaM kacchagAvaie vijayassa purathimeNaM nIlavaMtassa dAhiNille NitaMve estha NaM mahAvidehe vAse dahAvaIkuMDe NAma kuMDe paNNatte' he gautama ! AvartanAmaka vijaya kI pazcimadizA meM kacchakAvatI vijaya kI pUrvadizA meM, tathA nIlavanta parvata ke dakSiNa dizA meM rahe hue nitambapara mahAvideha kSetra ke bhItara dahAvatI nAmakA kuNDa kahA gayA hai / 'sesaM jahA gAhAvaI kuMDassa jAva aTTo' isa kathana ke atirikta aura saba isa kuNDa ke viSaya kA AgekA kathana grAhAvatI kuNDa ke kathana jaisAhI yAvat isakA nAma aisA kyoM huA isa antima kathana taka yahAM para jAnanA cAhiye 'tassa NaM dahAvai kuMDassa dAhiNeNaM toraNeNaM dahAvaI mahANaI pabUDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhajamANI2 dAhiNeNaM sIaM mahANaI samappei' usa drahAyatI kuNDake dakSiNatoraNadvAra cha 1 se 15mA prabhu 4 cha-'goyamA ! Avattassa vijayasa paccasthimeNaM kacchagAbaie vijayassa purasthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNille NitaMve ettha NaM mahAdhidehe vAse dahAvaI kuDe NAmaM kuDe paNNatte' gItama! mAvata' nAma vizayanI pazcima dizAmA 4274vatI vizayanI pUrva dizAmAM tathA nIlavanta parvatanI dakSiNa dizAmAM Avela nitaMba bhAga upara mahAvideha kSetranI 42 drAvatI nAma mA che. 'sesaM jahA gAhAvaI kuMDassa jAva aTTho' 24thana zivAya bIjuM badhuM AkuMDa viSenuM kathana graha vatI kuMDanA kathana jevuM ja che yAvat enuM nAma evuM zA kAraNathI rAkhavAmAM AvyuM A aMtima kathana sudhI ahIM jANI levuM joIe. 'tassa NaM dahAvai kuMDaspta dAhiNeNe toraNegaM dahAvaI mahANaI pavUDho samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhajamANI2 dAhiNeNaM sIaM mahANaI samappei' te drAvatI 3 kSa toraNa Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre varNayitumupakramate-'kahiNaM bhaMte ! ityAdi-ma khalu bhadanta ! 'mahAvidehe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'Apatto NAmaM vijae' AvoM nAma vijayaH 'paNNate ?' prajJaptaH ? 'goyamA !' ityAdhuttarasUtraM spaSTArthakam, navaram 'sesaM' zeSam AyAmaviSkambhAdikam 'jahA kacchassa vijayassa' yathA kacchasya vijayasya tathA'syApyAvartta vijayasyeti / atha tRtIyaM nalinakUTanAmakavakSaskAraparvataM varNayitumupakramate 'kahi NaM bhaMte !" ityAdi-prabhasUtramuttarasUtraM ca spaSTam se dahAvatI nAmakI nahAnadI nikalI hai aura yaha mahAnadI kacchAvatI evaM Avarta vijayako do vibhAgoM meM vibhakta karatI huI dakSiNa dizA meM sItA mahAnadI meM praviSTa ho jAtI hai 'sesaM jahA gAhAcaIe' isa ke sambandha meM Age kA aura saba kathana grAhAvatI nadI ke sambandha meM kahe gaye vatavya ke anusAra samajhanA cAhiye 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avate NAmaM vijae paNNatte' he bhadanta ! mahAvideha kSetra meM Avartavijaya nAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! NIlavantassa vAsaharapavyayassa dAhiNeNaM sIyAe mahAgaI uttare liNakuMDassa cakkhArapavyayassa paccatthimeNaM dahAvatIe mahANaIe purathimegaM ettha zaM mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae prANatta' he gautama ! nIlavanta varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM sItA mahAnadI kI uttaradizA meM nalinakuNDa vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM drahAvatI mahAnadI kI pUrvadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara Avarta nAmakA vijaya kahA gayA hai| 'sesaM jahA kaccharasa vijayassa iti' isake AyAma aura viSkambha Adi kA kathana jaisA kacchavijaya kA prakaraNa meM kahA jA cukA hai vaisAhI hai 'kahi NaM bhaMte ! dvArathI drAvatI nAme mahI nadI nIkaLI che ane e mahAnadI kacchAvatI ane Avarta vijayane be vibhAgamAM vibhakta karatI dakSiNa dizAmAM sItA mahAnadImAM praviSTa thaI jAya che. 'sesaM jahA gAhAvaIe' senA samayamA zeSa madhu 43 zrAhAvatI nahIna samayamA spaSTa 42vAmAM mAdA taya mumata Ayuna. 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avatte NAma vijaya paNNatte' 3 lata ! mahAviDa kSetramA mAvata vi45 nAma viya 4 // sthaNe mAvesa cha ? pAni prabhu 43 cha-'goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIyAe. mahANaIe uttareNaM NaliNakuMDassa vakkhArapavyayassa paccathimeNaM hAratIe mahANaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae pAte' ra gautama ! nIsavanta varSa dhara parvatanI dakSiNa dizAmAM sItA mahA nadInI uttara dizAmAM nalina kuMDa vakSaskAra parvatanI pazcima dizAmAM kahAvatI mahAnadInI pUrva diyAmAM mahAvideha kSetranI aMdara mAvata' nAma vi5 mA che. 'sesaM jahA kacchassa vijayasta iti' senA sayAma vinA aMgenuM kathana je pramANe kaccha vijayanA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, tevuM ja che. 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM vakkhArapavyae paNNatte' 3 nanta bhI Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIyaguNakacchavijayanirUpaNam navaram saca 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyataH-uttaradakSiNadizodIrghaH 'pAIgavaDINavitthiNNe' prAcInapratIcIna vistIrNa:-pUrvapazcima dizo vistArayuktaH 'sesaM' zeSam-udvedhAdikam 'jahA' yathA 'cittakUDassa' citrakUTasya tathA'syApi tat kimpayantam ? ityAha--'jAva AsayaMti' yAvadAsate anna yAvatpadena-'tattha NaM vahace vANa mantarA devA ya devI bho ya' iti saGgrAhayam, etacchAyA-tatra khalu bahavo vyantarAH 'vAnavyantarAH' devAzca devyazva iti 'Asata' ityupalakSaNam tena 'sayaMti ciTThati NisIyaMti turaTuMti ramaMti lalaMti kIlaMti kiTThati mohaMti' ityeSAM grahaNam, etacchAyA- 'zerate tiSThanti nipIdanti, tvacayanti, ramante, lalanti, krIDanti, kIrtayanti, mohanti iti eSAM vyAkhyA paSThasUtre gatA'tastato bodhyA, mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAnaM bakkhArapancae patte' he bhadanna / mahAvideha kSetra meM nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! NIlavaMtassa dAhineNaM sIyAe utsareNaM maMgaTAvaisa vija. yassa paccasthimeNaM Avattassa vijayassa purathimegaM estha NaM mahAvidehe vAse NaliNakUDe sAmaM vakhArapacara pAta' he gautama ! nIlavanta parvata kI dakSiNa dizAmeM, sItA mahAnadI kI uttaradizA meM, maMgalAvatI vijaya kI pazcimadizA meM aura Avarta vijaya kI pUrva dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai / 'uttaradANiAyae, pAINapaDINavicchiNNe, _ 'sesaM jahA citta kUDassa jAva AsayaMti' yaha nalinakUTa nAmakA vakSaskAra parvata uttara aura dakSiNa meM Ayata-dIrgha-lambA hai, tathA pUrva pazcima meM vistIrNa hai| bAkIkA isake sambandhakA-aura saba AyAmAdi ke pramANa kA kathA jaisA citrakUTa ke prakaraNa meM kahA gayA haiM vaisA hI hai yahAM yAvat pada se aneka videDa kSetramAM nalina kUTa nAmaka vakSaskAra parvata kayA sthaLe Avela che? javAbamAM prabhu 43 cha-'goyamA! NIlavaMtarasa dAhiNeNaM sIyAra uttareNaM maMgalAvaissa vijayassa paccalimeNaM Avattassa vijayassa purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse galiyAkUDe NAmaM vakkhArapabbae TUaaN he gautama! nIlavanta patanI dakSiNa dizAmAM sItA mahA nadInI uttara dizAmAM maMgalAvatI vijayanI pazcima dizAmAM ane Avarta vijayanI pUrva dizAmAM mahAvideha kSetranI 512 nalina chUTa nAme 1924 // 2 'ta mAvesa che. 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe, sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti' mA nalina 2 nA 14242 5' uttara ane dakSiNamAM Ayata-dI-la che. temaja pUrva pazcimamAM vistIrNa che. A saMbaMdhamAM zeSabadhuM AyAma aMgenA pramANanuM kathana jevuM citrakUTanA prakaraNamAM kaDevAmAM Avela che, tevuM ja samajavuM yAvat padathI ahIM aneka bakhtara deva-devIo AvIne vizrAma kare che mane mArAma 2 che. (1) (mahI yAvat 54thI 'sayaMti, ciTThati, NisIyaMti, tuyadRtI (ramaMti, lalaMti, kIlaMti, kiti, mohaMti) 5hI sahIta thayA cha. se pahAnI vyAya Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 jambUdvIpaprajJaptisUtre - pazcaza atha nalinakUTAkhyavakSaskAra girau kUTAni pipRcchipurAha- 'naliNakUTe NaM bhaMte' ityAdichAyAgamyam, navaraM tatrottarasUtre 'ee kUDA paMcasaiyA' etAni kUTAni paMJcazatikAni-1 tapramANAni kUTavartinyo rAjadhAnyaH kasyAM dizyavatiSThanta ityAha- 'rAyahANIo uttareNaM' rAjadhAnyaH- rAjavasatayaH, uttareNa-uttara dizi, atha SaSThaM vijayaM varNayitumupakramate - ' kahi NaM bhaMte !' ityAdi sugamam, navaraM 'paMkAvaIe' vyatara deva-deviyAM Akara vizrAma karatI hai aura ArAma karatI hai / " 'NaNikUDe bhaMte! katikUDA pannattA' he bhadanta ! nalinakUTa ke Upara kitane kUTa kahe gaye haiM ! 'goyamA ! cattAri kUDA paNNattA' he gautama ! cAra kUTa kahe gaye haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM- 'siddhAyayaNakUDe, NaliNakUDe, AvattakUDe maMgalAca sakUDe, ee kUDA paMcasaiyA rAhANIo uttare gaM) siddhAyatana kUTa, nalina kUTa, Avarta kUTa, aura maMgalAvartta kUTa ye kUTa, pAMca sau haiM yahAM para rAjadhAniyAM uttara dizA meM haiM / ( kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte) he bhadaMta ! mahAvideha kSetra meM maMgalAvarta nAmakA vijaya kahAM para kahA gayA hai (goyamA ! nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM NaliNakUDassa purasthimeNa paMkAvaIe paccatthimeNaM ettha NaM maMgalAvante NAnaM vijae paNNatte) he gautama ! nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM, sItA mahAnadI kI uttara dizA meM, nalina kUTa kI pUrva dizA meM evaM paMkAvatI kI pazcima dizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara maMgalAvartta nAmakA vijaya kahA gayA hai / chaThThA sUtramAthI lar3I kSetrI lehaye. 'NaliNakUDeNaM bhaMte ! kati kUDo pannatA' he lata ! navina chUTa para sA TUTo (shinnre|) AvelA che ? 'goyamA ! cattAri kUDA paNNattA De he gautama! yAra To AsA che. 'taM jahA' tenA nAbhI thA pramANe che. 'siddhAyayaNakUDe, liNakUDe AvattakUDe, maMgalAvattakUDe, ee kUDA, paMcasaiyA rAyahANI uttareNa' siddhA yatanakUTa, nalina krUra, Ava phUTa ane maMgalAva phUTa e phUTo 500 che. ahIM rAja dhAnIgo uttara dizAbhAM ur3I che. 'kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte' he lahanta ! maha viheDa kSetramAM maMgalAvarta nAbhavizya dhyA sthaNe yAvesa che ? 'goyamA ! nIlavaMtassa dakkhiNaM sIyAe uttareNaM NaliNakUDassa puratthimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM ettha maMgalAvatte NAma vijae paNNatte' he gautama! nIlavanta parvatanI hakSiNa dizAmAM, sItA mahAnadInI uttara dizAmAM nalina phUTanI pUrva dizAmAM temaja pakAvatInI pazcima dvizAmAM mahAvicheDa kSetrI mahara maMgalAvartta nAme vinaya vyAvesa che, 'jahA kacchassa (1) yahAM yAvat zabda se" saMyaMti, citi, NisIyaMti, tumhRti, ramaMti, lalaMti, kIlaMti, kihaMti, mohaMti" ina padoMkA grahaNa huA hai inakI vyAkhyA chaThe sUtra se jAna lenI cAhie / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 28 dvitIya sukacchavijayanirUpaNam 377 sambhavAt tathA 'tAvai Ao' tAvatyaH poDazasaMkhyakAH 'abhiyogaseDhIo' AbhiyogyazreNayaH vaktavyAH 'savvAo imAzo' sa; imAH-anannaroktA:-AbhiyogyazreNayaH 'IsANassa' IzAnasya IzAnAkhyasyendrasya adhInA bodhyAH mesta uttaradigvartitvAt, athAvaziSTAnAM vijayavakSaskAraparvatAdInAM svarUpaM varNayituM lAghavArthamalidezasUtramAha-'savvesu vijaesu' ityAdi-sarveSu vijayeSu 'kacchayattavyayA' kaccvaktavyatA-kacchasya vijayasya yA vaktavyatA varNanarItiH sA bo yA, sA kimpayantA ? ityAha-jAva aTTho' yAvadarthaH-arthaH tattadvijayAnAM nAmArthaH tatparyantA vaktavyatAmodhyA tatra ca vijayeSu 'rAyANo' rAjAnaH adhipatyaH 'sarisaNAmagA' sadRzanAmakAH tattadvijayasadRzanAmakA bodhyAH, tathA 'vijayesu' vijayeSu 'solAppaNhaM' 'SoDazAnAM vakkhArapavyayANaM' vakSaskAraparvatAnAM 'cittakUDavattavyayA' citrakUTavaktavyatA-citrakUTaparvatavad vaktavyatA varNanarItiH bodhyA 'jAba kUDA cattAri 2' yAvat kUTAni __ aba sUtrakAra kacchAdi vijayoM meM se pratyeka vijaya meM jo do do vidyAdhara zreNiyAM hai unakA nirdeza karate hue kahate haiM-(solasa vijjAharaseDhIo tAvaiyAo Abhi mogaseDhIo savvAo imAo IsANassa)ina pUrvokta kacchAdi vijayoM meM prati vaitAhaya parvata ke Upara dozraNiyoM ke sadbhAva se tathA itanI hI Abhiyogya zreNiyoM ke sadabhAva se 16 vidyAdhara zreNiyAM aura 16 Abhiyogya zreNiyAM haiM / ye Abhiyogya zreNiyAM IzAnendra kI haiM arthAtU IzAna deva loka ke indra kI adhInatA meM ye rahatI haiN| kyoM ki ye meru se uttara dizA meM vartamAna haiN| (samvela vijaesa kaccha vadhayA jAya aho rAyANo sari. saNAmagA vijarasu solahaNhaM vaskhArapavvANaM cittakUDa vattavvayA jAva kUDA pattAri 2 bArasaNhaM naINaM gAhAcA pattakyA jAza ubhao pAsi dohiM paumagharavejhyAhiM vaNasaMDehi aNNao) jilane ye vijaya kahe gaye hai una saba vijayoM meM jo vaktavyatA hai vaha usa 2 vijaya ke nAma paryanta taka kaccha vijaya imAo IsANassa' se pUrita chaha vilyamA prati vaitAdaya patanI 652 shrenniienA sadubhAvathI temaja eTalI ja Abhiyogya zreNIonA sadubhAvathI 16 soLa vidyAdhara zreNIo ane 16 seLa Abhigya zreNIo IzAnendranI che. arthAt IzAnadevalokanA IndranI adhInatAmAM e rahe che. kemake e merUthI uttara dizAmAM vartamAna che. savvesu vijaesu kacchavattavayA jAva aho rAyaNo sarisaNAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhAra pabbayANaM cittakUDavattavbayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM naINaM gAhAvai vattavvayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM vaNasaMDehiM a vaNNao' mAthe kinyo vAmAM AvelA che te sarva vijemAM je vaktavyatA che te vaktavyatA tatsaMbaMdhI vijayanA nAma sudhI kaccha vijayanI vaktavyatA jevI che temaja te vijayonA jevAM nAmo che, te nAma anusAra ja tyAM cakravartI rAjAonA nAma che. temaja eka vijayamAM eka-eka vakSaskAra ja048 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre catvAri 2 catvAri 2 kUTAni yAvadvarNitAni bhavanti tAvat citrakUTavaktavyatA bodhyA, tathA 'bArasahaM' dvAdazAnAM 'NaINaM' nadInAm-antaranadInAma 'gAhAvaivattavyayA' grAhAvatIvakta. yatA bodhyA, sAca kimparyantA ? ityAha-'jAva ubhabho' ityAdi yAvad ubhayoH dvayoH 'pAsi' pArzvayoH 'dohi' dvAbhyAM 'paumayaraveiyAhi' padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM 'vaNasaMDehiM' vanaSaNDAbhyAM samparikSiptA iti paryantA, tatra padmavaravedikAvanapaNDayoH 'vaNNao' varNakaH varNanaparapadasamUho yodhyaH, saca caturthapaJcamasUtrAnusAreNa bodhayaH ||suu0 28 // ' atha dvitIyaM videhavibhAgaM pradarzayitumAha-'kAhi NaM bhaMte' ityAdi ___mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte ?, evaM jahaceva uttarillaM sIyAmuhavaNaM taha ceva dAhiNaM pi bhANiyavvaM, NavaraM Nisahasta vAsaharapavayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dahiNeNa purathimalavaNasamudassa ecarithameNa vacchassa vijayassa purasthibheNaM ettha NaM jaMbu. dIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte uttaradAhiNAyae taheva savvaM NaraM NisahavAsahara pavayaMteNaM egamegUNavIsahabhAgaM joyaNassa vikvaMbheNaM kiNhe kiNhobhAse jAva mahayA gaMdhaddhANiM muaMte jAva AsayaMti ubhao pAsiM kI baktavyatA jaisI hai tathA una vijayoM kA jaisA nAma hai usI nAma ke anusAra vahAM cakravartI rAjAoM kA nAma hai| tathA vijayoM meM jo pratyeka vijaya meM eka eka vakSaskAra parvata ke hone se 16 vakSaskAra parvata kahe gaye haiN| una vakSaskAra parvatoM kI vaktavyatA citrakUTa vakSaskAra parvata kI vaktavyatA jaisI hai tathA ina vakSaskAra parvatoM ke Upara hara eka vakSaskAra parvata para 4-4 jo kaTa prakaTa kiye gaye haiM unakI vaktavyatA citrakUTa parvata ke kUToM jaisI hai| tathA 12 antara nadiyoM kI vaktavyatA grAhAvatI nadI kI donoM pAca bhAgoM meM do padama vara vedikAeM aura do vanaraMDoM ke varNana taka kI vaktavyA ke jaisI hai // 28 // - pravata hovAthI kula 16 vakSaskAra parvate thAya che. te sarva vakSaskAra parvata viSenI vaktavyatA citrakUTa vakSaskAra parvatanI vaktavyatA jevI che temaja e vakSaskAra parvatanI upara eTale ke dareke dareka vakSaskAra parvata upara racAra-cAra kUTa prakaTa karavAmAM AvelA che ane temanI vaktavyatA citrakUTa parvatanA jevI che. temaja 12 aMtara nadIonI vaktavyatA grAhAvatI nadInA bane pAzvabhAgomAM be padmavAda kA ane be vanakhaMDe sudhI vaktavyatA jevI che 28 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam dohiM paumavaraveiyAhi vaNavaNNaoM iti / ___kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse bacche NAma vijae paNNatte ?, goyamA ! Nisahassa vAsaharapAyassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM dAhigillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavvayassa purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijae paNNatta taM ceva pamANaM susImA rAyahANI 1, tiuDe vakkhArapavae suvacche vijae kuMDalA rAyahANI 2, tattajalANaI, mahAvacche vijae aparAjiyA rAyahANI 3, vesaNakUDe vakvArapavae vacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI 4, mantajalAI ramme vijae aMkAvaI rAyahANI 5, aMjaNe vakkhArapavvae rammage vijae pamhAvaI rAyahANI 6, ummattajalA mahANaI ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7, mAyaM jaNe vakkhArapavae maMgalAvaI vijae rayaNasaMcayA rAyahANIti 8, evaM jaha ceva sIyAe mahANaIe uttaraM pAsaM tahaceva dakkhipillaM bhANiyavvaM, dAhiNillaM sIyAmuhavaNAi, ime vakkhAraphUDA-taM jahA-tiuDe 1 vesamaNakUDa 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe 4 (eI u tattajalA 1 mattajalA 2 ummatta jalA 3) vijayA taM jahA-vacche suvacche mahAvacche, cautthe vacchagAvaI / rammai ramAe ceka, ramaNinje maMgalAvaI 1 // rAyahANIo taM jahA-susImA kuMDalA cena aparAjiya pahaMkarA / aMkAvaI pamhAvaI suhA rayaNasaMcayA // 2 // vacchassa vijayassa Nisahe dahiNeNaM sIyA utta. reNa dAhiNille sIyAmuhavaNe purasthimeNaM tiuDe paJcasthimeNaM susImA rAyahAgI pamANaM taM ceveti, vacchANaMtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tattajalA NaI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapabbae vacchAvaI vijae matta jalA NaI ramme vijae aMjaNe vakkhArapadhae rammae vijae ummattajalA gaI ramaNijje vijae mAyaMjaNe vakkhArapavae maMgalAvaI vijae // suu029|| Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 jambUdvIpaprajJaptisUtre chAyA-kya khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe zotAyA mahAnadhAH dAkSiNAtyaM zItAmukhavanaM nAma vanaM prajJaptam ? evaM yathaiva auttarAI zotAmukhavanaM tathaiva dakSiNamapi bhaNitavyam, navaraM niSadhasya varSayaraparvatasya uttareNa zItAyA mahAnadyA dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena vatsasya vijayasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe zItAyA mahAnadyA dAkSiNAtyaM zItAmukhavanaM nAma banaM prajJatam uttaradakSiNAyataM tathaiva sarva navaraM niSadhavarSadhara - parvatAntena ekamekonaviMzatibhAgaM yojanasya viSkambheNa kRSNaM kRSNAvamAsaM yAvat mahAgandhaghrANiM muzcanto yAvad Asate ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedizAbhyAM vanavarNaka iti / kA khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vatso nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama! niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa zItAyA mahAnadyA dakSiNena dakSiNAtyasya zItAmukhavanasya pazcimena trikUTasya vakSaskAraparvatasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vatso nAma vijayaH prajJaptaH, pramANaM susImA rAjadhAnI 1, trikUTo vakSaskAraparvataH suvatso vijayaH kuNDalA rAjadhAnI 2, tapta jalA nadI mahAvatso vijayaH aparAjitA rAjadhAnI 3, vaizravaNakUTo vakSaskAraparvato vatsAvatI vijayaH prabhaGkarA rAjadhAnI 4, malajalA nadI ramyo vijayaH aGkAvatI rAjadhAnI 5, aJjano vakSaskAraparvato ramyako vijayaH pakSmAvatI rAjadhAnI 6, unmattajalA mahAnadI ramaNIyo vijayaH zubhA rAjadhAnI 7, mAtajano vakSaskAraparvato maGgalAvatI vijayaH ratnasazcayA rAjadhAnI 8, evaM yathaiva zItAyA mahAnadyA uttaraM pAva tathaiva dAkSiNAtyaM bhaNitavyam, dAkSiNAtyazItAmukhavanAdi, imAni vakSaskArakUTA: tadyathA trikUTaH 1 vaizravaNakUTaH 2 aJjanaH 3 mAtaJjanaH 4 'nadI tu-taptajalA ? mattajalA 2 unmattajalA 3' vijayAH tadyathA-vatsaH suvatso mahAvatsaH caturthoM vatsakAvatI / ramyo ramyakazcaiva ramaNIyo maGgalAvatI // 1 // rAjadhAnyaH, tadyathA-musImAkuNDalA caiva aparAjitA prabhaGkarA aGkAvatI pakSmAvatI zubhA ratnasaJcayA // 2 // vatsasya vijayasya niSadho dakSiNena zItA uttareNa dAkSiNAtyasItApukhavanaM paurastyena trikUTaH pazcimena susImA rAjadhAnI pramANaM tadeveti, vatsAnantaraM trikUTaH, tataH suktso vijayaH, etena krameNa dapsajalA nado mahAvatso vijayaH vaizravaNakUTo vakSaskAraparvato kasAvatI vijayo mattajalA nadI ramyo vijayaH aJjano vakSaskAraparvataH ramyako vijaya unmanajalA nadI ramaNIyo vijayo mAtaJjano vakSaskAraparvataH maGgalAvatI vijyH||suu0 29 // ditIya videha kI prarUpaNA'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle'-ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai-(kahi NaM dvitIya videha vibhAganI prarUpaNa 'kahiNa bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' ityAdi 4-0 sUtra 3 gautamatvAmI prabhune savArIta 5 ye che 4 'kAhaNaM bhaMte ! Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam ___TIkA-kahi NaM bhaMte ! ityAdi- khalu bhadanta ! 'jaMbuddove' jambUdvIpe jambUdvIpanAmake 'dIve' dvIpe 'mahAvidehe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'sIyAe' zItAyA zItAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNille' dAkSiNAtyaM-dakSiNadigvati 'sIyAhavaNe' zItAmukhavanaM 'NAma' nAma 'vaNe' vanaM 'paNNate?' prajJaptam ?, itiprazne auttarAha zItAmukhalanarat tadvarNayitumatidezasUtratvenottarasUtramAha-'evaM jahaceva' ityAdi-evam amunA prakAreNa yathaiva 'uttarillaM' auttarAham-uttaradigvarti 'sIyAmuhavaNaM' zItAmukhavanaM prAmuktaM 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'dAhiNaMpi' dakSiNamapi-dakSiNadigvartyapi zItAmukhavanaM 'bhANiyavvaM' bhaNidavyaM vaktavyam, parantu anantarasUtroktottarAha-zItAmukhavanAyo vizeSastaM pradarzayitumAha-gavaraM' ityAdi navaraM kevalaM 'Nisahassa' niSadhasya-niSadhanAmakasya 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyaLavaNasamudasya-pUrvedigvatilavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'vacchassa' vatsasya-vatsanAmakasya videhadvitIya bhAgavatinaH prathamasya 'vijayassa' vijayasya 'purasthi meNaM' paurastyena-pUrvasyAM dizi 'ettha' atrabhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyA. muhavaNNe NAmaM vaNe paNNatte) he bhadanta ! jambUdvIpa nAma ke isa dvIpa meM mahAvideha kSetra meM sItA mahAnadI kA dakSiNa digbhAgavartI sItA mukhavana nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM-evaM jaha ceva uttarillaM sIyA. muhavaNaM taha ceva dAhiNapi bhANiyava) he gautama ! jaisA kathana sItA mahAnadI ke uttara digvatI sItAmukhavana nAma ke vana ke viSaya meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana isa dakSiNadigvartI sItAmukhavanake viSaya meM bhI jAna lenA cAhie (NavaraM Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAkSiNeNaM purathima lavaNasanudassa paccatthineNaM vacchassa vijayasta purathimeNaM esthaNaM javuddIve dIve mahAvidehe vAse) parantu uttaradigvatI sItAmukhavana kI apekSA jo isa vana jaMbudIve dIve mahAvivehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhabaNe NomaM vaNe paNNatte bharaMta ! eka lAkha jana vistAravALA jaMbudvIpa nAmaka A dvIpanA mahAvideha kSetramAM sItA mahAnadInA dakSiNa bhAga sItAmukhavana nAme vana kayA sthaLe Avela che? enA javAbamAM prasuzrI 43 hai-'evaM jahacetra uttarillaM sIyAmuhavaNaM tahaceva dAhiNaM pi bhANiyavaM' 3 gautama! jevuM kathana sItA mahAnadInA uttara dizvartI sItA mukhavana nAmaka vana viSe spaSTa karavAmAM Avela che, tevuM ja kathana A dakSiNa digvatI sItA mukhavana nAmaka vanaviSe paNa ongii devu . 'NavaraM Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM sIyAe mahANa Ie dAhi rNa puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM vacchassa vijayassa purathimeNaM ettharNa jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' 5 uttarati sItA bhubhavAnI apekSA 2 mA bananA Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve' jambUdvIpe 'dIde' dvIpe 'mahAvidehe' mahAvidehe 'vAse' varSe 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNille' dAkSiNAtyaM-dakSiNa digvati 'sIyAmuhavaNe' zItAmukharanaM 'NAma' nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte' prajJaptam, etacca 'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyatam-uttaradakSiNadizordIrgha 'taheva' tathaiva auttarAhazItAmukhavanavadeva 'savvaM' sarva prAcInapratIcInavistIrNa SoDazayojanasahasrANi paJca ca dvAnabatyadhikAni yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya AyAmena ityetatsamastaM ca tathaiva ataH paraM tato vizeSa darzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'NisahavAsaharapavvayaMte NaM' niSadhavarSadharaparvatAnte-niSadhanAmaka varSadharaparvatasyAnte samIpe khalu "egaM' ekam 'egUNavIsaibhAgaM' ekonaviMzatibhAgam 'joyaNassa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa punastat kIdRzam ? ityAhake kathana meM vizeSatA hai vaha aisI hai ki yaha dakSiNadigvartI sItAmukhavana niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM, sItAmahAnadI kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM aura videha ke dvitIya bhAga meM rahe hue vatsa nAma ke prathama vijaya kI pUrva dizA meM isa jaMbUdvIpa ke antargata videha kSetra ke bhItara kahA gayA hai / yaha vana (uttara dAhiNAyae taheva savvaM NavaraM NisahavAsahara pavvayaMteNaM egamegUNavIsabhAgaM joyaNasta vikkhaMbheNaM, kiNhe kiNhobhAle, jAva mahayA gaMdhaddhANiM muyaMte jAva AsayaMti) uttara se dakSiNa taka lambA hai ityAdi rUpa se saba kathana uttara digvartI sItA mukhavana kI taraha se yahAM para kaha lenA cAhie tathAca pUrva se pazcima taka vistRta hai 16592,3 yojana kA isakA AyAma hai ityAdi parantu yaha kramazaH ghaTate 2 niSadha varSadhara parvata ke pAsa meM yojana pramANa arthAt 1 yojana ke 19 bhAgoM meM se 1 bhAga pramANa vistAra vAlA raha jAtA hai yaha vana kracit 2 kRSNa kathanamAM vizeSatA che te A pramANe che ke A dakSiNa digdarTI satA mukhevana niSedha varSadhara parva nI uttara dizAmAM sItA mahI nadInI dakSiNa dizAmAM, pUrva dizvartI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM ane videhanA tiIya bhAgamAM Avela vatsa nAmaka prathama (AryanI 5 6 // ta21 4ApavibhA cha. 40 pana 'uttaradAhiNAyae taheva savvaM NavaraM NisahavAsaharapavyayateNaM egamegUNavIsaibhAgaM joyaNarasa vikkhaMbheNaM kiNhe kiNhobhAse, jAva mahayA gaMdhadvANiM muyate jAva AsayaMti' uttarI kSa sudhI hI cha, vagere rUpamAM badhuM kavana uttara digvatI sItA mukhavananI jema ja ahIM paNa samajI levuM joIe. tathAca pUrvathI pazcima sudhI vistRta che. 16 92 jana jeTale ene AyAma che ItyAdi, paNa A anukrame kSINa thatuM gayuM che ane niSadha varSadhara parvatanI pAse , jana pramANa eTale ke 1 pejananA 19 bhAgomAMthI 1 bhAga pramANa vistAra yuta rahI jAya che. A vana vicitkva cita kRSNa varNavALA patrathI yukta levA badala Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam 'kiNhe' ityAdi-kRSNaM kRSNavarNam madhyamAvasthAyAM kRSNavarNapatrasampannakhAinamapi kRSNavarNam na copacAramAtreNa kRSNamiti vyapadizyate kintu kRSNatayA pratibhAsanAt tathA''ha 'kiNDo bhAse' kRSNAvabhAsam yAvati vanabhAge kRSNadalAni santi tAvati tadbhaHge tadvanamatIva kRSNavarNamavabhAsamAnam ataH paraM nIlaM nIlAvabhAsamityAdi saGgrahItumAha-'jAva' atra yAvatpadena saGgrAhayapadAnAM saGgraho'rthazca pazcamasUtraTIkAto bodhyaH 'mahayA gaMdhaddhANi' mahAgandhaghrANi 'muaMte' muzcantaH ityArabhya 'jAva AsayaMti' yAvadAsate 'Asate' iti paryantAnAM padAnAM saGgraho'tra bodhyAH sa ca sArthaH pazcamaSaSThasUtrAbhyAM bodhyH| tathA tat 'ubho pAsiM ubhayoH dvayoH pArzvayoH bhAgayoH 'dohiM' dvAbhyAM 'paumavaraveiyAhiM' padmavaravedikAbhyAsa ityupalakSaNaM tena dvAbhyAM vanaSaNDAbhyAM ca samparikSiptam ityetatpadadvayasya saGgraho bodhyaH, tayoH 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH sa ca prAgvat caturthapaJcamasUtrAbhyAM bodhyaH / ____ atha dvitIye mahAvidehavibhAge vatsAdivijaya-tatpramANasusImAdi-rAjadhAnI trikUTAdi vakSaskAraparvataH taptanalAdi nadI vyavasthAmAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-praznasUtraM spaSTam, varNa vAle patroM se yukta hone ke kAraNa kRSNa hai, aura isI kAraNa yaha kRSNa rUpa se pratibhAsita hotA hai kvacit 2 yaha vana nIla patroM se yukta hone ne kAraNa nIlA hai aura isI se yaha nIlA pratIta hotA hai ityAdi rUpa se isa vana kA varNana paMcama sUtra kI TIkA ke anusAra kara lenA cAhiye yahA~ Agata yAvatpada se yahI bAta prakaTa kI gaI hai 'mahayA gaMdhadvANi muyaMte" se lekara "jAva AsayaMti" yahAM taka ke padoM kA saMgraha paMcama aura chaThe sUtra ke kathanAnusAra yahAM para kara lenA cAhiye yaha vana (ubho pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhitta) donoM ora do padmavaravedikAoM se evaM do banapaMDoM se ghirA huA hai ina donoM kA padbhavaravedikA aura vASaMDa kA-varNanakarane vAle padasamUha samagra prakAra se yahAM caturtha paMcama sUtra se samajha lenA cAhiye (kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe bAle vacche NAnaM vijae paggatte) bhadanta ! jaMbudvIpa kuSNu che. ane ethI ja A kRSNa rUpamAM pratibhAvita thAya che. phavacita-phavacit A vana nIlapatrathI yukta hovA badala nIluM che ane ethI ja A nIluM pratIta thAya che. ItyAdi rUpamAM A vananuM varNana paMcama sUvanI TIkA mujaba samajI levuM joIe. sahI bhAvanA yAtU 54thI ye pAta ghaTa 42zama mAvI cha 'hayA gaMdhaddhAgi muyaMte' sahI thI bhojana 'jova AsayaMti' mahI sudhIna5honu 5 yama bhane 54 sUcanA thana bhu045 mahI' 4za se na . 240 41 'ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhitte' bhanne ta23 me 55123hAthI tabhaza me vanamAthI sAta cha pAvara vedikA ane vanakhaMDa viSenuM varNana caturtha ane paMcama sUtramAM karavAmAM AveluM che. (jJAsumAtemAMthI vA yatna 42. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptilane uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'Nisahassa' niSadhasya-niSadhanAmakasya 'vAsaharapavvayassa' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mAnadhAH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'dAhiNillassa' dAkSiNAtyasya dakSiNadigvartinaH 'sIyAmuhavaNassa' zItAkhavanasya 'paJcasthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'tiuDassa' trikUTasyatrikUTanAmakasya 'vakkhArapadayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve jambUdvIpe 'dIve' dvIpe 'mahAvidehe mahAvidehe 'vAse' varSe 'vacche' vatsaH 'NAma' nAma 'vijae' vijayaH 'paNNatte prajJaptaH, asya 'taM ceva' tadeva 'pamANaM' pramANam 'susImA' musImA-musImA nAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI asyAH pramANamayodhyArAjadhAnIvat, atha vinayavibhAjakaM vakSaskAragirimAha-'tiuDe' trikUTaH trikUTanAmakaH 'vakkhArapatrae' vakSasTAraparvataH 1, 'suvacche' suvatsaH-muvassanAmA 'vijae' vijayaH 'kuMDalA' kuNDalA kuNDalAnAmnI 'rAyahANI 2' rAjadhAnI 'tattajalANaI' taptajalA nadI nAma ke dvIpa meM mahAvideha kSetra meM vatsa nAma kA vijaya kahAM para kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyanA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIyAmuhavaNassa paccasthime tiuDassa vakkhArapabbayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijae paNNatte) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM sItA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM, dakSiNa digvatI sItA mukhavana kI pazcima dizA meM trikUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM vartamAna videha kSetra-mahAvideha kSetra ke bhItara vatsa nAma kA vijaya kahA gayA hai (taM ceva pamANaM susImA rAyahANI tiuDe vakhArapavvae suvacche vijae kuMDalA rAyahANo 2 tattajalA gaI mahAva-che vijae aparAjiyA rAyahANI 3) isakA pramANa vahI hai susomA yahAM rAjadhAnI hai isakA varNana ayodhyA rAjadhAnI ke NAmaM vijae paNNatte' 8 mata ! dIpabhAM, mahAvihe kSetramA vatsa nAma viya 4 // 25Ne yA cha ? senA 1.5 prabhu 43 cha-'goyanA ! Nisahassa bAsaharapaThanayasa uttareNaM sIyAe mahAvaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavyayassa puratthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijae paNNatta' he gautama! niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM, satA hAnadInI daNi dizAmAM, dakSiNa dizvatI sItA mukhavananI pazcima dizAmAM, trikUTa vakSaskAra parvatanI pUrva dizA mAM, jaMbudvIpa nAmaka dvIpamAM vartamAna videha kSetra-mahAvidehanI aMdara vatsa nAmaka vijya mAvata cha. 'taM ceva pamANaM susImA rAyahAthI tiuDe vakkhArapavvae suvacche vijae kuMDalA rAyahANI 2 tattajalA NaI mahAvacche vijae aparAjiyA rAyahANI 3' menu pramANa pUrvavata ja che. ahIM susImA nAme rAjadhAnI che. enuM varNana adhyA rAjadhAnI jevuM che. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 29 dvitIyavidehavibhAganirUpaNam uttara nadI 'mahAvacche' mahAvatsaH-mahAktsanAmA 'vijae' vijayaH 'aparAjiyA' aparA. jitA-aparAjitAnAmnI rAyahANI' rAjadhAnI 3 'vesamaNakUDe' vaizravaNakUTa:-vaizravaNakUTamAmA 'vakkhArapatrae' vakSaskAraparvataH 'vacchAvaI vijae' vatsAvatI vijayaH 'pabhaMkarA' prabha. rA-prabhaGkarA nAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 4 'mattajalA NaI' mattajalA nadI 'ramme vijae' ramyaH ramyanAmA vijayaH 'aMkAvaI rAyahANI' aGkAyatI rAjadhAnI 5 'aMjaNe' aJjana: aJjananAmA 'vakkhArapavae' vakSaskAraparvataH 'rammage' ramyakA-ramyakanAmA 'rijae' vijayaH 'pamhAvaI' pakSamAvatI-pakSmAvatInAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 6, 'umpattajalA mahANaI unmattalA unmatta jalAnAmnI mahAnadI rimaNijje' ramaNIya:-ramaNIyanAmA 'vijae' vijayaH 'subhA' zubhA-zubhAnAmnI 'rAyahANI' rAjadhAnI 7 'mAyaMjaNe' mAtaJjana:--mAtanamanAmA 'cakkhArapavyae' vakSaskAraparvata : 'maMgalAvaI vijae' maGgalAvatI-maGgalAvatInAmakaH jaisA hai / trikUDa nAma kA vakSaskAra pardata hai suvatsa vijaya hai, kuMDalA nAmakI yahAM rAjadhAnI hai aura taplajalA nAma kI nadI hai mahAvatsa nAmakA vijaya hai aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai (evaM vetamaNakUDe vakhArapavvae) vaizravaNa kUTa nAmakA vakSaskAra parvata hai (vacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI) vatsAvatI vijaya hai aura isameM prabhaMjharA nAmakI rAjadhAnI hai (mattajalA gaI) mattajalA nAma kI nadI hai (ramme vijae, aMkAcaI rAyahANI 5 aMjaNe vakkhArapavvae) ramya nAma kA vijaya hai, aGkAvatI nAma kI isameM rAjadhAnI hai aMjana nAma kA vakSaskAra parvata hai (rammage vijae pamhAvaI rAyahANI 6 unmattajalA mahANaI) ramyaka nAna kA vijaya hai, padmAvatI nAmakI isameM rAjadhAnI hai aura unmatta jalA nAmako nadI hai (ramaNijje vijaya subhA rAyahANI 7 mAyaMjaNe vakkhArapacae) ramaNIya nAbhakA vijaya hai zubhA nAmahI rAjabhAnI hai aura mAtaJjana nAma kA vakSaskAra parvata hai (maMgalAdaI vijae rayaNaMsacayA rAyahANI 8) maMgalAvatI ahIM citrakUTa nAme vakSaskAra parvata che ane suvatsa vijaya che ahIM kuMDalA nAmaka rAjadhAnI che ane taptajaDA nAma nI che. mahAvarA nAmaka vijya che ane aparAGral nAma 2dhAnI che. 'evaM vesamA kUDe vakhArapayae' para chUTa nAma vakSa24.2 5ta cha. 'vacchAvaI vijae pakarA rAyahANI' parasAtI vinaya cha bhane mAM prama 42 // nAma pAnI che. ttajalA gaI' bhattA nAma nahI che. 'ramme vijae, aMkAvaI rAyahANI 5 aMjaNe vagvArapaccae' 25 nAma viya, vatI nAme mAM rAdhAnI che. sana nAma 512412 pati cha. 'rammage vijae pamhAvai rAyahANI 6 ummattajalA mahANaI' 2.54 nAma vizaya che. bhApatI nAma sabhA 24AnI cha bhane unmatta ren nAma nahI che. 'ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7 mAyaMjaNe vakkhArapavvae' 2maNuMya nAmaka vijaya che. zubhA nAmaka rAjadhAnI che ane mAtaMjana nAmaka vakSaskAra ja049 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'vijaya' vijaya: 'rayaNasaMcayA rAyahANI' ratnasaJcayA-ratnasaJcayAnAmnI rAjadhAnI 8, imA rAjadhAnyaH zItAmahAnadI dakSiNadigvartitvena vijayAnAmuttarArddhamadhyamakhaNDeSu bodhyA, atha vijayAdInAM viSkambhAdi samAnatve darzite'pi kacidapi pArzvayoH parasparaM bhedI na sphuTI bhavitumarhediti saMzayaM nirAkartumAha evaM jaha ceva' ityAdi - evam pUrvoktaprakAreNa yathaiva-yenaiva prakAreNa 'sIyAe' zItAyA: 'mahANaIe' mahAnaghAH 'uttaraM pAsaM' uttaraM pArzva prAcyam 'taha ceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'dakkhiNillaM' dAkSiNAtyaM - dakSiNadigvarti pArzvamapi 'bhANiyanvaM' bhaktivyaM vaktavyaM taca kIdRzam ityAha- ' dAhiNillasoyAmuhavaNAI' dAkSiNAtyazItA mukhavanAdi - dAkSiNAtyaM zIvAmukhadanamAdiH prathamaM yasya tad dAkSiNAtyazItAmukhanAdi etena yathA prathamavibhAgasya kacchavijaya AdirabhihitastathA dvitIyavibhAgasyAdiH dAkSiNAtyazI tAmuvanamuktamiti tathA 'ime vavakhArakUDA' ime vakSaskAra kUTA: - vakSaskArAzca te kUTA : - kUTAni santyeSAmiti kUTA : - kUTavantaH atrArza AdisvAdac pratyayo bodhyaH, vakSaskArakUTAH- vakSaskAraparvatAH 'taM jahA ' tadyathA - 'tiuDe' trikUTa : 1 'vesamaNakUDe ' vaizravaNavijaya hai ratnasaMcayA nAmakI rAjadhAnI hai ye saba rAjadhAniyAM zItA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM haiM isa kAraNa vijayoM ke uttarArdha madhya khaMDo meM vyavasthita haiM / ( evaM jahaceva sIyAe mahAnaIe uttaraM pAsaM lahaceva dakkhipillaM bhANiyAM) isa taraha jaisA sItA nadI kA uttara digyati parzvabhAga kahA gayA hai vaisA hI sItA nadI kA yaha dakSiNa digvartI pazcimabhAga kahA gayA hai (dAhiNilla sIyAmuha vagAha) jisa prakAra se prathama vibhAga kI Adi meM kaccha vijaya kahA gayA hai isI prakAra se isa dvitIya vibhAga kI Adi meM dakSiNa digvartI sItAmukha bana kahA gayA hai (hame vakkhArakUDA) ye vakSaskAra parvata haiM (taM jahA ) jaise- (tiuDe ? velamaNakUDe 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe4, (gai tattajalA 1 majalA, ummattajalA3, tatajalA 1 mattajalAra aura unmattajalA3 ye nadiyAM hai parvata che. 'maMgalAbAI vijae svaNasaMcayA rAyahANI 8 maMgAvatI vizya che. ratnasaMyayA nAmaka rAjadhAnI che. e sava rAjadhAnIo zItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM che ethI medinyAnA uttarArdha madhya mAM vyavasthita hai 'evaM jahacetra sIyAe mahANaIe uttaraM pAsaM tahaceva dakkhiNillaM bhaNiyavvaM' yApramANe zena sItAnA uttara dvitI pArzva bhAga viSe vastuna karavAmAM AveluM che, tevuM ja A sItA nadIna dakSiNa digvI pazcima lAga pazu 4vAmAM Ave che. 'dAhiNirusI yA muhavaNAI 3' pramANe prathama vibhAganA prArabhamAM kaccha vijaya viSe kahevAmAM Avelu che te pramANe A dvitIya vibhAganA prAraMbhamAM dakSiNuMdigdhI sIta mukha vana viSepaNa samanvu le the. 'ime vkkhaarkuudd|' nyA bakSas42 parvatA che. 'taM jahA' prema hai- 'tiuDe 1, desamaNakUDe 2, aMjaNe 3, mAyaMjaNe 4, ' triiTa, vaizrabhATa, saMkaTa ane bhAyana chUTa 'nai uta tajalA 1, mattajalA 2, ummatta jalA 3, " taptajalA 1, mattajalA 2, ane unmattajala Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU0 29 dvitIya videhavibhAga nirUpaNam 287 kUTa: 2 'aMjaNe' aJjanaH 3 'mAyaMgaNe' mAtaJjanaH 4 'naIu tattajalA 1 mattajalA 2 ummatajalA 3' nadItu - vaptajalA 1 matajalA 2 unmattajalA 3 imAstisraH / atha vatsAdi vijayAnAM saGgrahArthamAha- 'vijayA taM jahA' ityAdi - vijayAH tadyathA- 'vacche suvacche' ityAdi padyamuttAnArtham 1, etacca padyaM vijayAnAmekadaiva sukhabodhArthamuktaM tena na punaruktiH zaGkanIyA, evaM rAjadhAnInAmekatra nAmAni saGgrahItuM padyamAha - 'rAyahANIo taM jahA ' ityAdi rAjadhAnyaH, tadyathA 'susImA kuMDalA ceva' ityAdi padyaM sugamam / atha pUrvasUtrAdvatsa vijayasya diniyame sugame'pi sUtrapravRttivaicitryAttaniyamanArtha kramAntaramAha - 'vacchassa' ityAdi-vatsasya-vatsanAmakasya 'vijayarasa' vijayasya 'Nisahe' niSadha:- niSadhanAmako varSadharaparvataH 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi tathA'sya 'sIyA' zItA - zItAnAmnI mahAnadI 'uttareNaM' uttareza uttaradizi vartate 'dAhiNillasIyAmuhavaNe' dAkSiNAtyazItAkhavanaM 'purasthimeNaM' paurastyena - pUrvadizi 'tiuDe' trikUTa: - trikUTanAmA vakSaskAragiriH 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'khusImA' susImA 'rAyahANI' rAjadhAnI asyAH 'pamANaM' pramANaM 'taM ceva' tadeva - pUrvoktameva - ayodhyArA jadhAnIvat itibhAvaH, rAjadhAnyAH punarupAdAnaM pramANakathanArtham tena na punaruktidoSaH, (vijayA taM jahA ) ye vijaya haiM- (bacche, suvacche, mahAbacche, cautthe vacchagAvaI ramme smmae caiva ramaNijje maMgalAi ||1|| vatsa, suvatsa, mahAvatsa, arekAvatI, ramya, ramyaka, ramaNIya aura maMgalAvatI (rAyahANIo (taM jahAM ) ye rAjadhAniyAM haiM- (susImA kuMTalA cetra aparAjiya paraMkarA aMkAvaI pamhAvaI suhA rayaNasaMcA) susImA, kuMDalA, aparAjitA, prabhaMkarA, aMkAvatI, pakSmAvatI, zubhA aura ratnasaMcayA, (dacchAsa vijayasta sihe dAhiNeNaM sIyA uttareNaM dAhiNilasIpAhavaNe duratthineNaM tiuDe paccatthimeNaM susImA rAya'hANI pamANaM taM caiveti) vatsa vijaya kI dakSiNa dizA meM niSadha parvata hai aura uttara dizA meM sItA mahAnadI hai tathA pUrvadizA meM sItAmukhacana hai aura pazcima me adhI nhiio| the. 'vijayA taM jahA ' bhir3e- 'vacche, sutracche, mahAvacche, catthe vaccha gAva, ramme rammae ceva ramaNijje maMgalAvaI // 1 // ' vatsa, suvatsa, bhaDAvatsa, vatsAvatI, rabhya, 2bh24, 2bhAgIya bhane maMgasAvatI. 'rAyahANIo taM jahA' bhI rA04dhAnI che - 'susImA kuMDalAcetra aparAjiya pahu~karA aMkAvaI pamhAvaI suhA rayaNasaMcayA' susImA, muMDA, aparAjitA, pradeza, aAvatI, pakSamAvatI, zubhA bhane ratnasaMyayA 'vacchassa vijayassa Nisahe dAhiNeNaM sIyaH uttareNaM dAhiNillasIyA muhavaNe puratthimeNaM tiuDe paccatthimeNa susImA rAyahANI pamANaM taM caiveti' vatsavikyanI hakSiSu dvizAmAM niSadha maCta che ane uttara dizAmAM sItA mahAnadI che temaja pUrva dizAmAM sItA mukhavana che ane pazcima dizAmAM trikUTa vakSaskAra parvata che. susImA ahIM rAjadhAnI che. enuM Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jambUdvIpaprajJaptisUtre athaiSAM vatsAdi vijayAnAM sthAnakramaM pradarzayitumAha-vicchANaMtaraM' ityAdi-vatsAnantaraM vatsasya vatsanAmakavijayasya anantaraM-param 'tiuDe' nikUTa:-trikUTanAmako vakSaskAraparvato'sti sa ca pazcimato bodhyaH 'to' tataH-trikUTAnantaraM 'chupacche' subatsa:-suvatsanAmakaH 'vijae' vijayaH 'eeNaM' etena anantaroktena 'kameNaM' krameNa rItyA 'tarAjalA' taptajalA 'NaI' nadI zeSaM spaSTam ||muu0 29 // atha kramaprApta saumanasAkhyaM gajadantaparvataM lakSayitumAha--'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle somaNase NAmaM vakkhArapavvae pakSaNa ?, goyamA gilahasta bAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavyayassa dAhiyApurasthimeNaM maMgalavaI vijayassa pacca. sthimeNaM devakurAe putthimeNaM ettha jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakravArapavae paSNate, uttaradAhiNAyae pAINapar3INavisthipaNe jahA mAlavaMte vazvArapavae tahA, varaM savarayaNAmae acche jAva paDirUve, NisahavAsaharapavayaMteNaM catAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAUyasayAI uThaveheNaM sesaM taheva savvaM NavaraM aTTho se dizA meM trikUTa vakSAtkAra parvata hai susImA yahAM rAjadhAnI hai isakA pramANa ayodhyA ke jaisA hI hai (vacchANaMtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tattajalA NaI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapavvae vacchAvaI vijae mattajalA NaI) vatsa vijaya ke anantara hI trikUTa nAmakA vakSaskAra parvata hai aura yaha pazcima dizA meM hai trikUTa vakSaskAra parvata ke anantara suvatsa nAmakA vijaya hai isa anantarokta krama ke anusAra taptajalA nAma ko nadI hai isake bAda mahAvatsa nAmakA vijaya hai usake bAda vaizramaNakUTa hai phira vatsAvatI vijaya hai bAda meM mattajalA nAmakI nadI hai ityAdi rUpa se hI Age kA yaha kathana spaSTa rUpa se jAna lenA cAhie // 29 // prabhASa bhayodhyA 24 cha. 'vacchANaMtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tatta jalANaI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakkhArapAe vacchAvaI vijae mattajalA gaI' vatsa vijaya pachI ja trikUTa nAmaka vakSaskAra parvata che ane A pazcima dizAmAM che. trikUTa vakSaskAra parvata pachI suvatsa nAmaka vijaya che. A anaMtarota kama mujaba tapta jalA nAme nadI che. tyAra bAda mahAvatsa nAmaka vijaya che. tyAra bAda vizramaNa phUTa che. pachI vasAvatI vijaya che. tyAra bAda mattalA nAmaka nadI che. ItyAdi rUpamAM zeSa kathana samajI levuM joIe. 29 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam 386 goyamA ! somagaseNaM vakvArapavae bahave devA ya devIo ya somA sumaNA somaNase ya ittha deve mahidvIe jAva parivasai se eegaTeNaM goyamA ! jAva Nicce / somaNase vakkhArakacyae kaikUDA paNNatA ?, goyamA ! sattakUDA paNNattA, taM jahA-siddhe1, somaNase2, bia boddhavve maMgalAvaI kUDe3, devakUDe 4 vimala5 kaMcaNa6 vasiTrakUDe7 ya boddhvve||1|| evaM savve paMcasaiyA kUDA, eesiM pucchA disividisAe bhANiyabA jahA gaMdhamAyaNassa, vimalakaMcaNakUDesu NavaraM devayAo suvacchA vacchamittAya avasiTresu kUDesu sarisaNAmagA devA rAyahAgIo dkssinnennNti| - kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNatA ?, goyamA ! maMdarassa evvayassa dAhiNeNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijjuppahasta vakkhArapaThAyasta purasthimeNaM somaNasavakkhArapanna yassa paJcasthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNattA pAINapaDIyAyayA udINadAhiNavisthiHNA ikArasa joyaNasahassAiM aTra ya bAyAle joyaNasae duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavvayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhA miyagandhA amamA sahA tetalI saNicArIti 6 :sU. 30 // ___ chAyA-ca khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe saumanaso nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa mandarasya parvatasya dakSiNa paurastyena maGgalAvatI vijayasya pazcimena devakuruNAM paurastyena ana khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe somanaso nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH uttaradakSiNAcataH prAcInapratIcInavistIrNaH yathA mAlyavAn vakSaskAraparvataH tathA, navaraM sarvaratnamayaH accho yAvat pratirUpaH, niSadhavarSadharaparvatAntena cavAri yo janazatAni Urdhvamucca vena catvAri gavyUtazatAli udvedhena zeSaM tathaiva sarva navaram arthaH saH gautama ! saumanase khalu vakSaskAra parvate bahavo devAzca devyazca saumyAH sumanasaH saumanasazcAtra devo mahaddhiko yAtrat prativasati sa etenArthena gotama ! yaavnnityH| saumanase vakSaskAraparvate kati kUTAni prajJaptAni ?, gautama ! saca kUTAni prajJaptAni, tadyathAsiddhaM 1 saumanasamapi ca 2 boddhavyaM mahAlAto kUTam 3 / devakuru 4 vimala 5 kaJcana 6 vAsiSThakUTaM 7 ca boddhavyam // 1 // evaM sarvANi pazvazatikAni kUTAni, eteSAM pRcchA digvi. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 mambUdvIpaprajJaptisUtre dizi bhaNitavyA yathA gandhamAdanasya, vimalakAJcanakUTayoH navaraM devatAH-suvatsA vatsamitrA ca, AziSTeSu kUTeSu sadRzanAmakA devAH, rAjadhAnyo dakSiNeneti / ___kva khalu bhadanta ! mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH ?, gautama ! mandarasya parvatasya dakSiNena niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa vidyutprabhasya dakSaskAraparvatasya paurastyena saumanasarakSaskAraparvatasya pazcimena atra khalu mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH prAcInapratIcInAyatAH udIcInadakSiNavistIrNAH ekAdaza yojanasahasrANi aSTa ca dvAcavArizAni yojanazatAni ho ca ekonaviMzatibhAgI yojanasya viSkambheNa yathottarakuruNAM vaktavyatA yAvad anusajjantaH padmagandharaH mRgagandhAH amamAH sahAH tetalinaH zanaizcAriNa iti ||suu030|| TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-praznasUtraM spaSTArthakam, uttarasUtre 'goyamA !' he gautama ! 'Nisahassa' niSadhasya-niSadhanAsakasya 'vAsaharapavvayasma' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'maMdarassa' mandarasya-mandaranAmakasya 'patrayassa' parvatasya 'dAhiNapurathimeNaM' dakSiNayaurastyena-AgneyakoNe 'maMgalAvaI vijayasta' maGgalAnatIvijayasya 'paJcasthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'devakurAe' devakurUNAM 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'e-tha' atra saumanasa gajadanta parvata kA kathana 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIce dIpe mahAvidehe daale-ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA aba gautamane prabhu se aisA pUchA hai-(kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse) he bhadanta ! kahAM para isa jaMbUdIpa ke bhItara mahAvideha kSetra meM (somaNase NAma) saumanasa nAmakA (vakvArapavyae) vakSaskAra parvata (paNNatte) kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! Nisahassa vAsaharapavayassa uttareNaM maMdarassa pavyayassa dAhiNapurathimeNaM maMgalAvaI vijayassa paccasthimeNaM devakurAe purasthineNaM etthaNaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakhArapabbae paNNate) he gautama ! niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM maMdara kI Agneya vidizA meM-Agneya koNa meM-maMgalAvatI vijaya kI saumanasa gajadanta parvatanuM kathana 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse-ityAdi sa14-20 sUtra va gautamasvAmI prabhune sevA rIte prazna cha ?-'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' 3 santa! yA 25 me dIpanI 42 bhalA viDa kSetramA 'somaNate NAma' saumanasa nAma 'vakhArapatrae' 19242 5'ta 'paNatte' 43vAmA mAvesa cha ? konA 45i x 4 cha-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavyayassa uttaregaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapurathimegaM maMgalAvaI vijayassa paccasthimeNaM devakurAe purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve 2 mahAvi dehe vAse NAmaM vakkhArapavvae paNNate' 3 gautama! niSadha ghara . parvatanI uttara dizAmAM maMdara parvatanI Aneya vidizAmAM-khAya keNumAM-maMgalAvatI Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 30 somanasagajadantaparvatavarNanam atrAntare 'Na' khalu nizcayena 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'somaNase NAma' saumanaso nAma 'vakkhArapavvae' vakSaskAraparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, saca kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-'uttaradAhiNAyae' uttaradakSiNAyataH-uttaradakSiNadizordIrghaH, punaH 'pAINapaDINavitthiNNaH' prAcInapraticIna vistIrNaH-pUrvapazcimayo dizo vistArayuktaH, ayaM hi 'jahA' yathA 'mAlavaMte' mAlyavAn nAma 'vakkhArapavyae' vakSaskAraparvataH prAgvarNitaH 'tahA' tathA varNanIyaH, tato'tra yo vizeSastaM darzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'savarayayAmae' sarvarajatamayaH-sarvAtmanA rajatamayaH mAlyavAMstu vaiDUryamayaH tathA 'acche jAva paDirUve' accho yAvatpratirUpaH accha ityArabhya pratirUpa iti paryantAnAM tadvizeSaNavAcakAnAM padAnAmatra saGgraho bodhyaH, sa ca bahuSu sUtreSu prasaGgAtkRto bodhyaH / ayaM ca 'Nisaha vAsahara pavvayaMteNaM' niSadhavarSadharaparvatAnte-niSadhavarSadharanAmakaparvatasamIpe khalu mAlyavAMstu nIlavatsamIpe 'cattAri' cavAri 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccattegaM' uccatvena 'catvAri' cavAri pazcima dizA meM-evaM devakuru kI pUrvadizA meM jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetra meM somanasa nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai (uttaradAhiNAyae pAiNapaINavitthiNe) yaha vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka dIrgha hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai| (jahA mAlavaMte vakkhArapavvae tahA-varaM savvarayaNAmae acche jAva paDirUve) jisa prakAra se mAlyavAna parvata ke varNana ke sambandha meM kathana kiyA jA cukA hai usI prakAra kA varNana isa parvata kA hai, parantu yaha saumanasa nAmakA vakSaskAra parvata sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai yAvat pratirUpa hai yahAM para darzanIya Adi zeSa padoM kA saMgraha yAvat pada se kiyA gayA hai ina saMgrahIta padoM kI vyAkhyA yathAsthAna kaMi sthaloM meM kI jA cukI hai ataH vahIM se ise samajha lenA cAhiye (NisahavAsaharapavayaMteNaM cattAri joyaNa vijyanI pazcima dizAmAM temaja devakuru kSetranI pUrva dizAmAM jabUdvapa nAmaka dvIpanI aMdara pamAna maDAviDa kSetramA saumanasa nAma matiramaNIya pakSa42 5ta Ala che. 'uttaradAhiNAyae pAINapaDINavisthiSNe' mA pakSa42 uttarI kSa sudhIhI cha, bhane pUrva thI pazcima sudhI vistIche. 'jahA mAlavaMte vakkhArapavvae tahA-NavaraM savvarayaNAmae acche jAva paDIrUve' pramANe mAvA patanA vana vi ghana 42vAmA mAsu che. tevuM ja varNana A pavartanuM che, paNa A saumanasa nAmaka vakSasakAra parvata sarvAtmanA 2tnabhaya che. 24 bhane 254ii bha ni yAvat prati35 cha. DI. 'darzanIya' vagere zeSa padenuM grahaNa yAvat padathI thayeluM che. e padenI vyAkhyA yathAsthAna aneka sthAna 42vAmA mAmI che, methI jijJAsumA tyAMdhI ananyar yatna 42. "NisavAsaharapavyayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM sesaM taheva savvaM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'gAUyasayAI' gavyUtazatAni 'uvve heNaM' udvedhena-bhUmipravezena 'sesa' zeSam avaziSTamviSkambhAdi 'taheva' tathaiva-mAlyavadvakSaskAragirivadeva 'savvaM' sarva bodhyam 'NavaraM' navaraM kevalam 'aTro' arthaH saumanasetinAmArthaH zeSeSu vizeSaH taM ca nAmArtha prarUpayituM sUtraM smArayati-'se' iti-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai somaNa se vakkhArapavvae 21, ityAdi sUtraM bodhyam atha kenA. thaina bhadanta ! evamucyate-saumanaso vakSaskAraparvanaH 2 ? iti, prAgvat 'goyamA !' bho gautama ! 'somaNase' saumaname 'Na' khalu 'vakkhArapabvae' vakSaskAraparvate 'bahave' vadhvaH 'devAya' devAzca 'devIo ya' devyazca 'somA' saumyA:-sarala svabhAvAH 'sumaNA' sumanasaH-subhAvanAkalitamAnasAH Asate yAvad mehante tataH sumanasAmayamAvAsaH saumanaso'yaM giriH, atra devamAha'somaNase ya' saumanasazca 'ittha' atra deve devaH tadadhipatiH parivasatIti pareNAnvayaH, saca devaH kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha- mahiddhIe jAva parivasai' mahaddhiko yAvat parivasatimahaddhika ityArabhya parivasatIti paryantAnAM padAnAmatra saGgraho bodhyaH tathAhi-'mahardikaH, mahAdyutikA, mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvaH, palyopamasthitika parivasati' iti, eSAmarthazcASTamasUtravyAkhyAto grAhyaH / iti nAmakAraNamukkhopasaMharati-se eeNaTeNaM sayAI uddhaM uccattaNaM cattAri gAuyasayAI uThaveheNaM sesaM taheva savvaM, NavaraM aTTho se goyamA / somaNaseNaM dhakkhArapaMvyae bahave devA ya devIo a) yaha saumanasa nAmakA vakSaskAra parvata niSadha varSadhara parvata ke pAsa meM cArasau yojana kA UMcA hai, aura cArasau koza kA udvedha yAlA hai bAkI kA aura saba viSkaMbha Adi kA kathana mAlyayAna parvata ke prakaraNa jaisA hI hai| kintu isakA jo "saumanasa" aisA nAma kahA gayA hai vaha yahAM para aneka deva aura deviyAM Akara vizrAma karatI hai ArAma karatI hai / ye saba deva aura deviyAM sarala svabhAva vAlI hotI hai aura zubha AvanA vAlI hotI haiN| tathA (somaNase a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai) saumanasa nAmakA deva jo mahardika Adi vizeSaNoM vAlA hai yahAM para rahatA hai (se eegaTeNaM goyamA ! jAva Nicce) isa NavaraM aTTho se goyamA ! sAmaNaseNaM vakkhArasavvae bahave devAya devIo a' 21 saumanasa nAmaka vakSaskAra parvata niSadha varSadhara parvatanI pAse Avela che ane te cAse (300) jana jeTale UMce che. ane cAraso (400) gAu jeTalA pramANamAM udhanALe che zeSa badhuM viThaMbha vagerenA saMbaMdhamAM kathana mAlyavAna vakSaskAra parvatanA prakaraNa jevuM ja che. paNa anure 'saumanasa' se nAma vA mAvyu chetenu4126 gaDI bhane 4 heva-havAmA AvIne vizrAma kare che, ArAma kare che. e deva devIo sarala svabhAvavALAM hoya che. bhane zubha mAnA DAya cha ta 'somaNase a ittha deve mahiddhIe jAva parivasaI' saumanasa nAma he re mahada pore vizeSa vAma cha mahI rahe che. 'se eeNadeNaM goyamA ! jAva Nicce' thI 3 gautama ! menu nAma 'saumanasa' se vAmA mAvyu Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam . 393 goyamA !' iti saH-saumanaso vakSaskAragiriH etena anantaroktena arthena kAraNena he gautama ! evamucyate saumanaso vakSaskAraparvataH 2 iti 'z2Ava Nicce' yAvannitya:-'aduttaraM ca NaM goyamA ! somaNaseti sAsae NAmadhijje paNNatte / somaNaseNaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae?, goyamA ! siya sAsae siya asAsae, se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA ! davaTThayAe sAsara vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM asAsae, se teNaDheNaM evaM vuccaisiya sAsae siya asAsae / somaNase NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ?, godhamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai Na kayAi Na bhavissai survi ca bhavai ya bhavissA ya dhuve Niyae sAsae akkhae abdhae avahie Nicce' iti sUtraM paryavasitamiti, vyAkhyA cAsya caturthastraTIkAto bodhyA, caturthasUtre padmavaravedikA prasaGgAtstrItvenoktamatra puratvena vaktakAraNa he gautama ! isakA nAma "saumanasa" aisA kahA gayA hai "jaya jicce" isa sUtrAMza ko saMgata baiThAne ke liye isake pahile 'adutaraMca NaM-gocamA! somaNase ti sAsae NAmadhijje paNNatte ! somaNaseNaM bhaMte ! kiMsAsae anAsae goyamA siya sAsae siya asAsae se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA! davvaTTayAe sAsae, vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM asA. sae se teNaTeNaM evaM vuccai siya sAsae siya asAsae somaNaseNaM bhaMte ! kAlao kevaricaraM hoI ? goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavissai, bhuviMca bhavaiya bhavissaha ya dhuve Niyae, sAsae akkhae, avvae, avahie Nicce' yaha pATha lagAlenA cAhiye isa pAThakI vyAkhyA caturtha sUtrakI TIkA se jAnalenI cAhiye caturtha sUtrameM yaha pATha padmavara vedikA ke prasaGga meM strI liGga meM padoMko rakhakara kahA gayA hai aura yahAM use puliGga meM padoMko rakhakara kahA gayA hai basa yahI antara haiM artha meM koI antara nahIM haiM (somaNase. cha. 'jAva Nicche' mA sUtrAMnI sagati mesA / bhATe manI paraai 'aduttaraM ca NaM goyamA somaNase ti sAsae NAmadhijje paNNatte somaNaseNaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae goyamA siya sAsae siya asAsae se keNaDeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA ! davaDhayAe sAsae vaNNa pajjavehi gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM asAsae se teNadveNaM evaM vuccai siya sAsae siya asAsae somasaseNaM bhaMte kAlao kevacciraM hoI ? goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavissai, bhuvi ca bhavaiya bhavissai ya, dhuve Niyae sAsae akkhae, abae avaTrie Nicce' mA 54 bhU naye. ma pAnI vyAcyA, yatutha sUtranA TIkAmathI vAMcI levuM joIe. A pATha caturtha satramAM padmavadikAnA saMdarbhamAM strI liMgamAM padene mUkI ne kahevAmAM Avela che, paNa ahIM te pAThanA padane puliMganAM goThavIne adhyAhuta karavAmAM Avela che. mAtra ahIM taphAvata ATale ja che. arthamAM kaI Yaad tata nathI. 'somaNase vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA' 3 mata ! | ja0 50 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 jambUdvIpaprajJaptisUtre 2 vyamiti svayamUhanIyam, athAsyoparivartIni siddhAyatanAdIni kUTAni varNayitumAha- 'somaNase' ityAdi - saumanase - saumanasanAmake 'vakkhArapavvae' vakSaskAraparvate 'ka' kati kiyanti 'kUDA ' kUTAni zikharANi 'paNNatte' prajJaptAni atra puMstvaM prAkRtatvAt sUtrakRtoktam evamagreSpi itiprazne bhagavAnuttaramAha - 'satta' sapta kUDA ' kUTAni 'paNNatte' prajJaptAni tAni nAmato nirdizati - 'taM jahA - siddhe' ityAdi tadyathA - siddhaM - siddhAyatanakUTam atra nAmaikadezagrahaNe nAmagrahaNam' iti niyamena siddheti nAmaikadezena siddhAyatanakUTeti sampUrNanAmagrahaNaM bodhyam evamagre'pi 1, 'somaNase 2 vi ya' saumanasamapi ca - saumanasakUTamapi ca 'boddhavve' boddhavyaM jJeyam 2, 'maMgalAvaIkUDe 3' maGgalAvatI : m 3 | 'devakuru 4 vimala 5 kaMcaNa 6 vasiTukaDe 7' devakuru 4 vimala 5 kazcana 6 vAsiSThakUTam atra samAhAradvandvAnte zrUyamANasya kUTasya pratyekaM sambandhAt devakurukUTaM 4 vimalakUTaM 5 kAzcanakUTam 6 vAsiSThakUTamityarthaH, 'ya' ca 'boddhavve' boddhavyam // 1 // athAditaH sarvakUTasaGkalanAyAM yAvanti kUTAni bhavanti tAvansyAha' evaM savve paMcasayA kUDA' iti evam ittham sarvANi Adita Arabhya saumanasaparvatoparivadfna sakalAni saptApi kUTAni paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni jAyante, 'eesiM' vakkhArapatrae kaikUDA paNNattA) he bhadanta ! isa saumanasavakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? 'paNNattA' meM puliGgatA prAkRta hone se kahI gaI hai / uttara meM prabhu ne kahA hai- (goyamA ! satta kUDA paNNattA) he gautama ! yahAM para sAta kUTa kahe gaye haiM (taM jahA) unake nAma isa prakAra se haiM (siddhe somaNase viSa boddhave maMgalAvaIkUDe, devakuru vimala kaMcanavasiTTha kUDea boddhavve) siddhAyatanakUTa 1, saumaNasakUTara, maMgalAvatIkUTa 3, devakurukUTa4, vimalakUTa5, kaMcanakUTa, aura vaziSThakUTa7 aisA niyama haiM ki nAmake ekadeza se pUre nAmakA grahaNa ho jAtA hai - ataH isI niyamake anusAra 'siddhe' pada se siddhAyatanakUTa aisA pUrA nAma gRhIta ho gayA hai tathA dvadvAnte zrUyamANaM padaM pratyekaM saMbaddhayate' isa kathana ke anusAra pratyeka pada ke sAtha kUTa zabda kA prayoga huA jAnalenA saumanasa vakSasAra parvata para ddettaa:| ( shimre|) bhAvesA hai ? 'paNNattA' bhAM Ata hovAthI puliMgatA pravAsI che. senA vAmAM prabhu che - 'goyamA ! satta kUDA paNa ' De gautama gaDI sAta chUTo bhAvesA hai. 'taM jahA' te TonA nAbhI yA pramANe che-'siddhe somaNase piya boddhavve maMgalAvaI kUDe, devakuru vimala kaMcaNa vasikUDe aboddhavve' siddhAtana chUTa 1, saumanasa chUTa 2, maMgalAvatI chUTa 3, devaru 8 4, premala phUTa pa, kaMcana phUTa 6 ane vaziSTha phUTa 7 evA niyama che ke nAmanA eka herAthI pUrA nAma zra thAya che. yethI yo niyama bhulma 'siddhe' pathI siddhAyata DreTa zodhuM puruM nAma zRddhIta thyu che te 'dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyekaM saMbadhyate' 23 dhana mujaba dareka pRSThanI sAthe kUTa zabda pradyumta thayela che, evuM samajI levuM joie t Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam eteSAM prAguktAnAM kUTAnAM 'pucch|' pRcchA sUtranirdiSTaH praznaH 'disi vidisAe' digvidizi-dizazca vidizazcaiSAM samAhAro digvidika tasmin digvidizi-dikSu vidikSu cetyarthaH 'jahA' yathA yena prakAreNa 'gaMdhamAyaNassa' gandhamAdanasya parvatasya bhaNitA tathA 'bhANiyavyA' maNitavyA vaktavyA prathamavakSaskAra gandhamAdanavadeSAM kUTAnAM praznasUtraM digvidikSu vaktavyamiti samuditAryaH, tatra praznasUtra hi-'kahi NaM bhaMte ! somaNase vakkhArapancae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?' ityAdi, etacchAyA-ka khalu bhadanta ! saumanasi vakSaskAraparvate siddhAyatanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ? iti kUTAnAM digvidigvaktavyatAhi-merugireH samIpavarti dakSiNapUrvasyAM vidizi siddhAyatanakUTaM 1 tasya dakSiNapUrvasyAM vidizi dvitIyaM saumanasakUTaM 2 tasya ca dakSiNapUrvasyAM vidizi tRtIyaM mAlAvatIkuTam 3 tasya dakSiNapUrvasyAM pazcamasya vimala. cAhiye (evaM savve paMca saiyA kUDA) isa taraha Adise lekara saumanasa parvata taka ke jitane bhI kUTa kahe gaye haiM ve saba pAMcaso yojana pramANavAle haiN| (eesiM pucchA disi vidisAe bhANiavvA) ina saumanasa parvata sambandhIkUToM ke hone meM dizA aura vidizAko lekara prazna pUchanA cAhiye jaisA ki pahile (gaMdha. mAyaNassa) gandhamAdana parvata ke kUToM ke prakaraNa meM pUchA gayA hai / arthAt (kahiNaM bhaMte ! somaNase vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he bhadanta ! saumanasa vakSaskAra parvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA hai| ityAdi-to ina praznoM ke uttara meM aisA kahanA cAhiye-merugirike pAsa usakI dakSiNa pUrva dizA ke antarAla meM siddhAyatana kUTa kahA gayA hai usakI dakSiNa pUrva dizA ke antarAla meM dvitIya saumanasakUTa kahA gayA hai aura usakI dakSiNa pUrvadizA ke antarAla meM tRtIya maMgalAvatI kUTa kahA gayA hai ye 3 kUTa vidigbhAvI haiN| maMgalAvatI kUTakI dakSiNa pUrva dizA ke antarAla meM aura 'evaM sabve paMcasaiyA kUDA' 2 // pramANe prAramadhI bhAMDI saumanasa pati sudhInA rekhA duutte| 43vAmA sAdA cha, te 55 pAyase yona pramANapaNA che. 'eesiM pucchA disi vidisAe bhANi avvA' se saumanasa 5 tathI samma chUTInA mastitva vi mana hizA tabhaREAL vire prazno 42vA naye. paTase 42 pramANe 'gaMdhamAyaNassa' mAhana parvatanA phuTenA prakaraNamAM prazno pUchavAmAM AvelA che. tevI ja rIte ahIM paNa prazno 42 // na 2 arthAt 'kahiNaM bhaMte ! somaNase vakkhArapabbae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte' he bhadaMta! saumanasa vaskAra parvata upara siddhAyatana nAmane kUTa kayA sthaLe Avela che ? ItyAdi. e praznanA uttaramAM A pramANe samajavuM joIe ke merugirinI pAse tenI dakSiNa pUrva dizAnA antarAlamAM siddhayatana phUTa che. te kUTanI dakSiNa pUrva dizAnA aMtarAlamAM dvitIya saumanasa phUTa Avela che ane tenI paNa dakSiNa pUrva dizAnA aMtarAlamAM tRtIya maMgalAvatI kUTa Avela che. e traNa kaTa vidibhAvI che. maMgalAvatI phuTanI dakSiNa pUrva Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre kUTasyottarasyAM caturthe devakurukUTam 4, tasya dakSiNasyAM pazcamaM vimalakUTaM 5 tasya ca dakSiNasyAM SaSThaM kAJcanakUTam 6, tasya dakSiNasyAM niSadhasyottarasyAM saptamaM vAsiSThakUTam 7, etAni ca sarvAtmanA ratnamayAni bodhyAni, himavatkUTapramANAni, tatprAsAdAdikamapi tadvadeva bodhyam, tatra yo vizeSastaM darzayati-'vimalakaMcakUDesu NavaraM devayAo' vimalakAzcanakUTayoH navaraMdevate-devyau te ca 'muvacchA vacchamittAya' suvatsA vatsa mitrA ceti dve krameNa devyau bodhye 'avasidvesu kUDesu' avaziSTeSu paJcasu kUTeSu 'sarisaNAmagA devA' sadRzanAmakAH kUTasadRzanAmakAH devAH adhipatayo bodhyAH teSAM 'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'dakkhiNeNa' dakSiNenadakSiNasyAM dizi meroriti zeSaH iti / idAnI devakuruM nirUpayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-ka khalu bhadanta ! 'mahApaMcama vimalakUTa kI uttara dizAmeM caturtha devakuru nAmakA kUTa kahA gayA hai devakuru kUTakI dakSiNa dizAmeM pAMcavA vimalakUTa kahA gayA hai vimalakUTa kI dakSiNadizA meM chahA kAzcanakUTa kahA gayA hai kAzcanakUTa kI dakSiNa dizA meM aura niSadha parvata kI uttaradizA meM sAtavAM vasiSThakUTa kahA gayA hai ye saba kaTa sarvAtmanA ratnamaya haiN| parimANa meM ye saba himavat ke kuToM ke tulya haiM yahAM para prAsAdAdika saba usI prakAra se haiM / (vimala kaMcaNakUDesu NavaraM devayAo vacchamittAya, avasiDhesu kaDesu sarisaNAmayA devA rAyahANIo dakSiNeNaMti) vimalakUTa para aura kAMcanakUTa para kevala suvatsA aura vatsamitrA ye do deviyAM rahatI haiM aura bAkI ke kUToM para-pAMca kUToM para- kUTa sadRza nAmavAle deva rahete haiM inakI rAjadhAniyAM merukI dakSiNa dizA meM haiN| devakUrU kA nirUpaNa (kAha NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakurU NAmaM kurA paNNattA) he bhadanta ! dizAnA aMdhArAmAM ane paMcama vimaLaphUTanI uttaradizAmAM caturtha devakuru nAmaka kUTa Avela che. devakuru kUTanI dakSiNa dizAmAM paMcama vimaLa phUTa Avela che. vimaLa phUTanI dakSiNa dizAmAM SaSTha kAMcana kUTa Avela che. kAMcana phUTanI dakSiNa dizAmAM ane niSadha parvatanI uttara diDAmAM saptama vaziSTha phUTa Avela che. e badhA kUTa sarvAtmanA ratna che. parimANamAM e badhA himavatanA kUTa tulya che. ahIM prAsAdAdika badhuM te pramANe ja che. 'virAlakaM vaNakUDesu sarisaNAmayo devayAo vacchamittAya, avasiDhesu kUDesu, sarihaNAyayA devA rAyahANa o dakkhiNegati' vibhA 58 52 ne yina eTa para ta suratsA bhane vatsamitrA e be devIo rahe che ane zeSa kRTa upara eTale ke paMca kUTo upara phUTa sadaza nAmavALA de rahe che. emanI rAjadhAnIo merunI dakSiNa dizAmAM che. devamurunuM nirUpaNa 'kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse devakuru NAmaM kurA paNNattA' mahata! mahADamA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 30 saumanasagajadantaparvatavarNanam videhe vAse' mahAvidehe varSe 'devakurA NAmaM kurA' devakuravo nAma kuravaH 'paNNattA' prajJaptAH, itiprazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA!' ityAdi-gautama ! "maMdarassa' mandarasya 'pavvayassa' parvatasya dAhiNeNa' dakSiNena dakSiNadizi 'Nisahassa' niSadhasya 'vAsaharapavyayassa' varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'vijjuppahassa' vidyutprabhasya 'vakkhArapavyayassa' vakSaskAraparvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'somaNasavakkhArapavvayassa' saumanasabakSaskAraparvatasya pacatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'devakurA NAma' devakuravo nAma 'kurA' kuravaH 'paNNattA' prajJaptAH, te ca kIdRzAH ? ityAha-pAINapaDINAyayA' prAcInapratIcInAyatA:-pUrvapazcimadizordIrghAH 'udINa. dAhiNavitthiNNA' udIcInadakSiNavistIrNAH-uttaradakSiNayordizoH, vistArayuktAH 'ikkArasa' ekAdaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'aTTa ya' aSTa ca 'bAyAle' dvAcatvAriMzAnidvAcatvAriMzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'duNNi ya' dvau ca 'egUNavIsaibhAe' ekonaviMzatibhAgau 'joyaNassa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa prajJaptAH, eSAM zeSavarNanamuttarakuruvannirdeSTumAha-'jahA uttarakurAe vattavvayA' yathA uttarakurUNAM vaktavyatA mahAvideha meM devakuru nAmake kuru kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ? maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM vijjuppaharUsa vakkhArapavvayassa purathimeNaM somaNasavakkhArapavvayassa paccatthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNattA) he gautama / mandara parvata kI dakSiNadizA meM niSadha varSadhara parvata kI uttaradizA meM, vidyutprabhavakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM, evaM saumanasa vakSaskAra parvata kI pazcimadizA meM mahAvideha kSetra ke bhItara devakuru nAma ke kuru kahe gaye haiM / (pAINa paDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA) ye kuru pUrva se pazcima taka dIrgha haiM aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa haiM (ekArasajoyaNasahassAiM aTThaya bAyAle joyaNasae duNNi ya egUNavIsahabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavyayA 4342 vA 3 gAvisa cha ? senA pAmamA prabhu 49 che-'goyamA ! maMdarassa pavvayassa dAhiNaM Nisahassa bAsaharapavyayarasa uttareNaM lijjuppahassa vakhArapavvayassa purathime somaNasatrakkhArapavyayassa 5ccarithameNaM etya gaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA' paNNattA' he gItama! mandara pavanI dADhANa dizAmAM, niSadha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM. vidha...bha vakSarakAra parvatI pUrva dizAmAM temaja saumanasa vakSaskAra parvatanI pazcima dizAma bhaviDa jharanI 12 varu nAme rumAla che. 'pAINa paDINAyayA pudINa dAhiNavicchiNNA' se zurume yU vina sukhI hocha bhane uttarathI hakSiA saMdhI vistA cha. 'ekkArasajoyaNasahassAiM aTThaya bAyAle joyaNasae duNNiya egUNavIsai bhAe joyaNassa vikhaMbheNaM jahA uttarakurAe vattavvayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhabhi Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre varNanarItiH tathaiSAmapi bodhyA, sA ca kimpayantA ? ityAha-'jAva aNusajjamANA' yAvad anupajjanta:-santAnenAnuvartamAnAH santi, tatrAnuSajjantIti anuSajanta iti vartamAnanirdezaH kAlatraye'pi eSAM sattA sUcanArthaH, te'nupajantaH ke santi ? ityAha-'pamhagaMdhA miyagaMdhA amamA sahA tetakI saNicArIti 6' padmagandhAH 1, mRgagandhAH 2, amamAH 3, sahAH 4, tetalinaH 5, zanaizcAriNaH 6 iti SaDU manuSyajAti bhedAH, epAM vizeSato vivaraNaM supamasuSamAkALavarNanaprasaGge prAguktaM, tajjijJAsubhistato bodhyam // 30 // athAtra vartinau citravicitrakUTau girI varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / ___ mUlam-kahi NaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA NAmaM duve pavayA paNNattA ?, goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttarillAo carimaMtAo aTU cottIse joyaNasae cattAri ya sattabhAe joyaNasta abAhAe sIyoyAe mahANaIe purasthimapaJcasthimeNaM ubhao kUle ettha NaM jAva aNusajjamANA pamhagaMdhamiagaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti) inakA vistAra 11842 yojana aura eka yojana ke 19 bhAgoM meM se do bhAga pramANa hai bAkI kA inakA zeSa varNana uttara kuru ke varNana jaisA hai-yahI bAta sUtrakArane (jahA uttarakurAe vattavyayA) isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai yahAM varNana uttara kuru ke jaisA 'aNusajjamANA pamhagandhA, miagaMdhA amayA sahA tetalIsaNicArIti' vahAM ke isa varNana taka karanA cAhiye 'aNusajjamANA' pada yaha prakaTa karatA hai ki inakI baMzaparaMparA kA trikAla meM bhI viccheda nahIM hotA hai inake zarIra kI gandha padma kI gandha jaisI hotI hai ityAdi rUpase vahAM kI SaTra prakAra kI manuSyajAti ke bhedoM kA varNana karanevAle ina mRgagaMdha Adi padoM kI vyAkhyA suSama suSamAkAla varNana ke prasaGga meM hamane pahile karadI hai ataH vahIM se yaha samajhalenI cAhiye // 30 // agaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti' semanI vistAra 11842 yena bhane me jananA 19 bhAgamAMthI be bhAga pramANa che amanuM zeSa badhuM varNana uttarakurunA varNana 2 cha. me pAta sUtradhAre 'jahA uttarakurAe vattavyayA' mA sUtrA 43 54 42 // mahI zeSa vana utta242.nI ma 'aNusajjamANA pamhagaMdhA miagaMdhA amayA sahA tetalI saNicArIti' mahI sudhAna sabhA nase. 'aNusajjamANA' 56 mA pAta 548 42 che ke emanI vaMzaparaMparAne trikAlamAM paNa vikeda zakya nathI. emanA zarIrane gaMdha paddha che gaMdha je che. vagere rUpamAM tyAMnA 6 prakAranI manuSyagationA bhedanA varNana karanArA se 'mRgagaMdha' vagere pahAnI vyaajy| suSama suSamA nanA prasamA bhe paDasArI che. ethI jijJAsu leke tyAMthI ja jANavA prayatna kare che sU-30 che Jain.Education.international Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 31 citravicitrAdikUTanirUpaNam cittavicittakUDA NAma duve 50vA paNNattA, evaM jaM ceva jamagapavayANaM taM ceva eesi, rAyahANIo dakkhiNeNaMti // sU0 31 // ___chAyA- kva khalu bhadanta ! devakuruSu citravicitrakUTau nAma dvau parvatau prajJaptau ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya auttarAhAt caramAntAt aSTa catustriMzAni yojanazatAni caturazca saptabhAgAn yojanasya abAdhayA zItodAsa mahAnadyAH paurastyapazcimena ubhayoH kalayoH atra citravicitrakUTau nAma dvau parvatau prajJaptau, evaM yadeva yama kaparvatayoH tadevaitayoH, rAjadhAnyo dakSiNeneti // 31 // TIkA-'kahiNaM bhaMte ! devakurAe' ityAdi / sugamam, navaram evam uktarItyA 'yaM veva' yadeva varNanaM 'jamanapacvayANaM' yamakaparvatayoH prAgaktayoH 'taM veva' tadeva varNanaM 'eesiM' etayoH citravicitrakaTayoH parvatayo bodhyam, etayoradhipatI citravicitrau svanAmasadRzanAmako, tayoH citravicitra parvatoM kI vyAkhyA 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe ciradhicittakUDA'-ityAdi TIkArtha-(kahiNaM bhaMte! devakurAe cittavicittakUDA NAmaM ve pazcayA paNNatA) he bhadanta ! devakuru meM citra aura vicitra nAma ke do parvata kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM pradhu kahate haiM-'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavayassa uttarillAo carimaMtAo aTTa cottIse jopaNasae calAriya sattabhAe joyaNassa abAhAe sooyAe mahANaIe purathima paccasthimeNaM ubhao kUle etthaNaM cittavicittakUDA NAmaM duve pavvayA paNNattA) he gautama ! niSadha varSadhara parvata ke uttara digvartI caramAnta se 834-yojana kI dUrI para sItodA mahAnadI ke pUrva pazcima dizA ke antarAla meM donoM taToM para ye citravicitra nAma ke do parvata kahe gaye hai| 'evaM jaMceva jamaga pavvayANaM taM ceva eesiM rAyahANIo dakkhi citra-vicitra parvatanI vyAkhyA 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA' ityAdi TI -'kahiNaM bhaMte ! devakurAe cittavicittakUDA NAmaM duve pavvayA paNNatto' ! devakurumAM citra ane vicitra nAmaka e be parvata kayA sthaLe AvelA che ? javAbamAM prabhuzrI 4 -koyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa utarillAo carimaMtAo aTu cottIse joyaNasae cattAriya sattabhAe joyaNassa abAhAe sooyAe mahANaIe purathimapaccatthimeNaM ubhao kUle etthaNaM cittavicittakUDA NAma dube pavyayA paNNattA' 3 gautama ! 55 52 parvatanA uttara digvatI caramAntathI 834hai ye na jeTale dUra sItAdA mahAnadInI pUrva pazcima dizAnA antarAlamAM bane kinArAo u.2 e citra-vicitra nAme be parvate mAyA cha. 'evaM jaM ceva jamagapavvayANaM taM va eesiM rAyahANoo dakkhiNeNaMti'2 varNana yama Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'rAyahANIo' rAjadhAnyau citrA vicitre 'dAhiNeNa' dakSiNena-dakSiNadizi yodhye||suu. 31 // atha paJcAnAM idAnAM svarUpamAha-'kahi NaM maMte !' ityAdi / mUlam -kahi NaM bhaMte! devakurAe karAe NisaDadahe gA dahe paNate ?, goyamA ! tesiM cittavicittakUDANaM evyayANaM uttarillAo caritAo aTTa cottIse joyaNasae cattAri ya sattabhAe joyaNarasa abAhAra sIoyAe mahANaIe bahumajjhadesamAe estha naMgisahadahe pAhata bahe paNNate, jA cetra nIlavaMta uttarakuru caMde rAvayamAlavaMtAgaM vaktavyAsAce nisaha devakurusUrasulasavijjuppabhANaM NeyavArApahANIo dakSiNeNaMti .33 // chAyA-kya khalu bhadanta ! devakuruSu kurupu nipadhahado nAma hRdaH prajJaptaH ?, gautama ! tayo zcitra-vicitrakUTa yo parvatayo? autarAccaramAntAt aSTa catustriMzAni yojanazatAni caturazca saptamAgAn yojanasya abAdhayA zItodAyA mahAnadyAH bahumadhyadezabhAge atra khalu nipadhahado nAma hRdaH prajJaptaH, yaiva nIlAduttarakurucandrairAtamAlyavatAM vaktavyatA saiva niSadhadevakuru sUrasulasavidyutprabhANAM netavyA rAjadhAnyo dakSiNeneti ||suu0 32 // NeNaMti) jo varNana yamaka parvatoM ke sambandha meM kahA gayA hai vahIM varNana ina citra vicitra parvatoM ke sambandha meM kahA gayA hai inake adhipati citravicitra nAma ke haiM inakI rAjadhAniyAM bhI citrA vicitrA nAmakI hai aura ye meru kI dakSiNa dizA meM haiM // 31 // 'kahi NaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte' ityAdi TIkArtha-(kahi NaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte) he bhadanta ! niSadha draha nAmakA draha devakuru meM kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhazrI kahate haiM-goyamA! tesiM cittavicittakUDANa pavvayArNa uttarillAo carimaMtAo aTTacottIse joyaNasae cattAriya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIyoyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe etthaNaM Nisahaddahe NAma dahe paNNatte) he parvatanA saMdarbhamAM karavAmAM AveluM che te ja varNana A citravicitra parvatanA saMdarbhamAM paNa jANavuM joIe. emanA adhipati citravicitra nAmaka che. emanI rAjadhAnIo paNa citra-vicitrA nAmaka che ane e merunI dakSiNa dizAmAM AvelI che. je 31 'kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte' ityAdi TI -'kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe Nisahadahe NAmaM dahe paNNatte' 3 RE ! niSadha dra nAma ke herumA 4yA sthaNe Ave cha ? 41mA prabhuzrI 4 cha-'goyamA ! tesiM citta-vicittakUDANaM pavvayANaM uttarillAo cahimaMtAo aTTha cottIse joyaNasae cattAri ya Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkAzi TIkA - caturthavakSaskAraH su. 32 citravicitrAdikUTa nirUpaNam TIkA- 'kahi NaM bhaMte ! devakurAe' ityAdi - sugamam, navaram evam uktAlApakAnusAreNa yaiva nIlavaduttarakurucandrairAvatamAlyavatAM paJcAnAM hRdAnAmuttarakuruSu vaktavyatA saiva niSadhadeva kurusUrasulasavidyutprabhANAmapi vaktavyatA netavyA bodhapathaM prApaNIyA bodhyeti bhAvaH, eSAM rAjadhAnyaH 'dakkhiNaM' dakSiNena - merordakSiNA dizi vodhyA iti // sU0 32 // atha devakuruSveva kUTazAlmalIpIThaM varNayitumapakramate - 'kahi NaM bhave !' ityAdi / lpa kahi NaM bhaMte! devakurAe kurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte ?, goyamA ! maMdarassa pavvayassa dAhiNapacasthimeNa hissa vAsaharapala uttareNaM vijjuppabhassa vavakhArapavyayassa durasthameNaM sIoe mahANaIe paJcasthimeNaM devakuru paJcasthimaddhassa bahupradesa - bhae ettha NaM devakurAe kUDasAmalIpeDhe NAmaM peDhe paNNatte, paMjA ceva sudaMsaNAe vaktavvayA sA caiva sAmalIe vi bhANiyavvA pAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM avasiddhaM taM caiva jAva devakuruya itthadeve paliovamaTTiie parivasai, se teNaTTaNaM goyamA ! evaM buccai devakurAra, aduttaraM ca NaM devakurAe0 || sU0 33 // 401 gautama ! una citra vicitra parvatoM ke uttara digvartI caramAnta se 834 4 yojana kI dUrI para sItodA mahAnadI ke ThIka madhyama bhAga meM niSadha nAma kA vaha kahA gayA hai / (jA ceva NIlavaMta uttarakurucaMderAvayamAlavaMtANaM vatavvayA sA ceva Ni sahadevakurusUrasulasavijjuppabhANaM NeyavvA rAyahANIo dakkhiNeNaMti) jo vaktavyatA nIlavaMta, uttara kuru, candra, erAvata aura mAlavaMta ina pAMca drahoM kI uttara kuru meM kahI gaI hai / vahI vaktavyatA, niSedha, devakuru, sUra sulasa aura age ina pAMca drahoM kI kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / yahA~ para isI ke nAma ke deva hai inakI rAjadhAniyAM meru kI dakSiNa dizA meM haiM // 32 // sattamA joyaNassa abAhAe sIyoyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe etthaNaM Nisaha NAmaM dahe tte' huM gautama ! te citravicitra parvatanA uttaradizvatI caramAntathI 8344 Aise ceAtrIsa sAIyAcAra ceAjana jeTale dUra sItAdA mahAnadInA ThIka madhyabhAgamAM niSadha nAme dra Ave che. 'jA ceva NIlavaMta uttarakuru caMderAvayamAlavaMtANaM vattavvayA sA ceva Nisahadeva kurusUrasulasavijjuSpabhANaM NeyavvA rAyahANIo dakkhiNeNaMti' ? vatavyatA uttaramurumAM nIsavate, uttarakuru, candra, airAvata ane mAlavanta e pAMca dnaheA viSe kahevAmAM AvelI che, teja vaktavyatA niSadha, devakuru, sUra, sulasa ane vidyuprabha e pAMca drahAnI paNa kahevAmAM AvelI che. evuM jANI levu joie. ahIM enAja nAmavALA deva che. e sarvAMnI rAjadhAnIe merunI dakSiNa dizAmAM AvelI che. ! sU. 32 // ja0 51 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 jambUdvIpaprajJaptisUtre - chAyA-kva khalu bhadanta ! devakuruSu kuruSu kUTazAlmalIpIThaM nAma poThaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya dakSiNapazcimena niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa vidhutprabhasya vakSaskAraparvatasya paurastyena zItodAyAH mahAnadyAH pazcimena devakurupazcimArddhasya bahumadhyadezabhAge atra khalu devakuruSu kuruSu kUTazAlmalIpIThaM nAma pIThaM prajJaptam, evaM yaiva jambAH sudarzanAyAH vaktavyatA saiva zAlmalyA api bhaNitavyA nAmavihInA garuDadevaH rAjadhAnI dakSiNena avaziSTaM tadeva yAvad devakuruzcAtra devaH palyopamasthitikaH parivasati, tat tenArthena gautama ! evamucyate-devakuravaH kuravaH, aduttaraM ca khalu devakurUNAM ||suu0 33 // TIkA-'kahi NaM bhaMte devakurAe' ityAdi-praznasUtraM sugamam, navaraM kUTazAlmalIpIThaM-kUTaM zikharaM, tadAkArA zAlmalI-vRkSavizeSaH, kUTa zAlmalI, tasyAH pITham-Asanam kUTazAlmalIuttarasUtre-goyamA !' gautama ! 'maMdarassa' mandarasya 'pavvayassa' parvatasya 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena naityakoNe 'Nisahassa' niSadhasya 'vAsaharapavvayassa' varSayaraparvatasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'vijjuppabhassa' vidyutprabhasya 'vakkhArapavvayassa' vakSaskAraparvatasya 'purathimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'sIyoyAe' zItodAyA-zItodAnAmnyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'devakurupaccatthimaddhassa' devakurupazcimArddhasya 'bahumajjha desabhAe' bahumadhyadezabhAge ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'devakurAe' devakuruSu -kUTazAlmalI pITha vaktavyatA"kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalI" ityAdi TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA-hai(kahiNaM bhaMte ! devakurAe kurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte) he bhadanta ! devakuru nAma ke kuru meM kUTa zAlmalIpITha kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA! maMdarassa pava. yassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijjuppabhassa vakhArapavvayassa purasthimeNaM sIyAe mahANaIe paccasthimeNaM devakurupacasthimaddhassa bahamajjhadesabhAe ettha NaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte) he gautama! mandara parvata ke naiRtakoNa meM niSadhavarSadhara parvata kI uttaradizA meM vidyutpa kUTa zAlmalI pITha vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! devakurAe kUDasAmalI' ityAdi sAtha-gotame 20 sUtra prabhune mA tne| prazna 4ya cha -'kahiNaM bhaMte ! deva kurAe kurAe kuDasAmilipeDhe NAmaM peDhe paNNatte' man he3 nAmanAbhATa bha. sAdhI 4yAM mAvata cha ? 'goyamA ! maMdarassa pavyayassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijjuSpabhasma vakkhorapavvayassa purathimeNaM sIyAe mahANaIe paccatthimeNaM devakuru paccasthimaddhassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM devakurAe kUDasAmalipeDhe NAma peDhe paNNatte' he gautama ! bha.42 5'tanA naiRtya mA. ni55 52 patanI ittara dizAmA, Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 33 kUTazAramalIpIThavarNanam OM 'kurAe' kuruSu 'kUDasAmalIpeDhe' kUTazAlmIpIThaM 'NAmaM' nAma 'peDhe' pIThaM 'paNNatte' prajJaptam ' evaM ' evam - anantaroktasUtrAnusAreNa 'jA ceva' yaiva 'jambUe' jambvAH 'sudaMsaNAe' sudarzanAyAH 'vattavvayA' vaktavyatA 'sA ceva' saiva 'sAmalIe vi' zAlmalyA api 'bhANiyavvA' bhaNitavyA vaktavyA, iha jambUsudarzanAto vizeSaM darzayitumAha-'NAmavihUNA' nAma vihInA nAmabhiH prAguktairdvAdazabhirjambUnAmabhirvihInA - varjitA vaktavyatA bhaNitavyA iha zAlmalI nAmAni na santIti tadvihInA vaktavyatA vAcyeti tAtparyam, tathA 'garuDadeve' garuDadevaH jambUsudarzanAyAM tu anAhato deva iti tato'tra vizeSaH, tatra garuDajAtIyo veNudevanAmA devo nivasatIti tadarthaH tasya ca 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dakkhiNeNaM' dakSiNena merugirito dakSiNadizi vidyata iti bodhyam 'avasiddhaM' avaziSTaM zeSaM prAsAdabhavanAdi 'taM ceva' tadeva jambUsudarzanAvadeva bodhyam, tat kimparyantam ? ityAha- ' jAva devakuru ya istha deve' yAvad bhavakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM, evaM zItodA mahAnadI kI pazcimadizA meM devakuru ke pazcimAI ke - zItAdA nadI dvArA dvIdhAkUna devakuru ke pazcimAI ke - bahu madhya dezabhAga meM devakuru kSetra meM kUTa zAlmalI pITha kahA gayA hai / ( evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vaktavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavvA NAmavihUNA garula deve rAyahANI dakkhiNeNaM) jo vaktavyatA jambU nAmaka sudarzanA kI hai vahI vaktavyatA isa zAlmalI pIThakI hai jambU sudarzanA ke usakI vaktavyatA meM 12 nAma prakaTa kiye gaye haiM para aise 12 nAma yahAM zAlmalI pITha kI vaktavyatA meM nahIM kahe gaye haiM / garuDadeva yahAM para rahatA hai - jaisA ki vahAM para anAdRta deva rahatA hai / isakI rAjadhAnI merukI dakSiNadizA meM hai / (avasihaM taM caiva jAva devakuru a deve palio mahiie parivasai) prAsAda bhavanAdikA kathana jambU sudarzanA ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahalenA cAhiye - yAvat devakuru nAmakA deva yahAM para rahatA hai / isakI eka palyopamakI sthiti hai / yahAM vidyutprabha vakSaskAra patanI pUrva dizAmAM ane zIteAdA mahAnadInI pazcima dizAmAM, deva kurunA pazcimAddhanA-sItAdA nadI vaDe dvidhAkRta devakurunA pazcimAddhanA-mahumadhya dezalAgmaaN, hevapuru kSetramAM chUTa zAhabhasIcI Ave che. 'evaM jacceva jambUe sudaMsaNA e vattavvayA sacceva sAmalIe vi bhANiyavvA NAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM' ne vaktavyatA jammU nAmaka sudanAnI che teja vaktavyatA A zAmalIpIThanI paNa che. jammUsudanA mATe tenI vaktavyatAmAM 12 nAmeA prakaTa karavAmAM AvelAM che paNa zAmavIpIThanI ahI je vaktavyatA che temAM nAme prakaTa karavAmAM AvyA nathI. ahIM garuDa deva rahe che. ane tyAM anAhata heva rahe che. yonI rAjadhAnI bherunI dakSiNa dizAmA che ' avasiTTaM taMceva jAva devakuru adeve paliovamaTTiie parivasaI' prAsAda lavanAhiGa viSenu prathana bhyUsudarzanAnA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che tevu ja ahIM paNa samajavuM joIe. yAvatu Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ambUdvIpaprajJaptisUtra devakuruzcAtra devaH 'paliokmaTiie' palyopamasthitikaH 'parivasaI' parivasati iha yAvatpada saGgrAhyapadAni aSTamasUtrAtsaGgrAhyANi, tadarthazca tata eva jJeyaH, devakurunAmArthasUtraM prAgvadvivaraNIyam ||suu0 33 / / ___ atha caturtha vidyutprabhanAmakaM vakSaskAraparvataM varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve' ityaadi| mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppabhe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte ?, goyamA ! Nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapaJcatthimeNaM devakurAe paJcasthimeNaM pamhassa vijayassa purathimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppo NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlate gavaraM savvatavaNijamae acche jAva devA AsayaMti / vijjuppabheNaM bhaMte ! vakkhArapavvae kaikUDA paNNattA.? goyamA ! navakUDA paNNatA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe vijjuppabhakUDe devakurukUDe pamhakaDe kaNagakUDe sovasthiyakUDe sIyoyAkUDe sayajalakUDe harikUDe / siddhe ca vijjuNAme devakuru pamhakaNagasovatthI / sIyoyA ya sayajjala harikUDe ceva boddhavve // 1 // ee harikUDavajA paMcasaiyA NeyavyA, eesi kUDANaM puchA disi vidisAo NeyavAo jahA mAlavaMtasta harissahakUDe taha ceva harikUDe rAyahANo jaha ceva dAhiNeNaM camaracaMcA rAyahANI taha NethavvA, kaNagasovasthiyakUDesu vAriseNabalAhayAo do devayAo aba sasu kUDasarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNeNaM se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucchaha vijjuppabhe vakkhArapavvae 2?, goyamA ! yAvatpada saMgrAhya padoM ko aura unake artha ko jAnane ke liye aSTama sUtra se jAnalenA cAhiye tathA devakuru nAmArtha sUtra pahile kathita paddhati ke anusAra hI vivRta karalenA cAhiye // 33 // devakuru nAmaka deva ahIM rahe che. enI eka palyopama jeTalI sthiti che. ahIM yAvata pada saMgrAhya pade ane temanA artha jANavA mATe aSTama sUtramAM jevuM joIe. temaja vakuru nAmArtha sUtra pUrva kathita paddhati mujaba ja vivRta karI levuM joIe che sU. 33 che Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAra: sU. 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam vijjuppabheNaM vakkhArapantrae vijjumiva savvao samaMtA obhAsei ujjovei pAsai vijjubhe ya ittha deve paliovamaTiie jAva parivasaI, se eeNaTTeNaM gogamA ! evaM buccai - vijjuSpabhe2, aduttaraM ca NaM jAva Nicce ||0 34 // chAyA - ka khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vidyutprabho nAma vakSaskAra parvataH prajJaptaH ?, gautama ! niSadhasya varSadharaparvatasya uttareNa mandarasya parvatasya dakSiNapazcimena devakurUNAM pazcimena padmasya vijayasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe vidyutprabho nAma vakSaskAra parvataH prajJaptaH, uttaradakSiNAyataH evaM yathA mAlyavAn navaraM sarvatapanIyamayaH accho yAvad devA Asate / vidyutprabhe khalu bhadanta ! vakSaskAraparvate katikUTAni prajJaptAni ?, gautama ! nava kUTAni prajJaptAni tadyathA - siddhAyatanakUTaM vidyutprabhakUTaM devakurukUTaM kanakakUTaM svastikakUTaM zItodAkUTaM zatajjalakUTaM harikkUTam / siddhaM ca vidhunnAma devakuru padmakanaka - svastikAni / zItodA ca zatajjvala harikUTaM caiva boddhavyam // 1 // etAni harikUTavarjAni paJcazatikAni netavyAni, eteSAM kUTAnAM pRcchA digvidizo netavyAH yathA mAlyavato harissahakUTaM tathaiva harikUTaM rAjadhAnI yathaiva dakSiNena camaravazcA rAjadhAnI tathA netavyA, kanaka - svastika kUTayoH vAripeNA - balAhi dvedevate, avaziSTeSu kUTeSu kUTasadRzanAmakA devAH rAjadhAnyo dakSiNena, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate - vidyutprabho vakSaskAraparvataH 2 1, gautama ! vidyutprabhaH khalu parvata sarvataH samantAd avabhAsate udyotayati prabhAsate vidyutprabhAtra 'devaH palyopasthitiko yAvat parivasati sa etenArthena gautama ! evamucyate-vidyutprabhaH 2, aduttaraM ca khalu yAvannityaH || sU0 34 / TIkA- 'kahiNaM te jaMbuddI ve' - ityAdi - sugamam, kintu mAlyavAnivAya muktastatra mAlyavato vizeSaM darzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'tavaNijjamae' tapanIyamayaH- tapanIyaM raktavidyutprabhavakSaskAra parvata ko vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! jabuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjuppameM' ityAdi / TIkArtha - ( kahiNaM bhete ! jaMbuddIce dIve mahAvidehe vAse) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM vartamAna mahAvideha kSetra meM vidyutaprabha nAma kA vakSaskAra parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - (goyamA ! nnishvidyutprabha skAra patano vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjupabhe' ityAdi TIDArtha' - 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' De mahaMta ! sA dvIpa nAmaka Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jambUdvIpaprajJaptisUtre suvarNa, tanmayo'yam tathA 'acche' accha:- AkAzasphaTikavadatinirmalaH 'jAva' yAvatyAvatpadena zlakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajAH, nirmalaH, niSpaGkaH niSkaGkaTacchAyaH, saprabhaH, samarIcikaH, soddyotaH prAsAdIyaH, darzanIyaH, abhirUpaH, pratirUpaH' ityeSAM saGgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA caturyasUtraTIkAto bodhyA tathA tatra khalu bahavo vyantarA ityeSAmapi ssa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa patrayassa dAhiNapaccatthimeNaM deva kurAe paccasthimeNa pamhamsa vijayassa puratthimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjupabhe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte) he gautama / niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM, meru parvata ke dakSiNa pazcima kone meM devakuru kI pazcima dizA meM aura padma vijaya kI pUrva dizA meM jambUdvIpa ke bhItara vartamAna mahAvideha kSetra meM vidyutprabha nAmakA vakSaskAra parvata kahA gayA hai (uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte Navari savva tavaNijamae acche jAva devA AsayaMti) yaha vakSaskAra parvata uttara se dakSiNa taka dIrgha hai isa taraha se jaisA kathana mAlyavanta parvata ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye yaha parvata sarvAtmanA tapanIya maya hai AkAza aura sphaTika ke jaisA nirmala hai yAvat isa para aneka vyantara deva aura deviyA~ Akara vizrAma karatI haiM aura ArAma karatI hai| yahAM yAvatpada se 'zlakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajA, nirmalaH, niSpaGkaH, niSkaMTaka chAyaH, saprabhaH, samarIcikaH, sodyotaH prAsAdIyaH, darza nIyaH abhirUpaH," ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA caturtha sUtra dvIpamAM, vartamAna mahAvideha kSetramAM vidyutprabha nAmaka vakSaskAra pata kayA sthaLe Avela che ? zvANabhAM prabhu zrI De che - 'goyamA ! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapaccatthimeNaM devakurAe paccatthimeNaM pamhassa vijayassa puratthimeNa etthaNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vijjupabhe NAmaM vakkhArapaJcae paNNatte' he gautama! niSedha varSadhara parvatanI uttara dizAmAM, meru paryaMtanA daNikSa pazcimanA kANumAM, devakunI pazcima dizAmAM ane padma vijayanI pUrva dizamAM jamUdrIpanI aMdara vartamAna mahAvideha kSetramAM vidyutprabha nAme kSAra parvata Ave che. 'uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte Navari savvatavaNijjamae acche jAva devA Asayati' mA 124.2 parvata uttarathI dRkSiSu sudhI hIdhe che. A prabhASe jevuM kathana mAlyavanta parvatanA prakaraNamAM karavAmAM AveluM che tevuM ja thana ahIM paNa samajavu oI e. A paryaMta sarvAtmanA tapanIyamaya che. AkAza ane sphaTikavata nirmaLa che. yAvat enI upara ghaNAM byantara deva ane devIe AvIne vizrAma kare che ane mArAma pure che, sahIM yAvat yathI 'zlakSNaH, ghRSTaH, mRSTaH, nIrajaH, nirmalaH, niSpaGkaH, niSkaMTakachAyaH, saprabhaH, samarIcikaH, sodyotaH prAsAdIyaH, darzanIyaH abhirUpaH, pratirUpaH, ye padanu grahaNa thayuM che. e paTTAnI vyAkhyA caturthAM sUtramAMI jANI levI joIe 'dhruva' Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 34 bidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam . 407 saMgrahaH 'devA' devAH ityupalakSaNaM, tena vahavo devyazca 'AsayaMti' Asate ityapyupalakSaNaM tena zerate tiSThanti nipIdanti tvagvarttayanti ityAdi bodhyam / ___ athAtra kuTAni varNayitumupakrama te-'vijjuppabhe NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtramuttAnAryam, uttarasUtre tu-navakUTAni yathA 'siddhAyayaNakaDe' siddhAyatanakUTam 1 'vijjuppabhakUDe' vidyuprabhakUTaM-vidhutprabho vakSaskAraparvatavizeSaH tatsadRzanAmakaM kUTam 2, evaM 'devakurukUDe' devakurukUTaM devagurunAmaka kuruvizeSasaha zanAmakaM kUTa m 3 'pamhakUDe' pakSmakUTaM-pakSmanAmaka vijayasahazanAmakaM kUTam 4 'kaNagakUDe' kanakakUTam 5 'sovasthiyakaDe' svastikakUTam 6 'sIyoyAkUDe' zItodAkTam7 'sayajalakaDe' zanujvalakaTam 8 'harikuDe' harikaTaM-hareH-harinAmakasya dakSiNazreNyadhipasya vidyutkumArendrasya kUTaM harikUTam 9 iti, imAnyeva nava kUTAni se samajha lenI cAhiye deva pada yahAM upalakSaNarUpa hai isase deviyoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai| tathA 'AsayaMti' isa kriyApada se upalakSaNa rUpa hone ke kAraNa 'zerate, tiSThanti, niSIdanti, svaravartayanti, ityAdi kriyApadoM kA grahaNa ho jAtA hai| (vijuppabheNaM bhaMte ! dhakkhAraevvae kai kUDA paNNattA) he bhadanta ! vidyutprabha vakSaskAra parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! navakUDA paNNattA) he gautama ! nau kUTa kahe gaye haiM (taM jahA) una kUToM ke nAma isa prakAra haiM-(siddhAyayaNakUDe, vijjuppabhakUDe, devakurukUDe, pamhakUDe, kaNagakUDe, sovatthiyakUDe, sIoAkUDe, sayajalakUDe, harikUDe,) siddheya, vijjuNAme, devakuru pamhakaNaga, sovatthI sIoA ya sayajala harikUDe ceva yoddhavvA // 1 // (ee harikUDavajA paMcasaiyA NeyavA) siddhAyatanakUTa, vidyutprabhakUTa, devakurukUTa, padmakUTa kanakakUTa, svastikakUTa, sItodAkUra, zatajvalakUTa, aura harikUTa inameM 54 hI sakSaya 35 che. sanAthI havAmAnu 5 a yayuche. tathA 'AsayaMti' yA DiyA54thI 7565 35 DA mahasa 'zerate, tiSThanti, niSIdanti, svavartayanti' vigaire kriyApada grahaNa thaI jAya che. 'vijuppabheNaM bhaMte ! vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA' 8 mahanta ! vidhutprana 132 5'ta 652 tt| aaved| cha ? senA vAsamA prabhu 4 cha-'goyamA ! navakUDA paNNattA' gautama ! nava tt| mAvA cha. 'taM jahA' te TonA nAma 40 pramANe -'siddhAyayaNa kUDe, vijjuppabhakUDe, devakurukUDe, pamhakUDe, kaNagakUDe, sovatthiyakUDe, sIoAkUDe, sayajjalakUDa, harikUDe siddheya, vijjuNAme devakuru pamhakaNagasovatthi sIoA ya sayajjavala hari kUDe ceva boddhavve // 1 // ee harikUDavajjA paMcasaiyA NeyavyA' siddhAyatana phUTa, vipana kUTa, devakuru kuTa, paddhakUTa, kanaka kUTa, svastika phUTa, sIdI kUTa, zatajavala kUTa ane hari kuTa. emAM je vidyubha vakSaskAra parvata vizeSa jevA nAmavALe kUTa che, tenuM nAma vidhutrabha Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptisUtra gAthayA saGgrahItumAha-'siddhe ya' ityAdi-chAyAgamyam, atha sarvANi kUTAli parigaNayi. tumAha-'ee harikuDavajjA' etAni harikUTavarjAni harikUTaM varjayitvA harikUTasya sahasrayojanapramANatvAt, zeSANi siddhAyatanAdIni aSTakUTAni 'paMcasaiyA' paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni 'NeyavvA' netavyAni bodhapathaM prApyANi bodhyAni, tatra harikUTasya pramukhatA parigaNanAyAmaicchikI na tu kAmikI 'eesi' eteSAm anannaroktAnAm 'kUDANaM' kUTAnAM pucchA' pRcchA-sUtranirdiSTaH praznaH praznastramiti bhAvaH tathA tadAdhAratayA 'disividisAo' digvidizaH dizo vidizazca 'NeyatAo' netavyA:-jJAtavyAH, tatra praznasUtraM hi-'kahi NaM bhaMte ! vijjuppabhe vakkhArapavae siddhAyayaNakUDe NAnaM kUDe paNNase ?' evamAdirUpam, digvidizazcaivam-merodakSiNapazcimAyAM vidizi merusamIpavati prathamaM siddhAyatanakUTa, tasya nitikoNe vidyutprabhakUTaM nAma dvitIyaM kUTam, tasya ni:tikoNe tRtIyaM devakUTaM, jo vidyutprabha vakSaskAraparvata vizeSa ke jaise nAma vAlA kUTa hai ? usakA nAma vidyatprabha kUTa hai| devakuru ke jaise nAma vAlA devakurukUTa hai pakSma nAmaka vijaya ke jaisA nAma vAlA pakSmakUTa hai dakSiNa zreNI kA jo adhipati vidyatkumArendra haiM usakA jo kUTa hai vaha harikUTa hai inhIM nau kUToM kA isa siddha Adi gAthA dvArA saMgraha kiyA gayA hai-inameM hari kUTa ko choDakara bAkI ke jo ATha kUTa haiM ve eka eka kUTa pAMcasaura yojana ke haiM harikUTa kA pramANa eka hajAra yojana kA (eesiM kUDANaM pucchA disi vidisAo NeyavvAo jahA mAlavaMtassa) ina kaToM ke sambandha meM dizA meM aura vidizA meM kauna kauna kUTa haiM" aisA pRcchA yahAM para kara lenI cAhiye "jaise kahiNaM bhaMte ! vijjuppabhe vakkhArapaccae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatta) he bhadanta ! vidyutprabha vakSaskAraparvata para siddhAyatana nAmakA kUTa kahA~ para kahA gayA hai ? tatha uttara meM aisA kahanA-he gautama! meru ke dakSiNa pazcima kone meM merusamIpavartI prathama siddhAyatana kUTa kahA gayA hai phaTa che. devamuru jevA nAmavALe devakuru phUTa che. pakSama nAma vijayanA jevA nAmavALe pama kUTa, che. dakSiNa zreNIne je adhipati vidukumArendra che, tene je phUTa che te hariphUTa che. e nava phUTeno A siddha Adi gAthA vaDe saMgraha karavAmAM Avela che. emAM harikUTane bAda karI zeSa je ATha kUTa che te dareke dareka pAMcase lejana jeTalA che. hariphUTanuM pramANa me yAna yuM che. 'eesiM kUDANaM pucchA disi vidisAo NeyavvAo jahA mAlavaMtassa' se dUTonA samayamA hizamAM mane vidizAma 43 // 4 // TAcha ? govI ch| atra 4za sevI na. rema-'kahiNaM bhaMte ! vijjuppabhe vakkhArapavyae siddhAyayaNakaDe NAmaM kUDe paNNatte' 3 mahata! vidhuprima pkss24|2 5 752 siddhAyatana TUTa cyAM sthane Avela che? tyAre javAbamAM prabhu kahe che-he gautama! merunA dakSiNa-pazcima keNamAM meru samIpavatI prathama siddhAyatana phUTa Avela che. siddhAyatana phUTanI naiRtya vidizAmAM vida Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU0 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam tasya nirRtikoNe caturthe pakSmakUTaM, pakSmakUTasya nirRtikoNe svastika kUTasyottaradizi paJcamaM kanakakUTa, tasya dakSiNasyAM dizi svastikakUTaM nAma SaSThaM kUTaM, tasya dakSiNadizi saptamaM zItodakUTaM, tasya dakSiNadizi zatajvahakUTaM nAmASTamaM kUTaM, navamaM harikUTaM zItodAkUTasya dakSiNasyAM dizi niSadhaparvatasamIpavarti, asya yo vizeSastamatidizati - 'jahA mAlavaMtassa' yathA mAereat vakSaskAraparvatasya 'harisTakaDe' harihasahakUTaM nAma kUTayekasahasrayojanoccamaItRtIyazatAnyavagADhaM mUle sahasrayojanAni vistIrNa yamakapramANena jJAtuM prAnirdiSTaM 'taha ceva' athaiva harikUTaM bodhyam, haristahakUTaM ca pUrNamadrasyottaradizi nIvyato dakSiNadizi prAguktam, asya rAjadhAnIM pradarzayitumAha- 'zayahANI jaha caiva dahiNaM namazcacA rAyahANI taha baccA' rAjadhAnI yathaiva dakSiNena-dakSiNadizi camaracaJcA rAjadhAnI varjitA tathaiva siddhAyatana kUTa kI naiRta vidizA meM vidyutprabha kUTa kahA gayA hai vidyutprabha kUTa kI naiRta vidizA meM devakuru kUTa kahA gayA hai devakuru kUTa kI naiRta vidizA meM pakSmakUTa kahA gayA hai pakSmakUTa kI nairRta vidizA meM aura svastika kUTa kI uttara dizA meM pAcavAM kanakakUTa kahA gayA hai kanakUTa kI dakSiNa dizA meM svastikakUTa nAmakA chaTTA kUTa kahA gayA hai svastika kI dakSiNa dizA meM sAtavAM zItodAkUTa kahA gayA hai, zItodAkUTa kI dakSiNa dizA meM zatajvala nAmakA AThavAM kUTa kahA gayA hai nauvA jo harikUTa hai yaha zItodA kUTa kI dakSiNa dizA meM niSadha parvata ke samIpavartI kahA gayA hai| jaisA mAlyavanta vakSaskAraparvata kA (haristahakUDe taha ceva harikUDe ) harissaha nAma kA kUTa hai vaisA hI yaha kUTa hai yaha kUTa eka hajAra 1000 yojana kA UMcA hai 2 // sau 250 yojana kA isakA jamIna ke bhItara avagAha hai mUla meM yaha eka hajAra yojana kA moTA hai aisA hI harissahakUTa hai harissahakUTa pUrNabhadra kI uttara dizA prabha phUTa Avela che. vidyutprabha phUTanI naiRRtya vidizAmAM dhruvakuru phUTa Avela che. devakurunI naiRtya vidizAmAM padmakUTa Avela che. pakSma phUTanI naiRtya dizAmAM ane svastika phUTanI uttara dizAmAM pAMcamA kanakUTa nAmanA phrUTa Avela che. kanaka phUTanI dakSiNa dizAmAM svastika phUTa nAmanA chaTaThe! phUTa Avela che. svastika phUTanI dakSiNa dizAmAM zatavala nAmaka aSTama kUTa Avela che. navamA je harikUTa che te zIteAdA phUTanI dakSiNa dizAmAM niSadha parvatanI pAse Avela che. jevA bhosyavanta vakSasra parvatana 'harissaha kUDe tahaceva harikUr3e' rissara nAbha4 ITa che teva A harikUTa paNa che. A phUTa eka hajAra ceAjana jeTale UMcA che. jamInanI aMdara enA avagAha yeAjana jeTalA che. mULamAM eka hajAra cAjana jeTalA e meTA che. evA ja herissaha phUTa che. harissaDha phUTa pUrNa bhadranI uttara dizAmAM che ane nIlavanta paryaMtanI dakSiNa dizAbhAM che. A pramANe paDelA uhevAbhAM bhAvyuM che. 'rAyahANI jahaceva dAhiNeNaM camara 250 ja0 52 409 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 jambUdvIpaprajJaptisUtre harikUTasyApi rAjadhAnI netavyA bodhapathaM prApaNIyA bodhyA 'kaNagasovatthiyakUDesu' kanaka svastikakUTayoH 'vAriseNa balAhayAo' vAriSeNA balAhike 'do devayAbho' dve devate dikkumAryo devyo parivasataH 'avasihesu' avaziSTeSu vidyutprabhAdiSu 'kUDesu' kUTeSu 'kUDasarisaNAmagA' kUTasadRzanAmakAH 'devA' devAH parivasanti, teSAM 'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi bodhyaaH| .. athAsya nAmArthaM pradarzayitumupakramate-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi-atha kena arthena kAraNena bhadanta ! 'evaM vucaI' evamucyate 'vijjuppabhe' vidyutprabhaH 'vakkhArapavvae 21 vakSaskAraparvataH 2 ?, itiprazne bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'vijjuppabheNaM' vidyutprabhaH khalu 'vakkhArapavvae' vakSaskAraparvataH 'vijjuviva' vidhudiva raktavarNatvAt 'savvao' sarvataH meM hai aura nIlavaMta parvata kI dakSiNa dizA meM haiM aisA pahale kahA jA cukA hai (rAyahANI jaha ceva dAhiNaNaM camaracaMcA rAyahANI taha NeyavvA) jisa prakAra se dakSiNa dizA meM camaracaJcA nAmakI rAjadhAnI kahI gaI hai arthAt camaracaMcA nAmakI rAjadhAnI kA jaisA varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM kI rAjadhAnI kA bhI kahA gayA hai |hri kUTa kI bhI yaha rAjadhAnI meru kI dakSiNa dizA meM hai| (kaNagasovatthiya kUDesu vAriseNavalAhayAo do devayAo avasihesu kaDesu kUDasarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNeNaM) kanaka kUTa aura sauvastika kUTa ina do kUToM para vAriseNA aura balAhakA ye do dikkumArikAeM rahatI hai aura avaziSTa vidyutprabha Adi kUToM para kUTa jaisehI nAma vAle deva rahate haiN| inakI rAjadhAniyAM merU kI dakSiNa dizA meM hai| (se keNaTTeNaM bhaMte ! eva buccai vijjuppabhe 2 vakkhArapavvae) he bhadanta ! isa parvata kA vidyutprabha vakSaskAra parvata aisA nAma kisa kAraNa se kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai (goyamA! vijjuppameNaM vakkhArapadhvae vijjumiSa paMcA rAyahANI taha NeyavvA' 2 prabhArI kSi dizAmA samasyayA nAma thAnI sAvalI che eTale ke amara caMcA nAmaka rAjadhAnInuM je pramANe varNana karavAmAM AveluM che tevuM ja varNana ahIMnI rAjadhAnInuM paNa che. hariphUTanI rAjadhAnI paNa merunI dakSiNa dizAmAM che. 'kaNagovatthiyakUDesu vAriseNabalAhayAo do devayAo avasiddhesu kUDesu kUTasarisaNAmagA devA rAyahANIo dAhiNeNaM' 44 TUTa bhane sopAta 2 se Ta 52 vaarisepy| eka balAhakA e be dikumArikAo rahe che. ane avaziSTa vidyaprabha vagere kUTa upara phUTanA jevA nAmavALA de rahe che. emanI rAjadhAnIe merunI dakSiNa dizAmAM AvelI che. _ 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai vijjuppabhe 2 vakkhArapavvae' ! 20 'tanu vidhutrabha vakSasakAra parvata evuM nAma zA kAraNathI rAkhavAmAM AveluM che ? enA javAbamAM prabhu cha-'goyamA ! vijjuppabheNaM vakkhArapavvae vijjumiva savvao samaMtA obhAsei, ujjo Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthabakSaskAraH sU. 34 vidyutprabhavakSaskAraparvatavarNanam sarvadikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu ca 'obhAsei' avabhAsate draSTugAM locanapathe pratibhAti yadayaM vidyutprakAza iti, etadeva dRDhayitumAha-'ujjovei' udyotayati bhAsuratvAt svAsanna vastujAtaM prakAzayati, sa ca svayamapi 'pabhAsai' prabhAsate prakAzate tena vidyutprabhaH vidhudiva prabhAtIti vidyutprabho'nvarthanAmA'yaM vakSaskAragiri asya devamAha-'vijjuppabhe ya ittha deve' vidyutprabhazcAtra devaH parivasatItyagrimeNAnvayaH, sa ca devaH kIdRzaH ? ityAha'palibhovamaTiie jAva parivasaI' palyopamasthitiko yAvat parivasati maharddhika ityArabhya palyopamasthitika iti paryantapadAnAmatra sagraho bodhyaH, sa cASTamasUtrAt savivaraNo bodhyaH etAdRzo mahardikatvAdi viziSTo devaH parivasati tadadhiSThitavAdapi vidyutprabha ityevamucyate etadevopasaMharati-sa eeNaTeNaM goyamA !' sa:-vidyutprabhaH etena-anantaroktena arthena hetunA he gautama ! evamucyate vidyutprabho iti zeSaM prAgvat ||suu0 34 // savvao samaMtA obhAsei, ujjovei, pabhAsei vijjupabhe ya ittha deve palio. vamaTThie jAva parivasai se eeNaTeNaM goyamA ! evaM buccai vijjuppabhe 2) he gautama ! yaha vidhatprabha nAma kA vakSaskAra parvata vidyut kI taraha raktavarNa hone se dizAoM aura vidizAoM meM camakatA rahatA hai ataH lokoM ko aisA pratIta hotA hai ki yaha vijalI kA prakAza hai bhAsura hone ke kAraNa yaha apane nikaTavartI padArtho ko bhI prakAzayukta karatA hai aura svayaM bhI prakAzita hotA hai isI kAraNa he gautama ! maine isakA nAma vidyutprabha aisA kahA hai ! dUsarI bAta yaha bhI hai ki yahAM para vidyutprabha nAma kA deva rahatA hai isakI eka palyopama kI sthiti hai yahAM yAvat zabda se maharddhika se lekara palyopama sthiti taka ke bIca meM Aye hue padoM kA saMgraha huA hai ! ina padoM kA artha aSTama sUtra se jAnA jA sakatA hai ataH he gautama ! vidyuta ke jaisI AbhA vAlA hone se tathA vidyutprabha deva kA nivAsa sthAna hone se isa parvata kA nAma vidyutprabha aisA kahA gayA hai // 34 // vei, pabhAsei vijjuppabheya ittha deve paliovamadviie jAva parivasai se eeNatuNaM goyamA ! evaM vuccai vijjuppabhe 2' gItama! mA vidhutprama nAma4 1624 / 2 5 ta vidyutnI rema raktavarNa hovAthI dizAo ane vidizAomAM camakato rahe che. jethI lokone evuM lAge che ke e vidyane prakAza ja che. bhAsura hevAthI e potAnA nikaTavartI padArthone paNa prakAzayukta kare che ane svayaM paNa prakAzita thAya che. ethI ja he gautama! meM enuM nAma vidyu--bha evuM rAkhyuM che. bIjI vAta e che ke ahIM vidhutrabha nAme deva rahe che. enI eka palepama jeTalI sthiti che. ahIM cAvata zabdathI mahaddhikathI mAMDIne pala pama sthiti sudhInA sarva padano saMgraha thaye che. e pAne aSTama sUtramAMthI jANI zakAya Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambUdvIpaprajJaptisUtre atha mahAvidehavarSasya dAkSiNAtyapazcimAkhyaM tRtIyavibhAgaM vaktuM tadantarvartino vijayAdInAha - ' evaM pamhe vijae' ityAdi / mUlam evaM panhe vijae assapurA rAyahANI aMkAvaI dakkhArapavvae ? supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mahANaI 2, mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapavvae 3, pamhagAvaI vijaya vijayapurA rAyahANI sIyasoyA mahANaI 4, saMkhe vijae abarAiyA rAyahANI AsI vise vakkhArapavvae 5, kumude vijae arajA rAyahANI aMtovAhiNI mahANaI 6, NaliNe vijae asogA rAyahANI suhAvahe vakkhArapanvae 7, NaliNAvaI vijae vIyasogA rAyahANI 8, dAhiNille sIyoyA muhavaNasaMDe, uttarille vi evameva bhANiyavve jahA sIthAe, vappe vijae vijayA rAyahANI caMde vakkhArapakva 1, suvaye vijae jayaMtI rAyahANI ummimAliNINaI, mahAvappe vijaya jayaMtI rAyahANI sUre vakkhArapavvae 3, vappAvaI vijae aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI I 4. vaggU vijae cakkapurA rAyahANI NAge vakkhArapavva 5, suvaggU vijae khaggapurA rAyahANI gaMbhIramAliNI aMtaraNaI 6, gale vijae avajjhA rAyahANI deve vakkhArapatra 7, gaMdhilA - vaI vijaya ayojjhA rAyahANI 8, evaM maMdarassa pavvayassa paccatthimillaM pAtaM bhANiyavvaM, tattha tAva sIyoyAe Ie dAhiNille NaM kUle ime vijayA saM jahA panhe supamhe cautthe pamhagAvaI saMkhe / kumue NAlaNe, ame NalipAvaI // 1 // imAo rAvahANIo, taM jahA- AsapurA sauhapurA ceva haba vijayapurA, avarAiyA ya azyA asogA taha vIyasogA ya // 2 // ime vakkhAna, taM jahA - aMke pamhe AsIvise suhAvahe evaM ittha parivADIe do do vijayA kUDasariNAmagA bhANiyavvA disA vidisAo ya bhANiyavvAo, sIyoyAmuharaNaM ca bhANiyavvaM tema che. ethI huM gautama ! vidyut jevI AbhAvALA hAvAthI temaja vidyutprabhadevanu nivAsasthAna hovA badala A paryaMtane vidyutprabha nAmathI sa MkheAdhamAM Ave che. 5 sura 345 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntakRtivijayadini0413 soyoyAe dAhiNillaM uttarillaM ca, sIyoyAe uttarille pAse ime vijayA, taM jahA-vappe suvappe mahAvappe cautthe vappayAvaI / vaggU ya suvaggU ya, gaMdhile gaMdhilAvaI // 1 // rAyahANIo imAo, taM jahA-vijayA vejayaMtI jayaMtI apraajiyaa| cakkapurA khaggapurA havai avajjhA aujjhAya // 2 // ime vakkhArA, taM jahA-caMdapavvae 1 surapavvae 2NAgapavae 3 devapavvae 4, imAo NaIo sIyoyAe mahANaIe dAhiNille kUle-khIroyA sIyasoyA aMtaravAhiNIo NaIo 3, ummimAliNI 1 pheNamAliNI 2 gaMbhIramAliNI 3 uttarillavijayANaMtarAutti, istha parivADIe do do kUDA vijayasarisaNAmayA bhANiyavvA, ime do do kUDA avaTThiyA, taM jahAsiddhAyayaNakUDa pavvayasarisaNAmakUDe ||suu0 35 // __chAyA-evaM pakSmo vijayaH azvapurI rAjadhAnI aGkAvatI vakSaskAraparvataH 1, supakSmo vijayaH siMhapurI rAjadhAnI kSIrodA mahAnadI 2, mahApakSmo vijayaH mahApurI rAjadhAnI pakSmAvatI vakSaskArapavetaH 3, pakSmakAvatI vijayaH vijayapurI rAjadhAnI zItasrotA mahAnadI 4, zaGkho vijayaH aparAjitA rAjadhAnI AzIvizo vakSaskAraparvataH 5, kumudo vijayaH arajA rAjadhAnI antarvAhiNI mahAnadI 6, nalino vijayaH azokA rAjadhAnI sukhAvaho vakSaskAraparvataH 7, nalinAvatI vijayaH vItazokA rAjadhAnI 8, dAkSiNAtye zItodAmukhavanakhaNDe, auttarAhe'pi evameva bhaNitavyam yathA zItAyAH vano vijayaH vijayA rAjadhAnI candro vakSaskAraparvataH 1, sunamo vijayaH jayantI rAjadhAnI urmimAlinI nadI 2, mahAvapro vijayaH jayantI rAjadhAnI sUro vakSaskAraparvataH 3, vaprAvatI vijayaH aparAjitA rAjadhAnI phenamAlinI nadI 4, valA vijayaH cakrApurI rAjadhAnI nAgo vakSaskAraparvataH 5, suvalguvijayaH khaDgapurI rAjadhAnI gambhIramAlinI anTaranadI 6, gandhilo vijayaH avadhyA rAjadhAnI devo vakSaskAraparvataH 7, gandhilAktI vijayaH ayodhyA rAjadhAnI 8, evaM mandarasya parvatasya pAzcimAtyaM pArtha bhaNitavyam tatra tAvat zIlodAyA nadyA dAkSiNAtye khalu kUle ime vijayA:, dadyathA-pakSmaH supakSmo mahApAmaH, caturthaH pakSamakAvatI / zaGkhaH kumudo nalinaH, aSTamo kalinAvatI // 1 // imA rAjadhAnyaH, tadyathA-azvapurI siMhapurI mahApurI caiva bhavati vijayapuro / aparAjitA ca arajA azokA vadhA vItazokA ca // 2 // ime vakSaskArAH, tadyathA-aGkaH pakSma AzIviSaH sukhAvahaH evamatra paripATayAM dvau dvau vijayau kUTasadRzanAmako bhaNitavyau dizo vidizazca bhaNitavyAH, zItodAmukhavanaM ca bhaNitavyaM zItodAyA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dAkSiNAtyamauttarAhaM ca zItodAyA auttarAhe pArzve ime vijayAH, tadyathA-vapraH suvapro mahAvaprazcaturtho vaprakAvatI / valguzca suvalguzca gandhilo gandhilAvatI ||1|| rAjadhAnya imA, tadyathA - vijayA vaijayantI jayantI aparAjitA / cakrapurI khaDgapurI bhavati avadhyA ayodhyA ca // 2 // ime vakSaskArAH parvatasya candraparvataH 1, sUraparvataH 2, nAgaparvataH 3, devaparvataH 4, imA nayaH zItodAyA mahAnadyA dAkSiNAtye kUle- kSIrodA 1 zItasrotA 2 antaravAhinyau nadyau, UrmimAlinI 1 phenamAlinI 2 gambhIramAlinI 3 auttarAha vijayAnAmantarA iti, atra paripATayAM dve dve kUTe vijayasadRzanAmake bhaNitavye, ime dve dve kUTe avasthite, tadyathA siddhAyatanakUTaM 1 parvatasadRzanAmakUTam 2 || sU0 35 // TIkA- 'evaM pamhe vijae' ityAdi - chAyAgamyam, navaram 'assapurA' azvapurI, mUle AvantatvaM tvArSatvAt, evamagre'pi ' sIhapurA' ityAdau bodhyam, iti zItodA mahAnadyA dAkSiNAtyamukhanakhaNDe vijayarAjadhAnI vakSaskAraparvata nadInirUpaNam / atha mahAvideha 414 'evaM pamhe vijae assapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae' ityAdi TIkArtha- isI taraha pakSma nAma kA vijaya hai usameM azvapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura aGkAvatI nAma kA vakSaskAra parvata hai ( supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mahANaI) supakSma nAma kA vijaya hai, sIhapurI nAma kI rAjadhAnI hai kSIrodA nAma kI isameM mahAnadI hai : ( mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pahAvaI vakkhArapavvae) mahApakSma nAmakA vijaya hai isameM mahApurI nAma kI rAjadhAnI hai aura pakSmAvatI nAma kA vakSaskAra parvata hai (pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahANI sIasoA mahANaI) pakSamAvatI nAma kA vijaya hai, isameM vijayapurI nAma kI rAjadhAnI hai zItasrotA nAma kI mahAnadI hai (saMkhe vijae avarAiyA rAyahANI AsIvise vakkhArapavvae) zaMkha nAma kA vijaya hai isameM aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura AzIviSAnAma kA "evaM pamhe vijae atsapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae' ityAdi TIkA - A pramANe padma nAmaka vijaya che. temAM azvapurI nAmaka rAjadhAnI che. mane aAvatI nAma vakSasra parvata che. 'supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mhaajju supama nAmaka vijaya che. sauhapurI nAmaka rAjadhAnI che. kSIrAdA nAmaka emAM mahA nahI che. 'mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapannae' mahAyakSma nAma viSaya che. emAM mahApurI nAmaka rAjadhAnI che ane padmAvatI nAmaka vakSaskAra pata che. 'pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahANI sIasoA mahANaI' pabhAvatI nAma vizya che. zobhAM vibhyapurI nAma rAjadhAnI che, zItasrotA nAbhaH bhAnahI che. 'saMkhe viz2ae ava rAiyA rAyahANI AsIvise vakkhArapavvae' zaM nAbhA vibhya che. zebhAM aparAjitA nAma rAjdhAnI che bhane AzIviSa nAma vakSasra parvata che. 'kumude vijae, arajA Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAra: sU. 35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntarvartivijayadini0 415 sya caturtha vibhAga zItAyA auttarAha mukhavanakhaNDe vijayAdInirUpayitumAha - ' uttarille vi evameva bhANiyacce' ityAdi - auttarAhe - uttaradigbhave api ca zIdAyA mukhavanakhaNDe evamevauktaprakAreNaiva zItAyA dAkSiNAtyamukhavanakhaNDava deva vijayAdi bhaNitavyaM vaktavyam, etadeva: efigure - 'jahA sIyAe' iti yathA yena prakAreNa zItAyA mahAnadyA dAkSiNAtyaM mukhavanakhaNDaM bhaNitaM tathaivauttarAhavanakhaNDamapi bhaNitavyamityarthaH, tatra vijayAdI nirdizati - 'vappe vijae' ityAdi sugamam, navaram 'ugmimAliNI' UrmimAlinI-UrmIn- taraGgAna-mAlate vakSaskAra parvata haiM (kumude vijae, arajArAyahANI, aMtovAhiNI mahANaI) kumuda nAma kA vijaya hai isameM arajA nAmakI rAjadhAnI hai aura antarvAhinI nAma kI mahAnadI hai (NaliNe vijae asogA rAyahANI, suhAvahe vakkhAra e) nalina nAmakA vijaya hai, isameM azokA nAma kI rAjadhAnI hai aura sukhAvaha nAma kA vakSaskAra parvata hai ( NaliNAvaI vijae, vIyasogA rAyahANI dAhiNille sIoAmuhavaNasaMDe) nalinAvatI vijaya hai, isameM vItazokA nAma kI suramya rAjadhAnI hai aura dakSiNa dizA meM rahA huA zItodA mukhavanapaNDa hai ( utarillevi emeva bhANiavve jahA sIAe) dAkSiNAtya zItAmukhavana ke kathana anusAra hI uttara digbhAvi zItodA mukhavanaSaNDa meM bhI aisA hI kathana kara lenA cAhiye jisa taraha se zItA ke dakSiNadigvartI mukhavana meM vijayAdikoM kA vyAkhyAna kiyA gayA hai usI taraha se zItA ke uttaradigvartI mukhavana meM bhI vijayAdikoM kA kathana kara lenA cAhiye isI bAta ko aba sUtrakAra spaSTa karate haiM (vappe vijae vijayA rAyahANI, caMde ararose) zItA mahAnadI ke uttaradigvartI mukhavanakhaNDa meM vapra nAma kA vijaya hai vijayA nAma kI rAjadhAnI hai aura candra nAma kA vakSaskAraparvata hai rAyahANI aMtovAhiNI mahANaI' hubhu nAma vinaya che. semAM bharata nabha4 rAjadhAnI che ane antarvAhinI nAma bhahAnahI che. 'NaliNe vijaya asogA rAyahANI, suhAvahe vakkhArapavvae' navina nAbhe viSaya che. zebhAM azobhanAbha4 rAjdhAnI he mane subhAvaDa nAma vakSas52 paryaMta che. ' NaliNAvaI vijae, vIyasogA rAyaddANI dAhiNille siioaamuhvnnsaMDhe" nalinAvatI vijaya che emAM vItazeAkA nAmaka rAjadhAnI che ane dakSiNa dizAmAM Avesa zoteohA vanakhaMDa che. 'utarille vi emeva bhANiabve jahA sIAe' hAkSiNAtya zItA mukhavananA kathana pramANe ja uttara digbAvIzIadA muqhavanakhaMDamAM paNa evu ja kathana samajI levuM joie. jema sItAdAnA dakSiNa dizvatI mukhavanamAM vintyAdike viSe nirUpaNlR karavAmAM AveluM che temaja zaitAnA uttaradizvatI mukhavanamAM paNa vayAkrikAnuM kathana karI levu joIe. eja vAtane have sUtrakAra spaSTa kare che. 'vappe vijae vijayA rAyahANI, caMde vakkhArapavyae' zItA mahAnadInA uttara Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUre dhArayatItyevaM zIlA atra 'mala, malla dhAraNe' iti bhauvAdika maladhAto Nini pratyaye nAntalakSaNo GIppratyayaH striyAM bodhyaH, evamagre phenamAlinI gambhIramAlinItyamApi, tatra gambhIramAlinItyasya gambhIraM-nimnaM jalaM mAlate ityevaM zIletyarthaH 'evaM maMdasa pabvayassa' ityAdi-evam-uktAbhilApena zItodA mahAnadIkRtavibhAga mugalAntargata vijayAdi nirUSaNaprakAreNa mandarasya parvatasya 'paJcasthima' pAcAtya 'pAsa' pAca 'mAmiyA' bhaNitavyaMvaktavyam 'tatya' tatra vijayAdiSu 'tA' tAll iti vAva yAlaGkAre 'sIyogAe NaIe' (suvappe vijae vejayaMtI rAyahANI mohimAligo naI) subamA nAmakA vijaya hai, vaijayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura animAlinI nAma kI nadI hai (mahAvappe vijae jayaMti rAyahANI, sUre vakvArapavae) mahAvana lAma kA vijaya hai jayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura sUra nAma kA vakSaskAra parvata hai (vappAvaI vijae, aparAyA rAyahANI pheNamAliNI NaI) caprAvatI nAmakA vijaya hai aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura phenamAlinI nAmakA nadI hai (baggU vijae cakkapurArAyahANI, NAge vakkhArapacae) balgU nAma kA vijaya hai, cakrapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura nAga nAma kA vakSaskAra parvata hai (suvaggU vijae, kharagapurA rAyahANI, gaMbhIramAliNI aMtaraNaI) suvalgU nAma kA vijaya hai, khaDgapurI nAmakI rAjadhAnI hai, aura gaMbhIramAlinI nAmakI antara nadI hai (gaMdhille vijae, avajjhA rAyahANI, deve vakkhArapavvae) gaMdhillA nAmakA vijaya hai, avadhyA nAmakI rAjadhAnI hai aura deva nAma kA vakSaskAra parvata hai (gaMdhilAvaI vijae aojhA rAyahANI) 8 vAM vijaya gaMdhilAvatI nAma kA hai aura isameM ayodhyA nAma kI rAjadhAnI hai (evaM maMdarassa pavva. digyatA mukhavanakhaMDamAM vapra nAmaka vijaya che. vijayA nAme rAjadhAnI che. ane candra nAma pakSa42 5'ta cha. 'suvappe vijae vejayaMtI rAyahANI ommimAliNI naI' suvana nAmaka vijaya che. vijayantI nAme rAjadhAnI che ane umimAlinI nAmanI nadI che. 'mahAvappe vijae, jayaMti rAyahANI, sUre vakkhArapavvae' mahA nAma4 vinya cha. zyantI nAma4 sayAnI cha bhane sUra nAma pakSa2 parvata cha. 'vappAvaI vijae, aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI gaI' prAvatI nAma vinyache. a5ird nAbhe yAnI cha bhane nimA. jinI nAma nahI che. 'vaggU vijae cakkapurA, royahANI NAge vakkhArapavvae' pazu nAme vinya cha, yadhurI nAma4 sayAnI cha bhane nAnAbha 11412 5ta che. 'suvaggU vijae, khaggapurA rAyahANI, gaMbhIramAliNI aMtaraNaI' suvana nAme vinaya che. memA 53 // dhurI nAma yAnI cha bhane bI2 mAlinI nAma antara nahI che. 'gaMdhille vijae, avajjhA rAyahANI, deve vakkhArapavvae' ghie nAma vinya che. sadhyA nAma 21dhAnI cha ana, 41 nAme pakSA2 pati cha. 'gaMdhillAbaI vijae aojjhA, rAyahANI' Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TokA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntativijayadini0417 zItodAyA nadyAH mahAnadyAH 'dakkhiNille' dAkSiNAtye-dakSiNa digbhave 'NaM' khalu 'kUle' kUle taTe 'ime' ime anupadaM vakSamANAH 'vijaya' vijayAH cakravartivijetavyA viSayAH, taghathA-gAthayA tAn vijayAnAha'pamhe' ityAdi-chAyAgamyam / evaM rAjadhAnI rAha--'imAmo rAyahANIo imAH vakSyamANA rAjadhAnyaH santi 'taM jahA' tadyathA-tA rAjadhAnI thiyAha'mAsa purA' ityAdi-spaSTam / vakSaskAraparvatAnAha-'ime vakkhArA taM jahA aMke' ityAdi aGka: aGkAvatI nAmaikadeze nAmagrahaNAt, evaM 'pamhe' pakSmaH-pakSmAvatI 'AsIvise' AzIviSa: 'suhAvahe' sukhAvaha iti, atha dvAtriMzato'pi vijayAnAM nAmAni pradarzayitumAha-evaM ittha yassa paccathimillaM pAsaM bhAgiyavva tattha tAva sIoAe gaIe dakkhipille NaM kUle ime vijayA) isa taraha se mandara parvata kA pazcima digvartI pArzvabhAga kahalenA cAhiye, vahAM para zItodA mahAnadI ke dakSiNa digvartI kUla para ye vijaya hai-(taM jahA) unake nAma isa prakAra haiM-(pamhe, supamhe, mahApamhe, cautthe pamhagAvaI, saMkhe, kumue, NaliNe, aTTame NaliNAvaI) pakSma supakSma, mahApakSama, pakSmakAvatI, zaGkha, kumuda, nalina, nalinApatI (imAo rAyahANIo taM jahA) ye vahAM rAjadhAniyAM haiM jinake nAma isa prakAra se hai (AsapurA sIhapurA, mahApurAceva, havai bijayapurA, avarAdhyA ya arayA asoga tahakIyasogA ya) azvapurI, siMhapurI, mahApurI, vijayapurI, aparAjitA arajA azokA aura vItazokA (ime vakkhArA taM jahA) ye vahAM vakSaskAra parvata hai jinake nAma isa prakAra se haiM-(aMke, pamhe, AsIvise, suhAyahe evaM istha parivADIe do do vijayA kaDasarisaNAmayA bhANiyavvA, disAvidisAo a bhANiyavyAo evaM sIAmuhadaNaM ca bhANiavva) aGka-aGkAyatI pakSmAbhAbhI vinya aghimAvatI nAme cha. memA bhyo| nAmaRAdhAnI che. 'evaM maMdarassa pavvayassa paJcatthimillaM pAsaM bhANiyavvaM tattha tAva sIoAe NaIe dakkhiNille NaM kUle ime vijayA' 241 pramANe bha2 patana pazcima tI pAzvamA viSa 5 varNana samala levuM joIe tyAM zIdA mahAnadInA dakSiNa dizvartI kUla para e vijo AvelA che 'taM jahA' tamanA naam| 241 pramANe cha-'pamhe, supamhe, mahApamhe, cautthe, pamhagAvaI, saMkhe, kumue NaliNe, aTThame NaliNAvaI' 56ma, supakSabha, bhA56ma, 56mAvatI, zama, muha, nalina bhane nalinApatI. 'imAo rAyahANIo taM jahA mAM 2pramANe rAdhAnImA cha tamanA nAbhI 20 pramANa cha-'AsapurA, sIhapurA, mahApurA ceva havai vijayapurA, avarAiyA arayA asogataha vIyasogAya' 5zvarI, sipurI, mahApurI, vinyapurI, a52ilordi. A20 // bhI, ana piit4| 'ime vakkhArA taM jahA' 2 // pramANe tyA kSa42 patA mAsA cha. tamanA nAbhA mA prabhArI cha- 'aMke pamhe, AsIvise, suhAvahe evaM ettha parivADIe do vo vijayA kUDasarisaNAmayA bhANiyantrA, disAbidisAo a bhANiyavAo evaM sIAmuha ma0 53 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra parivADIe' ityAdi evam-anantarokta prakAreNa atra asyAM paripATayA-mahAvideha vibhAga catuSTayavarti vijayakrame 'do do vijayA' dvau dvau vijayau 'kUDa sarisaNAmagA' kUTasadRzanAmako 'bhANiyavvA' bhaNitavyau svasvavijayavibhAjakavakSaskAraparvata tRtIya caturthakUTa sadRzanAmako vaktavyau, tathAhi-citrakUTAbhidhavakSaskAragirau kUTa catuSTaye kacchakUTasukacchakUTe tRtIyacaturthe ukte tatsadRzanAmako kacchasukacchau vijayau, evamanyatra sarvatrohanIyam tathA 'diso vidisAo ya bhANiyavvAo' diza:-pUrvAdayaH, vidizaH digdvayorantarAlabhAgavatA amikoNAdayaH, ca api bhaNitavyAH vaktavyAH, evaM digvidiniyamo vidheyaH, tathAhi kaccho vijayaH zItAmahAnadyA uttaradizi nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNa dizi citrakUTasya sarala. vakSaskAragireH pazcimadizi mAlyavato gajadantAkAravakSaskAraparvatasya pUrvadizi vartata iti, evaM sukacchAdi vijayeSvapi svasvadigvartivastvanusAreNa tattaddizo niyamanIyA, evaM 'sIyo. vatI AzIviSa evaM sukhAvaha isa paripATIrUpa isa taraha vibhAga catuSTayavartI vistArakrama meM kUTa ke samAna nAma vAle do do vijaya kaha lenA cAhiye tathA dizAeM aura vidizAeM bhI inake hone ke sambandha meM arthAta citrakUTa nAmakA vakSaskAra giri ke Upara cAra kUTa kahe gaye haiM unameM kacchakUTa aura sukacchakUTa ye tRtIya aura caturtha sthAna para kahe gaye haiM aura inhIM ke nAma jaise kaccha vijaya aura sukaccha vijaya kahe gaye haiM isI prakAra se ise anyatra jAna lenA cAhie / arthAt ye kisa kisa dizA meM kisa 2 vidizA meM haiM isa prazna ke uttara meM ye amuka 2 dizA meM amuka 2 vidizA meM hai isa prakAra se dizAoM ko aura vidizAoM ko bhI kahalenA cAhiye / jaise kacchavijaya zItA mahAnadI kI uttara dizA meM nIlavanta parvata kI dakSiNa dizA meM sarala vakSaskAra girirUpa citrakUTa kI pazcima dizA meM evaM gajadantAkAra rUpa bhAlyavanta vakSa kAra vaNaM ca bhANiavvaM' 54, AtI, 56bhAtI, bhAvi5 mana subhASa yA paripATI rUpa eTale ke A pramANe vibhAga catuTayavatI visatAra kramamAM kUTa jevA nAmavALA babe vijaya bhAvelA che, temaja dizAo ane vidizAonA saMbaMdhamAM arthAt citra kUTa nAmaka vakSaskAra girinI upara cAra kUTo AvelA che. temAM kacchakUTa ane succhakUTa e kuTe trIjA ane cothA sthAna upara AvelA che. ane emanA nAma jevA ja kacchavijaya ane sukacchavijaya Avela che. A pramANe A saMbaMdhamAM anyatrathI paNa jANI zakAya che. eTale ke e kaI kaI dizAmAM ane kaI kaI vidizAomAM AvelA che? e praznanA javAbamAM e amuka-amuka dizAomAM amuka-amuka vidizAmAM AvelA che. A pramANe dizAo ane vidizAo vize paNa jANI levuM joIe. jema kaccha vijaya zItA mahAmadInI uttara dizAmAM, nIlavanta parvatanI dakSiNa dizAmAM, saralavakSasakAra girirUpa citrakUTanI pazcima dizAmAM temaja gajadaMtAkAra rUpa mAlyavaMta vakSaskAra parvatanI pUrva dizAmAM che. A pramA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA -turthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntarvartivijayAdini0 419 yAmuhavaNaM ca ' zItodAmukhavanaM ca 'bhANiyantra' bhANitavyaM vAcyam tadvibhAgato darzayitumAha'sIyoyAe dAhiNillaM uttarillaM ca' iti zItodAyA: mahAnadyA dAkSiNAtyaM dakSiNadigbhavam auttarikam uttaradigbhavaM ca zItodAmukhavanaM bhaNitavyamiti pUrveNa sambandhaH / atha caturtha vibhAgagata vijayAdIn saGgrahItumAha - 'sIyoyAe' zItodAyA mahAnadyAH 'uttarille' auttarAI- uttaradigbhave 'pAse' pArzve 'ime' ime anupadaM vakSyamANAH vijayAdayaH, santIti zeSaH tatra vijayAn gAthayA''ha - ' taM jahA ' ityAdi - tadyathA 'vappe suvappe mahAvape' ityAdi gAthA - chAyAgamyA, navaraM 'vappagAvaI' kAvatI vAvatI vijayaH // 1 // vijayAdi rAjadhAnI: saGgrahItumAha - 'rAyahaNIo imAo' rAjadhAnyaH imAH anupadaM vakSyamANAH santIti zeSaH 'taM jahA ' tadyathA 'vijayA' ityAdi chAyAgamyam / vakSaskAragirIn sagrahItumAha'ime vakkhArA' anupadaM vakSyamANAH vakSaskArAH vakSaskAraparvatAH santi 'taM jahA ' tadyathAparvata kI pUrvadizA meM hai isI prakAra se sukacchAdi vijayoM meM bhI apane digvartI vastu ke anusAra una 2 dizAoM ko niyamita kara lenA cAhiye / tathA isI prakAra se zItodA mahAnadI kA dakSiNa digvartI aura uttara digvartI mukhavana bhI kahalenA cAhiye (sIoAe uttarille pAse ime vijayA - taM jahA ) isa zItodA mahAnadI ke uttara digvartI pArzva bhAga meM ye vijaya haiM jinake nAma isa prakAra se haiM - (bappe, suvappe, mahAvappe, cAuthe, vappagAvaI vaggU suvaggUya gaMdhile gaMdhilAvaI // 1 // vapra, suvapra, mahAvapra, vaprakAvatI, valgU suvalgU, gandhila aura gandhilAvatI (rAyahANIo imAo taM jahA) ye rAjadhAniyA~ haiM jinake nAma isa prakAra se haiM - (vijayA, vejayaMtI, jayaMtI aparAjitA, cakkapurA, kharagapurA, hadai, avajjhAya || 2 || vijayA vaijayantI, jayantI, aparAjitA cakkapurI, khaDgapurI, avandhyA aura ayodhyA (ime vakkhArA - taM jahA(caMda pavvae, sUrapaJcae, nAgapaccae, imAo Io-sIodAe mahANaIe daahigreja sukacchAdi vintyAmAM paNa tat tat dvignatI vastu mujakha tat tat dizAone niyamita karI levI joi e. temaja A pramANe ja zIteAdA mahAnadInuM dakSiNa dizvatI ane uttara digdati mukhavana viSe paDI sevu lehaye. 'sIoAe uttarille pAse ime vijayA-taM jahA' mA zItohI bhahAnahInA uttara digvatI pArzva bhAgamAM e vijayA AvelA che. viyenA nAme A pramANe che'vppe, suvappe, mahAvappe, cautthe, vappagavaI, tramgUya, suvaggUya, gaMdhile, gaMdhilAvaI // 1 // ' patra, suvaya, bhaDAva, vaprAvatI, vaDhgU, suvadagU, gandhita bhane gandhilAvatI. 'rAyahANIo imoo taM jahA' raajdhaaniio| ane tebhanA nAma yA pramANe che - vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA cakkapurA, kharagapurA, hava avajjhAya // 2 // vilyA, vaibhyantI bhayantI, ayazanitA, yahUpurI, aDgapurI, avandhyA bhane ayodhyA, 'ime bakkhArA - taM jahA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U. jambUdvIpaprajJaptisUtre 'caMdapavvae' ityAdi chAyAgamyam, adhunA prAganuktA api pAzcAtyavibhAgadvayAntaranadI: saGgrahItumAha-'imAo gaIo sIyoyAe' ityAdi-imAH anupadaM vakSyamANAH nadyaH sItodAyAH 'mahANaIe' mahAnadyAH 'dAhiNille' dAkSiNAtye 'kUle' phUle taTe santi 'khIroyA' kSIrodA 'sIyasoyA' zItasrotAH zItaM zItalaM srotaH ambusaraNaM yasyAH sA zItasrotA: ime dve 'aMtaravAhiNoo' antaravAhinyo 'NaIo' nadyau staH, atha zItodAyA auttarAhataTavartinAM vaprasuvapramahAvapravaprAvatIprabhRti vijayAnAmantaranadIM saGgrahItupAha-'ummimAliNI 1, UrmimAlinI 1 'pheNamAliNI 2, phenamAlinI 2 'gaMbhIramAliNI 3, gambhIramAlinI 3 imAstisraH 'uttarilla vijayA NaMtarAu tti' auttarAha vijayAnAm antarAH antarapille kUle khIroA, sIhasoA, aMtaravAhiNIo gaIo) ye vakSaskAra parvata haiM nAma unake isa prakAra se haiM-candra parvata sUrya parvata evaM nAga parvata ye nadiyAM haiM jo sItodA mahAnadI ke dakSiNa digvartI kUla para haiM-eka kSIrodA aura dUsarI zItasrotA ye donoM antara nadiyAM hai / aba zItodA mahAnadI ke uttara digvartI taTa para rahe hue vapra suvana mahAvapra, evaM vaprAvatI vijayoM kI jo antara nadiyAM haiM unakA nAma aisA hai, (umnimAlinI pheNamAliNI gaMbhIramAliNI uttarilla vijayANantarA utti) urmimAlinI phenamAlinI gaMbhIramAlinI isa kathana kA tAtparya aisA hai ki vapravijaya meM vijayA rAjadhAnI hai aura candra nAma kA vakSaskAra parvata hai suvaprA nAma ke vijaya meM vaijayantI nAmakI rAjadhAnI hai aura umimAlinI nAmakI nadI hai mahAvapravijaya meM jayantI nAmakI rAjadhAnI hai sUra nAmakA vakSaskAra parvata hai vaprAvatI vijaya meM aparAjitA nAma kI rAjadhAnI hai aura phenamAlinI nAmakI nadI hai valgUvijaya meM cakrapurI rAja caMdapavvae sUrapavae, nAgapatrae, imAo gaI o-sIoe mahANaIe dAhiNille kUle khIge A sIhasoA, aMtaragahiNIo gaIo' me pakSa342 5 / che. temanA naabh| 2prabhArI che-candra parvata, sUrya parvata ane nAga parvata. A nadIo che-ke jeo sItedA mahA nadInA dakSiNa digdatI kUla upara che-eka kSIradA ane bIjI zItasrotA. e bane antara nadIo che. have sadA rahAnadInI uttara diggata taTa para AvelA vama, suvapra, mahA15 tabha pAvatI vinyonI taka nahIyA cha-manAmI matAvAmAM bhAva che. ubhimAliNI, pheNamAliNI, gaMbhIramAliNI, uttarillavijayANantarAutti' mAsinI, ina mAlinI, gaMbhIra mAlinI. A kathanane bhAvArtha A pramANe che ke pravijayamAM vijyA rAjadhAnI che ane candra nAmaka, vakSaskAra parvata che. suvapra nAmaka vijayamAM vaijayantI nAmaka rAjadhAnI che ane umimAlinI nAmaka nadI che. mahAvapra vijayamAM jayantI nAmaka rAjadhAnI che sUra nAmaka vakSaskAra parvata che. vamavatI vijayamAM aparAjitA nAmaka rAjadhAnI che ane phenamAlinI nAmaka nadI che. valtha vijayamAM cakrapurI rAjadhAnI che ane nAga Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU.35 mahAvidehasya tRtIyavibhAgAntarvativijayadini0 421 nadyaH santi atrottarapadalopo bodhyaH, tatrottarapadalopavidhAyakaM vArtikam-'vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayo vA lopo vAcyaH' iti, yathA-bhImaH, bhImasenaH, satyA, satyabhAmA, pAvaH, pArzvanAthaH, ityAdi / yattu pUrvavibhAge vijayAdayaH prAcyavibhAgadvaye cAntaranadho na saGgrahItAH, tatra sUtrakRtAM pravRttivaicitryameva bIjaM vyavacchinnasUtratvaM veti bodhyam , atra saralavakSaskArakUTeSu nAmAnayanaprakAramA ha-'ittha parivADIe' ityAdi-atra asyAM paripATayA-vakSaskAraparvatAnukrame 'do do kUDA' dvau dvau kUTau 'vijayasarisaNAmagA' vijayasadRzadhAnI hai aura nAga nAma kA vakSaskAra parvata hai suvalgU vijaya meM khaGgapurI nAmakI rAjadhAnI hai aura gaMbhIramAlinI nAmakI antara nadI hai gandhila vijaya meM avadhyA nAmakI rAjadhAnI hai aura deva nAmakA vakSaskAra parvata hai gandhilAvatI vijaya meM ayodhyA nAmakI rAjadhAnI haiN| isa taraha zItodA nadI ke dvArA kRta vibhAgadvaya meM vartamAna vijayAdikoM ke nirUpaNa se mandara parvata kA pAzcAtya pArzva bhaNitavya kahA gayA ho jAtA hai aisA yaha saba kathana Upara se spaSTa kara diyA gayA hai| isa taraha ye urmimAlinI Adi jo tIna nadiyAM haiM ye zItodA nadI ke uttara digvI taTa para rahe hue, vapra suvapra Adi vijayoM kI antara nadiyAM haiM / "aMtarAutti" meM jo nadI zabda kA prayoga nahIM kiyA hai vaha 'vinA'pipratyayaM pUrvottarapadayo lopo vAcyaH' isa vArtika ke anusAra lupta ho gayA hai tathA pUrva vibhAga meM vijayAdikoM kA aura prAcya vibhAga dvaya meM antara nadiyoM kA jo saMgraha nahIM kiyA gayA hai vaha sUtrakAroM kI pravRtti kI vicitratA kA dyotaka hai| athavA inakA saMgraha kAraka sUtra vyavacchinna ho gayA hai aisA jAnanA cAhiye (ittha parivADIe do do kUDA vijayasarisaNAmagA nAmaka vakSaskAra parvata che. sugU vijayamAM khapurI nAmaka rAjadhAnI che ane gaMbhIra mAlinI nAmaka antara nadI che. galpila vijayamAM avadhu. nAmaka rAjadhAnI che ane deva nAmaka vakSaskAra parvata che. gadhilAvatI vijayamAM adhyA nAmaka rAjadhAnI che. A pramANe zItedA nadI vaDe vibhakta be bhAgamAM vartamAna vijyAdikanA nirUpaNathI mandara parvatane pAzcAtya pArzvabhAga kAnIya che evuM spaSTa thaI jAya che. A pramANe A badhu kathana pahelAM spaSTa karavAmAM AveluM che. Ama e urmimAlinI vagere je traNa nadIo che te zItedA nadInA uttara digyatA taTa upara AvelA vama, suvapra, vagere vijayenI akhtara nahI che 'aMtarAutti' bhA 2 'nadI' ne prAya 42vAmA mAyA nayA 'vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayolopo vAcyaH 2mA pAti bhu susa 27 gayo che. tebha pUrva vibhA. gamAM vijayAdikane ane prAmya vibhAgamAM drayamAM antara nadI bane je saMgraha karavAmAM AvyuM nathI te sUtrakAranI vicitra pravRttine lakSita kare che. athavA emanA saMgrahathI samma sUtra vyavachinna tha Ayu cha, sela sevu naye. 'ittha parivADIe, do do kUDA vijayasarisaNAmagA bhANiyavA' 5224AnI mAnuSI bhAM madhye jhUTo pAta-potAnA Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra nAmake 'bhANiyAvA' bhaNitavyau vaktavyauH, ayamAzayaH-prativakSaskAraM catvAri cavAri kUTAni santi tatrAdime dve niyate eva, tathA sUtrakAraH svayaM vakSyati, tRtIyacaturthe cAniyate, tatra yo yo vakSaskAraparvato yau yo vijayo vibhajate, tatra vijayamAnavijayamadhye yo yaH pAzcAtye vijayastadvijayasadRzanAmakaM tRtIyaM kUTaM tasminvakSaskAragirau bodhyama, yo yazca pUrvI vijayastadvijayasadRzanAmakaM caturtha kuTaM tatra jJeyam, 'ime do do kUDA avaTiyA' ime dve dve kUTe avasthite niyate 'taM jahA' tadyathA-'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTam 1, aparaM ca 'pavayasarisaNAmakUDe' parvatasadRzanAmakUTam-vakSaskAraparvatasadRzanAmaka.kUTam 2, kasminnapi vakSaskAraparvate ime dve kUTe svanAmAkSaraparivartanaM na prApnuta idi heto svasthite yathAvadvayavasthite eva tiSThataH, nagu dvayoH kUTayormadhye siddhAyatanakUTasyAvasthitatvaM samIcInaM parantu parvatasadRzanAbhANiyavyA) bakSaskAroM kI AnupUrvI meM do do kUTa apane 2 vijaya ke jaise nAma vAle kaha lenA cAhiye tAtparya isa kathana kA aisA hai kI-hara eka vakSaskAra meM cAra 2 kUTa hote haiM inameM Adi ke do kUTa to niyata rUpa se haiM aura tRtIya caturtha kUTa aniyata (anizcita) hai isa bAta ko sUtrakAra svayaM kahane vAle haiN| inameM jo jo vakSaskAra parvata jina do kUToM ko vibhakta karatA hai usa vibhajyamAna parvata ke jo jo pAzcAtya vijaya hai usake jaise nAma vAlA usa vakSaskAra parvata para tRtIya kUTa hai aura jo agrima vijaya hai usake jaise nAmavAlA caturtha kUTa hai isa taraha se tRtIya aura caturtha kUTa meM aniyatatA prakaTa kI gaI hai aura jo prathama evaM dvitIya krUTa meM niyatatA prakaTa kI gaI hai usakA tAtparya aisA hai ki siddhAyatana kUTa aura dUsarA parvata ke nAma vAlA kUTa inakA nAma nahIM badalane se ye do kUTa avasthita haiM yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki siddhAyatana kara to avasthita jo kahA gayA hai vaha to nAma nahIM badalane se avasthita mAnA vijayanA jevA nAmavALA jANuM levA joIe. A kathanane bhAvArtha e thAya che ke dareke dareka vakSaskAramAM cAra kUTo che emAM prAraMbhanA be phUTo te niyata ane tRtIyacaturtha kaTa aniyata che. e vAtane sUtrakAra pote kaheze emAM je-je vakSaskAra parvata je be phaTene vibhakta kare che, te vibhAjayamAna parvatanA madhyamAM je-je pAzcAtya vijaye che tenA jevA nAmavALA te vakSaskAra parvata upara tRtIya kUTa che ane je agrima vijaya che tenA jevA nAmavALA caturtha kUTa che. A pramANe tRtIya ane caturtha kUTamAM aniyatatA pranTa karavAmAM AvI che ane prathama ane dvitIya kUTamAM niyatA prakaTa karavAmAM AvI che. tene bhAvArtha A pramANe che ke siddhAyatana phUTa ane bIje parvata jevA nAma vALa kUTa e bannenA nAme nahi badalAvAthI e bane phUTa avasthita che. je ahIM evI AzaMkA karavAmAM Ave ke siddhAyatana phUTa te avasithata kahevAmAM Avela che, te te nAma nahi badalavAthI avasthita kahI zakAya tema che paNa dvitIya phUTa jevuM tenA parvatanuM nAma Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 mairuparvatasya varNanam 423 makasya kUTasya tattadvakSaskAranAmAnusArinAmakatvena kathamavasthitatvamiti ced ? atrocyateparvatasadRzanAmakatvalakSaNadharmasya saphalavakSaskAra dvitIyakUTeSu samanugatatvAd vyabhicAriNA tena dharmeNAvasthitatvaM parvatasadRzanAmakakUTasyApi yuktameva, na caivaM vijayasadRzanAmakatvarUpa. dharmeNa kacchasukacchayoriva tadanyayorapi kUTayoravasthitatvaM prasajjeduktadharmasya kacchasuka cchAtirikteSu sarveSvapi tattadvakSaskArattIyacaturthakUTeSu samanugatatvenAvyabhicaritatvAditi pAcyam, vijayasadRzanAmakatvadharmasya tattadvakSaskArasadRzanAmakayo dvayoH kUTayovRttitvena tena tayorekatarasya nirNayAbhAvena nAmavyavahArasya sapadi tumazakyatvAditi / sU0 35 // ..adhunA mahAvidehavarSasya pUrvapazcimavibhAjakaM meruM 'maMdaraM' varNayitumupakramate-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 ityAdi ! mUlam-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse maMdare NAma pavvae paNNatte ?, goyamA ! uttarakurAe dakSiNeNaM devakurAe uttareNaM puvavidehassa vAsassa paJcatthimeNaM avaravidehassa vAsassa purathimeNaM jaMbuddIvassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM jaMbuddIve dIve maMdare NAmaM paThAe paNNatte, NavaNauijoyaNasahassAI uddhaM uccatteNaM ega joyaNasahassaM uThaveheNaM mule dasajoyaNasahassAI NavaI ca joyaNAI saya egArasabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, dharaNiyale dasa joyaNasahassAI vikhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe mAyAe parihApamANe parihAyamANe uvaritale jA sakatA hai parantu dvitIya kUTa jaisA usake parvata kA nAma hogA paisA usakA nAma ho jAne se avasthita nAma vAlA kaise ho sakatA hai ? to isakA samAdhAna aisA hai kI yahAM jo avasthita nAmatA kahI gaI hai vaha kUToM ke nAma ke sadRza nAma ko lekara hI kahI gaI hai ataH jitane bhI kUTa hoMge aura unameM jo nAmatA hogI vahI dvitIya kUTa kA nAma hogA aisI nAmatA tRtIya caturtha kuTa meM niyamita nahIM hai| isI hRdya ko lekara sUtrakAra ne (ime do do kUDA avaTiyA siddhAyayaNakUDe pavvayasarisaNAmakUDe) yaha sUtra kahA hai // 35 // haze tevuM tenuM nAma thaI javAthI avasthita nAmavALo kevI rIte thaI zakaze ? te A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che ke ahIM je avasthita nAmatA kahevAmAM AvelI che, te kuTenA nAma sadaza nAmane anulakSIne ja kahevAmAM AvelI che. ethI jeTalA kUTa haze ane temAM je nAmatA thaze teja dvitIya phUTanuM nAma haze. evI nAmanA tRtIyayturth TUTamA niyamita nathI. se| Azayana sadhana suu|4|2 'ime do do kUDA avadiyA siddhAyayaNakUDe pavvayasarisaNAmakUDe' 23 // sUtra 4khu che. // 35 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 jambUdvIpaprajJaptisame egaM joyaNasahassaM vivakhaMbheNaM mUle ekatIsaM joyaNasahassAiM Nava ya dasuttare joyaNasae tiSNi ya egArasabhAe joyaNassa parivakheveNaM dharaNiale ekatIsaM joyaNasahassAiM chacca tevIse joyaNasae parivakheveNaM uvaritale tiNi joyaNasahassAI egaM ca bAvaC joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parivakhetreNaM mUle visthipaNe majjhe saMkhite uvariM tajue gopucchasaMTANasaMThie savvarayaNAmae acche saNheti / se NaM egAe paraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte vaNaonti, maMdareNa bhaMte ! pavvae kai vaNA paNNattA ?, goyamA ! cattAri vaNA paNNattA, taM jahA - bhaddasAlavaNe 1 daNavaNe2 somaNasavaNe3 eMDagavaNe4, kahi NaM bhaMte ! maMdare pavvae bhaddasAlavaNe NAmaM vaNe vaNNate ?, goyamA ! dharaNiale ettha NaM maMdare pavvae bhaddasAlavaNe NAmaM vaNe paNNatte pAhaNapaDINAyae udINadAhiNavitthiSNe somaNasa vijjuppahagaMdhamA mAlavaM hi vakkhArapavvaehiM sIyAsIyoyAhiM ya mahANaI hiM anubhAgapavibhatte saMdarassa pavtrayassa purasthimapaJcatthimeNaM bAvIsa bAvIsaM joyaNasahassA AyAmeNaM uttaradAhiNeNaM addhA ijAI addhA ijjAI joyaNasacAI vikkhaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte duhatri vaNNao bhANiyavtro, kiho kiNhobhAso jAva devA AsayaMti sayaMti, maMdarasya NaM pavvayassa purasthimeNaM maddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaMjoyaNAI vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNNiviTTe vaNNao, tasta NaM siddhAyayaNassa tidisiM tao dArA paNNattA, te NaM dvArA aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM cattAri joyagAiM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM cetra patreseNaM seyA varakaNagathrubhiyAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo ya bhANiyacvo, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA aTTha Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyagAI vAhalleNaM savvarayaNAmaI acchA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari devacchaMdae ajoyaNAI AyAma vikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTa joyagAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNao devacchaMdagassa jAva dhUmakaDucchaANaM iti / maMdarasta NaM pabayasta dAhiNaNaM bhahasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisi pi maMdarassa bhaisAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyaThavA, maMdarasta NaM pavvayassa uttarapurasthimeNaM bhadasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM cattAri gaMdApukkhariNIo paNNattAo, taM jahA-paumA 1 paumappabhA 2 cetra kumudA3 kumudapyabhAra, tAoNaM pukkhariNIo paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM vaNNao veiyAvaNasaMDANaM bhANiyavyo, caudisiM toraNA jAva tAsiNaM pukkhariNINaM bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ege IlANassa deviMdassa devaraNo pAsAyavaDiMsae paNNatte paMca joyaNasayA iM uddhaM uccatteNaM addhAijjAiM joyaNasayAI kvikhaMbheNaM, abbhuggayamUsi ya evaM saparivAro pAsAyaDiMsao bhoNiyo, saMdarassa gaM evaM dAhiNapurasthimeNaM pukkhariNIo uppalagummA liNA uppalA upalajalA taM cetra pamANaM majjhe pAsAyaDisao sakassa saparivAro te NaM cetra pANeNaM dAhiNapaJcasthimeNa vi pukkhariNIo bhiMgA bhiMgaNibhAva, aMjaNA aMjaNappA pAsAyavaDiMsao sakasta sIhAsaNaM saparivAraM uttarapaJcasthimeNaM pukkhariNIo sirikatA? siricaMdAra sirimahiyA3 ce sirinnilthaa4| pAsAyaDiMsao IsANasta sIhAsagaM saparivAraMti / aMdareNaM bhaMte ! pavae bhadasAlavaNe kai disAhanthikUDA pANatA?, goyamA ! aTu disAhasthikUDA paNNattA, taM jhaa-pumuttre| NIlavaMte2 suhatthI3 aNjnngiri4| kumude ya 5 palAse ya6 vaDise7 roynnaagirii8||1 kahi NaM bhaMte ! maMdare pAe bhadasAlavaNe paumuttare gAbhaM disAhatthikUDe paNNatte', goyamA ! maMdara ssa patrayassa uttarapurasthimeNaM purasthimillAe sIyAe uttareNaM ettha NaM Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ jambUddhIpaprajJaptisUtre paumuttare NAma disAhanthikUDe paNgatte paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMcagAuyasayAI uThaveheNaM evaM vikhaMbhaparikkhevo bhANiyako cullahimavaMtasariso, pAsAyANa ya taM ceva paumuttaro devo rAyahANI uttarapurasthimeNaM1 / evaM NIlavaMtadisAhathikUDe saMdarassa dAhiNapurasthimeNaM purasthimillAe sIyAe dakkhiNeNaM eyasta viNIlavaMto devo rAyahANI dAhiNapurasthimega2, evaM suhasthidisAhathikUDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaM dakkhiNillAe sIyoyAe purathimeNaM eyassa vi suhatthI devo rAyahANI dAhiNapurasthimeNaM3, evaM ceva aMjaNagiridisAhatthikUDe maMdarassa dAhi. NapaJcasthimaNaM dakviNillAe soyoyAe paJcanthimeNaM, eyasta vi aMja giridevo rAyahANI dAhiNa paccatthimeNaM, evaM kumude vi disAhathikUDe bhaMdagssa dAhiNapaJcatthimeNaM paJcathimillAe sIyoyAe dadikhaNeNaM eyassa vi kumudo dezo rAyahANI dAhiNapaJcasthimeNaM5, evaM palAsevidisAhatyikUDe maMdarassa uttarapaJcasthimeNaM paJcasthimillAe sIyoyAe uttareNaM eyarala hi palAso deo rAyahAgI uttara paJcasthimeNaMda, evaM vaDeMse vidisAhathikUDe maMdarassa uttarapurasthimeNaM uttarillAe sIyAe mahANaIe pacatthime eyarasa vi vaDeMso devo rAyahANI uttara paJcasthimeNaM, evaM roSaNAgiridisAhathikUDe aMdarassa uttarapurasthimeNaM uttarillAe sIyAe purasthimeNaM eyassa vi royaNAgiri devo rAyahANI uttarapurasthimeNaM ||suu0 36 // ___ chAyA-cava khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSa mandaro nAma parvataH prajJaptaH ?, gautama ! uttarakurUNAM dakSiNena devakurUNAmuttareNaM pUrvavidehasya varSasya pazcimena aparavidehasya varSasya paurastyena jambUdvIpara bahumadhyadeza mAge atra khalu jambUdvIpe dvIpe mandaro nAma parvataH prajJaptaH, navanavati thojana sahastrANi Urdhvaratvena ekaM yojanasahasramudvedhena mUle dazayojanasahasrANi navati ca yojanAni daza ca ekAdazabhAgAn yojanasya viSkambheNa, dharaNitale dazayojanasahasrANi viSkambhega tadanantaraM ca khalu mAtrayA mAtrayA parihIyamAnaH parihIya. mAnaH uparitale ekaM yojanasahasraM viSkambheNa mUle ekatrizataM yojanasahasrANi nava ca yazo Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraHsU. 36 meruparvatasya varNanam tANi yojanazatAni trIzca ekAdazabhAgAna yojanasya pArekSepeNa dharaNitale ekatriMzataM yojanamatrANi para ca trayoviMzA ne yo nanazatAni parikSepeNa uparinule trINi yojanasaha. srANi ekaM ca dvASaSThaM yojanazataM kizcidvizeSAdhika parikSepeNa mUle vistIrNaH madhye saMkSiptaH upari tanukaH gopuccha saMsthAnasaMsthitaH sarva ratnamayaH amA: zlakSaNa iti / sa khalu ekayA padamavaravedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, varNaka iti, __ mandare khalu bhadanta ! parvate kati vanAni prajJaptAni !, gautama! catvAri vanAni prajJaptAni, tadyathA-bhadrazA (sA) lavanaM 1 nandanavanaM 2 saumanasavanaM 3 paNDa kavanam 4 kA khalu bhadanta ! mandaraparvate bhadrazAlavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! dharaNitale atra khalu mandare parvate bhadrazAlayanaM nAma vanaM prajJAnaM prAcInapratIcInAyatam udINa dakSiNa vistIrNa saumanasavidhutprama gandhamAdanAlyavadbhi vakSaskAraparvataH zItAzItodAbhyAM ca mahAnadIbhyAm aSTabhAgapravibhaktaM mandarasya parvatasya paurastyapazcimena dvAviMzati dvAvizati yojanasahasrANi AyAmena uttaradakSiNena arddhatRtIyAni arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNeti, tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena vanapaNDena sarvataH samantAt saMparikSaptaM dvayorapi varNako bhavaNitavyaH kRSNaH kRSNAya nAsaH yAd dezA bhAsate zerate, mandaraspa khalu parvataspa paurasa yena bhadrazAlavanaM paJcazataM yojanAni avagAhya atra khalu mahadekaM sidAyatanaM prajJaptaM paJcAzataM yojanAni AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkA bheNa patriMzataM yojanAni Urdhvamuccatvena anekastambhazatasanniviSTaM varNakaH, tasya khalu siddhAyatanasya tridizi trINi dvArANi prajJatAni, tAni khalu dvArANi aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena catvAri yojanAni viSkambheNa tAvadeva ca pravezena zvetAH varakana kastUpikAkAH yAvad vanamAlA: bhUmibhAgazca bhaNitavyaH, tasya khalu bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatyekAmagipIThakA prajJaptA aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAilyena sarvaratnamayI acchA, tasyAH khalu maNipIThikAyA upari deva. chandako'STa yojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi aSTayojanAni ardhvamuccatvena yAvat jinapratimAvarNakaH devacchandakasya yAvad dhRpADucchukANAmiti / mandarasya khalu parva. tasya dakSiNena bhadrazAlayanaM paJca zataM (yojanAni) evaM caturdizyapi mandarasya bhadrazAlapane catvAri siddhAyatanAni bhaNitavyAni mandarasya khalu parvatasya uttarapaurastyena bhadrazAlavanaM paJcAzataM yojanAni AmAhya atra balu catasro nanda pukariyaH prajJaptAH tayayA-padmA 1 padmaprabhA 2 ceva kumadA 3 kumayamA 4, tAH khalu puSkariNyaH paJcazataM yojanAni AyAmena paJcaviMzati yojanAni viSkambheNa dazayojanAni udvedhena varNa : vedikA vanaSaNDayo bhaNitavyaH, caturdizi toraNAH yAvat tAsAM khalu puSkariNInAM bahumadhyadeza bhAge atra khalu mahAneka IzAnasya devendrasya devarAjasya prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH paJcayojanazatAni Urdhvaratvena atRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa, abhyudgata richata0 evaM saparivA prAsAdAvataM ko bhaNi tavyaH, mandarasya khalu evaM dakSiNapaurastyena puSkariNyaH utpagulmA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 jambUdvIpaprajJaptisUtre 1 nalinA 2 utpalA 3 utpalojjvalA 4 tadeva pramANaM madhye prAsAdAvataMsaka zakrasya sapari vAraH tenaiva pramANena dakSiNapazcimenApi puSkariNyaH - bhRGgA 1 bhRGganibhA 2 caiva aJjanA 3 aJjanaprabhA 4 | prAsAdAvataMsakaH prakrasya siMhAsanaM saparivAram uttarapazcimena puSkariNyaH zrIkAntA 1 zrIcandrA 2 zrImahitA 3 caiva zrI nilayA 4 prAsAdAvataMsakaH IzAnasya siMhAsanaM saparivAramiti / mandare khalu bhadanta ! parvate bhadrazAlAne kati dighastikUTAni prajJatAni ?, gautama ! aSTa digvasti kUTAni prajJaptAni tadyathA- padmottaro 1 nIlavAn 2 suha stI 3 aJjanAgiriH 4 / kumudazca 5 palAzazca 6 avataMso 7 rocanAgiriH 8 || 1|| kva khalu bhadanta ! mandare parvate bhadrazAlavane padmottaro nAma digvastikUTaH prajJaptaH ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena paurastyAyAH zItAyA uttareNa atra khalu padmottaro nAma digrahastikUTaH prajJaptaH, paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena paJcagavyUtazatAni udvedhena, evaM viSkambhaparikSepo bhaNitavyaH, kSudra himavatsadRzaH, prAsAdAnAM ca tadeva padmottaro devo rAjadhAnI uttarapaurastyena 1, evaM nIlavaddighastikUTo mandarasya dakSiNapaurastyena paurastyAyAH zItAyA dakSiNena etasyApi nIlavAna devo rAjadhAnI dakSiNapaurastyena 2, evaM suhastifaraftaar mandarasya dakSiNapaurastyena dAkSiNAtyAyAH zItodAyAH paurastyena etasyApi suhastI devo rAjadhAnI dakSiNapaurastyena 3, evameva aJjanagiridighastikUTo mandarasya * dakSiNapazcimena dAkSiNAtyAyAH zItodAyAH pazcimena, etasyApi aJjana girirdevo rAjadhAnI dakSiNapazcimena pAzcAtyAyAH zItodAyAH dakSiNena etasyApi kumudo devo rAjadhAnI dakSiNa. pazcimena 5, evaM palAzo vidighastikUTo mandarasya uttarapazcimena pAzcAtyAyAH zItodAyA uttareNa etasyApi palAzo devo rAjadhAnI uttarapazcimena, evamaktaMso vigvistikUTo manda rasyottarapazcipena bhautarikAyAH zItAyA mahAnadyAH pazcimena etasyApi avataMso devo rAjadhAnI uttarapazcimena, evaM rocanA giridigdastikUTo mandarasya uttarapaurastyena auttarikAyAH zItAyAH paurastyena etasyApi rocanAgirirdevo rAjadhAnI uttarapaurastyena || sU0 36 // TIkA- 'kahiNaM bhaMte ! jambUdI ve' ityAdi - praznasUtraM chAyAgampam uttarasUtre 'goyamA ' meru yaktavyatA 'kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe' ityAdi TIkArtha - (kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse maMdare NAmaM pavvae paNNatte) isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai kI he bhadanta ! isa jambU dvIpa nAma ke dvIpa meM mahAvideha kSetra meM mandara nAma kA parvata kisa sthAna para kahA gayA hai ? meru vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe' ityAdi TIrtha' - 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse maMdare NAmaM pavva paNNatte' sUtra De gautamasvAmI e prabhune evA prazna karyAM che ke he bhadanta ! A ja mUddIpa nAmaka dvIpamAM Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturtha vakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam " gautama ! 'uttarakurAe' uttarakurUNAm mUle prakRtatvAdekavacanena nirdezaH, yadvA-kasyacinmaternakakavacane'pi prayogA utta/ kurorityarthaH evamagre'pi 'dakkhiNeNaM' dakSiNadizi 'devakurAe' devakurUNAm 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi ' puccavidehassa' pUrvavidehasya 'vAsassa' varSasya ' pacca tvameNa pazyena - pazcimadizi 'avaravidehassa' aparavidehasya pazcima mahAvidehasya 'vAsassa' varSasya 'puratthameNaM' paurastyena - pUrvadizi 'jaMbuddI ssa' jambUdvIpasya dvIpasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadeza bhAge - atyantamadhyadeza mAge 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khalu jaMbuddIve dIve' jambudIpe dvIpe 'maMdare NAma' mandaro nAma 'pavvae' parvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kiM pramANakaH ? iti jijJAsAyAmAha - 'NavaNauti joyaNasahastAI' navanavati yojanasahasrANi - navanavati - sahasrayojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccte|' uccatvena 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram - eka lahasramita yojanAni 'ucbeNaM' udvedhena bhUmipravezena 'mUle' mUche -mUlAvacchedena 'dasa joyaNasahastAI' dazayojana sahasra Ni- dazasahasrayojanAni 'NavaI ca joyaNAI' aafi ca yojanAni 'dasa ya' daza ca 'egArasamAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa - vistAreNa prajJaptaH 'varaNiale' dharaNitale pRthivItale same bhAge isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ( gopamA ! uttarakurAe dakkhigeNaM devakurAe uttareNaM pucvavidehasta vAsassa paccatthimeNaM avaravidehassa vAsassa purasthimeNaM jaMbuddIvassa bahumajJasabhAe ettha NaM jabuddIve maMdare NAbhaM pavvae paNNatte) he gautama! uttara kuru kI dakSiNa dizA meM devakuru kI uttara dizA meM pUrvavideha kSetra kI pazcima dizA meM evaM aparavideha kSetra kI pUrvadizA meM jaMbUdvIpa ke bhItara ThIka usake madhyabhAga meM mandara nAmakA parvata kahA gayA haiM (NavaNa uijoyaNasahassAI uddhaM uccattenaM egaM joyaNasahassaM ucveheNaM mUle dasajoyaNasahassAI NavaI va joyaNAI dasaya egArasabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM) isa paryaMta kI UMcAI 99 hajAra yojana ko hai eka hajAra yojana kA isakA udvedha hai 100901 yojana kA mUla meM vistAra hai ( dharaNiyale dasajocaNasahassAiM vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM 429 mahAvideha kSetramAM madara nAmaka paryaMta kayA sthaLe Avela che ? enA javAbamAM prabhu kahe - 'gotramA ! uttarakurAe dakkhiNeNaM devakurAe uttareNaM puvvavidehassa vAsassa paccatthimeNaM avaravidehassa vAsassa puratthimegaM jaMbuddIvamsa bahumajjhadesabhAe ettha NaM jaMbuddIve dIve maMdare Na.maM pavva paNNatte' he gautama! utta? durunI hakSiNa dizAmAM devarunI uttara dizAbhA pUrva videha kSetranI pazcima dizAmAM, temaja aravideha kSetranI pUrva dizAmAM jabudbIpanI parvata yAvesa che. 'NavaNauijoyaNasaha Dara hotenA madhyabhAgamA 2032 nAma ssAIM dasa ya egArasabhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM' mA parvartanI (yA 88 umara yovana jeTalI che. eka hajAra cejana jeTale enA uddedha che. 1009 yeAjana mULamA enA Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'dasa joyaNasahassAI' dazayojanasaHsrANi vikvaMbheNaM' viSkambheNa, mUlato yojansahasa. mUrdhvagamena mUlagatAni navatiyojanAni yojanasya daza baikAdaza bhAgAstruTimApurityarthaH 'tayaNaMtaraM ca tadanantaraM ca tataH paraM ca 'mAyAe 2' mAtramA 2 krameNa 2 ardhagamane samprati mandaraparvatavartivanakhaNDANi varNayitumupakramate-'maMdareNaM' ityAdi mandare ityAdi praznapUtraM spaSTA mAyAe 2 parihAyamANe 2 ucaritale egaM joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM mUla ekatIsaM joyaNasahassAI va ya dasutsare joyaNasae pariva kheveNaM uvaritale tiNi joyaNasahassAI egaM ca bAvarTa joyaNasayaM kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM bhRle vicchiNNe majjhe saMkhitte ubariM taNue gopucchasaMThANasaMThie samvarayaNAmaye acche saNhetti) pRthvI para isakA vistAra 10 hajAra yojana kA hai isake bAda yaha kramaza: 2 ghaTanA 2 Upara meM isakA vistAra 1 eka hajAra yojana kA raha gayA hai mUlameM isakA parikSepa 31910 yojana kA hai aura Upara meM isakA parikSepa kucha adhika tIna hajAra ekasau bAsaTha yojana kA hai yaha isa taraha mUlame vistIrNa ho gayA hai, madhya meM saMkSipta ho gayA hai aura upara meM patalA ho gayA hai-isaliye isakA AkAra jaisA gAya kI pUMcha kA AkAra hotA hai vaisA ho gayA hai yaha sarvAtmanA ratnamaya hai AkAza aura skaTika ke jaisA yaha nirmala hai evaM lakSma Adi vizeSagoM se yukta hai (se NaM emAe paumayaraveDyAe egeNa ya thaNasaMDeNaM sacao samaMtaH saMparikkhitte) yaha eka pAvaravedikA se aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se acchI taraha se dhirAhuA hai (vaNNaotti) yahAM para padmavaravedikA aura vanaSaNDa kA jaisA pIche varNana kiyA jA cukA vaisAhI varNana vistAra che. 'dharaNiyale dasa joyaNasahassAI vikkhaMbhegaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAra 2 parihAyamANe 2 uvaritale ega joyaNasahassaM zikkhaMbhe mUle ekatIsaM egaM ca bAbI joyaNasayaM kiM. ci visesAhiyaM parikkheveNaM mUle hicchiNNe majjhe saMkhite uri tague gopucchasaMThANasaMThie sambaraNAmaye acche saNhetti' pRthvI para the| vistA5 10 12 yezana soche. tyAra bAda anukrame kSaNa thatuM-tho upara ane vistAra 1 hajAra yojana jeTale rahI gaye che. mUlamAM ene parikSepa 3910 ejana jeTaluM che ane uparanA bhAgamAM ene parikSepa kaMIka vadhAre traNa hajAra ekaso bAsaTha jana jeTaluM che. Ama A mULamAM vistIrNa thaI gayela che, madhyamAM saMkSipta thaI gayo che. ane uparanA bhAgamAM pAtaLuM thaI gaye che. ethI ene a kAra gAyanA pUMchanA AkAra je thaI gayela che. e sarvAtmanA ratnamaya che. AkAza ane sphaTika jevo e nirmaLa temaja kSaNa vagere vizeSaNethI yukta 2. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sadhyao samaMtA saMparikkhitte' mA / 5532 vAthI Ane se banI yome2 sArI 1 vaaye| che. 'vaNNaotti' Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA caturvavakSaskAra: sU. 36 meruparvatasya varNanam 431 rtham, uttarasUtre 'goyamA !' gautama ! 'cattAri' catvAri 'vaNA' vanAni ' paNNattA' prajJaptAni 'te jahA ' tadyathA- 'bhaddasAlaNe' bhadrAvanaM-bhadraH sadbhadbhavatvena sAlAH zAlA:- AlayAH 'vAlA H ' vRkSazAkhA va yasmin tat bhadrazAlaM 'sAlaM tacca tadvanaM bhadazAlavanam yadvA bhadrAH samajhalebeM (maMdareNaM bhaMte ! kai vaNA paNNattA) he bhadanta maMdara parvata para kitane vana kahe gaye hai ? (godhamA ! cattAri daNA paNNattA) he gautama ! cAra bana kahe gaye haiM (o) yahAM para padmatraravedikA aura vanapaNDa kA varNana karanevAlA pada samUha pIche ke sUtroM dvArA kahA jA cukA hai ataH vahIM se ise samajhalenA cAhiye sumeru parvata kA vistAra eka lAkha yojana kA kahA gayA hai- so isameM 99 hajAra yojana kI to usakI UMcAI hai aura 1 hajAra yojana kA isakA udvedha hai isa taraha 1 lAkha yojana pUrA ho jAtA hai parantu isakI jo cUlikA hai vaha 40 cAlIsa hajAra yojana kI hai ataHyaha pramANa milAne se sumeru parvata kA 1 lAgva yojana se adhika pramANa ho jAtA hai / yaha jo pahile kahA gayA hai ki jitanI UMcAI jisa parvata kI hotI hai usakA caturthAMza usakA udveSa hotA hai so yaha bAta mesvarja parvatoM ke hI sambandha me lAgU paDatI hai isa meru parvata ke sambandha meM nahI isaliye isakA udvedha 1 hajAra yojana kA kahA gayA hai| aba cAra vanoM kA nAma nirdeza karane ke nimitta prabhu gautamasvAmI se kahate haiM - ( taM jahA - bhaddasAlavaNe, paNaMdaNavaNe somaNasavaNe, paMDagavaNe) he gautama ! una cAra vanoM ke nAma isa prakAra se haiM- bhadrazAlavana, nandanavana, saumanasavana aura paNDakavana inameM jo bhadrazAla ahI padmavaraverdika ane vana DenuM pahelAMnI jema ja varNana karavAmAM AvyuM che 'maLa bhaMte! kApaNataH ' De mahAMta ! mandaraparyaMta upara DeTA banA Ave che ? 'goyamA ! cattAri vaNA paNNattA' he gautama! yAra vo vAmAM AvelA hai. 'vaNNao' sahIM padmavazvebhi ane vanakha'DanA vaNuM nathI - mbaddha pado pUrvokta sUtreAmAM kahevAmAM AvelA che. ethI jijJAsue tyAMthI ja jANavA prayatna kare sumeru parvatanA vistAra eka lAkha ceAjana jeTale kahevAmAM Avela che, enI 99 hajAra cAjana jeTalI UMcAi che ane eka 1 hajAra cena enA udvedha che. A pramANe 1 lAkha ceAjana pUrA thaI jAya che. paNa enI je cUlikA che te cAlIsa hajAra cejana jeTalI che ethI A pramANa meLavavAthI sumeru paryaMtanuM 1 lAkha cena karatAM vadhAre pramANa thai jAya che. e je pahelAM kahevAmAM AvyuM che ke je parvatanI jeTalI UMcAi hoya che tenA caturthAMza jeTale tene dveSa hoya che. te A vAta meru sivAyanA parvatene ja lag paDe che. A meru pa tane A vAta lAgU paDatI nathI, ethI ja ene dvedha 1 hajAra cejana jeTale kahevAmAM Avela che. have cAra vanAnA nAma nirdiSTa 42vA alu gautamane use he - ' taM jahA bhaddasAlavaNe, NaMdaNavaNe somaNasavaNe paMDAgavaNe' he gautama! te yArA nAma A pramANe che-lAzAvana, nahanavana, soma Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 jambUdvIpaprajJaptisUtre zAlAH vRkSAH yarimastad bhadrazAlaM zeSaM prAgvat 1, 'NaMdaNavane' nandanavanaM nandayati--sugadInAnandayatIti nandanaM tacca tadvanaM nandanavanam 2, 'somaNasavaNe' saumanasavanaM sumanaso devAsteSAmidaM saumanasaM tacca tadvanaM tathA, devopabhogya bhUmikAsanAdi zAlitvAt 3, 'paMDagavaNe' paNDakavanaM-paNDate tIrthakRtatyanmAbhiSekadhAmatayA sakalavaneSu mUrdhanyatAM gacchatIti paNDakaM, tacca tadvanaM tattathA 4, imAni catvAri mandaraM pariveSTaya svasvasthAne tiSThanti tatra prathamavana sthAna nirdeSTumupakramate - 'kahi NaM bhaMte 1 vava khalu bhadanta ! ityAdi praznamUtraM sugamam, uttarasUtre - 'goyamA !' gautama ! 'dharaNiale' dharaNitale 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khala 'maMdaremero 'pa' parvate 'bhadasAlavaNe' bhadrazAlavanaM 'NA'' nAma 'vaNe' yanaM 'paNNatte' prajJatam, tacca ' pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAptaM pUrvapazcipadIrgham 'somaNasa vijjuppahagaMdha'mAyaNamAlavaM te hiM' saumanasavi dyutprabhagandhamAdanamAlyavadbhiH 'vakkhArapavvaehi' vakSaskAra parvataiH 'sIyA sIyoyAhi' zotAzotodAbhyAM 'ya' ca 'mahANaI vi' mahAnadIbhyAm 'aTTabhAgapavibhatte ' vana hai usameM Alaya yA vRkSazAkhAe~ yA vRkSa bahuta hI sarala hai sIdhe haiM TeDe. meDe nahI haiM / dvitIya nandana vana meM devAdika Ananda karate haiM saumanasavana eka prakAra se devatAoM kA ghara jaisA hai tathA jo paMDakavana hai usameM tIrthakaroM kA janmAbhiSeka hotA hai ataH ise saba vanoM se uttama kahA gayA hai ye cAra vana meruko apanI apanI jagaha para ghere hue sthita hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - (kahiNaM bhaMte ! maMdare paccae bhaddasAlavaNe nAma vaNe paNNatte) he bhadanta ! mandara parvata para bhadrazAlavana kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (goyamA ! dharaNiale etthaNaM maMdare pAe bhaddasAlavaNe NAmaMbaNe paNNatte) he gautama ! isa pRthvI para vartamAna sumeru parvata ke Upara bhadrazAlavana kahA gayA hai (pAINapaDIvAyae) yaha vana pUrva se pazcima taka lambA hai (udIrNadAhiNavicchiNe) uttara aura se dakSiNataka vistIrNa haiM (somaNasavijjuppaha gaMdhamAyaNa mAlavatehiM nasavana ane paDakavana. emAM je bhadrazAla vana che, temAM Alaya athavA vRkSazAkhAe athavA vRkSe atIva sala che-sItA che--vAMkAcUkA nI, dvitIya nandanavanamAM deArdike AnaMda kare che. saumanasavana eka rIte detratAenA mATe ghara jevuM che. tathA je pa`Dakavana che temAM tIkarAnA janmAbhiSeka thAya che, ethI Ane badhA vanAmAM uttama kahevAmAM Avela che e cAra vanA merune potapotAnA sthAne AvRta karIne sthita che. have gautamasvAmAM prabhune sAlavanA prazna ure che 'kahiNaM bhaMte! maM re pavvae bhadasAlavaNe paNNatte' he laDhata ! bharaparvata upara ladrazAsana yAM sthaNe mAvesa che ? ronA bhAbha a he- 'goyamA ! dharaNiale patthagaM maMdare pavvae madasa lavaNe NAmaM vaNe paNNatta' he gautama! yA pRthvI upara vartamAna sumeru parvatanI 352 ladrazAsa vana Ave che. 'pAINapaDINAyae' A vana pUrvathI pazcima sudhI dIrgha che. 'udINadAhiNa vicchriNe' bhane uttarathI 'kSaNa sudhI Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 433 aSTabhAgapravibhaktam aSTayA kRtam, tadyathA merugireH pUrvasyAM dizi prathamo bhAgaH 1, tasyaiva gireH pazcimAyAM dizi dvitIyobhAgaH 2, vidyutprabha saumanasayo vakSaskAraparvatayormadhye dakSiNasyAM dizi tRtIyo bhAgaH 3, gandhamAdanamAlyavato vakSaskAraparvatayo madhye uttarasyAM dizi caturthoM bhAgaH4, merUttarato vahantyA zItodA mahAnadyA pUrvapazcimavibhAgAbhyAM dvaidhIkRtadakSiNakhaNDarUpaH paJcamo bhAgaH5, merupazcimadizi vahantyA zItodAyA dakSiNottaravibhAgAbhyAM dvaidhIkRtapazcimakhaNDarUpaH SaSTho bhAgaH6, merudakSiNAbhimukhavAhinyA zItAmahAnadyAH pUrvapazcimavibhAgAbhyAM dvaidhIkRtottarakhaNDarUpaH saptamo bhAgaH 7, tathaiva nadyAH pUrvAbhimukhavAhinyAM vakkhArapavva ehiM sIyA sIodAhi ya mahANaIhiM aTTha bhAgapavibhatte maMdarassa pavvayassa puristhimapaccatthimeNaM bAvIse 2 joyaNa sahassA AyAmeNaM) yaha vana saumanasa, vidyutprabha, gaMdhamAdana, aura mAlyavAn ina vakSaskAra parvatoM se evaM zItAsItodA mahAnadiyoM se ATha vibhAga rUpa meM vibhakta kara diyA gayA hai usake ATha bhAga isa prakAra se haiM-merugirikI pUrva dizA meM isakA prathama bhAga hai merugiri kI pazcimadizA meM isakA dvitIya bhAga hai vidyutprabha saumanasa ina do vakSaskAra parvatoM ke bIca meM dakSiNadizA kI ora isakA tRtIyabhAga hai gandhamAdana aura mAlyavAn vakSaskAra parvatoM ke bIca meM uttara dizA kI ora isakA caturtha bhAga hai meru kI uttaradizA meM bahanevAlI zItodA mahAnadI ke dvArA pUrva pazcima bhAga rUpa se dvaidhIkRta dakSiNakhaNDarUpa isakA pAMcavAM bhAga hai meru kI pazcimadizA meM vahanevAlI zItodA mahAnadI ke dvArA dakSiNa pazcima bhAga rUpa se vaidhIkRta pazcimakhaNDarUpa chaTThA bhAga hai meru kI dakSiNadizA kI ora bahanevAlI zItA mahAnadI ke dvArA pUrvapazcima vibhAgarUpa se vaidhIkRta uttara khaMDa vistI cha. 'somaNasavijjuppahagaMdhamAyaNa mAlavaMtehi vakkhArapavvaehi sIyA sIo dAhiya mahANaI hiM aTTha bhAgapavibhatte maMdarassa pavvayassa purathimapaccatthimeNaM bAvIse 2 joyaNasahassAI AyAmeNaM' mA na somanasa, vidhutprana, adhamAna mane mAlyavAna se vakSaskAra parvatAthI temaja sItA sItAdA mahAnadIothI ATha vibhAga rUpamAM vibhakta karavAmAM Avela che. tenA e ATha bhAge A pramANe che meru girinI pUrva dizAmAM ene prathama bhAga che. meru girinI pazcima dizAmAM ane dvitIya bhAga che. vibha saumanasa e be vakSaskAra parvatanA madhya bhAgamAM dakSiNa dizA tarapha ene tutIya bhAga che. gandhamAdana ane mAlyavAna vakSaskAra parvatanA madhyamAM uttara dizA tarapha ene caturtha bhAga che, merunI uttara dizAmAM pravAhita thatI zItA mahAnadI vaDe pUrva pazcima bhAga rUpathI dvidhAkRta dakSiNa khaMDa rUpa ene paMcama bhAga che. merunI pazcima dizAmAM pravAhita thatI zIdA mahAna vaDe dakSiNa pazcima bhAga rUpathI dvidhAkRta pazcima khaMDarUpa SaSTha bhAga che. meruthI dakSiNa dizA tarapha pravAhita thatI zItA mahA nadI vaDe pUrva ___ Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jambUdvIpaprajJaptisUtre dakSiNottaravibhAgAbhyAM dvaidhIkRtapUrvakhaNDarUpo'STamo bhAgaH 8, vibhAgASTaka koSTham - T 'maMdarassa' mandarasya 'pavyayassa' parvatasya 'purasthimapaJcatthimeNaM' paurastyapazcimena pUrvapazcimayo dizoH pratyekaM 'bAvIsaM 2' dvAviMzatiM 2 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'AyAmeNaM' AyAmena, tatprakAro yathA-kurujIvA 53000 tripazcAzayojanasahasrANi, ekaikasyAM jIvAyAM sthitasya vakSaskAraparvatasya mUle vistAraH paJcayojanazatAni 500 dvayo yo kSaskAraparvatayormUle vistAramAnaM yojanasahasraM tasya pUrvarAzau prakSepe 54000 catuSpaJcAzaisakA sAtavAM bhAga hai / tathA meru se pUrva dizA kI ora bahanevAlI zItA mahAnadI ke dvArA dakSiNa uttaravibhAga rUpa se dvaidhIkRta pUrvakhaNDarUpa isakA 8 AThavAM bhAga hai / mandaraparvata kI pUrvapazcima dizA meM isakA AyAma bAIsa bAIsa hajAra yojana kA hai yahAM para saMskRta TIkA meM dI hui AkRti dekha lenA caahiye| (uttara dAhiNeNaM addhAijjAI joyaNasayAI) tathA uttara aura dakSiNa dizA meM isakA viSkamma 2-2 // so yojana kA hai isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-kurukSetra kI jIvA pratyazcA-53000 yojana kI hai eka eka jIvA meM sthitoM vakSaskAra parvata kA mUla meM vistAra 500 sau yojana kA hai do vakSaskAra parvata ke mUla meM vistAra kA pramANa 1000 yojana kA hotA hai-53000 meM isa pazcima vibhAga rUpathI dvidhAkRta uttara khaMDa ene saptama bhAga che. temaja meruthI pUrva dizA tarapha pravAhita thatI zItA mahA nadI vaDe dakSiNa uttara vibhAga rUpathI dvidhAkRta pUrva khaMDa rUpa ene aSTama bhAga che. mandara parvatanI pUrva pazcima dizAmAM ene ArAma bAvIsa hajAra jana jeTaluM che. ahIM saMskRtamAM ApyA pramANe AkRti joI levI. - uttaradAhiNeNaM addhAigjAiM joyaNasayAi' bha4 uttara dakSiNa dizAmA senA vi 2 // 2 // se ye jana jeTaluM che. enuM spaSTIkaraNa A pramANe che-kurukSetranI jIvA pratyaMcA-pa3000 jana jeTalI che. eka-eka chavAmAM sthita vakSaskAra parvatane mUlamAM vistAra 500 ejana jeTa che. be vakSaskAra parvatanA mULanA vistAranuM pramANa 1000 ejana jeTaluM hoya | Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthabakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam yojanasahasrANi, tasmAnmeruvistAre zodhite zeSaM 44000 catuzcavAriMzadyojanasahasrANi, teSAmaH 22000 dvAviMzati yojnshsraanni mandaraparvatasya pUrvapazcimayo dizo bhavanti, etatprakArAntaraM hi-zItAvanamukhaM 2922 dvAviMzatyadhika navazatAdhika dvi sahasra yojanAni, antaranadyaH Sad ca 750 sArddha saptazatayojanAni, aSTau vakSaskAraparvatAHcatuHsahasrayojanAni 4000, SoDazavijayavistAraH 35402 dvayadhikacatuHzatAdhika paJcatriMzadyojanAni, zItodAmukhavanaM 2922 zItAmukhavanavad dvAviMzatyadhikanavazatAdhika dvisahasrayojanAni, eteSAM vistArasaMkhyAsaMkalanAyAm Sada catvAriMzadhojanasahasrANi bhavanti, etatpramANaM ca lakSapramANamahAvidehajIvAyAH zodhyate, zeSa catuHpaJcAzadyojanasahasrANi, etatpamANaM bhadrazAlavana kSetraM, tacca meruyutamiti dharaNitalavRtti dazayojanasahasrazodhane zeSaM catvAriMzadyojanaeka hajAra kI rAzi ko joDane para 54000 hote haiM meru ke vistAra meM se 54000 kama kara dene para 44000 bacate haiM-inako AdhA karane para 22000 jo Ate haiM yahI mandara parvata kI pUrva pazcima dizA meM isake AyAmakA pramANa nikala AtA hai athavA yaha saMkhyA isa prakAra se bhI labhya ho jAtI hai zItA nadI kA vanamukha 2922 yojana kA hai chaha antara nadiyoM kA vistAra 750 yojana kA hai ATha vakSaskAroM kA vistAra 4000 yojana kA hai 16 vijayoM kA pRthutva 35406 yojana kA hai zItodAnadI kA vanamukha 2922 yojana kA hai ina sabakA joDa 46000 AtA hai mahAvideha kSetra kI jIvA kA pramANa 1 lAkha yojana kA hai eka lAkha me se 46 hajAra ko ghaTAne se 54000 hajAra bacate haiM so yaha pramANa bhadrazAla vana kSetra kA hai isa meM meruke dharaNItala kA pramANa bhI sammilita hai-ataH meru ke dharaNItala kA 1000 hajAra yojana kA pramANa aura kama kara dene para 44 hajAra yojana A jAte haiM inakA AdhA che. pa3000mA A eka hajAra jeTalI rAzine jeDIe te 54000 thAya che. merunA vistAramAMthI 54000 saMkhyA bAda karavAthI 44000 zeSa rahe che. A saMkhyAne ardhA karIe te 22000 thAya che. aja mandara parvatanI pUrva-pazcima dizAmAM enA AyAmanuM pramANa che. athavA A saMkhyA A pramANe paNa meLavI zakAya tema che. zItA nadInuM vanamukha ra32 jana jeTaluM che. 6 cha aMtara nadIone vistAra 750 ejana jeTalo che. 8 vakSaskArene vistAra 400 ejana jeTaluM che. 16 vijayethI sambaddha pRthutva 35402 jana jeTaluM hoya che. zItadA naTTInuM vanamukha 2922 jana jeTaluM che. e sarvane saravALe 46000 thAya che. mahAvideha kSetranI jIvAnuM pramANa 1 lAkha jana jeTaluM che. eka lAkhamAMthI 46 hajArane bAda karIe te pa4000 zeSa rahe che. te A pramANa bhadrazAla vana kSetranuM che. AmAM merunA dharaNItalanuM pramANa paNa sammilita che. ethI meranA dharaNatalanuM 1000 (eka hajAra) jana pramANe kama karavAthI 44 hajAra jana AvI Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra sahasrANi tasyAH ekaikasmin pArzve dvAviMzatiH 2 yojanasahasrANi sampadyanta iti / tathA mandaragireH 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena uttaradakSiNayo dizoH pratyekaM 'addhAijjA 2' arddhavatIyAni 2 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa bhadrazAlavanaM devottarakuruSu praviSTa mityarthaH, athaitasya padmavaravedikAvanaSaNDapariveSTitatvena tada varNayati-se gaM' tat khalu bhadrazAlavanaM 'egAe' ekayA 'paumavaraveiyA' padmavaravedikayA 'egeNa ya' ekena ca 'vaNasaMDeNaM' inaSaNDena 'savvao samaMtA' sarvataHsamantAt 'saMparikkhitte' samparikSiptaM-pariveSTitamasti, anayoH 'duhavi' dvayorapi padmavaravedikA vanaSaNDayoH 'vaNNao' varNakaH-varNanaparapadasamUhaH 'bhANiyabo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, tatra padmavaravedikAvarNakazcaturtha sUtravyAkhyAto bodhyaH, vanaSaNDavarNako'pi 'kiNhe kiNhobhAse' kRSNaH kRSNAvabhAsa ityAdiH caturtha sUtravyAkhyAto bodhyaH, tadartho'pi tata eva bodhyaH, 'jAva devA AsayaMti sayaMti' yAvad devA Asate zerate-ityatra yAvatpadena-'tattha NaM bahavo bANamantarA' 22 hajAra 22 hajAra yojana hotA hai so yahI pramANa isake pUrva pazcima dizA meM AyAma kA nikala AtA hai tathA dakSiNa aura uttara meM jo isake vistAra kA pramANa 2 // 2 // yojana kA kahA gayA hai so isakA tAtparya aisA hai ki yaha devakuru aura uttara kuru meM 2 // 2 // so yojana taka bhItara praveza kiyA huA hai (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sadhao samaMtA saMparikkhitte) vaha bhadrazAla vana eka padmavaravedikA aura eka vanakhaMDa se acchI taraha saba tarapha se ghirA huA hai (duNhavivaNNao) yahAM para ina donoM kA varNaka pATha caturtha sUtra se aura vanaSaNDa kA varNaka pATha "kiNhe kiNho bhAse" ityAdi rUpa meM caturtha sUtra kI vyAkhyA se samajhalenA cAhiye (jAva devA AsayaMti sayaMti) yahA yAvatpada se "tatthaNaM bahave vANamantarA" ina padoM kA saMgraha huA hai "devA" pada yahAM upalakSaNa rUpa hai isameM "devIo ya" isa padakA saMgraha ho jAtA hai jAya che. enA be bhAga karIe te 22 hajAra, 22 hajAra jana thaI jAya che. eja pramANu enA pUrva pazcima dizAmAM AyamanuM nIkaLI Ave che. temaja dakSiNa ane uttaramAM je enA vistAranuM pramANa rA ra jana jeTaluM kahevAmAM AveluM che to ene bhAvArtha A pramANe che ke A devakuru ane uttarakurumAM rA-rA jana sudhI aMdara praviSTa thaya che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM sabvao samaMtA saMparikkhitte' te bhadrazAlavana eka pavaravedikA ane eka vanakhaMDathI comera sArI rIte vIMTaLAyeluM hai. 'duNha tri vaNNao' mI mnnn| 14 48 sii naye. sabhA 2 5512a6 cha, tene sAtA 1 54 yaturtha sUtramAthI mane nmn| 174 54 'kiNhe kiNhobhAse' vagaire 35mA yaturtha sUtranI vyAyAmAMthI ngii yu naye. 'jAva devA bhAsayaMti sayaMti' mI yA 54thI 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA' the. pahIna saya thy| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 437 iti saGgrAhyam 'devA' ityupalakSaNaM, tena 'devI bhI ya' ityasya grahaNam 'Asate zerate' ityupalakSaNaM, tena 'ciTuMti Ni toyaM te' ityAdInAM padAnAM grahaNam, eteSAM padAnAM vivaraNaM paJcamasUtrAbdodhyam , athAtra siddhAyatanAdi vaktavyamAha-'maMdarassa NaM' mandarasya khalu 'pavvayassa' parvatasya merugireH 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvasyAM dizi 'bhaddasAlavanaM' bhadrazAlavanaM 'paNNAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagAhya-pravizya - atikramyeti yAvat 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu 'mahaM ege' mahadevaM 'siddhAyayaNe' siddhAyatanaM 'paNNatte' prajJaptam, tacca pramANAdinA varNayati-paNNAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmeNaM' AyAmena daiyeNa, 'paNavIsaM' paJcaviMzati 'joyaNAI' yojanAni vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAraNa 'chattIsaM' patrizataM 'joyaNAI yojanAni 'uddhaM' Urdhvam 'uccatteNaM' uccatvena 'aNegakhaMbhasayasaNividve' anekastambhazatasabhiviSTam ityupalakSaNaM, tena stambhodgatetyAdi padAnAM saGgrahaNam evaM 'vaNNo ' varNako'tra bodhyaH, sa ca paJcadazasUtrAtsArthoM bodhyaH, athAtra dvArAdi varNayitumAha-'tassa NaM tasya-siddhAyatanasya khalu 'tidizi tridisi tisRSu dikSu "Asate zerate" ye kriyApada bhI upalakSaNa rUpa hai-ina se" ciTThati, NisIyaMti" ityAdi kriyApadoM kA grahaNa kiyA gayA hai ina sabakA vivaraNa paMcama sUtra se samajhalenA cAhiye (maMdassa gaM pavvayassa purathimeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA etthaNaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte) maMdara parvata kI pUrvadizA meM bhadrazAla bana hai isa se 50 yojana Age jAne para eka bahuta vizAla siddhA. yatana hai (paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, chattIsaM joyaNaI uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaMnividvaM vaNNao) yaha siddhAyatana AyAma kI apekSA 50 yojana kA hai aura viSkambha kI apekSA 25 yojana kA hai isakI UMcAI 36 yojana kI hai yaha saiMkaDo stambhoM ke upara khaDA huA hai isakA varNakapATha paMdraha 15 ve sUtra se jAnalenA cAhie (tassa NaM siddhAyaya. cha. 'devA' 56 mahI SARY 35 cha. sabhI 'devIo ya' mA paDhAnA saba thayo / 'Asate, zerate' se yA5ho 5Y SURRY 35 che. anAthI-'ciTuMti, NisIyaMti, patyAdi kriyApadanuM grahaNa thayuM che. e sarvanuM vivaraNa paMcama sUtramAMthI samajI levuM joIe. 'maMdarassa Na pavvayassa purathimeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA esthaNaM mahaMge siddhAyayaNe paNNatte' bha2 5tanI pUrva 6zAmA madrAsa nAva cha. sanAthI 50 yosana mA rai S52 me 2matA viza siddhAyatana sAva cha. (paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uddhaM uccattaNa aNegakhaMbhasaya. saMnividraM vaNNao' mA siddhAyatana mAyAmanI apekSAye 50 yona yu cha. mana minI apekSAe e 25 pejana jeTaluM che. enI UMcAI 36 jana jeTalI che. A sahastro sta upara UMbhu che. ene varNaka pATha 15 paMdaramAM sUtramAMthI jANuM le jaI e. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta jambUdvIpaprajJaptisUtre 'tao dArA' trINi dvArANi 'paNNattA' prajJaptAni, 'te NaM' tAni khalu 'dArA' dvArANi 'aTTha joyaNAI' aSTa yojanAni 'uddhaM uccattena' Urdhvamuccatvena 'cattAri' catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa - bistAreNa 'tAvaiyaM ceva' tAvadeva - tatpramANameva yojanacatuSTayamevetyarthaH 'pave seNaM' pravezena pravezamArgAvacchedena, 'seyA' zvetAni-zuklavarNAni 'varakaNamadhUbhiyAgA' vara kanakastUpikAni - uttamasvarNamaya zikharayuktAni, etadvArANi varNayituM sUcayati - 'jAva vaNamAlAo' yAvadvanamAlA :- IhAmRgetyArabhya vanamAlAparyantavarNako bodhyaH, sacASTamasUtrAtsArthI grAhyaH / tathA 'bhUmibhAgo ya' bhUmibhAgaca 'bhANi yavtro' bhaNitavyaH - vaktavyaH tasya varNanaM paJcamastrAdbodhyam, 'tassa NaM' tasya bhUmibhAgasya khalu 'bahumajjha desabhAe ' bahumadhyadezabhAge - atyantamadhyadeza bhAge 'ettha NaM' atra - atrAntare khalu 'mahaM egA' mahatyekA 'maNipeDiyA' maNipIThikA maNimayatrAsanavizeSaH, 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'aTTha' aSTa 'joyaNAI' yojanAni ' AyAma vikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa dairghyavistArAbhyAm ' cattAri ' Nassa tidisiM tao dArA paNNattA) isa siddhAyatana ke tIna dizAoM meM tIna daravAjeM kahe gaye haiM / (te NaM dArA aTThajoyaNAI urdU uccattaNa, cattAri joyaNAI' vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seA varakaNagathubhiyAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo ya bhANi vo) ye dvAra ATha yojana ke UMce haiM cAra yojana kA inakA viSkambha hai aura itanA hI inakA praveza hai ye zveta varNa ke haiM aura inakI jo zikhare haiM ve sundara sone kI banI huI haiN| yahAM para vana mAlAoM kA evaM bhUmibhAga kA varNana karalenA cAhiye vanamAlAoM kA varNana "ihAmiya" Adi pATha se jAna lenA cAhiye yaha pATha aSTama sUtra se aura bhUmibhAga kA varNana pazcama sUtra se samajha lenA cAhiye vanamAlA aura bhUmibhAga ke varNana taka hI ina dvAroM kA varNana kiyA gayA hai (tassaNaM bahujjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA) usI bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla maNipIThikA 'tassa NaM siddhAyayaNassa tidisiM tao dvArA paNNattA' mA siddhAyatananI RNu hizAyobhAM trazu hrtraaly| AvelA che. 'teNaM dvArA aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM, cattAri joyaNAI vikkhaM. bheNaM tAvaiyaM caiva pavaseNaM seA varakaNagathUmiyAgA jAva vaNamalAo bhUmibhAgo ya bhANiyabbo' e dvArA ATha yAjana jeTalA UMcA che. cAra ceAjana jeTalA e dvArenA viSpabha che, ane ATale ja emanA praveza che. e dvArA zveta vaNu vALAM che. emanA je zikhare che te sudara suvarNa nirmita che. ahI vanamALAe temaja bhUmibhAganuM varNana karI levu' joie. vanabhAjAo N varSAna 'ihAmiya' vagere pADacI bhAgI sevu leha se. A pAI aSTama suutrmAMthI ane bhUmibhAganuM varNana paMcama sUtramAMthI jANI levu joie. vanamALA ane bhUmiche. ' tassa NaM bahumajjhasi - ThIu madhya bhAgamA bhe bhAganA vArjuna sudhI 4 me dvArA bhApa ettha mahaM egA maNipeDhiyA vArDana aravAmAM Ave paNNattA' te bhUmibhAganA Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam paNanam 439 catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'bAhalleNaM' bAhalyena-piNDena 'sabarayaNAmaI' sarvaratnamayI sarvAtmanA ratnamayI 'acchA' acchA, idamupalakSaNaM, tena zlakSNAdi parigrahaH pUrvavat / 'tIse NaM' tasyAH khalu 'maNipeDhiyAe' maNipIThikAyAH 'uvari' upari 'devacchaMdae' devacchandakaH devopavezanArthamAsanam, sa ca 'aTTha joyaNAI' aSTa yojanAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa 'sAiregAI' sAtirekANi-kiJcidadhikAni 'aTTa joyaNAI' aSTa yojanAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'jAva jiNapaDimAvaNNao' yAvajjinapratimAvarNakaH atra yAvatpadena-'ittha aTThasae jiNapaDimANaM paNNatte, tAsi NaM jiNapaDimANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' ityAdirUpo jinapratimAnAM-yakSapratimAnAM varNako grAhyaH, tathA 'devacchaMdagasta' devacchandakasya devAsanavizeSasya 'savvarayaNAmaye' ityAdirUpo varNako bodhyaH 'jAva dhUvakaDacchuyANaM' kahI gaI hai (aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM) isa maNipIThikA kA AyAma aura viSkambha ATha yojana kA hai / (cattArijoyaNAbAhalleNaM savvarayaNAmaI acchA) isakA bAhalya-moTAI-cAra yojana kA hai yaha sarvAtmanA ratnamayI hai aura AkAza evaM sphaTika maNike jaisI nirmala hai "acchA" yaha pada yahAM upalakSaNa rUpa hai, isa se zlakSNa Adi padoM kA grahaNa ho jAtA hai (tIse NaM maNipeTiyAe uvari devacchaMdae aTTa joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM, sAiregA aTTa joyaNAI uddhaM uccattaNaM jAva jiNapaDimA vaNNao) usa maNipIThikA ke Upara eka devacchanda-devoM ke baiThane kA Asana hai usa Asana kA AyAma aura viSkambha ATha yojana kA hai aura isakI UMcAI bhI kucha adhika ATha yojana kI hI hai yahAM yAvat jina pratimAeM hai yahAM yAvatpada se "ittha aTThasae jiNa paDimANaM paNNatte tAsiNaM jiNapaDimANaM ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte" isa pATha kA saMgraha huA hai yahAM jinapratimA se kAmadeva kI pratimA tathA yakSa vizAla bhaNI mAvalI cha. 'aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaMo' mA maNipADAnA mAyAma-104 mA yo re| che. 'cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvarayaNAmaI acchA' ene bahalya eTale ke meTAI cAra yeAjana jeTalI che. A sarvAtmanA nAmayI che, ane ||sh mA 25Ti maNivat nibha cha. 'acchA' mA 56 maDI SakSa 35 che. sanAthI 2069 pore pahAnu haya thayu che. 'tIseNaM maNipeDhiyAe uvari devacchaMdae aDha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAiM aTTha joyaNAI uddhaM uccattaNaM jAva jiNapaDimA vaNNao' te maNipaThikAnI upara eka devacachanda eTale ke devene besavA mATenuM Asana che te Asanane AyAma-vikhaMbha ATha jana jeTaluM che ane tenI UMcAI paNa kaMIka vadhAre ATha yona rekSI cha. ma 'yAvat' pahathI jina prtimaamaane| saha thayeche. maha yAvatpathI 'ittha aTThasae jiNapaDimANaM paNNatte tAsiNaM jiNapaDimANaM ayameyArUve vaNNA. vAse paNNatte' the pAune saha thayo che. maDI ni pratimAmAthI mahevanI pratimA Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre yAvaddhUpakaDucchukAnAm atra yAvatpadena 'asae' ityasya grahaNam, tathA ca aSTazataM dhUpakaTucchukAna dhUpapAtra vizeSANAM prajJaptam, anayojinapratimA dhUpakaDucchakayo rvarNako rAjapraznIyasUtrasyAzItitamaikAzItitamAbhyAM sUtrAbhyAM grAhyaH, tadarthazca tayoreva matkRtasubodhinIcharasata iti / athAvaziSTa siddhAyatanavarNanArthamuktarItiM pradarzayati- 'maMdarassa NaM' mandarasya khalu 'pavtrayassa' parvatasya ' dAhiNeNaM' dakSiNena- dakSiNadizi 'bhadasAlavanaM' bhadrazAlavanaM 'paNNA' paJcAzataM yojanAni avagAhyeti grAhyam ' evaM ' evam uktarItyA 'cauddisiMpi' caturdizyapi dikcatuSTaye'pi 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'bhaddasAlavaNe' bhadrazAlavane 'cattAri' catvAri 'siddhAyayaNA' siddhAyatanAni 'bhANiyanvA' bhaNitavyAni vaktavyAnItyarthaH yadatra siddhAyatanatrikasyAtideze karttavye taccatuSTayAtidezaH kRtastatra samAdhAnaM jambUdvIpa-dvAravarNakoktam ' evaM cattAri vi dArA bhANiyavvA' ityetatsUtravyAkhyAnamanusRtya bodhyam, athaitadantargatapuSkariNI catuSTayaM varNayitumupakramate - 'maMdarassa' mandarasya 'NaM' khalu 'pavvayassa' parvatasya 'uttarapuratthimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe 'bhadasAlavanaM' bhadrazAlavanaM 'paNNA saM' pratimAoM ko jAnanA cAhiye (devacchaMdagassa jAva dhUvakaDucchugANaM iti) yaha devacchaMda sarvAtmanA ratnamaya hai yAvat yahAM para 108 dhUpakaDA he haiM - jiname dhUpa jalAI jAtI hai jinapratimA aura dhUpakaTAhoM kA varNana jAnane ke liye rAjapraznIya sUtra ke 80 aura 81 sUtroM ko dekhanA cAhiye unakI TIkA meM maine isa viSaya ko spaSTa kiyA hai (maMdarassa NaM pavvayassa dAhiNeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisi pi madarassa bhaddasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA) mandara parvata kI dakSiNadizA meM bhadrazAlavana meM 50 yojana Age jAne para - bhadrazAla vana meM 50 yojana praveza karane para mandara parvata kI cAroM dizAoM meM bhadrazAla vana meM siddhAyatana hai yahAM tIna siddhAyatana kahanA cAhiye the - parantu jo cAra siddhAyatana kahe gaye haiM isa sambandha meM samAdhAna jambUdvIpadvAra ke varNaka meM kaha tebhana yakSa pratibhAyo lAguvI leI me. 'devacchaMdgarasa jAva dhUvakaDucchrayANaM iti' bhA daivacchaMda sarvAtmanA ratnamaya che. yAvat ahIM 108 dhUpa kaTAhA che. jemAM dhUpa saLagAvavAmAM Ave che. jinapratimA ane dhUpa kaTAhAnA vana viSe jANavA mATe rAja praznIya sUtranA 80 ane 81mA sutro jovA joIe. e sUtronI TIkAmAM meM A viSayanu spaSTI yu che. 'maMdarassa NaM pavvayassa dAhiNeNa bhadasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisiM pimaMdarassa bhahasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA' bhara parvartanI dakSiNu DizAbhAM *bhadrazAla vanamAM 50 ceAjana AgaLa javAthI upara bhadrazAlavanamAM 50 cAjana praviSTa thayA pachI mandara paryaMtanI ceAmaira, bhadrazAla vanamAM cAra siddhAyatane AvelA che. ahIM traNa * siddhAyatanA kahevAM joIe paNa traNanA sthAne je cAra siddhAyatane kahevAmAM AvelAM che, * e sabaMdhamAM samAdhAna ja khUdrIpa dvAranA varNAMkamAM karavAmAM Avelu che. A samAdhAna 440 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavasaskAraH sU. 36 meruparvatasya dhanam paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' asAhya atItya 'etya NaM' atra atrAntare khalu 'cattAri' catasraH 'NaMdApukkhariNIbho' nandApuSkariNyaH nandAkhyAH zAzvatAH puSkariNya: 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'paumA' padamA1 'paumappabhA' padamaprabhA 2 'ceva' caiva 'kumudA' kusudA 3 'kumudappabhA' kumudaprabhA 4 iti, tAH pramANa dito varNayitumAha-'tAoNaM' ityAdi tAH anantaroktAH khalu 'pukkha viNIo' puSkariNyaH 'paMcAsaM' pazcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'AyAmeNaM' AyAmena daiyeNa 'paNavIsaM' paJcaviMzatiM 'joyaNAI yojanAni 'vikkhaMbheNe' viSkambheNa vistAreNa 'dasamoyaNAI dazayojanAni 'udhve heNe' udvedhena bhUmipravezena uNDatvena 'veiyA vanasaMDANa' vedikA vanaSaNDayoH 'vaNNao' varNakaH 'bhANiyadhvo' bhaNitavyaH-vaktavyaH, sa ca caturthasya matkRtavyAkhyAto bodhyaH, tadarthazca tata eva bodhyaH, 'catudiyA gayA hai yaha samAdhAna vahAM evaM cattArivi dArA bhANiyavvA' isa sUtra ke anusAra jAna lenA cAhiye (mandarassa NaM pavyayassa uttarapurasthimeNaM bhadasAlavarNa paNNasiM joyaNAI ogAhittA etthaNaM cattAri gaMdApukkhariNIo paNNasAo) mandara parvata ke IzAnakoNa meM bhadrazAlavana ko 50 yojana pAra karake AgatasthAna meM cAra nandA nAmakI zAzvata puSkariNiyAM haiM (taM jahA) inake nAma isa prakAra se hai-(paumA1, paumapyabhAra, ceva kumudA 3, kumudappabhA4) padmA, padmaprabhA, kumudA aura kumudaprabhA (tAo NaM pukkhariNIo paNNAsaM jogaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikhaMbheNaM, dasa joyaNAI veheNaM vaNNI veDyAvaNasaMDANaM bhANiyavyo) ye puSkariNiyAM AyAma meM 50 yojana kI haiM aura viSkamma meM 25 yojana kI haiM tathA inakI gaharAI 10 yojana kI haiM / yahA~ vedikA aura vanaSaNDa kA varNana karalenA cAhiye aura vaha caturtha sUtrakI vyAkhyA se samajhalenA cAhiye (cauddisiM toraNA jAva tAsiNaM pukkhariNI] tyAM evaM cattAri vi dArA bhANiyavyA' mA sUtra bhu5 on ough a - 22. 'maMdararasa NaM pavvayassa uttarapurathimeNaM bhadasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM cattAri gaMdApuvakhariNIo paNNattAo' bhan62 5tanA zAna mAM bhadrazAsanane 50 210 pApI jaIe tyArabAda je sthAna Ave che tyAM nandA nAmaka cAra zAzvata puSkariNue che 'taM jahA' tmn| naam| // pramANe che-'paumA 1, paumappabhA 2, ceva kumudA 3 kumudappamA 4' 5, 55mA, bhuDI bhane subhuprabhA. 'tAoNaM pukkhariNIo paNNAsaM joyaNAI AyAmegaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM vaSNao veiyAvaNasaMDANaM bhANiyavvoM se puSkariNIo AyAmanI apekSAe 50 ejana jeTalI che. ane viSkabhanI apekSAe 25 jana jeTalI che. temaja emanI gaMbhIratA UMDAI) 10 ejana-jeTalI che. ahIM vedikA ane vanakhaMDanuM varNana karI levuM joIe. ane vedikA ane vanakhaMDa viSenuM varNana caturtha sUtranI vyAyAmAMyI tazI nase. 'caudisiM toraNA jAba tAsiNaM pukkhariNINaM Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre hisi' caturdizi-dikcatuSTaye toraNAni vahirANi 'jAva' yAvat-atra yAvatpadena-'nAnAmaNimayAni' ityAdInAM toraNavizeSaNavAcakapadAnAM saGgraho bodhyaH, sa ca sArthaH rAjapraznIyasUtrasya trayodazasUtrasya matkRtasubodhinI TIkAto'vase yaH, athaitatpuSkariNImadhyavartiprAsAdAvataMsakaM varNayitumupakramate-'tAsi NaM' tAsAM khalu 'pukkhariNINa' puSkariNInAM 'bahumajjhadesamAe' bahumadhyadeza mAge-atyantamadhyadezamAge 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'mahaM ege' sahAnekaH 'IsANassa deviMdassa devarago' IzArasya devendrasya devarAjasya 'pAsAyavaDiMsara' prAsAdAvataMsakaH uttamaprAsAdaH 'paNNatte' prajJaptaH -svapariveSTanIbhUtapuSkariNIcatuSTayabahumadhyadezabhAgavartI prAsAdo'yamukta ityarthaH, sa ca 'paMcagoyaNasayAI' pazca yojanazatAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvapuccatvena 'addhAijjAI' arddhatIyAni 'joyaNa nayAI yojanazatAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAreNa 'abbhuggayamUsiyapahasiya iva' abhyudgatopichUtamaharAita iva ityAdipadAnAM prAsAdavizeSaNavAcakAnAmatra saGgraho zeyaH, sa ca rAjapraznIyasUtrasya matkRtabahumajjhadesabhAe esthaNaM ege mahaM IsANasa deviMdassa devarako pAsAyaDiMsage paNNatte) yahAM cAroM dizAoM meM toraNa-bahiAra hai yahAM yAspada se "nAnA maNimayAni" ityAdirUpa se kahe gaye toraNoM ke vizeSaNoM kA grahaNa huA hai inheM rAjapraznIya sUtra kI subodhinI TIkA se samajhalenI cAhiye i. puSkariNiyoM ke ThIka madhyabhAga meM eka vizAla devendra devarAja IzAna kA prAsAdAvataMsaka-zreSTha prAsAda-kahA gayA hai (paMca jorasagAI ur3a' uccattaNa addhAijAI joyaNasayAI vikkhaMbhega, abhuggayamUziya evaM saparivAra pAsAyavaDiMsago bhANiyavyo) yaha prAsAdAvataMsaka UMcAI meM 5 yojana ka hai 250 yojanakA isakA viSkambha hai "abhuggaya ityAdi padoM kA joki prAsAdAvataMsaka ke vizeSaNarUpa se prayukta kiye gaye haiM yahAM saMgraha huA hai ina padoM kA saMgraha zrIrAjapraznIya sUtra se samajhalenA cAhiye prAsAdAtaMsaka kA varNana mukhyAsana aura gauNAsana rUpa parivAra sahita karalenA cAhiye (maMdara bahumajjhadesabhAe etthaNaM ege mahaM IsANassa deviMdarasa devarako pAlAyaDiMsage paNNatte' mI yAre hizAsomA 24- 52-he. 25DI yAvat 54thI nAnA maNimayAni' vagaire 35mAM kathita teNenA vizeSaNanuM grahaNa thayuM che. e vizeSaNane artha 'aa prazIyasUtra" nI sudhinI TIkAmathI jANI levuM joIe. e puSkariNIonA ThIka mada bhAgamAM eka vizALa hevendra 124 thAnA prAsAratasa-zreSTha prAsAda se, 'paMca joraNasayAiM uDDhe uccattaNaM addhAijjAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM, abbhuggayamUsidha evaM saparivAro pAsAyaDi sago bhANiyavvo' mA prAsAhavata sa4 mA 5 thAna 2 cha. 250 yena senA vi44 che. 'abhuggaya pore pAnI mAtra seyara thaye cha. prAsAhAya. hiMsAnA vizeSaNa rUpamAM prayukta thayelAM che. e pAne bhAvArtha rAjamazrIya sUtramAMthI Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam subodhinI TIkAtaH sArtho'vaseyaH, 'evaM' evam -anena prakAreNa 'saparivAro' saparivAraH mukhyAsanagauNAsanarUpaparivArasahitaH 'pAsAyavaDiso' prAsAdAvataMsakaH 'bhANiyayo' bhaNitavyaH vaktavyaH atha pradakSiNakrameNa vartamAnAvaziSTakoNagatapuSkariNyAdi prarUpayitumAha'maMdaramsa gaM' mandarasya meroH khalu evaM' evam uktarItyA-bhadrazAlabanaM paJcAzataM yojanAnyavagAhya 'dAhiNapurathimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe 'pukkhariNIo' puSkariNyaH catasraH prajJaptAH, tAzca pUrvakramegemAH 'uppalagunnA' utpalagulmA 1 'NaliNA' nalinA 2 'uppalA' utpaDA 3 'uppalujalA' utpalojjvalA 4 iti, 'taM cetra' tadeva IzAnakoNagataprAsAdapramANameSa etAsAmapi puSkariNInAM madhyavartiprAsAdasya 'pamANaM' pramANam etadagnikoNagatapuSkariNInAM 'majjhe' madhye pAsAyaDiMsao' prAsAdAvataMsakaH 'sakkassa' zakrasya-zakrendrasya 'saparivAro' saparivAraH parivArasahito vaktavyaH, sa ca prAgvat 'teNaM ceva' tenaiva-pUrvoktenaiva 'pamANeNaM' pramAbhena vAcyaH 'dAhiNapaccasthimeNa vi' dakSiNapazcimenApi-nairRnyakoNe'pi 'puklariNIo' puSkariNyaH catasraH prajJatAH, tAzca 'bhiMgA' bhRGgA 1 'bhiMganibhA' bhRGganibhA 2 'ceva' caiA 'aMjaNA' aJjanA 3 'aMjaNappabhA' aJjanaprabhA 4 iti / etannairRtyakoNavartissaNaM evaM dAhiNapurathimeNaM pukavariNIo uppalagummANaliNA uppalA uppalujalA taMceva pamANaM majjhe pAsAyaDiMsao sakkassa saparivAro) isI prakAra mandara meruke bhadrazAla vanake bhItara 50 yojana jAnepara AgneyakoNa meM cAra puSkariNiyAM haiM unake nAma isa prakAra se haiM utpalagulmA 1, nalinA 2 utpalA 3 aura utpalojjvalA 4 ina puSkariNiyoM ke bhI ThIka madhyabhAga meM eka prAsAdAba. taMsaka hai isakA bhI yahAM para pramANa IzAna koNagata prAsAdAvataMsaka ke jitanA hI hai yaha devendra devarAja zakrendra kA hai yahAM para zakrendra apane parivAra sahita rahatA hai aisA varNana isakA bhI karalenA cAhiye (te NaM ceva pamANeNaM dAhiNapaccasthimeNavi puskhariNIo bhiMgA, bhiMganibhA ceva, aMjaNA aMjaNappabhA pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsaNaM saparivAraM) isI prakAra se nairRtakoNa meM samajI levo joIe. prAsa dAvaMtasakanuM varNana mukhAsana ane gauNAsana rUpe parivAra sahita 4rI se naye. 'bhaMdarassa NaM evaM dAhiNapurasthimeNa punakhariNIo uppalagummA NaliNA uppalA uppalujjalA taM ceva pamANaM majjhe pAsAyava DisaoM sakkassa saparivAro' mA prabhAra ja mandara merunA bhadrazAlavananI aMdara 50 sejala gayA pachI Agneya koNamAM cAra puSkarinniiyaa cha. tabhanA nAmA // pramANe che--pazu-1, nalinA-2, pakSA-3, ane utpalejajavalA 4. e puSkariNIonA paNa ThIka madhyabhAgamAM eka prAsAdAvataMsaka che. enuM pramANa paNa IzAna keNugata prAsAdAvataMka jeTaluM ja che. A prAsAdAvataMsaka devendra devarAjane che. ahIM zabda pitAnA parivAra sAthe rahe che. evuM varNana enuM paNa karI levuM joIe 'veNaM ceva pamANeNaM dAhiNapaccatthimeNa vi pukkhariNIo bhiMgA, bhiMganibhA ceva, aMjaNA, Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptisUtra puSkariNI bahumadhyadezabhAgavartI 'pAsAyavaDiMsao' prAsAdAvataMsakaH 'sakasa' zakrasyazakrendrasya zakrendrAdhiSThito'yamitibhAvaH, tatprAsAdAvataMsakavarti 'sImAsaNaM' siMhAsana 'saparivAraM' saparivAraM-bhadrAsanAdi parivArasahitaM pUrvavadevAtrApi vaktavyam, tathA 'uttarapaJca. tthimeNaM' uttarapazcimena vAyavyakoNe 'pukkhariNIo' puSkariNyaH sirikatA' zrIkAntA 1 'siricaMdA' zrIcandrA 2 'sirimahiyA' zrImahitA 3 'ceva' caiva 'siriNilayA' zrInilayA 4 etatpuSkariNI bahumadhyadeza bhAgavartI 'pAsAyaDiMsao' prAsAdAvataMsakaH 'IsANassa' IzAnasya-IzAnendrasya tatprAsAdamadhyavarti 'sIhAsaNaM' siMhAsanaM 'sArivAraM' saparivAraMbhadrAsanAdi parivArasahitaM vaktavyamiti / adhunA'sminneva bhadrazAlavane digvastikUTAni varNayitumupakramate-'maMdare NaM' ityAdi-mandare-mero khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'pannae' parvate 'bhaddasAlavaNe' bhadrazAlavane 'kaI' kati kiyanti 'disAhathikUDA' digRhastikUTAni 'paNNatA ?' bhI cAra puSkariNiyAM hai unake nAma isa prakAra se haiM-bhRGgA, bhRGganibhA, aMjanA aura aJjanaprabhA ina puSkariNiyoM ke ThIka madhyabhAga meM prAsAdAvataMsaka hai yaha prAsAdAvataMsaka bhI zakrendra se adhiSThita hai isa prAsAdAvataMsaka kA madhyavatA siMhAsana bhI pUrva kI taraha apane parivArabhUta anya siMhAsanoM se pariveSTita hai (uttarapurathimeNaM pukkhariNio) isI prakAra vAyavyakoNa meM bhI pukkhariNiyAM haiM unake nAma (sirikatA, siricaMdA, sirImahiyA ceva siriNilayA) zrI kAntA, zrIcandrA, zrI mahitA, aura zrI nilayA hai (pAsAyaDiMsao IsANassa sIhAsaNaM saparivAraM) inake madhyabhAga meM bhI prAsAdAvataMsaka kahe gaye haiM yaha prAsA dAvataMsaka IzAnendrakA hai isa prAsAdAvataMsaka kA madhyavartI siMhAsana bhIapaneapane parivArabhUta siMhAsanoM ke sAtha varNita karalenA cAhiye (maMdareNaMbhaMte !pavvae bhahasAlavaNe kai disAhatthikUDA paNNattA he bhadanta ! isa mandaraparvatavartI aMjaNappabhA pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsaNaM saparivAra' mA prabhArI netya mAM para yAra 54riNIya che. temanA nAbhI pramANe cha-na-1, manilA-2, 24113, ane aMjanaprabhA 4. A puSkariNIonA ThIka madhyabhAgamAM prAsAdAvaMtasaka che. A prAsA- dAvaMtasaka paNa zakendra vaDe adhiSThita che. A prAsAdAvataMsakanuM madhyavatI siMhAsana paNa palAnI ma pAtAnA parivAra bhUta anya siMhAsanAthI parivaTita cha. 'uttarapurasthimeNaM pukkhariNio' mA pramANe vAyavya zubhA 59ya puriNIya che. tamanA naabh| mA prabhArI cha-'sirikatA, siricaMdA, sirimahiyA ceva siriNilayA' zrI hantA, zrI yandrI, zrI bhaDitA bhane zrI nisayA. 'pAsAyava Disao IsANassa sIhasaNaM saparivAraM' amanA madhya bhAgamAM paNa prAsAdAvataMsaka AvelA che. e prasAdAvaMtasaka IzAnendra che. A prAsA dAvatasakanuM madhyavartI siMhAsana paNa pita-pitAnA parivAra bhUta siMhAsanI sAthe varNitA za se naye. 'maMdareNaM bhaMte ! pavvae bhahasAlavaNe kai disAhatthi kUDA paNNattA' mahanta ! khA baMdara parvatavatI bhadrazAla vanamAM keTalA diharita kUTo AvelA che ? a phUTe IzAna Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 36 meruparvatasya varNanam 445 prajJatAni ?, 'goyamA " gautama ! 'aTTha' aSTa 'disAhatthikUDA' digrahastikUTAni dikSu aizAnyAdiSu vidigAdiSu hastikUTAni hastyAkArANi kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA 'paumuttare' padmottaraH 1, 'NIlavaMte' nIlavAn 2, 'suhatthI' suhastI 3, 'aMjaNagirI' aJjanagiriH, atrAJjanazabdasya 'vanagiryoH saMjJAyAM koTarakiM' zulukAdInAm / 6|3|117 ||' iti pANinIyasUtreNa dIrghaH 4, 'kumude ya' kumudazca 5, 'palAse ya' palAzaca 6, 'varDise' vataMsaH 7, 'royaNAgirI' rocanA giriH kvacid rohaNAgiriH paThyate atrApi uparitanasUtreNaiva dIrghaH 8 | || 1 // athaiSAM kUTAnAM dizo vyavasthApayitumupakramate - 'kahi NaM bhaMte!" ityAdi - ka khalu bhadanta ! 'maMdare pavvae' mandare parvate, 'bhadasAlavaNe' bhadrazAlavane 'paumuttare' padmotaraH padmodaraM 'NA' nAma prasiddhaM 'disAhastikUDe ' digRhastikUTaM 'paNNatte' prajJaptam kathitam ? 'goyamA !' gautama ! 'maMdarassa paJcayassa' mandarassa parvatasya 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena - IzAnakoNe 'purathimillAe' paurastyAyAH - pUrvadigvartinyAH bhadrazAla vana meM kitane digahasti kUTa kahe gaye haiM / ye kUTa IzAna Adi vidizAoM meM evaM pUrvAdi dizAoM meM hote haiM aura AkAra isakA hasti kA jaisA hotA hai isa kAraNa inako hastikUTa kahA gayA hai uttara meM prabhu kahate haiM - (gopamA ! aTTha disAhasthi kUDA paNNattA) he gautama! ATha digahastikUTa kahe gaye haiM (taM jahA) jo isa prakAra se hai (paumuttare 1 NIlavaMte2 suhasthi3, aMjaNAgiri4, kumudea5 palAse 6, varDise7, royaNAgiri // 8 // ) padmottara 1, nIlavAn 2 suhasti 3, aMjanagiri4, kumuda, palAza, vataM sa7 aura rocanAgiri yA rohaNAgiri (kahiNaM bhaMte ! mandare pavae bhahasAlavaNe paumuttare NAnaM disAhatthikUDe paNNatte) he bhadanta ! mandara parvata para vartamAna bhadrazAla vana meM padmottara nAmakA die hastikUTa kahAM para kahA gayA hai ? uttara me prabhu kahate hai (goyamA ! maMdarassa phavagrasta uttarapuratthimeNaM purathimillAe sIyAe uttareNaM etthaNaM paramuttare NAmaM dizAhatthi kUDe paNNatte) he gautama! vagere vidizAomAM temaja pUrvAda krizAemAM hAya che. ane AkAra emaneA hastika jevA hAya che. ethI ja e hastiphUTa kahevAmAM AvyA che. javAbamAM prabhu kahe che-- 'mant! ag fengfage; qonar' & lau! 28 Gogfa si sequi mida v. 3, sutthi 4, aMjaNAgiri 5, kumu , padmottara - 1, nItavAn-2, suddhasti ane zathanAgiri zahAjiri 'taM jahA' te yA pramANe che - 1 paumuttare 2 NIlavaMte a 6, palAse 7, vaDise 8, royaNAgiri 9 ||1|| 3, mananagiri-4, bhuha-ya, palAza - 6, vataMsa-7, 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvara bhahasAlavaNe paumuttare NAmaM disa (hathikUDe paNNatte' he ahaM'ta ! maMdara parvata upara vamAna bhadrazAlavanamAM padmAttara nAmaka divhasti phUTa kAcA sthaLe Ave che ? uttara alu De he - 'goyamA ! maMdarassa pavtrayassa uttarapuratthimeNaM purasthi - millAe sIyAe uttareNaM etthaNaM paumuttare NAmaM disAhatthikUDe paNNatte' he gautama! maMDara Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 jambUdvIpaprazaptisUtra 'soyAe' zIlAyA madAnadyAH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'etya atra-anAntare 'Na' khalu 'paubhuttare' panottara:-padmottaranAmakaM 'NAma' nAma prasiddhaM 'disAhastikUDe' dighastikUTaM 'paNNatte' prajJaptam tacca 'paMcajoyaNasayAI' paMtra yojanazatAni 'uddhaM uccatteNaM' urdhvamuccatvena 'paMcagAuyasayAI' paJcagavyUzatAni 'u veheNaM' udvedhena-bhUmipravezena 'evaM' evam uccatvAdivat 'vikkhaMbhaparikkhevo' viSkambhaparikSepaH viSkambhaparikSepaH viSkambho vistArastatsahitaH parikSepaH paridhiH 'mANiyaJyo' bhaNitavyaH vaktavyaH, tathAhi mUle paJcayojanazatAni madhye yojanAnAM zatatrayam paJcasaptatyadhikam upari arddhatRtIyAni yojanazatAnItyevaMrUpo viSkambhaH, parikSepazca-mUle paJcadazayojanazatAni ekAzItyadhi kAni, madhye ekAdazayojanazatAni SaDazItyadhikAni kizcidanAni upari kizcinyUnAni ekanavatyadhikAni sapta yojanazatAni ityevaM rUpaH 'culla himavaMtasa riso' kSudrahimavatsadRzo vaktavyaH (pAsAyANa ya) prAsAdAnAM ca mandara parvata kI uttaradizA aura pUrvadizA ke antarAla meM-izAna koNameM padmottara nApakA dighasnikUTa kahA gayA hai (paMva joyaNamayAI uddhaM uccattarNa paMca gAuyalyAI uvveheNaM evaM vikkhaMbhaparikkhevo bhANiyavyo cullahimavaMtasariso) yaha kUTa pAMcaso yojana kI UMcAI vAlA hai tathA jamIna ke bhItara yaha pAMcasau koza taka nIce gayA hai arthAta jamIna ke bhItara isakI nIva 500 kozataka gaharI gaI huI hai viSkambha aura parikSepa isakA isa prakAra se hai mUlameM isakA viSkambha 500 pAMcaso yojana kA hai madhyame isakA vistAra 300 tInasau 75 yojana kA hai aura Upara meM isakA vistAra 250 yojana kA hai mUlameM isakA parikSetra 1581 sau yojana kA hai madhya meM isakA parikSetra kuchakA 1186 yojana kA hai aura Upara meM isakA parikSepa kucha kama 791 yojana kA hai| isa taraha yaha kUTa kSudra himavAn parvata ke jaisA hai (pAsAyAga ya taM ceva) jo pramANa kSudrahImavat parvatanI uttara dizA ane pUrva dizAnA aMtarAlamAM IzAna koNamAM temaja pUrva digvatI zItA mahA nahInI uttara 6zAmA pabhettare nAma (sti chUTa mA che 'paMca joyaNasagAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasayAiM unheNaM evaM vikkhaMbhaparikkheko bhANiyanbo cullhimvaMtarito' A kUTa pAMcase jana jeTalI UMcAivALe che temaja jamInanI aMdara paNa pAMcase gAu sudhI nIce gayele che. eTale ke jInanI aMdara enI nIma 500 gAu jeTalI uMDI che. enA viSka-parikSepa A pramANe che. mUlamAM ene jhiMbha 500 jana jeTaluM che. madhyamAM ane vistAra 375 rajana jeTalo che ane upara eno vistAra 250 jana jeTaluM che e parikSepa 1581 jana jeTalo che. madhyamAM ene parikSepa kaMIka kama 1186 janane che, ane upara tene parikSepa 791 jana jeTalo che. A pramANa mA kSudra bhivAna pata revA che. 'pAsAyANava taM ceva' 28 pramANa kssudrlimvat kUTapatinA prAsAda mATe kahevAmAM AveluM che, teTaluM ja pramANa AnI upara AvelAM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam 447 'taM ceva' tadeva pramANam bodhyaM yat kSudrahimavatkUTAdhipaprAsAdasya, atra bahutvena nirdezo vakSyamANa digdastikUTavarti prAsAdeSvapi pramANasAmyasUcanArthaH, padmottarasyAdhipatimAha'paumuttaro devo' padmottaraH padmottara nAmako devaH tadadhipatirastIti zeSaH, asya devasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttapurathimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe tadvati kUTAdhipatvAditi 1, atha zeSakUTAni pradakSiNakrameNa varNayitumatidizati-'evaM NIlavaMtadisAhathikUDe' ityAdi evam uktaprakAreNa nIlabadigdastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya 'dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe 'purathimillAe' paurastyAyAH 'sIyAe' zItAyA mahAnadyAH 'dakkhijeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi bodhyam, 'eyassa vi' etasthApi nIlavanAmakasyApi kUTasya NIlavaMto devo' nIlavAn devaH adhipatiH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena agnikoNe astIti zeSaH 2, 'evaM' evam ukTa vat 'suhatthi disAhatthikUDe' suhastidighastikUTaM 'maMdarassa' mandasya parvatasya (dAhiNapurasthimeNaM) dakSiNa kUrapati ke prAsAda kA kahA gayA hai vahI usake Upara rahe hae deva prAsAdoM kA kahA gayA hai| yahA~ bahuvacana kA nirdeza vakSyamANadighasti kUTayati prAsAdoM ko lekara kiyA gayA hai ataH una sabake pramANa bhI kSudra himavat kUTa ke adhipati ke prAsAda ke jaisA hI hai aisA prakaTa kiyA gayA jAnanA cAhiye (paumuttaro devo rAyahANI uttarapurasthimeNaM) isa padmottara dighastikUTa kA adhipati padmottara mAmakA deva hai isakI rAjadhAnI IzAnakoName hai / (evaM NIlavaMta disAhanthikUDe maMDarassa dAhiNapurattheimeNaM purathimillAe sIyAe dakSiNeNaM eyassa viNIlabaMto devo rAyahANI dAhiNapuradhimeNaM) isI prakAra nIlavantadighasti kUTa mandara parvata ke agnikoNa meM tathA pUrva digvartI sItA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM hai isa nIlavanta nAmaka dighasti kUTakA adhipati isI nAmakA hai isakI rAjadhAnI isa digdaslikUTa ke AgneyakoNa meM hai| (evaM suhasthidisAhatthikUTe aMdara dAhiNapurasthimeNaM dakkhiNillAe sIoAe purathimeNaM deva prAsAdyo mATe paNa jANavuM. ahIM bahuvacana kathana vaksamANa dilDastikUTavatI prAsAdone laIne karavAmAM AveluM che. ethI te badhAnuM pramANa paNa kSudrahimavat phUTanA adhipatinA prasAdu cha, mevu nI yu naye. 'pauguttaro devo rAyahANI uttarapurathi meLa' A pattara dihati phUTane adhipati pattara nAmaka deva che. enI rAjadhAnI zAna ma. sAvI . 'evaM NIlavaMtadisAhanthikUDe maMdasta dAhiNapurasthimeNaM purathimillAra sIyoe dakkhiNeNaM eyassa vi NIlavaMto devo rAyahANI-dAhiNapurasthimeNaM' mA pramANe ja nIlavanta digvasti phUTa mandara parvatanA agnikoNamAM temaja pUrva digvatI sItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela che. A nIlatanta nAmaka dihasti phUTane adhi pati e ja nAma che enI rAjadhAnI mA diti phUTanA Agneya kezumAM AvelI Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpamAsisve paurastyena agnikoNe 'davikhaNillAe' dAkSiNAtyAyAH dakSiNadigvatinyAH 'sIoyAe' zItodAyAH 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi astIti zeSaH 'eyassa vi' etasyApi muhasthinAmakasyApi kUTasya 'suhatthI' suhasti nAmakaH 'devo' devaH adhipatiH astIti zeSaH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNapurasthimeNaM' dakSiNapaurastyena-agnikoNe agnikoNapatikUTAdhipatitvAt 3, 'evaMceva' evameva uktaprakAreNaiva 'aMjaNAgiridisAhatthikUDe' aJjanAgiridighastikUTaM 'madarassa' mandarasya meroH parvatasya 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena naityakoNe 'dakkhiNillAe' dAkSiNAtyAH dakSiNAbhimukhaM vahantyAH 'sIoyAe' zItodAyAH mahAnadyAH 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi astIti zeSaH, 'eessa vi' 'etassa vi' etasyApi kUTasya aMjanAgirI devo aJjanAgiri nAma devaH adhipo'sti, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dAhiNa pacatthimeNaM' dakSiNapazcimena naiRtyakoNe'sti 4, 'evaM' evam anena prakAreNa 'kumude vi disAirithaDe' kumudaH kumudA vidigdastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapazcimena naitratyakoNe 'pancathimillAe' pAzcimAtyAyAH-pazcimAbhimukhaM vahantyAH 'sIoyAe' zItodAyA mahAnadyAH 'dakkhiNeNaM' dakSiNenaeyarasa visuhatthi devo rAyahANI dAhiNapurathimeNaM) suhastI nAmakA dighastikUTa bhI mandara parvata kI Agneya vidizA meM haiM tathA dakSiNa digavartI sItodA. nadI kI pUrvadizA meM hai isa kUTakA bhI adhipati suhastI nAmakA deva hai aura isakI rAjadhAnI AgneyakoNa meM hai (evaMceca aMjaNAgiri disAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapaccatthimeNaM dakkhiNillAe sIyoyAe paccatthimegaM eyassa vi aMjaNagiri devo rAyahANI dAhiNapaccatthime gaM) aMjanagiri nAmakA jo dighastikUTa hai vaha mandara parvata kI naiRtavidizA meM hai tathA dakSiNa kI ora bahatI huI sItodA mahAnadI kI pazcimadizA meM hai isa kUTa para isI nAmakA deva rahatA hai isakI rAjadhAnI isI kUTa ke naitakone meM hai / (evaM kumude vidisAhathikUDe maMdarassa dAhiNapaccatthimeNaM paccasthimillAe sIoAe dakkhiNeNa) kumuda 5. evaM sahatthi disAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapurathimeNaM dakkhiNillAe sIoAe purathimeNaM eyassa vi suhatthidevo rAyahANI dAhiNapurasthimeNaM' susti nAma hsti| paNa maMdara parvatanI ane vidizAmAM Avela che tathA dakSiNa digvatI sItAdA nadInI pa dizAmAM Avela che. A phUTane adhipati paNa suhastI nAmaka deva che ane enI samAdhAna mAneya bhAM mAvalI le. 'evaM ceva aMjaNAgiri disAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapani ma rinAme re hastidUTa che. te bhan42 patanI naiRtya dizAmA cha tathA dakSiNa dizA tarapha pravAhita thatI sItedA nAmanI mahAnadInI pazcima dizAmAM che e kuTa upara eja nAmane deva rahe che enI rAjadhAnI eja kUTanA naivalya keNamAM AvelI evaM kumude vidisAhatthikUDe maMdararasa dAhiNapaccatthimeNaM paccathimillAe sIoAe Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 36 meruparvatasya varNanam dakSiNadizi vidyA iti zeSaH (eyassavi) etasyApi kUTasya 'kumudo devo' kumudo nAmadevAadhipo'sti asya 'rAyahANI' rAjadhAnI dAkSiNapacatthimeNaM' dakSiNapazcimena-nairRtyako Ne'sti 5, 'evaM' evam banena prakAreNa 'palAse' palAza:-palAzAbhidhaM 'vidisAhathikUDe' vidigha stikUTa 'maMdarassa' mandarasya 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcimena vAyavyakoNe 'paJcasthi. millAe' pAzcimAtyAyAH pazcimAbhimukhaM vahantyAH 'sIyoyAe' zItodAyA mAhAnadyAH 'utta. reNaM uttareNa-'uttaradizi astIti zeSa: 'eyassa vi' etasyApi kUTasya 'palAse devo' palAzo nAma deva:-adhipatirastIti zeSaH, asya 'rAyahANo' rAjadhAnI 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcimena vAyavya koNe astIti zeSaH 6, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'vaDeMse' avataMsa:--avataM. sAbhidhaM 'vidisAhatyikaDe' vidighasti kUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'uttarapaccatthimeNaM' uttarapazcimena-vAya koNe 'uttarillAe' auttarAdyAH uttarAbhimukhaM vahantyAH 'sIyAe' zItAyAH 'mahANaIe' mahAnadhAH 'patthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi vidyata iti zeSaH, 'eyassa nAmakA jo dighasnikUTa hai vaha mandara parvata kI naiRtakoNa meM hai tathA pazcima. dizA kI ora bahatI huI zItodA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM hai (eyassa vi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaccatthimeNaM) isa kaTa ke adhipati kA nAma kumuda hai aura yaha deva hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI naiRtarUpa vidizA meM hai (evaM palAne vi disAhatthikaDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM paccadhimillAe sIoAe uttareNa eyasa vi palAso devo rAyahANI uttarapaccadhimeNa) isI saraha palAza nAmakA jo dignAstikaTa hai yaha kUTa bhI mandara parvata kI vAyavyakoNarUpa vidizA meM haiM tathA pazcimadizA kI ora bahanevAlI zItodA mahAnadI kI uttaradizA meM hai isa kaTakA deva isI palAza nAmakA hai isakI rAjadhAnI vAyavyakoNa meM hai (evaM vaDeMle vidisAhasthiDe saMdarassa uttarapaccasthimeNaM uttarillAe dakkhiNeNaM' muha nAme hasti dUTa cha ta man42 5 tanA natya mA mAvasa cha tathA pazcima dizA tarapha pravAhita thatI zIdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM Avela che. 'eyassa vi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaccatthimeNaM' 2 // yUTanA dhipatinu nAma muha che ane A adhipati deva che. enI rAjadhAnI A phUTanA nitya rU5 dizAmAM AvelI cha. 'evaM palAse vidisAhatthikUDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM paccasthimillAe sIoAe uttareNaM eyassa vi palAso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM' 0 pramANe tAza nAma: dilDasti kUTa che, A kUTa paNa mandara parvatanI vAyavya-kaNa rUpa vidizAmAM Avela che. temaja pazcima dizA tarapha pravAhita thatI zIdA mahAnadInI uttara dizA mAM Avela che. A kUTane deva palAza nAmathI ja suprasiddha che ane enI rAjadhAnI vAyavya koNamAM AvelI che. ___ 'evaM vaDese vidisAhatthikUDe madarassa uttarapaccatthimeNaM uttarillAe sIyAe mahANa Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa pracaptisUtre vi' etasyApi kUTasya 'vaDe so devo' avataMso nAma devaH adhipatirastIti zeSaH, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttarapaccasthimeNaM' uttarapazcigena-vAyavya koNe astIti zeSaH 7, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'royaNAgirI' rocanAgiriH etanAmakaM 'disAhathikUDe' dighastikUTaM 'maMdarassa' mandarasya parvatasya 'uttarapurasthiyeNaM' uttarapaurastyena-IzAnakoNe 'uttarillAe' auttarAdyAH uttarAbhipukhaM vahantyAH 'sIpAe' zItAyA. mahAnadyAH 'purathimeNaM' paurastyenapUrvadizi vidyata iti zeSaH 'eyassa vi' etasyApi kUTasya zeyaNAgirI devo' rodanAgirinAma devaH adhipatirasti asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttara purathimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe varteta iti zeSaH 8 // sU036 // atha nandanavanaM varNayitumupakramate-kahi NaM bhaMte ! maMdare' ityaadi| mUlam-kahi NaM bhaMte ! bhaMdare phanae NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte?, goyamA ! bhadasAlavaNasta bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo paMcajoyaNasayAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavae gaMdaNaraNe NAnaM vaNe paNNatte paMca joyaNasayAiM cakavAlavikkhaMbheNaM baTe valayAkArasaMThANusaMThie je NaM maMdaraM pavvayaM savao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaiti NavajoyaNasIyAe mahANaIe paccatyimeNaM eyassa vi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaccasthimeNaM) vataMsa nAmakA jo dighastikUTa hai vaha mandara parvata kI vAya vidizA meM hai tathA uttaradizA kI ora vahanevAlI sItA mahAnadI kI pazcimadizA meM hai isa kUTa ke adhipati devakA nAma ktaMsa hai isakI rAjadhAnI vAyavyakoNa meM hai (evaM roaNAgiri disA hathikUDe maMdarassa uttarapurasthimegI, uttarillAe sIAe purasthimeNaM eyassa vi royaNAgiri devo rAyahANI uttara purathimeNaM) rocanAgiri nAmakA jo dighastikUTa hai vaha andara parvata kI IzAna vidizA meM hai tathA uttaradizA kI ora vahatI huI sItAnadI kI pUrva dizA meM isa kUTa ke adhipati kA nAma rocanAgiri hai isakI rAjadhAnI IzAnakoNa meM hai // 36 // Ie paccatthimeNaM eyassa vi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM' patasa nAma - hasti phUTa che te maMdara parvatanI vAyavya-vidizAmAM Avela che temaja uttara dizA tarapha pravAhita thatI sItA mahAnadInI pazcima dizAmAM che. A phUTanA adhipati devanuM nAma vataMsa cha. sanI yAnI vAvya zubhAM bhAvI che. "evaM roaNAgiri disAhatthi kUDe maMdarassa uttaraputthimeNaM uttarillAe sIAe purathimeNaM ecassa vi royaNagiri devo rAyahANI uttara purathimeNaM' zayana nAma tiTa cha, te bhan62 56 tanI zAna vazamA Avela che tathA uttara dizA tarapha pravAhita thatI sItA nadInI pUrva dizAmAM Avela che. A kaTanA adhipatinuM nAma racanagiri che. enI rAjadhAnI IzAna keNumAM AvelI che. sUtra 36 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavana svarUpavarNanam ga sahassAI Natra ya cauppapaNe jovaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa bAhiM girivi emaDI joyaNasahassAi cattAri ya auNAsIe joyasara kiMcitasAhie cAhiM giripariraeNaM aTU joyaNasahassAiM Nava va cappaNNe jogaNasae uccegArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhano aTThAvIsa jogaNasahassAI timi ya solasuttare joyaNasae aTTa ya ikkArasabhAe joyaNassa aMto giriparirae, seNaM egAe paumaravAe eMgeja va vayasaMDeNaM sanao samaMtA saMparikkhitte vaNNao jAtra devA AtayaMti, maMdarasta NaM pavvayassa puratthimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe pagatte, evaM cauddisiM cattAri siddhAyayaNA vidisAsu putrakhariNIo taM caiva pamANaM siddhAyayaNANaM pukkhariNINaM ca pAsAyaDiMgA tahacetra sakkesANANaM teNaM ceva pamANeNaM, NaMdaNavaNegaM bhaMte! kada kUDA paNNattA ?, goyamA ! Nava kUDA paNNattA, taM jahA-daNatraNakUDe 1 maMdarakUDe 2 sihakUDe 3 himavayakUDe 4 rayayakUDe5 ruyagakUDe6 sAgaracittakUDe7 vairakUDeTa balakUDe 9 / kahi NaM bhaMte ! NaMdaNatraNe NaMdaNavaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte ?. goyamA ! maMdarassa pavyasta : purathimilla siddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAvaDeMsayassa dakkhiNe N, ettha NaM NaMdaNavaNe NaMdaNavaNe NAmaM kUDe paNNatte paMca saiyA kUDA puvvavaNNiyA bhANiyavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAna ti1, eyAhiM cetra putrAbhilAveNaM NeyavvA, ime kUDA imAhiM disAhiM purathimillassa bhavaNassa dAhiNeNaM dAhiNapuratthimi. llassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM maMdare kUDe mehavaI rAyahANI puThaveNaM2 dakkhiNillassa bhavaNassa puratthimeNaM dAhiNapuratthimillassa pAsAyavaDeMsagassa racca sthimeNaM jisa kUDe sumehA devI rAyahANI dakSiNeNaM3 dakkhi jillassa bhavagassa paJcatthimeNaM dakSiNa raccatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa puratthimeNaM hematrae kUDe hemamAliNI devI rAyahANI dakkhi Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huMdaI jambUdvIpatisUtre paNeNaM, dakkhiNillassa bhavaNassa paJccatthimeNaM dakkhiNapaJccatthimijlassa pAsAya vaDeMsagassa uttareNaM rathae kUDe sutracchA devI rAhANI paJcasthimeNaM5 paccatthimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapacatthimi mallarUsa pAsAya asia dakkhigaM ruyage kUDe vacchamitA devI rAhANI paJcatthi - meNaM6 uttarillasta bhavaNassa paJccatthimeNaM uttarapaJcatthimillassa pAsAya vaDeMsagassa purasthimeNaM sAgaravitte kUDe vairasekA devI rAhANI utta reNa7 uttarillassa bhavaNassa puratthimevaM uttarapura sthimillassa pAsAyavaDeMsagassa purasthimeNaM sAgaravitte kUDe baisegA devI rAyahAnI uttareNaM7 uttarillassa bhavaNassa purasthimeNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paJccatthimeNaM vairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttareNaMtiTa, kahi bhaMte ! NaMdaNavaNe balakaDe NAmaM kUDe paSNate ?, goyamA ! maMdarasta pavayassa uttarapura sthimeNaM ettha NaM NaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte, evaM jaM cetra haristahakUDassa pamANaM rAyahANI ya taM cetra balakUDassa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttaradurasthimeNaM // su0 37 // chAyA - ka khalu bhadanta ! mandare parvate nandanavanaM nAma vanaM prajJatam ? gauvana ! bhadrazAlamanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt paJca yojanazatAni Urdhvamutpatya atra khalu mandare parvate nandanavanaM nAma vanaM prajJatam paJca yojanazatAni cakravAlaviSkambheNa vRttaM valayAkAra saMsthAnasaMsthitaM yat khalu mandaraM parvataM sarvataH samantAt samparikSipya khalu tiSThatIti navayojanasaha srANi nava ca catuSpaJcAzAni yojanazatAni SaT caikAdaza bhAgAn yojanasya bahirgiriviSkambhaH ekatriMzataM yojanasahasrANi catvAri ca UnAzItAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhisaf bahirgirirayeNa aSTa yojanasahasrANi nava ca catuSpaJcAzAni yojanazatAni SaT caikAdazabhAgAn yojanasya antargiriviSkambhaH aSTAviMzatiM yojanasahasrANi trINi ca SoDazottarANi yojanazatAni aSTa ca ekAdazabhAgAn yojanasya antargiriparirayeNa tat khalu ekayA padmavara vedikayA ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt samparikSiptam, varNakaH yAvad devA Asate, mandarasya khalu parvatasya paurastyena atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam, evaM caturdizi catvAri siddhAyatanAni vidikSu puSkariNyaH tadeva pramANaM siddhAyatanAnAM puSkariNInAM ca prAsAdAvataMsakAstathaiva zakrezAnayoH tenaiva pramANena, nandanavane khalu bhadanta ! kati kuutt| ni prajJaptAni ? gautama ! nava kaTAni prajJaptAni tadyathA - nandanavanakUTaM 1 mandarakUTaM 2 niSadhakUTaM Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavana svarUpavarNanam 3 himava kUTa 4 rajatakUTaM 5 rucakakUTaM 6 sAgaracitrakUTaM 7 vajrakUTaM 8 balakUTam 9 kva khalu bhadanta ! nandanavane nandanavanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam 2, gautama ! mandarasya parvatasya paurastyasiddhAyatanasya uttareNaM uttarapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena, atra khalu nandanavane nandanavanaM nAma kUTaM prajJaptaM paJcazatAni kUTAni pUrvavarNitAni bhaNitavyAni, devI meghaGkarA rAjadhAnI vidizati 1, etAbhireva pUrvAbhilApena netavyAni imAni kUTAni AbhirdigbhiH paurastyasya bhavanasya dakSiNena dakSiNapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya uttareNa mandare kUTe meghavatI rAjadhAnI pUrveNa 2, dAkSiNAtyasya bhavanasya paurastyena dakSiNapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya pazcimena niSadhe kUTe sumedhA devI rAjadhAnI dakSiNena 3, dAkSiNAtyasya bhavanasya pazcimena dakSiNapazcimarUpa prAsAdAvataMsakasya paurastyena haimavate kUTe hemamAlinI devI rAjadhAnI dakSiNena 4, pAzcAtyasya bhavanasya dakSiNena dakSiNapazcimatya prAsAdAvataMsakasya uttareNa rajate kUTe suvassA devI rAjadhAnI pazcimena 5, pAzcimAtyasya bhavanasya uttareNa uttarapazcimasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNena rucake chUTe vatsamitrA devI rAjadhAnI pazcimena 6, auttarAhasya bhavanasya pazcimena uttarapazcimasya prAsAdAvataMsakasya paurastvena sAgaracitre kUTe vajrasenA devI rAjadhAnI uttareNa 7, bhauttarAdasya bhavarasya paurastyena uttarapaurastyasya prAsAdAvataMsakasya pazcimena vajrakUTe balAdikA devI rAjadhAnI uttareNeti 8, va khalu bhadanta ! nandanavane balakUTaM nAma kUTaM prajJatam ?, gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastyena atra khalu nandanavane balakUTa nAma - kUTaM prajJatam, evaM yadeva harisadakUTasya pramANaM rAjadhAnI ca tadeva balakUTasyApi, navaraM balo devo rAjadhAnI uttarapaurastyeneti // sU0 37|| TIkA- 'kahi NaM bhaMte / " ityAdi kA khala bhadanta ! 'maMdare pavae' mandare - merau parvateM 'daNavaNe NAmaM' nandanavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte ?' prajJasam 2, iti praznasyottaraM bhagavA- 'goyamA !" he gautama ! 'bhaddasAlavaNassa' bhadrazAlavanasya 'bahusamaramaNijAo' bahusama nAi -' nandavana vaktavyatA 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae NaMdaNavaNe NAmaM daNe paNNatte' ityAdi TIkArtha- gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai- (kahi NaM bhaMte maMdarepavva NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte) he bhadanta ! maMdara parvata meM nandana vana nAmakA vana kahA~ para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ! bhaddasAlavaNassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo paMcajoyaNasayAI uddhaM uppaistA nadanavana vaktavyatA NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte ityAdi prabhune yA sUtravaDe ovI ro prazna yache 'kahiNaM bhaMte ! maMdare paNNatte' he mahaMta ! bhara parvatamA nahena vana nAbhe vana dhyA vAsa anu che - 'goyamA ! maddasAlavaNassa bahusamaramaNi - 'kahiNaM bhaMte / maMdare pavva TI ThArtha- gautamasvAmI tore raNe NAmaM vaNe sthaNe Avesa he ? senA Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 jambUdvIpaprajJaptisUtre ramaNIta-atyantasamatalaramaNIyAt 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAta ' paMjoyaNasayAI, paMca yojanazatAni 'uddhaM' Urdhvam 'uppaittA' utpatya gatvA agrato vardhiSNAviti gamyam, tasya vakSyamANena 'maMdare parvate' ityenAnvayaH 'etya' atra-atrAntare 'Na' khalu 'maMdare pavvae' mandare parvate 'NapaNavaNe NAma nandanavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte' prajJaptaM, tacca 'paMcajoyaNasayAI pazca yojanazatAni 'cakavAlavikkhaMbheNaM' cakracAlaviSkambheNa cakravAlazabdo'tra samacakravAlaparo vizeSasya sAmAnyAntargatatvAt, tena samacakravAlaM samamaNDalaM tasya yo viSkambhaH svaparidheH sarvataH samapramANatvena vistArastena, atra samatvavizeSaNopAdAnena viSamatvAdi viziSTa cakravAlaviSkambhasya vyAvRttiH, ata eva tadvanaM 'vaTTe' vRttaM-cartulaM, taccAyogolakAdivad dhanamapi sambhAvye tetyata Aha-'valayAkArasaMThANasaMThira' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaHvalayaH kaGkaNaM tacca madhyavivarayutaM bhavati, tasyeva AkAra:-svarUpaM riktamadhyatvaM yasya saMsthAnasya tada valayAkAraM tacca tat saMsthAnaM valayAkArasaMsthAnaM tena saMsthitam etadeva spaSTIkaroti'je NaM' yat khalu 'maMdaraM pavyayaM' mandaraM parvataM 'sayo ' sarvataH-sarvadikSu 'samaMtA' samantAt esthaNaM maMdare pathae NaMdaNavaNe NA vaNe paNatte) he gautama ! bhadrazAlavana ke bahu samaramaNIya bhUmibhAga se pAMcasau yojana Upara jAne para Agata ThIka isI sthAna para mandara parvata ke Upara nandanavana nAmakA vana kahA gayA hai (paMcajoyaNa. sayAI cakkavAlavikkhaMbheNaM kadde valayAkArasaMThANasaMThiya) yaha vana cakavAla vikambha kI apekSA pAMcasauyojana vistAra vAlA hai cakravAla zabda se yahAM samacakra bAla vivakSita huA hai sama cakravAla kA artha samamaMDala aisA hotA hai apanI parIdhi kA jo barAbara kA vistAra hai vahI samacakravAla viSkambha hai| viSkaMbha cakravAlaviSkambha kI nivRtti ke liye yahA~ samavizeSaNa kA upAdAna karalenA cAhiye isI kAraNa isa vanako "vaha" vRta gola batalAyA gayA hai aura isI se isakA AkAra jaisA valaya kA hotA hai vaisA prakaTa kiyA gayA haiN| (je NaM maMdaraM pavvayaM jjAo bhUmibhAgAo paMca joyaNasayAI uddhaM uppaittA ethaNaM maMdare pavvae gaMdaNavaNe NAma vaNe paNNatte' 3 gautama ! madrAsa bananA masabhAmayIya bhUmi mAthI paayse| yena upara javA bAda je sthAna Ave che, ThIka te sthAna upara maMdara parvatanI upara nahanana nAma vana mAva cha. 'paMca joyagasayAI cakkavAlavikkhaMbheNaM baTTe valayAkArasaMThANasaMThie' mA vana yAda 4 apekSA paaNyse| yona che. cakravAla zabdathI ahIM samacaka mAla vivakSita thayela che. samacakravAlane artha sama maMDaLa e thAya che. pitAnI paridhine je barAbara vistAra che te ja samacakavAla vidhvaMbha che. viSkabha cakravAla vikhaMbhanI nivRtti mATe ahIM samAvizeSaNanuM utpAdana karI levuM joIe. e kAraNathI ja e vanane "va" eTale ke vRtta (gALa) batAvavA mAM Avela che, ane ethI ja ene AkAra je valayane hoya che, te ja prakaTa karavAmAM Avela che. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam 455 sarvavidikSu 'saMparikkhittA' 'saMparikSipya - pariveSTaya 'NaM' khalu 'ciTTha iti' tiSThatIti, atha mandarasya bahirviSkambhAdimAnamAha - 'Nava joyaNasahassAI' ityAdi - nava navasaMkhyAni yojana - sahasrANi 'Nava ya' nava ca 'cauppaNNe' catuSpaJcazAni catuSpaJcAzadadhikAni 'joyaNasae' yoja 'nazatAni 'chaccegAra sabhAe' SaT caikAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'bAhi' bahiH bahiH pradeze 'girivivakhaMbho' giriviSkambhaH giriH mandarasya parvatasya viSkambhaH vistAraH, parvatAnAM hi nitambabhAge vAhyAbhyantarabhedAd dvau viSkambhau bhavataH, tatra bAhyo viSkambhaH uktaH, tathA - 'egattIsaM' ekatriMzataM 'joyaNasadassAI' yojana sahasrANi 'cattAri ya' catvAri ca 'au - 'NAsIe' UnAzItAni - UnAzItyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'kiMcivise sAhie' kiJcidvizeSAdhikAni - kiJcidadhikAni 'bAhiM' bahi:- bahiH pradezavartI 'giriparieNaM' giripariyaH gireH mandarasya parirayaH paridhiH 'NaM' khalu astIti zeSaH tathA 'aTu' aSTa 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'Nava ya' nava ca 'cauppaNNe' catuSpaJcAzAni catuSpaJcAzadadhikA ni 'joyaNasae' yojanazatAni 'chaccegArasabhAe ' SaT caikAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' antaH - madhye nandanavanAt prAgU 'giridikkhaMbho' giriviSkambhaH - meru parvata vistAraH, tathA (aTThAvIsa ) aSTAviMzarti (joyaNasahassAI ) yojanasahasrANi ( tiSNiya) trINi ca 'solasuttare' SoDazottarANi - SoDazAdhikAni ( joyaNasae) yojanazatAni (aTThaya) aSTaca savvao samatA saMparikkhittANaM ciTThaiti) yaha nandana vana sumeru parvata ko cAroM ora se ghere hue hai / (NavajayaNasahassAiNava ya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe jogaNasae bAhiM giribikkhaMbho ) sumeruparvata kA bAhya viSkambha 9954 yojana kA aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM 6 bhAga pramANa hai ( egatIsaM joyaNasahassA cattAri ya auNAsIe joyaNasae kiMci visesAhie cAhi~ giripariraeNaM, aTTha joyaNasahassAiM Nava ya catrapaNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa aMto girivivakhaMbho isa giri kA bAhya parikSepa kucha adhika 31479 yojana kA hai aura bhItarI vistAra isakA 5954 yojana kA hai aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se cha bhAga pramANa hai (aTThAvIsaM joyaNasahassAi 'jeNaM maMdaraM pavvayaM savvao samatA saMparikkhittANaM ciTThaitti' yA naMdanavana sameru parvatathI cAmera . AvRta che. 'Nava joyaNasarassAI Nabaya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyasa bAhiM girivikkhaMbho' sumeru parvatana mAhya viSla 854 sona bheTalo Ane kheDa yojanA 11 logomA lAga pramANu che. 'egatIsaM joyaNasahassAiM cattAriya aNasIe joNasa kiMci viselAhie bAhiM giripariraeNaM, aTTha joyaNasahassAI Navaya caupaNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhaMbhoM mA girin| bAhya parikSepa kaiMka adhika31479 2Ajana jeTale che ane bhItarI vistAra enA 8954 yojana beTo bhane 4 yojanA 11 logomAMthI Aga prabhANu che 'aTThASIsaM joyaNa Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E - - ambUkhIpapratira (ikArasabhAe) ekAdazabhAgAn (joyaNasta) yojanasya (aMto) anta:-abhyantaravartI (giriparirae) piripariraya:-meruparvataparidhiH (NaM) khalu astIti zeSa:, athAtra pAvaravedikAdi. kamAha-se NaM egAe) ityAdi tad nandanavana khalu ekayA (paumavaraveiyAe) padmavaravedikayA (emeNa ya) ekena ca (daNasaMDegaM) vanaSaNDena (sabao) sarvataH sarvadikSu (samaMtA) samantAtsarvavidikSu (saMparikkhitte) samparikSitaM-pariveSTitaM vidyata iti zeSaH, tayoH padmavaravedikAbanaNDayoH (vaNNao) varNakaH-varNanaparapadasamUho'tra bodhyaH, sa ca caturthapazcamasUtrato grAhyaH, saca kimparyanto grAhya iti jijJAsAyAmAha-'jAva devA AsayaMti' yAvadevA Asate 'devA Asate' iti padaparyanto varNako grAhyaH, atra yAvatpadasAhyapadasaGgahaH paJcamastrAtkartavyaH, tatra-'devA' ityupalakSaNaM, tena 'sayaMti, ciTuMti' ityAdinAM grahaNam, evaM padAnAM vyAkhyA paJcamasUtravyAkhyAto'vaseyA, athAtra siddhAyatanAni varNayitumupakramate-'maMdarassa NaM pavvayassa' ityAdi-mandarasya meroH khalu parvatasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'etya atratiNi ya solasuttare joyaNasae aTTaya ikkArasabhAe joyaNarU aMtogiri parirayeNaM) tathA isa girikA bhItarI parikSepa 28316 yojana kA aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se ATha bhAga pramANa hai / (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte) vaha nandana vana eka padmavara vedikA se aura eka vanapaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai (vaNNao jAva devA Asa yaMti) isa padmavara vedikA aura vanaSaNDa kA varNaka yahAM para kahalenA cAhiye ise jAnane ke liye caturtha aura paMcama sUtra dekhiye yahA~ para yaha varNana 'AsayaMti' pada kahA gayA hai yahAM yAvatpada se jo pada saMgRhIta hue haiM ve paMcama sUtra se jAne jA sakate haiN| "AsayaMti" yaha pada upalakSaNa rUpa hai isase "sayaMti ciTThati" sahassAI tiSNiya solasuttare joyaNasae aTThaya ikkArasabhAe joyaNarasa aMto giri parira na temaja A girine aMdarane parikSepa 28316 jana jeTale ane eka ejananA 11 mAgImAthI 24 mA prabhAera che. 'se NaM egAe paumavaraveiyAe aigeNa ya vaNasaMDegaM savvao samaMtA saMparikkhitte' mA nandana vana 4 5512 thI bhane sanama'thI yAbhara mAta cha. 'ghaNNao jAva devA AsayaMti' mA 52 364 mana bananA 1954 viSe ahIM adhyAhuta karI levuM joIe. e sabaMdhamAM jANavA mATe caturtha ane paMcama satramA suzAsana ne se. mI. yA paNana 'AsayaMti' 54thI samacha. mahI' yAvata padathI je pada saMgRhIta thayA che te ahIM paMcama sUtramAMthI jANI zakAya tema che. 'AsayaMti' mA 54 GRAY 35 cha. sanAthI sayaMti citi' vagere 04hAnu aruya tha . se pahonI vyaay|| 5yama sUtramA 42vAmA mAvasI che. 'maMdarassa NaM pavvayassa purathi. meNaM etthaNaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte' 2 // ma 42 55tanI pUrva zAma se vizaNa sidvAyatana mAvasa cha. 'evaM caudisi ca tAri siddhAyayaNA vidisAmu pukkhariNIo taM cetra pamANaM Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH ru. 37 nandanavanasva-pavarNanam atrAntare 'Na' khalu 'maha egaM' mahadekaM "siddhArayaNe' siddhAyatanaM 'paNNatte' prajJaptaM evaM' evam-anantarasUtroktabhadrazAlabanAnusAreNa 'caudimi' caturdizi pUrvAdidikcatuSTaye pratidigekaikamiti 'cattAri' catvAri 'siddhAyayaNA' siddhAyatanAni prajJaptAni, tathA 'vidisAmu' vidikSu IzAnAdikoNemu 'pukkhariNIo' puSkariNyaH prajJaptA: AsAm 'taMceva' tadeva bhadrazAlavanoktameva 'pamANaM' pramANaM-viSkambhAdimAnam 'siddhAyayaNANaM' siddhAyatanAnAm 'pukkhariNIrNa ca' puSkAriNInAM ca bahumadhyadezabhAgavartinaH 'pAsAyaDiMsagA' prAsAdAvataMsakA; 'tahaceva' tathaiva bhadrazAlavanatinandApuSkariNIgataprAsAdAvataMsakaladeva 'sakesANANaM zakrezAnayoH-zakendrasambanmina IzAnendrasambandhinazca bhaNitavyAH, ayamAzayaH yathA bhadrazAlayane zakrendrasambandhina Agneya naiRtya koNavartinaH prAsAdAvataMsakAH ukAH tathezAnendrasambandhino vAyavyezAna. Adi kriyA padoM grahaNa huA hai| ina padoM kI vyAkhyA paMcama sUtra meM kI gaI hai| (maMdarassa NaM pavvayassa purathimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatta) isa mandara parva kI pUrva dizA meM eka vizAla siddhAyatana kahA gayA hai (evaM caudisiM cattAri siddhAyayaNA vidimAsu pukkhariNIo taMceca pamANaM) meru parvata kI pUrvadizA meM bhI eka eka siddhAyatana kahA gayA hai isa taraha kula siddhAyatana pUrvAdi dizAoM meM se eka dizA meM eka eka ke hone se 4 pratipAdita hue haiN| (vidisAsu pukvariNIotaMceva pamANaM) tathA isa kathana ke anusAra vidizAoM meM IzAna Adi konoM meM puSkariNiyA~ pratipAdita huI hai| ina puSkariNiyoM ke viSkaMbhAdi ke pramANa bhadrazAla vana kI puSpariNiyoM ke viSkaMbhAdi ke pramANa jaisA hI kahA gayA hai tathA (siddhAyathaNANaM) siddhAyatanoM kA viSkaM. bhAdi pramANa bhI bhadrazAla ke prakaraNa meM kathita siddhAztana ke pramANa jaisA hI kahA gayA hai| (puskhariNoNaM ca pAsAyava.sagA taha ceva) puSkariNiyoM ke bahumadhyadezavartimAsAdAvataMsaka bhadrazAlavanavartI nandA puSkariNigata prAsAdAvataMka ke jaise hI haiN| (tahaceva sarakesANANaM teNaM ceva pamANeNaM) meru parvatanI pUrva dizAmAM jevuM siddhAyatana kahevAmAM Avela che. A pramANe pUrva vagere sAreyAra dizAbhAMge-me siddhAyatana cha tethI usa yA2 siddhAyatana thayAM 'vidisAsu pukhariNIo taM ceva pamANa' tema 2 // 4yana mu za miza 2 mA 4. riNIe pratipAdita thaI che. e puSkariNIonA vijhaMbhAdinA pramANa bhadrazAlavananI puSka(20ii yonA vimahinAmA - cha. temA 'siddhAyayaNA NaM' siddhAyatanAnA 104 prabhASya 54 ladrazAsana pra42zubha thita siddhAyatanAnA prabhAzvat che.'pukkhariNI NaM ca pAsAya vaDe sagA tahaceva' purie sonA marDamadhya zata prAsAdAta sau 555 bhadrazAsanatI nanhA Red praats| / 4 cha. 'tahaceva sakkesANANaM teNaM ceva pramANeNaM' e prAsAdAvataMsake zaka ane IzAnanA che eTale ke jema bhadrazAla vanamAM Agneya ane Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre koNavartinaH prAsAdAvataMsakA bhaNitAH, tathaiva nandanabane'pi zakrezAnendrayohatatattatkoNavartinaH prAsAdAvataMsakA vAcyA iti, te ca prAsAdA bhadrazAlavanavati pUrvottarAdi koNagata pAdi puSkAriNIbahumadhyadezavartina iva nandanavanavati pUrvottarAdikoNagatanandottarAdi puSkariNI bahumadhyadezavartino bodhyAH, tAzca puSkAriNyo'tra nAmato nirdizyante tathAhi-nandottarA 1nandA 2sunandA 3nandivardhanA 4caitA IzAnakoNe, tathA-nandiSeNAra amovA2 gostUpA3 sudarzanA4 caitA AgneyakoNe, tathA-bhadrA1 vizAlA2 kumudA3 puNDarIkiNI4 caitA naiRtyakoNe, tathA-vijayA1 vaijayantI2 aparAjitA 3 jayantI 4 caitA vAyavyakoNe, iti pratikoNaM ye prAsAdAvataMsaka zakra aura IzAna ke hai-arthAt jisa prakAra se bhadrazAla vana meM Agneya aura naiRtyakoNa saMbaMdhI prAsAdAvataMsaka zakendra saMbaMdhI kahe gaye haiM tathA vAyavya aura IzAnavartI prAsAdAvataMsaka IzAnendra saMbaMdhI kahe gaye haiM usI prakAra se isa nandanavana meM bhI Agneya aura naiRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka zakrendra saMbaMdhI aura vAyavya evaM IzAnakoNavartI prAsAdAvataMsaka IzAnendra sambaMdhI hai aisAjAnanA caahie| ve prAsAda bhadrazAlabanavarti pUrvottarAdikoNa gata padamAdi puSkariNiyoM ke baha madhyadeza bhAga meM jaise prakaTa kiye gaye haiM vaise hI ye prAsAda nandanavanavartI pUrvotarAdikoga gata nandottarAdi puSkariNiyoM ke bahumadhya dezadartI haiM aisA jAnanA cAhiye yahAM para nandottarA, nandA, sunandA nandivardhanA ye cAra puSkariNiyAM IzAna koNa meM haiM tathA-nandiSeNA, amoghA~ gostRpA, aura sudarzanA ye cAra puSkariNiyAM AgneyakoNa meM haiM bhadrA, vizAlA, kumudA aura puNDarIkiNI ye cAra puSkariNiyAM naitratyakoNa meM haiM aura vijayA, vaijayantI jayantI aura aparAjitA ye cAra puSkariNiyAM vAcAyakoNa meM haiM isa maitya koNathI saMbaddha prAsAdAvataMsako kendra saMbaMdhI kahevAmAM AvelA che ane jema vAyavya ane IzAnavatI prAsAdAvata saka IzAnendra saMbaMdhI kahevAmAM Avela che temaja A nadanavanamAM paNa Agneya ane naiRtya keNavatI prAsAdAvasa ke kendra saMbaMdhI ane vAyavya temaja IzAna keNuvatI prAsAdAva ke IzAnendra saMbaM-1 che, evuM jANavuM joIe. e prAsAde bhadrazAlavana varti pUrvottarAdi keNa gata di 5 kariNIonA bahumadhya deza bhAgamAM je pramANe nirUpita karavAmAM Avela che tevA ja e prAsAde nandanavanavarti pUrve ttarAdi keNu gata nottara di puSkariNIonA bahumadhya dezavatI che. ema jANavuM joIe. ahIM nottare, nandA, sunI, nandivardhana e cAra puSkariNIo IzAna koNamAM AvelI che. temaja nandiSeNA, amadA, gestu ane sudazanA e cAra puSkariNuo Agneya kezumAM AvelI che. bhadrA vizAlA, kumudA ane puMDarIkiNI e cAra puSkariNIo nitya keNamAM AvelI che, ane vijyA, vaijayantI, jayantI ane aparAjitA e cAra puSkariNIo, Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam catasravatasraH puSkariNyo'vase yAH, etatpuSkariNI bahumadhyadezabhAgavartinaste prAsAdAH 'teNaM ceva bhadrazAlAnagataprAsAdoktena ra paJcazatayojanoccatvAdirUpeNa 'pamANeNaM' pramANena vAcyAH vakSyamANAni kUTANyapi meruparvatAttAvatyevAntare siddhAyatanaprAsAdAvataMsakamadhyavartIni bodhyAni, tatra saMkhyA-nAmakRtabhedaM pradarzacitumAha-'gaMdaNavaNe NaM bhaMte !' ityAdi-nandanavane khalu bhadanta ! 'ka' kati-kiyanti 'kaDA' kUTarani 'pagganA' prajJatAni 'goyamA' gautama ! 'Nava' nava 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJasAni 'taM jahA' sahAthA-'NaMdaNavaNakUDe' nandanavanakUTaM1 'maMdarakUDe' madAkUTaM 2 'NisahakUDe' niSazkUTaM 3 'hipavayakUDe' himavaskUTa4 'syayakUDe' rajatakUTaM 5 'ruyagakUDe' ruvakakUTaM6 'sAmAcittakUDe' sAgaracitrakUTaM7 'vairakUDe' vajrakUTaM8 'balaDe' balakUTam / tatra prathabhakUTaM pRcchati-'kahi NaM bhaMte ! NaMdaNavaNe' kva khalu bhadanta ! taraha hara eka koNa meM cAra 2 puSkariNiyAM hai ? ina puSkariNiyoM ke bahumadhyadeza bhAga meM prAsAdAvataMsaka haiM jisa prakAra kI pAMcaso yojana kI uccatA Adi rUpa pramANatA bhadrazAlavanagata prAsAdoM kI kahI gaI hai vaisI hI uccatA AdirUpa pramANatA ina prAsAdoM kI bhI kahI gaI jAnanI cAhiye / meru parvata se utane hI antara meM siddhAvatana aura prAsAdAvataMsakoM ke madhya meM ye no kUTa kahe gaye haiM gautamasvAmI ne jaba prabhu se aisA pUchA-(NaMdaNavaNeNaM bhaMte / kaikaDA paNNattA) he bhadanta / nandanavana meM kitane kara kahe gaye haiM ? taba prabhune unase aisA kahA(goyamA ! Nava kaDA paNNattA) he gautama ! yahAM para nau kUTa kahe gaye hai (taM jahA-) unake nAma isa prakAra se haiM-(NaMdaNavaNakuDe, maMdarakUDe, NisahakaDe, himavayakUDe, rayayakUDe, ruyagakUDe, sAgaracittakUDe, vaira kUDe, balakUDe) nandanavanakUTa, mandarakUTa, niSadhakUTa, himavatakUra, rajatakUTa, rucakakUTa, sAgaracitrakUTa, vanakUTa, aura balakaTa / aba gautama !ne prabhu se aisA pUchA hai-(kahi NaM bhaMte !NaMdaNavaNe NaMdavaNakUDe paNNatte) he bhadanta ! nandana vanameM nandana vana nAmakA kUTa kahAM para kahA vAyavya ke NamAM AvelI che. A pramANe dareka keNamAM cAra-cAra puSkariNIo AvelI che. e puSkariNIonA bahu madhya dezabhAgamAM prAsAdAvalaMDa AvelA che. je prakAranI pAMca jana jeTalI utA vagere rUpa pramANatA bhadrazAlavanagata prAsAdanI kahevAmAM AvelI che, tevI ja uccatA vagere rUpa pramANatA e prAsAnI paNa kahevAmAM AvelI che. meru parvatathI teTalA ja aMtare siddhAyatana ane prAsAdAvataM lokonA madhyamAM e nava phUTa AvelA che. have gautamatabhI prabhunAzate prazna - 'gaMdaNavaNeNa bhaMte ! kaikUDA paNNattA'mata! nandanavanamA mATo 43vAmA mAsA cha ? tyAre prabhume tebhane 4thu-'goyamA ! Nava kUDo paNNattA' gautama !navaTAmA yA cha. 'taM jahA' bhanaH nAme mA pramANe cha.gaMdaNavaNakaDe, maMdarakUDe, NisahakUDe, himavayakUDe, rayayakUDe, ruyagakUDe, sAgaracittakUDe, vairakUDe, balakUDe' nandanavana phUTa, ma425., niLUTa, bhivat 8, 24 2, ruyaTa, saa||2 citra, Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre nandanavane 'gaMdaNavaNakUDe NAma' nandanavanakUTaM nAma 'kUDe' kUTaM 'paNNate ?' prajJaptam 'goyamA' gautama ! 'maMdarassa pavyayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimillasiddhAyayaNasya' paurastya siddhAyatanasya 'utareNaM utareNa-uttaradizi 'uttarapurasthimillassa' uttarapaurastyasya-IzAnakoNavartina: 'pAsAyavaDeMsayassa' prAsAdAvataMsarusya 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNa dizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'NaMdaNavaNe' nandanavaNe 'gaMdANe NAma' nandanavanaM nAma 'kUDe' kuTa 'paNNatte' prajJaptam atrApi merutaH siddhAyatanapazcAzayojanAni vyatikramyaiva kSetraniyamo bodhyaH, anyathA'sya prAsAdAvataMsakabhavanayorantarAlamitvaM na syAt / ___ atha varNitavarNayiSyamANakUTAnAM saGkhyAmatideSTumAha-'paMcasaiyA kUDA' paJcazatikAni kUTAni 'puvvavaNiyA' pUrvavaNitAni-pUrva-trAg vidigrahastikUTavarNanaprasaGge varNitAni uccatvaviSkambhaparidhivarNasaMsthAnadevarAjadhAnI digAdibhiruktAni tAni cAtra 'bhANiyavyA' bhaNitavyAni vaktavyAni sadRzapAThavAt atra 'devI' devI adhiSThAtrI devatA 'mehakarA' megha. gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ! maMdarassa pavvayassa purathimille siddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDe sayasta dakkhiNeNaMetthaNaM gaMdavaNe gaMdaNavaNe NAmaM kUDe paNNatta) he gautama ! mandara parvata kI pUrvadizA meM rahe hue siddhAyatana kI uttaradizA meM tathA-IzAnakoNavatI prAsAdAvataMsaka kI dakSiNadizA meM nandanavana meM nandanavana nAmakA kUTa kahA gayA hai yahAM para bhI meruko pacAsa yojana pAra karake hI kSetrakA niyama kahA gayA jAnanA cAhiye / yadi aisA na mAnAjAve to phira prAsAdAvataMsaka aura bhavana ke antarAla meM vartitva isa kUTa meM nahIM aavegaa| (paMcasaIyAkUDA puHvavaNiyA bhANiyavyA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAetti) jisa prakAra se vidighastikUTa ke prakaraNa meM uccatA, vyAsa-viSkambha, paridhi parikSepa-varNa, saMsthAna, deva, banaTa ma paTa. NthA gautabhI pramuna sevA prazna jyoM hai kahiNa bhaMte ! NadaNa vaNe gaMdaNavaNa kUDe paNNatte' 3 mata ! nanhanavanabhAna navana nAmeTa 4yA sthaNe mAvasa cha? sanA 15 pramu 4 -'goyamA maMdarassa pavayassa purathimille siddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsayassa dakkhiNeNaM ettha NaM gaMdaNavaNe NaMdaNavaNe NAmaM kUDe paNNatte' 3 gautama ! bhan42 patanI pUrva dizAmA mAvA siddhAyatananI uttara dizAmAM temaja IzAna keNuvatI prAsAdAvataMsakanI dakSiNa dizAmAM nandana vanamAM nandanavana nAme phUTa Avela che. ahIM paNa merune pacAsa ejana pAra karIne ja kSetrane niyama kahe vAele jANa joIe. je A pramANe mAnavAmAM nahi Ave te pachI prAsAdAvAMsaka mana mana matasati mATamA sApa nA. paMcasaIyA kUDA putra paNiyA bhANiyavvA, devI mehaMkarA gayahANI vidisAetti' 2 pramANe vista TanA prakaraNamAM ucatA, vyAsa, viSkabha pariddhi-parikSepa varNa, saMsthAna deva rAjadhAnI dizA Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthabakSaskAraH su. 37 nandanavana svarUpavarNanam ka GkarAbhidhAnA asSA : devyAH 'rAyahANI' rAjadhAnI 'vidisAetti' vidizi- IzAna koNe padmottara kUTavadvarNanIyatvAt iti prathamakUTavarNanam 1 athAvaziSTakUTAnAM tadevInAM tadrAjadhAnInAM ca vyavasthAM cikIrSurAha - 'eyAhiM' ityAdi - etAbhiH devIbhiH 'ceva' cakArAt rAjadhAnIbhiH - anantarasUtre vakSyamANAbhireva saha 'puvtrAbhilAveNaM' pUrvAbhilApena-pUrveNa nandanavanakUToktena abhilApena - sUtrapAThena 'NeyavtrA' netavyAni, bodhyAni 'imekUDA' imAni vakSyamANAni kUTAni 'imAhiM disAhi' imAbhiH vakSyamANAbhirdigmiH bhaNitavyAnIti zeSaH, etadeva spaSTIkaroti 'purathimilassa' paurastyasya - pUrvadigbhavasya 'bhavaNassa' bhavanasya 'dAhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNa dizi 'dAhiNa puratthimillassa' dakSiNapaurastya AgneyakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'uttareNaM' uttareNa - uttaradizi 'maMdare ' mandare - mandaranAmni 'kUDe ' kUTe 'mehavaI' meghavatI nAma 'rAyahANI' rAjadhAnI 'puveNaM' pUrveNa pUrvasyAM rAjadhAnI dizA Adi dvAroM ko lekara kUTavarNita kiye gaye haiM usI prakAra se yahA~ para bhI ina kUToM kA varNana inhIM saba uccatA Adi dvAroM ko lekara karalenA cAhiye kyoMki usa pATha meM aura yahAM ke pATha meM koI antara nahIM hai / ataH ina dvAroM ko lekara jaisA praznottara rUpa se vahAM para kUToM kA kathana kiyA gayA hai vaisA hI vaha saba kathana yahAM para bhI hai usa varNana meM aura isa varNana meM koI antara nahIM hai ye saba kUTa pAMcasau yojana ke vistAravAle haiN| yahAM para devI meghaGkarA nAmakI hai isakI rAjadhAnI vidizA meM IzAnakoNa meM hai isa taraha padmottarakUTa kI taraha hI isa kUTakA varNana hai (eyAhiM ceva pugvAbhilAveNa yatrA ime kUDA imAhiM disAhiM purathimillassa bhavaNassa dAhiNe NaM dAhiNa purathimillassa pAsAghavaDeM sagassa uttareNaM maMdare kUDe mehabaIrAya * hANI) isI meghakuTokta abhilApa ke anusAra ina 2 dizAoM meM deviyoM aura rAjadhAniyoM se yukta ye avaziSTakUTa samajhalenA cAhiye jaise ki pUrva vigerenA dvArAthI mAMDIne kUTa viSe varNana karavAmAM Avelu che, te pramANe ja ahIM paNa e phUTenuM varNana samajI levu' joI e kemake te pAThamAM ane ahIMnA pAThamAM keAI paNu taphAvata nathI. ethI e dvArAnA mATe praznottararUpamAM tyAM phUTo viSe kathana spaSTa karavAmAM AveluM che tevuM ja badhuM kathana ahIM paNu samajavu' joI e, te vanamAM ane A vadhu namAM koI paNa jAtanA taphAvata nathI. e badhA phUTa! pAMcaso yA na jeTalA vistAravALA che. ahIM. mekarA nAmaka devI che, enI rAjadhAnI videiza mAM IDAna`NumAM AvelI che. A padmottara chUTanI prema Anu pazu varSAna sabhavAtu che. 'eA hai caiva puvtrAbhilAveNaM yA ime kUDA iMmAhiM disAhiM puratthimillassa bhavaNatsa dAhiNegaM dAhiNa puratthimillassa pAsAyavaDeMsagaha uttareNa maMdare kUDe mehatraI rAyahAgI' yA megha Toina abhisApa bhubha tat tat dizAomAM devIe ane rAjadhAnIothI yukta e avaziSTa kUTo samajI levA Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre dizi, iti dvitIyakUTavarNanam 2 'dakkhiNillassa' dAkSiNAtyasya-dakSiNadigbhavasya 'bharaNassa' bhavanasya 'purasthimeNa' paurastyena-pUrvadizi 'dAhiNapurathimillassa' dakSiNapaurastyasyaAgneyakoNavartinaH 'pAsAyaraDeMsagasta' prAsAdAvataMsakasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena pazcimadiza 'Nisahe kUDe' niSadhaM nAma kUTaM prajJaptam 'asyAdhiSThAtrI 'sumehA devI' sumedhA nAma devI prajJaptA 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi prajJaptA iti tRtIyakUTavarNanam 3 atha caturthakUTavarNanam-'davikhaNillassa' dAkSiNAtyasya 'bhavaNassa' bhavanasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'dakSiNapaccasthimillassa' dakSiNapazcimasya-nairRtyakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'hemavaekUDe' haimavataM nAma kUTaM prajJaptam, asyAdhiSThAtrI 'hemamAliNI devI' hemamAlinI nAma devI prajJaptA, asya haimavatkUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadi za prajJaptA iti caturthakUTadigvartI bhavana kI dakSiNadizA meM tathA AgneyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI uttaradizA meM vartamAna mandara nAmake kUTa para meghavatI nAmakI rAjadhAnI hai yaha rAjadhAnI kUTa kI pUrvadizA meM hai 2 / . (dakkhiNillassa bhavaNasta purathimeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDe - sagassa paccatthimegaM Nisahe kuTe sume hA devI, rAyahAgI dakSiNeNaM 3) dakSiNadigvartI bhavana kI pUrvadizA meM tathA Agneya koNavani prAsAdAvataMsaka kI pazcima dizA meM niSadha nAmakA kUTa hai isakI adhiSThAtrI sumedhA nAmakI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI dakSiNadizA meM kahI gaI hai (dakkhiNillassa bhavaNassa pacvasthimeNaM hemavae kUDe hemamAlinI devI rAyahANI dakkhiNeNaM 4) dakSiNa. digvartI bhavana kI pazcimadizA meM tathA naiRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI pUrvadizA meM haimavata nAmakA kUra hai isakI adhiSThAtrI hemamAlinI nAmakI devI joIe. jemake pUrva digyata bhavananI dakSiNa dizAmAM tema ja ane keNuvatI pra sArAvatasakanI uttara dizAmAM vartamAna maMdira nAmaka phUTa upara meghavatI nAmaka rAjadhAnI che. A rAjadhAnI kUTanI pUrva dizAmAM AvelI che. 2 dakkhiNillassa bhavaNassa purathimegaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDe sagassa pacca. thimeNaM Nisahe kUDe sumehAdevI, rAyahANI dakkhiNeNaM 3' kSihitI lavananI pUM dizAmAM temaja Agneya keNuvatI prAsAdAvatasakanI pazcima dizAmAM niSadha nAmaka phUTa Avela che. enI adhiSThAtrI sumedhA nAmaka devI che. enI rAjadhAnI kUTanI kSiNa himA mAvazI che. 'daki khaNillassa bhavaNarasa paccatthimeNa dakkhiNapaccasthimillarasa pAsAyavaDe sagassa purasthimeNaM hemavae kUDe hemamAlinI devI rAyahANI dakkhiNeNaM 4' dakSiNa digvatI bhavananI pazcima dizAmAM temaja nitya keNuvatI prAsAdAvataMkanI pUrva dizAmAM haimavata nAmaka phUTa Avela che. e phUTanI adhiSThAtrI hemamAlinI nAmaka devI che ane enI Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 37 nandanavanasvarUpavarNanam varNanam 4 aba paJcamakUTavarNanam-'paccathimillassa' pAzcimAtyasya-pazcimadigvartinaH 'bhavaNassa' bhavanasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'dAhiNapaccatthimillassa' dakSiNapazcimasya-nairRtyakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'rayae' rajA nAma 'kUTe' kUTaM prAptam asyAdhiSThAtrI 'suvacchA devI' muktsA nAma devI prajJaptA, asya rajatakUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'paccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi prajJaptA iti paJcamakUTavarNanam / atha SaSThakTavarNanam 'paccatthimillassa' pAzcimAtyasya-pazcimadigpartinaH "bhavaNassa' bhavanasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'uttarapaccasthimillassa' uttarapazcimasya-vAyavyakoNavartinaH 'pAsAyava.sagassa' prAsAdAvataMsakasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'ruyage' rucakaM nAma 'kUTe' kUTaM prajJaptam asya kUTasyAdhiSThAtrI 'vacchamittA devI' vatsamitrA nAma devI prajJaptA, asya kUTasya 'rAyahANI' 'paccatthimeNaM' pazcimenapazcimadizi prajJaptA, iti paSThakUTavarNanam 6 / hai aura isakI rAjadhAnI kUTa kI dakSiNadizA meM hai| (paccasthimillassa bhavaNassa dakkhiNeNaM dAhiNapaccadhimillassa pAsAyakDe sagassa uttareNaM rayae kUDe suvacchA devI rAyahANI paccatthimeNaM) pazcimadigvartI bhavana kI dakSiNadizA meM tathA naiRtyakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI uttaradizA meM rajata nAmakA kUda hai usakI adhiSThAtrI devI suvatsA hai isakI rAjadhAnI kUTa kI pazcima dizA meM haiM (paccathimillassa avaNassa uttareNaM uttarapaccathimillassa pAsAyabaDe sagassa dakkhiNeNaM ruyage kUDe vacchamittA devI rAyahANI paccasthi. meNaM6) pazcimadigvartI bhavana kI uttara dizA me tathA uttarapazcima digvartI-vAyavyakoNavartI prAsAdavataMsaka kI dakSiNadizA meM rucaka nAmakA kUTa hai yahAM kI adhiSThAtrI vatsamitrA nAmakI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTa kI pazcimadizA meM hai (uttarillassa bhavaNassa paccasthimeNaM uttarapaccathimillassa pAsAyaba. sagassa purathimeNaM sAgaracitte kUDe vairaseNA devI rAyahANI 24AnI chUTanI kSi hizAmA mAsI che. 'paccathimillassa bhavaNassa dakkhiNeNaM dAhiNa paccathimillAsa pAsAyavaDe sagassa uttareNaM rayae kUDe sutracchA devI rAyahANI paccatthimeNaM va" pazcima digvatI bhavananI dakSiNa dizAmAM temaja naiRtyakeNuvatI prAsAdAvartAsakanI uttara dizAmAM rajata nAmaka kUTa Avela che. e kUTanI adhiSThAtrI devI suvatsA che. enI rAjadhAnI TanI vibhAmA 2. 'paccatthimilTassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaccasthimillassa pAsAyavaDesagassa dakkhiNeNaM ruyage kUDe bacchamittA devI rAyahANI paccatthimeNaM 6' pazcima hivatI bhavananI uttara dizAmAM temaja uttara pazcima digvatI vAyavya keNuvatI prAsAdAvataMsakanI dakSiNa dizAmAM rucaka nAmaka phUTa Avela che. ahIMnI adhiSThAtrI devI vatsamitrA nAme che. enI pAnI se chUTanI pazcima dizAmA AvedI cha. 'uttarillassa bhavaNAsa paccatthi Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra atha saptamakUTavarNanam-'uttarillassa' autarAhasya uttaradigvartinaH 'bhavaNassa' bhavanassa 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'uttarapaJcathimillassa' uttarapazcimasya vAyavyakoNavartinaH 'pAsAyaba.sagassa' prAsAdAvataMsakasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'sAgaracittekUDe' sAgaracitra nAma kUTaM prajJaptam , asya kUTasyAdhiSThAtrI 'cairaseNA devI' vajrasenA nAma devI prajJaptA, asya kUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi prajJaptA, iti saptamakUTavarNanam7 / athASTamakUTavarNanam-'uttarillassa' aucarAhasya-uttaradigvartinaH bhavaNassa' bhavanasya 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'uttarapurathimillassa' uttarapaurastyasya-IzAnakoNavartinaH 'pAsAyavaDeMsagassa' prAsAdAvataMsakasya 'paJcatthimeNaM' pazimena pazcimadizi 'vairakUDe' vajrakUTaM nAma kUTaM prajJAm, asya kUTasyAdhiSThAtrI 'balAhayAdevI' balAhikA devI prajJaptA, asya kUTasya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaMti' uttareNa uttaradizi prajJapteti aSTamakUTavarNanaM gatam8 / __ atha navamaM balakUTaM sahasrAGgAparanAmakamiti nandanavanakTAditaH pRthagvarNayitumupakramate'kahiNaM bhaMte !' ityAdi kva khalu bhadanta ! 'NaMdaNavaNe' nandanavane 'balakUDeNAmaM kUDe' bala kUTaM nAmakUTaM 'paNNatte ?' prajJaptam ?, 'goyamA !' gautama ! 'maMdarassa' mandarasya 'pavvayamsa' parvatasya uttareNaM 7) uttara digvartI bhavana kI pazcimadizA meM tathA vAyavyakoNavarti prAsAdAvataMsaka kI pUrva dizA meM sAgara citra nAmakA kUTa hai vajrasenA nAmakI devI yahAM ko adhiSThAtrI devI hai isakI rAjadhAnI isa kUTakI uttaradizA meM haiN| (uttarillassa bhavaNassa purathimeNaM uttarapurathimillassa pAsAyaghaDe. sagassa paccatthimeNaM baharakUDe balAhyA devI rAyahANI uttareNaMti 8) uttara digvartI bhavana kI pUrva dizA meM tathA-IzAnakoNavartI prAsAdAvataMsaka kI pazcimadizA meM vajrakUTa nAmakA kUTa hai| isa kUTa kI adhiSThAtrI devI balAhikA hai isakI rAjadhAnI kUTa kI uttaradizA meM hai| (kahiNaM bhaMte ! NaMdaNavaNe bala. kUDe NAma kUDe paNNatte) he bhadanta / nandanavana meM balakUTa nAmakA kUTa kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahane haiM-(goyamA ! maMdarassa pavvayassa uttarapura meNaM uttarapaccatthimillassa pAsAyavaDeM sagassa purathimeNaM sAgaracitta kUDe vairaseNA devI rAyahANI uttareNaM 7' uttara tI sapananI pazcima dizAmA bhara vAyavya tI prAsAdAvataMsanI pUrva dizAmAM sAgaracitra nAmaka kUTa Avela che. vajAronA nAme tyAM madhiSThAtrI hevI cha. anI 204dhAnI meTanI uttara zabhA mAvasI che. 'uttarillamsa bhavaNassa purathimeNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDe sagassa paccatthimeNaM bairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttareNaMti 8' uttarahivatI bharananI pUrva dizAbha te zAna tI prAsAdAvataMkanI pazcima dizAmAM vajI kUTa nAmaka phUTa Avela che. e kUTanI adhiSThAtrI vo was cha. menI sayAnI ThUTanI uttara dizAmA mAvesI cha. 'kahiNaM bhaMte ! NaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte' 3 mahanta ! nanhavanamA masATa nAma 8 4yA 25Ne mAvea Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthayakSaskAraH sU. 37 nandanavamasvarUpavarNanam 'uttarapurasthimeNaM' uttarapaurastyena IzAnakoNe 'ettha' atra-avAntare 'NaM' khalu 'NaMdaNavaNe' maindanavane 'balakUDe NAmaM kUDe' balakUTaM nAma kUTaM 'paNNate' prajJaptam atredaM tAtparyam-merugiritaH paJcAzayojanAnantare IzAnakoNe aiMzAnaprAsAdaH prajJaptastato'pi IzAnakoNe balakUTaM nAma'kUTa vizAlatamasya vastuna AdhArasyApi vizAlatamatvAt prakRte vizAlatamasya balakUTasyAdhArabhUta zAnakoNasya vizAlatamapramANakatvamiti / evaM' evam-anena prakAreNa uktAbhilApAnusAreNa 'ja ceva' yadeva 'harissahakUDassa' harissahakUTasya-mAlyavanAmakavakSaskAraparvatavatino navamakUTasya 'pamANaM' pramANaM sahasrayojanalakSaNaM tadviArikUTavarNanaprakaraNe prAguktam 'rAyahANI ya' rAjadhAnI ca harissahA nAmnI AyAmaviSkambhatazcaturazIti yojanasahasrapramANA varNitA 'taM veva' tadeva pramANaM 'balakUDassavi' balakUTasyApi vAcyam, evaM harissaha rAjadhAnI vad balakUTathimeNaM etthaNaM NaMdaNavaNe ghalakUDe NAmaM kUDe paNNatte) he gautama ! mandara parvata kI IzAna vidizA meM nandanavana meM balakUTa nAmakA kUTa kahA gayA isa kaTakA dUsakA nAma sahastrAGka kUTa bhI hai isakA tAtparya aisA hai ki meru parvata se 50 yojana Age jAne para IzAna koNa meM aizAna indra kA prAsAda hai isake bhI IzAnakoNa meM yaha balakUTa nAmakA kUTa hai / jo vastu vizAlatama hotI hai yahAM usa vizAla tama hI AdhAra kI AvazyakatA hotI hai isa kUTakI AdhArabhUta jo vidizA hai vaha vizAlatama pramANavAlI hai| (evaM jaM ceva harissahakUDassa pamANaM rAyahANI ataM ceva balakUDassa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttarapurasthimeNaMti) isa taraha jo harissaha kUTakI-mAlyavAn parvatavatI noce kaTa kI-eka hajAra yojanarUpa pramANatA-pahile kahI gaI hai, tathA harissahA nAmakI jo rAjadhAnI AyAma viSkaMbha kI apekSAlekara 84 hajArayojana pramANa vAlI kahI gaI hai vahI saba kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye arthAt isa balakaTa kA cha ? ramki xbhu 49 che-'goyamA ! maMdarasta pavvayassa uttarapurasthimeNaM etthaNaM NaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte' gautama ! bhan62 patanI zAna vizamA nandanavanamA mata kUTa nAmaka phUTa Avela che. e phUTa sahasaMka kUTa nAmathI paNa suprasiddha che. AnuM tAtparya A pramANe che ke meru parvatathI 50 ejana AgaLa javAthI IzAna keNamAM ezAna Indrane mahela che. tenA paNa IzAna keNamAM balakUTa nAmaka kUTa che je vastu vizAlatamAM hoya che, tenA mATe vizALatama AdhAranI jarUrata rahe che. ahIM e phUTanI je AdhArabhUta vidizA chata visatama prabhAvANI . "evaM jaM ceva harissakUDassa pamANaM gayahANI ataM ceva balakUDarasa vi, NavaraM balo devo rAyahANI uttarapurathimeNaM ti // pramANe naSabharisa chUTanI se haimAlyavAna parvatavatI navama kUTanI-eka sahastra cejana rUpa pramANatA pahelAM spaSTa karavAmAM AvelI che. temaja harissahA nAme je rAjadhAnI che te AyAma-viSkabhanI apekSAe 84 hajAra yojana pramANa jeTalI kahevAmAM AvelI che. A pramANe zeSa badhuM kathana ahIM Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 jambUdvIpaprajJaptisUtre syApi rAjadhAnyAH pramANaM vAcyam 'NavaraM' navaraM - kevalaM valakUTasthAdhiSThAtA 'balo devo' rot nAma devaH, harissahakUTasya tu haristo nAma deva ukta iti vizeSaH, baladevasya 'zahANI' rAjadhAnI 'uttarapura sthimeNaMti' uttarapaurastyena - IzAnakoNe prajJapteti navamakUTavarNanaM gatam, iti mandaragirivarti nandanavanagatAnAM navakUTAnAM nandanavanakUTAdi varNanam, iti mandaravarti dvitIyanandanavanavarNanaM samAptam // 0 37|| atha tRtIyaM saumanasavanaM varNayitumupakramate 'kahiNaM bhaMte' ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte ? gomA ! NaMdaNavaNassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo addha tevaTThi joyaNasahassAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte, paMca joyaNasayAI cakkavAlavikakhaMbheNaM baTTe valayAkAra saMThANasaMThie jeNaM maMdaraM pavvayaM savvao sametA saMparikkhittANaM cigs, cAra joyaNasahassAiM duviNa ya yAvattare joyaNasae aTu ya ikkArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikakhaMbheNaM terasa joyaNasahassAI paMcaya ekkAre joyaNasae chacca ekkArasabhAe joyaNassa vAhi giripariraeNaM tifpaNa joyaNasahassAiM duNi ya bAbattare joyaNasae aTuya ikArasapramANa eka hajAra yojana kA hai aura balakUTa nAmakI rAjadhAnI ke AyAma viSkambha kA pramANa 84 hajAra yojana kA hai (NavaraM) pada dvArA usakI apekSA jo yahAM antara hai vaha aisA hai ki yahAM para bala nAmakA deva usakA aviSThAtA hai harissaha kUTakA adhiSThAtA harissaha nAmakA deva hai isa baladeva kI rAja ghAnI isa kUTakI IzAna vidizA meM kahI gaI hai / isa prakAra se mandara girivarti jo nandanavana hai aura isameM jo ye nau kUTa haiM unakA sabakA kathana samApta huA yaha nandanavana mandaragirikA dvitIya vana hai ||37|| paNa samajI levuM joIe. eTale ke e alakUTanu pramANa eka hAra ceAjana jeTalu che ane khalakUTa nAmanI rAjadhAnInA AyAma-viSNu bhAnuM pramANa 84 hajAra yeAjana jeTalu che. 'Navara' paDha vaDe se matAnyu he tetI apekSAo meM sahIM aMtara che, te mApramANe che ahIM khala nAmaka deva eneA adhiSThAtA che. harissa u phUTanA adhiSThAtA harisaMha nAmaka deva che. e khaladevanI rAjadhAnI e phUTanI IzAna vidizAmAM AvelI che. A pramANe mandara girivartI je nandana vana che ane emAM je navakUTo AvelA che. te khadhA viSe thuna samApta thayuM. A nandanavana bhandara girinu dvitIya vana che / sUtra- 37 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 38 saumanasavanavarNanam bhAe joyaNasta aMto girivikkhaMbheNaM dasa joyaNasahassAiM tipiNa ya auNAparaNe joyaNasae tiNi ya ikArasabhAe joyaNasta aMto giripariraeNaMti / se NaM egAe paubhavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, vaNNao kiNhe kiNhobhAse jAva AsayaMti kUDavajjA sA ceva gaMdaNavaNavattanA bhANirambA, taM ceva ogAhiUNa jAva pAsAyava.sagA sakkIsANANaMti // 50 385 chAyA-kva khalu bhadanta ! mandare parvate saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nandanavanasya bahubhamaramaNIyAd bhUmibhAgAda addhatriSaSTi yojanasahasrANi Urdhvamutpatya atra khalu mandare parvate saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptam ; paJcayojanazatAni cakravAlaviSkambheNa vRttaM valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM yat khalu mandaraM parvataM sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati, catvAri yojanasahasrANi dve ca dvAsaptate yojanazate aSTa ca ekAdazabhAgAn yojanasya bahigiriviSkambheNa trayodaza yojanasahasrANi pazca ca ekAdazAni yojanazatAni ca SaT ca ekAdazabhAgAn yojanamya vahigiriparirayeNa trINi yojanasahasrANi dve ca dvAsaptate yojanazate aSTa ca ekAdazabhAgAn antargiriviSkambheNa daza yojanasahasrANi trINi ca ekonapazcAzAni yojanazatAni zrIMzca ekAdazabhAgAna yojanasya antagiriparirayeNeti / tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt samparikSiptaM varNakaH kRSNaH kRSNASa. bhAsau yAvad Asate, evaM kUTavarjA saiva nandanavanavaktavyatA bhaNitavyA, tadeva avagAhya yAvat prAsAdAvataMsakaH zakrezAnayoriti ||suu0 38 // ___TIkA-'kahi NaM bhaMte ! maMdare' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'maMdare' mandare merauM 'pavvae' parvate 'somaNavaNe NAmaM saumanasavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte prajJaptam ?, 'goyamA " gautama ! 'NaMdaNavaNassa' nandanavanasya 'bahusamaramaNijAo' bahupsamaramaNIyAt 'bhUmibhAgAo' tRtIya saumanasavanakA varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pancae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte' ityaadi| TIkArtha-gautamasvAmI ne isa sUtra dvArA prabhu se esA pUchA hai-(kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae somaNasavaNe NAma vaNe paNNatte) he bhadanta ! mandara parvata para saumanasa nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai ? upacAra meM prabhuzrI kahate haiM-(goyamA !NaMdaNava. tRtIya saumanasa vananuM varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae somaNasavaNe NAma vaNe paNNatte' ityAdi Atha-gItabhe sUtra 13 prabhuna ta prazna 4o cha'kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae somaNasavaNe NAma vaNe paNNatte' 3 mahanta ! 2 5 52 saumanasa nAma na 45 sthaNe bhAva cha ? senA mamA prabhu 49 cha. 'goyamA ! gaMdaNavaNassa bahusamaramaNijjAo. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpapracalikhane bhUmibhAgAt 'addhatevaTTi' arddhatriSaSTiM-sArddhadvASaSTi 'joyaNasahassAI' yo janasahasrANi uddhaM uSpaittA' Urdhvamutpatya upari gatvA 'ittha' atra atrAntare 'Na' khalu 'maMdare pavvae' mandare parvate 'somaNasavaNe NAma' saumanasavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte' prajJaptam, tacca 'paMcajoyaNa sahassAI' paJcayojanazatAni 'cakavAlavikkhaMbheNaM' cakravAlaviSkambheNa maNDalAkAravistAraNa 'vahe' vRttaM vartulaM 'valayAkArasaMThANasaMThie' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM-valayo hi madhyacchidrayukto bhavati tadvadAkArakasaMsthAnena saMsthitam, etadeva spaSTIkaroti-'je' yat-saumanasavanaM 'Na' khalu 'maMdaraM pavayaM' mandaraM parvataM ' sao' sarvataH-sarvadikSu 'samaMtA' sarvavidikSu 'saMparivisattA' samparikSipya-pariveSTaya 'NaM' khalu 'ciTThaI' tiSThati, etacca kiyadviSkambhaM kiyatpaparikSepam ? iti jijJAsAyAmAha-'cattAri' catvAri 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'DuNNi ya' dve ca 'bAvattare' dvAsaptate dvAsaptatyadhike 'joyaNasae' yojanazate 'aTTa ya' aSTa ca 'ikArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'bAhiM' bahiH 'girivikkhaMbheNaM' giriviSkambheNa meruparvatavistAreNa 'terasa' trayodaza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'paMcaya' massa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo addhatevahiM joyaNasahassAI uddhaM uppa. isa etthaNaM maMdare pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he gautama ! nandana dhana ke bahusamaramaNIya bhUmi bhAga se 62 // hajAra yojana Upara jAne para mandara parvata ke Upara saumanasavana nAmakA vana kahA gayA hai| (paMca joyaNasayAI cakavAla. vikkhaMbheNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie' yaha saumanasavana pAMcaso yojana ke maNDalAkArarUpa vistAra se yukta hai gola hai isIliye isakA AkAra gola ghalaya ke jaisA ho gayA hai 'je NaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaI' yaha saumanasavana mandara parvata ko saba ora se acchI taraha ghere hue haiM 'cattAri joyaNasahassAI duNNi ya bAvattare joyaNasae aTTha ya ekArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikkhaMbheNaM' isakA bAhya vistAra 4272 yojana aura 1 bhUmibhAgAo addhattevaDhei joyaNasahassAI uddhaM uppaittA etthaNaM maMdare pabbara somaNasavaNe NAma baNe paNNatte gautama ! nana bananA ma sabharamaNIya bhUmi mAthI 12 // yojana upara gayA bAda maMdara parvatanI upara saumanasavana nAme vana Avela che. "vaMjajaaynnsyaaii cakavAlavikkhaMbheNaM baTTe valayAkArasaMThANasaMThie' mA saumanasa vana paaNyse| ejana jeTalA maMDaLAkAra rUpa vistArathI yukta che. geLa che. ethI ene AkAra goLa, 1kSaya vA che. 'je NaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM cidui' bha42 5'tanI thAmera mA somanasavana vATAya che. 'cattAri joyaNasahassAI duNNiya bAvattare joyaNa sae advaya ekkArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikkhaMbheNe' ane| mA vistAra 4272 yauna mane ye nanA 11 bhAgAbhAMthI 8 mA prabhAva cha. 'terasa joyaNasahassAI chacca ekArasabhAe joyaNassa pAhiM giriparirayeNaM' senA mA 5225nu pramANa 13511 yovana Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkhIkA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 38 saumanasavanavarNanam paJca ca 'ekkAre' ekAdazAni - ekAdazAdhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'chacca' SaD ca 'ekkArasabhAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNaspa' yojanasya 'bAhi' bahi: 'giripariraeNaM' giriparirayeNa giriparidhinA, 'tiNi' trINi 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'duNNi ya' ke ca 'vAttare' dvAsaptatAni dvisaptatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'aTTha ya' aSTa ca ekArasabhA e' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' antaH madhye nitapradeze 'girivakvaM bheNaM' giriviSkambheNa 'dasa' daza 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi 'viSNi gra trINi ca 'auNAvaNNe' ekonapaM vAzAni - ekonapaJcAzadadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAmi 'viNi ya' trIMzva 'ikkArasamAe' ekAdazabhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'aMto' antaH badhye 'giripariraeNaM' giriparirayeNa giriparidhinA iti / atha saumanasavanaM varNayituM sUtramAha-' se ' tat 'NaM' khalu saumanasavanaM 'egAe' ekayA 'paumavara veiyAe' padmavara vedikayA 'prageNa ya' ekena ca 'vaNasaMDeNaM' vanaSaNDena 'savvao' sarvataH 'samatA' samantAt 'saMpariSikhatte' sampari kSiptaM pariveSTitamasti, anayoH padmavaravedikA vanapaNDayoH 'vaNNao' varNaka:-varNanaparapada samUho'tra bodhyaH, sa ca paJcamasUtrAd grAhyaH, sa ca kimparyantaH ? ityAha- ' kinhe kinhobhAse yojana ke 11 bhAgoM meM se 8 bhAga pramANa hai 'terasa joyaNasahassAI paMcAya ekAre joyaNasae chacca ekkArasabhAe joyaNassa bAhiM giripariraeNaM' isakA vAhya parikSepa pramANa 13511 yojana aura 1 yojana ke 11 bhAgoM meM se 6 bhAga pramANa hai / 'tiNNi joyaNasahassAiM dRSNi ya bAvantare joyaNasae anuya ikkArasabhAe joyaNassa aMto girivivakhaMbheNaM, dasa joyaNasahassAiM tiNNiyaapaNApaNe joyaNasae tiSNiya ekkArasabhAe joyaNassa aMto giriparirae ti' isakA bhItarI vistAra 3272 yojana aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se 8 bhAga pramANa hai tathA isakA bhItarI parikSetra kA pramANa 10349 yojana aura eka yojana ke 11 bhAgoM meM se 3 bhAga pramANa hai / 'segaM egAe pamavaravehayAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhite vaNNao-kiraNe kilho bhAse jAva AsayaMti evaM kUDavajja sacceva NaMdaNavaNavaktavvayA bhANiyavvA' usane 1 yogananA 11 lAgomAthI lAga prabhAga che 'tiNi joyaNasahassAI duNiya bAvantare joyaNasae aTThaya ekkArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhaMbheNaM, dasa joyaNasahassAi tiSNiya auNAvaNNe joyaNasara tiSNiya ekkArasabhAe joyaNassa aMto giriparirayeNaMti' the| bhItarI vistAra 3272 ceAjana ane eka cejananA 11 bhAgAmAMthI 8 bhAga pramANa che. temaja AnA Abhya tarIya parikSepanuM pramANa 10349 caiAjana ane eka cenanA 1 / lAgobhAMthI 3 loga prabhAzu che. 'se NaM egAe pauvaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samatA saMparikkhitte vaNNao - kiraNe kinhobhAse jAva AsayaMti evaM kUDavajja sacceca daNa aNavatavvayA bhANiyavvA' mA sobhasavana padmavara behi bhane ye vanazrI bharathI Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre jAva AsayaMti' kRSNaH kRSNAvabhAso yAvadAsate - kRSNaH kRSNAvabhAsa ityArabhya Asata iti paryanto bodhyaH, ayaM sarvaH pAThaH paJcamaSaSThasUtra to bodhyaH asyArtho'pi tata eva jJeyaH / ' evaM ' evam - uktAbhilApAnusAreNa 'kUDavajjA' kUTavarjA - kUTavarjitA 'sA ceva' saiva prAguktaiva 'NaMdaNavaNavattavtrayA' nandanavana vaktavyatA 'bhANiyavvA' bhANitavyA vaktavyA, sA ca nandanavanavaktavyatA kimparyantA ? ityAha- 'taM ceva' ityAdi tadeva meruparvatAt paJcAzadyojanarUpaM kSetram ' ogAhiUNa' avagAhya - pravizya 'jAva pAsAyavaDeMsagA sakkIsANaMti' yAvat prAsAdAvataMsakAH zakrezAnayoriti zakrendrasyezAnendrasya ca prAsAdAvataMsakavarNana paryantetyarthaH iyaM vaktavyatA nandanavanavarNanaprakaraNe'nantarasUtre gatA etatsaumanasavanavartinyo vApyaH, IzAnAdikoNakrameNemAH - sumanAH 1 saumanasA 2 saumanAMsA 'saumanasyA' 3 manoramA 4 ityaizAnyAm, uttarakuruH 1 devakuruH 2 vAriSeNA 3 sarasvatI 4 ityAgneyyAm, vizAlA 19 mAghabhadrA 2 abhaya senA 3 rohiNI 4 iti nairRtyAm bhadrottarA 1 bhadrA 2 subhadrA 3 bhadrA 'dra' vatI 4 vAyavyAm ||sU0 38|| fy yaha saumanasa vana eka padmavara vedikA aura eka vanakhaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai yahAM para ina donoM kA varNaka pada samUha 'kiNho kiNhobhAse jAva AsayaMti' isa pATha taka kahalenA cAhiye yaha pada samUha paMcama evaM chaTheM sUtrameM prakaTa kiyA gayA hai / isa kUToM kI vaktavyatA ko chor3akara bAkI kI aura saba vaktavyatA jaisI nandana vana ke prakaraNa meM kahI gaI hai vaisI hI yahAM para kahalenI cAhiye yaha nandana vana vaktavyatA 'meru se 50 yojana ke Age ke kSetra ko choDakara Agata isa sthAna meM zakendra aura aizAnendra ke prAsAdAvataMsaka hai' yahAM taka ke pATha taka hI yahAM kahalenA cAhiye / isa saumanasavana meM ye IzAnAdi koNa krama se 1 sumanA, 2 saumanasA, 3 saumanAMsA, evaM 4 manoramA ye IzAna dizA meM cAra vAvaDiyA haiM, uttara kuru 1, devakuru 2, vAriSeNA 3, aura sarasvatI 4, ye cAra vApikAeM Agneya AvRta che. ahIM me mannena va samUha 'kiNhokiNho bhAse jaba AsayaMti' mA 57 sudhI kahI levA joie. A pada samUha pAMcama ane SaSTha sUtramAM spaSTa karavAmAM Avela che. e phUTanI vaktavyatAne mAda karIne zeSa badhI vaktavyatA je pramANe nadanavananA prakaraNanAM spaSTa karavAmAM AvelI che te pramANe ja ahIM paNa kahI levI joie. A 'nandanavanavaktavyatA' bherutrI 50 yogana bheTalA AgaNanA kSetrane choDIne yAvelA sthAnabhAM zakrendra ane azAnendranA prAsa dAvata'saka che. huI. sudhInA paDa sudhI kahI levI joie. e saumanasa vanamAM izAnAdi kAkramathI 1 sumanA, 2 saumanasA, 3 saumanAMsA tebhana 4 manoramA mezinahizAmAM 4 vaDA che. uttaraharu-1, devapuru-2, pAriSeNA 3, ane sarasvatI 4 e 4 vApikAe Agneya dizAmAM AvelI che. vizAlA 1, mAgha 1 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanavarNanam -- atha mandaragirivarti paNDakavanaM nAma caturyavanaM varNayitumupakramate-kahi NaM bhaMte ! ityAdi / mUlam-kahi NaM bhaMte ! maMdarapavae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNate ? goyamA ! somaNasavaNassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo chattIsaM joyaNasahassAiM uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae siharatale paMDagavaNe NAmaM vaNe papaNatte, cattAri cauNaue joyaNasae cakavAlavikkhaM. bheNaM vaTe valayAkArasaMThANasaMThie, je NaM maMdaracUliyaM savao samaMtA saMparikvittANaM ciTui tiNi joyaNasahassAiM egaM ca bAvaTuM joyaNasayaM kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaDeNaM jAva kiNhe devA AsayaMti, paMDagavaNasta bahumajjhadesabhAe ettha NaM maMdaracUliyA NAmaM cUliyA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uddhaM uccatteNaM mUle bArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM majjhe aTTa joyaNAI vikkhabheNaM uppi cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM mUle sAiregAiM sattattIsaM joya. NAI parikkheveNaM majjhe sAiregAI paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM uppi sAiregAiM bArasajoyaNAiM parivakheveNaM mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA upi taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savvaveruliyAmaI acchA sA NaM egAe paumavaraveiyAe jAtra saMparikkhittA iti upi bahusamaramaNijje bhUmibhAe jAva siddhAyayaNaM bahumajjhadesabhAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM aNegakhaMbhasaya jAva dhUvakaDucchagara, maMdaracUliyAe NaM purathimeNaM paMDagavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte evaM jacceva somaNase dizA meM haiN| vizAlA 1, mAgha bhdr| 2, abhayasenA 3, aura rohiNI 4, ye cAra vApikAeM naiRtyakoNa meM haiM, tathA bhadrottarA, 1, bhadrA 2, subhadrA 3, aura bhadrAvatI 4, ye cAra vApikAeM vAyavya vidizA meM haiM // 38 // bhadrA 2, abhayasenA 3 ane rohiNI 4 e cAra vApikAe netya koNamAM AvelI che. tathA bhadrottarA 1, bhadrA-2, subhadrA, 3 ane bhadrAvatI 4 e cAra vApikAo vAyavya dizAmAM AvelI che. che 38 | Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpamAtisUtra puvavaNio gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeMsagANa ya so ceva jAva sakIsANavaDeMsagA te NaM ceva parimANeNaM sU0 39 // - chAyA-ka khalu bhadanta ! mandaraparvate paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! saumanasavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt SaTtriMzataM yojanasahasrANi Urdhvamutpatya atra khalu mandareparvake zikharatale paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptam, catvAri caturnavatAni yojanazatAni cakramAlaviSkaMbheNaM vRttaM valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM, yat khalu mandaracUlikAM sarvataH samantAt samparikSipya khalu tiSThati trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTa yojanazataM kiJcidvizeSAdhika parikSepaNa, tat khalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena yAvat kRSNaH devA Asate, paNDavanasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mandaracUlikAnAma cUlikA prajJaptA catuzcatvAriMzata sejamAni UrdhvamuJcatvena mule dvAdaza yojanAni viSkambheNa ma ye aSTa yojanAni viSkambheNa upari catvAri yojanAni viSkambheNa mUle sAtirekANi saptatriMzataM yojanAni parikSepeNa madhye sAtirekANi paJcaviMzati yojanAni parikSepeNa upari sAtirekANi dvAdaza yojanAni parikSepeNa mUle vistIrNA, madhye saMkSiptA, upari tanukA, gopucchasaMsthAnasaMsthitA sarvavaiDUryamayI acchA sA khalu ekayA padmavaravedikayA yAvat saMparikSiptA iti upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgo yAvat siddhAyatanaM bahumadhyadezabhAge krozamAyAmena arddhakrozaM viSkambheNa dezone ke krozamUrdhvamuccatvena anekastambhazata yAvad dhRpakaDucchukA, mandaracUlikAyAH khalu paurastyena paNDakavanaM paJcAzataM yojanAni avagAhya atra khalu mahadekaM bhavanaM prajJaptam, evaM ya eva saumanase pUrvavarNito gamo bhavanAnAM puSkariNInAM prAsAdAvataMsakAnAM ca sa eva netavyaH yAvat zakrazAnayoH prAsAdAvataMsakAH tenaiva parimANena ||suu0 39 // . TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'maMdara pavae' mandaraparvate 'paMDagavaNe mAma' paNDakavanaM nAma 'vaNe' vanaM 'paNNatte ?' prajJaptam, 'goyamA !' gautama ! 'somaNasavaNassa' saumanavanasya bahusamaramaNijjAo' bahusamaramaNIyAd 'bhUmibhAgAo' bhUmibhAgAt 'chattIsa paNDakavanakA varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdarapavvae paMDagavaNe NAma vaNe paNNatte' ityAdi / TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA isa sUtradvArA pUchA hai-'kahi bhaMte ! maMdarapavvae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he bhadanta ! maMdara parvata para paNDaka bana nAmakA vana kahAM para kahA gayA hai 1 uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paDaka vananuM varNana 'kahiNaM bhaMte ! maMdarapadhae paMDagavaNe NAma vaNe paNNatte' ityAdi A:--0 sUtra 43 gotame prabhune prazna ya cha 'kahiNaM bhaMte ! maMdarapatrae paMDagavaNe gAma vaNe paNNatte' 3 mahata! 2 5 352 59741na nAma vana 4yA sthaNe mAvena ? Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanavarNanam SatriMzataM 'joyaNasahassAI' yojanasaisrANi uddhaM' Urdham 'uppaittA utpatya-gatvA ettha' ara-atrAntare 'gaM' khalu 'maMdare pathae' mandare parvate 'siharatale' zikharatale-zirobhAge 'paMDagavaNe NAma' paNDakavanaM nAma 'vaNe' vanaM prajJaptam, taca cattAri' catvAri 'cauNaue' caturnavatAni caturnavatyadhikAni 'joyaNasae' yojanazatAni 'cakavAlavikkhaMbheNaM' cakravAlaviSkambheNa maNDalAkAra vistAreNa 'caTTe' vRttaM-vartulaM 'valayAkArasaMThANasaMThie' valayAkArasaMsthAnasaMsthitaM riktamadhyakaGkaNavat madhye tarulatAgulmAdi rahitatayA saMsthim etadeva spaSTIkaroti-'je' yat paNDakAranaM 'NaM' khalu maMdaracUlibha' mandaracUlikA 'savvao' sarvataH sarvadinu 'samaMtA' samantAta-sarvavidikSu 'saMparikhittA' parikSipya pariroSTaya 'Na' khalu 'ciTTai' tiSThati 'tiSNi' nINi 'joyaNasahassAI' yojanasahakhANi 'ega ca' ekaM ca 'bArI' dvApaSTaM-dvAyaSTayadhika 'joyaNasa' yojanazataM 'kiMcikseisAhiyaM zizcid vizeSAdhikaMkizcidadhikaM parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA prajJaptam, tatpunaH emaravedikA vanapaNDAbhyAM somaNasavaNAsa bahu samaramaNijjAo bhUmibhAgAo chattImaM joyaNasahassAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae siharatale paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he gautama ! saumanasavana ke bahusamaramaNIya bhUmi bhAga se chattIsa hajAra yojana Upara jAne para Agata isI sthAna para mandara parvata ke zikhara tala para yaha paNDaka vana nAmakA vana kahA gayA hai 'cattAri cauNaue joyaNasae cakavAlavikkhabheNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie' yaha samacakravAla viSkambha kI apekSA 494 yojana pramANa hai yaha gola hai tathA usakA AkAra golAkAra valaya ke jaisA hai jisa prakAra valaya apane madhya meM khAlI rahatA hai usI prakAra yaha vana bhI apane bIca meM tarulatA gulma Adi se rahita hai| 'je NaM maMdaracUliaM savao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai' yaha paNDaka vana maMdara parvata kI cUlikAko cAroM ora se ghere hue haiM ! (tipiNajoyaNasahassAiM egaMca yAvaDhaM joyaNasayaM mena mamA prabhu 4-'goyamA ! somaNasavaNassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo chattIsaM joyaNasahassAI uddhaM uppaittA etthaNaM maMdare pavyae siharatale paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte' he gautama! saumanavananA bahu samaramaNIya bhUmibhAgathI 36 hajAra jana upara gayA pachI je sthAna Ave che te sthAna para maMdara parvatanA zikhara pradeza upara A paDakavana nAmaka vana mAve che. 'cattAri cauNaue joraNasae cakkabAlavikkhaMbheNaM vaTTe valayAkArasaMTha.NasaMThie' 2 // samayapAsa minI apekSA 484 yona pramANa cha. 2 // goNArabhAM che tathA tene AkAra goLAkAra valaca jevuM che. jema valaya pitAnA madhyamAM khAlI rahe cha ta ma na 54 potAnA madhyabhAgamA 2-batA zubha porethI ta cha. 'je gaM maMdaracUliaM savvao samaMtA saMparikkhittA NaM ciTTaI' 24 // 5974 4 ma2 patanI yUli. 4Ane yAbharathI AkRta 4rIna mathita che. 'tiSNi joyaNasahassAiM evaM ca bAvahU~ joyaNa Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 jambUddhIpapracaptisUtre pariveSTitatvena varNayitumAha-'se NaM egAe' 'tat khalu ephayA 'paumayaravezyAe' padmavaravedikayA 'egeNa ya' ekena ca 'vaNasaMDeNaM' vanaSaNDena' ityArabhya 'jAba kiNhe devA AsayaMti' yAvat 'kRSNo devA Asata' iti paryanto varNako'tra bodhyaH, sa ca sArthaH paJcamaSaSThasUtrAbhyA. mavagantavyaH, atha paNDakavanaveSTitAM mandaracUlikAM jAtajijJaHsAM varNayitumupakramate-'paMDaga. vaNassa' ityAdi-paNDakavanasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'maMdaracUliyA NAmaM cUliyA' mandaracUlikA mandarasya-meru. gireH cUlikA cUlA-zikhA saira cUlikA, mandaracUlikA nAma cUlikA 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'cattAlIsaM' catvAriMzata 'joyaNAI yojanAni 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena 'mUle' mUle-mUladezAvacchedena 'bArasa' dvAdaza 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNavistAreNa prajJapteti zeSaH, evamagre'pi, 'majjhe' madhye-nitambadezAvacche dena 'aTTha' aSTa 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa 'upi' upari-zikharAvacchedena 'cattAri' kiMciMvisesAhiyaM parikkheveNa) isakA parikSepa-parIdhi kucha adhika eka hajAra ekasau 62 yojana kA hai| 'se egAe paubhavaraveyAe egeNa ca vaNamaMDeNaM jAva kiNhe kiNhobhAse devA AsathaMti' yaha paNDakavana eka padAvara vedikA se aura eka dhanaSaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai yAvat yaha vanaSaMDa kRSNa hai vAnavyantara deva yahAM para ArAma vizrAma karate haiM / yaha saba kRSNAdi rUpa varNana paMcama evaM SaSTha sUtroM se jAnalenA caahie| 'paMDagavaNassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM bhaMdaracUliA NAmaM cUliA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uddhaM uccattaNaM mUle bArasa joyaNAI vikkhaMbhegaM majjhe aTTha joyaNAivikkhaMbheNaM upi cattArI joyaNAI vikhaMbheNaM, mUle sAiregAi sattattIsaMjoyaNAI parikkheveNaM' isa paNDaka vana ke bahumadhya bhAga meM eka maMdaracUlikA nAmakI cUlikA hai yaha cUlikA 40 yojana pramANa UMcI hai bhUla dezameM isakA saya kici visesAhiyaM parikkheveNaM' yAne parikSa5 (464) 44thi1162 yona so cha. se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAya kiNhe kiNhobhAse devA AsayaMti' mA 594 vana 4 512 vahiAthI mane se vanama thI zImethI mAta che. yAvatu A vanakhaMDa kRSNa che. vAnavyaMtara devo ahIM ArAma-vizrAma kare che. A madhu 38 6i 35 pa na yama bhane 14 sUtromAMthI area se le . 'paMDagavaNassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM maMdaracUliA NAmaM cUliA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uddhaM uccattaNaM male bArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM majjhe adu joyaNAI vikkhaMbheNaM upi cattAri joyaNAI vikkhabheNaM, mUle sAiregAI sattatIsaM joyaNAI parikkheveNaM' / 594, bananA paDu madhyamamA eka maMdara cUlikA nAmaka cUlikA che. A cUlikA 40 jana pramANa UMcI che. mUla dezamAM Ane vikhaMbha-vistAra-12 jana jeTaluM che. madhyabhAgamAM ane vistAra ATha jene Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 39 paNDakavanavarNanam 45 catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'vikkhaMbheNaM' viSkambheNa, punaH 'mUle' mUlAvacchedena 'sAiregAI' sAtirekANi kiJcidadhikAni 'sattattIsaM' saptatriMzataM 'joyaNAI' yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA tathA 'majjhe' madhye 'sAiregAI' sAtirekANi 'paNavIsaM' paJcaviMzaliM 'joyaNAI' yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa vartulatvena 'upa' upari 'sAiregAI' sAtirekANi 'bArasa' dvAdaza 'joyaNAI' yojanAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa 'mUle' mUle 'vicchiNNA' vistIrNA madhyoparibhAgApekSayA vistAravatI 'majjhe' madhye 'saMkhittA' saMkSiptA mUlApekSayA'lpavistArA 'upa' upari 'taNuyA' tanukA mUlamadhyApekSayA'lpataravistArA ata eva 'gopucchasaMThANasaMThiyA' gopucchasaMsthAnasaMsthitA - UrdhvakRtagopucchAkAreNa sthitA, tathA 'sanvave ruliyAmaI' sarvavaiDUryamayI sarvAtmanA vaiDUryamaNimayI tathA 'acchA' acchA-AkAzasphaTika nirmalA athaitAM padmavaravedikA vanapaNDAbhyAM pariveSTitatayA varNayati - 'sA ' egAe' sA mandaracUlikA khalu ekayA 'paumavara vezyAe' padmavaravedikayA 'jAva' yAvat viSkambha - vistAra -12 yojana kA hai madhyabhAga meM isakA vistAra ATha yojana kA hai zikharabhAga meM isakA vistAra cAra yojana kA hai mUla bhAga meM isakA parikSepa kucha adhika 37 yojana kA hai tathA 'majjhe sAiregAi paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM' madhyabhAga meM isakA parikSepa kucha adhika 25 yojana kA hai 'upi sAigAi bArasa joyaNAI parikkheveNaM' Upara meM isakA parikSepa kucha adhika 12 yojana kA hai / 'mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA upiM taNuA gopuccha saMThANasaMThiyA savvaveruliyAmaI acchA' isa taraha yaha mUla meM vistIrNa madhya meM saMkSipta aura Upara meM patalI ho gaI hai ataH isakA AkAra gAyakI urdhvakRta pUMcha ke jaisA ho gayA hai / yaha sarvAtmanA vajramaya hai aura AkAza evaM sphaTika - sphaTika maNi ke jaisI nirmala hai / 'sA NaM egAe paumavara vezyAe jAva saMparikkhittA iti' yaha mandara cUlikA eka padmavara vedikA aura eka vanaSaNDa se cAroM ora se ghirI huI hai yahAM yAvatpada se 'ekena vanaSaNDena ca sarvataH samantAt' yaha pATha grahIta jeTalA che. zikhara bhAgamAM AnA vistAra cAra ke jana jeTalA che. mUla bhAgamAM Ane parikSetra 466 adhika 39 yojana neTo che tathA 'majjhe sa. iregAi paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM' bhava lAgamAM yAnI parikSepa 464 aghi 25 yojana bheTale che. 'uppi sAre gAI bArasa joyaNAI parikkheveNaM' uparilAbhAM khAnA parikSetra 444 adhi4 12 yona bheTalo che. 'mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA uppi taguA gopuccha saMThANasaMThiyA savva veruliyAmaI acchA' yA pramANe yA bhUsabhAM vistIrNA, madhyamAM saMkSipta mane upari lAgabhAM pAtaLI thaI gaI che. ethI Ane AkAra gAyanA udhvIkRta pUcha jeve thai gayA che. A sarvAtmanA vajramaya bhane Aza tebhana 23ri4 nevI nirmANa ho, 'sANaM egAe paumavarabeiyA jAva saMparikkhitA iti zrI bhaMDara yUsiDa 4 padmavara peDisane ye vanAuthI Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre yAvatpadena 'ekena vanaSaNDena ca sarvataH samantAt' iti saGgrAhyam eSAM padAnAM vyAkhyA prAgvat 'saMparikkhitA' saMparikSiptA pariveSTiteti, athAsyAM cUlikAyAM bahusamaraNIyabhUmibhAgaM tatra siddhAyatanaM ca varNayitumupakramate-'uppi bahusamaramaNijje' ityAdi-upari mandaracUlikAyA upari zikhara ityarthaH bahusamaramaNIyo 'bhUmibhAge' bhUmibhAgaH 'jAva' yAvat yAvatpadena-'prajJaptaH sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaramiti vA' ityArabhya 'tasya bahumadhyadezabhAge' iti paryantaH pAThaH saGgrAhyaH sa ca SaSThamUtrAdavaseyaH, tatra 'siddhAyayaNaM' siddhAyatanaM prajJaptam kveti jijJAsAthAmAha-'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge bahusamaramaNIyabhUmibhAgavartini sidvAyataM prajJAnamityatrayaH, tacca kosaM AyAme gaM' krozam AyAmena daidhyeNa tathA 'addhakosaM vikkhaMbheNaM' arddhakozaM krozasyArddham, viSkambheNa vistAreNa tathA 'desUrNa kosaM' dezonaM-kizciddezanyUnaM krozam 'uddhaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena tathA 'aNegakhaMbhasaya jAva huA hai / 'uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge jAva siddhAyayagaM vaha majjha desabhAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUrNa kosaM uddhaM uccattaNaM aNegakhaMbhasaya jAva dhUvaruDucchugA' mandara cUlikA ke Upara bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai yahAM yAvatpada se 'prajJaptaH, sa yathAnAmakaH AliGga puSkara mitivA isa pATha se lekara 'tasya bahu madhyadezabhAge' yahAM taka kA pATha grahIta huA hai yaha pATha chaThe sUtra se jAnalenA cAhiye usa bhUmibhAga meM eka siddhAyatana kahA gayA hai yaha siddhAyatana AyAma meM eka koza kA haiM aura vistAra meM Adhe kozakA hai tathA UMcAI meM yaha kucha kama eka kozakA hai yaha aneka saikaDo khaMbhoM ke Upara TikAhuA hai arthAtU khaDA huA hai isa siddhAyatana ke varNana meM 'aneka stambhazatasaMniviSTa' isa pada se lekara dhUpakaDacchukAnAmaSTottarazatam' yahAM taka kA pATha lenA cAhiye-arthAt 108 yahAM para dhUpake kaTA heM haiM' karacchu' isa pAThako jAnane ke liye pandrahavAM sUtra dekhanA cAhiye isa siddhAyatana ke yomarathI mAvRta che. hI yAvat 56thI "ekena vanaSaNDena ca sarvataH samantat DIta thayehI che. uppiM bahu samaramaNijje bhUmibhAge jAva siddhAthayaNaM bahu majhadesabhAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNa kosaM uddhaM uccatteNaM aNega khaMbhasaya jAva dhuuvduir' maMdara cUlikAnI upara bahu samaramaNIya bhUmibhAga Ave che. ahIM yAvat 54thI "prajJaptaH sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaramiti vA" / pAthI bhAMDIne "tasya bahu madhya dezabhaHge" mahI sudhImA 5.4 sahIta thye| che. 254 507 sUtramAthI kI sevA me te bhUmi bhAgamAM eka sidvAyatana AveluM che. A sidvAyatana AyAmamAM eka gAu jeTaluM che. tathA vistAramAM ardhAgAu jeTaluM che. tathA UMcAimAM A kaMIka kama eka gAu jeTaluM che. A sidvAyatana / stana 652 avasthita cha. siddhAyatananA vanamA 'aneka stambhazata. sanniviSTha' 54thI bhAMDI dhUpakaDucchukAnAmaSTottarazatam' 487 sudhiin| 54 sabhAse. 108 mA 5544aa cha. 'karacchu' se pAne sabhA bhATa 15mA sUtrane vAMya , Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanavarNanam 477 dhUvakaDucchu bhA' anekastambhazatasanniviSTamityArabhya dhRpakaDucchukAnAmaSTottarazatamityanto varNako'tra bodhyaH, tatra 'anekastambhetyAdi varNakaH siddhAyatanasyAsti sa paJcadazasUtre prAgukta iti tato grAhyaH, tadartho'pi tata eva bodhyaH tasya khalu siddhAyatanasya bahumadhyabhAge mahatyekA maNipIThikA prajJaptA tadvarNaka rAjapraznIyasUtrasya ekonAzItitamamUtrato bodhyaH tatra maNipIThAyAM mahAneko devacchandakaH prajJaptaH, tatra jinapratimAH santi tAsAM purato'STottarazataM ghaNNAnAm aSTottarazataM candanakalazAnAm aSTottarazataM bhRGgArANAm aSTottarazatamAdarzAnAm aSTottaraM sthAlAnAm, pAtrINAM supratiSThAnAM manogulikAnAM vAtakarANAM citrakarANAM ratnakaraNDakANAM hayakaNThAnAM koSThasamudgAnAM haritAlasamudgAnAM hiGgulakasamudgAnAM manaH zilAsamudgAnAm aJjanasagudgAnAM dhvajAnAM tathA dhUpakaDucchukAnAM pratyekamaSTottarazataM saMnikSi. ptaM tiSThatIti paryanto varNako rAnapraznIyasUtrasyASTasaptatitamasUtrAdyazItitamaparyantasUtrebhyo bodhyaH tadartho'pi tata eva bodhyaH, ____ athAsmin paNDakavane bhavana puSkariNI prAsAdAvataMsakAn varNayitumupakramate-'maMdara cUliyAe NaM' ityAdi-mandaracUlikAyAH khalu 'purathimeNaM' pUrvadizi 'paMDagavaNaM' paNDakavanaM 'paMcAsaM' paJcAzataM 'joyaNAI' yojanAni 'ogAhittA' avagAhya-pravizya 'ettha' atrabahu madhyadeza bhAga meM eka vizAla maNipIThikA hai isakA varNaka pATha rAjapraznIya sUtra ke 79 ve nambara ke sUtra se samajhalenA cAhiye usa maNipIThikA ke Upara eka devacchandaka nAmakA sthAna hai yahAM para jina 'yakSa' pratimAeM haiM inake Age 108 ghaMTAeM ugI huI haiM, 108 candanakalaza rakhe hue hai 108 bhRGgAraka rakhe hue haiM 108 darpaNa rakhe hue haiM 108 baDe baDe thAla rakhe hue haiM 108 pAtrI-choTe 2 pAtra-rakhI huI hai ityAdirUpa se yaha saba kathana 108 dhUpakaDucchukarakhe hue haiM yahAM taka jAnanA cAhiye isa varNana ko jAnane ke liye rAjapraznIya sUtrakA 78 sUtra se lekara 80 naM. taka kA sUtra dekhanA cAhiye 'maMdara cUliAeNaM purathimeNaM paMDagavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM bhavaNe paNate evaM jccevsojoIe. A siddhayatananA bahuM madhya deza bhAgamAM eka vizALa maNipIThikA AvelI che. A pIThikAnuM varNana "rAjapraznIyasUtranA 79 mAM sUtramAM karavAmAM AveluM che. e maNipIThikAnI upara eka devachaMda nAmaka sthAna AveluM che. ahIM jina (yakSa) pratimAo AvelI che. enI AgaLa 108 ghaTe laTakI rahyA che. 108 caMdana kaLaza mUkelA che. 108 bhaMgArake mUkelA che. 108 darpaNe mUkelA che. 108 meTA-TA thALe mUkelA che. 108 pAtrIo-(nAnA pAtro) mUkelI che. ItyAdi rUpamAM ahIM badhuM kathana 108 dhUpa kaTAha mUkelA che. ahIM sudhI jANI levuM joIe. e varNana viSe jANavA mATe rAjaprazrIya sUtranA cha8 mAM sUtrathI bhAMDI 80bhA sUtra sudhA na ve naye. 'maMdaracUliAeNaM purasthimeNaM paMDagavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA etthaNaM mahaM ege bhavaNe paNNatte evaM jacceva somaNase pubbavaNNioM Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma. jambUdvIpaprajJaptisUtre atrAntare 'NaM' khalu 'mahaM ege bhavaNe' mahat vizAlam ekaM bhavanaM gRhaM siddhAyataM 'paNNatte' prajJatam ' evaM ' evam bhavanavat puSkariNyaH prAsAdAvataMsakA api vaktavyAH te bhavanAdayaH kIdRzAH ityapekSAyAM tadvarNanAya saumanasatranavarti bhavanAdi pAThaM sUcayitumAha- 'jacceva somaNa se puvvafore gama' ityAdi ya eva saumanase saumanasAkhye mandaravartini tRtIyavane varNyamAne sati pUrvavarNitaH- pUrvam, paNDakavanavarNanAt prAk varNita : - AyAmaviSkabhavarNAdinA bhaNito gamaH pAThaH 'so ceva' ityagretanena sambandhaH sa eva pAThaH 'bhavaNANaM' bhavanAnAM ' pukkhariNINaM' puSkariNInAM 'pAsAyavaDeMsagANaM' prAsAdAvataMsakAnAM 'ya' ca 'Neyavvo' netavyaH - bodhyaH, sa ca gamaH 'pATha: ' kimparyantaH ? ityapekSAyAmAha - ' jAva sakIsANavaDeMsagA' yAvat zakrezA - nayoH prAsAdAvataMsakAH - zakrendrasya tathezAnendrasya tattaddigvati puSkariNI madhyavarti prAsAdAvataMsakavarNaparyanta ityarthaH, sa ca gamaH saumanasavanaprakaraNato bodhyaH, ca zakrezAna - prAsAdAta sakAH kena pramANena bodhyA: ? iti jijJAsAyAmAha - ' te NaM caiva pamANeNaM' tenaiva saumanasavanagoktenaiva pramANena AyamAdinA bodhyAH, ayabhAzayaH - yathA saumanasavanavarNana - prasaGge kULavarjitaH siddhAyatanAdi vyavasthApakaH pATha uktaH tathA'trApi vAcyaH sadRzavarNakamaNase putravaNio gamo bhavaNANaM putrakhariNINaM pAsAyavaDeM sagANaya so ceva hroat jAva sakkIsANavaDe sagA teNaMceca pamANeNaM' isa maMdara cUlikA kI pUrvadizA meM paNDakavana hai isa paNDakavana meM 50 yojana Age jAkara eka vizAla bhavana siddhAyatana kahA gayA hai isI prakAra se puSkariNiyAM aura prAsAdAvataMsaka bhI kahe gaye haiM ina sabakA varNana jaisA saumanasavana ke varNana prasaGga meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM para bhI kahalenA cAhiye yAvat yahAM ke tattatpuSkaraNImadhyavartI prAsAdAvanaMsaka aura IzAnAvataMsakaIzAnendra saMbaMdhI haiN| yadi isa varNana ko jAnanA ho to saumanasavana prakaraNa dekhanA cAhiye saumanasavana varNana ke prasaGga meM kUTavarjita siddhAyatanAdivyavasthApaka pATha jaisA kahA gayA hai vaisA hI vaha pATha yahAM para bhI kahalenA cAhiye yahAM para vApikAoM ke nAma yadyapi prakaTa gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeM sagANaya so ceva Neyavtro jAva sakkIsa NavaDeM sagA tenaM caitra pamANe : bhaMDara yUminI pUrva dizAbhAM pana che. A eDa vanamA 50 pacAsa ceojana AgaLa gayA pachI eka vizALa bhavana siddhAyatana AveluM che. A pramANe ja puSkariNIe ane prAsAdAvata sA viSe paNa kahevAmAM AveluM che. A badhAM viSe saumanasa vananA vanamAM je pramANe kahevAmAM Avelu che tevu ja atre paNa samajI levuM joI e. cAvat ahIMnA tat tatpuSkariNI madhavI pra!sAdAvatasakA ane izAvata kendra saMbadhI che. jo A sabaMdhamAM jANuvuM hoya te saumanasavana prakaraNa joI levu joie. saumanasavana vananA prasaMgamAM phUTa varjita siddhAyatanAdi vyavasthApaka pATha je pramANe kahelA che te pramANe ja pAThe ahIM' paNa kahI leve joIe. ahI ne ke vASikAonA Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 39 paNDaka vanavarNanam 472 svAt, atra vApInAmAni lekhapramAdAtsUtre'dRSTAnyapi granthAntarAtsaGgRhyopanyasyante tathAhipuNDrA 1 puNDraprabhA 2 suraktA 3 raktAvatI 4 etA aizAnaprAsAde, tathA-kSIrarasA 1 ikSurasA 2 amRtarasA 3 vAruNI 4 etA AgneyaprAsAde, tathA zaGkhottarA 1 zaGkhA 2 zaGkhAvarttA 3 balAhakA 4 etA naiRta prAsAde, puSpottarA 1 puSpavatI 2 supuSpA 3 puSpamAlinI 4 etA vAyavyaprAsAde, imA SoDaza vAcyA IzAnAdi koNakrameNa bodhyAH ||suu0 39 // .. arthatatpaNDakavanavartinIzcatasro'bhiSekazilA varNayitumupakramate-'paMDakavaNe NaM bhaMte' ityaadi| mUlam - paMDagavaNeNaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo SaNNattAo?, goyamA ! cattAri abhise yasilAo paNattAo, taM jahA-paMDusilA1 paMDukaMbalasilA2 rattalilA3 rattakaMbalasileti / kahi gaM bhaMte ! paMDaga vaNe paMDusilA NAmaM silA paNNatA?, goyamA ! maMdaracUliyAe purasthimeNaM paMDagavaNapurasthipe te, estha NaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavitthiNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paMcajoyaNasayAiM AyAmeNaM addhAijAiM joyaNasayAI vikkhaMbheNaM cattAri nahIM kiye gaye haiM-phira bhI hama granthAntara se unheM dekhakara yahAM prakaTa karate haiM yahAM kI puSkariNiyoM ke vApikAoM ke nAma isa prakAra se haiM-puNDrA 1 puNDraprabhA 2, suraktA 3, raktavatI 4, ye cAra vApikAeM IzAna vidigvatI prAsAda meM haiM, kSIrarasA, ikSurasA, amRtarasA aura vAruNI ye AgneprAsAda meM haiM, zaGkottarA, zaGkhA, zaGkhAvartI aura balAhakA ye cAra vApikAeM naiRta prAsAda meM hai evaM puSpottarA, puSpavatI, supuSpA, puSpamAlinI ye cAra bApikAeM vAyavya vidigvartI prAsAda meM haiN| isa prakAra ke nAmavAlI ye 16 vApikAeM IzAnAdikoNakrama se kahI gaI hai / // 39 // nAme prakaTa karavAmAM AvelAM nathI chatAM e ame granthAntarathI joI ne ahIM prakaTa karIe chIe. ahIMnI puSkariNIo temaja vApikAnA nAme A pramANe che-paMDrA 1, paMpabhA 2, suraktA 3, raktavatI 4, e cAra vApikAe IzAna vidigvatI prAsAdamAM AvelI che. kSIrarasA 1, IsurasA-2, amRtarasA 3 ane vANI e cAra vApikAe Agneya prAsAdamAM AvelI che. zaMkhettarA, zaMkhA, zaMkhAvartA ane balAhakA e cAra vapikAo maitya prAsAdamAM AvelI che. temaja puttara, puSpavatI, supuSpA ane puSpamAlinI e cAra vApikA vAyavya vidigdhatI prAsAdamAM Avela che. A pramANe e 16 vApikAo izAnAdi keNu kamathI kahevAmAM AvelI che. 39 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpapracaptisUne joyaNAiM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veiyA vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao, tIseNaM paMDusilAe caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA jAva toraNA vaNNao, tIseNaM paMDusilAe upi bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva devA AsayaMti, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA paMca dhagusayAI AyAma vikkhaMbhegaM addhAi. jAI dhaNusayAiM bAhalleNaM sIhAsaNavaNNao bhANiyako vijayadUsavajotti / tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM barahiM bhavaNavai vANamaMtarajoisiya vemANiehiM devehiM devIhi ya kacchAiyA titthayarA abhisiccaMti, tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM bahuhiM bhavaNa jAva vemANiehiM devehiM devIhi ya vacchAiyA titthayarA abhisiccNti| kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe paMDukaMbalasilA NAmaM silA paNNattA ?, goyamA ! maMdaracUliyAe dakkhiNeNaM paMDagavaNadAhiNaperaMte. estha NaM paMDagavaNe paMDukaMbalasilA NAmaM silA paNNattA, pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavisthipaNA evaM taM ceva pamANaM vattavyayA ya bhANiyatvA jAva tassaNaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIhAsaNe paNNatte taM ceva sIhAsaNappamANaM tattha NaM vahahiM bhavaNavai jAva bhArahagA titthayarA ahisiccaMti / kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA ? goyamA! maMdaracUliyAe paccatthimeNaM paMDagavaNapaJcasthimaperaMte, ettha NaM paMDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavisthiNNA jAva taM ceva pamANaM savvatavaNijamaI acchA uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA, tassa NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha paM bahUhiM bhavaNa. pamhAiyA titthayarA ahisiccaMti, tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM bahahiM bhavaNa0 jAva vappAiyA titthayarA ahisiccaMti, kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe rattakaMbalasilA NAmaM silA paNNatA?, goyamA! maMdaracUliyAe Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 481 uttareNaM paMDagavaNa uttaracarimaMte, eravaNaM aiDagavaNe antarvaklasilA NAmaM silA paNNatA, pAIpaDINAyayA udIpadAhinidhiNA sanatavaNijamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAsa, tattha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva devehiM devIhiya ezavayagA tisthArA abhisiJcati / su0 40 // chAyA-paNDakAne khalu bhadanta ! bane kati abhiSekazilAH prajJaptA ?, gautama ! catasro'bhiSekazilAH prajJaptAH, tadyathA-pANDuzilA 1 pANDakambalazilA 2 raktazilA 3 raktakambalazilA 4 iti / kva khalu bhadanta ! paNDa karane pANDuzilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyAH paurastyena paNDakAnapaurastyaparyante, atra khalu eNDa karane pANDuzilA nAma zilA prajJaptA uttaradAkSiNA yatA prAcInapratIcInavistINI ardacandra saMsthAnasaMsthitA paMca. yojanazatAni AyAmena advetRtIyAni yojanazatAni vizammeNa catvAri yojanAni bAhalyena sarvakanakamayI acchA vedikA vanaSaNDena sarvataH samantAt samarikSiptA varNakaH, tasyAM khalu pANDuzilAyAzcaturdizi cakhAri trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni yAvat torayAH varNakaH, tasyAH khalu pANDuzilAyAH upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prAptaH yAvad devA Asate, tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge uttaradakSiNena atra khalu dve siMhAsane prajJapte eJca dhanuH zatAni AyAmaviSkambheNa atRtIyAni dhanuH zatAni bAhalyena siMhAsanavarNako bhaNitavyo vijayadRSyavaja iti / tatra khalu yat tat auttarAI siMhAsanaM tatra khalu bahubhiH "bhavanaya tivAnacyantarajyotiSkavaimAnirdevairdevobhizca kacchAdijAstIrthakarA abhiSicyante / tatra khalu yat tadAkSiNAtya siMhAsanaM tatra khalu bahubhirbhavana yAvadvaimAnikaidevairdevIbhizca vatsAdijAstIrthakarA abhiSicyante / kva khalu bhadanta ! paNDakavane pANDukambalazilA nAma zilA prajJaptA?, gautama ! mandaracUlikAyA dakSiNena paNDakavanadakSiNaparyante, atra khalu paNDa karane pANDukambalazilA nAma zilA prajJaptA, prAcInapratIcInAradA uttaradakSiNa vistIrNA evaM tadeva pramANaM vaktavyatA ca bhaNita vyA, sAvat tasya khalu bahusammaramaNIyasya bhUmi bhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahadekaM siMhAsana prAptam, tadeva siMhAsanapramANaM tatra khalu bahubhirbhavanapati yAvat bhAratAtIrthakaza abhiSicyante, kA khala bhadanta ! paNDakavane raktazilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyAH pazcimena paNDakavanapazcimaparyante, ana khalu paNDakavane raktazilA nAma zilA prajJaptA uttaradakSiNAyatA prAcInapratIcIna vistIrNA yAvat tadeva pramANaM sarvatapanIyamayI acchA uttaradakSiNena atra khalu dve siMhAsane prajJapate, tatra khalu yat tad dAkSiNAtya siMhAsanaM tatra khalu bahubhivada0 pakSmAdijAstIrthakarA abhipicyante, natra khalu yat tad auttarAI siMhAsana natra khalu bahubhirbhavana0 yAvad vaprAdijAstIrthakarA abhiSicyante, kva khalu bhadanta ! paNDa kavane raktakambala zilA nAma zilA prajJaptA ?, gautama ! mandaracUlikAyA uttareNa paNDa kavanottaracaramAnte anna khalu paNi kavane raktAmbala ja0 61 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre zilA nAma zilA prajJaptA, prAcInapratIcInAyatA uttaradakSiNavistIrNA sarvatapanIyamayI acchA yAvat madhyadezabhAge siMhAsanaM, tatra khalu bahubhibhavanapati yAvaddeverdevIbhizca airAvatakAstIrtha karA abhiSicyante / sU0 40 // TIkA-'paNDakavaNe NaM bhaMte !' ityAdi-paNDakavane khalu bhadanta ! 'vaNe' vane 'kaI' kati-kiyatyaH 'abhiseyasilAo' abhiSekazilAH tatra abhiSeka:-jinajanmasnapanaM tasmai yAH zilA:-upalAH, tAH katItipUrveNa sambandhaH 'paNNattAo' prajJaptAH, iti gautamena pRSTo bhagavAMstampratyAha-'goyamA!' gautama ! 'cattAri' catasraH 'abhiseyasilAo' abhiSekazilAH 'paNNattA' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'paMDusilA' pANDuzilA 1 'paMDukaMbalazilA' pANDukambalazilA 2 'rattasilA' raktazilA 3 'rattakaMbalasileti' raktakambalazilA 4 iti, kvacitu pANDukambalA 1 atipANDukambalA 2 raktakambalA 3 atiriktakambalA 4 iti bhinnanAmnya paNDakavanavartI cAra abhiSekazilAoM kI vaktavyatA'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' ityaadi| ... TIkArtha-gautama ne isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' he bhadanta ! paNDakavana meM jina janma ke samaya meM jinendrako jisa para sthApita karake abhiSeka kiyA jAtA hai aisI abhiSeka zilAeM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! cattAri abhiseasilAo paNNattA' he gautama ! vahAM para cAra abhiSeka zilAeM kahI gaI haiN| 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-'paMDasilA, paMDukaMbala. silA rattasilA, rattakaMbalasilA' 1 pANDuzilA 2 pAMDukaMbalazilA 3 raktazilA aura 4 raktakaMbalazilA kahIM 2 ina zilAoM ke nAma isa prakAra se bhI likhehue milate haiM-pANDakambalA 1, atipANDukambalA 2 raktakambalA 3 paNDakavanavatI cAra abhiSeka zilAonI vaktavyatA 'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' ityAdi TI -gotame 24 / sUra3 prabhune PAL on prazna yA cha / 'paMDakavaNe NaM bhaMte ! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo' mahata! 54 vanamA COP bha samayamA nindrana sthApita karIne abhiSeka karavAmAM Ave che, evI abhiSeka zilAo keTalI kahevAmAM AvelI sanA pAsamA prabhu 43 cha-'goyamA ! cattAri abhiseasilAo paNNattAo' gItama! tyAM yAra maniSa shivaay|| 4Ama mAvesI che. 'taM jahA' zikSAmanA nAmI mA prabhArI cha... paMDusilA, paMDukaMbalasilA, rattasilA, rattakaMbalasilA' 1 5 sisA, 2 54 zikSA, 3 raktazilA ane 4 2ktakaMbala zilA. keTalAka sthAne e zilAonA nAme A pramANe paNa uddadhRta karavAmAM AvelA che-pAMDuka balA 1, ati pAMDukaMbalA 2, 2kta kaMbalA 3, ane ati 25 mA. 'kahi NaM bhaMte ! paMDakaraNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA' 3 mata ! 597 vanamA Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 43 zcatasra ukAH, tatrAdyA zilA kutrAstIti pRcchati-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'paMDagavaNe' paNDakavane 'paMDusilA NAmaM silA' pANDuzilA nAma zilA 'paNNattA' prajJaptA ?, bhagavAnuttarayati-'goyamA ' gautama ! 'maMdaracUliyAe' mandaracUlikAyAH 'purasthi. meNaM' paurastyena pUrvadizi 'paMDagavaNapurathimaperaMte' paNDakavanapaurastyaparyante-paNDakavanasya pUrvasImAparyante 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'paMDagavaNe' paNDa kavane 'paMDusilA NAmaM silA' pANDuzilA nAma zilA 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'uttaradAhiNAyayA' uttaradakSiNAyatA uttaradakSiNayordizorAyatA dIrghA tathA 'pAINapaDINavitthiNNA' prAcInapratIcInavistIrNA pUrva pazcimadizovistArayuktA 'addhacaMdasaMThANasaMThiyA' arddhacandrasaMsthAnasaMsthitA arddhacandrAkAreNasaMsthitA 'paMcajoyaNasayAI' paJcayojanazatAni 'AyAmeNaM' AyAmena mukha vibhAgena 'addhAijjAI' arddhavatIyAni 'joyaNasayAI' yojanazatAni 'vivakhaMbheNaM' viSkambheNa-vistAraNa 'cattAri' catvAri 'joyaNAI' yojanAni 'bAhalleNaM' bAhalyena piNDena 'savakaNagAmaI' aura atiraktakambalA 4 'kahiNaM bhaMte ! paMDusilANAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paNDakavana meM pAMDuzilA nAmakI zilA kahAM para kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA ! maMdaracUliAe purathimeNaM' paMDagavaNapurasthimaperaMte, estha NaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA' he gautama ! maMdaracUlikA kI pUrvadizA meM tathA paMDakavana kI pUrva sImA ke anta meM paMDakavana meM pAMDuzilA nAmakI zilA kahI gaI hai / 'uttara dAhiNAyayA, pAINa paDINavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paMcajoyaNasayAI AyAmeNaM addhAijjAI joyaNasayAI vikhabheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veDyAvaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao' yaha zilA uttara se dakSiNa taka lambI hai aura pUrva se pazcima taka vistIrNa hai / isakA AkAra ardhacaMdra ke AkAra jaisA hai pAMcaso yojana kA isakA AyAma hai aura aDhAI sau yojana kA isakA viSkambha hai evaM isakA bAhalya-moTAI-cAra yojana kA hai| sarvAtmanA suvarNamaya hai aura pazikhA nAmanI zikSA 45 sthaNe mAvalI cha 1 senA nAmamA pramu 4 cha-'goyamA ! maMdara cUliAe purathimeNaM paMDagavaNapurathimaperate, etthagaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNatA hai gautama ! maMdara cUlikAnI pUrva dizAmAM tathA paMDakavananI pUrva sImAnA aMtamAM paMDakavanamAM pAMDa zikSA nAma zikSA mAvalI cha. 'uttaradAhiNAyayA, pAINapaDINavicchiNNA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paMca joyaNasayAI AyAmeNaM addhAijjAI joyaNasayA vikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM saba kaNagAmaI acchA veiyA vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhittA vaNNao' mA zilA uttarathI dakSiNa sudhI lAMbI che ane pUrvathI pazcima sudhI vistIrNa che. eno AkAra ardha caMdranA AkAra jevuM che. 500 ejana jeTale ene AyAma che tathA 250 ejana jeTale Ane viSka che. bAhalya (meTAI) cAra jana jeTaluM che. A sarvAtmAnA suvarNa , Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 jambUdvIpaprakSatisUtra sarvakanakamayI-sarvAtmanA suvarNamayI 'acchA' acchA AkAzasphaTikatra nirmalA 've iyANa saMDeNaM' vedikAvanapaNDena padamavaravedikayA vanapADe na ca "sambo ' sarvata:-sarvazikSu 'samaMtA' samantAt sarvavidikSu saMparikkhittA' samparikSitA pariveSTitA 'vaSNago' varNakaH-padmavaravedikA vanapaNDayorvaNanaparapadasamUho'nna bodhyaH sa ca caturtha pazcama nato'seyaH, tadartho'pi tata eva bodhyaH, 'tIse NaM paMDasilAe' tasyAm AntaroktAyAM khalu pANDuzilAyAM 'ca u. disiM' caturdizi dikacatuSTayApacchedena 'dattAri' catvAri 'lisovANapaDirUvagA' trisopAnapratirUpakANi-pratirUpakANi sundarANi tAni ca trisopAnAni ceti tathA, atra prAkRtatvAdvizeSaNavAcakapadasya paranipAso bodhyA, 'paNNattA' prajJaptAni, teSAM nisopAnAnAM varNako'tra vAcyaH sa kimpayantaH ? iti jijJAsAyAmAha-'jAva toraNA vaNao' yAvat toraNA varNakaHtoraNavarNakaparyanto varNako bhaNitavya ityarthaH, sa ca gaGgA sindhu nadIsvarUpavarNanaprakaraNataH saGgrAhyaH, tadartho'pi lata evaM bodhyA, atha pANDuzilAyA uparitanabhUmibhAgasaubhAgyaM varNayitumupakramate-'tIse NaM paMsilAe' ityAdi-tasyAH khalu pANDuzilAyAH 'upi' upariUrdhvabhAge 'bahusamaramaNijje' bahumamaramaNIyaH bhUmibhAge' bhUmi bhAgaH bhUmikAMzaH 'paNNatte' AkAza tathA sphaTika ke jaisI nirmala hai cAroM ora se yaha padmavarabedi kA aura vanaSaNDa se ghirI huI hai yahAM para padmavaravedikA aura banaSaMDa kA varNaka pada samUha caturtha paMcama sUtra se lekara kahalenA cAhiye 'tIseNaM paMDusilAe cauddisiMcattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA' usa pANDuzilA kI cAroM dizAoM meM cAra trisopAnapratirUpaka kahe gaye haiN| aura trisopAnapratirUpaka meM pratirUpaka yaha trisopAna padalA vizeSaNa hai aura isakA artha sundara hai yahAM prAkRta hone se isakA para nipAla ho gayA hai / 'jAva toraNA vaNNao' ina cAra trisopAnaka pratirUpakoM kA varNaka pATha toraNataka kA yahAM para grahaNa karalenA cAhiye yaha toraNataka kA varNaka pada samUha gaGgA sindhu nadI ke svarUpa varNana karanevAle prakaraNa se samajhalenA cAhiye 'tIseNaM paMDasilAe udhi bahasamaramaNijje bhUmibhAge maya che ane Akaza tathA sphaTika jevI nirmaLa che. cemerathI A pavaravedikA ane vanakhaMDathI AvRta che. ahI pAvara vedi ane vanakhaMDa vaka pa samUha caturtha5ym sUtramA / che. te sumAge tyAMdhI yAMcI hoya. 'tIseNaM paMDusilAe caudisi cattAri tisovANapaDirUmA paJNatA' 2 mAMDa zinI zArIra yA trisApAna prati rUpake che. tripAna pratirUpakamAM pratirUpaka e zabda tripAna padanuM vizeSaNa che. ane Ano artha suMdara thAya che. ahIM prAkRta hovAthI ene paranipAta thaI gayo che. , 'jAva toraNA vaNNao' se 2 trisA5 prati35ona 4 5 to27 sudhAra mahI ' grahaNa karavo joIe. A te raNa sudhIno vaka pada samUha viSe gaMgA-siMdhu nadInA svarUpanuM na 42 // 2 // 5429mAdhI sargii se na . 'tIseNaM paMDusilAe uNi bahusamaramagijje Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvaNenam 485 prajJaptaH, asya varNanaM sUcayitumAha-'jAva devA AsayaMti' iti yAvada deza Asate atra yAvatpadena 'se jahANAsae AliMgapukkharei kA' ityArabhya 'tattha NaM vahave bAgamaMtarA devAya devIbhoya AsayaMti' iti paryanto varNako bodhyaH, sa ca SaSThasUtrAd grAhyaH tasya chAyAdirapi tata eva bodhyaH, tatra 'AsayaMti' ityupalakSaNaM tena 'ciTThati' ityAdInAM grahaNam epAmapi vyAkhyA paSThAdeva sUtrAbodhyA, athAtrAbhiSekasiMhAsane varNayitupakramate-'tassa NaM bahusamaramaNijjasta tasya khalu bahusamaramaNIyastha 'bhUmi mAgasta' bhUmibhAgasya 'bahumajjha desabhAe' bahumadhyadezamAge 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNena uttaradakSiNayordizoH 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu pratyeka dizi ekaikamiti 'duve' dve 'sIhAsanA siMhAsane jilAbhiSeka siMhAsane 'paNNatA' prajJaptA, te ca 'paMca dhaNusayAI' paMca dhanuH zatAni 'AyAmavikkhaMbheNe' AyAmaviSkambheNa-daiyavistArAbhyAm 'addhAijAI' arddhatRtIyAni 'dhagusathAI' dhanuH zatAni 'bAhalleNaM' vAhalyena-piNDe na, atra 'sIhAsaNaNNao' siMhAsanavarNakaH--siMhAsanasya jinAbhivekasiMhAsapaNNatte' usa pAMDuzilA kA Upara kA bhUmibhAga baharAmaramaNIya kahA gayA hai 'jAva devA AsayaMti' yAvat yahAM para vyantara deva Ate haiM aura ArAma vizrAma karate haiN| yahAM yAvatpada se se jahANAmae AliMgapukkharehavA' yahAM se lekara 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA devAya devIo ya AsayaMti' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| ise samajhanA ho to chaThave sUtra ko dekhanA cAhiye yahAM 'AsayaMti' yaha kriyApada upalakSaNarUpa hai ataH isase 'ciTThati' ityAdi kriyApadoM kA grahaNa ho jAtA hai 'taslaNaM bahusaparamaNijjassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAe uttara dAhijeNaM etthaNaM duve sIhAsaNA paNNattA' usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka bIca meM utsara-dakSiNa dizAoM kI ora arthAt uttaradizA evaM dakSiNa dizA meM eka eka siMhAsana kahA gayA hai 'paMcavaNusayAiM AyAmavizvabhegaM addhAijjAI dhaNusayAI bAhalleNaM sIhANavaNNao bhANiyaco vijayadUsavajjotti' yaha bhUmibhAge paNNatte te pazilAnI 522 mA gahusasaramaNIya 4AmA Ave che. 'jAva devA AsayaMti' yAvata 431 vyatara he mAre cha bhane rAma vizrAma 42 che. mahI yAvat 54thI 'se jahANAmae AliMgapukkhare havA' mAthI bhAMDI2 'tatthaNaM bahave vANamaMtarA devAya devIoya Akhayati' maDI sudhiin| 57 salIta thayehI che. / viSe arpan bhATe 584 sUtramAthA pAMthI se ye. sahI 'AsayaMti' mA jiyAya sakSaY 35 che. methI ! pradhAthI 'ciTuMti' vagere pihAnu aAza tha ya che 'tassagaM bahusamaramaNijjasta bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe uttaradAhiNeNaM etthaNaM duve sIhAsaNA pagNattA' te bahu samaramaNIya bhUmi bhAganA ekadama madhyamAM uttara-dakSiNa dizA tarapha eTale ke uttara dizA mana dakSiNamA 4-22 siMhAsana mA che. 'paMca dhagusayAI AyAma vikkhaMbheNaM addhAijjAI dhaNusayAI bAhalleNaM sIhAsaNa vaNNao bhANiyanvo vijayadUsa vajotti' Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre nasya varNakaH varNanaparapadasamUhaH 'mANiyayo' bhaNitavyaH sa ca 'vijayasavajo tti' vijayadRSyavarja: uparibhAge vijayanAmakacandrodayavarNanarahito vAcyaH zilA siMhAsanAnAmanAcchAditadeze sthitatvAt, atra ca siMhAsanAnAM samAyAmaviSkambhatvena samacaturasratA vodhyeti, nanvatraikenaiva siMhAsanena jinajanmAbhiSeke siddhe kimAsanAntareNetyatrAha-tattha NaM je se' ityAdi-tatra tayo dvayorAsanayormadhye 'Na' khalu yat taditi vAkyAlaGkAre 'uttarille' auttarAhyam uttaradigbhavaM 'sIdAsaNe' siMhAsanamasti 'tattha' tatra 'Na' khalu 'bahU hiM' bahubhiH 'bhavaNavaI' vANamaMtarajoisiyavemANiehiM bhavanapati vAna vyantarajyotiSkavaimAnikaH 'devehi' devaH 'devIhiya' siMhAsana AyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcasau dhanuSa kA hai tathA bAhalyamoTAI kI apekSA 250 dhanuSa kA hai yahAM para siMhAsana kA varNaka padasamUha kahalenA cAhiye usameM vijaya dRSya kA varNana nahIM karanA cAhiye kyoMki zilA aura siMhAsana ye donoM anAcchAdita deza meM hI sthita hai ataH inake Upara meM vijaya nAmaka candaravA nahIM tanA huA haiM siMhAsana sama AyAma aura viSkambha vAle jaba kahe gaye haiM to isa se unameM sama caturastratA hI hai aisA jAnanA cAhiye yahAM aisI AzaMkA hotI hai ki jinajanmAbhiSeka meM eka hI siMhAsana paryApta hotA hai phira AsanAntaroM kI yahAM kyA AvazyakatA hai ki jisa se yahAM unakA astitva prakaTa kiyA gayA hai to isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM-'tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tasthaNaM thahahiM bhavaNavahavANamaMtara joisiyavemANiehiM devehiM devIhiya kacchAiyA tisthayarA abhisiccaMti' he gautama ! una do siMhAsanoM ke bIca meM jo uttara digvartI siMhAsana hai usa para aneka bhavanapati vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika devoM evaM deviyoM dvArA A siMhAsana AyAma ane viSkabhanI apekSAe 500 dhanuSa jeTaluM che. temaja bAhalya meTAI-nI apekSAe 250 dhanuSa jeTaluM che. ahIM siMhAsana vizene varNaka pada-samUha kahI le joIe. temAM vijayakUSyanuM varNana karavuM joIe nahi. kemake zilA ane siMhasana e bane anAcchAdita dezamAM ja sthita che. ethI emanI upara vijaya nAmaka candravA naja tANela heya siMhAsane jyAre sama, AyAma ane viSkalavALA kahevAmAM AvyAM che tyAre temAM samacatura che evuM Ape bApa jANavuM joIe. ahIM evI a zaMkA thAya che ke jina jamAbhiSekamAM eka ja siMhAsana paryApta hoya che pachI AsanAtaranI ahIM zI AvazyakatA che ke jethI ahIM temanuM astitva prakaTa karavAmAM AveluM che. te senA nAmamA prabhu gautamale 4 cha-'tattha NaM je se utarille sIhAsaNe tatthaNaM bahUhi bhavaNavaivANamantarajoisiyavemANiehiM devehi devIhiya, kacchA iyA titthayarA abhisiccaMti' he gautama! te be siMhAsanenA madhyamAM je uttara diggata siMhAsana che, tenI upara aneka bhavanapati, vanavyaMtara, jyotika ane vaimAnika deva ane devIo vaDe kacachAdi vijyA Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 39 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 487 devIbhizca 'kacchAIyA' kacchAdijAH-kaccha prabhRti vijayASTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarA:-jinAH 'abhisiccaMti' abhiSicyante janmotsavakaraNArtha snapyante, iti prathamasyautarAhasya siMhAsanasya prayojanam, dvitIyasya dAkSiNAtyasya tasya prayojanamAha-'tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe' ityAdi tatra tayorAsanayormadhye khalu yat dAkSiNAtya dakSiNadigvati siMhAsanaM taditi prAgvat 'tattha' tatra-dAkSiNAtye siMhAsane 'NaM' khalu 'bhavaNa * jAva vemANiehi' bhavana vyAvadvaimAnikaiH-bhavanapatyAdi vaimAnikaparyantai:-bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikairityarthaH 'devehi devaiH 'devIhiya' devIbhizca 'vacchAIA' vatsAdijA vatsAdivijayotpannAH 'titthayarA' tIrthakarAH 'abhisiccati' abhiSicyante, asthAyamabhiprAya:-asau pANDuzilA pUrvAbhimukhA vartate tadabhimukhameva pUrvamahAvidehanAmava kSetraM ra.tra yamalatayA tIrthakarAvu. gheta tatra zItAmahAnayu taradigvati kacchAdi vijayASTakajAtasya tIrthakRta uttaravarti siMhA sane'bhiSeko bhavati, tathA zItAmahAnadyA dakSiNa digvati vatsAdi vijayajAtasya tasya dakSiNa kacchAdi vijayASTakoM meM utpanna hue tIrthakara sthApita karake janmotsava ke abhiSeka se abhiSikta kiye jAte haiM 'tatthaNaM je se dAhiNille sIhAsaNe tasthaNaM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiehiM. devehiM devIhiya vacchAIyA tisthayarA abhisiMccaMti' tathA ye dakSiNa digvartI siMhAsana hai usa para vatsAdi vijayoM meM atpana hue tIrthakara aneka bhavanapati vAnavyantara jyotiSka evaM vaimAnika devoM dvArA janmAbhiSeka ke abhiSeka se abhiSikta kiye jAte haiM / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki yaha pANDuzilA pUrvAbhimukhavAlI hai aura usI ke sAmane pUrva mahAvideha nAmakA kSetra hai vahAM para eka sAtha do tIrthakara utpanna hote haiM inameM zItA mahAnadI ke uttara digvatI kacchAdi vijayASTaka meM utpanna hue tIrthakara haiM unakA abhiSeka uttara digvI siMhAsana para hotA hai aura zItA mahAnadI ke dakSiNa digvatI vatsAdi vijaya meM utpanna hue tIrthakara STakomAM utpanna thayelA tIrthakarone sthApita karIne janmotsavanA abhiSekathI abhiSikta 42vAmA mA che. 'tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha bahUhi bhavaNa bANamaMtara. joisiyavemANiehiM devehiM devIhiya vacchAIyA titthayarA abhisiMccaMti' tebhara 2 kSiya digdartI siMhAsane che tenI upara vatsAdi vijayemAM utpanna thayelA tIrthakarene aneka bhavana pati, vAnavyaMtara, jatiSka temaja vaimAnika devo vaDe janmAbhiSekanA abhiSekathI abhiSita karavAmAM Ave che. A kathananuM tAtparya A pramANe che ke A pAMDuzilA pUrvAbhimukhavALI che ane tenI ja sAme pUrva mahAvideha nAmaka kSetra AveluM che. tyAM ekasAthe be tIrthakara utpanna thAya che. emAM zItA mahA nadInA uttara diggata kacchAdi vijyAprakamAM utpanna thayelA tIrthakare che. emane abhiSeka uttara dizvata siMhAsana upara thAya che ane zItA mahAnadInA dakSiNa digvatI vatsAdi vijamAM utpanna thayelA tIrtha Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre digvati siMhAsane'bhiSeka iti dvayoH siMhAsanayoH prapojanam / ava dvitIyAbhiSekazilAM varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-praznasUtraM spaSTam uttarasUtre 'moyamA' gautama ! 'maMdaracUliyAe' mandaracUlikAyAH 'dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNa dizi paMDagavaNadAhiNaparaMta' paNDakavanadakSiNaparyante-paNDakavanasya dakSiNasImAparyantabhAge 'ettha' ana antare 'Na' khalu 'paMDagavaNe' paNDAvane 'paMDukaMbalasilA NAmaM silA' pANDukambalazilA nAma zilA 'eNNattA' prajJaptA, sA ca 'pAIgapaDINAyayA' prAcInapratIcI nA''yatA pUrvapazcima dizo dIrghA 'uttaradAhiNavisthiNNA' uttaradakSiNavistIrNA-uttaradakSiNadizo vistArayuktA, etadvizeSaNadvayaM vihAyAparaM pUrvoktamatidizati 'evaM taM ceva' evam-pUrvoktAbhilApAnusAreNa tadeva prAguktameva 'pamANaM' pramANaM--eJcayo janazatAyAmAdimAnaM bhaNitavyaM tathA 'vattavvayA' vaktavyatA 'ya' ca 'bhANiyavyA' bhaNitavyA sA ca vaktavyatA nimparyantA ? ityapekSAyAmAha-'jAva tassa NaM' kA abhiSeka dakSiNa digcatI siMhAsana para hotA hai isa taraha yaha do siMhAsanoM ke honekA prayojana hai 'kahiNaM bhaMte ! paMDakavane paMDukaMbalasilA jAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM pANDukambala zilA nAmakI dvitIya zilA kahAM para kahI gaI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! mandara cUliAe dakkhiNeNaM paMDagavaNadAhiNa peraMte, etthaNaM paMDagavaNe paMDukaMpalasilA NAmaM silA paNNattA' he gautama ! mandara culikA kI dakSiNa dizA meM aura pANDavana kI dakSiNa sImA ke anta bhAga meM paNDakavana meM pANDakaMbala zilA nAmakI zilA kahI gaI hai pAINa paDINAyayA uttara dAhiNa vicchiNNA evaM taM ceva pamANavattavvayA ya bhANiyavvA' yaha zilA pUrva se pazcima taka lambI hai aura uttara se dakSiNa taka vistRna hai| isakA paMca yojana zata pramANa AyAmAdikA pUrvokta abhilApa ke anusAra kahalenA cAhiye yAvat isakA jo bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai usake bahumadhya dezameM eka siMhAsana hai yahI bAta 'jAva tatsaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa karano abhiSeka dakSiNa digdartI siMhAsana upara thAya che. A pramANe e be siMhAsane // bhATacha tenu prayoga na 2578 42vAmA mAsu che. 'kahiNaM bhaMte ! paMDagavaNe paMDukaMbala silA NAmaM silA paNNattA' ! 57 vanamA para zikSA nAma bhI zikSA 4 // 2thaNe AvasI che ? konA pANamA prabhu 4 cha-'goyamA ! mandaracUlioe dakkhi. NeNaM paMDagavaNadAhiNaparaMte' etthaNaM paMDagavaNe paMDukaMbalasilA NAmaM silA paNNattA' he gautama! mandara cUlikAnI dakSiNa dizAmAM ane paMDakavananI dakSiNa sImAnA anubhAgamAM paMDakavanamAM ghaDI zikSA nAme Paat PAsI che. 'pAINapaDINA yayA uttaradAhiNavicchiNNA evaM taM ceva pamANavattavayA ya bhANiyavyA' zikSA pUrvathI pazcima sudhI sainI che. mana uttarathI dakSiNa sudhI vistRta che. enA paMca yejana zata pramANu AyAmAdi pramANa vize pUrvokta abhilApa mujaba samajI levuM joIe. yAvat ene je bahu samaramaNIya bhUmibhAga che, . Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 489 . yAvat tasya khalu 'bahusamaramaNijjAsa' bahusamaramaNIyasya 'bhUmibhAgassa' bhUmibhAgasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge 'eltha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'mahaM ege' mahadekaM 'sIhAsaNe'; siMhAsanaM 'paNNatte' prajJaptam tadvadusamaramaNIyabhUmi bhAgasambandhibahumadhyadezabhAgavati mahadekasiMhAsamavarNanaparyantA vaktavyatA bhANitavyetyarthaH taM ceva tadeva pUrvoktAbhilApoktameva paJcadhanuH zatAdikaM 'sIhAsaNappamANaM' siMhAsanapramANam uccakhAdau bodhyam 'tattha tana siMhAsaNe 'Na' khalu 'bahU hiM' bahubhiH 'bhavaNavai jAva' bhavanapati yAvat bhavanapativyantarajyoSkivaimAnikaivedevIbhizceti yAvatpadasUcitapadasaGgraho'vagantavyaH 'bhArahagA' bhAratakAH-bharate bharatanAmake kSetre jAtA bhAratAsta eva bhAratakA:-bharatakSetrotpannAH 'visthayarA' tIrthakarA:-jinAH 'abhisiccaMti' abhiSicyate, nanu pUrvokta pANDuzi lAyAM siMhAsanadvayamuktaM pANDukambalAyAmasyAM zilAyA mekasiMhAsanotau ko hetuH ? iti cecchRNu-eSA zilA dakSiNa digabhimukhAbahumajjhadesabhAe estha NaM ege mahaM sIhAsaNe paNNatte' isa sUtra pATha dvArA vyakta kI gaI hai / 'taM ceva sIhAsaNappamANaM' yaha siMhAsana AyAma aura viSkambha kI apekSA pAMcasau dhanuSa kA hai tathA 250 dhanuSa kI isakI moTAI hai isa prakAra se jaisA siMhAsana kA varNana pANDuzilA ke prakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI vaha pramANa varNana yahAM para bhI karalenA cAhiye 'tatthaNaM yahUhiM bhavaNavaibANamaMtara joisiyavemANiehiM devehiM devIhiya bhArahagA titthayarA ahisiMcaMti' isa siMhAsana ke Upara bharatakSetra sambandhI tIrthakara ko sthApita karake aneka bhavanapati vyAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika deva evaM deviyoM dvArA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai| yahAM esI zaMkA ho sakatI hai ki pahile pANDuzilA ke prakaraNa meM do siMhAsanoM kA honA prakaTa kiyA gayA hai aura yahAM para eka hI siMhAsana kA honA kahA gayA hai so isakA kAraNa kyA hai ? to isakA samAdhAna rUpa tanA gahu madhyadezamA 4 sisana cha, m|| vAta 'jAva tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmi bhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM ege mahaM sIhAsaNe paNNatte' 2 // sUtrA8 43 vyata 42vAmA mAvatI cha. 'taM ceva sIhAsaNApamANaM' / sisana mAyAma sane vi04manI apekSAme 500 dhanuSa jeTaluM che, tathA 250 dhanuSa jeTalI enI meTAI che. Ama siMhAsananuM jevuM varNana pAMDuzilA prakaraNamAM karavAmAM AveluM che, tevuM ja varNana ahIM paNa samajI se naye. 'tatthaNaM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoIsiya vemANiehiM devehi devIhiya bhArahagA titthayarA ahisiMca ti' se siMhAsananI 752 maratakSetra samadhI tIrtha 42ne sthApita karIne aneka bhavanapati, vAnavyaMtara, tika ane vimAnika deva ane devI temane janmAbhiSeka kare che. ahIM evI zaMkA dubhavI zake ke prathama pAMDu laDanA varNanamAM be siMhAsanuM varNana karavAmAM AveluM che ane ahIM eka ja siMhAsananuM varNana karavAmAM Avela che. te AnuM zuM kAraNa che? ronA samAdhAna rUpa uttara A pramANe che ke A zilA Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambUdvIpaprakSaptisUtre 'sti tadabhimukhaM bharatakSetramasti tadaikadaika eva tIrthakaro jAyata iti tasyaikasya janmamaho. tsavArthAbhiSeka ekenaiva siMhAsane sampadyata iti hetorekamevAtra siMhAsanamuktamiti / atha tRtIyAM raktazilAbhidhAnAM zilAM varNayitumupakramate-'kahiNaM bhaMte! paMDagavaNe rattasilA' ityAdi-praznamUtraM spaSTam, uttarasUtre-goyamA' gautama ! 'maMdaracUliyAe' mandaracUlikAyAH 'paJcatthimeNaM' pazcimena pani dizi 'paMDagavaNapaccatthimaperaMte' paMDakavanapazcimaparyante paNDakavanasya pazcimasImAparyantabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'paMDagavaNe' paNDakavane 'rattasilA nAma silA' raktazilA nAma zilA 'paNNattA' prajJaptA, sA ca 'uttaradAhiNAyayA' uttaradakSiNAyatA uttaradakSiNadizo rdIrghA 'pAINapaDINavitthiNNA' prAcInapratIcInavistIrNA pUrvapazcimadizovistArayuktA' ityArabhya 'jAya taM ceva pamANaM' arddhacandrasaMsthAnasaMsthitA paJcayojanazatAni AyAmena arddhatatIyAni yojanazatAni viSkambheNa catvAri yojanAni bAdalyena, iti paryataM tadeva prAgutameva pramANamasyA vAcyam, tathA eSA zilA 'savvatavaNijamaI' sarvatapanI. yamayI sarvAtmanA tapanIyamayI rakta svarNamayI tathA 'acchA' acchA AkAzasphaTikavanirmalA, uttara aisA hai ki yaha zilA dakSiNadigAbhi mukhavAlI hai isI ora bharata kSetra hai bharata kSetra meM eka kAlameM eka hI tIrthakara utpanna hote haiM eka sAtha do tIrthakara utpanna nahIM hote haiM / ataH usa eka tIrthakara ke janmAbhiSeka ke liye eka hI siMhAsana paryApta haiM / isI kAraNa yahAM eka hI siMhAsana ke hone kA kathana kiyA gayA hai 'kahiNaM bhaMte ! paMDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM raktazilA nAmakI tRtIya zilA kahAM para kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! 'maMdaracUliyAe paccatthimeNaM paMDagavaNapaccasthimaperaMte estha NaM paNDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taMceva pamANaM savvatavaNijjamaI acchA' he gautama ! raktazilA nAmakI yaha tRtIyazilA mandara cUlikA kI pazcima dizA meM aura paNDakacana kI pazcimadizA kI antima sImA ke anta meM paNDakavana meM kahI gaI hai yaha dakSiNa dizAbhimukhavALI che. A tarapha ja bharatakSetra che. bharata kSetramAM eka kALamAM eka ja tIrthakara utpanna thAya che. ekI sAthe be tIrthakara utpanna thatA nathI. ethI te eka tIrthakaranA janmAbhiSeka mATe eka ja siMhAsana paryApta che. ethI ja ahIM eka ja siMhAsana aMgenuM 4yana pragaTa 42vAmA mAvaduche. 'kahiNaM bhaMte ! paMDagavaNe rattAsalA NAmaM silA paNNattA' humata' paMDakavanamAM raktazilA nAme tRtIya zilA kayA sthaLe AvelI che? enA javAbamAM prabhu kahe che- 'goyamA ! maMdaracUliyAe 1ccasthimeNaM paMDagavaNapaccatthimaperate patthaNaM paNDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taM caiva emANaM savya tavaNijjamaI achA' he gautama ! raphata zilA nAme A tRtIya zilA maMdara cUlikAnI pazcima dizAmAM ane paMDaka vananI pazcima dizAnI aMtima sImAnA aMtamAM paDaka vanamAM AvelI che. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 491 asyAH zilAyAH 'utaradAhiNeNaM uttaradakSiNena uttarato dakSiNatazca 'estha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'duve dve 'sIhAsaNA' siMhAsane-jinajanmotsavArthAbhiSekasiMhAsane 'paNNattA' prajJapte, atra siMhAsanadvitve kAraNamidam iyaM zilA pazcimAbhimukhA'sti tadabhimukhaM ca pazcimamahAvidehakSetraM tacca zItodAmahAnadyA dakSiNottarabhAgAbhyAM vibhaktaM, tasya pratyekasmin bhAge ekaikatIrthakarajanmasambhavAdekadA tIrthakaradvayaM jAyate, iti dvayorekadaiva janmotsavAbhiSekArya siMhAsanadvayamAvazyakamiti dve siMhAsane ukte 'tattha' tatra tayo dvayoH siMhAsanayo madhye 'Na' khalu 'je' yat 'se' tat iti vAkyAlaGkAre 'dAhiNille' dAkSiNAtyaM dakSiNabhAgavati 'sohAsaNe' siMhAsanaM 'tattha' tatra tasmin siMhAsane 'NaM' khalu 'bahUhi' bahubhiH 'bhavaNa.' bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdevI bhizca 'pamhAiyA' pakSmAdijAH dakSiNabhAgavati pakSmAdi vinayASTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarAH jinAH 'ahisiJcaMti' abhiSicyante, iti prathamazilA sarvAtmanA suvarNamayI hai aura AkAza tathA sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai yaha uttara se dakSiNa taka lambI hai aura pUrva pazcimadizA meM vistIrNa hai yAvat isakA pramANa bhI "pAMca so yojana kI isakI lambAI hai aura aDhAI so yojana kI isakI cauDAI hai tathA isakA AkAra arddha candra ke jaisA hai isakI moTAI cAra yojana kI hai| isa rUpa se kahalenA cAhiye yaha zilA sarvAtmanA tapanIya suvarNamayI hai evaM AkAza tathA sphaTika ke jaisI yaha nirmala hai| 'uttara dAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA' isa zilA kI uttara dakSiNa dizA meM do siMhAsana kahe gaye haiM 'tatya NaM je se dAhiNillasIhAsaNe tattha NaM bahUhiMbhavaNa pamhAiyA titthayarA ahisiMcaMti' inameM jo dakSiNa digvI siMhAsana hai usake Upara to aneka bhavanapati, vAnavyantara jyotiSka evaM vaimAnika deva deviyoM dvArA prabhukA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai arthAt pazcima mahAvideha nAmakA jo kSetra hai ki jisake zitodA mahAnadI ke dvArA dakSiNa aura uttara bhAga rUpa se do bhAga ho A zilA sarvAtmanA suvarNamayI che ane AkAza temaja sphaTika maNi jevI nirmaLa che. A uttarathI dakSiNa sudhI lAMbI che ane pUrva-pazcima dizAmAM vistIrNa che yAvatuM enuM pramANa paNa A pramANe che ke 500 ejana jeTalI enI laMbAI che ane 250 jana jeTalI enI paheLAI che temaja ane AkAra adha candramAM je che. enI moTAI cAra jana jeTalI che. A zilA sarvAtmanA tapanIya suvarNamayI che ane AkAza temaja sphaTika 2vI ni che. 'uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA' mA zilAnI uttara dakSiNa dizAmA msiNhaasn| AmA che. 'tatthaNaM je se dAhiNillasIhAsaNe tatthaNaM bahUhiM bhavaNa0 pamhAiyA tityayarA ahisiMcaMti' mA 2 dakSiA cha nI 52 ta mana bhavanapati, vanavyaMtara, jatiSka ane vaimAnika deva-devIe prabhune janmAbhiSeka kare che. eTale ke pazcima mahAvideha nAmaka je kSetra che ke jenA ziddA mahAnadI vaDe Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 jambUdvIpaprajJaptisUtre siMhAsanaprayojanam atha dvitIyasiMhAsanaprayojanamAha - ' tattha NaM je se uttarille' ityAditatra - tayorAsanayo madhye khalu yata taditi prAgvat, auttarAham - uttarabhAgavarti 'sohAsaNe' siMhAsanaM 'tattha' tatra - tasmin siMhAsane 'gaM' khalu' bahUhiM' bahubhiH 'bhavaNa0 jAva' bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdevI mizra 'vappAiyA' vaprAdijAH uttarabhAgavartivaprAdivijayASTakotpannAH 'titthayarA' tIrthakarA:-jinA: 'ahisiccaMti' abhiSicyante, atha caturthI raktaka zilAbhidhAM zilAM varNayitumupakramate - 'kahi NaM bhaMte ! paMDagavaNe raktakaMvalasilA' ityAdi praznasUtraM sugamam, uttarasUtraM pANDukambalazilAsUtramanusRtya vyAkhyeyaM navaram 'savvatavaNijjamaI' gaye haiM aura jisake pratyeka bhAgameM eka eka jinendra kI eka sAtha utpatti hotI hai usake dakSiNa bhAga gata ATha pakSmAdi vijaya hai uttara bhAga gata ATha vaprAdi vijaya hai inameM dakSiNa bhAga gata ATha pakSmAdi vijayoM meM utpanna hue tIrthakara kA janmAbhiSeka to dakSiNadi bhAgavartI siMhAsana para hotA hai aura 'tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tatthaNaM bahUhiM bhavaNa jAva bappAiA titthayarA ahi siccati' jo uttara digvartI siMhAsana hai usa para 8 vanAdi vijayagata tIrthakara kA janmAbhiSeka hotA hai yaha janmAbhiSeka bhavanapati Adi caturvidha nikAya ke deva aura deviyoM dvArA kiyA jAtA hai / 'kahiNaM bhaMte ! paMDakavaNe rattakaMbala silA NAmaM silA paNNattA' he bhadanta ! paMDakavana meM rakta kaMbala zilA nAmakI zilA kahAM para kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! maMdara cUliyA uttareNaM paMDagavaNauttaracarimaMte ettha pAM paMDagavaNe rattakaMbalasilA nAma silA paNNattA' he gautama! mandara cUlikA kI uttaradizA meM tathA paMDakavana kI uttara sImA ke anta meM paMDakavana meM raktakambalazilA nAmakI zilA kahI gaI hai dakSiNa ane uttara bhAga rUpa e bhAgA thai gappA che ane jenA dareka bhAgamAM eka-eka jinendranI ekI sAthe utpatti thAya che. tenA dakSiNa bhAgamAM ATha pamAdi vijayA Avela che. uttara bhAganAM ATha vaprAdi vaye AvelA che. emAM dakSiNa bhAga gata ADe padmAdi vijaceAmAM utpanna thayelA tI karanA janmAniSeka te dakSiNa digbhAgavatI sihAsana upara heya hai. bhane 'tattha NaM je se uttarilke sIhAsaNe tatya NaM bahUhiM bhavaNa jAva vappa! iA titthayarA ahisiccati' ? uttara hizvartI siMhAsana che tenI upara mADa patrAhi vitrya gata takaravA janmAbhiSeka hAya che. e janmAmiSeka bhavanapati vagere caturvidha tikAynaa heva ne hevI vaDe karavAmAM Ave che. 'kahiNaM bhaMte ! paMDagaraNe rattakaMvalasilA NAmaM . silA paNNattA' he mahaMta ! paMDavanamA ta amala zikSA nAme zikSA hayA sthaNe AvezI che? senA navAsabhAM alu uDe he 'gomA ! maMdaracUliyA uttareNaM paMDagavaNauttaracarimaMte - ettha NaM paMDagabage rattakaMbala silA NanaM tilA paNNatA- De gautama! bhaMDara nyUjiThAnI -uttara dizAmAM temaja paDaka vananI uttara sImAnA aMtamAM paDakavanamAM rakta kamala zilA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 40 paNDakavanagatA'bhiSekazilAvarNanam 493 sarvatapanIyamayo-sarvAtmanA raktasuvarNamayIti varNato bovyA, atratya siMhAsane 'erAvayagA' airAvatakA:-airAvatakSetrItpanAH 'tisthayarA' tIrthakarA abhiSicyante / asya siMhAsanasyaikalaviSayakazaGkAsamAdhAne bharatakSetroktatimanusatrIya bodhye sU0 40 // atha mandare kANDa saMkhyAM gautamo bhagavantaM pRcchati-'maMdarassa NaM bhaMte' ityAdi / - mUlam-maMdarasta NaM bhaMte ! evayassa kai kaMDA paNNattA ?, goyamA! tao kaMDA paNatA, taM jahA-hiTille kaMDe 1, majhille kaMDe 2, uvarille kaMDe 3, maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa hiTille kaMDe kaivihe paNNatte ?, goyamA ! caubihe paNNate, taM jahA-puDhavI 1 uvale 2 vaire 3 sakarA 4, majhimille NaM bhaMte ! kaMDe kaivihe paNNatte ?, goyamA ! cauThivahe paNNatte, taM jahA-aMke 1 phalihe 2 jAyarUve 3 rayae 4, uvarille kaMDe kaivihe paNNate ?, goyamA ! egAgAre paeNatte samajabUNayAmae, maMdarassa NaM bhaMte ! ekyassa heTille kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM 'pAINa DINAyayA udINadAhiNavicchiNNA savatavaNijjamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAsagaM, tattha NaM bahUhiM bhavaNavaI jAva devehiM devIhi ya erA vayagA titthayarA ahisicaMti' yaha zilA pUrva se pazcima taka lambI hai aura uttara dakSiNa meM vistIrNa hai yaha zilA sarvAtmanA tapta suvarNamayI hai AkAza evaM sphaTikamaNi ke jaisI nirmala hai / isa zilA kA UparI bhAga bahu samaramaNIya hai isake madhya bhAga meM eka siMhAsana hai isa para airAvata kSetra ke bhItara utpanna hue tIrthakara kA janmAbhiSeka kiyA jAtA hai yaha janmAbhiSeka aneka bhavanapati Adi caturvidha devanikAyoM dvArA saMpanna kiyA jAtA hai bharatakSetra kI taraha airAvata kSetra meM bhI eka kAla meM eka hI tIrthakara kA janma hotA hai, ataH unake abhiSeka ke liye yaha zilA prayukta hotI hai // 40 // nAme Caat AvakSI cha. 'pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA saya tavaNijjamaI acchA jAva mamjhadesabhAe sIhAsaNaM, tatthazaM bahUhiM bhayaNapaI jAva devehiM devIhiya erAvayagA titthayarA ahisiMcati' mA zikSA pUrvathI 5mi sudhI khainI cha bhane ttara-dakSiNamA vistI che. A zilA sarvAtmanA tata suvarNamayI che. AkAza temaja sphaTika maNi jevI nirmaLa che. A zilAno upara bhAga bahu samaramaNIya che. enA madhya bhAgamAM eka siMhAsana AveluM che. enI upara arAvata kSetranI aMdara utpanna thaelA tIrthakarane janmAbhiSeka karavAmAM Ave che. A janmAbhiSeka aneka bhavanapati vagere catudhi devanikA vaDe sampanna karavAmAM Ave che. bharatakSe nI jema airAvata kSetramAM paNa eka kAlamAM eka ja tIrthakarano janma thAya che. ethI temanA abhiSeka mATe A zilAne upaga thAya che. 4 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha jambUdvIpamatitre paNNatte ?, goyamA ! evaM joyaNasahassaM bAhalleNaM paNNatte, majjhimille kaMDe pucchA, goyamA ! te Tri joyaNasahassAiM bAhalleNaM paNNatte, uvarille pucchA, goyamA ! chattIsaM joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte, evAmeva sapuvvAvareNaM maMdare pavvae egaM joyaNasayasahastaM savvabhgeNaM paNNatte ||sU0 41 // chAyA - mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya katikANDAni prajJaptAni ?, gautama ! troNi kANDAni prajJaptAni tadyathA - adhastanaM kANDa 1 madhyamaM kANDa 2 uparitanaM kANDam 3 mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya aghastanaM kANDaM katividhaM prajJaptam ?, gautama ! caturvidhaM prajJaptaM, tadyathA - pRthivI 1 upalAH 2 vajrANi 3 zarkarAH 4, madhyamaM khalu bhadanta ! kANDaM katividhaM prajJaptam ?, gautama ! caturvidhaM prajJaptam, tadyathA - aGkaH 1 sphaTikaH 2 jAtarUpaM 3 rajatam 4, uparitanaM kANDaM katividhaM prajJaptam ?, gautama ! ekAkAraM prajJaptaM sarvajAmbUnadamayam, mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya adhasvanaM kANDaM kiyad bAhalyena prajJaptam ?, gautama ! ekaM yojana sahasraM vAhalyena prajJaptam, madhyame kANDe pRcchA, gautama ! triSaSTi yojanasahasrANi bAhulyena prajJaptam, uparitane pRcchA, gautama ! paTUtriMzataM yojanasahasrANi bAhalyaina prajJaptam evameva sapUrvApareNa mandaraH parvataH, ekaM yojanazatasahasraM sarvAgreNa prajJaptaH // 41 // TIkA- 'maMdarassa NaM bhaMte' ityAdi - mandarasya - meroH khalu bhadanta ! 'pavtrayassa' parvatasya 'ka' kati - kiyanti 'kaMDA' kANDAni vibhAgAH 'paNNattA ?' prajJaptAni ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !' gautama ! 'to' trINi 'kaMDA' kANDAni 'paNNattA' prajJAni 'taM jahA ' tathA 'hiTThille' avastanam - adhobhavaM 'kaMDe' kANDaM 1, 'majjhille' madhyaM madhyamaMdarakANDa saMkhyA vaktavyatA 'naMdarassa NaM bhaMte! pavtrayassa kai kaMDA paNNattA' ityAdi / TIkArya - gautama ne prabhu se aba aisA pUchA hai - 'maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kaha kaMDA paNNattA' he bhadanta ! maMdara parvana ke kitane kANDa vibhAga kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA / tao kaMDA paNNattA' he gautama! tIna kANDa kahe gaye haiM / 'taM jahA -' jo isa prakAra se haiM - hiTThille kaMDe, majjhille kaMDe' maMdara kAMDa saMkhyA vaktavyatA 'maMdarassa NaM bhaMte! TI ThArtha gautame kai kaMDA paNNattA' he senA vAmAM prabhu mAveza che. 'taM jahA' O pavtrayassa kai kaMDA paNNattA' ityAdi ve anemA latA prazna 'maMdarassa NaM bhaMte ! pantrayassa lata! bhaMDara parvatanA DeMTalA maMDI - vilAgo vAmAM AvelA hai ? De che- 'goyamA ! tao kaMDA paNNattA' he gautama! tra aMDA DenAmAM prema 'hiTTilDe kaMDe, majhille kaMDe uvarille kaMDe ' 1 asta Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthava saskAraH su. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 495 pradezabhavam 2 'kaMDe' kANDam 2 ' uvarille' uparitanaM zikharabhavaM 'kaMDe' kANDam 3, tatra prathama kANDabhedaM pRcchati - 'maMdarassa' mandarasya - mero: 'Na' khalu 'bhaMte !' bhadanta ! 'pavtrayassa' parvatasya 'hidville' adhastanaM 'kaMDe' kANDaM 'kaivihe' katividhaM kiyatprakArakaM 'paNNatte ?' prajJaptam ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !' gautama ! avasvanaM kANDaM 'cauvvihe ' caturvidhaM catuSpakArakaM 'paNNatte' prajJatam 'taM jahA' tadyathA - 'puDhavI' pRthvI - mRttikA 1, 'uvale ' upalAH - prastarAH 2, 'vaire' vajrANi - hIrakAH 3, 'sakkarA' zarkarAH - karkarikAH 4, evaJca mandaraH pRthvIpASANahIrakhaH zarkarAmayakandakaH siddhaH, asyAdhastanameva kANDaM sahasrayojanapramANam, nanvadhastana kANDasya pRthivyAdibhedena caturvidhatvAttadIya yojanasahasrasya bhAgacatuSTakaraNe pRthivyAdyekaikasya bhedasya yojanasahasracaturthabhAgapramANatA syAt tathA ca sati viziSTa varille kaMDe' 1 adhastanakANDa 2 madhyakANDa aura 3 uparitakANDa aba gautama punaH prabhu se aisA pUchate haiM- 'maMdarassa NaM bhaMte ! pavvavasta hir3ille kaMDe kaivihe paNNatte' he bhadanta ! mandara parvana kA jo adhastana kANDa hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! cauvhei paNNatte' he gautama ! adhastana kANDa cAra prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise 'puDhavI, uvale, vAre sakkarA' eka pRthinIrUpa, dUsarA upalarUpa, tIsarA vajrarUpa aura cauthA zarkarA - kaMkararUpa isa taraha ke isa kathana se mandara parvata pRthivI, pASANa hIraka aura kaMkaDe mayakandaka vAlA siddha hotA hai yaha prathama kANDa hI 1 hajAra yojana pramANavAlA hai yahAM aisI zaMkA hotI hai ki jaba prathamakANDa 1 hajAra yojana pramANavAlA hai to isake jo cAra vibhAga prakaTa kiye gaye haiM unameM eka eka vibhAga eka hajAra yojana kA caturthAMza rUpa hogA ataH esA hone para viziSTa pariNAmAnugata vicchedarUpa pRthivyAdika kANDa kI saMkhyA ke varddhaka ho jAvegeM nakAMDa, 2 madhyakAMDa ane uparitanakAMDa, haeNve gautamasvAmI krI prabhune prazna kare che ke'mNd rassa NaM bhaMte ! pavvayassa hiTThille kaMDe kaivihe paNNatte' he laha'ta ! bhaMDara partanA je adhastana kAMDa che, te keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che ? enA vAtramAM prabhu kahe - goyamA ! cauvhei paNNatte' he gautama ! adhastana aMDe yAra aArane havAmAM Ave che. 'taM jahA ' ma 'puDhavI, ubale, vaire, sakkarA' me pRthvI 35, jIle upala 35. trIjo vajra rUpa ane ceAthA zarkarA eTale ke kAMkarA rUpa. Ama A jAtanA kathanathI maMdara pata pRthivI pASaNa, hIraka ane kAMkarA maya saMkavALA siddha thAya che. A prathama mAMDa ja eka hajAra vaijana pramANavALA che. ahI zaMkA udbhave che ke jyAre prathama kAMDa 1 hajAra rAjana pramANavALA che te enA cAra vibhAgeA prakaTa karavAmAM AvelA che temanAmAM OM -eka vibhAga eka hajAra cAjananeA caturthAMza rUpa thaze ethI ema thAyate viziSTa pariNAmAnugata viccheda rUpa pRthiyAdika kAMDanI saMkhyAnA vaheMkA thaI jaze te pachI A Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jambUdvIpaprazatisUtre pariNAmAnugatavicchedarUpAH pRthivyAdayaH kANDasaMkhyAM karddhayeyuriti cet satyam atrocyateadhastana kANDasya pRthivyAdi bhedakathanasyedaM tAtparyam - prathamakANDaM kvacitpRthvI bahulaM kAcidupalabahulaM kvacid vajrabahulaM kAciccharkarAbahulaM na tu pRthivyAdi catuSTayAtiriktAGkasphaTikAdi ghaTitamiti niyamena pRthivyAdirUpavibhAgA na kANDasya kintu kANDasya prathamabhede svasvaprAcuryadarzaka eva iti kANDasaMkhyAM varddhayituM pRthivyAdayo na zaknuvanti, atha madhyamakANDa vastUni varNayitumupakramate - 'majjhimilleNaM bhaMte !' madhyamaM khalu bhadanta ! 'kaMDe' kANDa 'kavi' katividhaM kiyatprakArakaM 'paNNatte ?' prajJaptam ?, 'goyamA !" gautama ! madhyamaM kANDa 'cautrihe' caturvidhaM 'paNNatte' prajJatam, 'taM jahA' tadyathA - 'aMko' aGkaH'phalihe' skaTikaH - skaTikamaniH 2, 'jAyarU ve' jAtarUpaM suvarNam 3, 'rayae' rajataM rUpyam aGkaratnam 1, 4, etacatuSTayamayaM madhyamaM kANDamiti bhAvaH, atrApi prathama kANDavat kvacidaGkato phira yaha catuH prakAratA viruddha paDa jAvegI to isa zaMkA kA uttara aisA haiM ki yaha prathama kANDa kI catuH prakAratA viruddha nahI paDegI- kyoM ki prathama kANDa kvacit sthala para pRthivI bahula hai, kvacit sthala para upala bahula hai, kvacit sthala para batra bahula hai aura kvacit sthala para zarkarA bahula hai ina cAra prakAra se atirikta aGkaratna yA sphaTikAdi se vaha bahula nahIM hai isa kAraNa ye pRthivyAdirUpa vibhAga kANDa ke prathama bheda meM apanI apanI pracuratA ke pradarzaka kahI haiM - isaliye kANDa kI saMkhyA inase nahIM baDha sakatI hai 'majjhimille NaM bhaMte ! kaMDe kaicihe paNNatte' he bhadanta / madhyamakANDa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! caubvihe paNNatte' he gautama ! madhyamakANDa cAra prakAra kA kahA gayA hai- 'taM jahA' jaise 'aMke, phali he jAyarUve, rayae' aGkaratnarUpa, sphaTikarUpa, jAtarUpa rUpa, aura suvarNarUpa ina bhedoM se yahI samajhanA cAhiye ki prathama kANDa kI taraha yaha kANDa bhI kahIM 2 aGkaratna catuHprakAratA viruddha lekhaze. A zaMkAne uttara A pramANe che ke A prathamakAMDanI catuH prakAratA viruddha lekhAze nahi. kemake prathama kAMDa kUcita sthaLe pRthivI ahula che, cit sthaLe upala bahula che, kvacit sthaLe vajra ahula che ane cit sthaLe zarkarA bahula che. e cAra prakAreA sivAya aMka, ratna ke sphaTikAdinI dRSTie te bahula nathI. ethI A pRthivyAdi rUpa vibhAga kAMDanA nathI paNa kAMDanA prathama bhedamAM peta-pe!tAnI pracuratAnA pradarza / che. methI aMDanI saMkhyA memanAthI vaghatI nathI. 'majjhimille NaM te! kaMDe kavi paNNatte' he lata ! madhyamaMDa DeTA prazna vAmAM Ave che ? to senA vANamAM alu 4 che - 'goyamA ! caubihe paNNatte' he gautama! madhyama ThAMu yArAnA vAmAM bhAveza che. 'taM jahAM, 'aMke, phalihe jAyave, jAta rUpa ane suvarNa rUpa. e bheddethI eja ma 496 rayae' bharatna 35, 23435, samajavu jaie ke prathama kAMDanI jema Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 497 bahalaM kvacita sphaTikavalaM kyarijAtarUpabahAlaM kvacidrajatabahalamiti bhAvanIyam / atha tRtIyaM kANDaM varNayimupakramate-'urille' uparitanaM 'kaMDe' kANDaM 'kaivihe' katividhaM 'paNNatte?' prajJaptam ?, goyamA!' gautama ! 'egAgAre' ekAkAra-prakArAntararahitaM paNNate' prajJaptam etadeva spaSTIkaroti 'sanyajaMbUNayAmae' sarvajAmbUnadamayaM-sarvAtmanA jAmbUnadamayaM raktasuvarNamayam / atha mandarakANDatrayaparimANadvArA mandaraparimANaM varNayitumupakramate-'bhaMdaramsa NaM bhaMte !! ityAdi-mandarasya meroH khalu bhadanta ! bhagavan ! 'pavyayassa parvatasya 'Dille' adhastanaM 'kaMDe' kANDaM 'kevaiyaM kiyata kimparimANaM 'bAhalleNaM' vAilyena uccatvena 'paNNate?' prajJaptam ?, etatpraznasyottaramAha-'goyamA !' gautama ! 'ega eka 'joyaNarAharU' yojanasahasraM 'bAhalleNaM' bAhalayena 'paNNatte prajJaptam, evaM 'majjhimille' madhyame 'kaMDe' kANDe 'pucchA' pRcchA praznapaddhati bodhyA sA hi-'maMdarassa NaM bhaMte ! majjhibhille kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM paNNate ?' etacchAyA-'mandarasya khalu bhadanta ! madhyama kANDaM kiyad bAhalyena prajJaptamiti, etaduttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'tevaDhi' triSaSTiM 'joyaNasahassAI' yojana sahasrANi bahula hai kahIM 2 sphaTika maNibahula hai kahIM 2 rajata bahula hai aura kahIM 2 jAta. rUpa bahula hai 'uvarille kaMDe kaivihe paNNatte' uparitanakANDa he bhadanta ! kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! egAgAre paNNatta' he gautama ! uparitana kANDa eka hI prakAra kA kahA gayA hai 'savvajaMbUNayAmae' aura sarvAtmanA jaMbUnadamaya-raktasuvarNamaya hai 'maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa hehille kaMNDe kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte' he bhadanta ! maMdara parvata kA jo adhastana kANDa hai usakA bAhalya UMcAI-kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! ega joyaNasahassaM bAhalleNaM paNNate' he gautama ! adhastana kANDa kI UMcAI eka hajAra yojana kI kahI gaI hai "majjhimille kaMDe pucchA' he bhadanta ! madhyamakAMDa kI UMcAI kitanI kahI gaI hai isake uttara meM A kAMDa paNa kyAMka kayAMka aMka ratna bahula che. kayAMka-kayAMka phaTika maNi bahula che. kapaka 24ta mahusa cha bhane 4ya ta 35 mata cha. uvarille kaMDe kai vihe paNNatte' manta! paritana i3 TasA 42 4AmA mAvasa che ? nAmamA prabhu 43 cha-'goramA egAgAre paNNatte' 3 gautama ! paritana 3 me // praarne| vAmAM Ave che. 'savva jaMbUNayAmae' bhane 2 // sarvAtmanA pUnamaya-25ta suva bhaya che. 'maMdaraspta NaM bhaMte ! pavyayassa hedille kaMDe kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte' hai na ! maha2 patanI ? astana 3 che, tenuM bAha-tenI UMcAi keTalI kahevAmAM AvelI che ? enA javAbamAM prabhu kahe che--'goyamA ! ega joyaNasahassaM bAhalleNaM paNNatte' 3 gItama! 255stana isnI yA me 12 20 TakSI 5i sAkSI cha. 'majjhimille kaMDe pucch|' 8 mahanta ! madhya 4istii yA sI 43vAmAM AvasI che, genAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! ja0 63 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdIpaprAptisUtre 'bAhalleNaM' bAhalyena uccatvena 'papagatte' prajJatam, etena bhadrazAlayanaM nandanavanaM saumanasavanamantaradvayaM caitAni sarvANi mandaraparvatasya madhyamakANDe'ntarbhavanti, nanu dvitIyakANDavibhAgasya samavAyAGgasUtrasyASTatriMzattamasamavAye'STatriMzatsahasrayojanocchritatvena varNitatvAtriSaSTiyojanasahasroccatvaM kathaM sagacchate ? iti cet, atrocyate-samavAyAGgoktoccatvasya matAntarAvalamanamUlakatvAtprakRtoccatve na bAdhaka teti / evam 'uvarille pucchA' uparitale kANDe pRcchA praznapaddhatirUhanIyA, tatpraznottaramAha-'goyamA ! gautama ! 'chattIsaM' padatrizataM 'joyaNasahassAI' yojanasaha trANi 'vAhalleNaM' vAhalyena 'paNNate' prajJaptam 'evA meva' evameva-pUrvoktaH rItyaiva 'sapuvAvareNaM' sapUrvApareNa-pUrvasaMrupAnasahitAparasaMkhyAnena saGkalitena samA 'maMdare' mandaraH 'pavvae' parvataH 'egaM' ekaM 'joyaNasayasahasta' yojanazatasahasraM 'samagega' sarvAgreNa prabhu kahate haiM 'goyamA ! tevaDhi joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte' he gautama ! madhyama kANDa kI UMcAI 63 hajAra yojana kI kahI gaI hai isa kathana se 'bhadrazAlavana nandanabana, saumanasavana aura do antara ye saba mandara parvata ke madhyama kANDa meM antarbhUta hai' yaha bAta samajhanI caahiye| _ zaMkA-samavAyAGga sUtra ke 38 veM samavAya meM isa dvitIya kANDa rUpavibhAga ko 38 hajAra yojana kI UMcAI vAlA kahA gayA hai phira ApakA yaha 63 hajAra kI UMcAI vAlA kathana kaise saMgata ho sakatA hai ? to isakA uttara aisA hai ki vahAM jo aisA kahA gayA hai vaha matAntara kI apekSA se kahA gayA hai ataH vaha kathana isa kathana kA bAdhaka nahIM ho sakatA 'urille pucchA' he bhadanta uparitana kANDa kI UMcAI kitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! chattIsaM joyaNasahassAI bAharaNaM paNNa' he gautama ! uparitanakANDa kI UMcAI 36 hajAra yojana kI kahI gaI hai 'evameva savvAvareNaM maMdare pavara tevarSi joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte' he gautama ! madhyama 4isii ayA53 m2 jana jeTalI kahevAmAM AvelI che. A kathanathI bhadrazAlavana, naMdanavana, saumanasavana, ane be antara e badhA mandara parvatanA makAMDamAM antasta thaI jAya che. zaMkA-samavAyAMga sUtranA 38mA samavAyamAM e dvitIya kAMDa rUpa vibhAgane 38 hajAra jana jeTalI UMcAIvALe kahevAmAM Ave che, to pachI ahIM 63 hajAra jeTalI UMca InuM kaphana kevI rIte cogya kahevAze? Ane javAba A pramANe che ke tyAM je A pramANe kahevAmAM Avela che, te matAntaranI apekSAe kahevAmAM AveluM che. ethI te 4thana 20 4panak mA nayI 'uvarille pucchA' ta ! paritana 4nI yAs TatrI vAmAM mAthI cha ? senA yAmAM prabhu 4 cha-'goyamA ! chattIsa joyaNasahassAI bAhalleNaM paNNatte' gautama ! paritana isii yA 36 M2 yona sI 43vAmA mAvezI che. 'evAmeva sapuvAvareNaM maMdare paJcae egaM joyaNasarasahassaM savvaggeNaM paNNatte' 21 // Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 41 mandaraparvatasya kANDasaMkhyAnirUpaNam 499 sarvasaMkhyayA 'paNa' prajJaptaH, nanu meruzikharavartinI catvAriMzadyojanapramANA cUlikA meru pramANamadhye kuto noktA ?, iti cet satyam, zrUyatAM-meruzRGgasthacUlikAyAnmerukSetracUlAtvenAsvIkArAnmerupramANamadhye na kathanam / loke'pi puruSasyoccatve parimIyamAne zirovarti cikuranikurambaM vihAyaiva sAddhahastatrayAdimAnavyavahAro dRzyate, anyathA 'lambamAnakezapAza. parimANopAdAne' tAvanmAnaM na ghaTai teti / iyaM trisUtrIsamAnapaddhatikatayaikatraiva sUtrAGke samAti // sU0 41 // atha samayaprasiddhAni madarasya poDazanAmAni nirdeSTubhupakramate-'maMdarassa NaM bhaMte ! ityaadi| mUlam-maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kai NAmadhejA paNNattA ?, goyamA ! solasa NAmadhejA paNNattA, taM jahA-maMdara 1 meru 2 maNorama 3 sudaMsaNa 4 sayaMbhe ya 5 girirAyA 6 / rayagoccaya 7 siloccaya 8 majjhe logassa 9 NAbhIya 10 // 1 // acche ya 11 sUriyAyatte 12 sUriegaM joyaNasathasahassaM savvaggeNaM paNNatte' isa taraha kA kula yaha pramANa maMdara parva kA 1 lAkha yojana kA ho jAtA hai| __ zaMkA-merukI cUlikA kA pramANa jo 40 yojana kA kahA gayA hai vaha isa 1 lAkha yojana- ke pramANa meM kyoM nahIM-parigaNita kiyA gayA hai ? to isa zaMkA kA uttara aisA hai ki merukI cUlikA ko meru kSetra kI cUlArUpa hone se asvIkAra kiyA gayA hai, isa kAraNa use meru ke pramANa ke bIca meM parigaNita nahIM kiyA gayA hai loka meM bhI aisA hI dekhA jAtA hai ki jaba puruSa kI UMcAI nApI jAtI hai to usameM zirovarti bAloM kI UMcAI nahIM lI jAtI hai yadi aisA hone lage to phira sArddhahastatrayAdirUpa UcAI kA pramANa vyavahAra acchinna ho jAvegA yaha trisUtrI samAna paddhativAlI hai ataH eka hI sUtra ke aGka se aGkita kI gaI hai / / 41 // pramANe A maMdara parvatanuM kula pramANa eka lAkha jana jeTaluM thaI jAya che. zaMkA-merunI cUlikAnuM pramANa je 40 ejana jeTaluM kahevAmAM AveluM che te A 1 lAkha ejananA pramANamAM zA mATe pariNita karavAmAM AvyuM nathI.? te A zaMkAne javAba A pramANe che ke merunI cUlikAne meru kSetranI cUlA rUpa hatA badala asvIkRta karavAmAM Ave che. ethI merune pramANamAM tenI gaNanA karavAmAM AvI nathI. lokamAM paNa A rIte ja jovA maLe che ke jyAre puruSanI UMcAI mApavAmAM Ave che te temAM zivati vALanI UMcAInI gaNanA karavAmAM AvatI nathI. jo AvuM thavA mAMDe te sAddha hasta trayAdi rUpa UMcAInA pramANu rUpa vyavahAra ucchinna ja thaI jaze. e trisUtrI samAna paddhati vALI che, ethI eka ja sUtranA aMkathI aMkita karavAmAM AvelI che. ke 41 che Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra yAvaraNe 13 tiyA / uttame 14 a disAdIya 15 vaDeMseti 16 ya solase // 2 // se kegaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai maMdare papae 2 ? goyamA ! maMdare pavvae maMdare NAma deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTiie, se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai maMdare kadhae 2 aduttaraM taM cevatti ||suu0 42 // ___ chAyA-mandarasya khalu bhadanta ! parvatasya kati nAmadheyAni prajJatAni ?, gautama ! SoDaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-mandaraH 1 meruH 2 manoramaH 3 sudarzanaH 4 svayamprabhazca 5 girirAjaH 6 / ratnocayaH 7 ziloccayaH 8 madhyalokasya 9 nAbhizca 10 // 1 // acchazva 11 sUryAvarttaH 12 sUryAvaraNaH 13 iti ca / uttamaH 14 ca digAdizca 15 avataMsa iti 16 ca SoDaza // 2 // atha kenArthaga bhadanta ! evamucyate-mandaraH parvataH 21, mausama ! mandare parvate mandaro nAma devaH parivasati maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH, sa tenArthena gautama ! evamucyate-ndaraH parvataH 2 aduttaraM tadeveti / sU0 42 // TokA-'maMdarasaNaM bhaMte !' ityAdi mandarasya khalu bhadanta ! bhagavan ! parvatasya 'kai' kati-kiyanti 'NAmadhejA' nAmadheyAni-nAmAni 'paNNattA ?' prajJaptAni ?, iti praznasyottaramAha-'gokamA !' bho gautama ! 'sousa' poDaza 'NAmavejA' nAmadheyAni 'paNNatA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA- mandaretyAdi zlokadvayam, mandarastha poDazanAmasUcakam, tatra 'maMdara' mandaraH, __mandara parvata ke samaya prasiddha 16 nAmAntara'maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kaha.nAmadhejjA paNNattA' ityAdi / TIkArtha-bhaMte' he bhadanta! 'mandarasaNaM pavvayassa kai nAmadhejA paNNattA' mandara parvata ke kitane nAma kahe gaye haiM ? 'goyamA ! sola saNAmadhejA paNNattA' he gautama ! mandara parvata ke 16 nAma kahe gaye haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'mandara 1 meru 2, maNorama 3, sudaMzaNa 4, sadhapameya 5girirAyA 6 rayaNoccaya 7, siloccaya 8, majjhe logasta 9 NAbhI ya 10 // 1 // mUla meM prAkRta hone se mandara pada meM mandara parvatanA samaya prasiddha 16 nAmAntare 'maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa kai nAmajjA paNNattA' ityAdi TI -'bhaMte !'Baa! 'maMdararasa NaM pavyayassa kai nAmadhejjA paNNattA' ma2 5 tanA DeTasA no vAmAM AzA cha ? 'goyamA! solasa NAmadhejjA paNNattA' gautama ! ma 12 ptn| 16 nAbhA 43vAbhA mAvA cha. 'taM jahA, te nAbhI yA pramANa he-mandara 1, meru 2, maNorama 3, sudaMsaNa 4, sayapabheya 5, girirAyA 6, rayaNoccaya 7' siloccaya 8, majjhe logassa 9, NAbhIya 10, // 1 // bhUgamA prAkRta DA maha2 54mA vimati lepa thayela che. athavA mandarathI mAMDIne svayaMprabha sudhInA zabdomAM samAhArabaMdha samAsa thye| cha. methI " 'mandara meru manorama sudarzana svayamprabha' mA se kyanAnta 56 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH sU. 42 mandarasya SoDazanAmanirUpaNam 501 mUle prAkRtavAdvibhaktilopaH, yadvA mandarAdi svayaMprabhAntAnAM samAhAradvandvaH, asmin pakSe ma daramehamanoramasudarzanasvayamprabhamiti samastamekavacanAntaM padam, tatra mandareti nAmadheyakAraNaM svayameva sUtrakRtAgre 'maMdare pavyae mandare NAma deve' parivasai' iti vakSyate, iti zIghrajijJAsAyAM mandaranAmakadevAdhiSThitatvAnmandareti nAma bodhyam 1 dvitIyaM nAmAha- bheru' meruH etanAmakAraNamapi merunAmakadeva parivAsa eva bodhyam, nanu ekasyaiva mandarasya nAmAntarasattvena mandarasyaiva meru dvitIyo devaH syAditi cet-zrUyatAM mandaranAmAntaravadevasya nAmantarAgIkAra iti na devAntaram, atra nirNayo bahuzrutagamya iti 2, tRtIyaM nAmAha'maNorama' manorama:-ramayatIti ramaH manasAM-devAnAM cetasAM ramo manorama:-atiramaNIyakena devamanoraJjakaH 3, caturthaM nAmAha-'sudaMsaNa' sudarzanaH su zobhanaM jAmbUnadamayatvena ratnabahulavibhakti kA lopa ho gayA hai athavA mandara se lekara svayaMprabhA taka ke zabdoM meM samAhAra dvandva samAsa huA hai isI kAraNa-"mandara meru bhanorama sudarzana svayamprabha" yaha eka vacanAnta pada bana gayA hai / mandara yaha prathama nAma hai, meru yaha dUsarA nAma hai, manorama yaha tRtIya nAma hai, studarzana yaha caturtha nAma hai, svayaM prabha yaha pAMcavAM nAma hai, girirAja yaha chaThA nAma hai, ratnoccatha sAtavAM nAma hai, ziloccaya yaha 8 vAM nAma hai, madhyaloka yaha 9 vo nAma hai, aura nAbhi yaha 10 vAM nAma hai| mandara nAmaka deva se yaha adhiSThita hai isa kAraNa isakA nAma mandara aisA ho gayA hai, meru nAmaka deva ke parivAsa se meru aisAvitIya nAma isakA ho gayA hai, jaisA mandara yaha eka nAma hai aura meruyaha isIkA dUsarA nAma hai isI prakAra se devakA bhI eka nAma maMdara hai aura dUsarA nAma meru hai ataH yahAM isa nAma meM nAmAntara kI kalpanA se dvitIya devakA sadbhAva nahIM mAnanA cAhiye athavA isa sambandha meM nirNaya bahuzrutagamya hai| yaha parvata bahuta hI ramaNIya hai-devoM ke mana ko haraNa karane vAlA hai isa kAraNa isakA tRtIya nAma manorama aisA kahA gayA hai yaha parvata jAmbUnada maya kahA gayA hai tathA ratnabahula prakaTa kiyA gayA hai ataH siddha thayela che. mandara e paheluM nAma che. meru A bIjuM nAma che. marama A trIjuM nAma che. sudarzana A cothuM nAma che. svayaMprabha e pAMcamuM nAma che. girirAja e charaDuM nAma che. rane caya e sAtamuM nAma che. zilaya A AThamuM nAma che. madhyaka A navamuM nAma che ane nAbhi A dazamuM nAma che mandara nAmaka devathI A adhiSThita che. ethI ja AnuM nAma mandara e rIte prasiddha thayuM che. jema mandara A eka nAma che evuM ja meru A enuM bIjuM nAma che. A pramANe devanuM paNa eka nAma mandara che. ane bIjuM nAma meruM che. ethI ahIM e nAmamAM nAmAntaranI kalpanAthI bIjA devane sadabhAva mAna joIe nahi. athavA A saMbaMdhamAM nirNaya bahuzru 1 gamya che. A parvata atIva ramaNIya che. jenA manane AkRSTa karanAra che. ethI AnuM trIjuM nAma marama evuM Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 jambUdvIpaprajJaptisUtre tvena ca manaH prasAdakaM darzanaM vIkSaNaM yasya sa tathA 4, paJcamaM nAmAha-'sayaMpabhe' svayaM prabhaHsvayam AtmanA sUryAdiprakAzanirapekSatayA prabhAti prakAzata iti svayamprabhaH 'ya' ca, cazabdaH sapuccayArthakaH5, SaSThaM nAmAha-'girirAya' girirAjaH-girINAM parvatAnAM rAjA itigirirAjaH, tatvaM coccatvena jinajanmotsavAbhiSekazilAzrayatvena ca bodhyam 6, saptamaM nAmAha- rayaNoccaya' ratnoccayaH-ratnAni aGkAdIni bahuvidhAni uccIyante-utkarSaNopacIyante'treti ratnoccayaH 7, aSTamaM nAmAha-'siloccaya' ziloccayaH-zilAH pANDuzilAdayaH uccIyanate-zikhare samahiyante'treti ziloccayaH, yadvA zilAbhiruccIyata iti ziloccayaH 8, navamaM nAmAra-'majjhe logassa' madhyo lokasya-lokasya-bhuvanasya madhyaH sarvalokamadhyasthalatyAta, nanu atra lokazabdena caturdazarajjulakSaNo loko vyAkhyAtuSucitaH, dharmAdilokamadhyaMmanaHprasAdaka isakA darzana hone se isakA caturtha nAma sudarzana aisA kahA gayA hai sUryAdika ke prakAza kI AvazyakatA yaha apane prakAzita karane meM nahIM rakhatA hai-kintu yaha svayaM hI prakAzita hotA rahatA hai isa kAraNa ise 'svayaMprakAza' isa nAmAntara vAcya kahA gayA hai jina janmotsava jisa para hotA hai aisI zilA kA AdhAra hone se tathA yaha apanI UcAI meM saba parvatoM kA zira mora hai isa kAraNa se ise parvatoM kA rAjA mAna liyA gayA hai ataH isakA nAma girirAja kahA gayA hai isa meM aGka Adi aneka prakAra ke ratna utpanna hote rahate haiM yA unakA DhagalA vahAM par3A rahatA hai isa kAraNa ratnoccaya aisA isakA sAtavAM nAmAntara kahA gayA hai pAMDukazilA Adi ke Upara bhI isakA sadbhAva rahatA hai isa kAraNa isakA nAma ziloccaya kahA gayA hai samasta loka ke madhya kA yaha eka sthalabhUta hai isa kAraNa ise madhyaloka nAma se abhihita kiyA gayA hai kahevAmAM AveluM che. A parvata jabunadamaya kahevAmAM Ave che tathA ratna bahala pragaTa karavAmAM Ave che. ethI manaH prasAdaka enuM darzana devA badala enuM cothuM nAma sudarzana evuM kahevAmAM AveluM che. prakAzita thavA mATe ane sUryAdikanA prakAzanI AvazyakatA rahetI nathI paraMtu A pate ja prakAzita hoya che e kAraNathI Ane "yaMprakAza e nAmAntarathI saMbaMdhita karavAmAM Avela che. jina janmotsava jenI upara thAya che evI zilAne e AhAra levAthI tathA e potAnI U cAImAM badhA parvatane ziromaNi che. ethI Ane pItone rAjA mAnavAmAM Avela che. ethI ja Ane girirAja kahevAmAM Avela che. emAM aMka vagere aneka prakAranA ratno utpanna thatAM rahe che athavA e rane hagale tyAM paDI rahe che. e kAraNathI ratnazcaya AnuM sAtamuM nAmAntara che. pAMDuka zilA vagerenI upara paNa Ane saddabhAva rahe che ethI enuM nAma zilezcaya kahevAmAM AveluM che. samarasa lekanA madhya bhAgano e rathalabhUta che. ethI Ane madhyaleka evA nAmathI abhihita karavAmAM Avela che. eTale ke samasta lekanA madhyamAM A parvata Avela che. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 42 mandarasya SoDazanAmanirUpaNam 503 dharmAdInAM-dharmA-prathamanaraka bhUmiH sA''diryAsAM tA dharmAdayaH tAsAM lokamadhyam 'yojanAsaMkhyakoTibhiH-yojanAnAmasaMkhyAtAbhiH koTibhiH atikrAntAbhiH sadbhirbhavati' ityarthakAt 'dhammAI logamajjhaM joyaNa asaMkhakoDIhi' iti vacanAt, parantu sortho merau na ghaTate, yadi ca lokazabdena aSTAdazazatayojanapramANoccattva stiyaraloko gRhyata tathApi tasya catudezarajAvevAntAvAtpRthagAyAso viphalaH syAt, tato meruH kathaM lokamadhyavartIti cet zrUyatAmatra lokazabdena liyagloke tiyagbhAgasya sthAlAkAraikarajjupramANAyAmaviSkambhasya svIkAro'sti tasyaiva madhya:-madhyavartI meruriti sarvamapadAtam 9, damamaM nAmAha-'NAnI ya' nAbhizcaarthAt samasta loka ke madhya meM yaha parvata batalAyA gayA hai isase ise loka madhya aisA kaha diyA gayA hai| zaMkA-loka zabda se yahAM 14 rAjU pramANa loka vyAkhyAtavya honA cAhiye kyoki "dhammAi lokamajjhaM joyaNa arasaMkhakoDIhiM" esA anyatra kahA gayA hai so isa loka kA madhya to isa rUmabhUtala se ratnaprabhA pRthivI se asaMkhyAta yojana koTiyAM jaba atikrAnta ho jAtI haiM taba AtA hai aise usa madhya meM sumeru kA sadbhAva to kahA nahIM gayA hai, ataH loka madhyarUpa se isakA nAmAntara kathana bAdhita hotA hai yadi kahA jAve ki yahAM loka zabda se tiryagloka gRhIta huA hai-soM yaha tiryagloka 18 hajAra yojana kA UMcA kahA gayA hai-aise isa tirthagloka kA antarbhAva to isa 14 rAjU pramANaloka meM hI ho jAtA hai phira isakI apekSA lekara loka madhya kI kalpanA karanA viphala hI hai ataH merU meM nAmAntara karane ke liye "lokamadhya" nAmakI saphalatA kaise ho sakatI hai ? so kisIkI aisI yaha zaGkA hai ataH usake samA. dhAna nimitta kahA jAtA hai ki loka zabda se yahAM sthala ke AkAra bhUta tathA ethI Ane lekamadhya' evA nAmathI abhihita karavAmAM Avela che. zaMkA-leka zabdathI ahIM 14 rAju pramANu leka cA-pAtarA have joIe. kemake 'ghammAi lokamajjhaM joyaNa assaMkhakoDIhiM' se sanya sthaNe 4vAmA mAcha te A lekane madhya bhAga te A sama bhUtaLathI ratnapra mAM pRthivIthI AgaLa asaMkhyAta jana keTIo jyAre atikAna thaI jAya che tyAre Ave che, evA te mada bhAgamAM sumerano sadubhAva to kahevAmAM Avela nathI, ethI leka madhya rUpathI enuM nAmAntara kathana bAdhita thAya che. je kahevAmAM Ave ke ahIM leka zabdathI tiryazloka gRhIta thayela che. te A tirthaka 18 hajAra jana jeTalo uMco kahevAmAM AveluM che. evA A tiryazlekane, antarbhAva te A 14 cauda ja pramANa lekamAM ja thaI jAya che. te pachI enI apekSAe leka madhyanI 465nA 42vI vyatha cha. methI bharamA nAmAntara 42vA mATe "lokamadhya" nAmanI saphalatA kevI rIte saMbhavI zake tema che? Ama kaI zaMkA uThAvI zake. ethI A zaMkAnA Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre lokasya nAbhirityarthaH lokasyetyasya devalIdIpanyAyena pUrvAparapadArthAbhyAmanvayAda, ca samu. ccayArthakaH 10, ekAdazaM nAmAha-'acche ya' acchazca nirmalazca jAmbUnadaratnabahula tvAt 11, dvAdazaM nAmAha-'mariyAvatte' sUryAvarttaH-sUryapadam upalakSaNAccandrAdijyotiSAmapi grAhakaM tena sUryezcandrAdibhizcAvRtyate pradakSiNIkriyata iti sUryAvarttaH sUryacandrAdi pradakSiNI kriyamANa ityarthaH 12, trayodazaM nAmAha-'sUriyAvaraNe' sUryAvaraNaH sUya:-candragrahanakSatrAdibhizcetyarthaH, sUryapadasyopalakSaNatvAt, Aviyate veSTayata iti sUryAvaraNaH sUryAdiveSTayamAnaH, atra bAhulakAt karmaNi lyuT pratyayo bodhyaH 13, 'itiya' iti ca-iti zabdaH samAptau sa ca prakRte nAma samAptau bodhyaH, caH prAgvat, caturdazaM nAmAha-'uttame' uttamaH parvatepu zreSThaH sakala1 rAjU pramANa AyAma viSkambha vAlA tirthagloka saMbandhI tiryagbhAva vivakSita huA hai aise loka ke madhya meM yaha sumeru parvata sthita hai isa kAraNa ise lokamadhyavartI kahA gayA hai dazavAM nAma isakA lokanAbhi hai loka zabda yaha dehalI dIpakanyAya se loka aura aloka ke sAtha saMbaMdhita ho jAtA hai isa taraha loka aura aloka kA yaha madhyavartI hai ataH lokanAbhi aisA isakA nAma dazavAM kahA gayA haiM 'accheya 11 sUriyAvatte, 12 sUriAvaraNe 13 ti / uttame 14 a disAdIa 15 vaDeMseti 16 a solase // 2 // accha nirmala yaha isakA 11 vAM nAma hai kyoM ki yaha jAmbUnada aura ratna bahula hai isa kAraNa isakA aisA nAma rakhA gayA hai / sUryAvarta yaha isakA 12 vAM nAma hai kyoM ki isakI sUrya aura upalakSaNa se grahIta candrAdika pradakSiNA kiyA karate haiN| sUryAvaraNa yaha isakA 13 vA nAma hai kyoM ki ise sUrya aura candra Adi pariveSTita kiye rahate haiM yahAM "bAhulakAtU" sUtra se karma meM lyuTa pratyaya huA hai "uttama" samAdhAnamAM kahI zakAya ke ahIM leka zabdathI sthaLanA AkArabhUta tathA 1 2Aja pramANa AyAma-viSkalavALe tirthaka saMbaMdhI tiryabhAva vivakSita thayela che. evA lekanA madhyamAM A sumeru parvata avasthita che. enI A parvatane leka madhyavartI kahevAmAM Avela cha. 2 // paratanu zabhu nAma nali che. so4 sa 'dehalo-dIpaka nyAya' thI leka ane aleka anethI saMbaMdhita thaI jAya che. A pramANe A leka ane alekanA bhadhyaktI sthAne gAvA che. methI 'lokanAbhi' samAnuza nAma vAmAM mAve cha. 'accheya 11, sUriyAvatta 12, sUriAvaraNe 13 , ti a| uttame 14 a disAdi a 15, vaDeM seti 16 a solase // 2 // ' 187-nija, ye anuyAbhu nAma cha. ma mA jabunada ratna bahula che. ethI AnuM evuM nAma prasiddha thayuM che. sUryAvarta e enuM bAramuM nAma che, kemake enI sUrya ane upalakSaNathI grAMta candrAdika pradakSiNA karatA rahe che. sUryAvaraNa A enuM teramuM nAma che. kemake Ane sUrya ane candra vagere pariveSTita 4212 29 che. mahI 'bAhulaka t' sUtrI mAM syur pratyaya yeto cha. uttama, mA enuM 14muM nAma che. enuM kAraNa A pramANe che ke bIjA jeTalA parvate che temanI Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 42 mandarasya SoDazanAmanirUpaNam girito'pyadhikatuGgalAt 'ya' ca-cazabdaH prAgvat 14, paJcadazaM nAmAha-'digAdI ya' digAdiH ca-dizAM-pUrvAdInAm AdiH prabhavaH utpattisthAnam, tathAhi-rucakArvatAd dizA vidizAM cotpattiH, rucakasyASTapradezAtmakasya meruparvatAntargatatvAdrucakavanmerurapi prAdhAnyena digAdirucyate 15, SoDazaM nAmAha-vaDeMse' avataMsaH parvatAnAM mukuTAyamAnaH pradhAnatvAt 16, 'ya solase' ca poDaza cazabdaH prAgvat iti SoDazasaMkhyakAni mandaranAmAni kacitu SoDazaH-poDazAnAM pUraNa ityAha / ____ atha pUrvoktasya mandareti pradhAnanAmno'nvarthatAM varNayitumupakramate 'se keNaTeNaM bhaMte " ityAdi-caturthasUtroktapadmagharavedikAvad bodhyam tatra strItvena nirdezaH atra puMstveneti vizeSaH, tathA-padmavaravedikAnAma tatra, atra tu mandareti nAma anyatsarva samAnamiti ||suu0 42 // yaha isakA 14 vAM nAma hai isakA kAraNa yaha hai ki yaha anya jitane bhI parvata hai unakI apekSA baTuta UMcA hai ataH unameM yaha zreSTha ginA gayA hai digAdi yaha isakA 15 vAM nAma hai kyoM kI pUrvAdi dizAoM kI utpatti kA yahI Adi kAraNa hai rucaka se dizAoM kI aura vidizAoM kI utpatti hotI hai yaha rucaka aSTa pradezAtmaka hotA hai aura meru ke antargata mAnA gayA haiM ataH meru se dizAoM kI utpatti hotI hai aisA mAnaliyA jAtA hai aura isI se meru ko digAdi kaha diyA gayA hai / avataMsa yaha isakA 16 vAM nAma hai avataMsa nAma mukuTa kA hai samasta parvatoM ke bIca meM yaha mukuTa ke jaisA ginA gayA hai isaliye ise "avataMsa" ke rUpa meM isa nAmAntara dvArA prakaTa kiyA gayA hai isa prakAra se ye meru ke 16 nAma haiN| ____'se keNaDhe NaM bhaMte ! puccai maMdare pavvae' he bhadanta ! isakA mandara parvata aisA nAma Apane kisa kAraNa se kahA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA? maMdare pavvae maMdare NAmaM deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTTiie, se tennapekSAe atIva UMco che, ethI te sarvamAM A parvata zreSTha gaNavAmAM Ave che. digadi A pramANenuM A parvatanuM paMdaramuM nAma che. kemake pUrva dizAonI utpattinuM eja Adi karaNa che. rucakathI dizAonI ane vidizAonI utpatti thAya che. A Tucaka aSTa pradezAtmaka hoya che, ane merunI aMdara enI gaNanA thAya che. ethI merUthI dizAonI utpatti thAya che. evuM mAnI levAmAM Ave che ane ethI ja merune digAdi kahevAmAM Avela che. "avataM" A enuM seLayuM nAma che. avataMsa mukuTanuM nAma che. samasta parvatanA madhya sthAnamAM Ane mukuTa jevo mAnavAmAM Avela che, ethI ja Ane avataMsanA rUpamAM nAmAntarathI saMbaMdhita karavAmAM Avela che. A pramANe A merunA 16 nAmo thayA. _ 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai maMdare pavyae' 3 mahata! ma parvatarnu bhn|2 me nAma mA5zrI // 4||24thii 4hyu cha ? senA pasabhA prabhu 4De The-'goyamA ! maMdare pavvae NAmaM deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTThie, se teNadveNaM goyamA ! pavaM vuccai maMdare Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 jambUdvIpaprajJaptisUtre . pUrva mahAvidehA varNitA idAnI mahAvidehakSetrataH parataH sthitaM nIlabanAmakavarSadharaparvata ghaNeyitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityaadi| . mUlamU-kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte ?, goyamA ! mahAvidehassa bAsassa uttareNaM ramanagavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamudassa pacatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa purasthimeNaM ettha evaM jaMbuddIve dIve gIlavaMte NA vAsaharapazvae paNNatte pAINapaDINAyae udIpadAhiNavitthipaNe NisahavattatrayA NIlavaMtassa bhANiyavvA, NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM ettha NaM kesaridaho, dAhiNeNaM sIyA mahANaI pavUDhA samANI uttarakuruM ejjemANI 2 jamagavae NIlavaMta uttarakurucaMderAvayamAlavaladahe ya duhA vibhayamANI2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUresANI2 bhadasAlavaNaM euje. mANI2 maMdaraM pavvayaM dohiM joyohiM asaM malA purathimAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtavAkhArapavayaM dAlaittI maMdarassa pavvayassa purathimeNaM puvvavidehavAsaM duhA vibhayamANI 2 egame gAo cakkaTrivijayAo aTThAvIsAe2 salilAsahasse hiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsahassehiM tIsAe ya salilAsahasse hiM samaggA TeNaM goyamA ! evaM yuccaDa maMdare pavvara 2 aduttaraM laMcevatti' he gautama! mandara parvata para mandara nAzakA deva rahatA hai yaha mahardika Adi vizeSaNoM vAlA hai tathA eka palyopama kI isakI sthiti hai ataH isakA nAma mandara parvata aisA kahA hai athavA isakA aisA yaha nAma anAdi nidhA hai bhUtakAla meM yaha aisA hI thA vartamAna meM bhI yaha aisA hI hai aura Age bhI yaha aisA hI rahegA vizeSa rUpa se jAnane ke liye caturtha sUtrokta panavara vedikA ke varNana ko dekheM vahAM jitane vizeSaNa kahe gaye hai unheM yahAM puliGga meM parivartita kara lagA lenA caahie||42|| pavvae 2 aduttaraM taM caivatti' gautama ! bhan42 parvata 752 nanda2 3 2 cha. te mahaddhika vagere vizeSaNa vALo che. tathA eka parama jeTalI nI sthiti che. ethI AnuM nAma mandara parvata evuM kahevAmAM AveluM che. athavA AnuM AvuM nAma anAdi niSpanna che. bhUtakALamAM A nAma evuM ja hatuM, vartamAnakAM paNa A nAma evuM ja che ane bhaviSyamAM paNa A nAma evuM ja raheze. vizeSa rUpamAM jANavA mATe caturtha sUkta pAvara vedikAnA varNanane vAMcI levuM joIe. tyAM jeTalA vizeSaNo kahevAmAM AvelA che, temane ahI puliMgamAM parivartita karIne lagADavA joIe. je 42 | Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mwy 1 kAkAzi TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAma kavarSadharaparvata nirUpaNam ahe vijayassa dArassa jagaI dAlayittA puratthimeNaM lavaNasamudaM samappe asataM ceti / evaM pArikatA vi uttarAbhimuhI NeyavvA NavaramitaM NANataM gaMdhAvyaM joyaNeNaM asaMpattA paJcatthAbhimuhI AvatA samANI avasitaM taM cetra pada ya muhe ya jahA harikaMtA salilA iti / gIlavaMte NaM bhaMte / vAsaharae kai kUDA paNNattA ?, goSamA ! Natra kUDA paNNattA, taM jahA- siddhAyayaNakUDe0, siddhe1 NIle2 puvvavidesIyA 24 kitti5 NArI ya6 / adaravidehe7 rammagakUDe 8 upadaMsaNe caiva 9 // 1 // savve ee kUDA paMcasaiyA rAyahANIu uttareNaM / se ke bhaMte! evaM buJcai - NIlavaMte vAsaharapatrae 12 goyamA ! NIle pIlomAse NIlaraMte ya itthadeve mahiddhIe jAva parivasas savva veruliyAmae pIlarvate jAva Nicceti / sU0 43 // chAyA -kA sala bhainta ! jambUdvIpe dvIpe nIlavAn nAma varSadhara parvataH prajJaptaH ?, gautama ! mahAvidehasya varSasya uttareNa rampakavarSasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khala jambUdvIpe dvIpe nIlavAn nAma varSadhara parvataH prajJaptaH prAcInapratIcInAyataH udIcIna dakSiNastiM rNaH niSadhavaktavyatA nIlavato bhaNitacyA navara jIvA dakSiNena dhanuruttareNa atra khala kesarihUdaH, dakSiNena zItA mahAnadI pravyUDhA satI uttarakurUn iyatI 2 yamakaparvata nIlabaduttarakuru candrairAvatamAlyavaddhRdAn dvidhA vibhajamAnA 2 caturazItyA salilAsahasrairApUryamANA 2 bhadrazAlavanamirtI 2 mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA paurastyAbhimukhI AvRttA satI agho mAlyavadvakSaskAraparvataM dArathitvA mandarasya parvatasya paurastyena pUrvavidehavarSa dvidhA vibhajamAnA 2 ekaikasmAccakravartivijayAdaSTAviMzatyA 2 salilAsaha sairApUryamANA 2 paJcabhiH salilAsaha trairdvAtriMzatA ca salilAsahasraiH samagrA agho vijayasya dvArasya jagatIM dArayitvA paurastyena lavaNasamudraM samApnoti, avaziSTaM tadeveti / evaM nArIkAntA'pi uttarAbhimukhI netavyA navaramidaM nAnAtvaM gandhApAtivRttavaitADhya parvataM yojanAsamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttA satI avaziSTaM tadeva pravahe ca mukhe ca yathA harikAntA salilA iti / nIlavadi khalu bhadanta ! parvate katikUTAni prajJatAni ?, gautama ! natra kUTAni prajJaptAni tadyathA - siddhAyatanakUTam 0, siddhaM 1 nIlaM 2 pUrvavidehaM 3 zItAva 4 kIrti 5 nArI ca 6 / aparavidehaM 7 ramyakakUTam 8 upadarzanaM caiva 9 // 1 // sarvANyetAni kUTAni paJcazatikAni rAjadhAnya uttareNa / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate- nIlavAna varSadharaparvataH 2 1, gautama ! nIlo nIlAvabhAso nIlavAMzcAtra devo mahaddhiko yAvat parivasati sarvavaiDUryamayaH nIlavAna yAvad nitya iti / 043 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 jambUdvIpaprajJaptisUtre ____TIkA-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve' jambUdvIpe-jambUdvIpAbhidhe 'dIve' dvIpe 'NIlavaMte NAma' nIlavAna nAma 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH 'paNatte' prajJaptaH iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'mahAvidehassa' mahAvidehasya 'vAsassa' varSasya 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'rammagavAsassa' ramyakavarSasya mahAvidehebhyaH parataH sthitasya yugalikamanuSyAzritasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purathimillalavaNasamudassa' paurastyalatraNasamudrasya-pUrvadigbhavalavaNasamudrasya 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atra-atrAntare 'NaM' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'NIlavaMte NAma' nIlavAn nAma 'vAsaharapavvae' varSedharaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, sa ca kIdRzaH ? iti jijJAsAyAmAha'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcInAyataH pUrvapazcimadizodIrghaH, tathA 'udINadAhiNavisthiNNe' mahAvideha kSetra se Age ke nIlavAna varSadhara parvata kI vaktavyatA'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve NIlavaMta NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' ityAdi / TIkArtha-isa sUtra dvArA gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'kahiNaM bhaMte ! jaMSu. dIve dIve NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' he bhadanta ! isa jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM nIlavAn nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai 'goyamA ! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamuhassa paccasthimeNaM paccasthimalavaNa samudassa purasthi. meNaM ettharNa jaMdhuddIve dIveNIlavaMte NAmaM vAsaharapavyae paNNatte' he gautama ! mahAvideha kSetra kI uttara dizA meM tathA ramyaka kSetra kI dakSiNa dizA meM evaM pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcima dizA meM aura pazcima digvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM nIlavAn nAmakA varSadhara parvata kahA gayA hai 'pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' yaha varSadhara parvata pUrva se mahAvideha kSetranI AgaLanA nIlavAna varSadhara parvatanI vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' ityAdi TI -20 sUtra 3 gautamavAmI prabhune mAnatanA prazna cha hai-'kahi NaM bhaMte ! jaMbuhIve dIve Na lavaMte NAmaM vAsaharapabbae paNNatte' mata! sa mudrI5 nAma dIpamA nIlavAn nAme varSadhara parvata kayA sthaLe AveluM che ? enA javAbamAM prabhu kahe che ke'goymaa ! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammagavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' gItama! mahAvihe kSetranI uttara zamAM tebhara 2bhya kSetranI dakSiNa dizAmAM ane pUrva digvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM ane pazcimadiggata lavaNa samudranI pUrva dizAmAM jambudvIpa nAmaka dvIpamAM nIlavAna nAme varSadhara parvata mA cha. 'pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' mA 152 5'ta pUthI pazcima Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam udIcInadakSiNavistIrNaH- uttaradakSiNadizo vistArayuktaH, ayaM niSadhasadRza iti tadvaktavyatAmaya sUcayati-'NisahavattavvayA NIlavaMtassa bhANiyavvA' iti niSadhavaktavyatA-niSadhAmidhasya parvatasya yA vaktavyatA varNanapaddhatiH sA'syApi nIlavato varSadharaparvatasya bhaNitavyAvaktavyA, niSadhAdAMzikavizeSa darzayitumAha-'NavaraM' navaraM-kevalaM 'jIvA' jIvA-parama AyAma: 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'ghaNu' dhanu:-dhanuSpRSTham 'utteraNaM' uttareNa-uttaradizi 'ettha' atra atrAntare 'Na' khalu 'kesariddahe' kesarihradaH-kesarihada nAmA hRdaH, asmAd hRdAt 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'sIyA mahANaI' zItAmahAnadI 'pavUDhA' pravyUDhA niHsarantI 'samANI' satI 'uttarakurUM' uttarakurUn 'ejjemANI 2' iryatI gacchantI 2 jama. gapadhae' yamakaparvatau 'NILavaMtauttara kurucaMderAvayamAlavaMtadahe' nIlavaduttarakuru candrarAvatamAlyavabRhAn-nIlabaduttarakuru candrarAvatamAlyavanAmadheyAn pazcApi hRdAna 'ya' ca 'duhA' dvidhA 'vibhayamANo 2' vibhajamAnA2 vibhaktAn kurvANA 2 'caurAsIe' caturazItyA 'salilAsahastehi salilAsahasraH-nadIsahasraiH 'ApUremANA 2' ApUryamANA 2 vAribhiH saMbhriyamANAra 'bhadasAlavaNaM' bhadrazAlavanaM-bhadrazAlAbhidhaM merugirevanam 'ejjemANI2' patI2 gacchantIra pazcima taka lambA hai aura uttara se dakSiNa taka vistIrNa hai 'Nisahavatta vvayA NIlavaMtassa bhANiyavA' jaisI vaktavyatA niSadha varSadhara parvata ke sambandha meM kahI jA cukI hai vaisI hI vaktavyatA isa nIlavAna varSadhara parvata ke sambandha meM kahalenI cAhiye 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM ghaNu avasesaM taM ceva' isakI jIvA dakSiNa dizA meM hai aura dhanu:pRSTha uttaradizA meM hai' yahI vizeSatA pUrva meM kahI gaI niSadha kI vaktavyatA se isakI vaktavyatA meM hai bAkI kA aura saba kathana niSadha varSaghara parvata kI vaktavyatA ke hI jaisA hai 'ettha NaM kesariho, dAhiNeNaM sIA mahANaI pabUDhA samANI uttarakulaM ejjemANI 2 jamagapadhAe~ NIlavaMta uttarakurucaMderAvatamAlavaMtahahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavaNaM ejjemANo 2 maMdarapavayaM isa sudhA sA cha bhane uttarathI dakSiNa suyI vistI che. 'Nisaha vattavvayA NIlavaMtassa bhANiyavyA' revI vatavyatA niSa5 varSa 52 ptn| samayamA vAmAM mAvalI cha, takI 14tavyatA nisavAna 52 patanA samayamA 4AmA mAtI che. 'Navara dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dho avasesaM taM ceva' sanI / ikSiSya zAma sAvalI cha bhane dhanupRSTha uttara dizAmAM AveluM che. pUrvamAM kathita niSadhanI vaktavyatAmAM ATalI ja vizeptaa cha. zeSa madhu thana niSadha gha2 patanI ta yatA ra 1 che. 'etthaNaM kesarihaho, dAhiNeNaM sIA mahANaI pavUDhA samANI uttarakuru ejjemANI 2 jamagaravyae NIlavaMta uttarakurucaMderAvatamAlatadaheya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilasahassehi ApUremANI 2 bhadasAlavaNaM ejjemANI 2 maMdarapavayaM' mA 52 5 52 za Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 jambUdvIpaprajJaptisUtre 'maMdaraM' pavvayaM' mandaraM meru parvataM ' dohiM joyaNehiM' dvAbhyAM yojanAbhyAm 'saMpattA' asamprAptA aspRzantI 'puratthAbhimuddI' paurastyAbhimukhI pUrvadigabhimukhI 'AvattA samANI' AvRttAparAvRttA satI ' ahe mALavaMtavakkhArapavvayaM' adho mAlyavadvakSaskAraparvataM mAlyavannAma kavakSaskAraparvatam adhaH-adhastana pradezAvacchedena 'dAla ittA' dArayitvA - vidIrNa kRtvA 'maMdarassa pavtrayassa' mandarasya parvatasya merugire: 'purasthi meNaM' paurastyena - pUrvadizi ' puccavidehavAsaM ' pUrva videhavarSa - pUrvavideha nAmakaM varSa 'duhA' dvidhA 'vibhayamANI 2' vibhajamAnA 2 vibhaktaM kurvANA 2 ' egamegAo' ekaikasmAt - pratyekasmAt 'cakkavaTTivijayAo' cakravartivijayAt 'aTThAvIsAe 2' aSTAviMzatyA 2 'salilAsa hassehiM' sakilAsahasraiH 'ApUremANI 2' ApUryamANA 2 saMzriyamANA 2 'paMcahi' paJcabhiH 'salilAsa hassehiM' salilA sahasraiH - nadIsaha traiH 'battIsAra ya' dvAtriMzatA ca 'salilAsa hassehi' salilAsahasraiH nadosahasraiH 'samaggA' samagrA varSadhara parvata para kezarI nAmakA draha hai isake dakSiNa toraNa dvAra se zItA mahAnadI nikalI hai aura uttarakuru meM vahatI 2 yamaka parvatoM ko tathA nIlavAn uttarakuru, candra airAvat aura mAlyavAn ina pAMca drahoM ko vibhakta karatI 2 caurAsI hajAra nadiyoM se saMyukta hokara bhadrazAlavana kI ora jAtI hai aura vahAM se hokara bahatI huI vaha mahAnadI maMdara parvata ko 'dohiM jo hi asaMpattA purasthAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtatra khArapacvayaM dAlayittA maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM putrvavidehavAsaM duhA vibhayamANI 2' do yojana dUra choDakara pUrvAbhimukha hokara lauTatI hai aura nIce kI ora se mAlyavAna vakSaskAra parvata ko choDakara vaha maMdara parvata kI pUrvadizA se hokara pUrvavidehAvAsa ko do rUpa se vibhakta kara detI hai 'egamegAo cakkavahi vijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsahassehiM samabattIsAe ya salilAlahassehiM samaggA Ahe vijayassa dArassa jagaI dAlahattA puratthimeNaM kahe che. enA dakSiNa tAraNa dvArathI zItA mahAdI nIkaLI che. kSune uttara kurumAM pravAhita thatI yamaka patA temaja nIlavAn uttara kuru, candra, arAvata ane mAyavAn e pAMca dnaheAne vibhakta kuratI-karatI 84 ha42 nadIethI sayukta thaine AgaLa pravAhita thatI te bhAnahI bhandara parvatane 'dohi joyaNehiM asaMpattA purasthAmimuhI AvattA samANI akkhApavtrayaM dAlayittA maMdarassa pantrayassa purAtthamegaM pubvavidehavAsaM duhA vibhayamANI 2' me yojana ra bhUhIne pUrvAla thAne pachI ire che ane nIyenI tara mArthyavAna vakSaskAra paMtane mUkIne te andara parvatanI pUrva dizA tarapha thaIne, pUrva videha vAsane me lAgobhAM vilarI nAthe che. 'egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilA saharasehiM ApUremANI 2 paMcahi salilA sahassehi samabattI jAe ya salilA sahasehiM samaggA ahe vijayatsa dArassa jagadaM dAlaittA purAtthimeNaM lavaNasamudaM samappedda' pachI Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam sampUrNA 'ahe vijayassa dArassa' adho vijayasya dvArasya vijayAkhyadvArasyAdhaH pradeze 'jagaI' jagatIM pRthvIM 'dAlaittA' dArayitvA-vidIrNAM kRtvA 'purasthimeNaM' paurastyena pUrveNa pUrvadizi 'lavaNasamuI-lavaNasamudraM 'samappeI' samApnoti-samupaiti 'avasiTuM' avaziSTaM pravahavistAra gabhIratvAdikam 'taM cevatti / tadeva-niSadhagiriniHsRtazItodA mahAnadI prakaraNoktameva bodhyam, athAsmAdeva nIlavat parvatAduttaradizi pravahantIM nArIkAntAM nadImatidizati- evaM NArikatA vi' evam anantaroktaprakAreNa nArIkAntA'pi nArIkAntAnAmnI nadyapi "uttarAbhimahI' uttarAmimukhI 'NeyavvA' netavyA-grAhyA, ayamAzayaH-yathA nIlavati varSadharabhUdhare'vasthitAta kesarihadAcchItA mahAnadI dakSiNAbhimukhI niHsRtA tathA nArIkAntA'pi nadI uttarAbhimukhI nirgatA, nanu samAnavarNakatvenAsyAH samudrapravezo'pi zItA mahAnadIvat sambhAvye tetyAzaGkA lavaNasamudaM sAppeha' phira vahAM se vaha eka 2 cakravarti vijaya se 28-28 hajAra nadiyoM dvArA bharatI hui kula pAMca lAkha 32 hajAra nadiyoM se yukta hokara vaha vijaya hAra ko jagatI ko nIce se vidArita kara pUrvadizA kI ora vartamAna lavaNasamudra pada meM praveza karatI hai 5 lAkha 32 hajAra nadiyoM kI saMkhyA isI sUtra meM Age kahI jAyagI vahAM se dekhanA caahiye| 'avasiTuM taM ceva' isake atirikta aura saba kathana-pravaha vistAra-gaMbhIratA-gaharAI Adi kA kathana, niSadha parvata se nirgata zItodAnadI ke prakaraNa meM kahe-anusAra hI samajhanA cAhiye 'evaM NArikaMtA vi uttarAbhimuhI NeyavvA' isI nIlavAn parvata se nArIkAntA nAnakI nadI bhI uttarAbhimukhI hokara nikalI hai tAtparya aisA hai ki nIlavAna parvata ke Upara avasthita kezarI hada se jaisI zItA mahAnadI dakSiNAbhimukhI hokara nikalI hai usI prakAra se yaha nArIkAntA nAmakI mahAnadI bhI uttarAbhimukhI hokara nikalI hai-zaMkA-zItA aura nArIkAntA mahAnadI kA varNaka jaba samAna hai to isakA samudra praveza bhI zItA mahAnadI ke hI jaisA hotA hogA? to isa AzaMkA ko nirasta karane ke liye sUtrakAra tyAMthI eka-eka cakavartI vijayamAMthI 28-28 hajAra nadIo vaDe sapUrita thaIne kula pa32000 nadIethI yukta thaIne te vijaya dvAranI jagatIne nIcethI vidIrNa karIne pUrva dizA tarapha vartana lavaNa samudramAM praveza kare che. pa32000 nadIonI saMkhyA vize mA 4AmA mAze zAsume tyAMthI gaNI sayu 'avasiTuM taM ceva' senA sivAya zeSa kAThuM kathana-pravaha-vistAra, gaMbhIratA vagerenuM kathana-niSadha parvatamAMthI nirgata zItAnahIna pra bhu sabha sevuna. 'evaM NArikatA vi uttarAbhimuhI NeyavvA' e ja nIlavAna parvatamAMthI nAsI kAntA nAme nadI paNa uttarAbhimukhI thaIne nIkaLe che. tAtpaya' A pramANe che ke nIlavAna parvatanI upara avasthita kezarI hadathI je pramANe zItA mahAnadda dakSiNAbhimukha thaIne nIkaLI che te ja pramANe nArIkAntA mahAnadI paNa uttarAbhimukha thaIne nIkaLI che. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpapratika durIkartumAha-'Navaramima' navaramidam kevalam idam bakSyamANaM 'NANattaM' nAnAtvaM bhedaH, etadeva darzapati-'gaMdhAvaivaSTa veyaddhapavyayaM' gandhApAtikRttavaitADhayaparvataM 'joyaNeNaM' yojanena 'asaMpattA' asamprAptA-aspRSTavatI 'paJcatthAbhimuhI' pazcimAbhimukhI 'AvattA' samANI' satI ityAdi 'avasiTuM' avaziSTaM ramyakavarSasya dvaidhIkaraNAdikam 'taM ceva' tadeva harikAntAnadI prakaraNoktaH meSa bodhyam tadyathA-'rammagavAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahasse hiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasahuI samappeI' etanchAyA-ramyakavarSa dvidhA vibhajamAmA 2 SaTpazcAzatA salilAsahasraiH samagrA adho jagatIM vArayitvA pazcimena lavaNasamudraM samApnoti iti, asya vyAkhyA chAyAgamyA, atrAvaziSTapadasaingrahe pravahamukha vistArAdi na vivakSitaM, samudrapravezaparyantasyaiva pAThasya tatprakaraNe dRSTatvAt , atastatpRthagevAha-'pavahe ya muhe ya jahA harikaMtA salilA iti / pravahe nirgamasthAne ca mukhe samudrapraveze ca yathA-yena prakAreNa harikAntA salilA harikAntAnAmnI nadI varNitA tatheyamapi varNanIyeti, tathAhikahate haiM-'NavaramimaM gANataM gaMdhAvaivaveaddhapavyayaM joyaNeNaM asaMpattA paccasthAbhimuhI AvattA samANI avasiDhe taMceva pavahe ya muhe ya jahA harikatA salilA iti' he gautama ! isakA samudra praveza nArIkAntA mahAnadI ke jaisA nahIM hotA hai kintu yaha gaMdhApAti jo vRttavaitADhaya parvata hai use 1 yojana dUra choDa detI hai aura pazcimadizA kI aura muDa jAtI hai yahA~ se Age kA aura saba kathana jaise-ramthaka varSa ko vibhakta karanA AdirUpa kathana-harikAntA nadi ke prakaraNa meM kahe gaye anusAra hI hai isa sambandha meM AlApaka isa prakAra se hai-'rammagavAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paccasthimeNaM lavaNasamuhaM samappeI' yahAM avaziSTa pada saMgraha meM pravahamukha vyAsa Adi kA jo vicAra nahIM kiyA gayA hai usakA kAraNa AlApa kA samudra praveza taka hI milanA hai ataH isI se sUtrakArane "pravahe ca mukhe ca zaMkA-zItA ane nArIkAntA mahAnadInA varNaka jyAre samAna che te pachI Ano samudra praveza paNa zItA mahAnadI je ja thatuM haze ? te A zaMkAnA samAdhAna mATe sUbA2 41 cha hai 'NavaramimaM NANattaM gaMdhAvaivaTTaveaddhapavvayaM joyaNeNaM asaMpattA pacca. tthAbhimuhI AvattA samANI avasiTuM taM ceva pavaheya muheya jahA harikaMtA salilA iti' De gautama! Ano samudra praveza nArIkAntA mahAnadI jevuM nathI. paraMtu A gaMdhApati je vRtavetADhaya parvata che, tene 1 pejana dUra mUkI che ane pazcima dizA tarapha vaLI jAya che. ahIMthI AgaLanuM badhuM kathana-jemake ramyaka varSane be bhAgamAM vibhAjita kare vagere rUpa kathana harikAnA nadInA prakaraNamAM kahyA mujaba ja che. A saMbaMdhamAM AlApaka A prabhAra cha. 'rammagavAsaM duhA vibhayamANI 2 chApaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA pacchatthimeNaM lavaNasamudaM samappeI' mI zeSa 54 saDamA pravaDa bhuma, vyAsa vagerenA saMbaMdhamAM vicAra karavAmAM AvyuM nathI, tenuM kAraNa AlApanuM samudra praveza sudhI / bhancha . yethii| sUtradhAre 'pravahe ca mukhe ca harikAntA salilA lain Education Intematon . Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam prabahe paJcaviMzatiyojanAni viSkambheNa arddhayojanamudvedhena mukhe-sArddha dvizatI yojanAni viSkambheNa paJcayojanAnyudvedheneti, atra pravaha khayoherisalila dRSTAnte vaktavye harikAntA dRSTAntoktiH samAnavarNakatvAttayoharisalilAprakaraNe'pi harikAntAtidezasUcanArthA / athAsminnIlavadvirau kUTAni varNayitumupakramate-'NIlavaMteNaM bhaMte !' ityAdi-nIlapati khalu bhadanta ! 'vAsaharapavvae' varSadharaparvate 'kai' kati 'kTAni 'paNNattA' prajJaptAni, asya praznasyottaraM harikAntA salilA" aisA svatantra rUpa se sUtra kA pratipAdana kiyA gayA hai| isake dvArA yaha samajhAyA gayA hai ki jisa prakAra se harikAntA nadI ke pravaha Adi ke sambandha meM pahile varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana vaha Adi ke sambandha meM isa mahAnadI kA bhI karalenA cAhiye / tathA ca yaha nadI pravaha meM viSkambha kI apekSA 25 yojana kI hai evaM udvedha kI apekSA arddha yojana kI hai mukha meM yaha 250 yojana kI viSkambha kI apekSA hai aura udvedha kI apekSA 5 yojana kI hai yahA~ yadyapi pravaha meM hari mahAnadI kA dRSTAnta vaktavya thA para jo harikAntA mahAnadI kA dRSTAnta diyA gayA hai vaha ina donoM ke samAna varNaka hone kI apekSA se diyA gayA hai tathA harinadI ke prakaraNa meM bhI harikAntA ko dRSTAtarUpa kahalenA cAhiye isa bAta kI sUcanA ke nimitta hai| isa nIlavAn parvata ke Upara ke kUToM kI vaktavyatA gautamane isa nIlavAn varSadharaparvata ke kUToM ko jAnane ke nimitta prabhu se aisA pUchA hai-'NIlavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA' he bhadanta ! nIlavAn varSadhara parvata ke Upara kitane kUTa kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM svata 2 rUpamAM pratipAdana karyuM che. enA vaDe e samajAvavAmAM AvyuM che ke jema harikAntA nadInA pravAha vagerenA saMbaMdhamAM pahelAM varNana karavAmAM AvyuM che, tevuM ja varNana pravAha vagerenA saMbaMdhamAM A mahAnadI vize paNa karI levuM joIe, tathA A nadI pravahamAM viSkabhanI apekSAe 25 pejana jeTalI che. temaja uddhadhanI apekSAe ardha jana jeTalI che. mukhamAM A nadI 250 jana vidhvaMbhanI apekSA che, ane udhanI apekSAe 5 yojana jeTalI che. ahIM je ke pravAhamAM hari mahAnadInuM daTAnta ApavAnuM hatuM paNa je harikAntA mahAnadInuM daSTAnta ApavAmAM AvyuM che tenI pAchaLa A kAraNa che ke e bane samAna vaka dharAve che. temaja hari nadInA prakaraNamAM paNa harikAntAne daSTAna rUpamAM gaNavI joIe. e vAta enAthI sUcita thAya che. A nIlavAna parvata uparanA phUTenI vaktavyatA gautama svAmIe A nIlavAna varSadhara parvatanA phUTe vize jANavA mATe prabhune prazna yo 'NIlavaMteNaM bhaMte ! vAsaharasabbae kai kUDA pagNatta' 8 mata ! nIsavAna 152 pati u52 sATo mAvA cha ? anAmamA prabhuI cha-'goyama / Nava ja0 65 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 513 jambUdvIpaprajJaptisUtre bhagavAnAha - 'gomA !' gaurama ! 'Nava' nava 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA 'siddhAyayaNakUDe ' siddhAyatanakUTam etacca pUrvasyAM dizi samudra samIpavarti ityAdIni navakUTAni saGgrahItuM gAthAmupanyasyati 'siddhe 1' ityAdi siddham, atra nAmaikadezagrahaNAna mahaNamiti siddhapadena siddhAyatanakUTaM grAhyam, evamagre'pi tataH paraM 'NIle 2' nIlaM nIlavat kUTam - nIlavataH nIlavannAmaka vakSaskArabhUdharasya nIlavannAmaka devasya kUTamityarthaH 2 'pubvavidehe 3' pUrvavide - pUrvavidehavarSAvadhikUTam 3 'sIyA 4' zItA- zItAdevIkUTam 4 'ya' ca-cakAraH sapuccayArthakaH 'kitti 5' kIrtiH kesarihUdAdhiSThAtrI devI tasyAH kUTaM nivAsabhUtam 5 'NArI 6' nArI - nArIkAntA nadIdevI kUTam 6 'ya' ca cakAraH prAgvat 'avaravidehe 7' apara videham aparavidehavadhikUTam 7 'rammagakUDe 8' ramyakakUTaM - ramyaka kSetrAdhipakUTasUTa, 'uvadaMsaNe 9 upadarzanam etannAmakaM kUTaM caiva cazabdaH prAgvat eva nirdhAraNe 9 || 1 || 'savve ee kUDA' sarvANi niHzeSANi etAni nolavadbhirivartIni navApi kUTAni himavatkUTAnIva paMvasaiyA' paJcazatikAni paJcazatayojana pramANAni vAcyAni etadvaktavya'goyamA ! Nava kUDA paNNattA' he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke Upara nau kUTa kahe gaye haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM- 'siddhAyapaNakUDe ' 1 siddhAyatanakUra yaha kUTa pUrva dizA meM samudra ke pAsa meM hai, avaziSTa kUToM kI yaha saMgraha gAthA hai - 'siddheNile, putravidehe, sIA ya kitti NArI a. avaravidehe rammagakUDe, uvadaMsaNececa' nIlavatkUTa 2 yaha kUTa nIlavAn nAmaka vakSaskAra parvata kA jo nIlavAn deva hai usakA hai / pUrvavideha 3 - yaha kUTa pUrvavideha kSetra ke adhipati kA hai / sItAkUTa 4 - yaha kUTa sItAdevI kA hai / kIrtikUTa 5 yaha kUTa kezari hUda kI adhiSThAtrI devI kA hai, nArIkUTa6 yaha kUTa nArI kAntAnadI devI kA hai / aparavideha kUTa 7 yaha kUTa aparavideha kSetra ke adhipati kA hai / ramyakakUTa8 yaha kUTa ramyaka kSetra ke adhipati kA hai / aura upadarzana kUTa 9- 'savve ee kUDA paMca saiA rAyahANIu uttareNaM' ye saba kUTa himavatkUToM kI taraha pAMcasau yojana ke haiM ataH kUDA paNNattA' he gautama! nItavAn ! varSadhara parvata para nava chUTI Ave che. 'taM jahA ' ITonA nAbho yA pramANe che - 'siddhAyayaNakUDe ' 1 siddhAyatana chUTa. AA chUTa pUrva dizAmAM samudranI pAse che. zeSa chUTonI yA saMgraha gAthA - 'siddheNile, pubvavidehe, sIAya kitti NArI a0 avaravidehe ramgakUDe utradaMsaNe ceva' nIsavaTa 2, A chUTa nItavAn nAma vakSakAra parvatano je nIlavon deva che, teno A phUTa che. pUrvAM videha 3-A phUTa pU viDheDu kSetranA adhiyatino che. sItA - 4, AI sItAdevIno che. DIrtiITa-4, ma phUTa kezara hadanI adhiSThAtrI devIno che. nAro phUTa-6-A kUTa nArIkAntA nadI devIno che. apavideha kUTa A phUTa apara videha kSetranA adhipatino che 2bhya48, 8-mA TUTa 24 kSetramA adhiyatino che bhane upadarzana 'savve ee kUDA paMcasaiA - Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 43 nIlavannAmakavarSadharaparvatanirUpaNam tA'pi himatra kUTAnAmiva bodhyA, eSAM 'rAyahANIu' rAjadhAnyaH-vakSyamANanIlavannAmakadevasya nivasatayaH 'uttareNaM' uttareNa meruta uttarasyAM dizi bodhyAH, athAsya nIlavaditi nAmakAraNaM pRcchati--se ke gaDheNaM bhaMte !' atha kena arthena-kAraNena bhadanta ! 'evaM buccaI' evamuccate nIlabadityAkArakaM nAma vyavahiyate etadeva spaSTayatiNIlavaMte vAsaharapabvae2' nIlavAn varSadhara parvato nIlavAn varSadharaparvataH iti praznasyottaraM bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! ayaM nIlavAn parvataH 'NIle' nIlaH nIlavargaH 'golobhAse' nIThAvabhAsa avamAsa navamAsaH, nIlo'vabhAsaH prakAzo yasya sa nIlAvabhAsaH, yadvA-nIlamavabhAsayatIti nIlAvabhAsaH nIlaprakAzaH, svA sanamanyadapi vastu nIlavarNamayaM karoti tena nIlavarNayogAd nIlavAnityucyate, athAsyAdhipamAha-'NIlavaMte ya ittha deve' nIlavAMzcAtra devaH pariksatItyagrimeNa sambandhaH, sa ca kIdRzaH? ityAha-'mahiddhIe jAva parivasai' mahaddhiko yAvat parivasati atra yAvatpadena-"mahAdyutikaH, inake sambandha kI vaktavyatA bhI himavatkUTa ke jaisI ho jAnanI cAhiye nIlavAn nAmaka devakI evaM kUToM ke adhipatiyoM kI rAjadhAniyAM meru kI uttaradizA meM jAnanI cAhiye / 'se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM baccai NIlavaMte vAsaharapavvae? he bhadanta ! aisA Apane isa parvata kA nAma "nIlavAn parvata" kyoM kahA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! NIle NIlobhAse NIlavaMte a istha deve mahiddhIe jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavaMte jAva Nicceti' he gautama ! jo caturtha nIlavAn giri hai vaha nIlavarNa vAlA hai aura isIse isakA prakAza nIlA hotA hai yaha apane pAsa meM rahI huI anya vastuoM ko bhI nIlavarNamaya karadenA hai ataH nIlavarNa yoga se ise 'nIlavAna' aisA kahA gayA hai| isa parvata kA adhipati nIlavAn deva hai, vaha yahAM para rahatA hai yaha maharddhika deva hai yAvat eka palyopama kI isakI Ayu hai yahAM yAvatpada se 'mahAgutikaH, mahAbalaH, mahArAyahANI u uttareNaM' se mATo bhivat chUTanI rebha 500 yo reTamA cha. methI emanA vizenI vaktavyatA paNa himavalUTa jevI ja samajavI joIe. nIlavAna nAmaka devInI ane kaTonA adhipatienI rAjadhAnIe meranI uttara dizAmAM AvelI che. je kegadeNa bhaMte! evaM vaccai NIlavaMte vAsaharapavvae 2'humata! mA5zrIsa mA patanu nAma 'nIsavAn 5' me // 4|24thii 4yu cha ? senA mA prabhu 43 cha-'goyamA ! NIle NIlobhAse NIlayaMte a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavante jAva Nicceti' gautama ! ye re yAyo nIsavAn 5 ta cha, te nAsavANa cha. mana ethI ja ene prakAza nIlavarNano hoya che. e pitAnI najIka paDelI bIjI vastuone paNa nIlavarNa maya karI nAkhe che. ethI nIlavarNanA vegathI Ane "nIlavAna " nAmathI saMbodhavAmAM Avela che. A parvatane adhipati nIlavAn deva che. te ahIM rahe che. A mahaddhika deva che. yAvat eka palyopama jeTaluM enuM AyuSya che. ahIM yAvat padathI Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre mahAbalaH, mahAyazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH, palyopamasthitikaH" ityeSAM saGagraho bodhyaH, eSAM mahaddhikAdipadAnAM vyAkhyA'STamasUtrastha vijayadvArAdhipavijayadevaprakaraNA bodhyA, etAdRzo nolabanAma devaH parivasati, tena tadyogAdapi girirayaM nIlabAnityucyate yadvA-savvaveruliyAmae' sarvavaiDUryamayaH-sarvAtmanA vaiDUryaratnamayaH, tena vaiDUryaratnasamAnArthaka nIlamaNiyogAnIlaH, zeSaM prAgvat / ___athAsya zAzvatatvAzAzvatatve pRcchati-'NIlavaMte jAva Nicceti' nIlavAn yAvanitya iti atredaM sUtraM bodhyaM tathAhi-"aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlateti sAsae NAmadhijje paNNatte NIlavaMte NaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae ?, goyamA ! siya sAsae siya asAsae, se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ?, gomAyA ! davaTThayAe sAsae vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehi asAsara, se teNaDheNaM evaM buccaI siya sAsara siya asAsae / NIlavaMteNaM bhaMte ! kAlao kevaJciraM hoi ?, goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai Na kayAi Na bhavissai yazAH, mahAsaukhyaH, mahAnubhAvaH" ina padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA jAnane ke liye aSTapna sUtrastha vijaya dvArAdhipa vijayadeva kA prakaraNa dekhanA cAhiye' isa kAraNa he gautama ! maiMne isa varSadhara kA nAma "nIlavAn" aisA kahA hai athavA yaha parvata sarvAtmanA vaiDUryaratnamaya hai-isaliye vaiDUryaratna samAnArthaka nIlamaNi ke yoga se ise nIlavAn kahA gayA hai| yaha nIlavAn parvata yAvat nitya hai / isake pahile yahAM "aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlavaMte ti sAsae NAmadhijje pnnnntte| NIlavaMte NaM bhaMte ! kiM sAsae asAsae ? goyamA ! sAsae siya asAsae, se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA! dabaTTayAe sAsae, vaNNapajavehiM gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehiM, asAsae se teNa TeNaM evaM vuccai siya sAsae, siya asAsae NIlavaMteNaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! Na kayAi NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavi'mahAdyutikaH mahAbalaH, mahAyazAH mahAsaurakhyA, mahAnubhAvaH' ko 54 / saDIta yA che. se padanI vyAkhyA jANavA mATe aSTama sUtra vijaya dvArAdhipa vijayadevanuM prakaraNa jevuM joI e ethI he gautama! meM A varSadharanuM nAma "nIlavAna' evuM kahyuM che. athavA A parvata sarvAtmanA vaiDUrya ratnamaya che ethI viDUrya ratna samAnArthaka nIla maNinA vegathI Ane nIlavAna kahevAmAM Ave che. A nIlavAna parvata yAvat nitya che. enI pUrve mahI 'aduttaraM ca NaM goyamA ! NIlavaMteti sAsae NAmadhijje paNNatte ! NIlavaMte NaM bhaMte ! ki sAsae asAsae ? goyamA ! siya sAsae siya asAsara se keNaTeNaM siya sAsae siya asAsae ? goyamA ! davaTThayAe sAsae, 6NNapajjavehi gaMdhapajjavehiM phAsapajjavehi asAsae se teNadvega evaM vuccai siya sAsae, siya asAsae / NIlateNaM bhaMte ! kAlao kebacciraM hoi ? goyamA ! Na kayAI NAsI Na kayAi Na bhavai, Na kayAi Na bhavissai, bhuvi ca bhavaiya bhavissa Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH su. 44 ramyakavarSa nirUpaNam 517 vica bhavaiya bhavissaiya dhuve yie sAsae akkhae avvae avaTTie Nicce" iti asya vyAkhyA caturthasUtraTIkAto bodhyA, caturthasUtre padmavaravedikA prasaGgAtstrItvena vyAkhyAtam atra puMstvena vyAkhyeyamiti svayamUhanIyam / anyat sarvaM samAnameva bodhyam // sU0 43 // atha paJcamaM ramyakAbhidhaM varSa varNayitumupakramate - " kahi NaM bhaMte !" ityAdi / mUlam - kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve rammae NAmaM vAse paNNatte ?, goyamA ! nIlavaMtassa uttareNaM ruppissa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamu dasta paccatthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM evaM jaha ceva hari - vAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM, NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNuM avasesaM taM caiva / kahi NaM bhaMte ! rammae vAse gaMdhAvaI NAmaM vahadestore paNNatte ?, goyamA ! NarakaMtAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe puratthimeNaM ramgavAsassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM gaMdhAvaI NAmaM vahavedve pavva paNNatte, jaM cetra viyaDAvaissa taM cetra gaMdhAvaissa vi vattavaM, aTTho bahave uppalAI jAva gaMdhAvaI NAmaM gaMdhAvaippasAI paume ya ittha deve mahiddhIe jAna palio mahiIe, rAyahANI uttareNaMti / se keNaNaM bhaMte ! evaM vRccai rammae vAse 2 1, goyamA ! rammagavAse NaM ramme rammae ramaNijje rammae ya ittha deve jAba parivasai, se teNaTTeNaM / kahi NaM bhaMte ! jaMbudIve dIve ruppI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte ? goyamA | ramgavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakkhiNeNaM purasthi ssai, bhuviM ca bhavai ya bhavissai ya dhuve Niyae sAsae akkhae avvae avaTThie Nicce" isa sUtra kI vyAkhyA caturtha sUtra kI TIkA se jAnanI cAhiye ye pada vahAM padmavara vedikA ke vizeSagabhUta hone se strIliGga meM prayukta hue haiM aura yahAM para puliGgarUpa nIlavanta ke vizeSaNabhUta hone se pulliGga meM prayukta kiye gaye haiM / avaziSTa aura saba kathana samAna hI hai // 43 // iya dhuve yie sAsa akkhara atrae avaTThie Nicce' yA sUtranI vyAbhyA yaturtha sUtranI TakAmAMthI vAMcI levI joie. e pade tyAM padmavara vedikAnA vizeSaNAnA rUpamAM prayukta thayA che tethI tyAM emanA prayAga srI liMgamAM karavAmAM Avela che. vantanA vizeSaNa bhUta hAvAthI puliMgamAM prayukta thayelA che. zeSa ahIM' e pada nIla badhu kathana samAna 4 . // sUtra-43 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre malavaNasamudassa paJccatthimeNaM paJccatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve ruppI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte pAINapaDINAyae udIrNadAhiNavitthapaNe, evaM jA ceva mahAhimavaMta vaktavvayA sA ceva ruppisa vi, NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM ghaNu avasesaM taM cetra mahA puMDarIe dahe parakaMtA naI dakkhiNeNaM NeyavvA jahA rohiyA puratthimeNaM gacchai, rupakUlA uttareNaM NeyavvA jahA harikaMtA paccatthimeNaM gacchai, atrasesaM taM cetratti | rupimi NaM bhaMte / vAsahara paThAe kaikUDA paNNattA ?, goyamA ! aDakUDA paNNattA, taM jahA- siddhe 1 ruppI 2 ramga 3 NarakaMtA 4 buddhi 5 rupakUlA ya 6 / heraNNavaya 7 maNikaMcaNa 8 aTThaya rupini kUDAI // // savve vi paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM / se keNaNaM bhaMte / evaM vRccai ruppI vAsaharapaJcae 21, goyamA ! ruppI NaM vAsaharapavvae ruppI rUppapaTTe ruppobhAse savvaruppAmae rUppI yaeN ittha deve paliomaTTiIe parivasai, te eeNaNaM goyamA ! evaM buccaiti / kahi NaM bhaMte ! jaMbudotre dIve heraNNavae NAmaM vAse paNNatte ?, goyamA ! ruppissa uttareNaM siharista dakkhiNaM puratthi lakSNasamuhassa paJcasthimeNaM paJcatthimalavaNa samuddasta puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNNavae vAse paNNatte, evaM jaha cetra henavayaM taha cetra heraNNavapi bhANi - yavvaM, NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNaM dhaNuM avasiddhaM taM cetti | kahi NaM bhaMte! heraNNavae vAse mAlavaMta pariyAe NAmaM vaTTaveyaddha pavva paNNatte ?, goyamA ! suvaNNakUlAe paccatthimeNaM rUppakUlAe purasthimeNaM ettha NaM heraNNavayassa vAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMta pariyAe NAmaM vaTTaveyaddhe paNNatte jaha cetra sadAvaI taha cetra mAlavaMta pariyAe vi, aTTho uppalAI paumAI mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse ya ittha deve mahiddhIe jAtra palio maTThiIe parivasai, se eeNaTTeM0, rAyahANI uttareNaMti / se keNaNaM bhaMte! evaM buccai - herapaNavae vAse 21, 1 518 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 44 ramyakavarSanirUpaNam goyamA ! heragavae NaM vAse ruppIsiharIhi vAsaharasava ehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalaI NiccaM hiraNaM muMbai NiccaM hiraNaM pagAsai heraNNavae ya ittha deve parivasai se eegaTTeNaMti / / ___ kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve siharI NAmaM vAsaharapatrae papaNatte ? goyamA ? heragaNavayassa uttareNaM erAvayasta dAhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthireNaM paJcasthimalavaNasamudasta purathimeNaM, evaM jaha ceva cullahimavaMto taha ceva siharI vi, NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhauttareNaM avasiTuM taM cetra puMDarIe dahe subaNNakUlA mahANaI dAriNeNaM NeyavvA jahA rohiyaMsA purathimeNaM gacchai, evaM jaha ceva gaMgAsiMdhU mo taha cetra rattArattavaIo NeyavvAko purasthimeNaM rattA pacatthimeNaM rattavaI avasiTuM taM ceva (avasesaM bhANiyavvaMti) siharimniNaM bhaMte vAsaharapavvae kaI kUDA paNNattA ?, goyamA ! ikkArasakUDA paNNattA, taM jahA-siddhAyayaNakUDe 1 siharikUDe 2 herapaNavayakUDe 3 suvaNNakalAkUDe 4 surAdevIkUDe 5 rattAkUDe 6 lacchIkUDe 7 rattavaIkUDe 8 ilAdevIkUDe 9 eravayakUDe 10 tigicchikUDe 11 evaM savve vi kUDA paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM / se keNaTeMzaM bhaMte ! evamuccai-siharivAsaharapavyae 2 ?, goyanA! siharimi vAlaharapatrae bahave kUDA sihari saMThANasaM TheyA savayaNAmayA siharI ya ittha deve jAva parivasai, se teNaSTeNaM ___ kahi gaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae gAmaM vAse paNNatte ?, goyamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamuddasta dakSiNeNaM purathimalavaNasamudasta paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudasta purasthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse pANatte, khANubahule kaMTakabahule evaM jA ceva bharahasta battavyayA sA ceva savA niravasA NeyavA saoavaNAya saNikkhamaNA saparinivvANA NavaraM erAo cakATTI erAva o devo, se tegaTeNaM erAvae vAse 2 ||suu0 44 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. jambUdvIpaprazasisUne chAyA-ka khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe ramyakaM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! nIlavata uttareNa rukmiNo dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena evaM yathaiva hariva tathaiva ramyakaM varSe bhaNitavyaM, navaraM dakSiNena jIvA uttareNa dhanuH avazeSa tadeva / kva khalu bhadanta ! ramyake varSe gandhApAtI nAma vRttavaitAdayaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! narakAntAyAH pazcimena nArIkAntAyAH paurastye na ramyakavarSasya bahumadhyadezabhAge atra khalu gandhApAtI nAma vRttavaitADhayaH parvataH prajJaptaH, yadeva vikaTApAtinastadeva gandhApAtino'pi vaktavyam , arthoM bahUni utpalAni yAvad gandhApAtivarNAni gandhApAtiprabhANi padmazcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, rAjadhAnI uttareNeti atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-ramya varSam 2 ?, gautama ! ramyakavarSe khalu ramyaM ramyakaM ramaNIyaM ramyakazcAtra devo yAvat parivasati, tat tenArthena / kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe rukmInAma varSadharaparvataH prajJasaH ?, gautama ! ramyavarSasya uttareNa heraNyavatavarSasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe rukmI nAma varSadharaparvataH prajJaptaH prAcInapratIcInAyataH udIcInadakSiNa vistIrNaH, evaM yaiva mahAhimavadvaktavyatA saiva rukmiNo'pi, navaraM dakSiNena jIvA uttareNa dhaNuH avazeSaM tadeva mahApuNDarIko hRdaH narakAntA nadI dakSiNena netavyA yathA rohitA paurastyena gacchati, rUpyakUlA uttareNa netavyA yathA harikAntA pazcimena gacchati, avazeSaM tadaveti / rukmiNi khalu bhadanta ! varSadharaparvate katikUTAni prajJaptAni ? gautama ! aSTa kUTAni prakSaptAni, tadyathA-siddhaM 1 rukmi 2 ramyakaM 3 narakAntA 4 buddhi 5 rupyakUlA 6 ca / hairaNyavataM 7. maNikAJcana 8 maSTa ca rukmiNi kaTAni // 1 // sarvANyapi etAni paJcazatikAni, rAjadhAnya uttareNa / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-rukmI varSadharaparvataH 21, gautama ! rukmI khalu varSadharaparvataH rukmI rUpyapaTTaH rUpyAvabhAsaH sarvarUpyamayaH rukmIcAtra devaH yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa tenArthena gautama ! evamucyata iti / kA khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe hairaNyavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! rukmiNa uttareNa zisvAriNo dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena atra khalu jambUdvIpe dvIpe hairaNyavataM varSa prajJaptam, evaM yathaiva haimavataM tathaiva hairaNyavatamapi bhaNitavyam, navaraM jIvA dakSiNena uttareNa dhanuH apaziSTaM tadeveti / kva khalu bhadanta ! hairaNyavate varSe mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! suvarNakUlAyAH pazcimena rUpyakUlAyAH paurastyena atra khalu hairaNyavatasya varSasya bahumadhyadezabhAge mAlyavat paryAyo nAma vRttavaitADhayaH prajJaptaH yathaiva zabdApAtI tathaiva mAlyavatparyAyo'pi, artha utpalAni padmAni mAlyavatprabhANi mAlyavadvarNAni mAlyavadvarNAbhAni prabhAsazcAtra devo mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH parivasati, sa etenArthana0, rAjadhAnI uttareNeti / athakenArthena bhadanta ! evamucyate-hairaNyavataM varSam 2 ?, gautama ! hairaNyavataM khalu varSa rukmi zikharibhyAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH samupagUDhaM nityaM hiraNyaM dadAti nityaM hiraNyaM muzcati nityaM Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam hiraNyaM prakAzayati hairaNyavatazcAtra devaH parivasati sa etenArtheneti / kya khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe zikharInAma varSadharaparvataH prajJaptaH ?, gautama ! hairaNyavatasya uttareNa airAvatasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pazcimalavaNasamudrasya paurastyena, evaM yathaiva kSudrahimavAn tathaiva zikharyapi navaraM jIvA dakSiNena dhanuruttareNa avaziSTaM tadeva puNDarIko hadaH suvarNakUlA mahAnadI dakSiNena netavyA yathA rohitAMzA paurastyena gacchati, evaM yathaiva gaGgAsindhU tathaiva raktAraktavatyau netavye, paurastpena rattA pazcimena raktAvatI avaziSTaM tadeva, 'avazeSa bhnnitvymiti'| zikhariNi khalu bhadanta ! varSadharaparvate kati kUTAni prajJatAni, gautama ! ekAdaza kUTAni prajJaptAni ? tadyathA-siddhAyatana kUTaM ? zikharikUTaM 2 hairaNyavatakUTaM 3 suvarNakUlAkUTaM 4 surAdevIkUTaM 5 raktAkUTaM 6 lakSmIkUTaM 7 raktAvatIkUTam 8 ilAdevIkUTam 9 airAvatakUTaM 10 tigicchikUTam 11, evaM sarvANyapi kUTAni paJcazatikAni rAjadhAnya utareNa / atha kenArthena bhadanta ! ekyucyate zikhari varSadharaparvataH 21, gautama ! zikhariNi varSadharapa bahUni kUTAni zikharisaMsthAnasaMsthitAni sarvaratnamayAni zikharI cAtra devo yAvat parivasati, sa tenArthena / vava khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe airAvataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama ! zikhariNa uttareNa uttaralavaNa samudrasya dakSiNena paurastyalavaNasamudrasya pazcimena pAzcAtyalavaNasamudrasya paurastyena, atra khalu jambUdvIpe dvIpe erAvataM nAma varSa prajJaptam , sthANubahulaM kaNTakabahulam evaM yaiva bharatasya vaktavyatA saiva sarvA niravazeSA netavyA sasAdhanA saniSkramaNA saparinirvANA navaramairAvatazcakravartI airAvato devaH, sa tenArthena airAvataM varSam 2 ||suu0 34 // TIkA-"kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIvera" ityAdi-kva khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe 'rammaeNAma' ramyakaM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte ?' prajJaptam, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'NIlavaMtassa' nIlavataH parvatasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'ruppissa' rukmiNaH ramyakakSetravaktavyatA- 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve rammae NAmaM vAse paNNatte' ityAdi / TIkArtha-gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai- 'kahi NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 rammae NAmaM vAse paNNatte' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM ramyaka nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! NIlavaMtassa uttareNaM ruppissa dakhiNeNaM purathimalavaNasamudassa ramyaka kSetra vaktavyatA 'kahi NaM bhaMte ! jaMguddIve dIve rammae NAmaM vAse paNNatte ? ityAdi' TI -gautame prasuna mA sUtra 43 prazna 4 cha -'kahiNaM bhaMte ! jaMbUhIve 2 rammae NAmaM vAse paNNatte mahata! mA dIpa nAma dIpabhA 2bhya nAme kSetra 4yA sthane yAveyu cha. senA vAmamA prabhu 49 cha-'goyamA ! NIlavaMtassa uttareNaM rupissa dakkhiNeNaM Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra agre vakSyamANasya tannAmakasya varSadharaparvatasya 'dakSiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purathimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya pUrvadigvati lavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paccisthimalavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrasya 'purathimeNaM' paurastyena-pUdizi 'evaM' evam etAdRzenAbhilApakena 'jahaceva' yathaiva yenaiva prakAreNa 'harivAsaM' harivarSa bhaNitaM 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'rammayaM vAsaM' ramyakaM varSa 'bhANiyavyaM' bhaNitavyaM-vaktavyam , atra harivarSApekSayA yo vizepastaM pradarzayitumAha-'NavaraM' navaraM kevalaM 'dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNadizi 'jIvA' jIvA-dhanuH pratyazcAkArapradezaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'dhaNuM' dhanu:-dhanuSpRSTham 'avasesaM' avazeSam-avaziSTaM viSkambhAyAmAdikam 'taM ceva' tadeva harivarSaprakaraNoktameva bodhyam / atha pUrva sUtre nArIkAntA nadI ramyamavarSa gacchantI gandhApAtivRttavaitADhayaparvata yojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhI parAvRttA satItyAdhuktaM tatra gandhApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH kutrAstIti pRcchati-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi-kya khalu bhadanta ! 'rammae vAse' ramyake varSe 'gaMdhAvaINAma' gandhApAtI nAma 'vaTTaveyaddhe pavvae' vRttavaitADhayaH parvataH paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM evaM jaha ceva harivAsa taha ceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM' he gautama ! nIlavanta parvata kI uttaradizA meM, evaM rukmi parvata kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM tathA pazcima digvAlavaNa sanudra ko pUrva dizA meM harivarSa kSetra ke jaisA ramyaka kSetra kahA gayA hai parantu harivarSa kSetra kI apekSA jo vizeSatA hai vaha 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM ta ceva' aisI hai ki isakI jIvA dakSiNadizA meM hai aura dhanuSpRSTha uttaradizA meM hai isake sivAya aura koi vizeSatA nahIM hai saba kathana harivarSa kSetra ke jaisA hI hai 'kahiNaM bhaMte ! rammae ghAse gaMdhAvaINAmaM vaTTaveyaddhapayae' gautamane isa sUtra dvArA prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! jo Apane pahile kahA hai nArIkAntA nadI ramyaka varSakI ora jAtI huI gandhApAtI vRtta vaitADhaya ko eka yojana dUra choDa detI hai so yaha gandhApurathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM evaM jahaceva harivAsaM tahaceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM' 3 gautama! nIsanta patanI uttara dizAmA temA phima parvatanI dakSiNa dizAmAM, pUrva diggata lavaNa samudranI pazcima dizAmAM tathA pazcima digvatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM hariSa kSetra jevuM ramyapha AveluM che. paraMtu rivaSa kSetranI apekSAye 20 mAre vizeSataH che te 'NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taM ceva' mA pramANe cha hai anI // hakSita hazAmA cha bhane dhanu04 uttara dizAmAM che enA sivAya bIjI koI vizeSatA nathI. zeSa badhuM kathana harivarSa kSetra 27 4 che. 'kahiNaM bhaMte ! rammae vAse gaMdhAvaI NAmaM vaTTaveyaddhapavvae' gautama svAmI mA sUtra vaDe prabhune A jAtane prazna karyo che ke he bhadanta ! je ApazrIe pahelAM kahyuM che ke nArIkAntA nadI ramyaka varSa tarapha vahetI gandhApAtI vRttatAne eka jana dUra mUke che te A Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam 523 'paNNatta' prajJaptaH ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'NarakatAe' narakAntAyA mahAnadyAH paccatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'NArIkaMtAe' nArIkAntAyA nadyAH 'purathimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'rammagavAsassa' ramyakavarSasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'gaMdhAvaI NAma' gandhApAtI nAma 'vaTTaveyaddha pavvae' vRttavaitADhayaparvataH 'paNNatte' prajJaptaH, asya varNanaM vikaTApAtivRttavaitADhayaparvatavat pradarzayitumAha-'jaM ceva' viyaDAvaissa' yadeva vikaTApAtino varNanaM 'taM ceva' tadeva varNanaM 'gaMdhAvaissavi' gandhApAtino'pi 'vattavyaM vaktavyam, atra samAnakSetrasthitikatvA. dvikaTApAtina evAtidezaH, tena savistaranirUpitasyApi zabdApAtino'tidezAbhAve na kSatiH atra gandhApAtyapekSayA yo vizeSastamAha-'aho' arthaH-vakSyamANo nAmArthaH tathAhi-'bahave' bahUni-pracurANi 'uppalAI utpalAni kuvalayAni candravikAzIni kamalani 'jAva' yAvat pAtI vRtta vaitADhaya parvata ramyama kSetra meM kahAM para haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! NarakatAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe purasthimeNaM rammagavAsassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM gaMdhAvaINAmaM vaTaveaDhe pavvae paNNatte' he gautama ! narakAntA nadI kI pazcimadizA meM evaM nArIkAntA nadI kI pUrvadizA meM ramyaka kSetra meM usake bahumadhyabhAga meM yaha gandhApAtI nAmakA vRttavaitADhaya parvata kahA gayA hai 'jaM ceva viyaDAvaissa taMce va gaMdhAvaissa vi vattavya' isakA varNana vikaTApAti vRttavaitADhaya parvata ke jaisA jAnanA cAhiye yaha vikaTApAti vRttavaitADhaya parvata harivarSa kSetra meM sthita kahA gayA hai usakI uccatA Adi ke jaisI hI isakI uccatA Adi hai yahAM para vistAra rUpa se nirUpita kiye gaye zabdApAtI vRttavaitADhaya parvata ke atideza ko choDa kara jo vikaTApAti parvata kA atideza kiyA gayA hai usakA kAraNa una donoM kI tulya kSetra sthitikatA hai| gandhA gandhAvAtI vRttavaitADhaya parvata ramyaka kSetramAM kyAM sthaLe AveluM che? enA javAbamAM prabhu 4 che-'goyamA ! NarakAMtAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe purathimeNaM rammagavAsassa bahumajjha desabhAe etthaNaM gaMdhAvaI NAmaM vaTTaveaddhe pavvae paNNatte' 3 gautama ! na24tA nahInI pazcima dizAmAM temaja nArI kAntA nadInI pUrva dizAmAM ramyaka kSetramAM tenA bahumadhya bhAgamA gyaa| nAme vRtta vaitADhaya 5 mAvaso cha. 'jaM ceva viyaDAvaissa taM ceva gaMdhAvaissa vi dattavyaM' sAnu vana viTAti vRttavetAdaya pata ra or any joI e A vikaTa pati vRtta vitADhaya parvata harivarSa kSetramAM sthita che. enI uccatA vagere jevIja uccatA tenI paNa che. ahIM vistAra rUpamAM nirUpita karavAmAM AvelA zabdApAtI vRttavaitADhaya parvatanA ati dezane bAda karIne je vikaTApAti parvatanA ati deza vize kahevAmAM AveluM che tenuM kAraNa e bannenI tulya kSetra sthitikatA che. gaLyA Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra yAvatpadena--"padmAni kumudAni, nalinAni, mubhagAni, saugandhikAni, puNDarIkANi, mahApuNDarIkANi, sahasrapatrANi zatasahasrapatrANi' ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, eSAmarthoM viMzatitama sUtravyAkhyAto'base yaH, tAni kIdRzAni? ityAha-'gaMdhAvaIvaNNAI' gandhApAtivarNAni gandhApAtinAma tRtIyavRttavaitADhayaparvatavarNasadRzavarNakAni 'gaMdhAvaippabhAI' gandhApAtiprabhANi ganyApAtivRttavaitADhayAkArANi sarvatra samatvAt, tena tadvarNatvAt tadAkAratvAcca gadhApAtItyevamucyate, asyAdhipamAha-'paume ya ittha deve' padmaH-padmanAmakaH ca atra asmin ramyakavarSe devaH adhipaH parivasati sa ca kIdRzaH ? ityAha-'mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe' mahaddhiko yAvat palyopamasthitika:-'maharddhika' ityArabhya 'palyopamasthitika' iti paryantAnAM yAvatpadasa grAhyAnAM padAnAM saGgraho'rthazcASTamasUtrAdbodhyau, etAdRzo devaH parivasati tena tadyogAttat svAmikatvAcca gandhApAtItyevamucyate asya 'rAyahANI' rAjadhAnI rAjavasatiH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi vodhyeti / - atha ramyakavarpanAma kAraNaM varNayitumAha-'se keNaTeNaM bhaMte !' atha kena arthena kAraNena pAtI vRttavaitADhaya kI apekSA jo vizeSatA hai use 'aTTho bahave uppalAI vANAI gaMdhAvaIppabhAI paume a ittha deve mahiDie jAba paliovamahiIe parivasaha' isa sUtra dvArA sUtrakArane prakaTa kiyA hai isameM yaha samajhAyA gayA hai ki yahAM para jo utpala Adi se lekara zatasahastra patra takake kamala haiM ve saba gandhApAti nAmakA jo tRtIyavRtta vaitADhaya parvata hai usake jaise varNanavAle haiM aura usake jaisI prabhAvAle haiM tathA usakA jaisA AkAra hai usa AkAra ke haiN| ataH isakA nAma gandhApAti vRttavetAbya parvata kahA gayA hai| dUsarI bAta yaha hai ki yahAM para padma nAmakA maharddhika deva rahatA hai isakI sthiti eka palyopama kI hai utpala se lekara zata sahasrapatra taka ke kamaloM ko jAnane ke liye 20 ve sUtra kI vyAkhyA ko tathA maharddhika pada se lekara palyopama sthiti ke bIca ke padoM ko dekhane ke liye aSThama sUtra ko dekhanA cAhiye 'rAyahANI uttareNaMti' isa padma deva kI rAjadhAnI pAtI vRtta vaitAdayanI apekSA 2 vizeSatA cha, tara 'aTTho bahave uppalAI vaNNAI gaMdhAvaIppabhAI paume a itya deve mahi Dhie jAtra paliokmadiIra parivasaI' yA sUtra 5 sUtradhAre prakaTa karI che. emAM A vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke ahIM je utpala vagerethI zata sahasa patra sudhInA kamaLo che te badhAM gaLyA pati nAme je tRtIya vaitADhaya parvata che, tenA jevA varNavALAM che, ane tenA jevI prabhAvALA che tathA tenA jevA AkAravALA che. ethI AnuM nAma gandhApati vRta vaitADhaya parvata evuM kahevAmAM AveluM che. bIjI vAta Ama che ke ahIM panAme eka mahaddhika deva rahe che. enI sthiti eka palyopama jeTalI che. utpalathI mAMDIne zata sahastrapatra sudhInA kamaLe. vize jANavA mATe 20 mAM sUtranI vyAkhyAne tathA mahaddhika padathI mAMDIne papama sthitinA vacce AvelA padane jevA mATa Tama sUtrane ne me. 'rAyahANI uttareNaMti' mA 5vanI In yAnI uttara Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 40 ramyakavarSanirUpaNam 525 bhadanta ! 'evaM buccai' evamucyate 'rammae vAse 2' ramyakaM varSam 21, iti bhagavAnAha - 'goyamA' gautama ! ' ramgavAse' ramyakavarSa ramyate -krIDayate bahuvidha kalpavRkSaiH kAJcanamaNimayaistattatpradezai ra tirAmaNIyakena rativiSayIkriyata iti ramyaM tadeva ramyakaM tacca varSa ceti ramyaka varSam 'NaM' khalu 'ramme rammae ramaNijje' ramyaM ramyakaM ramaNIyam etAni trINyapi samAnArthakAni padAni rAmaNIyakAtizayadyotanArthamupAttAni 'rammae ya ittha deve jAva parivasaI' ramyakAtra devo yAvat parivasati atra yAvatpadena maharddhikAdi palyopamasthitikAntapadAnAM saGgra ho'STama sUtrAd bodhyaH, tadartho'pi tata evAvagantavyaH, etAdRzo devaH parivasati tena tadramyakaM tadyogAd ramyaka mityevamucyate / atha rukminAmakaM paJcamaM varSadharaparvataM varNayitumupakramate'kahi NaM bhaMte !' ityAdida- kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'rupI NAmaM restore' cant nAma varSadharaparvataH 'paNNatte' : prajJaptaH, iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !' gautama ! 'rampagavAsasta' ramyakavarSasya 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi 'heraNNavayaisakI uttara dizA meM hai / 'se keNaNaM bhaMte ! evaM vuccai rammae vAse 2' he bhadanta ! isa kSetra kA nAma 'ramyaka' aisA kisa kAraNa se Apane kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! rammagavAseNaM ramme rammae ramaNijje, rammae a ettha deve jAva parivasai se teNaTTeNaM' he gautama ! yahAM para nAnA prakAra ke kalpavRkSa hai aura svarNamaNi khacita aneka prakAra ke pradeza hai isase yaha kSetra ramaNIya ho rahA hai ataH isI kAraNa isa kSetra kA nAma ramyakra aisA kahA gayA hai ramya ramyaka ramaNIyaka ye eka hI artha ke vAcaka zabda hai / dUsarI bAta yaha bhI hai ki isa ramyaka kSetra meM ramyaka nAmakA deva rahatA hai ataH isa maharddhika deva Adi ke saMbandha se bhI isakA nAma ramyaka aisA kahA gayA hai 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve rupI NAvaM vAsaharapatrae paNNatte' aba gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM rukmI nAmakA varSadhara parvata , hizamAM AvelI che. 'se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai rammae vAse 2' he lahaMta ! kSetra' nAma '2bhyam' mevu zA arathI ApazrI dhuM che? senA nvAmAM prabhu che- 'goyamA ! rammagavAseNaM ramme rammae ramaNijje rammae a ettha deve jAva parivasai se teNaTTeNaM' he gautama ! ahIM aneka prakAranA kalpavRkSe che ane svaNu maNi khacita aneka prakAranA pradeze che. AthI A kSetra ramaNIya thai gayu che. eTalA mATe ja A kSetranuM nAma ramyak evu prasiddha thaI gayuM che. ramya, ramyaka, ramaNIya e khadhAM samAnArthI zabdo che, khIjI vAta A che ke A ramyaka kSetramAM ramyaka nAme dhruva rahe che. ethI A mahaddhika dhruva vagerenA samaMdhadhI eNu yA kSetra nAma ramya4 mevu hevAmAM Avyu che. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddI ve dIve rupI NAmaM vAsaharapavtrae paNNatte' ve gautame prabhune mA latA prazna yache bhata ! A jammUdrIpa nAmaka dvIpamAM rumI nAme vadhara padegta kyA sthaLe AvelA che ? Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre vAsassa' hairaNyavatavarSasya hairaNyavatakSetrasya 'dakkhitteNaM' dakSiNeta-dakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyalabaNasamudrasya-pUrvalavaNasamudrasya 'paJcatthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paJcathimalavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrasya 'purathimega' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atraatrAntare 'NaM' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ruppI' ruvamI 'NAma' nAma 'vAsaharapavyae' varSadharaparvataH 'paNNate' prajJAptaH sa ca 'pAINapaDINAyae' prAcInapratIcI nAyataH-pUrvapazcimayordizo dIrghaH 'udINadAhiNavitthiNNe' udIcInadakSiNavistIrNaH uttaradakSiNayoriMzo vistArayuktaH 'evaM' evam-pUrvoktA bhilApakAnusAreNa 'jA ceva' yaiva 'mahAhimavaMtavattavyayA' mahAhimadvaktavyatA mahAhimavato varSadharaparvatasya vaktavyatA varNanapaddhatiH 'sA ceva' saiva vaktavyatA 'ruppissa vi' rukmiNo'pi asya varSadharaparvatasya bodhyA, atha himavadvarSadharaparvatApekSayA'sya yo vizeSastaM pradarzayitumAha-'Navara' navaraM kevalaM 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNa dizi 'jIvA' jIvA dhana: pratyaJcAkAra pradezaH 'uttareNaM' uttareNa-uttaradizi 'ghaNu' dhanu:-dhanuppRSTham 'avasesaM' avakahAM para kahA gayA haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! ramgavAsassa uttareNaM heraNNayayavAsassa dakSiNegaM purathimalayaNasamudassa paccasthimeNaM paccasthimalavaNasamudassa purasthimeNaM etthaNaM jaMbuddIvedIve ruppINAmaM vAsaharapavvae paNNattetti' he gautama ! ramyaka kSetra kI uttaradizA meM evaM hairaNyavata kSetra kI dakSiNa dizA meM, pUrvadigvartI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM tathA pazcima digvartI lavaNa samudra kI pUrvadizA meM jambUdvIpa nAmake dvIpa meM rukmI nAmakA varSadhara parvata kahA gayA hai 'pAINagaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' yaha parvata pUrva se pazcima taka lambA hai evaM uttara se dakSiNa taka cauDA hai 'evaM jAceva mahAhimavaMte vattavvayA sA ceva ruppissa vi NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taMceva' isa taraha se jaisI vaktavyatA mahAhimavAn parvata ke viSaya meM pahile kahI jA cukI hai vaisI hI yaha saba vaktavyatA rukmIvarSadhara parvata ke sambandha meM bhI kahalenI cAhiye isakI sanA pAsamA prabhu 4 cha 'goyamA ! rammagavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakkhiNeNaM purasthimalavaNasamudassa paccasthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha Na jaMbuddIve dIve ruppI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte' 3 gautama ! 2bhya kSetra uttara dizAmA tebha hairaNyavata kSetranI dakSiNa dizAmAM pUrva digvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM tathA pazcima diggata lavaNa samudranI pUrva dizAmAM jaMbUDhIpa nAmaka dvIpamAM rumI nAme varSadhara parvata ruaat cha. 'pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe' 20 pati puthA pazcima sudhA samA cha bhane uttarathI 6kSi sudhI pddaa| che. 'evaM jA ceva mahAhimavaMte vasavvayA sA ceva ruppisa vi NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNu avasesaM taM ceva' mA prAvIta. vyatA mahA himavAnuM parvatanA vize pahelAM kahevAmAM AvI che. tevI ja vaktavyatA raphamI varSadhara parvatanA saMbaMdhamAM paNa ahIM samajI levI joIe. enI javA-pratyaMcAkAra pradeza Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 527 prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam zeSam-avaziSTaM viSkambhAyAmAdikam 'taM ceva' tadeva-mahA himavadvarSadharaparvata prakaraNoktameva rukmi mahAhimavato mithastulyatvAt, atha rukmivartinaM hRdaM tannisRta nadIcAha-'mahApuMDarIe dahe' ityAdi mahApuNDarIko hRdaH mahApadmada sadRzo'tra tataH 'NarakatA paI narakAntA nAma nadI rukmigire nirgatA 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNatoraNena nirgatya pravahantI 'NeyavvA' netavyA bodhaviSayaM prApaNIyA bodhyetyarthaH / tatra dRSTAntatvena nadImupanyasyati-'jahA rohiyA' yathA rohitA nadI mahAhimato mahApadma hUdato dakSiNena nirgatA satI 'purasthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'gacchai' gacchati pUrvalavaNasamudraM yAti, tathA narakAntA'pi rukmiNo mahApuNDarIka hRdAd dakSiNatoraNena niHmRtA satI pUrvalavaNasamudraM gacchati rohitA narakAntayo dakSiNatoraNena svasvahUdAniHsaraNaM pUrvasamudragamanaM ca samAnamiti dRSTAntadASrTAntikabhAvaH / iti narakAntAvarNanam atha rukmivati mahApuNDarIka hudAnirgatAM rUpyakUlAM nadI varNayitumupakrate-'ruppakUlA' rUpyakUlA nadI 'uttareNaM' uttaratoraNena mahApuNDarIka hudAnirgatA pazcimalavaNasamudraM pravizantI 'NeyavvA' netavyA bodhyA, atra dRSTAntatvena nadImupanyasyati-'jahA harikaMtA' yathA yena prakAreNa harikAntA tannAmnI harivarSakSetravAhinI mahAnadI 'paJcasthimeNaM' pazcimena-pazcimajIvA-pratyazcAkAra pradeza dakSiNadizA meM hai aura dhanuSpRSTha uttaradizA meM hai / isa kathana ke atirikta aura saba kathana-viSkambha evaM AyAmAdi kA varNana-jaisA mahAhimavani parvata kA kahA gayA hai vaisA hI hai (mahApuMDarIe dahe, NarakaMtA nadI, dakkhiNeNaM NeyavyA isa parvatapara 'mahApuMDarIka nAmakA hrada hai isase narakAntA nAmakI mahAnadI dakSiNa toraNa dvAra se nikalI hai 'jahA rohiA purasthimeNaM gacchai' aura yaha pUrvadigvartI lavaNa samudra meM jA kara milI hai isa narakAntA nadI ko vaktavyatA rohitA nadI ke samAna hai arthAt mahApadmaida se dakSiNatoraNa dvAra se rohitA nadI nikalakara pUrva digvartI lavaNa samudra meM milI hai usI prakAra se yaha bhI mahApuNDarIka hada se dakSiNa toraNa dvAra se nikala kara pUrvadigvartI dakSiNa dizAmAM che ane dhanupRSTha uttara dizAmAM che. A kathana sivAya zeSa badhuM kathanavikhaMbha temaja AyAmAdinuM varNana-jevuM mahAhimAvAna parvata vize karavAmAM AveluM che teyu sabhA 'mahA puMDarIe dahe NarakaMtA nadI, dakkhiNeNaM NeyavvA' mA pargata 752 mahA puMDarIka nAme hara che. emAMthI narakAntA nAme mahAnadI dakSiNa taraNa dvArathI nIkaLI che. 'jahA rohiA purathimeNaM gacchai' bhane / pUrvavata saya samudramA ne bhaNe che. A narakAntA nadInI vaktavyatA rahitA nadInI jema che. eTale ke mahApadmahadathI dakSiNa teraNa dvArathI rehitA nadI nIkaLIne pUrva diggata lavaNu samudramAM maLe che. te pramANe ja A paNa mahA puMDarIka hRdathI-dakSiNa taraNa dvArathI nIkaLIne pUrva digvatI lavaNa samudramA praviSTa thAya cha, 'ruppakUlo uttareNaM NeyavvA jahA harikatA paccatthimeNaM gacchaI' Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 jambUdvIpaprajJaptisUtra dizi sthitaM lavaNasamudraM 'gacchaI' gacchati tathA rUpyakUlA'pi bodhyA, athAvaziSTaM svasvakSetravati nadIvadvarNayituM pradarzayati-'avasesaM taM cevatti' avazeSam-avaziSTaM girigamanamukhamUlavistAranadI prabhRti tadeva svasvakSetravarti nado prakaraNotameva bodhyam tatra narakAntAnadyA harikAntA nadI prakaraNoktaM zeSa rUpyakU lAnadhAstu rohitA nadI prakaraNoktaM bodhyam, yattu narakAntAnadyA rohitAnadIvadvarNananirdezanaM rUprakUlAnadhAstu harikAntAnadIvat, tadekadiniH saraNamekadiggamana mAzritya natu viSkambhAdikamiti bodhyam / athAtrakUTAni varNayitumupakramate-'ruppimi NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtra spaSTam, uttarasUtre 'goyamA' gautama ! 'aTTha' aSTa lavaNa samudra meM milI hai 'ruppakUlA uttare gaM yazvA, jahA harikaMnA paccatthimeNaM gacchai' isI rukmIvartI mahApuMDarIka hUda se uttara toraNa dvAra se rupyakUlA nAmakI mahAnadI bhI nikalI hai aura yaha harikAntA nadI kI taraha pazcima digvartI lavaNa samudra meM jAkara milI hai harikAntA nAmakI mahAnadI haridarSa kSetra meM bahatI hai 'avasesaM taM cevatti' bAkI kA aura saba girigamana mukhamUla vistAra Adi kA kathana apane 2 kSetravartinadI ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai'-vaisA hI hai| narakAntA nadI kA zeSa kathana harikAntA nadI ke prakaraNa ke jaisA hai rupyakUlA nadI kA zeSa rohitA nadI ke prakaraNa ke jaisA hai| narakAntoM nadI kA varNana jo rohitA nadI ke varNana jaisA kahA gayA hai, vaha tathA rUpya kUlA nadI kA harikAntA nadI ke jaisA kahA gayA hai vaha eka dizA se nikalane kI apekSA tathA ekahI nAmakI dizA meM jAne kI apekSA lekara kahA gayA hai viSkambhAdika kI apekSA lekara nahIM kahA gayA hai| ___ 'rUppimi NaM bhaMte vAsaharapavvae kaI kUDA paNNattA' he bhadanta ! rukmI nAma ke isa varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? 'goyamA ! aTThakUDA paNNattA' A phamIvatI mahA puMDarIka hadathI uttara taraNa dvArathI-3yakUlA nAme mahA nadI paNa nIkaLI che. ane A harikAntA nadInI jema pazcima digatI la@ samudramAM jaIne maLe cha. ti nAme mahAnahI hariSa kSetramA va che. 'avasesaM taM ceveti' zeSa madhura gamana mukha mUla vistAra vagerenuM kathana pota-pitAnA kSetravatI nadInA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che te pramANe ja che. narakAntA nadI vizenuM zeSa kavana harikAntA nadInA prakaraNa jevuM ja che. rukhya kUlA nadInuM zeSa kathana rehitA nadInA prakaraNa jevuM ja che. narakAntA nadInuM varNana je rehitA nadInA varNana jevuM kahevAmAM AveluM che, temaja kUlA nadInuM varNana harikAntA nI jevuM kahevAmAM AvyuM che te eka dizAthI nIkaLavAnI apekSAe temaja ekaja nAmanI dizAAM vahevAnI apekSAe kahevAmAM Avela che. vidhvaMbhAdikanI apekSAo kahevAmAM AvyuM nathI. ___ 'rupimi Na bhate ! vAsaharapavvae kai kUDA paNNatA' 3 R ! 25bhI nAmanA / ghara parvata 6.52 sA chUTA mArA cha? 'goyamA ! aTU kUDa paNNattA' gautama! Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU0 44 ramyakavarSanirUpaNam 529 'kUDA' kUTAni paNatA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-kUTASTaka nAmanirdezAya gAthAmupanyasyati'siddhe 1' ityAdi-siddhaM -siddhAyatanakUTaM tacca samudradizi vartata iti prathamam 1 'ruppI' rukmI-rukmikUTam, tacca paJcamavarSadharapati kUTamiti dvItiyam 2, 'rammaga' ramyaka-ramyakakUTa taca ramyakSetrAdhiSadevakUTaM mRle prAkRtatvAdvibhaktilopaH iti tRtIyam 3 'NarakaMtA' narakAntA narakAntAnadI devI kUTam iti caturtham 4, buddhi' buddhi-buddhikUTaM-mahApuNDarIkahUdadevI kUTamiti paJcamam 5, 'happakUlA ya' rUpyakUlA ca rUpyakalAnadI devIkUTaM ca zabdaH samuccaye iti paSTha kUTam 6 / 'heraNNavaya' hairaNyavataM-hairaNyavataM kUTaM hairaNyavatakSetrAdhipadevakUTam, atra vibhaktilopaH prAkRtatvAt iti saptamam 7, 'mANikaMcaNa' maNikAJcanaM-maNikAzcanakUTam atrApi vibhaktilopaH prAgvadvodhyaH 'aTTha' aSTa 'ruppimi' rukmiNigirau 'kUDAI' kUTAni zikharANi prajJaptAni 8 // iti eteSAM mAnaM nirUpayati 'savve vi ee' sarvANi aSTApi etAni anantaroktAni pUrvAparAyatazreNyA vyavasthitAni 'paMcasaiyA' pazcazatikAni paJcazatayojanapramANAni he gautama ! ATha kUTa kahe gaye haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM 'siddhe, ruppI, rammaga, NarakatA, buddhi, ruppakUlA ya, heraNNava ya, maNikaMcaNa aTTha ya ruppi mi kUDAI 1 siddhAyatanakUTa yaha lavaNa samudra kI dizA meM hai 2 rukmIkUTa-yaha pAMcave varSadhara ke adhipati devakA kUTa hai. 3 ramyakakUTa-yaha ramyaka kSetra ke adhipati devakA kUTa hai prAkRta hone se yahAM mUlameM vibhakti kA lopa ho gayA hai 4 narakAntAkUTa yaha narakAntA nadI kI devI kA kUTa hai 5 buddhikUTa yaha mahApuNDarIka hada vartinI devI kA kUTa hai 6 rUppakUlA kUTa-yaha rUpyakUlA nadI kI devI kA kUTa hai 7 hairaNyavata kUTa-yaha hairaNyavata kSetra ke adhipati devakA kaTa hai|8vaaN kaTa maNikAMcanakUTa-yaha maNikAMcana nAmake devakA kUTa hai isa prakAra se ye ATha kUTa hai 'savve vi ee paMca saiyA rAyahANIo uttareNaM' ye saba kUTa pAMcaso yojana ke vistAra vAle haiM tathA ina kUToM ke jo adhipati deva haiM una sabakI 24 TI va cha. 'taM jahA' te dUTonA nAmI ma prabhArI cha-'siddhe, ruppI, rammaga, NarakatA, buddhi ruppakUlA ya, heraNNavaya, maNikaMcaNa aTa ya ruppimi kUDAI' 1 siddhArthatana kUTa, A phUTa lavaNa samudranI dizAmAM che. 2 rukumIkUTa-A phUTa pAMcamAM varSadharanA adhipati devane che. 3 ramyaka kuTa-A phUTa ramyaka kSetranA adhipati devane che. prAkRta hevAthI ahIM mUlamAM vibhakRita-lepa thaI gayela che. 4 narakAnA phUTa-A narakAntA nadInI devIne phUTa che. 5 buddhi phUTa-A mahA puMDarIka hadavartinI devIne phUTa che. 6 rukUlA kUTa-A rukUlA nadInI devIne phUTa che. 7 hairaNyavata phUTa-A hairaNyavata kSetranA adhipati devane kUTa che. 8 maNikaMcana kUTa-A maNikAMcana nAme devane kUTa che. A pramANe e ATha dUTo cha. 'savve vi ee paMcasaiyA rAyahANIo uttareNaM' se mAchUTI 500, 500 yona jeTalA vistAravALA che. tathA e kUTanA je adhipati de che te badhAnI rAjadhAnIo ja0 67 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - jambUdvIpaprajJaptisUtra bodhyAni arthatatkUTAdhipadevAnAM rAjadhAnyaH kasyAM dizi ? ityAha-'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi adhunA'sya rukmIti nAmArtha nirUpayitumupakramate-'se keNaTeNaM maMte !' ityAdi-atha tadanantaraM kena arthena kAraNena bhadanta ! 'evaM vuccaI' evamucyate 'ruppI' vAsaharapavvae 2' rukmI varSadharaparvataH 21, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !! gautama ! 'ruppI' rukmI 'NaM' khalu kvacit 'NAma' itipAThaH, tatpakSe nAma iti tadarthaH 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH 'ruppI' rukmI rukmaM rajataM tadasya nityamastIti rukmI nityayoge ina pratyayavidhAnAt yadyapi koSe rukmazabdaH suvarNa dRSTastathApi zabdAnAmanekArthatvAd rajatArtha AdRtaH, tathA 'ruppapaTTe' rUpyapaTTaH-rUpyamayaH zAzvatikaH 'ruppomAse' rUpyAvabhAsa:rUpyavad-rajavat sarvato'vabhAsaH prakAzo bhAsuratvena yasya sa tathA etadeva spaSTamAcaSTe 'savvaruppAmae' sarvarUpyamayaH sarvAtmanA rUpyamayaH rajatamaya iti, tathA 'ruppI ya' rukmI ca 'ittha' atra-asmin rukmiNi parvate 'deve' adhipaH parivasatItyuttareNAnvayaH, sa ca kIdRzaH? ityAha-mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe' mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH, atra yAvatpadena rAjadhAnIyAM apane 2 kaToM kI uttaradizA meM haiN| se keNaTeNaM bhate / evaM puccaI, rUppIvAsaharapavyae 2' he bhadanta ! rakmI varSadhara parvata aisA nAma Apane kisa kAraNa se kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! rUppINAma vAsaharapavae rUppI rUppaparTa rUppobhAse savvarUpAmae, rUppI ya itthadeve paliovamaTTiIe parivasaI' he gautama ! yaha parvata rajatamaya cAMdIkA hai tathA rajatamaya cAMdI hI isakA bhAsura hone se prakAza hotA hai evaM yaha sarvAtmanA rajatamaya hai isa kAraNa isa varSadhara parvata kA nAma rUkmI aisA kahA gayA hai| yadyapi kozameM rUkma zabdakA artha milatA hai parantu vaha artha jo yahAM nahIM liyA gayA hai aura cAMdI aisA jo artha liyA gayA hai vaha 'zabdoM ke aneka artha hote haiN| isa kathana ke anusAra liyA gayA hai yahAM rUkma zabda se nitya artha meM in pratyaya huA hai tathA yahAM pAtapAtAnA TonI uttara hizAmA AvedI cha. 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ruppI vaashrvazva ra' he bhadaMta! ruphamI varSadhara evuM nAma ApazrIe zA kAraNathI kahyuM che? enA nAmamA prabhu 4 cha-'goyamA ! ruppINAma vAsaharapavvae ruppI ruppapaTTe ruppobhAse savva. ruppAmae, ruppIya ittha deve paliovamaDhiIe parivasai' gautama ! 21 ta 24tabhaya-meTa ke cAMdIne che temaja rajatamaya cAMdI ja Ane bhAsura hovAthI prakAza hoya che, temaja A sarvAtmanA rajatamaya che. AthI A varSadhara parvatanuM nAma rumI evuM kahevAmAM Avela che. jo ke keSamAM ruma zabdano artha survaNa Ape che paraMtu te artha ahIM grahaNa karavAmAM AvyuM nathI, ane cAMdI e je artha grahaNa karavAmAM AvyuM che te "zabdanA aneka artho thAya che A kathana mujaba grahaNa karavAmAM AvyuM che. ahIM ruma zabdathI nitya arthamAM rUna' pratyaya thayo che. temaja ahIM phamI nAme deva rahe che. A deva Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam 531 saGgrAhyapadAnAM saGgrahaH sArtho'STamasUtraTIkAto bodhyaH, etAdRzo devaH parivasati tadadhipakatvAcca rukmIti sa vyavahriyate tadevAha - ' se eeNedveNaM' saH rukmI varSedharaparvataH etena anantaroktena arthena rajatamayatvarUvima devAdhiSThitatvaitadubhayena kAraNena 'goyamA' gautama ! ' evaM vaccaitti' evamucyata iti / atha SaSThaM varSagharaM varNayitumupakramake - 'kahiNaM bhaMte !" ityAdi kva khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'heraNNavae NAmaM' hairaNyavataM nAma 'vAse' varSaM 'paNNatte' prajJaptam ? ' goyamA' gautama ! 'ruppissa' rukmiNo varSadhara parvatasya 'uttareNaM' uttareNauttaradizi 'siharista' zikhariNaH - anantaraM vakSyamANasya varSadharaparvatasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena dakSiNa dizi 'purasthima lavaNasamuddassa' paurastyalavaNasamudrasya 'paJccatthimeNaM' pazcimena pazcimadizi 'paccatthimalavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrasya 'puratthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'ettha ' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'hiraNNavae vAse' hairaNyavataM varSe 'paNNatte' prajJaptam ' evaM ' evam pUrvokA milApAnusAreNa 'jahara' yathaiva - yenaiva prakAreNa 'hemavayaM' haimavataM para rUkmI nAmakA deva rahatA hai yaha maharddhika yAvat palyopama kI sthiti vAlA hai yahAM yAvatpada se saMgrAhya padoM ko jAnane ke liye aSTama sUtra dekhanA cahiye ataH ina saba ke saMyoga se isakA nAma rukmI aisA kahA gayA hai yahI bAta 'se eeTThe NaM goyamA evaM buccaI' isa sUtra dvArA puSTa kI gaI hai / 'kahiNaM bhaMte ! jabuddIve 2 heraNNava NAmaM vAse paNNatte' he bhadanta ! hairaNyavata nAmakA kSetra isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! rUpissa uttare siharissa dakkhiNeNaM purasthimalavaNasamuhassa paccatthimegaM paccatthimalavaNa samuddassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNNavae vAse paNNatte' he gautama! rukmI nAmaka varSaghara parvata kI uttaradizA meM tathA zikharI nAmaka varSadhara parvata kI dakSiNadizA meM, pUrvadigvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNa samudra kI pUrvadizA meM isa jambUdvIpa mahaddhika yAvat pancepama jeTalI sthitivALe che. ahIM yAvat padathI saMgrAhya padane jANavA mATe aSTamasUtra vAMcavuM joie. ethI A sarvAMnA sa McegathI AnuM nAma rukmI evu' kahevAmAM Avelu che. eja vAta 'se eeTTeNaM goyamA ! evaM buccaI' mA sUtra De puSTa 42vAmAM AvelI che. 'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 heraNNavae NAmaM vAse paNNatte' he lata ! hairaNyavata nAmaka kSetra A jaMbUdvIpa nAmaka dvIpamAM kayA sthaLe AveluM che ? enA javAbamAM alu 4 che 'goyamA ! ruppissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM puratthimalavaNa samudassa paccathimeNaM paccatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hiraNNavae vAse paNNatte' he gautama! rukmI nAmaka vadhara paryaMtanI uttara dizAmAM temaja zikharI nAmaka va dhara patanI dakSiNa dizAmAM, pUrvI digbI lavaNu samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima digvatI lavaNu samudranI pUrva dizAmAM A ja budvIpa nAmaka dvIpamAM haeNraNyavata nAmaka kSetra Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 jambUdvIpaprazasi varSa 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'heraNNavayaMpi' hairaNyavatamapi varSe 'bhANiyantra' bhaNitavyaM vaktavyam, athAtra haimavatavarSApekSayA yo vizeSastaM pradarzayitumAha- 'NavaraM' navaraM kevalaM 'jIvA' atar dhanuH pratyaJcAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNena - dakSiNadizi 'uttareNaM dhaNuM' uttareNauttaradizi dhanuH- dhanuSpRSThaM bodhyam 'avasiddhaM' avasiSTaM zeSaM viSkambhAyAmAdi 'taM ceva' tadeva haimavatavarSa prakaraNoktameva 'iti' iti etadbodhyam / atha mAlyavatparyAyaM vRttavaitAnyaparvataM varNayitumupakrate - 'kahiNaM bhaMte !' ityAdi kva khala bhadanta ! ' heraNNavae vAse' hairaNyavate varSe 'mAlavaMtapariyAe' mAlyavatparyAya: 'NAmaM ' nAma 'vaha veddhapavvara' vRttavaitAdayaparvataH 'paNNatte ?' prajJaptaH ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha'gromA !" gautama ! 'suvaNNakUlAe' suvarNakUlAyA:- etatkSetravarti pUrvadiggAmi mahAnadyAH 'pancatthimeNaM' pazcimena - pazcimadizi 'ruppa kUlAe' rUpyakUlAyAH - etatkSetravarti pazcima diggAmi mahAnadyAH 'puratthimeNaM' paurastyena pUrvadizi 'ettha' atra - atrAntare 'NaM' khalu 'heraNNavayassa' hairaNyavatasya 'vAsassa' varSasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadeza bhAge - atyantamadhyanAmake dvIpa meM hairaNyavata nAmakA kSetra kahA gayA hai / evaM 'jaha ceva hemavayaM tahaveva heraNNavayaMpi' isa taraha jisa prakAra kI vaktavyatA dakSiNa digvartI haimavata kSetra kI kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA isa uttara digvartI hairaNyavata kSetra kI jAnanI cAhiye 'NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNa dhaNu avasihaM taM cevatti' parantu vizeSatA yahI hai ki isakI jIvA-dhanuH pratyaJcAkAra pradeza - dakSiNadizA meM hai aura dhanuHSpRSTha isakA uttaradizA meM hai bAkIkA aura saba viSkambhAdi kA kathana haimavat kSetra ke prakaraNa ke anusAra hI hai 'kahi NaM bhaMte ! heraNNavae vAse mAlavaMta pariAe NAmaM vahaveDDapaJcae paNNatte' he bhadanta ! hairaNya kSetra meM mAlyapa nAmakA vRttavaitADhya parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gopamA' suvaNNakUlAe paccasthimeNaM rUppakUlAe puratthimeNaM ettha NaM heraNNavayassa vAntassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAmaM daTTaveya Ave che. 'evaM jahaceva hemavayaM tahaceva heraNNavayaMpi' yA pramANe me prAranI vatavyatA dakSiNa digbI haimavata kSetranI kahevAmAM AvelI che te prakAranI vaktavyatA A uttara dvigvartI raeyavata kSetranI lAvI nele. 'NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNaM dhaNuM avasiddhaM taM cevatti' paraMtu vizeSatA bhAratI che haiM senI vA dhanuH pratyayAbhara pradeza - dakSiSu dizAbhAM che ane dhanupRSTha enuM uttara dizAmAM che. zeSa khadhu viSTha bhArtti viSayaka kathana haimavata kSetranA a42 bhubhya 4 che. 'kahi NaM bhaMte ! raNNavae-vAse mAlavaMtapariAe NAmaM vaTTaveyaDDha pavyaya paNNatte' he bharanta ! hairaeya kSetramAM bhavyavat paryAya nAme vRttavaidADhya parvata ghyA sthaNe Ave che ? senA vA alu uDe che. 'goyamA suvaNNakUlAe paccatthimeNaM rUppakUlAe puratthimeNaM etthaNaM heraNNavayassa vAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAmaM vaTTaveyaDUDhe Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSa nirUpaNam 533 dezabhAge 'mAlavaMta pariyAe ' mAlyavatparyAya: 'NA' nAma 'vaTTaveyaddhe' vRttavaitADhyaH parvataH 'paNNatte' prajJasaH, asya varNane'nusaraNIyaparvatamAha - ' jahaceva sadAvaI' yathaiva yenaiva prakAreNa zabdApAtI vRttavaitAdayaparvato varNitaH 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'mAlavaMta - pariyAra vi' mAlyavatryAyo'pi vRttavaitAdayaparvato varNanIyaH, athAsya zabdApAtivRttavaitADhyaparvatApekSayA nAmArthe vizeSaM pradarzayitumAha- 'aTTho' arthaH mAlyavatparyAyetinAmArtha:tatkAraNaM hi 'uppalAI utpalAni candravikAzIni kamalAni 'paumAI' padmAni - sUrya vikAzIni kamalAni idamupalakSaNaM tena kumudana lina subhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIka zaMtapatrasahasrapatrazatasahasrapatrANyapi grAhyANi tAni kIdRzAni ityAha- 'mAlavaMta pabhAI' mAlyavatprabhANi - mAlyavatparvatAkArANi 'mAlavaMtavaNNAI' mAlyavadvavarNAni - mAlyavatparvatavarNakIni mAlavaMtavaNNA bhAI' mAlyavatvarNAbhAni - mAlyavat parvatavarNapratibhAsAni, tadyogAdayaM mAlyavat paryAya ityevamucyate tathA 'pabhAse ya ittha deve' prabhAsacAtra devaH atra - asmin girau prabhAsanAmA devaH parivasatIti pareNAnvayaH sa ca kIdRza: ?, ityAha- 'mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe' maharddhiko yAvat palyopamasthitikaH- atra yAvatpadasaGgrAhyapadAnAM sArthaH sagraho - TamasUtravyAkhyAto bodhyaH, etAdRzo devaH 'parivasai' parivasati 'se teNadveNaM' saH mAlyavapaNNatte' he gautama! suvarNakulA mahAnadI kI pUrvadizA meM, hairaNyavata kSetra ke bahumadhya deza meM mAlyavanta paryAya nAmakA vRttavaitADhya parvata kahA gayA hai| 'jaha caiva sahAvaI taha caiva mAlavaMta pariyAe vi' isakA varNana saMbaMdhI prakAra zabdApAtI nAmaka vRttavaitADhya parvata ke jaisA hI hai / 'aTTho uppalAI paumAI mAlavaMta bhAI mAlavaMta vaNNAI mAlavantavaNNAbhAI pabhAsea ittha deve mahiddhIe jAva pali ovamahiIe parivasaI' isakA mAlyavanta paryAya aisA jo nAma kahA gayA hai usakA kAraNa yahAM ke utpaloM evaM kamaloM kA mAlyavanta kI prabhAvAle, mAlyavanta ke jaise varNavAle aura mAlyavanta ke varNa kI prabhAvAle hotA hai tathA yahAM para prabhAsa nAmakA deva rahatA hai jo ki maharddhika yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA hai / 'se eeNadveNa' isa kAraNa he gautama ! isakA nAma mAlyavanta paryAya phaLatte' he gautama! suvarNa kUlA mahAnadInI pazcima dizAmAM tathA rUpya phUlA mahAnadInI pUrva dizAmAM, hairaNyavata kSetranA bahu madhya dezamAM mAlyavanta paryAya nAmaka vRttavaitADhapa parvata yAve che. 'jaha ceva sadAvaI taha caiva mAlavaMtapariyAe vi' bhAnu varSAna zabdApAtI nAbhaH vRtta vaitADhya parvata vu che. 'aTTho uppalAI mAlavaM tappabhAI mAlavaMtavaNNA iM mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse a ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiIe parivasaI' menu mAlyavanta paryAya evu je nAma kahevAmAM Avelu che, tenuM kAraNa e che upalA ane kamaLeAnI prabhA mAdhyavata jevI va vALI paNa che. temaja ahIM prabhAsa nAmake ahIMnA dveva rahe che. te hev bhaddhi yAvat hopa neTasI sthitivANI che. 'se eeNaNaM. ' methI he gautama! menu nAma bhAjhyavaMta paryAya yevu rAmavAmAM Avyu che. 'rAyahANI utta0 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAMASUDAMAD . .. .... .. . 534 jambUdvIpaprajJaptisUtra tparyAyaH tena anantaroktena arthena kAraNena evamucyate-mAlyavatparyAya iti, asya 'rAyahANI' rAjadhAnI 'uttareNaMti' uttaradizi iti bodhyam, atha hairaNyavatanAmArthaM prakAzayitumupakramate'se keNaTeNaM bhaMte ! ityAdi-atha hairaNyaktasvarUpanirUpaNAnantaraM kena arthena-hetunA bhadanta ! 'evaM' vuccai' evamucyate 'heraNNavae vAse 2 ?' hairaNyavataM varSam 21, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'heraNNavae NaM vAse hairaNyavataM khalu varSa kSetram 'ruppI siharI hiM' rukmi zikharibhyAM 'vAsaharapadhaehi varSadharaparvatAbhyAM 'duhao' dvidhAtaH ubhayordakSiNottarapArzvayoH 'samavagUDhe' samAzliSTaM-kRtasImAkamityarthaH, tadubhayasamAliSTatvAdasya hairaNyavatamiti nAma padahiyate, tathAhi hiraNyapadena svarNarUpyobhaye gRhyete tadastyanayoriti hiraNyavanto rukmi zikhariNI, tayoridaM hairaNyavataM rUpyasvarNamayarukmizikharisambandhi evaM tayoryogAtU hairaNyavatamiti nAma bodhyam yadvA 'gicvaM nityaM' 'hiraNNaM' hiraNyaM 'muMcaI' muJcati tyajati 'NiccaM' nityaM hiraNaM' hiraNyaM pagAsaI' prakAzayati-tatratatra pradeze aisA kahA gayA hai 'rAyahANI uttareNaMti' isa devakI rAjadhAnI isa parvata kI uttaradizA meM hai / 'se keNaDhe NaM bhaMte ! evaM vuccaha heraNNavaevAse 2' aba gautamane prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! Apane kisa kAraNa ko lekara hairaNyavata kSetra aisA nAma kahA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! heraNNavae NaM vAse rUppIsiharIhiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalai NiccaM hiraNaM muMcai, NiccaM hiraNaM pagAsaha, heraNNavae a ittha deve parivasai se ee NaTeNaM ti' he gautama ! hairaNyavata kSetra, dakSiNa aura uttara pArvabhAgoM meM rUkmI aura zikharI ina do varSadhara parvatoM se ghirA huA hai-isI kAraNa isakA nAma hairaNyavata kSetra huA hai tAtparya esA hai-hiraNya pada svarNa aura rUpaya ina donoM kA grAhaka hotA hai ataH rUmamI aura zikharI ina donoM varSadhara parvatoM kA yahAM isa pada se grahaNa ho jAtA hai isI kAraNa isakA nAma hairaNyavata kSetraaisA reNaMti' / havanI dhAnI mA patanI uttara dizAmA AvasI che. 'se keNTreNaM bhaMte ! evaM vuccai heraNNavae vAse 2've gautame prabhune 2 jatane! prazna yA cha nata ! ApazrIe zA kAraNathI haimavaMta kSetra evuM nAma kahyuM che? enA javAbamAM prabhu kahe che 'goyamA ! heraNNavae NaM bAse ruppI siharIhiM vAsaharapabbaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalai NiccaM hiraNaM muMcai, NiccaM hiraNNaM pagAsai, heraNNavae a ittha deve parivasai se eeNadeNaM ti' gautama ! 29yavata kSetra hakSiya bhane uttara lAgImA 25bhI mane zimarI e be varSadhara parvatathI AvRta che. e kAraNathI ja enuM nAma hairaNyavata kSetra evuM prasiddha thayuM che. tAtparya A pramANe che ke hiraNya pada svarNa ane rukhya e ane ane vAcaka che. ethI aphamI ane zikharI e banne varSadhara parvatanuM ahIM A padathI grahaNa thaI jAya che. A kAraNathI ja enuM nAma hairaNyavata kSetra evuM kahevAmAM AveluM che. kemake Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSa nirUpaNam darzanamanohAritayA prakaTI karoti janebhya iti zeSaH, ayaM bhAvaH tatra yugmakamanuSyANAmAsanazayanAdi lakSaNopabhogArthA bahavo hiraNyamayAH zilApaTTAH santi tAMzca tatratyA mAnavA AsanAdirUpatayopabhuJjante tatazca hiraNyaM prazastaM nityaM pracuraM vA'syAstIti hiraNyavata tadeva hairaNyavataM svArthikANa pratyayAntamidam iti / nAmakAraNAntaramAha-'heraNNavae ya ittha deve' hairaNyavatazcAtra devaH 'parivasaI' parivasati sa ca deva mahaddhiko yAvat palyopamasthitikaH, etadvivaraNaM prAgvabodhyam tena hairaNyavata deva svAmikavAdidaM hairaNya ratamityucyate, adha SaSTaM varSadharaparvataM varNayitumupakramate-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi-vava khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'siharINAmaM zikharInAma 'vAsaharapavvae' varSadharaparvataH paNNatte' prajJataH 1, iti praznanya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'heraNNavayassa' hairaNyaktasya varSasya 'uttareNaM' kahA jAtA hai kyoMki yaha rUpyamaya aura svarNamaya rUkmI evaM zikharI parvatoM se sambandhita hai ataH inake yoga se isakA nAma haimavata aisA ho gayA hai| athavA-yaha nitya suvarNa ko detA hai nitya svarNa ko choDatA hai nitya svarNa ko prakAzita karatA hai tAtparya isakA aisA hai ki vahAM para aneka svarNamaya zilA paTaka hai ataH vahAM ke yugmaka manuSya Asana zayana AdirUpa upabhoga ke nimitta inakA upayoga karate rahate haiM isase aisA kahA jAtA hai ki yaha kSetra nitya svarNa pradAnAdi karatA hai hairaNyata meM svArthika aNU pratyaya huA hai tathA yahAM para hairaNyavat nAmakA deva rahatA hai yaha deva mahaddhika yAvat eka palyopama kI sthiti vAlA hai isa kAraNa se bhI isakA nAma hairaNyavata kSetra aisA kahA gayA hai| 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve siharINAmaM vAsaharapancae paNNatte' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM zikharI nAmakA varSadhara parvata kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! heraNNavayassa uttA rukhyamaya ane svarNamaya ruphamI ane zikharI parvatathI saMbaMdhita che. eTalA mATe emanA gathI enuM nAma haimavata evuM prasiddha thayuM che. athavA A parvata nitya suvarNa Ape che, nitya suvarNa bahAra kADhe che, nitya suvarNane prakAzita kare che tAtparya Ama che ke A parvata upara aneka svarNamaya zilA paTTako che, ethI tyAMnA yugmaka manuSya Asana zayana Adi rUpa upaga mATe emane upayoga kare che. ethI Ama kahevAya che ke A kSetra nitya suvarNa pradAnAdi kare che. hairaNyavatamAM svArthika aNu pratyaya thayela che. temaja ahIM hairaNyavata nAmaka deva rahe che. A deva mahaddhika yAvat eka paLepama jeTalI sthitivALe cha. methI paY bhAnu nAma 29yakta kSetra me upAbhA bhAva cha. 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve siharI NAmaM vAsaharapaJcae paNNatte' 3 maIta! 240 dI5 nAma dvIpamA zikharI nAmaka varSadhara parvata kayA sthaLe Ave che? enA javAbamAM prabhu kahe che- 'goyamA! heraNNavayassa uttareNaM erAvayarasa dAhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paNcatthimeNaM Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre uttareNa-uttaradizi 'erAvayassa' airAvatasya vakSyamANasya saptamavarSasya 'dAhiNeNaM' dakSiNenadakSiNadizi 'purasthimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya-pUrva digvatilavaNasamudrasya 'paJcasthimeNaM' pazcimena-pazcimadizi 'paccasthimalavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrassa 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'evaM' evam-pUrvoktAbhilApAnusAreNa 'jahaceva' yathaiva yenaiva prakAreNa 'cullahimavaMto' kSudrahimavAn prathamavarSadharaparvato varNitaH 'tahaceva' tathaiva tenaiva prakAreNa 'siharIvi' zikharyapi SaSTho varSadharabhRdharo varNanIyaH / / __athAtra kSudrahimavadapekSayA kaMcidvizeSa pradarzayitumAha-'NavaraM' navaraM-kevalaM 'jIvA' jIvA dhanuH pratyazcAkArapradezaH 'dAhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'dhaNuM uttareNaM' dhanu:-dhanuSpRSTham uttareNa-uttaradizi prajJaptam 'avasiTuM' avaziSTaM zeSaM viSkambhAyAmAdikaM 'taM ceva tadeva kSudrahimavatprakaraNoktameva bodhyam, tathA 'puMDarIe dahe' puNDarIko hRdaH, tato nirgatA 'suvaNNakUlA mahANaI' suvarNakUlA nAma mahAnadI 'dAhiNeNaM' dakSiNena dakSiNatoraNena pravahantI reNaM erAvayassa dAhiNeNaM puratthimalavaNasamudassa paccasthimeNaM, paccatthimalavaNa. samuddasta purathimeNaM evaM jaha ceva cullahimavaMto tahaceva siharIvi NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiTaM taM ceva' he gautama ! hairaNyavata kSetra kI uttaradizA meM tathA airAvata kSetra kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavarNasamudra kI pazcimadizA meM, aura pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM kSulla-kSudrahimavAn prathama varSadhara parvata ke jaisA yaha chaThA zikharI varSadhara parvata kahA gayA hai zikharI parvata kA varNana jaisA prathama kSudrahimavAn parvata kA varNana pahile kiyA gayA hai vaisA hI hai 'NavaraM' parantu 'jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiDhe taM ceva' isa kathana ke anusAra isakI jIvA dakSiNa dizA meM hai aura dhanuSpRSTha uttaradizA meM hai, bAkI kA aura saba AyAmaviSkambhAdi kA kathana prathama varSadhara parvata ke jaisA hI hai 'puMDarIedahe, suvaNNakUlA mahANaI, dAhiNeNaM NeyavvA' isake Upara puMDarIka nAmakA hUda hai isake dakSiNa toraNa dvAra se suvarNakUlA nAmakI paccatthimalavaNasamudassa purAtthimeNaM evaM jahaceva cullahimavaMto tahaceva siharIva NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiddha taM ceva' gautama! 929yata kSetramA uttara zima tathA aravata kSetranI dakSiNa dizAmAM pUrva diggata lavaNasamudranI pazcima dizAmAM ane pazcima divatI lavaNa samudranI pUrva dizAmAM kSulla-zudra-himavAnuM prathama varSaghara parvata je A chaThe zikharI varSadhara parvata kahevAmAM Avela che. je pramANe prathama kSudra hiMmavAna parvatanuM varNana pahelAM karavAmAM AveluM che, tevuM ja varNana zikharI parvatanuM paNa samA . 'NavaraM' 52'tu. 'jIvA dAhiNeNaM dhaNu uttareNaM avasiTuM taM ceva' 'mA 'kathana mujaba enI jIvA dakSiNa dizAmAM che ane dhanupRSTha uttara dizAmAM che. zeSa badhuM mAyAma-vi04 vagezthI samaI 4thana prathama varSadhara 5ta ne che. 'puMDarIe dahe, suvaNNakUlA mahANaI, dAhiNeNaM NeyavvA' sanI 52 rI nAme che. senA ikSiNa Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- caturthavakSaskAraH su. 44 ramyakavarSa nirUpaNam 537 'yavvA' netavyA bodhyA / athAsyAcaturdazanadI sahasraparivArAdiyuta nadIdRSTAntamAha- 'jahA ' yathA 'rohiyaMsA' rohitAMzAnadI padmahUdasyauttareNa toraNena nirgatya pazcimadizi lavaNa samudra gacchati tatheyam 'purasthimeNaM' paurastyena - pUrvadizi 'gaccha gacchati pUrvalavaNasamudraM samupaiti suvarNakUlA dakSiNatoraNena puNDarIkahadAnnirgatya pUrvalavaNasamudraM pUrvAbhimukhavAhinI satI samu paiti rohitAMzA suvarNakUlayo dRSTAntadArzantikabhAvo hUdanirgamananadI parivArahairaNyavarSagamanalavaNasamudramanAdi sAmyamabhyupetya na tu diksAmyam ' evaM ' evaM pUrvokAbhilApAnusAreNa suvarNakUlAnA rohitAMzA nadI dRSTAntatvarItyA 'jaha ceva' yathaiva 'gaMgA siMdhUo' gaGgAsindhU mahAnadyau prAgvarNite 'taha veva' tathaiva 'rattArattavaIo' raktAraktavatyau 'NeyavvAo' netavye bodhye ayo digbhedaM pradarzayitumAha- 'purasthimeNaM rattA' paurastyena pUrvadizi raktA raktAbhidhA mahAnadI nikalI hai 'jahA rohiyaMsA' jisa prakAra rohitAMzA nadI padmahada ke uttaradigvartI toraNadvAra se nikala kara pazcimadizA kI ora pazcima lavaNasamudra meM milatI hai usI prakAra se yaha nadI pUrvadizA kI aura jAkara pUrvalavaNa samudra meM milatI hai suvarNakUlA mahAnadI puNDarIka hUda se dakSiNa toraNa dvAra se nikala kara pUrva dizA kI ora bahatI huI pUrva lavaNa samudra meM milatI hai, yaha rohitAMzA evaM suvarNakUlA ina donoM meM jo dRSTAnta dAntika bhAva pradarzita kiyA gayA hai vaha hUda nirgamana, nadIparivAra, hairaNyavata gamana evaM lavaNa samudragamana Adi ko lekara hI pradarzita kiyA gayA hai, diksAmya ko lekara nahIM 'evaM jaha cetra gaMgA siMdhUo taha caiva rattArattavaIo NepavvAo' jisa prakAra se gaMgA aura sindhu ina do mahAnadiyoM kA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se raktA aura raktavatI nadiyoM kA varNana jAnanA cAhiye inameM pUrvadizA kI ora raktA nAmakI mahAnadI vahanI hai pUrvadizA kI ora vahanevAlI mahAnadI pUrvatoraNa dvArathI suvarNa sA nAbhe mahAnahI nIjI che. 'jahA rohiyaMsA' nema rohitAMzA nahI padmahadanA uttara digvatI teAraNu dvArathI nIkaLIne pazcima dizA tarapha pazcima lavaNa samudramAM praveze che temaja A nadI pUrva dizA tarapha pravAhita thaIne pUva lavaNu samudramAM praveze che. suvarNa phUlA mahAnadI puDarIka hRdI, dakSiNa tAraNa dvArI nIkaLIne pUrva dizA tarapha pravAhita thatI pUrva lavaNusamudramAM praveze che. A rehitAMzA temaja suvaNaeN phUlA e khannemAM je dRSTAnta ane krAryAMntika bhAva pradarzita karavAmAM Avele che te hukani`mana, nI parivAra, heraNya gamana temaja lavaNusamudra gamana vagerene laI ne ja pradarzita karavAmAM AvelA che. hisAbhyane sahane nahi. 'evaM jaha caiva gaMgAsiMdhUo tahacetra rattArattavaIo yavvAo' je pramANe gagA ane sidhu e e mahAnadIenuM varNana karavAmAM AveluM che. te pramANe raktA ane raktavI nadIonuM varNana paNa samajI levu' joI e. emAM pUrva dizA tarapha raktA nAmaka mahAnadI vahe che ane pazcima dizA tarapha ravatI nAmanI mahAnadI vahe che, ja0 68 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 jambUdvIpaprajJaptisUtre nadI 'paccatthimeNaM' pazcimena - pazcimadizi 'rattavaI' raktavatI nAma nadI pravahati 'avasiddha ' avaziSTaM viSkambhAyAmanadIparivArAdi 'taM ceva' tadeva gaGgAsindhu mahAnadI prakaraNoktameva sarvam 'avazeSaM bhaNitavyamiti' athaitadvartikUTAni varNayitumupakramate - 'siharimmi NaM bhaMte !" ityAdi zikhariNi prAvarNitasvarUpe 'vAsaharapavvae' varSadharaparvate khalu bhadanta ! 'ka' kati kimpramANAni ' kUDA ' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni ?, iti praznasya bhagavAnuttaramAha - 'goyamA !" gautama ! 'ikArasa' ekAdaza 'kUDA' kUTAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA ' tadyathA - 'siddhAyayaNakUDe' siddhAyatanakUTam idaM pUrvasyAM dizi vartate 1 tataH krameNa 'siharikUDe ' zikharikUTaM zikharivarSaparvanAmnA prasiddhaM kUTam 2, 'heraNNavayakUDe ' hairaNyavatakUTaM hairaNyavata kSetra devakUTam 3, 'suvaNNakUlAkUDe' suvarNakULA kUTaM - suvarNakUlAnadI devI kUTam 4, 'murAdevIkUDe' surAdevIkUTaM surAdevI dikkumArIkUTam 5, 'racAkuDe' raktakUTa - raktAvartanakUTam 6, 'lacchIkUDe ' lakSmIkUTaM - puNDarIkahUdadevIkUTam 7, 'rattavaIkUDe' raktavatI kUTaM - raktavatI nadI parAvartanakUTam 8, lavaNasamudra meM aura pazcimadizA kI ora bahanevAlI mahAnadI pazcima lavaNasamudra meM milatI hai aisA jAnanA cAhiye 'avasesaM' inakA viSkambha aura AyAmAdi kA parimANa kathana tathA nadI parivAra Adi kA kathana 'taM ceva' gaMgA sindhu mahAnadI ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai 'siharasmi NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kaha kUDA paNNattA' he bhadanta ! isa zikharI nAmake varSadhara parvata para kitane kUTa kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! ikkArasa kUDA paNNattA' he gautama! isa zikharI nAmake varSa ghara parvata para 11 kUTa kahe gaye haiM / 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM 'siddhAyayaNakUDe siharikUDe heraNNavayakUDe, suvaNNakulAkaDe, surAdevIkUDe, rattAkUDe, lacchIkUDe, raktavaIkUDe ilAdevIkUDe, eravayakaDe, tigicchikUDe siddhAyatanakUTa 1, zikharikUTa 2 hairaNyavatakUTa 3, pUrva dizA tarapha pravAhita thanArI mahA nadI pU`lavaNusamudramAM ane pazcima dizA tarapha vaDenArI bhahAnahI pazcibhavasamudramA praveze che. khema lAegI sevu' lekhe 'ava se saM ' emanA vibha ane AyAmAddhi parimANu vizenuM zeSa thana tathA nadI parivAra vagerethI sa MNaddha 4thana 'taM ceva' gaMgA-sindhu mahAnahInA aramAM ne pramANe uDevAmAM Ave che, the prabhAve che. 'siharammi NaM bhaMte! vAsarapavvae kai kUDA paNNattA' he bharanta ! zikharI nAmaka va`dhara parvAMta upara keTalA phUTa kahevAmAM AvyA che ? javAbamAM prabhu kahe che ke 'goyamA ! ikArasa kUDA paNNattA' he gautama! mI zimarI nAma varSadhara parvata 752 11 jhUTo AsA che. 'taM jahA' te TInA nAma mA prabhA - 'siddhAyayaNakUDe, siharikUDe, he raNNavayakUDe, suvaNNakUlAkUDe, surA devI kUDe, rattAkUDe, lacchI kUDe, rattavaI kUDe, ila | devI kuDe, eravayakUDe, tigicchakUDe' siddhAyatana chUTa 1, ziri yavata chUTa 3, suvArtha sA 2, " Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSanirUpaNam 'ilAdevIkUDe' ilAdevIkUTam-ilAdevI dikkumArIkUTam 9. 'eravayakUDe' airavatakUTamairAvatavarSAdhipakUTam 10, 'tigicchikUDe' tigicchi hadadevakUTam 11 evaM' evam-anantaroktAni 'savvevi' sarvANyapi 'kUDA' kUTAni 'paMcasaiyA' paJcazatikAni paJcazatayojanapramANAni bodhyAni eSAM 'rAyahANIo' rAjadhAnyaH 'uttareNaM' uttareNa uttaradizi bodhyAH, athAsya nAmArtha praSTumAha-'se keNaTeNaM maMte !' ityAdi atha zikharisvarUpanirUpaNAnantaraM kena arthena kAraNena bhadanta ! 'evamuccai' evamucyate 'siharivAsaharapabbara 2 ' zikharivarSadharaparvataH 21, iti praznasya bhagavAnuttaramAha-'goyamA !' gautama ! 'siharimima' zikhariNi 'vAsaharapavvae' varSadharaparvate siddhAyatanAdhatiriktAni 'bahave' bahUni 'kUDA' kUTAni 'siharisaMThANasaMThiyA' zikharisaMsthAnasaMsthitAni-vRkSAkArasaMsthitAni 'savvarayaNAmayA' sarvaratnamasuvarNakUlAkUTa 4, surAdevIkUTa, 5, raktAkUTa 6, lakSmIkUTa 7, raktavatIkUTa 8, ilAdevIkUTa 9, airavatakUTa 10, aura tigicchikUTa 11 inameM siddhAyatanakUTa isa parvata kI pUrva dizA meM hai| zikharI varSadharaparvata ke nAma se prasiddha dvitIyakaTa hai hairaNyavata kSetra ke devakA tRtIya kUTa hai suvarNakUlA nadI kI devI kA caturtha kUTa hai surAdevI nAmakI dikkumArI kA pAMcavAM kUTa hai raktAvartana kUTakA nAma raktAkUTa hai yaha chaThA kUTa hai puNDarIka hUda kI devI kA 7 vAM kUTa hai raktavatI nadI kA jo parAvartana kUTa hai vaha 8 vAM kUTa hai ilA devI nAmakI dikkumArI kA 9 vAM kUTa hai airAvata kSetra ke adhipati devakA 10 vAM kUTa hai tathA tigicchi hada devakA 11 vAM kuTa hai 'savve vi ee paMcasaiyA, rAyahANIo uttareNaM' ye saba kUTa 500 500 yojana pramANa vAlehaiM inake devoM kI rAjadhAniyAM apane apane kUToM kI uttaradizA meM haiM 'se ke gaDhe NaM bhaMte ! evaM buccaI siharivAsaharapancae' he bhadanta ! isakA zikharI varSadhara parvata aisA nAma kyoM paDA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 8 4, sugavI 8 5, 24tAhekI chUTa 1, sabhI Ta 7, 24ta.tI phUTa 8, sAhevI 8-0, aravata kUTa-10 ane tigiccha phUTa emAM je siddhAyatana kUTa kahevAmAM Avela che te A parvatanI pUrva dizAmAM Ave che. zikharI varSadhara parvatanA nAmathI prasiddha dvitIya kaTa che. haidaNyavata kSetranA devane tRtIya phUTa che. suvarNa kUlA nadInI devIne caturtha phUTa che. surA devI nAmaka dikumArIno paMcama phUTa che. raktavartana phUTanuM nAma raktA kUTa che. A SaSTha phUTa che. puMDarIka hadanI devIne sakSama kUTa che. raktavatI nadIne je parAvartana kUTa che, te aSTama kUTa che IlAdevI nAmanI dikumArIne navama kUTa che. eravata kSetranA adhipati vanI zabha eTa cha tathA ti27 34 hevanI jiyaarm| chUTa cha. 'savve vi ee paMca. saiyA rAyahANIo uttareNaM' me mA chUTI 500, 500 yona pramANavANA che. samanA hevAnI ||dhaaniipot--taanaa chUTAnI uttara dizAmAM AvedI che. 'se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai siharivAsaharapabvae' mata ! se zimarI va 2 pati se nAma // 124thI 57yu cha ? senA Nanwi prabhu 4 cha-goyamA! siharimmi vAsaharapavvae kUDA Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 ___ jambUdvIpaprajJaptisUtra yAni-sarvAtmanA-ratnamayAni santIti tadyogAdayaM zikharItyevamucyate, etenAnyavarSadharaparvato. vyAvRttirasya kRtA anyathA'nyeSAmapi kUTavattvena zikharipadena vyavahAraH syAditi, yadvA "siharI ya itthadeve' zikharI-zikharinAmA ca atra-asmin zikhariNi parvate devaH-adhipaH 'jAva parivasaI' yAvat parivasati atra-yAvatpadena-mahaddhikAdipalyopamasthitikaparyantapadAnAmaSTasUtroktAnAM saGgraho bodhyaH, etAdRzo devaH parivasati tena tatsvAmikakhAcchikharIsyevaM sa ucyate tadAha-'se teNaDhaNaM.' etenArthena ityAdi prAgvat / atha saptamavarSe varNayitumupakramate-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi-ka khalu bhadanta ! 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'parAvae NAmaM' airAvataM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte ?' prajJaptam ? iti praznasya bhagavAnuttaramAha'goyamA' gautama ! 'siharissa' zikhariNaH-anantaroktasya varSadharaparvatasya 'uttareNaM' uttareNauttaradizi 'uttaralavaNasamudassa' uttaralavaNasamudrasya 'dakkhiNeNaM' dakSiNena-dakSiNadizi 'purathimalavaNasamudassa' paurastyalavaNasamudrasya 'paJcatthimeNa' pazimena-pazcimadizi 'paJcatthi'goyamA! siharimmi vAsaharapavvae kUDA siharisaMThANasaMThiyA savvarayaNA. mayA siharIya ittha deve bahave jAva parivasaI' he gautama ! isa zikharI nAmake varSadhara parvata para siddhAyatana Adi ke atirikta aura bhI aneka vRkSo ke AkAra jaise kaTa hai ye kUTa sarvAtmanA ratnamaya haiM / isa kAraNa "zikharI" aisA inakA nAma par3A hai isa kathana se anya varSadhara parvatoM se isakI bhinnatA prakaTa kI gaI hai nahIM to kaTavatva hone se anya parvatoM meM bhI zikharI pada vAcyatA A jAtI yadvA zikharI nAmakA deva yahA~ rahatA hai yaha deva mahaddhika Adi vizeSaNoM vAlA hai tathA isakI Ayu eka palyopama kI hai aSTama sUtra se yahAM para maharddhika aura palyopama ke bhItara ke vizeSaNoM kA saMgraha huA jAna lenA cAhiye inhIM kAraNoM ko lekara he gautama ! isakA aisA nAma kahA gayA hai| kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM airAvata nAmakA kSetra kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu siharisaMThANasaMThiyA savvarayaNAmayA siharI a ittha deve bahave jAva parivasaI' gautama! A zikharI nAmaka varSadhara parvata upara siddhAyatana vagere sivAya anya keTalAka vRkSenA AkAra jevA kuTe che. sarvAtamanA ranamaya che. ethI enuM nAma "zikharI evuM paDyuM che. A kathanathI anya varSadhara parvatethI enI bhinnatA prakaTa karavAmAM AvelI che. nahiMtara kaTatva hovAthI anya parvatemAM paNa zikharI pa vAgyatA AvI jatI. athavA zikharI nAmaka deva ahIM rahe che. A deva mahaddhika vagere vizeSaNa vALe che tathA enuM AyuSya eka palyopama jeTaluM che. aSTama sUtramAMthI ahIM mahaddhika ane popamanI madhyamAM AvelA vizeSaNene saMgraha jANa joIe. e badhAM kAraNone lIdhe enuM nAma "zikharI 4pAmA mAsu cha. 'kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte' mata! A ja budvIpa nAmaka dvIpamAM airAvata nAmaka kSetra kayA sthaLe AveluM che? enA javAbamAM Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAkAzi TIkA-caturthavakSaskAraH sU. 44 ramyakavarSa nirUpaNam malavaNasamudassa' pazcimalavaNasamudrasya 'puratthimeNaM' paurastyena-pUrvadizi 'ettha' atra-atrAntare 'Na' khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'erAvae gAma' airAvataM nAma 'vAse' varSa 'paNNatte' prajJaptam, tacca kIdRzam-ityAha-'khANubahule' sthANubahulaM kIlabahulaM 'kaMTakabahule' kaNTakabahulam 'evaM' evam anena prakAreNa 'jA ceva' yaiva 'bharahassa vattavyayA' bharatasya vaktavyatA 'seva' saira vaktavyatA'syApi varSasya 'savvA' sarvA, natu zATayekadeze dagdhe sarvAzATI dagdhetyAdau sarvazabdasyAvayave'pi vyavahArasya darzanAdekAMzato'pi bharatavaktavyatA gRhyatetyata Aha-'niravasesA' niravazeSA-avazeSAMzarahitA vaktavyatA 'NeyavyA' netavyA-bodhaviSayatAM prApaNIyA bodhyetyarthaH, sA ca vaktavyatA kathambhUtA? ityAha-'saoavaNA' sasAdhanA-paT khaNDairAvatakSetrasAdhanArahitA, tathA 'saNikkhamaNA' saniSkramaNA-parivrajyAgrahaNakalyANakavarNakasahitA, tasyAM satyAmapi vizeSa pradarzayitumAha-'NavaraM' navaraM-kevalam 'erAvo cakkaTTI' airAvataH-airAvatanAmakaH cakravatI bharate bharatacakravartivadatra bhaNitavyaH tasya bharatacakravartina iva digvijayaprayANAdikaM vaktavyam tenairAvatasvAmikabAdasyairAvatamityevaM nAmocyate, yadvAkahate haiM-'goyamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamuhassa dakkhiNeNaM purasthima lavaNasamuhassa paccasthimeNaM paccasthimalavaNasamuddassa purathimeNaM estha NaM jaMbuddIbe dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte' he gautama ! zikharI varSadhara parvata kI uttaradizA meM, tathA uttaradigvartI lavaNasamudra kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavaNasamudra kI pazcimadizA meM evaM pazcimadigvartI lavaNasamudra kI pUrvadizA meM isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM erAvata nAmakA kSetra kahA gayA hai, yaha kSetra 'khANubahule evaM jacceya bharahassa vattavyayA sacceva savvA nirasesA NeyavvA' sthANubahulahai, kaMTakabahala hai, isa taraha kI jo vaktavyatA pahile bharata kSetra ke varNana prakaraNa meM kahI jI cukI hai vahI saba vaktavyatA pUrNa rUpa se yahAM para bhI jAnanI cAhiye kyoM ki bharata kSetra kA varNana ekasA hai 'saoavaNA saNikkhamaNA saparinivvANA NavaraM erAvao cakkavaTTI erAvao devo, se teNaTeNaM erAvaevAse 2' bharata kSetra prabhu ke cha. 'goyamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamudassa dakkhiNeNaM purathimalavaNa. samudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etthaNaM jaMbuddIve dIve erAvae NAma pAse paNNatte' he gautama ! zimarI 152 55 tanI uttara dizAma tathA uttara hivatI lavaNa samudranI dakSiNa dizAmAM, pUrva digvatI lavaNa samudranI pazcima dizAmAM temaja pazcima digvatI lava samudranI pUrva dizAmAM A jaMbudvipa nAmaka dvIpamAM caravata nAmaka kSetra mokSa cha. ma 'khANubahule kaTakabahule evaM jacceva bharahasta vattacayA sacce savvA niravasesA NeyavyA' 2thA marDara che. 484 mata cha. se pramANe re pAtayatA 5ve bharata kSetranA varNana prakaraNamAM kahevAmAM AvelI che, te pramANe ja badhI vaktavyatA pUrNa rUpamAM ahIM paNa jANI levI joIe. kemake bharatakSetra ane eravata kSetranuM varNana eka Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambUdvIpaprajJaptisaH 'erAvo devo' airAvato devo mahakilAdi viziSTa palyoemasthitikakhasampannaH parivasati tena tatsvAmikavAdasyairAvatamiti nAma vyavahiyate, tadAha-'se teNaTeNaM erAvae vAse 2' sa tenArthena airAvataM varSam 2 iti nigamanavAkyaM pUrvavahanIyam ||suu0 44 // itizrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakrapaJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadhapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya'-padavibhUpita-kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI jambUdvIpaprajJaptisUtrasya prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturtho vakSaskAraH samApta: 4 // jisa prakAra chahakhaMDoM se yukta kahA gayA hai usI prakAra yaha airAvata kSetra bhI chaha khaMDoM se maMDita kahA gayA hai| vahAM jisa prakAra bharata cakravartI chaha khaMDo kA zAsana karatA hai usI prakAra yahAM para bhI airAvata nAmakA cakravartI yahAM ke chaha khaMDo para zAsana karatA hai bharata cakravartI jisa prakAra sakala saMyama ko dhAraNa kara muktaramA kA varaNa karatA hai usI prakAra yahAM kA airAvata cakravato bhI sakalasaMyama dhAraNa kara muktiramA kA varaNa karatA hai tAtparya kahane kA yahI hai ki yahAM kI jitanI bhI vaktavyatA hai vaha saba bharata khaMDa ke jaisI hI hai yadi kucha antara hai to vaha cakravatI ke nAmako lekara hI hai bAkI kA aura koI antara nahIM hai ataH he gautama ! isa erAvata cakravatI isakA svAmI hone se tathA airAvata nAmaka maharddhika devakA isameM nivAsa hone se isa kSetra kA nAma airAvata aisA kahA gayA hai||44|| ||cauthaa vakSaskAra samApta / / sarabhu che. 'saoavaNA saNikkhamaNA saparinivvANo NavaraM erAvao cakkavaTTI erA- vao devo, se teNaTreNaM erAvaevAse 2' marata kSetra pramANe 6 3thI yuta vAma gAva che, te pramANe ja A aravata kSetra paNa 6 khaMDothI maMDita kahevAmAM AveluM che. ahIM je pramANe bharata cakravartI 6 khaDe upara zAsana kare che te prama Ne ja ahIM paNa eravata nAmaka cakravatI ahIMnA 6 khaMDe upara zAsana kare che. bharata cakravartI jema sakala saMyama dhAraNa karIne mukti mAnuM varaNa kare che, temaja ahIMne aravata cakravatI paNa sakala saMyama dhAraNa karIne mukti mAnuM varaNa kare che. tAtparya A pramANe che ke ahIMnI jeTalI vaktavyatA che te vaktavyatA saMpUrNa rUpamAM bharata khaMDa jevI ja che. je kaMika taphAvata che te te phakta cakravartInA nAmane ja che. zeSa koI paNa jAtano taphAvata nathI. ethI he gautama! A eravata cakravatI tene svAmI hovAthI tathA aravata nAmaka mahaddhika deva A kSetramAM nivAsa kare che, ethI A kSetranuM nAma aravata evuM kahevAmAM AveluM che. e sUtra-44 che che ceAthe vakSaskArasaMpUrNa che Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-caturthavajhaskAraH sU. 44 jinajanmAbhiSekavarNanam paJcamavakSaskAra prArabhyate samprati yaduktaM pANDukambalAzilAdau siMhAsanavarNanAdhikAre 'atra jinA abhipicyante' tat siMhAvalokananyAyena anusmaran z2inAmAbhiSekotsavavarNanAtha prastAvanA sUtramAha"jayANaM" ityaadi| mUlam-jayA NaM ekkamekke cakkaTTivijae bhagavato titthayarA samuppajjaMti, teNaM kAleNaM teNaM sabhaeNaM ahe logavathavAo aTTa disA kumArIo mahattariAo saehiM saehiM kUDe hiM saehiM saehiM bhavaNehi saehi2 pAsAyavaDe saehiM, patteyaM patteyaM cauhi sAmANiasAhassIhiM cauhi mahattariAhiM saparivArAhiM sattahiM aNiehiM sattaehiM aNiAhivaIhiM solasaehiM AyarakkhadevasAhastIhiM aNNehiya bahUhi bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparibuDAo mahayAhayaNagIyavAiya jAva bhogabhogAiM bhuMjamANIo viharaMti, taM jahA bhogaMkarA 1 bhogavaI 2 subhogA 3 bhogamAlinI / toyadhArA 5 vicittA ya 6 pupphamAlA 7 aNidiyA 8 // 1 // taeNaM tAsiM ahelogavatthavvANaM aTaNhaM disAkumArINaM mayahariANaM patteyaM patteyaM AsaNAI calaMti, taeNaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariAo patteyaM patteyaM AsaNAI caliAI pAsaMti pAsittA ohiM pati pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti AbhoettA aNNamaNNaM sadAveMti sadAvittA evaM vayAsIuppaNNe khalu bho ! jambuddIve dIve bhayavaM ! titthayare taM jIyameaMtIapaccuppaNNamaNAgayANaM ahelogavatthavvANaM aTaNhaM disAkumArI mahattariANaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmo NaM amhe vi bhagavao jambhaNamahimaM karemo tikaTTha evaM vayaMti, vaittA patteyaM patteyaM Abhiogie deve sadAveti sadAkttiA evaM vayAsI-khippA. meva bho devANuppiyA ! aNegakhambhasayasaNNiviTre lIlaTria0 evaM vimANavaNNao bhANiyavo jAva joyaNavicchipaNe divve jANavimANe Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ jambUdvIpaprajJaptisUra viuvvittA eyamANattiyaM paJcapiNaha tti / taeNaM te AbhiogA devA aNega khambhasaya jAva paJcappinati, taeNaM tAo ahelogavatthavAo aTTadisAkumArI mahattariAo haTTatuTTa0 patteyaM patteyaM cauhiM sAmANia. sAhassIhiM. cauhi mahattariAhiM jAva aNNehiM bahahiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDAo te. dive jANavimANe durUhaMti durUhittA savvaDDhIe sabajuIe ghaNamuiMgapaNapAiaraveNaM tAe ukiTAe jAva deva maIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNagare jeNeva titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM tehiM divvehiM jANavimANehiM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti karitA uttarapurasthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale te dive jANavimANe Thaviti ThavittA patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiasahassehiM jAva saddhiM saMparikhuDAo divvehito jANavimANehiMto paccoruhaMti paJcoruhitA sabbaddhIe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNa payAhiNaM kareMti karittApatteyaM pateyaM karayalaparigyahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-NamotthuH te rayaNakucchidhArie jagappaIvadAIe savvajagamaMgalassa cakkhupaNo ya muttassa sambajagajIvavacchalassa hiyakAragamaggadesiyapANiddhi vibhuppabhusta jiNassa gANissa nAyagasta buhassa bohagassa savvaloganAhassa nimmamassa pavarakulasamunbhavassa jAIe khattiassa se loguttamasta jaNaNI dhaNNAsi taM puNNAsi kayathAsi amheNaM devANuppie! ahe logavatthacAo aTTha disAkumArI mahattariAo bhagavao titthagarasta jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tubbhehiM Na bhAivvaM iti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamaMti avakamittA veDakliasamugghAeNaM samohaNaMti sammohaNittA saMkhijAI joyaNAI daMDa Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam nisaraMti, taM jahA rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvvaMti viuvittA teNaM sivegaM maueNaM mArueNaM aNu eNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM maNahareNaM samvou a surahikusumagaMdhANuvAsieNaM piMDimaNihArimeNaM gaMdhu eNaM tirikaM panAieNaM bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM se jahA NAmae kammagaradArae siA jAva taheva jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTuM vA kathavaraM vA asuimacokkhaM pUiaM dubbhigaMdhaM taM savaM AhuNia egaMte aiDaMti eDittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyamANoo ciTThati ||suu01|| ___ chAyA-yadA khalu ekaikasmin cakravattivinaye bhagavantastIrthakarAH samutpadyante tena samayena adholokavAstavyAH aSTau dikkumAryoM mahattarikAH svakaiH svakaiH kUTaiH svakaiH svakaiH bhavanaiH svakaiHsvakaiHprAsAdAvataMsakaiHpratyeka pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraH catasRbhiH mahAtarikAbhiH saparivArAbhiH saptabhiH anIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDazabhirAtmarakSaka devasahasraiH anvaizva bahubhiH bhavanapativAnamantaraiH devaiH devI bhizca sArddha saMparivRttAH mahatAhatanATayagItavAdita yAvat bhoga bhogAni bhuJjAno viharanti tadyathA 'bhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 / / toyadharA 5 vicitrAca 6 puSpamAlA 6 aninditA 8 // 1 // tataH khalu tAsAm adholokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArINAM mahattarikANAM pratyeka pratyekam AsanAni pracalanti / tataH khalu tA adholokavAstavyA aSTau dikkumAryoM mahatarikAH pratyekaM pratyekamAsanAni calitAni pazyanti dRSTvA avadhi prayuJjanti prayujya bhagavantaM tIrthakaram avadhinA Abhogayanti Abhogya anyamanyaM zabdayitvA evamavAdiSuH utpannaH khalu bho ! jambUdvIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tajjItametat atItapratyutpannAnAgatAnAm adholokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArI mahattarikANAM bhagavatastIrthaMkarasya janmamahimAnaM kartum / tad gacchAmaH khalu vayamapi bhagavato janmamahimAnaM kurma iti kRkhA evaM vadanti udikhA pratyeka pratyekamAbhiyogikAn devAn zabdayanti zabdayitvA evamavAdiSuH-kSiprameva bho devANupriyAH! anekastambhazatasanniviSTAni lIlAsthizAlabhaJjikAkAni, evaM vimAnavarNako bhaNitavyo yAvat yojana vistIrNAni divyAni yAnavimAnAni vikurvata vikurvya etAmAjJaptikA pratyarpayata iti / tataH khalu te bhAbhiyogikA devAH anekastambhazata yAvat pratyarpayanti / tataH khalu tA adholokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH hRSTatuSTa * pratyekaM pratyekaM sAmAnikasahasraH catamRbhiH mahattarikAbhiH yAbad anyaiH bahubhirdevairdevI ja069 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 jambUdvIpapratisUtre bhizca sArddhaM saparivRtAH tAni divyAni yAnavimAnAni durohanti duruhya sarvaddharcA sarvatyA ghanamRdaGgapaNavapravAditazveNa tathA utkRSTayA yAvat devagatyA yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmanagaraM yatraiva tIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavatastIrthakasya janmabhavanaM taiH divyaiH yAnavimAnaiH triH kRtva AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRlA uttarapaurastye digbhAge I paccaturaGgulamasamprAptAni gharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni - sthApayanti sthApayitA pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH yAvatsArddhaM saMparivRtAH divyebhyo yAnavimAnebhyaH pratyavarohanti pratyavaruhya sarva yAvat nAditena yatraiva bhagavAn tIrthakarastIrthara mAtA ca tatraiva upagacchanti upAgatya bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca triH H kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRtvA pratyekaM pratyekaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA evamavAdiSuH namo'stu te ratnakukSidhAra ke jagatpradIpadIpike sarvajaganmaGgalasya cakSuSazca muktasya sarvajagajjIvavatsalasya hitakArakamArgadezaka cakra Rddhivibhu. prabhusya jinasya jJAninaH nAyakasya buddhasya bodhakasya sarvalokanAthasya nimamasya pravarakuzalasamudbhavasya jAtyA kSatriyasya lokottamasya yadasi jananI tat dhanyA'si, puNyA'si kRtArthA'si vayaM khalu he devAnupriya ! adholokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikA H bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnam kariSyAmaH tat khalu yuSmAbhirna bhetavyam iti kRtvA uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti apakramya vaikriyasamudaghAtena samabadhnanti samavahatya saGkhyAtAni yojanAni daNDaM nisRjanti tadyathA ratnAnAM yAvat saMvarttakavAtAn vikurvanti vikurvya tena zivena mRdukena mArutena anuddhRtena bhUmitala vimalakaraNena manohareNa sarvartuka surabhikusumagandhAnuvAsi tena piNDimaniharimeNa gandhoddhureNa tiryak pravAtena bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvataH samantAt yojanapa rimaNDalam sa yathAnAmakaH karma kAradArakaH syAt yAvat tathaiva yat tatra tRNaM vA patra vA kAvA kacavaraM vA azuci acokSam pUtikam durabhigandhaM tatsarvam AdhUya Aya ekAte eDayanti eDayitvA yatraiva bhagavAn tIrthakara stIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavatIrthakarasya tIrthakaramAtuca adarasAmante AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti // sU0 1 || TIkA - "jayA NaM" ityAdi / 'jayA NaM ekkame ke cakkavaTTivijaye bhagavaMto titrA samupajjaMti' yadA khalu yasmin kAle kila ekaikasmin cakravartti vijaye kSetrakhaNDe bharatepaMcama vakSaskAra kA kathana prAraMbha 'jayA NaM ekmekke cakkavaTTi vijae-' ityAdi isa sUtra dvArA sUtrakAra jinendra deva ke janmAbhiSeka kA varNana karate hue pAMcamA vakSaskAranA prAraMbha- 'jayA NaM ekkamekke cakkavaTTi vijae' ityAdi TIkA-A sUtra vadhu sUtrakAra jinendra devanA janmAbhiSekanu varNana karatAM kahe che 'jayA NaM ekkamekke cakkavaTTivijae' yavartI dvArA vidvetavya kSetra au 35 re - Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 547 rAvatAda, bhagavantastIrthakarAH samutpadyante tadA'yaM janmamahotsavaH pravartate iti bhAvaH, ekaikasminnityatra ca vIpsAkaraNAt sarvatrApi karmabhUmau jinajanmasambhavo yathAkAlamabhihita iti, anyathA cakravartivijaye ityetAvanmAtroko akarmabhUmiSu devakurvAdiSu sarvatra jinajanmasambhavaH syAt ataH ekaikasminityatra vIpsopAdAnaM saGgacchate / tatra tIrthakarajanmamahotsave adholokavAsinInASTAnAM divakumArINAM svarUpamAha - ' teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahelogavatthavtrAo aTThadisAkumArIo mahattariyAo' tasmin kAle sambhavajjinajanmake bharatairAvateSu tRtIyacaturthArikalakSaNe mahAvideheSu caturthAraka pratibhAgalakSaNe, tatra sarvadApi tadAdyasamayasadRza kAlasya vartamAnatvAt tasmin samaye sarvatrApi arddharAtralakSaNe tIrthakarANAM hi madhyarAtra eva janmasambhavAt adholokavAstavyAH caturNAM gajadantAnAmadhaH samabhUtalAm navayojanarUpAM tiryaglokavyavasthAM vizucya pratigajadantaM dvidvi bhAvena tatra bhavaneSu vasanazIlAH aSTau dikkumAryo dikkumAra - bhavanapati jAtIyAH, mahattarikAH svaryeSu pradhAnatarikAH 'saehiM sarahiM kUDehiM' svakeSu svakeSu kUTeSu gajadantAdi girivartiSu, ' Reis Reft bhavaNehi' svakeSu svakeSu bhavaneSu bhavanapatidevAvAseSu 'saehiM sarahiM pAsAyavaDeMsa ehiM' svakeSu svakeSu prAsAdAvataMsakeSu prAsAdazreSTheSu svasvakUTavartti krIDAvAseSu kahate hai 'jayANaM ekkamekke cakkavaTTi vijae' jaba eka cakravarti dvArA vijetavya kSetra khaNDarUpa bharata airavata 'Adi kSetroM meM 'bhagavaMto titthayarA samuppajjaMti' bhagavanta tIrthakara utpanna hote haiM / 'te NaM kAleNaM tegaM samaeNaM ahe logavatthavAo aTTha disAkumArIo mahattariAo' taba usa kAlameM aura usa samaya meM tRtIya caturtha AremeM evaM ardharAtri ke samaya meM tIrthaMkara bhagavaMto ke utpanna hone para adholoka me rahanevAlI ATha dikkumArI deviyAM jo ki apane vargakI deviyoM meM pradhAnatara hotI haiM 'saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsa ehi patteyaM 2 bharata, bhairavata mAhi kSetrobhAM 'bhagavaMto titthayaza samuppajjaMti' bhagavanta tIrtha 42 utpanna yAya che. 'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM ahe logavatthavvAo aTTha disAkumArIo mahattariAo' tyAre te kALamAM ane te samayamAM tRtIya-catu ArAmAM temaja adha rAtrinA samayamAM tItha kara bhagavantA utpanna thaI jAya tyAre adheAleAkamAM rahenArI AdikumArI devIe ke jee peAtAnA varganI hevI mAM pradhAnatara hoya che. 'saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsA ya (1) yahAM Adi zabda se mahAvideha kSetra liyA gayA hai inameM bIsa tIrthaMkara vidyamAna rahate haiM - mahAvidehoM meM sadA cauthA ArA rahatA hai / (1) ahIM Adi zabdathI mahAvideha kSetra grahaNa karavAmAM AveluM che. A kSetramAM 20 tIrthaMkaro vidyamAna rahe che. mahAvideheAmAM sarvAMdA caturtha ArA rahe che. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtra sUtre ca saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt 'patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiyasAhassIhiM' pratyeka pratyekaM catubhiH sAmAnikAnAM dikkumArI sadRzadyuti vibhavAdikadevAnAM sahastraiH catuH sahastra saMkhyakasAmAnikadevairityarthaH 'cauhi mahattariyAhiM saparivArAhi' catasRbhiH mahattarikAbhiH dikkumArikAtulyavibhavAbhiH saparivArAbhiH svasvaparivArasahitAbhiH 'sattahiM aNiehiM' saptabhiranIkaiH gajAzvarathapadAtimahiSagandharvanATayarUpaiH 'sattahiM aNiAhivaI hiM' saptabhi anIkAdhipatibhiH solasaehi AyarakkhadevasAhassIhiM' SoDazabhirAtmarakSakasadevahauH SoDazasahasrasaMkhyakaiH AtmarakSakadevairityarthaH 'aNNehiya bahUhiM bhavaNavaibANamaMtarehiM devehiM devIhiya saddhiM saMparivuDAbho' anyaizca bahubhiH bhavanapativAnamantaraiH devaiH devIbhizca sArddha samparivRtAH saMveSTitAH nanu kAMsAcid dikkumArINAM vyaktA sthAnAGge palyopamasthite bhaNanAt samAnajAtIyatvena etAsAmapi dikkumArINAM tathAbhUtAyuSaH sambhAvyamAnatvAd bhavanapatijAtIyatvaM siddhaM tena bhavanapatijAtIyAnAM vAnavyantarajAtIyaparikaraH kathaM saGgato bhavati cet ucyate, etAsAM mahardikatvena ye AjJAkAriNo vyantarAste grAhyA iti, athavA vAnamantarazabdena atra vanAnAmantareSu caranti ye te vAnamantarA iti yaugikArthavyutpAdanena bhavanapatayo'pi vAnamantarazabdena gRhyante ubhayeSAmapi prAyo vanAdiSu viharazIlatvAt 'mahayAhayaNagIyavAiya jAva bhogabhogAI bhuMjamANIo viharaMti' mahatA'hatanATayagItavAdita yAvat bhogabhogAn bhuJjAnAH viharanti, atra yAvatpadAt tantrItalatAla tUrya ghanamRdaGga paTupravAditaraveNeti grAhyam, tathA ca mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatUghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa tatra mahatA cauhiM sAmANiyasAhassIhiM ca uhiM mahattariAhiM saparivArAhiM' ve pratyeka apane 2 kaToM meM apane apane bhavanoM meM apane 2 prAsAdAvataMsako meM cAra hajAra sAmAnika devo, cAra saparivAra mahattarikAoM 'sattahiM aNiehi sAta senAoM, 'sattahi aNIyAhivaI hiM' sAta anIkAdhipatiyoM, 'solasaehiM AyakkhadevasAha ssIhiM' solaha hajAra AtmarakSaka devoM, evaM 'aNNehiM ya bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhiya saddhiM saMperikhuDAo mahayAyaNagIyavAiya jAva bhogabhogAI bhuMjamANIo viharaMti' aura bhI dUsare aneka bhavanapati evaM vAnavyantara deva evaM deviyoM se saMparivRta hotI huI nATaya gIta Adi kI dhvaniyoM evaM vaDe saehiM patteyaM 2 cauhi sAmANiya sAhassIhi cauhi mahattariAhiM saparivArAhi te 42 dareka pita-pitAnA phUTamAM, pita-pitAnA bhavanamAM, pita-pitAne prAsAdAvAMsakAmAM, cAra M2 sAmAni he, yAra sa52vAra bhttrime| 'sattahi aNIyAhivaIhiM' sAta sanAdhipatiyA, 'solasaehiM AyakkhadevasAhassIhi' se paramAtma 264 he| tamA 'aNNehi ya bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehi devIhi ya saddhi saMparivuDAo mahavA haya NagIya vAiya jAva bhogabhogAI bhujamANIo viharati' mane mI 5 mana mananapati temaja vanavyaMtara deva ane devIothI saMparivRtta thaIne nATya, gIta vagere vinie temaja Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Antara TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam bAra pradhAnena bRhatA vA ityasya raveNetyagre sambandhaH ahataH anubaddho ravasya vizeSaNam, nATayaM nRtaM tena yuktaM gItaM tacca vAditAni ca zabdavanti kRtAni tantrI ca vINA talau ca hastau tAlAca kaMzikA : tUryANi ca paTahAdIni iti vAditatantrItalatAlatUryANi tAni ca tathA ghano meghaH tadAkAro yo mRdaGgo dhvanigAmbhIrya sAdharmyAt sa cAsau paTunA dakSeNa prAditazca yaH sa ghanamRdaGgapaTupravAditaH sa ceti ahatanATayagItavAditatantrItalatAlatUryaghana mRdaGgapaTupravAditA iti itaretaradvandvAd bahuvacanam teSAM yo vaH tena karaNabhUtena mahatA raveNa zabdena atra ca mRdaGgagrahaNaM tUryeSu pradhAnaM bodhyam bhoga bhogAn bhuJjAnAH anubhavantyaH tAH dikkumArImahattarikA : viharanti tiSThanti, AsAM nAmAnyAha - 'taM jahA - bhogaMkarA 1, bhogavai 2, subhogA 3, bhogamAlinI 4 / toyadharA 5, vicittA ya 6, pupphamAlA 7, aNidiyA 8 // bhorA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 / toyadharA 5 vicitrAca 6 puSpamAlA 7 aninditA 8 // 1 // - vividha prakAra ke bAjoM kI gaDagaDATa kI dhvaniyoM se manovinodapUrvaka bhogoM ko bhogane meM lagI huI thI una ATha dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se haiMbhogaMkarA 1 bhogavatI 2 subhogA 3 bhogamAlinI 4 // 4 // toyadhArA 5 vicitrAca 6 puSpamAlA 7 aninditA 8 // 1 // - jaba bharata aura airavata Adi kSetroM meM bhagavanta tIrthaMkara kA janma hotA hai, tabhI yaha janmamahotsava hotA hai tIrthaMkara prabhu kA janma karmabhUmi meM ima kAloM meM hI hotA hai isase yaha jAnanA cAhiye ki devakurU Adi akarmabhUmiyoM meM tIrthakara kA janma nahIM honA hai aura ina kAloM ke atirikta anyakAloM meM nahIM hotA hai / jaba tIrthaMkara prabhu garbha meM Ate haiM taba 56 dikkumArIyAM prabhu kI mAtAkI sevA karane ke liye upasthita ho jAtI haiM inameM jo ATha dikkumAriyAM unakA kyA svarUpa hai yaha yahAM prakaTa kiyA gayA hai jaba tRtIya ArA samApta vividha prakAranA vAdyonI gaDagaDATanI dhvaniethI maneAvinAda pUrvaka bhAge bhAgavavAmAM pravRtta hatI. te ATha dikumArikAonA nAme A pramANe che-bhAgakarA-1, bhAgavatI 2, sulogA 3, logabhAsinI 4, toyadharA ya, vicitrA 6, puSpabhAsA 7 ane aninditA 8. jyAre bharata ane aravata vagere kSetramAM bhagavanta tIya kara janma dhAraNa kare che, tyAre ja A janmotsava thAya che. tI...kara prabhunA janma kabhUmimAM e kALe mAM ja thAya che. ethI A paNa jANI zakAya ke devakuru vagere aka bhUmimAM tI karAnA janma thatA nathI, ane A kAleA sivAya khIjA kALemAM thatA nathI. jyAre taukara prabhu gaOmAM Ave che tyAre 56 dikumArIe prabhunI mAtAnI sevA karavA mATe upasthita thaI jAya che. emAM je ATha dikumArIe che temanA svarUpe kevAM che e vize ahIM spaSTatA karavAmAM AvelI che. jyAre tRtIya ArA samApta thavAnI aNI para hAya ane pathyanuM. AThamuM pramANu Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** 650 jambUdvIpaprajJaptisUtre or ear evaM viharantisu kiM jAtamityAha - 'tae NaM' ityAdi 'tara NaM tAsi ahe logavatthavvANaM ahaM dikkumArINaM mayahariyANaM patteyaM patteyaM AsaNANi calaMti' tataH khalu tadanantaraM kila tAsAmadholokavAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArINAM mahatarikANAm pratyekaM pratyekamAsanAni calanti calitAni bhavanti 'tara NaM tAo ahelogavatthavvAo aTThadisAkumArIo mahattariyAo patteyaM patteyaM AsaNAI caliyAI pAsaMti, tataH- Asana calanAnandaraM khalu tAH adholokavAstavyAH aSToM dikkumAryo mahattarikAH pratyekaM pratyekam, AsanAni svakIyAsanAni calitAni kampitAni pazyanti 'pAsitA' dRSTvA 'ohi paraMjaMti' avadhi prayuJjanti ' avadhijJAnena jAnanti 'pauMjittA' prayujya tAH dikkumAryA: 'bhagavaM tithayaraM hote 2 palya ke AThaveM pramANa bAkI rahatA hai-tabhI se kulakaroM kI utpatti honA prArambha ho jAtI hai tRtIya kAlakI samApti kA samaya jaba 84 lAkha pUrva aura 3 | varSa bAkI thA taba AdinAtha prabhu kA janma huA thA aura pAcoM kalyANaka hokara ve mokSa meM cale gaye the / isI bAta ko sUcita karane ke liye tRtIya caturtha Are ko bhagavanta tIrthaMkaroM kI utpatti kA kAla kahA gayA hai tathA hara eka tIrthakara kA janma madhyarAtri meM hI hotA hai isa bAta ko prakaTa karane ke liye "te NaM samaeNaM" aisA kahA gayA hai| 'tae NaM tAsi ahe logavatthavvANaM ahaM disAkumArINaM jayahariANaM patte 2 AsaNAI calati' jaba tIrtha kara prabhu kA janma ho cukA taba una adholoka vAstavya ATha mahattarika dikkumAriyoM ke pratyeka ke Asana calAyamAna hone lage' 'tae NaM tAo ahe logavatthavAo aTTha disAkumArIo mahattariyAo patteyaM 2 AsaNAI caliAI pAsaMti' jaba una adholoka vAstavya ATha mahArika dikkumArikAoMne apane Asana kaMpita hote hue dekhe to 'pAsittA ohiM paaMti' dekha zeSa rahe che, tyArathI ja kulakarAnA janma thavA mAMDe che, tRtIya kALanI samAptine jyAre samaya 84 lAkha pUrva ane varSAM zeSa hate tyAre AdinAtha prabhune janma thayuM ane pAMca kalyANaka thaine temazrI meAkSadhAmamAM jatA rahyA hatA. eja vAtane sUcita karavA mATe tRtIya--catu ArAne bhagavanta tIrthaMkarAnI utpattinA kALa kahevAmAM Avele che. tathA dareka tI karanA janma madhya rAtrimAM ja thAya che. e vAtane pragaTa karavA mATe 'teNaM samaeNaM' yeSu' hevAmAM Ave che 'taraNaM tAsi' ahologavatthantrANaM adRShaM disA kumArINaM mayahariANaM patteyaM 2 AsaNAI calaMti' kyAre tIrtha 42 anonma dharma gayo tyAre te adhele'kamAM vasanArI ATha mahattarikA dikumArikAe mAMthI dareke-darekanA AsanA calAyamAna thavA sAgyA. 'taNaM tAo ahelogavatthavtrAo aTThadisAkumArIo mahattariyA o patteya 2 AsaNAI caliAI pasaMti' kyAre te adhomAM vasanArI Ahe mhttrihiNddddubhaa2i4aao| pota- potAnA Asana ucita thatA yA tyAre 'pAsittA ohiM para Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 551 ohiNA AbhIeMti' bhagavantaM tIrthakaram avadhinA avadhijJAnena Abhogayanti jAnantItyarthaH 'AbhoettA' Abhogya jJAtvA aNNamaNNaM sadAviti' anyo'nyaM parasparam zabdayanti ekadvi. tri catasraH paJca SaT saptASTau dikakumAryaH prati evam etA api tAH prati paraspara mAhvayanti ityarthaH 'sadAyittA' zabdayitvA AhUya evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa tAH dikkumAryaH avAdiSuH uktavatyaH 'uppaNNe khalu bho ! jaMbuddIve dAve bhagavaM titthayare taM jIyameaM tIapaccuppaNNamaNAgayANaM ahe logavatthayANaM aTaNhaM disAkumArI mahattariyANaM bhagavo tittha-. garassa jammaNamahimaM karettae' utpannaH khalu bhoH ! jambUdvIpe dvIpe-jambUdvIpanAmake dvIpakhaNDe bhagavAMstIrthakaraH tajjItametat-AcAra eSaH atItapratyutpannAnAgatAnAmadholokavAstavyanAmaSTAnAM dikkumArImahattarikANAM bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kartum 'taM gacchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNasahimaM karemottikaTu evaM vayaMti' tat tasmAtkAraNAt gacchAmaH khalu vayamapi bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsava kara unhoMne apane avadhijJAna ko vyAvRta kiyA 'pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti' avadhijJAna ko vyAvRta karake unhoMne usase bhagavAn tIrthakara ko dekhA 'AbhoettA aNNamaNNaM saddAviti' dekha kara phira unhoMne eka dUsare ko bulAyA aura 'sadAvittA evaM vayAsI' vulAkara aisI vAtacIta kI 'uppaNNe khalu bho jaMjUdIve dIve bhayavaM titthayare taM jIameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM ahe logavatthavyANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariyANaM bhagavao. titthagarassa jammaNamahimaM karittae' jambUdvIpa nAmake dvIpa meM bhagavAn tIrthakara utpanna hue haiM to atIta, vartamAn evaM anAgata mahattarika ATha dikkumArikAoM kA yaha AcAra hai ki ve bhagavAn tIrthakara kA janmamahotsava kareM / 'taMgacchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNamahimaM karebhottikadR evaM vayaMti' to calo hama bhI bhagavAn tIrtha kara ke janma kI mahimA kareM-aisA bAtacIta karake una jaMti' nabhae potAnA avadhijJAna vyakta '. 'paujittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti' avadhijJAnane vyAkRta zena teNe nAthI bhagavAna tI 422 layA. 'abhoettA aNNamaNNaM sahAviti' nidhana pachI tebhare se-mIlane mAtAcyA mane 'sadAvittA evaM vayAsI' mAsAvIne mA pramANe pAtayAta 421. 'uppaNNe khalu bho jaMbRddIve dIve bhayavaM titthayare taM jIameyaM tIya paccuppaNNamaNAgayANaM ahe logavatthabvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariyANaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karittae' dI5 nAma dIyamA bhagavAn tI 42 utpanna thayA che. te atIta, vartamAna tIrthakara utpanna thayA che. te atIta, vartamAna temaja anAgata mahattarika ADa dikumArikA ne e AcAra che ke teo bhagavAna tIya"42ne ma mahAtsapa re. 'taM gacchAmo NaM amhe vi bhagavao jammaNamahimaM karemotti kaTu evaM vayaMtti' te! yA, mApaNe 55 save maarii|me| bhagIna bhAvAn tI 42 // Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 jambUdvIpapratispe kurma iti kRtvA iti vicArya manasA evam anantaroktaM vadanti 'vaittA' vaditvA 'patteyaM patteyaM Abhibhogie deve sadAveMti' pratyekaM pratyekam AbhiyogikAn AjJAkAriNo devAn zabdayanti Ahvayanti 'saddAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa tA aSTau dikkumAryaH bhavAdiSu : - uktavatyaH 'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhaM bhasaya saNafag lIlaTThiasAlibhaMjiyAe evaM vimANavaNNa mo bhANiyavtro' kSiprameva zIghrameva bho devAnupriyAH aneka stambhazatasanniviSTAni anekAni bahUni stambhazatAni aneka zatasaMkhyaka stambhAH, sanniviSTAni saMgnAni yeSu vimAneSu tAni tathAbhUtAni, tathA lIlasthitazAlibhaJjikAkAni - lIlAsthita zAlibhaJjikAH 'putalI' iti bhASA prasiddhAH tAH santi zobhArtha yeSu tAni tathAbhUtAni ityevam anena krameNa vimAnavarNako bhaNitavyaH, sa cAyam 'I hAmiga usa bhaturagaNara magara vihagavAlaga kiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalaya paumalayabhatti sabhI ne eka nirNaya kiyA 'vaittA patteyaM2 Abhiogie deve sahAveMti' aisA nirNaya karake phira unhoMne pratyekane apane 2 Abhiyogika devoM ko bulAyA 'saddAvittA evaM vayAsI' bulAkara unase aisA kahA - 'khippAmeva bho devANupiyA ! agakhaMbhasaya saNNavidve lIlaTThiya sAlibhaMjiyAe evaM vimANavaNNao bhANiyanvo' he devAnupriyo ! tuma loga zIghra hI saikaDo khaMbhovAle, tathA jina meM lIlA karatI hui sthiti meM aneka putaliyAM zobhA ke nimitta banAI gaI hoM aise 'pUrva meM kiye gaye vimAnavarNaka kI taraha varNana vAle 'jAba joyaNavicchiNNe divve jANavimANe' yAvat eka yojana ke vistAra vAle divya yAna vimAnoM kI 'viubvittA eyamANattiyaM paccapiNahatti' vikurvaNA karake hamalogoM ko isa AjJA kI samApti ho jAne kI khabara do yahAM vimAna kA yaha varNana isake pahile 2 kA isa prakAra se hai - "ihAmiga usa bhaturagaNara magara vihagavAlagakinnara rurusara bhacamara bhanbhano bhaDinA purI. mA rIte tethe sarve bhAri bhajIne nirNaya ye. 'vaittA patteyaM 2 Abhiogie deve sahAve ti' meNve| niya harIne pachI tetheobhAthI hareDe pota-potAnA mAbhiyoga devAne mosAcyA 'saddAvittA evaM kyAsI' gosAvIne tebhANe yA pramANe dhu 'vipAmeva bho devANumpiyA ! aNega khaMbhasayasANNiviTThe lIlaTThiya sAlibhaMjiyAe evaM vimANavaNNao bhANiyavtro' he devAnupriyo ! tame do| zIghra hamaro sta bhovANA tebhara manAma lIlA karatI sthitimAM aneka puttalikAe zeAbhA mATe banAvavAmAM AvI che evA pUrve vibhAna vazubhAM varSAcyA zubhama' vAsuMnavAlA 'jAva joyaNavicchiSNe divve jANavimANe' yAvat o yojana neTvA vistAravAnA divya yAna vibhAnanI 'viuvvittA eyamANattiyaM paccappiNahatti' viruvA harIne pachI sabhArI yA bhAjJAnu pAlana 42vAmAM Ave che, evI amane sUcanA Apo. ahIM' vimAna vizenu te varNana je pahelAM karavAmAM AvyuM Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam citte khaMbhuggayavaharavei parigayAbhirAme vijjAharajamalajuyasalajantajutte viva accIsahassamAliNIe rUvagahAsakalie bhisamANe bhibbhisamANe cakkhulloaNale se suhaphAse sassirIyarUve ghaMTAvaliamahuramaNaharasare subhe kaMte darisaNijje niuNoviyamisimisentamaNira yaNa ghaMTiyAjAla pariksile tti' IhAmRgasaSamaturaganarama karavir3agAla kakinnararuruzarabhacAmarakuJjaravanalatApamalatAbhakticitrANi stambhogatavanavedikAparigatAbhirAmANi vidyAdhara yamalayugalayantrayuktAni ivAcisahasramAlinIkAni rUpasahasrakalitAni bhAsyamAnAni bAbhAsyamAnAni cakSulocanalezyAni mukhasparzAni sazrIkarUpANi ghaNTAvalikamadhuramanoharasadRzAni zubhAni kAntAli darzanIyAni 'misimisenta' maNiratnaghaNTikAjAlaparikSiptAni iti / kiyatparyantamityAha-'jAva joyaNapicchiNNe divve jANavimANe viuvyaha' iti yAvad yojanavistINIna divyAni yAnavijJAnAna, yAnAya iSTasthAne gamanAya vimAnAni athavA yAnarUpANi vAhanahANi vimAnAni yAnavimAnAni vikurvata vaikriyazaktyA sampAdayata 'viuJcittA' vikurilA baiMkriyazaktyA sampAdya 'eyamANattiyaM paJcappiNaha'tti, etAm uktaprakArAmAjJaptiko pratyarpayata samarpayata iti / 'tae NaM te AmiogA devA aNegakhaMbhasaya jAva paccappiNati' tataH khalu tadanantaraM kila te AbhiyogikAH AjJAkAriNo devA aneka kuMjaravaNalayA paumalayabhatticitte' khaMbhuggayavairaveiyA pariggayAbhirAme, vijjAharajamalajualajaMtajutta viva accIsahassamAliNIe, rUvagasahassakalie, bhisamANe, bhibhisamANe, cakkhulloaNalese, suhaphAse, sassi. rIyakhve, dhaMTAvaliyamaharamaNaharasare, subhe, kaMte, darisaNijje, niuNoviya misamitamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhitte" ina saba padoM kI vyAkhyA pahile rAjapraznIyAdi granthoM meM kI jA cukI hai 'taeNaM te AbhiogA devA aNegakhaMbhasaya jAba paccappiNaMti' isa prakAra se dikkumAriyoM ke dvArA AjJapta hue una Abhiyogiya devoMne aneka saikaDo khaMbhovAle Adi vizeSaNoM se yukta una yAna vimAnoM ko apanI cikriyA zakti se niSpanna karake unako unakI cha te // prabhAva cha-'ihAmigausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayA paumalayabhatticitte khaMbhuggayavairavezyAparigAyAbhirAme, vijAharajamalajualajaMtajutte viva accIsaharasamAliNIe, rUbagasahassakalie, bhisamANe, bhibhisamANe, cakkhulloaNalese, suhaphAse, sassirIyarUve, ghaMTAvaliya mahuramaNaharasare, subhe, kaMte, darisaNijje niuNoviyamisamise tamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhitte' se gadhA pahAnI vyAcyA praznIya sUtranI samAye sthesa sumapi vyAyAmAM mane anya sUtra andhemA 42vAmAM mAvesI che. 'taraNa te AbhiogA devA aNegakhaMbhasaya jAva paccappiNaMti' mA pramANe himAritrAmA 43 mAsa thayelA te Abhigika devee hajAro staMbhevALA vagere vizeSaNethI yukta te yAnavimAnene pitAnI vikriyA zakitathI niSpanna karIne te kumArikAoe je pramANe karavAnI ja0 70 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre } stambhazatasanniviSTAni yAvadAjJaptikAM pratyarpayanti dikkumArikA vA AjJAnusAreNa vimAnasampAdanarUpaM kArya vaikriyazaktyA sampAdya tAmAjJaptiM dikkumArIbhyaH samarpayantItyarthaH 'tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArI mahattariyAo dvaDa 0' tataH khalu tA adholokavAstavyAH aSTau dikkumArI mahattarikA H hRSTatuSTeti padaikadezadarzanena sampUrNa AlApako grAhyaH sa cAyaM tathAhi - hRSTatuSTacittAnanditAH prItamanasaH paramasaumanasthitAH, havazavisarpad hRdayAH, vikasitavarakamalanayanAH pracalitavara kaTaka truTitakeyUrakuNDalahAra virAjamAnaratidavakSaskAH prAlambapralambamAnagholanta bhUSaNadharAH sasaMbhramaM tvaritaM capalaM siMhAsanAd abhyuttiSThanti, abhyutthAya pAdapIThAta pratyavarohanti pratyavasA 'patteyaM patteyaM carahiM sAmANia sAhassIhiM cauhiM mahattariyAhiM jAva aNNehiM bahUhiM devehiM devIhiM a saddhi saMparivuDAo yathAvat AjJA saMpAdita ho jAne kI khabara dedI 'taeNaM tAo ahelogavatthavvAo aTTha dikkumArI mahattariyAo haTTa tuTTa0 patteyaM cauhiM sAmANiyasAhassI hiM cauhi~ mahattariyAhiM jAva aNjehiM bahUhiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparibuDAo te divve jANavimAne dUruhaMti' khabara pAte hI ve pratyeka adholoka vAstavya ATha mahattarikA rUpa dikkumArIyAM harSita evaM tuSTa Adi vizeSaNoM vAlI hotI cAra hajAra sAmAnika devoM, cAra mahattarikAoM, yAvat anya aura aneka deva deviyoM ke sAtha 2 una vikurvita eka 2 yojana ke vistAravAle yAna vimAnoM para ArUDha ho gaye "hatuGa 0" pada se gRhIta huA saMpUrNa AlApaka isa prakAra se haiM 'hRSTatuSTa cittAnaMditAH, prItimanasaH, parama saumanasthitAH, harSavazavisarpadahRdayAH, vikasitavara kamalanayanA, pracalitavara kaTaka truTita keyUrakuNDalahAra virAjamAnaratidvakSaskAH, prAlambapralambamAnagholantabhUSaNadharAH sasaMbhramaM tvaritaM capalaM siMhAsanAt abhyuttiSThanti, abhyutthAya pAdapIThAt prtyvrohAjJA karI hatI te AjJAnuM soMpUrNa rIte pAlana karIne temaNe AjJA pUrI thavAnI sUcanA ApI. 'ta eNaM tAo ahe logavatthavvAo aTTha dikkumArI mahattariyAo haTTu tuTTha. patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiyasAhassIhi cauhiM mahattariyAhiM jAva aNNehi bahUhi devehi N devIhi ya saddhiM saMparivuDAo te divve jAnavimANe durUhaMti' amara bhajatAM 4 te adhAle!ka vAstavya ATha dikumArIkAe harSita temaja tuSTra Adi vizeSaNAvALI thaIne cAra hajAra sAmAnika deve, cAra maDhuttarikAe yAvat anya ghaNAM deva-devIonI sAthe trikuvi`ta te eka-eka ceAjana jeTalA vistAravALA yAna-vimAnA upara ArUDha thaI gayA. 'haTTha tuTu0 'pathI gRhIta thayesa sa MpUrNa bhAsAyA prabhAge che - ' hRSTatuSThacittAnaMdita prItimanasaH, parama saumanasthitAH, harSavazavisarpadhadayAH, vikasitavarakamalanacanA, pracalitAH varakaTaka truTitakeyUrakuNDalahAravirAjamAnarativakSaskAH prAlambapralambamAna gholanta bhUSaNadharAH sasaMbhramaM tvaritaM, capalaM siMhAsanAt abhyuttiSThanti, abhyutthAya pAdapIThAt pratya- " 554 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam te divve jANavimANe durUhaMti' pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH catasRbhirmahattarikAbhiH yAvadanyaizca bahubhirdevaiH devI bhizca sArddha saMparivRttAH-saMveSTitAH satyaH tAni divyAni yAnavimAnAni durohanti Arohanti 'duruhittA' duruhya Aruhya 'saviDDIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM' sarvaryA sarvasaMpadA sarvadyutyA sarvakAntyA dhanamRdaGgapaNavapravAditaraveNa tatra-ghano meghastadAkAro yo mRdaGgaH dhvanigAmbhIryasAdRzyAt paNavo mRtpaTahaH upalakSaNametat tena anveSAmapi tUryAdInAM saMgrahaH eteSAM pravAditAnAM yo ravaH zabdastena tathA bhUtena, tathA 'tAe ukiTAe jAva devagaIe je geva bhagavo titthagarassa jammagaNagare jeNeva titthagarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati' tayA utkRSTayA yAvadevagatyA yatraiva bhagavata. stIrthakarasya janmanagaraM yatraiva ca tIrthakaraspa janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti, atra yAvatpadAt tvarayA capalayA caNDayA siMhayA divyayA iti grAhyam eSAM vyAkhyAnantu asminneva vakSaskAre saptamasUtre draSTavyam / 'uAgacchittA' upAgatya tAH aSTau dikkumAryaH 'bhagavabho titthayarassa nti, pratyavaruhya" / duruhittA saviTTIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM tAe ukTTiyAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNayare jeNeva titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti una vimAnoM para ArUDha hokara ve sabakI saba ATha mahattarika digkumAriyAM apanI 2 pUrNa saMpatti, pUrNa dyuti pUrNakAnti se yukta hotI huI megha ke AkAra jaise mRdaGga aura paTaha Adi vAditroM kI gaDagaDAhaTa ke sAtha apanI usa utkRSTa Adi vizeSaNoM vAlI devagati se calato calatI jahAM bhagavAn tIrtha kara kI janma nagarI thI aura usameM bhI jahAM una tIrthaMkara prabhu kA janma kA bhavana thA. vahAM para AI "tvarayA, capalayA, caNDayA, siMhayA, divyayA" ye devagati ke vizeSaNa hai| inakI vyAkhyA yathA sthAna kI jA cukI hai| yadi ise dekhanA ho to 7 ve vakSaskAra ke saptama sUtrako dekho| 'uvagacchittA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM tehiM divvehiM jANa. varohAnti, pratyavaruhya / duruhittA savvaiDhIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM tAe ukkiTyAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNayare jeNeva titthayarassa jammaNa bhavaNe teNeva uvAgacchati' vimAna 52 mA38 te sa ma bhattari himaarIe pitAnI pUrNa saMpatti, pUrNati, pUrNakAMtithI yukta thatI, meghanA AkAra jevA mRdaMga ane paTaha vagere vAdyonA gaDagaDAhaTa sAthe potAnI utkRSTa vagere vizeSaNavALI devagatithI cAlatI cAlatI jyAM bhagavAna tIrthakaranI janma nagarI hatI ane temAM paNa jyAM te tItha 42 prasunu ma sa tu tyAM gaI. 'tvarayA cavalayA, caNDayA, siMhayA, divyayA' e badhA devagatinA vizeSa che. e padanI vyAkhyA yathAsthAne karavAmAM AvI che. jene A padanI vyAkhyA vAMcavI hoya teo sAtamAM vakSaskAranA sAtamA sUtrane vAMce. 'uvAgacchittA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM tehiM divvehiM jANavimANehi tikhuso Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra jammaNabhavaNaM tehiM divve hi jANavimANehiM ti khutto AyA hiNapayAhiNaM kareMti' bhagavataH tIrthakarasya janmabhavanaM te divyai nAvimAnai striH kRtaH-vAratrayam AdakSiNapradakSiNakurvanti trIn vArAn pradakSiNayantItyarthaH 'karittA' kRkhA triH pradakSiNIkRtya tAH dikkumAryaH uttarapurasthime disImAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale te dive jANa vimANe Thaviti uttarapaurastye digbhAge IzAna koNe ISaccaturaGgulamasamprAptAni caturaGgulato'pi nayanasthAnaM na tyaktAni dharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni sthApayanti 'ThavittA' sthApayitvA 'patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiyasahassehiM jAva saddhiM saMparivuDApo divve hito jANavimANehito paccoruhaMti' pratyeka pratyekaM caturbhiH sAgAnikasahastraiH yAvatU sArddha samparivRttAH veSTitAH satyaH tA aSTau dikkumAryaH divyaiH yAnavimAnaiH pratyavarohanti avataranti, atra yAvatpadAt catasRbhiH mahattarikAbhiH saparivArAbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH poDazabhirAsmarakSakadevasahasraiH anyaizca bahubhiHbhavanapativAnavyantaH devaiH devIbhizcati grAhyam 'paJcoruhittA' vimANehiM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti' vahAM Akara ke unhoMne una vimAno dvArA bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana kI tIna pradakSiNAeM kI 'karittA uttarapurathime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale te dive jANavi mANe ThAviti' tIna pradakSiNA karake IzAna dizAmeM phira unhoMne apane 2 una yAna vimAnoM ko jamIna se cAra aMgula adhara AkAza meM hI khaDA kiyA 'ThavittA pattaya 2 cauhi sAmANiyalAhassIhiM jAva saddhi saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccoruhaMti' AkAza meM khar3A karake ve pratyeka apane 2 cAra hajAra sAmAnika deva AdikoM ke sAtha 2 una divya yAna vimAnoM se nIce utarI yahAM yAvatpada se calamRbhiH mahattarikAbhiH saparivArAbhiH, saptabhiranIkaiH, sasabhiranIkAdhipatibhiH SoDazabhizatmarakSakadevasahastraiH anyaizca bahubhiH bhavanapativAnavyantaradevaiH devobhizca" isa pIche ke pAThakA grahaNa huA hai| 'paccoruhittA savvaDoe jAva NAie NaM jeNeva bhagavaM titthayare tittha. AyAhiNaM payAhiNaM kare ti' tyo na tabhaNe te vimAna! 3 javAna tI 42nA ma sapananI prkssiaaye| 421. 'karittA uttarapurathime disImAe Isi cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale taM dive jANavimANe Thaviti' trazu prahakSiA / 4zana pachI tamANe pAta-pAtAnA yAna-vimAnAne zAna bhai - Aqyata 4aa. 'ThavittA patteyaM 2 ca uhi sAmANiya sAhassIhiM jAva siddhi saMparighuDAo divvehi to jANavimANe hitopaccoruhaMti' -24.4zamA ja pitA pitAnA yAna-vimAnene avasthita karIne te AmAMthI dareke dareka pita-pitAnA cAra hajAra sAmAnika deva vagerenI sAthe-sAthe te divya yAna-vimAnamAMthI nIce utarI, yApata 54thI 'catusRbhiH mahattarikAbhiH saparivArAbhiH saptabhiranIkaiH, saptabhiranIkAdhipatibhiH dazabhirAtmarakSakadevasahastraiH anyaizca bahubhiH bhavanapativAnavyaMtaradevaiH devIbhizca' mA pUrva pAnuSo Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 557 pratyavaruna avatIrya sandhiddhIe jAba NAieNaM jegeva bhagavaM tityayare tityayaramAyA ya teNeva ubAgacchaMti' sarvaddhA yAvat nAdina yatraiva bhagavAMstIryakara tIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti, atra yAvatpadAt sarvadhu yA ghanamRdaGgapaNayamavAditaravega tayA utkRSTayA yAvadevagatyA iti grAhya kiyatparyantamityAha-nAditeneti-zaGkhapaNava bherIjhallarIkharamukhIhuDukkamurajamRdaGgadundubhinivASanAdineti 'uvAgacchitsA' upAgatya, tA aSTau dikkumAryaH 'bhAvaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AvAhiNa payAhiNaM kareMti' bhagavanta tIrthakaramAvaraM ca triH kRtva:trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM kurvanti 'karitA' kRtvA triH pradakSiNIkRtya 'patteyaM patteyaM karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvataM matthae aMjali kaTu evaM kyAsI' pratyekaM pratyeka karatalaparigRhItaM daza khaM zirasAvarta mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH uktavatyaH, tA aSTau dikkupAyaH kimAdiSurityAha-'Namosthu te rayaNakucchiyArie' ityaadi| namo'stu te ratnakukSidhArike ! ratnaM bhagavallakSaNaM kukSau udare dharatIti ratnakukSidhArikA tasya sambodhane he ratnakukSidhArike ! tIrthakaramAtaH ! te tubhyaM namo'stu tathA 'jagappaIvadAie' yaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti' utara kara phira ve apanI samastaRddhi Adi sahita hI jahAM bhagavan tIrthakara aura tIrthakara kI mAtA thI vahAM paha gaI / 'uvAgacchittA bhayavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNapayAhigaM kare ti' vahAM jAkara unhoMne tI.thaM kara aura tIrtha kara ko mAtAkI tIna pradakSiNAeM kI 'karittA pattaya2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI' tIna pradakSiNAeM karake una pratyeka ne apane donoM hAthoM kI aMjulibanAkara yAvat use mastaka para ghumA kara isa prakAra se kahA-'Namotthute rayaNakucchidhArie jagathyaIvadAIe savvajaganaMgalassa carakhuNo a muttassa sacajagajjIvavacchalasta' he ratnakukSi dhArike-tIrthakara mAtA ! Apako hama sarakA namaskAra ho, he jagat pradIpa dIpike! jagatvartI samastajana evaM samasta padArtha ke prakAzaka hone ke kAraNa dIpaka ke jaise 1 42:2 / che. 'paccoruhittA savvaDDhIe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramayA ya teNeva uvAgacchaMti' nIye tarI pachI teso pAtAnI samasta Rddhi pore sa6 rii bhagavAn tItha 42 bhane tItha 32nA bhAtAzrI ta tyo . 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhute AyAhiNapayAhiNa kareMti' tyAM na tebhaNe taya 42 bhane tIya 42nA mAtAzrIna RNa prakSaNAso 43. 'karittA patteyaM 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI' traya prahakSiNAsAzana pachI tamAmAthI 424 dizAmA2i1 e pitAnA hAthenI aMjali banAvIne yAvat te aMjaline mastaka upara pheravIne A pramANe ghu-'Namotthu te rayaNakucchidhArie jaga'paIvadAIe savyajagabhaMgalassa cakkhuNo ya muttassa savvajagajjIkvacchalassa' 2tnakSidhAri ! tI 2 mA ! mA5zrIna samA2 namaH42 he, he jagat pradIpadIpike, jagavatI samastajana temaja samasta padArthonA prakAzaka Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre jagat pradIpadIpike jagato jagadvati janAnAM sarvabhAvAnAM prakAzakatvena pradIpa iva pradIpo bhagavAn tasya dIpikA tatsambodhane he jagatpradIpadIpike ! lokottamasya tIrthaGkarasya yattvaM asi tattvaM dhanyA'si ityagre sambandhaH, kIdRzasya tIrthaMkarasya ityAha-'sabajaga maMgalassa cakkhuNo a' sarva jaganmaGgasya sarva jaganmaGgalabhUtasya cakSuriva cakSuH sakala jagadbhAvadarzakatvAt tasya ca, caH samuccaye, cakSuzca dravyabhAvabhedAbhyAM dvidhA tatrAdhaM bhAvacakSurasahakRtaM na sarva prakAzakaM bhavati tena bhAvacakSuSA bhagavAn anumIyate tasya bhagavataH tIrthaGkarasya tathA 'muttassa savva jagajIvavacchala prabhuko camakAnevAlI he mAtA Apako hama sabakA namaskAra ho kyoMki lokotta mabhUta tIrtha kara kI Apa mAtA ho aisA Age ke pada ke sAtha sambandha hai yahAM aba tIrtha kara ke vizeSaNoM kI vyAkhyA kI jAtI hai ve tIrtha kara sakala jagat ke padarthoM ke bhAvoM paryAyoM ke darzaka hone se isa saMsAra meM maMgalabhUta cakSu ke jaise haiM dravyacakSu aura bhAvacakSu ke bheda se cakSu do prakAra ke hote haiM-dravyacakSu bhAvacakSu se aptahakRt huA kucha bhI prakAza nahIM kara sakatA hai bhAvacakSu jJAnarUpa hotA hai dravyacakSu paugalika hotA hai bhagavAna ko bhAvacakSu rUpa isaliye kahA gayA hai ki ve apane kevalajJAna rUpa cakSu se trikAlavartI padArthoM ko unakI ananta paryAyoM sahita jJAna hote haiM yadyapi isa samaya ve aise nahIM hai Age aise ho jAvege ataH bhaviSyatkAlina paryAya kA vartamAna meM upacAra karake yaha kathana kiyA gayA hai yahAM ca zabda samuccaya artha meM prayukta huA hai zarIra ke sAtha AtmA kA jaba taka sambandha hai taba taka vaha kisI apekSA se mUrtika mAnA gayA hai jaisA ki "baMdhapaDieyattaM lakkhaNado havei tatsa NANataM" yaha kathana hai isIliye yahAM hovA badala dIpaka jevA prabhune prakAzita karanArI he mAtA ! ApazrIne amArA namaskAra che. kemake lekottama bhUta tIrthakaranI ApazrI mAtA che, e AgaLanA padanI sAthe ene sabaMdha che. ahIM have tIrthakaranA vizeSaNanI vyAkhyA karavAmAM Ave che. te tIrthakara samasta jagatanA padArthonA bhAve-paryAnA darzaka havA badala A saMsAramAM maMgalabhUta cakSu jevA che. dravya cakSu ane bhAvacakSunA bhedathI cakSu be prakAranAM hoya che. dravya cakSu bhAvacakSuthI asahakRta thayela koIne paNa prakAzita karI zakatuM nathI. bhAvacakSu jJAna rUpa hoya che. dravyacakSu paugalika hoya che. bhagavAnane bhAvacakSu rUpa eTalA mATe kahevAmAM AvelA che ke teozrI pitAnA kevalajJAna rUpa cakSuthI trikAlavata padArthone, temanI ananta paryAye sahita jANI le che. jo ke A samaye teozrI evA nathI, bhaviSyamAM evA thaI jaze. ethI bhaviSyatkAlIna paryAyane vartamAnamAM upacAra karIne A kathana spaSTa karavAmAM AveluM che. ahIM "gha' zabda samuccaya arthamAM prayukta thayela che. zarIranI sAthe AtmAne jyAM sudhI saMbaMdha che tyAM sudhI te kaI apekSAthI mUrtika mAnavAmAM Ave che. jemake'bNdh paDieyattaM lakkhaNado hAi tassa NANattaM // 4thana cha. methI hI prabhu bhATa Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam ssa' mUrtasya cakSurlAhyasyetyarthaH, tathA sarvanagajovavatsalasya-sarvajagajjIvAnAmupakArakasya, proktArthe vizeSaNadvArA hetumAha-'hiyakAragamagAdesiya vAgiddhivibhupamussa' hitakArakamArgadezaka vAg Rddhi vizuprabhukasya tatra hitakArako mArgaH muktimArgaH samyagjJAnadarzanacAritra rUpaH tasya dezikA upadezadarzikA tathA vibhvI sarvavyApinI saphalazrota hRdayasaMlagnatAtparyArthA evaMvidhA vAg RddhiH-cAk sampat tasyAH prabhuH svAmI sAtizayavacanalabdhika prabhu kA vizeSaNa "muttassa" rakhA gayA hai janatA ke cakSuoM ke ve viSaya hai isaliye ve mUrta haiM-cakSugrAhya hai athavA "muttassa" kI chAyA mukta" aisI bhI hotI hai ve prabhu mukti kAnnA ke pati bhaviSyatkAla meM hoge-samasta karmoM kA samUla vinAza kara nirvANa prApta kareMge isaliye yuvarAja ko rAjA kahane ke anusAra dravyanikSepa ko lekara yahAM prabhu ko mukta aisA bhI kahA jA sakatA hai ve prabhu isI kAraNa yahAM samasta jagat ke jIvoM ke vatsala paropakAraka isa vizeSaNa dvArA abhihita kiye gaye haiM 'hiyakAraganaggadesiyavAgiddhi vibhupabhussa' saMsAra meM jitane bhI saMyogI padArtha haiM cAhe ve strIputra mitrAdirUpa hoM cAheM mAtA pitA Adi rUpa hoM-ve isa jIva ke hitakArI-nirAila pariNatikArI nahIM ho sakate haiM-yadi nirAkula pariNatikArI koi hai to vaha mukti kA hI mArga hai-usa mukti ke mArga ko dezanA prabhune apanI vANI dvArA do hai-vaha prabhukI vANI aisI hotI hai ki jo bhI jIva use sunatA hai vaha usakI bhASA meM pariNata ho jAtI hai aisI vANI dvArA upadiSTa samyagdarzana jJAna cAritra rUpa jo mukti kA mArga hai vahI AtmA kA saccA hitakAraka hai isa bAta ko prabhune 'muttassa' vizeSa bhUSAmA sAva hai. natAnA yanumAnA temAzrI viSaya cha, methI tamAzrI bhUta che. yakSu Aha cha. athavA-'muttassa' nI chAyA 'mukta' mevI 54 thAya che. te prabhu mukti-kAntAnA pati bhaviSyatkAlamAM thavAnuM che. samasta karmone samUla vinAza karIne teozrI nirvANa prApta karaze, ethI yuvarAjane rAjA kahIe te mujaba dravya nikSepane laIne ahIM prabhune "muje evA paNa kahI zakIe. te prabhu A kAraNathI ja ahI samasta jagatanA jInA vatsala-paropakAraka-A vizeSaNa vaDe abhihita karavAmAM AvelA che. 'hiyakAragamaggadesiya vAgiddhi vibhupabhussa' saMsAramA 2 saya 56 cha, ma te strI-putra mitrAdinA rUpe hoya ke bhale mAtA-pitA vagerenA rUpe hoya, teo A jIvanA mATe hitakArI nirAkula pariNatakArI thaI zake ja nahi. je kaMI paNa nirAkula pariNata kArI hoya te te phakata muktine ja mArga che. te muktinA mArganI dezanA prabhue pitAnI vANI dvArA ApI che. te prabhunI vANuM evI thAya che ke je kaMI jIva tene sAMbhaLe che. te tenI bhASAmAM pariNata thaI jAya che. evI vANI vaDe upadiSTa samyagdarzana, jJAna, cAritra rUpa je muktino mArga che teja mArga AtmAne khare hitakArI che, e vAtane Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 jambUdvIpaprakSaptisUtre ityarthaH, tasya atra vizeSaNasya vibhupadasya mUle paranipAtaH prAkRtatvAt , tathA 'jiNassa gANissa nAyagassa buhassa bohagassa' jinasya rAgadveSajetuH tathA jJAnina:-sAtizayajJAnayuktasya, tathA nAyakasya dharmazreSThacakravartinaH, tathA buddhasya viditattvasya tathA bodhakasya pareSAmAveditatatvasya tathA 'sabaloga nAhassa nimmamassa' sakalalokanAthasya samasta prANivargasya jJAnavIjAdhAnasaMrakSaNAbhyAM yogakSemakAritvAda, tathA nirmamasya mamatvarahitasya tathA 'pavarakusamunbhavassa jAIe sattiyaHsa' pradarakula samudbhavasya jAtyA kSatriyasya kSatriya suvaMzotpannasyetyarthaH 'jase lomuttamamsa jaNaNI dhaNNAsi taM puNNAsi kayatyAsi' evaMvidha. vikhyAtamuNasya lokottamAya tIrthaMkarasya yattvamasi jananI mAtA tatvaM dhanyA'si dhanyAhA''si, samasta jIvoM ko samajhAyA hai ataH prabhu sAtizayavacana labdhivAle isa vize SaNa dvArA prakaTa kiye gaye haiN| 'jiNassa NANissa nAyagassa bRhassa bohagassa savaloganAhassa nimmamassa pavarakulasaMbhavassa jAIe khattiassa si loguta. massa jaNaNI' unhoM ne rAga veSa rUpI antaraMga zatruoM para vijaya pAI hai isaliye unhe jina kahA gayA hai ve sAtizaya jJAna yukta hue haiM isaliye jJAnI unheM prakaTa kiyA gayA hai nAyaka unheM isaliye kahA gayA hai ki ve dharma ke zreSTha nAyaka hue hai mokSa mArga ke netA hue haiM tattvoM ke jJAtA hone se buddha, dUsaroM ko tatvo kA jJAna karAne se bodhaka, samasta prANi varga meM jJAna rUpa bIja ke AdhAna se aura usake saMrakSaNa se yoga kSemakArI hone ke kAraNa sakala lokanAtha, mamatAvihIna hone se nirmamatva zreSTha kulameM udbhUta hone ke kAraNa pravarakulasamudbhUta evaM kSatriya vaMza meM janma lene se jAtyA kSatriya prakaTa kiye gaye haiN| isa prakAra ke vikhyAta guNavAle lokottama tIrtha kara kI tuma janmadAtrI-jananI ho isaliye prabhue badhA jIvone samajAvI che. jethI prabhune sAtiya vacana labdhi rUpa A vizeSaNa 19 aTa 4.va.mAM mAvyA che. 'jiNassa goNirasa nAyagarasa buhassa bohagassa savvaloganAhassa nimnamassa pabarakulasaMbhavassa jAIpa khattiassa jaMsi le guttamarasa jaNaNI' temaNe rAga-dveSa rUpI antaraMga zatruo upara vijaya meLavyo che. ethI ja teo zrI jina kahevAmAM Ave che. te zrI satizaya jJAna yukta thayA che ethI temane jJAnI prakaTa karavAmAM AvyA che. teo dharmanA nAyaka che tethI temane nAyaka prakaTa karavAmAM AvyA che. teo mekSa mArganA netA che. teo tanA jJAtA hovAthI buddha, bIjAone taronuM jJAna karAve che tethI bedhaka, samasta prANi vargamAM jJAna rUpI bIjanuM AdhAre temaja tenA saMrakSaNathI yega kSemakArI hovAthI salale ka nAtha mamatA vihIna hovAthI nirmamatva, zreSTha kuLamAM uddabhuta havA badala pravara kula samudbhUta temaja kSatriya vaMzamAM janma levAthI jAtyA kSatriya prakaTa karavAmAM AvelA che. A prakAranA vikhyAta guNa saMpanna lekattama tIrtha. 42nI zrI rAmadAtrI nanI ch| methI 'dhaNNAsi' tame dhanya ch|. 'puNNAsi' puNya Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 1 jinajanmAbhiSekavarNanam puNyA'si puNyavatyasi kRtArthA'si sampAditaprayojanA'si 'amhe NaM devANuppie ! ahe logavatthavyAo aDhadisAkumArImahattariyAmo bhagavo titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tubbhe Na bhAiavvaM iti kaTTu uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamaMti' he devAnupriye ! tIrthaGkaramAtaH ! vayaM khalu adholokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kariSyAmaH tena yuSmAbhi na bhetavyam asambhAvyamAne asminnekAntasthAne visadRzajAtIyAH imAH kimartha samupasthitAH ityAzaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA ityuktvA uttarapaurastyaM digra bhAgam IzAnakoNam apakrAmanti gacchanti 'avakamittA' apakramya 'veuvviasamugdhAeNaM samodaNaMti vaikriya samudghAtena vaikriyakaraNAryaka prayatnavizeSeNa samavaghnanti AtmapradezAn durato vikSipanti 'samohaNittA' samavahatya AtmapradezAn dUrato vikSipya 'saMkhijAI joyaNAI daMDaM nisaraMti' sakhyAtAni yojanAni daNDam daNDa va daNDaH UrdhvAdhaH AyataH zarIra bAilyo jIva pradeza tvaM nisRjanti zarIrAbahi'dhaNNAsi' tuma dhanya ho 'puNNAsi' puNyavatI ho 'kayathAsi' aura kRtArtha ho 'amheNaM devANuppie ahelogavatthavvAo aTThadisAkumArI mahattariyAo bhagaghao titthagarassa jammaNamahimaM karIssAmotaNNaM tumbhehi Na bhAiavvaM iti kaTu uttara purathimaM disaubhAgaM avakkamaMti' he devAnupriye ! hama adholoka nivAsinI ATha mahattarika dikkumArikAeM haiM, bhagavAn tIrthakara ke janmamahotsava ko karane ke liye AI huI haiM / ataH Apa bhayabhIta na hoM arthAt asambhAvyamAna hai para janakA ApAta jisameM aise isa ekAnta sthAna meM visadRza jAtIya ye kisaliye yahAM upasthita hui haiM isa prakArakI AzaMkA se Akulita citta Apa na ho aisA kahakara ve IzAnakoNa meM calI gaI / 'avakkamittA veubviyasamugghAeNaM samo. haNaMti' vahAM jAkara unhoMne vaikriya samuddhAta dvArA apane Asma pradezoM ko zarIra se bAhara nikAlA 'samohaNittA saMkhijjAiM joyaNAI daMDaM nisaraMti' bAhara patI ch|, 'kayatthA si' bhane kRtArthA ch|, 'amheNaM devANuppie aheloga vatyavvAo aTudisA kumArImahattariyAo bhagavao titthagarassa jammaNama himaM karIssAmo taNNaM tumbhehiM Na bhAiyavvaM iti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamaMti'vAnupriye ! mama madhoma GansinI ATha mahattarika dikumArIkA be chIe. bhagavAna tIrthakaranA janma mahensane ujavavA mATe ame atre AvelI chIe, ethI tame bhayabhIta thAo nahi. eTale ka asabhAyamAna che para janane kApAta jemAM evA A ekAnta sthAnamAM visadaza jAtIya eo zA mATe atre upasthita thayA che, A jAtanI AzaMkAthI Akalita citta ApazrI thaa| nahi. Ama 4Ina temA zAna ! ta26 tI 2hI. 'abakkamittA veubdhiya. samugghAeNaM saMmohaNaMti' tyo 442 tebha vaiThiya sabhudhAta paDe. pAtAnA mAma prazAne zarIramAthI ma 2 padayA. 'sammohaNittA saMkhijjAiM joyaNAI daMDaM nisaraMti' HER hIna ja071 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre niSkAzayanti nihajya tAH kiM kurvantItyAha-taM jahA rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvyaMti' tadyathA ratnAnAM yAvat saMvartakavAtAn vikurvanti atra yAvarapadAt 'vairANaM veruliANaM, lohiakkhANaM, masAragallANaM, haMsa bhANaM, pulayANaM, sogaMdhiyANaM, joIrasANaM, aMjaNANaM, aMjaNa pulayANaM, jAyarUvANaM, aMzANaM, phalihANaM riTThANaM, ahAbAyare puggale parisAu~ti parisADittA ahA suhume puggale pariAdiaMti, duSi veuvisapugdhAraNaM samohaNaMti samohaNittA' itipadasaGgrahaH, hIrakANAm 1 va trANAm 2 vaiDUryANam 3 lohitAkSaHNAm 4 masAragallAnAm 5 haMsagarbhANAm 6 pulakAnAm 7 saugandhakAnAm 8 uyotirasAnAm 9 aJjanAnAm 10 aJjana pulakAnAm 11 jAtarUpANAm 12 suvarNarUpyANAm 13 aGkAnAm 14 sphaTikAnAm 15 riSTAnAm 16 eteSAM tat tamAma poDazaratnavizeSANAM sambandhino yathA bAdarAn asArAn pudgalAn parisATayanti parityajanti, parisATaya asArAn pudgalAn parityajya yathA sUkSmAn sArAn pudgalAn paryAdadate gRhanti iSTa kArya sampAdanAtha dvitIyamapi vAram caikriyasamudghAtena vaikriyakaraNArtha prayatnavizeSeNa samavaghnati Atma pradezAn dRrato vikSinikAla kara una AtmapradezoM ko unhoMne saMkhyAta yojanoM taka daNDAkAra meM daNDa ke AkAra ke rUpa meM-pariNamAyA 'taM jahA rayaNANaM jAva saMvagavAe viuvvaMti, viuvitA te NaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNubhUeNaM bhUmitalavimala karaNegaM maNahareNaM' aura phira unhoMne yAvatpada gRhIta-"vairANaM veruliANaM, lohiyakkhANaM masAragallAgaM, haMsagambhANaM, pulavANaM, sogaMdhiyANaM, joi. rasANaM aMjagANaM, aMjaNapulayANaM, jAyarUvANaM, aMkANaM, phalihANaM' hIroM ke, vanoM ke, vaiDUthoM ke, lohitAkSoM ke, masAragalloM ke, haMsagarbho ke, pulakoM ke, saugandhikoM ke, jyotirasoM ke, aJjanoM ke, aJjana pulakoM ke, jAtarUpoM ke suvarNarUpoM ke, aGkoM ke sphaTikoM ke aura riSToM ke tathA ratnoM ke asAra putaloM ko choDakara yathA sUkSma pudgaloM ko sAra pudgaloM ko grahaNa kiyA phira unhoMne iSTa kArya ke saMpAdana ke nimitta dvitIya vAra bhI vaikriya rAmuddhAta kiyA aura usase te Atma pradezone temaNe saMkhyAta ejane sudhI daMDAkAramAM daMDana AkAranA rUpamAM-pari ta 4aa. 'taM jahA rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvvaMti, viutrittA teNaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNu eNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM maNahareNaM' mane pachI tamo yAvat 56 gRhIta 'vairANaM veruliANa, lohiyakkhANaM masAragallANaM, haMsagabbhANaM pulayANaM sogaMdhiyANaM, joirasANaM, aMjaNANaM, aMjaNapulayANa, jAyarUvANaM, aMkANaM, phalihANaM' hIyAnA, nAnA paiDUryonA, alsanA, masAnatil, sAnA, purA, sodhiyAnA, tirasAnA, mnnenA, aMjana pulakenA, jAta rUponA. suvarNarUponA, aMnA sphaTikanA ane rikTanA tathA ratnanA asAra pudgalene choDIne yathA sUma pudgalene sAra pudgalene grahaNa karyA. te pachI temaNe IDaTa kAryanA saMpAdana mATe bIjIvAra paNa vaikiya samudyata karyo ane tethI Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam 563 panti samavahatya vikSipya punarvai kriyasamudghAtapUrvakaM saMvarttakavAtAn vikurvanti iti 'viubvittA' viku 'teNaM siveNaM maueNaM mAruraNaM tena tatkAlavikurvitena zivena upadravarahitakalyANamana, mRduke bhUmiNA mArutena vAyunA 'aNudraNaM bhUmitala vimalakaraNeNaM 'maNahareNaM' anuddhatena anUrdhvAminA bhUmitalavimakaraNena - pRthivItalasvacchakAriNA manohareNa mAnasaraJjanakArakeNa 'sou surahi kusumagaMdhANuvAsieNaM piMDimaNihArimeNaM gaMdhuddhaeNaM tiriaM pavAie' sarva Rtukasura bhikusumagandhAnuvAsitena piNDamaniharimeNa gandhoddhareNa tiryak pravAtena tatra sarvaRtukAnAM SaD Rtu samutpannAnAM surabhikusumAnAM sugandhita puSpANAM gandhena anuvAsitena piNDimaH - piNDitaH san nirdhArimo-duraM nirgamanazIlo yastena tathAbhUtena gandhena uddhareNa valiSThena, tiryak vAtumArabdhena pravAtena vAyunA 'bhagava bho vitthayarassa jamma NabhavaNassa saca samatA joyaNapaDimaMDalaM' bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvataH dikSu samantAd vidikSu yojanapariSaNDalam tAH aSTau dikkumAryaH 'se jahANAmae kammArasaMvartakavAyukAya kI vikurvaNA kI vaha vAyukAya ziva-kalyANarUpa thA mRduka: thA bhUmi ke hI Upara bahatA thA isaliye anuddhata thA anUrdhvagAmI thA - Upara kI ora nahIM vahatA thA isase bhUmitala ko sApha karanevAlA hone se vaha manoraJjaka thA 'sarogya surabhikusumagaMdhANuvAsi eNaM' samasta RtuoM ke puSpoM kI gandha se vaha vAsita thA 'piNDimaNihArimeNaM' usakI gaMdha viNDita hokara dUra dUra: taka jAtI thI ataH vaha (uddhareNaM) baliSTha thA aura (tiriaM pacAieNaM) tirachA cala rahA thA aise ( mAruNaM) usa vAyukAya ke dvArA (bhagavao titthayarassa jammaNa bhavaNassa savvao samatA joyaNaparimaMDalaM se jahA NAmae kammadArae siA jAva taheva) bhagavAn tIrthaMkara ke janma bhavana kI saba tarapha se acchI taraha se una: ATha mahArika dikkumAriyoM ne karmadAraka kI taraha saMmArjanA kI-saphAI kI yahAM Agata yAvatpAda se karmadAraka ke vizeSaNoM kA bodhaka pATha isa prakAra se hai - yaha prakaTa kiyA gayA hai - " se jahANAmae kammabaradArae siyA taruNe balavaM, saMvaka vAyukAyanI viSu aa karI. te vAyukAya ziva kalyANu rUpa hatuM. mRduka hatuM, bhUmi upara ja pravAhita thatuM hatuM ethI anuSkRta hatuM. anugAmI hatuM, eTale ke uparanI tarapha SaDenAru N na hutu. the bhUmita sAiranAra tu tethI manoraM tu . 'savvouyasurabhi kusumagandhANuvAsieNaM' sarva RtuonA puSyonI gaMdhathI te bhAvAsita hetu'. 'piMDimaNihArime NaM' tenIgarauMdha piu35 thAne dUra-dUra sudhI te! ho, methI te 'uddhareNaM' zAdI tu bhane 'tiripavAie. NaM' vagatithI yAsa tu mevA 'mArueNaM' te vAyuAya vaDe 'magavao tiHthayarassa jammaNabhavaNassa savvao samatA joyaNaparimaMDala se jahA nAmae kammadArae siA jAva taddeva' he bhagavAn tiirthkaranA janma bhavananA cemerathI sArI rIte te ATha mahattarika dikumArikAoe karmAMdAra*nI jema samAtA karI-saphAI karI. ahIM AvelA yAvat panA pAThathI kama dArakanA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 jambUdvIpaprajJaptisUtre dArae siA jAva' ityetatsUtraikadezasucitadRSTAntasUtrAntargatena sammArjayatItipadena tadeveti dASTantikasUtrabalAdAyAtena ekavacanasya bahuvacanaparakatvamAdAya vibhaktivipariNAmAt sammArjayantIti padena saha anvaya yojanA kAryA, yAvat padA saMgRhItaM taccedaM dRSTAntasUtram ' se jahA NAmae kammayaradArae siyA taruNe baLavaM jugavaM juvANe appAyaMke thiraggahatthadadapANipAe pitarorupariNae ghaNanici avaTTavaliakhaMdhe, cammeTTagaduhaNamuTThia samAhaya niciagate urassavaLasa maNNA gae talajamalajualaparighabAhU laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe chee dave paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahaMta salAgahatthagaM vA daMDasaMpucchaNiM vA veNusaLAgigaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyaMteuraM vA devakulaM vA sabhaM vA parva vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiamacavalamasaMbhaMta niraMtaraM saniuNaM savvao samantA saMpamajjai' sa yathAnAmako yatprakAra nAmakaH karmakaradArakaH syAt bhavet, Asanna mRtyurhi dArako na viziSTa sAmarthyavAna bhavati ityata Aha-taruNaH pravarddhamAnavayAH, sa ca balahIno'pi syAt ityata " jugava, juvANe, appAtaMke, thiraggahatthadaDhapANipAe, pidvaMtarorupariNae, ghaNaNicia vabaliyakhaMdhe, cammeduhaNamuTThiya samAyaniciyagatte, urassabala sama NNA gae, talajamalajualaparighabAhU, laMghaNapavaNajaiNavamaddaNasamatthe, chee, dakkhe, paTTe, kusale, mehAvI, NiuNasippovagae, egaM, mahaMtaM, silAgahatthagaM vA daNDasaMpucchaNiM vA veNusilAgigaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA, rAyaMteuraM vA devakulaM vA sabhaM vA parva vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiya macavalamasaMbhaMta niraMtaraM saniuNaM savvao samatA saMpamajjai" isa pATha kA artha isa prakAra se hai jaise koI karmadAraka vayaH prApta naukarI karanevAlA laDakA ho aura vaha Asanna mRtyu se rahita kyoM kI Asanna mRtyuvAlA dAraka viziSTa sAmarthyopeta nahIM hotA hai tathA vaha taruNa ho - pravardhamAna vayavAlA ho baliSTha ho, suSama duSmAdi kAla meM jisakA janma huA ho, yuvAvasthA saMpanna ho, kisI bhI prakAra kI bimArI vizeSa moThayA pramANe ravAmAM Ave che ' se jahANAmae kammayaradArae siyA taruNe balavaM, jugavaM juvANe appAnaMke, thiramgahatthadapANipAe, piTThatarorupariNae, ghaNaNiciavaTTabaliyakhaMdhe, cammeTThagaduhaNa, muTThiyasamAhaya niciyagatte, urassabalasamaNNAgae, talajamalajualapariSavAhU, laMghaNapavaNa jaiNa pamaddaNasamatthe, chee, dakkhe paTTe, kusale mehAbI, NiuNasipagebagara egaM mahaMta, silA gahatthagaM vA daNDasaMpuccharNivA veNusilAgigaM bA hAya rAyaMgaNaM vA, rAya deuraM vA, devakulaM vA, sabhaM vA, pavaM vA, ArAmaM vA, ujjANaM bA, aturiya macatrala, masaM bhataM niraMtaraM saniuNaM savtrao samaMtA saMpamajjai' mA pAhato artha A pramANe che. prema koI ka dAraka vayaH prApta nAkarI karanAra kAi chekarA hAya ane te Asanna mRtyuthI rahita DrAya kemake Asanna mRtyuvALA chokarA viziSTa sAmarthyaUpeta hotA nathI, tathA te taruNu Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jinajanmAbhiSekavarNanam thAha-balavAn kAlopadravo'pi viziSTasAmathyavighnakArakaH saMbhavatItyata Aha-yugavAn yuga suSamaduSpamAdi kAlaH so'duSTo nirupadravo viziSTasAmarthya heturyasyAstIti asau yugavAn etAdRzazca ko bhavati ? yuvA yauvanavayasthA, IdRzo'pi gnAnaH san sAmarthahIno bhavatItyata Aha-alpAtaGkaH alpazabdo atra abhAvaparakaH, tena nirAtaGkaH (rogarmitaH) ityarthaH tathA sthirAgrahastaH sthiraH prastutakAryakaraNe kampamAnarahitaH agrahasto hastAgraM yasyA sau tathAbhUtaH, tathA-dRDhapANipAdaH dRDhaM nibiDataramApannaM pANipAdaM yasya sa tathAbhUtaH tamA pRSThAntarorupariNataH pRSTham prasiddham antare pArzvarUpe UrU sakthinI etAni pariNatAni pariniSThitAni yasya sa tathAbhUtaH ahonAGga ityarthaH, ktAntasya paranipAtaH pAkSiko bodhyaH, tathA ghananicitavRttavalitaskandhaH ghananicittau niviDataracayamApanau valitAviva valito hRdayAbhimukhau jAtAvityarthaH vRttau skandhau yasya sa tayAbhUtaH atra mUle vRtta zabdasya valitazabdAt paraprayogaH iSTa pUrvaprayogaH prAkRtatvAd bodhyaH, tathA carmeSTara drughaNamuSTikasamAhatanicitagAtraH carmeSTakena carmapariNaddha kuTanopagaraNavizeSeNa drughaNeNa ghanena muSTikayA ca muSTayA samAhatAH2 santastADitAstADitAH santo ye nicitAH nibiDIkRtAH pravahaNa preSyamANa vastugranthakAdayastadvad gAtraM yasya sa tathAbhUtaH tathA urasyabaLasamanvAgataH urasiMbhavamurastham evaMbhUtena balena samanyAgataH AntarotsAhavIryayukaH, tathA talayama yugalaparivabAhuH se vihIna ho, apane kArya ke karane meM jisakA hasta kampana se rahita ho, jisake hAtha aura paira bahana adhika majabUta ho, koI bhI aGga jisakA hIna na ho-paripUrNa aMgovAlA ho, skandha jisake bahuta mAMsala puSTa ho hRdaya kI tarapha jhuke hue hoM aura gola AkAra ke hoM, jisake zArIrika avayava camaDe ke bandhanoM se yukta upakaraNa vizeSa se yA mudgara se yA muSTi kA se bAra 2 kUTa 2 kara bahuta adhika ghana nicita avayavavAlI kI gaI vastrAdika kI gAMTha kI taraha majabUna hoM chAtIkA bala jisakA bahuta adhika ho-arthAt bhItarI utsAha aura vIrya se jo yukta ho jisake bAhu tAla vRkSa ke jaise evaM hAya pravardhamAna vayavALe hAya, baliSTha hoya, suSama, duSamAdi kALamAM jene janma thayo haiya, yuvAvasthA saMpanna hoya, tene kaI paNa jAtanI bImArI hoya naha, pitAnuM kAma karatI vakhate jenA hAtha ane paga kaMpita thatA nathI e haya, jenA hAtha ane paga khUbaja sudaDha hoya, jenuM kaI paNa aMga hIna heya nahi-eTale ke te paripUrNa aMgavALe heya, skache jenA atIva mAMsala eTale ke puSTa hoya, hRdaya tarapha namelA hoya temaja geLAkAra vALA hoya, jenA zArIrika avaye cAmaDAnA baMdhanathI yukta upakaraNa vizevathI athavA mudugarathI athavA muTikAthI vAraMvAra kUTI-phUTIne bahuja adhika ghana nizcita avayavavALA vastrAdikanI gAMThanI jema majabUta hoya, jenI chAtI baLavAna heya eTale ke bhItarI utsAha ane vIryathI je yukta hoya jenA bAhu tAlavRkSa jevA ane lAMbA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre -talau tAlavRkSau tayo yamalam samazreNIkaM yayugalaM dvayaM parivazva argalA tabhibhe tatsadRze dIrghaptaralaponatyAdinA bAhU yasya sa tathA bhUtaH, tathA-laGghanaplavanajavanapramardanasamarthaH tatra kavane gAde ratikramago plabane kUdane jabane atizIghragamane pramardane kaThinasyApi vastUnaghUrNane samartha:-saktaH, tathA chekaH kalApaNDitaH dakSaH kAryANAmavilambitakArI (zIghrakArI) praSTha: bAgmI kuzalaH samparukiyA parijJAyakaH, medhAvI sakRt zrutahaSkarmajJaH, nipuNazilpopAtaH-nipuNaM yathAsyAttathA zilpakriyAsu kuzalatAmupagataH prAptaH, evaMvidhaH puruSaH eka mahAntaM zalAkahastakaM vA saritparNAdizalAkAsamudAya saritparNAdi zalAkAmayIM sammAjanikAmityarthaH ka zabdAH vikalpArthAH daNDasaMpucchanI vA daNDayuktAM sammAnikAm vA, veNuzalAkikIM vA vaMzazalAkAnivRttAM saMmArjanikAM gRhItvA AdAya rAjAGgaNaM vA-rAjaprAgaNaM, rAjAntaHpuraM vA, devakulaM vA, sabhAM vA, purapradhAnAnAM susanivezanahetumaNDa pikAmityarthaH, prapA vA pAnIyazAlAm ArAmaM vA dampatyo nagarAsannaratizyAnam , udyAnaM vA krIDArthAgatalambe argalA ke jaise jo garta Adi ke lAMghane meM, kUdane meM aura ati zIghra calane meM yA ati kaThina bhI vastu ko pUrNa karane meM viziSTa zaktizAlI ho, cheda-kalAbhijJa ho, dakSa ho kArya karane meM vilambakartA na ho, pRSTha vAgmI ho, kuzala ho-kArya karane kI vidhikA jJAtA ho, medhAvI ho ekavAra sunakara yA dekhakara usa 2 kAma kA karanevAlA ho, nipuNazilpogata ho-acchI taraha se zilpa kriyAoM meM kuzalatA prApta ho aisA vaha dAraka khajUra ke pattoM kI banI huI buhArI ko yA bAsakI sIkoM se banI huI buhArI ko ki jisake bhItara daNDa lagAyA gayA ho lekara rAjAGgaNa ko yA rAjA ke antaH purako devakulako, yA purapradhAnajanoM ko sukha se baiThane yogya kisI maMDapasthAna ko, yA pAnIyazAlA ko, ArAma ko-dampatIjanoM ko, jahAM rati krIDA karane meM nizcintatA mile aise nagarAlanavartI sthAna ko yA udyAna ko-krIDArtha Agatajano ke yAna bAhana argalA jevA hoya, je gata vagerene oLaMgavAmAM, kUdako mAravAmAM ane ati zIvra cAlavAmAM athavA ati kaThina vadhune vicUrNita karavAmAM viziSTa zaktizAlI hoya, cheka kalAbhijJa hoya, dakSa heya, kArya karavAmAM vilaMba karanAra hoya nahIM, praccha-vAgmI heya, kuzaLa hAya-kArya karavAnI vidhine jANanAra hoya, medhAvI hoya, eka vakhata sAMbhaLIne ke jeIne kaI paNa kAmane zIkhIne karanAra heya, nipuNa- zipagata hoya, sArI rIte zila5 kiyAomAM kuzalatA prApta hoya" e te dAraka khajUranA pAMdaDAnI banelI sAvaraNIne athavA vAMsanI sIkonI banelI sAvaraNIne ke jenI aMdara daMDa besADavA mAM Avela hoya laIne rAjAMgaNune ke rAjAnA antaHpurane ke deva-kulane ke pura pradhAna janene sukha pUrvaka besavA yegya keI maMDapa sthAnane ke pAnIyazAlAne, ArAmane-daMpatI janone jyAM patikIDA karavAmAM nizcitatA maLe, evA nagarAsannata sthAnane ke udyAnanekrIDAthe Agata Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 1 jina bhanmAbhiSekavarNanam janAnAM prayojanAbhAvenovilambitayAnvavahanAdyAzrayabhUtaM tarUkhaNDam atvaritama vapalamasaM. bhrAntam tvarAyAM cApalye sAye vA sAyaka kacavara.dhanivAraNAsanbhavAt, tatra tvarA mAnasautsukyaM cApalyaM kAryoMtsukyaM sambhramazca gatiskhalana miti nirantaraM natu apAntarAlamocanena munipuNaM svalpasyApi akSokSasya apasAraNena sarvanaH samantAt sampramArjayediti, atha uktadRSTAntasya dArdAntikayojanAya prAi-'taheva' tathaiva uktaprakAreNaiva etA api aSTau dikkumArI mahatarikAH yojanaparimaNDalaM yojanapramANaM vRtta kSetraM sammArjiyantIti bahuvacanAntayA vibhakti vipariNAmaH 'ja tatva taNaM vA pacaM vA kaTuM pA 8.yabaraM vA asuzmayokkhaM pUiaM dunbhigaMdhaM taM savvaM AhuNi AhuNima ego eDeMti eDita jeNeva bhagavaM titthaya re titthayaramAyA la teNeva uvAgacchati' yattatra yojanaparimaNDale tRNaM vA patraM vA kaThaM vA kacavaraM vA azuci apavitram akSaM malinam pUnikaM durabhigaHdhaM sa. sarvasAdhUya AbhUya saJcAlya saJcAlya ekAnte yojanArimaNDalAdanyatra eDayanTa apanayanti epitA apanIyArthAt saMvarlakavAnoparAmaM vidhAya yatraiva bhagavAMstIrthakaratIrthakaramAtA ca tatraiva upApacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavao titthayarasta tisthayaramAyAe ya adarasAmane AnAyamANIo pariAdi ke Thaharane ke sthAna ko jo ki vRkSAdi ko se samAkula ho, atvaritarUpa, acapalarUpa se, asaMbhrAntararUpa se yukta hokara acchI taraha kUr3A karakaTa nikAlakara sArpha kara detA haiM-svaccha banA detA hai-usI taraha se ina ATha dikkumArikAoM ne bhI yojana parimita vRtta kSetra ko bilakula sApha sutharA banA diyA 'jaM tattha taNaM cA pattaM vA kaTaM vA kayavaraM vA asuimacokhaM, pUiaM dubbhigaMdha, taM savaM AhuNiya 2 egate eDeMti' jo bhI vahAM tRNa athavA ette, yA lakaDI, yA kUDA karakaTa, yA azuci padArtha yA durabhigandhavAlA padArtha thA-vaha saba uThA 2 kara uDayA 2 kara usa eka yojana parimita havasthAna se dUsarI jagaha DAla diyA 'eDittA jeNeva agavaM tithapare tittharamAcA ya teNeva uvAgacchaMti' saMvartakavAyuko zAnta kara phira ve sabakI saya dikkumArikAeM jahAM tIrthakara aura tIrthakara kI mAtA thI vahA~ para AI-'uvAgacchittA bhagavao jananA yAna-vAhana vagerene ubhA rAkhavAnA rasthAnane ke je vRkSAdikathI sakula hoya, atvarita rUpathI, acala rUpatha, asaMbhrAnta rUpathI. yukta thaIne sArI rIte care sApha karI nAkhe che-sthAnane svaccha banAvI de che, temaja te ATha dikakumArikAoe paNa yojanA 28 // vRtta kSetrane gema spa27 manAvI hI. 'jaM tattha taNaM vA pattaM vA kavA kavara vA asuimacokhaM, pui dummigaMdhaM taM savvaM AhuNiya 2 egatte eDeti' yA tRNa, pa. lAkaDA, kacare, azuci padArtha, malina padArtha, durabhi gavALo padArtha je kaMI hatuM tene uThAvI-uThAvIne, te eka jana parimita vRtta sthAnathI bIjA sthaLe nAkhI dIdhuM. 'eDittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya vegeva uvAgacchaMti' sa vAyune tarI Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdhIpaprAptisle gAyamANIo ciTThati' bhagavatastIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca adUrasAmante nAtidurAsanne AgAyantyaH-A-IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle mandasvareNa gAyamAnakhAt parigAyantyaH gIta pravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantya stiSThanti tAH aSTau dikkumArI mahattarikAH ||suu0 1 // . atha UrdhvalokavAsinInAmavasaramAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi / ___ mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavAo aTThadisAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDe hiM, saehiM saehiM bhavaNehiM saehiM saehiM pAsAyavaDeMsaehiM patteyaM patteyaM cauhiM sAmANiyasAhaslIhiM evaM taM ceva putvavaNiyaM jAva viharaMti, taM jahA-mehaMkarA1, mehabaI2, sumehA3, mehmaalinii4| subacchA5 vacchamittA yada vAriseNA7 balAhagATa 11 // taeNaM tAsiM uddhalogavasyavANaM aTTaNhaM disAkumArI mahattariyANaM patteyaM patteyaM AsagAI calaMti, evaM taM ceva putvavaNiyaM bhANiyavaM jAva amheNaM devANuppie ! uddhalogavatthavAo aTTa disA. kumArI mahattariyAo je NaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo teNaM tubbhehiM Na bhAiavvaM tikaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM abakkamaMti, avakkamittA jAva abbhabaddalae viuvvaMti viuvvittA jAtra taM nihayarayaM NaTurayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti karittA khippAmeva paccuvasamaMti, evaM pupphabadalaMsi puSphavAsaM vAsaMti vAsittA jAva kAlAguru pavara jAva suravarAbhigamaNajogaM kareMti karittA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA jAva AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti ||suu0 2 // titthayarassa titthayaramAyAe adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' vahAM Akara ve apane ucita sthAna para baiTha gaI aura pahile dhIme dhIme svara se aura bAda meM jora 2 svara se gAnelagI // 1 // pachI te badhI dikakumArikAo jyAM tIrthakara ane tIrthaMkaranA mAtuzrI hatAM tyAM AvI. 'uvAgacchittA bhagarao titthayarassa titthayaramAyAeadRra sAmaMte AgAyamaNIo parigAyamANIo ciTThati' tyai orun teso pota-potAnA 1i sthAna 52 mesI gaI bhane pahelAM dhImA-dhImA svare ane tyAra pachI jera-rathI gAvA lAgI. che 1 che Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam chAyA - tena kAlena tena samayena Urdhvaloka vAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH 2vakaiH svakaiH kUTaiH svakaiH svakaiH bhavanaiH svakaiH svakaiH prAsAdAvataMsakaiH pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH evaM tadeva pUrvavarNitaM yAvad viharanti tadyathA - 'meghaMkarA 1 meghavatI 2 sumedhA 3 meghamAlinI 4 / suvatsA 5 vatsa mitrA 6 ca vAriSeNA 7 balAhakA 8 // 1 // tataH khalu tAsAm UrdhvalokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArImahattarikANAm pratyekaM pratyekam AsanAni calandi, evaM tadeva pUrvavarNitaM bhaNitavyaM yAvat vayaM khalu devAnupriye ! UrdhvalokavAstavyAH aSTau dikkumArI mahattarikA yena bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kariSyAmaH tena yuSmAbhi na bhetavyam iti kRtvA uttarapaurastyaM dig bhAgam apakrAmanti apakramya yAvat abhravAlakAni vikurvanti vikurvya yAvat tat nihatarajaH, naSTarajaH bhraSTarajaH prazAntaraNaH upazAntarajaH kurvanti kRtvA kSiprameva pratyupazAmyanti evaM puSpavAIlake puSpavarSa varSanti after area kAlAgurupravara yAvat suravarAbhigamanayogyaM kurvanti kRtvA yatraiva bhagavAn tIrthaGkarastIrthaGkaramAtA ca tatraiva upAgacchanti upAgatya yAvat AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti || sU0 2 // 569 TIkA- ' teNaM kAleNaM' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo aTTha disAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDehiM' mULe saptamyarthe tRtIyA tena tasmin kAle sambhavajinajanma ke bharatairAvateSu tRtIyacaturthArakalakSaNe mahAvideheSu caturthArakapratinAgalakSaNe tatra sarvadA'pi tatrAyasamayasadRzakAlasya vartamAnatvAt tasmin samaye arddharAtralakSaNe tIrthakarANAM hi madhyarAtra eva janmasaMbhavAt UrdhvalokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikA : dikkumAryo dikkumAra bhavanapatijAtIyAH mahattarikAH svavaryeSu pradhAnatarikA : svakaiH svakai kUTaiH saptamyarthe tRtIyA tena svakeSu svakeSu kaTeSu 'saehiM sarahiM bhavaNehiM ' svakaiH svakaiH bhavanaiH svakeSu svakeSu bhavaneSu bhavanapatidevAvAseSu 'saehiM saehiM pAsAya 'tenaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo' sU0 ||2|| TIkArtha- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'uddhalogavatthAo aTTha disAkumArimahattariyAo saehiM 2 kUDehiM, saehiM 2 bhavaNehiM, ehiM 2 pAsAyavaDe saehiM patteyaM 2 cauhiM sAmANiyasAhassI hiM evaM taM caiva puvvavaNNiyaM jAva viharaMti' urdhvalokavAsinI ATha mahantarika pratyeka dikkumArikAeM apane 2 kUToM meM apane apane bhavanoM meM apane apane prAsAdAva 'teNaM phAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo' ityAdi TIDArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Aja bhane te sabhayabhAM 'uddhalogavatthavvAo aTTha disAkumArimahattariyAo pahiM 2, kUDehiM, saehiM 2, bhavaNehiM, sarahiM 2, pAsAyavaDeMsaehiM pateyaM 2 ca uhiM sAmANiyasAhassIhiM evaM taM cetra puvvavaNNiyaM jAva viharati' 7leAka vAsinI ATha mahattarika dareka dikumArikAe pota-potAnA kUTamAM, pota-potAnA ja0 72 - Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 jambUdvIpaprajJaptisUtre vaDeMsarahiM svakaiH svakaiH prAsAdAvataMsakaiH-svakeSu svakeSu prAsAdAvataMsakeSu svasvakUTavartikrIDAvAseSu 'patteyaM pattayaM cauhiM sAmANiyasAhassIhiM' pratyekaM pratyekaM caturbhiH sAmAnikasahasraiH sAmAnikAnAM dikkumArIsadRzadhutivibhavAdiyutAM devAnAM sahasraiH catuH sahasrasaMkhyakasAmAnikadevairityarthaH evaM taM ceva pUvvavaNiyaM jAva viharaMti' evaM tadeva pUrvavadeva pUrvavaNitaM yAvada viharanti tiSThanti, atra yAvat padAt 'cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhiM' ityArabhya 'devehiM devIhI ya saddhi saMparivuDAmo' ityantaM grAhyam, etatsarva vyAkhyAnaM ca avyavahitapUrvasUtre draSTavyam, ayaM vizeSaH proktASTadikkumArImahattarikANAm UrdhvalokavAsitvaM ca samabhUtalAt pazcAzatayojanoccanandanavanagatapaJcazatikASTakaTavAsitvena jJeyam taMsakoM meM jaisA ki pahile prathama sUtra meM kahA jA cukA hai usake anusAra apane 2 cAra hajAra samAnika deva AdikoM ke sAtha parivRtta hokara bhogoM ko bhoga rahI thI unake nAma isa prakAra se hai-'mehaMkarA 1, mehavaI 2, sumehA 3, mehamAlinI 4, suvacchA vacchamittAya 6, vAriseNA 7, balAhagA 8," meghaMkarA, meghavatI, sumeghA, meghamAlinI suvatsA, vatsamitrA, vAriseNA, aura blaahkaa| "evaM ceva taM putvavaNiyaM jAva viharaMti" meM jo yAvatpada AyA hai-usase "cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhiM" yahAM se lekara "devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo" takakA pATha gRhIta huA hai arthAt jaisA yaha pATha prathama sUtra meM likhA jA cukA hai-vaisA hI vaha saba pATa yahAM para grahaNa karalenA cAhiye yahI yAvatpada kA prayojana hai| inameM aura ATha adholoka vAsinI dikkumArikAoM meM yaha antara hai ki ina ATha mahattarika dikkumArikAoM meM jo urdhvalokavAsitA hai vaha isa samatalabhUtala se pAMcaso yojana UMcAI vAle nandanavana meM rahe hue paJcazatika ATha kUToM meM rahane se hai yahA~ aisI AzaMkA nahI karanI bhavanamAM, pota-potAnA prAsAdAvartAsakamAM je pramANe prathama sUtramAM kahevAmAM AvyuM che te pramANe pita-pitAnA cAra hajAra sAmAnika deve vagerenI sAthe parivRta thaIne bhege navI hI tI, tamanA naam| 21 pramANe cha 'mehaMkarA 1, mehavaI 3, sumehA 3, mehamAlinI 4, suvacchA 5, vacchamittAya 6, vAriseNA 7, valAhagA 8 // 421, bheSavatI, subhedhA, bheSamAlinI, supatsA, vatsabhitrA, vaarise| mana masA. 'evaM ceva taM puva. vaNNiya jAva viharaMti' mA 2 yAvat 54Ava cha tathA 'cauhiM mahattariyAhiM sApavArAhiM' mahAthI bhAMDAra 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparikhuDAo' sudhInI 418 gRhIta thayo che. eTale ke je pramANe A pATha prathama sUtramAM kahevAmAM Avela che, teja pATha ahIM gRhIta thayela che. yAvat padanuM eja prayajana che. e pAThamAM ane ATha adheka vAsinI dikumArikAomAM ATale taphAvata che ke A ATha mahattarika dikumArikAomAM je urva lekavAsitA che te A samatala bhUtalathI 500 ejana UMcAI vALA nandana vanamAM AvelA Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam nanu adholokavAsinInAM gajadantagirigatakUTASTake yathA krIDAnimittako vAsastathaiva tAsAmapi atra bhaviSyatIti cet, maivaM yathA'dholokavAsinInAM gajadantagirinAmadho bhavaneSu vAsaH zrUyate tathaitAsAm azrUyamANatvena tatra nirantareNa vAsasadbhAvAt tatazcordhvalokavAsitvopapatteH / etAsAM nAmAni padabandhenAha 'taM jahA-mehaMkarA 1 mehavaI 2 sumehA 3 mehamAlinI 4 / suvacchA 5 vacchamittAya 6 vAriseNA 7 balAhagA 8 // 1 // tadyathA-meghaGkarA 1 meghavatI 2 sumeghA 3 meghamAlinI 4 / suvattA 5 vatsamitrA ca 6 vAriSeNA 7 balAhakA 8 // 1 // 'tae NaM tAsiM uddhalogavatthavvANaM aTThaNDaM disAkumArImahattariyANaM patteyaM patteyaM AsaNAI calaMti' tataH khalu tadanantaraM kila, tAsAm UrdhvalokavAstavyAnAm aSTAnAM dikkumArImahattarikANAM pratyekaM pratyekam AsanAni calanti calitAni bhavanti 'evaM taM ceva pUnavaNiyaM bhANiyavvaM jAva amheNaM devANuppiye ! uDalogavatthavvAo aDhadisAkumArI cAhiye ki jisa prakAra adholokavAsinI ATha dikkumArikAoM kA vAsa gajadantagirigata aSTakUToM meM krIDA ke nimitta hotA hai aura isI se unhe "adholoka vAsinI" isa vizeSaNa se abhihita kiyA gayA hai to aisAhI inakA nivAsa paJcazatika ATha kaToM meM rahane se hotA hogA? kyoMki adholokavAsinI ATha dikkumArikAoM kA to vAsa isI prakAra se gajadantagiriyoM ke nIce ke bhavanoM meM sunA gayA hai vaisAina uvalokavAsinI ATha dikkumAdikAoM ke vahAM nivAsa ke sambandha meM nahIM sunA gayA hai| ye to vahAM nirantarahI rahatI hai 'taegaM tAsiM uddhalogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariyANaM patteyaM 2 AsaNAI calati' jaba tIrthakara prabhu kA janma ho cukA-taba ina upralokavAsinI ATha dikkumArikAoM ne apane apane AsanoM ko kampita hote hue dekhA 'taM ceva pudhavaNiyaM bhANiyanvaM' to dekhakara ke unhone kyA kiyA-isa sambandha meM jAnane ke liye sUtra prathama meM jaisA kahA gayA hai vaisAhI yahA~para bhI samajhanA caahiyepaMcatika ATha phaTamAM rahevAthI che. ahIM evI AzaMkA karavI joIe nahi ke jema alekavAsinI ATha dikumArikAono vAsa gajadanta girigata aSTa kUTamAM kIDA nimitte rAya cha, bhane methI tabhane 'adholokavAsinI' se vizeSaythI samiti 42vAbhAM AvI che te A prakArane ja emane nivAsa paMcazatika ATha kUTamAM rahevAthI te haze? kemake alekavAsinI ATha dikumArikAone vAsa te A pramANe gajadanta girionI nIcenA bhavanamAM sAMbhaLavAmAM Avela che, e ja pramANe e urvalekavAsinI ATha dikumArikAo tyAM nivAsa kare che, evuM sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI, e te niraMtara tyA 29 che. tae NaM tAsi uddhalogavatthavvANaM aDhaNhaM disAkumArImahattariyANaM patteya 2 AsaNAI calaMti' nyAre tI 42 prabhunA .5 I gayo, tyAre se vAsinI mA habhA2i4AmA pAtapAtAnA bhaasn| 4pita yatA nayAM. 'taM ceva puvvavaNNiya bhANiyavaM te joIne temaNe zuM karyuM ? A saMbaMdhamAM jANavA mATe sUva prathamamAM je pramANe kahe Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra mahattariyAo je NaM titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo' evaM tadeva pUrvavaNitam avyavahitapUrvasUtravarNitaM bhaNitavyaM vaktavyam, kiyatparyantamityAha-'jAva amheNaM devANuppiye !' ityAdi / he devAnupriye! he tIrthaGkaramAtaH yAvad vayaM khalu UrdhvalokavAstavyAH aSTau dikkumArImahattarikAH yena bhagavataH tIrthaGkarasya janmamahimAnam janmamahotsavaM kariSyAmaH vidhAsyAmaH, atra yAvacchabdo'vadhivAcako na tu saGgrAhakaH, 'teNaM tumbhehiM na bhAiyavvaM tikaTu uttarapurasthimaM disImAgaM avakamaMti' tena yuSmAbhine bhetavyam asaMbhAvyamAne asminnekAntasthAne visadRzajAtIyAH imAH kathaM samupasthitA ityAzaGkAkulaM ceto na kAryam itikRtvA uttarapaurastyaM digbhAgam IzAnakoNam apakrAnti nirgacchanti 'avakamittA' apakramya nirgatya tAH aSTau dikkumArI mahattarikAH 'jAva abbhavaddalae viuvvaMti' yAvat abhravAdalakAn abhre AkAze vAH pAnIyaM tasya dalakAn meghAn vikurvanti vikurvaNA zaktyA nirmAnti atra yAvatpadAt 'veubviyasamugghAeNaM samohaNaMti samohaNittA saMkhijjAI joyaNAI daMDaM nisaraMti, doccaM veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti, samoha NittA' iti grAhyam vaikriya. 'jAva amheNaM devANuppie uDalogavasthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo jeNaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo teNaM tumbhehiM Na bhAiavvaM' yAvat he devAnupriye ! hamaloka urdhvalokavAsinI ATha dikkumArikA mahattarikAeM haiM hama bhagavAn tIrthakara ke janmamahotsava ko karegI isaliye Apa "asaMbhAvyamAna hai parajana kA ApAta jisameM aise isa ekAnta sthAna meM visadRza jAtIya ye kisaliye upasthita huI hai" isa prakAra kI AzaMkA se Akulita citta na ho 'tti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti' isa prakAra kaha kara ve IzAna koNa meM calI gaI / 'avakkamittA jAva abhavaddalae viucvaMti' vahAM jAkara ke unhoMne yAvat AkAza meM apanI vikriyA zakti ke dvArA meghoM kI vikurvaNA kI-yahAM yAvatpada se "veuvviyasamugghAeNaM saMmohaNaMti, samohavAmAM mAdu cha, te pramANe saghaNu 4thana sabhAsa. 'jAva amheNaM devANuppie uDUDhalogavatthavvAo aTu disAkumArImahattariyAo je NaM bhagavao titthagarassa jammaNamahima karissAmo teNaM tunbhehiM Na bhAiava' yAvat nupriye mame kho| pasinI ma08 dikumArikA mahattarikAe chIe. ame bhagavAna tIrthakarane janma mahatsava ujavIzuM. ethI ApazrI "asaMbhavyamAna che, parajanane ApAta jemAM evA ekAnta sthAnamAM visadaza jAtIya A badhI zA mATe AvI che ? A jAtanI AzaMkAthI Akalitacitta thaze na. 'tti kaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM adhakkamati' 2 // pramANe hI tethe zAna ta26 gatI 20ii. 'avakkamittA jAva anbharadalae viubbati' tyai ne tamo yAvat AkAzamAM pitAnI vikriyA zakti vaDe meghanI vikurvaNu karI. ahIM yAvata padathI 3 dhviyana mugdhAraNaM samohaNaMti samohaNittA, saMkhijjAiM joyaNAI daNDaM nisiraMti, doccaM veubviyasamu. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravaNenam samudghAtena vaikriyakaraNArthakaprayatnavizeSeNa samavaghnanti AtmapradezAn bahirvikSipanti samavahatya AtmapradezAn bahirvikSipya saMkhyAtAni yojanAni daNDam daNDa iva daNDaH UrdhvAdha AyataH zarIrabAhalyo jIva pradezastaM nisRjanti zarIrAd bahi niSkAzayanti cikIrSita kAryasampAdanArthaM dvitIyamapi vAraM caikriyasamudghAtena samavananti AtmapradezAn bahivikSipanti samavahatya AtmapradezAn bahirvikSipya abhramAdalakAn meghAn vikurvantIti 'viuvittA jAva' vikuLa vaikriyazaktyA meghAn kR vA yAvat atra yAvatpadAt 'se jahANAmae kammAradArae siyA taruNe balavaM juga juvANe appAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAe piTutaro. rupariNae ghaNaniciyavaTTavaliyakhaMdhe cammelugaduhaNamuTTiyasamAhayaniciyagatte urassabalasamaNNAgae tala jamalajuyalaparighabAhU laMghaNapavaNajavaNapamadaNasamatthe chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahaMta dagavAragaM vA, dagakuMbhayaM vA, dagathAlagaM vA, dagakalasaM vA, dagabhiMgAraM vA, gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA AvarisijjA, evameva tAo NittA, saMkhijjAI joyaNAI daNDaM nisiraMti, doccaM veubviyasamugyAeNaM saMmohaNittA" isa rAThakA grahaNa huA hai, ina padoM kI vyAkhyA isI vakSaskAra ke kathana meM 1 sUtra meM kI jA cukI hai 'viuvvittA jAvataM niyarayaM NaharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' AkAza meM vAIliko kI-pAnI varasAnevAle megho kI vikuXNA karake .yAvatU unhone usa bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana ke cAroM ora kI eka yojana taka kI bhUmi ko nihata rajavAlI, naSTa rajavAlI bhraSTa rajavAlI, prazAnta rajavAlI aura upazAnta rajavAlI banA diyA yahAM yAvat zabda se-"se jahANAmae kammAradArae siyA taruNe, balavaM, jugavaM, juvANe, appAyaMke, thiraggahatthe, daDhapANipAe, piTuMtarorupariNae, ghaNiciyavadvavaliyakhaMdhe, cammehugaduhaNamuTTiyasamAdayaniciyagatte, urassaralasamaNNAgae talajamalajuyalapari. ghabAhU, laMghaNapavaNajavaNapamahaNasamatthe, chee, dakkhe, paDhe, kusale, mehAvI, niuNasippovagae egaM mahaMta dagavAragaM vA dagakuMbhayaM vA, dagathAlayaM vA, daka. gyAeNaM saMmoha NittA' mA pA sagaDIta thayo che. yA pAnI vyAcyA yA pakSAranA 40namA sUtra prathamamA 42vAmA mApI che. 'viuvittA jAva nihayarayaM NadurayaM bhaTUrayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareti' mAzamA pAjAmaunI-pANI 12sAvanA2 bhedhAnI- za thAvata temaNe vaikiya zaktithI meghe utpanna karyA ane te mee te bhagavAn tIrthakaranA janma bhavananI meranI eka jana jeTalI bhUmine nihata rajavALI, naSTa rajavALI bhaTTa 2La vALI, prazAMta rajavALI ane upazAMta 2javALI banAvI dIdhI. ahIM yAt zabdathI'se jahANAmae kammAradArae siyA taruNe, balava jugava, juvANe, appAyaMke, thiragnahatthe, datapANiyAe, piTutarArupariNae, ghaNaNiciyavaTavaliyakhaMdhe, cammelugaduhaNamuTThiyasamAhayaniciyagatte, urassa balasamaNNAgae talajamalajuyalaparighabAhU laMghaNapavaNajavaNapamahaNasamatthe, chee dakkhe, paTTe, kusale' mehAvI, niuNasippovagae egaM mahaMta dagavAraMga vA, dagakubhayaM vA, dagathAlayaM kA Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 jambUdvIpaprajJaptisU vi uTThalogavatthavvA o aTTha disAkumArI mahattariyAo anbhavaddalae viuccittA khippAmeva pataNataNAyaMti, pataNataNAittA khippAmeva pavijjaAyaMti vijjaAittA bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimaTTiyaM paviralapaphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divyaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsaMti' itigrAhyam, sa yathAnAmakaH karmakaradArakaH syAt taruNo, balavAna, yugavAn, yuvA, alpAtaGkaH, sthirAgrahastaH, dRDhapANipAdaH, pRSThAntarorupariNataH, ghananicitavRttavalitaskandhaH carmeSTaka dughaNamuSTikasamAhata nicitagAtraH, urasyavalasamanvAgataH, talayamalayugala parighabAhuH, laGghanaplavanajavanapramarda nasamarthaH, chekaH, dakSaH, praSThaH, kuzalaH, medhAvI nipuNazilpopagataH, eteSAM vyAkhyAnam avyahitapUrvasUtre draSTavyam, ekaM mahAntaM dakavArakaM vA mRttikAmayajalabhAjanavizeSam, dakakumbhakaM vA jalaghaTam dasthAlakaM vA kAMsyAdimayaM jalapAtram, dakakalazaM vA, jalabhRMgAraM vA 'jhAro' iti bhASA prasiddham, gRhItvA rAjAGgaNaM vA rAjaprAGgaNam, yAvadudyAnaM vA samantAt sarvato bhAvena AvarSet kalarsa vA, dakabhiMgAraM vA gahAya rAyaMgaNaMvA jAva samaMtA AvarisijjA evameva tAo vi uDalogavatthavAo aDa disAkumArI mahattariyAo anbhavaddala e vittAkhippAmeva pataNataNAyaMti, pataNataNAittA khippAmeva pavijayAyaMti, vijjaAittA bhagavao tisthagassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimahiyaM pavilaphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaM surahigaMdho dayavAsaM vAsaMti' isa pAThakA grahaNa huA hai ina padoM meM se 'se jahANAmae kammAra dArae' isa pada se lekara 'NiuNasippovagae' isa pada taka ke padoM kI vyAkhyA prathama sUtra meM kI jA cukI hai aba isake Age ke padoM kI vyAkhyA isa prakAra se hai - ina pUrvokta vizeSaNoM vAlA vaha karmakara dAraka eka bahuta baDe bhArI pAnI se bhare hue miTTI ke kalaza ko, athavA pAnI ke kumbha ko, yA pAnI se bhare hue thAla ko, agara pAnI se bhare hue ghaTa ko, yA pAnI se bhare hue bhRMgAra dakakalarsa vo, dakabhiMgAraM vA, gahAya, rAyaMgaNaM vA jAva samatA AvarisijjA evameva tAo vi uDDhalogavatthavtrAo aTThadisAkumArI mahattariyAo, abbhaH dalae viubvittA ppa me taNAyaMti pataNataNAintA khippAmeva pavijjayAyaMti, vijjaAittA bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNassa savvabho samatA joyaNaparimaMDalaM NiccoyagaM nAimaTTiyaM paviralapaphusiyaM rayareNuviNAsagaM divvaM surahigaMdhodayavAsaM vAsaMti' yA yA saMgrahIta thayo che. A pAumAthI 'se jahANAmae kammAradArae' mA pahathI bhAMDIne 'NiuNasippovagae, yA yaha sudhInA padmAnI vyAkhyA prathama sUtramAM karavAmAM AvelI che. have zeSa padmAnI vyAkhyA A pramANe che-e pUrvokta vizeSaNA vALe te kAMrahAraka eka bahu moTA pANIthI bharelA mATInA klezane athavA pANInA kuMbhane athavA pANIthI bharelA thALane athavA pANIthI bharelA gharTane athavA pANIthI bharelA bhUMgArane (jhArI) laIne rAjA gaNune yAvata udyAnane Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 2 Urdhva lokava ( sinInAmavasaravarNanam 575 siJcet, evameva amunA prakAreNaiva etA api UrdhvalokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH abhravAlakAn meghAn vikurvya pataNataNAyanti atyantaM garjantItyarthaH, garjitvA kSiprameva 'pavijjAyaMti' prakarSeNa vidyutaM kurvanti kRtvA bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavanasya sarvata: samantAt yojanaparimaNDalam atra nairantarye dvitIyA, nirantaraM yojanaparimaNDalakSetre ityarthaH, 'NiccoagaM nAimaTTiyaM' nAtyudakaM nAtimRttikaM yathA syAt tathA prakarSeNa yAvatA reNavaH sthagitA bhavanti tAvanmAtrega utkarSeNetibhAvaH, tathA praviralapraspRSTam praviralAni sAntarANi ghanabhAve kardamasaMbhavAt praspRSTAni prakarSayuktaH ni sparzanAni mandasparzanasambhave reNusthaganAsaMbhavAt yasmin varSe tattathAbhUtam, ataeva rajoreNu vinAzanam - rajasA zlakSNa reNupudgalAnAM reNunAJca sthUlatama tat pudgalAnAM vinAzanaM vinAzakam, divyam-atimanoharaM surabhigandhodakavarSa varSanti varSA ca 'taM nihayarayaM NaharayaM bhaharaNaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' tat yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaH kurvantIti yogaH nihataM bhUya utthAnAbhAvena mandIkRtaM rajo yatra varSe tattathAbhUtam, tathA bhraSTarajaH bhraSTaM vAtoddhUtatayA yojanamAtrAt dUrataH kSiptaM rajo yatra tattathAbhUtam ataeva prazAnta rajaH - prazAntaM sarvathA'vidyamAnamiva rajo yatra tattathAbhUtam, asyaiva AtyantikatAkhyApanArthamAha-upazAntarajaH upazAntaM rajo yatra tattathAbhUtam 'karitA ' kRtvA 'khiyAmeva pajjuvasamaMti' kSiprameva zIghrAtizIghrAmeva pratyupazAmyanti gandhodakavarSaNAnnivarttate ityarthaH / , ko lekara rAjAGgaNa ko, yAvat udyAna ko saba ora se acchI taraha se sIMcatA hai usI taraha se inhoM ne urdhvalokavAstavya ATha dikkumArikAoM ne bhI abhra meM vAlikoM kI vikurvaNA kara ke pahile to jora jora se garjanA kI aura phira bijaliyoM ko camakAyA bAda meM bhagavAn tIrthaMkara ke janma bhavana kI cAroM ora kI 1-1 - yojana parimita bhUmi meM isa taraha se varSA kI ki jisa se yahAM kI dhUli jama jAve - punaH usakA utthAna hone na pAve yA vaha yahAM se ur3akara dUsarI jagaha calI jAve, yahA~ vaha rahane na pAve jisase dekhanevAloM ko aisA pratIta ho ki mAnoM yaha dhUli hai hI nahIM isa prakAra se choTI bUdoM ke rUpa meM ve vahAM barasI - 'karitA khippAmeva paccuvasamaMti' varasa kara phira ve zIghra hI ceAmerathI sArI rIte abhisiMcita kare che, te pramANe ja temaNe-ulAka vAstavya A dikumArikAee-paNa AkAzamAM vAIlikAonI vikaNA karIne pahelAM te jora-jorathI garjanA karI ane pachI vidyuta camakAvaDAvI. tyAra khAda bhagavAn tIthaMkaranA janma bhavananI ceAmera eka-eka ceAjana parimita bhUmimAM A pramANe varSokarI ke jethI tyAMnI mArTI jAmI jAya. phIrthI te mArTInuM utthAna thAya naThuiM, athavA te mATI tyAMthI uDIne khIjA syAne jatI rahe nahi. athavA te mATe tyAM hAya ja nahi, jethI jonArAone A pramANe pratIti thAya ke jANe maTI che ja ke, A pramANe nAnA bhUdAnArUpamAM athavA jenAthI Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazatisUtre atha AsAM tRtIyakartavyakaraNAvasaraH evaM puSkavacalaMsi puSpavAsaM vAsaMti' evaM gandhokavarSaNAnusAreNa puSpavAlake puSpavarSaM varSanti, atra ca tRtIyArthe saptamI tathA ca puSpavAdalakena puSpavarSuka vAlakena puSpavRSTi kurvantItyarthaH atra evamityAdi vAkyasUcitamidaM sUtraM jJeyam tathAhi - 'tacca piveuvvayasamugdhAraNaM samohaNaMti samohaNittA pupphabaddalae viuvvaMti - se jahANAmae mAlAgAradArae siyA jAva sippovagara evaM mahaM pupphachajjiyaM vA puSpha paDalagaM vA puSpacaMgerIyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samaMtA kayaggahagahiyakarayala pabmaTavipamukeNaM dasavaNNeNaM kusumeNaM pupphapuMjovayArakaliyaM karei, evameva tAo vi uddhalogapuadalae viuccittA khippAmeva pataNataNAyaMti jAva joyaNaparimaMDalaM jalaya thalaya bhAsurapabhUyassa viTaTThAissa dasavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti' tti, atha vyAkhyA - tRtIyamapi vAram vaikriyasamudghAtena samavaghnanti saMvarttakavAta vikurvaNArthI hi zAnta ho gaI / ' evaM puSkaphavaddalaMsi puSkavAsaM vAsaMti' isI taraha se unhoM ne puSpabarasAnevAle bAdaloM ke rUpa meM apanI trikurvaNA kI aura 1 yojana parimita bhUmi meM puSpoM kI varasA kI yahAM Agata evaM zabda se yaha sUtra sUcita huA hai - ' taccapi veDavviyasamugdhAeNaM saMmohaNaMti, saMmohaNittA puSkabaddalae viuvaMti, se jahAnAmae mAlAgAradArae siyA jAva sippovagae evaM mahaM puSkachajjiyaM vA puSphapaDalagaM vA puSpacaMgerIyaM vA gahAya rAyaMgaNaMvA jAva samaMtA kayaggahagahiyakarayalapa bhaTThaviSyamukkeNaM dasaddhavaNeNaM kusumeNaM puSkapuMjo vayArakaliyaM karei, evameva tAo vi udvalogavvatthavAo puSphavaddalie viuvitta vidyAmeva pataNataNAyaMti jAva joyaNaparimaMDalajalayathalaya bhAsurapabhUyassa viTThAisa dasavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti' tti, isa pATha kA artha isa prakAra se hai pahile to adholoka vAsinI ATha 576 ina thAya nahi mA upamAM te vAhaniyo tyAM varasI 'karitA khippAmeva paccuvasamaMti' varasIne yahI tethe| zIghra zAMta yaha ga. ' evaM pupphavaddalaMsi puSpavAsaM vAsaMti' mA pramANe ja temaNe puSpa varasAvanArA meghAnA rUpamAM potAnI vidhruNA karI, ane eka ceAjana parimita bhUmi upara puSpAnI varSA karI. ahIM AvelA 'chuM' zabdathI A sUtra sUcita thayuM che- 'tacvaM tri veucciyasamugdhAeNaM samohaNaMti, samohaNittA, puSphabaddalae viuvvaMti se jahA nAmae mAlA gAradArae siyA jAva sippovagae egaM mahaM pupphch| jjiyaM vA pupphapaDalagaM vA puSpacaMgerIyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva samatA kayaggahagahiya karayalapa maTThavippa mukkeNaM dasaddhavaNeNaM kusumeNaM pupphapuraMjovayArakaliyaM karei, evameva tAo vi addhalogavatthavvAo puSpavaddalie viucvittA khiyAmeva pataNataNAyaMti jAva joyaNaparimaMDalajala yathalayabha surappa bhUyarasa viTTha issa dasaddhavaNNarasa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vAsaMti tti' mA pAune artha A pramANe pahelAM te adhelekavAsinI A dikkmArikAe e e vakha Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 2 UrdhvalokavAsinInAmavasaravarNanam 577 yat velAdvayamapi vaikriyasamudghA tena samabahanan tat kilaikam evam abhravAla kavikurvaNAthai dvitIyam idaM tu puSpavAdala kAdikurvaNAthai tRtIyaM vaikriyasamudghAtena samavaghnanti ityarthaH, samavahatya puSpavAdalakAn vikurvanti dRSNAntamAha-sa yathAnAmako mAlAkAradArako mAlikaputraH syAt yAvanipuNazilpopagataH ekA mahatIM puSpacchadhikAM vA-chAdyate-upari sthagyate iti chAdyA chAtraiva chAdhikA puSpaibhRtA chAdhikA puSpacchAdhikA tAm, puSyapaTalakaM vA puSpAdhAramAjanavizeSam, puSpacaGgerIkAM vA prasiddhAm gRhItvA rAjAGgaNaM vA rAjapAgaNaM yAvat rAjo. dyAnaM vA samantAt ratAlahe yA parAGmukhI sumukhI tasyAH saMmukhIkaraNAya kacagrahagRhItakaratalaprabhaSTavinamuktena-kaceSu kezeSu grahaNaM kacagrahastatprakAreNa gRhItaM tathA karata lAd viprabhuktaM-tyataM sAt prabhraSTaM karatalaprabhraSTavipramuktam atra padavyatyayaH prAkRtatvAt vizeSaNasamAsaH tena kacagrahItapharatalaprabhraSTavinaktena dazArddhavarNena paJcavarNana kusumena jAtyapekSayA ekacanaM kusumajAtena puSpapuJopacArakalitaM puSpapuJjopacAreraNa kusumasamUhopacAreNa dikkumAriyAoM ne do bAra saMvartaka vAyu kI vikurvaNA karane ke liye vaikriyasamu dghAta kiyA vaha eka bArakA samudghAta kiyA gayA jAnanA caahiye| isake bAda ina urvalokavAsinI dikkumAriyoM ne abhravAdaliko kI vikurvaNA karane ke liye jo samudghAta kiyA, vaha dUsarI bArakA kiyA gayA samudghAta jAnanA cAhiye aura aba yaha.puSpavAlikoM kI vikurvaNA karane ke liye jo samudghAta kiyA gayA hai vaha tRtIya vAra kA samudghAta kiyA gayA jAnanA cAhiye / isa taraha ke isa tRtIya vAra ke samudghAta se unhoM ne puSpavAlikAoM kI vikurvaNA kI jaise koI mAlAkAra kA dAraka ho aura vaha yAvat zilpopagata ho, so vaha jaise eka mahatI puSpoM se bharI huI chAdhikA ko yA puSpAdhAra bhAjana vizeSa ko-yA puSpacaMgerikA ko lekara rAjAGgaNa ko yAvat saba ora se kacagraha ke anusAra grahIta evaM karatala se chUTa kara gire hue aise pAMcavarNa ke kusumoM se puSpapuJjopacAra yukta saMvartaka vAyunI vidurvANa karavA mATe kriya samudraghAta karyo. A eka vakhata samughAta karyo Ama jANavuM joIe. tyAra bAda te udghaleka vAsinI dikumArikAoe abhivAIlikAonI vimurvaNuM karavA mATe je samudughAta karyo. te bIjI vakhata karavAmAM Avela samudraghAta hato Ama mAnavuM joIe. ane have A je puSpa vAdaLiyenI vikuNA karavA mATe samuddaghAta karyo, A trIjI vakhata karavAmAM Avele samudughAta hate Ama samajavuM joIe. A pramANe A trIjI vakhatanA samudraghAtathI temaNe puSpavAelikAonI vimurvaNA karI, jema kaI mAlAkArano dAraka hoya ane te yAvata zipagata hoya, te te jema eka mahatI pu5-bharita chAdhikAne ke puSpAdhAra bhAjana vizeSane ke pu5 caMgenikAne laIne rAjAMgaNane yAvat sarva taraphathI kacagraha mujaba gRhIta temaja karatalathI mukta thayelAM evAM pAMca varNanA kusumathI puSpajpacAra kare che, te ja073 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisatre kalitaM zobhitaM karoti, evameva amunA prakAreNaiva tA api UrdhvalokavAstavyA aSTau dikkumArI mahattarikAH puSpavAdalakAn vikur2yA vikurvaNAzaktyA tAn nirmAya kSiprameva pataNataNAyanti-atyantaM garjanti, tatazca itthaM vAkyayojanA yojanaparimaNDalaM yAvat-yojanaparimaNDalaparyantaM dazArddhavarNasya pazcaparNasya kusumasya puSpasya jAnUtsedhapramANamAtram jAnUtsedhaH jAnvavadhikautsedhasya pramANaM dvAtriMzadaMgulalakSaNaM tena sadRzImAtrA yasya sa tathA bhUtastam varSa varSanti kIdRzasya kusumasya ? jalajasthalaja bhAsvara prabhUtasya tatra jalajaM padmodi sthala vicakilAdi bhAsvaraM dIpyamAnam prabhUtaM ca atipracuraM tataH karmadhArayaH bhAsvaraM ca tat prabhUtaM ca bhAsvaraprabhUtaM jalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca tattathAbhUtam tasya, tathA vRntasthAyina: vRntena adhobhAgavartinA tiSThatItyevaM zIlasya 'vAsittA' varSitvA kiyatparyanto'yam 'evaM' ityAdi vAkyasUcitasUtrasaGgraha ityAha-'jAva kAlAgurupavara' tti, atra yAvacchabdo'vadhi vAcakaH natu saGgrAhakaH 'jAva suravarAbhigamaNajoggaM' tti atra yAva padAt kundurukkaturukkaDajjhaMtadhUvamaghamatagaMdhudhubhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM divvaM' iti paryantaM sUtraM karatA hai isI taraha ina urdhvaloka vAstavya ATha vikkumArikAoM yAvata puSpavArdalikoM kI vikurvaNA karane jaisA pahile AgekA pATha kahA gayA hai vaisA hI ina logoM ne kiyA arthAt eka yojana paramita kSetra taka dazArddha varNavAle puSpo kI varSA kI ina puSpoM kI varSA meM jalaja-padma Adi rUpa sthalaja-belA-mogharA Adi rUpa dIpyamAna puSpa pracura mAtrA meM the jaba ina puSpoM kI varSA hui to isake vRnta adhobhAga meM hI rahe Age aisA nahIM huA ki puSpoM kI paMkhuDiyAM nIce hogaha hoM aura vRnta-inake utThala-Upara kI ora ho gaye hoM tathA ye puSpa itanI adhika mAtrA meM varasAye gaye ki the 24 aMgula taka UMce ho gaye arthAt itanI vizAla rAzi inakI hogaI isa prakAra se 'vAsittA jAva kAlAguru pavara jAva suravarAbhigamaNajoggaMkareMti' puSpoM kI varSA karake unhoMne usa eka yojana pramANe ja A ulaka vAstavya ATha dikumArikAoe yAt puSpavAalikAonI vikarvaNa karIne jema pahelAM AgaLa pATha kahevAmAM Ave che, te pramANe ja A lokoe karyuM, eTale ke eka jana parimita kSetra sudhI dazAI varNavALA puSpanI varSA karI. e pupinI varSomAM jalaja-pakva Adi rUpa sthalaja-velA, mogarA rUpa rdIpyamAna pu. pracuramAtrAmAM hatAM. jyAre A jAtanAM puSponI varSA karavAmAM AvI te evI rIte varSA karavAmAM AvI ke te pupanA vRnta adhe bhAgamAM ja rahyA. evuM thayuM nahiM ke punI pAMkhaDIo nIce thaI gaI hoya ane vRtta uparanI tarapha thaI gayAM hoya temaja A pu A mAtrAmAM varasAvavAmAM AvyAM ke 24 aMgula jeTalo bhUmi para thara jAmI gayI. maryAta 10 pu.4|| prabhAmA 12sApAmA mAyA ta ma pramANe 'vAsittA jAva kAlAguru pavara jAva suravarAbhigamaNajogaM kareM ti' pAnI 1 4zana tebho te 4 yanAmita kSetrane yAvat 'kuMdarukka, turakkaDajhaMtadhUvamadhamadhanta gaMdha yAbhirAmaM Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 579 jJAtavyam, tathA ca tatkAlAgurupravarakundaru ruturuSkadahadhUpadhUpitaM 'mahamaheti' gandhoddhUtAbhirAmaM sugandhavaragandhitaM gandhavartibhUtaM divyam ataeva surakharAbhigamanayogyam suravarasyaindrasya abhigamanAya avataraNAya yogyam 'kareMti' kurvanti 'karitA' kRzvA 'jeNeva bhagavaMtitthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti' yatraiva bhagavAn tIrthaMkaraH tIrthaGkaramAtA ca tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'jAva AgAyamANIo parigAyamANIo citi' yAvadAgAyantyaH parigAyantyaH tiSThantIti A - ISatsvareNa gAyaH yaH prArambhakAle mandasvareNa gAyamAnatvAt parigAyantyaH - gIta pravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantyastAH aSTau UrdhvalokavAstavyAH dikkumArImahattarikA stiSThantIti atra yAvat padAt adUrasAmante iti grAhyam // sU0 2 // mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM puratthimaruyagavatthavvAo aTU disAkumArI mahattariyAo saehiM saehiM kUDehiM taheva jAva viharaMti, taM jahA - NaMduttarAya 1, maMdAra, ANaMdA3 dividdhaNA4 | vijayA ya5 vejayaMtI6 jayaMtI7, aparAjiyA8 ||1|| sesaM taM cetra tubbhAhiM Na bhAiyavvaM parimita kSetra ko yAvat- 'kuMdarukkaturakakaDalaMtadhUvamaghamaghantagaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gandhavahibhUyaM divvaM' kAlA guru kI pravara kundarukakI, evaM turuSka - lomAna kI dhUpa jalA kara sugaMdhita karadiyA aura use aisA banA diyA ki mAnoM yaha eka gaMdha kI golI hI ho isa prakAra se usa samasta eka yojana parimita bhUbhAga ko unhoM ne suravara indra ke avataraNa ke yogya kara diyA 'karitA jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti-uvAgacchittA jAva AgAyamANIo parigAyamANIo citi' karake phira ve jahAM bhagavAn tIrthakara aura tIrthaMkara jananI thI vahAM AI-vahAM Akara ve apane ucita sthAna para khaDI ho gaI aura pahile dhIre se aura bAda meM jora se mAMgalika janmotsava ke gIta gAneM lagI // 2 // sugaMdhavaragaMdhiyaM gandhavaTTibhUyaM divva' asA guDnI, avara DaraunI tebhana ruSTha sAmAna nane dhUpa saLagAvIne sugaMdhita karI dIdhuM ane evuM khanAvI do ke jANe A eka gAMdhI gALI na hAya A pramANe te samasta eka ceAjana parimita bhUbhAgane temaNe suravara indranAM bhATe avataraNu yogya manAvI hI 'karitA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva ubAgacchaMti, uvAgacchittA jAva AgAyamANIo parigAyamaNIo ciTThati' banAvIne pachI tee save jyAM bhagavAn tIthaMkara ane tIkara jananI hatAM tyAM gaI. tyAM jaIne teo potAnA ucita sthAne besI gaI ane pahelA dhIme-dhIme ane tyAra bAda jorajorathI mAMgalika-janmAtsava gItA gAvA lAgI. / 2 / Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 jambUdvIpaprajJaptisUtra tikaTu bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya purasthimeNaM AyaMsahasthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dAhiNaruyavathavAo aTTa disAkumArI mahattariyA taheva jAva viharaMti, taM jahA-samAhArA1, suppaiNNA2, supyabuddhA3, jaso hraa4| lacchimaI5, sehabaI6, cittaguttA7, vsuNdhraa8||1|| taheva jAva tubbhAhiM na bhAiyacaM tikaTu bhagavao titthayarasta titthayarabhAUe ya dAhiNeNaM bhiMgAra hatthagayAo AgAyamANIo paribhAyamANIociTThati / teNaM kAleNaM teNaM samapaNaM paJcatthimaruyagavatthanAo aTa disAkumArI mahattariyAo sahi 2 jAva viharaMti, taM jahA-ilAdevI1, surAdevI2, puhavI 3, paumAvai 4 / egaNAsA 5, NamiyA 6, bhaddA 7, sIyA ya 8 aTramA // 1 // taheva jAva tubabhAhiM Na bhAiyavyaM tikaTTha jApa bhagavao titthayarasa titthayaramAUe ya pacatthimeNa tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citi / teNaM kAleNaM te samaeNaM uttarillaruyagavatyamAo jAva viharati, taM jahA-alaMbusA1, missakesIra, puMDarIzAya3, baarunnii| hAlA5, sabappabhAda, ceka, siri7, hiriTa ceva uttarao // 1 // taheba jAva vaMdittA bhagavao titthayaramAUe ca uttareNaM cAmarahatyagayAo AgAyanANIo parigAthamANIo viti| teNaM kAleNaM teNaM sAeNaM vidisaruyagavatthayAo catvAri disAkumArI mahattariyAo jAba vihAti, taM jahA-cittAya 1, cittakaNagAra, saterA ya3, sodaaminnii4| taheva jAda Na bhAiyavyaM tikaTTu bhagAo titthayaramAUe ya causu vidisAsu dIviyA hatthagayAo AmAyamANIo parigAyamANIo ciTaMti ti| tezaM kAleNaM teNaM sapaeNaM majjhimaruyagavatthAo cattAri disAkumArI mahattariyAo laehiM naehi kUDehi taheva jAba viharati, taM jahA-ruyA1, rUyAsithAra, suru yA3, ruuygaaghii| taheva jAva tubbhAhiM Na bhAiya tikaTTu bhagAo titthayarassa cauraMgulavajja NAbhiNAlaM kappaMti kappettA vivaragaM khagati khaNittA Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 3 paurastyaruca kaniyAsi mInAra 8 sa. 166ma 581 viyarage NAbhi NihaNaMti NihagitA rayaNANa ya vairANa ya pureti purittA hariyAliyAe peDhaM badhnati badhinattA tidisiM tao kayaloharae viu vaMti, taeNaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe to cAussAlae viurvati, tae NaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjhadesabhAe sIhAsaNaM viuvvaMti, teli NaM sohAsaNANaM ayamevArUve vaNNAvAse paNNatte satbo vaNNago bhaanniyo| tae NaM tAo ruyagamajjhavatthanAo cattAri disAkumArIo mahattarIo jeNeva bhagavaM tityayare titthayaramAyA ya teNeva ukAgacchati uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM karayala saMyuDeNaM giNhati titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti, givhittA jeNeva dAhiNile kayalIharae jeNeva cAusAlAe jeNeva sIhAsaNe teNe uAgacchaMta uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti, NisIyAvettA sayapAgasahaslapAgehiM tillehi abhaMgati, abbhaMgittA surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM uThavaTeMti, uThavaTTittA bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa titthayaramAyaraM ca bAhAsu giNhati giNhittA jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA bhagavaM tithapa tivayaramAyaraM ca sohAsaNe NisIyAti NisIyAvettA tihiM udaehiM bhajaviti, taM jahA-dhodaeNaM1, puSkodaeNa2, suddhodaeNaM3, majAvitA savvAlaMkAravibhUliyaM kareti karittA bhagavaM titthayAM karayalayuDe titthayamAyaraM ca bAhAhiM gimhati giNhittA jeNeva uttarille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchati, uvAnchittA bhagavaM titthayaraM titthayaralAyaraM ca sIhAsaNe NisI. yAti NisIyAkttiA Abhiyoge deve sadArjiti sadAvinA evaM vAsIkhippAmeva bho devANupiyA ! cullAhamavaMtAo vAsaharamavyayAo gosI. sacaMdaNakaTThAI sAharaha / taeNaM he AbhiyogA devA tAhi syagamajjha vatthavvAhi cauhiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM vuttA samANA haTa Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 182 ambUdvIpaprajJaptisUtra tuTTA jAva viNaeNaM vayaNaM paDicchaMti paDicchittA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAiM gosIsacaMdaNakaTThAiM sAharaMti, taeNaM tAo majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo saragaM kareMti karittA araNiM ghaDeti araNiM ghaDittA saraeNaM araNiM mahiMti mahittA aggi pADeMti pADittA aggi saMdhukkhaMti, saMdhukhittA gotIsa caMdaNakaTe pakkhivaMti pakkhivittA agnihomaM kareMti, karittA bhUtikamma kati karitA rakkhApoTTaliyaM baMdhaMti baMdhittA NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTriyAviti, bhavau bhagavaM pacayAue 2 / taeNaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti, gimihattA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA titthayaramAyaraM sayaNi jaMsi NisIyAviti, NisIyAvittA bhagavaM titthayaraM mAue pAse ThaveMti ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMtIti ||suu03|| chAyA-tasminkAle tasmin samaye paurastya rucakavAstavyA aSTau dikkumArImahattarikAH svakaiH svakaiH kUTaiH tathaiva yAvad viharanti, tadyathA nandottarA ca 1, nandA 2, AnandA 3, nandivardhanA 4 / vijayA ca 5 vaijayantI 6 jayantI 7 aparAjitA 8 // 1 // zeSaM tadeva yAvada yuSmAbhina bhetavyam iti kRtvA bhagavatastIrtha karastha tIrthaGkaramAtuzca AdarzahastagatAH AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti / tasminkAle tasmin samaye dAkSiNAtyarucakavAstavyA aSTau dikkamArImahattarikAH tathaiva yAvad viharanti tadyathA-samAhArA 1, supradakSA 2, suprabuddhA 3, yazodharA 4 / lakSmIvatI 5, zeSavatI 6, citraguptA 7 vasundharA 8 // 1 // tayaiva yuSmAbhine bhetavyama iti kRtvA bhagavatastIrthakarasya dakSiNena bhRGgArahastagatAH AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti / tasminkAle tasmin samaye pAzcAtyarucaka vAstavyA aSTau dikkumArImahattarikAH svaH svakaiH yAvada viharanti, tadyathA-ilAdevI 1, surA devI 2, pRthivI 3, padmAvatI 4 / ekanAsA 6 navamikA 6, bhadrA 7, sItA ca aSTamI 8 // 1 // tathaiva yAvad yuSmabhi ne bhetavyamiti kRtvA yAvad bhagavatastIrthaMkarasya tIrthaGkaramAtuzca pAzcAtyena tAlavRntahastagatAH AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti / tasminkAle tasmin samaye udIcI rucakavAstavyAH yAvada viharanti, tadyathA-alaMbusA 1, mizrakezI 2, puNDarIkA ca 3, vAruNI 4 / hAsA 5, Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 583. sarvaprabhA 6, caitra, zrIH hozcaiva uttrtH||1|| tathaiva yAvad vanditvA bhAvatastIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca uttareNa cAmarahastagatAH AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti / tasmin kAle tasmin samaye vidiguruvasvAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH yAvad viharanti, tadyathA-citrA ca 1, citrakanakA 2, zaterA 3, saudAminI 4 / tathaiva yAvada na bhetavyamiti kRtvA bhagavatastIryaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatA AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThanti iti / tasminkAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH svakaiH svakaiH kUTaiH tathaiva yAvad viharanti, tadyathA rUpA 1, rUpAsikA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4 / tathaiva yAvad yuSmAbhi ne bhetavyamiti kRtvA bhagavatastIrthaGkarasya caturagulabarja nAbhinAlaM kalpayanti, kalpayitvA vidarakaMkhananti, khanitvA vidarake nAbhim niddhti| nidhAya ratnazca vantraizca pUrayanti pUrayitvA haratAlakAbhiH pIThaM badhnanti, pIThaM badhvA tridizi trINi kadalIgRhANi vikurvanti, tataH khalu teSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catu zAlakAni vikurvanti, tataH khalu teSAM catuHzAlakAnAM bahumadhyadezabhAge trINi siMhAsanAni vikurvanti, teSAM khalu siMhAsanAnAm ayametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH sauM varNako bhaNitavyaH / tataH khalu tAH rucakamadhyavAstavyAH catasro dikkumAryoM mahattarAH yatraiva bhagavAn tIrthaGkaraH tIrthaGkAramAtA ca tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM karatala saMpuTena gRhNanti tIrthaGkaramAtaraM ca bAhAbhihanti, gRhIkhA yatraiva dAkSiNAtyaM kadalIgRhaM yatraiva catuH sAlakaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthakaraM tIrthaGkaramAtaraM ca sihAsane niSAdayanti, niSAdya zatapAkasahasrapAkaiH tailaiH abhyaGgayanti, abhyaGgayikhA surabhiNA gandhavartakena udvartayanti, udvatyai bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena tIrthaGkaramAtaraM ca bAhvorgRhanti gRhItvA yatraiva paurastyaM kadalIgRhaM yatraiva catuH zAlaM yacaiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti, niSAdha tribhirudakairmajayanti, tadyathA-gandhodakena 1, puSpodakena 2, zuddhodakena 3, majjayitvA sarvAlaGkAravibhUSitau kurvanti, kRtvA bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena tIrthaGkaramAtaraM ca bAhAbhiH gRhNanti, gRhItvA yatraivauttarAI kadalIgRhaM yatraiva catuHzALakaM yatraiva sihAsanaM tatraiva upAgacchanti upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti, niSAdya AbhiyogAn devAn zabdayanti, zabdayitvA evamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH ! kSudrahimavato varSadharaparvatAt gozIrSacandanakASThAni saMharata tataH khalu te AbhiyogAH devAH tAbhiH rucakamadhyavAstavyAbhiH catamRbhiH dikkumArImahattarikAbhiH evamuktAsantaH hRSTatuSTAH yAvad vinayena vacanaM pratIcchanti, pratISya kSiprameva kSudrahimavato varSadharaparvatAt saratAni gozIrSacandanakASThAni saMharanti tataH khalu tAH madhyarucakavAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH zarakaM kurvanti, kRtvA araNiM ghaTayanti araNiM ghaTayitvA zarakeNa araNiM mathnanti, mathitvA agni pAtayanti pAtayitvA agni sandhukSanti sandhukSya gozIrSacandanakASThAni Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre prakSipanti, prakSipya agnimujjvAlayanti ujjvAlya samidhakASThAni prakSipanti prakSipya agnihomaM kurvanti kRtvA bhUtikarma kurvanti, kRtvA rakSApoTTalikA baghnanti baddhyA nAnAmaNiratnabhakticitrau dvividhau pASANavRttako gRhanti gRhItvA bhagavataH tIrthakarasya karNamUle TiTTayAveMti bhavatu bhagavAn prvtaayuH| tataH khalu tAH rucAmadhyavAstavyAH catasro dikkumArI mahattarikAH bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena dIrthaGkaramATaraM ca bAhAbhirgahanti gRhItvA yatraiva bhagavataH tIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya tIrthakaramAtaraM zayyAyAM niSAdayanti, niSAdya bhagavantaM tIrthakaraM mAtuH pAveM sthApayanti, sthApayitvA AgAyantyaH parigAyantyaH tiSThantIti // 3 // __TIkA-'teNa kAleNaM' ityAdi 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM purathimasyagaratthavAo aTTha disAkumArIpa hattariyAo saehi saehiM kUDe hiM jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye asyArthaH avya hitapUrvasUtra draSTavyaH paurastyarucakavAstavyA:--pUrvadigrabhAgavarti rucakakUTa. nivAsinyaH aSTau dikkumArImahattarikAH 'saehi saehiM kUDe hiM taheba jAva viharaMti' svakaiH svakaiH kUTaiH atra saptamyarthe tRtIyA svakeSu svakeSu ityarthaH tathaiva pUrvasUtravadeva yAvad viharanti atra yAvat padAt 'saehiM saehiM bhavaNehiM' ityArabhya 'devehiM devIhiya saddhiM saMparibuDAo' ityantaM sarva saMgrAhyam eteSAM vyAkhyAnaM ca asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre daSTavyam AsAM dikkumArINAM nAmAnyAha-'taM jahA' ityAdi-taM jahA NaMduttarAya 1, paMdA 2. ANaMdA 3, maMdivaddhaNA 4 / vijayA ya 5, vejayaMtI 6, jayaMtI 7, aparAjiyA 8 // 1 // 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purathima ruyagavatthavvAo' ityAdi / TIkArtha-usa kAla meM aura usa samaya meM 'purathimaruyagavatthavvAo aTTa disAkumArImahattariyAo' pUrva digbhAgavati rucaka kUTa vAsinI ATha dikkumArI mahattarikAeM 'saehi2 kUDehiM taheva jAva viharaMti' apane 2 kUToM meM usI taraha yAvat bhogoM ko bhoga rahI thI yahAM yAvatpada se 'saehiM saehiM bhavaNehiM' yahAM se lekara 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparicuDAo' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai isa pATha kA artha prathama sUtra kI vyAkhyA meM likha diyA gayA hai 'taM jahA' ina teNaM kAleNaM teNe samaeNaM purathimarupagavatthavyAo' ityAdi teNe sane te samaye 'purathimaruyagavatthavvAo aTTha disAkumArimahattariyAo' pUrva himAyati ruya4 phUTa pasinI 13 bhArI bhattarima 'saehira kUDesiM taheva jAva viharAMti' pota potAnA DUTomA te pramANe // yAvat mAgAsAgakI 24ii tI, sahI yAvat 54thI 'saehiM saehiM bhavarohiM' mahIthI bhAMjara devehi devIhi ya saddhiM saMparikhuDAo' sudhIne pATha saMgRhIta thayo che. A pAThane artha prathama sUtranI vyAkhyAmAM spaSTa karavaamaaN mAyA cha. 'taM jahA' te himA24AgAnA nAmI pramANe che-'NaMduttarAya-1, Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 585 sadyathA-nandottarA 1, ca samuccaye, nandA 2, AnandA 3, nandivarddhanA 4 / vijayA ca 5, vaijayantI 6, jayantI 7, aparAjitA 8 // ityetAH nAmataH kathitAH 'sesaM taMceva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaM tikaTu 'bhagavao tisthayarassa titthayaramAyAe ya' zeSam AsanaprakampAvadhiprayogabhagavadarzanaparasparAhAna svasvAbhiyogikakRtayAnavimAnavikurvaNAdikaM tathaiva yAvad yuSmAbhi ne bhetavyam iti kRtvA ityuktvA bhagavatastIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca 'puratthimeNaM AyaMsahasthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIbhI ciTuMti' paurastyena-pUrvarucakasamAgatatvAt pUrvataH, AdarzahastagatAH-hastagata dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai 'NaM duttarAya 1, gaMdA 2, ANaMdA 3, NAdivaddhaNA 4, vijayA ya 5, vaijayaMtI 6, jayaMtI 7, aparAjiyA 8' nandottarA, nandA, AnandA, nandivardhanA, vijayA, vaijayantI, aura aparAjitA 'sesaM taMceva tubbhAhiM Na bhAiyavvaM ti kaTu bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya purasthimeNaM AyaMsahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' yahAM para bAkI kA kathana-jaise Asana kA kampAyamAna honA, use dekhakara avadhijJAna se isakA kAraNa jAnanA arthAt bhagavAna kA janma ho gayA hai aisA avadhijJAna dvArA jAnanA, phira Apasa meM bulAkara maMtraNA karanA, apane apane Abhiyogika devoM ko bulAnA, unheM yAna vimAna taiyAra karane kI AjJA denA, ityAdi saba kathana jaisA prathama sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM para samajhalenA cAhiye aura vaha saba kathana yAvat Apako bhayabhIta nahIM honA cAhiye yahAM taka kA yahAM grahaNa karalenA cAhiye isa prakAra kahakara ve sabakI saba pUrva digbhAgavartI rucaka kUTa vAsinI 8 dikkumAriyAM bhagavAn tIrthakara aura tIrthakara mAtA ke pAsa-samucita sthAna para-hAtha meM darpaNa liye hue khaDI ho gaI NaMdA 2, ANaMdA 3, NadivaddhaNA 4, vijayA ya 5: vejayaMti, 6, jayaMtI 7, aparAjiyA 8' nahottarA, nanhA, mAnanhI, navinA, viyA, vaizyantI, yantI mana a52irau. 'sesaM taM ceva tubbhAhiM Na bhAiyavvaM tikaTUTu bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya puratthimeNaM AyaMsahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati' mahI zeSa 4yana re Asana kaMpita thavuM, te joIne avadhijJAnathI tenuM kAraNa jANavuM. eTale ke bhagavAnane janma thaI gaye che, evuM avadhijJAna vaDe jANavuM, pachI eka-bIjAne bolAvIne, eka sthAne ekatra thaIne salAha karavI, pita-pitAnA Abhigika devane belAvavA, te tene yAna-vimAna taiyAra karavAnI AjJA ApavI vagere badhuM kathana jema prathama sUtramAM spaSTa karavAmAM AveluM che, tevuM ja badhuM kathana yAvat ApazrI bhayabhIta thAo nahi, ahIM sudhI grahaNa karI levuM joIe. A pramANe kahIne teo sarve pUrva diggAvatI rucaka phUTa vAsinI ATha dikumArikAo bhagavAna tIrthakara ane tIrthakaranA mAtuzrI pAse jaIne - ja0 74 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdIpaprajJaptisUtre Adarzo-darpaNo jinajananyoH zRGgArAdi vilokanAdhupayogI yAsAM tAH hastagatAdarzA ityarthaH mUle vizeSaNasya hastagatapadasya pUrva prayoktavye paranipAtaHprAkRtatvAt bodhyaH, AgAyantyaHA ISatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle mandarasvareNa gAyamAnatvAt, parigAyantyaH-gItapravRtti kAlAnantaram paritaH uccasvareNa gAyantyastiSThanti iti / atra ca rucakAdi svarUpaprarUpaNA iyam ekAdezena ekAdaze dvitIyAdezena trayodaze tRtIyAdezena. ekaviMze rucakadvIpe bahumadhye valayAkAro rucaka zaila: caturazIriyojanasahasrANi uccaH mUle 10022 madhye 7023 zikhare 4024 yojanAni vistIrNaH, tasya ca zirasi caturthe sahasre pUrvadizi madhye siddhAyatanakUTam ubhayoH pArzvayoH catvAri 2 dikkumArINAM kUTAni tatra nandottarAdhAzcatasra ekapAce kUTacatuSTaye dvitIye ca pAca kUTa catuSTaye vinayAdhAzcatasraH dikkumArI mahatarikAH parivasantItibhAvaH / samprati dakSiNarucakasthAnAM vaktavyamAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dAhiNaruyarAvatthavyAo aTThadisAkumArImahattariyAo taheva jAva viharaMti' tasmin aura pahile dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalika gIta gAne lagI inhoM ke hAtha meM darpaNa isaliye thA ki jina aura unakI mAtA zRGgArAdi ko dekhane ke liye ise apane kAma meM lAveM yahAM rucakAdi ke svarUpa kI prarUpaNA isa prakAra se hai eka deza se 11veM dvitIyA deza se 13 ve, tRtIyA deza se 21 ve rucaka dvIpa meM ThIka bIca meM valaya ke AkAra kA rucaka zaila hai yaha caurAsI hajAra yojana kA UMcA hai mUla meM isakA vistAra 10022 yojana kA hai madhya meM 7023 yojana kA hai aura Upara zikhara meM 4024 yojana kA hai usake Upara zikhara para caturtha hajAra yojana para pUrva dizA kI ora bIca meM siddhA. yatana kUTa hai dAi bAMI ora cAra kUTa dikkumArikAoM ke haiM inameM nandottarA Adi dikkumArikAeM rahatI haiN| dakSiNa rucakastha dikkumArikAoM kI vaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM smsamucita sthAna upara hAthamAM darpaNa laIne UbhI rahI. ane pahelAM dhImA svaramAM ane tyAra bAda ra-jerathI janmatsavanA mAMgalika gIta gAvA lAgI. temanA hAthamAM darpaNa eTalA mATe hatuM ke jina ane temanA mAtuzrI zRMgArAdi jevA mATe ane tAnA kAmamAM lAve. ahIM rucakAdinA svarUpanI prarUpaNuM A pramANe che-eka dezathI 11nAM, dvitIyA dezathI 13mAM, tRtIyA dezathI 21mAM rucaka dvIpamAM, ThIka madhyabhAgamAM valayanA AkAra je grUka zela che, A 84 hajAra yejana jeTalo UMco che. mULamAM ene vistAra 10022 jana jeTaluM che. madhyamAM 7023 ejana jeTaluM che ane upara zikharamAM 4024 jana jeTale che. tenI upara-zikhara upara cAra hajAra jana upara pUrva dizA tarapha madhyamAM siddhAyatana phUTa Ave che. enI DAbI ane jamaNI taraphanA cAra phUTa dikakumArikAonA che. e phUTamAM nArA Adi dikakumArikAo vase che. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarudhakanivAsinInAmavasaravarNanam .. 587 kAle tasmin samaye dakSiNarucakavAstavyAH--pUrvavat rucakazirasi dakSiNadizi madhye siddhAyatanakUTam ubhayoH pArzvayoH catvAri 2 kUTAni tatra tatra catasrazcatasro vAsinya" ityarthaH, militvA aSTau dikkumArI mahattarikAH tathaiva-pUrvoktavadeva yAvad viharanti tiSTatItyarthaH, atra yAvat 'saehiM 2 kUTehi' 3 ityArabhya 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparikhuDAo' ityantaM sarva sagrAhyam, eteSAM sarveSAM padAnAM vyAkhyAnaM ca asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre draSTavyam / - taM jahA-samAhArA 1 suppaiNNA 2, muppabuddhA 3, jasoharA 4 / lacchimaI 5 sesabai 6 vittaguttA 7 vasuMdharA 8 // 1 // tadyathA-samAhArA 1 supradattA 2 suprabuddhA 3 yazodharA 4 / - lakSmIvatA 5 zeSavatI 6, citraguptA 7, vasundharA 8 // 1 // "taheva jAva tubbhAhiM na bhAiyavaM tikaTu jAva bhagavao titthayarassa tisthayaramAUe ya dAhiNeNaM bhiMgAra hatyagayA o AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' tathaivaM pUrvavadeva yAvad yuSmAmi ne bhetavyamiti kRtvA tIrthakaramAtaraM sAvadhAnIkRtya, bhagavatastIrthaMkarasya eNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'dAhiNa ruagavatthadhAo aTTa disAkumArI mahattariyAo taheva jAva viharaMti' dakSiNa digbhAgavarti rucara kUTa vAsinI ATha dikkumArI mahattarikAeM apane apane kUToM meM jaisA ki prathama sUtra meM kahA jA cukA hai yAvat bhogoM ko bhoga rahI thiiN| yahAM para isake bAda kA saba kathana jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI hai una ATha dakSiNarucakastha dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se haiM-'samAhArA 1 suppAhaNNA 2, "suppabuddhA 3, jasoharA 4 / lacchimaI 5, sesavaI 6 cittaguttA, 7 vasuMdharA 8 // samAhArA 1, supradattA 2, suprabuddhA 3, yazodharA 4, lakSmIvI 5. zeSavatI 6, citraguptA 7 aura vasundharA 8 yahAM para aura bAkI kA kathana-jaise Asana kA kaMpAyamAna honA use dekhakara avadhi ke prayoga se isakA kAraNa jAnanA dakSiNa cakastha dikumArikAonI vaktavyatA 'teNaM kAleNa teNa samaeNaM' te mA bhane te samayamA dAhiNaruagavatthavbAo aTTa disAkumArImahattariyAo taheva jAva viharaMti' dakSiNapati 34 DUTa vAsinI ATha dikakumAri maharikAe pita-pitAnAmAM je pramANe prathama sUtramAM spaSTa karavAmAM AvyuM che-yAvat bhegano upaga karatI hatI. ahIM te pachInuM badhuM kathana je pramANe pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che, tevuM ja che. te ATha dakSiNa rucakastha dikumArikAonA nAmA mA pramANe The-'samAhArA 1, suppaiNNA 2, suppavuddhA 3, jasoharA 4 / lacchimaI 5, sesavaI 6, cittaguttA 7, vasuMdharA-8 // smaah|-1, sumahattA 2, suprasuddhA 3, yshaay| 4, bhItI 5, zeSavatI , citraguptA 7 ane vasuMdharA-8. ahIM zeSa badhuM kapane-jemake Asana kaMpita thavuM, tene joIne avadhinA prayogathI enuM kAraNa jANavuM, vagere badhuM kathane je pramANe prathamasUtramAM Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTa jambUdvIpaprati tIrthaGkaramAtuzca dAkSiNAtyena jinajananyordakSiNadiggataccAd dakSiNadigbhAge ityarthaH, bhRGgArahastagatAH - jinajananIsnapanopayogi hastagatajalapUrNabhRGgArAH satyaH ityarthaH AgAyantyaH parigAyantyaH pUrvam alpasvareNa pazcAddIrghasvareNa gAyantya ityarthaH tiSThanti tA aSTau divakumArI mahattarikAH iti / samprati pazcimascakasthAnAM vaktavyatAmAha - ' teNaM kAleNaM' ityAdi / ' teNaM kAleNaM teNaM samae NaM paccatthimaruyagavatthavvAo aTThadisAkumArImahattariyAo saehiM jAva viharaMti' Adi saba vaktavyatA jaisA prathama sUtra meM prakaTa kara diyA gayA hai vaisA hI hai taheva jAva tugbhAhiM na bhAiavyaM iti kaTTu, yAvat Apa bhaya na kareM isa prakAra kahakara ve sabakI saba dikkumArIyAM 'jAba bhagava otitthayarassa' jahA~ para tIrthakara aura 'titthayaramAuea' tIrthakara kI mAtA thI vahAM para Akara 'dAhineNaM bhiMgAra hatthagaAo' unakI dakSiNadizA tarapha bhRMgAra hAtha meM lekara samucita sthAna para 'ciTThati' khaDI ho gaI khaDI 2 vahAM ve 'AgAyamANIo parimAyamANIo' pahile to dhIme svara se aura bAda meM jora 2 se janmotsava ke mAMgalika gIta gAne lagI / dakSiNadizA kI ora rucaka parvata kI zikhara para bIca meM siddhAyatana kUTa hai usakI donoM tarapha cAra 2 kUTa haiM vahAM para ye 4-4 kI saMkhyA meM rahatI hai jinendra aura jinendra kI mAtA ke snAna ke nimitta upayogI jAna kara ye bhRGgAra sAtha meM lAI thIM / pazcimarucakastha dikkumArIkAoM kI vaktavyatA 'teNaM kAleNaM te NaM samaeNaM paccasthimaruyagavatthaJcAo aTTha disAkumArI mahattariyAo saehiM 2 jAva viharaMti' usa kAla meM aura usa samaya meM pazcima prakaTa karavAmAM AvyuM che, te pramANe ja che. 'taddeva jAva tubhAhiM na bhAiavvaM iti kaTTu ' yAvat ApazrI bhayabhIMta thAo nahi, A pramANe kahIne te badhI dikumArie nAva bhagavao titthayarassa' lyAM tIrtha 42 bhane 'titthayaramA uea' tIrtha puranA bhAtAzrI tAM tyAM bhAvIne 'dAhiNeNa bhiMgArahatthagaAo' temanI dakSiNa dizA tara samucita sthAna (52 'ciTThati' alI rahI tebhanA sAthIbhAM ArIyo hutI alI alI tyAM tethe 'AgAyamANI o parigAyamANIo' paDesAM to dhImA svarathI bhane pachI bhera-lerathI nmotsavanA bhAMgAlika gItA gAvA lAgI. dakSiNa dizA taraph rucaka patanA zikhara upara madhyamAM siddhAyatana phUTa AvelA che. te phUTanI banne tarapha cAra-cAra phUTa AvelA che. tyAM e badhI 4-4nI sakhyAmAM rahe che. jinendra ane jinendranI mAtAnA snAna mATe upayegI thaI paDaze evu' samajIne e bhaMgArA sAthe lAvI hatI. pazcima rucakrantha dikkumArikAonI vaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM paccatthimaruyagavatthanyAo aTTha disA kumArI mahattariyAo saehiM 2 jAva viharaMti' te ajabhAM ane te samayamA pazcima higlAgUvatI rukha4 Ta Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyAvanivAsinInAmavasavarNanam 589 tasmin kAle tasmin samaye pazcimarucakavAstavyAH pazcimadigbhAgavatti rucakavAsinyaH aSTau dikkumArImahattarikAH svakaiH svakaiH yAvadviharanti tiSThanti yAvat padAt 'sarahiM sarahiM kUDe hi' ityArabhya 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo' ityataM sA grAhyam eteSAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre draSTavyam / etAsAM namAnyAha -'taM jahA~ ityAdi 'taM jahA' tadyathA ilAdevI 1 surAdevI 2, puhavo 3 paumAvai 4 / egaNAsA 5, NavamiyA 6 bhaddA 7, sIyA ya aTThamA / ilAdevI 1 surAdevI 2 pRthivI 3 padmAvatI / ekanAsA 5, navamikA 6 bhadrA 7 sItA ca aSTamI / / 'taheva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaM tikaTTu jAva bhagavao titthayarassa titthayaramAUe ya paJcatthimeNaM tAliyaMTaitthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIzro ciTuMti' kUTavyavasthA tathaiva pUrvavadeva yAvad yuSmAbhirna bhetavyam asambhAvyamAne'sminnekAntasthAne visadRzajAtIyAH digbhAgavati rucaka kUTa vAsinI ATha dikkumArI mahattarikAeM apane apane kUTa AdikoM meM yAvat bhogoM ko bhoga rahI thI yahAM yAvat pada se 'saehiM saehiM kUDehiM' isa pATha se lekara 'devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo' yahAM taka kA pATha gRhIta.huA hai / inake nAma isa prakAra se haiM / ilAdevI 1 surAdevI 2 puhavI 3 paumAvaI 4 / 'egaNAsA 5, NavamiA 6 bhaddA 7 sIA ya 8 aTThamA' ilAdevI, surAdevI, pRthivI, padmAvatI, ekanAsA, navamikA, bhadrA aura AThavIM sItA 'taheva jAva tumbhAhiM Na bhAyiavaMti kaTu jAva bhagavao titthayarassa titthayaramAUe ya paccasthimeNaM tAli aMTahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' kUTavyavasthA pUrva kI taraha se hI jAnanI cAhiye yAvat Apako 'jahAM para janakA AnA saMbhAvita nahIM ho sakatA hai aise isa sthAna meM vAsinI ATha diphakamArI mahattarikAe pita-pitAnA kUTa AdimAM yAvat bhAgane upaso 422hI tI, mI yAvat 54thI 'saehi sarahiM kUDehi' 240 pAthI bhAMDIne devehi devIhi ya saddhi saparikhuDAo' maDI sudhiin| 43 shiitye| che amanA nAma mA prabhArI cha ilAdevI 1, surodevI 2, puhavI 3, paumAvaI 4 / egaNAsA 5, NavamiA 6, bhaddA 7, sIAya 8, aTTamA 1 // auvI 1, suzahevI, pRthivI, 5mAvatI, nAsA, navamI, sAmane sItA. 'taheva jAva tumbhAhiNa bhAyiavaMti kaTu jAva bhavao titthayarassa titthayaramAueya paccatyimeNaM tAliaMTahatthagayAo AgAyaNANIo parigAyamANIo ciTuMti' eTa vyavasthA ahIM pUrvavata ja jANavI joIe. yAvat tamAre "jyAM janAgamana asaMbhavita che, evA . .. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 jambUdvIpaprajJaptisUtre imAH kathaM samupasthitA ityAzaGkAkulaM ceto na kAryamityarthaH itikRtvA tIrthakaramAtaram ityuktvA yAvadbhagavatastIrthaGkarasya tIrthakaramAtuzca pAzcAtyeM pazcimarucakAgatatvAjjina jananyoH pazcimadigbhAge tAlavRntahastagatAH - tAlavRntam tAlavyajanaM taddhastagatAH ubhayoH sevArtha - mityarthaH AgAyantyaH- A IpatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle alpasvarasyaiva gAyamA - aara parigAyantya: gItapravRttikAlAnantaraM dIrghasvareNa gAyantyastA aSTau dikkumArImahatarikAstiSThanti, atra prathamayAvatpadAt tayoH triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvate mastake aJjaliM kRtvA he tIrthaMkaramAtaH iti saGgrAhyam 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uttarilla ruyagavasthavvAo jAva viharaMti' tasmin kAle tasmina samaye auttarAharucakavAstavyAH - uttaradig bhAgavarttirucakavAsinyo yAvad viharanti tiSThanti yAvatpadAt aSTau dikkumArImahattarikAH itigrAhyam etAsAM nAmAnyAha - 'taM jahA ' tadyathA - alaMbusA 1, missakesI 2, puMDarIyA 3, ya vAruNI 4 / hasA 5, sabhA 6, ceva siri 7, hiri 8 ceva uttara || 1 // visadRza jAtIyajana ye kisaliye upasthita huI haiM, isa prakAra kI AzaMkA se Akulita nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara ve jahAM tIrthaMkara aura tIrthakara mAtA thI vahA~ para gaI vahAM jAkara ve unake pazcima digbhAga se Ane ke kAraNa pazcima digbhAga meM khaDI ho gaI unake pratyeka ke hAthoM meM paMkhA thA vahAM para samucita sthAna meM khaDI huI ve prathama dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalika gIta gAne lagI yahAM prathama yAvat zabda se 'tayoH trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aMjali. kRtvA - he tIrthakaramAtaH 'aisA pATha gRhIta huA hai / 'te NaM kAlaMNaM te NaM samae NaM uttarillaru agavasthavAo jAva viharatitaM jahA - alaMbusA 1, missakesI 2, puNDarIA ya 3 vAruNI 4, hAsA 5, savva A sthAna upara visaza jAtIyajana A leke zA mATe upasthita thayA che ?' evI A zakAthI Akulita thavuM joie nahiM. A pramANe kahIne tee jyAM tIrthaMkara ane tIkaranA mAtA hatAM tyAM gai. tyAM jaine temaNe pazcima TvigsAgathI AvavAnA kAraNe pazcima digbAga tarapha UbhI thaI gaI. temanAmAMthI dareke darekanA hAthamAM paMkhAo hatA. tyAM sammucita sthAna upara UbhI thayelI te prathama dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI 4nmotsavanA bhAMgalika gItI gAvA bAgI sahIM prathama yAvat zabdathI 'tayoH trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aMjaliM kRtvA he tIrthakaramAtaH ' yethe pATha saMgrahIta thayo che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uttarillaruagavatthanyAo jAva viharaMti taM jahA - alaMbusA 1, bhirakhakesI 2, puNDarIA ya 3, vAruNI 4, hAsA 5, savvappabhA - 6 caitra, siri 7, hiri Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 591 alaMbusA 1, mizrakesIra 2, puNDarIkA 3, ca vAruNI 4 / hAsA 5, sarvaprabhA 6, caiva zrIH 7, hozcaiva 8 uttrtH||1|| 'taheva jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa titthayaramAue ya uttareNaM cAmarahatthagayA bho AgAyamANI parigAyamANIo ciTuMti' kUTavyavasthA tathaiva pUrvavadeva yAvad vanditvA bhagavataH tIrthakarasya tathaMkaramAtuzca uttare-uttararucakAgatatvAjjinajananyoruttaradigbhAge cAmarahastagatA:-gRhItahastacAmarAH satyaH AgAyantyaH ISatsvareNa gAyantyaH, parigAyantyaH dIrghasvareNa gAyantyaH tiSThanti, atra yAvat padAt triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAva mastake aJjaliM kRtvA vandate namasyati panditvA namasyitvA ppabhA 6 ceva sirI 7 hiri 8 ceva uttarao // 1 // ' usa kAla meM aura usa samaya meM uttara digvartI rucaka kUTanivAsinI yAvat ATha dikkumArIkAeM apane apane kUTAdikoM meM bhoga bhogane meM tallIna thI yahAM para saba prakaraNa isa sambandha meM jaisA pahile kahA hai-vaisA yaha saba yahAM para kahalenA cAhiye una uttara digvartI rucaka kUravAsinI dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai-alaMbusA, mizrakezI, puNDarIkA, kAruNI, hAsA, sarvaprabhA, zrI aura hI 'taheva jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa tilthayaramAUe a. uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' kUTa vyavasthA pUrva ke jaisI hI samajhanA cAhiye yAvat ve vandanA karake bhagavAn tIrthakara aura tIrtha kara mAtA ke pAsa ucita sthAna meM uttaradizA meM khaDI ho gaI unake pratyeka ke hAtha meM usa samaya cAmara the vahAM khaDe hokara unhoMne pahile to dhIme svara meM aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAMgalIka gIta gAye yahAM para bhI yAvatpada se 'triH kRsvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanavaM zirasAvata mastake aMjali 8 ceva uttarao' // 1 // ta je mana ta samaye uttara [6 24 - nivAsinI yAvat ATha dikumArikAo pita-pitAnA kUTAdikamAM bhego bhegavavAmAM tallIna hatI. ahIM zeSa badhuM prakaraNa je pramANe pahelAM kahevAmAM AvyuM che tevuM ja badhuM samajI levuM joIe. te uttaradiggata rucaka phUTavAsinI dikumArikAonA nAme A pramANe che-alaMmusaa, bhizI, yurI4, pANI, hAsA sapramA, zrI aneI. 'taheva jAva vaMdittA bhagavao, titthayarassa. titthayaramAUe. a uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo pari. gAyamANIo citi' chUTa vyavasthA pUrvavat 1 sabhApI . yAvat teme bahana zana bhagavAn tIrthakara ane tIrthakaranA mAtA pAse ucita sthAnamAM uttara dizA tarapha UbhI thaI gaI. temAMnI dareke darekanA hAthamAM te samaye cAmare hatA. tyAM UbhI thaIne prathama te temaNe dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI janmatsavanA mAMgalika gIta gAvA al...mI paNa yAvat pahathI 'triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 jambUdvIpaprajJapti itigrAhyam / atha vidigrarucakavAsinInAm AgamanAvasaraH ' teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM vidisi ruyagavatthavvAo cattAri disA kumArI mahattariyAo jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye vidi rucakavAstavyA:- tasyaiva rucakaparva - tasya zirasi caturthe yojana sahasre catusRSu vidikSu ekaikaM kUTaM tatra vAsinya ityarthaH catastro vidikkumArI mahattarikAH yAvad viharanti tiSThanti imAzca vidyutkumArI mahattarikAH sthAnAGge uktAH, atra yAvatpadAt 'saehiM kUTehiM' ityArabhya 'devehiM devIhiya saddhiM saMparivuDAo' ityantaM sarvaM grAhyam / eteSAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre prathamapUrvasUtre draSTavyam / etAsAM nAmAnyAha - 'taM jahA cittA ya' ityAdi / 'taM jahA - cittAya 1, cittaNagA 2, saterA 3, ya sodAmiNI 4 / citrA ca 1, citrakanakA 2, zaterA 3, saudAminI 4 / tadyathA tava jAva Na bhAiyavvaM tikaTTu bhagavao titthayarassa tisthayaramAue ya causu vidisAsu kRtvA vandate, namasyati vanditvA namasyitvA' isa pAThakA grahaNa huA hai / 'te NaM kAle te NaM samaeNaM vidisi rubhagavatthavAo cattAri disAkumArI mahattariAo jAva viharaMti-taM jahA -cittAya 1 cittakaNagA 2, saterA 3 ya sodAmiNI 4 taheva jAva Na bhAiavvaM ti kaTu bhagavao titthayarassa titthayaramAUe a ca vidisAsu dIviAhasthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citti' usa kAlameM aura usa samaya meM rucaka kUTakI cAra vidizAoM meM rahanevAlI cAra dizAkumArI mahattarikAeM yAvat bhogoM ko bhoga rahI thIM rucaka parvata ke Upara meM cAra hajAra yojana para cAra vidizAoM meM eka 2 kUTa hai ye cAra dizAkumArI mahattarikAeM vahIM para eka kUTa meM rahatI hai inake nAma isa prakAra se haiM - citrA citrakanakA, zaterA, aura saudAminI yAvat Apako ' asaMbhAvyamAna isa ekAntasthAna meM visadRza jAtI ye kisaliye AI hai isa dasanakhaM zirasAvarta mastake aMjaliM kRtvA vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA' mA pAune saMgraha thayo che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vidisi ruagavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariAo jAva viharaMti taM jahA - cittAya 1, cittakaNagA 2; saterA 3 ya, sodAmiNI 5, taddeva jAva jAva NamAi avvati kaTTu bhagavao titthayarassa titthayaramA Uea causu vidisAsu dIvi AhatthagAyAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati' te je bhane te samaye rutha TUTanI thAra vidizAomAM rahenArI cAra diza kumArI mahattarikAe yAvat bhegAbhagavavAmAM tallIna hatI, te rucaka paryaMtanI upara cAra hajAra yojana upara cAra vidizAomAM eka-eka phUTa Avele che, e cAra dizAkumArI mahattarikAe tyAM ja eka phUTamAM rahe che. emanA nAme A pramANe he citrA, citramnA, zaterA bhane sohAminI yAvat tabhAre asa zAmAna A Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 593 dIviyA hatthAyAbho AgAyamANozro parigAyamANIo ciTThati ti tathaiva yAvat na bhetavyam yuSmAbhiH asaMbhAvyamAne'sminnekAntasthAne visadRzajAtIyA imAH kimatha samupasthitAH iti zaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA tIrthaGkaramAtaraM prati ityukkhA vidigAgatatvAd bhagavataH tIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtuzca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatAH sthApitahastadIpikA: satyaH AgAyantyaH-A ISatsvareNa gAyantyaH prArambhakAle alpasvareNaiva gAyamAnatvAt parigAyantyaH tArasvareNa gAyantyaH tiSThanti tAH catasro vidikkumArI mahattarikA iti / tathaiva yAvat-atra yAvatpadAt triH kRtvaH bhAdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake'JjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthaMkaraM tIrthaGkaramAtaraM ca vandate, namasyati vanditvA namasyikhA ca iti grAhyam / atha madhyarucakavAsinInAM samAgamaH 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruyagarathavAo cattAri disAkumArImahattariyAo sarahiM saehiM kUDe hiM taheva prakAra kI AzaMkA se Akulita cittayukta nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara ve cAroM vidizAoM se Ane ke kAraNa bhagavAnU tIrthakara aura tIrthakara mAtA kI cAroM vidizAoM meM khar3I ho gaI inake sabake hAthoM meM dIpaka the vahAM khaDI hokara ve saba kI saba pahile to dhIme svara se aura bAda meM jora jora se janmotsava ke mAGgalika gIta gAne lagIM yahAM yAvatpada se 'triH kRtvaH AdakSiNaprada. kSiNaM kRtvA karatalaparigrahItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aMjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthakaraM tIrthaGkara mAtaraM ca vandante namasyanti banditvA namasyitvA ca' isa pAThakA grahaNa huA hai| ___'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAlameM aura usa samaya meM 'majjhimaruyaga. vasthavyAmo cattAri disAkumArImahattariyAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti' madhyama rucaka kUTakI nivAsinI cAra dizAkumArI mahattarikAeM apane ekAnta sthAnamAM visadaza jAtinI A ahIM zA mATe AvI che ? "A prakAranI o zaMkAthI Akulita cittayukta thavuM na joIe. A pramANe kahIne teo cAre vidizAethI AvI hatI tethI bhagavAn tIrthakara ane tIrthakara mAtAnI cAre vidizAomAM UbhI thaI gai. ta saMvanA hAthamAM dIpaka hatA. tyAM UbhI thaIne teo pahelAM dhImA svare ane tyAra bAda jora-jorathI janmotsavanA mAMgalika gIta gAvA lAgI. ahIM yAvat padathI 'triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kRtvA karatalaparigAhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aMjaliM kRtvA bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakara mAtaraM ca vandante namasyanti vAnditvA namAsyitvA ca' // 54 grahaNa kare che. _ 'teNaM kAleNaM taNaM samaeNaM' te Ne mana ta samaye 'majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo saehiM 2 kUDehi taheva jAva viharaMti' madhyama 54 TanI nivaasinI cAra dizAkumArI mahattarikAo pita-pitAnA phUTemAM je pramANe prathama sUtramAM ja0 75 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 ambudvIpaprajJaptisUtre jAva viharaMti' tasmin kAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyAH madhyabhAgavarti rucakaparvatabAsinyaH - caturviMzatyadhika catuH sahasrapramANe rucakazirovistAre dvitIyasahasre caturdigvartiSu caturSu kUTeSu pUrvAdikrameNa vAsinya ityarthaH catasrastAH dikkumArI mahattarikAH svakaiH svakaiH kUTaiH tathaiva - pUrvatra deva yAvad viharanti tiSThanti, atra yAvatpadAt 'ehiM sarahiM bhavaNehi' ityArabhya 'devehiM devIhiya saddhiM saMparivuDAo' ityantaM savagrAhyam / etAsAM nAma nyAha 'taM jahA rUyA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'rUyA 1, rUyAsiyA 2, sukhyA 3, rUyagAvaI 4 / rUpA 1, rUpAsikA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4 / ' taheva jAva tumbhAdiM Na bhAiyavvaM tikaTTu bhagAo titthayarassa cauraMgulavajjaM NAbhiNAlaM kapaMta' tathaiva pUrvavadeva yAvad yuSmAbhi rna bhetavyam - asambhAvyamAne asminne kAntasthAne visadRzajAtIyA imAH kimarthaM samupasthitA iti zaGkAkulaM ceto na kAryam iti kRtvA tIrthaGkAmAtaramprati ityuktvA bhagavataH tIrthaGkarasya caturaGgulavaje nAbhinAlaM kalpayanti, atra yAva spadAt triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRtvA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAva apane kUToM meM jaisA pahile sUtra meM kahA gayA hai usI prakAra se bhoga bhogane meM lIna thI isake Age kA saba pATha jaisA pahile kaha Aye haiM vaisA hI hai pIche kA vaha saba pATha 'devehiM devIhiya saddhiM saMparighuDAo' yahA~ taka kA grahaNa kara kahalenA cAhiye ina dikkumArikAoM ke nAma isa prakAra se hai 'rUpA, rUpAsiyA, surUA rUpagAvaI' rUpA rUpAsikA, surUpA, aura rUpakAvatI 'taheva jAva tugbhAhiM Na bhAiyavvaMti kaTTu bhagavao tisthayarasta cauraMgulavajjaM NAbhiNAlaM kappaMti' pahile kI taraha hI yAvat Apako zaMkA se Akulita cita nahIM honA cAhiye isa prakAra kahakara unhoM ne tIrthakara prabhu ke nAbhinAla ko cAra aMgula choDa kara kATa diyA / yahAM yAvat zabda se 'trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRtvA tIrthakaraM vana karavAmAM AvyuM che tema bhegA bhAgavavAmAM tallIna hatI. enA pachInA pATha je prabhASe paDelAM hevA te pramANe che. paachn| te yA 'devehi devIhiya saddhiM saMparivuDAo' hI suzrI graha bharI sevA lehaye. te hiDDumAriyonA nAmo yA pramANe che- 'rUpA, rUpAsiyA, surUpA rUpagAI' 35, 3pAsi, suiyA ne 35bhavatI 'taheva jAva tubhAhiM Na bhAiyayaM tti ka bhagavao titthayarassa cauraMgulavajjaM NAbhiNAlaM kappaMti' paDelAMnI prema ? yAvat tabhe zaMthI sAdhusita thAyo nahi A pramANe kahIne temaNe tIrthaMkara prabhunA nAbhinAlanAlane cAra aMzula mUkIne kApI nAkhyA sahI yAvat zabdathI 'triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti kRtvA tIrtha karaM tIrthaMkaramAtaraM ca, vandante, namasyati, vanditvA namasyitvA' A pAhe gRhIta thayo che. 'kappettA, vi. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 3 paurastyastra kanivAsinI nAmavasaravanam mastake'JjaliM kRtvA tIrthaMkaraM tIrthaMkaramAtaraM ca vandate namasyati vanditvA namastviA iti grAhyam 'kappettA' kalpayitvA karttayitvA 'viyaragaM khargati' vivarakaM gartta khananti ' khaNittA' garna khanitvA 'viyarage NAbhiM NihaNaMti' vivarake garne kalpite tAM nAbhiM nidadhati garne sthApayanti 'NiNittA' nidhAya garnesthApayitvA 'rayaNANa ya vairANaya pUrreti' ratnAnI ca vajrANAM ca ratnaiva vacaiva hIrakaiH pUrayanti pUretA' pUrayitvA 'hariyAliyAe veDhaM baMdhaMti' haritAlikAbhiH durvAbhiH pIThaM badhnanti pIThaM badhvA haritAlikAM vapantItyarthaH vivarakakhananAdikaM ca sarve bhagavadavayavasvAzAtanAnivRttyarthaM bodhyam 'baMdhittA' pIThaM badhvA 'tidisiMtao kayalIharae viuti' tridizi-pazcimAvarjadik traye trINi kadalIgRhANi vikurvanti vikurvaNAzaktyA nirmAntItyarthaH 'taraNaM tersi kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe tao cAussAlae viuvvaMti' tataH khalu tadanantaraM kila teSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catuH zAlakAni bhavanavizeSAn vikurvanti vikurvaNAzaktyA niSpAdayanti 'tapaNaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjha sabhAe tao sIhAsaNe viuvvaMti' tataH khalu teSAM catuH zAlakAnAM tIrthakara mAtaraMca vandante, namaspati vanditvA namasthitvA' yaha pATha gRhIta huA hai| 'kappettA viaragaM khaNanti, khaNittA viarage NAbhi 'laM' NihaNaMti, Ni haNitA rayaNANa ya vairANa ya pUti pUrittA harialijhAe veDhaM baMdhati' nAlako kATakara phira unho ne jamIna meM khaDDA kiyA aura usa khaDDe meM usa nAbhinAla ko rakha diyA - gADhadiyA - gADhakara phira usa khaDDe ko unhoM ne ratna aura vajroM se bhara diyA-pUra diyA pUra karake phira unhoM ne harI harI durvA se usakI pITha bAMdhI 'vaMdhita tidisiM tao kathalIharae viucyaMti taeNaM tesiM kapalIharagANaM bahu majjhadesabhAe tao cAussAlae viuvvaMti' dUrvA se pITha bAMdha kara phira unhoM ne usa khaDDe kI tIna dizAoM meM pazcimadizA ko choDa kara pUrva uttara aura dakSiNadizA meM tIna kadalI gRhoM ko vikurvaNA kI phira una tIna kadalI gRhoM ke ThIka bIca meM unho ne tIna catuH zAlAoM kI vikurvaNA kI 'tae NaM tesiM cAussA aragaM khaNanti, khaNittA viarage NAbhi (laM) NihagaMti, mihaNittA rayaNANaya vairANa ya pUre ti pUrittA harialiAe veDhaM baMdhati' nAvane apane pachI tebho bhUmimA jADo bhodyo ane te khADAmAM te nAbhinALane mUrkI dIdhA. dATI dIdhe| dATIne pachI te khADAne temaNe ratnA ane vothI pUrita karI dIdhe. pUrita karIne pachI temaNe lIllI durvANI tenI pIka gAMdhI. 'baMdhittA, tidisiM tao kayalIharae biuvaMti tae NaM teti kayalIharagANaM bahumajjha desamAe tao cAussAlae viuvvaMti' hurvAthI pITha gAMdhIne pachI tebhale te jADAnI dizAemAM pazcima dizAne cheDIne pUrva, uttara ane dakSiNa dizAmAM traNa dalI gRDhAnI vikuNu karI pachI te traNa dalI gRhenA ThIka madhya bhAgamAM temaNe traNa catuHsAlAonI viduzArI taraNaM tesiM cAurasAlavaNaM bahumajhadesabhAe to sohrAsa vikrAMti, Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jembUdvIpaprazaptisUtre bahumadhyadezabhAge trINi siMhAsanAni vikurvanti 'tesiNaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte' teSAM khalu siMhAsanAnAm ayametAvadrapo varNavyAsa: varNavistaraH prajJaptaH 'samvo vaNNago bhANiyavyo' sauM varNakaH pUrvavad bhaNitavyaH / 'tapaNaM tAo ruyagamajjhavatthavyAo cattAri disAkumArIo mahattarAo jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchati' tataH khalu tAH rucakamadhyavAstavyAH catasro dikkumArImahattarikAH yatraiva bhagavAstIrthaMkaraH tIrthakaramAtA ca tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchitA' upAgatya 'bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhaMti, titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti' bhagavantaM tIrthaMkaraM karatalasaMpuTena gRhNanti tIyakaramAtaraM ca bAhubhiH gRhanti 'giNhittA' gRhItvA 'jeNeva dAhiNille kayalIharae jeNeva cAusAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' yatraiva dAkSiNAtyaM dakSiNabhAgavati kadalIgRhaM yatraiva catuHzAlakaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya lagANaM bahumajjhadesabhAe tao sIhAsaNe viuti, tesiNaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte savvo vaNNago bhANiyavvo' isake bAda phira unhoMne una catuH zAlAoM ke ThIka madhyabhAga meM tIna siMhAsano kI vikurvaNA kI una siMhAsanoM kA isa prakAra se varNavistara-varNana kiyA gayA hai isa sambandha meM jaisA varNana siMhAsanoM kA pahile kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI karalenA cAhiye 'taeNaM tAo ruyagamajjha vatthacAo cattAri disAkumArIo mahattarAo jeNeva bhayavaM titthapare tityayaramAyA ya teNeva uvAgacchati' isake bAda ve rucaka madhyavAsinI cAroM mahattarika dikkumArikAeM jahAM bhagavAn tIrthakara aura tIrthakara kI mAtA thI vahAM para gaI 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhaMti' vahAM jAkara unhoM ne donoM hAthoM se bhagavAn tIrthakara ko uThAyA-'titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhati' aura tIrthaMkara kI mAtA ko hAthoM se pakaDA 'giNhittA jeNeva dAhiNille kayalIharae jeNeva cAusAlae jeNeva sIhAtesiNaM sIhasaNArNa ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte savvo vaNNago bhANiyavyo' tyA2 mA temaNe te catuzAlAonA ThIka madhyabhAgamAM traNa siMhAsananI vimurvaNu karI. te siMhAsanene A pramANe varNa vistAra varNavavAmAM Avelo che. A saMbaMdhamAM je pramANe pahelAM siMhAsanuM varNana karavAmAM AveluM che te pramANe ja varNana ahIM paNa samajI levuM jaya. 'tae NaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArIo mahattarAo jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti' tyA2 mAha te 24 bhayavAsinI yAre - mArihAya nyo samAna tItha 42 mana tIrtha 42nA bhAtAta tyAM gaI. 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM karayalasuMpuDeNaM giNhaMti' tyai run tabhaNe manna / 13 javAna tIrtha42nA mAtAzrIna hAyAmA 54341. 'giNhittA jeNeva dAhiNille kayalIharae jeNeva cAusAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva bAgacchaMti' bhane 54ii yA kSi hivatI 44kSI 6 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sR. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravaNenam 597 bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' bhagavantaM tIthakaraM tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti upavezayanti 'NisiyApittA' niSAdya upavezya 'sayapAgasahassapAgehiM tille hiM abbhaMgeti' zatapAkasahasrapAkaiH zatakRtvo'parAparauSadhirakena kArSApaNAnAM zatena vA yAni pakkAni tAni zatapAkAni evaM sahasrapAkAnyapi taiH (tathAvidhasurabhitailasaMgrahArtha) tailai. rabhyaGgayanti mardayantItyarthaH 'abbhaMgettA' abhyaGgayitvA mardayitvA' surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM ubaTuMti' surabhiNA gandhavartakena-gandhadravyANAm-utpalakuSThAdInAmudvartakena cUrNapiNDena gandhayuktagodhUmacUrNapiNDena vA udvarttayanti prakSitatelApanayanaM kurvanti 'ubaTTittA' udvartya udvartanaM kRtvA 'bhagavaM titthayaraM karayala puDeNa titthayaramAyaraM ca bAhAsu givhaMti' bhagavantaM tIrthaGkaraM karatapuTena tIrthaMkaramAtaraM ca bahavo g2ahanti 'giNhittA' gRhItvA 'jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva ca usAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' yatraiva paurastyaM pUrvabhAgavatti kadalIsaNe teNeva uvAgacchati' aura pakaDakara jahA~ dakSiNa digvartI kadalI gRha thA aura usameM bhI jahAM catuH zAlA thI aura usameM bhI jahA~ para siMhAsana thA vahA~ para ve AI 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyA. veti' vahAM Akara ke unhoM ne bhagavAn tIrthakara aura tIrthakara mAtA ko siMhA. sana para baiThA diyA 'NisIyAvittA sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abhaMgeti' baiThA kara phira unhoM ne zatapAka aura sahasrapAka tela se unake zarIra kI mAlisa kI 'abhaMgettA surabhiNA gandhavaTThaeNaM uvaDheti' mAliza karake phira unhoM ne sugaMdhita upaTana se-gaMdha-cUrNa se mile hue gehu ke gIle ATe ke piNDa se unake usa zarIra para male gaye tela ko dUra kiyA 'udhvadvittAbhayavaM titthayaraM karayalapuDeNa titthayaramAyaraMca vAhAsu giNhaMti' telako dUra karake upaTana karake phira unhoM ne tIrthakara ko donoM hAthoM se uThAyA aura tIrthakara mAtA ko hAthoM se pakaDA 'giNhittA jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva ca usAlae jeNeva hatuM ane temAM paNa jyAM catuzAlA hatI, ane temAM paNa jyAM siMhAsana hatuM tyAM te bhAvI. 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraMca sIhAsaNe NisIyAveti' yA mAvIra tebhaye bhagavAn tItha 2 bhane tItha 42 // mAtAne sahAsana 752 mesa yA 'NisIyAvittA sayapAgasahassahapAgehiM tillehi abhaMgeti' sADI pachI temANe zatapA sana sasa pA4 thI tamanA zarI2 52 bhAsiya 461. 'abhaMgettA surabhiNA gandhavaTThaeNaM uvaTreti' mAlisa karIne pachI temaNe sugaMdhita uparaNathI-gaMdha cUrNathI mizrita ghauMnA bhInA ATAnA piMthI tamanA zarI2 352 bhAsisa mate yA5sA bana 24yu 'uvvadvittA bhayavatitthayara titthayaramAyara ca vAhAsu givhaMti' teane 62 4zana, 58 4zana pachI temadhe tAtha42ne bhanne hAthAyI 241. ana tItha 42nA bhAtAzrIna sAthIthI 54yA. 'giNhittA jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' 54Ina pachI Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptistra gRhaM yatraiva catuH zAlaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' bhagavantaM tIrthaMkaraM tIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti upavezayanti 'NisiyAvitA' niSAdya upavezya 'tihiM udaehiM majjAveMti' tribhirudakaiH majjayanti snapayanti, tAnyeva trINi darzayati 'taM jahA' ityAdinA 'taM jahAgaMdhodaeNaM 1 puSphodakena 2 suddhodaeNaM 3 gandhodakena kuMkumAdimizritena, puSpodakenajAtyAdimizritena, zuddhodakena kevalodakena 'majjAvittA' majjayitvA strapayitvA 'sblngkaar| vibhUsiyaM kareMti' sarvAlaMkAravibhUSitau kurvanti, mAtUputrau iti bhAvaH, 'karittA' kRtvA 'bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhahiM givhaMti' bhagavantaM tIrthaMkaraM karatalasIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' pakaDakara phira ve jahAM pUrva digvatA kadalI gRha thA aura usameM bhI jahAM para catuH zAlA thI aura usa catuHzAlA meM bhI jahAM para siMhAsana thA vahAM para AI 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthaparamAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' vahAM Akara ke unho ne bhagavAn tIrthakara ko aura tIrthaMkara ko mAtA ko siMhAsana para baiThA diyA 'NisiyAvittA tihiM udaehi majjAveMti-taM jahA-gaMdhodaNaM pupphodaeNaMsuddhodaeNaM majjAvittA savvAlaMkAravibhUsiyaM kareMti' baiThAkara phira unhoM ne tIrthakara evaM tIrthakara mAtA ko tIna prakAra ke jala se nahavAyA-snAna karAyA vaha tIna prakAra kA jala aisA hai eka gaMdhodaka-kuMkuma Adi se mizrita jala dUsarA pUSpodaka-jAtyAdi puSpoM se mizrita jala aura tIsarA-zuddhodaka-kevala pAnI ina tIna prakAra ke jala se snAna karAne ke bAda phira unhoM ne unheM sarvaprakAra ke alaGkAroM se vibhUSita kiyA 'karittA bhagavaM titthayaraM karayalapuDegaM titthayaramAyaraMca bAhAhiM giNhaMti' saba prakAra ke alaGkAroM se vibhUSita karake phira unhoM ne bhagavAn tIrthakara te jyAM pUrva divartI kadalIgRha hatuM ane temAM paNa jyAM catuHzAlA hatI ane te yatuHzAmA 5 emi CABAsana tu tyAM ApI. 'uvAgacchittA bhagavauM titthayara titthayara mAyAraM ca sIhAsaNe NisIyAti' tyo mApIna temadhe sagavAn tIrtha 42ne sane tIrtha42nA bhAtAna siDAsana 852 sAuyA. 'NisIyAkttiA tihiM udaehi majjAveti-taM jahA gaMdhodaeNaM puSphodaeNaM suddhodaraNaM majjAvittA savvAlaMkAravibhUsiyaM kareM ti' mesADI pachI bhaye tIrthakarane temaja tIrthakaranA mAtAzrIne traNa prakAranA pANIthI snAna karAvyuM te traNa prakAranuM pANI A pramANe che-prathama gAdaka-kuMkuma AdithI mizrita pANI, dvitIya pudakajAtyAdi puthI mizrita pANI ane tRtIya zuddhodaka phakta pANI. A traNa prakAranA pANIthI snAna karAvIne pachI temaNe teo bannene sarva prakAranA alaMkArathI vibhUSita karyA, 'karittA bhagava titthayara karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca vAhAhi giNhati' saba 542nA alaMkArethI vibhUSita karIne pachI temaNe bhagavAna tIrthakarane ane bIjA tIrthakaranA Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakAraH sU. 3 paurastyaracakanivAsinInAmavasaravarNanam 599 puTena tIthakaramAtaraM ca bAhUbhyAM gRhNanti 'giNhittA' gRhItvA 'jeNeva uttarille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMta' yatraivottarAI kadalIgRhaM yatraiva catuH zAlaM yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAviti' bhagavantaM tIthakara tIrthaGkaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti upavezayanti 'NisIyAvittA' nipAdya upavezya 'Abhioge deve sadAviti' AbhiyogAn AjJAkAriNo devAn zabdayanti Avayanti 'sadAkttiA' zabdayitvA AhUya 'evaM. kyAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSu uktavatyaH 'khippAmeva bho devanuppiyA ! cullahimavaMtAo vAsaharapancayAo gosIsacaMdaNaka TAiM sA haraha' kSahamavato varSadharaparvatAt gozIrSacandanakASThAni saMharata samAnayata 'taeNaM te AmiogA devA tAhiM rupagamAjhavasthavvAhiM cAhiM disAkumArI mahattarizAhi evaM kuttA samANA hA jAba viNaNaM vayaNaM paDikchaMti' ko aura tIrtha kara kI mAtA ko kramazaH karatalapuTa se uThAyA evaM hAthoM se pakaDA 'giNittA jeNeva utsarille kayalIharae causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva upAgacchaMti' pakaDakarake ve uttara digvartI kayalI gRhameM jahAM catuHzAlA thI aura usameM bhI jahA~ siMhAsana thA vahAM para gaI / 'uvAgacchittA bhagavaM tisthayaraM tisthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' vahAM jAkara ke unhoMne bhagavAna tIrthakara aura tIrtha kara mAtA ko siMhAsana para baiThA diyA (NisIyAkttiA Abhioge deve sadAviti) siMhAsana para baiThAkara phira unhoM ne apane 2 Abhiyogika devoM ko bulAyA 'sahAvittA evaM vayAsI' bulAkara unase aisA kahA-'khippAmeSa bho devANuppiyA!cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo gosIsacaMdaNakaTThAI sAharaha' he devAnupriyo ! tumaloga zIghra hI kSudra himavatparvata se gozIrSa candana kI lakaDiyAM lekara Ao 'taeNaM te AbhiogA devA tAhiM ruyagamajjhavasthabyAhiM cauhiM disAkumArImahattariyAhiM evaM buttA samANA haTTa tuTThA jAgha viNaeNaM bhAtAna bhaza: 42tatadhuTakA 643yA mane khAyAthI 54cyA 'giNhittA jeNeva uttarille kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti' 55DIne uttara zatanA kadalI gRhamAM jyAM catuH zALA hatI ane temAM paNa jyAM siMhAsana hatuM tyAM teo gaI 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti' tyAM na tamAme bhagavAn tItha 42ne ane tItha 42nI mAtA siMhAsana52 mesI 'NisIyAvittA 'Abhioge deve sadAviti' siMhAsana 52 mesIna pachI tabhaNe peratapAtAnA mAliyo hevAne mosAvyA, 'sadAvittA evaM vayAsI' mAsAvIna tamane 2pramANe 4hyu "khippAmeva bho devANuppiyA ! cullahimavaMtAo vAsaharapavayAo gosImacaMDaNakaTThAI saharaha' hevaanupriye ! tame leko zIghra sudrahimavatparvatathI gazIrSa candananA lAkaDAo laI Ave. 'taeNaM te AbhiogA devA tAhi ruyagamajjhavatthavvAhi cAhiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM - Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre tataH tAsAmAjJaptyanantaraM khalu te AbhiyogA:- ajJAkAriNo devAH tAbhiH rucakamadhyavAstavyAbhiH catasRbhiH dikkumArImahattarikAmirevam uttaprakAreNa uttA AiptAH sAtaH hAtuSTA yAvad vinayena vacanaM pratIcchanti svIkurvanti atra yAkta padAt hRSTatuSTacittAnanditAH sumanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpahRdayA iti grAhyam 'paDicchittA' pratISya svIkRtya, 'khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharaparakyAo sarasAiM gosIsacaMdaNaya hAI sAharaMti' kSiprameva zIghrAtizIghrameva kSudra himavato varSadharaparvatAt sarasAni-rasasahitAni gozIrSacandanakASThAni saMharasti samAnayanti 'taeNaM tAo majjhimarura gAsthayAo catvAri disAkumArImahattariyAo saraga kareMti' rataH ra lu tadanantaraM vila tAH madhyascara parvatavAstavyAH catasro divakumArI mahattarikAH zarazarapratikRti tIkSNara rUmAnyutpAdakaM kASTha vizeSa vurvanti, 'karittA' vRtyA 'araNiM ghaDeti' araNi ghaTayAnta-te naiva zaraveNa saha araNi vayaNaM paDicchaMti' isa prakAra una rucaka madhya vAsinI cAra mahattarika dikku. mAriyoM dvArA AjJapta hue ve Abhiyogika deva hRSTa tuSTa yAvat hue aura baDI vinaya se unhoM ne unake vacanoM ko svIkAra kara liyA yahAM yAvatpada se 'hRSTa tuSTa cittAnanditAH, sumanasaH parama saumanasthitAH harSavazavisarpada hRdayAH' isa pAThakA grahaNa huA hai 'paDicchittA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAI gosIsacaMdaNakAI sAharaMti' AjJA ke vacanoM ko svIkAra karake ve Abhiyogika deva kSudrahimavatparvata para gaye aura vahAM se gauzIrSa sarasa candana kI lakaDiyAM le Aye 'taeNaM tAo majjhimaruyaga vatthavo cattAri disAkumArI mahattariyAo sarageM kareM ti' isake bAda una cAra madhyarucaka vAsinI mahattarika divakumAriyoM ne agni ko utpanna karane vAlA zaraka nAmakA kASTha vizeSa taiyAra kiyA 'karittA araNi ghaDeMti use taiyAra karake usake sAtha araNikASTha ko saMyojita kiyA 'araNiM ghaDittA saraeNaM vuttA samANA haTTha tuTThA jAva viNaeNaM vayaNaM paDicchaMti' mA pramANe te 254 uilion cAra mahattarika phikumArikAo vaDe AjJapta thayelA te Abhigika de heTa-tuSTa thaIne yAvat bahu ja vinaya sAthe temaNe temanI AjJA na svIkAra karI lIdhuM. ahIM yavata 54thI 'hrapTa tuSTacittAnanditAH sumanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpada hRdayAH' mA pAnA saMgraha thy| che. 'paDicchittA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAiM gosInacaMdaNakaTThAI sAharaMti' mAjJAna, payanAnI svI2 37ne pachI ta sAmiyAja deve kSudra himavat parvanI upara gayA ane tyAMthI gozISa sarasa caMdananA lAkaDA laI sAvyA. taeNaM tAo majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo saragaM kareti' tyArabAda te cAra madhya rucaka vAsinI mahattarika phikkumArIoe agnine utpanna karanAra za24 nAma 13 vizeSa tayAra yu. 'karittA araNiM ghaDeti' tena tayAra 4zana tenI sAtha Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 3 paurastyarucakanivAsinInAmavasaravarNanam 101 lokaprasiddhaM kASThavizeSa ghaTayanti saMyojayanti 'araNiM ghaDittA' araNiM ghaTayitvA saMyojya 'saraeNaM araNiM mahiMti' zarakeNa araNi mananti 'mahittA' mathitvA 'aggi pADe ti' agni pAtayanti 'pADittA' pAtayitvA 'aggi saMdhukkhaMti' agni saMdhukSanti sadIpayanti 'saMdhukkhittA' saMdhukSya 'gosIsacaMdaNakaTe pakkhivaMti' gozorSacandanakASThAni khaNDazaH kRtAni yAdRzaizcandanakASThaiH agniruddIpitaH syAt tAdRzAni proktakASThAni prakSipanti 'pakkhivittA' prakSipya 'aggi ujjalaMti' agmui jyAlayanti 'ujjAlittA' ujjvAlya 'samihA kaTAI pakkhiviti' samitkASThAni prAdezapramANAni indhanAni samidhastadrUpANi kASThAni agnau prakSipanti pUrvaM hi gozoSavandanakASThaprakSepo'nyuddIpanAya ayaM ca prakSepaH rakSAkaraNAyeti vizeSaH, 'pakkhivittA prakSipya 'agnihomaM kareMti' agnihomaM kurvanti agni vizeSataH prajyAlayatItyarthaH 'kIttA' kRtvA 'bhUtikammaM kareMti' bhUtikarma kurvanti bhUteH bhasmanaH karma kriyA tAM karvanti 'karittA' kRtvA 'rakkhApoTTaliyaM baMdhati' rakSApoTTalikAm-jinajananyoH araNiM mahiMti' saMyojita karake phira donoM ko unhoMne ragaDA 'mahittA aggi pAti' ragaDa karake agni ko unameM se nikAlA 'pADittA aggi saMdhukkhaMti' nikAla kara usa agni ko unhoMne dhokA 'saMdhukkhittA gosIsacaMdaNakaTe pakkhirviti' dhoMka kara agni meM una gozIrSa candana kI lakaDiyoM ko DAlA 'pakkhivittA aggi ujjAlayaMti' DAla karake phira unhoMne agni ko prajjvalita kiyA 'ujjAlittA samihAkaTThAI pakkhiviti' agni ko prajvalita karake phira usameM unhoMne samitkASThoM ko DAlA pahile to gozIrSa candana kI lakaDiyoM se unhoMne agni ko cetAyA jalAyA bAdameM jaba agni ceta cUkI taSa phira usameM unhoMne indhana DAlA 'pakkhivittA agnihomaM kareMti' indhana DAlakara phira unhoM ne agni homa kiyA 'karittA bhUtikammaM kareMti' agni homa karake phira unhoMne bhUtikarma kiyA 'karitA rakkhApoTTaliyaM baMbaMti' bhUtikarma karake unhoM ne 2024 saya yu'. 'araNiM ghaDittA saraeNaM araNiM mahiti' sArita zana pachI a-22 tebha ghasyAM 'mahittA aggi poDeti' ghasIna manina tamAMthA . 'parittA agi saMdhukkhaMti' DhIna 25 tebhae saNA0yA. 'saMdhuki vattA gosIsacaMdaNakaTTha pakkhiviti' sAvIna te gazISa yandananA sAmAna tamanAyA. 'pakkhivittA aggiM ujjAlayati' nANAra bho ganine nitA . 'ujjAlittA samijhAva dvAiM pavikhaviMti' bhanine prajavalita karIne pachI temAM temaNe samit ka STha nAkhyAM. pahelAM temaNe zIrSa candananA lAkaDAothI agni prajavalita karyo tyAra bAda jyAre agni prajavalita thaI gayo tyAre tabhaNe tabhA dhana nAbhyA. 'pakkhivittA angihomaM kareMti' dhana nAmI pachI tabhara abhinaya ya. 'karittA bhUtikammaM kareMti' AGDAya 4ii pachI bhara bhUtima jyu 'karittA rakkhApoTTaliyaM baMdhaMti' bhUtihamazana pachI tabha rAmanI poti| manApI ja 76 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtre zAkinyAdi duSTadevatAbhyo dRgdoSAdibhyazca rakSAkarI poTTalikA badhnanti 'baMdhettA' baddhvA 'NANAmaNirayaNabhatticitta duvihe pAhANavaTTage giDaMti' nAnA maNiratnabhakticitrau-nAnAmaNiratnAnAM vividhacandrakAntahIrakAdInAM bhaktIracanA tayA vicitrau dvividhau pASANavRttako pASANagolako gRhNanti 'gahAya' gRhItvA 'bhagavo titthayarasa kaNNamUlaMmi TiTTiyAviti' bhagavatastIrthaGkarasya karNamUle tau pApANagolako saMyojya 'TiTTiyAti' parasparaM tADanena TiTTItizabdotpAdanapUrvakaM vAdayantItyarthaH 'TiTTiyAveMti' anukaraNazabdo'yam anena hi bAlalIlAkzAdanyatra vyAsaktaM bhagavantaM vakSyamANAzIrva vanazravaNe paTuM kurvantItibhAvaH, 'bhavau bhagavaM pavvayAue 2' bhavatu bhagavAn parvatAyuH bhavatu bhagavAn parvatAyuH ityAzIrvacanaM dadAti iti / 'tae NaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo bhagavaM titthayaraM rAkhakI poliyAM banAI jina aura jina jananI kI zAkinI Adi duSTa deviyoM se evaM dRSTidoSa se rakSA karane vAlo aisI pohalikA taiyAra kI aura use unake galemeM bAMdha diyA 'baMdhettA NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage. giNhaMti' bAMdhane ke bAda phira unhoM ne aneka maNi aura ratnoM se jinameM racanA ho rahI hai aura isI se jo vicitra prakAra ke haiM aise do golapASANa ko-vaTa. IyoM ko zAligrAma kI jaisI choTI-choTI do vaTaiyoM ko uThAyA-'gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTTiyAti' aura uThAkara unheM bhagavAn tIrthakara ke karNamUla para le jAkara bajAyo-ki jisa se unake vacana se TI TI aisA zabda nikalA 'TiTTiyAveMti' yaha anukaraNa zabda hai / isase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki bAlalIlA ke vaza se yadi bhagavAn kA citta anyatra Asakta ho to vaha eka jagaha AjAve tAki vakSyamANa isa AzIrvAda ke vacanoM ko ve sAvadhAna se suna sake 'bhavau bhagavaM pavvayAue' Apa bhagavAna parvata ke barAbara AdhuvAle hoM jina ane jina jananI nI zAkinI vagere duSTa devIothI temaja daSTi doSathI rakSA karanArI evI temaNe paTTalikA taiyAra karI ane pachI te piTTalikA te temanA gaLAmAM bAMdhI dIdhI. baMdhettA NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage giNhaMti' madhya mA tebho bhane maNio ane ratnanI jemAM racanA thaI rahI che ane enAthI ja je vicitra prakAranA cha, sevA pASANu-zasiyAma 21 mAranAme paassaann|-40yI. 'gahAya bhagaH pao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTTiyAveM ti' sana 19ii tebhara bhagavAn tItha 42 // 45mala upara laI jaIne vagADayA.. ke jethI temanA vajanathI ja 'TI-TI' e zabda nIkaLe TidiyAti' 2 // manu424Atma4 za6 cha. anAthI mA pAta 548 42||maa pAkI cha / bALalIlAnA kAraNathI je bhagavAnanuM citta anya sthaLe Asakta hoya te te eka sthAne AvI jAya. jethI vakSyamANu A AzIrvAdanA vacanane teozrI sAvadhAna thaIne sAMbhaLI I. 'bhava bhagavaM pavvayAue' mA5 bhagavAn parvata 52 / 12 AyuSyavANA thApA. 'tarAeNaM Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 3 paurastyaruvanivAsinInAmavasaravarNanam .. 603 karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti' tataH uktasakalakAryakaraNAnantaraM khalu tAH rucakamadhyavAstavyAH catasro dikkumArI mahattarikAH bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraM ca bAhubhyAM gRhNanti 'giNhitA' gRhItvA 'jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti' yatraitra bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchanti "uvAgacchittA' upAgatya 'titthayaramAyaraM sayaNijjasi NisIyAviti' tIrthakaramAtaraM zayyAyAM niSAdayanti upavezayanti 'NisIyAvittA' niSAdya upavezya 'bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thaveti' bhagavantaM tIrthaGkaraM mAtuH pArzve sthApayanti 'ThavittA' sthApayitvA nAtidurAsanagAH satyaH 'AgAyamANIo parigAyamANIgo ciTuMti' AgAyantyaH-A-ISat gAyantyaH prArambhakAle alpasvareNaiva gAyamAnatvAt tataH parigAyantya:-dIrghasvareNa gAyansyastAH catasro dikkumArImahattarikAstiSThantIti // 3 // 'taeNaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI mahattariyAo bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti' isa prakAra se AzIrvAda dene ke bAda una rucaka madhyavAsinI cAra mahattarika dikkumAriyoM ne bhagavAn tIrthaMkara ko donoM hAthoM se uThAliyA aura tIrthakara mAtA ko donoM bhujAoM meM pakaDa liyaa| 'giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti' pakaDa kara phira ve jahAM bhagavAna tIrtha kara kA janma bhavana thA vahAM AgaI / 'uvAgacchittA tisthayaramAyaraM sayaNijjasi NisIyAti' vahAM Akara ke unhoM ne tIrthakara kI mAtA ko zayyA para baiThA diyA 'NisIyAvittA bhagavaM titthayaraM mAue pAse Thaviti' baiThA kara phira unhoM ne bhagavAn tIrthaMkara ko unake pAsa rakha diyA 'ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMtti' rakhakara phira ve apane samucita sthAna para khaDI ho gaI aura pahile dhIme svara se aura bAdameM jora jora se janmotsava ke mAGgalika gIta gAne lagI // 3 // tAo syagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhi giNhaMti' 241 pramANe mAzIrvAda mAyA mA ta u bhdhyvAsinI cAra mahattarika phikumArIe bhagavAn tIrthakarane bane hAthamAM uThAvyA. ane tIya 42nA bhAtAnI manne maaii| 547yA. "giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti' 54ii pachI ii lAvA tItha 42nu ma mana tu tyAM tasA mAvI. 'uvAgacchittA titthayaramAyaraM sayaNijjaMsi NisIyAti' tyAM-bhAvI tebhaye tItha 42nA mAtAne zayyA 052 sAuyA. 'NisIyAvittA bhagavaM titthayaraM mAue pAse Thaviti' sADIna. 54ii tebharI bhagavAn tIrtha 422 temanI bhAtAnI pAse bhUTI hIthA. 'ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo ciTuMti' bhUTIna. 5chI to patAna! samunti sthAna abhI thaI gaI ane pahelAM dhImA-dhImA svarathI ane tyAra bAda jera-jerathI janmatsavanA mAMgalika gIte gAvA lAgI. A 3 che Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtra athendrakRtyAvasaramAhamUlam teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke NAma deviMde devarAyA vajjapANI puraMdare sayakaU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaM baravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe bhAsuraboMdI palaMbavaNamAle mahiDie mahajjuIe mahAbale mahA jase mahANubhAge mahAsokkhe sohamme kappe sohammavaDiMsae vimANe sabhAe suhammAe sakkaMsi sIhAsaNaMsi se gaM tattha battIsAe vimANA. vAsasayasAhassINaM caurAsIe sAmANiyasAhassINaM tAyattIsAe tAya. tIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTaNhaM aggamahisI saparivArANaM tiNhaM parisANaM sataNhaM aNiANaM sattaNhaM aNiyAhibaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhebaccaM sAmittaM bhaTTitaM mahattaragataM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayAhayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDupaDahavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai / tae NaM tassa sakasta deviMdasta devaraNo AsaNaM calaI / tae NaM se sakke jAva AsaNaM caliyaM pAsai pAsittA ohiM pauMjai pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei AbhoittA haTTatuTUcitte AnaMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae dhArAhayaMkayaMbakusumacaMcumAlaiyaUttaviyaromakUve viyasiyavarakamalanayaNavayaNe pacaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDe kuMDalahAravirAyaMtavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM suriMde sIhAsaNAo abbhuTei abbhudvitA pAyapIThAo paccoruhai paJcoruhitA veruliyavariTuriTTa aMjaNaniuNoviyamisimisiMta maNirayaNamaMDiyAo pAuyAo omuyai omuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei karittA aMjalimauliyaggahatthe tisthayarAbhimuhe sattaSTrapayAiM aNugacchai aNugacchittA vAmaM jANuM aMceha Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam acittA dAhiNaM jANuM dharaNIyalaMsi sAhaTTa tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi niveseha nivesittA IsiM paccuNNamai, paccuNNamittA kaDagatuDiyarthabhiyAo bhuyAo sAharai, sAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAptI-NamotthurNa arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamA purisasIhANaM-purisavarapuMDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM logaNAhANaM logahiyA logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakaTTINaM, dIvotANaM saraNaM gaI paiTA appaDihaya varanANadaMsaNadharANaM viyaTa chaumANaM jiNANaM jAvayANaM tiNNANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM sadhannUNaM savvadarisINaM sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamakAvAhamapuNaravittisiddhigaiNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jiyaH bhayANaM NamotthuNaM bhagavao titthayarassa Aigarassa jAva saMpaviukAma. ssa vaMdAmi gaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae, pAsau me bhagavaM! tatthagae ihagayaM ti kaTu vaMdai, NamaMsai vaMdittA NamaMsittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe saNNisaNe, taeNaM tasta sakassa deviMdassa devaraNo ayameyArUve jAva saMkappe samuppajitthA upapaNe khalu bho jaMbuddIve dIve bhagavaM titthayare taMjIyameyaM tIya paccupaNNamaNAgayANaM savvA deviMdANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahimaM karettae taM gacchAmi NaM ahaMpi bhagavao titthayarassa jampraNamahimaM karemi tti kaTu evaM saMpehittA hariNegamesiM pAyattANIyAhivaiM devaM sadAveMti sadAvittA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! sabhAe suhammAe meghogharasiyaM gaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosa sUsaraM ghaMTe tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA mahayA sadeNaM ugrosemANe 2 evaM vayAsI-ANaveiyaM bho sakke Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtre deviMde devarAyA gacchaiNaM bho sakke deviMde devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karittae, taM tubbhevi NaM devaannuppiyaa| savviddhIe savvajuIe savvaraleNaM savvasamudayeNaM savvAyareNaM savvavibhUIe savvavibhUsAe savasaMbhameNaM sadasaNADaehiM sanovarohehiM savapupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe savadivvatuDiyasahasaNiNAeNaM mahA iddhIe jAva raveNaM NiyayapariyAlasaMparivuDA sayAI sayAiM jANavimANavAhaNAI durUDhA samANA akAlaparihINaM cetra sakasta jAva aMtiyaM pAubbhavaha / taeNaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTa tuTU jAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittA sakkassa 3 aMtiyAo paDiNikkhamai paDiNikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiyagaMbhIramahurayarasadA joyaNaparimaMDalA sughosA ghaMTA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taM meghogharasiyagaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosaM ghaMTe tikkhutto ullAlei taeNaM tIse meghogharasiyagaMbhIramahurayarasadAe joyaNaparimaMDalAe sughosAe ghaMTAe tikto ullAliyAe samANIe sohamme kappe aNNehiM egUNehiM battIsavimANAvAsasayasahassehiM aNNAI egUNAI battIsaM ghaMTAsayasahassAI jamagasamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattAiM hutthA iti, taeNaM sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiyasahasamuTThiya ghaMTApaDeMsuyA saya sahassasaMkule jAe yAvi hotthA iti, taeNaM tesiM sohammakappavAsINaM bahaNaM vemANiyANaM devANaya devINaya egaMta raipasattaNiccapamatta visaya suhamucchiyANaM sUsaraghaMTArasiyaviulabolapUriyacavalapaDibohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacitta uvauttamANasANaM se pAyatANIyAhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtAsaMtati samAsi tattha tattha tahiM tahiM dese mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe ugrosemANe evaM vayAsIti haMta ! suNaM tu bhavaMto bahave sohammakappavAsI vemA Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzi kA TIkA-paJcamavakSaskAraH su. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 607 Niya devA devIoya sohammakappavaiNo iNamokyagaM hiya suhatthaM ANAvaiNaM bho sakke taMceva jAva aMtiyaM pAubbhavahatti, tae NaM te devA devIo ya eyamar3he soccA haTTatuTa jAva hiyayA appegaiyA vaMdaNavattiyaM evaM puaNa vattiyaM sakkAravattiya saMmANavattiyaM dasaNavattiyaM jiNabhattirAge appe. gaiyA taM jIyameyaM evamAdi tikaTTha jAva pAubbhavaMti tti' tae se sakke deviMda devarAyA te vimANIe deve devIo ya akAlapanhiINaM cetra aMtiyaM pAubbhavamANe pAsai pAsittA, haTTe pAlayaM NAmaM AbhiogiyaM devaM sadAvei saddAvittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA! aNegakhaMbhasayasaNNiviTuM lIlaTThiyasAlabhaMjiyAkalithaM IhAmiyausabha. turagagaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM khaMbhuggayavairaveiyAparigayAbhirAmaM vijjAharajamalajuyalajaMtajuttaM piva accIsahassamAliNIya rUvagasahassakaliya bhisamANaM bhibbhisamANaM cakkhuloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUvaM ghaMTAvaliya mahuramaNaharasaraM suhaM kaMta darimaNijje NiuNoviya misimisiMta maNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhittaM joyaNasahassavicchiAM paMcajoyaNasaya muzviddhaM sigdhaM turiyaM jaiNaM NivvAhi divvaM jANavimANaM viuvvAhi viuvAhittA eyamANattiyaM paJcappiNAhi // sU0 4 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye zakro nAma devendro devarAjo vajrapANiH purandaraH zatakratuH sahasrAkSaH maghavA pAkazAsanaH dakSiNArddha lokAdhipatiH dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH erAvatavAhanaH surendraH aranoM baravastradharaH AlagitamAlamukuTaH navahemacAracittacaJcalakuNDa kavilihyamAnagaNDaH 'vA vilikhyamAnagaNDa:' bhAsurabondiH pralambavanamAlaH maha. ddhikaH mahAdyutikaH mahAbalaH mahAyazaskaH mahAnubhAgaH mahAsaukhyaH saudharmakalpasaudharmAvataM. sakavimAne sabhAyAM sudharmAyAM zakre siMhAsane sa khalu tatra dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAM caturazIteH sAmAnikasahasrANAM trayaHtriMzataH trAyastriMzakAnAm caturNA lokapAlAnAm aSTAnAm agramahiSINAM saparivArANAM tiTaNAM pariSadAm saptAnAmanIkAnAM saptAnAmanIkAdhi. patInAM catuzcaturazIterAtmarakSakadevasahasrANAm anyeSAM ca bahUnAM saudharmakalpavAsinAM vaimAni kAnAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartatvaM mahattarakatvam a.jJezvarasenA Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptisUtre patyaM kArayan pAlayan mahatAhatagItavAditatantrotalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupaTahavAditaraveNa dIvyAna bhoga bhogAn bhuJjAno viharati / tataH khalu tasya zakrasya devendrasya devarAjJaH AsanaM caLati, tataH khalu sa zakro yAvat AsanaM calitaM pazyati, dRSTvA avadhi prayuGkte prayujya bhaga vantaM tIrthaGkaram adhinA Abhogayati Apopa hRSTatuSTacitta AnanditaH prItimanAH paramasaumanasyitaH harSavazavisarpad hRdayaH dhArAhatakadambakusuma romAJcitocchritaromakUpaH vikasitavarakamalanayanavAnaH pracalitavarakaTa katruTikakeyUramukuTakuNDalaH hAravirAjamAnavakSaskaH prAlambapralambamAnagholad bhUSaNadharaH sasaMbhramaM tvaritaM capalaM surendraH siMhAsanAdabhyuttiSThati, abhyusthAya pAdapITha't pratyavarohati pratyavaruhya vaiDUryavariSThariSTAJjananipuNocitamisimisinta maNiratnamaNDite pAduke avamuzcati Amucapa ekazATikam uttarAsaGgaM karoti kRtvA aJjali mukulitAgrahasta: tIrthaGkarAbhimukhaH saptASTapadAni anugacchati anugatya vAmaM jAnum Akuzcayati Akucya dakSiNaM jAnuM dharaNItale nihatya triHkRtvaH mUrdAnaM dharaNIule nivezayati, nivezya ISat pratyunnamati, pratyunnamitvA kaTakatruTi kastambhitau bhujau saMharati saMhRtya karatala parigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aJjaliM kRtvA evamavAdIt-namo'stu khalu arihantRNAM bhagavatAm AdikarANAM tIrthakarANAM svayaM saMvuddhAnAM puruSottamAnAM puruSasiMhAnAM puruSavarapuNDarIkANAM puruSavaragandhahastinAM lokottamAnAM lokanAthAnAM lokahitAnAm lokapradIpAnAM lokapradyotakarANAm abhayadAyakAnAm cakSurdAyakAnAM mArgadakAyAnAM zaraNadAyakAnAM jIvadAyakAnAM bodhidAyakAnAM dharmadAyakAnAM dharmadezakAnAM dharmanAyakAnAM dharmasArathinAM dharmavaracAturantacakravartinAM dI: trANaM zaraNaM gatizca praviSTA apratihatajJAnadarzanadharANAM vivRttachAnAM jinAnAm jAkAnA tIrNAnAM tArakAnAM buddhAnAM bodhakAnAM muktAnAM mocakAnAM sarvajJAnAM sarvadarzinAM zivamacalamarujamanantamakSayamavyAvAdhamapunarAvRtti siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptAnAM namo jinAnAM jitabhayAnAm namo'stu khalu bhagavatastIrthaMkarasya Adikarasya yAvat saMpApnukAmasya vande khalu bhagavantaM tatra gatam iigataH pazyatu mAM bhagavAn ttrgtH| igatam itikRtvA vandate namasyati vanditvA namasthitvA siMhAsanavare paurastyAbhimukhaH saMniSaNNaH tataH, khalu tasya zakrasya devendrasya devarAjasya ayametAvadrUpo yAvat sAlpaH samudapadyata utpannaH khalu-bho jambUdIpe dvIpe bhagavastIrthakaraH tasmAjI metat-atItapratyuspannAnAgatAnAM zakrANAM devendrANAm devarAnAnAM tIrthakarANAM janmamahimAnaM karta tadagacchAmi khalu ahamapi bhagavatastIrthakasya janmama himAnaM karomItikRtvA evaM saMprekSate saMprekSya hariNaigamepItinAmAnaM padAtyanIkAdhipati devaM zabdayati zabdAyitvA evamavAdIta kSiprameva bho devAnAMpriya ! sabhAyAM sudharmAyAM meghaudharasitAM gaMbhIramadhuratarazabdAm yojanaparimaNDalAM sughoSAM susvarAM ghaNTAM triH kRtva: ullAlayan ullAlayan mahatA mahatA zabdena udghoSayan udghoSayan evaM vadata AjJApayati bhoH zakro devendro devarAjaH gacchati khalu bho zakro devendro devarAjaH jambUdvIpe dvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kartuM tat yUyamapi khalu devAnupriyAH Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 4 indrakRtyAvasara nirUNim 609 sarva satyA sarvavalena sarvasamudAyena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa sarvanATaka: sarvoparodhaiH sarva puSpagandhamAlyAlaGkAravibhUSayA sarvAdivyatruTitazabdasadhinA dena mahatyA RddhayA yAvat raveNa nijakaparivArasaMparivRtAH svakAni svakAni yAnavimAnavAhanAni durUDhAH santaH akAlaparihINaM zakrasya yAvat antike prAdurbhavata / tataH khalu sa harigaSI devaH pAdAtyanI adhipatiH zakreNa3 yAvat evam uktaH san hRSTatuSTa yAvat evaM devA ! iti AjJAyAH vinayena vacanaM pratizRNoti, pratizrutya zakrasya devendrasya devarAjasya antikAt pratiniSkrAmati pratiniSkramya yatraiva sabhAyAM sudharmAyAM meghovarasita gambhIramadhu ratarazabdAM yojanaparimaNDalAM sughoSAM vaNTAM tatraiva upAgacchati, upAgatya tAM medhauvarasita gambhIramadhuratarazabdAM yojanaparimaNDalAM suvoSAM ghaMTAM triH kRtvaH ullAlayati tataH khalu tasyAM mevaughara sitagambhIra* madhuratarazabdAyAM yojana parimaNDalAyAM sughoSAyAM ghaNTAyAM triH kRtvaH ullAlitAyAM satyAM saudharme kalpe anyeSu ekoneSu dvAtriMzadvimAnAvAsazatasahastreSu anyAni ekonAni dvAtriMzat ghaNTAzatasahasrANi yamakasamakaM kaNakaNArAvaM kartu pravRttAni abhavat iti / tataH khalu saudharmaH kalpaH prAsAdavimAna niSkuTApatitazabda samutthitaghaNTA pratizrutazatasahasrasaMkulo jAtazcApyabhUt iti / tataH khalu teSAM saM.dharmakalpavAsinAM bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAJca devInAM ca ekAntaraviprasaktanityapramatta viSayasukhamUrcchitAnAm susvaraghaNTArasita vipula volapUritacapala paribodhane kRte sati ghoSaNakutUhaladattakarNaikAgracittopayukamAnasAnaM sapadAtyanIkAdhipati devaH tasmin ghaNTArave nizAnta pratizAnte sati tatra tatra tasmin tasmin deze mahatA mahatA zabdena udghoSayan udghoSa" n evam avAdIditi / hanta ! zRNvantu bhavanto bahavaH saudharma kalpavAsino vaimAnikadevAH deyazca saudharmakalpapateridaM vacanaM hitasukhAyam-AjJApayati khalu bho zakraH tadeva yAvat antikaM prAduvata iti, tatazca te devA devyava etamartha zrutvA hRSTatuSTa yAvat hRdayA ! apyekakAH candanapratyayam evaM pUjana pratyam satkArapratyayam sanmAnapratyayam jinabhaktirAgeNa adhyekakAH tat jItametat evamAdi ityAdikaM kRtvA yAvat prAdurbhavanti iti / tataH sala saH zakraH devendro devarAjaH tAn vaimAnikAn devAn devIMzva akAlarihInaM ceva antikaM pradurbhavataH prAdurbhavantIzca pazyati dRSTvA hRSTaH pAlakaM nAma AbhiyogikaM devaM zabdayati zabdayitvA evamavAdIt kSiprameva bho ! devAnupriyAH anekastambhazatasanniviSTaM lIlAsthitazAla maJjikAkalitam IhAmRgaRSabhaturaganarama kara vihagavyAlakakinnararuruzara bhacAmarakuJjakhanalatA padmalatAbhakticitram stambhoga vajravedikAparigatAbhirAmam vidyAdharayamalayugala yantrayuktamitra arcisahasramAlinIkam rUpakasahastrakalitaMm bhAvamAnaM bAbhAsyamAnaM cakSulocanalezyaM sukhasparza sazrIkarUpaM ghaNTAvalikamadhuramanohara sadRzam zubhaM kAntaM darzanIyam mimimisentamaNiratnaghaNTikAjAlaparikSiptam yojana sahasravistIrNa paJcazatoccaM zIghraM tvaritaM jayanaM nirvAdi divyam yAnavimAnaM vikurvasva vikurya etAm AjJaptikAM pratyaya // sU0 4 // Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 jambUdvIpaprAptisUtre ____TIkA-samprati tIrthakarasya janmamahotsave zakrasya kRtyAcAraM darzayati 'te NaM kAleNaM te NaM samaeNaM' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye apyArthaH asminnevavakSaskAre prathamasUtre draSTavyaH 'sakke NAma zakro nAma saudharmAdhipatiH 'devide' devendraH devasvAmI 'devarAyA' devarAjaH devAdhipatiH 'vajapANI' vajrapANiH vajraH pANau haste yasya sa tathAbhUtaH 'puraMdare' purandaraH puraM dArayati vidArayati, arjunadvArA iti purandaraH 'sayakeu' zatakratuH zatakravataH zra.vakapaJcamIpratimA yasya sa tathA kArtikanAma zreSThi bhave tena zrAvakapaJcamIpratimAM zatavAramArAdhitavAn tataH zatakraturiti indraH kathyate 'sahassakale sahasrAkSaH sahasranayanaH indrasya pazcazatAmitraNi pratyeka ve dve akSiNI tena sahasrAkSaH kathyate 'gayavaM' maghavAn maghAH meghAH 'teNaM kAlega te gaM samaeNaM sakke NAma' ityAdi TIkArtha-'te NaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'sakkeNAmaM deviMde devarAyA vajjapANI puraMdare sapake U sahassakkhe pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhivaI vattIsa vimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMvaravatthadhare' devoM kA indra devarAja zakra divya bhogoM ko bhoga rahA thA aisA yahAM sambandha hai isI sambandha ko spaSTa karane ke liye jitane bhI yahAM indra ke vizeSaNarUpa se pada prayukta kiye gaye haiM unakA artha isa prakAra se hai-indra ke hAthameM vatra rahatA hai isaliye ise vajrapANi kahA gayA hai purandara ise isaliye kahA gayA hai ki yaha indra ke bhava ko samApta karake manuSya paryAya meM Akara ke rAgadveSAdirUpa nagara kA vidhvaMsa kara mukti prApta kareMge zatakratu ise isa kAraNa kahA gayA hai ki kArtika nAmaka zreSThi ke bhavameM isane zrAvaka kI pAcavIM pratimA kI ArAdhanA 100 bAra kI thI, sahastrAkSa jo ise kahA gayA hai usakA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke NAma' ityAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM te 4ANe bhane te samaye 'sakke NAmaM dariMde devarAyA vajjapANI puraMdare sayakeU sahassakkhe pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhi vaI vattIsavimANAva sasayasahassAhivAI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMbaravatdhadhare' heyonI handra deva204 za hivya bhegene upabhega karI rahyo hato, e atre saMdarbha che. eja saMdarbhane spaSTa karavA mATe jeTalA ahIM IndranA vizeSaNa mATe pade prayukta karavAmAM AvelA che, te padane artha A pramANe che-IndranA hAthamAM ja rahe che, ethI A vA pANi kahevAya che. puraMdara Ane eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke e IndranA bhavane samApta karIne manuSya paryAyamAM AvIne rAgadveSAdi rUpa nagarane vidhvaMsa karIne mukti prApta karaze. zatakratu Ane eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke kArtika nAmaka zreSThinA bhAvamAM aNe zrAvakanI pAMcamI pratimAnI ArAdhanA 100 vAra karI hatI. Ane sa hasAkSa je kahevAmAM AveluM che te Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam santi asyehi maghavAn 'pAgasAsaNe' pAkazAsanaH pAko nAmAsuraH tasya zAsaka ityarthaH 'da hiNalokAhibaI' dakSiNA lokadhipatiH, 'vattIsavimANAvAsasayasahassAhivaI' dvAtriMzata vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH dvAtriMzallakSa saMkhyakavimAnAvAsAdhipatirityarthaH svAmItibhAvaH 'erAvaNapAhaNe' aivatavAhanaH tannAmako hastivizeSaH vAhanaM yasya sa tathAbhUtaH 'muriMde' surendraH, murANAM devAnAM svAmI tathA 'arayaMbaravatthadhare' arajo'mbaravastradharaH prAMzurahitanirmala svadharaH tathA 'AlaiyamAlamaule' AlagitamAlamukuTaH-yathAsthAna sthApita mAlyA kuTa: 'nabahemacArucitacaJcalakuNDalavilihya mAnagaNDa:-navahemanirmitanavInamuvarNanirmita yata cAru sundara citavat caJcalaM dolAyamAnaM kuNDaladvayaM tena vilihAmAnaH spRzyamAnI gaNDaH kapolo yasya sa tathAbhUta: 'vilihijjamANa' vilikhyamAno gaNDo yasya sa kAraNa yaha hai ki isake 500 mitra hai ataH unakI do do AkhoM kI apekSA lekara yaha sahastrAkSa kaha diyA gayA hai| yaha magha-meghoM kA yaha svAmI hai isaliye ise maghavAn kahA gayA hai| pAkazAsana-isane pAka nAmake asura ko zikSA dI hai isaliye isakA nAma pAkazAsana ho gayA hai / yaha dakSiNArdhaloka kA adhi. pati hotA hai 32 lAkha vimAna isake adhikAra meM rahate haiM airAvata hAthI isakI savArI ke kAmameM AtA hai surendra suroM kA yaha svAmI hotA hai yaha pAMzu rahita nirmala vastra pahinatA hai-isaliye arajo'mbara vastradhara ise kahA gayA hai| 'Alaiya mAlamauDe' yathAsthAna jisa para mAlAeM rakhI huI rahatI haiM aise mukuTa ko yaha mastaka para dhAraNa kiye rahatA hai 'navahemacAracittaMcacalakuNDala vilihijjamANagaMDe' ye jina do kuNDaloM ko kAna meM pahinatA hai ve navIna hema suvarNa se nirmita hue hote haiM isaliye baDe sundara hote haiM aura citta ke samAna ve caJcala hote rahate haiM isI kAraNa donoM gAla isake unase ragaDate rahate haiM A kAraNathI ke Ane 500 mitra che. ethI temanI be-be AMkhanI apekSAe Ane sahasAkSa kahevAmAM Avela che. A magha-meghane svAmI che ethI ene maghavAnuM kahevAmAM Ave che. pAkazAsana-A Indra pAka nAmaka asurane zikSA ApI hatI ethI enuM nAma pAkazAna thaI gayuM. A dakSiNArdha lekane adhipati hoya che. 32 lAkha vimAno enA adhikAramAM rahe che. surendra ane eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke A surene svAmI che. A pAMzu rahita nimaLa vastra pahere che. ethI Ane a mmara vastradhara kahevAmAM bhAva cha. 'aliiya mAlamauDe' yathA sthAna nI 652 bhaannaaye| bhUya che sevA paTanA // bhasta: 52 5.24 4zana 27 cha. 'navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANa. che e je be kuMDane kAnamAM pahere che. te kuMDaLo navIna hema suvarNathI nimita hoya che, ethI te kuMDaLe atIva suMdara lAge che. te kuMDaLe cittanI jema caMcaLa thatA 27 cha. methI sonA manne mata mAthI sAtA 29 cha. 'bhAsuraboMdI' yena Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 ambudvIpa prazatisUtre tathAbhUtaH punaH kIdRzaH 'bhAsurakhoMdI' bhAsvarabondi: bhAsvarazarIraH dIpyamAna dehayuktaH ityarthaH dIptimAn 'palaMvavaNamAle' pralambavanamAlaH laMbAyamAnamAlAyuktaH kIdRzaH 'mahiddhIe' maharddhikaH mahattI RddhaH vimAnAdi sampat yasya sa tathAbhUtaH tathA 'mahajjuIe' mahAdyutikaH mahatI dyutiH AmaraNaM pramA yasya sa tathAbhUtaH tathA 'mahAbale' mahAbalaH atizaya balazAlI tathA 'mahAjase' mahAyazAH vizAlakIrtiH tathA 'mahANubhAge' mahAnubhAgaH mahAnubhAvaH tathA ' mahAsokkhe' mahAsaukhyaH 'sohambhe kApe' saudharme kalpe 'soha mma Disa vimANe' saudharmAvataMsa ke vimAne 'sabhAe suhammAe' sabhAyAM sudharmAgAM 'sakasi - Hari' zakre siMhAsane vartamAnaH 'se NaM tattha' sa khalu saudharmAdhipatiH tatra ' vattI - sAra vimANAvAsa saya sAhassI NaM' dvAtriMzataH vimAnAvAsazatasahasrANAM dvAtrizallakSasaMkhyaka vimAnAvAsAnAm AdhipatyAdikaM kArayan pAlayana viharati ityagreNa saMbandhaH punaH kIdRzaH 'caurAsIe sAmANi sAhastINaM' caturazIteH sAmAnika sahasrANAM caturazItisahasrasaMkhyaka sAmAnikAnAm, AdhipatyAdikam tathA 'tAyattIsAe tAyattIsagANaM' trayatrizatastrAya trizakAnAm devavizeSANAm AdhipAyAdikam tathA 'caunhaM logapAlANaM' caturNI lokapAlAnAm 'bhAsuraboM dI' isakA zarIra sadA dIpanabanA huA rahatA hai 'palaMbavaNamAle' isakI vanamAlA baDI lambI rahatI hai 'mahiddhie' isakI vimAnAdi sampat bahuta vaDI caDhI hotI hai 'mahajjuie mahAbale, mahAjase, mahANubhAge, mahAsokkhe' isake AbharaNAdikoM kI zuti bahuta UMcI hotI hai yaha atizaya balazAlI hotA hai prabhAva bhI isakA viziSTa hotA hai viziSTa sukhoM kA yaha bhoktA hotA hai aise ina vizeSaNoM vAlA vaha zaka 'sohamme kappe' saudharma kalpa meM 'sohammavarDisae vimANe' saudharmAvataMsaka vimAna meM 'sabhAe suhammAe' sudharmAnAma kI sabhA meM 'sakkaMsi sIhAsaNaMsi' zakra nAmake siMhAsana para virAjamAna thA 'se tattha battIsAra vimANAvAsa saya sAhassINaM, caurAsIe sAmANiya sAhassI NaMtAyatIsAtAyattIsagANaM caunheM logapAlANaM ahaM aggamahisoNaM saparivArANaM tinhaM zarIra saddA hIsa rahe che. 'palaMbavaNamAle' thenI vanabhAsA mahu sAMgI rahe che. 'mahiddhie' menI vibhAnAhi sabhyat dhANI vadhAre hoya che. 'mahajjuie mahAbale, mahAjase, mahANubhAge, mahA sokkhe' senA AbharaNAdvibhanI dhuti gahu azI soya che se atizaya mazAsI hAya che. enI kIti vizALa haiAya che, enA pramAtra viziSTa hAya che. e viziSTa suna soDatA hoya he sevA se vizeSaNatrANe te zatru 'sohamme kappe saudharbha utpabhAM 'sohammavaDisa vimANe' sau dharbharbhAvita sa vimAnamA 'sabhAe suhammAe' sudharmA nAma sabhAbhAM 'sakka~si sIhAsaNaMsi' 13 nAbha siMhAsana upara sabhAsIna hune 'se NaM tattha battIsAra vimANAvAsasayasAharasINaM, caurAsIe sAmANiya sAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM caunhaM logapa.lANaM ahaM agganahisaNaM saparivArAgaM tinhaM parimANaM sattaNhaM aNI Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 613 AdhipatyAdikam 'aTUM aggamahIsINaM saparivArANaM' aSTAnAm agramahISINAm saparivArANAm AdhipatyasvAmitvAdikam tathA 'tinhaM parisANaM' tisRNAM paripadAm AdhipatyAdikam tathA 'sarANhaM aNiNaNaM' saptAnAmanIkAnAm sainyAnAm 'sattAhaM aNiyAhivaINaM' saptAnAm anIkAdhipatInAm senApatInAmityarthaH 'caunhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM' caturacaturazIterAtmarakSakadevasahasrANAm catuzcaturazItisahasrasaMkhyakAtmarakSaka devAnAmityarthaH, AdhipatyAdikam tathA 'annesiMca bahUNaM sohammakappavAsINaM' anyeSAM ca bahUnAM saudharma kalpavAsinAm 'mAyA devANa ya devINa ya' vaimAnikAnAm devAnAM devInAM ca 'Ahevacca pauravacca sAmittaM bhaTriTTattaM mahattaragataM aNAIsara seNAvacca' AdhipatyaM paurapatyaM svAmitvaM bhartRtvaM mahatarakatvam AjJezvara senApatitvaM ca 'kAremANe pAlemANe' kArayan pAlayan 'mahayAhayaNa gIyavAiya taMtItalatAlatuDiyaghaNamuIM gapaDapaTa havA iyaraveNaM, mahatAhata nATayayagItavAditataHtrItalatAlatUryanamRdaGgapaTupaTahavAditaraveNa tatra mahatA pradhAnena bRhatA vA raveNa ityagre sambandhaH / ataH anubaddho svasyetivizeSaNam nATyam nRtyaM tena yuktaM gItaM tacca vAditAni ca zabdavanti parimANaM sattanhaM aNImANaM sattavhaM aNIyAhivaINaM caunhaM caurAsINaM Ayarakkhadeva sAhassINaM aNNesiMca bahUgaM sohammakappavAsINaM vaimANiyANaM devANa ya devINa ya' vaha indra apane saudharma devaloka meM rahatA huA 32 lAkha vimAnoM kA 84 hajAra sAmAnika devoM kA 33 trayastriMza devoM kA saparivAra ATha agramahiSiyoM kA, tIna pariSadAoM kA sAta sainyoM kA sAta anikAdhipatiyoM kA cAra caurAsI hajAra arthAt 3 lAkha 360:0 hajAra AtmarakSaka devoM kA, tathA aura bhI aneka saudharmakalpavAsI vaimAnika devoM aura deviyoM kA 'AhevaccaM pore - vaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsara seNAvaccaM kAremANe pAlemANe' adhipatya, paurapatya, svAmitva bhartRtva, mahattarakatva aura AjJezvara senApatitva karatA huA palavAtA huA (mahamAyaNadRgIyavAiya taMtItalatAla tuDiya ghaNamuaMgapaDuppaTa vAiyaraveNaM divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai) nATyagIta Adi yANaM santaM aNIya. hivaI gaM caunhaM caurAsIgaM Ayarakkhadeva sAharasIgaM aNNesiMca bahUNaM sohamma kampavAsINaM vaimANiyANaM devANa ya detrINa ya' te ndra petAnA saudharma hevA bhAM rahIne 32 lAkha vimAne!, 84 hajAra sAmAnika dhruve, 33 trAyaxiza-dhruve, cAra lekapaalo, saparivAra mA sazramahiSI, RNu pariSahA, sAta sainyo, sAta aniiadhiytie, cAra cArthIsI hajAra eTale ke 336000 AtmarakSaka devA, tathA aneka saudha havAsI vaimAni deveo mane devIko 'AhevaccaM, porevaccaM, sAmittaM, bhaTTittaM, mahattaragataM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe' (52 Adhipatya, paurapatya, svAmitva, bhartRtva, bhaDuttara4tva bhane AjJezvara senApatitva urato, tebhane potAnA zAsanabhAM rANato. 'mahayA hayaNaTTagIya vAiyataMtItalatA laDiyaghaNamuaMga paDuppaDa havAiraveNaM divbAI bhogabhogAI bhuMjamANe Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ambUdvIpaprajJaptisUtre kRtAni tantragAtalau hastau tAlAzca kezikAH tUryANi ca paTahAdIni iti ahatanATaya gItavAditatantrItalatAlatUryANi tAni ca tathA ghano meghaH tadAkAro yo mRdaGgo meghavat dhvanimAn dhvanigAmbhIryasAdRzyAt sa cAsau paTunA dakSeNa vAditazca yaH paTahaH savanamRdaGgapApale paTaH teSAM ravaH zabdaH tena karaNabhUtena atra mRdaGgagrahaNaM tUryAdivAdyeSu pradhAnaM bodhyam 'dikhAI bhoga bhogAI muMjamANe vidarar' divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati tiSThati sa saudharmAdhipatiH 'taraNaM tassa sakkssa deviMdassa devayaNo AsaNaM cala3' tataH khalu tadanantaraM kila tasya zakrasya saudharmAdhipateH devendrasya devarAjasya AsanaM siMhAsanaM calati nalAyamAnaM bhavati 'taeNaM se sabake jAna AsaNaM caliyaM pAsai. tataH khalu sa zakro yAvat AsanaM calitaM pazyati' atra yAvatpadAt devendro devarAja iti grAhyam 'pAsittA' dRSTvA 'ohi paraMja' avadhi prayukte avadhijJAnena pazyati 'paraMjitA ' prayujya 'bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei, sa zakraH bhagavantaM tIrthakaram avadhinA avadhijJAnena Abhogayati jAnAtItyarthaH 'AmoittA' Abhogya jJAtvA 'haTTa tucitte AnaMdie pI maNe paramasomaNaspie harisavasavisappamANahiyae' hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harSavazavisarpad hRdayaH tathA 'dhArAhaya kathaM kusumacaMcumAla iya ko meM bajAye gaye ina taMtrItala Adi aneka bAjoM kI dhvani pUrvaka divya bhoga bhogoM ko bhoga rahA thA (taeNaM tassa sakkssa deviMdassa devaraNNo AsaNaM calai, taNaM se sakke jAba AsaNaM caliaM pAsada, pAsittA ohiM paraMjai) itane meM usa devendra devarAja zakra kA Asana kaMpAyamAna huA Asana ko kaMpAyamAna dekha kara usa zakra ne apane avadhijJAna ko vyAprata kiyA (pauMjittA bhagavaM titthavaraM ohiNA Abhoei) avadhijJAna ko vyAvRta karake usane tIrthaMkara ko dekhA (AmohantA haTThatuTThacite AnaMdie, pIimaNe, paramasomaNassie, harisavasavisappamANahiyae dhArAhayakayaMbakusuma caMcuiya usaviyaromakUve viyasiya viharai' nATyagIta vageremAM vagAuvAmAM AvelAM taMtrI-tAsa vagere bhane 'vAghonA madhura svarAne sAMgato divya logoMno upaloga Tharato raheteo hato. 'taraNaM tassa sakkara deviMdassa devaraNNo AsaNaM cala, taraNaM se sakke jAva AsaNaM caliaM pAsai pAsittA ohiM pajai' AsAmI te devendra devarAja zAsana pAyamAna thyu potAnA Asanane upAyamAna tu lene te zaDe potAnA avadhijJAnane vyAvRta 'pauMjittA bhagavaM tittharaM ohiNA Abhoei' avadhijJAnane vyAvRta zrIne tethe tIrtha arane bhaiyA. 'AbhottA haTTa tuTTha citte AnaMdie, pIimaNe, paramasomaNassie, harisavasavisappamANahiyae dhAyaka bakusuma caMcuiya usaviya romakUve viyasiya varakamalanayaNavayaNe' nehAne te (1) yathA sthAna ina vAditroM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai / 1 yathAsthAna e vAjIMtronI vyAkhyA karavAmAM AvI che. Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indra kRtyAvasaranirUpaNam 615 usa viyaromakUve' dhArAhata kadamba kusumaromAJcittocchritaromakUpaH tatra dhArA''hataM jaladhArayA'bhighAtitaM yat kadambakusumaM kadambanAmaka puSpavizeSaH tadvat romAJcitaH romAJcaH saMjAto yasya sa tathA bhUtaH, yathA dhArApAte kadambamatizayena vikAzitaM bhavati, tadvat ayamapi romAJcana yuktaH ata eva ucchritaH UrdhvotthitaH romakUpo yasya sa tathA bhUtaH yathA avikasitaM kadambakusuma jaladhArAbhigahataM sat urdhvotthitaM sarvathA vikasitaM bhavati tathaiva harSajanya romAcena Urdhvotthitaroma kUpavAn ityarthaH, tathA 'viasiyavara kamalanayanatrayaNe' vikasitavara kamalanayanavadanaH vikAsite praphullite varakamalanayane zreSThakamalanetre vadanaM ca yasya sa tathAbhUtaH, tathA 'pacaliyavara DagaDiyakeuramauDe' pracalita vasTatruTita keyUramukuTaH, tatra pracalite tIryekara janmajanitaddarpAtizayAt kampite vara kaTake pradhAnavalo truTike bAhurakSakoM keyUre bAhavo. bhUpavizeSa mukuTaM kuNDalaM ca yasya sa tathA bhUtaH tathA 'kuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche' kuNDalahAravirAjamAnaravidavakSaskaH tatra hAreNa uktaharSAtizayAt pracalitamuktAhAreNa virAjamAnam ataeva ratidaM ca pramodajanakaM vakSaH vakSasthalaM yasya sa tathAbhUtaH tathA 'pAlaM vapalaM mANagholaMta bhUsaNaghare' pralambapralambamAnagholad bhUSaNadharaH rutra pralambamAnaH atidIrghaH prAlambo varakamalanayaNavaNe) dekhakara ke vaha hRSTa tuSTa aura citsa meM Ananda yukta huA prIti yukta manavAlA huA parama saumanasthita huA harSa ke vaza se jisakA hRdaya uchalane lagA aisA huA megha dhArA se Ahata kadaMba puSpa kI taraha roma kUpa usake urdhvamukha hokara vikasita ho gaye netra aura sukha usake vikasitakamala ke tulya bana gaye (pacaliyavarakaDagatuDiyaMkeyUramauDe) usake zreSTha kaTaka truTita keyUra aura mukuTa caJcala ho gaye kyoM ki harSa ke mAre usakA sArA zarIra phaDaka ne laga gayA thA (kuMDalahAra virAjiyavacche) kAnoM ke kuNDaloM se aura kaMThagata hAra se usakA vakSaH sthala zobhita hone lagA (pAlaMba palaMvamANagholaMta bhUsaNa dhare) isake kAnoM ke jhUmake lambe the isaliye isane jo kaMTha meM bhUSaNa dhAraNakara rakhethe ve unase ragaDane laga gaye tAtparya yahI hai ki harSAtireka se isakA zarIra dRSTa-tuSTa ane cittamAM Anada yukta thayA, te prItiyukta manavALA thayA. te parama saumanaspita thayA, harSAvedyathI jenu hRdaya uchaLavA lAgyu che, evA te thaye, meghadhArAthI Ahuta kama puSpanI jema tenA makUpe Urdhvamukha thaIne vikasita thaI gayA. netra ane bhutenAviti bhavat tha gayA. 'pacaliyavarakaDaga tuDiya keyUra mauDe' tenA zreSTha kaTaka, truTita, keyUra ane mukuTa caMcaLa thaI gayAM kemake harSAvezamAM tenuM Akhu zarIra icchatrA sAyu tu. 'kuMDala hAra verA jayavacche' anonA muMDanozrI tebhana muhagata hArathI tetu vakSastraNa zolita thavA sAgyu 'pAlaM palaMbamANagholaMta bhUsaNavare' tenA anAnA jhUmakhAe lAMbA hatA, ethI teNe kaMThamAM je bhUSaNeA dhAraNa karI rAkhyAM hatAM. temanAthI te ghati thavA lAgyA. tAtparya A pramANe che ke harSAtirekathI tenu zarIra ca McaLa thaI Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre jjhuMcanakaM yasya sa tathAbhUtaH tathA uktaharSAtizayAdeva gholad dolAyamAnaM bhUSaNaM dharati yaH sa tathAbhUtaH tataH padadvayastha karmadhArayaH mUThe pralambamAnapadasya pUrve prayoktavye paraprayogaH ApatvAt 'sasaMbhamaM turiaM cavalaM suriMde sIhAsaNo abhuDhei' tatra sasaMbhramaM sAdaram tvaritaM mAnasautsukyaM yathAsyAt tathA capalaM kAryo mukyaM yathAsyAt tathA surendraH siMhAsanAt abhyuttiSThati 'abbhuTettA' abhyutthAya 'pAyapIDhAo paccoruddaI' pAdapIThAt padAsanAta pratyavarohati avatarati, 'paccoruhittA' pratyavaruhaya avatIrya 'veuvviyavarihariTa aMjaNaniu. NoviamisimisitamaNirayaNamaMDiyAo pAuAo omu bhaI vaiDUrya variSTariSTAjananipuNocitamisamisintamaNiratnamaNDite pAduke avamuJcati tatra vaiDUryAriSTariSTAjananipuNocite nipuNaiH zilpibhiH vaiDUryAni tattannAmakaratnavizeSebhyo nirmite tathA misimisita dedIpyamAnamaNicaJcala ho uThA isaliye kAnoM ke jhumbanakoM meM aura kaMTha ke AbhUSaNoM meM saMghaTTana hone lagA athavA jhumbanaka nAma coge kA bhI hai tathA ca-isane laMbA cogA pahina rakkhA thA so jinendra kA janma huA hai aisA jaba isane jAnA taba harSAtireka ke kAraNa zarIra meM kaMpana huA so usakI vajaha se isake bhUSaNa cazcala ho uThe ve pahire hue coge se bhI nahIM dabe yahAM ArSa hone se pralambamAna jo ki prAlamba kA vizeSaNa hai usakA para prayoga huA hai aisA vaha 'suriMde' zaka (sasaMbhamaM turiyaM cavalaM sIhAsaNAo ambhuDhei) baDe Adara ke sAtha utkaMThita banakara apane siMhAsana se uThA (abbhuTettA pAyapIDhAo paccoruhai) aura uTha kara pAdapITha se hokara nIce utarA (paccoruhittA veruliavariTa riTTha aMjaNa niuNoviamisimisiMtamaNirayaNamaMDiyAo pAuyAo omuai) nIce utara kara nipuNazilpiyoM dvArA vaiDUrya variSTha riSTa, tathA aMjana nAmaka rasna vizeSoM kI banAI huI evaM dedIpyamAna maNiratnoM se maNDita huI aisI donoM gayuM, ethI kAnanA jhumakhAomAM ane kaMThanA AbhUSaNomAM saMghaTTa thavA mAMDyuM athavA cegAnuM nAma paNa jhumbanA che. te teNe lAMbe ene paherI rAkhyuM hatuM. jyAre teNe jinendrane janma thayo che evuM joyuM tyAre harSAtirekane lIdhe tenA zarIramAM kaMpana thayuM. tenAthI enA A bhUSaNe caMcaLa thayAM. te A bhUSaNe paherelA cogAthI paNu daLAyA nahi. ahIM A hevAthI pralaMbamAna ke je prAlaMbanuM vizeSaNa che, tene maDI 52prayoga thA cha. meva te 'suride za 'sasaMbhamaM turiyaM cavalaM sIhAsaNAo abbhudeI' ma 2 / 42 sA2 GST na potAnA siMhAsana parathI aso thayo. 'abbhuTettA pAyapIThAo paccoruhaI' ane dhane pA4 pI8 352 thaka nIye taryA. 'paccoruhittA velia paridari? aMjaNani uNoviamisimisitamaNirayaNamaMDiyAo pAuyA o omuai' nI tIna ni shiEi5| 53 paiDUya 1677 (28 tathA mana nAmaka ratna vizeSathI nirmita ane dedIpyamAna maNiratnathI maMDita thayelI evI bane Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam ratnaizca maNDi te zobhite evaMbhUte pAduke pAdatrANe bhASuJcati tyajali bhaktayatizayAt pAduke niHsArayatItibhAvaH 'omuittA' atramucya parityajya 'egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' ekazATikam uttarAsaGgaM karoti mukhe banAtItyarthaH 'karittA' kRtvA 'aMjalimuuliyaggahatthe' aJjalimukulitAgrahastaH aJjalinA mukulitau kuDramalAkArIkRtau saMkocitau agrahastau hastAgrabhAgI yena sa tathAbhUtaH 'titthayarAbhimuhe' tirtha karAbhimukhaH 'sattaTThapayAI aNugacchai' saptA TapadAni sapta vA aSTau vA padAni anugacchati, yatra tIrthakarastasyAdizi yAtItyarthaH 'aNugacchittA' anugatya 'vAmaM jANuM aMcei' vAmaM jAnUm AkuMcayati' UcaM karoti sa zakraH 'aMcettA' Akucya UrdhvaM kRtvA 'dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi NihaTUTu' dakSiNaM jAnu dhAraNitale nihatya nivezya 'tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi niveseI vikRtvaH tri. vAraM mUrdhAnaM dharaNitale nivezayati sthApayati 'nivesittA' nivezya sthApayitvA 'IsiM paccuNNamaI' ISat pratyumnamati 'IsiM paccuNNamittA' ISat pratyunnamayya 'kaDagatuDiyarthabhiyabhuAo khaDAUM ko usane pairoM meM se utAradiyA (omuittA egasADi uttarAsaMgaM karei) unhe utAra kara phira usane asyUta zATaka ko dupaTTe kA uttarAsaMga kiyAarthAt dupaTUTe ko apane mukha para bAMdhA (karitA aMjalimauliyaggahatthe tittha yarAbhimuhe sattaTThapayAiM aNugacchai) bAMdhakara phira usane apane donoM hAthoM ko joDakara-arthAt hatheliyoM ko joDakara unakI aMjuli banAI aura vaha jisa dizA meM tIrthakara prabhu the unakI ora sAta ATha Daga Age gayA (aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei, aMcetA dAhiNaM jANu dharaNItalaMsi nihaTTu tikkhutto muddhANa dharaNiyalaMsi nivesei) Age jAkara usane vAyeM ghuTane ko Upara uThAyA aura uThAkara dAhine ghuTane ko jamIna para jamAyA jamA kara phira usane tIna bAra apane mastaka ko jamIna para jhukAyA (NivesittA IsiMpaccuNNamai) aura svayaM bhI thoDA sA nIce jhukA (iMsiM paccuNNamittA kaDagatuDiya thabhiyAo bhuyAo pAvA-yAra to patAnA pagomAthI utArI nA. (omuittA egasoDiaM utarA saMgaM karei' pAvaDImona utArIne pachI teNe sasyUta zaTanA dupttttaan| uttarAsa dhyA merase -dupaTTAne potAnA bhuma 952 madhyo 'karittA aMjalimauliyaggahatthe titthayarAbhimuhe sattaTupayAiM aNugacchai' mAMdhIna pachI tethe potAnA mannahAyAna DIna meTa ke banne hAthanI hathelIone joDIne temanI aMjali banAvI. pachI te je dizAmAM tIya 42 prabhutA, te ta23 sAta-18 yA mAgaNa . 'aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei, aMcettA dAhiNaM jANu dharaNItalaMsi nihaTUTu tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi niveseI' AgaLa jaIne teNe pitAnA vAma ghUMTaNane upara uThAvyA ane uThAvIne jamaNA ghUMTaNane bhUmi upara jamA. jamAvIne pachI teNe traNa vAra potAnA mastane jamIna tarapha nabhita yu''NivesittA Isi paccuNNamaI' mana pote 55 the|4 nimita thayo. 'iMsI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambudvIpaprAptisatre sAharai' kaTakaTikastambhite bhuje saMharati tatra kaTake pradhAnabalaye truTike ca bAhurakSakabhUSaNavizeSau taiH stambhite bhuje bAhU saMharati 'sAharittA' saMhRtya karayalapariNahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu evaM kyAsI' karata laparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIta ugavAn sa zakraH kimavAdIt ityAha- Namo. sthuNaM' ityAdi 'namotthugaM arahatANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthayara NaM sayaM saMbuddhANaM purimuttamANaM purisasIhANaM purisara puMDarImA purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhu rayANaM maggadANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM pammaiyANaM dhammadezANaM dhammaNApagANaM ghamasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dIvotANaM saraNaM gaI paITThA apaDihayavaraNa dasaNadharANaM viaTTacha umANaM jiNANaM sAharai, sAharittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTaTa evaM ghayAsI) nIce thoDA sA jhukakara usane kaTakoM ko-pradhAnabalayoM ko evaM bAhuke AbhUSaNoM ko saMbhAlate hue donoM hAthoM ko joDA joDakara aura unheM aMjuli ke rUpa meM banAkara evaM mastaka ke upara se use ghumAte hue phira usane isa prakAra se kahA-(NamotthUNaM arahatANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM layaM saMbuddhANaM, purisuttamANaM purisasIhANaM purisavara puMDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM logaNAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoagarANaM) maiM aise arhatabhagavantoM ko namaskArakaratA hUM jo apane zAsana ke apekSA dharma ke Adikara hai tIrthakara haiM svayaM saMvuddha haiM, puruSottama haiM, purusiMha haiM, puruSavara puMDarIka haiM, puruSavara gaMdhahastI haiM, lokottama haiM, lokanAtha haiM, lokahita haiM lokapradIpa haiM, lokapradyotakara haiM 'abhayadayA, cavuyANaM, garagayANaM, saraNadapaccuNNamittA kaDagatuDiyadhabhiyAbho bhuyAno sAiraiM sAharitA hArapaTArivAhi sirasAvattaM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI' nAye the.u. namita na to 4|-prdhaan valane-ane bAhuonA AbhUSaNene saMbhALatAM banane hAtha je DUya. hAtha joDIne ane hAthane aMjalinA rUpamAM banAvIne tene masaka upara pheravatAM teNe A pramANe kahyuM'nnmotthuunnN arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM, tittharoNaM, sarva saMbuddhANaM, pugmuittamANaM, purisasIhANa, purisavarapuMDarIyANaM, purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM, logaNAhANaM loga' hiyANaM, logapaIvANaM, logapajjoagarANaM' me! mata pantane nabha242 43 chu ke jeo pitAnA zAsananI apekSAe dharmanA di2 che, tIrthakara che, svayaM saMbuddha che, puruSottama che, puruSa siMha che, puruSavara puMDarIka che, purucara gaMdha hastI che, kettm che. sonAtha che, sahita cha, 4 prahI 5 cha, a4 pryo| 42 che, 'abhayadayANaM, cakkhudayANaM, magadayANa, saraNadayANaM jIvadayANaM, bohiyANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracAuraMtacakkabahINa' samaya cha, yasaya4 cha, bhAgaya cha, Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 4 indra kRtyAvasaranirUpaNam 619 jAvayANaM vigANaM tArayANaM buddhANaM boyANaM muttANaM moJagANaM savvannUNaM savvadarisINaM siyamayaruyamatamakkha ramavyAvAhanapuNarAvittisiddhigaNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jiyabhavANaM' eSAmartha AvazyakavAdI draSTavyaH / 'pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaM' pazyata tatrato bhagavAn ihagatam mAm zakram 'tikaTTu' iti kRtvA ityuktvA etasyArtha Avaraat saar: 'vaMdai namasai vaMditA napuMsitA sIhAsanavaraMsi purasthAbhimuhe saNasaNe' so vandate namasyati vanditvA namasyalA siMhAsanAre zreSTha siMhAsane paurastyAbhimukhaH saniSaNNa upaviSTavAn 'tae NaM dassa sakasya deviMdassa devaraNNo ayameyArUve yANaM, jIvadayANaM mohidayANaM, dhammadaSANa, dhammadelaghANaM, dhamnanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracAuraMtaca kakaDINaM' abhayadAyaka haiM cakSudayika haiM, mArgadAyaka haiM- zaraNadAyaka haiM jIvadAyaka saMgaNarUpajIvita ko denevAle haiM vodhadAyaka hai, dharmadAyaka haiM dharmadezaka haiM, dharmadAyaka haiM dharmasArathi haiM, dharmavara cAturanta cakravartI haiM ityAdi padoM se lekara 'votthU bhagavao titthagarassa Aigarassa jAva saMpAvikAmasta) yahAM taka padoM kI vyAkhyA Avazyaka sUtra Adi meM kI jA cukI hai ataH vahIM se yaha dekhalenI cAhiye 'vaMdAmiNaM bhagavantaM tatthagayaM ihagae' yahAM rahA huA maiM vahAM para virAjamAna bhagavAna ko vandanA evaM namaskAra karatA hUM ' pAsa me bhagavaM tatthanae iha gayeti' vahAM para virAjamAna ve bhagavAna yahAM para rahe hue mujhe dekheM aisA kahakara 'vaMdai maMsaI' usane vandanA kI aura nama skAra kiyA 'vaMditA NamaMsittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimudde saNasaNe' vandanA namaskAra karake phira vaha Akara apane siMhAsana para pUrvadizA kI aura muMha karake baiTha gayA / tae tarasa sakasa devidAsa devaraNNo apameyArUye jAva' saMkappe smuzaraNadAyaka che, jIdAyaka, satyama rUpI chAnane ApanArA che, khAdha dAyaka che, dharmahaay che, dharma deza che, dharma nAya che, dharmasArayi che, dharmava2 yAturanta yavartI che. vagere pothI bhAMDIle 'NamAtthUNaM bhagavao tithagarasa Aigararasa jAva saMpAviukAmarasa' ahI sudhInA padenI vyAkhyA Avazyaka sUtra vageremAM karavAmAM AvI che. ethI te tyAMcI leha sevI leha se. 'vaMdAmiNa bhagavantaM tatthagaye ihagae' bhar3IM rhe| Du tyAM virAmAna lagavAnne bandanA ne namaskAra 42 4. 'pAsa me bhagavaM ! tatthagae iha gayaMti' tyAM virAbhAna Aga lagavAn sahIM rahelA bhane muso Ama uDIne 'vaMdai NamaMsaI' tethe vandanA purI ne namaskAra ryA. 'paMdittA NamaMsitA sIhAsaraMsi puratyA bhimuhe saNa saLe' vandanA ane namaskAra karIne pachI AvIne te pAchaLanA siMhAsana upara pUrva dizA (1) yahAM saMkalpa ke jo 'ajjhathie ciMtie, kapie Adi vizeSaNa hai ve gRhIta hue haiM inakI vyAkhyA yathA sthAna kaI jagaha kI jA cukI hai / Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre jAva saMkappe samupajjitthA' tataH siMhAsanopavezanAnantaraM khalu tasya zakrasya saudharmAdhipateH devendrasya devarAjasya ayametAvad po yAvatsaMkalpaH samudapadyata samutpannaH atra yAvatpadAt ajjhathie 1, ciMtie 2, kapie 2, patthira 4, maNogae 5, iti grAhyam tatra aya metA vadrUpaH tIrthakara janmamahotsavaM kartuM tadvanagamanaviSayaka vicAraH 'ajjhasthie' AdhyAtmikaH adhyAtmaviSayakaH AtmagataH aGkuraiva 1 tadanu 'ciMtie' cintataH punaH punaH tatra gamanaviSayaka smaraNarUpo vicAraH dvipatritaiva 2 / tadanu 'kappie' kalitaH sa eva vyavasthAyuktaH, itthaM rUpeNa tatra tIrthakara janmamahotsavaM kariSyAmIti kAryAkAreNa pariNatovicAraH pallavitaiva 3 / tadanu 'patthie' prArthitaH sa eva vicAraH 'iSTarUpeNa svIkRtaH puSpitaiva 4 / 'maNogae saMkappe' manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH, itthameva mayA kartavyamiti vicaraH phalita iva 5 / samutpanna ityarthaH ko'sau ityAha-'uppaNNe khalu' ityAdi 'uppaNNe khalu bho ! jaMbuddIve dIve bhagavaM titthayare taM jIyameyaM tIya pccuppnnnnmnn|gyaannN sakAgaM deviMdANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahima karittae' utpannaH khalu bhoH jambUdvIpe dvIpe madhyajambUdvIpakSetre bhagavAMstIrthakara tasmAjItametat AcAra eSaH, atIta pratyutpannAnAgatAnAM bhUtavartamAnabhaviSyatkAlikAnAM zakrANAM devendrANAM devarAjAnAM janmamahimAnaM tIrthaMkarajanmamaho tsavaM kartum 'taM gacchAmi gaM ahaMpi bhagavao titthayarasta jammaNamahimaM karemitti kaTTu evaM saMpeheI' tat gacchAmi khalu ahamapi zakro bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM karomoti kRtvA manasi vicArya evam hetubhUtabhAvivakSyamANaM saMprekSate nizcayaM karoti 'saMpe. ppajjitthA' isake bAda usa debendra devarAjazaka ko yaha isa prakAra kA yAvat saMkalpa utpanna huA-'uppaNNe khalu bho jaMbu ddIve-ddIve bhagavaM titthayare jaM jIya. meyaM tIya paccuppaNamaMNAgayANaM sakkANaM devidANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahimaM karettae' jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM bhagavAn tIrthakara kA janma ho cukA hai pratyutpanna atIta evaM anAgata devendra devarAja zakroM kA paramparA se calA AyA huA yaha AcAra hai ki ve tirthakaroM kA janmotsava manAyeM ataH 'gacchAmiNaM ahaMpi bhagavao titthagarassa jammaNamahima' karemitti kahu evaM saMpehei' ta25 bhu5 4rI mesI gayI. (1) taeNaM tassa sakkassa devi dassa devaraNNo ayameyArUve jAva saMkappe samuppajjitthA' tyAra pAhata devendra 12 / 4 zane 24 tana yAt 385 mdhye|. 'uppaNNe khalu bho jaMbuddIve dIve bhagavaM titthayare jaM jIyameyaM tIyapaccuppaNamaNAgayANaM sakkANaM devidANaM devarAINe titthayarAgaM jammaNamahimaM karettA e' mRddhI5 nAma dIpamA bhagavAna tIrthakarane janma thaI cukI che. pratyutpanna, atIta temaja anAgata devendra, devarAja zakone paraMparAgata A AcAra che ke teo tIrthakarone janmotsava ujave. methI 'gacchAmi NaM ahaM pi bhagavao titthagarassa jammaNa mahimaM karemi ttika? evaM saMpahei' (1) ma sapanAko 'ajjhathie ciMtie, kappie' vagere vizeSaNecha, ta gaDIta thayA che. e badhAM vizeSaNa padyanI vyAkhyA yathAsthAna ghaNuM sthAna para karavAmAM AvI che. Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU.4 indrakRtyAvasaranirUpaNam hittA' saMprekSya nizcitya 'hariNegamesi pAyatANIyAhivaI devaM sadAveI' hariNigameSiNam hareH indrasya nigamam icchatIti harinigoSI tam athavA hariNaigameSiNam hareH indrasya nigame pInAmA devastam padAtyanIkAdhiti devaM zabdayati 'sadAvittA' zabdaitvA Aya 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn' kimavAdidityAha-'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho ! devANuppiyA' kSiprameva atizIghrameva bho devAnupriya ! 'sabhAe muhammAe' sabhAyAM sudharmAyAM 'meghogharasiyagaMbhIramahurayarasaI' meghaudharasita gambha ramadhuratarazabdAma meghAnAmoghaH saMghAto meghauvaH tasya rasitaM garjitaM tadvat gambhIro gAmbhIryayukto madhuratArazca zabdo yasyAH sA tathA bhUtAm tAm / punaH kIdRzAm 'joyaNaparimaMDalaM' yojanaparimaNDalAm yojanapramANaM parimaNDalam vRttatvaM yayAH sA tathAbhUtA tAm / punaH kIdRzAm 'sughosaM musaraM ghaMTa' sughoSAM nAma susvarAM ghaNTAm 'dikkhutto ullAlemANe ullAlemANe' niH kRtvaH trIn vArAna ullAla. yan ullAlayan-tADayan tADayan 'mahayA mahayA sadeNaM ugghosemANe ugbosemANe evaM vayAhi' mahatA mahatA bRhatA bRhatA zabdena udghoSayan udaghoSayan evaM vakSyamANaprakAreNa vara-blahi 'ANavei NaM bho ! sakke deviMde devarAyA' AjJApayati, Adizati khalu bho devAH ! zakro jAUM aura maiM bhI bhagavAn tIrthakara ke janma kI mahilAkarU / aisA vicAra karake usane 'hariNegamesiM pAyattANIdhAdivaI devaM saddAveI' harinaigameSI-nAmake deva ko jo ki padAtyanIka kA adhipati hotA hai bulAyA 'sadAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara usase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA ! sabhAe suhammAe meghogharasia gaMbhIramahara yarasadaM joyaNa parimaDalaM sughosaM susaraM ghaMTa tikakhutto ullAlemANe 2 mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe ugdhosemANe evaM vayAhi' he devAnupriya ! tuma zIghra hI sudharnA sabhAmeM megha ke samUha kI jaisI AvAja karanevAlI, gaMbhIra madhuratara zabda vAlI evaM acche svaravAlI aisI sughoSA ghaMTAko kijisakI golAI eka yojana kI hai tIna vAra bajA bajA kara aisI vAra bAra jora jora se ghoSaNA karate hue kaho-'ANaveNaM bho sakke huM tyAM jAuM ane bhagavAna tIrthakaranA janmano mahimA karuM. A pramANe vicAra karIne teNe 'hariNegamesi pAyatANIyAhivaiM devaM sadAvei' nigameSI-nAbhara hevana , 2 pahAtyanI43 adhipati Doya che. mosAvyA. 'sadAkttiA evaM bayAsI' ma mAvIna tara // pramANe 4thu-'khippAmeva bho devANuppiyA ! sabhAe suhammAe meghogharasiagaMbhIramahurayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosaM susaraM ghaMTe tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA 2 sadeNaM ugghosemANe ugghosemANe evaM bayAhi' hevAnupriya ! tame zI sudharmA samAmA medha-sabhUlanAmA vani karanArI, gaMbhIra madhuratara zabdavALI temaja sArA sAravALI evI sughASA ghaMTAne ke jenI geLAI eka jana jeTalI che, traNa vAra vagADI vagADIne evI vAraMvAra jora nayI 5 // 42di 'ANaveiNaM bho sakke devide devarAyA gacchai Na bho sakke Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpamaptisUtre devendro devarAjaH kimityAha-'gacchai NaM' ityAdi 'gacchai NaM bho ! sake devide devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahima karittae' gacchati khalu bho devAH zakro devendro devarAjaH jambUdvIpe dvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM janmamahotsavaM kattum 'taM tumbhe vi gaM devANuppiyA' khad yUyamapi devAnupriyAH ! bhavanto detA ! 'sanniddhIe sandhajuie' saddharyA sarvasaMpadA sarvadyutyA sarva zAntyA 'sancAleNaM savvasamudaeNaM' sarvavalena sarvasamudayena 'savvAyareNaM savvavibhUIe' sarvA reNa sarvavibhUtyA 'sabavibhUsAe' sarva vibhUpayA 'sabbasaMbhameNaM savvaNADaehi' sarvasaMbhrameNa sarvanATakaiH savyovarohe hiM' sarvoparodhaiH uparodhaH bAdhA sarvavAdhAyuktairapItyarthaH 'samyaSupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe' sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAravibhUpayA 'savyadivyatuDiyasahasaNiNa eNaM' sarvadivyatruTitazabdasaninAdena 'mahayA iddhIe devide devarApA, gacchahaNaM bho sakke devide devarAyA jaMghuddIve dIve bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karettae' he devo ! devandra devarAja zakra Apa logoM ko AjJA detA hai ki maiM devendra devarAja zAma jambUdvIra mAnake dvIpa meM bhagavAna tIrthakara ke janma kI mahimA karane ke liye jArahAI 'taM tubhe viNaM devAzapiyA! savviddhIe savvajjuIe sabdhavaleNaM sanasamudaeNaM sankAyareNa savibhUIe savyasaMbhameNa sadhaNADaehiM satyazevaroheTiM' to isaliye he devAnupriyo ! Apa apanI samasta yuti se apanI apanI sasta senA he mAne samasta samudaya se, samasta prakAra ke Adara bhAva se samasta prakAra kI vibhUti se samasta prakAra ke vibhUSA se evaM samasta prakAra ke nAyakoM se yukta hokara indra ke pAsa A jAve cAhe kisI bhI prakAra kI ApalogoM ko bAdhA bhI ho to bhI usakA dhyAna na kareM aura zIghra AveM 'satrapuSkagaMdha malAlaMkAra vibhUsAe savvadivvatuDiyasadasaNiNAeNaM mahayA ivIe jAva raveNaM' sAtha meM jo deva jisa prakAra sugaM devi de devarAyA jaMbuddIve dIve bhagavazo titthayaramsa jamNamahimaM karettae' vA ! hevendra : devarAja zaka tamane AjJA kare che ke huM devendra devarAja zaka jambudvIpa nAmaka dvIpamAM mAvAna tItha 42 nA bhne| bhaDimA 421 // bhATe 04- Reo chu.. 'ta tubha vi NaM devA. 'NuppiyA ! savbiddhIe savyajjuIe, savvabale gaM, salamA reNaM, sabyavibhUIe, sayAvibhUsAe, savva saMbhameNaM, sacaNADaehi sayovarohe hi' toTA bhATe hAnuyo tame vA pAta pitAnI samasta RddhithI, pitapitAnI samasta itithI, potapotAnI samasta senAthI, pita-pitAnA samasta samudAyathI, samata prakAranA A dara bhAvathI, samasta prakAranI vitiothI, samasta prakAranI vibhUSAthI temaja samasta prakAranA nATakothI yukta thaIne IndranI pAse AvI pahoMce koI paNa jAtanI bAdhA paNa hoya to te tarapha lakSya rAkhavuM 18 ane turaMta chandra pAse paDayA 'saba puragaMdhAllAlaMkAravibhUsAe savadivdha suDiya sahasaNNiNAeNaM mahayA iddhoe jAva raveNaM' mare / 42i sucita puSpenI Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam jAva raveNaM' mahatyA RddhavA yAvat raveNa atra yAvat padena 'mahayA hayaNagIyavAiya taMtItala. tAlanuDi aghaNa muiMgapaDapaDahavAiya' ityeSAM padAnAM grahaNaM bhavati vyAkhyAnaM tu asminneva sUtre pUrve draSTavyam 'Niaya pariAlasaMparivuDA' nijakaparivArasamparivRtAH 'sayAI jANavimANavAhaNAiMdurUDhA samANA' skAni stra kAni vAhanAni ya zivikAdIni ArUDhAH santaH 'akAlaparihINaM ceva' akAla parihINam-nirvilamvaM yathAsyAttathA caiva 'sakassa jAva aMtiyaM pAubhavaha' zakrasya yAvadantikaM samIyaM prAdurbhavata atra yAvatpadAt devendrasya devarAjasya iti grAhyam 'tae NaM se hariNegamesI deve pAyatANIyAdivaI sakeNaM 3 jAva evaM vutte samANe hala tuha jAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei 2' tataH zakrAdezAnantaraM khalu sa hari. dhita puSpoM kI mAlA pahinatA ho, jo jisa prakAra ke alaMkAra pahinatA ho vaha usa prakAra kI mAlA se evaM alaMkAra se sajadhaja kara AveM hAthoM meM kaDe bhujAoM meM aTita-bhujabaMdha Adiko se rahita na Ave Ate samaya vaha divya bAjoM kI tumula dhvani ke sAtha Ave yahAM yAvat zabda se 'mahayAhayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamugapaDapaDaha vAia' isa pAThakA saMgraha huA hai ina padoM kI pahile kaI bAra vyAkhyA kI jA cukI hai movahIM se ise dekhalenA cAhiye 'NiyayapariyAla saMparivuDA sayAI 2 jANavimAnavAhaNAI durUDhA sa. mANA aMkAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiyaM pAubha-ha' Ate samaya meM apanI apanI iSTa bhaMDalI sahita evaM parivAra sahita AveM aura Ane meM vilamba na kareM avilamba AveM Ane ke liye saba apane yAna vimAnoM kA upayoga karearthAt thAna vimAna para caDha caDha kara AkheM aura A karake zaka ke pAsa upasthita ho jAveM 'taeNaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM ghutte samANe hadvataha jAca evaM devotti ANAe viNaeNaM baghaNaM paDisuNei, pdd'imALA pahere che, je deva je prakAranAM alaMkAra pahere che, te deva te prakAranI mALAo temaja alaMkArothI suzobhita thaIne Ave hAthamAM kaTa, bhujAomAM truTita-bhuja baMdha paherIne Ave. AvatA samaye teo divya vAdyonA tumula avani sAthe Ave. maDI yAvat 4thI 'mahayAhayaNaTTagIyadhAiyatatItalatAlatuDiyadhaNamuiMgapaDupaDahavoia' mA pAThane saMgraha thaye che. e panI vyAkhyA pahelAM ghaNIvAra karavAmAM AvI che. te jnyaasume| tyAMthI yA prayatna 42. 'Niyaya-pariyolasaMparikhuDA sayAI 2 jANavimANa vAhaNAI durUDho samANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiyaM pAunbhavaha' tethe| pita-potAnI ISTa maMDaLI sahita temaja potAnA parivAra sahita ahIM Ave ane tvarita gatithI Ave AvatI vakhate teo badhA potapotAnA yAna-vimAneno upaga kare. eTale ke yAna-vimAna upara ArUDha thaIne Ave ane AvIne zakanI pAse upasthita thaI jAya. tae Na se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTa tuddha Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 jambUhIpaprajJaptisUtre naigameSIdevaH padAtyanIkAdhipatiH zakreNa yAvata evama uktaprakAreNa uktaH san hRSTatuSTa yAvat evaM deva ! iti AjJAyA vinaaina vacanaM pratizrRNoti svIkaroti / atra prathamayAvatpadAt devendreNa devarAjena iti saMgrAhyam dvitIyayAvatpaTAta cittAnagitaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harSavaza visarpada hRdayaH iti grAhyam / 'paDimuNettA' prati tya svIkRtya (sakkassa daviM. damsa devaraNNo aMtiyAo paDiNikkhamaI' zakrasya devendrasya devarAjasya antikAta samIpAta pratiniSkrAmati nigacchati 'paDiNikkhamittA' pratiniSnasya nigatya 'jeNeva sabhAe muhammAe meghogharasiagaMbhIramaharayarasaddA joyaNaparimaMDalA saghosA ghaMTA teNeva uvAgacchaI' yatraiva sudharmAyAM sabhAyAM meghaudharasitagambhIramadhuratarazabdA meghAnAmoghaH saMghAtaH meghaughastasya rasitama garjitaM tadvat gambhIro madhuratarazca zabdo yasyAH sA tathAbhutA evaM yojanaparimaNDalA yojanaparimaNDalaM bhAvapradhAnanirdezAta pArimANDlyaM vRttatvaM yasyAH sA tathAbhUtA sughoSA tanAmnI ghaNTA tatraina upAgacchati 'uvAgacchitA' upAgatya 'taM meghogharasi agaMbhIramaharayarasadaM joyaNaparimaMDalaM sughosaM ghaMTaM tikkhuto ullAlei' tAM meghaugharasitagambhIramadhuratarasuNittA sakkassa 3 aMtiyAo paDiNikkhamaI' isa prakAra vaha hariNegameSo padAtyanIkAdhipita deva jaba apane svAmIbhata devendra devarAja zakra ke dvArA AjJApita huA to vaha hRSTa puSTa yAvata hokara kahane lagA 'he deva ! ApakI AjJA hame pramANa hai-jaisA Apane Adeza diyA hai hama vaisA hI karege' ima prakAra se baDe vinaya ke sAtha usane apane prabhukI AjJA ke vacanoM ko svIkAra kara liyA aura svIkAra kara vaha indra ke pAsa se calA AyA 'paDiNikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiya gambhIra maharayarasadA joyaNaparimaMDalA sughosA ghaMTA-teNeva uvAgacchaha A karake vaha jahAM sudharmAmA meM megha ke samUha ke zabda jaisIgaMbhIra madhuratara zabdavAlI evaM eka yojana ke parimaMDalavAlo sughoSA nAmako ghaMTA thI vahAM para AyA "uvAgacchittA taM meghogharasia gambhIramaha rayarajAva evaM devotti ANAe viNaeNa vayaNaM paDisaNe i, paDiNittA sakkassa 3 aMtiyAo paDiNikkhamaI' // pramANe te zegameSI pAtyanAdhipati deva nyAre potAnA svaabhiibhUta devendra devarAja zaka vaDe AjJApita thaze te te hekTa-tuSTa yAvat thaIne kahevA lA- he deva! tamArI AjJA amArA mATe pramANa che. je pramANe ApazrIe Adeza Ape che, ane te pramANe ja karIza.' nA pramANe bahuja vinaya pUrvaka teNe pitAnA prabhunI AjJAnA vacane svIkArI lIdhuM ane svIkArIne te IndranI pAsethI ravAnA thayA. 'paDiNikkhamittA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiyagambhIramahurayarasahA joyaNaparimaMDalA sughosA ghaMTA-teNeva uvAgacchaI' 2vAnA thana. yAM sugharbhAsamAmA bhadhAna sabhA kI gamIra, madhuratara zabdavALI temaja eka jana. parimaMDaLavALI suSA nAmanI ghaMTA hatI, tyAM bhAvyA. "savAgacchittA ta meghogharasia gambhIra harara rasaI joraNa parimapralaM sughosaM Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH ru. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam 625 zabdAM yojanaparimaNDalAM sughoSAM tannAmnI ghaNTAM triH kRtvaH vAratrayam ullAlayati vAkSyati tADayatItyarthaH / 'taeNaM tIse meghoSarasiagaMbhIramahurayarasadAe joyaNaparimaMDalAe sughosAe ghaMTAe tikkhutto ullAli Ae samANIe sohamme kappe aNNehiM egaNehiM battIsavimANAvAsasayasahasse hiM' tataH ghaNTAtADanAnantaraM khalu tasyAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM sughoSAyAM triH kRtvaH, ullAlitAyAM tADitAyAM satyAM saudharma kalpe anyebhyaH ekonebhyo dvAtriMzad vimAnAvAprazatasahasrebhyaH, atra saptamyarthe tRtIyA tena anyeSu ekoneSu dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasreSu dvAtriMzada vimAnarUpAH ye AvAsAH devavAsayogyAni vimAnAni teSAM zatasahasreSu-dvAtriMzallakSyasaMkhyakavimAneSu ityarthaH, 'aNNAI egRNAI battIsaM ghaNTAsayamahassAI jamagamagaM kaNaruNArAvaM kAuM payattAI hutthA iti' anyAni ekonAni dvAtriMzaghaNTAzata satrANi ekonA-dvAtriMzallakSa saMkhyAyuktA ghaNTA ityarthaH / yamakasamakaM yugapat kaNakaNArAvaM kaNa kaNAzabdaM kartuM pravRttAni Asan iti / ghaNTAnAdato yatpravRttaM tadAha-tae NaM sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiyasaddasamuTTia ghaMTApaDeMsuA sayasahassasaMkule jAe Avi hotthA' tataH ghaNTAnAM kaNakaNazabdapravRtteranantaraM khalu saudharmaH kalpaH rasaI joyaNaM parimaNDalaM sughosaM ghaMTe tikhutto ullAlei, tae NaM tIle meghogharasia gambhIramaharayarasadAe joyaNaparimaNDalAe sughosAe ghaNTAe tikkhutto ullAli Ae sabhANIe' vahAM Akara ke usane aghogha ke rasita ke jaisI gaMbhIra madhuratara zabdavAlI evaM eka yojana parimaNDala vAlI sughoSA ghaMTA ko tIna vAra tADita kiyA isa prakAra usa meghoSa ke ramita ke jaisI gaMbhIra madhura tara zabdavAlI evaM eka yojanma parimaNDalavAlI sughoSA nAmakI ghaMTA ke tIna vAra tADita hone para 'sohamme kappe aNNehiM egaNehiM batIsavimANAbAsasayasahassehiM aNNAI egUNAI batIsaM ghaNTAsaya sahassAiM jamagasamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattAI hatthA iti' saudharma kalpa meM aura bhI 1 kama 32 lAkha vimAnoM meM 1 kama 32 lAkha aura bhI dUsarI ghaMTAeM eka sAtha kaNa kaNa zabda karanelagI 'taeNaM se sohamme ghaMTaM tikkhutto ullAlei, tae NaM tIse meghogharasia gambhIramahuyarasadAe joyaNapari maNDalAe sughosAra ghaNTAe tikkhutto ullalioe sapANIra' tyA AvIna teNe bhedhAdhanA rasita jevI gaMbhora, madhuratara zabdavALI temaja eka jana parimaMDaLavALI sughASA ghaMTAne traNa vAra tADita karI A pramANe te meghanA rasita jevI gaMbhIra, madhuratara zabdavALI te ja eka jana parimaDelavALI suSA nAmaka ghaMTA traNa vAra tADita 424 mA? tyAre 'sohamme kappe aNNehiM egUNehiM batIsa vimANAvAsasayasahassehi aNNAI egUNAI vattIsaM ghaNTAsayasahassAiM jamagasamagaM kaNakaNArAvaM kA payattAI hutthA iti' saudhIka9pamAM eka kama 3ra lAkha vimAnamAM, 1 kama 32 lAkha bIjI ghaMTAo ekI sAthe Anana manana 8 eii. 'tara NaM se sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDia sadasa o 102 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre prAsAdavimAnaniSkUTApatitazabdasamutthitaghaNTApratizrutazatasahasrasaMkulo jAtazcApi AsIditi tatra prAsAdAnAM vimAnAnAM vA ye niSkUTAH gambhIrapradezAH teSu ye ApatitAH saMprAptAH zabdA: zabdavargaNAH pudgalAH tebhyaH samutthitAni yAni ghaNTA pratizrutAnAM ghaNTA sambandhi pratizabdAnAM zatasahasrANi lakSaparimitAni taiH saMkulo vyApto jatazcApyabhUdityarthaH ghaNTAyAM mahatA prayasnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstAn pratighAtavazataH sarvAsu dikSu vidikSu ca divyAnubhAvataH samuccalitaiH pratizabdaiH sakalo'pi saudharmaH kalpo badhiro jAta iti bhAvaH . evaM zabdamaye saudharme kalpe sajAte sati kiM jAtaM tadAha 'tae NaM' ityAdi 'taeNaM tesiM sohammakappavAsINaM bahaNaM vemANiyANaM devANa ya detINaya egaMtaraipasattaNicapamattavisayamuhamucchiyANaM' tataH zabdavyAptyanantaraM khalu teSAM saudharmakalpavAsinAM bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM devInAM ya ekAntaratiprasaktanityapramattaviSayamukhamUcchitAnAm ekAntena ratauM saMbhoge prasaktAH AsaktAH eta eva nityapramattAH viSayasukheSu mUcchitAH adhyupapannAH atra karmadhArayaH teSAm 'mUsara ghaMTArasi viulabolapUrijazvalapaDiyohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacitta uvauttamANasANaM' susvara ghaNTArasitavipulabolapUritacapalapratikappe pAsAyavimANanikkhuTAvaDiasadasamuhia ghaTApaDeMsuA sayasahassasaMkule jAe yAvi hotthA iti' isa taraha vaha saudharma kA prAsAdoM ke evaM vimAnoM ke niSkuToM meM gaMbhIra pradezoM meM aprati zabdavargaNArUpa pudgaloM se utpanna hui lAkho ghaMTA pratidhvaniyoM se vyApta ho gayA badhira jaisA bana gayA 'taeNaM' isa prakAra zabdamaya saudharmakalpa ke ho jAne ke bAda 'teli sohammakappavAsINaM vahaNaM vemANiyANaM devANa ya devINa Na egaMtaraipasattaNiccaSamatavisayasuhamucchiyANaM' una bahuta se saudharmakalpavAsI deva aura deviyoM ko jo ki ekAnta rati kriyA meM prasakta thIM aura isI kAraNa jo viSaya sukhameM ikadama mUcchita ho rahI thIM unheM 'sUsara ghaMTArasithaviulabola pUriya cavala bohaNaM kae samANe' susvara ghaMTA-sughoSA ghaMTA ke usa sakala saudharma devaloka kukiMbharI kolAhala se mudia ghaMTApaDesuA sayasahassasaMkule jAe yAvi hotyA iti' / pramANe saudhama kalpa prAsAdonA temaja vimAnonA niSNumAM, gaMbhIra pradezamAM A prati zabda vaNA rUpa pudgathI utpanna thayelA lAkha ghaMTAonA nionA gaNa gaNATathI te sakala bhUmA madhira va manI gayo. 'taeNaM' te A pramANe nyAre sIdha 485 156maya manI gayo tyAre 'tesi sohammakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa Na egaM. taraipasattaNiccapamattavisayasuhamucchiyANa' te gh| so 485vAsI hera mana heviiene ke jeo ekAnta ratikriyAomAM tallIna hatA ane ethI ja je viSaya sukhamAM 444 2 / 44 4ii 2 / tai 'sUsaraghaMTArasiya viula bola pUMriya cabala bohaNa kara samAje te sarvane jyAre susvara ghaMTA-suSa ghaMTAnA-te sakala sIdharma devaleka kukSibharI Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam pharaha bodhane kRte sati ghoSaNakutUhala dattakarNaikAgracittopayukta mAnasAnAm, tatra susvarA, yA ghaNTA tasyA: rasitaM vAditaM vAdanaM tasmAt vipulaH sakalasaudharmade loke saMjAto yo bola:-kolAhala: tena pUrite paripUrNe capale sasambhrame pratibodhane kRte sati AgAmikA sambhAvyamAne ghoSaNe kutUhalena kimidAnImudghoSaNaM bhaviSyatItyAtmakena dattAH karNAH yaiste tathAbhUtAH tathA ekAgra ghoSaNazravaNaikaviSayaM citaM yeSAM te tathAbhUtAH, tathA upayuktAni mAnasAni eSAM tathAbhUtAH zravaNavipayIbhUtavastugrahaNapravRtta mAnasa ityarthaH tato vizeSaNasamAsaH teSAm 'pANI AvaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtaparisaMtaMsi samANaMsi tattha tattha tahiM tahiM dese mahayA mahayA sadeNaM ugghosemANe ugghosemANe evaM vayAsIti' sa zakrAjJAkArI padAtyanIkAdhipate devaH tasmin ghaNTArave nizAntaprazAnte nitarAM zAntaH nizAntaH atyantamandabhUtaH tataH prakarSeNa sarvAtmanA zAntraH prazAntaH tato vizeSaNasamAsastasmin sati tatra tatra mahati deze tasmin tasmin dezaikadeze mahatA mahatA zabdena tAratArasvareNa udghoSayan udghoSayan evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavantaH (hanta ! suNaMtu bhavaMto bahave sauhamkappavAsI vemANIyadevA devIo sohammaka pavAiNo iNamo vayaNaM hiyayamuhatthaM ANavaI NaM bho sake taM caiva jAva aMtiaM pAubbhavahatti' hanta ! iti harSe zRNvantu bhavanto bahavaH saudharmakalpavAsino vaimAnikA paripUrNa sasaMbhrama pratibodhana kiye jAne para 'ghosaNako UhaladiSNakaNNa egagga citta uvauttamANasANaM se pAyattANIyAhivai deve taMsi ghaMTAravaMsi NisaMtaparisaMtaMsi saMmANaMsi tahiM 2 dese mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayA sIti' tathA ghoSaNAjanya kautUhala se jinhoM ne usa ghoSaNA ke sunane meM apane kAnoM ko lagAyA hai aura isIse jinakA citta ekAgra hokara usa ghoSaNAjanya kautuhala meM upayukta ho rahA hai, tathA zuzrUSita vastu ke grahaNa karane meM jinakA mana utAvalIvAlA bana rahA hai aise una devoM ke ho jAne para usa padAtyanI - kAdhipati devane usa ghaMTArava ke atyanta zAnta prazAnta hote hI una una sthAnoM para jora jora se ghoSaNA karate hue aisA kahA 'haMta ! suNaMtu bhavaMto bahave sohammakappavAsIvemANiyA devA devIo ya sohammakappavaddaNo iNamo vayaNaM hiyayasu asAhasathI paripUrNa sasaMbhrama sthitimAM pratimodhita ardhyA 'ghosaNako UhaladiNNakaNNaegaggacittauvauttamANasAgaM se pAyatANIyA hivai deve taMsi ghaMTAravaMsi NisaMtaparisaMtasi samANaMsi tahiM 2 dese mahayA 2 sadeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsIti' tebhana ghoSaNA janya kautUhalathI jemaNe te gheSaNAne sAMbhaLavAmAM peAtAnA kAneA lagAvyA che ane ethIja jemanA citto ekAgra thaIne ghASaNA janya kautUlamAM upayukta thai rahyA che. tathA zubhruSita vastunA grahaNa karavAmA jemanu mana utka MThita thaI rahyuM che, evA te devA thai gayAM tyAre te pada!tyanIkAdhipati dhruve te ghaMTArava pUrNa rUpamAM zAnta-prazAnta thaI gayA tyAre te sthAnA upara lera-lerathI ghoSaNA azdhuM 'haMta ! suNaMtu bhavaMto bahuve sohummakappavAsI Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre devAH devyazca saudharmakalpapateH zakrasyedaM vacanaM hitasukhArtham hitaM janmAntarakalyANavaha mukhaM tadbhavasaMbandhi-ihaloka paralokasukhajanaka tadarthamAjJApayati khalu bho devA ! zakraH tadeva jJeyam yAvat antikam-yat prAstre zakreNa harinaigameSiNaH purataH udghoSayitavyamAdiSTaM yAvat tatsarva prAdurbhavata iti / 'taeNaM te devA devIo ya eyamadaM socA haTTa tuTTha jAva hiayA appegaiyA vaMdaNavattiyaM evaM pUyaNavattiyaM sakAravatti sammANavattiaMdasaNavatti jiNabhattirAgeNaM appegaiyA taM jIyameaM evamAditti kaTTu jAva pa ubbhavaMtitti' tataH padAtyanIkAdhipatirdevamukhAt zakrAdezazravaNAnantaraM khalu te devAH devyazca evam anantarapUrvakathitam atthaM' he saudharmakalpavAsI deva aura deviyoM Apa saba baDe harSa ke sAtha saudharmakalpapati ke hitasukhArtha ina vacanoM ko suniye yahAM 'hanta' zabda prakarSa harSa kA dyotaka hai yaha vacana janmAntara meM kalyANa kA kAraNa hai isaliye hita svarUpa hai aura isa bhavameM sukhakA dAyaka hai ataH sukhArtharUpa hai 'aNAvaINaM bhI sakke taM ceva jAva aMtiaM pAubhavahatti' vaha hitasukhArthaka vacana saudharmakalpapatike isa prakAra se haiM-ki Apa saba zIghra hI yAvat zakra ke pAsa upasthita hoM isa prakAra jaisI ghoSaNA karane kA Adeza padAtyanIkAdhipati harinigameSI devako zakrane diyA thA vaha zaba zakra kA Adeza 'Apa saba zakra ke pAsa Akara upasthita ho jAve' yahAMtaka kA usane ghoSaNA karake sunAdiyA 'taeNaM te devA devIo ya eyamaDhe soccA haTTa tuTTa jAva hiyayA appegaiyA vandaNavattiyaM evaM pUaNavattiyaM sakkAravattiyaM daMsaNavattiyaM jiNabhattirAgeNaM appegaiyA taM jIyameyaM eva mAditti kaTu jAva pAunbhavaMtitti' isake bAda ve deva aura deviyAM isa ghAtako sunakara hRSTa tuSTa yAvat harSa se jinakA hRdaya uchala rahA hai aisI ho vemANiyA devA devIo ya sohammakappava iNo iNamo vayaNa hiyayasuartha ra sauSa 45vAsI deva ane devIo Apa sarve atI AnaMda pUrvaka saudharma kalpatimAM hitasukhArtha mArA mA ky| sAlaNA-hI 'hanta !' za6 praSaSa ghota cha. 2 // kyana mAntaramA paNa kalyANa kArI che ethI hita svarUpa che ane A bhavamAM sukhadAyaka che, ethI sukhArtha 35 cha 'ANavaINaM bho sakke ta ceva jAva ati paubbhavahatti' hita subhAtha4 vayana saudharma ka95patinuM A pramANe che-ke Apa sarva zIdhra yAvat zakanI pAse upasthita thAo. A pramANe padatyanIkAdhipati harinigamelI devane zake jevI ghoSaNA karavAnI AjJA karI hatI, te zakranI "Apa sarve zakanI pAse zIgha upasthita thAo "ahIM sudhAnI mAjJAne ghe.SayAnA 35mA samIcI . 'tae NaM taM devA devIoya eyamadvaM soccA haTTatuTU jAva hiyayA appegaiyA vandaNavattiya evaM pUaNavattiyaM sakkAravattiyaM daMsaNa vattiyaM jiNabhattirAgeNaM appegaiyA ta' jIyamevaM evamAditti kaTu jAva pAunbhavatitti' tyAra bAda te deva ane devIo A vAtane sAMbhaLIne haSTatuSTa yAvat harSathI Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam artha AhavAna zabdaM zrutvA hRSTatuSTa yAvat hRdayAH yAvatpadAt hRSTacittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpad hRdazAH apyekakAH kecana devA devyazca vandanapratyayaM vandanaM abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaH pravRttirUpaM tatpratyayaM tadasmAbhistribhuvanabhartRkasya kartavyami: tyevaM nimitta janmasamaye vandanArthamamanarUpaM evaM pUjanaratyayam pUjanam antaHkaraNena namaskaraNam tatpratyayam tatkAraNakam evaM satkArapratyayam satkAraH stutyAdibhiH guNonnatikaraNaM tatpratyayam tanimittaM sanmAnapratyayam sanmAnaH aJjalipuTasaMyojanamabhyutthAnAdilakSaNam tatpratyayam darzana pratyayam darzanam RSabhatIrthakarasya vilokanam tatpratyayam tanimittam jinabhaktirAgeNa jinapremAnurAgeNa bA, apyekakA kecit devAdevyazca asmAkaM devAnAM devInAM ya tajjItametat-AcAraH, eSaH yat devaijinamahotsave gantavyam eva mAdI. tyAdikam Agamananimittamiti kRtvA citte'vadhAya yAvat prAdurbhavanti prakaTI bhavanti te devA iti / atra yAvatpadAt 'akAlaparihINaM sakkassa deviMdassa devaraNNo aMtiya' iti grAhyam / gaI / inameMse kitanIka deva deviyAM isa abhiprAya se zaka indra ke pAsa AI ki yahAM cala kara hamaloga tribhuvana bhaTTAraka ko prazastakAya vAG manakI pravRtirUpa abhivAdana kareMgI kitanI deva deviyAM isa abhiprAya se indra ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloga gandha mAlyAdika kA arpaga karate hue prabhuko anta:karaNa se namaskAra karegI kitanIka deva deviyAM isa abhiprAya se zaka ke pAsa AI ki vahAM cala kara hamaloMga prabhu kI stuti Adi ke dvArA guNonnati kareMgI kitanIka deva devIyAM isa abhiprAya se zaka ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloMga prabhu ke samakSa khaDe hokara hAtha joDeMgI, kitanIka devadeviyAM isa abhidAya se zaka ke pAsa AI ki vahAM calakara hamaloga carama tIrthakara kA darzana kara legI tathA kitanIka devadeviyAM jinendra kI bhakti ke utsava meM jAnA yaha hamArA AcAra hai ityAdi bhinna-bhinna abhiprAyoM se prerita huI zaka ke pAsa jemanA hadaye uchaLI rahyA che evAM thaI gayAM. e sarvamAMthI keTalAka deva-kevIe A abhiprAyathI zaka-indranI pAse AvyAM ke ahIM ame tribhuvana bhaTTAraka ne, prazasta kAya, vAha mananI pravRtti rUpa abhivAdana karIzuM. keTalAMka deva-devIo A abhiprAyathI IndranI pAse AvyAM che tyAM jaIne ame gandha, mAthAdikanuM arpaNa karIne prabhune antaHkaraNa pUrvaka namaskAra karazuM. keTalAka deva-devIo e abhiprAyathI zaka pAse AvyA ke tyAM jaIne prabhunI stuti vagere dvArA ame prabhunI guNennati karIzuM. keTalAMka deva-devI che e abhiprAyathI zaka pAse AvyA ke tyAM jaIne ame prabhunI sAme UbhA thaIne hAtha joDI zuM. keTalAMka deva-devIo A abhiprAyathI zakra pAse AvyA ke tyAM jaIne ame carama tIrthakaranA darzana karIzuM. keTalAka deva-devIe jinendranI bhaktinA anurAgathI ane kalAMka deva-devIo jina janmanA utsavamAM javuM A amAre AcAra che. vagere Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambUdvIpaprAptisUtra : samprati zakrendrasya kartavyamAha-'tae NaM' ityAdi 'tae NaM se sake deviMde devarAyA te vimANie deve devIo ya akAlaparihINaM ceva aMtiyaM pAumbhavamANe pAsai' tataH devAnAM devInAM ca zakrAgre upasthitAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjastAn bahUn vaimAnikAn devAn devIMzca akAlaparihINam nirvilambam eva antikaM samIpaM prAdurbhavantaH upatiSThamAnAn pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'haTe pAlayaM NAmaM AbhiogiyaM devaM sadAveI' dRSTvA hRSTaH san pAlaka pAlakanAmavimAnavikuNAkAraNamAbhiyogikam AjJAkAriNaM devaM zabdayati Avayati sa zakraH, atra hRSTa iti ekadezena sarvo'pi harSAlApako grAhya tathA ca hRSTa tuSTacittAnanditaH prItimAnAH paramasaumanasyitaH harSavazavisarpahRdayaH iti hRSTapadena grAhyam 'sadAvittA' zayitvA AhUya evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn kimuktavAn ityAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppie' kSiprameva atizIghrameva bho ! devAnupriye 'aNegakhaMbhasayasagiviTuM' anekastambhazatasanniviSTam 'lIlaTTiyasAlabhaMjiAkaliaM' lolAsthitazAlabhaJjikAkalitam 'ihAmigausabhaturagaNaramakaravihagavAlagakiNNararurusarabhacamarakuMjara vaNalayapaumalayabhatticittam' IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavAlakakinnara ruruzabharacAmara AI / 'tae NaM se sakke devide devarAyA te vimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva aMtiaM pAunbhavamANe pAsaI' devendra devarAja zakrane vinA vilamba kiye apane pAsa Agata una deva deviyoM ko dekhA to usane 'pAsittA' dekhakara 'haDhe pAlayaM NAmaM AbhiyogiyaM devaM saddAvei' harSita hokara pAlaka nAmaka Abhiyogika devako bulAyA 'saddAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara usane aisA kahA 'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhambhasayasaniviTaM lolaTTiyasAlabhaMjiyA. kaliaMIhAmia usamaturagaNara magaravihagavAlagakiNNararurusarabha camara kuMjarabaNalayapaumalayabhatticittaM' he devAnupriya ! tuma zIghra hI eka divya yAna kI vikurvaNAkaro jo yAna vimAna saiMkaDo khaMbhovAlA ho, tathA lIlA karatI hui aneka puttalikAoM se yaha yukta ho, IhA bhUga, vRSabha, turaga, nara, makara, vagaire minna manna maniprAyoko prerita tha na zanI pAsa bhAvyA. 'ta eNaM se sakke devi de devarAyA te vimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva ati pAubbhavamANe pAsaha devendra devarAja zake vinA vilaMbe temanI pAse AvelAM te deva-devIone je vAM. te savAta 'pAsittA' ne 'haTe pAlayaM NAmaM AbhiyogiyaM devaM sadAvei' ti ne pAsa nAma mAniya hepane mAtAye.. 'sAvittA evaM vadhAsI' ana mAsAvIna teza mA prabhArI yu-'khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhambhasayasanniviTTha lIladviyasAlabhaMjiyA kaliaM IhAmiausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapauma yabhatticitta' , hevAnupriya! tame zI5 me 8605 yAnanI pie| 42 // 2 // thAna-vimAna hajAre staMbhevALuM hoya, tathA lIlA karatI aneka punalikAothI muzAsita .ya, hAya, vRSabha, tu21, 22, bha42, vi, vyAsa, hina2, 33-bhRga Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 4 indrakRtyAvasaranirUpaNam kuJjaravanalatA padmalatAbhakticitram 'khaMbhuggaya vairaveiyAparigayAbhirAmaM stambhodga tavajravedikA parigatAbhirAmam 'vijAharajamalajualajaMtajuttapiva accIsa hassamAlaNI' vidyAdhara yamalayugalayantrayuktamiva arcisahasramAlinIyam 'rUvagasahassakaliyaM va' rUpakasahasrakalitam 'bhisamANaM bhibbhisamArNa' bhAsyamAnaM bAbhAsyamAnam 'cakkhulloaNalessaM suhaphAsaM sassirIarUvaM' ckssulocnleshym sukhasparzam / sazrIkarUpam 'ghaMTAvaliya mahuramaNaharasaraM' ghaNTAbalikamadhuramano harasvaram 'suhaM kaMtaM darisaNijja' zubhaM kAnta darzanIyama 'NiuNovia misimisiMtamaNirayaNaghaMTiAjAlaparikkhittaM nipuNopeta 'misimisiMta' dedIpyamAnamaNiratnaghaNTikAjAla parikSiptam 'joyaNasahassavicchiNNaM' yojanasahasra vistIrNa 'paMcajoyaNasayamugviddhaM sigdhaM turiaM jaiNaM' paJcayojanazatoccatvam zIghram tvaritaM javanaM atizayavegavata 'NivAhi' nirvAhi prastuta kArya nirvahaNazIlam 'divyaM jANavimANaM viuvvAhi divyaM yAnavimAnaM vikurvasva vikurvaNAzaktyA niSpAdaya, eteSAmarthaH asminneva paJcamavakSarakAre prathamasUtre draSTavyaH, navaram yojanasahasravistIrNamityatra pramANAGgulaniSpana yojanalakSa vijJeyam viuvittA' vikuLa vikurvaNAzaktyA niSpAdya 'eyamANatti paJcappiNAhi' etAm ukta prakArAmAjJaptikAm pratyarpaya samarpaya evaM pAlakAya AjJAtivAn iti // sU0 4 // vihaga, vyAla, kinnara, ruru-mRga, sarabhaaSTApada, kuMjara-hAthI, vanalatA evaM paznalatA, ina sabake citroM kI racanA se Azcaryaprada ho, isake pratyeka khaMbhe meM vajrakI vedikA ho aura usase yaha-abhirAma ho, ityAdi rUpa se isakA varNana 'jaiNaNivAhi' pada taka kA jaisA isI vakSaskAra ke 5 ve sUtra meM yAna vimAna kA varNana pIche kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha yahAM jAnanA cAhiye ina samasta padoM kI vyAkhyA bhI vahIM para kI jA cukI hai ataH vahIM se dekhalenI cAhiye ise jo 1 hajAra yojana kA vistIrNa kahA gayA hai so vaha yojana pramANAgula se niSpanna huA yojana hI gRhIta huA hai aisA jAnanA cAhiye utsedhAGgula se niSpana huA yojana nahI jAnanA cAhiye 'viuvittA eyamANattiyaM paccappiNAhiM' aise yAna vimAna kI vikurvaNA karake hameM zIghra pIche khavara do||4|| sarabha, aSTApada, kuMjara- hAthI, vanalatA temaja palatA e badhAnAM citronI racanAthI e Azcarya prada hoya, enA dareka staMbhamAM vajanI vedikA hoya ane enAthI e abhiraam dAtu DAya ityAdi 35mAM yA yAna-vimAnanu vana 'jaiNaNivvAhi' 54 sudhI jevuM A ja vakSaskAranA pAcamAM sUtramAM pahelAM yAna-vimAnanA prasaMga vakhate karavAmAM AveluM che tevuM ja varNana ahIM paNa samajavuM. e badhA padanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. jijJAsuo tyAMthI vAMcavA prayatna kare. Ane je 1 hajAra jana jeTaluM vistIrNa kahevAmAM AveluM che, te jana pramANagulathI nipanna thayela jana ja gRhIta thye| che. tsedhAMzusthA niyanna thayeyauna atyan na8. 'viuvittA eyamANattiya paccappiNAhi' mevayAna-vibhAnanI / 4rIne mabhana tarata 502 mAyA // 4 // Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 jambUdvIpaprajJaptisUtra atha zakrajJaptisvIkArAnantaraM yadanutiSThatisma pAlako devastadAha-'taeNaM se ityAdi . mUlam-tae NaM se pAlayadeve sakkeNaM devideNaM devaraNNA evaMvutte samANe hadRtu jAva veuvviyasamugghAeNaM samohaNittA taheva karei iti| lassa NaM divvassa jANavimANassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA SaNNao tesiM NaM paDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA vaNNao jAva pddiruuvaa1| tassa NaM jANavimANasta aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge se jahANAmae AliMgapuvakharei vA jAva dIviyacammei vA evaM aNega saMkukIlakasahastaktite AvaDa paccApaDa seDhipaseDhi sutthia sovasthiya vaddhamANapUsanANavamacchaMDagamagaraMDagAramAraphullAvalIpaumapatta sAgarataraMgavasaMtalayaraunalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samarIiehiM saujjoehiM NANAviha paMcatraNehi maNIhi uvaso bhie2 tesiM NaM maNINaM vaNNe gaMdhe, phAse a bhAbhiyavve jahA rAyappaseNaijje / tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjhadesAe pecchAgharamaMDave aNegakhaMbhasayasanniviTe vaNNao jAva paDiruve tasA ulloe paumalayatticile jAva savva tavaNijjamae jAna paDilave, tassa NaM maMDavassa bahusamaramaNijassa bhUmibhAgasta bahumajjhadesabhAgasi mahaM egA maNipeDiyA aTu joyagAiM AyAbhavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimai vaNNao tIe uvariM mahaM ege sIhAsaNe vaSaNao tassuvari mahaM ege vijayadUse savvarayaNAnae vaNNao tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse ettha NaM mahaM ege kumbhikke mutAdAme se NaM aNNehiM tadadhuccattapramANamittehiM cauhiM addhakumbhikkehiM muttAdAmehi savvao samaMtA saMparikkhitte teNaM damA taNijjalaMbUlagA suvaNNapaya ragamaMDiyA NANAmaNirayaNavivihahAraddhahArauksobhiyA sasudayA IsiM aNNamaNNamasaMpattA puvAiehiM vApahiM maMdaM 2 eijasANA jAva NivvuikareNaM saddeNaM te paese ApUremANA 2 jAva aIva uvalobhemANA 2 viTrati tti tassa NaM sIhAsaNassa avaruttareNaM uttareNaM uttara Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrazAnusAreNa vikuSaNAdikam 633 purasthimegaM ettha NaM sakkassa caurAsIe sAmANiyasAhassINaM caurAsIi bhadAsaNasAhassIo, purasthimeNaM aTaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNa purasthimeNaM abhitaraparisAe duvAlasAhaM devasAhassINaM dAhiNeNaM dAhiNeyaM majjhimAe ca udasaNhaM devasAhastINaM, dAhiNapaJcasthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paJcatthimeNaM sattaNhaM aNiAhibaINaM tti AyarakkhadevasAhastINaM evamAI vibhAsiabdha suriAbhagameNaM jAva paccappiNaMti ti ||suu. 5 // ___ chAyA-tataH khalu pAla ko devaH zakrega devendreNa devarAjena evamuktaH san hRSTa tuSTa yAvat vaikriyasamudghAtena samavahatya tathaiva karoti, iti tasya khala divyasya yAnavimAnasya tridizi trisopAnapratirUpakAH varNakaH 'teSAM khalu pratirUpakANAM purataH pratyekaM pratyekaM toraNA yAvat pratirUpA 1 tastha khalu yAnavimAnasya antaH bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH sa yathA nAma AliGgapuSkara iti yA yAvat dIpitacarma iti vA, anekazaMkukIlakasahasravitate, AvartapratyAvarta zreNi prazreNi musthita tauvasthikArdhamAna puSyamA ka masyaNDakamakaraNDakajAramAra puSgavalI pana patra sAgarataraGga vAsantIlatApadmalatAbhakticitraiH sacchAyaiH saprabhaiH samarIcikaiH sodyotaH nAnAvidhapazcavarNeH maNibhiH upazobhitaH 2' teSAM khalu mANInAM varNoM gandhaH madhyadezabhAge prekSAgRhamaNDapaH anekastambhazatasanniviSTe varNako yAvatpratirUpaH / tasyollokA pAlanA bhakticitro yAvatsarvatapanIyamayaH yaavtprtiruupH| tasya khalu maNDapasya bahusamaramaNIyasya bahumadhyadezabhAge mahatI ekA maNipIThikA aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalyena sarvamaNimayIvarNakaH, tasyA upari maha dekaM siMhAsanam varNakaH tasyopari mahadekaM vijayadRSyaM sarvaratnamayam varNakaH, tasya madhyadezabhAge eko vajramayaH aMkuzaH, atra khalu mahAn ekaH kumbhiko mukAdAmaH, sa khalu anyaiH tadarddha catuH pramANa mitaizcatubhirarddhakumbhikaiH, muktAdAmabhiH sarvataH samantAt saMparikSiptaH, te khalu dAmAnaH tapanIyalaMbUSakAH suvarNapatrakamaNDitAH nAnAmaNiratna vividhahArAhAropazobhitAH samudayAH anyonyamasaMprAptAH pUrvAdikaiH vAtaiH mandamejamAnA ejamAnA yAvat nivRttikareNa zabdena tAn pradezAn ApUryamANA ApUryamANAH yAvadatIyopazobhamAnA, upazobhamAnAstiSThantIti, tasya khalu siMhAsanasya aparottareNa uttareNa uttarapaurastyena bhatra khalu zakrasya caturazIteHsAmAnikasahasrANAM caturazItiH bhadrAsanasahasrANi paurastyena aSTAnAmagramahISINAm, evaM dakSiNapaurastyena AbhyantarapariSado dvAdazAnAM devasahasrANAM dAkSiNAtyena madhyamAyAH caturdazAnAM devasahasrANAM dakSiNapAzcAtyena bAhyapariSadaH poDazAnAM devasahasrANAM pAzcAtyena saptAnAm anIkAdhipatInAm iti, tataH khalu tasya siMhA. sanasya caturdiAze catasUNAM caturazItInAmAtmarakSakadevasahasrANAm evamAdi vibhASitavyam Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 sUryAbhagamena yAvatpratyarpayanti iti // sU. 5 // TIkA- 'tae NaM se pAlae deve sakkeNaM devideNaM devaraNNA evaM vRtte samANe haTTa tuTTa jAva souravari samohaNittA taheva kare' tataH zakrAdezasvIkArAntaraM khalu sa pAlako deva: zakreNa devedreNa devarAjena evam uktaprakAreNa uktaH kathitaH san dRSTa tuSTa yAvat vaikriyasamudghAtena vikurvaNA zaktyA samavahasya kRtvA tathaiva karoti zakrAjJaptyanusAreNaiva pAlakavimAnaM nirmAtItyarthaH atra yAvat padAt cittAranditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harSavazavisarpada hRdayaH iti grAhyam atha vimAnasvarUpa varNanAyAha - ' tassa NaM' ityAdi 'tarasa NaM divyassa jANavimANassa tidisi tao tisovANapaDirUvagA vaNNao' tasya khalu divyasya yAnavimAnasya tridizi bhAga trayaH trisopAnapratirUpakAH atiramya sopAnatrayamityarthaH varNakaH asya varNanaM bodhyam 'tesi NaM paDirUvagANaM purao patteyaM patteyaM toraNA vaNNao jAva paDiruvA' teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH agre pratyekaM pratyekaM toraNAni bahirdvArANi 'merUrAva' iti bhASA 'taeNa se pAlae deve sakke NaM devideNaM devaraNNA' 'tae NaM se pAlae deve sakkeNaM devideNaM devaraNNA evaMdhutte samANe' devendra devarAja zakra dvArA isa prakAra se kahe usa pAlaka devane 'haTTa tuTTa jAva veubviya samugdhAraNaM samohaNittA taheva kareha' hRSTa-tuSTa yAvat hote hue vaikriya samu dghAta karake usI taraha se yAna vimAna kA nirmANa kiyA 'tassa NaM divvassa jANavimANassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA vaNNao' usane usa divya yAna vimAna kI tIna dizAoM meM tIna sopAna pratirUpakoM kI vikurvaNA kI usakA varNana yahAM pahile kahe gaye varNana ke anusAra kahalenA cAhiye 'tesiM NaM paDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA vaNNao jAva paDiruvA' ina tIna trisopAnapratirUpakoM ke atiramya sopAnatraya ke Age arthAt pratyeka sopAnatraya ke bahichoroM - maharAvoM kI vikurvaNA kI inakA varNana 'pratirUpa' pada taka jambUdvIpaprazatisUtre 'taraNa se pAlae deve sakkeNa devideNaM devaraNNA' ityAdi 'taeNaM se pAlae deve sakkeNaM devi deNaM devaraNNA evaM vune samANe' herendra devarAja zaru vaDe A pramANe AjJapta thayelA te pAma bAda kriya samudghAta karIne mohaNittA taheva karei' hRSTa tuSTAva thayelA te pAsa yAjJAmuyAna vibhAnanI vikurvANA rI ' tassa NaM divvassa jANavimANassa - disiM tao tisovANapaDirUvagA vaSNao' tethe te hi yAna-vibhAnanI trayu dvizAkhamAM traNa sopAna pratirUpakanI vidhruNA karI. ahIM pahelAM mujaba ja varSoMna samajI levuM 5. 'tesiMNaM paDivagaNa purao patte 2 toraNA vaNNako jAva paDirUvA' mA zu trisopAna pratirUpakeAna! ati ramya sopAna trayanI sAme eTale ke pratyeka sopAna yanA Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrajJAnusAreNa vikurvaNAdikam 635 prasiddhAni varNako yAvada, pratirUpANi-atirabhyANItyarthaH 'tassa NaM jANavimANassa aMtobahusamaramaNije bhUmibhAge' tasya khalu yAnavimAnahya antaH madhye bahusamaramaNIye bhUmibhAge 'se jahAnAgae aliMgapukkharei vA jAva dIvizcamprei vA, sa yathAnAmakaH, aliGgapuSkara iti vA atirampa kamala miti vA, yAvat doSita dharma iti vA 'aNegasaMkukIlakasahassa vitate' aneka zaGka kIlakasAna vitataH anekasAsrazaMkukIlakavistRtaH 'AvaDapaccAvaDasehipaseDi musthiya sovatthiA baddhamANa pUsamANamacchaDagamagaraMDaga jAramAraphullAvalIpaumapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehi' Apat pratyApana zreNiprazreNi susthitasvastika barddhamAnapuSyamANamatsyaNDakamakaraNDaka jAramA puSpAvalIpadmaparasAgarataraMgavAsantIlatA padmalatA bhkticitraiH| tatra Apara pratyApa zreNIpraznaNISu vimAnasya ArohaNapratyAro. haNasopAnaprasopAnaikadezeSu sthitAni yAni svastikAdi pamalatAnAM bhakticitrANi vibhAgacitrANi taiH, tathA 'sacchAehiM sacchAyaiH chAyAsahitaH 'sappabhehi saprabhaiH prabhAyuktaH 'samarIiehi' samarIcikaiH kiraNayuktaiH 'ujjoehi sodyotaH udyotasahitaiH 'NANAvihapaMcavaNNehiM maNI hiM utsobhie' nAnAvidhapaJcavarNeH maNibhiH paJcavarNAtmakaiH anekaratnairupazobhitaH sa jaisA pIche kiyA gayA hai-vaisAhI vaha yahAM para karalenA cAhiye 'tassa NaM jANavimANasta aMto bahusamaramaNijje bhUmimAge' usa yAna vimAna ke bhItara kA bhUmibhAga bahusagaramaNIya thA se jahAM nAmae AliMgapukkharei vA jAva dIviyacamneha vA' vaha bhItara kA bhUmibhAga aisA bahusabharamaNIya thA jaisA ki mRdaGgakA mukha evaM yAvat cItA kA caDA hotA hai 'aNega saMkukIlaka sahassa vitate' usa yAna vimAna ko hajAroM kIloM aura hAkuoM se majabUta kiyA gayA thA 'AvaDapaccAvaDa seDhipaseDhi sutthiAsopatthiyavahANapUsabANava macchaMugamagaraMDaga jAra mArakullAvalIpaumapatta sAgaralaraMgavasaMtalaya paumalaya bhatticitehiM sacchAehiM sapabhehiM sAiehiM sa ujjoehiM jANAviha paMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhie' isa sUtrapATha se lekara 'tesiMgaM maNInaM vaNNe gaMdhe, phAse, ya bhANiyave' isa pAla zinI vimA 4. 2 nu na 'pratirUpa' 56 sudhIra pramANe pasai 2578 42vAbhAva cha, mI 55 sama gaNe. 'tassa NaM jAva vimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge te yAna vimAnanI hI bhUmimA ma sabharabhaNaya to. 'se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva dIviyacammei vA' te 2542nA bhUmi mA bhRga bhupayArat yittAnA yama / ma samaramAya cal. 'aNega saMku kIlakasahassavitate' te yAna vimAnana // 3 // hI mana zatrujInA bhe| sAme 2ii za te rAta bhara mRta 42vAma mAva' . 'AvaDapaccAvaDasoDhipaseDhi sutthi a sovatthiyavaddhamANa pUsamAgava macchaMDagamagaraMDaga jAramAraphullAvalIpa umapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehi sappabhehi samarIiehiM saujjoehi Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU ambudvIpaprAptisUtre yAnavimAnaH 'tesi NaM maNINaM vaNNo gaMdhe phAse ya bhANiyatve jahA rAyapaseNa ijje' teSAM khalu maNInAM varNo gandhaH sparzazva bhaNitavyo yathA rAjapraznIye dvitIyopAGge, trisopAnAdi varNako jIvAbhigamAdI vijayadvAravarNane draSTavyam atra prekSA gRhamaNDapavarNanAya prAha 'tassa NaM' ityAdi 'tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjhadesamAe picchAgharamaMDave aNegakhaMbhasasaMNi viDhe vaNNao jAva paDirUve' tasya khalu bhUmi bhAgassa bahumadhyadezabhAge prekSAgRhamaNDapaH anekastambhazatasanniviSTaH- anekazatAni stambhAH saniviSTAH saMlagnAH yatra so'nekazatastambhasanniviSTaH varNako yAvat pratirUpaH atizayamanohara ityarthaH uparibhAgavarNanAya prAha-'tassa ulloe' ityAdi 'tassa ulloe paumalayabhaticitte jAva savvatavANijjamae jAva paDirUve' tasyollokaH uparibhAgaH padmalatA bhakticitraH yAvat sarvAtmanA tapanIyamayaH suvarNamayaH yAvatpratirUpaH atiramyaH, atra prathama yAvat zabdena azokalatA bhakticitraH ityAdInAM saMgrahaH-dvitIya yAvacchabdena 'acche saNhe' accha: svacchaH zlakSNaH, ityAdInAM saMgrahaH / ___ athAtra maNipIThikAvarNanAya prAha-- 'tassa NaM' ityAdi 'tassa NaM maMDavassa bahusamaramaNisUtrapATha taka kA saba varNana pahile 'jahA rAyappaseNaijje' rAjapraznIya sUtra meM kiyA jA cukA hai so vahIM se dekhalenA cAhiye yahI bAta 'jahA rAyappaseNaijje' isa sUtrapATha dvArA sUcita kI gaI hai| 'tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjha desabhAe pecchAgharamaMDave aNega khaMbhasayasaniviTe vaNNao jAva paDihave' isa bhUmibhAga ke ThIka bIcacIca meM usane prekSAgRha maMDapa jo ki saikaDoM stambhoM se yukta thA vikurvita kiyA isakA varNana yAvat pratirUpa pada taka jaisA pahile kiyA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI karalenA cAhiye 'tasta ulloe paumalaya bhatticitte jAva savva tavaNijjamae jAva paDilve' isa prekSAgRha maMDapa kA uparibhAga padmalatA Adi ke racanA se vicitra thA aura sarvAtmanA tapanIyamaya 'suvarNamaya, thA yAvat pratirUpa-atiramya thA 'tassa NaM maMDavassa bahusamaramaNiNANAvihapaMcavaNNehi maNIhi uvasobhira' mA sUtrapA4thI mAna 'tesiNaM maNINaM vaNNe gaMdhe, phAse, ya bhANiyavve' mA sUtrapAI sudhArnu madhuvana rasa 24 prazrIya sUtramAM karavAmAM AveluM che. te jijJAsu vAcake tyAMthI ja jANavA prayatna kare. se vAta 'jahA rAyapaseNaijje' // sU5.3 43 sUyita 42vAma pIche. 'tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe pecchAgharamaMDave aNegakhaMbhasayasanniviTe vaNNao jAva paDirUve' ta bhUmilAnA 818 madhya bhAgamA tele 602 / sta'sAthI yuta prekSA74 (bha75) vikarSita karyuM. AnuM varNana yAvata pratirUpa pada sudhI je pramANe pahelA karavAmAM AvyuM cha, te 4 mI. 544 sabhA. 'tassa ulloe paumalayabhatticitte jAva savya tavaNijamae jAva paDirUve' mA prekSA mpn| 852 mA 5matatA porenI 2yanAthI vicitra hatuM ane sarvAtmanA tapanIyamaya-suvarNamaya hate yAvat pratirUpa atI 25 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrazAnusAreNa vikurvaNAdikam 637 jjarasa bahumajjha desa mArgasi mahaM egA maNipeDhiyA ajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri - joyaNAI bAhalleNaM sanvamaNimayI vaNNao' tasya khalu maNDapasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAga bahudhyadeza bhAge mahatI ekA maNipIThikA aSTau yojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalyena sthUlatayA candrakAntAdi sarvamaNimayI, varNakaH 'tIe uvari mahaM egetIhAsaNe daNNao' tasyA upari ekaM mahat siMhAsanam varNakaH asya varNanaM vijayadvArastha prakaNThakaprAsAdagatasiMhAsanasutravad avaseyam 'tassuvariM mahaM ege vijayaduse sandarayaNAmae vaNNao' tasya siMhAsanasyaupari mahat ekaM vijayaduSyaM - vijaya vastraM sarvaratnamayam varNakaH, 'tassa majjha desabhAe ege vairAmae aMkuse' tasya madhyadezabhAge eko vajramayaH aMkuzaH, 'ettha mahaM ege kuMbhikke jjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadekhabhAgaMmi mahaM egA maNipeDhiyA aTThajoyaNAI AyAmavittvaM meNaM cattArijoyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI vaNNao' isa prekSAgRha maMDapa kA bahusamaramaNIya jo bhUmibhAga thA usake ThIka bIcameM usane eka vizAla maNipIThikAkI jo ki ATha yojana kI lambI-cauDhI thI aura cAra yojana kI moTI thI evaM sarvAtmanA maNimaya thI vikurvaNA kI isakA bhI varNana pIche kiye gaye varNana anusAra hI hai 'tIse ubariM mahaM ege sIhAsaNe' vaNNao' usa maNipIThikA ke Upara usane eka vizAla siMhAsana kI vikurvaNA kI isakA bhI yahAM para varNana kara denA cAhiye 'tasvari mahaM ege vijaya dUse savvarayaNAmae vaNNao' usa siMhAsana ke Upara usane eka sarvaratnamaya vijaya dUSya kIvijayavantra kI vikurvaNA kI isakA bhI varNana karalenA cAhiye 'tassa majjhadesabhAe ege baharAnara aMkuse' usake ThIka madhya bhAga meM usane eka vajramaya te 'tassa maMDavarasa bahusamaramaNijjarasa bhUmibhAgasta baDumajjhasabhAgami mahaM egA maNipeDhiyA aDa joyaNAI AyAmavibhegaM cacAri jobaNAI bAhalleNaM savva maNimayI vaNNao' A prekSAgRha bhaDapanA je bahusamaramaNIya bhUma bhAga hatA, tenA Thoka madhyabhAgamAM teNe eka vizALa maNipIDiyAnI ke je ATha yAjana jeTalI lAkhA ane pahALI hatI, ane sarvAtmanA maNimaya hatI vikuA karI. aa maNapIThikAnuM vana paNa pahelAM karavAmAM AvesA varzana bhumma 4 che. 'tIse upari mahaM ege sIhAsaNe 'vaNNao' te bhi pIThikAnI upara teNe eka vizALa saMhAsananI vidhruNA karI. e saMhAsananuM paNu atre vArjuna bharI sevu le 'tassuvari mahaM ege vijayadUroM savvazyagAmara vaNNao' te siMhA sananI (52 tethe bheGa sarvaratnamaya vizyaSyanA-vizya-pakhanI-viDuyA 4rI menu paNa vaNaeNna karI levuM joI e. 'tara majjhatabhAe ege bairAmae aMkupe' lenA ThIka madhya (1) isakA varNana vijayadvArastha prakaNThaka prAsAdagata siMhAsana ke sUtrAnu sAra jAna lenA cAhiye / (1) Anu varNana vijaya dvArasyuM prakaThaka prAsAdegata sUtrAnusAra samajI levu joie. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 jambUdvIpaprajJaptisUtre muttAdAme' atra khalu mahAn ekaH kumbhikaH kumbhiparimANo mukta dAmA muktAmAlA, 'se NaM annehiM tadadhucyattapamANamiohiM cauhi addhakkuMbhikke hiM bhuttAdAme hi sayo samaMtA saMpari. kkhitte' sa khalu muktAdAmA anyaistadarddha catuHpramANabhitaH, caturbhirardakumbhikairmuktAdAmabhiH sarvataH samantAt saMparikSiptaH samyakyuktaH ityarthaH, te NaM dAmA tapaNijjalaMbUsagA' te khalu dAmAnaH, tapanIyalambUSakAH tatra lambUSaH indukAkAraAbharaNavizeSaH tathA ca suvarNanirmitakandukAkArAbhareNaiH, ityarthaH 'muvaNNapayaragamaMDiyA' suvarNapatrakamaNDitAH suvarNapatrakaiH zobhitAH 'NANAmaNirayaNAvevihahArahAraupasobhiyA' nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitAH maNDitA ityarthaH 'samudayA' samudAyAH 'isiM ajNamaNNamasaMpattA' iSad anyonyamasaMprAptAH 'pubAiehiM kArahiM maMdaM eijjamANA maMdaM eijjamANA' pUrvAdikaiH vAtaiH vAyubhiH mandamejamAnA mandamejamAnA svalpaM yathAsyAttathA kampamAnA ityarthaH jAva nivuikareNa sa deNaM te paese ApUremANA ApUremANA' yAvat nivRtikaraNa zabdena tAn pradezAn apUrayanta ApUyantaH atra yAvatpadAna aMkuza ko vikuvegA kI 'etyagaM nahaM ege kumnarake muttAdAme' yahAM phira usane bumbha pramANa eka vizAla muktA mAlAko vikurvaNA kI 'se NaM aNNehi tadadhuccattappamANamittehiM carahiM addhakumbhikkehiM muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikkhitte' yaha mukkAmAlA anya mukkAmAlAoM se jo apane pramANa se UMcAI meM AdhI thAM aura cAra ardhakumba parimANavAlI thI cAroM ora se acchI taraha se ghirI huI thI 'tega dAmA tavaNija laMbasagA suvaNNAgharagamaMDiyA NANAnaNarayaNa vivahahAraddhahArauyasobhiyA samudayA IsiM aNNanaNNamasaMpattA sudhAiehiM vAehi laMda 2 ejjabhANA jAva Nicui kareNaM saddeNaM te paese AdhUremANA 2 jAva aIca zvasobhenANA 2 ciTThati ttiye mAlAeM tapanIya suvarNanimita kandUka ke jaise AbharaNa vizeSoM se sahita thI suvarNa ke patarakoM se maNDita thIM nAnA maNiyoM se, aneka prakAra ke hAroM se lAbha to ye 11maya mA vi 3sii. etthA mahaM ege kumbhike muttAdAme' mAhI 1 tethe sabhA me viza. muramAnI vA 4rI se NaM aNNehi tadadhuccattapamANavittehi cauhi addhakumbhikkehi bhuttAdAbhehiM sabao samaMtA saMparikkhitte' 25 mustAmA 25nya mutAmAmAsAnA 44bhAbhA yI hatI ane cAra ardha kuMbha parimANavA ha. cera sArI rIte parivRta hatI. 'teNaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA subaSNapayaragamaMDiyA NANAmaNiyaNavivihahAraddhahArauvasobhiyA samudayA IsiM aNNaNNamasaMpattA puyAirahi vAehiM naI 2 eijamANA jAva NivvuikareNaM saddeNaM te paese ApUremANA 2 jAva aIva uksomemANA 2 citi tti' e mALAo tapanIya suvarNa nirmita kaCka jevA AbharaNa vizeSa thI samalaMkRta hatA. suvarNanA patrothI maMDita hatI vividha maNiothI, vividhahArothI, addha hAthI upaze Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 5 pAlakadevena zakrajJAnusAreNa vikurvaNAdikam 639 'veijjamAgA veijjamANA palaMbamANA 2 pajhaMjhamANA 2 orAleNaM maNuNNeNaM maNahareNaM' iti saMgrahaH vyejyamAnA 2 pralambamAnAH 2 pajhaMjhamANA 2 zabdaM kurvantaH 2 udAreNa manojJena manohareNa 'jAva aIva 2 uvamobhemANA 2 ciTaMtitti' yAvat atIva 2 upazobhamAnAH 2 tiSThantIti, yAvatpadAt 'sasirIe' sazrImAH itigrAhyam / samprati atrAsthAnanivezanaprakriyAmAha-'tasya NaM' ityAdi 'tassa NaM sIhAsaNassa AruttareNaM' tasya khalu siMhAsanasya aparottarAyA atra ita Arabhya sarvatra saptamyartha tRtIyA, tabhAva-aparottarANAM vAyapAmityarthaH 'uttareNaM'-uttarasmAt 'uttarapurasthimeNaM' uttarapUrvAyAm aizAnyAm 'ettha NaM sakkaspa caurAsIe sAmANibhasAhassINaM caurAsIe bhadAyaNasAhamsIo' atra khalu zakrasya caturazIte: sAmAnikasahasrANAM catura zItisahasrasaMkhyakamAmAnikAnAm uttadikatraye caturazIlibhadrAsanasahasrANi caturazIti. sahasrasaMkhyaka bhadrAsanAni 'purathimeNaM aTThaNDaM aggamahisINaM' pUrvasyAM dizi aSTAnAmagramahiSINAm aSTa bhadrAsanAni 'evaM dAhiNapurasthimeNaM abhitaraparimAe duvAlasaNhaM devasAhaarddhahAroM se upazobhita thI acche udyavAlI thIM-sundara DhaMga se banI huI thI aura Apasa meM eka dUsarI mAlA se thoDI thoDI dUra thI puravAI havAse ye manda manda rUpameM hila rahIM thI inake TakarAne se jo zabda nikalatA thA-vaha karNaindriya ko baDA Ananda prada lagatA thA ye apane AsapAsa ke pradeza ko sugaMdhita kara rahI thI isa taraha se ye mAlAeM vahAM para thI yahAM pATha meM Agata yAvat pATha se 'beijjamANA palaMramANA, pajhaMjhamANA, orAleNaM maNuNNaNaM maNa. hareNaM 'yaha pada gRhIta huA tathA dvitIya yAvatpATha se 'sassirIe' isa padakA grahaNa huA hai 'tassa NaM sIhAsaNassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurathimeNaM etthaNaM sakkassa caurAsIe sAmANiyasAhassINaM caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo, purathimegaM aTThaNhaM aggamassiINaM evaM dAhiNa purathimeNaM abhitaraparisAe dubAlasanhaM deva sAhassINaM' lasa siMhAsana,ke vAyavyakone meM, uttaradizA bhita hatI. sArA udayavALI hatI, suMdara rIte taiyAra karavAmAM AvI hatI ane paraspara eka bIjI mALAthI paravAI hovAthI saMghaphrita thaIne maMda-maMda rUpamAM haMlI rahI hatI. emanI paraspara saMghaTTanAthI je zabda nIkaLato hato te atIva karNa madhura lAgatuM hatuM. pitAnA AsapAsanA pradezone saMgadhita karatI hatI. e pramANe e bha yo tI. 24 // 5 32 yAvat za6 aav| cha, tenAthI 'veijjamANA, palaM bamANA, pajhaMjhamANA, orAleNaM maNuNNeNaM, maNahareNaM' // 14 gaDIta thye| che. tamA jIta yAvat patha: 'sassirIe' mA 54nu a thayu cha. 'tassa NaM sIhAsaNassa avaru. ttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM etthaNaM sakkasta caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo purathimeNaM aTUNhaM agamahisINaM evaM dAhiNapurasthimeNaM abhitaraparimAe duvAlasaNhaM devasAhassINaM' Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 ambUdvIpaprajJaptisUtra ssINaM' evam dakSiNapUrvAyAm agnikoNe abhyantaraparSadaH, sambandhinAM dvAdazAnAM devasahasrANAM dvAdaza bhadrAsanasahasrANi 'dAhiNe NaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhassINa' dakSiNasyAM madhya mAyAH parSadaH sambandhinAM caturdazAnAM devasahasrANAM caturdazabhadrAsanasahasrANi 'dAhiNapaJcatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM' dakSiNapazcimAyA naiRtakoNe bAhyaparSadaH sambandhinAM SoDazAnAM devasahasrANAM SoDazabhadrAsanasahasrANi 'paJcatthimeNaM sattaNhaM aNiAhivaiNaMti' pazci. mAyAM saptAnAM anIkAdhipatInAM saptabhadrAsanAnIti 'tae NaM tassa sIhAsaNassa cauddisiM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM' tataH prathayabalayasthApanAnantaraM dvitIye valaye tasya siMhAsanasya caturdizi catasRNAM caturazItInAM caturguNIkRta caturazItisaMkhyAkAnAm AtmarakSaka devasahasrANAM patriMzatsahasrAdhikalakSatrayamitAnAm AtmarakSakadevAnAmityarthaH, SaTatriMzasahasrAdhikalakSatrayamitAni bhadrAsanAni vikurvitAni ityarthaH, 'evamAI vibhAsiavvaM sUriAbhagameNaM jAva paJcappiNei' etamAdi vibhASitavyam-ityAdivaktavyam sUryAbhagamena yAvatprameM, izAna dizAmeM, zaka ke 84 hajAra sAmAnika devoM ke 84 hajAra bhadrAsana pUrvadizA meM ATha agramahiSiyoM ke ATha bhadrAsana, agnikoNa meM Abhyantara pariSadA ke 12 hajAra devoM ke 12 hajAra bhadrAsana 'dAhiNeNaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhassINaM, dAhiNa paccatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paccasthimeNaM sattahaM aNiAhivaINaMti' dakSiNadizA meM madhyapariSadA ke 14 hajAra devoM ke 14 hajAra bhadrAsana aura nairRtakoNa meM bAdyapariSadA ke 16 hajAra devoM ke 16 hajAra bhadrAsana tathA pazcima dizA meM sAta anIkAdhipatiyoM ke sAta bhadrAsana sthApita kiye 'taeNaM tassa sIhAsaNassa cauddisiM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM evamAI vibhAsiavvaM sUriyAbhagameNaM jAva paccappiNaMtitti' isake bAda usane usa sihAsana kI cAroM dizAoM meM 8484 hajAra AtmarakSaka devoM ke 84-84 hajAra bhadrAsana apanI vikurvaNA zakti te siMhAsananA vAyavya kesamAM, uttara dizAmAM, IzAna dizAmAM zakanA 84 hajAra sAmAnika devanA 84 hajAra bhadrAsane pUrva dizAmAM, ATha agramahiSIonA ATha bhadrAsane agnikoNamAM AtyaMtara pariSadAnA 12 hajAra denA 12 hajAra bhadrAsane 'dAhiNeNaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhamsINaM, dAhiNapaccatthimegaM bAhiraparisAe sola saNhaM devasAhassINa paccatyimeNaM sattaNhaM aNiAhivaIgati' dakSiNa hizAmAM, bhaya privadhAnA 14 hajAra devenA 14 hajAra bhadrAsano ane maitrata kaNamAM bAhya pariSadanA 16 hajAra devenA 16 hajAra bhadrAsane tathA pazcima dizAmAM sAta a kAdhipationA sAta mdraasn| sthApita 4aa. 'taeNaM tassa sIhAsaNasta caudditi ca uNhaM caurAsINaM Ayara kkhadevasAhassINaM evamAI vibhAsiavvaM sUricAbhagameNaM jAva paccappiNaMti tti' tyA2 mAha teNe te siMhAsananI comera 84-84 hajAra AtmarakSaka devane 8484 hajAra bhadrAsane Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sa. 5 pAlakadevena zakrAzAnusAreNa vikurvaNAdikam 641 tyarpayati, samarpayati sa pAlako devaH yAvatpadasaMgrahazrAyam 'tarasaNaM divvassa jANavimANassa ime vaNavA paNNatte se jahA NAmae airuggayassa hemaMta abAlasariassa khAiliMgAlAvA ratti pajjaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesubhavaNassa vA palijAyavaNassa vA savvao samaMtA saMkusumitrasya bhaveeyArUvesiyA 1' No iNaTTe samaTThe, tassa NaM divvassa jANavimANassa ito tarAe ceva 4 vaNNe paNNatte gaMdho phAsoa jahA maNINaM, tara NaM se pALae deve taM divvaM jANavaNaM vivtrittA jeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchara, uvAgacchittA sakkaM 3 karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu jaraNaM vijaeNaM vaddhA veda vaddhAvittA tamANattiaM, iti atra vyAkhyA tasya khalu divyasya yAnavimAnasya ayametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH sa yathAnAma ko'cirodvatasya tatkAloditasya haimantikasya hemantakAlasambandhino bAlasUryasya khAdiraGgArANAM vA khadirasambandhinAmagninAm 'rati' saptamyarthe dvitIyA rAtrau prajvalitAse sthApita kiye ityAdi rUpase yaha saba kathana sUryAbha deva ke yAna vimAna ke prakaraNa meM kahe gaye pATha ke anusAra 'pratyarpayanti' isa kriyApada taka jAnanA cAhiye vahAM kA pATha isa prakAra se hai jo yahAM yAvatpada se gRhIta huA hai 'tassa NaM divvasta jANavimANassa ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahANAmae airuggayassa hemetiya bAla sUriyassa khAiliMgAlANa vA ratiM pajjaliANaM jAsumuNavaNassa vA kesUavaNassa vA palijAyavaNassa vA savvao samaMtA saMkusumiassa, bhaveeyArUve siyA ? No iNaTThe samaTTe, tassa NaM divvassa jANavimANassa ito itarAe caitra 4 vaNNe paNNatte, gaMdho phAso a jahA maNINaM, tae se pAlae deve taM divvaM jANavimANaM vivvittA jeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchai 2 uvAgacchittA sakkaM 3 karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kahu jae NaM vijaraNaM vei vadvAvittA tamANattiaM' isa pATha kI vyAkhyA isa prakAra se hai-usa dina yAna vimAna kA vaha isa prakAra kA varNa varNaka hai-jaisA tatkAla potAnI triku guA zaktithI sthApita karyAM vagere rUpamAM A badhuM kathana sUryAMsadevanA yAna-vibhAna pra25 bhAMDevAmAM Avela pAI pramANe 'pratyarpayanti' gADiyA yaha sudhI lagI seve| leye. tyAM te pAha yA pramANe che, ne aDDoM yAvat paDhathI gRhIta thye| che- 'tarasaNaM tassa divvassa jANavimANassa ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahANAmae airuggayassa maMtiyabAla sUriyasa khoiliMgAlANa vA rati pajjaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesUa baNassa vA palijAyavaNassa vA savvao samaMto saMkusumiassa bhaveyArUve siyA ? No iTTe samaTTe tassa NaM divvassa jANavimANassa itto iTThatarAe cetra 4 vaNNe paNNatte, gaMdho phAso a jahAM maNI, taNaM se pAlaedeve taM ditra jANavimANaM viuvvittA jeNeva sakke3 teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sakkaM 3 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu japaNaM vijaeNaM vaddhAveivaddhAvittA tamANattia' mA pAunI vyAcyA yA pramANe he te dvivya yAna-vibhAnano vrthvaNu ka-je pramANe tatkAla udita thayelA zizira kALanA mAla sUryanA ke rAtrimAM prajavalita ja0 81 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtra nAm japAvanasya vA kiMzukavanasya vA pArijAtavanasya vA kalpadrumabanasya vA sarvataH samantAt samyak kusumitasya, atra ziSyaH pRcchati bhavedetadrUpaH syAt kadAcit sUrirAha-nAyamaryaH samarthaH tasya khalu divyasya yAnavimAnasya ita iSTataraka eva kAmatarapha evetyAdi prAy vat varNaH prajJaptaH gandhaH sparzazca yathA prAG magInAmuktastathA yAnavimAnasyApi vaktavyaH, atra pAlakavimAnavarNake prAk maNInAM varNAdayaH ukAH punarvimAnavarNakAdikathanena punaruktina zaGkanIyA, pUrvahi avazvabhUtAnAM maNInAM varNAdayaH proktAH samprati avayavino vimAnasyeti proktazaGkAyA anavasaratvAt, tataH khalu sa pAlako devaH taM divyaM yAnavimAnaM vikurvya yatraiva zakro devendro devazajastatraiva upAgacchati upAgatya zakraM devendra devarAjaM karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata masta ke aMjaliM kRtvA jayena vijayena ca parddhayati varddhayitvA tAmAjJaptikAmiti yAvat padagrAhya sUtrArthaH // sU0 5 // uditahue zizirakAla sambandhI bAla sUryakA, yA, rAtri meM prajvalita khadira ke aMgAroM kA yA saba tarapha se kusumita hue japAyana kA yA kiMzuka (palAza) ke vana kA, yA kalpadrumoM ke vanakA varNa hotA hai vaisA hI isakA varNa thA to kyA he bhadanta ! yaha bAta isameM isI prakAra se sarvathA rUpameM ghaTita hotI hai ? uttara meM prabhu ne kahA-he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai kyoMki usa divya yAna dimAna kA varNa inakI apekSA mo iSTataraka-kAntataraka kahA gayA hai isakA gaMdha aura sparza prAgukta maNiyoM ke gandha evaM sparza ke jaisA kahA gayA hai avaziSTa pATha kI vyAkhyA sugama hai isa prakAra ke vizeSaNoM se viziSTa usa divya yAna vimAna kI vikurvaNA karake vaha pAlakadeva jahAM devendra devarAja zaka thA vahAM gayA aura vahAM jAkarake usane donoM hAthoM ko joDakara baDI vinaya ke sAtha zakra ko jaya vijaya zabdoM se badhAte hue yAna vimAna ke pUrNa rUpa se niSpanna ho jAnekI khabara dI // 6 // khadiranA aMgArAno ke cemerathI kusumita yelA japAvAnane ke kiMzuka (palAza) vanane ke kapa kramanA vanane varNa hoya che te ja Ano varNa hatA. te zuM che bhadaMta ! A vAta AmAM A pramANe ja sarvathA rUpamAM ghaTita hoya che? enA javAbamAM prabhu kahe che ke he gautama! A artha samarthita nathI. kemake te divya yAna-vimAnane varNa e sarva karatAM paNa ITa taraka, kAntaraka kahevAmAM Avela che. ane gaMdha temaja sparza prAgupta maNienA gandha temaja sparza je kahevAmAM Avela che. zeSa pAThatI vyAkhyA sugama che. A prakAranA vizeSaNathI viziSTa te divya yAna-vimAnanI vimurvaNa karIne te pAlaka deva jyAM devendra devarAja zaka hato tyAM gayo ane tyAM jaIne teNe banne hAthane joDIne vinayapUrvaka cakrane jaya-vijaya zakhathI vadhAmaNI ApatAM yAnavimAna pUrNa rUpamAM nipanna thayuM che, evI khabara ApI. | 5 | Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakrakartavyanirUpaNam 643 atha zakrakRtyamAha - 'tae NaM sakke' ityAdi mUlam-ta eNaM sakke jAva haTTahiyae divva jirNedAbhigamaNajuggaM savAlaMkAravibhUsiyaM uttarakheDavviaM rUvaM viuvvAi, vivvittA ahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM NaTTANIehiM gaMdhavvANIeNa ya saddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNIkare mANe karemANe puThivalleNaM tisotrANeNaM durUhai duruhitA jAva sIhAsaNaMsi puratyAbhimudde saSNisapaNetti, evaM ceva sAmANiyAtri uttareNaM visovANeNaM duruhittA patteyaM patteyaM puvvaNNatthesu bhAsaNesu NisiaMti avasesAya devA devIo a dAhiNilleNaM tisovANaM durUhittA taheva jAva NisIaMti, taNaM tassa sakkssa taMsi durUDhasta ime aTUTTu maMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTTiA, tayaNaMtaraM caNaM puNa kasalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNaraia AloadarisaNijjA vAua vijayavejayaMtIya samUsiA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANuputhvIe saMpaTTiA, tayaNaMtaraM chatta bhiMgAraM, tathaNaMtaraM ca paM vairAmabaTTalaTuDitra susiliTTha parighaTTapaTTasUpaiTTie visiMDe agavarapaMcagaNa kuDabhI sahastagarimaMDiyAbhirAme vAudUdhua vijayavejayaMtI paDAgAchattAicchattaka lie tuMge gagaNatalamaNulihaMta sihare joaNasahassamUsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANuputrI saMpatthipatti, tayaNaMtaraM ca NaM sarUvanevatthapariacchi susajjA savvAlaMkAravibhUsiA paMca aNiA paMca aNiAhivaiNo jAva saMpaDiA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave abhiogiA devA devIo ya sarahiM saehiM rUvehiM jAva NiogehiM sakkaM deviMdaM devazayaM puraoa maggaoa tayaNaMtaraM ca NaM bahave sohammakappavAsI devA ya devIo ya sabbiddhie jAva durUDhA samANA maggaoa jAva saMpaTTiA, tae NaM se sakke teNaM paMcANi parikkhitteNaM jApa mahiMdajhapaNaM purao pakaDijamANeNaM caurAsIe sAmANia jAva parivuDe savviddhIe jAva rakheNaM sohammassa Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai phra jambUdvIpaprajJaptisUtre kappassa majjhaM majjheNaM taM divyaM devaddhiM jAva uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kavpassa uttarille NijjANamagge teNeva utrAgacchai, uvAgacchittA joyaNasayasAhassIehiM viggahehiM ovayamANe ovayamANe tAe ukkiTTAe jAva devagaIe vIIvayamANe vIIvayamANe tiriyamasaMkhi jANaM dIvasamuddANaM majjhe majjheNaM jeNeva NaMdIsaravare dIve jeNeva dAhiNapurathimille raikaragapavtrae teNeva upAgacchai uvAgacchitA evaM jA ve sUriyAbhasta vaktavvayA NavaraM ekkAhigAro vattavyo iti jAtra taM divvaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAtra jeNeva bhaga o titthayarassa jammaNa nagare jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA titthayarasta bhagavao jammaNabhavaNaM divveNaM jANavimANeNaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA bhagavao titthayarasta uttarapurasthime disIbhAge cAMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM jAgavimANaM Thavei ThavittA ahiM aggamahisIhiM dohiM aNiehiM gaMdhavANIeNa ya NaTTANIeNa ya saddhiM tAo divvAo jANavimANAo puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai / tae NaM sakkssa deviMdassa devaraNNo caurAsII sAmANia sAhasIo divvAo jAgavimANAo uttarilleNaM tisopANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti avasesA devA ya devIo a tAo divvAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhaMtitti / tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassiehiM jAva saddhiM saMparivuDe savviddhIe jAna duMdubhiNighosaNAiyara veNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchai uvAgacchittA Aloe caitra paNAmaM karei karitA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karitA karayala jAva evaM vayAsI namotthu te raNakucchidhArae evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakrakartavyanirUpaNam 645 taM kayathAsi ahaNNaM devANuppie sakke NAmaM deviMda devarAyA bhagavao titthayarasta jammaNamahimaM karissAmi, taM gaM tumbhAhiM Na bhAi. yavvaM tikaTTha osovaNiM dalayai dalaittA titthayarapaDirUvagaM viu. vei titthayaramAuAe pAse Thavei, ThavittA paMca sakke viuvvai viuvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai ege sabake piTao AyavattaM dharei duve sakA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti, ege sakke purao vajapANI pakaDuiti / taeNaM se sakke deviMde devarAyA aNNehiM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisiavemANiehiM devehiM devI hia saddhiM saMparikhuDe savvidIe jAva NAieNaM tAe ukiTAe jAva vII. vayamANe 2 jeNeva maMdare phavae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhise asilA jeNeva abhise asIhAsaNe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNetti ||suu06|| chAyA-tataH khalu sa zakro yAvat hRSTahRdayo divyaM jinendrAbhigama yogyaM sarvAlaMkAravibhUSitam uttaravaikriya rUpaM vikurvati, vikur2yA aSTAbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH nATayAnIkena gandharvAnIkena sArddham taM vimAnam anupradakSigI kurvan anupradakSiNIkurvan paurastyena trisopAnena dUrohati, durUhaya yAvat siMhAsane paurastyAbhimukhe saniSaNNaH, iti evameva sAmAnikAapi, uttareNa trisopAnena durohati durohaya pratyekam 2 pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti, avazeSAzca devAzca devyazca dakSiNena trisopAnena durohanti durUhaya tathaiva yAvat niSIdanti, tataH khalu tasya zakrasya tasmin durUDhasya imAni aSTau aSTau maGgalakAni purataH yathAnupUryA saMprasthitAni, tadanantaraM ca khalu pUrNakalaza-bhRGgAraM divyA ca chatrapatAkA sacAmarA ca darzanaratidA AlokadarzanIyA vAyUddhRtavijayavaijayanti ca samucchritA gaganatalamanulihantI purato yathAnupUrvyA saMprasthitAH tadanantaraM ca khalu vajramaya vRttalaSTa saMsthitamuzliSTa parighRSTa mRSTa supratiSThitaH viziSTaH, aneka varapaJcavarNakuDabhisahasraparimaNDitAbhirAmaH vAto ddhRta vijaya vaijayanti patAkA chatrAticchatrakalitaH tuGgaH gaganatalamanulikhacchikharaH yojanasahastramutsRtaH mahAtimahAlayaH, mahendradhvajaH purato yathAnupUryA saMprasthitaH iti, tadanantaraM ca khalu svarUpanepathyaparikacchitAni susajjAni sarvAlaGkAravibhUSitAni paJcAnIkAni pazcAnIkAdhipatayazca yAvat saMprasthitAni tadanantaraM ca khalu bahavaH, AbhiyogikA devAzca devyazca skaiH svakaiH rUpaiH yAvat niyogaH zakraM devendraM devarAjaM puratazca pRSTataH pArzvatazca yathAnupUryA saMprasthitAH / tadanantaraM ca khalu bahavaH saudharmakalpavAsino devAzca devyA Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambudvIpaprajJaptisatre sarvaddharyA yAvat duruDhAH santaH mArgatazca yAvat sNpsthitaaH| tataH khalu sa zakraH tena paJcAnIkaparikSiptena yAvat mahendradhvajena pUrataH prakRSyamANena caturazItyA sAmAnikasahastraiH yAvat parivRtaH sarvaddharyA yAvat raveNa saudharmasya kalpasya madhyaM madhyena tAM divyAM devarddhim yAvat upadarzayan upadarzayan yatraiva saudharmasya kalpasya auttarA niryANamArgaH tatraiva -upAgacchati upAgatya yojanazatasAhastrikaiH vigradaH, avapatan aapatana tayA utkRSTayA - yAvat devagatyA vyativrajan vyativrajan tiryamasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena yatraiva nandIzvaradvIpaH yatraiva dakSiNapUrvaH ratikara parvataH tatraiva upAgacchati, upAgatya evaM caiva sUryAbhasya vaktavyatA navaraM zakrAdhikArI vaktavya iti yAvat tAM divyAM devarddhim yAvat divyaM yAnavimAnaM pratisaMharan pratisaMharan yAvat yatraiva bhagavataH tIrthaGkarasya janmanagaraM yatraiva bhagavata stIrthaGkarasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchati upAgatya bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tena divyena yAnavimAnena triH kRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti kRtvA bhagavataH, tIrthakarasya janmabhavanasya uttarapaurastye digrabhAge caturaGgulamasaMprAptaM dharaNitale taM divyaM yAnavimAnaM sthApayati sthApayitvA aSTabhiH agrama himobhiH dvAbhyAmanIkAbhyAM gandharvAnIkena ca nATayAnIkena ca sAI tasmAt divyAt yAnavimAnAt paurastyena trisopAnapratirUpaNa pratyavaroha ti, tataH khalu zakasya devendrasya devarAjasya caturazItiH sAmAnikasahasrANi divyAd. yAnatimAnAda uttareNa trisopAnapratirUpaNa pratyavarohanti avazeSA devAzca devyazca tasmAt divyAt rAnazmiAnAt dakSiNena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti iti tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH, caturazItyA sAmAnikasAhasikaH, yAvatsArddha saMpagvRitaH sarvadayo yAvat dundubhinirghoSanAdivaraveNa yatraiva bhagavAn tIrthaGkaraH, tIrtha zaramAtA ca tatraiva upAgacchati upAgatya, Aloke eva praNAma karoti praNAmaM kRtvA bhagavantaM tIrthakaraM tIrthaMkaramAtaraM ca triH kRtaH AdikSaNapradakSiNaM karoti, kRtvA karatala yAvadevabhavAdIt namo'stu te rattaikSidharike ! evaM yathA divakumAryaH yAvata dhanyA'si puNyAsi tvaM kRtArthA'si, ahaM khalu devAnupriye ! zako nAma devendro deva- "rAjo bhagavastIrthakarasya janmamahimAnaM kariSyAmi tala balu yuSmAbhirna bhetavyamitikRtvA avasvApinI dadAti datvA tIrthakara pratirUpakaM karoti tIrthakaramAtuH pArtha sthApayaryAta sthApavitvA paJcarAkAn viku te, rikurga, ekaH zakro bhagavantaM dIrthakaraM karatalapuTena gRhNAti, ekaH zakraH pRSTataH Anupa dharani dvau zakrau ubhayoH pArthayozcAmarotkSepaM kurutaH ekaH zakraH purato bajrapANiH san prakarpayati / tataH khalu sazako devendro devarAjaH anyaiH bahubhiH bhavanapativAnamantarajyotiSkavaimAnikaiH deve devI bhitha sAI saMparikRtaH sarvadaryA yAvat *nAditena tayA utkRSTayA yAvat vyanivajan vyanivajan yatraiva mandaraH parvataH yatraiva paNDuka vanama yacaiva abhiSekazilA yatraiva abhiSezasiMhAsanam tatraiva upAgacchati upAgatya siMhA-sanavaragataH pUrvAbhimukhaH sabhiSaNNaH / iti // sU. 6 // Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakrakatavyanirUpaNam 147 TIkA-'taeNaM se sakke jAva iTTa hiae' tataH pAlakadevasya pAlakavimAnanirmAtuH zakrAjJAyAH zakrasamIpe samarpaNAnantaraM khalu sa zakro yAvat haSTa hRdayaH pramuditacittaH san atra yAvatpadAna devendro devarAjaH, iti grAhyam 'divyaM jiNedAbhigamaNajuggaM' divyaM pradhAnam jinendrAbhigamanayogyam jinendrasya RSabhabhagavataH abhigamanAya abhimukhagamanAya yogyam -acittam yAdRzena vapuSA devasamudAyasatizAyinI zrIbhavati tAdRzenetyarthaH 'savyAlaMkAravibhUsiyaM' sarvAlaGkAravibhUSitam-rAkalaziraHzravaNAyalaGkAraiH suzobhitam 'uttAveuvviyaM rUvaM viuvvai' uttaravaikriyam rUpam uttaraM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA kAryotpattikAlApekSayA ca uttarakAlabhAvivaikriyarUpaM vikurvati 'viuvvittA' vikurvya aTThahiM aggamahisI hiM saparivArAhiM NaTTANIe NaM gaMdhavANIeNaya saddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNI karemANe aNuppayAhiNI karemANe puvilleNaM disovANeNaM durUhai' aSTAbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH pratyekam 2 SoDaza devIsahasraparivRttAbhiH nATayAnIkena gandharvAnIkena ca sArddham taM vimAnamanupradakSiNIM kurvan anupradakSiNIM kurvana pUrvakeNa pUrvadikasthena trisopAnena durohanti, Arohanti 'tae NaM se sakke jAva haTTha hipae divvaM-'ityAdi / TIkArtha-pAlakadeva dvArA divyayAnavimAna kI kathanAnusAra niSpatti ho jAnekI khabara sunane ke bAda 'se sakke usa zaka ne 'hahiyae' harSita hRdaya hokara 'divyaM jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiraM uttaraveuvviyaM evaM viuvvai' divya, jinendra ke sanmukha jAne ke yogya aisA samasta alaMkAroM se vibhUSita uttara vaikriyarUpa kI nikurvaNA kI 'viuvittA ahahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM NaTANIeNaM gaMdhavAnIeNa ya saddhiM taM viSANaM aNuppayAhiNI karemANe 2 pughilleNaM tisovANezaM durUhaI vikurvaNA karake phira vaha ATha agramahiSiyoM ke sAtha, unakI parivAra bhUta 16-16-hajAra deviyoM ke sAtha, nATyAnIka evaM gandharvAnIka ke sAtha usa divya yAna vimAna kI tIna pradakSiNA karake pUrvadigvartI trisopAna se hokara usa para caDhA 'durUhittA jAva sIhAsa 'tapaNaM se sakke jAva haTTa hiyae divyaM-ityAdi DiphArtha-pAlaka deva dvArA divya yAna-vimAnanI AjJA mujaba niSpatti thaI javAnI 52 sAlajIne 'se sakke' ta za 'haTTha hiyae' ta (hRdaya 22 'divya jiNe dAbhigamaNajuggaM savyAlaMkAravibhUsi utarayeubdhiyaM rUtraM vivyai' (605 minendranI me 4aa yogya sevA sa-sAthI vibhUSita utta2 vaiyi 35nI liva 421. 'viuvvittA aTuhiM aggamahisIhi saparivArAhi gaTTANIeNaM gaMdhavyANIeNa ya saddhiM ta vimANaM aNuppa yAhiNI karemANe 2 pubbilleNaM tisogANegaM durUhaI' mA 42 54ii te 416 amahiSAonI sAthe temaja te agramahiSIonA parivAra bhUta 16-16 hajAra devI. enI sAthe nATyAnIka temaja gaMdharvonIka sAthe te divya yAna-vimAnanI traNa pradakSiNAo Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUddhIpaprAptisUtre 'hurUhittA' durUhya bhArUhya 'jAva sIhAsaNaMsi puratyAbhimuhe saNNisaNNetti' yAvat siMhAsane pUrvAbhimukhaH saNNiSaNNaH asau zakraH upaviSTavAn iti, atra yAvat padAta yatraiva siMhAsanaM satraiva upAgacchati upAgatya iti grAhyam 'evaM ceva sAmANiAvi uttareNaM tisovANeNaM durUiMti durUhittA patteaM 2 puSaNNatthesu bhaddAsaNesu NisIaMti' evameba amunA proktaprakAreNaiva sAmAnikA api uttareNa uttaradivasthena trisopAnena durohanti, Aruhya pratyekaM pratyeka pUrvanyasteSu pUrvabhAgasthApiteSu bhadrAsaneSu niSIdanti upavizanti 'avasesA ya devA devIoa dahiNilleNaM tisovANeNaM durUhaMti durUhittA taheva jAva NisIaMti' avazeSAzca Abhyantara pArSadyAdayaH devAH devyazca dakSiNena trisopAnena dRrohanti, Arohanti Aruhya tathaiva pUrvoktaprakAreNaiva yAvat niSIdanti upavizanti, / atha upadizataH zakrasya puraH prasthAyinAM kramamAha-'tae NaM tassa' ityAdi 'taeNaM tassa taMsi durUDhassa ime aTThamaMgalagA puro ahANugaMsi purasthAbhimuhe saNNisaNNetti' aura caDhakara yAvat vaha pUrvadizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA yahAM yAvatpada se 'yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, upAgatya' itane pAThakA saMgraha huA hai 'evaM ceva sAmANimA vi uttareNaM tisovAjeNaM duruhittA pataMya 2 puSaNNatthetu bhaddAsaNetu NisIaMti' isI taraha sAmAnika deva bhI uttaradigvI trisopAna se hokara pratyeka apane pUrva se rakhe gaye bhadrAsanoM para vaiTha gaye 'avasesA ya devA devIbho ya dAhiNilleNaM tisovANeNaM duruhittA taheva jAca NisIaMti' bAkI ke aura saba deva aura deviyAM dakSiNadigyI trisopAna se hokara usI taraha se apane apane pUrvanyasta siMhA sanoM para vaiTha gaye 'taeNaM tassa sakkassa taMsi duruDhassa ime aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTTiyA' isa prakAra se usa zakra usa divya yAnavimAna meM baiTha jAne para sabase pahile usake Age ye pratyeka pratyeka ATha ATha kI saMkhyA meM rIna hivatI tri-sopAna 52 thana tanI 652 mA38 thayo. 'durUhittA jAva sIhAsaNaMsi puratthAbhimuhe saNNisaNNetti' a2 // 38 52 yAvata te pUrva hiza ta25 bhuma 412 siMhAsana para mesI gayI. hI yAvat 54thI 'yatraiva siMhAsanaM tatraiva upA. gacchati upAgatya' // 54 sagaDIta thayo che. 'evaM ceva samANiA vi uttareNaM tisobANeNaM durahittA patteyaM 2 puvaNatthesu bhadAsaNesu NisoaMti' mA pramANe sAmAni heve! 55] uttara digvata tripAna upara thaIne yAna-vimAnamAM pitapotAnA bhadrAsana upara besI gayA. 'avasesA ya devA devIo ya dAhiNilleNaM tisovANeNaM duruhittA taheva jAva NisIaMti' zeSa badhAM deva-devIo dakSiNa digvatI tripAna upara thaIne pitapotAnA pUrvanyasta siMhAsana 52 mesI gayA. 'taeNaM tassa sakkassa tasi durUDhassa ime aTTha maMgalagA purao ahANuputvIe saMpadviyA' yA pramANe te za nyAre te 60ya yAna-vimAnamA mA38 thaI game tyAre sarva prathama tenI sAme pratyeya-pratyeka ATha ADanI saMkhyAmAM maMgala dravya Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakakartavyanirUpaNam ra pubIe saMpaTTiyA' tataH khalu tadanantaraM kila tasya zakrasya tasmin vimAne ArUDhasya sataH imAni svastika 1 zrIvatsara 2 nandikAvarta 3 vartamAnaka 4 bhadrAsana 5, matsya 6 kalaza 7 darpaNa 8 nAmakAni aSTASTa maGgalakAni, aSTaSTeiti vIpsAvacanAt pratyekam, aSTau ityarthaH purataH, agrataH yathAnupUrtyA saMprasthitAni, calitAni tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divvAya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNaraiya, AloadarisaNijjA vAudghaavijayavejayaMtIa samusiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupubIe saMpatthiyA' tadanaMtaraM ca khalu pUrNakalazabhRGgAram -pUrNa jalabhRtaM kalazabhRGgAram, tatra kalazaH prasiddhaH bhRGgAraH (zArI) ti bhASA prasiddhA ayaM ca kalazazabdaH, jalapUrNatvena AlekhyarUpASTamaGgalAntargata kalazAd bhinna iti na punaruktidoSasambhavaH, divyA ca chatrapatAkA divyA pradhAnA chatraviziSTA patAkA ityarthaH sacAmarA cAmarayuktA 'daMsagaraiya' darzanaracitA-darzane prasthAtu dRSTipathe racitA maGgalyAt ata eva lokadarzanIyA Aloke bahiH prasthAnasAmayikazakunAnukUlyAlokane darzanIyA darzanayogyA bAtoddhRtavijayavaijayantI ca vA tena vAyunA uddhRtA kaMpitA vijayasUcikA maMgala dravya kramazaH prasthita hue unake nAma isa prakAra se hai-svastika zrIvatsa, nanditAvata, varddhamAnaka, bhadrAsana, matsya, kalaza, aura darpaNa 'tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNarahaya AloyadarIsaNisajjA vA ddhaya vijaya vejayantI ya samUsiA, gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvIe saMpatthiyA' inake bAda pUrNa kalaza, bhRGgAraka jhArI, divya chatra cAmara sahita patAkAeM jo ki prasthAtA ke dRSTi pathameM maGgalakArI hone se racI jAtI haiM aura prasthAna ke samaya meM jinakA dekhanA zakuna zAstra ke anukUla mAnA gayA hai| Age Age calI-inake bAda vAyu se kaMpita hotI huI vijaya. vaijayantiyAM calI jo ki bahuta UMcI thI aura jinakA agrabhAga AkAza tala ko sparza kara rahA thA 'tayaNaMtaraM chattabhiMgAraM' inake vAda chatra, bhRGgAra, 'tayaNaMtaraM ca kramazaH prasthita karavAmAM AvyAM. te dravyanA nAma A pramANe che- vastika, zrIvatsa, nAra, pAna, madrAsana, bha25 43za mane 454. 'tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarAya dasaNaraiya AloyadariNijjA vAu yavijayavejayantI ya samUsiA, gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupubIe saMpatthiyA' tyAra bAda pUrNa kaLaza, bhaMgAraka, jhArI, divya chatra, cAmara sahita patAkAo-ke jeo prasthAtanI daSTie maMgaLakArI hovAthI mUkAya che, ane prasthAna samaye jemanuM darzana zakuna zAstra mujaba anukULa mAnavAmAM Ave che. AgaLa-AgaLa cAlI. tyAra bAda vAyuthI vilaMpita thatI vijaya vaijayaMtIo cAlI. vijaya vaijayaMtIe atIva UMcI hatI ane tbhne| sabhA 2 taNane 25zI rahyo ol. 'tathaNaMtara chattabhigAra' tyAra mAha chatra, mA2 'tayaNaMtara varAmayavaTTalasaMThiyasusiliMdu parighaTumasupaiTTie visiddha Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpamAptistra vaijayantI ca pArzvato laghupatAdvayayuktaH patAkA vizeSaH 'samUsimA' samucchtiA samunnatA gaganataLamanulikhantI anuspRzanti ete kalazAdayaH padArthAH purato yathAnupUrvyA saMprasthitAH 'tayaNaMtaraM chattabhiMgAraM' tadanantaraM chatrabhRGgAram chatraM ca bhRGgArazca chatrabhRGgAram samAhArAdekavadbhAvaH napuMsakatvaM ca tatra chatram 'veruliabhisaMtavimaladaMDaM palaMcaM koraMDamakadAmovasohiaM caMdamaMDalanibhaM samRsi vimalaM' iti varNakayuktam bharatasya vinItA rAjadhAnI pravezAdhikArato jJeyam idaM ca tatraiva tRtIyavakSaskAre draSTavyam bhRGgArazca viziSTavarNa citropetaH pUrva ca bhRGgArastha jalapUrNatvena kathanAt ayaM ca jalariktatvena iti na paunaruktyam purato yathAnupUrtyA saMprasthitam, mahendra vizeSaNAnyAha-'tayaNaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiI susiliTThaparighaTTa maTThasupaiTie' tadanantaraM ca khalu vajramayavRttaSTasaMsthita muzliSTaparighRSTamRSTasupratiSThataH, tatra vanamayaH ratnamayaH tathA vRttaM vartulaM laSTaM manojJaM saMsthitaM saMsthAnam AkAro yasya sa tathAbhUtaH tathA suzliSTaH suzleSApannAvayavaH susaMgata ityarthaH parighRSTa iva parighRSTaH kharazANayA pASANavat mRSTa iva mRSTaH mArjitaH sukumArazANayA pASANapratimeva supratiSThitaH natu tiryapatitatayA vakraH tataH eteSAM karmadhArayaH, ata eva 'visi?' zeSadhvajebhyo viziSTaH parimaNDitAbhirAmaH, anekAni barANi paJcavarNAni kuDabhInAM laghupatAkAnAM sahANi taiH tathA 'thA 'aNegavara paMcavaNNakuDabhIsahassa parimaMDiyAbhirAme' anekavarapaJcavarNakuDabhI sahasraNaM vairAmaya vaTTalaha saMThiya susiliTTha parighaTTamaTTa supaiTie visiTa aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAme, vAuqya vijaya vaijayaMtI paDAgA chattA icchattakalie, tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare, joyaNasahassamUsie, mahai mahA. lae, mahiMdajjhae purao ahANupuvIe saMpatthietti' inake calane ke bAda mahendra dhvaja prasthita huA yaha mahendra dhvaja ratnamaya thA isakA AkAra vRtta-gola evaM laSTa manojJa thA suzliSTa masaNa cikanA thA kharasANa se ghisI gaI pASANa pratimA kI taraha yaha parimRSTa thA sukumAra zANase ghisI gaI pASANa pratimA kI taraha yaha mRSTa thA supratiSThata thA isI kAraNa yaha zeSa dhvajAoM kI apekSA viziSTa thA tathA aneka pAMco raMgovAlI kuDabhiyoM ke laghupatAkAoM ke samUho aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAme, vAuchuya vijayavaijayaMtIpaDAgA chattAicchattakalie, tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare, joyaNasahassamUsie, mahai mahAlae, mahiMdajjhae, purao, ahA. gupubIe saMpatthietti' se sanA prasthAna pachI bhaDendra634 prasthita thaye. * bhaIndra104 ratnamaya hate, eno AkAra vRtta geLa temaja lagTa- mane hatuM. e suzliSTa marUNa sucikaNa hate. kharasANuthI ghasavAmAM AvelI prastara pratimAnI jema e parikRSTa hate. sukumAra zANa upara ghasavAmAM AvelI pASANa pratimAnI jema A mRSTa hatuM, supratiSThita hatA. ethI ja A zeSa dhavanI apekSAe viziSTa hatuM. temaja aneka pAMca raMge vALIkuDabhienA-laghu patAkAonA samUhathI e alaMkRta hate. havAthI 'pita vijayajayaMtIthI temaja patAkAtipatAkAothI tathA chatrAtichatrothI e kalita hate. Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSyannAnantarIyazakrakartavyanirUpaNam 651 parimaNDitaH alaGkRtaH sacAsau abhirAmazceti tathAbhUtaH punazca kIdRzaH zakraH 'vAu - avijayavejayaMtIpaDAgA chattAicchattakAlie' vAto ghRtavijaya-vaijayantIpatAkA chatrA ticchatrakalita:-tatra vAtoddhRtAH, vAyunA kaMpitA yA vijayasUcikA vaijayantI patAkAH tAbhiH cha bAticchatraizca kalitaH yuktaH 'tuMge' tuGgaH, atyunataH ata eva 'gagaNatanamaNulihaM tasihare' gaganatalamanulikhat zikharaH, tatra gaganatalam, AkAzatalamanulikhat saMspRzat zikharam, agrabhAgo yasya sa tathA bhUtaH, tathA 'joagasahastamUsie' yojanasahasramutsataH, ana evAha-'mahai mahAlae' mahatimahAlayaH atizayena mahAn 'mahiMdajjhae' mahendradhvajaH 'purao ahANupuvyoe saMpatthietti' purato yathAnupUrtyA saMprasthitaH, iti 'tayaNaMtaraM ca NaM sarUvanevattha paricchi a susajjA savvAlaMkAravibhUsiA paMcaNiA paM aNiAhibaINo jAva saMpadviA' tadanantaraM ca khalu svarUpanepathya-parikacchitasusajjAni, tatra svarUpaM svakarmAnusAri nepathyaM veSaH parikacchitaH parigRhitau yaiH, tAni tathA susajjAni pUrNa sAmagrIkatayA atizayasajitAni sarvAlaGkAravibhUSitAni evaM bhUtAni paJcakAnIkAni paJcAnIkAdhipatayazca purato yathAnupUyA saMprasthitAni 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave abhiyogiA devA ya devIoa saehi sarahiM rUvehi jAya jiogehiM saba deviMdaM devarAyaM puraobha maggobha ahANupuvIA saMpaDiyA' se yaha alaGkRta thA havA se kaMpita vijaya vaijayantI se evaM patAkAtipatAkAoM se-tathA chatrAticchantroM se yaha kalita thA tuMga-UMcA thA isakA agrabhAga AkAza se bAte kara rahA thA kyoMki yaha 1 hajAra yojana kA UMcA thA isI kAraNa yaha bahuta hI adhika mahAn vizAla-thA 'tayaNaMtaraM ca NaM sarUva nevattha pariacchiye susajjA savvAlaMkAravibhUsiyA paMca ANiA paMca ANiyAhivaiNo jAva saMgaThiyA' isake bAda jinhoM ne apane karma ke anurUpa beSa pahira rakhA hai aisI pAMca senAeM pUrNa sAmagrI yukta sajjita kiye hai samasta alaMkAroM ko jinhoMne aise pAMca anIkAdhipati yathAkrama se saMprasthita hue 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave AbhiogiA devAya devIo ya saehiM saehiM rUvehiM jAva NiogehiM sakkaM devida e tuMga UMce hate. ene agrabhAga AkAza talane sparzI rahyo hate. kemake e eka 2 4 yA to methI 4 the atIva adhi4 mahAna viza sto. 'tayaNataraM ca NaM sarUva nevatthapariacchiye susajjA savvAlaMkAravibhUsiyA paMca aNi A paMca aNiyAhivaiNo jAva saMpadviyA' tyA2 mA bhaye potanA 4 manu35 35 paDerI raajy| che, mevI pAMya senAe temaja pUrNa sAmagrI yukta susajijata thaIne jemaNe samasta alaMkAro dhAraNa ryA cha se pAya manIdhitiya yathAthI prasthita thayA. 'tayaNaMtara ca NaM bahave AbhiagiA devA ya devIo ya saehi saehiM rUvehi jAva Niogehi samka devida devarAya puraoya maggao ya ahANupubIe' tyA2 mA mana4 mAliya4 he| mana hevI sasthita thayAM e badhAM deva-devIo pita-pitAnA rUpathI, pita-pitAnA kartavya mujaba upasthita Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 jambUdvIpaprajJaptisatra tadanaMtaraM ca khalu bahavaH AbhiyogikAH-AjJAkAriNo devAzca devyazca svakaiH kaiH rUpaiH, yathA svakarmopasthitaiH uttaravaikriyasvarUpaiH yAvacchabdAt svakaiH svaH vibhavaiH yathA karmoM pasthitaiH saMpattibhiH svakaiHniyogaiH upakaraNaiH zakraM devendraM devarAjaM puratazca mArgatazca pRSThataH pArzvatazca ubhayoH, yathAnupUrtyA yathA vRdvakrameNa saMprasthitAH 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave sohamma kappavAsI devAya devIoya sambiddhIe jAva durUDhA samANA maggaoa jAva saMpadviA' tadanaMtaraM ca khalu bahavaH saudharmakalpavAsino devAzca devazca sarvaddharyA yAvat durUDhA ArUDhAH santaH mArgatazca yAvatsaMprasthitAH, atra prathama yAvatpadAt zakrasya harinigameSiNaM prati svAjJaptiviSayakaH prAguktaH, saMpUrNa AlApako grAhyaH, tena svAni svAni yAnavimAnavAhanAni ArUDhAH santaH ityarthaH dvitIya yAvatpadAt purataH pArzvatazca zakrasya iti grAhyam atha yathA saudharmakalpAniryAti tathA cAha-'taeNaM' ityAdi 'tae NaM se sakke' tataH khalu sa zakraH 'teNaM paMcANiaparikkhi te NaM jAva mahedajjhaeNaM tena prAguktasvarUpega pazcAnIkaparikSiptena pazcAbhiH saMgrAmikairanIkaiH parikSiptena-sarvataH parivRtena .yAvanmahendra yAvatpadAn pUrvoktaH devarAyaM purao ya maggo ya ahANuyuvI' isake bAda aneka Abhiyogika deva aura deviyAM apane apane rUpoM se apane apane kartavya ke anurUpa upasthita vaikriya svarUpoM se yAvat apane 2 vaibhava se aura apane apane niyogoM se yukta huI devendra devarAja zaka ke Age pIche aura dAI bAI ora yathAkrama se prasthita huI 'tayaNaMtaraM ca NaM bahave sohammakappavAsI devAya devIoya savviDDIe jAva durUDhA samANA maggao ya jAva saMpaTTiyA' inake bAda aneka saudharmakalpavAsI deva evaM deviyAM apanI apanI samasta Rddhi se yAna vimAnAdirUpa saMpatti se yukta huI apane apane vimAnoM para caDhakara devendra devarAja zaka ke Age pIche aura dAI vAIM ora calI 'taeNaM se sakke tegaM paMcANiya parikkhittega jAva mahiMdajjhaeNaM purao pakiDDijjamANegaM caurAsIe sAmANiya jAva parivuDe saviDIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhaM majjhe gaM taM divvaM devaddhiM jAva vaikriya svarUpathI yAvat pita-pitAnA vaibhavathI, pita-pitAnA niyogathI yukta thayelAM devendra devarAja zakanI AgaLa-pAchaLa ane DAbI ane jamaNI tarapha yathA krame prasthita thayAM. 'tayaNaMtara ca NaM bahave sohammakappavAsI devAya devIoya savviDDhIe jAva durUDhA samANA maggao ya jAva saMpaDiyA' tyA2 mA bhane sodhama 465vAsI he mana vA pAtapAtAnA samasta dvithI sampana thaIneyAna-vimAnAdi 35 saMpattithI yukta thaIne pitapotAnA vimAna upara caDhIne devendra devarAja zakanI AgaLa-pAchaLa ane DAbI ane jamaNI tarapha yAsA sAyAM. 'taeNaM se sakke teNaM paMchANiyaparikkhitteNaM jAva mahiMdajjhasaeNaM purao pakiDhijjamANeNaM caurAsoe sAmANiya jAva parIvuDe savviDUDhIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majha majjheNaM taM divya devaddhi jAva uvadesamANe 2 jeNeva sohammarasa kappassa uttarille NijjANa. pramodeNeva uvAgacchaI' mA prabhAvazasavinAranI senAthI 5zvaSTita yA yAta Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannAnantarIyazakrakartavyanirUpaNam 653 sampUrNo mahendradhvajavarNako grAhyaH 'purao pakaDDijamANeNaM' purataH agrataH prakRSyamANena nirgamyamAnena 'caurAsIe sAmANia jAva paDivuDe' caturazItyA sAmAnikasahasraiH parivRtaH yuktaH, atra yAvat 'cauhiM caurAsI hiM AyarakkhadevasAhassI hiM' ityAdi grAhyam 'sabbiddhIe jAva ravega' sarvadvayoM yAvadraveNa atra yAvatpadAt 'sadhajjuIe' ityArabhya 'mahayA iddhIe' ityantam tathA 'mahayA hayaNagIyavAiya' ityArabhya 'paDapaDahavAiya' ityantaM sarva grAhyam, eteSAM pratyekapadAnAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre draSTavyam 'sohammassa kappassa majsaM majjheNaM taM divvaM devaddhiM jAva uvadaMsemANe uvadaMse mANe' saudharmasya kalpasya madhyaM madhyena uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kappassa utarille NijjANamagge teNeva uvAgacchai' isa prakAra se vaha zakra usa pazca prakAra kI senA se parikSipta huA yAvat jisake Age 2 mahendra dhvaja calA jA rahA hai aura jo 84 hajAra sAmAnika devoM se parivRta hai yAvat 84-84 hajAra AtmarakSaka devoM se jo ghirA haA hai apanI pUrNa samasta Rddhi ke sAtha, yAvat sarva dyuti ke sAtha 2 gAje vAje pUrvaka saudharmakalpa ke ThIka bIcobIca se hotA huA apanI usa divya devarddhi ko dikhAtA dikhAtA jahAM saudharmakalpa kA uttaradigvartI niryANa mArganikalane kA-prAstA thA vahAM para AyA yahAM prathama yAvatpada se mahendra dhvaja kA varNanAtmaka pUrNa pATha gRhIta huA hai dvitIya yAvatpada se 'carahiM caurAsIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM' ityAdi pATha kA grahaNa huA hai tRtIya yAvatpada se 'savvajjuIe' isa pada se lekara 'paDapaDahavAiya' yahAM taka kA saba pATha gRhIta haA hai isa pATha ke pratyeka padoM kI vyAkhyA isI vakSaskAra ke kathana meM kI gaI hai ataH vahIM se ise dekhalenA cAhiye caturtha yAvatpada se' tAM divyAM devadyutiM taM divyaM devAnubhAvaM' ina padoM kA grahaNa huA hai 'uvAgacchittA joyaNasaya saahjenI AgaLa-AgaLa mahendravaja cAlI rahyo che ane je 84 hajAra sAmAnika dethI parivRta che yAvita 84-84 hajAra AtmarakSaka devethI parivRta che, pitAnI pUrNa, samasta addhinI sAthe, yAvat sarva ghutinI sAthe-sAthe-uttama mAMgalika, vA sAthe saudharma kalpanA ThIka madhyamAM thaIne pitAnI te divya devaddhine batAvato batAvato jyAM saudharma kalpane uttara dizvata niyaNu mArga-nIkaLavAno mArga hatuM tyAM Aje ahIM prathama yAvat padathI mahendra davajane varNanAtmaka pUrNa pATha saMgRhIta thayo che. dvitIya yAvatu 5.thI 'cauhi caurAsIhi AyarakkhadevasAhassIhiM' mere 54 sahIta thayo che. tRtIya yAvat 54thI 'savvajjuIe' mA 54thI 'paDuNDahavAiya' maDI sudhiin| 57 sa. hIta thayo che. A pAThamAM AvelA dareke dareka padanI vyAkhyA A vakSaskAranA kathanamAM Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S ingar- jambUdvIpaprajJaptisUtre tAM divyAM devaddhim upadarzayan upadarzayan atra yAvatpadAt tAM divyAM devadhuti taM divyaM devAnubhAvamiti grAhyam, saudharmakalpavAsinAM devAnAmupadarzayan upadarzayannityarthaH 'jeNeva sohammassa kappassa uttarille NijjANamagge teNeva uvAgacchaI' yatraiva saudharmasya kalpasyautarAhaH uttarabhAgasambandhI niryANamArgaH nirgamanapanthAH tatraivopAgacchati sa zakraH, yathA varayitA nAgarANAM vivAhotsavadarzanArtha rAjapathe yAti natu naSTarathyAdau tathA'yamiti bhAvaH 'uvAgacchittA' upAgatya 'joyaNasayasAhassIehiM viggahe hiM ovayamANe 2' yojanazataptAhasikaiH yojanalakSapramANaiH vigrahaH kramairiva gantavyaH kSetrAtikramarUpaiH avapatan avapatan abataran bhaktaran 'tAe ukiTAe jAva devagaIe vIIvayamANe vIIvayamANe' tayA utkRSTayA yAvadevagatyA vyativrajan vyativrajan atra yAvatpadAt tvarayA capaLayA rudrayA siMhasadRzyA iti grAhyam asyArthaH asminnevavakSaskAre prathamasUtre dRSTavyam : 'tiriyamasaMkhijANaM dIvasamudANaM majjhaM majjheNaM jeNeva gaMdIsaravaradIve jeNeva dAhiNapurasthibhille raikaragapatrae teNeva uvAgacchai' tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaM madhyena yatraiva nandIzvasvarodvIpaH yatraiva tasyaiva pRthutvamadhyabhAge dakSiNaporasyaH, Agneyakogastha ratikaraparvataH, tatraiva upAgacchati, nanu saudharmAzvatarataH zakrasya nandIzvaradvIpe eva avataraNaM yuktimat natu ssIhiM viggahehiM ovayamANe 2 tAe uzkiTThAe jAva devagaIe bIIvayamANe 2 tiriyamasaMkhijjANaM dovasamudANaM majjhaM majzeNaM jeNeva jadosaravare dIve jeNeva dAhiNapurathimille raikarapavvae teNeva uvAgacchai' vahAM Akara ke vaha 1 lAkha yojana pramANa DagoM ko gantavyakSetrAtikramaNarUpa pAdanyAsoM ko bharatA bharatA usa prasiddha utkRSTa yAvatU devagati se tiryagaloka saMbandhI asaMkhyAta dvIpa samudroM ke ThIka bIcobIca se hotA huA jahAM para nandIzvara dvIpa thA aura usameM bhI jahAM Agneya koNa me ratikara parvata thA vahAM para aayaa| yahAM zaMkA aisI ho sakatI hai ki saudharma svarga se utarate hue zaka ko nandIzvara dvIpameM hI sIdhA ja spaSTa karavAmAM AvI che. ethI ja jijJAsuo tyAMthI vAMcavA prayAsa kare. caturtha yAvat 54thI 'tAM divyAM devadyuti taM divyaM devAnubhAvaM' se paho ! yayA cha. 'uvAgacchittA joyaNasAhassIhiM viggahehi ovayamANe 2 tAe ukkidvAe jAba devagaIra dhIIvayamANe 2 tiriyamasaMkhijjArNa dIvasamudANaM majha majheNaM jeNeva NaMhIsaravare dIve jeNeva dAhiNapurathimille radakarapavyae teNeva umAganchai' ('i mAbIna te geTa sApa jana pramANa pagalAo gantavya kSetrAtikramaNa rUpa pAdanyAne bharate bharato te prasiddha utkRSTa pAvata kevagatithI tiryaMga leka saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudrone ThIka madhya bhAgamAM thato jyAM Agneya keNumAM ratikara parvata hato, tyAM AvyA. ahIM evI zaMkA uddabhavI zake tema che ke saudharma svargamAMthI utarIne zakrane nandIvara dvIpamAM ja sIdhA javuM. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakrakartavyanirUNam 655 punarasaMkhyeya dvIpasamadrAtikrameNa tatrAgamana miticet ucyate-niryANamArgasya asaMkhyAtasya dvIpasya vA samudrasya vA uparisthitatvena saMbhAvyamAnakhAt tatrAvataraNam-tatazca nandIzvarAbhigamane'saMkhyAtadvIpasamudrAtikramaNaM yuktimadeveti 'uvAgacchittA' upAgatya atra dRSTAntAya sUtram 'evaM jA ceva sUriyAbhassa uttavyayAtti' evam uktarItyA yava sUryAbhasya vaktavyatA yathA sUryAbhaH saudharmakalpAdavatIrNastathA'yamapItyarthaH 'Navara sakkAdhikAro vattavvotti jAva taM divyaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANapaDisAharamANe paDisAharamANe' navaram atrAyaM vizeSaH zakrAdhikAro vaktavyaH, saudharmendranAmnA sarva vAcyam iti yAvata tAM divyAM devaddhi yAvat divyaM yAnavimAnaM pratisaMharan pratisaMharan navaramatra prathamayAvacchabdo dRSTAntaviSayIkRta sUryAbhAdhikArasya avadhisUcanArthaH, sacAvadhirvimAnapratisaMharaNaparyanto vaktavyaH dvitIya yAvajAnA yuktimatU thA phira vahAM jAne ke liye ise ina tiryagalokavartI asaMkhyAta dvIpa samudroM ko pAra karane kI kyA AvazyakatA thI ? to isakA samAdhAna ya. hI hai ki saudharma svarga se utara kara nandIzvara dvIpa meM jAnekA mArga inhIM asaM. khyAta dvIpa samudroM ke upara se hI gayA huvA pratIta hotA hai isaliye ise vahA~ se jAnA paDA hai ataH aisA yaha kathana yukti yukta hI hai / 'uvAgacchittA' vahAM Aka rake 'evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavyayA NavaraM sakkAhigArovattavyo iti jAva taM divyaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jamnaNanagare jeNeva bhagavao titthayarassa bhavaNe teNeva uvaagcch|' isane phira kyA kiyA ityAdi saba viSaya jAnane ke liye sUryAbha devakI vaktavyatA ko dekhanA cAhiye yaha vaktavyatA pIche kahI jA cukI hai tAtparya yahI hai ki sUryAbhadeva jisa prakAra saudharmakalpa se avatIrNa huA usI taraha se yaha yuktimata hatuM pachI te tyAM javA mATe tene tiryazlokavatI asaMkhyAta dvIpasamudrone pAra karavAnI zI AvazyaktA hartA ? to A zaMkAnuM samAdhAna A che ke saudharma svargamAMthI utarIne nandIzvara dvIpamAM javAno mArga eja asaMkhyAta dvIpa samudro upara thaIne ja che. ethI ja te zakane tyAM thaIne ja javuM paDayuM hatuM eTalA mATe A kathana yukti yukta 4 che. 'uvAgacchitA' tyo 72 evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavyayA Navara sakkAhigAro vattavyo iti jAva taM divvaM deviddhi jAva divva jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNanagare jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvaagcch|' teNe zuM karyuM vagere jANavA mATe sUryAbhavanI vaktavyatAne joI levI joIe. A vaktavyatA pahelA kahevAmAM AvI che. tApaye A pramANe che ke sUryAbhadeva je pramANe saudharmaka5mAMthI avatIrNa thayo. teja pramANe A zaka paNa tyAMthI avatIrNa thaye. A adhikAramAM te adhikAra karatAM taphAvata ATale ja che ke tyAM sUryAbhadevane adhikAra che, Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 ambUdvIpaprajJatine chandAt 'divyaM devajuI divvaM devANubhAvaM' iti padadvayaM grAhyam tathA cAyamityarthaH divyAM devarddhi parivArasaMpadaM svavimAnava saudharma kalpavAsi devavimAnAnAM merau preSaNAt tathA divyAM devacurti zarIrA maraNAdi hrAsena tathA divyaM devAnubhAvaM devagati hrasvatA''pAdAnena, tathA divyaM yAnavimAnaM pAlakanAmakaM jambUdvIpaparimANanyUna vistArAyAma karaNena pratisaMharan pratisaMharan saMkSipan saMkSipan 'jAba jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNagare jeNeva bhagao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgaccha ' yAvat yatraiva bhagavatastIrtha karasya janmanagaraM bhagavatastIrthaM karasya janmabhavanaM tatraiva upAgacchati, sa zakraH atra yAvat 'jeNeva jaMbuhIve dIve jeNeva bharahe vAse' iti grAhyam / bhI vahAM se avatIrNa huA pharka kevala isa adhikAra meM usa adhikAra kI apekSA itanAsAhI hai ki vahAM sUryAbha devakA adhikAra hai aura yahAM zakra kA adhikAra hai ataH isa adhikAra kA varNana karate samaya sUryAbha deva ke sthAna meM zakra kA prayoga karake isa adhikAra kA kathana karalenA cAhiye yAvat isane usa divya devarddhi kA divya yAna vimAna kA pratisaMharaNa-saMkocana kiyA, yahAM prathama yAvat zabda se sUtrakAra ne sUryAbhadeva ke adhikAra kI avadhi sUcIta kI hai aura vaha yahAM vimAna ke vistAra ko saMkocana karane taka gRhIta hui hai tathA dvitIya yAvat zabda se 'divvaM devajuI divvaM devANubhAva' ina do padoM kA grahaNa huA hai isakA artha aisA hai divya parivAra rUpa saMpatti ko saMkucita karane ke liye usane - zakra ne-apane vimAna ko chor3akara bAkI ke saudharmakalpavAsI devoM ke vimAnoM ko meru para bheja diyA tathA zarIra ke AbharaNAdikoM ko saMkucina karane ke liye usane unheM kama kara diyA, divya devAnubhAva ko bhI saMkucita karane ke liye usane use kama kara diyA tathA divya yAna vimAna rUpa jo pAlaka nAmakA vimAna thA use saMkucita karane ke liye usane isake vistAra kI jo ane A zakane adhikAra che. ethI A avikAranu varNana karatAM sUIbhadevanA sthAnamAM zaka zabda prayoga karIne A adhikAranuM kathana karI levu joie. yAvatu teNe te dibya devaddhi nuM-divya yAna--vimAnanuM pratisaMharaNa-sa Mkocana karyuM. ahIM prathama yAvat zabdathI sUtrakAre sUryaMbhadevanA adhikAranI avadhi sUcita karI che. ane te adhi vimAnanA vistAranuM sa`kAMcana karavuM ahIM sudhI gRhIta thaI che. temaja dvitIya yAvat zabdathI 'vighna' devajuI divtra devANubhAva" the me yaha saMgRDIta thayA che. e padmAnA artha A pramANe che. divya parivAra rUpa sa pattine saMkucita karavA mATe te zake peAtAnA vimAnane khAda karIne zeSa saudhama pavAsI devAnA vimAnane meru upara mekalI dIdhAM. temaja zarIranA AbharaNAdiSThAne saMkucita karavA mATe teNe temane kama karI nAkhyAM. divyadevAnuM mAvane paNa saMkucita karavA mATe teNe kema karI nAkhyA tathA divyU yAna-vimAna rUpa je pAlaka nAmaka Join Education International Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakakartavyanirUpaNam 657 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNaM diveNaM tikkhutto bhAyAhiNapayAhi NaM karei' bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tena divyena yAnavimAnena tri: kRSa:-vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti saH zakraH 'karittA' kRtvA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapurathime disIbhAge cauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM jANavimANaM Thavei' bhagAtastIrthakarasya janmabhavanasya uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe caturaGgulamasaMprAptam dharaNitale taM divyaM yAnavimAnaM sthApayati 'ThavittA sthApayitvA 'aTTahiM aggamahisIhiM dohi aNiehiM gaMdhabyANieNa ya gaTTANIeNa ya saddhiM tAo divAo jANavimANAge ki jambUdvIpa ke barAbara thA kama kara diyA isa taraha sabakA saMkoca karatA 2 yAvat vaha jahAM para jambUdvIpa nAmakA dvIpa thA aura usameM bhI jahAM para bharata. kSetra thA aura usameM bhI jahAM para bhagavAn ke janma kA nagara thA aura usameM bhI jahAM para bhagavAn tIrthakara kA janma bhavana thA vahAM para aayaa| yahAM para isa yAvat zabda se 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahe vAse ina padoM kA grahaNa huA hai 'uvAgacchittA' Akara ke 'bhagavao titthayarassa jammaNa bhavaNaM te NaM divveNaM jANavinANeNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei' usa zakra ne bhagavAn tIrtha kara ke janma bhavana kI tInavAra usa divya vimAna se pradakSiNA kI 'karittA' tIna bAra pradakSiNA karake 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapurasthime disIbhAge cauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM vimANaM ThaveI' phira usa zakra ne bhagavAn tIrthakara ke janma bhavana ke IzAna kone meM cAra aMgula adhara jamIna para usa divya yAna vimAna ko sthApita karadiyA 'ThavittA ahiM aggamahisIhiM dohiM aNIehiM gaMdhavvANIe Na ya NahANIeNa ya saddhiM tAo vimAna hatuM, tene saMkucita karavA mATe teNe tenA vistArane ke je jambu dvIpa eTale have, kama karI nAkhyo. A pramANe sarva rIte saMkeca-kara karate yAvatuM te jyAM jabudvIpa nAmaka dvIpa hato ane temAM paNa jyAM bharata kSetra hatuM, ane temAM paNa jayAM bhagavAnane janma thaye te nagara hatuM. ane temAM paNa jyAM bhagavAna tIrthakaranuM janma bhavana hatuM tyAM gayo alI yAvat 154thI 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahevAse' mA 56 saya thayAM che. 'uvAgacchittA' is 'bhagavao titthayarassa jammaNabhavarNa teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikkhutto AyAhiNa payAhiNaM kareI' te za bhagavAna tIrtha 42nA bhalavananI vAra te havya vimAnathI akss|| 421. 'karittA' 1 vAra prkssiy| 4rIne 'bhavagao titthayarassa jammaNabhavaNa sta uttarapurasthime disImAge cauragulamasaMpattaM dharaNiyale taM divva vimANaM Thavei' 5chI zarDa bhagavAna tIrthakaranA janma bhavananA IzAna koNamAM cAra aMgula addhara jamIna upara te hiya yAna-vimAnane spApita 4yu 'ThavittA ahiM agamahisIhiM dohi aNIehi gaMdha bANIe Na ya gaTTANIeNa ya saddhiM tAo divvAo jANavimANI purathimilleNaM tisovANa Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 ambUdvIpaprajJaptisUtre purathimilleNaM tisovANapaDiruvaeNaM paccoruhai' aSTabhiragramahiSIbhiH dvAbhyAmanIkAbhyAM gandharvAnIkena ca nATayAnIkena ca sArddhaM tasmAt divyAt yAnavimAnAt paurastyena pUrva sthitena trisopApratirUpakeNa pratyavarohati avatarati saH zakraH nanu pUrvatrisopAnapratirUpakeNa zakrasya avataraNamuktam aparAbhyAm uttaradakSiNAbhyAM keSAmavataraNam ityAha- 'tara NaM sakassa deviMdassa devaraNo' ityAdi 'tae NaM' tataH khalu 'sakassa deviMdassa devaraNNo' zakrasya devendrasya devarAjasya 'caurAsIi sAmANi sahassIo' caturazItiH sAmAnikasAhasrikAH caturazIti sahasrasaMkhyAka sAmAnikA: 'divvAo jANavimANao' divyAt yAna dimAnAt 'uttarilleNaM tisovANapaDirUvaNaM paccoruhaMti' autarAheNa, uttaradigbhAgavartinA trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti, avataranti 'avasesA devAya, devIoa, tAo divvAo jANavimANAo' divvAo jANavimANAo puratthimillegaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhadda' sthApita karane bAda phira vaha zakra apanI ATha agramahiSiyoM ke evaM do anIkoMgandharvAnIka aura nAyAnIka ke sAtha usa divya yAna vimAna se pUrva ke triso pAna pratirUpaka se hokara nIce utarA / ThIka hai vimAna kI pUrvadizA meM rahe hue trisopAna pratirUpaka se indra nIce utaratA hai aisA Apa kahate haiM to uttara ke aura dakSiNa ke trisopAna pratirUpa se kauna utaratA hai to isa AzaMkA ke samAdhAna nimitta sUtrakAra kahate haiM 'taNaM sakasa deviMdassa devaraNNo caurAsII sAmANi sAhassIo jANa vimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti' usa devendra deva - rAja zakra ke utarajAne ke bAda usake jo caurAsI hajAra sAmAnika deva the ve usa divya yAna vimAna se usakI uttaradizA ke trisopAna pratirUpaka se hokara nIce utare 'avasesA devAya devIo ya tAo divvAo jANavimANAo dAhipilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti tti' bAkI ke deva aura deviyAM usa paDirUvaeNaM paccoruhai' sthApita ryA mAha te zatru potAnI AI ashrmhissiio| tebha e anIkA gandharvonIka ane nATrayAnIka-nI sAthe te divya yAna-vimAnanA pUrva taraphanA triseApAna pratirUpA upara thaine nIce utaryAM. A vAta kharAkhara che ke. te za vimAnanI pUrva dizAmAM AvelA triseApAna pratirUpa upara thaine nIce utaryAM evu tame kaheA che. teA pachI uttara ane dakSiNanA triseApAna pratirUpaaA upara thaI ne kANu nIce utare che ? to A zakAnA samAdhAnAthe sUtrakAra kahe che 'tae NaM sakkssa deviMdassa devaraNNo caurAsII sAmANia sAhassIo jANavimANAo uttarilleNaM tisrovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti' te devendra devarA rAhu kyAre utarI gayo tyAre tenA 84 jAra sAmAnika deve te divya yAna-vimAnamAMthI tenI uttara dizAnA trisopAnapratijJaya hai| upara thardha me nIce utaryA. 'avasesA devAya devIoya tAo divvAo Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakakartavyanirUpaNam 656 avazeSAH devAzca devyazca tasmAt divyAt yAnavimAnAt 'dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMtitti' dAkSiNAtyena dakSiNabhAgavartinA trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti-avataranti iti, 'tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANibha sAissIehiM jAva saddhiM saMparikhuDe savviddhIe jAva dudubhiNigghosaNAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayara mAyA teNeva uvAgacchai' tataH khalu tadanantaraM kila sa zakro devendro devarAjaH caturazItyA sAmAnikasAhasikaiH caturazItisahasrasaMkhyakasAmAnikaiH yAvatsAddhe saMparivRttaH yuktaH sarvaryA yAvat dundubhinirdhopanAditaraveNa yatraivabhAgavAMstIrthaMkarastIrthakara mAtA ca tatraivopAgacchati, atra prathamayAvatpadAt aSTabhiragramahiSIbhirityAdi, dvitIyayAvatpadAt pUrva sUtrAnusAreNa bodhyam 'savvajjuie' ityAdi grAhyam 'uvAgacchittA' upAgatya 'Aloe ceva paNAmaM karei' Aloke darzane jAte eva praNAmaM karoti 'paNAmaM karittA' pramANaM kRtvA 'bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' bhagavantaM tIrthakaraM tIrthaMkaramAtaraM ca triH divya yAna vimAna se usakI dakSiNa dizA ke trilopAna pratirUpaka se hokara nIce utare 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe jAva duMdubhiNigghosanAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchai' isake bAda vaha devendra devarAja zakra 84 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha evaM ATha agramahi. SiyoM ke evaM aneka deva deviyoM ke sAtha sAtha apanI Rddhi evaM dyuti Adi se yukta huA bajatI huI dundubhi kI nirghoSa dhvanipUrvaka jahAM bhagavAna tIrthakara aura unakI mAtA virAjamAna thI vahAM para gayA 'uvAgacchittA Aloe ceva paNAmaM karei, karettA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikvutto AyAhiNapayAhiNaM karei karettA karayala jAva evaM vayAsI' vahAM jAkara ke usane dekhate hI prabhu ko evaM unakI mAtAko praNAma kiyA praNAma karake phira usane tIrthakara aura jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti tti' zeSa 45 mana vAyA te divya yAna-vimAnamAMthI tenI dakSiNa dizA taraphanA tripAna pratirUpake upara thaIne nAye jataryA. 'tae Na se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassIehi jAva saddhiM saMparibuDe saviDDIe jAva duMdubhiNigdhosanAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM tityayare titthayaramAyAya teNeya uvAgacchai' tyA2 pachI te hevendra dev2|04 4 84 M2 sAmAni hevAnI sAthai temaja ATha agra mahiSIonI tathA aneka deva-devIonI sAthe sAthe, pitAnI Rddhi iti vagerethI yukta thaIne duMdubhinA nirdoSa sAthe jyAM bhagavAna tIrthakara ane temanA bhAtAzrI (24tA tA tyAM gayA. 'uvAgacchittA Aloe ceva paNAmaM karei, karettA bhagava' tityayara titthayaramAyara ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karettA karayala jova evaM vayAsI' tyai run te prabhuta tai prabhune mane tamanA mAtAzrI praNAma yA praNAma karIne pachI teNe tIrthakara ane temanA mAtAzrInI traNa vAra pradakSiNA karI. mahakSiNA Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Panta 660 jambUdvIpaprajJaptisUtra kRtvaH vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti 'karittA' kRtvA 'karayala jAya evaM vayAsI' kai tala yAvat evaM vakSyamANa prakAreNa avAdIt uktavAn sa zakraH, atra yAvatpadAt parigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA iti grAhyam 'kimavAdIdityAi- Namotthute' ityAdi 'Namotthute rayaNakucchidhArae' he ratnakukSidhArike ratnasvarUpa tIrthakaramAtaH 'te tubhyaM namo'stu evaM jahA disAkumArIo jAva' evam prokta prakArakaM sUtraM yathA dikkumArya AhustathA'vAdI dityarthaH, atra yAvatpadAt 'jagappaivadAIe cakkhuNo amuttaspa sacajagajIvavacchalassa hiakAragamaggadesi vAgiddhi vibhuppabhussa niNasta NANissa nAyagassa buddhassa bohagassa savvalogaNAhassa savvajagamaMgalassa Nimmamassa pavarakulasamuppamavassa jAIe khattiyassa jaMsi loguttamassa jaNaNItti' kiyatparyanta mityAha-'dhaNNAsi' ityAdi 'dhaNNAsi puNNAsi taM kayatthAsi' dhanyAsi puNyAsi tvaM kRtArthAsi 'ahaNNaM devANuppie sakke NAmaM deviMde devarAyA bhagavao tityayarasta jammaNamahimaM karissA mi' ahaM khalu devAnupriye ! unakI mAtAko tInavAra pradakSiNA kI, pradakSiNA karake phira apane donoM hAthoM ko aMjali ke rUpameM karake evaM use mastaka ke Upara tInavAra ghumA karake isa prakAra se uccAraNa kiyA-'NamotthuNaM te rayaNakucchidhArae' he-ratnakukSidhArike ! ratnarUpa tIrthakara ko apane udara meM dhAraNa karanevAlI he mAtaH! tumhe merA namaskAra ho 'evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi taM kayathAsi' isa taraha jaisA dikkumArIoM ne stuti ke rUpa meM pahile kahA hai vaisA hI yahAM indra ne stuti ke rUpameM kahA vaha pATha isa prakAra se hai 'jagappaIvadAIe cakkhuNo amuttassa savvajagajIvavacchalassa hiakAragamaggade. sia vAgiddhiM vibhuppabhussa, jiNassa, NANissa, savvajagamaMgalassa, Nimma. massa, pavarakulasamuppabhavassa jAIe khattiyasta jaMsi loguttamasta jaNaNI' yaha pATha 'dhaNNAsi puNNAsi taM kayatthAsi ahaNNaM devANuppie sakke NAma devide karIne pachI teNe banne hAthane aMjalinA rUpamAM karIne temaja te aMjaline mastaka upara bhuTIna, tene 5 pA2 32vIna. mI pramANe 4dhu. NamotthugaM te rayaNakuchichadhArae' 3 2tna. kukSidhArike! he ratna rU5 tIrthakarane pitAnA udaramAM dhAraNa karanArI he mAtA ! tamane maa| nama42 DI. evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi taM kayatyAsi' sAbha je pramANe dikakumArikAoe stutinA rUpamAM pahelAM kahyuM che, tevuM ja ahIM I 2tutinA 35mAM 4 . te 5: 240 pramANe cha. 'jagappaIvadAIe cakkhuNo amuttaspta sabva jagajIvavacchalassa hiakoraga magadesia vAgiddhi vibhuppabhussa jigassa NANissa nAyagassa, buddhassa, bohagassa, sabalogaNAhassa, saba jagamaMgalassa, Nimmamassa, pavarakulasamuppabhavassa jAIe khattiyassa jaMsi loguttamassa jaNaNI' mA 'dhaNNAsi, puNNAsi taM kayathAsi ahaNNaM devANuppie sakake NAma devi de devarAyA bhagavao titthayarassa jammaNa mahimaM karissAmi, taM gaM tumbhAhiNa bhAivvati' tame dhanya chau, tame ghuzyAmA ch|, tame Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakakartavyanirUpaNam 661 tIrthakaramAtaH ! zakro nAma devendro devarAjaH bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kariSyami 'taM NaM tubbhAhiM Na bhAiyavvaM tti kaTu osovaNiM daLayaI' tat tasmAt khalu yuSmAbhiH na bhetavyamiti kRtvA avasvApinI dadAti sute meruM nIte sutavirahArtA mA duHkhabhAgabhUditi divyanindrayA nidrANAM karotItyarthaH, 'dalaittA' dakhA 'titthayarapaDirUvaga biuvvaI' tIrthakara pratirUpakaM vikurvati tIrthaMkarasya meru netavyasya bhagavataH pratirUpakaM jinasadRzaM rUpaM vikurvatItyarthaH 'asmAsnu meruMgateSu janmamahavyApRti vyagreSu AsannaduSTadevatayA kutUhalAdinA'pahata nidrAsatI mA iyaM tathA bhavatu iti bhagavadpAnirvizeSaNaM rUpaM vikurvantIti bhAvaH 'viuvvittA' devarAyA bhagavao tithaparassa jammAmahimaM karistAmi, taM gaM tumbhAhiM Na bhAiyavaMti' tuma dhanya ho, tuma puNyAtmA ho, tuma kRtArtha ho yahAM taka grahaNa karanA cAhie he devAnupriye ! maiM devendra devarAja zakra hUM-aura bhagavAna tIrthakara kI janma mahimA karane ko AyA hUM ataH meM unakI janma mahImA karUMgA Apaloga isase bhayabhIta na hoM aisA kahakara usane mAtA ko 'osovaNi' nidrAmeM 'dalayaI' sulAdiyA arthAt jaba maiM inake putrako sumeru parvata para le jAUMgA to the suta ke viraha meM duHkhita ho jAvegI-isaliye inheM sunakA viraha pIDita na karapAve isa abhiprAya se mAtA ko usane mAyAmayI nidrA se nidrita karadiyA 'dala ittA' nidrA se nidrita karake 'titthayara paDirUvagaM viuvaha phira usane jina sadRza rUpakI vikurvaNA kI-apanI vikriyAzakti se jina sadRzarUpavAlA bAlaka banAyA aura vaha isa abhiprAya se ki janmotsava ke karane meM vyagra bane hue mujhe meru para cale jAne para yadi koI AsamavartI duSTa devI kutUhalAdi ke vazavartI banakara mAtokI nidrA dUra kara detI hai to yaha putra ke viraha se kAtara na hone pAve isa hetu se usa zakra ne jinake jaise rUpavAle eka bAlaka kI cikurvaNA kI 'viu. kRtArtha che, ahIM sudhI zahaNa karavo joIe. he devAnupriye ! huM devendra devarAja zaka chuM ane bhagavAna tIrthakarane janma mahimA karavA mATe Avyo chuM ethI huM emane janma mahimA karIza. Apa sarve enAthI bhayabhIta thaze nahi, Ama kahIne teNe mAtAne 'osopaNi' nidrAmA 'dayai' bhana 42 hIdhI. seTale nyAre duzamanA purAne subhe parvata upara laI jaIza tyAre e pitAnA putranA virahamAM duHkhita thaI jaze. ethI emane sutane viraha duHkhita kare nahi A abhiprAyacI mAtAne teNe mAyAmayI nidrAmAM nidrita 42 ghai. 'dalaittA' nidrA mAna 4rIna 'titthayarapaDikhvagaM viubdha pachI 2 sadaza rUpanI vikuNA karI-pitAnI vikriyA zaktithI te jina sadaza rUpavALuM bALaka banAvyuM, ane A abhiprAyathI teNe AvuM karyuM ke jyAre huM janmotsava karavA mATe merU parvata para jato rahIza ane tyAM janma:vamAM vyasta thaI jaIza ane pAchaLathI ke Asanavata duSTa devI kutUhalavaza thaIne mAtAnI nidrAne bhaMga karaze te te putranA Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre vikuLa 'ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai' teSAM pazcAnAM madhye ekaH zakro bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena karatalayoH UrdhAdho vyavasthitayoH puTaM saMpuTaM zuktikAsaMpuTamivetyarthaH' tena ati atipavitreNa sarasagozIrSacandanacarcitena dhRpavAsitene tigamyaM gRhNAti, 'ege sakke piTTao AyavattaM dharei' ekaH zakraH pRSThataH AtapatraM chatraM dharati gRhNAti 'duve sakkA ubho pAsiM cAmarukkheva kareMti' dvau zakrau ubhayoH pArzvayoH cAmarorakSepaM kurutaH 'ege sake purao vajjapANI pakkaDa' iti' ekaH zakraH purato vajrapANiH san prakarSati nirgamayati, AtmAnamiti, agrataH prarartate ityrthH| atra ca satyapi sAmAnikadevaparivAre yat indrasya svayameva pazcarUpavikurvaNaM tat trijagadguroH paripUrNa sevAlipmutvena bodhyam / vittA' vikurvagAkara ke 'titthayaramAuAe pAse Thaveha' phira usane usa zizuko tIrthakara mAtA ke pAsa rakha diyA 'ThavettA paMca sakke viuvai, viuvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa giNNai ege sakke piTThao AyavattaM dharei, duve sakkA ubhao pAsiM cAmarakkhevaM kareMti' isake bAda usane phira pAMca zakoM kI vikurvaNA kI arthAt vaha svayaM pAMca rUpoMvAlA bana gayA isa prakAra pAMcarUpoM meM eka zaka ke rUpa ne bhagavAn tIrthakara ko apane karatala puTa se pakaDA yaha usakA karatala pura parama pavitra thA, sarasa gIzIrSa candana se lipta thA aura dhUpa se vAsita thA eka dUsare zaka ne bhagavAna ke Upara chatra tAnA aura do zakoM ne bhagavAna kI donoM ora khaDe hokara una para cAmara Dhore tathA 'ege sakke purao vajjapANI pakaDa iti' eka zaka hAtha me vatra lekara bhagavAn ke Age 2 calA yadyapi sAmAnikAdi devoM kA parivAra usa samaya sAtha meM cala rahA thA parantu isa prakAra se apane Apako pAMca rUpoM meM vikurvita karake virahathI dukhita thAya nahi. eTalA mATe ja te zake jinanA jevA rUpavALA eka bALakanI viq431. 'viuvvittA' vi ! 4zana titthayaramAuAe pAse Thavei' 5chI zizuna tIya 42 bhAtAnI pAse bhUI hIdhI. 'ThavettA paMca sake viuccAi, viuvittA ege sakke bhagavaM titthayara karayalapuDeNa giNhai ege sakke piTTao AyabattaM dharei, duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkheba kare ti' yA2 mA taNe 12 pAya zonI vA 461 aTaketa pite pAMca rUpavALo banI gaye. A pramANe pAMca rUpamAMthI eka zakanA rUpe bhagavAna tIrthakarane potAnA karatala puTamAM 3pADayA tene A karatala puTa parama pavitra hato. sarasa gazIrSa candanathI lipta hato temaja dhUpathI vAsita hato. eka zake bhagavAnanI upara chatra AcchAdita karyuM -ane be zako e bhagavAnanI banne tarapha UbhA rahIne temanI upara yabhara 4 saya. tathA 'ege sakke puro vajjapANI pakaDD iti' se za sAyamA vaja laIne bhagavAnanI AgaLa AgaLa cAlavA lAge che ke sAmAnikAdi devene parivAra te samaye sAthe-sAthe cAlI rahyo hate. paraMtu A pramANe pitAnI jAtane pAMca Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 6 yAnAdi niSpannanantarIyazakrakartavyanirUpaNam 663 __ atha yathA zakro vivakSitasthAna prApnoti tathA Aha-'tae NaM se sakke' ityAdi 'tapaNaM se sake deviMde devarAyA' tataH khalu tadanantaraM kila sa zakro devendro devarAjaH 'aNNehiM bahahiM bhavaNavai bANamaMtara joisavemANiehiM devehiM devIhia saddhiM saMparibuDe' anyairbahubhirbhavanapativAnavyantarajyotiSkavaimAnikaidavadavI bhizca sAddha saMparivRtaH 'sandhiddhIe jAba NAieNaM' sarvaddharyA yAvat nAditena atra yAvatpadAt 'sabajjuie' ityAdi grAhyam 'tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe 2' tayA utkRSTayA yAvad vyativrajana vyativrajan atra yAvatpadAt tvarayA capalayA rudrayA devagatyA iti grAhyam, eSAM vyAkhyAnam asminneva vakSaskAre prathamasUtre draSTavyam 'jeNeva maMdare patrae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhise asilA jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchai' yatraiva mandaraparvataH yatraiva paNDakavanaM yatrai abhi. SekazilA yatraiva cAbhiSeka siMhAsana tatraivopAgacchati sa zakraH 'uvAgacchittA' upAgatya 'sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNetti' siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH saniSaNNaH upaviSTavAn sa zakraH // suu06|| jo indra ne isa prakAra kI vyavasthA kI vaha saba trijagadguru kI paripUrNa sevA prApta karane kI icchA se hI kI 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA aNNehiM bahahiM bhavaNavaivANa maMtarajoisa vemANiehiM devehi devIhiya saddhiM saMparibuDe savvi ddhIe jAva NAie NaM tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe jeNeva maMdare pavvae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhiseyasilA' isake bAda vaha devendra devarAja zakra anya aneka bhavana pati, vANavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM se tathAdeviyoM se yukta huA apanI samasta Rddhi ke anusAra khUba gAje bAje nRtyAdiko ke sAtha 2 usa apanI utkRSTa gati se calatA 2 jahAM para mandara parvata thA aura usameM jahAM paNDakavana thA aura usameM bhI jahAM abhiSeka zilA thI 'jeNeva abhiseasIhAsaNe teNeva uvAgacchai' evaM jahAM para abhiSeka siMhAsana thA rUpamAM vikRti karIne je Idra A prakAranI vyavasthA karI hatI. te vijagadgurunI paripUrNa sevA prAta 42vAnI 72chAthI 42rI tI. 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA aNNehiM bahUhi bhavaNava ivANamaMtarajoisavemANiehi devehi deva hiya saddhi saMparikhuDe savvi. ddhIe jAva NAieNaM tAe ukkiTThAe jAva vIrhavayamANe jeNeva maMdare pavvae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhiseyasilA' tyA2 mAha ta hevendra 3521 / anya ane bhavanapati, pAna0yanta2, tiSka ane vaimAnika devethI temaja devIothI yukta thayele te potAnI samasta addhi mujaba khUbaja mAMgalika vAdya-nRtyAdike sAthe-sAthe te pitAnI utkRSTa gatithI cAlate cAlate jyAM mandara parvata hatuM ane temAM paNa jyAM paDakavana hatuM ane temAM 55 nyai amiSe zikSA tI. 'jeNeva abhiseusIhAsaNe deNeva uvAgacchai' temA , Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambUdvIpaprajJaptisUtra athezAnendrAvasaramAha-'taNaM kAleNaM' ityAdi mUlam-teNaM kAleNaM tegaM samaeNaM isANe deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe suriMde uttaraddhalogahivaI aTThAvIsa vimANavAsasayasahassA. hivaI ayaraMbaravatthadhare evaM jahA sakke imaM jANattaM mahAghosA ghaMTA lahuparakamo pAyattANiyAhivaI pupphao vimANakArI davikhaNe nijANa magge uttarapurathimillo raikarapavao maMdare samosario jAva pajju. vAsaitti, evaM avasiTTAvi iMdA bhANiyavA jAva accuotti, imaM NANattaM caurAsIi asIi bAvattari sattarIa saTTIa pANAvattAlIsA tIsAvIsA // 1 // ee sAmANiA NaM battIsattAvIsA bArasaTu caurosayasahassA / paNNA cattAlIsA chacca sahaslAre // 1 // ANayapANayakappe cattAri cattAri sayA''raNaccue timi / ee vimANANaM ime jANavimANakArIdevA, taM jahA-pAlaya1 pupphe ya2 sonaNase3-siricche a4 paMdiAvatte5 kAmagameda pIigame7 magorameTavimala9 sapaobhadde 18 // 1 // sohammagANaM sagaMkumAragaNaM baMloagANaM mahAsukANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNegamesI pAyatANIAhibaI uttarillA gijANa bhUmI dAhiNapurathimille raikaragapatrae, IsANagANaM mAhiMdalaMtakasahassAra accuyagANa ya iMdANa mahAghosA ghaMTA lahu parakamo pAyattANiA. hivaI dakkhiNille NijjANamagge uttarapurathimille raikaragapavyae parisANaM jahA jIvAbhigame AyarakkhA sAmAgia caumguNA savvesi jAgavimANA savvesiM joyaNasayasahassavicchiNNA uccatte gaM sa vimANapyamANA mahiMdajjhayA samvesiM jodhaNasAhasliA sakavajA maMdare samo araMti jAva pajjuvAsaMtitti / suu07|| vahAM para gayA 'uvAgacchittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisamgei vahAM jAkara vaha pUrva kI dizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA // 6 // maniSa misana hetu tyAM gayA. 'ubAgacchittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNei' tyAM jaIne te pUrva dizA tarapha mukha karIne siMhAsana upara besI gaye. te sUra-6 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU.7 izAnendrAvasaranirUpaNam chAyA-tasmin kAle tasmin samaye IzAno devendro devarAjaH zUlapANiH vRSabhavAhana: surendraH uttarArddhalokAdhipatiH aSTAviMzativimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH arajo'mbaravastradharaH evaM yathAzakraH idaM nAnAtvam mahAghopA ghaNTA laghuparAkramaH padAtyanokAdhipatiH puSpako vimAnakArI dakSiNo nirmANamArgaH uttarapaurastyo ratikaraparvato mandare samavasto yAvat paryuH pAste iti evam, avaziSTA api indrA bhaNitavyAH yAvat acyutaH, iti idaM nAnAtvamcaturazItiH, dvisaptatiH saptatizca SaSThizca, pazcAzat catvAriMzat triMzatiH viMzatiH dazasahasrANi // 1 // ete sAmAnikAnAM dvAtriMzat aSTAviMzatiH dvAdazASTa catvAri zatasahasrANi pazcAzat catvAriMzat SaT ca sahasAre // 1 // AnataprANatakalpe catvArizatAni AraNAcyutayostrINi, ete vimAnAnAm ime yAnavimAnakAriNo devAH tadyathA pAlakaH 1, puSpakaH 2, saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 nandikAvartaH 5 kAmagamaH 6 prItigamaH 7 manoramaH 8 vimala: 9 sarSatobhadraH 10 // 1 // saudharmakANAM sanatkumArakANAM brahmalokAnAM mahAzukrANaM prANatakAnAm indrANAm sughopAghaNTA harinaigameSI padAtyanIkAdhipatiH auttarAdA niryANabhUmiH dakSiNa paurastyo ratikaraparvataH, IzAna kAnAM mAhendralAntakasahasrArAcyutakAnAM cendrANAM mahAghoSA ghaNTA laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipatiH, dakSiNo nirmANamArgaH uttarapaurastNe ratikaraparvataH pariSadaH khalu yathA jIrAbhigame AtmarakSAH sAmAnikacaturguNAH sarveSAm yAnavimAnAni sarveSAM yojanazatasahasravistIrNAni uccatvena svavimAnapramANAni madendradhvajAH sarveSAM yojanasAhanikAH zakravarjAH mandare samavasaranti yAvatparyupAsate // 7 // TIkA-tegaM kAleNaM teNaM samara NaM' tasmin kAle sambhavanjinajanmake tIrthaMkarajanmAvasare tasmin samaye-dikkumArI kRtyAnanturIye na tu zakrAgamanAnantarIye sarveSAmindrANaM' jinakalyANAya yugapadeva samAgamArambhasya jAyamAnatvAt yattu sUtre zakrAgamanAnantarIya. mIzAnendrAgamanamuktaM tatkrameNaiva sUtrabandhasya saMbhavAt 'IsANe' IzAnaH devalokendraH 'devide' devendraH devAnAmindraH svAmI devarAnaH devAdhipatiH 'mUlapANiH' zUlapANiH, zUla: pANau haste yasya saH 'vasabhavAhaNe vRSabhavAhanaH vRSabho vAhanaM yasya sa tathA bhUtaH 'suriMde' surendraH IzAnendrAvasara 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA TokArtha- teNaM kAlegaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'IsANe deviMde devarAyA' devendra devarAja IzAna 'mUla gANI' ki jisake hAthameM trizUla hai 'vasabhavAhaNe' vAhana jisakA vRSabha hai 'suriMde uttaraddhalogAhivaI' sUroM kA indra IzAnadrAvasara 'teNaM kAlega teNaM samaeNaM IsANe devi de devarAyA' ityAdi, TI -'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te Ne te sabhaye 'IsANe devi de devarAyA' hevendra hevarA zAna 'sUlapANI' hai nA hAyamA trizula che. 'vasabhavAhaNe' pAlana pUSaNa Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprazasisne tathA 'uttaraddhalokAhibaI' uttarArddha lokAdhipatiH, meroruttarato'syaivA''dhityAt IzAnanAmA dvitIya indraH punaH kIdRzaH, tatrAha-'aTThAvIsa vimANavAsasayasahassAhivaI' aSTAviMzati vimAnAvAsazatasahasrAdhipatiH, aSTAviMzatilakSavimAnasvAmItyarthaH / tathA 'arayaMbaravatthadhare' arajo'baravastradharaH, arajAMsi pAMzurahitatvAt nirmalAni ambasvastrANi svacchatayA AkAza kalpAni vasanAni dharati yaH sa tathAbhUtaH, AkAzavat nirmalavastradhArItyarthaH 'evaM jahA sakke' evam ukta prakAreNa yathA zakrastathA'yamapi bodhyaH 'imaM NANattaM' idamatra nAnAtvaM vizeSaH, asya 'mahAghosA ghaMTA laghuparakkamo pAyattANiyAhivaI' mahAghosA ghaNTA laghuparAkramaH laghuparAkramanAmA padAtyanIkAdhipatiH 'pupphao vimANakArI' puSpaka:-puSpakanAmA vimAnakArI 'dakkhiNe nijANamagge' dakSiNo niryANamArgaH dakSiNA niryANabhUmirityarthaH 'uttarapurathimillo raikarapavvao' uttarapaurastyo ratikaraparvataH "maMdare samosario jAva pajjuvAsaitti' mandare samavamRtaH samAgato yAvat paryupAste iti atra yAvatpadAt 'bhagavaMtaM titthayaraM hai, uttarArddhaloka kA jo adhipati hai 'aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI' aTThAIsa lAkha vimAna jisake adhipatitva me haiM 'arayaMbaravatthadhare nirmala ambaravastroM ko svaccha hone ke kAraNa AkAza ke jaise vastroM ko-dhAraNa kiye hae 'maMdare samosario' sumeru parvata para AyA aisA sambandha yahIM para lagAlenA cAhiye 'evaM jahA sakke' zaka-saudharmendra jisa prakAra ke ThATabATa se AyA vaise hI ThATabATa se yaha bhI AyA 'imaM NANattaM' zakra ke prakaraNa kI apekSA isake isa prakaraNa meM antara kevala yahI hai ki isa IzAna kI 'mahAghosA ghaMTA, lahu. parakkamo, pAyattANiyAhivaI, pupphao vimANakArI, dakkhiNe nijANamagge, uttarapurathimillo raikarapavao' mahAghoSA nAmakI ghaMTA hai laghuparAkrama nAmakA padAtyanIkAdhipati hai puSpaka nAmakA vimAna hai dakSiNa dizA isake nirgamana kI bhUmi hai uttara pUrvadizAvartI ratikara parvata hai 'samosario jAva' cha. 'suriMde uttaraddhalogAhivaI' sushn| 2 ndra cha, uttAno pati cha, 'adAvIsavimANAvAsasayasahassAhibaI' madhyAvIsa sApa vimAna nAmadhipatitvamA che. 'arayaMbaravatthadhare' nirmaNa 252 vastro2-227 DAvAne dAdhe mA42vA vastronedhAraNa 4zana te 'maMdare samosario' subhe3 5vata 52 mAvyA. sevA se sahI' usa sa. 'evaM jahA sakke' 2 pramANe za-saudhamendra 18-mA sAthe mAvyAlA tavA 44 bhAI sAthe ta 594 mAvyA. 'imaM NANattaM' zanI prazunI apekSAge / 542mA ma ta che , ye zAnanI 'mahAghosA ghaMTA, lahuparakkamo, pAyattANiyAhivaI, pupphao vimANakArI, dakkhiNe, nijjANamagge uttarapurathimillo raikarapavva o' mAyASA nAmaka ghaMTA che. laghu parAkrama nAmaka padAtyanIkAdhipati che. pupaka nAmaka vimAna che. dakSiNa dizA tarapha tenA nirgamana mATenI bhUmi che. uttara pUrva dizAvatI ratikara parvata Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 7 izAnendrAvasaranirUNam medaha tikhuto AyAhiNapayAhiNa karei karitA' vaMdai namasai vadittA namasittA NaccAsaNe NAidure mussamANe NasamANe abhimudde viNaNaM paMjaliuDe' eteSAM saMgrahaH athAtidezena avazi nAM sanatkumArAdIndrANAM vaktavyatAmAha - ' evaM avasidvAvi' ityAdi ' evaM avasiddhAvi' evam avaziSTA api 'iMdA bhANiyantrA' jAva accuotti' indrA vaimAnikAnAM bhaNitavyA yAvat acyutendraH, ekAdazadvAdaza kalpAdhi patiriti, atra yo vizeSastamAha - 'imaM NANattaM' idaM nAnAlam, bhedaH 'caurAsIi, asIivAvattari sattarItra saTThIya paNNAcattAlIsA tIsAvIsA dasasahassA // 1 // atra ca antima sahasrapadasya patyekaM saMbandhaH tathA ca caturazItiH sahasrANi zakrasya azItiH sahasrANi IzAnendrasya, dvisaptatiH sahasrANi sanatkumArendrasya evaM saptatiH maiM jo yAvatpada AyA hai usase 'bhagavantaM titthayaraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karetA baMdara, NasaMsada, vaMdittA narmasittA paccAsapaNe nAIdUre sussUsamANe, narmasamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe' isa pATha kA grahaNa huA hai ina padoM kA artha spaSTa hai vahAM Akara ke usane prabhukI paryupAsanA kI 'evaM avasihA vi iMdA bhANiSavvA' isI taraha arthAt saudharmendra ke sambandha meM kathita rItI ke anusAra vaimAnika devoM ke avaziSTa indra bhI Aye aisA kahalenA cAhiye ! aura ye indra yahAM acyutendra taka ke aae| yaha acyutendra 11-12 veM kalpa kA adhipati hai / 'imaM NANattaM caurAsIha, asIra bAvantari sattarI aNasaTThIa paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasasahassA battIsahAvIsA bArasaha cauro sayasahassA, paNNA cattAlIsA chacca sahassAre' ina gAthAoM dvArA kina 2 indroM ke kitane sAmAnaka deva evaM kitane vimAna haiM yaha prakaTa kiyA gayA hai- saudharmendra ke 84 hajAra sAmAjika deva haiM IzAna ke 80 hajAra sAmAnika deva haiM 72 hajAra sAmAnika deva sanatkumArendra ke haiM 70 hajAra sAmAnika deva mAhendra bhAve che. 'samosario jAva' mAM ne yAvat yaha 4 che tenAtha 'bhagavaMtaM titthayara tikkhuto AyANipayAhiNaM karei, karettA vaMdai, NasaI, vaMdittA narmasittA NaccAsaNe nAidUre sussUsamANe, NamaMsamANe abhimudde viNaeNaM paMjaliuDe' mA pAThe zraNu4rAye che. me pono artha spaSTa che. tyAM bhAvAne tethe asunI paryupAsanA rI ' evaM avasiTThA vi iMdA bhANiyazvA' A pramANe arthAt saudharmendranA sabadhamAM kathita rIti mujaba vaimAnika devAnA avaziSTa Indro paNa AvyA, evu kahI levuM joIe. ane e indro paNa ahI acyutendra sudhInA ahI AvyA, A acyutendra 11-12mAM kalpane adhipati che. 'imaM NANattaM - caurAsIi, asIi bAvattarI aNNasaTThIa paNNA cattAlIsA tIsA bIsA dasa sahassA battIsAvIsA bArasadR cauro sayasa issA, paNNA cattAlIsA chacca sahassA re' A gAthAe vaDe kayA-kayA Indrone keTalAM sAmAnika dhruve temaja keTalAM vimAne che e prakaTa karavAmAM Avyu che. saudharmendranA 84 hajAra sAmAnika deve che. IzAnane 20 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazasisUtra sahasrANi mAhendrasya ca samuccaye paSThiH sahasrANi brahmendrasya ca samuccaye, pazcAzat lAntakendrasya, cavAriMzat sahasrANi zukrendrasya, triMzat sAstrANi sahasrANi sahasrArendrasya biMzatiH sahasrANi AnataprANata kalpadvikendrasya dazasahasrANi acyutakalpadvikendrasya / / 1 / / 'ee sAmANiyANaM' ete saMkhyAprakArAH sAmAnikAnAM devAnAM krameNa dazakalpendra saMbandhinAmiti tena 'caurAsIe sAmANiyaasAhassINaM' ityeta dvizeSaNasthAne pratIndrAlApakam 'caurAsIe asIie bAvattarie sAmANiyasAhassINaM' iyAghabhilApo grAhyaH, tathA 'battIsaTTAkosA vArasa caurosayasahassA paNNAcattAlIsA chaccasahassAre // 1 // tathA saudharmendrakalpe dvAtriMzallakSANi, IzAne aSTaviMzatirlakSANi evaM sanatkumAre dvAtriMzat zatasahasrANi dvAdaza lakSaNi, mAhendre anTau lakSANi, brahmaloke catvAri lakSANi tathA lAntake paJcAzat sahasrANi, evaM zukre cakhAriMzatsAsrANi ca samuccaye sahasrAre eTU sahasrANi, 'ANayapANaya kappe cattArisayAraNaccura tinni| 'ee vimANANaM ime jANa vimANakArIdevA' Anata prANatakalpayoH dvayoH samuditayoH catvAri zatAni AraNAcyutayoH strINizatAni / ete ke hai brahmendra ke sAmAnika deva 60 hajAra haiM / 50 hajAra sAmAnika deva lAntakendra ke hai| 40 cAlIsahajAra samAnikadeva zukrendra ke haiM / 30 hajAra sAmAnika deva sahasrArendra ke haiM / 20 hajAra deva Anata prANata kalpavikendra ke haiM / aura AraNa acyuta kalpadvikendra ke 10 hajAra sAmAnika deva haiN| saudharmendra zaka ke 32 lAkha vimAna hai 28 lAkha vimAna IzAnendra ke haiM sanatkumArendra ke 12 lAkha vimAna haiM mAhendra ke ATha lAkha vimAna meM brahmalokendra ke 4 lAkha vimAna haiM / lAntakendra ke 50 hajAra vimAna zukrendra ke 40 hajAra vimAna haiM sahastrArendra ke 6 hajAra vimAna haiM Anata prAgata ina do kalpoM ke indra ke cArasau vimAna haiM aura AraNa acyuta ina kalpoM ke indra ke 3 sau vimAna haiN| yAna vimAna ke vikurvaNA karanevAle devoM ke nAma kramazaH isa prakAra hajAra sAmAnika de che. sanaskumAredrane 72 hajAra sAmAnika de che. mahendrane 70 hajAra sAmAnika de che. brakSendrane 60 hajara sAmAnika de che. lAntakendrane 50 hajAra sAmAnika de che. kendrane 40 hajAra sAmAnika de che. sahasArane 30 hajAra sAmAnika deva che. Anata prANata ka65 dvikendro 20 hajAra sAmAnika de che. AraNa ayuta ka9pa krikendrane 10 hajAra sAmAnika de che. saudharmendra zakrane 32 lAkha vimAne che. IzAnane 28 lAkha vimAne che. sana-kumAranA 12 lAkha vimAne che. mahendrane ATha lAkha vimAne che. brahmale kendrane 4 lAkha vimAne che. lAkendrane 50 hajAra vimAno che. zahendrane 40 hajAra vimAne che. sahasArendrane 6 hajAra vimAne che. Anata-prAkRta e be kalapanA Indrane 400 vimAne che - pa. AraNa ayyata e kalpanA Indrane 300 vimAne che. yAna-vimAnanI vikuvaraNa Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 7 izAnendrAvasaranirUpaNam 661 saMkhyA prakArAH vimAnAnAm ime vakSaramANAH yAnadimAnakAriNaH yAnadimAna vikurvakAH, devAH zakrAdikrameNa bodhyAH 'taM jahA-pAlaya 1 puppheya 2 somaNa se 3 sirivacche 4 paM diyAvatte 5 kAmagame 6 pIigame 7 maNorame 8 dimala 9 sayabhobhade 10 // 1 // tadyathA pAlakaH 1 puSpakaH 2, saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 ca samuccaye, nandAvataH 5 kAmagamaH 6 prItigamaH 7 manoramaH 8 vimalaH 9 sarvatobhadraH 10 // 1 // iti / atha dazamu kalpendreNu kenacin prakAreNa paJcAnAm 2 sAmyamAha - sohammagANaM' ityAdi 'sohammagANaM saNaMkumArANaM baMbhalo agANaM mahAmukyANaM pANagagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNe gamesI pAyatANI bhAhibaI uttarillA gijANabhUgI dAhiNapurathimille raikaragapavyae' saudharma kAnAM saudharmadevalokotpannAnAm rAdhA sanatkutArakAmA najhalokAnAM mahAzukra kAnAM prANata. kAnAmindrANAM mughoSA ghaMTA hareNegamezI padAtyanIhAdhipatiH iti auttarAhA niryANabhUmiH se hai-(1) pAlaka (2) puSpaka, (3) saumanasa, (4) zrIvatsa, nandAvarta (5) kAmagama (6) prIligama (7) manorama (8) vimala aura (9) sarvato bhadra, yahI viSaya'ANayapANayakappe, cattAri sayA''ralacdue timi ee vimANANaM, ime jANavimANakArI devA pAlaya pupakeya somagale sirivacche gaMdiyAyatte, kAmagame pIigame maNorame vimala savao bhare' aba 10 kalpendroM meM se kisI bhI prakAra se jina pAMca indroM meM samAnatA hai vaha dikhAyA jAtA hai-'sohammagANaM, saNaM. kumAragANaM, bhaloagANaM, mahAtukkayANaM, pANayagANaM, iMdANaM sughosA ghaMTA, hariNegame lI pAyatA gIAdibaI, usarillA NijANabhUmi dAkSiNapurasthimille raikaramapaJcae' saudharmendroM ko, sakundArendroM kI, brahma lokendroM kI, mahAzukendroM kI, aura mANatendroM kI suyodhA ghaMTA, harineganeSo padAtyanIkAdhipati auttarAhA niryAbhUti, dakSiNa paurastya ratikara parvata ina cAra bAtoM ko 422 // devAna nAmo anubhe ! pramANe che-(1) 544, (2) 5054, (3) saumanasa (4) zrI 3, nanhAna, (5) bhAbha, (1) prIti), (7) bhanA25 (8) misa bhane sapatAmadra. 2 24 CSaya 'ANa pANayaka, cattAri sayA''raNaccue tiNNi, ee vimANANaM, ime jANa vimANakArI devA pAlayapheya sonaNase sirivacche diyAvatte, kAma game pIigame mamora me vimala sabaobhade' hune 10 46pendrobhAMzI / pAzatere pAya chandromA samatA , te 258Ta 420 mA Ave che. 'sohammagANaM, sa.paMkumAragaHNaM, baMbhaloagANaM maha sukkaya NaM, pANavagoNa, ikSaNa sughosAyaTA, hariNegamesI, pAyattaNIAhivaI, uttarillA Ni jANabhUmi dAhiNapurathimille, raikaragapavyae' saudharmendronI, sanamArendronI priilendronI maDANukendronI ane prANa-dronI sughe : ghaMTA, harine gamelI padAyanI kAdhipati tarahA, nirvANa bhUmi dakSiNa para ratikara parvata e cAra vAtane laIne paraspara samAnatA cha, mADI 'sohammagANa' vagere pahA gaI yanane prayAsa 42vAmA Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha jambUdvIpaprazatisUtre dakSiNapaurastyo ravikara parvataH, tathA 'IsANavANaM mAhiMdalaMtaga sahassAra accuagANaya iMdANa mahAghosA ghaMTA lahuparakamo pAyatANIAhivaI dakkhipille NijjANamagge uttarapurathimille raikaragapavvae' tathA IzAnakAnAM mAhendralAntaka sahasrArAcyutakAnAM ca indrANAM mahAghoSA ghaNTA laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipatiH dakSiNo niryANamArgaH uttarapaurastyo ratikaraparvataH, 'parimANaM jahA jIvAbhigame' pariSadaH khalu yathA jIvAbhigame tatra pariSadaH, abhyantara madhya bAhyarUpAH yasya yAvaddevadevI pramANA yathA jIvAbhigame pratipAditAstathA, jJAtavyAH, tatra devAnAM pramANamAha - zakrasyAbhyantarikAyAM padi 12 dvAdazasahasrANi devAnAM, madhyamAyAM lekara Apasa meM sAmAnatA hai yahAM jo 'sohammagANaM' Adi padoM meM bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai vaha sarvakAlavartI indroM ko apekSA se kiyA gayA hai 'IsANagANaM mahiMdalaMtagasahassAra accubhagANaM iMdANaM mahAghosA ghaNTA lahuparakkamo pAyatANI AhivaI, dakkhiNille gijjAnamagge utarapura sthimille rahakara gapaccae ' IzAnendroM kI, mAhendroM kI lAMtakendroM kI sahasrArendroM kI aura acyuta kendroM kI mahAghoSA ghaMTA laghuparAkrama padAtyanIkAdhipati, dakSiNa niryANamArga, uttarapaurastyaratikara parvata, ina cAra bAnoM ko lekara Apasa meM samAnatA hai 'parimANaM jahA jIvAbhigame AyarakkhA sAmANiya cauraguNA savvesiM jANavimANA sadhesi joyaNasya sahastavicchiNA uccattarNa savimANapyamANA mahiMdajjhayA savvesiM joyaNasAhastiA, sakkarajA, maMdare saMmoaraMti jAba pajjuvAsaMti' inakI pariSadA ke sambandha meM jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yaha kathana yahAM para bhI kahalenA cAhiye- vahAM kA vaha kathana isa prakAra se hai - pariSadAeM 3 hotI haiM eka AbhyantarapariSadA dUsarI madhyapariSadA aura tIsarI bAhya pariSadA zakra kI AbhyantarapariSadA meM 12 deva hote haiM, madhyaAve che te sarva indronI apekSA me 4ravAmAM Ave che. 'IjANagANaM mahiMdalaMtagasahassAra accuagArNa iMdANaM mahAghoso ghaNTA lahuparakkamo pAyatANIAhivaI, dakkhiNille NijjANamagge, uttara purathimille raikarapavyae' 4zAnendrAnI, mADendronI, bAMtareMndronI, shkhaarendronI ane acyutakendronI mahAghe:SA ghaMTa, laghu parAkrama pAtyanIka Sipati, dakSiNa nirmANu bhArga, uttarapaurastya tira parvata me yAra vAmAM paraspara samAnatA che. 'parisANaM jahA jIvAbhigame AyarakkhA sAmANi ca guNA savvesi jAba vimANa satradesi joyaNa saya sahassavicchiNA ucca teNaM savimaNApamANA mahiMdA savvesi joyaNasaha risa A, sakkajjA, mandare samoaraMti ja.va pajjuvAsaMti' khebhanI pariSahAnA saMbaMdhayAM pramANe jIvAbhigama sUtramAM kahevAmAM AveluM che, tevuM A kathana ahIM paNa kahI levuM joIe tyAM te kathana A pramANe che 3 hAya che eka A maMtara pariSadA, khIjI madhya pariSadA ane traujI khAhya pariSadA zakeDI Abhya Mtara pariSadAmAM 12 devA DAya che, pariSadA Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskArA sU. 7 izAnendrAvasaranirUpaNam 14 caturdazasahasrANi, bAhyAyAM 16 SoDazasahasrANi IzAnendrasyAbhyantarikAyAM 10 dazasahasrANi bAhyAyAM 12 dvAdazasahasrANi' evaM mAhendrasya krameNa 6-8-10 SaT-aSTau-dazasahasrANi' brahmendrasya krameNa 4-6-8-catvAri-SaT--aSTau sahasrANi lAnta kendrasya krameNa 2-4-6 sahasrANi' zakrendraya 1-2-4-sahasrANi, sahasrArendrasya 500 paJcAzat zatAni 1. dazazatAni 20 viMzatizatAni devAnAM kramazo bodhyAni, Anata prANatendrasya 2 dvezate sADhe 5 paJcazatAni 10 dazazatAni kramazaH bodhyAni, AraNAcyutendrasya 1 ekaM zataM 2 veM pariSadA meM 14 hajAra deva hote haiM evaM bahya pariSadA meM 10 hajAra deva hote haiN| IzAnendra kI AbhyantarapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM madhya pariSadA meM 12 bAraha hajAra deva hote haiM, aura bAhyapariSadA meM 14 hajAra deva hote haiM sanatkumArendra kI AbhyantarapariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM, evaM bAhyapariSadA meM 12 hajAra deva hote haiN| mAhendra kI AbhyantarapariSadA meM 6 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM, brahmendra kI AbhyantarapariSadA meM 4 hajAra madhyapariSadA meM 6 hajAra aura bAhyapariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM lAntakendra kI Abhyantara sabhA meM 2 hajAra deva hote haiM madhyapariSadA meM 4 hajAra deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM 6 hajAra deva hote haiM zukrendra kI AbhyantarapariSadA meM 1 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 2 hajAra deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM 4 hajAra deva hote haiM sahasrArendra kI AbhyantarapariSadA meM 500 deva hote haiM, madhyapariSadA meM 1 hajAra deva hote haiM evaM bAhApariSadA meM 2000 deva hote haiM AnataprANatendra kI AbhyantarapariSadA madhya pariSadAmAM 14 hajAra devo hoya che. temaja bAhya pariSadAmAM 16 hajAra de hoya che. IzAnendranI atyaMtara pariSadAmAM 10 hajAra deva hoya che madhya pariSadAma 12 hajAra deve hoya che ane bAhya pariSadAmAM 14 hajAra de hoya che. sanakumArendranI AtyaMtara pariSadamAM ATha hajAra de hoya che. madhya pariSadAmAM 10 hajAra deva hoya che. temaja bAhya pariSadAmAM 12 hajAra deva hoya che. mAhendranI AtyaMtara pariSadamAM 6 hajAra devo heya che, madhya pariSadAmAM 8 hajAra dehoya che ane bAhya pariSadamAM 10 hajAra devo hoya che. brakSendranI AtyaMtara pariSadAmAM 4 hajAra, madhyapariSadAmAM 6 hajAra ane bAhya pariSa dAmAM 8 hajAra devo hoya che. lAntakendranI AtyaMtara sabhAmAM 2 hajAra devo hoya che. madhyapariSadAmAM 4 hajAra devo hoya che ane bAhya pariSadAmAM 6 hajAra deva hoya che. kendranI AtyaMtara pariSadAmAM 1 hajAra devo hoya che, madhya pariSadAmAM 2 hajAra deva hoya che ane bAhya pariSadAmAM 4 hajAra devo hoya che. sahasarendranI khAtara pariSadAmAM 500 dere hoya che, madhya pariSadAmAM 1 hajAra deva hoya che. temaja bAhya pariSadAmAM 2 hajAra he che Anata prANarendranI AtyaMtara pariSadAmAM 250 devo hoya Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 jambUdvIpaprAptistre zate sArddha 500 paJcAzat zatAni kramazo bodhyAni, imAzca tattadindra varNake 'tiNhaM parisANe' ityAdhAlApake yathAsaMkhyaM bhAvanIyA zakezAnayordevIparpatya jIzabhigamAdiSu uktaM tatraiva vilo. kanIyam / 'AyarakkhA sAmANi caugguNNA samvesiM' AtmarakSAH aGgarakSakAH devAH sarveSAmindrANAM vastrasAmAbhikebhyazcaturgaNAH ete cetthamavarga ke'bhilApyAH, 'cauNhaM caurAso NaM AyarakkhadevasAhassIgaM cauNheM asI iNaM AyarakkhadevasAhassINaM caNhaM vAyattarINaM AyarakkhadevasAhastINaM AhevaccaM' ityAdi tathA 'jANavimANA savvesiM joyaNasayasahassavicchiNNA uccattaNaM savimANappamANA' yAnavimAnAni sarveSAM yojanazatasahasravistIrNAni uccatvena sva. vimAnapramANAni-indrasya svastravimAnaM saudharmAvataMsakAdi tasva prapANa-paJcazatayojanAdikaM yeSAM tAni tathA bhUtAni. asyArthaH, Adyazakra IzAnakalpadvikavimAnAnAm uccatvaM paJca. meM aDhAIsau deva hote haiM, madhyapariSadA meM 5 sau deva hote haiM evaM bAyapariSadA meM 1000 deva hote haiM AraNa acyutendra kI AbhyantarapariSadA meM 1 sau deva hote haiM madhyapariSadA meM 2 // sau deva hote haiM aura bAhyapariSadA meM 5 sau deva hote haiM yaha saba kathana vahAM 'liNhe parilANaM' ityAdi AlApaka meM yathAsaMkhya kahA gayA hai| zaka aura IzAna kI deviyoM kI tIna paripadAoM kA varNana vahI jIvA bhigamAdikoM meM kahA gayA hai ataH vahIM se yAda karaNa jAna lenA cAhiye AtmarakSaka deva samasta indroM ke jitane-jitane unake sAmAjika deva haiM unase caturguNita haiM ye varga meM isa prakAra se abhilApya -- 'caurA caurAmINaM AyarakhadevanAharalIgaM caughaM asIINaM Ayarakkhadeva sAhassINaM ca upaI bAvattarINaM Ayarakva deva sAhassINaM Ahebacce' ityAdihuna saya indroM ke yAna vijJAna 1 lAkha yojana vistAra vAle hote haiM tathA inakI UMcAI apane apane vimAna pramANa holI hai prathama ditIya kalpa meM vimAnoM kI che, madhya pariSadAmAM 500 deva hoya che temaja bAhya pariSadAmAM 1 hajAra devo hoya che. AraNa atendranI A aMtara pariSadAmAM 100 de hoya che. madhya pariSada mAM 250 kevo hoya che ane bAhya pariSadAmAM 500 de hoya che. A badhuM kathana tyAM "viSe parisANaM' pore masA54mA yathA sabhya vAmAM Ave che. zasane thAnendranI devIonI traNa pariSadAonuM varNana teja jIvAmiMgamAdikamAM kahevAmAM AveluM che. ethI tyAMthI ja A prakaraNa vize jANI levuM joIe. AtmarakSaka devo, samasta IndronA temanA jeTalA sAmAnika de che temanA karatAM caturgaNita che. e badhAM varNakamAM A pramANe anisAya cha-'cauNhaM caurAsINaM AyakkhadevasAhastINaM cauNDaM asINaMi Ayarakkhadeva sAhassogaM AhevacvaM' vagere se thA nonA yAna-vimAna 1 saya yena / vistAravALAM hoya che. tathA emanI UMcAI pita-pitAnA vimAnanA pramANa mujaba heya . che. prathama dritIpa kapamAM vimAnanI UMcAI 500 ejana jeTalI hoya che. tRtIya ane ___ Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 7 izAnendrAvasaranirUpaNam yojanazatAni, dvitIye dvike SaTyojanazatAni tathA tRtIye dvike saptayojanazatAni, tathA caturthe dvike aSTau yojanazatAni tato'gretane kalpacatuSke vimAnAnAm uccatvaM navayojana. zatAni tathA 'mahiMdajjhayA savve siM joyaNasAhassiyA sakAjjA maMdare samoaraMti, jAva pajjuvAsaMtiti' sarveSAM mahendradhvanA yojanasAha nikAH sahasrayo nanavistIrNAH zakravarjAH mandare. samavasaranti yAvat paryupAsate, atra yAgada padasaMgrahazca, avyavahitapUrvasUtravat bodhyam vyAkhyAnaM ca tatraiva draSTavyam / / sU0 7 // atha bhavanavAsinaH mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi causaTIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM cauhiM logapAlehiM paMcahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM aNiyAhibaI hiM cauhiM causaddhihiM AyarakkhasAhassIhi aNNehia jahA sakke NavaraM imaM NANattaM dumo pAyattANIAhivaI oghassarA ghaMTA vimANaM paNNAsaM joyaNasahassAiM mahiMdajjhao paMcajoyaNasayAI vimANakArI Abhiopio devo avasiTuM taM ceva jAva maMdare samosarai pajjuvAsa. UMcAI pAMcasI yojana kI hotI hai tRtIya aura caturthakalpa meM vimAnoM kI UMcAI 6 chasau yojana ko hotI hai, pAMcaveM aura chaThe kalpa meM vimAnoM kI UMcAi sAtasau yojana kI hotI hai| sAtaveM aura AThaveM kalpa meM vimAnoM kI UMcAI AThasau yojana kI hotI hai isake bAda 9 veM 10 veM aura 11 ve 12 veM kalpameM 9-9 sau yojana kI UMcAI hai| samasta vimAnoM ko mahendra dhvajAeM eka hajAra yojana kI vistIrNa haiN| zaka ko choDakara ye saba mAhendra parvata para Aye yAvat yahAM para ve paryupAsanA karane lge| yahAM yAvatpada se saMgRhIta pATha avyavahitapUrva sUtra kI taraha jAnanA cAhiye aura usakA vyAkhyAna bhI vahIM para dekhalenA cAhiye // 7 // caturtha kapamAM vimAnanI UMcAI 600 ejana jeTalI hoya che. paMcama ane SaSTha kalpamAM vimAnanI UMcAI 700 ejana jeTalI hoya che. saptama ene aSTamAM ka9pamAM vimAnanI UMcAI 800 ejana jeTalI che. tyAra bAda 9, 10, 11 ane 12 mAM kapamAM 9-9 se jana jeTalI UMcAI hoya che. sarva vimAnanI mahendra vajAo eka hajAra ejana jeTalI vistIrNa hoya che. zone bAda karIne e badhA mahendra parvata upara AvyAM. yAvata teo tyAM parya pAsanA karavA lAgyA ahiM yAvat padathI saMgRhIta pATha avyavahita pUrva sUtranI jemaja jANavuM joIe. ane tenuM vyAkhyAna paNa tyAM ja joI levuM joIe. zA Jain Education intere85 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprazaptistra itti / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balI asuriMde asurarAyA evameva NavaraM saTTI sAmANIyasAhassIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyatANIAhivaI mahAohassarA ghaMTA sesaM taM ceva parisAo jahA jIvAbhigame iti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva NANattaM cha sAmA. Nia sAhassIo cha aggamahisIo cauguNA AyarakkhA mehassarA ghaMTA bhadaseNe pAyattANIyAhivaI vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAI mahiMdajjhao addhAijjAiM joyaNasayAI evamasuriMdavajiANaM bhavaNavAsi iMdANaM NavaraM asurANaM oghassarA ghaMTA NAgANaM meghassarA suvaNNANaM haMsassarA vijjUNaM koMcassarA aggiNaM maMjussarA disANaM maMjughosA udahINaM sussarA dIvANaM mahurassarA vAUNaM zaMdistarA thaNiANaM nnNdighosaa| causaTTI saTTI khalu chaccatahassAu asuravajANaM / sAmANiAu ee caugguNA AyarakkhAu // 1 // dAhiNillANaM pAyattAgIAhivaI bhadaseNo uttarillANaM dakkhotti / vANamaMtarajoisiA NeakA evaM ceva NavaraM cattAri sAmANia sAhassIo cattAri aggamahisIo solasa AyarakkhasahassA vimANasahassaM mahiMdajjhayA paNavIsaM joyaNasayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA pAyattAgIAhivaI vimANakArIa AbhiogA devA joisiANaM sussarA sussaraNigyosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaM jAva pajjhuvAsaMtitti / sU0 8 // __chAyA-tasmin kAle tasmin samaye camaro'surendro'murarAjA, camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM capare siMhAsane catuH SaSThayA sAmAnikasahauH trayastriMzatA trAyastrizaiH, caturbhiH lokapAlaiH paJcabhihagramahiSIbhiH, saparivArAbhiH, timabhiH pariSadbhiH, saptabhiranikaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH, caturbhiH, catuH paSTibhiH AtmarakSakasahasraH, anyaizca yathA zakraH, navaram idaM nAnAtvam drumaH padAtyanIkAdhipatiH, oSasvarA ghaNTA vimAnaM paJcAzat yojanasahasrANi mahendradhvajaH paJcayojanazatAni vinAnakArI Abhiyogiko devaH, avaziSTaM tadeva yAvad mandare samavasarati paryupAste iti / tasmin kAle tasmin samaye balirasurendro'surarAjaH, evameva, navaraM SaSTiH sAmAnikasahasrANi, caturguNA AtmarakSakAH mahAdrumaH padAtya. Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam nIkAdhipatiH mahaughasvarAH ghaNTA zeSaM tadeva paripado yayA jIvAbhigame iti / tasmin kAle tasmin samaye dharaNastathaiva, nAnAtvaM paTU sAmAnikasahasrAH SaDagramahiSyaH, caturguNA AtmarakSakAH meghasvarA ghaNTA bhadrasenaH padAtyanIkAdhipatiH, vimAnaM paJcaviMzati yojanasahasrANi mahendradhvajo'rddhatIyAni yojanazatAni evamasurendravarjitAnAM bhavanavAsIndrANAM navaram asurANAmoghasvarA ghaNTA nAgAnAM meghasvarA suparNAnAM haMsasvarA vidyutAm krauJcasvarA agnInAM maJjusvarA dizAM majughoSA, catuSpaSTiH paSTiH khalu paTracasahasrANi asuravarjAnAM sAmAnikAstu ete caturguNA AtmarakSakAH // 1 // dAkSiNAtyAnAM padAtyanIkAdhipatirbhadrasenaH, auttarAhANAM dakSa iti / vAnavyantarajyotiSkAH netavyA evameva navaraM catvAri sAmAnikAnAM sahasrANi, catasro'yamahiSyaH SoDaza AtmarakSakasahasrANi rimAnAli sahasram mahendradhvajaH paJcavizaM yojanazataM ghaNTA dakSiNAtyAnAM maJjusvarA, auttarAhANAM majughoSAH, padAtyanIkAdhipatayo vimAnakAriNazca AbhiyogikA devAH, jyotiSkANAM susvarAH susvaranirghoSAzca ghaNTAH mandare samavasaranti yAvat payupAsate iti // sU. 8 // ___TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle sambhavajinajanmake tasmin samaye paTpaJcAzat dikkumArikAbhiH, Adarzaprada zatAdikatatkAryakaraNAnantarasamaye 'camare asuriMde asurarAyA' camaraHtanAmakaH asurendraH, asurANAmindro'surendraH asurarAjaH dakSiNadigadhipatirbhavanapati devAnAmadhipatiH 'camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe' camaracaJcAyAM tannAmnyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM 'camaraMsi sIhAsaNaMsi' camare siMhAsane 'causaDIe sAmANi sAhassIhi catuSSaSTayA sAmAnikasaharIH 'tAyattIsAe tAyattIsehiM trayastriMzatA trAyastriMzaH 'cauhiM logapAle hiM' catubhirlokapAlaiH 'paMcahi aggamahisIhiM saparivArAhi' 'te NaM kAleNaM te NaM samaeNaM camare' ityAdi / TokArtha-'te NaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAlameM aura usa samaya meM 'camare asuriMde asurarAyA' asurendra asurarAja carama 'camaracaMcAe rAyahANIe' apanI camAracaMcA nAmakI rAjadhAnI meM 'suhammAe sabhAe' sudharmA sabhAmeM 'camaraMsisIhAsaNaMsi' camara nAmake siMhAsana para 'causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM' causaTha hajAra sAmAnika devoM se, tetIsa trAyastriMza devoM se 'cauhiM logapAlehiM' cAra lokapAloM se 'paMcahiM aggamahisIhiM sapari 'teNa kAleNaM teNaM samaeNaM camare' ityAdi sAtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te aNe ma ta samaye 'camare asuriMde asurarAyA' asurendra asu22|4 yama2 'camaracaMcAe rAyahANIe' potAnI yabha2 yA nAma4 rAdhAnImA 'suhammAe sabhAe' sudharmA samai 'camara si sIhAsaNIsa' 252 nAma siMDIsana 52 'ca usaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM' 64 // 2 sAmAni RatthI, 33 trAya vAthI 'cauhi logapAlehiM' yA2 : pAzI 'paMcahi amaga Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre paJcabhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH 'tihiM parisAhi' tribhiH pariSadbhiH 'sattahi aNi ehiM sattahiM aNiAhivaIhiM' saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH 'cauhi causahihiM AyarakkhasAhassIhiM' catasRbhiH, catuSpaSTiH, AtmarakSakasauH 'aNNehi anyaizca ityAlApakAMzena sampUrNa: AlApakastvayaM bodhyaH 'camaracaMcArAyahANIvatthavvehiM bahU hiM asurakumArehi devehiya devIhiatti jahA sakke' yathA zakrastathAyamapi jJAtavyaH 'NavaraM' navaram ayaM vizeSaH 'imaM NANattaM' idam nAnAtvam bhedaH 'dumo pAyatANo AhivaI' drumaH tannAmakaH padAtyanIkAdhipatiH 'oghassarA ghaMTA' oghasvarA tannAmnI ghaNTA 'vimANaM paNNAsaMjoyaNarAhassAI' vimAnaM yAnavimAnaM paJcAzat yojanasahasrANi vistArAyAmam mahiMdajjha mo paMcajoraNasayAI mahendradhvajaH paJcayojanazatAni uccaH 'vimANakArI AbhiyogIo devo' vimAnakArI vimAnanirmAtA Abhiyogiko devo na punamAnikendrANAM pAlakAdiriva niyatanAmakaH 'avasiTuM taMceva jAva maMdare samosarai pajjuvAsaItti' avaziSTaM tadeva zakrAdhikAroktamevavAcyam navaraM dakSiNapazcimo vArAhiM' apane apane parivArasahita pAMca agramahiSiyoM se 'tihiM parisAhiM' tIna pariSadAoM se 'sattahiM aNiehiM' sAta anIko sainyo se 'sattahiM aNI. AhivahahiM ca uhiM causaThThIhiM AyarakkhasAhassIhiM' sAta anIkAdhipatiyoM se cAra causaTha hajAra AtmarakSA meM '25000 AtmarakSaka devoM se' tathA 'camaracaMcA rAyahANIvatthavvehiM bahUhiM asurakumArahiM devedia devIhi ya' camaracaMcA rAja. dhAnI meM rahe hue aneka asurakumAra devoM evaM deviyoM se yukta huA baiThA thA vaha bhI 'jahA sakke saudharmendra kI taraha 'jAvamaMdare samosaraha' yAvat mandara parvata para AyA aisA yahAM anvaya lagAlenA cAhiye 'zaka ke ThATabATa meM aura isake ThATabATa meM 'imaM NANattaM' yahI bhinnatA hai ki 'dumo pAyattANIAhivaI oghassarA ghaMTA, vimANaM paNNAsaM joyaNasayasassAI mahiMdajjhao paMcajoyaNasayAI, vimANakArI Abhiogio devo avasiha taM ceva jAva maMdare samosaraI' isakI paidala calanevAlI mahisIhi saparivArAhi pAta-potAnA parivAra sAtha pAMya ayamalipImAthI tihiM' parisAhi' paripahAyothI 'sattahi aNiehi' sAta manI sainyothI 'sattahiM aNIAhiva ihiM causaTThIhi AyarakkhasAhassIhi' sAta anadhipatimAthI, yA2 64 7002 mAma26thI (256000 mAtmarakSa vAthI) tathA 'camara caMcArAyahANI vatyahi bahU hi asurakumArehiM devehi a devIhiya' yAbharaya // 24dhAnImA 2ngnaa| mane4 sasumAra heve| mana hevAmAthI yuta mehata 55 'jahA sakke' saudharmendranI ma 'jAva maMdare samosarai' yAvat manta2 pata 52 mAvyA. savA so manyaya me. sana 18-bhAbhAM mane gAnA 8-mAmA 'imaM NANa' mATo tasata cha -'dumo pAyattANI AhivaI oghassarA ghaNTA, vimANaM pagNAsaM joya gasa yasahassAI mahiMdajjhao paMcajoyaNasayAI, vimANakArI Abhiyogio devo avasiTuM taM ceva jAva maMdare samosarai. Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavanarakAraH sU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam 677 ratikaraparvataH kiyadRramityAha-yAvanmandare samavasarati paryupAste iti / atha balIndraH / teNaM kAleNaM' ityAdi "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balI asuriMde asurarAyA evameva dasmin kAle tasmin samaye balIrasurendro'surarAjaH evameva camara iva 'NavaraM saTThIsAmANibha sAhassIo' navaram ayaM vizeSaH / SaSTiH sAmAnikasahasrANi papTisahasrasaMkhyAka sAmAnikA ityarthaH 'cauguNA AyarakkhA' caturguNA AtmarakSakAH, samAnikasaMkhyAtazcaturgaNasaMkhyAkA AtmarakSakA ityarthaH / pada paJcAzat sahasrAdhika dvilakSamiti yAvat 'mahAdumo pAyatANIAhivaI' mahA drumaH tannAmakaH padAtyanIkAdhipatiH 'mahAohassa! ghaMTA' mahaughasvarA ghaNTA vyAkhyAto'dhikaM pratipAdyate iti camaracaJcAsthAne licazcA dAkSiNAtyo niryAgamArgaH, uttarapazcime ratikaraparvataH iti / 'sesaM taM ceva' zepaM yAnavimAnavistArAdikaM tadeva etasminneva sUtre parSado senAkA adhipati-padAtpanIkAdhipati deva drupa nAsavAlA thA ghaMTA isakI odhasvarA nAlakI thI yAna vimAna isakA 50 hajAra yojana kA vistAravAlA thA isakI mahendra dhvajA 500 yojana UMcI thI vimAnakArI yaha Abhiyogika deva thA bAkI kA aura saba kathana jaisA zaka ke adhikAra meM kahA gayA hai vaisA hI hai isakA ratikara parvata dakSiNa pazcima dizvartI hotA hai ki jahAM para Akara vaha vahAM se calatA hai vahAM mandara para Akara isane prabhu kI paryupAsanA kI 'teNaM kAleNaM teNaM sabhaeNa' usa kAla meM japa ki prabhukA janma huA aura usa samaya meM jaba ki 45 divakumArikAeM Adarza pradarzanAdirUpa kArya kara cukI 'balI asuriMde asurarAyA evameva NabaI saTThI sAmANI sAhassIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyattAgIAhibaI mahAmohassarA ghaNTA sesaM taMceva' asurendra asurarAja balI bhI camara kI taraha mandara parvata para AyA aura usane bhI prabhu kI paryupAsanA ko 'NavaraM' pada se yaha antara prakaTa kiyA gayA hai ki isake AnI pAyadaLa cAlanArI senAnA adhipati-padAnIkAdhipati-ma nAma vALe. have enI ghaMTAnuM nAma eghasvarA hatuM. enuM yAna-vimAna 50 hajAra jana jeTalA vistAravALuM hatuM AnI mahendravajA 500 yejana jeTalI UMcI hatI. A vimAnakArI Abhiyogika deva ha. zeSa badhuM kathana je pramANe zakanA adhikAramAM kahevAmAM AvyuM che, tevuM ja che. Ano ratikara parvata dakSiNa diggata hoya che ke jyAM AvIne te tyAMthI cAle che. tyo bhan42 952 2AvIna teNe prabhunI payupAsanA 421. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' te ge ane te samaye, jyAre prabhuno janma thaye ane jayAre pa6 dikumArikAo Adarza prazanA 35 yasapAhana 4 // yU4I tyAre 'balI asuriMde asurarAyA evameva Navara saTThI sAmANIa sAhassIo cauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyatta,NIAhivaI mahAohassarA ghaMTA sesaM taM ce|' masurendra asurmaa2|4 mI paNa yabharanI bha bhAhara 5 752 2004 mana te 55 prabhunA paryupAsanA 42N. 'Navara' 54thI 20 ta Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - hae8 jambUdvIpapranaptisUtra yathA jIvAbhigame idaM ca sUtraM dehalI dIpanyAyena sambandhanIyaM yathA dehalIstho dIpo'ntasthaH dehalIstha bAhyasthavastu prakAzanopayogI bhavati tathedamapi, ukte camarAdhikAre ucyamAne balIndrAdhikAre vakSmANeSu aSTasu bhavanapatiSu upayogi bhavati / triSyapi adhikAreSu parSado vAcyA ityarthaH / tathAhi camarasthAbhyantarikAyAM parSadi 24 sahasrANi devAnAm madhyamAyAM 28 sahasrANi bAhyAyAM 32 sahasrANi tathA balIndrasyAbhyantarikAyAM parSadi 20 sahasrANi madhyamAyAM 24 sahasrANi bAhyAyAM28 sahasrANi tathA dharaNendrasyAbhyantarikAyAM parSadi 60 hajAra sAmAnika deva the aura sAmAnika devoM se caugune AtmarakSaka deva the senApati mahAdruma nAmakA deva thA mahaughasvarA nAmakI isakI ghaMTA thI bAMkI kA aura saba yAna vimAnAdi ke vistAra kA kathana camara ke prakaraNa jaisA hI hai 'parisAmo jahA jIvAbhigame' isakI tIna pariSadAoM kA varNana jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA hai vaisA hI yahAM para jAnanA isakI rAjadhAnI kA nAma balicanA hai isake nikalane kA mArga dakSiNadizA se hotA hai arthAt yaha dakSiNadizA se hokara nikalatA hai isakA ratikara parvata uttara pazcimadigvartI hotA hai 'jahA jIvAbhigame' yaha sUtra dehalI dopaka nyAya se sambandhanIya samajhanA cAhiye kyoMki kahe gaye camarAdhikAra meM evaM kahe jAnevAle palIndrAdi adhikAra meM ATha bhavanapatiyoM ke kathana meM upayogI huA hai camarakI Abhyantara pariSadA meM 24 hajAra, madhyapariSadAmeM 28 hajAra aura bAyapariSadA meM 32 hajAra deva haiM balIndra kI AbhyantarapariSadA meM 20 hajAra, madhyapariSadA meM 24 hajAra aura bAyapariSadA meM 28 hajAra deva haiM dharaNendra kI AbhyantarapariSadA meM prakaTa karavAmAM AvyA che ke ene 60 hajAra sAmAnika de hatA ane sAmAnika devo karatAM gaNuM AmarakSaka deva hatA. senApati mahA krama nAmaka deva ha. mahIghasvarA nAmaka enI ghaMTA hatI. zeSa badhuM yAna vimAnAdika vistAranuM kavana rAmaranA prakaraNane kathana 4 che. 'parisAo jahA jIva bhigame' manI 1 5254Amenu varNana pramANe jIvAbhigama sUtramAM kahevAmAM AveluM tevuM ja ahIM paNa samajavuM. enI rAjadhAnInuM nAma balicaMcA che. Ane nIkaLavAne mArga dakSiNa dizA tarapha hema che. eTale ke A dakSiNa dizA tarapha laIne nIkaLe che. ane ratikara parvata uttara-pazcima digvatI DAya che. "parSado yathA jIvabhigame' 2 sUtra heyI 5 nyAyathA sacita sabhA joIe. kemake kahevAmAM AvelA camarAdhikAramAM temaja have je mATe kahevAmAM Avaze te balIndrAdikanA adhikAramAM, ATha bhavanapationA ThakamAM A upaga hoya che. caramanI A vyaMtara pariSAdAmAM 24 hajAra, madhyapariSatAmAM 28 hajAra ane mArA pariSadamAM 32 hajAra de che. balIndranI AtyaMtara pariSadamAM 20 hajAra madhya pariSadamAM 24 hAra ane bAhya pariSadAmAM 28 hajAra de che. dharaNendranI Arkyutara pariSadamAM 60 hajAra Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAra: sU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam 60 sahasrANi madhyamAyAM 70 sahasrANi bAhyAyAM 80 sahasrANi bhUtAnandasyAbhyantarikAyAM parSada 50 sahasrANi madhyamAyAM 60 sahasrANi bAhyAyAM 70 sahasrANi avaziSTanAM bhavana vAsi SoDazendrANAM madhye ye veNudevAdayo dakSiNazreNipatayasteSAM parSatrayaM dharaNendrasyeva uttara zreNyadhipAnAM veNudAripramukhANAM bhUtAnandasyaiva jJAtavyam, atha dharaNaH 'teNaM kAleNaM teNaM samae NaM dharaNe taheva' tasmin kAle tasmin samaye dharaNastathaiva camarava t, ayaM vizeSaH 'NANattaM' nAnAkhaM bheda: 'cha sAmANi sAhassI o' SaT 'sAmAnikasahasrANi 'cha aggamahisIo cauguNA AyarakkhA' SaDagramahiSyaH caturguNA AtmarakSazaH, SaT saMkhyAtazcaturguNA 24 AtmarakSakA ityarthaH ''meghassaraghaMTA' meghasvarA ghaNTA 'bhadaseNo pAyatANIyAhivaI' bhadrasenaH tannAmakaH padAtyanIkAdhipatiH 'vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAI' vimAnaM paJcaviMzati yojana sahasrANi paJcaviMzatisahasrayojanaparimitaM vistArAyAmamityarthaH 'mahiMdamjhao addhA60 hajAra, madhyapariSadA meM 70 hajAra aura bAhyapariSadA meM 80 hajAra deva haiM / bhUtAnandakI AbhyantarapariSadA meM 50 hajAra madhyapariSadA meM 60 hajAra aura bAhyapariSada meM 70 hajAra deva hai / avaziSTa bhavanavAsiyoM ke 16 indroM meM se jo veNudevAdika dakSiNa zreNipati haiM unakI pariSatraya dharaNendra kI pariSatraya ke jaisI hai tathA uttarazreNi ke adhipati veNudAli AdikoM kI pariSatraya bhUtAnanda kI tIna pariSadAoM ke jaisI hai aisA jAnanA cAhiye 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva' usa kAlameM aura usa samaya meM dharaNa bhI camara kI taraha hI baDe - bhArI ThATabATa se mandara parvata para AyA parantu vaha 'cha sAmANiya sAhasIo, 6 aggamahisIo, caugguNA AyarakkhA, meghassarA ghaNTA, bhaddaseNo pAyatANIyAhivaI vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAI mahiMdajjhao advAiujAI joyaNasaghAI' 6 hajAra sAmAnika devoM se 6 agramahiSiyoM se evaM sAmAnika devoM kI apekSA caugune AtmarakSakoM se yukta hokara AyA isakI madhya pariSadAmAM 70 hajAra, ane khAdya pariSadAmAM 80 hajAra devA che. bhUtAnandanI Abhyantara pariSadAmAM 50 hajAra madhya pariSadAmAM 60 hajAra ane bAhya pariSadAmAM 70 hajAra deve che. zeSa bhavanavAsienA 16 IndromAMthI je veNudevAdika dakSiNa zreNipatie che. temanI pariSadya dharaNendranI pariSadya jevI che tathA uttara zreNInA adhipati veNuDhAli ardikanI pariSaya bhUtAnandanI traNa pariSadAe jevI che. evuM zuvu' le'the. 'teNaM kAleNaM tegaM samaraNaM dharaNe taheva' te ANe ane te sabhaye dharaNa yAgu NU :-bhAI sAthai yabharatI prema hara parvata mAgyo pazu te 'cha sAmANiya sAhasIo 6 aggamahisIo, caugguNA AyarakkhA, meghassarA ghaMTA, bhadaseNo pAyattANIyAhivaI vimANa paNavIsaM joyaNasahassAI mahiMdajjhao addhAijjAI joyaNasayAI' 6 2 sAmAnika dhruvethI 6 agramahiSIethI temaja sAmAnika devAnI apekSAe cAra guNA 679 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 jambUddhopaprAptisUtre ijjAI joyaNaptayAI' mahendradhvajo'ttIyAni yojanazatAni sArddhadvizanayojanAni ucca ityarthaH, atha avaziSTa bhavanavAsIndra vaktavyatAm asyAtidezenAha-'evaM' ityAdi 'evaM asuriMda vajjiANaM bhavaNavAsiiMdANaM' evamasurendravajivAnAM bhavanavAsIndrANAm evaM dharaNendranyAyena asurendrAbhyAM camaravAsIndrAbhyAM varjitAnAM bhavanavAsIndrANAm bhUtAnandAdInAM vaktavyatA jJAtavyA 'Navara' navaram ayaM vizeSaH 'asurANaM oghassarA ghaMTA' asurANAm asurakumArANAm oghasvarA ghaNTA 'NAgANaM meghassarA' nAgAnAM nAgakumArANAM meghasvarA 'subaNNANaM haMsasptarA' suvarNAnAM garuDakumArANAM ghaNTA haMsasvarA ghaNTA 'vijjU NaM koMcassarA' vidyutAM vidyutkumArANAM krauMcasvarA ghaNTA aggINaM maMjussarA' agnInAm agnikumArANAm meghasvara nAmakI ghaMTA thI padAtyanIkAdhipati kA nAma bhadrasena thA 25 hajAra yojana pramANa vistAra vAlA isakA yAna vimAna thA isakI mahendra dhvajA 250 yojana kI UMcI thI 'evamasuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsiiMdANaM, NavaraM asurANaM oghassarA ghaNTA NAgANaM meghassarA suvaNNAgaM haMsassarA, vijjUNaM koMcassarA, aggINaM maMjustarA disANaM maMjughosA, udahINaM sussarA, dIvANaM mahurassarA, vAUNaM NaMdissarA, thaNiyANaM NaMdighosA, causaTThI khalu chacca sahassA u asuravajANaM ! sAmANiA u ee caugguNA AyarakkhAu // 1 // isI taraha se dharaNendra kI vaktavyatA ke anusAra asurendroM-camara aura balIndra ko choDakara bhavanavAsIndroM ke-bhUtAnandAdikoM ke sanbandha kI bhI vaktavyatA jAnanI cAhiye / antara kevala itanA hI hai ki asurakumAroM kI ghaMTA oghasvarA nAmakI nAgakumAroM kI ghaMTA meghasvarA nAma kI hai suparNa kumAroM kI ghaMTA haMsasvarA nAmakI hai vidyutkumAroM kI ghaMTA krauJcasvarA nAmakI hai agnikumAroM kI ghaMTA 'maMjusvarA nAmakI hai dikkumAroM kI ghaMTA maMjughoSA nAmakI hai udadhi AtmarakSaka dethI yukta thaIne Avyo. enI meghasvara nAmanI ghaMTA hatI. padAyanIkAdhipatinuM nAma bhadrasena hatuM. 25 hajAra jana pramANa vistAravALuM enuM yAna-vimAna hatuM. AnI bhaDandra am 250 yauna rahI thI tI. 'eva masuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsiiMdANaM Navara asuroNaM oghassarA ghaNTA NAgANaM meMghassarA suvaNNANaM haMsassarA, vijjUNaM koMcassarA, aggINaM maMjurassarA disaNaM maMjughosA, udahINaM sussarA, dIvANaM mahurassarA, vAUNaM NaMdissarA, thaNiyANaM dighosA, causaTThI khalu chacca sarassA u asuravajjANe sAmANiA u ee caugguNA AyarakkhAu // 1 // ' 241 pramANe 4 ghaNendranI tavyatA bhusa msurendrocimara ane balIndrone bAda karIne bhavanavAsIndronA-bhUtAnandAdikanA vizenI vaktavyatA jANavI joIe. taphAvata phakta ATale ja che ke asurakumAronI ghaMTA e ghasvarA nAmaka che ane nAgakumAranI ghaMTA meghasvarA nAmaka che. suparNakumanI ghaMTA haMsa svarA nAmaka che. vidhakumAranI ghaMTA krauMcasvarA nAmaka che. agnikumAranI ghaMTA maMjuvarA nAmaka che. Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU0 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam majusvarA ghaNTA 'disANaM maMjughosA' dizAm dikkumArANAm majughoSA ghaNTA 'udahINaM mussarA' udadhInAm udadhikumArANAm susvarA ghaNTA 'dIvANaM mahurassarA' dvIpAnAM dvIpakumArANAM madhurasvarA ghaNTA 'vAUNaM NaMdissarA' vAyUnAM vAyukumArANAM nandi svarA ghaNTA 'thaNiA NaM NaMdighosA' stanitAnAM stanitakumArANaM naMdighoSA ghaNTA eSAmevotAnuktasAmAnika saMgrahArtham gAthAmAha-'causaTThI sahI khalu chacca sahassAu asuravajANaM' sAmANiAu ee cauraguNA AyarakkhAu // 1 // catuSSaSTiH SaSTiH khalu SaT ca sahasrANi asusvarjAnAM sAmAnikAca ete caturguNAH aatmrksskaaH||1|| tatra catuppaSTizcamarendrasya, SaSTibalIndrasya khalu 'nizcaye SaT sahasrANi, amuravarjAnAM dharaNendrAdInAmaSTAdaza bhavanavAsIndrA. NAm-sAmAnikAH, ca punararthe bhinnakrame tena ete sAmAnikAH, caturguNAH, punarAtmarakSakAH bhavanti // 1 / 'dAhiNIllANaM pAyattANIAhivaI bhadasego uttarillANaM dakkhotti' dAkSiNAtyAnAM camarendravarjitAnAM bhavanapatIndrANAM bhadrasena: padAtyanIkAdhipatiH, autarAhANAM balivarjitAnAM dakSo nAma padAtyanIkAdhipatiH / atha vyantarendrajyotiSkendrAH 'bANamaMtara' kumAroM kI ghaMTA susvarA nAmakI hai dIpakumAroM kI ghaMTA madhurasvarA nAmakI hai vAyukumAroM kI ghaMTA nandighoSA nAmakI hai inhIM ke sAmAnika devoM ko saMgraha karake prakaTa karanevAlI yaha gAthA sUtrakAra ne kahI hai-camara ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 64 hajAra hai balIndra ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 60 hajAra hai dharaNendra ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 6 hajAra hai isI taraha 6 hajAra asuravarja dharaNendrAdi 18 bhavanavAsIndroM ke sAmAnika deva haiM tathA inake AtmarakSaka deva sAmAnika devoM se caugune haiM / 'dAhiNillANaM pAyattANiyAhivAI bhaddaseNo uttarillA NaM dakkhotti' dakSiNadigyatA camarendravarjita bhavanapatIndroM kA padAtyanIkAdhipati bhadrasena hai tathA uttara digvIM balivarjita bhavana patIndroM kA padAtyanIkAdhipati dakSa hai yadyapi ghaMTAdikoM kA kathana pahile apane apane prakaraNa meM Ae hue sUtroM dvArA kahA jA cukA hai phira bhI dikumAranI ghaMTA maMjughelA che. udadhikumAranI ghaMTA suravara nAmaka che. dvIpakumAranI ghaMTA madhura svarA nAmaka che. vAyukumAronIghaMTA naMdighaSA nAmaka che. emanA ja sAmAnika devena saMgraha karIne prakaTa karanArI A gAthA sUtrakAre kahI che-camaranA sAmAnika devenI saMdhyA 64 hajAra che. balIndranA sAmAnika devonI saMkhyA 60 hajAra che. dharaNendranA sAmAnika devenI saMkhyA 6 hajAra che. A pramANe 6 hajAra asurava dharaNendrAdi 18 bhavana vAsIndronA sAmAnika deve che temaja emanA AtamarakSaka deve sAmAnika deve karatAM yAra ge| che. 'dAhijillANaM pAyattANIAhivaI bhada seNo uttarillANaM dakkhotti' kSiya diggata amarendra varjita bhavanapatIndrone padatyanI kAdhipati bhadrasena che. tathA uttara diggata bali varjita bhavanapatIndrone padAyanI kAdhipati dakSa che. jo ke ghaMTAdika nuM kathana pahelAM pita-pitAnA prakaraNamAM AvelAM sUtro vaDe kahevAmAM AveluM che te samudAya vAkayamAM Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 jambUdvIpaprajJaptisUtre ityAdi 'bANamaMtara joisiyA NeyavvA' vAnavyantarajyotiSkAH vyantarendrAH jyotiSkendrAca netavyAH; ziSyabuddhiM prApaNIyA: 'evameva' evameva yathA bhava navA sinastathaivetyarthaH 'gavaraM cattAri sAmANi sAhasIo cattAri aggamahisIo solasamAyarakkhasahassA' navaram ayaM vizeSaH catvAri sAmanikAnAM sahasrANi catasro'gramahiSyaH poDaza AtmarakSakasahasrANi 'rimANA sahassaM mahiMdajhayA paNavIsa joyaNasayaM' vimAnAni yojanasahasram AdhAmaviSkambhAbhyAm, mahendradhvajaH, paJcaviMzatyadhikayojanazatam 'ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA' ghaNTA dAkSiNAtyAnAm maJjusvarAH 'uttarANaM maMjughosA' auttarAhANAM maJjughoSAH ghaNTA : 'pAyatANIAhi vaI vimANakArI a AbhiogA devA' padAtyanIkAdhipatayo vimAnakA riNyazca abhiyogikAH jo yahA~ prakaTa kiyA gayA hai vaha samudAya vAkya meM sarva saMgraha ke nimitta hI prakaTa kiyA gayA hai 'vANamaMtarajoisiyA kavA evaM ceva' jisa prakAra se yaha pUrva meM bhavanavAsiyoM ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai usI prakAra se vAnavyantaroM evaM jyotiSka devoM ke sambandha meM bhI kathana karalenA cAhiye pUrvokta kathana se inake kathana meM 'NavaraM' jo antara hai vaha isa prakAra se hai'cattAri sAmANiya sAhassIo, cattArI aggamahisIo, solaha AyarakkhasahassA vimANA sahassa, mahiMdajjhayA paNavIsaM joyaNasayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA' inake sAmAnika devoM kI saMkhyA cAra hajAra hotI hai inakI padeviyAM cAra hotI haiM AtmarakSaka deva inake 16 hajAra hote haiM / inake yAna vimAna eka hajAra yojana ke lambe cauDe hote haiM mahendradhvaja kI UMcAI 125 yojana kI hotI hai / dakSiNadigvartI vyAnavyantaroM kI ghaTAeM susvarA namakI hotI hai evaM uttara digvartI vAnavyantaroM kI ghaMTAeM muMjughoSA nAmakI hotI hai 'pAyattANIAhivaI vimANakArI a AbhiogA devA' inake sarva sahanA nimittathI aTa 42vAmAM Ave che 'vANamaMtarajoisiyA davvA evaM ceva' eja pramANe A pUmAM bhavanavAsiyAnA sa.khaMdhamAM kathana pragaTa karavAmAM Avelu che te pramANe ja vanabhyatA temaja yeti devAnA saMbaMdhamAM paNa kathana samajI levu leha me. pUrveti uthana bharatAM yA ithanabhAM 'Navara' ne tAvata he te yA pramANe he'cattAri sAmANiyasAharasIo, cattAri aggamahisIo, solasa AyarakkhasaharasA vimANA sahassaM, mahiMdajhayA paNatrIsaM joyaNasaya ghaMTA dAhigANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA' sebhanA sAmAnika devanI saMkhyA cAra hajArajeTalI che. emanI paTTa devIe cAra heAya che. emanA AtmarakSaka devA 16 hujAra hAya che. emanA yAna-vimAnA eka hajAra cAjana jeTalA lAMbA-cADA haiAya che. mahendra gajanI UMcAI 125 ceAjana jeTalI che. dakSiNa diggI vyAnabhyatAnI ghaTAe majusvarA nAmanI che ane uttara dvignatI vAnagU tarAnI majuaASA nAma hoya che. 'pAyattANIAhivaI vimANakArIa AbhiogA devA' memanA pahAtyanI Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 8 camarendrabhavanavAsinAM nirUpaNam 683 devA svAmyAdiSTAhi AbhiogidevAH ghaNTA vAdanAdikarmaNi vimAnavikurvaNe ca pravarttante na punarharinigamaipivat pAlakavacca nirdiSTa nAmakA ityarthaH, vyAkhyAnato vizeSapratipattiriti balAt sUtre'numapi idaM bodhyam-tathAhi-sarveSAmAbhyantarikAyAM pAda devAnAm 8 aSTa sahasrANi madhyamAyAM 10 dazamahasrANi bAhyAyAM 12 dvAdazasahasrANi iti / eSAmullekhastvayam 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle NAmaM pisAiMde pisAyarAyA cauhiM sAmANi sAhassIhiM cauhiM agamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNIehiM sattahiM aNIAhivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM taM ceva evaM samvevI ti' vyantarA iva jyotiSkA api jJAtavyAH, tena sAmAnikAdi saMkhyAsu na vizeSo jyotiSkANAm kintu padAtyanIkAdhipati aura vimAnakArI Abhiyogika deva hote haiM / tAtparya yaha hai ki svAmiyoM dvArA AdiSTa hue Abhiyogika deva hI ghaNTAvAdana Adi kArya meM evaM vimAna kI cikurvaNA karane meM pravRtta hote haiM harinigamaiSI kI taraha yA pAlaka ko taraha ye nirdiSTa nAmavAle nahIM hote haiN| vyAkhyA vizeSa pratipAdinoya hotI hai isa kathana ke anusAra sUtra meM nahIM kahA gayA hai vaha isa prakAra se vahAM samajhalenA cAhiye vAnavyantaro kI bhI tIna pariSadAeM hotI haiM inameM Abhyantara pariSadA meM 8 hajAra deva hote haiM, madhyapariSadA meM 10 hajAra deva hote haiM aura badhyapariSadA meM 12 hajAra deva hote haiM inakA ullekha isa prakAra se haiM-'teNaM kAle gaM teNaM samaeNaM kAle NAmaM pisAiMde pisAyarAyA cauhiM sAmANiyasAhassIhiM carahiM aggamahissohiM saparivArAhi tihiM parisAhiM sattahiM aNIehiM sattahiM agIAhivaihiM sola sAhiM Ayarakkha deva sAhassIhiM' isa pAThakA artha spaSTa hai 'taM ceva evaM save vi' vyantaroM ke isa pUrvokta kathana ke jaisA hI jyotiSka devoM kA bhI kathana jAnanA cAhiye parantu 'joisiANati kAdhipati ane vimAnakarI Abhigika deva hoya che. tAtparya A pramANe che ke svAmIo vaDe Ajhama thayelA Abhigika deva ja ghaMTA vAdana vagere kAryamAM temaja vimAnanI vikuNu karavAmAM pravRtta heya che. harinigamepInI jema athavA pAlaka devanI jema eo nirdiSTa nAmavALA hotA nathI vyAkhyA vizeSa pratipAdinI hoya che. A kathana mujaba je sUtramAM kahevAmAM AveluM nathI te A mujaba ahIM samajI levuM joIe. vanabaMtaranI paNa traNa pariSadAo hoya che. emAM je AtyaMtara pariSadA che temAM 8 hAra devo hoya che. madhya pazSihAmA 12 12 he| DAya che. ye sa bhA 1 mA pramANa cha. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle NAma pisAiMde pisAyaralyA cauhi sAmANiyasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhi tihiM parisAhiM sattahiM aNIehiM sattahiM aNIAhivaihiM solasahi AyAkhadevasAhassIhiM' 2 // 54 / / artha 25STa che. 'taM cetra evaM sabve vi' vytn| mA pUrvAta 4thana murama wiliv4 heAnu 4yana 5 na . paraMtu 'joisi. Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtre ghaNTAsu vizeSaH tamevAha-'joisiANaM' ityAdi 'joisiANaM sussarA sussaraNigyosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaM jAva pajjuvAsaMtitti' jyotiSkANAM candrANAM susvarA ghaNTA sUryANAM susvarani?SA ghaNTAH sarveSAM ca mandare meruparvate samavasaraNaM vAcyam yAvatparyupAsate yAvatpadagrAhya tu prAradarzitaM tato jJeyam eSAllekhastu ayam 'teNaM kAleNaM teNaM samae Na caMdA joisiMdA' joisarAyANo patte patte cauhiM sAmANia sAhassIhiM cauhiM aggamahisIhi tihiM parisAhiM sattahi aNIehiM sattahiM aNIAhivaihiM solapAhi AyarakkhadevasahassIhiM evaM jahA bANamaMtarA evaM sUrAvi iti // sU08 // tussarA sussaraNigghosAo ghaMTAo samosaraNaM jAva pajjuvAsaMti tti' jyotiSkoM ke kathana meM jina bAtoM se antara haiM ve bAtoM isa prakAra se haiM samasta candroM kI ghaMTAeM susvara nAmakI hai aura samasta sUryoMkI ghaTAeM susvara nirghoSa nAmakI hai ye saba ke saba mandara parvata para Aye vahAM Akara ke saba ne prabhu kI paryupAsanA kI yahAM yAvatpada se jo pATha gRhIta hotA hai vaha vahIM se jAnalenA caahiye| isakA ullekha isa prakAra se hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisiMdA joisarAyANo patteyaM patteyaM cauhiM sAmANia sAhassIhiM carahiM aggamahisIhiM tihiM parisAhiM sattahiM ANiehiM sattahiM aNiAhivaihiM solasahiM AyarakkhadevasAhastIhiM evaM jahA ghANamaMtarA evaM sUrA vi' isa pATha kI vyAkhyA spaSTa hai| yahAM zaMkA aisI ho sakatI hai ki yahAM candra aura sUrya bahuvacanavAle kisa kAraNa se prayukta hue haiM kyoMki prastutakarma meM eka hI sUrya aura eka hI candramA kA adhikAra cala rahA hai anyathA indroM kI jo 64 kI saMkhyA kahI gaI hai usameM vyAghAta honekI Apatti AvegI? to isa zaGkA kA samA. ANati sussarA sussaraNigyosAo ghaMTao samosaraNa jAva pajjuvAsaMtItti' jyoti honA kathanamAM je bAbatamAM taphAvata che, te A pramANe che- samasta candronI ghaMTAo susvara nAmaka che. samasta sUryonI ghaMTAo susvara nirdoSa nAmaka che. e badhA maMdara parvata upara AvyAM. tyAM AvIne badhA dee prabhunI papAsanA karI. ahIM yAvat padathI je pATha gRhIta thayo che te pahelA prakaTa karavAmAM Avela che. te vize tyAMthI ja jANuM khe me. aan| 5 mA prabhArI cha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisiMdA joisa rAyANo patteyaM patteya cauhiM sAmANiasAhassIhi cauhi aggamahisIhiM tihi parisAhiM sattahiM aNiehi sattasi aNiAhivaihi solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrA vi' 2 // pAnI vyAcyA 2578 8 che. hI sevA za4A uddabhavI zake tema che. ke ahIM candra ane sUrya bahuM vacananA rUpamAM zA kAraNathI prayukta thayA che? kemake prastuta karmamAM te eka ja sUrya ane eka ja caMdranA adhikAra cAlI rahyA che. anyathA IndronI je 94 cosaThanI saMkhyA kahevAmAM AvelI che temAM vyAghAta thavAnI Apatti Avaze? te A zaMkAnuM samAdhAna pramANe che ke janakalyANaka Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam atha amISAM prastutakarmaNIti vaktavyamAha--'taM eNaM se eccue deviMde devarAyA' mULam-tae NaM se accue devide devarAyA mahaM devAhive Abhioge deve sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI khipyAmeva bho devANuppiyA mahatthaM mahagdhaM mahArihaM viulaM titthayarAbhiseaM ukTaveha-taeNaM te AbhiogA devA haTTatuTTa jAva paDisugittA uttarapurasthimaM disIbhAga avakamaMti avakamittA veuvia samugghAeNaM jAva samohaNittA aTTa sahassaM sobapiNaa kalasANaM evaM rUpamayANaM maNimayANaM suvaNNaruppamayANaM suvaNNamaNimayA rupamaNimayANaM suvaNNaruppamaNimayANaM aTra sahassaM bhomijjANaM asahastaM caMdaNakalasANaM evaM bhiMgArANaM AyaM. sANaM thAlANaM pAiNaM supaITragANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM pupphacaMgerINaM, evaM jahA sUriAbhassa savvacaMgerIo savvapaDalagAI visesiatarAI bhANiavvAiM sIhAsaNa chattacAmaratellasamugga jAva sarisavasamuggA tAliaMtA jAva aTuMsahassaM kaDucchagANaM viuThvaMti, viuvvittA sAhAvie viuvie a kalase jAva kaDucchuea giNhittA jeNeva khIrodae samuheM teNeva AgAma khIrodagaM giNhaMti giNhittA jAI tattha uppalAI paumAiM jAva sahassAttAI tAI NiNhaMti evaM pukkharo dhAna aisA hai-jina kalyANaka AdikoM meM daza kalpendra, 20 bhavanavAsIndra, 32 vyantarendra evaM candra aura sUrya isa taraha se 64 indroM kI saMkhyA ho jAtI hai parantu candra aura sUrya vyaktirUpa se yahAM eka eka hI saMkhyA meM parigaNita nahIM hue haiM kintu jAti kI apekSA se hI gRhIta hue haiM isaliye yahAM candra aura sUrya ko bahuvacanAnta pada se vyakta kiyA gayA hai| ataH isa kathana se candra aura sUrya asaMkhyAta bhI Ate haiM // 8 // AdimAM 10 kalapendro, 20 bhavanavAsIndro, 32 vyantarendro temaja candra ane sUrya Ama 64 IMdronI saMkhyA thaI jAya che. paraMtu ahIM candra ane sUrya vaiyaktika rUpamAM eka-ekanI saMkhyAmAM parigaNita thayA nathI. ahIM e bane jAtinI apekSAe ja gRhIta thayA che. ethI ahIM candra ane sUrya bannene bahu vacanAnta padathI vyakta karavAmAM AvelA che. ethI A kathana mujaba candra ane sUrya asaMkhyAta paNa hoya che, 8 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 jambUdvIpaprAptisatre dAo jAva bharaheravayANaM mAgahAi titthANaM udagaM mahiaM ca giNhaMti giNhittA paumadahAo dahoagaM uppalAdINia evaM savvakulapavvaesu vaTTaveaGgresu savvamahadahesu satvavAsesu sanacakavaTTivijaesu vAkhArapavvaesu aMtaraNaisu vibhAsijA jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhadasAlavaNe savvatuare jAva siddhatthaea giNhaMti evaM gaMdaNavaNAo savva tuare jAva siddhatthaea sarasaM ca gosIsacaMdaNaM divvaM ca sumaNodAma giNhati evaM somaNalapaMDagavaNAoa savyatuare jAva sumaNasadAmaM dadaramalayasugaMdhe ya givhaMti giNihattA egao milaMti milittA jeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA mahatthaM jAva tithaarAbhise uvaTTatitti // suu09|| ___ chAyA-tataH khalu so'cyuto devendro devarAjo mahAn devAdhipaH AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA, evamayAdIt kSiptameva bho devAnupriyAH mahAtha mahAgha mahAI vipulaM tIrthakarAbhiSekamupasthApayata, tataH khalu te AbhiyogikAH devAH hRSTa tuSTa yAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmati apakramya vaikriyasasudghAtena yAvatsamavahatya aSTasahasaM sauvarNikAlajhAnAm evaM rUpyamayAnAM maNimayAnAM suvarNarUpyamayAnAM suvarNamaNimayAnAM rUpyamaNimayAnAM suvarNarUpyamaNimayAnAm aSTasahasraM bhaumeyAnAm aSTasahasraM candanakalazAnAm evaM bhRGgAraNAma AdarzAnAM sthAlInAM pAtrINAM mupratiSThakAnAM citrANAM ratnakaraNDakAnAM vAtakarakANAM puSpacArINAm evaM yathA sUryAbhasya sarvacaGgethaH sarvapaTalakAni vizeSitatarANi bhaNitavyAni siMhAsanacchatracAmara tilasamudgaka yAvatsarpapasamudnakaH tAlavRntAni yAvat aSTasahasraM kadrucchukAnAM vikurvanti vikuLa svAbhAvikAn vaikriyAMzca kalazAn yAvat kaDucchuzAMzca gRhItvA yatraiva kSIrodaH samudrastatraivAgatya kSIrodakaM gRhNanti grahItvA yAni tatra utpalAni panAni yAvatsahastrAtrANi tAni gRhanti evaM puSkarodAt yAvat bharatairavatayoH mAgadhAdi tIrthAnAm udakaM mRttikAM ca gRhNanti gRhItvA evaM gaGgAdonAM mahAnadInAM yAvat kSudra hamavataH sarvatu parAn sarve puSpANi sarva gandhAn sarva mAlyAni yAvat sarva mahauSadhIH siddhArthakAMzca gRhanti gRhItvA pAhadAt drahodakam utpalAdInica (gRhanti) evaM sarva kulaparvateSu vRttavaitADhayesu sarvamahAdraheSu sarvavarSeSu sarvacakravartivijayeSu vakSaskAraparva teSu antaranadISu vibhASeta, yAvat uttarakuruSu yAvat sudarzanabhadrazAlabane sarvatuvarAn yAvat siddhArthakAMzca gRhNanti evaM nandanavanAt sarvatuvarAn yAvat siddhArthakAMzca sarasaMca gozIrSacandanaM divyaM ca sumano dAma gRhNanti evaM saumanasapaNDakavanAt sarvatuvarAn yatAva sumano dAma dardara malaya Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH su. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrI saMgrahaNam 687 sugandhikAn gRhNanti gRhItvA ekatra milanti militvA yatraiva svAmI tatraiva upAgacchanti upAgatya mahArtha yAvat tIrthaMkarAbhiSekam upasthApayanti iti / / 0 9 / / TIkA- 'taeNa se accura' tataH khalu tadanantaraM kila so'cyuto yaH dvAdazadevalokAdhipatiracyutanAmA yaH prAgabhihitaH 'deviMde devarAyA' devendraH devAnAmindraH devendraH, devarAjaH devasya rAjA 'mahaM devAhive' mahAn devAdhipaH catuH SaSTAvapi indreSu labdhapratiSThiaisara asya prathamo'bhiSekaH iti 'Abhiyoge deve sahAve' AbhiyogikAn AjJAkAriNaH devAn zabdayati, Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAraM vacanamavAdIt uktavAn kimuktavAn tatrAha - 'khippAmeva bho dezaNupiyA' kSiprameva atizIghra - meva bho devAnupriyAH ! 'mahatthaM mahAdhaM mahArihaM viulaM ditthayarAbhise uvadvaveda' mahArtham mahAn arthaH maNikanakaratnAdika upabhujyamAno yatra abhiSeke sa tathAbhUtaH tam tathA mahArgham mahAn arghaH bahumUlyastavanAdiyaMtra sa tathAbhUtam tathA mahArham - maham utsavam arhatIti yaH sa mahArhastam vizAlotsava saMpannam vipulam pracuraM yathAsyAt tathA tIrthakarAbhiSekam upasthApayata kuruta AjJaptAste AbhiyogikAH devAH yatkratavantastadAha - 'tae ' ityAdi 'taeNa se accue deviMde devarAyA' ityAdi TIkArtha- 'taeNaM' isake bAda 'se accue deviMde devarAyA' usa pUrvavarNita devendra devarAja acyuta ne dvAdaza devaloka ke adhipati ne 'mahaM devAhive Abhioge deve sadAvei' ve jo ki causaTha indroM meM mahAn labdha pratiSThita hai Abhiyogika devoM ko bulAyA / 'saddAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara unase aisA kahA'vipAmeva bhI devANupiyA ! mahatthaM mahagyaM mahArihaM viulaM tisthayarAbhise aM uvahaveha' devAnupriyo ! tumaloga bahuta hI zIghra tIrthaMkara ke abhiSeka kI sAmagrI ko upasthita karo vaha sAmagrI mahArthavAlI ho- jisameM maNikanaka ratna Adi padArtha sammilita ho, mahArSa ho kImata meM jo alpa kImatavAlI na ho kintu viziSTa mUlyavAlI ho, mahAI ho utsava ke lAyaka ho, vipula hoM - mAtrA 'ta evaM se accura devide devarAyA' ityAdi TIDArtha - 'tara' tyAra mA 'se accu devide devarAyA' te pUrva varNita harendra devarAma abhyuta-dvAdRza devasenA adhipatithe - 'mahaM devAhive deve AbhiAge sadAvei' hai ? 64 indromA mahAn samdha pratiSThita che, mAliyojie devAne mojhAcyA 'sadAvittA evaM vayAsI' bhane modyAvIne tebhane - 'khippa metra bho devANuppiyA ! mahatthaM mahagyaM mahArihaM viulaM tityatharA bhise ubaTUveha' he devAnupriyo ! tabhe boDI yathA zIghra tIrtha puranA abhiSekanI sAmagrI upasthita kare. A sAmagrI mahAvALI hAya, jemAM maNui kanaka ratna vagere padArtho sammilita hAya, mahAae hAya, mUlyamAM te alpa kImatavALI hAya nahiM paNa viziSTa mUlyavALI hoya. mahAhu hAya-utsava lAyaka hoya, vipula haiAya-mAtrAmAM Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre 'tae NaM te AbhiyogiyA devA haTTa tuTTa jAva paDisuNittA uttara purasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti' tataH khalu te AbhiyogikA devA hRSTa tuSTa yAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgam IzAnakoNam avakrAmati nissaranti atra yAvat padAt cittAnanditAH prItimanasaH parama saumanasyitA harSavaza visarpada hRdayAH karatalaparigrahItaM dazanakham zirasAvatai mastake aJjaliM kRtvA he svAmin tathA'stu iti yathA AdiSTaM devAnupriyeNa tathaiva kariSyAmaH, iti AjJAyAH vinayena vacanaM pratizrRNvanti iti grAhyam 'abakkamittA' avakramya gatvA 'veuvviyasAmugdhAeNaM jAva samoha NittA' vaikriyasamudghAtena yAvatsamavahatya atra yAvat padAt samabadhnanti iti grAhyam 'aTTa sahassaM sovaNNiakalasANaM' aSTasahasram aSTottaraM sahasraM sauvaNikakalazAnAmsuvarNa nirmitaghaTAnAm vikurvanti ityagrega sambandhaH evam uktaprakAreNa aSTasahasram 'rUpamameM alpa na ho kintu bahuta hI adhika ho 'taeNaM te AbhiogA devA hadvatuTTa jAva paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhArga avakkamaMti' isa prakAra apane svAmI kI AjJA sunakara ve Abhiyogika deva harSa se phUle hue nahIM samAe, bahuta adhika harSa evaM saMtoSa yukta hokara ve IzAnakoNa kI ora vahAM se caladiye yahAM yAvatpada se 'cittAnanditaH, prItimanasaH, paramasaumanasthitAH, harSavazavisarpat hRdayA karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvarta mastake aMjaliM kRtvA' he svAmina 'tathA'stu iti yathAdiSTaM devAnupriyeNa tathaiva kariSyAmaH iti AjJAyA vinayena ca vacanaM pratizrRNvanti' yaha pATha gRhIta huA hai isakI vyAkhyA sugama hai 'avakka mittA veunviyasamugghAeNaM jAva samohaNittA asahassaM sovaNiya kalasANaM evaM rUppamayANaM' IzAnakoNa ko ora jAkara vahAM unhoM ne vaikriyasamudghAta kiyA vaikriyasamudghAta karake phira unhoM ne 1008 suvarNakalazoM kI, 1008 ruppamaya kalazoM kI, 'maNimayANaM' 1008 maNimayakalazoMkI 'suvagNaruppamayANaM' 1008 55 DAya nahi 555 bhUma padhAre DAya. 'ta eNaM te AbhiogA devA haTTha tuTu jAva paDi suNittA uttarapurasthimaM disIbhArga' mA pramANe potAnA svAmInI yA samAjAnate Abhigika deva harSAvezamAM AvI gayA. khUbaja adhika harSa temaja saMteSathI yukta thaIna tasA tyAMthI zAna ta23 2vAnA yayA. mI yAvat 54thI 'cittAnandiH prItimanasaH, paramasaumanasthitAH, harSavazavisarpahRdayA karatalagRhIta dazanakhaM zirasAvartta maratake aMjaliM kRtvA he svAmin ! tathA'stu iti yathAdiSTaM devAnupriyeNa tathaiva karizyAmaH iti AjJAyA vinayena ca vacanaM pratibanti' mA 43 gRhIta thye| che. 20 pahonI vyAbhyA sugama che. 'avakkamittA veubviyasamugghAeNaM jAva samohaNittA aTu sahassa sopaNiya kalasANaM evaM rUppamayA' na ? ta23 42 tyA temaNu vaizya sabhuiyAta ya. vaikriya samudraghAta karIne pachI temaNe 1008 suvarNa kaLazenI, 1008 rUpamaya kaLazanI 'maNimayANa' 1008 maNibhaya zanI, 'suvaNNaruppamayANaM' 1008 suvarNa 3.yamaya Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 19 yANaM' rUpyamayAnAm kalazAnAM aSTasahasram 'maNimayANaM' maNiyAnAM kalazAnAm vikurvanti tathA 'suvaNNaruppamayANaM' suvarNarUpyamayAnAM 'muvaNNarUppamaNimayANaM' aSTasahasraM suvarNarUpyamaNimayAvanAM suvarNa maNimayAnAM rUpyamaNimayAnAM suvarNarUpyamaNimayAnAm ghaTAnAM (vikurvanti) atra suvarNamaNimayAnAM ghaTAnAmaSTasa:tathA suvarNarUpyamayAnAM kalazAnAmaSTasahasraM tathA rUpyamaNimayAnAM kalazAnAmaSTasahasram tathA suvarNarUpyamaNimayAnA kalazAnAmaSTasaha vikavantIrthaH / 'aTThasahassaM bhomejjANaM' aSTasahasrANi bhaumeyakAnAM mRttikAnirmitaghaTAnAM 'aTThasahassaM caMdaNakalasANaM' aSTa sahasrANi candanakalazAnAM candanakASTanimitAnAM mAGgalya sUcakacandana mizraghaTAnAmityarthaH 'evaM bhiMgArANaM' evaM bhRGgArANAm evaM sarvatrASTasahasrANi jJAtavyAni (jhArIti bhASAprasiddhAnAm 'AyaMsANaM' AdarzAnAm darpaNAnAm 'thAlANaMpAINaM supaigANaM' sthAlInAM pAtrINAM supratiSThakAnAm pAtravizeSANAm 'cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM pupphacaMgerINaM' citrANAm ratnakaraNDAnAM ratnAdhArabhUtamaJjUSAnAm 'vAtakarakANAM bahiH sthitAnAM madhye jalazUnyAnAm karakANAM jalapAtrANAmityarthaH puSpacaGgarINAm aSTasahasrANi pratyekam vikurvanti 'evaM jahA sUriyAbhassa samvacaMgerIo savva paDalagAI visesiatarAI bhANiyabvAI' evam uktarItyA yathA sUriyAbhasya rAjapraznIye suvarNarupyamayakalazoM kI, 1008 'suvarNamaNimayANaM' suvarNamaNimayakalazoM kI, 1008 'ruppamaNimayANa' ruppamaNimayakalazoM kI 1008 'suvaNNaruppamaNimayANaM suvarNarupyapamaNimayakalazoM kI 'aTThasahassaM bhomijjANaM' 1008 miTTI ke kalazoM kI, 'aTThasahassaM caMdaNa kalasANaM' 1008 candana ke kalazoM kI 'evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM' 1008 jhAriyoM kI, 1008 darpaNoM kI, 'thAlANaM' 1008 thAlo kI 'pAINaM' 1008 pAtriyoM kI, 'supaIDagANaM' supratiSThakoM 'AdhAravizeSoM kI 'cittANaM' 1008 citroM kI, 'rayaNakaraMDagANaM' 1008 ratnakaraNDakoM kI 'vAyakaragANaM' 1008 vAtakarakoM kI 'pupphacaMgerIgaM' 1008. puSpacaMgerikAoM kI, vikurvagA kI 'jahA sUriyAbhassa sambacaMgerIo sadhapaTalagAiM visesiatarAI bhANiavvAiM sIhAsaNachatta-cAmaratellapsamugga jAva sarisava samuggA tAliaMTA 4zAnI 1008 'suvaNNamaNimayA' suvarSa bharAbhaya 4AnI, 1008 'rUppamaNimayANaM' 35 maNimaya 4AnI, 1008 'suvaNNaruppamaNimayANaM' suvartha35ya maNibhaya 4zAnI 'aTTa sahassaM bhomejjANaM' 1008 mATInA zAnI 'aTTha sahassaM caMdaNakalasANaM' 1008 yahananA zAnI 'evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM' 1008 AzayanI, 1008 pAnI, 'thAlANaM' 1008 thANAnI pAINaM' 1008 pAtrIsAnI, 'supaITThagANaM' 1008 supratiSThAnI mAdhAra vizeSAnI, 'cittANaM' 1008 citrAnI, "rayaNakaraDagANaM' 1008 2- 42413nI 'vAyakaragANa' 1008 pAta 423nI 'pupphacaMgerINaM' 1008 05 garimAnI vi| 4ii. 'jahA sUriyAbharasa saba caMgenImao sabba paDalagAI pise simatarAI bhANiabbAI Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprApti indrAbhiSekasamaye sUryacakreyaH tathA'trApi vaktavyAH dRSTam idaM jIvAbhigame tRtIyapratipattau 'aTThasahassaM AbharaNacaMgerINaM lomahatthacaMgerINaM' iti tathA sarvapaTalakAni vaktavyAni, tathAhi aSTasahasrANi puSpapaTaLakAnAm imAni vastUni sUryAbhAbhiSekopayogavastubhiH saMkhyayaiva tulyAni na tu guNena ityAha-vizeSitatarANi atizaya viziSTAni bhaNitavyAni prathama kalpIyadeva vikurvaNAto'cyuta kalpadevavikurvaNAyA adhikataratvAt viziSTatvAta tathA 'sIhAsaNachattacAmara tellasamugga jAva sarisavasamuggA' siMhAsana chatracAmara tilasamudka thAvat saSepajAva asahassaM kaDucchugANaM viuvvaMti' jila taraha rAjapraznIya sUtra meM indrAbhiSeka ke samaya meM sUryAbhadeva ke prakaraNa meM samasta caMgerikAoM kI, samasta puSpa paTaloM kI vikurvaNA huI kahI gaI hai usI prakAra yahAM para bhI ina saba abhiSeka yogya sAmagrI vastuoM kI ativiziSTarUpa se vikurvaNA kI gaI aisA kahanA cAhiye kyoMki prathama kalpake devoM kI vikurvaNA kI apekSA acyutakalpagata devoM kI vikurvaNA adhikatara hotI hai ataH ina vikurvitaI samastavastuoM kI saMkhyA 1008 rUpa se hI samAna thI guNa se nahIM aisA nahIM hai ki sUryAbhadeva ke prakaraNa meM vikurvita kI gaI abhiSeka yogya vastueM saMkhyAkI apekSA samAna thI kintu ye saba guNakI apekSA viziSTatara thIM yahI bAta 'vizeSita tarAI' isa pada dvArA kahI gaI hai kyoMki prathama kalpagata devoM kI vikriyA zakti meM aura acyutakalpagata devoM kI vikriyA zakti meM adhikataratA hotI hai, yaha pAta Upara kahI jA cukI hai| isI taraha una devoM ne 1008 siMhAsanoM kI, 1008 chAtroM kI 1008 sIhAsaNa chatta cAmara tella samugga jAva sarisavasamugA tAliaMTA jAva aTu sahassaM kaDucchugANaM viuvvaMti' 2 pramANe rApraznIya sUtramA chandrAmiSe mate sUryAsa hevanA prakaraNamAM samasta aMgerIkAonI samasta puSpa paTelanI vikuNA karavAmAM AvI hatI, te pramANe ja ahIM paNa e badhI abhiSeka rogya sAmagrInI ati viziSTa rUpamAM vikuNA karavAmAM AvI hatI, evuM samajavuM joIe. kemake prathama ka95nA devenI vikavaNanI apekSAe acuta ka9pagata devenI vikRrva adhikatara hoya che. Ama e vikavita thayelI samasta vastuonI saMkhyA 1008 rUpanI apekSAe ja samAna hatI. guNanI apekSAe nahi. Ama na samajavuM joIe. ke sUryadevanA prakaraNamAM vikarSita karavAmAM AvelI abhiSeka egya vastuo ane ahIM vikarvita karavAmAM AvelI abhiSeka vastuo saMkhyAnI daSTie paNa samAna hatI. paraMtu e badhI gupanI apekSAe viziSTata2 tI. 24 pAta 'vizeSitatarAI' mA 56 . upAbhA mAvasI . bha? prathama ka5gata devanI vikriyA zaktimAM ane acuta kapagata devonI vikriyA zaktimAM adhika taratA hoya che. A vAta upara kahevAmAM AvelI che. A pramANe te dee 1008 , Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 691 samudkAH tatra siMhAsanacchatracAmarAH prasiddhAH tilasamudgaka yAvat sarpapasamudrakAca tilabhAjana yAvat sarSavabhAjanAni ca atra yAvat padAt koSTasamudkAdayo vaktavyAH tathAhi 'koTThasamugge patte coeataragamelAya haribhAle hiMgulaye maNosilA iti tAliaMTA jAva advasahassaM kaDucchagANaM viuvvaMti' tAlavRntAni tAsanyajanAni patra yAvat padAt vyajanAnIti parigrahaH tatra vyajanAnIti sAmAnyato vAtopakaraNAni tAlavRntAni tu tadvizeSaNarUpANi eSAmaSTasahasrANi aSTasahasrANi iti aSTasahasrANi dhUpakaDacchukAnAmiti vikurvanti vikurvaNAzaktyA niSpAdayanti 'viunvittA' vikuLa vikurvaNA zaktyA niSpAca 'sAhAvie viuviea kaLase jAva kaDucchueagiNhittA' svAbhAvikAn devaLoke devalokavat svayaM siddhAn iva vaikriyAMzca anantara pUrvoktAn sauvaNodikAn kalazAn yAvat kahucchukAma gRhItvA AdAya atra yAvat padAt bhRGgArAdayo vyajanAntAH sarve prAdhAH 'jeNeva khIrodae samudde teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti' yatraiva kSIrodaH sahadraH tatraiva Agatya kSIrodakaM kSIrarUpamudakaM gRhanti 'pattAI tAI giNhaMti' yAni tatra utpalAni padAni yAvat sahasrapatrANi tAni gRhNanti te devAH atra yAvatpadAt kusumAdInAM parigrahaH 'evaM pukkharodAo' evam kI, 1008 tela samudgako kI yAvat itanehI koSThasamudgakAdikoM kI, sarSapa samudgakoM kI, tAla vRntoM kI yAvat 1008 dhUpakaDucchukoM kI dhUpa kaTA hoM kI vikurvaNA karake phira ve devaloka meM devaloka kI taraha svayaM siddha zAzvata kalazoM ko evaM vikriyA se niSpAdita phalazoM ko yAvat bhRGgAra se lekara vyajanAntataka kI vastuoM ko aura dhUpa kaDucchukoM ko lekara 'jeNeva khIrodae samudde teNeva Agamma khIrodgaM giNhaMti' jahAM kSIroda-kSIsAgara nAmakA samudra thA-vahAM Akara unhoM ne usameM se kSIrodaka kalazoM meM bharA 'gihittA jAI tatthauppalAI paumAI jAva sahassapattAI tAI giNhaMti' kSIrodaka ko bharakara phira unhoM ne vahAM para jitane utpala the, padma the yAvara sahasrapatravAle kamala the una sabako siMhAsananA, 1008 chatronI, 1008 cAmaranI, 1008 tela samudraganI yAvat eTalA ja keSTha samudgakanI, sarSava samudraganI, tAla vRntanI yAvat 1008 dhUpa kaDucchakenI 55 4ADAnI vipu| 4rI. 'viuvyittA sAhAvie vivie ya kalase jAva kaDucchue ya nitti' vikuNA karIne pachI te devamAM, devakanI jema svayaMsiddha zAzvata kaLazane temaja vikiyAthI nipAdita kaLazone yAvat bhaMgArathI mAMDIne vyaMjanAtanI 12tumAne mane dhUpa-chune sana 'jeNeva khIrodae samuhe, teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti' cyA kSArA-kSIra sAgara nAma4 samudra to. tyA sAdhyA tyA bhAvAne tebhara bhAyI kSIza64 4AmA mayu. 'gimihattA jAI tattha uppalAI paThamAiM jAva sahassa pattAI tAI givhaMti' kSAza64 AIR pachI tamadhe tyAM sa sva sai, 5o 6di, pApat sahasa patravALAM kamaLa hatAM, te badhAne lIdhAM ahIM yAvat padathI muda vagerenuM grahaNa thayuM che. Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaya jambU anayA rItyA puSkarodAt tRtIyasamudrAt kSIrodasamudrAt udakAdikaM gRhNanti atra devaiH kSIrodakasamudre kSIrodakAdi grahaNAnantaraM yasmAt vAruNIvaramantarAmuktvA puSkarode jalaM gRhItam / tasmAt vAruNIvara vAriNo'grAhyatvAditi sambhAvyate, 'jAva bhara heravayANaM mAgahA ititthANaM udagaM maTTiaMca giNhaMti atra yAvatpadAt 'samayakhitte' iti grAhyam tathAca samayakSetre manuSyakSetre bharatairavatayoH puSkaravaradvIpArddhasatkayoH mAgadhAdInAM tIrthAnAmuda mRtikAM ca gRhNanti 'gioihattA' gRhitvA ' evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva' evamiti samayakSetrastha puSkaravaradvIpArddhasatkAnAM gaGgAdInAM mahAnadInAm AdizabdAt sarvanadInAM parigrahaH yAvatpadAt udakamubhayataTavartinIM mRttikAM ca gRhNanti iti grAhyam 'cullahimavaMtAo savvatuare savdapuSphe savvagaMdhe savvamalle jAva savvo sahIo siddhatthae giNhaMti' kSudra himavataH sarvAn tuvarAn kaSAyadravyANi, sarvAn gandhAn vAsAdIn sarvANi mAlyAni grathitAdi bhedabhinnAni sarvA mahauSadhIH siddhAliyA yahAM yAvatpada se kumuda Adi ko kA grahaNa huA hai ' evaM pukkharodAo jAva bharaheravayANaM mAgahAititthANaM udagaM mahiaMca givhaMti' isI taraha se puSkarodaka nAmake tRtIya samudra se unhoM ne udakAdika liyA, phira manuSya kSetrasthita puSkara varadvIpArdha ke bharata airavata ke mAgadhAdika tIrthoM meM Akara unhoM ne vahAM kA jala aura mRttikAlI 'givhittA evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva cullahimavaMtAo saccatuare savvapuSphe sacca gaMdhe satrva malle jAva savtrosahIo siddhathae ya girhati 2 tA paumaddahAo dahoagaM uppalA dINia evaM savva kulapavvaesa baTTaveadveSu savvamahadahesu' vahAM kA jala aura mRttikA lekara phira unhoMne vahAM kI gaMgA Adi mahAnadiyoM kA jala yAvat udaka evaM ubhaya taTakI mRttikAlI tathA kSudrahimavAn parvata se samasta Amalaka Adi kaSAya dravyoM ko, bhinna 2 jAti ke puSpoM ko samasta gandha dravyoM ko grathitAdi bhedavAlI mAlAoM ko, rAjahaMsI Adi mahauSadhiyoM ko aura sarvapoM ko liyA padmadraha se dahodaka ' evaM pukkharodAo jAva bharaheravayANaM mAgahAititthANaM udgaM maTTi giMti' yA pramANe puSkareAdaka nAmaka tRtIya samudramAMthI temaNe udyakArttika lIdhAM. pachI manuSya kSetra sthita puSkaravara hIpAnA bharata arvatanA mAgadhAdika tIrthomAM AvIne temaNe tyAMthI pANI ne mRtti sIdhAM. 'ginhittA evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva cullahimavaMtAo savvatuare savvapuSphe savvagaMdhe savvamalle jAva savtrosahIo siddhatthae ya giNhaMti givhittA paramadahAo dahoagaM uppalAdINi a evaM savva kulapavvasu vaTTaveadvesu saJca mhhetu' tyAMthI pANI ane mRttikA laIne pachI temaNe tyAMnI gaMgA vagere mahA nadIonu pANI yAvat udaka temaja ubhaya taTanI mRttikA lIdhI. tathA kSudra himavAn pavathI samasta Amalaka Adi kaSAya dravyane, bhinna-bhinna jAtinA puSpone, samasta gandha kabyAne grathitAdi bhedavALI mALAne, rAjahu'sI vagere mahauSadhione ane sapAne Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 9 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 663 rthakAMzca sarSapAn gRhNanti te AbhiyogikAH devAH 'giNhitA' gRhItvA 'paumaddahAo daddodagaM uppalAdINi pamadrahAt drahodakamutpalAdIni ca gRhanti / 'evaM savvakulapavyaesu vaTTaveaddhesu savvamahadahesu sambavAsesu savvacakkavaTTi vijaesu vakkhAra pavvaesu aMtaraNaIsu vibhAsijjA' evaM kSudrahimavannyAyena sarvakSetravyavasthAkAritvena sarvakulaparvateSu sarvakulakalpAparvatAH sarvakulaparvatAH, himAcalAdayasteSu, tathA vRttavaitADhayeSu, tathA sarvamahAdraheSu padmadrahAdiSu tathA sarvavarSeSu, bharatAdiSu, sarvacakravati vijayeSu kacchAdiSu vakSaskAraparvateSu gajadantAkRtiSu mAlyavahAdiSu saralAkRtiSu ca citrakUTAdiSu tathA antaranadISu grAhavatyAdiSu vibhASeta vadet parvateSu tu tuvarAdInAM draheSu utpalAdInAm karmakSetreSu mAgadhAdi tIrthodakamRdAM nadISu udakobhayataTamRdA grahaNaM vaktavyamityarthaH, 'jAva uttarakurusu jAva' yAvat uttarakuruSu yAvat atra prathamaM yAvat padAt devakuruparigrahaH tathAca uttarakuruSu devakuruSu ca citra vicitragiri yamakagiri kAzcanagiri hRdadazakeSu yathAsambhavaM vastujAtaM gRhNanti, dvitIya yAvatpadAt puSkaravaradvIpArddhayoH bharatAdisthAneSu vastugraho vaacyH| tato jambUdvIpo'pi tadgrahastaiva vAcyaH kiyatparyantamityAha-'sudaMsaNebhadasAlavaNe' ityAdi 'sudaMsaNabhaddasAlavaNe savyatuare jAva siddhatthae giNhaMti' sudarzane pUrvAddhamerau bhadrazAlavane nandanavane saumanasavane paNDakavane ca savvatuvarAn gRhanti tathA tasyaiva ko aura utpala Adi ko liyA isI kulaparvato meM se, vRtta vaitADhayoM meM se evaM sarva mahAdrahoM me se 'savvavAsesu, saca cakkabahivijaesu, vakhArapazvaesu, aMtaraNaIsu, vibhAsijjA' sanasta bharatAdi kSetroM meM se,samasta cakravartI vijayoM meM se, vakSaskAra parvatoM meM se antara nadiyoM meM se jalAdikoM ko liyA 'jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhaddasAlavaNe savva tuare jAva siddhasthae ya giNhaMti' yAvatU uttarakuru Adi kSetroM meM se thAvat padagrAhya devakuru meM se, citra vicitra girimeM se yamaka girimeM se kAJcanagiri meM se evaM hRda dazakoM meM se yathA saMbhava vastuoM ko liyA tathA dvitIya yAvatpada se puSkaravara dvIpArdha ke pUrvAparArddha bhAgoM meM sthita bharatAdi sthAnoM meM se yathA saMbhava vastuoM ko liyA isI taraha jambudvIpastha pUrvArddha merumeM sthita bhadrazAlavana meM se nandanavana meM se, somanasavana lIdhAM. padmadrahathI kahAdaka ane utpalAdi lIdhAM. eja kula parvatamAMthI, vRtta vaitADhayebhaaNthii tamA sava mA samudromAMthI 'savva vAsesu, savva cakkavaTTivijaesu rakkhArapavvarasu aMtaraNaImu vibhAsijjA' samasta saratA kSetramAthI, samasta yavatI viyomAthI pakSa12 tAmAthI manta2 nahIsAbhAthI, saa| dIyA 'jAva uttarakussu jAva sudaM. saNabhadasAlavaNe savvatuare jAva siddhatthae ya giNhaMti' yAvat uttara 13 mA kSetrI. mAMthI yAvat pada grAhya devakurumAMthI, citra vicitra girimAMthI, yamaka girimAMthI, temaja huda dazakamAMthI yathA saMbhava vastuo lIdhI. tathA dvitIya yAvat padathI puSkaravara dvIpAdhanA pUrvAparAddha bhAgamAM sthita bharatAdi sthAnamAMthI yathA saMbhava vastuo lIdhI, A Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 jambUdvIpaprAptisUtra aparAH anenaiva krameNa vastujAtaM gRhNanti, tato dhAtakIkhaNDa jambUdvIpagatasya meroH bhadrazAlavane sarva tuvarAn yAvatsiddhArthakAMzca gRhanti, 'evaM gaMdaNavaNAo savvatuare jAva siddhatthae a sarasaMca gosIsacaMdaNaM divvaM ca sumaNodAmaM giNhaMti' evam uktarItyA asyaiva meroH nandanavanAt sarvatuvarAn yAvat siddhArthakAMzca sarasaM ca gozIrSacandanaM divyaM ca mumano dAmagrathitapuSpANi gRhNanti evaM somaNasapaMDagavaNAmo savvatuare jAva mumaNasadAmaM dadaramaLaya. mugaMdheya giNhaMti' evaM saumanasavanAt paNDakavanAca sarvaturavarAn yAvat sumanodAma dardaramalayasugandhikAn gandhAMzca tatra darda malayau-candanotpattikhAnibhUtau parvato tena tAtsthAt tadvyapadeza itinyAyet tadudbhava candanamapi dardaramalayazabdAbhyAmabhidhIyate tathAca dardaramalayanAmaka candane tayoH sugandhaH paramagandho yatra tAn dardaramalayamugandhikAn gandhAn vAsAn gRhanti meM se aura paNDaka vanameM se samasta tuvarAdi padArthoM ko liyA 'jAva siddhatthae a sarasaMca gosIsacaMdaNaM divveca sumaNadAmaM geNhaMti' yAvat siddhArthakoM sarasa gIzIrSacandana ko aura divya puSpamAlAoM ko liyA 'evaM somaNasa paMDagavaNAo a savvatuare jAva sumaNasadAmaM dazamalaya sugaMdhe ya giNhati, 2ttAegao milaMti 2ttA jeNeva sAmI leNeva uvAgacchaMti 2 tA mahatthaM jAva tistha. yarAbhiseaM uvaTThaveMti' isI taraha dhAtakI khaNDastha meruke bhadrazAlavana meM se sarva tuvara padArthoM ko yAvat siddhArtha koM ko liyA isI taraha isake nandanavana meM se samasta tupara padArthoko yAvat siddhArthakoM ko liyA sarasagozIrSacandana ko liyA divya sumano dAmoM ko liyA isI taraha saumanasavana se eNDakavana se sarva tuvaroM auSadhioM ko yAvat tumano dAmoM ko dardara evaM malaya sugandhita candanoM ko liyA tAtparya yahI hai ki aDhAI chopa evaM isake vAhara ke samudroM meM se vahAM ke jala ko parvatoM meM se tuvarAdi sarvaprakAra ke auSadhIya pramANe jammu dvIpastha pUrvAddha mecamAM sthita bhadrazAla vanamAMthI nandana vanamAMtha, sauman vanamAthI bhane 574 vanamAthI samasta tu|| 5. dIghai. 'jAva siddhattharaa sara saMca gosIsacaMdaNaM divve ca sumaNadAmaM gehaMti' yAvat siddhaya, sa22sa gozI yanna mana hivya 05maannaam| dI evaM somaNasapaMDagavaNAo a savvaare jAva sumaNasadAmaM daddaraM malayasugaMdhaM ya giNhati, gihittA egao milati milittA jeNeva sAmI teNeva AgacchaMti uvAgacchi tA mahatthaM jAva titthy| bhiseaM ubaveM ti' mA prabhArI dhAtakI khaMDasthamene bhAdraza la vanamAMthI. sarvatuvara padArthone yAvat siddhArthone lIdhAM A pramANe ja enA nandana vanamAMthI samasta tumara padArthone yAvat siddhArthIne lIdhA. sarasa gozISa candana lIdhuM. divya sumanada lIdhAM. A pramANe saumanasa vanamAMthI, paMDavanamAMthI, sarva tuvara auSadhione yAvat sumanAmane, dadura temaja malayaja sugara jita candana lIdhAM, tAtparya A pramANe che ke aDhAI dvIpa temaja enI bahAranA samu Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH ru. 10 acyutendrakRtAbhiSekasAmagrIsaMgrahaNam 695 'giNhittA' gRhItvA 'egao milaMti' itastato viprakIrNA AbhiyogikA devA ekatra milanti 'milittA' militvA 'jeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti' yatraiva svAmI acyutaH, tatraiva upAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'mahatthaM jAva titthayarAbhise aM uvaveM titti mahArtha yAvata tIrthakarAbhiSekam tIrthakarAbhiSekayogyaM kSIrodakAdhupaskaraNam upasthApayanti upanayanti, acyutendrasya samIpasthitaM kurvantItyartha: atra yArat padAt mahArgha mahAI vipulamiti padatrayI grAhyA eSAmarthastu pUrve draSTavyaH iti // suu09|| ___ atha accutendro yatkRtavAn tadAha-'taeNaM se accue' ityAdi mUlam-'taeNaM se accue devide dasahi sAmANiasahassIhi tAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM tihiM parisAhi sattahiM aNiehiM sattahiM aNiAhivaIhiM sattAlasAe AyarakkhadevasAhassIhi saddhiM saMparikhuDe tehiM sAmANiehiM viuviehiM a varakamalapaiTANehiM surabhivaravAriparipuraNehiM caMdaNakayaccAehiM AviddhakaMTheguNehiM paumuppalapihANehiM karayala sukumAra pariggahiehiM aTusahasseNaM sovaNiyANaM kalasANaM jAva asaisseNaM bhomejANaM jAva samvodaehiM sabbamaTTi AhiM satuvarehiM jAva savvosahisiddhatthaehiM savviDDIe jAva raveNaM mahayA mahayA titthayarAbhiseeNaM abhisiMcai taeNaM sAmissa mahayAmahayAabhiseyasi vaTTamANaMsi iMdAIA devA chattacAmaradhUba kaDucchraa pupphagaMdha jAva hatthagayA haTTatuTTa jAva vajasUlapANI purao ciTuMti paMjaliuDA iti padArthoM ko drahoM meM se utpalAdikoM ko karmakSetroM meM se mAgadhAdi tIrtho ke jalako evaM mRttikA ko evaM nadiyoM meM se unake ubhayataToM kI miTTIko liyA isa prakAra se abhiSeka yogya saba prakAra kI sAdhana sAmagrI lekara ve idhara udhara phaile hue deva eka sthAna para Akarake ikaTTe ho gaye aura milakara phira ve sabake saba jahAM apanA svAmI thA vahAM para gaye vahAM jAkara unhoM ne vaha tIrthaMkara ke abhi. Seka yogya lAI huI samagra sAmagrI apane svAmI acyutendra kI samakSa rkhdii||9|| dromAMthI tyAMnuM pANI, parvatemAMthI, tuvarAdika sarva prakAranA auSadhIya padArtho, kahemAMthI utpalAdike, karmakSetramAMthI mAgadhAdi tIrthonuM pANI temaja mRttikA tathA nadIo mAMthI temanA ubhaya taTenI mRttikA A pramANe badhAM padArtho lIdhAM. A pramANe abhiSeka gya sarva prakAranI sAdhana-sAmagrI laIne teo Ama-tema vikharAyelA de eka sthAna upara AvIne ekatra thayA ane ekatra thaIne temaNe te tIrthakaranA abhiSeka egya ekatra karelI badhI sAmagrI potAnA svAmI ayyatendranI sAme mUkI dIdhI. 9 che Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUne evaM vijayANusAreNa jAva appegaiyAdevA Asia saMmajiovalittasittasuisammaTTaratyaMtarAvaNIhi kareMti jAva gaMdhavaTibhUti appegaiyA hiraNNavAsaM vAsaMti evaM suvaNNarayagaira AbharaNapattapupphaphalabIamallagaMdhavaSaNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti, appegaiyA hiraNNavihiM bhAiMti evaM jAva cuNNavihiM bhAiMti appevAiyA caunvihaM vajja vAeMti taM jahA-tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhusiraM 4 appegaiyA cauvvihaM geyaM gAyaMti taM jahA-ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAgaIthaM 3 roIAvasANaM 4 appegaiyA cauvvihaM Na NaccaMti taM jahA-aMciaM 1 duaM 2 ArabhaDaM 3 bhasolaM 4 appegaiyA cauThivahaM abhiNayaM abhiNeti taM jahA-dideM. tiaM 1 paDisueiyaM 2 sAmaNNokaNivAithaM 3 logamajjhAvasANiyaM, aNegabattIsaivihaM divyaM NaTTavihiM ubadaseMti appegaiyA uppayaM nivayaM nivayauppayaM saMkuciapasAriaM jAva bhaMtasaMbhataNAmaM divvaM paTTavihiM uvadaMsaMtIti, appegaiyA taMDati appegaiyA lAleti, appegaiyA pINeti, evaM bukkAti, apphoDeMti, vaggaMti sIhaNAyaM NadaMti appegaiyA savvAI kareMti appegaiNA hayaheliaM evaM hathi mulugulAi rahaghaNaghaNAiaM appegaiyA tiNNivi, appegaiyA uccholaMti appegaiyA paccholaMti, appegaiyA tivaI chiMdaMti pAyadadasyaM kareMti,bhUmicaveDe dalayaMti, appegaiyA mahayA saddeNaM rAti evaM saMjogA vibhAsiyA appegaiyA hakkAreMti evaM pukAreMti vakAreMti ovayaMti parikyaMti jalaMti tavaMti paya. vaMti gajjati vijaAyaMti vAsiMti appegaiyA devukaliaM kareMti evaM devakahakahagaM kareMti, appegaiyA duhu duhugaM kareMti appegaiyA vikiya bhUyAiM rUvAiM viuvittA paNacaMti evamAi vibhAsejjA jahA vijayassa jAva sabbao samaMtA AdhAveMti paridhAveMti // sU0 10 // chAyA-tataH khalu so'cyuto devendraH dazabhiH sAmAnikasahastraiH trayastriMzatA trAyastriMzakaiH caturbhilokapAlaiH tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH casvAriMzatA AtmarakSakadevasaharIH sAI saMpariSataH te svAbhAvikaiH vaikriyaizca para Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 697 kamapratiSThAnaiH surabhivaravAripratipUrNaiH candanakRtacarcitaiH AviddhakaNThaguNaiH padmotpalapidhAnaiH karatalasukumAra parigRhItaH, aSTa sahasreNa sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvat aSTasaha sreNa bhaumeyAnAM yAvat sarvodakaiH sarvamRtikAbhiH sarvatuvarairyAvat sauMSadhisiddhArthakaiH sarvaddhayAvat raveNa mahatA mahatA tIrthakarAbhiSekeNa abhiSiJcati, tataH khalu mahatA mahatA AbhiSeke vartamAne indradikAH devAH chatracAmara dhUpakaDucchukapuSpagandha yAvat hastagatAH hRSTatuSTa, yAvat vajrazUlapANayaH puratastiSThanti prAJjalikRtA ityarthaH / evaM vijayAnusAreNa yAvat apyekakadevAH Asikta saMmArjitopaliptasikta zucIsammRSTa rathyA'ntarA''paNavIthikaM kurvanti yAvad gandhavartibhUtamiti, apyekakAH hiraNyavarSa varSanti, evaM suvarNaratnavajrA''bharaNapatrapuSpabIjamAlyagandhavarSA yAvat cUrNavarSa varSanti, apyekakAH, hiraNyavidhi bhAjayanti evaM yAvat cUrNavIdhi bhAjayanti, apyekakAH caturvidhaM vAcaM vAdayanti, tadyathA tatam 1 vitatam 2 ghanam 3 suSiram 4 apyeke, caturvidhaM geyaM gAyanti tadyathA utkSiptam 1 pAdAttam 2 mandAyam 3 rocitAvasAnam 4 apyekakAH caturvidha nATayaM nRtyanti tadyathA-azcitam 1 drutam 2 ArabhaTam 3 bhasolam 4 iti apyekakAH caturvidham abhinayam abhinayanti tadyathA dASTIntikam 1 pratizrutikam 2 sAmAnyato vinipAtikam 3 lokamadhyAvasAnikam 4 apyeke dvAtriMzadvidhaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti, apekakAH utpAtanipAtam nipAtotpAtam saMkucita prasAritam yAvat bhrAntasaMbhrAntanAma divyaM nATayavidhimupadarzayantIti / apyekakAH vinayanti evaM vatkArayanti AsphoTayanti valanti siMhAnAdaM nadanti apyekakAH sarvANi kurvanti apyekakAH haya hepitaM evaM gulagulAyitaM rathaghanaghanAyitam apyekakAH trINyapi apyekakAH 'uccholaMti' agrato mukhe capeTAM dadati, paccholaMti' pRSTato mukhe capeTAM dadaMti apyekakAH tripadI chindanti pAdadaIrakaM kurvanti bhUmicapeTAM dadati apyekakAH mahatA mahatA zabdena rAvayanti evaM saMyogAH vibhASitavyAH apyekakA 'hakkArayanti' evaM pUtkurvanti vakArayanti avapatanti utpatanti paripatanti jvalanti tapanti pratapanti garjanti vidyutaM kurvanti varSanti apyekakAH devotkalikAM kurvanti evaM devakaha kahakaM kurvanti, apyekakAH duhu duhukaM kurvanti, bhayekakAH vikRtabhUtAdi rUpANi vikurvitvA pranRtyanti ekmAdi vibhASeta yathA vijayasya yAvat sarvataH samantAt ISaddhAvanti paridhAvanti iti // sU0 10 // ___TIkA-'taeNaM se accue devide' tataH AbhiyogikadevaiH AnItAbhiSekasAmagryAH, upasthityanantaram khalu so'cyuto devendraH tIrthakaramabhiSiJcatItyagre sambandhaH kaiH sArddha 'tae Na se accue deviMde dasahi sAmANiya'-ityAdi TIkArtha-isake bAda-jaba abhiSeka yogya saba sAmagrI upasthita ho cukI'tahaNaM se accue deviMde dasahiM sAmANiya' ityAdi TIkArya-tyAra bAda jyAre abhiSeka egya badhI sAmagrI upasthita thaI gaI tyAre 7.44 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtre saMparivRtaH san abhiSiJcati tatrAha-dasahiM sAmANibha sAhastIhiM' dazabhiH sAmAnikasahasraH dazasahasrasaMkhyaka sAmAnikaiH devaH apica 'tAyattIsAe tAyattIsaehiM trayastriMzatA trAyastriMzakaiH devavizeSaiH apica 'cauhi logapAlehi' caturbhilo kapAlaiH devavizeSaiH 'tihiM parisAhi' dimRbhiH parSadbhiH sabhAbhiH 'sattahi aNie hiM' sappabhiranIH 'sattahiM aNiAhivaIhi' saptabhiranIkAdhipapatibhiH 'cattAlIsAe AyarakkhadevasAhasIhiM' catvAriMzatA AtmarakSakadevasahasraiH catvAriMzat sahasrasaMkhyAkairAtmarakSakadevairityarthaH sArddha saMparivRtaH veSTitaH kaiH abhiSiJcati tatrAha-'tehiM sAbhAviehiM viuviehia varakamalapaTTANehi taiH tadgatadevajanavizeSaiH svAbhAvikaiH svabhAvasiddhaiH vaikriyaizca vikuNAzaktyA niSpAditaizca varakamalapratiSThAnaiH varakamale zreSThakamale pratiSThAna sthitiyeSAM te vathAdhUnAstaiH, etA padAni kalazavizeSaNAni tathA 'surabhivaravAriparipuNNehi' surabhivaravAri pratipUrNe: mugandhiyukta jalaparipUrNaH tathA 'caMdaNakayacaccAehi' candanakRtacarcitaiH kRtaM carcitaM vilepanaM yeSAM te tathA bhUtAstaiH tathA 'AviddhakaMThe guNehiM AviddhakaNTheguNaH AviddhaH AbaddhaH pANThe guNaH rajjubhiH yeSAM te tathAbhUtAstaiH tathA 'paumuppalapihANehi' padmotpalapidhAnaH paurutpalaizca tat tat kamalavizeSaiH pidhAnam acchAdanam yeSAM te tathAbhUtAstaiH tathA 'karayalamujhumArapariggahiehiM karatalamukumArataya-'se accue devideM devarAyA' usa devendra devarAja acyutane 'dasahiM sAmANi a sAhassIhiM' apane 10 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha 'tAattIsAe-tAyattIsaehi' 33 trAyastriMza devo ke sAtha 'cauhi logaNAlehiM cAraloka pAlo ke sAtha 'tihiM parisAhiM' tInapariSadAoM ke sAtha 'sattahiM aNiehiM' sAta anIkoM ke sAtha 'sattahiM aNIyAhivaIhiM' sAta ajIkAdhipatiyoM ke sAtha 'cattAlIsAe Ayarakkhadeva sAhassIhiM' 40 AtmarakSakadedoM ke saddhi' sAtha 'saMparighuDe' ghire hue hokara 'tehiM sAbhAviehiM viuviehiM a varakamalapaTTA hiM' una svAbhAvika aura vikurvina tathA lAkarake sundara kamalo ke upara rakhe gaye hue 'surabhivAripaDipuNNehiM' sugaMdhita sundara nirmala jalase bhare hae, 'caMdaNakayacaccAehiM' candana se carcita hue, 'AviddhakaMTheguNehiM' molI se kaMThameM 'se accue devide devarAyA' te devendra devarA atyute 'dasahi sAmANia sAhasIhiM pAtAnA 10 12 sAmAni4 hevAnI sAthe 'tAyattIsAra tAyattIsaehiM' 33 nAyariza hevenI sAthe 'cauhiM logapAlehi' yAra khopAsAnI sAthe, 'tihiM parisAhitrapariSadA mAnI sAthai tathA 'sattahiM aNiehiM sAta maanii| sAthe 'sattahiM aNIyAhivaIhi' sAta manIvipatiyAnI sAtha 'cattolIsAe AyarakkhadevasAhassIhi' 40 mAtbharakSa: hevAnI sadviM' sAthe 'saMparibuDe' mAta dhana 'tehiM sAbhAviehi viuvviehi a varakamalapaidANehi te svAmA4i mane viti tabhAra vIra sun42 44AnI 52 bhRzyAma mA 'surabhivAripaDipuNNehi' suga. cita,ni yI pUrita, 'caMdaNakayacaccAehi ya-nathI yathita thayehA, 'Aviddha Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 699 parigRhItaiH, karataletu sukumAraiH parigRhItAH sthApitA ye tathAbhUtAstaiH, evaMbhUtairanekasahasrasaMkhyakaiH kalazairitigamyam / tAneva kalazAn vibhAgato darzayati 'aTThasahasseNaM sovaNi ANaM kalasANaM jAva asahassaM bhomejjANaM jAva' aSTasahasreNa aSTottarasahasreNa sauvarNikAnAM suvarNamayAnAM kalazAnAM ghaTAnAM yAvat atra prathamayAvatpadAt aSTasahasreNa aSTottarasahasreNa raupyAnAm aSTasahasreNa maNimayAnAm aSTasahasreNa suvarNa ipyamayAnAm apTasahasreNa rUpyamaNimayAnAm aSTasahasreNa suvarNarUpyamaNimayAnAmiti aSTasahasreNa bhaumeyAnAM tathAca sarvasaMkhyAyAH sammelanena catuHpaTayAdhikaiH aSTabhiH sahasraH tat tat vizeSaNaviziSTa kalazAnAmityarthaH dvitIyayAvatpadAt bhRGgArAdiparigrahaH 'sabodaehiM sabyATTiAhiM savvatUbarehiM jAva sambosahi siddhatthaehiM sarvodakaiH sarvattikAbhiH sarvatuvaraiH yAvat sauMpadhisiddhArthakaiH atra. yAvatpadAt puSpAdiparigrahaH 'sabiDIe jAva raveNaM' sarvaddharyA sarvayA vibhavAdisaMpadA yAvadraveNa zabdena yatra yAvacchabdena 'savvajuIe' sarvadha yA ityArabhya 'saMkhapaNavabheri jhallarikharamuhi huDukka baMdhe hue 'paumuppalapihANehi pana aura utpalarUpa Dhakkana se Dhake hue 'karayala. sukumAra pariggahiehiM' aise sundara sukumAra karataloM meM dhAraNa kiye gaye 'aTThasahaspleNaM sovaNNiAgaM kalasAgaM jAva aTThasahasseNaM bhomejjANaM' 1008 suvarNa ke kalazoM se yAvat 1008 miTi ke kalazoM se yAvatpada gRhIta 1008 cAMdI ke kalazoM se, 1008 maNi ke kalazoM se 1008 suvarNarupya nirmita kalazoM se 1008 suvarNamaNi nirmita kalazoM se 1008 rupyamaNi nirmita kalazo se, 1008 suvarNarupya nirmita kalazoM se kula milakara hue 8064 kalazoM se 'jAva samvodaehiM savvamahimAhiM savvatuarehiM jAca savvosahisiddhatthaehiM saviDoe jAba raveNaM mahayA 2 titthayarAbhiseeNaM abhisiMcaMti' yAvat bhRGgArakAdikoM se evaM samasta tIrtho se lAye gaye jala se samasta tuvarapadArthoM se, yAvat samasta puSpo se sarvoSadhiyoM se evaM samasta sarSoM se apanI samasta Rddhi kaMThe guNehi' bhAjI 4 mA thayesA, 'paumuppalapihANehi' 55 mana Suca 35 44thI mAchAhita thye|, 'karayala sukupAra pariggahirahiM tama sundara sumAra 42tamA dhArA 42vAmA mAyA, 'aTTa sahasteNaM sopaNNiANaM kalasANaM jAva aTTha sahasseNaM bhomejjANaM' 1008 sunA zAthI yAvat 1008 mATInA 4thI yAvat 56 gRhIta 1008 cAMdanA kaLazethI, 1008 maNionA kaLazethI, 1008 suvarNa, sukhanimita kaLazethI, 1008 suvarNa maNinirmita kaLazethI 1008 rUmaNinirmita 4thI 2 mA na 8064 4thI 'jAva savvodaehiM saba maTTiAhiM savva tuarehi jApa savyosahisiddhattharahiM sabbiDUDhIe jAva raveNaM mahayA 2 titthayarAbhiseeNaM abhisiM caMti' yAvat bhR||24||dhii tama4 samasta tI mAthI anbhA mAthI , samasta tuvara padArthothI, yAvat samasta puSpathI, saSadhiothI temaja samasta sarSathI, Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go. jambUdvIpaprajJaptisUtre murajamuiMga duMduhi nigghosanAieNaM' zaMkhapaNavabherijhallarikharamukhi huDukka murajamRdaGganirghoSanAditena ityantaM sarva grAhyam' 'mahayA mahayA titthayarAbhise eNaM abhisiMcaMti' mahatA mahatA tIrthakarAbhiSekeNa yena abhiSekeNa tIrthakarA AbhiSicyante tena abhiSekeNa ityarthaH abhiSekeNa ityasya ca abhiSekopayoginA kSIrodAdijalena ityarthaH abhiSiJcati abhiSekaM karoti so'cyutaH / samprati abhiSekakAriNa indrAt apare indrAdayo yat kRtavantastadAha-'tae NaM' ityAdi 'tae NaM sAmissa mahayA mahayA abhise aMsi vaTTamANaMsi iMdAiyA devA' tataH khalu svAminaH acyutendrasya mahatA mahatA atizayena mahati abhiSeke vartamAne apare indrAdikA devA 'chattacAmarakalasa dhUva kaDucchu a pupphagaMdha jAva hatthagayA' chatracAmarakalazadhRpakaDucchuka puSpagandha yAvat hastagatAH arthastu sugamaeva atra yAvatpadAta mAlyacUrNAdiparigrahaH 'hahatuTTha jAva vajjamulapANI purao ciTThati paMjaliuDA' iti hRSTatuSTa yAvat vajrazUlapANayaH / upalakSaNametat tena anya zastrapANayo'pi grAhyAH purataH prAJjalikRtAH santastiSThanti / ayaM bhAva kecana chatradhAriNaH kecana cAmarotkSepakAH kevana kalazadhAriNaH evaM dhutyAdi vaibhava se yukta hokara sundadhvanivAle gAjebAje kI dhvanipUrvaka tIrthakara prabhu kA abhiSeka kiyA 'taeNaM sAmissa mahayA2 abhiseyaMsi vaTTamANaMsi iMdAiA devA chattacAmaradhUvakaDucchua pupphagandha jAva hatthagayA' jisa samaya acyutendra baDe bhArI ThATabATa se prabhu kA abhiSekakara rahA thA usa samaya aura jo indrAdika deva the ve apane apane hAthoM meM koI chatra liye hue thA koI cAma liye hue thA, koi dhUpakaDucchuka-dhUpakA kaDAha-liye hue thA, koI puSpa lie hue thA, koI gaMdha dravya liye hue thA yAvat koI mAlA liye hue thA evaM ko cUrNa liye hue thA 'hatuTTa jAva vajjamUlapANI purao ciTThati paMjaliuDA iti' sabake saba indrAdikadeva harSa aura saMtoSa se vibhora banakara hAtha joDe hue prA ke samakSa khaDe hue the inameM kitaneka zUla liye hue the, kitaneka bajra liye hu the aura kitaneka aura bhI dUsare hathiyAra liye hue the yahAM jo yaha zara pitAnI samastaRddhi temaja ghati vagere vaibhavathI yukta thaIne maMgaLa vadhonA vini sAthai tI 42 prabhunA aniSa dhyA. 'taeNaM sAmissa mahayA 2 abhiseyasi vaTTamANasi iMdAio devA chattacAmaradhUvakaDucchua pupphagandha jAva hatthagayA' 2 mate azyuta bhAre ThATha mATha sAthe prabhuno abhiSeka karI rahyo hate, te vakhate bIjAje IndrAdika deve hatA, teo e pitapetAnA hAthamAM koIe chatra laI rAkhyuM hatuM, keIe cAmara lai rAkhyA hatA, keIe dhUpa kaTAha laI rAkhyo hate, keIe pupa laI rAkhyAM hatAM. kaI re gaMdha dravya laI rAkhyAM hatAM, yAvat keIe mALAo laI rAkhI hatI. temaja kaI yU I yu tu.'haTTha-tuTu jAva vajjasUlapANI purao ciTThati paMjaliuDAiti' 3 badhA IndrAdika deva harSa ane saMtoSathI vibhera thaIne hAtha joDIne prabhunI sAme Ubha hatA, jemAMthI keTalAka vaja laIne ubhA hatA ane keTalAka bIjA zastro laIne u0 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 709 ityAdi sevA-dharmasatyApanArthaM na tu vairinigrahArtha, tatra vairiNAmabhAvAt kecana vajrapANayaH kecanazUlapANayaH prAJjalikRtAH santaH santiSThante iti, atra yAvatpadAt cittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpad hRdayAH, iti grAhyam 'evaM vijayAnusAreNa jAva' evam ukta prahAreNa abhiSekasUtraM vijayadevya devAbhiSekasUtrAnusAreNa jJAtavyam jIvAbhigamavat atra yAvatpadAt 'appegaiyA paMDagavaNaM NaccoagaM NAimaTTiyaM paviralapapphusiyaM syareNu. viNAsaNaM divvaM murahigaMdhodakavAsaM vAsaMti appegaiyA niha parayaM NaTTarayaM bhaTTarayaM pasaMtarayaM upasaMtarayaM kareMti' iti grAhyam apyekakAH kecana devAH paNDakavanam-atra nairantarye dvitIyA nirantaraM pADakavane ityarthaH nAtyudakaM nAtimRttikaM yathAsyAt tathA pravirala praspRSTam prakarSaNa dhAraNa karane kI bAta kahI gai hai vaha kevala sevA dharmako prakaTa karane ke liye hI kahI gaI hai vairijana ke nigraha ke nimitta nahIM kyoMki vahAM unakA koI vairI hI nahI thA yahAM yAvatpada se 'cittAnaMditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSa. vazavisarpahRdayAH' ina padoM kA grahaNa huA hai 'evaM vijayAnusAreNa jAva appegaiyA devA Asia saMmajijaocalitasittasuisammaTTa ratthaMtarAvaNavIhiaM kareMti jAva gaMdhavadvibhUaMti' jIvAbhigama sUtra meM jisa prakAra vijayadeva ke abhiSeka prakaraNa meM abhiSeka sUtra kahA gayA hai, usI taraha se yahAM para bhI abhiSeka sUtra jAnanA cAhiye yahAM yAvatpada se 'appegaiyA, paMDagavaNaM Nacco agaM, NAhumaTiaM, paviralapakusiyaM rayareNuviNAsaNaM, divvaM surahigaMdhodakavAsaM vAsaMti, appegaiyA niyarayaM NaharayaM, bhaTTarathaM, pasaMtarayaM, uvasaMtarayaM kareMti' isa pAThakA saMgraha huA hai irUkI vyAkhyA pahile jaisI hI hai vAkya yojanA isa prakAra se hai apizabda yahAM svIkArokti ke artha meM hai 'egaiyA' zabda kA artha hatA. ahIM je A zAstra dhAraNa karavAnI vAta spaSTa karavAmAM AvelI che te phakta sevAdharmane prakaTa karavA mATe kahevAmAM AvI che. vairIonA upazamana mATe emaNe zastro dhAraNa karyA nayA. te sthAna 52 tamanA vairIkhata nahi. ma.DI. yAvat 54thI. cittA naMdittAH, prItimanasaH, paramasomavasthitAH harSarazavisarpadghayA' se pahonu huya yayu cha. 'evaM vijayAnusAreNa jAva appegaiyA devA Asia saMmajjiobalittasitta sui sammaTu ratthaMtarAvaNavIhi kare ti jAva gandhavaTTi bhUaMti' vAligama sUtramA 2 pramANe vilya vinA maniSa prakaraNamAM abhiSeka sUtra kahevAmAM Avela che, te pramANe ahIM paNa abhiSeka sUtra jANavuM joIe. mahI yAvat 54thI 'appegaiyA paMDagavaNaM, NaccoagaM, NAimaTTiaM, paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divaM sAhi gaMdhodakavAsa vAsaMti, appegaiyA nihayaraya NadurayaM, bhadurayaM, pasaMtarayaM, uvasaMtarayaM kareM ti' mA pAuna sakyo che. vAya yA mA pramANe cha. 'api' 554 25 2vii4|2|tinaa atha mAM prayuta ythe| cha. 'egaiyA' zahanA mA ' meve| thAya che. hA 'e te paMDaka vanamAM surabhi gaTakanI varSA karI. A varSathI tyAM ati kAdava thAya Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 jambUdvIpaprajJaptisUtra yAvatA reNavaH sthagitA bhAnti tAvanmAtreNa utkarSeNetibhAvaH uktaprakAreNa viralAni sAntarANi dhanabhAve kardamasambhavAt mavRSTAni prakarSayanti sparzanAni mandasparzanasambhave reNusthaganAsambhavAt yasmin varSe tat praviralapraspRSTam ata eva ramoreNuvinAzanam rajasAM zlakSNareNupudgalAnAM reNUnAM ca sthUlatama tat pudagalAnAM vinAzanam divyam atimanoharam surabhigandhodakavarSe varSanti, apyekakAH kecana devAH paNDa kavanam nihatarajaH nihatam bhUgautthAnAbhAvena mandIkRtaM rajo yatra tattathAbhUtam, nanu tatra nihatatvaM rajasaH, kSaNamAtram utthAnA'bhAvenApi saMbhAti atAha naSTarajaH naSTaM sarvathA adRzyIbhUtaM rajo yatra tattathAbhUtam asyaiva AtyantikatA khyApanArthamAha bhraSTarajaH prazAntarajaH, upazAntarajaH kurvantIti, atha prastutasUtramanuzriyate 'appegaiyA devA Asia saMmajjivalittamuisammaTTaratyaMtarAvaNavIhi kareMti' apyekakAH kecana devAH AsitasaMmArjitopaliptam tathA siktAni jalena ataeva zuconi sampRSTAni kacavarApanayanena rathyAntarANi ApaNavIthaya iva ApaNavIthayo rathyAvizeSAH, yasmin tattathA kurvanti, aya. 'kitaneka deva' aisA hai kitaneka devoM ne usa pANDukavana meM surabhi gaMdhodaka kI varSA kI isa taraha kI varSA se-vahAM atikAdava kIcaDa nahIM ho pAyA kintu uDatI huI dhUla jama gaI surabhigaMdhodakakI varSA bhI jo huI-vaha aisI hui kI jisameM pAnIkI bUMde bahuta dhIme dhIme evaM choTI 2 dUra 2 para chaMTakAvake rUpameM paDatI thI ativRSTi aura anAvRSTi ke bIca kI rajareNu ko zAMta karanevAlI aura jisase kIcaDa na hone pAve pratyuna uDatI hui miTTI jama jAve aisI divya varSA vahAM kitaneka devoM ne ko philaneka devoM ne hAM aisA kAma kiyA ki jila se vaha pANDakavana nihitarajavAlA ho gayA, naSTarajavAlA ho gayA, bhraSTaragavAlA ho gayA tathA-kitaneka devoM ne usa pANDukAna ko jala ke choTe dekara Asikta kiyA, kitaneka devoM ne use buhArI se hApha kiyA-kisIne use golayAdise lIpakara cikanA kiyA isase vahAMkI galizaM sikta hone se evaM kUDA karakaTa ke dUra hojAne ke kAraNa bilakula sApha sutharI hogaI sthAna sthAna se AnIta nahi paNa uDI mATI jAmI gaI. surabhi-gedhadakanI je varSo thaI te A pramANe thaI ke jemAM pANInI buMdo bahuja dhIme-dhIme temaja nAnI-nAnI dUra-dUra paDatI hatI. ativRSTi ane anAvRSTinA vaccena. 24-Nune zAMta karanArI ane jenAthI kAdava thAya nahi, paraMtu uDatI mATI jAmI jAya evI divya varSA tyAM keTalAka dee karI. keTalAka devoe tyAM evuM kAma karyuM ke jethI te pAMDuka vana nihata 2 javALuM thai gayuM temaja keTalAka dee te pAMDaka vanane pANInA chAMTA nAkhIne Asiddha karyuM. keTalAka dee te vanane sAvaraNIthI sApha karyuM', kaI deve te vanane gemayAdithI lipta karIne suciphakaNuM banAvI dIdhuM. ethI tyAMnI zerIo sikta thaI javAthI, kacaro sApha thaI javAthI ekadama svaccha thaI gaI sthAna-sthAnethI lAvela candanAdi vastuone tyAM Dhagale pakaDI dIdhe. ethI te hada Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 703 marthaH tatra sthAnasthAnAnIta candanAni vastUni mArgAntareSu tathA ekatrIkRtAni santi yathA haTTazreNipratirUpaM dadhati 'jAva gandhavaTTibhUaMti' yAvat gandhavartibhUtamiti, atra yAvatpadAt 'paMDagavaNaM maMcAimaMcakaliaM kareMti 'appegaiyA jANAvihagarAgausiyajjhayapaDAgamaMDiaM kareMti appegaiyA gosIsacaMdaNa dadaradiNNa paMcaMgulitalaM kareMti, appegaiyA uvaciacaMdaNakalasaM appegaiyA caMdaNaghaDa mukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA AsattosattaviulavaTTavagdhAria malladAmakalAvaM kareMti appegaiyA paMcavaNNasarasasurahimukkapuMjovayArakaliaM kareMti, appegaiyA kAlAgurupavara kuMdurukkaturukkaDajhaMtadhUvamaghamaghaMta gaMdhuddhaAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM' iti grAhyam apyekakAH devAH paNDakavanaM saJcAtimaJcakalitaM kurvanti apyekakAH paNDakavanaM nAnAviharAgocchitadhvajapatAkamaNDitaM kurvanti apyekakAH devAH gozIrSacandanadadaradatta paJcAGgulitalaM kurvanti apyekakAH devAH upacita 'sthApita' candanakalazaM kurvanti apyekakAH devAH candanaghaTasukRta 'suracita' toraNapratidvAradezabhAgam kurvanti apyekakAH Asaktotsita vipulavRttavyAghArita 'pralambita' mAlyadAmakalApaM kurvanti, apyekakAH, paJcavarNasarasasurabhiyukta puJjopacArakalitaM kurvanti apyekakAH devAH kAlagurupravarakunduruSkaturuSka dahyamAnadhUpamaghamantagandhoddhRtAbhirAmaM sugandhavaragandhitaM kurvanti / punaH prakArAntareNa devakRtyamAha 'appegaiyA hiraNNavAsaM vAsaMti' apyekakAH hiraNyavarSa varSanti hiraNyasya rUpyasya candanAdi vastuoM kI vahAM rAzi lagAdI gaI isase ve hadazreNi ke jaise ho gaI yahAM yAvatpada se 'paMDagavaNaM maMcAi maMcakaliaM kareMti, appegaiyA NANAviharAga UsiajjhayapaDAga maMDiaM kareMti, appegazyA gosIsa caMdaNadadaradiSNapaMcaM. gulitalaM kareMti, appegaiyAubacia caMdaNakalasaM, appegaiyA caMdaNaghaDasukaya toraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA Asatosatta vipula vavagdhAria malladAmakalApaM kareMti, appegaiyA paMcavaNNa sarasasurahi mukka puMjovayArakaliaM kareMti, appegaDyA kAlAgurupavara kuMdarukka turukka DajhaMta dhUva magha-maghaMta gaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiaM' isa pAThakA grahaNa huA hai isa pAThakA artha spaSTa hai 'gaMdhavahi bhUaMti' isa taraha vaha pANDukavana eka sugaMdhita guTikA ke zreNivI 17 7. 25hI yAvat 54thI 'paMDagavaNaM maMcAimaMcakaliaMkara ti, appegaiyA NANAviharAgaUsiajjhayapaDAgamaMDiaM kareMti, appegaiyA gosIsa vaMdaNadadaradiNNa paMcaMgulitalaM kareM ti, appegaiyA utraciacaMdaNakalasa, appegazyA caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA Asattosittavipulavavagdha riamalladAmakalApaM kareM ti, appegaiyA paMca vaNNa sarasasurahi mukkapuMjovayArakaliaM koreMti, appegaiyA kAlAgurupavara kuMduruska turukka ujjhaMta dhUva maghamaghaMta gadhuvuyAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiaM' mA pA sahIta thayacha. 20 pAune gatha 25STa 4 che. 'gaMdhavaTTibhUati' mA pramANe te pAMDavana me sugadhita shudi| 2 5 / Ayu. 'appegaiyA Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 jambUdIpaprAptisUtra varSa vRSTiM varSanti kurvantItyarthaH suvaNNarayaNavaira AbharaNapatta yupphaphalabIjamallagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' evam uktaprakAreNa sarvatra yojanA kAryA tathAtra apyekakAH kecana devAH suvarNaratnavajrAbharaNapatrapuSpaphalabIjamAlyagandhavarNa yAvat cUrNa varSa varSanti tatra suvarNam prasiddham ratnAni karketanAdIni vajrANi hIrakAH, AbharaNAni hArAdIni patrANi damanakAdIni puSpANi phalAni ca prasiddhAni bIjAni siddhAryAdIni mAlyAni grathitapuSpANi gandhAH vAsAH varNaH raktavarNAtmaka higulAdiH yAvatpadAt vastraM grAhyam cargAni sugandhadravyazodAH eteSAM varSa vRSTiM varSanti kurvantItyarthaH 'appegaiyA hiraNNa vihiM bhaaiNti| tathA apyekakAH devA hiraNyavidhi hiraNyarUpaM maGgalaprakAraM bhAjayanti zeSadevebhyo dadatItyarthaH 'evaM jAva cuNNa vihiM bhAiMti' evama uktaprakAreNa eka kAH keciddevAH yAvaccUrNavidhi bhAjayanti yAvatpadAt suvarNavidhi ratnavidhim ityAdi padAni grAhyAni atha saMgItavidhirUpamutsavamAha-'appegaiyA cauvvihaM vajja' ityAdi pappegaiyA caunvihaM vajaM vAeMti' apyekakAH devAzcaturvidha vAdyaM vAdayanti 'taM jahA' tadyathA 'tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhusiraM 4' tatam 1 vitatam 2 ghAm 3 zuSiram 4 jaimA ho gayA 'appegaiyA hiraNavAsaM vAsaMti' kitaneka devoM ne vahAM para hiraNya-rUpyakI varSAkI 'evaM suvaNNarayaNavahara AbharaNapatta puppha phala bIa malla gaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' kitaneka devoM ne vahAM para suvarNa kI, ratnoM kI, vanakI AbharaNoM kI, patroM kI puSpoM kI, phaloM kI, bIjoM kI-siddhA. rthAdikoM kI, mAlyoM kI gaMdhavAsoM kI, evaM hiMgulaka Adi varNoM kI varSA kI yahAM yAvat zabda se 'vastra' kA grahaNa huA hai cUrNavAsa se yahAM sugaMdhita dravyoM kA cUrNa liyA gayA hai 'appegaiyA hiraNNavihiM, bhAiMti' kitaneka devoM ne vahAM para anya devoM ke liye hiraNyavidhirUpa maMgala prakAra diyA 'evaM jAva cupaNavidhi bhAIti' isI taraha yAvat kitaneka devoM ne cUrNavidhirUpa maMgalaprakAra dUsare devoM ko diyA yahAM yAvatpada se 'suvarNavidhi, ratnavidhiM, AbharaNavidhi' AdipadoM kA grahaNa huA hai / 'appegaiyA caunvihaM vajjaM vAeMti taM jahA tataM 1 hariNavAsaM vAsaMti' sA4 vA tyo 29ya-yanI varSA 421. 'evaM suNNarayagavairaAbharaNapattapupphaphalacIamallagaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti' TA4 hevANe tyAM sanI, 2tnAnI, ponI, AmaraNenI, ponI, yonI, jAnI, pAnI, sidvaarthaadinI, mAnI, gaMdhavAnI, temaja hiMgulaka vagere varNanI varSA karI ahIM yAvat zabdathI "vasanuM grahaNa thayuM che. cUrNa vAsathI ahIM sugaMdhita dravyanA cUrNanuM grahaNa thayu cha 'appegaimA hiraNNavihiM bhAiMti' mA yo tyo anya vonA mATe 295 vidhi 34 bhagA / pApyA 'evaM jAva cuNNavidhi bhAiMti' mA pramANe yAvatu keTalAka dee cUrNa vidhi rU5 maMgaLa prakAre bIjA devane AvyA ahIM yAvata 54thI 'suvarNavidhi ratnavidhi', AbharaNavidhi' vagere hI gRhIta cyA che. 'appegaiyA cavvihaM vajja vAeMti, 'taM jahA' tataM 1, vitataM 2, ghaNaM 3, musira 4' 3864 vAme Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 705 tatra tatam vINAdikam 1 vitatam paTahAdikam 2 ghanam tAlaprabhRtikam 3 zuSiraM vaMzAdikam 4 'appegaiyA caunvihaM geaM gAyati' apyekakAH devAzcaturvidhaM geyaM gAyanti 'taM jahA' tadyathA 'ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 roiAvasANaM' 4 utkSiptam 1 pAdAttam 2 mandAyam 3 rocitAvasAnam' 4 tatra utkSiptam prathamataH samArabhyamANam 1 pAdAttam pAdabaddhaM vRttAdi caturbhAgarUpapAdavaddhamiti bhAvaH 2 mandAyam madhyabhAge mUrcchanAdi guNopetatayA mandaM mandaM gholanAtmakam 3, rocitAvasAnam rocitam , yathocitalakSaNopetatayA bhAvita satyApitamiti yAvat AvasAnaM yasya tat tathA bhUtam 4 'appegaiyA caubvihaM Na NaccaMti' apyekakAH vitataM 2, ghaNaM 3, jhusiraM 4' kitaneka devoM ne vahAM para cAra prakAra ke-tatabitata ghana aura zuSira ina cAra prakAra ke vAjoM ko vajAyA-vINA-dika vAdya tata haiM, paTaha AdikavAdya vitata haiM tAlavagairaha kA denA ghanavAdya hai aura bAMsurI Adi kA bajAnA zuSiravAdya hai 'appegahayA cauvihaM geaM gAyaMti' kitaneka devo ne vahAM para cAra prakAra kA gAnA gAyA 'taM jahA' geya ke cAra prakAra ye haiM-'ukkhittaM 1 pAyatta 2 maMdAiyaM 3 roiyAvasANaM 4' urikSapta-jo prathamataH prArambha kiyA jAtA hai vaha 'pAyattaM'-vRttAdi ke caturthabhAgarUpa pAda se jo baddha hotA hai. vaha mandAya-madhyabhAga meM jo mUrcchanAdiguNoM se yukta hone ke kAraNa manda gholanArUpa hotA hai vaha, evaM rocitAvasAna-jisakA avasAna yathocita lakSaNoM se yukta hotA hai vaha-isa prakAra se yaha cAra prakAra kA geya hai 'appegaiyA cauzcihaM jada NacaMti' kitaneka devoM ne cAra prakAra kA nATayanartana kiyA 'taM jahA' nATaya ke cAra prakAra ye hai-'aMcitaM duaM ArabhaDaM, tyAM cAra prakAranA-tata vitata, ghana, ane zuSira A cAra prakAranA vAdyo vagADayAM. vINA vagere vadhe tata che. paTaDa vagere vAgha vitata che. tAva vagere ApavuM te ghanavAdya kahevAya che ane yasarI vagere 43 zuSa2 vA5 43vAya . 'appegaiyA cauvyihaM geaM gAyati' mA devA tyAM yAra 42nA jItA / dAyAM 'taM jahA' te yAra prAranA bhI pramANe che-'ukkhittaM, pAyattaM, mandAIyaM, roIAvasANaM' lakSita 1, pAta 2, mAya 3, mane rocinAvasAna 4, ukSipta-je prathamataH prAraMbha karavAmAM Ave che te, pAyAnaM-vRttAdikanA caturtha bhAga rUpe pAdartho je baddha hoya che te, mandAya-madhya bhAgamAM je mUcchanAdi guNothI yukta levA badala manda ghelanA rUpa hoya che te, temaja racitAvasAna-jenuM avasAna yathAyita sakSaNethI yuddhata rAya cha te. - pramANe yAra prhaa| geyanA che. 'apegaiyA cauvyihaM NaTuM gaccaMti' 894 hevAye yA2 4.2nu nATya-natana :yu 'taM jahA' nATana te yAra praa2| mA prabhArI cha-'aMcitaM, duaM, ArabhaDaM, bhasolaM' mathita 1, Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 jambUdvIpaprajJaptisUtre devAH, caturvidhaM nATayaM nRtyanti 'taM jahA' tadyathA 'aMciyaM 1 duaM 2, ArabhaDaM 3 bhasolaM 4' aJcitam 1 drutam 2 ArabhaTam 3 bhasolam 4 tatra aJcitam ekaprakArakanRtya vizeSastam 1 drutam tvarA hastapAdadi ceSTAkaraNam 2, ArabhaTam nRtyaprabhedam 3, bhasolam ekaprakAraka nATyavidhim 4 nRtyanti ukta prakArakaM nartanaM kurvanti ityarthaH 'appegaiyA caufor abhiNayaM abhiNeMti' apyekakA devAzcaturvidhamabhinayam abhinayanti 'taM jahA ' tadyathA 'diti 1 pADi suiyaM 2 sAmaNNovaNivAiyaM 3 logamajjhAvasANiyaM 4' dASTantikam 1 pratizrutikam 2 sAmAnyato vinipAtikam 3 lokamadhyAvasAnikam 4 ete nATyavidhayo'bhinayavidhayazca bharatAdi saGgItazAstrajJebhyo'vaseyAH 'appega yA battIsavihaM divvaM naTTavihi upadaMseMti' apyekakAH devA: dvAtriMzadvidham aSTamAGgalikacAdikaM divyaM nATayavidhim upadarzayanti, sa ca nATyavidhiH yena krameNa bhagavato varddhamAnasvAminaH samIpe purataH sUryAbha bhasola' aMcita 1 druta 2 ArabhaTa 3 aura bhasola 4 acita yaha eka prakAra kA nRtya vizeSa hai, hastapadAdikoM kI ceSTA tvarA zIghratA se karanA yaha druta hai ArabhaTa yaha eka prakAra kA nRtya vizeSa hai bhasola bhI eka prakAra kI nATyavidhi hai 'appegaiyA cautrihaM abhiNayaM abhineti' kitaneka devoM ne cAra prakAra kA abhinaya kiyA- 'taM jahA' vaha cAra prakAra kA abhinaya isa prakAra se hai- 'di MtiyaM pADissuiaM sAmaNNovaNivAiaM logamajjhAvasANiaM' dAntika prAtizrutika, sAmAnyato vinipAtika evaM lokamadhyAvasAnika ye nATyavidhiyAM evaM abhinayavidhiyAM bharatAdisaMgIta zAstrajJoM se jAnalenI cAhiye 'appegaiyA battIsaivihaM divvaM vihiM uvadaMseti' kitaneka devoM ne battIsa prakAra kI divya nATyavidhi ko dikhalAyA jisa krama se bhagavAn varddhamAna svAmI ke samakSa sUryAbhadeva ne nATyavidhi pradarzita kI hai jo ki rAja kuMta 2, ArabhaTa 3, ane bha`la 4. cita A eka prakAranu nRtya vizeSa che. hasta pAdAdikAnI ceSTA dvarA--zIghratAthI karavI A kruta che. ArabhaTa A eka prakAranuM nRtya vizeSa che. lasoya pazu se prAranI nATyavidhi che. 'appegaiyA caubviha abhigayaM abhiNeM ti' }TasA devAcye yAre prahArano abhinaya ye 'taM jahA ' te yAra prahArano abhinaya mA prabhANe che. 'didrutiyaM pADissuiaM sAmaNNovaNivAiaM logamajjhAvasANiaM' hASTantiSTha, prtizrutika, sAmAnyatA vinipAtika temaja leAka madhyAvasAnika, A nATya vidhio ane abhinaya vidhiyo| vize bharatAhi saMgIta zAstrajJonA zratheobhAMthI gosevu' le 'appegaiyA battIsaivihaM divvaM NaTTavihi N uvadaMseti' DeTalA hevA u2 prahAranI higya nATya vidhiyonu adarzana yu. je kramathI bhagavAn vamAna svAmI samakSa sUyaeNla dhruve nATya vidhi pradarzita karI che, ke Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 707 devena bhAvito rAjapraznopAGge darzitastena krameNa upadarya te taiH devairiti bodhyam , tatra prAripsitamahAnATayarUpamAGgalyavastu nirvighnasiddhayarthamAdau maGgalyanATayam tathAhi-svastika 1 zrIvatsa 2 nandyA 3 vartamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 rUpASTamAGga likayAnAM bhaktiH vicchittiH tayA citra bhAlekhanam tattadAkArAvirbhAvanA yatra tattathAbhUtam upadarzayantItyarthaH, ayamarthaH yathAhi citrakarmaNi sarve jagattino bhAvA citrayitvA darzyante tathA te bhAvAH abhinayaviSayI kRtya nATye'pi yonyAH tatra abhinayaH, caturbhirAgikavAcanikasAkhikAhAryabhedaiH samuditairasamuditaH, vA abhinetavyavastubhAvaprakaTanam prastute ca AGgikena nATayakartRNAM tattanmaGgalAkAratayA'vasthAnam / hastAdinA tattadAkAradarzana vA praznIya upAGga meM prakaTa kI gaI hai usI krama se hama use yahAM prakaTa karate haiMisa nATayavidhi meM saba se prathama prAraMbha karaneke liye iSTa mahAnATyarUpa maMgala vastu kI nirvighnatArUpa se siddhi ke nimitta mAGgalyanATya hotA hai yaha mAMgalyanATaya svastika zrI vatsa, nandyAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya, aura darpaNa, ina aSTa mAMgalika vastuoM kI racanArUpa AvirbhAvanA se yukta hotA hai arthAt jaisA AkAra ina padArthoM kA hotA hai isI prakAra kA AkAra isa nATayavidhi meM pradarzita kiyA jAtA hai jisa prakAra citra meM aneka bhAvoM ko citrita kara prakaTa kiyA jAtA hai isI prakAra se ina pUrvokta padArthoM ke AkAroM ko nATayavidhi meM apane zarIra ko usa rUpameM banAne rUpa abhinaya dvArA prakaTa kiyA jAtA hai / AGgika, vAcanika, sAtvika aura AhAya ye cAra bheda cAhe samudita ho cAhe asamudita hoM unake dvArA abhinetavya vastukA jo bhAva prakaTita kiyA jAtA hai jaise AGgika bheda dvArA nATayakartAoM kA usa usa jenA vize rAjakazrIya upAMgamAM spaSTatA karavAmAM AvI che, teja krama pramANe ame ahIM prakaTa karIzuM. A nATya vidhimAM sarva prathama prAraMbha karavA mATe ISTa mahAnAya rUpa maMgaLa vastunI nivinatA rUpathI siddhi nimitte maMgalya nA hoya che, A maMgalya nAya svastika, zrI vatsa, nandAvarta, vaddhAnaka, bhadrAsana, kaLaza, matsya ane darpaNa e aSTa mAMgalika vastuonI racanA rUpa AvirbhAvanAthI yukta hoya che. eTale ke je AkAra e padArthone hoya che, te ja AkAra A nATya vidhimAM pradarzita karavAmAM Ave che. je pramANe citramAM aneka bhAvene citrita karIne pragaTa karavAmAM Ave che te pramANe ja e pUrvokta padArthonA AkArane nATya vidhimAM potAnA zarIrane te rUpamAM batAvavA rUpa abhinaya pragaTa karavAmAM Ave che. AMgika, vAcanika, sAtvika ane AhAya e cAre bhede samudita hoya ke asumudita heya emanA vaDe abhinetavya vastune je bhAva pragaTa karavAmAM Ave che jemake AMgika bheda vaDe nATayakartAone tat tat maMgalAkAra rUpathI avasthita thavuM, hastAki dvArA tat tat AkAra batAvavA, vAcika bheda vaDe. Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUddhI prakSatisUtre vAcanikena prabandhAdau tattan maGgalocAraNam sabhAsadAM janAnAM manasi AsaktipUrvakaM tatta. smaGgalasvarUpAvirbhAvanaM maGgalanATayamiti prathamam 1 / ____ atha dvitIyaM nATayam AvartapratyAvartazreNi praveNi svastika puSyama NavarddhamAnakamatsyANDaka makarANDaka jAramAra puSpAvali padmapatrasAgarataraGgavAsantIlatA padmalatA bhakticitram tatra AvartaH bhramad bhramarikAdAnairnartanam pratyAvartaH tadviparItakrameNa bhramarikAdAnairtanam zreNiprazreNistrastikAH, zreNyA paMktyA svastikAHzreNisvastikAH te caiva pakkigatA adhi syurityata AhaprazreNisvastikA iti anuvRtAH zreNisvastikAH, prazreNisvastikAH, atra prazabdo'nuvRttArthe yathA praziSyaH praputra ityAdau ayamarthaH, mukhyasyaikasya svastikasya pratizAkhaM gatA anye svastikA iti, etena prathama nATayagatasvastika nATyAt bhedo darzitaH, tadabhinayena nartanam tathA puSyamANAH puSTIbhavanam tadabhinayena nRtyam yathAhi puSTo gacchan jalpan zvasiti bahu bahu prasvidyati dAruhastaprAyau svahastau atimedasvinau cAlayan 2 sabhAsadAM janAnAmupahAsapAtraM bhavati, tathaiva abhinayo yatra nATaye tatpuSyamANanATyam, anena arthena prathama nATayagatavarddhamAnanATyAi~do darzitaH, tathA matsyANDakam matsyAnAmaNDakaM matsyANDakam' matsyAhi aNDAjjAyante tadAkArakaraNena yannartanaM tanmatsyANDa kanATayama evaM makarANDakamapi nahi yathAkAmavikuviNAM devAnAM kizcidasAdhyaM nATaye nacAnabhinetanyaM yena tadaminayo na sambhave. diti matsyakANDapAThetu matsyakANDaM matsyavRndam taddhi saha jAtIyaiH saha militameva jalAzaye pracalati ekatra saJcaraNazIla nAt tathA yatra naTo'nyanaTaiH saha saGgato raGgabhUmau pravizati tato vA nirgacchati tanmatsyakANDanATam-evaM makarakANDapAThe makaravRndaM vAcyam taddhi yathAvikRtarUpavatvena atIva draSTraNA janAnAM bhayAnakaM bhavati tathaiva tanATayam tadAkAradarzanena bhayAnakaM syAt tadbhayAnakarasapradhAna makarakANDaM nAma nATakam tathA jAra nATakam jAraH upapatiH sa ca yathA svena sArdra ramamANAbhiH parAbhi api strIbhiH atirahasyeva rakSyate tadvad yatra thUlavastu nirodhanAttattadindrajAlAvirbhAvanena sabhAsadAM manasi anyadeva avatAryate tajAranAmaka nATyam tathA mAranATakam- mAraH, kAmastaduddIpakaM nATakaM mAranATakam zradhArarasapradhAnamityarthaH, tathA puSpAvali nATayaM yatra kusumApUrNavaMzasalAkAdi darzanena abhinayastatpu. maGgalAkArarUpa se avasthita honA hastAdi dvArA tattat AkAroM kA dikhAnA, vAcika bheda dvArA prabandhAdi meM una 2 mAGgalika zabdoM kA uccAraNa karanA evaM sabhAsadoM ke mana meM AsaktipUrvaka usa usa maMgala svarUpa kA AvirbhAva karanA yaha maMgala nATaya hai Avarta, pratyAvarta zreNi svatika prazreNi, svastika, puSyamANa, varddhamAnaka, matsyANDaka, makarANDaka jAra mAra puSpAvali, padmapatra, prabaMdhAdimAM tat tat mAMgalika zabdanuM uccAraNa karavuM temaja sabhAsadenA manamAM Asati pUrvaka te maMgala svarUpane prakatrita karavuM, A maMgaLa nAya che. Avarta, pratyAvata, RSi, sta , prANa, 25les, YdhyabhA], pabhAna, matsyais4, ma42i74, 12 bhAra Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 709 pAvali nATakam tathA padmapatranATayam yatra panapatreSu nRtyannaTastathAvidhakaraNaprayatnavizeSeNa vAyuriva laghUbhavanam na padamapatraM klamayati nApi troTayati na vakrIkaroti tatpadmapatropalakSitaM nATayam padmapatranATakam tathA sAgarataragAbhinayaM nAma nATakam catra varNanIyavastuno vacana. cAturyanATathaiH sAgarataraGgAH abhinIyante, athavA yatra taka taka jheM jheM kiTatA kiTatA ku ku' ityAdayastAloghaTTanArthakavarNAH, bahavo'svalad gatyA proganne tatsAgarataraGganAma nATakam, evaM vasantAdiRtuvarNane vAsantIlatA padmalatA varNanAbhinayaM nATakam nanvesati abhinetavyavastUnAmAnantyena nATayAnAmapi AnantyaprasaGgastena dvAtriMzatsaMkhyA ra khavirodha ucyate eSAM ca sUtroktA saMkhyA upalakSaNAca anye'pi tattadabhinayakaraNapUrvakaM nATaya bhedAH jJAtavyAH evaM sarva nATayeSvapi jJeyam iti dvitIyam / ___atha tRtIyaM nATayap-IhapRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinarArUparabhacamarakuJjazvana latA pAlanAbhakticitra tatra-IhAmRgAH vRtAH RSabhAH turagAH narAH makarAzca prasiddhA evaM vihagAH pakSiNaH vyAlAH sarpAH kinnarAH prasiddhAH ruravaH mRgavizeSaH saramAH aSTApadAH jantuvizepAH camarAH mRgavizeSA kuJjaraH hatinaH vanalagA vo vRkSavizeSastasya latA padamalatA tAsAM yA bhaktiH vicchittiH, tayA citrA Alekhanam tattadAkArAvirbhAvanA yatra tattathA bhUtaM nATayamiti tRtIyam 3 / atha caturtham-ekatazcakra dvidhAtazcakraikatazcakravAla dvidhAtazca krazala cakrArddhacakravAlAbhinayAtmakam / tatra ekatazcakraM nAma naTAnAm ekasyAM dizi dhanurAkArazreNyA nattanam anena zreNi nATayAi~do darzitaH, evaM dvidhAtazcakram dvayoH parasparA. bhimukhadizoH dhanurAkArazreNyA nartam tathA ekatazcakravAlam ekasyAM dizi naTAnAM maNDalAkAreNa nartamam evam dvidhAtazcakramAlam dvayoH paraspaga-mudizoneTAnAM maNDalAkAreNa sAgarataraGga, vAsantIlatA, aura pAlatA inake jaisI racanA ke anusAra abhinaya karane se ditIyanATaya 15 bhedavAlA hai tRtIyanATaka IdAga, RSabha turaga, nara, makara, vihaga, vyAla, kinnara, rUrU, sarabha, camara, kuJjara, banalatA, padmalatA, inake jaisI racanA ke anusAra abhinaya karane se aneka prakAra kA hai| caturthanATaya ekatocaka vidhAtocakra, ekatazcakavAla, vidhAtazcakravAla, aura ardhatazcakravAla ke bheda se 5 prakAra kA hai ekkatocakra nATaka meM nartaka jala eka dizAmeM dhanuSya ke AkAra kI zreNimeM rahakara nartana karate haiM didhAto cakanATaka meM Amane pupAvali. pApatra, sAgara taraMga, vAsaMtIlatA ane pAlatA. emanA jevI racanA mujaba abhinaya karavAthI dvitIya nArya 15 bhedavALuM che. tRtIya nATaka IhAmRga, kaSabha, turaga na2, bha42, vi!, 05, 2, 22, sakSama, yama2, 42, panasa, 5satA, emanI jevI racanA mujaba abhinaya karavAthI aneka prakAranuM che. caturtha naTurya eka-caka, dvidhAcaka, ektazcakavAla dvidhAzcakravAla ane arthatazakavAlanA bhedathI 5 prakAranuM che. ene caka nATakamAM nartaka eka dizAmAM dhanuSanA AkAranI zreNImAM rahIne nartana Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jambUdvIpaprajJaptisUtre narttanam tathA cakrArddhacakravAlam cakrasya rathAGgasyAdvai drUpaM yaccakravAlaM maNDalaM tadAkAreNa narta nam bharddhamaNDalAkAreNetyarthaH tadabhinayaM nAma nATakam naTAnAM narttane saMsthAvizeSa pradhAnam nAma nATakam 4 caturtham / atha paJcamam - caMndrAvalipravibhaktiryAvali pravibhakti valayatArAhaM saikamuktAkanakaratnAvalipravibhaktyabhinayAtmakam AvalinavibhaktinAmakam tatra candrANAmAvaliH zreNistasyAH pravibhaktiH vicchittiH racanAvizeSaH, tadabhinayAtmakam tathA sUryAvalipravibhaktyabhinayAtmakam tathA vayAvali pravibhaktyAbhinayAtmakam evaM tArAdiratnAnteSu padeSu AvalyAdi zabdo yojanIyaH athamarthaH paktisthitAnAM rajatasthAlahastAnAM bhramarIparAyaNAnAM naTAnAM nATyam evaM valaya hastAnAM naTAnAM valayanATyam anayaiva rItyA tatsa drazavastudarzanena tattadabhinayakaraNaM tattannAmakaM nATayaM vijJeyam etacca AvalikAbaddhamityAvalikA pravibhakti nAmakaM nATyam ||5 // atha SaSTham - candrasUryodgamanapravibhakti kRtam udgamanapravibhaktinAmaka nATyam tatra sUryaryA - rudramanam udayaH tatpravibhaktiH racanAvizeSaH tadabhinayagarbham yathA udaye sUryacandrayoruNaM maNDalaM prAcyAM cAruNaH, prakAzastathA yatrAbhinIyate tadudgamanapravibhakti-nATayam || 6 || atha saptamam - candrasUryAgamanapravibhakti nATakam tatra candrasya svavimAnasya Agamanam AkA - sAmane dhanuSa kI AkAra kI zreNimeM rahakara nartana karate haiM ekatazcakravAla meM eka dizA naTajana maNDalAkAra meM hokara nartana karate haiM dvighAtazcakravAla meM paraspara meM Amane sAmane dizAmeM maMDalAkAra meM hokara naTajana nartana karate haiM / cakrArdhacakravAla nATaya meM cakra ke pahiye ke AkAra meM vibhakta hokara nartakajana nartana karate hai / pAMcavAM nATaka - candrAvali pravibhakti, sUryAvalipravibhakti, valayAvalipravibhakti, tArAvalipravibhakti, haMsAvalipravibhakti, ekAvalipravibhakti, muktAvalIpravibhakti, kanakAvalipravibhakti, ratnAvalipravibhakti ke bheda se aneka prakAra kA hai chaTThA nATaka candra sUryodgamanapravibhakti nAmakA hai sAtavAM nATaka candrasUryAgamanapravibhakti nAmakA hai AThavAM nATaka candrasUryAvaraNapravibhakti nAmakA hai 9 vAM kare che, dvidhAtA cake nATakamAM sAmasAmA dhanuSAkAra zreNImAM rahIne nana kare che. ekatacakravAlamAM eka dizA tarapha naTata maMDaLAkAramAM thaIne nana kare che. dviSAta zcakavAlamAM parasparamAM sAma-sAmenI dazAmAM maDalAkAramAM thaine nAnA nana kare che. cakrA cakravAla nAddhamAM cakranA paiDA mujaba AkAramAM vibhakta thaIne nartakane nAce che. paMcama nATaka candrAvali pravibhakti. sUryAvali pravibhakti. vAyA li prabhakti, tArA. vali pravibhakti, huM sAvalipravibhakti, ekAvali pranibhakti, muktAvali pravibhakti kanakA vali pravibhakti ratnAvali pratribhaktinA bhethI aneka prakAratu che. SaSTha nATaka candra sUryadmana-pravizakti nAmaka che. saptama nATaka candra-sUryAgamana pravibhakti nAmaka che. aSTama nATaka candra-sUryAvaraNa pravibhakti nAma che. navama candra sUryAstamayana pravibhakti Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 711 zAdavataraNam tasya pravibhaktiH racanA yatra nATaye'bhinayena darzanam tat candrAgamanAvibhakti nAma nATakam evaM sUryAgamanapravibhakti nAmakaM nATakaM vijJeyam // 7 // ___ atha aSTamam--candrasUryAvaraNapravibhakti yuktam AvaraNapravibhakti nAma nATakam yathAhi candro ghanavalAdinA Adriyate tathA'bhinayadarzanam candrAvaraNapravibhakti nATakam evaM sUryAvaraNapravibhaktyapi nATakaM vijJeyam atha navamam-candrasUryAstamayanapravibhaktiyuktam astamayanapravi. bhaktinAma nATakam yatra sarvataH prabhAtakAlika sandhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNakumudasaMkocAdinA candrAstamayanamabhinIyate taccandrAstamayana evaM sUryAstamayanapravibhaktyapi atra, ayaM vizaSa: sAyaMkAlikasandhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNakamalasaMkocAdinA sUryAstamayanamabhinIyate tatsUstimayana pravibhakti nAma nATakam // 9 // ___ atha dazamam-candrasUryanAgayakSabhUtarAkSasagandharva mahoragamaNDalapravibhaktiyuktam maNDalapravibhaktinAma nATakam tathA bahUnAM candrANAM maNDalAkAreNa candravAlarUpeNa nidarzanaM candramaNDalapravibhakti evaM bahUnAM sUryanAgayakSa bhUtarAkSasagandharvamahoragANAM maNDalAkAreNa abhinayanaM vAcyam anena candramaNDala sUryamaNDalayozcandrAvali sUryAvali nATayato bhedo darzitastayorAvalikA pariSTatvAt // 10 // ___athaikA dazam-RSabhasiMhalalitahayagajavilasitamattahayagajavilasitAbhinayarUpaM drutavilambitaM- nAma nATayam tatra RSabhasiMhau prasiddhau tayorlalitaM salilagatiH, tathA hayagajayovilasitaM manyaragatiH, etena vilambitagatiruktA-uttaratra mattapadavizeSaNena drutagatevakSya. mANatvAt tathA mattahayagajayovilasitaM dutagatiH, tadabhinayarUpaM gati pradhAna dutavilambitaM nAm nATakam // 11 // atha dvAdazam-zakaToddhi sAgara pravibhakti nAmaka nATakaM tatra zakaToddhi prasiddhA tasyAH pravibhaktiH tadAkaratayA hastayovidhAnam etattu nATaye pralambita bhujayoryojane praNAmAghabhinaye nATaka candrasUryAstamayanapravibhakti nAmakA hai 10 vAM nATaka candra sUryanAga,yakSa bhUta rAkSasa gandharva mahoraga maNDala pravibhakti nAmakA hai 11 vAM nATaka RSabhalalita siMhalalita haya gaja vilasita, matta haya gaja vilasita inake abhinaya karanerUpa hai isa nATaya kA nAma dratavilambita nATaya hai 12 vAM nATaya zakaToddhi sAgara nAgara pravibhaktirUpa hotA hai zakaToddhi gADI kA jo yuga hotA hai usakA nAma nAma hai- zama nATa4 yandra-sUyaH, nA, yakSa bhUta, rAkSasa. gandha', bhaDA21, ma pravibhakti nAmaka che. 11muM nATaka kaSabha, lalita, siMhalavita, haya-gaja vilasita, mana haya gaja vilasita, emanA abhinaya karavA rUpa che. A nAnuM nAma drata vilaMbita nAya che. 12muM nATya zakaTeddhi sAgara nAgara pravibhakti rUpa hoya che, zakaTaddhi-gADIne je yuga hoya che tenuM nAma che. gADInA AkAramAM ane hAthane prasRta karavA te zakaTAti , Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 jambUdvIpaprAptisUtra bhavatIti, tathA sAgarasya samudrasya sarvataH kallolaprasaraNavaDavAnalajyAlAdarzanatimiGgilAdi matsyadivartanagambhIra garjitAdhabhinayanaM sAgarapravibhakti tathA nAgarANAM nagaravAsilokAnAM savivekanepathyakaraNaM krIDAsaJcaraNaM vacanacAturIdarzanamityAdhabhinayo nAgaranAgarapravibhaktitanAmakaM nATakam // 12 // ___ atha trayodazam nandAcampA pravibhakti nAmakaM nATayam tatra nandA: nandAbhidhAnAH zazvatyaH puSkariNyAtAsu devAnAM jalakrIDA jalajakusumApacayanam AplavanamityAcAbhinayanaM nandA. pravibhakti tathA campA nAma mahArAjadhAnI upalakSaNametat tena kozalA vizAlAdi rAjadhAnI parigrahaH, tAsAM ca parikhA sodhaprAsAda catuSpadAdhabhinayanaM cmpaaprvibhktiH||13|| hai| isa gADI ke AkAra donoM hAthoM 'kA phailAnA jisameM hotA hai vaha zakaToddhi pravibhakti hai sAgara pravibhakti meM samudra kI kalloloM kA phailAva jisa prakAra kA hotA hai vaDavAnala jvAlA kA jaisA dikhAva hotA hai, timiGgilAdi matsyoM kA vivartana jaisA hotA hai samudra kA gaMbhIra garjana jasA hotA hai yaha saya abhinaya dvArA prakaTa kiyA jAtA hai isIkA nAma sAgara pravibhakti hai tathA nagara nivAsI lokoM kA jailA saviveka nepathya kiyA jAtA hai krIDApUrvaka jaisA unake dvArA saMcaraNa kiyA jAtA hai bolane kI caturAI jaisI unameM hotI hai isI taraha kA saba kucha dikhAva abhinaya dvArA jiza nATaya meM dikhAyA jAtA hai vaha nAgarapravibhakti nAnakA nATaya hai 13 vAM nATaya nandA caMthA pravibhakti nAmakA hai isa nATya meM zAzvata nandA nAmakI jo puSkariNiyAM hai unameM devoM dvArA kI gaI jalakrIDA kamaloM kA kiyA gayA cayana, tathA bIca meM kiyA gayA pAnI meM saMstaraNa yaha saba abhinayoM dvArA pradarzita kiyA jAtA hai isakA nAma nandA pravibhakti hai campA kozalA, vizAlA Adi rAjadhAniyoM kI parikhAkA pravibhakti che. sAgara pravibhaktimAM samudranA taraMgenuM prasaraNa je pramANe hoya che. vaDavAnala javALAnuM dazya jevuM hoya che, timigilAdimasyAnuM vivartana jevuM hoya che, samadranuM gaMbhIra garjana jevuM hoya che, e badhuM abhinaya vaDe pragaTa karavAmAM Ave che. enuM nAma ja sAgara pravibhakti che. tathA nagara nivAsI lekenuM je pramANe saviveka nepathya karavAmAM Ave che, kIDA pUrvaka je pramANe temanA vaDe saMcara karavAmAM Ave che. balavAnI kuzaLatA jevI temanAmAM hoya che, A pramANe ja badho dekhAva abhinaya vaDe je nAmAM karavAmAM Ave che, te nAgara pravibhakti nAmaka nATya che. 13muM nATaya naMdA caMpA pravibhakti nAma nuM che. e na stramAM zAzvata naMdA nAmaka je puSkariNI che. temAM 8 vaDe karavAmAM AvelI jaLa kIDA kamaLanuM cayana, tema ja jaLamAM karavAmAM AveluM saMtaraNa, e badhuM abhinaye vaDe pradarzita karavAmAM Ave che. enuM nAma nandA pravibhakti che. caMpA, kozalA, vizAlA vagere rAjadhAnInI parikhA, saudha temaja prAsAda Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH ru. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 713 atha caturdazam matsyANDakamakarANDakajAramArapravibhakti nAma nATayam-etacca pUrva vyA. khyAtameva, atraiSAM caturNAmabhinayanaM prathaguktam tatra tu vyaamishritmitibhedH|| 14 // atha paJcadazam ka kha ga gha Ga iti kargapravibhaktikaM nATakam tacca kakArAkAreNa abhinayadarzanaM kakArapravibhaktiH, ayamarthaH tathA nAma te naTAH nRtyanti yathA kakArAkAro. 'bhivyajyate, evaM khakAragakAraghakAraGakArapravibhaktyo vaktavyAH etacca kavarga pravi. bhaktikaM nATayam evaM cakArapravibhakti jAtIyamityAdi bodhyam kakArazabdoghaTanena cacapuTa cAcapuTAdau kaM ko kiM kIM ityAdi vAcikA'bhinayasya pravRtyA nATayam evaM kAdi GAntAnAM zabdAnA mAdADhatvena kakArakhakAragakAradhakAraGakArapravibhaktikaM nATayam, evaM cavarga pravibhaktyAdiSvapi evameva vaktavyam // 14 // atha SoDaSam-ca cha ja jha Ja pravibhaktikam / 16 // atha saptadazam-Ta Tha Da Dha Na pravibhaktikam // 17 // athASTAdazam-tathatadhana pravibhaktikam // 18 // athaikonaviMzatitamam-pa pha ba bha ma pravibhaktikam // 19 // atha viMzatitamam-azokAmrajambUkozambapallavapravibhaktikam / tatra azokAdayo vRkSavizeSAsaudhoM kA evaM prAsAda Adi ke catuSpada AdikoM kA jisameM pradarzana kiyA jAtA hai vaha campA pravibhakti hai 14 vAM nATya matsyANDaka, makarANDaka, jAramAra pravibhakti nAmakA hai 15 vAM nATaya ka kha ga gha Ga isa kavarga pravibhakti nAmakA hai isameM kakAra ke AkAra kA jo abhinaya pradarzana kiyA jAtA hai vaha kakAra pravibhaktivAlA nATaya hai tAtparya yaha hai ki naTa isa nATaya meM isa DhaMga se nAcate haiM ki jisameM kakAra ke AkAra ko abhivyakta karate haiM isI prakAra ke khakAra gakAra ghakAra aura DakAra pravibhaktiyoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye 16 va nATya ca cha ja jha Ja isa cavarga pravibhakti nAmakA hai 17 vAM nATaya Ta Tha Da Dha Na isa Tavarga pravibhakti nAmakA 18 vAM ta tha da dha na, isa tavargavibhakti nAmakA hai 19 vAM pa pha ba bha aura ma isa pavarga vibhakti nAmakA hai 20 vAM azoka Amra jambu pallava pravibhakti nAmakA nATaya hai isameM vagerenA catuSpada vagerenuM jemAM pradarzana karavAmAM Ave che, te cagya pravibhakti che. 14 nATya matsyADa, bha42is4, 12 bhA2 pravimati nAma4 cha. 15bhu nATya 'ka, kha, ga, gha, Ga' 24 ka 11 avimati nAbhara che. mAM ||2maarnaa 2 malinaya prahazita karavAmAM Ave che. te kakAra pravibhaktivALuM nATya che tAtparya A pramANe che ke naTa A rIta ye cha 1 mA teso 4 // 23 // mArane bhaniyata 42 che. yA pramANe 'khakAra' 'gahAra, ghaphAra' bhane DakAra pravimati vize 55y agii Ayu me. 19bhu nATya ca, cha, ja, jha Ja // ca pravita nAma che. 17 nATaya Ta, Tha, Da, Dha, Na bhATa pravimati nAma cha. 18 bhupa, pha, ba bha, ma aa pa pa pravimati nAma: che. 20 nATaya azeka, Amra, jammu, palava pravibhakti nAmaka nATya che. emAM je pramANe ja0 9. Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprApti steSAM pallavAH navakisalayAni tataste yathA mandamArutaiH preritAH santo nRtyanti tadabhinayAtmakaM pallavapravibhaktikaM nAma nATayam // 20 // athaikaviMzatitamam-padmanAgAzokacampakacatavanavAptantI kundAtimuktikazAmalatApravibhaktikaM latA pravibhaktikaM nAma nATayam iha yeSAM vanaspanikAyikAnAM skandhadezavivakSitordhvagataikazAkhAvyatirekeNAnyat zAkhAntaraM paristhUlaM na nirgacchati te latA vijJeyAH, te ca padmAdaya iti padamAdi zyAmAntAH yA latAstatpravibhaktikaM latApravibhaktikam, etA yathA mAruteritA nRtyanti tadaminayAtmakaM latA pravibhaktinAma nATayam // 21 // atha dvAviMzatitamam druta nAmanATakam-tatra drutamiti zIghraM gItavAdyazabdayo. yamakasamakApAtena pAdatalazabdasyApi samakAlameva nipAto yatra tat drutaM nATayam // 22 // atha trayo viMzatitamaM vilambitaM nAma nATayam yatra vilambite gItazabde svaragholanA prakAreNa yatibhedena vizrAnte tathaiva vAdyazabde'pi yatitAlarUpeNa vAdyamAne tadanuyAyinA pAdasaJcAreNa nattanaM tadvilambitaM nAma nATayam // 23 // ___ atha caturviMzatitam drutavilambitaM nAma nATayam yathoktaprakAradvayena nartanam // 24 // atha paJcaviMzatitamam-azcitaM nAma nATyam azcitaH puSpAlaGkAraiH pUjitastadIyaM tadabhi. nayapUrvakaM nATayamapi aJcitamucyate / anena kozikI vRttipradhAnAhAkabhinayapUrvakaM nATayam sUcitam // 25 // atha SaT viMzatitama-ribhitaM nAma nATayam tacca mRdupadasaMcArarUpamiti vRddhAH // 26 // atha saptaviMzatitamam-avataribhitaM nAma nATayam yatra anantaroktamabhinaya dvayamavatarati tat azcitaribhitam // 27 // atha aSTAviMzatimamArabhaTaM nAma nATayam ArabhaTAnAm sotsAhasubhaTAnAmidamArabhaTam, ayamarthaH mahAbhaTAnAM skandhAsphAlana hRyolbaNanAdikA yA uvRttavRttistadaminayamini, anena ArabhaTIvRttipradhAnamAnikAbhinayapUrvakaM nATaya. muktam // 28 // athaikonaviMzatitamam bhasolaM nAma nAyyam bhat bhartsana dIptyorityasmAddhAtojisa prakAra se ina vRkSa vizeSoM ke patra-navakisalaya- mandamAruta se kaMpita hokara hilate haiM isI taraha se isa nATya meM nATyakarane vAle abhinaya karate haiN| 21 vAM nATaya latApravibhakti nAmakA hai isameM padmanAga, azoka, campaka Adi latAoM ke jaise abhinaya kiyA jAtA hai 22 vA nATya dUta nAmakA hai 23 vAM nATya vilambita nAmakA hai 24 vAM drutavilambita nAmakA hai 25 vAM nATaya aMcita nAmakA hai 26 vAM nATaya ribhita nAmakA hai 27 vAM nATaya aMcitaribhita nAmakA hai / 28 vAM nATaya ArabhaTa nAmakA hai 29 vAM nATya bhasola nAmakA hai 30 vAM e vRkSa vizenA page, nava kisala-manda pavanathI kaMpita thaIne hAle che, te pramANe ja A nAmAM nATaya karanAra abhina kare che. 21muM nATya letA pravibhakti nAmaka che. emAM padmanAga, azeka, caMpaka, vagere latAo je abhinaya karavAmAM Ave che. 22muM nATaya duta vilaMbita nAmaka che. 25muM nATaya aMcita nAmaka che. 24muM nATaya hilita nAmaka che. muM nATya aMcita zibita nAma che, 28 muM naraya ArabaDhanAma che. Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH lU. 10 acyutendrakRtatIrthaMkarAbhiSekAdinirUpaNam 715 masti, dIpyate iti bhasaH zRGgAraH zRGgArarasaH tam avati iti bhasostam ratibhAvAbhinayena lAti gRhNAti iti bhasolo naTaH, tato dharmadharmiNorabhedopacArAt bhasolaM nAma nATyam, etena zRGgArarasasAtvikabhAvaH sUcitaH, idaM sarvaM vyAkhyAnam upalakSaNaparaM vijJeyam tena sarve sAtvikAbhAvA, abhinaya viSayokAryA, etena sAtvikIvRtti pradhAnaM sAtvikAbhinayagarbhitaM bhasolaM nAma nAthyam ||29|| atha triMzattamamAra bhaTamasola nAma nATyam idaM ca anantaroktAbhinayadvayapradhAnaM vijJeyam ||30|| avaikatriMzattamam utpAtanipAtapravRttaM saMkucitaprasAritam recakarecitaM bhrAntasaMbhrAntaM nAma nATayam utpAtanivAtatravattaM saMkucitaprasAritam recakarecitaM bhrAntasaMbhrAntaM nAma nATyam tatra utpAto hastapAdAdInAmabhinayagatyA UrdhvakSeSaNaM teSAmevAdhaH kSepaNam nipAtatastAbhyAM yatpravRttam tan utpAtanipAtapravRttam evam saMkucita - prasAritam hastapAdayoH saMkocanena saMkucitam tayoH prasAraNena ca prasAritam abhiH nayagatyA yat tattathAbhUtam evaM reca karecitam - recikaiH bhramarikAbhiH recitaM niSpannaM yattattathAbhUtam, evaM bhrAntasaMbhrAntam bhrAntaH bhramaprAptaH sa iva yatra nATaye adbhUtacaritadarzanena parSajjanaH saMbhrAntaH sAryo bhavati tattathAbhUtam tadupacArAt nATayamapi bhrAntasaMbhrAntam // 31 // atha dvAtriMzattamaM caramacaramanAma nivaddhanAmakaM nATyam tacca sUryAbhadevena bhagavato varddhamAnasvAminaH purato bhagavatazcara pUrva manuSyabhavacarama devalokamava caramacyavanacaramagarbhasaMharaNa caramabharata kSetrAvrasarpiNItIrtha kara jalAbhiSeka caramabAlabhAvacaramayauvanacara makAmabhoga caramaniSkramaNacaramatapazcaraNa caramajJAnotpAda caramatIrthapravartana caramaparinirvANAbhinayAtmakaM bhAvitam - iha tu yasya tIrthaMkarasya janmamahotsavaM kurvanti taccaritAbhinayAtmakamupadarzayanti, yadyapi atrA JcitaribhitAra bhaTabhasoleSu caturSu mUlabhedeSu gRhIteSu sAbhinaya mAtrasaMgrahaH syAt tathApi kvacit ekaikenAbhinayena kAcidabhinayasamudAyena kAcicca abhinayavizeSeNa antarakaraNAt sarvaprasiddha dvAtriMzaka saMkhyAvyavahAra saMrakSaNArthaM dvAtriMzadbhedAH darzitAH, athAbhinayazUnyamapi nATakaM bhavatIti tat darzayitumAha- 'appegaiyA upaya' ityAdi 'appegaiyA uppayanivayaM' nATaya ArabhaTa bhasola nAmakA hai 31 vAM nATya utpAtanipAta pravRtta, saMkucita prasArita, recakarecita bhrAnta saMbhrAnta nAmakA hai aura 32 vAM nATya carama carama nibaddha nAmakA hai ina nATakoM ke sambandhakA vivecana rAjapraznIya upAGga sUtra meM kiyA gayA hai - ataH vahIM se inake svarUpAdika kA kathana jAnalenA cAhiye / 'appegaiyA uppayanivayaM nivayauppayaM saMkucia pasAriaM jAva bhaMta saMbhaMtaNAmaM 29 muM nATya bhaseAla nAmaka che. 30 muM nADhya Ara bhaTa bhasela nAmanu che. 31mu' nATya utpAta nipAta--pravRtta, sa`kucita prasArita, bhrAnta-sabhAnta nAmaka che, ane 32 mu' nATya carama -cara manibaddha nAmaka che. e nATakothI sambaddha vivecana rAja praznIya upAMga sUtramAM karavAmAM AveluM che, ethI jijJAsu mahAnuRRvAtyAMthI ja e sarvanA rUpAdikanuM kathana jANuvA prayatna kare. Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpapraptisUtra apyekakA: utpAtanipAtam tatra utpAtaH, AkAze utpatanam nipAtaH, AkAzAt avapatanam utpAtapUrvo nipAto yasmin tat tathAbhUtam evam 'nivaya uppayaM' nipAtotpAtam nipAta. pUrvautpAto yasmin tat tathAbhUtam 'saMkuprAsAriaM' saMkucitaprasAritahastapAdayoH saMko. canena saMkucitaM tayoH prasAraNena prasAritam abhinayarahitaM yattathAbhUtam 'jAva bhaMtasaMbhaMta NAma' yAvat bhrAntasambhrAntakam atra vyAkhyAnam anantaroktaivAtriMzattamanATake yathA vyAkhyAtaM tathaiva bodhyam atra-yAvatpadAt 'riAriaM' iti grAhyam tatra 'riaM gamanaM ragabhUmeniSkramaNam 'AriaM' punastatrAgamana miti 'divvaM naTTavihiM upadaMsaMtIti' divyaM nATaya vidhimupadarzayantIti idaM ca pUrvoktacaturvidhadvAtriMza dvidhanATayebhyo vilakSaNaM sarvAbhinayazUnyaM gAtravikSepamAtraM vivAhAbhyudayAdau upayoginatanam bharatAdisaGgoteSu nRttamityuktam, yathoktameva nATayam prakAradvayena saMgrahItumAha-'appegaiyA taMDaveti, appegaiyA lAseMtitti' apyekakAH tANDavanti divvaM naTTavihiM uvadaMsantIti' aba sUtrakArane yahAM aisA prakaTa kiyA hai ki abhi naya zUnya bhI nATaka hote haiM-ye nATaka bhI kitaneka devoM ne kiye-ina nATakoM meM utpAta nipAta-AkAza meM uDanA aura phira vahAM se nIce utaranA hotA hai isa taraha utpAta nipAta rUpa khelakUda ke kAma kitaneka devoM ne kiye, kitaneka devoM ne pahile nIce giranA aura bAdameM Upara kI ora uchalanA ye kAma kiye kitane devoM ne apane 2 hAthapairoM ko manamAnA pasArane kA kAma kiyA aura phira unakA saMkoca karane kA kAma kiyA kitaneka devoM ne idhara udhara ghUmanA Adi rUpa kArya kiyA yahAM yAvatpada se 'riAriaM' raGgabhUmi se bAhara AnA aura phira usameM pravezakaranA isa rUpa jo ria aura aria hai usakA grahaNa huA hai| isa taraha se vahAM una saba devoM ne 'divvaM naTTavihiM uvadaMsantIti' divya nATya vidhikA pradarzana kiyA 'appegaiA taMDaveMti, appegahA lAseMti' kitaneka 'appegaiyA uppayanivayaM nivayauppayaM saMkuciapasa.riaM jAva bhaMtasamaMtaNAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMsantIti' ve sUtradhAre mahI 20 pramANe 21TatA 42rI cha , ani naya zUnya gaNu nATaka hoya che. e prakAranA nATako paNa dee bhajavyAM hatA. e nATa. kemAM utpAta nipAta, AkAzamAM uDavuM ane pachI tyAMthI nIce utaravuM hoya che. A praNuNe utpAta, nipAta rUpa khela kUda nATake keTalAMka dee. karyA keTalAka dee pahelAM nIce paDavuM ane tyAra bAda uparanI tarapha uchaLavuM, evA abhinaya karyo. keTalAka dee pitapatAnA hAtha-pagene yathe cha rUpamAM prasta karyA. ane pachI temane saMkucita karavA rUpa abhinaye karyA. keTalAka dee Ama-tema pharavuM vagere rUpa ya' yu. sahI yAvat 54thI 'riAriaM' 2 // bhUmimAMthA mahA2 21 bhane pachI temAM praveza karavuM e rUpamAM je ria ane ariA che tenuM grahaNa thayuM che. A pramANe tyo mA hevAye 'divvaM naTTavihiM ubadasaMtIti' 60ya nATya vipinu prazana yu" Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSAkaraH sU. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam 717 tANDavaM nAma nATakaM kurvanti taccoddhataH karaNairaGgahArairabhinayaizca nirvaya'm ataeva ArabhaTI. pradhAnanATakam apyekakAH lAsayanti rAsalIlAM kurvantItyarthaH atha yathA devAH kutUhalamupa. darzayanti tathA'ha- 'appegaiyA pINeti' apyekakAH devA pInayanti svaM sthUlI kurvanti 'apphoDeMti' AsphoTayanti upavizantaH putAbhyAM bhUmyAdikamAnaMti 'vaggaMti' apyekakAH valganti mallavat bAhubhyAM parasparaM saMpralaganti 'sIhaNAyaM NadaMti' siMhanAdaM nadanti kurvanti 'appepaiyA sanAI kareMti' apyekakAH devAH sarvANi pInavAdIni krameNa kurvanti appegaiyA hayahesiyaM' apyekakAH devAH hayaheSitam atha hepAravaM kurvanti 'evaM hatyimulAlAiyaM' eva mityekakA devA hastigulugulAyitam gajabat gajanaM kurvanti rahaghaNaghaNAiyaM rathaghanaghanAyitam kecit appekakAH devAH rathavat ghanaghanetizabdaM kurvanti-gula mula ghana ghana-ityanukaraNazabdau 'appegaiyA tiNNivi' apyekakAH devAH, trINyapi-hayaheSitahastigulagulAyita rathadevoM ne vahAM para tANDava nAmakA nATaka kiyA kitaneka devoM ne vahAM para rAsalIlA kI 'appegaiA poNeti, evaM vukkAreMti, apphoDeMti, vaggaMti, sIhaNAyaM Na. daMti' kitaneka devoM ne apane Apako bahuta sthUla rUpa meM pradarzita kiyA, kitaneka devoM ne apane apane muMha se phUtkAra karanA prArambha kiyA stineka devo ne jamIna para hAthoM ko paTaka paTaka kara use phoDane kI AvAja ko kitaneka devoM ne iMdhara se udhara dauDa lagAnI zurU kI athavA malloM ke jaise ve Apasa meM bAhuoM dvArA eka dUsare ke sAtha jUjhane lage kitaneka devoM ne siMha ke jaisI garjanA kI 'appegaiyA samvAI kareMti' kitaneka devoM ne kramazaH pInatvAdi saba kArya kiye 'appegaiyA haya hesiaM' kitaneka devo ne ghoDoM kI taraha hinahinAnA zuru kiyA 'evaM hathigulagulAiyaM isI taraha kitaneka devoM ne hAthI ke jaisA ciMghA. DanA prArambha kiyA 'rahaghaNaghaNAiyaM kitaneka devoM ne rathoM ke jaisA paraspara meM 'appegaiA taMDave ti, appegaiA lAse ni' 21 hevAne tyA tasa nAma nATa jyu. 4814 ||ye rAsa dIsA za. 'appegaiA pINeti evaM bukkAre ti aphoDeMti vagati, sIhaNAyaM gati' mA vAthe potAnI 112 matI sthUNa 35mAM mahazita karavA rUpa abhinaya karyo, keTalAka dee pita-pitAnA mukhamAMthI phUkAra karavAnI zaraAta karI. keTalAka dee jamIna upara hAthone pachADI-pachADIne tenAthI pheDavAno avAja karyA. keTalAka dee Ama-tema deDavAnI zaruAta karI athavA malenI jema teo parasparamAM bAhuo vaDe eka-bIjAnI sAthe jhUjhavA lAgyA. keTalAka dee siMhanA jevI na 42. 'appegaiyA savvAiM kareMti' yA vAye 411: pAnavAhi macA yo - 'appegaiyA hayahesiTamA vAme ghAyAnI ma 7 vaan| savA 4ii. 'evaM hatthigulagulAiyaM' 2pramANe khA vAsa thInI ma vicAra pAnI-yI 57vAnI zarumAtI . 'rahaghaNaghaNAiyaM' 38 hevAye 2yAnI bha Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJatisUtre ghanaghanAthitAni trINyapi kurvanti 'appegaiyA uccholaMti' adhyekakA devA uccholanti agrato mukhe capeTAM dadati 'appegaiyA paccholaMti' apyekakAH paccholanti pRSThato mukhe capeTAM dadati 'appegaiyA tivaI chidaMti' apyekakAH tripadi mallaiva raGgabhUmI tripadi kurvanti 'pAyadadara kareMti' pAda dardarakam pAdena dardarakaM bhUmyAsphoTanarUpaM kurvanti 'bhUmi' caDe dalayaMti' bhUmicapeTAM dadati karAbhyAM bhUmimAdhyanti 'appegaiyA mahayA mahayA saddeNaM rAveti' adhpekakA devA: mahatA mahatA zabdena rAvayanti zabdaM kurvanti ' evaM saMjogA vibhAsiavvA' evam uktaprakAreNa saMyogAapi dvitrimelakA api vibhASitavyAH bhaNitavyAH, ayamarthaH uccholanAdi dvikamapi kurvanti, tathA kecit trikaM catuSkaM paJcakaM paTkaM ca kurvanti saMghana karanA arthAt cItkAra karanA zuru kiyA 'appegaiyA devA tiSNi vi' kitaneka devoM ne eka hI sAtha ghoDoM ke jaisA hinahinAnA, hAthI ke jaisA ciMghAr3anA aura rathoM ke jaisA paraspara meM TakarAnA yaha tInoM kArya kiye 'appe gaiyA uccholanti' kitaneka devoM ne Age se hI mukhake Upara thappaDa mAranI zurU kI 'appegaiyA paccholaMti' kitane devoM ne pIche se mukha para dhappaka mAranI zuru kI 'appegaiyA tivaI chidaMti' kitaneka devoM ne raGgabhUmi meM mallakI taraha paiMtarA bharanA prArambha kiyA 'pAdadaddarayaM kareMti' kitaneka devoM ne paira paTaca paTaka kara bhUmiko tADita kiyA 'bhUmicaveDe dalayaMti' kitaneka devoM ne pRthivI para hAthoM ko paTakA 'appegaiyA mahayA saddeNaM rAveMti' kitaneka devoM ne bar3e jora jora se zabda kiyA 'evaM saMjogA vibhAsiavvA' isI prakAra se saMyoga bhI - vitri padoM kI melaka bhI kahalenA cAhiye arthAt kitaneka devoM ne uccholanAdi ki bhI kiye kitaneka devoM ne uccholanAdi trika catuSka evaM kitaneka devoM ne uccholanAdi paMcakaSaka bhI kiye 'appegaiyA hakkAraMti bukkAraMti 718 parasparamAM saMgaTTana yu bheTale thI so paDavAnI zaruAta 42rI. 'appegaiyA devA tiNi tri' keTalAka devAe ekI sAthe gheADAe nI jema huDDATa karavuM, hAthIenI jema cIsA pADavI ane ratheonI nema parasparamAM saMghaTTita thavu AryA 'appegaiyA unnonanti' keTalA devAe AgaLathI ja potAnA mukha upara thapADa mAravAnI zaruAta karI. 'appegaiyA paccholanti' DeTalAI devAse pachI bhukha upara thappaDa bhAravAnI zaruAta 'appegaiyA tivaI chiti' DeMTalA ThevA raMgabhUmimAM bhanI prema paiMtarA bhavAnI zaruAta harI. 'pAdadaddarayaM kareM ti' DeTA devo yatra-pachADI pachADIne lUmine tADita 4rI. 'bhUmicaveDe dalayaMti' DeTA deva! pRthivI upara hAthI pachA. 'appegaiyA mahayA sadeNaM roti' DeMTalA devoye hulera-zorathI vA ye 'evaM saMjogA vizvAsi avA' A pramANe ja saMcAga paNu-dvitri padAnI melaka vizeSagu kaDI levuM joe. eTale ke keTalAka devAe ucchalanAdi dvikA paNa karyAM. keTalAka devAe uccheAlanAditrika, catuSka Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 10 acyutendrakRtatIrthakarAbhiSekAdinirUpaNam / 719 'appegaiyA hakAreMti' apyekakAH devAH hakkArayanti hakkAM dadati evaM pukAreMti' evaM pUnkurvanti 'vakAreMti' vakArayanti vaka vakka mityevaM zabdaM kurvanti 'ovayaMti' avapatanti nIcaiH patanti uppayaMti' utpatanti urvI bhavanti 'parivayaMti' paripatanti tiryagnipatanti 'jalaMti jvalanti jvAlArUpA bhavanti bhAsvarAgritAM pratipAdyate ityarthaH 'tavaMti' tapanti mandAGgAratAM pratipAdyante 'payavaMti' prapatanti dIptAGgAratAM pratipadyante 'gajjati' garjanti garjanaM kurvanti meghavat 'vijjaAvaMti' vidyutaM kurvanti vidyutavat prakAzamAnAH bhavanti 'vAsiti' varSanti ca 'appegaiyA devukkaliyaM kareMti' apyekakAH devAH devotkalikAM devAnAM vAtasyeva utkalikAH bhramavizepastAM kurvanti 'evaM devakahakahagaM kareMti' evaM devAnAM kahaka hakaM pramodabharajanitakolAhalaM kurvanti 'appegaiyA duha duhagaM kareMti' apyekakAH devA duhaduhagaM kurvanti, anukaraNametat 'appegaiyA vikiyabhUyAiM rUvAI vikubittA paNacaMti' appekakAH devAH vikRtabhUtAni vikatAni adharalambana mukhavyAdAnane trasphATanAdinA bhayAnakAni bhUtAni bhUtAdirUpANi viku ovayaMti, uppayaMti, parivayaMti, jalaMti, tavaMti, pavayaMti, gajjaMti, vijjuyAvaMti, vAsiti' kitaneka devoM ne hakkA diyA pUtkAra kiyA, vakka vakka isa prakAra se zabdo kA uccAraNa kiyA nIce AnA UMce jAnA, tirache jAnA agni kI jvAlA jaise tapanA, manda agni ke aGgAroM ke jaise tapanA dIpta aMgArAvasthA ko dhAraNa karanA, garjanA karanA vijalI kI taraha varasA karanA ye saba kArya kiye 'appegaiyA devukkaliyaM kareMti' evaM 'devakahakahaM kareMti' kitaneka devoM ne vAyukI taraha ghUmanA-bhramaNa karanA-yaha kAma kiyA kitaneka devoM ne pramoda ke bhAra se yukta hokara kolAhala karanA prArambha kiyA 'appegaiyA duduhagaM kareMti, appe. gayA vikiyabhUyAI ruvAI viuvvittA paNaccaMti' kitaneka devoM ne duhaduha zabda kiyA, kitaneka devoM ne vikRta bhUta rUpAdikoM kI, arthAt oSThoM ko lambA karanA mukhakA phADanA netroM ko phoDanA Adi 2 rUpa vikurvaNA karake acchI tema 48.34 hevAye chosanA pAya 5345 yu . 'appegaiyA hakkAraMti vakkAraMti, ovayaMti, uppayaMti, parivayaMti, jalaMti, tavaMti, pavayaMti gajjaMti, pijjuyAvaMti. vAsiMti' keTalAMka dee hAkaLa karI, pUtkAra karyuM, vakuka vakUka A pramANe zabdo uccarita karyA. nIce javuM, upara AvavuM UMce javuM, vakragatie javuM, agninA jvALAnI jema saMtapta thavuM manTa agninA aMgAronI jema saMtapta thavuM aMgArAvasthA. dhAraNa karavI. garjanA karavI, vidhatnI rebha yamapu, varSA 42vI, ye mayAM Aye 4aa'. 'appegaiyA devukkaliyaM kareMti tabhara 'devakahakahaM kareMti' TA4 hevA vAyunI ma dhUma-abhaya 42-41 ma yu TamA hevA prabhAhanA mArathI yuTata na ghAbATa 42vAnI zaruyAta 4N. 'appegaiyA duhu duhagaM kareM ti, apegaiyA vikiyabhUyAI ruvAI viuvittA paNaccaMti' keTalAka devee duha-duha A jAtano zabda karyo. keTalAka dee vikRtabhUta rU pAdikanI eTale ke eka laMbAvavA, mukha vistRta karavuM te prakArita karavA vagere vagere rUpa Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 errearrafter fear pranRtyanti prakarSeNa narsanaM kurvanti 'eyamAivibhAsejjA jahA vijayarasa' evamAdi vibhAgheta yathA vijayasya vijayadavasya kiyatparyantam ityAha- ' jAva savvabha' ityAdi 'jAva sabvao samatA AdhAveMti paridhAveMti yAvat sarvataH samantAt 'AdhAveMti' iSaddhAvanti paridhAvanti prakarSeNa dhAvanti tatsarvaM jIvAbhigame tRtIyapratipattau vizeSato draSTavyam yAvatkaraNAt 'apegaiyA velukvevaM kareMti appegaiyA vaMdaNakalasahatthagayA apegaiA bhiMgAragahatthagayA evaM ee abhilAveNaM AyaMsathAla pAI vAyakaragaravaNakaraMDaga puSkacaMgerI jAba lomahatthacaMgerI pupphapaDalaga jAva lomahattha caTulaga sIhAsaNa chattacAmara tilasamuggaya jAva aMjaNasamuggayahatthagayA, apegaiyA devA dhUvakaDacchugahathagayA haTTa tuTTa jAva hiyayA iti grAhyam atha vyAkhyA - apyekakA devA celotkSepaM dhva nocchrAyam kurvanti adhyekakA candanakalazahastagatAH mAGgalya ghaTapANayaH apyekakAH bhRGgArakahastagatAH evam anantaroktasvarUpeNa etena anantaravartitvAt pratyakSeNa abhilApena - apyekakAH AdarzahastagatAH, evam pAtrI vAtakaraka ratnakaraNDaka puSpacaGgerI yAvat lomahastacaGgerI puNapaTalaka yAvallo mahastapaTalakasiMhAsanachatracAmara tilasamudra yAvat aJjanasamudrakahastagatAH apyekakAH dhUpa kaDucchuka hastagatAH hRSTatuSTa yAvat hRdayAH, iti eteSAm AdhAvanti paridhAvantyatrAnvayaH iti eteSAM vizeSato'rthAH jIvAbhigame tRtIyapratiprattau svayameva draSTavyAH / / sU0 10 / / taraha se nRtya kiyA 'evamAI vibhAsejA jahA vijayassa jAba saMvvao samantA AhAveMti' isa prakAra vijaya ke prakaraNa meM kahe anusAra deva saba ora se acchI taraha thoDe thoDe rUpa meM aura prakarSarUpa meM dauDe yaha saba kathana jIvAbhigama sUtra meM tRtIya pratipatti meM kiyA gayA hai ataH vahIM se ise dekhalenA cAhiye yahAM yAvata zabda se 'appegaiyA velukvevaM kareMti adhyegaiyA vedaNakala sahatthagayA appegaiyA bhiMgAra hatthagayA evaM eevaM abhilAveNaM AyaMsathAla pAIvAyakaraNa rayaNakaraMga puSpha caMgerI jAva lomahatthacaMgerI puSpha paDalaga jAva lomahattha paDalaga sohAsaNa chatta cAmara tilla samuggayahatthagayA devA dhUpa kaDucchraya hastha gayA haTTha tuGa jAva hiyayA' isa pAThakA grahaNa huA hai - yaha pATha artha meM bilakula spaSTa hai // 10 // viThu purIne pachI sArI rIte nRtya ayu evamAI vibhAsejjA jahA vijayassa jAva savvao samatA aah| veti' pramANe vizyanA pra2zubhAM hyAM mul heve| yAbherathI sArI rIte apa-alpa pramANamAM ane praka rUpamAM DayA. A badhu kathana jIvabhigama sUtramAM tRtIya pratipattimAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. ethI jijJAsue tyAMthI ja yA vize navA prayatna pure. sahIM yAvat pathI' appegaiyA celukkhetraM kareti, appegaiyA vaMda kalasahatthagayA, appegaiyA bhiMgAra hatthagayA evaM eeNaM abhilAveNaM AyaMsathAla pAI vAyakara rayaNakaraMDaga puSpacaMgerI nAva lomahatthacaMgerI puephADalaga jAva lomahattha paDalaga sIhA saNa chattacAmara tillasamuggaya hatthagayA devA dhUpakaDucchraya hatthagayA haTTha tuTTha jAva hiyayA sA pATha saMgRhIta thayo che. yA pATha arthanI dRSTi sugama che. sUtra - 10. Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavamaskArA sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 721 atha abhiSeka nigamana pUrvakamAzIrvAda sUtramAhamUlam - tae NaM se accuiMde saparivAre sAmi teNaM mahayA mahayA abhiseeNaM abhisiMcaI, abhisiMcittA karayalapariggahiyaM jAva matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAkttiA tAhiM iTAhiM jAva jayajayasadaM pauMjai pauMjittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAie gAyAI lUhei luhittA evaM jAva kapparukkhagaM piva alaMkiya. vibhUsiyaM karei karitA jAva NavihiM uvadaMsei uvadaMsittA acchehi saNhehiM rayayAmarahiM accharasA taMDulehiM bhagavao sAmista purao aTTamaMgalage Alihai taM jahA-sosthiya 1 sirivaccha 2 naMdiyAvatta 3 vaddhamANa 4 bhadAsaNa 5 varakalasa 6 maccha 7 dappaNa 8 lihiA aTTa maMgalagA // 1 // lihiUNa karei upacAraM kiMte ! pADala mallia caMpagasoga punnAga cUabhaMjari NavamAliabaulatilaya kaNavIrakuMdakujaga koraMTapatta damaNaga rasurabhigaMdhagaMdhiyasta kacaggahagahiya karayalapabbhavippamukkassa tatthacittaM jAgussehapamANamittaM ohinikaraM karetA caMdappabharayaNavairaveruliyavimaladaMDa kaMcagamaNiraya gabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukadhUvagaMdhuttanANuviddhaM ca dhUmavahi viNimmuyaMtaM veruliyamayaM kaDucchraaM paggahitu pathaeNaM dhU dAuNa jiNavariMdassa sattaTupayAI osarittA dasaM. muliyaM aMjali karia matthayaMmi pathao asaya visuddhagaMdhajuttehiM mahAvittehiM agaruttehiM atthajuttehiM saMthuNai saMthuNittA vAmaM jANuM aMcei aMkittA jAva karaya sAriggahiyaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI Namotthute siddhabuddha NIraya mANasAsAhiaM samatta samajogi sallagattaNa jibbhaya jIrAgadosaNimaNirasaMgaNIsallamANamRraNaguNarayaNasIlasA. garamaNaMta mappameyabhavia dhamnavara cAuraMtacakkaTTI Namotthute arahao ttikaTu evaM vaMdai NasaMsai vaMdittA NamaMsittA paccAsaNNe NAidUre sussUlamANe jAva pajjuvAsai evaM jahA accuyassa tahA jAva IsANa. a 21 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 jambUdvIpaprajJaptisUtre ssa bhANiyavva evaM bhavaNavaivANamaMtara joisiA ya sUrapajavasANasaeNaM parivAreNaM patte pattaaM abhisiMcaMti, taeNaM se isANe deviMde devarAyA paMca IsANe viucvai, viuvvittA ege isANe bhagavaM titthayaraM karapuTasaMpuDeNaM giNhai giNihattA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNNisaNNe, ege IsANe piTuo AyavattaM dharei duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkheva kareMti ege IsANe purao sUlapANI ciTui / tae NaM se sakke deviMde devarAyA Abhioge deve sadAvei sadAyittA eso vi tahaceva abhiseya ANattidei te'vi tahaceva uvaNeti, tapaNaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa caudisiM cattAri dhavalavasabhe viuThavei saMkhadalavimalanimmaladadhighaNagokhIrapheNarayaNigarappagAse pAsAIe darasaNijje abhirUve paDirUve, taeNaM tesiM cauNhaM dhavalavasabhANaM ahiM siMgehiMto aTutoadhArAo NigacchaMti, tae NaM tAo aDhatoadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti uppaittA egao milAyaMti milAittA bhagavao titthayarassa muddhANaMsi nivayaMti / tae NaM se sakke devide deva. rAyA caurAsIe sAmANia sAhastIhiM eyassa vi taheva abhiseo bhANiyayo jAva namo'tthuNaM te arahao tikaTTha vaMdai NamaMsai jAva pajjuvAsai ||suu0 11 // chAyAtataH khalu so'cyutendraH, saparivAraH svAminaM tena mahatA mahatA abhiSekeNa abhiSinati, abhiSicya karatalaparigRhItaM yAvat mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena ca varddhayati varddhayitvA tAbhiriSTAbhi vit jayajaya zabdaM prayukta prayujya yAvat pakSamala sukumArayA surabhyA gandhakASAyikayA gAtrANi rukSayati rukSayitvA evaM yAvat kalpavRkSamiva alaGkRtavibhUSitaM karoti kRtvA yAvat nATayavidhimupadarzayati upadarya acchai : lakSNaiH rajatamayaiH accharasataNDulaiH bhagavataH svAminaH purataH aSTASTamaGgalakAni Alikhati tathA-darpaNa 1 bhadrAsana 2 varddhamAna 3 varakamaLa 4 matsya 5 zrIvatsa 6 svastika 7 nandAta 8 likhitAni aSTASTamaGgalakAni / 1 / likhitvA karoti upavAram ko'sau ? pATalamarila kacampakAzoka punnAgacUtamaJjarI navamAlika bakulatilakaravIra kundakujakakoraNDakapatra damanaka varasurabhigandhagandhikasya kayagrahagRhItakaratala prabhraSTa vipramuktasya dazArddhavarNasya kusamanikaraya stra citram jAnU Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH tsedhapramANamitam avadhinikaraM kRtvA candraprabharatnavajravaiDUryavimaladaNDam kAzcanamaNiratna bhakticitram kRSNAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpa gandhoddhRtAmanuviddhAM ca dhUpavatti vinimuJcantaM vaiDUryamayaM kaIcchuka pragRhya prayatena dhUpaM datvA z2inavarendrasya saptASTapadAni apamRtya dazAGgalikam aJjaliM kRtvA mastake prayataH, aSTazatavizuddhagranthayuktaiH, mahAvRttaH, apunaruktaiH saMstauti saMstutya vAma jAnum aJcati aJcitvA yAvat karatalaparigRhItaM mastake aJjali kRtvA evamavAdI-namo'stute siddhabuddhanIrajazramagasamAhikasamastasamajogizalyakartana nirbhayanIrAgadveSanirmamanizzaGka nizzulyamAnamUraNa guNaratnazIlasAgara manamantAprameyabhavikadharmavaracAturantacakravartine namo'stute arhate iti kRtvA evaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA nAtyAsante nAti dUre zuzrUpamANo yAvat paryupAste-evaM yathA'cyutasya tathA yAvadIzAnasya bhaNitavyam evaM bhavanapati vAnamantarajyotiSkAzca sUryaparyavasAnAH svena parivAreNa pratyekam pratyekam abhisiJcati / tataH khalu sa IzAno devendro devarAjaH paJca IzA. nAn vikurvati vikurvitA eka IzAno bhagavantaM tIrthakaraM karatalasaMpuTena gRhNAti gRhItvA siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH sannipaNaH, eka IzAnaH pRSTataH, AtapatraM dharati dvau IzAnau ubhayoH pArzva cAmarotakSepaM kurutaH, ekaH IzAnaH purataH, zUlapANistiSThati / tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA eSo'pi tathaiva abhiSekAjJaptiM dadAti te'pi tathaiva upanayanti ! tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH, bhagavastIrthakarasya caturdizi caturo dhavalayanAn vikuti, zvetAn zaMkhadalavimalanirmaladadhighanamokSIraphenara jatanikaraprakAzAn prAsAdayAna darzanIyAn abhirUpAn pratirUpAn, tataH khalu teSAM caturNA dhavalavRSabhANAm aSTabhyaH zRgebhyo'STI toyadhArA nirgacchanti, tataH khalu tA aSTau toyadhArA urdhva vihAyasi utpatanti utpatya ekato milanti militvA bhagavatastIrthakarasya sUni nipatanti / tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH caturazItyA sAmAnikasahasraiH etasyApi tathaiva abhiSeko Nitavyo yAvannamo'stute'haM te itikRtvA candate namaspati yAvat paryupAste // sU0 11 // TokA-'taeNaM se accuiMde saparivAre sAmi teNaM mahayAmahayA abhise eNaM abhisiMcaI' tataH khalu tadanantaraM kila saH prAguto'cyutendraH sa parivAraH, anantaroktaparivArasahitaH, svAminam-RSabhatIrthakaram tena-anantarotasvarUpeNa mahatAmahatA, atizayena, abhiSekeNa, 'taeNaM se accuiMde saparivAre sAmi' ityAdi TIkArtha-'taeNaM' isake bAda se accuiMde saparivAre' saparivAra acyutendra ne 'sAmi teNaM mahayA2 abhiseeNaM abhisiMcaI' tIrthakara kA usa vizAla abhiH 'taeNaM accuiMde saparivAre sAmi' ityAdi ___2012-'taeNaM' tyA2 mAha se accuiMde saparivAre' saparivAra acyutendra 'sAmi teNaM mahayA 2 abhiseeNaM abhisiMcaI' tI 2 te 15 maniSenI sAmagrIthA maniSa Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 jambUdrIpaprazasi abhiSiJcati AnItapavitrodakairabhiSecanaM karoti 'abhisiMcittA' abhiSicya 'karayalaparigahiyaM jAva matthae aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNaM baddhAve' karatalaparigRhItaM yAvanmastake'Jjali kRtvA jayena vijayena ca - jaya vijayazabdAbhyAM varddhayati stauti atra yAvatpadAt dazanakhaM zirasAvarttamiti grAhyam 'vaddhAvittA' varddhayitvA 'tAhi ihAhiM jAva jayajayasaI pauMja ' tAbhiH viziSTaguNopetAbhiH, iSTAbhiH zrotRRNAM vallabhAbhiH yAvajjavajayazabdaM prayuGkte, atra jayazabdasya dvirvacaM zIghratAyAM saMbhrame jaya vijayazabdAbhyAM varddhayitvA punarjayajayazabdaprayogo maGgalavacanena punarukti rdoSAya ityabhihitaH, atra yAvatpadAt 'kaMtAhi piyAhiM maNu rhi maNAmAhiM vaggUhiM' kAntAbhiH priyAbhiH manojJAbhiH mano'mAbhiH vAgbhiritigrAhyam atha abhiSekottarakAlikaM karttavyamAha 'pau~jittA' ityAdi 'pauMnittA' prayujya 'jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lahei' yAvat yakSamalasukumArayA pakSmayuktasundaralomavatyA sukomalayA surabhyA sugandhi yuktayA ganyakApAcikyA gandhaka sugaMdhita dravyayuktayA iti gamyaM gAtrANi tasya aGgAni mukhahastAdi avayavAna rUkSayati proJchati atra yAvatpadAt Seka kI sAmagrI se abhiSeka kiyA AnIta pavitra udaka se prabhuko snAna karAyA 'abhisiMcittA karalaya pariggahiaM jAva matthae aMjali ka jaeNaM vijaeNaM vadvAve' snAna karAkara phira usane prabhukI donoM hAthoM kI aMjali karake namaskAra kiyA aura jaya vijaya zabda se unheM badhAyA yahAM yAvat pada se 'dazanakhaM zirasAvarttam' aisA pATha saMgRhIta huA hai 'vadrAvittA tAhiM idvAhiM jAva jaya jaya sahe pajati pajittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lahei' badhAne ke bAda arthAt jaya vijaya zabdoM dvArA stuti kara cukane bAda phira usane una una iSTa yAvat kAnta, priya, manojJa, mano'ma vacanoM se jaya jaya zabda kA punaH prayoga kiyA yahAM puna rukti kA doSa bhakti kI atiza pitA ke kAraNa nahIM mAnA gayA hai jaba vaha icchAnukUla bhakti kara cukA taba usane prabhuke zarIra kA pakSmala, sukumAra, sugaMdhita toliyoM se praJchana kiyA ya. AnIta pavitra hathI prabhune snAna vyu 'abhisiMcittA karayala pariggahiaM jAva matthae aMjali kaTUTu japaNaM vijaeNaM vaddhAve' snAna harAvane pachI tethe anune bhanne hAtheAnI ajali manAvIne namaskAra karyAM ane jaya-vijaya zabdo je teozrIne abhi nahita rdhyA. ahIM yAvat pathI 'dazanakhaM zirasavarttam' A pAI samRddhIta thayo che. 'vaddhA' vittA tAhiM iTThAhiM jAva jaya-jaya sade pauMjaMti, pauMjittA jAva pamla sukumAlAe turabhIe gaMdhakAsAIe gAyA hei' anihita arIne arthAt vijaya zabdozrI tege: zrInI stuti harIne pachI tethe tat tat dRSTi yAvat anta, priya, bhanejJa, bhaneo'ya vayane!thI jayajaya zabdonA punaH prayAga karyAM. ahI bhaktinI atizayatAne lIdhe punarukti de:Sa mAnavAmAM Avye nathI, jyAre te yatheccha bhakita karI cUkayA tyAre DoNe prabhunA zarIranu Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSarakAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAda 'tappaDhamayAe' tat prathamatA-iti grAhyam 'lUhittA' rUkSayitvA zarIrANi pokhchaya 'evaM jAva kapparUkakhagaMpika alaMkiriavibhUsiyaM karei' evam-uttaprakAreNa yAvatkalpavRkSamivaalaMkRtaM vastrAlaGkAreNa vibhUSitam-AbharaNAlaGkAreNa karoti, atra yAvatpadAt 'luhitA saraseNaM golIsacaMDaNaM jhApAI aNulipai aNulipittA nAsAnIsAsavAyavojjhaM cakhuharaM vaNNapharisajule hayalAlApelavAirega avalaM kaNakhaciyaMtakammaM debhasajU palaM nisAvei niaMsAbittA' iti grAhyam NAma:, rukSayitvA tasya zarIrANi proJcasarasena rasasahitena gIzIrthacandanena gAtrANi zarIrANi, anulimpati, anulipya nApAniHzvAsAtavAhyam tathA cakSuharaM darzanIya tathA varNazaMyukam lacA 'hayalAlApelavAtireka dharalam , tatra hayalAlAazvamukhalaM tahat pelavam komalam atireka pravalaM ca-atyantasvaccha ca tathA kanakakhaci. tAntarmakanakaiH kAJcanaiH khacitam antarbha antarbhAgo yasya tathAbhUgam-evaM bhUtaM devaSyayugalam devavastrayugalam-paridhAnotarIyarUpaM nivAsathati, paridhApayati nivAsya paridhApya-iti bodhyaH / 'karittA' kRtvA 'jAva navihiM ubadaMse3' yAvat nATayavidhibhupadarzayati atra 'lUhettA evaM jAba kapparukhagapika alaMkiya vibhUsiraM kareha' zarIra ko progchana karake phira usane prabhu ke mukha hasta Adi avayavoM ko poNch| yahAM yAvat zabda se 'tappaDhayAe' pada kA grahaNa huA hai pochakara usane phira prabhuko vastra aura alaMkAroM se vibhUSita kiyA ataHprabhuusa samaya sAkSAt kalpavRkSa ke jaise pratIta hone lage yahAM yAvat zabda se-'lUhitA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAI aNulimpai, aNuliMpitA nAsAnIsAsadhArAbojhaM cazvuhara vaSNapharisajuttaM, hayalAlA. pelavAiregadhavalaM jhaNama khaciyaMta kamnaM devadUsajualaM nisAve niyaMsAvittA'7 isa pAThakA saMgraha huA hai-isakI vyAkhyA spaSTa hai 'karittA jAva NavihiM uvadesei, udasitA acchehi saNhehi sthagAmaehiM accharasAtaNDulehiM bhagavao samaNassa purao aha maMgalage Alihai vastrAlaMkAroM se prabhukA alaMkRta karake 56masa, subhAra, supita pAyI 7 yu 'lUdentA evaM jAva kApakhagapitva alaMkiya vibhUsi karei' zarIra 07 4rIle pachI sunA bhu, sta, vagere bhayavAnuna 4yu. 25hI yAvat yI taDhimayAe' 54 aDae yuyu cha prechana karIne pachI teNe prabhune vastra ane alaMkArothI vibhUSita karyA. ethI prabhu te mate sAkSAt 465 vRkSa 2 dAvA bhAMDayA. DI. yAvat 2.54thI 'lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNaM gAyaHI agulimpai, aguliMpittA nAsAnIsAsavAyojya cakkhuharavaNNapharisajuttaM, hayalAlA pelavAiregadhavalaM kaNagakhaciraMta kammaM devadumaju palaM nisAvei nisAveittA' mA 54 sADIta yo cha. zanI vyAcyA 2558 , karitA jAva NaTTavihiM ubadaseha, uvadaMsittA acchehi saNhehi rayaNAmaNahiM accharasAtaNDulehiM bhagavao samaNasa parao aTTha maMgalage AlihA' pAthI prabhune mata 4 5chI to yAvat nATyavidhinu Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 jambUdvIpaprAptistre yAvatpadAt 'mumaNadAmaM piNaddhAveI' sumanodAmAnam-puSpamAlyaM pinAhayati paridhApayati pinAhya paridhApya iti grAhyam 'uvadaMsittA' nATayavidhimupadazya acchehi' acchaiH svacchaiH 'saNhe hiM' zlakSNaiH cikkaNaiH 'rayayAmaehi' rajatamayaiH 'accharasAtaMDulehi accharasataNDulaiH 'bhagava bho sAmissa purao aTThamaMgalage Alihai' bhagavataH svAminastIrthakarasya purataH, aSTASTamaGgakAni, atra vIpsAvacanAt pratyekam-aSTo-aSTau ityarthaH Alikhati 'taM jahA' tadyathA 'dappaNa 1 bhadAsaNaM 2 baddhamANa 3 varakalasa 4 maccha 5 sirivaccha 6 sosthiya 7 gaMdAvattA 8 lihiAamaMgalagA // 9 // darpaNa 1 bhadrAsana 2 varddhamAna 3 varakalaza-4 matsya 5 zrIvatsa 6 svastika 7 indhAvatoM 8 likhitAni aSTASTamaGgalakAni, / 'lihi uNa' anantaroktAni aSTamaGgalAni likhitvA 'karei uvayAraM karotyupacAram ko'sAvupacArastatrAha 'pADalamallia-ityAdi 'pATalamallia, caMpagasogapunnAgacUa maMjariNavamAliabaulatilayakaNavIra kuMdakujagakoraMTa pattadamaNa gavarasurabhigaMdhagaMdhiassa' pATalamallikacampakAzokapunnAgAmramaJjarI navamAlika bakulatilaka karavIrakundakubjakakoraNTa patra damanaka varasurabhiphira usane yAvat nATyavidhi kA pradarzana kiyA yahAM yAvat zabda se-'sumaNodAmaM piNaddhAveI, piNachAdittA' ina padoM kA grahaNa huA hai-nATyavidhi kA pradrzana karake phira usane svaccha cikane rajata maya accharasa taNDuloM dvArA bhagavAn ke samakSa ATha 2 maMgaladravya likhe-arthAt eka eka maMgaladravya ATha 2 bAra likhA 'taM jahA' ve ATha maMgaladravya isa prakAra se hai-svastika 1 zrIvatsa 2 nandAvarta 3 varddhamAna 4 bhadrAsana 5 gharakalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 ATha maMgala. dravyoM ko likhakara phira usane unakA upacAra kiyA arthAtU 'kite pADala malliya caMpagasoga punnAga cUA maMjariNacamAli a baulatilaya kaNavIra kuMda kujjaga koraMTa pattadamaNagavarasurabhirgadhagaMdhiassa, kayaggahagAheakarayalapabhaTTavippamukkassa dasaddhavaSNassa kusumaNiarassa' pATala gulAba, mallikA caMpaka, prahazana 4yu. maDI. yAvat 54thI 'sumaNodAmaM miNaddhAveI, viNaddhAvittA' mA 54 sa hita thayA che. nATya vidhinuM pradarzana karIne pachI teNe svaccha, suphikaNa rajatamaya arasa taMDu vaDe bhagavAnanI samakSa ATha-ATha maMgaLa dravya lakhyAM. arthAt ekase ma nu khepana 2418 218 15ta 4yu 'taM jahA' te mAI dravyo / pramANe che-"svastika 1, zrIvatsa 2, nandAvarta 3, vaddhamAna 4. bhadra sana 5, vara kalaza 6. matsya 7, darpaNa 8. te ATha-ATha maMgala dravyo lakhIne pachI teNe temane 65yAra 4 seTale ki te pADala malliya caMpAsogapunnAga cUa maMjari NavamAlia baula tilaya kaNavIra kuMda kujjaga koraMTa pattaimaNagavarasuranigaMdhagandhiassa; ka.ggahagahia karayala panbhaTTha vippamukkassa dasaddhavaNassa kusumaNiarassa' 51, zuan, ma:3], 25, Als, Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 727 gandhagandhitasya tatra pATalaM-pATalapuSpam 'gulAba' iti bhASaprasiddham mallikA vicakitapuSpam 'veli' iti bhASAprasiddham campakAzokapunnAgAH, prasiddhA evaM cUtamajjarI, Amra. maJjarI navamAlikA-nUtanamAlikA bakulaH kesaraH yaH, strImukhasIghusikto vikasati tatpuSpam / tilako yaH strIkaTAkSanirIkSito vikasati ta puSpam-karavIrakunde prasiddha kubjAm kuba iti nAmnA vRkSavizeSastatpuSpam koraNTakaM tannAmakapItavarNapuSpam patrANi-maruvaka patrAdIni damanakaH etaiH varasurabhiH atyantasurabhiH, tathA sugandhAH, zobhanacUrNAsteSAM gandho yatra sa tathA bhUtastasya atra taddhita pratyayaH pazcAt vizeSaNadvayasya karmadhArayo bodhyaH, idaM ca kusumanikarasyAgre vakSyamANastheti vizeSaNam punaH kIdRzasya tatrAha kiyaggahagahirayalapanbhaTTavippamukkassa' kacagRhagRhItakaratalapabhraSTavipraputtasya, tatra kacagrahaH kezAnAM grahaNam gRhItastathA tadanantaraM kantalA dvipramuktaH san prabhraSTastasya punaH kIdRzasya 'dasavaNNassa' dazAddhavarNasya paJcavarNasya evaM vizeSaNaviziSTasya 'kusumanikarassa' kusumanikarasya puSpasamRhasya 'tattha cittaM tatra dIrthakarajanmamahotsave citram azcaryajanakam 'jaNNusse happamANamittaM' jAnUtsedha pramANamAtram tatra jAntsedhapramANena pramANopetapuruSasya jAnuM yAvaduccatvapramANaM caturaGgula caraNacaturvizatyaGgulajaGghayoruJcatvamIlanena, aSTAviMzatyaGgularUpaM tena samAnA mAtrA yasya sa tathA bhUtastam 'ohinikaraM karitA' avadhinikaram avadhinA maryAdayA nikaraM vistAraM kRtvA 'caMdapabharayaNavairaverulia vimaladaMDa' caMndraprabharatnavajravaiDUryavimaladaNDam-tatra candraprabhAH, azoka, punnAga, cUtamaJjarI-AmakI maJjarI, navamallikA yakula, tilaka, kanera, kunda, kubjaka koraNTa patra maruvA evaM damanaka inake zreSTha surabhigaMdhayukta aise kusumoM se jo hAthoM se chUte hI jamIna para gira paDe the evaM pAMca varSoM se yukta the unakI pUjAkI usa pUjA meM jAnUnsedha pramANa puSpo kA UMcA Dhera laga gayA arthAta 28 aMgula pramANa puSparAzi rUpa meM vahAM ikaTThe ho gaye 'jANusseha pamANamittaM ohinikaraM karei' isa prakAra jAnUtsedha pramANa puSpoM kI UMcI rAziko 'karittA caMdappabharayaNavairaveruliyavimaladaNDaM kaMcaNamaNi rayaNabhatti cittaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukka dhUva gaMdhuttamANuviddhaM ca dhUmavahi veruliyamayaM kaDucchuyaM punnA, yU1 ma21, mA bhArI, na bhadisa, masa, Gia4, 442, unha, kuMjaka, karaMTa, patra, mara. temaja damanaka e badhAnA zreSTha surabhigaMdha yukta evA kusume thI ke jeo hAthanA sparza mAtrathI ja jamIna upara kharI paDayA hatAM ane pAMca varNothI yukta hatAM-temanI pUjA karI. te pUjAmAM jodha pramANa pupono Dhagale karyo. seTale 4 28 maine pramANa 052||shi tyAM satra 42vAmA sAvI. 'jANussehapamANamittaM ohinikaraM karei' yA pramANe tsedha pramANa puSponI. yI rAzI 40 'karitA caMdappabharayaNatra iraveruliyavimaladaNDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupayara kudarukkaturukkadhUva gaMdhuttamANuviddhaM ca dhUmavaTTi veruliyamayaM kaDucchuyaM paggahai' 05na / 4aa pachI Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amvRddhIpaprajJaptisUce candrakAntAH ratnAni candrakAntAdIni vajrANi hIrakAH vaiDUryANi tannAmaratnavizeSAH, tanmayo vimalo daNDo yasya sa tathA bhUtaratam idaM cAgre vakSyamANaM karucchukam ityasya vizeSaNam puna: kIdRzam 'kaMvaNamaNirayaNabhatticittaM' kAJcanamaNiratnabhakticitram tatra kAzcanamaNiratnAnAM yA, bhaktayaH-racanAstAbhizcitram citritam punaH kIdRzama 'kAlAgurupavara kuMdarukaturukadhavagaMdhuttamANu viddhaM ca kAlAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUgandhottamAnuviddhAM ca / tatra kAlAguru prasiddhaH kRSNa dhRpaH, iti kundurukaH, cIDA turuSkaH lohabAniti prasiddhaH, silhakasteSAM gandhottamaH saurabhyotkRTo yo dhUpaH tenAnuviddhA-mizrA vA ityarthaH, tAM ca, atra ca zabdo vizeSaNasamuccaye sa ca vyavahitasambandhaH tena "dhUmavahi ca dhUmavati ca dhRmazreNim 'viNimmuaMtaM' vini muJcantam tyajantam 'veruliamayaM' vaiDUryamayam kevalakaiDUryaratna ghaTitam evaM sarvavizeSaNaviziSTam 'kaDucchoM va DucchukaM 'paggahittu' pragRhya 'payaraNaM dhRvaM dAuNa jiNavariMdassa' prayatena yathA bAlazreSThasya tIrthakarasya dhUpadhRmAkule-yakSiNI nabhavatastathA prayatnena dhRpaM datvA jinavarendrAya sUtre SaSTIprAkRtakhA dArSatvAcca / 'sattaTupayAI osarittA' aGgapUjArtha pratyAsedRSAupaveSTumicchatA mayA manadarzanamAgoM niruddhaH, azohaM parepo darzanAnapAna viSkArI nasyA. miti sasASTapadAni atya 'dasaMgu la aMjali karia bhattharyAmma' dazAGgulikaM mastake paggaha' rAzikarake phira usane candrakAnta, katanAdiratna bajra evaM dhaiDUrya inase jisakA vimaladaNDa banAyA gayA hai, tathA jinake Upara kaMcana maNiratna Adi ke dvArA nAnA prakAra ke citroM kI racanA ho rahI hai, kAlA guru-haraNa, dhUpa, kundruSka-cokhA tumaka-lovAna-inakI gandhotabha dhUpa se jo yukta hai tathA jisameM se dhUmakI zreNI nikala rahI hai aise bhUpakaDacchusa-dhUpajalAne ke kaTAhe ko jo ki vaiDUryaratna kA banA huA thA-lekara ke 'payaeNaM dhruvaM dAuNa jiNava. riMdassa sattaTThapayAI osarittA dasaMguliaM aMjaliM karia matthAmna pathao aTrasaya visuddhagaMzajuttehiM mahAvittahiM atthajuttehiM saMthuNa' ghaDI sAvadhAnI ke sAtha dhUra jalAI dhUpa jalA karake phira usane jinadharendra sI sAta ATha pada Age khisakakara dazoM aMguliyA jisameM Apasa meM juDa gaI haiM esI aMjali teNe cadrakAnta katanAdi rasana, vaja ane vaiDU emanAthI ne vimala daMDa banAvavAmAM Avyo che temaja jenI u 22 kaMcana maNirana vagere dvArA aneka vidha citranI racanA karavAmAM AvI che. kalA guru, kRSNa-dhUpa,kudruSka-pIDAturuSTha-lekhAdha, emanA gottama dhUpathI te yukta che, temaja je mAMthI dhUpa-zreNIo nIkaLI rahI che, evA dhUpa kahuchukadhuup sAravAnA 2 peDU nayI nirmita to 2 'paya dhUtraM dAUNaM jiNavariMdassa sattaTupayAI osaritA dasaMguliaM aMjaliM karia matthayammi pao asayavisuddhagaMdhajuttehiM mahAvittehiM atthajuttehiM saMthugai ' 55 4 pAnI pUrva te 55 saLagAjo. dhUpa saLagAvIne pachI teNe jina varendranI sAta-ATha DagalA AgaLa vadhdhIne Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA - paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSeka nigamanapUrvakamAzIrvAdaH 739 safe kRtvA 'o' prayataH - yathA sthAnamudAttAdi svaroccAraNeSu prayatnavAn san 'aTTasa ya visudbhagaMthajutterhi aSTazatavizuddha granthayuktaiH aSTottarazatapramANai vizuddhena granthena yuktaiH 'mahAvittarhi ' mahAvRtterhi' mahAvRtteH mahAkAvyaiH yadvA mahAcaritraiH 'apuNaruttarhi' apunaruktaiH 'attha jutterhi' arthayuktaiH, camatkArivyaGgayuktaH, 'saMthuNaI' saMstauti tasya saMstavanaM karoti 'saMdhuNisA' saMstutya 'vAmaM jANaM aMcei' vAmaM jAnum aJcati, utthApayati 'acittA jAva ' azvitvA, utthApya yAvatkaraNAt 'dAhiNaM jANaM dharaNialaMsi nivADei' dakSiNaM jAnuM dharaNItale nipAtayati, sthApayati iti grAhyat ' karatalaparihiyaM matthara aMjali kada evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM mastake aJcaliM kRtvA evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt yadavAdItadAha 'Namotthate siddha buddhaM ityAdi 'Namotthute siddhabuddhanIrayasamaNasAmAhiyae mattasamajogi salagattaNaNivbhayaNIrAgadosaNimmamaNi saMgaNIsallamANamUraNa guNarayaNa sIlasAgara matamappameya bhavi dhammavaracAuraMtacakkavaTTI Namotthate arahaotti kaTTu evaM vaMdai NamaMsaI' he siddha 'hevuddha' jJAnatatva 'te tubhyaM namo'stu atra sarvANipadAni sambodhane bodhyAni banAkara aura use mastaka ke Upara karake 108 vizuddha pAThoM se yukta aise mahAkAvyoM se jo ki artha yukta the camatkArika vyaGgakoM se yukta the evaM apunarukta the stuti kI 'saMdhuNittA vAmaM jANuM aMcei, aMcittA jAva karayala pariggahiyaM matthae aMjali kaha evaM vyAsI' stuti karake phira usane apanI vAyI jAnuko UMcA kiyA aura UMcA karake yAvat donoM hAtha joDakara mastaka para unheM aMjalirUpa meM karake isa prakAra se usane prabhukI stuti kI yahAM yAvatpada se 'dAhiNaM jANu gharaNiyalaMsi nivADei' isa pAThakA saMgraha huA hai 'Namotthu te siddha buddhaNIrayasamaNa sAmAhi samatta samajogi sallagattaNa nivbhaya NIrAgadosaNimmamaNi saMgaNI sallamANamUraNaguNarayaNasIla sAgara maNatamappameya bhaviya dhammavaracAuraMta cakkavaTTI Namotthu te arahao tti kaTTu evaM vaMdai NamaMsai' he daze AMgIe jemAM paraspara sayukta thayelI che, evI aMjali manAvIne ane te aMja line maDha upara mUkIne 108 vizuddha pAThathI yukta evA mahA kAncethI ke jeo a yukta hatA, camatkArI jgyAthI yukta hatA. temaja apunarukta hatA teNe stuti karI. 'saMdhuNittA vAmaM jANu aMcei, aMcittA jAtra karayala pariggahiyaM matthae aMjali kaTTu evaM vacAnI" stuti karIne pachI teNe potAnA vAma jAnune UMcA karyAM. uMcA karIne yAvat anya hAtha DIne, mastaka upara peAtAnA hAthonI ali rUpamAM anAvIne A pramANe stuti 4rI. gaDI yAvat pathI ' dAhiNaM jANu dharaNiyalayaMsi nivADei' yA pATha saMgR. hIta thayA che. 'Namotthute siddha buddhaNIraya samaNasama hia samatta samajogi sallagattaNa Nivbhaya NIrAga dosaNimmamaNissaMga NIsallamANamUraNa guNarayasIlasAgaramaNaMta mappameya bhaviya dhammavaracA uraMtacakkavaTTI Namotthute arahao tti kaTTu evaM vaMdaI NamaMsaI' jaM0 92 9 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUrSe tathAhi he nIrajAH 'karmarajo rahita' he zramaNa tapasvin ! he samAhita ! anAyUlacitta ! he samApta kRta kRtatyat yadvA samyaka prakAreNa Apta 'avisaMvAdi vacanatvAt he samayogin 'kuzalamanovAkAyayogitvAt he zalyakartana ! he nirbhaya he nIrAgadveSa rAgadveSavajita 'nirmama ! mamatArahita he niHsaGgasaMgavarjita ! nilepa he niHzalya zalyarakSita he mAnamaraNa ! mAna mardana ! he guNaratna zIla sAgara 'guNeSu ratnam utkRSTaM yacchIlaM brahmacaryarUpaM tasya sAgara' he ananta, ananta jJAnAtmakatvAt makAro'lAkSaNikaH, evamagre'pi he aprameya 'prAkRtajJAnAparicchedyA sAmAnya puruSairajJAtasvarUpa azIra jIvasvarUpasya chadmasthaiH parichettupAkyatvAt athavA he aprameya' bhagavad guNAnAmanantatvena saMkhyAtumazakyatvAt he bhavya 'muktigamana yogya' atyAsanna bhavasiddhitvAt 'he dharmavara cAturanta cakravartin' dharmaNa dharmarUpeNa vareNa pradhAnena bhAvacakratvAt cAturantena caturNA gatInAmanto yasya sa cAtu:ntastena caturgatyantakAriNA cakrega vartate ityevaMzIlastasya saMbodhane he dharmapara cAturannacakravartin ! namo'stute tubhyam ahaM te jagatpUjyAya iti kRtvA iti saMstutya vandate namasyati 'baMdizA' namaMsittA' vaMdikhA, namasyitvA 'gaccAsaNNe NAidUre' nAtyAsanne nAtidare yathocitasthAne 'musmsamANe jAva pajju -siddha he yuddha ! he nIraja ! karmaraja rahita / he zramaNa ! he samAhita-anAkula. cita kRtakRtya hone se yA avisaMvAdi vacanavAle hone se he samApta he samyaka "prakAroM se Apta ! kuzala vAkkAyamanoyogI hone se samayogin ! he zalyakartana ! he nirbhaya ! he nIrAga dveSa ! he nirma! he nissaMga ! he ni:zalya ! he mAna sUraNa ! mAnamardana ! he guNaratna zIlasAgara ! he ananta ! he aprameya ! he bhavya-mukti gamanayogya ! he dharmavIra ! cAturantacakravatin ! arihaMta Apa jagaspUjya ke liye merA namaskAra ho / isa prakAra se stuti karake usane prabhuko vandanA kI unheM namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA paccAsaNNe NAre susplusa. mANe jAva pajjuvAsaha vandanA namaskAra karake phira vaha apane yathocita sthAna para dharma sunane kI abhilASAvAlA hokara yAvat paryupAsanA karane lgaa| yahAM cAvahe siddha ! he suddha ! OM nI204 ! 208 2hina! 3 zramAyu ! 3 samAla ! 25nAsa citta, kRta kRtya hevAthI athavA avisaMvAdita vacanevALA hevAthI, he mA ! he samyapha prakArathI Apta! kuzaLa vAphakAya maneyogI hovAthI samagana ! he zayakartana ! hainimaya ! -nAgadeSa ! B nimama ! nissa ! 3 ni: ! bhAna bhUraNa ! he mAna mardana ! he guNa ratna zIla sAgara ! he anaMta ! he aprameya ! he bhavya-mukti gamana yogya, he dharmavara ! cAturanta cakravatina ! arihaMta! ja pUjya evA Apane mArA namaskAra che. A pramANe stuti karIne teNe prabhunI vaMdanA karI, prabhune namaskAra karyA. 'vaMdittA namaMsittA NaccAsaNe NAidRre sussUbhamANe jAva pajjuvAsai' bandanA tebhana nabha25.2 46zana pachI te pitAnA yathocita sthAna upara dharma sAMbhaLavAnI abhilASAvALo thaIne yAvat Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D% 3D prakAzikA TIkA- paJcamavakSaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH 73 vAsai' zuzrUpamANo yAvatparyupAste so'cyutendraH, atra yAvat padAt 'nasaMsamANe tivihAe pajjuvAsaNAe' namasyan trividhayA paryupAsanayeti azAvaziSTAnAmindrANAM vaktavyaM lAghavAdAha 'evaM jahA' ityAdi evaM jahA accudhassa tahA jAba IsANasya bhANiyavyaM' evam uktavidhinA yA'cyutendrayAbhiSekakRtyaM tathA yAvat IzAnendrasthApi. abhiSekakRtyaM bhaNitavyam . atra yAvatpadAt prANatendra sanatkumAdArabhya IzAnendra paryantasya grahaNam zakrAbhiSekasya sarvata zvaramatvAt 'evaM bhavaNayabANamaMtara moisiA ya varapajapasANA saeNaM parivAreNaM patte patteaM abhisiMcaI' evam utaprakAreNa bhavanapativAnavyantarajyotiSkAzcandrAzca sUryapayavasAnAH svakena parivAreNa saha pratyekamabhipizcanti, abhiSekaM kurvanti, athAvaziSTazakendraspada se narmasamANe tivihAe panjuvAlaNAe' isa pAThakA grahaNa huA hai| yahAM jitane ye vizeSaNa bAlaka avasthApana RSabhakumAra meM pradarzita kiye haiM ve bhavya pathako choDakara "mAvinibhUlavatU' isa kathana ke anusAra yadyapi unameM Age aisI avasthA honevAlI hai vartamAna meM yaha avasthA nahIM haiM phira bhI usakI abhivyakti ho cukI hai aisA mAnakara upacAra-kara unakI sArthakatA samajhalenI cAhiye ataH isa prakAra ke kathana meM koI virodha nahIM hai bhAvI paryAya ko bhUta paryAya mAnakara lokameM bhI kathanavyavahAra dekhA jAtA hai isa sUtra meM jo namo'. stupada do bAra prakaTa kiyA gayA hai vaha punarukti doSAvaha nahIM haiM pratyuta lAghava prakaTa karatA hai kyoMki hari--indra ne yahAM jitane vizeSaNa prayukta kiye haiM unakesabake sAtha hala padakA prayoga use karanA iTa hai, kyoMki usake hRdaya meM bhakti kA pravAha umaDa rahA hai so ailAna karake jo do bAra hI namo'stu padakA prayoga usane kiyA hai vaha lAghava ke nimita siddha ho jAtA hai yahAM jo sAta padhupAsanA 42vA vayo. mI yAt 54thI 'namasamANe tivihAe pajjuvAsaNAe' mA pATha saMgRhIta thayela che. ahIM jeTalAM vizeSaNo bAlaka avApanna SabhakumAra mATe pradarzita 42vAmAM Ave che te saya 56 mA 42 8. 'bhAvinibhUtavat // 4thana bhu le ke AgaLa tozrI evI avasthA prApta karaze paNa vartamAnamAM A avasthA nathI chatAMe. tenI abhivyakita thaI cUkI che. je vuM mAnIne-upacAra karIne emanI sArthakatA samajI levI joIe, eTalA mATe A prakAranA kathanamAM koI paNa jAtane virodha nathI. bhAvI paryApane bhUta paryAya mAnIne lekamAM paNa kathana - vyavahAra jovAmAM Ave che. A sUtramAM re 'namo'stu' 56 me pAra mAvyu cha tethI ma punaruti hoSa th| cha, mAma mAnava nahi, paraMtu ahIM te lAghava prakaTa kare che. kemake hari-indra ahIM jeTalAM vizeSaNo prayukta karyA che te badhAnI sAthe e padano prayoga ISTa che kemake tenA hRdayamAM bhakti prA6 jI 2vo che. to na 4rIne teze meM .2 'namo'stu' phne| prayoga dhyA che te lAghava nimitte ja karyo che evuM siddha thaI jAya che. ahIM je sAta-ATha DagalA Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 733 jambUdvIpaprajJaptisUtre syAvasaraH, 'ta eNaM' ityAdi 'taeNaM se IsANe deviMde devarAyA paMcaIsANe viuvvai' tat striSaSTIndrAbhiSekAnantaram khala, IzAno devendro devarAjaH paJcazAnAn vikurvati vikurvaNAzaktyA nirmAti eka IzAnaH paJcadhA bhavatItyarthaH, tadeva vibhajate 'viuvittA ege' ityAdi viuvittA' vikurvitvA, ekaH paJcadhAbhUtvA 'ege IsANe bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhai' ATha pada Age jAnA indra kA kahA gayA hai vaha 'maiM aGga pUjA ke nimitta baiThakara yadi anya ke prabhu ke darzana karane ke mArga ko rokalenA hUM to Agata lokoM ke darzana karane rUpa kArya meM maiM vighnakArI bana jAuMgA' isake isa abhiprAya ko lekara kahA gayA hai| aba sUtrakAra anya indroM ke sambandha kI vaktavyatA ko lAghava se prakaTa karate hue kahate haiM 'evaMjahA accuassa tahA jAva IsANassa bhANiyavaM, evaM bhavaNavaivANamantara joisiA ya sUrapajjavasANA saeNaM parivAreNaM pattayaM 2 abhisiMcaMti' jisa prakAra isa pUrvokta paddhati ke anusAra acyutendra kA abhiSeka kRtya kahA gayA hai usI prakAra se prANatendra kA yAvat IzAnendra kA bhI abhiSeka kRtya kahalenA cAhiye zaka ke dvArA kiyA gayA abhiSeka kRtya saba se anta meM hotA hai isI prakAra se bhavanapati vAnavyantara tathA jyotiSka ke indra candra sUrya ina saba indroM ne bhI apane apane parivAra ke sAtha prabhukA abhiSeka kiyA 'taeNaM se IsANe devideM devarAyA paMca IsANe viuvvaI' isake bAda izAnendra ne pAMca IzAnendroM kI vikurvaNA kI-arthAt IzAnendra svayaM pAMca IzAnendra bana gayA-'viuvvittA ege IsANe bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDe NaM giNhai' inameM AgaLa javuM-evuM je Indra mATe kahevAmAM AveluM che te-huM aMga pUjA nimitte be kAna je prabhu-darzana karavA mATe AvelA anya janenA mArgane avarodhaka banIza to Agata lekAnA darzana karavA rUpa kAryamAM huM vidanakArI thaIza. enA e abhiprAyane laIne ja kahevAmAM AveluM che. have sUtrakAra anya IndronA sabaMdhamAM lAghavathI vaktavyanA prakaTa karatAM kahe cheevN jahA accuassa tahA jova IsANassa bhANiyavvaM, evaM bhavaNaraivANamantarajoisiA ya sUrapajjavasANA saevaM parivAreNaM pattaya 2 abhisiMcaMti' pramANe / pUrvAta pati mukhara acyatendranA abhiSeka kRtya spaSTa karavAmAM AvyuM che te pramANe ja prANutendra yAvat IzAnendranuM paNa abhiSeka-kRtya kahI levuM joIe zakavaDe karavAmAM AveluM abhiSeka kRtya badhAnA aMtamAM kahevuM joIe. A pramANe bhavanapati vAnayaMtara temaja tiSyanA Indra, candra, sUrya e badhA Indrae paNa pota-patAnA parivAra sAthe prabhune abhiSeka ye. 'taeNaM se IsANe deviMde devarAyo paMca IsANe viuvvaI' tyA2 mA 4Anandra pAMya izAnendronI vipharvaNu karI. eTale ke IzAnendra pite pAMca IzAnendronA rUpamAM pariNata Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavazaskAraH sU. 11 abhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdaH tatraika IzAnaH bhagavantaM tIrthakaraM karatalasaMpuTena karatalayoH, urvAdho vyavasthityoH saMpuTaM zuktikA saMpuTamivetyarthaH, tena gRhNAti 'gihnittA' gRhItvA 'sIhAsaNavAgae purasthAbhimuhe saNisaNe' siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH pUrvAbhimukhaH saniSaNNaH, upaviSTavAn 'ege IsANe piTTao AyakttaM dharei' eka IzAnaH pRSTataH, Atapatra-chatraM dharati 'dRve IsANA ubho parsi cAmarukkhe kareMti' dvAlIzAnau ubhayoH pArzvayoH, cAmarotkSepaM kurutaH 'ege IsANe puro sUlapANI ciTThai' eka IzAna purataH zUlapANiH zUla: pANau haste yasya sa tathA bhUtaH san tiSThati 'taeNaM se sake deviMde devarAyA Abhiyoge deve sadAveI' tataH, IzAnendreNa bhagavataH, tirthakarasya kara saMpuTe grahaNAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH, AbhiyogyAna, AjJAkAriNo devAn zabdayati Apati sadA vittA' zabdayitvA, AhUya 'eso vi tahaceva ANati dei te vi tahaceva uvaNeti' eSo'pi zakraH, tathaiva acyutendravadabhiSekaviSayakAmAjJaptikA dadAti te'pi-AbhiyogikAH, devAH, tathaiva acyutendrAbhiyogyadevAiva, abhiSekavastUni, eka IzAnendra ne bhagavAn tIrthakara ko apane karatala saMpuTa dvArA pakaDA giNhittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNisaNe' aura pakaDakara pUrva dizA kI ora muMha karake siMhAsana para baiTha gayA 'ege IsANe piTTao AyavattaM dharei, duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukhevaM kareMti' dUsare IzAnendra ne pIche se khaDe hokara prabhuke Upara chatratAnA do izAnendroM ne donoM ora khaDe hokara prabhuke Upara cAmara Dhore 'ege IsANe purao mUlapAgI ciTThai' eka IzAnendra hAthameM zUla lekara prabhuke sAmhane khaDA ho gadhA 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA Abhiyoge deve saddAvei' isake bAda devendra devarAja zakra ne apane Abhiyogika devoM ko bulAyA-'saddA. vittA eso vi tahaceva abhiseANatti de te vi taM ceva uvaNeti' aura bulAkara isane bhI acyutendra kI taraha unheM abhiSeka yogya sAmagrI lAnekI AjJA dI tha gaye 'viuvvittA ege IsANe bhagavatitthayaraM karayalasaMpuDegaM giNhai' samAthI ye zAnandra sAvana tI 422 potAnA 2tasa saTamA 68.vya.. gihnittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimUhe saSNisaNNe' mane 41 // ta26 bhuparAdhaHna sihAsana 52 mesAyaryA 'ege IsANe piTuo AyavattaM dharei, duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kare ti' mA 4 IzAnendra pAchaLa UbhA rahIne prabhu upara chatra tANyuM. be IzAnendroe banne tarapha UbhA rahIne prabhu 752 yama23:5nI 12 pAta 421. 'eo IsANe purao sUlapANI ciTui' / zAnendra mAM zusa na prabhunI sAme ase 2hyo. 'taeNaM se sakke dede devarAyA Abhiyoge deve sadAvei' tyAra mA devendra 121 za potAnA mAliyo vAna mArAvyA-'vadAvittA eso vi taha ceca abhise ANati dei te vi taM cetra uvaNe ti' ma mAvIna tethe para acyutendranA jema te badhAne abhiSeka gya sAmagrI ekatra karavAnI AjJA karI. ayutendranA Abhi Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre upanayanti zakrasamIpe Anayanti, atha zakraH kiM kRtavAn tatrAha 'taeNaM ityAdi' 'taeNaM se sakke devide devarAyA bhagavo titthayarassa caudisiM cattAri dhavalavasabhe viuvvei' tataH, abhiSeka sAmayyupanayanAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH bhagaktastIrthakarasya caturdizicaturbhAge cAro dhavalavRSabhAn vikurvati 'see' zvetAn zvetatvameva draDhayati-'saMkhadalavimalanimmaladadhighaNagokhIrapheNarayaNaNigarappagAse' zaMkhadala vimalanirmaladadhidhanagokSIraphena. rajatanikara prakAzo na tatra zaGkhasyadalaM cUrNam vimalanirmala:-atyantasvaccho yo dadhidhano dadhipiNDo raddhaM dadhItyarthaH gokSIraphenaH godugdhaphena:, rajatanikaraH rajatasamUhaH, eteSAmivaprakAzo yeSAM tathA bhUtAstAna 'pAsAIe' prAsAdIyon manaH prasannatAjanakasyAt 'darasaNijje' darzanIyAn darzanayogyatvAt 'abhirUce paDirUve' abhirUpAn pratirUpAMzca manohArakakhAt evaM bhUtAn zvetAn vRSabhAn vikurvaNAzaktyA nirmAtItyarthaH tadanantaraM kimityAha 'tae NaM' ityAdi 'tae NaM se siM cauNha dhavalayasabhANaM ahi siMgehito aTThatoadhArAo Niggacchati' tataH tadanantaraM khalu teSAM caturNA dhavalavRSabhAnAm aSTabhyaH zRGgebhyo'STau toya. dhArAH, jaladhArA nirgacchanti niHsaranti 'taevaM tAzro advatobha dhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti, acyutendra ke Abhiyogika devoM kI taraha de zaka ke Abhiyogika deva samasta abhiSeka yogya sAmagrI ko lekara Agaye 'lae NaM se sakke devi devarAyA bhagavao titthayarasapta cauddisi cattAri dhavalavasame viudhai' isake bAda devendra devarAja zaka ne bhagavAn tIryakara kI cAroM dizAoM meM cAra zveta dailoM kI vikuNA kI 'see saMkhadalavimaladadhidhaNagokhIraphegarayaNaNigarappakAse pAsAIe darasijje abhisve paDirUve' ye cAroM hI paila zaGkha ke cUrga jaise ati. nirmala dadhike phena jaise, gokSIra jaise, evaM rajata samUha jaise zveta varNa ke the prAsAdIya-manako prasanna karanevAle the darzanIya-darzana yogya the abhirUpa aura pratirUpa the 'taeNaM tesiM cauNhaM dhavalavasabhANaM aTTahiM siMgehito atoyadhArAo Niggacchati' ina cAro hI dhavala vRSabhoM ke ATha sIgoM se ATha jala gika devenI jema te zakanA Abhigika deva samasta abhiSeka cogya sAmagrI laIne upasthita tha1. 'taraNaM se sakke devi de devarAyA bhagatao tityayarassa caudisi cattAri dhavalavasabhe niucaI' tyA2 mA devendra hevA zarDa lagavAna taya 42nI yAre 6A. jamA 2 sata pasAnI vikSaH 4. 'see saMkhalAvemaladadhidhaNagokhIraphega, rayaNaH NigarappakAse pAIpa darasaNijje abhirUve, paDirUve' 2 thAra 15le manA yUe 21 // atinirmaLa dadhinA phINa jevA, ge-kSIra jevA, temaja rajata samUha jevAM zvetavarNa vALa hatA. prAsAdIya-manane prasanna karanArA hatA, darzanIyadarazana yogya hatA, abhirU5 bhane prati35 811. 'taeNaM tesiM cauNhaM dhavala-vasabhAgaM advahiM siMgehi to advatoya dhArAo jiggacchaMti' mA yA kRpalAnA ma ameyI us 1 pA2, nIjI kI Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-pazcamavakSaskAraH su. 11 abhiSeka nigamanapUrvakamAzISadaH 735 tataH khalu tAH, aSTau - toyadhArAH, urdhvaM vihAyasi utpananti urdhvacalanti ' uppaisA ' utpatya 'egao milAyaMti' ekato milanti 'milAittA' militvA 'bhagavao titthayarassa muddhANaMsi nitrayati' bhagavatastIrthakasya mUrdhni nipatanti, atha zakraH kiM kRtavAn tatrAha 'taraNaM ityAdi 'ta se sake deviMde devarAyA' tataH khalu sazako devendro devarAjaH 'caturAsIie sAmANi sAhasI hiM' caturazItyA sAmAnika sahasraiH, trayastriMzatA trayastriMzakai yavit saMparivRttastaiH, svAbhAvika vaiku vikalazairmahatA tIrthakarAbhiSekeNa abhipivati ityAdi sUtrokto'bhiSekavidhiH - zakrasya acyutendravadastIti lAghavamAda- 'eyasavi' ityAdi 'eyasya vi tadeva abhibho bhAfuroat' etasyApi IzAna - zakrasyApi tathaiva, acyutendravadeva abhiSeko bhaNitavyaH vaktavyaH dhArAeM nikala rahI thIM 'taNaM tAo aTThatoyadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti' ye ATha jaladhArAeM Upara AkAza kI ora jA rahI thIM-uchala rahIM thI uppayiptA egao milAyaMti, milAyittA bhagavao titthayarassa mudvANaMsi nivayaMti' aura uchalakara ekatra ho jAtI thIM phira ve milakara bhagavAn tIrthaMkara ke mastaka Upara giratI thIM / 'taNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANi ya sAhastIhiM eyassa vi tava abhiseo bhANiyacvo jAva NamotthUte arahaotti kaTTuNa . maMsaI jAva pajjuvAsai' isake bAda devendra devarAja zakra ne apane 84 hajAra sAmAjika devoM evaM tetIsa vAyastriMza devoM Adi se ghire hue hokara una svAbhAvika evaM vikurvita kalazoM dvArA baDe ThATabAda se tIrthakara prabhukA abhiSeka kiyA tathA usa AnIta tIrthakarAbhiSeka sAmagrI se bhI tIrthakara prabhukA abhiSeka kiyA, yahAM para jisa paddhati se acyutendra ne tIrthaMkara prabhukA abhiSeka kiyA hai vaise hI paddhati se zaka ne bhI tIrthakara prabhukA abhiSeka kiyA yahI bAta 'eyassa vi taheva abhiseo bhANiyacco' sUtrakAra ne isa sUtra pATha tI. 'taNaM tAo aTTha toyadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti' me mAha 4 dhaaraao| u52 sAhArA tara3 6 2hI sI-chajI rahI hatI. 'upaittA egao milAyaMti milAittA bhagaam facere muddhANaMsi nivayaMti' bhane uchjIne se yaha natI hutI. pachI te lagavAna tIrtha 42nA bhasta4 (52 paDatI tI. 'taeNa se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassIhi eyarasa vi taheva abhiseo bhANiyvvo jAva NamotthUte arahaotti kaNamaMsai jAva pajjuvAsaI' yAra bAda devendra devarAja zake potAnA 84 hajAra sAmAnika deve temaja 33 trAyAtmiza devA AdithI AvRtta thaIne te svAbhAvika temaja vikavita kaLazeA vaDe khUbaja ThADa-mAThathI tIrthaMkara prabhunA abhiSeka karyAM. tathA te AnIta tI karAbhiSeka sAmagrIthI pNa prabhunA abhiSeka karyAM ahI je paddhatithI acyutendre tI kara prabhunA abhiSeka karyAM che te paddhatithI zake paNa tIrthaMkara prabhunA abhiSeka karyAM, eja vAta 'eyamsa vi taheva abhiseo bhANiyantro' sUtrare kA sUtra pAI vare spaSTa harI che. Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUddhIpaprApti kiyatparyantamAha 'jAva Namo'nthute arahotti kaTu vaMdai NamaMsada jAva pajjugasaI' iti yAvanamo'stute'rhate, iti kRtvA vandate namasyati vanditvA namasyitvA yAvatparyupAste iti sUtra sNkhyaa-11|| __ atha kRtakRtyaH, zakro bhagavato janmapuraprayANAya, upakramate-taeNaM ityAdi mUlam-taeNaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke viuThavai, viu. vittA ege sakke bhayavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNhai ege sakke pio AyavattaM dharei duve sakA ubho pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege sakke vajapANI purao pagaDuI, tae NaM se sakke caurAsIIe sAmANia sAhassIhiM jAva aNNehia bhavaNavai vANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhia saddhiM saMpaDibuDe savviddhIe jAva NAiyaraveNaM tAe ukiTAe jeNeva bhagavao titthayarasta jamnaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva ubAgacchai uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA titthayarapaDirUvagaM paDisAharai paDisAharittA olopiDisAharai paDi sAharittA ega mahaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao tithaparasta ustIsagamUle Thavei ThavittA egaM mahaM siridAmagaDaM tavaNijjalaMbUsagaM suzANapayaragamaMDiyaM NANAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvasohiya samudayaM bhagavao titthayarassa ulloaM si nikkhivai taNNaM agavaM titthayare aNimilAe diTrIe dehamANe dehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe ciTThai taeNaM se sakke devide devarAyA dvArA samajhAI hai / abhiSeka karane ke bAda 'jAva Namotthu te arahao tti kaTTa vaMdai NamaMsai jAva pajjuvAmai' zaka ne bhI acyutendra kI taraha prabhukI pUrvokta siddhabuddha Adi padoM dvArA stuti karate hue unakI vandanA kI aura namaskAra kiyA bAda meM vaha unakI sevA karane ko bhAvanA se apane yathocita sthAna para khaDA ho gayA // 11 // maniSe4 mA 'jAtra Namotthute arahao tti kaTu vadai NamaMsai jova pajjuvAsai' za paNa amyukendranI jema prabhunI pUrvokta siddha-buddha Adi pade vaDe stuti karatAM temanI vaMdanA karI. ane namaskAra karyo. tyAra bAda te teozrInI sevA karavAnI bhAvanAthI potAnA yAcita sthAne AvIne Ubhe rahyo che 11 | Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAra: su. 12 zakrasya bhagavato jammapuraprayANam NE vesa maNaM devaM sahAve saddAvittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ! battIsaM hiraNNakoDio battIsaM suvaNNakoDio battIsaM NaMdAI battIsaM bhAI subhage subhagarUvajuvaNalAvaNNea bhagavao titthayarassa jammaNa * bhavasi sAharAhi sAharitA eyamANattiyaM paJcavpiNAhi taraNaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAva viNaNaM vayaNaM paDisuNei, paDisuNittA jaMbha deve sahAve sadAvittA evaM vayAsI- khipyAmeva bho devANupiyA ! battIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaha sAharitA eamANattiaM paccappiNaha tapa NaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM butA samANA haTTatuTTa jAva khippAmeva battIsaM hiraNNakoDIo jAva ca bhagavao titthayarasta jammaNabhavaNaMsi sAharaMti sAharitA jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti tae NaM se vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAva paJcappiNai, tapaNaM se sakne deviMde devarAyA Abhioge deve sahAvei saddAvittA evaM vayAsI - khiyAmeva bho devANupiyA ! bhagavao titthayarasta jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAtra mahApahapahesu mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANA ugghosemANA evaM badaha haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai vANamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo a jeNaM devANuppiyA ! tittha rassa titthayaramAue vA asubhaM maNaM padhArei tassa NaM ajagamaMjariAiva sayadhara muddhANaM phuTTa cikaTu ghosaNaM ghoseha ghosittA eyamANatiaM paJcapiNahatti tapaNaM te abhiogA devA jAva evaM devo ti aNAe paDisuti paDisuNittA sakkssa deviMdassa devaraNNo aMtiAo paDiNika maMti paDiNikkhamittA khippAmeva bhagavao titthayarassa jammaNa nagaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva je NaM devANuppiyA ! titthayarassa jAva phuTTihI tikaTTu ghosaNagaM ghosaMti ghosittA eamANattiaM paJcaviNaMti, tae NaM te bahave bhavaNavai OM0 13 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprAptisUtre vANamaMtarajoisavemANiyA devA bhagavao titthayarassa jammaNamahima kareMti karittA jeNeva gaMdIsaradIve teNeva uvAgacchati uvAgacchittA aTTAhiyAo mahAmahibhAo kareMti karittA zameva disiM pAubhUA tAmeva disiM paDigayA ||suu0 12 // __ chAyA-tataH khalu sa zakrodevendro devarAjaH pazcazakrAn vikurvati vikurvivA ekaH zakraH bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena gRhNati ekaH zakraH, AtapatraM dharati dvau zakrau ubhayoH pArzvayoH cAmarotakSepaM kurutaH, ekaH zakro bajrapANiH purataH prakarSati tataH khalu sa zakraH caturazItyA sAmAnika saharyAvadanyaizca bhavanapati vAnanyantarajyotiSpAdaimAnikaH devairdevIbhizca sAddhasaMparivRttaH, sarvaryA yAnAditaraveNa tayA utkRSTayA yatraiva bhAvatastIrthaGkarasya janAnagaraM yatraiva ca janmabhavanaM yatrai tIrthakaramAtA tatropAgacchati upAgatya bhagavantaM tIrthaGkaraM mAtuH pAva sthApayati sthApayitvA tIyaGkarapratirUpaka pratisaMharati pratisaMhRtya ekaM mahat kSomayugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavatastIrthaGkarastha ucchIrSakamUle sthApayati sthApayitvA ekaM mahAntaM zrIdAmagaNDaM zrIdAmakANDa vA tapanIyalambUSakaM suvarNapratarakapaNDitaM nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitasamudayaM bhagavatastIrthakarasya ulloce nikSipati taM khalu bhagavAn tIrthaGkaraH, animiSayA dRSTayA pazyan sukhaM sukhena abhiramamANastiSTatiH tataH khalu sa zakro devendro devarAjo vaizramaNa devaM zabdayati zabdayitA evamavAdIt kSiprameva bho devAnupriya ! dvAtriMzataM hiraNyakoTI dvAtriMzataM muvarNa koTI: dvAtriMzataM nandAni dvAtriMzataM bhadrANi subhagAni subhagarUpa yauvana lAva NyAni ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabharane saMhara saMhatya etAmAjJaptikAM pratyarpa ya / tataH khalu vaizramaNo devaH, zakreNa yAvat-vinayena vacanaM pratizRNoti pratizrutya jambhakAna devAn zabdayati zabdayitvA eva mavAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH ! dvAtrizataM hiraNyakoTIH, yAva dabhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharata saMhRtya etAmAjhaptikA pratyapayata / tataH khalu te jambhakAdevA vaizramaNena devena evamuktAH santo hRSTa tuSTa yAvakSiprameva dvAtriMzataM hiraNyakoTI: yAvat-ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharanti saMhRtya yatraiva vaizramaNo devaH, tatraiva yAvat pratyarpayati / tataH khalu sa vaizramaNo devo yatraiva zakro devendro devarAjo yArat pratyarpayati, tataH khalu sa zakro devendro devarAjaH, AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA evamavAdIta kSiprameva bho devAnupriyAH ! bhagavatastIrthaMkarasya janmanagare zrRGgATaka yAvanmahApathapatheSu mahatA zabdena udghoSayanta evaM vadata hanta ? zrRNvantu bhavanto rahayo bhavanapati vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA devA devyazca yaH khalu devAnupriyA ! tIrthaGkarasya tIrthaGkaramAturvA azubhaM manaH, pradhArayati tasya khalu Aryaka maJjarikeva zatadhA mUrddhAnaM sphuTatu iti kRtvA ghoSaNaM ghoSayata ghoSayitvA etAmAjJaptikA pratyarpayata iti / tataH khalu te AbhiyogikA deza yAvat evaM deva iti AjJAyAH pratizrRNvanti pratizrutya zakrasya devendrasya devarAjasya antikAt prati Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 12 zakasya bhagavato janmapuraprayANam 739 niSkamanti niSkramya kSiprameva bhagavastIrthaGkarasya janmanagarezRGgATaka yAvat evamavAdiSuH inta zrRSyantu bhavanto bahavo bhavanapati yAvat yo khalu devAnupriyAH tIrthaGkarasya yAvat sphuTatu iti kRtvA ghoSaNaM ghoSayanti ghoSayitvA etAmAjJaptiko pratyarpayanti, tataH khalu te bahavo bhavanapativAnavyantarajyotiSkavaimAnikA devAH bhagavatastIrthaGkarasya janmamahimAnaM kurvanti kRtvA yatraiva sandIzvara dvIpa slogacchanti upAgatya aSTAhikA mahAmahimAH kurvanti yasyA meva dizi prAdurbhUtAstasyA meva dizi pratigatAH ||suu.12|| TIkA-'taeNaM se sake devide devarAyA paMcasake viuvvai' tataH-tIrthaGkaravandanAdyanantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH, paJcazakrAn vikurvati-sa eva zakro vikurvaNAzaktyA pazcadhAbhavatItyarthaH, viuvyittA' vikurvitvA ekaH paJcadhA bhUtvA teSu paJcamu madhye 'ege sakke bhayavaM. titya yaraM karayalapureNaM giNhai' ekaH zakro bhagavantaM tIrthaGkaraM karatalapuTena karatalayoHurdhvAdhovyavasthitayoH puTam zuktikA saMpuTamivetyarthaH, tena karatalapuTena gRhNAti, 'ege sakke piTTao AyabattaM dharaI' ekaH zakraH, tasya zakrasya pRSTata AtapatraM chatraM dharati 'duve sakA ubhayo pAsiM cAmarukkhevaM kareMti' dvau zakrau tasya tIrthaGkarasya ubhayoH pArzvabhAge cAmarotkSepaM cAmarotkSepaNaM kurutaH 'ege sakke vajapANI purabho pagaDa' ekaH zakraH purataH vajrapANiH san vajraHprANau haste yasya sa tathA dhUtaH prakarSati agre pravartate / ityarthaH 'tara NaM se sakke 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke viuccai' ityAdi TIkArtha-isake bAda usa se sakke deviMde devarAyA' devendra devarAja zakra ne 'paMca so pAMca zakroM kI 'viuccaI vikurvaNA kI-arthAt apane rUpako pAMca zakoM ke rUpa meM pariNamA liyA inameM se 'ege sake bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM giNDa' eka zakra spane bhagavAn tIrthakara ko apane karatalapuTa se pakaDA 'ege sakke piTTao AravattaM dhareha' eka dUsare zaka rUpane unake Upara pIche khaDe hokara chatra tAnA 'dUdhe sara kA umao pAsiM cAmarukSetra kAti' do zakra rUpoM ne donoM ora khaDe hokara una para camara Dhore 'ege sakke vajjapANI purao pagaDUi' eka zaka rUpane hAthameM vana le liyA aura vaha unake samakSa khaDA ho gayA 'tae NaM se ___ta eNaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke' ityAdi -tyAra 4 te 'se sakke deviMde devarAyA' hevendra 422004 zaDe 'paMca sakke' pAMca zanI 'viThAI' vie| 421. meTale potAnA 35nu pAMya zonA 35mAM parimana yu. bhAMthI 'ero sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDegaM giNhai' 4 shn| 3the bhAvAn tItha 422 petAnA 426 Y341341 'ege sakke piDao AyavattaM dhareI' me bhAta // 3pe 54 mA 2sIne temanI 52 chatra eyu. 'duve sakkA ubhao pAsi cAmarukkhevaM kareMti' me zonA 3pI sAbananAsanna vAsabhA / 2hIna tamanI 752 yabhara DhalyA. 'ege sakke vajjavANI purao pagaDDhaI' 34 // 33 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhwq jambUdvIpaprajJaptisUtra caurAsIIe sAmANiyasAhassIhiM jAva aNNehia bhavaNavaivANamantara joisavemANiehiM dehiM devIhia saddhiM saMpaDivuDe' tataH paJcarUpa vikurvaNAnantaraM khalu sa zakraH caturazIsyA sAmAnikasahastrai vit anyaizca bhavanapati vAnavyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdavIMbhizva sAI saMparivRttaH yuktaH 'savviddhIe jAva NAiyaraveNaM tAe ukiTAe jeNeva bhagavo titthayaramAyA teNeva uvAgacchai' sarvaddharyA yAvat nAditaraveNa tayA utkRSTayA divyayA deva gatyA vyativrajan vyativrajan yatraiva bhagavatastIyaGkarasya janmanagaraM yatraiva ca janmabhavanam yatraiva tIrthaGkaramAtA tatraivopAgacchati sa zakraH, atra yAvatpadAt savedhutyA sarvebaleka sarvasamudayena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAravibhUSayA sarvadivyatruTitazabdasaninAdena mahatyA RddhayA dundubhinighoSa iti grAhyam eSAmarthaH, mUlaca asminneva vakSaskAre caturthasUtre draSTavyam 'uvAgacchittA' uvAgatya 'bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei' bhagavantaM tIrthaGkaramAtuH, pArzva sthApayati, 'ThavittA' sthApayitvA 'titthayaparirUvagaM paDisAharai' tIrthaGkarapratirUpakaM tIrthaGkaraprativimba pratisaMharati 'paDisAharittA' sakke caurAsIIe sAmANiasAhassIhiM jAva aNNehiM a bhavaNavahavANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva NAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNa jayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchai' isake bAda vaha zaka 84 hajAra sAmAnika devoM se evaM yAvat anya bhavanapati vAnavyantara evaM jyotiSka devoM se aura deviyoM se ghirA huA hokara apanI pUrNa Rddhi ke sAtha sAtha yAvat bAjoM kI tumula dhvani purassara usa utkRSTAdi vizeSaNoM vAlI gati se calatA huA jahAM bhagavAna tIrtha kara kA janma nagara thA aura usameM bhI jahAM tIrthakara kI mAtA thI vahAM AyA uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA titthayarapaDirUvagaM paDisAharaI' vahAM Akara ke usane bhagavAn tIrthaMkara ko mAtA ke pAsa rakha diyA aura jo tIrthaMkara ke anurUpa dUsarA rUpa banAkara unake pAsa sAyamA x dhAra 422 bhanI some 2wii. 'taeNaM se sakke caurAsIe samANia sAhassIhiM jAva aNNehi a bhavaNavaivANamaMtara joisa vemANiehiM devehi devIhia saddhi saMparivuDe savviDDIe jAva NAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchaI' tyA2 mA te zakra 84 hajAra sAmAnika dethI temaja yAvat anya bhavanapati vAnarthAtara tathA tiSka dethI ane devIethI AvRta thaIne pitAnI pUrNa addhinI sAthe-sAthe yAvat vAghonI tumula dhvani purassara te utkRSTAdi vizeSaNavALI gatithI cAlate-cAlake jyAM bhagavAna tIrthakaranuM janma nagara hatuM ane temAM paNa jyAM tIrthakaranA mAtAzrI hatAM tyAM AvyuM. 'uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei ThavittA titthayarapaDirUvagaM paDisAharaha'tyo Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sa. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam 741 pratisaMhRtya 'osovaNiM paDisAharai' avasvApinI pratisaMharati divyanidrAM pratisaMhatItyarthaH, 'paDisAharittA' pratisaMhRtya 'egaM mahaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavo tityayarassa ussI. sagamUle Thavei' ekaM mahat kSomayugalaM-kSomayoH dukUlayoryugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavastIrthaka. rasyocchIrSakamUle sthApayati skandhayabhAge kSomayugalaM tat upari deze karNadvayamUle kuNDala. yugalaM ca sthAyatItyarthaH 'ThavittA' sthApayitvA 'ega mahaM siridAmagaMDaM tANijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM NANAmaNirayaNavivihahAraddhahAra uksohiasamudayaM bhagavo titthayarassa ulloaMsi nikkhivaI' eka mahAntaM zrIdAmagaNDam-zrI dAmnAM zobhAvazAdviziSTa citraratnamAlAnAM gaNDaM-golaM vRttAkAratvAt iti zrI dAmagaNDam-yadvAzrI dAmagaNDam-zrIdAmasamUha bhagavatastIrthaGkarasya ulloce nikSipati-valambayati, ityagre'nvayaH, tathA tapanIyalambUSakam tatra tapanIyalambUSakam kandukasadRzagolAkArasuvarNAlaGkAravizeSamtam tathA suvarNapratarakamaNDitaM nAnAmaNiratnahArArddhahAropazobhitasamudayam nAnAmaNiratnAnAM hArAH, arddhahArAzca tairupazobhitaH samudayaH, parikaro yasya sa tathA bhUtastaM bhagavatastIrthakarasyolloce ni:kSipati iti-ayamaryaH, zrImatyoratnamAlAstathAgnathayitvA golAkAreNa kRtA yathA candragopake madhya. rakha diyA thA use prati saMharita kara diyA miTAdiyA-saMkucita karaliyA 'sAhasAharittA osovANiM paDisAharaha, paDisAharittA egaM mahaM khomajualaM kuMDalajubhalaM ca bhagavao titthayarassa ussIsagamUle Thavei ThavitsA egaM mahaM siridAmagaMDaM tavaNijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiaM NANA maNirayaNaviviha. hAraddhahAra uvasobhiasamudayaM bhagavao titthayarassa ulloyaMsi jikkhamaI' jina pratikRti ko pratisaMharita karake mAtA ke nidrA ko bhI pratisaMharita kara diyA nidrA ko pratisaMharita karake phira usane bhagavAn tIrthakara ke zirahAne-para eka bar3A kSomayugala aura kuNDalayugala rakha diyA inheM rakhakara phira usane eka zrI dAmagaNDa yA zrI dAmakANDa jo ki tapanIyasuvarNa ke jhumanaka se AvIne teNe bhagavAna tIrthakarane mAtAnI pAse mUkI dIdhA ane je tIrthakaranA anurUpa bIju rUpa banAvIne temanI pAse mUkyU hatuM tenuM pratisaMharaNa karI sIdhu-bhI TIdhu-tenu sadhyana 41 sI. 'paDisAharittA osovaNi paDisAharaha paDisAharittA egaM mahaM khomajualaM kuMDalajualaMca bhagavao titthayarassa ussIsagamale Thavei ThavittA egaM mahaM siridAmagaMDaM tavaNijjalaM sagaM suvaNNapayaragamaMDiaM NANA maNi. rayaNavivihahAraddhahArauvasobhiasamudayaM bhagavao titthayarassa ullosi NikhamaI' Cra pratikRtine pratisaMharita karIne mAtAnI nidrAne paNa pratisaMharita karI dIdhI. nidrAne pratisaMharita karIne pachI teNe bhagavAna tIkaranA ezikA tarapha eka zoma yugala ane kuMDaLa yugala mUkI dIdhAM. tyAra bAda teNe eka zrI dAmacaMDa athavA zrI dAma kAMDa ke je tapanIya suvarNanA gumanakathI eTale ke jhunajhunAthI yukta hatuM suvarNanA vathI Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 jambUdvIpaprAptisUtre jhumbanatAM prApitAH hArahArAzca parikara jhummanakatA prApitA iti 'taNaM bhagavaM titthayare aNimisAe viTThIra dehamANe dehamANe muhaM suheNaM bhiramamANe2 ciTTai' taM pUrvoktaM khalu bhagavAn tIrthaGkaraH, animiSayA ninimiSayA dRSTayA atyAdarapUrvakadRSTayA pazyan pazyan prekSamANaH prekSamANaH, sukhaM sukhena abhiramapANaH:-ravi kustiSThati 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM devaM sadAvei tataH tadanantaraM khalu sa zakro devendro devarAjo vaizravaNam-uttara dikpAlaM devaM zabdayati Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA, AhUya evaM vayAsI' evam uktaprakAreNa - avAdIt uktavAn kimuktavAn-tatrAi 'sippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppiyA ! kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriya ! 'battIsaM hiraNyakoDIo battIsaM suvaNa koDIo. vattIsaM gaMdAI vattIsaM bhadAI sumage subhagarUbajuvbaNalAvaNNea bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharAhi' dvAtriMzataM hiraNyakoTIH, rajatakoTIH, dvAtriMzataM muvarNakoTIH dvAtriMzataM nandAni vRtta lohAsanAni dvAtriMzatam bhavANi bhadrAsanAni subhagAni zobhanAni subhagarUpa. arthAt jhunajhune se yukta thA suvarNa ke barakoM se maNDita thA evaM aneka maNiyoM tathA ratnoM se nirmita vividha hAroM se ardhAroM se upazobhila samudAyavAlA thA use bhagavAn tothaikara ke Upara tane hue caMdovA meM laTakA diyA 'tapaNaM bhagavaM titthayare aNimisAe diDIe dehamAge 2 suhaM suheNaM AmaramamANe 2 ciTTai' bhagavAn tIrthakara isa jhumbanaka yukta zrI dAsagaNDa ko aniniya dRSTi se dekhate dekhate sukhapUrvaka Ananda ke sAtha khelate rahate 'taeNaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM devaM saddAvei' isake bAda devendra devarAja zaka ne zramaNa kuberako bulAyA sadAyittA evaM vayAsI' aura bulAkara ke usale aisA kahA-'khippAmeSa bho devANuppiA! battIsaM hiraNNakoDIo battIsaM suSaNakoDIo battIsaM bhaddAI susage subhagarUbavaNalAvaNNe a bhagaotitthayarassa jammaNabhavamaMsi sAharAhi' he devAnupriya ! tuma zIghra hI 32 hiraNyakoTiyoM ko, 32 suvarNako maDita hatuM evuM aneka maNiethI temaja ratnathI nirmita vividha hAthI, arthaharothI, u zabhita samudAya yukta hatuM tene bhagavAna tIrthakaranI upara tANavAmAM AvelA caMdarapaamaa saTI dI. 'taNNaM bhagavaM titthayare animisAe didIe dehamANe 2 suhaM suheNaM abhiramamANe 2 cidaI' bhavAn tI 42 te apana4 yuta zrImane mAnimiSa rathI netA-tAM supa 504Ana sAthai 2matA rakhatA. 'taSaNaM se sakke dede devarAyA vesamA deve sadAvei' tyA2 mA hevendra 12:41. ma mero mAmAcya.. 'sadA vittA evaM vayAsI' mana mesIna tena // pramANe ho-'khiyAmetra bho devANuppiA batIsaM hiraNNakoDIo battIsa sudaNNakoDIo batIsaM bhadAI subhage subhagarajuvvaNalAvaNNe a bhagavo tityayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharA ha' 3 devAnupriya! tame ' 32 62553||2ene, kara suvarNa kaTione, 32 nandane-vRta hAsane temaja 32 bhadrAsane ke Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 743 prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH ru. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam yauvanalAvaNyAni ca subhagayauvanalAvaNyAni rUpANi yatra tAni tathAbhUtAni padavyatyaya ASatvAt ca, samuccaye bhagavataH tIrthaGkarasya janmabhavane saMhara AnayetyarthaH 'sAharittA' saMhRtya AnIya 'eyamANatti paccappiNAhi' etAmAjJaptikA madIyAyAM pratyarpaya / samarpaya 'taeNaM se vesamaNe deve sakke NaM jAba viNaeNaM vayaNaM paDimuNei' tataH khalu sa vaizravaNo deva: zakreNa yAvadvinayena vacanaM pratizrRNoti svIkaroti atra yAvatpadAt 'devideNaM devaraNNA evaM vutte samANe hadvatuTTa cittamANaM die evaM devo tahatti ANAe' devendreNa devarAjena evamuktaH san hRSTa tuSTa cittAnanditaH, evaM deva tathA'stu AjJAyA iti grAhyam / 'paDi muNittA' pratizrutya, svIkRtya 'jabhaedeve sadAvei' jambhakAna devAn tiryagloke vaitADhaya dvitIya zreNivAsitvena tiryaglokagata nidhAnAdivedinaH, zabdayati, Ayati 'sahAvittA' zabdayitvA, AhUya 'evaM vayAsI' enam uktaprakAreNa, avAdItU uktavAn sa vaizramaNaH kimuktavAn tatrAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devANuppiyA !' kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriyAH ! vattIsaM hiraNa koDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaha' dvAtriMzataM TiyoM ko, 32 nandoM ko vRtta lohAsanoM ko, evaM 32 bhadrAsanoM koM, ki jinakA rUpa baDA sundara camakIlA ho bhagavAn tIrthaMkara ke janma bhavana meM lAosthApita karo evaM ina sabakI sthApanA karake phira merI AjJAkI pUrti ho jAnekI khabara mujhe do 'taeNaM se vesaraNe dete sa keNaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNei paDimuNintA bhae deve saddAvei sadAyittA evaM vayAsi khippAmeva bho devANupiyA! battIsaM hiraNa koDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi balAharai'jaba zaka ne vaizramaNa se aisA kahA-taba vaha vaizramaNa bahuta adhika jAnaMdita cittavAn huA aura vinaya ke sAtha usane apane svAmI ke vacanoM ko svIkAra kara liyA isake bAda usane jambhaka devoM ko bulAyA aura usane aisA kahA ki he devAnupriyo ! tuma 32 hiraNya koTiyoM ko yAvat bhagavAn tIrthakara ke janmabhavana meM pahacAo yahAM yAvatpada se 'devideNaM devaraNNA jeo atova suMdara ane camakatA hoya, bhagavAna tIrthakaranA janmabhavanamAM hA-sthApita kare. ane e sarvanI sthApanA karIne pachI AjJA pUrI karavAmAM AvI che enI mane AR2 pApI. 'taeNaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAva viNaeNaM kyaNaM paDisuNeha paDisuNittA bhae deve sadAvei saddAvettA evaM dhayAsi khippAmeva bho devANuppiyA ! battIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM sAharaha' byAre za vaizrabharane 2 pramANe dhuM tyAre te vaijaNa khUbaja adhika AnaMdita cittavALo thaze ane vinaya pUrvaka teNe pitAnA svAmInI AjJAne-svIkAra karI lIdhI. tyAra bAda teNe jIbha ne lAvyA ane te devene teNe A pramANe kahyuM ke he devAnuM priye! tame 32 hiraNya koTine yAvata bhagavAna tAya 42nA ma manamA bhUI hai. mI yAt 54thI 'devi deNaM devaraNNA evaM , Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asUkhIpapratira hiraNyakoTIryAvad bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharata Anayata atra yAvatpadAt dvAtriMzataM suvarNakoTI dvAtriMzataM nandAni dvAtriMzataM bhadrANi subhagAni subhagarUpayauvanalAvaNyAni iti grAhyam, eSAmarthaH, anantaroktarItyA bodhyaH 'sAha rittA' 'saMhRtya, AnIya 'eyamANattiya paccappiNaha' etAmAjJaptiko pratyarpayata samarpayata / 'taeNaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA hahatuTTha jAva khippAmeva battIsaM hiraNa koDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaMti' sataH vaizramaNasyAjJAnantaraM khalu te z2ambhakA devA vaizravaNena devena evam uktaprakAreNa uktAH, AdiSTAH santo hRSTa tuSTa yAvat kSiprameva dvAtriMzataM hiraNyakoTI yAvad ca bhagavatastIrthaGkarasya janmabhavane saMharanti, Anayanti, atra prathamayAvatpadAt cittAnanditAH, prItimanasaH, paramasaumanasyitA, harSavaza visarpad hRdayA iti grAhyam dvitIya yAvatpadAt ca dvAtriMzataM suvarNakoTIH dvAtriMzataM nandAni dvAtriMzataM bhadrANi subhagAni subhagayauvanalAva. NyarUpANi cetigrAhyam 'sAharittA' saMhRtya, AnIya 'jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti' yatraiva vaizramaNo devastatraiva yAvatpratyarpayanti samarpayanti te jambhakA devAH, atra yAva. tpadAt tatraiva, upAgacchanti, upAgatya vaizramaNAya uktaprakArAmAjJAptakAmiti grAhyam 'taeNaM se evaM vutte samANe hatuTTa citta mANadie evaM devo tahatti ANAsa' isa pAThakA saMgraha huA hai 'sAharittA eyamANattiyaM paccapiNaha' pahuMcAkara phira hameM khabara do 'taeNaM te jaMbhayA devA vesamaNeNaM deveNaM evaMvuttA samANA hatuha jAva khippAmeva hiraNa koDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaMti' isake bAda vaizramaNa dvArA kahe gaye ve jabhaka deva bahuta hI adhika harSita evaM saMtuSTa citta hue aura yAvat unhoM ne bahuta zIghra 32 hiraNya koTiyoM AdikoM ko bhagavAn tIrthaMkara ke janmabhavana meM pahuMcA diyA 'sAharittA jeNeva ve samaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti' pahuMcA dene ke bAda phira ve jahAM vaizramaNa deva the vahAM gaye aura vahAM jAkara unhoM ne isakI khabara unheM dI 'taeNaM se vesa mANe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAva paccappiNaI' tadanantara vaha vaizramaNa vutta samANe hatuTu cittamANadie evaM devo tahatti ANAe' mA pA sakI thayocha. 'sAharittA eyamANattiyaM paccAppaNaha' pAMyAuyA pachI abhane te samadhI 552 mA 'ta eNaM te jaMbhayA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTa tu jova khippAmeva hiraNNakoDI. o jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAhati' pA2 mA vaizrama 3 upAmAM AvelA te aMbhaka deve bahuja adhika harSita temaja saMtuSTa cittavALA thayA ane yAvat temaNe bahuja zIdhra 32 hiraNya koTio vagerene bhagavAna tIrthakaranA jama bhavanamAM sthApita 4. 'sAharittA jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti' paDAMcyA pachI te jyAM vaizramaNa deva hatAM tyAM gayA ane tyAM jaIne temaNe te aMgenI temane khabara ApI. 'taeNaM se vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAva paccappiNai' tatpazcAt te 3zrabhay Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcamavakSaskAraH sU. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam ___745 vesamaNe deve jeNeva sarake deviMde devarAyA jAva paccappiNai' tataH khalu tadanantaraM kila sa vaizramaNo devo yatraiva zakro devendro devarAjo yAvatpratyarpayati samarpayati, atrApi yAvatpadAt tatraivopAgacchati, upAgatya zakrAya ukta prakArikAmAjJaptikAmiti grAhyam / atha asmAsu svasthAna prApteSu niHsaundaryA saundaryAdhike bhagavati tIrthaGkare mA duSTA duSTadRSTiM niHkSipantu, iti, tadupAyArtha mAha 'taeNaM' ityAdi 'taeNaM se sake deviMde devarAyA abhiyoge deve sadAvei' tataH vaizramaNenAjJA pratyarpaNAnantaraM khalu sa zakro devendro devarAjaH, AbhiyogikAn AjJAkAriNo devAna zabdayati, Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA; AhUya, 'evaM vayAsI' evam vakSyamANaprakAreNa, avAdIt uktavAn kimuktavAn tatrAha 'khippAmeva' ityAdi 'khippAmeva bho devAnuppiyA!' kSiprameva zIghrAtizIghrameva bho devAnupriyAH bhagavao tityayarassa jammaNa NayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu mahayA-mahayA saddeNaM ugghosemANA ugyosemANA evaM vadaha' bhagavatastIrthaGkarasya janmanagare zaGgATakayAvanmahApathapatheSu mahatA mahatA, vipulena vipulena zabdena, udoSayantaH udghoSayantaH, evaM vakSyamANaprakAreNa-bUta atra yAvatpadAt trika catuSkacatvareti grAhyam / kiM brUta tatrAha-'haMdi sugaMtu bhavato bahave bhavaNavaivANamaMtara joisa vemANiyA devA ya devIoSa jeNaM devANuppiyA ! titthayarassa titthayaramAUevA asubhaM maNaM padhArei' hanta ! zrRNvantu bhavanto bahavo vAnavyantara jyotiS kavaimAnikAdevAzca devyazca deva jahAM para devendra devarAja zakra virAjamAna thA vahAM para jAkara use khabara karadI 'taeNaM se deviMde devarAyA sakke Abhioge deve sadAvei' isake anantara usa devendra devarAja zaka ne Abhiyogika devoM ko bulAyA-'sadAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara unase aisA kahA-vippAmevabho devANuppiyA! bhagavao titthaparassa jammaNaNatharaMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu mayA 2 saddeNaM uggho. semANA 2 evaM vadaha he devAnupriyo ! tuma zIghra hI bhagavAna tIrthaMkara ke janmanagara meM jo zRGgATaka Adi mahApatha patha haiM unameM jAkara jora 2 se ghoSaNA karate karate aisA kaho. yahA~ yAvaspada se 'trika, catuSka aura catvara' ina mAgoMkA grahaNa huA hai 'haMdi sugaMtu bhavato vaha bhagavaivAgamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo deva kyAM devendra devarAja birAjamAna hatA tyAM AvIne temane kArya pUrNa karyAnI khabara ApI. 'ta eNaM se deri de devarAyA sarake abhioge deve sahAvei' tyAra mAha te hevendra 12:04 zaI mAbhiyoga duvAne mosAvyA. 'sadAvittA evaM vayAsI' bhane masAvInatamane kA pramANe , 'khippAmeva bho devANuppiyA ! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapa hesu mahayA 2 sadeNaM ugghosemANA 2 evaM vadaha' 3 Anupriye ! tame zIra bhagavAna tIrthakaranA janmanagaramAM je zRMgATaka vagere mahApa che tyAM jaIne jera-zerathI ghoSaNA 42 // prabhArI 431-mahI yAvata 54thI 'trika, catuSka mane catvara' ye bhI gRhIta yayA cha. 'haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai vANamaMtarajoisavemANiya devAya devIo ja. 94 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 jambUdvIpaprajJaptisUtre devAnupriyAH / iti sambodhanam tathA ca he devAnupriyAH ! bhavatAM madhye yaH khalu anirdiSTa nAmA tIrthaGkarasya tIrthaGkaramAtu rvopari azubhaM manaH, pradhArayati duSTaM saMkalpayati 'tas' ajjagamaMjariA iva sayadhA muddhANaM phuTTauttikaTTu ghosaNaM ghoseha' tasya khalu azubhaM manaH pradhArayataH AryakamaJjariketra Aryako nAma vanaspati vizeSaH yaH 'Ajao' iti bhASAprasiddhaH, tasya maJjaritreva mUrddhA zatadhA sphuTatu iti kRtvA ityuktvA ghoSaNAM ghoSayata udghoSaNAM kuruta 'ghosittA' ghoSayitvA 'eyamANattiaM paccaSpiNaha' ti etA mAjJaptikAM pratyarpayata iti 'taM te abhiyogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisuNaMti' tataH khalu te AbhiyogikAH devAH, jAva evaM deva tathA'stu iti kathayitvA AjJAyAH, vacanaM pratizRNvanti svIkurvanti atra yAvatpadAt hRSTatuSTa cittAnanditAH prItimanasaH paramasaumasthitAH harSavazavisarpadadayAH, iti grAhyam 'paDiNittA' pratizrutya svIkRtya 'sakassa deviMdassa ya jeNaM devANupiyA titthayarassa titthayaramAUe vA asubhaM maNaM padhAreha tassa NaM ajjagamaMjariyAiva muddhANaM phudRutti kaTTu ghosaNaM ghoseha' Apa saba bhavanapati vAnavyantarajyotiSka aura vaimAnika deva aura deviyoM sunoM ki jo devAnupriya ! tIrthakara yA tIrthaMkara mAtA ke sambandha meM azubha saMkalpa karegA usakA mastaka - Aryaka vanaspati vizeSa kI maMjarikA kI taraha sau sau TukaDe rUpameM ho jAvegA aisI 'ghosittA eyamANattiyaM paccaviNahatti' ghoSaNA karake phira mujhe khabara do 'tae NaM se AbhiogA devA jAva evaM devoti ANAe paDisuNati' isa prakAra se zakra ke dvArA kahe gaye una Abhiyogika devoM ne usakI AjJAko he svAmin ! aisA hI ghoSaNA hama kareMge isa prakAra kahakara usakI AjJAko svIkAra kara liyA yahAM yAvatpada se 'hRSTa tuSTa cittAnaMditAH prItimanasaH parama saumanasthitA harSavazavisarpadhradayA:' isa pAThakA saMgraha huA hai 'paDiNittA sakkarasa deviMdassa devaraNNo aMtiyAo paDiNikkamaMti' apane svAmI devendra ya jeNaM devANupiyA titthayarassa titthayaramAUe vA asumaM maNaM padhArei tassaNaM aMjjagamaMjariyA iva mudvANaM phuTTatti kaTTu ghosaNaM ghoseha' tame adhAM lavanapati vAnavyAMtara, nye tiSTha ane vaimAnika deva ane devIe sAMbhaLe ke je DhavAdupriya tIthakara ke tIrthaMkaranA mAtAnA saMbaMdhamAM azubha sauMkalpa karaze tenu mastaka Aka vanaspati vizeSanI majarihaanii prema so-so uDAnA 35bhAM yaha naze mevI 'ghosettA eyamANattiyaM paccappiNahatti' ghoSaNA bhane pachI bhane bhara Ayo 'tapaNaM se AbhiogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisuNaMti' yA pramANe zaDe vaDe AjJapta thayelA te mAliyogiGa devAse tenI AjJAne hai svAmin! evI ja ghASaNA ame karIzuM. A pramANe kA~ne tenI AjJA bhAnI sIdhI. aDIM yAvat pahathI 'hRSTa tuSTA cittAnaMditAH zrItimanasaH paramasaumanasthitA harSavazavisarpada hRdayA: ' yA pATha saMgRhIta thayo che. 'paDisuNittA sakkarasa deviMdassa devaraNo aMtiyAo paDiNikkhamaMti' potAnA svAbhI devendra devarAma zanI bhAjJAnI strIAra harIne pachI Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paJcavakSaskAraH sa. 12 zakrasya bhagavato janmapuraprayANam 747 devaraNNo aMtiAo paDiNikkhamaMti' zakrasya devendrasya devarAjasya antikAta samIpAt pratiniSkrAmati gacchanti 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'khippAmeva bhagavo titthayarassa jammaNa NagaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI' kSiprameva bhagavatastIrthaGkarasya janmanagare zRGgATaka yAvat evam ukta kAreNa avAdiSuH, uktavantaH, atra yAvatpadAt trikacatuSka cavaramahApathapatheSu iti grAhyam kimuktavantastatrAha-'haMdi sugaMtu' ityAdi 'haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva jeNaM devANuppiyA!' hanta ! zrRpyantu bhavanto bahavo bhavanapati yAvat yaH khalu he devAnu priyAH ! bhavatAM madhye 'titthayarassa jAna phuTauttikaTTu ghosaNagaM ghosaMti, tIrthaGkarasya yAvat sphuTatu-iti kRtvA, ityuktvA ghoSaNaM ghoSanti atra yavatpadAt tIrthaGkaramAtu vopari azubhaM manaH pradhArayati duSTaM saMkalpayati tasya AryakamaJjarikevamUrddhA zatadhA iti grAhyam 'ghosittA' ghoSayitvA 'ebhamANatti paccappigaMti' etAm zakreNa nirdiSTAm AjJaptikA zakrAya pratyarpayanti samarpayanti te-abhiyogikA devAH 'tapaNaM' tataH, abhiyogika devedevarAja zakra kI AjJA ko svIkAra karake phira ve usake pAsa se vApisa cale Aye 'paDiNikkhamittA khippAmeva bhagavao tithaparassa jamnaNaNayaraMsi siMghA. Daga jAva evaM vayAsI-haMdi sugaMtu bhayaMto bahave bhavaNavai jAva jeNaM devANuppiyA! titthayarassa jAva phuhIti kaha ghosaNAM ghosaMti' Akara ve phira bahuta hI jaldI bhagavAnU tIrthaMkara ke janmanagarastha zRGgATaka, trika catuSka Adi mArgoM para Agaye aura vahAM para isa prakAra kI ghoSaNA karanelage-Apa saba bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva evaM deviyAM suniye jo koI tIrthakara yA tIrthakara kI mAtA ke sambandha meM duSTa saMkalpa karegA usakA mastaka Ajao nAmaka vanaspati vizeSa kI maMjarikA ke jaisA sau 2 TukaDevAlA ho jAyagA 'ghosittA eyamANattiyaM paccapiNaMti' isa prakAra kI ghoSaNA karake phira unhoM ne isakI gaI ghoSaNA kI khabara apane svAmI devendra devarAja zakra ke pAsa tammA tyAMzI bhAratA rahA. 'paDiNikkhamittA khippAmeva bhagavao titthayayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI-haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva jaNaM devANuppiyA! titthayararasa jAva phuTTahIti kada ghosaNagaM ghosaMti' mAvI25chI matI shiilvaantiiykaranA janma nagara sthAna gaMgATaka, trika, catuSka vagere mArgo upara teo pahoMcI gayA ane tyAM A jAtanI ghoSaNA karavA lAgyA-Apa sarva bhavanapati, vAnavyaMtara, tika ane vaimAnika deva temaja devIo sAMbhaLe. je koI tIrthakara ke tIrthakaranA mAtAnA saMbaMdhamAM duSTa saMkalapa karaze. tenuM mAthuM Aja nAmaka vanaspati vizeSanI maMjarikAnI ma se-se| 44aa tha ze. 'ghosittA eyamANattiyaM paccapiNaMti' banatanA ghoss| karIne pachI temaNe A ghoSaNA thaI gaI che, evI sUcanA svAmI devendra devarAja zakranI pAsa bhazil. 'ta eNaM te bahave bhavaNavaivANamaMtara joisa vemANiyA devA bhagavao titthyr| Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 jambUdvIpapratisUtra ruktaviSayapratyarpaNAnantaraM khalu 'te vahave bhavaNavai vANamaMtara joisavemANiyA devA bhagavo titthayarassa jammaNamahimaM karoti' te bahavo bhavanapati vAnavyantara jyotiSka vaimAnikAdevAH, bhagavatastIrthaGkarasya janmamahimAnaM kurvanti 'karittA' jeNeva NaMdIsara dIve teNeva 'uvAgacchaMti' yatraiva nandIzvaravaradvIpastatraivopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'aTTAhiyA bho mahAmahimAo kareMti' aSTAnhikA mahAmahimAH aSTadina nirvattIyotsava vizeSAn kurvanti bahu vacanaMcAtra saudharmendrAdibhiH pratyeka kriyamANatvAt 'karittA' kRtvA jAmeva disi pAunbhUA tAmeva disi paDigayA' yasyAmevadizi prAdurbhatAH, tasyA meva pratigatAH, te devaaH||suu0 12 // itizrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUSita-kolhApurarAjaguru-bAla brahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI jambUdvIpasUtrasya prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcamabakSaskAraH samAptam / / 5 // bheja dI 'taeNaM te bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA bhagavo titthayarassa jammaNamahimaM kareM ti, karittA jeNeva NaMdIsare dIve teNeva uvAgacchaMti' isake bAda una saba bhavanapati vAnavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM ne bhagavAn tIrthaMkara ke janmakI mahimA kI janmakI mahimA karake phira ve jahAM para nandIzvara dvIpa thA vahAM para Aye "uvAgacchittA aTThAhiyAo mahAmahimAo kare ti karittA jAmeva disiM pAunbhUA tAmeva disiM paDigayA, vahAM Akarake unhoM ne aSTAnhikA mahotsava kiyA yahAM bahuvacana ke prayoga se saudharmendrAdikoM ne sabane yaha mahAmAhotsava kiyA yaha sUcita hotA hai phira ve jahAM se Aye the vahI para vApisa cale gaye // 12 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlabativiracita jambUdvIpasUtra kI prakAzikA vyAkhyA meM paMcamavakSaskAra samApta // 5 // ssa jammaNamahimaM kareM ti, karittA jeNeva gaMdIsare dIve teNeva uvAgacchaMti' tyA2 mA ta badhA bhavanapati vAnavaMtara jatiSka temaja vaimAnika dee bhagavAn tIrthakaranA janmane mahimA karyo. janmane mahimA karIne pachI teo jyAM naMdIzvara dvIpa hatuM, tyAM AvyA. 'uvAgacchittA aDhAhiyAo mahAmahimAo kareMti, karinA jAmeva disiM pAubbhuA tAmeva disi paDigayA' tyA vIna tama bhaTAhnitA bhaDAsa sa5.na . hI ma. vacananA prayogathI saudharmendrAdika sarvee maLIne A mahotsava karyo, Ama sUcita thAya che. pachI teo jyAMthI AvyA hatA, tyAM ja pAchA jatA rahyA. 12 che zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlAla vativiracita jarabUdvIpa sUtranI prakAzikA vyAkhyAne pAMcame vakSaskAra samAsa, 5 che Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 1 jambUdvIpacaramapradezasvarUpanirUpaNam SaSThovakSaskAraH prArabhyate itaH pUrva jambUdvIpAntarvartivastu svarUpaM pRSTaM samprati jambUdvIpasyaiva caramapra dezasvarUpaM praznayana ha-'jaMbuddIvassa NaM bhaMte ! dIvassa paesA' ityAdi, __ mUlam-jaMbudIvasta NaM bhaMte ! dIvasta paesA lavaNasamudaM puTTA ? haMta puTThA ! te NaM bhaMte ! kiM jaMbuddIve dIve lavagasamuhe ? goyamA ! jaMbuddIve zaM dIve No khalu lavaNasamudde, evaM lavaNasamudassa vi paesA jaMbuddIve puTTA bhANiyavA iti| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jIvA uddAittA udAittA lavaNasamudde paJcAyaMti, atthegaiyA paJcAyati atthegaiyA no paJcAyaMti, evaM lavaNassa vi jaMbuddIve dIve NethavvaM iti ||suu0 1 // chAyA-jambUdvIpasya khalu bhadanta ! dvIpasya pradezA lavaNasamudaM spRSTA ? hanta spRSTAH ? te khalu bhadanta ! kiM jambUdvIpe dvIpe lavaNa samudraM ? gautama ! jambUdvIpe khalu dvIpe no khalu lavaNasamudre, evaM lavaNasamudrasyApi pradezAH nAbUdvIpe spRSTA bhaNitavyAH / jambRddhIpe khala bhadanta ! dvIpe jIvA udrAyodrAya lavaNa samudraM pratyAyAnti-astyekakAH pratyAyAnti, astyekakA no pratyAyAnti evaM lavaNasthApi jambUdvIpe dvIpe netavyam // sU0 1 // TIkA-'jaMbuddIvasta NaM bhaMte ! dIvassa' jambUdvIpasya khalu bhadanta ! dvIpasya sarvadvIpamadhyavartino dvIpasyetyarthaH 'paesA' pradezAH jambUdvIpasaMbandhinazvaramapradezAH, atra pradezA iti kathanena lavaNasamudra saMvandhasahacArAt caramA e| pradezA jJAtavyAH anyathA-jambUdvIpa vakSaskAra hA yahAM se pahile jambUdvIpAntarvartI vastukA svarUpa pUchA aba jambUdvIpa ke hI caramapradezakA svarUpa pUchane ke nimitta gautamasvAmI prabhu se aisA prazna karate haiN| 'jaMbuddIvassa NaM bhaMte ! dIvassa' ityAdi / TokArtha-'jaMbuddIvassa gaMbhate ! dIvassa, he bhadanna ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa ke 'paesA' caramapradeza kyA 'lavaNasamudaM puTTA' lavaNa samudrako chUte haiM ? yahAM pradeza. pada se jo caramapradeza grahIta hue haiM ve lavaNa samudra ke sahacAra se grahIta hae vakSaskAra 6 prAraMbha A pUrve ja bUDhIpAntarvatI vastu-svarUpa vize pRcchA karavAmAM AvI have jakhU. dvIpanA ja caramapradezanA savarUpa vize jANavA mATe gautamasvAmI prabhune e prazna kare che_ 'jaMbuddIvasta NaM bhaMte ! dIvassa' ityAdi' TI -'jaMbuddIvassa NaM bhaMte ! dIvassa' lanta ! dvI5 nAma dIpanA 'paesA' praveza zulavaNasamudaM puTThA' ang samudrane 25 ? mI he 54thI 2 22bhprdesh| Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 ambUdvIpapracaptistra madhyavarti pradezAnAM lavaNasamudrAdatidUrasthitatayA lavaNasamudrasaMsparzasaMbhavanAyA asaMbhavAt prazno'nupapanna eva syAditi / 'lavaNasamudaM puTThA' lavaNasamudraM spRSTavantaH jambUdvIpasaMbandhi caramapradezAnAM lavaNasamudreNa saha saMsparzo vidyate naveti kAkvA prazna: bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA ! hanta, gautama ! 'puTThA' spRSTAH, arthAt jambUdvIpasya te caramapradezA lavaNasamudrAbhimukhAste lavaNasamudre spRSTavanta ityarthaH atha saMpradAyAdinA dvIpAnantarIyAH samudrAH samudrAnantarIyAzca dvIpAH tena ye yadanantarIyAste tatsaMsparzinaH iti sujJAte'pi praSTavye'rthe yat praznavidhAnam, taduttarasUtre prazna bIjAdhAnAyeti "teNaM bhaMte ! kiM jaMbuddIve dIve lavaNasamudde' te khalu bhadanta ! ki jambUdvIpo dvIpaH lavaNasamudraH, he bhadanta ! lavaNasamudraspRSTAH jambUdvIpasya caramapradezAH kiM jambUdvIpasyetyevaM vyapadezyAH kimvA lavaNasadrasaMbaddhahaiM yadi aisA na mAnAjAve to phira jambUdvIpa ke madhyavartI jo pradeza haiM ve to lavaNasamudra se ati dUra sthita haiM isa kAraNa unake dvArA lavaNa samudrakA chUnA hI asaMbhava hai ataH phira yaha prazna hI nahIM uTha sakegA isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-"haMtA!, goyamA! hAM gautama! jambUdvIpa ke jo carama pradeza lavaNa samudra ke abhimukha hai ve lavaNasamudra ko chUte haiM jaba kI aisI mAnyatA hai kidvIpa ko ghere hue samudra haiM aura samudra ko ghere hue dvIpa haiM-to phira isa mAnyatA se hI yaha bAta siddha hotI hai ki jo jise ghere hue haiM ve use chU bhI rahe hai phira bhI yahAM para jo aisA prazna kiyA gayA hai vaha uttara sUtra meM prazna bIja ke AdhAna ke nimitta kiyA gayA hai 'teNaM bhaMte ! kiM jaMbuddIve dIve lavaNasamudde aba gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-ki he bhadanta ! lavaNa samudra ko chUne vAle jo jambUdvIpa ke caramapradeza hai ve kyA jambUdvIpa ke hI kahalAveMge yA lavaNa samudra se saMbaddha ho jAne ke kAraNa lavaNasamudra ke khlaayeNge| gRhIta thayA che te lavaNa samudranA sahacArathI gRhIta thayA che. je A pramANe mAnavAmAM na Ave te pachI jaMbudvIpanA madhyavartI bhAgamAM je pradeza che te te lavaNasamudrathI ati dUra sthita che. AthI temanA vaDe lavaNasamudrane sparzavuM ja asaMbhava che. ethI A jAtane prazna upasthita thato nathI. ye prshnn| ma prabhu 3 che-haMtA, goyamA ! <Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThauvakSaskAraH sU. 1 jambUdvIpacaramapradezasvarUpanirUpaNam khAllavaNasamudrasya natu jambUdvIpasya pradezAH kathaM lavaNasamudrasyeti kathamatra praznaH saMgacchate, ucyate-yad yena spRSTaM tat kizcit tavyapadezaM labhate yathA-vRkSasthitA'pi vallI puSpa. bhAsavanata vRkSazAkhA dvArA bhUmi saMbaddhA bhUmikRta vallI ca bhUmeriyaM vallItivyapadeza darza: nAt kiJcidvastu na punarnatadvyapadezaM labhate yathA-tarjanyA saMpRSTA aMguSThAGgulijyeSThaiva natu tarjanI saMbaddhApi tarjanI tadvat prakRte jambUdvIpasya caramapradezAH lavaNasamudraM spRSTAH kiM lavaNa samudrasya uta jambUdvIpasyeti saMzayAt samutpadyate eva prazna iti, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIveNaM dIve No khalu lavaNasamudde' jambUdvIpaH khalu dvIpo na zaMkA-jambUdvIpa ke jo caramapradeza lavaNasamudra ko chU rahe hai ve pradeza to jambUdvIpa ke hI kahalAveMge phira ve carama pradeza jambUdvIpa ke vyapadezya ho yA lavaNa samudra ke vyapadezya hogeM ? aisA jo prazna yahAM para kiyA gayA hai vaha to asaMgata jaisA hI pratIta hotA hai ? so aisI azaMkA yahAM para nahIM karanI cAhiye-kyoM kiM jo jisase spRSTa hotA hai vaha koI 2 usake vyapadezako bhI pAletA hai-jaise vRkSa sthita vallI puSpa ke bhAra se jhukI hui vRkSa zAkhA ke dvArA jaba bhUmi ko chUne laga jAtI hai-usase saMbaddha ho jAtI hai-to aisA kahA jAtA hai ki yaha ballI bhUmi kI hai tathA tarjanI ke dvArA saMspRSTa huI aMguSThAGgaguli jyeSThA hI kahalAtI hai tarjanI se saMbaddha hone para bhI vaha tarjanI nahIM kahalAtI hai isI taraha prakRta meM jambUdvIpa ke caramapradeza lavaNasamudra ko chue hue haiM to kyA ve lavaNasamudra ke kahe jAveMge yA jambUdIpake kahe jAveMge aisA saMdeha utpanna ho jAtA hai-ataH usa saMzaya se aisA prazna hotA hai ki jambUdvIpa ke carama pradeza jambUdvIpa ke hI kahe jAveMge yA latraNasamudra ke ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jaMbu. zaMkA-jaMbudvIpanA je caramapradeze lavaNasamudrane sparzI rahyA che te pradezo te jaMbudvIpanA ja kahevAze pachI te caramapradeza aMbUDhIpanA vyapadezya thaze ke lavaNasamudranA vyapadezya thaze? e je prazana atre karavAmAM Avela che te te asaMgata je ja lAge che, te A jAtanI AzaMkA ahIM karavI na joIe, kemake je jenAthI pRSTa hoya che, temAMthI keI tenA capadezane paNa prApta karI le che. jema ke vRkSasthita latA pupanA bhArathI namI paDelI vRkSa zAkhA vaDe jyAre bhUmine sparzavA mAMDe che-tenAthI saMbaddha thaI jAya che-te A pramANe kahevAmAM Ave che ke A latA bhUminI che temaja tarjanI vaDe saMskRSTa thayelI aMguThANuM line jayeThAMgulI ja kahevAmAM Ave che. tarjanIthI saMbaddha hovA chatAMe tene tarjanI kahevAmAM AvatI nathI. A pramANe ja prakRtamAM jaMbUDhIpanA caramapradeza lavaNasamudrane sparzelA che te zuM teo lavaNasamudranA kahevAze athavA jaMbUvIpanA kahevAze. A jAtanI AzaMkA utpanna thAya che. A pramANe A saMzayathI evo prazana uddabhave che ke caramapradeza aMbudvIpanA ja kaDevAze ke lavaNusamudranA? enA javAbamAM prabhu Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 ambUdvIpaprajJatisUtre khalu lavaNasamudraH te pradezAH jambUdvIpasya lavaNasamudraspRSTA api jambUdvIpa eva jambUdvIpasImAvarttitvAt na khalu te lavaNasamudraH jambUdvIpasImAnamatikramya lavaNa samudrasImAnamaprAptatvAt kintu jambUdvIpasImAgatA eva te pradezAH lavaNasamudraM spRSTAstena taTasthatayA saMsparzabhavanAt tarjanyA saMspRSTA jyeSThAGgulikhi stravyapadezaM labhate iti / ' evaM lavaNasamu vi parasA jaMbuddIve puTThA bhANiyavvA iti || ' evaM lavaNasamudrasyApi pradezA jambUdvIpe spRSTA bhaNitavyA iti, AlApaprakArastu evam - he bhadanta ! lavaNasamudrasya caramapradezAH jambUdvIpaM spRSTA naveti praznaH, bhagavA vAha-hanta, gautama ! ye lavaNasamudrasya caramapradezAste jambUdvIpaM spRSTavanta eva, he bhadanta ! lavaNasamudrasya caramapradezAH jambUdvIpaM spRSTAste kiM lavaNa samudravyapadezabhAjaH uta jambUdvIpaspRSTatvAd jambUdvIpavyapadezabhAja iti punaH praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! lavaNasamudrasya te caramapradezA lavaNasamudravyapadezabhAja eva veNaM dIve No khalu lavaNasamudde' he gautama! ve jambUdvIpa ke caramapradeza jo ki lavaNasamudra ko hue hue haiM ve jambUdIpa ke hI kahalAveMge lavaNasamudra ke nahIM jisa prakAra tarjanI saMskRSTa jyeSThAGgulI jyeSThAGgulI hI kahalAvegI- tarjanI nahIM kahalAvegI / ve caramapradeza aise to haiM nahI jo jambUdvIpa kI sImA ko ullaMghana karake lavaNasamudra kI sImA meM praviSTa hue ho kintu jambUdvIpa kI sImA meM rahate hue hI ve vahAM spRSTa hue haiM / ataH ve usI ke hI vyapadezya haiM / anya ke nahIM / 'evaM lavaNasamuhassa vi paesA jaMbuddIve puTTA bhANiyavvA' isI taraha se lavaNasamudra ke caramapradeza jo ki jambUdvIpa ko chUte haiM kahalenA cAhiye yahAM AlApa prakAra isa prakAra se hai-he bhadanta / lavaNa samudra ke caramapradeza jambUdIpa ko chUte hai yA nahIM ? uttara meM prabhu kahate haiM-hAM gautama ! chUte haiM to phira ve lavaNasamudra ke kahalAveMge ? yA jambUdvIpa ke kahalAveMge ? jambudvIpa ke nahIM kyoM ki ve usakI sImA meM hI rahe hue haiM aura vahIM se ve use 4De che - 'goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve No khalu lavaNasamudde' he gautama! te dIpanA zarabhapradezo ke jee lavaNusamudrane sparzI rahyA haiM, tee lavasamudranA nahiM paraMtu jamUdrIpanA ja kahevAze. je pramANe tanI sapRSTa jyeSDAMgulI ceDAMgulI ja kahevAze, tanI nahi. te caramapradeze enA teA che ja nahi ke jee ja khUMdIpanI sImAne eLa'gIne lavaNusamudranI sImAmAM praviSTa thayelA hAya paraMtu te pradeze! jamUdrIpanI saumAmAM rahIne tyAM pRSTa thayelA che. methI tethe| tenA 4 vyapadezya che. mInanA nahi. 'evaM lavaNasamudassa vipaesA jaMbuddIve puTThA bhANiyavvA' bhI pramANe savasamudranA zarabhapradeza hai bheo mUdrIyane sparze che te paNa A pramANe ja rAmajI levA joIe. ahI AlApa prakAra A pramANe chehai bhadaMta ! lavaNusamudranA caramapradeze ja khUdrIpane sparze che ke nahi ? javAbamAM prabhu kaDe DhAM ! te jyAre te sparza kare teA pachI tee lavaNumudranA kahevAze ? athavA Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 753 prakAzikA TIkA-SaSTho vakSaskAraH . 1 jambUddIpacaramapradeza svarUpanirUpaNam lavaNasamudrasImAvarttitvAt na khalu te lavaNasamudrasImAnamatikramya jambUdvIpasImAnaM spRzanti kintu vaNasamudrasamAgatA eva jambUdvIpaspRSTA stena taTasthatayA saMsparzana bhavanAt tarjanyA saMspRSTA jyeSThAGgulikhi sva vyapadezaM labhate iti // anantarapUrvavatre jambUdvIpalavaNasamudrayoH parasparaM vyavahArAbhAvaH kathitaH samprati- jambUdvIpalavaNasamudrayoreva jIvAnAM parasparamutpatya AdhAratAM praSTumAha- 'jaMbuddIvegaM bhaMte ! jIvA' ityAdi, jaMbuddIveNaM maMte ! jIvA' jambUdvIpe khalu bhadanta ! jIvAH uddAittA udAittA' uddAya udrAya mRtvA mRtvA 'lavaNasamudde paJcAyati' lavaNasamudre pratyAyAnti' - samAgacchanti he bhadanta ! jambUdvIpe varttamAnA jIvAH svakarmavazAt atraiva mRtvA lavaNasamudre samutpadyante kimiti praznaH, bhagavAnAha - he gautama ! 'atthegayA paJcAyati' astyekake jIvAH ye jambUdvIpe mRtvA lavaNasamudre pratyAyAntisamAgacchanti samutpadyate iti yAvat 'pratyegaiyA na paJcAyati' astyekake na pratyAyAnti, santi tAdRzA api jIvA ye jambUdvIpe bhRtvA utpatyarthaM lavaNasamudre nAgacchati kathamevaM bhavati spRSTa karate haiM aisA nahIM haiM ki ve usakI sImA ko choDakara use spRSTa karate hoM isa taraha yahAM taka sUtrakArane jambUdvIpa aura lavaNasamudra ke caramapradezoM meM paraspara meM eka dUsare ke pradeza vyapadeza hone kA abhAva prakaTa kiyA hai| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'jaMbuddIve NaM bhaMte jIvA udAintA 2' he bhadanta ! jaMbUdvIpa meM rahe hue jIva apanI 2 Ayu ke anta meM mara karake 'lavaNasamudde paccApati' lavaNasamudra meM utpanna hote haiM kyA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'govamA, atthegaiyA paccAyaMti atthegaiyA no paccAyaMti' he gautama ! kineka jIva aise haiM jo jambUdvIpa meM marakara lavaNa samudra meM janma lete haiM aura kitane jIva aise bhI haiM jo jambUdvIpa meM marakara lavaNa samudra meM janma nahIM lete haiM- he bhadanta ! aisA kisa kAraNa se hotA hai ki kitaneka jIva jamUdrIpanA kahevAze ? hu gautama ! te pradeza lavaNusamudranA ja kahevAze, jamUdrIpanA nahi. kemake tee temanI sImAmAMthI AvelA che. ane tee tyAM ja tene sparze che. evu nathI ke teo tenI sImAre tyajIne tene sparzItA heya. A pramANe ahI sudhI sUtrakAre jamUdrIpa ane lavaNusamudranA caramapradezomAM parasparamAM ekakhIjAnA pradezanA vyapadeza hevAnA abhAvane prakaTa karela che. hare gautamasvAmI prabhune yA latanoprazna 42 he - 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! jIvA udAitA 2' he bhadanta ! jamRdvIpamAM AvelA jIvA pApAtanA AyuSyanA aMtamAM maraNa pAmIne 'lavaNasapudde paccAyati' zu samudramAM utpanna thAya che ? menA navAsamA prabhu uDe che'goyamA ! atthegaiyA paccAyaMti atthegaiyA no paccAyati' he gautama! DeTA ko mevA che ke jene jaMbudrIpamAM marIne lavaNusamudramAM janma le che. ane keTalAka jIveA evA paNa che ke jee jaMbudrIpamAM mRtyu pAmIne lavaNusamudramAM janma grahaNu karatA nathI. a 95 Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambUdvIpaprajJaptisUtre yadete jIvA jambUdvIpe mRtvA punarutpatyaya lavaNasamudraM gacchanti, kecana jambUdvIpe mRtvA utpa tyarthaM lavaNasamudraM na gacchanti iti cet atrocyate-karmabalAditi, ayaM bhAvaH-manovAkAyaiH samutpAdita karmANo jIvAH zubhAzubhakarmaparatantrAH kecana gacchanti, kecana na gacchanti jIvAnAM tathA svakarmavazatayA gatyAgatau vailakSaNyasaMbhavAt iti / 'evaM lavaNasamudassa jaMbuddIve dIve Neya,' iti, evaM lavaNasamudrasthApi jambUdvIpe dvIpe netavyamiti jambUdvIpasUtravadeva lavaNasamudrasUtre jIvAnAM maraNamAgamanaM ca jJAtavyamiti, ayaM bhAvaH-atrApi jambUdvIpasUtravadeva AlApako vaktavya stathAhi-'lavaNasamudeNaM bhaMte ! jIvA udAittA udAitA jaMbRddIve paJcAyati ? atthe gaiyA paJcAyaMti, atthegaiyA no paJcAyati' lavaNasamudre khalu bhadanta ! jIvA uvAya udrAya jambUdvIpe pratyAyAnti ? santyekake pratyAyAnti, santyekake no pratyAyAnti, he bhadanta ! lavaNasamudre vartamAnA jIvA AyuSkakarmakSayAt maraNaM prApya tadantaraM punarutpattyartha jambUdvIpe gacchanti naveti gautamasya praznaH, bhagavAnAha-he gautama ! santi kecana tathAvidhA jIvA ye lavaNasamudre mRtvA utpattyartha jambUdvIpe samAgacchanti, kecana jIvA lavaNasamudre mRtvA punarutpatyarthe jambUdvIpe nA gacchanti, kathamevaM bhavatIti cet jIvAnAM svakarmapAdhInatayA tathA tathAgati vaicitryasaMbhavAditi // sU0 1 // jambUddhIpa meM marakara lavaNa samudra meM janma lete haiM aura kitane * jIva vahAM janma nahIM lete haiM ? to isake uttara unake dvArA ajita unakA karma hai tAtparya hai ki pratyeka jIva apane apane mana vacana aura kAya ke zubha aura azubha karmoM kA bandha kiyA karatA hai ataH usI ke anusAra paratantra hue una jIvoM kA bhinnara paryAyoM meM utpAda hotA rahatA hai / isa kAraNa kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda hotA hai aura kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda nahIM hotA hai / 'evaM lavaNasamu. issa vi javuddIve dIve NeyavvaM' isI taraha se lavaNasamudra meM mare hue kitaneka jIvoM kA utpAda jambUdvIpa meM hotA hai aura kitaneka jIvoM kA vahAM utpAda nahIM hotA hai yahAM para AlApaka jambUdvIpa sUtra ke jaisA hI jAnanA cAhiye bhadaMta ! evuM zA kAraNathI thAya che ke keTalAka ja jaMbudvIpamAM janma grahaNa kare che. ane keTalAka jIve tyAM janma grahaNa karatA nathI? te Ane javAba e ja che ke temanA vaDe arjita karma ja temane tAt pradezamAM janmagrahaNa karAve che. tAtparya A pramANe che ke dareka jIva pota-potAnA manavacana ane kAyanA zubha ane azubha karmone baMdha kare che. ethI te mujaba ja parataMtra thayelA te jIvenI bhinna-bhinna sthAnamAM bhinna-bhinna gatiomAM temaja bhinna-bhinna paryAyamAM utpatti thatI rahe che. ethI keTalAka jIve tyAM utpanna thAya che. mana mA va tyA tpanna yatA nathI. 'evaM lavaNasamudassa vi jaMbu. ddIve dIve NeyavvaM' 24t pramANe samudramA mRtyu pAsA vanI patti jaMbudvIpamAM hoya che ane keTalAka nI utpatti hotI nathI. ahIM.' AlApaka jaMbU Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 755 prakAzikA TIkA - SaSThovakSaskAra: sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam samprati- pUrvIkAnAM jambUdvIpamadhyavartti padArthAnAM saGgrahagAthAmAha - khaMDa 1 joyaNa2' i0 mUlam - khaMDA 1, joSaNa2 vAsA3 paJcaya 4 kUDA ya5 tittha6 seDhIo7 / vijaya daha9 salilAmo 10 piMDae hoi saMgahaNI // 1 // jaMbuddIve NaM bhaMte ! dove bharaharamANamettehiM khaMDehiM kevaiyaM khaMDaga NieNaM paNNatte ? goyamA ! gAuyaM khaMDa sayaM khaMDagaNiraNaM paNNatte / jaMbudIve NaM bhaMte / dIve ke iyaM joyaNagagieNaM paNNatte ? goyamA ! sattear koDiyA uyA chappaNNasayalahassAI, cauNavaI ca sahassA sayaM divaddhaM ca gaNiyA // 1 // jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kai vAsA paNNattA ? goyamA ! sattavAsA pannatA, taM jahA - bharahe eravae hemavae hiraNNavae harivAse ramgavAse mahAvidehe7 | jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA vAsaharA paNNattA, kevaiyA maMdrA pavvA pannattA kevaiyA cittakUDA kevaiyA vicittakUDA kevaiyA janagapavvayA kevaiyA kaMcaNa pavvayA kevaiyA vakkhArA kevaiyA dIveyaddhA kevaiyA baTTaveyaddhA pannattA ? goyamA ! jaMbuhI cha vA saharapanyA ege maMdare va ege vittakUDe ege vicittakUDe do jamaga paThanayA do kaMcaNapavvayasyA vIsaM dakkhArapavvayA cottIsaM dIhaveyadvA cattAri vaTTaveyadvA evAmeva sapuvvAvareNa jaMbuddIce dIve duNNiaupatarA pavvayasayA bhavatIti makkhAyaMti / jaMbuddIvegaM bhaMte ! jaise 'lavaNasamudde NaM bhaMte ! jIvA uddAttA 2 jaMbuddIve paccAyaMti ? atthegaiyA paccAyaMti atthemaiyA No paccAyati' isa AlApakakA artha spaSTa hai || 1 // aba pUrvokta jaMbUdvIpa madhyavartI padArthoM kI saMgraha gAthA jo kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai | khaMDA 1 jogaNa 2 vAlA 3 pavvaya 4 kUDAya 5 tittha seDhIo 7 / vijaya 8 daha 9 salilAo 10 piMDae hoi saMgahaNI // 1 // dvIpa sUtro samayako ardha se prema - 'lavaNa muddeNaM bhaMte ! jIvA udAitA 2 jaMbuddIve paccAyati ? atthe gaiyA paccAyaMti atthe gaiyA No paJcAyati' bhI AsAna artha spaSTa ja sU. || 1 || have pUrvokta jammUdrIpa madhyavatI padArthInI saMgrahagAthA vize kahevAmAM Avyu che te yA prabhAze he-khaMDA 1, joraNa 2, bAsA 3, paJcaya 4, kUDAya 5, tittha seDhIo 67, vijaya 8, daha 9, salilAo 10 paDa e hoi saMgahaNI 11 // 1 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 jambUdvIpaprajJaptisUtra dIve kevaiyA vAsaharakUDA kevaiyA vakkhArakUDA kevaiyA veyaddhakUDA kevaiyA maMdarakUDA pannattA ? goyamA! chappaNNaM vAsaharakUDA upaNauiM vakkhArakUDA tiNNi chalattarA veyaddhakUDasayA Nava maMdarakUDA pannatA / evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve cattAri sattasahA kUDasayA bhavaMtoti makkhAyaM / jaMbuddIve dIve bharahevAse kai titthA pannattA ? goyamA ! tao titthA pannattA taM jahA-mAgahe varadAme pabhAse / jaMbuddIve dIve eravae vAse kaititthA pannattA ? goyamA ! tao titthA pannattA taM jahA-mAgahevaradAme pabhAse evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakavaTi vijae kai titthA pannattA ? goyamA ! to titthA pannattA, taM jahA-mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve ege vi uttare titthasae bhavaMtIti makavAyati / jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vijjAharaseDhIo kevaiyA Abhiyoga seDhIo pannattAo? goyamA ! jaMbuddIve dIve asalI vijAharaseDhIyo aTUsahI AmiogaseDhIyo paNNattAo evAmeva saputvAvareNaM jaMbuddIve dove chattIse seDhisae bhavaMtIti makkhAyaM / jaMbuddIve dIve kevaiyA cakavaTTi vijayA kevaiyAo rAyahANIo kevaiyAo timisaguhAo kevaiyAo khaMDapyAyaguhAo kevaiyA kayamAlayA devA kevaiyA NaTTamAlayA devA kevaiyA usabhakUDA pannattA ? goyamA ! jaMbuddIve dIve cottIla timisaguhAo cottIsaM cakka vaTTi vijayA cottIsaM rAyahANIo cottIsaM timisaguhAo cottIsa khaMDappavAyaguhAo cottIsaM kayanAlayA devA cottIsaM paTTamAlayA devA cottIsaM usabhakUDA pavvayA pannattA / jaMbuddIve dIve kevaiyA mahadahA pannattA ? goyamA ! solasamahadahA pnnttaa| jaMbudIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyAno mahAnadIo vAsaharapabahAo kevaiyAo mahAgaIo kuMDappa. vahAo pannattA ? goyamA ! jaMbuddIve dIve coisa mahAgaIo vAsahara pavvahAo chAvattari mahAgaIo kuMDappavahAo, evAmeva sapudhAvareNaM Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 757 jaMbuddIve dIve Nauti mahAgAIko bhavaMtIti makkhAyaM / jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu kai mahAgaI yo paNNattAo govamA ! cattAri mahANaIbhI pannattAno taM jahA-gaMgAsiMdhU rattArattabaI tattha NaM egamegA mahAgaI caudasahiM salilAsahastehiM samaggA purasthimapaJcarithameNaM lavaNasamudaM samappei, ekAmeva sapulyAvareNaM jaMbuddIve dIve bharahera. vaesu vAsesu chappaNNaM salilAlahaslA bhavatIti mkkhaayNti| jaMbudIveNaM bhaMte ! dIve hemavayaheraNNavaesu vAsesu kai mahANaIo paNNa. tAo ? goyamA! cattAri mahAgaIo pannatAo taM jahA-rohiyA rohiyaMsA suvaNNakUlA rUppakUlA, tattha NaM egamegA mahANaI aTThAvIsAe aTThAvIsAe salilAsahassehi samagA purathimapaJcasthimeNaM lavaNasamudaM samappei ekAmeka sapuvAvareNaM baMdIve dIve hemazyaherapaNAetu bArasu. ttare salilAsayasaharUle bhaktIti makkhAyaM iti / jaMbuhoveNaM bhaMte ! dIve harivArambhagavAsesu kaI mahANaIo pannattAo goyamA ! cattAri mahANaIo pannatAo, taM jahA-harIharikaMtA NarakaMtA NArikatA, tattha NaM egamegA mahANaI chapavAe 2 salilA sahastehiM samaggA purathimapaJcasthimeNaM latraNasamuI samappei, evAmetra sadhvAdareNaM jaMbuddIveM dIve harivAlarammaga mAtesu dobauvIsA salilAsayasahassA bhavatIti makkhAya / jaMbuddIveNaM bhaMte dIve mahAvideherAle kai mahAgaIo pannattAo goyamA ! do mahANaI o pannatAo taM jahA-sIvA ya sIoyA ya tatya NaM egamegA mahAgaI paMcahiM paMcahi salilA sayasahassehiM battIsA eva sa. lilAsahassehi samaggapurathimapacarithameNaM lAgalamudaM samapper3a evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIvega dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahaslA causaddhiM ca salilA sahassA bhavatIti bhavatA / jaMjuddIdeNaM bhaMte! dIve maMdarassa eayasta dakSiNeNaM ke baiyA salilA sayasahassA purathimapasthimAbhimuhA layaNasamudaM samapyeti ti ? goyamA! ege cha uNaue salilAsapasahasse purasthimapaJcathimAbhimuhe lavaNasamuI samatitti, Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 ambUdvIpaprajJaptisUtra jaMbuddIveNaM bhaMte ! dauve maMdarassa pavyayasta uttareNaM kevaiyA salilA sayasahassA purathimapaJcasthimAbhimuhA lavaNasamudaM samapyati ? goyamA ! ege chaNNaue salilA sayasahasse purathimapaJcatthimAbhimuhe jAva sama. ppei jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA salilAsayasahassA purasthAbhimuhA lavaNasamudaM samapyati ? goyamA ! satta salilA sayasahassA aTTAvIsaM ca sahassA lavaNasamudaM samati, jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve kevaiyA salilAsayasahassA paJcatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samapyati ? goyamA ! satta salilA sayasahassA aTThAvItaM ca sahassA lavaNasamudaM samappaMti, evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIce dIve codasa salilA sayasahassA chappaNNaM ca sahassA bhavaMtIti makkhAyaM tti / suu0|| chAyA-khaNDaM yojanaM varSa parvataH kUTAzca tIrthaH, zreNayaH hadaH salilAni piNDake bhavati saMgrahaNI / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe bharatapramANamAtraiH khaNDaiH kiyat khaNDagaNitena prajJaptam ? gautama ! navataM khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptam, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyad yojanaM gaNitena prajJaptam ? gautama ? saptaiva ca koTizatAni navatAni SaTpazcAzacchatasahasrANi caturnavatizca ca sahasrANi zataMdvayaddhaM ca gaNitapadam 1 / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kati varSANi prajJaptAni ? gautama ! saptavarSANi prajJaptAni, tadyathA-bharata eravataM haimavataM hiraNyavataM harivarSa ramyakavarSe mhaavidehH| jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanto varSadharAH prajJaptAH, kiyanto mandarAH parvatAH prajJaptAH, kiSanta citrakUTAH prajJaptAH kiyo vicitrakUTAH kiyanto damaparvatAH, kiyantaH kAJcana parvatAH kivanto vakSaskArAH kiyanto dIvavaitADhayAH kiyanto vRttavaitADhayAH prajJaptAH ? gautama! jambUdvIpe dvIpe paDUvarSadharapardatAH eko mandaraH parvataH, ekaH citrakUTaH, eko vicitrakUTaH dvau yamakaparvatau dve kAJcanakaparvatazate viMzati vakSaskAraH, parvatAH catutrizadItAyAH catvAro vRttavaitAtnyAH evameva sapUrvApareNa jambU. dvIpe dve ekonasaptatyadhike parvatazate bhavantIlyAkhyAyante / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanti varSadharakUTAni kriyanti vakSaskArakUTAni kiyanti vaizADhayakUTAni kriyanti mandarakUTAni prajJatAni ? gautama ! SaTpaJcAzadvarSadhara kUTAni, eNNavati vakSaskArakUTAni trINi SaDuttarANi vaitADhayakUTazatAni nava mandarakUTAni prajJaptAni, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe catvAri saptaSaSTAni kUTazatAni bhavantItyAkhyAtam ? jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe bharate varSe kati tIrthAni prajJatAni ? gautama ! trINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA-mAmadhaM varadAma prabhAsam, jambUdvIpe khalu bhadanta ! drope airavate varSe katitIrthAni prajJaptAni ? gautama ! Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- SaSThovakSaskAra: sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 759 zrINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA - mAgadhaM varadAma prabhAsam, evameva jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mahAvidehe varSe ekaikasmin cakravartivijaye kati tIrthAni prajJaptAni ? gautama 1 trINi tIrthAni prajJaptAni tadyathA - mAgadhaM varadAma prabhAsam ? evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe ekaM dvattaraM tIrthazataM bhavatItyAkhyAtaM ? jambUdvIpe khala bhadanta ! dvIpe kiyatyo vidyAdharazreNayaH kiyatya abhiyogika zreNayaH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe aSTaSaSTi vidyAdharazreNayosSTaSaSTi rAbhiyogikazreNayaH prajJaptAH / evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe paTtraMzat zreNayo bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyantacakravarttivijayAH kiyatyo rAjadhAnyaH kiyatyastamisrAguhAH kiyatyaH khaNDaprapAtaguhAH kiyantaH kRtamAlakA devAH serat aaorest devAH kiyantaH RSabhakUTa parvatAH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe catustriMzat cakravartti vijayAzcatustriMza drAjadhAnyaH catustriMzattamisrAguddAH catustrizatkhaNDaprapAtaguhAH - catustriMzatkRtamAlakA devAH catustriMzabhaktamAlakA devAH catustriMzat-RSabhakUTaparvatAH H prajJaptAH / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanto mahAhUdAH prajJaptAH ? gautama ! SoDaza mahAhUdAH prajJaptAH jambUdvIpe khala bhadanta ! dvIpe kiyatyo mahAnadyo varSadharapravahAH kiyatyo mahAnadyaH kuNDapravahAH prajJaptAH ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe caturdaza mahAnadyo varSadhara pravahAH, SaTsaptatimahAnadyaH kuNDapravahAH evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe navatirmahAnayo bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayoH kati mahAnadyaH prajJaptAH ? gautama ! catasro mahAnayaH prajJaptAH tadyathA - gaGgA sindhuH raktA raktavatI, tatra khalu ekaikA mahAnadI caturdaza caturdaza salilA sahasraiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpayati, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayo varSayoH paTpaJcAzat salilA sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mata hairaNyavatayorvaSayoH katimahAdadhaH prajJaptAH ? gautama ! caDhatro mahAnayaH prajJaptAH tadyathA - rohidA rohitAMzA suvarNakUTA rUpyakUTA ca tatra khala ekaikA mahAnadI aSTAtriMzatyA'STAviMzatyA salilA sahasraiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpati evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe hemavata hairaNyavatavarSayo dvadizottarasalilAsahasraM bhavatItyAkhyAtam iti / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe harivarSaramyakavarSayoH kati mahAnadyaH prajJaptAH ? gautama ! catasro mahAnadyaH prajJaptA, hari, harikAntA, narakAndA, nArIkAntA ca tatra khalu ekaikA mahAnadI paTpaJcAzatA salilAsahasraiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpati, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe harivarSaramyakavarSayoH dve caturviMzati salilA sadase bhavata ityAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mahAvideha varSe kati nahAnadyaH prajJaptAH ? gautama ! dve mahAna prajJapte, tadyathA - zItA ca zItodA ca tatra khalu ekaikA mahAnadI paJcabhiH paJcabhiH salilA sahasraiH dvAtriMzatA ca salilA sahasraiH samagrA pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpayati evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe mahAvidehavarSe dazasalilAzatasahasrANi catuHSTi sahilA Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptisUtre sahasrANi bhavantItyAkhyAtam / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena kiyanti salilAzatasahasrANi pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samati ? gautama! eka SaNNavati salilAzatasahasraM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samarpayati, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe mandarasya parvatasyottareNa kiyanti salilAzatasahasrANi pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gautama! ekaM SaNNavati salilAzatasahasraM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samayati / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanti ? salilAzatasahasrANi pUrvAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gautama ! sapta salilAzatasahasrANi aSTAviMzatizca sahasrANi pUrvAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti, jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe kiyanti salilAzatasahasrANi pazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti ? gautama ! saptasalilAzatasahasrANi aSTAviMzatizca sahasrANi lavaNasamudraM samarpayanti, evameva sapUrvApareNa jambUdvIpe dvIpe caturdaza salilAzatasahasrANi SaTpaJcAzat sahasrANi bhavantItyAkhyAtam // sU0 2 // TIkA-'khaMDA' khaNDam-zakalam 'joyaNa' yojanam 'vAsA' varSANi bharatAdIni 'pavvaya' parvataH-mandarAdiH kUDAya' kUTAni-girizikharANi 'tittha tIrtha mAgadhAdikam 'seDhIyo' zreNayo vidyAdharAdInAm 'vijaya' vijayazcakravartinAm 'daha' hRdaH 'malilAo' salilA: nadyaH 10 'piMDara hoi saMgahaNI' piNDake-samudAye bhavati saMgrahaNI ete khaNDAdayaH padArthAH, atra SaSThe-kSaskAre pratipAditA dazapadArthA daza dvArarUpeNa bhaveyusteSAmayaM saMgraha iti / 'khaMDA 'jaMbadIveNaM bhaMte ! dIve bharahappamANamettahi ityaadi| TIkArtha-isa chaThe bakSaskAra meM jo viSaya pratipAdita kiyA jAne vAlA hai isakI yaha saMgraha kAriNI gAthA hai-isake dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai-ki, khaNDa dvAra se, yojada dvAra se bharatAdirUpa varSa dvAra se mandarAdirUpa parvata dvArale tIrazikhararUpa kUTa dvAra se magadhAdirUpa tIrthadvAra se vidyAdharoM ke zreNI dvAra se, cakravartiyoM ke vijaya dvAra se, hUdadvAra se evaM nadI rUpa salilA dvAra se' isa chaDe vakSaskAra meM ye daza padArtha pratipAdita kiye jaayeNge| padArtha saMgraha vAkya sUkSma rUpa hotA hai ataH usase spaSTa bodha nahIM hotA hai ataH sUtrakAra 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahappamANamettehi' ityAdi TIkArtha-A chaThThA vakSaskAramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AveluM che, tenI A saMgrahakAriNuM gAthA che. enA vaDe A vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke khaMDaDhArathI, ejanadvArathI, bharatAdi rUpa varSa dvArathI, mandarAdi rUpa patidvArathI, tIrazikhara rUpa kUTadvArathI, magadhAdi rUpa tIrthadvArathI, vidyAdharanI zreNIdvArathI cakavationA vijayadvArathI, hadAdvArathI temaja nadI rUpe saviladvArathI-"A chaThThA vakSaskAramAM e daza padArthonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. padArtha saMgrahavAya sUDhama rUpamAM hoya che. ethI enAthI spaSTa jJAna thatuM nathI. mATe sUtrakAra svayaM praznottara paddhati vaDe have viSayanuM pratipAdana kare Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA- paSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 761 joyaNa' ityAdi padArtha saMgrahavAkyasya sUkSmatayA lokAnAM bodhAsaMbhavena svayameva sUtrakAraH paznottarapaddhatyA vivRNoti tatredaM sUtram -'jaMbuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbudvIpaH khalu bhadanta ! dvIpaH sarva dvIpamadhyavartI jambUdvIpa ityarthaH ' bharahaSyamANametterhi' bharatapramANamAtraiH bharatasya bharata kSetrasya yat pramANam SaTkalAdhikaSaDaviMzatiyojanAdhika paJcazatayojanAni tadeva mAtrAparimANaM yeSAM tAni tathA evaM prakArakaiH 'khaMDe' khaNDaiH zakalaiH evaM prakAreNa 'khaMDagaNieNaM' khaNDa Nitena - khaNDa saMkhyA bharatakSetrasya yAvanti khaNDAni tatyamANena yadi jambUatree vibhAgAH kriyante tadA kiyanti khaNDAni jambUdvIpasya bhavantIti / 'kevaiyaM ' kiyAn 'panate' prajJataH - kathita itipraznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'uyaM khaMDasayaM khaMDa gaNieNaM pannade' navataM khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptaH nava navatyadhikaM khaNDAnAM zataM khaNDagaNitena jambUdvIpaH kathita iti / ayaM bhAvaH - bharatakSetrapramANaiH khaNDaiH navatyadhikazatasaM vyakairmilitai jambUdvIpaH sapUrNalakSapramANo bhavati, tatra dakSiNottarataH khaNDamIlanA pUrva bharatAdhikAre eva kRteti na punaratrocyate tata eva draSTavyaH svayaM hI praznottara paddhati dvArA aba viSaya kA pratipAdana karate haiM- 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bharavaSANametehiM khaMDehiM kevaiyaM khaMDagaNieNaM pannatte' isameM gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! 1 lAkha yojana ke vistAravAle isa jaMbUdrIya ke bharatakSetra vistAra kA barAbara yadi TukaDe kiye jAye to ve kitane ho ? bharakSetra kA vistAra 52666 yojana kA kahA gayA haiM yadi eka lAkha yojana ke vistAra vAle jambUdvIpa ke itane khaNDa kiye jAte hai to ve khaNDa saMkhyA meM kitane hoMge ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'godhamA ! NauyaM khaMDasa yaM khaMDagaNieNaM pannase' he gautama ! 1 lAkha yojana vistAra vAle jambUdvIpa ke khaMDa gaNita ke anusAra bharanakSetra pramANa TukaDe karane para 190 TukaDe hogeM 526,9 ko 190 bAra milAne para jambUdIpa kA 1 lAkha yojana kA vistAra ho jAtA hai dakSiNa aura uttara ke khaMDo kI milanA-milAna- pahile bharata ke adhikAra meM che- 'jaMnudoveNaM / ! done bharahRmpamANamettahi khaMDehi kevaiye khaMDaganie pannatte' sAbhAM gautama vAmIe prabhune A pramANe prazna karyo che ke huM ladata ! eka lAkha cena jeTalA vistaravALA A jamRdvIpanA bharatakSetra vistAra barAbara e kakaDAe karavAmAM Ave te tenA kakaDA keTalA thaze ? bharatakSetranA vistAra para69 yAjana pramANu kahevAmAM Avela che. je eka lAkha ce!jata jeTalA vistAravALA jamUdrIpanA eTalA ja khaDA karavAmAM Ave te tejAma DeTA thaze ? senA prabhu che- 'goyamA ! NauyaM khaMDasa khaMDagaNieNaM pannatte' he gautama! me sAtha yojana vistAravANA bhyUdvIyatA addgaNita mujaba bharatakSetra pramANu khaDI karIe te 190 kakaDAe thaze. para6 ne 190 vakhata ekatra karavAI jamUdrIpanA eka lAkha ceAjana prANa vistAra thaI jAya che. dakSiNa ane uttaranA khAnI joDa pahelAM bharatanA adhikAramAM kahevAmAM AvI che ethI huve te ja0 96 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ... jambUdvIpaprAptisatre pUrva pazcimastu yadyapi khaNDagaNita vicArANA sUtre na kRtA tAvat mukhAdibhireva lakSasaMkhyApUtaiH kathanAt tathApi khaNDagaNitavicAre kRte yAvantyeva bharatapramANAni, tAvatsaMkhyakAnyeva khaNDAni bhavantIti prathama khaNDadvAram // ___ atha yojaneti dvArasUtramAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' ityAdi 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpaH khalu bhadanta ! dvopaH satradvIpamadhyavartI jambUdvIpa ityarthaH 'kevaiyaM joyaNagaNieNaM pannatte' ziyAn yojanagaNitena samacaturasrayojanapabhANakhaNDasarvasaMkhyayA prajJaptaH-kathita iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattetra koDisayA' saptava koTizatAni saptaivetyatra eva zabdo'vadhAraNArthakaH, uttaratra saMkhyAsamu. cayArthakaH 'Na uyA' navanAni-navati koTayadhikAni ityarthaH, anyayA-kITizatato dvitIyasthAne vidyamAneSu lakSAdi sthAneSu navadAmarUpA navati nayujyate gaNita saMpradAyavirodhAt, tathA-'chappaNNa sayasahassAI' pAJcAzaccha saptahasraNi paTpaJcAzallakSA-ityarthaH 'cauNavaiM ca kahI jA cukI hai ataH aba use yahAM nahIM dikhAyA jAtA hai vahIM se ise dekha lenA cAhiye pUrva se pazcima taka ke khaMDoM kI vicAraNA yahAM para khaMDa gaNita ke anusAra sUtra meM nahIM dikhAI gaI hai-parantu lakSa saMkhyA kI pUrti karanevAle mukhAdikoM dvArA ho yaha bAta kaha dI jAtI hai phira bhI khaMDa gaNita ke anusAra vicAra karane para jitanA bharatakSetra ke khaMDoM kA pramANa hai utane hI khaNDa yahAM para hote haiM / khaNDadvAra samApta // yojanadvAra vaktavyatA___'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' gautamaszamIne isa dvAra meM prabhu se aisA pUchA haihe bhadanta ! jambUdvIpa nAmakA dvIpa yojana gaNita se samacaturasra yojana pramANa khaMDoM ko sarva saMkhyA se kitanA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! satteva ya koDisayA Na uA chappaNa sayasahassAI cauNavaiMca sahassA vize ahIM spaSTatA karavAmAM Avaze nahi. jijJAsuo tyAMthI ja jANavA prayana kare. pUrvethI pazcima sudhInA khaMDonI vicAraNu ahI khaMDagaNita mujaba sUtramAM spaSTa karavAmAM AvI che. paraMtu lakSa saMkhyAnI pUrti karanArA mukhAdika vaDe ja A vAta kahevAmAM AvI che. chatAM e khaMDagaNita mujaba vicAra karI che te jeTaluM bhakSetranA khaMDenuM pramANa che, teTalA ja khaDo ahIM paNa hoya che. khaDadvAra samApta. janadva2 vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' gautamasvAmI mAramA prabhuna / pramANe prazna yA che ke he bhadaMta ! jaMbudvipa nAmaka dvIpa jana gaNitathI samacaturA jana pramANa bhAnI saba sadhyAthI ttkhe| 4AmA mAsA cha ? anAmamA pramu43 -'goyamA ! saMtteva ya koDisayAI gauA chappaNa sayasahassAI cauNava ca saharasA sayaM divaddhaM ca gaNiapayaM Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 763 saharasA' caturnavatizca sahasrANi caturadhikAni navatisahasrANi ityarthaH 'sayaM divaddhaM ca gaNiyapayaM' zataMca dvayarthai paJcAzadadhikaM yojanAnA mityetAvatpramANakaM jambUdvIpasya gaNitapadaM kSetra phalamityarthaH sUtre'tra yojanasaMkhyAyAH prakrAntatvAd yojanAvadhireva saMkhyA pradarzitA, yojanAtirikta saMkhyAyA vidyamAnatve'pi upekSaNa parityAgAt bhagavatIsUtrAdau tu sAdhikatvaM darzitam, tadyathA 'gAuyamegaM paNgarasa dhaNussayA taha dhaNUNi paNNarasa / sahi ca aMgulAI jaMbuddovasta gaNiyaparya" // 1 // chAyA-gavyUtamekaM paJcadazadhanuH zatAni tathA paJcadaza dhanuSi / paSTiM cAGgulAni jambUdvIpasya gaNitapadam / / 1 / / iticchAyA // sayaM divaddhaM ca gaNiapayaM // 1 // he gautama ! 7 araya 90 karoDa 56 lAkha 94 hajAra 150 yojana kA jambUdvIpa kA kSetra phala hai 'satteva' meM jo eva pada prayukta huA hai vaha avadhAraNa artha tathA Age kI saMkhyA ke samuccaya ke artha meM prayukta huA hai / 'NauyA' pada se 90 karoDa adhika aisA artha liyA gayA hai 9 sau aisA artha nahIM liyA gayA hai kyoMki aisA artha lene para Age ke lakSAdi sthAnoM meM gaNita prakriyA ke anusAra virodha paDatA hai gaNita pada se kSetra phala gRhIta huA hai isa sUtra meM yojana saMkhyA kA prakaraNa hai isase yojana taka kI hI saMkhyA yahAM dikhAI gaI hai yadyapi yojana se atirikta bhI saMkhyA vidyamAna hai parantu vaha yahAM gRhIta nahIM huI hai bhagavatIsUtra Adi meM isa pramANa meM sAdhikatA isa prakAra se dikhalAI gaI hai-'gAuyamegaM paNNarasa dhaNussayA taha dhaNi paNNarasa / sahi ca aMgulAI jaMbUddovasta gaNiyapadhaM // 1 // ki jambUdvIpa kA kSetra phala 1 gavyUta 1515 dhanuSa 60 aMgula kA hai yahAM saptakoTi zatAdi rUpa pramANa / / 1 / / gautama ! 7 252580 4, 56 sAtha, 84 &, 150 (7605684150) yopana su dApanu / che. 'satteva' bhA 2 'eva' 56 prayuta pye che, te bhadhAraNa 2martha zanI sAnA smudhyyn| arthamA prayuta thaye che. 'NauyA' padathI 90 karoDa karatAM adhika, A jAtane artha grahaNa karavAmAM Avela che. navaso e artha grahaNa karavAmAM Avela nathI. kemake A jAtano artha levAthI AgaLanA lakSAdi sthAnamAM gaNita prakriyA mujaba virodha Ave che. gaNita padathI kSetraphaLa gRhIta thayeluM che. A sUtramAM jana saMkhyAnuM prakaraNa che. ethI jana sudhInI ja saMkhyA atre nirdiSTa karavAmAM AvelI che. jo ke jAtirikta paNa saMkhyA vidyamAna che, paraMtu tenuM atre grahaNa thayuM nathI. bhagavatIsUtra vageremAM A pramANamAM sAdhikatA A pramANe nirdiSTa 42vAma bhAvahI cha-'gAuyamegaM paNNarasa dhaNussayA taha dhaNUNi paNNarasa saDheica aMgulAI jaMbUhovassa gaNiyapayaM // 1 // Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utta jambUdIprati sUrya ayamartha:- eka gavyUtaM paJcadazadhanuH zatAni tadupari paJcadaza dhanuSi SaSTisaMkhyakAni aGgulAni, saptakoTi zatAdikAnitu pUrvavadeva, etAvatpramANakaM jambUdvIpasya gaNitapadaMkSetraphalamiti / etAvatA uparyuktaM jambUdvIpasya pramANaM taIi dhanuH zatAdInA maMtrA kathanaM yojana dvAratvAd yojanAvadhireva saMkhyA pradarziteti / etAvatpramANasya karaNaM cAtra 'vikSAyaguNiyoya parirayo tassagaNiyaparyaM' viSkambhapAdaguNitazca parirayastasya gaNitapadamiti vacanAt jambUdvIpasya paridhiH trilakSa poDazasahasra dvizatasaptaviMzati yojanAdiko jambUdvIpa viSkambhasya lakSarUpasya pAdena caturthAMzena paJcaviMzati sahasrarUpeNa nilo jambUdvIpasya gaNitapadamiti, tathAhi - jambUdvIpa parivitrINi lakSANi poDaza sahasrANi dezate saptarvizatyadhike yojanAnAm, tathA gavyatatrayam aSTAviMzatyadhikaM zataM dhanuSAM trayodazAGgulAni eka cArddhAGgumiti, tatra yojanarAzau paMcaviMzatisahasrai guNane kRte sati saptakoTizatAni navatikoTayaH SaTpaJcAzallakSANi paJcasapatiH sahasrANi bhavanti tathA korAtrayasya paJcaviMzatipUrvavat hI liyA hai arthAt jambUdvIpa kA jo kSetra phala Upara meM prasTa kiyA gayA hai vaha to hai hI parantu usa se atirikta itanA aura adhika usakA kSetra phala hai isa pramANa ko lAne ke liye yaha karaNa sUtra hai- 'vikhambhASaguNiyo ya parirayo tassa gaNiya parya' isakA bhAva aisA hai - jambUdIpa kI paridhi kA pramANa 3 lAkha solaha hajAra 2 do sau 27 yojana kA hai tathA jambUdvIpa kA vistAra eka lAkha kA hai isakA pAda-eka lAkha yojana kA caturthAMza 25 hajAra yojana hotA hai 25 hajAra yojana kA guNA paridhi ke pramANa ke sAtha karane para kSetra phala kA pramANa AjAtA hai jambUdvIpa kI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau 27 yojana 3 gavyUta 128 dhanuSa 13 / aMgula hai yojana rAzi meM 25 hajAra ke guNA karane para (316220x25000 karane para) 79055000 itanI yojana ja buDhIpanu kSetraphaLa 1 gatyaMta 1515 nuSa 60 gula jeTaluM che. ahIM sakSakeTi zatAdi rUpa pramANu pUrvAMta je grahaNa karavAmAM Avelu che. eTale ke jamUdrIpanu je kSetraphaLa upara spaSTa karavAmAM AvyuM che, te teA che ja paraMtu tenA sivAya ATaluM vadhArAtu tenu kSetra hai, yA pramAne sAdA bhATe yA 420 sUtra che, 'vikkhambhapAyaguNiyo ya parirayo tassa gaNiyaparyaM' melA mA pramANe chedIpanI paridhinu pramANu 3 lAkha 16 hajAra 2 sau 27 (316227) yeAjana jeTalu che, temaja ja dvIpanA vistAra eka lAkha ceAjana jeTale che. AnA pAda eka lAkha yAjanA caturthAMza 25 hajAra caiAjana thAya che. 25 hajAra ceAjananA guNAkAra paridhinA pramANanI sAthe karava:thI kSetraphaLanu pramANu AvI jAya che. ja khUddIpanI paridhi traNa lAkha seLa hajAra khaseA satyAvIsa gaiAjana 3 gacUta 128 dhanuSa ane 13!! agula che. caina rAzimAM 25 hajAranA guNAkAra karavAthI (316227425000 karavAthI) 79055000 ATalI ceAjana Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paSThauvakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 765 sahasra guNane kRte sati gavyUtAnAM paJcasaptatizAsrANi bhAnti, esAlo saMkhyAnAM yojanAnayanAtha catubhirbhAge hRte sati labdhAni aSTAdazasahastrANi saptazatAni pazcAzadadhikAni yojanAnAm, asmizca sahastrAdhikaM pUrvarAzau prakSipte sati jAtAni vidati 93 sahasrANi sapta 7 zatAni pazcAzat 50 adhikAni koTayAdikA saMkhyAtu sarvatra samAnaiba, tathA dhanupAmaSTAviMzatizata paJcaviMzatimAha guNyate jAlAni dvAzillakSANi 3200000 dhanuSAm, aSTAbhizca yojanasaharI yojanamekaM bhavati, tato yojanAnayanArthapaSTabhiH sahasrairbhAge hRte sati labdhAni catvAriyojanazatAni asmizca pUrvarAzau prakSipte jAtAni caturnati sahasrANisataM paJcAzadadhikam ............ trayodaza paJcaviMzati saha yaMdA guNapante tadA jAtAni trINilakSANi paJcaviMzati sahasAdhizAni, addhAlamapi yadA paJcaviMzati saharabhyaste 'guNyate' tadA jAtAni ma jhulAnAM paJcavisati samrANi teSAmarddhalabdhAni agulAnAM dvAdazasahasaMkhyA AjAtI hai aba 3 koza meM 25 hajAra kA guNA karane para 75 hajAra gavyUtoM kA pramANa AjAtA hai 75 hajAra gavyUtoM ke yojana banAne ke liye unameM 4 kA bhAga dene para 18750 yojana hote hai ise pUrva rAzi meM prakSipta pArane para 93 hajAra 7 sau 50 adhika hote haiM koTayAdikoM kI saMkhyA to sarvatra usI taraha se haiM 128 dhanuSoM ko 25 hajAra se guNita karane para 3200000 lAkha dhanuSa hote haiM mATha hajAra dhanu kA 1 yojana hotA hai taba inake yojana banAne ke liye 8 hajAra kA inameM bhAga dene para 400 yojana banate haiN| ise pUrvarAzi meM prakSisa karane para 94150 ho jAte haiN| 13 aMguloM meM 25 hajAra kA guNA karane para 325000 aMgula hote haiM ardhaaMgula kA pramANa bhI 25 hajAra se guNita hone para 12 hajAra aMgu hotA hai| pUrvokta aMgularAzi meM inakA prakSepa karane para 337500 aMzularAzi hotA hai| inake dhanuSa saMkhyA AvI jAya che. have 3 kezamAM 25 hajAra guNAkAra karavAthI 75 hajAra gabyunuM pramANa AvI jAya che. 7pa hajAra gabhUtAnA jana banAvavA mATe temAM 4 no bhAgAkAra karavAthI 18750 janajAya che ane pUrvarAzimAM prakSita karavAthI 93 hAra 7 para adhika thAya che. keTayAdikanI saMkhyA te sarvatra te pramANe ja che. 128 dhanune 25 hajArathI guNita karavAthI 3200000 lAkha dhanuSa thAya che. A hajAra dha nuM eka jana thAya che. Ama emanA ejana banAvavA mATe 8 hajArane emAM bhAgAkAra karIe te 80 ejana thAya che. A saMkhyA pUrva rAzimAM prakSita karavAthI 94150 thAya che. 13 aMgulemAM 25 hajAra guNAkAra karavAthI 325000 aMgula thAya che. ardha aMgulanuM pramANa paNa 25 hajArathI guNita hovAthI 12 hajAra aMgula thAya che. pUrvokta aMgulA rAzimAM A rAzine prakSita karIe te 33750 aMzula rAzi thAya che. enA dhanuSa banAvavA mATe 96 ne Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 jambUdvIpaprajJaptisUtre srANi pazcazatAdhikAni, teSu pUrvoktAGgularAzau prakSipteSu jAto'GgularAzi:-trINilakSANi triMzatsahasrANi pazcazatAdhikAni eteSAM dhanurAnayanAya SaNNavati saMkhyayA bhAge hRte sati labdhAni dhanuSAM paJcatriMzacchatA'ni pazcAzadadhikAni zeSa SaSTiramulAni asya dhanuSorAze gavyUtAnayanAya sahasradvayena bhAge hRte sati labdhamekaM gavyUtaM zeSaM dhanuSAM paJcadazazatAni paJcadazadadhikAni sarvasaGkalanayA yojanAnAM saptakoTizatAni navati koTayadhikAni SaTpazvAzallakSANi caturnavati sahasrANi zatamekaM paJcAzadadhikam,....gavyUtamekaM dhanuSAM paJcadazazatAni pazcAzadadhikAni aGgalAnAM paSTiriti yojanadvAram // samprati varSadvAraM darzayitumAha-'jaMbuddIveNaM ityAdi / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambU. dvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kai vAsA pannattA' kati-kiyatsaMkhyakAni varSANi bharatAdIni kSetrANi prajJaptAni-iztiAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'satta vAsA ebhattA' saptasaMkhyakAni varSANi bharatAdIni prajJaptAnikathitAni, tAni kAni sAvarSANi ityAzaGkAyAM tAni darzayitumAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA--'bharahe ezvara hemavae hiraNgavara harivAse ramnagavAse mahAvidehe' bharataMbanAne ke liye 96 kA bhAga dene para 3515 dhanuSa Ate haiM zeSa nIce 60 vacate haiM isa dhanuSarAzi ke gavyUta hotA hai taba taka eka gabyUna AtA hai zeSa sthAna meM 1515 bacate haiM ina saba kI saMkalanA se 7 sau karoDa (7 araba) 90 karoDa 56 lAkha 94 hajAra 150 yojana 1 gacyUta 15-15 dhanuSa 60 aMgula yaha 'gAuyamegaM' ityAdi gAzekta pramANa nikala AtA hai| yojanadAra samApta / / varSadvAra vattavyatA 'jaMbuddIveNaM maMte ! dIve kati vAsA paNNattA' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake bopa meM kitane varSa-kSetra kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'godhamA! sattavAsA' he gautama ! isa jambUdvIpa nAma ke hopa meM sAta kSetra kahe gaye haiN| 'taM bhAgAkAra karavAthI 3515 dhanuSa thAya che. nIce zepamAM 60 vadhe che. A dhanuSa rAzine gabUta banAvavA mATe be hajArano bhAgAkAra kare paDe che. kemake be hajAra dhanuSane eka gaLyuta thAya jyAre eka gadhUte Ave che tyAre zeSa sthAnemAM 1515 vadhe che. e badhAnI paMdalanAthI 7 karoDa 7 abaja) 90 karoDa 56 lAkha 94 hajA2 150 ejana (7905694150) 1 bhavyUta 15-15 dhanu 60 mukha mA 'gAuyamegaM' ityAdi AyAta prabhAra nAjI mAya che. janadvAra samApta varSaDha 2 vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhate ! dIve kati vAsA paNNattA' mata ! mApUdI5 nAma dIpamA TasA varSa-kSetra 4Ama mAvA che ? vAmamA 43 cha-'golamA ! sattavAsA' De gautama ! pUnama dIpamA sAta 4AmA sAvA che. 'taM jahA' tamanA Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThavakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam bharatavarSam, airavatavarSam, haimavatavarSam, hiraNyavarSam, irivarSam, ramyakavarSam, mahAvidehazca, tAni etAni bharatAdIni jambUdvIpe saptasaMkhyakAni 7 varSANi bhavantIti varSadvAram // samprati-parvatadvAramAha-'jaMbuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIve sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH kevaiyA vAsaharA pannattA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakA varSadharA:-varSadharaparvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-kevaiyA maMdarA pancayA pannattA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakAH maMdaraparvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA cittakUDA' kiyanta:kiyatsaMkhyakAH citrakUTaparvatAH, tatra citraM-vilakSaNaM kUTamagrabhAgo yeSAM te citrakUTA stAdRzAH parvatA jambUdvIpe kiyantaH prajJaptAH, tathA-'kevaiyA vicittakUDA' kiranta:,-kiyatsaMkhyakAH vicitrakUTA nAmakAH parvatAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA jamagapabvayA' kiyanta:-kiyasaMkhyakA yamakaparvatAH yugma nAtavadavabhAsamAnAH evatAH prajJaptAH, tathA-'kevaiyA kaMcaNajahA' unake nAma isa prakAra se hai-'bharahe, eravae, hemavae, hiraNNavae, harivAse, rammagavAse mahAvidehe' bharatakSetra, airavatakSetra, haimavata kSetra, hiraNyavarSa, harivarSa, ramyakavarSa aura mahAvideha rakathana 'jaghuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiA vAsaharA paNNattA' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAmake dIpa meM kitane varSadhara parvata-kahe gaye haiM tathA-'kevaiA maMdarA pavvayA paNNattA' kitane mandara parvata kahe gaye haiM ? 'kevaiyA cittakUDA, kevaiyA vicitta kUDA, kevaiyA jamagapavvayA, kevaiyA kaMcaNa pavvayA, kevaiyA-vakkhArA, keva. iyA dIhaveaddhA, kevaiA vaTaveaddhA paNNattA' kitane citrakUTa parvata, kitane vicitrakUTa parvata, kitane yamaka parvata, kitane kaMcaNa evaMta, kitane vakSaskAra, parvata kitane dIrghavaitADhayaparvata, evaM kitane vRttavaitADhaya parvata, kahe gaye haiM ? ina meM jo citra kUTa nAmake parvata haiM unakA kUTa agrabhAga vilakSaNa prakArakA hai yugmajAta nAbhA mA pramANe cha-'bharahe eravae, hemavae, hiraNNavae, harivAse rammagavAse, mahAvidehe,' bharatakSetra, aravatakSetra, hemavatakSetra, hiraNyavarSa, harivarSa ramyaka varSa ane mahAvideha. parvatadvAra kathana 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiA vAsaharA paNNattA' 3RE ! drIya nAma dIpamA 38 // 152 patA 42vAmAM Ave che. tebhA 'kevaiA maMdarA pavvayA paNNattA' / bha25 / vAmAM AvasA cha 1 'kevaiyA cittakUDA, kevaiyA vicittakUDA, kevaiyA jamagapavvayA, kevaiyA kaMcaNapavvayA, kevaiyA vakkhArA, kevaiyA dIhaveaddhA, kevaiyA vaTTaveaddhA paNNattA' yA citrkuutt5't| sA viyatra 85tI, tean yamatA , tt|| 4ynparvate, keTalA vakSaskara5rvate, keTalA dIrghatAThayaparvata, temaja keTalA vRtADhayaparvate kahevAmAM AvelA che ? e sarvamAM je citrakUTa nAmaka parvata che, temane phUTa agrabhAga vilakSaNa prakAranuM che. yugma jAtanI jema mAluma paDanArA je parvate che te yamaparvate Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 jambUkhI patisUtre " pavvayA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH kAJcanaparvatAH suvarNamayAH suvarNavadavabhAsamAnAH parvatAH prajJaptA :- kathitAH, dathA- kevaiyA vakkhArA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH vakSaskArAH - vakSaskAranAmakAH parvatAH H prajJatA :- kathitAH, tathA- - 'kevaiyA dIhaveyaddhA' kiyantaH kiyatsaMkhyakA dIrghavaitAyA stanAmakaparvatavizeSAH prajJaptAH -kathitAH, tathA - 'kevaiyA vaTTavegadA pattA ' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH vRttavaivADhayA etanAmakAH parvatAH prajJaptAH kathitA, itipraznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbUdIve chadA saharaSaSvayA' jambUdvIpanAma ke dvIpe padasaMkhyAH varSadharaparvatAH prajJaptAH- kathitA, tatra varSa - bharatAdikaM dharanti ye te varSaH kSullamitradAdayaH te saMkhyayA SaDeva bhavantIti / tathA-' - 'ege maMdare pavvae ' eka:- ekaeva jambUdvIpe mandaro merunAmakaH parvato vidyate iti / tatha - ' ege cittakUDe ' eka:- eka eva citrakUTanAmakaH parvato jambUdvIpe tathA - ' ege vittikUDe ' eka:- eka eva vicitrakUTaH parvataH jambUdvIpe etau ca yamalajAtakAniva dvau parvato devakuruvarttinoM, tathA'do Rayar' dvau - dvisaMkhyakau yamakaparvatau uttarakuruvartinoM, tathA - 'do kaMcaNa pavvayasayA' dve kAJcanaparvata, devakurutarakuruniSTha hRdadazakonayataTayoH pratyekaM daza daza kAJcanakakI taraha mAlUma paDane vAle jo parvata haiM ve yanakaparvata haiM / kAJcana parvata suvarNamaya haiM ataH ye suvarNa ke jaise pratibhAvita hote haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'gomA ! jaMbuve cha vAsarakavayA' he gautama! jambUdIpa meM cha varSadhara parvata kahe gaye haiM-the t Adi nAma vAle haiM inheM varSaghara isaliye kahA gayA hai ki inake dvArA kSetroM kA vibhAga kiyA gayA hai / eka mandara parvata kahA gayA hai aura yaha zarIra meM nAbhi kI taraha ThIka jambUdvIpa ke bIca meM hai / parvata kahA gayA hai 'ege vicittakUDe' eka hI vicitra kUTa parvata kahA gayA hai 'do jamaga pavtrayA, do kaMcaNagapavvayasyA' do yamaka kahe gaye haiM ye parvata uttarakurukSetra meM haiM / do sau kAJcana parvata kahe gaye haiM / eka kyoM ki devakuru aura uttarakuru meM jo 10 hRda hai unake donoM taToM para che. kaMcanaparyaMta suvarNamaya che. ethI e patA suvaNa jevA pratibhASita thAya che. enA bhavAmabhAM alu 4De che- 'goyamA ! jaMbuddIve cha vAsaharapatrayA' he gautama! zUdrISabhAM vadhara patA AvelA che. e kSulla hiMmavata vagere nAmavALA che. emane vadhara eTalA mATe kahevAmAM AvelA che ke emanA vaDe kSetranuM vibhAjana karavAmAM Avyu che. eka maMdaparyaMta kahevAmAM Avela che ane e paryaMta zarIramAM nAbhanI jema ThIka ja buDhIpanA madhyabhAgamAM vyavasthita che se citra uDevAmAM Ave che. 'page tricitta kUDe' me 4 vicitra chUTa parvata vAmAM Ave che. 'do jamagapavyA, do kaMpaNagapavvayasayA' me yamakapa te kahevAmAM AvelA che. e yamakapava tA uttarakurukSetramAM che, khaso kAMcanapA kahevAmAM AvelA che. kemake ane uttarakurumAM je 10 hRda che. temanA mate Dhekuru Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 769) parvata sadbhAvAt 'vIsaM vakkhArapavyayA pannatA' viMzati viMzatisaMkhyakA vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, asmin jambUdvIpe kathitAH tatra gajadanta sadRzA gandhamAdanAdayazcatvAraH parvatAH, tathA catuH prakAramahAvidehe pratyekaM catuSka catuSka sadbhAvAt SoDaza citrakUTAdayaH saralAH dvaye'pi militA viMzati saMkhyakA bhavanti tathA-'cottIsaM dohayaddhA' catutriMzadIrghavaitADhaya parvatAH prajJaptAH tatra dvAtriMzadvijayeSu bharatairavanayozca pratyekamekaika sadbhAvAditi / tathA-'cattAri vaTTaveyaddhA' catvAro vRttavainADhayA golAkArAH parvatAH prajJaptAH haimavatAdiSu caturpu varSakSetreSu ekaikabhAvAditi / "evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve duNNi auNutarA pabdhayasayA bhavaMtIti makkhAyaMti' evameva sapurvApareNa pUrvAparasaMkalanena jambUdvIpe dvIpe sarvadvIpamadhyajambUdvIpe dve ekonasaptatyadhike parvatazate bhavata ityAkhyAyante ahaM mahAvIrasvAmI anye ca tIrthakarAH pratipAdayantIti / tatra-paDyarpavaraparvatAH, eko mandaraH, ekazcitrakUTaH, eko vicitrakUTaH dvau yamakaparvato, dvezate kAzcana parvatAH viMzati vakSaskAraparvatAH, catustriMzad dIrghavaitADhayAH, cabArovRttavaitADhayAH, sarva saMkalanayA uktasaMkhyakAH parvatA bhavantIti / pratyeka taTa para 10-10 kAzcana parvata haiN| 'vIsaM vakkhArapavvayA pannattA' 20 vakSaskAraparvata haiM inameM gajadanta ke AkAravAle gandhamAdana Adi cAra tathA cAra prakAraka mahAvideha meM pratyeka meM cAra ke sadbhAva se 16 citrakUTAdika ye kula milakara 20 vakSaskAra parvata hai| 'cottIsaM dIhavevaDA' 34 dIrgha vaitADhayaparvata haiM ina 32 vijayoM meM aura bharata airavata ina do kSetroM meM pratyeka meM eka 2 dIrgha vaitADhaya hai isa prakAra se ye 34 hai 'cattAri vaTTa veyaDA' cAra gola AkAravAle vRttavaitADhaya parvata hai| haimavat Adi kSetroM meM eka 2 vRttavaitADhaya parvata hai isaliye ye cAra haiM / 'evAmeva sa puvAvAreNa jaMbuddIce dIve dupiNaauNuttarA patra ya sayA bhavaMtIti makkhAyaMti' isa taraha ina saba parvatoM kI jambUdvIpa meM kula milAkara saMkhyA 269 hotI hai aisA mujhe mahAvIra ne aura anya tIrthakaroM ne kahA hai ina meM 6 varSadhara parvata, eka mandara, eka citrakUTa, eka vicitrakUTa, do nA / 352 624 ta? 52 10-10 4iyanatA cha. 'vIsaM vakkhArapavvayA pannattA' 20 vakSaskAra parvata che. emAM gajadantane AkAravALA gandhamAdana vagere cAra tathA cAra prakAranA mahAvidehamAM darekamAM cAranA sadubhAvathI 16 citrakUTAdika e badhA maLIne 20 vakSaskAra 5vAta cha. 'cottIsaM dIhaveyaDDhA' 34 hI vaitAdayatA cha. savisyamA mana bharata aravata e be kSetramAM darekamAM eka-eka dIrgha vaitADhaya che. A pramANe e badhA 34 patA che. 'cattAri vaTTaveyaDaDhA' yA gANa vRttavaita daya prvt| che. bhakta vagere kSetramA 4-4 vRttavaitAdaya pati cha. methI se adhA yAra to cha. 'evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve duNNi auNuttarA pavvayasayA bhavaMtIti makkhAyaMti' mA pramANe dIpamA e badhA parvatanI kula saMkhyA 269 thAya che evuM meM mahAvIra temaja bIjA tIrthakarAe Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptistra samprati-jambUdvIpe kiyanti kUTAni santi iti paJcamadvAraM tadarzayitumAha-'jaMbuddIve NaM bhaMte' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyajambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA vAsaharakUDA' kiyanti-kiyatsaMkhyakAni varSadharakUTAni jambUdvIpe prajJaptAni, tathA-kevaiyA veyaddhakUTA' kiyanti vaitADhayakUTAni prajJaptAni, tathA-'kevaiyA maMdarakUDA panattA' kiyanti-kiyatsaMkhyakAni mandara 'meru' kUTAni prajJaptAni-kathitAnItipraznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chappaNNaM vAsaharakUDA pannattA' jambUdvIpe dvIpe SaTpaJcAzat SaTpaJcAzat saMkhyakAni varSadharakUTAni prajJaptAni-kathitAni tathAhi-kSudrahimavacchikhariNoH pratyekamekAdazaikAdazakUTAnIti militvA dvAviMzatiH tathA-mahAhimavatpavayoH pratyekamaSTAvaSTau iti militvA SoDaza, niSadhanIlavatoH pratyekaM navanaveti milikhA aSTAdaza, tadevaM sarvasaMkalanayA jambUdvIpe SaTpaJcAzad varSadharakUTAni bhavantIti / tathA'uNNauiM vakkhArakUDA pannattA' jambUdvIpe SaNNavati vakSaskArakUTAni prajJaptAni, tathAhi-saraLayamakaparvata, do sau kAJcana parvata, bIsa vakSaskAra parvata, 34 dIrghavaitADhaya parvata, aura cAra vRtavaitADhaya parvata hai| paMcamadvArakathana __'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vAsaharakUDA' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM kitane varSadhara kUTa hai ? tathA-kevaiyA begaDakUDA' kitane vaitADhayakUTa haiM ? 'kevaiyA maMdarakUDA pannanA' kitane maMdarakUTa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! chappaNNaM vAsaharakUDA pannattA' he gautama ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM 56 varSadhara kUTa haiM ye isa prakAra se haiM-kSudra himavAn parvata aura zikharI ina do parvato meM se pratyeka parvata meM 11-11 kUTa haiM mahAhimavAn aura rukmI ina do parvatoM meM se pratyeka parvata meM 9-9 kUTa haiM isa prakAra milakara saba 56 varSadhara kUTa haiM 'chaNNauI vakkhAra kUDA pannattA' 96 vakSaskAra kUTa isa jambUdvIpa meM haiM ve kahyuM che. 6 varSadhara parvate ekamaMdara, ekacitrakUTa, ekavicitrakUTa, be camakaparvate, basa kAMcanaparvata, 20 vakSakAra parvata, 34 dIghavaitAdyaparvato ane 4 vRttatAparvata che. paMcamadvAra kathana 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vAsaharakUDA' mahanta ! pUdI5 nAma dI5i Bean 52 chUTa cha 1 tebha. 'kevaiyA veyaddhakUDA' TA vaitAdaya tt| mAsA cha ? kevaiyA maMdara kUDA pannattA' uTasA mahara TUTI savA cha ? anAyAsamA prabhu 4 cha-'goyamA! chappaNNaM vAsaharakUDA pannattA' gotama! yuddhA5 nAma dvIpamA 56 varSadhara phUTa AvelA che. te A pramANe che-sudra himavAna parvata ane zikharI e be parvatemAMthI dareka parvatamAM 11-11 phUTe AvelA che. mahAhimavana ane rukmI e be parvatamAMthI dareka parvatamAM 9-9 phUTe AvelA che. A pramANe maLIne badhA pa6 varSadhara Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TokA-SaSThovakSaskAra sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 776 vakSaskAreSu mahAvidehasthita poDazacitrakUTAdayaH saralAzcatuHSaSTiH, tathA gajadantAkAravakSaskAreSu gandhamAdanasaumanasayoH sapta sapta iti militvA caturdaza, mAlyavad nidyutmabhayo. navanaveti militvA aSTAdaza, tadevaM sarvasaMkalanayA SaNNavati vakSaskArakUTAni jambUdvIpe bhavantIti / 'tiNNi chaluttarA veyaddhakUDasayA' trINi SaDuttarANi vaitADhayakUTazatAni, tatra bharatairavAyo vijayAnAM ca vaitADhayeSu catuH triMzatsaMkhyakeSu pratyekanA saMbhavAd yathoktasaMkhyAnayanaM bhavati, vRttavaitADhayeSu ca kUTasya sarvathA'bhAva eva, ata eva vaitADhayasUtre dIrdheti vizeSaNasyopAdAnaM na kRtam yato vyAvartakameva vizeSaNaM bhavati, atra ca vyAvAbhAvena tadupAdAnaM nirarthakameva syAditi / 'Nava maMdarakUDA pannattA' nava mandarakUTAni prajJaptAni meruparvate nava kUTAni tAni ca nandanavanagatAni grAhyANi na bhadrazAlavanagatAni digraha stikUTAni, teSAM bhUmipratiSThitatvena svatantra kUTatvAditi / 'evameva sapudhAvareNa-pUrvAparasaMkalanena catvAri saptaisa prakAra se haiM-16 sarala vakSaskAroM meM se pratyeka meM 4-4 haiM tathA gajadantA kRti vAle bakSaskAroM meM se gandhamAdana aura saumanasa ina do bakSaskAroM meM se pratyeka meM sAta sAta haiM mAlyavat meM nau aura vidyatprabha meM 9 isa prakAra saba milakara 96 vakSaskAra kUTa ho jAte haiN| 'tiNi chaluttarA veyaddhakUDasayA 306 tIna sau chaha vaitADhayakUTa hai ve isa prakAra se haiM bharata aura airavata ke evaM vijayoM ke 34 vaitADhayoM meM pratyeka meM 9-9 kUTa hai saba milakara 306 ho jAte haiM / vRtta vaitADhayoM meM kUTa kA sarvathA abhAva hai isIliye vaitADhaya sUtra meM dIrgha aisA vizeSaNa nahIM diyA gayA hai / vizeSaga jo hotA hai vaha anya kA vyAvartaka hotA hai| yahAM vyAvartyakA abhAva hai isaliye usakA upAdAna vyartha ho jAtA hai ataH vizeSaNa nahIM diyA hai| 'Nava maMdarakUDA paNNattA' meruparvata para nau kUTa kahe gaye haiM / ye nau kUTa nandanavana gata yahAM grAhya hue hai| bhadrazAlavanagata digahadUTo che. 'chaNNauI vakkhArakUDA pannattA' 86 pakSA2 TamAmUdIpama che. te mA pramANe che-16 sarala vakSaskAramAMthI darekamAM 4-4 che. temaja gaja dantAkRtivALA vakSaskAramAMthI gandhamAdana ane saumanasa e be vakSaskAromAMthI darekamAM sAta-sAta che. mAlyavatamAM 9 bhane vidhutyasamA 8 2 pramANe 86 vkssH4|2 chUTI thAya che. 'tiNNi chaluttarA veyaddha kUDasayA' 306 vaitAdaya tt| che. te / prabhArI cha-2 mana ratanA tema ( yenA 34 vaitADhavyomAMthI darekamAM 8-9 phUTa AvelA che. Ama sarva maLIne 306 thaI jAya che. vRtta vaitAdyomAM phUTane sarvathA abhAva che. ethI vaitADhaya sUtramAM dIrgha evA vizeSaNa ApavAmAM AvyA nathI. je vizeSaNa hoya che te anya vyAvaka hoya che. ahIM vyAvatane abhAva che, ethI tenuM upAdAna vyartha thaI jAya che. ethI ja vizeSaNa ApavaamaaN Ave nathI. 'Nava maMdarakUDA paNNattA' bherpata 52 na jhUTo mAsA cha. me nava phUTa nandanavanagata ahIM grAhya thayA che, bhadrazAlavanagata digRhastitUTa zrAhA thayelA Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 jambUdvIpaprajJaptisUtre SaSTAni-saptaSaSTayadhikAni catvArizatAni bhavantIti AkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti / tathAhi-paTaprazcAzad 56 varSadharakUTAni, SaNNavati 96 vakSaskArakUTAni, SaDadhikAni trINizatAni 306 vRttavaitADhayakUTAni nava 9 mandarakUTAni sarva saMkalanayA 467 saMkhyA bhavanti / samprati-tIrthadvAramAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte' ityAdi, 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambU dvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'bharahe vAse' bharatanAmake varSa-kSetre 'kai titthA pannattA' kati-kiyatsaMkhyakAni tIrthAni mAgadhAdIni prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'to titthA pagnattA' trINi trisaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni-kathitAni, tAnyeva nAmagrAhaM darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'mAgahe, varadAmepabhAse, mAgadhaM varadAma prabhAsam, tatra mAgadhaM tIrtha pUrvasyAM dizi samudrasya gaGgAsaGgame, varadAmatIrtha dakSiNasyAM dizi, prabhAsaMtIrtha pazcima dizi samudrasya sindhu saGgame / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! pe sarva dvIpamadhyadvIpe ityarthaH stikUTa grAhya nahIM hue haiM / kyoM ki ye bhUmi pratiSThita hone ke kAraNa svatantrakUTa haiN| 'evAmeva saputvAvareNa' isa prakAra ye saya kuTa milakara 467 hote haiM jaise-56 varSa dhara kUTa, 96 vakSaskArakUTa 306 vRtavaitADhayakUTa, aura..9 mandara kUTa inakA joDa 467 hotA hai| tIrthadvAravaktavyatA . 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! bharahe vAse kai titthA paNNattA' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mAgadha Adi tIrtha kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM goyamA ! 'tao titthA paNNattA' he gautama ! tIna tIrtha kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'mAgahe varadAme, pabhAse' mAgadha varadAma aura prabhAsa ina meM mAgadha tIrtha samudra kA pUrva dizA meM hai jahAM kI gaMgA kA saMgama huA hai gharadAmatIrtha dakSiNa dizAmeM hai aura prabhAsatIrtha pazcimadizA meM hai jahAM kI sindhu nadI kA saMgama huA hai 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! eravae vAse kai titthA nathI, bha, sanyA bhUmipratita DovAthI svataMtra jhUTo che. 'evAmeva sapuvyAvareNa' ! pramANe A badhA kUTa maLIne 467 thAya che. jemake 56 varSadhara kUTa, 96 vakSaskAra kUTe, 306 vRttavaitADhaya kUTo ane 9 maMdara kUTo Ama e sarvanI joDa 467 thAya che. tIrthadvAra vaktavyatA . 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahevAse kai titthA paNNattA' lata ! 241 pUrI5 nAma: dIyamA bhAga vagere tArthA sA upAmA mA cha 1 mA prabhu 49 che. 'goyamA ! tao titthA paNNattA' 3 gItama! tA. 4AmA mAsA cha. 'taM jahA bho 'mAgahe . varadAme, pabhAse bhAga, 124Ama ane prabhAsa samA bhAga tI samudranI pUrva dizAmA Avela che. jyAM gaMgAne saMgama thayela che. varadAna tIrtha dakSiNadizAmAM Avela che ane Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza TokA-SaSThovakSaskAra mU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 773 'eravae vAse' airava te varSa etanAmake kSetre 'kai titthA pannattA' kati-kiyAsaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni-kathitAni, tatra tIrthAni cakravartinAM svastrakSetrasImAsurasAdhanAtha mahAjalAvataraNasthAnAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tao titthA pannattA' trINi-trisaMkhyakAni tIrthAni mahAjalAvataraNa sthAnAni prajJaptAni-kathitAni, tAnyevanAmagrAhaM darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'mAgahe varadAme pabhAse' mAgadhaM varadAma prabhAsam, tatra-mAgadhaM tIrtha pUrvasyAM samudrasya raktAnadI saGgame, varadAmatIrtha tatratyadigapekSayA dakSiNe, prabhAsaM pazcimAyAM raktavatInadyAH samudrasaGgame iti / 'evAmeva sapuvAvareNa' evameva sapUrvApareNa-sarva saMkalanena 'jaMbuddove NaM bhaMte ! dIve jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'cakkavahi vijae' cakravarti vijaye 'kaitityA pannattA' kati-kiyatsaMkhyakAni tIrthAni prajJaptAni-kathitAnIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he paNNattA' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM vartamAna airavana kSetra meM kitane tIrtha kahe gaye haiM ? cakravartiyoM ke apane apane kSetra kI sImAoM ke devoM ko vaza meM karane ke liye jo mahAna jalAvataraNa sthAna hote haiM ve tIrtha hai aise tIrtha airavata kSetra meM kitane haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! tao titthA paNNattA' he gautama ! airavata kSetra meM tIna tIrtha hai 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'mAgahe varadAme pabhAse' mAgadha, varadAma aura prabhAsa inameM mAgadha nAmakA jo tIrtha hai vaha samudra kI pUrva dizA meM hai jahAM raktAnadI kA saMgama huA hai varadAmatIrtha dakSiNadizA meM hai, prabhAsa tIrtha pazcimadizA meM hai jahAM para raktavatI nadI kA saMgama huA hai| 'evAmeva sa puvAvareNa jaMbudove NaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse cakavahi vijae kai titthA paNNattA' isa taraha saba tIrtho kI saMkhyA jambRddhIpa nAmake isa dvIpa meM 102 hotI hai he bhadanta ! isa jaMvRddhIpa prabhAsatA pazcimahizAmA Ava hai. sindhu nahInA saMgama / cha 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! eravae vAse kaititthA pagNattA' mata! dIpa dAma dAbhAM bhAna bharavata kSetramAM keTalA tIrtho kahevAmAM AvelA che? cakravati onA pita-pitAnA kSetranI sImAonA devone vazamAM karavA mATe je mahad avAvaraNa sthAne hoya che te tIrtho che. evA tIrtho bhairavata kSetramA iTA cha ? senAmamA prabhu 49 cha-'goyamA ! tao tiHthA paNNattA' 3 gautama ! bharavata kSetramA tra tIrthI che. 'taM jahA' te 2mA prabhArI cha-'mAgahe varadAme pabhAse' mAgadha, varadAma ane prabhAsa emAM je mAgadha nAmaka tIrtha che te samudranI pUrva dizAmAM Avela che. ke jyAM raktA nadIne saMgama thayela che varadAmatIrtha dakSiNadizAmAM Avela cha. prabhAsatIya pazcimAzAma cha. nyo 24tAvatI nahI sama thayeTo che. 'evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse cakkivaTTi vijaye kaititthA paNNattA' mA pramANe badhA tIrthonI saMkhyA jaMbUDhIpa nAmanA A dvIpamAM 102 thAya che. he bhadanta! Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 jambUdvIpaprajJaptistra gautama !' to titthA pannattA'trINi tIrthAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-mAgahe varadAme pabhAse' mAgadhaM varadAma prabhAsam, tatra pUrvasyAM zItAyAH gaGgAsagame, madhyagataM varadAmatIrtha, pazcimAyAM zItodakAyAH saMgame prabhAsaM tIrthamiti / 'evAmeva sapuvvAvareNa jaMbuddIve dIve ege vi uttare titthasae bhavaMtIti makkhAyaM' evameva-yathoktaprakAreNa sapUrvApareNa pUrvApara saMkalanena ekaM dhuttaraM dvayadhikamekaM tIrthazataM bhavatIti mayA anyaizca tIrthaGkarai rAkhyAtaM kathita miti / tathAhicatustriMzad vijayeSu pratyekaM trINi trINitIrthAni bhavanti sarva saMkalanayA dvayadhikazatamekaMtIrzanAmiti / samprati zreNidvAre darzayituM praznayanAha-'jaMbuddIveNaM' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte !dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA vijjAharaseDhIyo pannattAo' kiyatya:-kiyatsaMkhyakAH vidyAdhara zreNayaH, tatra zreNayo vidyAdharANAmAvAsabhUtA vaita DhayAnAM pUrvAparodadhyAdiparicchinnA AyatamekhalAH tAH saMkhyayA kiyatyo bhavanti, tathA meM jo mahAvideha kSetra hai aura cakravartI vijaya hai usameM kitane tIrtha hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! tao titthA eNNattA' he gautama ! cakravartI vijaya meM tIna tIrtha haiM 'taM jahA' jaise-'mAgahe varadAme, pabhAse. mAgadha, varadAma aura prabhAsa pUrvadizA meM zItA ke gaGgA saMgama meM mAgadhatIrtha hai varadAmatIrtha dakSiNadizA meM hai aura prabhAsatIrtha zotodA kA jahAM saMgama huA hai vahA~ pazcima dizA meM haiM / isa taraha jambUdvIpa meM kula saba milAkara 102 tIrtha ho jAte haiN| aisA maine aura anya tIrthakaroM ne kahA hai tAtparya yahI hai ki 34 vijayoM meM se pratyeka vijaya meM tIna 2 tIrtha hote haiM isa taraha ye 102 tIrtha ho jAte haiN| 'jaMbuddove NaM bhaMte ! dIve kevaiyA vijAharaseDhIo kevaDyA Abhioga. seDhIo paNNattAo' he bhadanta ! jambUdrIpa nAma ke isa dvIpa meM kitanI vidyA A jaMbUtIpamAM je mahAvideha kSetra che ane cakavatI vijaya che temAM keTalA tIrtho che? senA vAsabhA prabhu 3 che-'goyamA ! tao titthA paNNattA' 3 gautama ! yavatI' viyoM tra tIrthA cha. 'taM jahA' rebhaDe 'mAgahe, varadAme, pabhAse' bhAgadha, 126ma sane prabhAsa pUrva dizAmAM zItAnA gagA saMgamamAM mAgadhatIrtha che. varadAmatIrtha dakSiNa dizAmAM che ane prabhAsatIrtha zItedAne jyAM saMgama thayela che tyAM pazcimadizAmAM Avela che. A pramANe jabUtIpamAM kula maLIne 102 tIrtho thaI jAya che. evuM meM ane bIjA tIrthakaree kahyuM che. tAtparya A pramANe che ke 34 vijamAMthI dareka vijayamAM traNa-traNa tIrtho AvelA che. A pramANe A badhA 102 tIrtho thaI jAya che. ____ 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA vijjAharaseDhIo kevaiyA, AbhiogaseDhIo pnnnngro he bhadanta ! bUDhIpa nAmaka A dvIpamAM keTalI vidyAdhara zreNIo ane keTalI Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAra sU. 2 zAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam kiyatya AbhiyogyazreNayazca prajJaptA:-kathitA iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve asahI vijAharaseDhIo' jambUdvIpe dvIpe-jambUdvIpa nAmakadvIpe aSTaSaSTiH vidyAdharazreNayaH, prajJaptAH tathA-'aTThasaThThI AbhiogaseDhIo paNNattAo' aSTaSaSTirAbhiyoga zreNayaH prajJaptAH tatra vidyAdharazreNayo'STaSaSTiH vidyAdharAvAsabhUtA vaitA. DhayAnAM pUrvAparasamudraparikSiptA AyatamekhalA bhavanti, caturviMzatya pi vaitADhayeSu dakSiNatauttaratazcaikaikazreNI sadbhAvAt, tathaiva aSTaSaSTiH zreNaya AbhiyogyAnAM bhavanti, 'evAmevasapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIsaM se Dhisae bhavatIti makkhAya' evameva sapUrvApareNa-pUrvApara saMkalanena jambUdvIpe dvIpe patriMzat zreNIzatam-paTtriMzadadhikazreNInAM zataM bhavatIti AkhyAtam, mayA-varddhamAnasvAminA tathA'nyairapi AdinAtha prabhRti tIrthakarairiti / samprati-aSTamaM vijayadvAramAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte !' ityAdi / 'jaMbuddIveNaM bhaMte dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyavarti jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA cakkavaTTi dhara zreNiyAM aura kitanI Abhiyogya zreNiyAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jaMbuddIve dIve aTThasaThThI vijAharaseDhIo aTThasaThThI AbhiogaseDhIo paNNattAo' he gautama ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM aDa. saTha vidyAdhara zreNiyAM kahI gaI hai-ye vidyAdhara zreNiyAM vidyAdharoM ke AvAsa sthAna rUpa haiM evaM vaitADhayoM ke pUrva apara uddhi Adi se ye paricchinna hai ghirI huI haiM tathA jaisI mekhalA Ayata hotI hai vaisI Ayata ye haiM / 34 vaitADhayoM meM dakSiNa meM aura uttara meM eka eka zreNi hai isI taraha se Abhiyogya zreNiyAM bhI 68 haiN| 'evAmeva saputvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIsaM seDhisae bhavaMtIti makkhAyaM isa taraha jambUdvIpa meM saba zreNiyAM milakara 136 ho jAtI haiM aisA tIrthaMkara prabhuoM kA kathana hai| vijayadvArakathana-jaMbuddIve dIve kevaiyA cakkavahi vijayA kevaiyAo mAliyogya zreNImA uvAmAM AvalI cha ? senA nAmamA pramu 4 cha-'goyamA ! jaMbu. hIve dIve adRsaTThI vijjAharaseDhIo aTTha-saTThI Abhioga seDhIo paNNattAo' gautama ! jabUdvIpa nAmaka dvIpamAM 68 vidyAdhara zreNIo kahevAmAM AvelI che. e vidyAdhara zreNIo vidyAdharanA AvAsasthAna rUpa che temaja vaitADhayonA pUrva apara udadhi vagerethI e paricchinna che-AveSTita che, temaja je pramANe mekhalA Ayata hoya che, te pramANe ja e paNa Ayata che. 34 vaitADhayomAM dakSiNamAM ane uttaramAM eka-eka zreNI che. A pramANe sAniyogya zreNImA 54 68 cha. 'evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIsaM seDhisae bhavaMtIti makkhAya' / pramANe myUdvI 5mAM madhI shrennii| bhajIne 136 thAya che. se tIrthaMkara prabhunuM kathana che. viyA2 4thana- jaMbuddIve dIve kevaiyA cakkavaTi vijayA kevaiyAo rAyahANIo Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 773 jambUdvIpaprajJaptisUtre vijayA' kiyantaH-kiyatsaMkhyakAH cakravartinAM vijayAH prajJaptA:--kathitAH, tathA 'kevaiyAo rAyahANIo' viyatyaH-kiyatsaMkhyakAH talisrAguhA:-andhakArayutA guhAH prajJaptA:-kathitAH, 'kevaiyA khaMDappavAyaguhA' kiyatyaH-kiyatsaMkhyakAH khaNDaprapAtaguhAH prajJaptA:-kathitAH, tathA-'kevaiyA kayamAlayA devA' kiyanta:-kiyatsaMkhyakAH kRtamAlakAH tatra kRtA saMpAditA mAlA zarIre vizeSarUpega yaiste kRtamAlakAH tAdRzAzca devA jambUdvIpe kiyantaH prajJaptA', tathA'kevaDayA NamAlayA devA' kiyanta:--kiyatsaMkhyakoH naktamAlakAH, tatra na-rAtrau saMpAditamAlA vibhUSaNA devAH kiyantaH prajJaptAH, tathA-'kevaiyA usamakUDA pannattA' kiyantaH kiyatsaMkhyakAH RSabhakUTanAmakAH parvatAH prajJaptA:-kathitAH, iti praznaH, bhagarAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddove dIve cauttIsaM cakavaTTivijayA pannattA' jambUdvIpe dvIpe-sarvadvIpamadhya jambUdvIpe catustriMzat-catustriMzatsaMkhyakAH cakravartivijayAH prajJaptA:kathitAH, tatra dvAtriMzatsaMkhyakA mahAvidehe cakravati vijayAH, dvauca vijayI bharatairavatakSetrayoH tAzadvayorapi kSetrayoH cakravarti vijetavya kSetrakhaNDarUpatvena cakravartivijayazabdavAcyatvasya sattvAditi / tathA-'cottIsaM rAyahANIyo' catustriMzadrAjadhAnyaH prajJaptAH-kathitAH, tathA'cottIsaM tamisaguhAo' catustriMzat-catustriMzatsaMkhyakAH tamisrA guhA: prajJaptA:-kathitAH, pratirAyahANIo kevaiyAo timisaguhAo kevaiyAo khaMDappavAyaguhAo, kevaiyA kayamAlayA devA, kevaDyA NamAlayA devA, kevaiyA usabhakUDA paNNattA 9' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM kitane cakravarti vijaya haiM ? kitanI rAjadhAniyAM haiM ? kitanI tamitrA guhAeM haiM-andhakArayukta guhAe haiM kitanI khaNDaprapAta guhAeM haiM ? kitane kRta mAlaka deva haiM kitane nakta mAlaka deva haiM-aura kitane RSabhakrUTa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! jaMbuddIve dIye cottIsaM cakavaTi vijayA, cottIsaM rAyahANIo, cotI timisaguhAo cottIsaM khaMDapavAyaguhAo, cottIsaM kayamAlayAdevA, cottIsaM jamAlayA devA, cottIsaM usabhakUDA padhvayA paNNattA' he gautama ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM 34 cakravarti vijaya haiM 34 rAjadhAniyAM haiM, 34 tamisrA kevaiyAo timisaguhAo, kevaiyAo khaMDappAyaguhAo, kevaiyA kayamAlayA devA. kevaiyA NamAlayA devA, kevaiyA usabhakUDA paNNattA' 3 mahanta ! // do nAma dvIpabhAM keTalA cakravatI vijo AvelA che? keTalI rAjadhAnIo che? keTalI tamisA guhAo che?-aMdhakArayukta guphAo keTalI che? keTalI khaMDa prapAta guphAo che? keTalA kRtamAlaka de che? keTalA naktamAlaka de che? ane keTalA kaSabha phUTa che enA vAmai che-'goyamA ! jaMbuddIve dIve cottIsaM cakkavaTTi vijayA, cottIsaM rAyahANIoM, cottIsaM timisaguhAo, cottIsaM khaMDappavAyaguhAo, cottIsaM kayamAlayA devA, cottIsaM NaTTa mAlayA devA, cottIsaM usabha kUDA pavvayA, paNNattA,' gautama ! 4 pudiipnAmaka dvIpamAM 34 cakravatI vijo AvelA che. 34 rAjadhAnIo che. 34 tamistra Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA kA-pAThopakSaskAraH ru. 2 zAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 777 vaitADhayamekaikaguDAsacAt, tathA-'cottIsaM khaMDaNavAyaguhAo pannattAo' catustriMzatsaMkhyakAH khaNDapAtaguhAH prajJaptAH-kathitAH, evam-'cottIsaM kayamAlayA devA' catustriMzatsaMkhyakAra kRtamAlakA devAH prajJaptAH-kathitAH, evam-'cottIsaM NaTTamAlayA devA pannattA' catustriMzatsaM. khyakAH naktamAla ka devAH prajJaptAH, evam 'cottIsaM usabhakUDA pavvayA pannattA' catustriMzatsaMkhyakA RSabhakUTa parvatAH prajJaptA:-kathitAH pratikSetraM cakravarti digavijaya sUcakaikasadbhAvAta-yadyapi vijayadvAre prakrAnte rAjadhAnyAdi praznottarasUtre upanyastaM tadrAjadhAnyAdInAM vijayasAdhyatvAda vijayaprakaraNe rAjadhAnyAdi praznottarasatre upanyastama, iti na kSatikaramiti vijayadvAram / / guphAeM haiM 34 khaNDa prapAta guphAeM haiM 34 kRta mAlaka deva haiM 34 naTTamAlakadeva haiM aura 34 hI RSabhakUTa nAmake parvata haiN| inameM mahAvideha meM 32 cakravartI vijaya hai aura bharata evaM airavata kSetra meM do vijaya haiN| bharatakSetra evaM airavata kSetra ye donoM kSetra cakravartiyoM ke dvArA vijetavya kSetra khaNDarUpa hone se cakra varti vijaya zabda ho jAte haiN| hara eka vatADhaya meM eka eka guhA kA sadabhAva hai isaliye 34 tamisrA guhAeM kahI gaI hai / hara eka kSetra meM cakravartI ke digvijaya ke sUcaka eka 2 RSabhakUTa parvata hai| isaliye 34 RSabhakUTa nAmake parvata kahe gaye haiM / yadyapi yahAM vijaya dvArakA prakaraNa cala rahA hai isa meM rAjadhAnI Adi viSaya prazna sUtra meM aura uttara sUtra meM jo upanyasta kiyA gayA hai vaha unakI rAjadhAniyAM Adi saba vijaya sAdhya hai isa kAraNa vijaya prakaraNa meM rAjadhAniyAM Adi viSaya prazna sUtra meM aura uttara sUtra meM upanyasta huA hai / bijaya dvAra samApta hRdavAravaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhate ! dIve kevaiyA mahadahA paNNattA' he bhadanta ! isa jaMbadvIpa guphAo che 34 khaMDa apAta guphAo che. 34 kRtamAlaka devo che. 34 naTu mAlaka de che ane 38 bhakUTa nAmaka parvate che. emAM mahAvidehamAM 32 cakravartI vijaye che ane bharata temaja airAvata kSetramAM be vijaye AvelA che. bharatakSetra temaja eravatakSetra e bane kSetre caka tio vaDe vijetavya kSetrakhaMDa rUpa hovAthI cakacati vijaya zabda thAya che. darekatAmAM eka-eka guphAne sadbhAva che. eTalA mATe 34 tamisA guphAo kahevAmAM AvelI che. dareka kSetramAM cakavatI digvijayane sUcaka eka-eka aSabhakUTa parvata che. ethI 34 4SabhakUTa nAma parvate AvelA che. joke atre vijayadvAranuM prakaraNa cAlI rahyuM che. emAM rAjadhAnI vagere viSa prazna sUtramAM ane uttara-sUramAM je upanyasta karavAmAM Avela che, te temanI rAdhAnIo vagere badhuM vijaya sAdhya che. A kAraNathI vijaya prakaraNamAM rAjadhAnI vigere viSaye praznasUtramAM ane uttara sUvamAM upanyasta thayela che. vijayadvAra samApta. hudadvAra vaktavyatA 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA mahadahA paNNattA' 3 0 saMdIpa nAmA ma008 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 jambUdvIpaprazatisUtre samprati - navamaM hUdadvAramAha- 'jaMbuddIveNaM maMte' ityAdi, 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhyajambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA mahadahA pannattA' kiyanta:kiyatsaMkhyakA mahAhUdAH prajJaptAH - kathitA iti praznaH, 'bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'solasamaddahA pannattA' poDaza maha hUdA :- poDazasaMkhyakAH mahAhUdAH prajJatAH kathitAH tatra varSadharANAM madhye SaDmahAhUdAstathA zItA zItodadheH pratyekaM pratyekaM paJca paJca sarva saMkalanayA SoDaza mahAhUdA bhavantIti hUdadvAram | " samprati - dazamaM nadIdvAramAha- jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe . sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA mahANaIo vAsaharappavAhAo pannattAo' kiyatyaHkiyatsaMkhyakA mahAnadyo varSadharapravAhAH, tatra varSadhara hUdebhyaH pravahanti - nirgacchantiyAstAvarSadharapravAhAH, anyathA kuNDapravAhAmapi mahAnadInAM varSadhara nitamvastha kuNDebhyo jAyamAnatayA nAmake dvIpa meM mahAhUda kitane kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai'goyamA ! solasa mahaddahA paNNattA' he gautama ! yahAM 16 mahAhUda kahe gaye haiM / inameM 6 mahAhUda 6 varSadhara parvatoM ke aura zItA evaM zItodA mahAnadiyoM ke pratyeka ke 5-5 kula milakara ye mahAhUda 16 ho jAte haiM / mahAnadI nAmakadazaveMdvAra kI vaktavyatA 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA paIo dAsaharapadAhAo paNNattAo' he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake dvIpa ye kitanI mahAnadiyAM jo varSadhara ke hUdoM se nikalI haiM kahI gaI hai ? yahAM jo 'varSavara pravAhA' aisA vizeSaNa mahAnadiyoM kA kahA gayA hai vaha kuNDoM se jinakA pravAha bahatA hai aisI kuNDa pravAhavAlI mahAnadiyoM ke vyavaccheda ke liye diyA gayA hai ye kuNDa varSadhara ke nitambastha hote hai unase bhI aisI mahAnadiyAM nikalI haiM ataH unake sambandha meM gautama che- 'goyama! ! solasama che. zebhAM : bhaDAlu ho dvIpamA bhAiTalA hevAmAM AvyA he ? senA vANAM prabhu haddahA paNNattA' he gautama! hI 16 bhAvAmAM Ave 6 varSadhara patAnA ane zItA temaja zIvedA mahAnadIeAnA darekanA 5-5 Ama zradhA maLIne e mahAdA 16 thaI jAya che. mahAnadInAmaka dazamadvAranI vaktavyatA 'jaMbuddIvegaM bhaMte! dIve kevaiyA Io vAsahara pavAhAo paNNattAo' De laHnta ! - dvIpa nAmaka dvIpamAM keTalI mahAnadIe ke je vadharanA hakathI nIkaLI che kahevAmAM AvelI che? ahI je vadhara pravAhA' evu' vizeSaNu mahAnadIonuM kahevAmAM AvyuM che. te kuMDAmAMthI jemanA pravAha vahe che ethI ku'Da pravAhavALI mahAnadIenA vyaccheda mATe ApavAmAM Avela che. e kuDA varSoMdharanA nitaMbastha hAya che. emanathI paNa evI mahAnadIe nIkaLI che. ethI emanA saMbadhamAM gautamasvAmIe prazna karyAM nathI paraMtu padma, Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAviSayanirUpaNam 79 tA api varSadharapravAhAH syuH, etAdRzyo mahAnadyaH kiyatyaH prajJaptAH, tathA-'kevaiyAo kuMDa. ppavahAbho mahANaI o pannattA bho' kiyatyaH-kiyatsaMyakAH kuNDamavAhAH, tatra kuNDebhyo varSadhara nitambasya kuNDebhyaH pravahanti-nirgacchanti yAstA mahAnadyaH kiyatyaH prajJaptAH-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMbuddIve dIve codasa mahANaIo vAsaharappavahA po' jambUdvIpe dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH caturdazamahAnadyaH caturdaza saMkhya kA mahAnadyo varSadharahadapravAhAH prajJaptAH-kathitAH, tathA-'chAvattari mahANaIo kuMDappavavAo' SaTsaptatiH-SaTsaptati saMkhyakA mahAnadyaH kuNDapravAhAH kuMDebhyaH pravahanazIlAH prajJaptA:-kathitAH, tatra caturdaza mahAnadyo varSadhara hAprabhavAH bharatagaGgAdikAH pratikSetraM dvi dvi bhAvAt, tathA-kuNDaprabhaza paTsaptati mahAnadyaH, tatra-zItAyA uttareSvaSTasu vijayeSu zItodAyA yAmyeSu aSTasu vijayeSu caikaikabhAvena SoDazagaGgAH SoDazasindhavazca tathA zItAyA svAmI ne prazna nahIM kiyA hai kintu padma, mahApA Adi jo hUda haiM unase jinakA udgama huA hai aisI nadiyoM kI saMkhyA kitanI hai yaha jAnane ke liye yaha prazna kiyA gayA hai tathA-'kevaiyAo kuMDappavAhAo mahANaIo pammattAo' jo varSadhara ke nilambastha kuNDoM meM se nikalI haiM aisI mahAnadiyAM kitanI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jaMbuddIve dIve codasa mahANaIo vAsaharappavAhAo' he gautama ! isa jaMbudrIpa meM jo varSadhara parvatastha hRdoM se mahAnadiyAM nikalI haiM aisI ve mahAnadiyAM 14 haiM tathA-'chAvattari mahANaIo kuNDappavAhAo' jo mahAnadiyAM kuNDoM se nikalI haiM ye 76 haiM / 14 mahAnadIyoM ke nAma gaMgA sindhu Adi haiN| haraeka kSetra meM ye do do bahatI hai bharatakSetra meM gaMgA sindhu ye do mahAnadiyAM bahatI haiM tathA kuNDa prabhavA jo 76 mahAnadiyAM haiM unameM zItA mahAnadI ke uttara meM ATha vijayoM meM aura zItodA ke yAmya ATha vijayoM meM eka, eka kuNDaprabhavA mahAnadI vahatI hai isase 16 gaMgA mahApadma, vagere je hade che temanAmAMthI jemanuM udgama thayuM che, evI nadIonI saMkhyA kI che, sa mATe mI azna 42||maa mAvata che. tebhara kevaiyAo kuMDa. ppavAhA o mahANaI o pannattAo' 2 dharanA ni : 33. HithInIne cha, mevI mahA. nhii| isI cha ? nAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! jaMbuddIve dIve codasa mahANaIo yAsaharappavAhAo' ragatama! dIpabhA 2 vaSa dha2 52 hAthI mhaanhii| najI cha, yI ta mhaanhii| 14 hai. tamA 'chAvataraM mahANaIo kuNDapravAhAo' 2 mahI nadIo kuMDAmAMthI nIkaLI che te 76 che. 14 mahAnadIonA nAme gaMgA siMdhu vagere che. dareka kSetramAM e mahAnadIo babe vahe che. bharatakSetramAM gaMgA ane siMdhu e be mahAnadIo vahe che, temaja kuDaprabhavA je 76 mahAnadIo che temanAmAM zItA mahAnadInA uttaramAM ATha vijayomAM ane zIdAnA yogya ATha vijemAM eka-eka kuDaprabhavA Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. jambUdvIpaprazaptisUtre yAmyeSvaSTasu vijayeSu zItodAyA uttareSu aSTasu vijayeSu cakaikabhAvena poDaza ratAH poDaza raktavatyazca, evaM catuHSaSTiH, dvAdaza ca pUrvoktA antarnadhaH sarva saGkalane paTsaptatiriti, kuNDaprabhavAnAM tu zItA zItodAparivArabhUtatvenAsaMbhavadapi mahAnadItvaM svasvavijayagatacaturdaza sahasraparivArasaMpayuktatvena mahAnadItvamiti, 'evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve' dIve Nauti mahANaIo bhavaMtIti makkhAya' evameva-pUrvakathitaprakAreNa sapUrvApareNa sarvasaMkalanayA jambU. dvIpe sarvadvIpamadhyadvIpe ityarthaH navati mahAnadyo bhavantItyAkhyAtaM mayA tathA anyaizca tIrthaGkarairiti / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'bharahaesvarasu kaimahANaI bhI pannatAo' bharatairavatavarSeSu kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptAH-kavitA-iti praznaH bhagavAnAda-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri mahANaIo panattAo' aura 16 sindhu nadiyAM vahatI haiN| tathA zItodA ke yAmya ATha vijayoM meM evaM zItAdA ke uttara ke ATha vijayoM meM eka eka nadI bahane se-16 raktA aura 16 raktavatI nadiyAM bahatI haiM 'isa taraha ye 64 tathA 12 pUrvokta antanadiyAM ye saba milakara 76 kuNDaprabhavA mahAnadiyAM haiM / yadyapi kuNDaprabhavA nadiyoM meM zItA zItodA ke parivArabhUta hone se mahAnadItva saMbhavita nahIM hotA hai parantu phira apane apane vijayagata caturdaza sahasra nadiyoM ke parivArabhUta hone se unameM mahAnadItva bana jAtA hai| 'evAmeva sapuvyAvareNaM jaMbuddIve dIve uti mahANaIo bhavaMtIti makkhAyaM-isa taraha isa jambUdvIpa nAmake dvIpameM kula milakara 90 mahAnadiyAM haiM / aisA tIrthakaroM kA Adeza hai| ___ 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharahaeravaesu-vAsesu kaI mahArNaIo pannattAo' he bhadanta ! isa jambudvIpa nAmake dvIpameM jo bharata kSetra evaM airavata kSetra haiM unameM kitanI mahAnadiyAM haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri mahA. mahAnadI vahe che. enAthI 16 gaMgA ane 16 sidhu nardIo vahe che. tathA zItedAnA yAmya ATha vijayemAM temaja zItadAnA uttaranA ATha vijayomAM eka-eka nadI vahe che tethI 16 2ktA ane 16 raktAvatI nadIo vahe che. A pramANe 64 temaja 12 pUrvokta aMtarnAdIe Ama badhI maLIne 76 kuDaprabhavA mahAnadIo che. joke kaMDaprabhavA nadIomAM zItA-zIdAnA parivArabhUta hovAthI mahAnadItvanI saMbhAvanA zakya nathI paNa chatAM e pita-pitAnA vijayagata caturdaza samra nadIonA parivArabhUta hovAthI temanAmAM mahAnadI bhAvI naya che. 'evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve NautiM mahANaIo bhavaMtIti makkhAya' A pramANe A jaMbUdvapa nAmaka dvIpamAM badhI maLIne 90 mahAnadIo AvelI che. evI tIrthakarAnI AjJA che. 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve bharaha eravaesu-vAsesu kaI mahANaIo panttAo' mata ! A jaMbudvIpa nAmaka dvIpamAM je bharatakSetra temaja aravata kSetra che temAM keTalI mahAnadIo Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 781 catasraH-catuH saMkhyakAH mahAnadyaH prajJaptA:-kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'gaMgA siMdhUrattA ratavaI' gaGgA sindhuH raktA raktavatI ca 'tatya NaM egamegA mahANaI' tatra-tAsu nadISu madhye ekaikA mahAnadI 'cauddasahiM salilAsahasse hiM' caturdazabhiH salilAsahasraiH caturdazAvAntanaMdI sahastraiH 'samaggA' samagrA parivRtA yuktA 'purasthimapaJcatthimeNaM' pUrvapazcimena 'lavaNasamudaM samuppeI' lavaNasamudraM samupasarpati, arthAt etA mahAnadyaH caturdazanadIsahasraiH parivAraiH saMmilitAH pUrvasamudraM pazcimasamudraM ca pravizantIti / ___ atra bharatairavatayo yugapadgrahaNaM tatsamAnakSetratvAt jJeyam, tatra bharatakSetre gaGgAmahAnadI pUrvalavaNasamudraM pravizati, sindhuzca mahAnadI pazcimalavaNasamudraM pravizati, tathA airavatakSetre raktA mahAnadI pUrvasamudraM pravizati, raktavatI mahAnadI pazcima samudraM pravizatIti // ___'evAmeva sapubbAvareNaM' evameva-kathitaprakAreNa sapUrvApareNa-sarvasaMkalanena 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe sarva dvIpamadhyajambUdvIpe 'bharahesvaena vAsesu' bharatairavatavarSayoH NaIo paNNattAo' he gautama ! cAra mahAnadiyAM haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'gaMgA sindhu, rattA rattacaI' gaGgA, sindhu, raktA aura raktavatI 'tatthaNaM egamegA mahAgaI cauddasahiM salilApsahastehiM samaggA purathimAccatthimeNaM lavaNasamuhaM samappeI' inameM eka eka mahAnadI 14-14 hajAra avAntara nadiyoM ke paripAravAlI hai 'tathA pUrva samudra aura pazcima lavaNasamudra meM jAkara milI huI haiN| yahAM para jo bharatakSetra aura eravata kSetra kA jo yugapat grahaNa kiyA gayA hai vaha ina donoM kI samAna racanA hai isa bAtako prakaTa karane ke liye kiyA gayA hai bharatakSetra meM gaMgAmahAnadI pUrvalavaNa samudra meM milI hai aura sindhu mahAnadI pazcima lavaNasamudra meM milI hai| 'evAmeva sayuvAvareya jaMbuddIve bharaheravaesu vAlesu chappaNaM salilAsahassA bhanIti makkhAyaM isa taraha jambuddhIpa nAmake isa dvIpameM bharatakSetra aura aizvatakI kula nadiyAM milAkara chappana hajAra avAntara cha! senA bhI bhu 43 cha-'goyamA ! cattAri mahANaI o paNNattAo' ke gautama ! yAra mahAnadImA che. 'taM jahAM' te 20 : che. 'gaMgA sindhu, rattA rattavaI' , sindhu, 24ta! mane 24tavatI. 'tatthA egamegA mahAgaI cauddasahiM salilAsaharasehiM samaggA purasthira paccalimeNaM lavaNasamudaM samappei' sabhA me-ye mahanahI 14, 14 M2 bhavAntara nadInA parivAravALI che temaja pUrva samudra ane pazcima lavaNasamudramAM jaIne maLe che. ahIM je bharatakSetra ane aravala kSetranuM na ma je yugapanuM grahaNa karavAmAM AvyuM che te A bannenI samAna racanA che. e vAtane prakaTa karavA mATe karavAmAM Avela che. bharatakSetramAM gaMgA mahAnadI pUrva lavaNasamudramAM maLI che ane sidhu mahAnadI pazcima lavaNasamudramAM bhanI che. 'evAme sapuvAvareNaM jaMbuddIve bhan hebharavaesu vAsesu chappaNaM salilAsahassA bhavaMtIti makkhAya' ! pramANe bhUdI5 nAma dvIpamA 12 mana a21takSetranI madhI nhii| Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 jambUdvIpaprajJaptisUtra 'chappaNNaM salilAsahassA bhavaMtIti makkhAya' SaTpaJcAzat salilA sahasrANi AvAntaranadyaH tAsAM sahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA tathA'nyaizca tIrthakarairiti / 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'hemavaya heraNNavaemu vAsesu' haimavata hairaNyavatayo varSayo madhye 'kai mahANaIo pannattAo' kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptA:-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'cattAri mahANaIo pannattAo' catasro mahAnadyaH prajJaptA:-kathitAH, 'taM jahA'-tadyathA-'rohitA rohitaMsA suvaNNakUlA ruppakUlA' rohitAnAmnI mahAnadI prathamA 1, rohitAMzA mahAnadI dvitIyA 2, suvarNakUlA mahAnadI tRtIyA 3, rUpyakUlA mahAnadI caturthI 4, 'tatthaNaM egamegA mahANaI' tatra khalu ekaikA mahAnadI 'aTThAvIsAe aTThAvIsAe salilAsahasse hiM' aSTAviMzatyA aSTAviMzatyA salilA sahasraH avAntaranadIsahanai rityarthaH 'samagrA paripUritA yuktA iti yAvata itthaMbhUtA satI 'puratyima paJcatthimeNaM lavaNa samudaM samappei' pUrvapazcimena lavaNa mudraM samupasarpati pravizatI. tyarthaH tatra haimatratakSetre rohitA mahAnadI saparivArA pUrvalavaNasamudraM pravizati tatraiva kSetre rohitAMnadiyAM hai 'jaMbuddoSeNaM bhaMte ! dIve hemavaya heraNNavarasu vAsesu kaI mahANaIo pannatAo' he bhadanta ! isa jaMbUdvIpa nAmake bIpameM jo hainanata aura hairaNyAta kSetra haiM-unameM kitanI mahAnadiyAM haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! cattAri mahANaIo pannattAo' he gautama ! inameM cAra mahAnadiyAM hai 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se hai-rohitA, rohitaMlA suvaNNakUlA' rUpakUlA tatthagaM egamegA mahANaI aTThAvIsAe 2 salilAsahastehiM' inameM eka eka mahAnadIkI parivArabhUta avAntara nadiyAM 28 hajAra 28 hajAra haiN| 'purathimapaccatthimeNaM lavaNasamuhaM samappeha' inameM jo haimavatakSetra meM rohitA nAmakI mahAnadI hai vaha apanI parivArabhUna 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pUrva lavaNasamudra meM jAkara milI hai aura rohitAMzA mahAnadI apanI parivArabhUta 28 hajAra nadiyoM bhagIna 56 7042 pAnta2 nhii| che. 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve hemavaya heraNNavaesu vAsesu kaImahANaI o pattAo' 3 mahanta ! 2 // bhUdI5 nAma dIpamA 2 hai 51ta hai eyavata kSetra cha tabhaTakI bhddaanhii| mAvasI che 1 senAmamA prabhu cha-'goyamA! cattAri mahANaIo pannatAo' hai gIta ! samAM thA2 bhAnahI sAvakI che. 'taM jahA' te nahI mAnA na.21 pramANe cha-'rohitA, rohitaMsA, suraNNakUlA' hitA, hitAsA sura ta ma 351. 'tatthaNaM egamegA mahANaI aDhAvIsAe 2 salilAsahassehi' samAM me- mahAnahInI parivArabhUta sava-2 nhii| 28 2 28 ra cha. 'purathimapaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei' samAM re ubhayatamA ta nAma manahI che te pitAnI parivArabhUtA 28 hajAra avAktara nadI enI sAthe pUrva lavaNasamudramAM jaIne maLe che ane hiMtAzA mahAnadI pitAnI parivArabhUtA 28 hajAra nadIonI sAthe pazcima Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 783 zA mahAnadI saparivArA pazcimalavaNasamudraM pravizati, hiraNyavate kSetre suvarNakUlA mahAnadI saparivArA pUrva lavaNasamudraM pravizati, rUpayakUlA mahAnadI saparivArA pazcimalavaNasamudraM pravizatIti / 'evameva saputvAvareNaM' evameva-kathitaprakAreNa sapUrvApareNa-sarvasaMkalanena 'jambudIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'hemavaya heraNNavayesu vAsesu' haimavataharaNyavatayo rvaSayormadhye 'vAramuttare salilAsayasahassaM bhavatIti makkhAyaM' dvau dazotaraM dvAdazasahasrAdhikaM salilAzatasahasrabhavAntara nadIlakSaM bhavatIti ekasyA mahAnadyAH yadA aSTAviMzatiH sahasrANi avAntara nadI parivArarUpANi tadA catasRNAM mahAnadInAM saMkalane dvAdazasahasrAdhikaM nadIlakSaM bhavatItyAkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti / 'jaMbudauve NaM bhaMte ! dIve jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarvadvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'harivAsarammagavAsesu' harivarSaramyakavarSayo madhye 'kai mahANaIo pannattAo' kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptA:-kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri mahANaIo pannatAo' catasra. ke sAtha pazcima lavaNatamudra meM jAkara milI hai| isI taraha hairaNyavata kSetrameM jo suvarNakUlA mahAnadI hai vaha apanI parivArabhUta 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pUrva lavaNasamudra meM jAkara milI hai aura rUpyakalA mahAnadI apanI parivArabhUta 28 hajAra avAntara nadiyoM ke sAtha pazcima lavaNasamudra meM milI hai| 'evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve hemavaya heraNNavaesu vAsesu vArasuttare salilAsayasahasse bhavaMtIti makkhAyaM isa prakAra se jaMbudvIpa meM haimavata aura hairaNyavata ina do kSetroM kI apanI apanI parivArabhUta nadiyoM kI apekSA se 1 lAkha 12 hajAra nadiyAM haiM / aisA maine aura anya tIrthakaroM ne kahA hai| 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahANaIo pannattAo' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAmake dvIpameM harivarSa aura ramyakavarSa meM kitanI mahAnadiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! cattAri lavaNasamudramAM jaIne maLI che. A pramANe hairavata kSetramAM je suvarNakUlA mahAnadI che te pitAnI parivArabhUtA 28 hajAra avAntara nadIonI sAthe pUrvalavaNamAM jaIne maLI che ane rUkUlA mahAnadI potAnI parivArabhUtA 28 hajAra nadIonI sAthe pazcima savaNusamudramA bhaNI che. 'ecAmeva sapuSvAvareNaM jaMbuddIve dIve hemavaya heraNavaesu vAsesu bArasuttare salilAsayasahasse bhayaMtIti makkhAya' mA pramANe mUdAyamA bhakta bhane 2. sthavata e be kSetronI pitA-pitAnI parivArabhUta nadIonI apekSAe eka lAkha 12 2 nhii| cha. se meM ane jIta tI roye 4yu cha. 'jaMbudIveNaM bhaMte ! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahANaIo pannattAo' 3 mahanta ! mAdI5 nAma dIpamA harivarSa ane ramya varSamAM keTalI mahAnadIo kahevAmAM AvelI che? javAbamAM prabhu kahe .che-'goyamA ! cattAri mahANaIo pannatAo' gautama ! yAra mohii| upAmA AvasI Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - jambUdvIpamAsis zvatuH saMkhyakA mahAmadhaH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'harI harikaMtA narakaMtA NArIkaMtA' harisalilA mahAnadI prathamA, harikAntA mahAnadI dvitIyA, narakAntAnAma mahAnadI tRtIyA, nArIkAntAna:mnI caturthI, 'tattha NaM egamegA mahANaI' tatra-tAsu nadISu madhye khalu ekaikA mahAnadI harisalilA prabhRtikA, 'chappaNAe chappaNNAe salilAsahassehi' SaTpaJcAzatA SaT paJcazatA sahasraH 'samaggA' samaprA sahitA yuktA 'purathimapaJcasthi meNaM lavaNasamudaM samappeI' pUrvapazcimena lavaNatamudraM sApaparpati-gacchati 'evAmeva sapuvyAvareNaM' evameva yathA varNitaprakAreNa sapUrvApareNa-pUrvApara saGkalanena 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'harivAsarammagavAsesu' harivarSarampakavarSayo madhye 'do cauvIsasayasalilAsayasahassA bhavaMtIti makkhAya' dvai caturvizati caturvizatyadhike dve salilAzatasahasre bhavata ityAkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti / 'jaMbu. dIve Na maMte !' jambUdvIpe khalu bhainta ! dvope sarva dvIpamadhya jambUdvope ityarthaH 'mahAvidehe vAse' mahAvidehanAmake varSe 'kai mahANaI o pannattAbho' kati-kiyatsaMkhyakA mahAnadyaH prajJaptA:kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'do mahANaIo mahANaIo pannattAo' he gautama ! cAra mahAnadiyAM kahI gaI haiM 'taM jahA' unake nAma isa prakAra se haiM-'hari, harikaMtA, narakaMtA NArIkaMtA' harI, harIkAntA aura narakAMtA nArIkAntA' 'tatthaNaM egamegA mahANaI chappaNNAe 2 salilAsahassehiM samaggA purathimapaccasthimeNaM lavaNasamudaM samappei' iname eka eka mahAnadI kI parivArabhUtA avAntara nadiyAM 56-56 hajAra haiM aura ye pUrva aura pazcima lava samudra meM jAkara milo huI haiM / 'evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve harivAsa rammagavAsetu do cauvosA salilApsayasahassA bhavaMtoti makkhAyaM isa taraha ina cAroM mahAnadiyoM ko parivArabhUta nadiyAM milAkara jabuddhIpa meM 2 lAkha 24 nadiyAM haiN| 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse kaI mahANaIo pannattAo' he bhadanta! ita jambUdvIpa nAmake dvopameM mahAvideha kSetra meM kitanI mahAnadiyAM kahI gaI hai? isake uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA ! do mahANaIo pannattAo' he gautama ! sataM jahA' manAnI // pramANe che-'hari, harikaMtA, narakaMtA, NArIkaMtA' 722, 7 // trian Ritu bhane nArIsial. 'tatthaNaM egamegA mahANaI chappaNNAe 2 salilasahassehi samagA purAthimapaccasthimeNaM lavaNasamudaM samappei' amAM mahAmahInI parivAramA avAntara nadIo 56, 56 hajAra che ane e pUrva ane pazcima lavaNasamudramAM jaIne maga "evAmeva sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve harivAsarammagavAsesu do cavIsA salilAsayasahassA bhavatIti makkhAya' 2 // pramANa se yAra nahI mAnI parivArabhUtA nahI bhajIna sImA 25 24 2 nhii| che. 'jaMbuddoveNaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse kaI mahANaIo paNNatAo' 3 mata ! 2mA dIpa nAma dI5i bhAvika mAM kI bhAnahI AvedI cha 1 yena arawei prabhu cha-'goyamA ! vA mahANaIo pannatAo' Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH ru. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam paznattAo' dve-dvisaMkhyake mahAnadhau prajJapte-kathite iti, te eva dve nadI darzayitumAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'sIyAya sIoyAya' zItA ca zItodA ca, etanAmake dve mahAnadyau jambUdvIpe mahAvidehavarSe prabahata ityarthaH, 'tattha egamegA mahANaI tatra tayoH zItA zItodayomadhye ekaikA mahAnadI 'paMcahi paMcahiM salilAsayasahasse hiM' paJcabhiH paJcabhiH salilA sahasraiH paJcabhirnadIla: rityarthaH tathA-'vattIsAe ya salilA sahasse hiM' dvAtriMzatAca salilAsahasraH dvAtriMzannadI sauH - 'samaggA' samagrA yuktA 'purathimapaJcatthimeNaM lavaNasamuI samappe pUrvapazcimena lavaNasamudraM samarpayati-gacchatIti, samprati-sarvAsAM nadInAM mahAvidehakSetragatAnAM saMkalanAM darzayati-'evAmeva' ityAdi, 'evAmeva saputrAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse' evameva-yathAvarNitaprakAreNa sapUrvApareNapUrvAparasaMkalanena jambUdvIpanAmake dvIpe mahAvidehanAmake varSe 'dasa salilA sayasahassA causahiM ca salilA sahassA bhavaMtIti makkhAya' dazasalilAzatasahasrANi nadInAM dazalakSANi catuH paSTiH salilAsahasrANi bhavantIti mayA anyaizca tIrthakarairAkhyAtamiti / samprati-mandaraparvatasya dakSiNasyAM dizi kiyatyo nadyo bhavantIti darzayitumAha--'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' ityAdi, 'jaMbuddIve NaMbhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH do mahAnadiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' unake nAma ye haiM 'mIAsIoAya' eka sItA aura dUsarI sItodA 'tatthaNaM egamegA mahANaI paMcahiM 2 salilAsayasahassehiM battIsAebha salilAsahasse hiM samaggA purasthiApaccatthimeNaM lavaNasamuI mamappeha' inameM eka eka mahAnadI kI parivArabhUta avAntara nadiyAM 56 lAkha 56 hajAra haiM aura ye saba pUrva aura pazcima lavaNasamudra meM jAkara milI haiN| ___aba mahAvideha kSetragata samastanadiyoM kI saMkalanA prakaTa karane ke nimitta 'evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dasasalilA sayasahassA caumahi ca salilAsahassA bhavaMtIti makkhAyaM isa taraha jambUdvIpa nAmake dvIpa meM mahAvideha kSetra meM 10 lAkha 64 hajAra avAntara nadiyAM haiM aisA tIrthaMkaroM hai gautama ! ye manadImA 4Ama mAvaal 9. 'taM jahA' tamanA nAmI mA pramANe che. 'sIA sIoAya' se sItA mana ma sItAhA. 'tatthaNaM egamegA mahANaI paMcahi 2 salila! sayasahassehi battIsAe a salilAsahassehiM samaggA purathimapaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappeI' senA -4 mahAnahInI parivArabhUtA bhavAntara nhii| 5 saya 32 hajAra che ane badhI pUrva ane pazcima lavaNa samudramAM jaIne maLe che. have mahAviheDa kSetrAta samasta nahIsAnI sana prATa 42vA mATe 'evAmeva sapuvyA vareNaM jaMbuddIve dIye mahAvidehe bAse dasa salilA sayasahassA ca usaTuiM ca salilA sahassA bhavaMtIti makkhAya' mA prabha dIpa nAma dIpamAM mahAviDa kSetramA 10 an 14 // 2 sapA-2 nhii| cha, / pramANatIya 43 / dhuM che. 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve ja0 99 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdIpaprApti 'maMdarassa pavvayassa davikhaNeNaM' mandarasya-meroH parvatasya dakSiNena dakSiNasyAM dizItyarthaH 'kevaiyA salilAsayasahassA' kiyanti-kiyatsaMkhyakAni salilAzatasahasrANi kiyallakSA. NItyarthaH 'purasthima paJcatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samati' pUrvapazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpayanti, kiyatyo naghaH pUrvAbhimukhapravAhAH kiyatyazca pazcimAbhimukhapravAhAH satyaH svAtmAnaM lavaNasamudre samarpayanti lavaNasamudraM prati gacchantIti praznaH, bhAvAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege chaNNaue salilA sayasahasse' ekaM paNNavati salilAzatasahasram 'purasthimapaJcatthimAbhimuhe lavaNasamudaM samappeM titti' pUrvapazcimAbhimukhaM kavaNasamudraM samarpayanti gacchanti SaNNavatiH sahasrANi lakSamekaM pUrvapazcimapravAhA nadyaH svAtmAnaM lavaNasamudresamarpayantItyarthaH, tathAhi-bharatakSetre gahAnadyAH sindhunadyAzca caturdaza caturdazasahasrANi, haimavate rohitAMzAyAzcASTAviMzati raSTAviMzatiH sahasrANi, harivaryakSetre harisalilAyA harikAntAyAzca ne kahA hai 'jaMbuddIveNaM bhaMte dIve maMdarassa pavvayassa dakkhiNeNaM kevaiyA salilAsayasahassA purathimapaccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samappe ti' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAmake dvIpa meM mandara parvata kI dakSiNa dizAmeM kitanI lAkha nadiyAM pUrvapazcimadizAkI ora bahatI huI-pUrva lavaNa samudra meM aura pazcima lavaNa samudra meM milI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! ege chaNNa. ue salilAsayasahasse purathinapaccatthimAbhimuhe lavaNasamuI samaptitti' he gautama ! 1 lAkha 96 hajAra pUrva pazcimadizAkI ora vahatI huI nadiyAM lavaNasamudra meM milI haiN| ye nadiyAM sumeru parvata kI dakSiNa dizA kI ora hai isakA tAtparya aisA hai-bharatakSetra meM gaGgAnadI kI sindhunadI kI 14-14 hajAra nadiyAM haimavat kSetra meM rohitA aura rohitAMzAkI 28-28 hajAra nadiyAM harivarSakSetra meM hari aura hari kAntA kI 56-56 hajAra nadiyAM kula milakara 1 lAkha 96 ho jAtI haiM ye saba nadiyAM sumeruparvata kI dakSiNa dizA meM vahatI maMdaramsa pavvayassa dakkhiNeNaM kevaiyA salilAsayasahassA purathimapaccatthimAbhimuhA lava NasamudaM samappeM ti' 3 maha ! yUdI5 nAma dIpabhA bha2 5 tanI dakSiNa dizAmA keTalA lAkha nadIo pUrva pazcimadizA tarapha vahetI pUrva lavaNasamudramAM ane pazcima eqsamudramA bhaNe cha 1 senA rambha prabhu -goyamA ! ege chaNNa ue salilA saya sahasse purathimapaccatthimAbhimuhe lavaNasamudaM samappeM ti tti' 3 gautama ! 1 86 M2 pUrva-pazcimadizA tarapha vahetI nadIo lavaNasamudramAM maLe che. e nadIo sumeru parvatanI dakSiNadizA tarapha AvelI che. tAtparya A pramANe che. ke bharatakSetramAM gaMgA nadInI ane sidhu nadInI 14-14 hajAra nadIe haimavata kSetramAM rehitA ane rehitAM zAnI 28-28 hajAra nadIo harivarSa kSetramAM hari ane harikAntAnI 56-56 hajAra nadIo Ama badhI maLIne 1 lAkha 96 thaI jAya che. e badhI nadIo sumeru parvatanI Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-SaSThavakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam paTpazcAzat SaTpaJcAzatsahasrANi tadevaM sarvasaMkalane SaNNavatiH sahasrANi lakSamekaM ca mandaraparvatasya dakSiNabhAge nadyaH pravahantIti / samprati mandaraparvatAduttarapradeze pravahanazIlAnAM nadInAM saMkhyAM jJAtuM praznayAmAha-'jaMbudIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva madhya jambUdvIpe ityarthaH 'maMdarassa pavyayassa uttareNaM' mandarasya parvatasya uttareNa-uttaradivibhAge 'kevaiyA salilAsayasahassA' kiyanti-kiyatsaMkhyakAni salilAzatasahasrANi 'puratthimapaJcatthimAbhimuhA lavaNasamuI samappeti' pUrvapazcimAbhimukhA lapaNasamudraM samarpayanti lavaNasamudraM pratigacchantItyartha, iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege chaNNaue salilA sahasa. hasse' ekaM SaNNavatyadhikaM salilAzatasahasraM pUrvapazcimAbhimukhaM lavaNasamudraM samarpayati SaNNavati sahasrAdhika lakSamekaM nadInAM samudaM prtigcchti| ___samprati kiyatyo nadyaH pUrvAbhimukhAH satyo lavaNasamudraM pravizanti tadarzayitumAha- 'jaMbu. dIveNaM bhaMte' ityAdi, 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe 'kevaiyA salilAsayasahassA puratyAbhimuhA' kiyanti-kiyatsaMkhyakAni salilAzatasahasrANi pUrvAhaiM / aba sumeru parvata kI uttara dizA meM bahane vAlI nadiyoM kI saMkhyA jAnane ke liye gautamasvAmI prabhuzrI se pUchate haiM-'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve maMdara panvayassa uttareNaM kevaDyA salilAsayasahassA purasthima paccatthimAbhimuhA lavaNasamuI samati ' he bhadanta ! isa jaMbudvIpa nAma ke dvIpa meM mandara parvata kI uttara dizA meM pUrva aura pazcima kI ora bahatI huI kitanI nadiyAM lavaNasamudra meM milI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! ege chaNNaue salilA sayasahasse' purathimapaccatthimAbhimuhe jAva samappei' he gautama ! 1 lAkha 96 hajAra avAntara nadi yAM pUrva pazcimakI ora vahatI huI lavaNasamudra meM milI haiN| ye saba nadiyAM sumeruparvata kI uttaradizA meM haiM / aba gautama ! prabhuzrI se aisA pUchate hai / 'jaMbuddIvega bhaMte,! dIve kevaiA salilAsayasahassA puratthAbhimuhA uttaradizAmAM vahenArI nadIonI saMkhyA jANavA mATe gautamasvAmI prabhune prazna kare che- 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! maMdara pavayassa uttareNaM kevaiyA salilAsayasahassA purathimapaccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samati' mahata ! sAmUdvIpa nAma dIpama ma2 patanI uttaradizAmAM pUrva ane pazcima tarapha vahenArI keTalI nadIo lavaNasamudramAM maLe che? senA sabhA prabhu 49 cha. 'goyamA ! ege chaNNaue salilAsayasahasse purathimapaccathimAbhimuhe jAva samappei' gautama ! me sAtha 86 // 2 mavAntara nhii| pUrva pazcima tarapha vahetI lavaNasamudramAM maLe che. e badhI nadIe sumeru parvatanI uttaradizAmAM mAvazI che. ve gautama ! prabhune tanA prazna 42 che , 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevayA salilA sayasahassA puratyAbhimuhA lavaNasamudaM samappe ti' 3 mahata ! bhAradIpa Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jambUdvIpapraznaptisUtra bhimukhAni-pUrvAbhimukhaprapAhAH kiyatyo nadya ityarthaH "lavaNasamudaM samappeMti' lavaNasamudraM sama. rpayanti-kiyatyo nadyaH pUrvAbhimukhA lavaNasamudre pravizantIti praznaH, 'bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'satta salilAsayasahassA' saptasalilAzatasahasrANi, 'aThThAvIsaMca sahassA' aSTAviMzatizca sahasrANi 'jAva samappaMti' yAvat lavaNasamudraM samarpayanti-aSTAviMzati sahasrAdhika saptalakSapramANA nadyaH pUrvAbhimukhAH lavaNasamudraM gacchantItyarthaH, tadyathA pUrvasUtre meruto dakSiNavartinInAM nadInAmekaM lakSaM SaNNavatiH sahasrAdhikaM kathitam, tadarddham 98000 pUrva samudragAminItyAgatAni aSTAnavatiH sahasraNi, evaM meruta uttarabhAge nadInA maSTAnavati sahasrANi zItAparikarandhazca paJca 5 lakSANi dvAviMzatsahasrANi sarvasaGkalaneaSTAviMzati sahasrAdhika saptalakSANi nadInAM bhavantIti / lavaNasamuI samati' he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa me kitanI nadiyA~ pUrva dizA kI ora bahatI huI lavaNa samudra meM praveza karatI haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM haiM-'goyamA ! sattasalilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA jAva samapati' he gautama ! sAta lAkha 28 hajAra nadiyAM pUrvadizA kI aura bahatI hui lavaNasamudra meM praveza karatI haiN| yaha bAta prakaTa kara dI gaI hai ki meruparvata kI dakSiNa dizA meM rahakara vahane bAlI nadiyoM kI saMkhyA 1 lAkha 96 hajAra hai so inameM se AdhI nadiyAM 98000 pUrva samudra gAminI hai tathA isI taraha meru kI uttara dizA meM raha kara vahane vAlI nadiyoM kI saMkhyA 98000 hai tathA-zItA kI parivAra bhUta nadiyAM 5 lAkha 22 hajAra hai saba mila kara ye nadiyAM 7 lAkha 28 hajAra hoto haiM / yadyapi yahA~ para inakA joDa 716000 hI hotA hai ataH isa taraha se 7 lAkha 28 hajAra kI saMkhyA nahIM AtI hai parantu isa kathita pramANa ko lAne ke liye jo pahile 12 antara nadiyAM kahI gaI haiM unheM yahAM joDa denI cAhiye isa taraha nAmaka dvIpamAM keTalI nadIo pUrva dizA tarapha vahetI lavaNasamudramAM praveze che? enA javAbamAM prabhu 43 che. 'goyamA ! sattasalilA sayasahassA adAvIsaM ca sahassA jAna samati' 3 gautama ! sAta lAkha 29 hajAra nadIo pUrva dizA tarapha vahetI lavaNasamudramAM maLe che. A vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke meru parvatanI dakSiNa dizAmAM rahIne pravAhita thatI nadIonI saMkhyA 1 lAkha 96 hajAra che te emAMthI ardhA bhAganI nadIo 98000 pUrva samudra gAminI che temaja A pramANe meranI uttaradizAmAM rahIne vahenArI nadIonI saMkhyA 98000 che tathA zItAnI parivArabhUtA nadI 5 lAkha 22 hajAra che. Ama e badhI nadIo maLIne 7 lAkha 28 hajAra thAya che. joke ahIM badhI nadIono saravALe 716000 ja thAya, ethI 7 lAkha 28 hajAra jeTalI saMkhyA thatI nathI paNa A kathita pramANane lAvavA mATe je pahelAM 12 avAntara nadIo vize kahevAmAM AvyuM che. temane Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA TIkA-paSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam samprati-pazcimasamudragAminInAM nadInAM saMkhyAM jJAtuM praznayamAha-jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' ityAdi, jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve' jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sarva dvIpamadhya jambUdvIpe ityarthaH 'kevaiyA salilAsayasahassA' kiyanti salilAzatasahasrANi 'paJcatyimAbhimuhA' pazcimAbhimukhAH pazcime pravAho vidyate yAsAM tathAbhUtA nadyaH 'lavaNasamudaM samati' lavaNasamudraM samarpayanti, arthAt kiyatyo gadhaH pazcimamukhapavAhA lavaNasamudre pravizantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'satasalilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA paJcatthimAbhimunA lavaNasa mudaM samati' saptasalilAzatasahasrANi saptalakSANItyarthaH aSTAviMzatizca sahasrANi pazcimAbhimukhAni lavaNasamudraM samarpa panti, aSTAviMzati sahasrAdhika saptalakSasaMkhyakAH pazcimAbhimukhA nadyo lavaNasamude pravizantIti / samprati-sarvanadI saMkalanAM darzayitumAha-'evAmeva' ityAdi, ekAmeva sapubvAvareNa jaMbudIve dIve codasa salilAsayasahassA chappaNNaM ca sahassA bhAMtIti makkhAyaM' evameva sapU. pareNa jambUdvIpe dvIpe caturdazasalilAzatasahasrANi SaTpaJcAzaca sahasrANi bhavantItyAkhyAtam, tatra evameva yathAvarNitaprakAreNa sapUrvApareNa-sarvasaGkalanena caturdaza salilAzata sahapUrva samudragAmI 7 lAkha 28 hajAra nadiyoM kA joDa AjAtA hai aba pazcima samudragAminI nadiyoM kI saMkhyA jAnane ke liye 'jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kevacyA salilAsayasahassA paccatthimAbhimuhA' gautamasvAmI ne aisA pUchA hai ki-he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAmake dvIpa meM kitanI nadiyAM pazcima kI aura pravAha vAlI hokara lavaNasamudra meM milatI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sattasalilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA paccatthimAbhimuhA lavaNasamuI samappe ti' he gautama ! 7 lAkha 28 hajAra nadiyoM pazcima kI ora pravAha vAlI hotI huI lavaNasamudra meM praveza karatI haiN| 'evAmeva sapaJcAvareNa jaMbuddIve dIve codasasalilAsayasahassA chapaNaM ca sahassA bhavaMti tti makkhAya' isa taraha jambUdvIpa meM 14 lAkha 56 hajAra nadiyAM haiM aisA kathana tIrthaMkaroM kA hai| ahIM joDI devI joIe. A pramANe pUrva samudragAmI 7 lAkha 28 hajAra nadIonI saMkhyA AvI jAya che. have pazcima samudra gAminI nadIonI saMkhyA jANavA mATe 'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA salilAsa yasahassA pacpatthimAbhimuhA' gotasvAbhImA jAtane prazna karyo ke he bhadrata A jaMbUdIpa namaka dvIpamAM keTalI nadIo pazcima 25 pravAhita na mudra bhaNe cha? senAmamA prabhu 43 cha-'goyamA ! sattasalilAsayasahassA aTThAvIsasahassA paccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samapye ti' gautama! 7 lAkha 28 hajAra nadIe pazcima tarapha pravAhita thatI lavaNasamudramAM praviSTa thAya che. 'evAmeva sapuvvAvareNa jaMbuddIde dIve zedasa salilAsayasahassA chappaNNaM ca sahassA bhavaMtitti makkhAya' mA prabhAle pUpamA 14 saya 5672 nhii| cha. me 4thana tI: Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 ambUdvIpaprajJaptisUtre srANi-caturdazalakSANi, SaTpaJcAzaca sahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA-varddhamAnasvAminA anyaizvApi tIrthaGkarairiti / arthAt jambUdvIpe pUrvasamudragAminInAM pazcimasamudragAminInAM ca nadInAM sarvAsA saMkalane caturdazalakSANi SaTpaJcAzat sahasrANi ca bhavantIti / samprati-jambUdvIpa vyAsasya lakSapramANatA pratItyarthaM dakSiNottarAbhyAM kSetrayojana sarvAgra saMkalanaM ziSyANAmupakArAya pradarya te-tadyathA1-bharatakSetrapramANam-526 yojanAni-kalAH 6 / 2-kSullahimAcalaparvatapramANam-1052 yojanAni kalA:-12 / 3-haimavatakSetrapramANam-2105 yojanAni kalA:-5 / 4-vRddhahimAcalaparvatapramANam-4210 yojanAni klaaH-10| 5-harivarSa kSetra pramANam -8421 yojanAni kalA:-1 / 6-niSadhaparvata pramANam-16842 yojanAni kale dve 2 / tAtparya yahI hai ki pUrva samudragAminI evaM pazcima samudragAminI nadiyoM kI saMkhyA jambUdvIpa meM 14 lAkha 56 hajAra hai / aba sUtrakAra jambUdvIpa kA vyAsa jo 1 lAkha pramANa kahA gayA hai usakI pratIti ke liye dakSiNa aura uttara meM kSetra yojana kA jo saMkalana hai use ziSyoM ke upakAra nimitta pradarzana karate haiM jaise (1) bhArata kSetra kA vistAra 526,6 yojana kA hai| (2) kSullaka himAcala parvata kA-himavatparvata kA vistAra 105212 hai| (3) haimavata kSetra kA vistAra 2105. yojana kA hai|| (4) vRddhahimAcala parvata kA prAmANa-mahAhimavat parvata kA vistAra 4210 yojana kA hai| (5) harivarSakSetra kA pramANa 8421. yojana kA hai| (6) niSadhaparvata kA pramAga 16842. yojana kA hai| karavAnuM che. tAtparya A pramANe che ke pUrva samudrazAminI temaja pazcima samudragAminI nadIonI saMkhyA ja bUdvIpamAM 14 lAkha pa6 hajAra che. have sUtrakAra jabUdIpane vyAsa ke je eka lAkha pa6 hajAra jeTaluM che. tenI pratIti mATe dakSiNa ane uttaramAM kSetrajananuM je saMkalana che tene ziSyanA upakArArtha pradarzita kare che jemake - (1) bhrtbne| vistAra 526 vaha yena 28 cha. (2) kSullaka himAcala parvatane himavat parvatane vistAra 1052,che. (3) haimavata kSetrane vistAra 210 ejana jeTaluM che. (4) vRddha himAcala parvatanuM pramANa mahAhimavata parvatane vistAra 4ra10 ejana 2a che. (5) viSa kSetra prabhAra 842118 yona . Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 prakAzikA TIkA-SaSThovakSaskAraH sU. 2 dvAradazakena pratipAdyaviSayanirUpaNam 7-mahAvidehakSetrapramANam 33684 yojanAni kalAH 4 / 8-nIlavatparvatapramANam 16842 yojanAni, kale 2 / 9-ramyakakSetrapramANam-8421 yojananAni, kalA 1 / 10 rukmiparvatapramANam-4210 yojanAni kalAH 10 / 11-hairaNyavatakSetramANam-2105 yojanani kalA: 5 / 12-zikhariparvatapramANam-1052 yojanAni kalAH 12 / 13-airavatakSetrapramANam-526 yojanAni kalAH 6 / . 99996 yojanAni kalAH 76 dakSiNottarataH sarva saMkalane 100000 yojana sarvAgram, atra dakSiNa jagatImUla viSkambho bharatakSetrapramANe, uttara jagatI sattazca aivatakSetra pramANe antarbhAvanIya iti / (7) mahAvideha kSetra kA pramANa 3368435 yojana kA hai| (8) nIlavata parvata kA pramANa 16842: yojana kA hai| (9) ramyakakSetra kA pramANa 8421. yojana kA hai| (10) rukmi parvata kA pramANa 421010 yojana kA hai| (11) hairaNyavatakSetra kA pramANa 21050 yojana kA hai| (12)-zikhariparvata kA pramANa 10522 yojana kA hai| (13) airavatakSetra kA pramANa 5266. yojana kA hai| isa taraha yahAM para yojana kA joDa 99996 ninnAnavehajAra nau sau channu AtA hai aura kalAoM kA joDa 76 AtA hai inameM 19 kA bhAga dene para 4 yojana banate haiM ataH uparyukta yojana pramANa meM 4 ko joDane para jambUdrIpa kA pUrA vistAra 1 lAkha yojana kA A jAtA hai yahAM dakSiNa jagatI kA mUla viSkambha (6) niSadha parvatanuM pramANa 1684ra jana jeTaluM che. (7) mahAvideha kSetranuM pramANa 33684 jana jeTaluM che. (8) nIda patanu prabhA 198421 yona 29 che. (9) ramyaka kSetranuM pramANa 842 jana jeTaluM che. (10) abhi 5'tanu pramANa 421014 yena ra che. (11) hairaNyavata kSetranuM pramANa 2105 jana jeTaluM che. (12) zikhari parvatanuM pramANa 105ra jana jeTaluM che. (13) aravata kSetranuM pramANa para jana jeTaluM che. A pramANe ahIM jananA saravALA 9996 navANuM hajAra navase chAnuM che, ane kalAone saravALe 576 thAya che. emAM 19ne bhAgAka 2 karIe te 4jana thAya che. ethI uparyukta jana pramANamAM 4 ne joDavAthI jambudvIpane saMpUrNa vistAra 1 lAkha Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 jambUdvIpapramaptisUle pUrvapazcimatazcaivaM sarvAgramIlanam-auttarAhaM zItAvanapukhaM 2922 yojanAni vijayaSoDazakam-35406 yojanAni, antara nadIpadakaM 750 yojanAni, vakSaskArASTakaM 40000 yojanAni / merubhadrazAlayanam 54000 yojanAni, auttarAhaM zItodAmukhavanam-2922 yojanAni atra sarbAgram 100000 lakSayojanapramANaM bhavati, atrApi jagatI saMbandhimUla viSkambhaH svasva diggatamukharane antarbhAvanIya iti / itizrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjadatta-'janazAstrAcArya'-padavibhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI jambUdvIpaprajJaptisUtrasya prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paSTho bakSaskAraH samAptaH // 6 // bharatakSetra ke pramANa me aura uttara jagatI kA pramANa airavata kSetra ke pramANa meM antarbhAvanIya hai| pUrva pazcima meM sarvAgratA mIlana isa prakAra se hai auttarAhauttarIdazA meM-zItA nadIke vara kA mukhapramAga vistAra 2922 yojana kA hai 16 vijayoM kA pramANa vistAra 35460 yojana kA hai antaranadISaTUka kA vistAra 750 yojana kA hai AThavakSaskAroM kA vistAra 4000 yojana kA hai meru bhadrazAlavana kA vistAra 54000 yojana kA hai tathA uttaradiravartI zItodA nadI ke vana mukha kA vistAra 2922 yojana kA hai ina saba kA joDa eka lAkha yojana pramANa ho jAtA hai| yahAM para bhI jAtI kA mUlaviSkambha apane diggata mukha banameM antarbhAvita karalenA caahiye| zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlavrativiracita jambUdvIpa prajJaptisUtra kI prakAzikA byAkhyA meM chaTThAvakSaskAra samApta // 6 // cejana AvI jAya che. ahIM dakSiNa jagatane mUla vikhaMbha bharatakSetranA pramANamAM ane uttara jagatInuM pramANa aravata kSetranA pramANamAM antarbhAvanIya che. pUrva pazcimamAM sarvAgranuM milana A pramANe che- uttarAha-uttaradizAmAM-zItA nadInA vananA mukha pramANa vistAra 222 jana jeTaluM che. 12 vijayene pramANa vistAra 35406 yejana che. antara nadI ne vistAra 750 ejana jeTaluM che. ATha vakSaskArone vistAra 4000 jana jeTalo che. meru bhadrazAla vanano vistAra 54000 cojana jeTaluM che temaja uttara digvatI zIdA nadInA vananA mukhane vistAra 2922 ye jana jeTaluM che. e sarvano saravALe eka lAkha jana pramANa thAya che. ahIM paNa jagatano mUla viSkA pitapatAnI dizAomAM AvelA mukhavanamAM AntarbhAvi karI levo joIe. zrI jainAcArya jainakarmadivAkara pUjaya zrI ghAsIlAla vrativiracita jambudvI prajJapti sUtranI prakAzikA vyAkhyAno cho vakSarakAra samApta. da che Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________