________________
प्रकाशिका टीका- चतुर्थवक्षस्कारः सु. ४४ रम्यकवर्ष निरूपणम्
५३७
'यव्वा' नेतव्या बोध्या । अथास्याचतुर्दशनदी सहस्रपरिवारादियुत नदीदृष्टान्तमाह- 'जहा ' यथा 'रोहियंसा' रोहितांशानदी पद्महूदस्यौत्तरेण तोरणेन निर्गत्य पश्चिमदिशि लवण समुद्र गच्छति तथेयम् 'पुरस्थिमेणं' पौरस्त्येन - पूर्वदिशि 'गच्छ गच्छति पूर्वलवणसमुद्रं समुपैति सुवर्णकूला दक्षिणतोरणेन पुण्डरीकहदान्निर्गत्य पूर्वलवणसमुद्रं पूर्वाभिमुखवाहिनी सती समु पैति रोहितांशा सुवर्णकूलयो दृष्टान्तदार्शन्तिकभावो हूदनिर्गमननदी परिवारहैरण्यवर्षगमनलवणसमुद्रमनादि साम्यमभ्युपेत्य न तु दिक्साम्यम् ' एवं ' एवं पूर्वोकाभिलापानुसारेण सुवर्णकूलाना रोहितांशा नदी दृष्टान्तत्वरीत्या 'जह चेव' यथैव 'गंगा सिंधूओ' गङ्गासिन्धू महानद्यौ प्राग्वर्णिते 'तह वेव' तथैव 'रत्तारत्तवईओ' रक्तारक्तवत्यौ 'णेयव्वाओ' नेतव्ये बोध्ये अयो दिग्भेदं प्रदर्शयितुमाह- 'पुरस्थिमेणं रत्ता' पौरस्त्येन पूर्वदिशि रक्ता रक्ताभिधा महानदी निकली है 'जहा रोहियंसा' जिस प्रकार रोहितांशा नदी पद्महद के उत्तरदिग्वर्ती तोरणद्वार से निकल कर पश्चिमदिशा की ओर पश्चिम लवणसमुद्र में मिलती है उसी प्रकार से यह नदी पूर्वदिशा की और जाकर पूर्वलवण समुद्र में मिलती है सुवर्णकूला महानदी पुण्डरीक हूद से दक्षिण तोरण द्वार से निकल कर पूर्व दिशा की ओर बहती हुई पूर्व लवण समुद्र में मिलती है, यह रोहितांशा एवं सुवर्णकूला इन दोनों में जो दृष्टान्त दान्तिक भाव प्रदर्शित किया गया है वह हूद निर्गमन, नदीपरिवार, हैरण्यवत गमन एवं लवण समुद्रगमन आदि को लेकर ही प्रदर्शित किया गया है, दिक्साम्य को लेकर नहीं 'एवं जह चेत्र गंगा सिंधूओ तह चैव रत्तारत्तवईओ णेपव्वाओ' जिस प्रकार से गंगा और सिन्धु इन दो महानदियों का वर्णन किया गया है उसी प्रकार से रक्ता और रक्तवती नदियों का वर्णन जानना चाहिये इनमें पूर्वदिशा की ओर रक्ता नामकी महानदी वहनी है पूर्वदिशा की ओर वहनेवाली महानदी पूर्वतोरण द्वारथी सुवर्ण सा नाभे महानही नीजी छे. 'जहा रोहियंसा' नेम रोहितांशा नही પદ્મહદના ઉત્તર દિગ્વતી તેારણુ દ્વારથી નીકળીને પશ્ચિમ દિશા તરફ પશ્ચિમ લવણ સમુદ્રમાં પ્રવેશે છે તેમજ આ નદી પૂર્વ દિશા તરફ પ્રવાહિત થઈને પૂવ લવણુ સમુદ્રમાં પ્રવેશે છે. સુવર્ણ ફૂલા મહાનદી પુડરીક હૃદી, દક્ષિણ તારણ દ્વારી નીકળીને પૂર્વ દિશા તરફ પ્રવાહિત થતી પૂર્વ લવણુસમુદ્રમાં પ્રવેશે છે. આ રેહિતાંશા તેમજ સુવણૅ ફૂલા એ ખન્નેમાં જે દૃષ્ટાન્ત અને ક્રાર્યાંન્તિક ભાવ પ્રદર્શિત કરવામાં આવેલે છે તે હુકનિ`મન, ની પરિવાર, હેરણ્ય ગમન તેમજ લવણુસમુદ્ર ગમન વગેરેને લઈ ને જ પ્રદર્શિત કરવામાં આવેલા છે. हिसाभ्यने सहने नहि. 'एवं जह चैव गंगासिंधूओ तहचेत्र रत्तारत्तवईओ यव्वाओ' જે પ્રમાણે ગગા અને સિધુ એ એ મહાનદીએનું વર્ણન કરવામાં આવેલું છે. તે પ્રમાણે રક્તા અને રક્તવી નદીઓનું વર્ણન પણ સમજી લેવુ' જોઈ એ. એમાં પૂર્વ દિશા તરફ રક્તા નામક મહાનદી વહે છે અને પશ્ચિમ દિશા તરફ રવતી નામની મહાનદી વહે છે,
ज० ६८
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org