Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ POORDAROOOOOOOOOOOOOOOOOOO // zrImadvijayAnandasUripAdapadmebhyo nmH|| zrIAtmAnandagranthamAlAyA dvAtriMzaM ( 32) ratnam // zrImaduttarAdhyayanasUtram // // upAdhyAya-zrImadbhAvavijayagaNiviraciMtayA vivRttyA samalaGkatam // OM nyAyAmbhonidhijainAcAryazrImadvijayAnandasUripurandarapaziSyapaNDitaprakANDazrImadharSavijayaziSyazrImadvallabhavijayamunimatallajopadiSTANahillapurapattanavAstavyazreSThivarya-bAbU " cUnIlAla pannAlAla" dravyasAhA yyena prakAzayitrI bhAvanagarasthA zrIjaina "AtmAnanda sabhA" vIranirvANAt 2441. AtmasaMvat 19. vikramasaMvat 1971. I. san 19.15. idaM pustakaM mohamayyAM vallabhadAsa-tribhuvanadAsa-gAMdhI, manizrIjaina-AtmAnaMdasabhA-bhAvanagara ityanena nirNayasAgaramudraNAlaye kolabhATavIthyAM 23, tame gRhe rAmacaMdra yesu zeDage dvArA mudrayitvA prakAzitam / kAnhaLahaLalanDannka nchan HORRORRIORLORE
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 1 // // upAdhyAyazrImadbhAvavijayagaNiviracitavivRttyA sahitam // // zrImaduttarAdhyayanasUtram // // a~namaH // s // OM namaH siddhisAmrAjya - saukhyasaMtAnadAyine / trailokyapUjitAya zrI - pArzvanAthAya tAyine // 1 // zrIvarddhamAnajinarAjamanantakIrti, vAgvAdinIM ca sudhiyAM jananIM praNamya / zrIuttarAdhyayanasaMjJakavAGmayasya, vyAkhyAM likhAmi sugamAM sakathAM ca kAMcit // 2 // niryuktatyarthaH pAThA - ntarANi cArthAntarANi ca prAyaH / zrIzAMtisUriviracita - vRtterjJeyAni tattvajJaiH // 3 // pUrvairvihitA yadyapi, bahvayaH saMtyasya vRttayo rucirAH / padyanibaddhakathArtha, tadapi kriyate prayatno'yam // 4 // ihottarAdhyayanAnIti kaH zabdArthaH 1 ucyate, uttarANi zrIdazavaikAlikaniSpatteH prAk zrIAcArAMgapaThanottarakAlaM paThyamAnatvena dazavaikAlikaniSpatteranu ca tata evorddhamadhIyamAnatvena, uttarANi vA pradhAnAnyadhyayanAni uttarAdhyayanAni tAni ca SaTtriMzat, tatra zrIjinendrapraNItadharmakalpavRkSasya vinaya eva mUlamityAdau zAsanAdhikArI zrIsudharma prathamAdhyaya nam (1) // 1 //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 khAmI vinayAdhyayanamAha / tasya cedamAdi sUtrammUlam-saMjogA vippamukkassa, aNagArassa bhikkhunno|vinnyN pAukarissAmi,ANupuTviM suNeha me // 1 // | vyAkhyA- saMyogAd dravyato mAtApitrAdisaMbaMdhAdbhAvatazca kaSAyaviSayAdikliSTatarabhAvasaMbaMdhAt 'vippamukkassatti' vividhairjJAnabhAvanAdibhiH prakAraiH prakarSeNa parISahasahanAdirUpeNa mukto vipramuktastasya, ayaM bhAvaH "anyo'nyaM bhavacakre, yAtAH sarve'pyanantazo jIvAH // mAtrAdibandhubhAvaM, zatrUdAsInabhAvaM ca // 1 // " tataH ko'tra nijaH paro vA? tathA "koho amANo a aNiggahIA, mAyA ya lobho apavaDDamANA // cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // " tato na deyaH kopAdivipakSapakSasthAvakAzaH, ityAdibhAvanAbhiH khajanAdigocarAbhidhaMgarahitasya / tathA-'aNagArassatti' na vidyate agAraM dravyato dRSadAdiracitaM gRhaM, bhAvatazca anaMtAnubaMdhyAdikRtaM kaSAyamohanIyaM yasyAsau anagArastasya bhikSoH sAdhoH vinayaM sAdhujanAsevitaM samAcAra, abhyutthAnAdikamupacAra vA prAduSkariSyAmi prakaTIkariSyAmi kathayiSyAmItyarthaH / 'ANupurvitti' AnupUrtyA paripATyA prAkRtatvAttRtIyArthe dvitiiyaa| 'suNeha meti' taM vinayaM prAduSkariSyataH sato me mama sakAzAt zRNuta zravaNaM prati sAvadhAno bhavata, anena vAkyena dharmamabhidhAtukAmena dhIdhanena pUrva zrotA'bhimukhaH kartavya iti sUcitaM, anyathA vaktavAkyasya vaiphalyaprasaMgAt, uktaM hi-"apratibaddhe zrotari, vakturvAcaH prayAnti vaiphalyam / nayanavihIne bharcari, lAvaNyaguNastRNaM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana strINAm // 1 // " kiM caivaM zrotAramabhimukhIkRtyApi dharma vadato vakturlAbha eva, yaduktaM-"na bhavati dharmaH zrotuH, sarva-13 prathamAdhyaya syaikAMtato hitazravaNAt // truvato'nugrahabuddhyA, vaktustvekAMtato bhavati // 1 // " iti sUtrArthaH // 1 // atha vinayo / |nam (1) // 2 // guNaH, sa ca jIvAdabhinna iti vinItaguNaireva vinayakharUpamAhamUlam-ANANidesayare, gurUNamuvavAyakArae / iMgiAgArasaMpanne, se viNIyatti vuccai // 2 // | vyAkhyA-AjJA, saumya ! idaM kuru, idaM ca mAkArSIriti guruvacanaM, tasyA nirdeza idamitthameva karomIti nizcayAbhidhAnamAjJAnirdezastaM krotiityaajnyaanirdeshkrH| tathA gurUNAM AcAryAdInAM upapAtaH samIpadezAvasthAnaM, tatkArakastadvidhAyI gurupArthAvasthAyI, na tu gurvAdezAdibhItyA dUradezasthAyIti bhAvaH, iMgitaM nipuNamatijJeyaM pravRttinivR|ttisUcakaM ISadbhaziraHkaMpAdyAkAraH sthUladhIsaMvedyaH prasthAnAdibhAvajJApako digavalokanAdiH, Aha ca-"avaloaNaM disANaM, vibhaNaM sADayassa saMvaraNaM // AsaNasiDhilIkaraNaM, paTThialiMgAI eAI // 1 // " anayordvadve iMgitA8|kArau tAbhyAM gurugatAbhyAM saMpanno yuktastadveditayA iMgitAkArasaMpannaH sa iti pUrvoktavizeSaNayukto vineyo vinIto vinayAnvita ityucyate tIrthakarAdyairiti suutraarthH||2|| avinItatvatyAgena hi vinIto bhavatIti avinItakharUpamAha // 2 // hai mUlam-ANANidesayare, gurUNamaNuvavAyakArae / paDiNIe asaMbuddhe, aviNIetti vuccaI // 3 // RAKESARSECREENSESAKA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA- AjJAnirdezaM na karotItyAjJAnirdezAkaraH, tathA gurUNAmanupapAtakArakaH, pratyanIkaH pratikulavarttI | kuto'yamevaMvidhaH ? ityAha- yato asaMbuddho'jJAtatattvaH so'vinIta ityucyate, kUlavAlaka zramaNavat, tathA hi sUrerekasya ziSyo'bhU-davinIto'tiroSaNaH // cukopa kopasadanaM, zikSyamANaH sa sUriNA // 1 // dakSayA zikSayA sUri-stathApi tamazikSayat // sa tu tAmapi mene'nta - viSAktavizikhopamAm // 2 // hitazikSA hi duSTAnAM, nopakArAya jAyate // payaHpAnamivAhInAM, kintu syAdviSavRddhaye // 3 // natvA'nyadA siddhazaile, jinAnuttarato gurUn // peSTuM duSTaH sa pRSThastho, gaMDazailamaloThayat // 4 // zabdAyamAnamAyAntaM taM ca prekSya gururddhatam // pAdau prAsArayat prAjJastataH so'gAttadantare // 5 // akSatAMstataH sUriH kruddhastena kukarmaNA // bhAvIpAto'GganAyAste, re ! pApeti zazApa tam // 6 // gurorgiraM mRSAkarttu, kSulaH kSudramatiH sa tu // gatvA nirmAnuSAraNye, tasthau giriNadItaTe // 7 // sa tatrAtApanAsevI, tapastepe sudustapam // pAraNAM cAdhvagAdibhyo, mAsapakSAdinA vyadhAt // 8 // athAyAtAsu varSAsu, taruNAMbudakAmukaiH // apUryatArNavAnItai- nadIvezyAH payodhanaiH // 9 // enaM kUlaMkapAkUlaM, nikaSAsaMsthitaM munim // mAnaiSIdaMvapuro'cdhi, duSTo vAha ivATavIm // 10 // iti dhyAtvA nadIdevyA, sA'nyato'vAhi vAhinI // kUlavAlaka ityU - statastaM saMyataM janAH // 11 // ( yugmam ) itazca zreNiko rAjA, pure rAjagRhe'bhavat // naMdA ca cillaNA cAstAM, mahiSyau tasya maMjule // 12 // tatrA -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana prathamAdhyayanam (1) dyAyAH suto jajJe-'bhayo'nyasyAH sunNdnaaH|| kuunnikhllvihllaa-stryo'bhuuvnmnohraaH||13|| kAlAdyA bhrAtarasteSAM, dazA''san bhinnamAtRkAH // mAtrA satrA'bhayastatrA-''dade dIkSAM jinAntike // 14 // pravrajatI tadA naMdA, dadau hllvihllyoH|| kuMDaladvitayaM deva-dattaM kSaumayugaM tathA // 15||raajyN jyeSThasya bhAvIti, dhyAtvA raajaapydaattyoH|| gaMdhadvIpaM secanakaM, hAraM ca tridazArpitam // 16 // kUNikaste ca kAlAdyAH, duSTA bavA'nyadA nRpam // vibhajyAdadire rAjyaM, rAjA tvajani kUNikaH // 17 // rAjyAdikaM dadau hArA-dikaM tAto'nayoH khayam // iti rAjyavibhAgaM te, naaduhllvihllyoH||18|| kArAstha eva pitari, viSaM bhuktvAnyadA mRte // sAnutApo ratiM prApa, pure tatra na kU4ANikaH // 19 // vAsayitvA tato'nyatra, navyAM caMpAbhidhAM purIm // uvAsa vAsava iva, maharddhiH kUNiko nRpH||20|| hArakuMDalavAsobhi-divyairbhUSitabhUghanau // gaMdhadvIpaM tamArUDhI, sAntaHpuraparicchadau // 21 // krIDAyai pratyahaM hallavihallau jagmaturnadIm // tadeti krIDayAmAsa, tadvadhUmandhasindhuraH // 22 // (yugmam ) skandhe'dhyAropayatkAzcicchuNDayA''dAya sundarIH // kAzcinyavezayanmaulau, kAzciddantAntareSvadhAt // 23 // uIkRtya karaM kAzcidvAlikAvadviyatyadhAt // kAzcidAndolayabolA-miva zuNDAM vilolayan // 24 // "kiMbahunA" ? yathA yathA procire tA-stasmai zastAya hastine // vibhaMgajJAnavAn so'pi, prAvarttata tathA tathA // 25 // taca prekSyAdbhutaM sarvo-'pyevaM paurajano jagau ||raajyshriiphlbhoktaaraa-vimaavev na kuNikaH // 26 // taca padmAvatI rAjJI, zrutvA saa||3||
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUNikabhUbhujaH / jAtAmarSaprakarSeti, ciMtayAmAsa cetasi // 27 ||divyhaaraadinaa gaMdha-hastinA cAmunA vinA // rAjyaM na rAjate prAjya-mapyanAjyamivAzanam // 28 // tat patyA sarvamapyeta-drAhayiSye balAdapi // dhyAtveti sA, khamAkUtaM, raho rAje nyavedayat // 29 // bhUpo'vAdIdAdadAno, bhAtrorapi ramAmaham // kAkAdapi nikRSTaH syA, tadalaM vArttayAnayA // 30 // niSiddhApi nRpeNaivaM, nAgrahaM taM mumoca sA // bAlAnAmiva bAlAnA-mAgraho hi bhave-12 balI // 31 // prapede tadvizAmIza-statpremavivazo'tha sH|| akAryamapi kiM prAyo, na kurvati ? vazAvazAH // 32 // yaduktam-"suvaMzajo'pyakRtyAni, kurute preritaH striyA // snehalaM dadhi mannAti, pazya maMthAnako na kim ? // 33 // " hArAdikaM nRpo'nyedyu-tarau tAvayAcata // vihAya dUrataH sneha-munmatta iva cIvaram // 34 // tAvUcatustAtadattaM, tadAtuM nAImAvayoH // tathApi dadvahe rAjan ! rAjyAMzaM ceddadAsi nau // 35 // ityuktaH pArthivastAbhyAM, kaSAyakaluSo'vadat // vAtsalyAdavimRzyaiva, tAtenAdAyi kiM tataH ? // 35 // kiM cAhati mamaivedaM, sAraM ratnacatuSTayam // ratnAni rAjagAminI-tyucyate hi jaDairapi // 37 // tatastaddIyatAM noce-drahISyAmi balAdapi // omityuktvA / tato halla-vihallau jagmatuham // 38 // dadhyatuzceti rAjJo'sya, zobhano nAyamAzayaH / vAsaH sasarpadhAmnIva, neha. shreyaaNstdaavyoH|| 39 // dhyAtvetyAdAya hArAdi, sarva tau saparicchadau // caMpAyaryA nizi nirgatya, vaizAlI jagmatuH purIm // 40 // mAtAmahAya tau tatra, ceTakAya mahIbhuje // sarva khodaMtamAvedyA-sthAtAM tatkRtagauravau // 41 // kUNi-|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ NCR pradhamAdhyayanam (1) uttarAdhyayana kastUbhayabhraSTa-tayA cintaanycitsttH|| vaizAlyAM tau gatau jJAtvA, preSItaM vacakhinam // 42 // gatvA dUto'pi vaizAlI, natvA ceTakamityavaka // rAjan ! kUNikarAjastvAM, mayA vijnypytydH||43|| gjaadirtnaanyaadaayaa-gtaa||4 // viha kumArako // preSaNIyau drutaM pUjya-stulyairmayi tayostathA // 44 // tau cennAgacchatastarhi, preSyaM sadyo dvipAdikam // no cedvo bhavitA bhuuyaa-naayaaso'nushyaavhH||45|| atheti ceTako'voca-dRta ! tvaM brUhi kRNikam // tAtadattA bhrAtRlakSmI-grahItuM yujyate na te // 46 // rakSyate zaraNAyAtAH, kiM cAnye'pi mnkhibhiH|| tauhitrau kathaMkAraM, preSaNIyAvimau mayA // 47 // dauhitratvAtsamAnA me, bhavaMto yadyapi tryH|| nyAyitvAdAzritatvAca, viziSyate tathA'pyam // 48 // satyapyevaM dApayAmi, dvipAdi tava tuSTaye // dadAsi yadi rAjyAMza, nyAyopetaM tvmetyoH||49|| tacceTakavaco gatvA, dUtaH khakhAmine'vadat // krodhAdhmAtastataH so'pi, yAtrAbhaMbhAmavIvadat // 50 // kAlAdhairdazabhiryukto, bhraatRbhirnijsnnibhaiH|| trystriNshtshsraashv-rthsiNdhursNyutH||51|| trystriNshtkottiptti-k|litshclitsttH|| kRNiko'cchAdayatsainyai-bhuvaM dyAM ca rajobharaiH // 52 // (yugmam ) tato yuto'STAdazabhi-bhUpairmukuTadhAribhiH // saptapaMcAzatsahasra-rathahastihayAnvitaH // 53 // ceTako'pyabhyagAtsasAsa-paMcAzatkoTipattiyuka // khadezasImni sainye ca, vArddhivyUhamacIkarat // 54 // (yugmam ) kUNiko'pyAgatastatra, tA_vyUha vyadhAbale // nyadhAcamUpatitve ca, kAlaM kAlamivotkaTam // 55 // vyakta // 4 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ CALLOCALCALMOREASEASON vIragaNonmukta-pRSaktAcchAditAMbare // ArebhAte raNaM bhIma-mubhe api tato bale // 56 // niSAdinA vyadhAyuddhaM, niSAdI rathinA rathI // sAdinA ca samaM sAdI, padAtistu padAtinA // 57 // kAlI jayArthamuttAlaH, samaM ceTakasenayA // yudhyamAnastadA rAjJa-zceTakasyAntike yayau // 58 // dinaM pratyekavizikha-muktisaMdhAdharastataH // ceTako divyabANena, taM kRtAntAtithiM vyadhAt // 59 // caMpApaterbalaM zokA-kulaM draSTumivAkSamaH // tadA bhAnurjagAmAstaM, vizazrAma tato daraNaH // 60 // dvitIye'pyahni sainyAbhyA-mArabdhe saMgare punaH // mahAkAlaM kUNikasya, senAnyaM ceTako'vadhIt // 61 // | anyeSvapi hateSvevaM, tenASTavaSTabhirdinaiH // zokAkrAnto'zokacandraH, iti cetasyacintayat // 62 // rAjJo'syA'jAnatA divyAM, zaktimatAM hahA mayA // mudhaiva prApitAH kAlaM, kAlAdyA bhrAtaro daza // 63 // tadadyApi suraM kaMcidArAdhyAmuM jayAmyarim // no cedbhaviSyAmyanuga-steSAmahamapi drutam // 64 // dhyAtveti devatAdhyAne, sthitaM taM vihitASTamam // prAgjanmasaMgatau shkr-cmreNdraavupeytuH||65||kimicchsiiti jalpaMtau, tAvityUce'tha kUNikaH // yadi tuSTau yuvAM sadya-zceTako mAryatAM tadA // 66 // Uce zakraH sadharmANaM, ceTakaM na hi hanmyaham // kariSyAmyaMgarakSA tu, tava bhaktivazaMvadaH // 67 // mahAzilAkaMTakAhva-rathAdimuzale raNe // camareMdrastvadAttasmai, vairinirjayakAraNe // 68 // dra tatrAdye vairiSu kSiptA-vapi karkarakaMTakau // mahAzilAmahAzastre, iva syAtAM mRtipradau // 19 // yuddhe dvitIye tu ratha muzale bhramakaM vinA // bhrAmyataH parito vairi-pakSapeSaNatatpare // 70 // tatastuSTo yayau duSTaH, kUNikaH samarAjiram //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ v uttarAdhyayana / mamaMtha vArdhinyUha ca, maMthAcala ivodadhim // 71 // tamApataMtaM saMhartu, sAmarSazceTako nRpaH // mumocAkarNamAkRSya, prathamAdhyaya sadyo divyaM zilImukham // 72 // kUNikasya puro vajra-kavaca vajrabhRddadhau // pRSThe tu lauhaM sannAhaM, tadA tasyAsurezvaraH nam (1) // 73 // tasmin divye zare vajra-varmaNA skhalite'ntarA // bhaTAzTakarAjasya, menire sukRtakSayam // 74 // satyasaMdho dvitIyaM tu, ceTako nAmucaccharam // dvitIye'pyahni tadvANaM, tathaivA'jani niSphalam // 75 // Aye raNe SaNNa vati-lakSA nRNAM yayuH kSayam // lakSAzcaturazItizca, dvitIye tu mahAhave // 76 // teSveko varuNaH zrAddho, nAganaptA lAyayo divam // tatsuhRdbhadrako nRtvaM, tiryaktvaM narakaM pare // 77 // ityanvahaM jAyamAne, samare sainyayostayoH // yAtsurI khakhapuraM naMSTvA-'STAdazakhapi rAjasu // 78 // praNazya ceTakozo , vaizAlImavizatpurIm // rurodha sarvatastAM ca, kuNikaH prabalairbalaiH // 79 // (yugmam ) 4 // atha secanakArUDhau, kRNikasyAkhilaM balam // upaddavatuhala-vihallau tau pratikSapam // 80 // avaskaMdapradAnAyA gataM taM gaMdhahastinam // na haMtumanugaMtuM vA, tatsainye ko'pyabhUt prabhuH // 81 // tanmArge maMtriNAM buddhyA, kUNiko'cI-1 karattataH // khAtikA jvaladaMgAra-pUrNA parNAdyavastRtAm // 82 // rAtrau tatrAgataH so'tha, gajo jJAtvA vibhNgtH|| jvaladaMgAragatI tAM, nunno'pi na puro'calat // 83 // tAvUcatustataH khinnau, kumArAviti taM dvipam // parebhyaH kiM bibheSi ? tvaM, yatpuro na calasyare ! // 84 // varaM zvA poSitaH zazva-svAminaM yo'nuvartate ||kRtghno'hiriv khAmi % %%%%%%%%%%%%%%%%%%%EX R
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtyanAzI bhavAnnatu // 85 // ityuktaH siMdhurastAbhyAM, khAmibhaktadhuraMdharaH // gRhItvA zuMDayA skandhA-ttI balenodatArayat // 86 // khayaM tu tasyAM gAyAM, datvA jhaMpAM vipadya ca // Adye'gAnnarake dhairya-maho tasya pazorapi ! // 87 // tadvIkSya sAnutApI tau, kumArAviti ddhytuH||krodhaandhaabhyaaN dhigAvAbhyAM, kimakAryamidaM kRtam ! // 88||| kRte yasya kRto deza-tyAgo bhrAtA ripRkRtH|| asmiMzca vyasanAMbhodhau, kSipto mAtAmaho'pyaho ! // 89 // nihatya taM gajaM yuktaM, naiva jIvitumAvayoH // jIvAvazcedvIradeva-ziSyIbhUyaiva nAnyathA // 90 // (yugmam ) tadA zAsanadevyA tau, nItau vIrajinAntike // pravrajyaikAdazAMgAni, sudhiyau peThatuH kramAt // 91 // guNaratnaM tapastatvA, saMlikhya ca samAdhinA // halaH suro jayaMte'bhU-vihalastvaparAjite // 12 // gRhIte'pi vrate tAbhyAM, purImAdAtumakSamaH // vyadhAtsaMdhAmityazoka-candro nistandravikramaH // 93 // kharayuktahalairenAM, nagarI na khanAmi cet // tadA tyajAmyahamasUn , bhRgupAtAdinA dhruvam // 9 // tathApi tAM purI bhaktu-manIze zreNikAtmaje ||krmaat khedaM gate devI, kApItyUce nabhaHsthitA // 95 // "samaNe jadi kUlavAlae, mAgadhiaM gaNioM gamissae // rAyA ya asogacaMdae, vesAliM nagaliM gahissae // 96 // " tannizamya nRpastuSTa-stAM vezyAmevamAdizet // ihAnaya patIkRtya, bhadre ! tvaM kUlavAlakam // 97 // tatprapadyAbhavanmAyA-zrAvikA sA paNAMganA // muneH kuto'pi tatrastha-majJAsIttaM ca saMyatam // 98 // tatrAraNye tato gatvA, taM ca natvA yathAvidhi // iti sA daMbhinI proce, vcnairmRtopmaiH|| 99 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanam (1) uttarAdhyayana dAnaMtuM tIrthAni caMpAtaH, prabho ! prasthitayA mayA // sarvatIrthAdhikAH pUjya- pAdA diSTyA'tra vanditAH // 10 // matpAtheyAttadAdAya, bhikSAmanugRhANa mAm // tayeti sAdaraM prokta-statsArthe sAdhurapyagAt // 1 // tasyAdAnmizri- tadravyAn , sAmodA sApi modakAn // tadbhakSaNAdatIsAra- stasyAsIdatidussahaH // 2 // tataH sA tatra tadvaiyAvRtyadaMbhena tasthupI // muhurmunimupAsarpa-tsarpavatkuTilAzayA // 3 // udvarttanAdinA khAMga-sparza caaciikrnmuhuH|| bheSajAntaradAnAca, tamulAghaM vyadhAcchanaiH // 4 // tatkaTAkSasarAgokti-zarIrasparzavibhramaiH // munermano'calattasya, strIsaMge kanu ? tatsthiram // 5 // tyaktavratastatastasyA-mAsaktaH so'bhavattathA // yathA tayA vinA sthAtuM, nAbhUtkSaNamapi prabhuH // 6 // tadvazaH kUNikopAntaM, tato'gAtkUlavAlakaH // satkRtya kUNiko'pyeva-mabravIttaM munibruvam // 7 // mahA-15 tman ! gRhyate neya-mupAyairbahubhiH purI // tatastadhaNopAyaM, vidhehi dhiSaNAnidhe ! // 8 // tato daivajJaveSeNa, vaizAlI praviveza sH|| zrIsuvratArhataH stUpaM, bhramaMstatra dadarza ca // 9 // dadhyau ca nUnamasyAsti, pratiSThAlagnamuttamam // abhaMgA tanmahinAsau, nagarI nanu vartate // 10 // kathaM mayA pAtanIya-stadasAviti ciMtayan // apRcchayata purIrodhAkuleneti janena saH // 11 // vada daivajJa ! vaizAlyA,rodho yAsyatyasau kadA ? // khinnAH smo yadvayaM kArA-vAsenevAmunA bhRzam // 12 // muditaH sa tato'vAdIt , paappNkaikshuukrH|| stUpo'sau yAvadatra syA-ttAvadudveSTanaM kva ? vH||13|| tallokAH ! yadyayaM stUpo, yuSmAbhiH pAtyate drutam // tadA'payAti niyataM, purIrodho'dhunaiva hi||14||prokto dhUrtena
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ *****MAXIES SAAAAA* teneti, bAlavadvAlizo janaH // taM stUpaM bhaktumArebhe, dhUtaiH ko na hi baMcyate // 15 // stUpe ca bhaktumArabdhe, gatvA maagdhikaadhipH|| sadyo'pAsArayacaMpA-dhIzaM krozadvayaM ttH|| 16 // tataH sa pratyayairlokaH, stUpe mUlAtprapAtite // vyAghuTya kuNiko'vikSat , purI sabalavAhanaH // 17 // tadA cAnazanaM kRtvA, smRtvA pNcnmskriyaaH|| ceTako nyapatat 6 kUpe, bavA'yaHputrikAM gale // 18 // tadA tatrAsanAsthairyA-dAgatya dharaNAdhipaH // sAdharmikaM tamAdAya, ninAya bhavane | nije // 19 // vidhAyArAdhanAM samyak, prapAlyAnazanaM ca tt| tatrasthaH prApya paMcatvaM, ceTakastridivaM yyau||20|| Pitazca sujyeSThAsUnu-dauhitrazceTakaprabhoH // vaizAlyAmAyayau daivA-ttadA stykikhecrH||21|| mAtAmahaprajAM sarvA. luMkhyamAnAM sa rakSitum // ninAya nIlavatyadrau, drutamutpATya vidyyaa|| 22 // kopAviSTaH kUNiko'tha, tAM purI yuktarAsabhaiH // kheTayitvA halaistIrNa-pratijJaH svapurIM yayau // 23 // kUlavAlakanAmA tu, mRtvAgAnarakaM kudhIH ||uddhRtstu tato-|| 'nante, saMsAre paryaTiSyati // 24 // kUlavAlakamuneriva duHkhA-vAptirevamavinItamuneH syAt // dhRSTatAM tadapahAya suziSyaiH, sagurovinaya eva vidheyH||25|| itikUlavAlakakathA, iti sUtrArthaH // 3 // atha dRSTAMtapUrvakamavinItasya doSamAhamUlam-jahA suNI pUikaNNI, nikkasijjai sbso| evaM dussIla paDiNIe, muharI nikkasijjai // 4 // vyAkhyA-yathA zunI, pUtI paripAkAt kuthitagandhau, upalakSaNatvAt kRmikulAkulau ca karNau yasyAH sA pUtikarNI, niSkAzyate bahiH karNyate, 'savasotti' sarvebhyo gRhAMgaNAdibhyo "hata hata" ityAdivAkyairleSTvAdibhizca, atra ca zunIti
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 7 // strInirdezo'tIvakutsAsUcakaH, 'pUtikarNIti' vizeSaNaM tu sarvAgakutsAsUcakam, upanayamAha - evamanena prakAreNa duHzIlo duSTAcAraH, pratyanIkaH prAgvat, mukharo bahuvidhAsaMbaddhabhASI, niSkAzyate sarvataH kulagaNasaMghAderbahiH kriyate, iti sUtrArthaH // 4 // nanu kuto'yaM jJAtvApyanarthahetau dauzIlye ramate ? pApopahatamatitvAttatraivAsya ratiH syAdeta - | deva dRSTAMtena darzayati mUlam - kaNakuMDagaM caittANaM, vidvaM bhuMjai sUare / evaM sIlaM caittANaM, dussIle ramaI mie // 5 // vyAkhyA - kaNAstaMdulAsteSAM tanmizro vA kuMDakaH kukkasaH kaNakuMDakastaM tyaktvA viSTAM purISaM bhuMkte, zUkaro garttAzukaro yatheti gamyate, evamavinItaH zIlaM prastAvAcchobhanamAcAraM tyaktvA duSTaM zIlaM duzzIlamanAcArarUpaM tatra ramate dhRtimAdhatte, mRga iva mRgo'pAyAnabhijJatvAt, yathA hi mRgo gItAkSipto maraNApAyamapazyan vyAdhamanusarati, tathA - 'yamapi pretyadurgatipAtamapazyannirviveko duHzIle ramate, iti sUtrArthaH // 5 // uktamupasaMhRtya kRtyamupadizati -- | mUlam - suNiAbhAvaM sANassa, sUarassa narassa ya / viNae Thavija appANaM, icchaMto hiamappaNo // 6 // vyAkhyA - zrutvA AkarNya abhAvaM azobhanabhAvaM sarvato niSkAzanarUpaM 'sANassatti' prAkRtatvAt zunyAH zUkarasya copamAnasya narasya copameyasya vinaye sthApayedAtmAnamAtmanaiveti zeSaH, icchan hitamaihikaM pAratrikaM ca AtmanaH, prathama dhyayanam (1) // 7 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayAdeva hitAvApteryaduktam- "viNayA nANaM nANAo, daMsaNaM daMsaNAo caraNaM ca // caraNAhiMto mokkho, mokkhe sukkhaM nirAbAhaM // 1 // iti sUtrArthaH // 6 // yatazcaivaM tataH kimityAhamUlam tamhA viNayamesijjA, sIlaM paDilabhe jo| buddhaputtaniAgaTTI, na nikkasijjai knnhui||7|| | vyAkhyA-tasmAdvinayameSayet , dhAtUnAmanekArthatvAt , kuryAt , kiM punarvinayasya phalaM ? yadevamupadizyate, ityAha zIlaM pratilabheta prApnuyAt , yato vinayAt , anena vinayasya zIlAvAptiH phalamuktaM, atha tasya kiM phalamityAha-buddhAnAmAcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH sAdhuH, nizcitaM yajanaM niyAgaH saMpUrNabhAvastavarUpaH srvsNvrsttphl-13|| bhUto mokSazca, kAraNe kAryopacArAttadarthI san na niSkAzyate 'kaNhuitti' kutazcidgacchAdeH, kiMtu vinItattvena sarvatra | mukhya eva kriyate iti sUtrArthaH // 7 // kathaM punarvinayo vidheya ityAzayenAhamUlam-nisaMte siA muharI, buddhANaM aMtie syaa| ajuttANi sikkhijA, niraTTANi u vajae // 8 // vyAkhyA nizAnto nitarAmupazAMtaH, antaHkrodhatyAgAdvahizca zAntAkAratvAt , syAt bhavet amukharaH, tathA buddhAnAM AcAryAdInAM antike samIpe sadA sarvakAlaM arthayuktAni heyopAdeyArthavAcakAnyAgamavAkyAni zikSeta abhyaset , nirarthakAni tadviparItAni tu punarvAtsyAyanAdIni varjayet pariharediti sUtrArthaH // 8 // kathaM punararthayuktAni zikSetetyAhamalam-aNusAsio na kuppijjA, khaMtiM sevija pNddie| khuDDehiM saha saMsaggiM,hAsaM kIDaM ca vje||9||
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA prathamAdhyayauttarAdhyayana | vyAkhyA-anuziSTaH kadAcit parupoktyApi, zikSito na kupyet na kopaM kuryAt / tarhi kiM kuryAdityAha nam (1) kSAnti paruSabhASaNAdisahanAtmikAM seveta, paMDito buddhimAn , tathA 'khuDehiti' kSudairvAlaiH zIlahInaH pArthasthAdibhirvA saha samaM 'saMsamgiti' saMsarga paricayaM, hAsaM hasanaM, krIDAM ca antyAkSarikAprahelikAdAnAdikAM varjayet , kAgamaviruddhatvAdgurukarmabaMdhahetutvAcaiSAmiti sUtrArthaH // 9 // punaranyathA vinayamevAhamalama-mAya caMDAliaMkAsI, bahaaM mA ya aalve|kaalenn ya ahijjittA, taojhAeja eggo||10|| vyAkhyA-mA niSedhe, caH samuccaye, caMDaH krodhastadazAdalIkamanRtabhASaNaM maakaaKaavidhaaH| lobhAlIkAdyapalakSaNaM caitat / tathA bahu eva bahukaM aparimitaM AlajAlarUpaM svIkathAdikaM mA ca AlapedbhASeta, bahubhASaNAtsvAdhyAyA-16 dikAryAnivAtakSobhAdisaMbhavAt / kiM tarhi kuryAdityAha-kAlena prathamapauruSyAdilakSaNena, caH punararthe, adhItya paThi-1* tyA pucchAdyapalakSaNaM caitat , tato'dhyayanAdyanantaraM dhyAyecintayedekako bhAvato rAgAdirahito dravyato viviktavasatyAdI sthita iti sUtrArthaH // 10 // itthamakAryaniSedhaH kArvavidhizcoktaH, atha kadAcidetadvayatyaye kiM kAryamityAhamUlam-Ahacca caMDAliaMkaddu, na niNhavija kyaaivi| kaDaM kaDitti bhAsijjA, akaDaMNo kaDitti a||11|| vyAkhyA-'Ahacca' kadAcicaMDAlIkaM pUrvoktaM kRtvA na niDhuvIta mayA na kRtamiti nApalapet , kadAcidapi yadA parairna jJAtastadApItyarthaH / kiM tarhi kuryAdityAha-kRtaM vihitaM caMDAlIkAdi kRtameva bhASeta, na tu bhayalajjAdibhirakR-15 SANAAARRER
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ B AASIAS tamiti / tathA akRtaM caMDAlIkAdi no kRtamiti akRtameva bhASeta, na tu mAyoparodhAdinA akRtamapi kRtamiti vadet , mRSAvAdAdidoSasaMbhavAt / ayaM cAtrA'bhiprAyaH-kathaMcidaticArotpattau lajjAdyakurvan gurupArzvamAgatya-"jaha bAlo jappaMto, kajamakajaM ca uju bhaNai ||tN taha AloejjA, mAyAmayavippamukko u||1||" ityAdyAgamamanusaran yathAvat zalyamAlocayediti sUtrArthaH ||11||ath yadaiva gururvakti tadaiva pravRttinivRttI karttavye ityAzaMkA nirAkartumAha mUlam mA galiassuva kasaM, vayaNamicche puNo punno| kasaMva daTumAiNNe, pAvagaM parivajjae // 12 // 3 RI vyAkhyA-mA niSedhe galyazca iva avinItavAjIva kazAM kazAprahAraM vacanaM pravRttinivRttiviSayaM upadezaM gurUNAmicchedabhilapet punaH punAraM vAraM / ayaM bhAvaH-yathA galirazvaH kazAprahAraM vinA na pravartate nivarttate vA, naivaM suzi yeNApi pravRttinivRttyoH punaH punarguruvacanamapekSyaM, kiMtu 'kasaM vetyAdi'-kazAM carmayaSTiM dRSTvA AkIrNa iva vinItAzca 18|iva prakramAt suziSyo gurorAkArAdikaM dRSTvA pApakaM azubhAnuSThAnaM parivajayet sarvaprakAraistyajet, upalakSaNatvAt zubhAnuSThAnaM ca kuryAt / ayamAzayaH- yathA AkIrNo'zvaH kaSAgrahaNAdinA ArohakAbhiprAyaM jJAtvA kazayA'spRSTa eva tadAzayAnurUpaM ceSTate tathA suziSyo'pyAkArAdhairAcAryAzayaM jJAtvA vacanenAprerita eva sarvakRtyeSu pravartate, mAbhUdarovacanAyAsa iti sUtrArthaH // 12 // galyAkIrNakalpaziSyayordoSaguNAvAha ISSAUSASAASAASAS
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 9 // * mUlam - aNAsavA thUlavayA kusIlA, miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuA lahu dakkhovaveA, pasAyae te hu durAsayaMpi // 13 // vyAkhyA - anAzravA guruvacasyasthitAH, sthUlavacaso'vicAritabhASiNaH, kuzIlAH kutsitAcArAH, mRdumapi akopanamapi guruM caMDaM prakurveti, prakarSeNa vidadhati ziSyAH, ye punazcittAnugA gurumano'nuvarttinaH laghu zIghraM dAkSyopapatA avilaMbitakAritvayuktAzca bhavaMti, atra 'upa, apa, ita' iti zabdatrayasthApane pRSodarAditvAdapazabdasyAkAralope ca | upapeta iti siddham / te ziSyAH prasAdayeyuH prasannaM kuryuH, huH punararthe, durAzayamapi atikopanamapi prastAvAguruM, kiM punaranutkaTakaSAyamiti, atrodAharaNaM caMDarudrAcAryaziSyaH, tatkathAsaMpradAyazcAyam -- , ujjayinyAM puri nAtro -dyAne naMdanasannibhe / caMDarudrAbhidhaH sUriH sagacchaH samavAsarat // 1 // UnAdhikakriyAdoSAn, svagacchIyatapasvinAm // darza darza sa cAkupyat prakRtyApyatiroSaNaH // 2 // bhUyasAM vAraNaM hyeSAM mayaikenAtiduSkaram // paraM roSAtirekAnme, svahitaM na hi jAyate // 3 // dhyAtveti sUrirekAMte, tasthau saddhyAnahetave / taptiM vihAya ziSyANAM svAdhyAyadhyAnatatparaH // 4 // [ yugmam ] itazcojayinIvAsI, vyavahArisuto yuvA // AgAtkuMkumaliptAMgo, navoDhastatra mitrayuk // 5 // sAdhUn dRSTvA parIhAsa - pUrvakaM tAn praNamya ca // so'vAdIdbhagavaMto me, dharma ta sukhAkaram // 6 // vaihAsiko'yamiti te, jJAtvA no kiMcidUcire // tato bhUyaH sa niryathAn, sopahAsa prathamAdhyaya nam (1) // 9 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ mabhASata // 7 // daurbhAgyAdbhAryayA tyakto, virakto'haM gRhAzramAt // tat prasadya bhavAMbhodhi- tArakaM datta me vratam // 8 // dhUrtaH pratArayatyasmA-narmavAkyairmuhurmuhuH // taghRSyatAmasI samyak, ciMtayitveti te jaguH // 9 // guroradhInA na vayaM, svayaM dIkSAdi dadmahe // tadAzraya vratAya tva-masmadgurumitaH sthitam // 10 // zrutveti savayasyo'tha, so'brajasUrisannidhau // abravIttaM ca vaMditvA, sopahAsaM kRtAMjaliH // 11 // gRhavyApArato bhagno, lagno'smi tvtpdaajyoH|| tatpravrAjaya mAM khAmi-stiSThAmi sasukhaM yathA // 12 // sahAsyAmiti tadvAcaM, zrutvA kopAtirekataH // sarijaMgI vratecchuzce-ttadA bhasmAnaya drutam // 13 // tatastatsuhRdaikenA-nIte bhasmani sAdhurAT // taM gRhItvA khabAhubhyAM, locaM kRtvA dadau vratam // 14 // tadvilokya viSaNNAsta-dvayasyAstamathAbhyadhuH // mitra ! sadyaH palAyasva, dhAma yAmo 4 lavayaM yathA // 15 // AsannasiddhikaH so'tha, laghukarmetyaciMtayat // kathaM gacchAmyahaM gehaM, svavAcA sviikRtvrtH||16|| pramAdasaMgatenApi, yA vAk proktA manakhinA // sA kathaM dRpadutkIrNA-kSarAlIvA'nyathA bhavet // 17 // narmaNApi mayA labdhaM, rakSaNIyaM tato vratam // jahAti ghumaNiM ko hi, vinAyAsamupasthitam // 18 // dhyAtveti bhAvasAdhutvaM, sa sudhIH pratyapadyata // yathAsthAnaM tato jagmu- stadvayasthA viSAdinaH // 19 // vineyo'thAvadatsUriM, bhagavan ! baMdhavo mama // zrAmaNyaM mocayiSyaMti, tadyAmo'nyatra kutracit // 20 // gaccho mahAnasau gacchan, pracchannamapi yjnaiH|| jJAyate tad dvayorevA-''vayorgamanamarhati // 21 // sUriH provAca yadyevaM, tadA'dhvAnaM vilokaya // yathA rajanyAM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana prathamAdhyaya nam (1) // 10 // gacchAmaH, so'pyAlokya tamAyayau // 22 // pratasthe'tha nizIthinyAM, sUrinUtanaziSyayuk // puro yAhIti garuNA. coktaH ziSyo yayau puraH // 23 // apazyannizi vRddhatvAt, sthANunA skhalito guruH // vedanAvihalo jaje. jvaladroSabharAkulaH // 24 // hA duSTaziSya ! sanmArgo, na vyalokIti vibruvan , daMDena ziSyaM zirasi, kRtaloce jaghAna sH|| 25 // tatprahArasphuTanmauli-nirgacchadrudhiro'pi saH ||n vyabravInApyakupyat, pratyutaivamaciMtayat // 26 // khagacchamadhye sasukhaM, tiSThaMto'mI mahAzayAH // adhanyena mayA duHkha-bhAjanaM vihitA hahA ! // 27 // Ajanmasau-1 khyadAH ziSyA, guroH syuH ko'pi dhIdhanAH // Adya eva dine'haM tu, jAto'sAtakaro guroH // 28 // sthAvAdinA guroH pIDA, mAbhUyo'pi bhUyasI // dhyAyanniti prayatnena, sa cacAla zanaiH zanaiH // 29 // tasyaivaM vrajataH zuddhA-zayasya smtaanidheH|| mahAtmanaH samutpade, nizAyAmeva kevalam // 30 // atha prabhAte saMjAte-'bhyudite ca divAkare // sUriNA dadRze ziSyo, rudhirAlipsamastakaH // 31 // tataH zAMtarasAcAMta-khAMtaH sUriciMtayat // aho ! navInaziSyasyA-'pyamuSya zAMtiruttamA // 32 // krodhAdhmAtena mayakA, daMDenaivaM hato'pi yat // nAtanodvAGmanodehai- vaiguNyaM kiMcidapyasau // 33 // ciraprajitasyApi, roSadoSAMzca jAnataH // prAptAcAryapadasthApi, dhigme prabalakopatAm! // 34 // iyaciraM suduSpAlaM, pAlitaM mayakA vratam // paraM taniSphalaM jajJe, kopAttanme'munA kRtm||35|| bhAvanAbhiriti bhAvitacittaH, so'pi kevalamavApa munIMdraH // evamutkaTaruSo'pi guroH syu-rmokSadAH savinayAH RESSLCUSTORECORDSMS
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvineyAH // 36 // iti zrIcaMDarudrAcAryakathA // iti sUtrArthaH // 13 // atha gurucittAnuvRtterupAyamAhamUlam-nApuTTo vAgare kiMci, puTTho vA naaliaNvde||kohN asaccaM kuvvijjA,dhArijA piamappiaM // 14 // __vyAkhyA-nApRSTaH kathamidamityAdi guruNA'jalpitaH vyAgRNIyAdvadettAdRzakAraNaM vinA, kiMcit stokamapi, 3 pRSTo vA nAlIkamanRtaM vadet , kAraNAMtareNa ca gurubhirnirbhasito'pi na tAvatkupyet, kathaMcidutpannaM tu krodhamasatyaM tadutthavikalpaviphalIkaraNena kurvIta vidadhyAt / krodhAsatyatvakaraNe cAyaM dRSTAMtaH- tathAhi kutracidrAme, kulaputrasya kasyacit // sodaraH pratyanIkena, ninye yamaniketanam // 1 // tatastajananI proce, tamiti pratyahaM muhuH // prabhaviznurapi bhrAtR-ghAtaka haMsi no kutaH? // 2 // balino balasAyaMte, vairazuddhyai na karhicit // na vipakSamupekSante, pannagA api mAninaH ! // 3 // tadAkarNya saroSeNa, tena pauruSazAlinA // jIvagrAhaM pragRhyAri-rAninye mAturantikam // 4 // proktazcAre ! bhrAtRghAtin !, kathaM tvA mArayAmyaham ? // tataH sa prAMjaliH proce, kRpANaM prekSya kNpitH||5|| hanyaMte zaraNAyAtA, yathA tvaM mAM tathA jahi // sadainyamiti tenokte, sa mAturmukhamaikSyata // 6 // sApi taM dInatAM prApta, prekSyotpanna kRpA'lapat // AryaiH putra! na mAryate, kadApi shrnnaagtaaH||7|| yataH-"zaraNAgatavisrabdha-praNatavyasanArditAn // rogiNaH paMgumukhyAMzca, naiva naMti mahAzayAH! // 8 // " putraH provAca mAtarme, roSaH syAtsaphalaH kthm?|| sarvatra saphalaH kopo, na kArya iti sApyavak // 9 // iti mAtRgirA jAto- pazAntistaM mumoca sH|| tau natvA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyaya uttarAdhyayana kSamayitvA ca, khAgaH so'pi gRhaM yayau // 10 // mAtRvAkyamadhigamya yathAsau, moghameva vidadhe kila kopam // tad nam (1) &Adeva bhajatA jinavANI, sAdhunApi viphalaH sa vidheyaH // 11 // iti krodhAsatyIkaraNe kulaputrakathA // // 11 // tathA 'dhArijatti' dhArayet samatayA'vadhArayet , priyaM prItyutpAdakaM stutyAdi, apriyaM ca tadviparItaM nindAdi, na tayo rAga dveSaM vA kuryAdityarthaH, udAharaNaM cAtra tRtIyabhUtasya, tathAhi pure kasmiMzcidazive, samutpanne'tidAruNe // amaMdamAMdyapIDAbhi-vidrute cAkhile jane // 1 // tacchAntaye ca bhUpena, DiMDime vAdite sati // bhUbhujo'bhyarNamabhyetya, jagadurmAtrikAstrayaH // 2 // [yugmam ] zamayAmo vayaM khAmi-nazivaM bhavadAjJayA // nRpo'jalpadupAyena, keneti brUta maaNtrikaaH!||3|| teSveko'thAbravIdrUpaM, pRthvInAthAvadhAryatAm // maMtrasiddhaM mamAstyekaM, bhUtaM sadyaH zivaMkaram // 4 // taccAtiruciraM rUpaM, vikRtya puri paryaTat // na vIkSaNIyaM dRSTaM tu, draSTAraM hanti koptH||5|| tatprekSyAdhomukhaM tiSThe-dho'sau rogairvimucyate // tadAkarNya jagau rAjA, caMDenAnena naH || kRtam ! // 6 // athAvAdIdbhUtavAdI, dvitIyo'vanivallabham // maMtrasiddhaM mamApyasti, bhUtaM nUtanazaktiyuk // 7 // tacA ID // 11 // tilaMbavistIrNa-kukSikaM paMcamastakam // ekakramaM zikhAhInaM, bIbhatsaM zyAmalaM mahat // 8 // gAyanarInRtanmuMca-| daTTahAsAn pade pade // rUpaM vidhAya sakale, pure bhramati sarvataH // 9 // [yugmam ] tadvIkSyopahasetsamyak, praviloketa, vA na yH|| dUSayedyazca tanmauli-drutaM bhidyeta saptadhA // 10 // yastvarcayati puSpAdyaiH, sadvAkyaiH zlAghate ca tat //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ gadAstasya vilIyaMte, vAtodbhUtA ivAMbudAH // 11 // tannizamyAbhyadhAdbhUmA-nasmAkamamunApyalam // tRtIyo'thAvada drAja-nasti bhUtaM mamApi hi // 12 // kurUpamapi tannaiva, kadAcidapi kupyati // priyApriyakRtorhanti, dRSTamevA A'myaaNstthaa|| 13 // tato rAjJA pradattAjJaH, sa maaNtrikshiromnniH|| azivopazamaM cakre, tat paryATyA'khile pure||14|| tato'sAvazivadhvaMsa-modinA medinIbhRtA // apUji vastrabhUSAyai-lokaizca sakalairapi // 15 // evaM vimuNDazirasaM maladigdhadehaM, dviSTo hi garhati muni sujanastu nauti // satsAdhunA samadRzAntimabhUtavattat, soDhavyameva sakalaM priyamapriyaM ca // 16 // iti priyApriyasamatve tRtIyabhUtakathA; iti sUtrArthaH // 14 // nanu kopAdyasatyakaraNAdinA ki-3 mAtmana eva damanamupadizyate ? na parasyetyatrocyate mUlam-appA ceva dameabo, appA hu khalu duimo||appaa daMto suhI hoi, AssiM loe parattha ya // 15 // BI vyAkhyA-'appA cevatti' Atmaiva damitavyo manojJAmanojJaviSayeSu rAgadveSatyAgena upazamaM netavyaH, kutazcaiva mupadizyate ? ityAha 'appA hutti' Atmaiva khalu yasmAhuImo durjayaH, ata evAtmadamanamevopadizyate iti bhAvaH / / kiM punarAtmadamane phalamityAha-AtmA dAntaH sukhI bhavati asmin loke iha bhave, paratra ca parabhave, yato dAntAtmAno maharSaya ihaiva devairapi pUjyante, paratra mokSaM ca sAdhayanti, adAntAtmAnastu caurapAradArikAdaya ihaiva vinazyanti, paratra ca durgatipAtAdi prApnuvanti / tatra cAyamudAharaNasaMpradAyaH, tathAhi
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 12 // sanniveze kvApyabhUtAM, caurezau dvau sahodarau // AjagmurmunayastatrA - 'nyadA sArthena saMyutAH // 1 // dhArAsAraiH sudhAsArairbhuvamucchAsayan bhRzam // tadaiva vizvajIvAtuH prAdurAsIt ghanAgamaH // 2 // yuktaM varSAsu nAsmAkaM, viharttumAdhavaH // vasatiM yAcituM caura - patyoH pArzva tayoryayuH // 3 // tatastaddarzanodbhuta - pramodau tau praNamya tAn // bhanyau papracchatuH pUjyAH ! kaM hetuM yUyamAgatAH ? // 4 // abhyadhuH sAdhavo'smAkaM bihAro jaladAgame // na kalpate tato datta, varSAyogyamupAzrayam // 5 // datvAtha vasatiM teSAM tau vyajijJapatAmiti // grAdyamasmadgRheSveva, yuSmAbhirazanAdikam // 6 // te'bhyadhurdhAni naikasmin, bhikSAmAdadmahe vayam // kintu mAdhukarIM vRttiM kurmaH sarveSu vezmasu // 7 // yuvAbhyAM tu mahAbhAgau, vasatereva dAnataH // upArjitaM mahatpuNyaM, sakalaklezanAzakam // 8 // yataH - "upAzrayo yena datto, munInAM guNazAlinAm // tena jJAnAdyupaSTaMbha - dAyinA pradade na kim ? // 9 // surArddhiH sukulotpatti- bhogalabdhizca jAyate // sAdhUnAM sthAnadAnena, kramAnmokSazca labhyate // 10 // " ityAkarNya vizeSAttau, saMtuSTau bhejatuyatIn // tasthustatra caturmAsIM munayo'pi yathAsukham // 11 // caturmAsyAM ca pUrNAyAM, nirgranthA vijihIrSavaH, ityabhApanta tAvanya- vratamAdAtumakSamau // 12 // santau bhavantau kurutAM, rAtrau bhojanavarjanam // atrAmutra ca yaddoSA, bhUyAM saH syurnizAzane // 13 // yadAhu:- "medhAM pipIlikA haMti, yUkA kuryAjjalodaram // kurute makSikA vAMtiM kuSTarogaM ca kolikaH // 14 // kaMTako dArukhaMDa ca, vitanoti galavyathAm || vyaMjanAMtarnipatita-stAlu vidhyati vRzcikaH // 15 // prathamAdhyaya nam (1) // 12 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5/ vilamastu gale vAlaH, kharabhaMgAya jAyate // ityAdayo dRSTadoSAH, sarveSAM nizi bhojane // 16 // ulUkakAkamArjAra-3 rAprazaMbarazUkarAH // ahivRzcikagodhAzca, jAyate rAtribhojanAt // 17 // vAcaMyamAnAM tau vAca-mityAkarNya vitehai natuH // nizAhAraparihAraM, vijahuH saadhvo'pyth||18|| tatastau tadrutaM samyak, pAlayAmAsaturmudA // jagmatuzcAnyadA caurya-kRte caurajjaivRtau // 19 // bahu gomAhiSaM lAtvA, valitAste'tha dasyavaH // adhvanyevAzanAyato, mahiSaM / janurekakam // 20 // tanmAMsameke saMskartu-mArabhaMtA'pare punaH / grAmamekaM samIpasthaM, madyArtha jagmurunmadAH // 21 // matha te palapaktAro, lobheneti vyaciMtayan // hAlAhetogatAn hantu-mupAyaM kurmahe vayam // 22 // bhAge'smAkaM yathA''yAti, prabhUtaM dhenumAhiSam // te vimRzyeti tadbhojye, pizite cikSipurviSam // 23 // daivAttathaiva saJcintya, prAmamadhyagatA api // kSiptvA hAlAhalaM hAlA-dale tatpArthamAyayuH // 24 // tadA ca vasupUrNo'pi, prAptapUrvodayo'pi hi // vAruNIsevayA sadyo, yayAvastaM gabhastimAn // 25 // tato'nyaH sAgrahaM proktA-vapi tau sodarau tadA // pratabhaMgabhayAnnaivA-bhujAtAM satvazAlinau // 26 // anye tvanyonyadattena, madhena pizitena ca // viSayuktena muktena, mRtvA durgatimaiyaruH // 27 // tatastAnnidhanaM prAptA-nirikSya nikhilAnapi // ityaciMtayatAM citte, tAvubhau khIkRtapratau // 28 // nUnaM hAlAhalAlIDhe, madyamAMse babhUvatuH // eteSAmanyathA kasmA-dakasmAnmaraNaM bhavet // 29 // bhAvayo bhaviSyacce-nizAbhuktivataM hitam // AvAmapyatadAhArA-ttatprApsyAvo dazAmimAm // 30 // mahopakA 4444
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / riNo nUnaM, jJAninaste mhrssyH|| pratyAkhyAnamidaM datta-mAvayoryaiH zubhAvaham // 31 // dhyAyaMtAviti dhenvAdi, prathamAdhyaya. tAvAdAya gRhaM gatau // abhUtAM sukhinau dharma-karmaNA'tra paratra ca // 32 // itthaM rasajJAdamanAdapImA-vavindatAM | nam (1) // 13 // dasyupatI sukhAni // sarvAtmanA khaM damayaMstu saukhyaM, yadanute kiM kila tatra vAcyam // 33 // ityAtmadamane bhrAtadvayakathA, tadevamAtmA dAMtaH sukhI bhavatIti sUtrArthaH // 15 // kiM punarviciMtyAtmAnaM damayedityAhamUlam-vari me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehiM dammaMto, baMdhaNehiM vahehi a|| 16 // ___ vyAkhyA-varaM pradhAna, me mayA AtmA jIvastadAdhArabhUtaH kAyovA, dAMto damaM grAhito'saMyamaceSTAto vyAvartitaH, kenetyAha-saMyamena paMcAvaviramaNAdinA, tapasA cAnazanAdinA, mA ahaM parairanyaiH 'dammaMtotti' ApatvAimitaH kheditaH, kairityAha-baMdhanairRdhAdiracitairmayUrabaMdhAdhaiH, vadhaizca lakuTAditADanaiH // udAharaNaM cAtra secanakahastI tathATavyAmekarayAM, hastiyUthamabhUnmahat // tatsAmI ca babhUvaikaH, siMdhuro bhUdharopamaH ||1||prvRddhH kalabhaH ko'pi, mAhanmAmiti ciMtayan // bAladvipAn jAtamAtrA-navadhItsa tu duSTadhIH // 2 // tataH sagarbhA kariNI, tasya kAcidaciMtayat // bhavitA kalabhazcenme, taM haniSyati yUthapaH // 3 // tasmAttadrakSaNopAyaM, karomIti vimRzya // 13 // saa|| khajAyamAnA daMbhena, zanaithAdapAsarat // 4 // pratIkSamANaM yUthezaM, ghaTIprahara vaasraiH|| dvivairmilaMtI sA tasya, visaMbhaM codapAdayat // 5 // prasUtikAle tvAsanne-apazyatsA kazcidAzramam // suSuve ca tamAzritya, vizvastA kalabhaM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** zubham // 6 // yUthe gatvA'tha yUthezaM, vaMcayitvA ca sA muhuH| tamAzramaM samAgatya, khanaMdanamadIdhayat // 7 // mugdhatvamadhurAkAra, kalamaM munayo'pi tam // salIlaM lAlayAmAsuH, khaputramiva vtslaaH||8|| zuNDAmApUrya sakalaH kalabho'pi sH|| saharSiputrakaiH sekaM, cakArAzramabhUruhAn // 9 // taM secanakanAmAnaM, tApasAH procire ttH|| kramAca yauvanaM prAptaH, so'bhUtprAjyaparAkramaH // 10 // aTannaTavyAM tabUthaM, dvipaH so'pazyadanyadA // arIramaJca |sNjaataa-nuraagaasttkrennukaaH|| 11 // taM dRSTvA'marSaNo yUtha-nAthastaM pratyadhAvata // vRddhaM nihatya taM yUtha-khAmI secanako'bhavat // 12 // anyApi kAcitkariNI, kalabhaM rakSituM nijam // upAyaM mama mAteva, mAkArSIditiciMtayan // 13 // kRtaghnaH sagajo'bhAMkSI-nmakSu taM tApasAzramam ||bhjnti khAzrayaM dantA-balAH prAyaH khalA iva // 14 // [yugmam ] asmAbhiH poSitenA'pi, dvipenA'nena hA! vayam // upadrutAstakimapi, darzayAmo'sya tatphalam // 15 // dhyAtveti tApasAH kopA-datvA zreNikabhUbhRte // puSpAdiprAbhRtabhRto, vijJA vyajJapayannidam // 16 // [ yugmam ] prabho ! secanakAhvAnaH, sarvalakSaNalakSitaH // bhadrajAtivane'smAkaM, vidyate gandhasindhuraH // 17 // pRthivyAM ratnabhUto'yaM, tavaivA'rhati bhUpate ! // zrutveti sainyayuk rAjA, taM grahitumagAdvanam // 18 // upAyairbhUribhirbhUpa-staM gRhItvAtha daMtinam // AnIya khapure'badhA-dAlAne zRMkhalAgaNaiH // 19 // tataH svIyavazAyUtha-viyogAturacetasam // aruntudaivacobhistaM, niniMduriti taapsaaH|| 20||re! kRtaghna ! ka? tabIya, zauNDIya cAdhunA tava // phalamasmada 453
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana vajJAyA, idamAjanma bhujyatAm ! // 21 // nizamyeti kSatakSAra-kSepakalpAM sa tadgiram // roSAdAlAnamunmUlya, dadhAve prathamAdhyaya prati tApasAn // 22 // hatapratihatAn kurva-stAMzcAraNyaM gato gajaH // tAn babhaMjAzramAn bhUyaH, prabhaMjana iva nam (1) // 14 // dumAn // 23 // punastadhaNAyA'gA-ttadvanaM zreNiko nRpH|| tadetya'vadhinA'jJAsI-drajAdhiSTAyikA surii|| 24 // siMdharo'sAvasya vazyo-'vazyaM bhAvI mahIpateH // jJAtveti sA'bravIdyAlaM, vAkyaiH pIyUSa pezalaiH // 25 // bhUyAMso bhAvinI vatsa!, svayaM dAntasya te guNAH // kRtabandhavadhairanyai-ranyathA tvaM damiSyase // 26 // tacchatvA sa svayaM 6 gatvA, rAtrAvAlAnamAzrayat // tad jJAtvA nRpatistuSTa-stasyAcI bahudhA vyadhAt // 27 // svayaM dAMta iti prema, tatrAdhAdbhadhavo bhRzam // nyadhAca paTTahastinaM // vyadhAdRttiM ca bhUyasIm // 28 // dAMtaH svayaM prApa yathA ramAmasau, tathA zivArthI manujo'pyavApnuyAt // khayaMdamI maMkSu sakAmanijarAM, parastu no tAmiti damyatAM khayam // 29 // iti secanakakarikathA // tadevaM khayameva khAtmA damanIya iti sUtrArthaH // 16 // atha vinayAMtaramAha mUlam-paDiNIaMca buddhANaM, vAyA aduva kammuNA / AvI vA jaivA rahasse, Neva kujjA kyaaivi||17|| hai| vyAkhyA-pratyanIkaM pratikUlaM ceSTitamiti zeSaH, caH pAdapUraNe, buddhAnAmAcAryAdInAM vAcA 'kiM tvamapi kiNci-14|| 14 // jAnISe ?' ityAdirUpayA 'aduvatti' athavA karmaNA saMstArakAtikramaNapANipAdasparzanAdinA, AvirvA janasamakSaM, |yadivA rahasi ekAMte 'Nevatti' naiva atra evakAraH "zatrorapi guNA grAhyA, doSA vAcyA gurorapi" iti kumatA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ A HARRARY pohArthaH / kuryAdvidadhyAt , kadAcidapi paruSabhASaNAdisamaye'pIti sUtrArthaH // 17 // atha zuzrUSaNA vinayamAhamUlam-Na pakkhao Na purao, Neva kiccANa pitttto| Na juMje UruNA Uru, sayaNe No pddissunne||18|| | vyAkhyA-na pakSato dakSiNAdipArzvamAzrityopavizediti sarvatra gamyaM, tathopavezane hi tatpaMktipravezAdAtmano'pi tatsAmyadarzanarUpo'vinayaH syAt , pAThanAdi samaye ca gurorapi tanmukhaprekSaNe vakrAvalokanena skandhakandharAdivAdhA bhavediti / tathA na purato'grataH, tatra hi vandArulokasya gurumukhAdarzanAdinA aprItiH syAditi / tathA naiva kRtyAnAM |kRtikarmArhANAM gurUNAmityarthaH, pRSThataH pRSThadezamAzritya, tatra dvayorapi mukhAprekSaNena na tAdRzo rasaH syAditi, tathA na yuMjyAnna saMghaTTayet atisaMvezadezopavezanAdinA UruNA AtmIyena UraM gurusaMbaMdhinaM, tathAkaraNe'tyantAvinayaprasaMgAt , upalakSaNaM caitat zepAMgasparzatyAgasya / tathA zayane zayyAyAM zayita upaviSTo vA na pratizRNuyAt na khIkuryAdguruvAkyamiti zeSaH, ayaM bhAvaH-zayyAsthitaH ziSyo guruNA kRtyaM prati prokto na tatra sthita eva karomyevedamityAdi vadet, kintu guruvacaHzravaNAnantaraM tatkAlameva kRtAMjaligurupArzvamAgatya pAdapatanapUrvamanugRhIto'ha|miti manyamAno bhagavanicchAmya'nuziSTimiti vadediti sUtrArthaH // 18 // tathAmUlam-Neva palhatthiaM kujA, pakkhapiMDaM va sNje| pAe pasArae vAvi, Na ciTTe guruNaMtie // 19 // vyAkhyA-naiva paryastikAMjAnujaMghopari vastraveSTanarUpAM kuryAt , pakSapiNDaM vA bAhudvayena kAyapiNDanAtmakaM, saMyataH NANAGAR
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ * uttarAdhyayana ** * sAdhuH, tathA pAdau prasArayedvApi naivetIhApiyojyam , atra vA zabdaH samuccaye, apizabdastu itastato'pi naiva nikSipe-1 prathamAdhyayaditi darzanArthaH / anyacca-na tiSThennAsIta gurUNAmaMtike atyantasannidhau kintUcitapradeza eva, anyathA avinayadoSa- nam (1) saMbhavAt , anena cAvaSTaMbhAdikamapi tatra naiva kuryAditi sUcitamiti sUtrArthaH // 19 // punaH pratizravaNavidhimAhamUlam-AyariehiM vAhitto, tusaNIo Na kyaaivi| pasAyapehI NiAgaTTI uvacidve guruM sayA // 20 // ___ vyAkhyA-AcAryairgurubhiH 'vAhittotti' vyAhRtaH zabditaH tUSNIkastUNIMzIlona kadAcidapi glAnAdyavasthAyAmapi bhavet , kintu prasAdaprekSI prasAdo'sau me yadanyasadbhAve'pi guravo mAmAdizaMtIti prekSituM vicArayituM zIlamasyeti prasAdaprekSI, niyAgArthI mokSArthI upatiSThet , mastakena vande ityAdi vadan savinayamupasat guru dharmAcAryAdikaM hai sadeti sUtrArthaH // 20 // tathA mUlam-AlavaMte lavaMte vA, Na NisIja kayAivi / caiUNa AsaNaM dhIro, jao jattaM paDissuNe // 21 // | vyAkhyA-Alapati sakRdvadati, lapati vAraMvAraM, gurau iti gamyate, na niSIdet , na niSaNNo bhavet , kadAcidapi, vyAkhyAnAdikAryeNa vyAkulatAyAmapi, kintu tyaktvA apahAya AsanaM pAdapuMchanAdi, dhIro buddhimAn , yato ytn-8|| 15 // vAn , 'jattaMti' prAkRtatvAt jakArasya bindulope takArasya ca dvitve yadgurava Adizati tatpratizRNuyAdavazyavidheya. tayA'bhyupagacchediti sUtrArthaH // 21 // atha pRcchAvinayamAha * * *
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ HA mUlam-AsaNagaoNa pucchijA, Neva sijjAgao kyaa|aagmmukudduo saMto,pucchijjA pNjliiuddo||22|| vyAkhyA-Asanagata AsanAsIno na pRcchetsUtrAdikamiti zeSaH, naiva zayyAgataH saMstArakasthitastathAvidhAvasthA vineti gamyate,kadAcidbahuzrutatve'pi, ayaMbhAvaH-bahuzrutenApi saMzaye sati praSTavyaM, pRcchatA ca guroravajJAna kAryA, sadApi guruvinayasyAnatikramaNIyatvAditi, kiM tarhi kuryAdityAha-'AgammetyAdi' Agamya gurupArzvametya utkuTuko muktAsanaH kAraNe pAdapuMchanAdigato vA san pRcchet sUtrAdikamiti zeSaH, prAMjalipuTaH kRtAMjaliriti sUtrArthaH // 22 // Izasya ziSyasya guruNA yatkArya tadAhamUlam-evaM viNayajuttassa, suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa. vAgareja jhaasaN|| 23 // vyAkhyA-evaM uktanItyA vinayayuktasya sUtraM kAlikotkAlikAdi, artha ca tasyaivAbhidheyaM, tadubhayaM sUtrArthobhayaM, pRcchato jJAtumicchataH ziSyasya khayaM dIkSitasyopasaMpannasya vA vyAgRNIyAtkathayat , yathA yena prakAreNa zrutamAkArNataM gurubhya iti zeSaH, na tu khabuddhikalpitamiti suutraarthH|| 23 // punarvineyasya vAgvinayamAhamUlam-musaM parihare bhikkhU, Na ya ohAriNi vae / bhAsAdosaM parihare, mAyaM ca vajae sayA // 24 // vyAkhyA-mRSAM asatyaM bhUtanihnavAdikaM pariharet , "dharmahAniravizvAso, dehArthavyasanaM tathA // asatyabhASiNAM RRASS
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana niMdA, durgatizyopajAyate // 1 // " iti vimRzya sarvaprakAramapi tyajet mithurmuniH, na ca naivAvadhAriNI prastAvA- prathamAdhyaya nam (1) dvANI gamiSyAma evetyAdinizcayAtmikAM vadet bhASeta, kiM bahunA ? bhASAdoSaM sAvadhAnumodanAcaM jakAramakArA-12| // 16 // dikaM ca pariharet , mAyAM, ca zabdAt krodhAdIMzca asatyahetUn varjayetsadA sarvakAlamiti sUtrArthaH // 24 // kiJcamUlam-Na lavija puTTho sAvajaM, Na NiraTuMNa mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassaMtareNa vA // 25 // | vyAkhyA-na lapennavadet pRSTaH kenApi sAvadhaM sapApaM vacanamiti sarvatra jJeyam ,na nirartha niSprayojanaM amidheyazUnya sAvA, yathA-"eSa bandhyAsuto yAti, khpusspkRtshekhrH| mRgatRSNAmbhasi sAtaH, zazabhaMgadhanurddharaH // 1 // " iti / tathA na naiva marmagaM marmavAcakaM 'tvaM kANaH' ityAdikaM, asyAtisaMklezotpAdakatvAditi, AtmArtha khArtha, parArtha vA anyAthai, ubhayasyAtmanaH parasya ca prayojanAditizeSaH, tathA antareNa vA binA vA prayojanamiti straarthH|| 25 // itthaM khagatadoSApohamuktvA upAdhikRtadopatyAgamAha mUlam-samaresu agAresu, saMdhIsu a mahApahe / ego egitthie saddhiM, Neva ciTTe Na saMlave // 26 // 3 KI vyAkhyA-samareSu lohakArazAlAsu, upalakSaNaM caitadazeSanIcAspadAnAM, agAreSu gRheSu, saMdhiSu gRhadvayAntarAleSu, 8 // 16 // mahApathe rAjapathAdau, eko'sahAya ekastriyA sArddha saha naiva tiSThennaivorddhasthAnastho bhavet , na saMlapenna tayaiva saha saMbhASa kuryAt , atyaMtaduSTatAkhyApakaM cAtraikagrahaNaM, anyathA hyevaMvidhAspadepu sasahAyasyApi striyA sahAvasthAnaM saMbhASaNaM C+CHESTER RSS
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ *X ca doSAyaiva, pravacanamAlinyAdidoSasaMbhavAt , uktaM hi "mAtrA khasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAni|| driyagrAmaH, paMDito'pyatra muhyti||1||" iti sUtrArthaH // 26 // kadAcit skhalite ca guruNA zikSito yatkuryAttadAha-18 mUlam-jaM me buddhANusAsaMti, sIeNa pharuseNa vA / mama lAbhotti pehAe, payao taM paDissuNe // 27 // vyAkhyA-yanme mAM buddhA guravaH anuzAsaMti zikSayanti, zItena upacArAt zItalena AhAdakenetyarthaH, paruSeNa vA / karkazena vacaseti zeSaH, mama lAbho'prAptArthaprAptirUpo'yaM, yanmAmanAcArakAriNamamI sanmArge sthApayaMti, iti prekSayA evaMvidhabuddhyA prayataH prayatnavAn tadanuzAsanaM pratizRNuyAt , vidheyatayA'GgIkuryAditi sUtrArthaH // 27 // nanu atra paratra ca paramopakAri guruvacanamapi kiM kasyApyaniSTaM syAt ? yenaivamucyata ityAhamUlam-aNusAsaNamovAyaM, dukkaDassa ca coaNaM / hiaM taM maNNae paNNo, vesaM hoi asaahunno||28|| __ vyAkhyA-anuzAsanaM zikSaNaM'ovAyaMti' upAye mRduparuSabhASaNAdau bhavamaupAyaM, tathA duSkRtasya ca kutsitAcaritasya ca codanaM preraNaM, hA! kimidamAcaritamityAdirUpaM, gurukRtamiti dRzyaM, hitamihaparalokopakAri tadanuzAsanAdi manyate prAjJaH, dveSyaM dveSotpAdakaM tadbhavatyasAdhorasAdhubhAvasya, tadevamasAdhorguruvAkyamapyaniSTaM syAdityuktamiti sUtrArthaH // 28 // amumevArtha prakaTayannAhamUlam-hiaM vigayabhayA buddhA, pharusaMpi aNusAsaNaM / vesaM taM hoi mUDhANaM, khaMtisohikaraM payaM // 29 // SALSARLS ***%* *%*%*%4X
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana prathamAdhyaya nam (1) // 17 // vyAkhyA-hitaM pathyaM vigatabhayA ihalokaparalokAdAnAkasmAdAjIvikAmaraNAzlokabhayarahitA buddhA avagatatatvAH manyate iti zeSaH, paruSamapyanuzAsanaM gurukRtamiti jJeyaM / 'vesaMti' dveSyaM tadanuzAsanaM bhavati mUDhAnAM hitAhitavive- kavikalAnAM / kSAMtiH kSamA, zuddhirAzayazuddhatA, tatkaraM upalakSaNatvAnmArdavAjavAdikaramapi, kSAtyAdihetutvAdrvanuzAsanasya, padaM jJAnAdiguNAnAM sthAnamiti sUtrArthaH // 29 // punarvinayamevAhamUlam-AsaNe uvaciThijjA, aNucce akkue thire / appuTThAI NiruhAi, NisIijjappakukkue // 30 // vyAkhyA-Asane pIThAdau varSAsu, Rtubaddhe tu pAdapuMchane upatiSThet , upavizet , anucce dravyato nIce bhAvatastu alpa-| mUlyAdau gurvAsanAditi gamyate, akuce aspaMdamAne, natu tinizaphalakavAkiMcicalati, tasya zRGgArAGgatvAt / sthire samapAdasthititayA nizcale, anyathA satvavirAdhanAsaMbhavAt / idRze'pyAsane 'appuThAItti' alpotthAyI na punaH punarutthAnazIlaH, nirutthAyI nimittaM vinA notthAnazIlaH, niSIdet AsIta 'appakukkaetti' alpaspaMdanaH karAdibhirapyalpameva calan , yadvA alpaM kaukucyaM karacaraNabhramaNAdyasaceSTArUpaM yasya so'lpakaukucya iti sUtrArthaH // 30 // |saMpratyeSaNAsamitiviSayaM vinayamAha|mUlam-kAleNa Nikkhame bhikkhU , kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajittA,kAle kAlaM smaayre||31|| vyAkhyA-kAle prastAva saptamyarthe tRtIyA, niSkAmedgacchedAhArAdyartha bhikSuH, akAlanirgame AtmaklAmanAdidoSasaM // 17 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ | bhavAt / tathA kAle ca pratikrAmet pratinivarteta bhikSATanAditi zeSaH / ayaM bhAvaH-alAbhe'lpalAbhe vA atilAbhArthI na paryaTanneva tiSThet , kiM tarhi kuryAdityAha-akAlaM ca tattakriyAyA asamayaM vivarya vihAya kAle prastAve kAlaM tattatkAlocitaM pratyupekSaNAdyanuSThAnaM samAcaret kuryAt / yaduktam "kAlaMmi kIramANaM, kisikammaM bahuphalaM jahA hoi // ia sabacciA kiriA, NiaNiakAlaMmi viSNeA // 1 // " iti sUtrArthaH // 31 // bhikSArtha | nirgatazca yatkuryAttadAhamUlam-parivADIe Na ciTejA, bhikkhU dattesaNaM care / paDirUveNa esittA, miaMkAleNa bhkkhe||32|| | vyAkhyA-paripATyAM paMktyAM bhujAnamAnavasaMbaMdhinyAMna tiSThedbhikSArtha, aprItyadRSTakalyANatAdidoSasaMbhavAt , yadvA paripATyAM dAyakasaudhasaMbaMdhinyAM paMktisthagRhabhikSAgrahaNAya naikatrAvatiSThet , tatra dAyakadoSAparijJAnaprasaMgAt / tathA| bhikSurdattaM dAnaM tasmin gRhiNA dIyamAne eSaNA tadgatadoSAnveSaNAtmikA dattaiSaNA tAM caredAseveta, anena grahaNaiSaNA | uktA, kiM kRtvA dattaiSaNAM caredityAha-'paDirUveNa' ityAdi-pratirUpeNa ciraMtanamunInAM pratibiMbena patagRhAdidhAraNAtmakena sakalAnyadarzanivilakSaNena, na tu 'bhikSApi nADaMbaraM vinA prApyate' iti dhyAtvA kRtADaMbareNa, eSayitvA gaveSayitvA anena ca gaveSaNoktA, grAsaiSaNAmAha-mitaM parimitaM, amitabhojane hi svAdhyAyavighAtAdibahudoSasaMbhavAt , kAlena "NamokAreNa pArittA" ityAdyAgamoktaprastAvena adrutAvilaMbitarUpeNa vA bhakSayeddhaMjIteti sUtrArthaH
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana prathamAdhyayanam (1) // 18 // MASASUSNEPALNELS // 33 // bhikSAcaryAM ca kurvatA pUrvAgatAnyabhikSukasaMbhave yatkAryaM tadAhamUlam-NAidUramaNAsapaNe, NaNNesiM cakkhuphAsao / ego ciTija bhattahA, laMghiA taM Naikkame // 33 // | vyAkhyA-'NAidUraMti' vibhaktivyatyayAnAtidUre viprakarSavati deze, tatra bhikSunirgamAjJAnAt eSaNAzuddhayasaMbhavAgha, tathA nAsanne prastAvAnnAtinikaTe, tatra pUrvAgatAnyabhikSuNAmaprItisaMbhavAt , nAnyeSAM bhikSukApekSayA apareSAM gRhasthAnAM 'cakkhaphAsaotti' atra saptamyarthe tasU , tatazcakSuHsparze dRSTigocare tiSThaditi sarvatra yojyaM, kiMtu asaubhikSabhikSanikramaNaM pratIkSate iti yathA gRhasthA na vidanti tathA viviktapradeze tiSThediti bhAvaH / ekaH pUrvapraviSTabhikSukopari dveSarahitaH, bhaktArtha bhojananimittaM 'laMghiatti' ulaMghya tamiti bhikSukaM nAtikAmet na gRhamadhye gacchet , tadaprItyapavAdAdidoSasaMbhavAt / iha ca mitaM kAlena bhakSayediti bhojanavidhimabhidhAya yat punarbhikSATanakathanaM tadglAnAdi-15 |nimittaM vayaM vA kSudhAmasahiSNoH punardhamaNamapi na doSAyeti jJApanArthamiti sUtrArthaH // 33 // punastadgatameva vidhimAha-14 mUlam-NAi ucce va NIe vA, NAsapaNe NAi dUrao / phAsu pakkhaDaM piMDaM, paDigAhija saMjae // 34 | vyAkhyA-nAtyucce gRhoparibhUmyAdau nIce vA bhUmigRhAdau sthita iti zeSaH, tatrotkSepanikSepanirIkSaNAsaMbhavAt , dAyakApAyasaMbhavAca / yathA nAtyucco dravyata uccaiHkRtakaMdharo bhAvatazcAhaM labdhimAniti madAdhmAtaH, nIcazca dravyato'tyantAvanatagrIvaH bhAvatastu na mayAdya kimapi labdhamiti dainyavAn, vA zabda ubhayatrApi smuccye| tathA nAsanne // 18 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAtidUrapradeze sthita iti zeSaH, AsannAtidUrayorhi yathAyoga jugupsAzaMkAneSaNAdayo doSAH syuH, tatra sthitazca / prAsukaM sahajasaMsaktajajaMturahitaM pareNa gRhiNA khArthaM kRtaM parakRtaM piMDamAhAraM pratigRhNIyAt khIkuryAt , saMyato | ytiritisuutraarthH|| 34 // punAsaiSaNAvidhimAhamUlam-appapANappabIaMmi, paDicchaNNaMmi saMvuDe // samayaM saMjae bhuMje, jayaM aprisaaddiaN|| 35 // / vyAkhyA-atrAlpazabdo'bhAvavAcI, tatazca alpaprANe apakhitAgantukatrasaprANarahite, tathA'lpabIje zAlyAdibIjavarjite, upalakSaNatvAtsakalasthAvarajaMtuvikale ca, praticchanne upari AcchAdite, anyathA saMpAtimaprANisaMpAtasaMbhavAt , saMvRte pArthataH kaTakuDyAdinA saMkaTadvAre, aTavyAM tu kuDaMgAdau sthAne iti zeSaH, anyathA dInAdinA yA cane dAnAdAnayoH puNyabaMdhapradveSAdidoSadarzanAt , samakamanyamunibhiH saha, na tu rasalaMpaTatayA samUhAsahiSNutayA vA * ekAkyeva, gacchasthitasAmAcArI ceyaM, saMyataH sAdhurbhujIta, aznIyAt , 'jayaMti'yatamAnaH, 'surasura"cabacaba kasakasa3 kAdizabdAnakurvan , 'aparisADiaMti' parizATIrahitaM yathA syAttathetisUtrArthaH // 35 // yaduktaM yatamAna iti tatra vAgyatanAmAhamUlam-sukaDitti supakkitti, succhiNNe suhaDe mdde|| suNiTTie sulaTTatti, sAvajaM vajae munnii||36|| vyAkhyA-sukRtaM suSTu nivarttitaM annAdi, supakkaM ghRtapUrAdi, itiH ubhayatra pradarzane, succhinnaM zAkapatrAdi, suhRtaM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana prathamAdhyaya. nam (1) // 19 // zAkapatrAdestiktatvAdi, yadvA suhRtaM sUpayavAgvAdinA pAtrakAdeghRtAdi,sumRtaM ghRtAyeva saktusUpAdau, suniSThitaM suptu niSThAM rasaprakarSAtmikAM gataM, sulaSTaM atizobhanamodanAdi, akhaMDojjvalakhAdusikthatvAdinA, ityevaM prakAramanyadapi sAvA / vaco varjayenmuniH / yadvA suSTu kRtaM yadanena ripoH pratikRtaM, supakkaM mAMsAdi, succhinno'yaM nyagrodhAdiH, suhRtaM kadayasya dhanaM caurAdyaiH, sumRto'yaM pratsanIkaviprAdiH, suniSThito'yaM prAsAdakUpAdiH, sulaSTo'yaM karituragAdiriti sAmAnyenaiva sAvadhaM varjayenmuniriti / anavadyaM tu sukRtamanena dharmadhyAnAdi, supakkamasya vacanavijJAnAdi, succhinnaM snehanigaDAdi, suhRto'yaM ziSyaH khajanebhya utpAbAjayitukAmebhyaH, sumRtamasya paMDitamaraNamartuH, suniSThito'yaM sAdhvAcAre, sulaSTo'yaM dArako vratagrahaNasvetyAdirUpaM vAkyaM vadedapItisUtrArthaH // 36 // saMprati vinItetarayorupadezadAne guroryatsyAttaddarzayannAha mUlam-ramae paMDie sAsaM, hayaM bhadaM va vAhae // bAlaM sammai sAsaMto, galiassaM va vAhae // 37 // dil vyAkhyA-ramate abhiratimAn bhavati, paMDitAn vinItaziSyAn zAsadAjJApayan pramAdaskhalite zikSayan vA gururiti zeSaH, kamiva ka ityAha-hayamivAzvamiva bhadraM kalyANAvahaM vaahko'shvdmH| bAlamajJaM zrAmyati khidyate zAsat , sa hi | sakRdukta eva kRtyaM na kurute, tatazca punaH punastamAjJApayan guruH zrAmyatyeveti bhAvaH, atrApi dRSTAMtamAha-galyazcamiva vAhaka iti sUtrArthaH // 37 // guruzikSaNe bAlasyAzayamAha 19 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * mUlam-khaDDuAme caveDA me, akkosA ya vahA ya me // kallANamaNusAsaMto, pAvadiTTitti mnnnni||38|| || vyAkhyA-khaDDakAH TakkarA me mama, capeTAH karatalAghAtA me, AkrozAzca niSThurabhASaNAni me, vadhAca daMDAdighAtA & me, ayaMbhAvaH- khaDkAdaya eva me guruNA dIyante natvanyatkimapi samIhitamastItyanuzAsyamAno bAlazciMtayati, a-18 nyaca-kalyANamihaparalokahitaM 'aNusAsaMtotti' vibhaktivyatyayAdanuzAsataM zikSayantaM guruM pApaSTiH pApabuddhirayamA-1 4AcArya iti sa manyate, yathA pApo'yaM guptipAla iva nighRNo mAM hantIti / athavA vAgbhireva kalyANaM 'aNusAsa-13 totti' guruNA anuzAsyamAnaH zikSyamANaH pApadRSTiH kuziSyaH khaDDukAdirUpA guruvAco manyate iti sUtrArthaH // 38 // vinItAdhyavasAyamAhamUlam-putto me bhAya NAitti, sAhu kallANa mnnnni||paavdittttii uappANaM, sAsaM dAsittimaNNai // 39 // | vyAkhyA-atra ivArthasya gamyamAnatvAdvibhaktivyatyayAca putramiva bhrAtaramiva jJAti khajanamiva 'me' iti mAM aya-3 mAcAryo'nuzAstItyadhyAhAraH, ityevaM sAdhuH suziSyaH kalyANakAri anuzAsanaM manyate, yataH sa ziSya evaM vicArayati, yatsauhArdAdeSa mAmanuzAsti, durvinItatve hi mama kimasya parihIyate ? kintu mamaivArthabhraMza iti / bAlaH punaH kiM manyate ? ityAha-pApadRSTistu kuziSyaH punarAtmAnaM 'sAsaMti' zAsyamAnaM dAsamiva manyate, yathaiSa dAsamiva mAmAjJApayatIti sUtrArthaH // 39 // vinayasarvakhamAha * * * *
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mUlam--Na kovae AyariyaM, appANaMpiNa kovae // buddhovaghAI Na siA, NasiyA tottgvese||40|| prthmaadhyy||20|| 18] vyAkhyA-na kopayenna kopavazagaM kuryAttAdRzavacanAdibhirAcArya, upalakSaNatvAdanyamapi vinayAha, AtmAnamapi 5 nam (1) gurubhiH paruSabhASaNAdinA'nuziSyamANaM na kopayet , kathaMcitsakopatAyAmapi buddhopaghAtI AcAryAApaghAtakArI na sthAnna bhavet udAharaNaM cAtra, tathAhiP] gacche kApi purA'bhUvan , gnnisNptsmnvitaaH| yugapradhAnAHprakSINa-pApmAnaH suuripunggvaaH||1|| cikIrSavo'pi te samyag, vihAraM muninAyakAH // kSINajaMghAbalA nityaM, pure kvApyavatasthire // 2 // satkheteSu munIndreSu, jinazAsa-6 nabhAnuSu // tIrtha sanAthamastIti, cintayanto mahAdhiyaH // 3 // tatratyAH zrAvakA dhanyaM-manyAH samyagupAcaran / tadyogyaiH snigdhamadhurai-rAhArairauSadhaizca tAn ||4||[yusmm ] gurukarmabharAkAntA, niHsnehAH khagurAvapi // anyadA tatsamIpasthAH, kuziSyA vyasRzanniti // 5 // asmAbhiH pAlanIyo'yaM, kiyccirmjnggmH||stheyN cAtra kiyatkAlaM, kArAyAmiva bndibhiH||6|| tataH kenApyupAyena, kAryate'nazanaM guroH // mRte'smin baMdhanonmuktA, viharAmo yathA vayam // 7 // vimRzyeti puraH sUre-rantaprAntAzanAdikam // upanIya sphuratkhedA, ivaivaM te jaDA jaguH // 8 // IzAmapi yuSmAkaM, yogyamannauSadhAdikam // sampAdayanti na zrAddhA, dhanino'pyavivekinaH // 9 // nirviNNAstadamI nUnaM, zrAvakA nitydaantH|| bhaveyurnIrasA bhUri-pIDanAnnekSavo'pi kim ? // 10 // akiMcanA vayaM takiM, kurmo
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dattopajIvinaH // kutaH sampAdayAmazca, yuSmadyogyAzanAdikam // 11 // guroH puro nigadyeti, te bhikSAyai gatAH punH|| sUriyogyaM na jagRhu-hidattAzanAdikam // 12 // tadvAhaNArtha cAtyartha-mAgrahe zrAvakaiH kRte // te procurga ravo nedaM, praNItaM bhujate'dhunA // 13 // kintu saMlekhanAheto-ralpAlpaM rasavarjitam // gRhaMti sUrayo bhaktaM, khadehe'pi * gataspRhAH // 14 // tacchrutvA zrAvakAH kheda-bharabhaMguramAnasAH // gurupArzvamupetyaivaM, jagadurgaddAkSaram // 15 // jineSu vizvasUryeSu, cirAtIteSvapi prabho ! // yuSmAbhiH zAsana jaina, bhAti vezmeva dIpakaiH // 16 // akAle'pi tadArebhe, pUjyaiH saMlekhanA kutaH ||aprstaave hi no kArya-mArabhante bhvaadRshaaH||17||nirvedheturetessaa-mhN bhAvItyapi svayam // na cintanIyaM khane'pi, bhagavadbhiryugottamaiH // 18 // ziraHsthA api yadyUyaM, jagatpUjyapadAmbujAH // nAsmAkaM na vineyAnAM, cAmISAM bhArakAriNaH // 19 // idAnIM tanna kartavyaH, pUjyaiH saMlekhanAgrahaH // zrutvetIgitavitsUri-riti cetasyacintayat // 20 // nUnamasmadvineyAnAM, sarvametadvijRmbhitam // tadamIbhiH kRtaM prANai-reSAM nirve-15 dahetubhiH // 21 // dharmArthinA hi nAnyeSAM, pIDotpAdyA kadAcana // dhyAtveti sUrayaH procuH, samatAmRtavArddhayaH hai|| 22 // vaiyAvRtyaM kArayadbhiH, sadAsmAbhirajaGgamaiH // yUyamete vineyAzca, khedanIyAH kiyaciram // 23 // taduttamArtha mevAtha, pratipadyAmahe vayam // iti sambodhya tAn bhaktaM, pratyAkhyAntima suuryH|| 24 ||guruH prapAlyAnazanaM jagAma, triviSTapaM niSThitapApakarmA // ziSyAstu te prApurihApavAdaM, paratra duHkhaM ca gurUpaghAtAt // 25 // iti gurUpaghAti
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ -96 zyataH kuziSyakathA // tadevaM buddhopaghAtI na syAt / tathA 'na siA tottagavesaetti' tudyate vyathyate'neneti totraM. drvytH| prathamAdhyaya. uttarAdhyayana prAjanako bhAvatastu doSodbhAvakaM vacanameva, tadveSayati, kimahameSAM jAtyAdidUSaNaM vacmIti anveSayatIti totragave nam (1) // 21 // Sako na syAditi straarthH||40|| tadevamAcArya na kopayedityuktaM, kathaMcitkupite punaH kiMkAryamityAhamUlam-AyariaM kuviNaccA, pattieNa psaaye|| vijjhavijja paMjalIuDo, vaijja Na puNatti a||41||3 ___ vyAkhyA-AcAryamupalakSaNatvAdupAdhyAyAdikaM vA kupitaM azikSaNAdRSTidAnAdinA prAduSkRtakopaM jJAtvA 'pattieNatti' pratItijanakena zapathAdinA, yadvA prItyA sAmnaiva priyavacobhASaNAdikena prasAdayet prasannaM kuryAt , kathami-17 tyAha-vijjhavijatti' vidhyApayet kathaJcidudIritakopAnalamapi zAntaM kuryAt prAalipuTaH kRtAaliH, itthaM kAyikaM / mAnasaM ca vidhyApanopAyamuktvA vAcikaM taM darzayati, 'vaijatti' agretanacakArasya bhinnakramasyeha yogAt vadeca tyAca kimityAha-na punariti, ayaM bhAvaH-khAmin ! pramAdAcaritamidaM kSamyatAM, na punaritthamAcariSyAmIti guruM prasAdayan ziSyo vadeceti sUtrArthaH // 41 // atha yathA guroH kopa eva notpadyate tathAhamUlam-dhammajjiaM ca vavahAraM, buddhehIyariaM sayA // tamAyaraMto vavahAraM, garahaM NAbhigacchai // 42 // // 21 // * vyAkhyA-dharmeNa kSAntyAdinA arjita upArjitaH, caH pUttauM, yo vyavahAraH pratyupekSaNAdimumukSukriyArUpaH buddhaititattvai-* rAcaritaH sevitaH sadA sarvakAlaM tamAcaran sevamAnaH 'vavahAraMti'vizeSeNa avaharati pApakarmeti vyavahArastaM pApakarmA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ SANSAR pahAriNamityarthaH, gIM avinIto'yamitinindA nAbhigacchati na prApnoti yatiriti zeSaH, tadA ca na syAdevaguroH kopotpattiriti sUtrArthaH // 42 // kimbahunAmUlam-maNogayaM vaktagayaM, jANittAyariassa u // taM parigijjha vAyAe, kammuNA uvvaaye||43|| vyAkhyA-manogataM manasi sthitaM tathA vAkyagataM kRtyamitizeSaH, jJAtvA AcAryasya guroH, tu zabdaH kAyagatakAryapari-12 grahArthaH, tat manogatAdi gurukRtyaM parigRhyAGgIkRtya, vAcA idamitthaM karomItyAdirUpayA, karmaNA kriyayA tanniSpAdanAtmikayA, upapAdayedvidadhIteti sUtrArthaH // 43 // sacaivaM vinItatayA yAdRk syAttadAhamUlam-vitte acoie NicaM, khippaM havai sucoie // jahovaiTaM sukayaM, kiccAI kuvai sayA // 44 // vyAkhyA-vitto vinItatayA prasiddhaH ziSyaH 'acoietti'anodito'prerita eva pratiprastAvaM gurukRtyeSu pravartate ityadhyAhAraH, nityaM sadA na tu kadAcideveti bhAvaH, na cAyaM vayaM pravarttamAno gurubhiH prerito'nuzayavAnapi syAt, kintu kSipraM zIghraM bhavati yathocitakRtyakArIti gamyate, sucodake zobhanaprerayitari gurau satIti zeSaH, tatazca yathopadiSTaM upadiSTAnatikrameNa suSTha kRtaM sukRtaM yathA syAdevaM kRtyAni karoti, sadA sarvadeti suutraarthH||44|| athopasaMharjumAhamUlam-NaccA Namai mehAvI, loe kittI se jaayi||hvi kiccANa saraNaM, bhUANaM jagaha jhaa||45|| vyAkhyA-jJAtvA'nantaroktaM sarvamadhyayanArthamavagamya namati tattatkRtyakaraNaM prati pravIbhavati medhAvI maryAdAvartI,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 22 // loke kIrttiH sulabdhamasya janma ! nistIrNo bhavAbdhiranenetyAdikA se tasya jAyate prAdurbhavati, tathArUpazca bhavati kRtyAnAM puNyAnuSThAnAnAM zaraNamAzrayaH, bhUtAnAM prANinAM jagatI pRthvI yatheti sUtrArthaH // 45 // nanu vinayaH pUjyaprasAdanaphalaH, pUjyaprasAdanAcca kiM labhyate ? ityAha mUlam - pujjA jassa pasIaMti, saMbuddhA puvasaMthuA // pasaNNA lAbhaissaMti, viulaM aTThiaM suaM // 46 // vyAkhyA - pUjyA AcAryAdayo yasya ziSyasya prasIdanti tuSyanti sambuddhAH samyagjJAtatatvAH pUrvaM vAcanAdikAlAt prAk saMstutA vinayaviSayatayA paricitAH samyakstutA vA sadbhUtaguNotkIrttanAdinA pUrvasaMstutAH prasannAH saprasAdAH lambhayiSyanti prApayiSyanti, vipulaM vistIrNa, artho mokSaH, sa prayojanamasyetyArthikaM zrutamaGgopAGgAdibhedaM, anena pUjyaprasAdanasyAnantaraM phalaM zrutalAbhaH, paramparaM tu mokSa iti sUcitamiti sUtrArthaH // 46 // atha zrutAvAsau tasya aihikamAmuSmikaM ca phalaM kAvyAbhyAmAha mUlam - sapujjasatthe suviNIasaMsa, maNoruI ciTThai kammasaMpayA // tavosamAyArisamAhisaMvuDe, mahajjuI paMcavayAI pAliyA // 46 // vyAkhyA - sa iti prasAditaguroH prAptazrutaH ziSyaH, pUjyaM vinItatayA zlAghyaM zAstraM yasyAsau pUjyazAstraH, suSThu vinIto'| panItaH prasAditaguruNaiva zAstrarahasyapradAnena saMzayaH sUkSmArthaviSayaH sandeho yasya sa suvinItasaMzayaH, manasaH prastAvA prathamAdhyaya nam (1) // 22 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ durusambandhinazcittasya ruciricchA yasmin sa manorucirgurumanonuvartI, na tu khecchAcArIti bhAvaH 'ciTThaikammasaMpayatti' karma kriyA, dazavidhacakravAlasAmAcArI, tasyAH saMpat samRddhiH karmasaMpat tayopalakSitastiSThati Aste / tathA tapaso|'nazanAdeH samAcArI samAcaraNaM, samAdhizcetaHkhAsthyaM, tAbhyAM saMvRto niruddhAzravaH tpHsmaacaariismaadhisNvRtH| mahatI dyutistapastejomayI yasya sa mahAdyutirbhavatIti zeSaH / kiM kRtvatsAha-paJca vratAni prANAtipAtaviramaNAdIni pAlayitvA saMspRzyati sUtrArthaH // 4 // tathAmUlam- sa devagaMdhavamaNussapUie, caittu dehaM malapaMkapuvayaM // siddhe vA havai sAsae deve vA, apparae mahiDiettibemi // 48 // uttarajjhayaNassa paDhamajjhayaNaM samattaM // 1 // | vyAkhyA-sa vinItavineyo munirdevaivaimAnikajyotiSkaiH, gandharvaizca gandharvanikAyopalakSitaiya'ntarabhavanapatibhirmanuSyaizca nRpAyaiH pUjito'rcito devagandharvamanuSyapUjitaH, tyaktvA'pahAya dehaM zarIraM, 'malapaMkaputvayaMti' malapako raktavIrye tatpU
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 23 // kaM tatprathamakAraNaM, siddho vA bhavati zAzvataH sarvakAlAvasthAyI, na tu buddhAdivattIrthanikAre punaratrAgaMtA ! / sAvaze- prathamAdhyayakarmA tu devo vA bhavati, alparajAH pratanuvadhyamAnakarmA, mahatI vikurvaNAdirUpA Rddhiryasya sa maharddhikaH, avinam (1) rAdhitamunidharmANAM maharddhikavaimAnikadeveSvevotpAdAt, iti parisamAptau bravImi tIrthakaragaNadharAdyupadezena na tu khabupaiveti sUtrArthaH // 48 // bhyyaayvyrruvy // iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzravopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI vinayazrutAkhyaM prathamAdhyayanaM sampUrNam // 1 // ROMAWAR // 23 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ "athadvitIyamadhyayanam" // arham // vyAkhyAtaM prathamAdhyayanamatha dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha pUrvAdhyayane vinaya uktaH, sa ca svasthAvasthaiH parISahArttezca vidheya eva, atha ke nAmaite parIpahAH ? iti jijJAsAyAM tatsvarUpAvedakamidamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsya paraSahAdhyayana syedamAdisUtram - mUlam -suaM me AusaM teNaM bhagavayA evamarakAyaM, iha khalu bAvIsaM parIsahA, samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA, je bhikkhU soccA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariA parivayaMto puTTho Na vihaNejjA // vyAkhyA - zrutamAkarNitaM me mayA AyuSmanniti ziSyAmaMtraNaM, idaJca sudharmasvAmI jambUkhAminaM pratyAha, tena jagatrayapratItena bhagavatA'STamahAprAtihAryAdisamagraizvaryayuktena evamamunA vakSyamANaprakAreNa AkhyAtaM kathitaM kimAkhyAtamityAha, 'iha khalutti' ana khaluzabdasya evakArArthatvAt ihaiva jinapravacane eva, na tu zAkyAdizAsane, dvAviM| zatiH parISahAH santIti gamyate, yadivA 'AusaMteNaMti' mayA ityasya vizeSaNaM kArya, tatazca AvasatA Agamokta - maryAdayA vasatA gurukulavAse iti zeSaH, anena ca yAvajjIvaM gurukulavAsa eva sarvathA vastavyamityAha, uktaJca - *%* 4 4 4 4
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanam (2) uttarAdhyayana "NANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a||dhnnnnaa AvakahAje, gurukulavAsaMNa muNcNti||1||"ath yadbhagavatA dvAviMzatiH parISahAH santItyAkhyAtaM takimanyato'vagamya khato veti ziSyasaMzayaM nirAkartumAha,zramaNena tapakhinA bhg||24|| vatA mahAvIreNa zrIvarddhamAnakhAminA kAzyapena kAzyapagotreNa 'paveiatti' sUtratvAt praviditAH prakarSaNa utpannakevalajJAnatayA khayaM sAkSAtkAritvalakSaNena viditA jJAtAH natvanyopadezeneti bhAvaH, te ca kIdRzA ityAha-je bhikkhU' ityAdi- yAn parISahAn bhikSuH sAdhuH zrutvA gurupArthe samAkarNya, jJAtvA yathAvadavabuddhya, jitvA punaH punarabhyAsena paricitAn vidhAya, abhibhUya sarvathA tatsAmarthyamupahatya, bhikSAcaryAyAM bhikSATane parivrajan samantAdgacchan spRSTaH AzliSTaH prakramAtparISahareva no naiva vihanyeta saMyamazarIropaghAtena vinAzaM labheta, udIyante hi bhikSATane prAyaH parIdaSahA iti tadbrahaNaM, uktaJca-"bhikkhAyariAe bAvIsaM parIsahA uIrijaMtitti" ityukta uddezaH / pRcchAmAha mUlam-kayare khala te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM. kAsaveNaM paveiA je bhikkhU succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhApariAe parivayaMto puTTho No vihaNejjA // vyAkhyA-katare kiM nAmAnaste anantarasUtroddiSTAH khalu vAkyAlaMkAre zeSaM prAgvat / nirdezamAha- mUlam- ime khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA je |bhikkhU succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariAe parivayaMto puTTho No vihaNejA // CAMERASACAUSAMS SANGRESEARNA // 42 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAA*S* HARGAR vyAkhyA-ime hRdi vartamAnatayA pratyakSAH, te iti ye tvayA pRSTAH, zepaM prAgvat // mUlam- taMjahA-digiMchAparIsahe ( 1 ), pivAsAparIsahe (2), sIaparIsahe ( 3 ), usiNaparIsahe (4), daMsamasayaparIsahe (5), acelaparIsahe (6), araiparIsahe (7), itthIparIsahe (8), cariAparIsahe (9), NisIhiAparIsahe (10), sijjAparIsahe (11), akosaparIsahe (12), vahaparIsahe (13), jAyaNAparIsahe ( 14 ), alAbhaparIsahe (15), rogaparIsahe ( 16), taNaphAsaparIsahe ( 17 ), jallaparIsahe (18), sakArapurakAraparIsahe (19),|| paNNAparIsahe (20), aNNANaparIsahe (21), daMsaNaparIsahe (22) // vyAkhyA-tadyathA ityupanyAsArthaH, 'digiMchA' dezIparibhASayA bubhukSA, saiva bhRzamAkulatAheturapi, asaMyamabhIrutvena AhArapacanAprAsukAneSaNIyabhojanAdivAJchAvinivarttanena pari samantAt sahyate iti parIpaho digiMchAparISahaH (1)| pipAsA tRSA, saiva parIpahaH pipAsAparipahaH (2) evaM sarvatrApi, navaraM, zItaM himasamayAdI jAtaH zItasparzaH (3) uSNaM nidAghAditApAtmakam (4) daMzamazakAH pratItAH, yUkAdyupalakSaNaJcaite (5) acela celAbhAvo jinakalpikavizeSANAM, anyeSAM tu jIrNamalpamUlyaJca celaM sadapyacelameva (6) ratiH saMyamaviSayA dhRtistadviparItA cAratiH (7) . 5
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 25 // strI rAmA, saiva tadgatarAgahetugativilAsahAsa ceSTA cakSurvikArakucabhArAdyavalokane'pi tadabhilApavinivarttanena paripahyamANatvAt parISahaH ( 8 ) caryA vihArAtmikA ( 9 ) naiSedhikI khAdhyAyabhUH (10) zayyA upAzrayaH ( 11 ) | Akrozo'sabhyabhASaNarUpaH ( 12 ) vadho lakuTAdibhistADanam (13) yAcanA prArthanA ( 14 ) alAbho vAJchitavastuno'prAptiH (15) rogaH kuSTAdiH ( 16 ) tRNasparzo darbhAdisparzaH ( 17 ) jallo malaH ( 18 ) satkAro vastrAdibhiH pUjanam, puraskAro'bhyutthAnAdisampAdanam, tAveva parIpahaH (19) prajJA svayaM vimarzapUrvako vastuparicchedaH ( 20 ) jJAnaM matyAdi, tadabhAvazcAjJAnam ( 21 ) darzanaM samyagdarzanam, tadeva vicitramatazravaNe'pi samyak | pariSadyamANaM nizcalatayA dhAryamANaM parISaho darzanaparISahaH (22) itthaM nAmataH parISahAnuktvA kharUpato vivakSustAnAhamUlam - parIsahANaM pavibhattI, kAsaveNaM paveiA // taM bhe udAharissAmi, ANuputriM suNeha me // 1 // vyAkhyA - parIpahANAM pUrvoktAnAM pravibhaktiH pRthaksvarUpatArUpaH pravibhAgaH kAzyapena zrImahAvIreNa praveditA prarUpitA, tAM parISahapravibhaktiM 'bhetti' bhavatAM udAhariSyAmi pratipAdayiSyAmi AnupUrvyA krameNa zRNuta he ziSyAH ! yUyamiti zeSaH, me mamodAharataH sakAzAditi sUtrArthaH // 1 // iha ca " chuhAsamA veaNA natthi" iti vacanAt parISahANAM madhye kSutparIpaha eva dussaha ityAditastamAha | mUlam -- digiMchAparigae dehe, tavassI bhikkhu thAmavaM // Na chiMde Na chiMdAvae, Na pae Na payAvae // 2 // dvitIyamadhyayanam (2) // 25 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ vyAkhyA-digiMchAparigate kSudhAvyApte dehe zarIre sati tapakhI SaSThASTamAdivikRSTataponuSThAyI bhikSurmuniH sthAmavAn saMyamabalavAn na chindyAt svayaM, na chedayedanyaiH, phalAdikamiti zeSaH, tathA na pacet khayaM, na cAnyaiH pAcayet , upalakSaNatvAca nAnyaM chindantaM pacantaM vA'numanyeta, evaM na khayaM krINIyAnnApi kApayedanyairna cAnyaM krINantamanumanyeta, tadevaM kSutkSAmakukSirapi navakoTizuddhamevAhAraM khIkuryAditi sUtrArthaH // 2 // kiJcamUlam-kAlIpatvaMgasaMkAse, kise dhamaNisaMtae // mAryapaNe asaNapANassa, adINamaNaso care // 3 // ___ vyAkhyA-kAlI kAkajaMghA, tasyAH parvANi kAlIparvANi, tatsaMkAzAni tatsadRzAni tapaHzopitamAMsazoNitatayA'GgAni bAhujaMghAdIni yasya sa kAlIparvasaMkAzAGgaH, sUtre tu vyatyayaH prAkRtatvAt / ata eva kRzaH kRzazarIraH, dhamanIbhiH zirAbhiH santato vyAptaH, idRzAvastho'pi mAtrajJaH parimANavedI, natvatilaulyAdatimAtropabhogI, kasye| syAha-azanamodanAdi, pAnaM sauvIrAdi, tayoH samAhAre'zanapAnaM, tasya / tathA adInamanA anAkulacitazcaret saMyamamArge yAyAt / ayaM bhAvaH, atyantaM kSudhApIDito'pi sAdhurnavakoTIzuddhamapyAhAraM prApya na laulyAdatimAtraM bhuJjIta, tadaprAptau ca na dInatvamavalambetetyevaM kSutparISahaH soDho bhavatIti sUtrArthaH // 3 // udAharaNazcAtra, tathAhi___ astyatra bharate varga-jayinyujayinI purI // hastimitrAbhidhaH zreSThI, tatrAbhUdbharibhUtimAn // 1 // saubhAgyasevalAdhidakSA-vadhistasya ca vallabhA // akANDa evAniyata, svaprANebhyo'pi vallabhA // 2 // saMsArAsAratAM dhyAyaM-stato
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 26 // vairAgyavAnasau // prAtrAjIt hastibhUtyAha - putrayuk sAdhusannidhau // 3 // anyadA tAvujjayinyAH, prasthitau saha sAdhubhiH / prati bhojakaTaM yAntA - varaNyAnImavApatuH // 4 // hastimitramunestatra, marmAbhitkaNTako mahAn // bhagnaH pAdatale tena, puro gantuM sa nAzakat // 5 // tataH sa tadvayathApUraiH, prApitaH prANasaMzayam // khasannidhisthitAn sAdhU-nabhyadhAditi dhInidhiH // 6 // yUyaM vrajata kAntAra - pAraJca prApta drutam // ahaM tvihaivAnazanaM kariSye gantumakSamaH // 7 // tacchrutvA munayaH procu- rhastimitra ! viSIda mA // tvAM sahotpATya nepyAmo, mokSyAmo na punarvane // 8 // dharmakRtyeSu sAraM hi vaiyAvRtyaM jagurjinAH // tatpunalanasambandhi, vinA puNyaM na labhyate // 9 // vaiyAvRtyaM tadetatte, kariSyAmo vayaM mudA // tadAkarNya jagau hasti - mitrarSiH satvasevadhiH // 10 // satyametatparamahaM, prAptakAlo'smi sAmpratam // tanmAmutpATya mA yUyaM, mudhA bAdhAmavApsyatha ! // 11 // kiJcAtra zvApadAkIrNe, pracuropadrave vane // sarveSAM tyaktasArthAnAM na sthAtumucitaM ciram // 12 // ityuktvA'nazanaM kRtvA, kSamayitvA ca saMyatAn // sa sadya: preSayAmAsa, saha sArthena sAgraham // 13 // sthAtukAmamapi nehA - tsahAdAyAtha tatsutam // prasthitA munayo hasti - mitrastvasthAguhAntare // 14 // dUraM gatvApi tatputro, vaJcayitvA munInagAt // pituH samIpaM seho hi nimaMtrAkarSaNaM matam // 15 // tatastAto'vadatputra !, na zobhanamadaH kRtam // munIn vimucya matpArtha - mavimRzya yadAgamaH // 16 // prAsukAnnodakAdInAM, dAtA nAstIha ko'pi yat // kSuttRSAvivazastasmA - tvamapyatra vipatsyase ! // 17 // dvitIyamadhyayanam (2) // 26 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH putro'vadattAta !, yadbhAvyaM tadbhavatviha // paramasyAmavasthAyAM, muktvA vo na brajAmyaham ! // 18 // hastimitro'tha tatraiva, divase vedanAkulaH // smRtapaJcanamaskAro, vipadyAjani nirjaraH // 19 // vipannamapi jIvantaM, suto mohAdvivedatam // prayuktAvadhirajJAsI-tsuro'pi prAgbhavaM nijam // 20 // adrAkSIca vapuH khIyaM, tatrasthaM tanayaJca tam // tatastatkRpayA khAMGge, pravizyeti suro'bravIt // 21 // bhikSAyai batsa ! gaccha tvaM, so'vAdIt ka vrjaamyhm|| uvAca nirjaro yAhi, bhUruheSu vaTAdiSu // 22 // tadvAsino janArtubhyaM, pradAsyantyazanAdikam // tatprapadya yayau so'pi, mugdhAtmA bhUruhAmadhaH // 23 // dharmalAbha iti procaiH,procya tatrAtha tasthuSe // tasmai bhikSAmadAdRkSA-nirgatyAlaGkRtaH karaH // 24 // itthaM bhikSAM dadau tasmai, hastimitrAmaro'nvaham // kRtAhAraJca taM snehA-dvArtayAmAsa sarvadA // 25 // deze bhojakaTasyAtha, jajJe durbhikSamulvaNam // tatastatrAbhavadbhikSA, bhikSUNAmatidurlabhA // 26 // tinaste tato varSe, dvitIye prati mAla vam // valitAH pUrvadRSTena, celustenaiva varmanA // 27 // aTavyAM cAyayustasyAM, kSullaka dadRzuzca tm|| katiSThasi ? kathaM bhujhe ?, papracchuriti taJca te // 28 // avAdItso'tha tiSThAmi, sarvadA piturantike // vRkSanirgatahastAca, labhe'hamazanAdikam // 29 // adya yAvadvinA''hAraM, vRddhaH kiM jIvatIti te // taM vIkSituM gatAH zuSkamadrAkSustakalevaram // 30 // tataste vyamRzannUnaM, hastimitro'bhavatsuraH // kRpayA'nnAdidAnena, tenaivAyamarakSyata // 31 // atrAhuH ke'pi bAlena, na soDhaH kSutparISahaH // vRddhena sa punaH soDho, dhairyAdharitabhUbhRtA // 32 // anye tyAhuH sute
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana nApi, soDha eva parIpahaH // yannAsau prAsukAlAbhe-'pyaicchadbhoktuM phalAdikam // 33 // hastibhUtirapi jJAtvA- dvitIyamadhya Is'hAralAbhaM sudhAzanAt // AlocitaH pratikrAnto, vijahAra saharSibhiH // 34 // parIpaho durviSaho yathA''bhyAM, yanam (2) // 27 // sehe bubhukSAviSayo munibhyAm // aidaMyugInairapi puNyapInaiH, sabastathA'sau mnsaapydiinH|| 35 // iti kSadhAparI pahe hastimitrakathA // 1 // hai| uktaH kSutparISahaH, kSudhAtasya ca zuddhAhArArthaM paryaTataH zramAdeH pipAsotpadyate, sApi samyak soDhavyeti tatparISahamAha mUlam-tao puTTho pivAsAe, dogucchI ljjsNje|| sIodagaM Na sevijA, viaDassesaNaM cre||4|| __ vyAkhyA-tataH kSutparIpahAdanantaraM spRSTo'bhidrutaH, pipAsayA, 'doguMcchitti' jugupsako'nAcArasyeti zeSaH, 'lajasaMjaetti' lajAyAM saMyame samyak yatate iti lajjAsaMyataH, zItodakaM sacittAmbu na seveta napAnAdinA bhajet , kintu viyaDassatti' vikRtasya vahnayAdinA vikAraM prApitasya eSaNAM eSaNAsamitiM caret punaH punaH seveta, na tvekavAraM| epaNAyA azuddhAvapi tRSAtirekAttadaneSaNIyaM gRhNIyA~diti sUtrArthaH // 4 // tathAmUlam-chiNNAvAesu paMthesu, Aure supivAsie // parisukkamuhaddINo, taM titikkhe parIsahaM // 5 // // 27 // vyAkhyA-chinno'pagata ApAto janasaMcAro yeSu te chinnApAtA vijanA ityarthasteSu pathiSu mArgeSu gacchanniti zeSaH, Aturo'tyantA''kulakAyaH, kuta evamityAha-yataH 'supivAsie' suSTu atizayena pipAsitastRSitaH parizuSkamapa
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ gataniSThIvanatayA'nA, mukhaM yasya sa parizuSkamukhaH, sa cAsAvadInazca parizuSkamukhAdInaH, taM tRSAparISahaM titikSeta saheta, ayaM bhAvaH-ekAntasthAnastho'pi bahutRSAvyAkulo'pi ca noktamaryAdAmulaMghayettatastRTparISahaH soDho bhavatItisUtrArthaH // 5 // kathAsampradAyazcAtra / tathAhi& abhUdujjayinIpuryyA, dhanamitrAbhidho vaNik // dhanazarmAzrayastasya, dhanazarmA suto'bhavat // 1 // guruvANI samAkarNya, guruvairAgyavAn dhanaH // putreNa puNyasatreNa, satrA tatrA''dade vratam // 2 // khasmin pare ca sahitau, sahitau tau btivjaiH||prsthitaavelgpuraa-'dhvni madhyaMdine'nyadA // 3 // tadA ca bhiissmgriissmaark-krsmpaattaapitH|| pipAsApIDito bAlaH, sa cacAla zanaiH zanaiH // 4 // munayo'nye'grato jagmu-rdhanamitramuniH punaH // pazcAccacAla suunostt-prempaashniytritH||5|| mArge tatrAyayau raMga-taraMgAtha taraGgiNI // tataH pitA'lapatputraM, tAM nirIkSya pramodabhAk // 6 // jAnAmi ceSTayA vatsa !, tvAM pipAsAparAjitam // madabhyarNe ca nAstyambhaH, prAsukaM tatkaromi kim ? // 7 // tadidAnIM nadInIraM, pItvodanyAni hanyatAm // niSiddhamapi kArya hi, kAryamApadi dhIdhanaiH // 8 // yaduktaMniSiddhamapyAcaraNIyamApadi, kriyA satI nA'vati yatra sarvathA // ghanAmbunA rAjapathe'ti picchile, kvacidudhairapyapa-18 thena gamyate // 9 // " mRtyudAmApadamimAM, tadulaMghya kathaMcana // pazcAdAlocayeH pApaM, samIpe sadguroridam // 10 // ityudIrya samuttIrya, sa nadImityacintayat // nUnaM madarzane putro, hiyA pAsyati nodakam // 11 // hImAn kurvanna
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / kArya hi, khacchAyAto'pi zaGkate // taddarzanapathAdasyA-pasarAmi zanaiH zanaiH // 12 // dhyAtveti sa puro'cAlIt, dvitiiymdhy||28|| kSulo'tha prApa nimnagAm // tRSArto'pi na tattoya-mapibacca dRDhavrataH // 13 // anye tvAhurudanyAni, bAdhitaH sAyanam (2) zizubhRzam // zuSyattAlumukhoraska-zcetasIti vyacintayat // 14 // pibAmya'nAdeyamapi, nA''deyaM vAri sAmpratam // prAyazcittaM grahISyAmi pazcAtsadgurusannidhau // 15 // vimRzyeti samutpATya, pAtumaJjalinA jalam // ninye yAvanmukhasyAgre, so'dhyAsIditi tAvatA // 16 // pivAmImAn kathaM jIvA-nahaM vijJAtajainagIH // udavindau yadekatrA|'saGkhayajantUn jinA jaguH // 17 // trasAH pUtaramatsyAdyAH, sthAvarAH pnkaadyH|| nIre syuriti taghAtI, sarveSAM hiMsako bhavet // 18 // tatkiyadbhirdinairyAnti, rakSitA api ye dhruvam // tAn prANAn rakSituM dakSaH, paraprANAnnihanti kaH ? // 19 // sajIvaM jIvanamidaM, tanna pAsyAmi sarvathA // nirNIyeti zanainadyAM, sa mumocAjalerjalam // 20 // vAlo'pyabAladhairyastA-muttIrya taTinI ttH|| tattIra eva so'pata-tRSNayA gntumkssmH|| 21 // dharmasthairya dadhacitte, pipAsAvivazo'pi sH|| smRtapaJcanamaskAro, vipadya tridivaM yayau // 22 // prayujyAthAvadhijJAnaM, jJAtvA pUrvabhavaM nijam // puro gatvA sthitaM tAtaM, prekSya khAGge pravizya ca // 23 // anvagAddhanamitrarSi, tatazcalayituM surH|| samAyAntaM sutaM dRSTvA, hRSTaH so'pyacalatpuraH // 24||[yugmm ] athodanyA vyathArtAnAM, munInAmanukampayA // dhanazarmA'maro bhUri- gokulAnyadhvani vyadhAt // 25 // tebhyo'dhigatya takrAdi, sAdhavaH khAsthyamAsadan // sudhAkuNDe // 28 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhya AsAdya, pIyUSamiva nirjraaH||26|| viharantaH sukhenaivaM, tatkRte jikA vrje||ulNghyaarnnymaapuste, kramAdantimagokulam // 27 // tato'gre gacchatAM teSAM, madhyAtkasyApi viNTikAm // khaM jijJApayiSuH so'tha, tatra vyasmarayatsuraH // 28 dUraM gatvA viNTikAM ca, smRtvA sa valito vratI // upadherviNTikAMtatrA-'pazyatvAM na tu gokulam // 29 // tAmAdAya pracalito, milito'nyatapodhanaiH // avadadviNTikALAmaM, gokulAdarzanaM ca sH|| 30 // jAtAzcaryAstadAkarNya, munayo vyamRzanniti // nUnaM divyAnubhAvena, gokulAnyabhavan vane // 31 // atrAntare prAdurAsIt , sa suraH kAntibhAsuraH // vihAya pitaraM sarvAn , munIna'nyAnnanAma ca // 32 // enaM kuto na namasI-tyuktaH sa brtibhi|sttH||khiiyN vyatikaraM sarva, nivedyetyavadatsuraH // 33 // sajIvAmbho'pi pAtuM ya-tadAsau me matiM dadau, tatpUrvabhavava-12 sApi, sAdhu reSana vandyate // 34 // snehAdapi riporeva, kAya vihitavAnasau // yaddatinimittaM me, tadA tadapadiSTahavAn // 35 // apAsyaM cetsacittAmvu, tadaitadvacanAdaham // vratabhaGgabhavAtpApA-dabhramiSyaM tadA bhave // 36 // sa eva hi budhaiH pUjyo, guruzca janako'pi ca // ziSyaM sutaM ca yaH kvApi, naivonmArge pravartayet // 37 // dhanazarmasuparvaivamudIryAgAtriviSTapam ||saadhvo'pi tataH sthAnA-dvijahaste yathAsukham // 38||kssullo yathA'yaM dhanazarmanAmA, sehe pipAsAM sudRddhprtijnyH|| evaM samagrairapi saMyataiH sA, sahyA mhaanndpdaanurktaiH|| 39 // iti tuTaparIpahe dhanazarmamuni kathA // 2 // uktastRpAparIpahaH, kSutpipAsAsahanakRzatanozca zItakAle zItamapi bahu lagatIti zItaparISahamAha
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 29 // mUlam --caraMtaM virayaM lUhaM, sIaM phusai egayA // NAivelaM muNI gacche, soccA NaM jiNasAsaNaM // 6 // - carantaM grAmAnugrAmaM mokSamArge vA prajantaM virataM sAvadyayogAnnivRttaM 'lahaMti' tailAbhyaMgasnAnasnigdhAhArAdiparihAreNa rUkSaM, munimitizeSaH, zItaM himaM, spRzati, abhidravati, bAdhate ityarthaH / ekadA zItakAle, tataH kiM kuryAdityAha-na naiva ativelaM velAM svAdhyAyAdisamayAtmikAmatikramya zItabhayAnmuniH sAdhurgacchet sthAnAntara - mupasaprpet zrutvA 'Namiti' vAkyAlaGkAre, jinazAsanaM jinAgamaM 'anyo jIvo'nyazca dehaH, tIvratarAzca narakAdau zItavedanA anubhUtA ! jIvairityAdikam ' itisUtrArthaH // 6 // kiJca - mUlam -- Na me NivAraNaM asthi, chavittANaM Na vijjai // ahaM tu aggiM sevAmi, ii bhikkhu Na ciMta // 7 // vyAkhyA- na me mama nivAraNaM zItavAtAdinivArakaM saudhAdyasti vidyate, tathA chavitrANaM tvaktrANaM kambalavastrAdi na vidyate, tato'haM zItamapAkartuM tu punaragniM seve iti bhikSurna cintayenna dhyAyet, cintAniSedhe sevanaM tu dUrApAstamiti sUtrArthaH // 7 // dRSTAntazcAtra / tathAhi pUre rAjagRhe'bhUvaM catvArazcaturottamAH // sakhAyo'nyonyamutkRSTa-premabhAjo vaNigvarAH // 1 // bhadrabAhukhAmi - pArthe, zrutvA dharma jinoditam / te catvAro'pi saAta - saMvegAH prAtrajan mudA // 2 // guruzruzrUSaNAtpAra- dRzvA - naste zrutodadheH // ekAkitvavihArAkhyAM, pratimAM pratipedire // 3 // kalpazvAyamabhUtteSAM yadvihArAzanAdikam // dvitIyamadhyayanam (2) // 29 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya eva prahare, kArya kArya smaahitaiH||4|| turyayAmapraveze tu, bhavedyo yatra saMsthitaH // tena tatra pratimayA, stheyaM | praharasaptakam // 5 // kalpamenaM zrayantaste, viharanto dharAtale // paredyavi puraM rAja-gRhaM punrupaayyuH|| 6 // tadA ca | tuhinavyUhaiH, pIDayan jagatIjanam // patrapuSpaphalopetAn , sthANUn kurvan mahIruhAn // 7 // taTAkAnyapi sarvANi, styAnayannAjyavannizi // nirAspadAn pakSipazu-zvApadAn dArutAM nayan // 8 // zItakampradaridrANAM, dantavAdyaM pravAdayan // kRzAnusevinaM kurvan , sarva zrotriyavajanam // 9 // ruSTAnapi mitho'tyartha, dampatIn parirambhayan // hemantarnuH pravavRte, vizvaM hemamayaM sRjan // 10 // [caturbhiH kalApakam ] himattauM tatra vaibhAra-gireste munayaH pure // AhArArtha samAjagmuH, prahare'hastRtIyake // 11 // kRtAhArAzca te sarve, gantuM vaibhArabhUdharam // pRthak pRthag nyavattenta, puramadhyAmaharSayaH // 12 // vaibhArAdriguphAdvAre, prAptasyaikasya teSvatha // dvitIyasya purodyAne, tRtIyasya tadantike // 13 // turyasya tu puropAnte, caturthaH praharobhavat // kAyotsarga tataH kRtvA, te tatraivAyatasthire // 14 // [yugmam ] teSvadrikaMdarAdvAra-saMsthitasya tapakhinaH // uccaiH sthitatvAdalaga-cchItamatyantadAruNam // 15 // patatuhinasamparka-zItalaiH zailamArutaiH // kAyazcakampa tasyocai-na kiJcidapi mAnasam ! // 16 // sa zItavedanAM samyak, sahamAno mhaamuniH|| yAminyAH prathame yAme, paralokamasAdhayat // 17 // udyAnasthasya nIcaistvA-cchItamalpaM kimapyabhUt // tato rajanyAH| prahara, dvitIye sa vyapadyata // 18 // udyAnapArthavRttestu, vRkSAdyAzrayato'lagat // zItamalpaM tato yAme, sa vipannastR
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 30 // tIyake // 19 // AsIdalpataraM zItaM, turyasya nagaroSmaNA // tataH sa prahare turye, parAsutvamagAnmuniH // 20 // catvAro'pi prAjyadhairyA munIMdrAH, svarga prApuste viSahyeti zItam // itthaM sarvaiH sAdhubhistyaktakAmai - statsoDhavyaM muktisaMyu|ktikAmaiH // 21 // iti zItaparISahe sAdhucatuSkakathA // 3 // idAnIM zItavipakSamuSNamiti, yadvA zItakAle zItaM tadanu grISme uSNamiti tatparISahamAhamUlam -- usiNappariAveNaM, paridAheNa tajie // dhiMsu vA pariAveNaM, sAyaM No paridevae // 8 // vyAkhyA- uSNaM uSNasparzayuktaM bhUreNuzilAdi, tena paritApa uSNaparitApastena, tathA paridAhena bahiH khedamalAbhyAM vahninA vA, antazca tRSNotthadAharUpeNa tarjito'tyantapIDitaH, tathA 'ghisuvatti' grISme, vAzabdAt zaradi vA paritApena ravikiraNakRtena tarjita ityatrApi yojyam, sAtaM sukhaM pratItizeSaH, no paridevet 'hA ! kadA candracandanajhaMjhAnilAdayaH sukhahetavo mama saMpatsyante' iti na pralapediti sUtrArthaH // 8 // mUlam - uNhAbhitatto mehAvI, siNANaM Novi patthae // gAyaM No parisiMcejA, Na vIejAya appayaM // 9 // vyAkhyA - uSNAbhitapto medhAvI maryAdAvarttI snAnaM jalAbhiSekaM 'Novi patthapatti' aperbhinnakramatvAt no naiva prArthaye - dapi, abhilaSedapi, kathaM punastatkuryAditibhAvaH, tathA gAtraM dehaM no parisiJcet na sUkSmAmbuvindubhirAdrakuryAt, na vIjayeca tAlavRntAdibhiH, alpakamapi, stokamapi kimpunarbahuriti sUtrArthaH // 9 // udAharaNaJcAtra, tathAhi-- dvitIyamadhyayanam (2) // 30 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhUlakSmIkulAgAraM, nagarI tagarAbhidhA // dattapramodastatrAsI-ittanAmA vaNigvaraH // 1 // sa bhadrAbhAryayA sAkaM, bhujAnaH sukhamuttamam // arahannakanAmAnaM, putraratnamajIjanat // 2 // dharmamArhatamAkA -'rhanmitrAcAryasannidhau // virakto vratamAdatta, dattaH patnIsutAnvitaH // 3 // datto'rahannakaM snehA-diSTairbhojyairapoSayat // kadAcidapi bhikSArtha, preSayAmAsa taM na tu // 4 // uttamarNa ivAnena, kimayaM poSyate'nvaham // samartho'pi ca kiM bhikSA-caryAmeSa na kAryate ? // 5 // dhyAyanto'pIti nirgrathA, vaktuM kimapi nAzakan // putraM vA pAlayan vaptA, niSedhUM kena zakyate ? // 6 // [ yugmam ] nidAghasamaye'nyedhu-dattaH sAdhuLapadyata // tadviyogAnmahAduHkha-mAsasAdA'rahannakaH // 7 // tato'nye saMyatAstAta-virahAturacetase // tasmai dvitrAn dinAn yAva-dAnIyAhAramArpayan // 8 // atha taM yatayo'vocan , bhikSArtha paryaTa khayam // nedAnIM pitRvatko'pi, dAsyatyAnIya bhojanam // 9 // dagdhopariSThAt piTako-pamAM vAcaM nizamya tAm // cacAla vimanAH so'tha, bhikSAyai munibhiH samam // 10 // atIvasukumArAGgaH, pUrvamapyakRtazramaH // tadA nidAghatApena, paryabhUyata so'dhikam // 11 // grISmArkakiraNottapta-reNukAnikareNa sH|| adahyata pado DhaM, molau ca tapanAMzubhiH // 12 // pazcAsthito'nyasAdhubhya-stRSA zuSyanmukhAmbujaH // mahebhyasadanacchAyAM, vizramAya 3 isa zizriye // 13 // saubhAgyamanmathaM taM ca, tatrasthaM tdgRheshvrii||dhnaaddhyvnnijobhaaryaa-'pshytpropitbhrtRkaa // 14 // aciMtayaca sA rUpa- maho ! asya manoharam // yadRSTamAtramapi me, samAkRSati mAnasam // 15 // tadamuM ramayitvA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa ditIyapadhva nam (2) khaM, karomi saphalaM vayaH // dhyAtveti prAhiNodAsI, sA tadAhvAnahetave // 16 // dAsyAhUtaH so'pi tasyAH, manasIva gRhe'vizat // sApi harpabharodazca-tkucakumbhA tamabhyagAt // 17 // papraccha ca smitonmizra-dantAMzadyotitAdharA samagrasubhagottaMsa !, kiM yAcati bhavAniti // 18 // athArahannakaH smAha, bhikSAmabhyarthaye zubhe // tataH sA vyamRzatsmera-smarApasmAravihvalA // 19 // vazIkaromyamuM snigdha-madhurAhAradAnataH // khAdubhojyaM hi sarveSAM, vazIkaraNamuttamam // 2. dhyAtveti sArpayattasmai, modakAn sundarAn bahUn // so'pi paryaTanaglAnaH, prApya tAn mumude bhRzam // 21 // pazyantI snigdhayA dRSTyA, sA prapraccheti taM punaH // yuvatve'pi tvayA tIna, kimartha vratamAdade / hai munirUce mayA dIkSA, jagrahe saukhyahetave // sudhAmadhurayA vAcA, tataH sA punarabravIt // 23 // yadyevaM tanmayA sArddha, bhuGkha vaiSayikaM sukham // pAlitAyA iyatkAlaM, dIkSAyAH phalamAmuhi // 24 // kurUpaduHsthasthavira- karkazAGgajanocitAm , imAM kaSTakriyAM muJca, mudhA khaM vaJcayakha mA // 25 // idaM gRhamiyaM lakSmI-rayaM prijno'khilH|| sarvametattavAyattaM, yadi tvaM khIkaropi mAm // 26 // lAvaNyAvyamidaM rUpaM, zarIraM cedamAvayoH // anyonyasaGgamAdadya, saphalatvaM prapadyatAm // 27 // bhavedyadi ca dIkSAyAM, bhavato'tyantamAgrahaH // bhuktabhogastadA bhUyo, vA ke tAM samAcareH // 28 // zrutveti tadvacastasyAH, vibhramAMzca vilokya saH // bhagnacitto'bhavatko vA, kAminIbhirna bhidyate ? // 29 // yaduktaM-"dRSTAzcitre'pi cetAMsi, haranti hariNIdRzaH ! // kimpunastAH smitasmera-vibhramabhramitekSaNAH ! // 30 // "
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH svIkRtya tadvAca- mavatasthe sa tadgRhe // tayA sAkaM yathAkAma, reme cAtyantaraktayA // 31 // atha gocaraca yAM, vasatau cA'rahannakam // aprekSamANA munayo-'nveSayannikhile pure // 32 // tatpravRttimapi kApi, nAlabhanta tathApi te // tatastanmAturAryAyA-staM tadRttAntamUcire // 33 // vArtA nizamya tAM putra-zokenAtigarIyasA // praNavattA sA bhUtA-''viSTevonmattatAmagAt // 34 // tato'rahannaketyuccai-vilapantI sagadgadam // sA pure sakale'bhrAmya- nArI ceTakapeTakaiH // 35 // panthAnamabhiSiJcantI, nayanazravadazrubhiH // tamizreNeva mohena, praskhalantI pade pade // 36 // dRSTo'rahannakaH kvApi, putro me prANavallabhaH 1 // yaM yaM pazyati taM taM ca, pRcchantIti punaH punaH // 37 // kRtAnukampA sujanai-hasyamAnA ca durjnaiH|| dRSTA'rahannakenoccai- gavAkSasthena sA'nyadA // 38 // [ tribhirvizeSakam ] pratyabhijJAya B/tA prekSya, tadavasthAM ca tAdRzIm // sa samutpannanirvedaH, khahRdIti vyacintayat // 39 // aho ! me nirvivekatva ho! dusskrmkaaritaa|| yadasyA vacanaisyaktaM. mayA maktipradaM vratama ||40||dsshe vyasane mAtA, pAtiteyamapI-1 dRze // khAtmA ca vratabhaGgena, bhavAbdhau pAtito hahA ! // 41 // idAnImapi tanmAtuH, zokamunmUlayAmyaham // dhyAtveti sa gRhAttasmA-nirjagAma ssmbhrmH||42|| kulAGgAropamo mAta-rasau tvAmarahannakaH // namatIti bruvan bASpa-plutAkSastAM nanAma c||43|| taM vIkSya svasthacittA sA, sapramodaivamabravIt // etAvanti dinAnyasthAt ?, kutra putra ! bhavAniti // 44 // tataH provAca sa prAcyaM, sarva vyatikaraM nijam // taM zrutvA sA'vadadvatsa !, bhUyaH svIkuru
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 32 // saMyamam // 45 // tucchAnAM martyasaukhyAnA-meteSAM hetave kRtin ! // anantaduHkhadAmA sm-sviikaarnrkvythaaH||46|| so'zaMsannaiva zakto'smi, pApo'haM vratapAlane ! // tato vadasi cenmAtaH!, karomyanazanaM tadA // 47 // tuSTA bhadrA'bhyadhAdbhadra !, tavaitadapi sAmpratam // natvanantabhavabhrAnti-nimittaM vratabhaJjanam // 48 // yadAhuH-"varamaggimi paveso, varaM visuddhaNa kammuNA maraNaM // mA gahiavayabhaMgo, mA jIaM khaliasIlassa // 49 // " tataH sa yogaM sA|vadyaM, pratyAkhyAya mahAzayaH // kSamayitvA'khilAn jantU-ninditvA duritaM nijam // 50 // zritvA catvAri zaraNAnyAdAyA'nazanaM tathA // gatvA vahirdinezAMzu-tApitAmazrayacchilAm // 51 // [ yugmam ] dharmadhyAnI pAdapopagamanaM pratipAlayan // tAmuSNavedanAM samyak, sahamAno'tidAruNAm // 52 // sa sAdhuH sukumArAGgaH, smaran paJca nmskriyaaH|| vyalIyata muhUrtena, tatra mrakSaNapiNDavat // 53 // [yugmam ] itthamuSNamadhisahya sa pazcA- ittanandanamunistridazo'bhUt // evametadaparairapi samyag , marSaNIyamRSibhirniramaH // 54 // ityuSNaparISahe arahannakamunikathA // 4 // ___atha grISme uSNaM tadanu ca varSAsu daMzamazakAH syuriti tatparISahamAha mUlam-puTTho a daMsamasaehiM, samareva mhaamunnii||nnaago saMgAmasIse vA, sUro abhihaNe paraM // 10 // I vyAkhyA-spRSTo'bhidrutaH, caH pUttauM, daMzamazakairupalakSaNatvAcUkAmatkuNAdibhizca 'samarevatti' sama eva zatrumitreSu tulyacitta eva, prAkRtatvAdvisarjanIyasya rephaH, mahAmuniH 'NAgo saGgAmasIse vatti' nAga iva karIva, vAzabdasyevArtha // 32 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAtra sambandhAt , saMgrAmazirasi raNamastake zUraH parAkramI abhihanyAt jayet paraM zatru, ayaM bhAvaH- yathA zUraH karI, zarairvyathyamAno'pi tAnagaNayan raNazirasi zatru jayati, evaM munirapi daMzAdyaiH pIDyamAno'pi bhAvavipakSaM krodhAdikaM jayediti sUtrArthaH // 10 // kathaM punarbhAvaripuM jayedityAhamUlam-Na saMtase Na vArijA, maNaMpi Na pose||uveh Na haNe pANe, bhuMjate mNssonniaN|| 11 // ___ vyAkhyA-na saMtrasennodvijeiMzAdibhya iti zeSaH, na vArayenna niSedhayeiMzAdIneva tudato'pi mAbhUdantarAya iti, tathA . manazcittaM tadapi AstAM vacanAdi na pradUSayenna praduSTaM kuryAt , kintu 'uhatti' upekSeta audAsInyena pazyet, eva na hanyAt prANino jIvAn bhunAnAn bhakSayato mAMsazoNitaM, kintvAhArArthino'mI bhojyaM caiSAM mama vapurbahusAdhAraNaM ca yadi bhakSayanti tarhi kimatra pradveSeNeti cintayediti sUtrArthaH // 11 // udAharaNazcAtra, tathAhi| astyakampA purI campA-bhidhAnA bhUvibhUSaNam // tasyAM sAnvarthanAmAsI-jitazatrurmahIpatiH // 1 // tasya zrama-2 NabhadrAhvaH, sUnuH sAtvikapuGgavaH // yuvarAjo'jani jg-jnaahaadncndrmaaH||2|| dharmaghoSaguroH pArthe, dharma jinoditam // viraktaH kAmabhogebhyo, mahAtmA so'grahIdvatam // 3 // zrutAmbhonidhipAriNaH,sa prasAdAgurorabhUt // |ekAkitvavihArAkhyAM, pratimAM ca prapannavAn // 4 // nimnabhUmipradezeSu, viharan so'nyadA muniH // zaratkAle mahAhATavyAM, tasthau pratimayA nizi // 5 // sUcIsamAnavadanA-statra daMzA shsrshH|| vilagya komale tasya, zarIre zoNitaM zrutvA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 33 // papuH // 6 // nirantaraM vilgnestai-deshairdshnttpraiH|| sa muniH svarNavarNo'pi, lohavarNa ivA''babhau // 7 // dazatsu teSu dvitIyamadhyatasyoccai-vedanA''sIttathApi sH|| titikSAmAsa tAM kSAnti-kSamo na tu mamArja tAn // 8 // acintayaca daMzotthA, | yanam (2) kAvyathA'sau kiyatA mama // ito'pyanantaguNitA, narakeSu hi sA bhavet // 9 // yataH-"paramAdhArmikotpannA, mi-12 thojAH kSetrajAstathA // nArakANAM vyathA vaktuM, pAryante jJAninA'pi na ! // 10 // " kiJca-anyadvapuridaM jIvA-1 jIvazcAnyaH shriirtH|| jAnannapIti ko dakSaH, karoti mamatAM tanau ? // 11 // kiJcAnena zarIreNa, khalpakAlavinAzinA // yadyeSAM jAyate tRptiH, kiM na prAptaM ? tadA mayA // 12 // bhAvayanniti sa prAjJaH, kSamamANazca tAM vythaam|| rAtrAveva jahI prANAn , daMzaiH shossitshonnitH|| 13 // iti viSaya sa daMzaparISaha, zramaNabhadramunistridazo'bhavat // tadaparairapi sAdhuvarairayaM, jinavaconipuNaiH paripadyatAm // 14 // iti daMzamazakaparISahe zramaNabhadrazramaNakathA // 5 // | atha daMzAdyaiH pIDyamAne'pi vastrAnveSaNaparo na syAdityacelaparISahamAha mUlam-parijuNNehiM vatthehi, hokkhAmitti acele||aduvaa sacelae hokkhaM, ii bhikkhUNa ciNte||12|| | vyAkhyA-parisamantAt jIrNairdulairvastraiH kalpAdibhiH 'hokkhAmitti' bhaviSyAmi acelakazcalahIno'lpadinamA-2 lAvitvAdeSAM, prAcyasya 'iti' zabdasya bhinnakramaskheha sambandhAt ityetadbhikSana cintayediti yogaH, 'aduvatti' athavA sacelako bhaviSyAmi, parijIrNavastraM hi mAM dRSTvA kazcidupAsakaH sundarANi vastrANi dAsyatIti bhikSune cintayet, // 33 %3D
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ayaM bhAvaH- na jIrNacelo'nyacelAnAM lAbhAsambhAvanayA dainyaM, lAbhasambhAvanayA vA pramodaM, gacchediti sUtrArthaH M // 12 // yataH mUlam-egayA acelao hoi, saceleAvi egyaa||eaN dhammahiaMNaccA, NANI No paridevae // 13 // | vyAkhyA-ekadA jinakalpAdyavasthAyAM sarvathA celAbhAvena jIrNAdi vastratayA vA'celako bhavati, sacelakazcApi ekadA sthavirakalpikAdyavasthAyAM, tataH kimityAha-etadityavasthaucityena sacelatvamacelatvaJca dharmahitaM sAdhudharmo-13 pakArakaM jJAtvA'vabudhya, tatrA'celatvasya dharmahitatvamalpapratyupekSaNAdinA, sacelakatvasya tu tathAtvamanyAdyArambhanivArakatveneti dhyeyaM, jJAnI no paridevayet , acelasya mama zItasampAtasantApitasya kimidAnI zaraNamiti na dainyamA-2 lambateti sUtrArthaH // 13 // udAharaNam sampradAyazcAyamatra, tathAhiT abhUtpure dazapure, somadevo dvijAgraNIH // tasya bhAryA'bhavadrudra-somAhvA paramAItI // 1 // tayorabhUtAM dvau putrI, guNaratnamahodadhI // tatrAryarakSito jyeSTho, dvitIyaH phalgurakSitaH // 2 // tatrA'dhItya pituH pArthe, tadvidyAmAryara-| kSitaH // jagAmAdhikavidyArthI, pATalIputrapaTTanam // 3 // sAGgavedapurANAdyAH, vidyAstatra caturdaza // adhItyAgAddazapuraM, puraM sa khajanotsukaH // 4 // tamadhItacaturveda, jJAtvA''yAtaM narezvaraH // abhigamya gajaskandhe-'dhyAropyAvIvizatpure | // 5 // kRtvottambhitaketuM ta-nagaraM nAgarA api // abhyAyayustaM sarve'pi, prauDhaprAbhRtapANayaH // 6 // sampUjyamAnaH
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhya yanam (2) uttarAdhyayana sarveNa, pUrjanena nRpeNa ca // jagAma khagRhaM bAhya-zAlAmadhyavasaca sH|| 7 // puralokena rAjJA cA-'ya'mAnaM taM dhanA- dinA // dRSTvA tadvandhavo hRSTa-mAnasA vahvamAnayan // 8 // AvaddhatoraNaM sadyaH, pauraistanmandiraM tadA // rUpyasvarNama- // 34 // |Nidhena-prabhRtiprAbhRtairbhUtam // 9 // athAryarakSito dadhyau, pramAdAjananI nijAm // yannAdrAkSamahaM pUrva. tadvinItasya no. sAcitama // 10 // madviyogAdazAM mAtA, kAmapyAsA bhaviSyati // tadadyApi nijAM lakSmI, darzayan modayAmi tAm // 11 // dhyAtveti sa drutaM divya-vastrAbharaNabhUSitaH // antargehamagAtsIyAM, savitrI praNanAma ca // 12 // svAgataM tava he putre-tyuditvA maunamAzritA // udAsIneva sA tvasthAt , premAntabahu bibhratI // 13 // snehodrekaM tadA mAtuharapazyannityuvAca sH|| cirAdetaM bhaktimantaM, mAtA bhASase na kim ? // 14 // athetthaM rudrasomAkhya-tkimebhiH khAnyanAzakaiH // hiMsopadezakaiH zAstrai-radhItainarakapradaiH // 15 // eteSAM ca prabhAveNa, tvAM ghore duHkhasAgare // patipyantaM prapazyantyAH, syAdAnandaH kathaM ? mama // 16 // madvAci pratyayazcette, bhaktizca mayi vidyate // svargApavargadaM vatsa !, dRSTivAdaM tadA ptth|| 17 // athAryarakSito dhyA-vapi lokapramodinA // tenAdhItena kiM ? yena, jananI me na tuSyati // 18 // dhyAtvetyambAM sa papraccha, dRSTivAdaH kva paThyate ? // sA'pyavAdIdRSTivAdo-'dhIyate sAdhusannidhau // 19 // darzanAnAM vicAro yo, dRSTivAdaH sa ucyate // tannAmA'pya'sya zAstrasya, dRzyate sundarAnvayam // 20 // ityAryarakSito dhyAyan , jagAda jananImiti // adhyeSye'haM dRSTivAda, tvadAdezavazaMvadaH // 21 // [ yugmam ] saGgaM // 34 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ | syante va punarme, dRSTivAdasya pAThakAH // zrutveti rudrasomA taM, smAha hrssollsttnuH|| 22 // tvayA vinItaputreNa, supusUtrajananISvaham // nItA prathamatAmetaM, madAdezaM cikIrSatA // 23 // tadgaccha vatsa ! tvarita-mithuvATamito mama // sUrIstosaliputrAkhyAn , sthitAMstatra samAzraya // 24 // pAThayiSyanti te tubhyaM, dRSTivAdaM mhaamte!||so'pyuuce mAtaradhyeSye, prAtargatvA tadantikam // 25 // bhAvayan dRSTivAdArtha, so'tha nizyapi nA'khapIt // ApRcchyAmbAM nizAzeSe, tamadhyetuM cacAla saH // 26 // | itazca tatpiturmitraM, grAme kvApyabhavadvijaH // sa cAryarakSitaM zrutvA-''yAtaM dhAmnItyacintayat // 27 // pramAdena suhRtputraM, nAdrAkSaM gatavAsare // pazyAmi taM tadadyApi, manmanombhojabhAskaram // 28 // dhyAtveti sa dvijaH pUrNA, ikSuyaSTInavottamAH // tatkhaNDaM caikamAdAyo- tsukastatsadanaM yayau // 29 // nirgacchantaM gRhAdArya- rakSitaM sa nirakSata // kintUpAlakSayat spaSTa-prakAzAbhAvato na tam // 30 // ko'si tvamiti bhUdevaH, so'prAkSIdAryarakSitam // AryarakSitanAmAha-masmIti mAha so'pi tam // 31 // athAvadavijo mitra-putra ! tvAM hyastane dine|| nAdrAkSamiti tajjAtaM, dina me vatsaropamam // 32 // ityuktvA somajaM premNA, samAliMgya dvijo jagau // tvannimittaM mayA''nItA, gRhANekSulatA imAH // 33 // so'vAdIdikSusandoho, manmAturdIyatAmayam // ahaM tu dehacintAyai, bahirgacchAmi sAmpratam // 34 // manmAtuzceti kathaye- yadgacchannAryarakSitaH // mAmeva pUrvamadrAkSI- kalitaM lalitekSubhiH // 35 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 35 // uttarAdhyayana tenetyuktastadambAyai, tatsarvaM sa dvijo'vadat // tacchRtvA rudrasomApi, nipuNeti vyacintayat // 36 // yatsUnoH dvitIyamadhya prasthitasyAbhU-nimittamidamuttamam // tadasau nava pUrvANi, sAdhikAni paThiSyati // 37 // dadhyau vizuddhadhIrArya- yanam (2) rakSito'pi pathi brajan // lapsye'haM dRSTivAdasya, vibhAgAnava sAdhikAn // 38 // athekSusadanaM prAptaH, somasUrityacintayat // ajJAtavandanavidhi-madhye gacchAmyahaM katham ? // 39 // tadihAhaM pravekSyAmi, zramaNopAsakaiH samam // sAdhUnAM vandanAcAraM, yathA tebhyo'vadhAraye // 40 // vimRzyeti kSaNaM yaav-vaarysthaadaaryrkssitH|| tatrAgAda ddhhrshraaddh-staavdvndnhetve||41|| so'vizadvasatiM bADha-varaM naSedhikIM vadan // garjaniveryApathikI, praticakrAma cakramAta // 42 // abhivandya tataH sUrIn , munIMzca vidhipUrvakam // puro gurorupAvikSat, kSitiM ca pratyupekSya saH // 43 // athAryarakSitastasmA-davadhAryAkhilaM vidhim // pravizyopAzraye sUrIn , munIMzca vidhinA'namat // 44 // kintvasau DhaDDarazrAddha-manatvopAvizadyataH // navyazrAddho'yamiti taM, guravo vividusttH||45|| papracchuzca tamAcAryA, dharmAlAptistaM kuto'bhavat ? // sopyabhyadhAnmayA dharmaH, shraaddhaadsmaadupaadde||46|| taM vIkSya munayo'pyuccai-gurUn vyajJapaya niti ||aaryrkssitbhtttto'yN-rudrsomaatmjH prabho ! // 47 // caturdazAnAM sadvidyA-sthAnAnAmeSa pAragaH ||praaveshi pattane rAjJA, gajArUDho gate'hani // 48 // atrAgamanamapyasya, durghaTaM vedavedinaH // tadasmin zrAvakAcAraM, prekSya citrIyate mnH!||49|| athAryarakSitaH sarva, khavRttAntamudIrya tam // iti vyajijJapatsUrIn , padmakozIkRtAaliH // 50 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyetuM dRSTivAdaM hi, pUjyAnahamazizriyam // tattadadhyApanenocaiH,prasAdaH kriyatAM mayi ! // 51 // tacchrutvA sUrayo'pyUcuyadyevaM tatparivraja // krameNa dRSTivAdaM te, pAThayAmo yathA vayam // 52 // somajanmApyuvAcaivaM, pravrAjayata mAM drutam // kintu sthAnAdato'nyatra, gantavyaM sUripuGgavaH // 53 // iha sthitaM hi mAM rAjA, khajanAH pUrjanAstathA // dIkSAtaH pAtayiSyanti, prasahyApyanurAgataH // 54 // tacchrutvA gacchayuktAste, tamAdAyAnyato brajan // abhUdAdyamidaM ziSyacaurya ! zrIvIrazAsane // 55 // tataH pravrAjayannArya-rakSitaM munipuGgavAH // kramAJcaikAdazAGgAni, gurupArthe papATha saH // 56 // yAvAMstosaliputrANAM, dRSTivAdaH sphuTo'bhavat // tAvantaM taM ca jagrAha, buddhimaanaaryrkssitH|| 57 // zrIvajakhAmino bhUyAn , dRSTivAdo'sti samprati // zrutveti so'caladvajrA-zritAM prati purIpurIm // 58 // mArgAyAtAmathAvaMtI-mAsadat somdevbhuuH|| tatra zrIbhadraguptAha- sUrizakrAnnanAma ca // 59 // te sUrayo'pi taM sarva-guNADhyaM shrutpuurvinnH|| upalakSyAliliGgurdAku, prmodaaccaivmuucire||60|| dhanyo'si kRtakRtyo'si, labdhajanmaphalo'si ca // yattya|ktvA zAsanaM zaivaM, jainamaGgIkRtaM tvayA ! // 61 // kincAdyAnazanaM kartu-micchAmi svalpajIvitaH // tatastvAM prArthaye vatsa !, bhava niyomako mama // 62 // tato'GgIkRtya tadvAcaM, tasthau ttraaryrkssitH|| te sUrayopyanazanaM, vidhAyeti tamUcire // 63 // ekatropAzraye vajra-khAminA saha mA vseH|| kintu sthitvA paratra tvaM, paThestasyAntike zrutam // 64 // vasedvajreNa sAI hi, yaH sopkrmjiivitH|| ekAmapi nizAM nUnaM, tena sAkaM mriyeta saH // 65 // tadvacaH pratipadyAtha,
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ yanam (2) tAnniAmya ca sombhuuH|| purImagAdvajrayutAM, bahistasthau ca tAM nizAm // 66 // tasyAH kSapAyAH prAnte ca, uttarAdhyayana vajro'muM khapnamaikSata // matpAtrasthaM sAvazeSa, payaH ko'pyatithiH ppau||67|| prAtastaM khapnamAcakhyau, sAdhUnAM // 36 // sAdhusindhuraH // teSAmajAnatAM samyak, tadarthazcaivamatravIt // 68 // AgantAdya muniH kopi, sa ca pUrvagataM zrutam // asmatpArthAtsudhIH sarva, kiJcidUnaM grhiissyti|| 69 // athAryarakSitaHprAta-bajrAcAryamavandata // kuta AgAstvamiti? TU taM, vajrakhAmyapi pRSTavAn ! // 70 // so'vak tosaliputrAva-sUripArthAdihAgamam // kimAryarakSito'si ? tva-miti vajro'pi taM jagau // 71 // evameveti tenokte, vajrasUrirado'vadat ||khaagtN tava kintu tvaM, sthito'si ka pratizraye ? // 72 // so'vaga bahiH sthitosmIti, tato vajrastamabhyadhAta // bahiHsthitaM kathaMkAra, tvaM paThiSyasi ? sanmate ! // 73 // so'vAdIt bhdrguptaah-suuriindrsyaanushaasnaat||svaaminnhmito bhinna-mupAzrayamupAzrayam // 74 // dattopayogaM vajro'pi, tannimittaM vibhAvya ca ||proce yuktamidaM proktaM, taiH pUjyAnasAgaraiH // 75 // athaa'nyvstisthsyaa-pyaayeNrkssitsnmuneH||shriimaan vajraguruH pUrvA-'dhyApanAya pracakrame // 76 // tato'lpenApi kAlena, nava pUrvANyadhIya tm||dshmN pUrvamadhyetuM, pravRttaM gururityvk||77||puurvsy dazamasyAtha, yamakAni paTha drutam // tataH paThitumArebhe, viSamANyapi tAni sH||78|| 1 dazamaM pUrvamadhyetuM, yairadhIta :prabhurbhavet / yamakAnIti tAnyAhaH, sUtrANi parikarmaNaH // granthAntare 'yavikAni" iti yamakasthAne dAdRzyate iti gasaMjJakapustake / // 36 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 itazca pitarAvArya - rakSitasya samutsukau // iti prAhiNutAM bhUyaH, sandezAn bahubhirjanaiH // 79 // Agaccha kulabhAno ! tvaM, vatsodyotaM vidhehi naH // tvadviyogAdyadasmAkaM, darzarAtrIyate jagat // 80 // iti sandezavacanai- ryAvadAgAnna somabhUH / tAvattAbhyAM tamAhvAtuM, preSitaH phalgurakSitaH // 81 // so'pyAgatya praNamyArya - rakSitarSimado'vadat // kimevaM khakuTumbe'pi, nirmohatvaM tvayA''hatam 1 // 82 // vairAgyAdvA na te rAgo, yadyapi kheSu vidyate // tathApi zokamagnAMstAn, kAruNyena samuddhara // 83 // kiJcAdAtuM parivrajyA -mutsukAH santi bandhavaH // tatrAgatya tatasteSAM, dehi muktipradaM vratam // 84 // atheti vyAjahArArya - rakSitaH phalgurakSitam // yadi sUnRtametatsyAt, tadA tvaM svIkuru vratam // 85 // iti tenoditaH prAjJaH so'vadaddehi me vratam // tatastasmai dadau dIkSAM, bhagavAnAryarakSitaH // 86 // gantuM smAha punaH phalgu - rakSito'pyAryarakSitam // gamanAyotsukaH so'pi, zrIvatraM pRSTavAMstataH // 87 // vajrakhAmI | tato'vAdI - dvatsa ! tvaM paTha mA traja || nirviNNaH so'tha yamakai - rityapRcchatpunargurUn // 88 // kiyanmAtraM mayA' - dhItaM, kiyaccheSaM ca varttate // svAmin ! dazamapUrvasye - tyAkhyAhi mama sAmpratam // 89 // tataH smitvA'vadatsuriH, | pUrvasya dazamasya hi // vindumAtraM tvayA''dAyi, zeSaM tu jaladheH samam // 90 // athAryarakSitaH smAha, zrAnto'smi ! paThanAdaham // pAraM prAptuM tadetasya na zakSyAmyambudheriva // 91 // gururjagAda vatsa ! tvaM, sodyamo'si sudhIrasi // tadasya pAraM tvaritaM, lapsyase kiM viSIdasi 1 // 92 // itthamutsAhito'dhyetuM pravRtto'pi punaH punaH // gantuM papraccha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana pAsa gara. taM gurustu niSiddhavAn // 93 // anyadA sa sahAdAyA-'nujaM gurvantikaM gataH // ityUce'sau mama bhrAtA, dvitIyamadhya mAmAhvAtumihAyayau // 94 // tadAdizata mAM pUjyAH, zrutveti vymRshdguruH||rkssymaanno'pysii, kasmA-dantumutsahate?-yanam (2) // 37 // mahaH // 95H // vicintayanniti zrImAn, vajrakhAmI guNodadhiH // zrutopayogaM kRtavA-niti ca jnyaatvaaNsttH||96|| nA''gantA'sau gataH sadyaH, khalpamAyurmamA'pi ca // tadetaddazamaM pUrva, mayi sthAsyati nizcitam // 97 // jJAtvetyanu-13 mato gantaM. shriivjennaaryrkssitH|| puraM dazapuraM phalgu-rakSitena samaM yayau // 98 // zrutvA tamAgataM rudra-somAsomau nRpo'pi ca // nAgarAzca mudAgamya, praNamyopAvizan purH|| 99 // teSAM hitAya sopyuccai-vidadhe dharmadezanAma : tAJcAkarNya mahAnanda-mavindanta nRpAdayaH // 10 // tato bhrAtRvyadauhitra-snupAputrAdibhiH samam // rudrasomA|''dade dIkSAM, samyaktvaM pArthivaH punaH // 101 // kathaM putrIsnuSAdInAM, puro nagna ivA'nvaham // tiSThAmIti hiyA soma-devo na praabjtpunH||102 // kintu khajanaputrAdi-snehapAzaniyatritaH // zazvattatpArtha evAsthA-na tvanyatra jagAma saH // 103 // tazcAryarakSitAcAryAH, procurevaM muhurmuhuH // tAta ! yUyaM parivrajya, phalaM gRhNIta janmanaH // 10 // // 37 // yajJasUtrapadatrANa-chatrazATakakuNDikAH // cenme'numanyase tarhi, pravrajAmIti so'pya'vak // 105 // yathAkathaJciTTaddho'yaM, tArya eveti cintayan // sUristadurarIkRtya, somadevamadIkSayat // 106 // karaNaM caraNaM cAnu-vRttimeva vitanvatA // grAhaNIyo mayA tAto, dhyAtveti mAha taM guruH // 107 // sarve'mI munayazcola-paDhe paridadhatyamI // stha
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ viratvAttu yuSmAkaM, zATako'pyanumanyate ! // 108 // chatrAdikaM puna:ta-dAtmanAM bahu zobhate ! // nizamyeti vacaH sUreH, somadevamunirjagau // 109 // gantuM zaknomyahaM naiva, putra! chatraM vinA''tape // viNmUtrotsarjane zaucaM, kathaM | syAtkarakaM vinA ? // 110 // tyajAmi yajJasUtraM ca, vipratvAvedakaM katham // pIDA ca syAtkaNTakairme, vinopAnahamadhvani // 111 // sUriHsmAhA'tha yadyevaM, tisstthtvetttdaa'khilm|| bhavadbhistyajyatAM kintu, sarvo'pya'nyaH prigrhH||112|| tataH parigrahaM so'nya-matyAkSIdatha sUrayaH // bAlAn kiJcicchikSayitvA-'nyadA nantuM jinAn yayuH // 113 // tatasacchikSitA bAlAH, somadevatapakhinam // hitvA kSullakaparyantAn , sarvasAdhUn vavandire // 114 // darza darza somadevaM, te caivaM procire mithaH // nA'smAbhirvandanIyo'yaM, chatravAn sthaviro muniH|| 115 // tacchRtvA somadevarSI-ruSTo'bhASiSTa tAniti // are ! matputrapautrAdIn , vandadhve bAlakAnapi // 116 // mAM tu vRddhaM gurostAta-mapi no namathAbhakAH! // tatkiM mayA parivrajyA, nopAttA'dyApi vidyate ? // 117 // vAlAHprocurdIkSitasya, bhavecchatrAdikaM katham // tyaktAtapatrAH sarve'pi, dRzyante sAdhavaH khalu ! // 118 // somo'tha vyamRzacchAvAH, apyevaM zikSayanti mAm // sAdhvAcAraviruddhaM ta-cchatrametajahAmyaham // 119 // vicintyeti jinAnnatvA-''gatAnsUrInuvAca saH // udvejakena sarveSAM, chatreNAnena me kRtam // 120 // gururjagAda yadyevaM, tadA chatraM vimucyatAm // prabale tvAtape dhAryaH, kalpako mastako-| pari // 121 // gurau gate'nyadA kvApi, bAlAstacchikSitAH punaH // taM vihAyAparAnnemu-statpRSTAzcaivamUcire // 122 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhya| yanam (2) // 38 // kamaNDaludharatvAddhi, na tvAM vandAmahe vayam // yatkadApi yateH pArthe, nA'pazyAma kamaNDalum // 123 // tacchrutvA sUrimApRcchaya, sa prAgvatkuNDikAM jahau // pAtrakeNaivA'tha zaucaM, kArya gururapItyavak // 124 // punastathaiva taM bAlA, nA'naman suurishikssitaaH|| avandananidAnaJca, pRSTAsteneti taM jguH||125 // yajJopavItavantaM no, muniM manyAmahe vym|| tataH somaH sutaM pRSTvo-pavItamapi muktavAn // 126 // tanmokSaNakSaNe tvevaM, procuH shriiaaryrkssitaaH|| etanmuJcata kobasmAna, viprAnno vettyado vinA? // 127 // itthaM chatrAdike tena, tyakte vAlAH punrjguH|| na zATakopasaMvyAnamenaM vandAmahe munim // 128 // somadevastadAkarNya, jajalpA'nalpakopabhAk ||re ! mA namata mAM yUyaM, samaM pitRpitAmahaiH // 129 // ye'nye namanti taireva, santuSTima bhvissyti!|| kaTIpaTTakamenaM tu, na tyakSyAmi ! bhavadvirA // 130 // tadAkarNya yayurbAlAH, anyadA ca mahAmuniH // vihitA'nazanaH ko'pi, tatra gacche vyapadyata // 13 // tadA pituH kaTIpaTTa-tyAjanAya jagau guruH||asy dehaM vahati ya-stasya lAbho bhvenmhaan||132||ttstcchikssitaaH pUrva-dIkSitA bhikSavaH pre|| udatiSThastamudvoDhuM, tadA cetya'bravIdguruH // 133 // yUyaM yadutthitAH sarve-'pyamuM lAbhaM jighRkSavaH // tadasmadvandhuvargo'yaM, nirjarAM lapsyate katham // 134 // tadAkarNya sakarNo'tha, somadevamunirjagau // kimatra prApyate putra !, nijarA bhUyasItarA? // 135 // uvAca sUriH kArye'smi-nirjarA jAyate bhRzam ||so'bhydhaadhmpyenN, tadvahiSye saharSibhiH // 136 // gururjago bAlakRtaH, upasargo'tra jAyate // taM cetsahitumIzidhve, vahanIyastadA hyayam // 137 // // 38 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ GASASAYSASSARISSAASSASSG taM ca cenna sahiSyadhve, tadA syAtsundaraM na naH // iti sthirIkRtaH somo-'vahattaM saha sAdhubhiH // 138 // tadA ca tasya purato, gacchatsu bahusAdhuSu // tadvayutsargArthametAsu, sthitAkhAryAsu pRSThataH // 139 // pUrvasaGketitA bAlAH, somadevamunedrutam // kaTIpaTTakamAkRSyA-''dAya ca tvaritaM yayuH // . 140 // [ yugmam ] atIva lajjitaH so'tha, parairUce 5 zavaM tyajan // upasarga sahakhA'muM, mA muJca mRtakaM karAt // 141 // tatastasyA'nyamuninA, mAnopetAnyacIvaram // |baddhaM davarakeNoccai-vidhAya kaTipaTTavat // 142 // pazyanti mAM snuSAH pazcA-diti hINo'pi taM zabam // sa uvAhopa |sargo'sau, jAta ityavadhArayan // 143 // pariSThApya zabaM pazcA-dAgataM vIkSya taM guruH ||proce tAta ! kimayedaM, vAsaH |paridadhe ? lghu||144||somH zazaMsa putraa'dyo-psrgo'bhuudupsthitH|| gate ca zATake tena, paryadhAM laghu cIvaram // 145 // 5 sasambhramA ivAcAryA-stannizamyaivamUcire // tAtArthamAnayata bho-vineyAH! pRthu zATakam // 146 // tataH somo'bravItputra !, lajjanIyaM babhUva yat // tanme'dya sakalaidRSTa-mAkRSTe kaTipaTTake // 147 // tacolapaTTa evA'stu, zATakena kRtaM mama // ityUcAnamanUcAnA-staM tathaivA'numenire // 148 // ityupAyaizcolapaDheM, grAhitaH sUripuGgavaiH // somastataH paraM / samyaka, sehe'celaparISaham // 149 // pazcAdacIvaraparISahameSa yadvat , zrIsomadevamunirityasahiSTa samyak // sahyaH parairapi tathA zramaNaiH sa nityaM, zrImajinendravacanAnyanuvartamAnaiH // 150 // ityacelaparISahe somadevarSikathA // 6 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana acelasya cA'pratibaddhavihAriNaH zItAdibhiH pIDyamAnasyA'ratirapi syAditi tatparISahamAha dvitIyamadhyamUlam-gAmANugAmaM rIaMtaM, aNagAraM akiMcaNaM / araI aNuppavise, taM titikkhe parIsahaM // 14 // yanam (2) // 39 // | vyAkhyA-grAmazca jigamiSato'nugrAmazca tanmArgAnukUlo grAmAnugrAmastaM, upalakSaNaM caitannagarAdeH 'rIaMtaMti' rIyamANaM viharantaM anagAraM muniM akiJcanaM niSparigraha, aratiH saMyamaviSayA adhRtiH anupravizenmanasi labdhAspadA bhavet , taM aratirUpaM titikSeta saheta parISahamiti sUtrArthaH // 14 // tatsahanopAyamAhamUlam-araiM piTTao kiccA, virae Ayarakkhie / dhammArAme NirAraMbhe, uvasaMte muNI care // 15 // | vyAkhyA-aratiM pRSThataH kRtvA dharmavighnaheturiyamiti tiraskRtya virato nivRtto hiMsAdeH, AtmA rakSito durgati-12 hetorapadhyAnAderanenetyAtmarakSitaH, dharme zrutadharmAdau Aramate ratimAn syAditi dharmArAmaH, nirArambho'sakriyAbhyo nivRttaH, upazAntaH krodhAdyupazamavAn munizcaret , saMyama paripAlayena punarutpannAratirapi vrataM tyaktukAmaH syAditi sUtrArthaH // 15 // kathAnakacAtra tathAhiBI jitazatrurabhUdbhapaH, pure'calapure purA // tatsuto yuvarADU dIkSAM, rathAcAryAntike'grahIt // 1 // viharanto'nyadA // 39 // tena, yuvarAjarSiNA samam // puNyaprathA rathAcAyoM- stagarAnagarI yayuH // 2 // teSAM khAdhyAyaziSyAstu, vishvvikhyaatkiirtyH|| AryarAdhAbhidhAcAryA, ujjayinyAM tadA'bhavan // 3 // tacchiSyAH kepyavantIta-stagarAnagarI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatAH // rathAcAryAnavandanta, tatastairityapRcchayata // 4 // AryarAdhA nirAvAdhA-ssanti kacittapakhinaH // kacinnirupasarga vA-'vaMtyAM tiSThanti sAdhavaH // 5 // te procire sarvamasti, bhavyaM pUjyaprasAdataH // rATpurodhaHsutau kintu, tatrodvaijayato yatIn // 6 // tacchatvA yuvarAjarpiH, so'dhyAsIditi zuddhadhIH // avaMtInRpaputro yaH, sa bhrAtRvyo bhavenmama // 7 // asau sAdhUnavajJAya, saMsAre mA bhramediti // ApRcchaya khagurun zIghamujjayinyAM jagAma sH|| 8 // AryarAdhAn praNamyAtha, tairniSiddho'pi sa svayam // yayau bhikSArthamAdAya, kSullakaM gRhadarzakam // 9 // gacchaMzca yuvarAjarpiH, kSullakaM tamado'vadat // vezma darzaya me tAva-nRpasUnomunidviSaH // 10 // nRpAGgajagRhaM tasyA-'dIdRzat kSullako'pi sH||praavishyuvraajrssi-rpi tatra bhyojjhitH||11|| tadA ca tatra krIDantau, sutau rAjapurodhasoH // abhUtAM saGgatAveka-rAzau pApagrahAviva // 12 // dRSTvA taM cA''gataM raaj-privaaro'brviiditi|| vrajA'nyatra mune! no cet, tvAM kumArau hnissytH||13|| tadAkApi sa puro, yayau dhairynidhimuniH|| dharmalAbha iti procai-baDhakharamuvAca ca // 14 // ayaM krIDanakaprAyo, yadihAgAnmuniH khayam // tadasmadbhAgyayogena, jAtamadyAti zobhanam // 15 // jalpantAviti tau rAja-purohitasutau zaThau // tAM munergiramAkarNya, tadabhyarNamupe| yatuH // 16 // [ yugmam ] abhyadhattAM ca sAdho ! tvaM, narttituM budhyase na vA! so'vAdIdvezya'haM nATyaM, vAdyaM vAdayataM yuvAm // 17 // ArebhAte tatastUrya-tADanaM tau yathAtathA // vAcaM vAdayituM kintu, nA'jJAziSTAM yathocitam // 18 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 40 // tato vAcaMyamaHproce, samyag vAditravAdanam // re! kolikau! na jAnItho, yuvAM jaDaziromaNI // 19 // tadAkA dvitIyamadhyatiraSTau tau, muniM hantumadhAvatAm // niyuddhavedI sAdhustu, tAvAyAntau gRhItavAn // 20 // kudRyitvA tadaGgAni, yanam (2) sandhibhyazcodatArayat // muninA hanyamAnau tu, tau ckrndturucckaiH|| 21 ||shrutvaa''krndaastdaa dadhyau, bahiHsthastatpa|ricchadaH // hanyamAnaH kumArAbhyAM, nUnamAkrandati vratI // 22 // RSidviSostayorevaM, zikSAM datvA gate munau||saashksttprikr-styoH paarshvmgaatttH|| 23 // nizceSTau kASTavadvaktu-mapyazaktau gatau bhuvam // dRzA'tidInayA prekSamANau sarva paricchadam // 24 // to samIkSya tathAvasthau, smbhraantsttpricchdH|| nyavedayadudantaM taM, drutaM nRpapurodhasoH // 25 // [yugmam ] tadAkAtisambhrAntau, sadyo rAjapurohitau // putrayorduravasthAM tAM, tatrAyAtAvapazyatAm // 26 // parIvAragirA jJAtvA, munimUlAM dazAM ca tAm // jagmaturyatipArthe tau, kSipraM mApapurodhasau // 27 // ityUcatuzca natvA zrI-AryarAdhapadAmbujAn // pUjyAH! prasIdatedAnI, putrau jIvayatA''vayoH // 28 // AyeMrAdhA jagubhUpa!, vejhayahaM nAtra kiJcana // prAghUrNakamamuM kintu, prasAdaya mhaamunim|| 29 // bhUpo'pyutthAya tatpAthe, gatvA natvA || ca taM munim // upAvizatpurastasya,pratyabhijJAtavAMzca tam // 30 // evaJcovAca he bhrAtaH!, khabhrAtRvyaM paTUkuru // tato munirjagAdetthaM, tasya kalyANakAmyayA // 31 // yattvaM svaputrabhANDAnA-mapi sAdhu viDambanAm // zikSAM dAtuM na zaknoSi, tatsaurAjyaM dhigastu! te ||32||raajnyaa nyAyavatA lokaM, sAmAnyamapi pIDayan // nigrAhyaH khalu putro'pi,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4/kimpunaH sAdhubAdhakaH! // 33 // athA'bhyadhAnnapo prAta-mantumenaM kSamakha me|| anukampakha cedAnI, tau bAlau durdazA tagatau // 34 // muniH provAca yadyetA-vAdadAte vrataM hitam // tadA tau sajayAmi drAkU, kumArau nAnyathA punaH // 35 // purohitena rAjJA ca, pratipannena tadvacaH // pRSTau kumArau tau dIkSA-''dAnaM khIcakratustadA // 36 // tataH sa 2 yuvarAjarSiH, prAk kRtvA luJcanaM tayoH // pazcAttI sajayAmAsa, dIkSayAmAsa ca drutam // 37 // tatra pRthvIpateH putro,8 nizzaGko'pAlayadvatam // muhurjAtimadaM cakre, purohitasutaH punH|| 38 // pradveSAditi dadhyau ca, sadIkSAM pAlayannapi // aho ! anena muninA, dIkSito'smi balAdaham // 39 // tato durlabhavodhitvaM, purodhaH sUnurArjayat // kramAvAvapi tau kAlaM, kRtvA devau babhUvatuH // 40 // itazca puryAM kauzAmbyAM, zreSThyabhUttApasAbhidhaH // sa mRtvA khagRhe jajJe, lobhA-15 vezena shuukrH||41|| sa khasaudhAdikaM dRSTvA, jAtajAtismRtiH kiriH|| nijanne tatsutaireva, tasya zrAddhadine'nyadA // 42 // tato raMsAvazAveNI- kalpaH khagRha eva saH // bhujago'jani jAtiM ca, sasmAra prAgvadAtmanaH // 43 // bhramannayaM gRhAntoM, mAvadhIditi cintibhiH|| sutaireva hataH so'hiH, svasUnostanayo'bhavat // 44 // prAgvajAtismRti prApto, mUkatvaM khIcakAra sH|| nuSAmambAM suta tAtaM, kathaM ? vacmIti cintayan // 45 // upAyaiH pracurairmAtA| pitRbhyAM vihitairapi // mAyAmUkasya tasyA'gA-na mUkatvaM kadAcana // 46 // azokadatta ityAsI-ttasyAhvA tAtani 1 rasA pRthvI eva vazA strI tasyA veNIkalpaH //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 41 // |rmitA // lokAstu tamalpaMta - majalpanmUkanAmakam // 47 // jJAtvA jJAnena mUkasya, pratibodhamathA'nyadA // caturjJAnadharAstatra, sthavirA: samavAsaran // 48 // taizca mUkagRhe zreSThau zramaNI prahitAvubhau // tacchikSitAmimAM gAthAM, puro mUkasya peThatuH // 49 // " tAvasa ! kimiNA ? mUa - eNa paDivaz2a jANituM dhammaM // mariUNa sUaroraga, jAo puttassa puttotti // 50 // zrutveti vismito mUka- stau praNamyeti pRSTavAn / etadyuvAM kathaM vittha - statastAvityavocatAm // 51 // | ihodyAne sthitA asma-guravo hi vidantyadaH // tAbhyAM saha tato mUko, gatvodyAne'namagurUn // 52 // zrutvA taddezanAM pApa - paMkaplAvanavAhinIm // sa tApasazreSThijIvaH, zrAddhadharmamupAdade // 53 // itazca jAtimadakR-tpurohitasutomaraH // mahAvidehe sarvajJa - mityapRcchatkRtAJjaliH // 54 // ahaM kimasmi ? suprApa - bodhistaditaro'tha vA // jino jagAda deva ! tvamasi durlabhavodhikaH // 55 // suro'pRcchatpunaH sArva, kotpatye'hamitazyutaH // jino jagau tvaM kauzAmbyAM, mUkabhrAtA bhaviSyasi // 56 // dharmAvAtizca te mUkA-dbhAvinIti nizamya saH // jinaM praNamya kauzAmbyAM, mUkopAntamagAtsuraH // 57 // dattvA tasmai bahudravyaM tamityUce ca so'maraH // ahaM tvanmAturutpatsye, garbhe svargAtparicyutaH // 58 // akAle'pi tadA tasyAH, bhAvI mAkandadohadaH // sadAphalAmrastaddheto- ropito'sti mayA girau // 59 // AmrANi yAcate sA ca yadA taddohadAkulA // akSarANi purastasyA - stvametAni likhestadA // 60 // garbhasthamaGgajamimaM mAtarmahyaM dadAsi cet // dade tadAnImAnIya, sahakAraphalA // 61 // idaM tasyAM prapannAyAM samAnIya tato dvitIyamadhyayanam (2) "sye" // 41 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gireH // phalAni tasya cUtasya, tasyai dadyA mahAmate ! // 62 // mAM ca jAtaM khasAtkRtvA, jaina dharma vibodhayeH // na punastvamupekSethA, devabhUyaM gato'pi mAm // 63 // kiJca vaitADhyanityAha-caityapuSkariNIjale // nyastamasti khanAmAGka, kuNDaladvitayaM mayA // 64 // vahUpAyairanutpanna-pratibodhassa me punaH // taddarzanIyaM bhavatA, svargalokamupeyuSA // 65 // iti tadvacane tena, mUkenA'GgIkRte sati // purohitasutaH khargI, svasthaH khasthAnamAsadat // 66 // sa cAnyadA diva vA, muukaambaakukssimaayyo|| tasyAzcAbhUdakAle'pi, tadAmrarphaladohadaH // 67 // taM jJAtvatyalikhanmUka-stadane smRtdevgiiH|| cenme garbhamamuM datse, tadA''mrANi samAnaye // 68 // tadvacaH pratipannAyA-stasyA devoktaparvatAt // AnIyA''mrANi mUko'pi, taM dohadamapUrayat // 69 // sampUrNadohadA sA'tha, samaye suSuve sutam // tasyA'rhaddatta ityA''hvA, pitarau cakraturmudA // 70 // tataH sa mUkastaM bAla-sodaraM lAlayan khayam // dharmAbhyAsakRte caityo-pAzra-10 yessvnytsdaa||71|| mUnIn vandayituM mUko, nIcaizcakre ca taM balAt // sa tu vIkSya munInuccai-rodInna tvvndt||72|| nItopyupAzraye tena, modakAdyaiH pralobhya sH|| yatidarzanato'nazyat , karabhAdiva sairibhaH // 73 // mUkenokto'pi bahudhA, sAdhUnAM gandhamapyasau ||n sehe kugrahagrasta, iva mtritgugguloH||74 // parizrAntastatI mUkaH, prAbrAjItsA 4 dhusnnidhau||prpaaly saMyama kharga, gataH prAyuta cA'vadhim // 75 // sAnujaM tamapazyaca, pariNItacatuSpriyam // tatpUrva 1 uSTrAnmahiSa iva //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana bhavavAkyaM cA-smArSItsvIkRtamAtmanA // 76 // durbodhasya tatastasya, pratibodhAya so'maraH // pAthaH pUrNatiprAya, procai-dvitIyamadhya // 42 // cakre jalodaram // 77 // utthAtumapi taddhArA-darhaddattaH zazAka n|| jahuvaidyAzca sarve'pi, taM cikitsitumkssmaaH||7|| yanam (2) sadyaH samagrarogAntaM, karomItyucakairvadan // tato'bhramatpure tatra, sa devo vaidyarUpabhRt // 79 // ahahatto'tha taM vIkSya, sadyaH mAha kRtaanyjliH||niirujN kuru mAM vaidya !, vyapanIya jalodaram // 8 // nijagAdA'gadaGkAro, gado'sAdhyo'yamasti te|| tathApi zamayAmyena-mupAyairvividhairaham // 81 // kintu bheSajazastrAde-ramuMkotthalakaM mm|| yAvajIvaM samutpATya, tvayA sevyo'hamanvaham // 82 // tato rogI jagau roga-menaM hRtavatastava // sevako'smi vinA mUlyaM, krItaH kiM ? bhuuribhaassitaiH||83|| nIto nIrogatAM mAyA-bhiSajA bhessjaisttH|| taddAsatvamurIkRtya, tena sAkaM cacAla | sH|| 84 // utpATanArtha tasyAtha, zastrakotthalakaM nijam // devo dadau mahAbhAraM, nirmame taM ca mAyayA // 85 // arhadatto'pi taM bhUri-bhAramanvahamudvahan // iti dadhyau kalamayaM, mayA zazvadvahiSyate ? // 86 // vAgbaddhazca kathaGkAra, bhAramenaM / jahAmyaham // cintayanniti so'caalii-dviivdhaantkndhrH|| 87 // dadarza cA'nyadA kvApi, saadhuunkhaadhyaayttpraan|| | tadA taM vIvadhodvigna-mevaM mAyAbhiSag jgau|| 88 // pravrajyAM yadi gRhNAsi, tadA tvaM mucyase mayA // sa nizamyeti | 4. 1 atrAniTtvAdiTA na bhAvyam , tathApi sarveSAM dhAtUnAM vikalpiteTratvaM [ dhUgauditaH-4-4-38 ] iti sUtre 'bahulamekeSAM viklpH'| iti matAntarapradarzanena samarthitavantaH zrIhemacandrasUrayaH //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ tdvaannii-mitybhaanniidbhraaditH|| 89 // vAhaM vAhamamuM bhAraM, vajrasAramaharnizam // kujIbhUto'smyahaM tanme, sAmprataM 8 sAmprataM vrtm||9|| tato mAyAgadaGkAra-taM ninye munisannidhau // tasmai pradApya dIkSAM ca, khayaM khlokmiiyivaan||11|| gate deve vrataM hitvA-'rhaddatto'gAnijaM gRham // suro'pyavadhinA'jJAsI-taMpravrajyAparicyutam // 92 // tato jalodaravyAdhi-bAdhitaM taM vydhaatpunH|| tayaiva paripATyA ca, dIkSayAmAsa nirjrH|| 93 // mUkadeve gate'tyAkSI-dahadattaH punavratam // tRtIyavAramapyevaM, vratamAdAya so'mucat // 24 // atho caturthavelAyAM, punaH pravrAjya taM surH|| tasthirIkaraNAyA'sthA-nnityaM tatpArtha eva sH|| 95 // surastatprativodhAya, tRNabhAradharo'nyadA // praveSTuM prajvaladvAme, samaM tena pracakrame // 96 // dakSaMmanyastato deva-mahahatto'bravIdidam // madhye pradIpanaM yAsi, tRNabhAraM dadatka tham ? // 97 // devo'vak vetsi yadyeta-ttarhi kopAdipAvakaiH // jAjvalyamAnaM vizati, gRhavAsaM kuto bhavAn ? hai||98|| tannizamyApyabuddhaM taM, sahAdAya puro brajan // muktvA mArga suro'cAlI-dutpathenA'TavIM prati // 99 // tato durlabhabodhista-miti provAca sAgraham // hitvA'dhvAnamaraNyAnI, pravizasyutpathena kim ? // 10 // khargI| jagAda yadyeta-jAnAsi tvaM tadA kutaH // vihAya mukti panthAnaM, vivikSasi bhavATavIm // 101 // tadAkApyabuddhena, tena sAdhaM sudhAzanaH // anirvedaH zriyAM mUla-miti dhyAyan puro yayau // 102 // vyantaraM pUjitaM santaM, 1 yogyam // NAGACANCING
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanAnipatantamadhomukham // arhaddattaH kvacicaitye-'drAkSIdivyAnubhAvataH // 103 // tataH sa vismayAmarSa-prakarSAvezasa-dvitIyamadhya saGkalaH // amunA vAkyabANena, mukhacApamayojayat // 104 // yathA yathA'rcyate lokai-ya'ntaro'sau tathA tathA // yanam (2) // 43 // patatyadhomukho nIcai-ruccaiH saMsthApito'pi yat // 105 // tasmAdasmAdadhanyo'nyo, na dRSTaH ko'pi bhUtale // ityUcAnaM ca taM sAdhu-mevaM devo'vadatpunaH // 106 // [ yugmam ] yaducaiH saMyamasthAne, sthApito'pi punaH punaH // pUjyamAno'pi lokaizca, tato'dhaH patasi drutam // 107 // tasmAttvamapyadhanyo'si, re durbodhaziromaNe ! // tadA''kayA'tisambhrAnto-'rhahattaH pRSTavAniti // 108 // bhUyo bhUyo vadannevaM, ko'si ? tvamiti me vada // tataH suro mUka-13 rUpaM, darzayitvetyuvAca tam // 109 // zRNu bhrAtaH ! suraH zrImA-nAsIstvaM pUrvajanmani // tadA ca bhavatA mahya-mityabhUtpratipAditam // 11 // bhavatsahodaratveno-tpannaM cyutvA triviSTapAt // bodhayejainadharma mAM, tvaM prApto'pi surAlayam // 111 // iti tvaduktaM ca mayA, tadAsItsvIkRtaM yataH // tvAM vibodhayituM devI-bhUto'pyatrA''gamaM tataH // 112 // svIkRtyA'pi tato dharma, mA vimuJca muhurmuhuH // nizamyeti marudvAkya-marhaddatto'bravIdidam // 113 // devo'haM prAgbhave'bhUvaM, yattatra pratyayo nu kaH? // tato devastamAdAya, yayau vaitADhyaparvatam // 114 // kuNDaladvitayaM // 43 // tena, proktapUrva sa nirjrH|| tannAmAkaM samAkRSya, puSkariNyA adarzayat // 115 // tadvIkSya khAbhidhAnAGka, jAtismaraNamApa sH|| labdhabodhistato bhAva-saMyama pratyapadyata // 116 // sthApayitveti taM dharma, svasthAnaM tridazo yayau //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454534 arhaddatto'pi tadanu-sehe'ratiparISaham // 117 // prApyabodhamamarAditi yada-saMyato'ratiparIpahameSaH // soDhavAn zamadhanairaparaira-pyevameva sa sadA shniiyH|| 118 // ityaratiparISahe arhaddattamunikathA // 7 // utpannasaMyamAratezca strIbhiH prArthyamAnasya tadabhilASaH syAditi strIparISahamAhamUlam- saMgo esa maNusANaM, jAo logaMmi itthiio| jassa eA pariNAyA, sukaDaM tassa sAmaNNaM // 16 // vyAkhyA-saGgo lepa eSa vakSyamANo manuSyANAM makSikANAmiva zleSmA, tamevAha-yAH kAzcana mAnuSyAdyA loke jagati striyo yuvatayaH, etA hi hAvabhAvAdibhiratyantAsaktihetavo manuSyANAmityevamuktaM, anyathA gItAdyapi saGgahe-1 tureva, manuSyagrahaNaM ca teSAmeva maithunasaMjJAtirekAt , tataH kimityAha- yasya yateretAH striyaH parijJAtA jJaparijJayA | atrAmutra ca mahAnarthahetutayA viditAH, pratyAkhyAnaparijayA ca pratyAkhyAtAH, 'sukaDaMti' suSThakRtaM 'tassatti' vibha-4 ktivyatyayAttena zrAmaNyaM cAritraM, ayaM bhAvaH-avadyahetutyAgo hi vrataM, rAgadveSAveva cAvadyahetU, na ca strIbhyaH paraM hai rAgadvepamUlamastIti strIpratyAkhyAna eva zrAmaNyaM sukRtaM bhavatIti sUtrArthaH // 16 // ataH kiM vidheyamityAha- / mUlam-eamAdAya mehAvI, paMkabhUA u itthIo ||no tAhiM viNihaNejjA, carejattagavesae // 17 // vyAkhyA-etamanantaramuktaM vakSyamANaJcArthamAdAya buddhyA gRhItvA medhAvI tamevAha- paGkaH kardamastadbhatA eva mukti 5 625
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana pathapravRttAnAM vighnakaratvena mAlinyahetutvena ca tadupamA eva, turavadhAraNe, striyo bhavantItyavadhArya no naiva tAbhiH dvitIyamadhya strIbhiH 'viNihaNijatti' vinihanyAt saMyamajIvitopaghAtena atipAtayedAtmAnamiti zeSaH / kRtyamAha- yanam (2) // 44 // careddharmAnuSThAnaM seveta, AtmagaveSakaH kathaM mayA''tmA saMsArAnnistAraNIya ityabhiprAyavAniti sUtrArthaH // 17 // * udAharaNazcAtra, tthaahi| udAyibhUpopajJe'bhUt , pATalIputrapattane // nandavaMze kRtAnando, navamo nandabhUpatiH // 1 // kalpakAnvayajo'na lpa-buddhitalpo vikalpavit // tasyAsIcchakaTAlAhvo, mantrI jissnnorivaanggiraaH|| 2 // tasya lakSmIvatI patnI, viSNo-18 hU~ lakSmIrivA'bhavat // sthUlabhadrazrIyakAhau, dvAvabhUtAM tayoH sutau // 3 // yakSA yakSadattA bhUtA, bhUtadattA ca senikA // veNA reNeti saMjJAzca, sutAH sptaa'bhvNstyoH||4|| yakSA dakSA'grahIttAsu, zrutaM sakRdapi zrutam // ekaikavAraddhayA'nyA, apyevaM jagRhurdutam // 5 // yAvadreNA sammakRtvaH, kAvyAdyAkarNya satvaram // nirmame kaNThapIThasthaM, khaabhidhaanmivockaiH||6|| rUpeNApratirUpeNa, dattapatrA raterapi // lAvaNyapuNyA paNyastrI, tatra kozAbhidhA'bhavat // 7 // sthUlabhadraH kalAcAryA-dadhItya sakalAH klaaH|| kozAM vIkSyAnuraktastAM, tasthau tasyA niketane // 8 // bhUribhUri // 44 // pradAnastAM, sa khIcake klaanidhiH|| tasyA mAnasamapyAtmA-yattaM cakre gunnairnijaiH||9|| aho! zrIsthUlabhadrasya, saubhAgyaM jagaduttamam // tanmayIvA'bhavadyena, kozA vAravadhUrapi // 10 // tayA smmvijnyaataa-'horaatrprivrtnH|| *AICINAS CASA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilAsairvividhaiH sthUla-bhadro reme gunnaambudhiH||11|| yadabhUnniviDaM prema, tyornyonyrktyoH|| api vAcaspate cAM, tadbhavennaiva gocrH||12|| dRDhAnurAgau tau bhinna-dehAvapyekamAnasau // anyonyaM virahaM nAdhi-sehAte nakhamAMsavat // 13 // kozAsakta iti sthUla-bhadro nA'gAnnijaM gRhm|| zrIyakastu babhUvAGga- rakSako nandabhUbhujaH // 14 // itazca nandanRpati, nAmnA vararuciH kviH|| navyairaSTottarazata-kAvyairanvahamastavIt // 15 // tAni zrutvA nRpastuSTo, mazrivakaM vyalokata // sa tu mithyAmatestasya, prazaMsAM naa'krotkveH // 16 // tataH pRthvIpatistasmai, bhaTTAyA'dAnna kiJcana // bhaTTo'pi dhIsakhAdhInaM, viveda nRpati tadA // 17 // lokoktyA sacivaM taM ca, vijJAya gRhiNIvazam // | bheje lakSmIvatIM khArtha-siddhayai vararucirdvijaH // 18 // tAM tuSTAM stutibhizcaivaM, yayAce sa mahAkaviH // matkAvyaM tvadrAi rAjJaH, puro mantrI prazaMsatu // 19 // dAkSiNyenaiva dakSApi, tadvAcaM tAM prapadya sA // uvAca matriNe so'pi, tadAkA'bravIditi // 20 // samyagdRzo na yuktaM me, tatkAvyAnAM prazaMsanam // kintu tvadAgrahAdhInaH, kariSye tadapi priye ! // 21 // pratipadyetyagAdbhUpa-sabhA sacivapuGgavaH // tatrAyAtaH sa bhaTTo'pi, nRpaM tuSTAva pUrvavat // 22 // stutiprAnte ca bhUpenA-'mAtyavatre vilokite // aho! sUktAni kAvyAni, prAzaMsIditi dhiiskhH|| 23 // nRpo'tha tasmai dInArA-naSTottarazataM dadau // itthaM tAvaddhanaM tasmai, bhUpo'dAt prativAsaram // 24 // zakaTAlastato dadhyau, dattvA'smai dhanamanvaham // kozaM niSThApayatyeSa, nRpo niSkAraNaM kimu ? // 25 // dhyAtveti nandabhUpAla-mavAdIditi
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyamadhyayanam (2) uttraadhyyndhiiskhH|| khAmin ! kimasmai bhaTTAya, pratyahaM dIyate dhanam // 26 ||raajaa jagAda kAvyAni, varNitAni tvayA'sya yat // tato'smai dIyate noce-tpUrva nA'dAmahaM katham ? // 27 // amAtyaH smAha vRttAni, laukikAni paThatyayam // // 45 // tAni prAzaMsipamahaM, tato bhUpatirityavak // 28 // kiM purANAni kAvyAni, paThatyeSa puro mama ? // uvAca sacivaH || santi, jIrNAnyetAni nizcitam // 29 // yadyatra pratyayo na syA- ttadA saptA'pi mtsutaaH|| taduktAnyeva kAvyAni, paThiSyanti prabhoH purH||30|| tannizamyA'tha sAzcaryo, nRpo javanikAntare // saptA'pi matriputrIstAH, samAhRya nya vIvizat // 31 // athA''gato vararuciH, kaavyaistaavdbhiruttmaiH|| tuSTAva kSmApatiM kSipraM, tAni yakSA'pyadhArayat 4||32||raajaadeshaatsbhaamety, tathaiva kathayaca sA // evaM vAradvayaM zrutvA, yakSadattA'pi tAnya'vak // 33 // sarvA apye vamacastA-stAni rAjJo'grataH kramAt // tato vararuce rAjA, ruSTo dAnamavArayat // 34 // gaGgAsrotojale yatraM. cakre vararucistataH // aSTAgrazatadInAra-granthikAM tatra ca nyadhAt // 35 // prAtazca jAhnavIM stutvA-'GgiNA yantramacIcalat // dInAragranthirutplutya, nyapatattatkare tadA // 36 // lokastatpratyahaM prekSya, vismitaH procivAniti // aho ! gaGgApi dInArA-nasmai datte stutA satI // 37 // janoktyA tannizamyA'tha, matriNe smAha bhUdhavaH // proce'mAtyaH prabho ! prAtadrakSyAmo'daH khayaM vayam // 38 // ityuktvA khagRhaM gatvA, matrI praipIcaraM varam ||gtvaa gaGgAM so'pi sAyaM, zarastambe tirodadhe // 39 // tadA cASTottarazata-dInAragranthikAM khayam // tatra gaGgApayoyatre, channaM vararuciya'dhAt ||40||vli // 45 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ tazca tataH sadyo, jagAma nijadhAma sH|| AdAya pranthikAM tAM ca, caro'dAnmatriNe rhH||41|| channarakSitadInAra-| granthinA matriNA samam ||praatH pauraparIto'gA-dbhUjAniratha jAhnavIm // 42 // tatrA''yAto vararuci-rdidRzuM vIkSya | bhUpatim // protsarpidarpaH prArebhe, gaGgAM stotuM vishesstH||43|| stutiprAnte ca pAdAbhyAM, vipro yantramacIcalat // dInA-13 ragranthikA sA tu, nollutyaa''gaakrodre||44|| yadA sa granthikAM nA''pa, pANinA'pi gaveSayan // smitvA'mAtyastadetyUce, gaGgA datte'dya kiM na te ? // 45 // khadravyamupalakSyA'tha, gRhANeti nigadya sH|| tAM pranthikAM dadau tasmai, tAM ca prekSya sa khinnavAn // 46 // khAM pravardhayituM khyAti, janaM vaJcayituM dhanam // sAyamatra dhanaM kSiptvA, prAtargRhNAtyasau prabho! // 47 // itthaM vararucerdambha, matriNokte nRpaadyH|| ayaM mahAdhUta iti, taM nindanto gRhaM yyuH||48||[yugmm ] tenAmAtyaprayogeNa, prAptanindaH sa vADavaH // iti vyacintayadroSA-dvADavAgniriva jvalan // 49 // hilIto'smi mudhA* loke, pApenA'nena matriNA // tadyathAzaktyahamapi, pratikurve'sya kiJcana ||50||dhyaatveti tasyA'mAtyasya, chidrANi jJAtumanyaham // vastrAdidAnastadAsIM, vazIcake sa kAJcana // 51 // matrigehakharUpaM taM, pRcchantaM sA'nyadetyavak // asti zrIyakavIvAhaH, prArabdho'mAtyasamani // 52 // tatra bhUmibhujo bhoktuM, satavasyAgamiSyataH // niSpAdyate pradAnAya, vividhaayudhdhornnii||53|| chalAnveSI tadA''sAdya, chalaM vrrucirdvijH|| apAThayacchizUnevaM, modakAdivazIkRtAn ||54||"ytkrtaa zakaTAlo'yaM, tanna jAnAti paarthivH|| hatvA nandaM tasya rAjye, zrIyakaM sthApayiSyati // 55 // " prati
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 46 // sthAnaM paThyamAnaM, bAlakaistannizamya ca // tatsvarUpaM nRpo jJAtuM, praiSInmatrigRhe caram // 56 // sopyAgatya yathAdRSTaM, zastraniSpAdanAdikam // rAjJe vyajJapayadrAjA - 'pyakupyanmaMtriNe tataH // 57 // atha sevArthamAyAto 'namanmaMtrI yato yataH // kopAtparAGmukhastasyA- 'bhavadbhUpastatastataH // 58 // tato'tikupitaM pRthvI - patiM vijJAya dhIsakhaH // vyAghuTya gehamAgatya, zrIyakaM procivAniti // 59 // praNate mayi bhakte'pi, yattiSThati parAGmukhaH // tanmanye'smadvipA kenA - 'pyadyAsau dveSito nRpaH // 69 // dviSTazca bhUdhavo bhUrti, vaiguNyaM naH kariSyati // nRpadurjanasarpANA - mAtmIyo hi na kazcana // 61 // tadyAvadayamasmAkaM na karoti kulakSayam // tadrakSAyai tAvadetaM, vatsAdezaM kuruSva me // 62 // khaGgena mauliM chindyAstvaM, bhUpatiM namato mama // brUyAzceti prabhudveSI, pitA'pi na mato mama // 63 // AsannamRtyau vRddhatvA - nmayi caivaM mRte sati // madvaMzavezmastambhastvaM, bhavitAsi ciraM tataH // 64 // tacchrutvA zrIyakaH smAha, ruda nniti sagadgadam // tAtedaM garhitaM karma, zvapaco'pi kimAcaret ? // 65 // tvAM nihatya bhaviSyAmi, naivAhaM kulapAMsanaH // tanmAmeva kulaM trAtuM mArayorvIpateH puraH // 66 // tato mantrI jagau vatsa !, mRte'pi tvayi pArthivaH // kopahetau mayi sati, kSapayatyeva naH kulam // 67 // tadvimarzamamuM muktvA, vatsa ! svIkuru madvacaH // tyajedekaM kulasyArthe, zrutimenAM vicAraya // 68 // nRpapraNAmAvasare, viSaM tAlapuTaM mukhe // kSiptvA svayaM vipatsye'haM tAtahatyA tato na te // 69 // tadetatpratipadya tvaM malinIkuru vidviSam // subuddhe'smatkulaM cAsmA - duddhara vyasanodadheH // 70 // tacchrutvA dvitIyamadhyayanam (2) // 46 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ TOCOCCACCUSEXCOM zrIyako dadhyau, kiM karomi ? kayAmyaham ? // vacmi ? cedaM puraH kasya, dvidhApyApatitaM mama // 71 // itastAtavapurNataH, itshcaajnyaavytikrmH|| ApannastadayaM nyAyaH, ito vyAghra itastadI // 72 // dhyAyannevaM kathamapi, pitRvANI prapadya tAm // purato nRpateH pArthe, jagAma zrIyako drutam // 73 // pRSThataH shkttaalo'gaa-npshcaabhuutpraangmukhH|| upavizya tato matrI, kiJcidUce yathocitam // 74 // tathApyajalpati mApe, kSiptvA'mAtyo mukhe viSam // nRpaM nanAma tanmauliM, zrIyako'pya'sinA'cchinat // 75 // tato hAhAravo lokai-zcakre bhUpo'pi sambhramAt // tamityUce tvayA | vatsa !, duSkaraM kimidaM kRtam ? // 76 // uvAca zrIyakaH khAmin !, yadasmin praNate'pi vaH // nAsItprasattista jJAto, mayA'yaM drohakRt prabhoH // 77 // khAmidrohI ca nigrAhya, ityayaM nihataH pitaa|| yena prabhoratuSTiH syA-tAtenA'pi hi tena kim ? // 78 // tacchrutvA vyamRzadbhapo, yadIksevakAnapi // jano'nyathA''khyatsA nUnaM, mAyA vararuceH kveH!|| 79 // yadvA mamaiva doSo'yaM, yattadA na vyacArayam // avimRzyakaro yasmA-dandhAdapi viziSyate ! // 8 // dhyAtvetyAzvAsayadbhapaH, zrIyakaM priybhaapitH||premnnaa khayaM vitene ca, zakaTAlo dehikam // 81 // Uce ca zrIyakaM matri-mudreyaM gRhyatAmiti // praNamya zrIyako'pyeva- matha vyajJapayannupam // 82 // asti zrIsthUlabhadrAhvaH, kozAgehe mmaagrjH|| tiSThatastatra tasyAdya, jajJe dvAdazavatsarI // 83 // tasyAsau dIyatAM mudrA. zratvetyAhaya taM nRpH|| jagAda matrimudreya-masmAkaM gRhyatAmiti // 84 // vicAryedaM kariSyAmI-tyukte tena nRpo'vadat ||ydvicaary tadadyaiva, CANOCOCCASSAMACHAR
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 47 // 595% vicAraya mahAzaya ! // 85 // azokavanikAMgatvA, so'pyevaM vymRshtttH|| niyoginAM rAjakArya-vyagrANAM va sukhaM dvitIyamadhyahai bhavet ? // 86 // niyogI duHsthavatkAle-'pyanute nahi bhojanam // adhamarNa iva kvApi, neSTe nidrAtumapyasau ! // 87 // yanam (2) rAjyacintAkulaH strIzca, sa smartumapi na prabhuH // kvA'sau kSamo'nubhavituM, gItanATyAdikaM punaH ? // 18 // satyapyevaM hai| khAmibhaktaH, svAmikRtyaM vidhIyate // nopadraveyuH pizunA-zceniSkAraNavairiNaH // 89 // pizunopadravo'pyuccai- na duHkhAkurute tadA // yadi rAjJAM mano na syAt , patAkAJcalacaJcalam // 90 // nRpeSu calacittatva- sandehastvamunaiva hi // rAjJA'pAsto'nurakte'pi, mattAte dveSamIyupA // 91 // tadevamaihika saukhyaM, tasya na syAtparatra tu // duSkarma draviNa-I krItA, Dhokate narakavyathA // 92 // tadaihikAmuSmikArtha-bAdhake khAmikarmaNi // yatyate cettadA kiM na, yatyate khahite | vrate ? // 93 // dhyAtveti sthiravairAgyaH, sthUlabhadro vizuddhadhIH // veNImudakhanattaila-kastUrIpaGkapaGkilAm // 94 // kRtvA dharmadhvaja ratna-kambalasya dazAgaNaiH // sabhAM gatvA'bhyadhAdbhapa-mAlocitamidaM mayA // 95 // ityuktvA dharma-18 lAbhaM ca, dattvA sa prasthito muniH||nirmoho niragAdrAja-gehAda ivAmbudAt // 96 // mAyAM vidhAya gantA'yaM, vezyAvazmani kiM punaH 1 // iti dhyAyana gavAkSeNa, kSamApastaM yAntamaikSata // 97 // kuthyatkuNapadurgandha-durgame'pyA''-I spade sa tu // gacchannAcchAdayad ghrANaM, nA'pi vakramamoTayat // 98 // tathA brajantaM taM dRSTvA, dadhyAvevaM sa bhuudhvH|| vIta moho mahAtmAyaM, mudhA dhyAtaM mayA'nyathA // 99 / / sthUlabhadro'pi sambhUta-vijayakhAmisannidhau // gatvA natvA ca tAn // 47 // 25E
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dIkSA - mAdade vidhipUrvakam // 100 // zrIyakAya dadau mantrI - mudrAM nandanRpastataH // so'pi cakre rAjyacintAM dhInidhivinayI nayI // 101 // bhaTTo vararuciH so'pi, siSeve bhUpamanvaham // kozA khasAraM bheje co- pakozAM tadvazaMvadaH // 102 // sthUlabhadre dRDhaprItiH, kozAtvanyamiyeSa na // sthUlabhadraguNAn kintu, sA sasmAra divAnizam // 103 // bhrAtuH priyeti taddehe, pratyahaM zrIyako yayau / taM ca vIkSyodbhavadbhUri- duHkhapUrA ruroda sA // 104 // zrIyakastAM tadetyAkhya - brUhi bhadre ! karomi kim ? // asau pApo vararuci - mama tAtamaghAtayat // 105 // zrIsthUlabhadravirahaM, cAyamevAtanottava // aruntudaviSAdigdha - zalyazalyasahodaram // 106 // tava khasAraM tadyAva - dupakozAM bhajatyayam // vairaniryAtanopAyaM tAvatkiJcidvicAraya // 107 // yadi cAyaM pivenmadyaM, vairazuddhistadA bhavet // tadAdizyopakozAM tvaM, kArayAmuM surApivam // 108 // evaM devaravAkyaM sA, khIcakAra paNAGganA // Uce ca bhaginIM madya - ruciM vararuciM kuru // 109 // tatastaM madyapaM cakre, sApyupAyena kenacit // nAsti kiJcanAkArya, strIvazAnAM vidAmapi // 110 // khairaM vararucirbhaTTho, madyamadyAsti pAyitaH // upakozeti kozAyai, prabhAte'jJApayattataH // 111 // kozA'pi taM tadvRttAntaM, zrIyakAya nyavedayat // tacchrutvA zrIyako pyuccai - stuSTo'gAt bhUpaparSadi // 112 // zakaTAlaguNAn smAraM, smAraM nandanRpo'nyadA / ityUce zrIyakAmAtya - mAsthAnasthaH sagadgadam // 103 // zakaTAlo mahAmantrI, mamA'bhUdbhUridhInidhiH // idaM tena vinA sthAnaM, zUnyavatpratibhAti me ! // 114 // uvAca zrIyakaH svAmi-nniha kiM kurmahe ? vayam // surApAyI vara %%%
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 48 // ruciH, pApaM sarvamidaM vyadhAt // 115 // kimeSa madyaM pibatI-tyapRcchattaM tato nRpH|| idaM vo darzayiSyAmI-tyuvAca dvitIyamadhya zrIyako'pi hi // 116 // dvitIye cAhi sabhyAnAM, rAjJazca zrIyakaH sudhiiH|| ekaikamArpayatpana, shikssitenaa'nujiivinaa| lAyanam (2) // 117 // ugrapratyagramadana-phalaniHsyandabhAvitam // pApassAdApayatpAtho-ruhaM vararuceH punaH // 118 // nRpAdyAstAni padmAni, ghAyaM ghAyamavarNayan // tato vararuciHkhIya-mapyajighrat payoruham // 119 // surAM sa candrahAsAkhyAM, nizApItAM tatovamat // tadvIkSya bharsitaH sabhyaH, sabhAyA nirjagAma ca // 120 // sa khanindApanodAya, praayshcittcikiisttH|| ityapRcchat dvijAn kiM hi, madyapAnAghaghAtakam ? // 121 // tApitatrapuNaH pAnaM, madirApAnapApahRt // tairityukte so'pi sadya- stannipIya vyapadyata // 122 // itazca sthUlabhadro'pi, sambhUtavijayaprabhUn // sevamAnaH zrutAmbhodheH, pAraM prApa kramAtsudhIH // 123 // sambhUtavijayAcAryAn , praNamya munayastrayaH // varSAkAle'nyadA''yAte, cakrurevamabhigrahAn // 124 // sthitvA siMhaguhAdvAre, cturmaasiimupossitH|| kAyotsarga kariSyAmI-tyAdyazcakre pratizravam // 125 // dRgviSAzIviSatrila-dvAre sthaasyaamyupossitH|| caturmAsI kRtotsargo, dvitIyo'bhyagrahIditi // 126 // sthAsyAmi kUpaphalake, kRtvotsargamupoSitaH // * // 48 // caturmAsImahamiti, pratipede tRtIyakaH // 127 // jJAtvA tAn saMyatAn yogyA- nanumene guruyaMdA // sthUlabha-5 drastadotthAya, gurUnevaM vyajijJapat // 128 // kurvan paDUrasamAhAra-makurvan prabalaM tapaH // sthAsyAmyahaM caturmAsI, CAMERASACRECRACCORRECORE
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ****** kozAvezyA niketane // 129 // sUristamupayogena, yogyaM jJAtvA'nvamanyata // sarve'pya'GgIkRtasthAnA-nya'gamanmunayastataH // 130 // zAntAn jitendriyAn ghora-taponiSThAnirIkSya tAn // zAntiM prApustrayo'pyete, siMhasArapaTTikAH // 131 // atha zrIsthUlabhadro'pi, kozAsadanamAsadat // kozA'pi pramadotsarpi-romaharSA tamabhyagAt // 132 // ayaM parISahodvigno, bhagnaH saMyamavIvadhAt // AgAnnUnaM tadadyApi, daivaM jAgarti mAmakam // 133 // cintayantIti sA'voca-dvAcA pIyUSakulyayA // khAgataM bhavataH khAmin ! kAmadhikkArirUpa he ! // 134 // adya cintAmaNilabdhaH, phalito'dya suradrumaH // adya kAmagavI prAptA, nAtha ! tvayi samAgate // 135 // adyAntarAyApagamAt, PIpuNyaM prAdurabhUnmama // diSTyA pIyUSavRSTyA , yatprAptaM tava darzanam // 136 // atha prasadya sadyo mAM, samAdiza karomi kim ? // sarvametattavaivAsti, vittaM cittaM vapuryaham // 137 // tataH zrIsthUlabhadrarSi-bhagavAnevamabravIt // citrazAlAmimAM dehi, sthAtuM mAsacatuSTayam // 138 // gRhyatAmiti sA'pyuktvA, sajayitvA ca tAM dadau // bhagavAna sthalabhadro'pi, tasthau tatra samAhitaH // 139 // kozAdattaM SaDrasADhya-mAhAramupabhujya ca // praNidhAnaM dadhau sAdhuH, sAdhudharmAbjaSaTpadaH // 140 // rUpalAvaNyakozo'tha, kozA kaushlshevdhiH|| zRGgArAgArazRGgAra-dharA'gAnmunisa|nnidhau // 141 // kaTAkSalakSayantI taM, muniM smrshropmaiH|| hAvaimanogataM bhAva-mudvamaMtI manoharaiH // 142 // utta|rIyayathAsthAna-sthApanavyAjato muhuH // vyaJjayantI stano stabdhI, khasaundaryamadAdiva // 143 // sallAvaNyasudhA * * **
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanapIna-trivalIvallimaJjulam // darzayantI madhyadeza-manamoTanapATavAt // 144 // romarAjIvalayitAM. gambhIrA nAbhi- nI kapikAmaprakAzayantI sunnIvI-bandhocchrAsanakaitavAt // 145 // dagdhapUrva mahezeno-jIvayantI manobhavam ||151ynm (2) // 49 // pakSamadhvanimItena. pIyUSadravabandhunA // 146 // vRtA sakhIgaNairveNu-vINAdyAtodyavAdakaiH // sA sAdhoH puratazcakre, nAyaM vizvaikamohanama // 147 // [ SaDiH kulakam ] tadvIkSyA'pi sthUlabhadro, dharmadhyAnaM mumoca na // tataH kozA parastasyo-pavizyeti giraM jagau // 148 // khAmiMstava viyogena, tIvraduHkhaughadAyinA // abhUnme dinamekaikaM, divyasaMvatsaropamama // 149 // sodaraM vaDavAvahe-menye tvadvirahaM vibho ! // yadayaM netranIrAgha, pAyaM pAyamavardhata // 150 // tanmAM nirvApaya khAMga-pariSvaMgasudhArasaiH // tvadvizleSajvalajjvAlA-jihvajyAlAkarAlitAm // 151 // sambhogakala-I hotpanna-mapi madvirahaM bhavAn // nAsahiSTa purA khAmi-statprema va gataM ? tava // 152 // vicitrAzleSarucirA, yAstvayA kAmakelayaH // anubhUtA mayA sAkaM, tAH kiM te vismRtAH? prabho ! // 153 // vibho! vidhehi karuNAM, nije hRdi nidhehi mAm // pidhehi duHkhavadanaM, dehi prativaco mama // 154 // iti zrutvA'pi sa muni-na cukSobha manAgapi // bahIbhirativAtyAbhiH, sumeruH kimu kampate ? // 155 // itthaM tatkSobhanopAyA-stayA nityaM kRtA II // 49 // api // abhavan viphalAstatra, kulize parazastravat // 156 // evaM tasyendriyajaya-prakarSa vIkSya vismitA // tyaktasambhogakAmA sA, taM praNamyaivamabravIt // 157 // yadajJAnAttvayA sAkaM, prAgvadrantumanA aham // akArSa kSobhanopA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAn , tadAgastvaM sahakha me // 158 // sthUlabhadrastatastasyai, zrAddhadharmamabhASata // prabuddhA sA'pi taM dharma, svIkRtyA-14 bhyagrahIditi // 159 // vizrANayati mAM yasmai, tuSTo nandamahIpatiH // taM vihAyA'pare mAH, sarve'pi mama bAndhavAH // 160 // atha prAnte cturmaasyaa-stiirnnkhkhprtishrvaaH|| te trayo munayo jagmuH, kramAtvagurusannidhau // 161 // tatrA''yAntaM siMhaguhA-maharSi kiJcidutthitaH // gururjagau khAgataM te, vatsa ! duSkarakAraka ! // 162 // anyAva-13 pyevameva dvau, proce sUriH samAgatau // sthUlabhadro'pya'thA''yAsI-saMtIrNAbhigrahArNavaH // 163 // taJcA''yAntaM samutthAya, smAha sUriH sasambhramam // duSkaraduSkarakArin !, svAgataM te taponidhe ! // 164 // sAmarSAstannizamyeti, dadhyuste yatayastrayaH // guravo mantriputratvA-devamAmantrayantyamum ! // 165 // nityaM paDUrasamAhAraM, bhuktvA tatra sthito'| | pya'sau // gurubhiH kathyate sAdhuH, kRtdusskrdusskrH!||166 // vayamapyaiSadabde ta-lAsyAmo'mumabhigraham / dhyAyanta iti te mAsAn , kaSTAdaSTA'tyavAhayan ! // 167 // varSAkAle'tha samprApte, mAnI siMhaguhAmuniH // sambhUtavijayAcAryAn , praNamyeti vyajijJapat // 168 // sarvadA parasAhAra-bhojI kozAniketane // sthAsyAmyahaM caturmAsI, sthUlabhadra iva prbho!||169|| ayaM hi sthUlabhadrasya, sprddhyaa'nggiikrotydH| vimRzyatyupayogaM ca, dattvaivaM surirabravIt // 170 // vatsAbhigrahamenaM mA-kAparduSkaraduSkaram // kSamo hi sthUlabhadro'muM, nirvoDhuM nA'paraH punaH ! // 171 // api khayambhUramaNa-starItuM zakyate sukham // ayaM tvabhigraho dhartu, duSkarebhyo'pi duSkaraH ! // 172 // duSkaro'
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitiiymdhy| yanam (2) // 50 // pyasti nAyaM me, va nu duSkaraduSkaraH ? // kariSyAmyeva tadamu-mityUce sa punargurUn // 173 // athoce sUriretasmA- dabhigrahakadAgrahAt // vatsa! te bhAvinI lAbha-micchato mUlavicyutiH ! // 174 // enAmapi gurorvAcaM, mumukSuravamatya sH|| vIraMmanyo yayau kozA-sadanaM madanAzrayam ! // 175 // spardhayA sthUlabhadrasya, nUnamAgAdayaM muniH / kozA'pi taM vilokyeti, dadhyau dakSA namaca tam // 176 // sthityartha prArthayAmAsa, sa sAdhuzcitrazAlikAm // kozApi tAM dadau so'pi, sotsekastAM praviSTavAn // 177 // bubhuje ca tayA datta-mAhAraM SaDrasAJcitam // atha kozA'pi tatrAMgA-madhyAhe taM parIkSitum // 178 // mRgAkSI tAM ca sa prekSya, kSaNAtkSobhamupAgataH // madanAvezavivazaH, saMve|zanamayAcata // 179 // tataH kozA tamityUce, khAmin ! paNyAGganA vayam ! // khIkurmaH zakramapi no, dhanadAnaM vinA kRtam ! // 180 // muniH mAha prasadya tvaM, mAM nirvApaya saGgamAt // vahnau zaityamivA'smAsu, draviNaM tu sudulabham ! // 181 // tvadAjJAvivazazvAhaM, dhanamapyAnaye drutam // nivedayasi cenmAM, tatprAptisthAnamuttamam // 182 // tato bodhayituM sA taM, proce nepAlabhUpatiH // nanyasAdhorlakSamUlyaM, pradatte ratnakambalam // 183 // tatastvaM tatra gatvA''zu, taM samAnaya matkRte // zrutveti so'pya'kAle'pi, nepAlaM prati celivAn // 184 // tatra gatvA dharA- I dhIzA-dratnakambalamApya ca // vavale sa muniH sadyo, vezyAM dhyAyanmanontare // 185 // tatra mArge sthitAnAM ca, |dasyUnAM zakunastadA // AyAti lakSyamityUce, tadajJAsIca dasyurAT // 186 // kimAyAtItyapRcchacca, vRkSArUDhaM nten
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraM tataH // so'pyAkhyadbhikSumevaikaM vIkSe kamapi nA'param // 187 // atha tatrAgataM sAdhuM dhRtvA caurA vyalokayan // apazyaMtazca kimapi dravyaM te mumucurmunim // 188 // zakunaH punarityAkhya yAti lakSamidaM puraH // tato vidhRtya taM sAdhu-mabhyadhAditi caurarAT // 189 // vayaM tavAbhayaM dadmaH tathyaM vada kimasti ? te // tato yatirjagau yUyaM satyaM zRNuta dasyavaH ! // 190 // asti kSipto vaMzamadhye, vezyArtha ratnakambalaH // matpArzva iti tenokte 'mucattaM caurarAT munim // 199 // athAgatya sa kozAyai, ratnakambalamArpayat // gRhanirdhamane sA'pi taM nicikSepa paGkile // / 192 // viSaNNo vIkSya tatsAdhu-rityUce sundari ! tvayA // mahAmUlyo'pyasau paGke, kiM kSipto ratnakambalaH 1 // 193 // kozA zazaMsa yadyeta - jjAnAsi tvaM tadA katham // AtmAnaM guNaratnADhyaM, kSipasi ? zrakardame // 194 // kiJca rattatrayamidaM bhuvanatrayadurlabham // madaGge khAlajambAla - kalpe kSipasi kiM mudhA ? // 195 // tacchrutvotpannavairAgyaH, kozA| miti jagau yatiH // saMsArAbdhau patatsAdhu, rakSito'haM tvayA'naghe ! // 196 // aticArotthaduSkarma - malaM kSAlayituM nijam // atha jJAnAmbusampUrNa zrayiSye'haM guruhRdam // 197 // kozA'bravIdbrahmacarya - sthitayA'pi mayA mune ! // | yadevaM khedito'si tvaM, tanmithyA duSkRtaM mama ! // 198 // AzAtanA mayA yuSma- tpratibodhAya yA kRtA // sA soDhavyA gurorAjJA, voDhavyA ca khamaulinA ! // 99 // icchAmyetaditi procya, so'pyAgAdgurusannidhau // tAn praNamya prakurvANaH, khanindAmiti cAbravIt // 200 // ahaM hi nirguNo'pi zrI - sthUlabhadra ivAcaran // prApaM viDambanAM kAka, 6
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana iva cakrAGgavattaran ! // 201 // kvA'haM ? satvojjhitaH! ka ? zrI- sthUlabhadrazca dhIradhIH! // va sarSapaH ? va hemAdriH?, dvitIyamadhya ka khadyotaH kva cAMzumAn ? // 202 // ityudIryAlocanAM ca, gRhItvA sa vizuddhadhIH // sudustapaM tapastape, karmendhanahu- yanam (2) // 51 // tAzanam // 203 // yathA ca rathikaM puNya-kozaH kozA vyabodhayat // tathA kathAnakaM jJeyaM, zrIAvazyakavRttitaH // 204 // strIparIpaha iti zramaNodhaiH, sthUlabhadramunivatsahanIyaH // mAnasaM hriguhaamunivnn| tvAtmanaH zazimukhISu | nidheyam // 205 // iti strIparISahe sthUlabhadrarSikathA // 8 // al strIparISahazcaikatra vasatastAdRzavazAjanasaMsargavazAnmandasatvasya sAditi naikatra sthAne stheyaM, kintu grAmAnugrAmavi hArarUpA caryA kAryeti tatparISahamAhamUlam-ega eva care lADhe, abhibhUa parIsahe / gAme vA nagare vAvi, nigame vA rAyahANie // 18 // __ vyAkhyA-eka eva rAgAdirahita eva caret , apratibaddhavihAreNa viharet , lADhayati prAsukaipaNIyAhAreNa yApayati AtmAnamiti lADhaH, abhibhUya nirjitya parISahAn kSudhAdIn , kva caredityAha-grAme vA, nagare vA, 'apiH' pUraNe, nigame vA vaNinivAse, rAjadhAnyAM vA rAjJo nivAsapuryA, maDambAdyupalakSaNazcaitaditi sUtrArthaH // 18 // / punaHprastutamevAhamUlam-asamANo care bhikkhU , neakujjA pariggahaM / asaMsatto gihatthehiM, aNikeo parivae // 19 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAOMOMOMOM vyAkhyA-asamAno'sadRzo gRhasthaiH sahAzrayamUrihitatvena, anyatIrthikaizca sahAniyatavihArAdinA caredviharedvikSamaniH kathametatsyAdityAha-naiva kuryAtparigrahaM,grAmAdiSu mamatvarUpaM, mamatvAbhAvazca kathaM syAdityAha-asaMsakto'saMbaddho gRhasthaihibhiH, aniketo gRharahitaH parivrajet sarvato viharet , gRhasthasaMsargAdereva grAmAdau mamatvaM syAditi bhAva iti sUtrArthaH // 19 // AkhyAnaJcAtra, tathAhi| abhavan bhuvanAbhoga-bhAsanAmbhojapANayaH // sUrayaH saGgamAhvAnA, jinaajnyaapaalnodytaaH||1|| utsargaJcApavAdazca, vidantaste yathAsthitam // kSINajavAbalAstasthuH, pure kollakirAbhidhe // 2 // ekadA tatra durmikSe, sajAte gacchasaMyutam // siMhAcArya khaziSyaM te, dUradeze vyahArayan // 3 // khayaM tu tatraiva pure, nava bhAgAn prakalpya te // vijahumAsakalpAdi-vidhinA vidhivedinaH // 4 // kSINajavAbalatvAtte, tatrasthA api na vyadhuH // pratibandhaM purazrAddha-kulazayyAsanAdiSu // 5 // prakRSTAMstadguNAn vIkSya, purAdhiSThAyikA surI // teSu bhaktiM dadhau prAjyAM, bheje tAMzca divAnizam // 6 // varSAntare ca tatrAgAt, prahitA siMhasUriNA // saGgamAcAryazuddhayartha, tacchiSyo dattasaMjJakaH // 7 // yatra sthitaistairAcAryagacchaH prasthApito'bhavat // te tatraivAlaye'bhUvaM-stadAyAtAH punaH kramAt // 8 // tAMzca tatra sthitAn dRSTvA, durvidagdhaziromaNiH // utsargakarucirdatta-sAdhurevaM vyacintayat // 9 // tiSThanto'traiva dRzyante, yadamI suurysttH|| manye na bhAvatopyete, mAsakalpAdi kurvate ! // 10 // tadamIbhiH sahaikatra, mamodyuktavihAriNaH //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 52 // | sthAtuM na yuktamityasthA - tpArzvasthe sa kuTIrake // 11 // pazcAdgatvA sUripArthe, so'namattAnnirAdaraH // sAdhusaukhyavihArAdi- vArttA tairapyapRcchyata // 12 // datto'pi sakalaM sUri - pRSTaM proce yathAtatham // bhikSAkAle ca bhikSArtha, jagAma saha sUribhiH // 13 // dattasAdhuM sahAdAya, saGgamasthavirA api // nissaMgAH paryaTantisma, proccanIcakuleSu te // 14 // kAladauH syAdaTantopi, nApuste bhaikSyamuttamam // lebhire prAntabhaikSyaM tu khalpaM khalpaM kvacit kvacit // 15 // tato. dattamunibhaikSyaM, tathAvidhamanApnuvan // kopAviSTo babhUvAnta - rduSTazcaivamacintayat // 16 // bhramayatyeSa vRddho mAM, prativezma nirarthakam // sazraddha zrAddhagehAni, na darzayati me punaH ! // 17 // sUrayopi tadAkUtaM jJAtvA kopeGgitA - dibhiH // tatuSTikAribhikSArtha - mibhyazreSThigRhaM yayuH // 18 // duSTarevatikAsaMjJa - vyantarIbhirupadrutaH // tasya ca zreSThinaH putro, rudannAsIdaharnizam // 19 // agAcca rudatastasya, paNmAsI na tu kecana // upAyAH prAbhavaMstatra, mAtApitrA - dikAritAH // 20 // gatvA tasya zizoH pArzve, kRtvA cappuTikAdhvanim // vatsa ! mArudihItyUcu- stadA saGgamasUrayaH // 21 // teSAM tadvAkyamAkarNya, revatyo bhayavihvalAH // Azu nezuH zizurapi na ruroda tataH param // 22 // tadvIkSya muditaH zreSThI, modakaistAnyamantrayat // hRdyA hi prApyate bhikSA, guNaiH paricayena vA // 23 // dattAyAdA|payaMzcitta- modakAMstAMzca modakAn // sUrimukhyAH punarnaika-mapi taM jagRhuH svayam // 24 // bhramanmayA samaM pUrNA - Ss hAro mA khidyatAmasau ! // dhyAtveti vasatiM gantuM, vyasRjan guravo'tha tam // 25 // viziSTagRhamekaM me, guravo darza dvitIyamadhyayanam (2) // 52 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaMzcirAt // mAM visRjyAtha yAsyanti, saudhAn zreSThatarAn svayam // 26 // cintayanniti dattarSi- jagAmopAzrayaM nijam // khayaM zaTho hi sarala-mapyanyaM manyate zaTham // 27 // AcAryAstu ciraM bhrAntvA, gRhItvA prAntabhojanam // hai AyayuH khAzrayaM dvAva-pyAhAraM ca vitenatuH // 28 // athAvazyakakAle taM, procuH snggmsuuryH|| Alocayatu bhikSAyA, doSAnadyatanAn bhavAn ! // 29 // yuSmAbhiH samamevAdya, bhikSAyai hiNDito'smyaham // tatkimAlocayAmIti, dattenokte gurujagI // 30 // dhAtrIcikitsApiNDo'dya, bhakSitosti tvayaiva yaH // tamAlocaya tacchrutvA, sakopa iti so'bravIt // 31 // api sarSapamAtrANi, paracchidrANi pazyasi ! // Atmano bilvamAtrANi, pazyannapi na pazyasi ? // 32 // draSTuM khadoSAn lokAnAM, naikamapyasti locanam // santi locanalakSANi, paradoSavilokane // 33 // vibruva|nniti datto'gA-ttato nijakuTIrakam // tatrastho'pi ca sUrINAM, doSAnevaM vyacintayat // 34 // tasmai nindAkAriNe'pi, nAkupyan sUrayastu te // cukopa kintu tadbhaktA, purAdhiSThAyikA surI // 35 // tatastasya kuziSyasya, zikSAyai vicakAra sA // madhyarAtre nIravRSTiM, sUcIdurbhedadurdinAm // 36 // sakarkarotkaraM reNu-nikara kharavAyunA // utkSipyotkSipya cikSepa, tasya copari sA surI // 37 // dattastato bhayabhrAnta-khAnto dhvAntAvRtekSaNaH // andhAndhukSiptavatpazya-napi naikSiSTa kiJcana // 38 // vepamAnavapuH so'tha, bhayavyAkulayA girA // va santi pUjyA ityucaiH, sUrisiMhAnazabdayat // 39 // zabdena tAdRzA bhItaM, taM jJAtveti gururjagau // vatsAtrAgaccha so'thA''khya-na vaH|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana pazyAmi tAmasaiH // 40 // tatastasyAGgulImekA- mAmRzyAdIdRzadguruH // sA ca dIpazikhevoccai-didIpe tatprabhAvataH dvitIyamadhya // 41 // tadRSTvA vyamRzaddatto, doSadarzI guNeSvapi // nizi pradIpamapyasma-duravo rakSayantyamI // 42 // taca taM cintitaM yanam (2) jJAtvA-'vadhijJAnena devatA // puro bhUyetthamAcaSTa, ruSTA niSThurayA girA // 43 // caMdrojjvalacaritreSu, yadguruSvIdRzepyapi // doSAn pazyasi tannAsti, tvattonyo bhuvi durjnH!||44|| tvamevaM sadgurUnninda-nidAnI lapsyase kSayam ! // jvAlAjilaM jvaladrUpa-mAkrAman zalabho yathA // 45 // samatArasapIyUSa-kuNDaM yadyapi sUrayaH // zaktimanto'pya'mI nindA-phalaM no darzayanti te // 46 // tathApi gurupAdAbja-bhaktA'haM tava durmate ! // adhunA tadavajJAyA, darzayAmi drutaM phalam // 47 // tacchrutvA jAtabhIdatto, nipatya gurupAdayoH // svamantuM kSamayAmAsa, zaraNIkRtavAMzca tAn // 48 // y |guravo'pi jagurvatsa!, mAbhaipIrnAsti te bhayam // upazAntA tato devI, tAnnatvA'gAnijAspadam // 49 // navabhAga& vihArAdyAM, guruNoktAM nijakriyAm // zrutvA datto'pi nizzaGko, gurubhakto'bhavadbhRzam // 50 // yathA jaritve'pyasa hiSTa cayoM-parISahaM saGgamasUrizvam // tathA munIndraH sakalaiH sa sahyo, nIvRtpurAdipratibandhamuktaiH // 51 // iti cayoparIpahe saGgamAcAryakathA // 9 // | yathA ca grAmAdiSvapratibaddhena caryAparISahaH sadyate, tathA naipedhikI parISaho'pi dehAdiSvaprati baddhena sahya iti tmaah-1|| 53 // mUlam-susANe suNNagAre vA, rukkhamUle va egago / akukuo nisIejA, na ya vittAsae paraM // 20 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-zmazAne pratIte, zUnyAgAre vA zUnyagRhe, vRkSamUle vA vRkSAdhobhUbhAge, ekaka uktarUpaH, akutkuco duSTaceSTArahito niSIdet upavizet / na ca naiva vitrAsayet , paramanyaM manuSyAdikaM, ayaM bhAvaH-3mazAnAdau ekako'pi & bhUribhairavopasargAdyupalambhe'pi na khayaM vibhIyAt , na ca vikRtakharazarIravikArAdibhiranyeSAM bhayamutpAdayediti sUtrArthaH // 20 // tatra tiSThataH kadAcidupasargotpattau kiM kRtyamityAhamUlam-tattha seciTThamANassa, uvsggaabhidhaare|sNkaabhion gacchijjA, uhittA aNNamAsaNaM // 21 // | vyAkhyA-tatra zmazAnAdau 'se' tasya tiSThata upasargA divyAdyAH sambhaveyuriti zeSaH / tAnupasargAnabhidhArayet , kiM nAmaite dRDhamanaso me kariSyantIti cintayan saheta, zaGkAbhIrustatkRtApakArazaGkAtastrasto na gacchenna yAyAt utthAya tatsthAnamapahAya anyadaparamAsanaM sthAnamiti sUtrArthaH // 21 // dRSTAntazcAtra, tathAhi| abhUtpure gajapure, kurudattasutAbhidhaH // mahebhyaputro mahatAM, guNAnAmekamAspadam ||1||s saMvino gurUpAnte, pratrajyAdhItya ca zrutam // pratipede'nyadaikAki-vihArapratimA sudhIH // 2 // viharannekadA so'tha, sAketanagarAntike // tasthau pratimayA turya-pauruSyAM dhairymndrH||3|| tatazca godhanaM hRtvA, caurA grAmAtkutazcana // kurudattasutasyaH, pArthasthenAdhvanA yyuH||4|| sAdhupArthamathAbhyeyu- godhanAnveSakA api // dvau mAgauM tatra dRSTvA te, papracchuzceti taM munim // 5 // brUhi sAdho ! pathA kena, jagmuzcaurAH sgodhnaaH!|| tacchRtvApi munisteSAM, na dadau kiJciduttaram // 6 // WERESERECESS
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 54 // 8 tataste kupitA vAri-klinnAmAdAya mRttikAm // maulau tasya muneH pAlI, bavandhurduSTacetasaH // 7 // tatra kSiptvA dvitIyamadhya citAGgArAn , yayuste krodhvihvlaaH|| munistu taijvalanmauli-rapyevaM hRdyacintayat // 8 // "saha kalevara ! khedamaci- dAyanam (2) ntayan , khavazatA hi punastava durlabhA! // bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // 9 // " dhyAyanniti yatimauliM, manazcAkampayannahi // sahitvA copasarga:te, paralokamasAdhayat // 10 // naiSedhikyAH parISahaH, zrImunirAjena yathA'munA'dhisehe // sakalairapi sAdhubhistathAsau, sahanIyo mahanIyapAdapadmaH // 11 // iti naipedhikI parISahe kurudattasutarSikathA // 10 // IPI naipedhikItazca khAdhyAyAdi kRtvA zayyAmAgacchediti zayyAparISahamAha mUlam-uccAvayAhiM sijAhiM, tavassI bhikkhu thaamvN| nAivelaM NihaNNejA,pAvadiTThI vihaNNai // 22 // KI byAkhyA-uccAH zItAtapanivArakatvAdibhirguNairutkRSTAH, tadviparItAstvavacAH, ucAzcAvacAzca, uccAvacAstAbhiH zayyAbhirvasatibhistapakhI tapaHkartA, bhakSarmuniH, sthAmavAn zItAtapAdi sahanaM prati sAmarthyavAn , na naiva ativelaM khAdhyAyAdi velAtikramaNa vihanyAt , haMtergatAvapi pravRttaratrAhaM zItAdibhirabhibhUta iti sthAnAntaraM gacchet / yadvA ativelaM anyasamayAtizAyinI maryAdAM samatArUpAM uccazayyAvAptau aho! sabhAgyohaM ! yasyezI sarvartusura zayyeti harSeNa, avacAvAptau ca aho! mandabhAgyohaM ! zayyAmapi sundarAM na lebhe iti viSAdena, na vihanyAnna lngghyet| CAMERASACRED STRASIES SACROSAS // 54 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai kutazcaivamupadizyata ityAha- pApadRSTiH pApabuddhiH 'vihaNNai' iti-prAkRtatvAdvihanti ullaGghate maryAdAmiti zeSa iti / sUtrArthaH // 22 // kimpunaH kuryAdityAhamUlam-pairikaM uvassayaM lar3e, kallANaM aduva pAvagaM / kimegarAiM karissai, evaMtattha hiAsae // 23 // | vyAkhyA-pratiriktaM khyAdivirahitamupAzrayaM vasatiM labdhvA prApya, kalyANaM zobhanaM 'aduvatti' athavA pApakamazobhanaM, ki 'na kiJcitsukhaM duHkhaM ceti gamyate,' ekarAtraM ekAM rAtri kariSyati vidhAsyati ? kalyANaH pApako vA upAzraya iti prakramaH / ayaM bhAvaH-kecitsukRtino maNisuvarNamayeSu vicitracitrazAleSu saundaryendirAdharIkRtamandaraSu saptabhaumAdimandireSu yAvajjIvaM vasanti, tadanye tu jIrNaparNatRNAdimayeSu kolondarAdivilikhitabhUtaleSu kuTIrakeSu, 5 mama tvadyaiveyamevaMvidhA vasatiH ! kalye tvanyA bhaviSyati ! tatkimatra harSeNa viSAdena vA / mayA hi samabhAvArthameva vratamAhatamevamanena prakAreNa tatra kalyANe pApake vopAzraye'dhyAsIta, sukhaM duHkhaM vA / jinakalpikApekSaJcaikarAtramiti, itarApekSayA tu katipayarAtrIriti sUtrArthaH // 23 // udAharaNazcAtra tathAhi babhUva pUryA kauzAmbyAM, yajJadattAbhidho dvijaH // tasyAbhUtAM somadatta-somadevAbhidhau sutau // 1 // somabhUtimuneH || pArthe, tau dvAvapi mahAzayau // prAtrAjiSTAM bhavodvignA-vabhUtAM ca bahuzrutau // 2 // anyadA khajanAn draSTuM, to kauzA-patA mbImupeyatuH // khajanAstu tadA'vantyAM, gatvA'bhUvana sthitaastyoH||3|| tatastAvapya calatA-mabhimAlavakaM munI // 10
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 55 // pibanti tatra deze ca madyaM kecidvijA api // 4 // tatra brAhmaNageheSu, bhikSArthaM gatayostayoH // dravyeNAnyena saMyojya, madyaM viprastriyo daduH // 5 // anye tvAhurdade tAbhirmadyameva yathAsthitam // tadvizeSamajAnantA - vapAtAM tacca tAvapi // 6 // vapurbhramAdinA sIdhu, pItaM jJAtvAtha tau munI // jAtAnutApau niSpApau, mitho vyamRzatAmiti // 7 // ayuktametadAvAbhyAmajAnadbhayAM mahatkRtam // surAmapya'pivamyA''vAM, pramAdAdasamIkSya yat // 8 // sevetAkalpya| mapyeva - mAhArArthI kadAcana ! // tadAhAraparIhAra - mevA''vAM kurvahe'dhunA ! // 9 // ityAlocyApagAtIra - gatakASTho|pari sthitau // tAvakA pAdapopa- gamanaM munisattamau // 10 // akAle'pi tadA megha - vRSTirjajJe'tibhUyasI // pUrayantI payaH pUrai - nadIM plAvita saikataiH // 11 // ArUDhazramaNaM dAru, tatAroDupavattataH // utteratustato naiva, tadApi pratinau tu tau // 12 // so'tha sindhurayaH kUla - tarUnmUlanatatparaH // kASThArUDhau yatI sadya - stau ninAya payonidhau // 13 // | ucchalalolakallola-lolanAndolanavyathAm // ullolotkSiptakASThaughA - bhighAtaJcAtidAruNam // 14 // jalajantukRtAM grAsa - vivAdhAJcAtiduHsahAm // tatra dhIramanaskau tA - vakSametAM kSamAnidhI // 15 // [ yugmam ] yAvajjIvaM viSahyeti, tIvraM zayyAparISaham // devabhUyaM somadatta - somadevAvavindatAm // 16 // tau sAdhusiMhau sahataH sma zayyA - parIpahaM yadvadahAryadhaiyauM // tathA viSayo munibhiH sa sarvaiH, zamAmRtakSIrapayodhikalpaiH // 17 // iti zayyAparISahe somadattasomadevarSikathA // 11 // dvitIyamadhyayanam (2) / / 55 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayyAsthitasya ca kadAcittathAvidhaH zayyAtaro'nyo vA kazcidAkrozedapi, tata AkrozaparISahamAhamUlam-akkosija paro bhikkhu, na tesiNpddisNjle|sriso hoI bAlANaM, tamA bhikkhU na sNjle||24|| / vyAkhyA-AkrozetiraskuryAt paro'nyo bhikSu, dhig muNDa ! kimiha tvamAgatosItyAdivAkyaiH, na 'tesiMti' supo vacanasya ca vyattayAttasmai prati saMjvalet, pratyAkrozadAnAdinA vahnivadIpyeta / cintayeccaivaM-"AkruSTena matimatA, tatvArthAlocane matiH kAryA // yadi satyaM kaH kopaH 1, syAdanRtaM kiM nu kopena ? // 1 // " kimevamupadizyata ityAha-pratisaMjvalan hi sAdhuH sadRzo bhavati bAlAnAmajJAnAM, tathAvidhakSapakavat // tathA hi kApyabhUtkazci-danagAro guNAnvitaH // tapo'tidustapaM mAsa-kSapaNAdikamAcaran // 1 // tadguNAvarjitA kApi, taM nanAmA'nizaM surii|| kArya maducitaM pUjyaiH, prasAdyamiti cAbravIt // 2 // zrutvA viprasya kasyApi, durvAkyaM so'nyadA muniH|| jAtakopaH samaM tena, yoddhaM pravavRtetarAm // 3 // kSatkSAmadehaH kSapaka-statastena dvijanmanA // hatvA muSTyAdibhiH pRthvyA-mapAtyata tarakhinA // 4 // muhurmuhustADayitvA, dvijena mumuce'tha sH|| tataH khasthAnamagama-tkSapako'pi kathaJcana // 5 // tatpAdye'tha vibhAvA~, vibhAbhirbhAsurA surI // samAjagAma tatpAdau, praNanAma ca pUrvavat // 6 // tAM devIM jalpayAmAsa, na kiJcitkSapakaH punH|| ajalpantaM ca taM sAdhu-mevaM papraccha devatA // 7 // tvaM na jalpayasi khAmi-naparAdhAtkuto'dya mAM? // tato vAcaMyamopyuccaiH, pratyuvAceti nirjriim||8||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana hA dvitIyamadhyadvijena hatyamAno'pi, yannAhaM rakSitastvayA // mamApakAriNastasya, kiJcinnApakRtaM ca yat // 9 // tatastvAM vAdaye jA yanam (2) nAhaM. vADayAtraprItikAriNIm // tacchutvetyabhyadhAddevI, smitavicchuritAdharA // 10 // [yugmam ] yuvayorabhavadyuddhaM. yadAnyonyavilamayoH // tadAhamapi tatraivA-'bhUvaM kautukadarzinI // 11 // kintu tulyau yuvAM dRSTau, kopAviSTau mayA tadA // kaH sAdhuH ? ko dvijazceti, nAjJAsipamahaM tadA ! // 12 // yuSmadrakSAM viprazikSA-mata eva ca na vyadhAm // zrutveti kSapakaH zAnta-kopATopo'bravIditi // 13 // sUnRtA preraNA devi, tvayA'sau vihitA mama // tadamuSyAticArasya, mithyAduSkRtamastu me!|| 14 // tato yati taM praNipatya satya-bhaktyA nijaM dhAma jagAma devI // kupyanmuniH syAditi bAlatulyo, nAkrozakAriSvapi tena kupyet // 15 // itikSapakakathA // | uktamevArtha nigamayitumAha-tamhatti' yasmAdvAlAnAM sadRzo bhavati tasmAdbhikSurna saMjvalediti sUtrArthaH // 24 // kRtyopadezamAhamUlam-soccANaM pharusA bhAsA, dAruNA gaamkNttyaa|tusinniio uvehejA, na tAo maNasI kare // 25 // vyAkhyA-zrutvA 'Namiti' vAkyAlaMkAre, paruSAH karkazA bhASA vAcaH, dArayanti saMyamaviSayAM dhRtimiti dAruNAH, tathA grAma indriyagrAmastasya kaNTakA ivAtiduHkhotpAdakatvena grAmakaNTakAH, 'tusiNIotti' tUSNIMzIlona kopAtparu
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhASI / upekSetAvadhIrayet , prakramAtparupabhASA eva, kathamityAha-na tA manasi kuryAttadbhApiNi dveSAkaraNeneti bhAva / iti sUtrArthaH // 25 // dRSTAntazcAtra, tathAhi181 abhUtpure rAjagRhe, gRhe niHzeSasampadAm ||maalaakaaro'rjunaahvaanH, skandazrIstasya ca priyA // 1 // yakSo mudgarapA NyAhvaH purAdrAjagRhAdvahiH // arjunasyArAmamArge-'bhavattadgotradevatA // 2 // kusumairmedurAmoda-pramoditajagajanaiH // taM| PyakSamarjuno bhUri-bhaktyA'pUjayadanvaham // 3 // skandazrIranyadA bhartu-bhaktaM datvA gRhaM prati // puSpANyAdAya valitA, yakSacaityAntikaM yayau // 4 // tadA ca tAM durlalita-goSThIsatkA madotkaTAH // yakSavezmasthitAH prekSA-mAsuH pada | kAmino nraaH||5|| asau saundaryavasati-rvanitA'rjunamAlinaH // gRhyatAmiti jalpanto, drutaM te jagRhuzca tAm // 6 // yakSAyatanamadhye ca, tAM samAnIya kAminIm // yakSasyAne bubhujire, te sarve'pi punaH punaH // 7 // tadA ca yakSapU-11 jArtha, tatrAgAdarjuno'pi hi // taJcAyAntaM vilokyaivaM, skandazrIstAnabhASata // 8 // Agacchatyarjuno'sau ta-kiM |mAM yUyaM vimokSyatha ? // tataste'cintayannUna-metasyAH priyamastyadaH // 9 // varAkAnmAlikAdasmA-nAsmAkaM bhIru !! bhIriti // bruvantaste babandhuzca, drutamarjunamAlinam // 10 // taM yakSasya puro nyasya, tasya pazyata eva hi // siSevire te | tatkAntA-mahampUrvikayA muhuH // 11 // khamAyA~ bhujyamAnAM tai-vIkSyA'cintayadarjunaH // enaM yakSa puSpapujaH, pUjayAmyahamanvaham // 12 // adya tvasyaiva purataH, prApnomyetAM viDambanAm // tanizcitamidaM naiva, yakSaH kopyatra vidyate !
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 57 // // 13 // yadi cAtra bhavedyakSa-stadAsau mAM khasevakam // naivedAnImupekSeta, pIDyamAnamanAthavat // 14 // dhyAyanta- miti taM jJAtvA, yakSastadanukampayA // pravivezAzu tasyAGge-'chidattadvaMdhanAni ca // 15 // sahasrapalaniSpannaM, gRhItvA | lohamudgaram // tAnnArIsaptamAn goSThI-puruSAn SaT jaghAna ca // 16 // itthaM pratidinaM nArI-saptamAn mAnavAn sa SaT // jaghAna satatAbhyAsA-DrAmaM bhrAmaM purAbahiH // 17 // tajjJAtvA pUrjanaH sarva-stAvanna niragAbahiH // yAvattena hatA na syuH, SaT nArIsaptamA narAH // 18 // anyadA tatpuropAnte, zrIvIraH samavAsarat // natvarjunabhayAtko'pi, jinaM nantuM yayau janaH // 19 // tadA tatpuvAstavyaH, zrutvA zrImajinAgamam // evaM sudarzanaH zreSThI, dadhyau harSocchRsattanuH // 20 // aho! jagajanAmbhojaprabodhananabhomaNim // zrIvIramapi nantuM no, yaatsrjunbhyaajnH||21|| jinasya vizvatritaya-trAyiNo dhyAyinaM janam // hantumISTe na hIndro'pi, tajano'yaM bibheti kim ? // 22 // yadbhAvyaM tadbhavatu vA, khAminaM kintu vanditum // yAsyAmyeveti sa dhyAtvA, niragAnagarAbahiH // 23 // arjuno'pi dadhAve drAg, vIkSyAyAntaM sudarzanam // ullAlayan mudraM taM, pusspkndukliilyaa||24|| taM cApatantaM vegena, dhanurmuktapRSaktavat // vIkSyeti vyamRzadvayaM-sthairya sudarzanaH // 25 // ayaM mudgarapANimA, hantumAyAti maalikH|| tadAtmakRtyaM kurveha-mevaM dhyAtvati so'bravIt | // 26 // arhatsiddhamunIn jainaM, dharma ca jagaduttamam // zaraNaM pratipanno'smi, zrIvIraM ca jagadgurum // 27 // kiJcA // 57 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ mulukavat // 32 // AdAya meM smAdupasargAce- dadyamokSo bhavenmama // tadA caturvidhAhAraH, kalpate nAnyathA punaH ! // 28 // itthaM nigadya sAkArA'nazanaM pratipadya ca // smaran paJca namaskArAn , kAyotsarga cakAra sH|| 29 // sadyaH sudarzanAbhyarNa-mAyAsIdarjuno'pyatha // nAzakattamupadrotuM, kintu dharmaprabhAvataH // 30 // tatastaM parito'bhrAmya-dalavAnarjuno'dhikam // zazAka zazakaM siMha-miva nAkramituM punaH // 31 // bhrAmaM bhrAmamavizrAma, yakSaH shraanto'bhvtttH|| na tu taM draSTumaiziSTa, duI-18 yA'rkamulUkavat // 32 // AdAya muddaraM muktvA-'rjunaM yksso'gmtttH|| api devabalAddharma-balameva viziSyate ! // 33 // muktastenArjunaH pRthvyAM, papAta cchinnazAkhivat // uttasthau ca kSaNAdaGga, moTayan gatanidravat // 34 // kimakArSa ? ka sthito'smi ?, kA dazA mama vidyate ! // iti sa jJAtavAnnaiva, nidrAvasthAnubhUtavat // 35 // prAkSItkhakharUpaM, kRtotsarga sudarzanam // upasargaH zazAmeti, sopyutsargamapArayat // 36 // sarva tatpUrvavRttAntaM, tasmai samyag jagAda ca // tacchrutvA jAtanirvedo-'rjunazcintitavAniti // 37 // aho ! ajJAninA ghoraM, karmedaM naraka pradam ! // mayA kRtamiti dhyAyan , so'pRcchaditi taM punaH // 38 // kimarthaM prasthitosi tvaM ?, brUhi bhrAtaH ! sudadarzana ! // so'bhyadhAcchrImahAvIraM, vandanArthaM vrajAmyaham // 39 // tacchrutvetyarjuno'vAdI-indituM paramezvaram // aha-18 mapyAgamiSyAmi, tvayA saha mhaamte!||40|| tatastena samaM hRSTaH, zrImahAvIrasannidhau // agAtsudarzanaH khAmidarzanotsukadarzanaH // 41 // zrIvarddhamAnatIrtheza-pAdapadmau praNamya tau // samyakU zuzruvaturdharma-dezanAM klezanAzinIm
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana uttarAdhyayana // " dAtmazuddhiM cikApAta dvitIyamadhyayanam (2) // 58 // karmamalaM tpH|| yAmbudA vilIyantela varNagataM vahi- jAtI khAmi-samIpe vratamA niSka 540CCCAUSEOCOMSO-GORS // 42 // dezanAnte ca sarvajJa, praNamyApRcchadarjunaH // khAmin ! kathaM vizuddhirma, bhavedbahulapApmanaH // 43 // athoce bhagavAMstvaM ce-dAtmazuddhiM cikIrSasi // tarhi saMyamamAdAya, tapastapyakha dustapam // 44 // malaM varNagataM vahni-haMsaH kSIragataM jalam // yathA pRthakkarotyevaM, jantoH karmamalaM tpH||45|| yathAmbudA vilIyante, prcnnddpvnaahtaaH|| tathA tIvratapo'pAstAH, pApmAnaH prabalA api // 46 // tanizamyArjunaH khAmi-samIpe vratamAdade // nirjarArtha vyahArSIca, pure rAjagRhe sadA // 47 // nirantaraM paSThatapaH, kurvan sAmyasudhAmbudhiH // sAdhvAcAraM ca sakalaM, niSkalaMkamapAlayat // 48 // asmatkhajanahantA'sau, duSTo dusskrmduussitH|| dhUrto dhatte'dhunA sAdhu-veSaM veSaviDambakaH ! // 49 // ityAdyairbahulokoktai-rAkrozaistADanaistathA // sa mahAtmA na cukSobha, pratyutaivamacintayat // 50 // [yugmam]| "maniMdayA yadi janaH paritoSameti, nanvaprayAsajanito'yamanugraho me // zreyo'rthino hi manujAH paratuSTihetoduHkhArjitAnyapi dhanAni parityajanti // 51 // " kiJca "akosahaNaNamAraNa-dhammabhaMsANa bAlasulahANaM // lAbha maNNai dhIro, jahuttarANaM alAbhaMmi // 52 // " iti dhyAyan sa SaNmAsI, soDhAkrozaparISahaH // kRtakarmakSayaH prApa, kevalajJAnamujjvalam // 53 // tatazciraM sa pratibodhya bhavyAna, muktiM yayAvarjunamAlisAdhuH // etadvadAkrozaparIpahonyai-rapi kSamADhyaiH zramaNairviSahyaH // 54 // ityAkrozaparIpahe'rjunamAlikarSikathA // 12 // 1 muktiM yayAvarjunamAlikarSiH / iti 'ga' saMjJakapustake // // 58 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kazcidAkrozamAtradAnenAtuSyan vadhamapi vidadhyAditi vadhaparIpahamAhamUlam-hao na saMjale bhikkhu, maNaMpi na pose| titikkhaM paramaM naccA,bhikkhudhammaM viciNte||26|| __vyAkhyA-hato yaSTayAdibhistADito na sajvalet , kAyataH kampanapratyAhananAdinA, vacanatazca pratyAkrozadAnAdinA jvalaMtamivAtmAnaM nopadarzayedbhikSumanazcittaM tadapi na pradUSayet na kopAdvikRtaM kurvIta, kintu titikSAM kSamAM paramAM dharmasAdhanaM prati prakarSavatI jJAtvA avagatya bhikSudharma yatidharma kSAntyAdirUpaM vastukharUpaM vA vicintayet , bhAvayeca kSamAmUla eva munidharmo, yacca mannimittamayaM karmopacinoti, so'pi mamaiva doSa iti nainaM prati kopa ucita iti sUtrArthaH // 26 // amumevArtha prakArAntareNAha mUlam-samaNaM saMjayaM daMtaM, haNejjA kovi katthai / natthi jIvassa nAsotti, evaM pehija saMjae // 27 // 8 vyAkhyA-zramaNaM tapakhina, saMyataM pRthvIkAyAdihiMsAnivRttaM, idaJca lAbhAdyartha bAhyavRttyApi sambhavedata Aha-dAnta-13 mindriyanoindriyadamena, hanyAttADayatko'pi tAdRzo duSTaH, kutraciddhAmAdau, tatra kiM kAryamityAha-nAsti jIvasyAtmana upayogalakSaNasya nAzo'bhAvaH, zarIrasyaiva nAzAt / 'itiH' pUrNe, 'evaM' varUpArthe, prekSeta bhAvayetsaMyataH sAdhuriti sUtrArthaH // 27 // nidarzanazcAtra, tathAhi| abhUnnagaryAM zrAvastyAM, jitazatrurmahIpatiH // sadharmacAriNI tasya, dhAriNI saMjJikA'bhavat // 1 // gaurIzayoH SANSARKARCRACKS
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanaskanda iva, skandako'bhUtsutastayoH // purandarasutAdezyA, purandarayazAH sutA // 2 // tadA daNDaki bhUpo'bhU-tkumbha-dvitIyamadhya kArakRte pure // purohitastu tasyA''sI-dabhavyaH pAlakAbhidhaH ! // 3 // tena daNDakisaMjJena, bhUbhRtA bhUribhUtinA // yanam (2) // 59 // purandarayazAH kanyA, pitRbhyAM paryaNAyi saa||4|| anyadA suvratakhAmI, bhavyAmbhojanabhodhvagaH // zrAvastyAM smvaasaarssii-tsuraasurnmskRtH||5|| dhanyaMmanyaH skandako'gA taM nantuM paramezvaram // zrutvA taddezanAM zrAddha-dharmaJca pratyapadyata // 6 // purodhAH pAlakaH so'tha, kumbhakArakRtAtpurAt // kenacidrAjakAryeNa, zrAvastyAmanyadA''yayau // 7 // sa ca bhUpasabhAmadhye, kurvannigranthagarhaNAm // drutaM niruttarIcake, skandakena mahAdhiyA // 8 // pApaH prApa tato dveSaM, pAlakaH skandakopari // apakartumpunaHkiJci-ttasya na prAbhavattadA // 9 // kRtaprastutakRtyo'tha, pAlakaH khAspadaM / |yayau // jagAma na tu taccittA-tkopaH skandakagocaraH // 10 // atha zrIsuvratasvAmi-pAdAnte dAntamAnasaH // prAtrA-12 jItskandakaH sAkaM, mAnAM paJcabhiH zataiH // 11 // kramAdbahuzrute jAte, skandake suvrtprbhuH|| tasmai ziSyatayA tAni, paJca sAdhuzatAnyadAt // 12 // anyedhuH suvratAhantaM, skandakaH pRSTavAniti // brajAmyahaM khasurdeza-mAdezaH sthAdyadi prbhoH|| 13 // jagI jagatprabhustatro-tpatsyate mAraNAntikaH // sarveSAmupasargo va-stacchrutvA skandako'vadat // 14 // ArAdhanAsAdhako hi, nopsrgstpkhinaam|| duHkhAyate mahAnanda-mahAnandAbhilASiNAm ! // 15 // tato 1 munipaJcazatAnyadAt / iti 'ga' saMjJakapustake / 19 // ROGRA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 645555 behi prabho! tasmi-trupasarga upasthite // ArAdhakA bhaviSyAmo, vayaM yadvA virAdhakAH // 16 // khAmI mAha tvAM vinA'nye, sarvepyArAdhakA iti // skandakastannizamyeti, vyamRzazamutsukaH // 17 // ArAdhakA iyantaH syu-vihAre yatra sAdhavaH // nUnaM sa zubha eveti, vicintya skandako'calat // 18 // kramAdgatvA kumbhakAra-kRte sa saparicchadaH // udyAne samavAsArSI-tamazrauSIca pAlakaH // 19 // tataH prAgvairazuddhayartha-mudyAne tatra pAlakaH // pracchannaM gopayAmAsa, vividhAyudhadhoraNIm // 20 // iti daNDakirAze cA-'paDakSINamuvAca sH|| jitaH parISahairatra, skandako'sti samAgataH // 21 // ayaM svayaM mhaaviiry-cnndddordnnddvikrmaiH|| sAdhuveSadharaiyukto, bhaTAnAM paJcabhiH zataiH I // 22 // udyAne gopitaiH shstr-prkrairtidaarunnaiH|| tvAM vandituM gataM hatvA, rAjyametadbhahISyati ! // 23 // [ yugmam ] pratyayazcenna te svAmi-nasminmadvacane bhavet // tadA tadvopitAstrANi, gatvodyAnaM vilokaya ! // 24 // evaM vyudAhitastena, tadudyAnaM gato nRpaH // sthAneSu pAlakokteSu, nAnAstrANi nirakSata ! // 25 // dRSTvA tAni nRpaH kruddho, munInsarvAnabandhayat // akArya vidyate kiJci-trAvimRzya vidhAyinAm // 26 // pApasya pAlakasyaiva, tAnnibaddhyArpayannRpaH // yattubhyaM rocate tattva- meSAM kuryA iti bruvan ! // 27 // mUSakAniva mArjAra-stAn prApya mudi-| to'tha saH // saMyatAn saMyatAnmaya-pIDAyatrAntike'nayat // 28 // iti proce ca re! yUya-miSTaM smarata daivatam // 4 idAnIM pIDayiSyAmi, yatreNAnena vo'khilAn // 29 // tataste sAdhavo dhIrA, jnyaatopsthitmRtyvH|| jIvitAzA
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mRtyubhIti-vipramuktA manakhinaH // 30 // gRhItAlocanA samyaku, maitrIbhAvamupAgatAH // paryantArAdhanAM sarve, vidadhu- dvitIyamadhya hai vidhipUrvakam ! // 31 // [ yugmam ] marttavyaM kAtareNApi, dhIreNApi ca bhUspRzA // dvidhApi niyate mRtyau, dhIrairbhAvyaM yanam (2) // 60 // mnkhibhiH||32|| ityAdi vadatotsAhya-mAnAH skndksuurinnaa|| abhavaMste vizeSeNa, khadehe'pi gtspRhaaH!||33|| [yugmam ] krUrAzayaH krUrakarmA, krUragIH pAlakastataH // ekaikaM zramaNaM yatre, kSepaM kSepamapIDayat // 34 // pIDyamAnAna vineyAn khAn , vIkSyAntardahyatAmayam // iti sa skandakaM yatra-pArthe baddhamadhArayat // 35 // pIDyamAnAnagArAGgo-cchalacchoNitabindubhiH // samantAdbhiyamANo'pi, nA'kupyatskandakaH punH!|| 36 // kintu sAmyasudhAspanda-bhAvitaiH / samayocitaiH // vAkyairniryAmayAmAsa, tAnevaM sa mahAzayaH! // 37 // "bhinnaH zarIrato jIvo, jIvAdbhinnazca vigrhH|| vidanniti vapu ze'pyantaH khidyeta kaH kRtI? // 38 // kiJcAkhilo vipAko'ya-masti khkRtkrmnnH|| duHkhAya | nopasargasta-tsatAM karmajighAMsatAm // 39 // avazyaM nAzino bAhya-syAGgasyA'sya kRte ttH|| kopaH kAryo naantrngg-dhruvdhrmdhnaaphH||40||" skandakeneti niryAmya-mAnA nirmlmaansaaH|| mahAtmAno vipakSe ca, mitre ca smdRssttyH||41|| yatrapIDanapIDAM tAM, kSamamANAH kssmaadhnaaH|| kevalaM prApya kaivalya-sukhaM te lebhire kramAt ! // 42 // yugmam ] drutaM hateSu tenaivaM, yUnapaJcazatarSiSu // eka kSullakamuddizya, pAlakaM skandako'vadat // 43 // anukampyamima bAlaM, pIDyamAnaM nirIkSitum // nAhaM zakSyAmi niyataM, pUrva pIDaya mAM ttH!|| 44 // tacchrutvA pAlakastasya, bhUri SAMROSASSACRECCLOSS
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhavidhitsayA // guroH pazyata eva drAk , prAk taM bAlamapIDayat ! // 45 // zukladhyAnasudhAsAra-zAntakarmahutAzanaH // bAlaH so'pi mahAsattvo, mahAnandamavindata ! // 46 // tadvIkSya skandakAcAryaH, kruddho'ntardhyAtavAniti // anena saparIvAraH, pApenA'smi vinAzitaH! // 47 // kSullako'pi hi madvAcA, kSaNamekaM na rakSitaH // nigrAhya eva pApo'sau, tanmayA grvprvtH||48 // ayaM bhUpo'pi nigrAhyo-smadvinAzanibandhanam // upekSAkAriNo'smAkaM, vadhyA jAnapadA api!||49|| tahuSkarasya cedasya, bhavenmattapasaH phalam // tadAhaM dAhako'mISAM, bhUyAsaM bhAvijanmani ! // 50 // itthaM kRtanidAnaH sa, pIDitastena dudhiyA // mRtvA vahnikumAreSu, suro'bhUtparamarddhikaH // 51 // purandarayazAstatra, dine caivamacintayat // kuto hetoH purImadhye, na dRzyante'dya sAdhavaH ! // 52 // itazca skandakamune-rajoharaNamuttamam // raktAbhyaktaM kara iti, jagRhe gRdhrapakSiNA // 53 // tadrajoharaNaM ca drAg , bhavitavyaniyogataH // puraH purandarayazo-devyA gRdhro nyapAtayat // 54 // taccAdAyodveSTayantI, sA svayaM parikarmitam // kAmbalaM khaNDamadrAkSI-bhAtuH pravrajatorpitam // 55 // cina tena ca jJAtvA, sodarAdInmunIn hatAn // mahatImadhRti prAptA, sA'vAdIditi bhUpatim ||56||re sAdhudviSTa ! pApiSTha!, vinaMkSyatyadhunA bhavAn // mahaSINAM surANAM ca nayavajJA zubhAvahA ! // 57 // ityudIryeti dadhyau cA-'dhunA'haM bratamAdade // alaM saMsAravAsenA-'munA duHkhaughadAyinA ! // 58 // cintayantIti sA devaiH, suvratakhAmisannidhau // nItA''dAya parivrajyAM, paralokamasAdhayat ! u011
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 61 // 18| // 59 // jJAtvA'thA'vadhinA prAcyaM, khavRttaM skandakAmaraH // krodhAdhmAto dezayukta-madhAkSInmakSu tatpuram // 6 // dvitIyamadhya tato'raNyamabhUddeza-bhUmau daNDakibhUpateH // adyApi daNDakAraNya-miti tatprocyate budhaiH // 61 // ekonapaJcazatasA-31 | yanam (2) dhuvarairavArya-vIryathA vadhaparIpaha epa soddhH!|| sahyastathA yamaparairapi sAdhumukhyaiH, zrIskandakazramaNavanna punarvidheyam // 62 // iti vadhaparISahe saparivAraskandakarSikathA // 13 // parairabhihatasya ca yatestathAvidhauSadhAdiyAcitameva syAditi tatparISahamAhamUlam-dukkaraM khalu bho niccaM, aNagArassa bhikkhunno| savaM se jAiaMhoI, natthi kiMpi ajaai||28|| | vyAkhyA-duSkaraM duranuSTheyaM, khalurvizeSaNe, nirupakAriNa iti vizeSa dyotayati, 'bho' ityAmantraNe, nityaM sarvakAlaM| yAvajIvamityarthaH, anagArasya bhikSoH / kiM tahaSkaramityAha-yatsarvamAhAropakaraNAdi 'se' tasya yAcitaM bhavati, nAsti kiJciddantazodhanAdikamapyayAcitamiti sUtrArthaH // 28 // tatazcamUlam-goaraggapavihassa, pANI no suppsaare| seo agAravAsotti, ii bhikkhU na ciMtae // 29 // 3 vyAkhyA-gocaro bhikSAcayoM, tasyAgraM gocarAgraM, eSaNA zaddhagrAhitayA pradhAnagocara ityarthaH / tatpraviSTasya munasAriti gamyaM, pANihasto no naiva suprasArakaH sukhena prasArayituM zakyaH / kathaM hi nirupakAriNA paraH pratidinaM prAthe yituM zakyate ? uttarasya 'iti' zabdasyAtra yogAdityato hetoH zreyAn prazasyo'gAravAso gArhasthya, tatra hi na ko'pi
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHASRASASS prArthyate, khabhujArjitaM ca dInAdibhyaH saMvibhajya bhujyate ityetadbhikSurna cintayet , bahusAvadyo hi gRhavAsaH, kathaM | |zreyAniti sUtrArthaH // 29 // udAharaNasampradAyazcAtra, tathAhi__astyatra bharate varNa-mayI tridazenirmitA // pratibimbamiva varga-lokasya dvArakA purI ||1||nlaardhckrinnau rAma-kRSNAdvau vizvavizrutau // tatrA'bhUtAM vasudeva-rohiNIdevakIsutau // 2 // tau ca pradyumnazAmbAdyaiH, sArdhakoTitrayonmitaiH // yuktau kumArairanyaizca, koTizo yadupuGgavaiH // 3 // surarAmAbhirAmAbhiH, strIbhiH saha sahasrazaH // bhogAbhogAnabhujAtAM, pUrNAkhilamanorathau // 4 // [ yugmam ] anyadA dvArakApuryA, kevalajJAnabhAskaraH // bhavyAjapratibodhArtha, zrInemiH samavAsarat // 5 // tadA ca zrIneminAthaM, vanditvA rAmakezavau // samAkarNayatAM dharma-dezanAM sapa-2 ricchadau // 6 // dezanAnte ca sarvajJaM, praNamyApRcchadacyutaH // amuSyA dvArakApuryAH, vargadhikArisaMpadaH // 7 // yadUnAM mama cAntaH kiM, bhAvI khata utAnyataH ? // tato jagAda bhagavAn , jJAnarAzirivAGgavAn // 8 // bahiH zauryapurApArA-sarAvastApaso'bhavat // vIkSya nIcakulAM kAJcitkanyAM so'bhUtsmarAturaH // 9 // tayA samaM ca yamunA-dvIpe gatvA''rarAma sH|| tatastayorabhUtsUnu-vratI dvaipAyanAhvayaH // 10 // sa parivrAjako brahma-cArI zAnto jitendriyaH // ihAste yaduSu snehAt, kurvan SaSThatapaH sadA // 11 // zAmbAdibhiH sa madyAndhaiH, kuTTitazcaNDatAM gataH // yadubhiH 1 yadubhiH sakalaiH sAkaM, dvArakAM jvAlayiSyati / iti 'ga' saMjJakapustake /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 62 // sakalAM sAkaM, dvArakAM jvAlayiSyati // 12 // vasudevajarAdevI-nandanAnnijasodarAt // bhAvI jarAkumArAca, tava dvitIyamadhyamRtyurjanArdana ! // 13 // zrutveti yadavaH srve-'pyulmukaayitdRssttyH|| vyalokayan jarAputraM, so'pi caivamacintayat 4|| yanam (2) | // 14 // kanIyAMsaM kulAdhAra, bhrAtaraM bhrAtRvatsalam // kathaGkAraM haniSyAmi ? vasudevasuto'pyaham // 15 // tadetadanyathA kurve, dhyAyanniti jarAGgajaH // jinaM natvA yayau sadyaH, kAntAraM cApatUNabhRt // 16 // jinavAcaM janazrutyA, zrutvA dvaipAyano'pi tAm // yadUnAM dvArakAyAzca, rakSA kartumaganim // 17 // natvArhantaM harirapi, prAvizadvArakApurIm // taM cAnathe madyamUlaM, dhyAyannityudaghoSayat // 18 // madyonmattakumArIgha-hatAdvaipAyanAdyataH // upadravo dvArakAyAH, zrInemikhAminoditaH // 19 // tatpArthasthAcalAsanna-kadambavanamadhyataH // kAdambarIdarIvatti-zilAkuNDeSu bhUriSu // 20 / / sakalaM prAkakRtaM madya, heyaM peyaM na tatpunaH // lokAH sarve'pi tacchrutvA, jahustatrAkhiloM surAm // 21 // (tribhirvizeSakam ) bhrAtA'tha baladevasya, snehAttasyaiva saarthiH|| siddhArthaH zrutasarvajJa-vANirityavadavalam // 22 // notsahe durdazAM prApte, draSTaM svIyapurIkale // tadahaM khAmipAdAnte. pravrajAmi tvadAjJayA // 23 // tato'navIdvalo'jasra-sravadazrujalAvilaH // bhrAtarmayedaM tvadvazya-prANenA'pyanumanyate // 24 // kintu vrataM pAlayitvA, tva NE // 2 // devtvmupaagtH|| bhrAtarmA vyasanaprApta-mAgatya prtibodhyH|| 25 // tatprapadyAtha siddhArtho, parivrajya jinAntike // 1 kadambavanavartiSu / iti 'ga' saMjJakapustake //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ SISUSULUHISHOSHOG atyugraJca tapastatvA, SaDbhirmAsaiH suro'bhavat // 26 // itazcAnekavRkSaugha-patatkusumasaGgamAt // SaNmAsyA sA surA 8 kuNDa-sthitA pakkarasA'bhavat // 27 // tadA ca ko'pi zAmbasya, lubdhakaH paryaTan vane // tatra yAtastRSAkrAntaH, papau tAM madirAM mudA // 28 // muditastena madhena, bhRtvA pArthasthitAM dRtim // dadau zAmbAya tatpItvA, tuSTaH zA*mbo'pi taM jagau // 29 // prAptaM hRdyamidaM madya-madya kutra ? tvayA sakhe ! // kAdambarIkandarAyA-mavApamiti so' pyavak // 30 // kumAraiH saha durdAnta-stataH zAmbo'pare'hani // guhAM kAdambarIM gatvA, muditastAM surAM ppau||31|| bahoH kAlAdadhigatA, yAvattRpti nipIya tAm // unmattA girimArohan , krIDantaste kumArakAH // 32 // tatra dvaipA-3 TU yanaM dhyAna-sthitamAtApanAparam // vIkSyeti te mithaHprocu-madyonmAdavazaMvadAH! // 33 // ayaM hi neminA prokto 'smtpuriikulnaashkH!|| taddhanyatAM hato hyeSa, kathaM hantA purIkule ! // 34 // vadanta iti te sarve, capeTAyaSTimu|STibhiH // nijaghnuH pAdaghAtaizca, dvaipAyanamuniM muhuH|| 35 // itthaM hatvA mRtaprAya, vidhAya dharaNItale // pAtayitvA |ca te jagmuH, kumArA dvArakApurIm // 36 // tadvijJAya carairviSNu-viSaNNo dhyAtavAniti // aho ! eSAM kumArANAM manarthakRt ! // 37 // athaiSAM prANabhUtAnA, kiM karomIti cintayan ? // dvaipAyanamanunetuM, tatrAgAtsabalo hriH!|| 38 // tacApazyatparivrAjaM, kopAruNavilocanam // tatastatkopazAntyartha- mabhyadhAditi mAdhavaH // 39 // bho mahAtApasa ! krodhaH, paratrAtra ca duHkhadaH // naivAtaH kApi kupyanti, mahAsattvA dameratAH // 40 // madyonmAdA-15
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 63 // uttarAdhyayana nirvivekai-mandajJAnaizca mtsutaiH|| ebhiryadaparAddhaM ta-maharSe ! mRSyatAM tvayA // 41 // ityukte'pi sa kRSNenA-'zA dvitIyamadhyantakrodho'bhyadhAdidam // bhavataH sAmavacanai-rathAmIbhiH kRtaM hare ! // 42 // yuvAM muktvA lokayuktAM, nirdagdhaM | yanam (2) dvArakA mayA // cakre nidAnaM tvatputrai-hanyamAnena niSThuram ! // 43 // nAlIkaM nemivAkyaM ta-pratijJA'pyanyathA na me|| tadyuvAM yAtamannau hi, dIpte'ndhukhananena kim ? // 44 // rAmo'pyuvAca he bhrAtaH, prayatnenAmunA kRtam ! // kiM cATUni vidhIyante, mudhA'muSya tridaNDinaH 1 // 45 // avazya bhAvyapAkartuM, na zakro'pi prabhUyate // na ca sarvavido hai vAkya-manyathA syAtkathaJcana ! // 46 // tataH zokAkulamanA, nijaM dhAma yayau hriH||prsiddhmaasiiloker sAyananidAnakam // 47 // athAcyuto dvitIyehni, khapuryAmityaghoSayat // bhavatA'taH paraM lokAH!, dharmAzaktA vizeSataH // 48 // tadAkarNya janaH sarvo, jajJe dharmarato bhRzam ! // tadA raivatakAdrau zrI-nemizca samavAsarat // 49 // tacchrutvA tatra gatvA ca, jinaM natvA ca mAdhavaH // azrIpIddezanAM vizva-janamohatamoharAm // 50 // zrutvA tAM dezanAM zAmbapradyumnAdyAH kumaarkaaH|| bahavaH prAtrajan rukmi-NyAdyAzca ydyossitH||51|| dvaipAyanaH kadA kartA, dvArakAyA upadravam // tadeti viSNunA pRSTo, neminAtho'bravIditi // 52 // asau dvAdaza varSAnta-rakA jvAlayiSyati // ityuktvA vyaharatkhAmI, kRSNo'pi dvArakAM yayau // 53 // dvitIyavAramapyeva-mathaviSNuraghoSayat // upasthitamidaM | lokAH!, dvaipAyanabhayaM mahat // 54 // tatkRpAsUnRtAsteya-brahmacaryAparigrahAn // yathAzakti prapadyadhva-mAcAmlAdi CLICROCARLOCALCC CRESO //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapastathA // 55 // kurudhvaM devapUjAJca, prayatnena mahIyasA // ityAkA'khilo loka-stattathA pratyapadyata // 56 // mRtvA vahnikumArepU-tpanno dvaipAyano'pyatha // dvArakAmAyayau smRtvA, prAgvairaM yadugocaram // 57 // devapUjAtaponiSThapaurAyAM puri tatra sH||prN dharmavizeSeNa, nApakartumabhUtprabhuH // 58 // tataH sonveSayaMzchidrA-Nyasuro'sthAtpuro'-18 ntare // athetthaM dvAdaze varSe, prAse loko vyacintayat // 59 // asmattapaH prabhAvAddhi, naSTo dvaipAyanAmaraH // tahastapaM tapastyaktvA'dhunA khairaM ramAmahe ! // 60 // iti te krIDituM lagnA, madyamAMsAdisevinaH // dvaipAyano'pi tacchidramAsAdya mumude'dhikam // 61 // dvArakAyAM tadAcAsa-nutpAtAH kssysuuckaaH|| halacakrAdiratnAni, praNezuH sIrizANioH // 62 // tato vikRtya saMvarta-yAtaM dvaipAyanAsuraH // kASThapatratRNavyUhA-nAhatyA'pUrayatpurIm // 63 // digbhyo'STabhyo'pi tenaiva, vAtena nikhilAn janAn // palAyamAnAnAnIya, nicikSepa puro'ntare // 64 // dvAsaptatiM puro madhya-gatAH SaSTiM bahiHsthitAH // kulakoTIH piNDayitvA, sa devo'gnimadIpayat // 65 // dvArakAyAM tato jvAlA-jihvo jajvAla srvtH|| unmUlya vRkSavallayaudI-nmuhustatrA'suro'kSipat // 66 // vahninA tena nIrandhradhUmena vyAkulIkRtAH // sandAnitA ivA'nIzA, gantumekamapi kramam // 67 // bAlavRddhavadhUyuktAH, krandantaH karuNakharam // sarvepyanyonyasaMlagnAH, paurAstatrAvatasthire // 68 // [ yugmam ] gRhA maNivarNamayA, vyalIyanta kSaNAttadA // 1 itthaM dvAdaza varSANAM, prAnte loko vyacintayat / iti 'ga' saMjJakapustake //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 64 // pusphuTuH saudhapIThAni, tutruTuH kuTTimAnyapi // 69 // dRSTvA purI dahyamAnA-matha vyAkulamAnasau // vasudevagRhaM rAmakRSNau tvaritamIyatuH // 70 // vasudevaM devakI ca, rohiNI ca rathe drutam // tAvAropayatAM tasmA-dAkraSTuM vahnisaGka- TAt // 71 // hayA vRSAzca no celuH, stambhitAstena nAkinA // tadA rAmamukundau taM, rathamAkRSatAM khayam // 72 // sthAmAbhirAma ! hArAma, ! hA mahArAja ! kezava ! // pAhi pAvakrapAtotthA-dasmAdasmAnupadravAt // 73 // iti paurakRtAkrandAn , zrutvA dainyaM gatau balAt // gopure ninyatu ki bhannAkSamapi tau ratham // 74||[yugmm ] tatastadopuraM datta-kapATaM vidadhe'suraH // tau cA'rarI pArNighAtai, rAmakRSNau babhaJjatuH // 75 // tathApi na rathaH pngk-mnvnnirgaatpurH|| dvaipAyanAsuropyevaM, tadA'vAdIdvalAcyutau // 76 // yuvAM vihAya naivAnyaM, mokSyAmIti mayA purA // proktaM tatkiM vismRtaM vAM,? yadadyaivaM vimuhyathaH! // 77 // tacchatvA'tivyAkalau tau, pitaro'pyevamUcire // vatsau yAtaM yuvAM santu, zreyAMsi yuvayoH punaH! // 78 // yuvayorjIvatorbhAvI, punaryadukulodayaH // vayaM tvatha prapannAHsma, | zaraNaM nemitIrthapam // 79 // pratyAkhyAtastathA'smAbhi-rAhAro'pi caturvidhaH // ityuktvA te namaskArAn , gaNayanto'vatasthire // 80 // dvaipAyanAmarasteSu, vavarSAtha hutAzanam // tato mRtvA'bhavan devA, vasudevAdayastrayaH // 81 // ___ atho rudantI karuNaM, bahirgatvA balAcyatau // jIrNodyAnasthitau dahya-mAnAM dazatuH purIm // 82 // jvalatpazujanAkranda-kolAhalasamAkulAm // paritaH prasRtajvAlA-jihvajvAlAkarAlitAm // 83 // zrAddhadevazrotriyasya, vahni SLCOMCOLLECORECASSELSDOOGLE* // 64 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuNDatvamAzritAm // tau vIkSya dvArakAM vASpA-plutAkSAviti dadhyatuH // 84 ||[yugmm ] purandaradhanuSkalpa-manityatvamaho! zriyAm // jalabudbudadezyaM ca, jIvitavyamaho ! vizAm // 85 // svapnasaGgamakalpAzca, bandhusaGgA aho amI! // aho! apratikAryatvaM, bhavitavyasya vstunH|| 86 // yaduktaM-"dhArijai iMto jala-nihI vi kalola bhinnakulaselo // na hu annajammanimmia, suhAsuho divprinnaamo|| 87 // " athovAca hariH srv-smptkhjnvrjitau|| AvAM bhrAtaH! kva yAsyAvo?, bhItau yUthacyutaiNavat // 88 // balo'vAdItpANDuputrAH, santi naH snigdhvaandhvaaH|| tatpurI pANDumathurA, yAsyAvo'vAcyavAr3igAm // 89 // proce kRSNo mayA kRSNAM, pratyAdAya sameyuSA // gaGgottaraNavelAyAM, beDAntardhAnaroSataH // 90 // pANDavA rAjyamAcchidya, tadA nirviSayAH kRtAH // durdazAyAM gamiSyAvaH, tatpArthe sAmprataM katham ? // 91 // [ yugmam ] rAmo'vag na smarantyAryA, duHkhapnamiva vipriyam // duSprApama-13 avanaivo-pakAraM vismaranti ca // 92 // tanmedaM vimRza bhrAtaH!, kataro bhaktimeva te // zrutveti sabalaH pUrvI, pratyacAlInnarAyaNaH // 93 // ___ itazca dvArakApuryA, jvalantyAM kubjavArakaH ||raamsuunuH khagehAgra- mAruhyocairado'vadat // 94 // ahaM caramadehaH |zrI-neminA kathitaH puraa!|| idAnIM tu prabhostasya, ziSyo'smi sviikRtvrtH||95|| sA cetsatyA vibhorvANI, 1 yAsyAvo'pAcyavAr3igAm / iti 'ga' saMjJakapustake //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ aa uttarAdhyayana tatkimadya jvalAmyaham ? // ityUcAnaM jvaladguhA-jumbhakAstamudakSipan // 96 // ninyuH pahavadezastha-khAmipArthe dvitIyamadhya |ca taM suraaH|| tataH zrInemipAdAnte, prAbrAjItkubjavArakaH // 97 // rAmakRSNayadUnAM yAH, striyo'bhUvan gRhe &Ayanam (2) sthitAH // tAH kRtAnazanAH sarvAH, purIdAhe divaM yayuH // 98 // pUrvoktAH kulakoTyastu, drAgdagdhAstena nAkinA // purI tu dagdhA SaNmAsyA, tadanuglAvitAndhinA // 99 // itazca pAdacAreNa, vrajantau rAmakezavau // mArgAyAtaM hasti kalpa-nagaraM jagmatuH kramAt // 10 // tatra cAbhUdacchadanto, bhUpatidhRtarASTrabhUH // pUrva kezavasAhAyyA-tpANDavaiha-4 matabAndhavaH // 101 // tadetyUce'cyuto rAma, kSudhA mAM bahu bAdhate ! // kramaM tannaikamapyArya !, gantuM zaknomi sAmpratam // 1.2 // balo'bravIttava kRte, bhaktArtha nagarImimAm // bhrAtargacchAmyahaM tvaM tu, tiSTheratrA'pramadvaraH // 103 // yadi cAtra pure kazci-dapAyo me bhaviSyati // tadA zveDAM kariSyeha-mAgacchestvaM nizamya tAm // 104 // ityuktvA'ntahariM dhyAyan , prAvizattatpuraM balaH // divyarUpaH pumAnko'ya-miti lokairvilokitaH // 105 // aho ! pramANo. petatva-mahorUpamahomahaH ! // iti dadhyubalaM prekSya, paurAstatra pure'khilAH // 106 // te zrutadvArakAdAhA, iti ca || vyamRzanmithaH // jvalatvapuryA niryAto, nanvAyAto'stya'sau halI // 107 // rAmo'pi mudrikAM dattvA, bhojyaM // 65 // kAndavikAcchubham // Adade kaTakaM dattvA, zauNDikAdvAruNImapi // 108 // tadAdAya bahirgantuM, prasthitaM prekSya sAtvatam // savismayAH purArakSA, gatvA raajnye'vdnndH|| 109 // rUpeNa sIriNastulyo, naraH kopyadya dasyuvat // mudrikA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ valaye bhUri-mUlye datvA bhavatpure // 110 // gRhItvA bhojyamadire, astIdAnI bahibrajan // tato yat syAdvidheyaM ta-ddharAdhIza ! vidhIyatAm // 111 // [ yugmam ] tacchrutvA sa nRpo hantuM, balaM balayuto yayau // gopuraM ca vyadhA-3 datta-kapATaM sajitArgalam // 112 // yuyutsayA tamAyAntaM, vIkSya veDAM vyadhAdalaH // muktvA'nnapAne pArzvasthamArohaca mahAgajam // 113 // unmUlyAlAnamahitAn , hantuM pravRte hlii|| rAmazveDA mukundo'pi, zrutvA''gAdgopure drutam // 114 // bhaktvA kapATau puryA ca, pravizyAdAya cArgalam // hatvA sainyAnacchadantaM, vazIkRtyA'cyuto'bravIt // 115 ||aatmvairinnre mUDha!, kimidaM bhavatA kRtm|| kimasmAkaM vapurvIrya-mapyajJAsIdtaM bhavAn ! // 116 // | atha mukto'si rAjyaM khaM, muMzvetyuktvA balAcyutau // gatvodyAnamabhujAtAM, kiJcittadbhojanAdikam // 117 // tato | vidhAyAcamanaM, celatuH prati dakSiNAm // avApatuzca kauzAmba-vanaM musalikezavau // 118 // surApAnAtsalavaNA|'zanAdrISmAtapAt zramAt // zokAtpuNyakSayAcA'bhU-tatra vissnnustRssaaturH!||119 ||so'thaa'vaadiiddhlN bhrAta-stRSA zuSyati me mukham // gantuM zItatarucchAye-'pyatra zaknomi no vane // 120 // rAmo'pyUce priyabhrAta-rjalArtha yAmyahaM drutam // atrA'pramatto vizrAmyaM-stiSThestvaM tu tarostale // 121 // kSaumeNa vapurAcchAdya, nyasya jAnUpari kramam // suSyApa drutale viSNu-stato bhUyo'bhyadhAvalaH // 122 // yAvadAyAmyahaM vAri, samAdAya tvadantikam / / tAvattiSTherapramattaH, prANavallabha he hare! // 123 // uddizya vanadevIzca, smAha rAmo mamAnujaH // vallabho vizvalokAnAM, jIvA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanAturmama duHkhinaH // 124 // asti vaH zaraNe tasmA-yuSmAbhirvanadevatAH ! // trAtavyo'yamiti proccaiH, procyA'gAdambhase ||dvitIyamadhya balaH // 125 // vitanvanmRgayAM dIrgha-kUrcastUNadhanurdharaH // vyAghracarmAvRto'thA''gA-tatra vyAdho jraanggjH||126|| yanam (2) // 66 // tathAsthaM so'cyutaM vIkSya, mRgo'yamiti cintayan // nicakhAna zaraM tIkSNaM, tadaGkitalamarmaNi // 127 // utthAyA'tha drutaM viSNuH, smAha nirmanturapyaham // anAlApyaiva kenaivaM, zareNAnitale htH!|| 128 // nA'jJAtagotranAmA ya-ko'pi pUrva hato mayA ! // tadgotraJcAbhidhAnaJca, tvama'pyA''khyAhi me nijam // 129 // nikuJjastho'tha sa proce, harivaMzaraveraham // suto'smi vasudevasya, jarAdevIsamudbhavaH // 130 // jarAkumAranAmA'gra-janmA rAmamukundayoH // zrInemivAkyamAkarNya, kRSNaM trAtumihAgamam ! // 131 // dvAdazAbdIbabhUvA'dya, vasato'tra bane mama // nA'pazyaM mAnuSaM tvatra, brUhi kastvamihA''gataH ? // 132 // tacchrutvA viSNurityAkhya-dAgacchA gaccha bAndhava ! // tava bhrAtA'smyahaM kRSNo, yaMtrAtuM tvaM vanaM shritH!||133 // bhrAtarvAdaza varSANi, vanavAsAdikatastava // mudhAyAso'bhavanmithyA-materiva tapasyataH // 134 // tadAkAkulakhAMtaH-sambhrAnto bhRzamunmanAH // kezavo vakti kimaya-miti dadhyau jarAGgajaH // 135 // Ayayau ca drutaM tatra, prekSAJcakre ca kezavam // prajalpan hA ! hatosmIti, mumUrhoyA papAta ca // 136 // kathaJcillabdhasaMjJastu, jarAbhUvilapan bhRzam // aprAkSItpuNDarIkAkSaM, tvamAgAdbhAtaratra kim ? // 137 // dvaipAyanena kiM dagdhA, dvArakA yadubhiH samam ? // kiM nemikhAmino vANI, sA sarvA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ + KAMANASSACROS sUnRtA'bhavat ? // 138 // kRSNo'tha sarvavRttAntaM, yathAjAtama'bhASata // tataH zokAgnisantaptaH, provAcaivaM jarAsutaH ! // 139 // AtithyaM bhrAturatitheH, pApenA'daH kRtaM mayA // hA!ka gacchAmyahaM khAsthya-mavApsyAmi va vA gataH? // 140 // durdazAmbhodhimagnasya, bhrAturbhrAtRhitasya te // ghAtako'haM na hi sthAnaM, prApsyAmi narakeSvapi ! // 141 // ahaM tavaiva rakSAye, vanavAsamazizriyam ! // tvamapyatraiva durdaive-nA''nItastatkaromi kim ? // 142 // bhUtvA zrIvasudevasya, sutastava ca sodrH|| kimakArSamidaM karma, zvapacairapi gahitam ! // 143 // vidhe ! vidhehi karuNAM, drutaM mAmapi mAraya // nA''syaM pApasya pazyenme, bhrAtRhanturyathA janaH ! // 144 // prasadya sadyo mAtameM, dehi mArga vasundhare ! // pazcAdapi hi gantavye, zvabhre yAmyadhunaiva yat ! // 145 // yadvA nemivacaH zrutvA-umariSyaM cettadaiva hi // bhrAtRhatyA mahApApa-malagiSyattadA na me ! // 146 // mukundo'tha tamityUce, bhrAtaH! khedamamuM tyaja // bhavitavyaM bhavatyeva, kiM tatra paridevanaiH // 147 // tatkaustubhamabhijJAnaM, lAtvA me yAhi pANDavAn // vAtI mamAkhilAM brUyA-steSAM snehalacetasAm // 148 // draupadyAnayane jAta-maparAdhaM ca madvirA // tvaM teSAM kSamayeH santu, te te sAhAyyadAyinaH ! // 149 // yaduSvekastvamevA'si, jIvaMstadgaccha satvaram // anyathA madvadhakrodhA-drAmastvAM mArayiSyati ! // 150 // bhUyo bhUya iti proktaH, kezavena jraanggjH|| agAtkaustubhamAdAyA-''kRSya kRSNakramAccharam // 151 // gate ca tasmin kRSNo'pi, shrghaatvythaaturH|| uttarAbhimukho dhIraH, provAceti kRtAaliH // 152 // arhatsiddhasadAcA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ko-pAdhyAyamunipuGgavAn // namAmi neminAmAnaM, tIrthanAthaM ca bhAvataH // 153 // ityudIrya hRSIkezaH, sthitvA ca dvitIyamadhyatRNasaMstare // AvRtya vAsasA khIya-vapuzceti vyacintayat // 154 // putrA pradyumnazAmbAdyA, rukmiNyAdyAH striyazca yanam (2) me // dhanyA ye prAvrajan pUrva, dhig mAM tu prAptadurdazam ! // 155 // iti dhyAyan harirghAta-jAtapIDAtirekataH // tadaiva naSTasadbhAva-zvetasIti vyacintayat // 156 // aparAbhUtapUrvasya, mardevaizca janmataH // dvaipAyanena pApena, datteyaM, durdazA mama ! // 157 // kulaM ca me kSayaM nItaM, tenaivA'hetuvidviSA // tacetpazyAmi taM duSTaM, tadA hanmya'dhunA'pya:ham ! // 158 // kSaNaM dhyAnamiti prApya, raudraM viSNurvyathAkulaH // sampUrNAbdasahasrAyu-stRtIyAmavanImagAt ! // 159 // rAmo'tha padminIpatra-puTenA''dAya jIvanam // AgAhurvihagairjAtA-zaMkaH kRSNAntike drutam // 160 // eSa nidrAM gatostIti, dhyAyannasthAtkSaNaM balaH // kRSNopari bhramaMtIca, dadarza shyaammkssikaaH!||161|| bhItastato halI bhrAtR-mukhAdvastraM vyapAnayat // vipannaM vIkSya taM mUrchA-kulaH pRthvyAM papAta ca // 162 // kathamapyAptasaMjJastu, siMhanAdaM vydhaadlH||vitrstaiH zvApadaiH sAkaM, cakampe tena tadvanam // 163 // itthaM tato'bravIcA'yaM, bhrAtA me praannvllbhH|| vizvaikavIraH supto'tra, hato yena durAtmanA // 164 // sa cetsatyo bhaTastanme, pratyakSIbhavatu drutam // na hi strIsuptabAlarSi-pramattAn hanti satpumAn ! // 165 // ityuccairuccaran duHkh-bhrbhnggurmaansH|| tatrAraNye bhramatkRSNA-'ntike gatvA'rudacca sH||166|| hA! yAdavakulottaMsa!, hA ! smgrgunnaambudhe!||kkaasi ? tvaM puNDarIkAkSa !,
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ manmanombhojabhAskara ! // 167 // pUrva hi mAM vinA sthAtuM, nA'bhUH kSaNamapi kSamaH !||n me'dhunA tu vacana- mapi datse kuto ? hare ! // 168 // mayA mantuH kRto nAsti, tatkutaH kupito bhavAn ? // kAlakSepo ya'yaM yadvA, tava kopasya kAraNam // 169 // kRtakAlakSepamapi, mAM tvadAyattajIvitam // sambhASaya hare ! na syu-stvAdRzA hi sthirkudhH!|| 170 // kadApya'kupitaM mahya-mamuM me priyasodaram // vanadevyo'nunayata, yUyaM mayi kRpAlavaH ! // 171 // tvayi prasanne sati me, nepA'vasthA'pi duHkhadA // ruSTe tu tvayi pazyAmi, sarva zUnyamidaM jagat ! // 172 // tatprasadya samutthAya, salilaM piba bAndhava ! // arko'staM yAti tannAyaM, nidrAkAlo bhavAdRzAm ! // 173 // rAmo vilApairityAyai-stAM nizAmatyavAhayat // jajalpa prAtarapyeva-muttiSThottiSTha bAndhava ! // 174 // tathA'pya'nuttiSThato'sya, zabaM| mohvimohitH|| Arogya sIrabhRtskandhe, babhrAmAdrivanAdiSu ! // 175 // itthaM tasmin bhramatyeva, prATkAlaH samAyayau // apazyaccA'vadhijJAnA-taM siddhArthasuro'tha sH|| 176 // dadhyau caivaM sneharAgA-tirekAtkuNapaM hreH|| bhramati | svayamutpATya, bhrAtA me durdazAM gtH!|| 177 // tadamuM bodhayAmIti, dhyAyannAgatya so'maraH // rathaM kRtvA martyarUpo, mahArerudatArayat // 178 // viSamaM zailamulaMghya, same bhagnaM ca taM ratham // sandhAtumudyataM devaM, taM vIkSyeti balo'travIt // 179 // ullaMghya sthapuTaM zailaM, yo'bhajyata same'dhvani // rathaM tamakSataM kartu, kathamicchasi ? mUDha re ! // 18 // tataH suro'vadayuddha-sahasreSu hato na yH|| sa te'nujo yadA jIve-dvinA janyaM mRto'dhunA // 181 // ratho'pi mAma
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana kIno'yaM, nUnaM sajo bhavettadA // ityuktvA'tha suro vapta-mArebhe'zmani padminIm // 182 // tadvIkSyoce balo roha- dvitIyamadhyasabjinI kiM dRSadyapi // so'jalpatte'nujo jIve-dhadA rohediyaM tadA // 183 // suro bhUyaH puro bhUya, dagdhavRkSaM dI yanam (2) siSeca sH|| balo'vatAmbusekaiH kiM, pluSTadruH syAtsapallavaH? // 184 // jagAda devaH kuNapaM, tava skandhe sthitaM ydaa|| jIviSyati tadA zAkhI, bhavitA'sau sapallavaH // 185 // punaH kiJcitpuro gatvA, haritAni tRNAni sH|| devo | dhenuzavAspeSu, balAtkSetuM pracakrame // 186 // balastato babhANaiva-metA gAvo'sthitAM gatAH // amIbhirharitairbhUyaH, kiM jIviSyanti ? re jaDa ! // 187 // suro'pyA''khyadbhavadbhAtA, jIviSyati yadA hyayam // etA gAvastRNairebhijIviSyanti punastadA // 188 // athA'dhyAsIditi balaH, kiM mamAra mmaa'nujH|| ekayaiva girA prAhuH, sarvepyate janA ytH!|| 189 // tataH suparvA siddhArtha-rUpaM kRtvA balaM jagau // siddhArthaH sArathiH so'haM, pravrajya tridazo'bhavam // 190 // ApadgataM bodhayeA-miti pravrajato mama // tvayoktamAsIttadahaM, tvAM bodhayitumAgamam // 1 viSNomutyurjarAputrAt, proktaH zrIneminA'bhavat // satvabhUttata evAmbha:-kRte tvayi gate sati ! // 192 // hariNA prahito ktvA-'bhijJAne kaustubhaM nijam // agAjarAkumArastu, tvaritaM pANDavAntikam // 193 // balabhadro'tha // 18 // siddhArtha-mAliMgyaivamabhASata // tvayA'haM bodhitaH sAdhu, bhrAtaH ! kurve'dhunA kimu? // 194 // siddhArtho'thA'vadaddhAta-ridAnI te vivekinH|| sarvasaGgaparityaktA, parivrajyaiva yujyate ! // 195||raamsttprtipdyaashu, nAkinA tena
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sNytH|| taTinIsaGgame'bhyarcya, saJcaskAra harervapuH // 196 // rAmasya dIkSAkAlaM ca, jJAtvA zrInemitIrthakatA cAraNazramaNaM praiSI-ttatpArtha prAnajadvalaH // 197 // tuGgikAzailazRGge ca, gatvA'tyugraM tapo'tanot // tasthau siddhArtha-18 devo'pi, tadrakSAyai tadantike // 198 // PI itazca sa jarAsUnuH, prAptaH pANDavasannidhau // dvArakAkRSNanAzAdya-mavadaddattakaustubhaH // 199 // tataH zokAmbhodhimagnAH, pANDavA vatsarAvadhi // krandantaH karuNaM preta-karmANi vidadhuhareH // 20 // vratArthino'tha tAn jJAtvA, vRtaM paJcazatarSibhiH // caturjJAnaM dharmaghoSa-muniM praiSIcchivAGgajaH // 201 // tato datvA jarAsUno-rAjyaM tasyAntike 8 guroH|| pravrajya pANDavAzcakru-oraM sAbhigrahaM tpH|| 202 // zrInemiM te'nyadA nantuM, prasthitAH prati raivatam // zuzruvuH khAminirvANaM, hastikalpapuraM gatAH // 203 // tataste prodbhavahuHkhA, Aruhya vimalAcalam // vidhAyAnazanaM / prApya, kevalaM zivamAsadan // 204 // | itazca tuGgikAzaila-zRGgastho bhagavAn balaH // atitIvra mAsapakSa-kSapaNAdi tapo'tanot // 205 // so'nyadA 8 pravizan kvApi, pure mAsasya pAraNe // striyA kayA'pyandhukaNTha-sthayA'darzi sabAlayA // 206 // sA'bhUyagramanA| vIkSya, rAmarUpaM manoramam // kumbhakaNThabhramADimbha-kaNThe pAzaM babandha ca // 207 // taM rudantaM kSipyamANaM, kUpe prekSyArbhakaM muniH // dadhyau rUpamidaM ghine, mahAnathaikakAraNam ! // 208 // ahaM vanastha evA'tha, dattaM kASThAdihA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana rakaiH // AhArAdi grahISyAmi, na yAsyAmi purAdiSu // 209 // abhigRhyeti rAmarpi-stAM vazAM pratibodhya ca // dvitIyamadhyatata eva nivRttyA'gA-tuGgikAdrizirovanam // 210 // mAsikAdi tapaH kRtvA, muniH pAraNakeSu saH // tRNakASThA- yanam (2) dihAribhyaH, prAsukAhAramAdade // 211 // kASThAdihArakAnnIcA-nahamabhyarthaye katham ? // purA trikhaNDanAtho'pi, naivaM dadhyau balastadA ! // 212 // yAcamAno mahebhyAna-pyantrI nirvedamaznute // rAmarSistu na nirvedaM, lebhe tatprArtha-13 nAdapi // 213 // titikSamANo rAmarSi-revaM yAcAparISaham // sudustapaM tapastepe, mAsikAdi mahAzayaH // 214 // kASThAdihArakAste'tha, khakharAjamado'vadana // tapaH karoti vipine, naraH ko'pi suropamaH ! // 215 // tataste kAvyamRzannUna-masmadrAjyajighRkSayA // tapaH karoti mantraM vA, sAdhayatyayamuttamam // 216 // sadyo vyApAdayAmasta-ttatra | gatvA'dya taM naram // sahante na hi rAjAno-'paraM rAjyArthinaM janam ! // 217 ||dhyaatveti te balopAnte, sasainyA||4 yugapadyayuH // bahUn siMhAMstatazcakre, siddhArthastatra bhISaNAn // 218 // vIkSya tAn vikRtAn bhItA, natvA rAmaM yyunuupaaH|| narasiMha iti khyAti, loke lebhe tato blH|| 219 // sa ca rAmamanistatra, vane tiSThan kRpodadhiH // siMhAdInAM zvApadAnAM, puro dharmakathAM vyadhAt // 220 // tayA dezanayA vyAghra-siMhAdyAH zvApadA api // babhUvubahavaH zAntAH, kecittu zrAddhatAM dadhuH // 221 // keciccAnazanaM cakruH, ke'pi bhadrakatAM yayuH // tyaktamAMsAzanAH ke'pi. rAmasAdhaM siSevire ! // 222 // eNastveko balamaniM. prekSya prAgbhavasaGgateH // jAtajAtismRtiH prApta-saMve
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ gastaM sadA'bhajat // 223 // sa ca tatrA''gatAn sAnna - pAnAn kASThAdihArakAn // sAdhvarthamanvepayitu-maraNye'. nvahama'bhramat // 224 // tAMzca vIkSyA''gato bhikSA-dAyakAn sAdhusannidhau // spRzaMstadaGghIM zirasA, prerayAmAsa taM rayAt // 225 // samApya dhyAnameNena, samaM tenA'dhvadarzinA / rAmarSirapi bhikSAyai, tapaH pAraNakeSva'gAt // 226 // atha pradhAnakASThArtha - manyadA rathakArakAH // vane tatra samAjagmuH, cicchiduzca tarUn bahUn // 227 // sa sAraGgo bhraman vIkSya, tAn bhuJjAnAn pramodavAn // drutaM nyavedayat dhyAna-sthitAya balasAdhave // 228 // dhyAnaM prapUrya rAmarSi - rapi mAsasya pAraNe // hariNena samaM tena, tatra bhikSAkRte yayau // 229 // rathakArapurogo'tha, rAmaM vIkSya vyacintayat // diSTayA dRSTo vane'pyatra, muniH kalpadruvanmarau // 230 // aho ! asya muneH kSAnti - raho ! rUpamaho ! mahaH // tadahaM kRtakRtyo'smi, yasyAsAvatithirmuniH // 231 // athAsmai bhojanaM dattvA - ''tmAnaM vimalayAmyaham // viciantyeti sa paJcAGga - spRSTabhUrmunimAnamat // 232 // AnIyA'zanapAnAdi, pradAtuJcopacakrame / tannirdoSamiti jJAtvA, jagrAha bhagavAnapi // 233 // mRgo'pi sa tadA vArSa - jalApUrNavilocanaH // nidhyAyan sAdhuradhikA - vadhyAyaditi zuddhadhIH // 234 // aho ! atyugratapasAM nivAso'sau mahAmuniH // anugrahaM rathakRta-zcakre khAGge'pi nirmamaH // 235 // aho ! sulabdhajanmA'yaM, rathakAro mahAmanAH // zuddhaiH pAnAzanaiH sAdhu, pratilambhayati sma yaH // 236 // nirbhAgyo'haM tu samprApta - tiryaktvaH karmadoSataH // tapastaptuM munerdAtu - JcAsamarthaH karomi kim ? // 237 // tadA ca rAmarathakR- mR
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana GAURESSANSAR gANAmupari kSaNAt // mahAvAyuvidhUto'rddha-cchinno'patanmahAdrumaH // 238 // patatA taruNA tena, sudhyAnAste hatA-dvitIyamadhyastrayaH // brahmaloke'bhavan devAH, padmottaravimAnagAH // 239 // vrataM varSazataM yAva-tprapAlya tridivaM gataH // rAmo'thA- yanam (2) vadhinA'jJAsI-tRtIyanarake'nujam // 240 // tataH sa bhrAtaraM draSTu-mutsukaH snehasambhramAt // kRSNAbhyarNamagAtkRtvA, vapuruttaravaikriyam // 241 // maNidyutibhirudyotaM, kRtvA dRSTvA ca sodaram // pUrvavatsnehalo rAmaH, parirabhyaivamabravIt // 242 // bhrAtA te rAmanAmAhaM, paJcamAddevalokataH // ihAuMgato'smi tadrUhi, kimabhISTaM karomi te ? // 243 // kRSNo'pyuvAca khakRta-karmadoSodbhavAmimAm // pIDAM bhujena ko'pyatra, pratikartuM bhavetprabhuH // 244 // tato rAmastamAkraSTuM, nrkaasnehmohitH|| drutamutpATayAmAsa, pANiyugmena bAlavat // 245 // utpATitaH sa rAmeNa, vahnisthanavanItavat // vilIyamAna ityUce, viSNustaM gadgadAkSaram // 246 // mAM muJca muJca he bhrAtaH!, prayAsenAmunA kRtam // tvayA dhutpATyamAnasya, pIDA me jAyate bhRzam // 247 // na ca karmaparINAmo, devairapyanyathA bhavet // tatprayatnamamuM tyaktvA, madabhISTamadaH kuru // 248 // zaGkhacakragadAkhaDga-dhAriNaM garuDadhvajam // pItAmbaraM vimAnasthaM, kRtvA mAmaanadyutim // 249 // AtmAnaM halamusala-dhAriNaM nIlavAsasam // tAlaketuM vimAnasthaM, vikRtyenducchavicchavim // 70 // // 250 // gatvA ca bharatakSetre, darzaya tvaM pade pade // vizeSato dveSipure-pvasmannAzapramodiSu // 251 // [ tribhirvizeSakam ] tayA durdazayA jAta-tiraskAro yathA''vayoH // upazAmyati lokazca, vettyAvAmavinazvarI // 252 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 iMdaM bhrAtRvaco rAmaH, svIkRtya bharate gataH // sarvatrA'darzayadrUpa-dvayaM kRtvA tathaiva tat // 253 // tadvIkSya vismi-3 tAn lokA-nityUce ca sa nirjaraH // AvayoH pratimAM kRtvA, prapUjayata bho janAH ! // 254 // utpattisthitividhvaMsa-kArakA vayameva hi // AgacchAma iha vargA-varga yAmazca lIlayA // 255 // asmAbhirakA'kAri, kSiptA saMhRtya codadhau // vayameva ca lokAnAM, svargAdisukhadAyakAH // 256 // tadAkarNya janAH sarve, sarvatra blkRssnnyoH|| acI kRtvA'yaMsteSA-mudayaM ca dadau surH||257|| loko'khilo vizeSAtta-pUjAsakto'bhavattataH // iti bhrAturvacaH kRtvA, rAmaH svasthAnamAsadat // 258 // tasya rAmAmarasya prAga, dvAdazAbdazatAyuSaH // khaloka jIvitaM jajJe, sAgarANi dazaiva hi // 259 // tatazcyutazcotsarpiNyAM, bhAvinyAM dvaadshaahtH|| kRSNajIvasyA'mamasya, tIrthe'sau siddhimeSyati // 260 // kASThAdihArakajanAdazanAdi gRhNan , yAcAparISahamasau balabhadrasAdhuH // sehe yathA vipulasattvanidhistathA'yaM, sarvairapi pratigaNairniyataM vissyH||261|| iti yAdhyAparIpahe balabhadrarSikathA // 14 // yAdhyApravRttazca kadAcillAbhAntarAyadoSAnna labheta ityalAbhaparISahamAhamUlam-paresu ghAsamesijjA, bhoaNe pariNiTThie / laddhe piMDe aladdhe vA, nANutappija saMjae // 30 // vyAkhyA-pareSu gRhastheSu prAsaM kavalaM eSayedveSayet , anena madhukaravRttimAha / bhojane odanAdau pariniSThite niSpanne dasati, pUrva gamane hi sAdhvartha pAkAdipravRtteH / tatazca labdhe prApte 'khalpe aniSTe vA ityadhyAhAraH' piNDe AhAre /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 71 // alabdhe vA nAnutapyata, saMyato muniH / yathA'ho ! mamA'dhanyatA ! yadahaM kiJcinnalabhe iti pazcAtApaM na kurvIteti | hai sUtrArthaH // 30 // kiM vimRzya nAnutapyatetyAhamUlam-ajevAhaM na labbhAmi, avi lAbho suve siaa| jo evaM paDisaMcikkhe, alAbho taM na tji||3|| vyAkhyA-adyaiva asminneva dine ahaM na labhe, na prApnomi, api sambhAvane sambhAvyate etallAbhaH prAptiHzvaH AgAmini dine syAdbhavedupalakSaNatvAdanyedhuranyataredhurvA / ya evamuktanItyA 'paDisaMcikkhetti' pratisamIkSate, adInamanAH sanna'lAbhamAzritya Alocayati, 'alAbhoM' alAbhaparISahastaM na tarjayennAbhibhavedanyathAbhUtaM tvabhibhavediti bhAvaH / atra laukikamudAharaNaM, tathAhi baladevo vAsudevo, dArukaH satyako'pi ca // anyadAzvairapahRtAH, prAparekA mahATavIm ||1||prtiyaamN vArakeNa, jAgradbhiH stheymaatmbhiH|| iti nizcitya te tatra, vaTasyAdho'vasannizi ||2||suptessv'nyessvaa''dyyaame, yAmikaM tatra dArukam // pizAcarUpabhRtkopaH, samAgatyaivama'bravIt ||3||grsissye zayitAnetA-nahaM kssutkssaamkukssikH|| tvaM rakSako'si yadyaSAM, tanniyuddhaM pradehi me // 4 ||omityuktvaa dAruko'pi, tena sAkamayujhyata // azaknuvan pizAcaM taM, |jetumuccaizcukopa ca // 5 // cukopa dAruko'tyarthaM, pizAcAya yathA ythaa|| kopAtmakaH pizAco'pi, so'vardhata tathA tathA // 6 // varddhamAnena tenAbhi-bhUyamAno muhurmuhuH // dArukaH prathamaM yAma, kRcchreNa mahatA'tyagAt // 7 // dvitIya // 71 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAme tUtthApya, satyakaM dAruko'khapIt // tamapi vyAkulIcakre, sa pizAcastathaiva hi // 8 // balaM prabodhya suSvApa, so'tha yAme tRtIyake // pizAco'pi tathaiva drAk, balamapyabalaM vydhaat||9|| azeta turyaprahare,harimutthApya saatvtH|| pizAcastu tamapyeva-mabhyetyovAca garvitaH // 10 // suptAnetAnahaM psyAtu- mAgato'smi bubhukSitaH // viSNuH proce mAmajitvA, sahAyAn haMsi me katham ? // 11 // tataH pizAcagopIzau, niyuddhaM cakraturbhazam // sphoTayantAviva bhujA-sphoTaibrahmANDasampuTam // 12 // yathA yathocairyuyudhe, sa pizAcastathA tathA // aho! tarakhI malloya-mityatuSyadRzaM hriH|| 13 // kRSNo yathA yathA'tuSya-tso'hIyata tathA tathA // hariNeti kSayaM nIto, laghurbAdaM babhUva saH // 14 // | tataH prakSipya taM nAbhI, rarakSa madhusUdanaH // tAMstrInprAtarapazyaca, dhRSTakUparajAnukAn ! // 15 // yUyamevaM kena ghRSTAH?, ityapRcchaca tAnhariH // te procire vayaM ghRSTAH, pizAcena bliiysaa||16|| tato niSkAsya nAbhestaM, darzayanmAdhavo'bhyadhAt // pizAcarUpaH kopoya-mAyAto yo'bhavannizi // 17 // anena yuddhayamAnairya-dhuSmAbhicakupe bhRzam // tadasau vavRdhe yasmA-kopaH kopena vardhate // 18 // vRddhiM gatazca yuSmAkaM, parAbhavamasau vyadhAt // vRddhiM gatA hi doSAya, dviTa| kopaamivissdrumaaH|| 19 // mayA tu kurvatA yuddhaM, zAntatvenotkaTo'pya'yam // prApitastanutAM yasmA-tkopaH kSAntyaiva hai| jIyate // 20 // tacchrutvA taM pizAcaM ca, tathAbhUtaM samIkSya te // trayo'pi vismitA bahIM, prazaMsAM cakrire hareH // 21 // kopo yathA klRptapizAcamUrti-murAriNA zAntatayA vijigye // jayantya'lAbhaM munayo'pi tadvat , pUrvokta
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana sUtrArthavicintanena // 22 // iti kopapizAcajayakatheti sUtrArthaH // 31 // nidarzanazcAtra, tathAhi dvitIyamadhya da magadheSu purA grAme, pUravArakasaMjJake // vipro bhUpaniyukto'bhU-kRSiH pArAzarAbhidhaH // 1 // grAmINaiH so'nyadAyanam (2) // 72 // lokai-rAjakSetrANi vApayan // nirdayaM vAhayAmAsa, veSTayA sIrazatAni SaT // 2 // kSudhitAMstRSitAn zrAMtAn , tAn vRSAnmAnuSAMzca saH // bhojanAvasare bhakte, samAyAte'pi nA'mucat // 3 // kintu tairvyAkulairgobhiH, karSakaizca pRthaka pRthak // ekaikavAraM khakSetre-'vAhayat halaSadazatIm // 4 // tato'ntarAyakaraNAt , dRDhaM karmAntarAyikam // upAyaM mRtvA bhrAntvA ca, bhave kimapi puNyataH // 5 // dvArakApuri kRSNasya, vAsudevasya nandanaH // so'bhavaDaNDhaNAdevI-1 kukSijo ddhnnddhnnaabhidhH||6||[yugmm ] kramAtsa yauvanaM prApto, bhUyasI paputrikAH // paryaNaiSItvasaundaryA-dharitAmarasundarIH // 7 // zrInemikhAminaH pArthe, dharmamAkarNya so'nyadA // viraktaH prAvrajatkRSNa-kRtadIkSAmahotsavaH ||8||adhiiyaanH zrutaM sAdha, khAminA vijahAra sH|| tasyAntarAyikaM karmA-'nyadodayamavApa tat // 9 // tataH sa viSNoH putro'pi, ziSyo'pi trijgdguroH|| dvArakAyAM puri varga-lakSmIjitvarasaMpadi // 10 // mahecchAnAM mahebhyAnAM, sadaneSvapi paryaTan // bhaikSyaM kimapi na prApa, prApa cennocitaM tadA! // 11 // [yugmam ] samaM tena gato'nyo'pi, muniH kiJcana nA''naze // tato hetumalabdheH zrI-nemiM papraccha ddhnnddhnnH||12|| tatpUrvabhavavRttAntaM, tatastaM prabhurabhyadhAt // taM zrutvA gADhasaMvego, DhaNDhaNo'bhyagrahIditi // 13 // lAbha munInAmanyeSAM, na bhokSye'hama'taH param //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhigRhyeti sa prAjJo, bhikSAyai pratyahaM yayau // 14 // bhikSA cAlabhamAnaH sa, nodviveja na vA janam // nininda kintu khaM karma-doSameva vyacintayat // 15 // adInamAnaso nitya-mityalAbhaparIpaham // sahamAno'tyagAtkAlaM, kiyantamapi ddhnnddhnnH|| 16 // athAnyadA neminAthaM, papraccheti narAyaNaH // eSu khAmivinayeSu, ko nu duSkarakArakaH ? // 17 // uvAca bhagavAn sarve-'pyamI dusskrkaarkaaH| sarveSu DhaNDhaNamuni-stvatiduSkarakArakaH ! // 18 // hariNA kathamityukte, tasya vyatikaraM prabhuH // parISahassAlAbhasya, sahanAdikamabhyadhAt // 19 // tato bhaktibharodaJca-dromAJcaH kezavo'vadat // mahAtmA DhaNDhaNamuniH, kvA'dhunA vidyate ? vibho ! // 20 // jino jagau sa bhikSArtha, gato'sti dvArakApurIm // nagayA~ pravizaMstasyAM, pazyasi tvaM mukunda ! tam // 21 // zrutvetyarhantamAnamya, dAzArho dvArakAM yayau // tadIyadarzanItsukya-sindhupUrapraNunnahRt // 22 // puryA ca pravizan kSAma-vigrahaM zAntacetasam // adrAkSIttaM muniM mUrti-mantaM dharmamivA'cyutaH // 23 // tato'timudito vissnnu-bhktibhaavollsnmnaaH|| uttatAra kariskandhA-dAkRSTa iva tadguNaiH // 24 // ilAtalamilanmauliH, praNanAma ca taM hariH // nirAbAdhavihAraM ca, papraccha racitAaliH // 25 // viSNunA vandyamAnaM ca, kazcidibhyo nirIkSya tam // dadhyau mahAtmA ko'pyeSa, govindo yaM hi vandate ! // 26 // daivAttasyaiva dhaninaH, sadane DhaNDhaNo'pyagAt // ibhyo'pi modakAMstasmai, zraddhAzuddhAzayo dadau // 27 // DhaNDhaNo'tha jinAbhyaNe, gatvA darzitamodakaH // ityaprAkSIkimu kSINaM, tanme karmAntarA u. 13
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanAyikam // 28 // jino'vAdInna tatkarma, kSINaM lAbhastvayaM hareH // viSNunA vandito yattvaM, tatte'dAnmodakAna dhanI ! // 29 // tacchRtvA rAgaroSAdi-vihIno DhaNDhaNo muniH // paralAbhamamuM naivo-pajIvAmIti cintayan // 30 // 8 // yanam (2) gatvA zuddhasthaNDilovyA, modkaaNstaanmuurcchitH|| pariSThApayituM dhIraH, prArebhe kSodayan bhRzam ! // 31 // [yugmam]] dadhyau caivamaho ! dADhya, karmaNAM vajralepavat // aho ! teSAJcAkSayatvaM, cakravartinidhAnavat // 32 // devendrA dAnavendrAzca, narendrAzca mahAbalAH // naiva karmaparINAma-manyathA kartumIzvarAH ! // 33 // dhyAyannityAdi sadhAna-kSINaduSkarmasaMhatiH // maharSiDheNDhaNaH prApa, kevalajJAnamuttamam // 34 // vihRtya suciraM pRthvyAM, bhavyajantUn vibodhya ca // 3 sarvakarmakSayaM kRtvA, kramAnmuktimavApa saH // 35 // ityalAbhaviSayaM parISahaM, DhaNDhaNapiradhisoDhavAn yathA // sahyatAM munivaraistathAparai-rapyasau zivasukhAptitatparaiH // 36 // ityalAbhaparISahe DhaNDhaNarSikathA // 15 // alAbhAcAntaprAntAzinAM kadAcidrogAH samutpadyeranniti rogaparIpahamAhamUlam-NacA uppaiaM dukkhaM, veaNAe duhahie // adINo ThAvae paNNaM, puTTho tattha hi aase||32|| __ vyAkhyA-jJAtvA'dhigamya utpatitaM uddhRtaM, duHkhayatIti duHkho jvarAdirogastaM, vedanayA sphoTapRSThagrahAdipIDayA // 73 // duHkhenAtaH kriyatesma duHkhArtito duHkhapIDita ityarthaH / adIno dainyahInaH sthApayet , duHkhArtitatvena calaMtI sthirIkuryAt , prajJAM khakarmaphalamevedamiti tattvadhiyaM, 'puTThotti'apelRptatvAt spRSTo'pi vyApto'pi rAjamandAdibhiH, tatra prajJA 5A5E09245
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApane sati adhyAsIta adhisaheta, prakramAdrogajaM duHkhamiti sUtrArthaH // 32 // nanu cikitsayA kiM na rogApanodaH kriyate ? ityAha | mUlam -- tegicchaM nAbhinaMdijjA, saMcikkhatta gavesa // evaM khu tassa sAmaNNaM, jaM na kujjA na kArave // 33 // vyAkhyA - cikitsAM rogapratikArarUpAM nAbhinandennAnumanyeta anumatiniSedhAcca durApAste karaNakAraNe / 'saMci - kkhatti' prAkRtatvAdekArasya luptasya darzanAt 'saMcikkhe' samAdhinA tiSThet na tu kUjitakarkarAyitAdi kuryAt, | AtmAnaM cAritrAtmAnaM gaveSayati tadapAyarakSaNena mArgayati yo'sau AtmagaveSakaH, kimityevamata Aha- ' eaMti' etadanantaramabhidhIyamAnaM 'khutti' yasmAttasya zramaNasya zrAmaNyaM zramaNabhAvo, yanna kuryAnna kArayet upalakSaNatvAnnAnumanyeta prakramAcikitsAM / jinakalpikApekSaJcaitat / sthavirakalpikAstvapavAde puSTAlamvanA yatanayA cikitsAM kArayantyapi, yaduktaM - "kAhaM acchittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu a ujjamissaM / gaNaM ca nIIi a sAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM // 1 // " iti sUtrArthaH // 33 // dRSTAntazcAtra, tathAhi abhRdbhUrbhUribhUtInAM, nagarI mathurAbhidhA // tatrA''sIcchatru vitrAsI, jitazatrurdharAdhavaH // 1 // kAlAhAM so'nyadA vezyAM dRSTvA hRdyatarAkRtim // cikSepAntaHpure smera - smarApasmAravihvalaH ! // 2 // bhuJjAnasya tayA bhogAM - stasya | rAjJo'bhavatsutaH // kAlAvezyAsuta iti, kAlavaizikasaMjJakaH // 3 // krameNa yauvanaM prAptaH, prasuptaH so'nyadA nizi //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 74 // zabdaM zrutvA zRgAlAnAM, papraccheti khasevakAn // 4 // zabdo'sau zrUyate keSAM ?, pherUNAmiti te'vadan // kumAro- dvitIyamadhya'thA'bravIdetAn , bavAnayata kAnanAt // 5 // te'pyekaM jaMbukaM bavA-''nIya tasmai dadurvanAt // krIDAratiH kumA- yanam (2) ro'pi, vAraM vAraM jaghAna tam // 6 // sa 'khi' khIti dhvaniM cakre, hanyamAno yathA ythaa|| tamAkarNya kumAronta-jaha-14 pocaistathA tathA ||7||maarymaa va tenaivaMsa gomAyurvyapadyata // akAmanirjarAyogA-ghantaratvamavApa ca // 8 // itazca sa mApasataH, saadhuunaamntike'nydaa||shrutvaa dharma viraktAtmA, parivrajyAmupAdade ||9||prtipnno'nydaikaaki| vihArapratimAM ca sH|| viharanmudgazailAva-pure'gAdguNasevadhiH // 10 // tadA ca tasyA'zorogaH, praaduraasiinmhaamuneH|| sudaHsahavyathAsindhu-pravartanaghanAghanaH // 11 // so'tyartha vyAdhinA tena, pIbyamAno'pi dhIradhIH // na jAtu manasApyaiSI-dbhiSajaM bheSajaM tathA // 12 // kadA yAsyatyasau vyAdhi-rityapi dhyAtavAnna sH|| kintu khakarmadoSo'ya-miti dhyAtvA'sahiSTa tam // 13 // tatra cA'bhUtpure zrImAn , hatazatrurmahIpatiH // kAlavaizikasAdhozca, khasA tasya mahiSya'bhUt // 14 // jJAtvA'rzorogamutpannaM, sA sodaramunestadA // cikitsAviSayaM tassA-'bhigraha cA'vabudhya tam // 15 // arzInamauSadhaM sAdhe, bhikSayA snehamohitA // bhikSAthemAgatAyAdA-ttasmai sodarasAdhave| // 16 // [yugmam ] so'tha bhuktatadAhAra-stadantargatamauSadham // jJAtvA jAto'nutAponta-zcintayAmAsa sanmuniH // 17 // aho ! anupayogenA-'yuktametanmayA kRtam // Adade bheSajamidaM, yadarzIjantunAzanam // 18 // abhina
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasya bhaGgo'dhikaraNagrahaNaM tathA // syAdAhArArthinAmevaM, tadAhAraM jahAmyaham ! // 19 // iti dhyAtvA sa nirgatya, purAdAruya bhUdharam / mahAsattvaH pAdapopa - gamanaM vidadhe muniH // 20 // taJcAttAnazanaM jJAtvA - SrakSayatvanarairnRpaH // asyopasarga mAkArSI-tkazcidityavadhArayan // 21 // itazca yo hatastena, zivo'bhUyantarastadA // so'pazyattaM bhraman jAta - kopaH prAyukta cAvadhim // 22 // jJAtvA prAgbhavavArtA tAM, vairaniryAtanodyataH // taM munIndramupadrotuM savatsAM vyakarocchivAm // 23 // nRpA''yuktA narA yAva - tasthuste sAdhusannidhau // tAvatsA vyantarakRtA, zRgAlI na jaghAsa tam // 24 // yadA tu te narA jagmuH, | sAdhupArzvAttadA tu sA // zivA 'khi' khIti kurvANA, taM cakhAda muhurmunim // 25 // tAM zivotpAditAM pIDAmarzobAdhAM ca duHsahAm // sa mahAtmA'sahiSToccai - dhairyA'dharitabhUdharaH ! // 26 // duHkhe rogotthite satya - pyA''rtadhyAnavidhAyake // gomAyutpAdite cogra - raudradhyAnAnubandhake // 27 // samatArasapAthodhi - rmunIndraH kAlavaizikaH // nArtaraudre vyadhAtkintu, dharmadhyAnaM dadhau sthiram // 28 // [ yugmam ] evaM paJcadazAhAni, tAM zRgAlIkRtavyathAm // sahamAno mahAsatvaH, prapAlyA'nazanaM zubham // 29 // kevalajJAnamAsAdya, kRtvA karmakSayaM ca saH // mahAmunirmahAnanda - padaM prApa mahAzayaH // 30 // [ yugmam ] iti rogaparISahaM yathA, pariSehe munikAlavaizikaH // sakalairapi sAdhubhistathA, sahanIyo'yamudArasAhasaiH // 31 // iti rogaparIpahe kAlavaizikakathA // 16 // *
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana rogiNazca zayanAdiSu duHsahatarastRNasparza iti tatparISahamAha dvitIyamadhyamUlam-acelagassa lUhassa, saMjayassa tavassiNo // taNesu suamANassa, hojA gAya viraahnnaa||34|| yanam (2) vyAkhyA-acelakasya rUkSasya saMyatasya tapakhinaH tRNeSu darbhAdiSu zayAnasya upalakSaNatvAdAsInasya ca bhavedgAtravi-10 rAdhanA zarIravidAraNA, atra ca sacelasya tapakhinaH tRNasparzAsambhava ityuktamacelasyeti / acelasyApi snigdhavapuSo| nAtiduHkhAkarastuNasparza ityuktaM rUkSasyeti, rUkSasyApi haritatRNagrAhiNastApasAdivadasaMyatasya tRNasparzo na vyathAyai | syAditi saMyatasyetyuktamiti sUtrArthaH // 34 // tataH kimityAhamUlam-Ayavassa nivAeNaM, aulA havai veannaa||eaNnccaan sevaMti, taMtujaM taNatajiA // 35 // __vyAkhyA-Atapasya dharmasya nipAtena saMpAtena atulA mahatI bhavati vedanA, tataH kiM kAryamityAha-etadanantaroktaM jJAtvA na sevante taMtujaM vastraM kambalaM vA, tRNaidarbhAdibhistarjitAH piidditaastunntrjitaaH| ayaM bhAvaH-yadyapi darbhAditRNavilikhitavapuSa AtapotpannakhedakledavazAt kSatakSAranikSeparUpaiva pIDA syAttathApi karmakSayArthibhirvastrAdikamanAdadAnairA-dhyAnamakurvANaiH sA samyak soDhavyA, jinakalpikApekSaJcaitat / sthavirakalpikAstu sApekSasaMyamatvAdvastrAdi seva-4 nte'pIti sUtrArthaH // 36 // udAharaNaJcAtra, tathAhi zrAvastInagarIbhartu-rjitazatrumahIpateH // bhadrAbhidho'bhavatsUnuH, sAtvikeSu ziromaNiH // 1 // munInAmantike // 75 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECCASON jaina, dharma zrutvA viraktadhIH // sa pravrajyAmupAdatta, kramAJcA'bhUdvahuzrutaH // 2 // pratipadyA'nyadekAki-vihArapratimA hai vratI // vijahAra dharApIThe-'pratibaddhaH samIravat // 3 // anyedhurviharan so'tha, kvApi rAjyAntare gataH // herikoyamiti jJAtvA, jagRhe rAjapUruSaiH // 4 // kastvaM ? kena caratvAya, prahitosIti ? jalpa re ! // papracchuriti taM bhUyaH, puruSAH paruSAH russaaH||5|| vratI tu pratimAsthatvA na kimapyuttaraM ddau|| tataste kupitAH kSAra-dAnena tama-| takSayan // 6 // nizAtakhaDgabattIkSNa-dhArairdarbhazca taM munim // gADhamAveSTya muktvA ca, te duSTAH khAzrayaM yyuH||7|| yatestasyA''mipaM bADhaM, samantAdapi taiH kushaiH|| vidagdhasyeva vaidagdhyaM, durvidagdhairakRtyata ! // 8 // tathApi kaluSaM dhyAna-makurvANaH kSamAnidhiH // sa samyagadhisehe taM, tRNasparzaparIpaham // 9 // lagnA zukazikhA'pya'Gge-'GginAM kSobhAya jAyate // sa tu dakSo na cukSobha, mAMsamagnaiH kuzairapi ! // 10 // evaM tRNasparzaparIpahaM yathA-'dhisoDhavAn bhadramunimahAzayaH // tathA'yama'nyairapi sAdhupuGgavai-stitikSaNIyaH ksstmohvairibhiH|| 11 // iti tRNasparzaparIpahe bhadramaharSi kathA // 17 // | tRNAni ca malinAnyapi kAnicidbhavanti tatsaGgamAca parikhedena jallaH sambhavatIti tatparIpahamAhamUlam-kiliNNagAe mehAvI, paMkeNa va raeNa vA / priMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 36 // 1 pAcchuriti taM bhUpa-puruSA RSipuGgavam / iti 'ga' saMjJakapustake / AX R
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 76 // vyAkhyA-klinnagAtro vyAptadeho medhAvI snAnAkaraNarUpamaryAdAvata, paGkena vA khedArdramalarUpeNa, rajasA vA pAMzunA, 'ghisuvatti ' grISme, vA zabdAccharadi vA, paritApena hetubhUtena, ayaMbhAvaH - paritApAddhi svedaH, vedAccapaGkarajasI, tatazca klinnagAtratA bhavatIti / tato grISmAdau paritApAdinA klinnagAtro'pi kiM na kuryAdityAha - sAtaM sukhamAzrityeti zeSaH, no paridevayet kathaM kadA vA me malApagamena sAtaM bhAvIti na pralapediti sUtrArthaH // 36 // kiM tarhi kuryAdityAhamUlam -- veeja nijarApehI, AriaM dhammamaNuttaraM // jAva sarIrabheotti, jallaM kAraNa dhArae // 37 // vyAkhyA - vedayetsaheta, prakramAt jalajanitaM duHkhaM, nirjarApekSI AtyantikakarmakSayAbhikAMkSI, Arya sarvAzubhAcArarahitaM, dharma zrutacAritrarUpaM, anuttaraM sarvottamaM prapanna iti zeSaH / atha sAmarthyoktamapyarthaM vizeSAdvayaktIkurvannAha - | jAvetyAdi - yAvaditi maryAdAyAM, zarIrabhedo dehanAzastaM maryAdIkRtya, jalaM malaM kAyenAGgena dhArayet / dRzyante hi kepi davadagdhasthANuvadvicchAyakRSNakAyAH zItavAtAdibhirupahanyamAnA rajaHpuJjavaguNThitA malAvilakalevarA narAH, akAmanirjarAtazca na kazcitteSAM guNo, mama tu samyak sahamAnasya mahAn guNa iti matvA no malApanodArtha svAnAdi kuryAt, yataH - " na zakyaM nirmalIkartuM, gAtraM snAnazatairapi // azrAntamiva srotobhi - rnavabhirmalamudgirat // 1 // iti sUtrArthaH // 37 // kathAnakaJcAtra, tathAhi-- abhavatpuri campAyAM, sunando nAma vANijaH // sa ca zrAddhaH sarvapaNyai rvyavahAraM vinirmame // 1 // yadauSadhAdikaM dvitIyamadhyayanam (2) // 76 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya, pArthe yo'maargynmuniH| sa tattasmai dadau darpA-''viSTaH kiJcidavajJayA ! // 2 // tasya haTTe'nyadA jagga-grISmakAle maharSayaH // bhaiSajyArtha parikheda-malaklinnakalevarAH // 3 // teSAM ca malagandhenA-'tyutkaTena prasarpatA // bheSa-18 jAnAmazeSANA-mapi gandho'bhyabhUyata // 4 // malagandhaM tamAghrAya, surabhidravyabhAvitaH // sunando'cintayatsarvo'pyA''cAro vatinAM shubhH||5|| kintvevamatidurgandha-mazeSajanagarhitam // yadete vibhrati malaM, sarvathA tanna sundaram ! // 6 // iti dhyAyan sa duSkarmo-pArjayanmuninindayA // mRtazca tadanAlocya, zrAvakatvAtsuro'bhavat // 7 // tatazcyutazca kauzAmbI-puryAM so'bhUnmahebhyabhUH // prAvAjIca guroH pArthe, zrutvA dharma virktdhiiH|| 8 // tasyA'nyadA 8 | tannirgrantha-malagardAsamarjitam // karmodiyAya tenA'bhU- tso'tidurgandhavigrahaH // 9 // zaTatsAdikuNapa-gandhAdapyadhikaM tadA // tadIyadehadurgandhaM, na soDhaM ko'pya'bhUtprabhuH // 10 // tadvapuHspRSTapUrveNa, vAyunA'pi jano'khilaH // atyartha vyAkulazcakre, sarpaNeva prasarpatA ! // 11 // tadA ca yatra yatrA'sau, bhikSAdyartha yayau ytiH|| tatra tatra janaH sarva-stadgandhenA'bhyabhUyata // 12 // tadIyadehadaurgannyo-DAho jajJe jane mahAn // tatastamanye munayaH, procurevaM mahAdhiyaH // 13 // mune ! tvadaGgadorgandhyA-duDDAho jAyate bhRzam ! // tattvayA vasatAveva, stheyaM gamyaM bahirna hi // 14 // ityukto munibhiH so'tha, daurgandhyApaninISayA // uddizya zAsanasurI, kAyotsarga vyadhAnnizi // 15 // tatastuSTA|'vadaddevI, kimabhISTaM karomi te ? // Uce vAcaMyamo devi !, cArugandhaM vidhehi mAm // 16 // tataH surI sugandhaM taM,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 77 // tathA cakre yathA janaH // sarvastadaGgamAghrAya, naiSItkastUrikAmapi ! // 17 // aho ! mumukSurapyeSa, sugandhidravyabhA- 4 dvitiiymdhyvitH|| sarvadA tiSThatItyuccai-ruDDAhaH punarapyabhUt // 18 // tatastena viSaNNena, bhUyo'pyArAdhitA satI // gandhaM | yanam (2) khAbhAvikaM tasya, zarIre vidadhe surI // 19 // iti jallaparISahaM yathA, na sunandaH prathamaM visoDhavAn // aparairanagArakuJjarai-na vidheyaM vidhivedibhistathA // 20 // iti malaparISa sunandazrAddhakathA // 18 // | jallopaliptazca zucInparAn sakriyamANAn puraskriyamANAMzca dRSTvA satkArapuraskArau spRhayediti tatparISahamAhamUlam-abhivAyaNamabbhuTThANaM, sAmI kujA nimNtnnN||je tAiMpaDisevaMti, na tesiM pIhae muNI // 38 // vyAkhyA-abhivAdanaM zironamanAdipUrva praNamAmItyAdivacanaM, abhyutthAnaM sasambhramamAsanamocanaM, khAmI rAjAdiH kuryAt , vidadhyAt nimantraNaM, adya yuSmAbhirmadhe bhikSA gRhItavyetyAdirUpaM, ye iti khayUthyAH paratIthikA vA, tAnyabhivAdanAdIni pratisevante AgamaniSiddhAnyapi bhajante. na tebhyaH spRhayet / yathA bhAgyavanto'mI ye itthamabhivAdanAdyaiH sakriyante iti yatirna cintayediti sUtrArthaH // 38 // kiJcamUlam-aNukasAI appicche,aNNAesI alolue| rasesu nANugijjhijjA,nANutappeja pnnnnvN||39|| // 7 // | vyAkhyA-aNukaSAyI alpakaSAyI, tAdRzo hi namaskArAdikamakurvate na kupyati, tatsaMpattau vA nAhaMkAravAn bhavati, na| vA tadarthamAtApanAdi chadma kurute, na ca tatra gRddhiM vidhatte / ata evAlpeccho, dharmopakaraNaprAptimAtrAbhilASI, na sa
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArAdyAkAMkSI / ata evA'jJAto jAtizrutAdibhireSayati gaveSayati piNDAdInItyajJAtaiSI / kutaH punarevaM ? yato'lolupaH, na sarasaudanAdilAmpaTyavAn / evaM vidho'pi sarasAhArabhojino'nyAn vIkSya kadAcidanyathA syAdata | Aha-raseSu madhurAdiSu nA'nugRddhyet nAbhikAMkSAM kuryAt / tathA nA'nutapyeta tIrthAntarIyAn nRpAdyaiH sakriyamA4ANAn prekSya kimahameSAM madhye na prabajitaH ! kiM mayA stokaTokapUjyA bahujanaparibhavanIyAH zvetabhikSavaH kakSI-12 kRtAH ! iti nA'nutApaM kuryAt , 'paNNavaMti' prajJAvAn heyopAdeyavivecananipuNavuddhimAn / anena satkArakAriNi topaM,nyakkArakAriNi roSaJcAkurvatA'sau parISaho'dhyAsItavya ityuktaM bhavatIti suutraarthH||39|| udAharaNazcAtra, tathAhi vabhUva mathurApuryA-nindradattapurohitaH // gavAkSastho'nyadA'drAkSI- tsa vajantamadho munim // 1 // sAdhorasya hai. zirasyaciM, muJcannasmIti cintayan // yatestasyopari dveSAt , sa svapAdamalambayat // 2 // purohitena tenaivaM, nyakkAre vihite'pi sH|| manasA'pi muni vaa-kupycchaantrsoddhiH!||3|| tacca prekSya purazreSThI, shraaddhontaatvaaniti|| jJAtvaivA'sau durAtmAsya-vyadhAnmUrdhni muneH kramam // 4 // tadasya sAdhudviSTasya, pApiSThasya durAtmanaH // avazyaM cheda-13 nIyo'Ggi-mayopAyena kenacit // 5 // dhyAtveti tasya chidrANi, mArgayannapyanAmnavan // so'tha zreSThI puraH sUraH khAM pratijJAmabhASata // 6 // gururjagAda satkAra-nyakArI hi maharSibhiH // harSakhedAvakurvadbhiH, sadyAveva mahAmate ! G // 7 // pratijJA tadiyaM zreSThin !, kimarthaM nirmitA tvayA ? // tadAkarNya jagI zreSThI, tathyametanmuniprabho! // 8 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 78 // |kintu tena tadAvajJA, yatkRtA bhUyasI muneH // utpannabhUriduHkhena, tatsandhAsau mayA kRtA // 9 // kiJca cetsAdhvava-||dvitIyamadhya jJAyAH, phalamasya na dayate // tadA sarve'pya'mI lokA, niHzUkAstAM vitanvate // 10 // sandhA cenme na paryeta. | yanam (2) hai tadA jIvAmyahaM katham ? // tatpUrtestadupAyaM me, kiJcidrUta munIzvarAH ! // 11 // sUristenetthamatyartha, prArthyamAno navIditi // purodhasastasya saudhe, vada kiM vidyate'dhunA ? // 12 // zreSThI smAha gRhaM navyaM, kRtamasti purodhasA // sa bhUpaM tatpravezAhe, satanaM bhojayiSyati // 13 // tadarthamadhunA bhojya, vividhaM tatra jAyate // tadAkA'vadatsUri-15 hastahAkSiNyoparodhataH // 14 // purodhaso navyasaudhe, bhuktyatha saparicchadam // pravizantaM vizAmIzaM, kare dhRtvA khapA-| NinA // 15 // prAsAda eSa patatI-tyuditvA cApasArayaH // tadA cAhaM tadAgAraM, pAtayiSyAmi vidyayA // 16 // [[yugmam ] tannizamya tathA'kArSI-dibhyo'pataca tadgRham // tataH zreSThI nRpazreSTha-mityUce tuSTamAnasaH // 17 // yuSmAnhantamupAyojya-manena vihito'bhavat ||n cennavyo'pyasau kasmA-dakasmAnilayaH patet ? // 18 // tataH kruddho nRpo badA-payattasmai purohitam // yattubhyaM rocate zreSThiM-stadvidadhyA iti bruvan // 19 // taM sAdhvavajJAvRttAntaM, smarayitvA purodhsH|| zreSThIMndrakIle tatpAdaM, chettukAmo nyadhAttataH // 20 // purodhAH kAndizIko'thA-'bravIdevaM sagadgadam // taM sAdhvavajJAmantuM me, sahakha vaM mahAmate ! // 21 // naivaM munijanAvajJAM, kariSyehamataH param // tatkRpAmayazIla ! tvaM, kRpAM kRtvA vimuJca mAm // 22 // tenetyudIritaH zreSThI, kRpAniSTho mumoca tam // jainA hi druta // 78 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ meva syaH, kruddhAH apyaadrmaansaaH!|| 23 // atha piSTamayIM kRtvA, mUrti tasya purodhsH|| zreSThI chittvA ca tatpAdaM. khAM pratijJAmapUrayat // 24 // yatheti satkAraparISahaM sa, zreSThI na sehe na tathA vidheyam // kintveSa savaipratibhiH purodho-'vajJAtavAcaMyamavadviSayaH // 25 // iti satkArapuraskAraparISahe sAdhuzrAddhakathA // 19 // BI ihAtra pUrvaJca zrAvakasya yat parISahAbhidhAnaM tadAdimanayacatuSkamateneti bhAvanIyam , uktaJca-"tiNDaMpiNegamaNao, parIsaho jAva ujjusuttAotti" atra 'tiNhaMti' trayANAM sarvaviratadezaviratA'viratAnAmiti / sAmprataM pUrvoktAzeSaparIpahAn jayato'pi kasyacijjJAnAvaraNIyasyodayAt prajJAyA apakarSe, tadapagamAcca prajJotkarSe, vaiklavyotseko sthAtA|miti prajJAparISahamAha mUlam-se nUNaM mae pUvaM, kammAnANaphalA kddaa| jeNAhaM nAbhijANAmi, puTTo keNai kaNhuI // 40 // | vyAkhyA-se zabdo 'thazabdArtha upanyAse, nUnaM nizcitaM mayA pUrva prAk karmANi ajJAnaphalAni jJAnAvaraNarU-2 pANi kRtAni, jJAnanindAdibhirupArjitAni / yaduktaM-" jJAnasya jJAninAM caiva, nindApradveSamatsaraiH / upaghAtaizca vighnaizca, jJAnaghnaM karma badhyate // 1 // " mayetyabhidhAnaM ca svayamakRtasyopabhogAsambhavAduktaM hi-"zubhAzubhAni karmANi, khayaM kurvanti dehinaH // khayamevopabhujyante, duHkhAni ca sukhAni ca // 1 // " kuta etadityAha-yena hetunAhaM nAbhi u. 14
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 79 // jAnAmi nAvabudhye, pRSTaH, kenacit khayamajAnatA kasmiMzcijIvAdI vastuni sugame'pIti sUtrArthaH // 40 // Aha dvitIyamadhyayadi pUrva kRtAni karmANi tarhi kiM na tAni tadaiva veditAni ? ucyate yanam (2) mUlam-aha pacchA uijjaMti, kammAnANaphalA kaDA / evamAsAsi appANaM, naccA kammavivAgayaM // 41 // vyAkhyA-atheti vAkyAntaropanyAse, pazcAdabAdhottarakAlamudIyante vipacyante karmANyajJAnaphalAni kRtAni, dravyAdisAcivyAdeva teSAM vipAkadAnAttatastadvighAtAyaiva yatno vidheyo na tu viSAdaH, evamamunA prakAreNa AzvAsaya svasthIkuru AtmAnaM mA vaiklavyaM kRthA ityarthaH / uktameva hetuM nigamayati, jJAtvA karmavipAkakaM karmaNAM kutsitavipAkamiti sUtrArthaH // 41 // idazca sUtrayugmaM prajJApakarSamAzrityoktaM, upalakSaNatvAcAsya jJAnAvaraNakSayopazamAtprajJotkarSe-18 'pi notseko vidheya ityapi dRzyaM, yaduktaM-" pUrvapuruSasiMhAnAM, vijJAnAtizayasAgarAnantyaM / zrutvA sAmpratapuruSAH, kathaM khabuddhyA madaM yAnti ? // 1 // iti" nidarzanazcAtra, tathAhi| ujjayinyAM puri kharga-jayinyAM nijasampadA // abhavan kAlakAcAryAH, sadodyatavihAriNaH // 1 // bahuzrutAnAM / nirgrantha-dharmAmbhojavivakhatAm // teSAM ziSyAstu pArzvasthAH, sarve pArthasthatAM dadhuH ! // 2 // sAdhvAcAre'pyanudyogAH, // 79 // sUtrArthagrahaNAlasAH // zikSitA mRduvANIbhi-rapi te'ntardadhuH krudham // 3 // tathApi zikSayAmAsu- stAnAcAryAH suzikSayA // zuno kulavatte tu, tatyajurvakratAM na hi ! // 4 // tataste sUrayaH khinnA-zvetasyevamacintayan // smAra
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dANAdibhireteSAM, khAdhyAyo me'vasIdati // 5 // guNazca kazcidapyeSAM, madvAkyaiva jAyate // karmabandhastu me nityaM, bhavatyebhiranAzravaiH // 6 // vihAya tadamUn kvApi, gacchAmIti vicintya te // zayyAtarazrAvakAya, paramArtha nyavedayan // 7 // UcuzcaivaM mayi gate, cetsyuH sAnuzayA amI // tadA madAzritAmAzAM, bhRzaM santayaM darzayeH ! // 8 // evamuktvA ca muktvA ca, suptAMstAnakhilAnapi // nizAvasAne sUrIndrA, nagaryA niryyusttH||9||svkiiyshissyshissysy, bahuziSyasya dhiimtH|| pArthe sAgarasUreste, varNabhUmau khayaM yayuH // 10 // adRSTapUrvAn tAnnopA-lakSayatsAgarastataH // nA'bhyuttasthau na cAnaMsI-dajJAnaM hi ripuuyte!|| 11 // nA'kupyan sUrayo jJAnA-tte tenA'satkRtA api // tasthuH kintu tadabhyaNe, tAnacchaca sAgaraH // 12 // brUhi vRddhamune ! kasmAt , sthAnAdatra tvamAgamaH // avantyA iti gAmbhIryA-mbhodhayaH suuryo'bhydhuH!|| 13 // vineyAn pAThayan so'tha, sUrIndrAniti pRSTavAn // jJAtArtho'yaM zrutaskandho, vRddha ! te vidyate na vA ? // 14 // jJAtArtha iti tairukte, prajJAdaduvA ca sH|| mayA vyAkhyAyamAnaM tvaM, zrutaskandhamamuM zRNu // 15 // ityuktvA sa vizeSAttaM, vyAkhyAtumupacakrame // prajJAvantamasau vRddho, mAM jAnAtviti cintayan ! // 16 // itazca kAlakAryANAM, ziSyAste prAtarutthitAH // nijaM gurumapazyanto jajJire bhRzamAkulAH // 17 // papracchuriti sambhrAnta-khAntAH zayyAtaraM ca te // asmAn vimucya guravaH, va gatA iti zaMsa naH // 18 // sakopa iva sopyavaM,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 8 // smAha teSAM hitecchayA // aho! pramAdino yUyaM, vinayAdiguNojjhitAH! // 19 // dIkSitAH zikSitA nAnA-hA-1 dvitIyamadhyarAdyaiH poSitAzca yaiH // gurUMstAnapi no yUyaM, kRtaghnA varivasyatha ! // 20 // pravartadhvaM sadAcAre, nunnA api na yanam (2) suuribhiH|| tatkA yuSmAdRzaiH ziSya-rarthasiddhirbhavedguroH ? // 21 // kiJca yUyaM vineyA a-pyAtmIyaM gurumpyho!|| gataM kvApi na cedvittha, jAnAmi tadahaM kutaH ? // 22 // uktAH zayyAtareNeti, lajitAste punarjaguH // asmAbhiryA dRzaM cakre, phalamAsAdi tAdRzam // 23 // gurorviyuktA hi vayaM, nirAdhArA gatahiyaH // zobhA nAzcamahe maule-bhraSTA || iva ziroruhAH // 24 // na ca tubhyamanuktvA te, vrajeyuH kvA'pi sUrayaH ! // durvinItA na ca prAgya-dbhaviSyAmaH punarva-13 yam // 25 // tatprasadya tvamasmAkaM, brUhi tatpAvitAM dizam // tAnAsAdya yathAtmAnaM, sanAthaM kurmahe vayam ! // 26 // iti nirbandhapUrva taiH, pRSTaH zayyAtaro'pi tAn // jagI gurorvihArAzAM, sarve te'pya'calaMstataH // 27 // suvarNabhUmi prati tAn , prasthitAn prekSya saMyatAn // ityapRcchajano mArge, ko'sau brajati sUrirAT ? // 28 // te procuH kAla kAcAryA, yAntyete gacchasaMyutAH // tallokoktyA sAgaro'pi, zrutvA papraccha kAlakAn // 29 // AyAtyavantyAH 8 hai kimiha, vRddharSe ! matpitAmahaH ? // te'vadan veDyado nAhaM, janoktyA tu zrutaM mayA // 30 // itazca kAlakAcArya | | // 8 // | ziSyAste nikhilA api // gaveSayantaH khagurU-nAjagmuH sAgarAntikam // 31 // tAnvIkSyAbhyutthitaM santi, ka pUjyA iti vAdinam // munayaH sAgarAcArya-mapRcchanniti te'khilaaH||32|| AgatAH santi kimiha, ke'pyA CAMERASALALACES
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAryadhurandharAH ? // pRSTastairiti sAzaMkaH, sAgaro'pyabravIditi // 33 // AcAryavaryAnAyAtA - natra no vedmi kAMcana // eko vRddhayatiH kintu jjayanyA astyupAgataH ! // 34 // taM vRddhasAdhumasmAka - midAnIM darzayeti taiH // uditaH sAgarAcArya - stAnmunIndrAnadIdRzat // 35 // te'tha tAnpratyabhijJAya, samprAptAH paramAM mudam // jaguH sAgaramete hi, sUrIndrAH kAlakAbhidhAH ! // 36 // ziSyairasmAdRzairduSTai - ravinItaiH pramAdibhiH // khinnA amI vimucyAsmA - natraikA kina AyayuH // 37 // pramAdena yathAsmAbhi-rajJAnena tathA tvayA // avajJAtAH sUrayasta - tsAgara ! smo vayaM samAH ! // 38 // ityuktvA te khAparAdhaM, kSamayAJcakrire guroH // sAgarAryo'pi sambhrAntaH, sUrInnatvaivamabravIt // 39 // yuSmAkaM vizvapUjyAnAM yadajJAnavazAnmayA || AzAtanA kRtA tasyA, mithyAduSkRtamastu me ! // 40 // vAraMvAramudIyaiva- mityaprAkSIca sAgaraH // zrutaM vyAkhyAmi kIdRkSa - mahaM brUta pitAmahAH ! // 41 // sUrIndrAH procire vatsa !, bhavyaM vyAkhyAsi yadyapi // tathApi garva mA kArSIH, sarvajJo yasti ko'dhunA ? // 42 // ityuktvA kAlakAcAryAH, palakaM vAlukAbhRtaM // nadyA AnAyayaM stasya pratidhAya dhIdhanAH // 43 // sthAne kvA'pya'khilAM kSitvA, reNumuddhRtya tAM punaH // dvitIyasthAnake nyAsthaM - stato'pi ca tRtIyake // 44 // sthAneSu bahuSu kSepaM, kSepamevaM samuddhRtAH // vAlukA jajJire stoka - tarA bhUmyAdisaGgataH // 45 // pradarzya reNudRSTAnta - mevaM te sAgaraM jaguH // vatsa ! nadyAM yathA santi, bhUyasyo vAlukAH khataH // 46 // vijJAnamevaM sampUrNa - manantamavinazvaram // abhUtkhato jinendreSu, lokAlo
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhya| yanam (2) // 81 // kaprakAzakam // 47 // palakena yathopAttAH, saritaH stokvaalukaaH|| tathA gaNadharaiH stokaM, jinendrAdAdade zrutam // 48 // sthAne sthAne ca nikSipyo-tkSiptAH kSityAdisaGgataH ||kssiiymaannaa yathA'bhUvan , stokAH palakavAlukAH 4 // 49 // tathA zrutaM gaNabhRtA-mapyAgatamanukramAt // kAlAdidoSataH ziSye- pvalpAlpatarabuddhiSu // 50 // vismR-1 tyAdeH kSIyamANa-malpamevA'tha vartate // vivekinA vimRzyetri, na kAryoM dhImadaH kvacit // 51 // [ yugmam ] evamevArdramRtpiNDa-dRSTAntamapi darzayan // ujjagAra guruH prajJA- madaM mA kuru sAgara ! // 52 // yataH-" mA vahau kovi gavaM, ittha jage paMDio ahaM ceva // AsavaNumaIo, taratamajogeNa mai vihavA // 53 // " pratibuddhastadAkaNye, sAgaro dhiSaNAmadaM ||jhaaN prAktadhIdarpa-doSaM caalocynmuhuH||54||saagrksspkvnmuniishvrai-! vidheya iti dhImadaH kvacit // kintukAlakamunIndravatsadA, sahya eva dhissnnaapriiphH||55|| iti prajJAparISahe sAgarAcAyakathA // 20 // ___ idazca prajJAprakarSamAzrityodAharaNamuktaM, tadabhAve tu svayaM jJeyamiti, idAnIM prajJAyA jJAnavizeSarUpatvAttadvipakSabhUtatvAcAjJAnasyAjJAnaparISahamAha, so'pi cAjJAnabhAvAbhAvAbhyAM dvidhava syAttatra tatsadbhAvapakSamadhikRsyedaM sUtradvayamucyatemUlam-NirahagaMmi virao, mehuNAo susNvuddo|jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kallANapAvagaM // 42 // vyAkhyA-' niraTThagaMmitti' arthaH prayojanaM, tadabhAvo nirartha, tadeva nirarthaka, tasmin , prayojanaM vinetyarthaH, // 81 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ virato nivRtto, maithunaadbrhmnnH| satyAmapi hiMsAdyAzravaviratau yadasyopAdAnaM tadasyaivA'tigRddhihetutayA dustyajatvAt , susaMvRta indriyanoindriyasaMvaraNena, yo'haM sAkSAt parisphuTaM nAbhijAnAmi, dharma vastukhabhAvaM, 'kallANatti luptasya biMdordarzanAtkalyANaM zubhaM, pApakaM ca tadviparItaM, cakArasya gamyatvAt / ayaM bhAvo, yadi virateH kazcidarthaH / sidhyenna tadA mametthamajJAnaM sambhavediti // 42 // na ca sAmAnyacaryayaiva kuto viziSTaphalAvAptiH syAditi vAcyaM ? yataH-14 mUlam-tavovahANamAdAya, paDimaM pddivjjo| evaMpi viharao me, cchaumaM na NiadRi // 43 // | MT vyAkhyA-tapo bhadramahAbhadrAdiH, upadhAnamAgamopacArarUpamAcAmlAdi, AdAya Asevya, pratimAM mAsikyAdi rUpAM pratipadyamAnasyAMgIkurvataH, evamapi viziSTacaryayApi viharato niHpratibandhatvenAniyataM vicarataH, chadma jJAnAva-12 raNAdi karma na naiva nivarttate nApati, tatkimanena ? kaSTAnuSThAneneti yatirna cintayedityuttarasUtrasthena saha sambandha nIyamiti sUtradvayArthaH // 43 // evaM jJAnAbhAve vyAkulatvaM na kArya, upalakSaNatvAcAsya jJAnasadbhAve notseko'pi vidheya ityapyavaseyaM, yataH-"jJAnaM madadarpaharaM, mAdyati yastena tasya ko vaidyH?|| amRtaM yasya viSAyate, tasya cikitsA kathaM kriyate ? // 1 // iti / udAharaNazcAtra, tathAhi& gaMgAkUle sthite kvApi, nagare bhrAtarAvubhau // zrutvA dharma guroH pArthe, saMvignau bhejatuvratam // 1 // bahuzrutastayore ko-'nyastvabhUdabahuzrutaH // bahuzruto yaH sa prApA-''cAryakaM khaguroH kramAt // 2 // sUtrArthagrahaNAdyartha-mupasarpadbhira
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 82 // nyaham // vineyaiH kSaNamapyekaM, sa lebhe nA'hri vizramam // 3 // rAtrAvapi ca taireva, pratipRcchAdikAribhiH // naiva nidrAsukhaM kiJci-dapi sUrirvabhAja saH // 4 // alpazruto yastaddhAtA, sa tu bhuktvA'zanAdikam // vAsare ca rajanyAM | ca, tiSThatisma yathAsukham // 5 // tataH sa sUriH stto-jaagrennaa'tikheditH|| udvignacitto nitarA-mityanyedhuracintayat ! // 6 // aho! sapuNyo madbhAtA, bhuktvA khapiti yaH sukham ! // ahaM tvadhanyo nidrAtuM, na zaknomi nishaakhpi!||7|| abhyastaM hi mayA jJAnaM, saukhyAyA'bhUttu duHkhadam ! // tanmUrkhatvaM varaM nUnaM, nidrAprabhRtisaukhyadam ! // 8 // [ yaduktaM kenacit ]" mUrkhatvaM hi sakhe ! mamA'pi rucitaM tasmin yadaSTau guNAH, nizcinto bahubhojano'tra|pamainA naktaM divA shaaykH|| kAryAkAryavicAraNAndhabaMdhiro mAnApamAne samaH, prAyeNAmayavarjito dRDhavapumUrkhaH sukhaM jIvati ! // 9 // " durvyAnenAmunA jJAnA-varaNIyamupAyaM saH // vipannastadanAlocya, suro'bhRdratapAlanAt // 10 // tatazcyutazca bharata-kSetre'traiva sa nirjrH|| AbhIrapalyAmAbhIra-khAminastanayo'bhavat // 11 // sa kramAdyauvanaM prApto, rUpalAvaNyazAlinIm // AbhIratanayAmakAM, pitRbhyAmudavAyata // 12 // tasya sAdha tayA saukhyaM, bhuAnasya sutAujani // bhadrAbhidhA vIyarUpa-tRNIkRtasurAGganA ! // 13 // sA kanyakA kramAnnavya-tAruNyena vibhUSitA // jajJe samagrataruNa-cetohariNavAgurAH ! // 14 // na veSo nApyupaskAra-stAdRzo'bhUttathApi sA // kharUpeNaiva sarveSA-mAcakarSa dRzo vizAm // 15 // tasyAH pitA'nyadA sarpi-vikretuM tanayAnvitaH // ghRtasya zakaTaM bhRtvA, cacAla nagaraM // 82 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prati // 16 // anAMsi sarpiHsampUrNA-nyAdAyAnye'pi bhUrayaH // goduhastaruNAstena, samaM celurmadotkaTAH // 17 // 6 tasyAbhIrasya zakaTaM, bhadrA khayamakheTayat // zakaTAnAM kheTane sA, hyatIvanipuNA'bhavat // 18 // tato'nye goduha-8 styakta-mArgAstasyA dikSayA // utpathe prerayan kSipra-manAMsi khamanAMsi ca // 19 // smeratadvadanAmbhoja-bhramarIkRtadRSTayaH // akheTayan khazakaTAM-stadIyazakaTAntike // 20 // vizvaikakArmaNaM tasyAH, pazyanto rUpamadbhutam // prApnuvantaH zaravyatvaM, smarasyAkRSTadhanvanaH ! // 21 // yathAtathA kheTayantaH, zakaTAna'khilAna'pi // sadyastaruNagopAste, bhaJjayAmAsurutpathe ! // 22 // [yugmam ] tataH khinnA vyadhustasyAH, saMjJAmazakaTeti te // asAvazakaTAtAta, iti tajanakasya ca // 23 // tadvIkSya jAtavairAgya-stasyAstAto vivAhya tAm // tasyai dattvA ca sarvakhaM, prAtrAjItsAdhusannidhau // 24 // sa muni khaguroH pArthe, vidhipUrvakamArhatam // paThati sma zrutaM yAva-duttarAdhyayanatrayam // 25 // caturthAdhyayane tasyo-ddiSTe'saMkhayasaMjJake // karmodiyAya tajjJAnA-varaNaM prAgbhavArjitam // 26 // AcAmlayugalena dvau, divasau jagmatuH param // eko'pyA''lApakastasya, sodyamasyA'pi nA'gamat // 27 // tato'vAdIdgurustaM cet , prayatnaM kurvato'pi te // idamadhyayanaM nAyA-tyanujJA kriyate tadA // 28 // sa proce'dhyayanasyA'sya, khAmin ! yogosti kIdRzaH? // gururjagAdA''cAmlAni, kAryANi paThanAvadhi // 29 // tataH ziSyo'bhyadhAdasyA-nujJayA me'dhunA kRtam ! // AcAmlAni kariSye'haM, yAvatpaThanamanvaham ! // 30 // ityuktvA sa pratidinaM, kurvnnaacaamlsttpH||
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 83 // abhyasyati smA'dhyayanaM, tdnirvinnnnmaansH!||31|| jaDo hi zAstre'nAyAti, tannindAtatparo bhavet // sa tu| dvitIyamadhyakhakIya karmaiva, nininda jJAnabAdhakam // 32 // evaM dvAdazabhivarSe-stenAcAmlavidhAyinA // tatpeThe'dhyayanaM tasya, yanam (2) tatkarmA'pi kSayaM yayau // 33 // tato'sau drutamevAnya-dapi zrutamadhItavAn ||krmaac kevalajJAnaM, prApya nivRttimAsadat ! // 34 // iti sAdhuvaro visoDha-vAnayamajJAnaparIpahaM yathA // anagArapurandaraiH pa-rairapi sahyaH sa tathA kSamAparaiH // 35 // ityajJAnaparIpahasahane'zakaTApitRmunikathA // jJAnasadbhAve tu zrIsthUlabhadrodAharaNaM, tathAhi caturdazAnAM pUrvANAM, pArazcA mhaamuniH|| kadAcitsthUlabhadrarSiH, zrAvastyAM samavAsarat // 1 // tatra cAbhUtprabhostasya, praagvysyo'tivtslH|| dhanadevAbhidhastasya, priyA caa''siiddhneshvrii||2|| tasminnantumanAyAte, sthUlabhadraguruH svayam // jagAma suhRdo dhAma, taM cA'pazyaddhanezvarI // 3 // tataH sA drutamutthAya, taM praNamya ca sAdaram // dadAvAsanamatyuccaM, tatra copaavishtprbhuH||4|| dhanadevaH kutra yAtaH?, ityaprAkSIca tatpriyAm // sudIrghAnsA'pi niHzvAsAnmuJcantItyavadattadA ||5||svaaminmm priyaH sarva, vyayatesma bahirdhanam // dhanahInazcalebhe'sau, sarvatrApyati lAghavam ! // 6 // tataH so'nveSayAmAsa, nidhIn pitrAdisaJcitAn // viparyayAdavasthAyA, na hi tAnapyavindata // 7 // IN // 83 // mama kAnto'tha vANijya-hetordezAntare yayau // lakSmIrvasati vANijye, lokoktimiti bhAvayan // 8 // tacchrutvA tasya gehaM ca, vIkSyAvasthAntaraM gatam // zrutopayogamakarot , sthUlabhadragururguNI // 9 // stambhasyAdhaH sthitaM dRSTvA, mahAntaM
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevadhiM tataH // tasya priyavayasyasyo-pakAra krtumudytH||10|| mitrapriyAyai taM stambha, darzayan karasaMjJayA // dharmopadezavyAjene-tyuvAca munipuGgavaH // 11 // [yugmam ] idamIk tacca tAraka, pazya jAtaM hi kIdRzam // idaM ca vdtstsyaa|'bhipraayo'ymbhuuguroH|| 12 // idamIg dravyajAtaM, khavezmanyeva vidyate // tathApyajJAnato'bhUtta-DramaNaM tasya tAhazam ! // 13 // prekSakha kIdRzaM jAtaM, tadetadasamaJjasam // zrAvakAstu sahAyAtA-stadAka!tyacintayan // 14 // vezmedaM cAru vIkSya prAg, jIrNaprAyaM ca sAmpratam // anityatAdarzanArtha, bhagavanto vadantyadaH // 15 // tasyai punaH punaHprocya, sthUlabhadro'pi tattathA // pAdAjaiH pAvayannurvI, viharananyato yayau // 16 // AgAnirdhana evA'tha, dhanadevo nijaM gRham // sthUlabhadrAgamaM tasmai, smAha hRSTA dhanezvarI // 17 // so'pRcchat sthUlabhadreNa, kimuktamiti me hai vada // sA'bhyadhAt sthUlabhadro na, kiJcidUce vizeSataH // 18 // kiMtvenaM stambhamasakR-darzayannityabhASata // idamITak || taca tAdRk, pazya jAtaM hi kIdRzam ! // 19 // dhanadevastadAkA -'dhyAsIdevaM kuzAmadhIH // naiva nirhetukAM ceSTAM, tAdRzAH kvApi kurvate ! // 20 // tannUnamasya stambhasyA-'dhastAdbhAvI nidhiH kvacit ||dhyaatvetyudkhnt stambha, nidhizcAvi-18 rabhUnmahAn ||21||dhndevo nidhestasmA-nAnAvidhamaNibrajam // AsAdyApetadAridyo, babhUva dhndopmH||22|| bhagavAn zakaTAlanandanarSi-na yathA jJAnaparISahaM viSehe // aparairmunibhistathA na kArya, bhavitavyaM hi pyodhivdgbhiiraiH||23|| iti jJAnaparISahe sthUlabhadrAcAryakathA // 21 // sAmpratamajJAnAddarzanepi kasyApi zaGkAsyAditi darzanaparISahamAha
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 84 // **RESAUSARUSAASAASAASAS mUlam- Natthi nUNaM pare loe, iDivAvi tvssinno| aduvA vaMcio mhitti,ii bhikkhU na ciNte||4||||dvitiiymdhy vyAkhyA- nAsti nUnaM nizcitaM paraloko janmAntaraM, bhUtacatuSTayAtmakatvAdvapuSaH, tasya cAtraiva pAtAdAtmanazcayanam (2) pratyakSatayA'nupalabhyamAnatvAt / RddhirvA tapomAhAtmyarUpA AmoSadhyAdiH, sA'pi naiva vidyate, aperbhinnakramatvAttapakhino'pi sato mameti gamyate, tasyA apyanupalabhyamAnatvAdeveti bhAvaH / 'aduvatti' athavA vaJcito'smi, bhogAnAmiti zeSaH, iti anena zirastuNDamuNDanopavAsAdinA yAtanAtmakena dharmAnuSThAnena ityetadbhikSurna cintyet| yata AtmIya AtmA khapratyakSa eva, caitanyAditadguNAnAM mAnasapratyakSeNa khayamanubhavAt , kevalinAM tu sarvepyAtmAnaH| pratyakSA eva, tatazca bhUtacatuSTayAtmakasyAGgasyAtraiva nAze'pyAtmano bhavAntaragAmitvAdastyeva paraloka iti| RddhayoDapyatra kAlAnubhAvena na santi paraM mahAvideheSu sarvadA santyeva / Atmano vaJcanAkalpanamapyayuktaM, bhogAnAM duHkhAtmakatvAt , uktaJca-"ApAtamAtramadhurA, vipAkakaTavo viSopamA viSayAH // avivekijanAcaritA, vivekijanavarjitAH pApAH // 1 // " tapopi na yAtanA, duHkhanibandhanaM, karmakSayahetutvAt , yathAzaktividhAnAca, yaduktaM-" so hu / tavo kAyabo, jeNa maNo maMgulaM na ciMteI // jeNa na iMdiahANI, jeNa ya jogA na haayti||1|| iti sUtrArthaH // 44 // // 84 // -tathAmUlam-abhUjiNA asthi jiNA, aduvA vi bhvissii| musaM te evamAhaMsu, ii bhikkhUna ciMtae // 45 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA vyAkhyA-abhUvannAsan jinAH kevalinaH, 'atthiti' nipAtaH tatazca asti vidyante jinA mahAvideheSu, athavA bhaviSyanti jinA ityapi mRSA alIkaM, te jinAstattvavAdinaH, evamanantaroktaprakAreNa AhuH kathayanti, iti bhikSurna cintayet , anumAnapramANAdisiddhatvAt sarvajJasyeti sUtrArthaH // 45 // nidarzanaM cAtra, tathAhi vatsAbhUmau bhUriziSya-parivArA bahuzrutAH // AryApADhAbhidhAcAryA, babhUvurvizvavatsalAH // 1 // yo yasteSAM gaNe bhaktaM, pratyAkhyAya vyapadyata // taM taM niryAmya nirgrantha-mitthaM te sUrayo'vadan // 2 // devabhAvaMgatenA''zu, deyaM me zardanaM tvayA // ityukte'pi bahUnAM tai-nAgAtko'pi divaM gataH // 3 // athA'nyadA khaziSyaM te, niryAmyAtIva valla- kSaram // 4 // khargagatena bhavatA, vatsa ! vatsalacetasA // avazyaM darzanaM deyN.| tvAmiti prArthaye bhRzam // 5 // mayA hi bahusAdhUnA- mevamuktamabhUtparam // nA''gAtko'pi tvaM tu vatsA-''gaccheH snehamamuM| da smaran // 6 // tatprapadya vipadyAzu, devIbhUto'pi sa drutam // nAyayau prathamotpanna- surkaavilmbitH|| 7 // tasmi nanAgate sadyo, viparyastamanA guruH // evaM vyacintayannaM, paraloko na vidyate ! // 8 // jJAnadarzanacAritrA-rAdhakAH zAntacetasaH // vihitAnazanAH samya-gmayA niryAmitAH khayam ||9||mdvaacN pratipannAzca, vinayA mama ye mRtaaH||5 snehaleSvapi teSvako-'pyA''gAno kathamanyathA ? ||10||[yugmm ] tadadya yAvaccakre'sau, kriyA kaSTapradA mudhA // || bhogAn hitvA manojJAMzca, mayAtmA vaJcito vRthA ! // 11 // bhuktvA bhogAMstadadyApi, kariSye saphalaM januH // para u. 15 1
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana CALCONCCCCCCCCCCCCCC loke hyasati kaH, klizyate kuzalo mudhA! // 12 // vimRzyati khaliGgastha, eva mithyaatvmaashritH|| utpravrajitukAmo- dvitIyamadhya'sI, muktvA gacchaM viniryayau // 13 // atrAntare'vadhijJAnA-kharUpaM svaguroridam // jJAtvA divaM gataH ziSyo, yanam (2) viSaNNo dhyAtavAniti ! // 14 // aho ! madravo jainA-gamanetrAnvitA api|| vimuktimArga muJcanti, mohAndhatama saakulaaH!|| 15 // aho ! mohasya mahimA, jagajaitro vijRmbhate / jAtyandhA iva ceSTante, pazyanto'pyakhilA janAH! 4 // 16 // kulavAnapi dhIro'pi, gabhIro'pi sudhIrapi // mohAjahAti maryAdAM, kalpAntAdiva vAridhiH // 17 // tanmohapreritA yAva-nAmI duSkarma kurvate // tAvadetAnvibodhyAhaM, kurve sanmArgamAzritAn ! // 18 // dhyAtvetyAgatya sa suraH, khagurorgamanAdhvani // grAmamekaM vicakre tat-pArthe divyaM ca nATakam // 19 // tataH sa sUristannATyaM,prekSyamANo| manoharam // UrdU eva hi SaNmAsI-mAsItprAjyapramodabhAk // 20 // zItAtapakSudhAtRSNA-paNmAsAtikramazramAn // divyAnubhAvAnnAjJAsI-tanATyaM sa vilokayan // 21 // tasminnatye'tha devena, saMhRte so'cltpurH||kssnnmekN zubhaM nATyaM, dRSTaM diSTayeti bhAvayan // 22 // sa devo'tha tadAkRtaM, parIkSitamalaGkatAn // SaTra jIvakAyasaMjJAn pada , vidadhe bAla // 85 // kAna vane // 23 // dRSTvAtha sUristeSvAdyaM, bhUribhUSaNabhUSitam // iti dadhyau zizorasyA-'laGkArAnAcchinanyaham // 24 // 4 epAM dravyeNa bhogecchA, ciraM me pUrayiSyate // mRgatRSNAmbupAnecchA-dezyA dravyaM vinA hi sA // 25 // vimRzyeti | sa taM kSIra-kaNThaM sotkaNThamabravIt ||re ! muJca muJcAlaGkArAn , bAlakaH sa tu nA'mucat // 26 // tato ruSTaH sa taM ||
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ *zAvaM, jagrAha galakandale // so'rbhako'pi bhayoddhAnta-stamityUce sagadgadam // 27 // asyAmaTavyAM bhImAyAM, vibhya caurAdyupadravAt // pRthvIkAyikasaMjJo'ha-masmi tvAM zaraNaM zritaH // 28 // azAzvatA hyamI prANA, vizvakIrtizca | zAzvatI // yazorthI prANanAze'pi, tadrakSeccharaNAgatam ! // 29 // bAlaM mAM dInatAM prApta, pAhi pAhi prabho! ttH| taireva bhUSitA bhUrye, rakSeyuH zaraNAgatam ! // 30 // yataH-" vihalaM jo avalaMbai, AvaipaDiaMca jo samuddharai // saraNAgayaM ca rakkhai, tisu tesu alaMkiA puhavI // 31 // " ityAdhukto'pi lubdhAtmA, sa sUristasya kandharAm // yAvanmoTayituM lagna-stAvacchAvaH punarjagau // 32 // bhagavannekamAkhyAnaM, zrutvA kuryA yathocitam // sUrijaMgAda tadrUhi, sopyAkhyat zrUyatAmiti // 33 // | grAme kvApi kalAlo'bha-tsa cAnyedyarmadaM khanana // AkrAntaH patatA khAni-taTeneti vaco'vadata // 34 // yatprasAdAdvaliM bhikSAM, dade jJAtIMzca poSaye // sA'pyA''krAmati bhUmirmA, tajAtaM zaraNAdbhayam ! // 35 // yathA hyAjIvikAmukhya-saukhyArthI pRthivIM zritaH // varAka kumbhakAro'yaM, tayaivopahRto drutam ! // 36 // bhagavannahamapyevaM, bhItastvAM zaraNaM zritaH // tvaM ca muSNAsi mAM tadbhI-rmamApi zaraNAdabhUt ! // 37 // tadAkAtidakSo'si, re ! bAleti vadan guruH // tadbhaSaNAni jagrAha, nijagrAha ca tAM zizum ! // 38 // tAnazeSAnalaGkArA-nakSipatvapratigrahe // vratAddhaSTo hi dakSo'pi, nizzUko jAyate bhRzam ! // 39 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 86 // tataH puro vrajan kAJci-datikrAnto vanIM guruH|| bAlakaM prAgvadadrAkSI-dapkAyAkhyaM dvitIyakam // 40 // tasiM-II dvitIyamadhyastasyA'pya'laGkArAM-stathaivA''dAtumudyate // so'pyA''khyAya nijAmAkhyA-mAkhyAnaM khyAtavAniti ||41||"ek- yanam (2) stAlAcarazcAru-kathAkathanakovidaH // paattlaahvo'bhvdbhri-subhaassitrshRdH||42|| so'nyadA prottaran gaGgA, nIrapUraiH prvaahitH|| tIrasthairdadRze lokai-rityUce ca svismyaiH||43|| bahuzrutaM citrakathaM, gaMgA vahati pATalam // vAhyamAnA'stu bhadraM te, brUhi kiJcitsubhASitam // 44 // samAkobhayAkarNi-sakarNastajanoditam // zlokamekamanazlIlaM, pATalo'pyevamabravIt // 45 // yena rohanti bIjAni, yena jIvanti krsskaaH|| tasya madhye vipadyeta, 8 jAtaM me zaraNAdbhayam ! // 46 // " kathAM procyeti tadbhAvaM, cAviSkRtya sthite zizau // kRpAM hitvA''dade sUri-stasthApyAbharaNavrajam // 47 // | tato'pyagre vrajasteja-skAyikAkhyaM tRtIyakam // vIkSyArbhakamabhUtsUri- stadbhUSAgrahaNodyataH // 48 // tataH so'pi zizuH prAgva-prAduSkRtya nijAbhidhAm // itthaM kathAM kathayitaM, paTavAkyaiH pracakrame // 49 // "kvApyAzrame tApaso'-18 bhU-tsarvadA vahnipUjakaH // tasyoTaje'nale naivA-'nyadA dagdhe sa ityavak // 50 // yamahaM madhusarpiA , tarpayAmi divA-Ikneen nizam // dagdhastenaivoTajo me, jAtaM taccharaNAdbhayam ! // 51 // yadvAraNyaM gataH kazci-dvahi vyAghabhiyA nizi // a-I jvAlayat pramattazca, dagdhastenA'bravIditi // 52 // mayA hi vyAghrabhItena, pAvakaH zaraNIkRtaH // dagdhaM tena ca
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ * gAtraM me, jAtaM zaraNato bhayam ! // 53 // " ityuktvAkhyAnakaM tasyo-panayaM ca prakAzya sH|| tasthau zizustatastasya, bhUSaNAnyAdade guruH // 54 // / tato'pya'gre'rbhakaM vAyu-kAyAkhyaM vIkSya pUrvavat // lAtuM tasyApyalaGkArAn , sUrirudyamavAna'bhUt // 55 // so'pi zAvo nijaM nAma, prAgvattasmai prakAzayan // AkhyAnaM vaktumArebhe, vAgmitvaM nATayannijam // 56 // "ekaH ko'pi yuvA bhuuri-blo'bhuutpiinbhuughnH|| vAtarogagRhItaM taM, prekSya ko'pIti pRSTavAn // 57 // lakhanaplavanodyogI, prAgbhUtvApyadhunA bhavAn // yAti yaSTimavaSTabhya, kasya vyAdherupadravAt ? // 58 // so'vAdIyo marujyeSThA-''SADhayoH saukhyado bhavet // sa eva bAdhate'haM me, jAtaM hi zaraNAdbhayam ! // 59 // " AkhyAnamityuditvA ta-dbhAvayitvA ca pUrva vat // zizoH sthitasya tathApi, bhUSaNAnyagrahIdguruH // 60 // PI bhUyopi purato bAlaM, prAgvadAbharaNairbhUtam // sa vanaspatikAyAkhyaM, paJcamaM sUrirekSata // 61 // tasyApi bhUSaNa gaNaM, grahItuM sodyame gurau // so'pItyAkhyAnamAcakhyauM, khAbhikhyAkhyAnapUrvakam // 62 // "drume puSpaphalAkIrNe, kvApi ke'pya'vasan khgaaH|| vRkSo vayaM naH zaraNa-miti vizrabdhacetasaH // 63 // teSAM ca vasatAM tatra, nirAbAdhamathA-15 nyadA // apatyAni bahUnyanta-nIMDaM krIDanti jajJire // 64 // itazca tasya vRkSasya, pArthAtkA'pyudgatA ltaa|| taM taraM pariveSTyocai-rAruroha drumopari // 65 // tayA ca latayA'nyedyu-vilagya bhujago mahAn // Aruhya taM drumaM tAni, MORSORAS CASAS * * * * * *
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana 11 2011 khagApatyAnyabhakSayat // 66 // tataste vihagAH svIyA - patyavidhvaMsaduHkhitAH // kurvantastumulaM proccai - ritthamAhurmuhu- 42 dvitIyamadhyamithaH // 67 // adya yAvatsukhaM vRkSe, sthitamantrAnupadrave // asmAdeva latAyuktA - dadyAbhUccharaNAdbhayam // 68 // ityudIrya kathAM tasyA, bhAvaM prAgvat prakAzya ca // tasthuSastasya zAvasyA - 'pyAdade bhUSaNAni saH // 69 // yanam (2) tato'gre prasthitaH SaSThaM, trasakAyAkhyamarbhakam // vIkSya tasyApyalaGkArAn so'bhUdAcchettumutsukaH // 70 // nijAmAkhyAM samAkhyAya, so'pyA''khyAnacatuSTayam // avAdIdvIndriyAdInAM caturNAM tatra sambhavAt // 71 // " tathA hi nagare kApi, parIte parito'ribhiH // bhItA bahisthA mAtaGgAH, purAntaH prAvizan drutam // 72 // tAMzca madhyasthitai| lokai- rannAdikSayabhIrubhiH // niSkAzyamAnAnnagarA - dvidviSo'pIDayan bhRzam // 73 // puraM naH zaraNaM bhAvI - tyAzayA vizato'pi tAn // nirIkSya durdazAM prAptAM stadA ko'pItyabhASata // 74 // bhItAH paurAH karSayanti, yuSmAnnighnanti ca dviSaH // tatvApi yAta mAtaGgAH !, jAtaM zaraNato bhayam // 75 // prAgvat sopanaye tena, prokte'pyevaM kathAnake // amuJcati gurau bAlo, dvitIyAmatravItkathAm // 76 // " nagare kvApyabhUdbhUpaH, sa ca duSTo nijairnaraiH // svIya eva pure caurya, sarvadA'cIkaradbhRzam // 77 // rAjJastasya purodhAstu, sarva janamabhaNDayat // khinnAstato'khilA lokAH, parasparamado'vadan // 78 // yatra rAjA khayaM cauro, bhaNDakazca purohitaH // yAta paurAH ! purAttasmA - jAtaM hi zaraNAdbhayam // 79 // " kathAM sopanayAM prAgva-dimAmUcAnamapyamum // nA'nUcAno'mucadbhastaM janaM duSTa iva grahaH ! // 80 // tata 11 612 11
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ stRtIyamAkhyAnaM, vaktuM prAkrasta so'rbhkH||"tthaa hi kvApyabhUdAme, dvijanmA ko'pi kaamukH||81|| tasya cAsItsutA madhya- vayobhUSitabhUghanA // udagrarUpalAvaNyA, jagannetrasudhAJjanam // 82 // anyadA tAM sutAM vIkSya, riraMsuH sa dvijo'bhavat // na hi pravalabhogecchaH, sthAnAsthAne vicArayet // 83 // tAM ca kAmayamAno'pi, na siSeve sa lajayA // tatkAmasthAnivRttezca, jajJe kSINatanubhRzam // 84||tN.caatidurblN prekSya, sanibandhaM tadaGganA // aprAkSIrakSAmatAhetuM, so'pyAcakhyau yathAtatham // 85 // tataH sA vyamRzaddakSA, yadyenAM nAmuyAdayam // tadAvazyaM vipadyeta, drAg dazAM dazamIM gataH // 86 // vidhAyAkAryamapyeta-ttadenaM jIvayAmyaham // nijo bhartA hi patnIbhi-jIvanIyo yathAtathA // 87 // sA vicintyeti taM proce, mA kAridhRti priya ! // ahaM kenA'pyupAyana, kariSyAmi tavehitam // 88 // tamityAzvAsya sA putrI-miti provAca dambhinI // pUrva hi naH sutAM yakSo, bhuGkte pazcAdvivAhyate // 89 // kRSNabhUteSTAnizAyAM, tattvaM yakSAlayaM brajeH // tvAM bhoktumudyataM tatrA-''gataM yakSaM ca mAnayeH // 90 // he putri ! tatro-| dyotaM ca, mA kAryakSamIkSitum // udyote hi kRte yakSaH, saroSamupayAsyati // 91 // tacchrutvA mAtRvisrambhA, khI|cakre sA'pi tdvcH|| visrabdho hi jano'kArya-mapi sadyaH prapadyate ! // 92 // rAtrau ca mAtRproktAyAM, sA yakSekSaNakautukAt // zarAvasthagitaM dIpaM, lAtvA yakSAlayaM yayau // 93 // tanmAtrA prahito bhaTTo-'pyA''gAttadyakSamandiram // tAM copabhujya niHzaMkaM, ratazrAnto'khapItsukham // 94 // zarAvasampuTAhIpa- mAviSkRtyA'tha kautukAt //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 88 // pazyantI tatsutA tatra, tAtaM dRSTvetyacintayat // 95 // aho mayA samaM mAyA, mAtrA'pi mahatI kRtA // bharttA tadayamevAstu mama kiM lajjayA'dhunA ? // 96 // kiJca svatAtamapyena-mapazaMkaM bhajAmyatha // narttanodyuktanarttakyA, vadanAvaraNena kim ? // 97 // sA vimRzyeti pitrA'pi samaM reme yathAruci // ratazrAntau ca tau suptau prAbudhyetAM prage'pi na // 98 // mAtA tasyAstataH kAnta - viyogodagraduHkhataH // alabdhanidrA yAminyAM prAtastAvityabhASata // 99 // udgate'pi khau vizvaM, vizvaM spRzati cA''tape || prabuddhe'pya'khile loke, hale ! jAgartti no sukhI // 100 // tatsavitrIvacaH pUrva - prabuddhA sA tadaGgajA // zrutvA tadIyabhAvaM cA - 'vagamyetyuttaraM dadau // 101 // mAtastvayaiva proktaM me, yadyakSaM bahu mAnayeH // yakSeNa cAhatastAta - stadanyaM tAtameSaya ! // 102 // imAmAkarNya tadvAcaM, brAhmaNItyatravItpunaH // nava mAsAn svIyakukSau, kaSTenA'dhAri yA mayA // 103 // SiNmUtre ca ciraM yasyA, mardite sA'pi nandanA // matkAntamaharattanme, jAtaM zaraNato bhayam // 104 // " pUrvavadbhAvanApUrva- mityuktepi kathAnake // tenA'muktaH zizusturyamAkhyAnamidamuktavAn // 105 // " tathA hi kApyadrAme, vipraH ko'pi mahAdhanaH // sa ca dharmadhiyA mUDhaH, sarovaramacIkhanat // 106 // tasya pAlyAM devakula-mArAmaM ca vidhApya saH // pravartya chAgayajJaM ca, muhustatra cakAra saH // 107 // ayaM hi dharmatrANaM me, paraloke bhaviSyati // dhyAyanniti sa yajJeSu, chagalAnavadhIdvahUn // 108 // bhUdevaH so'nyadA mRtvA, chAgeSvevodapadyata / so'pi chAgaH kramAdRddhiM prApto'bhUtpInabhUghanaH // 109 // yajJe hantuM nIya dvitIyamadhyayanam (2) 11 66 11
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ PmAnaH, vaputraireva so'nyadA // khopajJaM tattaTAkAdi, dRSTvA khAM jAtimasmarat // 110 // mayaiva kAritamidaM, mamaivAbhU dvipattaye // nindannevaM khakRtyaM sa, 'bubu' zabdaM vyadhAnmuhuH // 111 // tathAbhRtaM ca taM vIkSya, jJAnI ko'pi mahA-8 / muniH // tatpUrvabhavavRttAntaM, vijJAyaivamavocata // 112 // khAnitaM hi tvayaivedaM, saro vRkSAzca ropitAH // pravartitA | makhAzcA'tha, kiM 'bubU ' kuruSe pazo ! // 113 // iti sAdhuvacaH zrutvA, sa chAgo maunamAzrayat // khakarmaNyudite / | kiM hi, pUtkArairiti cintayan // 114 // tUSNIkaH sAdhuvAcA'ya-majo'bhUdityavetya te // athA'pRcchan dvijAH | | sAdhu-mityAzcaryabharAkulAH // 115 // kimeSa meSo bhagava-nAkarNya bhavatAM vacaH // tUSNIkatvaM dadhau nAga, iva mtrvshiikRtH?|| 116 // munirjagau bhavattAto, mRtvA'sau chagalo'bhavat // dRSTvA caitattaTAkAdi, jAtismaraNamAsadat // 117 // tato duHkhAdbubudhvAna-mucaiH kurvanmayoditam // khakarmaNAM doSamamuM, jJAtvA maunaM dadhau drutam // 118 // tatastadaGgajAH procuH, kaH pratyaya iha prabho! // vinA pratyayamuktaM hi, parokSaM zraddadhIta kaH ? // 119 // sAdhurUce samakSaM vaH, prAgbhave nihitaM vayam // nidhiM ceddarzayatyeSa, tadA hyetadyathAtatham // 120 // tadAkarNya nidhisthAnaM, darzaye|tyuditaH sutaiH // chAgo gatvA nidhisthAne, pAdAgreNA'khanadbhuvam // 121 // tatastattanayairjAta-pratyayairyatisannidhau // sa chAgo mumuce jaina-dharmazca pratyapadyata // 122 // dharma zrutvA munestasmA-nmeSo'pi pratipadya saH // vihitAnazanaH sadyo, devabhUyamavindata // 123 // pretya me zaraNaM bhAvI-tyAzayA sa dvijo yathA // taTAkAdi vyadhAttaca, tasyA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvitIyamadhyayanam (2) // 89 // | zaraNatAmagAt // 124 // evaM mayA'pi bhItena, bhavantaH shrnniikRtaaH|| cenmuSNanti tadA me'pi, trANamatrANatAM gatam // 125 // " itthaM cturbhiraakhyaan-gurostenoditairpi|| na durbhAvo nyarvatiSTA-'sAdhyoroga ivaussdhaiH||126|| tatastasyA'pyalaGkArAn , sUrirjagrAha pUrvavat // lubdho jano hi no dravyai-stRpyatyadhirivAmbubhiH // 127 // evaM paNNAM kumArANA- maattairaabhrnnbjaiH|| pratigrahaM durvikalpai-rAtmAnaM ca babhAra saH // 128 // tato drutaM drutaM sUriH, puro gantuM pracakrame // sambandhyeSAM zizUnAM mAM, mAdrAkSIditi cintayan // 129 // devo'pyevaM parIkSAbhi-staM praNaTavratAzayam // jJAtvaikAM vyakarotsAdhvIM, tatsamyaktvaM parIkSitum // 130 // tAM ca gurvImalaGkAra-nikaraiH parimaNDitAm // vIkSya sUriH sasaMrambhA-rambhamevamuvAca sH|| 131 // ajitAkSI bhUribhUSA-bhUpitA tilakAGkitA ||shaasnoddddaahkRdusstt-saadhvi ! tvaM kuta AgatA ? // 132 // sUrestasyeti vacanaM, zrutvA roSabharAkulA // sA vatinyapi niHzaGka, pratyuvAceti taM drutam // 133 ||re sUre ! sarSapAbhAni, paracchidrANi pazyasi ? // Atmano bilvamAtrANi, pazyannapi na pazyasi // 134 // kiJcaivaM zikSayannanyaM, nirdoSaH khalu zobhate // svayaM sadoSastu paraM, na zikSayitusamarhati ! // 135 // yadi ca tvaM manyase khaM, zramaNaM brahmacAriNam // samaleSTusuvarNa sa-kriyamugravihAriNam // 136 // tadabhyehi mamAbhyarNa-mutkarNaH kiM praNazyasi ? // vilokayAmi jyeSThArya !, yathAhaM te pratigraham // 137 // tayetyuDAhitaH sAdhvyA, tUSNIkaH sa brajan purH|| dadarza sainyamAgacchat , kRtaM tenaiva naakinaa||138||bhyoddhaantsttH sUriH, CASSASURESUGASCUS // 89 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sainyAdhvAnaM vihAya saH // nazyannapi nRpasyaiva purogAddaivayogataH // 139 // nRpo'pi prekSya taM hasti-skandhAduttIrya cA'namat // Aha sma cA'ho ! bhAgyaM me, yUyaM yadiha vIkSitAH ! // 140 // tatkRtvA'nugrahaM khAmi- nma - yIdaM modakAdikam // eSaNIyaM prAsukaM ca gRhyatAM gRhyatAM drutam // 141 // nA'dya bhokSye'hamityucai - vaMdan sUristu nAssdade || pAtrastho bhUSaNaugho mA, dRzyatAmiti cintyn| // 142 // taM muJca muJcetyUcAnaM, bhiyA bhUpastu nA'mucat // hiyA na neti jalpantIM navoDhAM ramaNo yathA ! // 143 // bhUbhujA muhurAkRSTa-mapi sUriH patadraham // na mumoca navoDhA strI, bhartrAkRSTamivAMzukam ! // 144 // tataH prasahya tatpANe - stamAcchidya patadbraham // tatra yAvannRpaH | kSe-mArebhe modakAdikam // 145 // tAvatsa tAnalaGkArA - nnirIkSya kupito bhRzam ! // tamAcAryamuvAcaivaM, bhrukuTIvikaTAnanaH // 146 // are pApa ! tvayA nUnaM, putrA vyApAditA mama // no cetkathamamI teSA - malaGkArAstavAntike // 147 // re duSTa ! dviSTha ! pApiSTha !, sAdhuveSaviDambaka ! // yAsyasi tvaM kathaM jIvan vyApAdya mama nandanAn ? // 148 // zrutveti bhUbhRto bhASAM, sAdhvasAkulamAnasaH // adhomukhaH so'nUcAno - 'nUcAno dhyAtavAniti // 149 // aho ! vimUDhacittenA- kAryametatkRtaM mayA // yadetadIyaputrANA - mAdade bhUSaNatrajaH ! // 150 // matpAtakaM ca sakalaM, jJAtaM bhUkhAminA'munA // tadasau mAM kumAreNa, mArayiSyati kenacit ! // 151 // pApmano nikhilasyApi phalame - tadupasthitam // idAnImeva tatko'tra, zaraNaM me bhaviSyati ? // 152 // athavA pUrvameveda- mavimRzya vyadhAmaham //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // // tatsaMyamasukhaM tyaktaM, yanmayA bhogakAmyayA // 153 // tatraivaM cintayatyeva, mAyAM saMhRtya tAM suraH // AvirbabhUva dvitIyamadhyakhatanu- dyutidyotitadiGmukhaH // 154 // tamityUce ca bhagavan !, so'haM ziSyo'smi vaH priyaH // khayaM niryAmya hai|yanam (2) yaH pUjyai- rAgantuM prArthito'bhavat // 155 // ahaM hi vratamAhAtmyA-tsuro'bhUvaM maharddhikaH // smRtvA vAkyaM ca pUjyAnAM, svavAgbaddha ihA''gamam // 156 // madanAgamane kazci-tkAlakSepo babhUva yH|| sa tu jJeyo nvotpnndevkaaryaakultvtH||157|| saMyamabhraSTacittAMzca, yuSmAn bodhayituM mayA // tannATyaM vidadhe pUjyairyadRSTamadhunA'dhvani ! // 158 // mayaiva yuSmadAkUta-parIkSArthaM prisskRtaaH|| SaTkAyAhvA dArakAH SaT , sasAdhvIkA vikurvitAH // 159 // tato'vabudhya vaH prAjyaM, mohonmAdamuditvaram // mayodapAdi sainyAdi-bhayaM tadvaMsanASadham // 160 // zaGkAtaGkamamuM / tasmA- tyaktvA mohasamanvitam // unmArgagaM mano'vApta-sanmArga kurutaa''tmnH||161|| kiJca-"saMketadivapemA, visayapasattAsamattakattabA // aNahINamaNuakajjA, narabhavamasuI na iMti surA // 162 // cattAri paMca joaNasayAI gaMdho u maNualogassa // u8 vaccai jeNaM, nahu devA teNa AvaMti // 16 // " ityAdyAgamavAkyAni, jAnadbhirapi sUribhiH // madanAgamanepyeta-tkArabdhaM kimIdRzam ? // 164 // anyaca divyanATyAdi-vilokanakutU-IPL halAt // kAlaM yAntaM bahumapi, naiva jAnanti nirjraaH!|| 165 // yuSmAbhirapi tddivy-naattkaakssiptmaansaiH||4 || Urddhasthaireva SaNmAsI, ninye'zrAntairmuhUrttavat ! // 166 // tadbhadantAH! vimoho'yaM, kartuM vo naiva yujyate // kalpAnte'pi
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimu kSIrA-mbhodhirullaGghate'vadhim ? // 167 // bhavAdRzA api yadA, kurvantyevamanIdRzam // dRDhadharmA jagati ka-stadA banyo bhaviSyati // 168 // tadurAcaritaM sarva-mAlocyedaM mahAdhiyaH! // samAcarata cAritraM, karmakakSahutAzanam // 169 // gIrvANavANIM zrutveti, pratibuddho mahAzayaH // sa sUriH khadurAcAra, bhUyo bhUyo nininda tam // 170 // vAraM vAraM ca taM deva-mAryASADho'bravIditi // sAdhu sAdhu tvayA vatsa !, bodhitohaM mahAmate ! // 171 // ahaM hi narakAdhvAnaM, prapanno'pi khkrmbhiH|| mokSamArga tvayaivA'tha, prApito bhAvabandhunA // 172 // dharmAdbhaSTasya me bhUyo, dharmadAnavidhAyinaH // tavA'nRNo'haM naiva syAM, bravImi kimataH param ? // 173 // taM devamabhinanyeti, svasthAnamagamaduruH // AlocitapratikrAnta-stapotyugraM cakAra ca // 174 // suro'pi sUriM natvA taM, pramodabharameduraH // kSamayitvA khAparAdhaM, suralokamagAtpunaH // 175 // nASADhasUririti darzanagocaraM prAk, sehe parISahamamuM na tathA vidheyam // 16 sUriH sa eva sahate sma yathA ca pazcA-tsarvaistathA vrativaraiH satataM sa sadyaH // 176 // iti samyaktvaparISahe zrIApADhAcAryakathA // 22 // ityuktA dvAviMzatiH priisshaaH|| nanvate kasmin kasminkarmaNyantarbhavantIti ceducyate-"daMsaNamohe saNa-parIsaho paNNa 1 nANa 2 paDhamaMmi // carimelAbhaparIsaha, satteva carittamohaMmi // 1 // ' atra 'paDhamaMmitti' jJAnAvaraNe, 'carimetti' aMtarAye / atha yaduktaM sapta caritramohe, iti tAnAha-"akkosa 1 arai 2 itthI 3, nisIhiA 4 acela 5 jAyaNA 6 ceva // sakAra 2016 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 91 // purakAre 7, ekkArasa veaNijaMmi // 2 // " yaduktaM ekAdaza vedanIye iti te'mI-"paMceva ANupubI 5, cariA 6 dvitIyamadhya. sejA 7 taheva jalle 8 a|| vaha 9 roga 10 taNapphAsA 11, sesesu natthi avayAro // 3 // " tathA utkarSataH samakAyanam (2) viMzatireva parISahA udayante, mitho viruddhayoH zItoSNayozcaryAnaSedhikyozcaikatarasyaiva bhAvAt / tathA'nivRttivAdarAkhyaM navamaguNasthAnakaM yAvatsarve'pi parISahAH sambhavanti, udayastu pUrvoktahetoviMzatareva / sUkSmasamparAyAditraye tu caturdaza, saptAnAM cAritramohapratibaddhAnAM darzanaparIpahasya ca tatrAbhAvAt , udayastveteSu dvAdazAnAm / sayogikevalini ekAdaza, vedyapratibaddhAnAmeva tatra sambhavAt , udayastviha navAnAmiti // sAmpratamadhyayanopasaMhArArthamAhamUlam-ee parIsahA save, kAsaveNaM pveiaa|je bhikkhUNa vihaNaNejA, puTTo keNai kaNhuitti bemi // 46 // vyAkhyA-ete anantaroktAH parISahAH sarve kAzyapena zrImahAvIrasvAminA praveditAH prarUpitA yAn jJAtveti zeSaH, bhikSurna vihanyeta na parAjIyeta, spRSTo bAdhitaH kenApi dvAviMzaterekatareNApi, 'kaNhuitti' kasmiMzciddeze kAle vA iti sUtrArthaH, 'itiH' parisamAptau, bravImIti prAgvat // 46 // jyryryryryryrruk llu iti zrItapAgacchIyopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyabhujiSyopAdhyAya-Ti zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvitIyAdhyayanaM sampUrNam // 2 // laillaillai RAHAS
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ "atha tRtIyAdhyayanam" | // arhan // uktaM parISahAdhyayanaM samprati caturaGgIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane parISahasahanamuktaM, taca kimAlambanamaGgIkRtya kartavyamiti praznasambhave mAnuSatvAdicaturaGgadurlabhatvamAlambanamAzrityetyuttaraM, tacAlambanamanenocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram mUlam-cattAri paramaMgANi, dullahANiha jaMtuNo / mANusattaM suI sajhA, saMjamammi a vIriaM // 1 // PI vyAkhyA-catvAri catuHsaMkhyAni paramAGgAni pradhAnakAraNAni, dharmasyeti zeSaH, durlabhAni duHprApANi, iha | saMsAre, jantordehinastAnyevAha-mAnuSatvaM narajanma durlabham / yataH-"egiMdiAijAisu, paribhamamANANa kammavasagANa // jIvANaM saMsAre, sudulahaM mANusaM jammaM // 1 // " zruti zravaNaM, dharmasyeti gamyate, sA'pi duravApA / yataH| "Alassa mohevaNNA, thaMbhA kohI pamAya kiMvaNNattA // bhaya sogA aNNANA, vakkheva kuUhalA ramaNA // 1 // eehiM kAraNehiM, ladbhUNa sudulahaMpi mANussaM // na lahai suI hiariM, saMsAruttArANaM jIvo // 2 // iti" tathA zraddhA zraddhAnaM, dharmasyaiva, sA'pi durlabhaiva / yataH-"kubohamicchAbhiNivesajogao, kusatthapAsaMDavimohiA jaNA // na saddahaMte jiNANahadesiaM, cayaMti bohiM puNa kei pAviaM // 1 // iti" / saMyame viratau, caH samuccaye, vIrya sAmarthya,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tadapi durlabham / yataH-"sadahamANovi jao, sammaM jiNaNAhadesi dhammaM ||n taraha samAyari, visayAipamAya- tRtIyamadhya vivsmnno||1|| iti sUtrArthaH ||1||maanusstvaadiinaaN ca durlabhatvaM kathayatA colakAdayo daza dRSTAntAH sUcitAH, // 92 // yanam (3) tAMzcaivamAvizvakAra niyuktikaarH| "colaga 1 pAsaga 2 dhaNNe 3, jUe 4 rayaNe a5 sumiNa 6 cakke a 7 // camma 8 juge9paramANU 10, dasa dikhaMtA mnnualNbhe||1||" tatra colako bhojanaM, tadupalakSitamudAharaNaM colakastacaivaM, tathA hiI atraiva bharatakSetre, pure kAmpIlyanAmake // brahmAbhidho'bhavadbhapa-thulanyAhvA ca tatpriyA // 1 // tayoH putro brahma-|| 6 datto, brahmabhUpe mRte sati // culanIratadIrghAkhya-bhUpabhIteH plaayitH!||2|| suhRdA varadhanunA, samaM pRthvyAM pari-14 hai bhraman // sundarAkRtirityagra-janmanA'sevi kenacit ! // 3 // [yugmam ] taM bhUdevaM bhUyasISu, sahAyaM durdazAkhapi // divAnizaM sevamAnaM, brahmadatto'bravIditi // 4 // brahmadattAbhidhaM labdha-rAjyamAkarNya mAM sakhe ! // matsamIpe tvayA''gamya- manRNaH syAmahaM ythaa!||5|| omityuktvA dvijaH so'tha, khasthAnamagamanmudA // krameNa brahmadatto'pi, cakravarttitvamAsadat // 6 // tadvijJAya sa vipro'pi, kaoNmpIlyapuramAgamat // abhiSekastadA cA'bhU-cakriNo dvaadshaabdikH||7|| tato ravimivolUko, dadarzA'pi nRpaM na sH|| nApa pApa iva svarge, pravezamapi tadgRhe ! // 8 // vinA IG // 92 // hi guNavaiguNye, duSprApo bhUpasaGgamaH ||so'th dhyAtveti jIrNAnAM, cakre dhvajamupAnahAm ! // 9 // atha dvAdazabhirvarSeH, krIDAyai nirgate nRpe|| dvijastaM dhvajamutpATyA-'brajajadharaiH samam // 10 // bhUpo'tha taM dhvajaM vIkSya, sarvadhvajavi *CALOROSALSAGAURUSALMAUSA
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNam // IdRzo'yaM dhvajaH kasye- tyapRcchatpAripArzvakAn ! // 11 // na vidma iti tairukte, pArthivastamajUhavat // abhyarNamAgataM taM ca prekSyopAlakSayatsvayam // 12 // durdazAsu sahAyo'sau mamAsIditi cintayan // gajAduttIrya taM cakrI, sasnehaM pariSakhaje ! // 13 // tasmai kauzalikIM vArtA - mApRcchayeti nRpo'vadat // yAcasva sanmate ! sadyo, yatubhyaM rocate'dhunA // 14 // vipro'jalpat priyAM pRSTvA, yAciSye tvAmahaM vibho ! // vihasyA'tha nRpaH proce, tAM pRSTvA drutamApateH // 15 // dvijastato nijagrAmaM gatvA'prAkSIditi priyAm // catrI tuSTo dadAtISTaM, tatkimabhyarthaye priye ! // 16 // tannizamyeti sA dadhyau, vRddhiM prApto hyayaM dvijaH // mAnayiSyati mAM naiva, sampadutkarSagarvitaH ! // 17 // yaduktaM - " pravarddhamAnaH puruSa-strayANAmupaghAtakaH // pUrvArjitAnAM mitrANAM, dArANAM vezmanAM tathA // 18 // tadasmai tAdRzaM kiJcit, prArthyamarthaM bravImyaham // jIvAmaH sasukhaM yena, na cotkarSaH prajAyate // 19 // dhyAtveti sA'bhyadhAdvipraM khAmin ! yAcakha bhojanam // dInAradakSiNAyuktaM, bharate sarvavezmasu ! // 20 // nagaragrAmadezAdyai - bahubhiH kiM parigrahaiH // kacAkulo bhavennityaM teSAM satyApanadinA 1 // 21 // tatprapadya tataH sadyaH, so'pi gatvA nRpAntike // ayAcata khajAyokta - mityUce ca pramodabhAk // 22 // ahaM hi prAk bhavanehe, prabho ! bhokSye tataH param // tvadantaHpurabhUmIzA - 'mAtyalokagRheSva'pi // 23 // evamasminpure bhuktvA, pareSvapi purAdiSu // bhokSye'haM bharatakSetre, sakaleSu yathAkramam // 24 // itthaM sarvatra bhuktvA ca bhokSye tvatsadane punaH // ityUcAnaM ca taM vipra-mityUce medinI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 93 // ptiH||25|| tuSTAnmattaH kimetAva-dyAcase ? tvaM mahAmate ! // pratyakSAtkalpavRkSAkiM, karIraM ko'pi yAcate ? // 26 // tRtIyamadhyatvametadyAcamAno hi, yAJAbhyAsAnna lajjase ! // viDambanAprAyamidaM-na tvahaM dAtumutsahe ! // 27 // tattvaM vRNuSva yanam (3) dezAdyaM, draviNaM vA yathepsitam // saMsthitazca mamAbhyaNe, muMva vaiSayikaM sukham // 28 // vipraH proce na dezAdyaiH, kArya mama mahIpate! // kintu pUrvoktameva tvaM, dehi cehAtumIhase 29 // tadAkarNya nRpo'dhyAsI-daho! satyapi & dAtari // nA''dAtumISTe nirbhAgya-staddadAmyetadeva hi // 30 // dhyAtveti cakrI tadvAcaM, pratipradya khasadmani // tasmai |bhojanadInArau, dadau divye ca cIvare // 31 // tataH pratigRhaM vipro, bhuAno'pi nRpAjJayA // pAraM purasya tasyA'pi, 4Ana prApApArasamanaH ! // 32 // tarhi va bharatakSetra-vezmanAM prAntamApya saH // cakravartigRhe bhoktuM, bhUyo vArakamAna yAt ! // 33 // divyAnubhAvAdyadi vA sa bhUyo-pyurvIpaterbhojanamaznuvIta // bhraSTo naratvAnna tu dharmahInaH, punarnaratvaM kAlabhate prmaadii!|| 34 // iti colakadRSTAntaH prthmH||1|| atha pAzakadRSTAntaH tathA hi gollaviSaye, grAme ca caNakAbhidhe // caNezvarIpriyo jaina-vino'bhUcaNakAhvayaH // 1 // anyadA tadgRhe tasthu-jJAninaH ke'pi sAdhavaH // tadA ca tasya putro'bhU-dudgatairdazanaiH samam // 2 // jAtamAtraM ca taM bAlaM, muni- IIm93 // bhyo'nmyhijH|| he bhadantAH! sadanto'sau, jAto'stIti nivedayan // 3 // tataste munayaH procu-bAlo'yaM bhavitA nRpH|| tacchutvA caNako bhUri-viSaNNo dhyAtavAnidam // 4 // matsuto'pyepa mAyAsI-drAjyArambhairadhogatim ! //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAtveti ghRSTvA taddantAn , sa sAdhubhyastadapyavak // 5 // munayo'pyavadannava-mayaM hi radagharSaNAt // bhavitA bhUpatibimbA-ntarito bharito guNaiH // 6 // tatastasyA'bhidhAM cakre, cANakya iti tatpitA // so'tha zukladvitIyendu-riva 2 vRddhiM dadhau kramAt // 7 // kalindikAH kaNThapIThe, sa cakAra khanAmavat // janmAntarAnugAmIva, zrAddhatvaJcAdito-4 zrayat // 8 // yauvane paryaNaiSIca, kulInAM viprakanyakAm // nirdhano'pi hi santoSA-dravyArtha nodyama vyadhAt ! // 9 // anyadA tatpriyA bhrAtu-vivAhe'gAdgRhe pituH // nirdhanatvena sAmAnya-veSA bhuussnnvrjitaa!||10|| mahebhyabrAhmaNodUDhA-stadbhaginyo'parA api // tatrA''yayurmahAmUlya-vastrabhUSaNabhUSitAH ! // 11 // tAsAM parijanaH sarvazcakre bhUyAMsamAdaram // vAkyaiH paijuSapIyUSa-bhUyaH sambhASaNAdikam ! // 12 // cANakyasyA'GganAM tAM tu, na kiJci-18 ko'pya'jalpayat // Adaro hi bhavetsarvaH, zrINAM na tu vapuSmatAm // 13 // tAM ca bhUSaNatAmbUla-gandhamAlyAdivarjitAm // bandhuvargo bhaginyAdi-rapi bADhamahIlayat // 14 // bhrAtRjAyAdayo'pya'syAH, pratipattiM na cakrire // patibhedazca niyataM, bhojanAdAvapi vydhuH!|| 15 // tato'tilajitodvignA, dauHsthyAtprAptA parAbhavam // kathaJcidapi vIvAha-matibAhayati sma sA // 16 // vivAhotsavapUtau tu, sA khIyaireva cIvaraiH // AgAtpatyuhe zokasravadazrujalAvilA // 17 // cANakyenA'tha tahuHkha-duHkhinA duHkhakAraNam // pRSTA'pi sA tatkusthAna-vraNavanna hriyA'vadat // 18 // tato bhA sanirbandha-muktA muktAgaNopamam // muJcantyazruvraja smAha, kathaJcittaM parAbhavam // 19 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayanAtaM nizamyA'tha cANakya-zvetasIti vyacintayat // nUnaM jagati dAridyaM, socchrAsaM maraNaM nRNAm ! // 20 // paraM tRtIyamadhya parAbhavasthAnaM, vizAM dAridyameva hi // yena mAtu,hepyevaM, prApadeSA parAbhavam ! // 21 // prakAzayanti dhaninA-masa- yanam (3) // 94 // tyAmapi bandhutAm // lajante durgatairlokA-stAtvikakhajanairapi ! // 22 // kalAvAn kulavAn dAtA, yazavI rUpavAnapi // vinA zriyaM bhavenmayo, nistejAH kSINacandravat // 23 // dauHsthyanAzAya tatkiJci-dAtAraM prArthaye svayam // dvijanmanAM hi yAcava, nidhAnaM paramaM matam // 24 // mama dauHsthyApanodastu, bhAvI rAjaiva kenacit // tApopazAntiH zailasya, na hi syAnmeghamantarA // 25 // dadAti nandabhUpazca, viprANAM bahulaM dhanam // vimRzyeti jagAma drAka, cANakyaH pATalIpuram // 26 // so'tha kArtikarAkAyAM, pUrvanyastAsanavrajAm // gatvA''sthAnasabhAM nanda-nRpAsanama|zizriyat // 27 // atha rAjasabhA nanda-mahIpatirupAgamat // ekena siddhaputreNa, nimittajJena sNyutH|| 28 // tatrasthaM vIkSya cANakyaM, siddhaputro'bravIditi // vipro'sau nandavaMzasya, chAyAmAkramya tiSThati // 29 // tatazcANakyamuzidAsyuvAceti sAdaram // bhagavannidamadhyAkha, dvitIrya siMhaviSTaram // 30 // sthAsyatyasminnAsane ma-kamaNDaluriti bruvan // sa tatra kuNDikAM nyAstha-nA'tyAkSIdAdyamAsanam // 31 // tRtIyamevaM daNDena, caturthazcAkSamAlayA // paJcamaM | // 94 // brahmasUtreNa, so'rundhanamanATayan // 32 // tato dAsI jagau dhArya-maho! asya dvijnmnH|| yadevamucyamAno'pi, na muJcatyAdyamAsanam // 33 // tadvipreNA'pi dhRSTena, kimaneneti vAdinI // sA nihatyA'GgiNA vegA-cANakyamuda
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiSThipat // 34 // tayA dAsyeti cANakyo 'dhikSiptaH prajvalan krudhA // samakSaM sarvalokAnA -mamuM cakre pratizravam // 35 // "kozaizca bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / utpATya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyurivogravegaH ! // 36 // pratizrutyeti cANakyo, niragAnnagarAdvahiH // anena bhikSuNA kiM syA - diti rAjJApyupekSitaH ! // 37 // pitrA proktaM smaran bimbA - ntaritaM rAjyamAtmanaH // bimbabhUtaM naraM so'tha prAtukAmo'bhramadbhuvi // 38 // mayUrapoSakagrAmaM, sothAgAnnandabhUpateH // paritrAjakaveSeNa, bhikSArthaM tatra cA'bhramat // 39 // tatrAsIdvAmaNIputryAH, zazabhRtpAnadohadaH // taM ca pUrayituM ko'pi nAzakanmatimantarA // 40 // tasyA'pUttau ca sA bAlA, lateva tanutAM dadhau // strINAM hi dohadApUrti - vyAdhimaraNaM smRtam ! // 41 // tadA ca prekSya cANakyaM, tasyAH pitrAdibandhavaH // ityapRcchaMzcandrapAna - dohadaH pUryate katham 1 // 42 // cANakyo'tha jagAdaivaM, tatsutaM datta cenmama // tadAhaM dohadaM tasyAstvaritaM pUrayAmyamum // 43 // apUrNadohadA garbhA - nvitA mA mriyatAmiyam // tairvimRzyeti cANakya - vacanaM pratipedire // 44 // sacchidramatha cANakyo - 'cIkaratpaTamaNDapam // tasyorddhaJcA'mucacchannaM naraM chidrapidhAyakam // 45 // chidrasya tasya cA'dhastA - nyadhAtsthAlaM payobhRtam // nizIthe kArttikIcandra - statra pratimitiM dadhau // 46 // prati| vimbaM ca taccAndra-mantarvatyAH pradarzya saH // pibetyUce tatastuSTA, tatpAtuM sA pracakrame // 47 // candrapAnadhiyA | sthAla - payaH sA'pAdyathAyathA // pidadhe maNDapachidra - muparisthastathA tathA // 48 // evaM dohadamApUrya, tasyAH pRthvyAM ++++6+6+%
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 95 // ANSAR paribhraman // cANakyo dhAtuvAdAdyaiH, prArebhe draviNArjanam // 49 // sampUrNadohadA sA'pi, samaye suSuve sutam // taM // tRtIyamadhyaca pitrAdayazcandra-guptanAmAnamUcire // 50 // vavRdhe candragupto'pi, khajanAn modayan kramAt // audAryadhairyagAmbhIrya- yanam (3) | saundaryAdiguNaiH samam // 51 // sa bAlakaiH saha krIDAM, kurvannurvIzavatsadA // dadau grAmAdikaM teSAM, hayIkRtyAroha tAn // 52 // taM draSTukAmazcANakyo, bhramaMstatrA'nyadA yayau / apazyaJcandraguptaM ca, krIDantaM bhUpalIlayA // 53 // |mahArAja ! mamA'pi tvaM, kiJcidehIti cA'bravIt // tatazcandro'vadadvipra!, gRhANa surbhiirimaaH|| 54 // cANakyo'thA'bravIdetA, gAvo gRhNan vibhemyaham // bamANa candro mA bhaiSI-vIrabhogyA hi bhUriyam // 55 // tataH papraccha cANakyaH, kasyAyamiti bAlakAn ? // zizorapyasya vijJAnaM, prakRSTamiti cintayan // 56 // jagurbAlAH parivrAjaH, putro'sau vipra ! vartate // garbhastho'pyeSa yattasmai, datto dohadapUraNAt ! // 57 // cANakyo'tha khakIyaM taM, bAlaM | jJAtvetyabhASata // ehi vatsa ! dade rAjyaM, yasmai datto'si so'smyaham // 58 // tacchrutvA drutamAyAtaM, hRtvA taM rAjya kAMkSiNaM // cANakyo drAk palAyiSTa, salopatra iva tskrH|| 59 // dhAtuvAdArjitadravyaiH, senAM kRtvA'tha kAJcana // | rurodha pATalIputraM, pratijJApUraNAya sH||60|| tato nandena tatsainye, khalpatvAdvidrute drutam // cANakyazcandraguptena, samaM // 95 // sadyaH palAyata ! // 61 // tato nandazcandragupta, grahItuM sAdino bhn||aadishy prAvizattuSTaiH, pauraiH kRptotsave pure // 62 // teSAM nandAzvavArANAM, madhyAdekaH samAyayau // candraguptamanukSipraM, vAyuvegena vaajinaa|| 63 // dUrAdvIkSya tamAyAntaM,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ cANakyazcArudhInidhiH // prAvIvizaJcandraguptaM, savezasthe sarovare // 64 // svayaM tu nirNejakavat prArebhe vastradhAvanam // tatrA''yAto'tha nandAzva - vArastamiti pRSTavAn // 65 // candragupto brajannatra, dRSTo re ! rajaka ! tvayA // sopyUce'ntaHsaro naMSTvA, praviSTaH sa hi vidyate // 66 // tataH sAdI tamAtraSTuM, pravivikSuH sarontare // uttIrya turagAcchana- sannAhAdi vihAya ca // 67 // kaupInamAtrabhRdyAva - jalopAntamupAyayau // tAvattasyaiva khagena, cANakyastacchiro'cchinat // 68 // [ yugmam ] candraguptamathAhUya, tasminnAropya vAjini // cANakyaH purato'cAlI-tpratibhAvibhavorjitaH // 69 // kumAraM ceti papraccha, he vatsa ! tvAmahaM yadA // sAdine'vAdiSaM citte, kimacinti tvayA tadA // 70 // candraH provAca he pUjyAH !, dhyAtametanmayA tadA // etadeva vidantyAryAH, sundaraM khalu na tvaham ! // 71 // tadAkarNyAtisantuSTa - cANakyoM dhyAtavAniti // vazaMvadaH sadApyeSa, bhAvI mama sadazvavat // 72 // dhyAyantamiti cANakyaM, vrajantaM purato drutam // candragupto'travIdArya ! kSudhA mAM bAdhate'dhikam // 73 // tatazcandraM bahirmuktvA, bhaktArtha caNakAtmajaH // prati grAmaM vrajannekaM, bhaTTaM dRSTveti pRSTavAn // 74 // grAme'tra labhyate bhikSA, so'bhyadhAllabhyate bhRzam ! // mayApyatrAdhunA leme, dadhikUrakarambakaH // 75 // cANakyo'cintayadbhakta - kRte grAme brajAmyaham // ekAkI candraguptastu, bahistichati sAmpratam // 76 // tadayaM mayi dUrasthe, nirdayairnandasAdibhiH // haniSyate cettadbhAvi, rAjyaM me svapna eva hi ! // 77 // tasmAdasyaiva bhaTTasyo - darAtkRSTvA karambakam // dade tasmai durdazA hi, taraNIyA yathAtathA! // 78 // dhyA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tveti jaTharaM tasya, cANakyo dArayatkhayam // khArthasiddhayai paradroha-karAn dhira dhig narAdhamAn ! // 79 // tato tRtIyamadhya hRtvA sa tadbhojyaM, candraguptamabhojayat // sopyatikSudhito'jJAsI-na tadrasaviparyayam ! // 8 // mauryayukto'tha cANakyo, yanam (3) // 96 // grAmamekaM dinAtyaye // agAttatra ca bhikSAyai, bhrAmyan roragRhaM yayau // 81 // tadA ca tasya gehasya, khAminyA vRddhayaikayA // bAlAnAM bhUyasAmuSNa-rabbA'bhUtpariveSitA // 82 // takhAmekaH zizu DhaM, kSudhitaH prakSipan karam // dagdhA gulI rurodoccai-staM ca vRddhatyabhASata // 83 // vetsi cANakyavannava, kiJcittvamapi muuddhre!|| tannizamyA'tha cANakyadastAM papraccheti sAdaram // 84 // vRddhe ! tvayA kutazcakre, cANakyo'tra nidarzanam ! // vRddhabuddhistato vRddhA, cANakyami- |damabhyadhAt // 85 // yathA hi pUrva cANakyo, bAhya dezamasAdhayan // rundhAnaH pATalIputraM, mUDhaH prApa vigopanAma // 86 // bAlako'pi tathaivAya-malihan paritaH zanaiH // madhya eva kSipan pANiM, dAhamatyugramAsadat // 87 // cANakyastata evAsya, tulAmAropito mayA // mahAnapi hi nirbuddhiAlAdapi viziSyate // 88 // tacchRtvA yoSito'pyasyAH, zasyA dhIriti cintayan // cANakyo himavatkUTa-sannivezaM tato yayau // 89 // tatra rAjJA parvatakAbhidhena samamuttamAm // cANakyo vidadhe maitrI, kAMkSan sAhAyakaM ttH||90|| anyedhuriti cANakya-staM proce cetsa-onean 3 mIhase // nandamunmUlya tadrAjyaM, vibhajyAdadvahe tadA // 91 // mama buddhibalaM sainya-balaM ca bhavato'tulaM // kAryesmi-18 nirmite vizva-zlAghyatAM labhatAM sakhe! // 92 // tadaGgIkRtya cANakya-vAkyaM parvatako nRpaH // sacandraguptaH prArebhe, GALLERY
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** nandadezasya sAdhanam // 93 // puramekaM tu tenaiva, grahItumazakan balAt // viveza tatra cANakyo, bhikSAyai bhikSuveSabhRt // 94 // tatra vAstUni samprekSa-mANaH sotha tridnnddikH|| sakalApAH sapta devyo-'pazyadindrakumArikAH // 15 // abhaGgaM tatpuraM tAsAM, prabhAvAdavabudhya saH // mayaitAH kathamutthApyA, vimamarzeti yAvatA // 96 // tAvattaM purarodhArtAH, papracchuriti nAgarAH // bhagavan ! purarodho'yaM, kadA khalvapayAsyati ? // 97 // tataH provAca cANakyo, yAvadatra bhavantyamUH // devInAM pratimAstAva-tpurarodhakSatiH kutaH ? // 98 // paurAste'tha tataH sthAnA-ttAH kSipramudapATayan // dhUtaiH pratAritAnAM hi, nA'kArya kiJcidaGginAm ! // 99 // tadA cANakyasaGketA-candraparvatakAvapi // palAyetAM dvataM tacA-''kocairmumude janaH // 10 // bhUyo vyAghuTya tau kSipra-magrahISTAM ca tatpuram // nandadezaM ca cANakya-dhiyA'sAdhayatAM rayAt // 101 // pravardhamAnasainyAdi- saMyutAste trayo'pya'tha // aveSTayannandapuraM, nidhAnamiva | bhoginaH // 102 // tadA ca kSINapuNyatvAt , kSINabuddhiparAkramaH // cANakyasyAntike nando, dharmadvAramayAcata ! // 103 // tataH provAca cANakya-stvamekena rathena yat // netumIzastadAdAya, purAnniryAhi nirbhayaH // 104 // nando'pi dve striyau kanyA-mekAM sAradhanAni ca // rathe'dhiropya nagarA-niryayau dInatAM gtH||105|| cANakyacandraguptau ca, sa ca parvatako nRpaH // pure praveSTumAjagmu-stadaivAnandamedurAH // 106 // tadA ca sA nandasutA, candraguptaM nirakSata // sadyo jAtAnurAgA ca, jajJe tatsaGgamotsukA // 107 // candraguptAsyacandraika-cakorAyitalocanAm // S **** * ra.17
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanam (3) uttarAdhyayana vIkSya skhanandanAM nando, nirAnando'bravIdidam // 108 // he putri ! yadyasau saumyo, rocate te yuvA tadA // Azra yAmuM drutaM rAja-putryo hi syuH khayaMvarAH // 109 // yAhi yAhi tvadudvAha-cintayA saha satvaram // tenetyuktA mR- gAkSI sA, rthaadudtrtttH||110|| candrasya ca rathe yAva-tsA''roDhumupacakrame // daivAttAvadabhajyanta, drutaM tasyAbharakA nava // 111 // amaGgalakarI tAM ca, jJAtvA candro nyagarayat // cANakyastaM tato'vAdI-dvatsemAM mA niSe dhaya // 112 // yadanena nimittena, sundarodarkavAdinA // puruSAnnava yAvatte, vaMzo bhAvI maharddhikaH // 113 // mUtAmiva zriyaM candra-stAmathAropayadrathe // nandasampadamAdAtuM, tadgahe te trayo'pyaguH // 114 // tatra caikA'bhavatkanyA, garalIbhUtabhUghanA // AjanmAbhojayattAM hi, nandarADU viSamaM viSam // 115 // tAM ca parvatakaH prekSya, jajJe gADhAnu-13 rAgabhAka // cANakyo'pi tatastasmai, tAM dadau dhiSaNAnidhiH // 116 // tadaiva tasyA vivAhaM, prArebhe sa mhiiptiH|| saMkrAntagaralazcAbhU-tsadyastatpANisaGgamAt // 117 // viSavyAptavapuH so'tha, candraguptamidaM jagau // he mitra ! yAmyahaM mUcchoM-muragagrastavamRzam // 118 // tatpAhi pAhi mAM vatsa !, kuru kAJcitpratikriyAm // anyathAhaM mariSyAmi, niyataM vyathayAnayA // 119 // tato jAGgalikA mantra-vijJAzca kveti vAdinam // cANakyo'nvaziSaJcandra-guptamevaM tadA zanaiH // 120 // pazcAnmAryo'pya'yaM maurya !, mriyate khayameva cet // tadopekSakha dakSo hi, rakSetko yAntamA|mayam ? // 121 // ["anyaca"-]tulyArthaM tulyasAmarthya, marmajJaM vyavasAyinam // ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAtsa 446
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ hanyate ! // 122 // tatsAmprataM sAmprataM te, maunameveti tena saH // anuziSTo bhrakuTyA ca, niSiddho maunamAzrayat MI // 123 // tataH parvatakorvIzaH, prapede nAmazeSatAm // udyamo hi vinA bhAgyaM, pratyutAnarthado bhavet ! // 124 // tasya rAjyamaputrasya, rAjyaM nandasya cAkhilam // babhUva candraguptasyA-dhInaM bhAgyaikasevadheH // 125 // tadA ca ke'pi, tadrAjya, cauya nandanarA vyadhuH // anyamArakSakaM kaJci-cANakyo'mArgayattataH // 126 // agAca naladAmAhva-kuvi-2 ndasya gRhaM bhraman // matkoTakavileSvani, kSipantaM taM dadarza ca // 127 // kiM karopIti cANakya-stamaprAkSIca sAdaram ? // unmukhIbhUya sotkarSa, kuvindopyevamabravIt // 128 // duSTAnmatkoTakAnetAn , matsUnodaMzadAyinaH // sAnvayAn hantumanalaM, bileSu prakSipAmyaham // 129 // iti tasya girA jJAtvA, karmaThaM sodyamaM ca tam // gatvA ca | candraguptAnte, cANakyo'jUhavanmudA // 130 // tasmai purAdhyakSatAM ca, candraguptAdadApayat // bhojyAdyaiH so'pi vizvAsyA-'khilAMzcaurAna jaghAna tAn // 131 // evaM mauryasya sAmrAjye, jAte niSkaNTake'nyadA // kozArjanAya cANakyaH, paurAnADhyAnajUhavat // 132 // bhojayitvA ca tAn sadyo, madyaM hRdyamapAyayat // hAlAhalAhalenAsta| vivekAste tato'bhavan // 133 // teSUnmatteSu nRtyatsU-tpatatsu prapatatsu ca // cANakyo'pi kSIvaceSTA-manutiSThannado'vadat // 134 // tridaNDaM dhAturakte dve, cIvare varNakuNDikA // vazaMvado me bhUmAMzca, tanme vAdaya holakam ! // 135 // tanizamyA'paraH sIdhu-pAnAndho madamudvahan // kasyApyanuktAM khAM lakSmI, prAduSkurvannidaM jagau // 136 // yojanAnAM
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||* uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 98 // dazazatIM, vrajato mattadantinaH // pade pade dade lakSaM, tanme vAdaya holakam ! // 137 // tato'hampUrvikApUrva-manyo- pyevamavocata // use tilADhake bADha-mudgate phalite'pi ca // 138 // niSpadyante'tra yAvanta-stilAstAvanti madhe // santi dInAralakSANi, tanme vAdaya holakam ! // 139 // [ yugmam ] anyopyUce navyavarSA-pUrNazailApagAraye // eka vAsarasaJjAta-navanItena bhUyasA // 140 // pAlImahaM nibadhnAmi, tanme vAdaya holakam ! // tenetyukte'paro'vAdIdvAdI cAkSepapUrvakam // 141 // [yugmam ] ekAhajAtajAtyAzva-kizoraskandhakesaraiH // veSTaye'daH puraM viSvak, tanme vAdaya holakam ! // 142 // tataH paro'vadacchAlI, vidyate dve mamottame // prasUtikAgardabhike, chinnachinnaprarohike // 143 // etadranadvayapate-stanme vAdaya holakam ! // anyastvevaM jagau dravya-sahasraM mama vidyate // 144 // sadA candanaliptoha-mapravAsI RNojjhitaH // asmi khavazabhAryazca, tanme vAdaya holakam ! // 145 // itthaM te madi prAduzcakrumadyapo hi, sadbhAva drAk prakAzayet // 146 // yataH-"kuviassa Aurassa ya, vasaNappattassa rAgarattassa // mattassa maraMtassa ya, sabbhAvA pAyaDA hoMti // 147 // " tatazca teSAM cANakyaH, zriyaM vijJAya dhInidhiH // tebhyaH svAsthyaM prapannebhyo, yathA dhanamagrahIt // 148||[tthaa hi-] sAmayoneH zubhagate| rekayojanayAyinaH // padameyAni dInAra-lakSANyAdyAdupAdade // 149 // prarUDhekatilotpanna-tilameyAni cAparAt // | ekAhamrakSaNAjyaM ca, pratimAsaM tRtiiytH|| 150 // turyAccaikadinotpannAna, pratimAsaM kizorakAn // zAlIMzca paJca KARAN 98 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtkoSThA-gArapUraNasaMmitAn // 151 // ityAdAya zriyaM tebhyo-'parAdapi janavajAt // dravyamAdAtumakaro-cANakyo yatrapAzakAn // 152 // kepyAhurdevatAdattA, devanAstasya te'bhavan // tataH sa sthAlamApUrya, dInAraizcatvare yayau // 153 // ityUce ca janAn yo hi, chUte jayati mAM janaH // tasmai dadAmi niyataM, dInArAnakhilAnamUn // 154 // jeSyAmi yadyahaM tarhi, grahIpye niSkamekakam // tacchRtvArebhire rantuM, lubdhAstena samaM janAH // 155 // dyUtakrIDAsuda dakSo'pi, vijetuM taM na kopi hi // alaMbhUSNurabhUtteSAM, pAzakAnAM prabhAvataH // 156 // pAzakaiH sampadApAzai- stairni jecchAnuvartibhiH // vijitya lokAMzcANakyaH, khaNaiH kozamapUrayat // 157 // taM tu nirjetumaparA-tpurAderAgatA| dAapi // svarNameva dadustasmai, na tu ko'pi jigAya tam // 158 // divyAnubhAvAdibalena yadvA. jIyeta ke-IG nA'pi sa dhIsakho'pi // pramAdato hAritamartyajanma, janmI punarno labhate naratvam // 159 // iti pAzakadRSTAnto | dvitIyaH // 2 // atha dhAnyadRSTAntaH| tathA hi bharatakSetre, vizAle zAlilakSmIbhiH // dvAtriMzatA sahasraH sa-dviSayaiH zobhite'bhitaH // 1 // anekanagaragrAma-pattanAdivirAjite // prazastAyAM meghavRSTI, saMpannAyAM ghanAgame // 2 // sarvadhAnyeSu coseSu, kRSidakSaiH kRssiivlaiH|| tanniSpattau prakRSTAyAM, jAtAyAM nirupadravam // 3 // bahubhedAni dhAnyAni, pradhAnAni bhavanti hi // samagrajantujIvAtu-kalpAni sarasAni ca ||4||[cturbhiH kalApakam ] tathA hi-"zAligodhUmacanaka-mudramApatilANukAH //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 99 // rAjamASayavatrIhi-kalAyakkaMgukodravAH // 5 // makuSTakADhakIvalla - kulatthazaNacInakAH // yugandharImasUrau cA - 'tasIkalamapaSTikAH // 6 // " ityAdIn sasyarAzIMstAn, bharatakSetramadhyagAn // saMmIlya racayetko'pi, puamabhralihaM suraH // 7 // sarSapaprasthamekaM ca tatra kSiptvA karambayet // tAn sarSapAn pRthakkartu-mekAM vRddhAM samAdizet // 8 // jaratI sA jarAkampra - karA zUrpakadhAriNI // vigalalocanA bhUri-vilolavalivallarI // 9 // vivicya dhAnyarAzIMstAn, pi| NDitAnakhilAnapi // taireva sarSapaiH prasthaM, kiM bhUyo'pi prapUrayet ? // 10 // [ yugmam ] divyaprabhAvAdyadi vA kadAci - dvivecayettAnapi sarSapAn sA // cyuto naratvAnna tu pApakarmA, janaH punarvindati martyajanma ! // 1 // iti dhAnyadRSTAntaH // 3 // atha dyUtadRSTAntaH, tathA hi abhUtpure ratnapure, nRpo nAmnA zatAyudhaH // tasya caiko yuvA'vApta - yauvarAjyaH suto'bhavat // 1 // sa cetyAlocayAmAsA - 'nyadA mitrAdibhiH samam // adya tAtaM nihatyAhaM, svayaM rAjyamupAdade ! // 2 // AlocantaM ca nipuNo, | jJAtvA'mAtyaH kathaJcana // rAjJe vyajJapayatso'pi tannizamyetyacintayat // 3 // asambhAvyamidaM tAta - mapi yanmA| rayetsutaH ! // zazAGkaH zoSayedvA-rddhimiti hi zraddadhIta kaH ? // 4 // lobhAvezAkulo yadvA, kugrahagrastavajjanaH // naiva kAryamakArya vA, niDo vetti kiJcana ! // 5 // yaduktaM - "novekkhai kulajAI, pemmaM sukayaM ca gaNai na ya ayasaM // luddho kuNai akajaM, mArai pahu baMdhu mittaMpi ! // 6 // " tadeSa putro yAvanmAM, lobhagrasto na mArayet // tRtIyamadhyayanam (3) // 99 //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvatsvarakSaNopAya, sadyaH kazcitkaromyaham // 7 // vimRzyeti mahAbuddhiH, praNAmAyAgataM sutam // iti provAca taddhAva-mavidanniva bhUdhavaH // 8 // rAjyabhAraparizrAnto, rAjyaM te ditsurapyaham // khakIyakulamaryAdAM, nolayi-1 tumutsahe // 9 // atikrAman hi maryAdA-mAcINAM pUrvapUruSaiH // zalabhognimiyolaca-mAno vipadamaznute ! // 10 // kupyetkulAdhidevI ca, maryAdolaGghakAya tat // samAkarNaya tAM rAjya- sukhabhUruhasAraNIm // 11 // ulajhyAnukrama rA-18 jya-mabhikAMkSati yaH sutaH // janako vA khayaM yasmai, rAjyaM dAtuM samIhate // 12 // sa cetsuto jayettAtaM, chUte haiN| rAjyaM tadA'znute // tatra dyUte yayA rItyA, jeyaM sA zrUyatAM tvayA // 13 // asyAM sabhAyAM stambhAnAM, varttate'STottaraM zatam // azrayo'pi pratistaMbha, vartante'STottaraM zatam // 14 // tatraikenaiva dAyena, dIvyan yadi nirantaram // aSTottarazataM vArAn , chUte jayati mAM bhavAn // 15 // azrirekA tadA stambha-syaikasya vijitA bhavet // evaM sASTazatAzrINAM, jaye stambho bhavejitaH // 16 // itthamanottarazata-stambhAnAM vijaye kRte // rAjyaM tavArpayiSyAmi,12 satvaraM nAtra saMzayaH // 17 // kiJcaikavAramapyatra, hArite sakalaM jitam // yAtyeva sakRdapyanya-strIsaGge brahmacaryavat / // 18 // ityAkarNya piturvAkyaM, bhUpabhUrityacintayat // dyUtAcellabhyate rAjyaM, ko hanyAjanakaM tadA ? // 19 // dhyAtveti sa samaM rAjJA, dyUtakrIDAM pracakrame // vijisa nikhilAn staMbhA-na tu rAjyamavindata // 20 // surAnu-11 ECCACANC R
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 100 // bhAvAdathavA sa sarvAn stambhAn vijityApi labheta rAjyam // pramAdato naSTamanuSyajanmA, prApnoti janturna punarna - ratvam ! // 21 // iti dyUtadRSTAntazcaturthaH // 4 // atha ratnadRSTAntaH, tathA hi pure dhanasamRddhe'bhU-nadAhro vaNig jarI // prabhUtaratnakoTInAM prabhuH prabhurivAmbhasAm // 1 // udAraM vyavahAraM ca, kAraM kAraM sadApi saH // upArjitairapi dhanairyalAdratnAnyupAdade // 2 // dhanadaH khadhanaM tacca naiva kasyApyavocata | AyurvittaM gRhacchidraM, no vAcyamiti cintayan // 3 // vizvAsa svIyaputrANA-mapyakurvan divAnizam // nidhAnamitra bhogIndra-staM ratnaughaM rarakSa saH ! // 4 // apare'pi pure tatra, bhUyAMso dhanino'bhavan // anekadhanakoTInAM, svAmino dhanadopamAH // 5 // te ca svIyeSu saudheSu, patAkAH koTisaMmitAH // khairamuttambhayAmAsu- rnAnAvarNavirAjitAH // 6 // velladbhistairdhvajaisteSAM sudhAzuddhA vabhurgRhAH // himAdrizikharANIva, sandhyAbhraiH pavaneritaiH // 7 // dhanadastu dhvajaM naivo-tambhayAmAsa karhicit // na zrINAmanusAreNa, veSAdikamapi vyadhAt ! // 8 // tato mahatvamicchantaH, | sutAstasyetyacintayan // roravacceSTate ratna- vraje satyapi naH pitA ! // 9 // ratnavikrayaNotpanna-dhanakoTImitAnasau // dhvajAnapi nije gehe, naivottambhayati kvacit / // 10 // tadayaM jAtayAmazce - dyAti kvApi tadA vayam // ratnAni tAni vikrIya, dhvajAnuttambhayAmahe // 11 // vyApArArthamathAnyedyu- vRddhe dezAntaraM gate / prArebhire te ratnAnAM, vikrayaM prItacetasaH // 12 // tebhyo mUlyAnabhijJebhya-stAni dezAntarAgatAH // ratnAni jagRhuryatta- nmUlyaM datvA vaNigjanAH // tRtIyamadhyayanam (3) // 100 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ +ASANASANCHAR // 13 // tena ratnaughalAbhena, hRSTAste vaNijAM vrjaaH|| jagmuH pArasakUlAdI-nijadezAn drutaM drutam ! // 14 // ratnavikrayasanAta-vittakoTimitAn dhvajAn // sotsavaM tatsutAH khiiy-saudhe'dhyaaropyNsttH||15|| vRddho'tha gehamAyAtaH, zrutvA ratnaughavikrayam // patAkAzca prekSya duHkhaM, mAnase'mAnamAnaze // 16 ||ityuuce ca sutAn kopa-kamprakAyoruNekSaNaH ||re lakSmIkandakuddAlAH !, yUyaM niryAta madgRhAt // 17 // tAni vikrItaratnAni, samAnIyA'khilAnyapi // mamaukasi praveSTavyaM , yuSmAbhirnAnyathA punaH! // 18 // iti tenoditAstasya, tanayA vinayAnvitAH // pratyAzamabhraman ratna-prAptiM pratyAzayAkulAH // 19 // anyAnyadezavAstavya-vaNijAM dattamuttamam // paraM te paryaTanto'pi. hai|taM ranaupaM na lebhire // 20 // marunmahimnA yadi vA'nuvIraM-staM ratnarAziM dhanadasya putraaH||cyuto naratvAtkRtapApakarmA, | narodhigacchenna tu mAnuSatvam ! // 21 // iti ratnadRSTAntaH paJcamaH // 5 // atha khapnadRSTAntaH, tathA hi abhRdbhUbhAminIbhAle, kSetre bharatanAmani // gauDadezo jAtarUpa-tilakazriyamAzrayan // 1 // tatrAsItpATalIputraM, puraM surapuropamam // mUladevo rAjaputra-statrA'bhUdrapamanmathaH // 2 // udAracittaH sakala-kalAzAlI priyaMvadaH // kRtajJo naikavijJAna-vijJo vimaladhInidhiH // 3 // zUraH pratijJAnirvAhI, dhUrtavidyaikasevadhiH // so'bhUducitavihInAnAthabandhurguNapriyaH // 4 // [ yugmam ] taskarabUtakArAdiH, sAdhuprAjJAdhiko'thavA // yo yo mimela tAdrUpyaM, sa| |bheje sphaTikAzmavat // 5 // kutUhalainavanavai-nivAn vismayaM nayan // vRtto mitraiH pure tatrA-'carat khecaravaca
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanam (3) uttarAdhyayanasaH // 6 // tatrAzepaguNADhye'pi, dyUtavyasanamutkaTam // abhUtsarvakalApUrNa, zazAGka iva lAJchanam // 7 // pitrAdibhi-I niSiddho'pi, dyUtAsaktiM sa nAmucat // vyasanaM hi vizAM prAyo, dustyajaM syAtkhabhAvavat ! // 8 // tato'sau vy||101|| sanAsakta, iti pitrA tiraskRtaH // mAnAnnijapuraM hitvA, bhramannujayanIM yayau // 9 // gulikAyAH prayogAca, tatra vAmanarUpabhRt // kalAbhibahubhirlokAn , rajayan vizruto'bhavat // 10 // rUpalAvaNyavijJAna-kalAkauzalazAlinI // tatrAsIdevadattAbA, vezyA varga ivorvazI // 11 // tAM sarvotkRSTasakala- kalAkauzalagarvitAm // kalAbhirvismayaM netuM 3 na dakSo'pi kSamo'bhavat // 12 // lokebhyastatvarUpaM ta-nmUladevo nizamya tAm // didRkSAmAsa dakSo hi, dakSamanyaM / didRkSate // 13 // tato nizAnte gatvA sa, tannizAntasya sannidhau // vAmanastanmano hartu, gItaM gAtuM pracakrame // 14 // tadgItaM sphItamAko -daJcadromAJcakaJcakA // devadattA'bhavadbhUri-sudhApUrairivAr3itA // 15 // gItena tena hRlohAkarSAyaskAntabandhunA // kuraGgIvAkRSTacittA, sA tanvaGgItyacintayat // 16 // aho ! azrutapUryAsau, gItirasyAtibandhurA // tadgAtAsau na sAmAnyo, naraH kintu narottamaH ! // 17 // dhyAtveti ceTikAmekAM, sA preSItaM samIkSitum // sA'pi taM vAmanaM vIkSyA-''gatA tAmityabhASata // 18 // gandharvo vAmanAkAraH, ko'pi khAmini ! gAyati // kuraGgamadavadrUpa-mantarApi manoharaH // 19 // tadAkarNya tamAhvAtuM, preSInmAdhavikAbhidhAm // kubjAM dAsIM devadattA, sA'pi gatveti taM jagau // 20 // asmAkaM svAminI deva-dattA vijJapayatyadaH // kalAnidhe! prasIda tva-mA // 101 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacchAsmanniketanam // 21 // mUladevo'vadatkubje!, nAgamiSyAmi tadgRham // gaNikAjanasaGgo hi, niSiddho buddhizA-| linAm // 22 // yaduktaM-"yA vicitraviTakoTinighRSTA, madyamAMsaniratA'tinikRSTA // komalA vacasi cetasi| |duSTA, tAM bhajanti gaNikAM na viziSTAH // 23 // " tenetyuktA'pi sA cATu-zatairAvaya' taM bhRzam // sanirvandhaM kare dhRtvA-'cIcalannilayaM prati // 24 // so'tha gacchan puro yAntI, kubjAmAsphAlya tAM rayAt // kalAyAH kauzalAvidyA-prayogAca vyadhAdRjum // 25 // tatassavismayAnandA, sA taM prAvIvizadhe // devadattA'pi taM prekSya, babhUvA''modamedurA // 26 // vAmanasyA'pi sA tasya, vIkSya lAvaNyamadbhutam // vismitA viSTare tuGge, gauravAttaM nya-2 vIvizat // 27 // tatastayA kujikayA, darzayantyA nijaM vpuH||prokte taceSTite deva-dattA devaM viveda tam // 28 // vaidagdhyagabhairAlApaiH, kurvan goSTI tayA samam // mUladevo manastasyAH, khavazaM vidadhe drutam // 29 // yataH-"aNu-1 NayakusalaM parihA-sapesalaM lddhvaannidulliaN|| AlavaNaMpi hu.ccheA-Na kammaNaM kiM ca mUlIhiM ? // 30 // " athaiko / vaiNikastatrA-''yayau viinnaavishaardH|| AdezAddevadattAyAH, so'pi vINAmavIvadat // 31 // tAmAkarNya pramuditA, devadattavamabravIt // sAdhu sAdhu tvayA vINA, vAditA varavaiNika ! // 32 // smitvA'tha vAmanaH proce-'vantIloko'khilopyaho // zubhAzubhavibhAgaM drAga , vetti kAmaM vicakSaNaH ! // 33 // devadattA tadAkarNya, sAzaGketi zazaMsa tam // mahAtman ! kimiha kSuNNaM, vidyate yadvadasyadaH ? // 34 // so'vAdIkimapi nyUnaM, vartate na bhavAdRzAm //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 102 // kintu vaMzaH sazalyo'ya-masti tatrI ca garbhiNI // 35 // vidvan ! kathamidaM jJeya-mityukte devadattayA // so'pye- tadarzayAmIti, vadana vINAmupAdade // 36 // taMtryAH kezaM dRSatkhaNDaM, vaMzAcAkRSya dattavAn // tAM cAzu praguNIkRtya, khayaM vINAmavAdayat // 37 // vyaktagrAmakharAM grAma-rAgasaGgamamaJjalAm // atucchamUrcchanAM loka-karNapAnthasudhAprapAm // 38 // maJjughoSavatI ghoSa-vatImAkarNya tAM rayAt // devadattA satatrAsI-tparatatramanA bhRzam ! // 39 // [ yugmam ] kareNurekA pUtkAra-zIlA'bhUttadgRhAntike // tadvINAkvaNitaM zrutvA, sA'pi tUSNIkatAM dadhau ! // 4 // devadattA tataH sneho-daJcadromodmA'vadat // aho ! vidagdha ! vaidagdhya-midaM te jagaduttamam // 41 // vipaJcIvAdane dakSA, vaanniitumburunaardaaH|| gIyante ye budhairvizve, te vizve'pi jitAstvayA // 42 // vaiNiko'pi tadA natvA, tasya pAdAvado'vadat // vipaJcIvAdanaM sadyaH, prasadya mama zikSaya // 43 // dhUrttAdhipo'bhyadhAnnAhaM, samyagjAnAmi vallakIm // asti kintu dizi prAcyAM, pATalIputrapattanam // 44 // tatra vikranasenAhaH, kalAcAryo'sti dhInidhiH // mUlahai devo'haJca kiJci-dvINAM vidvastadAzrayAt // 45 // vipaJcIvAdanAmnAyaM, sampUrNa tu ta eva hi // kalayanti kalAke li-nilayAH kushlottmaaH!|| 16 // nATyAcAryo'tha tatrA''gA-dvizvabhUtimahAmatiH // vAmanAyAvadaddeva-dattA 4 taM bharatopamam // 47 // mUladevo'bravIdeta-cchikSitAyAH purastava // astyayaM bharataH kintu, vizeSo jJAsyate'dhunA // 48 // vicAraM bhArataM tasyA-prAkSIddharttAdhipastataH // vizvabhUtistu taM mUDho-'vamene vAmanatvataH // 49 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH sa tasya bharata-vyAkhyAM khairaM vitanvataH // pUrvAparavirodhAkhyaM, doSaM tatrodabhAvayat // 50 // uvAcAnucitaM kiJci-dvizvabhUtistato rupA // sopahAsaM zazaMsaivaM, mUladevo'pi taM tadA // 51 // raGgAcAryAGganAkheva, tvamevaM nATayeH krudham // na tvanyatreti tenokte, hINo maunaM babhAra saH // 52 // devadattA'tha taM kharva, pazyantI snigdhayA dRzA // / vizvabhUtervilakSatva-mapanetumado'vadat // 53 // bhavantoM nAdhunA khasthAH, santi kAryAkulatvataH // tato vimRzya vaktavyaH, praznasyArthaH kSaNAntare ! // 54 // jAyate nATyavelA ta-devadatte ! brajAmyaham // evaM vadaMstato vizva-bhUtistasyA gRhAdyayau // 55 // devadattA'tha sammAnya, vaiNika visasarja tam // bhojanAvasare jAte, ceTikAM caivamabhyadhAt // 56 // AhUyatAmaGgamardaH, ko'pi sAnArthamAvayoH // uvAca kharvaH kurveha-mabhyaGgaM te yadIcchasi ! // 67 // | devadattA'vadaddakSa !, tvametadapi vetsi kim ? // sovAdIdveni no kintu, tajjJapArthe sthitosmyaham // 58 // dAsyAnItaM gRhItvA'tha, pakvatailaM sa vAmanaH // prArebhe'bhyaanaM tena, vazIcakre ca tanmanaH // 59 // aho ! sarvakalAdAkSyaM, pANisparzopyaho ! mRduH // tatsarvathA na sAmAnyaH, kintu siddhapumAnasau // 60 // prakRtyezarUpasya, na syuretAdRzA guNAH // pracchannaM rUpametasya, tatprAduSkArayAmyaham / / 61 // devadatteti saJcintya, tatpAdAje praNamya ca // ityuvAca guNereva, jJAtaM te rUpamadbhutam ! // 62 // dakSo dAkSiNyavAn siddha-pumAnAzritavatsalaH // mahAbhAgazca me khyAtastvaM guNareva taadRshaiH||63|| tatte khAbhAvika rUpaM, draSTamutkaNThate manaH // tyaktvA mAyAmimAM kRtvA, kRpoM tanma u018
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanam (3) uttarAdhyayana pradarzaya // 64 // itthaM tayA sanirbandha-mudito mudito'tha saH // AkRSya guTikA rUpa-viparyayakarI mukhAMt // 65 // navayauvanalAvaNya-maJjalaM smarajitvaram // Avizcakre nijaM rUpaM, jagajanamanoharam // 66 // [ yugmam ] tatastaM dRkc||103|| koraka-candraM lavaNimodadhim // vIkSya harSollasadroma-hocaiH sA visiSmiye // 67 // prasAdo me mahAMzcakre. yuSmAbhiriti vAdinI // devadattA vitene'tha, tadaGgAbhyaMgamAtmanA // 68 // atha dvAvapi tau snAtvA, vyadhattAM saha bhojanam // devadUSye tato deva-dattAdatte sa paryadhAt // 69 // tato vidagdhagoSThI tau, kSaNaM rahasi cakratuH // mUladevaM tadA deva-dattaivamavadanmudA // 70 // paro lakSA narA dakSA, mahAtman ! vIkSitA mayA // na tu tvAmantarA'nyena, hRtaM kenApi me manaH ! // 71 // yataH-"nayahiM ko na dIsai, keNa samANaM na hoMti ullAvA // hiayANaMdaM jaM puNa, jaNayai taM mANusaM viralaM // 72 // " kiJca-"bhavanti saguNAH ke'pi, kurUpA mRganAbhivat // indravAruNavatke'pi, rUpavanto'pi nirgunnaaH||73|| ye tu mandAravadrUpa- vantaH saargunnaanvitaaH|| te cintAmaNivatpRthvyAM, durlabhAH syubhavAdRzAH ! // 74 // " nAthAmi tadahaM nAtha !, nA'tha kAryA vicAraNA // yathA sthito'si maccitte, tathA stheyaM | & mamAlaye // 75 // so'thA'vAdIdayi ! dravya-hIne vaidezike mayi // pratibandho na te yukto, bhramaryA iva kiMzuke ! // 76 // sarveSAmapi jantUnAM, prema syAtsadhane jane // arthamAtraiSiNAM vezyA-janAnAM tu vizeSataH ! // 77 // guNAnurAgAgaNikA, yadi syAnnirdhane ratA // tadA yupArjanAbhAvA-sIdettasyAH kulaM sadA ! // 78 // vezyA smAha guNa SASSES // 103 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnAM. premNo mAnasajanmanaH // dhanaM nibandhanaM na syA-guNAH kintu nibandhanam // 79 ||dhnN hi bAniyA hireva spRzanti naH // citte tu tvAdRzA eva, pravizanti kalAdhanAH ! // 8 // yataH-"sajanAnAM vaco dravyasahayAdatiricyate // snigdhaM cAlokitaM lakSA-sauhArda koTitastathA // 81 // khadezaH paradezazcA-'nyeSAM na ta kalAvatAm // sakalo hi zazIva syA-pUjanIyo jagatraye // 82 // " tadanvahaM tvayA'vazya-mAgantavyaM mmauksi| sanirbandhaM tayetyuktaH, pratipede sa tadvacaH // 83 // tato mitho'nuraktau tau, tulyacAturyazAlinau // ciraM cikrIDataH khaira, kareNukariNAviva // 84 // devadattA'tha nRtyArtha-mAhUtA rAjavetriNA // mUladevaM sahAdAya, yayau pArthivaparSadi 85 // uddAmakaraNaM tatra, nATakaM nirmame ca sA // paTahaM vAdayaMstAM cA-'nartayadbhUtanAyakaH // 86 // vIkSya taM nATaka kAntaM, bhUkAnto vismito bhRzam // yAcakha varamityUce, nyAsIcakre tayA tu sH||87|| gADhapremA tato mUla-deve deva ivaapsraaH|| devadattA samaM tena, saukhyamanvahamanvabhUt // 88 // mUladevastu tatrApi, na chUtavyasanaM jahau // tatastaM devadattaiva-mUce sAnunayaM rhH||89|| kalaGkastvAdRzAM dyUtaM, vairasthamiva vaaridheH|| tadidaM vyasanaM zrINAM, vyasanaM muJca vallabha ! // 9 // tayetyukto'pi nA'tyAkSI-mUladevastu devanam // dustyajaM vyasanaM prAyo, vizAM guNavatAmapi ! // 91 // tasyAM puyoM sArthavAho-'calAho'bhUnmahAdhanaH // sa tu pUrva mUladevA-devadattArato'bhavat // 92 // yadyatsA'mArgayattatta-tso'dAttasyai dhanAdikam // prANAnapi jano rAgI, datte vittasya kA kathA ! // 93 // tatrA''
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 104 // yAntaM mUladevaM, jJAtvA so'ntaH krudhaM dadhau // ropaH syAtprANinAM prAyaH, ekadravyAbhilASiNAm ! // 94 // chidrANi mUladevasyA-'nveSayAmAsa so'nvaham // tadbhiyA na yayau tasyAH, saudhe dhuuto vinA chalam // 95 // athoce | devadattAM ta-mAtA kaitavasevadhim // kitavaM mUladevAhUM, nidravyaM muJca nandane ! // 96 // bhUrivittaprade nitya-macale nizcalA bhava // ekatra koze dvau khaDgau, na hi mAtaH kadAcana ! // 97 // devadattA'bravInmAtaH!, kevalaM dhanarAgiNI // nAsmyahaM kintu me bhUyAn , prativandho guNopari ! // 98 // krodhAdhmAtA'vadanmAtA, dhUrte syustatra ke guNAH // devadattA tato'vAdI-tadguNAkSiptamAnasA // 99 // dakSo dAkSiNyavAn dhIraH, kalAvedI priyaMvadaH // dAtA vizeSavi|cAyaM, tannavA'muM jahAmyaham // 10 // tataH sA kuTTinI kopA-viSTA duSTA nijAGgajAm // pratibodhayituM naikAn, dRSTAntAnityadIdRzat // 101 // sA yAvake'rthite'dAttaM, nIrasaM dAru candane // mAlye nirmAlyamikSau ca, tatprAnta nIramAsave // 102 // kimetaditi sA putryA, pRSTA caivamavocata // idaM yAkapriyaste'sau, tAk taM muJca tadrutam // 1.3 // devadattA'bhyadhAnmAtaH !, parIkSAmavidhAya kim // tametatsamamAkhyAsi, mUkhoM maNimivopalam ? // 104 // | parIkSyatAmayaM tarhi, jananyetyuditA sutA // ithUna prArthayituM dAsI, prAhiNodacalAntike // 105 // devadattA yAcate tvA-mikSuniti tayoditaH // ikSabhiH zakaTaM bhRtvA-'calaH pressiitprmodtH||106 // tadRSTvA'kkA'vadatpazyA-'cala| syaudAryamadbhutam // praiSInmAnAtigAnikSUn , kalpavRkSa ivAzu yaH // 107 // tataH sutA jagau mAta-yadyahaM syAM kare // 104 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ *BARA BARUSASUSAHA NukA // tadA mamopayujyanta, ikSavo'mI asNskRtaaH|| 108 // atraivArthe mUladevo-'pyAdeSTavyo bhujiSyayA // dvayorapi tayormAta-vizeSo jJAyate yathA // 109 // ityuktvA mUladevAnte, preSItsA mAdhavIlatAm // sApyasti devadattAyA, ikSuzraddheti taM jagau // 110 // tatassa paMcaSAnikSU-nAdAyApAsya tattvacam // muktvA mUlAgrapANi, vyaGgulA gaNDikA vyadhAt // 111 // karpUravAsitAstAzca, caaturjaatksNskRtaaH|| zUlaprotAH zarAvAntaH, kSiptvA preSIttadAvRtAH // 112 // tAH prekSya muditA deva-dattA''khyajananImiti // anayorantaraM pazya, kAcavaiDUryayoriva ! // 113 // tadahaM tadguNaireva, tasmin raktAsmi nAnyathA // akkA dadhyau nainameSA, tyajatyatyantamohitA // 114 // karomyupAyaM 5 tatkaJci-yenAyaM kAmukaH khayam // puryA niryAti jAGgulyAH, pATheneva gRhaadhiH||115|| dhyAtveti zambhalI mAhA|'calaM kaitavakovidA // nAmAntaraM gamiSyAmI-tyalIkaM brUhi me sutAm // 116 // tamAvAsyati dhUrta sA, jJAtvA / tvAmanyato gatam // tadA bhaTairvRtaH sajai-matsaGketAttvamApateH // 117 // dhUrtatAmRgadhUrta ca, taM tathaivApamAnayeH // yathAbhUyo'tra nAgacche-tsarpadhAmnIva mUSakaH // 118 // tatvIkRtyA'calo deva-dattAyai khaM vitIryaca // grAmaM yAmItyuditvA ca, niragAttaniketanAt // 119 // niHzaMkA devadattA'tha, mUladevamavIvizat // akkAvAcA'calopyAgAtatra satrodbhaTairbhaTaiH // 120 // taM cA''yAntaM vIkSya deva-dattA tasmai nyavedayat // tato bhIto mUladeva-stalpasyAdho nyalIyata // 121 // zayyAdhaHsthaM ca taM jJAtvA, zambhalIsaMjJayAcalaH // tatropavizya palyaGke, devadattAmidaM jagau AUGAISRICHIERICIREAISHA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 105 // 562-%%*****5454 M // 122 // nAsyAmyahaM devadatte !, nAnIyaM praguNIkuru // sA'vAdIdAsane tarhi, snAnA'tropavizyatAm // 123 // tatIyamadhya sa proce'traiva paryaGke-'bhyaktaH snAtazca saambrH|| khapne'dyA'haM sa ca khapno, bhavetsatyApitaH zriye // 124 // strAsyA- yanam (3) myahaM tadatraiva, tenetyukte jagAda sA // khAminnevamidaM hRdyaM, tUlikAdi vinaMkSyati // 125 // acalo'pyabravIttarhi, 4 dAsye sarvamitaH zubham // akApyuvAca kiM putri!, bharturiSTaM karoSi na // 126 // tataH paravazA deva-dattA dUnamanA api // abhyajyodvartayAmAsa, paryaGkasthitameva tam // 127 // uSNaiH khalijalAyaistaM, strapayAmAsa sA ttH|| talpA-3 dhaHstho mUladeva-stairabhiyata srvtH|| 128 // so'tha dadhyau mamApyadyA-''patitaM vyasanaM mahat ||praanninH prAjyarAgasya, kiM vA duHkhaM na sambhavet ! // 129 // yataH-"dezatyAgaM vahnitApaM, kuTTanaM ca muhurmuhuH ||raagaatirekaanmjisstthaa-'pynute kiM punaH pumAn ! // 130 // " tadidAnImupAyaM kaM, kurve tiSThAmi yAmi vA // digmUDhavaditi dhyAyaMstatrAsthAdbhUrtarAT tadA // 131 tato'calabhaTAn dRSTi-saMjJayA''hUya kuTTinI // tyaivaa'clmaadikss-dbhuuto niSkAzyatAmiti // 132 // tatastamacalo dhRtvA, kezapAze samAkRSat // iti covAca re ! brUhi, zaraNaM tava ko'dhunA ? // 133 // mayA bhUritavittaiH, khIkRtAM gaNikAmimAm // riraMsoste'dhunA brUhi, kurve'haM kazca nigraham ? // 134 // // 105 // mUladevo'tha paritaH, prekSya zastrodbhaTAn bhaTAn // iti dadhyau valaM kurve, cettadA jIvitaM kva me ? // 135 // nirAyadho'haM kartavyaM, vairaniryAtanaM ca me // tadbalAvasaro nAya-miti dhyAtvetyuvAca sH|| 136 // yattubhyaM rocate tattvaM, mAna dRSTi-saMjJayA' covAca re ! brUhi, m||134||
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmprataM kuru satvaram // tacchrutvA'cintayatsArtha-patiritthaM mahAmatiH // 137 // mahApuruSa ityeSa, rUpeNaiva nirU-18 pyate // sulabhAni ca saMsAre, vyasanAni satAmapi ! // 138 // yaduktaM-"kasya syAnna skhalitaM, pUrNAH sarve manorathAH kasya // kasyeha sukhaM nityaM, daivena na khaNDitaH ko vA ? // 139 // " daivAdApadamApanna-stannAyaM nigrhocitH|| vimRzyetyacalaH proce, mUladevaM mhaamnaaH!|| 140 // ito'parAdhAnmukto'si, prAptopyenAM dazAM mayA // tattvayApyupakartavya-mIdRze samaye mama ! // 141 // tenetyuktvA vimuktosau, sadyo nirgatya tadgRhAt // purIbahiHsthe sarasi, sAtvA vastrANi dhautavAn // 142 // dadhyau cetyunmanA mAyAM, kRtvA'nenA'smi vnycitH|| tadupAyaM vairazuddheH, kvApi gatvA karomyaham ! // 143 // dhyAyannityacalanmUla-devo veNNAtaTaM prati // tatra mArge'TavIM caikAM, prApa dvAdazayojanIm // 144 // vinA sahAyaM duSprApa-pArAM tAmavadhArayan // sahAyaM mArgayanmArga-mukhe'TavyAH sa tasthivAn | // 145 // tadA ca sundarAkAraH, zambalasthagikAdharaH // vipraH kuto'pi TakkAhva-jAtistatra samAyayau // 146 // tuSTastato'vadanmUla-devastamiti sAdaram // kiyaharaM ka' ca grAme, gantavyaM te dvijottama ! // 147 // dvijo jagAda yAsyAmi, kAntArAtparataH sthitam // grAmaM vIranidhAnAkhyaM, brUhi kva tvaM gamiSyasi ? // 148 // dhUrto'bhyadhatta gantavyaM, mama veNNAtaTe pure // dvijo'vAdIttadA''gacchA-tigacchAvo yathA'TavIm // 149 // tau brajantI bane | madhyaM-dine palvalamAmutAm ||kssnnN vizramyatAmatre-tyUce tatrA'paraM dvijaH // 150 // tataH prakSAlya vadana-pANipAdAdi
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 106 // T // drucchAyAmAzrayat snigdha-vadhUvatkhedahAriNIm // 151 // viprastu sthagikAmadhyA-saktUnA''kRSya vAriNA // ArdrayAmAsa tAn bhoktuM, caika evopacakrame // 152 // dhUrtoM dadhyau kSudhArtatvA-bhojyaM naa''daav'daanmm|| bhuktvA tRptaH punarayaM, mamA'pyetatpradAsyati ! // 153 // viprastu mArgamitrAyA-'pyasmai no kiJcidapyadAt // yAcako hi svayaM prAyo-'nyasmai dAtuM na zaknayAt ! // 154 // vipre'tha sthagikAM baddhA, purataH prasthite sati // dhUrtezo'nuvrajan dadhyA-caparAhe pradAsyati ! // 155 // dvijastathaiva sAyAhne-'pyabhuktA'smai tu no dadau // kalye, dAsyatyasau nUna-miti dadhyau ca dhUrtapaH // 156 // puro yAntau ca tau rAtrau, jAtAyAM vaTasannidhau ||maarg muktvA suSu|patuH, prabhAte ca prceltuH|| 157 // jAte madhyaMdine prAgva-dvipro bhuGkte sma natvadAt // mUlastvAzAtantubaddha-jIvitaH purato'calat ! // 158 // tRtIye tu dine mUla-devo dadhyau kSudhAturaH // tIrNaprAyATavI tasmA-dadyAvazyaM pradAsyati // 159 // tatrApyahi dvijo nAdA-ttIrNe'raNye jagau tu tam // vayasya ! tava mArgoyaM, mama cAyaM brajAmi tat // 160 // mUladevo'bhyadhAdbhaTTa !, tvatsAhAyyAdiyaM mayA ||tiirnnaa mahATavI tumba-mahimneva mahAnadI // 161 // kAryotpattI tato mUla-devanAmno mamAntike // veNNAtaTe tvamAgacche-mA''khyAhi nijaM ca me // 162 // ahaM nighRNa zarmeti, jnairdttaapraabhidhH|| dvijo'smi saddhaDo nAme-tyuditvA so'gamattataH // 163 // prati veNNAtaTaM gacchan , mUladevastato'ntarA // vasantaM grAmamaikSiSTa, bhikSArtha tatra cAgamat // 164 // bhrAmaM bhrAmaM tatra lebhe, kulmA SACACCURRICULGARLS 6 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAneva kevalAn // tAnAdAya pratasthe'tha, mUlaH prati jalAzayam // 165 // atrAntare tapasteja-staraNiM zAntacetasam // mAsopavAsinaM sAdhu-mAyAntaM grAmasaMmukham // 166 // samIkSya mudito mUla-deva evamacintayat // dhanyo'haM yanmayA dRSTaH, samaye'sminnasau muniH // 167 // [yugmam ] yathA bhavenmarusthalyAM, durlabhastridazadrumaH // tathAranatrayAdhAraH, sthAne'trA'sau mhaamuniH!|| 168 // grAme'sminkRpaNe kiJci-dapyasau na ca lapsyate // lapsye'haM tu punarbhojya-matra vA'nyatra vA bhraman // 169 // imAn vizuddhAn kulmASAM-staddatvA'smai mahAtmane // vivekazAkhina / kurve-5cirAtsaphalamAtmanaH ! // 17 // dhyAtvetyudgataromAJcaH, pramodAzruvimizrarak // bhaktipUrva mUladevo, muni natvaivamabravIt // 171 // vyasanAmbhodhipatite, mayi kRtvA kRpAM prbho!|| etAnAdatva kulmASA-mAJca nistAraya drutam ! // 172 // dravyAdizuddhiM vijJAya, tatastAnAdade ytiH|| tataH pramudito mUla-deva evamavocata // 173 // 1 dhanyAnAM hi narANAM syuH, kulmASAH sAdhu pAraNe // tadA ca vIkSya tadbhaktiM, hRSTA kA'pi surItyavak // 174 // vatsa ! tvayA kRtaM sAdhu, sAdhubhaktiM vitanvatA // tataH zlokottarArdhena, yatte'bhISTaM vRNuSva tat ! // 175 // mUladevo'pi tAM devI-mavAdInmuditastataH // dehi vezyAM devadattAM, rAjyaJcebhasahasrayuk // 176 // devyuvAcA'cirAdeva, lapsyase sarvamapyadaH // mUladevastataH sAdhu, natvA grAme'gamatpunaH // 177 // bhikSAM tatrA'parAM prApya, bhuktvA ca sa puro brajan // prApa veNNAtaTaM pAntha-zAlAyAM tatra cAkhapIt // 178 // nizAyAzcAntime yAme, pUrNenduM nirmala
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 107 // dyutim // khanne'pazyanmUladevaH, pravizantaM nijAnane // 179 // tadA kArpaTiko-'pyeko'drAkSItsvapnaM tameva hi // tRtIyamadhyavinidraH sa tu papracchA-'nyeSAM khapnaphalaM ttH|| 180 // khapnArtha tasya tatraiva-mekaH kArpaTiko'vadat // maNDakaM yanam (3) sAjyamadyatvaM, khaNDAyuktaM ca lapsyase ! // 181 // sa ca kArpaTikaH prApa, tAvatA'pi parAM mudam // mUlade-18 vastu mUDhAnAM, no teSAM svapnamabravIt // 182 // so'tha kArpaTiko lebhe, gehAcchAdanakarmaNi // yathoktaM maNDaka tacA-'nyeSAM kheSAM nyavedayat // 183 // pratyUSe mUladevastu, gatvodyAne dhiyAM nidhiH // mAlikaM prINayAmAsa, kusu-8 mAvacayAdinA // 184 // tuSTastasmai mAliko'pi, varapuSpaphalAnyadAt // tAnyAdAyA'gamatsvAna-zAstrakovidadhAmni saH // 185 // natvA datvA ca puSpAdi, pAThakAya nyvedyt||muuldevo nijaM khapnaM, so'pi hRSTo'bravIditi // 186 // vatsa ! vakSyAmyahaM svapna-phalaM tava zubhekSaNe // adyAtithI bhavAsmAkaM, so'pi tatpratyapadyata // 187 // tatastaM strapayitvA ca, bhojayitvA ca sAdaram // upAdhyAyo'bhyadhAvatsa !, kanyeyaM pariNIyatAm // 188 // mUlo'vAdInmamAjJAta-kulasyApi nijAM sutAm // tAta ! datse kathaMkAraM, tataH so'pyevamAlapat // 189 // kulaM guNAzca te vatsa !, mUtyaiva viditA mayA // tadimAM me sutAM sadyaH, pANau kRtya kRtArthaya ! // 190 // ityuktvA'dhyApakastasmai, kanyAM // 107 // dattvaivamabravIt // sasarAtrAntare bhAvI, svapnAdasmAnnRpo bhavAn ! // 191 // hRSTastato mUladeva-stadAvAse sukhaM 1 madhyesaptadinaM bhAvI // iti 'ga' saMjJakapustake //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasan // gatvodyAne paJcamehni, campakadrutale'khapIt // 192 // tadA ca tatpurAdhIzaH, prApAputraH parAsutAm // tato'dhivAsayAmAsuH, paJca divyAni dhiiskhaaH|| 193 // hastyazvachatrabhRGgAra-cAmarA mtrvaasitaaH|| purImadhye bhramana | rAjya-yogyaM matya tu nA''nuvan ! // 194 // tato bahirdhemantaste, mUladevaM vyalokayan // prasuptamaparAvRtta-cchAyaM |campakasannidhau // 195 // tatazcakre hayo heSAM, gajo gulagulAyitam // abhiSekaM ca bhRGgAra-cAmarau vIjanaM tathA // 196 // puNDarIkaM ca tasyoddhe, vyakasatpuNDarIkavat // sukhAmiprAptimuditai-rjanaizcakre jayAravaH // 197 // tatastaM sindhuraH sauva-skandhe'dhyAropayatvayam // prAvIvizacca nagare, nAgarInirmitotsave // 198||raajyaabhissekN tasyA'tha, |cakruH sAmantamatriNaH // tadA ca devatA vyomni, vyaktamevamavocata // 199 // "devatAnAM prabhAveNA-vApsarAjyaH klaanidhiH|| eSa vikramarAjAho, rAjA mAnyo'khilairjanaiH // 200 // yastvasya bhUpaterAjJA-mAtmadveSI na maMsyate // tamahaM nigrahISyAmi, vidyutpAta ivAGipam // 201 // " tannizamyA'khilaM rAja-maNDalaM bhItavismitam // tasyA|'vazyamabhUdRzya, saukhyaM dharmavato yathA // 202 // so'tha bhUpo vyadhAtprIti, prAbhRtapreSaNAdinA // vicAradhavalAkhyeno-jayanIkhAminA samam // 203 // [itazca-] devadattA'pi tAM prekSya, mUladevaviDambanAm // ityuvAcA'calaM kopA-vezakampitavigrahA // 204 // remUDha ! kiM tvayA jJAtA, pariNItavadhUraham // yanmamApi gRhe'kArSI-rasamaJjasamIdRzam // 205 // ataH paraM samA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 108 // gamyaM naivAsmadvezmani tvayA // ityuktvA taM ca niSkAzya, gehAtsAgAnnRpAntikam // 206 // ityUce ca prabho ! datta, taM varaM mama sAmpratam // nRpaH proce yadiSTaM te, tadAkhyAhi yathA dade // 207 // mUladevaM vinA nAnyaH ko'pi preSyo madAlaye // acalazcAyamAgaccha - nnivArya iti sA'vadat // 208 // astvevaM kintu ko hetu - riti pRSTe'tha bhUbhRtA // devadattAjJayAvArtA, tAmavocata mAdhavI // 209 // ruSTo'tha pArthivaH sArtha - vAhamAhUya taM jagau // re ! kimatrA'dhipo'si tvaM yadevaM kuruSe balam ? // 210 // devadattAmUladevau, ravabhUtau pure mama // yattvayA dharSitau tattvAM mArayiSyAmi sAmpratam // 219 // kSudreNAnena bhUjAne !, kiM hateneti vAdinI // devadattA'mocayattaM bhUpa| zvetyavadattadA // 212 // asyA vAkyena muktastvaM yadyapyacala ! samprati // tathApi mUladeve'trA - ''nIte zuddhirbhavetava // 213 // acalo'tha nRpaM natvA - 'nveSayAmAsa sarvataH // mUladevaM na tu prApa, nirbhAgya iva sevadhim // 214 // tayA nyUnatayA bhUpA-jhItaH sArthapatistataH // agAtpArasakUlaM drAgU, bhANDAnyAdAya vAhanaiH // 215 // itazca mUladevo'pi tadrAjyamapi nIrasaM // manyamAno vinA deva - dattAM nirlavaNAnnavat // 216 // prAhiNoddevadattAyai, lekha | sahUtapANinA / sA'pi taM vAcayAmAsA - ''nandApUrNamanA iti // 217 // [ yugmam ] khasti veNNAtaTAnmUladevenojjayanIsthitA // AliMgyAlApyate deva - dattA cittAjahaMsikA // 298 // astIha kuzalaM deva - gurupAdaprasAdataH // tvayA'pi svAGgavArtatva - vArtA jJApyA mude mama // 219 // kiJca sAdhormayA dattaM dAnaM tadvIkSya mAM surI // Uce tRtIyamadhyayanam (3) // 108 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ varaM vRNuSveti, tato'hamiti tAM jagau // 220 // devadattAsahasrabha-yuktaM rAjyaM pradehi me // tato rAjyaM mayA labdhaM, taca vyartha tvayA vinA ! // 221 // tatsatvaraM tvayA''gamya-mihApRcchaya dharAdharam // kAlakSepazca nAtrArthe, kartavya iti maGgalam // 222 // vAcayitveti sA tuSTA, dUtamevamabhASata // ahaM tadekacittApi, kurve'pekSAM puriipteH||223|| hRSTo dUtastato gatvA, bhUpamevaM vyajijJapat // mUladevanRpo deva !, manmukheneti yAcate // 224 // svAminme devadattAyAM, niviDaM prema vartate // tatsA preSyA yadA tasyA, yuSmAkaM ca rucirbhavet // 225 // tataHproce nRpo rAjya-15 mapyetattasya vidyate // tat ivikramarAjena, rAjJaitanmAtramarthitam ? 226 // ityuditvA devadattAM, samAkArya nRpo'lapat // bhadre ! cireNa sampUrNa, tava cetaHsamIhitam ! 227 // devatAdattarAjyazrIH,prAhiNonmUladevarAT // tvAmAnetuM nijaM martya, | tattvayA tatra gamyatAm // 228 // ityavantInRpeNoktA, sAgAdveNNAtaTa kramAt // tAM ca prAvIvizanmUla-devarAT sotsavaM / / pure // 229 // so'tha vaiSayikaM saukhyaM, bhuAno devadattayA // dharmakRtyaM vyadhAnnitya-marhacaityArcanAdikam // 230 // itazcAgaNyapaNyaugha, bhRtvA pArasakUlataH // bhAgAdveNNAtaTe'nyedyuH, sArthavAho'calAhvayaH // 231 // kiM nAmAtra nRpo'stIti, tatra lokAn sa pRSTavAn // rAjA vikramarAjAkhyo, vartate'treti te jaguH // 232 // tataH varNamaNImuktA-bhRtasthAlopadAM dadhat // mApAlaM prekSituM so'gA-dbhapopyAsanamArpayat // 233 // 18 tamupAlakSayanmaMkSu, bhUpo bhUpaM tu nA'calaH // zreSThin ! kutastvamAyAsI-rityaprAkSInRpo'tha tam // 234 // ESSAIRESCE
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 109 // bhA pratyuvAcA'calaH khAmi-nAgA pArasakUlataH // tatastaM vArtayAmAsa, prajAnAthaH sagauravam // 335 // bhANDaM darza- tRtIyamadhyayituM paJca-kule tenA'tha yAcite // bhUpo'bhyadhAtsameSyAmaH, kautukena khayaM vayam // 236 // mahAprasAda ityukte- yanam (3) 'tha nRpo yayau // tatsArthasthAnamAsthAnaM, dhiyAM paJcakulAnvitaH // 237 // majiSThAkramukAdIni, so'pi DAnyadarzayat // tato'vadannapo bhANDa-midamevAsti kiM taba ? // 238 // bhANDaM mamedamevAstI-tyukte tena nRpo'vadat // satyaM brUyA na cecchulka-cauryA vigrahanigrahaH // 239 // nAnyasyApi purolIkaM, vacamyahaM kiM punaH prbho!|| tenetyukte nRpo'vAdI-diti paJcakulaM prati // 240 // ardhadAnaM zreSThino'sya, kriyatAM styvaadinH|| kintu bhANDAni sarvANi, tolanIyAni me puraH // 241 // teSAM ca tolane bhAra-vaiSamyAdaGgrighAtataH // vaMzavedhAca maJjiSThA-dyatarmene nRpo'param // 242 // bhANDasthAnAni sarvANi, narendro'bhedayattataH // tebhyo muktAvarNarUpyavidrumAdi viniryayau // 243 // tatprekSyotpannakopenA-'calo'vadhyata bhUbhRtA // are pratyakSacauro'yaM, badhyatAmiti | vAdinA ! // 244 // muktvA bhaTAMzca tatsArtha-sthAne'gAtpArthivo gRham // ArakSako'pi taM baddha-manaiSIpasannidhau / // 109 // // 245 // gADhabaddhaM ca taM dRSTvA, choTayitvA ca bhUdhavaH // sArthavAha ! kimu tvaM mAM, sAnAsIti pRSTavAn ? // 246 // so'vAdIddhavanodyota-karaM vairitamoharam // tvAM janezaM dinezaM ca, no jAnAti jaDo'pi kaH? // 247 // cATuvAkyaiH kRtaM samyak, yadi vetsi tadA vada // nRpeNetyuditaH proce-'calastarhi na vedyaham // 248 // tataH /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 945455125ARA pathvIpatirdeva-dattAmAhUya taM tathA // adarzayattAM ca vIkSyA-'calo'bhUdyAkulo bhRzam // 249 // tato vilakSa kSmAnyaste-kSaNaM hINamadhomukham // vismayasmeranayanA, devadatteti taM jagI // 250 // devAdvipadamAptasya, kAryamevaM tvayA|'pi me // tadetyuktastvayA yo'bhU-mUladevo'yamasti saH // 251 // tadidaM vyasanaM vitta-dehasandehasAdhanam // prApto'pi tvaM vimukto'si, rAjJA dInadayAlunA // 252 // vIkSApanno'tha sa zreSThI, praNipatya tayoH kramAn // ityuvAcA-8 khilAnmantUn , sahadhvaM me tadAkRtAn // 253 // AgasA kupitastena, vicAradhavalonRpaH // pravezamapyavantyAM me, yuSmadvAcaiva dAsyati // 254 // naradevo'vadaddeva-dattAdevI yadA tvayi // prasAdamakaronmantu-mayA soDhastadaiva te B // 255 // tato'calaH pramudito, bhUyo'pi praNanAma tau // strapayitvA'bhojayattaM, devadattA'pi sAdaram // 256 // bhUpo'pi bhUrimUlyAni, datvA vAsAMsi tasya tat // zulkaM mumoca santohi, dvipaampyupkaarinnH|| 257 // dUtaM datvA''tmano gantu-mavantyAM vyasRjaca tam // avantIzo'pi tadvAcA, pravezaM tasya dattavAn // 258 // vipro nimAghRNazarmA'pi, prAptarAjyaM nizamya tam // agAdveNNAttaTaM mUla-devabhUpaM nanAma ca // 259 // pratyabhijJAya bhUpo'pi, |taM kRtajJaziromaNiH // adRSTasevayA tasmai, dadau grAma tameva hi // 26 // | so'tha kArpaTiko'zrauSI-dyacandragrAsalakSaNAt // svapnAdAsInmUladevo, nRpaH samyagvicAritAt // 261 // tataH so'cintayaddhimAM, ytkhnstaadRshstdaa|| Avedanena mandAnAM, nIto niSphalatAM mayA ! // 262 // tadadyApi hi
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 110 // cetpItvA, gorasaM sarasaM zaye // tadAhamIdRzaM svapnaM, bhUyaH pazyAmi rAjyadam ! || 263 // iti dhyAyan rAjyalakSmIM, |kAMkSan so'nizamakhapIt // na tu taM svapnamaikSiSTa, gUDhamarthamivAbudhaH ! // 264 // kadApya'sau kArpaTiko'pi pazyetsvapnaM tamapyutkaTabhAgyayogAt // na tu pramAdAcyutamartyajanmA, labheta bhUyo'pi jano naratvam ! // 265 // iti svapnadRSTAntaH SaSThaH // 6 // atha ' cakketti' padasUcito rAdhAvedhadRSTAntastathA hi abhUdindrapuraM nAma, puramindrapuropamam // nRpastatrendradattAho, babhUvendra iva zriyA // 1 // rAjJastasyA'bhavan bahvatho, vallabhAH prANavallabhAH // sutA dvAviMzatistAsA - mAsan pRthvIpatipriyAH // 2 // tAMstu sarvAnapi nRpo, mahotsavapurasaram // kalAbhyAsArthamamuca - tkalAcAryasya sannidhau // 3 // sa ca bhUpo'nyadA prekSya, mantriputrIM manoramAm // upayeme tAM ca matrI, dIrghadarzItya zikSayat // 4 // yadA garbhasamutpatti - jayate tava he sute ! // tadA dinAdikaM sarva- mi jJApyaM tvayA mama // 5 // pratipede piturvANIM, tathA'mAtyasutA'pi tAm // nodvAhamanu bhUpastu, tAM pasparza dadarza ca // 6 // bahupriyo bhUpriyastAM, sasmArA'pi na karhicit ! // bhUribhAryasya kiM kArya, tasya na syAt vinApi tAm ? // 7 // anyadA tAmRtukhAtAM dadarza pRthivIpatiH // vadhUH kasyeyamityanyAH, papraccha ca nijapriyAH // 8 // prabho ! tavaiva patnIya - miti tAbhirudIrite / tayaiva saha tAM rAtri - muvAsA'vanivAsavaH // 9 // tatraiva rAtrau sA garbha, babhAra nRpa - | saGgamAt // khAtipAthomucaH saGgA - cchuktirmuktAmaNImiva // 10 // garbhasambhavakAlaM taM sA'tha pitre nyavedayat // tRtIyamadhyayanam (3) // 110 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAUSASUSESSAY abhijJAnArthamuzi-proktAni vacanAni ca // 11 // sAbhijJAnaM dhIsakho'pi, tatsarvaM patrake likhat // nRpAjJayA''nayattAM ca, khagehe prasavonmukhIm // 12 // garbhakAle ca sampUrNe, sA'sUta sutamuttamam // tataH pramudito'mAtya-stasya janmotsavaM vyadhAt // 13 // surendradatta ityAkhyAM, tasya cakre ca sotsavam // so'pyavardhiSTa tadgahe, kalpadruriva nandane // 14 // agnikAkhyaH parvatako, bahalI saagraabhidhH|| dAserA iti catvAra-stasyA'bhUvan sahodbhavAH // 15 // taizcaturbhiH samaM dAsA-patyaiH krIDAM manoramAm // kurvANaH sa kalAbhyAsa-yogyaH samajani kramAt // 16 // taM ca mAtAmaho'nyadhuH, kalAgrahaNahetave // kalAcAryasya tasyaivA-'bhyAse'muJcanmahAmahaiH // 17 // mAtAmahakalAcAryazikSAbhiH sakalA api // krIDAstyaktvA kalAbhyAsa-mekacitto vyadhatta saH // 18 // dAserAste kalAbhyAsA-vasare pUrvasaMstavAt // antarAyAn vyadhUstasya, tumulAkarSaNAdinA // 19 // tairapyaskhalitotsAhaH, kurvan so'bhyAsa-1 manvaham // svabhAvavatsadabhyastA-zcakre dvAsaptatiM kalAH // 20 // vizeSAca dhanurvedA-bhyAsaM sa vidadhe tathA // asAdhayadyathArAdhA-vedhamapyanuvAsaram // 21 // te tu vAviMzatiH samya-kalAbhyAsaM na cakrire // kurvanto vividhAM krIDA-manyonyaM valganAdikAm // 22 // pAThakena praNunnAstu, kalAgrahaNakarmaNi // duSTavAkyAni jalpanto-'bhUvaM-18 sttkuttttnodytaaH!|| 23 // tAMzca kambAdinAcArya-stADayadyadi karhicit // tadA rudantaste gatvA, khamAtRNAM nyavedayan // 24 // tatastAstaM kalAcArya-mityupAlambhayan ruSA // bhavantyasmAdRzAM prAya-stanayAH khalu durlabhAH!|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 111 // // 25 // tadasmAkaM sutA ete, pAThanIyA yathAsukham // tADanIyAstu yuSmAbhi-naiva niSThuramAnasaiH // 26 // tato dadhyAvupAdhyAyo - 'mISAmadhyApanAnmayA || samprAptaM naiva sanmAna - mupAlambhastvalabhyata ! // 27 // tadamISAM zUkalAzva- dezyAnAM duSTacetasAm // adhyApanaprayAsena, mamAtibahunA kRtam ! // 28 // tenetyupekSitAH kSmApa - putrAste sakalAH kalAH // nAmnaiva jagRhuH samyak, natvavindanta kAJcana // 29 // yataH -- " nAnudyogavatA na ca pravasatA nA| tmAnamutkarSatA, nAlasyopahatena nAnyamanasA nAcAryavidveSiNA // na bhrUbhaGgavilAsavismitamukhIM sImantinIM dhyAyatA, loke khyAtikaraH satAmabhimato vidyAguNaH prApyate ! // 30 // " tAdRzAnapi bhUpastAn viveda viduSo'khilAn // AntaraGgaM guNaM vetti, parIkSAmantarA hi kaH ? // 31 // saputrAM mantriputrIM tu, pUrvavadyasmarannRpaH // gatAharbhuktamapyalpabuddhayo hi smaranti na ! // 32 // itazca mathurApuryA, jitazatrormahIpateH // bhUrbhuvaH svarvadhUjaitrA, sutA nirvRtirityabhUt // 33 // tAmazeSakalAdakSAM prAptAbhinavayauvanAm // anyedyuH prAhiNonmAtA, pariSkRtya nRpAntike // 34 // sA'pi gatvA sabhAmadhye, praNanAma mahIdhavam // tAM nivezya nijotsaGge, nRpopyevamacintayat // 35 // pANigrahaNayogyA'sau sutA'bhUtprAptayauvanA // prAyo bhavanti bhUpAnAM, nandanAzca khayaMvarAH // 36 // tadabhISTena bhartrA'sau vivAhyeti vimRzya saH // sute ! kaste varA'bhISTaH, sasnehamiti pRSTavAn ? // 37 // sA proce yaH pumAn rAdhA - vedhaM sAdhayati sphuTam // khAminnahaM vari tRtIyamadhyayanam (3) // 111 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pyAmi. taM varaM vasudhAvaram // 38 // tata indrapurAdhIza-syendradattasya bhuubhujH|| kalAbhyAsaparAn bhUya-starAnAkarNya nandanAn // 39 // jitazatrunRpastatra, gantuM prAtiSThipatsutAm // yuktAM vRddhaiH kulAmAtyai-zcaturaGgacamUvRtAm // 40 // yugmam ] kramAdindrapure sA'gA-dindradattanRpo'pi tAm // pure prAvIvizattuSTa-cetA gurubhirutsavaiH // 41 // dadhyau cA'zeSabhUpebhyaH, kRtapuNyo'smi nanvaham // yatkanIyaM vihAyAnyA-nmatsutaM pariNeSyati ! // 42 // dhyAyanniti pratijJAM ca, tasyAstAmavadhArayan // akArayannapo bhavyaM, svayaMvaraNamaNDapam // 43 // kAJcanastambhasaMlagna-caJcanmA|NikyatoraNe // mauktikakhastikazreNI-danturIbhUtabhUtale // 44 // sugandhipaJcavarNADhya-puSpaprakarapUjite // vicitrolocaracanA-citrIyitajagatraye // 45 // akANDodbhUtasandhyAbhra-paTalabhrAntikAribhiH // abhraMlihaH paJcavarNeH, ketulakSaivibhUSite // 46 // tasmiMzca maNDape zakrA-sthAnamaNDapasannibhe // indradatto nRpaH stambha-mekamuccairatiSThipat // 47 // [ caturbhiH kalApakam ] catvAri sRSTyA catvAri, saMhRtyA cAtivegataH // bhrAmyanti lohacakrANi, stambhoddhaca nyavIvizat // 48 // teSAM copari rAdheti-prasiddhAM zAlabhaJjikAm // asthApayadadhastAca, tailasampUrNa kuNDikAm // 49 // kunnddiitailsthckraadi-prtibimbaanusaartH|| rAdhAyA vAmanayanaM, vedhyaM tatra ca sAdhakaiH // 50 // tataH sa bhuupH| sAnandaM, dvAviMzatyA sutaiH samam // purAbahiHsthe tatrAgA-maNDape saparicchadaH // 51 // surendradattasaciva-statrAgAsacivo'pi sH|| paurAzca koTizastatrA-''yayuH kautukamIkSitum // 52 // sarvAlaGkArasubhagA, lakSmIriva vpussmtii||
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhya 18 yanam (3) uttarAdhyayana khayaMvarasra kAma-dolAbhAM bibhratI kare // 53 // dadhAnA zvetavastrANi, vyuutaaniivendukaantibhiH|| harantI kharvadhU garva, netrareva savibhramaiH // 54 // darzanAdapi vizveSAM, vizAM nitidAyinI // tasthau nirvRtikanyApi, tasya stambhasya // 112 // sannidhau // 55 // [ tribhirvizeSakam ] athoce bhUpatijyeSTha-sutaM zrImAlisaMjJakam // rAdhAvedhAtkanImenAM, rAjyaM | cAmuhi vatsa he ! // 56 // sa tvanabhyAsatazcApA-karSaNepyakSamo'bhavat // tathApi dhAya'mAlambya, kathaJcittadupAdade // 57 // yatra vA tatra vA yAtu, muktaH zrImAlinA zaraH // ityuktvA so'mucadvANaM, sadyaH pAJcAlikAM prati // 58 // vizikhaH sa tu cakreNA-sphalya bhagno'patadbhuvi // aho! kalAvAniti so-'hAsi lokaistato bhRzam ! // 59 // vIkSApannastato vIkSA-mbabhUva bhuvameva sH|| vivikSuriva pAtAlaM, tayA nindotthayA hiyaa|| 60 // zaraH kasyApyeva-18 dAmeka-maticakrAma cakrakam // kasyApi dve trINi kasyA-pyanyeSAM cAnyato yayau // 61 // na punaH ko'pi rATputro, rAdhAvedhamasAdhayat // mitho nastulyatA hAni-rmA'bhUditi dhiyA kimu ! // 62 // tadvilokya sanivedaM, dadhyAvevaM dharAdhavaH // amIbhistanayairloka-samakSaM dharSito'smi hA! // 63 // bhuutlvyaapimtkiirti-muurtisNhaarkaarinnH|| mama vairiNa evAmI, putrarUpeNa jajJire ! // 64 // amIbhiH satkalAhIna-bhUyobhirapi ki sutaiH ? // zreSThaH kalAvAMstveko|'pi, kSIrAbdheriva candramAH ! // 65 // putro hi guNavAn pitro-mahAnandAya jAyate // guNahInastu duHkhAya, vaDhedhUma ivaanggjH!|| 66 // yadAhu:-"kAmaM zyAmavapustathA malinayatyAvAsavastrAdikam // lokaM rodayate bhanakti
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ janatAgoSThIM kSaNenApi yaH // mArgepyaGgulilagna eva janakasyAbhyeti na zrayase // hA ! khAhApriya ! dhUmamaGgajamimaM sUtvA na kiM lajjitaH 1 // 67 // " gatasarvasvavadbhUpe, dhyAyatyevamadhomukhe / uvAca sacivaH khAmin !, kimevaM durmanAyase 1 // 68 // babhASe bhUpatirmatrin !, putrairebhirazikSitaiH // dhvasto me mahimA tena daurmanasyaM zrayAmyaham ! // 69 // manyUce daurmanasyena kRtaM yatte suto'paraH // surendradattanAmA'sti, dauhitro me kalAnidhiH // 70 // rAdhAvedhaM vidhAtuM sa prabhUSNurvidyate prabho ! // tadAkarNyA'bhyadhAdbhUpo, mantrinnAhaM smarAmi tam ! // 71 // rAjJaH puraM tato vRtta - patraM tatsacivo'mucat // tadvAcayitvA smRtvA ca sarva bhUpo'pyamodata // 72 // kA'dhunA sa suto'stIti, rAjJokte dhIsakho'pi tam // darzayAmAsa bhUpo'pi tamAliGgyetyavocata // 73 // rAdhAvedhaM sAdhayitvA, vatsa ! kenApyasAdhitam // rAjyayuktAM kanImenAM svIkuru tvaM mahAmate ! // 74 // tataH pramANamAdezaH pUjyAnA - mityudIrya saH // stambhasya tasya pArzve ca gatvA cApamupAdade // 75 // adhijIkRtya tatsatya - sandhaH saMdhAya cAzugam // UrddhamuSTiradhodRSTi - statra tasthau ca bhUpabhUH // 76 // dadhyau nirvRttikanyA'pi vIkSya taM rUpamanmatham // aho rUpamaho kAnti raho lAvaNyamadbhutam ! // 77 // // epa vidhyati cedrAdhAM tatkRtArthA bhavAmyaham // dhyAyantIti | tadekAgra - cittAsIdyoginIva sA // 78 // tadA ca tatsamIpasthA, dAserAste caturdizam // cakruH kolAhalaM proccai - stAlikAsphAlanAdinA // 79 // te'pi dvAviMzatI rAja- sutA ullaNThabhASaNaiH // asau vidhyatu mA rAdhA - mitya
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhya yanam (3) // 113 // pAyAn vitenire // 80 // skhalite sati te zIrSa, chetsyAva iti vAdinau // pAIyostasthatustasya, khagavyagrakarau narau // 81 // samIpasthaH kalAcAryo-'pyevaM smAha muhurmuhuH // skhalite te vadho bhAvI, tadbhUyAstvaM smaahitH|| 82 // dAserAMstAn kumArAMzcA-'gaNayan subhaTau ca tau // kuNDikAtailasaMkrAnta-cakrAntaya'stalocanaH // 83 // lakSye / |niruddhayA dRSTyA, jJAtvA cakrASTakAntaram // tadekAgramanAH sadyaH, kumAro vyamucaccharam // 84 // [ yugmam ] pravizya teSAM cakrANA-mantarAle zaro'pi sH|| kSaNAdvivyAdha rAdhAyA, vAmanetrakanInikAm // 85 // tato lokaiH pramuditai-zcake jayajayAravaH // tadaikAyakarasthairya-laghuhastatvazaMsibhiH // 86 // tadA nirvRttikanyA'pi, mukhe tasya pramodabhAk // kaTAkSamAlikAM nyAstha-tkaNThe tu kusumasrajam // 87 // tamobhiriva lokasya, sutairebhirabhUnmama // yanmA-1 linyaM tadA pUrNa-vidhuneva tvayA hRtam // 88 // tattvayaiva sutenAha-masmi putrItyudIrayan // tadendradattarAjendraH, premNA taM pariSakhaje // 89 // [ yugmam ] tataH kumArastAM kanyA-mupAyaMsta mahAmahaiH // indradattanarendro'pi, tasmai rAjyaM dadau kramAt // 9 // te tu dvAviMzatiH pUrva-manabhyAsAttadA katham // rAdhAvedhaM sAdhayanti, zrayanti ca nRpazriyam ? // 91 // divyAnubhAvAdatha te'pi rAdhA-vedhaM kumArAH kila saadhyeyuH|| pramattacittastu jano naratvA-jhyutaH punastanna labheta sadyaH // 92 // iti rAdhAvedhadRSTAntaH saptamaH // 7 // atha carmadRSTAntastathA hihRda eko'bhavat kvApi, yojanAni sahasrazaH // vistIrNo'gAdhapAnIyo, bhUrinIracaraibhRtaH // 1 // tassa copari // 113 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zevAla-jAlairanyonyasaGgataiH // sarvatrAcchAdanaM carma-samAnaM samabhUtsadA // 2 // tatra caiko'vasatkarmaH, putrapautrAdisaMyutaH // grIvAM prasArayAmAsa, sa cAndAnAM zate zate // 3 // anyadA tasya sAndrasya, madhye shevaalcrmnnH|| chidraM babhUva prabala-samIraNasamIraNAt // 4 // daivayogAtsa kUrmo'pi, grIvAM prAsArayattadA // randhreNa tena grIvA'pi, | niragAcarmaNo bahiH // 5 // tataH sa pUrNimAcandra-tArAmaNDalamaNDitam // adRSTapUrvamAkAzaM, vIkSyAtyantaM visiSmiye // 6 // mahAzcaryamidaM khIya-bandhUnAM darzayAmyaham // dhyAtvetyAhvAtumAtmIyA-nmadhye hRdamagAca saH // 7 // tAnAhUya sametastu, na lebhe paryaTannapi // tacchidraM pavanodbhUtaiH, zevAlaiH sthagitaM kSaNAt ! // 8 // kUrmaH punastatra labheta randhra, pazyeca pUrNa zazinaM kadAcit // paricyuto martyabhavAnnaratvaM, labheta janturna tu dharmahInaH ! // 9 // iti carmaDa-3 STAnto'STamaH // 8 // atha yugadRSTAntaH tathA hi| asti khayambhuramaNa-vAridhirvalayAkRtiH // sahasrayojanodvedho-'saMkhyayojanavistRtaH // 1 // vihAya valayaM sarvA-3 kArairjalacarai te // sarveSAmapi vArDInA-mantime tatra nIradhau // 2 // devaH ko'pi dizi prAcyAM, lIlayA nikSipedyugam // yugasya tasya kakubhi, pazcimAyAM ca kIlikAm // 3 // [ yugmam ] tasminnapAre'kUpAre, bhrAmyantI samilA|'tha sA // khayameva yugacchidre, pravizetkiM kadAcana ? // 4 // pracaNDavAtotthitavIcinunnA, daivAtkhayaM sA'pi yugasya |
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 114 // randhre // kuryAtpravezaM na tu puNyahInaH pumAnpunarvindati martyabhAvam ! // 5 // iti yugadRSTAnto navamaH // 9 // atha paramANudRSTAntastathA hi stambhamekaM mahAmAnaM, mANikyamayamuttamam // khasAmarthyaparIkSArthI, gIrvANaH kopyacUrNayat // 1 // tacca cUrNamatilakSNaM nirmAya paramANuvat // nalikAntarnicikSepa, kSepIyaH sa sudhAzanaH // 2 // Aruhya merucUlAyAM, so'tha phUtkRtamArutaiH // drutamullAlayAmAsa tacUrNa parito'khilam // 3 // tena devena vikSiptA - stataste paramANavaH // pracaNDapavanoddhUtA, abhajanta dizodizam // 4 // atha vizvatraye ko'pi zaktimAn vidyate na saH // yastaM stambhaM punaH | kuryA - taireva paramANubhiH // 5 // stambho yathA'sau paramANubhistaiH, kenApi niSpAdayituM na zakyaH // pramAdinA prANabhRtA tathaiva, bhUyo'pi labhyeta na mAnavatvam // 6 // iti // yadvA kA'pi sabhA bhUri-stambhA dagdhA kRzAnunA // taireva pudgalairna syA- tathA nRtve'pi bhAvanA // 7 // iti vA paramANudRSTAnto dazamaH // 10 // itthaM jinendragaditAni manuSyajanma - daurlabhyasUcanacaNAni nidarzanAni // AkarNya bho bhavijanAH ! bhagavatpraNIte, dharme maho| dayakare kuruta prayatnam // 626 iti daza dRSTAntAH sampUrNAH / tatra yathA mAnuSatvaM durlabhaM tathA darzayitumAhamUlam -- samAvaNNA Na saMsAre, nANAguttAsu jAisu // kammA nANAvihA kaTu, puDho vissaMbhiA payA // 2 // vyAkhyA--samApannAH samantAtprAptAH prajA iti yogaH, mAnuSyamiti gamyate, ' Neti ' vAkyAlaMkAre, kketyAha tRtIyamadhyayanam (3) // 114 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAre bhave, tatrApi kvetyAha- nAnAgotrAsu anekAbhidhAnAsu jAtiSu kSatriyAdiSu, atra hetumAha-karmANi jJAnAvaraNIyAdIni nAnAvidhAni anekaprakArANi kRtvA nivartya teSAmadhInAH santaH 'puDhotti' pRthakbhedena ekaikaza ityarthaH, vissaMbhiatti' prAkRtatvAdanukhAralope vizvabhRto jagatpUrakA vartante iti zeSaH, kvacitkadAcidutpattyA sarvajagadyApa|nAduktaM ca-"natthi kira so paeso, loe vAlaggakoDimittovi // jammaNamaraNAbAhA,jattha jiehiM na sNpttaa||1 tato'vApyA'pi narajanma skhakRtakarmAnubhAvato'nyAnyagatibhAginya eva prajA janasamUharUpA bhavantIti durlabhameva punanarajanmeti sUtrArthaH // 2 // etadeva spaSTayati mUlam-egayA devaloesu, naraesuvi egayA // egayA AsuraM kAyaM ahAkammehiM gacchai // 3 // 15 // || vyAkhyA-ekadA zubhakarmAnubhavakAle devalokeSu saudharmAdiSu, narakeSu ca ratnaprabhAdiSu, apizabdazcakArArthe, e-14 kadA duSkarmodayakAle, ekadA 'AsuraM' asurasambandhinaM kAyaM nikAyaM, 'ahAkammehiti' yathAkarmabhistattadgatyanurUpaceSTitairyathAyogaM sarAgasaMyamamahArambhabAlatapaHprabhRtibhiH, 'gacchaitti' vacanavyatyayAdgacchanti prANina ityuttareNa yoga iti sUtrArthaH // 3 // mUlam-egayA khattio hoI, tao caMDAlabokkaso // taokIDapayaMgo a, tao kuMthupivIliA // 4 // vyAkhyA-ekadA kSatriyo rAjA bhavati,janturiti gamyaM,sUtravaicitryAbahuvacanaprakramapyekavacanaM,tatastadanantaraM cnnddaalo| u020
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 115 // mAtaGgaH, yadvA zUdreNa brAhmaNyA jAtazcaNDAlaH, bokaso varNAntarasaGkarajanmA, tathAhi-brAhmaNena zayAM jAto niSAdaH.| tRtIyamadhyabrAhmaNenaiva vaizyastriyAM jAtazcAMbaSTha ityucyate / tatra niSAdenAmbaSThyAM jAtastu bokaso bhaNyata iti vRddhavAdaH / iha|8| yanam (3) ca kSatriyacANDAlabokkasagrahaNAdyathAkramaM sarvA uccanIcasaGkIrNajAtaya uplkssitaaH| tataH kITaH prasiddhaH, pataGgaH zalabhaH, caH samuccaye, kuMthuH, pipIlikA ca, bhavatIti yojyaM, azeSatiryagbhedopalakSaNaJcedamiti sUtrArthaH // 4 // itthaM sarvatra paryaTanto'pi gurukarmatvena te na nirvidyante ityAhamUlam-evamAvajoNIsu, pANiNo kammakivisA // na nivinaMti saMsAre, sabasu va khttiaa||5|| | vyAkhyA-evamanena nyAyena AvartaH punaH punarbhamaNarUpaH parivartastatpradhAnA yonayazcaturazItilakSapramANAni jIvotpattisthAnAni AvartayonayastAsu, prANino jIvAH, karmaNA kliSTena kilviSA adhamAH karmakilviSAH, na nirvidyante, kadaitasmAtparyaTanAnmokSo bhAvIti nodvijante, saMsAre bhave, keSviva ke ? sarve ca te arthAzca dhanakanakAdayaH sarvArthAH | teSviva kSatriyA rAjAnaH, ayaM bhAvaH-yathA manojJAn zabdAdIn bhujAnAnAM teSAM tRSNA vardhate evaM tAsu tAsu yoniSu punaH punarutpattimanubhavatAmapi saMsAriNAM, kathamanyathA te tatpratighAtArtha nodyamaM kuryuH ? iti sUtrArthaH // 5 // tatazca-1 // 115 // mUlam-kammasaMgehiM saMmUDhA, dukkhiA bhuveannaa||amaannusaasu joNIsu,viNihammati paanninno||6|| vyAkhyA-karmasaMgaiAnAvaraNIyAdikarmasambandhaiH saMmUDhAH atyarthaM mUDhAH duHkhitA asAtayuktAH, kadAcittanmAnasa
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mevaikaM syAdityAha-bahuvedanA bhUrizArIrapIDAH, amAnuSISu narakatiryagAbhiyogyAdidevadurgatisambandhinISu yoniSu vinihanyante, vizeSeNa nipAtyante, arthAtkarmabhiH na tu tAbhya uttAraM labhante prANino jIvAstato durlabhameva mAnavatvamiti sUtrArthaH // 6 // kathaM tarhi tadavAptirityAhamUlam-kammANaM tu pahANAe, ANuputrI kayAi u||jiivaa sohimaNuppattA, AyayaMti maNussayaM // 7 // vyAkhyA-karmaNAM tu punarnarakagatiprativandhakAnAmanantAnubandhyAdInAM 'pahANAetti' prahANyA apagamena, kathaM prahANirityAha-AnupUrvyA krameNa, na tu jhagityeva, ata evAha-'kayAiutti' 'tu' zabda evakArArthe, tataH kadAci| deva na sarvadA jIvAH prANinaH zuddhiM kliSTakarmApagamAtmikAM, anuprAptAH samprAptAH Adadate khIkurvanti manuSyatAM manujajanma, viziSTazuddhinibandhanaistanukaSAyatvAdibhireva tadAyurvandhAditi sUtrArthaH // 7 // evaM kathaJcinmAnuSye prApte'pi zrutidurlabhetyAhamUlam-mANussaM viggahaM lar3e, sui dhammassa dullahA // jaM succA paDivajaMti, tavaM khaMtimahiMsayaM // 8 // vyAkhyA-'mANussaMti' sUtratvAnmAnuSyakaM manuSyabhavasambandhinaM vigrahaM dehaM, 'laDhuMti' labdhvA'pi, apergamyatvAt , zrutiH zravaNaM, dharmasya durlabhA duSprApA pUrvoktAlasyAdihetubhiH, sa ca dharmaH "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM cAparAhe // drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // " ityAdivauddhA.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSA uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 116 // dikalpito'pi syAdatastadapohArthamAha-yaM dharma zrutvA pratipadyante bhavyA iti zeSaH, tapo'nazanAdi dvAdazavidhaM, santi krodhajayalakSaNAM, mAnAdijayopalakSaNazcaiSA, ahiMsratAM hiMsanazIlatvAbhAvaM, anena prathamavratamuktaM, zeSavratopalakSaNacaitat, etadvRttitulyAni hi zeSavratAni, evaJca tapasaH kSAntiprabhRticatuSTayasya mahAvratapaJcakasya cAbhidhAnAddazavidho'pi dharmo'bhyadhAyIti sUtrArthaH // 8 // zrutiprAptAvapi zraddhA durlabhetyAha mUlam-Ahaca savaNaM laddhaM, saddhA paramadullahA // soccA neAuaM maggaM, bahave paribhassaI // 2 // 4 vyAkhyA-'Ahaca' kadAcit zravaNaM prakramAddharmasyAkarNanaM,upalakSaNatvAnmAnuSyaM ca, lati' apizabdasya gamyamAnatvAt labdhvApyavApyApi zraddhA dharmarucirUpA paramadurlabhAtIvadurApA, kutaH punaH paramadurlabhatvamasyA ityAha-zrutvAkaNye | naiyAyikaM nyAyopapannaM mArga samyagdarzanAdirUpaM muktipathaM bahavo'neke 'paribhassaitti' paribhrazyanti cyavante, prakamAnnaiyAyikamAgAdeva / yathA jamAliprabhRtayaH, yacca prAptamapyapaiti tacintAmaNivatparamadurlabhamevetibhAvaH / atha ke te jamAliprabhRtaya iti tadvaktavyatA likhyate, tadyathA-"bahuraya jamAli pabhavA 1, jIvapaesA yatIsaguttAo 2||avtaasaaddhaao 3, saamuccheaasmittaao4||1|| gaMgAo do kiriA 5, chaluA terAsiANa uppattI 6 // therAya goTTamAhila-puTThamabaddhaM parUvaMti 7 // 2 // " anayorarthaH-bahubhiH samayairvastu niSpadyate na tvekasamayenetimanvAnA bahuratA jamAliprabhavA jamAlerutpannAH 1 pradezo'ntyapradezaH, sa eva jIvo yeSAM te pradezajIvAH, prAkRtatvAca vyatyaye 1
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ SASAASAASASUSASTRA jIvapradezAste tiSyaguptAdudbhUtAH 2|avyktaaH saMyatAdijJAne sandehavAdina aassaaddhaacaaryaajaataaH3|saamucchedaa utpAdAnantarameva vastusamucchedavAdino'zvamitrAjAtAH 4 // 1 // dvikriyA ekatra samaye kriyAdvayAnubhavavAdino gaMgAcAryAjAtAH 5 / trairAzikAnAM jIvAjIvanojIvarUparAzitrayavAdinAM 'chaluatti' vaizeSikAbhimataSaTpadArthanirUpakatvAdulUkagotratvAca SaDulUko rohaguptastasmAdutpattiH 6 / sthavirAzca goSThAmAhilAH, spRSTaM kaJcukavat, abaddhaJcA:saMbaddhaM, na tu kSIranIravadanyonyAnugatamAtmapradezaiH samaM karmetizeSaH, prarUpayanti, anena ca goSThAmAhilAdevAbaddhikAnAmutpattiriti sUcitamiti gAthAdvayAkSarArthaH // 2 // bhAvArthastvanayoH sampradAyAdavaseyaH, sa cAyaM-"zrIvIrajJAnato varSe-zcaturdazabhirutthitaM // teSvAdinihnavasyAdau, vRttAntaM vacmi tadyathA // 1 // " pure kSatriyakuNDAkhye, zrImadvIrajinakhasuH // sudarzanAyAstanayo, jamAliH kSatriyo'bhavat ||2||jgtrymnohaaridrshnaa priyadarzanA // zrIvIrakhAmiduhitA, priyA tasyA'bhavat priyaa||3|| anyeAstatra bhagavAn , zrIvIraH samavAsarat // jamAlirjAyayA sAkaM, sArvaM nantumagAttadA ||4||khaamideshnyaa jAta-saMvegaH sNymotsukH||gRhN gatvAgrahItpitro-nujJAM sa kathaJcana // 5 // mahotsavaistato vizva-zlAghyairgatvA'rhato'ntike // jamAliH prAvrajatpaJca-zatakSatriyasaMyutaH // 6 // tadA ca svAminaH putrI, tatpriyA priyadarzanA // prAtrAjItvAmino'bhyarNe, strIsahasreNa saMyutA // 7 // jamAlizramaNaH so'tha, viharan khAminA samam // papAThaikAdazAGgAni, tapastepe ca dustapam // 8 // tataH sAdhvIsahasraM ta-tsAdhu FRISSANESSANSAREA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (2) // 117 // paJcazatI ca tAm // prabhustasmai dadau ziSya-tayAmukhyaM vidhAya tam // 9 // so'nyadA khAminaM natvA, papraccheti kRtAJjaliH // satantro'haM vibho'nyatra, viharAmi tvadAjJayA // 10 // lAbhAbhAvAtprabhustasmai, na dadau kiJciduttaram // aniSiddhaM banumata-miti mene tadA sa tu // 11 // niragAcca prabhoH pArthA-dvihartuM saparicchadaMH // kramAca puryA zrAvastyAM, viharannanyadA'gamat // 12 // tatrodyAne koSTukAkhye, tasthuSastasya karhicit // antaprAntAzanairdAgha-jvaraH prAdurabhUnmahAn // 13 // upaviSTatayA sthAtu-makSamaH sa tato yatIn // ityUce saMstArako me, kriyatAM kriyatAM drutam ! | // 14 // tataH saMstArakaM kartu, pravRtAn jatino nijAn // saMstArakaH kRto no ve-tyapRcchatsa muhurmuhuH||15|| saMstArakaH kRto nAsti, kintvadyApi vidhIyate // tairityukte paribhraSTa-samyaktvaH sa vyacintayat // 16 ||'kriymaannN kRtamiti', jinoktaM sUnRtaM katham ? // saMstArako yatsaMstIrya-mANo'pyeSa na sNstRtH!|| 17 // tadadhyakSaviruddhatvA-ttanna saGgatimaGgati // vimRzyetyakhilAnsAdhU-nAhUyaivamabhASata // 18 // 'kriyamANaiH kRtamiti', zrImahAvIrabhASitam // mithyAdhyakSaviruddhatvA-cchaityaM hutabhujo yathA ! // 19 // na cAdhyakSaviruddhatvaM, tasyAsiddhaM bhavetvacit // saMstArako yatsaMstIrya-mANo'pyeSa na saMstRtaH // 20 // niSpadyate kSaNavyUhairyatkAryamaparAparaiH // tatkathaM kRtamityAdya-samaye'pi nigadyate // 21 // prArambhe'pi kRtaM cetsyA-ttadA'nyatra kSaNabaje // kRtasyaiva vidhAnenA-navasthA sthAdanAhatA! 22 // satyapyevaM manyate ce-kriyamANaM kRtaM tadA // ghaTAderupalambho'stu, prArambhakSaNa eva hi // 23 // 'kRta // 117 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ meva kRtaM tasmAdyauktikaM bho maharSayaH ! // tadamuM mAmakaM pakSaM, kakSIkuruta sUnRtam ! // 24 // na ca vAcyaM sa sarvajJaH, kathaM mithyAvadediti ? // yadrUyAtso'pi tajjAtu, mahAnto'pi skhalanti hi // 25 // evaM vipravadantaM taM jamAliM mArgavicyutam // sthavirAH procurArya ! tvaM, viruddhaM kiM vadasyadaH 1 // 26 // rAgadveSavinirmuktA, na bhASante | sRSA jinAH // vacane'pi ca no teSAM doSalezo'pi sambhavet // 27 // [tathAhi - ] AdyakSaNe cetkAryasyo- tpattirna | syAttadA katham || kSaNAntare tadutpattiH syAtkSaNatvAvizeSataH 1 // 28 // uktaJca - " Adyatantupraveze ca, notaM kiJcidyadA paTe || antyatantupraveze'pi, notaM syAnna paTodayaH // 29 // " na cA'dhyakSavirodho'pi sambhavediha karhi - cit // saMstIryate yadvastrAdi, taddhi saMskRtameva yat // 30 // yAvat prAk saMstRtaM tAvat punaH saMstIryate na yat // tataH kRtasyA'karaNA- nnA'navasthApi vidyate // 31 // yaccArambhakSaNe kumbho - palambho'stviti bhASitam // tadapyasadyadanyasyA - rambhe'nyad dRzyatAM katham ? // 32 // tadA hi zivakAdInA - mevAvAntarakarmaNAm // varttate kriyamANatvaM, te ca dRzyanta eva hi // 33 // kumbhaH punaranArabdha svadAnIM dRzyate katham ? // ghaTaM karotItyuktistu, prArambhe sthUlabuddhitaH // 34 // kriyamANaM kRtamiti, sarvajJasya vacastataH // pramANameva na puna - zchadmasthAnAM bhavAdRzAm ! // 35 // sarvajJo'pyanRtaM brUyA - diti tvadvacanaM punaH // satAM na zrotumapyarha, mattonmattapralApavat ! // 36 // tajjainendraM vacastabhyaM mA dUSaya mahAmate ! || duSkarmaNA'munA mAsma - bhrAmyassaMsArasAgare ! // 37 // ekasyApi jinoktasya, pada
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhya. yanam (3) // 118 // syotthApane janaH ||mithyaatvN labhate tasmA-didamAlocaya drutam // 38 // tairityukto'pi nAtyAkSI-jamAliH khAgrahaM yadA // tadA vihAya taM keci-nmunayo jinamAzrayan // 39 // kecittu zraddadhAnAsta-mataM tasthustadantike // athAyayau purImadhyA-taM nantuM priyadarzanA // 40 // tadagre'pi jamAlista-mataM prAgvanyarUpayat // pUrvasnehAtsA'pi sarva, pratyapadyata tattathA // 41 // gatvA copAzraye TaNka-kumbhakArasya vezmani // prAkAzayatpuraH sarva-sAdhvInAM khapatermatam // 42 // zayyAtarasya TaNkasyA-'pyagre sA tadavocata / sa tu zrAddhastadAkarNya, dadhyAvevaM vishuddhdhiiH||43|||| utthApayatyasau jaina, vacastathyaM tadAgrahAt // tadimAM bodhayiSyAmi, samaye kvApi yuktibhiH // 44 // dhyAtveti so'bravIdAyeM !, vizeSamahamIdRzam // samyagjAnAmi no kintu, yUyaM jAnItha tadvidaH // 45 // kulAlaH so'nyadA pakka-bhANDAnyudvartayanvayam // khAdhyAyakaraNaikAgra-zrIvIraduhituH paTe // 46 // cikSepa jvaladaGgAraM, dhImAnkenApyalakSitam // tataH paTaM dahyamAnaM, vIkSya sA vratinI jgau||47|| [yugmam ] saMghATI mama dagdheyaM, bhI TaNka! tvtprmaadtH|| TaNko'vAdIddahyamAnA, dagdheti procyate katham ? // 48 // bhavanmate hi sampUrNa-saMghATIdahane khalu // dagdhA saMghATIti vaktuM, yuktaM na punaranyathA ! // 49 // atha cedbhagavadvAkyaM, khIkriyeta tadA hyadaH // vaktuM yujyeta | tadvizva-mAnyaM tatpratipadyatAm // 50 // tannizamya galanmithyA-darzanA priyadarzanA // ityavAdIdaho Arya !, sAdhvahaM |bodhitA tvayA ! // 51 // ataH paraM jainavacaH, pramANaM me jagaddhitam // yattu taddUSitaM tasya, mithyAduSkRtamastu // 15
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ me! // 52 // ityuktvA sA yayau pArthe, jamAleH saparicchadA // tasyAgre cAvadannakA, yuktiirjinmtaanugaaH||53|| tasyA vacobhirapi sa, nAmucattaM kadAgraham // rasona iva durgandhaM, sugndhidrvyvaasnaiH||54|| tataH sA saparIvArA, gatazeSAzca sAdhavaH // hitvA durmatamagnaM taM, zrImahAvIramAzrayat // 55 // tadA ca bhagavAMzcampAnagarI pAvayannabhUt // jamAlirapi nIroga-zcampAyAmagamattataH // 56 // tatra caitye pUrNabhadrA-'bhidhAne tasthuSo'rhataH // pArthe gatvA nAtidUre, sthitvA caivamuvAca saH // 57 // bhagavan ! bhavataH ziSyA-cchadmasthA bahavo yathA // paralokaM gatA nAha, vijJeyaH kila tAdRzaH! // 58 // yato'hamasmi smpraapt-kevljnyaandrshnH|| jino'haMzceti tenokte, gautamastamado'vadat // 59 // jamAle ! kevalI jAta-stvaM cedetattadA vada // loko jIvazca kimasau, zAzvato'zAzvato'thavA ? // 60 // so'tha tasyottaraM dAtu-mazakto maunamAzrayat // tato jagAda bhagavAn , jamAle ! zRNu mdvcH||61|| praznasyAsyottare mada-cchaktAH ziSyAH shsrshH|| chadmasthAH santi me kintu, tvadvannaivaM vadanti te // 62 // atra pratyuttaraM cedaM, jAnIhi tvaM yathAtatham // lokajIvau hi vidyete, zAzvatAzAzvatau sadA // 63 // tathA hi dravyarUpeNa, lokaH zAzvata ucyate // azAzvatastu paryAya-parAvRtteH pratikSaNam // 64 // dravyarUpeNa jIvo'pi, kathyate kila zAzvataH // nRdevatvAdiparyAya-parAvRttestva'zAzvataH // 65 // iti khAmivaco naiva, zraddadhau sa kadAgrahAt // prabhupArthAca nirgatya, khairaM paryATa bhUtale // 66 // nihnavatvAca saMghenA-'khilenApi bahiSkRtaH // sa vyudagrAhayallokAn , bahubhiH kuma
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 119 // toktibhiH // 67 // evaM jamAliH zrAmaNyaM prapAlya bahuvatsarAn // prAnte saMlekhanAmardha - mAsikIM pravidhAya ca // 68 // tatpAtakamanAlocya, mRtaH SaSThe surAlaye // trayodaza samudrAyuH, suraH kilvipiko'bhavat // 69 // [ yugmam ] vipannaM taM samAkarNya, prabhuM papraccha gautamaH // jamAliratyugratapAH, kAM gatiM gatavAniti ? // 70 // jino jagau SaSThakalpe, so'bhUtkilviSikaH suraH // gaNI smAha kuto ghora tapaso'pya'sya sA gatiH 1 // 71 // jino'pyadhAddharmagurU- pAdhyAyAdervirodhataH // jamAlistAM gatiM lebhe, kRtabhRritapA api ! // 72 // tatazyutvA kva sa khAmin ! yAsyatIti punarjinam ? // papraccha gautamakhAmI, tato'vAdIdado vibhuH // 73 // tiryaGnRnAkiSu bhavAn katici - mitvA, siddhiM gamiSyati cireNa tatazyuto'sau // prApyA'pi bodhamiti kecana hArayanti, taddevaralamiva durlabha eva bodhiH // 74 // iti prathamanihnavakathA // 1 // "atha vIravibhorjJAnAt, poDazAcyA babhUvuSaH // nivasya dvitIyasya, vRttAntaM vacmi tadyathA // 1 // " purA pure rAjagRhe, caitye guNazilAbhidhe // vasusaMjJA mahAprajJAH, sUrayaH samavAsaran // 2 // teSAmazeSapUrvAbdhi- pAragANAM mana| khinAm || ziSyo'bhUttiSyaguptAkhyaH, pUrvAdhyayanatatparaH // 3 // pUrvamAtmapravAdAkhyaM, saptamaM paThato'nyadA // jIvapra| dezaviSaya- stasyArtho'yamupAgamat // 4 // ekaH pradezo jIvasya, na jIva iti kathyate // evaM dvitricatuSpaJca - saMkhyAtAsaMkhyakA api // 5 // yAvatpradezenA'pyUno, jIvo jIvo na bhaNyate // Une vastuni yatpUrNa - vyapadezo na vA tRtIyamadhyayanam (3) // 119 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25555 stvH||6|| lokAkAzapradezaugha-tulyAzeSapradezavAn // jIvaH punarjIva iti, vaktavyo vyaktabuddhibhiH // 7 // enamarthamadhIyAno-'dhamakarmodayena saH // tadA vipratipedAnaH, sthavirAnityabhASata // 8 // ekenApi pradezena, vihInAH sakalA api // jIvapradezA no jIva-vyapadezaM labhanti cet ? // 9 // tadA sa eva vaktavyaH, pradezo jIvasaMjJayA / tadbhAva eva jIvatvaM, bhavatIti vinizcayAt // 10 // tatastaM procurAcAryA, vatsA'yuktaM bravISi kim ? // nokasya pradezasya, jIvatvaM yujyate kvacit // 11 // aMzA niraMzA jIvasya, pradezA ityudiiritaaH|| ghaTasyevANavaste ca, tulyAH sarve parasparam // 12 // tadvizeSAtkutastasyai-kasya jIvatvamiSyate ? // pUraNAditi cettanna, yuktaM yuktivirodhataH P // 13 // yathAyaM pUrakastadva-tsanti sarve'pi pUrakAH // teSAmanyatamenApi, vinA syAjIvatA na yat // 14 // athAntimatvAditi cet , tadapi syAnna yauktikam // antimatvaM yatastasyA-''pekSikaM na tu tAtvikam // 15 // ApekSikaJca naikatra, niyataM syAtkadAcana // apekSAvazatastasya, sarvatrApi pravartanAt // 16 // tadekena vinA tena, jIvatvaM na yathA'pare // labhante na tathA so'pi, tairvinApnoti jIvatAm // 17 // ["tatazca"] aNAvekatra no kumbha-vyapadezo bhvedythaa||tthaiksminprdeshe syA-nirdezonAtmanopi hi // 18 // bhavetpradezAdekasmA-tpUrNasyArthakriyApi n|| paTakArya hi notanto-rekasmAdupalabhyate // 19 // tatkRtvAtmapradezeSu, jIvatvamiti nizcitam ||shrddhehi bhagavadvAkyaM, vidhehi saphalaM januH // 20 // evaM prajJApyamAno'pi, gurubhiH karuNAparaiH // kadAgrahagRhItaH sa, na tatkumatamatyajat ! // 21 // 56055555151515
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tataH kAyotsargapUrva, sUrIndraH sa bahiSkRtaH // paryATa pRthavyAM kumatai-rjanAn vyuvrAhayan ghanAn // 22 // puryAmAma- tRtIyamadhya dalakalpAyAM, so'nyadA paryaTan yayau // AmrasAlavane cAsthA-tsa paricchadasaMyutaH // 23 // tasyAM puryAM ca mitrazrI-1 yanam (3) // 12 // saMjJo'bhUt shraavkaagrnniiH|| jinendrcrnnaambhoj-bhjnaikmdhuvrtH|| 24 // sa taM satanamAyAtaM, zrutvA'nyazrAvakaiH samam // tatrodyAne'gamattaM ca, praNanAma yathocitam // 25 // taddezanAM ca zuzrAva, nihavaM taM vidannapi // tadane tiSyagupto'pi, nijaM prAkAzayanmatam // 26 // samaye bodhayiSyAmi, dRSTAnteneti cintayan // mitrazrIna samaM tena, hai vivAdaM vidadhe tadA // 27 // kintu sa pratyahaM tatra, taM nantuM mAyayA yayau // samayajJA hi kurvanti, zubhodarkAya hai| tAmapi // 28 // atha jemanavArA'bhU-dariSThA tadgRhe'nyadA // tadodyAne tamAhAtuM, mitrazrIzrAvako yayau // 29 // adya yUyaM khapAdAbhyAM, pAvitrayata madgRham / ityuktvA saparIvAraM, khasaudhe ca ninAya tam // 30 // so'tha hRdyaiH / khaNDakhAdyai-modakAdyaizca bhUribhiH // bhRtAni bahu pAtrANi, DhokayAmAsa tatpuraH // 31 // khAdyasyaikasyaikamazaM, tilamAtraM ca tasya saH // dadAvevaM modakAde-rapi sarvasya vstunH|| 32 // itthaM kUrasya sUpasyA-pyekaikaM sikthamApaMyat // ghRtasya bindu zAkassA-pyaMzaM tantuM paTasya ca // 33 // sa tu ziSyayuto dadhyau, nUnaM kenApi hetunA // // 120 // pUrvamevaM dadAtyeSa, pazcAtpUrNa pradAsyati // 34 // mitrazrIstu tadA proce, bandhanavaM vayaM naman // drutaM namata bho! yUrya, nigranthAn pratilambhitAn ! // 35 // tataH saziSyaH so'vAdI-kiM vayaM dharSitA iti ? // mitrazrIrabravIyaM, mayakA SAMSUSMSMSUSA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharSitAH katham ? // 36 // antyA hyavayavA deya-vastUnAmarpitA mayA // antyAvayavamAtrazca, mate vo'vayavI bhavet ! // 37 // taccetsatyaM tadA kA hi, dharSaNA vihitA mayA ? // ebhireva hi pUrNAnAM, kArya bhAvi bhavanmate ! // 38 // atha cedarhatAM vANI, sUnRtAbhyupagamyate // tadA teSAM matenAhaM, bhavantaM pratilambhaye // 39 // tayA girA tiSyaguptaH, saMbuddhaH saparicchadaH // ityabhyadhAnmahAzrAddha !, satyeyaM preraNA kRtA ! // 40 // atha vIra vibhorvAkyaM, pramANaM mama sarvadA // tadutthApanasaJjAtaM, mithyA'duSkRtamastu me // 41 // tataH pramuditakhAnto, mitrazrIbhaktipUrvakam // vastrAhArAdibhiH samyaka, pratilambhayati sma tam // 42 // Alocya tatpApamavApa tiSya-gupto'pi zuddhiM privaaryuktH|| gato'pi bodhiryadanena labdha-stadasya bhAgyaM viSayo na vAcAm // 43 // iti dvitIyanihnavakathA // 2 // __ "caturdazottare viir-mokssaadvrssshtdvye||jaatsyaa'th tRtIyasya, nihnavasyocyate kathA // 1 // " "tadyathA"- puryA zvetambi-18|| kAnAmyAM, vane polAzasaMjJake // sagacchAH samavAsAghu-rAryASADhAkhyasUrayaH // 2 // AgADhayogavahanaM, pratipannAH kriyaartaaH|| babhUvurbahavaH ziSyA-steSAmAgamapAThinaH // 3 // anyadA nizi sUrINAM, teSAmAsIdvisUcikA // na tvajAgarayan kaJci-dvineyaM te mahAdhiyaH !||4||tyaa rujA vipannAzca, kalpe saudharmasaMjJake // vimAne nalinIgulme, sudhyAnAddevatAM yyuH||5|| so'tha devovadhijJAno-payogAttaM nijaM vapuH // dadarzAgADhayogAntaH-praviSTAMstAMzca saMyatAn // 6 // tatastatkRpayA khAGge, pravizya sa suro munIn // vairAtrikasya velA'bhU-dityuditvodatiSThapat // 7 // u. 21
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 121 // prAgvadyogakriyAM sarvA, kArayaMstAMzca pAThayan // divyAnubhAvAtsakalaM, drutameva samApayat // 8 // nirvyUDhayogakAryAstA-nathetyUce sa nirjaraH // devabhUyaM gato'bhUva-mamukasmin dine hyaham // 9 // khAGge ca prAvizaM bhUyo, yuSmadyogasamAsaye // atha tvahaM gamiSyAmi, kRtakRtyo nijAspadam // 10 // tadasaMyatabhAve'pi, yuSmAbhiH saMyatairmayA // kAritaM yadvandanAdi, tatkSamadhvaM kSamAdhanAH ! // 11 // kSamayitveti tAn devo, dehaM hitvA'gamaddivam // tadaGgaM te'pi munayaH, pariSThApyetyacintayan // 12 // ajJAnAdvandito'smAbhi - riyat kAlamasaMyataH // tadanyo'pi munirdevaH, saMyato veti vetti kaH ? // 13 // yathA'haM nA'paraM vedmi tathA so'pi na mAmiti / evaM surI vA sAdhvI ve - tyAryikAmapi vetti kaH ? // 14 // tataH sakalamavyaktaM vaktavyaM tattvavedibhiH // yathA na syAnmRSAvAdo, na cAsaMyatavandanam // 15 // dhyAyanta iti te jAtAH, zaGkAmidhyAtvamAzritAH // avyaktabhAvakhIkArA - nAvandanta paraspa ram // 16 // avyaktabhAvaM te sarve 'nyeSAmapi purastathA // prarUpayanto vyaharan, samameva yathAruci ! // 17 // jJAtvA vipratipannAMstAn, sthavirAH kecidUcire // avyaktabhAvAGgIkAre, bhAvo hi bhavatAmayam // 18 // nirNetuM zakyate kiJcidapi jJAnena naiva yat // avyaktAH pratipattavyA - stadbhAvAH sakalA api ! // 19 // na cedaM saGgataM yuSma- nmataM yuktivirodhataH // yadvastunirNayakaraM jJAnamevopalabhyate ! // 20 // ced jJAnasyAkhilasyApi na syAnnizcayakAritA | jJAnopadarzitA tarhi, kriyeyaM kriyate katham ? // 21 // kiJca cetsarvathA jJAnaM naiva nizcayakAra - tRtIyamadhyayanam (3) // 121 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * ka tatkathaM pratyahaM bhakta-pAnAderapi nizcayaH ? // 22 // yataH-"idaM zuddhamutAzuddhaM, nirjIvamuta jIvayuk // ityA pijJAnaM. vinA nizcIyate na hi // 23 // " atha cedbahuzo dRSTa-saMvAdaM vyavahArataH // ucyate bhaktapAnAde-jJAna nirNayakArakam // 24 // vyavahArAdeva tarhi, sAdhvAderapi vastunaH // jJAnaM nirNayakArIti, kuto na pratipadyate ? // 25 // chadmasthAnAM hi sarvA syA-tpravRttirvyavahArataH // taducchede tu tIrthasyA-'pyucchedo yatprasajyate // 26 // yadAhuH-"jai jiNamayaM pavajaha, tA mA vavahAra nicchae muaha // vavahAra naocchee, titthuccheo jao vassaM // 27 // " vyavahAraM prapadyadhvaM, tabyamapi sAdhavaH! // ityuktA api taiva, tatyajuste tamAgraham // 28 // tataH kAyotsargapUrva, sthaviraiste bahiSkRtAH // paryaTanto'nyadA jagmuH, puraM rAjagRhAbhidham // 29 // mauryavaMzyo nRpastatra, balabhadrAbhidho'bhavat // AgatAn svapure'zrIpI-yaktaH so'vyaktanivAn // 30 // suzrAvakaH sa rAjA tAn, pratibodhayituM nijaiH // bhaTairAnAyayabaddhAM-zcaityAdguNazilAhvayAt // 31 // kaTamardaina sarvAna-pyamUnmardayateti ca // sevakA nAdizadbhUmAn , darzayan kRtrimA ruSam // 32 // kaTamarde hi madyante, kaTAdhaHsthA janA dvipaiH // iti dvipAn kaTAMprAzcaivA-ninyire rAjapUruSAH // 33 // tAnvIkSya munayo bhItA, iti bhUpatimUcire // zrAddho'pi tvaM kathaM sAdhU-nasmAn haMsi mahIpate ! // 34 // taskarA herikA veti, ko vo vettIti bhUbhujA ||prokte te procire rAja-nUnaM sAdhUnavehi naH // 35 // bhUpo'vAdIdvastu sarva-mapyavyaktaM bhavanmate // tannaH sAdhUnavehIti, yuSmAbhiH kathyate katham ? // 36 // yuSma * *
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 122 // *SOSASSASSICURAMOS nmate cAhamapi, zrAddho'nyo vA'smi tatkatham // yUyaM mAM zrAvakaM brUta, khayamavyaktavAdinaH? // 37 // atha cetpratipadyeta, tRtIyamadhyavyavahAranayastadA // nirgranthazramaNAn yuSmAn, zraddadhAmyahamuttamAn // 38 // tataste lajitA bADhaM, saMbuddhA bhUbhujo yanam (3) girA // zramaNAH smo vayamiti, nizzaGkaM pratipedire // 39 // UcuzcaivaM cirabhrAntAH, sAdhu rAjaMstvayA vayam // sanmArga prApitA mArga-darzineva vilocnaaH||40|| tato'vAdInapo yuSmAn , pratibodhayituM mayA // ayuktaM vidadhe yatta-marSaNIyaM mhrssibhiH||41|| ityudIrya bahumAnapUrvakaM, tena bhUpativareNa vanditAH // sAdhavaH punaravAptabodhayaH, pUrvavajagati te vijahire // 42 // iti tRtIyanihnavakathA // 3 // hai| "khAmimokSAdgate viMza-tyadhike'bdazatadvaye // utpannasyA'tha turyasya, nihnavasya kathAM bruve // 1 // " "tathAhi" nagayA~ mithilAkhyAyAM, caise lakSmIgRhAbhidhe // samavAsArparAcAryAH, zrImahAgirisaMjJakAH // 2 // teSAM ziSyasya koDinnA-khyasya shissyo'bhvtsudhiiH|| azvamitrAbhidhaH pUrva-paThanodyatamAnasaH // 3 // pUrva vidyAnupravAdA-bhidhAne dazame'nyadA // tasya naipuNikaM vastu, paThato'rtho'yamAgamat // 4 // vartamAnakSaNagatA, jIvA nairayikAdayaH // vaimA-3 nikAntAH sarve'pi, vyucchetsyanti kSaNAntare // 5 // iha vipratipannaH sa, pratyapadyata sarvathA // jIvAdInAM padArthAnAM, // 122 // samucchedaM pratikSaNam // 6 // Uce ca sarvathA sarva, vastUtpannamanukSaNam // yAti nAzaM yathA zakra-cApavidyudghanAdayaH // 7 // ityUcAnaM tamAcAryAH, smAhurevaM mahAdhiyaH // sarvathA vastuno nAzaM, mA svIkArSIH pratikSaNam // 8 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ yataH-"aparAparaparyAyo-tpattinAzAdyapekSayA // kathaJcideva vastUnAM, nAzo'nukSaNamiSyate // 9 // " sarvathA hyarthavidhvaMsa-khIkAre tu kSaNAntare // pratyakSeNa tathArUpaH, padArtho dRzyate katham ? // 10 // "kiJca"-pratikSaNaM vastunAze, sarvathA svIkRte katham // aihikaH pAratrikazca, vyavahAro'pi sidhyati ? // 11 // tathAhi-"bhuktiprArambhako'nyaH syA-tRptiranyasya jAyate // anyo gacchati panthAna-manyo'nubhavati zramam // 12 // " "pazyatyanyo ghaTAdyarthAn , jJAnamanyasya jAyate // anyaH prArabhate kArya, kartA cAnyo bhavejanaH // 13 // " "anyaH karoti duSkarma, narake yAti cAparaH // cAritraM pAlayatyanyo, muktimanyo'dhigacchati // 14 // " iti sarva vaiparItyaM, bhvetkssnnikvaadtH|| na caitadRSTamiSTaM vA, kenApi kvcidpyho!|| 15 // tatsarvathA vastunAzo-'nukSaNaM naiva yauktikH|| jJeyo'sau | kintu paryAya-parAvRttyA vicakSaNaiH // 16 // sUtre'pi nArakAdInA-mucchedo yaH prakIrtitaH // paryAyAntarasamprA. pti-rUpaH so'pyavabudhyatAm // 17 // jainAnAM bakhilaM vastu, dravyataH zAzvataM bhavet // aparAparaparyAya-parAvRtte-2 stvazAzvatam // 18 // iti sUribhiruktopi, na mene sa muniryadA // bahizcakre tadotsarga-pUrva nihnava ityayam // 19 // tato vyudAhitaiH sArdha, sAdhubhirbhUtale'zramat // sa samucchedavAdoktyA, lokAn vyuddhAhayan bhRzam // 20 // so'nyadA paryaTana rAja-gRhegAtsaparicchadaH // zulkAdhyakSAstatra rAjJo, babhUvuH zrAvakottamAH! // 21 // te ca tAnAgatAn jJAtvA, sAmucchedikanihavAn // dadhyuretAn bodhayAmaH, karkazenApi karmaNA // 22 // yataH-"yaH karkazo CASADA SESERLER
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana &ApyupAyaH prAga, vipAke sundaro bhavet // sopyaGginAM hitastIvraH, pratikAra ivApaToH ||23||dhyaatvetyaarebhire teSAMtatIyamadhya tADanaM te kshaadibhiH|| tataste munayaH procu-bhyvepitbhuughnaaH|| 24 // asmAbhiH zrAvakA yUyaM, janazrutyA zrutAHyanam (3) // 123 // purA // tatkiM vidhatta vidhvaMsa-masmAkaM vatinAmapi ? // 25 // zrAddhAH procurabhUdAttaM, vrataM yaiste bhavanmate // vyu|cchinnAH sarvathA yUyaM, cotpannAH kecanA'pare ! // 26 // kiJca pratikSaNaM yuSmAn , khayameva vinazvarAn // vinAzayatyanya iti, pratipadyeta kaH sudhIH // 27 // yuSmanmate ca vayama-pyapare zrAvakA na tu // atha cetsvAmisiddhAntaM, pramANIkurutottamam // 28 // tadA tu yuSmAMstAneva, zraddadhmaH zramaNottamAn // na ca yuSmAnnAzayAma-sta eva zrAvakAra vayam // 29 // yataH-"tadeva vastu kAlAdi-sAmagryA khAmino mate // ekasAmayikatvena, vyucchinatti kSaNAntare // 30 // dvisAmayikabhAveno-tpadyate cApare punH|| dvisAmayikatAM tyaktvA, tatrisAmayikaM bhavet // 31 // evaM punaH punarvAcyaM, caturAdikSaNeSvapi // nArakAdyA apyanenA-''zayena kSaNikA matAH // 32 // zrutveti pratibuddhAste, kSaNakSayakadAgraham // hitvA vIravibhorvANI, tatheti pratipedire // 33 // atha tairmuditairupAsakaiH, kSamayitvA parivanditA mudA // vyaharan bhuvi te maharSayaH, punarAsAditazrutabodhayaH // 34 // iti caturthanihnavakathA // 4 // // 123 // "prabhormokSAdate'ndAnA-maSTAviMze zatadvaye // jAtasya nihnavasyAtha, paJcamasyocyate kathA // 1 // " "tadyathA"taTinyA ullakAbAyAH, pUrvasminpuline puraM // AsIdullukatIrAkhyaM, paramarddhi manoramam // 2 // tasyA eva sarakhatyAH,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyapaline punaH // babhUva bhUrilakSmIkaM, kheTasthAmAbhidhaM puram // 3 // mahAgiriguroH ziSyaH, kheTasthAmapare'nyadA // dhanaguptAbhidhaH sUri-zcaturmAsImavAsthitaH // 4 // tasya ziSyo gaGgadevA-cAryastu saparicchadaH // tasthAvullukatIrAkhye, pure prAcyataTasthite // 5 // sa cAnyeyuH zaratkAle, guruvandanahetave // kheTasthAmapure gacchan , pravivezollukAnadIm // 6 // khalvATasya tadA tasya, zIrSe sUryAMzusaGgamAt // babhUva tApaH pAnIya-saGgAcchaityaM ca pAdayoH // 7 // gaGgadevastato dadhyA-vekatra samaye kriyA // ekaiva vedyata iti, sUtroktirghaTate katham ? // 8 // zItamuSNaM ca yugapa-dyadahaM vedaye'dhunA // kriyAdvayopayogaH syA-ttadaikasamaye'pi hi // 9 // dhyAtveti khagurUnnatvA, so'vAdIttaM nijaM matam // tataste procire mAsma-vAdItidayauktikam // 10 // upayogayugaM vatsa!, yugapannopapadyate // chAyAtapavadanyonyaM, viruddhaM tdbhvedytH|| 11 // yadA syAtprANinAM zIto-payogavyApRtaM manaH // tadA noSNopayoge ta-dyApriyeta virodhtH|| 12 // yogapadyAbhimAnastU-payogayugalasya yH|| sa tu mAnasasaJcAra-kramasyA'nupalakSaNAt // 13 // mano hi maulipAdAdA-vupayuktIbhavana hi // jJAyate sUkSmatAtyantA-sthiratAzIghratAdibhiH // 14 // "tatazca" yathA pAthoruhadala-zatasya vyatibhedane // pratIyamAnamapyasti, yogapadyaM na vAstavam // 15 // tathopayogayugmasya, yogapadyaM bhavAzAm // pratIyamAnamapi no, vAstavaM kiM bahUktibhiH? // 16 // iti sUribhiruktaH sa, tadA tUSNIkatAM dadhau // na tvahAsIdvAsanAM tAM, zvapucchamiva vakratAm // 17 // asanmatena tenAnyAn , sa vyudanA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanam (3) uttarAdhyayana hayanmunIn // AgrahI hi svavatkartu-micchatyanyamalarkavat // 18 // taM ca zrutvA janazrutyA, janavyudrAhaNodyatam // sUrayo'vArayanneSa, saMsAre mA bhramIditi ! // 19 // tathApi taM tathAvastha-matyajantaM tamAgraham // utsrgpuurvmaa||124|| cAryAH, zAsanAnnirakAzayan // 20 // tato vyudrAhayan lokA-nasadbhAvanayA tayA // pure rAjagRhe'nyedhu-ryayau khairaM paribhraman // 21 // sukhaM tatrAvatasthe ca, maNinAgAkhyabhoginaH // caitye mahAtapastIra-prabhAvahadapArzvage P // 22 // tatra copAdizadidaM, zrotRsandohasaMsadi // vedyate yugapajIvaiH, kriyAyugalamapyaho! // 23 // iti prarU payantaM taM, parSanmadhyasthameva sH|| udyamya mudgaramiti, proce, caityAdhipaH phaNI // 24 ||shriiviirennaa'tr samava-sRteneti prarUpitam // ekaiva vedyate jIva-rekasmin samaye kriyA // 25 // tatkiM tvamadhikajJAno, jAto ? vIraprabhorapi // yadanyathA vacastasya, kuruSe duSTa ziSya re ! // 26 // muJca durvAsanAmenA-maGgIkuru vibhorvacaH // no cettvAM zikSa yiSyAmi, mudreNA'munA'dhunA // 27 // pratyakSIbhUya tenaivaM, zikSito nAganAkinA // tatso'GgIkRtavAn mithyA8|duSkRtaM me'stviti bruvan // 28 // gaGgadeva iti tena bhoginA, bodhitaH punaravAptabodhikaH // gAGgavArivimalaM dadha dvataM, bhUtale viharati sma pUrvavat // 29 // iti paJcamanihnavakathA // 5 // hai "catuzcatvAriMzadADhyai-varSANAM paJcabhiH zataiH // zrIvIramukterjAtasya, paSThasyAthocyate kathA // 1 // "tadyathA zrI antaraJjikApuryA, blshriirbhvnnpH|| tiraskArI ripubala-zriyAM khIyabalazriyA // 2 // tasyAM nagaryAma // 124 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyedyu- ye bhUtaguhAbhidhe // sagacchAH samavAsArSuH zrIguptAyasUrayaH // 3 // itazcaiko bhUrividyA - balADhyo rgava - parvataH // parivrADAyayau tasyAM puryAmakhilazAstravit // 4 // lohapaTTAvaddha tundo, jambUzAkhAM dadhat kare // pure tatrAbhramalokaiH, pRSTazcaivamuvAca saH // 5 // idaM tundaM mahAvidyA- sambhAreNAtibhUyasA // sphuTatIti mayA loha -pakena nibadhyate ! // 6 // jambUdvIpe ca me kopi, prativAdI na vidyate // iti sUcayituM jambU - zAkhAsau priyate mayA ! // 7 // tato lokAH 'pohasAla', iti nAmnA tamUcire // so'pi rAjasabhAM gatvA, balazrInRpamityavak // 8 // tava puryA bhavetko'pi, yadi vAdI tadA mayA // vAdaM kAraya no cenme, jayaDhakkAM samarpaya ! // 9 // tAdRzo vAdino'nyasyA - 'bhAvAdbhUmivibhustataH // vimanasko'pyadAttasmai, paTahaM jayasucakam // 10 // parapravAdAH sarve'pi, zUnyA itaki so'pyatha // udghoSayitumArebhe, DiNDimAghAtapUrvakam // 11 // itazca teSAM zrIgupta- sUrINAM bhaginIsutaH // ziSyazca rohaguptAkhya- statrAgacchan purAntarAt // 12 // paritrAkAritAM zrutvodghoSaNAM tAmadovadat // kariSye vAdamamunA, tanmAvAdaya tAnakam ! // 13 // udghoSaNAM niSidhyeti gatvA ca gurusannidhau // paritrAda paTahApoha - vArtA teSAM jagAda saH // 14 // tatastaM procurAcAryA, vatsa ! duSTTu kRtaM tvayA // sa hi tridaNDiko bhUri-vidyADhyo vidyate yataH // 15 // sa ca vAde parAbhUto, vidyAbhiH prativAdinaH // karotyupadravaM nAnA- vidhA| bhirdAmbhikAgraNIH // 16 // vRzcikAnpannagAnAkhU - nmRgazUkaravAyasAn // zakuntikAzca kurute sa hi vidyAbhiru 54644444
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 125 // DraTAn // 17 // tato'vAdIdrohaguptaH, kRtaM cintanayA'nayA // na hi vAdaMpratijJAyA-'ntarvAtuM shkyte'dhunaa||18|| tRtIyamadhya. mayA hi zAsanaM jaina-mapi mA dhrssytvym|| iti vAdo'GgIkRtasta-dyadbhAvyaM tadbhavatviha ! // 19 // tatastaM vAdakaraNai- yanam (3) kAgraM nirNIya suuryH|| paribADUjitvarIH pATha-siddhA vidyA imA daduH // 20 // kekino nakulA otu-vyAghrasiMhAca kauzikAH // zyenAzca yAbhirjAyante, tadvidyAvAdhakAH kramAt // 21 // atha cedaparaM kiJci-dupadravakaraM bhavet // rajoharaNametattvaM, bhramayaH paritastadA // 22 // anenaiva nihanyAzca, tadupadravakArakam // asyAnubhAvAcchakrasyA-'pyajayyastvaM bhaviSyasi ! // 23 // ityuktvA mantrayitvA ca, te rajoharaNaM varam // dadustasmai tadAdAya, sopyagAdbhUpaparSadi // 24 // kiM vetti durvidagdho'sau, parivrAjakadarduraH // pUrvapakSastadasyaiva, bhavatviti jagAda ca // 25 // ete hi jainA dakSAH syu- dAdau yuktipATavAt // tadeSAmeva siddhAntaM, gRhNAmIti vicintayan // tatasbidaNDiko'vAdIt , dvau rAzI mama smmtau||jiivraashirjiivaanaaN, rAzizceti krameNa tau||27||[yugmm ] tadAkarNya tadA roha-21 gupta evaM vyacintayat // ayaM hi mama siddhAnte, praviSTo dhUrtadhUrvahaH // 28 // ahamapyevamevAtha, cedvakSye tadayaM jnH|| jJAsyatyasau parivrAjo, mataM svIkRtavAniti // 29 // tadvacaH satyamapyasyo-sthApanIyaM mayA'dhunA // vAde hi tathya dhya- // 125 // mapyanya-baco hanyeta yuktibhiH // 30 // dhyAtveti so'vadadvAdi-nmAvAdIrIdRzaM vacaH // yajIvAjIvanojIva-rUpaM 3 rAzitrayaM bhavet // 31 // tatra jIvA bhavasthAdyA, ajIvAzca ghaTAdayaH // no jIvAstu chinnagRha-godhApucchAdayo * * *
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ matAH // 32 // vAcyaM na cedaM traividhya-mayuktaM yuktivedibhiH // daNDAdAvAdimadhyAnta-rUpatraividhyadarzanAt // 33 // bhAveSvevaM jagatkAla-mukhyeSu sakaleSvapi // traividhyaM dRzyate tanna, dvaividhyaM syAdihocitam // 34 // teneti rAzitritayaM, vyavasthApya parAjitaH // parivrAT tajjayAyA'tha, vRzcikAn vidadhe bahUn // 35 // UrtIkRtorupucchAMstAnAyAto vIkSya durdharAn // rohagupto vyadhAdbhUri-barhiNastannibarhaNAn // 36 // vRzcikeSu mayUraistai-nihateSu tridnnddikH|| bhogAbhogena kInAza-daNDAbhAn bhogino'tanot // 37 // dRSTvotkaTasphuTATopa-vikaTAMstAnatho muniH|| cakAra nakulAMstaizca, te vyAlA jannire drutam // 38 // tataH paribADU vidadhe, mUpakAn dazanodyatAn // rohaguptavimuktaste-'pyotubhiAg nijakSire // 39 // tIkSNazRGgAMstato'muJca-tsa parivrAjako mRgAn // te'pi vyApraiH sAdhumuktai-nihatA vilayaM yayuH // 40 // cakAra zUkarAn so'tha, tridaNDI caNDadaMSTrikAn // rohagupto'pi tAn / rudraiH, pArIndrAka nyavArayat // 41 // mumocA'tha dvikavyUhAn , vajratuNDAMstridaNDikaH // tAMzca nyaSedhayadvidyAvihitaiH kauzikairbatI // 42 // atiduSTAH zakunikA-stataH sAMnyAsiko'mucat // zyenairniruttarIcakre, tAMzca sAdhumahAbalaiH // 43 // vidyAbhirAbhistaM jetuM, parivAGnA'zakadyadA // tadA sa mumuce vidyA-nirmitAM rAsabhI ruSA // 44 // tAM cAyAntIM rohagupto, nirIkSya paritastanum // tadrajoharaNaM bhrAma, bhrAmaM tena jaghAna tAm // 45 // tanmahimnA niSprabhAvA, nivRttA sA'pi raasbhii|| tasyopari parivrAja-chardayitvA tirodadhe // 46 // kSINavidyA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana SAMROSAROSAROS | yanam (3) // 126 // balaH so'tha, tridaNDI tena nirjitH|| ahIlyatA'khilairloka-nirdaSTra iva pannagaH // 47 // tataH sa lajito'tyartha, tRtIyamadhyaniragAdrAjasaMsadaH // rohaguptastvagAlokaiH, stUyamAno'ntike guroH // 48 // yathA jAtamavAdIca, vAdavyatikaraM | guroH // tadAkA'vadatsUri-dUrIkRtakadAgrahaH // 49 // vijetuM vAdinaM rAzi-tritayaM sthApitaM mayA // rAzidvitayamevAsti, vAstavaM tu jagatraye // 50 // evamuttiSThatA vatsa, ! noktaM cetparSadi tvayA // idAnImapi tattatra, gatvAkhyAhi yathAtatham // .51 // [ yugmam ] zrIguptasUribhiriti, prokto'pi sa punaH punH|| mamApabhrAjanA mA'bhU-| dAditi naipIdrorgiram // 52 // evamUce ca nanvatra, doSaH ko nAma vidyate ? // astyeva rAzitritayaM, vAstavaM yaja-15 gatraye // 53 // gurujagAvasadbhAva-menaM mAkhyAhi sanmate! // AzAtanA jinAnAM syA-dasato hi prarUpaNe // 54 // evaM nivAryamANo'pi, sUribhiH sa tamAgraham // nAtyAkSIkintu taiH sAka-mArebhe vAdamunmadaH // 55 // tatastena sahAcAryA, gatvA pArthivaparSadi // ityUcurmama ziSyeNA-'munA'yuktaM tadoditam // 56 // dvAveva rAzI vidyate, mate naH18 kathito jinaiH // asau tu vAdinaM jetaM, jagau rAzitrayaM tadA // 57 // atha cA'yaM madAdhmAtaH, satyaM na pratipadyate // mayA prajJApyamAnastu, vivAdAyopatiSThate // 58 // AkarNayobhayAkarNi, rAjastadvAdamAvayoH // satyAsa- // 126 // tyaviveko hi, na syAyuSmAdRzaivinA // 59 // tato rAjJAbhyanujJAtA-statra zrIguptasUrayaH // upavizyA'vadan rohaguptaM brUhi nijaM matam // 6||rohgupto jagau jIvA-dajIvo bhidyate yathA // vilakSaNatvAnojIvo-'pyevaM tasmA A NSARLAL
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3*** ASA C ASCO ARTEOSTESSO dvibhidyate // 61 // tajjIvAjIvanojIva-rUpaM rAzitrayaM sphuTam // mataM mameti tenokte, jajalpuriti sUrayaH // 62 // jIvAdvilakSaNatvaM ya-nojIvasyoditaM tvayA // tanna saGgacchate jIva-dharmANAM tatra darzanAt // 63 // nojIvo hi chinnapallI-pucchAdistava saMmataH // tatra tu prekSyate jIva-lakSaNaM sphuraNAdikam // 64 // atha cejIvadezatvA-nojIvaH sa tvayocyate // tatkiM sa dezaH syAjIvA-dbhinnastaditaro'thavA ? // 65 // bhinnazcettena jIvena, punastatsaGgamaH katham ? // bhinno hi dezo'nyatrApi, saMmiletparamANuvat // 66 // tasya dezasya cAnyena, jIvena saha saGgame // sukhaduHkhAdi sAGkaya, sthAttayoH karmasaGkarAt // 67 // atha jIvasya karmeva, deze saMkrAmatIti cet // tadA tu doSau jAyetAM, kRtanAzAkRtAgamau // 68 // kRtanAzo hi jAyeta, nAzAddezasthakarmaNaH // jIvasthakarmaNo deze, saJcArAcAkRtAgamaH // 69 // kiJcAmUrtasya jIvasya, gaganasyeva karhicit // naiva dezo bhavedbhinnaH, khato'pi parato'pi ca 4 // 70 // abhinnazcettadA tu syA-jIvAntargata eva saH // tadA ca rAzidvitaya-mevAsIna tu tatrayam // 71 // athA'bhinno'pyayaM dezaH, sthAnabhedavivakSayA // no jIvaH kathyate kumbha-gRhAdyAkAzavadyadi // 72 // tarhi rAzi!ajIva-nAmA'pi pratipadyatAm // vyomAdInAmajIvAnA-mapyevaM dezasambhavAt // 73 // tathAtve ca bhavedrAzicatuSkaM bhavato mate // tadrAzitrayamevAtra, kutastvaM pratipadyase ? // 74 // athA'jIvAnoajIvo, lakSaNaikyAnna bhidyate // no jIvo'pi tadA jIvA-lakSaNaikyAnna bhidyate // 75 // tadrAzidvayamevAsti, vAstavaM na tu tatrayam // 22
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana evaM tayorabhUdvAdaH, SaNmAsI yAvadanvaham // 76 // atha bhUpo guruM proce, khAmin ! vAdaH samApyatAm // nityaM tRtIyamadhya lasIdati me rAja-kArya vyagratayA'nayA // 77 // Uce sUririyatkAlaM, dhRto'yaM lIlayA mayA // athA'sya nigrahaMyanam (3) // 127 // prAtaH, kariSye nAtra sNshyH|| 78 // tataH prabhAte guravaH, sabhAM gatveti taM jaguH // ehi satyaparIkSArtha, gacchAmaH kutrikApaNam // 79 // haTTo hi devasambandhI, 'kutrikApaNa'. ucyate // sadbhAvAnakhilAMstatra, pradatte prArthitaH suraH 4 // 8 // ityuktvA te sahAdAya, rohaguptaM nRpAnvitAH // sudhiyAmApaNA jagmu-guravaH kutrikApaNam // 81 // tatra jIvAnajIvAMzca, nojIvAMzca pradehi naH // tairityuktaH suro jIvA-najIvAMzca dadau drutam // 82 // nojIvAstu jagatyatra, no santIti zazaMsa ca // nojIve yAcite bhUyo-'pyajIvaM vA dadau surH||83 // rohaguptaM tataH sUri-rUce muJca kadAgraham // nojIvazcedasti vizve, tarhi nAdAtkathaM suraH // 84 // praznairityAdibhiH sUri-staM drutaM nRpasAkSikam // nijagrAha catuzcatvAriMzaMdyatazatonmitaH // 85 // tathApi rohaguptasyA-'tyajatastaM kadAgraham // khela-| mallakabhasma drAk, zirasi nyakSipadguruH // 86 // tatastaM nihnava iti, sUrirAjairbahiSkRtam // cakre nirviSayaM bhUpaH, kruddhastacchAThyadarzanAt // 87 // jayati zrImahAvIra-jina ityakhile pure // udghoSaNAM dharAdhIza-zcakAra guruzA // 127 // sanAt // 88 // gurudatteyamityaGge, vahan bhUti tataH param // nirlajjo rohagupto'pi, khairaM babhrAma bhUtale // 89 // sa vaizeSikasUtrANi, kalpayAmAsa ca khayam // padArthAnniyataM dravya-guNAdIn SaT prarUpayan ||90||puurvoditaaH praznagaNAstvi-||
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ SE5%A5 hajai-jJeyA bRhadRttivilokanena ||aasaadito'pyevmpaiti bodhi-yanAdayaM tannanu rkssnniiyH||91||iti sssstthnihnvkthaa||6|| | "atho caturazItyADhyai-varSANAM paJcabhiH zataiH // zrIvIramukterjAtasya, saptamasyocyate kathA // 1 // " "tathA hi"devendravanditAH puurvo-ditaaHshriiaayrkssitaaH|| puraM dazapuraM jagmu-ranyadA gacchasaMyutAH // 2 // teSAM ziSyAstrayo'bhUvan, vizeSeNa vickssnnaaH|| teSu durbalikApuSpa-mitranAmAdimo mtH||3|| dvaitIyikastu sUrINAM, sodaraH phlgurkssitH|| tRtIyastvabhavadgoSThA-mAhilaH sUrimAtulaH // 4 // tadA ca mathurApuryA-mAyayau ko'pi naastikH|| nAstyAtmatyAdibhirvAkya-lokAn vyuddhAhayan bahUn // 5 // tatra cA'bhUtsAdhusaGgho, na punaH ko'pi vAdakRt // nAstikastu sa nigrAhyaH, kathaJcillokavaJcakaH // 6 // iti vAdinamAnetuM, saGghaH sa mthuraasthitH|| zramaNAn prAhiNot zrImadAryarakSitasannidhau // 7 // iti vyajJapayaMste'pi, gatvA zrIAyarakSitAn // lokAn vyuddhAhayatyuccai-mathurApuri naastikH||8|| tattaM jetuM khayaM pUjyA, nagarI pAvayantu tAm ||pressyntvthvaa kaJci-dvineyaM vAdijitvaram // 9 // tataste sUrayastatra, vRddhatvAdgantumakSamAH // vAdalabdhidharaM goSThA-mAhilaM preSayaMstadA // 10 // so'pi tatrAgamatsatrA-''hyAtumAgatasAdhubhiH // vAde niruttarIcakre, taJca cArvAkamugradhIH // 11 // jitakAzI sUripArthe, yiyAsurapi sa vratI // saGghAgrahavazAttatra, cturmaasiimvaasthitH|| 12 // itazca vizvavandyAH shrii-aaryrkssitsuuryH||nijaayuHpraantmaasnnN-vijnyaayaivmcintyn // 13 // yogyasyaiva vine
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana meM yasya, pradeyA gaNadhAritA // ayogyasya tu taddAne, dAturdoSo bhavenmahAn // 14 // yadAhuH-"bUDho gaNaharasaddo, tRtIyamadhya goamAIhiM dhIrapurisehiM // jo taM Thavei apatte, jANato so mahApAvo! // 15 // " tadAcAryapadaM deyaM, yogya- yanam (3) // 128 // syaiva vivekinA // ayogyastu na tasyAhaH, pAyasasyeva vaaysH!|| 16 // yogyastu mama ziSyeSu, guNaratnamahodadhiH // asti durbalikApuSpa-mitranAmA mahAzayaH // 17 // sarveSAmAttadIkSANAM, madvandhUnAM tu sarvathA // zrIphalgurakSito goSThA-mAhilo vA'sti smmtH|| 18 // kAMkSanti gaNadhAritvaM, khajanatvAddhi te tayoH // samyagjAnanti na tveSAM, trayANAM gauNamantaram // 19 // tatastadantaraM procya, sarvarSINAM nije pade // ziSyaM durbalikApuSpa-mitrAkhyaM dra sthApayAmyaham // 20 // vimRzyetyakhilAn sAdhUn , samAhUya munIzvaraH // vallatailAjyakumbhAnAM, dRSTAntAnityavo-15 cata // 21 // vallakumbhAdyathA riktI-kartuM nIcairmukhIkRtAt // niSpAvA nikhilA madhya-gatA niryAnti satvaram // 22 // evaM durbalikApuSpa-mitranAmno mahAmateH // jAto'smi zrutasUtrArtha-dAne vallaghaTopamaH // 23 // | adhomukhIkRtAttaila-ghaTAttailaM yathA drutam // niryAti bhUri kiJcittu, tiSThatyapi ghaTAzritam / / 24 // phalgurakSitasaMjJasya, zrutAmnAyArpaNe tathA // jAto'smyahaM tailakumbha-sannibho bho maharSayaH ! // 25 // avAGmukhIkRtAdAjya-knen kumbhAttu stokameva hi // ghRtaM niryAti bhUyastu, tiSThatyeva ghaTAntare // 26 // evaM jAto'smyahaM gosstthaa-maahilaabhidhsnmuneH|| zrImatsiddhAntasUtrArtha-dAne ghRtghttopmH|| 27 // tadayaM zrutapAthodhi-pArazvA guNodadhiH // astu
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ durbalikApuSpa - mitrarSirvo gaNAdhipaH // 28 // iyatkAlaM madAdezo, yuSmAbhirmAnito yathA // ataH paraM tathA mAnyaM, vaco'muSya gaNezituH // 29 // akRte'pi madAdeze, jAtu kopo na me bhavet // ayaM tu stokamapyAgo, na kasyApi sahiSyate // 30 // ityukte sUribhiH sarve, pratyapadyanta tattathA // tato durbalikApuSpa - mitramitthaM jagau guruH // 31 // guNitvAdvatsa ! gaccho'yaM, tvadaGke sthApyate mayA // tadasau bhavatA madva - pAlanIyo mahAmate ! // 32 // zrIphalgurakSite goSThA - mAhile ca yathA mayA // pravRttaM bhavatA'pyevaM varttitavyaM, vizeSataH // 33 // ityuktvA sthApayitvA ca taM munIndraM nije pade // vihitAnazanAH svarga, jagmuH zrI AryarakSitAH // 34 // zrIAryarakSitAcAryAn sa| mAkarNya divaGgatAn // goSThAmAhilanAmApi, yayau dazapure drutam // 35 // nyadhIyata nije paTTe, ziSyaH ko nAma sUribhiH ? // iti cAgatamAtro'pi, so'prAkSIdakhilAn munIn // 36 // tato'bhyutthAya te kumbha - dRSTAntAMstAnudIrya ca // zrImaddurvalikApuSpa - mitrAkhyaM sUrimUcire // 37 // tannizamyodgatAmarSo, mAhilaH sarvasAdhubhiH // ihaiva | tiSThatetyukto - 'pyanicchanniryayau vahiH // 38 // pUrvopAzrayapArzvasthe, sthitvA sopAzraye pRthak // prAvartiSThAnyasAdhvAdIn vyugrAhayitumuccakaiH // 39 // vyudvAhayitumaiziSTa, na punaH kaJcanApi saH // tataH so'nveSayAmAsa, sUrINAM chidramanvaham // 40 // itazca puSpamitrAkhya- sUrayopyarthapauruSIm // sarvarSINAM purazcakruH, zrutArthakathanAtmikAm // 41 // sUrINAM sannidhAne'rtha, zRNuteti maharSibhiH // tadA prokto mAhilarSi - IrpAviSTo'bravIditi // 42 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 129 // niSpAvakumbhakalpasya, tasyAbhyaNe mahAdhiyaH ! // yUyameva zrutAmnAyAn , gRhNIta nikhilAnapi // 43 // pUrva karma tRtIyamadhyapravAdAkhya-maSTamaM sUrayastu te // adhyApayanto vandhyAdi-sAdhUnAmabhavaMstadA // 44 // tatrAvandhyamatirvandhyo-'nyayanam (3) dAdhIyAnucintayan // traividhyaM karmavandhasya, vyAcakhyAviti tadyathA // 45 // jIvairhi badhyate karma, baddhaM spRSTaM nikAcitam // tatra baddhaM yathA suucii-klaapstntuvessttitH||46|| spRSTaM yathA sUcikAstAH, kiTenaikatvamAzritAH // nikAcitaM yathA tApa-kuTTanairekatAM gatAH // 47 // bannAtyevaM pUrvamAtmA, rAgAdipariNAmataH // pradezaiH sakalaiH karma, vijJAnAvaraNAdikam // 18 // tadeva kurute spRSTaM, tatparINAmavRddhitaH // saMkliSTAttu parINAmA-ttatkaroti nikAcitam // 49 // tatra baddhaM yAti nAza-mupAyairnindanAdibhiH // prAyazcittAyupAyaistu, spRSTaM karma nivartate // 50 // nikAcitaM tu yatkarma, jIvaiH sudRDhabandhanAt // udayenaiva tatprAyo, vedyate nAnyathA punH||51 // ityanuprekSa taM, goSThAmAhila ityavak // maivaM vAdIryadasmAbhi-gurubhyo nezaM zrutam // 52 // yadi syAdAtmanA karma, baddhaM |nikAcitam ||tdaa tadapRthagbhAvA-mokSastasya kathaM bhavet ? // 53 // vandhyo'bhyadhAtkathaM tarhi, sambandho jiivkrmnnoH|| tata ityalapadgoSThA-mAhilaH kalpanApaTuH // 54 // yathA kaJcukino dehaM, bahiH spRzati kaJcakaH // vapuSA saha sambaddho, na vasau jAtu jaayte||55|| evaM karmApi jIvena, spRSTaM baddhaM punarna tat // yastu tanmanyate baddhaM, tasya na syAdbhavakSayaH ||56||etaavdev gurubhiH, proktaM naH paatthnkssnne||ep sUristu tattattvaM, naiva jAnAti kiJcana // 57 // jAtAzaGkastato gatvA,
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ vandhyaH sUrIndrasannidhau // nivedya mAhilavacaH, kiM tathyamiti pRSTavAn ? // 58 // sUrayaH procuruktaM hi, prAgmayA te // mAhilasya tu gInaiva, yuktA yuktivirodhtH|| 59 // jIvo hi khAvagAhAbhi-vyApta evAmbare sthi-17 tam // gRhNAti karmadalikaM, jAtu na tvanyadezagam // 60 // tathA ca vahnayayaHpiNDa-badaikyaM jIvakarmaNoH // syAnna tu spRSTamAtratvaM, dehkshukvttyoH||61|| athAtmAnyapradezasthaM, karmAdAyAnuveSTayet // yadyAtmAnaM tadA tasya, ghaTate kaJcakopamA // 62 // kintu syAdapasiddhAnta-stadA sutrvirodhtH|| sUtre hyanyapradezastha-karmAdAnaM niSidhyate // 63 // |kiJca kaJcakavatkarma, cedvahiHsthitamAtmani // vedanApi tadA karma-nimittAntaH kathaM bhavet ? // 64 // atha saMcAribhAvAtsyA-tkarma madhyepi saMsthitam // ityantarvedanApi syA-diti cettena manyate // 65 // tarhi kakSukakalpatvaM, | karmaNo vyAhataM sphuTam // kakSuko hi bahiH spRSTa, eva syAnna tu madhyagaH // 66 // tadA ca yugapanna sthA-dvahirmadhye | ca vedanA // karmaNo bahirantarvA, sambandhAdvedanA kutaH // 67 // saMcAritvAca tatkarma, na gacchati bhavAntare // jIvena saha dehastha-niHzvAsAdisamIravat // 68 // sarvairjIvapradezaista-nibaddhaM karma manyatAm // rAgAdibandhahetUnAM, sadbhAvAtsakalAtmani // 69 // na cAvibhAgasambandhA-tpArthakyaM jIvakarmaNoH // naiva bhAvIti vijJeyaM, tadvAkyAkarNanAttvayA // 70 // yato'vibhAgasambandha-batorapyazmahemayoH // pRthagbhAvo jAyamAnaH, pratyakSeNa nirIkSyate // 71 // ityAdibhiH sUrivAkyai-bandhyo niHzaGkatAM gataH // mAhilAyA'vadattAni, drutaM gatvA tadantike // 72 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM tRtIyamadhyayanam (3) uttarAdhyayana tatathApi sa zaThazcittA-nAtyAkSItaM kadAgraham // kSobhanAM punaranyatra, kariSyAmIti cintayan // 73 // anyadA | navamaM pUrva, pratyAkhyAnAbhidhaM paThan // vandhyasAdhurmuneH pratyA-khyAnamevamavarNayat // 74 // yAvajIvaM sarvameva, praanni||13|| prANAtipAtanam // trividhaM trividhenAGgI, pratyAkhyAti vratIbhavan // 75 // ityAdyAkarNya taM goSThA-mAhilaH procivAniti // parimANayutaM pratyA-khyAnaM sAdhone yujyate // 76 // yAvajIvamiti prokte, kAlamAnamurIkRtam // tathA cAgre haniSyAmI-tyAzaMsAdUSaNaM bhavet // 77 // tasmAdaparimANena, pratyAkhyAmyakhilaM badham // trividhaM trividheneti. vAcyaM svIkurvatA vratam // 78 // evaM vadantaM taM vandhyo-bhyadhAditi mahAmatiH // AzaMsA ki kAlamAnA-jAyate vAJchayA'thavA ? // 79 // Aye pakSe muneraddhA-pratyAkhyAnaM vitanvataH // pauruSyAdipadocAre-'pyAzaMsA syAdanA|hatA ! // 8 // pauruSyAdipadenAddhA-pratyAkhyAne'pi nizcitam // yAmAdika kAlamAna-meva yasmAdudIryate // 81 // atha tatrApi padaM ta-no vAcyamiti cettadA // bhavedanazanApattiH, pravrajyAdina eva hi ! // 82 // na ca sAdhorbhavennAddhA-pratyAkhyAnamiti tvayA // vaktavyamapasiddhAnta-doSApattiryato bhavet // 83 // siddhAnte hi jinairaddhA-pra| tyAkhyAnaM tapakhinAm // kartavyatvena kathitaM, dazadhA'nAgatAdikam // 84 // vAJchArUpo dvitIyo'pi, pakSo no yujyate kvacit // muneranyabhave'vadya-sevAzA yanna vidyate // 85 // anyaccAparimANatvaM, pratyAkhyAnasya yatpurA // tvayA proktaM tadapi no, yuktaM yuktivirodhtH||86|| kriyamANe'parimANa-pratyAkhyAne hi jAyate // anAgatAddhA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ OL sarvApi, pratyAkhyAnasya gocaraH // 87 // tadA cAyuHkSayAddeva-bhavaM gatavato yateH // sAvadyasevane'vazyaM, vratabhaGgaH prasajyate ! // 88 // atha yAvacchakti yasmAt , pratyAkhyAnaM vidhIyate // tasmAdaparimANatva-miti cedabhidhIyate | // 89 // tarhi zaktimitaM pratyA-khyAnamaGgIkRtaM khayam // tathA cAparimANatva-khIkArastasya nocitaH // 9 // kiJcAzaMsAvazAnnaiva, yAvajIveti paThyate // vratabhaGgabhayAtkintu, yAvajIveti paThyate // 91 // AzaMsArahitatvena, tatsAvadhikamapyaho // pratyAkhyAnaM na doSAya, kAyotsarganidarzanAt // 92 // ityAdivandhyavacanaM, na yadA khIcakAra sH|| tadA sarve'pi munaya-stamevaM procire muhuH // 93 // mahAtmanitthamevedaM, vandhyavAkyamurIkuru // evamevaitaduktaM | tazrI-AryarakSitasUribhiH // 94 // anye'pi sthavirA anya-gacchIyA ye bahuzrutAH // te'pi pRSTA jaguH pratyA-khyAnaM , sAvadhikaM dhruvam // 95 // tathA'pi mAhilo naiva, taM kadAgrahamatyajat // Agraho hyaGginAM prAyo-'sAdhyaH syAtkSa yarogavat // 96 // tAnityUce ca no yUyaM, tattvaM jAnItha kiJcana // tIrthaGkarairhi bhAvo'yaM, kathito'sti maduktavat 6 // 97 // tataH sAdhvAdikaH sarva-saGghaH praSTuM jinezvaram // uddizya zAsanasurI, kAyotsarga vinirmame // 98 // surI sA'pyA''yayau brUta, kiM karomIti vAdinI ? // saGghaH smAheti pRccha tvaM, gatvA sImandharAdhipam // 99 // kiM| goSThAmAhilamuni-rudIrayati sUnRtam // sabo durbalikApuSpa-mitrAdiH sakalo'thavA ? // 10 // tato devyavadaddatta, kAyotsargabalaM mama // yathA'nekasurAkIrNe, mArge syAM gantumIzvarI // 1 // saDenA'tha kRte kAyotsarge zAsanadevatA // ALKARNASANCHARACRECAR
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana tRtIyamadhyayanam (3) // 13 // gatvA videhe saGghokta-yuktyA'prAkSIjagatprabhum // 2 // zazaMsa zambhuzako'tha, saGgho'sau vakti sUnRtam // mAhila- stvanRtaM brUte, nihnavo hyeSa sptmH||3|| tadAkayo''gatA devI, saGghamevamavocata // kAyotsarga pArayitvA, bhASitaM shRnnutaa'rhtH||4|| saGghaH satyo mAhilastu, nihnavo'nRtabhASakaH // tayetyukte'badadgoSThA-mAhilo'tikadAgrahI ! 4 // 5 asau varAkI khalpI -statra gantuM kaM zaknuyAt ? // tatkalpitamiyaM vakti, na punarjinabhASitam ! // 6 // tatastaM puSpamitrAkhya-sUrayo'pyevamUcire // samyaka zraddhehi nocettvaM, saGghabAhyaH kariSyase ! // 7 // tathApi tattanmamAtamatyajantaM, cakAra so'khilasaGghabAhyaM // vyuddhAhayan so'pi janAnanekAn , babhrAma bhUmau gatabodhiratnaH ! // 108 // iti saptamanihnavakathA // 7 // "iti khalpajinaprokta-vacanotthApakA amI // saptoktA nihnavAH pUrva, proktA gAthAdvayena ye ||1||""ath bhUrivisaMvAdI, prasaGgAt procyate'STamaH // zrIvIramukterjAto'nda-zataiH paDinavottaraiH // 2 // " "tathAhi"-rathavIrapurAbhikhye, pure'bhUddIpakAbhidham // vanaM tatrAryakRSNAkhyAH, sUrayaH samavAsaran // 3 // itazca zivabhUtyAkhyaH, kSatriyaH 3 sAtvikAgraNIH // sahasrayodhI tatratyaM, nRpaM sevitumAzrayat // 4 // nRpo dadhyau parIkSe'ha-masya dhairyAdikAn guNAn // nirguNo hyanujIvI syA-tkhAmino no sukhaakrH||5|| parIkSApUrvamevAsmai, pradAsye vRttimapyaham // nirguNe hi jane dattaM, syAdbhasmani hutopamam ! // 6 // dhyAtveti bhUpatiH zyAma-caturdazyAM nizAmukhe // pazumekaM vAruNI ca, // 131 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya datvaivamabravIt // 7 // zmazAnasthe mAtRdevI-gRhe gatvA tvamekakaH // pazumadyabaliM dehi, kRtyametadvidhehi naH // 8 // zivabhUtistadAdAya, dhIraH pretavane yayau / nihatya chagalaM mAtR-devInAM ca baliM dadau // 9 // kSudhito'smIti tatraivA-''rebhe tanmAMsabhakSaNam // zmazAnamAtRdevIbhyo, vibhayAmAsa na tvasau // 10 // tadA ca tadbhA| panAya, bhUpena prahitA narAH // tatrAgatya zivAzabdAn , bhairavAn parito vyadhuH // 11 // babhAja tairapi kSobha, tanmano | na manAgapi // na cAGge'pyabhavattasya, romojhedo bhayodbhavaH // 12 // tatvarUpaM tato rAjJe, procuste rAjapUruSAH // | so'pi khasthatayA bhuktvA, jagAma mApasannidhau // 13 // tato'vabudhya taM zUraM, bahIM vRttiM dadau nRpaH // zivabhUti stato bhUpaM, siSeve tamaharnizam // 14 // anyadA sa nRpaH senA-patyAdInakhilAn bhaTAn // ityAdideza mathurAkAnagarI gRhyatAM drutam // 15 // tataH sobhisAreNa, celuste mathurAM prati // purAdahizca gatveti, parasparamacintayan / | // 16 // vayaM hi mathurAM jetuM, prasthitAH pArthivAjJayA // dve cAtra mathurApuryo, vidyate dakSiNottare // 17 // tadgocaro vizeSazca, noktaH ko'pi mahIbhRtA // caNDakhabhAvo bhRpazca, na praSTuM zakyate punaH ! // 18 // tadasmAbhiH ka gantavyaM, dhyAyanta iti te'khilAH // sthAtuM gantuM cAsamarthA, yAvanmArge'vatasthire // 19 // zivabhUtistAvadAgA-tatra | tAMzcaivamatravIt // kiM sthitA yUyamazubha-nimittaskhalitA iva // 20 // yathAsthite'tha tairukte, so'vAdIcintayA kRtam // samameva grahISyAmo, vayaM tannagarIdvayam // 21 // te procurasyAH senAyAH, vibhAgayugale kRte // nA''dAtuM
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana zakyate'smAbhi-rekApi nagarI sakhe ! // 22 // bhAvI bhUyastaraH kAla, ekasyA api nirjaye // ekAM jitvA tada- tatIyamadhya dhanyasyA, nirjayo'pyati duSkaraH // 23 // zivabhUtistato'vAdI-dyadyevaM tarhi bho bhaTAH ! // tayormadhye durjayA yA, yanam (3) // 132 // |sA sadyo mama dIyatAm // 24 // dvayormadhye daviSThA yA, tAM vrajetyudite'tha taiH // so'pAcya mathurAdezaM, yayau buddhibalorjitaH // 25 // tasya dezasya ca prAntyAn , grAmAdIn sAdhayan svayam // durgAn jagrAha nikhilAn , kramAca nagarImapi // 26||vshiikRtyaath tadrAjyaM, zivabhUtirmahAmatiH // gatvA ca bhUbhujo'bhyarNe, sarva vyatikaraM jagau // 27 // 18 tataH prIto'vadadbhUpaH, kAmitaM te dadAmi kim ? // kiJcidvimRzya so'pyUce, khAtavyaM dehi me prabho! // 28 // yathA hi mAM manobhISTAM, krIDAM kurvantamuccakaiH // yattadvA vastu gRhNantaM, na ko'pi pratiSedhayet ! // 29 // evama-| stviti bhUpo'pi, satyasandho'bhyadhAttataH // so'pi nAnAvidhAH krIDAH, kurvastatrA'bhramatpure // 30 // dyUtakAraiH 8|samaM reme, sa kadAcidivAnizam // kadAcittu surAM pItvA, kSIvaH kSIvaiH sahAramat // 31 // kadAcittu siSeve'sau, disundaraM gaNikAgaNam // kadAcittu jalakrIDAM, cakAra jalahastivat // 32 // vijahAra kadAcittu, kAnane nandanopame // kurvan puSpocayakrIDAM, vRto viTajanairghanaiH // 33 // bhramannevaM sa khasaudhe, nizIthe'pyA''yayau na vA // ulla // 132 // chate hi maryAdAM, prAyo vItabhayo janaH ! // 34 // yAvaca sa gRhe nAgA-ttAvattasya vazA khayam // nAnAtisma na cAzeta, pAlayantI satIvratam // 35 // nityaM kSudhAjAgarAbhyAM, sA'tha khinnA mnkhinii|| anyadA tasya jananI-miti SSCREENSNAGAROO SACASSASAMSUSCLOSUALLY
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ RELESEARCHA R smAha sagadgadam // 36 // putro yuSmAkamAyAti, nizIthe pratyahaM gRhe // yAvadAgamanaM cAhaM, na bhuje na zaye'nvaham // 37 // nityaM kSujAgarAbhyAM tatpIDA me jAyate bhRzam // takiGkaromyahaM mAta-stvadAdezavazaMvadA // 38 // zvazrUH zazaMsa subhage!, khapihi tvaM yathAsukham // adyAhameva jAgarmi, tayetyuktA'khapIdvadhUH // 39 // gRhadvAraM pidhAyAsthAbattasya mAtA tu jAgratI // so'thA''gato'vadatsadyo, dvAramudghATyatAmiti // 40 // mAtA proce'dhunA yatra, dvAramu dghATitaM bhavet // tatra prayAhi na patra, dvAramudghATyate'dhunA ! // 41 // tadAkA'kharvagarvaH, zivabhUtiracintayat // mAtrA'pamAnito'dyA'haM, tadyAmyanyatra kutracit ! // 42 // yataH-"sthAnasthAdapamAne'pi, dehinastadvaraM rjH|| pAdAhataM yadutthAya, mUrddhAnamadhirohati ! // 43 // " vimRzyeti nijAdnehA-dyAghuTya nagare bhraman // daivAdudghaTitadvAraM, sAdhUpAzrayamaikSata ! // 44 // tatastatra pravizyArya-kRSNAcAryAn praNamya tAn // mAM pravrAjayatetyUce, te tu prAtrAjayanna tam // 45 // svayameva tatastena, luJcite, svIyamastake // guravo dadire tasmai, liGgaM dharmadhvajAdikam // 46 // tamupAttavrataM jJAtvA, prAtastatrA''yayau nRpH|| mAmanApRcchaya kimidaM, tvayA kRtamiti truvan ? // 47 // sa proce pRSTamevaita-tkhAtaMtryaprArthinA mayA // tato nRpastaM natvA'gA-dvimanAstadviyogataH // 48 // bahirvihRtya tatrA''guH, sUrayo'pya'nyadA punH|| tadA zivaM nRpaHsnehA-dAhUya khagRhe'nayat // 49 // anicchato'pi tasyA'dA-dbhadhavo ratnaTU kambalam // tamAdAyAgataM sUriH, zivabhUtiM tadetyavaka // 50 // kimayaM bhavatA vatsa!, jagRhe rakhakambalaH ||n hi
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanam(3) uttarAdhyayanA no bahumUlyasya, vastrAgrahaNaM matam ! // 51 // ityukto'pi sa sUrIndra-taM na tatyAja mUrcchayA // kintUpadhau gopa yitvA, rarakSa channamanvaham // 52 // asya mUchAnidAnena, kimananeti sUrayaH // tasmin kvApi gate ratna-kambalaM tm1133|| karSayan // 53 // vidhAya tasya zakalA-niSadyAyai tapakhinAm // ArpayaMstatha vijJAya, zivabhUtiradUyata // 54 // kRtAvahitthastasthau ca, gurozchidrANi mArgayan // anyadA varNayazcaivaM, sUrayo jinakalpikAn // 55 // bhavanti dvividhAstAva-jinakalpikasAdhavaH // tatraike bhuate pANA-vanye tvaznanti pAtrake // 56 // te'pi pratyekamuditA, dvividhA jinapuGgavaiH // tatra vastradharA eke-'nye tu cIvaravarjitAH // 57 // zrutvetyAdi zivo'voca-jinakalpo'dhunA kutH|| vidhIyate na nirgranthai-niSparigrahatArthibhiH // 58 // sUrijaMgAda vyuchinno, jinakalpo hi bhArate // zrIvIrakhA. mipAMtreNa, zrIjambUkhAminA samam // 59 // so'vAdIdalpasattvAnAM, vyuchinno'sau na mAdRzAm // mAdRzo hi mahAsatvaH, kartumISTe'dhunApyamum ! // 60 // mokSArthinA hi sakala-styAjya eva parigrahaH // vastrapAtrAdikamapi, tattyakSyAmi parigraham ! // 61 // sUrayaHprocire vatsa !, vastrapAtrAdikaM hyadaH // dharmopakaraNaM tena, na parigraha ucyate ! // 62 // tadrakSaNe ca no kazci-hopo mokSArthinA bhaveta // lobhAdeva hi mokSasya, vighnaH sthAnna tu cIvarAt ! M // 63 // prayogazcAtra vastrAdi, na doSAya tapakhinAm // dharmopaSTambhadAyitvAt , zuddhAhArAdivatsphuTam ! // 64 // na ca heturasiddho'ya-miti vAcyaM tvayA ytH|| dharmopaSTambhadAyitvaM, tasyA'dhyakSeNa dRzyate! // 65 // tathA hi 133 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53456 novezanAkhApa-nikSepagrahaNAdiSu // jantupramArjanArtha hi, rajoharaNamiSyate // 66 // sampAtimAdisatvAnAM. rakSAyai mukhavastrikAm // bhaktapAnasthajantUnAM, parIkSAyai ca pAtrakam // 67 // smyktvjnyaancaaritr-tpHsaadhnhetve|| cIvarANi ca kalpAdI-nyaGgIkurvanti sAdhavaH // 68 // [ yugmam ] vasvairvinA tu zItoSNa-daMzAdibhirupadrutaH // ra apadhyAnAnmunijoMtu, samyaktvAdeH skhaledapi ! // 69 // dharmopakaraNasyaivaM, dharmopaSTambhadAyitA // sunizciteti| batinAM, tadAdAnaM na duSyati // 70 // vinopakaraNaM yastu, jIvAdIstrAtumIzvaraH // jinendravattasya doSaH, syAttadagrahaNe'pi na // 71 // sa cAdyasaMhananavA-nevasthAnA'paraH punaH // tacca saMhananaM kasyA-'pyadhunA nAsti bhArate // 72 // yuktyetyAdikayokto'pi, zivo'tyaktakadAgrahaH // hitvA vastrAdikaM nagno, niragAnagarAbahiH // 73 // taJcodyAnasthitaM nantaM, tadbhaginyuttarAbhidhA // yayau nagnaM ca taM vIkSya, sA'pi nagnA'bhavadrutam ! // 74 // bhikSArtha nagarImadhye, praviSTAM tAM tu nagnikAm // dadarza gaNikA kAci-dadhyau caivaM svacetasi // 75 // aGgAnyAcchAditAnyevA-'smAkaM gauravamigrati // prakAzyAni tu tAni syu-rjugupsyAni khbhaavtH|| 76 // tadenAM nagnikAM vIkSyA'smAsu loko virakSyate // dhyAtveti tasyai vastrANi, sA balAtparyadhApayat // 77 // tathApi tAmanicchantI, ziva-17 bhUtirado'vadat // sAdhvInAM vasanAdAne, nUnaM doSo na vidyate // 78 // ata eva ca devIyaM, pradatte cIvarANi te // tattvayAmUni dhAryANI-tyuktA sA tena tAnyadhAt // 79 // zivabhUtezca ziSyo dvA-vabhUtAM buddhizAlinau // koDi *
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana meM nakoTTavIrAkhyau, tAbhyAmAsItparamparA // 8 // ityaSTamo dikpaTasaMjJanihnavaH, prakAzito hAritazuddhabodhikaH // tRtIyamadhya labdho'pi bodhivrajatIti kasyacit , tadrakSaNaM tatkuruta prytntH!|| 81 // ityaSTamanihnavakathA // iti samAptA // 134 // yanam (3) nihnavavaktavyateti sUtrArthaH // 9 // atha mAnuSatvAditrayAvAptAvapi saMyame vIrya durlabhamityAhadamUlam-suIca laddhaM saddhaM ca.vIriaM puNa dallaMhaM // bahave roamANAvi. noyaNaM pddivjje||10|| vyAkhyA-zrutiM, cazabdAtmAnuSatvaM ca, labdhvA prApya, zraddhAM ca, vIrya, prakramAtsaMyamaviSayaM punaHzabdasya vizeSa- 2 katvAt vizeSeNa durlabhaM, yato bahavo rocamAnA api zraddadhAnA api 'noyaNaMti' sUtratvAnno enaM saMyamaM pratipadyante cAritramohanIyakodayataH satyakizreNikAdivatkatu nAGgIkurvantIti sUtrArthaH // 10 // athAsya caturaGgasya phalamAha hai mUlam-mANusattaMmi AyAo, jo dhamma succa sadahe // tavassI vIriaM lar3e, saMvuDe nidbhuNe rayaM // 11 // | vyAkhyA-mAnuSatve AyAto yo dharma zrutvA 'saihetti' zraddhatte sa tapakhI nidAnAdirahitatayA prazasyataponvitaH vIya saMyamodyogaM labdhvA saMvRtaH sthagitAzravo nirdhanoti nitarAmapanayati, rajo badhyamAnakarmarUpaM, tadapanayanAca muktimevApnotIti bhAva iti sUtrArthaH // 11 // ityAmuSmikaM phalamuktamidAnImaihikaM phalamAha // 134 // mUlam-sohI ujuabhUassa, dhammo suddhassa ciTTai // NivvANaM paramaM jAi,ghayasittiva pAvae // 12 // vyAkhyA-zuddhiH kaSAyakAlupyApagamaH, syAditi gamyate, RjubhUtasya caturaGgaprAptyA muktiM prati praguNIbhUtasya Antonnonton
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ BESARKARKARSAASA tathA ca dhamaHkSAntyAdiH zuddhasya tiSThatyavicalatayA Aste, azuddhasya tu kadAcitkaSAyodayAdasau vicalatyapi, dharmAyasthitau ca nirvANaM jIvanmuktirUpaM paramaM prakRSTaM yAti gacchati, uktaM hi-"nirjitamadamadanAnAM, vAkAyamanovikArarahitAnAm // vinivRttaparAzAnA-mihaiva mokSaH suvihitAnAm // 1 // iti" kathambhUtaH san ? ghRtasiktaH pAvaka iva jvalana iva, tapastejojvalitatvena ghRtatarpitAnalasamAnaH sanniti sUtrArthaH // 12 // itthaM phalamupadaya ziSyopadezamAhamUlam-vigiMca kammuNo heDaM, jasaM saMviNu khaMtie // pADhavaM sarIraM hiccA, uDDhe pakkamaI disiM // 13 // | vyAkhyA-'vigiMcatti' vivecaya pRthakkuru karmaNaH prastAvAnmAnuSatvAdipratibandhakasya hetumupAdAnakAraNaM mithyAtvAvira-3 tyAdikaM, tathA yazohetutvAt yazaH saMyamo, vinayo vA, tatsaJcinu puSTaM kuru, kayA ? kSAntyA, upalakSaNatvAnmAdevA |bhizca, evaM ca kRte kiM syAdityAha-'pADhavaMti' pArthivaM, paraprasiddhyA pRthivIvikAraM, zarIraM vapurhitvA tyaktvA, uddhaM dizamiti sambandhaH, prakrAmati prakarSeNa punarbhavA'bhAvarUpeNa gacchatIti sUtrArthaH // 13 // evaM tadbhava eva muktiyA yinAM phalamuktvA samprati taditareSAM tadAha* mUlam-visAlisehiM sIlehiM, jakkhA uttarauttarA // mahAsukAva dipaMtA, maNNaMtA apuNaccayaM // 14 // appiA devakAmANaM, kAmarUvaviuviNo // urlDa kappesu ciTThati, puvAvAsasayA bahU // 15 SOSIALISASI SAUSAS
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana vyAkhyA-visAlisehiti' magadhadezIbhASayA visadRzaiH svakhacAritramohanIyakarmakSayopazamApekSayA vibhinnaH zIlai-| tRtIyamadhya vratapAlanAtmakairanuSThAnavizeSeryakSA devA UrdU kalpeSu tiSThantIti uttareNa sambandhaH / kIdRzA yakSA ityAha-uttaro- | yanam (3) // 135 // ttarA yathottaraM pradhAnAH, mahAzuklA atizayojvalatayA candrAdityAdayaH te iva dIpyamAnAH prakAzamAnAH, anena zarIrasampaduktA, sukhasampadamAha-manyamAnA manasyavadhArayanto viziSTakAmAdiprAptisamuttharatisAgarAvagADhatayA dIrghasthitimattayA ca apunazcyavaM apunazcyavanaM tiryagAdipUtpatterabhAvam // 14 // tathA 'appi atti' arpitA ivArpitA DhaukitAH prakramAtprAkRtasukRtena, keSAmityAha-devakAmAnAM divyAGganAsparzAdInAM, kAmena icchayA rUpavikaraNaM yeSAM te kAmarUpavikaraNA yatheSTarUpAdikaraNazaktiyuktA ityarthaH / UrddhamuparikalpaSu saudharmAdiSu, upalakSaNatvAt graiveyakAnuttareSu ca, tiSThanti AyuHsthitimanubhavanti, pUrvANi saptatikoTilakSaSaTpaMcAzatkoTisahasravarSaparimitAni, varSazatAni pratItAni, bahUnyasaMkhyeyAni, jaghanyato'pi tatra palyopamasthititvAt, palyopame ca teSAmasaMkhyayAnAmeva bhAvAt , pUrvavarSazatagrahaNaM tviha pUrvavarSazatAyuSAmeva caraNayogyatayA vizeSAddezanAyogyatvamiti sUcanArthamiti suutrdvyaarthH||14|| 15 // atha teSAmetAvadeva phalamutAnyadapItyAha // 135 // I mUlam-tattha hiccA jahAThANaM,jakkhA Aukkhae cuaa||uventi mANusaM joNiM,se dasaMgebhijAyai // 16 // vyAkhyA-tatra teSu devalokeSu saudharmAdiSu sthitvA yathAsthAnaM yadyasya khAnuSThAnAnurUpamindrAdipadaM tasmin / ASHISHERSONA
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ yakSA AyuHkSaye khaskhajIvitAvasAne cyutA bhraSTA upayAnti gacchanti mAnuSI yoni, tatra ca 'saiti' sAvazeSaza. bhakarmA janturdaza aGgAni bhogopakaraNAni yasyAsau dazAGgo'bhijAyate, ekavacananirdezastviha visadRzazIlatayA kazcidRzAGgaH kazcinnavAGgAdirapi jAyate iti vaicitrya sUcanArtha iti sUtrArthaH // 16 // atha dazAGgAnyevAhamUlam-khittaM vatthu hiraNaM ca, pasavo dAsa porusaM // cattAri kAmakhaMdhANi, tattha se uvavajaI // 17 // vyAkhyA-kSetraM grAmArAmAdi, setuketUbhayAtmakaM vA, vAstu khAtocchritobhayAtmakaM, hiraNyaM suvarNa, upalakSaNatvAt rUpyAdi ca, pazavo gomahiSyAdayAH, dAsAzca preSyarUpAH, 'porusaMti' prAkRtatvAt pauruSeyaM ca padAtisamUho dAsapauruSeyamiti, catvArazcatuHsaMkhyA, atra hi kSetraM vAstu cetyekaH, hiraNyamiti dvitIyaH, pazava iti tRtIyaH, dAsa pauruSeyamiti caturthaH, ete kAmA manojJAH zabdAdayaH taddhetavaH skandhAstattatpudgalasamUhAH kAmaskandhA yatra bhavamantIti gamyate, prAkRtatvAca napuMsakanirdezaH, tatra teSu kuleSu sa upapadyate // 17 // anena caikamaGgamuktamatha zeSANi navAGgAnyAhamUlam-mittavaM nAivaM hoi, uccAgoe avaNNavaM // apyAyaMke mahApaNNe, abhijAe jaso ble|| 18 // (1) tatra setukSetraM yadaraghaTTAdijalena siJyate // 1 // ketukSetramAkAzodakaniSpAdyasasyam // 2 // ubhayakSetraM tu ubhayajalaniSpAdyasasyamiti // 3 // (2) tatra khAtaM bhUmigRhAdi // 1 // ucchritaM prAsAdAdi // 2 // tadubhayaM bhUmigRhoparisthaprAsAdam // 3 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 136 // 14 byAkhyA -- mitravAnvayasyavAn bhavatIti yogaH 1 / jJAtimAn khajanavAn bhavati 2 / uccairgotra uttamakulaH 3 / caH samuccaye, varNavAn prazastazarIracchaviH 4 / alpAtaGka AtaGkavirahito nIroga ityarthaH 5 / mahAprAjJaH paNDitaH 6 / abhijAto vinItaH sa hi sarvajanAbhigamyo bhavati, durvinItastu zeSaguNayuktopi na tatheti 7 / ata eva ca 'jasotti' yazasvI zubhakhyAtimAn 8 / 'baleti' balI kAryakaraNamprati sAmarthyavAn 9 / ubhayatra sUtratvAnmatvarthIyalopa iti sUtradvayArthaH // 18 // nanu yathoktaguNayuktaM mAnuSyameva tatphalamutAnyadapItyAha - mUlam - bhoccA mANussae bhoe, appaDirUve ahAuaM // puvaM visuddhasaddhamme, kevalaM bohi bujjhiA // 19 // vyAkhyA - bhuktvA mAnuSyakAn manuSyasambandhino bhogAn manojJazabdAdIn apratirUpAn ananyatulyAn, yathAyurAyuSo'natikrameNa, pUrva pUrvajanmani vizuddho nidAnAdirahitaH saddharmaH zobhanadharmo'syeti vizuddhasaddharmaH, | kevalamakalaGkaM bodhiM jinoktadharmAvAtilakSaNaM buddhA anubhUya prApyeti yAvat // 19 // tataH kimityAha - mUlam - cauraMgaM dullahaM maccA, saMjamaM paDivajjhiA // tavasA dhuakammaMse, siddhe havai sAsaetti bemi // 20 // // ii taiyamajjhayaNaM sammattaM // tRtIyamavyayanam (3) | // 136 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - caturaGgamuktakharUpaM durlabhaM duSprApaM matvA jJAtvA saMyamaM sarvasAvadyaviratirUpaM pratipadyAsevya tapasA bAhyenAntareNa ca dhutakarmAzo vidhvastAzeSakarmabhAgaH siddho bhavati, sa cAnyatIrthikakalpitasiddhavanna punarihAyAtItyAha-zAzvataH zazvadbhavanAt zazvadbhavanaJca punarbhavanibandhanakarmabIjAtyantikocchedAttathA cAha - "dagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati nAGkuraH // karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // " iti sUtradvayArthaH iti bravImIti prAgvat // 20 // vegves iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimaladdarSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau tRtIyAdhyayanaM sampUrNam // 3 // uphala phala phala phala phala memem
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti tRtIyAdhyayanaM sampUrNam // " vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha caturthAdhyayanam // // arhan // uktaM tRtIyamadhyayanamatha caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane caturaGgI durlabhetyuktamiha tu tat prAptAvapi mahate doSAya pramAdo, mahate guNAya cApramAda iti pramAdApramAdau heyopAdeyatayA vaktuM pramAdApramAdAbhidhaM caturthAdhyayanamAha, tasya cedamAdisUtram mUlam-asaMkhayaM jIvia mA pamAyae, jarovaNIassa hu natthi tANaM // ___ eaMviANAhi jaNe pamatte, kaM nu vihiMsA ajayA gahiti // 1 // hA vyAkhyA-asaMskRtaM asaMskaraNIyaM, jIvitaM prANadhAraNaM, yatnazatairapi sato vardhayituM truTitasya vA tasya karNapAza vatsandhAtumazakyatvAt , yaduktaM-"vAsAI doNNi tiNNi va, vAhijai jai gharaM pi sIDei // sA kA vi natthi nII, sIDijai jIviaM jiie!|| 1 // " tathA-"maGgalaiH kautukaryogai-vidyAmaMtraistathauSadhaiH // na zaktA maraNAtrAtuM, sendrA devagaNA api ! // 1 // " tataH kiM kAryamityAha-mA pramAdIH, ayaM bhAvaH- yadyAyuH kathaJcitsaMskartuM zakyaM syAttadA caturaGgIprAptAvapi na pramAdo doSAya, yadA tu naivaM tadA caturaGgI pramAdinAM bhUyo durlabheti mA pramAdaM kRthaaH| nanu ? vArdhaka eva dharma kariSyAmIti ko'pi vakti ityAzaMkyAha-jarAmupanItaH prApito gamyamAnatvAtkha
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamavyayanam(4) // 138 // karmabhirjaropanItastasya 'hu' iti nizcaye nAsti trANaM zaraNaM, yena jarA'panIyate na taccharaNamasti, yaduktaM-"rasAyaNaM| nisevati, majaM maMsaM rasaM tahA // bhuMjaMti sarasAhAraM, jarA tahavi na nassae // 1 // " jarAjarjaravapuSazca naiva tAdRzI 8 dharmakaraNazaktiH syAttato yAvadasau na vyApnoti tAvaddharme mA prmaadiiH| uktaM ca-"tadyAvadindriyabalaM, jarayA rogaina bAdhyate prasabham // tAvaccharIramUcchI, tyaktvA dharma kuruSva matim // 1 // " jaropanItasya ca trANaM nAstItyatrATTanamalo dRSTAntastatra cAyaM sampradAyaH, tathAhi| ujayanyAM nagaryA zrI-jitazatrunUpo'bhavat // tatra cApratimallobhUnmallarAjo'TTanAbhidhaH // 1 // sa ca gatvAnya-14 rAjyasthai-rapi mallairayudhyata // tasya dordaNDakaNDUstu, vyapaninye na kenacit // 2 // tadA cAmbhodhitIrasthe, pure sopArakAbhidhe // mallayuddhapriyaH siNh-girisNjnyo'bhvnnpH||3||yo maleSvajayattasmai, bhUpaH so'dAddhanaM ghanam // iti tatrA'TTano gatvA, pratyabdamajayatparAn // 4 // tataH siMhagiridadhyau, yadAgatyAnyarAjyataH // ayaM jayati manmallAnmamApabhAjanA hi sA // 5 // tato'hamaparaM kaJci-kurve malaM balotkaTam // dhyAtveti mArgayanmalaM, vArddhitIre yayau nRpaH // 6 // vasAM pibantaM mInAnAM, tatrAdrAkSIca dhIvaram // tatastaM balinaM jJAtvA, poSayAmAsa pArthivaH // 7 // azikSayanniyuddhaM ca, bhUpastasya tarakhinaH // tataH so'bhUnmahAmalo-'jayyonyaihastimallavat // 8 // athAno niyu-12 ddhAhe, samAsanne nijAtpurAt // zambalena balIvarda, bhRtvA sopArakaM yayau // 9 // sa ca mAtsyikamallena, niyuddhe | // 138 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ IMAGARIKAACAR nirjito drutam // viSAdamAsasAdoccai-bhagno hastIva hastinA // 10 // svIyAvAse tato gatyA-'TTana evaM vyaci-16 dantayat // kenApyajitapUrvohaM, mallenAnena nirjitH|| 11 // tAruNyopacayAJcAyaM, cIyamAnabalaH katham ? // punarjayyo| mayA kSINo-jasA yauvnhaanitH!|| 12 // kartavyA vairazuddhizca, mayopAyena kenacit // zalyavat khATkarotyantanimlAnirhi mAninAm // 13 // dhyAtveti tajaitrabalaM, so'nyaM malaM gaveSayan // saurASTra bahavo malAH, zrutveti tamabhitrajan // 14 // bhRgukacchasamIpastha-haraNIgrAmasImani // ekaM karSakamadrAkSI-karpAsavapanodyatam // 15 // [ yugmam ] halamekena hastena, vAhayantaM drutaM drutam // dvitIyenotpATayantaM, phalahIstRNalIlayA // 16 // taJca prekSya pumAneSa, baliSTha iti cintayan // tadIyAhAravIkSAyai, tatrAsthAdyAvadaTTanaH // 17 // [yugmam ] prAtarAzakRte tAvalAtvA kUrabhRtaM ghaTam // tatrAgAttatpriyA so'pi, siirmcchottytttH||18|| kUraJca sadyaH kumbhasthaM, janase grAsalIlayA // gatvA kvApi purIpasyo-tsarga cakre ca karSakaH // 19 // aTTano'pi tato gatvA, tatpurISaM vyalokata // tacAdrAkSIdatikhalpaM, zuSkaM chAgapurISavat // 20 // jATharAgniM tatastasya, jJAtvA prabalamaTTanaH // vairazuddhisamarthoyaM, bhAvItyantarabhAvayat // 21 // tasyaiva saudhe sandhyAyAM, yayAce vasatiM ca saH // so'pi tAmArpayattatra, mallopyasthA-| dyathAsukham // 22 // kA yuSmAkaM jIviketi, taM ca papraccha vArtayan // proce kRSIvalopyeva-masmyahaM nanu nirdhanaH // 23 // tatprAjyena prayatnena, kRSi kurve tathA pi hi // annamapyudarApUrti-karaM sampadyate na me ! // 24 // mallo-| R 14 I
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 139 // vAdIdamuM muktvo-dyamamehi samaM mayA // atistokena kAlena, kurve tvAmIzvaraM yathA ! // 25 // sopyUce'haM tadA- catarthamadhyagacchA-myAdizedyadi mAM vazA // pRSTA malena tatrArthe, tataH sApyevamabravIt // 26 // uptostyanena karpAso-'dhunA|| yanam (4) sa ca vinA'munA // vinazyati tadA ca syA-tkathamAjIvikA mama ? // 27 // mallobravIdatra yAvAn , karpAsazci|ntito bhavet // gRhANa tAvato mUlya-madhunaivArpayAmi te // 28 // ityudIrya tayA prokta-mAnaM malo dadau dhanam // tatonumene sA kAntaM, kiM hi vittAnna jAyate ? // 29 // aTTanotha tamAdAya, yayAvujjayanI javAt // poSayAmAsa taM proccai-rupAyaizca prshshtaiH||30|| azikSayaca tasyograM, malayuddhaM mahaujasaH // phalahImala ityasyA-'bhidhAnaM ca vinirmame // 31 // dvitIyAbde ca samprApte, malayuddhamahotsave // aTTanogAtsamaM tena, punaH sopArake pure // 32 // atha siMhagirau rAjJi, mallayuddhadidRkSayA // samaM pauraiH parola?-raGgamaNDapamAzrite // 33 // yodhaM yodhamanekeSu, mallekhUparateSu ca // niyuddhArthamaDhauketAM, phalahImAtsyiko mithaH // 34 // [yugmam ] kSobhayantau bhujAsphoTa-ravairvIra syapi // kampayantau dharApIThaM, durdharaiH pAdadarduraiH // 35 // muSTAmuSTiprakurvantau, dantAdantIva kuJjarau // prblaiH| pAdavinyAsa-namayantAviva kSamAm // 36 // bhUtale nipatantau ca, chinnamUlamahAdruvat // mAtalAcAvadhUyAGga-mutti- // 139 // Thantau vinidravat // 37 // vilagantau mitho bADhaM, cirAnmilitabandhuvat // kRtaprahArahuDuva-dviyuJjAnau ca satva-| ram // 38 // utpatantau pataGgavat , plavamAnau plavaGgavat // to ciraM cakraturmalla-yuddhaM mallaziromaNI // 39 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fr paJcabhiH kulakam ] kintu tulyabalau vIkSya, tau jayazrIH khayaMvarA // dhyAyantI kaM vRNomIti, naikamapyavRNottadA| 40 // pUrNa bhAvi dvitIyehni, niyuddhamanayornanu // ityuttasthau nRpastAva-ttAvapi khAzrayaM gatau // 41 // tatoTTanena phalahI, proce putra ! taducyatAm // tena mallena yadvADhaM, tvadaGgaM bAdhitaM bhavet // 42 // aTTanAya tataH sarve, phalahI satyamabravIt // prAyazcittagrahIteva, gurave zuddhamAnasaH ! // 43 // tato'TanaH pakvataila-mardanairvahnitApanaiH // tadarbha-4 pajaizca dAga , vidadhe taM punarnavam // 44 // mAtsyikasyApi pArthe'Gga-mardakAnprAhiNonnRpaH // sa tu zramAditAGgo'pi, garvAnnAmardayadvapuH // 45 // proce ca kvanu raGkoyaM, sthAtuM zakSyati me puraH // ahaM yamuSya janaka-mapyajaiSaM purA javAt ! . // 46 // samayuddhAvajAyatAM, dvitIyadivase'pi tau // pArthive cotthite prAgva-ttamasajayadaddanaH // 47 // mAtsyikastu madAviSTo-'cIkaranAGganamardanam // niyuddhamArabhetAM tau, tRtIyepyahi pUrvavat // 48 // tadA ca mAtsyika vIkSya, niyuddhazrAntavigraham // nirojaskaprahAraJca, vaizAkhasthAnasaMsthitam // 49 // phalahIti vadaMstasya, bhrUsaMjJAmaTTano vyadhAt // jagrAha phalahIgrAhaM, pANinA so'pi mAtsyikam // 50 // [ yugmam ] taM kamaNDaluvanmauliM, parito'bhramayaca saH // tatastuSTo bahudravya-maTTanAyArpayannRpaH // 51 // tacca datvA hAlikAyA-'dano'pi visasarja tam // khayaM tvavantImagamat , kRtArtho vairazuddhitaH // 52 // vimuktayuddhavyApAro, gRhe tiSThan sutAdibhiH // vRddho'yama'samarthoya-miti so'hIlyatAnyaham ! // 53 // tato mAnAdanApRcchaya, tAn kauzAmbI jagAma saH // Ava
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 140 // tsaraM siSeve ca, sthitvA kvApi rasAyanam // 54 // baliSThatAM tataH prAptaH, prApte yuddhotsave'naH // kurvanniyuddhamavadhIdrAjJo malaM niraGgaNam // 55 // Agantukena malo me vyApAdita iti krudhA // prazazaMsa na taM bhUpa-stena loko'pi nA'stIt ! // 56 // tato mAbhUcchramo vyartho, mameyAniti cintayan // ityekAmabravIdAryA, svaM jJApayitumaTTanaH // 57 // sA ceyaM - " kathayati vanazakunAnAM kathayata he zakunakA ! zakunakAnAm // yadihATTanena nihato, niraGgaNaH zastrarahitena ! // 58 // zrutveti zrutapUrvI taM mahAmalaM mahIpatiH // yAvajjIvaM jIvikA, tuSTastasmai dadau dhanam // 59 // loko'pi draviNaM tasmai, yathAzakti dadau tadA // tatrasthaM prAptavittaM ca zruzruvurvandhavo'pi tam // 60 // tataste'bhyetya tatpArthe, taM pAdapatanAdibhiH // vizvAsyaupayikaiH prAgva-dazrayan vittalobhataH // 61 // adhyAsI| daTTano vitta - lubdhA hote zrayanti mAm || nirdhanasya tu me bhUyaH kariSyanti parAbhavam // 62 // vitrasApi zarIraM me, svIkaroti zanaiH zanaiH // tayA vyAptastu naivAhaM, bhaviSyAmyauSadhairyuvA // 63 // adhInaM mAnavAnAM ta-dveSajaM na hi vidyate // punarnavaM bhavedyena, jarAjarjaramaGgagakam // 64 // na ca vArdhakadivyAstraM prayuktaM kAlavidviSA // patatkAye skhalayituM zakyaM khajanakaGkaTaiH ! // 65 // tajjarAyA na hi trANaM, bheSajaM bandhavo'pi ca / trANaM tu dharma eva syAtsarvAvasthAsu tatvataH // 66 // tatsAmarthyaM kiJcidastIha dehe, yAvattAvaddharmamArAdhayAmi // dhyAtvetyantaM sadgu rUNAmupAnte, pravrajyA'bhUdaTThanaH saukhyapAtram // 67 // ityaTTunamalakathA // caturthamadhyayanam (4) // 140 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ S ARALCALCALENDAR evaM jarAbhibhUtasyAdRnasyeva bheSajaiH khajanairvA trANaM na bhavati / tatazca 'eamityAdi' etamanantaroktamartha vijAnIhi vizeSeNAvabudhyakha, tathA etaca vakSyamANaM jAnIhi, janA lokAH pramattAH pramAdaparAH 'ubhayatra sUtratvAdekavacanaM' kaM ? artha, prakramAt trANaM, 'nu' iti vitarke, vihiMsrA vividhahiMsanazIlAH, tathA ayatAH pApasthAnebhyo'nuparatAH, 'gahititti' grahISyanti svIkariSyanti, ayaM bhAvaH-ete pramattAdivizeSaNAnvitAH khakRtaduSkarmabhirnarakAdikameva yAtanAsthAnaM yAsyanti, paraM nAsti trANamiti sUtrArthaH // 1 // iha cAsaMskRtaM jIvitaM, jaropanItasya ca na trANamato mA pramAdIrityukte, arthasyApi puruSArthatayA sakalaihikAmuSmikaphalanivandhanatayA ca tadupArjanaM prati pramAdo na kArya iti keSAJcitkadAzayo bhavatIti tanmatamapAkartumAha mUlam-je pAvakammehiM dhaNaM maNUsA, samAyayaMtI amaI gahAya // pahAya te pAsapayahie nare, verANubaddhA narayaM uviMti // 2 // | vyAkhyA-ye kecana pApakarmabhiH kRSivANijyAdibhiranuSThAnairdhanaM dravyaM manuSyA mAnavAsteSAmeva prAyo dravyopArjanopAyapravRtteritthamukta, samAdadate svIkurvate, amatiM kumatiM, "dhanairduHkulInAH kulInA bhavanti, dhanaireva pApAtpunanistarante // dhanebhyo viziSTo na loke'sti kazci-ddhanAnyarjayadhvaM dhanAnyarjayadhvam // 1 // " ityAdikAM gRhItvA sampradhArya, prahAya prakarSeNa hitvA dhanameva te dhanakarasikAH, 'pAsapayaTTiatti' pAzA iva pAzA bandhananibandhana
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 141 // caturthamadhyayanam (4) tvAstriyaH, uktaM ca-"vArI gayANa jAlaM, timINa hariNANa vaggurA ceva // pAsA ya sauNayANaM, narANa baMdhatthamitthIo // 1 // " iti, teSu 'payaTTiatti' ApatvAt pravRttAH pAzapravRttA narAH puruSAH, punarnaropAdAnamAdarakhyApanArtha, vaireNa vairahetunA pApakarmaNAnubaddhAH satatamanugatA vairAnubaddhA narakaM ratnaprabhAdikaM upayAnti gacchanti, te hi dravyamupAyaM rAmAkhabhiramante, tadabhiratyA ca narakagatibhAja eva syuriti bhAvaH, tasmAdihaiva vadhabandhAdihetutayA 8 paratra ca narakAdi durgatidAyitvena tattvataH puruSArtha eva na bhavatyartha iti tattyAgato dharma prati mA pramAdIrityuktaM bhavati / dravyalubdhAnAM cAtraivApAyadarzako'yamudAharaNasampradAyaH| tathA hi nagare kvApi, babhUvaiko mlimlucH|| sa caikamakhanatkUpaM, mahAntaM khagRhAntare // 1 // dattvA kSAtraM tama|khinyAM, salakSmIkagRheSu saH // bahulaM dravyamAdAya, kUpe tatrAkSipatsadA // 2 // dhanaM dattvA ca kasyApi, pariNinye sa kanyakAm // nirguNo'pi jano jAyA-mavApnoti dhanena hi ! // 3 // prajAtAyAM tu jAyAyA-miti dadhyau sa tskrH|| vRddhiGgatAnyapatyAni, vakSyantyanyasya me ramAm ! // 4 // apatyamapi hantavyaM, tallakSmIkSayakRnmayA // tajananyAM tu jIvantyAM, tannihantuM na zakSyate !||5||saaptyaapi vadhUrvadhyA, tanmayeti vimRzya sH|| tatraiva kUpe cikSepa, nihatya sasutAM striyam // 6 // dravyeNAnyAM punaH pANau, kRtya prAgvajaghAna saH // evaM punaH punarlobha-grahagrasto vinimame ! // 7 // anyadA sa kanImekA-mupayeme manoramAm // jAtApatyAmapi na tA-mavadhIpamohitaH // 8 // // 141 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTavarSe saAte, tajjAte cetyacintayat // mayA bhUyastaraM kAla-miyaM mohena rakSitA // 9 // enAM nihatya tatpazcAt, mArayiSyAmi dArakam // dhyAtveti mArayitvA tAM kUpe tatrAkSipadrutam ! // 10 // mAryamANAM ca tAM vIkSya, bhayabhrAntastadaGgajaH // gRhAnnirgatya pUJcakre, nirbalAnAM hRdo balam ! // 11 // tataH kiM pUtkaroSIti, lokaiH pRSTo jagAda saH // nihatya janayitrI me, kUpe kSiptAdhunAmunA // 12 // tacchrutvA tasya saudhAntaH pravizyorvIzapUruSAH // taM cauraM jagRhurjIva - grAhaM grAhA iva dvipam // 13 // kUpaM ca dadRzurdravyA - pUrNama sthibhirAkulam // tato'vabudhya taM dasyuM, baddhA ninyurnRpAntikam // 14 // bhUpopyupAyairbhUyobhi-staM prapIDyAkhilaM dhanam // lokebhyo dApayattaM ca, viDambayA - mArayadbhutam // 15 // ityarthalobhena kukarma kurvannihApi pIDAmadhiyAti jantuH // amutra cAdhogatimeti tena, tyaktvArthalobhaM kuru dharmayatnam // 16 // iti dravyalobhe corakathA // tadevaM dhanamatra paratra cAnarthakArIti sUtrArthaH // 2 // atha karmaNo'vandhyatAM kathayan prastutamevArthe draDhayitumAha mUlam -- teNe jahA saMdhimuhe gahIe, sa kammuNA kicca pAvakArI // evaM payA peca idaM ca loe, kaDANa kammANa na mukkhu asthi // 3 // vyAkhyA - stenacauro yathA sandhimukhe kSAtradvAre gRhIta AttaH svakarmaNA svIyAnuSThAnena kRtyate chidyate pApakArI pApakaraNazIlaH, kathaM punarayaM kRtyate ? ityatra sampradAyastathA hi
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 142 // nagare kApyabhUtkopi, cauracauryavizAradaH // sa cAnekaprakAreSu, kSAtreSu nipuNobhavat // 1 // nandyAvartaghaTA|mbhodhi - kapizIrSAdisaMsthitam // kSAtraM datvAnvahaM cakre, tAskarya sa hi taskaraH // 2 // sarvato dattaphalake - 'nyadApavarake kvacit // sa kSAtramakhanaccAru, kapizIrSakasaMsthitam // 3 // tatra kSAtraM khanantaM taM jJAtvA jAgragRhAdhipaH // utthAya taM pradezaM drAk vabhAja nibhRtakramaH // 4 // gRhe praviSTaH zastreNa, prahariSyati mAmasau // iti so'rdhapraviSTaM taM drutaM jagrAha pAdayoH // 5 // tato gRhItohamiti, sa proce bAhyadasyave // so'pi taM hastayordhRtvA bahiH RSTuM samAkRSat // 6 // so'ntaHsthena gRhezena, vahiHsthena ca dasyunA // AkRSyamANo naivAbhU - tvAGgasaGgopane kSamaH // 7 // atIva saGkaTe kSAtre, tadA tatra svanirmite // so'kRtyata bhRzaM tIkSNaiH kapizIrSakadantakaiH // 8 // tataH sa cauraH saparAkramAbhyAM tAbhyAmubhAbhyAmapi kRSyamANaH // kSAtreNa tena khakRtena kRttaH, pIDAM prapede maraNAvasAnAm ! // 9 // iti svakRtakarmabhoge corakathA // evamanenodAharaNadarzitanyAyena prajA prANisamUharUpA, pretya paraloke, 'ihaM ca loetti' iha loke ca, svakRtakarmanirmitavividhavAdhAbhiH kRtyate, kutazcaivamucyata ityAha- yataH kRtAnAM karmaNAM na mokSo'sti, yaduktaM - "yadiha kriyate karma, tat paratropabhujyate // mUlasikteSu vRkSeSu, phalaM zAkhAsu jAyate // 1 // tataH pApakarma na vidheyaM, AstAM vA pApakarma, tatprazaMsA''zaMsA'pi na kAryA, tasyA adhyanarthahetutvAttathA ca vRddhAH caturthamadhyayanam (4) // 142 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasyurekaH pure kvApi, durArohepi mandire // Aruhya kSAtramakhana- dvanaM cAdAya niryayau // 1 // tataH prAtabahudravya - vinAzotpannaduHkhataH // prabuddhena gRhezena, tumule bahule kRte // 2 // loke ca milite bhUri-tare tatra sa taska raH // kaH kiM vaktIti nirNetu-mAgAnmaJjalaveSabhRt // 3 // [ yugmam ] lokAzcaivaM tadA procu- rdurArohe'tra vezmani // Aruhya dasyunA tena, kSAtrametatkathaM kRtam ? // 4 // kSAtreNAnena laghunA, parAskandI kathaM ca sa / praviSTo vittamAdAya, nirgato vA bhaviSyati ? // 5 // tadasya khecarasyeva, pATaccaraziromaNeH // vAcAmagocarAM zaktiM dRSTvA citrIyate manaH // 6 // iti lokoktimAkarNya, tuSTazcauro'pyacintayat // satyametatkathamahaM praviSTo nirgato'munA ? // 7 // iti svIyaM vIkSamANo, vakSaH kukSI kaTItaTam // muhurmuhuH kSAtramukhaM, prekSAJcakre jaDAzayaH ! // 8 // tatrAgatA rAjanarAstatastaM, nizcitya cauraM jagRhuH sudakSAH // ninyuzca sadyo nRpaterupAnte, nRpopi taM zikSayati sma samyak ! // 9 // iti pApaprazaMsAbhilASe caurakathA || evaM pApakarmaprazaMsAbhilASopi sadoSa iti na kArya iti sUtrArthaH // 3 // iha ca karmaNAmavandhyatvamuktaM, tatra ca kadAcidvandhubhya eva tanmuktirbhAvinI, amuktau vA dhanAdivattadvibhajyaivAmI bhokSyantaityapi kazcinmanyetA'ta Aha mUlam - saMsAramAvaNNa parassa aTTA, sAhAraNaM jaM ca karei kammaM // kammassa te tassa u veakAle, na baMdhavA baMdhavayaM uviMti // 4 // xxxy * % % % % % %
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhya| yanam (4) SHREE uttarAdhyayana | vyAkhyA- saMsaraNaM teSu teSUcAvacakuleSu paryaTanaM saMsArastamApannaH prAptaH parasyAtmavyatiriktasya putrakalatrAdeH 'aThTha- tti' arthAt prayojanamAzritya sAdhAraNaM 'jaMcatti' casya vA zabdArthatvAdbhinnakramatvAca sAdhAraNaM vA ydaatmnonye||143|| pAJcaitadbhaviSyatIti buddhipUrvakaM karoti karma kRSyAdyanuSThAnaM, bhavAniti gamyaM, karmaNastasyaiva kRSyAdeH te tava karmakartuH |'tassautti' tu zabdasyApizabdArthatvAttasyApi parArthasya sAdhAraNasya vA AstAmAtmanimittasyeti bhAvaH, vedakAle vipAkakAle na naiva bAndhavAH khajanA yadartha karma kRtavAn te bAndhavatAM tadvibhajanaspheTanAdinA 'uvititti' upa yAnti, tena khajanopari mohaM hitvA dharma evAvahitena bhaavyN| uktaJcaRT "rogAghAto duHkhArditastathA svajanaparivRto jIvaH // kvaNati karuNaM sabASpaM, rujaM nihantuM na zaktosau // 1 // mAtA bhrAtA bhaginI, bhAryA putrastathA ca mitrANi // na nanti te yadi ruja, khajanabalaM kiM vRthA vahasi ? // 2 // rogaharaNepyazaktAH, pratyuta dharmasya te tu vighnakarAH // maraNAca na rakSanti, khajanaparAbhyAM kimabhyadhikam ? // 3 // tasmAtkhajanasyArthe, yadihAkArya karoSi nirlaja ! // bhoktavyaM tasya phalaM, paralokagatena te mUDha ! // 4 // tasmAtkhajanasyopari, vihAya rAgaM ca nirvRto bhUtvA // dharma kuruSva yatnA-dihaparalokasya pathyadanam ! // 5 // " atrodAharaNamAbhIrIvaJcakavaNijastatra cAyaM sampradAyaHtathA hi nagare kvApi, vaNigeko'bhavatpurA // sa ca haTTasthitazcakre, vyApAra prativAsaram // 1 // anyadA sara ALESSAISISSEASTUST // 143 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ || lAyartha-mAbhIryakA tadApaNe // rUpakadvayamAdAya, karpAsArthamupAgamat // 2 // karpAsazca samo'bhU-ttadA tasmAtsa | nagamaH // ekarUpakakarpAsaM, tolayitvA dadau dvizaH // 3 // dvayo rUpakayordattaH, karpAso me dvirarpaNAt // sA tu jJAtveti tAvantaM, tamAdAya yayau drutam // 4 // vaNik sa tu tadA dadhyau, rUpako'yaM mayA mudhA // lebhe bhAgyAttadadyaina-mupabhuje'hamAtmanA ! // 5 // iti dhyAtvA rUpakasya, tasyAjyasamitAguDAn // gRhe praiSIddhAryayA ca, ghRta-15 pUrAnacIkarat ! // 6 // tayA'tha ghRtapUreSu, kRteSvAgAtpurAntarAt // tajAmAtA tatra mitra-yuktaH kAryeNa kenacit ! // 7 // tataH sA ghRtapUraistai-staM sataMtramabhojayat // jAmAtA hi bhavetprAyaH, zvazrUNAmativallabhaH ! // 8 // tasmin gate ca sa vaNigU , bhojanAya gRhaM gataH // vIkSya khAbhAvikaM bhakta-mevaM papraccha kAminIm ! // 9 // manakhini ! kuto nAdya, ghRtapUrAH kRtAstvayA ? // jagAda ramaNI khAmi-nirmitAste'bhavanmayA // 10 // kintu hetoH kutopyatrAyAto'smadduhituH ptiH|| samitro ghRtapUraistai-bhaujito gamanotsukaH ! // 11 // tannizamya samutpanna-viSAdaH sa vyaci&Antayat // mayA parArthamAbhIrI-varAkI vaJcitA vRthA-! // 12 // tadvipratAraNotpannaM, pApameva mama sthitam // ghRta| pUrAstu te jagdhAH , parairetya kutazcana // 13 // pApaM hi kriyate mUDhaiH, strIputrAdikRte bhRzam // vipAkasya tu kAle ta-tkhayamevopabhujyate ! // 14 // iti dhyAyan bahirgatvA, dehacintAM vidhAya saH // grISmamadhyAhnArkatapto, vizazrAma tarostale // 15 // sAdhumekaM ca bhikSAyai, yAntaM vIkSyavamatravIt // bhagavannehi vizrAmya, vArtayanmAmiha SANSASSASAR+5
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 144 // kSaNam // 16 // munirjJAnI jagau gamyaM, khakAryeNa mayA drutam // vizrAmAya tato nAhaM, sthAsyAmIha mahAmate ! // 17 // vaNika pronyakAryeNA - 'pyArya ! kiM kopi gacchati ? // yadbhavadbhiH khakAryeNa, mayA gamyamitIritam ! // 18 // uvAca muniranyArthe, klizyante bahavo janAH // bhAryAdyarthaM klizyamAna - stvamevAtra nidarzanam // 19 // ityekenaiva vAkyena, pratibodhamavApa saH // samayArha vacaH khalpamapi hi syAnmahAphalam ! // 20 // tataH pUjyAH ka tiSThantItyapRcchattaM muniM vaNik // jagAda yatirudyAne, tiSThAmyahamitaH sthite // 21 // nirgrantho'tha pure gatvA, prAptaprAsukabhojanaH // udyAnegAtkRtAhAraH, svAdhyAyaM ca vyadhAtsudhIH // 22 // velAnusArato jJAtvA kRtAhAraM | tapodhanam // gatvA tadantike zrauSI - jainaM dharma sa naigamaH // 23 // bandhUnApRcchaya dIkSAyai, yAvadAyAmyahaM vibho ! // tAvatpUjyairiha stheya- mityUce ca viraktadhIH // 24 // gRhe ca gatvA khajanAn jAyAM ceti jagAda saH // haTTavyApArato lAbhaH, khalpa eva prajAyate // 25 // kariSye dezavANijyaM, prAjyalAbhakRte tataH // tacca syAtsArthavAhena, vidyete dvau ca tAviha // 26 // tatraikaH svadhanaM dattvA nayate puramIhitam // tatra copArjite vitte, bhAgaM gRhNAti na svayam // 27 // dvitIyastu nijaM vittaM pradatte naiva kiJcana // pUrvArjitaM ca sakalaM, sevitaH san vilumpati // 28 // tadbhUta - sArthanAthena, kena sAkaM brajAmyaham ? | khajanAH procire yAtu, prathamena samaM bhavAn // 29 // tataH sa bandhubhissatrA, tatrodyAne drutaM yayau // ka sArthavAha iti taiH, pRSTazcaivamavocata // 30 // sthitaH kiGkelivRkSAdhaH, sAdhureSa guNo b caturthamadhyayanam (4) // 144 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACCESCRACCORRECTECENERA dadhiH // siddhipuryAH sArthavAho, datvA dharmadhanaM nijam // 31 // vyApAraM kArayatyaMzaM, na ca gRhNAtyupArjite // tada nena samaM mukti-purI yAsyAmi kAmitAm // 32 // [yugmam ] sArthezo'nyastu vijJeyo, jaayaadikhjnaatmkH|| sa hi dharmadhanaM prAcyaM, hanti datte na ca khataH // 33 // kiJca yuSmAbhirevoktaM, yadAyena samaM braja // tanmuktvA bandhusambandhaM, sAdhumenaM zrayAmyaham // 34 // ityudIrya sa vaNigmunipArthe, bandhumohamapahAya mahAtmA ||khiickaar munidharma-18 mudAraM, saukhyamatra ca paratra ca lebhe // 35 // iti bandhumohApohe vaNikathA // yathA cAyaM vaNik khajanavarUpaM bhAvayan dharma pratipannastathAnyairapi dakSairyatitavyamiti sUtrArthaH // 4 // itthaM tAvatkhakRtakarmaNAM bandhubhyo na mukti-|| rityuktaM, adhunA tu dravyameva tanmuktaye bhAvIti kasyApyAzayaH syAdata Aha mUlam-vitteNa tANaM na labhe pamatte, imammi loe aduvA paratthA // dIvappaNaTheva aNaMtamohe, neAuaMdaTumadachameva // 5 // | vyAkhyA-vittena dravyeNa trANaM khakRtakarmabhyo rakSaNaM na labhate na prApnoti, pramatto madyAdipramAdavazaM gataH, kesAha-'imammitti' asminnanubhUyamAne loke janmani, 'aduvatti' athavA paratreti parabhave / yacoktamiha loke iti, tatra purohitaputrodAharaNam, tatra cAyaM sampradAyaH- tathA hi nagare kvApi, bhUpaH kutracidutsave // bahiniyoti zuddhAnte, procairityudaghoSayat // 1 // sarvairapi naraiH sadyo, nirgantavyaM bahiH purAt // na niryAsati yastaM tu, nigrahISyati
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-40- 5 uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) // 145 // bhUpatiH // 2 // tadAkarNya narAH sarve, niryayustvaritaM purAt // rAjJAmAjJAmanulaMdhyA, sudhIrulaMghate hi kaH ? // 3 // tadAcaiko rAjamitraM, purohitasuto yuvA // na niryayau purAdvAra-vadhUdhAmani saMsthitaH // 4 // kathaJcittaM ca vijJAya, jagRhurnupapUruSAH // tebhyaH kiJcidvitIryAtmA, na tu tena vyamocyata // 5 // kintu rAjJo vayasyoha-miti daryAtsa taiH samam // cake vivAdaM do hi, syAdandhakaraNo nRNAm ! // 6 // tatastaM pArthivopAnte, ninyire nRpapUruSAH // rAjJA| pyAjJAbhaGgakArI-tyAdiSTo vadhya eva saH ! // 7 // purohitastadAko -petyorviishmdovdt||khaamin ! dadAmi sarvakhaM, tadvimuJcata me sutam // 8 // purohiteneti dhanena bhUpo, nimaMtryamANo'pi na taM mumoca // tataH sazUlAmadhiropito'ntaM, jagAma dInaH zaraNena hInaH ! // 9 // dhanaM na trANAyetyarthe purohitsutkthaa|| evamanyepi vittena trANamatraiva tAvanna labhante AstAmanyajanmani, tanmUrchAvataH punaradhikaM doSamAha-'dIvetyAdi' tatra 'dIvappaNadRtti' prAkRtatvAtpranaSTadIpa iva, vigataprakAzadIpa iva, anantastadbhava eva prAyastasyAnuparamAt moho mithyAjJAnamoharUpo dravyAdimohAtmako vA'ssetyanantamohaH, 'neAuaMti' nizcita Ayo lAbho nyAyo muktirityarthaH, sa prayojanamasyeti naiyAyikastaM, samyagdarzanAdirUpaM muktimArga, 'daTuMti' apergamyatvAd dRSTvApi upalabhyApi, 'adachamevatti' prAkRtatvAdadraSTaiva bhavati, atra cAyaM sampradAyaH- na tathA hi mahati kvApi, bhUdhare bhUrikandare // tigmAMzukiraNAbhedya-nIrandhravanagahare // 1 // vahnimedhAMsi cAdAya, gRhItagurudIpikAH // vilena vivizuH kepi, dhAtuvAdaparA nraaH||2|| [yugmam ] tatra teSAM pramAdena, vidhyAtau 54545% // 145 // %
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahinIko sarveSAmapi jantUnAM, pramAdo hi ripUyate ! // 3 // tato guhAtamojAta-mohAste parito'bhramana // WSTaparva bilAdhvAnaM, na punarlebhire tadA // 4 // tatra bhramantazca mahAvipaste, daSTA bhujaGgairviSaghUrNitAGgAH // kutrApi garne patitAzca nimne, jagmuH kRtAntAtithitAM vraakaaH!||5|| iti dhAtuvAdikathA // yathA caite pradIpadRSTabilAdhvAnopi pramAdapranaSTapradIpAstamovimUDhAH sarpadaSTA garne patitAzca taM mArga dRSTvApyadraSTAra eva jAtAH, evamanyo'pi prANI kathaJcitkarmakSayopazamAdeH prAptAt zrutajJAnadIpAnmuktimArga dRSTvApi vittAdyAsaktipramAdanaSTazrutajJAnadIpo mithyAjJAnatamovimUDho lobhAhidaSTaH kugatigarte patitazca tasyA'draSTaiva bhavati, tathA ca na kevalaM khatastrANAya vittaM na bhavati kintu kathaJcillabdhaM trANahetu samyagdarzanAdikamapyupahantIti sUtrArthaH // 5 // evaM vittAdi na trANAyetyupadarya yatkartavyaM tadAha mUlam-suttesu AvI paDibuddhajIvI, na vIsase paMDia aasupnnnne| ghorA muhuttA avalaM sarIraM, bhAraMDapakkhIva carappamatto // 6 // vyAkhyA-supteSu dravyataH zayAneSu, bhAvatastu dharma pratyajAgratsu, 'caH' pAdapUraNe, 'apiH' sambhAvane, tato'yamarthaH, supteSvapyAstAM jAgratsu, pratibuddho dravyato nidrArahito, bhAvatastu yathAvasthitavastujJAnavAn , jIvatItyevaM zIlaH prati-12 buddhajIvI, ayaM bhAvaH-dvidhA supteSvapi nirvivekajaneSu vivekI na gatAnugatikatayA khapiti, kintu dvidhApi prati
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) // 146 // buddha eva yAvajIvamAste, atra ca dvidhApyapramattatAyAM 'agaDadatta' udAharaNaM, tatra cAyaM sampradAyaH / tathA hi- ___ atraiva bharate puNya-pIyUSakamalAkare // padmAzritaM padmamivA-'bhavacchaGkhapuraM puram // 1 // nyAyAnyAyakSI-18 ranIra-vivecanavicakSaNaH // rAjahaMso'bhavattatra, guNairnAmnA ca sundrH||2|| zakrasyeva zacI tasya, sulasAkhyA mahiSyabhUt // sarvAGgasubhagAloka-netrAdhvagasudhAprapA // 3 // yathAmanorathaM bhogA-nupabhuAnayostayoH // babhUvAgaDadattAho, nandanaH sundarAkRtiH // 4 // pitromanorathaiH sArdha, vardhamAnaH krameNa sH|| prApa tAruNyamavarNa-ratnaM sarvAgabhUSaNam // 5 // lokaMpRNasya tasyorvI-dayitasya suto'pi saH // janodvegakaro jajJe, bhAnoH putra ivaantkH||6|| sa hi hiMsApriyo'lIka-vAdI dharmArthavarjitaH // ramamANo'nyarAmAbhi-niHzaGkha garvaparvataH // 7 // mAMsAzI madyapo dyUta-rativyUto vRto viTaiH // vezyAvRndairanugato-'nvahaM tatrAbhramatpure // 8 // [ yugmam ] tato vimuktamaryAdaM, mahonmAdamudIkSya tam // vyAkulAH sakalAH paurA, bhUpAyeti vyajijJapan // 9 // khAmiMstvadIyaputreNa, SaNDhavatkhairacAriNA // udvejitA vayaM bhUri-bhujageneva muusskaaH!||10|| na ca vAcyaM matsuto vaH, kathamudvejayediti ?||kssiirodaadpi sambhUtaH, kAlakUTo na hanti kim ? // 11 // anAcArA na ye svagne-'pyabhavan bhavatAM pure // te sarvepi tadAcArye-NevAnena pravartitAH ! // 12 // na caivaM ceSTamAnasya, tasyopekSA varIyasI // dAhAya jAyate vahni-rivAnyAyo hyupekSitaH ! // 13 // ityAdibhirlokavAkya-rAkarNya sutaceSTitam // maryAdAjaladhirbhUpaH, kopATopAdadova // 146 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ HERLALIGARREARRANCC dat // 14 // are ! kumAraM vadata, yanme dezAdvaja drutam ! // ataH paraM tavAnyAyaM, sahiSye na hi sarvathA ! // 15 // putropyanyAyakRnyAya-tatparaiH parihIyate // na hi karNApahaM varNa, kenApi paridhIyate ! // 16 // idazca vacanaM rAjJo, janazrutyA nizamya saH // khaDgapANirahaGkArA-tkumAro niragAvahiH // 17 // ulaMghyAdrisaridrAma-purAraNyAni bhUrizaH // gaGgAjalAplutAbhyA , purIM vArANasI yayau // 18 // sa cAparicitatvena, kenApyavihitAdaraH // babhrAma vimanAstatra, yUthabhraSTa ivaiNakaH // 19 // bhramaMzcaivaM mahAtmAnaM, zAstrAkUpArapAragam // kRpAvantaM pApabhIru, gambhIramupakAriNam // 20 // rathAzvagajazikSAzca, zikSayantaM nRpAGgajAn // kvacitpavanacaNDAkhyaM, kalAcArya sa dRSTavAn // 21 // 3 [ yugmam ] taM ca prekSya kumAronta-ravindata parAM mudam // nirvApayanti santo hi, darzanenApi candravat // 22 // hai amuM kalAcAryaraviM, pratibhAbhAnubhAsuram // zraye tamopanodArtha-miti cAntaracintayat // 23 // tatpAdakamale natvo-pAvizaca tadantike // kutastvamAgA iti taM, kalAcAryo'pi pRSTavAn // 24 // ekAnte'tha tamAhUya, kumA-1 hArazcaritaM nijam // jagAda sakalaM satya-mityUce ca kRtaanyjliH||25||khaamin ! durmatinA krIDA-ratinA mayakA puraa|| kalAbhyAsaH kRto nAsti, nAstikena damo ythaa!||26||cikiirssaami kalAbhyAsaM, pUjyAnAmantike ttH||nissklo hi pumAn vizve, pshorpytiricyte||27||tto'lptklaacaaryH, paropakRtikarmaThaH // vatsa ! matsadane sthitvA, kalAbhyAsaM kuruSva he ! // 28 // kintu tvayA khavaMzAdi-prakAzyaM naiva kasyacit // ihatyabhUpatvatpitro-nAsti tuSTirmiyo
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) // 147 // yataH ! // 29 // kumAro'pi vacastasya, tattathA pratyapadyata // tatastaM sArdhamAdAya, nijaM dhAma jagAma sH||30|| bhrAtRvyo'yaM mamAyAta, iti patnyai jagAda ca // jananImiva tAM bhaktyA, kumaaropynmtttH||31|| tataH sA napayitvA taM, bhojayAmAsa sAdaram // kalAcAryopyadAttasmai, vastrANyAbharaNAni ca // 32 // idaM madIyaM turaga-sadanasyandanAdikam // khakIyaM bhavatA jJeyaM, stheyaM cAtretyuvAca ca // 33 // tataH kumAraH santuSTa-cetAstasya gRhe vasan // prAcyA vimucya duzceSTAH, kalAbhyAsaparobhavat // 34 // vinayAmRtavAn loka-kairavANi pramodayan // sograhIdalpakAlena, candravatsakalAH kalAH // 35 // mA vismarantvimA bhUri-bhAgyairlabdhA mameti sH|| kalAparizramaM cakre, gRhodyAnagatonvaham ! // 36 // tasyodyAnasya pArthe ca, cAruvAtAyanAJcitam // abhUdvizAlamuttuGga, zreSThasya zreSThino gRham // 37 // tatra cAsItsutA tasya, nAmnA madanamaMjarI // sarvadhUgarvasarvakha-sarvakaSavapulatA // 38 // sA ca nityaM | gavAkSasthA, taM dadarza nRpAGgajam // prAkSipattaM pratipremNA, patrapuSpaphalAdi ca // 39 ||raajaanggjstu no samyaka, tAM mRgAkSImudakSata // vidyAgrahaNalobhena, gurorAzaGkayA tathA // 40 // anyadA madanonmAda-vivazA sA vazA drutam // jaghAnAzokagucchena, taM kalAbhyAsatatparam // 41 // tadA tvagaDadattastAM, savizeSaM nirIkSata // nityaM nitambinIsaGge, kasya vA syAnmano dRDham ? // 42 // sampUrNacandravadanAM, vinidrAmbhojalocanAm // varNakumbhAbhavakSojA, pallavAtAmrapANikAm // 43 // prAdurbhUtairvahirmUrte-ranurAgalavairiva // kiGkellipallavaizchannAM, mUrtAmiva vanazriyam // 44 // liptAM // 147 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ // * ** vaTaveNeva, pIyUSeNeva nirmitAm // tAM vIkSya vismitazcitte, kumAro dhyAtavAniti // 45 // [tribhirvizeSakam kimiyaM kamalA nAga-kanI devAganA'thavA // vidyAdharI vA matpuNyaiH, pratyakSA vA sarakhatI ? // 46 // dhyAtvetyUce ca tAM subhra !, kA'si tvaM kasya vA sutA ? // mAM kalAbhyAsaraktaJca, parimohayase kutaH ? // 47 // sAnandA sA tataHproce, nAmnA madanamaMjarI // bandhudattAbhidhazreSThi-mukhyasya tanayA'smyaham // 48 // ihaiva hi pure yUnA, kenApyasmi vivAhitA // idaM tu mandiraM viddhi, mapituguNamandiram // 49 // tvAM ca dRSTvA jagajaitra-rUpaM cittAjabhAskaram // jAtAsmyeSA mahAbhAga !, tvadekAyattajIvitA // 50 // mAradhikArirUpastvaM, yataHprabhRti viikssitH|| tataH prabhRti mAmuccai-bodhate ghasmaraH smaraH ! // 51 // kAmadAghajvarocchityai, nityaM tvadarzanAmRtam // pibAmi sa tu tenApi, vRddhimeva pryaatyho!||52|| amRtasyApi tannUna-masAdhyo'sau mahAjvaraH // no cettadbhojanAdevAH, santApyante'munA katham ? // 53 // tvatsaGgamaikagozIrSa-sAdhyo'yamathavA jvaraH // paraHzatairapi parai-hIyate bheSajaiH katham ? // 54 // taddoSajJopacAraM me, na kariSyati cedbhavAm // tadAvazyamayaM jantuH, paralokaM gamiSyati ! // 55 // yathA nirvApite netre, darzanena zrutI girA // tathA nirvApaya khAGga-saGgamenAGgamapyadaH // 56 // iti tadvAkyamAkarNya, kumArontaracintayat // nUnaM kAmAnalapluSTA, prApnuyAtprAntamapyasau // 57 // "prANinAM hi sakAmAnAM, zAstre proktA dazA daza // tatrAdyAyAM bhavecintA-'parasyAM saGgamaspRhA // 58 // tRtIyAyAM tu niHzvAsa-zcatuthyoM tu smrjvrH|| - -
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) // 148 // dehe dAhazca paJcamyAM, SaSThyAM syaadbhojnaaruciH|| 59 // saptamyA tu bhavenmUrchA-'STamyAmunmAda ulvaNaH // navamyAM prANasandeho, dazamyAM praannvicyutiH|| 60 // " tadasau sundarI mAsma, mriyatAM mdviyogtH|| dhyAtvetyUce kumArastAM, girA pIyUSakalpayA // 61 // mRgAkSi ! sundarAkhyasya, rAjJaH shngkhpureshituH||prthmN nandanaM nAmnA-'gaDadattamavehi mAm // 62 // kalAcAryAntike kartu, kalAbhyAsamihAgamam // tvatsevane tu nAyAnti, kalA ruSTA ivaanggnaaH||63|| tadutsuko'pi nedAnI, tvayA saGgantumutsahe // ito brajaMstu hRtvA tvAM, gamiSyAmi na sNshyH|| 64 // ityAdyuktvA kathaJcittAM, khasthIkRtya nRpAGgajaH // jagAma gehmudyaanaa-ttdruupaakssiptmaansH||65|| anyadA bhUpabhUrazvA-rUDho rAjapathe vrajan // tumulaM rodasIkukSi-mbhariM zrutvetyacintayat // 66 // kiMcukSobha payorAzI- jvAla jvlno'thvaaH|| vairisainyamutAyAtaM, taDidvA patitA kvacit ! // 67 // dhyAyannevaM dadazaiMka, kumAro mattadantinam // mUlAdunmUlitAlAnaM, paryaTantamitastataH // 68 // niSAdinA parityaktaH, kuziSya iva sUriNA // mahAbalaiH pAdapAtai-ya'zcayanniva medinIm // 69 // mArayan pazumAdIn , gRhahaTTAdi pAtayan // so'pi byAlaH kSaNAtkAla, ivAbhyAgAnnRpAgajam // 70 // [ yugmam ] tadA ca lokAH prAkArA-gArAderupari sthitAH // muJca muJca vyAlamArga-miti rAjAgajaM jaguH // 71 // kumArastu hayaM hitvA, tUrNamAhAsta hastinam // tatastaM prati mattebho, dadhAve krodhavihvalaH // 72 // uttarIya purastasya, kumAraH praakssiptttH|| dantaprahArAMstatrAdA-droSAndhaH sindhurastu saH // 73 // pRSThe gatvA // 148 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAro'tha, gADhamuSTyA jaghAna tam // avaliSTa tatastUrNa, kumAramabhikuaraH // 74 // tatpRSThasthaH khayaM bhrAmyan , praha-18 raMstaM ca mussttibhiH|| cakrabhrameNAbhramayat , kumArastu dvipaM ciram // 75 // bhrAmaM bhrAmaM ca nirviNNaM, taM gajaM sulasAgajaH // Aruroha mahAsatvaH, pArIndra iva parvatam // 76 // vazIkRtadvipaM taM ca, vIkSya saudhopari sthitaH // bhUpo meM bhuvanapAlAkhyaH, prAjyaM vismayamAnaze // 77 // sUryAcandramasau tejaH-saumyatvAbhyAM jayanniva // kumAraH koyamityurvI-nAtho'pRcchaca vetriNam // 78 // vetrI proce prabho'muSya, veni nAhaM kulAdikam // paThan kintu kalAcAryapArthe dRSTostyayaM mayA // 79 // tataH pRSTaH kalAcAryaH, samAkArya mahIbhRtA ||smbhyaabhyN tasya, vRttAntaM sarvamabravIt // 80 // tatastuSTastamAhvAtuM, vetriNaM prAhiNonnRpaH // riporapi guNAn dRSTvA, guNarAgI hi modate ! // 81 // tenAhUtaH kumAro'pi, bavAlAne mataGgajam // sAzaGkaH mApateH pArthe, yayau lokaiH kRtastutiH // 82 // yAvannanAma paJcAGga-praNAmena sa pArthivam // taavdaalinggybhuupst-mupaaveshydaasne||83|| taM ca pazyannapo dadhyau.8 6 puruSo hyayamuttamaH // etAdRzo bhavedasmi-nvinayaH kathamanyathA ? // 84 // yathA namanti pAthobhiH, pAthodAH phaladAH / hai phalaiH // namanti vinayenaiva, tadvaduttamapUruSAH // 85 // dhyAtvetyAdi nRpaH premNA, tAmbUlAdi samarpya ca // tamitya pRcchaddakSatva-masti kAsu kalAsu te ? // 86 // tato brIDAvazAtkiJci-dajalpati nRpAGgaje // guruH proce'sti dakSo'sau, kalAsu sakalAkhapi // 87 // kintu santo na bhASante, satopi khaguNAn hiyA // ityasau maunamAdhatte, LOSAROLOCALGAOROSOCIALOREOG
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana kumAro guNasevadhiH // 88 // iti zrutvA guNAstasya, rAjJi romAJcamaJcati // upadApANayaH paurA-statrAjagmuH saha cturthemdhytesrshH|| 89 // te muktvA prAbhRtaM natvA, nRpaM copAvizan purH|| prAbhRtaM tattu bhUjAniH, kumArAya dadau mudaa||90|| yanam (4) // 149 // atha te nAgarA itthaM, naranAthaM vyajijJapan // svAminniyaM pUrI pUrva-mAsItvargapurIsamA // 91 // sA taskareNa kenA|pi, muSyamANA pratikSaNam // jAtAsti rorasadana-prAyA tadrakSa rakSa tAm // 92 // tatotravItpurArakSa- mevaM kruddho narAdhipaH // re ! satyapi tvayi kathaM, muSyate dasyunA purI ? // 93 // purArakSo'vadaddeva !, bhUyAMso divasA gtaaH|| |mamAnveSayatazcauraM, na tu prApaM karomi kim ? // 94 // atrAntare nRpaM natvA-'gaDadatto vyajijJapat // samAdizata | |mAM khAmin !, yathA gRhNAmi taskaram // 95 // saptabhirvAsaraizcaurA-lAme tvanau vizAmyaham // tatotivismitaH sUkSmApaH, smAha sAdhaya kAmitam ! // 96 // tatobhinamya bhUjAni-manudvignamanAH svayam // babhrAma bhUpabhUzcaura-vIlakSAyai paritaH purIm // 9 // maThaprapAdevakula-vezyAzauNDikavezmasu // mAlikabUtakArAdi-sthAneSu vipineSu ca MI // 98 // pratyahaM kurvatastasya, parimoSigaveSaNam ||ssdd dinAni yayuH kintu, nAsasAda sa taM kvacit // 99 // [yugmam] saptame'hni kumAro'tha, cintA cAnto vyacintayat // mudhA sandhAM vyadhAmenA-mahaM jIvitanAzinIm ! // 10 // tattAmAdAya vAmAkSI, kvacidanyatra yAmyaham // yadvA vayaM pratizrutya, karomi kathamanyathA ? // 1.1 // pratijJApAlanaM & // 149 // 1 madhyesaptadinaM caurA-lAbhe tvagnau vizAmyaham // iti 'ga' saMjJakapustake / NROERCIRCLERS 955-65454596555
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ " vIra - narANAM hi mahAvratam || zirazchede'pi tadvIraH, khAMpratijJAM na muJcati ! // 102 // tataH pratijJAnirvAhaH, kArya eva mayAdhunA // dhyAtvetyAdi kumArogA - daparAhne purAdvahiH ! // 103 // adho rasAlasAlasya, kasyacitsaMsthito'tha saH // vidyAbhraSTaH khecarendra ivApazyaddizokhilAH // 104 // atrAntare ca tatraikaH, parivrAjaka Ayayau // tridaNDakuNDi - kAmAlI, muNDamaulirmahAbalaH // 105 // raktAkSaM hastihastAbha - hastaM karkazakuntalam // raudrAkAraM dIrghajaGgha - majinodvapiNDikam // 106 // taM vIkSya kSmApabhUrnUna - mamIbhirdehalakSaNaiH // taskaroyamiti dhyAyan paritrAjetyabhASata // 107 // [[ yugmam ] kosi tvaM hetunA kena, cintA cAntazca dRzyase ? // tataH kumAro dhiSaNA - dhiSaNastamadovadat // 108 // dAridryavidrutaH zUnya - khAntaH svAmin ! bhramAmyaham // paraM parAbhavasthAnaM, vizAM dAridryameva hi ! // 109 // adya chini te dauHsthya - mityUce'tha tridaNDikaH // sopyUce sarvamiSTaM me, bhAvi yuSmatprasAdataH ! // 110 // tadA corunabhomArgo - laMghanotthazramAdiva || pazcimAmbhonidhau tUrNa, majjati sma nabhomaNiH // 111 // tato'rkakAntavizleSo-tpannazokabharairiva // digaGganAsu mAlinya - mupetAsu tamobharaiH // 112 // kozAtkRpANamAkRSya, baddhvA parikaraM ca saH // proce kumArameyehi, yathA kurve tavehitam ! // 113 // [ yugmam ] ityudIrya samaM tena, gatvA puryA sa taskaraH // kvacidibhyagRhe'kArSIkSAtraM zrIvatsasaMsthitam // 114 // tena kSAtreNa gehAntaH pravizya nibhRtakramam // peTAH pATacaro bahvI, vittApUrNAH samAkRSat // 115 // drakSAyai kumAraM ca tatra saMsthApya taskaraH // pralobhya duHsthAnAninye, suptAndeva kulAdiSu
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 15 // Gotovary // 116 // peTAzcotpATya taiH zeSaM, kumAreNAtmanA tathA // nagaryA niryayau kenA-'pyadRSTaH sa pizAcavat // 117 // 18 caturthamadhya tadA ca bhUpabhUrdadhyau, hanmyenamasinA'dhunA // yadvA mama kulInasya chalaM kartuM na yujyate ! // 118 // kiJca nityaM yanam (4) hai kRte kasya, muSNAti nagarImayam // gehe cAsya kiyadvitta-miti ca jJeyamasti me // 119 // tannAyamadhunA mArya, iti dhyAyanapAGgajaH // tamanvayAsIddakSo hi, nautsukyaM kurute kvacit // 120 // sarveSvatha purodyAna-mAgateSu mlimlucH|| Uce kumAramadyApi, bahukA vidyate nizA // 121 // kSaNamAtramihodyAne, vatsa ! vizramyatAM ttH|| vinIyate yathA sarvai-vavidhodvahanazramaH // 122 // AmetyuktvA tato rAja-putro vRkSasya kasyacit // mUlAddakSiNatastasthau, pari-|| | mopI tu vAmataH // 123 // anyonyaM hantumicchantI, vijetuM vAdinAviva // alIkanidrayA dhUrta-praSThau suSupatuzca tau ! // 124 // bhAravAhAstu te zrAnta-suptA vishrbdhcetsH|| tItrAM tandrAmavindanta, tAdRzAM sulabhA hi sA! // 125 // utthAya srastarAdakSaH, kumArastu zanaiH zanaiH // kRpANapANiranyasya, tarormUlamazizriyat // 126 // apramatte zramaNavat, kumAre tatra saMsthite // nistriMzapANinistriMzaH, samuttasthau sa taskaraH // 127 // nihatya bhArikAMtAMzca, kumAraM yAvadaikSata // AkRSTAsiH purobhUya, tAvatsopyevamabravIt // 128 // puraluNTAka re ! pApa 1, vizvasta-10 // 150 // tk!|| cira kRtasya pApasya, phalamAnahi sAmpratam ! // 129 // ityuktvA gacchatastasya, pAdo khaGgena so'-18 cchinat // chinnamUlastarurivA-patacaurastato bhuvi // 130 // proce caivaM parityakta-jIvitAzo nRpAGgajam // ahaM
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 26 bhujaGgamAhvAna - zrIro'bhUvaM mahAbalaH // 131 // iha zmazAne bhUmyantaH sadanaM mama vidyate // tatrAsti me vasA, 'vIramatI' saMjJA kumArikA // 132 // abhijJAnAya tadAsaM, mamAdAya mahAmate ! // gatvAmuSya vaTasyAdhaH, zabdayestAM sulocanAm // 133 // madbhUmivezmano dvAre, tayA codghATite sati // tAmuduhyAkhilaM dravya - mAdadIthA madarjitam // 134 // pazcAttu sasukhaM tatra tiSTheranyatra vA prajeH // tenetyuktaH kumArastaM, vAkyairAzvAsayacchubhaiH // 135 // tasminmRte tu tatkhaGgaM, lAtvA gatvA vaTAntike // zabditA tena sambhrAMtA, sA dvAramudaghATayat // 136 // tAM ca dRSTvA jagannetra - kairavAkarakaumudIm // iyaM hi smarasarvasva - miti dadhyau nRpAtmajaH // 137 // saumya ! kastvaM kimartha vA - '' yAsIriti tayA ca saH // pRSTo'vAdIdyathA vRttaM tataH sAntaradUyata // // 138 // kRtAvahitthA proce ca khAminnehi gRhAntare // vIraH sopyavizattatra, tasmai sApyAsanaM dadau // 139 // atha nAthastvamevAsya, bhUghanasya dhanasya ca // ityudI - ryAtha dhUrtA sA, vAsavezmodaghATayat // 140 // talpaM ca praguNIkRtya, smAha vizramyatAmiha // ahaM tu tvatkRte kAnta !, gozIdravamAnaye // 141 // tayetyuktaH kumAropi, bheje talpamanalpadhIH // tasyAM bahirgatAyAM ca cetasIti vyaci - ntayat // 142 // nyAyazAstre hi vizvAsaH, sarvasyApi niSidhyate // vizeSatastu nArINA - marINAM ca vicakSaNaiH // 143 // strINAM dviSAM vA vizvAso, vizvAsaM janayejjanam // iyaM tu strIripuzceti, vizvAsArhA na sarvathA // 144 // dhyAtveti talpe vinyasya, vasanacchannadArukam // tato dUre tirodhAya tasthau sundaranandanaH // 145 // bahirhantumazakyo yaH,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ IS caturthamadhyayanam (4) uttarAdhyayana so'tra supto haniSyate // ityUI tasya talpasya, nyastA yaMtrazilAbhavat // 146 // tadA ca sA zilA dasyu-khasrA // 151 // yaMtraprayogataH // pAtitA'cUrNayattUrNaM, tAM zayyAM zarakANDavat // 147 // tato mayA hataH suSTu, bhrAtRghAtIti vAdinIm // dhRtvA kezeSu taamev-mvaadiitpaarthivaanggjH|| 148 // kapaTairapi-mAM hantu-mAH ! pApe ! kaH prabhurbhavet ? // zAmyetti vaDavAvahni-ghanairapi ghanAghanaiH 1 // 149 // ityuktvA tAM sahAdAya, bhUgehAnnirjagAma sH|| rUpaM nirUpya rakto'pi, | viraktastatkukarmaNA // 150 // atha dhairyanidhestasya, mukhAjamiva vIkSitum // pUrvAcalazirodeza-mAruroha nabhomaNiH | // 151 // bhUpAbhyarNa tato gatvA, nizAvRttaM nivedayan // hato dasyuH khasA tasyA-''nIteyamiti so'bravIt & // 152 // medinImandiraM taccA-dIdRzanmedinIpateH // nRpopi vittaM tatrasthaM, sarva tatsvAminAmadAt // 153 // nijAGgajAzca kamala-senAkhyAM kamalekSaNAm // dadau bhUpabhuve bhuup-stcritraishcmtkRtH|| 154 // zataM gajendrAn grAmAMzca, sahasramayutaM hayAn // lakSaM padAtIniSkAzca, tasmai prayutamArpayat // 155 // paurA api purIdasyu-hantAraM tamapUjayan // guNavAn rAjamAnyazca, yadvA kena na pUjyate ? // 156 // tato bhUmIbhujAdatte, prAsAde saptabhUmike // tasthau nRpAtmajazcitte, bibhranmadanamaMjarIm // 157 // prApto'pi bhUpateH putrI, lakSmI kIrtiJca bhUyasIm // tA nodatArayazcittA-dahomoho'ti dustyajaH ! // 158 // athAnyadA kumArasya,khasaudhe tasthuSo'ntike // AgAtkAcidvazA dattA''sanA copavizatpuraH // 159 // kimarthamAgatAsIti, tena pRSTA ca sAbravIt ? // ahaM madanamaMjaryA, preSitAsmi ACCORR 3151 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvaantik|| 160 // tayetyuktaM ca he kAnta !, mAM viyogAgnitApitAm // nijasaGgamagozIrSa-dravairnirvApaya dratama // 161 // anyacca mattamAtaGga-bandhaM taskaramAraNam // duSTastrIdambhaveditvaM, nRpanirmitapUjanam // 162 // loke ca vizrutAM kIrti, tavAkarSyAti vismitA // tvatsaGgamotsukA prANA-napi kRcchrAddadhAti sA // 163 // [ yugmam / 4 zrutveti dattvA tAmbUlaM, tasyai bhUpAtmajo'vadat // bhadre ! tAM brUhi yannaiva, vidheyotsukatA tvayA ! // 164 // yathA matsaGgamautsukyaM, bAdhate tvAM sulocne!|| tathA tvatsaGgamautsukyaM, bADhaM mAmapi bAdhate ! // 165 // prastAvamantarA kintu, na kiJcikriyate budhaiH // tataH samayamAsAdya, kariSyAmi samIhitam ! // 166 // ityuktvA sulasAsUnu9tikAM visasarja tAm // sApi prAmumudattasya, vAkyairmadanamaMjarIm // 167 // anyedhuH karabhArUDhau, tatpituH sevakAvubhau // AyAtau tadguhe to ca, dRSTvA'modata bhUpabhUH // 168 // tau cAliGgaya dRDhaM bASpa-jalAplAvitalocanaH // soprAkSItkuzalaM ? pitro-statastAvityavocatAm // 169 // pitroH zreyosti kintu tva-dvirahAkulayostayoH // na cettvadarzanaM bhAvi, tadA tUrNaM mariSyataH ! // 170 // sotha gatvA nRpaM proce, matpituH sevakAvubhau // mAmAhvAtumihAyAtau, tatra tadgantumutsahe // 171 smAhorvIzaH punardeya-masmAkaM darzanaM tvayA // tvadarzanena tRptAH smaH, pIyUSeNeva no vayam // 172 // ityuditvA nRpastasmai, dattvA cAbharaNAdikam // samaM tena nijAM putrI, prAhiNotsaparicchadAm AI173 // tataH puryA bahiH senA, nivezya sakalAM nijAm // ekena syandanenAsthA-tpUrmadhye bhUpabhUH khayam // 17 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) yAminyAH prathame yAme, rahastAM dUtikAM prati // prAhiNotsevakaM caikaM, sopi gatveti tAM jagau // 175 // senAM 18 prasthApya nRpabhU- rathenaikena tiSThati // kRte madanamaMjaryA-stattAmAnaya satvaram // 176 // tato gatvA tayA kSipraM, // 152 // proktA madanamaMjarI // pArthe bhUpabhuvo harSo-tphullAGgA''gAtsalIyutA // 177 // sopi rAgAmayakSINa-dAkSyamandAkSalocanaH // syandanedhyAropayattA-maho sarvapAH striyaH ! // 178 // sotha prerya hayAn puryA, niryAto'nIkamAgataH // prayANaM kArayAmAsa, DhakkAvAdanapUrvakam // 179 // gacchan prayANairacchinna-dezamulaMdhya bhUbhRtaH // kumAraH pAdapAkINoM, prApadekAM mahATavIm // 180 // pramadvarAnnarAn garjA-ravairjAgarayanniva // dhArAsArabhuvaM siJca-stadA cAgAdghanAgamaH // 181 // Rtau tatrApi rAtputraH, pitroH snggntumudytH||n tasthau kvApi cakrAGga, iva mAnasamantarA // 182 // tatrAraNye vrajattasya, sainyaM ca bahu bhillavAn // rurodha kopi bhillezaH, srotogamivAcalaH // 183 // tadbhilaiH prabalaibhinnaM, kumArasyAbalaM balam // dizodizaM nanAza drAga, meghavRndamivAnilaiH // 184 // sainye naSTepi| sulasA-sutaH prAjyaparAkramaH // yukto madanamaMjaryA, rathenaikena tasthivAn // 185 // yudhyamAnazca tadbhila-balaM prabalamapyalam // sa zarairarupadudrAva, dhvAntamaMzuriyAMzubhiH // 186 // tato naSTaM nijAnIkaM, dRSTvA bhilaprabhuHkhayam // yuddhA- yADhaukata krodha-daSToSTho niSThuraM bruvan // 187 // ghorAghAtanirghoSai-svAsayantau vanecarAn // pRSaktaiH satatonmuktaiH, kurvANI vyomni maNDapam // 188 // anyonyamuktanArAca-gharSaNotpannavahninA // anabhraM vidhududyotaM, darzayantau muhu ROGRECORRUSSRUSSIOSSEX // 152 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahaH // 189 // sAzcarya vanadevIbhi-vIkSitau vIrakuJjarau // tatastau cakraturbANA-bANi tulyabalau ciram // 19 // tribhirvizeSakam ] na tvekopi jayaM lebhe, tato dadhyau nRpAtmajaH // jayyo'sau naujasA tasmA-cchalenApi jayAmyamum // 191 // vimRzyeti dharAdhIza-sUnurmadanamaMjarIm // kAritodArazRGgArAM, puraH khasya nyavIvizat // 192 // tAM ca prekSya surIkalpa-rUpAM mohitamAnasam // kumArastIkSNabANena, hRnmamaNi jaghAna tam // 193 // tataH sa bhillabhUmIzaH, patitaH pRthivItale // ghAtavyathAkulopyevaM, kumAraM pratyabhASat // 194 // ahaM hi smaravIreNa, hatapUrvastvayA hataH // tanmayAyaM hata iti, smayaM mAsma kRthA vRthA // 195 // ityudIrya mRte tasmin , bhUpabhUH khapariccha-15 dam // prekSamANopi naikSiSTa, naMSTvA kvApi gataM tadA // 196 // ekenaiva syandanena, tato gcchnnpaanggjH|| ulaMghya tAmaraNyAnI-mekaM gokulamAsadat // 197 // nirgatya gokulAca dvau, puruSo tamapRcchatAm // va yAsyatIti sa smAha, yAmi zaGkhapure hyaham // 198 // AvAmapi tvayA sArdha-mAgacchAvo yadIcchasi ? // iti tAbhyAM punaH pRSTo'vAdIdomiti bhUpabhUH // 199 // rathe cAcI yojayantaM, tamevaM tAvavocatAm // astyatra mArge kAntAraM, krUrazvApadasaGkalam // 20 // cauro duryodhanAdvAna-statra tiSThati durjyH|| matto hastI viSazca, vyAlo vyAghrazca dAruNaH // 201 // tadadhvAnamamuM muktvA , saumya ! gacchAdhunAmunA // sopadravaM hi panthAna-mRjumapyAzrayeta kA? // 202 // proce kumArosminneva, mArge gacchata nirbhayAH // sasukhaM prApayiSyAmi, yuSmAn zaGkhapure drutam // 203 // tacchutvA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhya uttarAdhyayana // 15 // tau narAvanye. cAdhvanInA dhanAnvitAH // celustena samaM mInA, ivAbdhiAsrotasA saha // 204 // tadA caiko jaTAjUTa-mukuTAGkitamastakaH // trizUlakuNDikAdhArI, bhasmoddhUlitabhUghanaH // 205 // mahAvratI sametyaiva-muvAca nRpananda- yanam (4) nam // putra! zaGkhapure devA-nantumemi tvayA samam // 206 // [ yugmam ] kintu matsannidhau varNa-dInArAH santi kecana // devAnAM baliprajArtha, dattA dhaarmikpuurupaiH|| 207 // tAnAdatva yathA mArge, brajAmo nirbhayaM vayam // dhane hi nikaTasthe naH, sAzaGkaM syAnmano bhRzam // 208 // ityuditvA kumArAya, sa dhanagranthikAM dadau // AziSazca dadattasmai, cacAla saha saarthikaiH||209|| sa ca gAnena nRtyena, ceSTAbhirgatibhiH khraiH|| kathAbhirvividhAbhizcA-'raJjayatpathikAn pathi // 210 // na tasya vyazcasIdbhikSu-veSasyApi nRpAtmajaH // avizvAsaH zriyAM mUla-mityantaH paricintayan // & // 211 // vAhAMzca vAhayaMstUrNaM, kAntArAntarjagAma sH|| tadA ca rAjaputrAdIn , jaTilaH so'bravIdidam // 21 // ekaM gokulamastyatra, kalagokulasaGkalam // varSA rAtraM tatra cAhaM, gatavarSe sthito'bhavam // 213 // tatratyAnAM ballavAnA-matyartha vallabhosmyaham // sarveSAmAtmanAM tasmAtte'dya dAsyanti bhojanam // 214 // gatvA''gacchAmi tadyAvattAvadatra pratIkSatAm // karomi saphalaM janma, yathAtithyaM vidhAya vaH // 215 // ityuktvA sa vratI gatvA-''nIya dadhyAjyapAyasam // kumAramavadatputra !, kRtArtheya mama zramam // 216 // pratyutpannamatiH so'tha, proce maulau vyathAsti // 153 // me||RssibhojyN ca no kalpyaM, tannedaM bhokSyate myaa||217|| ityuktvA vArayannetra-saMjJayA sArthikAMzca sH|| kuziSyA |
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ iva gurvAjJAM, te tu tAM naiva menire // 298 // viSamizraM ca tadbhojyaM, bhuktvA drAg mRtyumApnuvan // tato'dhAvaccharAnmuJcan, kumAraM prati sa pratI // 219 // kumAro'pyardhacandreNa, hatvA marmANi marmavit // pAtayAmAsa taM pRthvyAM, tataH sopyevamabravIt // 220 // ahaM duryodhanAhvAna - zrauraH kenApyanirjitaH // tvayaikenaiva vANena, prApitaH prANasaMzayam // 221 // tvadvIrya vIkSya tuSTonta-rvacmi te sUnRtaM vacaH // vAmato'smAdvirermadhye, nadyorasti surAlayaH // 222 // tasya pazcimabhAge ca, sajjitA vidyate zilA // tAM prerya pravizervAma - bhAgasthe bhUmidhAmani // 223 // tatrAsti rUpalAvaNya-puNyAGgI navayauvanA // nAmnA jayazrIH patnI me, draviNaM cAtipuSkalam // 224 // tatsarvamAtmasAtkuryA dadyAzcAgniM mRtasya me // vadannevaM kSaNAddasyu - dIrghanidrAmavApa saH // 225 // tato dAruNi saMmIlya, taM prajvAlya mahIzasUH // rathamAruhya tatprokte, yayau devakule drutam // 226 // zilAM codghATya tenoccaiH, zabditA dasyusundarI // madhyesaudhaM samehIti, sametya tama bhASata // 227 // tadrUpaM ca jagajjaitraM, kumAro yAvadaikSata // taM jaghAnApahastena tAvanmadanamaMjarI // 228 // iti cAkhyanmayA sakhyaH, pitarau khajanAstathA // tyaktAstava kRte tvaJcA - 'trapaH kAmayase parAm // 229 // tatau'sau mA bhavatvasyA, viSAda iti cintayan // vihAya vittayuktAM tAM rathArUDhaH puro'calat // 230 // laGghamAnazca gahanaM, gahanaM strIcaritravat // pulindavRndamu trasta - mapazyannazyaduccakaiH // 239 // kimasti mattahastIti, dhyAyaMzcAyaM vyalokayat // yAva tsarvAdizastAva - dadazaiMkaM mataGgajam // 232 // udastena khahastena, pAtayantaM patatriNaH // mUlAdapyunmUlayantaM, pAdapAn
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana : sindhuvegavat // 233 // madAmbunijharaklinnaM, sitaM sitamarIcivat // ugradantaM mahApAdaM, kailAsamiva jnggmm||234||tN caturthamadhya mattAnekapaM prekSya, trastAM madanamaMjarIm // AzvAsyodatarattUrNaM, syandanAnnRpanandanaH // 235 // [ tribhirvizeSakam ] yayau || yanam (4) // 154 // ca saMmukhaM tasya, dhairyAdharitabhUdharaH // taM ca vaJcayituM nyAstha-duttarIyaM tadagrataH // 236 // prahartuM tatra dantAbhyAM, nIcaidarjAtaM ca taM gajam // utplutyArohadatyartha, khedayitvA mumoca ca // 237 // rathamAruhya gacchaMzca, puro vyAnaM vilokya |sH|| hitvA rathamagAttasya, saMmukhaM vikasanmukhaH // 238 // tamAyAntaM prati vyAghraH, krodhoDuSitakesaraH // puccha|mAcchoTayan vyAtta-vakro yAvadadhAvata // 239 // tAvadvAmakaraM vastrA-veSTitaM nyasya tanmukhe // jaghAnAparapANistha|kRpANyA niSkRpaH sa tam // 240 // punaH zatAGgamAruhya, puro gcchnntucchdhiiH|| dUrAdadhvani niHzUkaM, dandazUkaM dadarza saH // 241 // atyutkaTasphaTATopaM, bhAsuraM mnnikaantibhiH||dhmniisphaarphuutkaarN, pracaNDaM yamadaNDavat // 242 // lohitAkSaM kAlakAnti-mAyAntaM vIkSya taM bhayAt // kamprAGgI vyalagatpatyuH, kaNThe madanamaMjarI // 243 // [yugmam ] bhujaGgAdbhIru ! mA bhaiSI-rityuktvA bhUpabhUstataH // tannetragativANi, stambhayAmAsa vidyayA // 244 // AhituNDikavadbhariH, krIDayitvA mumoca tam // itthaM kathaJcidulaMdhyA-'raNyaM zaGkhapure yayau // 245 // yaca tasya balaM bhilla-balAna // 154 // TamabhUtpurA // tadapyanyena mArgeNA-''yayau bhUpabhuvontike // 246 // taM cAyAntaM samAkarNya, sundaro bhuupurndrH|| abhyAjagAma sAnandaM, nandanaM drssttumudytH|| 247 // abhyAyAntaM kumAropi, zrutvA tAtaM sasambhramaH // gatvA nanAma ASSASSISTANCE
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMSUNSALILAMSALASS bhUpITha-nyastazastakhamastakaH // 248 // tataH pramodAzrujala-klinnanetro dharAdhavaH ||tmaaliNgy nivezyAGke, mUrdhni jaghau muhurmuhuH // 249 // uttambhitadhvaje baddha-toraNe svapure ca tm||priyaadvyaanvitN hastyA-rUDhaM praaviivishnnpH||250|| tato gato gRhe'naMsI-tsa savitrI vadhUyutaH // putra ! tvamakSayo bhUyA, iti sApyAziSaM ddau|| 251 // bhojanAnantaraM pitrA, pRSTaH putro yathAtatham / / sarva khavRttamAcakhyau, sarveSAM vismayAvaham // 252 // tato rAjJA yauvarAjye, sthApito modayan janAn // kurvANo vividhAH krIDAH, sa kAlaM kaJcidatyagAt // 253 // anyadAnaGgabhUpAjJA-varttinaM janayan janam // drumAn vibhUSayan sarvAn , mAnavAniva yauvanam // 254 // mAninImAnakuTAka-kalakokilakUjitaH // mattadvirephajhaMkAra-mukharIkRtadigmukhaH // 255 // viprayuktavadhUdhairya-luNTAkamalayAnilaH // madamutpAdayan yUnAM,prAva|rtata madhUtsavaH // 256 // [ tribhirvizeSakam ] tadA ca rantumudyAnaM, pArthivaH paurasaMyutaH // yayau kRtAhvAnamiva, | vAtodbhUtadrupallavaiH // 257 // samaM madanamaMjaryA, tatrAgAdbhapabhUrapi // savismayaM sakAmaMca, paurdaarairniriikssitH||258|| dolAndolanapAnIya-krIDApuSpocayAdibhiH // sa tatra kAntayA sAkaM, reme haririva zriyA // 259 // rAma rAma yathAkAma, vinodairvividhairatha // aparAhne purAdhIzaH, samaM pauraiH pure yayau // 260 // ratipriyaH kumArastu, visRSTAnya|paricchadaH // priyAdvitIyaH suciraM, rantvA yAvatpure vrajet // 261 // tAvatprANapriyA tasya, daSTA duSTena bhoginA // utsaGgenyapatatpatyu-rdaSTAhamiti vAdinI // 262 // tato maMtrAdibhiryAva-tAM cikitsati bhUpabhUH // tAvatsA garala
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthamadhyayanam (4) vyApA-mUchitA'bhUdacetanA // 263 // tato vipannAM tAM jJAtvA, kumAro mohamohitaH // ruroda rodasIkukSimbha ribhiH paridevanaiH // 264 // dadhyau caivaM vinAmuSyAH, kathaM jIviSyate mayA // vallabhAnAM viyogo hi, varapyatiri- // 155 // cyate // 265 // tadavazyaM praveSTavyaM, mayA vahnau sahAnayA // svalpA hi sahyate pIDA, bhUripIDApahA budhaiH // 266 // iti dhyAtvA citAM kRtvA, tatra kAntAM nidhAya ca // pravivikSuH khayaM yAva-jvalayAmAsa so'nalam // 267 // tAvattatrAjagmaturkI, devAdvidyAdharottamau // ityUcatuzca taM sadya-staduHkhaM vIkSya duHkhitau // 268 // hutAze hotumAtmAnaM, kuto hetostvmiihse?|| na hISTaM vidyate kiJcit , prANinAM prANitAhate ! // 269 ||kumaarH smAha kAntA me, vipannA pannagAdiyam // vinA cainAM na zaknomi, jIvituM tacchraye'nalam // 270 // jIvayAvo jIvitezAM, tava tanmA mRthA vRthA // ityuktvA maMtritaiIraiH, khecarau tAmasiJcatAm // 271 // tataH sA vItanidreva, vikasalocanA dikhayam // saMvRtya khAGgamuttasthau, kumArasya mudA samam // 272 // athApRcchaya kumAraM khe-carayorgatayostayoH // ghorA-18 ndhakAranikare, jAte ca kSaNadAkSaNe // 273 // puramadhye'dhunA gantuM, na yuktamiti cintayan // sapriyo bhUpabhUH pratyA-sannadevakule yayau // 274 // [ yugmam ] udyotAyA''nayAmyagni-mityuditvA gatazca sH|| AttAgniH punarA- yAti, yAvaddhyAyanijAM priyAm // 275 // tAvadAlokamadrAkSI-madhyedevakulaM sphuTam // tata Agatya sAzaGka, sa kAntAmiti pRSTavAn // 276 // AdAya vahnimahAya, nivRttena mayA priye ! // dRSTo mahAnihAlokaH, so'dhunA kiM na 155 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 2555412 BI dRzyate ? // 277 // sA proce khakarasthasya, vaherdIptasya vAyunA // Aloka iha saMkrAnto, dRSTo bhAvI priya ! tvayA | // 278 // tataH priyAyai datvAsiM, nidhAya bhuvi jAnunI // dhamatyadhomukho dhUma-dhvajaM yAvannapAGgajaH // 279 // tAvattasyAH kraatkosh-vihiino'sistdgrtH|| papAta gurunirghAto, vidyuddaNDa ivAmbudAt // 280 // kRpANaH koza-I hIno'ya-mapatadbhUtale kutaH ? // sambhrAntenA'tha tenaiva-mapRcchayata nitambinI // 281 // saMmohavyAkulaM cetaH, sAmprataM me'bhavadbhRzam // tato'yaM nyapatatpANeH, kRpANa iti sA'bravIt // 282 // tato jvalanamujvAlya, rAtriM tatrAtivAhya ca // prAtarjAyApatI khIya-saudhe tau muditau gatau // 283 // vRttAntaM taM ca bandhUnA-mUcatuH khe dam // sukhaM cAbhajatAM nityaM, paJcagocaragocaram // 284 // anyadA bhUpabhUrvAha-vAhanArtha bahirgataH // ninye'raNye'pahRtyAzu, vakrazikSitavAjinA // 285 // tatra cAyaM bhramanneka-madrAkSIcaityamuttamam // kimihAdbhutavIkSArtha, siddhasamA''gataM divaH // 286 // caityasya tasya pArthe ca, kalpadruriva jaGgamaH // caturjJAnadharaH sAmya-sudhArasamahodadhiH // 287 // titrAtaH parivRtaH, purandara ivAmaraiH / AzrayaH zreyasAM zreSTha-ratnAnAmiva rohnnH|| 288 // bhAsamAno guruguNai-mahobhiriva bhAskaraH // jitendriyatvarUpAbhyAM, kalAkelikalAM haran // 289 // cAraNazramaNastena, nayanA-| nandacandramAH // adarzi sAhasagati-nAmnA dhAmnA raviM jayan // 290 // [caturbhiHkalApakam ] tataH praNamya taM bhaktyA, prAptAzIrupavizya ca ||shushraav bhUpabhUdharma-dezanAM klezanAzinIm // 291 // tatra ca prekSya puruSAn , paJca cAri
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) trakAMkSiNaH // kumAro'vasaraM prApya, papraccheti kRtAJjaliH // 292 // rUpalAvaNyatAruNya-puNyAH paJca narA amii|| svAmin ! dIkSAM jighRkSanti, kutohetostvadantike // 293 // gurujagAda camarI-saMjJA pallIha vidyate // dhrnniidhrnaa||156|| mAsI-dbhilezastatra durdharaH // 294 // anyadA nRpabhUH kazci-dAgAttadbhuvi sainyayuk // senAmanAzayattasya, bhillezo bhillavRndayuk // 295 // nAzite bhillacake ca, kumAreNa tarakhinA // stenezastena yuyudhe, na tvekopyjytprm||296|| tataH kumAraH khAM nArI, purazcake manoramAm // tAM ca prekSya kSubdhacittaM, sovadhIdbhilabhUpatim // 297 // kumAre ca | gate paJca, sodarAH shbrprbhoH|| tadAyayurvipannaM cA-pazyan jyeSThasahodaram // 298 // tataste vairazudyartha, rathAdhvAna mnushritaaH||praaptaaH zaGkhapure'drAkSu-staM kumAraM bhaTairvRtam // 299 // kumAramAraNacchidraM, vIkSamANAzca te'nyadA // 8 udyAne dadRzuH sAyaM, taM strImAtraparicchadam // 30 // tadA tanmAraNopAyaM, teSu dhyAyatsu bhoginA // daSTA tasyA ganA tAM ca, kumAro jJAtavAn mRtAm // 301 // tatastayA samaM mohAt , kumAre martumudyate // AyAtaM khecarayugaM, kRpayA tAmajIvayat // 302 // vihAyodyAnamAsanne, gatvA devakule ttH|| vimucya kAminI tatra, kumAro vahnaye | yayau // 303 // cirAllabdhacchalAste tu, channaM devakule sthitAH // anAgatamamuM hanma, iti paJcApyacintayan // 304 // 1 di anyAnnivArya caturaH, caturazchadmakarmaNi // tadvighAtakaniSTho'sthA-kaniSTho dvArasannidhau // 305 // vismerakautukaH 1 tau ciraM cakraturyuddhaM / iti 'ga' saMjJakapustake // // 156 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAA% so'tha, tajAyArUpamIkSitum // cirasaGgopitaM dIpa-mAvizcakre samudkAt // 306 // tato nirIkSya taM jAtA-nurANA saibamabravIt // saumya ! tvaM bhava bhartI me, mariSyAmi na cedaham // 307 // mugdhe ! tvAM kAmaye kAma. bibhemi tvatpateH param // tenetyuktA ca sA krUrA-zayA punaradovadat // 308 // adhunAhaM haniSyAmi, khapatiM tava pshytH|| tanmA bhaiSIstayetyuktaH, sa dIpaM niravApayat // 309 // acintayacca yo martu-mudyato'bhUtsahAnayA // kAntaM tamapi duSTeyaM, mayi raktA jighAMsati ! // 31 // haridrArAgayA tanme, kRtamaGganayAnayA // viSavallImiva krUro-do nArI hi kaH zrayet ? // 311 // asyA duSTastriyA yogA-dvidyate mRta eva yaH // vipakSasyApi tasyAtha, mAraNaM no na yujyate // 312 // tatsarvathA varAkaM taM, jIvayiSyAmi sAmpratam // tatraivaM cintayatyeva, so'pyAgAdAttapAvakaH // 313 // AgacchatA mayodyoto, dRSTaH kuta ihAdhunA // khakAntAmityapRcchacca, tataH sA kuTilAbravIt // 314 // khapANisthajvaladvaH, prakAza iha saGkramAt // dRSTo bhAvIti tanmene, saralaH so'pi sUnRtam // 315 // atha pattyAH pradAyAsiM, tasmin dhamapti pAvakam // kozAtkRpANamAkRSya, ghAtaM yAvanmumoca sA // 316 // tAvatkRpArasAmbhodhi-rasau bhillAdhipAnujaH // apahastena hatvAsiM, pAtayAmAsa bhUtale // 317 // tacca strIcaritaM proce, sodarANAM sa dAruNam // tato viraktAH sarve'mI, vrataM lAtumihAyayuH // 318 ||kumaaredN tava prokta-meSAM vairAgyakAraNam // tadAkAtisambhrAntaH, kumAro dhyAtavAniti // 319 // aho ! caritraM nArINAM, dAruNebhyo'pi dAruNam / / aho u027
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ - uttarAdhyayana -- caturthamadhyayanam (4) // 157 // tanmanasAM krUra-bhAvo vyAghrAdijitvaraH // 320 // dhyAtuM vaktuM ca yannaiva, zakyaM dhIdhanavAgmibhiH // nAryo raktA viraktAzca, viceSTante tadapyaho ! // 321 // yaH premNA manyate vAmAH, khaprANebhyo'pi vllbhaaH|| adhyavasyanti tama- pi, hantuM hetuM vinApi tAH // 322 // api vArAMnidherApo, gaGgAyAH sikatAkaNAH // mIyante dhIdhanaiH kaizci-naiva strIcaritaM punaH // 323 // dhyAyantyanyadvadantyanya-nAryaH kurvanti cetarat // yA mAyAzAkinIgrastA-stAsu rajyeta kaH sudhIH? // 324 // tanmAM dhigastu nirlajaM, yena tasyAH kRte mayA // ahAri tadyazo hAri,kulaJca malinIkRtam // 325 // yadvA viveko vairAgyaM, pANDityaM saMyamo damaH // tAvatsyAtprANinAM yAva-nna syuste ramaNIvazAH // 326 // saMsAre ca sukhaM strIbhya-stAzcaivaMvidhaceSTitAH // tanme saMsAravAsena, kRtaM duHkhaughadAyinA ! // 327 // dhyAtvetyAdi gurUnatvA, jagAdaivaM nRpAGgajaH // khAminnidaM caritraM me, yatpUjyaiH pratipAditam // 328 // ahaM hyeSAM bhrAtRghAtI, tasyA duSTastriyAH patiH // nirviNNosmi bhavAdasmA-nizamya caritaM nijam ! // 329 // sadyaH prasadya tanmahyaM, dIkSAM datta munIzvarAH ! // aihikAmuSmikAnanta- sukhAGkarasudhApagAm ! // 330 // tatastairdIkSito dIkSA-matyugrAM paripAlya &sH|| sudustapaM tapastattvA, kramAnirvANabhAgabhUt // 331 // yathA cAyaM sudhIdravya-nidrAM pariharan purA // dasyunA| tadbhaginyA ca, nAvazyata kathaJcana ! // 332 // prAnte ca bhAvato jAgra-tparatrApyabhavatsukhI // anyopyevaM dvidhA | jAgra-dubhayatra sukhI bhavet // 333 // iti sundarabhUpanandanarSe-zvaritaM citrakaraM nizamya samyaka // bhavikaiH zivakAM- // 157 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSibhirdvidhApi, zrayaNIyaH pratibuddhajIvibhAvaH // 334 // iti dravyabhAvanidrAtyAge'gaDadattasAdhukathA // pratibuddhajIvI san kiM kuryAdityAha - 'na vIsase' ityAdi - na vizvasyAtpramAdeSviti gamyate, ayaM bhAvaH - bahujanAdRtatvAt pramAdA nAnarthakAriNa iti vizrambhavAnna bhavet, paNDito vidvAn / Azu zIghramucitakRtyeSu pravartitavyamiti prajJA yasya sa AzuprajJaH, kutazcAyamAzuprajJo ? yato ghorA raudrAH satatamapi prANApahAriNo muhUrtAH kAlavizeSA divasAdyupalakSaNaM caite, kadAcicchArIrabalAt ghorA apyamI na prabhaviSyantItyata Aha-avalaM valarahitaM mRtyudAyino muhUrtA - | nnirAkartu visoDhuM vA asamartha zarIraM vapuH, uktaJca - "satthagIjalasAvaya - vIsUiAvAhiahivisAIhiM // jajjaramiNaM sarIraM, uvakkamehiM bahuvihehiM // 1 // jaM UsAsAyattaM, dehaM jIvassa kayalikhaMbhasamaM // jaraDAiNiAvAsaM, kA kIrau tattha dIhAsA ! // 2 // " tarhi kiM kAryamityAha - bhAruNDapakSIva carA'pramattaH, yathA bhAruNDapakSI apramattazcarati, tathA tvamapi pramAdarahitazcara, vihitAnuSThAnamAsevakha, anyathA tu yathA bhAruNDapakSiNaH pakSyantareNa saha sAdhAraNasya madhyavartticaraNasya sambhavAtkhalpamapi pramAdyato'vazyameva mRtyuH, uktaJca - "ekodarAH pRthaggrIvA, anyAnyaphalakAMkSiNaH // pramattA hi vinazyanti, bhAruNDA iva pakSiNaH // 1 // " tathA tavApi pramAdyataH saMyamajIvitAddhaMza eveti sUtrArthaH // 6 // amumevArtha spaSTayannAha -
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana mUlam-care payAiM parisaMkamANo, jaM kiMci pAsaM iha mnnmaanno|| caturthamadhya yanam (4) // 158 // lAbhaMtare jIvia vUhaittA, pacchA pariNAya malAvadhaMsI // 7 // vyAkhyA-caredgacchenmuniriti zeSaH, padAni pAdanikSeparUpANi parizaGkamAnaH, mA me saMyamavirAdhanA bhUyAditi || paribhAvayan tathA 'jaM kiMcitti' yatkiJciddazcintitAdyapi pramAdapadaM pAzamiva pAzaM bandhahetutayA manyamAno jAnAnaH, ayaM bhAvaH- yathA bhAruNDapakSI padAni parizaGkamAnazcarati, yatkiJciddavarakAdyapi pAzaM manyamAnastathA sAdhurapyapramattazcaret / nanu ? yadi parizaGkamAnazcarettarhi pUrvoktadopaparihArArthamAdita evA'nazanaM kurutAmityAzaGkAnirAsArthamAhalAbhAntare apUrvArthaprAptirUpe sati, ayaM bhAvaH-yAvadviziSTaviziSTatarasamyagdarzanajJAnAdyavAptiritaH sambhavati tAva-16 didaM jIvitaM prANadhAraNarUpaM bRhayitvA, akAlopakramarakSaNena annapAnopayogAdibhizca vRddhiM nItvA pazcAllAbhavizepaprApteruttarakAlaM parijJAya sarvaprakArairavabudhya yathedaM nedAnIM prAgvadgaNavizeSArjanakSama, na cAtastAdRzI nirjarA, na ca jarayA vyAdhinA cAbhibhUtaM tattathAvidhadharmadhyAnaM prati samarthamiti jJaparijJayA jJAtvA tataH pratyAkhyAnaparijJayA bhakta pratyAkhyAya sarvathA jIvitanirapekSo bhUtveti bhAvaH, malApadhvaMsI karmamalavinAzI syAditi zeSaH, yadvA malAzraya- // 158 // tvAnmala audArikaM zarIraM, tadapadhvaMsI syAttannirapekSo bhavediti bhAvaH / tato yathAgarma pravarttamAnasya yAvallAbhaM deha|| dhAraNamapi guNAyaiveti sthitam / iha ca yAvallAbhaM dehadhAraNe maNDikadasyurudAharaNam , tatrAyaM vRddhavAdaH / tathAhi XSARA ROSSI
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ ororoct veNNAtaTapure tunna-kAro maNDikasaMjJakaH // parakhaharaNAsakto-'bhavanmAyAniketanam // 1 // sa ca me vraNamastIti, jAnubaddhapaTacaraH // rAjamArga sthitazcakre, vAsare tunnakAratAm // 2 // rAtrau tu dhanidhAmabhyo, dhanaM hRtvA purAvahiH // udyAnasthe bhUmigehe, nicikSepAnuvAsaram // 3 // tatra cAsItvasA tasya, kanyakA prAptayauvanA // kUpazcaiko'bhavattatro-pakaNThanyastaviSTaraH // 4 // yaM ca pralobhyAnayati, sa cauro bhAravAhakam // tamupAvIvizatkUpa-| pArzvasthAsane tatkhasA // 5 // pAdazaucamiSAtpAde, dhRtvAndhau nyakSipaJca tam // itthaM tasyAtyagAtkAlo, muSNataH sakalaM puram // 6 // pizAcamiva taM dhartu, purArakSopi nAzakat // pUrvokto mUladevAhva-statra cAbhUnnRpastadA // 7 // tata udvejitAstena, rAkSaseneva dasyunA // paurAH sarve mUladeva-bhUpamevaM vyajijJapan // 8 // khAmin ! kenApi caureNa, pratyahaM muSNatA puram // vrataM vinApi nigrantho, nirmame nikhilo janaH ! // 9 // sa ca grahItuM kenApi, zakyate na mahIpate ! // pAhi pAhi prajAH sarvA-stasmAdasmAdupadravAt ! // 10 // sadyastaM nigrahISyAmI-tyuktvA paurAna visRjya 3 ca // nRpazcakrenyamArakSaM, taM dhartuM so'pi nAzakat ! // 11 // tato nizi khayaM zyAmAM-zukaM prAvRtya bhUpatiH // zaGkAsthAneSu babhrAma, na tu taskaramaikSata ! // 12 // zrAnto bhUpastato yAva-tsabhAyAmakhapItvacit // kotrAstIti bardastAva-tatropeyAya maNDikaH // 13 // ahaM kArpaTiko'smIti, samayajJo'vadannapaH // ehi tvAmIzvaraM kurve, maNDikopyevamabravIt // 14 // bhujiSya iva bhUjAni-stato maNDikamanvagAt // khakAryasiddhayai dakSo hi, nIcama or
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 159 // pyanuvarttate / // 15 // tato dhanigRhe kvApi, kRtvA kSAtraM malimlucaH // AkRkSatsAravastUni, bhAnusUnurasUniva // 16 // tacca sarve parAskandI, zirasyAropya bhUpateH // puraskRtya ca taM kRSTa- kRpANo bhUgRhaM yayau // 17 // madhye bhUmigRhaM bhUpa- mAnIyottArya vIvadham // kSAlayA'syAtitheH pAdA - viti jAmimuvAca saH // 18 // tataH kUpopakaNThasthe, pIThe sA vinivezya tam // pAdazaucacchalAdyAva-ttasya pAdamupAdade // 19 // tAvattanmRdutAmaja - jitvarImanubhUya sA // madi rAkSI mRdUbhUta-cittA citte vyacintayat // 20 // eSa satpuruSo bhukta - pUrvarAjyo'sti nizcitam // janmato bhAra - vAhasya, pAdasparzo hi nehazaH ! // 21 // narottamamamuM tanna, kUpe kSepsyAmi sarvathA // dhyAtveti sA zanairevaM, tamuvAca manakhinI // 22 // kUpe'tra bahavaH kSiptAH pAdazaucamiSAnmayA // tvAM tu kSepsyAmi naivAtra, tvanmahimnA vazIkRtA ! // 23 // tato drutamitaH svAmin !, yAhi kRtvA kRpAM mayi // anyathA tvadhunA bhAvi, maraNaM dhruvamAvayoH ! // 24 // tannizamya balasyAyaM, samayo neti cintayan // AnItavittavinyAsa - vyagre caure nanAza saH // 25 // gate ca rAjJi naSToya - mityUce sA tu sodaram // kaGkalohAsimAdAyA - 'nubhUpaM sopyadhAvata // 26 // taM sannikRSTamAkRSTakRpANaM prekSya pArthivaH // nilIyAsthA catvarastha - pASANastambhasannidhau // 27 // kopAndho maNDikastu drAkU, sa evAyaM | pumAniti // kaMkAsinA dRpatstambhaM, chittvA taM svagRhe yayau // 28 // pATacaro jAnubaddhA- valepArdrapaTacaraH // prAtazca tunnakAratvaM gatvA rAjapathe vyadhAt // 29 // bhUpopi khagRhe gatvA 'tivAhya rajanIM ca tAm // taM draSTuM niragA caturthamadhyayanam (4) // 159 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ draaj-paattikaakpttaadvhiH||30|| taM ca prekSyApaNadvAre, tIkSNaprekSApaNo nRpaH // rAtridRSTAnumAnena, pratyabhijJAta-| vAn drutam // 31 // dadhyau ca nizi vAjIva, yo javena brajannabhUt // sa evAyaM dine khaJja, iva vyAjena ceSTate ! // 32 // savezmani tato gatvA-'bhijJAnAkhyAnapUrvakam // tamAkArayituM mApaH, prAhiNonijasevakAn // 33 // tairAhUtaH sa cauropi, manasyevamamanyata ||n hataH sa naro nUna-muttAlena mayA nishi!|| 34 // sambhAvyate narAdhIzaH, sa eva ca pumAn sudhIH // mAM hi pratyabhijAnIyA-jAniH kathamanyathA ? // 35 // iti dhyAyan yayau rAjJaH, samIpe sa mlimlucH|| taJcopAvivizadbhapo, mahAbuddhimahAsane // 36 // AlApayan sudhAkalpai-staJcAlApaiH sagauravam // ityUce pArthivo mAM, dIyatAM bhaginI nijA // 37 // dRSTvA me bhaginIM nAnyo, niragAnmahAdahiH // tatsa evAyamityanta-nizcikAya sa taskaraH // 38 // khasA me gRhyatAM khAmi-nityUce ca dharAdhavam // nRpopi cArarUpADhyA-mupayeme tadaiva tAm // 39 // maNDikaM ca mahAmAtyaM, cakre nItividAM varaH // dravyeNa kAryamastIti, taM ca rAjA'nyadA'vadat // 40 // tato'tipracure vitte, datte tena mahIpatiH // taM bahumAnayadbhUyo-'pyanyadAnAyayaddhanam || // 41 // evaM punaH punaH kuve-stadvittaM sakalaM nRpaH // AnAyayadvidagdhA hi, kArya buddhyaiva kurvate ! // 42 // kiyanmAtramatha dravya-masti tvatsodarAntike // ityanyadA tatvasAra- maprAkSIca kSamAprabhuH // 43 // dhanametAvadevAbhUda-svetyukte tayA ca rATra // lekhyakasyAnusAreNa,tatpaurANAmadApayat // 44 // maNDikaJca pracaNDAjJo, viDambya niviDaM
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana nRpaH // zUlAmAropayatpApa-kAriNAM hi kutaH sukham ? // 45 // yathA cAyaM mUladeva-nRdevena malimlucaH // akAryakAryapi dravya - lAbhaM yAvadadhAryata ! // 46 // evaM munIndrairapi bhUridoSa - nidAnamapyaGgamudArasatvaiH // AnirjarAlA - bhamapekSaNIya-mupekSaNIyaM ca tato'nyathAtve // 47 // iti yAvallAbhaM dehadhAraNe maNDikadRSTAnta iti sUtrArthaH // 7 // samprati yaduktaM jIvitaM bRMhayitvA malApadhvaMsI syAditi tatkiM svAtaMtryeNaiva ? utAnyathetyAha - // 160 // mUlam -- chaMda niroheNa uvei mukkhaM, Ase jahA sikkhivammadhArI // yars vAsAIM carappamatto, tamhA muNI khippa muvei mukkhaM // 87 // vyAkhyA - chandonirodhena svacchandatAniSedhena upaiti mokSaM muktiM, ayaM bhAvaH- gurupArataMtryeNa khAgrahaviraheNa ca tatra tatra pravartamAnopi saMklezavikalatayA na karmabandhabhAk kintvavikalacaraNatayA nirjarAmevApnoti, gurupArataMtryeNApravartamAnazcAgrahagrahagrastatayA anantasaMsAritvAdyanarthabhAgeva bhavati, yaduktaM - "chaTThaTThamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsakhamaNehiM // akarito guruvayaNaM, aNaMtasaMsArio hoI // 1 // " tatsarvathA guruparataMtreNaiva muninA bhAvyaM uktaJca - " nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a // ghaNNA AvakahA e, gurukulavAsaM na muMcati // 1 // " atra dRSTAntamAha- 'Ase' ityAdi - azvasturago, yathA zikSito valganotplavanadhAvanAdizikSAM grAhito, varmadhArI sannAhadharastato vizeSaNakarmadhArayaH, anena zikSakaparataMtratayA svAtaMtryApohamAha, tatoyamarthaH - yathAzvaH svAtaMtryaM vihAya pravarta caturthamadhyayanam (4) // 160 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAno raNAGgaNe no vairibhirupahanyate iti tanmokSaM prApnoti, svataMtrastu pUrvamazikSito raNasthAnaM prAptastairupahanyate, atra cArya sampradAyaH -- tathA kena bhUpena, dvayoH kSatriyaputrayoH // dattAvazvakizorau dvau, zikSAyai poSaNAya ca // 1 // tatraikaH kAlayogyaista-mAhAraiH poSayan zubhaiH // azikSayadvAjikalA, valganotplavanAdikAH // 2 // anyastvasmai zubhaM vastu, ko | dadAtIti cintayan // tuSAdikaM dadau taM ca, gharaTTe'vAhayatsadA // 3 // rAjJA dattaM ca tadyogyaM, bubhuje svayameva saH // na ca vAjikalAM tasmai, zikSayAmAsa kAJcana ! // 4 // anyadopasthite yuddhe, rAjJeoktAviti tau narau // AgacchataM yuvAM tUrNa - mAruhyAcaM nijaM nijam // 5 // tatastau turagArUDhau, prAptau bhUbharturantikam // tadAjJayA prAvizatAM, madhyeyuddhamudAyudhau // 6 // tayorekaH sAdicittAnuvRttyA saJcaran hayaH // sadyo jagAma saGgrAma- pAraM zikSAguNAnvitaH // 7 // anyastu duSTa zikSAvAn, zubhazikSAvinAkRtaH // tatrApi bhramimArebhe, gharaTTakaniyuktavat // 8 // yaMtrabhrameNa bhrAmyantaM taM ca prekSya turaGgamam / azikSitoyamityanta- viMdAMJcakuH pare bhaTAH // 9 // tatastatsAdinaM hatvA jagRhustamarAtayaH // vijJeyA bhAvanA caivaM, dRSTAntasyAsya dhIdhanaiH // 10 // Adyo yathAzro nijasAdipAra -taMtryAtsamitpAramavApa sadyaH // dharmArthinopyevamavApnuvanti, saMsArapAraM gurupArataMtryAt // 11 // iti vAjidvayakathA // ata eva ca 'puvAiMti' pUrvANi pUrvoktapramANAni varSANi ca cara, satatamAgamoktakriyAM sevakha, apramattaH pramAdapariharttA,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 161 // 'tamhatti' tasmAtsvAtaMtryavimuktAdapramAdAcaraNAdeva muniH kSipramupaiti mokSaM, atra pUrvANi varSANi iti ca etAvadA| yuSAmeva cAritrapariNAmaH syAditi darzanArthamuktamiti sUtrArthaH // 8 // nanu ? yadi chandonirodhena muktistarhyantakAle evAyaM kriyatAmityAzaGkAnirAsArthamAha mUlam - sa puvamevaM na labheja pacchA, esovamA sAsayavAiANaM // visIaI siDhi Auammi, kAlovaNIe sarirassa bhae // 9 // vyAkhyA - sa iti yattadornityAbhisambandhAt yaH pUrvamapramatto na syAt so'pramAdAtmakaM chandonirodhaM 'puvamevaMti' evaM zabdasya upamArthatvAt pUrvamiva antyakAlAt prAgiva na labheta na prApnuyAt pazcAdantyakAlepi, kiJca 'esovamatti' eSopamA iyaM sampradhAraNA yadvayaM pazcAddharma kariSyAma iti zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSkatayA zAzvatamivAtmAnaM manyamAnAnAM yujyetApi na tu jalabudbudasamAnAyuSAmanyeSAM tathA cAyamuttarakAlepi chandonirodhamanAnuvan viSIdati, kathamahamakRtadharmakarmA paratra narakAdivedanA anubhaviSyAmIti vaiklavyamanubhavati, zithile AtmapradezAnmuJcatyAyuSi kAlena mRtyunA upanIte Dhaukite zarIrasya bhede sarvazAdAt pRthagbhAve tasmAdAdita eva pramAdaH parihartavya iti sUtrArthaH // 9 // kathaM punaH pUrvamiva pazcAdapi chandonirodhaM na labhate ? ityAha caturthamadhyayanam (4) // 161 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-khippaM na sakei vivegameuM, tamhA samuThThAya pahAya kAme // samecca logaM samayA mahesI, appANurakhkhI caramappamatto // 10 // vyAkhyA-kSipraM tatkSaNa eva na zaknoti vivekaM dravyato bahiHsaGgatyAgarUpaM, bhAvataH kaSAyApohAtmakaM, etuM gantuM 6 kartamityarthaH / kRtaparikarmA hi drutaM tatparityAgaM kartumalaM, na tu tadanyaH, atrodAharaNaM, brAhmaNI__tathA kheko dvijo'nyatra, gatvA deze mahAmatiH // sAGgAn vedAnadhItyAgA-kRtakRtyo nijaM gRham // 1 // caikena vipreNa, surUpA khasutA dade // lokAzca dakSiNAbhistaM, vedajJaM dhaninaM vyadhuH // 2 // tataH sa strIkRte bhU nalaMkArAnakArayat // sApi tAn paridhAyAsthA-dbhUSitaiva divAnizam // 3 // tAM cetyuvAca tatkAntaH, kAnte ! parvotsavAdiSu // paridheyAH pariSkArA, na tu pratidinaM tvayA // 4 // taskaropadravaH prAnta-grAme hyatra bhavebhRzam // na cottArayituM zakyA, drutamete tadAgame // 5 // sAtha smAha yadA khAmi-nAyAsyantIha dasyavaH // etAnuttArayipyAmi, tadAhamavilambitam // 6 // ityuktvA sA tathaivAsthA-na tu tAnudatArayat // suzikSAmapi manyante, dakSaMmanyA na jantavaH // 7 // caurAH kecica tAM nityaM, maNDitAM dRSTapUrviNaH // tasyA eva gRhe'nyedhu-vivizurjagRhuzca tAm // 8 // nityaM snigdhAzanAtpIna-pANipAdA tadA ca sA // kaTakAdyapanetuM drAk , nAnabhyAsAdabhUt prabhuH // 9 // tatastasyAH karau chittvA, lAtvA ca kaTakAdikam // pATacarA yayustUrNa, pApAnAM hi kuto dayA ? // 10 // yathA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ca sA prAk parikarmahInA, tadApanetuM na zazAka bhUSAH // kartuM vivekaM na tathA paropi, kSipraM prabhuH syAtparikarmahInaH caturthamadhya di||11||iti dvijvdhuukthaa|| na ca marudevyudAharaNamatra vAcyamAzcaryarUpatvAttasya, yata evaM tasmAtsamutthAya pazcA- yanam (4) // 162 // ddharma kariSyAmItyAlasyatyAgenodyamaM kRtvA prahAya parityajya kAmAn icchAmadanAtmakAn sametya jJAtvA lokaM prANisamUha 'samayatti' samatayA samazatrumitratayA maharSiH san yadvA maha ekAntotsavarUpo mokSastamicchatItyevaM zIlo| mahepI san , AtmAnurakSI kugatigamanAdibhyo'pAyebhya Atmano rakSakaH carApramattaH pramAdarahitaH, iha ca pramAdapahai rihArAparihArayo raihikamudAharaNaM vaNig mahilA, tatra cAyaM sampradAyaH, tathA hi naigamaH khagRhe kopi, naanaashilpvidhaayinH|| muktvA karmakarAn vANi-jyA) dezAntare yayau // 1 // tAMzca karma-18 karAMstasya, mahilA svakhakarmasu // na prAyuta zubhairvAkyaiH, khAGgasaMskAratatparA // 2 // na ca teSAmadAtkAlo-papannaM |bhojanAdikam // sIdanto yayuranyatra, sarve karmakarAstataH // 3 // tatastattatkRtyahAnyA, vyanezatpracuraM dhanam // taca || kharUpamAyAto-'jJAsItsarva gRhprbhuH||4|| alakSmIvattato gehA-pramadAM tAM pramadvarAm // niSkAzyAnyAM niHkha-I PIkanyA, so'vRnnodbhubhirdhnaiH|| // 5 // tadvandhUMzcaivamUce ce-dAtmAnaM rakSayatyasau // tadA pariNayAmyenA-manyathA tu|8|||| 162 // Sna sarvathA // 6 // tadAkarNya kanI jJAta-paramArthA mahAmatiH // rakSiSyAmyahamAtmAna-mityUce khajanAnnijAn // 7 // tatastAM pariNIyAgA-tpunardezAntare vaNik // nAgabhUSAdikaM cakre, pramAdaM tadvazA tu sA // 8 // AlApayantI
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhurai-rAlApaH zravaNAmRtaH // dAsakarmakarAdIMzca, prAyukta khakhakarmaNi // 9 // prAtarAzAdikaM teSAM, bhojanaM samaye dadau // akAlaparihINaM ta-dvetanaM ca yathoditam // 10 // evamAvarjitAH sarve, tayA karmakarAdayaH // sodyamaM svakha3 karmANi, cakrire prativAsaram // 11 // itthaM pramAdAdAtmAnaM, rakSantI sA manakhinI // naiva vyanAzayatkiJci-dapi 8 kRtyaM dhanaM tathA // 12 // gRhezotha gRhe prApta-stAmudIkSyApramAdinIm // sarvakhakhAminI cakre, muditastadguNaibhRzam // 13 // ityapramAdo mahate guNAya, bhavedihaivApaguNAya cAnyaH // tasmAtparatrApi bhavedguNAyA-'pramAda eveti |carApramattaH // 14 // iti vaNikapatnIkatheti sUtrArthaH // 10 // pramAdamUlaM ca rAgadveSAviti sopAyaM tattyAgamAha mUlam-muhu~ muhaM mohaguNe jayaMtaM, aNegarUvA samaNaM caraMtaM / / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca, na tesu bhikkhu maNasA pausse // 11 // vyAkhyA-muhurmuhurvAraM vAraM mohopakAriNo guNA mohaguNAH zabdAdayastAn jayantamabhibhavantaM, anekAni kArka-13 zyakurUpatvAdIni rUpANi yeSAM te anekarUpAH zramaNaM muniM carantaM saMyamAdhvani gacchantaM, spRzanti svAni khAni iMdriyANi gRhyamANatayA iti sparzAH, zabdAdayaste spRzanti, gRhyamANatayaiva sambandhanti, 'asamaMjasaM catti' cazabda-17 svAvadhAraNArthatvAdasamaJjasameva ananukUlameva yathAsyAttathA na teSu bhikSuH, 'maNasatti' apergamyatvAnmanasApi, AstAM vAcA kAyena ca, pradviSyAt, ayaM bhAvaH-amanojJazabdAdiSu kathaJcidindriyaviSayatvamApanneSu aho eSAmaniSTatvamiti na cintayet na vA tAn pariharediti sUtrArthaH // 11 // tathA u028
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana caturthamadhyayanam (4) // 16 // mUlam-maMdA ya phAsA bahulohaNijjA, tahappagAresu maNaM na kujA / ___ rakkhija kohaM viNaija mANaM, mAyaM na seve payahija lohaM // 12 // vyAkhyA-mandayanti vivekinabhapi janamajJatAM nayantIti mandAH, ca samuccaye, sparzAH zabdAdyAH, bahUn lobhayanti mohayantIti bahulobhanIyAH, anena teSAmAkSepakatvamuktaM, 'tahappagAresutti' apergamyamAnatvAttathAprakAreSvapi bahulobhanIyeSvapi mRdusparzamadhurarasAdiSu manazcittaM na kuryAnna nivezayet , evaM ca pUrvasUtreNa dveSasya parihAra uktaH, anena ca rAgasya, sa ca kathaM syAdityAha-rakSennivArayetkrodhaM, vinayedapanayenmAnamahaGkAraM, mAyAM paravaJcanabuddhirUpAM na seveta na kuryAt , 'payahijatti' prajahyAllobhamabhiSvaGgarUpaM, tathA ca krodhamAnayoSAtmakatvAnmAyAlobhayozca rAgarUpatvAtkrodhAdinigraha eva rAgadveSaparihAra iti sUtrArthaH // 12 // atha yaduktaM 'tamhA samuTThAya pahAya kAme ityAdi-tatkadAcicarakAdiSvapi syAditi zaGkApohArthamAha mUlam-je saMkhayA tucchaparappavAI, te pijadosANugayA prjjhaa| ee ahammutti dugaMcchamANo, kaMkhe guNe jAva sarIrabheotti bemi||13|| // ii cautthamajjhayaNaM sammattaM // // 163 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ RANSARS5E vyAkhyA-ye ityanirdiSTakharUpAH saMskRtAH kRtrimazuddhimanto na tu tatvavedinaH, ata eva tucchA yadRcchA-1 bhidhAyitayA niHsArAH, parapravAdinaH paratIrthikAste premadveSAnugatA jJeyA iti zeSastathAhi-sarvathA sUnRte jinavAkyepi yA kadAgrahAdapratItiH sA na rAgadveSAbhyAM vineti bhAvanIyaM, ata eva 'parajjhatti' dezyatvAt paravazA rAgadveSagrahagrastatayA tadvazAH, yadi te IdRzAstarhi kiM kAryamityAha-ete adharmahetutvAdadharmA ityamunollekhena jugupsamAnA unmArgagAmino'mI iti tatkharUpamavadhArayan na tu nindana , nindAyAH sarvatra niSedhAt , evaM vidhazca kiM kuryAdityAha-kAMkSedabhilaSedguNAn jJAnadarzanacAritrAdIn jinAgamoktAn, kiyatkAlamityAha-yAvaccharIrabhedo dehAt pRthagbhAvo maraNamiti yAvat , anena ca jaineSveva samutthAnaM kAmaprahANaM ca tAtvikamanyatra tu na tAdRzamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 13 // iti bravImIti prAgvat // HOOAAOORDAROORanamRACRORM iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyabhujiSyopA21 dhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturthAdhyayanaM sampUrNam // 4 // BoarkAhannanchanDannka LalAlabAhaLA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ TRE AGO R RUDROIDARMEG SA EG ODCY "sUriM zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti caturthAdhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / niyaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " jabajabajaba Vala AUGUANAVARAVEL
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha paJcamAdhyayanam // uktaM caturthAdhyayanamathAkAmamaraNIyAkhyaM paJcamamArabhyate / asya cAyamabhisambandha ihAnantarAdhyayane kAMkSedguNAn yAvaccharIrabheda iti vadatA maraNaM yAvadapramAdo vidheya ityuktaM, maraNaM ca kati bhedaM ? kiM heyaM ? kiJcopAdeyamityanena sambandhenAyAtamidaM, tatosa prArambhe maraNavibhAgo niyuktikRtA proktaH saMkSepAttAvaducyate / tathAhi-"AvIi 1 ohi 2 aMtima 3 valAyamaraNaM 4 vasahamaraNaM ca 5 // aMtosalaM 6 tabbhava 7 bAlaM 8 tahapaMDiaM9 mIsaM 10 // 1 // chaumatthamaraNa 11 kevali 12 vehAyasa 13 giddhapiTTamaraNaM ca 14 // maraNaM bhattapariNNA 15 iMgiNi 16 pAovagamaNaM ca 17 // 2 // " iti saptadazavidhamaraNam , tatra vIcirvicchedaH aMtaramityarthastadabhAvAdavIci, nArakatiryagUnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRtinijanijAyuHkarmadalikAnAmanusamayamanubhavanAdvicaTanaM tatpradhAnaM maraNamavIcimaraNaM 1 / avadhirmaryAdA, tatazca yAni nArakAdibhavanibandhanatayA AyuHkarmadalikAnyanubhUya mriyate, mRto vA yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tadravyAvadhimaraNaM, sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM punargrahaNaM, pariNAmavaicitryAt / evaM kSetrAdiSvapi bhAvanIyaM 2 / antebhavamantikaM, ayaM bhAvaH-yAni nArakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRto vA na punastAnyanubhUya mariSyati tavyato'ntikamaraNaM, evaM kSetrAdiSvapi vAcyaM3 / "valA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana paJcamamadhyayanam (5) // 165 // yamaraNaMti" valatAM saMyamAnnivartamAnAnAM, duzcaraM tapazcaraNaM kartuM vrataM moktuJcAzakavatAM kathaJcidasmAkamasmAnmuktirastu iti dhyAyatAM yanmaraNaM tadvalanmaraNaM, etaca bhagnavratapariNAmAnAM munInAmeva syAt 4 / vazena iMdriyaviSayaviSayeNa paravazatvena ArtA dIpazikhAvalokanAkulapataGgavadAkulitA vazAsteiSAM maraNaM vazArttamaraNaM 5 / antaH zalyaM lajjAdivazAdanAlocitadurAcArarUpaM yeSAM te antaHzalyAsteSAM maraNamantaHzalyamaraNaM, idazcAtIva duSTaM yadAhu:-"evaM sasallamaraNaM, mariUNa mahAbhae duraMtaMmi // suciraM bhamaMti jIvA, dIhe saMsArakaMtAre ||6||"tbbhvtti" yasmin bhave. sAmprataM prANI varttate tadbhavayogyamevAyurbaddhavA punastatkSayeNa yadA mriyate tadA tadbhavamaraNaM, idazca saMkhyAtavarSAyuSAM nRtirazcAmeva, na tvasaMkhyAtavarSAyupAM nRtirazcAM devanArakANAM ca, teSAM punaranantaraM tadbhavAbhAvAt 7 / bAlAnAM mithyAdRzAmaviratasamyagdRzAM vA maraNaM bAlamaraNam 8 / paNDitAnAM sarvaviratimabhyupagatAnAM maraNaM paNDitamaraNam 9 // mizrANAM bAlapaNDitAnAM dezaviratAnAM maraNaM mizramaraNam 10 / chadmasthAnAM matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnavatAM vatinAM maraNaM chadmasthamaraNam 11 / kevalinAM utpannakevalAnAM maraNaM kevalimaraNam 12 / vihAyasi AkAze bhavaM vaihAyasaM, ayaM bhAvaH-Urddha vRkSazAkhAdAvudvandhanena bhRgupAtakUpapAtazastrAdibhirvA maraNaM vaihAyasamaraNaM 13 / gRGgrarupalakSaNatvAcchakunikAzivAdibhizca spRSTaM sparzanaM yatra tadbhraspRSTa, idazca mRtagajAdizavAntaH pravizya gRdhrAdyairAtmAnaM bhakSayataH syAt 14 / bhaktaM bhojanaM tasya, upalakSaNatvAt pAnAdezca / parijJA, idaM mayA bhUrizo bhuktametaddhetukaJcAyadyamiti, // 165 //
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parityAgo bhaktaparijJA tayA maraNaM bhaktaparijJAmaraNam 15 / iMgyate pratiniyatadeza eva ceSTyate yatra tadiGginImaraNaM, idazca caturvidhAhArapratyAkhyAnavato niyamitapradeze khayamevodvartanAdi kurvato muneH syAt 16 / pAdapo vRkSaH, upazabdaH sAdRzya, tataH pAdapamupagacchati sAdRzyena prApnotIti pAdapopagamanaM, ayaM bhAvaH-yathA pAdapaH patitaH samaM viSamamityacintayannizcalamAste paraprayogAttu kampate, tathAyamapi bhagavAn yadaGgaM prathamato yatra same viSame vA patitaM tattatraiva sthApayati na tu khatazcalayatIti 17 / idazcAntyamaraNatrayaM yadyapi vaimAnikatvamuktilakSaNasamAnaphaladaM, yaduktaM-"evaM paJcakkhANaM, aNupAleUNa suvihio sammaM / vemANio ya devo, havija ahavA vi sijjhejA // 1 // " tathApi viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmevottarottaraM sambhavatIti vizeSAt prathamaM kanIyaH, dvitIyaM madhyaM, tRtIyaM jyeSThamiti dhyeyaM / eSu ca sAdhvInAmAdyameva / yadAhuH"sabAvi a ajjAo, savevi a paDhamasaMghayaNavajA / satve vi desavirayA, pacakhANeNa u maraMti // " atra hi pratyAkhyAnazabdena bhaktaparijJaiva jnyeyaa| iGginImaraNaM.tu viziSTataradhRtisaMhananavatAmeva syAdityAryikAniSedhAdevAvasIyate, pAdapopagamanaM tu viziSTatamadhRtimatAM vajrarSabhanArAcasaMhananavatAmeva syAduktaJca-"paDhamaMmi a saMghayaNe, vaTuMto selakuDasAmANo / tesipi a vuccheo, caudasapuvANa bucchee // 1 // " ityuktaH saMkSepAnmaraNavibhAgo vistaratastu bRhaTTIkAto jnyeyH| epAJca madhye "dhIreNa vi mariavaM, kAuriseNa vi avassa mariavaM / tamhA ada
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ssamaraNe, varaM khu dhIrattaNe maraNaM // 1 // saMsAraraMgamajhe, dhIvalasannaddhabaddhakaccho u / hatUNa mohamallaM, harAmi paJcamamadhya ArAhaNapaDAgaM // 2 // " ityAdi dhyAtvA dhIraiH paNDitamaraNamupAdeyamanyattu heyamityalaM prsnggen| sAmprataM suutrmnugmyte|| |yanam (5) // 166 // mUlam-aNNavaMsi mahohaMsI, ege tiNNe duruttare / tattha ege mahApaNNe, imaM paNhamudAhare // 1 // GI vyAkhyA-arNava ivArNavo'dRSTaparapAratayA bhava eva tasmin , mahAnoghaH pravAho bhavaparamparAtmako yatra sa mahauSaH tasmin , eko rAgadveSAdisahabhAvarahitaH, tIrNa iva tIrNaH tIraprApta ityarthaH / duruttare duHkhenottarituM zakye bhavArNave eva, tatra sadevamanujAsurAyAM parSadi, ekastIrthakaranAmakarmodayAdanuttarAvAptavibhUtitayA advitIyaH, sa hi ekadA eka eva bhavatItyevamuktaM, mahatI nirAvaraNatayA aparimANA prajJA kevalajJAnalakSaNA yasya sa tathA, imamanantaravakSyamANaM praSTavyArtharUpamudAharedudAhRtavAniti sUtrArthaH // 1 // tathA himUlam-santime a duveThANA, akkhAyA maarnnNtiaa|akaammrnnN ceva, sakAmamaraNaM tahA // 2 // | vyAkhyA-"saMtitti" vacanavyatyayAt sto vidyate, ime pratyakSe, caH pUraNe, dve dvisaMkhye, tiSThantyanayojantava iti | // 166 // sthAne, AkhyAte, prAktanatIrthakarairapikathite / maraNamevAnto nijAyuSaH paryanto maraNAntastasmin bhave mAraNAntike, te eva nAmataH prakAzayati, akAmamaraNaM vakSyamANalakSaNaM, caH samucaye, eveti pUttau, sakAmamaraNaM tathA vakSyamANameveti sUtrArthaH // 2 // keSAM punarime ? kiyadvAraM ? cetyAha
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ malam--bAlANaM akAmaM tu, maraNaM asaI bhve| paMDiANaM sakAmaM tu, ukkoseNaM sahaM bhave // 3 // vyAkhyA-bAlA iva bAlAH sadasadvivekavikalAsteSAM akAmaM, 'tutti' tuzabdasya evakArArthatvAdakAmameva maraNamasakRdvAraMvAraM bhavette hi viSayAbhiSvaGgAnmaraNamanicchanta eva niyante, tata eva ca bhavATavImanto bhUyo bhUyastadeva maraNamAsAdayanti, paNDitAnAM cAritravatAM saha kAmenAbhilASeNa vartate iti sakAmaM sakAmamiva sakAmaM, sakAmatvaJca maraNAgame trAsAbhAvAt , tadabhAvazca tAdRzAM maraNasyotsavabhUtatvAt / yadAhu:-"saJcitatapodhanAnAM, niyaM vrataniyamasaMyamaratAnAm // utsavabhUtaM manye, maraNamanaparAdhavRttInAm // 1 // " na tu paramArthatasteSAM maraNaM prati sakAmatvaM, maraNAbhilApasya niSiddhatvAduktaM hi-"mA mA hu viciMtejA, jIvAmi ciraM marAmi alahuMti / jai icchasi tariuM je, saMsAramahoahimapAraM // 1 // " tu zabdaH pUrvApekSayA vizeSadyotakaH, taca maraNaM "ukoseNaMti" utkarSopalakSitaM kevalisambandhItyarthaH, akevalino hi saMyamajIvitaM dIrgha spRhayeyurapi, muktiprAptiritaH syAditi / kevalinastu kRtakRtyatayA tadapi necchanti AstAM bhavajIvitamiti tanmaraNasyaivotkarSeNa sakAmatA / "saiMti" sakRdekavArameva bhavet , jaghanyena tu zeSacAritriNAM saptASTa vA vArAn syAdityAkUtamiti sUtrArthaH // 3 // athAnayordvayoH sthAnayorAcaM sthAnamAhamUlam-tathimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desi / kAmagiddhe jahA bAle, bhisaM kUrAiM kubaI // 4 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 uttarAdhyayana vyAkhyA-tatreti tayorakAmamaraNasakAmamaraNAkhyayoH sthAnayormadhye idaM vakSyamANaM prathama sthAnaM mahAvIreNa carama-13 paJcamamadhya tA, tatraiko mahAprajJa iti sAmAnyokterabhivyaktinimittamidaM "desiaM" prruupitN| kiMtadityAha-kAmeSu icchaa||167|| yanam (5) madanAtmakeSu gRddho'bhikAMkSAvAn kAmagRddhaH, yathetyupadarzanArtha, bAla uktarUpo bhRzamatyartha RrANi raudrANi prANi-1 vyaparopaNAdIni karmANIti zeSaH, "kuvaitti" karoti zaktau satyAM, azaktau tu tandulamatsyavanmanasApi kroti|| tAni ca kRtvA prakramAdakAma eva mriyate iti sUtrArthaH // 4 // idameva spaSTayati mUlam-je giddhe kAmabhoesu, ege kUDAya gacchai / na me diTTe pare loe, cakkhudiTTA imA raI // 5 // II vyAkhyA-ya ityanirdiSTanAmA gRddho lampaTaH, kAmau ca zabdarUpAkhyau, bhogAzca sparzarasagandhAhvAH, kAmabhogAsteSu / ekaH kazcidatikrUrakarmA kUTAya gacchati / tatra kUTaM dravyato mRgAdibandhanaM, bhAvato mithyAbhASaNAdi, tasmai pravartate | ityarthaH / sa hi mAMsAdilubdhatayA mRgAdibandhanAnyArabhate, mithyAbhASaNAdIni ca sevate, preritazca kaizcidvakti, "na me" iti, na mayA dRSTaH paraloko bhUtabhAvijanmAtmakaH, kadAcidviSayaratirapi tAdRzyeva sthAdityAha, cakSuSA / dRSTA cakSudRSTA, iyaM ratiH kAmajanitA cittaprahAttiH tatkathaM dRSTatyAgAdadRSTaprArthanayAtmAnaM vaJcaye? iti tasyAzaya // 1 iti sUtrArthaH // 5 // punastadAzayameva vyaJjayati (1) cittaprasattiH // 167 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - hatthAgayA ime kAmA, kAliA je aNAgayA / ko jANai pare loe, atthi vA natthi vA punno||6|| vyAkhyA - hastAgatAH svAdhInatayA hastaprAptA ime pratyakSAH kAmAH zabdAdyAH, kAlikA anizcitakAlAntaraprAptayo ye anAgatA bhAvibhavasatkAH, kathaM punaramI anizcitalAbhAH ? ityAha- ka ityatra punaH zabdasya vyavahitasya sambandhAtkaH punarjAnAti ? naiva kazcidityarthaH / yathA paraloko'sti vA ? nAsti vA ? tataH sandigdhe paraloke kaH pratyakSAn kAmAn vihAya kAlikakAmArthaM yateteti tasyAbhiprAya iti sUtrArthaH // 6 // kazcittu jJAtaparalokopi kAmAMstyatumazakta idamAha - mUlam --jaNeNa saddhiM hokkhAmi, ii vAle paga bhai / kAmabhogANu rAeNaM, kesaM saMpaDivajjai // 7 // vyAkhyA - janena lokena sArddha saha bhaviSyAmi, ayaM bhAvaH, bahurjano bhogAsaGgI tadahamapi tadgatiM gamiSyAmi ! na hi iyAn jano mUDha ityamunA prakAreNa bAlo'jJaH pragalbhate dhArzvamavalambate / alIkavAcAlatayA svayaM naSTaH parAnapi nAzayati / na ca kimbahunApi janenonmArgaprasthiteneti cintayati ! sa caivaM kAmabhogAnurAgeNa klezamiha paratra ca sampratipadyate prApnotIti sUtrArthaH // 7 // yathA cAyaM klezaM prApnoti tathA prAha mUlam -- tao se daMDaM samArabhai, tasesu thAvaresu a / aTTAe va aNaTTAe, bhUaggAmaM vihiMsai // 8 // vyAkhyA - tataH kAmabhogAnurAgAtsa dhRSTo daNDaM manodaNDAdikaM samArabhate pravarttayati, traseSu dvIndriyAdiSu,
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 168 // sthAvareSu ca pRthivyAdiSu, arthAya vittaprAptyAdikAryAya, anarthAya vA yadAtmano mitrAdervA nopayujyate tasmai | paJcamamadhyanirarthakamityarthaH / nanu nirarthakamapi kiM kopi daNDamArabhate ? Arabhata eva tAdRzapazupAlavat // yanam (5) / tathAhi kopyajApAlaH, saMniveze kvacidvasan // ajAzcArayituM nitya-maTatisma vanAntare // 1 // ajAbaje / ca madhyAhne, nyagrodhadrumamAzrite // tasya chAyAmupAzritya, sopyuttAnatayA'khapIt // 2 // laghunA dhanuSA muktai-baMda-| rAsthibhiranvaham // vaTasya tasya patrANi, chidrayAmAsa cAsakRt // 3 // krIDApareNa tenaivaM, prAyo viddhaakhilcchdH|| nyagrodho nirmame nityA-bhyAsAdvA kiM na sAdhyate ? // 4 // tatra caikonyadA bhrAmya-nAgato gotrividrutaH // bhUpa| bhUstaM tathAbhUtaM, vaTaM vIkSya visiSmiye ! // 5 // kenaivamasya parNAni, chidritAnyakhilAnyapi ? // ityapRcchaca tamajApAlaM bhUpAlanandanaH // 6 // so'vAdIkrIDayaitAni, chidritAni mayA sakhe! // tatastasmai bahu dravyaM, datvA rAjAGgajo jamau // 7 // maduktamartyanetre tvaM, yadi sphoTayituM sphuTam // prabhUyase tadA kArya, samagraM mama siddhyati ||8||s proce cetsa puruSaH, pArthavartI bhavenmama // tadAhaM bhavataH kArya, katuM zaknomi nAnyathA // 9 // pazupAlaM tato nItvA, puramadhye nRpAtmajaH // channamasthApayadrAja-mArgAsanne niketane // 10 // dAyAdaJca nijaM // 16 // rAja-pATikAyai vinirgatam // tasyAdarzayadasyAzu, netre sphovye iti bravan // 11 // sopi cApavimuktAbhyAM, | golikAbhyAM tadIkSaNe // pakkasphoTakavatsadyo-'sphoTayatvayamasphuTaH // 12 // tataH samprAptasAmrAjya-stamAhUya sa
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNAlamavAcaivaM. hi kaM te varaM dade ? // 13 // so'bravIdyatra tiSThAmi, dehi grAmaM tameva me // tatastasmai dadau rAjA, tadiSTa tuSTamAnasaH // 14 // so'tha grAme tatra tumbI-rikhUzcAvApayadvahUn // niSpannaM ca gaDaM tambaH. sAkaM khAdannidaM jagau // 15 // "aTTamarse pi sikkhijA, sikkhina niratyayaM // aTTamaTTappasAeNa, khajae guDatuMbayaM // 16 // " itthaM gAyana pratidina-mamandAmodameduraH // pazupAlaH sukhaM kAla-mativAhayati sma sH|| 17 // yathAyamarthena vinA vaTasya, patrANi vivyAdha dRzau tu sArtham // anyopi janturvitanoti daNDA-rambhaM tathA sArthamanarthakaJca // 18 // iti pazupAlakathA // daNDamArabhata ityuktaM, na cAsau daNDArambhamAtreNAvatiSThate, kintu "bhRaggAmaMti" bhUtAH prANinasteSAM grAmaH samUhastaM vividhaiH prakArairhinasti vyApAdayati, anena daNDatrayavyApAra ukta iti | sUtrArthaH // 8 // kimayametAvadeva karotItyAhamUlam-hiMse bAle musAvAI, mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM, seameaMti mannai // 9 // vyAkhyA-hiMsro hiMsanazIlaH san , bAlo mUDho, mRSAvAdI mithyAbhASaNazIlaH, 'mAileti' mAyA paravaJcanopAyacintanaM tadvAn , pizunaH paradoSaprakAzakaH, zaTho vepaviparyAsAdinA AtmAnamanyathAbhUtaM darzayati, maNDikacauravat / ata eva ca bhuAnaH, surAM madyaM, mAMsaM ca, zreyo'tiprazasyametaditi manyate, upalakSaNatvAdbhASate ca / "na mAMsabhakSaNe dopo, na madyena ca maithune" ityAdIti suutraarthH||9|| tathA PROACHCHECRU CIENCIEOS
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 169 // paJcamamadhyayanam (5) mUlam-kAyasA vayasA matte, vitte giddhe a itthisu / duhao mala saMciNai, sisuNAguva mahi // 10 // __ vyAkhyA-'kAyasatti' sUtratvAtkAyena, vacasA vacanena, upalakSaNatvAnmanasA ca, matto dRptaH / tatra kAyena matto madAndhagajavat yatastataH pravRttimAn , yadvA aho! ahaM balavAn rUpavAMzceti cintayan , vacasA khaguNAn khyApayan aho ! ahaM sukhara iti vA dhyAyan , manasA ca madAdhmAtacetAH, aho ! ahamavadhAraNazaktimAniti vA manyamAno vitte dhane gRddho gRddhimAn / cazabdo bhinnakramaH, tataH strISu ca gRddhaH / tatra vitte gRddha ityanena adattAdAnagrahaNam tadbhAvabhAvitvAttasya / tathA strIpu gRddha ityanena tu maithunAsevitvamuktaM, sa hi striyaH saMsArasArabhUtA manyate vakti ca / "satyaM vacmi hitaM vacmi, sAraM vacmi punaH punaH // asminnasAre saMsAre, sAraM sAraGgalocanA // 1 // " tadAsaktazca maithunaM sevata eveti / tataH sa kiM kuryAdityAha-'duhaotti' dvidhA rAgadveSAbhyAM malamaSTaprakAraM karma saJcinoti banAti, ka iva kimityAha-zizunAga ivAlasa iva mRttikA, sa hi snigdhatanutayA bahIrajobhiravaguNDyate, tAmeva |cAnAtIti bahirantazca malamupacinoti, tatazca kharataradinakarakaranikarasparzataH zuSyannihaiva klizyate / tathAyamapyupacitakarmavazAdihaiva janmani klizyate vinazyati ceti sUtrArthaH // 10 // idameva spaSTayati mUlam-tao puTTho AyaMkeNa, gilANo paritappai / pabhIo paralogassa, kammANuppehi appaNo // 11 // | vyAkhyA-'taotti' sa evaikaH tato vA daNDArambhAdhupArjitamalAdanuspRSTo'bhibhUtaH, kena ? AtaGkena AzughA-13 // 169 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ tinA zUlavizucikAdirogeNa glAno mandaH paritapyate, bahirantazca khidyate / prabhItaH prakarSaNa trastaH 'paralogassatti' paralokAt , ApatvAtpaJcamyarthe paSThI, kuta evaM? yataH karma kriyAM anuprekSate ityevaMzIlaH karmAnuprekSI, kasya ? AtmanaH, sa hi hiMsAdikAM khaceSTAM smaranmayA na kiJcicchubhamAcaritaM! kintu sadaivAjarAmaravaceSTitamiti dhyAyan manasi rogeNa vapuSi ca khidyate / bhavati hi viSayalolupamanasopi prAyaH prANatyAgasamaye'nutApaH ! yaduktaM-"bhavitrI bhAvAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyatkiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt // punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // 1 // " iti sUtrArthaH // 11 // etadeva vyaktIkarotimUlam-suA me narae ThANA, asIlANaMca jA gaI // vAlANaM kUrakammANaM, pagADhA jattha veannaa|12|| / vyakhyA-zrutAni 'me' mayA narake sthAnAni kumbhIvaitaraNyasipatravanAdIni, tatkimiyatApi paritapyata ityAha& azIlAnAM ca durAcArANAM yA gatirnarakAdikA sApi zrutA, kIdRzItyAha-bAlAnAmajJAnAM karakarmaNAM hiMsAdi drakarmakAriNAM pragADhAH prakRSTA yatra yasyAM gatau vedanAH shiitossnnaadyaaH| tatazca mamApyevaMvidhAnuSThAnasya tAdRzyeva gatiriti dhyAyan paritapyata iti sUtrArthaH // 12 // kiJcamUlam-tatthovavAiaM ThANaM, jahA me tmnnussuaN|| ahA kammehiM gacchaMto, so pacchA paritappai // 13 // vyAkhyA-tatra narakeSu upapAte bhavamopapAtikaM sthAnaM sthitiH yathA yena prakAreNa syAditi zeSaH, me mayA tadi
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 17 // tyanantaroktamanuzrutamavadhAritaM, gurubhya iti zeSaH / ayaM bhAvaH-garbhajatve hi garbhAvasthAnAvasthAM yAvacchedabhedAdiduHkhA- paJcamamadhya. nAmantaramapi syAt , aupapAtikatve tvantarmuhUrttAnantarameva mahAvedanodaya iti kutastadantarasambhavaH ? tathA ca 'ahA- yanam (5) kammehiti' yathAkarmabhirgamiSyamANagatyanurUpaiH karmabhistIvratIvratarAdyanubhAvAnvitairgacchan tadanurUpameva sthAnaM sa iti bAlaH pazcAdityAyupi hIyamAne paritapyate, yathA dhigmAM duSkarmakAriNaM ! kimadhunA mandabhAgyaH karomi ? ityAdi zocatIti sUtrArthaH // 13 // amumevArtha dRSTAntadvArA dRDhayannAhamUlam-jahA sAgaDio jANaM, samaM heccA mhaaph| visamaM maggamoiNNo, akkhe bhaggaMmi soyi|14|| __ vyAkhyA-yathA zAkaTiko gaMtrIvAhakaH 'jANaMti' jAnan samamupalAdirahitaM hitvA tyaktvA mahApathaM rAjamArga viSamaM mArgamavatIrNo gantuM pravRtto'kSe dhuri bhane khaNDite zocati, dhigme jJAnaM ! yadahaM jAnanapAyamavApamiti sUtrArthaH // 14 // athopanayamAhamUlam-evaM dhamma viukamma, ahamma pddivjiaa|vaale maccumuhaM patte, akkhe bhaggeva soai // 15 // || vyAkhyA-evamiti zAkaTikavat dharma zubhAcAraM vyutkramya ulaMghya adharma hiMsAdikaM pratipadya khIkRtya bAlo mUDho // 170 // mRtyumukhaM maraNagocaraM prAptaH akSe bhagna iva zocati, ayaM bhAvaH- yathA'kSabhaGge zAkaTikaH zocati tathAyamapi maraNAvasthAyAmAtmAnaM zocati, hA ! kimetanmayA kRtamiti sUtrArthaH // 15 // zocanAnantaraJca kimasau karotItyAha
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mUlam -- tao se maraNaMtaMmi, bAle saMtassaI bhayA // akAmamaraNaM marai, dhutte vA kaliNA jie // 16 // vyAkhyA - tata ityAtaGkotpattau zocanAnantaraM 'setti' sa vAlaH, maraNamevAnto maraNAntastasminnupasthite iti zeSaH, vAlo rAgAdivyagracittaH saMtrasyati vibhetItyarthaH / kutaH ? bhayAnnarakagatigamanasAdhvasAt, anena tasyAkAmatvamuktaM, sa ca tathApi maraNAnna mucyata ityAha- akAmasyAnicchato maraNamakAmamaraNaM tena mriyate, sUtre cArSatvAt dvitIyA, narakaJcAsau gacchati, tatra cAsau zocatIti zeSaH / ka iva kIdRzaH san ? dhUrtta iva dyUtakAra iva, vAzabdasyopamArthatvA tkalinA ekena prakramAddAyena jitaH, yathA yayamekena dAyena jitaH sannAtmAnaM zocati, tathAyamapyatitucchairatucchasaM| klezaphalairmartyabhogairdivyasaukhyaM hArito duHkhI san zocatIti sUtrArthaH // 16 // prastutamartha nigamayitumAha-mUlam - eaM akAmamaraNaM, bAlANaM, tu paveiaM / etto sakAmamaraNaM paMDiANaM suNeha me // 17 // vyAkhyA - etadanantarameva duHkRtakarmaNAM paralokAdvibhyatAM yanmaraNamuktaM tadakAmamaraNaM bAlAnAmeva, 'tu' zabdasya evArthatvAt praveditaM prarUpitaM tIrthakarAdibhiriti zeSaH / paNDitamaraNaprastAvanAmAha - 'ettotti' ito'kAmamaraNAdanu sakAmamaraNaM paNDitAnAM sambandhi zRNutAkarNayata me maeNma vadata iti zeSa iti sUtrArthaH // 17 // yathA pratijJAtamevAhamUlam -- maraNaM pi sapuNNANaM, jahA me tamaNussuaM / viSvasannamaNAghAyaM, saMjayANaM busImao // 18 // vyAkhyA -'maraNamapi AstAM jIvitamityapizabdArthaH, bhavatIti gamyate sapuNyAnAM puNyavatAM kiM sarvamapi ?
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana paJcamamadhyayanam (5) // 17 // netyAha-yathA yenaprakAreNa me mama kathayata iti zeSaH / taditi pUrvasUtropAttaM, anuzrutamavadhAritaM bhavadbhiriti gamyaM, kIdRzaM ? maraNamityAha-'vippasannaMti' vividhairbhAvanAdibhiH prakAraiH prasannA maraNepyanAkulacetaso viprasannAstatsambandhi maraNamapi viprasannaM, tathA na vidyate AghAtaH pIDAtmakastAdRzayatanayA paraprANinAmAtmanazca vidhivatsaMlikhitazarIratayA yasmiMstadanAghAtaM, keSAM? punaridamityAha-saMyatAnAM cAritriNAM 'vusImaotti' ApatvAvazyavantaH vazyAnyAyattAni prastAvAdindriyANi vidyante yeSAM te vazyavantasteSAM, etacAtpaNDitamaraNameva, tatoyamarthaH-yathA hyetasaMyatAnAM vazyavatAM viprasannamanAghAtaM ca bhavati tathA nA'nyaprANinAmiti sUtrArthaH // 18 // kiJcamUlam-Na imaM savesu bhikkhusu,na imaM savesu gaarisu| nANAsIlA agAratthA,visamasIlA ya bhikkhuNo19/ MT vyAkhyA-nedaM paNDitamaraNaM 'satvesa bhikkhasatti' sUtratvAtsarveSAM bhikSaNAM paradattopajIvinAM vratinAmiti yAvata, kintu keSAJcidevopacitapuNyAnAM bhAvabhikSaNAM / tathA ca tadgRhasthAnAM durApAstameva, ata evAha-nedaM sarvepAmagAriNAM, sarvacAritriNAmeva tatsambhavAt , sarvacAritrapariNAme tu sati teSAmapi tattvato yatitvAt / kuta evaM ? yato nAnAzIlA anekavidhavratA agArasthA gRhasthA anekavidhabhaGgakopetatvAddezavirateH / viSamazIlAzca visadRzazIlAzca bhikSavo, na hi sarvejinamatapratipannA apyanidAnino'vikalacAritriNo vA mriyante ! tarhi va tIrthAntarIyAH ? iti sUtrArthaH // 19 // viSamazIlatAmeva bhikSUNAM samarthayitumAha IX||171 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-saMti egehiM bhikkhUhi, gAratthA sNjmuttraa| gAratthehi a sabehiM, sAhavo sNjmuttraa||20|| | vyAkhyA-santi vidyante ekebhyaH kupravacanabhikSubhyaH 'gAratthatti' sUtratvAdagArasthAH saMyamena dezaviratyAtmakena | uttarAH pradhAnAH saMyamottarAH, kutIrthikabhikSavo hi jIvAstikyAdirahitAH sarvathA'cAritriNazceti kathaM tebhyaH samyagdRzo dezacAritriNo gRhiNaH saMyamottarA na syuH ? kiJca agArasthebhyazca sarvebhya iti, anumativarjasarvottamadezaviratiM prAptebhyo'pi sAdhavaH saMyamottarAH sampUrNasaMyamAnvitatvAtteSAM / atra ca vRddhavAdo yathA-kopi zrAddhaH sAdhu papraccha, zrAddhasAdhvoH kimantaramiti ? sAdhurUce merusarSapAntaraM / tadAkAkulIbhUtaH punaH papraccha, kuliGgizrAddhayoH kimantaraM ? muniH smAha tadeva, tataH prasAdamAsasAdeti / uktaJca-"desikkadesavirayA, samaNANaM sAvagA suvihiANaM // tesiM parapAsaMDA, saimaM pi kalaM na agchati // 1 // " tadevaM bhikSUNAmapi teSAM cAritrAbhAvAt paNDitamaraNAbhAva eveti sUtrArthaH // 20 // nanu kutIrthikabhikSavopi nAnAliGgadharA eva, tatkathaM tebhyo gRhasthAH saMyomattarAH ? iti sandehApohAyAhamUlam-cIrAjiNaM nagiNiNaM, jaDI saMghADi muNddinnN| eAiM pina tAiMti, duHsIlaM pariAgayaM // 21 // | vyAkhyA-cIrANi ca cIvarANi, ajinaM ca mRgAdicarma, cIrAjinaM / 'nagiNiNaMti' ApatvAnnAgnyaM, 'jaDitti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya jaTitvaM, saMghATI vastrasaMhatijanitA kathetyarthaH, 'muMDiNaMti muMDatvaM, etAnyapi nijanijaprakri
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamadhyayanam (5) uttarAdhyayana yAkalpitAni vratiliGgAnyapi, kiM ? punargArhasthyamityapizabdArthaH, na naiva trAyante narakAdidurgateH, kamityAha-duHzIlaM durAcAraM 'pariAgayaMti' paryAyAgataM pravrajyAparyAyaM prApta, ApatvAca yAkArasyaikasya lopH| na hi kssaayklusscet||172|| so'tikaSTaheturapi bahirbakavRttirnarakAdikugatinivAraNAyAlaM ! tato na liGgadhAraNaM vaiziSTyaheturiti sUtrArthaH // 21 // 18 nanu ? kathaM gRhAdyabhAvepi teSAM durgatiriti ceducyate- .. mUlam-piMDolaeva dussIle, naragAo na muccii| bhikkhAe vA gihatthe vA, subae kamaI divaM // 22 // vyAkhyA-piMDolaevatti' vA-zabdo'pi zabdArthastatazca piNDAvalagako'pi khIyAhArAbhAvato bhaikSyasevakopi, AstAM gRhAdimAn , duHzIlo narakAtsvakarmopasthApitAt sImantakAdena mucyate / tatra codAharaNaM tathAvidhadramakaH tathAhi dramakaH kopi, pure rAjagRhe'bhavat // sa ca bhikSAkRte nityaM, babhrAma sakale pure // 1 // vaibhAragiripAzvestha-mudyAnaM sa gatonyadA // udyAnikArthamAyAtaM, janaM bhuJjAnamaikSata // 2 // tataH sa tatra bhikSArtha, payebhrAmyanmu humuhuH // vadannuccaiH kharaM dIna-vacAMsi rslolupH||3||n tu kopi dadau tasmai, bhAgyahInAya kiJcana // tataH pradvihAecittaH sa, duSTadhIrityacintayat // 4 // amI hi kukSimbharayo, bhakSayantyakhilaM khayam // dInAya na tu me khalpa-1 mapi yacchanti nirdyaaH||5|| tadamUnupavaibhAraM, niviSThAn duSTacetasaH // kayAcicchilayA tUrNa, cUrNayAmIti cinta 1 piNDaM paradattagrAsamavalagate sevate iti piNDAvalagaH sa eva piNDAvalagakaH / // 172 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ SCOCALMAMALS yana // 6 // vaibhAragirimAruhya, sa krodhAdhmAtamAnasaH // sarvAtmanA vilagyakAM, zilAM gurvImacIcalat // 7 // [ yugmam ] tasyAM viluNThitAyAM drAka, sa pRthak sthaatumkssmH|| luNThaMstayA samaM tasyA, evAdhastAdupAyayau // 8 // tatastayA kSuNNatanuH sa raudra-dhyAnAnubandhI dramako vipadya // tamastamAyAM bhuvi nArakatvaM, madhye'pratiSThAnamavApa pApAt // 9 // iti dramakakathA / tato na bhikSutvamAtraM kugatinivArakaM, nanu ? tarhi tatvataH kiM sugatiheturityAha'bhikkhAe vatti' bhikSAmatti bhukte iti bhikSAdaH, vA vikalpe, anena vratI proktaH, gRhastho vA, suSTu zobhanaM niraticAratayA samyagbhAvAnugatayA ca vrataM zIlapAlanAtmakaM yasyeti suvrataH, kAmati gacchati divaM devalokaM / mukhyatayA vratapAlanasya muktihetutve'pi divaM krAmatIti kathanaM jaghanyato'pi devalokAvAptiritaH syAditi sUcanArtha, anena ca vratapAlanameva tatvataH sugatiheturiti proktamiti sUtrArthaH // 22 // atha yairRtairgRhastho'pi divaM yAti tAnyAha-18 mUlam-AgArisAmAiaMgAI, saDDI kAeNa phaase| posahaM duhao pakkhaM, egarAiM na hAvae // 23 // al vyAkhyA-AgAriNo gRhiNaH sAmAyikaM samyaktvazrutadezaviratirUpaM tasyAGgAni niHzaGkatAkAlAdhyayanANuvratAhai dirUpANi agArisAmAyikAMgAni 'saDDItti' zraddhAvAn kAyena upalakSaNatvAnmanasA vAcA ca 'phAsaetti' spRzati sevate, tathA pauSadhaM AhArapauSadhAdikaM 'duhao pakkhaMti' prAkRtatvAt dvayorapi sitetararUpayoH pakSayoH caturdazIpUrNimAditithiSu 'egarAiMti' apergamyamAnatvAdekarAtrimapi kevalarAtrisambandhinamapItyarthaH, upalakSaNatvAcaikadinamapi O CTOCOCC
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 173 // na 'hAvaetti' na hApayenna hAni prApayet , rAtrigrahaNaM tu divA vyAkulatayA kartumazaktau rAtrAvapi pauSadhaM kuryAditi | paJcamamadhyasUcanArtha / iha ca sAmAyikAGgatvenaiva siddhe yadasya bhedenopAdAnaM tadAdarakhyApanArthamiti sUtrArthaH // 23 // prastu- yanam (5) tamevArthamupasaMharannAhamUlam-evaM sikkhAsamAvaNNe, gihavAse vi sube|muccii chavipavAo, gacche jakkhasalogayaM // 24 // ___ vyAkhyA-evamuktanyAyena zikSayA vratAtmikayA samApanno yuktaH zikSAsamApannaH gRhavAsepyAstAM dIkSAparyA pizabdArthaH, suvrataH zobhanavrato mucyate muktimApnoti, kuta ityAha-'chavipavAotti' chavistvak, parvANi jAnukUparAdIni, tayoH samAhAre chaviparva tadyogAdaudArikaM dehamapi chaviparva tasmAttatazca gacchet yAyAt, yakSA devAH, samAno loko'syeti salokaH tasya bhAvaH salokatA sAdRzyamityarthaH, yakSaH salokatA yakSasalokatA tAM / iyaM ca devagatAveva syAdityarthAddevagatiM / anena ca paNDitamaraNAvasare prasaGgAdvAlapaNDitamaraNamuktamiti sUtrArthaH // 24 // atha prastutaM paNDitamaraNameva phalopadarzanadvAreNAhamUlam-aha je saMvuDe bhikkhU, duNhamannayare siaa| savvadukkhappahINe vA, devevAvi mhiddddie|| 25 // // 173 // vyAkhyA-athetyupadarzane, yaH kazcitsaMvRtaH pihitasamagrAzravadvAro bhikSurbhAvasAdhuH sa ca dvayoranyatara ekataraH syAt , yayoIyorekataraH syAttAvAha-sarvANi yAni duHkhAni kSutpipAsAbhISTaviyogAniSTasaMyogAdIni taiH prakarSaNa
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ |punaranutpAdalakSaNena hIno rahitaH sarvaduHkhaprahINo vA syAditi sambandhaH, sa ca siddha eva devo vA syAt , apiH sambhAvane, sambhavati hi saMhananAdi vaiklavyAnmukteraprAptau devo'pi syAditi, kITak ? maharddhika iti sUtrArthaH // 25 // yatrAsau devo bhavati tatra kIdRzA AvAsAH kIdRzAzca devA ityAhamUlama-uttarAI vimohAiM, juimNtaannuputvso|smaainnnnaaiN jakkhehi, AvAsAiM jasaMsiNNo // 26 // vyAkhyA-uttarA uparivartino'nuttaravimAnAkhyA vimohA iva vimohA alpavedAdimohanIyatvAt , dyutimanto dIptimantaH, 'aNupuvasotti' AnupUrvyA krameNa vimohAdivizeSaNaviziSTAH, saudharmAdiSu hi anuttaravimAnAnteSu , pUrvApakSayA prakaSevantyeva vimohatvAdIni vizeSaNAni / tathA samAkINoM vyAptA yakSadevarAvAsAH, prAkRtatvAnnapuMsakaliGgatvaM sarvatra / devAstu tatra yazakhinaH zlAghAnvitAH // 26 // tathAmUlam--dIhAuAiDDimaMtA,samiddhA kaamruuvinno|ahunnovvnnsNkaasaa,bhujo accimAlippabhA // 27 // ___ vyAkhyA-dIrghAyuSazcirajIvinaH, Rddhimanto ratnAdisampadupetAH, 'samiddhA' atidIptAH, kAmarUpiNaH abhilASAnurUparUpavidhAyinaH, anuttareSvapi tacchaktiyuktatvAt , adhunopapannazaMkAzAstatkAlotpannadevakalpAH, anuttareSu hi varNadyutyAdi yAvadAyustulyameva syAt , 'bhujotti' bhUyAMsaH prabhUtA ye arciAlinaH sUryAstadvat bhA yeSAM te tathA / na tvekasyArkasya tAdRzI dyutirastIti sUtrArthaH // 27 // upasaMhartumAha
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 174 // mUlam - tAni ThANANi gacchaMti, sikkhittA saMjamaM tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA, je saMtiparinibuA 28 // vyAkhyA - tAnyuktarUpANi sthAnAni AvAsAn gacchanti zikSitvA'bhyasya, saMyamaM saptadazabhedaM tapo dvAdazabheda, bhikSAdA vA gRhasthA vA prAkRtatvAdvacanavyatyayaH, ye zAntyA upazamena parinirvRtAH vidhyAtakaSAyAnalAH zAntiparinirvRtA bhavantIti zeSa iti sUtrArthaH // 28 // etaca vijJAya maraNepi mahAtmAno yathAbhUtA bhavanti tathAha- mUlam -- tesiM succA sapujANaM, saMjayANaM busImao / na saMtaMsaMti maraNaMte, sIlavaMtA bahussuA // 29 // vyAkhyA - tepAmanantaroktakharUpANAM yatInAM zrutvA AkarNya pUrvoktasthAnAvAptimiti zeSaH / kIdRzAnAmityAhasatAmindrAdInAM pUjyAH satpUjyAsteSAM saMyatAnAM saMyamavatAM 'vasImaotti' prAgvat, na saMtrasyanti nodvijante maraNAnte upasthite zIlavantazcAritravanto bahuzrutA AgamavacaH zravaNazuddhadhiyaH, ayaM bhAvaH - ajJAtadhArmikagatayo'nupArjitadharmANazca maraNAdudvijante, yathA kvA'smAbhirgantavyamiti, na tu nizcitasadgatigamanA upArjitadharmANaH / yadAhu:"carito nirupakliSTo, dharmo hi mayeti nirvRtaH svasthaH / maraNAdapi nodvijate, kRtakRtyosmIti dharmAtmA // 1 // " iti sUtrArthaH // 29 // itthaM sakAmamaraNasvarUpamabhidhAya ziSyopadezamAha - 1 vazyAnyAyattAni prastAvAdindriyANi vidyante yeSAM te vazyavantasteSAm // paJcamamadhya yanam (5) // 174 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-tuliA visesamAdAya, dayAdhammassa khNtie| vippasIeja mehAvI, tahAbhUeNa appnnaa||30|| vyAkhyA-tolayitvA parIkSya, bAlamaraNapaNDitamaraNe, vizeSaJca bAlamaraNAt paNDitamaraNasya viziSTatvaM, AdAya hai| gRhItvA dayAdharmasya ca, yatidharmasya ca, casya gamyatvAt vizeSamazeSadharmAtizAyitvalakSaNamAdAya kSAntyA kSamayA karaNabhUtayA viprasIdet prasannatAM bhajet , na tu kRtadvAdazavarSasaMlekhanatathAvidhatapakhivannijAGgulibhaGgAdinA kaSAyamavalambata medhAvI maryAdAvartI, tathAbhUtena yathAmaraNakAlAtpUrvamanAkulamanA abhUt maraNakAle'pi tathAsthitenAtmano|palakSita iti sUtrArthaH // 30 // viprasannazca kiM kuryAdityAhamUlam-tao kAle abhippee, saDDI taalismNtie|vinnijj lomaharisaM, bheaMdehassa kaMkhae // 31 // vyAkhyA-tataH kaSAyopazAnteranantarakAle maraNakAle abhiprete abhirucite, kadA ca maraNamabhipretaM ? yadA yogA| || notsarpanti, 'sahItti' zraddhAvAn tAdRzaM maraNabhayotthaM antike samIpe gurUNAmiti zeSaH vinayedapanayedromaharSe, hA ! ahaM mariSyAmItyabhiprAyodbhavaM romAJcaM, kiJca bhedaM vinAzaM dehasya kAMkSediva kAMkSettyaktaparikarmatayA, na tu maraNAsaMzayA, heyatvAttasyA iti sUtrArthaH // 31 // nigamayitumAhamUlam-aha kAlammi saMpatte,AghAyAya smussyN| sakAmamaraNaM marai,tihamannayaraM muNitti bemi // 32 // 3.30
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana paJcamamadhyayanam (5) // 175 // vyAkhyA-atha maraNAbhilApAnantaraM kAle maraNakAle samprAse "nipphAiA ya sIsA, sauNI jaha aMDayaM payateNaM // bArasa saMvacchariaM, aha saMlehaM to karei // 1 // " ityAdinA krameNa samAyAte, AghAtAya saMlekhanAdikrameNa vinAzAya 'samussayaMti' syAdivyatyayAtsamucchrayasyAntaH kArmaNadehasya bahiraudArikAGgasya, kiM kuryAdityAha-sakAmasyeva sAbhilASasyeva maraNaM sakAmamaraNaM tena mriyate, trayANAM bhaktaparikSeGginIpAdapopagamanAnAmanyatareNa sUtratvAdvibhaktivyatyayaH sarvatra muniH sAdhuriti sUtrArthaH // 32 // iti bravImiti prAgvat // SARORAMAARRAORAMASOOMARRIRAMA iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrI-2 4 bhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcamAdhyayanaM sampUrNam // 5 // // 175 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha SaSThAdhyayanam // // arhan // uktaM paJcamAdhyayanamathakSulla nirgranthIyAkhyaM SaSThamArabhyate, asya cArya sambandho'nantarAdhyayane maraNavibhaktiruktA tatra cAnte paNDitamaraNamuktaM tacca vidyAcaraNasampannAnAM nirgranthAnAmeva syAt iti tatsvarUpamanenocyate | ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdau niyuktikAroktaM paJcanirgranthasvarUpaM vRhaTTIkAto jJeyamatra tu sUtramevAnutriyate, taccedaMmUlam -- jAvaMtavijjA purisA, save te dukkhasaMbhavA / luppaMti bahuso mUDhA, saMsAraMmi anaMta // 1 // vyAkhyA - yAvanto yatparimANAH, na vidyate vidyA tatvajJAnAtmikA yeSAM te avidyAH, puruSA narAH sarve te duHkhasya sambhava utpattiryeSu te duHkhasambhavAH / IdRzaH santo lupyante dAridyAdibhirvAdhyante, bahuzo'nekazaH mUDhA hitAhitavivekaM pratyasamarthAH, saMsAre bhave anantake antarahite, anena nirgranthakharUpajJApanArthaM tadvipakSa ukta iti bhAvanIyaM / atra cAyaM kathAnakasampradAyastathAhi ekaH kopi pumAn dauHsthyo- padruto bhAgyavarjitaH // kRSyAdi kurvannapi no, tatphalaM kiJcidAsadat // 1 // tato gRhAdvinirgatya, draviNopArjanAya saH // upAyAn vividhAn kurvan bhUyo babhrAma bhUtale // 2 // na tu kiJcidapi prApa, dhanamudyamavAnapi // apyudyataiH zrabhiriva, na zrIH puNyaM vinApyate // 3 // niSphalabhramaNenAtha, nirviNNaH sa 5.444444+X
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana gRhaM prati // nyavarttiSTa vinAlAbha-mudyamo hi zlatho bhavet // 4 // sa cAnyadA kacidAme, nizi vAsArthamAgataH // SaSThamadhya tasthau devakule sthAnA-vAptistatraiva tAdRzAm // 5 // tatra tatrasthite pazya-tyeva devakulAttataH // vidyAsiddhaHyanam (6) // 176 // kumbhapANiH, puruSaH ko'pi niryayau // 6 // so'pi taM kumbhamabhyA -vAdIdatimanoramam // kuru vAsagRhaM zayyAsanabhAryAdisaMyutam // 7 // tenAtha kAmakumbhena, tadukte nirmite'khile // tatra sthitvA'bhukta bhogAn , so'GganAbhiH sahAdbhutAn // 8 // saJjahAra prabhAte ca, tatsarvamapi satvaram // tatvarUpaM tadakhilaM, duHsthamaryo dadarza || saH // 9 // dadhyau caivaM niSphalena, kimAyAsena me'munaa|| enamevAtha seviSye, kAmitArthasuradrumam // 10 // dhyAtve-18|| ti sevanaM tasya, kurvan vinayapUrvakam // sa tanmano vazIcakre, vinayAdvA na kiM bhavet // 11 // tataH siddhapumA-1 kAnUce, brUhi kiM te samIhitam ? // vinA samIhAM sevA hi, na kenApi vidhIyate // 12 // sa smAhAhaM janmato'pi,IPI dAridyaNAsmi vidrutH||n cApnomi dhanaM kiJcit , prayatnairvividhairapi // 13 // dausthyasyaivApanodAya, bambhramImi mahItale // snigdhaM mitramivopAntaM, na tu tanme vimuJcati // 14 // tvAJcopakAriNaM prekSya, hRdyavidyAsudhAmbudam // dAridyagrISmasantApa-samuttaptaH zritosmyaham // 15 // tat prasadya mahAbhAga !, tathA kuru yathA mama // tvadvatsukhopabhogaH syA-tsanto hyAzritavatsalAH // 16 // tacchutvA dhyAtavAn siddha-pumAnevamaho ! ayam // duravasthAparAbhUto, jAyate bhRzamAturaH // 17 // vrataM satpuruSANAca, dInAdInAmupakriyA // tadasyopakRtiM kRtvA, karomi saphalaM januH // 176 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 18 // dhyAtvetyUce siddhavidyaH, kimu vidyAM dadAmi te // vidyAbhimaMtritaM kumbha-mathaveti nigadyatAm // 20 // bhogAbhogotsukaH sotha, vidyAsAdhanabhIrukaH // vidyAdhivAsitaM kumbha-meva dehItyuvAca tam // 20 // vidyAsiddha-| statastasmai, sadyastaM kalazaM dadau // dakSaH kakSIkRte hyarthe, vilamba nAvalambate // 21 // duHsthamopi taM kumbha-mAdAyAmodameduraH // yayau tUrNaM nijagrAma-miti dadhyau ca cetasi // 22 // dezAntaraprAptayA kiM, pInayApi tayA zriyA // yAM vidviSo na pazyanti, yA ca mitrane bhujyate // 23 // ityaso ghaTamAhAtmyAt , kRtvA vezmAdi kAmitaM // khacchandaM bubhuje bhogAn , bandhumitrAdibhiH samam // 24 // khataH siddheSu bhogeSu, kimebhiriti buddhayaH // tadA kRSyAdikarmANi, mumucustasya bandhavaH // 25 // dhenvAdInAM pazUnAJca, rakSAM cakrurna te jaDAH // nazyanti sma tatastepi, tiSThedvA kimarakSitam ? // 26 // sukhIkRto'munA bandhu-yukto'hamiti sammadAt // pItAsavo'nyadA skandhA-hitakumbho nanata sH|| 27 // unmattasya karAttasya, vicyutaH kalazastataH // sadyo'bhUcchatadhA bhAgya-hInasyeva mnorthH|| 28 // kumbhaprabhAvaprabhavaM, bhavanaM vibhavAdi c.|| tato gandharvanagara-miva tUrNaM tirodadhe // 29 // kumbhotthayA prAcyayA ca, sampadA rahitA bhRzam // tataste'nvabhavahuHkhaM, sarve'nyapreSyatAdibhiH // 30 // atha prAgeva tAM vidyAmagrahISyatsa cetsvayam // ekasya tasya bhaGge'nya-makariSyattadA ghaTam // 31 // vidyAM vinA tu kalazaM, tAdRzaM kartumakSamaH // nityaM daurgatyasAGgatyA-datyantaM vyAkulo'bhavat // 32 // yathA pramAdAdanupAttavidyaH, sa mandadhIduHkhamiheva
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 177 // leme // tathAGgino'nyepi labhaMnti tatva-jJAnaM vinA duHkhamanekabhedam // 33 // iti vidyAhInatve duHsthakatheti SaSThamadhyasUtrArthaH // 1 // yatazcaivaM tato yatkArya tadAha yanam (6) mUlam-samikkhaM paMDie tamhA, pAsajAipahe bahU // appaNA saccamesijA, mittiM bhUesu kappae // 2 // ___ vyAkhyA-samIkSya Alocya paNDitastattvAtattvavivekaniSNaH, 'tamhatti' yasmAdevamavidyAvanto lupyante tasmAt , kiM samIkSyetyAha-'pAsetyAdi'-pAzA iva pAzA atyantapAravazyahetavo bhAryAdisambandhAsta eva tIvamohodayAdihetutayA jAtInAmekendriyAdijAtInAM panthAnastatprApakatvAnmArgAH pAzajAtipathAstAn bahUn prabhUtAn vidyArahitAnAM viluptihetUn , kiM kuryAdityAha-AtmanA khayaM na tu paroparodhAdinA, sadbhyo jIvebhyo hitaH satyaH saMyamastaM eSayedveSayet, kiJca maitrI mitrabhAvaM bhUteSu pRthivyAdiprANiSu kalpayetkuryAditi sUtrArthaH // 2 // aparaJcamUlam-mAyA piA NhusA bhAyA, bhajjA puttAya orsaa| nAlaM te mama tANAya, luppaMtassa skmmunnaa||3|| | vyAkhyA-pUrvAdhaM spaSTaM, navaraM 'bahusatti' suSA putravadhUH, 'orasatti' urasi bhavA aurasAH svayamutpAditA ityarthaH, nAlaM na samasta mAtrAdayo mama trANAya rakSaNAya lupyamAnasya khakarmaNA jJAnAvaraNIyAdineti // 3 // tatazca 13 // 17 // mUlam -eamahaM sapehAe, pAse samia dasaNe / chiMda gehiM siNehaM ca, na kaMkhe puvasaMthavaM // 4 // 1 AtmanepadasyAnityatvAdayaM prayogaH samarthanIyaH / /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-evamanantaroktamartha khaprekSayA khabuddhyA 'pAsetti' pazyedavadhArayet , zamitamupazamitaM darzanaM prastAvAnmithyAtvAtmakaM yena sa zamitadarzanaH samyagdRSTiH san , 'chiMdatti' sUtratvAt chiMdyAt , gRddhiM viSayAbhiSvaGgarUpAM, snehaJca khajanAdiprema, na naiva kAMkSedabhilapet pUrvasaMstavaM pUrvaparicayaM, ekagrAmoSito'yamityAdikaM, yato na kopi duHkhotpattau atrAmutra vA trANAya dharma vineti sUtradvayArthaH // 4 // enamevArtha vizeSato'nUdyAsyaiva phalamAhamUlam-gavAsaM maNikuMDalaM, pasavo dAsaporusaM / sabameaM caittA NaM, kAmarUvI bhavissasi // 5 // | vyAkhyA-gAvazca azvAzca gavAzcaM, atra gozabdena dhenavo vRSabhAzca gRhyante, pazutve'pyanayoH pRthagupAdAnamatyantopayogitvena prAdhAnyAt, maNayazca candrakAntAdyAH, kuNDalAni ca karNAbharaNAni maNikuNDalaM,upalakSaNaM caitatvarNAdInAM sarvabhUSaNAnAJca / pazavo'jaiDakAdayaH / dAsAzca gRhajAtAdayaH 'porusaMti' sUtratvAt pauruSeyaM ca puruSasamUho dAsapauruSeyaM / sarvamevaitat pUrvoktaM tyaktvA hitvA saMyamAGgIkAreNeti bhAvaH, kAmarUpI bhaviSyasi, ihaiva vikaraNAdyanekalabdhiyogAt paratra ca devabhavApteriti sUtrArthaH // 6 // punardvitIyagAthoktasatyakharUpameva vizeSata AhamUlam-thAvaraM jaMgamaM ceva, dhaNaM dhannaM uvakkharaM / paccamANassa kammehiM, nAlaM dukkhAo moanne||6|| 1 athavA-samyakaprakAreNa itaM prAptaM darzanaM samyaktvaM yena sa samitadarzanaH etAdRzaH saMyamI // ga. gha.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 178 // |. vyAkhyA-sthAvaraM gRhArAmAdi, jaGgamaM patyAdi, 'cevatti' samuccaye, dhanadhAnye pratIte, upaskaraM gRhopakaraNaM, SaSThamadhyaetAni karmabhiH pacyamAnasya jIvasya nAlaM, na prabhUNi duHkhAdvimocane iti sUtrArthaH // 6 // tatazca yanam (6) mUlam-ajjhatthaM sabao savaM,dissa pANe piAyae / na haNe pANiNo pANe,bhayaverAo uvarae // 7 // vyAkhyA-'ajjhatthaMti' sUtratvAdadhyAtmasthaM, tatrAdhyAtma.manastatra tiSThatIti adhyAtmasthaM, taceha prastAvAtsu. khAdi sarvata iSTasaMyogAniSTaviyogAdihetubhyo jAtamiti zeSaH, sarva sakalaM 'dissatti' dRSTvA priyAdikharUpeNAvadhArya, cassa gamyamAnatvAtprANAMzca jIvAn "piAyaetti' priya AtmA yeSAM te tathA tAn , bahuhiraNyakoTimUlyenA'bhayakumArAprAptayavamAtrakAleyadRSTAntena dRSTvA na hanyAt prANinaH prANAn indriyAdIn , prANina ityatra jAtitvAdekavacanaM 1 yathA rAjagRhe sabhAsthitena zreNikanRpeNa proktaM, samprati nagare kiM vastu sulabhaM svAdu cAsti ? kSatriyAH procurmAsaM samargha khAdu cAsti / tadA abhayakumAreNa cintitaM, ete nirdayAH ! yathA punarapyevaM na jalpeyustathA kuryAm / tato rAtrau sarvakSatriyagRheSu pRthak pRthak / gatvA abhaya evamavAdIt / bho kSatriyAH ! rAjaputrazarIre mahAvyAdhirutpannosti ! yadi manuSyasatkaM kAleyamAMsaM TaMkadvayamitaM dIyate tadA sa|| jIvati nAnyatheti vaidyairuktamasti ! tato yUyaM rAjJo grAsajIvino bhavadbhirevaitatkArya karttavyaM ! / tadA ekenoktaM dInArasahasraM gRhANa paraM mAM muzca. // 178 // anyatra gaccha ! abhayena tadgRhItam / evaM rAtrau pratigRhaM paribhramya tairdattAni bahUni dInAralakSANyAdAya prabhAte nRpasabhAyAM taddhanaM kSatriyebhyo | darzitaM, proktaJca / aho ! gatadine yUyamevamavadata! yanmAMsaM sulabhamiti, adya tu etAvatA dravyeNApi tanmAMsaM mayA na praaptN!| tato lajjitA abhayena hakitA mAMsabhakSaNaniyamaM prApitAzca / atrArthe zlokaH-"svamAMsaM durlabhaM loke, lakSaNApi na labhyate / alpamUlyena labhyeta, palaM prshriirjm"|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIdRzaH sannityAha-bhayaM ca bhItiraM ca dveSo bhayavairaM tasmAduparato nivRttaH sanniti sUtrArthaH // 7 // evaM hiMsAzravanirodhamuktvA zeSAnavanirodhamAhamUlam-AdANaM narayaM dissa, nAyaija taNAmavi / doguMchI appaNo pAe,diNNaM bhujija bhoaNaM // 8 // vyAkhyA-AdIyate ityAdAnaM, dhanadhAnyAdi,narakahetutvAnnarakaM dRSTvAvadhArya nAdadIta na gRhNIyAttRNamapi, AstAM | hirnnyaadi| kathaM tarhi jIvanamityAha-'doguMchitti' jugupsate AtmAnaM AhAraM vinA dharmadhurAdharaNAkSamamityevaM zIlo jugupsI, na tu rasAdilampaTaH, AtmanaH sambandhini pAtre, na tu gRhasthapAtre, tatra bhuAnasya pazcAtkarmAdidoSasambhavAt , dattaM gRhasthairiti zeSaH, bhujIta bhojnmaahaarN| anena parigrahAzravaparihAra uktaH, tadevaM tanmadhyapatitastadhaNena gRhyate iti nyAyAnmRSAvAdAdattAdAnamaithunalakSaNAzravatrayanirodha ukta eveti sUtrArthaH // 8 // evaM paJcAzravavirama-15 NAtmake saMyame prokte yathA pare vipratipadyante tathA darzayitumAhamUlam-ihamege u maNNaMti, appaccakkhAya pAvagaM / AyariaM vidittA NaM, sabadukkhA vimuccai // 9 // vyAkhyA-iha jagati eke kecitparatIrthikAH, tuH punararthe, manyante abhyupagacchanti upalakSaNatvAtprarUpayanti ca, yathA apratyAkhyAya anivArya pAtakaM prANAtipAtAdi 'AyariaMti' AcArika nijanijAcArabhavamanuSThAnaM tadeva viditvA yathAvadavabudhya sarvaduHkhAt zArIramAnasAdvimucyate, yadAhuH-"paJcaviMzatitatvajJo, yatra tatrAzrame rataH // jaTI SARROSSOSLASHISHALA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1962 SaSThamadhyayanam (6) uttarAdhyayana maNDI zikhI vApi. mucyate nAtra sNshyH||1|| teSAM hi jJAnameva muktikAraNaM, na caitacAru, na hi rogiNAmapyo SadhAdijJAnAdeva rogAbhAvaH, kintu tadAsevanAdeva, tarhi bhAvarogebhyo jJAnAvaraNAdikarmabhyopi mhaavrtaatmkpnycaa||179|| jhopalakSitakriyAM vinA kathaM muktiriti ? te caivamanAlocayanto bhavaduHkhAkulitA vAcAlatayaiva AtmAnaM khasthaya-1 jantIti // 9 // tathA cAha mUlam-bhaNaMtA akaritA ya, baMdhamokkhapaiNNiNo / vAyAvIriametteNaM, samAsAsaMti appayaM // 10 // | vyAkhyA-bhaNantaH prakramAt jJAnameva muktyaGgamiti bruvantaH, akurvantazca muktyupAyAnuSThAnaM, bandhamokSayoH pratijJAbhyupagamo bandhamokSapratijJA tadvanto bandhamokSapratijJino, vidyate bandhamokSAvityevaMvAdina eva, na tu tathAnuSThAyinaH / vAgvIrya vacanazaktirvAcAlateti yAvat , tadevAnuSThAnazUnyaM vAgvIryamAnaM tena samAzvAsayanti, jJAnAdeva vayaM muktiM yAsyAma iti khasthayantyAtmAnamiti suutrdvyaarthH||10||n ca tadvAgvIya trANAya syAdityAhamUlam-Na cittA tAyae bhAsA,kao vijaannusaasnnN| visaNNA pAvakammehi, bAlA pNddiamaanninno||11|| ___ vyAkhyA-na naiva citrA prAkRtasaMskRtAdikA trAyate rakSati bhASA vacanAtmikA pApebhya iti zeSaH, syAdetadacintyo hi maNimaMtrauSadhInAM prabhAva iti maMtrAdyAtmikA bhASA trANAya bhAvinItyAzaGkApohAyAha-kuto vidyAyA vicitramaMtrAtmikAyA anuzAsanaM zikSaNaM vidyAnuzAsanaM trAyate pApAna kuto'pi, tanmAtrAdeva muktau zeSAnuSThAnavaiya // 179 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ rthyaprasaGga iti bhAvaH / ye tu vidyAnuzAsanaM trANAyetyAhuste kIdRzA ityAha-'visaNNatti' vividhaM sannA manAH pApakasa hiMsAdhanuSThAneSu satatakAritayeti bhAvaH, kutazcaivaM ? yataste bAlA mUDhAH paNDitamAtmAnaM manyanta iti paNDitamAninaH, ayaM bhAvaH-ye vAlAH paNDitamAninazca na syuste khayaM samyagajAnAnAH paraM pRccheyustadupadezAca duSkarmANi| tyajeyana ta teSu viSaNNA evAsIran ! ye tu bAlAH paNDitamAninazca te tu khayamajJA api jJatvagarvAdanyaM jJAninamanAzrayanto viSaNNA eva syuriti sUtrArthaH // 11 // atha sAmAnyatayaiva muktipathapratyarthinAM doSamAha mUlam-je kei sarIre sattA, vaNNe rUve a sbso| maNasA kAyavakkeNaM, save te dukkhasaMbhavA // 12 // RT vyAkhyA-ye keciccharIre saktA lAlanAbhyaanodvartanAdibhirbaddhAgrahAH, tathA varNe gauravatvAdike, rUpe saundarya kAca zabdAt sparzAdiSu ca saktA AsaktAH, 'sabasotti' sUtratvAtsarvathA khayaM karaNakAraNAdibhiH sarvaiH prakAraiH, manasA || kathaM vayaM pInadehA varNAdimantazca bhaviSyAma iti dhyAnAt , kAyena rasAdhupabhogena, vAkyena rasAyanAdipraznarUpeNa, sarve te jJAnAdeva muktirityAdivAdino duHkhasambhavA ihAmutra ca duHkhabhAjanamiti sUtrArthaH // 12 // yathA caite| duHkhabhAjanaM tathA darzayannupadezasarvakhamAha- - mUlam-AvannA dIhamaddhANaM, saMsAraMmi aNaMtae / tamhA sabadisaM passa, appamatto prive|| 13 // vyAkhyA--ApannAH prAptA dIrghamanAdyanantaM adhvAnamivAdhvAnaM, anyAnyabhavabhramaNarUpaM mArga, saMsAre anantake apa
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 18 // yavasAne duHkhAnyanubhavantIti zeSaH 'tamhatti' yasmAdevamete muktimArgavairiNo duHkhasambhavAstasmAt 'sabadisaMti' sarva-|| SaSThamadhyadizaH prastAvAdazeSabhAvadizoSTAdazabhedAH "puDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4 mUlA 5 khaMdha 6 gga 7 porabIA yanam (6) |ya 8 // bi 9 ti 10 cau 11 paNiditiriA 12 ya nArayA 13 devasaMghAyA 14 // 1 // saMmucchima 15 kammA 16 kammabhUmiganarA 17 tahaMtarahIvA 18 // bhAvadisAo dissati, saMsArI niayameAhiM // 2 // " itigAthAdvayoktAH pazyan apramattaH pramAdarahitaH, yathA teSAM ekendriyAdInAM virAdhanA na syAnna ca teSu punarutpattirbhavati tathA parivrajeH saMyamAdhvani yAyAH suziSyeti sUtrArthaH // 13 // kathaM parivrajedityAhamUlam-bahiA uDDamAdAya, nAvakaMkhe kayAivi / puvakammakkhayaTThAe, imaM dehaM samuddhare // 14 // | vyAkhyA-bahirbhUtaM saMsArAditi gamyate, Urddha sarvoparisthitamarthAnmokSamAdAya gRhItvA mayaitadarthaM yatitavyamiti nizcitya nAvakAMkSedviSayAdikaM nAbhilaSet kadAcidapi upasargaparIpahAkulitatAyAmapi aastaamnydaa| evaJca satyAkAMkSAkAraNaM dehadhAraNamapyayuktamityAzaGkApohArthamAha-pUrvaM pUrvakAlabhAvi yatkarma tatkSayArtha imaM pratyakSaM dehaM samuddhareta ucitAhArAdibhiH paripAlayet , taddhAraNasya vizuddhihetutvAttatpAte hi bhavAntarotpattAvaviratiH syAduktaJca-"savattha // 18 // saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijA // muJcati ativAyAo, puNo visohI na yaavirii||1||" tato nirabhipvaGgatayA zarIroddharaNamapi karttavyamiti sUtrArthaH // 14 // dehapAlane ca nirabhiSvaGgatAvidhimAha
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam-vigiMca kammaNo heDaM, kAlakaMkhI parivae / mAyaM piMDassa pANassa, kaDaM lakSUNa bhkkhe||15|| ___ vyAkhyA-vivicya pRthakRtya karmaNo jJAnAvaraNAderhetumupAdAnakAraNaM mithyAtvAviratyAdikaM, kAlamanuSThAnAvasaraM kAMkSatItyevaM zIlaH kAlakAMkSI parijediti prAgvat , mAtrAM yAvatyA saMyamanirvAhastAvatI jJAtveti zeSaH, piNDasya odanAdeH, pAnasya ca sauvIrAdeH, khAdyakhAdyAnAdAnaM tu yateH prAyastatparibhogAsambhavAt , kRtaM khArthameva vihitaM gRhasthairiti zeSaH, prakramAt piNDAdikameva labdhvA prApya bhakSayediti suutraarthH||15|| bhuktazeSaJca na dinAntaramuktaye sthApyamityAha mUlam-sannihiM ca na kuvijA, levamAyAi saMjae / pakkhIpattaM samAdAya, niravikkho parivae // 16 // KI vyAkhyA-sannidhiH samayoktyA dinAntare bhojanArtha bhaktAdisthApanaM taM na kurvAta, caH pUrvApekSayA samucaye, lepa mAtrayA yAvatA pAtraM lipyate tAvantamapi sannidhiM na kuryAdAstAM bahuM, saMyato muniH, kimevaM pAtrAdyupakaraNasannidhi-18 rapi na kartavya ityAha-'pakkhItyAdi' pakSIva pakSI, pAtraM patahAdibhAjanaM, upalakSaNatvAccheSopakaraNaJca samAdAya 8 gRhItvA nirapekSo nirabhilApaH parivrajedayaM bhAvaH- yathA pakSI pakSasaJcayamAdAya yAti tathAyamapi pAtrAdikamiti, tatazca pratyahamasaMyamapalimanthabhIrutvAt pAtrAdisannidhikaraNam na dopAyeti sUtrArthaH // 16 // kathaM punarnirapekSaH parivrajedityAha CARA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / mUlam-esaNAsamio lajjU , gAme aNiao care / appamatto pamattehiM, piMDavAyaM gavesae // 17 // sssstthmdhy||18|| BI vyAkhyA-epaNAyAmudgamotpAdanagrahaNagrAsaviSayAyAM samita upayukta eSaNAsamitaH, anena nirapekSatvamuktaM, 'laja-zAyanam (6) tti lajA saMyamastadvAn , grAme upalakSaNatvAnnagarAdau ca aniyatavRttizcaret viharet , anenApi nirapekSatavoktA, caraMzca kiM kurvItetyAha-apramattaH san pramattebhyo gRhasthebhyaste hi viSayAdisevanAsaktatvAtpramattA ucyante piNDapAtaM bhikSA gaveSayaditi sUtrArthaH // 17 // itthaM saMyamakharUpaprarUpaNadvArA nirgranthakharUpamuktaM, na caitannijamatikalpitamityAha___ mUlam-evaM se udAhu aNNuttaranANI aNuttaradaMsI aNuttaranANadasaNadhare arahA NAyaputte bhayavaM vesAlie viAhietti bemi // 18 // vyAkhyA-evamanena prakAreNa 'se' iti, sa khAmI 'udAhutti' udAhRtavAn uvAcetyarthaH / anuttarajJAnI sarvotkR-| jJAnavAn / tathA'nuttaraM sarvotkRSTaM pazyatItyanuttaradarzI / sAmAnyavizeSagrAhitayA ca darzanajJAnayorbhedaH / yadAhu:"jaM sAmaNNaggahaNaM, saNameaM visesi nANaMti" anuttare jJAnadarzane yugapadupayogAbhAvepi labdhirUpatayA dhArayatItyanuttarajJAnadarzanadharaH / pUrvavizeSaNAbhyAM hi jJAnadarzanayorupayogasya bhinnakAlatoktA, tatazcopayogavallabdhiyamapi bhinnakAlaM bhAvIti vyAmohaH kasyacinmAbhUdata uktamanuttarajJAnadarzanadhara iti na paunaruktyaM / arhan tIrthakaro, 8 1 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAta udArakSatriyaH sa ceha siddhArthastatputro jJAtaputraH zrIvarddhamAnajinaH, bhagavAn samagraizcaryAdimAn , vizAlAH| ziSyA yazaHprabhRtayo vA guNA vidyante yasya sa vaizAlikaH, 'viAhietti' vyAkhyAtA sadevamanujAsurAyAM parSadi dharmasya kathayiteti sUtrArthaH // 18 // iti bravImIti prAgvat // SHRESTHA AGRAT iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyo pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau SaSThamadhyayanaM sampUrNam // 6 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ EPASSAGIRIAGRAMRARIAGRASSASRASRANAGANGRASSASSAGAR "sUri zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " ||iti SaSThamadhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " Favocadosvcavalavaavalavdavalavaadavalaavaadates
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ "atha saptamAdhyayanam" ||AUM||vyaakhyaatN SaSThamadhyayanaM sAmpratamaura zrIyAbhidhaM saptamaM prastUyate, asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane nirbranthatvaM uktaM tacca rasagRddheH parihArAdeva syAt, tatparihArastu vipakSe doSadarzanAttaca dRSTAntopadarzanadvArA sphuTaM syAditi | rasagRddhidoSadarzako ra bhrAdidRSTAntapratipAdakamidamArabhyate, ityanena sambandhenAyAte'sminnadhyayane dRSTAntapaJcakaM vAcyaM yadAha niryuktikRt -" urabbhe 1 kAgiNi 2 aMbaea 3 vavahAra 4 sAyare ceva 5 // paMcee diTThatA, orabbhIaMmi ajjhayaNe // 1 // " tatrAdAvurabhradRSTAntAbhidhAyakamidamAdisUtram - mUlam -- jahA esaM samuddissa, koi posija elayaM / oaNaM javasaM dijA, posejjAvi sayaMgaNe // 1 // " vyAkhyA - yathetyudAharaNopadarzane, Adizyate vividhakAryeSu AjJApyate parijano'sminnAgata ityAdezaH prAghUrNa - kastaM samuddizya yathA'sau sameSyati samAyAtazcainaM bhokSyata iti vicintya kazcitparalokanirapekSaH poSayet elakamUraNakaM, kathamityAha - odanaM bhuktazeSaM tadyogya zeSAnnopalakSaNaJcaitat yavasaM mudgamASAdi ca dadyAttadagrato Dhaukayet, poSayet, punarvacanamasyAdarakhyApanArtha, apiH sambhAvane, saMbhAvyate hi kopyevaMvidho gurukarmeti, khakAGgaNe svakIyagRhaprAGgaNe, anyatra hi niyuktaH kadAcinnaudanAdi dadAtIti khakAGgaNa ityuktamiti sUtrArthaH // 1 // tato'sau kIdRzo bhavatItyAha
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 183 // mUlam - tao se puDhe parivUDhe, jAyamee mahodare / pINie viule dehe, AesaM parikaMkhae // 2 // vyAkhyA - tata ityodanAdibhojanAtsa ityurabhraH, puSTa upacitamAMsatayA puSTimAn, parivRDhaH samarthaH, jAtamedA upacitacaturthadhAtuH, ata eva mahodaro bRhajjaTharaH, prINitastarpito yathAkAlamupaDhaukitAhArAdibhireva, vipule vizAle | dehe sati AdezaM parikAMkSatIva parikAMkSati / iha ca urabhrArbhakasya prAghUrNakAbhikAMkSAbhAve'pi yadevamuktaM tadAdezayogyo'sau jAta iti janairucyamAnatvAt tadyogyazca tamicchatItyupacArAducyate, yathA hi barAha kanI varamanicchantyapi tamicchatItyucyate iti sUtrArthaH // 2 // tatazca d mUlam -- jAva na ei Aese, tAva jIvai se duhI / aha pattaMmi Apase, sIsaM chittUNa bhujai // 3 // vyAkhyA - yAvanneti na samAyAti Adezo'tithistAvajjIvati prANAn dhArayati sa urabhro duHkhI, vadhyamaNDanamivAsyaudanAderadanasya dAnaM / ahetyAdi - athAnantaraM prApte Agate Adeze ziro mastakaM chitvA dvidhA vidhAya bhujyate tenaiva khAminA prAghUrNakayukteneti zeSaH / atra cAyaM samprAdAyaH tathA hi nagare kvApi, gRhasthaH ko'pi niSkriyaH // urabhrabAlakaM kaJcit, pupoSA'tithihetave // 1 // mugdhatvamaJjulAkAraM, kRtakarNAvacUlakam // trapitAGgaM haridrAdi - rAgAlaGkRtabhUghanam // 2 // taJcAtipInavapuSaM gRhA saptamAdhya yanam (7) // 183 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ * [dhipatibAlakAH // krIDAprakArairvividhaiH, krIDayAJcakruranva ham // 3 // [yugmam ] tazca dRSTvA lAlyamAnamutkopaH ko'pi tarNakaH // vimuktaM goduhA mAtrA, gopitaM na papau payaH // 4 // lihatI taM tataH snehA-ddhenuH papraccha vatsakam // kuto hetoridaM dugdhaM, na pibasyadya nandana! // 5 // so'vAdIdbhojana ramyaiH, sarve'smatkhAminandanAH // urabhraM poSayanyenaM, lAlayanti ca putravat // 6 // mandabhAgyAya mahyaM tu, na kAle pAyayantyapaH // na ca yacchanti pUrNAni, zuSkANyapi tRNAnyaho ! // 7 // pati bhedena tanmAta-mano me dUyate / nyaham // 6 // tacchutvA gorjagI vatsa !, kimatrArthe vipI-15 dasi ? // urabhrapoSaNaM hyeta-dAturArpaNasannibham // 9 // rogiNA'bhyarthyamAnaM hi, nizcitAsannamRtyunA // yathA pathyamapathyaM vA, sarva tasmai pradIyate // 10 // jJeyaM vatsa! tathaiveda-murabhrasyApi poSaNam // lapsyate niyataM mRtyu-mAgate'- | bhyAgate hyasau // 11 // zuSkastokatRNAvApti-rapyasau zobhanA tataH // upadravavinirmuktaiH, suciraM jIvyate yayA / // 12 // jananyetyuditaHpremNA, tarNakaH stanyamApibat // prAghUrNakAH samAjagmu-statvAmisadane'nyadA // 13 // tamuranaM tato hatvA, gRhezastAnabhojayat // nighnanti hi parAn svalpA-yApi svArthAya nirdyaaH!|| 14 // taJca |dRSTvA hanyamAna-mamAnaM bhItamAnasaH // nApAnmAtuH payaH sAya-mAyAtAyAH sa tarNakaH // 15 // dugdhApAnanidAnaM ca, pRSTo mAtrA'bravIditi // mAtaradya kutopyatrA-''yayuH prAghUrNakA ghnaaH||16|| tato vyAttAnanaH kRSTa-jihvAgro RARARAPASAKASASA
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 184 // vihlekssnnH|| hato'smatkhAminA dInaH, sa meSo vikharaM rasan ! // 17 // tAM dazAM tasya dRSTvAhaM, na payaH pAtama- saptamAdhya. tsahe // bhavanti mRducittA hi, paraduHkhena duHkhitaaH!|| 18 // dhenurjagI suta ! tadaiva mayA tavokta-mUrNAyupoSaNa yanam (7) mihAturadAnadezyam // tattasya duHkhamapahAya dhRtiM vidhAya, mAM prazrutAmanugRhANa gRhANa dugdham // 19 // ityurabhra || dRSTAnta iti sUtrArthaH // 3 // evaM dRSTAntamuktvA tamevAnuvadan dArTAntikayojanAmAhamUlam-jahA khalu se urabbhe, AesAe samIhie / evaM bAle ahammiTTe, Ihai narayAuaM // 4 // | vyAkhyA-yathA yena prakAreNa khalu nizcaye sa iti pUrvoktakharUpa urabhra AdezAya prAghUrNakArthe samIhito'sAvAdezAya bhAvIti kalpitaH san AdezaM parikAMkSatItyanuvartate, evamanenaiva nyAyena bAlo mUDhaH, adharmaH pApamiSTo / yasthAsau adharmeSTaH, yadvA atizayenAdharmo'dharmiSThaH, Ihate vAJchati tadanukUlAcaraNena narakAyuSkaM narakajIvitamiti suutraarthH|| 4 // uktamevArtha prapaJcayan sUtratrayamAhamUlam-hiMse bAle musAvAI, addhANami vilove| anna dattahare teNe, mAI kannu hare saDho // 5 // // 184 // itthIvisayagiddhe a, mahAraMbhapariggahe / bhuMjamANe suraM maMsaM, parivUDhe paraM dame // 6 // ayakakkarabhoI a, tuMdille cialohie / AuaM narae kaMkhe, jahA esaMva elae // 7 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - hiMsraH khabhAvata eva prANighAtakaH, bAlo'jJaH, mRSAvAdI asatyabhASakaH, adhvani mArge vrajato janAniti zeSaH, vividhaM sarvasvaharaNAdinA lumpatIti vilopakaH, anyairadattaM haratIti anyAdattaharaH, steno grAmapurAdiSu cauryeNa kalpitavRttiH, mAyI vaJcanaikacittaH, 'kaM nu haretti' kamiti kasyArthaM nu vitarke hariSyAmItyadhyavasAyI kaMnu - haraH, zaTho vakrAcAraH // 5 // strISu viSayeSu ca gRddhaH caH samuccaye, mahAnaparimita Arambho bhUrijantUpamardako vyApAraH parigrahazca dhanadhAnyAdisaJcayo yasya sa tathA, bhuAnaH khAdan surAM madyaM mAMsaM parivRDhaH puSTamAMsazoNitatayA nAnAkriyAsamarthaH, ata eva paraMdamo'nyeSAM damayitA // 6 // ajasya chAgasya karkaraM yadbhakSyamANaM karkarAyate tacceha prastAvAdatipakkaM mAMsaM tadbhojI, ata eva tundilo bRhajjaTharaH, citalohitaH puSTazoNitaH, zeSadhAtUpacayopala - kSaNametat, AyurjIvitaM narake sImantakAdau kAMkSatIva kAMkSati, tadyogyakarmArambhitayA kamiva ka ivetyAha- 'jahA esa va elaetti' Adezamiva yathA eDakaH proktarUpaH / iha ca hiMsetyAdinA sArdhazlokadvayenArambharasagRddhI prokte, AuamityAdinA zlokArthena tu durgatiprAptirUpopAya ukta iti sUtratrayArthaH // 7 // atha sAkSAdaihikApAyaM sUtradvayenAha - mUlam - AsaNaM sayaNaM jANaM, vittaM kAme abhuMjiA / dussAhaDaM dhaNaM hiccA, bahu saMciNiA rayaM // 8 // tao kammagurU jaMtU, paccutpannaparAyaNe / aeva AgayA ese, maraNaMtaMmi soaI // 9 // vyAkhyA--AsanaM, zayanaM, yAnaM vAhanaM, vittaM, kAmAMzca zabdAdIn bhuktvopabhujya, duHkhena saMhiyate mIlyate 156464564445
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 185 // iti duHsaMhRtaM dhanaM hitvA dyUtAdyasadyayena, bahu prabhUtaM saJcityopAya' rajo'STaprakAraM karma // 8 // tataH karmasaJcayA-1 saptamAdhyanantaraM karmaguruH karmabhArito jantuH, pratyutpannaM vartamAnaM tasmin parAyaNastatparaH pratyutpannaparAyaNaH / "etAvAneva yanam (7) loko'yaM yAvAnindriyagocaraH" iti nAstikamatAnusAritayA paralokanirapekSa ityarthaH / 'aevatti' ajaH pazuH sa ceha prakramAdurabhrastadvat / 'AgayAesetti' sUtratvAt Adeze praghuiNake Agate sati, anena prapaJcitavedivineyAnugrahAyoktamapyurabhradRSTAntaM smArayati, kimityAha-maraNarUpaH antaH avasAnaM maraNAntastasmin zocati / ayaM bhAvaHyathA''deze samAgate urabhraH zocati tathA'yamapi, dhigmAM! viSayavyAmohitamatimupArjitagurukarmANaM ! hA! kvedAnIM mayA gantavyamityAdi pralApataH khidyate, nAstikasyApi prAyastadA zokasambhavAditi sUtradvayArthaH // 9 // aihikamapAyamuktvA pArabhavikamAhamUlam-tao AuparikkhiNe, cuA dehA vihiNsgaa|aasuriiaN disaM bAlA, gacchaMti avasA tmN||10|| | vyAkhyA-tataH zocanAntaraM 'Autti' Ayupi tadbhavasambandhini jIvite parikSINe sarvathA kSayagate cyuto bhraSTo dehAdvihiMsako vividhaiH prakAraiH prANighAtakaH 'AsurIaMti' asurA raudrakarmakarmaThAsteSAmiyaM AsurI tAM dizaM // 185 // bhAvadizaM narakagatimityarthaH, bAlo ajJo gacchati avazaH paravazaH, sarvatra bahuvacananirdezastu eka eva naitAdRzaH kintu bhUyAMsa iti sUcanArtha, 'tamaMti' tamoyuktAM gativizeSaNazcaitat, yaduktaM-nicaMdhayAratamasA, vavagayagahacaMdasUra
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ NakkhattA // nirayA aNaMta viaNA, paNaTThasaddAivisayA ya // 1 // iti sUtrArthaH // 10 // samprati kAkiNyAmradRSTAntadvayamAha__ mUlam-jahA kAgaNie heDaM, sahassaM hArae nro||aptthN aMbagaMbhuccA, rAyArajaMtu hArae // 11 // | vyAkhyA-yatheti dRSTAntopadarzane kAkiNyA rUpakAzItitamabhAgarUpAyAH 'uMti' hetoH kAraNAtsahanaM daza|zatAtmakaM dInArANAmiti gamyate, hArayennaraH pumAn / ihAsau sampradAyaH___ tathA hi durgataH ko'pi, bhrAmaM bhrAmaM mahItale // upAyairvividhairniSka-sahasraM samupArjayat // 1 // vavale saha sArthena, tadAdAya gRhaM prati // janmabhUmirjanminAM hi, nAnyadeze'pi vismaret // 2 // vidhAya kAkiNIreka-rUpakasya / sa cAdhvani // ekaikAM kAkiNIM nityaM, vyayatismA'zanAdinA // 3 // anyadA kAkiNImekAM, vismArya kvApi so'calat // dUraMgatazcatAM smRtvA, cetasIti vyacintayat // 4 // kAkiNyekAvaziSTA me, vismRtA bhojanAspade // itastRtIyadivase, lapsye cAhaM gRhaM nijam // 5 // tadekakAkiNIto-ranyarUpakabhedanam // prAtarbhAvIti tAmeva, ra vyAghuTya drutamAnaye // 6 // dhyAtveti kApi saGgopya, sa dravyanakulaM drutam // nyavartiSTa vimUDhA hi, khalpArtha bhUri-2 haarinnH!||7|| gopyamAnazca taM dravya-nakulaM ko'pi dRSTavAn // tasmin gate tu taM hRtvA, tatastUrNa sa naSTavAn // 8 // so'tha tadvismRtisthAna-mavApto duHsthapUruSaH // tatrAgatena kenApi, hRtAM na prApa kAkiNIm // 9 // 4596555*****
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana saptamAdhyayanam (7) // 186 // tato'sau dravyanakula-sthApanasthAnamAgataH // nApazyattatra tamapi, dhUrtadhAmnIva sUnRtam // 10 // kRcchrAlabdhe tatasta- smin , dhane naSTe sa nirdhanaH // prAptapraNaSTanayana, ivoccairduHkhamAsadat // 11 // tataH sa duHkhAtizayAdvimUDha- manA nijaM dhAma jagAma niHkhH|| alpasya hetobahuhAritaM khaM, nininda cA''pattaTinInimagnaH // 12 // iti kaakinniidRssttaantH|| 8 tathA 'apatthaMti' apathyamAmraphalaM bhuktvA rAjA rAjyaM nRpatvaM turavadhAraNe bhinnakramazca tato hArayedeva, sambhava tyeva hi tasyApathyabhojino rAjyahAraNamityakSarArthaH, bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam| tathA hi pArthivaH ko'pi, shkaarphlpriyH||bhni baje tAni, rsnaarslolupH||1|| tebhyo'jIrNamabhUttasa, tato jajJe visUcikA // ajIrNa khalu sarveSAM, rogANAmAdikAraNam // 2 // tatastaM vividhopAyai-racikitsaMzcikitsakAH, // nIrogatve ca jAte te, procurevaM mahIpatim ||3||rogoymdhunaasmaabhiH, zamitopi kathaJcana // punathUtaphalAkhAde, bhAvI mRtyuprado drutam // 4 // tairityukto nRpo dadhyau, satsu mAkandazAkhiSu // nAhaM zakSyAmi hAtuM tat-phalAni rslmpttH||5|| dhyAtvetyacchedayatsarvA-nmAkandAn viSaye nije // AtmahetorvimUDhA hi, bahUnA- mupghaatkaaH!||6|| anyadA prAbhRtAyAtau, dvAvazvau vakrazikSitau // Aruhya bhUpasacivau, vAhakelyAMprajagmatuH // 7 // valagAkarSaNatastuNa, calantau tau ca vAjinau // araNyaM ninyatardeza-mulaMdhya nRpamaMtriNau // 8 // tayozca zrAntayo // 186 //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ statra, svayaM saMsthitayonRpaH // uttIrya dhIsakhasakhaiH, pravizatvApi kAnane // 9 // vAryamANopyamAtyena, tatra cUtatarostale // niSadya pakvapatitA-nyaspRzattatphalAni sH||10|| tAni cAdAya jighrantaM, maMtrItyUce mahIdhavam // apathyAhArato jantu-vinazyati viSAdiva // 11 // taddarzanaM sparzanaJcA-ghrANazcaiSAM na te'rhati // strINAmivaiSAM spa dau, manaHsthairya hi no bhavet // 12 // sthairyAbhAve ca bhogo'pi, syAdeSAM jIvitApahaH // tatkimpAkaphalAnIva, tyAjyAnyetAnyapi prbho!|| 13 // tenetyukto'pi ko doSaH ?, syAdebhiriti cintayan // bubhuje tAni bhUpo hi, dustyajA rasagRddhatA ! // 14 // suptasiMha iva daNDaghaTTanA-dutthito laghu tataH phalAzanAt // AmayaH sa nRpatiM / vyanAzaya-nna hyapathyanighasaH zubhAvahaH // 19 // ityapathyAmraphalAzane nRpadRSTAnta iti suutraarthH|| 11 // evaM dRSTAntadvayamabhidhAya dAAntikayojanAmAhamUlam-evaM mANussagA kAmA, devkaamaannmNtie|shssgunniaa bhujo, AuM kAmA ya diviaa||12|| vyAkhyA-evamiti kAkiNyAmrakasadRzA manuSyANAmamI mAnuSyakAH kAmA viSayA devakAmAnAmantike samIpe | kimityevamata Aha-sahasraguNitAH sahasralakSaNena guNakAreNa guNitA divyakAmA iti sabandhaH, bhUyo bahUn vArAn manuSyAyuHkAmApekSayA iti zeSaH, AyurjIvitaM kAmAzca zabdAdayo divibhavA divyAsta eva divyakA anena caite 1 maMtrisahitaH // u. 32
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ utarAdhyayana // 187 // SAmatibhUyastvaM sUcayan kArSApaNasahasrarAjyatulyatAmAha / iha ca pUrva 'devakAmANamaMtietti' kAmamAtropAdAne saptamAdhya'pi 'AuM kAmA ya diviA' ityatra yadAyuSopyAdAnaM tattatratyAyuSkAdInAmapi manuSyajIvitAdyapekSayAtibhUyastva- yanam (7) khyApanArthamiti sUtrArthaH // 12 // manuSyakAmAnAmeva kAkiNyAmraphalopamatAM bhAvayitumAha-- gunAha mUlam-aNegavAsAnauA, jA sA paNNavao tthiii| jANiM jIaMti dummehA, UNe vAsasayAUe // 13 // ___ vyAkhyA anekAni bahUni tAni cehAsaMkhyeyAni varSANAM vatsarANAM nayutAni saMkhyAvizeSA anekavarSanayutAni, prAkRtatvAtsakArasyAkAraH / nayutAnayanopAyastvayaM-"caturazItivarSalakSA pUrvAGgaM, taca pUrvAGgena guNitaM puurv| pUrva caturazItilakSAhataM nayutAGgaM, nayutAGgamapi caturazItilakSAhataM nayutamiti" / kA nAmaivamucyate ityAha-'jA. seti || prajJApakaH ziSyAn pratyAha- yA sA bhavatAmasmAkaJca prtiitaa| 'paNNavaotti' prakRSTaM jJAnaM prajJA sA vidyate yaskhAsau prajJAvAn , na ca kriyAvikalaM jJAnaM prakRSTaM syAditi prajJAzabdena kriyApyAkSipyate, tatazca prajJAvato jJAnakriyAvataH sthitirdevabhavAyulakSaNA adhikRtatvAdivyakAmAzca bhavantIti zeSaH, yAnyanekavarSanayutAni divyasthiterdivya // 187 // kAmAnAM ca viSayabhUtAni jIyante hArayanti taddhetubhUtAnuSThAnAkaraNeneti bhAvaH / durmedhaso durmatayo viSayavivazAH prANina iti gamyate, ka punastAni hArayantItyAha-Une varSazatAyuSi, prabhUte hyAyuSi pramAdAdekavAraM hAritAnyapi punarayante, asmiMstu saMkSiptAyuSyekadApi hAritAni hAritAnyeva, zrIvIrakhAmitIrthe ca prAyo nyUnavarSazatAyuSaH 198422212-7-2525
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ eva prANina ityevamucyate / ayaM ceha samudAyArthaH, guruH ziSyAnuddizyopadizati, asaMkhyavarSanayutAni ko'rthaH palyopamasAgaropamANi jJAnakriyAvato munerdevalokeSu sthitiH prakramAtkAmAzca sarvotkRSTA bhavantItyasmAkaM jinavacaH zraddadhatAM pratItamevAsti / durmedhasastu ihaye khalpAyuSi tucchakAmabhogeSu lolupA dharmAkaraNena tAM sthitiM tAn kAmAMzca hArayantIti / dRSTAntadArzantikayojanA tvevaM, manuSyANAmAyurviSayAzcAtisvalpatayA kAkiNyAgraphalopamAH, surANAmAyuH kAmAcAtipracuratayA kArSApaNasahasrarAjyatulyAstato yathA dramako rAjA vA kAkiNyAvaphalakRte kArSApaNasahasraM rAjyaM ca hAritavAnevamete'pi durdhiyo'lpataramanuSyAyuH kAmArthaM prabhUtAn devAyuH kAmAn hArayantIti | sUtrArthaH // 13 // samprati vyavahArodAharaNamAha- mUlam - jahA ya tiNNi vaNNiA, mUlaM ghittUNa niggyaa| egottha lahae lAbha, ego mUleNa Agao // 14 // vyAkhyA - yatheti nidarzanopanidarzane, cazabdaH pUrvoktadRSTAntApekSayA samuccaye, trayo vaNijaH mUlaM nIvIM gRhItvA nirgatAH khasthAnAt sthAnAntaraM prati prasthitA iSTasthAnaM gatAzca tatra ca gatAnAmeko vANijyakalAkalitaH, atra eteSu madhye labhate lAbhaM viziSTadravyopacayAtmakaM, ekasteSvevA'nyataro yastathA nAtinipuNo nApyatyantAnipuNaH sa mUladhanena yAvadgRhAnnItaM tAvataivopalakSita AgataH svasthAnaM prApa iti sUtrArthaH // 14 // tathA| mUlam -- ego mUlaMpi hAritA, Agao tattha vaannio| vavahAre uvamA esA, evaM dhamme viANaha // 15 //
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 188 // vyAkhyA - eko'nyataraH pramAdaparo dyUtamadyAdiSvatyantamAsaktaH mUlamapi hArayitvA nAzayitvA AgataH prAptaH svasthAnamiti zeSaH, tatra teSu madhye vaNigeva vANijaH, atra ca sampradAyaH - tathA hi puryA kApyeko, babhUvebhyo mahAdhanaH // samprAptayauvanAstasya, jajJire nandanAtrayaH // 1 // teSAM sahasraM dInArAn datvA pratyekamekadA // tadbhAgyAdiparIkSArtha - mityuvAca sa naigamaH // 2 // gatvA pRthak purIrvitte- neyatA vyavahRtya ca // kAlenaitAvatA''gamyaM, yuSmAbhiH sakalairiha // 3 // tataste taddhanaM lAtvA, gatvA cAnyAnyanIvRti // pRthak pRthak pattaneSu, tasthuH susthitacetasaH // 4 // teSveko'cintayat praiSIt, parIkSArthI pitA hi naH // toSaNIyaH sa tadbhUri-dhanopArjanayA mayA // 5 // caJcApuruSakalpo hi, pumarthAsAdhakaH pumAn // pumartheSu ca sarveSu, pradhAnaM gRhiNAM dhanam // 6 // tadupArjanayogyaM ca vayo me varttate'dhunA // dvitIyameva hi vayo, draviNopArjane kSamam // 7 // yaduktaM - " prathame nArjitA vidyA, dvitIye nArjitaM dhanam // tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati ? // 8 // " vimRzyeti dyUtamadya - vezyAdi vyasanojjhitaH // yathocitaM vyayan vitta- madanAcchAdanAdinA // 9 // vyApAraM vividhaM kurvan, anarvANaM sa vANijaH // upArjayadvahu dravyaM, vyApAro hi suradrumaH // 10 // dvitIyo'cintayadvitta-masti bhUyastaraM hi naH // vinArjanAM bhujya mAnaM, kintu tatkSIyate kSaNAt // 11 // tanmayA rakSatA mUlaM, bhoktavyaM dhanamarjitam // dhyAtveti nAtibhUyAMsaM, sa 1 uttamam / saptamAdhya yanam (7) // 188 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANijyodyama vyadhAt // 12 // viziSTAhAravasana-gandhamAlyavibhUSaNaiH // vyayati smA'khilaM vittaM, sa ca nityamapArjitama // 13 // dadhyau tatIyo darbaddhiH, saMkhyAtamapi duHzakam // paryAptamasti no gehe, vittaM vArIva vAridhI // 14 // tathApi vArdhakAdRddho, vardhamAnaspRhAkulaH // sudUre prAhiNodasmA-napasmAro guNAniva // 15 // tahavyo-14 pArjanopAyAn , hitvA saMklezakArakAn // bhokSye'haM nIvikAvitta-meva vahirivandhanam // 16 // dhyAtveti taddhanaM hai dyUta-vezyAmadyAmiSAdibhiH // gandhamAlyAGgarAgaizcA-cirAtsarva vyanAzayat // 17 // atho yathoktakAlAnte, te trayaH khagRhaM yayuH // teSvAdyaM tatpitA tuSTaH, sarvakhasvAminaM vyadhAt // 18 // dvitIyaM tu sutaM geha-vyApAreSu niyuktavAn // sa cAnnAdi sukhaM labhe, na tu zrIkIrtigauravam // 19 // chinnamUlaM tRtIyaM tu, khasaudhAnnirakAzayat // sa ca bhUyastaraM duHkhaM, lebhe'nyapreSyatAdibhiH // 20 // kepyAhurvaNijo'bhUvaM-strayo vANijyatatparAH // teSveko |bhAgyavAn labdha-lAbho'modata bandhuyuk // 21 // lAbhavyayI mUlayuto'parastu, babhUva bhUyo vyavahartu lAbhaM vinA mUladhanopabhogI, lebhe tRtIyastu bhujiSyabhAvam // 22 // iti vaNitrayadRSTAntaH // atha dRSTAntopanayaprastAvakaM sUtrapazcArdhamanusriyate, vyavahAre vyApAre upamA eSA'nantaroktA, evaM vakSyamANanyA yena dharme dharmaviSaye enAmevopamA vijAnIteti sUtrArthaH // 15 // kathamityAhamUlam -mANusattaM bhave mUlaM, lAbho devagaI bhve| mUlaccheeNa jIvANaM, naragatirikkhattaNaM dhuvaM // 16 //
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 189 // vyAkhyA--mAnuSatvaM manujajanma bhavenmUlamiva mUlaM, svargApavargAdyuttarottaralAbhahetutvAt / tathA lAbha iva lAbho narajanmApekSayA viSayasukhAdibhirviziSTatvAddevagatirdevatvAvAptirbhavet, mUlacchedena naragatihAnyAtmakena jIvAnAM nArakatvaM ca dhruvaM nizcitaM idamiha pAramparyam - " yathA kepi trayaH saMsAriNo jIvA naratvaM prAptAH, teSveko mArdavArjavA - diguNADhyo madhyamArambhaparigrahavAn mRtvA mUlarakSakavaNigvat" kArSApaNasahasrasthAnIyaM nRtyameva lebhe / dvitIyastu samyaktvacAritrAdiguNAnvitaH sarAgasaMyamAlabdhalAbhavaNigvalAbhatulyAM devagatiM prAptaH / tRtIyastu hiMsAmRSAvAdAdi| sAvadyayogayuktazchinnamUlavaNigvat mUlacchedadezyAM narakatiryaggatimAsasAdeti sUtrArthaH // 16 // mUlacchedameva spaSTayatimUlam - duhao gai bAlassa, AvaI vahamUliA / devattaM mANusattaM ca, jaM jie lolayA saDhe // 17 // vyAkhyA- 'duhaotti' dvidhA gatiH prakramAnnarakagatitiryaggatirUpA vAlasya rAgadveSAkulasya syAditi gamyate / tatra ca gatasya ' Avaitti' Apat syAt sA ca kIdRzItyAha - vadhastADanaM mUlamAdiryasyAH sA tathA mUlazabdAca chedabhedabhArAropaNAdiparigrahaH / labhante hi prANino narakatiryakSu vividhA vadhAdyApadaH, kimityevamata Aha- devatvaM mAnuSatvaM ca yajjitopahAritaH 'lolayA saDhetti' lolatA mAMsAdilAmpaTyaM tadyogAjjIvopi lolatetyuktaH, zaTho vizvastajanavaJcakaH, iha lolatAzabdena paJcendriyavadhAdikamupalakSate, tato'nena narakaheturuktaH, yaduktaM - "mahAraMbhayAe mahApariggahiyAe kuNimAhAreNaM paMciMdiavaheNaM jIvA nirayAuaM niacchaMtitti" zaTha ityanena tu zAThyamuktaM, taca tirya saptamAdhyayanam (7) // 189 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ggatihetuH, yadAhuH- "tiriAu gUDhahiao, saDho sasalo samajjiNaitti" ayaM cAtra bhAvArtha:- yato'yaM bAlo narakatiryaggatihetubhyAM lolatAzAThyAbhyAM devatvanaratve hAritastato'sya dvividhaiva gatiH sambhavatIti sUtrArthaH // 17 // punarmUlacchedameva spaSTayati mUlam - tao jie saI hoi, duvihaM duggaiM ge| dullahA tassa ummaggA, addhAe sucirAdavi // 18 // vyAkhyA - tato devatvanaratvAbhAvAt 'jietti' sarva vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAjita eva hArita eva 'saiMti' sadA bhavati dvividhAM narakatiryagUrUpAM durgatiM gataH, kutazcaivaM ? yato durlabhA tasya vAlasya 'umaggatti' sUtratvAdunmajjA narakatiryaggatinirgamanarUpA addhAyAmanAgatakAle sucirAdapi prabhUtAyAmapi bAhulyApekSayA caivamuktaM, anyathA hi kecidekabhavenaiva tata uddhRtya muktimapi labhanta iti sUtrArthaH // 18 // itthaM pazcAnupUrvyA mUlahAriNi pUrvamupanayamupadarzya mUlapravezini tadupadarzanAyAha mUlam -- evaM jiaM sapehAe, tuliA bAlaM ca paeNDiaM / mUliaM te pavesaMti, mANusaM joNimiMti je // 19 // vyAkhyA - evaM uktanItyA jitaM devatvanaratve hAritaM bAlaM 'sapehAetti' samprekSya samyagAlocya tathA tolayitvA guNadoSavattayA paribhAvya vAlaM paNDitaM ca maulikaM mUladhanaM te mUlapravezakavaNiksadRzAH pravezayanti ye mAnuSAM yonimAyAnti, bAlatvaM tyaktvA taducitapAMDityAsevanAditi sUtrArthaH // 19 // kathaM manuSyayonimAyAntItyAha
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamAdhya yanam (7) uttarAdhyayana mUlam-vemAyAhiM sikkhAhiM, je narA gihisuvvyaa|uviNti mANusaM joNiM, kammasaccA hu pANiNo // 20 // // 19 // vyAkhyA-vimAtrAbhirvividhapariNAmAbhiH zikSAbhiH prakRtibhadrakatvAderabhyAsarUpAbhiH, uktaJca-"cauhiM ThANahiM jIvA maNussAuaM nibaMdhaMti, taMjahA-pagatibhaddayAe, pagativiNIayAe, sANukosayAe, amacchariayAetti" ye narAH gRhiNazca te suvratAzca dhRtasatpuruSavratA gRhisuvratAH, satpuruSavrataJca laukikA apyevamAhuH-"vipadhuccaiH stheyaM padamanuvidheyaM ca mahatAM, priyA nyAyyA vRttimalinamasubhaGge'pyasukaram // asanto nAbhyAH suhRdapi na yAcyastanudhanaH, satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam // 1 // " AgamoktavratadhAraNaM tveSAM na sambhavati, devagatihetutvAttasya / yattadornityAbhisambandhAt te upayAnti prApnuvanti mAnuSI yoni, kimityevamata Aha-'kammetyAdi' hu yasmAt satyAnyavandhyaphalAni karmANi jJAnAvaraNIyAdIni yeSAM te satyakarmANaH, sUtratvAdyatyaye karmasatyAH prANinaH iti sUtrArthaH // 20 // atha labdhalAbhopanayamAha3 mUlam-jesiM tu viulA sikhkhA, mUliaMte aitthiaa|siilvNtaa savisesA,adINA jaMti devayaM // 21 // ___ vyAkhyA-yeSAM tu vipulA niHzaGkitAdirUpadarzanAcArAdiviSayatvena vistIrNA zikSA grahaNAsevanAtmikAstIti zeSaH, maulikaM mUladhanarUpaM mAnuSatvaM te narAH 'aitthiatti' atikramyolaMdhya zIlavantaH, aviratasamyagdRSTyapekSayA sadAcAravantaH, viratAviratApekSayA tvaNuvratavanto viratApekSayA punarmahAvratAdimantaH, saha vizeSeNa uttarottaraguNa // 19 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6425069-OCOMOCROSOCIOS pratipattirUpeNa vartante iti savizeSAH, ata evA'dInAH, kathaM vayamamutra bhaviSyAmaH? iti vaiklavyavikalAH, yAnti devatAM devatvaM aidaMyugInajanApekSayA cetthamuktaM, viziSTasaMhananAdisAmagrIsadbhAve tu mokSamapi yAntIti sUtrArthaH // 21 // uktamartha nigamayannupadezamAhamUlam-evamadINavaM bhikkhu, AgAri ca viaanniaa| kahaM nu jiccamelikkhaM,jiccamANona sNvide||22|| __vyAkhyA-evamuktanyAyena lAbhAnvitaM adInavantaM dainyarahitaM bhikSu munimagAriNaM ca gRhasthaM vijJAya vizeSeNa tathAvidhazikSAvazAddevanaragatiprAptirUpeNa jJAtvA kathaM kena prakAreNa nu vitarke 'jicaMti' sUtratvAt jIyeta hArayedvivekI viSayakapAyAdibhiriti zeSaH / 'elikkhaMti' IdRzaM devatvAdilakSaNaM lAbhaM, kathaM ca jIyamAno hAryamANo na 'saMvidetti' sUtratvAnna saMvitte na jAnIte ? api tu saMvitta eva, saMvidAnazca yathA na jIyate tathA yateteti bhAvaH iti sUtrArthaH // 22 // samudradRSTAntamAha-- mUlam-jahA kusagge udagaM, samuddeNa smNminne| evaM mANussagA kAmA, devakAmANamaMtie // 23 // vyAkhyA-yatheti dRSTAntopanyAse, kuzAgre darbhakoTau yadudakaM jalaM tatsamudreNa samudrajalena samaM minuyAt , ayaM |bhAvaH-yathA kopyajJaH kuzAgrabindumAdAya samudrajalamiyadevAsti nAdhikamiti mAnaM kuryAt, na ca kuzAgrajalasamudrajalayostulyatvamasti / evaM mAnuSyakAH kAmA devakAmAnAmantike samIpe, ayamAzayo yadyapi kazciccakravartyAdi CRACANCERNER
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana saptamAdhya yanam (7) // 191 // manuSyakAmAn devakAmopamAn manyate, paraM kuzAgrajalabindusamudravanmanuSyadevakAmAnAM mahadevAntaramiti suutraarthH||23|| uktamevArtha nigamayannupadezamAha mUlam-kusaggamittA ime kAmA, saMniruddhammi aaue|kss heuM purA kAuM, jogakkhemaM na sNvide|| 24 // PI vyAkhyA-kuzAgramAtrA darbhAgrasthitajalavadatyalpA ime kAmA- manuSyasambandhino bhogAste'pi na palyopamAdi mAne dIrgha AyuSi, tataH 'kassa heuMti' prAkRtatvAt kaM hetuM kiM kAraNaM 'purAkAuMti' puraskRtyAzritya, alabdhasya lAbho yogo labdhasya pAlana kSemastayoH samAhAre yogakSema, aprAptaviziSTadharmAvAptiM prAptasya ca tasya pAlanaM na saMvitte na jAnAti jana iti zeSaH, ayaM bhAvaH-yogakSemAjJAne hi bhogAbhiSvaGga eva heturmanuSyabhogAzca dharmaprabhAvaprabhavadivya bhogApekSayA'tyalpAH tatastattyAgato bhogAbhilASiNApi dharma eva yatanIyamiti sUtrArthaH // 24 // itthaM dRSTAntapaJcakamuktaM, tatra cAdau urabhradRSTAntena bhogAnAmAyatAvapAyabahulatvamuktaM, apAyabahulamapi yanna tucchaM na tatparihatuM zakyata iti kAkiNyAmraphaladRSTAntAbhyAM tattucchatvaM darzitaM, tucchamapi lAbhacchedAtmakavyavahArAbhijJatayA AyavyayatolanAnipuNa eva tyaktuM zakta iti vaNigvyavahAradRSTAntaH, AyavyayatolanA ca kathaM kAryeti samudradRSTAntastatra ca divyakAmAnAmadhijalopamatvamuktaM, tathA ca teSAmupArjanaM mahAnAyo'nupArjanaM tu mahAn vyaya iti tatvato darzitamiti dhyeyaM / iha ca yogakSemAsaMvedane kAmAnivRtta eva syAditi tasya doSamAha-- // 191 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - iha kAmA niaTTassa, attaTThe avarajjhai / soccA neAuaM maggaM, jaM bhujjo paribhassai // 25 // vyAkhyA - iheti manuSyatve jinamate vA prApte iti zeSaH, kAmebhyo'nivRtto'nuparataH kAmAnivRttastasya Atmano'rtha AtmArthaH khargAdiraparAdhyati, anekArthatvAddhAtUnAM bhrazyati / kutazcaivamityAha zrutvA upalakSaNatvAtpratipadya ca naiyAyikaM nyAyopapannaM mArga ratnatrayarUpaM muktimArga, yadyasmAdbhUyaH punaH paribhrazyati, kAmanivRttiM pratipanno'pi gurukarmatvAttataH pratipatati / tu zrutvApi na pratipannAH, zravaNaM vA yeSAM nAsti te'pi kAmAnivRttA eveti bhAva iti sUtrArthaH // 25 // yastu kAmebhyo nivRttastasya guNamAha | mUlam - iha kAmaniahassa, attaTThe nAvarajjhai / pUidehaniroheNaM, bhave de vitti me suaM // 26 // vyAkhyA - iha kAmebhyo nivRttaH kAmanivRttastasyAtmArthaH khargAdirnAparAdhyati na bhrazyati, kutaH punarevaM 1 yataH pUtiH kuthito deha audArikaM zarIraM tasya nirodho'bhAvaH pUtidehanirodhastena kAmanivRtto bhavedevaH saudharmAdikalpavAsI / upalakSaNatvAt siddho vA / ityetanmayA zrutaM paramagurubhya iti zeSa iti sUtrArthaH // 26 // tadanu yadasau | prApnoti tadAha 19 mUlam - iDDI jui jaso vaNNo, AuM suhamaNuttaraM / bhujjo jattha maNussesu, tattha se uvavajjai // 27 // vyAkhyA- RddhiH svarNAdikA, dyutiH zarIrakAntiH, yazaH parAkramakRtA prasiddhiH, varNo gAmbhIryAdiguNotthA
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 192 // zlAghA, gauratvAdirvA, AyurjIvitaM, sukhaM yatheSTaviSayAvAptiH, anuttaraM sarvotkRSTamidaJca sarvatra yojyate / etAni yatra yeSu manuSyeSu bhavanti prAcyasya bhUyaH zabdasyeha yogAt bhUyaH punastatra teSu sa upapadyate jAyate iti sUtrArthaH // 27 // evaJca kAmAnivRttyA yasyAtmArtho vinazyati sa bAlaH, itarastu paNDita ityarthAduktaM, samprati sUtratrayeNa punastayoH kharUpamupadazyapadezamAha - mUlam - bAlassa parasa bAlattaM, ahammaM paDivajiA / ciccA dhammaM ahammiTThe, naraesu uvavajjai // 28 // vyAkhyA-bAlasya mUDhasya pazya bAlatvaM, kiM tadityAha - adharmaM viSayAsaktirUpaM pratipadyAGgIkRtya tyaktvA dharma bhogatyAgarUpaM 'ahammiTThetti' prAgvannarake upalakSaNatvAdanyatra durgatau upapadyate // 28 // tathA-mUlam - dhIrassa passa dhIrataM, savadhammANuvattiNo / ciccA adhammaM dhammiTThe, devesu uvavajjai // 29 // vyAkhyA-dhiyA rAjate iti dhIro buddhimAn, parIpahAdyajayyo vA dhIrastasya pazya dhIratvaM sarvadharma kSAntyAdi - - rUpamanuvarttate tadanukUlAcaraNena svIkarotItyevaMzIlo yaH sa sarvadharmAnuvarttI tasya sarvadharmAnuvarttinaH / dhIratvamevAhatyaktvA adharma bhogAbhiSvaGgarUpaM 'dhammiTThetti' iSTadharmA deveSUpapadyate // 29 // tataH kiM kartavyamityAhamUlam - tuliA NaM bAlabhAvaM, avAlaM ceva paMDie / caiUNa bAlabhAvaM, abAlaM sevae muNitti bemi // 30 // // ii sattamajjhayaNaM sammattaM // saptamAdhya yanam (7) // 192 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-tolayitvA bAlabhAvaM bAlatvaM, 'avAlaMti' bhAvapradhAnatvAnnirdezasya abAlatvaM, caH samucaye, 'eveti' hai sUtratvAdanukhAralopaH, tatazca evamanantaroktanyAyena paNDitastattvajJaH tyaktvA vAlabhAvaM 'abAlaMti' abAlatvaM sevate | muniriti sUtratrayArthaH // 30 // iti bravImIti prAgvat // BIGungungenOpenOORAMAgenOODCORORMA iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrI2 bhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau saptamAdhyayanaM sampUrNam // 7 // lanDanTanhakaDaLAlAhanchan
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ PROMORE DADIO FomNAAV MS GAM LGHA 5 na "sUri zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti saptamAdhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ "athASTamAdhyayanam" kapilacaritam . vyAkhyAtaM saptamamadhyayanaM, atha kapilamunipraNItatvena kApilIyAkhyamaSTamamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane rasaddhityAga uktaH, sa ca nirlobhasyaiva syAdityatra nirlobhatvamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyA'sya prastAvanArthamAdI kapilamunicaritamucyate / tatrAyaM sampradAyaH-- | tathAhi puryA kauzAmbyAM, jitazatrumahIzituH // purodhAH kaashypaaho'bhuu-vidyaambhonidhipaargH||1|| yazakhinI yazA nAnI, tasyAsItprANavallabhA // ajaniSTa tayoH sUnuH, krameNa kapilAbhidhaH // 2 // kapile ca zizAveva, vipede kAzyapo'nyadA // kAlaH kAlamakAlaM vA, na hi mRtyorapekSate // 3 // mRte tasminnapo'nyasmin , purohitapadaM nyadhAt // astaGgate ravI tejaH, pradoSa iva dIpake // 4 // hayArUDhaM dhRtacchatraM, taM nUtanapurohitam // gacchantamanyadApazya-dhazA bhUriparicchadam // 5 // taddarzanAnilodbhUta-bhUriduHkhAnalArditA // smAraM smAraM nijaM kAntaM, ruroda vivazA yazA // 6 // kapilo'pi nijAmambAM, rudatIM vIkSya duHkhitaH // rudannityavadanmAta-stvaM rodiSi kuto'nizam ? // 7 // sA'vAdIdasya viprasya, yA sampat putra! varttate // sA'bhavattvatpituH sarvA, gatA ca tvayi nirguNe // 8 // satyapi tvayi putre yat, kramAyAtA'pya'gAdramA // tato'haM duHkhitA kurve, rodanaM nandanA'nvaham // 9 // sutaH 545445445 12
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana aSTamAdhyayanam (8) kapilaca // 19 // ritam. 10-22 proce brUhi mAta-vidyAbhyAsAya pAThakam // yathA tadantike'dhItya, bhavAmi guNavAnaham // 10 // yazA'zaMsanna ko'pyatra, bhavantaM pAThayiSyati // yo hi tvAM pAThayettasmai, kupyennavyapurohitaH // 11 // tadvatsa ! gaccha zrAvastI, tatrAsti tvatpituH suhRt // indradattadvijaH prAjJaH, sa hi tvAM pAThayiSyati // 12 // tataH sa gatvA zrAvastI-mindradattaM praNamya ca // AtmAnaM jJApayitvoce, tAtA'dhyApaya mAmiti // 13 // upAdhyAyo'bhyadhAvatsa!, yuktaste'sau manorathaH // vizeSa nAhaM kaJcit , pazyAmi pshumuuddhyoH||14|| kintu te bhojanaM dAtuM, niHsatvAdakSamo'smyaham // tadvinA ca kathaM nitya-makhinnastvaM paThiSyasi ? // 15 // bhrAtupputrAya te vidyArthine prAghurNakAya ca // bhojyadA|ne'pyazakto'smi, tanme duHkhAyate bhRzam ! // 16 // alapatkapilastAta !, kRtaM cintanayA'nayA // bhikSAvRttyA | kariSye'haM, pratyahaM prANadhAraNam // 17 // uvAca pAThako bhikSA-vRttyA'dhyetuM na zakSyate // tadehi tava bhuktyathe, prAtheye kaJcidIzvaram // 18 // ityuktvA sa samaM tena, zAlibhadrebhyamandiram // jagAma kuJjara iva, kalabhena samaM srH||19|| OM bhUrbhuvaHkharityAdi-gAyatrImaMtravAdinam // dattAzi tamibhyo'pi, kiMkAryamiti pRSTavAn // 20 // Uce dvijo'muM manmitra-putramadhyetumAgatam // bhojaya pratyahaM jJAno-paSTambho hi mahAphalaH // 21 // saharSa zAlibhadreNa, tadvAkye |khIkRte'nvaham // papATha pAThakopAnte, bhuktvA taddhAgni mANavaH // 22 // bhoktugatasya tadgaha, kapilasyAnuvAsaram // 1 alpavayaskaH / // 194 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAsyekA taruNI bhojyaM, zobhanaM paryaveSayat // 23 // tasya vidyAbhirAtmAnaM, bhojyairaGgaJca puSNataH // udabhUdyauvanaM dAkSyA-kurojjIvanajIvanam // 24 // hAsyazIlo dvijaH so'tha, tasyAM dAsyAmarajyata || yauvanaM hi vikArANAM, sarveSAmAdikAraNam // 25 // tayA ca raktayA sAkaM, kapilo'ramatA'nizam / tadekacittA taJcaiva-mUce dAsyanyadA rahaH // 26 // tvameva me priyaH kintu, niHkho'sItyaparaM naram // seve vastrAdihetozce-na te kopaH prajAyate // 27 // anyamanyata nirmanyu- statrArthe kapilo'pi tAm // tasyAM puryAJcAnyadA''sI - dAsInAmutsavo mahAn // 28 // tadA ca prekSya tAM dAsI-mudvignAM kapilo dvijaH // kutastavAratiriti, papraccha snehamohitaH // 29 // sA'vAdIdadya dAsInA-mutsavaH samupasthitaH // na ca me patrapuSpAde - mUlyaM kiJcana vidyate ! // 30 // tadvinA tu sakhImadhye, labhi| pye'haM vigopanAm // sazriyo hi striyo niHkhAM, hIlayanti sakhImapi // 31 // tacchrutvA kapilopyanta - radhRtA'dhRtimuccakaiH // yAti sthAnAntaraM duHkhaM, prItyA vArIva kulyayA // 32 // tatastamavadaddAsI, sundara ! tvaM viSIda mA // atrAsti zreSThiSu zreSTho, dhanAkhyo dhanadopamaH // 33 // yastaM prabodhayetsutaM sa tasmai svarNamASakau // dadAtIti nizA - zeSe, yAhi tvaM tasya mandire // 34 // kalpakAle ca kalyANin kAntaiH kalyANabhASitaiH // prabodhayestaM rAjIva - | mivArkaH komalaiH karaiH // 35 // ityuktvA kazcidanyaH prAg mA yAsIditi zaGkayA // autsukyAjJAtakAlA sA, | nizIthe prajighAya tam // 36 // sa ca rAjanaraizcaura, iti baddhaH pathi vrajan // prasenajinmahIjAneH puraH prAtaranI 12 dii 9 kapilacaritam - 23-36
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ -1 uttarAdhyayana | yata // 37 // rAjJA pRSTazca vRttAntaM, sarva satyaM jagau nijam // tacchutvetyabhyadhAdbhUpaH, kRpArasamahodadhiH // 38||||3assttmaadhy: yanmArgayasi tattubhyaM, dadAmi vada kAmitam // khAmin vicArya yAciSye, provAceti tato dvijaH // 39 // so'thAyanam (8) // 195 // rAjJAbhyanujJAto, gatvA'zokavanAntare // dadhyau vastrAdikaM bhAvi, na hi mASadvayena me // 40 // tatsuvarNazataM yAce, kapilaca ritam . yadvA tenApi no bhavet // gRhayAnAdi taniSka-sahasraM prArthaye nRpAt ! // 41 // yadvA tenApi nApatya-vivAhAdi 38-51 bhaviSyati // talakSaM prArthaye dAtuH, sattve kiM stokayAJcayA // 42 // uddhAro bandhudInAde-lakSeNApi na sambhavI // sampadAM ca phalaM bandhu-dInAdInAmupakriyA // 43 // koTi koTizataM koTi-sahasraM vA tadarthaye // tasyeti dhyAyataH punny-vshaadiymbhuunmtiH||44|| mApadvitayamUlasyA-pyaho lobhmhiiruhH|| visphUrjitaM yatkoTInAM, lAbhe'pyuccaiH pravardhate ! // 45 // lobhaH khalpo'pi lAbhenA-'mbhojanAlamivAmbhasA // vRddhiM yAtItyalaM tena, santoSasukhadasyunA // 46 // videzaM mAtRnirdezA-dvidyArthamahamAgataH // sApi nopArjitA kintu, vyasanaM mahadarjitam ! // 47 // mAtuguMrozca vAkyAni, kulAcAraM ca lumpatA // mayA viSayagRddhena, karmAnahamidaM kRtam ! // 48 // viSavadviSamodaka // 195 // viSayaistadalaM mama // dhyAyannityAdisaMvegA-jAtismRtimavApa saH // 49 // khayaMbuddhaH khayaM kRtvA, locaM mUrdhani zuddhadhIH // devatAdattaliGgo drAg, rAjJo'bhyaNe jagAma sH|| 50 // vimRSTaM kimiti spaSTaM, pRSTo rAjJA vishissttdhiiH|| nijAM manorathazreNI, nivedyetyvdnmuniH||51|| yathA lAbhastathA lobho, lAbhAlobhaH pravardhate // mASadvayAzritaM
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARRASSHRESS kArya, kovyApi na hi niSThitam ! // 52 // tannizamya nRpastuSTo-vAdInmuJca vrataM drutam // dadAmi koTImapi te, kapilaca ritam . muMva bhogAn yathAsukham ! // 53 // muniH smAha kRtaM dravya-rasArairnispRhasya me // jAto nirgrantha evAha, dharmalAbho'stu |52-66 bhUpate ! // 54 // ityuktvA bhUbhujo'bhyarNA-nirgayograM tapazcaran // vicaran bhuvi SaNmAsyA-kevalajJAnamApa sH||55|| itazca yojanAnyaSTA-daza sarvatra vistRtA // aTavyekA'bhavadrAja-gRhAbhidhapurAdhvani // 56 // tatra cetkaTadAsAkhyA-zcaurAH pnycshtiimitaaH|| balabhadrAdayo'bhUvan , pAtAle pannagA iva // 57 // vijJAya pratibodhAhA-stAMzca vijJAnacakSuSA // teSAmupakRti kartu, tatrAraNye yayau yatiH // 58 // tamAyAntaM drumArUDho-pazyadeko mlimlucH|| | AyAti zramaNaH kopI-tyanyeSAJca nyavedayat // 59 // asmAnavagaNayyaiva, sametyayamiti krudhA // gRhItvA te muni ninyu-rupasenApatiM drutam // 6 // Uce senApatiH krIDAM, kurmo'neneti cintayan // sAdho ! tvaM nRtya nRtyeti, tato yatirado'vadat // 61 // vAdyaM nRtyasya hetusta-dvAdakazca na vidyate // tannRtyaM syAtkathaM ? kArya, na hi syAtkAraNaM vinA // 62 // vAditeSyatha tAleSu, caurANAM paJcabhiH zataiH // dhruvakAnucakairgAya-nanata kapilo muniH // 63 // 5 tadyathA-"adhuve asAsayaMmi, saMsAraMmi u dukkhapaurAe // kiM nAma hoja taM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchejA laa|| 64 // pratidhruvamimaM gAyana , dhruvaM kapilakevalI // jagau sUrIn dhruvAn zAnta-rasapIyUSasAgarAn // 65 // etada dhyayanaM jajJe, taireva dhruvakaidhuvam // zAstratvaM pratipadyante, vacAMsyapi hi tAdRzAm // 66 // teSu cAdyaM dhruvaM zrutvA, 1
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana hai| kepyabudhyanta dasyavaH // kecittvanyaM kecidanya-taraM tadapare param // 67 // itthaM munIndraH pratibodhya tUrNa-madIkSaya-1|| aSTamAdhya. tpaJcazatAni caurAna // vihRtya pRthavyAM suciraM kramAca, babhUva nivANapurAdhivAsI // 68 // ityaktaH sampradAyaH. yanam (8) // 196 // sAmprataM sUtraM prastUyate, taccedaM gAthA. 1 mUlam-adhuve asAsayaMmi, saMsArammi u dukkhapaurAe / kiM nAma hoja taM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchejjA // 1 // vyAkhyA-kapilo hi bhagavAn khayaM buddhazcaurapratibodhArtha prathamamamuM dhruvaM jgau| dhruvakalakSaNaJcedaM-"ja gijaiTa puvaM cia, puNo puNo sabakavabaMdhesu // dhuvayaMti tamiha tivihaM, chappAya cauppayaM dupayaM ||1||ti" atra 'adhuvetti' dhruva ekAspadapratibaddhaH sthira ityarthaH, na tathA adhruvastasmin saMsAra iti smbndhH| bhramanti yatra sarvasthAneSu jantavaH yaduktaM-"raGgabhUmina sA kAci-cchuddhA jagati vidyate // vicitraiH karmanepathya-yaMtra jIvana nATitam // 1 // " tathA azAzvate kAlatopyanitye, azAzvataM hi sarvamidaM rAjyAdi, yaduktaM-"calaM rAjyaizvarya dhanakanakasAraH parijano, nRpAdvA vAllabhyaM calamamarasaukhyaM ca vipulaM // calaM rUpArogyaM balamiha calaM jIvitamidaM, jano dRSTo yo vai janayati sukhaM // 196 // sopi hi calaH // 1 // " saMsAre bhave pracurakANi prabhUtAni duHkhAni zArIramAnasAni yatra sa tathA, prAkRtatvAca vyatyaye 'dukkhapaurAetti' kimitti prazne, nAmeti vAkyAlaGkAre, bhavettat kamava karmakamanuSThAnaM ? yena karmaNA hetubhUtena
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ahaM durgatiM narakAdikAM 'na gacchejatti' na gaccheyaM / atra ca tasya bhagavataH saMzayAbhAve'pi durgatigamanAbhAvepi ca yadevamuktaM tatpratibodhanIyapUrvasaGgatikApekSamiti sUtrArthaH // 1 // evaJca bhagavatodgIte tAlAn kuTTayadbhizcauraizca pratyugIte'smin dhruvake punarbhagavAnAha - mUlam -- vijahittu putrasaMjogaM, na siNehaM kahiMci kuvijjA / asiNeha siNehakarehiM, dosapaosehiM muccae bhikkhu // 2 // vyAkhyA - vihAya tyaktvA pUrvasaMyogaM, pUrvaparicitAnAM mAtApitrAdikhajanAnAmupalakSaNatvAddhanasya ca sambandhaM, na | hamabhiSvaGgaM kvacidvAhye'bhyantare vA parigrahe kurvIta kuryAt, tathA ca ko guNaH ? ityAha, asnehaH pratibandharahitaH prAkRtatvAdvisarga lopaH, snehakareSvapi putrakalatrAdiSu AstAmanyeSu, apizcAtra lupto draSTavyaH, doSAzca ihaiva manastApAdayaH, pradoSAzca paratra narakaprAtyAdayo doSapradoSAstairmucyate yajyate bhikSuriti sUtrArthaH // 2 // punaryadasau kRtavAMstadAhamUlam - to NANadaMsaNasamaggo, hianisseasAe sabajIvANaM / siM va mokkhaNaTTAe, bhAsaI muNivaro vigayamoho // 3 // vyAkhyA -- 'totti' tato'nantaraM bhASate munivara iti sambandhaH, sa ca kIdRza ityAha / jJAnadarzanAbhyAM prastAvAkevalAbhyAM samagraH samanvitaH kimarthaM bhASate ? ityAha / 'hianisseasAetti' sUtratvAt hito bhAvArogyahetutvAt gAthA. 2-3
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 197 // 3 6 12 pathyo yo nizreyaso mokSastasmai tadartha, keSAM ? sarvajIvAnAM, 'tesiMti' casya gamyatvAtteSAJca paJcazatacaurANAM vimokSaNArtha bhASate vakti varttamAna nirdezastatkAlApekSayA munivaro vigatamohaH kSapitamohanIya karmA / iha ca 'hianisseasAe saGghajIvANamityanenaiva caritArthatve'pi 'tesiM vimokkhaNaTTAetti' yat punarabhidhAnaM tattadA bhagavatastAnevoddizya pravRttiriti prAdhAnyakhyApanArthamiti sUtrArthaH // 3 // yaccAsau bhASate tadAha mUlam -- savaM gaMthaM kalahaM ca, vippajahe tahAvihaM bhikkhU / sarvvasu kAmajAesu, pAsamANo na lippaI tAI // 4 // vyAkhyA - sarvamazeSaM granthaM bAhyaM dhanAdikaM AntaraM mithyAtvAdikaM parigrahaM kalahahetutvAtkalahaH krodhastaM, ca zabdAnmAnAdIMzca, AntaragrantharUpatve'pyeSAM pRthak grahaNaM bahudopatAkhyApanArtha, 'vippajahetti' viprajahyAttyajet, tathAvidhaM karmabandhahetuM dharmopakaraNamapItyabhiprAyaH / bhikSurmuniH tatazca kiM syAdityAha, sarveSu kAmajAteSu zabdAdiviSayasamUheSu 'pAsamANotti' pazyan atyantakaTukaM taddoSamiti zeSaH, na lipyate na sajyate 'tAitti' trAyate rakSatyAtmAnaM durgateriti trAyIti sUtrArthaH // 4 // itthaM granthatyAge guNamuktvA vyatireke doSamAha - mUlam - bhogAmisadosavisanne, hianisseasabuddhivivajjatthe / bAle a maMdie mUDhe, bajjhaI macchiA va khelaMmi // 5 // vyAkhyA - bhogA eva gRddhihetutvAdAmiSaM bhogAmiSaM, tadevAtmadUSaNAddoSo bhogAmiSadoSastasmin vividhaM sanno aSTamAdhya. yanam (8) gAthA. 5 // 197 //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ tor SARASHRSSSS nimagno bhogAmipadoSaviSaNNaH, hite nizreyase mokSe buddhistallAbhopAyaviSayA mativiparyastA viparyayavatI yasya sa gAthA. 6 hitanizreyasabuddhiviparyastaH, bAlazcAjJaH, maMdietti' sUtratvAnmando dharmakaraNampratyalasaH, mUDho mohAkulitacetAH || vadhyate zlipyate'rthAt jJAnAvaraNAdikarmaNA makSikeva zleSmaNi rajaseti gamyate / ayaM bhAvaH-yathA'sau tadgandhenAkRSyamANA khele majati, mannA ca revAdinA vadhyate, evaM jIvopi bhogAmiSamagnaH karmaNeti sUtrArthaH // 5 // nanu / yadyevaM karmabandhahetavo bhogAstarhi kiM na sarve'pi tAMstyajantItyAha mUlam -dupariccayA ime kAmA, no sujahA adhIrapurisehiM / aha saMti suvayA sAhU, je taraMti ataraM vaNiA vA // 6 // vyAkhyA-duSparityajA duHkhena parityaktuM zakyA ime pratyakSAH kAmA zabdAdyAH no naiva 'sujahatti' ApatvAtsuhAnAH sutyajAH, kaiH ? adhIrapuruSaiH! asAtvikanaraiH, yacceha duHparityajA ityuktvA punarna sujahA ityuktaM tadatyanta-13 dustyajatvakhyApakaM, adhIragrahaNAttu dhIraiH sutyajA evetyucyate, ata evAha 'ahetyAdi' atheti vAkyAntaropanyAse, santi vidyante, sutratA niSkalaGkavratAH sAdhavo ye taranti atikrAmanti ataraM tarItumazakyaM bhavamityarthaH / vaNija| iva, vAzabdasya ivArthatvAt / yathA hi vaNijo'taraM nIradhiM yAnapAtrAdinA taranti evamete'pi vratAdinA bhavamiti / /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 198 // 3 12 uktaM ca- viSayagaNaH kApuruSaM, karoti vazavarttinaM na satpuruSam // badhnAti mazakameva hi lUtAtanturna mAtaGgam // 1 // " iti sUtrArthaH // 6 // kiM sarve'pi sAdhavo'taraM taranti ? uta netyAha mUlam - samaNAmu ege vayamANA, pANavahaM miA ayANaMtA / maMdA nirayaM gacchaMti, bAlA pAviAhiM diTThIhiM // 7 // vyAkhyA-- zramaNAH smo vayamityeke kecanAnyatIrthikA vadamAnAH svAbhiprAyaM dIpayantaH, 'dIptijJAnayattravimatyupasambhASopamaMtraNe vada ityAtmanepadam' / prANavadhaM prANaghAtaM mRgA iva mRgA mUDhatvAt ajAnantaH ! ke prANinaH ? ke vA teSAM prANAH ? kathaM vA vadhaH ? ityanavabudhyamAnAH / anena prathamatratamapi na vidanti AstAM zeSANIti sUcitaM, ata eva mandA iva mandA mithyAtvamahArogAkulitAH 'nirayaM' narakaM gacchanti, bAlA nirvivekAH pApikAbhiH pApahetu| bhirdRSTibhirdarzanAbhiprAyarUpAbhiH "brahmaNe brAhmaNamAlabheta, indrAya kSatraM, marudbhyo vaizyaM, tapase zUdraM" tathA - "yasya buddhirna | lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat // AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 1 // " ityAdikAbhirdayAdamavAhyAbhiH, teSAM ca narakaM gacchatAM veSAdikaM na trANAya syAdyaduktaM - " carmavalkalacIrANi, kUrca muNDazikhAjaTAH // na vyapohanti pApAni, zodhakau tu dayAdamau // 1 // " iti sUtrArthaH // 7 // ata evAha- aSTamAdhya yanam (8) gAthA. 7 // 198 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ A gAthA8-9 GATHA ASOSIPAS%** mUlam-na hu pANavahaM aNujANe, muccija kayAi savvadukkhANaM / evaM AriehiM akkhAyaM, jehiM imo sAhudhammo paNNatto // 8 // vyAkhyA-na hu naiva prANavadhaM mRSAvAdAderupalakSaNazcaitat, 'aNujANetti' apelRptasya darzanAdanujAnannapi AstAM kurvan / kArayan vA mucyeta tyajyeta kadAcit kvApi kAle 'sabadukkhANaMti' supvyatyayAtsarvaduHkhai; zArIramAnasaiH klezaiH, tato hiMsAdinivRttA eva zramaNA bhavaM tarantIti tatvam / na caitanmayaivocyata ityAha, evamuktanItyA AryastIrthakarAdibhirAkhyAtaM kathitaM, pairAyairasau sAdhudharmo hiMsAnivRttyAdiH prajJaptaH prarUpita iti sUtrArthaH // 8 // sAdhudharmamevAhamUlam-pANe a nAivAijA, se samietti vuccai tAI / tao se pAvayaM kamma, nijAi udagaM va thalAo9 vyAkhyA-prANAnnAtipAtayet , cakArAtkAraNAnumatyorniSedhamAha / mRpAvAdAdiparihAropalakSaNazcaitat / kimiti || prANAnnAtipAtayedityAha, 'setti' yaH prANAnnAtipAtayati sa samitaH samitimAn ityucyate / kiM bhUtaH sannityAha, trAyI avazyaM prANitrAtA, samitatvepi ko guNaH? ityAha, tataH samitAt 'se iti' atha pApakaM azubha karma niryAti nirgacchati, udakamiva sthalAdatyunnataghaDhabhUpradezAditi sUtrArthaH // 9 // yaduktaM prANAnnAtipAtayediti tadeva spaSTayati 12 u034
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 199 // 10-11 mUlam-jaganissiehiM bhUehiM, tasanAmehiM thAvarehiM ca / aSTamAdhyato tesimArabhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA ceva // 10 // yanam (8) gAthA. vyAkhyA-jagannizriteSu lokAzriteSu bhUteSu jantuSu, trasanAmasu trasanAmakarmodayavatsu dvIndriyAdiSu, sthAvareSu / pRthivyAdiSu, caH samuccaye, no naiva teSu Arabheta kuryAiNDaM vadhAtmakaM 'maNasA vayasA kAyasA cevatti' sUtratvAt manasA vacasA kAyena 'cevatti' samuccaye, idamiha tAtparya-"savevi dukkhabhirU, savevi suhAbhilAsiNo sattA // savevi jIvaNapiA, sace maraNAo bIhaMti // 1 // " iti matvA na kasyApi hiMsAM kuryAditi sUtrArthaH // 10 / uktA mUlaguNA athottaraguNA vAcyAsteSu caiSaNAsamitiH pradhAneti tAmAha mUlam-suddhasaNAo naccA NaM, tattha dRvija bhikkhU appANaM / jAyAe ghAsamesijA, rasagiddhe na siA bhikkhAe // 11 // | vyAkhyA-zuddhA nirdoSA eSaNA udgamotpAdanAdyAH zuddhaSaNAstA jJAtvA tatra sthApayennivezayedbhikSurmumukSurAtmAnaM,||" // 199 // kimuktaM bhavati ? aneSaNIyatyAgena zuddhameva gRhNIyAttadapi kimartham ? ityAha-'jAyAetti' yAtrAyai saMyamanirvAhArtham , 'ghAsaMti' grAsameSayedveSayat / eSaNAzuddhamapyAdAya kathaM bhoktavyamiti grAsaiSaNAmAha-rasepu snigdhamadhurAdiSu
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 12-13 raddho gRddhimAn na syAnna bhavedbhikSAghe'nena rAgatyAga ukto, dveSapeSopalakSaNazcaitattatazca rAgadveSavimukto bhujIteti || suutraarthH|| 11 // rasAgRddhazca yatkuryAttadAhamUlam-paMtANi ceva sevijjA,sIapiMDaM puraannkummaasN|adu bakkasa pulAgaM vA,javaNahAe nisevae mNthu||12 ___ vyAkhyA-prAntAnyeva nIrasAnyeva seveta bhuJjIta, kAni punaH prAntAnItyAha-zItapiNDaM zItAhAraM, zIto'pi zAlyAdipiNDaH sarasa eva syAdata Aha-purANAH prabhUtavarSadhRtAH kulmASA rAjamASAstAn, ete hi purANA atyantapUtayo nIrasA bhavantIti tadhaNaM, upalakSaNaJcaitat purANamudgAdInAM 'adu' ityathavA 'bakkasaM' mudgAdinahikAniSpannamantraM, pulAkamasAraM vallacanakAdi, vA samuccaye / 'javaNahAetti' yApanArtha dehanirvAhArtha niSeveta bhuJjIta, manthuzca badarAdicUrNa, casya gamyamAnatvAt atirUkSatayA cAsya prAntatvaM / iha ca yApanArthamityanenaitatsUcitaM, | yadi tena zarIrayApanA syAttadA tadeva seveta, yadi tu vAtodrekAdinA tadyApanaiva na syAt tadA gacchagato muniH sarasamapi seveta / jinakalpikAdirgacchanirgatastu prAntAdInyeva seveta, tasya tAdRzAnAmevAdAnAnujJAnAt / punaH kriyA-| bhidhAnaM tu na sakRdetAni seveta, kintu sarvadApIti sUcanArthamiti sUtrArthaH // 12 // zuddhaSaNAviparyaye doSamAha mUlama-je lakkhaNaM ca saviNaM ca, aMgavijaM ca je puNjti| na hu te samaNA vuccaMti, evaM AyariehiM akkhAyaM // 13 //
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 200 // 3 6 12 Photo vyAkhyA - ye munayo lakSaNaM zubhAzubha sUcakaM puruSAdilakSaNaM tatpratipAdakaM zAstramapi lakSaNaM, "asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu // gatau yAnaM khare cAjJA, sarva satve pratiSThitam // 1 // " ityAdikaM / khapnaM ca svapnasya zubhAzubhasUcakaM zAstraM, "alaGkRtAnAM dravyANAM vAjivAraNayostathA // vRSabhasya ca zuklasya, darzane prApnuyAdyazaH // 1 // tathA - " mUtraM vA kurute khane, purISaJcApi lohitam // pratibuddhyeta yaH so'rtha - nAzaM prApnoti nizcitam // 1 // " | ityAdikaM / aGgavidyAM ca ziraHprabhRtyaGgasphuraNataH zubhAzubhasUcikAM, "siraphuraNe kira rajaM, piamelo hoi bAhuphuraNammi || acchiphuraNaMmi a piaM, ahare piasaMgamo hoI // 1 // " ityAdikAM / praNavamAyAbIjAdivarNavinyA| sAtmikAM vA / cakAraH sarvatra vAzabdArthaH, ye prayuJjate vyApArayanti, punarye iti grahaNaM lakSaNAdibhiH pRthak sambandhasUcanArtha, tatazca pratyekamapi lakSaNAdIni ye prayuJjate, na tu samastAnyeva, 'na hu' naiva te zramaNA ucyante / iha ca puSTAlambanaM vinA tadyApAraNe evamucyate, anyathA karavIralatAbhramakatapakhino'pi tathAtvApatteH, evaM AcArAkhyAtaM kathitamiti sUtrArthaH // 13 // teSAM phalamAha - mUlam - iha jIviaM aniamettA, panbhaTThA samAhijoehiM / kAmabhogA rasagiddhA, uvavajjaMti Asure kAe // 14 // vyAkhyA - iha janmani jIvitamasaMyamajIvitaM aniyamya dvAdazavidhatapovidhAnAdinA aniyaMtrya prabhraSTAH pracyutAH aSTamAdhya yanam (8) gAthA 14 // 200 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAPOSARAPAN samAdhizcittasvAsthyaM tatpradhAnA yogAH zubhamanovAkkAyavyApArAH samAdhiyogAstebhyaH te'nantaroktAH kAmabhogeSu | gAthA. pUrvokteSu raseSu madhurAdiSu ca gRddhA lolupAH kAmabhogarasagRddhAH, bhogAntargatatvepi rasAnAM pRthaggrahaNamatigRddhahetu- 15-16 tvakhyApakaM, upapadyante jAyante Asure asurasambandhini kAye nikAye, evaMvidhA hi kiJcitkaSTAnuSThAnamanutiSThanto'pi virAdhakatvAdasureSvevotpadyante iti sUtrArthaH // 14 // tato'pi cyutAste kiM prApnuvantItyAhamUlam-tattovi uvaTTittA, saMsAraM bahuM annupriaddNti|bhukmmlevlittaannN, bohI hoI sudullaho tesiM15 | vyAkhyA-tatopi asuranikAyAduddhRtya nirgasya saMsAraM bhavaM 'bahu' vistIrNa anuparyaTanti sAtatyena paribhramanti, kiJca bahukarmalepaliptAnAM bodhiH pretya jinadharmAvAptiH bhavati sudurlabho'tizayena duSprApaH teSAM, ye lakSaNAdi prayuate / yatazcaivamato nottaraguNavirAdhanA kAryeti sUtrArthaH // 15 // nanu kimete jAnanto'pyevaM lakSaNAdi prayuJjate ? ucyate-lobhavazAdata eva tadAkulasyAtmano duSpUratvamAha-- mUlam-kasiNaMpi jo imaM logaM, paDipuNNaM daleja ikkss| teNAvi se na saMtusse, ii duppUrae ime AyA // 16 // __ vyAkhyA-kRtnamapi sakalamapi yaH surendrAdirimaM pratyakSaM lokaM pratipUrNa dhanadhAnyAdibhRtaM 'dalejatti' dadyAt 'ikkassatti' ekasmai kasmaicidArAdhakAya tenApi dhanAdipUrNalokadAyakenApi sa lubdho na santuSyet , anena dAyakena
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 201 // gAthA. mama paripUrNatA kRteti na santuSTimApnuyAt / yaduktaM-"na vahnistRNakASThAyai nadIbhirvA mahodadhiH // na caivAtmArtha- aSTamAdhyasAreNa, zakyastarpayituM kvacit // 1 // ityamunA prakAreNa duHkhena pUrayituM zakyo duSpUraH saeva duSpUrakaH 'imetti' ayaM yanam (8) pratyakSa AtmA jIvastadicchAyAH pUrayitumazakyatvAditi sUtrArthaH // 16 // asantoSe khaviditaM hetumAha |10-18 mUlam-jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDai / domAsakayaM kajaM, koDIevi na niDhiaM // 17 // vyAkhyA-yathA lAbho dravyaprAptiH tathA lobho mUrchA bhavatIti zeSaH, kimevamityAha-yato lAbhAllobhaH pravardhate, yathA yathA lAbhastathA tathA lobhaH pravardhata ityarthaH / kutazcaivamityAha-dvAbhyAM mASAbhyAM kRtaM dvimASakRtaM kArya prayojanaM dAsyAH puSpatAmbUlamUlyarUpaM koTyApi dInArANAM na niSThitaM na niSpannaM, uttarottaravizeSAbhilASAditi sUtrArthaH // 17 // dvimASakRtaM ca kArya strImUlamiti tatparihAropadezamAha mUlam-No rakkhasIsu ginjhijjA, gaMDavacchAsu NegacittAsu / - jAo purisaM palobhittA; khelaMti jahA vA dAse hiM // 18 // vyAkhyA-no naiva, rAkSasya iva rAkSasyaH striyastAsu, yathA hi rAkSasyo raktasarvakhamapakarSanti jIvitaM ca prANinAmapaharanti, evametA api tattvato hi jJAnAdInyeva jIvitaM, jJAnAdIni ca tAbhirapahiyanta evetyevamuktaM / tU // 201 // 'gijjhijjatti' gRdhyedabhikAMkSAvAn bhavet, kIdRzISu ? 'gaMDavacchAsutti' pizitapiNDarUpatvAddaNDe iva gaNDe kucau vakSasi 12
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA.19 yAsAM tAstathA tAsu, vairAgyotpAdanArthaJcetthamuktaM / anekAnyanekasaMkhyAni caJcalatayA cittAni yAsAM tAstathA tAsu, uktaJca-"hRdyanyadvAcyanyat ,karmaNyanyat puro'tha pRSThe'nyat // anyattava mama cAnyat , strINAM sarva kimapyanyat // 1 // " yAH striyaH puruSaM kulInamapi pralobhya tvameva me zaraNaM tvameva ca me priya ityAdikAbhirvAgbhirvipratArya khelanti krIDanti 'jahAvatti' vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva dAsairehi yAhi mA vAyAsIrityAdibhiH krIDAbhirdAsamiva * puruSaM pravartayanyo vilasantIti sUtrArthaH // 18 // punastAsAmevAtiheyatAM darzayannAha mUlam-nArIsu no pagijjhijjA, itthI vippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM NaccA, tattha Thavija bhikkhU appANaM // 19 // __ vyAkhyA-nArISu no naiva pragRdhyet prazabdaH prArambhe, tato gRddhimArabhetApi na, kiM punaH kuryAditi bhAvaH / |'itthitti' striyo 'vippajahetti' viprajahyAt tyajet , pUrva nArIgrahaNAnmAnuSya evoktA, iha tu deva tiryaksambandhi nyopi tyAjyA uktA iti na paunaruttyaM / anagAro muniH, kiM punaH kuryAdityAha-'dhamma catti' cazabdasyAvadhAra-|| &NArthatvAt dharmameva brahmacaryAdirUpaM pezalamatra paratra caikAntahitatvenA'timanoraM jJAtvAvabudhya tatreti dharma sthApa yedbhikSurmunirAtmAnamiti sUtrArthaH // 19 // adhyayanArthopasaMhAramAha
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana te aSTamAdhya. yanam (8) gAthA.20 // 202 // mUlam-iti esa dhamme, akkhAe kavileNaM ca visuddhapaNNeNaM / ___ tarihiMti je kAhiMti, tehiM ArAhia duvelogatti bemi // 20 // vyAkhyA-ityanena prakAreNa eSa pUrvokto dharmo munidharma AkhyAtaH kathitaH, kenetyAha-kapileneti pUrvasaGgatikatvAdamI madvacanaM pratipadyantAmityAtmAnameva nirdizati, caH pUttauM, vizuddhaprajJena nirmalajJAnena / athArthasiddhimAha'tarihaMtitti' tariSyanti bhavAbdhimiti zeSaH, ke ? ityAha-ye narAH kariSyanti prakramAdamuM dharma, anyacca, tairArAdhitau dvI loko ihalokaparalokarUpau, iha mahAjanapUjyatayA paratra ca svargApavargAdiprAptiriti sUtrArthaH // 20 // iti bravImIti prAgvat // - jykyaay iyaallu hI iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyo-2 za pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau aSTamAdhyayanaM sampUrNam // 8 // // 202 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha navamAdhyayanam // karakaNDaca ritram1-7 // aham // uktamaSTamAdhyayanaM, atha namipravrajyAkhyaM navamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhonantarAdhyayane nirlobhatvamuktaM, nirlobhazcehApi zakrAdipUjyaH syAttadupadarzanAyedamucyate, ityanena sambandhanAyAtasyAsya prastAvanArtha namicaritaM 3 tAvadihAvazyaM vAcyam / yathAcAyaM pratyekabuddhastathAnyepi karakaNDDAdayastrayaH pratyekabuddhAstatsamakAlakhargacyavanadIkSopAdA-81 nikevalajJAnamahAnandapadabhAjo babhUvuryadvakSyati, "karakaMDU kaliMgesu, paMcAlesu a dummuho // namI rAyA videhesu, hai |gaMdhAresu a naggai // 1 // tti" tataH prasaGgAttacaritAnyapIhocyante / tatrAdau vRSabhaM vIkSya, pratibuddhasya dhInidheH // karakaNDamahIjAne-zvaritaM vacmi tadyathA // 1 // atraiva bharate campA-nagayoM guruvikramaH // bhuupobhuugunnrtnaanaa-muddhidedhivaahnH||2|| putrI ceTakabhUbhartuH, shiilaadigunnsevdhiH|| rAjJI tasyAbhavatpadmA-vatI padmA hareriva // 3 // bhuJjAnA bhUbhujA sAkaM, bhogAbhogAn yathAsukham // babhUva sA kramAdanta-vanI patnI mhiipteH||4|| kRtapArthivanepathyA, dhRtacchatrA dhraabhRtaa|| viharAmyahamArAme, paTTebhaskandhamAzritA // 5 // ityabhUdohadastasyAH, kAle garbhAnubhAvataH // tasyApUrNe ca sA kAya, kRSNapakSenduvadhau // 6 // [ yugmam ] tataH pRthvIbhRtA pRSTA, mahiSI kAryakAraNam // jagau taM dohadaM rAjJaH, pramodadrumadohadam // 7 // tato
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 203 // LASSASSISTERIS bhUpastayA sAka-mAruhya jayakuJjaram // khayaM tadupari chatraM, dadhatpUrNendusundaram // 8 // sAnandaM paurapaurIbhiH, prekSya-2 navamAdhyamANo balAnvitaH // prAvRTkAlapravezena, ramyamArAmamAsadat // 9 // [yugmam ] tadA ca navyapAthoda-pAthA saGga- yanam (9) masambhavaH // gandhaH prAdurabhUmeH, surabhi sikandhayaH // 10 // taca gandhaM samAghAya, dhyAyan vindhyaaclaattviim|| karakaNDuca mAritram8-21 vyAlaH kAla ivottAlaH, kAntAraM pratyadhAvata // 11 // vyAvartamAno vikrAnta-bhUyobhirapi sa dvipH|| kadAgrahAdiva zaTho, gamanAnna nyavartata // 12 // kurvANairvividhopAyAn , skhalyamAnopi maanvaiH|| na tasthau sindhuraH sindhu-pUraH zaravaNairiva // 13 // vihasteSu tatasteSu, pazyatveva sa hastirAT // pazyatoharavadbhUpa-rAjyau hRtvA vane'nayat // 14 // tatra prekSya kSamApAlo, dUrAdekaM vadrumam // devImUce gajo hyeSa, gantA'muSya taroradhaH // 15 // tatra cAsmin gate sadyaH, zAkhAM nyagrodhazAkhinaH // gRhNIyAstvaM grahISyeta-cchAkhAmahamapi priye ! // 16 // AvAM tato gamiSyAvo, gajaM hitvA nijaM puraM // anyathA tvAvayorbhAvI, vanesmin kopyupadravaH // 17 // pratipannApyado vAkyaM, vaTasyAdho gate gaje // tacchAkhAgrahaNAyAlaM, nAbhUdrAjJI cirakriyA // 18 // mApastu dakSastacchAkhA-mAlambyodataravaTAt // prANapriyAmapazyaMzca, vyalApIditi duHkhitaH // 19 // ayi kAMte ! kadA bhAvI?, saGgamaH punraavyoH|| amunA // 20 // ripurUpeNa, kariNA vaJcitosmi haa!|| 20 // tvadviyogodbhavaM duHkhaM, dAvAgnerapi duHsaham // asoDhapUrvaM dayite !, sahiSyahaM kiyaciram ? // 21 // duHkhametad ghaTembhodhi-riva mAti na me hRdi // tatkiM kurve ? kva gacchAmi ?, puraH * 442 **
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ karakaNDucaritram 22-36 kasya bravImi vA? // 22 // ityAdi vilapan duHkh-bhrbhnggurmaansH|| dantipAdAnusAreNa, yayau campApurI nRpaH // 23 // rAjJaH priyAM tu tAM dantI, ninye nirmAnupATavIm // pipAsAvivazastatrA-vizaJcaikaM mahAsaraH // 24 // vAddhauM surebhavattatra, krIDati dvirade zanaiH // uttatAra tato rAjJI, kuraGgIva mahAgireH // 25 // sarastI ca haMsIva, pulinoddezamAgatA // pazyantI paritopazya-daraNyAnI bhayapradAm // 26 // yUthacyUtakuraGgIva, tataH sAMtyarthamAturA // muktakaNThaM rurodoccai-rodayantI khagAnapi // 27 // kathaJciddhairyamAlambya, dadhyau caivaM nRpAGganA // duSkarmadopato hyApa-diyamApatitA mama // 28 // na cAticikkaNaH karma-malo rodanasambhavaiH // vinetuM zakyate nIrai-stadalaM, rodanena me ! // 29 // kiJcAsmin gahane vyAghra-siMhAdizvApadAkule // upadravopi kopi syAt , tat pramAdaM jahA myaham // 30 // iti dhyAtvA kRtacatuH-zaraNA sA mahAzayA // kSamayitvAkhilAn sattvAn , ninditvA duritaM 4Anijam // 31 // sAkArAnazanaM kRtvA-'raNyanistaraNAvadhi // smarantI prakaTaM pnyc-prmesstthinmskriyaaH|| 32 // adhvAnaM nijapuryAzca, digmUDhatvAdajAnatI // gantuM pravavRte kAJci-ddizamuddizya satvaram // 33||[tribhirvishesskm ] dUraGgatA ca sA prekSya, tatra kaJcanatApasam // pipriye'ntaH payaH prApya, pipAsuriva jaGgale // 34 // kRtAbhivAdanAM| tAca, papraccheti sa taapsH|| mAtaH! kuta ihAyAsI-stvaM devIva manoramA // 35 // ahaM ceTakarATraputrI, dadhivAhanarADvadhUH // ihAnItA dvipeneti, khavRttaM sApyavocata // 36 // ahaM ceTakabhUbharturbAndhavosmi mahAzaye ! CSCR554
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 204 // NA tanmA bhaiSIrmA kRthAzca, zokaM nIcajanocitam // 37 // ityuktvA tApasazreSTha-stasyai vanaphalAnyadAt // AtithyaM 4 navamAdhya batitheH zrINA-manusAreNa jAyate // 38 // pArerNavaM pota iva, nItvA pArevanaM ca tAm // darzayan vasato grAmA yanam (9) karakaNDucanityuvAca tponidhiH|| 39 // sIrakRSTAM bhuvaM naivA-krAmAmo vayamityaham // nAyAsyAmi purastvaM tu, nirbhayAtaH caritram paraM brjeH||40|| dezo dantapurasyAyaM, dantavakro'tra bhuuptiH|| gatvA puretra campAyAM, gaccheH sArthena saMyutA // 41 // 37-51 ityuditvA nyavartiSTha, ziSTAtmA taapsaagrnniiH|| sApi dantapure prAptA, sAdhvInAmantike yayau // 42 // kRtapraNAmAM vidhiva-tAzca pArthivakAminIm // zrAddhe! tvaM kuta AyAsI-rityapRcchat pravartinI // 43 // sApyuvAca nijAM vAtA, vinA garbha yathAsthitAm // smRtAnubhUtaduHkhA ca, jajJezruklinnalocanA // 44 // tataH pravartinI proce, mA |khidyakha mahAzaye ! // karmaNAM hi parINAmo-pratikAryaH surairapi // 45 // "kiJca-"vAtoddhRtadhvajaprAnta-caJcalaizvaryazarmaNi // caleSTajanasaGgesmin , bhave saukhyaM na kiJcana // 46 // janmarogajarAzoka-mRtyudauHsthyAdhupadravaiH // vyAkuletra bhave duHkha-meva prAyo bhavedvizAm // 47 // yacceha syAtsukhaM kiJci-dviSayAdhupabhogajam // duHkhAnuSaGgAttadapi, duHkha eva nimajati // 48 // yata eva ca saMsAro, duHkhAnAmekamAspadam // prapadyante mokSamArga-mata eva // 204 // vivekinH||49|| iti taddezanAM zrutvA, viraktA sAdade vratam // pRSTApyAcaSTa no garbha, cAritrAdAnazaGkayA // 50 // garbhavRddhau ca sAdhvIbhiH, pRSTA kimidamityasau // satyamUce tatastAstAM, sAdhvIM guptamarakSayan // 51 // garbhakAle ca
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNDuca. ritram 52-66 sampUrNe, zayyAtaragRhasthitA // asUta sutaratnaM sA, maNiM rohaNabhUriva // 52 // tato gRhItvA taM bAlaM, gatvA pretabane'mucat // tattAtanAmamudrAta, ratnakambalaveSTitam // 53 // draSTuM tadvAhakaM sAtha, taJca trAtumupadravAt // pracchannaM saMsthitAdrAkSI-dRzA premAmRtAyA // 54 // tatrAyAtastadA pret-bnesho'ptyvrjitH|| jagRhe taM nijagRhe, nItvA palyai ca dattavAn // 55 // tasyAvakarNaka iti, sAnandaH sobhidhAM vyadhAt // AryApi tadgRhaM vIkSya, jagAmopAzrayaM nijam // 56 // va garbha iti sAdhvIbhiH, pRSTA cetyavadanmRSA // mRtaH suto mayA jAtaH, sa ca tyaktaH kcitttH|| 57 // sAdhvyopi saralAH sarvA-stattathA pratipedire // bAlastu vavRdhe tasya, saudhe paGka ivAmbujam // 58 // vatsaM gauriva taM bAlaM, dhyAyantI sA tu saMyatA // jagAma pratyahaM preta-vanapAlasya dhAmani // 59 // tatpatyA |ca samaM prema, cakre sambhASaNAdibhiH // alAlayaca taM bAla-maho ! mohotidurjyH||60 // avApa yacca bhikSAyAM, zobhanaM modakAdikam // tadvAlAyArpayatsopi, tasyAM rAgaM dadhau tataH // 61 // janmatastasya dehe ca, rUkSakaNDUrabhUpRzam // sa ca vRddhiGgato bAlaiH, samaM kIDannadovadat // 62 // ahaM vo nRpatistasmA-ghUyaM datta karaM mama // bAlAH procuH karasthAne, behi kiM te pradIyate ? // 63 // sa proce caNDakaNDUko, mAM kaNDUyadhvamuccakaiH // karaNAnena || tuSTosmi, kRtaM tadaparaiH karaiH // 64 // tatastasyAbhidhAM bAlAH, karakaNDUriti vyadhuH // guNakriyAdibhirnAma, navInamapi jAyate // 65 // kiJcitprauDhatvamApannaH, zmazAnaM ca rarakSa saH // tadeva hi kule tasmin , gIyate kAryamuttamam // 66 // OMOMOM545
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67-80 uttarAdhyayana / hetoH kutazcidAyAtau, zmazAne tatra cAnyadA // dvau munI vaMzajAlAnta-daNDamekamapazyatAm // 67 // tayo- navamAdhya. // 205 // gareko yatirdaNDa-lakSaNajJo mhaamtiH|| taM vaMzaM darzayanneva-mavAdIdaparaM munim // 68 // yAvatA vardhate catvA- yaGgu- yanam (9) lAnyaparANyayam // tAvatpratIkSya yo bena-mAdatte sa bhavennRpaH // 69 // taca sAdhuvaco vRkSa-nikuJjAntaravartinA // karakaNDuca ritram tena mAtaGgaputreNa, dvijenaikena ca zrutam // 70 // tato vaMzasya tasyAdhaH, khanitvA caturaGgulam // chittvA prachannavRttyA taM, vADavo daNDamAdade // 71 // taca prekSya dvijenAttaM, karakaNDuH krudhA jvalan // Achidya jagRhe ko vA, rAjyalakSmI na kAMkSati ? // 72 // tatastaM kareNa nItvA, daNDaM dehItyavag dvijaH // sa proce'sau zmazAne me, jAtastanna dadAmi te // 73 // viprovocadanenaiva, kArya me vartate tataH // asya sthAnenyamAdAya, daNDamenaM pradehi me hai // 74 // tenetyuktopi taM daNDaM, karakaNDuranarpayan // kuto'muM na dadAsIti, pRSTaH kAraNikaistadA // 75 // bAlo-TR bravItsurasyeva, daNDasyAsya prabhAvataH // bhaviSyAmi nRpo nUnaM, tadasyAmuM dade katham ? // 76 // tato vihasya taM bAla-mevaM kAraNikA jaguH // rAjyAvAptau dvijasyAsya, grAmamekaM tvamarpayeH // 77 // tatprapadya nijaM dhAma, kara-18 kaNDuryayau drutam // dvijopyanyAn dvijAneva-mUce gatvA khamAspadam // 78 // daNDaM mamApi jagrAha, balAcANDAla R // 205 // vAlakaH // tataH kathaJcittaM hatvA, daNDamAdadmahe vayam // 79 // kathamapyetadAkA -vakarNakapitA tataH // patnIputrAnvitonazya-tsutarakSAkRte kSaNAt // 8 // gatvA ca kAJcanapure, te trayopi purAbahiH // kutrApi suSupuH
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAntAH, khApo hi zramabheSajam // 81 // tadA ca nagare tatrA-putro rAjA vyapadyata // tatodhivAsayAmAsu-stu-18 karakaNDuca ritram rahaM maMtripaGgavAH // 82 // turaGgo'pi bhramaMsteSAM, suptAnAmantike yayau // tazca pradakSiNI cakre, bAlaM devamivAstikaH 81-95 // 83 // taJca tejakhinaM zreSTha-lakSaNaM vIkSya nAgarAH // tuSTA jayAravaM cakru-stUryanirghoSamizritam // 84 // dhvAnena tena vidhvasta-pramIlaH sotha bAlakaH // jRmbhAyamANa uttasthA-vAruroha ca taM hayam // 85 // tUryadhvanipratidhvAnA-pUrNadyAvAkSamAntaraH // pauraiH parItaH parita-stArApatirivoDubhiH // 86 // yuktaH pitRbhyAM nagare, pravizan sa ca vADavaiH // arodhi mAtaGga iti, mAtaGga iva zUkaraiH // 87 // [ yugmam ] tato gRhItvA taM daNDaM, karakaNDuH purokarot // tasya rAjyapradAne hi, sa eva pratibhUrabhUt // 88 // nirmito jvalanenevA-jvaladdaNDastadAra ca sH|| tazca prekSya dvijA bhItA, nezuH zaramiva dvikaaH||89|| pure praviSTo rAjye cA-bhiSikto dhiiskhaadibhiH|| sotha rAjA sajAtIyA-nmAtaGgAnvidadhe dvijAn // 90 // uktaJca-"dadhivAhanaputreNa,rAjJA ca karakaNDunA // vATadhAnakavAstavyA-cANDAlA brAhmaNIkRtAH // 91-" tasyAvakarNaka iti, tyaktvAdyaM nAma nIrasam // vAloktameva tatprocuH, karakaNDuriti prjaaH|| 92 // prAptarAjyaJca taM zrutvA, daNDacchedI sa vADavaH // AgatyovAca rAjanme, dehi grAma tadoditam // 93 // kaM grAmaM te dadAmIti, rAjJoktaH sa punarjagau // campAyAM me gRhaM tasmA-ttaddeze grAmamarpaya // 94 // tato lekhaM lilekhaivaM, karakaNDunarezvaraH // dadhivAhanabhUpAlaM, prati niSpratimo guNaiH // 95 //
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 206 // "tathAhi-" svasti shriikaashcnpuraa-tkrknnddurmhiiptiH|| sambhASate nRpaM campA-dhipaM zrIdadhivAhanam // 96 // navamAdhyaparamAtmaprabhAveNa, kalyANamiha vidyate // zrImadbhirapi tadjJApyaM, khazarIrAdigocaram // 97 // kiJcAsmai brAhmaNA- yanam (9) yako, grAmo deyaH samIhitaH // dAsye vo rucitaM grAma, nagaraM vA tadAspade // 98 // idaM kAryaM dhruvaM kArya, nAtra karakaNDuca ritram kAryA vicAraNA // mUlyAvAptau vimarzo hi, vyartha eveti maGgalam // 99 // lekhamenaM samAdAya, viprazcampApurI 96-109 gtH|| AsthAnasthasya bhUpasya, pANipadmAtithiM vyadhAt // 10 // tadvAcanahavirhoma-dIptakrodhahutAzanaH // tamityUce dharAdhIzo, bhrakuTIvikaTana naH ||1||re! mAtaGgasya kiM tasya, khajAtirapi vismRtA ? // anAtmajJolikhallekha, yo mamopari duSTadhIH // 2 // lekhenAnena taM nIca-maspazyaM spRSTapUrviNA // ahaM malInatAM nIto-'jJAnAdvA kiM na jAyate ? ||3||re vipra ! yAhi yAhi tvaM, nocenmAtaGgalekhadaH // yAsyasi tvaM pataGgatvaM, matkopajvalanedhunA // 4 // tenetyukto dvijo gatvA, tadUce karakaNDave // krodhAdhmAtastataH sopi, yAtrAbherImavIvadat // 5 // caturaGgacamU-12 cakre-bhuvamAcchAdayanniva // jagAma campAnagarI, sarvatastAM rurodha c||6||viiraannaamutsv ivA- nandadAyI tatohai vaham // pursthaayibhiHsthaayi-sainyyorbhvdrnnH||7|| tAJca padmAvatI sAdhvI, vAto zrutvetyacintayat // ajJA- 206 // nena pitAputrI, kurutaH samaraM mithH|| 8 // bhUyasAM prANinAM nAzo, dAvavAvivAhave // tayornarakado bhAvI, tadgatvA zamayAmi tam // 9 // iti dhyAtvA mukhyasAdhvI-mApRcchaya ca mahAsatI // karakaNDusamIpegA-tsopyutthAya nanAma
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tAm // 10 // sAtha tasmai rahaH procya, prAcyaM vRttAntamAtmanaH // ityAkhyattava mAtAhaM, pitA ca dadhivAhanaH // 11 // tattAtena samaM yuddhaM, na yuktaM te mahAmate ! // kulInA hi na lumpanti, gurUNAM vinayaM kvacit // 12 // tacchrutvA tena pRSTau tAvUcatuH pitarAvapi // putro naH pAlitosi tvaM samprAptaH pretakAnane // 13 // sAdhvIvAkye tato jAta - pratyayopi sa pArthivaH // darpAnnApAsarajjanyA - drAjanyAnAM sau bahuH // 14 // AryA yayau tato madhye - puraM rAjJo gRhe drutam // tAJcopAlakSayazcevyaH praNemuzca sasambhramam // 15 // diSTyA dRSTAdya mAtastva-miyatkAlaM kva ca sthitA // cirAtkiM darzanaM dattaM kimidaM svIkRtaM vratam // 16 // ityAdyuccairvadantyastA ruruduzca muhurmuhuH // iSTAnAM | darzane jIrNa-mapi duHkhaM navAyate ! // 17 // taM ca kolAhalaM zrutvA tatrAyAto dharAdhipaH // tAM praNamyAsanaM ktvA, ka garbha iti pRSTavAn // 18 // rAjan ! garbhaH sa evAyaM yeneyaM veSTitA purI // tayetyuktazca sa prApA-nandaM vAcAmagocaram // 19 // utkaNThotkarSapAnIyA - pUrNamAnasamAnasaH // sutena tena saGgantuM gantuM pravavRte nRpaH // 20 // samAyAntaM samAkarNya karakaNDunRpopi tam || abhyAgAt pAdacAreNa, pAdayozcApatatpituH // 21 // pitApi taM nataM | dorbhyA-mAdAya pariSakhaje // tadaGgasaGgapIyUpai - rnijaM nirvApayan vapuH // 22 // bhUpAcdheH pazyatastasyA-dRSTapUrva sutoDupam // lalaMghe laghu hRtkUla - mudvelaiH pramadodakaiH // 23 // taJcAbhyapiJcadaGkasthaM nRpaH prAk sammadAzrubhiH // rAjyAbhiSekanIraizca pazcAtsiMhAsanasthitam // 24 // iti cAvocadAyuSman !, rAjyametatkramAgatam // pAlanIyaM tathA karakaNDucaritram 110-124
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 207 // navamAdhya. yanam (9) karakaNDuca ritram 125-138 lokA, yathA naiva smaranti mAm // 25 // niyojyemAM rAjyabhAra-dhurAM tvayi dhurandhare ||dhaasye dharmadhurAM yukta-midaM hi samaye vidAm // 26 // ityuktvA vratamAdatta, nRpaH sdgurusnnidhau||krknnddudhraadhiish-kRtnisskrmnnotsvH||27|| | atha prtaapdaavaagni-dhvstvairiyshodrumH|| karakaNDunRpo rAjya-dvayaM sanayamanvazAt // 28 // sa corvIzaH khabhAvena, bhRzaM vallabhagokulaH // khIcake tAni bhUyAMsi, yAdAMsI payonidhiH // 29 // sa cAnyadA gataH kvApi, gokule jaladAtyaye // surabhIH saurabheyAMzca, tarNakAMzca vilokayan // 30 // gauraM gaurIgurugireH, zRGgAdgaGgAjalAplutAt // ekaM tarNakamadrAkSI-mugdhaM snigdhatanucchavim // 31 // jAtapremA tatastasmin , bhUmAn goduhamUcivAn // etanmAtuH payosyaiva, deyaM dohyA tu naiva sA // 32 // kiJca vRddhiM gatasyAsya, macittAnandadAyinaH // anyAsAmapi dhenUnAM, pAyanIyaM payonvaham // 33 // gopAlo'pi mahIpAla-vacanaM pratipadya tat // tathaiva vidadhe ko vA, rAjJAmAjJAM vilumpati? // 34 // sotha vatso vardhamAnaH, spardhamAnaH zazitviSA // palopacayadurlakSya-kIkasaH prAjyavikramaH // 35 // zobhamAnoMsakRTena, kttenevaavniidhrH|| tIkSNAgravartalottuGga-zRGgastAruNyamAsadat / / 36 ||[yugmm ] tathA| &bhUtaM ca taM mApo, vRpabhairaparaiH samam // krIDayAyodhayattaM tu, nAjaipItkopi shaangkrH|| 37 // kAlAntare ca bhUpAlo, gato gokulamIkSitum // ghaTyamAnaM paDakAyai-rdadazaikaM jaradvam // 38 // mahokSaH sa mahAvIryaH, ketyapRcchacca godu1 himAdreH / // 207 //
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ karakaNDuca ritram 139-146 hama // sovAdIheva ! vRSabhaH, sa evAyaM jarAturaH // 39 // tannizamya nRpodhyAsI-dadhyAsInaH zubhAzayam // aho! anityatA sarva-bhAvAnAM vacanAtigA // 40 // balinopi balIpardA, nezudaptA api drutam // yasya hambhAraveNa jyA-TaGkAreNeva pkssinnH||41|| caladoSTho galadRSTi-neSTaujA vizrasAvazAt // so'dhunA paDukaiH klasAM, sahate parighaTanAm ! ||42||ydrpN pazyatAM nendu-darzanepyAdaro'bhavat // sopyadya tanute dRSTo, jugupsA hA purISavat ! // 43 // tadvikramavayorUpa-vibhutvavibhavAdikam // vIkSyatedhyakSamevaita-tpatAkAJcalacaJcalam ! // 44 ||stypyevN jano mohA-na jAnAti yathAsthitam // tattameva nigRhNAmi, gRhNAmi januSaH phalam ||45||dhyaatveti kRtvA svayameva locaM, vibhranmunerveSamamartyadattam // pratyekavuddhaH pratibuddhajIvI, bhuvi vyhaarssiitkrknndduraajH|| 46 // [iti karakaNDunRpakathA // 1 // ] | atha pratyekabuddhasya, buddhasyendradhvajekSaNAt // rAjJo dvimukhasaMjJasya, kathAM vakSyAmi tadyathA // 1 // pAJcAladezatilake, pure kAmpilyanAmani // yavAbhidhobhavadbhUpo, harivaMzAbdhicandramAH // 2 // tasyAsIdguNamAlADhyA, guNamAlAhayA priyA // tayA samaM nRpo bhogAn , bhujAnaH kaalmtygaat||3||anydaa ca guNAsthAna-mAsthAnasthaHsa paarthivH|| dezAntarAgataM dUta-miti papraccha kautukAt ||4||raajyenyessaaN vidyamAnaM, madrAjye kiM na vidyate ? // dUtovAdIttava vibho !, nAsti citrasabhA zubhA // 5 // tataH kAryavidAkArya, nRpatiH sthapatIn jagau // citrasatrasabhA citra-sabhA me kriyatAmiti ||6||prmaannmaadesh iti, procya tepi zubhe kSaNe // prArebhire bhuvaH khAtaM, sabhAnyAsavidhitsayA 9 dvimukhacaritram 1-7 RRCRAR
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana hU~ // 7 // paJcame ca dine tasmAdbhUtalAttejasA jvalan / mauliH prAdurabhUdrala-mayo ravirivArNavAt // 8 // sthapatayastuSTA - stamAcakSuH kSamAbhRte // sotsAhaH sotsavaM sopi, tatrAgatya tamAdade // 9 // apUjayacca sthapati - prabhRtIn vasanAdibhiH // tepi citrasabhAM khalpa- kAlenaiva vitenire // 10 // bhittinyastairmaNigaNai - rniyAlokAM vimAnavat // devIbhiriva mANikya - putrikAbhiradhiSThitAm // 11 // mANikyatoraNaiH zakra - cApairiva virAjitAm // paJcavarNamaNivyUha-racanAJcitakuTTimAm // 12 // sabhA sudharmA mattopi kiM ramyeti samIkSitum // uccaiH kRtaM maulimiva, zikharaM guru vibhratIm // 13 // vicitracitraracanA - citrIyitajagatrayIm // AhvayantImivAmartyAn svapre kSAyai caladvajaiH // 14 // pravizya tAM sabhAM bhUmi-vallabhaH zobhane dine // Aropayannije maulau, taM divyaM maulimutsavaiH // 15 // paJcabhiH kulakam ] tasya maulermahimnAbhU - drAjJastasyAnanadvayam // rAvaNasya yathA hAra - prabhAveNa | dazAnanI // 16 // tato dvimukha ityUce, tasya nAmAkhilairjanaiH // kramAcca nRpatestasya, tanayAH sapta jajJire // 17 // guNamAlA tato dadhyau, suteSveteSu satkhapi // ekAM chekAM vinA putrIM manye janma nirarthakam // 18 // lakSmIriva | sutApi syAtkAcitpitroH zubhAvahA // tatastatprAptaye kaJci - devamArAdhayAmyaham // 19 // dhyAtveti madanAkhyasya, sA yakSasyopayAcitam // cakre sutArtha khalpaM hi sarva gauravamazrute // 20 // tatastasyAH sutApyekA, jajJe saundarya - | sevadhiH // mandAramaJjarIprApti - khapnadarzanasUcitA // 21 // tato rAjJA mudA cakre, tasyA janmamaho mahAn // dattaM // 208 // 3 6 9 12 navamAdhya. yanam (9) dvimukhaca ritram 8-21 // 208 //
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritram ROCEROSARORSCORRECTOR mahAvibhUtyA ca, yakSasyApyupayAcitam // 22 // dattA madanayakSeNa, maarIkhAnasUcitA // iti tAmavadattAto, dvimukhacanAmnA madanamaarI // 23 // kramAca varddhamAnA sA, kalpavallIva nandane // jaganmanoharaM prApa, yauvanaM rUpapAvanam 22-36 // 24 // AdarzAdipu saMkrAntAt , tdiiyprtibimbtH|| anyatra nAbhavattasyA, rUpasyAnukRtiH kvacit // 25 // itazcojayanIbhartu-zcaNDapradyotabhUbhRtaH // dUtaH kenApi kAryeNa, kAmpilyanagaraM yayau // 26 // sa ca pratyAgatovantI-miti pradyotamabravIt // svAmin ! kAmpilyanAthasya, jAtamasti mukhadvayam // 27 // rAjJAtha kathamityukte, yAdIttasya bhuupteH|| maulirekosti tasmiMzcA-ropite syAnmukhadvikam // 28 // tacchrutvA sa nRpo jAta-lobhaH koTIrahetave // vAgminaM prAhiNotaM, pArthe dvimukhbhuubhujH||29|| tataH sa gatvA natvA ca, pAJcAlAdhIzamabravIt / / |caNDapratApaH zrIcaNDa-pradyotaste'vadatyadaH // 30 // mukhadvayakaraM mauli-ratnaM me preSayedbhutam // nocedraNAya praguNo, bhaveH kiM bhUribhASitaiH 1 // 31 // tatovAdInnRpo dUta !, yadi pradyotabhUdhavaH // datte me yAcitaM kiJcit , tadAhamapi / taM dade // 32 // kiMvaH prArthamiti prokte, dUtena mAdhavo'bhyadhAt // rdaaNshunikronmishr-smitvicchuritaadhrH||33|| * gandhadvipo'nalagiri-ragnibhIrU rathottamaH // rAjJI zivAbhidhA loha-jaMghaH saMdezahArakaH // 34 // kharAjyasArANye tAni, dIyante tena cenmama // tadA mayApi mukuTo, rAjyasAraH pradIyate ! // 35 ||gtvaa dUtopi tatsarva, pradyotAya nyavedayat // tato didIpe tasyocaiH, kopo vAyorivAnalaH // 36 // tato bherI prayANArtha, pravAdyojayanIpatiH //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 / 209 // uttarAdhyayana cacAla prati pAJcAlaM, calayanacalAM blaiH||37|| pUrayanto dizaH sarvA, bRMhitaigarjitairiva ||dhaaraasaarairiv rasAM, siJcanto| navamAdhyamadavAribhiH // 38 // varNAdibhUSaNairvidyuddaNDairiva virAjitAH // lakSadvikaM dvipA reju-statsainye'ndA ivAmbare // 39 // yanam (9) [ yugmam ] paJcAyutAni turagA-stvarAdharitavAyavaH // tatsenAM bhUSaNAnIvA-mbujanetrAM vyabhUSayan // 40 // Ayukta dvimukhaca ritram vAjino nAnA-vidhaiH praharaNabhRtAH // zatAGgA viMzatizatI-mitAstatra virejire // 41 // tadbalaM prabalaM cakru-vikramakramazAlinAm // kRtavairivipattInAM, pattInAM sapta koTayaH // 42 // sajjayA sajjayArthinyA, saMyutaH senayA'nayA // pAJcAlasandhimacchinnaiH, prayANaiH sa nRpo yayau // 43 // tacAyAntaM caraitviA, dvimukhopi mahAbalaH // jayecchu rAjaye'gacchat , sImni dezasya saMmukhaH // 44 // durbhedaM garuDavyUha, caNDapradyotapArthivaH // khasainye vidadhe vArdhidivyUhaM dvimukharATU punaH // 45 // utsAhiteSu vIreSu, raNanikhAnanikhanaiH // atha pravavRte yuddhaM, sainyayorubhayormithaH / // 46 // tadA ca zastrasaGgottha-sphuliGgakaNavarSaNaiH // vIrAH kepi divApyulkA-pAtotpAtamadarzayan // 47 // laghu-4 hastA bhaTAH kepi, mumucurvizikhAMstadA // tdaadaandhnuaasaa-krpnnaadissvlkssitaaH||48|| nistriMzairnizitaiH kepi, kumbhikumbhAnabhedayan // tuGgAni zailazRGgANi, tddiddnnddairivaambudaaH||49|| kecidbhaTottamA bhinna-dehA apyabhimAnibhiH // ghAtavyathAM na vividuH, samparAyaparAyaNAH // 50 // daNDairakhaNDayan kepi, vipakSAn kepi mudgaraiH // sazalyAMzcakrire zalyaiH, kecitkecittu zaktibhiH // 51 // evaM raNe jAyamAne, kAlarAtrinibhe vizAm // maulestasya
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvimukhacaritram 52-65 prabhAveNA-jayyobhUddvimukho nRpaH // 52 // tatsainyena tatopAstaM, pradyotasyAkhilaM balam // vidudrAva drutaM bhAnu-dhAmnA dhAma vidhoriva // 53 // tadA cojayanInAthaM, nazyantaM dvimukho drutam // jagrAha zazakagrAhaM, krauJcabandhaM babandha ca // 54 // |taM gRhItvAvizadbhUmA-nutpatAkaM nijaM puram // sAnandaM bandibhiriva, pauraiH kRtajayAravaH ||55||nydhaapycc niviDaM, nigaDaM tatpadAnayoH // mahAnapi jano lobhAt , kAM kAM nApadamaznuta ? // 56 // prAptopi durdazAM daivA-mA nRpaH khidyatAmayam // iti taM sukhitaM cakre, bhUpaH snAnAdanAdinA // 57 // rAjJobhyarNe sabhAsthasya, pradyotopyanvahaM yayau // nyavIvizadvizAmIzo-'rdhAsane taJca gauravAt // 58 // ___ anyadA ca sutAM rAjJo, dRSTvA madanamaJjarIm // pradyoto jAtagADhAnu-rAgobhUdvADhamAkulaH // 59 // dhyAyatastasya tAM sRSTeH, sAraM sAraGgalocanAm // nAgAnnidrA nizIrSyAluH, kAminIvAparA rateH // 60 // smaronmAdasamudbhUta-cintAdAghajvarArditaH // puSpatalpepi suptosau, svAsthyaM nApa manAgapi // 61 // varSAyitAM ca tAM rAtriM, kathaJcidativAhya saH // prAtaH sabhAM yayau taJco-dvInaM vIkSyAbravInnapaH // 62 // adya te vidyate rAjan!, kiM pIDA kApi rogajA ? // hemantejamiva mlAna-mAsyaM te kathamanyathA! // 63 // pRSTopyevaM prativacaH, pradyoto na dadau yadA // tadAtivyAkulo bhUpaH, sanirbandhamadovadat // 64 ||raajn ! prativaco dehi, nivedaya nijAM vyathAm // abravANe tvayi kathaM, bhAvinI tatpratikriyA ? // 65 // tataH sa dIrgha niHzvasya, jagau lajAM vihAya ca // na vyAdhirbAdhate
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana navamAdhya. yanam (9) dvimukhaca // 21 // ritram rAjan !, bAdhate kintu mAM smaraH // 66 // tacedicchasi me kSema, tadA madanamaarIm // dehi putrIM nijAM mayaM. no cedvahnau vizAmyaham // 67 // dvimukhopi dadau tasmai, nijAM putrIM mahAmahaH // tAJcAvApya nijaM janma, sopi dhanyamamanyata // 68 // vyasRjaddvimukhastaM cA-nyadA dattvA hayAdikam ||prdyotopi tatoyAsI-purImujayanIM mudA // 69 // ___ upasthite zakramahe-'nyadA ca dvimukho nRpaH // nAgarAnAdizacchaka-dhvajaH saMsthApyatAmiti // 7 // tataH paTu dhvajaparTa, kiGkiNImAlabhAriNam // mAlyAlimAlinaM ratna-mauktikAvalizAlinam // 71 // veSTitaM cIvaravarai- - ndInirghoSapUrvakam // drutamuttambhayAmAsuH, paurAH paurandaraM dhvajam // 72 // [yugmam ] apUjayan yathAzakti, taM ca puSpaphalAdibhiH // purastasya ca gItAni, jaguH kepi zubhakharAH // 73 // kecittu nanRtuH keci-ducaivodyAnyavAdayan // arthitAnyarthinAM kepi, daduH kalpadrumA iva // 74 // karpUramizradhusUNa-jalAcchoTanapUrvakam // mithaH kecittu | cUNoni, surabhINi nicikssipuH||75|| evaM mahotsavairAgA-prarNimA saptame dine // tadA cApUjayadbhari-vibhUtyA bhUdhavopi tam // 76 // sampUrNe cotsave vastra-bhUSaNAdi nijaM nijam // AdAya kASThazeSa taM, paurAH pRthvyAmapAtayan // 77 // paredhustaJca viNmUtra-liptaM kusthAnasaMsthitam // AkramyamAnaM baalaadyai-bhuupo'pshydvhirgtH||78|| tataH saMvegamApanno dadhyau caivaM dhraadhipH|| ya evaM puujymaano'bhuu-sbailokairgte'hni // 79 // sa evAdya mahAketuH, prApnotyetAM viDambanAm // dRzyate kSaNikatvaM tat, kSaNikAnAmiva zriyAm // 8 // AyAti yAti ca HOREOGARALAMAUSTRICK 0 //
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 12 u0 36 , kSipraM yA sampatsindhupUravat // pAMzulAyAmiva prAjJa - stasyAM ko nAma rajyate ? // 81 // tyaktvA viDambanaprAyAM, tadenAM rAjyasampadam // zraye niHzreyasakarIM, zamasAmrAjyasampadam // 82 // dhyAtveti vidhyAtamamatvavahniH, kRtvA svayaM locamupAttadIkSaH // pratyekabuddho dvimukhaH suparva - vitIrNaliGgo vyaharat pRthivyaam||83|| [ iti zrIdvimukhanRpakathA // 2 // ] atha pratyekabuddhasya, naminAmno mahAtmanaH / balayAt pratibuddhasya, tRtIyasya kathAM bruve // 1 // tathA yatraiva bharate, | deze mAlavakAbhidhe // AsIddAsIkRtasvarga, sudarzanapuraM puram // 2 // tatrAsIcchatruvitrAsI, rAjA maNirathAbhidhaH // yugabAhustadanujo, yuvarAjo'bhavatsudhIH // 3 // saundaryeNAtivaryeNa jayantI jayavAhinIm // jinavANIsudhApAna-dhvastAjJAnahalAhalA // 4 // nizcalaM zailarekhAva - dadhatI zIlamuttamam | yugavAhozca madana - rekhAsaMjJA'bhavatpriyA | // 5 // [ yugmam ] tasyA guNAmRtApUrNa - candrojvalayazodyutiH // sutazcandrayazAzcandra ivAnandaprado'bhavat // 6 // bhrAtRjAyAM tAM ca dRSTvA'nyadA maNiratho nRpaH // ityantazcintayAmAsa, vyathito mAnmathaiH zaraiH // 7 // yadi bhogAnna bhuJjeha-manayAGganayA samam // avakezidrumasyeba, tadA me niSphalaM januH // 8 // kathaM punarvinArAgaM, syAdasyAH saGgamo mama // nokapakSayA prItyA, kAminAM kAmitaM bhavet ! // 9 // tadasyAH praNayotpatte - rupAyAn racayAmyaham // pazcAdvijJAya tadbhAvaM, kariSyAmi yathocitam // 10 // dhyAtveti tasmai tAmbUla - puSpabhUSAMzukAdikam // praiSIdAsyA samaM kAma-vivazAnAmaho ! kudhIH // 11 // sA tu jyeSThaprasAdoya - miti dhyAtvA tadAdade // athAnyadA nRpo - %% dvimukhaca ritram 81-83 namica ritram 1-11
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana navamAdhya. yanam (9) namica // 211 // ritram 12-26 vAdI-dvijane tAmiti khayam // 12 // tvadrUpaM prekSya raktaM mAM, pumAMsaM khIkaroSi cet // sundari ! tvAM tadA kurve khAminI rAjyasampadAm // 13 // sA proce strItvaSaNDhatva-hInasya bhavataH khtH|| puMstvamastyeva tatkasmA-mayA na pratipadyate // 14 // tvaddhAturyuvarAjasya, patnyA me rAjyasampadaH // khAdhInA eva santIti, zUnyametatpralobhanam // 15 // kiJca khIkurvate mRtyu-mapi santo mhaashyaaH|| lokadvayaviruddhaM tu, na cikIrSanti jAtucit ! // 16 // anyocchiSTAnnavacchiSTAH, parAmapi parAGganAm // necchanti kiM punaH putrI-tulyAM bhrAturlaghoH striyam // 17 // paranArIrieMsApi, rAvaNasyeva duHkhadA // mahatAmapi jAyeta, tanmahArAja! muJca tAm // 18 // tacchrutvA duSTadhIkUpo, bhUpontardhyAtavAniti // yugavAhurbhavedyAva-ttAvannecchati mAmasau // 19 // tadvisambheNa taM hatvA, grahISyaha balAdamUM // sa bhrAtApi ripunaM, yo'syAH saGgentarAyakRt // 20 // iti dhyAtvA sa pApAtmA, bhrAtuzchidrANyamArgayat // kAmabhUtAturANAM hi, sutyajaM snehacIvaram // 21 // madanA tu na tAM vArtA, jagAda yugavAhave // nivRtto madirA jyeSTho, durbhAvAditi jAnatI // 22 // sA cAnyadA vidhuM khapne, dRSTvA patye nyavedayat // sopyUce candravadvizvA-nandinaM lapsyase sutam // 23 // tataH pramuditakhAntA, sutagarbha babhAra sA // pArijAtataro/ja-miva meruvasundharA // 24 // pUjayAmi jinAn sAdhUna , zRNomi jinasaGkathAH // ityabhUdohadastasyAH, kAle garbhAnubhAvataH 4 // 25 // tasmiMzca dohade pUrNe, garbhaH sa vavRdhe sukham // athAnyadA vasantartu-rAgAdrAgijanapriyaH // 26 // malayA. // 21 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ namica 27-41 ****** nilazailapa-prayogArabdhanartanAH // dadhadvalInaTIla-pallavolAsihastakAH // 27 // mAkandamaarIpuJja-maaguJjadalivajam // kokiladhvanimaMtrAsta-mAninImAnakugraham // 28 // puSpitAzokatilaka-lavaGgabakulAkulam // vismerakusumasrasta-parAgaklinnabhUtalam // 29 // krIDAsaktapriyAyukta-vyaktakinnarasevitam // hRcauragaurapaurastrI-gItAnItamRgavrajam // 30 // vasantasaGgamAdramya-mudyAnaM rantumudyataH // pramadApramadAyukto yugavAhuryayau tadA // 31 // [paJcabhiH kulakam ] dinaM ca nAnAlIlAbhi-rativAhya sa nizyapi // tatraivAsthAdalpataMtro, rambhAvezmani cAkhapIt // 32 // tadA maNiratho dadhyau, khalpataMtro mamAnujaH // nizAvyAptatamoghore, bAhyodyAne'dya tiSThati // 33 // tattatra gatvA taM hatvA, pUrayiSyAmi kAmitam // dhyAtveti khaDgamAdAya, yayAvudyAnamudyataH // 34 // yAmikAniti cApAkSI-yugabAhuH kva vidyate? // rambhAgRhetra suptostI-tyUcire tepi sambhramAt // 35 // mA bhUddhAturvanasthasyo-pa. dravaH kazcidityaham // ihAgAmiti saalpan , sopi rambhAgRhe'vizat // 36 // sasambhramaM samutthAya, namantaM smAha |cAnujam // bhrAtarnAtra nizi sthAtuM, yuktamAgaccha tatpure // 37 // ulaMghyA nAgrajasyAjJA, tAtasyeveti cintayan // yugabAhustato yAva-tpure gantuM pracakrame // 38 // tAvatpApApakIyodi-bhayamutsRjya durmatiH // grIvAyAmasinA bhUpa-staM vizvastaM jaghAna saH !||39||prhaarvednaakraante, tasmiMzca patite bhuvi // aho! akSatramakSatraM, pUcakAreti tatpriyA // 40 // tato dadhAvire kRSTa-maNDalAyodbhaTA nttaaH||kimetdstiityuucaanaa-nityuuce tAMzca bhUpatiH ***
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 212 // 3 6 12 // 41 // matkarAtpatitaH khaGgaH pramAdAttadalaM bhiyA // tenetyukte ca te'jAnan, sarva tasya kuceSTitam // 42 // tato maNirathaM dUra-mapasArya balena te // yugabAhoH kharUpaM tat, tatputrAya nyavedayan // 43 // sopi zokAkulo vaidyAn samAhUyAgamadvane // vraNakarmANi yatvena pituJcAkArayatkRtI // 44 // kSaNAntare ca nizzreSTo, naSTavAgmI - litekSaNaH // yugabAhurabhUdrakta - nirgamAtpANDuvigrahaH // 45 // - tato jJAtvA tamAsanna - mRtyuM dhIrA mRdukharam // proce madanarekheti, tatkarNAbhyarNamAzritA // 46 // dhIra ! dhIratvamAdRtya, cetaH svAsthyamurIkuru // kasyApyupari roSaM ca, mA kArSIstvaM dhiyAMnidhe ! // 47 // sahakha vyasanaM ceda-mAgataM nijakarmaNA // aparAdhyati jantorhi, nijaM karmaiva nAparaH // 48 // uktaJca - "jaM jeNa kayaM kammaM, annabhave ihabhave a satteNaM // taM teNa veiavaM, nimittamittaM paro hoi // 49 // kiJcArhatsiddhanirgrantha-dharmANAM zaraNaM kuru // jIvahiMsAdIni pApa - sthAnAnyaSTAdaza tyaja // 50 // mahAmate ! gRhANa tvaM, paralokAdhvazambalam // zalyavaduHkhadAnninda, durAcArAn purAkRtAn // 51 // kSamayakhAparAdhaJca sarveSAM prANinAM prabho ! // tatkRtAnaparAdhAMzca, kSamasva tvamapi svayam // 52 // nAzayennijamevArtha, | dveSastasmAdvimuJcatam // suhRdo mama sarvepi, jIvA iti vibhAvaya // 53 // devaM sarvajJamarhantaM, gurUMzca guNino munIn // dharma jinapraNItaM ca, yAvajjIvamurIkuru // 54 // jIvahiMsAnRtasteyA - brahmacaryaparigrahAn // trividhaM trividhena tvaM, pratyAkhyAhi mahAmate ! // 55 // dhanakhajanamitrAdA - vabhiSvaGgaJca mA kRthAH // na hi prANabhRtAM tAni bhaveyuH zaraNaM navamAdhya yanam (9) namicaritram 42-56 // 212 //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ namica RH ritram 57-70 bhave // 56 // dharmo dhanaM suhRdvandhu-riti cAntarvibhAvaya // duHkhahRtsukhadAtA ca, yatsa evAtra janminAm // 57 // idAnIM muJca sAvadya-mAhAraJca caturvidham // ucchAse carame deha-mapi vyutsRja dhIra ! he // 58 // smRtena yena pApopi, jantuH syAnniyataM surH|| parameSThinamaskAra-maMtraM taM smara mAnase // 59 // ityAdi tadvacaH sarva, khmaulircitaanyjliH|| yugabAhuH pratipede, vipede ca kSaNAntare // 6 // paJcame suraloke ca, zakratulyaH suro'bhavat // aho! mahIyAn mahimA, dharmasya dyumaNerapi // 61 // tataH pravavRte candra-yazAH krnditumunmnaaH|| dadhyau madanarekhA tu, dhIradhIriti cetasi // 62 // dhigu dhigU lobhamivAnartha-mUlaM rUpamidaM mama // yadvIkSya kSubdhacittena, rAjJA bhrAtApi maaritH|| 63 // asArasyAsya rUpasya, hetoH kSaNavinAzinaH // dhik kRtaM tena mUDhena, kimakAryamidaM hahA ! // 64 // athAyaM pApakRcchIlA-pAyaM kartA balAnmama // tadarthamevAnarthoya-manena vihito'sti yat P // 65 // siMhasya kesarAH satyAH, zIlaM phaNipatermaNiH // prANeSu satsu no hartu, zakyante kintu kenacit // 66 // yatiSye paralokArtha, tadgatvA nIvRdantare // no cenme putramapyetaM, haniSyati sa duSTadhIH! // 67 // dhyAtveti sA| |mahAsattvA, nizIthe nirgaatttH|| alakSitA candrayazo-mukhyaiH zokAMzukAvRtaiH // 68 // pUrvAmabhivrajantI ca, bhUri duHkhabharAturA // prAtaH prApATavImekAM, naikazvApadasaGghalAm // 69 // tatra yAntI ca madhyAhne, prApadekaM mahAsaraH // mukhAdi tatra prakSAlya, prANavRttiM vyadhAtphalaiH // 7 // sAkArAnazanaM kRtvA, sAtha mArgazramAkulA // SAAREMASARANASA sa
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhyayanam (9) namica ritram 71-85 uttarAdhyayana tabapohAya tatraivA-raNye rambhAgRhe'khapIt // 71 ||krmaac padminInAthe, rAgavatyaparAgate // taduHkhAdiva saGko ca-mAzrite padminIkule // 72 // ravikaNThIravAbhAvA-niHzaGka bhuvane vane // viharatsu tamaHpuJja-kuAreSu nirnt||213|| karam // 73 // uDupUjRmbhamANeSu, nizAvallIsumeSviva // nizAviyukte cakrAGga-cakre krandati dAruNam // 74 // tamobhivyAptigahanI-bhUte ca gahanAntare // rAtrirjAtetyavahitA, sA babhUva mahAsatI // 75 // [caturbhiH kalApakam ] tadA ca vyAghrasiMhAdi-gujiteSUkadhUtkRtaiH // ghoNighoNAraMvaiAla-phUtkRtaiH pheruphetkRtaiH // 76 // bibhyatI sA namaskAra-maMtraM sasmAra mAnase // sa hi sarvAkhavasthAsu, sahAyo hetumantarA // 77 // [yugmam ] ardharAtre ca tatkukSA-vutpade bhUyasI vyathA // mArgazramabhayodbhuta-garbhasaJcalanodbhavA // 78 // suSuve sAtha kRcchreNa, sutaM lakSaNalakSitam // tatspardhayeva pUrvApi, bAlAkai suSuve tadA // 79 // tayoreva tadA jajJe, bAlayorupamA mithaH // sacakrAnandinosteja-vinoH komalapAdayoH // 8. // kandharAlambitayuga-bAhunAmAGkamudrikam // taM bAlaM tatra muktvAtha, ratnakambalaveSTitam // 81 // khaM mano rakSakamiva, tatsamIpe vimucya sA // yayau sarasi vAsAMsi, kSAlayAmAsa tatra ca // 82 // [ yugmam ] majanAya praviSTAM ca, taTAke tAM jldvipH|| dhAvan kareNa jagrAha, bakoTaH zapharImiva // 83 // uccairulAlayAmAsa, tAM sa kandukalIlayA // AyAti durdazAyAM hi, khAjanyAdiva durdazA | // 84 // patantImambarAttAM ca, netrakairavakaumudIm // vidyAdharo'grahInandI-zvaradvIpaM vrajan yuvA // 85 // vaitADhye // 21 //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ namica ritram 86-100 tena nItA ca, rudatI sA tamatravIt // gatarAtrau mahAbhAga !, prasUtAsmi sutaM vane // 86 // taM ca rambhAgRhe muktvA snAnArtha sarasIM gatA // jaladvipenotkSiptAhaM, pataMtI bhavatA''dade // 87 // tat zvApadena kenApi, sa bAlo mArayiSyate // AhAravirahAdyadvA, khayameva mariSyati! // 88 // tanme putrapradAnena, prasAdaM kuru sundara! // tamihAnaya tatrAzu, naya mAM vA nayAzraya ! // 89 // uvAca khecarazcenmAM, ramaNaM pratipadyase // tadA sadA dAsa ivA-5s dezakArI bhavAmi te // 90 // kizcAtra zaile gAndhAra-deze ratnAvahe pure // zreNidvayaprabhurabhU-nmaNicUDAbhidho nRpaH / // 91 // tasya putrosmi kamalA-vatIkukSIsamudbhavaH // nAmnA maNiprabho bhUri-mahAvidyAbalAnvitaH // 92 // anyadA matpitA zreNi-dvayarAjyaM pradAya me // cAraNazramaNopAnte, virakto vratamAdade // 93 // kramAca viharannatrA-jagataH so'bhUnate'hani // caityAni vandituM nandI-zvare cAdya gato'dhunA // 94 // tazca nantuM brajastatra, tvAM patantIM vihAyasaH // kalpavallImivAnanda-dAyinImahamAdade // 95 // tato yathA rakSitA tvaM, patanopadravAnmayA // madanopadravAdbhadre !, tathA tvamapi rakSa mAm // 96 // anyacca tvatsutaM vAhA-pahRto mithilaaptiH|| nirapatyo'grahItpana-ratharAT paryaTana vane // 97 // kSaNAnmilitasainyazca, gatvA puryo tamArpayat // mahiNyAH puSpamAlAyAH, sApi taM pAti putravat // 98 // prajJaptIvidyayA hyeta-nmayoktaM taca nAnyathA // tatprasIda zucaM muJca, saphalIkuru yauvanam // 99 // mAM vidhAyAdhipaM sarva-khecarINAM bhavezvarI // dazA vAcA ca mAM raktaM, sambhAvaya
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 214 // 12 sulocane ! // 100 // tadAkarNya satI dadhyau, vipAkaH karmaNAmaho ! // anyAnyavyasanA'Gkura - pUradhAtrI bhavAmi yat ! // 101 // vihAya putrasAmrAjya - paricchadadhanAdikam / yatrAtuM niragA bhaGga - stasyehApyupatiSThate ! // 102 // tat prANinAmapuNyAnAM, garIyAnapyupakramaH // duHkhAyaiva bhavetkiM vA, pauruSaM vimukhe vidhau 1 // 103 // yaduktaM--"chittvA pAzamapAsya kUTaracanAM bhaktvAbalAdvAgurAM // paryantAgnizikhAkalApajaTilAnnirgatya dUraM vanAt // vyAdhAnAM zaragocarAdapi javAdutplutya dhAvanmRgaH / kUpAntaH patitaH karotu vidhure kiM vA vidhau pauruSam ? // 104 // " satyapyevaM mayA zIlaM, naiva tyAjyaM kathaJcana // pIDanavyasanepIkSu- rmAdhurya kiM vimuJcati ? // 105 // ayaJca madnonmAdonmatto vetti na kiJcana // tadupAyena kenAyuM, durbodhaM bodhayAmyaham // 106 // asya vyAkSepahetorvA, kAlakSepaM karomyaham // sa hi prazasyata prAjJa - razubhe samupasthite // 107 // dhyAtveti sAbhyadhAddakSa !, nItvA nandI - vare'dya mAm // devAn vandaya tatrAhaM kariSyAmi tava priyam // 108 // tataH sa tAM vimAnasthAM hRSTo nandIzvare'nayat // tatra cAhagRhAH santi, dvApaJcAzadanazvarAH // 109 // dIrgheSu yojanazataM, tadardhaM pRthuleSu ca // caityeSu teSu navamAdhya yanam (9) namicaritram 101-109 // 214 //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuGgeSu, yojanAni dvisaptatim // 110 // caturvizaM zataM santi, pratimAH zAzvatAhatAm // sarvaratnamayAH paJca-dhanuH || nmicshtsmucchryaaH|| 111 // [ yugmam ] tato vimAnAduttIrya, madanAkhecarI mudA // pUjApUrvamavandetAM, RSabhAdyAna ritram 110-124 jinottamAn // 112 // caturjAnadharaM taM ca, maNicUDamahAmunim // tAvubhAvapi vanditvA, yathaucityaM nyaSIdatAm // 113 // tato jJAnena vijJAya, madanAcaritaM muniH|| dharma maNiprabhAyeti, samayAhamupAdizat // 114 // brahmacarya parabrahma-nidAnaM sampadA padam // pAlanIyaM yathAzakti, sarvato dezato'thavA // 115 // sarvastrINAM parityAge, sarvato brahma kathyate // paranArIniSedhe tu, taduktaM dezato jinaiH // 116 // tato yaH sakalA nArI-vihAtuM na prabhubhavet // tenApi pararAmA tu, tyAjyA narakadAyinI // 117 // naraH parastriyAM raktaH, kSaNikaM sukhamIkSate // na tu tatsaGgamotpanna-manantaM duHkhamAyatau // 118 // parastrIsevanAtsaukhya-mabhikAMkSati yo jaDaH // viSavallIphalAkhAdA-tsa hi vAJchati jIvitam ! // 119 // tatkalaGkakulasthAnaM, kIrtivallIkuThArikA // heyA parAGganA'vazyaM, narakAdhvapradIpikA // 120 // zrutveti khecaro buddhaH, kSamayitvA sa tAM jagau // atha tvamasi jAmirma, bahISTaM kiM karomi te // 121 // sApi prItAbravIdbhAtaH!, sarvamiSTaM tvayA kRtam // idaM darzayatA tIrtha, vacmi tatkimataH param ? // 122 // atha me laghuputrasya, vRttAntaM kathaya prabho ! // tayetyukto muniH proce, zRNu bhadre! samAhitA // 123 // ihaiva jambUdvIpe prAga-videhAvanimaNDane // vijaye puSkalAvatyAM, pure zrImaNitoraNe // 124 // jajJeDa
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 215 // uttarAdhyayana mitayazAzcakrI, tasya puSpavatI priyA // tayozcAstAM sutau puSpa-zikharatnazikhAbhidhau // 125 // [yugmam ] rAjya navamAdhyacaturazIti sa-pUrvalakSAH prapAlya tau // prAtrAjiSTAM bhavodvignau, cAraNazramaNAntike // 126 // cAritraM pAlayitvA yanam (9) namica3 ca, pUrvalakSANi SoDaza // abhUtAmacyute kalpe, zakasAmAniko surau // 127 // dvAviMzatiM sAgarANi, tatra jIvi ritram tamuttamam // divyaiH sukhairnavanavai-rativAhya cyutau ca tau // 128 // dhAtakIkhaNDabharate, hariSeNArdhacakriNaH // 125-138 samudradattAdevIjA-vabhUtAM tanayAvubhau // 129 // [yugmam ] AdyaH sAgaradevAbo-'paraH sAgaradattakaH // dRDhasutra-13 6 tasArvAnte, dAntau prAbajatAM ca tau // 130 // tRtIye cAhni sudhyAnau, taDitpAtena mAritau // jAtau zukre surau sapta-dazasAgarajIvitau // 131 // dvAviMzasyAhato neme-rjJAnotpattimahotsavam // vidhAtuM tau gatau devA-viti prabhumapRcchatAm // 132 // ito bhavAcyutAvAvAM, kutrotpatsyAvahe prabho! // khAmyUcetraiva bharate, mithilAkhyAsti | 9| satpurI // 133 // tatpateryuvayoreko, jayasenasya nandanaH // bhAvI sudarzanapure, yugavAhoH paraH punaH // 134 // tatvatastu yuvA tatra, pitAputrau bhaviSyathaH // ityahadvAkyamAkarNya, tau devau jagmaturdivam // 135 // tayozcaikazcayutaH pUrva, videhAbhidhanIvRti // mithilAyAM mahApuryA, jayasenasya bhUpateH // 136 // mahiSyA vanamAlAyAH, kukSau sama12 vatIrNavAn // kramAjAtaM ca taM proce, nAnA padmarathaM nRpaH // 137 // [yugmam ] yauvanasthaM ca taM rAjA, rAjye nyasyAdade vratam // tataH padmaratho rAjyaM, zAsti shstpraakrmH|| 138 // dvitIyastu surazzyutvA, bhadre ! tava suto' // 215 // W
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139-153 bhavat // taJca rambhAgRhe muktvA, yAvattvaM sarasIM gatA // 139 // tAvattatrAgataH padma-rathozcApahRto bhraman // taM namicaprekSya prAg bhavapremNA, pramodAdvaitamAsadat // 140 // duHstho nidhimiva snehA-dyAvadrAjA tamAdade // tAvattatsa-3 ritram nyamapyAgA-tatra vAjipadAnugam // 141 // gajArUDhastato rAjA, puryAM gatvA tamArpayat // mahiSyAH puSpamAlAyA-zcakre janmotsavaM tathA // 142 // puNyavAMste suto bhadre !, sasukhaM tatra vardhate // sannidhiH sannidhisthAyI. puNyaM hi prANinAM bhave // 143 // evaM munI badatyeva, maNistambhavibhUSitaM // kiGkiNIjAlamukharaM, rucinyazcitabhAskaram / // // 144 // zobhitaM toraNaiAra-mukhapatralatopamaiH // lambamAnoDumAlAbha-muktAdAmavirAjitam // 145 // uttuzikharaM tUrya-dhvAnApUrNadigantaram // ramyaM vimAnaM tatraika-mantarikSAdavAtarat // 146 // [ tribhirvizeSakam ] hai| tasmAcca niragAdekaH, suro bhAsurabhUSaNaH // amarInikaraprokta-jayazabdo mahAmahAH // 147 // sa triH pradakSiNIkRtya, madanAmAdito'namat // muni tu pazcAdAnamya, yathAsthAnamupAvizat // 148 // nirIkSyAnucitaM taca, dUnacetA maNiprabhaH // ityuvAcAmaraM vAcA, nyAyapAdapakulyayA // 149 // surairnaravaraizcAtra, nItayo hi pravartitAH // ta eva cettA lumpanti, tadAnyeSAM kimucyate ? // 150 // kalitaM sakalaiH sAdhu-guNairdoSavinAkRtam // muktvA munimamuM deva !, kiM tvayA prAg natAGganA // 151 // suro'bravIdidaM satyaM, zRNu kiM tviha kAraNam // AsItsudarzanapure, rAjA maNirathAbhidhaH // 152 // tena khabhrAtRjAyArtha, yugabAhurnijo'nujaH // zirodhAvasinA janne, vasante
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 216 // SEISUSTUSSUUSAAS | vipine sthitH||153|| sa ca kaNThagataprANo-'nayA madanarakhayA // niyamitaH prApitazca, jainadharma vipannavAn 3 navamAdhya| // 154 // dazArNavAyurdevo'bhU-drahmaloke hriprbhH|| sa cAhaM puNyanaipuNyA-menAM draSTumihAgamam // 155 // yaccayanam (9) samyaktvamUlaM zrI-jinadharmamiyaM sudhIH // prAgbhave prApayanmAM ta-ddharmAcAryo hyasau mama // 156 // yaduktaM-"jo namica ritram jeNa suddhadhammaMmi ThAvio saMjaeNa gihiNA vA // so ceva tassa jAyai dhammagurU dhammadANAo // 157 // " 154-167 ata eva mayA pUrva, natAsau dharmasevadhiH // nizamyeti manasyevaM, cintayAmAsa khecaraH // 158 // aho! zrIjai-16 nadharmasya, prabhAvo bhuvanAdbhutaH // saukhyaM dadAti niHsaMkhyaM, kSaNamAtraM zritopi yaH // 159 // surotha madanAmUce, kiM kurvehaM tavehitam // sAvAdIttattvatobhISTaM, kartuM no yUyamIzvarAH // 160 // yanme janmajarAmRtyu-rogAdirahitaM hitam // muktisaukhyaM priyaM tacca, khodyamenaiva sidhyati // 161 // tathApi mAM surapraSTha !, mithilAyAM naya drutam // paralokahitaM kurve, yathA vIkSya sutAnanam // 162 // tato devena sA ninye, mithilAnagarI kSaNAt // janmadIkSAkevalAnAM, sthAnaM mallInamIzayoH // 163 // tatra pUrva jinAnnatvA, jagmaturmadanAsurau // sAdhvInAM sannidhau tAzca, praNamyAgre nyaSIdatAm // 164 // tataH sAdhvyo'bhyadhurdharma, yallabdhvA mAnuSaM bhavam // dharmAdharmavipAkaJca, jJAtvA dharmo vidhIyatAm // 165 // vighaTante hi jIvAnAM, dhanabhUghanabandhavaH // dharmastu no vighaTate, kadApi // 216 // shriijinoditH||166 // ityAdidezanAprAnte, mdnaamvdtsurH|| ehi yAvo rAjagehe, draSTuM sutamukhAmbujam // 167 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAbravIdatha me premNA, kRtaM duHkhaughadAyinA // bhave hi bhrAmyatAM kasko, nAbhUdvandhuH paro'thavA // 168 // tadbahI-namica. pyAmyahaM dIkSAM, tvaM tu khAbhISTamAcara // tayetyukte suro natvA, sAdhvIstAJca yayau divam // 169 // sAdhvInAma-II ritram 168-180 ntike tAsAM, prAbrAjItsApi zuddhadhIH // suvratetyabhidhAM prAptA, dustapaM ca vyadhAttapaH // 170 // __ itazca tasya bAlasya, prabhAveNAkhilA dviSaH // nemuH padmarathaM deva-mahimneva drumA jinam // 171 // tatastuSTo nRpastasya, namirityabhidhAM vyadhAt // kRtvA mahotsavaM tulyaM, mahattvasyocitaM zriyAm // 172 // sAdhudharmaH samitimi-riva dhAtrIbhiranvaham // paJcabhiH saMrakSyamANaH, kramAdRddhiM babhAra saH // 173 // kiJcidvRddhiM ca samprApta-zcaTulaizcalanaizcalan // bruvaMzca manmanAlApai-vizvaM vizvamamodayat // 174 // aSTame vatsare taM ca, kalAgrahaNahetave // ninAyopakalAcArya, bhUpo bhUyobhirutsavaiH // 175 // sotha prajJAsurAcAryaH, kalAcAryAntike paThan // ekazo darzitA eva, jagrAha sakalAH kalAH // 176 // kramAca yauvanaM prApto, lAvaNyajalavAridhiH // akAmyata sa devImi-rapi vishvmnohrH|| 177 // yAsAM rUpaM prekSamANA, jitadevAGganAgaNam // manye sarvepi gIrvANA, nirnimeSadRzo'bhavan // 178 // ikSvAkuvaMzajA rAja-kanyAzcAturyazAlinIH // aSTottarasahasraM tAH, kSamApastenodavAhayat // 179 // [[yugmam ] maghavAniva devIbhiH, samaM tAbhiH samaM sukham // bhuJjAno gamayAmAsa, kAlaM kaJcinnimeSavat // 180 // 12
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 217 // uttarAdhyayana / anyadA ca namiM rAjye, nyasya padmaratho nRpaH // vairAgyAgatamAdAya, kramAtprApa parampadam // 181 // tato naminRpo navamAdhya yanam (9) rAjyaM, nyAyenApAlayattathA // anyAyazabdo vyarthIbhU-dvAcyAbhAvAdyathA bhuvi // 182 // namicaitazca yasyAM doSAyAM, nyahanmaNiratho'nujam // tasyAmevAhinA daSTo, mRtvA turyAM yayau bhuvam // 183 // rAjye | ritram nyasya tatazcandra-yazasaM scivaadyH|| dvayoH sodarayodehe, samaM saJcaskarustayoH // 184 // tatazcandrayazA bhUpo, 181-194 nItivallIpayodharaH // piteva pAlayAmAsa, prajAH prAjyaparAkramaH // 185 // anyadA ca name rAjJo, rAjyasAraH sita| dvipaH // unmUlyAlAnamunmatto-'caladvindhyAcalamprati // 186 // sudarzanapuropAnte, vrajantaM tazca dantinam // apa-13 zyaMzcandrayazaso, vAhyAlIsthasya sevakAH // 187 // zvetadvipoyaM yAtIti, te nRpAya nyavedayan // bhUpopi taM cirAtkhinnaM, pure prAvIvizannije // 188 // tatrasthaM kuaraM taJca, jJAtvA caranarainamiH // tanmArgaNAya tatraikaM, preSItsandezahArakam // 189 // sopi gatvAvadacandra-yazasaM dhRtsausstthvH|| vakti tvAM manmukheneti, raajnnmimhiiptiH||19|| gRhItosti tvayA zveta-hastI yaH sa tu mAmakaH // tadenaM preSayaH sadyo, nAnyadIyaM hi susthiram // 191 // Uce candrayazA dUta !, jagAda kimidaM namiH // mArgitAni hi ratnAni, dIyante na hi kenacit // 192 // bhavanti na ca kasyApi, nAmnA tAnyaGkitAni bhoH!|| grAhyANi kintu balibhi-vIrabhogyA hi bhUriyam // 193 // tAM candrayazaso vAcaM, dUto gatvA'vadannameH // kopATopAttataH sopi, yAtrAnakamavAdayat // 194 // pratyavantIn pratasthe ca, mek-bhese-r'e r'ekr' // 2 7 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalitaH prabalaibalaiH // pratyanIkanRpAnIka-makarAkarakumbhabhUH // 195 // taJcAyAntaM caraitviA, candrabhUpopyabhitra-II namicajana // viruddhavihagairjAni-puruSairiva vAritaH // 196 // tatastaM sacivAHprocuH, puraM pihitagopuram // kRtvA tiSTha prabho ! ritram pazcA-tkariSyAmo yathocitam // 197 // candropi tattathA cakre, namizcAgatya tatpuram // balenAveSTayadviSvag , bhoge- 195-208 neva nidhiM phaNI // 198 // tacca zrutvA janazrutyA, suvratAryA vyacintayat // imau janakSayaM kRtvA, mAsma yAtAmadhogatim // 199 // tadenau bodhayAmIti, dhyAtvA''pRcchaya mahattarAm // sAdhvIbhiH saMyutA sAgA-samIpe nami-14 bhuubhujH||20|| tAM praNamyAsanaM datvA, namibhuvi niviSTavAn // AryApi dharmamAkhyAya, tamevamavadatsudhIH // 201 // rAjannasArA raajyshrii-bhogaashcaaytidaarunnaaH // gatiH pApakRtAM ca syA-narake duHkhasaGkale // 202 // tadvimuJcAhavaM ko hi, jyeSThabhrAtrA sahAhavaH ? // nami-proce kathamayaM, syAnmama jyeSThasodaraH? // 203 // tataH sAdhvI 3 jagau tasmai, khavRttAntaM yathAsthitam // namistathApyahaGkArA-nAmucadvigrahAgraham // 204 // sAtha madhye puraM candra-yazaHpArthe yayau drutam // sopi tAM pratyabhijJAya, nanAmAzrujalAvilaH // 205 // dattvAtha viSTaraM tasyai, kSitinAthe kSitau sthite // tAM zuddhAntajanopyetyA-namadvASpAyitekSaNaH // 206 // atha candrayazAH sAdhvI-mityUce gaddAkSaram // aGgIkRtaM tvayA mAtaH !, kimidaM durdharaM vratam ? // 207 // sAdhvyAtha khIyavRttAnte, tasmai tasminnivedite // sahodaraH sa me vAstI-tyapRcchattAM sa pArthivaH // 208 // AryA jagAda yena tvaM, rodhitosi sa te'nujaH // tadAkaye RASHARE * *
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 218 // ritram mahAnanda-mavindata mahIdhavaH // 209 // yayau ca sodaraM draSTu-mutsukaH so'tisatvaram // snehAtirekapAthoda- navamAdhyazAntadarpadavAnalaH // 210 // taJcAyAntaM nizamyAgA-namirAjopi saMmukhaH // bhUnyastamastakaH pAdA-vagrajasya nanAma yanam (9) namicaca // 211 // taccAnamantaM candropi, doAmAdAya sAdaram // parirabhe dRDhaM snehA-dekIkurvannivAtmanA // 212 // mahotsavaimahIyobhi-staJca prAvIvizatpure // manyamAno nijaM janma, kRtArtha bhrAtRsaGgamAt // 213 // taJca kramAgate 209-223 rAjye, nyasya candrayazA nRpaH // parivrajyAmurIkRtya, vijahAra vasundharAm // 214 // pAkazAsanavacaNDa-zAsanotha namirnRpaH // nyAyAmbujAruNo rAjya-dvayamanvaziSaciram // 215 // __ athAnyadA tasya dehe, dAhobhUdatiduHsahaH // bhUpo nApa ratiM vApi, vyAdhinA tena bAdhitaH // 216 // cikitsA vividhAstasya, vyAdhezcakruzcikitsakAH // tAstu tatrAbhavanmUDhe, hitazikSA ivAphalAH // 217 // tato vaidyaiH prityto-'saadhyoymitivaadibhiH|| varbhAnuriva zItAMzu, sa rogo'pIDayannapam // 218 // tadA ca candanarasai, rAjJaH kiJcidabhUtsukham // iti taM sakalA rAjyo, nityaM khayamagharSayan // 219 // tadvAhukaGkaNagaNa-raNatkAramahAravaH // 3 // rAjJo rogAturasyAbhU-tkarNAghAtakaro bhRzam // 220 // zokArtasya mRdaGgAdi-nAdavanmama rogiNaH // duHkhAkaroti // 218 // zabdoya-miti rAjA jagau ttH|| 221 // taccAkarNya kramAdrAkSyo, rAjJaH saukhyakRte khayam // ekaikamekazeSANi, kaGkaNAnyudatArayan // 222 // ekaikaM tattu kalyANa-hetave dadhire kare // tadA ca nAbhavatkolA-halacandanagharSaNe
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 223 // nRpovAdIttato yanna, zrUyate kaGkaNadhvaniH // tanmanye candanaM devyo, na gharSanti pramadvarAH // 224 // maMtrI proce namicaprabho ! devyaH, sarvA gharSanti candanam // paramekAkibhAvena, zabdAyante na kaGkaNAH // 225 // tadAkarNya nRpo dadhyau, ritram 224-235 zAntamoho mahAzayaH // bahUnAM saGgame doSaH, syAdekasya tu na kvacit // 226 // valayAnAmapi mitho, gharSaNaM vasatAmabhUt // ekAkinAM tu tannaiva, teSAM samprati jAyate // 227 // saGgastadakhilo duHkha-kAraNaM prANinAM bhave // ekatvaM tu mahAnanda-hetuH syAtsaGgavarjanAt // 228 // tacecchAmyedayaM dAha-stadAhaM vratamAdade // dhyAyanniti prasupto dAga, nidrAsukhamavApa sH|| 229 // tasyAM kArtikarAkAyAM, rAtrau tasya mhiipteH|| dAhaH pANmAsikaH sadyo-'zAmyatpuNyaprabhAvataH // 230 // prabhAte ca tanUbhUta-tandraH svapne dadarza sH|| AtmAnaM merumaulistha-sitebhaskandhamAzritam // 231 // tUryanAdaiH prabuddhotha, hRSTo namiracintayat // aho ! mayA pradhAnodya, dRSTaH khapno mahAphalaH // 232 // kiJcAhamIdRzaM zailaM, dRSTapUrvIti bhAvayan // jAtismaraNamAsAdya, sojJAsIditi zuddhadhIH // 233 // pUrva narabhave dIkSA-mAdAya tridivaM gataH // jinajanmotsave meru-madrAkSamahamIdRzam // 234 // tataH sa vidhvastavimohajAlo, vidhAya locaM khymaattdiikssH|| pratyekabuddho vibudhapradatta-veSo vyahAnnimirAT pRthivyAm // 235 // iti zrInamirAjarSikathA // 3 // kathAzeSaM tvamUSya sUtrasiddhamiti sUtramihaiva vyAkhyAyate, taccedaM 1 gharSaNaM bhUyasAmabhUt / iti ga. gha. pustake / 9
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 219 // 12 mUlam - caiUNa devalo gAo, uvavaNNo mANusaMmi logaMmi / vasaMtamohaNijo, sarai porANiaM jAI // 1 // vyAkhyA - cyutvA devalokAt zukrAbhidhasvargAt, utpanno mAnuSyake loke manuSyabhave, upazAnta anuditaM moha - nIyaM darzanamohanIyAtmakaM yasya sa upazAntamohanIyaH, smarati purANAmeva paurANikIM cirantanIM jAtiM janma, varttamAnanirdezastvatra sarvatra tatkAlApekSayA iti sUtrArthaH // 1 // tataH kimityAha mUlam -- jAI sarittu bhayavaM, sahasaMbuddho aNuttare dhamme / puttaM Thavitta rajje, abhinikkhamaI namI rAyA // 2 // vyAkhyA - jAtiM smRtvA bhagazabdasya dhairya saubhAgyamAhAtmyayazo vairAgyaizvaryasUrya puNya prayatnastrIcihnAdivAcakatvenAnekArthatvepi bhagazabdotra ghaTamAne dhairyAdAvarthe varttate, tato bhagavAn dhairyAdimAn 'sahatti' svayameva sambuddho na tvanyena pratibodhitaH, ketyAha- anuttare sarvotkRSTe dharme cAritradharme, putraM sthApayitvA rAjye abhiniSkrAmati pravrajyAmAdatte naminAmA rAjeti sUtrArthaH // 2 // kiM kRtvAbhiniSkrAmatItyAha | mUlam -- so devalogasarise, aMteuravaragao vare bhoe / bhuMjittu namI rAyA, buddho bhoge paricaya // 3 // vyAkhyA - sa pUrvokto devalokasadRzAn iha devalokazabdena devalokasthA bhogA lakSyante, maJcAH krozantItyAdau maJcazabdena maJcastha puruSavat / tato devalokastha bhogatulyAn ' aMteuravaragaotti' varAntaHpuragato varAn pradhAnAn navamAdhya yanam (9) gAthA 1-3 // 219 //
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhyayanam gAthA 4-5 3 bhogAn manojJazabdAdIn bhuktvAnubhUya namI rAjA buddho vijJAtatattvo bhogAn parityajati, punarbhogagrahaNaM vismaraMNazIlavineyAnugrahArthamiti sUtrArthaH // 3 // kiJca__ mUlam-mihilaM sapurajaNavayaM, balamorohaM ca pariaNaM ca satvaM / ciccA abhinikkhaMto, egaMtamahiDio bhayavaM // 4 // vyAkhyA-mithilAM mithilAbhidhAM nagarI saha purairanyanagarairjanapadena ca varcate yA sA tathA tAM, balaM hastyAdicaturaGgaM, avarodhazcAntaHpuraM, parijanaM parivAra, sarva niravazeSaM tyaktvA vihAya abhiniSkrAntaH pravrajitaH ekAntaM dravyato vijanamudyAnAdi, bhAvatastu "ekohaM nAsti me kazci-trAhamanyasya kasyacit // na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau dRzyosti yo mama // 1 // " iti bhAvanayA eka evAhamityanto nizcaya ekAMtastamadhiSThita Azrito bhagavAn iti sUtrArthaH // 4 // tadA ca yadabhUttadAha mUlam-kolAhalagabhUaM, AsI mihilAi pavayaMtami / taiA rAyarisimmi, namimmi abhinikkhamaMtaMmi // 5 // vyAkhyA-kolAhalo vilApAdikalakalaH, sa eva kolAhalakaH, sa bhUto jAto yasmiMstatkolAhalakabhUtaM, | ARRORECARRAI .
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya. yanam (9) gAthA 68 // 20 // uttarAdhyayana ke AsIdabhUmithilAyAM sarvaM gRhArAmadevakulAdIti gamyate / pravrajati pravrajyAmAdadAne tadA tasminkAle, rAjA cAso rAjyAvasthApekSayA, RSizca tatkAlApekSayA rAjarSistasminnamau abhiniSkrAmati gRhAnnirgacchati satIti sUtrArthaH // 5 // atrAntare ca yadabhUttadAhamUlam-abbhuTTi rAyarisiM, pavajAThANamuttamaM / sakko-mAhaNarUveNa, imaM vayaNamabbavI // 6 // vyAkhyA-abhyutthitamabhyudyataM rAjarSi pravrajyaiva sthAnamAzrayo jJAnAdiguNAnAM pravrajyAsthAnaM tasminnuttame zreSTha, sUtratvAdvibhaktivyatyayaH, zakra indro mAhanarUpeNa dvijaveSeNA''gatyeti zeSaH, tadAhi tadAzayaM parIkSitukAmaH zakraH khayamAgAditi / tataH sa idaM vakSyamANaM vacanamabravIditi sUtrArthaH // 6 // yadabravIttadAhamUlam-kiM nu bho aja mihilAe, kolaahlgsNkulaa| succaMti dAruNA saddA, pAsAesu gihesu a||7|| ___ vyAkhyA-kimiti prazne, nu iti vitarke, bho! ityAmaMtraNe, adya mithilAyAM puryA kolAhalakena bahalakala-3 hai kalarUpeNa saGkalA vyAptAH kolAhalakasaGkulAH zrUyante ? dAruNA hRdayodvegakarAH, zabdA vilApAkrandAdayaH, prAsA-1 // 220 // deSu, gRheSu taditareSu, ca zabdAtrikacatuSkacatvarAdiSu ceti sUtrArthaH // 7 // tatazcamUlam-eamahaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namirAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 8 // RRC-RRRRRRRRRRRRRC SAURUSAN ."
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 9 6 **SUPERMICROPC vyAkhyA-etamanantaroktamartha nizamya, hatuH paJcAvayavAkyarUpaH, kAraNaJcAnyathAnupapattimAtraM, tAbhyAM coditaH navamAdhyaprerito hetukAraNacoditaH, iha ca hetukAraNe kolAhalakasaGkalAH zabdAH zrUyante ityanenaiva sUcite, tathA hi-ayuktamidaM yanam tava niSkramaNamiti pratijJA 1 / AkrandAdidAruNazabdahetutvAditi hetuH2| yadyadAkrandAdidAruNazabdahetustattaddharmArthinAmayuktaM, yathA prANAtipAtAdiriti dRSTAntaH 3 / AkrandAdidAruNazabdahetuzcedaM tava niSkramaNamityupanayaH 4 / tasmAdayuktamevedaM tava niSkramaNamiti nigamanamiti 5 / paJcAvayavamanumAnavAkyamiha hetuH / AkrandAdidAruNazabdahetutvaM tvaniSkramaNasyAyuktatvaM vinA nopapadyate ityetAvanmAtraM tu zeSAvayavavivakSArahitaM kAraNaM, anayoH pRthagupAdAnaM PItu sAdhanavAkyavaicitryaracanArthamiti dhyeyaM / 'taotti' tataH preraNAnantaraM namirAjarSidevendramidamabravIditi sUtrArthaH / // 8 // yadavAdIttadAha mUlam--mihilAe ceie vacche, sIacchAe mnnorme| pattapupphaphalovee, bahaNaM bahaguNe syaa||9|| hA vyAkhyA-mithilAyAM pari. citiriha prastAvAta patrapuSpAdyapacayastatra sAdhu ciyaM cityameva caityamadyAnaM tasmina 'vacchetti' sUtratvAdRkSo vidyata iti shessH| kIdRzaH ? ityAha-zItacchAyaH zItalacchAyo manoramo manoramAbhidhaH patrapuSpaphalopeto bahUnAM prakramAt khagAdInAM bahuguNaH phalAdibhibhRzamupakArI sadA sarvakAlaM, ekArazcAtra sUtre sarvatra mAgadhabhASAnusaraNAt jJeya iti sUtrArthaH // 9 // tatra kimityAha
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 221 // 3 12 mUlam - vAeNa hIramANaMmi, ceiaMmi maNorame / duhiA asaraNA attA, ee kaMdaMti bho ! khagA // 10 // vyAkhyA - vAtena vAyunA hiyamANe itastataH kSipyamANe 'ceiaMmitti' citiriheSTakAdicayastatra sAdhuryogyo vA cityaH sa eva caityastasmin ko'rtho'dhobaddhapIThike upari cocchritapatAke manorame manohare tasmin vRkSa iti zeSaH / duHkhaM jAtaM yeSAM te duHkhitAH, azaraNAstrANarahitA ata evArttAH pIDitA ete pratyakSA krandanti AkrandAn kurvanti bho ! ityAmaMtraNe khagAH pakSiNaH / iha ca kimadya mithilAyAM dAruNAH zabdAH zrUyanta iti yatsvajanA krandanamuktaM tatkhagAkrandanaprAyamAtmA ca vRkSakalpastatvato hi khalpakAlameva sahAvasthAnena uttarakAlaM ca khagatigAmitayA drumAzritakhagopamA evAmI khajanAdayaH / uktaJca - " yadvaddume mahati pakSigaNA vicitrAH, kRtvAzrayaM hi nizi yAnti punaH prabhAte / tadvajjagatyasakRdeva kuTumbajIvAH sarve sametya punareva dizo bhajante // 1 // iti" tatathAkrandAdidAruNazabdAnAM manniSkramaNahetukatvamasiddhaM, khasvakAryahetukatvAtteSAM / Aha ca - " AtmArtha sIdamAnaM khajanaparijano rauti hAhAravArttA, bhAryA cAtmIyabhogaM gRhavibhavasukhaM khaM vayasyAzca kAryam / krandantyanyonyamanyastviha hi bahujano lokayAtrAnimittaM, yo vA yasmAcca kiJcinmRgayati hi guNaM roditISTaH sa tasmai // 1 // " tathA ca sati bhavadukte hetukAraNe asiddhe eveti sUtrArthaH // 10 // mUlam - eamahaM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 11 // navamAdhya yanam (9) gA10-11 // 221 //
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya yanam gA12-14 el vyAkhyA-enamarthaM nizamya hetukAraNayoH pUrvoktayozvodito'siddhe bhavadukte hetukAraNe ityupapattyA prerito hetu kAraNacoditaH, tato nami rAjarSi devendra idamabravIditi sUtrArthaH // 11 // 3 mUlam-esa aggI a vAU a, eaM Dajjhai maMdiraM / bhayavaM aMteuraM teNaM, kIsa NaM nAva pikkhaha 12 __ vyAkhyA-eSa pratyakSo'gnizca vAyuzca etatpratyakSaM dahyate mandiraM gRhaM taveti zeSaH, agnivAyU ca tadA zaka evAdarzayaditi vRddhAH, he bhagavan ! 'aMteuraMteNaMti' antaHpurAbhimukhaM 'kIsatti' kasmAt 'NaM' vAkyAlaMkAre nAvaprekSase nAvalokase ? yadyadAtmIyaM tattatrAtavyaM, AtmIyaJcedaM tavAntaHpurAdIti sUtrArthaH // 12 // | mUlam-eamaha nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 13 // vyAkhyA-spaSTaM navaraM hetukAraNacarcA ihottaratra ca bRhaTTIkAtovaseyeti // 13 // mUlam--suhaM vasAmo jIvAmo, jesiM mo natthi kiMca NaM / mihilAe DajjhamANIe, na me Dajjhai kiMca NaM // 14 // vyAkhyA-sukhaM yathA syAdevaM vasAmastiSThAmaH jIvAmaH prANAn dhArayAmaH yeSAM 'motti' asmAkaM nAsti kiMcana vastujAtaM yataH-"ekohaM na ca me kazcit , khaH paro vApi vidyate / yadeko jAyate jantu-mriyate caika eva hi||1||
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 222 // kazcidalpamapi, apri SAASAASAASAASASARAS iti" na kiJcidantaHpurAdi madIyamasti yatrAtavyaM syAt, ata eva mithilAyAM dahyamAnAyAM na me dahyate kiJcana navamAdhya. | khalpamapIti sUtrArthaH // 14 // idameva bhAvayitumAha yanam (9) gA15-18 mUlam-cattaputtakalattassa, nivAvArassa bhikkhuNo / piaMna vijae kiMci, appiaMpina vije||15|| | vyAkhyA-tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya muktakRSyAdikriyastha bhikSoH priyamiSTaM na vidyate kiJcidalpamapi. apri-10 yamapi aniSTamapi na vidyate / etena yaduktaM nAsti me kiJcaneti tatsamarthitamiti sUtrArthaH // 15 // evamapi sukhena vasanaM jIvanaM kathaM syAdityAha mUlam--bahuM khu muNiNo bhadaM, aNagArassa bhikkhuNo / sabao vippamukkassa, egaMtamaNupassao // 16 // | vyAkhyA-bahu bhUri khu nizcaye munerbhadraM sukhaM anagArasya bhikSorapi sata iti shessH| kIdRzasya munerityAha-sarvato bAhyAbhyantaraparigrahAdipramuktasya / eka evAhamityanto nizcaya ekAntastaM anupazyataH pAlocayata iti sUtrArthaH // 16 // mUlam-eamaTaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 17 // mUlam-pAgAraM kAraittA NaM, gopuradvAlagANi a / osUlagasayagghIo, tao gacchasi khttiaa||18|| vyAkhyA-prAkAraM vayaM kArayitvA gopurAhAlakAni ca / tatra gopurANi pratolIdvArANi, gopuragrahaNamargalAka // 222 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 u0 38 pATopalakSaNaM, aTTAlakAni ca vaprakoSThakoparivarttIni raNakaraNasthAnAni / 'osUlagatti' khAtikAH, 'sayagdhIottizatabhyo yaMtrarUpAH, tata evaM sarva nirAkulIkRtya 'gacchasitti' vibhaktivyatyayAdgaccha he kSatriya ! | hetUpalakSaNaJcedaM, yo yaH kSatriyaH syAt sa sa purarakSAM kurvIta, yathA bharatAdiH, kSatriyazca bhavAniti sUtrArthaH // 18 // | mUlam - eamahaM nisAmittA, heUkAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabvI // 19 // mUlam --saddhaM ca nagaraM kiccA, tava saMvaramaggalaM / khaMtIniUNapAgAraM tiguttaM duppadhaMsagaM // 20 // vyAkhyA - zraddhAM tattvarucirUpAM sarvaguNAdhAratayA nagaraM puraM kRtvA vidhAya, anena ca prazamasaMvegAdIni gopurANi kRtvetyupalakSyate / tapo'nazanAdi bAhyameveha grAhyaM, tatpradhAnaH saMvarastapaH saMvarastaM, argalAmityupalakSaNatvAdargalAkapATaM kRtvA, kSAnti kSamAM, nipuNaM zraddhApratyanIkasyAnantAnubandhikopasya rodhakatvena vairanivAraNaM prati kuzalaM prAkAraM kRtvA, upalakSaNaHJcaiSAM mAnAdirodhakAnAM mArdavAdInAM / 'tiguttaMti' tisRbhiraTTAlakotsUlakazataghnIsthAnIyAbhirmanogutyAdi - guptibhirgutaM duSpradharSakaM parairdurabhibhavaM, vapravizeSaNAnyetAni / anena prAkAraM kArayitvetyAdeH prativacanamuktaM // 20 // samprati tu satsu prAkArATTAlakeSvavazyaM yoddhavyaM taccAyudheSu vairiSu ca satkheva syAdata Aha mUlam -- dhaNuM parakamaM kiccA, jIvaM ca iriaM sayA / dhiGgaM ca keaNaM kiccA, sacceNaM palimaMtha // 21 // vyAkhyA - dhanuH kodaNDaM parAkramaM jIvavIryollAsarUpaM utsAhaM kRtvA, jIvAM ca pratyaMcAM ca IryAmIryAsamitiM, navamAdhya yanam gA19-21
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 223 // 3 vyAkhyA-tapaH SaDUvidhamAbhyantaraM tadeva nArAco lohamayo vANastadyuktena prakramAddhanuSA bhitvA vidArya karmakacukaM karmagrahaNena cAtmaivoddhato vairI bhavatItyuktaM bhavati, vakSyati ca 'appA mittamamittaM ca, dupaTThiasupaTThietti" muniH sAdhuH | karmabhede jeyasya jitatvAt vigatasaMgrAmo yasya sa vigatasaMgrAmaH bhavAt saMsArAt parimucyate / anena sUtratrayeNa | prAkAraM kArayitvetyAdisUtrasya siddhasAdhanatokteti sUtratrayArthaH // 22 // 6 | upalakSaNatvAccheSasamitIzca kRtvA sadA / dhRtiM ca dharmAbhiratirUpAM ketanaM zRGgamayadhanurmadhye kASThamayamuSTadhAtmakaM kRtvA, | tatketanaM satyena manaHsatyAdinA strAyusthAnIyena 'palimaMthatti' banIyAt // 21 // tataH kimityAha mUlam -tavanArAyajutteNaM, bhittUNaM kammakaMcuaM / muNivigayasaMgAmo bhavAo parimucaI // 22 // mUlam - eamahaM nisAmittA, heukAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 23 // | mUlam -- pAsAe kAraittANaM, vaddhamANagihANi a / vAlaggapoiAoa, tao gacchasi khattiA ! // 24 // 9 12 ** vyAkhyA - prAsAdAn kArayitvA vardhamAnagRhANi cAnekadhA vAstuzAstroktAni 'vAlaggapoIAotti' | dezI bhASayA valabhIzca kArayitvA, azeSaracanAvizeSopalakSaNaJcaitat, tato gaccha kSatriya ! / anena yaH prekSAvAn sa |sati sAmarthye gRhAdi kArayati, prekSAvAMzca bhavAniti sUcitamiti sUtrArthaH // 24 // navamAdhyayanam (9) gA22-24 // 223 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 12 mUlam - eama nisAmittA, heukAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMda iNamabbavI // 25 // mUlam - saMsayaM khalu so kuNai, jo magge kuNai gharaM / jattheva gaMtumicchijjA, tattha kuvijja sAsayaM // 26 // vyAkhyA - saMzayaM sandehaM khalu nizcaye sa kurute yathA kadAcinme gamanaM na bhavedapIti yo mArge kurute gRhaM gamananizcaye hi tatkaraNAyogAt / nanu gamananizcaye kuto mArge gRhaM na kriyate ? ityAha-yatraiva vAJchitapradeze gantumicchetU 'tattheti' sAvadhAraNatvAdvAkyasya tatraiva kurvIta svasyAtmanA AzrayaH svAzrayastaM, tato'yamarthaH - idaM tAvadihAvasthAnaM mArgAvasthAnaprAyaM tadiha gRhAdi na kriyate, yattu jigamiSitamasmAbhirmuktipadaM tadAzrayavidhAne ca pravRttA eva vayamiti siddhasAdhanametadapIti sUtrArthaH // 26 // mUlam -- eamaTuM nisAmittA, heukAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 27 // mUlam - Amose lomahAre a, gaMThibhee a takkare / nagarassa khemaM kAUNaM, tao gacchasi khattiA ! 28 vyAkhyA - AsamantAt muSNantItyAmopAzcaurAstAn, lomahArA ye nirdayatayA svavighAtazaGkayA ca jantUn hatvaiva sarvasvaM haranti tAMzca, granthibhedA ye ghughurakakartikAdinA granthi bhindanti tAMztha, tathA taskarAn sarvadA cauryakAriNo nivAryeti zeSaH / nagarasya kSemaM kRtvA tato gaccha kSatriya ! anena ca yo nyAyI nRpaH sa caurAdInnigRhNAti, nyAyI nRpazca tvamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 28 // navamAdhyayanam gA25-28
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana navamAdhya zayanam (9) // 224 // gA29-32 mUlam-eamaTaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 29 // mUlam-asaiM tu maNussehiM, micchAdaMDo pjujje| akAriNottha vajhaMti, muccai kArago jaNo // 30 // || | vyAkhyA-asakRdanekadhA turevakArArthe, tato'sakRdeva manuSyairnarmithyA vyalIko'naparAdhiSvapi ajJAnAbhinive-15 zAdibhirdaNDo dezatyAgavigrahanigrahAdiH prayujyate vyApAryate, kathamityAha-akAriNa AmoSaNAderavidhAyino'tretyasmin loke badhyante nigaDAdibhiH, mucyate kArako vidhAyakaH prakramAdAmoSaNAdereva jano lokaH / anena ca yaduktaM / prAgAmoSakAdInivArya nagarasya kSemaM kRtvA gaccheti tatra teSAM jJAtumazakyatayA kSemakaraNamapyazakyamuktamiti sUtrArthaH mUlam-eamaTuM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo innmbbvii|| 31 // | vyAkhyA-prAgvannavaramiyadbhiH praznaH khajanAntaHpurapuraprAsAdanRpadharmaviSayaH kimasya rAgosti naveti parIkSya samprati dveSAbhAvaparIkSAyai vijigISutAmUlatvAdveSasya tAmeva parIkSitumanAH zakra idamavadat // 31 // -je kei patthivA tabbhaM.na namati nraahivaa| vase te ThAvaDattANaM, taogacchasi khttiaa!||32|| vyAkhyA-ye kecit pArthivA nRpAstubhyaM na namanti he narAdhipa ! he rAjan ! vaze AtmAyattau tAn nRpAn sthApayitvA vazIkRtyetyarthaH, tato gaccha kSatriya ! / anena ca yaH samartho rAjA so'namannapAn namayati, samarthapArthivazca tvamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 32 // // 224 //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ * navamAdhyakanam RICHAR mUlam-eamaTuM nisAmittA, heukAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 33 // mUlam-jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujae jiNe / egaM jiNija appANaM, esa se paramo jo||34|| vyAkhyA-yaH sahasraM sahasrANAM dazalakSAtmakaM prakramAt subhaTasambandhi saMgrAme durjaye jayedabhibhavet , sa cedekaM jayedAtmAnamanAcArapravRttamiti gamyate / eponantaroktaH 'se iti' tassa jetuH subhaTadazalakSajayAt paramaH prakRSTo jayaH, anena cAtmana evAtidurjayatvamuktam // 34 // tatazcamUlam-appANameva jujjhA hi, kiM te jujjheNa bjjho| appANameva appANaM, jaittA suhamehae // 35 // vyAkhyA-'appANamavatti' dvitIyAyAstRtIyArthatvAdAtmanaiva saha yudhyakha, kiM ? na kiJcidityarthaH, te tava yuddhena bAhyata iti bAhyapArthivAnAzritya, evaJca 'appANamevatti' AtmAnaM 'jaittatti' jitvA sukhaM aikAntikaM muktisukharUpamedhate prApnoti // 35 // kathamAtmanyeva jite sukhAvAptirityAhamUlam-paMciMdiANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lobhaM ca / dujayaM ceva appANaM, sabamappe jie jiaN||36|| | vyAkhyA-paJcendriyANi zrotrAdIni krodho mAno mAyA tathaiva lobhazca 'dujjayaM cevatti' durjayaM iti vizeSaNaM / sarvatra sambadhyate, caH samuccaye, evaH pUtoM, atati gacchati anekAnyadhyavasAyAntarANIti AtmA manaH, napuMsakani
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana navamAdhyayanam (9) gA37-40 // 225 // dezastu sarvatra sUtratvAt , sarvametadindriyAdi upalakSaNatvAnmithyAtvAdi ca Atmani jIve jite jitaM, tato bAdyArijayamupekSyAtmana eva jaye pravRttosmyahamiti sUtratrayArthaH // 36 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 37 // __ vyAkhyA-spaSTaM, navarametAvatA tasya rAgadveSAbhAvaM nizcityAdhunA jinadharmasthairya parIkSitumindra idamavAdIt // 37 // mUlam-jaittA viule jaNNe, bhoittA smnnmaahnne| daccA bhuccA ya jahAya, tao gacchasi khattiA ! 38 / | vyAkhyA--'jaittatti' yAjayitvA vipulAn vistIrNAn yajJAn , bhojayitvA zramaNabrAhmaNAn , datvA dvijAdi-8 bhyo gobhUmikharNAdi, bhuktvA ca manojJazabdAdIn , iSTvA ca khayaM yAgAn , tato gaccha kSatriya ! anena yadyat prANi-13 prItikaraM tattaddharmAya, viprAdiprANiprItikarazca yAgAdi iti sUcitamiti sUtrArthaH // 38 // mUlam-eamaha nisAmittA, heukAraNa coiio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 39 // mUlam-jo sahassaM sahassANaM,mAse mAse gavaM de| tassAvi saMjamo seo,aditassAvi kiNcnnN||40||5 __ vyAkhyA-yaH sahasraM sahasrANAM dazalakSANItyarthaH, mAse mAse gavAM dadyAt, tasyApyevaMvidhadAturapi saMyamo hiMsAdyAzravaviramaNAtmakaH zreyAnatiprazasyaH, adadatopi kiJcana khalpamapi vastu / evaJca saMyamasya prazasyataratvaM 5555 // 225 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhyayanam gA41-42 vadatA yajJAdInAM sAvadyatvamarthAt jJApitaM / yaduktaM yAjJikaiH-"SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyamehani // azvamedhasya vacanA-nyUnAni pazubhistribhiH // 1 // " tataH pazuhiMsAtmakatvAtsAvadyA eva yaagaaH| tathA dAnAnyapi azanAdInAM dharmopakaraNAnAJca dharmAya bhavanti, svarNagobhUmyAdInAM tu dAnAni prANyupamardahetutvAtsAvadhAnyeva sAvadyatvAca yAgAdIni na prANiprItikarANItibhAva iti sUtrArthaH // 40 // mUlam-eamaTaM nisAmittA, heukAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 41 // vyAkhyA-prAgvannavaraM jinadharmasthairyamavadhArya vrataM prati dADhya parIkSitumidamAcacakSe haryazvaH // 41 // mUlam-ghorAsamaM caittA NaM, annaM patthesi aasmN| iheva posaharao, bhavAhi maNuAhivA ! // 42 // 3 | vyAkhyA-ghorotyantaduranucaraH sacAsAvAzramazca ghorAzramo gArhasthyaM, tasyaivAlpasattvairduSkaratvAt / uktaJca"gRhAzramaparo dharmo, na bhUto na bhaviSyati // pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH paassnnddmaashritaaH||1||" taM tyaktvA anyaM prArthayase ? AzramaM dIkSAlakSaNaM, nedaM hInasattvocitaM bhavAzAM yuktaM / tarhi kiM yuktamityAha-ihAsminneva gRhAzrame sthita iti gamyate, poSadho'STamyAditithiSu vratavizeSastatra rataH pauSadharato bhava he manujAdhipa ! aNuvratAdhupalakSaNaJcaitat, asyaivopAdAnaM tu pauSadhadineSvavazyambhAvAttaponuSThAnakhyApakaM / iha ca yadyaghoraM tattaddharmArthinA'nuSTheyaM, ghorazcAyaM gRhAzrama iti ghorapadena sUcitamiti sUtrArthaH // 42 // -SACRECER-CRORRRRRRE
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlam - eamahaM nisAmittA, heukAraNa coio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 43 // | mUlam - mAse mAse u jo bAlo, kusaggeNaM tu bhuNje|n so suakkhAyadhammassa,kalaM agghai solasiM // 44 // vyAkhyA - mAse mAse eva tuzabdasyaiva kArArthatvAnnatvarthamAsAdrau yaH kazcidvAlo nirvivekaH kuzAgreNaiva darbhAyeNaiva bhuMkte, na tu karAGgulyAdibhiH / na naiva sa tAdRzataponuSThAyI, suSThu zobhanaH sarvasAvadyaviratirUpatvAdAkhyAtastIrthakaraiH kathitaH khAkhyAto dharmo yasya sa svAkhyAtadharmo muniH tasya kalAM bhAgamarghati arhati SoDazIM SoDazAMza| samopi na syAditibhAvaH / tato yatkhAkhyAtaM na syAt tadghoramapi dharmArthinA nAnuSTheyaM, AtmaghAtAdivat / khAkhyAtazca mukhyatayA munidharma eva, na tu gRhAzramastato gRhAzramAdayameva zreyAniti / nanu ? pUrvasUtre ihaiva 'posa - harao bhavAhIti' vAkyena dezavirateH kartavyatA zakreNoktA, dezaviratazca bAlapaNDita ucyate, 'samaNovAsayA bAlapaMDiA' iti vacanAt, tatkathamiha bAlazabdena dezavirato vyapadiSTa iticeducyate - dezaviratasya bAlapaNDitatve satyapi ekAdazAviratimattApekSayA vAlyAMzasya prAdhAnyavivakSayaivamuktaM sambhAvyate / dRzyate hi samaye sAkhAdanavatAM jJAnAMzavattve'pi tatprAdhAnyavivakSayA jJAnitvavyapadeza iti sUtrArthaH // 44 // 6 mUlam - eamahaM nisAmittA, heukAraNacoio / tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 45 // vyAkhyA - punarnIrAgatAmeva parIkSitumado'vadadindraH // 45 // uttarAdhyayana // 226 // 3 9 12 navamAdhya. yanam (9) gA43-45 // 226 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya yanam gA46-48 mUlam-hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM, kaMsaM dUsaM ca vAhaNaM / kosaM vaDDAvaittA NaM, tao gacchasi khattiA ! // 46 // vyAkhyA-hiraNyaM ghaTitavarNa, suvarNaM tato'nyat , maNayazcandranIlAdyA muktAzca mauktikAni maNimuktaM, kAMsyaM kAMsyabhAjanAdi, duSyaM vastraM, cakAraH khagatAnekabhedasUcakaH, vAhanaM rathAzvAdi, kozaM bhANDAgAraM, vardhayitvA vRddhi nItvA tato gaccha kSatriya ! ayaM bhAvaH yo yaH sAkAMkSaH sa sa dharmAnuSThAnAyogyaH, sAkAMkSazca bhavAn , AkAMkSaNIyakharNAdivastUnAM sampUrNatvAbhAvAditi sUtrArthaH // 46 // mUlam-eyamaTTa nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 17 // mUlam-suvaNNaruppassa u pavayA bhave, siA hu kelAsasamA asNkhyaa| narassa laddhassa na te hiM kiMci, icchA ha AgAsa samA annNtiaa||48|| vyAkhyA-suvarNa ca rUpyaM ca suvarNarUpyaM tasya, tuH pUttau, parvatAH parvatapramANA rAzayaH 'bhavetti' bhaveyuH syAtka-2 dAcit , huravadhAraNe bhinnakramazca, tataH kailAsasamA eva, na tu laghugiripramANAH, kailAsazcAtra meruriti vRddhAH, tepyasaMkhyakAH saMkhyArahitA na tu dvitrAH, narasya lubdhasya na taiH tAdRzairapi svarNarUpyaparvataiH kiJcidapi khalpamapi
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana navamAdhyayanam (9) gA49-51 // 227 // paritoSakAraNaM syAditi gamyaM / kuta ityAha-icchA abhilASo huriti yasmAt AkAzena samA AkAzasamA anantikA antarahitA / uktaJca-"na sahasrAdbhavet tuSTi-na lakSAnna ca kottitH||n rAjyAnnaiva devatvA-nendratvAdapi dehinAm // 1 // " iti // 48 // tathA mUlam -puDhavI sAlI javA ceva, hiraNNaM psubhissh| paDipuNNaM nAlamegassa, ii vijA tavaM cre||49|| KI vyAkhyA-pRthvI bhUmiH, zAlayo lohitazAlyAdayaH, yavAH pratItAH, caH zeSadhAnyasamucayArthaH, evo'vadhAraNe|| bhinnakramo'gre yokSyate, hiraNyaM, suvarNa, rUpyAdyupalakSaNametat , pazubhirgavAdibhiH saha pratipUrNa samastaM naiva alaM samartha prakramAdicchApUrtaye ekasya jantoriti zeSaH / ityetatpUrvoktaM 'vijatti' viditvA tapo dvAdazavidhaM carettata eva / evAkAkSApohe kSamo na tu khAdItyuktaM / tataH santuSTasya me| kharNAdau sAkAMkSatvameva nAstIti tadvardhanodyamo dUrApAsta eveti sUtradvayArthaH // 49 // mUlam-eyamadaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 50 // mUlam-accheragamabbhudae, bhoe cayasi patthivA! / asaMte kAme patthesi, saMkappeNa vihnnnnsi!||51|| vyAkhyA-AzcaryamidaM vartate yat tvamevaMvidhopi 'abbhudaetti' adbhutakAnAzcaryarUpAn bhogAn tyajasi he pArthiva ! tathA'sato'vidyamAnAn kAmAn prArthayase! tadapyAzcaryamiti smbndhH| athavA kastavAtra doSaH ? // 227 //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 saGkalpenottarottarabhogAbhilASarUpeNa vikalpena vihanyase vAdhyase, anantatvAdevaMvidhasaGkalpasya / paraM yo vivekI sa prAptAn kAmAnaprAptakAmAkAMkSayA na tyajedvivekI ca bhavAniti sUtrArthaH // 51 // mUlam - eamahaM nisAmittA, heukAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 52 // | mUlam --salaM kAmA visaM kAmA, kAmA AsI visovamA / kAme patthemANA, akAmA jaMti duggaI // 53 // vyAkhyA - zalyamiva zalyaM kAmAH zabdAdayaH, viSamiva viSaM kAmAH, kAmA AzIviSopamAH, AzIviSaH | sarpastadupamAH / kiJca kAmAn prArthayamAnA apergamyatvAt prArthayamAnA api akAmA iSyamANakAmAbhAvAdyAnti durgatiM, tataH kathaM tatparihAra Azcarya ? asaddhogaprArthanamapi yadbhavatA sambhAvitaM tadapyayuktaM, mumukSUNAM kvacidapi kAMkSAyA abhAvAt / uktaM hi - "mokSe bhave ca sarvatra, niHspRho munisattamaH" iti // 53 // kathaM punaH kAmAn prArthayamAnA durgatiM yAntItyAha mUlam - ahe vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gii| mAyA gaipaDigghAo, lohAo duhao bhayaM // 54 // vyAkhyA - adho narakagatau vrajati krodhena, mAnena adhamA gatiH, 'mAyatti' subvyatyayAnmAyayA gateH prastAvAtsugateH pratighAto vinAzo gatipratighAto, lobhAt 'duhaotti' dviprakAramaihikaM pAratrikaM ca bhayaM syAditi sarvatra *%++ navamAdhyayanam gA52-54
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 uttarAdhyayana // 228 // gA55-56 ASAS DISAISISSA SASA | gamyaM / kAmeSu ca prArthamAneSvavazyaM bhAvinaH krodhAdayaste cedRzA iti kathaM na tat prArthanayA durgatiriti sUtradvayArthaH 8 navamAdhya. // 54 // itthamanekairapyupAyaitaM kSobhayitumazaktaH zakraH kimakarodityAha yanam (9) mUlam-avaujjhiUNa mAhaNarUvaM viurUviUNa iMdattaM / vaMdai abhitthuNaMto imAhiM mahurAhiM vaggUhi // 55 // ___ vyAkhyA-apohya tyaktvA brAhmaNarUpaM 'viurUviUNatti' vikRtya indratvaM uttaravaikriyamindrarUpaM vandate namati abhiSTuvan stutiM kurvan imAbhirvakSyamANAbhirmadhurAbhirmanoharAbhirvAgbhirvANIbhiriti sUtrArthaH // 55 // tathA hi mUlam-aho te nijio koho, aho te mANo praajio| aho te nirakiA mAyA, aho te loho vasIkao // 56 // ___ vyAkhyA--aho ! iti vismaye te tvayA nirjitaH krodhaH, yatastvamanamannRpavazIkaraNAya preritopi na kSubhitaH ! tathA aho! te mAnaH parAjito yastvaM mandiraM dahyata ityAdhuktopi kathaM mayi jIvatIdaM syAditi nAhaRtiM kRtavAn ! | // 228 // | aho! te nirAkRtA mAyA, yastvaM purarakSAhetupu mAyAjanyeSu prAkArAhAlakotsUlakAdiSu mano na vinyastavAn ! tathA'ho ! te lobho vazIkRto yastvaM hiraNyAdivarddhanAya noditopi icchAyA AkAzasamatvamevAbhihita-8 vAn ! / / 56 // tathA
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya. yanam gA57-60 SARASSASSISKUSIRI03 mUlam-aho te ajjavaM sAhu, aho te sAhu mahavaM |aho te uttamA khaMtI, aho te mutti uttmaa||57|| | vyAkhyA- spaSTaM, navaramArjavaM mAyAbhAvaH, sAdhu zobhanaM, mArdavaM mAnAbhAvaH, zAntiH krodhAbhAvaH, muktinirlobha- teti sUtradvayArthaH // 57 // itthaM guNaiH stutvA phalopadarzanadvAreNa stutimAhamUlam-ihaMsi uttamo bhaMte, peccA hohisi uttmo|loguttmuttmN ThANaM, siddhiM gacchasi niiro||58|| vyAkhyA-ihAsmin loke asi vartase uttamaH uttamaguNAnvitatvAt , he bhadaMta ! he pUjya ! 'pecatti' presa para-31 loke bhaviSyasi uttamaH, kathamityAha-'loguttamuttamaMti' lokasya uttamottamaM atizayapradhAnaM lokottamottamaM sthAnaM, kiM tadityAha-siddhiM muktiM 'gacchasitti' sUtratvAdgamiSyasi, nIrajA niSkarmeti sUtrArthaH // 58 // upasaMharatimUlam-evaM abhitthuNato,rAyarisiM uttimAi sddhaae| pAyAhiNaM kuNaMto, puNo puNo vaMdae sko||59|| vyAkhyA-evamuktanyAyena abhiSTuvan rAjarSi uttamayA zraddhayA pradakSiNAM kurvan punaH punarvandate praNamati shkrH||59|| mUlam-to vaMdiUNa pAe, cakaMkusalakkhaNe munivarassa / AgAseNuppaio, laliacavalakuMDalatirIDI // 6 // nyAkhyA-tatastadanantaraM vanditvA pAdau cakrAGkuzalakSaNau munivarasya AkAzena utpatitaH khargAbhimukhaM gataH u039
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - uttarAdhyayana // 229 // -* lalite ca te savilAsatayA capale caJcalatayA lalitacapale tAdRze kuNDale yasya sa lalitacapalakuNDalaH sacAsau navamAdhyakirITI ca mukuTavAn lalitacapalakuNDalakirITIti sUtrArthaH // 60 // zakreNaivaM stUyamAnaH sa muniH kimutkarSa yanam (9) vyadhAduta netyAhamUlam-namI namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio| caMiUNa gehaM vaidehI,sAmaNNe pajuvaDio // 6 // vyAkhyA-namirnamayati khatattvabhAvanayA prabaM karotyAtmAnaM khaM natUtsekaM nayati / uktaJca-"saMtaguNakittaNeNavi* purisA lajaMti je mahAsattA // iarA puNa aliapasaMsaNevi hiae na mAyaMti // 1 // " kimbhUto namiH ? sAkSApratyakSIbhUya zakreNa coditaH preritaH tyaktvA gehaM 'vaidehitti' sUtratvAdvidehI videhadezAdhIzaH zrAmaNye paryupasthitaH udyato na tu tatpreraNayApi dharmAdvicyuto'bhUditi bhAva iti sUtrArthaH // 61 // athAmuSya munimukhyasya dRSTAntenopadezamAhamUlam-evaM kariMti saMbuddhA, paMDiA paviakkhaNA / // 229 // viNiati bhogesu, jahA se namI rAyarisitti bemi // 62 // vyAkhyA-evamiti yathAmunA naminAmnA muninA nizcalatvaM kRtaM tathA'nyepi kurvanti, kIdRzAH ? saMbuddhA ava-| gatatatvAH, paNDitA nizcitazAstrArthAH, pravicakSaNA abhyAsAtizayAkriyAmprati pravINAH, tAdRzAzca santo vinivartante
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritram uparamante 'bhogesutti' bhogebhyo yathA sa namI rAjarpistebhyo nivRtta iti bravImIti pUrvavaditi sUtrArthaH // 62 // || navamAdhyaiti samApto'dhyayanasUtrArthaH, atha prakrAntazeSa prastUyate, taccedaM yanam naggaticaAL atha naggatisaMjJasya, sambuddhasyAmrapAdapAt // turyapratyekabuddhasya, kathAM vakSyAmi tadyathA // 1 // atraiva bharatakSetre, deze gAndhArasaMjJake // zrIpANDuvardhanapure, rAjA siMharatho'bhavat // 2 // anyadA tasya bhUbhartu-vizvAvuttarApathAt // 1-13 upAyane samAyAtau, zakravAjivijitvarau // 3 // tayormadhye babhUvaika-sturaGgo vakrazikSitaH // tamArohannRpo daivATvitIyaM tu tadaGgajaH // 4 // tataH sainyAnvito rAjA, nirgatya nagarAdahiH // vAhakelIgato vAha-vAhanArtha pracakrame // 5 // prakRSTAM tadgatiM draSTuM, kazayA prAharaca tam // tataH sa turagaH sindhu-pUrAdapyacaladrutam // 6 // taM rakSituM nRpo valgA-mAcakarSa yathA yathA // tathA tathA hayo jajJe, javanaH pavanAdapi // 7 // gacchannevaM yojanAni, dvAdazAtigato hayaH // tamaraNye'nayannadyAH, pUrastarumivodadhau // 8 // AkRSyAkRSya nirviNNo, valgAM tatrAmucannRpaH // turaGgamopi tatraiva, tasthau tatkSaNamAtmanA // 9 // tatastaM vAjinaM jJAtvA, bhUzako vakrazikSitam // bavA kvApi drume bhrAmyan , prANavRttiM vydhaatphlaiH||10||raatrivaasaay cArUDho, girimekaM mhiiptiH|| dadarzakaM darzanIya, prAsAdaM saptabhUmikam | // 11 // tasya madhye praviSTazcA-drAkSIdekAM mRgekSaNAm // rUpalAvaNyatAruNya-tiraskRtaratizriyam // 12 // sasambhramaM samutthAya, pramodabharamedurA // dadau sApyAsanaM tasmai, so'pi tasminnupAvizat // 13 // mithastAvanvarajyetAM,
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 230 // navamAdhyayanam (9) naggaticaritram 14-28 kSaNAitIkRtekSaNau // anyonyadarzanodbhUta-snehAvezahatatrapau // 14 // kAsi tvaM ? subhage ! kiJca, tiSThasyekAkinI bane ? // atheti bhUbhujA pRSTA, sotkaNThaM saivamabravIt // 15 // bhavanesminvedikAyAM, pUrvamudvaha mAM prabho ! // pazcA- tvasthamanAH sarva, vakSye vRttAntamAtmanaH // 16 // tatkarNAmRtamAkarNya, vAkyaM tasyA dharAdhipaH // sarasaM bhojanaM prApya, bubhukSuriva pipriye // 17 // bhavane tatra sAnandaM, praviSTazca jinAlayam // so'pazyattasya tu puro, vedikAM zubhavedikAm // 18 // tato natvA jinaM sandhyA-samaye vedikAM gtH||gaandhrvenn vivAheno-vIzastAmuvAha sH||19|| tato vAsagRhe gatvA, vilAsairvividhaiH sukham // ativAhya nizAM prAta-stau jinendra prnnemtuH||20|| rAjJaH siMhAsanasthasyo-paviSTArdhAsane mudA // sAtha rAjJI jagau rAjan !, vArtA me zrUyatAmiti // 21 // | atraiva bharatakSetre, shaalilkssmiivibhuussite||kssitiprtisstthitpure-'bhvdvijitshtruraatt // 22 // sa cAnyadA sabhAmekAM, kArayitvA manoharAm // sarvAM citrakarazreNI-mAhUyaivamavocata // 23 // yAvanti vo gRhANi syu- gaistAvanmitairiyam // |citraNIyA sabhA citr-shcitrshcitraikhetubhiH||24|| pramANamAjJetyuktvAtha, neke citrakRtopi tAm ||aarebhire citrayituM, karasteSAM sa eva hi ||25||ttr caiko jarI citra-karazcitrAGgadAbhidhaH // acitrayatsabhAM nitya-masahAyaH sutojjhitaH ||26||tsy caikAbhavatputrI, nAmnA knkmNjrii|| rUpayauvanacAturya-kalAsarvakhasevadhiH // 27 // sA pratyahaM sabhAsthasya, gatvA bhaktamadAt pituH // sa tu tasyAmAgatAyA-magAnnityaM bahirbhuvi // 28 // anyedyubhaktamAdAya, prasthitA sA 30 //
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritram janAkule // rAjyamArge yayau yAva-tkanI mantharagAminI // 29 // tAvattatra javenAdri-vAhinIpUrajiSNunA // vAha- navamAdhyayantaM hayaM bhUpa-mazcavAraM dadarza sA // 30 // tato bhItA praNaSTA sA, gate tatra sabhAmagAt // sabhaktAmAgatAM tAM ca, kanam vIkSya vRddho bahiryayau // 31 // tasya putrI tu tatrasthA, kautukAtkuhime'likhat // vividhairvarNakairekaM, kekipicchaM yathA-15 naggatica|sthitam // 32 // atrAntare sabhAM draSTuM, tatrAyAto mahIpatiH // tatkekipicchamAdAtuM, cikSepa karamaJjasA // 33 // 29-43 tatpicchaM tatkare nAgA-nakhabhaGgastvajAyata // pravRttirhi vinA tattva-jJAnaM syAnniSphalA nRNAm // 34 // tato vilakSaM 18|mApAlaM, vIkSamANamitastataH // savilAsaM vihaspati, proce kanakamaarI // 35 // maJcako hi tribhiH pAdaiH, su-18 sthito na bhavediti // pazyantyAsturyapAdaM me, turyamUryo'miladbhavAn // 36 // ke'nye trayaH kathaJcAhaM, turyaH ? ityavanIbhRtA // pRSTA sA punarityUce, taM rAjAnamajAnatI // 37 // ahaM citrAGgadAhasya, vRddhacitrakRtaH sutA // ihasthasya piturheto-rAyAnyAdAya bhojanam // 38 // raMhasA bhUyasA vAhaM, vAhayantaM catuSpathe // adyaikaM martyamadrAkSaM, sa mUrkhaH / prathamo mataH // 39 // [ yugmam ] rAjamArgo hi bAlastrI-vRddhAdyaiH saGkalo bhavet // iti tatra javenAzvAn , vAha-8 yanti na dhiidhnaaH||40|| nirdayaH sa tu tatrApi, raMhasA vAhayan hayam // khadAyAmAdimaH pAdaH, kathyate vaalishaagrnniiH!||41|| dvitIyastu mahIpAlo-'vijJAtaparavedanaH // zilpinAM vezmatulyAMzai-yo'dAccitrayituM sabhAm // 42 // santi citrakRto'neke-'nyeSu sarveSu vezmasu // mama tAtastu niSputro, duHstho vRddhazca vidyate // 43 // ACHAR 9
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 23 // navamAdhya. yanam (9) naggaticaritram 44-57 tasyApyanyaiH saha samaM, bhUpo bhAgaM prakalpayan // dvitIyaH procyate mUDha-stRtIyastu pitA mama ! // 44 // sa hi pUrvA-15 rjitaM sarva, bubhuje citrayan sabhAm // vinArjanAM bhujyamAnaM, vittaM hi sthAtkiyacciram ? // 45 // atha yatkiJcidAdAyA-gatAyAM mayi bhojanam // sa yAti dehacintAyai, na tu pUrva karoti tAm // 46 // tatazca zItalIbhUtaM, tojyaM virasaM bhavet // sadannepi hi zIte syA-dvairasyaM kiM punaH pare ? // 47 // tAdRzaM ca vidhAyAnnaM, bhuJjAno matpitA'nizam // tRtIyaH procyate jAlma-zcatuthestu bhavAnmataH! // 48 // Agamo hi kadApyatra, na sambhavati kekinAm // tatsyAtkautaskutaH pAta-statpicchasyeha kuTTime ? // 49 // athAtrApi tadAnItaM, syAtkenApIti cettadA // tasya prAg nirNayaH kArya-stadromasphuraNAdinA // 50 // taM vinA tu kSipan pANi-masmiMstvaM mUDha eva hi ! // tato-18 vAdInnRpaH satya-mahaM pAdasturIyakaH // 51 // dadhyau ca bhUpatiraho !, asyA vacanacAturI // aho buddhirahorUpa-14 maho lAvaNyamadbhutam // 52 // pANaukRtya tadenAM khaM, karomi saphalaM januH // dhyAyanniti nijaM dhAma, yayau nRpatirutsukaH // 53 // tAtaM prabhojya tasyAzca, gatAyAM khagRhe nRpaH // praiSIcitrAGgadAbhyaNe, zrIguptAbhidhadhIsakham // 54 // tenArthitaH pArthivArtha, kanI kanakamaJjarIm // citrAGgadovadadhukta-madaH kintvasmi nirdhanaH // 55 // tadvivAhotsavaM rAjJaH, pUjAJca vidadhe katham ? // duHsthAnAM khudarApUrti-rapi kRcchreNa jAyate ! // 56 // sacivenAtha tadvAkye, rAjJaH prokte nRpopi hi // dhanadhAnyahiraNyAthai-stasya gehamapUrayat // 57 // zubhe cAhi mahIzastA-mupayeme mahAmahaiH // // 23 //
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ didau ca tasyai prAsAdaM, dAsAdyaM ca paricchadam // 58 // tasya rAjJo'bhavan rAjyo, bahulAstAsu cAnvaham // bhUpate-1 navamAdhya yanam sisaudhegA-dekaikA khakhavArake // 59 // tasmindine tu bhUpenA-diSTA kanakamaMjarI // yayau dAsyA samaM rAjJo, gehaM ||2|| naggaticabhUSaNabhUSitA // 60 // tatrAgamayamAnA sA, nRpaM tasthau tu viSTare // rAjhyAgate ca vinaya-mabhyutthAnAdikaM vyadhAt ritram // 61 // bhUpe'tha supte zayyAyA-mevaM madanikAbhidhA // pUrvasaGketitA dAsI, jagau kanakamaMjarIm // 62||svaamini 58-72 tvaM kathAM brUhi, kAJcitkautukakAriNIm // sA proce rAjJi nidrANe, kathayiSyAmi tAmaham // 63 // tacchrutvA bhU dhayo dadhyA-vasyAzcAturyapezale // vacane zrUyamANe hi, zarkarA karkarAyate // 64 // tato'nayA vakSyamANa-mAkhyAna-12 | mahamapyaho ! // zRNomIti nRpo dhyAyan , suSvApAlIkanidrayA // 65 // athoce madanA devi !, supto rAT kathya-18 tAM kathA // sA'vadatsAvadhAnA tvaM, zRNu tAM vacmi tadyathA // 66 // zrIvasaMtapure zreSThI, varuNAkhyo dRSanmayam // acIkaradevakula-mekamekakarocchrayam // 67 // tatra devakule devaM, caturhastaM nyadhatta sH|| tadAkarNya jagI jAta-kotukA madaneti tAm // 68 // ekahaste suragRhe, caturhastaH suraH katham ? // mAtIti saMzayaM chindhi, sa hi khATaku-| rute hRdi // 69 // devI mAhAdhunAyAti, nidrA meM tatparecavi // idaM vakSyAmi te ko hi, nidrAsukhamupekSate ? // 7 // evamastviti jalpantI, tato'gAnmadanA gRham // atho yathocitasthAne-'svapItkanakamaMjarI // 71 // bhUpastvacintayadiyaM, vArtA saGgacchate katham ? // tasyA rahasyaM pRcchAmi, tadenAmadhunaiva hi // 72 // yadvA vakSyatyasau pati jalpantI, tato'yAtrA meM tatparecavi // idaM jamAtIti saMzayaM chindhi, ma
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 232 // SASAROSAROSALM AUSA jAlma-masmin prazne kRte hi mAm // arthoditA ca vArtA sA-dvallabhAtopi vllbhaa|| 73 // zvastanepi dine dAsye, navamAdhya tadasyA eva vArakam // yathArthakathitA vArtA, zrUyate khayameva sA // 74 // dhyAtvetyadAnnRpastasyai, dvitIyepyahi vAra- yanam (9) naggaticakam ! / tathaiva rAjJi supte tA-mado madanikA'vadat ! // 75 // tAmoktAM kathAM hi, tayetyukte ca sA'bravIt // ritram ta devazcaturbhujaH so'bhU-na tu tanmAnabhUghanaH // 76 // athAkhyAhi kathAmanyA-mevaM madanayoditA // rAjJI jagau vane 73-86 kvApi, raktAzokaTThamo'bhavat // 77 // zAkhAzatAkulasyApi, tasya chAyA tu nAbhavat // jaMgAda madanA tasya, chAyA na syAttaroH katham ? // 78 // sAkhyattandrAkulAsmIti, kalye vakSyAmyadastava // tatasta bhUpa-stRtIyepyahni vArakam // 79 // prAgvanmadanayA pRSTA, sAtha proce mahAzayA // tarostasyAbhavacchAyA-'dhastAdUddhantu nA'bhavat // 8 // AkhyAnamanyadAkhyAhI-tyuktA madanayA punaH // sAvAdIta kApyabhUdAme, kopi dAserapAlakaH // 81 // tasya caiko mahAkAyo, ravaNontarvaNaM caran // ekaM babUlamadrAkSIt , phalapuSpabharAkulam // 82 // tataH sa taM drumamabhi-grIvAM prAsArayanmuhuH // patramAtramapi prApa, na tu tasya mahAtaroH // 83 // jAtakopastatastasya, drumasyoddha kramelakaH // // 232 // viNmUtre vyasRjatko vA, kadaryebhyo na kupyati ? // 84 // madanAkhyanmukhenApi, yaM na prApa mahAdrumam // tasyopari hai zakRnmUtre, sa dAsero vyadhAtkatham ? // 85 // rAjJI jagAvidaM kalye, vakSye nidrAmi sAmpratam // turyepyahi tato hai rAjA, tasyai vArakamArpayat // 86 // tato dAsyA tayA pRSTA, proce kanakamaMjarI // babUlaH sa hi kUpebhU-tattaM psAtuM /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa nAzakat // 87 // prAgvatkathAntaraM pRSTA, tayA sA caivamabravIt // bhUpena kApi kenApi, gRhItI dvau malimlucau nvmaadhy4|| 88 // maJjUSA nihitI tI ca, nRpo nadyAmavAhayat // dayAdracetA na punariyAmAsa tau khayam // 89 // yA- yanam naggaticadantI nadIjale vIkSya, tAM peTAM kepyakarSayan // tAM samudghATya te caiva-mapRcchaMstau vinirgatau // 90 // yuvayoH kSipta-dAritrama yoratra, jajJire kati vaasraaH|| adya turya dinamiti, tyorekobrviittdaa|| 91 // kathaM turyamaharjAta-miti pRSTA bhuji- 87-101 pyayA // debyUce zva idaM vakSye, nidrAkAlo dhupasthitaH // 92 // paJcamepi dine rAjJA, kautukAdattavArakA // tathaiva 5 dAsyA pRSTA ce-tyUce kanakamaMjarI // 93 // tRtIyajvaravAnAsI-dityajJAsItsa taM dinam // ityuktvA sA kathAmanyAM, hai dAsyA pRSTaivamatravIt // 94 // jajJire bahulA rAjyo, rAjJaH kasyApi kutracit // tAsu caikAbhavattasya, khaprANebhyopi vallabhA // 95 // rAjInAM zaGkayAnyAsAM, kalAdairbhUgRhasthitaiH // sa ca tasyAH kRte channa-malaGkArAnakArayat // 96 // ko hi kAlodhunAstIti, kalAdAstAMzca kautukAt // kopyapRcchattadA caiko, rAtrirastItyabhASata // 97 // tatra rAtriH kathaM jJAte-tyuktA rAjJI bhujissyyaa||proce pramIlAbhyetIti, vakSye'nedhuridaM tava // 98 // SaSThapyahi nRpaprApta-vArakA sAtha taaNjgii||bhuugRhepi nizAndhatvA-tsa kSapAMjJAtavAniti // 99 // kathAntarazca pRSTaivaM, sAkhyatkasyApi bhuupteH||pettaaNbhuussnnsimpuurnnaa,nishchidraaN kopyddhaukyt||10|| tasyAM cAnudghATitAyA-mevApazyannRpo'khilAn // tanmadhyasthAnalaMkArA-ndA syAkhyatsyAdidaM katham ? ||1.1||raajnyii mAha tavedaM zvo, vadiSyAmi zaye'dhunA ||praaptaac vArakaM prAgva-cceTyA pRSTai NARRAG
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya yanam (9) naggatica ritram 102-116 uttarAdhyayana vamabhyadhAt // 102 // babhUva peTikA sA hi, svacchasphaTikanirmitA // tattasyAM pihitAsyAyA-mapi bhUSA dadarza // 233 // rAT // 103 // AkhyAnairIdRzairyAvat , SaNmAsAn sA narezvaram // vyamohayattataH sobhU-ttasyAmeva rato bhRzam // 104 // nRpAGgajA apyanyAstu, rAjJI jalpayannRpaH // tatastAH kupitA nityaM, tasyAzchidrANyamArgayan // 105 // UcUzcaivamayaM bhUpo-'nayA nUnaM vshiikRtH|| kulInA api nastyaktvA, yadasyAmeva rajyate // 106 // citrakRttanayA sA tu, sudhImadhyaMdinenvaham // sthitvA garbhagRhe hitvA, vastrabhUSA nRpaarpitaaH||107|| Amucya pitRsatkAni, vastrANyAbharaNAni ca // ekAkinI khamAtmAna-mevamuccairabodhayat // 108 // [yugmam ] re jIva ! mA madaM kArSI-mA vidhA Rddhigauravam // mA vismApanijAM pUrvA-vasthA prAptopi sampadam // 109 // alaGkArAstrapumayA, jIrNAni vasanAni 18ca // nijAnImAni jAnIhi, sarvamanyattu bhUpateH // 110 // tadarpamapahAya tva-mAtman ! zAntamanA bhava // yathA sucirametAsAM, padaM bhavasi sampadAm // 111 // anyathA tu narendrastvAM, gRhItvA galakandale // niSkAzayiSyati gRhAt , kuthitAGgI zunImiva // 112 // tacca taceSTitaM dRSTvA, dussttaastussttaashchlaanvissH|| ityUcire'parA rAiyo, janezaM vijane sthitam // 113 // yadyapi tvaM prabho'smAsu, niHsnehosi tathApi hi // rakSAmastvAM vayaM vighnAt , striyo hi patidevatAH // 114 // tvatpriyA sA hi kurute, kArmaNaM kiJcidanvaham // tayA vazIkRtastvaM tu, na jAnAsi tadapyaho! // 115 // atha rAjJA kathamida-mityuktAstAH punarjaguH // yadi pratyeSi na tadA, tvaM nirUpaya kenacit // 233 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhyayanam naggatica ritram 117-129 SARSWARORARBA% PI // 116 // sA hi sthitvApavarake, pidhAya dvAramanvaham // kRtvA kuvepaM madhyAhne, kiJcinmuNamuNAyate ! // 117 // tannizamya nRpastatra, gatastadvIkSituM khayam // prAgvatkhanindAM kurvatyA-stasyAH zuzrAva tAM giram // 118 // tatastuSTo nRpodhyAsI-daho ! asyAH zubhA matiH // aho vivekacchekatva-maho mAnApamAnanam ! // 119 // madonmattA bhavantyanye, khalpAyAmapi sampadi // asau tu sampadutkarSa, samprAptApi na mAdyati ! // 120 // tadasyAH santi sarvepi, guNA eveti nizcitam // rAjyastvetA guNamapi, doSaM pazyanti matsarAt ! // 121 // uktaJca-"jADyaM hImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavam // zUre nighRNatA Rjo vimatitA dainyaM priyAlApini // tejakhinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire // tatko nAma guNo bhavetsa guNinAM yo durjanairnAGkitaH ? // 122 ||dhyaatveti bhUpatirastuSTaH, paTTarAjJI cakAra tAm // guNairmahatvamApnoti, jano na tu kulAdibhiH // 123 // nRpo vimalacandrAkhya- sUri pArzve sa cAnyadA // samaM kanakamaaryA, zrAddhadharmamupAdade ! // 124 // sAtha citrakRtaH putrI, kramAnmRtvA divaM yayau // avirAdhitadharmANaH, sureSveva brajanti hi // 125 // vaitAtye toraNapure, dRDhazaktimahIpateH // sutA kanakamAlAkhyA, jajJe khargAcyutA tu sA // 126 // tAM prAptayauvanAM prekSya, rUpADhyAM mohitonyadA // hRtvAnaipIdiha girau, khecaro vAsavAbhidhaH // 127 // vidyayA vihite sadyaH, prAsAdesmin vimucya tAm // sa vyadhAdvedikAmenA, yAvadudvoDhumudyataH // 128 // tAvadatrAgatastasyA, agrajastAM gaveSayan // yoddhamAGkhAsta kanaka-tejAstaM khecaraM krudhA // 129 // vidyA /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 234 // SISUSTUSSRUSAASAASAARIS balorjitau yuddhaM, kurvantau tulyavikramau // tAvanyonyaprahAreNa, sadyobhUtAM yamAtithI // 130 // khaM tadvinAzakI-1 navamAdhyanAzaM, nindantI vIkSya tau mRtau // ciraM ruroda kanaka-mAlA bhrAtRzucAkulA // 131 // tadA cAtrAgato vAna- yanam (9) mantarAkhyaH surottmH|| vatse ! tvaM mama putrIti, premNA yAvaduvAca tAm // 132 // sutAmanveSayaMstAva-dRDhazakti | naggatica| rihAyayau // tataH kanakamAlAM drAk, zabarUpAM surokarot // 133 // atha tAn patitAn pRthvyAM, khaputrIputravAsa-15130-143 vAn // vipannAn vIkSya saMvigno, dRDhazaktiracintayat // 134 // vAsavena suto nUnaM, janne tena ca vAsavaH // sutA tu vAsavenaiva, mAryamANena mAritA // 135 // tatsaMsAretra duHkhAye, kRtI ko nAma rajyate ? ||dhyaatveti prAbrajadvidyA-dhararAjastadaiva sH|| 136 // mAyAM hatvA tato devaH, samaM kanakamAlayA // nanAma zramaNaM so'pi, kimeta-|| |diti pRSTavAn ? // 137 // athokte bhrAtRpaJcatvo-dante kanakamAlayA // mayA zabatrayaM dRSTaM, kathamityavadanmuniH ||8| // 138 // surothAcIkathanmAyA, mayAsau taba darzitA ! // muniH smAha kuto heto-mAyA me darzitA tvayA ? // 139 // devovAdIttatra hetuM, dRDhazaktimune! zRNu // kSitipratiSThitapure, jajJe vijitazatrurAT // 140 // sa ca citrakRtaH CIR // 234 // putrI, nAmnA kanakamaMjarIm // upayemenyadA sA ca, paramazrAvikAbhavat // 141 // tayA paJcanamaskArA-dinA niyA-mito mRtH|| tatpitA citrakRdvAna-mantarAkhyaHsurobhavat ||142||sohmtraadhunaayaato-'pshyN zokAkulAmimAm // utpannabhUripremA co-payogamavadheradAm ||143||asau me prAgbhavasute-tyajJAsiSamahaM ttH|| tvAJca tatkSaNamAyAntaM, nirI-1
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamAdhya. yanam naggaticaritram 3 zyaivamacintayam // 144 // pitrA sahAsau gaMtrIti, bhAvI me virahonayA // dhyAtvetyadarzayamimAM, mAyayA te zabopamAm | // 145 // tvAM ca pravrajitaM prekSya, mAyA drAk saMhRtA mayA // tanme duzceSTitamidaM, soDhavyaM sumune! tvayA // 146 // dharmahetutayA me tva-mupakartAsi tatkutaH? // itthamAttheti saalpanna-tpapAta munistataH // 147 // tadA kanakamAlApi, zrutvA vRttaantmaatmnH|| prAptA jAtismRti sadyo, dadarza prAgbhavaM nijam // 148 // matpitAyamiti prema, sure sAtatra 8 vibhratI // tAta! ko me varo bhAvI-tyaprAkSIttaM divaukasam // 149 // surothAvadhinA jJAtvA, proce prAcyastava priyH|| rAjA vijitazatruH sa, devIbhUya cyuto divaH // 150 // dRDhasiMha mahInetuH, sutaH siNhrthaahvyH|| jAto|sti medinIbhartA, bhartA bhAvI sa te sute ! // 151 // [yugmam ] tatsaGgo me kathamiha, bhAvItyuktastayA punaH ? // surovAdIdihAgantA, vAjinApahRto hi saH // 152 // tadudvegaM vihAya tva-miha tiSTha yathAsukham // ahaM tvadAdezakArI, sthAsyAmi tava sannidhau // 53 // ityuktvA saparIvAraH, prAsAde'sthAdihAmaraH // tasthau kanakamAlApi, tadabhyaNe surIvRtA // 154 // svAmin ! kanakamAlAM tAM, mAmavehi guNodadhe ! // sa devastu yayau meru, caityanatyai gate'hani // 155 // tatastvamaparAhne ma-tpuNyAkRSTa ihaagmH|| manmanonayanAmbhoja-vibhAsanavibhAkaraH // 156 // mayA tUtkaNThayA tAtA-gamaM yAvatpratIkSitum // azaktayA tvayA sAkaM, khayamAtmA vivaahitH||157 // epa svAmin khavRttAnto, mayA tubhyaM niveditaH // iti tadvAkyamAkarNya, jAtiM sasmAra pArthivaH // 158 // u.40
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana atrAntare suravadhU-yutastatrAgataH surH|| praNeme bhUbhujA sopi, tamuccairabhyanandayat // 159 // tato vivAhavRttAnte, nvmaadhr||235|| zAprokte knkmaalyaa|| atyartha mudito deva-zciraM bhUpamavArtayat // 160 // divyaM bhojyaM ca madhyAhe, sabhAryo| nae) naggatica3 bubhuje nRpaH // itthaM sthitvA mAsamekaM, sonyadetyavadatpriyAm // -161 // arakSakaM bhojyamiva, dvikA rAjyaM mamAritram dviSaH // upadroSyanti tadntu-manumanyakha mAM priye ! // 162 // sAvadattvatpuraM dUre, pAdacAreNa tatkatham // ito, 159-172 yAsyasi tatra tvaM, tato vAtrAgamiSyasi ? // 163 // tatprajJaptI mahAvidyAM, gRhANa tvaM madantikAt // tato rAjA 6 gRhItvA tAM, vidhipUrvamasAdhayat // 164 // agAca vyomamArgeNa, priyAM pRSTvA nijaM puram // lokaiH pRSTazca sakalaM, || yathAvRttamacIkathat // 165 // tataH kRtotsavAH paurAH, procurevaM svismyaaH|| aho ! bhUmIvibhorbhAgyA-bhyudayo || bhuvanAdbhutaH // 166 // sampadAmAspadepyanye, vindanti vipadaM vizaH // asau tu bhAgyavAn vyApa-dAspadepyApa / sampadam // 167 // bhUpriyastu priyAM dhyAyan , paJcamehi yayau nagam // dinAni katicittatra, sthitvAyAsItpunaH pure ||4|| 4 // 168 // evaM muhurmuhuH zaile, brajantaM taM nRpaM prajAH // nagesmin gatirasyeti, nAmnA naggatimUcire // 169 // // 235 |taM cAnyadA gataM tsmi-ndraavityvdtsurH|| AdezaM khaprabhoH kartu, yAsyAmyahamitodhunA // 170 // yadyapyenAM |vihAyAhaM, kApi no gantumutsahe // anulaMdhyAM prabhorAjJAM, tathApyulaMghaye katham // 171 // kAlakSepazca me bhUyAn, bhavitA tatra bhUpate ! // itaH sthAnAca nAnyatra, sutA me lapsyate ratim // 172 // tadyathaikAkinI na syA-dasau
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritram kArya tathA tvayA // madviyogenyathA duHkha-masyA bhUri bhaviSyati // 173 // ityudIrya gate deve, tasyA dhRtikRte nRpH|| navamAdhyaakArayannage tatra, nagaraM navyamuttamam // 174 // pralobhya lokAMzcAnekAn , pure tatra nyavAsayat // caityAnyacIka-|| yanam naggaticarattepa. jinA zca nyavIvizat // 175 // grAmAn sahasrazastatrA-raNye caavaasynnpH|| taca rAjyadvayaM samyaka, zazA-13 sodaprazAsanaH // 176 // nyAyena pAlayan rAjyaM, krIDan kanakamAlayA // jinAMzca pUjayannityaM, sa trivargamasAdhayat 173-187 // 177 // sotha kArtikarAkAyA-manyadA sainysNyutH|| narendro nagarAdrAja-pATikAyai viniryayau // 178 // tadA ca pallavAtAnaM, maJjarIpuapiJjaram // mAkandamekamadrAkSI-cchatrAkAraM sadAphalam // 179 // cUtasya tasya kAntasya, maGgalArthamilApatiH // Adade majarImekAM, zeSAmiva sudhAbhujaH // 180 // sainyalokAstataH sarve, patrapallavamaJjarIH // AdAya dAruzeSaM taM, sahakAraM vitenire // 181 // gatvArAmaM nivRttotha, tatrAyAtaH kSaNAntare // AmraH kamraH sa kutreti, rAjA papraccha maMtriNam // 182 // maMtriNA ca tarau tasmin , kASThazeSe pradarzite // IdRzosau / kathamabhU-dityapRcchat punrnRpH|| 183 // uvAca sacivo vAcaM, khAminnasya mahAtaroH // jagRhe majarI pUrva-mekA yuSmAbhiruttamA // 184 // ityamuM sainikAH sarve, patrapuSpaphalAdikam // gRhItvA cakrurazrIkaM, dhaninaM taskarA iva // 185 // tadAkarNya nRpo dadhyau, caJcalatvamaho! zriyAm // yattAdRzopyasau cUtaH, kSaNAnniHzrIkatAM yayau ! // 186 // yadeva tuSTi kRtpUrva, syAttadeva kSaNAntare // jAyate'nIdRzaM vAnti-samaye bhojanaM yathA ! // 187 // yathA hi 9 12
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 236 // buddhadATopaH, sandhyArAgazcana sthiraH // sampadopi tathA sarvA, na sthirA iti nizcitam // 188 // yastu mohena jAnAti, navamAdhyavAlizaH sampadaM sthirAm // zAzvatIM manyate mandaH, sa hi saudAminImapi // 189 // tato duSkarmatAmisra-tamisrA- yanam (9) nggticklpyaanyaa|| Ayatau duHkhadAyinyA, kRtaM me rAjyasampadA // 190 // evaM vimRzyAdRtasAdhudharmaH, pratyekabuddhazcaturazcaturthaH // | ritram gAndhArarAr3a naggatinAmadheyaH, pRthvyAM vyahArSItsuradattaveSaH / / 191 // iti naggatinRpakathA // 4 // tatazca- 188-191 | rAjyeSu nyasya putrAMste, catvAropyAtavratAH // kSitipratiSThitapure, viharantonyadA yayuH // 1 // tatra cAbhUcatu- pratyekabuddhAra-mekaM yakSaniketanam // tasmiMzca vyantaro mUrti-sthitaH pUrvAmukhobhavat // 2 // karakaNDumunistatra, pUrvadvArA vaktavyatA praviSTavAn // apAcIsaMmukhadvArA, dvimukhazca mhaamuniH||3|| parAGmakhaH kathaM sAdho-stiSThAmIti vicintayan // 1-10 tadAparaM vyadhAdyakSo, dakSiNAbhimukhaM mukham // 4 // namistu pazcimadvArA, praavishdykssmndire|| tatopi vadanaM prAgvatRtIyamakarotsuraH // 5 // naggatistvavizattatro-ttaradvArA gunnottrH|| yakSazcake tatopyAsyaM, tatazcAbhUcaturmukhaH // 6 // karakaNDostu sA rUkSa-kaNDUdehe tadApyabhUt // tataH sa kaNDUyanakaM, lAtvA'kaNDUyata zrutim // 7 // tena saGgo-|| pyamAnaM ca, tadvIkSya dvimukhobravIt // tyaktaM rAjyAdi cetsarva, tadAdaH saJcinoSi kim ? // 8 // tenetyuktopi // 236 // no kiJcit , karakaNDuryadAvadat // tadA dvimukharAjarSi, namisAdhuradobhyadhAt // 9 // tyatarAjyAdikAryApi, nigrenthopi bhavAn khayam // karoti kArya cedanya-doSaprekSaNalakSaNam // 10 // kimarthaM tarhi rAjyastho-dhikRtAn kRta * *
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAn bhavAn // parAparAdhavIkSAyai, kriyante hi niyoginaH // 11 // idAnIM tu niyogitvaM, niHsaGgasyocitaM na te // tacchrutvA namimityUce, naggatirgatadurgatiH // 12 // yadi sarva vihAya tvaM, mokSAyodyacchase mune ! // tadA kimartha - 3 manyasya, nindAM vitanuSe vRthA ? // 13 // karakaNDurathAcakhyau, mokSAkAMkSiSu bhikSuSu // vArayannahitaM sAdhu-nindakaH kathyate katham ? // 14 // yA roSAtparadoSoktiH, sA nindA khalu kathyate // sA tu kasyApi no kAryA, mokSamArgAnusAribhiH // 15 // hitabuddhyA tu yA zikSA, sA nindA nAbhidhIyate // ata eva ca sAnyasya, kupyatopi pradIyate // 16 // yadArtha - "rUsaU vA paro mA vA visaM vA pariattau || bhAsiavA hiA bhAsA sapakkhaguNakAriA // 17 // " anuziSTimimAM ziSTA- muditAM karakaNDunA // te trayopyurarIcakru - vijahuzca yathAruci // 18 // puSpo ttaravimAnAtte, catvAropi sahacyutAH // sahopAttatratA mokSaM, sahaivAsAdayan kramAt // 19 // iti pratyekabuddhAnAM, caturNA zamazAlinAm // sampradAyAnusAreNa, caritaM parikIrtitam // 20 // kalyANakAri narakAri vikArahAri, pratyekabuddhacaritaM duritApahAri // itthaM nizamya zamazAkhighanAnukAri, bhavyA bhajantu sukRtaM bhuvanopakAri // 21 // iti samAptA prasaGgAgatA pratyekabuddhavaktavyatA // 6 OMOMOMOMOMOM - BB BF e2-2-e22 era aura ghara-ghara ghara-ghara - 2 2 52. eF - eOM OM OM 4 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrI munivimalagaNiziSya bhujiSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNi samarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau navamAdhyayanaM sampUrNam // 9 // Birobato codovabrao abvab anvayabababoo on an abvp ke kakakaka ovarobar avasvarapraavana navamAdhya. kanam pratyekabuddha vaktavyatA 11-21
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti navamAdhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dazamAdhyayanam // dazamAdhyayanam gautamavaKI // arham // vyAkhyAtaM navamAdhyayanaM, samprati drumapatrakAkhyaM dazamamArabhyate, asyacAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane dharma- vyatA prati niSkampatvamuktaM, taccAnuzAsanAdeva syAditi anuzAsanAbhidhAyakamidamArabhyate, anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyaya-8] 1-8 nasya prastAvanArtha gautamaM prati zrImahAvIreNedamuktamiti ihopayoginI gautamavaktavyatA taavtkaaciducyte| tathA hi atrAbhUdbharatakSetre, khalakSmInirjitAlakA // samagranagarIpraSThA, pRSThacampAbhidhA purI // 1 // tasyAM sAlamahAsAlanAmAnau sodarAvubhau // rAjarAjiguNau rAja-yuvarAjau babhUvatuH // 2 // jAmiyazomatI saMjJA, piTharo bhginiiptiH|| gAgili gineyazcA-meyabuddhistayorabhUt // 3 // tasyAJca puryAmanyedyu-viharan jagadIzvaraH // zrIvIraH samavAsApI-10 vyAmbhojanabhomaNiH // 4 // tataH sAlamahAsAlau, sArvaM vanditumudyatau // mahA jagmatuH prAjya-pramodabharamedurau // 5 // jinaM natvA ca sadbhaktyA yathAsthAnaM nyaSIMdatAm // sarvajJopi jagau dharma, saMsArAmbhodhitArakam // 6 // tamAkarNya viraktAtmA, jinaM natvA gRhaM gataH // rAjyametadgRhANeti, sAlaH sodaramabravIt // 7 // sovAdInmama || rAjyena, kRtaM durgatidAyinA // pravrajiSyAmyahamapi, bhavodvignastvayA samam // 8 // jAmeyaM gAgiliM rAjye, sthApa
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 3 uttarAdhyayana thAyitvA mahotsavaiH // tataH sAlamahAsAlau, prAbrAjiSTAM jinAntike // 9 // viharantau ca tau nityaM, zrIvIravAminA dazamAdhya. samam // ekAdazAGgImanyUnAM, peThatuH zuddhadhInidhI // 10 // anyadA prasthitaM campAM, prati rAjagRhAt purAt // prabhu hAyanam (10) // 238 // gautamavasAlamahAsAlau, praNipatyetyavocatAm // 11 // nagayoM pRSTacampAyAM, pratibodhayituM nijAn // khAminnAvAM yiyA ktavyatA sAvo, yadyanujJAM prayacchasi // 12 // amUDhalakSyo bhagavAM-statastau gautamAnvitau // AdizattAM purI gantuM, tepi 9.23 tatra yayuH kramAt // 13 // tatra kAJcanapAthoje, niviSTo nAkinirmite // zrIgautamazcaturjJAnI, prAraMbhe dharmadezanAm 18| // 14 // zrutvA gAgalibhUpopi, tamAyAtaM samAtulaM // yazomatIpiTharayuga , yayau vanditumutsukaH // 15 // harSo tkarSollasadroma-harSo natvAtha tAnnapaH // upavizya yathAsthAna-mazrauSIddharmadezanAm // 16 // saMsArAsAratAsArAM, tAJcAkarNya virktdhiiH|| gAgalinagarI gatvA-gajaM rAjye nyavIvizat // 17 // pitRbhyAM sahitaH prAjya-rutsavai|zcAdade vratam // gautamakhAmipAdAnte, dAntAtmA mediniiptiH||18|| ttHsaalmhaasaal-gaaglyaadibhirnvitH|| |gaNI gantuM jinAbhyarNe-'calaccampApurI prati // 19 // tadA sAlamahAsAlA-vityacintayatAM mudA // yadbhavAttAritAnyetA-nyetadbhavyamabhUdRzam // 20 // tadA ca dadhyurityanta-rgAgalyAdyA api trayaH // aho ! sAlamahAsAlAvasmAkamupakAriNau // 21 // etAbhyAM hi vayaM pUrva, rAjyazrIbhAjanIkRtAH // idAnIM tu mahAnanda-prApakaM prApitaM vratam // 22 // ityAdidhyAnadAvAgni-dhvastakalmaSabhUruhaH // muktimandiranizreNiM, kSapakazreNimAzritAH // 23 // ASSAMSUNSORRHOREOG // 238 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhya yanam gautamavakavyatA 24-36 mohamattebhapaJcatva-paJcAsyA mArga eva te // caJcatprapaJcaM paJcApi, paJcamajJAnamAsadat ! // 24 // [ yugmam ] jinA| bhyaNaM gatAstetha. gautamakhAminA samam // pradakSiNIkRtya jinaM, jagmuH kevaliparpadi // 25 // tatastAn gautamaH proce-'nabhijJA iva bhoH ! katham ? // yUyaM yAta samAyAta, vandadhvaM bhuvanaprabhum // 26 // jinAnmA''zAtayetyuktaH, zrIvIreNAtha gautamaH // tatkSaNaM kSamayitvA tA-niti dadhyau nije hRdi // 27 // durbhagaM hariNAkSIva, bhajatedyApi |mAM na hi // kevalajJAnalakSmIsta-hiM setsyAmi nAthavA ? // 28 // iti cintayataH zrIma-dindrabhUtigaNezituH // asau surANAM saMlApaH, karNajAhamagAhata // 29 // jinenAdyoditaM yo hi, jinAnnamati bhuucrH|| khalabdhyASTApadaM gatvA, sa hi tadbhavasiddhikaH // 30 // iti devavacaH zrutvA-'STApadaM gntumudytH|| papraccha gautamaH sArva-sArvabhauma kRtAJjaliH // 31 // tatastApasabodhAya, tasya sthairyAya ca prabhuH // tatra gantuM tamAdikSa-damoghAjJA hi pAragAH // 32 // nidhAnaM sarvalabdhInAM, tataH zrIgautamaprabhuH // bhaktyAbhivandha tIrthezaM, pratastheSTApadaM prati // 33 // | itazca koDinnadinna-sevAlAstApasAstrayaH // tApasAnAM paJcazatyA, pratyekaM parivAritAH // 34 // muktiraSTApadArohA-dvizAmIti vibhorvacaH // zrutvA janAnanAtpUrva, prasthitAH santi taM prati // 35 // [ yugmam ] upavAsatapAsteSu, prathamaH saparicchadaH // kandAdibhojano bheje, tasyAdrarAdimekhalAm // 36 // SaSThakArI dvitIyastu, pakkapatrAdi NAGACASRANAGAROCAR
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 239 // dazamAghyayanam (10) gAtamaya ktavyatA 37-49 bhojnH|| dvitIyAM mekhalAM prApa, sataMtrastasya bhUbhRtaH // 37 // tRtIyastvaSTamatapAH, zuSkazevAlapAraNaH // tasyAdreH saparIvAra-stRtIyAM prApa mekhalAm // 38 // na tu kopi girestasya, klishymaanopygaacchirH|| gamyaM garutmato meru- zRGgaM kiM yAnti kekinaH ? // 39 // atha te tApasAH sarve, khatejovijitAruNam // AyAntaM gautamaM prekSyA-cinta- yanniti vismitaaH!||40|| tapaHkRzAGgA api no, yatrAroDhuM-kSamA vayam // gariSThakAyastatrAya-mArokSyati kathaM yatiH ? // 41 // ucairmukheSu teSvevaM, cintayatkheva gautamaH // jaGghAcAraNalabdhyArka-razmInAlambya saJcaran // 42 // teSAmuparyAgA-kSaNAcAgAdadRzyatAm // javanaiH pavanaiH preya-mANo megha ivoccakaiH // 43 // [yugmam ] tApasAste tu taM procaiH, prazaMsanto vyacintayan // asya ziSyA bhaviSyAmo-'muSmAduttarato gireH||44|| gautamastu gataH zaila-maulau bharatakAritam // hRtAvasAdaM prAsAdaM, darzanIyaM dadarza tam // 45 // mAnavAnvitAnAdi-jinAdIn sthApanAjinAn // nanAma nityapratimA-pratimAMstatra ca prabhuH // 46 // sAkSAdiva jinAMstAMzca, darzadarza prmodbhaak|| | santuSTAvAtisantuSTa-cetA iti gaNAdhipaH // 47 // "jagaciMtAmaNi jaganAha jagaguru jagarakkhaNa, jagabaMdhava jagasatthavAha jagabhAvaviakkhaNa // aTTAvayasaMThaviarUva kammaTTa viNAsaNa, cauvIsaM vi jiNavara jayaMtu appaDihayasAsaNa // 48 // iti stutvA ca natvA ca, caityAnnirgatya gautamaH // uvAsa rAtrivAsAyA-'zoko'zokatarostale // 49 // 1 zAzvatapratimAtulyAn // // 239 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhyayanam gautamavaktavyatA 50-64 *SHREG455555 __ itazca dhanadaH zakra-dikpAlo nantumarhataH // tatrAyAto jinAnnatvA, vavande gaNinaM mudA // 50 // dezanAyAM gaNezopi, tattvatrayanirUpaNe // iti sAdhuguNAnUce, gurutattvaM prarUpayan // 51 // "mahAvratadharAstItra-tapaH zoSitavigrahAH // antaprAntAzanAstulya-zatrumitrA jitendriyAH // 52 // niSkaSAyA mahAtmAnaH, sAdhayo guravaH smRtAH // tArayanti paraM ye hi, tarantaH potavatkhayam ! // 53 // [yugmam ]" takRtvA gaNigAtraM ca, vIkSyAtimRdu pIvaram // zrIdo dadhyau visaMvAdi, vacosya khavapuSyapi // 54 // antaprAntAzanatve hi, nedRk syAdaGgasauSThavam // iti vaizramaNaH 4 kiJci-jahAsa vikasanmukhaH ! // 55 // tato jJAtvA tadAkUtaM, caturjJAnI jagau prabhuH // dhyAnameva pramANaM syAt , | tanutvaM na tanoHpunaH // 56 // asya saMzayapaGkasya, kSAlanAya jalopamam // zrIpuNDarIkAdhyayanaM, zRNu vitteza ! tadyathA // 57 // vijaye puSkalAvatyAM, videhAvanimaNDane // nagaryA puNDarIkiNyAM, mahApadmanRpobhavat // 58 // tasya padmAvatIrAjJI-kukSijau sundarAkRtI // puNDarIkakaNDarIkA-bhidhau putrau babhUvatuH // 59 // tasyAM nagaryAmana virAH samavAsaran // udyAne nalinavane, tridazA iva. nandane // 60 // tAn praNamya mahApadmaH, zrutvA dharma viraktadhIH // gatvA puryA puNDarIkaM, nyadhAdrAjya mahAmahaH // 61 // kaNDarIkaJca saMsthApya, yauvarAjyagrahIdvatam // puNDarIkamahArAja-kRtadIkSAmaho nRpaH // 62 // adhItya srvpuurvaanni,krmaatsmpraaptkevlH|| mAsikAnazanenAgA-tsa rAjarSiH paraM padam // 63 // athAnyeyuH pAvayanto, dharAM crnnrennubhiH||t eva sthavirAstatra, bhUyopi samavAsaran // 6 // SASHARA
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ PR uttarAdhyayana tAMzca zrutvA''gatAn hRSTaH, puNDarIkaH praNamya ca // nizamya dezanAM samyaka, zrAddhadharmamupAdade // 65 // kaNDarI | dazamAdhya. kopi tAnnatvA, zrutvA dharmamadovadat // AdAsyehaM bhavodvignaH, pravrajyAM yuSmadantike // 66 // tadyAvadbhUpamApRcchayA zayanam (10) // 24 // gautamavagacchAmyahamiha prabho ! // tAvatpUjyairiha stheyaM, kurvANairmayyanugraham // 67 // pratibandhaM mA kRthAstva-mityukto guru- kavyatA bhisttH|| kaNDarIko drutaM gatvA, puryAmityagrajaM jagau // 68||-myaa gurorjinavaco, labdhamadherivAmRtam // Aro- 65-79 4 gyamiva vairAgyaM, tatprabhAvAnmamAbhavat // 69 // tadyuSmAbhiranujJAto, vratamAdAtumutsahe // nRjanma hArayetko hi, pramAdena dhuratnavat ? // 70 // puNDarIko'bravInmAsmA-dhunAkApIvratagraham ||raajyN dadAmi te muMva, bhogAn gRhNAmyahaM vratam // 71 // kaNDarIkobhyadhAdbhogai, rAjyena ca kRtaM mama // vratameva hi mebhISTaM, bubhukSoriva bhojanam // 72 // puNDarIkovadadvatsa !, sAdhudharmotiduSkaraH // tyAjyAni vatinAM pApa-sthAnAnyaSTAdaza dhruvam // 73 // brahmavrataM ca dhartavyaM, durdharaM surazailavat // mano nidheyaM santoSa, vidheyaM ca gurorvacaH // 74 // bAhubhyAM vArddhitaraNa-miva tahukaraM vratam // tvaJcAtisukumArosi, zItoSNAdivyathAsahaH // 75 // dIkSAdAnaM tato vatsa!, sAmprataM sAmprataM na te // // 24 // bhuktabhogo batAbhoga-magIkuryA yathAsukham // 76 // kaNDarIkolapat klIva-narANAM duSkaraM vratam // paralokArthinAM 1-dhIra-puMsAM tannaiva duSkaram // 77 // tanme datta vratAnujJAM, drutamityanujo vadan // bhUbhujA vratamAdAtuM, kathamapyanva-18 manyata // 78 // kaNDakarIkastataH prAjya-rutsavaivratamAdade // adhItyaikAdazAGgAni, tapastepe ca dustapam // 79 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ | yanam athAnyadA tasya tanA-vantaprAntAzanAdibhiH // dAhajvarAdayo rogA, babhUvuratiduHsahAH // 8 // anAcArairyaza8 dazamAdhyaivA-mayaiH pIDAmayaizca taiH // tattanustanutAM bheje, vaivaNya cAhi candravat // 81 // punarapyanyadA tatra, kaNDarIkeNa| gautmvktsNyutaaH|| ta evAbdasahasreNa, sthavirAH samavAsaran // 82 // tAnnizamyAgato bhUpo, natvA zuzrAva dezanAm // vyatAntargakaNDarIkaM naman bhUri-rogaM tadvapuraikSata // 83 // rAjAtha sthavirAnUce, praasukairbhpjaadibhiH|| cikitsAM kArayi taM puNDarIpyAmi, kaNDarIkamahAmuneH // 84 // tadyUyaM me yAnazAlA-malakuruta sUrayaH ! // ityuktA bhUbhRtA tepi, tatra gatvA- kakaNDarIvatasthire // 85 // cikitsakA nRpAdiSTA, vividhairauSadhAdibhiH // kaNDarIkaM kramAcaku-nirAmayakalevaram // 86 // kavarNanam tato bhUjAnimApRcchaya, sthavirA vyaharaMstataH // zramaNAnAM hi naikatra, sthitirAyatizobhanA // 87 // kaNDarIkastu 80-93 nAcAlI-drAjabhojyeSu gRddhimAn // jihvendriyaM hi jIvAnAM, manovahujeyaM smRtam // 88 // taca jJAtvA puNDarIkastatrAgatyAnamacchirAH // taM tripradakSiNIkRtyA-vAdIdevaM kRtAJjaliH // 89 // dhanyastvaM kRtakRtyastvaM, tvayA sapha-15 |litaM jnuH|| santyajya rAjyabhAryAdi, sarva yatsvIkRtaM vratam ! // 9 // ahaM tvadhanyo niHsAraM, bhUriduHkhajalArNa vam // riputaskaradAyAdA-dhInaM vidyullatAcalam // 91 // vipAkakaTukAnityaM, viSayAvAdasundaram // apyavazyaM pari18 tyAjyaM, rAjyaM na tyaktumIzvaraH // 92 // [ yugmam ] ityekazo nRpeNoktaH, sa muniaunamAzrayat // dvistriruktastu || mandAkSa-vilakSo vyhrtttH|| 93 // kiJcitkAlaM vyahArSIca, gurubhiH samamunmanAH // durAveza ivAsAdhyaH, prANi
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 24 // nAM hi durAzayaH // 94 // anyadA tu bratodvignaH, paribhraSTazubhAzayaH // kaNDarIko gurUn muktvA, jagAma nagarI | dazamAdhyanijAm // 95 // tatra bhUpagRhopAnta-sthitozokataroradhaH // nyaSIdadgatasarvakha, iva cintAzatAkulaH // 96 // tadAnam (10) |ca puNDarIkasya, dhAtrI tatra samAgatA // zokAmbhonidhimagnaM taM, dRSTvA rAjJe nyavedayat // 97 // tato guNopi doSAya, gItamavakta vyatAntarga. jAta ityavadhArayan // sAntaHpuraparIvAro, bhUpastatrAyayo drutam // 98 // taM tripradakSiNIkRtya, natvA covAca pUrva-INIK vat // satvadhAnmaunamevaikaM, duSTagrahagRhItavat // 99 // bhUyo bhUyobhyadhAtko hi, hitvA kharnarakaM zrayet // kAcakha- kakaNDarINDamupAdatte, ko vA tyaktvA marunmaNim ? // 100 // prAjyaM sAmrAjyamutsRjya, ko vA vAJchati niHkhatAm // ko kavarNanam vA muktvA vrataM bhogAn , kAMkSati kSaNabhaGgurAn // 101 // satyapyevaM yadi syAtte, bhogecchA tarhi kathyatAm // dadA-16 94-108 tyanucitaM vastu, prArthanAmantarA hi kaH ? // 102 // bhogavAJchA mamAstIti, hitvA brIDAM vratI jagau // tatastasmai | nRpo rAjyaM, pApabhAramivArpayat // 103 // locaM kRtvA caturyAma, dharma ca pratipadya saH // kaNDarIkAtsAdhu liGgaM, sukhapiNDamivAdade // 104 // gurUpAnte parivrajya, bhokSyehamiti nizcayI // socAlIdizamuddizya, tatpAdAmbhojapAvitAm // 105 // kaNDarIkastu tatraiva, dine subahubhojanam // cakhAdAdRSTakalyANa, ivocaiddhimudvahan // 106 // 8 // 24 // praNItamatimAtraM ta-nmandAgnastasya bhojanam // ajIryamANaM vidadhe, vedanAmatidAruNAm // 107 // pApoyamiti nIrAgaiH, sacivAdyairupekSitaH // sotha vyathAnadIpUre, plavamAno vyacintayat // 108 // samprAptavyasanaM nAtha-mupekSantetra ye
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaDAH // vipakSebhyotiricyante, sevakA api te dhruvam // 109 // tatohaM yadi jIvAmi, tadopekSAvidhAyinaH // sapu-| dazamAdhyatrapautrAna maMtryAdIn , ghAtayAmyakhilAnapi ! // 11 // raudradhyAnamiti dhyAyan , krUrastandulamatsyavat // rAjyAdaura yanam mUchito bADhaM, jambAla iva zUkaraH // 111 // sobhUdvipadya jyeSThAyu- rakaH saptamAvanau // ante hi yAdRzI buddhi- gautamavaktastAdRzyeva gatibhavet // 112 // vyatAntarga taM puNDarI| puNDarIkotha samprApya, gurUna dharma prapadya ca // zItarUkSArasAhArai-zcakArASTamapAraNam // 113 // taizcAhArairabhUttasya, kaNDarIdehasandehakRyathA // tathApi sthairyamAsthAya, sa rAjarSiradovadat // 114 // namohadbhayo bhagavadbhyaH, samprAptebhyaH prmpdm|| kavarNanam siddhebhyaH sthavirebhyazca, sAdhubhyazca namo namaH // 115 // gurUpAnte mayA pUrva-mupAttAsti catuvratI // idAnImapi 109-122 saMsArA-rNavanAvaM zrayAmi tAm // 116 // jinAdInAmadInohaM, zaraNaM khIkaromi ca // prAnte cAbhISTamapyeta-dvayutsRjAmi nijaM vapuH // 117 // kRtakRtya iti prApya, paJcatvaM sa mahAmuniH // trayastriMzatsAgarAyuH, sarvArthe tridazobhavat // 118 // tatazcayutvA videheSu, prApya nRtvaM sa setsyati // khayaMvarA bhavetsiddhiH, prANinAM hi sadharmaNAm // 119 // tasmAtkRzatvapInatve, no hetU puNyapApayoH // kAraNe tu tayoH zrIda !, dhyAne eva zubhAzubhe| // 120 // kRzopi pazya durdhyAnA-tkaNDarIko yayAvadhaH // puSTopi puNDarIkastu, zubhadhyAnAtsurobhavat // 121 // aho ! khAmI mamAkRta-majJAsIditi vismitH|| dhanado jAtasaMvega-staM natvA hyAzrayaM yayau // 122 // zrIdasA
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 242 // mAniko vajra-khAmijIvastadA mudA // samyaktvaM prApa taM cAnye, bhASante jRmbhakAmaram // 123 // sa ca paJcazatI- dazamAdhyamAnaM, tadadhyayanamagrahIt // natvA ca gaNinaM puNyA-zayaH khAzrayamAzrayat // 124 // prabhAte ca gaNI natvA, jine- yanam (10) ndrAnuttaran gireH||proce taistApasaistvaM no, guruH ziSyAzca te vayam // 125 // gautamaH smAha yuSmAka-masmAkaM ca gautamava ktavyatA gururjinaH // te procuH kimu yuSmAka-mapyanyo vidyate guruH ? -126 // gaNI jagAda sarvajJaH, surAsuranamaskRtaH // 123-136 jitarAgo jayati me, guruvIro jagadguruH // 127 // tadAkarNya pramuditA-ste sarve tApasottamAH // devArpitayativeSAH, prAjan gautamAntike // 128 // taizca sArdhaM calan bhikSA-kAle jAtetha tAn gaNI // kiM bhojanaM yuSmadarthamAnayAmIti pRSTavAn ? // 129 // prAjyaiH puNyagururasau, prAptovAJchitadAyakaH // tadadya hRdyairazanai-stapaiyAmaHkSudhAnalam ! // 130 // iti te muditAH sarve-pyUcire tvatprasAdataH // paramAtman ! bhavatu naH, paramAnnena pAraNam // 131 // tato gato gaNI pArtha-grAme kenApi bhaktitaH // khaNDAjyapAyasaiH prAjyaH, prAsukaiH pratyalambhyata // 132 // patadvahastadApUrNa-statpANau didyute tadA // pUrNenduriva tadvatra-lIlAM zikSitumAgataH ! // 133 // athAyAntaM karasthaikapAtraM taM prekSya sAdhavaH // iti te cintayannUnaM, pazcAdeSyati pAyasam // 134 // iyatA tvamunA no no, bhAvIni / // 242 // tilakAnyapi // yadvAcintyaprabhAvesmin , kRtaM cintnyaanyaa|| 135 // prabhustvAgatya vidhiva-tparipATyA nivezya tAn // abhojayadyathAkAmaM, pAyasaM pariveSayan ! // 136 // akSINamahAnasayA, labdhyA tatpAtrasaMsthitam // nAkSaya 464907
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ tpAyasaM tAva-dapi vArddharivodakam // 137 // ekottarA paJcazatI, tadA zevAlabhakSiNAm // iti dadhyAvaho bhAgyama &aa dazamAdhyasmAka muditoditam ! // 138 // AzrayaM sarvalabdhInA-moSadhInAmivAdrirAT // pravartakaH sanmArgANAM, taTinInAmivAmbudaH / yanam // 139 // prazAstA zastazAstrANAM, digdezAnAmivAryamA // yazobhizca mahobhizca, nyaJcayaMzcandrabhAskarau // 14 // gautamava ktavyatA siddhipuryAH sArthavAho, lokottaraguNAkaraH // yadayaM militaH khAmI, kRpArasamahodadhiH // 141 // [ tribhivize 137-151 Sakam ] kiJca prasAdAdasyaiva, labdho bodhiH sudurlabhaH // jagacintAmaNiH zrImAn , vIrakhAmI ca naMsyate // 142 // tadidAnI bhavAmbhodhi-rasmAbhistIrNa eva hi // vyApto janmajarAroga-maraNAdijalormibhiH // 143 // ityAdidhyAnamAhAtmyA-ddhAnA eva te kSaNAt // sauhityamiva samprApuH, kevalajJAnamujvalam // 144 // atha sarveSu tRpteSu, gaNezo bubhuje svayam // tAn vismitAn sahAdAya, bhUyopi prAcalatpuraH // 145 // kramAtsamavasaraNa-samIpabhuvamIyuSAm // dinnAdInAM prAtihArya-lakSmImAptasya pazyatAm // 146 // ekottarapaJcazatI-mitAnAM SaSThakAriNAm // |utpede kevalajJAnaM, puurvoktdhyaanyogtH|| 147||[yugmm ] tAvatAmeva koDinna-pramukhAnAM tu tatkSaNam // sarvajJaM pazyatAM jajJe, paJcamajJAnasaGgamaH // 148 // atha pradakSiNIcakre, taivRto gaNabhRjinam // grahabrajaiH parivRtaH, sume rumiva cndrmaaH|| 149 // tAMzcaivamatravIdvIkSya, brajato jinaparSadi // bho bho ! yUyamihAyAta, namata trijagadgurum PI // 150 // jinAnmA''zAtayetyukta-stato bhagavatAgaNI // mithyAduSkRtapUrvatAn , kSamayitvetyacintayat // 151 // CALCURRICROSECRESS
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhyayanam(10) gautamava|ktavyatA uttarAdhyayana hai| gurukarmA hyahaM nAsmin , bhave prApsyAmi nirvRtim // amI mahIkSitA dhanyA-statkAlotpannakevalAH // 152 // // 24 // kurvANamevamadhRti-mindrabhUtigaNAdhipam // iti smAha mahAvIra-vAmI vizvaikavatsalaH // 153 // aSTApadAsiddhiriti, kiM grAhyaM daivataM vcH|| yadvA jinAnAmAyuSman !, jinAnAmiti sopyavak // 154 // prabhuH smAhAdhRtiM tanmA-kApIH snehA yadaGginAm // bhavanti suNThadvidala-carmoNNAkaTasannibhAH // 155 // cirantanAtparicayAt , tavorNAkaTasannibhaH // praNayo varttatesmAsu, prApyate tanna kevalam // 156 // yo hi vittavadhUjJAti-rAgatyAganivandhanam // rAgohadurudharmAdau, prazastaH kathito jinaiH // 157 // sopyAyuSman ! yathAkhyAtaM, pratibannAti saMyamam // raviM vinA dinamiva, taM vinA nahi kevalam // 158 // gate tvasmadgate rAge, dhruvaM te bhAvi kevalam // AvAmitazyutau tulyau, bhaviSyAvo dhRtiM kuru // 159 // itthamudIrya tadA hitazikSA, tasya muniprakarasya ca dAtuM // adhyayanaM drumapatrakasaMjJaM, smAha jino jagatIhitametat // 160 // ityuktA prastAvanA, sAmprataM sUtramanustriyate, tacedam__ mUlam-dumapattae paMDuae jahA, nivaDai raaignnaannmcce| evaM maNuANa jIviaM, samayaM goama ! mA pamAyae // 1 // vyAkhyA-drumo vRkSastasya patraM parNa drumapatraM tadeva drumapatrakaM, 'paMDuaetti' ApatvAt pANDarakaM kAlapariNAmAttathAvidharogAdervA jAtazcetabhAvaM, yathA yena prakAreNa nipatati zithilavRntabandhanatvAdbhazyati / 'rAigaNANaMti' rAtri // 243 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhyayanam gaNAnAM dinagaNAvinAbhAvitvAdrAtriMdivasamUhAnAM, atyaye atikrame 'evaMti' evaMprakAraM manuSyANAmupalakSaNatvAtsarvajIvAnAM jIvitamAyuH, tadapi hi rAtridinagaNAnAmatikrame yathAsthityA adhyavasAyAdikRtopakrameNa vA bhrazyatItyevamucyate / yatazcaivamataH samayamapi AstAmAvalikAdi, apergamyamAnatvAt , he gautama ! he indrabhate ! mA pramAdIrmA pramAdaM kRthAH, zeSaziSyopalakSaNaJceha gautamagrahaNaM, sarveSAmanuzAsanArthatvAdasya / atra ca pANDurakapadAkSiptaM yauvanasyApyanityatvaM prakaTayituM niyuktikAro gAthAtrayamAha-"pariaTTialAyaNNaM, calaMtasaMdhiM muaMtaviMTAgaM // pattaM vasaNappattaM, kAlappattaM bhaNati gAhaM // 1 // " parivartitaM kAlapariNAmAdanyathAkRtaM lAvaNyaM saukumAryAdirUpamasyeti parivartitalAvaNyaM, tathA calatsandhiM, ata eva 'muaMtaviMTAgaMti' muJcadvantaM tyajadvantaM yasya tattathA patadityarthaH / patraM parNa, vyasanamApadaM prApta vyasanaprApta, kAlaM prakramAtpatanaprastAva prAptaM kAlaprAsaM, bhaNati gAthAM pallavAn pratIti zeSaH // 1 // tAmevAha-"jaha tumhe taha amhe, tumbhe vi a hohiA jahA amhe // appAhei paDataM, paMDuapattaM kisalayANaM // 2 // " yatheti sAdRzye tato yathA yUyaM samprati kisalayabhAvaM prAptAH snigdhatvAdiguNairgarvamudvahatha asmAMzcopahasatha tathA vayamapyatItadazAyAmabhavAma, tathA yUyamapi bhaviSyatha yathA vayaM vivarNavicchAyatayopasahanIyAnIti bhAvaH / 'appAheitti' putrasya piteva hitamupadizati, patatpANDupatraM kisalayAnAM // 2 // nanu kimevaM pANDupatrapallavAnAmullApaH sambhavati ? yenaivamucyata ityAha-"navi atthi navi a hohI
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana | ullAvo kisalapaMDapattANaM // uvamA khalu esa kayA, bhaviajaNavibohaNaTAe // 3 // " spaSTA / yathA ceha kisala dazamAdhya. yAni pANDupatreNAnuziSyante tathAnyopi yauvngrvito'nushaasniiyH| "tathA coktaM vAcakamukhyaiH-"paribhavasi kimiti yanam (10) // 244 // lokaM, jarasA parijarjarIkRtazarIram // acirAttvamapi bhaviSyasi, yauvanagave kimudvahasi ? // 1 // " tadevaM jIvita gA 2-3 yauvanayoranityatAM jJAtvA pramAdo na vidheya iti sUtrArthaH // 1 // bhUyopyAyuSa evAnityatvamAha mUlam-kusagge jaha osabiMdue, thovaM ciTTai lNbmaanne| eva maNuANa jIviaM, samayaM goyama mA pamAyae // 2 // vyAkhyA-kuzAgre yathA avazyAyabindukaH zaratkAlabhAvizlakSNavarSavinduH, khArthe kapratyayaH, stokamalpaM kAlamiti 8 zeSaH, tiSThati lambamAnako manAe nipatan / vaddhAspado hi kAlAntaramapi kSamatetyevaM viziSyate, evamanujAnAmItyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 2 // uktArthamupasaMharannupadezamAhamU-ii ittariaMmi Aue, jIviae bhupccvaaye| vihuNAhi rayaM purekaDaM,samayaM goyama mA pamAyae 3/4 vyAkhyA-ityuktanyAyena itvare khalpakAlabhAvini "eti upakramahetubhiranapavartyatayA yathAvaddhaM tthaivaanubhvnii-8||244|| yatAM gacchatIti AyuH" tacaivaM nirupakramameva tasmin , tathA anukampitaM jIvitaM jIvitakaM, ca zabdasya gamyatvAttasmiMzca, arthAt sopakramAyuSi, bahavaH prabhUtAH pratyapAyA nAzahetavo'dhyavasAyAdayo yasmiMstattathA tasmin / anena 1806AXBARU MARES REXHOSASSAR
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhya yanam gA4-5 cAnukampyatve hetuH sUcitaH, evaJcoktarUpadmapatradRSTAntajalabindudRSTAntAbhyAM manujAyurnirupakramaM sopakramaM ca tucchamityatosyAnityatAM jJAtvA 'vihuNAhitti' vidhunIhi jIvAt pRthakkuru, rajaH karma, 'purekaDaMti' purA tatkAlApekSayA pUrva kRtaM vihitaM tat vidhunanopAyamAha-samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrArthaH // 3 // na ca punartRtvAvAptau dharmodyamaH kariSyata iti dhyeyaM, yataH mUlam-dulahe khalu mANuse bhave, cirakAleNavi sabapANiNaM / ___ gADhA ya vivAga kammuNo, samayaM goyama mA pamAyae // 4 // vyAkhyA-durlabho duSprApaH khalurvizeSaNe, apuNyAnAmiti vizeSayati, mAnuSo manuSyasambandhIbhavo janma, cirakAlenApi prabhUtakAlenApi, AstAM svalpakAlenetyapizabdArthaH, sarvaprANinAM sarvajIvAnAM / kuta ityAha-gADhA vinA zayitumazakyAH, ca iti yasmAt , vipAkA udayAH karmaNAM naragativighAtiprakRtirUpANAM, yata evamataH samayamapIdatyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 4 // kathaM punarmanujatvaM durlabhamiti sUtradazakenAhamUlam-puDhavikAyamaigao, ukkosaM jIvo u saMvase / kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pmaaye||5|| vyAkhyA-pRthivIkAyamatigataH prAptaH 'ukkosaMti' utkarSato jIvaH, tuH pUraNe, saMvasettadrUpatayaivAvatiSThate, kAlaM saMkhyAtItaM asaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIrUpaM, ataH samayamapItyAdi prAgvat // 5 //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dazamAdhyayanam (10) gA 6-12 // 245 // 6 mUlam-AukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 6 // mUlam-teukAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhAIaM, samayaM goama mA pamAyae // 7 // mUlam-vAukAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhAIaM, samayaM goyama mA pmaaye||8|| ___ vyAkhyA-idaM sUtratrayaM pRthvIsUtravadyAkhyeyam // 6 // 7 // 8 // mUlam-vaNassaikAyamaigao,ukkosaMjIvo u sNvse| kAlamaNaMtaM duraMtaM,samayaM goyama mA pamAyae // 9 // | vyAkhyA-idamapi prAgavat , navaraM-anantaM anantotsarpiNyavasarpiNIrUpaM, sAdhAraNApekSazcaitat / duSTaH anto'syeti | durantastaM,etadapi sAdhAraNApekSameva / te hyatyantAlpavodhatvena tata udRttA api na prAyo viziSTaM mAnuSAdibhavamApnuvanti 9 // mU-beiMdiakAyamaigao, ukkosaMjIvo usNvse| kAlaM saMkhijasaNNiaM,samayaM goyama mA pamAyae 10 teiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse|kaalN saMkhijjasapiNaaM, samayaM goyama mA pamAyae 11 cauriMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhijasaNNiaM, samayaM goyama mA pamAyae 12 vyAkhyA-idamapi sUtratrayaM spaSTaM,navaraM-kAlaM saMkhijasaNNiaMti'saMkhyeyasaMjJitaM saMkhyAtavarSasahasrAtmakam / 10 / 11 / 12 // // 245 //
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * dazamAdhya yanam gA 13-16 * * * mUlam-paMciMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| sattaTThabhavaggahaNe, samayaM goyama mA pamAyae 13|| __vyAkhyA-paJcendriyA uttaratra devanArakayorabhidhAsyamAnatvAnmanuSyatvasya ca durlabhatayA prakrAntatvAttiryaJca eveha 8 gRhyante, 'sattaTTatti' sapta vA aSTa vA saptASTAni bhavagrahaNAni janmopAdAnAni, tatra sapta bhavAH saMkhyAtAyuSi, aSTama-11 stvasaMkhyAtAyuSIti // 13 // mUlam-deve neraie aigao,ukkosaM jIvo u sNvse|ikkikbhvgghnne,smyN goyama mA pamAyae 14, ___ vyAkhyA-devAnnairayikAMzcAtigata utkarSato jIvaH saMvaset ekaikabhavagrahaNaM, ataH samayamapi gautama ! mA pramA-13 dIriti sUtradazakArthaH // 14 // uktamevArthamupasaMharannAhamUlam-evaM bhavasaMsAre, saMsarai subhAsubhehiM kammehiM / jIvo pamAyabahulo,samayaM goyama mA pamAyae 15 / vyAkhyA-evamuktanyAyena bhavAstiryagAdijanmAnyeva saMsAro bhavasaMsArastasmin , saMsarati paryaTati, zubhAzubhaiH karmabhiH pRthvIkAyAdibhavahetubhiH, jIvaH pramAdabahulo'taH samayamapItyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 15 // itthaM nRtvadaurlabhyamuktamatha tadavAptAvapi uttarottaraguNA durlabhA eveti sUtrapaJcakenAhamU-laddhUNavimANusattaNaM,AriattaM puNaravi dullahAvahave dasuA milakkhuA,samayaM goyama mA pamAyae16 ** *
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 246 // 3 12 vyAkhyA-- labdhvApi kathaMJcinmAnuSatvaM, AryatvaM, magadhAdyAryadezotpattirUpaM punarapi bhUyopi durlabhaM / kuta evami tyAha-yato bahavo dasyavo dezapratyantavAsinacaurAH, 'milakkhuatti' mlecchA avyaktavAco yaduktaM AryairnAvadhAryate, te ca zakayavanAdidezodbhavAH / yeSu dharmAdharmagamyAgamya bhakSyAbhakSyAdijJAnavikaleSu pazuprAyeSvavApyApi mAnuSyaM janturna kaJcidapyarthaM sAdhayatIti / ataH samayamapItyAdi prAgvat // 16 // mUlam -- laDUNavi AriattaNaM, ahINapaMciMdiayA hu dulahA / vigaliMdiyA hu dIsai, samayaM goyama mA pamAya // 17 // vyAkhyA - itthamatidurlabhamapyAryatvaM labdhvA ahInapaJcendriyatA huravadhAraNe bhinnakramazca tato durlabhaiva, kutaH ? ityAha - vikalAni rogAdibhirupahatAnIndriyANi yeSAM te tathA tadbhAvo vikalendriyatA, huritinipAto nipAtA| nAmanekArthatvAdvAhulyavAcakastatazca yato bAhulyena vikalendriyatA dRzyate ityahInapaJcendriyatA durlabhaiveti / samayamityAdi prAgvat // 17 // mUlam - ahINapaMcaMdiattaMpi se lahe, uttamadhammasuI hu dulahA / kutitthinisevae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 18 // dazamAdhya yanam (10) gA 17-18 // 246 //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 u0 42 vyAkhyA-- kathamapyahInapaJcendriyatvamapi sa janturlabheta, tathApyuttama dharmazrutistatva zravaNAtmikA, huravadhAraNe bhinnakramazca tato durlabhaiva / kimiti ? yataH kutIrthiniSevakaH zAkyAdipAkhaNDiparyupAsako jano lokaH, kutIrthino hi lAbhAdyArthino yadeva prANinAM priyaM tadevopadizanti, tattIrthakarANAmapyevaMvidhatvAt / uktaJca - "satkArayazolAbhA - rthibhizca mUDhairihAnyatIrthaMkaraiH // avasAditaM jagadidaM priyANyapathyAnyupadizadbhiH / 1 / " iti sukaraiva teSAM sevA, tatsevinAM ca kuta uttamadharmazrutiH 1 tataH samayamityAdi prAgvat // 18 // mUlam -- laDUNavi uttamaM suIM, saddahaNA puNaravi dulahA / micchattani sevae jaNe, samayaM goama mA pamAya // 19 // vyAkhyA-- labdhvApi uttamAM zrutiM jinapraNItadharmazravaNarUpAM zraddhAnaM tattvarucirUpaM punarapi durlabhaM / tatra hetumAha - | mithyAtvamatatve tatvamiti pratyayaH tanniSevate yaH sa midhyAtvaniSevako jano'nAdibhavAbhyAsAdgurukarmatvAcca prAyastatraiva pravRtterataH samayamityAdi prAgvat // 19 // mUlam - dhammaMpi hu saddahaMtayA, dullahayA kAraNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiA, samayaM goama mA pamAyae // 20 // 4 dazamAdhyayanam gA 19-20
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 247 // 3 6 12 vyAkhyA - dharma prastAvAtsarvajJoktaM, apirbhinnakramaH, durvAkyAlaGkAre, tataH 'saddahaMtayatti' zraddadhatopi kartumabhilapatopi durlabhakAH kAyena aGgena sparzakAH karttAraH, hetumAha - iha jagati kAmaguNeSu zabdAdiSu mUrcchitA gRddhA jantava iti zeSaH, prAyeNa hi rogiNAmapathyamivAhitakAriNopyanukUlA viSayAH prANinAM priyAH syurityato durApAM dharmasAmagrImavApya samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrapaJcakArthaH // 20 // kiJca sati dehasAmarthya dharmasparzaneti tadanityatAkathanenApramAdopadezaM sUtrapaTkenAha mUlam - parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te| se soabale a hAyai, samayaM goama mA pamAya e 21 vyAkhyA -- parijIryati sarvaprakArairvayohAnimanubhavati te tava zarIrameva jarAdibhirabhibhUyamAnatayA anukampyamiti zarIrakaM / kezAH pANDurakAH, pUrva janamanonayanahAriNotyantaM zyAmA api bhUtvA sAmprataM vayaH pariNAmAt zuklA bhavanti te tava punaste zabdopAdAnaM bhinnavAkyatvAdaduSTaM / tathA 'se iti' tat yat pUrvamabhUt zrotrabalaM karNabalaM dUrAdapi zabdopAdAnarUpaM, caH samuccaye, hIyate jarAtaH svayamapaiti / ataH zArIrasAmarthyasyAsthiratvAtsamayamityAdi prAgvat 21 mUlam - parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te| se cakkhuba le a hAyaI, samayaM goama mA pamAyae 22 | mUlam - parijUrai te sarIrayaM, kesA paMDurayA havaMti te / se ghANabale a hAyaI, samayaM goama mA pamAyae 23 dazamAdhyayanam (10) gA 21-23 // 247 //
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhya yanam gA24-27 mUlam-parijUrai te sarIrayaM,kesA paMDurayA havaMti te|se jibbhabale ahAyaI,samayaM goama mA pamAyae24 mUlam-pariz2arai te sarIrayaM,kesApaMDurayA havaMti te|se phAsavale ahAyaI,samayaM goama mA pamAyae25 3||mUlam-parijUrai te sarIrayaM,kesA paMDurayA havaMti te|se sababale a hAyaI,samayaM goama! mA pamAyae26 * vyAkhyA-idamapi sUtrapaJcakaM prAgvannayaM, navaraM 'sababaletti' sarveSAM karacaraNAdyavayavAnAM valaM khakhavyApArasAmarthya iha ca prathamaM zrotropAdAnaM tadbhAve zeSendriyANAM sadbhAvena paTutaratvena ca prAdhAnyAditi sUtrapadakArthaH // 26 // jarAtaH zarIrAzaktiruktA, atha rogebhyastAmAha mUlam-araI gaMDaM visUIA, AyaMkA vivihA phusaMti te| ___ vivaDai viddhaMsai te sarIrayaM, samayaM goyama mA pamAyae // 27 // vyAkhyA-aratirvAtAdijanitazcittodvegaH, gaMDaM gaDaH, visUcikA ajIrNavizeSaH, AtaGkAH sadyoghAtino rogavizeSAH, vividhA bahuprakArAH spRzanti te tava zarIramiti zeSaH / tatazca 'vivaDaitti' vizeSeNa patati balopacayAdipaiti, vidhvasyati jIvamuktamadhaH patati te zarIrakamato yAvajarA rogAzca gAtraM na jarjarayanti taavtsmymityaadi|
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dazamAdhyayanam(10) gA 28-29 // 248 // SHREE prAgvat / kezapANDuratvAdi jarAciraM, rogAzca, yadyapi gautame na sambhavanti, tathApi tannizrayAzeSaziSyapratibodhArthatvAdaduSTamidamiti sUtrArthaH // 27 // atha yathA apramAdo vidheyastathAha mUlam--bucchida siNehamappaNo, kumuaM sAraiaM vA paanniaN| se sabasiNehavajjie, samayaM goama mA pamAyae // 28 // vyAkhyA-vyucchiddhi apanaya snehaM madviSayamabhiSvaGgaM, AtmanaH svasya, kimiva kiM ? kumudamiva candravikAsikamalamiva 'sAraiaMti' sUtratvAccharadibhavaM zAradaM, vAzabda upamArtho bhinnakramazca prAga yojitaH, pAnIyaM jalaM, tatazca kumudaM yathA prathamaM jalamagnamapi jalaM vihAya vartate, tathA tvamapi virasaM sRSTamapi madviSayaM snehaM chiddhi, chitvA 'se' iti tataH sarvasnehavarjitaH san samayamapi gautama mA pramAdIH / iha ca zAradapadopAdAnaM zAradajalasyeva snehasyApyatimanoramatvasUcanArthamiti sUtrArthaH // 28 // kiJca mUlam-ciccA dhaNaM ca bhAriaM. pavaio hi si anngaariaN| mA vaMtaM puNovi Avie, samayaM goyama mA pamAyae // 29 // vyAkhyA-tyaktvA parihatya dhanaM catuSpadAdi, ca zabdo bhinnakramastato bhAryAM ca tyaktvA, prabajitaH pratipanno // 248 //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ ato mA prAnta unI punarapi bhUgopi mAtra hiryasmAt 'sitti' sUtratvAdakAra lope asi vartase anagAritAM munitvaM, ato mA vAntaM udgIrNa punarapi bhUyopi dazamAdhya'Avietti' aapibeH| kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 29 // kathaM vAntApAnaM na syAdityAha yanam gA 30-31 mUlam-avaujjhia mittabaMdhavaM, viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / mA taM biiaM gavesae, samayaM goama mA pamAyae // 30 // vyAkhyA-apohya muktvA mitrANi ca bAndhavAzca mitravAndhavaM, vipulaM vistIrNa, caH samuccaye, evaH pUrtI, dhanasya hai| kanakAdidravyasya oghaH samUhaH tasya saJcayaH kozo dhanaughasaJcayastaM, mA tat mitrAdikaM dvitIyaM punaH svIkArArthamiti zeSaH, gaveSaya anveSaya / zrAmaNyAzrayaNe hi tattyaktamiti vAntopamaM, bhUyopi tadveSaNe ca vAntApAnameva syAdityabhiprAyaH, kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 30 // itthaM mamatvocchedArthamuktvA darzanazuddhyarthamAha mUlam-nahu jiNe aja dIsaI, bahumae dIsaI maggadesie / saMpai neAue pahe, samayaM goama mA pamAyae // 31 // __ vyAkhyA-nahu naiva jino'rhan adyAsmin kAle dRzyate, yadyapIti gamyaM, tathApi 'bahumaetti' bahumataH panthAH 18sa ca dravyato nagarAdimArgo bhAvatastu jJAnAdirUpo muktimArgaH, iha ca bhAvamArga eva gRhyate, tatazca muktimArgA|
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 249 // dRzyate / kIdRzaH ? ityAha-'maggadesietti' mAryamANatvAnmArgo mokSastasya 'desietti' sUtratvAddezakaH prApako mArga-18 dazamAdhyadezakaH / ayaM bhAvaH-yadyapyadhunAhannAsti paraM tadupadiSTo mArgastu dRzyate / na cedRzoyamatIndriyArthadarzinaM jinaM vinAyanam(10) gA 32 sambhavatItyasandigdhacetaso bhAvinopi bhavyA na pramAdaM vidhAsyanti, tataH samprati adhunA satyapi mayIti bhaavH| naiyAyika nizcitamuktyAkhyalAbhaprayojane pathi mArge kevalAnutpattisaMzayena samayamapi gautama! mA pramAdIrityaJca vyAkhyA sUtrasya sUcakatvAdIti sUtrArthaH // 31 // tathA mUlam--avasohiA kaMTagApahaM, uiNNosi pahaM mahAlayaM / gacchasi maggaM visohiA, samayaM goyama mA pamAyae // 32 // | vyAkhyA-avazodhya parihRtya 'kaNTagApahaMti' AkAro'lAkSaNikaH, kaNTakAzca dravyato bubUlakaNTakAdyAH, bhAvatazcarakAdidarzanAni, iha ca bhAvakaNTakairevAdhikAraH, tairAkulaH panthAH kaNTakapathastaM, tatazca avatIrNosi anupraviTosi panthAnaM samyagdarzanAdikaM bhAvamArga 'mahAlayaMti' mahAntaM, kazcidavatIrNopi mArga na gacchedata Aha-gacchasi yAsi mArga, na punaH sthita evAsi, samyagdarzanAderutsarpaNena mArgagamanapravRttatvAdbhavataH / kiM kRtvA ? vizodhya nizcitya mArgameveti prakramaH, tadevaM pravRttaH san samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrArthaH // 32 // uktA mArgapra-4 | tipattistatprattipattau ca kasyApyanutApopi syAditi taM nirAkartumAha // 249 //
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhya yanam gA 33-34 mUlam-abale jaha bhAravAhae, mA magge visme'vgaahiaa| pacchA pacchANutAvae, samayaM goama mA pamAyae // 33 // vyAkhyA-avalo dehasAmarthyahIno yathetyaupamye bhAravAhakaH, mA niSedhe 'maggetti' mArga 'visametti' viSamaM, avagAhya pravizya, tyaktAGgIkRtabhAraH sanniti gamyaM, pazcAttatkAlAnantaraM, pazcAdanutApakaH pazcAttApakarobhUditi zeSaH / ayaM bhAvaH-yathA kazcidduHstho dezAntaraM gato bahubhirupAyaiH svarNAdikamupAyaM khagRhamAgacchannatibhIrutayA vastvantarAntahitaM svarNAdikaM khazirasyAropya katiciddinAni samutpATya kvacidupalAdisaGkale pathi aho ahamanena bhAreNAkrAnta iti tamutsRjya gRhamAgatotyantanirdhanatayAnutapyate, kiM mayA nirbhAgyena tyaktamiti / evaM tvamapi pramAdena tyaktasaMyamabhAraH sannevaMvidho mA bhUH, kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 33 // athAlpaM tIrNa bahu ca taraNIyamisabhiprAyeNotsAhabhaGgo mA bhUdityAha mUlam-tiNNohusi aNNavaM mahaM, kiM puNa ciTThasi tiirmaago| abhitura pAraM gamittae, samayaM goyama mA pamAyae // 34 // vyAkhyA-tiNNohusitti' tIrNa evAsi, arNavamivArNavaM saMsAraM, mahAntaM guruM, kimiti prazne, punariti vAphyopa
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana| dazamAdhya. yanam (10) gA 35-36 // 250 // nyAse, tataH kiM punastiSThasi ? tIramAgataH praaptH| bhAvato hi arNavo bhavaH karma vA, sa ca dvividhopi tvayA tIrNaprAya eveti kathaM tIraM prAptopi audAsInyaM bhajase ? naivedaM tavocitamiti bhAvaH / kintu 'abhituratti' Abhimukhyena varakha zIghro bhava, pAraM paratIraM, bhAvato muktipadaM 'gamittaetti' gntuN| tatazca samayamityAdi prAgvaditi suutraarthH||34|| na ca mama pAraprAptiyogyatA nAstItyapi dhyeyaM, yataH mUlam-akalevaraseNimUsiA, siddhiM goama loaM gcchsi| khemaM ca sivaM aNuttaraM, samayaM goama mA pamAyae // 35 // vyAkhyA-na vidyate kalevaraM vapuryeSAM te akalevarAH siddhAsteSAM zreNiM uttarottarazubhAdhyavasAyarUpAM kSapaka zreNiM 'Usiatti' ucchritya uttarottarasaMyamasthAnAvAptyA ucchritAmiva kRtvA he gautama ! tvaM siddhiM siddhisaMjJaM lokaM 'gacchasitti' vibhaktivyatyayAdgamiSyasi, kIdRzaM ? siddhilokamityAha-kSemaM paracakrAdibhayahInaM, caH samuccaye, zivamazeSaduritopazAntikalitaM, anuttaraM sarvotkRSTaM, tataH samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 35 // atha nigamayannapadezasarvakhamAha mUlambu ddhe parinivuDe care, gAma gae nagare va sNje| saMtimaggaM ca vUhae, samayaM goama mA pamAyae // 36 // | // 25 // ma
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamAdhyayanam gA 37 vyAkhyA-buddho jJAtaheyAdivibhAgaH, parinirvRtaH kaSAyAgnizAntyA zItibhUtaH san carerAsevakha saMyamamiti zeSaH, 'gAmatti vibhaktilopAt grAme gataH sthito nagare vA upalakSaNatvAdaraNyAdiSu vA sarvatrApi nIrAga iti bhAvaH, saMyataH samyakapApasthAnebhyo nivRttaH zAntimArga muktimAge ca zabdo bhinnakramastato bRhayezca bhavyajanebhya upadezanAdRddhiM nayeH, tataH samayamapi gautama mA pramAdIriti sUtrArthaH // 36 // itthaM jinoktamAkarNya gautamo yadakAttidAha mUlam-buddhassa nisamma bhAsiaM, sukhiamttttpovsohiaN| rAgaM dosaM ca chiMdiA, siddhiM gaI gae bhayavaM goyametti bemi // 37 // vyAkhyA-buddhasya kevalAlokAlokitalokAlokakharUpasya zrIvardhamAnakhAmino nizamyAkarNya bhASitaM vacaH, suSTha zobhanena upamAdarzanAdiprakAreNa kathitaM, ata evArthapradhAnAni padAni arthapadAni tairupazobhitaM, rAgadveSaM ca chittvA | siddhiM gatiM gato bhagavAn gautamaH prathamagaNadhara iti sUtrArthaH // 37 // iti bravImIti prAgvat // 10 // ayaallumaay kaarrrraay 1 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-Ti 2 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dazamAdhyayanaM sampUrNam // 10 // mAnchan
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ MSACROSSASRAGRAGRAMRAGRACRACROGRASSAGRA Mob RRORERROR "sUri zrIvijayAnanda, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " ASHOK // iti dazamAdhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // " DGC G
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 // athaikAdazamadhyayanam // // arham // uktaM dazamamadhyayanaM, atha bahuzrutapUjAkhyamekAdazamArabhyate / asya cArya sambandhaH, ihAnantarAdhyayane'pramAdArthamanuziSTiruktA sA ca vivekinaiva samyagavadhAryate, vivekazca bahuzrutapUjAto bhavatItyatra bahuzrutapUjocyate, | ityanena sambandhenAyAtasya asyedamAdimaM sUtram - | mUlam - saMjogA vippamukkasta, aNagArassa bhikkhuNo / AyAraM pAukarissAmi, ANuputriM suNeha me // 1 // vyAkhyA - saMyogAdvipramuktasyAnagArasya bhikSoH, AcAramucitavidhiM bahuzrutapUjArUpaM, prAduSkariSyAmi AnupUrvyA krameNa zrRNuta me mama vadata iti zeSa iti sUtrArthaH // 1 // iha hi bahuzrutapUjA prakrAntA, bahuzrutakharUpaJcAbahuzruta kharUpe prarUpite sukhenaiva jJAyata iti tatkharUpaM tAvadAha mUlam -- je Avi hoi nivijje, thaddhe luddhe aNiggahe / abhikkhaNaM ullavaI, aviNIe abahussue // 2 // vyAkhyA--yaH kazcit, cApizabdau bhinnakramAvagre yokSyete, bhavati nirvidyaH samyakzAstrAvagamavinAkRtaH, api | zabdasyeha sambandhAtsavidyopi yaH stabdho'haGkArI, lubdho rasAdiSu gRddhaH, na vidyate nigraha indriyamanonirodhAtma ekAdazamadhyayanam gA 1-2
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana ko'syetyanigrahaH, abhIkSNaM punaH punaH ut prAbalyenAsambaddhabhASitAdirUpeNa lapati vakti ullapati, avinItazca vina-5 | ekAdazamayarahitaH, 'abahussuetti' yattadornityAbhisambandhAtso'bahuzruta ucyate iti zeSaH / iha ca savidyasyApyabahuzrutatvaM dhyayanam // 252 // bahuzrutatvaphalAbhAvAditi dhyeyaM, etadviparItastu bahuzruta iti sUtrArthaH // 2 // athezamabahuzrutatvaM bahuzrutatvaJca gA 3-4 kathaM syAdityAhamUlam-aha paMcahi ThANehiM, jehiM sikkhA na lbbhii|thNbhaa kohA pamAeNaM, rogeNAlassaeNa y||3|| | vyAkhyA-athetyupanyAse, paJcabhiH sthAnaiH prakArairvakSyamANaiH zikSA grahaNAsevanAtmikA na labhyate tairIzamabahuzrutatvaM prApyata iti zeSaH / kaiH punaH sA na labhyate ? ityAha-stambhAt mAnAt , krodhAt kopAt , pramAdena madyAdinA, rogeNa galatkuSTAdinA, AlasyenAnutsAhAtmanA, zikSA na labhyata iti prkrmH| cazabdaH samastAnAM vyastA nAzcaiSAM hetutvaM dyotayati // 3 // evamabahuzrutatvahetUnuktvA bahuzrutatvahetUnAhaI mUlam-aha ahahiM ThANehi, sikkhAsIletti vuccai |ahssire sayA daMte, na ya mammamudAhare // 4 // ___ vyAkhyA-athASTabhiH sthAnaiH zikSAM zIlayatyabhyasthatIti zikSAzIla iti ucyate, jinAdibhiriti zeSaH / tAnyevAha-'ahassiretti' ahasanazIlo na sahetukamahetukaM vA hasannevAste, sadA sarvakAlaM dAnta indriyanoindriyadamavAn , na ca marma parApabhAjanakAri udAharet uccArayet // 4 // | // 252 // P
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazamadhyayanam gA5-6-7 CREAK mUlam-nAsIle na visIle a, na siA ailolue|akkohnne saccarae, sikkhAsIletti vuccai // 5 // vyAkhyA-na naiva azIlaH sarvathAzIlavikalaH, na vizIlo na virUpazIlo'tIcArakaluSitavrataH, na syAnna bhavedatilolupo'tyantaM rasalampaTaH, akrodhanaH kSamAvAn , satyaratastathyavacanAsaktaH, 'sikkhAsIletti' ityevamanantaroktaguNavAn zikSAzIla ityucyata iti sUtratrayArthaH // 5 // kiJcAbahuzrutatvabahuzrutatvayoravinayavinayAveva mUlahetU tato yaiH sthAnairavinIto yaizca vinItastAni darzayitumAhamUlam-aha caudasahiM ThANehiM, vaTTamANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u, nivANaM ca na gcchi||6|| _ vyAkhyA-atheti prAgvat , caturdazasu sthAneSu, sUtre saptamyarthe tRtIyA sUtratvAt , vartamAnastiSThan , tuH pUraNe, |saMyato muniravinIta ityucyate, 'so utti' sa punaravinIto nirvANaM mokSaM na gacchati // 6 // caturdazasthAnAnyAha mUlam-abhikkhaNaM kohI havai, pabaMdhaM ca pakubaI / mittijjamANo vamai, suaM lakhUNa majjai // 7 // ___ vyAkhyA-abhIkSNaM punaH punaH krodhI bhavati, sahetukamahetukaM vA kupyannevAste 1 / prabandhaM ca kopasyaivAvicchedarUpaM 'pakuvaitti' prakarSaNa karoti, kupitaH sannanekairapi sAntvanairnopazAmyati 2 / 'mittijamANotti' mitrIyamANopi | mitraM mamAyamastvitISyamANopi apelaptasya darzanAdvamati tyajati, prastAvAnmaitrI, ayaM bhAvaH-yadi kopi sAdhurdhA
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazamadhyayanam (11) gA8-9 uttarAdhyayanala rmikatayA vakti, yathAhaM tava pAtralepAdi kArya kurve iti, tatosau pratyupakArabhIrutayA prativakti, mamAlamaneneti / yadvA kRtamapi kRtaghnatayA na manyate iti vamatItyucyate 3 / tathA 'suaMti' apagamyatvAt zrutamapyAgamamapi labdhyA // 253 // mAdyati, darpa yAti / zrutaM hi madApaha, sa tu tenApi dRpyatIti bhAvaH 4 // 7 // mUlam-avi pAvaparikkhevI, avi mittesu kuppai / suppiastAvi mittassa, rahe bhAsai paavgN||8|| vyAkhyA-apiH sambhAvane, pApaiH kathaJcitsamityAdiSu skhalitalakSaNaiH parikSipati nindatItyevaMzIlaH pApaparikSepI, AcAryAdInAmiti zeSaH / gurUNAM samityAdau skhalitalakSaNaM pApaM puraskRtya tAniMdatItyarthaH 5 / apibhinnakramastato mitrebhyopi suhRyopi kupyati krudhyati, sUtre saptamI caturthyarthe 6 / tathA supriyasyApyativallabhasyApi mitrasya rahasi ekAnte bhASate, pApameva pApaka, agrataH priyaM vakti pRSThatastu pratisevakoyamityAdikaM taddoSamevAvikarotIti bhAvaH 7 // 8 // mUlam-paiNNavAI duhile, thaddhe luddhe annigghe|asNvibhaagii aviatte, aviNIetti vuccaI // 9 // vyAkhyA-pratijJayA idamitthamevetyekAntavAdarUpayA vadanazIlaH pratijJAvAdI, yadvA prakIrNamasambaddhaM vadatIti prakIrNavAdI 8 / 'duhiletti' drohaNazIlo drogdhA, mitrasyApIti zeSaH 9 / stabdhastapasyahamityAdyahaGkatimAn 10 / lubdho bhojyAdiSvabhikAMkSAvAn 11 / anigrahaH prAgvat 12 / asaMvibhAgI AhArAdikaM prApyAtigarddhano nAnyasmai / / 253 //
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 | svalpamapi yacchati, kintvAtmAnameva popayati 13 / 'aviattetti' aprItikaro dRzyamAno bhASyamANo vA sarvasyA - pyaprItimevotpAdayati 14 / evaMvidhadoSAnvito'vinIta ityucyate itinigamanam // 9 // itthamavinItasthAnAnyuktvA vinItasthAnAnyAha - mUlam - aha paNNarasahiM ThANehiM, suviNIpatti buccaI / nIAvittI acavale, amAI akuUhale // 10 // vyAkhyA -atha paMcadazabhiH sthAnaiH suSThu zobhano vinIto vinayAnvitaH suvinIta ityucyate, tAnyevAha - 'nIAvittItti' nIcamanuddhataM yathAsyAdevaM varttata ityevaMzIlo nIcavarttI, guruSu nyagvRttimAn / yaduktaM - "nIaM sijaM gaI ThANaM, nIyaM ca AsaNANi a // nIaM ca pAe vaMdijA, nIaM kujjA ya aMjaliM // 1 // " tathA na capalo'capalastatra capalo gatisthAnabhASAbhAvabhedAccaturdhA / tatra gaticapalo drutadrutacArI, sthAnacapalo yastiSThannapi hastAdibhizcalanevAste, bhASAcapalo'sadasa bhyAsamIkSyAdeza kAlapralApibhedAccaturdhA / tatrAsadavidyamAnamasti khapuSpamityAdi, asabhyaM kharaparuSAdi, asamIkSyAnAlocya pralapantItyevaMzIlA asada sabhyAsamIkSyapralApinastrayaH, adezakAlapralApI tu caturtho yo'tIte kArye vakti, yadIdaM tatra deze kAle vA'kariSyattadA sundaramabhaviSyaditi / bhAvacapalastu saH, yaH prastute sUtre'rthe vA'samApta evAnyad gRhNAti 2 / amAyI, na manojJamAhArAdikamavApya gurvAdivaJcakaH 3 / akutUhalo nendrajAlAdikautukavilokanatatparaH 4 // 10 // ekAdazamadhyayanam gA 10
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 254 // mUlam-appaM cAhikkhivai, pabaMdhaM ca na kubaI / mittijamANo bhayai, suaM laddhaM na majai // 11 // || ekAdazama vyAkhyA-atrAlpazabdo'bhAvavAcI, tatazcAlpamiti naiva kaJcanAdhikSipati tiraskaroti 5 / prabandhaJca kopAvi- dhyayanam cchedarUpaM na karoti 6 / mitrIyamANaH pUrvoktanyAyena bhajate, mitrIyitAramupakurute, pratyupakArampratyazakto vA kRtaghno gA11-13 na syAt 7 / zrutaM labdhvA na mAdyati, kintu madadoSaparijJAnAtsutarAmeva namati 8 // 11 // mUlam na ya pAvaparikkhevI, na ya mittesu kuppii|appiassaavi mittassa, rahe kallANa bhAsaI // 12 // / vyAkhyA-na ca pApaparikSepI, pUrvoktarUpaH 9 / na ca kathaJcitsAparAdhebhyopi mitrebhyaH kupyati 10 / apriya-14 syApi mitrasya rahasi kalyANaM bhASate, ayaM bhAvaH mitramitiyaHpratipannaH sa yadyapyapakRtizatAni kurute tathApyekamapi tatkRtamupakAramanusmaran na rahasyapi taddoSaM vakti / Aha ca-"ekasukRtena duSkRta-zatAni ye nAzayanti te dhanyAH , na tvekadopajanito, yeSAM roSaH shtkRtghnH||1||" iti // 11 // 12 // mUlam-kalahaDamaravajae, buddhe abhijAige / hirimaM paDisaMlINe, suviNIetti vuccaI // 13 // .. | vyAkhyA-kalahazca vAciko vigrahaH, DamaraJca pANighAtAdinaM tadvarjakaH kalahaDamaravarjakaH 12 / buddho buddhi- 254 // mAnetacca sarvatrAnugamyata eveti na prakRtasaMkhyAvirodhaH / abhijAtiM kulInatAM gacchati jAtyavRSabha ivotkSiptabhAranivahaNAdityabhijAtigaH 13 / hrImAn lajjAvAn , sa hi kaluSAzayatvepyakAryamAcaran lajjate 14 / pratisaMlIno guru
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazama dhyayanam gA 14-15 pArthe'nyatra vA sthito na hi kArya vinA yatastatazceSTate 15 / prastutamupasaMharati, 'suviNIetti' sa evaMvidhaguNA |nvitaH suvinIta ityucyate iti sUtrASTakArthaH // 13 // yazcaivaM vinItaH sa kIkU syAdityAha3 mUlam-vase gurukule NicaM, jogavaM uvhaannvN| piaMkare piaMvAI, se sikkhaM laDumarihaI // 14 // vyAkhyA-vasettiSThedgurukule gacche nityaM sadA gurvAjJopalakSaNazcaitattato yAvajIvamapi gurvAjJAyAmeva tisstthedityrthH| yogo vyApAro dharmasya tadvAn , upadhAnamaGgopAGgAdhyayanAdau yathAyogamAcAmlAdistapovizeSastadvAn , priyaGkaraH kathaJcitkenacidapakRtopi na tatpratikUlaM karoti, kintu mamaiva karmaNo'sau doSa iti dhyAyan apriyakAriNyapi priyatimeva ceSTata ityarthaH / ata eva 'piaMbAitti' kenacidapriyamuktopi priyameva vadatItyevaMzIlaH priyaMvAdI / Aha ca "karayalamaliassavi damaNayassa mahamahai pesalo gaMdho / taviassavi sajaNamANusassa mahurA samullAvA // 1 // | tathA cAsya ko guNaH ? ityAha-sa evaMvidhaguNavAn zikSA zAstrArthagrahaNatadAsevanAdirUpAM labdhumavApsamarhati yogyo bhavati, na tu tdvipriito'viniitH| yazca zikSA labhate sa bahuzruto'parastvabahuzruta iti bhAva iti sUtrArthaH // 14 // evaM savipakSaM bahuzrutaM saprapaJcamabhidhAya tasyaiva stutidvAreNa pUrvapratijJAtaM tatpratipattirUpamAcAramAha12 mUlam-jahA saMkhaMmi payaM nihitaM,duhaovi viraayi| evaM bahussue bhikkhU , dhammo kittI tahA suyaM 15 vyAkhyA-yatheti dRSTAnte, zaMkhe payo dugdhaM nihitaM nyas 'duhaovitti' khasambandhyAzrayasambandhiguNadvayalakSaNena LACEMARAC ASSESSUAASTASA %
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana | prakAradvayenApItyapizabdArthaH, virAjate zobhate, tatra hi tanna kalupIbhavati, na cAmlatAM bhajate, nApi ca parizravati, ekAdazamaevamanena prakAreNa bahuzrute 'bhikkhUtti' bhikSI munau, dharmo munidharmaH, kIrtiH zlAghA, tathA zrutamAgamo virAjate iti dhyayanam // 255 // 4aa (11) sambandhaH / ayaMbhAvaH-yadyapi dharmakIrtizrutAni nirupalepatAdiguNena khayaM zobhAvanti tathApi mithyAtvAdikAluSyApa gA16-17 dagamAnnamalyAdiguNaiH zaMkhasadRze bahuzrute sthitAnyAzrayaguNena vizeSAt zobhante, na ca tatra tAni mAlinyamanyathAbhAvaM || || hAniJca kadAcit prayAntIti sUtrArthaH // 15 // punabehuzrutastavamevAhamUlam-jahA se kaMboANaM, AiNNe kaMthae siaa| Ase javeNa pavare, evaM bhavai bhussue||16|| | vyAkhyA-yathA sa iti prasiddhaH, kAmbojAnAM kambojadezodbhavAnAM azvAnAM madhye AkIrNo guNairiti zeSaH, kanthakaH pradhAno'zco yaH kila dRSacchakalabhRtakutapanipAtadhvanena saMtrasyati, syAt bhavedazvo javena vegena pravaraH pradhAnaH, evamityupanaye, tata IdRzo bhavati bahuzrutaH, jainA hi munayaH paratIrthikebhyaH sakalaguNaiH kAmbojA ivAnyAzvebhyo viziSyante, ayaM tvAkIrNakanthakAzvavattebhyopyadhikaH zIlAdiguNaiH pravara iti sUtrArthaH // 16 // mUlam-jahAiNNasamArUDhe, sUre daDhaparakame / ubhao naMdighoseNaM, evaM bhavati bahussue // 17 // A vyAkhyA-yathA AkIrNa jAtyAdiguNopetamazvaM samArUDho'dhyAsitaH AkIrNasamArUDhaH zUracArabhaTo dRDhaparAkramo | gADhavalaH 'ubhaotti' ubhayato vAmato dakSiNatazca nAndIghoSeNa dvAdazatUryaninAdena upalakSito bhAti, evaM bhavati /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazamadhyayanam gA18-19 bhushrutH| ayaM bhAvaH-yathaivaMvidhaH zUro na kenApyabhibhUyate, na cAnyastadAzritastathAyamapi jinAgamAzcamAzrito dRptaparavAdidarzanepi cAtrastastajayamprati samartha ubhayatazca dinarAtryoH khAdhyAyaghoSAtmakena nAndIghoSeNopalakSito dRsairapi parairna parAbhUyate, na ca tadAzritonyopIti sUtrArthaH // 17 // mUlam-jahA kareNuparikiNNe, kuMjare stttthihaaynne|blvNte appaDihae, evaM bhavati bahussue // 18 // ___ vyAkhyA-yathA kareNuparikIrNo hastinIbhiH parivRttaH kuJjaro hastI paSTihAyanaH paSTivarSapramANaH tasya hyetAvatkAlaM yAvatprativarSa balopacayastatastadapacaya ityevamuktaM, ata eva ca 'balavaMteti' balaM vapuHsAmarthyamasyAstIti balavAn , apratihato na madotkaTairapi paragajaiH parAGmukhIkriyate, evaM bhavati bahuzrutaH, sopi hi kareNubhiriva autpattikyAdibuddhibhirvividhavidyAbhizca vRtaH SaSTihAyanatayA sthiramatirata eva ca balavattayA apratihato bhavati, na hi darzanopahantRbhiH pratihantuM zakyata iti sUtrArthaH // 18 // mUlam-jahA se tikkhasiMge, jAyakhaMdhe virAyaI / vasahe jUhAhivaI, evaM bhavai bahussue // 19 // __ vyAkhyA--yathA sa tIkSNazRGgo nizitaviSANaHjAto'tyantamupacitaH skandhosyeti jAtaskandhaH, samastAGgopAGgopacayopalakSaNaJcaitat , virAjate vRSabho yUthAdhipatirgosamUhakhAmI san , evaM bhavati bahuzrutaH / sopi parapakSakSoda
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ bha SAS ekAdazama dhyayanam (11) gA 20.22 4 uttarAdhyayana , katayA tIkSNAbhyAM khazAstraparazAstrarUpAbhyAM zRGgAbhyAM zobhito gacchAdigurukAryadhurAdharaNadhurINatayA ca jAtaskandha i va jAtaskandhaH / ata eva yUthasya sAdhvAdisamUhasyAdhipatirAcAryatvaM gataH san virAjate iti sUtrArthaH // 19 // 3||mUlam-jahA se tikkhadADhe, udagge duppahaMsae / sIhe miANa pavare, evaM bhavai bahussue // 20 // vyAkhyA--yathA sa tIkSNadaMSTra udagra utkaTa ata eva 'duppahaMsaetti' duSpradharSako'nyaH parAbhavitumazakyaH siMhaH kesarI mRgANAmAraNyajantUnAM pravaro bhavati, evaM bhavati bahuzrutaH / ayamapi hi parapakSabhedakatvAttIkSNadaMSTrAdezyanai6|| gamAdinayaiH pratibhAdiguNodapratayA ca durabhibhava ityanyatIrthyAnAM mRgatulyAnAM pravara eveti sUtrArthaH // 20 // I mUlam-jahA se vAsudeve, saMkhacakkagadAdhare / appaDihayabale johe, evaM bhavai bahussue // 21 // | vyAkhyA-yathA sa vAsudevaH, zaMkhaM pAJcajanyaM, cakra sudarzanaM, gadAM ca kaumodakIM, dharatIti zaGkhacakragadAdharaH / 6 apratihatabalaH askhalitasAmarthyaH, ayaM bhAvaH-ekaM sahajasAmarthyavAnanyacca tathAvidhAyudhAnvita iti yodhaH subhaTaH, evaM bhavati bhushrutH| sopi hyekaM sahajapratibhAprAgalbhyavAnaparaJca zaMkhacakragadAtulyaiH samyagjJAnadarzanacAritrairupeta iti yodhaH karmavairI parAbhavaM pratIti sUtrArthaH // 21 // mUlam-jahA se cAurate, cakkavaTTI mahiDie / caudasarayaNAhivaI, evaM bhavai bahussue // 22 // USMSALORG 256 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-yathA sa caturbhihayagajarathanarAtmakaiH sainyairantaH zatruvinAzarUpo yasya sa tathA, cakravartI paTkhaNDabhara-18|ekAdazama tAdhipo maharddhiko divyalakSmIvAn caturdaza ca tAni ratnAni ca caturdazaratnAni, tAni cAmUni-"seNAvai 1 gA dhyayanam hAvaI 2, purohi 3 gaya 4 turaya 5 vaDaI 6 itthI 7 / cakaM 8 chattaM 9 cammaM10,maNi 11 kAgiNi 12 khagga 13 gA 23 daMDo 14 a|1| ti" teSAmadhipatiH khAmI caturdazaratnAdhipatiH / evaM bhavati bahuzrutaH, sopi hi dAnAdibhicaturbhirdharentaH karmavairiNAmasyeti caturantaH, RddhayazcAmapoSadhyAdyA mahatya evAsya bhavanti, sambhavanti ca caturdaza-1 ratnopamAni pUrvANi tasyeti sUtrArthaH // 22 // mUlam-jahA se sahassakkhe, vajapANI puraMdare / sakke devAhivaI, evaM bhavaI bahussue // 23 // vyAkhyA-yathA sahasrAkSaH sahasralocanaH, kathamiti ceducyate, indrasya hi paMca maMtrizatAni tannetrANAM ca sahasraM indrakArya eva vyApriyate iti, yadvA yadanye netrANAM sahasreNa pazyanti tadasau dvAbhyAM netrAbhyAM sAdhikaM pazyatIti kSa ityucyate, iti sampradAyaH / tathA vajaM praharaNavizeSaH pANAvasyeti vajrapANiH, lokoktyA ca asurANAM pUrdAraNAt purandaraH, zakro devAdhipatirevaM bhavati bhushrutH|sopi zrutajJAnena sakalAtizayanidhAnena locanasahasreNeva jAnIte, IdRzasya ca prazasyalakSaNatayA vajralakSaNamapi pANau sambhavatIti vajrapANiH, pUH zarIramapyucyate taca dustapata1 ponuSThAnena dArayati kRzIkarotIti purandaraH, dRDhadharmatayA cAyaM surairapi pUjyata iti tatpatirapyucyata iti suutraarthH|| 23 //
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 257 // 6 mUlam jahA se timiraviddhaMse, uttiha~te divAyare / jalaMte iva teeNaM, evaM bhavai bahussue // 24 // ekAdazama| vyAkhyA- yathA sa timiravidhvaMsastama stomavinAzakaH uttiSThannadracchan divAkaraH sUryaH, sa hi Urddha nabhobhA-2 dhyayanam gamAkrAman bhRzaM tejasitAM bhajate na tvavatarannityevaM viziSyate, jvalanniva jvAlAM muJcanniva tejasA mahasA, evaM | (11) bhavati bahuzrutaH / sopi hi ajJAnadhAntavidhvaMsI saMyamasthAneSu zuddhazuddhatamAdyadhyavasAyata utsarpastapastejasA gA 24-26 jvalanniva bhavatIti sUtrArthaH // 24 // mUlam-jahA se uDuvai caMde, nkkhttprivaarie| paDipuNNe puNNamAsIe, evaM bhavai bhussue||25|| __ vyAkhyA-yathA sa paurNamAsyAH pUrNimAyAH uDupatinakSatrAdhipazcandro nakSatrairazcinyAdibhirupalakSaNatvAgrahatArakAbhizca parivAritaH, patirapi kazcidekAkyeva syAnmRgapativaditi uDupatirityukte'pi nakSatraparivArita ityuktaM, pratipUrNaH sakalakalAkalitaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi nakSatrakalpAnAM sAdhUnAM patistatparivAritaH sakalakalAkalitatvena pratipUrNazca syAditi sUtrArthaH // 25 // mUlam-jahA se sAmAiANaM, koTAgAre surkkhie|naannaadhnpddipunnnne, evaM bhavai bhussue||26|| // 257 // 5 vyAkhyA-yathA sa 'sAmAiANaMti' samAja samUhaM samavayantIti sAmAjikAH samUhavRttayo lokAsteSAM koSThA gAro dhAnyAzrayaH suSTha prAharikapuruSAdivyApAraNadvAreNa rakSitazcauramUSakAdibhya iti surakSitaH, nAnA anekaprakA
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANi dhAnyAni zAlyAdIni taiH pratipUrNo bhRto nAnAdhAnyapratipUrNaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi sAmAjikA-ekAdazamanAmiva gacchavAsinAmupayogibhirnAnAdhAnyopamairaGgopAGgaprakIrNakAdibhedaiH zrutajJAnavizeSaiH pratipUrNaH pravacanAdhAra- dhyayanam |tayA surakSitazca paravAdirogAdibhyo bhavati / uktaM hi-"jeNa kulaM AyattaM, taM purisaM AyareNa rakkheha // na hu gA 27-28 |tuMbaMmi viNahe, arayA sAhArayA huMti / 1 / ti" sUtrArthaH // 26 // mUlam-jahA sA dumANa pavarA, jaMbU nAma sudNsnnaa|annaaddhiass devassa, evaM bhavai bahussue // 27 // vyAkhyA-yathA sA drumANAM pravarA jambUrnAmnAbhidhAnena sudarzanA, na hi yatheyamamRtaphalA devAdyAzrayazca tathAnyaH | | kopi drumosti, dumatvaM phalavyavahArazcAsyAstatpratirUpatayaiva, vastutastu pArthivatayoktatvAt , sA ca kasyetyAha-anAdRtasya anAhatanAmno devasya jambUdvIpAdhipatervyantarasurasya AzrayatayA sambandhinI, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hi | amRtaphalopamazrutAnvito devAnAmapi pUjyatayAbhigamyaH zeSagumopamasarvasAdhupu ca pravara iti sUtrArthaH // 27 // mUlam-jahA sA naINa pavarA, salilA saagrNgmaa| sIA nIlavaMtappavahA, evaM bhavai bhussue||28|| | ___ vyAkhyA-yathA sA nadInAM pravarA salilA nadI sAgaraM samudraM gacchatIti sAgaraGgamA samudrapAtinI, na tu kSudranadIvadantarA vizIryate ityarthaH / zItA nAmnI nIlavAnmeroruttaradizi varSadharastataH prabahatIti nIlavatpravahA, evaM bhavati bhushrutH| sopi hi saritsamAnAmanyamunInAM vareNyo nirmalajalakalpazrutajJAnAnvitaH sAgaradezyAM muktimeva |
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana / / 258 // 3 12 gacchati, tadanuSThAna eva tasya pravRtteH / na hi tasya vivekino devatvAdivAJchA, tathA ca kathamasyAntarAvasthAnaM syAt ? tasya ca mahAbhAgasya nIlavatkalpAducchritocchritakulAdeva prasUtiriti sUtrArthaH // 28 // mUlam -- jahA nagANa pavare, sumahaM maMdare girii| nANosahipajjalie, evaM bhavai bahussue // 29 // vyAkhyA--yathA sa nagAnAM pravaraH sumahAnatyantaM gururmandaro girirmeruparvataH nAnauSadhibhiranekasamahimavanaspatibhiH prakarSeNa jvalito dIpto nAnauSadhiprajvalitaH, auSadhayo yatizAyinyo dIpikA iva prajvalantya eva syustato girirapi prajvalanniva syAt evaM bhavati bahuzrutaH / sopi zrutamahimnAtyantaM sthiro'parazailakalpAnyasAdhyapekSayA pravaro'ndhakAre'pi prakAzanidAnAmarSauSadhyAdilabdhisahitazca syAditi sUtrArthaH // 29 // kiM bahunA ? mUlam -- jahA se sayaMbhuramaNe, udahI avakhaodae / nANArayaNapaDipuNNe, evaM bhavai bahussue // 30 // vyAkhyA- yathA sa svayambhUramaNa udadhiH samudraH, akSayamavinAzI udakaM jalaM yatra sa tathA nAnAratlairmarakatAdibhiH pratipUrNo nAnArattrapratipUrNaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hyakSayasamyagjJAnodako nAnAtizayaratnADhyazca bhavatIti sUtrArthaH // 30 // athoktaguNAnuvAdena phalopadarzanena ca tasyaiva mAhAtmyamAha - mUlam - samuddagaMbhIrasamA durAsayA, acakkiA keNaI duppadhaMsayA / suassa puNNA viulassa tAiNo, khavittu kammaM gaimuttamaM gayA // 31 // ekAdazama dhyayanam (11) gA29-31 // 258 //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-'samuhagaMbhIrasamatti' ApatvAdgAmbhIryeNAlabdhamadhyAtmakena guNena samA gAmbhIryasamAH, samudrasya gAmbhI-1 yasamAH samudragAmbhIryasamAH, samudravadgambhIrA ityarthaH / 'durAsayatti' duHkhenAzrIyante parAbhavabuddhyA kenApIti durA dhyayanam gA 32 zrayAH, ata evAcakitA atrastAH kenacit parIpahaparavAdyAdinA, tathA duHkhena pradhaya'nte kenApIti duSpradharSakAH, 'suassa puNNA viulassatti' supvyatyayAt zrutenAgamena pUrNA bhRtA vipulena aGgAnaGgapraviSTAdibhedaivistIrNena bahuzrutA ityarthaH / trAyiNaH trAtAraH, svasya parasya durgtipaataadypaayebhyH| kSapayitvA vinAzya karma jJAnAvaraNAdi gatimuttamA muktirUpAM gatAH prAptA upalakSaNatvAdgacchanti gamiSyanti ca / ihaikavacanaprakramepi bahuvacananirdezo vyApti-18 pradarzanAyeti sUtrArthaH // 31 // itthaM bahuzrutaguNavarNanarUpAM pUjAmuktvA ziSyopadezamAhamUlam-tamhA suamahidvijjA, uttimhgvese|jennppaannN paraM ceva, siddhiM saMpAuNijjAsitti bemi // 32 // | vyAkhyA-tamhatti' yasmAdamI muktigamanAvasAnA bahuzrutasya guNAstasmAt zrutamAgamamadhitiSThet , adhyayanazravaNacintanAdinA zrayeta, uttamaH pradhAno'rtho mokSa eva taM gaveSayatyanveSayatItyuttamArthagaveSakaH, yena zrutAzrayaNenAtmAnaM paraJcaiva siddhiM muktiM samprApayediti sUtrArthaH // 32 // iti bravImIti prAgvat // RODARADADAGDIASPASPAEDIEDANDEDIDIODOGS DGPIDIODIODEREDATERANDIDASDARPANDERIEDANDASTRATPAGEIGDEPATDADGETM / iti zrItapAgacchIyopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzravopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekAdazamadhyayanaM sampUrNam // 11 // Prasvaavaavaavaavaavatavaasrmavasyapraavaraaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa000000000000raat & 1.44
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti ekAdazamadhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha dvAdazamadhyayanam // dvAdazamadhyayanam harikezabala caritam 1-9 // aham // uktamekAdazamadhyayanamadhunA harikezabalamunivaktavyatAnibaddhaM harikezIyAkhyaM dvAdazamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane bahuzrutapUjoktA, iha tu bahuzrutenApi tapasi yatanIyamiti khyApanArtha tapaH| samRddhirvarNyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya prastAvanArtha harikezabalacaritaM tAvaducyate / tathA hi| mathurAyAM mahApuryA, zaMkhanAmA mahIdhavaH // bhuktvA rAjyaM viraktAtmA, parivrajyAmupAdade // 1 // kramAgItArthatAM prApto, viharan vasudhAtale // sogAdrajapuraM bhikSA-nimittaM tatra cAvizat // 2 // ekA rathyA hutavaha- rathAGkA tatra cAbhavat // sA hi grISmArkasantaptA, taptAyaspAtratAM dadhau // 3 // tAzcAtigantuM pAdAbhyAM, musuropamavAlukAm // nAbhUtkopi prabhurvajra-vAlukAmiva nimnagAm // 4 // yazcAjJAnAjanastasyAM, rathyAyAM pravizettadAsa drAk mriyeta canako, bhRjyamAna ivocchalan // 5 // tAJca prApto bhraman sAdhura-saJcArAM samIkSya sH|| papracchAsannasaudhasthaM, somadevapurodhasam // 6 // mArgeNAnena gacchAmi, na veti vada sanmate ! // na hyajJAtakharUpeNA-dhvanA gacchanti dhIdhanAH // 7 // dandahyamAnaM mArge'smin , vilutthntmitsttH|| pazyAmyenamiti viSTaH, sopyUce gamyatAmiti // 8 // tatastenaiva mArgeNa, gantuM pravavRte vratI // tanmahinA sa mArgo'bhU-tsalilAdapi shiitlH||9|| purohitopi taM draSTu-mAroha
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAdazama dhyayanama // 260 // (12) harikezabala caritam 10-23 dehakuTTimam // taJcopayuktaM tatrApi, yAntamadrutamaikSata // 10 // tataH sa vismito vipra-stasminmArge yayau khayam // tuSArazItalasparza, tazca vIkSyetyacintayat // 11 // pApena pApakarmedaM, kimaho vihitaM myaa!|| karIpAgnisamasparza. mArgasau yatpravezitaH // 12 // aho! asya tapaH zakti-ryadadhvA tAdRzopyasau // sudhArasaiH sikta iva, prApa zaityaM vacotigama ! // 13 // tasmAnmahAprabhAvoyaM, mahAtmA shrmnnaagrnniiH|| vandanIyo jagadvandyaH, shmaamRtmhoddhiH| // 14 // iti dhyAtvA navAmbhoda-siktastApamivAcalaH // udviran svamanAcAra-manamattaM muniM dvijaH // 15 // tatastasmai zaMkhasAdhuH, sAdhudharmamupAdizat // tadAkoruvairAgyaH, prytraajiitpurohitH|| 16 // jAtirUpamado cakre, sa vrataM pAlayannapi // mado hi prANinAM matta- gajendra iva durjayaH // 17 // tau ca prAntepyanAlocya, madau mRtvA divaGgataH // samaM surIbhirbubhuje, bhogAn puNyadrupallavAn // 18 // [ itazca ] ___ mRtagaGgAtIravAsI, zvapacAnAmadhIzvaraH // balakoTTAkhyajAtInAM, balakoTTAbhidho'bhavat // 19 // tasyAbhUtAmubhe gaurI-gAndhArIsaMjJake priye // sotha devazcyutaH khargA-gauyoMH kukSAvavAtarat // 20 // vasantasaGgasambhUtaprabhUtanavapallavam // khapne gaurI tadA'pazya-tsahakAramahIraham // 21 // tathA pRSTaH svapnaphala-mityUce khAnapAThakaH // khapnenAnena bhadre ! tvaM, sutaM zreSThamavApsyasi // 22 // sAtha tuSTA dadhau garbha-marbhazca suSuve kramAt // balakodRstatastasya, bala ityabhidhAM vyadhAt // 23 // sa hi jAtimadAtyAcyA-leme janmAdhame kule // rUpadarpAca
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam harikezabala | caritam 24-38 vairUpyaM. kheSAmapi viSAdakRt ! // 24 // sa ca bhaNDanazIlo'nyA-sahanaH kaTuvAkpaTuH // udvejako'bhUtsarveSAM, vardhamAno viSavat // 25 // svajaneSvanyadA''pAna-goSThIstheSu madhUtsave // DimbharUpaiH samaM bhaNDa-ceSTAM cakre mhrblH|| 26 // tataH sa sarvairApAnA-bhojanAdiva kuntalaH // bahiSkRto valo bAlo, vADhaM duramanAyata // 27 // tadA ca nirgatastatrA-anapuadyutiH phaNI // janne drAk zvapacairduSTa-viSo'yamiti bhASibhiH // 28 ||kssnnaantre ca tatrAgA-nAgo diipkjaatijH|| mumuce sa tu cANDAlai-nirviSoyamiti khayam // 29 // tannirIkSya balo dadhyau, khadoSaireva jantavaH // labhante vipadaM khIya-guNaireva ca sampadam // 30 // sadoSatvAdeva sarve, bAdhante bandhavopi mAm // tyajyate malavatprAjJai-rdoSavAnaGgajopi hi // 31 // mAritaH saviSaH sarpo, nirviSastu na maaritH|| taddoSaviSamutsRjya, nirviSatvaM zrayAmyaham // 32 // dhyAyannityAdi tatkAlaM, prApto jAtismRtiM balaH // naradevabhavau prAcyau, smRtvA saMvegamAsadat // 33 // aho ! madasya duSTatva-miti cAntarvibhAvayan // munInAmantike dharma, zrutvA vratamupAdade // 34 // tapyamAnastapastItraM, viharan sonyadA yayau // vArANasI purIM dhrm-vihnggmmhaadrumH|| 35 // tatrAbhUttindukodyAne, gaNDItindukayakSarAT // tamanujJApya tacaitye, tasthau khasthamanA muniH // 36 // taca prekSya guNAmbhodhi, yakSastatrAnvarajyata // paropi priyate hAra, iva cAruguNo hRdi // 37 // sevamAno muniM tazcA-nizaM | haMsa ivAmbujam // kadAcidapi nAnyatra, yakSarAjo jagAma saH // 38 // tatrAyAtonyadA yakSaH, kshcidnyvnsthitH||
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana] // 26 // nAdhunA dRzyase kiM tva-miti papraccha tindukam // 39 // mahAtmAnamamuM sAdhu, seve mitrAhamanvaham // iti samprati dvAdazama'bhyarNa, nAgacchAmIti sopyavak // 40 // sotha tacaritaM vIkSya, sambuddhastindukaM jagau // kRtArthastvaM yadudyAne, dhyayanam vasatyeSa mhaamuniH||41|| mamodyAnepi yatayaH, santi bhUyAMsa iidRshaaH|| tadehi tatra gacchAvo, bhajAvastAnapi (12) kSaNam // 42 // tindukotha yayau tena, yakSeNa saha tadvanam // vikathAniratAMstAMzca, nirIkSyaivamabhASata // 43 // harikezavala caritam strIbhaktarAjadezAnAM, jAyanta iha sngkthaaH|| ramyaM maharSiNA tena, yAmastindukameva tat // 44 // sukaraM muNDa 39-53 maulitvaM, sukaraM veSadhAraNam // bAhyA kriyApi sukarA, samAdhAnaM tu duSkaram ! // 45 // ityuktvA sa pratigatastatraivArajyatAdhikam // AmramiSTataraM nimbe, banubhUte bhavedbhazam // 46 // aho! dharmasya mAhAtmyaM, yadArAdhyopi | bhUspRzAm // yakSaH siSeve taM sAdhu-mapi zvapacavaMzajam ! // 47 // rAjJaH kozalikAkhyasya, sutA bhdraabhidhaa'nydaa|| yayau pUjayituM yakSaM, tacaitye saparicchadA // 48 // sA pradakSiNayantI ca, yakSaM taM munimaikSata // malAplutavapurvastraM, kurUpaM zuSkabhUghanam // 49 // aho ! nindyasvarUposau, sarvathApIti sA tataH // thUcakAra vimUDhA hi, tattvaM / pazyanti nAntaram // 50 // tato ruSTena yakSeNa, sA kanI vivazIkRtA // asamaJjasamAkhyAtu-mArebhe duSTaceSTitA // 51 // sA viSaNNena taMtraNa, ninye nRpaniketanam // nRpopi tAM tathA vIkSya, viSAdAdvaitamAsadat // 52 // // 261 // rAjJAtha kAritA vaidy-maaNtrikaadiprtikriyaaH|| moghAstatrAbhavan sarvAH, satkriyA iva durjane // 53 // kirtavyavi 1
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam harikezabala caritam |54-67 mUDhe'tha, jAte rAjJi sadhIsakhe // pAtramekamadhiSThAya, yakSodhyakSamadovadat // 54 // nindA nidAnaM duHkhAnAM, yanmunenimitAnayA // tadyadIyaM dIyate'smai, tadA muJcAmi nAnyathA // 55 // jIvatvasAviti kSamApaH, pratyapadyata tdvcH|| tataH sA susthatAM prApa, tamomukteva candrikA // 56 // sAtha rAjJAbhyanujJAtA, sataMtrAgAtsurAlayam // mahattarIbhizvAdiSTA, nizyagAnmunisannidhau // 57 // taJca sAdhuM praNamyoce, khAmin ! pANiM gRhANa me // smAha vratI kRtaM bhadre !, vArttayApyanayA mayA ! // 58 // na ye strIbhiH sahecchanti, vAsamapyekasadmani // kurvanti pANigrahaNaM, tAsAM te zramaNAH katham ? // 59 // nArISvazucipUrNAsu, muktistrIsaGgamotsukAH // graiveyakAdisurava-drajyante no mahapeyaH ! // 60 // zrutveti balamAnA sA, vyUDhA yakSeNa sAdhA // AcchAdya zamino rUpaM, rUpAntaravidhAyinA // 61 // muhurmuhurmune rUpaM, divyaM rUpaJca darzayan // yakSo viDambayAmAsa, tAM kanImakhilAM nizAm // 62||prbhaate ca munina tvA-micchatItyAmaraM vcH|| zrutvA sA vimanAstAta-gehe'gAtsaparicchadA // 63 // tAJcAyAntIM vIkSya rakto, rudradevapurohitaH // jJAtatatpUrvavRttAntaH, pRthvIkAntamado'vadat // 64 // khAminnasau munivadhU-styaktA teneti | sAmpratam // dvijAnAM kalpate devA-rcakAnAmiva tadvaliH // 65 // yujyate'thaivameveti, dhyAtvA bhUpopi tAM kanIm // tasmAyeva dadau gaurI-mivezAya himAcalaH // 66 // munivAntAmapi prApya, tAM jaharSa purohitaH // kSudro basArama-|| pyApya, vastu zvevAsthi modate ! // 67 // atha bhogasukhaM tayA samaM, bubhuje bhUri mudA purohitaH // sa ca yajJavadhUM SAROSAROSE 12
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 262 // 12 vidhAya tAM nRpaputrIM makhamanyadA vyadhAt // 68 // ityuktaH sampradAyaH / sampradAyazeSaM tu sUtrasiddhamiti samprati sUtramevAnutriyate / taccedam mUlam -- sovAgakulasaMbhUo, guNuttaradharo muNI / hariesabalo nAmaM, Asi bhikkhU jiiMdio // 1 // vyAkhyA - zvapAkakulaM cANDAlavaMzastatra sambhUta utpannaH zrapAMkakulasambhUtaH, uttarAn prakRSTAn guNAn jJAnAdIn dharatIti uttaraguNadharaH, sUtre tu pUrvAparanipAtaH prAkRtatvAt, muniH sAdhuH, zvapAkakulotpannopi kazcitsaMvAsAdinA pUrva metArya ivAnyathApi pratItaH syAdata Aha- harikezo harikeza iti cANDAla iti sarvatra pratIto valo nAma valAbhidhaH, AsIdbhikSurjitendriya iti sUtrArthaH // 1 // sa kIdRzaH kiJca cakAretyAhamUlam - - iriesaNabhAsAe, uccAresamiIsu a / jao AyANanikkheve, saMjao susamAhio // 2 // vyAkhyA - IrSyA ca eSaNA ca bhASA ca uccArazca IryeSaNAbhASocArAH, ekArastUbhayatrApi sUtre'lAkSaNikaH / tatrocAraH purISaM tat pariSThApanamapIhocAra uktaH, upalakSaNaJzcaitat prazravaNAdipariSThApanasya tadviSayAH samitayaH | samyakpravartanarUpA IyapaNAbhASoccArasamitayastAsu yato yatnavAn / prAcyacazabdasya bhinnakramatvAdAdAnanikSepe ca pIThaphalakAdigrahaNasthApane ca yataH / kimbhUtaH sannityAha- saMyataH saMyamayuktaH, susamAhitaH suSThu samAdhimAniti sUtrArthaH // 2 // - dvAdazama dhyayanam (12) harikezabala caritam gA 1-2 ra6rA
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazama mUlam-maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiNdio| bhikkhaTTA vaMbhaijami, jnnnnvaaddmuvddio||3||81 __ vyAkhyA--mano guptamazubhAdhyavasAyebhyo nivRttamasyeti manoguptaH, evaM vAgaguptaH, kAyaguptazca, jitendriyaH puna- dhyayanam rasyopAdAnamatizayakhyApakaM, 'bhikkhaTTatti' bhikSArtha 'baMbhaijaMmitti' brahmaNAM brAhmaNAnAM ijyA yajanaM yasmin sa brahmejyastasmin , 'jaNNavAuMti' yajJapATe upasthitaH prApta iti sUtrArthaH // 3 // tadA ca mUlam-taM pAsiUNamejaMtaM, taveNa parisosiaM / paMtovahiuvagaraNaM, uvahasaMti aNAriA // 4 // | vyAkhyA-taM balamuni 'pAsiUNaMti' dRSTvA 'ejaMtaMti' AyAntaM, tapasA paThASTamAdinA parizoSitaM kRzIkRtaM, tathA prAnto jIrNatvamAlinyAdinA asAra upadhirvAMkalpAdiraudhikaH, upakaraNaJca daNDakAdi aupagrahikaM yasya sa prAntopadhyupakaraNastaM, upahasanyanAryA aziSTA iti sUtrArthaH // 4 // kathaM punaranAryAH kathaJcopAhasannityAhamUlam--jAImayapaDitthaddhA, hiMsagA ajiiNdiaa| abaMbhacAriNA vAlA, imaM vayaNamabbavI // 5 // | vyAkhyA-jAtimadena brAhmaNA vayamityAdirUpeNa pratistabdhAH jAtimadapratistabdhAH, hiMsakAH prANiprANApahAriNaH, ajitendriyAH, ata eva abrahmacAriNo maithunasevinaH |vyete hi tanmate maithunamapi dharmAya-"dharmArtha putrakAmasya, khadArevadhikAriNaH // RtukAle vidhAnena, tatra doSo na vidyate // 1 // " tathA "aputrasya gati sti, vargo naiva ca naiva ca //
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 263 // 3 12 6 tasmAtputramukhaM dRSTvA, pazcAtvarga gamiSyati // 2 // ityAdikathanAdata eva vAlA vAlakrIDAkalpeSvagnihotrAdiSu pravRttatvAt idaM vakSyamANaM vacanaM 'abbavitti' abruvanniti sUtrArthaH // 5 // kiM tadityAha - mUlam -- kayare Agacchai dittaruve, kAle vikarAle phokkanAse / omacela supisAyabhUe, saMkaradUsaM pariharia kaMThe // 6 // vyAkhyA -- ' kayaretti' kataraH, ekAraH prAkRtatvAt, Agacchati, dIptarUpo bIbhatsAkAraH, kAlo varNataH, vika| rAlo danturatvAdinA bhISaNaH, 'phokkatti' dezIpadaM, tatazca phokkA agre sthUlA unnatA ca nAsA'syeti phokkanAsaH / avamacelo nikRSTacIvaraH, pAMzunA reNunA pizAca iva bhUto jAtaH pAMzupizAcabhUtaH, pizAco hi loke dIrghazmazrunakharomA:- pAMzuguNDitazca rUDhastataH sopi niSpratikarmatayA rajodigdhatayA caivamucyate / tathA 'saMkaradUsaMti' saMkarastRNabhasma gomayAdirAzirutkuruDiketiyAvat tasya dUSyaM vastraM saMkaradUSyaM tatra hi yadatIvanikRSTaM nirupayogi syAttadeva lokairutsRjyate, tatastatprAyaM vastraM paridhRtya nikSipya kaNThe gale / sa hi anikSiptopadhitayA svamupakaraNa - mAdAyaiva bhramatItyevamuktamiti sUtrArthaH // 6 // itthaM dUrAdAgacchannuktaH, AsannaM cainaM kimUcurityAha mUlam -- kayare tumaM ia adaMsaNije, kA eva AsA iha mAgaosi / omacegA paMsupisAyabhUA, gaccha khalAhi kimiha dviosi ? // 7 // dvAdazama dhyayanam (12) gA 6-7 // 263 //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA8 vyAkhyA-katarastvaM [ pAThAntare ca 'ko re !' tvaM ? tatrAdhikSepe 're' zabdaH ] 'iatti' iti amunA prakAreNAdarzanI- dvAdazamayo'draSTavyaH, 'kA evatti' kayA vA 'AsAihamAgaositti' prAkRtatvAdekAralopo makArazcAgamikastata AzayA dhyayanam vAJchayA iha yajJapATe AgataH prAptosi vartase ? avamacelaka ! pAMzupizAcabhUta ! punaranayograhaNamatyantanindAsUcakaM, gaccha braja 'khalAhitti' dezIbhASayA apasara asmaddaSTipathAditi zeSaH / kimiha sthitosi tvaM? naiveha tvayA stheyamiti sUtrArthaH // 7 // evamadhikSipte sAdhau zAntatayA kiJcidajalpati tatsAnnidhyakArI gaNDItindukayakSo yacake tadAhamUlam-jakkho tahiM tiMduarukkhavAsI, aNukaMpao tassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niayaM sarIraM, imAI vayaNAI udAharitthA // 8 // ___ vyAkhyA-yakSaH 'tahiti' tasminnavasare iti zeSaH, tindukavRkSavAsI, tindukavanamadhye hi mahAMstindukavRkSastatrAsau | vasati, tasyaiva ca taroradhastAttacaityaM, tatra sa yatistiSThatIti vRddhAH / anukampako'nukUlapravRttiH, kassetsAha- tasya | harikezabalasya mahAmuneH, pracchAdya AvRtya nijakaM khakIyaM zarIraM munideha eva pravizya khayamanupalakSyaH sannityarthaH, imAni vakSyamANAni vacanAni 'udAharitthatti' udAhRtavAniti suutraarthH||8|| tAnyevAha
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana dvAdazama. dhyayanam // 264 // gA 9-10 mUlam-samaNo ahaM saMjao baMbhayArI, virao dhnnpynnprigghaao| parappavittassa u bhikkhakAle, annassa aTThA iha mAgaomhi // 9 // vyAkhyA-zramaNaH sAdhurahaM, saMyataH samyaguparataH pApavyApArebhya iti zeSaH, ata eva brahmacArI, tathA virato | nivRtto dhanapacanaparigrahAt, tatra dhanaM catuSpadAdi, pacanamAhArapAkaH, parigraho dravyAdimUrchA, ata eva parasmai parArtha pravRttaM niSpannaM parapravRttaM, tuzabdo'vadhAraNe, tataH parapravRttasyaiva, na tu madartha niSpannasya, bhikSAkAle annasya azanasya 'atti' arthAya iha yajJapATe AgatosmIti sUtrArthaH // 9 // atha te kadAcidityaM brUyuryannAtra kiJcitka|smaiciddIyata ityAhamUlam-viarijai khajai bhujai a, annaM pabhUaM bhvyaannmeaN| jANAha me jAyaNajIviNotti, sesAvasesaM lahaU tavassI // 10 // vyAkhyA-vitIryate dIyate dInAdibhyaH, khAdyate khaNDakhAdyAdi, bhujyate ca bhaktasUpAdi, annamazanaM, prabhUtaM bhUri, bhavatAM yuSmAkaM sambandhi, etatpratyakSaM / tathA jAnItAvagacchata 'metti' mAM 'jAyaNajIviNotti' yAcanajIvitaM yAcanena jIvanazIlaM, sUtre ca dvitIyArthe SaSThI, ityato hetoH zeSAvazeSamuddharitAdapyuddharitaM, antaprAntamityarthaH, // 264 // 12
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 Deva labhatA tapakhI yatiriti sUtrArthaH // 10 // iti yakSeNokte dvijA evaM smAhuH-- mUlam -- uvakkharDa bhoaNa mAhaNANaM, attaTThiaM siddhamigapakkhaM / na hu vayaM erisamannapANaM, dAhAmu tumbhaM kimihaM Thiosi ? // 11 // vyAkhyA - upaskRtaM saMskRtaM bhojanaM mAhanAnAM brAhmaNAnAM 'attadviaMti' AtmArthe bhavaM AtmArthikaM brAhmaNairapi svayameva bhojyaM na tvanyasmai deyaM kimiti ? yataH siddhaM niSpannaM iha yajJe ekaH pakSo brAhmaNarUpo yasya tadekapakSaM, ayaM bhAvaH - yadatropaskriyate na tadbrAhmaNavyatiriktAya dIyate, vizeSatastu zudrAya / yata uktaM - " na zUdrAya matiM dadyAnocchiSTaM na haviH kRtam // na cAsyopadizeddharma, na cAsya vratamAdizet // 1 // " yatazcaivamato na tu naiva vayamIdRzaM uktarUpaM annapAnaM dAsyAmastubhyaM kimiha sthitosIti sUtrArthaH // 11 // yakSaH prAha - mUlam - thalesu bIAI vapaMti kAsagA, taheva ninnesu a AsasAe / eAi sAi dalAhi majjhaM, ArAhae puNNamiNaM khu khittaM // 12 // vyAkhyA - sthaleSUccabhAgeSu bIjAni mudgAdIni vapanti ' kAsagatti' karSakAH kRSIvalAH, tathaiva sthalavadeva nimneSu ca nIcabhUbhAgeSu 'AsasAetti' AsaMzayA yadi bhUyasI vRSTistadA sthaleSu phalaprAsiratha stokA tadA nimneSu ityevaMrUpayA dvAdazamaH dhyayanam gA 11-12
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ o uttarAdhyayana dvAdazamadhyayanam (12) // 265 // gA 13 vAnchayA etayA karSakAzaMsAkalpayA zraddhayA 'dalAhitti' dadadhvaM mahyaM, ayaM bhAvaH-yadyapi yUyaM nimnakSetratulyamAtmAnaM se manyadhve, mAJca sthalatulyaM, tathApi mahyamapi dAtumucitaM, na caivaM dattepi na phalAvAptiriti dhyeymityaah-aaraahe| puNNamiNaM khutti' khuzabdasya evakArArthasya bhinnakramatvAdArAdhayedeva sAdhayedeva, nAnAnyathAbhAvaH, puNyaM zubhamidaM dRzyamAnaM kSetraMdAnasthAnaM, puNyasasyaprarohahetutayA AtmAnameva evaM smAheti sUtrArthaH ||12||iti yakSeNokte te smAhuH mUlam-khettANi amhaM viiANi loe, jahiM pakiNNA viruhaMti punnnnaa| je mAhaNA jAivijjovaveA, tAI tu khittAI supesalAI // 13 // vyAkhyA-kSetrANi asmAkaM viditAni jJAtAni, santIti zeSaH, loke jagati 'jahiMti' vacanavyatyayAyeSu ta |kSetreSu prakIrNAni dattAni, azanAdInIti zeSaH, virohanti janmAntare prAdurbhavanti pUrNAni samastAni, na cAhamapi tanmadhyavatyaiveti tvayA dhyeyaM, yato ye brAhmaNAH, jAtizca brAhmaNajAtirUpA, vidyA ca caturdazavidyAsthAnAtmikA, tAbhyAM 'uvaveatti' upapetAH anvitAH jAtividyopapetAH, 'tAI tutti' tAnyeva kSetrANi supezalAni zobhanAni, na tu bhavAzAni zUdrajAtIni vidyAvikalAni / yaduktaM-"samamazrotriye dAnaM, dviguNaM brAhmaNabruve // sahasraguNamAcArya, anantaM vedpaarge||1||" iti sUtrArthaH // 13 // yakSaH smAha SHEHRESORCE // 265 //
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam -- koho amANo a vaho a jesiM, mosaM adattaM ca pariggaho a / te mANA jAtivijjAvihINA, tAI tu khittAiM supAvagAI // 14 // vyAkhyA-- krodhazca, mAnazca ca zabdAnmAyAlobhau ca vadhazca yeSAmiti prakramAdbhavatAM brAhmaNAnAM 'mosaMti' mRSA alIkabhApaNaM, adattaM adattAdAnaM, cazabdAnmaithunaM ca parigrahazca gobhUmyAdi svIkArostIti sarvatra gamyate, te iti krodhAdyupetA yUyaM jAtividyAvihInAH / kathamiti ceducyate - kriyAkarmavibhAgena hi cAturvarNyavyavasthA / yaduktaM"ekavarNamidaM sarva, pUrNamAsIdyudhiSThira ! // kriyAkarmavibhAgena, cAturvarNya vyavasthitam // 1 // brAhmaNo brahmacaryeNa, yathA zilpena zilpikaH // anyathA nAmamAtraM syAdindragopakakITavat // " na cedRzI kriyA brahmacaryAtmikA kopAdyupeteSu yuSmAsu tatvataH sambhavatyato na tAvajjAtisambhavaH, tathA vidyApi samyagjJAnAtmikA na sambhavatyeva bhavatsu, ajJAnajJApakeSu bAlakrIDAprAyeSvagnihotrAdiSu pravRttidarzanAt kiJca samyagjJAnasya phalaM viratireva, jJAnasya phalaM viratiriti vacanAt, na ca yuSmAsu viratisambhavosti, tadabhAve ca jJAnaM sadapyasadeveti sthitaM / 'tAI tutti' turava - dhAraNe bhinnakramazca tatastAni bhavadviditAni dvijarUpANi kSetrANi supApakAnyeva, na tu supezalAni, kopAdipApasthAnakalitatvenAtizayapApahetutvAditi sUtrArthaH // 14 // atha kadAcitte brUyurvedavidyAvido vayaM brAhmaNajAtayazca tatkathaM jAtividyAvihInA ityatravIrityAha dvAdazamadhyayanam mA 14
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 266 // mUlam-tubbhettha bho bhAradharA girANaM, ahaM na yANAha ahija vee / dvAdazama dhyayanam uccAvayAiM muNiNo caraMti, tAiM tu khittAI supesalAiM // 15 // vyAkhyA-yUyaM 'ityatti' atra loke bho ityAmaMtraNe, bhAradharA bhAravahA girAM vAcAM prakramAdvedasambandhinInAMgA 15-16 bhArazceha tAsAM bhUyastvameva, kuto bhAradharAH ? iti ceducyate-yataH arthamabhidheyaM na jAnItha, 'ahijatti' apergamyatvAdadhItyApi vedAn , atha cedartha jAnItha tadA "na hiMsyAtsarvabhUtAni" ityAdivedavAcAmartha vidantopi kimartha |pazuhiMsAtmakAn yAgAn kurutha ? tatkaraNe tu tattvato vedavidyAvidopi bhavanto na syuH, tatkathaM jAtividyAsampanatvena kSetrabhUtAH syuH ? kAni tarhi kSetrANi ? ityAha-'uccAvayAiMti' uccAnyuttamAni avacAnyadhamAni uccAvacAni, gRhANIti zeSaH, munayazvaranti bhikSArtha paryaTanti, na tu yuSmadvatpacanAdyArambhapravRttAH ! ta eva tattvato vedArtha vidanti, tatrApi bhikSAvRttareva samarthitattvAt , tathA ca vedAntAnuvAdinaH-"carenmAdhukarI vRtti-mapi mlecchakulAdapi // ekAnnaM naiva bhuJjIta, bRhaspatisamAdapi // 1 // " tatastAnyeva munilakSaNAni kSetrANi supezalAnIti sUtrArthaH // 15 // itthamadhyApakaM yakSeNAdhikSiptaM vIkSya tacchAtrAH smAhuH // 266 // mUlam-ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI, pabhAsase kiM nu sagAsi amhaM / avi eaM viNassau annapANaM, na ya NaM dAhAmu tumaM niaMThA // 16 // 1 ,
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam gA 17 vyAkhyA-adhyApakAnAM upAdhyAyAnAM pratikUlabhASI san tvaM prabhASase prakarSaNa brUSe. kimiti kSepe. kSamAyAM, tatazca dhiga bhavantaM, na vayaM kSamAmahe yadevaM bhavAn brUte sakAze pArthe'smAkaM / apiH sambhAvane.. vinazyatu kuthitAdibhAvaM prApnotu annapAnaM, na ca naiva 'NaM' vAkyAlaGkAre 'dAhAmutti' dAsyAmastava nirgrantha ! niSkicana ! gurupratyanIko hi bhavAniti bhAva iti sUtrArthaH // 16 // yakSaH mAha mUlam-samaIhiM majjhaM susamAhiassa, guttIhiM guttassa jiiNdiass| jai me na dAhittha ahesaNijaM, kimaja jaNNANa lahittha lAbhaM // 17 // ___vyAkhyA-samitibhirIryAsamityAdibhirmahyaM susamAhitAya suSTusamAdhimate, guptibhirmanoguptyAdibhirguptAya, jitendriyAya, yadi me mA, pUrvoktaM 'majjhati'padasya vyavahitatvAtpunameM iti grahaNamaduSTaM, na dAsyatha, athetyupanyAse, eSaNIyaM eSaNAvizuddhamannAdi tarhi kiM na kiMcidityartho'dya prajJAnAM 'lahitthatti' sUtratvAlapsyadhve prApsyatha ? lAbhaM puNyaprAptirUpaM / pAtradAnAdeva hi viziSTapuNyaprAptiranyatra tu tAdRzaphalAbhAvAdIyamAnasya hAnireva / yaduktaM-"dadhimadhudhatAnyapAtre, kSiptAni yathAzu nAzamupayAnti // evamapAtre dattAni, kevalaM nAzamupayAnti // 1 // " iti sUtrArthaH // 17 // evaM tenokte yadadhyApakaH mAha tadAha
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 267 // 3 12 mUlam -- ke ittha khattA uvajoiA vA, ajjhAvayA vA saha khaMDiehiM / eaM tu daMDeNa phaleNa haMtA, kaMThami ghittUNa khalejja jo NaM // 18 // vyAkhyA -- ke ' itthatti' atrAsmin sthAne kSatrAH kSatriyajAtayaH, 'uvajoiatti' upajyotiSo'gnipArzvavarttino mahAnasikA ityarthaH, adhyApakAH pAThakAH, sarvatra vA vikalpe, 'saheti' yuktAH khaNDikaiH chAtraiH santIti zeSaH, ye kimityAha - etaM muniM daNDena yaSTayAdinA, phalena bilvAdinA, yadvA daNDena kUrparAbhighAtena, phalena muSTiprahAreNeti vRddhAH, 'haMtatti' hatvA tADayitvA tatazca kaNThe gale gRhItvA 'khalejjatti' skhalayeyurniSkAzayeyuH, 'jotti' vacanavyatyayAt ye 'miti' vAkyAlaGkAra iti sUtrArthaH // 18 // tadA ca tatra yadabhUttadAha mUlam - ajjhAyANaM vayaNaM suNittA, uddhAiA tattha bahU kumArA / daMDehiM vettehiM kasehiM ceva, samAgayA taM isiM tAlayaMti // 19 // vyAkhyA - adhyApakAnAM pAThakAnAM vacanaM zrutvA uddhAvitA vegena dhAvitAstatra bahavaH kumArArachAtrAdayaH, te hi aho ! krIDanakamAgatamiti rabhasato daNDairvaizadaNDAdyairvatrairjalavaMzarUpaiH kazaizcaiva vatravikAraiH samAgatA militAstaM RSiM muniM tADayantIti sUtrArthaH // 19 // tadA ca dvAdazama dhyayanam (12) gA 18-19 // 267 //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mUlam - raNNo tahiM kosaliassa dhUA, bhaddatti nAmeNa aNidiaMgI / taM pAsiA saMjayaM hammamANaM, kuddhe kumAre parinivei // 20 // vyAkhyA- rAjJo nRpatestatra yajJapATe kozalAyAM bhavaH kauzalikastasya 'dhUatti' sutA bhadreti nAmnA aninditAGgI manojJadehA taM harikezavalaM 'pAsiatti' dRSTvA saMyataM tasyAmapyavasthAyAM hiMsAdernivRttaM hanyamAnaM kruddhAn kumArAn parinirvApayati krodhAgnividhyApanena zItIkarotIti suutraarthH|| 20 // sA ca tAnnirvApayantI tasya prabhAvamatiniHspRhatAJcAha - mUlam -- devAbhiogeNa nioieNaM, diNNAsu raNNA maNasA na jhAyA / nariMdadeviMdabhivaMdieNaM, jeNAmi vaMtA isiNA sa eso // 21 // vyAkhyA - devasyAbhiyogo balAtkAro devAbhiyogastena niyojitena vyApAritena 'diNNAsutti' dattAsmi ahaM rAjJA prakramAtkauzalikena tathApi 'maNasatti' apergamyamAnatvAnmanasApi cittenApi na dhyAtA na kAmitA yeneti sambadhyate, narendradevendrAbhivanditena yenAsmyahaM vAntA tyaktA RSiNA sAdhunA sa eSa yuSmAbhiH kadarthayitumArabdhastato'nucitametaditi sUtrArthaH // 21 // imamevArtha samarthayitumAha- mUlam -- eso hu so uggatavo mahappA, jiiMdio saMjao baMbhayArI / jo me tayA nicchai dijjamANiM, piuNA sayaM kosalieNa raNNA // 22 // dvAdazamadhyayanam gA 20-22
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 268 // vyAkhyA-eso hu sotti 'eSa eva sa ugratapA ata eva mahAtmA jitendriyaH saMyato brahmacArI ca, yo 'metti' dvAdazama. mAM tadA necchati dIyamAnAM pitrA janakena khayaM AtmanA na tvanyapreSaNAdinA kauzalikena rAjJeti sUtrArthaH // 22 // dhyayanam (12) itthaM niHspRhatAmuktvA punarmAhAtmyamAha-- gA 23-24 mUlam-mahAjaso esa mahANubhAgo, ghoravao ghoraparakkamo a| ___ mA eaM hIlaha ahIlaNijaM, mA save teeNa bhe nidahijjA // 23 // / vyAkhyA-mahAyazA eSa munimahAnubhAgo'tizayAcintyazaktiH, ghoravrato dhRtadurdharamahAvrataH, ghoraparAkramazca kaSAyAdivairijayamprati raudrasAmarthyaH, yatazcAyamIzastato mA enaM muni hIlayata ahIlanIyaM, kimiti ? yato mA sAstejasA tapomAhAtmyena bhavato nirdhAkSIt bhasmasAtkArSIt , ayaM hi ruSTo bhasmasAdevakuryAditi bhAva iti | sUtrArthaH // 23 // tadA ca mA bhUdasyA vaco viphalamiti yakSo yacakre tadAhamUlam etAiM tIse vayaNAI succA, pattIi bhaddAi subhaasiaaii| // 268 // isissa veAvaDiaTTayAe, jakkhA kumAre vinivArayati // 24 // vyAkhyA-etAni pUrvoktAni vacanAni tasyAH zrutvA palyA bhAryAyA rudradevapurohitaspeti zeSaH, bhadrAyAH /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhASitAni sUktAni vacanAnIti yojyate, RSayAvRttyArtha yakSA yakSaparivArasya bahutvAdbahuvacanaM, kumArAn / dvAdazamavArayanti, upadravAn kurvato nirAkurvantIti sUtrArthaH // 24 // kathaM nivArayantItyAha dhyayanam gA 25-27 mUlam-te ghorarUvA Thia aMtalikkhe, asurA tahiM taM jaNaM tAlayaMti / te bhinnadehe ruhiraM vamaMte, pAsittu bhaddA iNamAhu bhujo // 25 // vyAkhyA--te yakSA ghorarUpA raudrAkAradhAriNaH 'Thiatti' sthitA antarikSe nabhasi asurA AsurabhAvAnvitatvAt / tasmin yajJapATe taM upadravakaraM janaM tADayanti, tatazca tAn kumArAn bhinnadehAn vidAritAGgAn yakSaprahArairiti gamyaM, tathA rudhiraM vamato dRSTvA bhadrA idaM vakSyamANaM 'Ahutti'vacanavyatyayAdAha brUte, bhUyaH punariti suutraarthH||25|| tadyathAmU-giri nahehiM khaNaha, ayaM daMtehiM khAyaha / jAyateaM pAehiM haNaha, je bhikkhuM avamannaha // 26 // | vyakhyA-giri nakhaiH khanatha, iha sarvatrevArtho draSTavyastataH khanatheva khanatha, tathA ayo lohaM dantaiH khAdatha, jAtatejasaM agniM pAdaihanyatha tADayatha, ye yUyaM bhikSu prakramAdenaM avamanyadhve avadhIrayatha, anarthaphalatvAdbhizvapamAna|sveti sUtrArthaH // 26 // kathamidamityAha mUlam AsIviso uggatavo mahesI, ghoravao ghoraparakkamo a| agaNiM va pakkhaMda payaMgaseNA, je bhikkhu bhattakAle vaheha // 27 //
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 269 // 3 6 12 vyAkhyA-- AzIrviSa AzIrvipalabdhimAn zApAnugrahasamarthaH, kuta ityAha-yatosau ugratapA maharSirghoratrato ghoraparAkramazca tatazca 'agaNivatti' agniM vahniM vAzabda ivArtho bhinnakramazca tataH praskandatheva AkrAmatheva, keva 1 'payaMga seNati' ivazabdasya gamyatvAt pataGgaseneva zalabha zreNiriva yathA hi sA tamAkrAmantI sadyo nAzamaznute tathA yUyamapIti bhAvaH, ye yUyaM bhikSukaM bhaktakAle bhojanAvasare, tatra hi dInAdInAmavazyaM deyamiti ziSTAcAraH, yUyaM tu kevalaM na datteti na, kintu tatrApi 'vahehatti' vidhyatha tADayatheti sUtrArthaH // 27 // itthaM tanmAhAtmyamAvedya kRtyopadezamAha - mUlam -- sIseNa eaM saraNaM uveha, samAgayA sabajaNeNa tumbhe / jai icchaha jIviaM vA dhaNaM vA, loaMpi eso kuvio DahejA // 28 // vyAkhyA - zIrSeNa mUrddhA etaM muniM zaraNaM trANamupetAbhyupagacchata, zironamanapUrva tvameva naH zaraNamiti pratipadya - dhvamiti bhAvaH / samAgatAH militAH sarvajanena saha yUyaM yadIcchata jIvitaM vA dhanaM vA, asmin hi kupite nAparaM jIvitAdirakSAkSamaM zaraNamasti, kuta ityAha-yato lokamapi jagadapyeSa kupito dahediti sUtrArthaH // 28 // athopAdhyAyastAn yAdRzAn dRSTvA yadakarottadAha mUlam -- avaheDiapisa uttamaMge, pasAriAbAhuakammaciTThe / nibbheritacche ruhiraM vamaMte, UDuMmuhe niggayajIhanete // 29 // dvAdazamadhyayanam (12) gA 28-29 // 269 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 te pAsiA khaMDia kaTTabhUe, vimaNo visaNNo aha mAhaNo so / isiM pasAdeti sabhAriAo, hIlaM ca niMdaM ca khamAha bhaMte ! // 30 // vyAkhyA -- avaheThitAni adhonamitAni 'piTThatti' pRSThaM yAvatsanti zobhanAni uttamAGgAni zirAMsi yeSAM te avaheThitapRSThasaduttamAGgAH, madhyamapadalopI samAsastAn, prasAritA bAhavo yeSAM te tathA, karmANyagnau samitkSepAdIni tadvipayA ceSTA karmaceSTA, na vidyate karmaceSTA yeSAM te tathA, tataH karmadhAraye prasAritabAhUkarmaceSTAstAn, 'nibbheriyatti ' | prasAritAnyakSINi nayanAni yeSAM te tathA tAn, rudhiraM vamataH, 'uhuMmuhetti' urddhamukhAn nirgatajihvAnetrAn // 29 // 'te pAsiA iti' tAn dRSTvA 'khaMDiatti' khaNDikAn chAtrAn kASThabhUtAn atyantanizceSTatayA kASThakalpAn, vimanA vicitto viSaNNaH kathamamI sajjA bhaviSyantIti viSAdaM prAptaH, atheti darzanAnantaraM brAhmaNaH sa iti rudradevAkhyaH RSiM prasAdayati sabhAryAko bhAryAyuktaH kathamityAha - hIlAM cAvajJAM, niMdAM ca doSodbhAvanarUpAM, kSamadhvaM bhadanteti sUtrArthaH // 30 // punaH prasAdanAmevAha mUlam - bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM, jaM hIlIA tassa khamAha bhaMte ! / mahasAyA isiNo havaMti, na hu muNI kovaparA havaMti // 31 // dvAdazama. dhyayanam gA 30-31
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 27 // (12) dvAdazamavyAkhyA--bAlaiH zizubhirmUDhaiH kaSAyodayAdvicittatAMgatairata evAhitAhitavivekavikalairyat hIlitAH 'tassatti dhyayanam sUtratvAt tat kSamadhvaM bhadanta ! na hyamI zizavo mUDhAH satAM kopArhAH, kintvanukampArhA eva / yaduktaM-"Atma| duhamamaryAdaM, mUDhamujjhitasatpatham // sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanam // 1 // " kiJca mahAprasAdA RSayo gA 32-33 bhavanti, 'na hutti' na punarmunayaH kopaparA bhavantIti sUtrArthaH // 31 // munirAha mUlam-putviM ca iNhi ca aNAgayaM ca, maNappaoso na me asthi koI / jakkhA hu veAvaDiaM karenti, tamhA hu ee nihayA kumArA // 32 // __ vyAkhyA-pUrva ca purA, idAnIzcAdhunA, anAgate ca bhaviSyati kAle, manaHpradveSo na me asti, upalakSaNatvAdAsIdbhaviSyati ca, kopIyalpopi / tarhi kathamamI IdRzA jAtAH ? ityAha- yakSAH 'huriti' yasmAdvaiyAvRttyaM / kurvanti, tasmAt huravadhAraNe, tatastasmAdeva hetorete pratyakSA nihatAH kumArAH, na tu mama pradveSo'tra heturiti sUtrArthaH // 32 // tatastadguNAkRSTacittA upAdhyAyAdaya idamAhuH // 27 // mUlam-atthaM ca dhammaM ca viANamANA, tubbhe Navi kuppaha bhuuipnnnnaa| tubhaM tu pAe saraNaM uvemo, samAgayA savajaNeNa amhe // 33 //
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazama dhyayanam gA 34-35 CARROSAROROSSES vyAkhyA-atha ca zAstrANAmabhidheyaM, dharma ca yatidharma kSAntyAdikaM vijAnanto vizeSeNAvagacchanto yUyaM nApi naiva kupyatha, 'bhUipaNNatti' bhUtirmaGgalaM 1 vRddhiH 2 rakSA 3 veti vRddhAH, tato bhUtimaGgalaM sarvamaGgalottamatvena, vRddhirvA vRddhiviziSTatvena, rakSA vA sarvaprANirakSakatvena, prajJA buddhiryeSAM te bhUtiprajJAH, ata eva 'tubhaM tutti' yuSmAkameva pAdau zaraNaM upemaH khIkurmaH samAgatAH sarvajanena vayamiti sUtrArthaH // 33 // tathAmUlam-aJcemu te mahAbhAga!, na te kiMci na acimo| bhuMjAhi sAlimaM kUra, naannaavNjnnsNjuaN||34|| vyAkhyA-arcayAmaH pUjayAmaH 'te' iti subUvyatyayAttvAM he mahAbhAga ! na naiva te tava kiJcicaraNarevAdikamapi nArcayAmaH, tathA muMzva ito gRhItvA 'sAlimaMti' zAlimayaM zAliniSpannaM kUraM odanaM nAnAvyaanairdadhyAdibhiH saMyutamiti sUtrArthaH // 34 // anyacca mUlama-imaM ca me atthi pabhUamannaM, taM bhuMjasU amhmnnugghtttthaa| bADhaMti paDicchai bhattapANaM, mAsassa u pAraNae mahappA ! // 35 // vyAkhyA-idaM ca pratyakSata eva dRzyamAnaM me mama asti prabhUtaM bhUri annaM maNDakakhaNDakhAdyAdi bhojanaM tadbhava asmAkamanugrahArthe, evaM tenokte munirAha-bADhamevaM kurma itItyevaM vANa iti zeSaH, praticchati dravyAdibhiH zuddha
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana meM miti gRhNAti bhaktapAnaM 'mAsassa utti' mAsasyaiva mAsakSapaNasyaivAnte iti gamyaM, pAryate paryantaH kriyate niya- dvAdazama masyAneneti pAraNaM, tadeva pAraNakaM, bhojanamityarthaH, tasminmahAtmeti sUtrArthaH // 35 // tadA ca tatra yadabhuttadAha-- dhyayanam // 271 // (12) mUlam-tahi gaMdhodayapupphavAsaM, divA tahiM vasuhArA ya buttttaa| 13 gA 36-37 pahayAo duMduhIo surehiM, AgAse aho dANaM ca ghuTaM // 36 // vyAkhyA-'tahiti' tatra yajJapATe gandhodakaM ca puSpANi ca gandhodakapuSpANi teSAM varSa varSaNaM gandhodakapuSpavarSa surairiti sambandhAtkRtamiti gamyate, napuMsakaliGganirdezazceha varSazabdasya punapuMsakaliGgatvAt / divyA | zreSThA 'tahiti' tatra vasu dravyaM tasya dhArA satatanipAtajanitAsaMtatirvasudhArA, sA ca vRSTA pAtitA surairiti ihApi yojyate / tathA prahatA dundubhayo devAnakAH suraiH| tathA tairevAkAze aho ! ityAzcarye konyaH kilaivaM dAnaM dAtuM zaktaH ? ityahodAnaM ca ghuSTaM saMzabditamiti sUtrArthaH // 36 // taca prekSya vismitA viprA apyevamAhuHmUlam-sakkhaM khu dIsai tavoviseso, na dIsaI jAivisesu koii| // 271 // sovAgaputtaM hariesasAhuM, jasserisA iDDi mahANubhAgA // 37 // vyAkhyA-'sakkhaM khutti' khuzabdo'vadhAraNe, tataH sAkSAdeva dRzyate tapaso vizeSo mAhAtmyaM tapovizeSaH, na ALSACRICALARAKAR
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam gA38-39 4-****** dRzyate jAtivizeSo jAtimAhAtmyarUpaH kopi khalpopi / kutaH? ityAha-yataH zvapAkaputraM harikezasAdhuM pazyateti zeSaH, yasyezI dRzyamAnarUpA RddhirdevasAnnidhyalakSaNA saMpanmahAnubhAgA sAtizayamAhAtmyA! jAtivizeSe hi sati dvijAtInAmasmAkameva devAH sAnnidhyaM vidadhyuriti sUtrArthaH // 37 // atha sa eva munistAnupazAntamithyAtvAniva pazyannidamAha mUlam-kiM mAhaNA joIsamArabhaMtA, udaeNa sohiM bahiA vimaggaha / ____ jaM maggahA bAhiriaM visohiM, na taM sudidaM kusalA vayaMti // 38 // vyAkhyA--kimiti kSepe, tato na yuktamidaM he mAhanAH brAhmaNAH ! jyotiramistaM samArabhamANAH prastAvAdyAgaM | kurvanta ityarthaH, udakena jalena zodhi vizuddhiM 'bahiatti' vAhyAM vimArgayathAnveSayatha / kimevamupadizyate ? ityAhayadyUyaM mArgayatha bAhyAM snAnAdibAhyahetujAM vizuddhiM nirmalatAM na tat sudRSTaM suSTha prekSitaM kuzalAstattvavido badantIti sUtrArthaH // 38 // etadeva spaSTayati mUlam-kusaM ca jUvaM taNakaTThamaggiM, sAyaM ca pAyaM udayaM phusaMtA / pANAiM bhUAI viheDayaMtA, bhujovi maMdA pakareha pAvaM // 39 // ** *
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyayanam 40 uttarAdhyayana | vyAkhyA-kuzaM ca darbha, yUpaM yajJastambha, tRNaM ca vIraNAdi+kASThaM ca indhanAdi, tRNakASThaM / agniM vahi, sarvatra | dvAdazamapratigRhNanta iti zeSaH / sAyaM sandhyAyAM, cazabdo bhinnakramastataH 'pAyati' prAtazca prabhAte udakaM jalaM spRzanta aac||272|| manAdiSu parAmRzantaH 'pANAiMti' prANino dvIndriyAdInudakAdau bhUtAn tarUn pRthivyAdhupalakSaNazcaitat viheThamAnAH (12) vividhaM bAdhamAnAH bhUyopi punarapi na kevalaM purA kintu zuddhikAlepi jalAnalAdijIvopamardanena mandA jaDAH santaH prakurutha prakarSeNa upacinutha pApamazubhakarma / ayaM bhAvaH-kuzalA hi karmamalavigamAtmikA tAttvikImeva zuddhiM manyante, bhavadabhimate yAganAne ca yUpAdiparigrahajalasparzAdibhirjantUpamardahetutayA pratyuta karmamalopacayanivandhane eva, tatkathaM taddhetukazuddhimArgaNaM sudRSTaM vido vadeyuH? Aha ca vAcakamukhyaH-"zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA, bhAvazuddhyAtmakaM zubham // jalAdizaucaM yatredaM, mUDhavismApanaM hi tat // 1 // " iti sUtrArthaH // 39 // itthaM tadvAcA jAtasandehAste yAgamAzrityaivamaprAkSuH mUlam-kahaM care bhikkhu vayaM jayAmo, pAvAiM kammAiM pnnollyaamo| akkhAhi No saMjaya jakkhapUiA, kahaM suiDaM kusalA vayaMti // 40 // vyAkhyA-kathaM kena prakAreNa 'caretti' sUtratvAcarAmo yAgArtha pravAmahe vayaM, he bhikSo / tathA yajAmo yAgaM| kurmaH 1 kathamiti yogaH, pApAnyazubhAni karmANi 'paNullayAmotti' praNudAmaH prerayAmo yeneti gamyate, AkhyAhi |
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam gA41.42 kathaya no'smAkaM saMyata yakSapUjita ! / yo yasmadviditaH karmapraNodanopAyo yAgaH sa tu yuSmAbhiSita iti bhavanta evAparaM yAgamupadizantviti bhAvaH / tataH kathaM khiSTaM zobhanayajanaM kuzalA vadantIti sUtrArthaH // 40 // munirAha mUlam-chajjIvakAe asamArabhaMtA, mosaM adattaM ca asevmaannaa| pariggahaM ithio mANa mAyaM, eaM pariNAya caraMti daMtA // 41 // vyAkhyA-SaDjIvakAyAn pRthivyAdIn asamArabhamANA anupamardayantaH, 'mosaMti' mRSAM alIkaM, adattaM ca adattAdAnamasevamAnAH, 'pariggahaM' mUcchI, striyo mAnaM mAyA tatsahacarAtkopalobhau ca etadanantaroktaM parijJAya jJaparijJayA duSkarmanivandhanamiti jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya caranti yAge pravartante dAntAH / yatazca | dAntA evaM caranti tato bhavadbhirapyevaM caritavyamiti sUtrArthaH // 41 // anena kathaM carAmo yAgAyeti praznasyottaramuktaM, atha kathaM yajAma iti dvitIyapraznasyottaramAha-- mUlam-susaMvuDA paMcahiM saMvarehi, iha jIviaM annvkNkhmaannaa| - vosaTTakAyA suicattadehA, mahAjayaM jayai jaNNasiDheM // 42 // vyAkhyA-susaMvRtAH sthagitAzravadvArAH paJcabhiH saMvaraiH prANAtipAtaviramaNAdivataH, ihetyasminmanuSyajanmani, upalakSaNatvAtparaloke ca jIvitaM prastAvAdasaMyamajIvitamanavakAMkSanto'nicchantaH, ata eva vyutsRSTakAyAH parISaho
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 273 // pasargasahiSNutayA tyaktakAyAH, zucayo'kaluSavratAste ca te tyaktadehAzcAtyantaniSpratikarmatayA zucityaktadehAH, mahAn dvAdazamajayaH karmAriparAjayarUpo yatra sa mahAjayastaM 'jayaitti' vacanavyatyayAdyajanti yataya iti gamyaM / tato bhavantopyevaM dhyayanam yajantAM 'jaNNasiTRti' prAkRtatvAt zreSThayajJaM zreSThazabdena ca etadyajanaM khiSTaM kuzalA vadanti, eSa eva ca karmapraNo gA 43 danopAya iti sUcitamiti sUtrArthaH // 42 // atha yadyayaM yajJaH zreSThastadAmuM yajamAnasya kAnyupakaraNAni ? ko vA yajanavidhiH? iti te praznayAmAsuH-- mUlam-ke te joI kiM va te joiThANaM, kA te suA kiM va te kArisaMga / ehA ya te kayarA saMti bhikkhU , kayareNa homeNa huNAsi joiM // 43 // vyAkhyA-'ke iti' kiM te tava jyotiragniH ? kiM vA te tava jyotiHsthAnaM ? yatrAgninidhIyate, kAste suco hai| ghRtAdikSepikA darvyaH ? kiM vA te karISa evAGgaM analoddIpanahetuH karISAGgaM ? yenAgniH sandhukSyate, edhAzca samidhomA yAbhiragniH prajvAlyate te tava katarAH kAH ? 'saMtitti' casya gamyatvAcchAntizca duritopazamaheturadhyayanapaddhatiH? katareti prakramaH, he bhikSo! katareNa homena havanavidhinA juhoSi ? Ahutibhistarpayasi ? jyotirAgniM / SaDjIvakAyArambhaniSedhe hyasmadiSTo homastadupakaraNAni ca pUrva niSiddhAni tatkathaM tava yajJasambhavaH ? iti suutraarthH||43|| munirAha 9 // 273 //
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazamadhyayanam gA44-45 mUlam tavo joI jIvo joiThANaM, jogA suA sarIraM kaarisNg|| kamme ehA saMjamajogasaMtI, homaM huNAmi isiNaM pasatthaM // 44 // _ vyAkhyA-tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jyotiramistasyaiva karmalakSaNabhAvendhanadAhakatvAt , jIvo jyotiHsthAna | tapojyotiSastadAzritatvAt , yogA manovAkAyAH srucastairhi zubhavyApArAH snehasthAnIyAstapojvalanaprajvalanahetavastatra saMsthApyanta iti, zarIraM karISAMgaM tenaiva hi tapojyotiruddIpyate tadbhAvabhAvitvAttapasaH, karma edhAstasyaiva tapasA bhasmIbhavanAt , saMyamayogAH saMyamavyApArAH zAntiH, sarvajIvopadravApahAritvAtteSAM, tathA 'homaMti' homena juhomi tapojyotiriti zeSaH, RSINAM munInAM sambandhinA 'pasatthaMti' prazastena jIvaghAtarahitatayA vivekibhiH zlASitena samyak cAritrarUpeNeti bhAvaH / anena ca katareNa homena juhoSi jyotiriti pratyuktamiti suutraarthH||44|| itthaM yajJakharUpaM jJAtvA snAnakharUpaM pRcchantaste idaM smAhuH __ mUlam-ke te harae ke a te saMtititthe, kahiMsi pahAo va rayaM jhaasi| ___akkhAhi No saMjayajakkhapUiA, icchAmu nAuM bhavao sagAse // 45 // vyAkhyA-kaste tava hRdo nadaH 1 'ke atetti' kiM ca te zAnyai pApopazamArtha tIrtha ? 'karhisi pahAo vatti'
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 274 // 3 12 vAzabdasya bhinnakramatvAtkasminvA srAtaH zucIbhUto raja iva rajaH karma jahAsi tyajasi ? gambhIrAzayo hi tvaM, tatki - masmAkamiva tavApi hRdatIrthameva zuddhisthAna manyadveti na vidma iti bhAvaH / AcakSva vada no'smAkaM saMyatayakSapUjita ! icchAmo jJAtuM bhavataH sakAze samIpe iti sUtrArthaH // 45 // munirAha- mUlam - dhamme hara baMbhe saMtititthe, aNAile attapasannalese / jahiMsi hAo vimalo visuddho, susItibhUo pajahAmi dosaM // 46 // vyAkhyA-dharmaH ahiMsAdirUpo hRdastasyaiva karmarajopahAritvAt brahmeti brahmacarya zAntitIrtha, tadAsevane hi sakalamalamUlaM rAgadveSAvunmUlitAveva tadunmUlane ca na punarmalasambhava iti, satyAdyupalakSaNaM caitattathA cAha-" brahmacaryeNa satyena tapasA saMyamena ca // mAtaGgarSirgataH zuddhiM na zuddhistIrthayAtrayA // 1 // " kiM ca bhavadiSTatIrthAni prANipIDAhetutayA pratyuta malopacayanimittAnIti kutasteSAM zuddhihetutA ? yaduktaM - "kuryAdvarSasahasraM tu, ahanyahani majjanam // sAgareNApi kRcchreNa, vadhako naiva zuddhyati // 1 // " hRdazAntitIrthe eva vizinaSTi, anAvile | mithyAtvaguptivirAdhanAdibhirakaluSe, ata evAtmano jIvasya prasannA manAgapyakaluSAM lezyA pItAdyanyatarA yasmiM - stadAtmaprasannalezyaM tasmin dharmahade brahmAkhyazAntitIrthe ca 'jahiMsitti' yasmin strAta iva snAto vimalo bhAva dvAdazamadhyayanam (12) gA 46 // 274 //
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAdazama. dhyayanam gA47 malarahitaH, ata eva vizuddho gatakalaGkaH, suzItIbhUto rAgAdyuttaptimuktaH prajahAmi prakarSaNa tyajAmi dUSayati AtmAnaM 8 vikRti nayatIti doSaH krm|tdevN mamApi hRdatIrtha eva zuddhisthAnaM, paramIdRze eveti suutraarthH||46|| nigamayitumAha-1 mUlam-eaM siNANaM kusalehiM diTuM, mahAsiNANaM isiNaM pasatthaM / __ jahiMsi NAyA vimalA visuddhA, mahArisI uttamaThANaM pattatti bemi // 47 // | vyAkhyA-etadanantaroktaM snAnaM kuzalaidRSTaM, idameva ca mahAsnAnaM, na tu yuSmatpratItamasyaiva sakalamalApahAritvAt , ata eva RSINAM prazastaM prazaMsAspadaM na tu jalasnAnavat sadoSatayA niMdyaM, asyaiva phalamAha-'jahiMsitti' supavyatyayAt yena sAtA vimalA vizuddhA iti prAgvat , maharSaya uttamasthAnaM muktirUpaM prAptA gatA iti bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 47 // evaM dvijeSu munimupasampanneSu yakSeNa praguNIkRtAzchAtrAH tatastatkAlocitadharmadezanayA viprAn pratibodhya sAdhuH khasthAnamAyayau yayau ca kramAnmuktim // ymuyraay raaj iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzrayopAdhyAya-Ti 24 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAdazamadhyayanaM sampUrNam // 12 // MS nchanmAnmancha
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARRIAGRAMRAGNERGARAGRAPHIR GRANAGES LONAL RRORORS NALCOE FI65) RG RRORDER "sUriM zrIvijayAnandaM, vijayAnandakArakam / "AtmArAma" iti khyAtaM, vande sadguNalabdhaye // 1 // " // iti dvAdazamadhyayanaM sampUrNam // "vallabhavijayastveSa, ziSyaziSyasya ziSyakaH / nityaM smarati yaM bhaktyA, sa dadAtu sadA sukham // 1 // "
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha trayodazamadhyayanam // trayodazamaH dhyayanam gA 1-2 // aham // vyAkhyAtaM dvAdazamadhyayanaM, atha trayodazamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane tapasi yatno vidheya ityuktaM, tapaH kurvatA ca nidAnaM tyAjyamiti nidAnadoSaM citrasambhUtodAharaNena darzayituM citrasambhUtIyAkhyamidamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsvedamAdau sUtratrayam mUlam-jAI parAjio khalu, kAsi niANaM tu hatthiNapuraMmi / culaNIi baMbhadatto, uvavanno paumagummAo // 1 // ___ vyAkhyA-jAtyA prakramAcANDAlAkhyajAtyA parAjitaH pUrvabhave parAbhUto jAtiparAjitaH, khalukyAlaGkAre 'kAsitti' akArSInidAnaM cakravartipadaprAptima bhUyAdityevaM rUpaM, tuH pUttoM, hastinApure nagare / tadanu ca culanyAM brahmadatta upapanna utpannaH padmagulmAnalinIgulmavimAnAcyutveti shessH| culanyAM brahmadatta utpanna ityuktaM, sa ca ketyAha mUlam-kaMpille saMbhUo citto, puNa jAo purimatAlaMmi / siTTikulaMmi visAle, dhammaM soUNa pavaIo // 2 // 6
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ . gA3 . uttarAdhyayana vyAkhyA-kAmpIlye kAmpIlyanAmni nagare sambhUtaH prAgbhave sambhUtAbhidhaH, citrasya kA vArtetyAha-citraH puna- tryodshm||276||drjaatH purimatAle purimatAlapure zreSTikule vizAle putrapautrAdibhirvistIrNe, prAptayauvanazca tathAvidhAcAryasamIpe dharma dhyayanam zrutvA prvrjitH||2|| tataH kimityAha (13) mUlam-kaMpillaMmi a Nayare, samAgayA dovi cittasaMbhUA / suhadukkhaphalavivAgaM, kahati te ikkamikssa // 3 // 6 vyAkhyA-kAmpIlye ca nagare samAgatau militau dvAvapi citrasambhUtau pUrvabhavanAmnA sukhaduHkhaphalavipAkaM sukR taduSkRtakarmAnubhavarUpaM kathayatastau 'ekamekkassatti' ekaikasya anyonyaM, sarvatra vartamAnanirdezastatkAlApekSayeti sUtrajAtrayAkSarArtho bhAvArthastu kathAnakAdavaseyastatra cAyaM sampradAyaH / tathAhiasti puraMsAketaM, saGketaniketanaM zubhazrINAm / tatra municndro'bhuu-dbhpshcndraavtNssutH||1||s ca sAgaracandraguroH, pArthe | citrasambhUpravrajya bhavaviraktamanAH // dezAntare vihatu, guruNA smmnydaacaaliit||2|| bhikSArthamatha kvApi,grAme gatavati mahAmunau tacaritram 1-5 tasmin // sArthena samaM celu-guravaH sa tu saarthviyuto'bhuut||3|| tamaTantamaTavyantaH,kSuttRSNAbAdhitaM tRtiiydine||prti-13 MI // 276 // cerubandhava iva, catvAro vlvaashcturaaH||4|| pratyupakartumivoce, tebhyo vAcaMyamopi jinadharmam // taM zrutvA sambuddhAH pravatrajustepi bhavabhItAH // 5 // teSu ca dharmajugupsA-mubhau vyadhattAM vrataprabhAvAca // divi devatvaM prAptau, tatazcayutau | . -164 -
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcAyuSi kSINe // 6 // dazapuranagare zANDilya-vipradAsyAH sutau yugalajAtau // jAtau tau jayavatyAH, prAkRtanitrayodazamadAvipAkavazAt // 7 // tau samprAptau tAruNya-manyadA kSetrarakSaNAya gatau // suSupaturadho vaTataro-niragAttatko dhyayanam citrasambhUTarAca phaNI // 8 // tena ca daSTe duSTe-naikasmiMstaM gaveSayan bhujagam // aparopyadaMzi tenaiva, bhoginA pUrvaripuNeva caritram // 9 // tau cAprAptacikitsau, vipadya kAliJjarAcalopAnte // hariNIkukSiprabhavau, saJjAtau yugmajau hariNau // 10 // 7-18 snehAtU saha viharantI, muktaikazaraNa mRgayuNA tau ca // vyApAditau varAko, kSiptAzaninA ghaneneva // 11 // atha mRtagaGgAtaTinI-taTasthahaMsIsutAvabhUtAM tau // bAlyAdapi bhramantau, samameva dRDhAnurAgeNa // 12 // jAlena tau | nibadhyA-nyadA'vadhIjAliko galaM bhaktvA // viSavalleriva dAruNa-maho ! phalaM dhrmnindaayaaH|| 13 // atha tau vANArasyAM, prabhUtavittasya bhUtadattasya // tanayAvubhAvabhUtAM, zvapacapatezcitrasambhUtau // 14 // vANArayAM ca tadA, babhUva zaMkhAbhidho dharAdhipatiH // tasya ca durmatisacivaH, sacivo'bhUnnamuciriti nAmnA // 15 // aparAdhe sa ca / mahati, prachannavadhAya bhUtadattAya // datto'nyadA nRpatinA, taM cetyUce zvapacanAthaH // 16 // tvAM jIvayAmi yadi me, putrau pAThayasi bhuumigehsthH|| namucirapi pratipede, tadapi vaco jIvitavyakRte // 17 // adhyApayacca satataM, kalA vicitrAH sa citrasambhUtau // mAtaGgapateH patnI-manuraktAmaramayaca kudhIH // 18 // tacAvabuddhaya ruSTe, zvapacapatau 2047
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana hantumudyate namucim // tvaritamanAzayatAmupa-kAritvAcitrasambhUtau // 19 // nirgatya tato namuci-drutaM yayau hasti-18 trayodazamasUnApure nagare // tatra ca sanatkumAra-zcakrI taM dhIsakhaM cakre // 20 // dhyayanam // 277 // (13) | itazca rUpamanindyaM, lAvaNyamadbhutaM yauvanaM ca tau navyam // prAptau zvapacasutau smara-madhusamayAviva yutau babhatuH citrsmbhuu||21|| vINAveNukalakvaNa-sambandhasubandhuraM ca tau gItam // gAyantau nRtyantau, jagatopi mano vyapAharatAm hai tacaritram // 22 // anyeyuH puri tasyAM, madhUtsavaH pravavRte mahaH pravaraH // tatrAvigItagItA, viniryayuH pauracaccaryaH // 23 // 19-31 niragAca cacarI tatra, citrasambhUtayorapi pravarA // tatra ca jagaturgItaM, kinnaramadahAri tau sphItam // 24 // AkarNya karNamadhuraM, tadgItaM vizvakArmaNamamatram // tyaktAnyacacarIkAH, paurAH pauryazca tatra yayuH // 25 // sarvasminnapi loke, taddItaguNena mRgavadAkRSTe // gAtAronye bhUpaM, vyajijJapannityamarSavazAt // 26 // mAtaMgAbhyAM khAmin !, gItenAkRSya 88 pauralokoyam // sakalopi kRto malina-stata ityalapannRpaH kopAt // 27 // puryA praveSTumanayo-noM deyaM vezmanIva kurkuryoH|| tata Arabhya vRkAviva, tau dUramatiSThatAM puryAH // 28 // tasyAM ca puri pravare, pravRttavati kaumudImaheDanedyaH // ullaMghya nRpativacanaM, prAvizatAmajitakaraNau tau // 29 // vihitAvaguNThanau tau, channamaTantau mahaM ca pazyantau // kroSTaravaiH kroSTArA-viva gAnoko prajAgItaiH // 30 // avagaNitabhUpabhItI, agAyatAmatimanoharaM gItam // taca nizamya janAstI, parivatrumakSikA madhuvat // 31 // [yugmam ] kAvetAviti lokai-AtuM| -RRCOSMASTEORA
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 kRSTAvaguNThanAvatha tau // upalakSitau nRpAjJA-vilopakatvAdRzaM nihatau // 32 // nazyantau pazyantI, dInaM bhayavi- trayodazamahalo skhalatpAdau // lokaizca hanyamAnau, kathamapi tau nirgatau puryAH // 33 // gambhIrodyAnaM ca, prAptau tAviti dhyayanam dhya citrasambhUmitho vyacintayatAm // dhig nau kuladoSahatAn , rUpakalAkauzalAdiguNAn // 34 ||dhaatv iva kSayarujA, doSa tacaritram NAnena dUSitA hi guNAH // jAtA vipattaye nau, pattaya iva bheditA dviSatA // 35 // vyasanairiva nau vyasanaM, jajJe 32-44 |kuladoSadUSitairhi guNaiH // sa ca sahacArI vapuSa-stattyAjyaM raja ivedamapi // 36 // dhyAtveti martukAmau, yAntau prati dakSiNAmubhAvapi tau // dUraM gatau mahIdhara-mapazyatAmekamatituGgam // 37 // taM cArohantau tau, bhRgupAtacikIrSayA / |zramaNamekam // dhyAnasthamamAnaguNaM, prekSya procairmudamadhattAm // 38 // chAyAtarumiva pathiko, taM prApyApagatasakalasantApau // tAvanamatAM vamantau, prAg duHkhamivAzrujaladambhAt // 39 // dhyAnaM samApya muninA, kuta AyAtau || yuvAmitaki pRSTau |praakaashytaaN khAzaya-muttvA nijavRttamakhilaM tau // 40 // tata ityUce zramaNo, vilIyate deha | eva bhRgupAtAt // na tu pAtakaM tato'sau, na yujyate dakSayoyuvayoH // 41 // duHkhAnAM bIjamaghaM, tapasaiva kSIyate na maraNena // tadidaM heyaM dehaM, saphalIkriyatAM tapazcaraNaiH // 42 // glAnAviva vaidyavaca-statsAdhuvacaH prapadya tau sadyaH // prAbrajatAM tatpArthe, kramAdabhUtAM ca gItArthoM // 43 // SaSThASTamAditapasA, krazayantau vigrahaM samaM pApaiH // mUrtI zamAviva, samameva vijahaturbhuvi tau // 44 // viharantau tau jagmatu-ranyedhurhastinApure nagare // bahirudyAnasthau SAGAR
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 278 // raturdazcaraM ca tapaH // 45 // sambhUtamuninagare, mAsakSapaNasya pAraNe'nyeyuH // bhikSArthamaTan dadRze, durAtmanA namuci trayodazamasacivena // 46 // mAtaGgasutaH soyaM, mama vRttaM vakSyatIti sAzaGkaH // niSkAzyatAM purAdaya-mityUce nijabhaTAnnamuciH dhyayanam // 47 // yamadUtairiva caNDai-stairlakuTAdiprahAradAnaparaiH // vidhurIkRtotha sAdhu-drutaM nyavartata tataH sthAnAt // 48 // (13) citrasambhUnirgacchannapi sa muni-namucibhaTaina mumuce yadA'padayaiH // zAntopi cukopa tadA, syAduSNaM jalamapi banalAt // 49 // tacaritram tadvadanAnniragAdatha, dhUmastomaH samantataH prasaran / / tadanu ca tejolezyA, jvAlApaTalairnabhaHspRzatI // 50 // tadvIkSya 45-58 sabhayakautuka-meyuH paurA muni prasAdayitum // AyAsItpuranAthaH, sanatkumArazca ckrivrH||51|| natvA caivamavocat, bhagavannetanna yujyate bhavataH // dagdhaH kRzAnunApi hi, nAgururuvirati durgandham // 52 // kriyatAmasmAsu kRpA, saMhriyatAmAzu kopaphalametat // vyabhicarati satAM kopaH, phale khalAnAmiva snehaH // 53 // uktaM ca"na bhavati bhavati ca na ciraM, bhavati ciraM cet phale visNvdti||kopH satpuruSANAM, tulyaH snehena nIcAnAm // 54 // "|| tanmuMca muMca kopaM, nIcajanocitamanaMcitaM munibhiH // ityuktopi na yAvat , prasasAda sa sAdhuratikupitaH // 55 // tAvattatrAyAtaH, citrastaM vyatikaraM janAt zrutvA // ityUce bhrAtastyaja, roSamimaM caraNavanadahanam // 56 // dezona // 278 // pUrvakoTyA, yadarjitaM bhavati vimalacAritram // tadapi hi kaSAyakaluSo, hArayati yatirmuhUrtena // 57 // sulabhA hi baalsnggaa-daakroshaaghaatmrnndhrmgmaaH|| eSu ca yathottarasyA-bhAve manute munirlAbham // 58 // apakRtikAriSu 9
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** *** kopaH, kriyate cetkopa eva sakriyatAm // yo harati dharmavittaM, datte cAnantaduHkhabharam // 59 // ityAdicitravAkyaiH, trayodazama dhyayanam zrutAnugAmibhirazAmi tatkopaH // pAthodharapAthobhi-rgiridAvAnala iva prabalaH ||60||tN copazAntamanasaM, praNamya citrasambhUlokA yayunijaM sthAnam // tau ca zramaNau jagmatu-rudyAnaM dadhyatuzcaivam // 61 // AhArArthaM pratigRha-maTadbhirAsA-8 tacaritram dyate vysnmuccaiH|| gAtraM caitadgatvara-mAhAreNApi kRtapoSam // 62 // tatkRtasaMlekhanayo-rAhArairAvayoH kRtamidA- 59.71 nIm // iti tau caturvidhAhA-ramanazanaM cakratuH kRtinau // 63 // kaH paryabhUnmayi nRpe, sati yatimiti pRcchato janAn rAjJaH // kenApyUce namuci-stamatha nRpo'vandhayatkupitaH // 64 // punarapyevaM mA'nyo, mAnyAnapamAnayatviti mahImAn // puramadhyenAnaiSI-dupamuni taM dasyumiva baddham // 65 // tau cAvandata bhUpo-'Gkarayanniva medinI mukuTakiraNaiH // taM cAnandayatAM cAru-dharmalAbhAziSA zramaNau // 66 // labhatAmaparAdhI vaH, svakarmaphalamayamiti truvnnRptiH|| zaminoradarzayadatho-pasthitamaraNaM namucisacivam // 67 // moktavya eva rAja-nayamityuditastato nRpastAbhyAm // nirvAsya purAdamuca-guruvacanAdvadhyamapi taM drAk // 68 // tau nantumathAyAsI-strIratnaM cakriNaH sunandAkhyA // devIbhirivendrANI, vRtA sapatnIbhirakhilAbhiH // 69 // tasyAzca praNatAyA, veNilatAsparzamanubhavan sdyH|| sambhUtobhUdrakto-naGgasyApi prabalatAho ! // 70 // dadhyau caivaM yasyA, veNisparzopi sRjati sukhamatulam // tasyA nalinA-| sthAyAH, kAyasparzasya kA vArtA ? // 71 // antaHpuramantaHpurayukte, rAjani gatetha tau natvA // sambhUtamunirvidadhe, * ***
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhyayanam . uttarAdhyayana nidAnamiti kAmarAgAndhaH // 72 // atiduSkarasya yadi me, tapasaH syAtphalamamuSya kimapi tadA // strIratnasya tryodshm||279|| khAmI, bhUyAsaM bhAvini bhave'ham // 73 // taca zrutvA citro, dadhyau mohasya durjeyatvamaho ! // viditAgamopi (13) 3 nipatati, yadayaM saMsAravArinidhau // 74 // tadbodhayAmyamumiti, proce citraH karopi kiM ? bhrAtaH ! // tapasomuSmA-citrasambhU kimidaM, kAmayase tRNamiva ghumaNeH ? // 75 // kSaNikAkSaNikAn kAMkSati, bhogAnapahAya nivRtisukhaM yaH // sa tacaritram hi kAcarsakalamurarI-karoti suraratnamapahAya ! // 76 // taduHkhanidAnamidaM, muMca nidAnaM vimuhyasi kRtin ! 72-85 6 kim ? // ityuktopi sa mumuce, na nidAnaM dhig viSayatRSNAm // 77 // tAvatha pUrNAyuSko, saudharme nirjarAvajAye tAm // citrastatazcyutobhU-dibhyasutaH purimatAlapure // 78 // sambhUtopi cyutvA, kAmpIlyapure maharddhibhararucire // lanIkukSiprabhavo, brahmanRpasyAbhavattanayaH // 79 // tasya caturdazasukhapna-sUcitAgAmisampado muditaH // vidadhe sotsavamabhidhAM, brahmanRpo brahmadatta iti // 8 // vavRdhe sotha kumAraH, sitapakSazazIva zubhakalAzAlI // jagadAnandaM janayan , vacomRtenAtimadhureNa // 81 // abhavan vayasya bhUpA-zcatvAro brahmaNotha teSvAdyaH // kaTakaH kAzIzo'nyaH, // 279 // kaNerudatto gajapurezaH // 82 // dIrghazca kozaleza-zcampAnAthazca puSpacUlanRpaH // sAmAnyamiva vyaktiSu, teSu snehobha-3 vdyaapii||83|| paJcApi brahmAdyA-stanyonyaM virahamakSamAH soDhum // ekaikapure nyavasan , prativarSa saMyutaH kramazaH Hin84 // kAmpIlyapure'nyedhuH, samamAyAteSu teSu paripATyA // brahmanRpasya kadAci-cchirovyathA dussahA jajJe // 85 //
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jAtadvAdazavarSa, nyasyAM ke brahmadattamatha suhRdAm || soce kArayitavyaM, rAjyamidamanena yuSmAbhiH // 86 // ityuktatvA rAjJi mRte kRtvA tatpretakarma tatsuhRdaH // dadhyurmitrasya sutaH, zaizavamavagAhate yAvat // 87 // tAvadrAjyamidaM rakSaNIyamArakSakairivAsmAbhiH // iti dIrgha rakSArtha, muktatvA'nye khakhanagaramaguH // 88 // dIrghotha rAjyamakhilaM, bubhuje'| rakSakamivaudanaM kAkaH // mArjAro dugdhamivAnvaiSItkozaM ca ciragUDham // 89 // madhye zuddhAntamagA - danargalaH pUrva| paricayAdanizam // rahasi ca culanIdevI - mavArttayanna rmanipuNagirA // 90 // sothAvamatya lokaM, brahmanRpatisauhRdaM kulAcAram // aramayadanizaM culanI - maho ! ajayyatvamakSANAm // 91 // grahilApaTamiva mumuce, culanyapi prema ramaNaviSayaM drAk // tau ca sukhaM bhuJjAnau, nAjJAsiSTAM dinAn vrajataH // 92 // tacca tayorduzcaritaM brahmanRpasya dvitI| yamiva hRdayam // jJAtvA sacivo dhanuriti, dadhyau sadbuddhijalajaladhiH // 93 // kurutAmakAryameta- culanI jAtikha| bhAvacapalamatiH // nyAserpitamapi sakalaM, dIrgho vidravati tadayuktam // 94 // tadasau kimapi vidadhyAdbhUpabhuvopi vyalIkamatiduSTaH // nIco hi poSakasyA- pyAtmIyaH syAnna bhujaga iva // 95 // dhyAtveti jJApayituM tatsakalaM sevituM kumAraM tam // varadhanusaMjJaM nijasuta - mAdizadatinipuNamativibhavam // 96 // tenAtha tayozcarite, nivedite brahmasustadasahiSNuH // antaHpurAntaragama-dvadvA dvikakokile kupitaH // 97 // vadhyAvimau yathA varNa - saGkarAdIdRzaH paropi tathA // hantavyo me nizcita - mityucaistatra cAvAdIt // 98 // kAkohaM tvaM ca pikI - tyAvAM khalu hantumicchati trayodazamadhyayanam citrasambhUtacaritram 86-98
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazamadhyayanam (13) citrasambhUtacaritram | 99-111 uttarAdhyayana / sutaste // tata iti dIrpokte, devyUce zizugirA kA bhIH 1 // 99 // bhadrakareNumRgebhau, nItvA tatrAnyadA tathaiva punaH // nRpabhUH proce taca, zrutvA dIrghovadaculanIm // 100 // zRNu subhage sutavANI, sAbhiprAyAM halAhalaprAyAm // // 28 // devyavadadbhavatu tathA-pyanena kiM jAyate zizunA? // 1.1 // haMsyA smmnyedhu-rvkmaadaayaavrodhmaayaatH|| nRpabhUruvAca naivaM, kasyApyanayaM sahiSye'ham // 102 // tata ityavadaddIrghaH, zRNu devi ! zizoH sutasya vacanamidam // anumApayati manaHsthaM, kopaM yaddhUma iva vahnim // 103 // vRddhiM gato hi bhAvI, sukhavighnAyAvayorasau niyatam // tadayamudayanivAmaya, ucchedyaH zizurapi durAtmA ! // 104 // devyUce rAjyadharaM, hanmi kathaM tanayamaurasaM khAmin ! // pazavopi prANAniva, nijAnyapatyAni rakSanti // 105 // bhUyopyUce dIrgho, ripumevAvehi sutamamuM sutano ! // tatkiM muhyasi | mayi sati, bahavastava bhaavinstnyaaH||106 // tadatha pratipadyoce, culanI ratarAgaluptasutamohA // kenopAyenA|smi-nihate vacanIyatA na syAt // 107 // dIrghobravItkumAro, vivAhyatAM tasya vAsagRhadambhAt // gUDhapravezanigema-mekaM lAkSAgRhaM kAryam // 108 // tatra ca savadhUkesmin , supte rAtrI hutAzano jvAlyaH // iti to vimRzya jatugRha-mArambhayatAmasAramatI // 109 // vRtvA brahmasutArtha, puSvavatIM puSpacUlanRpatisutAm // sAmagrI ca samagrAM, vivAhasaktAmakArayatAm // 110 // jatugRharacanAdatha dhanu-sacivo duSTaM tayorvidan bhAvam // brahmabhuvo hitamicchugatvAkhyahIrghanRpamevam // 111 // asti suto me varadhanu-nAmA yussmnnideshkrnncnnH|| tadahaM jarI cikIrSe, para ADSAXCLASSOCIOS // 28 // 2
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 lokahitaM kacidgatvA // 112 // kuryAtkamapyanartha, gataH paratrAyamiti dhRtAzaGkaH // dIrghaH kRtAvahittha - stamityavo - cittato dambhAt // 113 // tvAmantarA hi rAjyaM, na bhAti nabha iva vinA nizAnAtham // tadalaM paratra gamanaiH, kurudharmamihaiva dAnAdyam // 114 // gaGgAtaTetha kRtvA, sadbuddhiH satramaNDapaM maMtrI // dInAdInAM dAnaM dadau yathAkAmamanAdeH // 115 // pratyayitanarairdAno-pakAramAnairvazIkRtaiH sacivaH // dvikrozAM ca suraGgA-macIkhanajjatugRhaM yAvat // 116 // vArttA tAM ca channaM nyavedayat puSpacUlabhUpataye // sopi tato dAserIM, praiSIdduhituH pade rucirAm // 117 // bhUSaNabhRteti supari-cchadeti tAM nRpasutAM jano mene // uttejitA maNiyutA, kanakamivAbhAti 'rItirapi // 118 // gaNikApremeva mano, bAhyaM kRtvA mahotsavaM culanI // tAmatha pure praviSTAM vyavAhayahmadattena // 119 // lokaM visRjya tanayaM praiSIdatha sanuSaM jatugRhe sA // sopivadhUvaradhanuyug, visRSTataMtro yayau tasmin // 120 // tasya ca gate - rddharAtre, vArttAbhiH sacivasUnuracitAbhiH // tatrAjyalayajjvalanaM, jatuvezmani nijanaraizrulanI // 121 // dIrghaculanyorapayaza, iva dhUmo vyAnaze'tha bhUvalayam // tatsparddhayeva parita - statsadanaM vyApadanalopi // 122 // sambhrAntotha kumAraH, kimetaditi maMtrinandanamapRcchat // sopyabravIdidaM khalu, culanIduzceSTitaM nikhilam // 123 // satraM yAva - tpitrA, tadiha suraGgA kRtAsti pAtuM tvAm // tadvAramitaH praviza, prakAzya pANiprahAreNa // 124 // channamudantamamuM mama, 1 pittalam / trayodazamadhyayanam citrasambhUtacaritram |112-124
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 281 // 3 pitA nyavedayadatastava zvasuraH // preSIhAsImenAM, tat pratibandhaM vimuMcAsyAH // 125 // tenetyukto nRpabhU-bhUpuTamA- trayodazamasphoTya pArNighAtena // suhRdA samaM suraMgAM, viveza yogIva bhUvivaram // 126 // prAptau ca suraMgAnte, turagAvAruhya hai| dhyayanam maMtriNA dattau // tau jagmatuH kumArI, paMcAzadyojanAni drAk // 127 // tatra ca vihAya vAhau, gurumAItikramazrameNa citrasambhUmRtau // kroSTakasaMjJamagAtAM, grAmaM tI pAdacAreNa // 128 // smAhAtha bhUpabhUriti, mAM pIDayataH sakhe ! kSudhodanye tacaritram kSaNamiha tiSTha khAmi-nityUce taM ca sacivasutaH // 129 // kiMcicca vicArya divA-kIrti grAmAttataH samAkArya // 125-137 to vapanamakArayatA, cUDAmAtraM tvadhArayatAm // 130 // sandhyAbhrANIva ravi-zvetarucI dhAturaktavasanAni // pari|dhAya nyakSipatA, svakaNThayobrahmasUtraM tau // 131 // varadhanurathabhUpabhuvaH, zrIvatsAlaGkRtaM hRdayapaTTam // caturaGgulapaTTena, pyadhAdaho ! ripubhayaM prabalam // 132 // veSAntaramiti kRtvA, grAmAntastau gatau dvijaH kazcit // bhojanakRte nyamaMtraya-dabhojayaccAtigauravataH // 133 // atha mUrdhni brahmabhuvo-'kSatAn kSipantI dvijapriyA pramadAt // sitavasanayugaM kanyAM, copAninye'psaraHkalpAm // 134 // Uce'tha varadhanuH kiM, dadAsyamUmasya niSkalasya baToH ? // nahyati nabatirucirAM, hAralatAM kopi krbhgle!|| 135 // tata ityavadadvipro, 'bandhumatI' saMjJakA mama sutAsau // // 281 // | asyAzca varazcakrI, bhAvItyuktaM nimittajJaiH // 136 // paTTAcchAditahRdayo, bhuMkte yastava gRhe samitrastam // jAnIyA duhiturvara-miti taireva ca mama proktam // 137 // yogyAya suvidyAmiva, dade tadenAM kanImahamamuSmai // prANapriyAM
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHAREKHA sutAM khalu, yacchAmi yathAtathA na sakhe ! // 138 // tAmatha pariNIya kanI, nRpabhUH sthitvA ca tatra tAM rajanIm // trayodazamasadbhAvaM bhAryAyai, procya samitrocalatprAtaH // 139 // dUragrAmaM ca gatau, zuzruvatustAvidaM janazrutyA // sarve'dhyAno dhyayanam kAcitrasambhUruddhA, dIrpaNa brahmadattakRte // 14 // prANatrANakRte tI, gacchantAvutpathena tacchrutvA ||praapturttviimekaaN, tatra ca nRpabhU- caritrama rbhuuttRssitH||141|| tamatha vaTAdho muktvA , drutaM gato varadhanuH kRte pysH|| upalakSya dIrghapuruSaiH, sAyaM rurudhe ca 138-150 jagRhe ca // 142 // sotha palAyanasaMjJAM, brahmabhuvo vyadhita hanyamAnastaiH // tUrNa tataH kumAro, nanAza pArada ivaajnyaatH|| 143 // vegAvajaMzca patitaH, kAntAre dhUrttacitta iva gahane // virasaphalAni sa bubhuje, duravasthAyAM hi kimabhakSyam // 144 // bhrAmyaMzcaikaM tApasa-mahi tRtIye dadarza nRptisutH||prvhnnmivaabdhiptit-stN ca prApyAdhikaM mumude||145|| kutrAsti bhadantAnA-mAzrama iti taM vadantamatha sa muniH|| nItvAzramamupakulapati, ninye vratalipsumiva sadyaH // 146 // taM ca praNataM praNayA-dityalapatkulapatiH kRpAjaladhiH // kastvaM kimihAyAsI-yorapi durgame gahane ? // 147 // nRpabhUstataH khavRttaM, smAha yathAvRttamakhilamapi tasmai // taca zrutvA kulpti-rityvdtprmdgdgdgiiH||148|| brahmanRpasya bhrAtA, laghurahamasmi tvadIyatAtasya // tatprAptosi khagRhaM, tiSTha sukhaM vatsa ! mA bhaiSIH // 149 // teneti bADhamudito, muditastatrAzrame kumAro'sthAt // AgAca jaladakAlaH, kAla iva nidAghadAhasya // 150 // tamatha pitRvyaH premNA, savizeSamapAThayatkalAH sakalAH // pAtre dattA zrIriva, vidyA hi syAdana PA343040ASX*** 12
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 282 // 3 12 ntaphalA // 151 // jAtetha zaratkAle, kandAdikRte vanaM yayurmunayaH // brahmasutopi samaM tai- ryayau niSiddhopi kulapa - tinA // 152 // tatra ca phalakusumabharai - rnamitAnamitAn sa bhUruhaH pazyan // vanagajamekamapazya - yuvarAjamivAdrirAjasya // 153 // tasyAnupadamayAsI - nnivAryamANopi tApasairnRpabhUH // tenAhUtaH sadyo, vavale vyAlopi roSAndhaH // 154 // taTinIpUramiva drutamAyAntaM taM ca vaJcayituM manasA || prakSiptamuttarIyaM, krIDArasikena bhUpabhuvA // 155 // tattu kareNa gRhItvA prAkSipadantarnabhaH krudhA kumbhI // nipatacca tato nRpabhU-stadAdade vaJcitadviradaH // 156 // krIDAbhiriti krIDati, tasmin kariNA samaM kRtATopaH // jaladhArAbhirjaladaH zarairivopAdravattamibham // 157 // tasmiMstataH praNaSTe, dvipe kumAropi jAtadigmohaH // bhrAmyannitastataH zaila - nimnagAmuttatArakAm // 158 // tasyAzca taTe nagaraM purANamudvasamudIkSya patitagRham // tatra pravizannekaM, vaMzakuDaMgaM dadarza ghanam // 159 // tatpArthe phalakAsI, dRSTvA zastrapriyo'gRhInnRpabhUH // taM vaMzakuDaMgaM cA- sinAcchinattatparIkSAyai // 160 // tasmAdvinirgatamatha, sphuradadharapuTaM sphuTaM samIkSya ziraH // sambhrAnto brahmasutaH samyagavAlokayadyAvat // 161 // uddhAMgherdhUmaM pivataH kasyApi | tAvadatipInam // dRSTvA kabandhamuccai - ravApadanutApasantApam // 162 // nirmanturapi hatoyaM, hA ! vidyAsAdhako mayA - kazcit // tanmAM krIDArasikaM, dhigiti ninindAyamAtmAnam // 163 // purato gacchaMzcaikaM prAsAdaM saptabhUmikamapazyat // atinandanena paritaH parItamudyAnavalayena // 164 // sAkSAddivIva tasminnArUDho nirjarImiva surUpAm // trayodazama dhyayanam (13) citrasambhUtacaritram 151-164 // 282 //
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 40 48 | kuvalayadalavipulAkSI-madrAkSItkanyakAmekAm // 165 // sotha zubhe ! kAsi tvaM tiSThasi vA kathamihetyapRcchattAm 1 // dhRtasAdhvasA tataH sA 'pyado'vadadgadgadairvacanaiH // 166 // vRttAntosti mahAnme, tadvada kosi tvamiha kimAyAsIH ? // iti tadvirAsa mudito, vacanenAyojayadvadanam // 167 // pAJcAlapaterbrahma - prabhoH suto dattanAmAham // iti sovAdIdyAvanmuditA sA tAvaduttasthau // 168 // nayanAJjalito galitaiH, sA pramadA pramadavASpasalilabharaiH // racayantI pAdyamiva nyapatacca tadaGghrinalinayuge // 169 // atrANayAtra mayakA, diSTyA zaraNaM zaraNya ! labdhastvam // iti ca vadantI rudantI, sudatI sAzvAsI bhUpabhuvA // 170 // pRSTA ca kA ? tvamiti sA proce'haM puSpacUlabhUjAneH // tvanmAtulasya tanayA, tubhyaM dattAsmi puSpavatI // 171 // pariNayadinotsukAM rama-mANAmArAmadIrghikApuline | hatvA'nyedyurvidyA - dharAdhamo mAmihAnaSIt ! // 172 // kAlamiyantaM bandhujana - virahadAvAgnitaptagAtrAham // tvadRSTyA'mRtavRSTyA, klinnA nirvApitAdya vibho ! // 173 // kva gatosti ? sa me ripuriti, pRSTA sA nRpasutena punaravadat // tena kila paThitasiddhA - 'rpitAsti me zAGkarI vidyA // 974 // sA hi smRtA vidhatte, paricchadIbhUya kRtyamakhilamapi // vinayatyupadravaM me, pRSTA cAkhyAti tadvArttAm // 175 // tAM pRSTvedaM vacmItyuktvA smRtvA ca tAM punaH sAkhyat // yenAhRtAsmi nATyo-nmattaH saM hi khecaro nAmnA // 176 // mama tejo'sahamAno, muktvA vidyAkRtetra dhAmani mAm // vidyAM sAdhayitumagA - dvaMzakuDaGge svayaM gahane // 177 // tasyopado dhUmaM pivato trayodazamadhyayanam citrasambhU tacaritram 165-177
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 283 // 15 18 21 24 vidyAdyasetsyati svAmin! // vidyAvalorjitabalaH, pariNeSyati mA tataH sa kudhIH // 178 // atha tadvadhavyatikare, tenokte sAdhu kRtamiti bruvatI // mumude bhRzaM kanI sA, priyalAbhAdapriyocchedAt // 179 // atha tAmudukha kanyAM gAndharvavivAharacanayA nRpabhUH // ramayan vividhaiH suratai - stAM kSaNadAM kSaNamivAkSapayat // 180 // prAtazca khecarINAM, dhvanimavanidhavAGgajo'mbare zrutvA // viyati bhavati kasyAyaM dhvaniriti papraccha puSpavatIm // 189 // sA proce priya ! nATyo-nmattAhvatvadriporime jAmI // bhrAtuH kRte vivAho-paskaramAdAya sakalamapi // 182 // ' khaNDA' 'vizAkhikA' sskhye, khecarakanye mudhA samAyAtaH // kArya dhyAtamitarathA, daivena hyanyathA ghaTitam ! // 183 // [ yugmam ] tattAvadapasara tvaM, yAvatsaGkIrtya tava guNAn praguNAn // jAnAmyanayorbhAvaM, tvayi rAgavirAgayoH svAmin ! // 184 // rAge calayiSyAmi, dhvajamaruNaM vIkSya taM tvamAgaccheH // rAgAbhAve tu sitaM, taJca prekSyAnyato gaccheH // 185 // abhayopi tato nRpabhU-stasthau gatvAnyatastadanuvRtyA // atha puSpavatI zvetaM, calayAmAsa kSaNAt ketum // 186 // taM ca prekSya kumAraH, zanaiH zanaiH prasthito'nyato gantum // ullaMdhya vanaM durgama-mekamavindata saraH sAyam // 187 // tatra snAtvA salilaM, nipIya pIyUpasarasamathasarasaH // nirgatya brahmasuta-staramuttarapazcimaM bheje // 188 // tatra ca kanyAM kAJcitsamIkSya jaladevatAmivAdhyakSAm // saphalaM janma mamAbhU-dadyeti nRpAGgajo dadhyau // 189 // taddarzanAmRtarasaM, trayodazamadhyayanam (13) citrasambhUtacaritram 178-189 // 283 //
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ di 12 pAyaM pAyaM vyapAyavikalaM saH // grISme payaH pivanmaru - pAntha iva prApa no tRptim // 190 // sApi ca taM pazyantI, kaTAkSavikSepakSacakSurbhyAm // dAsyA samaM ca kiJcidvadantyagAdanyataH kanyA // 199 // tanmArgadattadRSTiH, prAsthita yAvattatonyato nRSabhUH // sA dAsyA''gAttAvat, paTayugatAmbUlakusumadharA // 192 // tacca pradAya tasmai, jagau tvayA yA sarastaTe dRSTA // nijacittamiva tayedaM preSitamasti prabho ! tubhyam // 993 // proktaM ca tayA yadasau, subhagaH pitRmaMtrimandire neyaH // sa hi vetti sakalamucitaM, tatrAgaccha prabho ! tattvam // 194 // sothAgamatsaha tathA sadanaM sacivasya nAgadattasya // abhyuttasthau sopi, tamatithiM ciramilitamiSTamiva // 195 // prahitosti vo gRhesau, subhagaH zrIkAntayA nRpatiputryA // procyeti yayau dAsI, bheje sacivopi taM prabhuvat // 196 // doSAtyaye ca ninye, | rAjakule dhIsakhaH kumAraM tam // bhUpopi tamarghAdibhi - rupatasthe taraNimiva bAlam // 197 // AtithyamidaM kriyate, tavAtitheriti vadannatha kSmApaH // tasmai dadau sutAM tA - muduvAha mudA kumAropi // 198 // ajJAtakulasyaikAkinopi dattAsi me kathaM pitrA ? // ityanyadA rahasi tAM, ramayan papraccha nRpatisutaH // 199 // sAvAdIjjanako me, vasantapurarAjazavarasenasutaH // unmIlitaH kharAjyA - gotribhirAgAdimAM pallIm // 200 // bhillAn vidhAya vazagAnatratyAn sabalavAhanastiSThan // grAmAdiluNTanaiH svaM puSNAti paricchadaM tAtaH // 209 // tanayacatuSkasyopari, pitu 1 vighnarahitam // trayodazamadhyayanam citrasambhUtacaritram 190-201
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 28 // citrasambhU riha vasataH sutAsmyahaM jAtA // devyAM zrImatyAM sura-vallIva sumeruvasudhAyAm // 202||maa prAptayauvanAM cA- trayodazamavadat pitA mama nRpA dviSo nikhilAH // tadihasthA vIkSya varaM, nivedayerme manobhISTam // 203 // pazyAmyakhilAn dhyayanam pAnthAM-statonvahamiha sthitA sarastIre // tvAM ca prApaM surataru-miva duSprApaM pracurapuNyaiH // 204 // iti kiMcidanApRcchayA-'rpitAsmyahaM tubhyamIza ! tAtena // uditastayeti mudita-zcikrIDa tayA samaM nRpabhUH // 205 // pallIzaHINITINE sonyedhu-miM hantuM jagAma sainyayutaH // tena saha bhUpabhUrapi, gatvAJjasarastaTe tasthau // 206 // grAmetha luNTyamAne, 202.214 papAta varadhanurupetya tatkramayoH // Alambya ca tatkaNThaM, vimuktakaNThaM rurodoccaiH // 207 // brahmAtmajena vacanairamRtadravasodarairathAzcAsya // pRSTo varadhanurUce, khavRttamiti gadgadairvacanaiH // 208 // muktvA tadA vaTAdha-stvAmambhortha gtohmbjsrH|| kiJcidapazyaM tajjala-majadalapuTena jagRhe ca // 209 // valitazca dIrghapuruSai-rudAyudhairhatahateti jalpadbhiH // sannaddhai ruddhohaM, haMsaH kAkairiva kaThoraiH // 21 // ? brahmadatta iti taiH, pRSTazcAtravamahaM na venIti // gADhamatha tADitastai-vadaM vyAghraNa jagdha iti // 211 // darzaya taM dezamathe-tyukto bhrAmyannitastato dambhAt // tvadarzanapathametya, vyadhAM palAyanakRte saMjJAm // 212 // khamukhe tu parivrAjaka-dattAM guTikAM tato'kSipaM kSipram // // 284 // tasyAH prabhAvato gata-ceSTastyaktosmi mRta iti taiH // 213 // teSu ca gateSu dUra, kRSTvA guTikAM mukhAttvadarthamaTan / grAmaM kamapi gatohaM, kazcidapazyaM parivAjam // 214 // sopyavadadavanataM mAM, basubhAgAbosmi tava piturmitram // EARSHAN
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ tryodshm| dhyayanam tacaritram |215.227 *KAASAIRAAKASHI tadahi varadhano! tvaM, kutrAsti brahmadatta iti ? // 215 // vizvasya tasya vizvAM, tvadvAtI sUnRtAmahamavocam // duHkhAviSTaH sa tataH, pAzcAtyaM vRttamityUce // 216 // dagdhe tadA jatugRhe, dIgheH prAtadeMdaze zabamekam // tAM satragA| suraMgAM, turagapadAni ca purstsyaaH||217|| naSTau yuvAM dhanudhiyA, jJAtvA kupitastato nRpastasmai // pratyAzamazvavAhairAn , yuSmannigrahakRte praiSIt // 218 // naSTo dhanuriti jananI, tavAkSipat zvapacapATake dIrghaH // sA narakAvAsa ivA-nubhavati tatra vyathAH prcraaH|| 219 // tenodantenoccai-duHkhoparijAyamAnaduHkhAtaH // uddhatte vyasanAbdhejananIM kAmpIlyanagaramagAm // 220 // tatra ca kapAlirUpaM, kRtvATaM zvapacapATake kapaTAt // tasmin bhramaNanidAnaM, lokaiH pRSTotravaM caivam // 221 // mAtaGgIvidyAyAH, sAdhanavidhirayamiti bhramAmyatra // tatraivamaTana maitrImakArSamArakSakeNa samam // 222 // kurute'bhivAdanamasau, kauNDInyamahAvratIsutasuhRtte // ityanyadA ca jananI-mavocamArakSakamukhena // 223 // guTikAyutamaparadine, mAturadAM mAtuliGgamabhigamya // tadbhakSaNena sAjani, nizceSTA kASThamUrtiriva // 224 // ArakSakotha rAjJe, gatvoce tAM mRtAM tato nRptiH|| tAM saMskattuM praiSI-bhRtyAnatha tepi tatrAguH // 225 // samprati saMskAre'syAH, kRte mahAn bhAvyupadravo bhavatAm // nRpatezcetyuditAste, mayA yathAgatamagurmItAH // 226 / / ArakSakaM cAvocaM, sAhAyyaM cetkaroSi tadamuSyAH // kuNapena lakSaNavatA, maMtramahaM sAdhayA-| myekam // 227 // tatpratipannena samaM, tena samAdAya sAyamahamambAm // gatvA dUraM pitRvana-gurumaNDalamAlikhaM
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhyayanam trayodazama (13) citrasambhUtacaritram 228-241 uttarAdhyayana dambhAt // 228 // zUnyaM vidhiM ca kazci-vidhAya dAtuM baliM purasurINAm // preSyArakSaM guTikA-mArpayamaparAmahaM // 285 // maatuH|| 229 // atha tatkSaNamuttasthA-vapagatanidreva labdhasaMjJA sA / / Avedya khaM tAmatha, nivArya rudatIM tatocalayam // 230 // muktvA kacchagrAme, tAtasuhRddevazarmavezmani taam|| tvAmanveSTaM bhrAmya-nihAgamaM bhAgyayogena // 23 // nAtha ! tvayAnubhUtaM, sukhaduHkhaM yattataHparaM vada tat // tenetyuktovAdI-khaM vRttaM brahmadattopi // 232 // atha ko. pyAgatyoce, tAviti bho ! dIrghanRpabhaTA grAme // yuSmatsamarUpAGkita-paTayugadarzanaparA bruvate // 233 // IzarUpau haipuruSo, dRSTau kApIti tannizamyAham // kathayAmi vAmatha yuvAM, yathocitaM tanutamAtmahitam // 234 // procyeti gate tasmi-nazyantI tAvaraNyamadhyena // kramayogAtkauzAmbI-puyoM upavanamupAgAtAm // 235 // tatra paNIkRtalakSaM, caraNAyudharaNamapazyatAM dhaninoH // buddhilasAgaradattA-bhidhayoH zastrAyitAMghrinakham // 236 // tatra ca buddhilacaraNA-yudhena jAyepi kukuTe'nyasmin // bhane varadhanurasama-asA'sahaH sAgaramado'vak // 237 // jAyopi kukkuTosau, bhagnastava sAgarAmunApi katham ? // tadyadi vadasi tadAhaM, vilokayAmyenamAdAya // 238 // sotha jagI | bhrAtastvaM, prasadya mayi sadya eva pazyedam // mAnApagamo vyathayati, mAmantana tu dhanApagamaH // 239 // varadhanuratha taM pazyan , dadarza taccaraNayorayaHsUcIH // taca jJAtvA taM druta-mupetya buddhila iti proce // 240 // yadi me chama na vakSyasi, lakSArddha tava tadA pradAsyeham // tenetyukto varadhanu-rUce tadrahasi bhUpabhuve // 241 // sUcIH kRSTvA sa tata . 454CCESS // 285 /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 staM sAgarakukkuTena yojitavAn // apasUcikaM ca buddhila - kukkuTamaparo drutamajaiSIt // 242 // tuSTotha sAgarastA - vAropya rathaM svamandiramanaiSIt // svagRha iva tadgRhe tA - vapi tasthaturucitalIlAbhiH // 243 // buddhiladAsastatrA - gato - nyadA varadhanuM rahasi nItvA // proce yattava kathitaM lakSArddha buddhilena tadA // 244 // tatsthAne tenAsau, hAraH prahitosti caturayutamUlyaH // itthaM procya karaNDaM dattvA ca yathAgataH sogAt // 245 // varadhanurapi gatvA tannivedya nikhilaM karaNDamudghATya || mauktikarucijitasitaruci - madIdRzannRpabhuve hAram // 246 // hAre hAriNi tatrAva - lambitaM lekhamAtmanAmAGkam // dRSTvA nRpabhUH suhRdaM kasyAsau lekha ityUce // 247 // ko vetti kasyacidayaM, tvatsamanAmnastavAthavA bhAvI // tenetyudito gADho-tsuko bhavadbhUpabhUrjJAtum // 248 // lekha tamatho varadhanu - runmudrayati | sma nalinamiva taraNiH // AryAmekAM likhitAM, tatra dadarzAlipaMktimiva // 249 // sA ceyaM - " yadyapi janorthyate sau, janena saMyogajanitayalena // tvAmeva hi ratnavatI, tathApi mAnayitumabhilaSati // 250 // bhAvArtho'syA jJeyaH, | kathamityatha varadhanau vicintayati // AgAdvitIya divase, tadantike tApasI vatsA | 251 // AzIrvAdaM dattvA kSiptvA kusumAkSatAni zirasi tayoH // nItvAnyato varadhanuM, nigadya kiJcica sApi yayau // 252 // Agatamatha suhRdaM nRpa-putraH procenayA kimuktamiti ? // so'vadadayAcadeSA, pratilekha prAcyalekhasya // 253 // zrIbrahmadatta 1-40000 // trayodazamadhyayanam citrasambhU tacaritram 242-253
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana meM nAmA-Gkito asau lekha iti vada tvaM me // ko brahmadatta iti ? sA, mayAnuyukteti punaravadat // 254 // atrAsti tryodshm||286|| zreSThisutA, 'ralavatI'nAma sundarIratnam // AbAlyAdapi sA ma-yyanuraktA prApa tAruNyam // 255 // tAmanyadA vima dhyayanam (13) nasaM, dRSTvA gatvA tadantikamavocam // kA te cinteti ? tato, mAmiti tatparijanovAdIt // 256 // asyA hi citrasambhUdaurmanasye, bhUyAMsi dinAni jajJire maatH!|| atha pRSTA sA punarapi, jagI na kimapi hiyA yAvat // 257 // ava-datacaritrama dattAvattasyAH, priyaGgulatikAhvayA priyavayasyA // na hi vakti lajayAso, tadahaM te vacmi mAtaridam // 258 // bhrAtu- 254-266 buddhilanAmnaH, sAgaranAmnazca tAmracUDaraNe // iyamupavanaM gataikaM, kumAramuttamatamamapazyat // 259 // IdRzyabhUttatosau, tayeti kathite smaravyathAkrAntAm // nizcitya tAmavocaM, sadbhAvaM brUhi me vatse ! // 260 // atha kathamapi sApyUce, mAtaryaste priynggultyoktH|| sa brahmadattanAmA, patirna cenme tadA maraNam // 261 // ghaTayiSye tava kAmitamityadhRti mA kRthA vRthA vatse ! // tata iti mayoditA sA, kiMcitkhastheti punarUce // 262 // bhAvyakhilamIhitaM 8 me, mAtardevyA iva prasAdAtte // tasmai jJApayitumada-stadapi kriyatAmupAyoyam // 263 // zivA karaNDamadhye, // 286 // hAramamuM yutamanena lekhena // preSaya tasmai kSipraM, vyapadezAdbuddhilabhrAtuH // 264 // tannAmnA dattamamuM, lAsyati sadyonyathA tu lAti na vA // lakSArddha yuktamabhU-tatsuhRdo buddhilena tadA // 265 // procyeti tayA dattau, hAro lekhazca / dAsahastena // prahitau mayA gatehani, tatpratilekhorNyatAmadhunA // 266 // uktveti tasthuSI sA, tvatpratilekhe / HOSSEISURSLAR 6 +
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4AmayApite na yyau|| AryA tatra ca lekhe, likhitAsau vartate khAmin ! // 267 // "ucitatvAdvaradhanunA, suhRdokto trayodazamabrahmadattanAmApi // strIratnaM ratnavatI-micchati govinda iva kamalAm // 268 // " zrutveti mitravacanaM, tAM draSTuM| dhyayanam bhUpabhUrabhUdutkaH // anyedhurAkulatayA, varadhanurAgatya taM proce // 269 // atrAvAmanveSTuM, prahitA dIrpaNa santi nija citrasambhU tacaritram purussaaH|| tadvacanAdatrayo, nRpopi tadupakramaM kurute // 27 // tatkiM kartavyamiti, dhyAyantI sAgaro'vanigRhe to|| 267-278 kSiptvA jugopa nidhiva-dravirapyaparAmbudhAvavizat // 271 // nizi nirgamamicchantI, to rathamAropya kamapi panthAnam // nItvA sAgaradatto, vavale bASpAyitAkSiyugaH // 272 // tAvatha puraH prayAntau, zastrADhyarathasthitAM vane vanitAm // dadRzaturiyatI velA, kiMvA lagneti jalpantIm // 273 // kAvAvAM vetsi ca katha-miti pRSTA nRpabhubAtha sAvAdIt // dhanasaJcayAdhinAthaH, zreSThyAsIdiha dhanapravaraH // 274 // aSTAnAM tanayAnA-muparyahaM tasya nandanAbhUvam // prAptA ca yauvanaM nA-pazyaM kaMcidvaraM pravaram // 275 // sthitamasminnadyAne, tadarthamArAdhayaM tato yakSam // sopi hi bhaktyA tuSTaH, pratyakSIbhUya mAmavadat // 276 // zrIbrahmadattanAmA, cakrI vatse ! tava priyo bhAvI // khAmin ! . sa kathaM jJeyo, mayeti pRSTaH sa punarUce // 277 // yaH sAgarabuddhilayo-rAyAsyati kukkuTAhave sa sakhA // vizvamanohararUpaH, zrIvatsI sa tvayA jJeyaH // 278 // sa ca maccai tyasamIpe, prathamaM te melitAnyato gacchan // iti yakSagirA 1 bhUmigRhe // SEARCANCELECRECRUICICROCALCAS
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayodazamadhyayanam // 287 // 15 citrasambhUtacaritrama 279-291 khAmin!, jAnAmi tvAmahaM niyatam // 279 // tanme mana iva rathamamu-mAroha vimo! drutaM tayetyuditaH // rathamAruhya samitraH, ka ? gamyamiti tAM jagau nRpabhUH // 280 // sAkhyanmagadhapure mama, vasati pitRvyo dhanAvahaHzreSThI // sa hi kartA pratipatti, pracurAM tattatra gamyamitaH // 281 // iti ratnavatIvacanA-tsuhRdA sUtena vAhayan vAhAn // prApATavIM kumAraH, kauzAMbIviSayamulaMdhya // 282 // tatra sukaNTakakaNTaka-saMjJau caurAdhipo prabalasainyau // taM ruru- dhaturapahartuM, rathAdi vizikhAn pravarSantau // 283 // cApamupAdAya tataH, praharannRpanandanaH zaraprakaraiH // tadasyuvala- | manAzaya-daharpatistama ivAMzubharaiH // 284 // tamathoce sacIvasutaH, zrAntosi raNena tadrakSetraiva // khapihi kSaNaM tataH so-'pyazeta saha ratnavatyA drAga // 285 // prAtazcaikAM taTinI, prApyAtiSThan hayAH khayaM shraantaaH|| tatraca jAgarito nA-pazyatsuhRdaM rathe nRpabhUH // 286 // bhAvI jalAya gata iti, muhumuhurazabdayatkumArastam // na tvApa prativacanaM, sadvacanaM nIcavadana iva // 287 // vyAkulacetAH sa tato, bASpajalAvilazA dizaH pazyan // raktAbhyaktamapazyat , syandanavadanaM nrendrsutH|| 288 // hA'haM hata iti jalpaM-stato'patanmUchito rathotsaGge // adhigatasaMjJastu bhazaM, vyalapatkutrAsi ? mitreti // 289 // tamathAkhyadratnavatI, prabho! sakhA jJAyate na hi mRtaste // tattasyedamamaGgala-mucitaM vAcApi no karttam // 290 // nUnamapRSTvApi tvAM, tvatkAryAyaiva sa hi gato bhAvI // sthAne gatAstu zuddhiM, takha naraiH kArayiSyAmaH // 291 // paramiha gahane sthAtuM, no ciramucitaM yamopavanakalpe // iti tadvirA sa turagA-bada HAR // 7 //
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ +AX nagAdaprato vyapraH // 292 // ulaMghyAnulaMghyA-mapi tAmaTavIM yayau sa magadhAnAm // sImagrAmaM bhavatati-matItya trayodazama | dhyayanam mokSaM mumukSariva // 293 // tatra grAmasabhAstho,grAmapatiH prekSya taM rucirarUpam // puruSottamoyamiti hRdi, niraNepI-13 citrasambhUhamanapIca // 294 // kiM bhRzamudvigna ivA-sItyatha tenodito vadannapabhUH // cauraiH saha kurvan raNa-magAdvayasyo || tacaritrama mama kApi // 295 // tasya pravRttimadhunA, neSye tanmA kRthAstvamudvegam // tata ityuktvA prAmA-dhipo'TavIM tAma-18 292-304 vajagAhe // 296 // Agatya caivamavada-dvanetra manujo na kopyadarzi mayA // kintu zarosau prAptaH, prahArapatito rudhiralisaH // 297 // zrutveti hato varadhanu-ravazyamiti sobhavaddhRzaM vyagraH // ravirapyastAdrimagA-ttahuHkhaM draSTumasaha iva // 298 // yAme turyetha nizo, grAme nyapatan malimluco bahavaH // tAMstu bamA kumAra-stato'stuvaMstaM janAstuSTAH // 299 // pRSTvAtha grAmaparti, calitaH sogAtkrameNa rAjagRham // ratnavatI ca vyamuca-ttadvAhye tApasAvasathe // 300 // pravizan svayaM ca nagaraM, sadanagavAkSasthite yuvatyau dve // nRpabhUrdadarza te api, savilAsamavocatAmiti |tam // 301 // sasnehamapi janaM ya-tyaktvAgAstvaM tadA taducitaM kim ? // sovAdItkaH snigdho, janaH kadA cAtya jamahaM tam ? // 302 // ehi prasIda viSTara-mAzraya vizrAmya vizramadazA nH|| tAbhyAmatheti kathite, viveza tadve|zmani kumaarH||303|| nAnAzanAdibhaktiM, kRtvA te tasya viSTaragatasya // ityUcaturiha bharate, vaitATyAbosti | rjtgiriH||304 // zivamandiramiti nagaraM, virAjate tasya dakSiNazreNyAm // tatra nRpo jvalanazikhaH, priyA ca A + 45
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ C4AM uttarAdhyayana | vidyucchikhA tasya // 305 // nATyonmattAkhyasutA-nuje tayoH prANavallabhe putryau / abhavAva vallabhAvAM, krameNa tryodshm||288|| | khaMDAvizAkhAkhye // 306 // nijasodhakuTimasthaH, suhRdAgnizikhena saha sRjan goSThIm // vrajato'STApadamamarAn, dhyayanam dadarza gagane'nyadA tAtaH // 307 // nantuM tato jinendrA-nAvAM suhRdaM ca taM sahAdAya // aSTApadamaulisthaM, caityaM (13) citrasambhUsogAdvimAnasthaH // 308 // tatra ca jainIH pratimAH, pradakSiNIkRtya vidhivadabhyarcya // anamAma mAnavarNA-nvitA ta tacaritram navayaM maNimayAH sarvAH // 309 // caityAca nirgatA dvau, caarnnshminaavshokvRkssaadhH||prekssy praNamya zuzruma, dharmakathA 4305-317 vayamamRtakalpAm // 310 // atha papracchAgnizikhaH, ko banayoH kanyayoH priyo bhaavii?|| tau jJAninAvavadatAM, sodaramamuyorhaniSyati yaH // 311 // vacanena tena tAto, mlAnimagAhurdinena dinakaravat // AvAmapi vairAgyAttadaivamavadAva nijatAtam // 312 // adhunaiva dezanAyAM, saMsArAsAratA zrutA'smAbhiH // tadviSayasukhenaivaM-vidhena paryAptamasmAkam // 313 // prAva vahi sodara-rakSAyai tatprabhRtyanizamAvAm // sa tvanyadakSatATan , puSpavatIM puSpacUlasutAm // 314 // tadrUpApahRtamanA-stataH sa drutamapAharajaDadhIH // tattejo'sahamAno, vidyA sAdhayitumagamaJca // 315 // yadabhUttataH paraM ta-ghUyaM khayameva vittha sakalamapi // atha cAkhyatpuSpavatI, tadAvayoH sodaravinAzam // 288 // // 316 // zokaM ca vyapaninye-'smAkaM dhrmaanugairmdhurvaakyaiH|| zaGkaravidyAzaktyA, jJAtvAsmadvRttamiti ca jgau||317|| 1 he vallabha ! AvAmiti chedaH // 1 .
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 049 smarataM yuvAM gurugirA - mihAgataM brahmadattamatha vRNutam // na hi jAtucidvighaTate, jJAnivaco grAvarekheva // 318 // tatkhI - kRtamAvAbhyAM, rAbhasyavazena sA tu sitaketum // prAcIcalattatastvaM hitvA vAmanyato gatavAn // 319 // nAgAstvaM tatra yadA tvAmanveSTuM tato banAnIM tAm // ciramAvAM sambhrAnte, bhrAnte na tu lalita ! militastvam // 320 // tadanu danujamanujAmara - jetA netA va nau sametAsau ? // iti pRSTAyA vidyA- devyA vacanAdihaivAvAm // 321 // asmatpuNyAkRSTo, dRSTastvaM ceha tadvibho ! tvaritam // puSpavatIvatpANau - kRtya kRtArthaya januridaM nau // 322 // gAndhavivAheno- duvAha te api tato narendrasutaH // ramamANaH saha tAbhyAM nimeSamiva tAM nizAM vyanayat // 323 // | sthAtavyaM puSpavatI - pArzve tAvatsukhaM khalu yuvAbhyAm // yAvanme rAjyAptiH syAdityuktvA ca te vyasRjat // 324 // | omityuktvA gatayo -stayostirobhUdguhAdi tatsakalam // ratnavatImanveSTuM tato yayAvAzrame nRpabhUH // 325 // tatra ca tAM so'pazyan, naramekamapRcchaditi zubhAkAram // dRSTA kApIha vazA, tvayA gatadine'dya vA pravarA // 326 // tena ca kiM ralavatI - kAntastvamasIti sAdaraM pRSTaH 1 // omityavadannRpabhU-stataH sa muditaH punaH proce // 327 // sA rudatI hyo dRSTA, kA tvaM kiM rodiSIti ca mayoktA // kiMcidavocata yAva - tAvad jJAtA khadauhitrI // 328 // gatvA ca | pitRvyAyA - 'jJapayaM tasyAstataH samuditastAm // svagRhenayadbhavantaM tvavindatAnveSayannapi no // 329 // adyApi 1 vacanAt iha aiva AvAmiticchedaH // trayodazamadhyayanam citrasambhU tacaritram 318-329
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ch uttarAdhyayana zubhamabhUdha-mmilitastvamiti bruvannRpasutaM sH|| ninye dhanAvahagRhe, taM dRSTvA sopi bahu mumude // 330 // sotsavamatha tryodshm||289||1 ranavatIM, vyavAhayannRpabhuvA saha zreSThI // mRtakAryamanyadA vara-dhanorupAkrasta nRpatisutaH // 331 // lubdhatvAvezava- dhyayanam zA-dvijeSa kurvatsa bhojanamatRptyA // tatrAgatyAvAdI-dUradhanuriti vipraveSadharaH // 332 // yadi me dattAdana mihAna citrasambhUsAkSAdvaradhanorbhavati nUnam // tacAkarNya kumAra-ssasambhramamagAbahirgehAt // 333 // taM ca pravilokya dRDhaM, parira-IMA bhyAnandabASpajalapUraiH // napayanniva gehAnta-nItvA papraccha tadvArtAm // 334 // sovAdIttvayi supte, drumAntarasthena ||330-342 taskareNa tadA // ipuNA hatohamapataM,bhuvyantaradhAM ca gahanAntaH // 335 // teSu ca gateSu dasyupu, mIna ivAntarjalaM taruga-18 nnaantH|| antarhitazcaranaha-mApaM grAmaM tamatikRcchrAt // 336 // grAmapatestvadvAttI, jJAtvA cAgamamiha krameNAham // tvAM cAdrAkSaM diSTyA, sukhapnamivehitArthakaram // 337 // atha bhUpasuto'vAdI-dvinA puruSakAramevamAvAbhyAm // sthAtavyaM nazyadbhayAM, dasyubhyAmiva kiyatkAlam ! // 338 // prAdurbhavanopAyaM, cintayatoriti tayorathAnyeyuH ||rmmaannaakhilloko, madhUtsavaH pravavRte tvatra // 339 // dviradastadA ca mattaH, stambhaM bhaktvApazRMkhalo nRpteH|| niragAtrA sitaloka-statazca bhUyAnabhUttumalaH // 340 // vyAlastu kanI kAMci-nitambavakSojabhAramandagatim ||bhyvepmaanvpuss, 289 // 24|vIkSyAdhAvahItuM drAk // 341 // dhIraH kopi dharAyAM, yadyasti tadA sa pAtu mAM sadyaH // mRtyoriva mattebhA dasmAditi sA tadAkrandat // 342 // tasyAM zaraNArthinyAM, vilapatyAmitaki dInavadanAyAm // hAhAravaM prakurvati,
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazama| dhyayanam citrasambhUtacaritram 343-355 3 SERECASS495544 jane ca tatparijane ca bhRzam // 343 // tatkSaNametya brahmA-gajo gajaM hakkayAmbabhUvoccaiH // sopi tatastAM tyaktvA. dadhAva taM prati ruSA prussH||344|| [yugmam ] prAkSipadathottarIyaM, tasya puro brahmanandanastaM ca // tatra prahartamavanata-mArohahantadattAMghiH // 345 // vacanakramAGkazakarai-staM ca vazIkRtya hastinaM sdyH|| stambhe babandha nItvA, kRtastutirjayajayeti janaiH // 346 // tatrAgatotha bhUpa-staM tattejazca vIkSya vismitavAn // koyaM channo raviruta, hariH zazI veti cApRcchat ? // 347 // tadvRttetha pitRvyena, ratnavatyA nivedite nRpatiH // sotsavamaSTau khasutA, dikzriya iva dattavAMstasmai // 348 // tAH pariNIya muhUrte, zubhe'vasattatra bhUpabhUH sasukham // taM cAnyedhurjaratI, sametya kAcijagAdaivam // 349 // vaizravaNAkhyo vaizravaNa-dezyasaMpatpuretra vstiibhyH|| vArddha zrIriva tasya, zrImatyAhAsti varatanayA // 350 // sA ca yadA mattebhA-damoci bhavatA tadA samIkSya tvAm // citralikhiteva dRSa-dullikhitevAbhUttvadekamanAH // 351 // kathamapi ca parijanenA-nItA sadmani na bhojanaM kurute||n khapiti na ca krIDati, pazyati ca tvanmayaM vizvam // 352 // pRSTAtha mayA dhAtryA, sA proce yena rakSitAsmi gajAt // sa hi naramaNirna ramaNo, yadi me syAtsyAttadA maraNam // 353 // tad jJApitotha tasyA-stAto mAM prAhiNottava samIpe // tadarakSi yathA vyAlA-drakSa tathA manmathAdapi tAm // 354 // tAmapi tataH kumAraH, pariNinye sotsavaM zubhe divase // varadhanurapi nandAhvA-muduvAha subuddhisacivasutAm // 355 // atha to tatra vasantI, prathitau pRthvyAM guNairajAyetAm // vANArasIM prati tataH,
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 290 // 15 18 21 24 sotsAhI prAsthipAtAM ca // 356 // AyAntaM brahmasutaM jJAtvA vANArasIpatiH kaTakaH // abhyetya sotsavaM nija- gRhamanayahArAjamiva // 357 // nijatanayAM kaTakavatIM, caturaMgaM kaTakamutkaTaM kaTakaH // prakaTaM visaGkaTamadA-dvanaM ca tasmai mudi | tacetAH // 358 // atha taddRtAhUtA, dhanusacivakaNerudattacampezAH // bhagadattacandrasiMhA- dayaH parepyAyayurbhUpAH // 359 // varadhanumatha senAnyaM kRtvA taiH parivRto nRpairnRpabhUH // prati kAmpIlyaM prAsthita, dIrgha dIrghAyane netum // 360 // dIrghaprahito dUto'thAgatyaivaM jagAda kaTakAdIn // dIrgheNa samaM sakhyaM tyaktuM yuktaM na vaH prAcyam // 361 // te procurbrahAyutAH, paJcavayasyAH purA bhavAma vayam / brahmaNi tu gate kharga, maitrIM prAgra dIrgha eva jahau // 362 // yadbrahmaNopi putre, | rAjye ca trAtumarpite dIrghaH // ciramakRta karma vaizasa - manutiSThati nAntyajopi hi tat ! // 363 // tadgatvA vada dIrgha, yadetyasau brahmasUstato nazya // yadi vA bhavAjisajjo, dUtaM procyeti te vyasRjan // 364 // kAmpIlyamatha prApya, brahmasuto'navarataprayANairdrAg // sainyai rurodha parito, nIranIradhiriva dvIpam || 365 // culanI tadA viraktA, gatvA pUrNApravartinIpArzve // pravrajya tapastItraM, vidhAya nirvRttimagAtkramataH // 366 // dIrghopi purAnniragA - draNArthamavalasvya sAhasaM sabalaH // yuddhaM tataH pravavRte, parasparaM sainyayorubhayoH // 367 // bhagnamatha brahmabhuvo, balena nijabalamudIkSya dIrghanRpaH // yoddhumaDhaukata garjan, ghana iva muJcan zarAsAram // 368 // taM ca prekSya kumAraH, svayamAgAd yoddhusuduSitaroSaH, // prAjyavalau tau ca mithaH, zastraiH zastrANi cicchidatuH // 369 // brahmasutasyAtha kare, tadAyayau cakramarka trayodazamadhyayanam _(13) citrasambhU tacaritram 356-369 // 290 //
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 iva nabhasaH // sa tu tena drumaphalamiva, dIrghaziro'pAtayat pRthivyAm // 370 // jayatAdayamudayadayo, dvAdazacakrIti vAdino devAH // tacchirasi kusumavRSTiM tadA vyadhuH samavasaraNa iva // 371 // pauraiH piteva dRSTo vandibhiriva jayajayeti vacanaparaiH // sotsavamavizaccakrI, kAmpIlyaM tridivamiva maghavA // 372 // nRpatiH prAk pariNItAH, patnIrAnAyayattataH sakalAH // bharatakSetraM cAkhila-masAdhayatprabalabalakalitaH // 373 // tasyAtha nRpairnikhile - rabhiSeko dvAdazAbdiko vidadhe // sothAgamayatsamayaM samayabhitra samaM sukhaM vilasan // 374 // anyedyurvaragItaM, saGgItaM tasya | pazyataH zasyam // kRtacitrapuSpacitraM dadau kusumakandukaM dAsI // 375 // taM prekSya cakravarttI, dRSTaH kApIdRzo mayetyantaH // kurvannUhaM smRtvA paJcabhavAnmUcchito nyapatat // 376 // sambhrAntaiH sAmantaiH siktazcandanarasairgataH skhA - sthyam // saudharme'drAkSamahaM, kandukamIdRzamiti sa bubudhe // 377 // pUrvabhavabhrAtA me, kathamatha milatIti cintayaMzcakrI // taM jJAtumamuM cakre, sArdhazlokaM zucizlokaH // 378 // " tathAhi - [ " dAsA dasaNe AsI, miA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA kAsibhUmIe // 1 // devA ya devalogaMmi, Asi amhe mahiDiA" ] pUrayati yo dvitIyaM, lokaM tasmai dadAmi rAjyArdham // iti cAghoSayaduccaiH, pure'khile pratidinaM cakrI // 379 // rAjyArthI cakre taM zlokaM sArdhaM jano'khilaH kaNThe // pUritavAnna tu kazcidvipazcidapi pazcimazlokam // 380 // itazca 1 pUritavAnna tu kazci- pazcimamarddha dvitIyasya // iti "gha" saMjJakapustake // 12 trayodazamadhyayanam citrasambhUtacaritram 370 - 380
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana | jIvazcitrasya mahebhya-nandanaH purimatAlasaMjJapure ||jaatismrnnaad jJAtvA, pUrvabhavAnAdade dIkSAm // 381 // grAmA- tryodshm||29|| diSu viharaMstaM, sadalaM zlokaM nizamya lokebhyaH // prAgbhavabAndhavabodhana-kRte sa kAmpIlyanagaramagAt // 382 // dhyayanam 15 / tatrArAme nAmnA, manorame saMsthitaH sa sAdhustam // sArdhaM zlokaM zrutvA-raghaTTikamukhAdado'vAdIt // 383 // ["imA citrasambhUjo chaDhiA jAI, annamanneNa jA viNA" ] iti tenoktamadhItyA-raghaTTikaH zlokapazcimadalaM tat // gatvA sapadi tacaritram 381-391 nRpAne, zlokayugalamabravIt sakalam // 384 // snehAvezAnmUchauM, gatastato'patadilApatirilAyAm // tacca prekSyA-18 nabhrA-'zanipAtamivAkSubhat paripat // 385 // jAtedRzI dazA naH, prabhogirAsyeti parijanaH kopAt // tamathAraghaTTikaM muhu-ratADayat pArNighAtAdyaiH // 386 // na mayAyamapUri tato, mA mAM tADayata yUyamiti vilapan // muktaH sa kosya pUraka, iti pRSTazcAbravIdevam // 387 // zlokamapUrayadaparaM, munirmadaraghaTTanikaTabhUmiSThaH // prApamahaM tu vyasanaM 21 mudhaiva rAjyaspRhAgrahilaH ! // 388 // atha candanarasapUraiH, saMsikto vyaktacetanazcakrI // vijJAtamunivarAgama-vRttaH 8. |sneholasacittaH // 389 // datvAraghaTikAya, dyumnaM bahu pAritoSikaM sadyaH // sAntaHpuraparivAraH, sotknnttho'gaattdu-18|| 291 // dyAnam // 39 // [yugmam ] natvA ca taM munivaraM, bASpajalAplutavilocanazcakrI // niSasAda yathAsthAnaM, prAcyasnehAdhikalehaH // 391 // [ iha brahmadattahiNDimAzritya zrIuttarAdhyayanasUtraniryuktau kazcidvizeSo dRzyate, sa tu tata PRIPARKASIRIKISHA
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 9 12 evAvadhAryaH ] ityuktazcitrasambhUtayoH pUrvavRttAntAkhyAnena sUtratrayabhAvArthaH // 3 // tayormithaH sambhASaNaM tu sUtrasiddhamityadhunA'vaziSyamANaM tadeva vyAkhyAyate / tatra cakrI yadUce tatsabandhapurassaraM sUtracatuSkenAhamUlam - cakkavahI mahiDDIo, baMbhadatto mahAyaso / bhAyaraM bahumANeNaM, imaM vayaNamabbavI // 4 // vyAkhyA - cakravarttI maharddhiko brahmadatto mahAyazAH bhrAtaraM pUrvabhavasodaraM bahumAnena mAnasapratibandhena idaM vakSyamANavacanamabravIt // 4 // tadyathA mUlam - Asimo bhAyarA dovi, annamannavasANugA / annamannamaNurattA, annamannahiesiNo // 5 // vyAkhyA - 'Asimotti' abhUvA''vAM bhrAtarau dvAvapi anyonyaM parasparaM 'vasANugatti' vazaM AyattatAM anugacchato yau tAvanyonyavazAnugau, anyonyavazavarttinAvityarthaH / tathA anyonyamanuraktau atIva lehavantau, anyonyaM hiteSiNau mithaH zubhAbhilASiNau, punaH punaranyonyagrahaNaM tu tulyacittatAtizayakhyApanArtha, makArazca sarvatrAlAkSaNikaH // 5 // keSu punarbhaveSvitthamAvAmabhUvetyAha | mUlam -- dAsA dasapaNe Asi, miA kAliMjare nage / haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA kAsibhUmie // 6 // vyAkhyA - dAsau dazArNe dazArNadeze 'Asitti' abhUva, mRgau kAliMjare kAliMjaranAmni nage, haMsau mRtagaGgAtIre, zvapAkau cANDAlau kAzIbhUmau kAzyabhidhAne janapade // 6 // trayodazama dhyayanam gA 4-6
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 292 // 15 18 21 24 mUlam -- devAya devalogammi, Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaTTiA jAI, annamanneNa jA viNA // 7 // vyakhyA- devau ca devaloke saudharmA 'Asitti' abhUva 'amhetti' AvAM maharddhikau, na tu kilviSakatvAdinA nindyau, 'imA Notti' iyaM AvayoH SaSTikA jAtiH kIdRzI yetyAha- 'annamantreNatti' anyonyena paraspareNa yA vinA, yA parasparasAhityarahiteti bhAva iti sUtracatuSkArthaH // 7 // itthaM cakriNokte munirAha - | mUlam - kammA niANappagaDA, tume rAya ! viciMtiA / tesiM phalavivAgeNaM, vippaogamuvAgayA // 8 // vyAkhyA - karmANi jJAnAvaraNAdIni nidAnaM sAbhiSvaGgaprArthanArUpaM tena prakRtAni prakarSeNa racitAni nidAnaprakR tAni nidAnavazanibaddhAnItyarthaH, tvayA rAjan ! vicintitAni, taddhetubhUtArttadhyAnAbhidhyAnena karmANyapi tathocyante / teSAM karmaNAM phalaM cAsau vipAkazca zubhAzubhajanakatvalakSaNaH phalavipAkastena viprayogaM virahamupAgatau prAptau / ayaM | bhAvaH - yattadA tvayA maniSiddhenApi nidAnaM kRtaM, tasya phalametadyadAvayostathAbhUtayorapi viyoga iti sUtrArthaH // 8 // evaM viyogahetuM jJAtvA cakrI punaH praznayitumAha mUlam - saccasoappagaDA, kammA mae purA kaDA / te ajja paribhuMjAmo, kiM nu cittovi se tahA // 9 // vyAkhyA - satyaM mRSAbhASAtyAgarUpaM, zaucaM ca nirmAyamanuSThAnaM, tAbhyAM prakaTAni khyAtAni satyazaucaprakaTAni ka trayodazamadhyayanam (13) gA 7-9 // 292 //
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANi prakramAcchubhAnuSThAnAni mayA purAkRtAni yAnIti zeSaH, tAnyadya asmindine zeSatadbhavakAlopalakSaNatata 'pari-1||trayodazamabhukSAmotti' paribhuje tadvipAkopanatastrIratnAdibhogadvAreNa vedaye yathAhamiti gamyate, kimiti prazne, nu iti vitarke, dhyayanam gA 10 citropi citranAmApi? kortho ? bhavAnapi 'se' iti tAni tathA paribhuMkta ? api tu na paribhukte, bhikssktvaadbhvtH| tathA ca kiM tava tAni mayA sahopArjitAni zubhakarmANi viphalAni jAtAnItyAzaya iti suutraarthH||9|| itthaM cakriNokte khakharUpaM munirAha mUlam-savaM sucipaNaM saphalaM narANaM, kaDANakammANa na mukkhu asthi / __atyehiM kAmehi a uttamehi, AyA mamaM puNNa phlovvee||10|| vyAkhyA-sarva sucIrNa zobhanamanuSThitaM tapaHprabhRtIti gamyate, saphalaM narANAmupalakSaNatvAt zeSaprANinAM ca, ki-2 miti yataH kRtebhyo'rthAdavazyavedyatayA racitebhyaH karmabhyo na mokSo muktirasti, dadati hi tAni nijaM phalamavazya-18 miti bhAvaH / prAkRtatvAceha vibhaktivyatyayaH, na ca vAcyaM tvayaivAtra vyabhicAra ityAha-adravyaiH kAmaizca zabdAdibhiH, uttamaiH pradhAnarupalakSitaH sannAtmA "mamaMti" mamApi "puNNaphalovaveetti' atra 'upa' 'apa' 'ita' itizabdatrayasthApane pRSodarAditvAdapazabdasyAkAralope 'upapeta' iti draSTavyaM, tatazca puNyasya zubhakarmaNaH phalaM puNyaphalaM tenopapeto yuktaH, puNyaphalopapeto'bhUditi zeSaH // 10 // tatazca
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 293 // trayodazamadhyayanam gA11-12 *35436400K ** 'mUlam-jANAsi saMbhUa mahANubhAgaM, mahiDDiaM punnnnphlovveaN| cittaMpi jANAhi taheva rAyaM, iDDI juI tassavi appabhUA // 11 // vyAkhyA-jAnAsi avabudhyase yathA tvamAtmAnamiti zeSaH, he sambhUta ! pUrvabhave sambhUtAbhidhAnamahAnubhAgaM bRhanmAhAtmyaM mahardhikaM cakravartipadAvAptyA sAtizayasampayuktaM, ata eva puNyaphalopapetaM citramapi jAnIhi, tathaiva tAdRzameva he rAjan ! kimityevamata Aha-RddhiH sampat , dyutirdIptistasyApi janmAntaranAmnA citrAbhidhAnasya mamApIti bhAvaH, cazabdo yasmAdarthe, tato yasmAtprabhUtA baDhI babhUveti zeSaH, gRhasthabhAve mamApyevaMvidhatvAdeveti bhAvaH // 11 // yadi tavApyevaMvidhA sampadabhUttadA kathaM prabajitaH ? ityAha mUlam-mahattharUvA vayaNappabhUA, gAhANugIA narasaMgamajjhe / jaM bhikkhuNo sIlaguNovaveA, ihajjayaMte samaNomhi jAo // 12 // vyAkhyA-mahArtharUpA anantadravyaparyAyAtmakatayA bahvarthakharUpA, vacanenAprabhUtA vacanAprabhUtA, khalpAkSaretyarthaH / kAsau ? gIyate iti gAthA, sA cehArthAddharmAbhidhAyinI sUtrapaddhatiH, anulomaM zroturanukUlaM gItA kathitA anugItA / anena zrotranukUlaiva dezanA kAryeti khyApitaM bhavati / ketyAha- narasaGghamadhye, na tu koNake pravizyeti bhAvaH, ** // 293 // *
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazamadhyayanam gA 13 yAM gAthAM zrutveti zeSaH, bhikSavo munayaH zIlaM cAritraM, guNo jJAnaM, tAbhyAmupapetAH zIlaguNopapetA iha jinapravacane yatante yatnavanto bhavanti, sopaskAratvAtsUtrasya, sA mayApi zrutA, tataH zramaNo'smi ahaM jAto na tu duHkhadagdhatvAditi bhAva iti sUtratrayArthaH // 12 // evaM muninokte cakrI khasampadA nimaMtrayitumAha mUlam-uccodae mahu kakke a baMbhe, paveiA AvasahA ya rmmaa| imaM gihaM cittadhaNappabhUaM, pasAhi paMcAlaguNovaveaM // 13 // vyAkhyA-uccodayo madhuH kaH cazabdAnmadhyo brahmA ceti paJca pradhAnAH prAsAdAH praveditA mama varddhakipuraHsarerupanItA ityarthaH, AvasathAzca zeSA bhavanaprakArA ramyA ramaNIyAH, ete tu yatraiva cakriNe rocate tatra bhavantIti vRddhaaH| kiJca idaM pratyakSaM gRhamavasthitiprAsAdarUpaM prabhUtaM bahu, citraM vividhamAzcaryakArivA, dhanamasminniti prabhUtacitradhanaM, prAkRtatvAtpUrvAparanipAtaH, prazAdhi pAlaya upa kSveti bhaavH| pAJcAlA nAma dezastasmin guNA indriyopakAriNo rUpAdayastairupapetamanvitaM pAJcAlaguNopapetaM, ayaM bhAvaH-pAJcAleSu yAni zreSThavastUni tAni sarvANyasmin gRhe santi, pAJcAlAnAM tadAtisamRddhatvAtpAJcAlagrahaNaM, anyathA hi bharatepi yadviziSTaM vastu tattadA tadgRha eva AsIt // 13 // kiJca
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 294 // gA14-16 SSSAARESSAASAASAAR mUlam- naTrehiM gIehi a vAiehiM, nArIjaNAiM privaaryNto| trayodazama dhyayanam bhuMjAhi bhogAiM imAI bhikkhU , mama roai pavajjA hu dukkhaM // 14 // vyAkhyA-"naTehiMti" nRtyairgItaizcasya bhinnakramatvAdvAditraizca nArIjanAn parivArayan parivArikurvan muMzva bhogAnimAn pratyakSAn sUtratvAtsarvatra liGgavyatyayaH, he bhikSo ! / iha ca yadgajaturaGgAdIn vihAya strINAmevAbhidhAnaM tat / strIlolupatvAttasya, tAsAmeva cAtyantAkSepakatvajJApanArtha, kimityevamata Aha-mahyaM rocate pratibhAti pravrajyA hurava-13 dhAraNe bhinnakramazca tato duHkhameva, na manAgapi sukhamiti bhAva iti sUtradvayArthaH // 14 // evaM cakriNokte muniH || kiM vyadhAdityAha mUlam- taM puvaneheNa kayANurAgaM, narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / dhammassio tassa hi ANupehi, citto imaM vayaNamudAharitthA // 15 // | vyAkhyA-taM brahmadattaM pUrvasnehena kRtAnurAgaM narAdhipaM kAmaguNeSu viSayeSu gRddhaM, dharmAzrito dharmasthitastasyeti cakriNo | hitAnuprekSI hitAkAMkSI citrazcitrajIvamuniridaM vacanaM vAkyamudAhRtavAniti sUtrArthaH // 15 // tadeva darzayatimUlam-savaM vilaviaM gIaM, savaM narse viDaMbiaM / save AhAraNA bhArA, save kAmA duhAvahA // 16 // // 294 //
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA sarva vilapitaM vilapitakalpaM nirarthakatayA ruditayonitayA ca gItaM ! mattabAlAdigItavat , sarva nRtyaM trayodazama |viDambitaM viDambanAprAyaM ! yakSAviSTapItonmattAdyaGgavikSepavat , sarvANyAbharaNAni bhArAstattvato bhArarUpatvAtteSAm ||dhyynm | tathAhi kasyacita zreti-matasya zreSTisampadaH ||vrysaundrycaatryaa. priyA prANapriyAbhavata // saSe / zreSThisuta vadhUkathA saudhamadhyAttvaM, zilAputrakamAnaya // tAmityUce'nyadA zvazrUH, khayaM kRtyaparAyaNA // 2 // mahAbhAramahaM mAta-stamu- 1-13 doDhuM na hIzvarI // iti sA mAha tacchRtvA, vimamarzeti tatpatiH // 3 // deharakSAparA'lIko-ttarameSA dadau zaThA // tattathA zikSayAmyenA, naivaM kuryAdyathA punH||4||dhyaatveti taM dRSadgolaM, svarNenAveSya srvtH|| tatvarUpamajAnasAstasyAH so'nyedhurArpayat // 5 // sApi tuSTA tamAdAya, vidadhe kaNThabhUSaNam // vimuhyanti svarUpeNa, baahyenaivaalpmedhsH||6|| tato'nyadA tatpatistA-mityaprAkSIdayi priye ! // idaM bhUSaNamuddoDhe, bhavatyA zakyate na vA ? // 7 // sA'vAdItkimiyanmAtra-miyatopi caturguNAn // sukhaM suvarNAlaGkArA-nudvahehaM pradatta cet ! // 8 // smitvA smAha | tataH kAnto, yaM zilAputrakaM tadA // na tvamudvoDhumIzAbhUH, kareNa kSaNamapyare ! // 9 // kharNAvRtaH sa evAsau, kaNThena / priyate sukham // khaputra iva vAtsalyA-jAtu nottAryate hRdH||10|| valpasyApi suvarNasya, tadaho mahimA mahAn // girivagururapyeSa, yenAsIttUlavallaghuH // 11 // tenetyuktA zaThatvaM me, bhA jJAtamiti hiyA // vIkSAmAsa vilakSA sA, kSamA pratyuttarAkSamA // 12 // sa bhArarUpopi ciraM yathA'zmA, mohAttayAloThyata kaNThapIThe // bhUSAstathAnyA
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 295 // 15 18 21 24 api bhArabhUtA, vahanti lokA vigaladvivekAH // 13 // iti zreSThisutavadhUkathA // tathA sarve kAmA duHkhAvahA mRgA| dInAmivAyatau duHkhadAyitvAnnarakahetutvAcceti // 16 // tathA mUlam - bAlAbhirAmesu duhAvahesu, na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM ! / virattakAmANa tavodhaNANaM, jaM bhikkhuNaM, sIlaguNe rayANaM // 17 // vyAkhyA - bAlAnAM mUDhAnAM abhirAmA manoharA bAlAbhirAmAsteSu duHkhAvaheSu duHkhaprApakeSu na tatsukhaM kAmaguNeSu manojJazabdAdiSu sevyamAneSvapi he rAjan ! kiM tadityAha - yatsukhaM "virattakAmANaMti" kAmaviraktAnAM tapodhanAnAM bhikSUNAM zIlaguNe ratAnAM syAditi zeSa iti sUtradvayArthaH // 17 // atha dharmaphalopadarzanenopadeSTumAhamUlam - nariMda jAI ahamA narANaM, sovAgajAI duhao gayANaM / jahiM vayaM saba jaNassa vesA, vasIa sovAganivesaNesu // 18 // - he nareMdra ! cakravarttin ! jAtiradhamA nikRSTA narANAM madhye'bhUditi zeSaH, zvapAkajAtiM "duhaotti" dvayorapyAvayorgatayoH, ayaM bhAvaH - yadA''vAM zvapAkajAtAvutpannau tadAvayoH sarvajanagarhitA jAtirAsIt, kadAcittAM prApyApi anyatroSitau syAtAmityAha-yasyAM vayamityAvAM, prAkRtatvAdbahuvacanaM, sarvajanasya dveSyAvaprItikarau" vasI atti" avasAva uSitAviti yAvat zvapAkanivezaneSu cANDAlagRheSu // 18 // kadAcittatrApi kalAvizeSAdinA ahIlanIyau syAtAmityAha " trayodazama dhyayanam (13) gA17-18 // 295 //
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazamaH mUlam-tIse a jAIi u pAviAe, vucchA mu sovAganivesaNesu / dhyayanam savassa logassa duguMchaNijjA, ihaM tu kammAiM purekaDAiM // 19 // haigA 19-20 vyAkhyA-tasyAM ca jAtau zvapacasambandhinyAM, turvizeSaNe, tatazca zeSajAtibhyaH kutsitatvaM vizinaSTi, pApaiva pApikA kutsitA tasyAM 'vucchatti' uSitau 'mu' ityAvAM zvapAkanivezaneSu sarvasya lokasya jugupsanIyau hIlanIyau |'ihaMti' asmin janmani, tuH punararthaH, tata iha punaH karmANi zubhAnuSThAnAni 'pure kaDAiMti' purAkRtAni zubhajAtyAdernivandhanamiti zeSaH, tato jAtapratyayaiH punarapi tadarjanAyaiva yatnaH kAryo na tu viSayAbhiSvaGgavyAkulaireva stheyamityAzayaH // 19 // etadeva darzayati mUlam so dANisiM rAya mahANubhAgo, mahiDio puNNaphalovaveo / _ caittu bhogAiM asAsayAI, AyANaheU abhinikkhamAhi // 20 // vyAkhyA-'sa' iti yaH sambhUtamuniH pUrvamAsIt sa tvaM dANisiMti' idAnIM rAjA mahAnubhAgo maharddhikaH puNyaphalopapetazca san dRSTaphalatvenAbhiniSkrAmeti sambandhaH, kiM kRtvetsAha-tyaktvA bhogAnazAzvatAn , AdIyate gRhyate sadvivekairityAdAnazcAritradharmastaddhetorabhiniSkAma Abhimukhyena pravraja, na hi gRhasthatAyAM sarvacAritrasambhava iti sUtratrayArthaH // 20 // itthamakaraNe ko doSaH ? ityAha
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana trayodazamadhyayanam // 29 // gA21-22 BAA5%25A52525 mUlam-iha jIvIe rAya asAsayaMmi, dhaNiaM tu puNNAI akubmaanno| se soaI mancumuhovaNIe, dhammaM akAUNa parammi loe // 21 // vyAkhyA-iha jIvite manuSyasambandhinyAyuSi rAjannazAzvate asthire dhaNiaMtutti' atizayenaiva na tu ketuprAnta- vacaJcalatAmAtreNa, puNyAni zubhAnuSThAnAnyakurvANaH 'setti' sa puNyAnupArjako jantuH zocati pazcAttApaM vidhatte, mRtyumukhaM maraNAvasaramupanItastathAvidhakarmabhirupaDhaukito mRtyumukhopanItaH san dharmamakRtvA 'parammitti' casya gamyatvAt parasmiMzca loke janmAntararUpe gata iti zeSaH, narakAdau hi asahyAsAtavedanArditaH zazinRpavatkiM mayA tadaiva puNyaM na kRtamiti khidyata evAdharmakArIti sUtrArthaH // 21 // na ca mRtyumukhopanItasya paratra vA duHkhAditasya khajanAdayastrANAya bhAvina ityAha mUlam-jaheha sIho va miaMgahAya, maJcU naraM nei hu aNtkaale| na tassa mAyA va piA va bhAyA, kAlaMmi tammi saharA bhavaMti // 22 // vyAkhyA-yathetyaupamye ihaloke siMho mRgArirveti pUraNe mRgaM hariNaM gRhItvA prakramAtparalokaM nayatIti sambandhaH, evaM mRtyuryamo naraM mAnavaM 'nei hutti' nayatyeva, antakAle AyuHkSayAvasare, na ca tasya mRtyunA nIyamAnasya mAtA // 29 //
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazamadhyayanam gA23-24 3 ASHRAICRORECRUARCAREERS * vA pitA vA bhrAtA vA kAle tasmin jIvitAntarUpe, aMzaM prakramAjIvitasya bhAgaM dhArayanti, mRtyunA nIyamAnaM rakSantItyaMzadharA bhavanti, yathA hi nRpAdau khajanasarvakhaM harati khadhanadAnAtvajanaistadrakSyate, naivaM khajIvitAMzadAnena tajjIvitaM dhAryate iti bhAvaH, // 22 // na ca jIvitArakSaNepi duHkhAMzahAriNo bhAvina ityapi dhyeyamityAha mUlam na tassa dukkhaM vibhayaMti nAio, na mittavaggA na suA na baMdhavA / ___ikko sayaM paccaNu hoi dukkhaM, kattAramevaM aNujAi kammaM // 23 // vyAkhyA-na tasya mRtyunA nIyamAnasya duHkhaM zArIraM mAnasaM vA vibhajante vibhAgIkurvanti jAtayo daravartinaH khajanAH, na mitravargAH suhRtsamUhAH, na sutAH putrAH, na bAndhavA nikaTavartinaH khajanAH, kintu ekaH khayaM pratyanubhavati vedayate duHkhaM, kimiti ? yataH kartArameva anuyAti karma // 23 // itthamazaraNabhAvanAmuktvA ekatvabhAvanAmAha mUlam-ciccA dupayaM ca cauppayaM ca, khittaM gihaM dhaNNa dhannaM ca savaM / sakammappabIo avaso payAi, paraM bhavaM suMdara pAvagaM vA // 24 // __ vyAkhyA-tyaktvA dvipadaM ca bhAryAdi, catuSpadaM ca hastyAdi, kSetramibhukSetrAdi, gRhaM dhavalagRhAdi, dhanaM kanakAdi, dhAnyaM ca zAlyAdi sarva, khakarmaivAtmano dvitIyaM yasya sa khakarmAtmadvitIyaH, avazo'vataMtraH, prayAti paramanyaM bhavaM janma sundaraM vargAdikaM, pApakaM vA narakAdikaM khakRtakarmAnurUpamiti bhAvaH // 24 // atha jIvatyaktazarIrasya kA vA"tyAha 12
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 297 // trayodazamadhyayanam gA25-27 mUlam-taM ikkagaM tucchasarIragaM se, ciIgayaM dahia u pAvageNaM / bhajjA ya puttovi a nAyao vA, dAyAramannaM aNusaMkasaMti // 25 // vyAkhyA-taditi yattena tyaktaM eka advitIyaM tucchamasAraM zarIrakaM tucchazarIrakaM se tasya sambandhi citigataM citAprAptaM dagdhvA tuH pUraNe pAvakenAgninA bhAryA ca putropi ca jJAtayazca dAtAramanyaM anusaMkrAmanti upasarpanti, te hi gRhamanenApAvanamiti tadvahirniSkAzya, jvalanAdinA ca bhasmasAtkRtvA, kRtvA calaukikakRtyAni, AnaMdya ca katiciddinAni punaH khArthasiddhyai anyamanuvarttante, na tu tadvArtAmapi pRcchatItyAzaya iti sUtracatuSkArthaH // 25 // kiJca mUlam-uvanijai jIviamappamAyaM, vaNNaM jarA harai narassa raayN| paMcAlarAyA vayaNaM suNAhi, mA kAsi kammAiM mahAlayAiM // 26 // vyAkhyA-upanIyate Dhaukyate prakramAnmRtyave tathAvidhakarmabhirjIvitaM apramAdaM pramAdaM vinaiva avIcimaraNeneti bhAvaH, varNa susnigdhacchAyAtmakaM jarA harati narasya he rAjan ! yatazcaivamataH pAJcAlarAja! vacanaM zRNu, kintadityAhamA kArSIH karmANi mahAlayAni atizayamahAnti paJcendriyavadhAdInIti suutraarthH||26|| evaM muninokte cakrI smAha mUlam-ahaMpi jANAmi jaheha sAhU, jaM me tumaM sAhasi vkkmeaN| bhogA ime saMgakarA havaMti, je duccayA ajo ! amhArisehiM // 27 // // 297 //
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 6 9 12 vyAkhyA - ahamapi jAnAmi tatheti zeSaH, yathA yena prakAreNa iha jagati sAdho ! yanme mama tvaM sAdhayasi kathayasi vAkyamupadezarUpaM vacaH etadanantaroktaM, tatkiM bhogAnna jahAsItyAha - bhogA ime pratyakSAH saGgakarAH pratibandhotpAdakA bhavanti, ye dustyajA Arya ! asmAdRzairgurukarmabhiriti sUtrArthaH // 27 // kiJca - | mUlam -- hatthiNapuraMmi cittA, dahUNaM naravaI mahiDDiaM / kAmabhogesu giddheNaM, niANamasuhaM kaDaM // 28 // tassa me appaDikaMtassa, imaM eArisaM phalaM / jANamANevi jaM dhammaM, kAmabhogesu mucchio // 29 // [juyalaM] vyAkhyA - hastinApure he citra ! prAgbhave citrAhnamune ! dRSTvA narapatiM sanatkumArasaMjJaM turyacakriNaM maharddhikaM kAmabhogeSu gRddhena mayeti zeSaH, nidAnamazubhamazubhAnubandhi kRtam // 28 // ' tassatti' suvUvyatyayAttasmAnnidAnAnme mamApratikrAntasyA'pratinivRttasya tadA hi tvayA bahUktepi na manmanaso nivRttirabhUditIdaM etAdRzaM anantaravakSyamANarUpaM phalaM kArya jAtamiti zeSaH, yatkIdRzamityAha - jAnannapi yadahaM dharma zrutadharmAdikaM kAmabhogeSu mUcchito gRddhaH tadetatkAmabhogeSu mUrcchanaM mama nidAnasya phalamiti sUtradvayArthaH // 29 // punarnidAnaphalamevodAharaNena darzayitumAhamUlam - nAgo jahA paMkajalAvasaNNo, dahuM thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA, na bhikkhuNo maggamaNuvayAmo // 30 // trayodazama dhyayanam gA28-30
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA31-32 uttarAdhyayana * vyAkhyA-nAgo hastI yathetyaupamye, paGkapradhAnaM jalaM paGkajalaM tatrAvasanno nimagnaH san dRSTvA sthalaM na naivAbhisameti trayodazama dhyayanam // 298 // prApnoti tIraM pAraM, apergamyatvAttIramapi AstAM sthalamiti bhAvaH / evaM vayaM kAmaguNeSu gRddhA na bhikSoH sAdhoAga (13) 156 sadAcArarUpaM anuvrajAmo'nusarAma iti sUtrArthaH // 30 // punaranityatAM darzayituM munirAha mUlam-accei kAlo taraMti rAIo, nayAvi bhogA purisANa niccA / uvicca bhogA purisaM cayaMti, dumaM jahA khINaphalaM va pakkhI // 31 // vyAkhyA atyeti atikrAmati kAlo yathAyuSkakAlaH, kimiti ? yatastvarante zIghraM gacchanti rAtrayo rajanyo 6 dinopalakSaNazcaitattato'nenAyuSo'sthiratvamuktaM, uktaJca-"kSaNayAmadivasamAsa-cchalena gacchanti jIvitadalAni // iti / |vidvAnapi kathamiha, gacchasi nidrAvazaM rAtrau // 1 // " na ca bhogA api aperatra sambandhAt puruSANAM nityAH zAzvatAH, yata upetya khapravRttyA na tu puruSAbhiprAyeNa bhogAH puruSaM tyajanti, kamiva ka ivetyAha- drumaM yathA kSINaphalaM, vetyaupamye bhinnakramazca, tataH pakSiNa iva vihagA iva phalopamAni hi puNyAni tatastadapagame kSINaphalaM vRkSamiva |puruSaM pakSiNa iva bhogA muJcantIti sUtrArthaH // 31 // yata evamataH IC // 298 // mUlam-jai taMsi bhoge caiuM asatto, ajAI kammAI karehi rAyaM / dhammaThio savapayANukaMpI, to hohisi devo io viuvI // 32 // GALLOCALAMROSAGAR 24
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA- yadi tvamasi bhogAMstyaktumazaktaH tataH kimityAha - AryANi ziSTajanocitAni karmANi kAryANi kuru he rAjan ! dharme prakramAdgRhasthadharme samyagdRSTyAdyAcAralakSaNe sthitaH san sarvaprajAnukampI samastaprANIdayAparaH, tataH kiM phalamityAha - tata Aryakarma karaNAdbhaviSyasi devo vaimAnika ito'smAnmanuSyabhavAdanantaraM 'viubitti' vaikriyazarIkhAniti sUtrArthaH // 32 // evamuktopi yadAsau na kiJcitpratyapadyata tadA muniH smAha mUlam -- na tujjha bhoge caiUNa buddhI, giddhosi AraMbhapariggahesu / mohaM kao ittio vippalAvo, gacchAmi rAyaM AmaMtiosi // 33 // vyAkhyAna naiva tava bhogAnupalakSaNatvAdanAryakarmANi ca tyaktuM buddhiH, gRddhaH prasaktosi varttase ArambhaparigraheSu sAvadya vyApAreSu sacittAcittAdivastukhIkAreSu ca, moghaM niSphalaM yathA bhavati tathA kRta etAvAn vipralApo vividhanyarthavacanavinyAsalakSaNaH, samprati tu gacchAmi rAjan ! AmaMtritosi dhAtUnAmanekArthatvAt pRSTosi gantumiti zeSaH / tava hi jIvitAnityatAdarzanAdibhirbahubhiH prakArairanuziSyamANasyApi na manAgapi vairAgyamabhUdityavineyatvA|dupekSaiva varIyasIti bhAva iti sUtrArthaH // 33 // itthamuktvA gate munau brahmadattasya yadabhUttadAha mUlam -- paMcAlarAyAvi a baMbhadatto, sAhussa tassA vayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjia kAmabhoge, aNuttare so narae paviTTho // 34 // trayodazamadhyayanam gA33-34
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 299 // 15 18 21 24 'paMcAlarAyAviatti' apiH punararthe, caH pUraNe, tataH pAJcAlarAjaH punarbrahmadattaH sAdhostasya vacanamakRtvA gurukarmatayA vajratandulavadatyantadurbhedatvAt, [, anuttarAn sarvottamAn bhuktvA kAmabhogAn, anuttare sakalanarakajyeSThe apratichAne ityarthaH, sa brahmadatto narake praviSTaH / tadanena nidAnasya narakAntaM phalamupadarzitaM bhavatIti sUtrArthaH // 34 // yathA cAyaM narake praviSTastathA tatkathAvaziSTA ihocyate / tathAhi tamabodhyatamaM hitvA sadvaidya ivApaTuM nikaTamaraNam // vijahAra yatirbhUmI - patirapi rAjyaM ciraM bubhuje // 392 // taM cAnyadA dvijaH pUrva- saMstuto'bhyetya kopyadovAdIt // bhuMkSe yadAtmanA tatpradehi me bhojanaM cakrin ! // 393 // Uce nRpo madannaM, durjaramanyasya sRjati conmAdam // vipro jagAda dhik tvAM, kadaryamannapradAnepi // 394 // sakuTumbamatha narendra-staM nijabhojanamabhojayatkopAt // atha tasyAvirabhUnnizi, madanonmAdo bhRzaM tasmAt // 395 // anapekSitanijajananI - jAmijanIvyatikarastato vipraH / sasutopi prAvarttata, rate surAmatta iva vikalaH ! // 396 // prAtastu lajjayA sa, dvijo gRhajanazca tasya nAnyonyam // darzayitumAsyamazakan, mazakapaTalamalinamavasAdAt // 397 // animittArAtirmA, sakuTumbamahIlayanmahIzo'sau // iti cintayannamarSA - nnagarAnniragAttato vipraH // 398 // tena bhramatAtha bahiH, pazupAlo'darzi darzitAzcaryaH // karkarikAbhiH pippala-dalapaTalaM chidrayan dUrAt // 399 // matkArya kartumasau, kSama iti nizcitya vADavaH sa tataH // ityUce taM sanmAna - dAnavacanairvazIkRtya // 400 // rAjapathe yo trayodazamadhyayanam (13) citrasambhUtacaritrama vaziSTam 392-400 // 299 //
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ -25 C dvirade, sthitaH sitachatracAmaro vrajati // prakSipya golike tvaM, tasya dRzau sphoTayeH kSipram // 401 // tatpratipadya trayodazama dhyayanam jaDatvAt , sthitvA kuDyAntare dRzau nRpteH|| saha muktagolikAbhyAM, sopi samaM sphoTayAmAsa // 402 // pazuvatpa citrasambhUzupAlaH sotha, hanyamAnoGgarakSakairdutvA ||raajnye'pkaarinnN taM, dvijamAkhyatkumatidAnaripum // 403 // tadavetya nRpaH tacaritrama vaziSTam kupita-staM vipraM putramitrabandhuyutam // vyApAditavAn sadyaH, kopo mahatAM hi no viphlH|| 404 // aparAn puro 401-411 hitAdI-napi nikhilAnagaravAsino viprAn // so'ghAtayadruSA va nu,roSAndhAnAM vivekmtiH?||405|| sacivaM caivama cata, bhRtvA sthAlaM dvijanmanAM nayanaiH // sthApaya mama puratonvaha-mahaM yathA tAni mRdnAmi ! // 406 // rAjJastasya tamAzaya-mavetya sacivopi zubhamatiH krUram // ApUrya zleSmAtaka-phalaiH puro'sthApayatsthAlam // 407 // tadatha sthAlaM nRpatiH, pasparza muhurmuhuH svapANibhyAm // ramaNIratnasparzA-dapi tatsparze'dhikaM mumude // 408 // dvijanetra9 dhiyA tAni ca, phalAni nirdayamamardayanmuditaH // na ca tatsthAlaM purato-'pAsArayadanizamapalajaH // 409 // itthaM / pravarddhamAnA-'zubhapariNAmo dinaM dinaM prati saH // atigamayati sma poDaza, varSANyavirataviSayatarSaH // 410 ||srvaa-3 // yuSAtha nRpatiH zaradAM zatAni, saptAtivAhya viSayAmipalolupAtmA // utkRSTajIvitamupAya' tamastamAyAM, raudrAzayAda jani narayikaH kSamAyAm // 411 // ityukto brahmadattakathAvaziSTAMzaH, samprati prasaGgatazcitravaktavyatAmAha
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 30 // trayodazamadhyayanam (13) mUlam-cittovi kAmehiM virattakAmo, udattacArittatavo mhesii| aNuttaraM saMjamapAlaittA, aNuttaraM siddhigaI gayatti bemi // 35 // vyAkhyA-citropi citraH punaH kAmebhyo viraktakAmo nivRttAbhilASaH udAttaM pradhAnaM cAritraM sarvaviratirUpaM tapazca dvAdazavidhaM yasya sa tathA, maharSiH anuttaraM saMyama saptadazabhedaM pAlayitvA anuttarAM sarvalokAkAzoparivartinI siddhiM gatiM gataH prApta iti sUtrArthaH // 35 // iti bravImIti prAgvat // 13 // yraayvyaakyaay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyabhujiSyopA-Ti dhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayodazamadhyayanaM sampUrNam // 13 // laillaillaillaillail // 30 //
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamadhyayanam gA1-3 3 // atha caturdazamadhyayanam // // e~ namaH // vyAkhyAtaM trayodazamadhyayanaM, adhuneSukArIyAkhyaM caturdazamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane mukhyatayA nidAnadoSa uktaH, prasaGgAnnirnidAnatAguNazca, atra punarmukhyatayA sa evocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdau sUtratrayam mUlam-devA bhavittANa pure bhavaMmi, keI cuA egvimaannvaasii| pure purANe usuAranAme, khAe samiddhe suraloaramme // 1 // sakammaseseNa purAkaeNaM, kulesudaggesu a te psuuaa| niviNNasaMsArabhayA jahAya, jiNiMdamaggaM saraNaM pavaNNA // 2 // pumattamAgamma kumAra dovi, purohio tassa jasA ya pttii| visAlakittI a tahesuAro, rAIttha devI kamalAvaI a // 3 // vyAkhyA- devA bhUtvA pUrvabhave kecidanirdiSTanAmAnazcayutAH svargAditi zeSaH, ekasmin padmagulmanAmni vimAne 51
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 301 // 12 15 18 21 vasantItyevaMzIlA ekavimAnavAsinaH pure nagare purANe cirantane 'ipukAra' nAmni khyAte prasiddhe samRddhe suralokaramye // 1 // khamAtmIyaM karma puNyaprakRtirUpaM tasya zeSa uddharitaM svakarmazeSastena purAkRtena kuleSu udagreSu ucceSu, caH pUraNe, te iti ye devA bhUtvA cyutAste prasUtA utpannAH / 'nidhiNatti' ArpatvAnnirviNNA udvignAH saMsArabhayAt 'jahAyatti' tyaktvA bhogAdIti zeSaH, jinendramArga tIrthaGkaroktaM muktipathaM zaraNaM apAyarakSAkSamaM AzrayaM prapannAH abhyupagatAH // 2 // teSu kaH kiMrUpo jinendramArge prapanna ityAha- puMstvaM puruSatvamAgamya 'kumAratti' kumArau akRtapANigrahaNau dvau, apiH pUraNe, sulabhabodhikatayA'nyeSAM ca bodhilAbha hetutayA prAdhAnyakhyApanArthamanayoH pUrvamupAdAnaM / purohito 'bhRgu' nAmA tRtIyaH, tasya 'yazA' ca nAmnA patnI caturthaH, vizAlakIrtizca vistIrNayazAzca tathA 'iSukAro' nAma rAjA paMcamaH 'ityatti' atraiva bhave devIti pradhAnabhAryA, prakramAttasyaiva rAjJaH 'kamalAvatI' ca nAmnA SaSTha iti sUtratrayArthaH // 3 // athaiteSu kumArayoryathA jainamArgAvAptirjAtA tathA darzayitumAha mUlam -- jAIja rAmannubhayAbhibhUA, bahiMvihArAbhiNiviTTacittA / saMsAracakkasa vimokkhaNaTTA, daTTuNa te kAmaguNe viratA // 4 // piaputtagA doNivi mAhaNassa, sakammasIlassa purohiassa / saritu porANi tattha jAI, tahA suciNNaM tavasaMjamaM ca // 5 // caturdazama dhyayanam (14) gA 4-5 // 301 //
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamadhyayanam OM vyAkhyA-jAtijarAmRtyubhayAbhibhUtau bahiH saMsArAdvihAraH sthAnaM bahirvihAraH sa cArthAnmokSa eva, tasminnabhi- niviSTaM baddhAgrahaM cittaM yayostau tathA, saMsArazcakramiva saMsAracakraM, tasyavimokSaNArtha tyAgArthaM dRSTvA sAdhUniti zeSaH / tAvanantaroktau kAmaguNe kAmaguNaviSaye viraktau // 4 // 'piaputtagatti' priyau vallabhau putrAveva putrako, priyau ca tau putrako ca priyaputrako dvAvapi mAhanasya dvijasya khakarmazIlasya yajanAdyanuSThAnaratasya purohitasya zAntikartuH 'sA |tutti' smRtvA paurANikI cirantanIM tatreti sanniveze jAtiM janma jAtismaraNaM prApyetyarthaH // tathA sucIrNa nidAnA-18 dinAnupahatatvena samyak sevitaM tapaH saMyamaM ca smRtvA kAmaguNe viraktAviti yoga iti sUtradvayArthaH // 5 // tatastau yadakArTI tadAha mUlam te kAmabhogesu asajamANA, mANussaesuM je Avi divA / mokkhAbhikaMkhI abhijAyasaDDA, tAyaM uvAgamma ime udAhu // 6 // vyAkhyA-tau purohitasutau kAmabhogeSu 'asajjamANatti' asajantau saGgamakurvantau mAnuSyakeSu manuSyasambandhiSu ye cApi divyA devasambandhinasteSu ceti prakramaH, mokSAbhikAMkSiNI abhijAtazraddhau utpannatattvarucI tAtaM pitaramupAgamyedaM vakSyamANaM 'udAhutti' udAharatAM uktavantAviti sUtrAkSarArthaH // 6 // bhAvArthastveSAM sUtrANAM kathAnakAdavaseyastatsampradAyazcAyaM, tathAhi SHAAE.
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 302 // karata citrasambhUtayoH pUrva-bhave yo suhRdAvubhau // abhUtAM vallavau sAdhu-sevAdhvastavipallavau // 1 // tAvapi vratamArA- caturdazamadhyA-bhavatAM bhAsurau surau // vrataM hi cenna mokSAya, tarhi khargAya jAyate // 2 // kSitipratiSThitapure, tAvabhUtAM tata- dhyayanam zyutau // sodarAvibhyatanayo, sundarAvAzvinAviva // 3 // ibhyaputrAstayostatra, catvAro'nyamaharddhikAH // jajJire suhRdaH / (14) bhRgupurohipuNya-zAlinAM sulabhA hi te // 4 // upabhujya ciraM bhogAM-ste paDapyanyadA mudA // zrutvA dharma gurUpAnte, prAvrajana zataputravarNa|vijitendriyAH // 5 // pAlayitvA ciraM dIkSA-madhItya vividhaM zrutam // vidhAyAnazanaM prAnte, te vipadya maharSayaH OMnam 1-14 // 6 // vimAne padmagulmADhe, prathamatridivasthite // jajJire tridazazreSThA-zcatuHpalyopamAyuSaH // [ yugmam ] tatrApi vividhairbhogai-rativAdyAyurAtmanaH // gopajIvAmarau muktvA-'cyavanta prAsurAH pare // 8 // teSvekaH kurudezovI-lalanAmaulibhUSaNe // iSukArapure bhUmA-niSukArAbhidho'bhavat // 9 // anyastu tasya rAjJo'bhU-mahiSI kamalAvatI // sarvAGgasubhagA bhUmI-gateva jayavAhinI // 10 // tasyaivAsIttRtIyastu, purodhA bhRgusaMjJakaH // purodhaso'bhavadbhAryA, turI-13 yastu yazAbhidhA // 11 // purohitasya tasyAbhU-kAlepi na yadAGgajaH // tadA taccintayAtyanta-mantaH sa vyAkulobhavat // 12 // dadhyau cetyanizaM cittA-nandanAnnandanAn vinA // saudhaM zUnyamivAbhAti, vinA vRkSAn vanaM yathA // 13 // daivajJapRcchAM devopa-yAcitAni ca sonvaham // vyadhAt putraarthmaato hi, devAdIn bahu sevate // 14 // 1 gopau / 2 indraannii|
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ itazca tau gopajIva-devAvavadhinAnyadA // bhRgoH putrau bhaviSyAva, iti jJAtvA mahAzayau // 15 // nirgrantharUpaM ni- caturdazamaH ya, bhRgoH saudhe sameyatuH // tau prekSya muditaH sopi, prANamadramaNIyutaH // 16 // [ yugmam ] zrutvA taddezanAM dhyayanam bhRgupurohizrAddha-dharma ca pratipadya saH // iti papraccha he pUjyau !, putrA me bhAvino na vA ? // 17 // tAvUcatuH sutau dvau te,8IE taputravarNahAbhAvinau tau ca sanmatI // zizutva eva pravrajyAM, vizvapUjyAM grahISyataH // 18 ||naantraaystdaa kAryaH, pravrajyAM gRhNa- mapara tostyoH|| tau hi prabajitau lokaM, prabhUtaM bodhyissytH|| 19 // ityuktvA to gatau devA-vanyadA ca tatazcyutau // garbhe purodhasaH palyA, yazAyA avataratuH // 20 // tataH sabhAryo gatvA'sthA-dAme kvApi purohitH|| AjanmApi |munInmAsma-pazyatAM matsutAviti // 21 // atha kramAdyazA'sUta, sutayugmaM manoramam // vavRdhAte ca tI bAlau, tatra padmAviva hade // 22 // devAdihAgatAnsAdhU-mAsma saGgacchatAM sutau // tatsaGgame hi cAritraM, drutamaitau grhiissytH||23|| dhyAtveti mohatimirA-pAstavijJAnalocanau // ityazikSayatAM putrau, yazAbhRgupurohitau // 24 // "he putrau ! ye hi yatayo, muNDA daNDAdidhAriNaH // zanairnIcaidRzo dambhA-dvicaranti bakA iva // 25 // gRhItvA DimbharUpANi, te vinighnanti satvaram // rAkSasA iva tanmAMsaM, bhakSayanti ca nirdayAH // 26 // tadyuvAbhyAM na gantavyaM, teSAM pArtha kadAcana // visrambhazca na kartavya-steSAM visrabdhaghAtinAm // 27 // " pitRbhyAM mohamUDhAbhyAM, zAvau tAviti zikSitau // krIDantau jagmatuH khairaM, bahinAmAttatonyadA // 28 // samIkSyAgacchato mArga-pratipannAnmunIMzca tau // vaTa
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 30 // mArohatAM naMSTvA, vitrastau vihagAviva // 29 // daivAvaTasya tasyAdhaH, sAdhavopi samAgatAH // upacakramire bhoktaM, caturdazamapUrvopAttAzanAdikam // 30 // taca khAbhAvikaM vIkSya, vaTasthau tau kumArako // dadhyaturbhaktamevAmI, bhuJjate na punaH dhyayanam palam // 31 // tatpitrorvacanaM tasmA-deSu saGgacchate katham ? // doSazcAyamasaMstAbhyA-mukto'mISAM kimAvayoH ? (14) // 32 // kiJcAvAmIdRzAn kvApi, zramaNAn dRSTapUrviNau // dhyAyantAviti tau prAcyAM, jAti sasmaraturnijAm // 33 // bhRgupurohizrAmaNyaM prAkRtaM smRtvA, sambuddhau dadhyatuzca tau // pitRbhyAM vaJcitAvAvA-maho! mohaanmRssoktibhiH||34||dhyaayntii taputravarNa nam29-35 tAvevamuttIrya tasmA-nyagrodhadrostAnmunIndrAMzca natvA ||gtvaa khIyaM saudhamabhyetya tAtA-'bhyarNa caJcadvarNamityabhyadhattAm gA 7 // 35 // ityuktaH sampradAyaH, sampradAyazeSaM tu sUtrasiddhamiti tadevAtha vyAkhyAyate / tatra yathA tau tAtamUcatustathAha-2 mUlam-asAsayaM daddumimaM vihAraM, bahuaMtarAyaM na ya diihmaauN| tamhA gihaMsI na raiM labhAmo, AmaMtayAmo carisAmu moNaM // 7 // 4 vyAkhyA-azAzvatamanityaM dRSTvA imaM pratyakSaM vihAraM manuSyatvenAvasthAnaM, vahavaH antarAyA rogAdayo yatra tadbahva- 30 ntarAyaM, na ca naiva dIrghamAyurjIvitaM samprati palyopamAdyAyuSo'bhAvAt , yata evaM tasmAdgRhe na ratiM labhAvahe, ata evAmaMtrayAvaH pRcchAva AvAM cariSyAvo maunaM saMyamamiti sUtrArthaH // 7 // evaM tAbhyAmukte // 303 //
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA8-9 mUlam-aha tAyao tattha muNINa tesiM, tavassa vAghAyakaraM vyaasi| caturdazama dhyayanam imaM vayaM vedavido vayaMti, jahA na hoI asuANa logo // 8 // vyAkhyA-athAnantaraM tAta eva tAtakaH tatra tasminnavasare munyorbhAvataH pratipannamunibhAvayostayoH kumArayoH / tapasa upalakSaNatvAdazeSadharmAnuSThAnasya ca vyAghAtakaraM vacanamiti zeSaH 'vayAsitti' avAdIt , tadeva darzayati / imAM vAcaM vedavido vadanti, yathA na bhavati asutAnAmaputrANAM lokaH paralokaH, taM vinA piNDadAnAdyabhAve gatyAdyabhAvAt / tathA ca vedavacaH-"anapatyasya lokA na santIti" anyairapyuktaM-"putreNa jAyate loka, ityeSA vaidikI shrutiH|| atha putrasya putreNa, khargaloke mahIyate // 1 // " iti // 8 // yata evaM tasmAt mUlam-ahija vee parivissa vippe, putte pariThThappa gihaMsi jaayaa| bhuccANa bhoe saha itthiAhiM, AraNNagA hoha muNI pasatthA // 9 // vyAkhyA-adhItya vedAn , pariveSya bhojayitvA viprAn , putrAn pariSThApya nivezya gRhe, he jAtau putrau ! tathA bhuktvA / dA'Na' iti vAkyAlaGkAre, bhogAn saha strIbhiH, AraNyako araNyavAsitApasavratadhAriNau 'hohatti' bhavataM yuvAM munI prazastAviti sUtradvayArthaH // itthaM tenokte kumArau yadakArTI tadAha ACCORRECICIENCE 12
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 304 // 15 18 21 24 mUlam -- soaggiNA AyaguNiMdhaNeNaM, mohAnilA pajjalaNAhieNaM / saMtattabhAvaM paritapyamANaM, lAlappamANaM bahuhA bahuM ca // 10 // purohitaM kamaso'NuNitaM, nimaMtayaMtaM ca sue dhaNeNaM / Teri kAmaguNehiM ceva, kumAragA te pasamikkha vak // 11 // vyAkhyA ---- zokAgninA putravirahasambhAvanodbhavazokavahninA, kiMbhUtena ? Atmano guNA AtmaguNA anAdikAlasahacaritatvAdrAgAdayaste indhanamuddIpakatayA yasya sa tathA tena, mohAnilAdajJAnavAyoH 'paja laNAhieNaMti' sUtratvAdadhikaM prajvalanaM yasya sa tathA tena, santaptaH bhAvaH antaHkaraNamasyeti santaptabhAvastaM, ata eva paritapyamAnaM samantAddahyamAnaM, lAlapyamAnaM punaH punardInavacAMsi lapantaM bahudhA'nekaprakAraM bahu ca prabhUtaM yathA syAttathA // 10 // purohitaM tamiti prakrAntaM 'kamasotti' krameNAnunayantaM khAbhiprAyeNa prajJApayantaM nimaMtrayantaM ca sutau dhanena yathAkramaM kAmaguNaizcaiva manojJazabdAdyaiH kumArakau tau prasamIkSya prakarSeNa mohAcchAditamatimAlokya vAkyaM vakSyamANaM uktavantAviti zeSaH // 11 // kiM tadityAha- mUlam - veA ahIA na havaMti tANaM, bhuttA diA niMti tamaMtameNaM / jAyA ya puttA na havaMti tANaM, ko nAma te aNumannija evaM // 12 // caturdazamadhyayanam (14) gA 10-12
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - vedA adhItA na bhavanti trANaM zaraNaM, tatpaThanamAtrAddurgatipAtarakSaNAsiddheH / uktaM hi - " akAraNamadhIyAno, brAhmaNastu yudhiSThira ! | duSkulenApyadhIyante, zIlaM tu mama rocate // 1 // zilpamadhyayanaM nAma, vRttaM brAhmaNalakSaNam // vRttasthaM brAhmaNaM prAhu-rnetarAn vedajIvakAn // 2 // ' tathA 'bhuttatti' antarbhUtaNigarthatvAdbhojitA dvijA nayanti tamasopi yattamastamastamastasmin atiraudre rauravAdike narake ityarthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, te hi bhojitA kumArgaprarUpaNapazuvadhAdAveva pravarttante, tataH pAtrabuddhyA teSAM bhojanaM narakahetureveti kutasteSAM nistArakatvaM ? tathA jAtAzca putrA na bhavanti trANaM narakAdau patatAmiti zeSaH / uktaJca vedAnugairapi - " yadi putrAdbhavetkhargo, dAnadharmo na vidyate // muSitastatra lokoyaM, dAnadharmo nirarthakaH // 1 // bahuputrA dulI godhA, tAmracUDastathaiva ca // teSAM ca prathamaM svargaH, paJcAloko gamiSyati // 2 // yatazcaivaM tataH ko nAma ? na kopItyarthaH, te tava anumanyeta anujAnIyAtsaviveka iti gamyate etatpUrvoktaM vedAdhyayanAdIti // 12 // tathA- mUlam -- khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA anigAmasukkhA / saMsAramokkhassa vipakkhabhUA, khANI aNatthANa u kAmabhogA // 13 // vyAkhyA -- kSaNamAtrasaukhyA bahukAlaM duHkhaM narakAdiviSayaM yebhyaste bahukAladuHkhAH, prakAmaduHkhA atizayitaduHkhA caturdazamadhyayanam gA 13
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 305 // (14) anikAmasaukhyA aprakRSTasukhAH, saMsAramokSasya vipakSabhUtAH, khAnirAkaro'narthAnAM, turevakArArthI bhinnakramazca, tataH caturdazamakhAnireva kaambhogaaH||13|| anarthakhanitvameva spaSTayitumAha dhyayanam mUlam-parivayaMte aniattakAme, aho arAo paritappamANe / gA14-15 annappamatte dhaNamesamANe, pappoti maccu purise jaraM ja // 14 // vyAkhyA-parivrajan viSayasukhalAbhArthamitastato bhrAmyan anivRttakAmo'nuparatAbhilASaH san 'aho a rAotti ApatvAcasya ca bhinnakramatvAdahi rAtrI ca paritapyamAnastatprAptyai samantAcintAgninA dahyamAnaH, anye khajanAstadartha pramattastatkRtyAsaktacetA anyapramatto dhanaM eSayan vividhopAyairgaveSayamANaH, 'pappotitti' prApnoti mRtyuM puruSo. jarAM ca // 14 // tathA mUlam-imaM ca me atthi imaM ca natthi, imaM ca me kiccamimaM akiccaM / taM evamevaM lAlappamANaM, harA haraMtitti kahaM pamAo ? // 15 // vyAkhyA-imaM ca me asti dhAnyAdi, idaM ca nAsti rUpyAdi, idaM ca me kRtyaM gRhavaraNDikAdi, idamakRtyaM prAra- dhamapi vANijyAdi na kartumucitaM, taM puruSaM evameva vRthaiva lAlapyamAnaM atyarthaM vadantaM harantyAyuriti harAH, dina
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajanyAdayo haranti bhavAntaraM nayanti ityato hetoH kathaM pramAdo dharme kartuM yukta iti sUtrapaTkArthaH // 15 // atha caturdazamatau dhanAdinA lobhayituM purodhAH prAha dhyayanam PgA 16-17 mUlam-dhaNaM pabhUaM saha itthiArhi, sayaNA tahA kAmaguNA pgaamaa| . tavaM kae tappati jassa loo, taM savasAhINamiheva tubbhaM // 16 // vyAkhyA-dhanaM prabhUtaM saha strIbhiH, khajanAH pitRpitRvyAdayaH, tathA kAmaguNAH zabdAdayaH prakAmA atizAyino vartanta iti gamyaM, tapaH kaSTAnuSThAnaM kRte nimittaM tapyate'nutiSThati yasya dhanAderlokaH tatsarva svAdhInamihaivAsminneva gRhe 'tumbhaMti' yuvayoriti sUtrArthaH // 16 // tAvAhatuH-- mUlam-dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre, sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva / samaNA bhavissAmu guNohadhArI, vahiMvihArA abhigamma bhikkhaM // 17 // vyAkhyA-dhanena kiM ? na kiMcidityarthaH, dharma eva sAtvikadhurandharairuhyamAnatayA dhUriva dharmadhurA tadadhikAre tatprastAve khajanena vA kAmaguNaizcaiva, tataH zramaNau bhaviSyAvo guNAghadhAriNau kSamAdiguNasamUhadhArako, bahinAmAdibhyo vihAro yayosto bahirvihArau apratibaddhavihArAvityarthaH, abhigamyAzritya bhikSAmiti sUtrArthaH // 17 // AtmAstitvamUlatvAddhamAnuSThAnasya tannirAkattuM bhRgurAha
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 306 // 15 18 21 24 mUlam - jahA ya aggI araNI asaMto, khIre ghayaM tilamahA tilesu / emeva jAyA sariraMmi sattA, saMmucchaI nAsai nAvaciTThe // 18 // vyAkhyA--yathaiva cakArasyaivakArArthatvAt agniH 'araNitti' araNito'gnirmanthanakASThAdasan avidyamAna eva sammUcrcchati, tathA kSIre ghRtaM tailamatha tileSu, evameva he jAtau ! zarIre satvAH 'saMmucchaitti' sammUrcchanti, pUrvamasanta evotpadyante / tathA 'nAsaiti' nazyanti, abhrapaTalavadvilayamupayAnti / 'nAvaciTThetti' na punaravatiSThante, zarIranAze sati tannAzAditi sUtrArthaH // 18 // kumArAvAhatuH mUlam -no iMdiagijjho amuttabhAvA, amuttabhAvAvia hoi nico / ajjhattharaM niaossa baMdho, saMsAraheDaM ca vayaMti baMdhaM // 19 // dhyAkhyA -no iMdriyagrAhyaH satva iti prakramaH, amUrttabhAvAdindriyagrAhyarUpAdyabhAvAt / tathA amUrttabhAvAdapi ca bhavati nityastathA hi-yadravyatve satyamUrtta tannityaM, AkAzavat / na caivamamUrttatvAdeva bandhAsambhavaH iti vAcyaM 1 yataH 'ajjhattha heuti' ihAdhyAtmazabdenAtmasthAH mithyAtvAdaya ucyante, tatastaddhetustannimitto niyato nizcito'sya janto-bandhaH karmabhiH saMzleSaH, yathA'mUrttasyApi nabhaso mUrtterapi ghaTAdibhiH sambandhaH evamasyApi mUrterapi karmabhirna virudhyate / caturdazamadhyayanam (14) gA18-19 // 306 //
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ catardazamadhyayanam gA 20 tathA saMsArahetuM ca vadanti bandhamiti, tatazcAstyevAtmA cetanAzrayaH, tadabhAve hi pratidehinamupalabhyamAnasya caita- nyasya nirAspadatvaprasaGgAt / na ca vAcyaM pRthivyAdibhUtAni caitanyasyAzraya iti na tasya nirAspadatvamiti ? pRthaka-| sthiteSu tileSu snehasyeva pRthagbhUteSu bhUteSu caitanyAMzasyApyanupalabdheH, yacca yeSu pArthakyAvasthAyAM svalpamapi nAsti na tatteSu saMhiteSvapi bhavitumarhati, reNukaNeSu tailamiva / syAdetanmadyAGgeSu madazaktiH pUrvamanupalabhyamAnApi saMhiteSu teSu : 6 dRzyata iti cenmaivaM, teSu pUrvamapi madazakteH kiJcidupalabhyamAnatvAt , dRzyate hi dhAtakIpuSpeSu manAga vaikalyajana katvaM, guDe balavardhakatvaM ceti, evamanyeSvapi tadaGgeSu draSTavyaM, na caivaM pArthakyAvasthAyAM pRthvyAdiSu kiJcidaspaSTamapi caitanyamupalabhyate, tata ebhyo'tirikta eva tasyAzraya eSTavyaH, sa cAtmaiveti sthitaM / sa ca nityo bhavAntarayAyI, tasya ca mithyAtvAdibhirbandho bandhAdeva ca saMsAra iti sUtrArthaH // 19 // tatazca mUlam-jahA vayaM dhammamayANamANA, pAvaM purA kammamakAsi mohaa| urabbhamANA parirakkhiaMtA, taM neva bhujovi samAyarAmo // 20 // vyAkhyA-yathA vayaM ityAvAM dharma samyagdarzanAdikaM ajAnantau pApaM pApahetuH purA pUrva karmAnuSThAnaM 'akAsitti' akArva, mohAttatvAjJAnAt aparuddhyamAnA gRhAnirgamamalabhamAnAH parirakSyamANA anujIvibhiranupAlyamAnAstatpApakarma naiva bhUyopi punarapi samAcarAmo yathAvadviditavastukharUpatvAditi suutraarthH||20|| anyaca 52 //
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyayanam uttarAdhyayana hai mUlam-abbhAhayami logaMmi, savao parivArie / amohAhiM paDaMtIhiM, gihaMsi na raiM labhe // 21 // cturdshm||307|| vyAkhyA-abhyAhate pIDite loke sarvataH sarvAsu dikSu parivArite pariveSTite amoghAbhiravandhyapraharaNopamAbhiH / patantIbhiH gRhe gRhavAse na ratiM labhAvahe, yathA vAgurAveSTito mRgo amoghaizca praharaNaiAdhenA'bhyAhato na ratiMgA2124 hU~ labhate evamAvAmapIti sUtrArthaH // 21 // bhRgurAha mUlam-keNa abbhAhao loo, keNa vA privaarito|kaa vA amohA vuttA, jAyA ciMtAparo humi 22/ 3 ___ vyAkhyA-kena vyAdhakalpenAbhyAhato lokaH 1 kena vA vAgurArUpeNa parivAritaH 1 kA vA amoghA amoghapraharaNopamA uktAH ?he jAtau ! cintAparaH 'humitti' bhavAmi, tato mamAvedyatAmayamartha iti sUtrArthaH // 22 // tAvAhatuHmUlam-macuNabbhAhao loo, jarAe privaario|amohaa rayaNIvuttA, evaM tAya viaannh|| 23 // vyAkhyA-mRtyunAbhyAhato lokastasya sarvatrApratihataprasaratvAt , jarayA parivAritastasyA eva maraNAbhighAtayogyatApAdane pravaNatvAt , amoghA rajanya uktAH dinAvinAbhAvitvAttAsAM dinAca, tatpatane hyavazyambhAvI janAbhi | // 307 // ghAtaH, evaM tAta ! vijAnIteti sUtrArthaH // 23 // kiJcamUlam-jA jA vaccai rayaNI, na sA paDiniattai |ahmmN kuNamANassa, ahalA jati rAio 24
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ vyAkhyA-yA yA brajati rajanI upalakSaNatvAddinaM ca na sA pratinivarttate punarAgacchati, tAzcAdharma kurvato janto- caturdazamariti zeSaH, aphalA yAnti rAtrayaH, adharmanivandhanaM gA sthamiti tattyAga eva zreyAn // 24 // tathA dhyayanam mUlam-jA jA vaccai rayaNI, na sA pddiniatti| dhammaM ca kuNamANassa, sahalA jaMti rAio // 25 // 150 | vyAkhyA-prAgvannavaraM 'dhamma catti' dharma punaH kurvANasya saphalA dharmaphalatvAjanmano na ca vrataM vinA dharma ityatastadeva pratipatsyAvahe iti sUtradvayArthaH // 25 // atha tadvacanena pratibuddho bhRgurAhamUlam-egao saMvasittANaM,duhao smmttsNjuaa| pacchA jAyA gamissAmo,bhikkhamANA kule kule 26 / / ___ vyAkhyA-ekata ekasmin sthAne samuSya sahaiva uSitvA 'duhaotti' dvayaM ca dvayaM ca dvaye AvAM yuvAM ca samyatvasaMyutA upalakSaNatvAddezaviratyA ca saMyutAH pazcAdyauvanottarakAlaM he jAtau ! gamiSyAmo vayaM pravrajya mAsakalpAdi-IA krameNeti zeSaH, bhikSamANAH kule kule gRhe gRhe ajJAtonchavRttyeti sUtrArthaH // 26 // kumArAvAhatuH_mUlam-jassatthi maJcuNA sakkhaM, jassa vatthi plaaynnN| - jo jANe na marissAmi, so hu kaMkkhe suesiA // 27 // . vyAkhyA-yasyAsti mRtyunA saha sakhyaM maitrI, yasya vAsti palAyanaM nazanaM mRtyoriti prakramaH, tathA yo jAnAti yathAhaM na mariSyAmi, 'so hutti' sa eva kAMkSati vAJchati, zva AgAmidine syAdidaM kAryamiti zeSaH // 27 // tatazca * * *
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 308 // 15 mUlam-ajeva dhamma paDivajayAmo, jahiM pavaNNA na punnbbhvaamo| caturdazamaaNAgaya neva ya atthi kiMci, saddhA khamaM Ne viNaittu rAgaM // 28 // dhyayanam (14) | vyAkhyA-adyaiva dharma pratipadyAmahe 'jahiMti' ApatvAdyaM dharma prapannA AzritA na punaH 'bhavAmotti' bhaviSyAmaH, |gA28-29 na punarjanmajarAmaraNAdyanubhaviSyAmastadabhAvahetutvAddharmasya / kiJca anAgatamaprAptaM naiva nAsti kiJcitsundaramapi vastu / | viSayasaukhyAdi, sarvabhAvAnAmanantazaH prAptatvAt , ataH zraddhA abhilASaH, kSamaM yukto dharmAnuSThAnaM kartumiti zeSaH, 'Netti' no'smAkaM 'viNaittutti' vyapanIya rAgaM khajanAbhiSvaGgalakSaNamiti sUtradvayArthaH // 28 // idaJcAkarNya jAtabatAzayo bhRguLamaNI dharmavighnakarI matvedamAha___ mUlam-pahINaputtassa hu natthi vAso, vAsihi bhikkhAyariAi kaalo| sAhAhiM rukkho lahaI samAhi, chinnAhiM sAhAhiM tameva khANuM // 29 // __ vyAkhyA-'pahINaputtassatti' putrAbhyAM prahINastyaktaH putrAhINastasya prAkRtatvAt pUrvAparanipAtaH, huH pUraNe // 30 // nAsti vAso'vasthAnaM mama gRha iti zeSaH, hevAziSThi ! vaziSThagotrodbhave ! bhikSAcaryAyA vratasya kAlaH prastAvo iti gamyaM / kimityevamata Aha-zAkhAbhivRkSo labhate samAdhi khAsthyaM, chinnAbhiH zAkhAbhistameva vRkSaM sthANaM jano
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazama dhyayanam gA30-31 vadatIti zeSaH, yathA hi zAkhA dvamasya zobhA saMrakSaNAdinA samAdhihetava evaM mamApyetI satI tadrahitazcAhamapi sthANukalpa eveti bhAvaH // 29 // kiJca mUlam-paMkkhAvihUNova jaheha pakkhI, bhiccavihUNoba raNe nriNdo| vivannasAro vaNiova poe, pahINaputtomhi tahA ahaMpi // 30 // vyAkhyA-pakSavihIno vA dRSTAntAntarasamucaye yathehaloke pakSI, bhRtyavihIno vA raNe narendro. vipannasAro vinahiraNyAdidravyo vaNigiva pote pravahaNe bhinne iti zeSaH, ete yathA vyasanabhAgitayA viSIdanti putraprahINastathAhamapyasmIti sUtradvayArthaH // 30 // vAziSThyAha mUlam-susaMbhiA kAmaguNA ime te, saMpiMDiA aggrsppbhuuaa| bhuMjAmu tA kAmaguNe pagAmaM, pacchA gamissAmi pahANamaggaM // 31 // vyAkhyA-susambhRtAH suSTu saMskRtAH kAmaguNA ime khagRhavarttinaste tava, tathA sampiNDitAH pujIkRtAH 'aggarasatti' casya gamyatvAdagryAH pradhAnAste ca te rasAzca madhurAdayo agryarasAH prabhUtAH, kAmaguNAntargatatvepi rasAnAM pRthagupAdAnamatigRddhahetutvAt bhuJjIvahi tattasmAtkAmaguNAn prakAmamatyarthe pazcAdRddhAvasthAyAM gamiSyAvaH pradhAnamArga pratrajyArUpaM muktimArgamiti sUtrArthaH // 31 // bhRguH prAha
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 309 // | caturdazamadhya yanam (14) gA32-33 mUlam-bhuttA rasA bhoi ! jahAi Ne vao, na jIviaTTAe jahAmi bhoe| lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM, saMvikkhamANo carissAmi moNaM // 32 // vyAkhyA-bhuktAH sevitA rasA upalakSaNatvAccheSakAmaguNAzca 'bhoitti' he bhavati ! brAhmaNyA AmaMtraNametat , jahAti tyajati no'smAn vayaH, prakramAdiSTakriyAkaraNakSama, upalakSaNatvAjjIvitaM ca, tato yAvattanna tyajati tAvatprabajAma iti bhaavH| dIkSAM hi bhavAntarabhAvibhogArtha gRhNAsi te cAdhunApi santyeva tatkiM tayeti preraNAyAmAhanajIvitArthamasaMyamajIvitahetoH prajahAmi bhogAn kintu lAbhamalAbhaM sukhaM casya bhinnakramAhuHkhaM ca 'saMvikkhamANotti' samatayA IkSamANaH, lAbhAlAbhasukhaduHkhajIvitamaraNAdiSu samatAmeva bhAvayanniti bhAvaH, cariSyAmi maunaM munibhAvaM, tato muktyarthameva me dIkSApratipattiriti sUtrArthaH // 32 // yazA prAha-- mUlam--mA hu tumaM soariANa saMbhare, juNNoba haMso pddisoagaamii| bhuMjAhi bhogAiM mae samANaM, dukkhaM khu bhikkhAyariA vihaaro|| 33 // vyAkhyA-mA niSedhe, hurvAkyAlaGkAre, tvaM saudaryANAM bhrAtRNAmupalakSaNatvAcchepakhajanAnAM bhogAnAM ca 'saMbharetti' smArSIH 'juNNoca haMsotti' jIrNo haMsa iva pratizrotogAmI san , ayaM bhAvaH-yathAsau nadIsrotasi pratikUlagamana 21
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazamadhyayanam gA34-35 SAHAKARE*-*-* matikaSTamArabhyApi tatrAzaktaH punaranusrota eva dhAvati, tathA tvamapi vratabhAraM voDhumakSamaH khajanAn bhogAMzca smaripyasi, tato muMva bhogAn mayA samAnaM sArddha / 'dukkhaM khutti duHkhameva bhikSAcaryA bhikSATanaM, vihAro grAmAdiSvapratibaddhavihAraH, upalakSaNaJcaitacchirolocAdInAmiti sUtrArthaH // 33 // bhRguH prAhamUlam-jahA ya bhoi ! taNuaM bhuaMgamo, nimmoaNiM hecca palei mutto| emae jAyA payahaMti bhoe, te'haM kahaM nANugamissamiko // 34 // vyAkhyA-yathA caH pUttauM 'bhoitti' he bhavati ! tanujAM dehodbhavAM bhujaGgamo nirmocanIM kakSulikAM hitvA paryeti | samantAdgacchati mukto nirapekSaH, 'emaetti' evametau jAtau prajahItastyajato bhogAn tau jAtau ahaM kathaM nA'nugamiSyAmi ? pravrajyAgrahaNenAnusariSyAmi ? eko'dvitIyaH, kiM ? mamAsahAyasya gRhavAseneti bhAvaH // 34 // tathA mUlam-chiMdittu jAlaM abalaM va rohiA, macchA jahA kAmaguNe phaay| dhorejasIlA tavasA udArA, dhIrA hu bhikkhAyariaM caraMti // 35 // vyAkhyA-chitvA jAlamavalamiva durbalamiva balIyo'pIti zeSaH, rohitA rohitajAtIyA matsyAzcarantIti sambandhaH, yatheti dRSTAntopanyAse, tatheti gamyate, tatazca tathA jAlarUpAn kAmaguNAn prahAya tyaktvA dhuri vahanti dhIreyAsteSAmiva zIlamutkSiptabhAranirvAhalakSaNaM yeSAM te tathA, tapasA'nazanAdinodArAHpradhAnAH, dhIrAH sAtvikAH 'huriti'
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 31 // caturdazama dhyayanam (14) gA36-37 yasmAdbhikSAcayAM vrataM caranyato'hamapItthaM vratameva grahISyAmIti sUtradvayArthaH // 35 // itthaM pratibodhitA brAhmaNyAha mUlam-nabhe va koMcA samaikkamaMtA, tatANi jAlANi dalittu hNsaa| paliMti puttA ya paIa majjhaM, te'haM kahaM nANugamissamikA // 36 // vyAkhyA-nabhasIva kroccAH samatikrAmantastAn tAnuddezAnullaGghayantaH,tatAni dIrghANi jAlAni bandhanAni dalitvA bhittvA 'haMsatti' casya gamyatvAt haMsAzca 'paliMtitti' pariyanti samantAdgacchanti, evaM putrau ca patizca 'majhaMti' mama sambandhino ye tatajAlopamaM viSayAbhiSvaGgaM hitvA nabhaHkalpe nirupalepe saMyamAdhvani tAni tAni saMyamasthAnAnyatikrAmanto yAnti tAnahaM kathaM nAnugamiSyAmyekA satIti sUtrArthaH // 36 // itthaM caturNAmapi vratapratipattau yadabhUttadvAdazabhiH sUtrairAha mUlam-purohiaM taM sasuaM sadAraM, succA'bhiNikkhamma pahAya bhoe| ___ kuDuMbasAraM viuluttamaM taM, rAyaM abhikkhaM samuvAya devI // 37 // vyAkhyA-purohitaM taM sasutaM sadAraM zrutvA'bhiniSkramya gRhAnirgatya prahAya bhogAn pravrajitamiti zeSaH, kuTumbasAraM dhanadhAnyAdi, vipulaM ca taduttamaM ca vipulottamaM tatpurohitatyaktaM gRhNantamiti zeSaH, 'rAyaMti' rAjAnaM, abhIkSNaM punaH punaH samuvAca samyaguktavatI devI kamalAvatI nAnI // 37 // kiM tadityAha // 31 //
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ SATISHISHIGA malamU-vaMtAsI puriso rAyaM, na so hoi psNsio|maahnnenn pariccattaM, dhaNaM AyAumicchasi // 3 // | vyAkhyA-vAntAzI vAntabhojI puruSo ya iti zeSaH, he rAjan ! na sa bhavati prazaMsito dhIdhanairiti zeSaH, katha-8 dhyayanam mahaM vAntAzItyAha- yato brAhmaNena parityaktaM dhanamAdAtumicchasi ! tyaktadhanaM hi gRhItojjhitatvena vAntakalpaM, tacA- gA38-40 |ditsubhevAnapi vAntAzyeva, na caitadbhavAdRzAmucitamityAzayaH // 38 // kiJcamUlam-savvaM jagaM jai tuhaM, savaM vA'vi dhaNaM bhave / sabaMpi te apajattaM, neva tANAya taM tava // 39 // vyAkhyA-sarvaM jagadyadi 'tuhaMti' tava Ayattamiti zeSaH, sarva vApi dhanaM bhavet sarvamapi tatte tavAparyAptamazaktamicchAM pUrayitumiti zeSaH, aparyavasitatvAttasyAH / tathA naiva trANAya jarAmaraNAdyapanodAya taditi sarva jagaddhanaM vA taveti // 39 // kiJca___ mUlam-marihisi rAya jayA tayA vA, maNorame kAmaguNe phaay| iko hu dhammo naradevatANaM, na vijai annamiheha kiNcii|| 40 // vyAkhyA--mariSyasi rAjan ! yadA tadA vA kAle, jAtasya dhruvaM mRtyuryaduktaM-"kvacitsakhe ! tvayA dRSTaH, zrutaH sambhAvito'thavA // kSitau vA yadi vA kharge, yo jAto na mariSyati ? // 1 // " manoramAn kAmabhogAn prajahAya tyaktvA na tu kiJcittvayA sahA''yAsthatIti bhAvaH / tataH 'ego hutti' eka eva dharmo naradevatrANaM zaraNaM, na vidyate
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 311 // 15 18 21 24 anyat 'ihehatti' ihaloke iha ca maraNe kiJcitrANamiti sambandhaH, tato dharma eva vidheyo vidvadbhiriti bhAvaH // 40 // yato dharmAdvinA na trANaM tataH mUlam - nA'haM rame pakkhiNi paMjare vA, saMtANachinnA carissAmi moNaM / akiMcanA ujjukaDA nirAmisA, pariggahAraMbhaniattadosA // 41 // vyAkhyA - nA'haM rame ratimavApnomi 'pakkhiNi paMjare vatti' pakSiNIva paare, ayaM bhAvaH - yathA'sau duHkhadAyini paare ratiM na prApnoti evamahamapi jarAmaraNAdyupadravavidrute bhavapaare / ata eva 'saMtANachinatti' chinnasantAnA prakramAdvinAzitasnehasantatiH cariSyAmi maunaM munibhAvaM, akiJcanA hiraNyAdikiJcanarahitA, Rju mAyArahitaM kRtamanuSThAnaM yasyAH sA RjukRtA, niSkrAntA AmiSAdviSayAdernirAmiSA, parigrahArambhAveva jIvadUSaNAddoSau tAbhyAM nivRttA parigrahArambhadoSanivRttA, sUtre caivamupanyAsaH prAkRtatvAt // 41 // tathA mUlam - davaggiNA jahAraNe, ujjhamANesu jaMtusu / anne sattA pamoaMti, raagddosvsNgyaa|| 42 // vyAkhyA--davAgninA yathA'raNye dahyamAneSu jantuSu anye satvA avivekinaH pramodante rAgadveSavazaGgatAH // 42 // mUlam - evameva vayaM mUDhA, kAmabhogesu mucchiA / DajjhamANaM na bujjhAmo, rAgadosaggiNA jagaM // 43 // vyAkhyA - evameva vayaM mUDhA mohavazagAH kAmabhogeSu mUrcchitAH dahyamAnaM na budhyAmahe rAgadveSAgninA jagat prANi caturdazama dhyayanam (14) gA41-43 // 311 //
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ %AS 3 S samUha, yo hi saviveko rAgAdirahitazca syAt sa dAvAgninA dahyamAnAnanyasattvAn dRSTvA kharakSaNopAyapara eva syAnna || caturdazamatu modate, yastu mUrkhA rAgAdimAMzca sa Ayatimacintayanmodate, tato vayamapi bhogAtyAgAdajJAnina eveti bhAvaH dhyayanam gA44-45 // 43 // ye tvevaMvidhA na syuste kiM kuryurityAha-- mUlam-bhoge bhuccA vamittA ya, lhubhuuyvihaarinno|aamodmaannaa gacchaMti, diyA kAmakamA iva 44|| | vyAkhyA-bhogAn bhuktvA punaruttarakAlaM vAntvA ca laghurvAyustadbhUtAH santo viharantItyevaM zIlA laghubhUtavihAriNo'pratibaddhavihAriNa ityarthaH, AmodamAnAH pramodaM yAntastathAvidhAnuSThAneneti zeSaH, gacchanti vivakSitasthAnamiti zeSaH, ka iva ? bhinnakramasya ivazabdasyeha yogAt dvijA iva pakSiNa iva kAmakramAH khecchAcAriNaH, yathA hi dvijA yatra yatra rocate tatra tatra modamAnA bhrAmyanti, evaM munayopyabhiSvaGgAbhAvAdyatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAntIti bhAvaH // 44 // punararthAdiSu rAgaM nirAkartumAhamUlam-ime abaddhA phaMdaMti, mama htthjmaagyaa| vayaM ca sattA kAmesu, bhavissAmo jahA ime // 45 // vyAkhyA-ime pratyakSAH zabdAdayo viSayAzcopyarthe bhinnakramazca, tato baddhA api niyaMtritA api bahUpAyai rakSitA apItyarthaH, spandante iva spandante asthitidharmatayA kampante, ye kIdRzA ityAha-mama upalakSaNatvAttava ca hastaM he Arya ! AgatAH khavazA ityarthaH, vayaM ca vayaM punaH saktAH kAmeSvevaMvidheSvapi tadaho mohavilasitamiti bhAvaH ! yataH ASSASSAGGI5%
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 312 // OSA AREX evaM tato bhaviSyAmo yatheme purohitAdayaH, ayaM bhAvaH-yathAmIbhizcaJcalatvaM vIkSyAmI tyaktAstathA vayamapi tyakSAmaH caturdazamaiti // 45 // nanvasthirA api kAmAH sukhahetavastatkiM tyajyante ? ityAha dhyayanam mUlam-sAmisaM kulalaM dissa,bajjhamANaM nirAmisIAmisaM sabamujjhittA, viharissAmo nirAmisA 46|| 2 (14) vyAkhyA-sAmiSaM pizitarUpAmipayuktaM kulalaM gRdhaM zakunikAM vA dRSTvA bAdhyamAnaM pIDyamAnaM vihagAntarairiti|| gA46-48 gamyate, nirAmiSaM ca tameva nirbhayaM vIkSyeti zeSaH, AmiSaM dhanadhAnyAdisaGgahetuM sarvamujjhitvA vihariSyAmyapratibaddhavihAreNa nirAmiSA niHsaGgA // 46 // uktAnuvAdenopadeSTumAhamUlam-giddhovame u naccA NaM, kAme sNsaarvddnne| urago suvaNNapAse vA, saMkamANo taNuM cre||47|| | vyAkhyA-gRdhopamAn sAmiparAdhasamAn , tuH pUttauM, jJAtvA, NaM vAkyAlaMkAre, kAmayante zabdAdIn vAJchantIti kAmA viSayAbhilApiNastAn saMsAravarddhanAn , 'uragosuvaNNapAsevatti' uraga iva suparNapArthe garuDAbhyaNe zaGkamAno bhayatrastastanu stokaM yatanayetyarthaH careH kriyAsu pravartethAH, yathA garuDopamairviSayairna bAdhyase tathA yatakheti bhAvaH // 47 // tatazcamUlam-nAgoba baMdhaNaM chittA, appaNo vasaI ve| eaM patthaM mahArAyaM, isuAretti me suyaM // 48 // _ vyAkhyA-nAga iva bandhanaM chittvA Atmano vasatiM vraja, ayaM bhAvaH-yathA hastI bandhanavaratrAM chittvAtmano vasatiM / vindhyATavIM bajatyevaM tvamapi karmabandhanaM chittvA AtmanaH zuddhajIvasya vasatimAzrayaM muktiM brajeH, anena dIkSAyAH SROCENCROSAROSECCHOCOCCASS ****** hai .
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ || phalamuktaM, evamupadizyopasaMharati / etadyanmayoktaM pathyaM hitaM mahArAja ! iSukAra ! ityetanmayA zrutaM sAdhubhyo na tu caturdazama khadhiyaivocyata iti sUtradvAdazakArthaH // 48 // evaM ca tadvirA pratibuddho nRpastato yattau dvAvapi cakratustadAha- dhyayanam mUlam-caittA viulaM rajaM, kAmabhoge aducce| nivisayA nirAmisA, ninnehA nippariggahA // 49 // gA 49-51 vyAkhyA-tyaktvA vipulaM rAjyaM kAmabhogAMzca dustyajAn nirviSayau viSayarahitAvata eva nirAmiSau abhiSvaGgaheturahito, niHsnehau niHpratibandhau, niHparigrahI mUorahitau // 49 // mUlam-sammaM dhammaM viANittA, ciccA kAmaguNe vre| tavaM pagijjha jahakkhAyaM, ghoraM ghoraparakamA 50 vyAkhyA-samyagdharma zrutacAritrAtmakaM vijJAya tyaktvA kAmaguNAn varAn , punaH kAmaguNatyAgAbhidhAnamatizaya khyApakaM, tapo'nazanAdi pragRhyAGgIkRtya yathAkhyAtaM yathA yena prakAreNa jinarAkhyAtaM kathitaM ghoramatiduSkara, ghoraH 9 parAkramaH karmArijayaM prati yayostau ghoraparAkramau pravavrajaturiti zeSa iti sUtradvayArthaH // 50 // samprati samastA dhyayanArthopasaMhAramAha mUlam-evaM te kamaso buddhA, save dhammaparAyaNA / jammamaccubhaoviggA, dukkhssNtgvesinno||51||3 12|| vyAkhyA-evamamunA prakAreNa tAni pUrvoktAni paDapi kramazo yathoktakrameNa buddhAni sarvANi dharmaparAyaNAni ||2|| janmamRtyubhayodvignAni duHkhasyAntagaveSakAni // 51 // SXHARRAKASK
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 313 // 15 18 mUlam - sAsaNe vigayamohANaM, puTviM bhaavnnbhaaviaa|acirennev kAleNaM, dukkhssNtmuvaagyaa||52|| caturdazama dhyayanam vyAkhyA-zAsane vigatamohAnAmarhatA pUrvamanyajanmani bhAvanayA dharmAbhyAsarUpayA bhAvitAni vAsitAni bhAva-IPI nAbhAvitAni,acireNaiva kAlena khalpakAlenaiva duHkhasyAntaM mokSamupAgatAni prAptAni sarvatra prAkRtatvAt pulliGgani-8 gA52-53 rdeza // 52 // mandamatismaraNAya punaradhyayanArthamupasaMharannAha- . mUlam-rAyA ya saha devIe, mAhaNo a purohio|maahnnii dAragA ceva, save te parinivuDatti bemi||53|| | vyAkhyA-rAjA iSukAraH saha devyA kamalAvatyA, brAhmaNazca purohito bhRguH, brAhmaNI yazA, dArako tatputrau caiva pUttauM, sarvANi tAni parinirvRtAni muktiM gatAnIti sUtrArthaH // 53 // iti bravImIti prAgvat // iymaay krkyrraa iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAya zrImunivimalagaNibhujiSyo- Ti pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturdazamadhyayanaM sampUrNam // 14 // ilailailailaillailSaiS // 313 //
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA1 3 // atha paJcadazamadhyayanam // paJcadazamaHomeor dhyayanam | // aham // vyAkhyAtaM caturdazamadhyayanaM samprati sabhikSunAmakaM paJcadazamAraMbhyate,asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhya-3 rAyane nirnidAnatAguNa uktaH, sa ca mukhyatayA bhikSoreveti tadguNA ihocyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram-IX mUlam-moNaM carissAmi samecca dhamma, sahie ujukaDe niANacchinne / saMthavaM jahija akAmakAme, aNNAesI parivae sa bhikkha // 1 // vyAkhyA- maunaM zrAmaNyaM cariSyAmIsabhiprAyeNeti zeSaH, sametya prApya dharma zrutacAritrabhedaM, sahito yukto'nyasAdhubhiriti gamyaM, na tvekAkI, ekAkibhAvasyAgame niSiddhatvAt , yaduktaM-"ikkassa ko dhammo, sacchaMdagaI mai-13 ppayArassa // kiM vA karei iko, pariharau kahamakajaM vA ? // 1 // " tathA RjukRto'zaThAnuSThAnaH, 'niANachinnetti' chinnamapanItaM nidAnaM viSayAdyabhiSvaGgarUpaM yena sa chinnanidAnaH, vyatyayastvihottaratra ca prAkRtatvAt , saMstavaM mAtrAdibhiH paricayaM jahyAttyajet , akAmakAmaH na kAmAbhilASI, ajJAtastapakhitAdiguNaireSayate grAsAdikamityevaMzI taiSI, parivrajedaniyatavihAreNa viharet 'sa bhikkhuttiya evaMvidhaH sa bhikSaranena siMhatayA niSkramya siMhatayaiva viharaNaM bhikSutAnimittamiti sUcitamiti suutraarthH||1||siNhtyaa vihArameva vizeSata Aha
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 314 // paJcadazamadhyayanam gA (15) mUlam-rAovarayaM carija lADhe, virae veavi Ayarakkhie / paNNe abhibhUya sabadaMsI, je kamhivi na mucchie sa bhikkhU // 2 // vyAkhyA-rAovarayaMti' uparatarAgaM yathA syAttathA careviharet 'lADhetti' sadanuSThAnatayA pradhAnaH, virato'saMya- mAnivRtto, vedavidAgamavedI 'Ayarakkhietti' AtmA rakSito durgateryena sa AtmarakSitaH, yadvA AyAH samyaktvAdilAmA rakSitA yena sa AyarakSitaH, prAjJo heyopAdeyabuddhimAn , abhibhUya parISahopasargAniti zeSaH, sarva prANivargamAtmavatpazyatIti sarvadarzI, yaH kasmiMzcitsacittAdivastuni na mUchitaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 2 // tathA mUlam-akosavahaM viittu dhIre, muNI care lADhe niJcamAyayutte / avaggamaNe asaMpahiDe, jo kasiNaM ahiAsae sa bhikkhU // 3 // _ vyAkhyA-Akrozazca vadhazca AkrozavadhaM tadviditvA khakRtakarmaphalametaditi matvA dhIro'kSobhyaH munizcaredapratibaddhavihAreNa 'lADhetti' prAgvat , nityaM sadA AtmA rakSito'saMyamasthAnebhyo yena sa tathA, avyagramasamaJjasacinto parataM mano yasya sa tathA, asamprahRSTaH AkrozadAnAdiSu na sampraharSavAn , amUnyAkrozavAkyAni karmakSayahetutayA mamAnandAya jAyante paramayaM varAko munInAzAtya kathaM bhaviSyatItyAdikamapyajalpannityarthaH, yaH kRttraM samastamAkrozavadhamadhyAste sahate sa bhikSuriti sUtrArthaH // 3 // kiJca // 314 //
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcadazamaH dhyayanam gA 4-6 mUlam- paMtaM sayaNAsaNaM bhaittA, sIuNhaM vivihaM ca daMsamasagaM / avaggamaNe asaMpahihe, jo kasiNaM ahiAsae sa bhikkhU // 4 // vyAkhyA--prAntamavamaM zayanAsanaM upalakSaNatvAdbhojanAcchAdanAdi ca bhuktvA sevitvA zItoSNaM vividhaM ca daMzamazakaM prApyeti zeSaH, sarvatrApi samAhAradvaMdvaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 4 // anyaca mUlam-No sakkiamicchaI na pUaM, no via vaMdaNagaM kao psNsN| se saMjae subae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // vyAkhyA-no naiva satkRtaM satkAramabhyutthAnAnugamanAdikamicchati,na pUjAM vastrAdisapayA~, no pi ca naiva ca vandanakaM dvAdazAvAdikaM, kutaHprazaMsAM nijaguNotkIrtanarUpAM? naivecchatIti bhaavH| sa evaM vidhaH samyag yatate sadanuSThAnaM pratIti saMyataH,suvrataH zobhanavratastapasvI prazasyatapAH, sahitaHsamyagjJAnakriyAbhyAM, yadvA saha hitenAyati pathyenAnuSThAnena varttate iti sahitaH, AtmAnaM karmamalApagamAcchuddhaM gaveSayatItyAtmagaveSako yaH sa bhikSuritisUtrArthaH // 5 // tathAmUlam-jeNa puNa jahAi jIviaM, mohaM vA kasiNaM niacchai naranAriM / pajahe sayA tavassI na ya koUhalaM uvei sa bhikkhU // 6 //
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 315 // 15 18 21 24 vyAkhyA - yena hetubhUtena punaH zabdo'sya sarvathA saMyamaghAtitvavizeSadyotako jahAti tyajati jIvitaM saMyamajI - vitaM, mohaM vA mohanIyaM kaSAyanokaSAyAdirUpaM kRtslaM sakalaM niyacchati vanAti tadevaMvidhaM narazca nArI ca naranAri prajahyAttyajetsadA, yastapakhI, na ca kutUhalaM abhuktabhogatve ruyAdiviSayaM, upalakSaNAtvAdbhuktabhogatve smRtiM copaiti sa bhikSuriti sUtrArthaH // 6 // atha piNDavizuddhidvAreNa bhikSutvamAha - mUlam -- chinnaM saraM bhomamaMtalikkhaM, suviNaM lakkhaNadaMDavatthuvijjaM / aMgaviAraM sarassa vijayaM, jo vijjAhiM na jIvaI sa bhikkhU // 7 // vyAkhyA--chedanaM chinnaM vastradantakASThAdInAM tadviSayazubhAzubhanirUpikA vidyApi chinnamityuktA evaM sarvatra / "devesu uttamo lAho, mANusesu a majjhimo // Asuresu a gelannaM, maraNaM jANa rakkhase // 1 // " ityAdi chinnaM / 'saraMti' kharakharUpAbhidhAnaM "sajjaM vai mayUro" ityAdikaM / " sajjeNa lahai vittiM kathaM ca na viNassa // gAvo puttA ya mittA ya, nArINaM hoti vallaho // 1 // " ityAdikaM ca / tathA bhUmau bhavaM bhaumaM bhUkampAdilakSaNaM, "zabdena mahatA bhUmiryadA rasati kampate // senApatiramAtyazca, rAjA rASTraM ca pIDyate // 1 // " ityAdi / antarikSamAkAzaM tatra bhavamAntarikSaM gandharvanagarAdikaM, yathA- "kapilaM sasya ghAtAya, mAjiSThaM haraNaM gavAm // avyaktavarNa kurute, balakSobhaM na saMzayaH // 1 // gandharvanagaraM snigdhaM, saprAkAraM satoraNam // saumyAdizaM samAzritya rAjJastadvijayaGkaram // 2 // " ityAdi / svapnaM khapna pacadazamadhyayanam (15) gA 7 // 315 //
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatazubhAzubhakathanaM, yathA-"gAyane rodanaM vidyA-nartane vadhabandhanam // hasane zocanaM brUyA-tpaThane kalahaM tathA // 1 // " paJcadazamaityAdi / tathA lakSaNaM strIpuruSAdInAM, yathA-"cakkhusiNehe subhago, daMtasiNehe a bhoaNaM mittuN|| tayaneheNa ya sokkhaM. dhyayanam gA8 nahanehe hoti paramadhaNaM // 1 // " ityAdi / tathA daNDo yaSTistatvarUpakathanam , "egapatvaM pasaMsaMti, dupavA kalahakAriA" ityAdi / tathA vAstuvidyA prAsAdAdilakSaNAbhidhAyakaM zAstraM, tathA aGgavikAraH ziraHsphuraNAdinA zubhAzubhakharUpakathanam , "siraphuraNe kira rajaM, piamelo hoi bAhuphuraNaMmi" ityAdi / kharasya durgAzivAdirutarUpasya vijayaH zubhAzubhanirUpaNAbhyAsaH svaravijayaH, "gatistArA kharo vAmo, durgAyAH zubhadaH smRtaH // viparItaH praveze tu, sa evaabhiissttdaaykH||1||" ityAdi / tato ya etAbhirvidyAbhina jIvati, naitA eva jIvikAH prakalpyaprANAn dhArayati sa bhikSuriti sUtrArthaH // 7 // tathA-- mUlam-maMtaM mUlaM vivihaM vijaciMtaM, vamaNavireaNadhUmanittasiNANaM / Aure saraNaM tigicchattaM ca, taM pariNAya parivae sa bhikkhU // 8 // vyAkhyA-maMtra OMkArAdikhAhAparyantaM, 'mUlaMti' sahadevyAdimUlikAkalpazAstraM, vividhAM nAnAprakArAM vaidyacintAM vaidyasambandhinI pathyauSadhAdivyApArAtmikAM cintAM "varjayed dvidalaM zUlI, kuSThI mAMsaM jvarI ghRtam // navamannamatIsArI, netrarogI ca maithunam // 1 // " ityAdikAM / vamanamudiraNaM, virecanaM koSThazuddhirUpaM, dhUmaM manaHzilAdisambara NAGARCARREARCHANA
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 316 // 15 18 21 24 ndhinaM, 'nettatti' netrazabdenAtra netra saMskArakaM samIrAJjanAdi parigRhyate, khAnamapatyAdyartha maMtrauSadhasaMskRtajalairabhiSekaH, vamanAdInAM khAnAntAnAM samAhAradvaMdvaH, 'Aure saraNaMti" supravyatyayAdAturasya sataH smaraNaM, hA tAta ! hA mAtarityAdirUpaM, cikitsitaJcAtmano rogapratikArarUpaM, taditi sarva pUrvoktaM 'pariNNAyatti' jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnapari jJayA ca pratyAkhyAya parivrajet saMyamAdhvani gacchedyaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 8 // tathA mUlam -- khattiyagaNauggarAyaputtA, mAhaNa bhoi a vivihA ya sippiNo / no siM vayai saloga aM, taM pariNNAya parivae sa bhikkhU // 9 // vyAkhyA - kSatriyA rAjAnaH, gaNA mallAdisamUhAH, ugrA ArakSakAdayaH, rAjaputrA nRpasutAdayaH, eteSAM dvaMdvaH / mAhanA brAhmaNAH, bhogikA viziSTanepathyAdibhogavanto nRpAmAtyAdayaH, ubhayatra supo luk, vividhAzca zilpinaH sthapatyAdayaH, ye bhavantIti zeSaH, no teSAM vadati zlokapUje, tatra zloko yathA zobhanA ete, pUjA yathaitAn pUjayateti, ubhayatrApi pApAnumatyAdidoSasambhavAt / kintu tat zlokapUjAdikaM dvividhayApi parijJayA parijJAya parivrajedyaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 9 // kiJca mUlam - gihiNo je pavaieNa diTThA, apavaieNa va saMdhuA havijjA / siM ihaloiaphalaTThA, jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // paJcadazamadhyayanam (15) gA 9-10 // 316 //
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vyAkhyA - gRhiNo ye pratrajitena dRSTA upalakSaNatvAtparicitAzca, apratrajitena vA gRhasthAvasthena vA saha saMstutAH paricitA bhaveyuH 'tesiMti' subvyatyayAttaiH saha aihalaukikaphalArtha vastrAdilAbhanimittaM yaH saMstavaM paricayaM na karoti sa bhikSuriti sUtrArthaH // 10 // tathA mUlam -- sayaNAsaNapANabhoaNaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM / adae paDisehie niaMThe, je tattha na padUsaI sa bhikkhU // 11 // vyAkhyA-- zayanAsanapAnabhojanaM vividhaM khAdimakhAdimaM 'paresiMti' parairgRhasthaiH 'adaetti' adadadbhiH pratiSiddhaH kvacitkAraNAntare yAcamAnopi nirAkRto nirgrantho vAhyAbhyantaragrantharahito yastatrAdAne na praduSyati na pradveSaM yAti, tvameva me ghRtapUrAn dAsyasItivAcakakSapakavat ! sa bhikSuriti sUtrArthaH // 11 // mUlam - jaM kiMci AhArapANaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM ladhuM / jo taM tiviNa nANukaMpe, maNavayakAya susaMbuDe sa bhikkhU // 12 // vyAkhyA -- yatkiJcidalpamapyAhArapAnaM azanapAnIyaM vividhaM khAdimakhAdimaM 'paresiMti' parebhyo gRhasthebhyo labdhvA prApya yaH sAdhuH 'taMti' supUvyatyayAttena AhArAdinA trividhena manovAkkAyarUpaprakAratrayeNa nAnukampate bAlaglAnAdInopakurute na sa bhikSuriti zeSaH / yastu susaMSTatamanovAkkAyaH san tena vAlAdInanukampate iti gamyate sa bhikSuriti paJcadazamadhyayanam gA11-12
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 317 // paJcadazamadhyayanam 15 *N* gA13-14 T*34ACAK vRddhavyAkhyA / yathAdRSTasUtravyAkhyAne tvevamapyarthaH sambhavati, yatkiJcidAhArAdikaM pUrvoktaM parebhyo gRhasthebhyo labdhvA yaH 'taMti' vacanavyatyayAttAn dAtRRn trividhena nAnukampate, sudhAjIvitvAnnopakartumicchati sa manovAkkAyasusaMvRto bhikSuriti sUtrArthaH // 12 // tathA-- mUlam-AyAmagaM ceva javodaNaM ca, sIaM sovIra javodagaM ca / ____ no hIlae piMDaM nIrasaM tu, paMtakulANi parivae sa bhikkhU // 13 // vyAkhyA-AyAmakaM avazrAvaNaM, 'cevatti' samuccaye, yavaudanaM ca yavabhaktaM, zItaM zItalabhaktaM, sauvIraM ca kAjika, yavodakaM ca yavadhAvanaM sauvIrayavodakaM, taca no hIlayet , dhigidaM kimanenAniSTeneti na nindet , piNDaM AyAmakAdikameva nIrasamapi tuzabdasyApyarthatvAt ata eva prAntakulAni tucchAzayakulAni daridragRhANi vA yaH parivrajet sa bhikSuriti sUtrArthaH // 13 // kiJca mUlam-sadA vivihA bhavaMti loe, divA mANussA tahA tiricchA / bhImA bhayabheravA urAlA, jo socA na bihijjai sa bhikkhU // 14 // vyAkhyA-zabdA vividhAH parIkSApradveSAdinA kriyamANatayAnekaprakArA bhavanti loke, divyA devasambandhino // 317 //
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyayanam 3 mAnuSyakA manuSyasambandhinastathA tairacA tiryaksambandhinaH, bhImA raudrAH, bhayena bhairavA mahAbhayotpAdakA bhayabhairavAH, paJcadazamaudArA mahAntaH, yastAn zabdAn zrutvA na bibheti dharmadhyAnAnna calati sa bhikSuriti sUtrArthaH // 14 // ityetAvatA gA 15 siMhavihAritAyA nimittamuktamatha sakaladharmamUlaM samyaktvasthairyamAha mUlam-vAyaM vivihaM samicca loe, sahie khedANugae a koviappaa| paNNe abhibhUa sabadaMsI, uvasaMte aviheDae sa bhikkhU // 15 // | vyAkhyA-vAdaM vividhaM "muNDasya bhavati dharma-stathA jaTAbhiH savAsasAM dharmaH // gRhavAsepi ca dharmo, vanepi ca / satAM bhavati dhrmH||1||" ityAdikadarzanAntarAbhiprAyarUpaM sametya jJAtvA loke, sahitaHprAgvat , khasmai hitaH khahita iti vA, khedayati karmAneneti khedaH saMyamastenAnugataH khedAnugataH, caH pUraNe, kovido labdhasamayarahasya AtmA yasya sa kovidAtmA, 'paNNe abhibhUa sabadasIti' prAgvat , upazAnto niSkaSAyaH, aviheThako na kasyApi bAdhako yaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 15 // tathA P 1 sahitaH jJAnakriyAbhyAm , yadvA saha hitena Ayatipathyena anuSThAnena varttate iti sahitaH / 2 prAjJo heyopAdeyabuddhimAn , abhibhUya | parISahopasargAn , sarva prANivarga Atmavat pazyatIti sarvadarzI //
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhyayana // 318 // 12 mUlam - asippajIvi agihe amitte, jiiMdie sabao vippamukke / aNukkasAI lahuappabhakkhI, ciccA gihaM egacare sa bhikkhU // 16 // vyAkhyA -- azilpajIvI citrAdivijJAnajIvikArahitaH, agRho gRharahitaH, 'amittetti' upalakSaNatvAdamitrazatruH, jitendriyastathA sarvato bAhyAdAbhyantarAca, granthAditi gamyate, vipramuktaH / tathA aNavaH khalpAH kaSAyA asyeti aNukaSAyI, laghUni niHsArANi niSpAvAdIni alpAni ca stokAni bhakSituM zIlamasyeti laghvalpabhakSI / tyaktvA gRhaM dravyabhAvabhedabhinnaM, eko rAgadveSarahitazcaratItyekacaro yaH sa bhikSuH / iti bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 16 // 700 vesves N NANA! iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrI vimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNi samarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcadazamadhyayanaM sampUrNam // 15 // ukala kala kala kala kara phala ra kala paJcadazamadhyayanam gA 16 // 318 //
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROMANA AMA KINDI prAraGOURDTVV // iti zrI uttarAdhyayana puurvbhaagH|| Printed by Ramohandra Yesu Shedge, at the Nirnayasagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Vallabhadas Tribhuvandas Gandhi, Secretary, Jina Atmananda Sabha, Bhavanagar. MOMEMAMDEDNESDON