Book Title: Acharang Sutram Pratham Shrutskandh
Author(s): Punyakiritivijay
Publisher: Shripalnagar Jain Shwetambar Murtipujak Derasar Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600430/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-1-grnthaangkH-1/1|| 1 // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrIzrutakevalibhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriiaacaaraanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH prakAzaka: zrI zrIpAlanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12, je. mehatA mArga, muMbaI-400006. // 1 // vIra saMvat 2538 prathama saMskaraNa vikrama saMvat 2068 i.sa. 2012 pratayaH 1000
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 2 // // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-1-grnthaangkH-1/1|| // prathamatIrthapati-zrIAdinAthasvAmine namaH // aiM nmH| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrIzrutakevalibhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriiaacaaraanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH dharmaprabhAvakasAmrAjyam tapAgacchAdhirAja-jainazAsanaziromaNi-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAH AjJA''zIrvAdadAtAraH jyotirmUrti-sUrirAmacandraparamakRpApAtra-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayamahodayasUrIzvarAH prerakAH zAsanaprabhAvaka-pUjyAcAryadeva-zrImadvivijayamukticandrasUrIzvaravineyaratna-prajJAmUrti-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarAH mArgadarzakA: sUrizrIrAmacandra-mahodayapaTTAlaGkAra-pUjyAcArya-zrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvaravineyaratna-suvizAlagacchAdhipataya: pUjyAcAryadeva-zrImadvijayahemabhUSaNasUrIzvarAH sampAdakAH pUjyamunivaryazrIdivyakIrtivijayagaNivineyaratna-pUjyamunipravarazrIpuNyakIrtivijayagaNivaryAH // 2 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAdaH zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 3 // // gacchAdhipatInAM aashiirvaadH|| anantajJAnavatAmanupamabodhavatAmaparimitaprabhAvazAlinAmarhatAmidaM zAsanaM zAstravacanAnubaddhatayaivAdya yAvajjIvitamastyapratihataprabhAvam / yatra zAstrAjJA pravartate tatra zAsanaM vilasatyatitamAm / bhagavatAM jinezvarANAM virahakAle tessaaNvcaaNsyupjiivyaivaaraadhnaasaadhyaa| yadyapizAstrANi sarvopakArakAraNAni, atastadadhyayanaM sarvaireva kartavyam, tathApi paramotkRSTapAvitryavatAMzAstrANAmadhyayanArthaM pAtratAnivAryA / dvividhA kila zAstrazreNiH / mUlAgamarUpA, taditararUpA ca / tatra mUlAgamazAstrANi tadvRttayazca kevalaM gurUdattAdhikArANAM yogakriyAvAhinAmeva zramaNAnAmadhyayanagocarIbhavanti / taditararUpANi zAstrANi mUlAgamAnusAraM viracitAnyapi yathAsvaM zramaNazramaNInAM zrAvakazrAvikANAMcAdhyayanabhAjanAni bhavanti / iha tu, AgamazAstraprastAva iti yathA'haM yogavAhinAM zramaNa-zramaNInAmeva prvRttirsmin| yadyapi nAgamazAstrANi mudraNArhANi, teSAmupalabdhisaukhyAdanadhikAriNAmapi tat paThanAdisaMbhavAd / tathApi bahusaMkhyaka-zramaNazramaNIgaNa-svAdhyAya-sahAyakatayA mudraNavyavasthA'dyatanakAlIna gItAthaiH svIkRtA, kevalaM nigUDharahasyAnAM chedasUtrANAM mudraNaM nAhatamityayaM / vivekaH suspaSTaH / iha savRttikAnAmAgamazAstrANAM sampuTa: sampAdita: munivaraiH zrIdivyakIrtivijayagaNivaraiH, munivaraiH zrIpuNyakIrtivijayagaNivaraizcasAyujyena / itaH pUrvamanekavAramanekasthAnakaizcAgamazAstrANisampAditAni / tatparamparAyAmidaMsampAdanaM svayaMsiddhAM viziSTiM dhArayatItyetat prtykssmsti| __atra divyakRpAvataraNaM tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAm, suvizAlagacchAdhipati pUjyapAdAcArya shriimdvijymhodysuuriishvraannaanyc| prerakatvaJcAtra paramagItArthapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayavicakSaNasUrIzvarANAm / zrIzrIpAlanagarajainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghana granthaprakAzane'smin jJAnadravyavyaya Ahata ityetadanumodanIyamasti / agre'pi saGgho
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAdaH zrIAcArAGgaM | niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 4 // 'yamevameva lAbhAnvito bhavatviti bhRshmaashaasyte| amISAmAgamagranthAnAmadhyayanaM prasaratu shrmnnsNghe| zramaNaizcAgamAnAmamISAmupaniSadbhUta upadezaH prasaratu sakalazrIsaMghe- ityaashiirvaadH| tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTAlaGkAkArANAM prazAntamUrtipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvarANAMcaraNakiGkaro vijyhembhuussnnsuuriH| kAndIvalI, muMbaI. vikrama saM02064 vIra saM02534 poSa suda 13 // 4 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // prakAzakIyam // ||shriipaalngrmnnddn zrIAdinAthasvAmine nmH||||shriipaalngrmnnddn zrImunisuvratasvAmine nmH|| ||nmaami nityaM gururaamcndrm|| prathamarAjA, prathamamuni, ane prathamatIrthAdhipati, jagaduddhAraka, jagadvatsala, zrIdelavADA (mevADa) tIrthathI prAptathayela vizAlakAya adbhUta zrIAdinAthabhagavAna ane zrI munisuvratabhagavAnanI amIdRSTithI temaja zrIsaMghasanmArgadarzaka puNyanAmadheya paramArAdhyapAda suvizAlagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAdRSTithI amArA zrITrasTanI sthApanA vi.saM. 2024 mAM thaI ane Aja sudhI uttarottara dharmanI Rddhi ane vRddhi thatI rahI che| zrIpAlanagara nAmane sArthaka karatuM amAjhaM TrasTa navA navA sImAMkanone aMkita krtuNrguNche| vi.saM. 2056nI sAlamAMTrasTanA jJAnadravyanAsavyaya mATe vinaMti karatAMsuvizuddhasaMyamI pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarajI mahArAjAo AgamagraMthonA suMdararIte saMpAdana mATe upadeza karyo / jJAnakhAtAnA dravyano savyaya ane sAdhusAdhvIvargane saralatAthI adhyayana e amano hetu hto| ratalAma cAturmAsa birAjamAna suvizAla gacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayamahodayasUrIzvarajImahArAjA pAse jaI AjJA meLavI, saMpAdanakArya mATe mukhyapaNe pUjya munirAja zrIdivyakIrtivijayajI tathA pUjya munirAja zrIpuNyakIrtivijayajI ma.sA., Arthika sahayoga mATe amArA TrasTamaNDaLe ane TrasTanI vinaMtithI mudraNa sudhInA Ayojana mATe zrIyuta ramaNalAla lAlacaMdajIojavAbadArI svIkArI jJAnabhaktino suMdaralAbha maLyAno AnaMda vyakta kryo| suMdara ane TakAu kAgaLa temaja suvAcyaTAipa akSaro ane suzobhita chApakArya mATe pU. guruvaryornusatata mArgadarzana ane zrIyuta ramaNabhAInI jahamata atyaMta stutya ch| zrIpAlanagara upAzrayamAMja alagarIte eka suMdara AgamakakSa nuM nirmANa saMpanna thayuM, kompyuTara-prIMTara-sophTavera, ityAdi sAmagrI vasAvI, AgamagraMtho upara AgamapraNetAnI dRSTi, siMcana thAya te mATe zrIgautamasvAmInI gurumUrti prasthApita karI / pavitratAnA hetuthI baheno // 5 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 6 // pAse A kAryano pratiSedha nirNIta ko ane AgamakakSamA paNa praveza niSedha karyo ane kampyuTaromAM kampojIMga-prUpharIDIMga kArya mAtra / puruSavarganAM ApareTaro- eDITaro dvArA karAvavAno amala karyo / dararoja A kArya nA prAraMbhathI aMta sudhI dhUpa-dIpanA prajvalanapUrvaka apavitratAno nAza ane arcanIyatAnuM sthApana karavApUrvaka paramamaMgalakArI ane paramapavitra AgamagraMthonI garimA jALavavAno yathAzakya prayAsa kryo| jo ke AkArya to mAtra punaHsampAdana- cha / prAcInahastapratomAMthI saMzodhanakAryano athAga prayatna to AgamoddhAraka pUjya sAgarajI mahArAja (pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja) Adioko cha jeno zreya to teonA phALeja jAya ch| anya saMzodhako ane saMpAdanono A saMpAdanamAM upayoga karyo che teno ullekha te te sthaLooko ch| gaNipiTaka aTale AcAryabhagavaMtonI atyaMta kiMmatI ane gupta saMpatti / teno durupayogana thAya mATe sAdhu-sAdhvIbhagavaMtone upayogamAM AvatAM jJAnabhaMDAro tathA pU. AcAryAdi gurubhagavaMto jemane jarUra haze temane vitaraNa karavAnuM nakkI karyu ch| TrasTIgaNa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM0 2063 vIra saM02533
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyam zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 7 // // smpaadkiiym|| A-samantAt gamyate mokSaM prati yena sa AgamaH / devagurudharmavinayena sa AgamaH phalati, vidyA vinayena zobhate ityuktyanusAreNa saMsmaraNamAtreNa samAdhidAyakaMTINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthaM natvA vyAkhyAnavAcaspatisanmArgadarzakadIkSAyugapravartakapUjyapAdAcAryadevezazrImadvijayarAmacandrasUrIzvaraM saMyamamArgaprApakasamatAnidhiparamagurudevapUjyadarzanabhUSaNavijayaguruvaraM ca praNamya ayaM jJAnadharmarUpo granthaH prstuuyte| "caramatIrthapatizramaNabhagavacchrImahAvIrasvAminaH sakAzAt 'uppannei vA vigamei vA dhuvei vA' rUpAMtripadIM prApya bIjabuddhinighAnagaNabhRcchrIsudharmasvAmI dvAdazAGgaM racitavAn / tasmin prathamamAcArAGgam, tasmin AcAraprarUpaNA yata'AcAraHprathamodharma:' AcAraH paJcadhA, jJAnAcAro darzanAcArazcAritrAcArastapaAcAro vIryAcArazca / paJcAcAre cAritrAcAraH pradhAnastathA caturkhanuyogeSvapi caraNakaraNAnuyogaH pradhAnatamaH, zeSANAMtadarthatvAt, taduktaM 'caraNapaDivattiheuMjeNiyare tiNNi aNuoga' tti| ___ anyatra ahiMsA paramo dhrmH| ahiMsAyA AcArarUpatvAt cAritrAcAre samAvezo bhavati / AcAraM vinA dharmo na bhavati, tasmAt dvaadshaanggeprthmmaacaaraanggmsti| yo jIvaM na jAnAtyajIvaM ca na jAnAti sa ahiMsArupaM dharma kathaM kuryAt tasmAt jIvasya kiM svarUpaM tathA kena zastreNa tasya hiMsA bhavatItyAdijJeyam, tasmAt zrIAcArAGge prathamazrutaskandhe prathamaM saptoddezakAtmakaM zastraparijJA'dhyayanam / prathamoddezake sAmAnyena jIvasya siddhiH prruupitaa| dvitIyAt saptamoddezakaM yAvat yathAkramaM pRthvyaptejovanaspatitrasavAyujIvAnAM bhedAH siddhistacchastraMca niruupitm|| zastraMcasvakAyaparakAyabhedabhinnaM bhavati, jIvavadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya cAritraM yathA saMpUrNabhAvamanubhavati tad dvitIyA'dhyayane upadizyate / jIvarakSApariNAmavatastadrakSApariNAmaparipAlanArthamAropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhoryathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati ttprtipaadyte| tasmin prathamoddezake svajane abhiSvaGgona kAryaH, dvitIye saMyame'dRDhatvaM na kArya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyam zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 8 // viSayakaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryam, tRtIye mAnona kArya:, caturthe bhogeSvabhiSvaGgona kAryaH, paJcame lokanizrayA viharttavyam, SaSThe pUrvAparasaMstute'saMstute ca loke mamatvaM na kaarymityupdeshH| cAritrasaMpannasya mumukSo: kadAcidanulomapratilomA: parISahAH prAduSSanti, te'vikRtAnta:karaNena soDhavyA iti tRtIyaMzItoSNIyAdhyayanam, prathamoddezake bhAvanidrayA suptAnAM gRhasthAnAM doSA jAgratAMca guNA abhidhIyante, dvitIye te'saMyatA gRhasthA bhAvanidrApannA yathA duHkhamanubhavanti tathocyate, tRtIye naiva duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNazcaturthe tu kaSAyANAM vamanaM kAryaM pApasya ca karmaNo viratiriti / prtipaaditm| prathamAdhyayane zastraparijJAyAM SaDjIvanikAyaM prarUpayatA jIvAjIvapadArthadvayaM prarUpitaM tathA jIvavadhe bandhaM viratiM ca bhaNatA''zravasaMvarapadArthadvayamUce, lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyate iti vadatA bandhanirjare gadite, zItoSNIyAdhyayane parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalasvarUpo mokSo'bhihita evaM saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitaM tattvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate iti caturthaM / samyaktvAdhyayanaM pratipAditam / prathamoddezake samyagvAdaH dvitIyoddezake dharmapravAdikaparIkSA tRtIyoddezake'navadyatapovyAvarNanaM caturthoddezake saMyama ukta evaM yathAkramaM samyagdarzanajJAnatapazcAritramuktaM mokSAGgaMtasmin mumukSuNA ytitvym| 8 caturthAdhyayanesamyaktvaM pratipAditaM tadantargataMca jJAnam, tadubhayasya ca cAritraphalaM tacca pradhAnaMmokSAGgam / mokSa eva lokasya sArastasmAt paJcamaM lokasArA'dhyayanam, prathamoddezake hiMsako viSayArambhakazcana muni:, dvitIyoddezake hiMsAdipApasthAnakebhyo virato muniH, tRtIyoddezake virato muniraparigraho bhavati, caturthoddezake agItArthasya pratyapAyA bhavanti, paJcamoddezake hRdopamena sAdhunA bhAvyam, SaSThoddezake unmArgavarjanA ityAdi prruupitm| lokasArabhUta: saMyamo mokSazca niHsaGgatAvyatirekeNa karmadhunanamantareNa ca na bhavati tatpratipAdanArthaM SaSThaMdhUtA'dhyayanam, prathamoddezake svajanadhUnanaM dvitIyoddezake karmadhUnanaM tRtIyoddezake upakaraNazarIradhUnanaM caturthoddezake gauravatrikadhUnanaM paJcamoddezake upasargA: sanmAnAni ca
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyam | zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 9 // yathA sAdhubhirvidhUtAni ttprtipaaditm| saptamamadhyayanaM vyucchinnm| svajanAdidhUnanena yadyantakAle samyagnirvANaM syAttadA sAphalyamanubhavatIti aSTamaM vimokSA'dhyayanaM pratipAditam / prathamoddezake triSaSTyadhikAnAM prAvAdukazatAnAM vimokSaHparityAga: kAryaH, dvitIyoddezake AdhAkarmAdevimokSa: kAryaH, tRtIyoddezake gocaragatasya yate: zItAdinA kampanAdikAyAmaGgaceSTAyAM satyAM gRhasthasyArekAvyudAsAya arthakathanA / caturthoddezake vyAsata upakaraNazarIrANAM vimokSa: vaihAnasaMgAddhapRSThaM ca maraNam, paJcamoddezake glAnatA bhaktaparijJA ca, SaSThoddezake ekatvabhAvanA tathegitamaraNaMca, saptamoddezake bhikSupratimAstathA pAdapogamanaM ca, aSTamoddezake dvAdazasaMvatsarasaMlekhanAkramasaMlikhitadehAnAM bhaktaparijJeGgitamaraNaM pAdapopagamanaM vA yathA bhavati ttprtipaaditm| ___aSTaSvadhyayaneSu yo'rtho'bhihitaH sa tIrthakRtA vardhamAnasvAminA svata evAcIrNa iti navamaM upadhAnazrutA'dhyayanam, prathamoddezake zrIvIravardhamAnasvAmino vihAraH, dvitIyoddezake zayyAvasatinirUpaNam, tRtIyoddezake anukUlapratikUlopasargA ye'bhUvan tatpratipAdyate, caturthoddezake kSutpIDAyAmAtakotpattau viziSTAbhigrahAvAptAhAreNa cikitsA paJcamoddezake tapazcaraNAdhikAraH prtipaaditH| pU.zrutopAsakamunirAjazrIjambUvijayena saMzodhitAH pAThA gRhItAH santi mudritAzca pAThA: TIppaNyAM (mu0) saMjJayA sthApitAH snti| etadAcAraMparipAThanAt sarve bhavyAH zuddhacAritravantaH syustathA cAritrapariNAmena yathAkhyAtaM cAritraM prApya mokSamAsannaM kurvntu| munipuNyakIrtivijayo gnniH| zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI -400006. | vikrama saM02063 vIra saM02533 // 9 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArA zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 1 // sUtrasya viSayAnukramaH 1 // zrIAcArAGgasUtrasya vissyaanukrmH|| prathamazrutaskandhasya sUtrANi-223, sUtragAthA:-111, niyuktigAthA:- 284 krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH prathamamadhyayanaM kArthikAni (10) / - zastraparijJAkhyam .. 1-62 1-171 1-143 |1.1.4 pravartanAdvAre'sya prathamatvaM. prathamAdhyayane prathamoddezakaH / prathamatve hetuH AcArAyattaM (jIvatvasiddhiH) 1-13 1-67 1-49 | gaNitvam / 8-10 10-11 niyuktikAramaGgalaM |1.1.5 adhyayanAdibhirAcArasya niyuktikathanapratijJA ca / - parimANaM-samavatAradvAre brahmacaryA1.1.2 AcArAdIni dhyayaneSu cUDA'vataraNam / - nikSepapadAni (10) 1.1.6 mahAvratAnAM sarvacaraNe SaT, dizi sapta, dravyeSvavatAraH zeSeSu ctvaarH| 2- 37 sAradvAre'GgAdInAM 1.1.3 nAmAdicatuSTayasya saarprdrshnm| sarvavyApitvaMAcArAGgayo 1.1.7 brahmanikSepAH (8) 16-19 nikSepacatuSTayaM bhAvAcAre sthApanAyAM brahmaNasyotpattiH, dvArANi (7)AcArasyai varNa (7) varNAntarANAM // 1 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 2 // 38-39 20-22 kramaH viSaya: sUtram (9) ca varNavarNAntarotpattiH varNavarNAntarasaGghayA saptavarNapradarzanaM varNAntaranAmAni varNAntare hetuH varNAntarANAM saMyogotpattiH dravyabhAvabrahma pratipAdanam / 1.1.8 caraNanikSepAH (6) gatyAhAraguNabhedena bhaavcrnnm| 1.1.9 adhyayananAmAni adhyayanArthAdhikArA:20 zastraparijJAyA uddeshaarthaadhikaarH| 1.1.10zastranikSepAH (4) dravye zastrAgnyAdiH, bhAve duSprayogo'viratizca dravyabhAvayonipratyAkhyAne (praasaaddRssttaantH)| - niyuktiH pRSThaH | krama: viSayaH sUtram 1.1.11keSAJcitsajJA'bhAva: dravye sacittAcittamizrabhedAH, bhAve jJAnamanubhavazca sajJA anubhavanasajJA ssoddshdhaa| 1 |1.1.12pUrvAdyAgamanajJAnAbhAva: 20-28 14-16 keSAzcit, dinikSepAH (7) trayodazapradezAvagADhaM dravyaM dravyadik-kSetradizo rucakAt 29-30 16-17 dinAmAni-digvidiksvarUpaM diksaMsthAnaM tApadikcatuSTayajJAnaM merulavaNayoruttara dakSiNayoH sthitiH| 2 31-34 17 1.1.13prajJApakadik (18) prajJApakadigjJAnaM-tannAmAni ca prajJApakadiksaMsthAna bhAvadig (28) nirUpaNaM prajJApakabhAvadigguNanena 35-37 18-19 | sarvAsu dikSu jIvAjIvAnAM 40-50 23-26
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH viSayaH sUtram AcArA zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 3 // sUtrasya viSayAnukramaH gatyAgatI jJAnasajAyA astinAstitvam / - 1.1.14 aupapAtiketaratve pUrvApara bhavajJAnaM ca (AtmasiddhiH, 363 paakhnnddinshc)| 3 1.1.15jAtismRtyAdinA jJAnaM viziSTasajJAkaraNe niyuktigAthA:-AtmavAdino lokakarmakriyAvAditvaM anatizayino matijJAnena sdbhaavaagmH| 4-6 1.16 kriyAparimANanizcayaH aparijJAtakarmaNo'pAyapradarzanaM vipAkapradarzanaM vaa| 7-8 1.1.17 tasya yonibhramaNaM duHkhavedanaM ca parijJAvarNanam / 9-10 18sadasanmatihetubhyAM bandhajJAnaM jIvitasya niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH parivandanAdyarthaM krm| 11 67 46-48 51-63 26-28 | 1.1.19kriyAvizeSaparimANa nizcayaH karmArambha parijJAvAna muniH| 12-13 29-34 | 1.2 prathamA'dhyayane dvitIyoddezakaH (pRthivIjIvasiddhiH) 14-18 68-105 50-70 1.2.1 pRthivyA nikSepAdIni dvArANi (9) pRthivyA nikSepacatuSTayaM dravyabhAvapRthivIvarNanaM sarvaloke sUkSmAH, 64-66 35-41 bAdare zlakSNAH (5) kharAH (36) / 68-76 50-52 |1.2.2 varNAdinA yonibhedAH 42-43 bAdare paryAptAparyAptabhedAnAM tulyatvaM sUkSme ca 43-45 vRkSAdyauSadhyAyudAharaNena pRthivIbhedapradarzana asaGkhyapRthivIjIva
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 4 // nakramaH kramaH viSayaH sUtram zarIrANAM dRzyatvaM cakSuHsparzAgatapRthivIzarIrakathanopasaMhAraH zeSAmAjJAgrAhAtA / - lakSaNadvAre udayalezyAbhedAH (11) zarIrAsthidRSTAntena kaThinapRthivIzarIre cetanatvam / - pRthivIkAyaparimANaM kSetrakAlayoH sUkSmabAdaratvaM kAlataH pRthvIkAyaparimANaM pRthivIkAyAnAM parasparamavagAhaH caGkamaNAdibhi(16)manuSyANAM pRthvyA upabhoga: sukhArthaM paraduHkhodIrakatvam / - 5 zastradvAre halakalikAdi samAsadravyazastrapratipAdanaM vibhAgadravyabhAvazastra niyuktiH pRSThaH | krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH pratipAdanaM pRthvIkAye vedanAH pRthvIkAyasyAGgopAGgarahitatve'pi vedanA'stitvaM vadhadvAre kutIrthikasvarUpa 77-83 52-55 dRSTAntagarbha kutIrthikasvarUpanigamanaM kRtakAritAnumatibhirvadhaH pRthivIkAyavadhe nidAnidAbhyAM tadAzritAnyadRzyAdRzyajIva84-85 55-56 vadhapradarzana pRthivyA vadhe tanizritAnAM sUkSmAdInAM vadhaH pRthivIvadhaviratA guptyAdimantazcAnagArA: / - 95-105 59-61 1.2.6 pRthivIhiMsakA ArttapariyUnAdimantaH asaGkhayeyajIvasaGkAtarUpA pRthivIti pradarzanaM 86-94 56-58 kRtakAritAnumatibhiH pRthivIsamArambhe pravRttipradarzanaM andhAdivat pRthivIsamArambhe pravRttamaterahitAdi, 1.2.4
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 5 // zrIAcArAGgasUtrasya viSayA 1.3 nukramaH 1.3 kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH bhogyaphalaprAptiH pRthivIdaNDavirato muniH| 14-18 - 62-70 prathamA'dhyayane tRtIyoddezakaH (apkAyajIvasiddhiH ) 19-31 106-115 70-86 apkAyadvArANi bhedaparimANopabhogazastralakSaNeSu vizeSa: apkAyasya bhedanAnAtvaM bAdare paJca zuddhodakAdyA bhedAH apkAyaparimANadvAra apkAyalakSaNadvAraM apkAyopabhoga (7) dvAra apkAyavadhapravartane hetuH apkAye zastradvAraM (utsiJcanAdi 6) vibhAgato dravyabhAvazastraM pRthivIvadapkAyasya zeSadvArANi / 19 106-115 70-75 anagArasvarUpam niSkramaNazraddhArakSopadezaH mahApuruSaiH kRtapUrvo mArgaH AjJayA'pkAyajJAne saMyamaH kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH apkAyalokAtmAbhyAkhyAnavyAptiH zAkyAdidRSTAntenApkAyasamArambhe doSapradarzanaM jinapravacane udakajIvopadezaH apkAyasya nAnavidhazastrapradarzanaM azastropahatApkAyaparibhoge'dattAdAnadUSaNaM pAnavibhUSArthamazastropahatApkAyaparibhoge'nyamatAni anyamate'pkAyajIvacchedanatvaM anyAgamAsAratvam apkAya vadhavirato muniH| 20-31 - 76-86 1.4 prathamA'dhyayane caturthodezakaH (tejojIvasiddhiH) 32-39 116-125 86-98 1.4.1 tejaso dvArAtidezaH vidhAnAdiSu bhedaH tejojIvAnAM dvaividhyaM bAdarapaJcabhedapratipAdanaM ca khadyotakajvaroSmadRSTAntena tejaso jIvatvaM tejojIvaparimANadvAraM tejasa upabhogadvAraM (5) teja:kAyikahiMsane hetuH tejaHkAyikAnAM samAsato dravyazastraM teja:kAyikAnAM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 6 // AcArAGgasUtrasya viSayA nukramaH kramaH viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH vibhAgato dravyazastraM uktazeSa zarIrasaGghAtadRSTAnta:-patraskandhAdau dvaaraatideshenopsNhaarH| - 116-125 87-90 ekajIvatvaM pratyekatarujIvarAziparimANaMagnilokAtmAbhyAkhyAnavyApti: zeSA aajnyaagraahyaaH| - 126-135 99-103 vanaspatisaMyamakhedajJAnavyAptiH 1.5.2 sAdhAraNavanaspatilakSaNaM agnizastrasya vIraidRSTapUrvatA mUlaprathamapatrayorekajIvatvaM pramatto randhanAdyarthI daNDavAn anantakAyalakSaNaM sAdhAraNavanaspaterbhedAH agnisamArambhAkarttavyatA ekAdyasaGkhyAtAnAM pratyeke dRzyatvaMagnizastrasamArambhe'nyatIrthikAnAma sAdhAraNe'nantAnA dRzyatvaM-sUkSmAnantayathAvAditvaM agnisamArambhe nAnAprANi jIvaparimANaM bAdaranigodaparimANaMvihiMsanaM agnisamArambha upabhogavidhi:-AhArAdirAtodyAdizca parijJAtA muniH / 32-39 - 90-98 upabhogopasaMhAraH-vadhahetuzca / - 136-148 103-108 prathamA'dhyayane paJcamoddezaka: |1.5.3 vanaspate: samAsadravyazastra (vanaspatijIvasiddhiH) 40-48 126-151 99-117 kalpanyAdi-vanaspatervibhAgato pRthivIto vanaspatidvAre dravyabhAvazastraM-vanaspateruktazeSadvArANAM nAnAtvaM vidhAnAdibhiH dvidvibhedena pRthivyAH sAdRzyaM vanaspatyArambhAkaraNe'nagAratvaM sUkSmabAdarA vanaspataya:-bAdaravanaspaterbhedAH guNAvarttayoraikyaM vanaspatyabhi nirvRttazabdAdInAM pratyekataroAdaza bhedAH pratyekavanaspatijIvabhedAH sarvadigbhAktvaMzabdAdiguNAguptatve'nAjJA(agrabIjAdyA: 6) pratyekataru kAritvaMzabdAdiguNAsvAde'saMyamA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 7 // kramaH viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH / krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH nuSThAyitvaM zabdAdiguNapramattatve bhedakathana pUrvakaM saMsArasvarUpaM ajJAnino gRhasthatvaM vanaspatizastrasamArambhe' bhavabhramaNaM saMsAro duHkhaM vadhyamAnaduHkhaM nyatIrthikadazA-vanaspatijIvAstitve traseSvanyatIrthikAnAmayathAvAditvaM liGgam (janmavRddhyAdi) vanaspatyArambha tatphalaM ca trasavadhe kAraNAni tatparihArAbhyA bandha trasakAyasamArambhaparijJAtRtve munitve| 40-48 149-151 108-117/ munitvN| 49-55 160-163 123-129 prathamA'dhyayane SaSThoddezakaH prathamA'dhyayane saptamoddezakaH (trasajIvasiddhiH) 49-55 152-163 118-129/ (vAyujIvasiddhiH) 56-62 164-171 130-143 pRthvItrasadvArasAdRzya |1.7.1 vAyupRthivIdvArasATazyaM nAnAtvaM vidhAnAdinA trasa nAnAtvaM vidhAnAdinA sUkSmAH labdhigatibhyAM dvidhA trasajIvabhedA: sarvaloke, paJcadhA bAdarA utkAlikAdyAH trasajIvottarabhedAH (yonikulAni) devAntarhitazarIravad vAyoH sattvaM trasajIvAnAM darzanAdIni (19) lakSaNAni vAyujIvAnAM parimANaM bAdaravAyutrasajIvAnAM parimANaM-avirahitapraveza kAyobhoga: vyajananirgamaparimANam / 152-159 118-122 dhmnaadibhiH| - upabhogazastravedanAdvAratrayaM |1.7.2 vAyukAyAnAM vyajanAdidravyazastraM mAMsAdhupabhogArthaM jIvavadhaH uktazeSadvArANAM uktazeSadvArANAM pRthivyAH sAdRzya pRthivyAH sAdRzya-aNDajAditrasa vAyusamArambhanivRttI manuSyasya
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAr3a zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 8 // viSayAnukramaH kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH zaktatvaM-antarbahirjJAnayoAptiH 2.1.3 guNanikSepAH (15) (dravyAtaGke kSAragalitapuruSadRSTAntaH) sacittAcittamizrabhedena vAyujIvasaMrakSaNe sAdhutvaM vAyuzastra dravyaguNastridhA jIvaguNaH, saGkocasamArambhe'nyatIrthikasvarUpaM vikAzau lokapUraNaM ca devakurvAdiSu vAyukAyArambhaparijJAne munitvaM suSamasuSAmAdiparyavainirbhajanA, pRthivyAdisamArambhe karmabandhanam gaNanAyAM dvikAdi, karaNe kalAH, sarvArambhanivRttirmunitvam abhyAse bhojanaM, RjutA aguNaguNe, (upsthaapnaavidhiH)| 56-62 170-171 132-143| guNAguNe vakratA, bhave nArakAdi, dvitIyamadhyayanaM 63-105 zIle kSAntyAdi, bhAve lokavijayAkhyam sUgA01-3172-195 144-259 jIvAjIvayoH / 178-181 149-154 dvitIyA'dhyayane prathamoddezakaH | 2.1.4 mUlanikSepAH (6) (mUlaguNasthAnam) 63-72 172-195 144-195/ bhAvamUlasya traividhyam, uddezaSaTkArthAdhikArAH / - 172 145 / audayika upadeSTA AdiH 1.2 loka (8) vijaya (6) guNamUlAnAM / (vinykssaayaadi)| - 182-183 155 nikSepAH, AdyayoniSpanne, parayoH sUtrAlApe 2.1.5 sthAnanikSepAH (15) lokanikSepAtidezaH, bhAvakaSAyaloka zabdAdiviSayeSu mUlasthAnatvaM vijayenAdhikAraH bhAvalokavijayena pAdapadRSTAntena karmaNaH phlm| - 173-177 146-149/ saMsArapratiSThitamUlatvaM karmANi // 8 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArA HERRE zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 9 // viSayA viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH mohanIyamUlAni kAmamUlAni vA vArddhakye lokAvagItatvaM tatazca saMsAraH mohanIyasya daividhyam (vRddhadRSTAntaH) prazasta mUlasthAnaM, karmaNi kaSAyANAM pradhAnakAraNatvaM apramAdaH saMsArAbhiSvaGgisvarUpaM teSAM sthAnavizeSAzca / - 184-189 156-161| jarAdhabhibhave'rthasyAtrANatvaM 2.1.6 kaSAyanikSepAH (8) svakRtakarmaphalasukhaduHkhayosaMsAraH pnycdhaa| - 190-191 161-162/ Ane'vaiklavyaM yauvane dharmodyamaH karmanikSepAH nAmasthApanA kSaNe dravye trasAdi-kSetre karmabhUmaya:dravyaprayogasamudAneryApathikA'' kAle tRtIyacaturthArako- bhAve karmaNi dhAtapa:kRtibhAvakarmabhedena (vargaNA nyUnakoTisAgaratA (dhruvaprakRtayaH), svarUpaM mUlottaraprakRtisthityanu bhAva nokarmaNi AlasyA (23) dyabhAva:pradezabandhAH)-aSTavidhakarmaNA'dhikAra: yAvadindriyazakti svajanatyAgAt kaSAyakarma aatmaarthopdeshH| 63-72 194-195 175-195 bhavacchedA:-snehAsaktatvena 2.2 dvitIyA'dhyayane dvitIyoddezakaH jnmmrnnpraaptiH| - 192-193 163-174 (arativyudAsena guNamUlasthAnayoraikyaM pramattasvarUpaM saMyamedRDhatvam) 73-77 196 196mAtrAdimamatvaM ca (parazarAma-cANakya 2.2.1 aratirahito mucyeta jarAsindhudRSTAntAH) jarAyAmindriyANAM | sNymaavdhaavnhetvH| 73 196 196-198 zithilatA (indriyanirUpaNaM) 2.2.2 anAjJAvartinAmubhayabhraSTatvam 4 // 9 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 10 // saMsAravimuktasvarUpaM anagArasvarUpajJAnopahatasvarUpaM ca ajJAnasvarUpajJAtu: krttvym| 74-77 2.3 dvitIyA'dhyayane tRtIyoddezakaH 78-82 (kaSAyavyudAsA) sU0gA01 3.1 gotrAbhimAnaparihAra: (pudgalAvartasvarUpaM) andhatvAdiprekSyasamitIbhAva: uccairgotrAbhimAna muuddhsvruupm| 78-80 2.3.2 mokSacArisvarUpam / sU0gA01 mRtyvAgamAniyatatAdi dRSTyA hitArthI, vijJasyAnupadezyatvaM baalsyaavrttH| 81-82 2.4 dvitIyA'dhyayane caturthoddezakaH (bhoginAmapAyAH) 83-86 niyuktiH pRSThaH | krama: viSaya: sUtram 2.4.1 bhoginAM rogAdAvasahAyatA (brhmdttdRssttaantH)| 83 | 2.4.2 arthasya dAyAdAdi199-204 sAdhAraNatvam / |2.4.3 strIbhirvyathito mUDho'205-219 samartho dhrm| 2.4.4 bhogalipsostatprAptya prAptyoH svruupm| 86 2.5 dvitIyA'dhyayane paJcamoddezakaH (lokAgrazrayA saMyamadehapratipAlanA) 87-96 - 205-212/2.5.1 putrAdyartha karmasamArambhAH / 87 - 213 2.5.2 samutthitAnagArasyA'' magandhaparijJAtRtvam / 88 |2.5.3 krayAdiniSedhaH, kAlAdi213-219 jJAnaM nirmamatvAdizca, (42 dossaaH)| - 220-226/2.5.4 asnehasya vastrAdeho 6-244 27 // 10 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 11 // AcArAGgasUtrasya viSayA nukramaH 236 2.5 krama: viSayaH sUtram gRhibhyaH / |2.5.5 AhAravidhiH / 2.5.6 dharmopakaraNasyA parigrahatvam / 2.5.7 kAmAnAM kAmakAminazca svruupm| 93 pratimocako bahirantarjJAnavAn, zravatpUtidehadarzanam / 94 2.5.9 vAntAzanamAyAniSedhaH, aviratiphalaM (dadhighaTikAdramaka dhnsaarthvaahdRssttaantau)| 95 2.5.10 anagAratvAya baalsnggnissedhH| 96 2.6 dvitIyA'dhyayane SaSThoddezaka: (lokemamatvaM 97-105 na kartavyam) sU0gA02-3 2.6.1 anagArasya pApakarmAkaraNam / 97 niyukti: pRSTha: | krama: viSayaH sUtram 234 2.6.2 hiMsAyAmanyAnyapi pApAni, 235 anagArasya karmopazAntiprakArazca / 98 2.6.3 mamatAtyoge munitvm| 99 2.6.4 sU0gA0 vIralakSaNam / sU0gA02 237 |2.6.5 sU0gA0 sparze'saktaH / nandInirviNNaH karmacchedako muniH| sU0gA03 2.6.6 rUkSasevisamyaktvadarzino viiraaH| 100 241 2.6.7 durvasu-suvasumunilakSaNaM loksNyogaatyyH| 101 244 2.6.8 ananyadarzanAnanyArAmayo AptiH pUrNatucchayo: 245-259| kathanavyAptizca / 102 2.6.9 dezakasya puruSAdi jnyaanaavshyktaa| - 245 2.6.10 jinakRtAkRtayoH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH AcArA zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 12 // sUtrasya viSayA nakramaH krnnaakrnne| 104 258 hetuH kaSAyAdInAmuSNatve 2.6.11bAlasya duHkhAvarte tapasa uSNataratve ca hetuH / - 205-208 263-264 105 259 |3.1.4 zItoSNAdisahAnAM munitvaM tRtIyamadhyayanaM 106-126 bhikSUNAM parISahasahana zItoSNIyAkhyam sU0gA04-12 197-213 260-304 kAmatyAgazca / 209-210 264-265 tRtIyA'dhyayane prathamoddezaka: |3.1.5 munInAM jAgaraNaM-munInA svApe'pi (bhAvasuptAnAM doSA jAgaraNaM dravyasuptasyeva bhAvasuptasyApi jAgratAM ca guNA:) 106-111 197-213 260-277| duHkhpraaptiH| 106 211-212 265-266 3.1.1 uddeshctusskaarthaadhikaaraaH|- 197-198 260 3.1.6 palAyanapathyAdiSu sacetanavat 3.1.2 zItoSNayornikSepAH (4) sukhI zramaNaH zabdAdirUpavedinaH dravyabhAvazItoSNe pramAdAdi saMyama: viSayaviraktamuniparISahANAM zItatvaM-tapaudyamAdiparI svruupm| 107-108 213 267-269 SahANAM coSNatvaM strIsatkArayoH, 3.1.7 nirgrantho ratyaratyAdisahaH mandapariNAmAnAM parISahAnAM dharme vairoparataH, dharmAjJAnI tu mUDhaH pramAdino vA zItatvam / - 199-204 261-263 (devAnAM jarA) bhAvajAgarasya karttavyam, 3.1.3 upazamaikArthikAni (6) paryAyazastrasaMyamakhedayoAptiH, saMyamAsaMyamayoH zItoSNatve upAdhiH karma (karmasattAsthAnAni) hetuH sukhaduHkhayoH zItoSNatve rAgadveSayoradRzyo muniH / 109-111 - 270-276 // 12 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAra zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 13 // nakramaH 3.2.1 kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH | kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH 3.2 tRtIyA'dhyayane |3.3.1 pApakarmAkaraNamAtreNa na dvitIyoddezakaH 112-115 - 277-286/ munitvam / 87-288 (bhAvasuptAnAM duHkham) sUgA04-9 |3.3.2 AtmaprasAdI yAtrAmAtrAyApako samyaktvadarzilakSaNaM viraktazchedabhedAdyaviSayaH sAmpratekAmasaGgo garbhamUlaM amRtAtmasvarUpaM kSiNAmatikrAntA- 117 AtaGkadarzI pApavirato'gramUlaM 'nAgatavicArAbhAvaH |suu0gaa0 10-12 - chindyAt / sU0gA04-7 - 277-279/3.3.3 mahAyogIzvarasvarUpaM, niSkarmadarzinaH svarUpaM AtmamitratA karmApane(prakRtibandhasthAnAni) satye tRmokSamArgiNoAptiH dhRtiH-pApakSapaNaM ca anekacitta Atmopadezazca / 118-119 - 293-294 puruSapravRttiH dvitIyAnasevAniHsAratA |3.3.4 pramattalakSaNaM darzanAdisvarUpo muniH / 112-115 - 280-285 aprmttlkssnnm| 120-121 295-296 3.2.3 krodhAdityAgino | 3.4 tRtIyA'dhyayane caturthoddezakaH / laghubhUtagAmitA (kaSAyANAM vamanam) 122-126 297-304 dhiirtvlkssnnm| sUgA08-9 - 286 |3.4.1 kaSAyavamane tIrthakRdupadezaH, 3.3 tRtIyA'dhyayane svakRtakarmabhettRtvaM ca / 122 tRtIyoddezakaH 116-121 287-296/3.4.2 ekasarvajJAnayoAptiH / 123 (duHkhshnaacchrmnn:)suu0gaa010-12| |3.4.3 pramattasya bhayam, ekabahukSapaNavyAptiH, // 13 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrasya zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 14 // viSayAnukramaH 4 krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH nirlobhasya mahAyAnam, 4.1.3 andhAnandhazatrujayAjayadRSTAntena parAtparatvaM ca / 124 124 - 300 samyagmidhyAdRSTyoH siddhyasiddhI 3.4.4 AjJayA saMyamaH, zastrA samyaktvotpattyAdijinAntazreNyA zastrayoH paarNprym| 125 asngkhygunnnirjrktvm|- 219-223 308-309 |3.4.5 krodhamAnAdibhirmAna |4.1.4 tyaktAhArAdyupadheH zramaNatvaM mAyAdInAM vyAptiH, utthitAdiSu sarvakAlInajinabhASitaM pazyakakRtyaM ca / 126 304 tattvaM sarvaprANAdyahiMsAdi sarvajinAcaturthamadhyayana naamhiNsaavaaditvm| 127 224-226 310-313 samyaktvAkhyam 127-141 214-234 305-340|4.1.5 dRSTanirvedo lokaiSaNAtyAgaH / caturthA'dhyayane prathamoddezakaH gRddhAnAM bhavabhramaH pramattAn dRSTvA (samyagvAdaH) 127-130 214-226 305-315 dhiirsyaaprmtttaa| 128-130 - 314-315 1.1 uddezacatuSkArthA 4.2 caturthA'dhyayane dvitIyoddezakaH dhikaaraaH(7)| - 214-215 305 (dharmavAdinaH parIkSA) 131-134 227-233 316 1.2 samyaktvanikSepAH (4) 4.2.1 AzravanirjarayoAptiH kRtasaMskRtasaMyuktaprayuktatyakta na mRtyoranAgamaH, bhinnacchinnairdravye, darzana (3) jJAna (2) yathecchAnAM bhvbhrmH| 131-132 - 316-320 cAritrai (3) rbhAve, (vIrasenasUrasena |4.2.2 krUrAkrUrayoH phale kevlidRssttaantH)| - 216-218 306-307 zrutakevalinorekavAkyatA 14 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama: viSayaH sUtram zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 15 // 334 niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH (saMkSepavacanena saMyamaH)138-141 - 334-340 - 321-325/4.4.1 tyAgI smArako mArgasthito dhunAti krm| 138 |4.4.2 prmttsvruupm| 139 227-233 325-327/4.4.3 buddhasya pazyattA, vedavido niryaannm| 140 234 328-334|4.4.4 vIrANAM satyaratatA, pazyakasya nopaadhiH| 141 paJcamamadhyayanaM 142-172 - 328 / lokasArAkhyam sU0gA013 235-248 341-403 paJcamA'dhyayane prathamoddezaka: 331-332 (hiMsakaviSayArambha ekacaravarjanam) 142-146 235-248 341-355 234 333 5.1.1 uddeshssttkaarthaadhikaaraaH| - 235-237 341 5.1.2 lokasArayonikSepAH (4) (lokakhaNDukAni) 333 sarvasvasthUlAdiSu dhanairaNDAdInAM sAratA dravye-bhAve siddhiH, prANAdInAM hantavyAhantavyAdi nA aaryaanaarytvm| 133-134 4.2.3 rohaguptakAritA svAnyasAdhuparIkSA zuSketaragolakadRSTAntena virktaavirktyorlepaalepii|- 4.3 caturthA'dhyayane tRtIyoddezaka: (anavadyatapaH) 135-137 4.3.1 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA, Arambhaje karmaduHkhe, (prkRtyudysthaanaani)| 135 4.3.2 jIrNakASThadAhavat shriirkrmdhunndaahau| 136 4.3.3 zuSirakASThadAhadRSTAntena munInAM krmkssyH| - alpamAyurAgamiSyad duHkhaM nivRttapApasyAnidAnateti na ca krudhyet| 4.4 caturthA'dhyayane caturthoddezaka: mmmm mmmm // 15
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH niyuktiH pRSThaH AcArA zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 16 // sUtrasya viSayA - 355-363 | nakramaH 5.1 355 148 viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSayaH sUtram tasyAH sAdhanaM ca jJAnAdijJAnAdeH 5.2 paJcamA'dhyayane dvitIyoddezakaH siddhyupAyasya bhAvasAratApratipAdanaM - (pApasthAnakebhyo jIvamokSayatanAnAM grAhyatA lokAdInAM viratiH) 147-151 dharmAdiH saarH| - 238-244 342-345/5.2.1 sandhidarzI utthitaH aviratAnAM kAmamArasaMsArA: pRthakkarmajJAtA virtH| 147 kuzAgravadAyuH krUrakarmaNo 5.2.2 pUrvapazcAdbhAvabhidurAdimohagarbhamaraNapAramparya dharmatvAccharIrasya viratasaMzayajJAnAtsaMsAraparijJAnaM paapsyaadhyaasnm| cheko maithunAdvirataH, bAlasya 5.2.3 zarIrAsAratAdarzino na dvitIyA bAlatA gRddhaH ArambhI pAparataH pryttnm| ekacArI bahukrodhAdiH 5.2.4 aviratavAdinaH ajJAtadharmo bhvbhrmii| 142-146 - 345-350 prigrhvttvm| 150 cArazabdasya nikSepAH (6) 5.2.5 paramacakSuH parAkramI, ekArthikAzca (3) dravye zrutAdyadhyAtmasthatA, dArusaGkamAdiHkSetrAdicArAH, pramattasya baahytvm| 151 bhAve prazastAprazastau praznadvAreNa pacamA'dhyayane prazastabhAvacAraH dravyAdicAreSu tRtIyoddezakaH (virato ytervishesstaa| - 245-248 352-353/ maniraparigrahavAna) 152-156 357-358 149 360 5.3 - 363-371
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 17 // 379 mm -394 383 367 krama: viSaya: sUtram 5.3.1 sandhikSapaNAya viirym| 152 5.3.2 pUrvotthAyipazcAnnipAti bhnggsvruupm| 153 5.3.3 akAmo'jhaJjho bAhyena na yudhyet| 154 3.4 antarAriSaDvargaripujaya sAmagyA dusspraaptvm| 155 5 samyaktvamaunayoAptiH, apramattasyaiva smyktvmaune| 156 paJcamA'dhyayane caturthoddezaka: (agItArthasya pratyapAyAH) 157-160 5.4.1 avyaktabhikSordurvihAratA / 157 5.4.2 ajJasya krodhamohasaMbAdhabhAvA: tdRssttimuktyaadimuniH| 158 5.4.3 aprmttsyaakuttttikRtkrmvivekH| 159 niyukti: pRSThaH | krama: viSaya: sUtram 363 5.4.4 jJAnadharmabAdhitasyAva modrikaadiH| 160 365 5.5 paJcamA'dhyayane paJcamoddezakaH (hRdopamaH sAdhuH) 161-166 5.5.1 hradavatpratipUrNa upazAntarajA AcArya: (smpdssttkm)|161 5.5.2 vicikitsako'samAdhimAn baudhAbodhayornirvedaH bhvytvshngkaa| |5.5.3 jinapraveditasya styniHshngktaa| |5.5.4 prAkpazcAtsamyaktve - 371-382 ssddbhnggii| 164 372 |5.5.5 hntvyghaatkyorektaa| 165 5.5.6 aatmjnyaanyorbhinntaa| 166 374 5.6 paJcamA'dhyayane SaSThoddezakaH 167-172 (unmArgavarjanaH) sU0gA013 162 163 4-403 377
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAma zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 18 // 394 sUtrasya viSayAnukramaH 251 405 kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH 5.6.1 AjJA'nAjJayonirudyamI, paJcakArthAdhikArAH, tadRSTyAdika: syAt / 167 dravyabhAvadhUte c| 249-250 404 5.6.2 abahirmanA mahAna, 6.1.2 upasargasahasya karmadhunanA pravAdasvarUpaM c| 168 395 bhaavdhuutm| 5.6.3 tIrthakaranirdezAnativartI, 6.1.3 samutthitAdaNDasamAhitaniSThitArtha Agamena prAjJAnAM muktimArgopadezaH, praakrmet| 169 398 avasIdatAM dossaashc| 173 5.6.4 saGga aashrvH| sU0gA013 398 6.1.4 SoDaza rogaaH| sU0gA014-16 - 5.6.5 AvartaprekSI gatyAgatya 6.1.5 nArakaduHkhAni, prANinAM naakaaskH| 170 klezazca mahadbhayam 5.6.6 muktAtmasvarUpam 171 400 (yonikulaani)| 174 muktAtmanAmazabdAdi 6.1.6 bahuduHkhatA kAmAsaktiH, ruuptvm| 172 402 bhaGkaraM shriirm| 175 SaSThamadhyayanaM 173-193 249-251 404-4506.1.7 dhUtavAde krmdhuunnopaayH|176 dhutAkhyam sU0gA014-16 6.1.8 kuTumbavilApe'pi 6.1 SaSThA'dhyayane prathamoddezaka: prvrjti| 177 (svajanadhUnanam) 173-177 249-251 404-417/6.2 SaSThA'dhyayane dvitIyoddezaka: 6.1.1 dhutAkhyAdhyayanasyoddeza (karmadhUnanam) 178-181 - 418-423 ror Mo0 6 417 // 18 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 19 // 422 kramaH viSayaH sUtram 6.2.1 tyAgI jJAnyapi jAtu kushiilH| 178 6.2.2 kushiilsvruupm| 179 6.2.3 prvrddhmaanaadhyvsaaysaadhuvicaaraaH| 180 6.2.4 mumukSorAjaiva dharma:-zuddha SaNAdi parISahasahanaM c| 181 6.3 SaSThA'dhyayane tRtIyoddezakaH (upakaraNazarIradhUnanam)182-184 6.3.1 acelakasya celajIrNa taadivicaaraabhaavH| 182 6.3.2 sAdhoH zarIrAvayavAnAM kRshtvm| 183 6.3 cirarAtroSitasyApyArya dharme'ratiH (eddkaaksssaadhudRssttaantH)| 184 SaSThA'dhyayane caturthoddezakaH (gauravatrikadhUnanam) 185-190 niyuktiH pRSThaH kramaH viSayaH sUtram |6.4.1 gRddhAnAM pravrAjakazikSaka- 418 gurussvvjnyaa| 185 418 6.4.2 aparasAdhunindA dvitIyA baaltaa| 420 6.4.3 zithilA api satyaprarUpakAH, anye jnyaansmyktvbhrssttaaH| 187 6.4.4 bAhyakriyopetA424-433 naampyaatmnaashH| 188 6.4.5 aarmbhii-adhrmii-dhrmsy| 424 ghoratA c| 189 6.4.6 samutthitAnAmapi pazcAddInatA, - 428 vazArttatA, samanvAgatAdiSva smnvaagttvaadi| 190 SaSThA'dhyayane paJcamoddezakaH (dravyabhAvadhUnanam) 191-193 6.5.1 vIrasya parISahasahanatA, - 434-441] utthitAdiSu zAntyAdyA 429 - 441-450 // 19 // 6.4
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArAr3a zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 20 // viSayA nukramaH kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH khyAnam (upsrgaaH)| 191 442 8 AnupUrvIvihArabhaktaparijJeGginI |6.5.2 dhrmkthnprkaarH| 192 / 446 paadpopgmnaani| 1-8 - 452 6.5.3 maraNaM snggaamshiirssm| 193 8.1.3 vimokssnikssepH| - 257-259 453 saptamamadhyayanaM vyucchinnam / 8.1.4 bandhamokSasvarUpaM aSTamamadhyayanaM 194-223 anazanatraividhyaM bhAvavimokSazca vimokSAkhyam sUgA017-41252-274 451-511] saparAkrametare maraNe samAdhimaraNaaSTamA'dhyayane kartavyatA c| 260-263 454-455 prathamoddezakaH 194-198 252-274 451-469/8.1.5 AryavajrapAdapopagamanaM (pArzvasthatyAgaH) 1-8 samudrAcAryasyAparAkramapAda8.1.1 uddeshaassttkaarthaadhikaaraaH| - 252-256 451 popagamanaM 8.1.2 1 pArzvasthatyAgaH tosleaaghaatimm| - 264-266 456-457 2 akalpitatyAgaH ruSTe sadbhAvakathanaM 8.1.6 avyAghAtimamaraNaM 3 kAmAdyAzaGkAyAM kathanaM bhAvasaMlekhanAyA upakaraNa:zarIramokSa:-4-8 aavshyktvm| 267-268 457-458 4 vaihAnasAdi 8.1.7 saMlekhanApAdapogamanavidhiH 5 glAnirbhaktaparijJA ca aahaarhaas:| - 269-274 459-460 6 ekatveGginImaraNe 8.1.8 pArzvasthAnyatIrthikebhyo'7 pratimApAdapopagamane ca zanAdidAnaniSedhaH // 20 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSThaH | krama: viSaya: sUtram niyuktiH pRSTha: AcArAGga zrIAcArAcaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 21 // sUtrasya 475-479 476 viSayA 477 nukramaH - 478 478 pArzvasthAdInAmazanAdyanaGgIkAraH pareSAmastinAstidhUvAdhUvAdivAditvaM suprajJApitadharmatA UdhistiryagAdiSu dnnddnissedhH| 194-198 aSTamA'dhyayane dvitIyoddezakaH (akalpitatyAgaH) 199-203 8.2.1 AdhAkarmAdyazanAdya prtijnyaanm| 8.2.2 AdhAkarmAdyazanAdya grhnnm| 8.2.3 ghAtAdisahanaM dharmAkhyAnaM ca 201 8.2.4 amnojnyaayaashnaadidaannissedhH| 202 8.2.5 samanojJAyAzana daanaadyupdeshH| 203 aSTamA'dhyayane tRtIyoddezaka: (kAmAdyAzaGkAyAM kathanam) 204-207 8.3.1 yUnAM tyaagdhrmvtvm| 204 8.3.2 keSAJcitparISahabhagnatvam / 205 461-468/8.3.3 sAdhoH parISahe krttvym|206 8.3.4 prkRtaagnersevnm| 207 469-475/8.4 aSTamA'dhyayane caturthoddezakaH (vaihAsanAdi) 208-212 469-471/8.4.1 trivstrdhaarismaacaarH| 208 8.4.2 zItApagame vstrtyaagH| 209 472 8.4.3 ekaikavastratyAge tpstvm| 210 8.4.4 bhagavaduktajJAna kriyaavttvm| 211 474 8.4.5 zItAdyAA maraNe'pi mokssH| 212 475 aSTamA'dhyayane paJcamoddezaka: (glAnirbhaktaparijJA ca)213-214 8.5.1 dvivastradhArisamAcAraH 480-485 480 481-48 200 482 dhamA 473 // 21 // - 485-489
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 22 // 499 AcArAGgasUtrasya viSayAnukramaH 8.6 - 499-511 kramaH viSayaH sUtram abhyAhRtAnnAdiniSedhazca / 213 vaiyAvRttyasya kAraNe'kAraNe ca mokssH| 214 aSTamA'dhyayane SaSThoddezaka: (ekatveGginImaraNe) 215-219 8.6.1 ekavastradhArisamAcAra : / 215 8.6.2 ekaakitvbhaavnaa| 216 8.6.3 AhArAderhanvantare - prcaarH| 217 8.6.4 sNlekhnaa'nshnbuddhiH| 218 8.6.5 anazanavidhiH / 219 8.7 aSTamA'dhyayane saptamoddezaka: (pratimApAdapogamane ca)220-223 8.7.1 acelakasya smaacaarH| 220 8.7.2 acelakasya tRNazItateja aadisprshshnm| 221 8.7.3 AhAragrahaNAdau cturbhgii| niyuktiH pRSThaH niyukti 10. | kramaH viSayaH sUtram 485-486 8.7.4 acelakasyodyatamaraNam / 223 8.8 aSTamA'dhyayane 487 | aSTamoddezakaH sU0gA0 (AnupUrvIvihArAdiH) 17-41 489-495/8.8.1 maraNe dhIrasya 489-490 samAdhiH karmASTakatroTanaM 490 kaSAyAhArayoralpatvamante' glAni jIvitamaraNa- sU0gA0 491 yorsnggH| 17-20 491 8.8.2 samAdhinA zuddhAtmaiSaNaM 493 arddhasaMlikhite'nyatra cApi saMlekhanA'nazanaM grAmAdau 496-499 saMstAraka:-anAhAre'- sU0gA0 496 pyupsrgshnm| 21-24 8.8.3 pipIlikAdyupasarge hiMsAnivAraNayorabhAvaH dehakleze'pi viSayAdi bAdhAsahanaMgItArthasya 497 seGgitamaraNaM Atmavarja sUgA0 - 01-502
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 23 // - - kriyAtyAgastridhAtridhA / 25-28 .4 aharite saMstArake parISahAdisahanaM indriyaiglAnau agarhA, acelasya samAdhi: iGgitadeze'bhikrAntAdiHtatraiva sU0gA0 cngkmnnopveshnaadiH| 29-32 azuSirAnveSaNaM AtmotkarSaH sparzAdhyAsanaM ca pAdapopagamanasthitiH sU0gA0 paadpopgmnpaalnm| 33-36 acitte sthitiH, kAyatyAgazca tyaktadehasyopasarge pIDAsahana kAmeSvicchAlobhayostyAgaH devairlobhane'pi sU0gA0 titikssaa| 37-40 8.8 amUrchasyAnte'pi sU0gA0 titikssaa| 41 503 9 navamamadhyayanaM sU0gA0 upadhAnazrutAkhyam 42-111 275-284 512-547 navamA'dhyayane prathamoddezaka: (caryAvihAraH) 42-64 275-284 512-529 9.1.1 upadhAne jinAnAM tapovarNane niyama: vIrasyaiva tapa: sopasargam 504-505 uddezakacatuSTayArthAdhikAraH 1 zrIvIrasya caryA 2zrIvIrasya zayyA 3 zrIvIrasya parISahAH4 zrIvIrasyA'cikitsA tapazcaraNe srvtr| 275-279 512-513 9.1.2 upadhAnasya nikSepAH tapasA karmaNo'vadhUnanAdyA avasthA: zivAptyupAyo viirtpH|- 280-284 513-520 |9.1.3 zrIvIracaryAkathane pratijJA508 vastre yAvajjIvamapidhAnAdi:sAdhikamAsacatuSTayamupasargaH sAdhikasaMvatsaramAsA- sUgA0 - // 23 // -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 24 // kramaH viSayaH sUtram dvstrtyaagH| ___42-45 9.1.4 antazcakSuSo dhyAne'pi vadhaH maithunaM tyaktvA vasatau dhyAnaM gRhisaGgaM tyaktvA dhyAnaM maunavataH saMyamakriyA anabhivAdanaM sU0gA0 vadhasahanaM c| 46-49 sparzasahana natyAdAvakautukaM ca-gRhikathAyAM vizokaharSasya saMyamAyodyoga: prAk sAdhikavarSadvayaM zItodakasyAbhoga: ekatvabhAvanA- sUgA0 bhaavnaadigunnvttaa| 50-52 SaTkAyapratilekhanA-trasasthAvarayoH sarvajIvAnAM ca parasparaM gamAgamaH sopadherdhamaNaM pApaniSedhazca indriyahiMsAdyAzravatyAgena sU0gA0 sNymsyaakhyaanm| 53-57 niyuktiH pRSThaH krama: viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH - 520 9.1.7 saMsArastrIviratasya karmadRSTiH AdhAkarmaparityAgaH prAsukabhojanaM ca paravastrapAtratyAgaH zuddhaSaNA ca mAtrAjJo'gRddho'kSNo'- sU0gA0 522 prmaarjno'knndduuynshc| 58-61 9.1.8 apratibhaNato yatanayA pathi prekSiNa: caryAzIte'dhvani skandhe bAhoranAlambaH apratijJasya sUgA0 bhagavato vihaarH| 62-64 - 528 navamA'dhyayane dvitIyoddezaka: - 523-524 (zayyA-vasatiH) sUgA065-80 - 529-534 9.2.1 bhagavacchayyAyAM ziSyaprazna: AvezanasabhAdau pratrayodazavarSI sU0gA0 bhagavato nivaasH| 65-68 - 525 |9.2.2 nidrAtyAge jAgaraNaM
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH AcArAGga zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 25 // viSayA 535 nakamaH kramaH viSayaH sUtram niyuktiH pRSThaH | kramaHviSayaH sUtram apramattasya bahizcavamitvA sU0gA0 daNDakukkurAdinA dhyAne sthitiH| 69-72 - 530-531 vadhAdiH nivArakasyA sU0gA0 9.2.3 bhImopasargAdisahanaM bhAvazchutkArakaraNaM ca / 81-84 aihalaukikAdizabdasahanaM |9.3.2 lAr3he yaSTinAlikAM gRhItvA virUpasparzasahanaM ratyaratyorabhibhavo zAkyAdevihAre'pi dazanAdinA 'bahuvAditA ca-janaiH prazne maune duzvaratvam advandvo'daNDo vyutsRSTakAyo kaSAye samAdhi:gRhiprazna uttare'nuttare grAmakaNTakasor3hA lADhe kaSAye maunena dhyAnaM nibiDe zIte sthAnasyAprAptAvapi'raNe sU0gA0 nivAtasaMghATIvayAdisevi nAga iva sthiro viirH| 85-88 SvapareSvapratijJo bhagavAn sU0gA0 9.3.3 grAmapraveze'pi nivAraNaM prtimaasthaayii| 73-76 - 531-532 daNDAdinA''ghAte Akroze 9.2.4 prastutavidherbahuzaH sU0gA0 chede loce pAMzau pAte sevnm| 77-80 vyutsRSTakAyasya duHkhanavamA'dhyayane tRtIyoddezakaH sahana raNe zUra iva virUpa(parISahAH) sUgA081-94 - sparze'calo bhagavAn sU0gA0 1 tRNazItatejaAdisparza upsNhaarH| 89-94 sahanaM lADhe prAntazayyA navamA'dhyayane caturthoddezaka: sanAdiH lADhe (AtaGkite cikitsA) 95-111 2.3. - 537-538 // 25 // - 538-5474
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktiH pRSThaH / niyuktiH pRSThaH zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 26 // viSayaH sUtram pramAdatyAgaH yAvajjIvamAyatayogAdiH sU0gA0 upsNhaarH| 107-111 AcArAr3asUtrasya viSayAnukramaH - 538-539 // iti zrIAcArAGgasUtrasya prthmshrutskndhsyaanukrmH|| viSayaH sUtram 9.4.1 roge'pyavamaudariko'cikitsA ca saMzodhanavamanAdestyAgaH virato bhagavAn zizire chAyAyAM dhyAtA grISme Apate sU0gA0 ruukssaudnaadyaahaarH| 95-98 ziziragrISmayormAsArddhamAsAdinA pAnabhojanaM pApasya trividhaM sUgA0 trividhena virtiH| 99-102 parakRtAhArasevAvAyasAdebrAhmaNAdevRtticche damaprItika parihatya sU0gA0 graasaissnnaa| 103-106 4 ArdrazuSkAdau piNDe samatA bhagavato dhyAnaM kaSAyAdirahitasya 9.4.3
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 1 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH maGgalam / / arham / / // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-1-grnthaangkH-1/1|| ||prthmtiirthpti-shriiaadinaathsvaamine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo nmH|| zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrIzrutakevalibhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM shriiaacaaraanggsuutrm| prathamaH zrutaskandhaH OM namaH srvjnyaay|| jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikaM, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAtpratiSThitam / bahuvidhabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jineshvraiH||1|| (skandakacchandaH) AcArazAstraMsuvinizcitaMyathA, jagAda vIrojagate hitAya yH| tathaiva kiJcidgadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayArpitA girH||2|| zastraparijJAvivaraNamatibahu gahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArthaM gRhNAmyahamaJjasA sAram // 3 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH maGgalam zrIAcArAGga iha hi rAgadveSamohAbhibhUtena sarveNApi saMsArijantunA zArIramAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya niyukti heyopAdeyapadArthaparijJAne yatno vidheyaH, sa ca na viziSTavivekamRte, viziSTavivekazca na prAptAzeSAtizayakalApAptopadezazrIzIlA0 vRttiyutam mantareNa, Aptazca rAgadveSamohAdInAMdoSANAmAtyantikaprakSayAt, sa cAhata eva, ataHprArabhyate'rhadvacanAnuyogaH, saca caturdhA, zrutaskandhaH1 tadyathA-dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti, tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, // 2 // gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptyAdikaH, dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcAcArAdikaH, saca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt, taduktaM caraNapaDivattiheuM jeNiyare tiNNi aNuoga tti, tathA caraNapaDivattiheuM dhmmkhaakaaldikkhmaadiiyaa| davie daMsaNasohI saNasuddhassa caraNaM tu||1|| gaNadharairapyata eva tasyaivAdau praNayanamakAri, atastatpratipAdakasyAcArAGgasyAnuyogaH samArabhyate, sa ca paramapadaprAptihetutvAtsavighnaH, taduktaM zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinaaykaaH||1|| tasmAdazeSapratyUhopazamanAya maGgalamabhidheyam, taccAdimadhyAvasAnabhedAtridhA, tatrAdimaGgalaM suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya mityAdi, atra ca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam, athavA zrutamiti zrutajJAnam, tacca nandyantaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAvighnenAbhilaSitazAstrArthapAragamanakAraNam, madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamo dezakasUtraM se0 jahA0 vi harae paDipuNNe ciTThai samaMsi bhome uvasantarae sArakkhamINa ityAdi, atra ca hRdaguNairAcAryaguNoutkIrtanam, AcAryAzca paJcanamaskArAntaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham, avasAnamaGgalaM OmohAdyabhibhUtena (mu0)| caraNapratipattihetavo yenetare trayo'nuyogAH / caraNapratipattihetavo dharmakathAkAladIkSAdikAH / dravye darzanazuddhirdarzanazuddhasya caraNaM tu ||1||0se jahA kevi harae....bhomme (mu0)sArakkhamANe (mu0)|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 3 // navamAdhyayane'vasAnasUtraM abhinivvuDe amAI AvakahAe bhayavaM samiyAsI atrAbhinivRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedAviprati- zrutaskandhaH 1 pattyAdhyAnakAritvAnmaGgalamiti, etacca ziSyapraziSyasantAnAvyavacchedArthamiti, adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdane prathamamadhyayana zastraparijJA, naivAdhyayanAnAmapi magalatvamuktameveti na pratanyate, sarvameva vA zAstraM maGgalam, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca nirjarArthatvAt, prathamoddezakaH nirjarArthatvena ca tasyAvipratipattiH, yaduktaM jaM annANI kammakhavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi~ gutto khavei ussAsamitteNaM anuyogaH // 1 // (bR0ka0bhA01170) maGgalazabdaniruktaM ca mAM gAlayatyapanayati bhavAditi maGgalam, mA bhUgalo vighno gAlo vA nAzaH zAstrasyeti maGgalamityAdi, zeSaM tvAkSepaparihArAdikamanyato'vaseyamiti / sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate- AcArasyAnuyogaH-arthakathanamAcArAnuyogaH, sUtrAdunupazcAdarthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAtpazcAdarthakathanamiti bhAvanA, aNorvA laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogo'NuyogaH, sacAmIbhidvArairanugantavyaH, tadyathA nikkhevegaTThaniruttivihipavittI ya keNa vA kassa / taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA ya suttattho // 1 // tatra nikSepo-nAmAdiH / saptadhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnuyogo dvedhA- Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratavyatirikto'nekadhA, dravyeNa-seTikAdinA dravyasya-AtmaparamANvAderdravyeniSadyAdau vA anuyogo dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH kSetrAnuyogaH, evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH, vacanAnuyoga ekavacanAdinA, bhAvAnuyogo dvedhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayukto, noAgamatastu aupaza- // 3 // OkandocchedyavipratipatyAdhyAna0 (mu0)| 0 pratiziSyeti (pr0)| yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchAsamAtreNa // 1 // 0 yogo'nuyogaH (mu0)|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAr3a niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 4 // prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH anuyogaH mikAdibhAvaiH, teSAM cAnuyogo'rthakathanaM bhAvAnuyogaH, zeSamAvazyakAnusAreNa jJeyam, kevalamihAnuyogasya prastutatvAttasya cAcAryAdhInatvAt keneti dvAraM viviyate, tathopakramAdInica dvArANi pracurataropayogitvAtpradarzyante, tatra keneti kathambhUtena?, yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA kartavyA tathA pradarzyate desakulajAirUvI saMghayaNI dhiijuo aNAsaMsI / avikatthaNo amAI thiraparivADI gahiyavakko // 1 // jiyapariso jiyaniddo majjhattho desakAlabhAvannU / Asannaladdhapaibho NANAvihadesabhAsaNNU // 2 // paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavihinnU / AharaNaheukAraNaNayaNiuNo gAhaNAkusalo // 3 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittima sivo somo / guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheuM // 4 // AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavatItyato dezagrahaNam, paitRkaM kulamikSvAkvAdi jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti, mAtRkI jAtistatsaMpanno vinayAdiguNavAn bhavati, yatrAkRtistatra guNA vasantI ti rUpagrahaNam, saMhananadhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti, anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati, avikatthano hitamitabhASI, amAyI sarvatra vizvAsyaH, sthiraparipATiH paricitagranthasya sUtrArthagalanAsaMbhavAt, grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH, jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti, jitanidro'pramattatvAnnidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati, madhyasthaH ziSyeSu samacitto bhavati, dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati, Asannalabdhapratibho drAk paravAchuttaradAnasamartho bhavati, nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAdezajAH ziSyAH sukhaM vyAkhyAmavabhotsyante, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati, sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati, hetUdAharaNanimittanayaprapaJcajJo'nAkulo hetvAdInAcaSTe, grAhaNAkuzalo bahvIbhiryuktibhiH ziSyAn bodhayati, svasamayapara(r)nAnAvidhadezajA: ziSyA: vyAkhyAnaM sukhamavabhotsyante (mu0)| // 4 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 5 // samayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedau kariSyati, gambhIraH khedasahaH, dIptimAn parAdhRSyaH, zivahetutvAt zivaH, tddhisstthitdeshe| zrutaskandhaH 1 mAryAdyupazamanAt, saumyaH sarvajanamanonayanaramaNIya, guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH, evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge prathamamadhyayanaM zastraparijJA, yogyo bhavati // tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi-vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA- upakramo nikSepo'nugamo prathamoddezakaH nayazca tatropakramaNamupakramaH upakramyate'nenAsmAdasminniti vopakramaH-vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanamityarthaH, s| anuyogadvArANi ca zAstrIyalaukikabhedAd dvidhA, tatra zAstrIyaH AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA'rthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA, laukiko nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt Sodaiva / nikSepaNamanenAsmAdasminniti vA nikSepaH, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH, saca trividhaH, tadyathA-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanno'GgAdhyayanAdisAmAnyAbhidhAnanyAsaH, nAmaniSpanna AcArazastraparijJAdivizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH, sUtrAlApakaniSpannazca sUtrAlApakAnAMnAmAdinyasanamiti / anugamanamanenAsmAdasminniti vA'nugamaH, arthakathanamityarthaH, sa ca dvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazceti, tatra niryuktyanugamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo nikSepa eva sAmAnyavizeSAbhidhAnayoroghaniSpannanAmaniSpannAbhyAM nikSepAbhyAmanugataH sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti, upodghAtaniryuktyanugamazcAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH, tadyathA uddese Niddese yA Niggame khettakAlapurise ya / kAraNapaJcayalakkhaNa Nae smoyaarnnaa'nnume||1|| kiM kativihaM kassa kahiM kesu kaha kecciraM havai kaalN| // 5 // sarvajananayanamanoramaNIyaH (mu0)10 nayaH (mu0)10 uddezo nirdezazca nirgamaH kSetra kAlaH puruSazca / kAraNaM pratyayaH lakSaNaM nayAH samavatAraH anumatam // 1 // kiM katividhaM kasya ka keSu kathaM kiyaciraM bhavati kaalm|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 6 // kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phaasnnnniruttii||2|| sUtrasparzikaniryuktyanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepaparihAramarthakathanam, |zrutaskandhaH1 saca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa ca sUtroccAraNarUpaH padacchedarUpazceti / anantadharmAdhyAsitaM vastvekenaiva dharmeNa prathamamadhyayanaM zastraparijJA, nayanti paricchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGgasyopakramAdInAmanuyogadvArANAM / prathamoddezaka yathAyogaM kiJcid bibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya maGgalArtha prekSApUrvakAriNAMca pravRttyarthaM sambandhAbhidheyaprayojanapratipAdikAM niyukti: 1 niyuktikAro gAthAmAha sambandhAbhivyAdiH ___ni0- vaMdittu savvasiddhe jiNe a aNuogadAyae save / AyArassa bhagavao nijRttiM kittaissAmi // 1 // tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAMzceti maGgalavacanam, anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi, AcArasyetyabhidheyavacanam, niyuktiM kariSye iti prayojanakathanamiti tAtparyArthaH, avayavArthastu vanditve ti vadi abhivAdanastutyo rityrthdvyaabhidhaayii| dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena stutirvAcA, anayozca manaHpUrvakatvAtkaraNatrayeNApi namaskAra Avedito bhavati, sitaM mAtameSAmiti siddhAH-prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthAtIrthAnantaraparamparAdisiddhapratipAdakam, tAnvanditveti sambandhaH sarvatra yojyaH, rAgadveSajito jinAH-tIrthakRtastAnapi sarvAn atItAnAgatavarttamAnasarvakSetragatAniti, anuyogadAyinaH-sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryo'tastAn sarvAniti, anena cAmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati, vanditve ti ktvApratyayasyo // 6 // ttarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha-AcArasya yathArthanAmnaH bhagavata iti arthadharmaprayatnaguNabhAjastasyaivaMvidhasya, nizcaye4- kati sAntaramavirahitaM bhavAkarSAH sparzanA niruktiH // 2 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 7 // nArthapratipAdikA yuktiniyuktistAM kIrtayiSye abhidhAsye iti antastattvena niSpannAM niyuktiM bahistattvena prakAzayiSyA- zrutaskandhaH1 miityrthH||1|| yathApratijJAtameva bibhaNiSurnikSepArhANi padAni tAvat suhRdbhUtvA''cAryaH saMpiNDya kathayati prathamamadhyayanaM zastraparijJA, ni0- AyAra aMga suyakhaMdha baMbha caraNe taheva ya satthe ya / pariNNAe saMNAe nikkhevo taha disANaM ca // 2 // prathamoddezakaH 2 AcAraaGgazrutaskandhabrahmacaraNazastraparijJAsaMjJAdizAmityeteSAM nikSepaH karttavya iti / tatrAcArabrahmacaraNazastraparijJAzabdA niyukti: 2-3 nikSepapadAni nAmaniSpanne nikSepe draSTavyAH, aGgazrutaskandhazabdA oghaniSpanne, saMjJAdikzabdau sUtrAlApakaniSpanne nikSepe drssttvyaaviti| niyukti: 4-5 // 2 // eteSAM madhye kasya katividho nikSepa ityata Aha nikSepacatuSTayaM ekArthikAni ni0- caraNadisAvajANaM nikkhevo cauviho ya naayvvo| caraNaMmi chavviho khalu sattaviho hoi udisANaM // 3 // caraNadigvarjAnAM caturvidho nikSepaH, caraNasya SaDvidhaH, dikzabdasya saptavidho nikSepaH, atra ca kSetrakAlAdikaM yathA(r)sambhavamAyojyam / / 3 / / nAmAdicatuSTayaM sarvavyApIti darzayitumAha ni0- jattha ya jaMjANijjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jattha vi ya na jANijjA caukkayaM nikkhive tattha // 4 // yatra caraNadikzabdAdau yaM nikSepaM-kSetrakAlAdikaM jAnIyAttaM tatra niravazeSa nikSiped, yatra tu niravazeSaM na jAnIyAdAcArAGgAdau tatrApi nAmasthApanAdravyabhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gaathaarthH|| 4 // pradezAntaraprasiddhasyArthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'bhyadhAyi ni0- AyAre aMgaMmi ya puvvuddiTTho cukknikkhevo| navaraM puNa nANattaM bhAvAyAraMmi taM vocchaM // 5 // 0 cAndramatena Nija ubhayapadabhAvAt / 0 caukkao ityapi paatthH|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 8 // kSullikAcArakathAyAmAcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH aGgasya tu caturaGgAdhyayana iti, yazcAtra vizeSaH so'bhidhIyate- bhAvA | zrutaskandhaH 1 cAraviSaya iti // 5 // yathApratijJAtamAha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, ni0- tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva parimANe / samoyAre sAro ya sattahi dArehi nANattaM // 6 // prathamoddezakaH tasya bhAvAcArasya ekArthAbhidhAyino vAcyAH, tathA kena prakAreNa pravRttiH- pravartanA''cArasyAbhUt tacca vAcyam, tathA niyuktiH4-7 nikSepacatuSTayaM prathamAGgatA ca vAcyA, tathA gaNI- AcAryastasya katithaM sthAnamidamiti ca vAcyam, tathA parimANaM iyattA vAcyA, tathA kiM | ekArthikAni vasamavataratItyetacca vAcyam, tathA sArazca vAcyaH, ityebhiH saptabhiAraH pUrvasmAdbhAvAcArAdasya bhedo-nAnAtvamiti pinnddaarthH|| 6 // avayavArthaM tu niyuktikRdevAbhidhAtumAha ni0- AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya aasaaso| Ayariso aMgati ya AiNNA''jAi AmokkhA // 7 // Acaryate Asevyata ityAcAraH, sa ca nAmAdicaturddhA, tatra jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto dravyAcAro'nayA gAthayA'nu-8 sartavyaHNAmaNa-dhoyaNa-vAsaNa-sikkhAvaNa-sukaraNAvirohINi / davvANi jANi loe davvAyAraM viyANAhi // 1 // bhAvAcAro dvidhA- laukiko lokottarazca, tatra laukikaH pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvanti sa vijJeyo, lokottarastu paJcadhA jJAnAdikaH, tatra jJAnAcAro'STadhA, tadyathA kAle viNae bahumANe uvahANe tahA anninnhvnne| vaMjaNaatthatadubhae aTThavihoNANamAyAro // 1 // darzanAcAro'pyaSTadhaiva, tadyathA nissaMkiyanikkaMkhiya nivitigicchA amUDhadiTThI y| uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe atttth|| pravartanamAcA0 (mu0)| katividhaM (mu0)| 0 nAmanadhAvanavAsanazikSaNasukaraNAvirodhIni / dravyANi yAni loke dravyAcAraM vijAnIhi // 1 // 0 kAlo vinayaH bahumAnaH upadhAnaM tathA anivaH / vyaJjanamarthastadubhayasmin aSTavidho jnyaanaacaarH||1|| nizzaGkito niSkAsito nirvicikitso'mUDhadRSTizca / upabRMhA - // 8
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 9 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 4-7 | nikSepacatuSTayaM ekArthikAni 2 // cAritrAcAro'pyaSTadhaiva, tinneva ya guttIo paMca samiio aTTha miliyaao| pavayaNamAIu imA tAsu Thio caraNasaMpanno // 3 // tapaAcAro dvAdazadhA, tadyathA aNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 4 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ussaggovi ya abhiMtarao tavo hoi ||5||viiryaacaarstvnekdhaa aNigUhiyabalavirio parakkamai jo jhuttmaautto| juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo viiriyaayaaro||6|| eSa paJcavidha AcAraH, etatpratipAdakazcAyameva granthavizeSo bhAvAcAraH, evaM sarvatra yojyam / idAnImAcAlaH, AcAlyate'nenAtinibiDaM karmAdItyAcAlaH, so'pi caturdhA, vyatirikto vAyuH, bhAvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / idAnImAgAla: AgAlanamAgAla:-samapradezAdyavasthAnam, so'pi caturdhA, vyatirikta udakAdernimnapradezAvasthAnam, bhAvAgAlo jJAnAdika eva, tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnamitikRtvA / idAnImAkaraH, Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, nAmAdiH, tatra vyatirikto rajatAdiH, bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdakazcAyameva granthaH, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnImAzvAsaH, AzvasantyasminnityAzvAso nAmAdiH, tatra vyatirikto yAnapAtradvIpAdiH, bhAvAzvAsojJAnAdireva / idAnImAdarzaH, AdRzyate asminnityAdarzo nAmAdiH, vyatirikto darpaNaH, bhAvAdarza ukta eva, yato'sminnitikartavyatA dRshyte| idAnImaGgam, ajyate-vyaktIkriyate asminnityaGgam, nAmAgheva, tatra vyatiriktaM zirobAhvAdi, bhAvAGgamayamevAcAraH / idAnImAcIrNam, AcIrNaM- Asevitam, tacca nAmAdiSoDhA, - sthirIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA'STau // 2 // timra eva ca guptayaH paJca samitayo'STa militaaH| pravacanamAtara imAstAsu sthitazcaraNasaMpannaH / / 3 / / anazanamavamaudarya vRttisaMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 4 // prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svaadhyaayH| dhyAnamutsargo'pi ca abhyantaraM tapo bhavati // 5 / / anigUhitabalavIryaH | parAkramate yo yathoktamAyuktaH / yunakti ca yathAsthAma jJAtavyaH sa vIryAcAraH // 6 / / 0 idAnImAcIrNa Asevitam (mu0)|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 10 // 8-9 tatra vyatiriktaM dravyAcIrNa siMhAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNam, kSetrAcIrNaM vAlhIkeSusaktavaH kokaNeSupeyA, kAlAcINa zrutaskandhaH1 tvidaM- saraso caMdaNapaMko agghai sarasA ya gaMdhakAsAI / pADalasirIsamalliya piyAi~ kAle nidAhami // 1 // bhAvAcIrNaM tu prathamamadhyayanaM zastraparijJA, jJAnAdipaJcakam, tatpratipAdakazcAcAragranthaH / idAnImAjAtiH, AjAyante tasyAmityAjAtiH, sA'pi caturdA, vyatiriktA prathamoddezakaH manuSyAdijAtiH, bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImAmokSaH, Amucyante'sminnityAmokSaNaM niyuktiH vA''mokSo, nAmAdiH, tatra vyatirikto nigaDAdeH, bhAvAmokSaH karmASTakodveSTanamazeSametatsAdhakazcAyamevAcAra iti / ete pravartanAdvAre'sya kiJcidvizeSAdekamevArthaM viziMSantaH pravarttanta ityekArthikAH, zakrapurandarAdivat, ekArthAbhidhAyinAMca chandazciti-bandhAnu- prathamatvam lomyAdipratipattyarthamuddhaTTanam, uktaM ca baMdhANulomayA khalu satthaMmi ya lAghavaM asammoho / saMtaguNadIvaNA vi ya egatthaguNA havaMtee // 1 // // 7 // idAnIM pravarttanAdvAram, kadA punarbhagavatA''cAraH praNIta ityata Aha ni0- savvesiM AyAro titthassa pavattaNe pddhmyaae| sesAI aMgAI ekkArasa aannupuviie||8|| dAraM / sarveSAM tIrthaGkarANAM tIrthapravarttanAdAvAcArArthaH prathamatayA'bhavadbhavati bhaviSyati ca, tataH zeSAGgArtha iti, gaNadharA apyanayaivAnupUrvyA sUtratayA grathnantIti // 8 // idAnIM prathamatve hetumAha ni0- AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasaNhaMpi / ittha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa // 9 // dAraM / / __ayamAcAro dvAdazAnAmaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha- yato'tra mokSopAyazcaraNakaraNaM pratipAdyate, eSa ca pravacanasya 0 sarasazcandanapaGko'rghati sarasA ca gandhakASAyikI / pATalazirISamallikAH priyAH kAle nidAghe / 0 pADali (mu0)| 0 bandhAnulomatA khalu zAstre cala lAghavamasaMmohaH / sadguNadIpanamapi ca ekArthaguNA bhavantyete / / 1 / /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 11 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 8-9 pravarttanAdvAre'sya prathamatvam viktiH sAraHpradhAnamokSahetupratipAdanAd, atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAdasya prathamatayopanyAsa iti||9|| idAnIM gaNidvAram, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNaH so'syAstIti gaNI, AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha ni0- AyArammi ahIe jaMnAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTThANaM // 10 // yasmAdAcArAdhyayanAt kSAntyAdikazcaraNakaraNAtmako vA zramaNadharmaH parijJAto bhavati, tasmAtsarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamamAdyaM pradhAnaM vA gnnisthaanmiti||10|| idAnIM parimANaM-kiM punarasyAdhyayanataH padatazca parimANamityata Aha ni0- NavabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo| havai ya sapaMcacUlo bahubahutarao payaggeNaM // 11 // tatrAdhyayanato navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmako'yaM padato'STAdazapadasahasrAtmako veda iti vidantyasmAddheyopAdeyapadArthAniti vedaH-kSAyopazamikabhAvavartyayamAcAra iti / saha paJcabhizcUDAbhirvarttata iti sapaJcacUDazca bhavati, uktazeSAnuvAdinIcUDA, tatra prathamA piMDesaNa senjiriyAbhAsajjAyA ya vatthapAesAugahapaDimattisaptAdhyayanAtmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamI nizIthAdhyayanam, bahubahutarao padaggeNaM ti tatra catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAhaH, nizIthAkhyapaJcamacUlikAprakSepAtaro'nantagamaparyAyAtmakatayA bahutamazca, padAgreNa padaparimANena bhavatIti // 11 // idAnImupakramAntargataM samavatAradvAram, tatraitAzcUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSvavatarantIti darzayitumAha ni0- AyAraggANattho baMbhacceresu so samoyarai / so'vi ya satthapariNAe~ piMDiattho samoyarai // 12 // OpiMDesaNasijiriyA bhAsA vatthesaNA ya pAesA iti pr0| // 1
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgA ni0- satthapariNNAattho chassuvi kAesu so smoyri| chajIvaNiyAattho paMcasuvi vaesu oyarai // 13 // niyukti ni0- paMca ya mahavvayAiMsamoyaraMte ya savvadavvesuM / savvesiM pajjavANaM aNaMtabhAgammi oyarai // 14 // zrIzIlA0 vRttiyutam uttAnArthAH, navaraM AcArAgrANi cUlikAH dravyANi-dharmAstikAyAdIni paryAyA- agurulaghvAdayasteSAmanantabhAge vratAzrutaskandhaH1 nAmavatAra iti // 12-13-14 // kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAra iti?, tdaah||12|| ni0- chajIvaNiyA paDhame bIe carime ya svvdvvaaiN| sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa davvANaM // 15 // dAraM / / 9 chajjIvaNiyA ityAdispaSTA, kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAro na sarvaparyAyeSviti ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavAMstamAviSkartumAha NaNu savvaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM / chavvihaparivuDDIe chaTThANAsaMkhayA seDhI // 1 // anne ke pajjAyA? jeNuvauttA carittavisayammi / je tatto'NataguNA jesiM tamaNaMtabhAgammi // 2 // anne kevalagammatti te maI te ya ke tadanbhahiyA? / evaMpi hoja tullA NANataguNattaNaM juttaM // 3||aa0 / seDhI saNANadasaNapajjAyA teNa tappamANA sA / iha puNa carittamettopayogiNo teNa te thovA // 4 // ayamAsAmartho lezata:-nanvityasUyAyAma, saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAni dravyArthatayA tAvadbhavanti, teSAM yajaghanyaM tadavibhAgapalicchedena buddhyA khaNDyamAnaM paryAyairanantAvibhAgapalicchedAtmakaM bhavati, tacca paryAyasaMkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaMkhyAyA anantaguNam, sarvanabhaHpradezavargIkRtapramANamityarthaH, tato dvitIyAdisthAnairasaMkhyAtagacchagatairanantabhAgAdikayA vRddhyA SaTsthAnakAnAmasaMkhyeyasthAnagatA zreNirbhavati, evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettum, kiM punaH sarvANyapItyataH ke'nye paryAyAH? yeSAmanantabhAge vratAni varteranniti / syAnmatiH, anye kevalagamyA iti, idamuktaM SaDjIvanikAyaH prathame dvitIye carame ca srvdrvyaanni| zeSANi mahAvratAni khalu tadekadezena dravyANAm |7||shaaco0| seddhiisu(mu0)| tAni tAvadbhavanti (mu0) zrutaskandhaH1] prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 13-14 parimANaM niyukti: 15 mahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAraH // 12 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 16-19 brahmanikSepAH zrutaskandhaH 1 zrIAcArAGga rAjabhavati-kevalagamyAprajJApanIyaparyAyANAmapi tatra prakSepAhutvam, evamapi jJAnajJeyayostulyatvAttulyA eva nAnantaguNA iti niyukti- / atrAcArya Aha-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitA sA sarvA cAritraparyAyainidarzanaparyAyasahitaiH paripUrNA tatpramANAzrIzIlA0 vRttiyutam sarvAkAzapradezAnantaguNA, iha punshcaaritrmaatropyogitvaatpryaayaanntbhaagvRttitvmitydossH||15|| idAnIM sAradvAram, kaH kasya sAraH? ityaah||13|| ni0- aMgANaM kiM sAro? AyAro. tassa havai kiM sAro? / aNuogattho sAro tassavi ya parUvaNA sAro // 16 // spaSTA, kevalamanuyogArtho- vyAkhyAnabhUto'rthastasya prarUpaNA- yathAsvaM viniyoga iti // 16 // anyacca ni0-sAro parUvaNAe caraNaM tassavi ya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAbAhaM jiNA biMti // 17 // dAraM // spaSTaiva ||17||idaaniiN zrutaskandhapadayo mAdinikSepAdikaM pUrvavadvidheyam, bhAvena cehAdhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahmacaraNazabdau nikSeptavyAvityAha ni0- baMbhammi(mmI) ya caukkaM ThavaNAe hoi baMbhaNuppattI / sattaNhaM vaNNANaM navaNha vaNNaMtarANaM ca // 18 // tatra brahma nAmAdicaturddhA, tatra nAmabrahma brahmetyabhidhAnam, asadbhAvasthApanA akSAdau sadbhAvasthApanA prativiziSTayajJopavItAdhAkRtimallepyAdau dravye, athavA sthApanAyAM vyAkhyAyamAnAyAM brAhmaNotpattirvaktavyA, tatprasaGgena ca saptAnAMvarNAnAM navAnAM ca varNAntarANAmutpattirbhaNanIyeti // 18 // yathApratijJAtamAha ni0- ekkA maNussajAI rajjuppattIi do kayA usabhe / tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 19 // (r)AcAryA AhuH (pr0)| 70 kRtimRllepyAdau (mu0)| // 13 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 14 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 20-21 varNavarNAntarotpattiH yAvannAbheyo bhagavAnnAdyApi rAjalakSmImadhyAste, tAvadekaiva manuSyajAtiH, tasyaiva rAjyotpattau bhagavantamevAzritya ye sthitAste kSatriyAH, zeSAzca zocanAdrodanAcca zUdrAH, punaragnyutpattAvayaskArAdizilpavANijyavRttyA vezanAdvaizyAH, bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAcchrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAstrayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // 19 // sAmprataM varNavarNAntaraniSpannaM saMkhyAnamAha___ ni0- saMjoge solasagaM satta ya vaNNA u nava ya aNtrinno| ee dovi vigappA ThavaNA baMbhassa NAyavvA // 20 // saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH, tatra sapta varNA nava tu varNAntarANi, etacca varNavarNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmeti jJAtavyam // 20 // sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha- yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAha ni0- pagaIcaukkagANaMtare ya te huMti satta vaNNA u| ANaMtaresu caramo vaNNo khalu hoi NAyavvo // 21 // prakRtayazcatasraH- brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAkhyA AsAmeva catasRNAmanantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, tadyathA-dvijena kSatriyayoSito jAtaH pradhAnakSatriyaH saMkarakSatriyo vA, evaM kSatriyeNa vaizyayoSito vaizyena zUdryAH pradhAnasaMkarabhedau vaktavyAvityevaM sapta varNA bhavanti, anantareSu bhavA AnantarAsteSu yogeSu caramavarNavyapadezo bhavati-brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatIti bhaavH||21|| idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAnyAha 0je rAya assitA te khattiA jAyA, aNassiyA gihavaiNo jAyA, jayA aggI uppaNNo tayA pAgabhAvassitA sippiyA vANiyagA jAyA, tehiM tehi sippavANijjehiM vittiM visaMtIti vaissA uppaNNA / bhaTTArae pavvaie bharahe abhisitte sAvagadhamme uppaNNe baMbhaNA jAyA, NissitA baMbhaNA jAyA, mAhaNatti ukkassagabhAvA dhammapiA jN| ca kiMcivi haNataM picchaMti taM nivAreMti mA haNa bho mA haNa, evaM te jaNeNa sukammanibattitasaNNA baMbhaNA jAyA / je puNa aNassitA asippiNo asAvagA te vayaM khalA itikAuM tesu tesu paoyaNesu hiMsAcoriyAdiyAsu dubbhamANA sogadohaNasIlA suddA saMvuttA (iti cUrNiH). // 14 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 15 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, | prathamoddezakaH niyuktiH 20-27 varNavarNAntarotpattiH ni0- aMbaTugganisAyA ya ajogavaM mAgahA ya sUyA ya / khattA vaidehA vi ya caMDAlA navamagA huMti // 22 // ambaSTha ugraH, niSAdaH, ayogavaM mAgadhaH sUtaH kSattA videhaH cANDAlazceti // 22 // kathamete bhavantItyAhani0- egaMtarie iNamo aMbaTTho ceva hoi uggo ya / biiyaMtaria nisAo parAsarva taM ca puNa vege||23|| ni0- paDilome suhAI ajogavaM mAgaho ya sUo a / egaMtarie khattA vedehA ceva nAyavvA // 24 // ni0- bitiyaMtarie niyamA caNDAlo so'vi hoi nnaayvvo| aNulome paDilome evaM ee bhave bheyaa||25|| AsAmartho yantrakAdavaseyaH, taccedaM brahmapuruSaH | kSatriyaH puruSaH brAhmaNa:puruSaH zUdraH puruSaH vaizyapuruSaH | kSatriya:puruSaH zUdraHpuruSaH vaizyapuruSaH zUdrapuruSaH vaizyA strI zUdrI strI zUdrI strI niSAdaH vaizyA strI kSatriyA strI brAhmastrI kSatriyA strI brAhmastrI brAhmastrI ambaSThaH / ugraH parAsavo vA a(A)yogavam mAgadhaH | sUtaH kSattA vaidehaH / cANDAlaH etAni nava varNAntarANi // 23-24-25 // idAnIM varNAntarANAM saMyogotpattimAhani0- uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / aMbaTThIe suddIya bukkaso jo nisAeNaM // 26 // ni0- sUddeNa nisAIe kukkuDao so u hoi nnaayvvo| eso u biiyabheo cauvviho hoi nnaaybo||27|| anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, taccedaMkhattA (ya) videhA (mu0)|(r) parAsaraM (mu0)| 0 bitiyaMtare (mu0)| pArAsaro (mu0)| 9 tacca prathamacatuSkoSThakAdavagantavyam (pr0)| // 15 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 16 // | kukkuDa : zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH niyukti: 28 varNavarNAntarotpatti: niyukti: 29 caraNanikSepAH ugrapuruSaH | videhaH puruSaH | niSAdaH puruSaH zUdraH puruSaH kSattA strI kSattA strI | ambaSThI strI zUdrI strI vA niSAdastrI zvapAkaH | vaiNavaH | bukkasaH gataM sthApanAbrahma / / 26,27 // idAnIM dravyabrahmapratipAdanAya Aha ni0- davvaM sarIrabhavio annANI batthisaMjamo ceva / bhAve u batthisaMjama NAyavvo saMjamo ceva // 28 // jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM zAkyaparivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM bastinirodhamAtraM vidhavAproSitabhartRkAdInAM ca kulavyavasthArthaM kAritAnumatiyuktaM dravyabrahma, bhAvabrahma tusAdhUnAM bastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pyayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarUpatvAdasyeti, aSTAdaza bhedAstvamI divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 1 // (prshmgaa0177)|| 28 // caraNanikSepArthamAha ni0- caraNaMmi hoi chakkaM gaimAhAro guNo va caraNaM ca / khittaMmi jaMmi khitte kAle kAlo jahiM jo u||29|| caraNaM nAmAdiSoDhA, vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati- gatibhakSaNaguNabhedAt, tatra gaticaraNaM gamanameva, AhAracaraNaM modakAdeH, guNacaraNaM dvidhA- laukikaM lokottaraM ca, laukikaM yat dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante, lokottaraM sAdhUnAmanupayuktacaraNamudAyinRpamArakAdervA, kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti, kAle'pyevameva // 29 // bhAvacaraNamAha 7 kukkurakaH (mu0)| 0 vatthi (mu0)| 0 vasti (mu0)| 0 jAo (mu0)| // 16 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 17 // ni0- bhAve gai AhAre guNe guNavao pasattha apasatthA / guNacaraNe Na pasattheNa baMbhacerA nava havaMti // 30 // zrutaskandhaH 1 bhAvacaraNamapi gatyAhAraguNabhedAt tridhA, tatra gaticaraNaM sAdhorupayuktasya yugamAtradattadRSTergacchataH, bhakSaNacaraNamapi zuddha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, piNDamupabhuJAnasya, guNacaraNamaprazastaM mithyAdRSTInAMsamyagdRSTInAmapi sanidAnam, prazastaM teSAmeva karmodveSTanArthaM mUlottara- prathamoddezakaH guNakalApaviSayam, iha cAnenaivAdhikAro, yato navApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamanuzIlyante // 30 // niyuktiH 30-32 eteSAM cAnvarthAbhidhAnAni darzayitumAha adhyayananAmAni ni0- satthapariNNA 1 logavijao 2 ya sIosaNijja 3 sammattaM 4 / taha logasAranAmaM 5 dhuyaM 6 taha mahApariNNA 7 y|| niyuktiH 33-34 arthAdhikArAH ni0- aTThamae ya vimokkho 8 uvahANasuyaM 9 ca navamagaMbhaNiyaM / icceso AyAro AyAraggANi sesANi // 32 // spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarUpa AcAro, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANi- AcArAgrANIti // 31,32 // sAmpratamupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA- adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdyamAha ni0- jiasaMjamo 1 alogo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavvaM 2 / suhadukkhatitikkhAviya 3 sammattaM 4 logasAro 5 ya // 33 // ni0- nissaMgayA 6 ya chaTTe mohasamutthA parIsahuvasaggA 7 / nijANaM 8 aTThamae navame ya jiNeNa evaM ti 9 // 34 // tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAro jiyasaMjamo tti jIveSu saMyamo jIvasaMyamaH-teSu hiMsAdiparihAraH, sa ca jIvAstitva-8 parijJAne sati bhavatyato jIvAstitvaviratipratipAdanamatrArthAdhikAraH / lokavijaye tu logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavaM // 910
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 18 // ti, vijitabhAvalokena saMyamasthitena loko yathA badhyate aSTavidhena karmaNA yathA ca tatprahAtavyaM tathA jJAtavyamitya- shrutskndhH| ymrthaadhikaarH| tRtIye tvayaM-saMyamasthitena jitakaSAyeNAnukUlapratikUlopasarganipAte sukhaduHkhatitikSA vidheyeti|cturthe prathamamadhyayana zastraparijJA, tvayaM-prAktanAdhyayanArthasaMpannena tApasAdikaSTatapaHsevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhvitvymiti| paJcame tvayaM-8 prathamoddezakaH caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraratnatrayodyuktena bhAvyamiti / SaSThe tvayaM-prAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktenA- niyuktiH pratibaddhena bhavitavyam / saptame tvayaM-saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH parISahA upasargA vA prAdurbhaveyuste samyak 35-37 zastranikSepAH soddhvyaaH| aSTame tvayaM-niryANaM- antakriyA sA sarvaguNayuktena samyagvidheyeti / navame tvayaM-aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyagevaM varddhamAnasvAminA vihita iti, tatpratipAdanaM ca zeSasAdhUnAmutsAhArtham, taduktaM titthayaro cauNANI suramahio sijjhiyvvydhuvNmi| aNigUhiyabalavirio savvatthAmesu ujjamai // 1 // kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoMti na ujjamiyavvaM sapaJcavAyaMmi mANusse // 2 // (paJcava0801, aacaa0ni0278-279)|| 33,34 / / sAmpratamuddezArthAdhikAraH zastraparijJAyA ayaM| ni0- jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM vahe ya baMdhotti / viraIe ahigAro satthapariNAe nnaayvo||35|| tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyam, zeSeSu tu SaTsu vizeSeNa pRthivIkAyAdyastitvamiti, sarveSAM cAvasAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvAtpratyekamuddezArtheSu yojanIyam, prathamoddezake jIvastaddhe bandho viratizcetyevamiti // 35 // tatra zastraparijJeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha // 18 // 0 udaio bhAvo logA kasAyA jANiyavvA (iti cuurnniH)| OM tatpradarzanaM (mu0)| 0 tIrthakarazcaturjJAnI suramahitaH dhruvaM sedhitavye / anigRhitabalavIryaH sarva-2 sthAmnodyacchati // 1 // kiM punaravazeSairduHkhakSayakAraNAtsuvihitaiH / bhavati nodyantavyaM sapratyapAye mAnuSye // 2 // zAmA aya
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 19 // ni0-davvaM satthaggivisannehaMbilakhAraloNamAIyaM / bhAvo ya duppautto vAyA kAo aviraI yaa||36|| zrutaskandhaH 1 zastrasya nikSepo nAmAdizcatuoM, vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagniviSasnehAmlakSAralavaNAdikam, bhAvazastraM duSprayukto prathamamadhyayana zastraparijJA, bhAvo'ntaHkaraNaM tathA vAkkAyAvaviratizceti, jIvopaghAtakAritvAditibhAvaH // 36 // parijJApi caturddhatyAha prathamoddezakaH ni0- davvaM jANaNa paccakkhANe bhavie sarIra uvgrnne| bhAvapariNNA jANaNa paJcakkhANe ya bhAveNaM // 37 // niyuktiH 35-37 tatra dravyaparijJA dvidhA- jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, jJaparijJA AgamanoAgamabhedAvidhA, Agamato jJAtA'nupayuktaH, zastranikSepAH noAgamatastridhA, tatra vyatiriktA dravyajJaparijJA yo yat dravyaM jAnIte sUcittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAt dravyajJaparijJeti, pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva, tatra vyatiriktA dravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaM ca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt, bhAvaparijJApi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatrAgamato jJAtopayuktazca, noAgamatastvidamevAdhyayanaM jJAnakriyArUpam, nozabdasya mizravAcitvAt, pratyAkhyAnabhAvaparijJApi tathaiva, AgamataH pUrvavat, noAgamatastu prANAtipAtanivRttirUpA manovAkkAyakRtakAritAnumatibhedAtmikA jJeyeti / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyAyate- yathA kazcidrAjA abhinavanagaranivezecchayA bhUkhaNDAnila vibhajya samatayA prakRtibhyo dattavAn, tathA kacavarApanayane zalyoddhAre bhUmisthirIkaraNe pakkeSTakApIThaprAsAdaracane ratnAdhupAdAne copadezaM dattavAn, tAzca prakRtayastadupadezadvAreNa tathaiva kRtvA yathA'bhipretAn bhogAn bubhujire, ayamatrArthopanayaHrAjasadRzena sUriNA prakRtisadRzasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasadRzaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopAdhizuddhasyAro (r)davie (mu0)| ekkhANaM ca (mu0)| (r)dravyaparijJA..dravyaparijJeti (mu0)| tatra vyatiriktadravya (mu0)|7 bhUsthi0 (mu0) 90tadupadezAnusAreNa (mu0)| // 19 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 20 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 1 saMjJAsvarUpa: paNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyamaM sthirIkRtya pakveSTikApIThatulyAni vratAnyAropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH,tatrasthazcAzeSazAstrAdiratnAnyAdatte, nirvANabhAk bhvti|saamprtN sUtrAnugame'skhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramuccAraNIyam, lakSaNaM tvidaM appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // 1 // (AcA0ni0 880) ityAdi, taccedaM sUtraM suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM- ihamegesiMNo saNNA bhavai / / sUtram 1 // suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM ihamegesiM No saNNA bhavati asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitoccAritaiva, padacchedastvayaM- zrutaM mayA AyuSman! tena bhagavatA evamAkhyAtaM- iha ekeSAM no saMjJA bhavati / ekaM tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate- bhagavAn sudharmasvAmI jambUnAmna idamAcaSTe yathA- zrutaM AkarNitamavagatamavadhAritamitiyAvad, anena svamanISikAvyudAsaH, mayeti sAkSAnna punaH pAramparyeNa AyuSmanni ti jAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt, ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAttadarthasya ca tIrthakRtpraNItatvAditi sAmarthyaprApitaM teneti tIrthakaramAha, yadi vA- AmRzatA bhagavatpAdAravindamiti anena vinaya Avedito bhavati, AvasatA vA tadantike ityanena gurukulavAsaH karttavya ityAveditaM bhavati, etaccArthadvayaM AmusaMteNa AvasaMteNe tyetatpAThAntaramAzrityAvagantavyamiti, bhagavate ti bhagaH- aizvaryAdiSaDarthAtmakaH so'syAstIti bhagavAn tena, eva miti ___(r)alpagranthaM mahArthaM dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtramaSTabhizca guNairupapetam // 1 // cUrNyabhiprAyeNa dvitiiysuutraavtrnnmett| patteyaM patteyaM (gaNaharA) sissehiM paJjuvAsijjamANA evaM bhaNaMti-'suyaM me0 (iti cuurnniH)| 0 vindam, anena (mu0)| // 20 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH | sUtram 1 saMjJAsvarUpaH |niyukti: 38 saMjJAsvarUpaH | // 21 // vakSyamANavidhinA AkhyAta mityanena kRtakatvavyudAsenArtharUpatayA Agamasya nityatvamAha, ihe ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA''khyAtamiti saMbandhaH, yadi vA ihe ti saMsAre ekeSAM jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM no saMjJA bhavati saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaram, sAno prajAyata ityarthaH, uktaH padArthaH, padavigrahasya tu saamaasikpdaabhaavaadprkttnm| idAnIM cAlanA- nanu cAkArAdikapratiSedhakalaghuzabdasaMbhave sati kimarthaM nozabdena pratiSedhaH iti?, atra pratyavasthA, satyamevam, kiMtu prekSApUrvakAritayA nozabdopAdAnam, sA ceyaM- anyena pratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yathA na ghaTo'ghaTa iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmabhihitAstAsAM sarvAsAM pratiSedhaHprApnotIti kRtvA, tAzcemAH kaiNaM bhaMte! saNNAo paNattAo?, goyamA! dasa saNNAo paNNattAo, taMjahA- AhArasaNNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA kohasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNNA ohasaNNA logasaNNatti, (prajJApanA sU0) AsAMca pratiSedhe spaSTo doSaH, ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi- noghaTa ityukte ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, arthaprakaraNAdiprasaktaniSedhena cAprasaktasya vidhAnam, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAvayavo grIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyata iti, tathA coktaM pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAd // 1 // iti, evamihApi na sarvasaMjJAniSedhaH, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti||1||saamprtN niyuktikRtsUtrAvayavanikSepArthamAha ni0-davve saccittAI bhAve'NubhavaNajANaNA saNNA / mati hoi jANaNA puNa aNubhavaNA kammasaMjuttA // 38 // 0 kati bhadanta! saMjJAH prajJaptAH?, gautama! daza saMjJAH prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA parigrahasaMjJA krodhasaMjJA mAnasaMjJA mAyAsaMjJA lobhasaMjJA oghasaMjJA lokasaMjJA / 00kte ghaTAbhAvamAtraM pratIyate arthaprasaktaniSedhena cAprasaktasya (pr0)| ityukte yathA ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, tathA prakaraNAdiprasaktasya vidhAnam (mu0)| // 21 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 22 // saMjJA nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittena hastA zrutaskandhaH1 didravyeNa pAnabhojanAdisaMjJA acittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA saMjJAnaM-saMjJA avagama itikRtvA, bhAvasaMjJA punardvidhA prathamamadhyayana zastraparijJA, anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca, tatrAlpavyAkhyeyatvAttAvat jJAnasaMjJA darzayati mai hoi jANaNA puNa tti mananaM matiravabodhaH sA ca prathamoddezakaH matijJAnAdiH paJcadhA, tatra kevalasaMjJA kSAyikI zeSAstu kSAyopazamikyaH, anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA cha niyuktiH jantorjAyate // 38 // sA ca SoDazabhedeti darzayati 38-39 saMjJAsvarUpaH ni0- AhAra bhaya pariggaha mehuNa sukha dukkha moha vitigicchA / koha mANa mAya lohe soge loge ya dhammohe // 39 // 8 AhArAbhilASa AhArasaMjJA, sA ca taijasazarIranAmakarmodayAdasAtodayAcca bhavati, bhayasaMjJA trAsarUpA, parigrahasaMjJA mUrchArUpA, maithunasaMjJA stryAdivedodayarUpA, etAzca mohanIyodayAt, sukhaduHkhasaMjJe sAtAsAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje, mohasaMjJA mithyAdarzanarUpA mohodayAt, vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mohodayAt jJAnAvaraNIyodayAcca, krodhasaMjJA aprItirUpA, mAnasaMjJA garvarUpA, mAyAsaMjJA vakratArUpA, lobhasaMjJA gRddhirUpA, zokasaMjJA vipralApavaimanasyarUpA, etA mohodayajAH, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpAlaukikAcaritA, yathA-na santyanapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, viprA devAH, kAkAH pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbha ityevamAdikA jJAnAvaraNIyakSayopazamAnmohodayAcca bhavati, dharmasaMjJA kSamAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAjjAyate, etAzcAvizeSopAdAnAtpaJcendriyANAM samyagmithyAdRzAM draSTavyAH, oghasaMjJA tvavyaktopayogarUpA MAN // 22 // vallivitAnArohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAlpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAnasaMjJayA'dhikAro, yataH sUtre saivala niSiddhA, iha ekeSAM no saMjJA jJAnaM-avabodho bhavatIti // 1 // // 39 // pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtraM
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 23 // taMjahA- purathimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, paJcatthimAo vA disAo zrutaskandhaH1] prathamamadhyayana Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDAo vA disAo Agao ahamaMsi, ahodisAo vA Agao zastraparijJA, ahamaMsi, aNNayarIo vA disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM No NAyaM bhavati // sUtram 2 // prathamoddezakaH sUtram 2 taMjahetyAdi No NAyaM bhavatIti yAvat tadyatheti pratijJAtArthodAharaNam, puratthimAu tti prAkRtazailyA mAgadhadezIbhASAnuvRttyA / diksvarUpa: pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt purathimazabdAtpaJcamyantAttasA nirdezaH, vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA loke niyuktiH 40-41 bhoktavyaM vA zayitavyaM veti, evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dizatIti dik, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM diksvarUpa: veti bhaavH||2|| tAM niyuktikRnnikSeptumAha ni0- nAmaM ThavaNA davie khitte tAve ya paNNavaga bhAve / esa disAnikkhevo sattaviho hoi nnaayvvo||40|| nAmasthApanAdravyakSetratApaprajJApakabhAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH, tatra sacittAdevyasya digityabhidhAnaM nAmadika, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik // 40 // dravyadignikSepArthamAha ni0- terasapaesiyaM khalu tAvaiesuM bhave pesesuN| jaM davvaM ogADhaM jahaNNayaM taM dasadisAgaM // 41 // dravyadig dvedhA- Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tviyaMtrayodazapradezikaM dravyamAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazaprAdezikameva dik, na punaIzaprAdezikaM yat kaizciduktamiti, pradezA:- paramANavastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvavagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadigvibhAgaparikalpanAto
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgA dravyadigiyamiti / tatsthApanA / tribAhukaM navapradezikamabhilikhya catasRSu dikSvekaikagRhavRddhiH kaaryaa|| niyukti 41 // kSetradizamAhazrIzIlA vRttiyutam ni0- aTTha paeso ruyago tiriya loyassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 42 // 00000 zrutaskandhaH 1 / tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mevantau sarvvakSullakapratarau tayoruparitanasya catvAraH // 24 // pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'STAkAzapradezAtmakazcaturasro rucako madhya 1 dizAmanudizAM ca prabhava utpattisthAnamiti / sthApanA // 42 // AsAmabhidhAnAnyAha 4 dizA 2-2 4 vidizA 1-1 ni0- iMdaggeyI jammA ya nerutI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANAvi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 43 13 pradezAtmakaM zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 42-44 diksvarUpaH vAyavya o. AsAmA_ndrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH, UrdhvaM vimalA tamA cAdha iti boddhavyA / / sthApanA // 43 // AsAmeva svarUpanirUpaNAyAha ni0- dupaesAi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAi aNuttarA duNNi / / 44 // 1 Urdhva - vimalA ra adho- tamA 0 iMdaggeI (mu0)| 0 cAdha boddhavyA iti (mu0)| vAyavya soma izAna garaNI* endrI naiRti AgneyI yamA kSetradizA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 45-48 diksvarUpaH zrIAcArAGga catamro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidizazcatamra ekapradezaracanAtmikAH anuttarA vRddhirahitAH, niyukti- udhiodigdvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam // 44 // kiJcazrIzIlA0 vRttiyutam ni0- aMto sAIAo bAhirapAse apjjvsiaao| savvANaMtapaesA savvA ya bhavaMti kaDajummA // 45 // zrutaskandhaH1 sarvA'pyantaH-madhye sAdikA rucakAdyA iti kRtvA bahizca alokAkAzAzrayaNAdaparyavasitAH, sarvAzca dishaapynnt|| 25 // pradezAtmikA bhavanti, savvA ya havaMti kaDajumma tti sarvAsAM dizAMpratyekaM ye pradezAste catuSkakenApahriyamANAzcatuSkAvazeSA bhavantIti kRtvA, tatpradezAtmikAca diza AgamasaMjJayA kaDajummatti zabdenAbhidhIyante, tathA cAgamaH kai NaM bhaMte! jummA paNNattA?, goyamA! cattAri jummA paNNattA, taMjahA- kaDajumme teue dAvarajumme klioe| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai?, goyamA! jeNaM rAsI caukkagAvahAreNaM avahIramANe avahIramANe caupajjavasie siyA, seNaM kaDajumme, evaM tipajjavasie teue, dupajjavasie dAvarajumme, Begapajjavasie kalioe tti // 45 // punarapyAsAM saMsthAnamAha ni0- sagaDuddhIsaMThiAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva havaMti ruygnibhaa|| 46 // mahAdizazcatasro'pi zakaTorddhisaMsthAnAH,vidizazca muktAvalinibhAH, udhiodigdvyNruckaakaarmiti|| 46 // tApadizamAha ni0- jassa jao Aicco udei sA tassa hoi puvvadisA / jatto atthamei avaradisA sA uNAyavvA // 47 // ni0- dAhiNapAsaMmi ya dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakhitte u akkhaayaa|| 48 // Okati bhadanta! yugmAH prajJaptAH?, gautama! catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyathA-kRtayugmaH tryoja dvApara yugmaH klyojH| atha kenArthena bhadantaivamucyate?, gautama! yo rAzizcatuSkakApahAreNApahiyamANo'pahriyamANazcatuSparyavasitaH syAt sa kRtayugmaH, evaM triparyavasitastryojaH, dviparyavasito dvApara yugmaH, ekaparyavasitaH klyojH| // 25 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 26 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH niyuktiH 49-55 diksvarUpaH tApayatIti tApa AdityaH, tadAzritA dik tApadik zeSaM sugamam, kevalaM dakSiNapA divyapadezaH / pUrvAbhimukhasyeti drssttvyH|| 47,48 / / tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha ni0- je maMdarassa puvveNa maNussA dAhiNeNa avareNa / je Avi uttareNaM savvesiM uttaro merU // 49 // ni0- savvesiM uttareNaM merU lavaNo ya hoi daahinno| puvveNaM tu udetI avareNaM atthamai sUro / / 50 // ye mandarasya meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAditvaM veditavyam, teSAmuttaro merudakSiNena lavaNa iti tApadigaGgIkaraNena, zeSaM spaSTam // 49,50 // prajJApakadizamAha - lavaNasamudra tavamasamudra ni0- jattha ya jo paNNavao kassavi sAhai disANa u NimittaM / jattomuho ya ThAyaI sA puvvA pacchao B avarA // 51 // 0 prajJApakadizA prajJApako yatra kvacit sthitaH dizAM balAtkasyacinnimittaM kathayati sa yadabhimukhastiSThati sA pUrvA, pRSThatazcApareti, nimittakathanaM copalakSaNamanyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti // 51 // zeSadiksAdhanArthamAha ni0- dAhiNapAsaMmi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimantareNaM aNNA cattAri vidisaao||52|| ni0- eyAsiM ceva aTThaNhamaMtarA aTTa hu~ti annnnaao| solasa sriirussybaahllaasvvtiriydisaa|| (c) puvveNaM uDheI (mu0)| 0 pUrvAdidiktvaM (mu0)| 9 disAsu ya NimittaM / ....ya ThAI (mu0)| pUrvottara(izAna) 16 dizA 1 uvarimA (urdhva dizA) 1heDA (adho dizA) - 18 dizA dakSiNAvarA (maikatva) // 26 // pUrvadakSiNA(abhiH
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga zrutaskandhaH 1 niyuktini0- heTThA pAyatalANaM ahodisA sIsauvarimA uhaa| eyA aTThArasavI paNNvagadisA muNeyavvA // 54 // prathamamadhyayana zrIzIlA0 | zastraparijJA, vRttiyutam ni0- evaM vigappiANaM dasaNha aTThaNha ceva ya disaannN| nAmAI vucchAmi jahakkama aannupuvviie||55|| prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 ni0-puvvA ya puvvadakkhiNa dakkhiNa taha dakkhiNAvarA ceva / avarA ya avarauttara uttara puvvuttarA ceva // 56 // niyuktiH // 27 // 56-60 ni0- sAmutthANI kavilA khelijjA khalu taheva ahidhmmaa| pariyAdhammA ya tahA sAvittI paNNavittI y||57|| diksvarUpaH ni0- heTThAneraiyANaM ahodisA uvarimA u devANaM / eyAiM nAmAiM paNNavagassA disANaM tu // 58 // etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM-piNDaH zarIrocchrayapramANamiti sAmpratamAsAM saMsthAnamAha ni0- solasa vI tiriyadisA sagaDuddhIsaMThiyA muNeyavvA / do mallagamUlAo udde a aheviya disaao||59|| SoDazApi tiryagdizaHzakaTorddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlAH, nArakadevAkhye dve evodhiogAminyau zarAvAkAre bhavataH, yataH ziromUle pAdamUle ca svalpatvAnmallakabughnAkAre gacchantyau ca vizAle bhavata iti // 59 // WAsAM sarvAsAM tAtparya yantrakAdavaseyam, taccedam // bhAvadignirUpaNArthamAha ni0- maNuyA tiriyA kAyA taha'ggabIyA cauktagA curo| devA neraiyA vA aTThArasa hoMti bhAvadisA // 60 // manuSyAzcaturbhedAstadyathA-sammUrchanajAH karmabhUmijA akarmabhUmijA antaradvIpajAzceti, tathA tiryazco dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAHpaJcendriyAzceti caturddhA, kAyAH pRthivyaptejovAyavazcatvAraH, tathA'gramUlaskandhaparvabIjAzcatvAra eva, ete // 27 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 28 // SoDaza devanArakaprakSepAdaSTAdaza, ebhirbhAvairbhavanAjIvo vyapadizyata iti bhAvadigaSTAdazabhedeti // 60 // atra ca sAmAnya- zrutaskandhaH1 diggrahaNe'pi yasyAM dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI spaSTe sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyukti prathamamadhyayana zastraparijJA, kRtsAkSAdarzayati, bhAvadik cAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtaiva, yatastadarthamanyA dizazcintyanta ityata Aha prathamoddezakaH ni0- paNNavagadisaTThArasa bhAvadisAo'vi tattiyA ceva / ikvikvaM viMdhejA havaMti aTThArasa'TThArA // 61 // niyuktiH 61-63 ni0- paNNavagadisAe puNa ahigAro ettha hoi nnaayvvo| jIvANa puggalANa ya eyAsu gayAgaI asthi // 2 // diksvarUpaH prajJApakApekSayA'STAdazabhedA dizaH, atra ca bhAvadizo'pi tAvatpramANA eva pratyekaM sambhavantItyata ekaikAM prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena vindhyet tADayed, ato'STAdazASTAdazakAH, te ca saMkhyayAtrINi zatAni caturviMzatyadhikAni bhavantIti, etaccopalakSaNaM tApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizi tu catasRSveva mahAdikSu sambhavo na vidigAdiSu,8 tAsAmekapradezikatvAccatuSpradezikatvAcceti gaathaadvyaarthH|| 61-62 // ayaM ca diksaMyogakalApaH aNNayarIo disAo Agao ahamaMsI tyanena parigRhItaH, sUtrAvayavArthazcAyaM- iha diggrahaNAt prajJApakadizazcatamraH pUrvAdikA Udhiodizau ca parigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi, anudiggrahaNAttu prajJApakavidizo dvAdazeti, tatrAsaMjJinAM naiSo'vabodho'sti, saMjJinAmapi keSAzcidbhavati keSAJcinneti, yathA'hamamuSyA diza:samAgata iti / evamegesiM No NAyaM bhavaitti eva mityanena prakAreNa, prativiziSTadigvidigAgamanaM naikeSAM viditaM bhavatItyetadupasaMhAravAkyam, etadeva niyuktikRdAha ni0- kesiMci nANasaNNA atthi kesiMci natthi jIvANaM / ko'haM paraMmi loe AsI kayarA disAo vA? // 63 // 0 aupapAtikavRttyAbhiprAyeNaiSa tRtIyasUtrAvataraNabhAgaH, cUrNyabhiprAyeNa tu 'bhavissAmi' iti paryanta upasaMhAraH, bhavati' iti taMjahA' iti cAdhikam /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH | niyukti: 63 diksvarUpaH | sUtram 3 AtmasiddhiH | pAkhaNDinazca zrIAcArAGgA 8 keSAzcijjIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAM yAdRzI jJAnasaMjJA'sti keSAJcittu tadAvRtimatAM na bhavatIti / yAdRgbhUtA niyukti saMjJA na bhavati tAM darzayati- ko'haM parasmin loke janmani manuSyAdirAsam? anena bhAvadig gRhItA, katarasyA vA dizaH zrIzIlA vRttiyutam samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAtteti, yathA kazcinmadirAmadAghUrNitalolalocano'vyaktamanovijJAnorathyAmArganipatitastazrutaskandhaH1 cchAkRSTazvagaNAvalihyamAnavadanoM gRhamAnIto madAtyaye na jAnAti kuto'hamAgataH? iti, tathA prakRto manuSyAdirapIti // 29 // gAthArthaH // 63 // na kevalameSaiva saMjJA nAstyaparA'pi nAstIti sUtrakRdAha atthi me AyA uvavAie, natthi me AyA uvvaaie| ke ahaM AsI? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi? // sUtram 3 // 9 asti vidyate mame tyanena SaSThyantena zarIraM nirdizati, mamAsya zarIrakasyAdhiSThAtA, atati-gacchati satatagatipravRtta AtmA jIvo'stIti, kiMbhUtaH?-aupapAtikaH upapAtaH-prAdurbhAvo janmAntarasaMkrAntiH, upapAte bhava aupapAtika iti, anena saMsAriNaH svarUpaM darzayati, sa evaMbhUta AtmA mamAsti nAstIti ca evaMbhUtA saMjJA keSAzcidajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti / tathA ko'haM nArakatiryagmanuSyAdiH pUrvajanmanyAsaM?, ko vA ito manuSyAderjanmanaH cyuto vinaSTaH iha saMsAre pretya janmAntare bhaviSyAmi utpatsye iti, eSA ca saMjJA na bhavatIti // iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca, tathApi pUrvasUtre sAkSAtprajJApakadigupAttA'tra tu bhAvadigityavagantavyam / nanu cAtra saMsAriNAM digvidigAgamanAdijA viziSTA saMjJA niSidhyate na sAmAnyasaMjJeti, etacca saMjJini dharmiNyAtmani siddhe sati bhavati, sati dharmiNi dharmAzcintyanta iti vacanAt, sa ca pratyakSAdipramANAgocaratvAddurupapAdaH, tathAhi- nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAd, 7 vatAM jJAnasaMjJA (mu0) gaNApalihaya0 (mu0)| 0 ko vA devAdi: ito (mu0)| O0pramANagocarAtItatvA0 (mu0)| // 29 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1] // 30 // atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAd, atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAt nApyanu- zrutaskandhaH1 mAnena, tasyApratyakSatve tatsAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena, AgamasyApi vivakSAyAM pratipAdyamAnAyAmanu prathamamadhyayana zastraparijJA, mAnAntarbhAvAd anyatra (tve) ca bAhye'rthe sambandhAbhAvAdapramANatvam, pramANatve vA parasparavirodhitvAnnApyAgamena, prathamoddezakaH tamantareNApi sakalArthopapatte pyarthApattyA, tadevaM pramANapaJcakAtItatvAtSaSThapramANaviSayatvAdabhAva evaatmnH| prayogazcAyaM- sUtram 3 nAstyAtmA, pramANapaJcakaviSayAtItatvAt, kharaviSANavaditi, tadabhAve ca viziSTasaMjJApratiSedhAsambhavenAnutthAnameva AtmasiddhiH pAkhaNDinazca sUtrasyeti, etatsarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi- pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, saMvinniSThA hi viSayavyavasthitayo, ghaTapaTAdInAmapi rUpAdiguNapratyakSatvAdevAdhyakSatvamiti, maraNAbhAvaprasaGgAcca na bhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyam, teSAM sadA sannidhAnasambhavAditi, heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttezcAnumAnena parAtmani siddhirbhavatIti, evamanayaiva dizopamAnAdikamapisvadhiyAsvaviSaye yathAsambhavamAyojyam, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamiti cAtmollekhenAtmasadbhAvaH pratipAditaH,zeSAgamAnAMcAnAptapraNItatvAdaprAmANyameveti / atra cAstyAtmetyanena 8 kriyAvAdinaH saprabhedA nAstItyanena cAkriyAvAdina etadantapAtitvAccAjJAnikA vainayikAzca saprabhedA upakSiptAH, te cAmI asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // tatra jIvAjIvAzravabandhapuNyapApasaMvaranirjarAmokSAkhyA nava padArthAH svaparabhedAbhyAM nityAnityavikalpadvayena ca kAlaniyatisvabhAvezvarAtmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete cAstitvavAdino'bhidhIyante, iyamatra bhAvanA- asti jIvaH svato nityaH 0 pratiSedhAbhAvasambhavenA0 (mu0)| 0 svasaMvinniSThAzca (mu0)| 0 jJAnikavainayikA (mu0)| // 30 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha: 1 // 31 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 3 AtmasiddhiH pAkhaNDinazca kAlataH 1 asti jIvaH svato'nityaH kAlata: 2 asti jIvaH parato nityaH kAlataH 3 asti jIvaH parato'nityaH kAlataH 4 ityevaM kAlena catvAro bhedA labdhAH, evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyekaikena catvAroM vikalpA labhyante, ete ca paJca catuSkakA viMzatirbhavati, iyaMca jIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatibhedAbhavanti, tatazcanava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo'sti, na paropAdhyapekSayA hrasvatvadIrghatve iva, nitya:zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt, kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam, uktaM ca kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi durtikrmH||1|| sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgayo himoSNavarSAvyavasthAhetuH kSaNalavamuhUrtayAmAhorAtrapakSamAsartu ayanasaMvatsarayugakalpapalyopamasAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatavartamAnasarvAddhAdivyavahArarUpaH 1 / dvitIyavikalpe tu kAlAdevAtmano'stitvamabhyupeyam, kiM tvanityo'sAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAt 2 / tRtIyavikalpe tu parata evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate?, nanvetatprasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedo, yathA dIrghatvApekSayA hrasvatvaparicchedo hrasvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti, evameva cAnAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvyatirikte vastunyAtmabuddhiH pravarttata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svata iti 3 / caturthavikalpo'pi prAgvaditi catvAro vikalpAH 4 / tathA'nye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiriti, ucyate, padArthAnAmavazyaMtayA yadyathAbhavane prayojakakI niyatiH, uktaM ca prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM catvArazcatvAro (mu0)| horAtra-mAsa0 (pr0)|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 3 AtmasiddhiH pAkhaNDinazca zrutaskandhaH1 // 32 // shubho'shubhovaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||iyN ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAya iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti, kaH punarayaM svabhAvaH?, vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaM ca kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prytnH?||1||svbhaavtH pravRttAnAM, nivRttAnAM svabhAvataH / nAhaM karteti bhUtAnAM, yaH pazyati sa pazyati ||2||kenaanyjitaani nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgahAnmayUrAn ? kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti? ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu pussu?|| tathA'nye'bhidadhate-sarvametajjIvAdIzvarAtprasUtam, tasmAdevasvarUpe'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH?, aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH, uktaM ca ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchecchubhraM vA svargameva vA ||1||tthaa'nye bruvate-na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, kiM tarhi?, AtmanaH, kaH punarayamAtmA?, AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaH uktaJca eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // tathA puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya mityAdi / evamastyajIvaH, svataH nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojym|| tathA'kriyAvAdino-nAstitvavAdinaH, teSAmapijIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAkhyAH sapta padArthAH svaparabhedadvayena tathA kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH SaDbhizcintyamAnAzcaturazItivikalpA bhavanti, tadyathA- nAsti jIvaHsvataH kAlataH nAsti jIvaH parataH kAlata iti kAlena dvau labdhau, evaM yadRcchAniyatyAdiSvapi dvau dvau bhedau pratyekaM bhavataH, sarve'pi jIvapadArthe dvAdaza bhavanti, evamajIvAdiSvapi pratyekaM dvAdazaiva, sapta dvAdazakAzcaturazItiriti 84 / ayamatrArthaH (r)dvAdazaite, (mu0)| // 32 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 33 // nAsti jIvaH svataH kAlata iti, iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate kAryato vA?, na cAtmanastAhagasti kiJcillakSaNaM zrutaskandhaH1 yena sattAM pratipadyemahi, nApi kAryyamaNUnAmiva mahidhrAdi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM nAdhigamyate vastu tannAstyeva, prathamamadhyayana zastraparijJA, yathA viyadindIvaram, tasmAnAstyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibharti gaganAravindAdikaM tatparato'pi prathamoddezakaH nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAtsarvArvAgbhAgasUkSmatvAccobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitva-8 sUtram 3 AtmasiddhiH madhyavasIyate, uktaMca yAvaddRzyaM parastAvadbhAgaH sacana dRzyateityAdi, tathA yadRcchAto'pi nAstitvamAtmanaH, kA punaryadRcchA?, pAkhaNDinazca anabhisandhipUrvikA'rthaprAptiryadRcchA, atarkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthaa'bhimaanH||1|| satyaM pizAcAH sma vane vasAmo, bheri karAgrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA siddhyati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti // 2 // yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvakam, na kAkasya buddhirasti- mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH- kAkopari patiSyAmi, atha ca tattathaiva bhavati, evamanyadapyatarkitopanatamajAkRpANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam, evaM sarvaM jAtijarAmaraNAdikaM loke yAdRcchikaM kAkatAlIyAdikalpamavaseyamiti / evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyAtmA niraakrttvyH|| tathA'jJAnikAnAM saptaSaSTirbhedAH, te cAmI- jIvAdayo nava padArthA utpattizca dazamI sat asad sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktavya ityetaiH saptabhiH prakArairvijJAtuM na zakyante na ca vijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyaM-san jIva iti ko vetti? kiMvA tena jJAtena?, asan jIva iti kojAnAti? kiMvA tena jJAtenetyAdi, evamajIvAdiSvapi (r)mahIdhraH = prvtH| OM nAbhigamyate vastu tannAstyeva viyadindIvaravat (mu0)| 0 viyat = AkAzaH, indIvaraM = kmlm| // 33 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 34 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, sUtram 3 AtmasiddhiH pAkhaNDinazca pratyekaM sapta vikalpAH, nava saptakAstriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathA-satI bhAvotpattiriti ko jAnAti? kiM vA'nayA jJAtayA? evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvotpattiriti ko vetti? kiM vA'nayA jJAtayeti, zeSavikalpatrayaM tUtpattyuttarakAla padArthAvayavApekSamato'tra na sambhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTirbhavanti / tatra san jIva iti ko vetti? ityasyAyamarthaH- na kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca taitiH kiJcitphalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA? tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH / api ca- tulye'pyaparAdhe'kAmakaraNe loke svalpo doSaH, lokottare'pi AkuTTikAnAbhogasahasAkArAdiSu kSullakabhikSusthaviropAdhyAyasUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamityevamanyeSvapi vikalpeSvAyojyam tathA vainayikAnAMdvAtriMzadbhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH-suranRpayatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSvaSTasumanovAkkAyapradAnacaturvidhavinayakaraNAt, tadyathA-devAnAM vinayaM karoti manasA vAcA kAyena tathA dezakAlopapannena daanenetyevmaadi| ete ca vinayAdeva svargApavargamArgamabhyupayanti, nIcairvRttyanutsekalakSaNo vinayaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargApavargabhAg bhavati, uktaM ca "viNayA NANaM NANAo daMsaNaM dasaNAhi caraNaM ca / caraNAhiMto mokkho mokkhe sokkhaM annaabaahN|| 1 // atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi keSAJcitsarvagato nityo'nityaH kartA'kartA mUrto'mUrtaH zyAmAkataNDulamAtro'GguSThaparvamAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdikaH, asti caupapAtikazca, akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvaM?, ajJAnikAstu nAtmAnaM prati vipratipadyante, kintu tajjJAnamakiJcitkarameSAmiti, vainayikAnAmapi 0 vikalpatrayamutpatyuttara0(mu0)vinayAt jJAnaM jJAnAddarzanaM darzanAt (jJAnadarzanAbhyAM)caraNaM ca / caraNAt (jJAnadarzanacAritrebhyaH) mokSo mokSe saukhyamanAbAdham // 1 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 35 // zrutaskandhaH 1| prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 4 jAtismRtyAdinA jJAnam nAtmA'stitve vipratipattiH, kintvanyanmokSasAdhanaM vinayAdRte na sambhavatIti pratipannAH / tatrAnena sAmAnyAtmA'stitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH, AtmAstitvAnabhyupagame ca zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vacanahetudRSTAntAH / santi na zUnyaM bruvatastada-bhAvAccApramANaM syAt ||1||prtisseddhprtissedhau stazvecchUnyaM kathaM bhavetsarvam ? / tadabhAvena tu siddhA apratiSiddhA jagatyarthAH // 2 // evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamutprekSyamiti ||3||gtmaanussnggikm, prakRtamanumriyate tatreha evamegesiM No NAyaM bhavaI ityanena keSAzcideva saMjJAniSedhAtkeSAzcittu bhavatItyuktaM bhavati, tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANi siddhatvAttatkAraNaparijJAnasya cehAkiJcitkaratvAdviziSTasaMjJAyAstu keSAJcideva bhAvAttasyAzca bhavAntaragAmyAtmaspaSTapratipAdane sopayogitvAtsAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAdRtya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM sUtrakRddarzayitumAha se jaM puNa jANejjA saha sammuiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiMvA aMtie soccA taMjahA puratthimAovA disAo Agao ahamaMsi jAva aNNayarIo disAo vA aNudisAo Agao ahamaMsi, evamegesiM jaM NAyaM bhavati- atthi me AyA uvavAie, jo imAo (disAo) vA aNudisAo aNusaMcai savvAo disAo savvAo aNudisAoM so'haM / / sUtram 4 // se jaM puNa jANejjatti sUtraM yAvat so'ha miti se iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH, sa ityanena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAn sa pratyavamRzyate, yadityanenApi yatprAgnirdiSTaM digvidigAgamanam, tathA ko'hamabhUvamatItajanmani devo nArakastairyagyonoM manuSyo vA? strI pumAnnapuMsako vA?, ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo'haM pretya devAdirbhavi (r) saMmaiyAe (mu0)| (r) aNNesiM aMtie vA (mu0)| aNusaMsarai (iti pA0)10 disAo aNudisAo (mu0)| 7 nArakastiryagyono (mu0)| // 35 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 36 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezaka: sUtram 4 jAtismRtyAdinA jJAnam jyAmItyetatparAmRzyate, jAnIyAd avagacched, idamuktaM bhavati-na kazcidanAdau saMsRtau paryaTannasumAn digAgamanAdikaMjAnIyAt, yaH punarjAnIyAtsa evaM saha sammuie tti sahazabdaH sambandhavAcI, saditi prazaMsAyAm, matirjJAnam, ayamatra vAkyArthaHAtmanA saha sadA yA sanmatirvarttate tayA sanmatyA kazcinjAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, napunaryathA vaizeSikANAMvyatiriktA satI samavAyavRttyA''tmani samaveteti / yadi vA sammuie ti svakIyayA matyA svamatyeti, tatra bhinnamapyazvAdikaM svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNam, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaHsadA matisannidhAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAnna sadA viziSTo'vabodha iti, sA punaH sanmatiH svamatirvA'vadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNabhedAccaturvidhA jJeyA, tatrAvadhimana:paryAyakevalAnAM svarUpamanyatra vistareNoktam, jAtismaraNaM tvAbhinibodhika-la vizeSaH, tadevaM caturvidhayA matyA''tmanaH kazcidviziSTadiggatyAgatI jAnAti, kazcicca paraH-tIrthakRtsarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAtparatvam, tasya tena vA vyAkaraNaM- upadezastena jIvAMstadbhedAMzca pRthivyAdIn tadgatyAgatI ca jAnAti, aparaH puna ranyeSAM tIrthakaravyatiriktAnAmatizayajJAninAmantike zrutvA jAnAtIti, yacca jAnAti tat sUtrAvayavena darzayati-tadyathA-8 pUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaMdakSiNasyAH pazcimAyA uttarasyA Urdhvadizo'dhodizo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gatohamasmItyevamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarAnyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAtaM bhavati, tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAntarameSAmetadapi jJAtaM bhavati- yathA'sti me'sya zarIrakasyAdhiSThAtA jJAnadarzanopayogalakSaNa upapAduko bhavAntarasaMkrAtibhAgasarvagato bhoktA mUrtirahito'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravyakaSAya(r)sammaiyAe (mu0)| 0 sammaie (mu0)| 0 jJAnaM (mu0)| // 36 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 37 // yogopayogajJAnadarzanacAritravIryAtmabhedAdaSTadhA, tatropayogAtmanA bAhulyenehAdhikAraH, zeSAstu tadaMzatayopayujyanta iti zrutaskandha:1 upnystaaH| tathA'sti ca mamAtmA, yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd anusaJcarati gatiprAyogyakarmopAdAnAdanupazcAt prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saJcaratyanusaJcarati, pAThAntaraM vA aNusaMsarai tti digvidigAgamanaM bhAvadigAgamanaM vA smrtiityrthH| sAmprataM sUtrAvayavena prathamoddezakaH pUrvasUtroktamevArthamupasaMharati- sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo ya Agato'nusaJcarati anusaMsmaratIti vAsaH ahamityAtmo-9 niyuktiH 64-66 llekhaH, ahaMpratyayagrAhyatvAdAtmanaH, anena pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRdarzayitu viziSTasaMjJA manA gAthAtritayamAha ni0- jANai sayaM maIe annesiM vAvi antie soccA / jANagajaNapaNNavio jIvaM taha jIvakAe vA // 64 // ni0- ettha ya saha saMmuietti jaM payaM tattha jANaNA hoii| ohImaNapajjavanANakevale jAisaraNe y||65|| ni0- paravai vAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM natthi / aNNesiM sou tti ya jiNehi~ savvo paro annnno||66|| kazcidanAdisaMsRtau paryaTannavadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti |anaanupuurviinyaayprkttnaarthN pazcAdupAttamapyanyeSAmityetatpadaM tAvadAcaSTe-anyeSAM vA'tizayajJAninAmantike zrutvA jAnAti, tathA jANagajaNapaNNavio ityanena paravyAkaraNamupAttam, tenAyamoM-jJApaka:- tIrthakRttatprajJApitazca jAnAti, yajjAnAti tat svata eva darzayati- sAmAnyato jIva miti, anena cAdhikRtoddezakasyArthAdhikAramAha, tathA jIvakAyAMzca pRthvIkAyAdIn ityanena cottareSAM SaNNAmapyu // 37 // dezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti, atra ca saha sammuie tti sUtre yatpadaM tatra jANaNatti jJAnamupAttaM bhavati, mani jJAne mananaM 7 digvidizAM gamanaM (mu0)| (r) saha saMmaiatti jaM eaM (mu0), saha saMmuietti sue NaM payaM (pr0)| 0 soccaMtiya (mu0)| 7 sammaie (mu0)|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 38 // 64-66 matiritikRtvA, tacca kiMbhUtamiti darzayati avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpa miti, tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAnasaMkhyeyAnvA zrutaskandhaH 1 bhavAn jAnAti, evaM manaHparyAyajJAnyapi, kevalajJAnI tu niyamato'nantAn, jAtismarastu niyamataH saMkhyeyAniti, zeSaM spaSTam / / prathamamadhyayanaM zastraparijJA, sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzayante, tadyathA- vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAriNI prathamoddezakaH mahAdevI, tayorddharmarucyabhidhAnaH sutaH, sa ca rAjA'nyadA tApasatvena pravrajitumicchurddharmaruciM rAjya sthApayitumudyataH, tena niyuktiH cajananI pRSTA-kimiti tAto rAjyazriyaM tyajati?, tayoktaM-kimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargApavarga viziSTasaMjJA mArgArgalayA avazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pyabhimAnamAtraphalayetyato vihAyainAMsakalasukhasAdhanaM karma kartumudyataH, dharmarucistadAkaryoktavAn- yadyevaM kimahaMtAtasyAniSTo? yenaivaMbhUtAMsakaladoSAzrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANahetorddharmAtpracyAvayatItyabhidhAya pitrA'nujJAtastena saha tApasAzramamagAt, tatra ca sakalAstApasakriyA yathoktAH pAlayannAste, anyadA'mAvAsyAyAH pUvAle kenacittApasenoddaSTaM- yathA bhobhoH tApasAH! zvo'nAkuTTibhavitA, ato'dyaiva samitkusumakuzakandaphalamUlAdhAharaNaM kuruta, etaccAkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaH-tAta! keyamanAkuTTi ma? tenoktaM-putra! kandaphalAdInAmacchedanam, taddhyamAvAsyAdike viziSTe parvadivase na varttate, sAvadyatvAcchedanAdikriyAyAH, zrutvA caitadasAvacintayatyadi punaH sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhaved, evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAyAM tapovanAsannapathena gacchatAM sAdhUnAM darzanamabhUt, teca tenAbhihitAH-kimadya bhavatAmanAkuTTina sajAtA? yenATavIM prasthitAH, tairabhihita- yathA'smAkaM yAvajjIva 0jAtismaraNastu (mu0)| (r)dhAraNI nAma mahAdevI (mu0)| 9 vyA cetyato (pr0)| 9 ekena (pr0)| 7 kuTTiriti (mu0)| 0 latAdInAmacche0 (pr0)| yadi sarvadA (mu0)| (c) tairapyabhihitaM (mu0)||
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ |64-66 zrIAcArAGga manAkuTTi rityabhidhAyAtikrAntAH sAdhavaH, tasya ca tadAkayehApohavimarzena jAtismaraNamutpannaM- yathA'haM janmAntare pravrajyAM zrutaskandhaH1] niyuktikRtvA devalokasukhamanubhUyehAgata iti, evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA- jAtismaraNarUpayA vijJAtam, pratyekabuddhazca prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 | zastraparijJA, vRttiyutam jAtaH, evamanye'pi valkalacIrizreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti|prvyaakrnne tvidamudAharaNaM-gautamasvAminA bhagavAnvarddha-8 | prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 mAnasvAmI pRSTo bhagavan! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate?, bhagavatA vyAkRtaM bho gautama! bhavato'tIva mamopari sneho'sti, tadvazAt, | niyuktiH // 39 // tenoktaM bhagavannevametat, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH?, tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH viziSTasaMjJA samAveditaH cirasaMsiTTho'si me goyamA! ciraparicio'si me goyame tyevamAdi, tacca tIrthakRvyAkaraNamAkarNya gautamasvAmino | sUtram 5 AtmAvAdI viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUditi / anyazravaNe tvidamudAharaNaM mallisvAminyA SaNNAM rAjaputrANAmudvAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArthaM yathA janmAntare sahitaireva pravrajyA kRtA, yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAnavimAne'nubhUtaM tathA''khyAtam, taccAkarNya te laghukarmatvAtpratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjAtam, uktaM ca kiM the tayaM pamhuTuMjaMca | tayA bho! jayaMtapavaraMmi / vucchA samayanibaddhaM devA! taM saMbharaha jAti // 1 // (jJAtAdharmakathA) iti gaathaatrytaatpryaarthH||4|| sAmprataM prakRtamanusriyate-yo hi so'hamityanenAhaGkArajJAnenAtmollekhena pUrvAderdiza AgatamAtmAnamavicchinnasaMtatipatitaM OM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayA tvanityaM jAnAti sa paramArthata AtmavAdIti sUtrakRddarzayati // 39 // 0 mevam (pr0)| 0 cirasaMsRSTo'si mayA gautama! ciraparicito'si mama gautama!10 me paricio'si (mu0)| svAminA (mu0)| 9 kimatha tadvismRtaM yacca tadA bho jayantapravare / uSitAH nibaddhasamayaM devAstAM smarata jaatim| 0 ca. (pr0)|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 zrutaskandha:1 prathamamadhyayana zastraparijJA, | prathamoddezakaH sUtram 5 AtmAvAdI // 40 // se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI kiriyaavaadii|| sUtram 5 // sa iti yo bhrAntaH pUrvaM nArakatiryagnarAmarAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSvakSaNikAmUrtAdilakSaNopetamAtmAnamavaiti, sa itthaMbhUtaH AtmavAdI ti AtmAnaM vadituM zIlamasyeti, yaH punarevaMbhUtamAtmAnaM nAbhyupagacchati so'nAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNikaMvA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataHsarvavyApino niSkriyatvAdbhavAntarasaMkrAntirna syAt, sarvathA nityatve'pi apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nitya miti kRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaMkrAntireva na syAt, sarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAtso'hamityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthatolokavAdI, yato lokayatIti lokaH-prANigaNastaM vadituMzIlamasyeti, anena cAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktam, yadivA lokApAtI ti lokaH- caturdazarajjvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituM zIlamasyeti, anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA, tatra ca jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAMgamanAgamanamAveditaM bhavati, ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH, sa evAsumAn karmavAdI karma jJAnAvaraNIyAdi tadvadituMzIlamasyeti, yato hi prANino mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH pUrvaM gatyAdiyogyAni karmANyAdate, pazcAttAsu tAsu virUparUpAsu yoniSUtpadyante, karma ca prakRtisthityanubhAvapradezAtmakamavaseyamiti / anena ca kAlayadRcchA''tmaniyatIzvarAdivAdino nirastA drssttvyaaH| tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, saca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAttatkAraNabhUtAyAH kriyAyA apyasAveva paramArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM O0naM vetti (pra0) OM ydRcchaaniytiishvraatmvaadino| // 40
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 41 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 6 matijJAnena saddhAvAgamaH a prasiddhamAgame,sacAyamAgamaH jAvaNaM bhaMte! esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calati phaMdati ghaTTati tippati jAvataM taM bhAvaM pariNamati tAvaM ca NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA No NaM abaMdhae tti, evaM ca kRtvA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti, anena ca sAMkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati // 5 // sAmprataM pUrvoktAM kriyAmAtmapariNatirUpAM viziSTakAlAbhidhAyinA tipratyayenAbhidadhadahapratyayasAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNavyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM darzayitumAha akarisuM cahaM, kArAvisuM cahaM, karao Avi samaNunne bhavissAmi // sUtram 6 // 9 iha bhUtavartamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhinava vikalpAH saMbhavanti, te cAmI-ahamakArSamacIkaramahaM kurvantamanvajJAsiSamahaM karomi kArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaM kArayiSyAmyahaM kurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti, eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNaivopAttau, tadupAdAnAcca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam, asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH kAravesuM ca'ha miti sUtreNopAttaH, ete ca cakAradvayopAdAnAdapizabdopAdAnAcca manovAkkAyazcintyamAnAH saptaviMzatirbhedA bhavanti, ayamatra bhAvArtha:-akArSamahamityatrAhamityanenAtmollekhinA viziSTakriyApariNatirUpa AtmA'bhihitaH, tatazcAyaM bhAvArtho bhavati-8 sa evAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrvaM yauvanAvasthAyAmindriyavazagena viSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAryAnuSThAnaparAyaNenA // 41 (r)yAvadbhadanta! eSa jIvaH sadA samitamejate vyejate calati spandate tipyati yAvat taM taM bhAvaM pariNamati tAvacca aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, naabndhkH|(r) akarissaM ca'haM kAravesuM ca'haM (mu0)| 0 kurvantamanyamanujJA0 (mu0)| cakAradvayApizabdopAdAnAnmano0 (pr0)|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 42 // ''nukUlyamanuSThitam, uktaM ca vihavAvalevanaDiehiM jAI kIrati jovvnnmennN| vayapariNAme sariyAi~ tAI hiyae khuddukkNti||1|| shrutskndhH| tathA acIkaramaha mityanena paro'kAryAdau pravarttamAno mayA pravRttiM kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritA prathamamadhyayanaM zastrapariz2A, numatibhirbhUtakAlAbhidhAnam, tathA karImI tyAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kArayiSyAmi prathamoddezakaH kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekhaH, anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasyAtmano sUtram bhUtavartamAnabhaviSyatkAlapariNatirUpasyAstitvAvagatirAveditA bhavati, sAca naikAntakSaNikanityavAdinAM sambhavatItyato kriyAparimANa nizcayaH 'nena te nirastAH, kriyApariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi, etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItAnAgatayorapi bhavayorAtmAstitvamavaseyam / yadivA-anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAveditamiti // 6 // atha kimetAvatya eva kriyA utAnyA api santIti?, etAvatya evetyAha eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti // sUtram 7 // etAvantaH sarve'piloke prANisaGkAte karmasamArambhAH kriyAvizeSA ye prAguktA atItAnAgatavartamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizvAzeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti nAnya iti / parijJA ca jJapratyAkhyAnabhedAvidhA, tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmasamArambhaitiM bhavati, pratyAkhyAna-3 parijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitamadhunA tasyaivAtmano digAdibhramaNahetUpadarzanapurassaramapAyAn pradarzayitumAha- yadivA yastAvadAtmakarmAdivAdI sa digAdibhrama OvibhavAvalepanaTitairyAni kriyante yauvanamadena / vayaHpariNAme smRtAni tAni hRdaye zalyAyante // 1 // OM santIti, etA evetyAha (mu0)| // 42 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 43 // nizcayaH NAnmokSyate, itarasya tu vipAkAn darzayitumAha zrutaskandhaH1 ___ apiriNNAyakamme khalu ayaM purise jo imAo disAo vA aNudisAo vA aNusaMcarai, savvAo disAo savvAo prathamamadhyayanaM zastraparijJA, aNudisAo saheti / / sUtram 8 // prathamoddezakaH yo'yaM puri zayanAtpUrNaH sukhaduHkhAnAMvA puruSo-janturmanuSyo vA, prAdhAnyAcca puruSasyopAdAnam, upalakSaNaMcaitat, sarvo'pi sUtram 8 caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo'nudizo vA'nusaJcarati, saH aparijJAtakarmA aparijJAtaM karmAnenetyaparijJAtakarmA, khalu kriyAparimANa khadhAraNe, aparijJAtakamaiva digAdau bhrAmyati netara iti, upalakSaNaM caitad, aparijJAtAtmAparijJAtakriyazceti, yazcAparijJAtakarmA sUtram 9 sa sarvA dizaH sarvAzcanudizaH sahaiti svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAM yonibhramaNam copsngghaarthm||8||s yadApnoti taddarzayati aNegarUvAo joNIo saMdhei, virUvarUve phAse paDisaMvedei / / sUtram 9 // aneka saMkaTavikaTAdikaM rUpaM yAsAMtAstathA, yauti-mizrIbhavatyaudArikAdizarIravargaNApudgalairasumAn yAsu tA yonayaHprANinAmutpattisthAnAni, anekarUpatvaMcAsAMsaMvRtavivRtobhayazItoSNobhayarUpatayA, yadivA caturazItilakSabhedena, te cAmI caturazItilakSAH puDhavIjalajalaNamAruya ekkakke satta satta lkkhaao|vnn patteya aNate dasa coddasa jonnilkkhaao||1||vigliNdiesul do do cauro cauro ya NArayasuresuM / tiriesu huti cauro coddasa lakkhA ya maNuesu // 2 // tathA zubhAzubhabhedena yonInAmanekarUpata 0zItirlakSAH (mu0)10 pRthvIjalajvalanamAruteSu ekaikasmin sapta sapta lakSAH / pratyekavane anante daza caturdaza yonilakSAH // 1 // vikalendriyeSu de de catasrazcatasrazca nArakasureSu / tirazci bhavanti catasrazcaturdaza lakSAzca manuSyeSu // 2 // // 43 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 // 44 // yonibhramaNam zrIAcArAGga gAthAbhiH pradarzyate sIyAdI joNIo caurAsItI ya sayasahasAI / asubhAo ya subhAo tattha subhAo imA jANa // 1 // zrutaskandhaH 1 niyuktiassaMkhAumaNussA rAIsara sNkhmaadiaauunnN| titthagaranAmagottaM savvasuhaM hoi nAyavvaM // 2 // tatthavi ya jAisaMpannatAdi sesAu huti prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam asubhaao| devesu kivvisAdI sesAo huMti u subhaao||3|| paMciMdiyatiriesuM hayagayarayaNe havaMti u subhaao| sesAo asuhAo prathamoddezakaH havaMti egiMdiyAdIyA // 4 // deviMdacakkavaTTittaNAI mottuM ca titthagarabhAva / aNagArabhAvitAviya sesA u aNaMtaso pattA // 5 // sUtram 9 etAzcAnekarUpA yonirdigAdiSu paryaTannaparijJAtakarmA'sumAn saMdhei tti sandhayati-sandhiM karotyAtmanA, sahAvicchedena / saMghaTayatItyarthaH, saMdhAvaI'tti vA pAThAntaram, 'sandhAvati paunaHpunyena tAsu gacchatItyarthaH, tatsandhAne ca yadanubhavati tadarzayati-virUpaM- bIbhatsamamanojJaM rUpaM- svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, tAtsthyAttavyapadeza itikRtvA, upalakSaNaM caitanmAnasyo'pi vedanA grAhyAH, atastAnevambhUtAn sparzAn / pratisaMvedayati anubhavati, pratigrahaNAtpratyekaM zArIrAnmAnasAMzca duHkhopanipAtAnanubhavatItyuktaM bhavati, sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvartijIvarAzisaGgahArtham, sparzanendriyasya sarvajIvavyApitvAd, atredamapi vaktavyaM- sarvAnvirUparUpAn / rasagandharUpazabdAn pratisaMvedayatIti, virUparUpatvaM ca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAtkAraNabhUtAdbhavatIti OzItAdyA yonayazcaturazItizca zatasahasrANi / azubhAH zubhAzca tatra zubhA imA jAnIhi // 1 // asaMkhyAyurmanuSyAH saMkhyAyuSkANAM raajeshvraadyaaH| tIrthakaranAmagotraM sarvazubhaM bhavati jJAtavyam // 2 / / tatrApi ca jAtisampannatAdyAH zeSA bhvntyshubhaaH| deveSu kilbiSAdyAH zeSA bhavanti ca shubhaaH||3|| paJcendriyatiryakSu hayagajaratnayorbhavati // 44 // zubhA / zeSAzca zubhAH zubhavarNaikendriyAdyAH / / 4 / / devendracakravartitve muktvA tIrthakarabhAvaM c| bhAvitAnagAratAmapi ca zeSAstvanantazaH praaptaaH||5||(r) tAH(pra0) tatre0(pra0)
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 45 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, prathamoddezakaH sUtram 9 yonibhramaNam sUtram 10 parijJAvarNanam veditavyam, vicitrakarmodayAccAparijJAtakarmA saMsArI sparzAdInvirUparUpAMsteSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayatIti, Aha ca taiH karmabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravyakSetrA-ddhAbhAvabhinnamAvarttate bhushH||1||nrkessu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi // 2 // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhayakSuttanadhAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 3 // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva hi devAnAM duHkhaM svalpaM ca manasi bhavam // 4 // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // 5 // duHkhapratikriyA) sukhAbhilASAcca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohsNchnnH|| 6 // badhnAti tato bahuvidhamanyatpunarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragniM pravizyeva // 7 // evaM karmANi punaH punaH sa badhnaMstathaiva munycshc| sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // 8 // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / sNsaarmhttvaadhaarmiktvdusskrmbaahulyaiH|| 9 // Aryo dezaH kularUpasampadAyuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca matitakSNyam // 10 // etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhamohanIyasya / kupathAkule'haMdukto'tidurlabho jagati snmaargH|| 11 // yadi vA yo'yaM puruSaH sarvA dizo'nudizazcAnusaJcarati tathA'nekarUpA yonI: sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati, saH avijJAtakarmA avijJAtamaviditaM karma- kriyA vyApAro manovAkAyalakSaNaH, akArSamahaM karomi kariSyAmItyevaMrUpaH jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadho yena so'yamavijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravarttate yena yenAsyASTavidhakarmabandho bhavati, tadudayAccAnekarUpayonyanusandhAnaM virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti // 9 // yadyevaM tataH kimityata Aha tattha khalu bhagavatA pariNNA pveiaa| sUtram 10 // // 45 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhajJAnam tatra karmaNi vyApAre akArSamahaM karomi kariSyAmItyAdyAtmapariNatisvabhAvatayA manovAkkAyavyApArarUpe bhagavatA vIra- zrutaskandhaH 1 zrIAcArAGga niyukti prathamamadhyayanaM varddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA prakarSeNa prazastA''dau vA veditA praveditA, etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam kathayati, sA ca dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatra jJaparijJayA sAvadhavyApAreNa bandho bhavatItyevaM bhagavatA parijJA prathamoddezakaH zrutaskandhaH 1 praveditA, pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadhayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA ityevaMrUpA ceti ||10||amumevaarthN niyuktikRdAha- niyukti: 67 // 46 // ni0- tattha akAri karissaMti baMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammuiyA jANai koi puNa hetujuttiie||67|| dAraM // sUtram 11 tatra karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha- akAri karissaMti akArIti kRtavAn karissanti-kariSyAmIti, anenAtItAnAgatopAdAnena tanmadhyavartino vartamAnasya kAritAnumatyozcopasaGgrahAnnavApi bhedA AtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA draSTavyAH, tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa bandhacintA kRtA bhavati bandhasyopAdAnamupAttaM bhavati, karma yoganimittaM . badhyate iti vacanAt, etacca kazcinjAnAti AtmanA saha yA sanmatiH svamatirvA'vadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpA tayA jAnAti, kazcicca pakSadharmAnvayavyatirekalakSaNayA hetuyuttayeti // 67 // atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzravahetubhUteSu / kriyAvizeSeSu pravarttata ityAha imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM / sUtram 11 // tatra jIvitamiti-jIvantyanenAyuHkarmaNeti jIvitaM-prANadhAraNam, tacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsannavAcinedamA nirdizati, cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitasyArthe pariphalgusArasya 8 // 46 // taDillatAvilasitacaJcalasya bahvapAyasya dIrghasukhArthaM kriyAsu pravarttate, tathAhi-jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSye 0mItyAtmapari0 (mu0)| 0 sahasammaiyA (mu0)|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 47 // tatovyAdhyapanayanArtha snehApAnalAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsupravarttate, tathA'lpasya sukhasya kRte'bhimAnagrahAkulitacetA zrutaskandhaH1 bahvArambhaparigrahAdbrahvazubhaM karmAdatte, uktaM ca dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSagniya- prathamamadhyayanaM zastraparijJA, mitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavaihi zeSam // 1 // tuSTyarthamannamiha yatpraNidhiprayogasaMtrAsadoSakaluSoM nRpatistu bhungkte| prathamoddezakaH yanirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSya, tat svAdatAM bhRzamupaiti na paarthivaannm||2||bhRtyessu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsuvA madhumadAGkuri niyukti: 67 tekssnnaasu| vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamateH kataratu saukhyam // 3 // tadevamanavabuddhataruNakizalayapalAza sUtram 11 bandhajJAnam caJcalajIvitaratayaH karmAzraveSu jIvitopamardAdirUpeSu pravarttante, tathA'syaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravartante, tatra parivandanaM saMstavaH prazaMsA tadarthamAceSTate, tathAhi-ahaM mayUrAdipizitAzanAdbalI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmIti mAnanaM abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadartha vA ceSTamAnaH krmaacinoti| tathA pUjanaM pUjAdraviNavastrAnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaM tadarthaM ca pravarttamAnaH kriyAsukarmAzravairAtmAnaM sambhAvayati, tathAhi vIrabhogyA vasundhare ti matvA parAkramate, daNDabhayAcca sarvA prajA bibhyatIti daNDayati, ityevaM rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam, atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthya caturthI vidheyA, parivandanamAnanapUjanAya jIvitasya / karmAzraveSu pravarttanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayati- jAtizca maraNaM ca mocanaM ca jAtimaraNamocanamiti samAhAradvandvAttAdarthya caturthI, etadarthaM ca prANinaH kriyAsu pravarttamAnAH karmAdadate, tatra jAtyarthaM kraudyArivandanAdikA:kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti tAMstAnanyajanmani punarjAto 0 puSTyartha.....prayogaiH saMtrAsa (mu0)| 0 krocAriH = kaartikeyH| // 47 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 48 // bandhajJAnam bhokSyate, tathA manunA'pyuktaM vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prjaamissttaamaayusskmbhyprdH||11|| atra caikameva | zrutaskandhaH 1 subhASitaM- abhayapradAna miti tuSamadhye kaNikAvaditi, evamAdikumArgopadezAddhiMsAdau pravRttiM viddhaati| tathA maraNArthamapi prathamamadhyayana zastraparijJA, pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsupravartate, yadivA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniryAtanA) vadhubandhAdau pravarttate, yadivA prathamoddezakaH maraNanivRttyarthamAtmano durgAdyupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, tathA muktyrthmjnyaanaavRtcetsH| niyuktiH 67 sUtram 11 paJcAgnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamaIkAriSu pravarttamAnAH karmAdadate, yadivA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyA: kurvate / jAimaraNabhoyaNAe tti vA pAThAntaram, tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu pravarttamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatuSpaJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAparitrANArthamArambhAnAsevante, tathAhi vyAdhivedanAta lAvakapizitamadirAdyAsevante, tathA vanaspatimUlatvapatraniryAsAdisiddhazatapAkAditailArthamagnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH kArayantyanyaiH kurvato'nyAn samanujAnIta ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratighAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatraputragRhopaskarAdhAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravarttamAnAH pApakarmAsevanta iti, uktaM ca Adau pratiSThA'dhigame prayAso, dAreSu pazcAdvRhiNaH suteSu / kartuM punasteSu / guNaprakarSa, ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // 1 // tadevaMbhUtaiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdikSvanusaJcaranti anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayanti, ityetajjJAtvA kriyAvizeSanivRttirvidheyeti // 11 // etAvanta evaM kriyAvizeSA iti darzayitumAha (r) mokSAyA (pr0)| 0 eva ca kriyA (mu0)| // 48 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti // sUtram 12 // zrutaskandhaH1 niyukti eAvantI savvAvantI ti, etau dvau zabdau mAgadhadezIbhASAprasiddhyA etAvantaH sarve'pItyetatparyAyau, etAvanta eva sarvasmin prathamamadhyayana zrIzIlA loke dharmAdharmAstikAyAvacchinne nabhaHkhaNDe ye pUrvaM pratipAditAH karmasamArambhAH kriyAvizeSAH, naitebhyo'dhikAH kecana vRttiyutam zastraparijJA, prathamoddezakaH zrutaskandhaH 1 santItyevaM parijJAtavyA bhavanti, sarveSAMpUrvatropAdAnAditi bhAvaH, tathAhi-AtmaparobhayaihikAmuSmikAtItAnAgatavartamAna sUtram 12-13 // 49 // kAlakRtakAritAnumatibhirArambhAH kriyante, te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavamAyojyA iti // 12 // evaM sAmAnyena kriyAvizeSAH jIvAstitvaM prasAdhya tadupamaIkAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradopasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAha jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme // tibemi / / sUtram 13 // iti prathamAdhyayane prthmoddeshkH||1|| bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAdupalabhyaivamAha- yasya mumukSo rete pUrvoktAH karmasamArambhAH kriyAvizeSAH karmaNo vA- jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhA-upAdAnahetavaste ca kriyAvizeSA eva, pari- samantAjjJAtA:- pricchinnaaH| karmabandhahetutvena bhavanti, huravadhAraNe, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sa eva munirjaparijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakarmabandhahetubhUtasamastamanovAkkAyavyApAra iti, anena ca mokSAGgabhUte jJAnakriye upAtte bhavataH, na hyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktaM jJAnAkiyAbhyAM mokSa iti / itizabda etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH, yadive ti, etadahaM bravImi yatprAguktaM yacca vakSye tatsarva // 49 // bhagavadantike sAkSAcchrutveti zastraparijJAyAM prathamoddezakaH samAptaH / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 50 // ||prthmaa'dhyyne dvitiiyoddeshkH|| zrutaskandha: 1 uktaH prathamoddezakaH sAmprataM dvitIyaH prastUyate-asya cAyamabhisambandhaH-prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam, prathamamadhyayanaM zastraparijJA, idAnIM tasyaivekendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha- yadivA prAk parijJAtakarmatvaM munitvakAraNamupAdezi, yaH dvitIyoddezakaH punaraparijJAtakarmatvAnmuni bhavati-viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhramIti, atha ka ete pRthivyAdaya ityatastadvizeSA | niyukti: 68 pRthivInikSepA: stitvajJApanArthamidamupakramyata iti / anenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti, tatroddezakasya nikSepAdi anyatra pratipAditatvAnneha pradarzyate, pRthivyAstu yannikSepAdi sambhavati tanniyuktikRddarzayitumAha ni0- puDhavIe nikkhevo parUvaNAlakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA nivittI y||68|| prAgjIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtetyetacca nAzaGkanIyam, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya copabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarcayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktavyaH,prarUpaNA-sUkSmabAdarAdibhedA, lakSaNaM-sAkArAnAkAropayogakAyayogAdikam, parimANaM-saMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtrAdikam, upabhogaH- zayanAsanacaGkramaNAdikaH, zastraM-snehAmlakSArAdi, vedanA-svazarIrAvyaktacetanAnurUpA sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA, vadhaH- kRtakAritAnumatibhirupamaInAdikaH, nivRttirapramattasya manovAkkAyaguptyA'nu-8 // 50 // pamardAdiketi samAsArthaH // 68 // vyAsArthaM tu niyuktikRdyathAkramamAha (r)nikSepAderanyatra (mu0)|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 51 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, dvitIyoddezakaH niyukti: 69-72 ni0- nAmaMThavaNApuDhavI davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo cauviho hoi / / 69 / / spaSTA / / 69 // nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtyAha ni0- davvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo u / jo puDhavinAmagoyaM kammaM veei so jiivo|| 7 // dravyapRthivI, Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvApetaM tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyo- bAlAdistAbhyAM vinirmukto dravyapRthivIjIva ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivInAmAdikarmodIrNaM vedayati // 70||gtN nikSepadvAram, sAmprataM prarUpaNAdvAraM ni0- duvihA ya puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA / / 71 // pRthivIjIvA dvividhAH sUkSmA bAdarAzca, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, bAdaranAmakarmodayAttu bAdarAH, karmodayajanite evaiSAM sUkSmabAdaratve na tvApekSike badarAmalakayoriva // 71 // tatra sUkSmAH samudkaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH, bAdarAstu mUlabhedADhividhetyAha ni0- duvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavI kharapuDhavI / sahA ya paMcavaNNA kharA ya chattIsaivihANA // 72 // ___ samAsataH saMkSepADhividhA bAdarapRthivI- zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivI ca, tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNanIlalohitapItazuklabhedAtpaJcadhA, iha ca guNabhedAdguNibhedo'bhyupagantavyaH,kharabAdarapRthivyAstvanye'pi SaTviMzadvizeSabhedAH smbhvntiiti||72|| tAnAha0avarA (mu0)| // 51 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 52 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, dvitIyoddezakaH niyuktiH 73 pRthivInikSepAH niyuktiH 74-77 pRthivIbhedAH ni0- puDhavI ya sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba taua sIsaga ruppa suvaNNe ya vaire ya / / 73 // ni0- hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / abbhapaDalabbhavAlua bAyarakAe maNivihANA / / 74 / / ni0- gomejae ya ruyage aMke phalihe ya lohiyakkhe y| maragaya masAragalle bhuyamoyaga iMdanIle y||75|| __ ni0- caMdappaha verulie jalakaMte ceva sUrakante ya / ee kharapuDhavIe nAmA chattIsaiM hoMti // 76 // atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayana maNibhedAH pradarzitAH, etAH spaSTA iti kRtvA na vivRtaaH||73-76|| evaM sUkSmabAdarabhedAn pratipAdya punarvarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAha ni0- vaNNarasagaMdhaphAse joNippamuhA bhavaMti saMkhejjA / NegAi sahassAI huMti vihANaMmi ikvikke // 77 // tatra varNAH zuklAdayaH paJca, rasAstiktAdayaH paJca, gandhau surabhidurabhI, sparzAH mRdukaLazAdayaH aSTau, tatra varNAdike ekaikasmin yonipramukhA yoniprabhRtayaH saMkhyeyA bhedA bhavanti, saMkhyeyasyAnekarUpatvAdviziSTasaMkhyArthamAha-anekAni sahasrANi, ekaikasmin varNAdike vidhAne bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt pRthivyA evaM smbhaavniiymiti| uktaM ca prajJApanAyAM tattha NaM je te pajjattagA eesiNaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso (r)caMdaNa geruya haMsaga bhuyamoya masAragalle ya (pr0)| bhAvanIyamiti (pr0)| 0 tatra yete paryAptakAH eteSAM varNAdezena gandhAdezena rasAdezena sparzAdezena sahasrAgrazo // 52
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 53 // vihANAI saMkhejjAiM joNipamuhasayasahassAI pajjattayaNissAe apajjattayA vakkamaMti, jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se taM zrutaskandhaH 1 kharabAyarapuDhavikAiyA, (pra027 sU015) iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikA uktAH, sA punaH sacittA'cittA mizrA vA, tathA prathamamadhyayana zastraparijJA, punazca zItA, uSNA, zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti // 77 // etadeva bhUyo niyuktikRt spaSTataramAha dvitIyoddezakaH ni0- vaNNaMmi ya ikkike gaMdhaMmi rasaMmi taha ya phAsaMmi / nANattI kAyavvA vihANae hoi ikkikkaM // 78 // | niyuktiH 78-79 varNAdike ekaikasmin vidhAne bhede sahasrAgrazo nAnAtvaM vidheyam, tathAhi-kRSNo varNa iti sAmAnyam, tasya ca bhramarA pRthivIbhedAH GgArakokilagavalakajjalAdiSu prakarSAprakarSavizeSAdbhedaH kRSNaH kRSNataraH kRSNatama ityAdi, evaM nIlAdiSvapyAyojyam, tathA rasagandhasparzeSu sarvatra pRthivIbhedA vAcyAH, tathA varNAdInAM parasparasaMyogAdbhasarakesarakarburAdivarNAntarotpattirevamutprekSya / varNAdInAM pratyekaM prakarSAprakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vAcyAH // 78 // punarapi paryAptakAdibhedAr3hedamAha ni0-je bAyare vihANA pajjattA tattiA apajjattA / suhamAvi huMti duvihA pajjattA ceva apajjattA // 79 // yAni bAdarapRthivIkAye vidhAnAni bhedAH pratipAditAstAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantyevAparyAptakAnAmapi, atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAm, yata ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavanti, sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH / paryAptistu aahaarsriirindiyuusaasvomnno'hinivvttii| hoti jato daliyAo karaNaM pai sA u pjjttii||1|| 8 // 53 // - vidhAnAni saMkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi, paryAptakanizrayA'paryAptakA vyutkrAmanti, yatraikastatra niyamAdasaMkhyeyAH ityete khrbaadrpRthviikaayikaaH| (r) AhAraH zarIramindriyANi ucchAso vacaH manaH (eSAM) abhinivRttiH / bhavati yato dalikAt karaNaM prati saiva paryAptiH // 1 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 54 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, dvitIyoddezakaH niyuktiH 80-82 pRthivIbhedAH janturutpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivarttayati tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthagkhalarasAdibhAvena pariNatiM nayati satAdRkkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate, evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH, tatraikendriyANAmAhArazarIrendriyocchrAsAbhidhAnAzcatasro bhavanti, etAzcAntarmuhUrtena janturAdatte, anAptaparyAptiraparyAptako'vAptaparyAptistu paryAptaka iti, atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // 79 // yathA sUkSmabAdarAdayo bhedAH siddhyanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAha ni0- rukkhANaM gucchANaM gummANa layANa vallivalayANaM / jaha dIsai nANattaM puDhavIkAe tahA jANa / / 80 // __ yathA vanaspatervRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate, tathA pRthivIkAyike'pi jAnIhi, tatra vRkSAH cUtAdayo gucchA vRntAkIsallakIkarpAsyAdayaH, gulmAni- navamAlikAkoraNTakAdIni, latAH punnAgAzokalatAdyAH, vallayaH- trapuSIvAluGkIkozAtakyAdyAH, valayAni-ketakIkadalyAdIni // 80 // punarapi vanaspatibhedadRSTAntena pRthivyA bhedamAha ni0- osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMda mUle ya / jaha dIsai nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // 81 // yathA hi vanaspatikAyasya oSadhyAdiko bheda evaM pRthivyA api draSTavyaH, tatra oSadhyaH-zAlyAdyAH, tRNAni-darbhAdIni, sevAlaM- jalopari malarUpam, panakaH-kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH-sUraNakandAdiH, mUlaM- uzIrAdIti // 81 // ete ca sUkSmatvAnnaikadvyAdikAH samupalabhyante, yatsaMkhyAstUpalambhyante taddarzayitumAha ni0- ikkassa duNha tiNha va saMkhijjANa va na pAsiu~sakkA / dIsaMti sarIrAI puDhavijiyANaM asaMkhANaM // 8 // spssttaa|| 82 // kathaM punaridamavagantavyaM?, santi pRthivIkAyikA iti, ucyate, tadadhiSThitazarIropalabdheH, adhiSThAtari pratItirgavAzvAdAviveti, etaddarzayitumAha
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| // 55 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH | niyuktiH 83 pRthivIbhedAH niyuktiH 84 pRthivIlakSaNam ni0- eehi~ sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA huMti / sesA ANAgijjhA cakkhuphAsaM na te iMti / / 83 // ebhirasaMkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivIzarkarAdibhedabhinnaiH zarIraiste zarIriNaH zarIradvAreNa pratyakSaM sAkSAt prarUpitAH khyApitA bhavanti, zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA eva draSTavyAH, yataste cakSuHsparza nAgacchanti, sparzazabdo vissyaarthH||83||prruupnnaadvaaraanntrN lakSaNadvAramAha ni0- uvaogajoga ajjhavasANe maisuya acakkhudaMse ya / aTThavihodayalesA sannussAse kasAyA ya / / 84 // / tatra pRthivIkAyAdInAMstyAnAdyudayAdyAca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAnadarzanarUpetyevamAtmaka upayogo lakSaNam, tathA yogaH- kAyAkhya eka eva, audArikatanmizrakArmaNAtmako vRddhayaSTikalpo jantoH sakarmakasyAlambanAya vyApriyate, tathA'dhyavasAyAH- sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH, teca lakSaNam, avyaktacaitanyapuruSamanaHsamudbhutacintAvizeSA ivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH, tathA sAkAropayogAntaHpAtimatizrutAjJAnasamanvitAH pRthivIkAyikA boddhavyAH, tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatA boddhavyAH, tathA jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmodayabhAjastAvadvandhamAjazca, tathA lezyA adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNanIlakApotatejasyazcatasraH tAbhiranugatAH, tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzcAhArAdikAH prAguktA eva, tathA sUkSmocchrAsaniHzvAsAnugatAH, uktaM ca puDhavikAiyA NaM bhaMte! jIvA ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nIsasaMti vA?, goyamA! avirahiyaM satayaM ceva ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nIsasanti vA kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni Ona jaM (mu0)| 0 pRthvIkAyikA bhadanta! jIvA Ananti vA prANanti vA ucchrusanti vA niHzvasanti vA? gautama! avirahitaM satatameva cAnanti vA prANanti vA ucchRsanti vA niHzvasanti vaa| // 55 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 56 // jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavantIti, tatazcaivaMvidhajIvalakSaNakalApasamanu zrutaskandhaH1 gatatvAnmanuSyavatsacittA pRthivIti / nanu ca tadidamasiddhamasiddhena sAdhyate, tathAhi-na [payogAdIni lakSaNAni pRthivIkAyeSu prathamamadhyayana zastraparijJA, vyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyaktAni tu vidyante, yathA kasyacitpuMsaH hRtpUrakavyatimizramadirAtipAnapittodayA dvitIyoddezakaH kulIkRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvatA tasyAcidrUpatA, evamatrApyavyaktacetanAsambhavo'bhyupagantavyaH, nanu niyuktiH 85-86 cAtrocchrAsAdikamavyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kiJciccetanAliGgamasti, naitadevam, ihApi samAnajAtIya pRthivIlatodbhedAdikamarzomAMsAGkaravaccetanAcihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhavitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA' lakSaNam bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanyaM viziSTartupuSpaphalapradatvena spaSTaM sAdhayiSyate ca, tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt / sacittA pRthivIti sthitam / / 84 // nanu cAzmalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvamiti atrAha ni0- aTThI jahA sarIraMmi aNugayaM ceyaNaM kharaM diTuM / evaM jIvANugayaM puDhavisarIraM kharaM hoi / 85 // yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTam, evaM jIvAnugataM pRthiviishriirmpiiti||85||saamprtN lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAha ni0-je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsuM loyA asaMkhijjA // 86 // tatra pRthivIkAyikAzcatu , tadyathA-bAdarAH paryAptA aparyAptAzca tathA sUkSmA aparyAptAH paryAptAzca, tatra ye bAdarAH paryAptakAste saMvarttitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtravarttipradezarAzipramANA bhavanti, zeSAstu trayo'pirAzayaH pratyekamasaMkhyeyAnAM lokAnAmAkAzapradezarAzipramANA bhavanti, yathAnirdiSTakrameNa caite yathottaraM bahutarAH, yata uktaM savvatthovA bAdarapuDhavikAiyA pajjattA, bAdarapuDhavi Omityata Aha (mu0)| 0 sarvastokA bAdarapRthvIkAyikAH paryAptAH bAdarapRthvIkAyikA - // 56 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 :1 | // 57 // kAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA suhumapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA suhumapuDhavikAiyA pajjattA asaMkhejaguNA // 86 // zrutaskandhaH1 prakArAntareNApi rAzitrayasya parimANaM darzayitumAha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, ni0- pattheNa va kuDaveNa vajaha koi miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA asaMkhijjA // 87 // dvitIyoddezakaH yathA prasthAdinA kazcitsarvadhAnyAni minuyAd, evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAllokaM kuDavIkRtyAjaghanyotkRSTAvagAhanAn niyuktiH 87-90 pRthivIkAyikAn jIvAn yadi minoti tato'saMkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti // 87 // punarapi prakArAntareNa pRthivIkAyaparimANamAha parimANam ni0- logAgAsapaese ikkikkaM nikkhive puDhavijIvaM / evaM mavijamANA havaMti loA asaMkhijjA / / 88 // spaSTA // 88 // sAmprataM kAlataH pramANaM nirdidikSuH kSetrakAlayoH sUkSmabAdaratvamAha nika-niuNo u hoi kAlo tatto niuNayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte usappiNIo asaMkhijjA / / 89 // nipuNaH sUkSmaH kAlaH samayAtmakaH, tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'GgalIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreNAsaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo'pakrAmantItyataH kAlAt kSetraM sUkSmataram // 89 // prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAha ni0- aNusamayaM ca paveso nikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyaTThiiyA cauro loyA asaMkhijjA / / 90 / / tatra jIvAH pRthivIkAye'nusamayaM pravizanti niSkrAmanti ca, ekasmin samaye kiyatAM niSkramaH pravezazca 1-2, tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3, tathA kiyatI ca kAyasthiti 4 rityete catvAro viklpaaH| aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthvIkAyikAH aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthvIkAyikAH paryAptA asNkhyeygunnaaH| 0 yikajIvAn (mu0)| // 57 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 58 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, dvitIyoddezakaH | niyuktiH 91-94 pRthivIkAyaparimANam kAlato'bhidhIyante, tatrAsaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca, pRthivItvena pariNatA apyasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH, tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saMkhyeyalokAkAzapradezaparimANaM kAlaMtatra tatrotpadyanta iti // 90 // evaM kSetrakAlAbhyAM parimANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayA''ha ni0- bAyarapuDhavikkAiyapajjatto annmnnmogaaddho| sesA ogAhaMte suhumA puNa savvalogaMmi // 91 // dAraM / bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe'vagADhastasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavagADhamiti, zeSAstu aparyAptakAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH, sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti // 91 // upabhogadvAramAha ni0- caMkamaNe ya TThANe nisIyaNa tuyaTTaNe ya kayakaraNe / uccAre pAsavaNe uvagaraNANaM ca nikkhivaNe // 92 // ni0- AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe ya / bhaMDANaMpi ya karaNe uvabhogavihI maNussANaM // 93 // cakamaNoddhasthAnaniSIdanatvagvartanakRtakaputrakakaraNauccAraprazravaNaupakaraNanikSepaAlepanAharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNabhaNDakaghaTTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyANAM pRthivIkAyena bhavatIti // 92-93 // yadyevaM tataH kimityata Aha ni0- eehiM kAraNehiM hiMsaMti puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 94 // ebhizcamaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti, kimarthamiti darzayati-sAtaM sukhamAtmano'nveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti, parasya pRthivyAzritajanturAzeH duHkhaM asAtalakSaNaM tadudIrayanti-utpAdayantIti, anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti ||94||adhunaa zastradvAra-zasyate'neneti zastram, // 58 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 59 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH | niyuktiH 95-97 pRthivIzastram niyukti: 98 pRthivIvedanA tacca dvidhA- dravyazastraM bhAvazastraM ca, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAvidhaiva, tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAha ni0- halakuliyavisakuddAlAlittayamigasiMgakaTThamaggI ya / uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM // 15 // tatra halakulikaviSakuddAlAlitrakamRgazRGgakASThAgnyuccAraprazravaNAdikametat samAsataH saMkSepato dravyazastram ||95||vibhaagdrvyshstrprtipaadnaayaah ni0- kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve a asaMjamo satthaM // 96 // kiJcitsvakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH, kiJcitparakAyazastramudakAdi, tadubhayaM kiJciditi bhUdakaM militaM bhuva iti / tacca sarvamapi dravyazastram, bhAve puna rasaMyamo duSprayuktA manovAkkAyAH zastramiti // 96 // vedanAdvAramAha ni0- pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghoru taheva aMgamaMgesu / jaha hu~ti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // 97 // yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narA duHkhitAH, tathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi // 97 // yadyapi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUpA vedanA'styeveti darzayitumAha ni0- natthi ya si aMgamaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIraMtI kesiMca'tivAyae paanne||98|| * pUrvArddhaM gatArtham, keSAJcitpRthivIkAyikAnAMtadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAJcittu prANAnapyatipAtayeyuriti / tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA- caturantacakravarttino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatI AmalakapramANaMsacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcitsaGghaTTitaH kazcitparitApitaH kazcidvyApAdito'paraH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti // 18 // vadhadvAramAha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 60 // ni0- pavayaMti ya aNagArA Na ya tehi guNehi jehiM aNagArA / puDhaviM vihiMsamANA na hoMti vAyAe aNagArA // 99 // zrutaskandhaH 1 iha hyeke kutIrthikA yativeSamAsthAyaivaM ca pravadanti-vaya managArAHpravrajitAH, na ca teSu guNeSu niravadyAnuSThAnarUpeSu pravarttante, prathamamadhyayanaM zastraparijJA, yeSvanagArAH yathA cAnagAraguNeSu na pravarttante tadarzayati-yataste'harnizaMpRthivIjantuvipattikAriNo dRzyante gudapANipAdaprakSAla dvitIyoddezakaH nArtham, anyathApi nirlepanirgandhatvaM kartuM zakyam, atazca yatiguNakalApazUnyAna vAGmAtreNa yuktinirapekSeNAnagAratvaM bibhratIti, niyukti: 99 pRthivIvedanA anena prayogaH sUcitaH, tatra gAthApUrvArddhana pratijJA, pazcArddhana hetuH, uttaragAthArddhana sAdharmyadRSTAntaH, sa cAyaM prayoga:-kutIrthikA niyuktiH yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu na pravartante, pRthivIhiMsApravRttatvAd, iha ye ye pRthivIhiMsApravRttAste te yatiguNeSu na 100-101 pravarttante, gRhsthvt|| 99 / sAmprataM dRSTAntagarbha nigamanamAha pRthivIvadhaH ni0- aNagAravAiNo puDhavihiMsagA nigguNA agaarismaa| nihosatti ya mailA viraidugaMchAi mailatarA // 10 // __ anagAravAdino vayaM yataya iti vadanazIlA: pRthivIkAyavihiMsakAssanto nirguNA yato'taH agArisamA gRhasthatulyA bhavanti, abhyuccayamAha- sacetanA pRthivItyevaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavartinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH | svadoSaprekSAvimukhatvAt malinAH kaluSitahRdayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAyA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virateH jugupsayA nindayA malinatarA bhavanti, anayA ca sAdhunindayA'nantasaMsAritvaM pradarzitaM bhavatIti / etacca gAthAdvayaM sUtropAtArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niyuktikRtA'bhihitam, tasya svayamevopAttatvena tadvyAkhyAnasya nyAyyatvAt, taccedaM sUtraM lajja // 6 // mANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANe tyAdi // 100 // ayaM ca vadhaH kRtakAritAnumatibhirbhavatIti tadarthamAha ni0- keI sayaM vahaMtI keI annehi~ u bhaaviNtii| keI aNumannaMtI puDhavikAyaM bahemANA / / 101 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 1161 // zrutaskandhaH1] prathamamadhyayanaM zastrapariz2A, dvitIyoddezakaH niyuktiH 102-105 pRthivIvadhaH spaSTA / / 101 // tadvadhe anyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAha ni0- jo puDhavi samAraMbhai anne'vi ya so samArabhai kaae| aniyAe aniyAe disse ya tahA adisse ya / / 102 // yaH pRthvIkArya samArabhate vyApAdayati saH anyAnapi apkAyadvIndriyAdIn samArabhate vyApAdayati udumbaravaTaphalabhakSaNapravRttastatphalAntaHpraviSTatrasajantubhakSaNavaditi, tathA aNiyAe ya niyAi tti, akAraNena kAraNena ca, yadivA'saGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate tadArambhavAMzca dRzyAn dardurAdIn adRzyAn panakAdIn samArabhate vyApAdayatItyarthaH / / 102 // etadeva spaSTataramAhU ni0- puDhavI samArabhaMtA haNaMti tannisie ya bahujIve / suhume ya bAyare ya paJjatte ya apajjatte // 103 // daarN| spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAttadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti||103 // viratidvAramAha ni0- eyaM viyANiUNaM puDhavIe nikkhivaMti je daMDaM / tiviheNa savvakAlaM maNeNa vAyAe kAeNaM / / 104 / / evami tyuktaprakArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAya tadvadhaM bandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipanti ye daNDaM-pRthivIsamArambhAvyuparamanti, te IdRkSA anagArA bhavantItyuttaragAthAyAM vakSyati, trividhene ti kRtakAritAnumatibhiH sarvakAlaM yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyeneti // 104 // anagArabhavane uktazeSamAha ni0- guttA guttIhiM savvAhiM samiyA samiIhi~ saMjayA / jayamANagA suvihiyA erisayA hu~ti aNagArA / / 105 // tisRbhirmanovAkkAyaguptibhirguptAH, tathA paJcabhirIryAsamityAdibhissamitAH, samyak-utthAnazayanacakamaNAdikriyAsuyatAH (r) puDhaviM samArabhaMtA (mu0)| // 61 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 62 // | zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH sUtram 14 pRthivIhiMsakAH saMyatAH yatamAnAH sarvatra prayatnakAriNaH, zobhanaM vihitaM- samyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, te IkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti // 105 // gato nAmaniSpanno nikSepaH, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAryate, taccedaM sUtraM aTTe loe parijuNNe dussaMbohe avijANae assiM loe pavyahie tattha tattha puDho pAsa AturA assiM paritAveMti // sUtram 14 // asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA munirbhavatItyuktam, yastvaparijJAtakarmA sa bhaavaato bhavatIti, tathA''disUtreNa saha sambandhaH-sudharmasvAmI jambUnAmne idamAcaSTe- zrutaM mayA kiM tacchrutaM? pUrvoddezakArthaM pradaryedamapIti, aTTe ityAdi, paramparasambandhastu iha egesiM No sannA bhavatI tyuktam, kathaM punaH saMjJA na bhavatIti, AtatvAt, tadAha-aTTe ityAdi, aato nAmAdizcaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgato dravyAtaH zakaTAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH, bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA-AtaMpadArthastatra copayukto, noAgamatastu audayikabhAvavartI rAgadveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagno bhAvAta iti vyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasadRzeSu tadAkAzitvAddhitAhitavicArazUnyamanA bhAvArttaH karmopacinoti, yata uktaM-soiMdiyavasaTTe NaM bhaMte! jIve kiM baMdhai? kiM ciNAi? kiM uvaciNAi?, goyamA! aTTha kammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo 0shrotrendriyvshaato bhadanta! jIvaH kiM badhnAti? kiM cinoti?, kimupacinoti? gautama! aSTa karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM ghaNiyabaMdhaNabaddhao pakarei, jAva aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurantasaMsArakantAramaNupariyaTTai evaMsparzanAdiSvapyAyojanIyam, zrutaskandhaH1 niyuktievaM krodhamAnamAyAlobhadarzanamohanIyacAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca rAgaddosakasAehi, iMdiehi prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam ya paJcahiM / duhA vA mohaNijjeNa, aTTA saMsAriNo jiyA // 1 // yadi vA jJAnAvaraNIyAdinA zubhAzubhenASTaprakAreNa karmaNA''taH, dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH1 kaH punarevaMvidha ityatrAha-lokayatIti lokaH-ekadvitricatuSpaJcendriyajIvarAzirityarthaH, atra lokazabdasya nAmasthApanAdravya-8 sUtram 14 pRthivIhiMsakAH kSetrakAlabhavabhAvaparyAyabhedAdaSTadhA nikSepaM pradAprazastabhAvodayavarttinA lokenehAdhikAro vAcyaH, yasmAdyAvAnAtaH sa / sarvo'pi parivUno nAma paripelavo nissAraH aupazamikAdiprazastabhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti, sa ca dvidhA dravyabhAvabhedAt, tatra sacittadravyapariyUno jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyapariyUno jIrNapaTAdiH, bhAvaparighUna audayikabhAvodayAtprazastajJAnAdibhAvavikalaH, kathaM vikala:?, anantaguNaparihANyA, tathAhi- paJcacatustrivyekendriyAH kramazo jJAnavikalAH, tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmanigodAparyAptakAH prathamasamayotpannA iti, uktaM ca sarvanikRSTo jIvasya dRSTa upayoga eSa vIreNa / sUkSmanigodAparyAptakAnAM sa ca bhavati vijnyeyH||1|| tasmAtprabhRti jJAnavivRddhidRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriyavAGganodRgbhiH ||2||s ca viSayakaSAyAtaH prazastajJAnabUnaH kimavastho bhavatIti darzayati- dussaMbodha iti, duHkhena sambodhyate- dharmacaraNapratipattiM kAryata iti dussambodho, metAryavaditi, yadivA dussambodho yo bodhayitumazakyo brahmadattavat, kimityevaM?, yataH aviyANaetti viziSTAvabodharahitaH,sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAdityAha0 gADhabandhanabaddhAH prakaroti, yAvadanAdikamanavanatAgraM dIrghAdhvAnaM cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTati / (r) rAgadveSakaSAyairindriyaizca paJcabhiH / dvidhA mohanIyena vA ArtAH saMsAriNo jiivaaH||1|| // 63 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 64 / / zrutaskandha:1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH sUtrama 15 pRthivIhiMsakAH asmin pRthivIkAyaloke pravyathite prakarSeNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA kRSikhananagRhakaraNAdiSu pRthag vibhinneSu kAryeSUtpanneSu pazye ti vineyasya lokAkAryapravRttiH pradarzyate, siddhAntazailyA ekAdeze'pi prAkRte bahvAdezo bhavatIti, AturA viSayakaSAyAdibhiH asmin pRthivIkAye viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkArya paritApayanti parisamantAttApayanti pIDayantItyarthaH, bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati, yadivA- lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kazcilloko vissykssaayaadibhiraato'prstu kAyaparijIrNaH kazciduHkhasambodhastathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pyAturA viSayajIrNadehAdibhiH sukhAptaye'smin-pRthivIkAyaloke viSayabhUte pRthivIkArya nAnAvidhairupAyaiH | paritApayanti pari-samantAttApayanti pIDayantIti suutraarthH||14|| nanu caikadevatAvizeSAvasthitA pRthivIti zakyaM pratipattuM na punarasaMkhyeyajIvasaGghAtarUpetyetatparihartukAma Aha__ saMti pANApuDho siyAlajjamANA puDho pAsa aNagArA motti egepavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhavikammasamArabheNaM puDhavisatthaM samAraMbhemANA aNegarUve pANe vihiMsai / / sUtram 15 // santi vidyante prANAH sattvAH pRthag pRthagbhAvena, aGgalAsaMkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH sitA vA-sambaddhA ityarthaH, anenaitatkathayati- naikadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmiketi, tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha- lajjamANA puDho pAsa tti, lajjA dvividhA- laukikI lokottarA ca, tatra laukikI snuSAsubhaTAdeH zvazurasaGgAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAraH (r) kazcittu aparo duHsambodhaH nAstIdaM pra0 / // 64 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga saMyamaH, taduktaM lajjA dayA saMjama baMbhacera mityAdi, lajjamAnAH-saMyamAnuSThAnaparAH, yadivA- pRthivIkAyasamArambharUpAda zrutaskandhaH1 niyuktisaMyamAnuSThAnAllajjamAnAH pRthagi ti pratyakSajJAnina: parokSajJAninazca, atastAn lajjamAnAn pazyetyanena ziSyasya kuzalAnuSThAna prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam pravRttiviSayaH pradarzito bhavatIti / kutIrthikAstvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha-aNagArA ityAdi, na dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH1 vidyate'gAraM- gRhameSAmityanagArA-yatayaH smo vayamityevaM prakarSeNa vadantaH pravadanta iti, eke zAkyAdayo grAhyAH, te ca sUtram 16 vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyAjJAnatimirA iti evamAdi pratijJAmAtramanarthakamAraTanti, yathA kazcidatyantazucirvodra pRthivIhiMsakAH catuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayA parityAgaM vidhAya punaH karmakaravAkyAccarmAsthipizitasnAyvAderyathAsvamupayogArthaM / saGgrahaM kAritavAn, tathA ca tena zucyabhimAnamudvahatA'pi kiM tasya parityaktaM?, evamete'pi zAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, nacAnagAraguNeSu manAgapi pravarttante, na ca gRhasthacaryAM manAgapyatilaGghayantIti darzayati- yadyasmAd ima miti sarvajanapratyakSaM pRthivIkAyaM virUparUpaiH nAnAprakAraiH zastraiH halakuddAlakhanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karma kriyAM samArabhamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthivIkarmasamArambheNa pRthivIzastraM samAraMbhamANo vyApArayan pRthivIkAyaM nAnAvidhaiHzastrairvyApAdayan anekruupaan| tadAzritAnudakavanaspatyAdI vividhaM hinasti, nAnAvidhairupAyairvyApAdayatItyarthaH, evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRtakAritAnumatibhirmanovAkkAyalakSaNAM pravRttiM darzayitumAhatattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDiyAyaherDa // 65 // * sasayameva puDhavisatthaM samAraMbhai aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA paDhavisatthaM samAraMbhaMte smnnujaanni||suutrm16|| 0 lajjA dayA saMyamo brahmacaryam / OM yeSAM te (pr0)| 0 samprati (pr0)|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH sUtram 17 pRthivIhiMsakAH| tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdo vAkyAlaGkAre bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti, idamuktaM bhavati- bhagavatedamAkhyAtaM-yathaibhirvakSyamANaiH kAraNaiH kRtakAritAnumatibhiH sukhaiSiNaH pRthivIkArya samArabhante, tAni cAmUni-asyaiva jIvitasya paripelavasya parivandanamAnanapUjanArtham, tathA jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca sa sukhalipsurduHkhadviT svayamAtmanaiva pRthivIzastraM samArabhate, tathA'nyaizca pRthivIzastraM samArambhayati, pRthivIzastraM samArabhamANAnanyAMzca sa eva samanujAnIte, evamatItAnAgatAbhyAM manovAkkAyakarmabhirAyojanIyam // 16 // tadevaM pravRttamateryadbhavati taddarzayitumAha taM se ahiAe taM se abohIe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA khalu bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati- esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Narae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhavikammasamAraMbheNa puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai, se bemi appege aMdhamabbhe appege aMdhamacche appege pAyamanbhe appege pAyamacche appege gupphamabbhe appege gupphamacche appege jaMghamanbhe 2 appege jANumanbhe 2 appege Urumabbhe 2 appege kaDimanbhe 2 appege NAbhimabbhe 2 appege udaramabbhe 2 appege pAsamanbhe 2 appege piTThamabbhe 2 appege uramabbhe 2 appege hiyayamanbhe 2 appege thaNamabbhe 2 appege khaMdhamabbhe 2 appege bAhumabbhe 2 appege hatthamanbhe 2 appege aMgulimabbhe 2 appege Nahamabbhe 2 appege gIvamabbhe 2 appege haNumabbhe 2 appege ho?mbhe 2 appege daMtamabbhe 2 appege jibbhAmabbhe 2 appege tAlumabbhe 2 appege galamanbhe 2 appege gaMDamabbhe 2 appege kaNNamabbhe 2 appege NAsamabbhe 2 appege acchimanbhe 2 appege bhamuhamanbhe 2 appege NiDAlamanbhe 2 appegesIsamanbhe 2 appege saMpasArae appege uddavae, itthaM satthaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 67 // bhavaMti // sUtram 17 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM taM se ahiyAe taM se abohIe tat pRthivIkAyasamArambhaNaM se tasya kRtakAritAnumatibhiH pRthvIzastraM samArabhamANasyA zastraparijJA, gAmini kAle'hitAya bhavati, tadeva cAbodhilAbhAyeti, na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenaa''ytyaaN| dvitIyoddezakaH sUtram 17 yogo bhavatItyuktaM bhavati, yaH punarbhagavataH sakAzAttacchiSyAnagArebhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM pApAtmakaM bhAvayati sa pRthivIhiMsakAH evaM manyata ityAha-seta mityAdi, saHjJAtapRthivIjIvatvena viditaparamArthaH taM pRthvIzastrasamArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH AdAnIyaM grAhya samyagdarzanAdisamyagutthAya-abhyupagabhya, kena pratyayeneti darzayati- zrutvA avagamya sAkSAdbhagavato'nagArANAM vA samIpe, tataH iha manuSyajanmani ekeSAM pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti, yat jJAtaM bhavati taddarzayitumAha- ese tyAdi, eSa pRthvIzastrasamArambhaH khaluravadhAraNe kAraNe kAryopacAraM kRtvA naDDalodakaM pAdaroga iti nyAyenaiSa eva grantha:-aSTaprakArakarmabandhaH, tathaiSa eva pRthvIsamArambho mohahetutvAnmohaH- karmabandhavizeSo darzanacAritrabhedo'STAviMzatividhaH, tathaiSa eva maraNahetutvAnmAraH-AyuSkakarmakSayalakSaNaH, tathaiSa eva narakahetutvAnnarakaH- sImantakAdirbhUbhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati, kathaM punarekaprANivyApAdanapravRttAvaSTavidhakarmabandhaM karotIti, ucyate, mAryamANajantujJAnAvarodhitvAt jJAnAvaraNIyaM badhnAtyevamanyatrApyAyojanIyamiti, anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha- iccatthamityAdi, ityevamarthaM , AhArabhUSaNopakaraNArthaM tathA parivandanamAnanapUjanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca gRddho mUrchito lokaH prANigaNaH, evaMvidhe'pyatiduritanicayavipAkaphale pRthvIkAyasamArambhe ajJAnavazAnmUrchitastvetadvidhatta iti darzayati- yad yasmAd imaM pRthvIkArya // 67
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga virUparUpaiH zastraiH pRthvIkarma samArabhamANo hinasti, pRthivIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyA vA zrutaskandhaH1 niyuktizastraM halakuddAlAdi tatsamArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn prANino dvIndriyAdInvividhaM hinastIti / / prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam syAdArekA, ye hi na pazyanti na zRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam?, amuSyArthasya dvitIyoddezakaH ndhaH 1 prasiddhaye dRSTAntamAha- se bemI tyAdi, so'haM pRSTo bhavatA pRthivIkAyavedanAM bravImi, athavA se iti tacchabdArthe varttate, sUtram 17 // 68 // pRthivIhiMsakAH yattvayA pRSTastadahaM bravImi, apizabdo yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcijjAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paGgaH anabhinivRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH, tamevaMvidhamandhAdiguNopetaM kazcitkuntAgreNa abbhe iti AbhindyAt tathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt, sa ca bhidyamAnAdyavasthAyAM na pazyati na zRNoti mUkatvAnoccai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtuM?, evaM pRthivIjIvA apyavyaktacetanA jAtyandhabadhiramUkapajhvAdiguNopetapuruSavaditi, yathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM appege pAyamabbhe iti yathA nAma kazcitpAdamAbhindyAdAcchindyAdvetyevaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti darzayati, evaM jaGghAjAnUrukaTInAbhyudarapArzvapRSThaurohRdayastanaskandhabAhuhastAGgalinakhagrIvAhanukauSThadantajihvAtAlugalagaNDakarNanAsikAkSibhUlalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu / bhidyamAneSu chidyamAneSu vA vedanotpattirlakSyate, evameSAmutkaTamohAjJAnabhAjAM styAnAdyudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam / atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha- appege saMpamArae appege uddavae yathA nAma kazcit sam ekIbhAvena prakarSeNa prANAnAM mAraNaM- avyaktatvApAdanaM kasyacit kuryAt, mUrchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcidapadrA (r) kAyaM (pr0)| // 68 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 69 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, dvitIyoddezakaH sUtram 18 pRthivIhiMsakAH payet prANebhyo vyaparopayet na cAsau tAM vedanAMsphuTAmanubhavati, asti cAvyaktA tasyAsau vedaneti, evaM pRthivIjIvAnAmapi draSTavyamiti // 17 // pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasaMpAte vedanAM cAvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha - ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI nevasayaM puDhavisatthaM samAraMbhejANevaNNehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejA NevaNNe puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNNAtakamme ttibemi / / sUtram 18 // iti dvitIya uddeshkH|| atra pRthivIkAye zastraM dravyabhAvabhinnam, tatra dravyazastraM svakAyaparakAyobhayarUpam, bhAvazastraM tvasaMyamo duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNaH, etadvividhamapi zastraM samArabhamANasyeti ete khananakRSyAdyAtmakAH samArambhAH bandhahetutvena aparijJAtA 'viditA bhavanti etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha- etthe tyAdi, atra pRthivIkAye dvividhamapi zastraM asamArabhamANasya avyApArayata iti, ete prAguktAH karmasamArambhAH parijJAtA viditA bhavanti, anena ca viratyadhikAraH pratipAdito bhavatIti, tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha- ta mityAdi, taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhe vA'bandhamiti medhAvI kuzalaH etat kuryAditi darzayati-naiva pRthivIzastraM dravyabhAvabhinnaM samArabheta, nApi tadviSayo'nyaH samArambhaH kArayitavyaH, na cAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt iti, evaM manovAkkAyakarmabhiratItAnAgata7cetaneti paatthH| pratipAdayan iti paatthH| tIti iti paatthH| // 69 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAr3a niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 70 // kAlayorapyAyojanIyamiti, tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayannupasaJjihIrSurAha- yasya zrutaskandhaH 1 viditapRthivIjIvavedanAsvarUpasya, ete pRthivIviSayAH karmasamArambhAH khananakRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA prathamamadhyayana zastraparijJA, bhavanti jJaparijJayA tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, huravadhAraNe, sa eva munirdvividhayA'pi parijJayA parijJAtaM tRtIyoddezakaH karma- sAvadyAnuSThAnamaSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaH zAkyAdiH, bravImi pUrvavaditi zastraparijJAyAM dvitIya niyuktiH 106-108 uddezakaH smaaptH|| apkAya dvArANi ||prthmaa'dhyyne tRtiiyoddeshkH|| gataH pRthivyuddezakaH, sAmpratamapkAyoddezakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pRthivIkAyajIvAH pratipAditAstadvadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe'pkAyoddezakaH, tatra pRthivIkAyajIvasvarUpasamadhigataye yAni nava nikSepAdIni dvArANyuktAni, apkAye'pitAnyeva samAnatayA'tideSTukAmaH kAnicidvizeSA-8 bhidhitsayoddhartukAmazca niyuktikAro gAthAmAha ni0- Aussavi dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y||106 / / apkAyasyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti, nAnAtvaM bhedarUpaM vidhAnaparimANopabhogazastraviSayaM draSTavyam, cazabdAllakSaNaviSayaMca, tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvaM nAnyagatamiti // 106 // tatra vidhAnaM // 70 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 71 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH niyuktiH 106-108 apkAyadvArANi prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM pradarzayitumAha ni0- duvihA u AujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 10 // spaSTA // 107 // tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAha ni0- suddhodae ya ussA hime ya mahiyA ya harataNU cev| bAyara AuvihANA paMcavihA vaNiyA ee||108|| dAraM // zuddhodakaM taDAgasamudranadIhradAvaTAdigatamavazyAyAdirahitamiti, avazyAyo rajanyAM yaH snehaH patati, himaM tu shishirsmye| zItapudgalasamparkAjalameva kaThinIbhUtamiti, garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikApAto mahiketyucyate, varSAzaratkAlayorharitAGkaramastakasthito jalabindurbhUmisnehasamparkodbhUto haratanuzabdenAbhidhIyate, evamete paJca bAdarApkAyavidhayo vyAvarNitAH / nanu ca prajJApanAyAM bAdarApkAyabhedA vahavaH paripaThitAH, tadyathA-karakazItoSNakSArakSatrakaTumlalavaNavaruNakAlodapuSkarakSIraghRtekSurasAdayaH, kathaM punasteSAmatra saGgrahaH?, ucyate, karakastAvatkaThinatvAddhimAntaHpAtI, zeSAstusparzarasasthAnavarNamAtrabhinnatvAnna zuddhodakamati vartante, yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pAThaH?, ucyate, strIbAlamandabuddhyAdipratipattyarthamiti, ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH?, ucyate, prajJApanAdhyayanamupAGgatvAdArSam, tatra yuktaH sakalabhedopanyAsaH stryAdhanugrahAya, niryuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta itydossH| ta ete bAdarApkAyAH samAsato dvedhA:-paryAptakA aparyAptakAzca, tatrAparyAptakA varNAdInasamprAptAH, paryAptakAstu varNagandharasasparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyante, tatazca saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavanti bhedAnAmityavagantavyam, saMvRtayonayazcaite, sA ca yoniH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, punazca zItoSNobhayabhedAtrividhaiva, evaM gaNyamAnAH yonInAM sapta lakSA bhavantIti ||108||prruupnnaanntrN parimANadvAramAha // 71 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 72 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, tRtIyoddezakaH niyuktiH 106-108 apkAyadvArANi ni0-je bAyarapaJcattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsulogA asaMkhijjA // 109 // dAraM / / ye bAdarApkAyaparyAptakAste saMvartitalokapratarAsaGghayeyabhAgapradezarAziparimANAH, zeSAstu trayo'pi rAzayo viSvak pRthagasaGghayeyalokAkAzapradezarAziparimANA iti, vizeSazcAyaM-bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaGkhayeyaguNAH bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyikAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmapRthvIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmApkAyaparyAptA vizeSAdhikAH // 109 // sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAha ni0-jaha hathissa sarIraM kalalAvatthassa ahuNovavannassa / jaha vodagaaMDassa va esuvamA AujIvANaM // 110 // dAraM // athavA para AkSipati- nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt prazravaNAdivadityasya hetorasiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha- jahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM sacetanaM ca dRSTam, evamapkAyo'pIti, yathA vA udakapradhAnamaNDakamudakANDakamadhunotpannamityarthaH, tanmadhyavyavasthitaM rasamAtramasaJjAtAvayavamanabhivyaktacabhvAdipravibhAgaM cetanAvad dRSTam, eSaivopamA apkAyajIvAnAmapIti, hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAttadbahu bhavatItyataH sukhena pratipadyate, adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArtham, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi, aNDake'pyudakagrahaNamevamarthamatra, prayogazcAyaM-sacetanA ApaH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat, vizeSaNopAdAnAtprazravaNAdivyudAsaH, tathA sAtmakaM toyam, anupahatadravatvAd, aNDakamadhyasthitakalalavaditi, tathA Apo jIvazarI hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM (mu0)| // 72 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH niyuktiH 111-112 apkAyadvArANi zrIAcArAGga rANi, chedyatvAdbhedyatvAdutkSepyatvAdbhojyatvAdbhogyatvAt gheyatvAdrasanIyatvAt sparzanIyatvAt dRzyatvAd dravyatvAdevaM sarve'pi niyukti zarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvAkAravattvAdayaH, sarvatra cAyaM dRSTAntaH- sAsnAviSANAdizrIzIlA vRttiyutam saGgAtavaditi, nanu ca rUpavattvAkAravattvAdayo bhUtadharmAH paramANuSvapi dRSTA ityanaikAntikatA, naitadevam, yadatra chedyatvAzrutaskandhaH1 dihetutvenopanyastaM tatsarvamindriyavyavahArAnupAti, na ca tathA paramANavaH, ataH prakaraNAdatIndriyaparamANuvyavacchedaH, yadivA / / 73 // naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt, jIvasahitAsahitatvaM tu vizeSaH, uktaM ca taNavo'NabbhAtivigAra muttajAittao'NilaMtA u| satthAsatthahayAo nijiivsjiivruuvaao||1|| (vizeSAva0 1751) evaM zarIratve siddhe sati pramANaMsacetanA himAdayaH, kvacit apkAyatvAd, itarodakavaditi, tathA sacetanA ApaH, kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAd, darduravat, athavA sacetanA antarikSodbhavA ApaH, svAbhAvikavyomasambhUtasampAtitvAt, matsyavat, ata ete evaMvidhalakSaNabhAktvAjjIvA bhvntypkaayaaH|| 110 // sAmpratamupabhogadvAramAha ni0- pahANe piaNe taha dhoaNe ya bhattakaraNe a see a| Aussa u paribhoyo gamaNAgamaNe ya jANANaM / / 111 // snAnapAnadhAvanabhaktakaraNasekayAnapAtroDupagamanAgamanAdirupabhogaH // 111 // tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAnyuddizyApkAyavadhe pravarttanta iti pradarzayitumAha ni0- eehiM kAraNehiM hiMsaMti AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 112 / / ebhiH snAnAvagAhanAdikaiH kAraNairupasthitaiH viSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAn jIvAn hiMsanti vyApAtanavo'NvabhrAdivikArA mUrtajAtitvataH anilAntAstu / zastrAzastrahatA nirjiivsjiivruupaaH|| 1 // OM jIvANaM (mu0) pAvANaM (pr0)| // 73 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 74 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH niyuktiH 113-115 apkAyadvArANi dayanti, kimarthamityAha- sAtaM sukhaM tadAtmanaH anveSayantaH, prArthayantaH hitAhitavicArazUnyamanasaH katipayadivasasthAyiramyayauvanadadhmAtacetasaH santaH sadvivekarahitAstathA vivekijanasaMsargavikalAH parasya abAderjantugaNasya duHkhaM asAtalakSaNaM tad udIrayanti asAtavedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktaMca- ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha sNvstirdvitiiym| etaddyaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH? // 1 // // 112 // idAnIM zastradvAramucyate ni0- ussicaNagAlaNadhovaNe ya uvagaraNakosabhaMDe ya / bAyaraAukkAe evaM tu samAsao satthaM // 113 // * zastraM dravyabhAvabhedAt dvidhA- dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazastramidam, UrddhaM secanamutsecanaM- kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH, gAlanaM ghanamasRNavastrArddhAntena dhAvanaM vastrAdyupakaraNacarmakozakaTAhAdibhaNDakaviSayam, evamAdikaM bAdarApkAye etat pUrvoktaM samAsataH sAmAnyena zastram, tuzabdo vibhAgApekSayA vishessnnaarthH|| vibhAgatastvidaM ni0- kiMcI sakAya satthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 114 // kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya, kizcitparakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, kiJciccobhayaM udakamizrA mRttikodakasyeti, bhAvazastramasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti||114|| zeSadvArANi pRthivIkAyavannetavyAni iti darzayitumAha ni0- sesAI dArAI tAI jAI havaMti puddhviie| evaM Auddese nijuttI kittiyA hoi||115|| zeSANI tyuktazeSANi nikSepavedanAvadhanivRttirUpANi, tAnyevAtrApi draSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti, evaM ukta
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 75 // | zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 19 anagArasvarUpam prakAreNApkAyoddezake niyuktiH nizcayenArthaghaTanA kIrttitA pradarzitA bhavatIti // 115 // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM se bemi se jahAvi aNagAre ujjukaDe niyAgapaDivaNNe amAyaM kuvvamANe viyAhie / / sUtram 19 // se bemI tyAdi, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake parisamAptisUtre pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muni rityuktam, na caitAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati, tathA''disUtreNAyaM sambandhaH- sudharmasvAmI idamAha- zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditamanyaccedamityevaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvadvAcyaH / sezabdastacchabdArtho, sa yathA pRthivIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAg bhavati tadahaM bravImi, apiH samuccaye, sa yathA vA'nagAro na bhavati tathA ca bravImi aNagArA mo tti ege pavayamANe tyAdineti, na vidyate agAraM- gRhamasyetyanagAraH, iha ca yatyAdizabdavyudAsenAnagArazabdopAdAnenaitadAcaSTe- gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNam, tadAzrayatvAtsAvadyAnuSThAnasya, niravadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati-ujjukaDe tti, RjurakuTilaH saMyamo duSpraNihitamanovAkkAyanirodhaH sarvasattvasaMrakSaNapravRttatvAddayaikarUpaH, sarvatrAkuTilagatiritiyAvat, yadivA mokSasthAnagamanarjuzreNipratipattiH sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNe kAryopacAraM kRtvA saMyama eva saptadazaprakAra RjustaM karotIti RjukRt, RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati-azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH, evaMvidhazcedRg bhavatIti darzayati- niyAgapaDivanne tti, yajanaM yAga: niyato nizcito vA yAgo niyAgomokSamArgaH, saGgatArthatvAddhAtoH samyagjJAnadarzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti, taM niyAgaM-samyagdarzanajJAna (r) nikAyaM paDivanne (pr0)|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 76 // anagAra cAritrAtmakaM mokSamArga pratipanno niyAga pratipannaH, pAThAntaraM vA nikAyapratipanno nirgataH kAya audArikAdiryasmAdyasminvA / zrutaskandhaH1 sati sa nikAyo-mokSastaM pratipanno nikAyapratipannaH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyA'nuSThAnAt, svazaktyA'nuSThAna prathamamadhyayanaM zastraparijJA, cAmAyAvino bhavatIti darzayati-amAyaM kuvvamANe tti mAyA-sarvatra svavIryanigUhanam, na mAyA amAyA tAM kurvANaH, tRtIyoddezakaH anigRhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti, anena ca tajjAtIyopAdAnAdazeSakaSAyApagamo'pi sUtram 20 draSTavya iti, uktaM ca sohI ya ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThaitti (uttarA0) // 19 // tadevamasAvuddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH svarUpam kiM kuryAdityAha jAe saddhAe nikkhaMto tameva aNupAlijA, viyahitA visottiyaM // sUtram 20 / / ___ yayA zraddhayA pravarddhamAnasaMyamasthAnakaNDakarUpayA niSkrAntaH pravrajyAM gRhItavAn tAmeva zraddhAmazrAnto yAvajIvaM anupAlayed / rakSedityarthaH, pravrajyAkAle ca prAyazaH pravRddhapariNAma eva pravrajati, pazcAttu saMyamazreNI pratipanno varddhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti, tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNAntarmIhUrtikaH, nAtaH paraM / saMklezavizuddhyaddhe bhavataH, uktaM caH nAntarmuhUrttakAlamativRtya zakyaM hi jagati saMkleSTam / nApi vizoddhaM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthaH // 1 // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi svabhAvo vyarthA'tra hetuuktiH||2|| avasthitakAlazca dvayorvRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraSTau samayAH, tata UrddhamavazyaM pAtAt, ayaM ca vRddhihAnyavasthitarUpaH pariNAma zodhizcarjubhUtasya dharmaH zuddhasya tisstthti| 7 puvasaMjoyaM (pr0)| 888888888888888000 // 76 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 77 // svarUpam kevalinAM nizcayena gamyo na chadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaHsaMvegavairAgyabhAvanA zrutaskandhaH1 bhAvitAntarAtmA kazcitpravarddhamAnameva pariNAmaM bhajate, tathA coktaM jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamaullaM / taha taha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, palhAi muNI nvnvsNvegsddhaae||1|| (bR0ka0bhA01167)tathApi stoka eva tAdRk bahavazca paripatanti, ato'bhidhIyate / tRtIyoddezakaH tAmevAnupAlayedi ti, kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayedityAha- vijahe tyAdi, 'vihAya' parityajya visrotasikAM zaGkAm, sA sUtram 21 ca dvidhA sarvazaGkA dezazaGkAca, tatra sarvazaGkA kimasti Arhato mArgo naveti, dezazaGkA tu kiM vidyante'pkAyAdayo jIvAH? anagAravizeSya pravacane'bhihitatvAt spaSTacetanAtmaliGgAbhAvAnna vidyanta iti vA, ityevamAdikAmArekAM vihAya sampUrNAnanagAraguNAn pAlayet, yadivA visrotAMsi dravyabhAvabhedAt dvidhA-tatra dravyavisrotAMsi nadyAdisrotasAMpratIpagamanAni, bhAvavisrotAMsi tu mokSaM prati samyagdarzanAdisrotasA prasthitAnAM virUpANi, pratikUlAni gamanAni bhAvavisrotAMsi, tAni vihAya / sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhAM vA'nupAlayediti, pAThAntaraM vA vijahittA puvasaMjogaM pUrvasaMyogaH- mAtApitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAtpazcAtsaMyogo'pi zvazurAdikRto grAhyastaM vihAya tyaktvA zraddhAmanupAlayedi ti mIlanIyam // 20 // tatra yasyAyamupadezo dIyate yathA vihAya visrotAMsi tadanu zraddhAnupAlanaM kAryaM sa evAbhidhIyate- na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kiM tvanyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha paNayA vIrA mhaaviihiN| sUtram 21 // praNatAH prahvAH vIrAH parISahopasargakaSAyasenAvijayAt vIthi:-panthAH mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH- samyagdarzanAdi-8 (r)yathA yathA zrutamavagAhate'tizayarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahlAdate munirnavanavasaMvegazraddhayA // 1 // 7 mArga uta neti (pr0)| // 77 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 78 // rUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaiH prahataH, taM prati prahvAH- vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti, tatazcottamapuruSaprahato'yaM zrutaskandhaH 1 mArga iti pradarzya tajanitamArgavisambho vineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravartayiSyate // 21 // upadezAntaramAha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, logaM ca ANAe abhisameccA akuobhayaM / / sUtram 22 / / tRtIyoddezakaH lokaM cetyAdi, athavA yadyapi bhavato matirna kramate'pkAyajIvaviSaye, asaMskRtatvAt, tathApi bhagavadAjJeyamiti zraddhA sUtram 22-23 anagAratavyamityAha svarUpam # anAdhikRtatvAdapkAyaloko lokazabdenAbhidhIyate, tamapkAyalokaM cazabdAdanyAMzca padArthAn AjJayA maunIndravacanenAbhimukhyena samyagitvA- jJAtvA, yathA'pkAyAdayo jIvAH, ityevamavagamya na vidyate kutazciddhatoH- kenApi prakAreNa jantUnAM bhayaM yasmAt so'yamakutobhayaH- saMyamastamanupAlayediti sambandhaH, yadvA akutobhayaH apkAyalokaH, yato'sau na / kutazcidbhayamicchati, maraNabhIrutvAt, tmaajnyyaa'bhismetyaanupaalyedrkssedityrthH|| 22 // apkAyalokamAjJayA'bhisametya yatkarttavyaM tadAha se bemi Neva sayaM logaM abbhAikkhijjA va attANaM abbhAikkhijjA, je loyaM abbhAikkhar3a se attANaM abbhAikkhai, je attANaM abbhAikkhai se loyaM abbhAikkhar3a // sUtram 23 // so'haM bravImi, sezabdasya yuSmadarthatvAttvAM vA bravImi, na svayaM AtmanA loko'pkAyaloko'bhyAkhyAtavyaH, abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA'cauraM cauramityAha, iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtram, ghRtatailAdivat, eSo'sada // 78 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 24 anagArasvarUpam zrIAcArAGgabhiyogaH, hastyAdInAmapijIvAnAmupakaraNatvAt, syAdArekA- nanvetadevAbhyAkhyAnaM yadajIvAnAMjIvatvApAdanam, naitadasti, niyukti- prasAdhitamapAM prAk sacetanatvam, yathA hyasya zarIrasyAhaMpratyayAdibhirhetubhiradhiSThAtA''tmA vyatiriktaH prAk prasAdhita zrIzIlA0 vRttiyutam evamapkAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam, athApi syAd, zrutaskandha: 1 Atmano'pi zarIrAdhiSThAturabhyAkhyAnaM karttavyam, na ca tatkriyamANaM ghaTAmiyartIti darzayati-'neva attANaM abbhAikkhejjA' // 79 // naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAramahaMpratyayasiddhaM jJAnAbhinnaguNaM pratyakSaM pratyAcakSIta apahvavIta, nanu caitadeva kathamavasIyatezarIrAdhiSThAtA''tmA'stIti, ucyate, vismaraNazIlo devAnAM priya uktamapi bhANayati, tathAhi-AhRtamidaMzarIraM kenacidabhisandhimatA, kapharudhirAGgopAGgAdipariNateH, annAdivat, tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhRtatvAd, annamalavaditi, tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt, tvadIyavacanaparispandavat, tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJjIndriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat, evaM kutaLamArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kAryaH, ata evaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM zubhAzubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta, evaM ca sati yo hyajJaH kutaLatimiropahatajJAnacakSurapkAyalokamabhyAkhyAti pratyAcaSTesa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyAkhyAti, yazcAtmAnamabhyAkhyAtinAsmyaham, sasAmarthyAdapkAyalokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGge'bhyAkhyAte satyavyaktacetanAliGgopkAyalokastena sutarAmabhyAkhyAtaH // 23 // evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtavya ityAlocya sAdhavo nApkAyaviSayamArambhaM kurvantIti, zAkyAdayastvanyathopasthitA iti darzayitumAha lajjamANA puDho pAsa-aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe // 79 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 80 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 24 anagArasvarUpam aNegarUve pANe vihiMsai / tattha khalu bhagavatA pariNNA pveditaa| imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheDaM se sayameva udayasatthaM samArabhati aNNehiM vA udayasatthaM samAraMbhAveti aNNe udayasatthaM samAraMbhaMte samaNujANati / taM se ahiyAe taM se abohiie| se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiMNAyaM bhavati- esa khalugaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khaluNarae, iccat gahie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamArambheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiNsdd'|se bemi saMti pANA udayanissiyA jIvA annege| sUtram 24 // lajjamAnAH svakIyaM pravrajyAbhAsaM kurvANAH yadivA sAvadyAnuSThAnena lajjamAnAH-lajjAM kurvANAH pRthag vibhinnAH zAkyolUkakaNabhukkapilAdiziSyAH, pazyeti ziSyacodanA, avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya mRgo dhAvatIti, dvitIyArthe vA prathamA subvyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadhAnuSThAnaratAn pRthagvibhinnAn pazya, kiM tairasadAcaritaM? yenaivaM pradarzyanta iti darzayati-anagArA vayamityeke zAkyAdayaH pravadanto yadidaM yadetat, kAkvA darzayati-virUparUpaiH utsecanAgnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAyabhedabhinnairudakakarma samArabhante, udakakarmasamArambheNa codake zastramudakameva vA zastraM samArabhante, tacca samArabhamANo'nekarUpAnvanaspatidvIndriyAdInvividhaM hinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva jIvitavyasya parivandanamAnanapUjanArthaM jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yat karoti taddarzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate'nyaizcodakazastraM samArambhayati anyAMzcodakazastraM samArabhamANAn zAkyakaNabhuk (pr0)| // 80 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 81 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 25 anagArasvarUpam samanujAnIte, taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAya bhavati, tathA tadevAbodhilAbhAya bhavati.sa etatsambudhyamAna AdAnIyaM-samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya zrutvA bhagavato'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAM sAdhUnAM yajjJAtaM bhavati tadarzayati- eSaH apkAyasamArambho grantha eSa khalu mohaH, eSa khalu mAraH, eSa khalu narakaH, ityevamarthaM gRddho loko yadidaM virUparUpaiH zastrairudakakarmasamArambheNodakazastraMsamArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinastItyetatprAgvat vyAkhyeyam, punarapyAhase bemI tyAdi, sezabda Atmanirdeze, so'hamevamupalabdhAnekAkAyatattvavRttAnto bravImi-santi vidyante prANina udakanizritAH-pUtarakamatsyAdayo yAnudakArambhapravRtto hanyAditi, athavA'paraH sambandhaH-prAguktamudakazastraM samArabhamANo'nyAnapyanekarUpAn jantUn vividhaM hinastIti, tat kathametacchakyamabhyupagantumityata Aha-santi pANA, ityAdi pUrvavat, kiyantaH punasta iti darzayati-jIvA aNegA punarjIvopAdAnamudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArtham, tatazcedamuktaM bhavatiekaikasmin jIvabhede udakAzritA aneke asaMkhyeyAH prANino bhavanti, evaM cApkAyaviSayArambhabhAjaH puruSAste tanizritaprabhUtajIvasattvavyApattikAriNo drssttvyaaH||24||shaakyaadystuudkaashritaanev dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati ihaM ca khalu bho! aNagArANaM udayajIvA viyAhiyA // sUtram 25 // khaluzabdo'vadhAraNe ihaiva jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNipiTake anagArANAM sAdhUnAM udakajIvA udakarUpA jIvAzcazabdAttadAzritAzca pUtarakachedanakaloddaNakabhramarakamatsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH, avadhAraNaphalaMca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH prtipaaditaaH|| 25 // yadyevamudakameva jIvAstato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAtabhAjaH sAdhava iti, atrocyate, // 81 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 82 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 26 anagAra svarUpamA naitadevam, yatovayaM trividhamapkAyamAcakSmahe-sacittaM mizramacittaMca, tatra yo'citto'pkAyastenopayogavidhiHsAdhUnAM netarAbhyAm, kathaM punarasau bhavatyacittaH? kiM svabhAvAdevAhozvicchastrasambandhAt?, ubhayathA'pIti, tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasamparkAt, tamacittaM jAnAnA apikevalamanaHparyAyAvadhizrutajJAninona paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato na zrUyate- bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalatrasAdirahito mahAhrado vyapagatAzeSajalajantuko'cittavAriparipUrNa:svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaM ca, tathAhi- sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpamevAcittamiti vyavaharati jalam, na punarnirindhanameveti, ato yadbAhyazastrasamparkAt pariNAmAntarApannaM varNAdibhistadacittaM sAdhuparibhogAya kalpate, kiM punastacchastramityata Aha satthaM cettha aNuvIi pAsA, puDho satthaM paveiyaM / / sUtram 26 // zasyante- hiMsyante'nena prANina iti zastram, taccotsecanagAlanaupakaraNadhAvanAdisvakAyAdica varNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNA:zastram, tathAhi-agnipudgalAnugatatvAdISatpiGgalaM jalaM bhavatyuSNaMgandhato'pi dhUmagandhi rasato virasaMsparzata uSNaM taccodvRttatridaNDam, evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA, tathA kacavarakarISagomUtroSAdIndhanasambandhAt stokamadhyabahubhedAt, stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikA bhAvanA kAryA, evametat trividhaM zastram, cazabdo'vadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparkavidhvastameva grAhyaM nAnyatheti, ettha tti, etasmin apkAye prastute anuvicintya vicAryedamasya zastramityevaM grAhyam, pazye tyanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastramapkAyasyAstIti pratipAditam, etadeva darzayati- puDho satthaM // 8
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 83 // sUtram 27 anagArasvarUpam paveditaM 'pRthag'vibhinnamutsecanAdikaM zastraM pravedita'mAkhyAtaM bhagavatA, pAThAntaraM vA puDho'pAsaM paveditaM evaM pRthagvibhinna- zrutaskandhaH1 lakSaNena zastreNa pariNAmitamudakagrahaNamapAzaM praveditaM- AkhyAtaM bhagavatA, apAzobandhanaM zastrapariNAmitodakagrahaNama- prathamamadhyayanaM zastraparijJA, bandhanamAkhyAtamitiyAvad // 26 // evaM tAvatsAdhUnAM sacittamizrApkAyaparityAgenAcittapayasA paribhogaH pratipAditaH, ye | tRtIyoddezakaH punaH zAkyAdayo'pkAyopabhogapravRttAste niyamata evApkAyaM vihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti, tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAm, kimanyadityata Aha aduvA adinnAdANaM // sUtram 27 // athave ti pakSAntaropanyAsadvAreNAbhyuccayopadarzanArthaH, azastropahatApkAyopabhogakAriNAM na kevalaM prANAtipAtaH, api tvadattAdAnamapi tatteSAm, yato yairapkAyajantubhiryAni zarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate, yathA kazcit pumAn / sacittazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM hi tasya tat, paraparigRhItatvAt, parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAni zarIrANyabjIvaparigRhItAni gRhNato'dattAdAnamavazyambhAvi, svAmyanujJAnAbhAvAditi, nanu yasya tattaDAgakUpAdi tenAnujJAtaM sakRttatpaya iti, tatazca nAdattAdAnam, svAminA'nujJAtatvAt, parAnujJAtapazvAdighAtavat, nanvetadapi sAdhyAvasthamevopanyastam, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha eva bhinnAryamaryAdaiccairAraTanvizasyate, tatazca kathamiva nAdattAdAnaM syAt?, na cAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyAm, nanvevamazeSalokaprasiddhagodAnAdivyavahArastruTyati, truTyatu nAmaivaMvidhaH // 83 // pApasambandhaH, taddhi deyaM yaduHkhitaM svayaM na bhavati dAsIbalIvAdivat, na cAnyeSAM duHkhotpatte: kAraNaM halakhaDgAdivat, etadvyatiriktaM dAtRparigRhItrorekAntata evopakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktaM ca yat svayamaduHkhitaM syAnna
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 84 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 28-30 anagArasvarUpam ca paraduHkhe nimittbhuutmpi| kevalamupagrahakara dharmakRte tadbhaveddeyam ||1||iti, tasmAdavasthitametatteSAM tadadattAdAnamapIti // 27 // sAmpratametaddoSadvayaM svasiddhAntAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrSurAha kappar3a Ne kappar3a Ne pAuM, aduvA vibhUsAe / / sUtram 28 // azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH- yathA naitat svamanISikAtaHsamArambhayAmo vayam, kiM tvAgame / nirjIvatvenAniSiddhatvAt kalpate yujyate naH asmAkaM pAtu mabhyavahartumiti, vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhi-AjIvikabhasmasnAyyAdayo vadanti-pAtumasmAkaM kalpatena snAtuM vAriNA, zAkyaparivrAjakAdayastu snAnapAnAvagAhanAdi sarva kalpata iti prabhASante, etadeva svanAmagrAhaM darzayati-athavodakaM vibhUSArthamanujJAtaM naH samaye, vibhUSA-karacaraNapAyUpasthamukhaprakSAlanAdikA vastrabhaNDakAdiprakSAlanAtmikA vA, evaM snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti // 28 // evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatInvimohya kiM kurvantItyAha puDho satthehiM viuddanti // sUtram 29 / / pRthavibhinnalakSaNaiH nAnArUpairutsecanAdizastraiste'nagArAyamANAH, viudRnti tti, apkAyajIvAn jIvanATyAvarttayantivyaparopayantItyarthaH, yadivA pRthagvibhinnaiH zastrairapkAyikAnvividhaM kuTTanti-chindantItyarthaH, kuTTerddhAtoH chednaarthtvaat| // 29 / / adhunaiSAmAgamAnusAriNAmAgamAsAratvapratipAdanAyAha____ettha'vi tesiM no nikrnnaae| sUtram 30 / / etasminnapi prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sati kappai Ne kappar3a Ne pAuM, aduvA vibhUsAe tti evaMrUpasteSAmayamAgamo // 84 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 85 // anagArasvarUpamA yadbalAdapkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san no nikaraNAe tti no nizcayaM kartuM samartho bhavati, na kevalaM. zrutaskandhaH1 teSAM yuktayo na nizcayAyAlam, api tvAgamo'pItyapizabdaH, kathaM punastadAgamo nizcayAya nAlamiti, atrocyate, tatra evaM prathamamadhyayanaM zastraparijJA, praSTavyAH- ko'yamAgamo nAma? yadAdezAtkalpate bhavatAmapkAyArambhaH, ta AhuH- prativiziSTAnupurvIvinyastavarNapada tRtIyoddezakaH vAkyasaGghAta AptapraNIta AgamaH, nityo'kartRko vA, tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkarttavyaH, anApto'sA sUtram 31 vapkAyajIvAparijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA bhavAniva, jIvatvaM cApAMprAk prasAdhitameva, tatastatpraNItAgamo'pi saddharmAcodanAyAmapramANam, anAptapraNItatvAd, rathyApuruSavAkyavat, atha nityo'kartRkaH samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdam, yataH zakyate vaktuM-bhavadabhyupagataH samayaH sakartRko varNapadavAkyAtmakatvAt, vidhipratiSedhAtmakatvAt, ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi, abhyupagamya vA brUmaH-apramANamasau, nityatvAdAkAzavat, yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi, tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH, yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt, maNDanavat, kAmAGgatAca sarvajanaprasiddhA, tathA coktaM snAnaM madadapakara, kAmAkaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH|| 1 // zaucArtho'pi na puSkalo, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamarthaM vAri dRSTam, tasmAccharIravAGmanasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlam, tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH?, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsarvabhAvAnAm, na hi matsyAdayastatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH karma kSapayantIti, ataH sthitametat- tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // 30 // tadevaM niHsapatnamapAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRttinivRttivikalpaphalapradarzanadvAreNopasaMjihIrSuH sakalamuddezArthamAha // 85 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1] // 86 // ettha satthaM samArabhamANasya iccee AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM udayasatthaM samArambhejA NevaNNehiM udayasatthaM samAraMbhAvejjA udayasatthaM samAraMbhaMte'vi aNNe Na samaNujANejA, jassete udayasatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI prinnnnaatkmme||tti bemi // sUtram 31 // iti tRtiiyo'pkaayoddeshkH|| etasmin apkAye zastraM dravyabhAvarUpaM samArabhamANasyetyete samArambhA bandhakAraNatvenAparijJAtA bhavanti, atraivaapkaaye| zastramasamArabhANasyetyete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM vizeSato jJaparijJApUrvikAM darzayati- tadu dakArambhaNaM bandhAyetyevaM parijJAya medhAvI- maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIyAt, yasyaite udakazastrasamArambhAH dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati // 31 // bravImIti pUrvavad / iti zastraparijJAyAM tRtIyoddezakaH smaaptH|| zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, tRtIyoddezakaH sUtram 31 anagArasvarUpam caturthoddezakaH ||prthmaa'dhyyne cturthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake munitvapratipattaye'pkAyaH pratipAditaH, tadadhunA tadarthameva kramAyAtastejaskAyapratipAdanAyAyamuddezakaH samArabhyate-tasya copakramAdIni catvAryanu
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, caturthoddezakaH niyukti: 116-118 // 87 // jApAnapataMjamo dvArANi zrIAcArAGga yogadvArANi vAcyAni tAvadyAvannAmaniSpanne nikSepe teja uddezaka iti nAma, tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni, atra niyuktizrIzIlA ca pRthivIvikalpatulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAmapareSAM tadvilakSaNatvAdapoddhAra ityetat dvayamurarIkRtya niyuktikRd vRttiyutam gAthAmAhazrutaskandhaH1 ni0- teussavi dArAI tAI jAI havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 116 // tejaso'pi agnerapi dvArANi nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni, apavAdaM darzayitumAha- nAnAtvaM bhedo vidhAnaparimANopabhogazastreSu, turavadhAraNe, vidhAnAdiSveva ca nAnAtvaM nAnyatreti, ca zabdAllakSaNadvAra-3 prigrhH|| 116 // yathApratijJAtanirvahaNArthamAdidvAravyAcikhyAsayA''ha ni0- duvihA ya teujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 117 // o spaSTA / / 117 / / bAdarapaJcabhedapratipAdanAyAha ni0- iMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya boddhavve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee| 118 // dAraM // dagdhendhano vigatadhUmajvAlo'GgAra:-, indhanasthaploSakriyAviziSTarUpastathA vidyudulkA'zanisaGkarSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazcAgniH, dAhApratibaddho jvAlAvizeSo'rciH, jvAlA chinnamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralAgnikaNAnuviddhaM bhasma murmuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhvntiiti||118|| ete ca bAdarAgnayaHsvasthAnAGgIkaraNAnmanuSyakSetre'rddhatRtIyeSu dvIpasamudreSvavyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGgIkaraNena lokAsaGkhayeyabhAgavartinaH, tathA cAgamaH uvavAeNaM dosu uDhakavADesu tiriyaloyataTTe (he) ya asyAyamarthaH-arddhatRtIyadvIpasamudrabAhalye pUrvAparadakSiNottara // 87 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastrapariz2A, caturthoddezakaH niyuktiH // 88 // tejaso dvArANi zrIAcArAGga svayambhUramaNaparyantAyate udhiolokapramANe kapATe tayoH praviSTA bAdarAgniSUtpadyamAnakAstavyapadezaM labhante, tathA tiriyaniyukti loyataTTe (he) yatti tiryaglokasthAlakeca vyavasthito bAdarAgniSUtpadyamAno bAdarAgnivyapadezabhAgbhavati / anye tu vyAcakSatezrIzIlA0 vRttiyutam tayostiSThatIti tatsthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca tiryaglokatatsthaH, tatra ca sthita utpitsurbAdarAgnivyapadezamAsAdayati, asmiMzca vyAkhyAne kapATAntargata eva gRhyate, sa ca dvayorUrddhakapATayorityanenaivopAtta iti tadvyAkhyAnAbhiprAyaM na vidmH| kapATasthApanA ceyam / samuddhAtena sarvalokavartinaH, te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamuddhAtena samavahatA bAdarAgniSUtpadyamAnAstavyapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti, yatra ca bAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarA aparyAptakAH, tannizrayA teSAmutpadyamAnatvAt, tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakAparyAptakabhedena pratyekaM dvidhA bhavanti, ete ca varNagandharasasparzAdezaiH / sahasrAgrazo bhidyamAnAH saGkhayeyayonipramukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRttA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti // 118 // sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAha ni0-jaha dehappariNAmo rattiM khajjoyagassa sA uvmaa| jariyassa va jA umhA esuvamA teujIvANaM // 119 // dAraM // / yathe ti dRSTAntopanyAsArthaH dehapariNAmaH prativiziSTA zarIrazaktiH rAtrA viti viziSTakAlanirdezaH khadyotaka iti prANivizeSaparigrahaH, yathA tasyAsau dehapariNAmo jIvaprayoganirvRttazaktirAvizvakAsti, evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAviteti / yathA vA- jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivarttate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati, eSaivopamA''gneyajantUnAm, na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA muktakagranthopapattimukhena pratipAditA, samprati prayogamAropyate'yamevArtha:-jIvazarIrANyagArAdayaH, chedyatvAdi
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 89 // hetugaNAnvitatvAt, sAsnAviSANAdisaGghAtavat, tathAtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt, zrutaskandhaH1 khadyotakadehapariNAmavat, tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt, jvaroSmavat, na cAdityAdibhira-- prathamamadhyayana zastraparijJA, nekAntaH, sarveSAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAvatvaM tasmAnAnekAntaH, tathA sacetanaM tejo, yathAyogyAhAropAdAnena caturthoddezakaH vRddhivizeSatadvikAravattvAt, puruSavat, evamAdinA lakSaNenAgneyA jantavo nizceyA iti // 119 // uktaM lakSaNadvAram, tada- niyuktiH nantaraM parimANadvAramAha 120-122 tejaso ni0-je bAyarapajjattA paliassa asaMkhabhAgamittA u / sesA tiNNivi rAsI vIsulogA asaMkhijjA // 120 // dAraM / / dvArANi ye bAdaraparyAptAnalajIvAHkSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtravartipradezarAziparimANAH bhavanti, te punarbAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saGkhayeyaguNahInAH,zeSAstrayo'pi rAzayaH pRthvIkAyavadbhAvanAyAH, kiMtu bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgnyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // 120 / / sAmpratamupabhogadvAramAha ni0- dahaNe payAvaNe pagAsaNe ya bhattakaraNe seye ya / bAyarateukkAe uvabhogaguNA maNussANaM / / 121 // dahanaM- zarIrAdyavayavasya vAtAdyapanayanArthaM prakRSTaM tApanaM pratApanaM-zItApanodAya prakAzakaraNamudyotakaraNaM-pradIpAdinA bhaktakaraNaM- odanAdirandhanaM svedo-jvaravisUcikAdInAm, ityevamAdiSvanekaprayojaneSUpasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA bhavantIti / / 121 // tadevamevamAdibhiH kAraNaiH samupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo. yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskAyajantUn hiMsantIti darzayitumAha // 89 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 90 // sUtram 32 ni0- eehiM kAraNehiM hiMsaMti teukAie jiive| sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 122 // daarN|| zrutaskandhaH1 etai dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAn jIvAn hiMsantI ti saGghaTTanaparitApanApadrAvaNAni kurvanti sAtaM sukhaM tadAtmano'- prathamamadhyayana zastraparijJA, viSyantaH parasya bAdarAgnikAyasya duHkhamudIrayantyutpAdayantIti // 122 // sAmprataM zastradvAram, tacca dravyabhAvazastrabhedAvidhA, caturthoddezakaH dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAvidhaiva, tatra samAsato dravyazastrapratipAdanAyAha | niyuktiH 123-125 ni0- puDhavI AukkAe ullA ya vaNassaI tasA paannaa| bAyarateukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 123 // tejaso dvArANi 8 pRthivI dhUlirapkAyazcArdrazca vanaspatiH trasAzca prANinaH, etadvAdaratejaskAyajantUnAM samAsataH sAmAnyena zastramiti // 123 // vibhAgato dravyazastramAha agnizastram ni0- kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM / / 124 // dAraM / / kiJcicchastraM svakAya evAgnikAya eva agnikAyasya, tadyathA- tArNo'gniH parNAgneH zastramiti, kiJcicca parakAyazastraM udakAdi, ubhayazastraM puna:- tuSakarISAdivyatimizro'gniraparAgneH, tuzabdobhAvazastrApekSayA vizeSaNArthaH, etattu pUrvoktaM samAsa-8 vibhAgarUpaM pRthivIsvakAyAdi dravyazastramiti / bhAvazastraM darzayati-bhAve zastramasaMyamo- duSpraNihitamanovAkAyalakSaNa iti // 124 / uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihIrSurniyuktikRdAha ni0- sesAI dArAI tAI jAiM havaMti puddhviie| evaM teuddese nijuttI kittiyA esA // 125 // uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni eva muktaprakAreNa tejaskAyAbhidhAnoddezake niyuktiH kIrtitA vyAvarNitA bhavatIti // 125 // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM // 90
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 91 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, caturthoddezakaH sUtram 32 agnizastram se bemi Neva sayaM logaM abbhAikkhejjA va attANaM abbhAikkhejA, je loyaM abbhAikkhar3a se attANaM abbhAikkhai, je attANaM abbhAikkhar3a se loyaM abbhAikkhai / / sUtram 32 // asya ca sambandhaH prAgvadvAcya iti, yena mayA sAmAnyAtmapadArthapRthivyapkAyajIvapravibhAgavyAvarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhastejojIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravImi, kiM punastaditi darzayati-naivetyAdi, iha hi prakaraNasambandhAllokazabdenAgnikAyaloko'bhidhitsitaH, atastamagnilokaM jIvatvena naiva svaya mAtmanA'bhyAcakSIta-8 naivAnapahvavItetyarthaH, etadabhyAkhyAne hyAtmano'pi jJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAnamavApnoti, atha ca praa| prasAdhitatvAdabhyAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam, evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAdabhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati, evaM cAsya yuktyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyAmANe satyAtmano'pyahaMpratyayasiddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataH prAptam / evamastviti cet, tanneti darzayati- neva attANaM abbhAikkhejjA naivAtmAnaM-zarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvenAhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, tathA tyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataivetyevamAdibhirhetubhiH prasAdhitatvAt, na ca prasAdhitaprasAdhanaM piSTapeSaNavadvidvajjanamanAMsi raJjayati, evaM ca satyAtmavatprasAdhitamagnilokaM yaH pratyAcakSIta so'tisAhasika AtmAnamabhyAkhyAti-nirAkaroti, yazcAtmAbhyAkhyAnapravRttaHsa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAdvizeSANAm, sati hyAtmasAmAnye pRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhyati, nAnyathA, sAmAnyasya vizeSavyApakatvAt vyApakavinivRttau ca vyApyasyApyavazyaMbhAvinI vinivRttiritikRtvA / evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavannAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam, adhunA'gnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam : // 92 // je dIhalogasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyaNNe je asatthassa kheyaNNe se dIhalogasatthassa kheyaNNe // sUtram 33 // |zrutaskandhaH1 ya iti mumukSurdIrghaloko-vanaspatiryasmAdasau kAyasthityA parimANena zarIrocchrayeNa ca zeSaikendriyebhyo dIrgho varttate, prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tathAhi-kAyasthityA tAvat vaNassaikAie NaM bhaMte? vaNassaikAietti kAlao kevaccira hoi?, goyamA! aNaMtaM kAlaM aNaMtAo caturthoddezakaH ussappiNiavasappiNio khettao aNaMtA loyA asaMkhejjA poggalapariyaTTA, te NaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAge sUtram 33 agnizastram parimANatastu paDuppannavaNassaikAiyANaM bhaMte! kevatikAlassa nillevaNA siyA?, goyamA! paDuppannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA tathA zarIrocchyAcca dIrgho vanaspati: vaNassaikAiyANaM bhaMte! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA?, goyamA! sAiregaM joyaNasahassa sarIrogAhaNA na tathA'nyeSAmekendriyANAm, ataH sthitametat-sarvathA dIrghaloko vanaspatiriti, asya ca zastramagniH, ysmaats| hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAcchastram, nanu ca sarvalokaprasiddhyA kasmAdagnireva noktaH?, kiM vA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti, atrocyate, prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametatkRtamiti, yasmAdayamutpAdyamAno jvAlyamAno vA havyavAhaH samastabhUtagrAmaghAtAya pravarttate, vanaspatidAhapravRttastu bahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt, yato vanaspatau kRmipipIlikAbhramarakapotazvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapi tarukoTaravyavasthitA syAt Apo'pyavazyAyarUpAH, vAyurapISaccaJcalasvabhAvakomalakizalayAnusArI 0vanaspatikAyo bhadanta! vanaspatikAya iti kAlataH kiyacciraM bhavati?, gautama! anantaM kAlam, anantA utsarpiNyavasarpiNyaH, kSetrato'nantA lokAH, asaMkhyeyAH // 92 / / pudgalaparAvartAH, te pudgalaparAvartA AvalikAyA asaGkhyeye bhaage| 0 pratyutpannavanaspatikAyikAnAM bhadanta! kiyatA kAlena nirlepanA syAt?, gautama! pratyutpannavanaspatikAyikAnAM nAsti nirlepanA / 0 vanaspatikAyikAnAM bhadanta! kA mahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA?, gautama! sAtirekaM yojanasahasraM shriiraavgaahnaa|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, caturthoddezakaH | sUtram 33 agnizastram zrutaskandha:18A . . zrIAcArAGga sambhAvyate, tadevamagnisamArambhapravRttaH etAvato jIvAnnAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNamakarot sUtrakAra niyukti- iti, tathA coktaM jAyateyaM na icchanti, pAvagaM jlitte| tikkhamannayaraM satthaM, sabvao'vi durAsayaM ||1||paaiinnN paDiNaM vAvi, uDDe zrIzIlA vRttiyutam annudisaamvi| ahe dAhiNao vAvi, dahe uttarao'vi y||2|| bhUyANamesamAghAo, havvavAho na saMsao, taM paIvapayAvaTThA, saMjao kiMci naarbhe||3||(dshvai0 a06 gA033-35) athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokAH,zeSAH pRthivyAdayo jIvakAyA // 93 // bahavaH, bhavasthitirapi trINyahorAtrANi svalpA itareSAM pRthivyabvAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzatisaptatridazavarSasahasraparimANA dIrghA avaseyA iti, ato dIrghalokaH-pRthivyAdistasya zastraM-agnikAyastasya kSetrajJo nipuNo'gnikArya varNAdito jAnAtItyarthaH,khedajJo vA khedaH-tadvyApAraH sarvasattvAnAMdahanAtmakaH pAkAdyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezaH yatInAmanArambhaNIyaH, tamevaMvidhaM khedaM-agnivyApAra jAnAtIti khedajJaH, ato ya eva dIrghalokazastrasya khedajJaH sa eva azastrasya saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijjIvaM vyApAdayati ato'zastram, evamanena saMyamena sarvasattvAbhayapradAyinA'nuSThIyamAnenAgnijIvaviSayaH samArambhaH zakyaH parihartuM pRthivyAdikAyasamArambhazcetyevamasau saMyame nipuNamatirbhavati, tatazca nipuNamatitvAdviditaparamArtho'gnisamArambhAvyAvRtya saMyamAnuSThAne pravarttate / idAnIMgatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanArthaM viparyayeNa sUtrAvayavaparAmarza karoti-'je asatthasse' tyAdi, yazcAzastre-saMyame nipuNaH sa khalu dIrghalokazastrasya- agneH kSetrajJaH khedajJo vA, saMyamapUrvakaM hyagniviSayakhedajJatvam, agniviSaya 0jAtatejasaM necchanti pAvakaM jvalayitum / tIkSNamanyatarat zastraM sarvato'pi durAzrayam // 1 // prAcInaM pratIcInaM vApi UrdhvamanudikSvapi / adho dakSiNato vApi dahati uttarato'pi ca // 2 // bhUtAnAmeSa AghAto havyavAho na saMzayaH / tat pradIpapratApArthaM saMyataH kizcinnArabheta / / 3 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 94 // zrutaskandha: 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, caturthoddezakaH sUtram 34-35 agnizastram khedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava evetyetadgatapratyAgataphalamAvi vitaM bhavati // 33 // kaiH punaridamevamupalabdhamityata Aha-'vIrehI tyAdi, athavA sadvaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyata upadizyate vIrehiM evaM abhibhUya diTuM, saMjaehiMsayA jattehiM sayA appamattehiM / / sUtram 34 / / ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAH- tIrthakarAstaivIrairarthato dRSTametadgaNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTamazastraM saMyamasvarUpaM ceti / kiM punaranuSThAyedaM tairupalabdhaM? ityatrocyate, abhibhUye ti, abhibhavo nAmAdicaturddhA, dravyAbhibhavo ripusenAdiparAjayaH AdityatejasA vA candragrahanakSatrAditejo'bhibhavaH, bhAvAbhibhavastu parISahopasargAnIkajJAnadarzanAvaraNamohAntarAyakarmaniIlanam, parISahopasargAdisenAvijayAdvimalaM caraNam, caraNazuddharjJAnAvaraNAdi-8 karmakSayaH, tatkSayAnnirAvaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhi kevalajJAnamupajAyate, idamuktaM bhavati-parISahopasargajJAnadarzanAvaraNIyayathAbhUtaistairidamupalabdhaM taddarzayati-saMjaehiM samyagyatAH saMyatAH prANAtipAtAdibhyastaiH, tathA sadA sarvakAlaMcaraNapratipattau mUlottaraguNabhedAyAM niraticAratvAdyatnavantastaiH, tathA sadA sarvakAlaM na vidyate pramAdo- mdyvissykssaayvikthaanidraakhyo| yeSAM te'pramattAstaiH, evaMbhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSedaM dIrghalokazastraM azastraM ca saMyamo dRSTa- upalabdhamiti / atra ca / yatnagrahaNAdIryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAttu madyAdinivRttiriti / tadevametatpradhAnapuruSapratipAdimagnizastramapAyadarzanAdapramattaiH sAdhubhiH parihAryamiti ||34||evN pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapyagniyazastramupabhogalobhAtpramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkaM darzanAyAha je pamatte guNaTThIe se hu daMDetti pavuccai / / sUtram 35 / / // 24 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 || 95 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, caturthoddezakaH sUtram 36-37 agnizastram yo hi pramatto bhavati madyaviSayAdipramAdairasaMyato guNArthI randhanapacanaprakAzAtApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamanovAkkAyo'gnizastrasamArambhakatayA prANinAMdaNDahetutvAddaNDaH prakarSaNocyate procyate, AyughRtAdivyapadezavaditi // 35 // yatazcaivaM tataH kiM karttavyamityata Aha taM pariNNAya mehAvI iyANiM No jamahaM puvvamakAsI pamAeNaM // sUtram 36 // tamagnikAyasamArambhaM daNDaphalaM parijJAya- jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM medhAvI maryAdAvyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedamAtmanyAcinotIti / tameva prakAraM darzayitumAha- iyANI tyAdi, yamahamagnisamArambhaM viSayapramAdenAkulIkRtAntaHkaraNaHsan pUrvamakArSa tamidAnIM jinavacanopalabdhAgnisamArambhadaNDatattva: nokaromIti ||36||anye tvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha__lajjamANA puDho pAsa- aNagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamArambheNaM agaNisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiNsNti| tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva agaNisatthaM samArabhai aNNehiM vA agaNisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA agaNisatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohiyAe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAyaM bhavati- esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, icatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikamma samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai / / sUtram 37 // asya granthasyoktArthasyAyamartho lezataH pradarzyate-lajjamAnAHsvAgamoktAnuSThAnaM kurvANA: sAvadhAnuSThAnena vA lajjAM kurvANAH // 95 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 96 // pRthaga vibhinnAH zAkyAdayaH pazye ti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNArthaM ziSyasya codanA, anagArA vayamityeke pravadamAnAH, kiM | zrutaskandhaH1 tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyanta iti darzayati- yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarmasamArambheNAgnizastraM samArabhamANaH sannanyAna prathamamadhyayana zastraparijJA, nekarUpAn prANino vihinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva pariphalgujIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM jAti caturthoddezakaH maraNamocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yatkaroti tadarzayati-saparivandanAdyarthI svata evAgnizastraM samArabhate tathA anyaizcAgnizastraM sUtram 38 samArambhayati tathA'nyAMzca agnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccAgneH samArambhaNaM se tasya sukhalipsoramutrAnyatra cA agnizastram hitAya bhavati, tathA tadeva ca tasyAbodhilAbhAya bhavati, sa iti yasyaitadasadAcaraNaM pradarzitam, sa tu ziSyastadagnisamArambhaNaM pApAyetyevaM sambudhyamAna AdAnIyaM grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya abhyupagamya zrutvA bhagavadantike'nagArANAM vA ihaikeSAMka sAdhUnAM jJAtaM bhavati,kiM?, taddarzayati- eSa agnisamArambhaH grantha:-karmahetutvAd, eSa eva mohaH, eSa eva mAraH, eSa eva narakastaddhetutvAditi bhAvaH, ityevamarthaM ca gRddho loko yatkaroti tadarzayati- yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate tadArambheNa cAgnizastraM samArabhate taccArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vihinastIti // 37 // kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsantIti darzayitumAha se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNaNissiyA pattaNissiyA kaTThanissiyA gomayaNissiyA kayavaraNissiyA, saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvalaMti, je tattha saMghAyamAvakhaMti te tattha pariyAvajaMti je tattha pariyAvajaMti, te tattha uddAyati / / sUtram 38 // tadahaM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanamagnikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArthaM darzayati- santi vidyante prANA // 96 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 97 // sUtram 38 agnizastram jantavaH, pRthivIkAyanizritAH pRthivIkAyatvena pariNatA ityarthaH, tadAzritA vA kRmikunthupipIlikAgaNDUpadAhimaNDUka- zrutaskandhaH1 vRzcikakarkaTakAdayaH, tathA vRkSagulmalatAvitAnAdayaH, tathA tRNapatranizritAH pataGgelikAdayaH, tathA kASThanizritA ghuNoddehi- prathamamadhyayana zastraparijJA, kApipIlikA'NDAdayaH, gomayanizritAH-kunthupanakAdayaH, kacavara:-patratRNadhUlisamudAyastanizritAH kRmikITapataGgA caturthoddezakaH dayaH / tathA santi vidyante sampatitumutplutyotplutya gantumAgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANino-jIvA makSikAbhramarapataGgamazakapakSivAtAdayaH, ete ca sampAtinaH Ahatyo petya svata eva, yadivA atyarthaM kadAcidvA'gnizikhAyAM sampatanti / c| tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yadbhavati tadarzayitumAha-agaNiM ce tyAdi, randhanapacanatApanAdyagniguNArthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti, chAndasatvAt tRtIyArthe dvitIyA, tatazcAyamarthaH-agninA spRSTAH chuptA eke kecana saGghAtamadhikaM gAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikyArthatvAt, khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaM pratAponAparasyeti, yadivA saptamyarthe dvitIyA spRSTazabdazca patitavacanaH, tatazcAyamartho bhavati-agnAveva spRSTAH-patitA eke zalabhAdayaH saGghAtaM samekIbhAvenAdhikaM gAtrasaGkocanamApadyante / prApnuvanti, ye ca tatra, agnau patitAHsaGghAtamApadyante te prANinaH tatra agnau paryApadyante, paryApattiH-sammUrchanam, USmAbhibhUtA mUrchAmApadyanta ityrthH| atha kimarthaM sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kArIti, ucyate, mAgadhadezIsamanuvRtteH vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pivyAkhyAGgAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti?, ucyante, // 97 // adhyAhAro vipariNAmo vyavahitakalpanA guNakalpanA lakSaNA vAkyabhedazceti, iha ca dvitIyAvibhakteH saptamIpariNAmaH kRt| iti / ye ca tatra agnau paryApadyante te prANinaH kRmipipIlikAbhramaranakulAdayastatrAgnAvapadrAvanti- prANAn muJcantItyarthaH,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, caturthoddezakaH sUtram 39 agnizastram zrIAcArAGgatadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAza: kiM tvanyeSAmapi pRthivI- tRNapatrakASThagomayakacavarAzritAnAM niyukti sampAtimAnAMca vyApattiravazyambhAvinIti, ata eva ca bhagavatyAM bhagavatoktaM- do purisA sarisavayA annamannehiM saddhiM agaNikAyaM zrIzIlA0 vRttiyutam / samAraMbhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM samujjAleti, ege vijjhaveti, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe? ke purise appakammayarAe?, zrutaskandhaH1 goyamA! je ujjAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammayarAe // tadevaM prabhUtasattvopamaInakaramagnyArambhaM vijJAya // 98 // manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca tatparihAraH kArya iti darzayitumAha___ettha satthaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamAraMbhamANasya iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM agaNisatthaM samAraMbhe neva'NNehiM agaNisatthaM samAraMbhAvejA agaNisatthaM samAraMbhamANe aNNe na samaNujANejA, jassete agaNikammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi // sUtram 39 // iti zastraparijJAdhyayane cturthoddeshkH||1-4|| atra agnikAye zastraM svakAyaparakAyabhedabhinnaM samArabhabhANasya vyApArayata ityeta ArambhAH pacanapAcanAdayo bandhahetutvenAparijJAtA bhavanti, tathA'traivAgnikAye zastramasamArabhamANasyaite ArambhAH parijJAtA bhavanti, yasyaite agnikAyasamArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakarmeti bravImIti pUrvavat // 39 // iti zastraparijJAyAM caturthoddezakaH samAptaH / / dvau puruSau sadRzavayasau anyo'nyaM samakamagnikArya samArambhayataH, tatraikaH puruSo'gnikArya samujvalayati, eko vidhyApayati, tatra kaH puruSo mahAkarmA kaH puruSo'lpakarmA?, gautama! ya ujjvalayati sa mahAkarmA yo vidhyApayati so'lpakarmA /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 99 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 126-127 vanaspatibhedAH ||prthmaa'dhyyne pnycmoddeshkH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaramavikalasusAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate, kiM punaH kramollaGghanakAraNamiti, ucyate, eSa hi vAyuracAkSuSatvAdduHzraddhAnaH, ataH smdhigtaashesspRthivyaaghekendriypraannignnsvruupH| ziSyaH sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate, sa eva ca kramo yena ziSyA jIvAditattvaM prati protsahante yathAvatpratipattumiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApopetaH, ataH sa eva tAvatpratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vanaspatyuddezakaH, tatra vanaspateH svabhedakalApapratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAtidezadvAraNa niyuktikRdAha ni0-puDhavIe je dArA vaNasaikAe'vi huMti te ceva / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y||126|| yAni pRthavIkApasamadhigataye dvArANyuktAni tAnyeva vanaspatau draSTavyAni, nAnAtvaM tu prarUpaNAparimANopabhogazastreSu cazabdAllakSaNe ca draSTavyamiti // 126 // tatrAdau prarUpaNAsvarUpanipinAyAha ni0- dukiA vaNassaijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savaloe do ceva ya bAyaravihANA // 127 // vanaspatayo vidhAH-sUkSmA bAdarAzca, sUkSmAH sarvalokApannAzcakSuAhyAzca na bhavantyekAkArA eva, bAdarANAM punardva vidhAne 127 // vepunaste bAdaravidhAne ityata Aha // 99 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 100 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 128-129 vanaspatibhedAH ni0-steyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha'NegavihA samAsao chavvihA huMti // 128 // bAdarAH samasataH dvividhAH-pratyekAH sAdhAraNAzca, tatra patrapuSpamUlaphalaskandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM te pratyekajIvAH, sAdhArapAstu parasparAnuviddhAnantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH, tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH, sAdhAraNAstvanekabhedAH, sarve'pete samAsataH SoDhA prtyetvyaaH||128 // tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAha ni0- rukkhAgucchA gummA layA ya vallI ya pavvagA ceva / taNavalayahariyaosahijalaruhakuhaNA ya boddhavvA / / 129 // vRzcyanta iti vRkSAH, te dvividhAH-ekAsthikA bahubIjakAca, tatraikAsthikA:- picumandAnakozambazAlAGkollapIlusallakyAdayaH, bahubIjakAstu-udumbarakapitthAstikatindukabilvAmalakapanasadADimamAtuliGgAdayaH, gucchAstu-vRntAkIkarpAsIjapAADhakItulasIkusumbharIpippalInIlyAdayaH, gulmAni tu- navamAlikAseriyakakoraNTakabandhujIvakabANakaravIrasinduvAravicakilajAtiyUthikAdayaH, latAstu- padmanAgAzokacampakacUtavAsantIatimuktakakundalatAdyAH,vallayastukuSmANDIkAliGgItrapuSItumbIvAluGkIelAlukIpaTolyAdayaH, parvagAH punaH-ikSuvIraNazuNThazaravetrazataparvavaMzanalaveNukAdayaH,tRNAni tu-zvetikAkuzadarbhaparvakArjunasurabhikuruvindAdIni, valayAni ca- tAlatamAlatakalIzAlasaralAketakIkadalIkandalyAdIni, haritAni- tandulIyakAdhUyAruhavastulabadarakamArjArapAdikAcillIpAlakyAdIni, auSadhyastu-zAlIvrIhigodhUmayavakalamamasUratilamudmASaniSpAvakulatthAtasIkusumbhakodravakabvAdayaH, jalaruhA- udakAvakapanakazaivalakalambukApAvakakazerukautpalapadmakumudanalinapuNDarIkAdayaH, kuhuNAstu- bhUmisphoTakAbhidhAnA AyakAyakuhuNakuNDu(c)zatapatrI. (pr0)| 7 varcakA. (pr0)| 0 0 trillarI0 (pr0)| 0 pAvAka0 (pr0)| 7 kuhaNeti (ni0)| // 10
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 101 // koddehalikAzalAkAsarpacchatrAdayaH, eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAMmUlaskandhakandatvakzAlapravAlAdiSvasaMkhyeyAH pratyekaM zrutaskandhaH 1 jIvAH patrANi puSpANi caikajIvAni mantavyAni, sAdhAraNAstvanekavidhAH, tadyathA-lohInihustubhAyikAazvakarNIsiMha prathamamadhyayana zastraparijJA, karNIzRGgaberamAlukAmUlakakRSNakandasUraNakandakAkolIkSIrakAkolIprabhRtayaH // 129 / / sarve'pyete saMkSepAt SoDhA bhvntii|| paJcamoddezaka: tyuktam, ke punaste bhedA ityAha niyuktiH |130-131 ni0- aggabIyA mUlavIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA samucchima samAsao vaNasaIjIvA // 130 // vanaspatibhedAH tatra koriNTakAdayo'grabIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nihuzallakkyaraNikAdayaH skandhabIjAH ikSuvaMzavetrAdayaH parvabIjAH, bIjaruhAH zAlivrIhyAdayaH, sammUrcchanajAH padminIzRGgATakapAThazaivalAdayaH, evamete samAsAttarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnye santIti pratipattavyam / / 130 // kiMlakSaNA: puna: pratyekataravo bhavantItyata Aha ni0-jaha sagalAsavANaM silesamissANa vattiyA vttttii| patteyasarIrANaM taha hu~ti sriirsNghaayaa||131|| yatheti dRSTAntopanyAmArthaH, yathA sakalasarSapANAM zleSayatIti zleSaH-sarjarasAdistena mizritAnAM varttitA valitA vartiH-tasyAM ca vartI pratyekapradezA krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyo'nyAnuvedhena, cUrNitAstu kadAcidanyo'nyAnuvedhabhAjo'pi syurityataH sakalagrahapam, yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathA ca sarSapAstathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA zleSavimizritAstathAgadveSapracitakarmapudgalodayamizritA jIvAH, pazcimArddhana gAthAyA upanyastadRSTAntena saha sAmyaM prati 70berA0 (pr0)| // 101
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 102 // | zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 132-134 vanaspatibhedAH pAditam, tatheti zabbapAdAnAditi // 131 // asminnevArthe dRSTAntAntaramAha ni0-jaha vA titasakkuliyA bahuehiM tilehi meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha hu~ti sriirsNghaayaa||132|| yathA vA tilazaSkulkiA-tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilairniSpAditA satI bhavati, tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti dRSTavyamiti ||132||saamprtN pratyekazarIrajIvAnAmekAnekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA''ha ni0- nANAvihasaMveNA dIsaMtI egajIviyA pattA |khNdhaavi egajIvA tAlasaralanAlierINaM / / 133 // / nAnAvidhaM-bhinnaM saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi yAni caivaMbhUtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThitAnyavagantavyAni, tathA skanthA apyekajIvAdhiSThitAstAlasaralanAlikeryAdInAm, nAtrAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti, avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAtpratipAditaM bhavati // 133 // sAmprataM pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitsayA''ha ni0- patteyA pajjattA seDhI' asaMkhabhAgamittA te| logAsaMkhappajjattagANa sAhAraNANaMtA // 134 // pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvartitacaturasrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzitulyapramANAH, ete ca punarbAdaratejaskAyaparyAptakarAzerasaGkhayeyaguNAH, ye punaraparyAptakAH pratyekatarujantavaste hyasaGkhayeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakA bAdaratejaskAyajIvarAzerasaGkhayeyaguNAH, sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptakA aparyAptakA vA na santyeva, sAdhAraNAstvanantA iti vizeSAnupAdAnAt, sAdhAraNAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedena caturvidhA // 102 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 103 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayana zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 135-136 vanaspatibhedA: api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ayaM tu vizeSaH-sAdhAraNabAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaMkhyeyaguNA: bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmA: aparyAptakA asaGkhayeyaguNAstebhyo'pisUkSmAH paryAptakAH asaGkhayeyaguNA iti / / 134||smprtyessaaNtruunnaaN yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niyuktikRdAha ni0- eehiM sarIrehiM paJcakkhaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijjhA cakkhuNA je na dIsaMti // 135 / / etaiH pUrvapratipAditaistaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH pratyakSaM sAkSAt te vanaspatijIvAH prarUpitAH prasAdhitAH, tathAhi-na hotAni zarIrANi jIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAji bhavanti, tathA ca prayoga:- jIvazarIrANi vRkSAH, akSAdhupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat, tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt, pANyAdisaGgAtavadeva, tathA mandavijJAnasukhAdimantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat, tathA coktaM- vRkSAdayo'kSAdhupalabdhibhAvAtpANyAdisaGghAtavadeva dehAH / tadvatsajIvA api dehatAyAH, suptAdivat jnyaansukhaadimntH||1|| zeSA iti sUkSmAste ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyA iti, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti zraddhAtavyamiti // 135 // sAmprataM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha ni0- sAhAraNamAhAro sAhAraNa ANapANagahaNaM ca |saahaarnnjiivaannN sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 136 // samAnamekam, dhAraNamaGgIkaraNaM zarIrAhArAderyeSAM te sAdhAraNAH, teSAM sAdhAraNAnAmanantakAyAnAM jIvAnAM sAdhAraNaM sAmAnyamekamAhAragrahaNaM tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etatsAdhAraNalakSaNam, etaduktaM bhavati-ekasminnAhAritavati // 103 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 104 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 137-138 vanaspatibhedAH sarve'pyAhAritavantastathaikasminnucchrasite niHzvasite vA sarve'pyucchrusitA niHzvasitA veti // 136 // amumevArthaM spaSTayitumAha ni0- egassa ujaMgahaNaM bahUNa sAhAraNANa te ceva / jaMbahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa // 137 // eko yaducchrAsaniHzvAsayogyapadalopAdanaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakASurekA syApi tadeveti // 137 // atha ye bIjAtprarohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAva ityata Aha___ ni0- joNibbhUe bIe jIvo vakkamai so va anno vA / jo'vi yamUle jIvo so cciya patte pddhmyaae||138|| ___ atra bhUtazabdo'vasthAvacanaH, yonyavasthe bIje yonipariNAmamajahatItyarthaH, bIjasya hi dvividhAvasthA-yonyavasthA'yonyavasthA ca, yadA yonyavasthAM na jahAti bIjamujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate, yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti, tasmin bIje yonibhUte jIvo vyutkrAmati utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvo'nyo vA''gatya tatrotpadyate, etaduktaM bhavati-yadA jIvenAyuSaH kSayAbIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcitsa eva prAktano jIvastatrAgatya pariNamate kadAcidanya iti, yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakartRke mUlapatre / itiyAvat, prathamapatrakaM ca yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivocyata iti, niyamapradarzanametat, zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti // 138 // yata uktaM-savvo'vi kisalao khalu uggamamANo aNantao bhaNio ityAdi / tathA'paraM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha O sarvo'pi kizalayaH khalUdacchannanantako bhnnitH| 104 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 105 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 139-142 vanaspatibhedAH ni0-cakkAgaM bhajjamANassagaMThIcuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabheeNaM aNaMtajIvaM viyANehi // 139 // yasya mUlakandatvakpatrapuSpaphalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatItiyAvat, yasya ca granthiHparva bhaGgasthAnaM vA cUrNena rajasA ghano vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate, tamanantakAyaM vijAnIhi // 139 // tathA lakSaNAntaramAha ni0- gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaMca hoi nicchIraM / jaMpuNa paNaTThasaMdhiya aNaMtajIvaM viyANAhi // 140 // spaSTArthA // 140 // evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha ni0-sevAlakatthabhANiyaavae paNae ya kiMnae ya haDhe / ee aNaMtajIvA bhamiyA aNNe aNegavihA // 141 // sevAlakacchabhANikA'vakapanakakiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditA anekaprakArAzcAnye'pItthamavagantavyA iti / samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIradRzyatvaM pratipipAdayiSayAha ni0- egassa duNha tiNha va saMkhijjANa va tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // 142 // ekajIvaparigRhItazarIraM tAlasaralanAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurgrAhyaH, tathA bisamRNAlakarNikAkuNakakaTAhAnAmekajIvaparigRhItatvaMcakSudRzyatvaM ca, dvitrisaGkhyeyAsaGkhyeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti // 142 // kimanantAnAmapyevaM?, netyata Aha // 105 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 106 // ni0- ikkassa duNha tiNha va saMkhijANavana pAsiuMsakkA / dIsaMti sarIrAiM nioyajIvANa'NatANaM // 143 // zrutaskandha:1] naikAdInAmasaGkhayeyAvasAnAnAmanantatarujIvAnAM zarIrANyupalabhyante, kutaH?, abhAvAt, na hyekAdijIvaparigRhItAnyanantAnAM prathamamadhyayanaM zastraparijJA, zarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva, kathaM ta palabhyAste bhavantIti darzayati- dRzyante zarIrANi bAdaranigodAnAmananta paJcamoddezakaH jIvAnAm, sUkSmanigodAnAMtunopalabhyante, anantajIvasaGgAtatve satyapyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnanta niyuktiH 143-144 jIvasaGgatA bhavantIti, uktaM ca-golA ya asaMkhejjA haMti NioA asaGkhyA gole| ekkeko ya nioe aNaMtajIvo munneyvvo|| vanaspatibhedAH 1 // evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAttathA varNagandharasasparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGkAyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhedAnAmavaseyAnIti, tathAhi- vanaspatInA saMvRtA yoniH, sA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tathA / zItoSNamizrabhedAcca, tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAnAm, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAm, dvyorpi| paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti / / 143 / / uktaM vidhAnadvAram, idAnIM parimANamabhidhIyate tatra prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha ni0- pattheNa va kuDaveNa vajaha koi miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA aNaMtA u||144 / / prasthakuDavAdinA yathA kazcitsarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA cAnyatra prakSiped, evaM yadi nAma kazcitsAdhAraNajIvarAzi lokakuDavena mitvA'nyatra prakSipettata evaM mIyamAnA anantA lokA bhavantIti // 144 // idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhi // 10 tsayA''ha 0 golAzcAsaGkhyayA bhavanti nigodA asaGkhyeyA gole| ekaikazca nigodo'nantajIvo munnitvyH||1||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 107 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 145-147 vanaspatibhedAH ni0-je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA asaMkhaloyA tinnivi sAhAraNANaMtA // 145 // ye paryAptakabAdaranigodAste saMvarttitacaturazrIkRtasakalalokapratarAsaGgyeyabhAgavartipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaHpratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saGkhayeyaguNAH, zeSAstrayo'pi rAzayaH pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH, ke punastraya iti?, ucyante, aparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH, ete ca kramazo bahutarakA draSTavyA iti, sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH, etacca jIvaparimANam, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti // 145 // parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha ni0- AhAre uvagaraNe sayaNAsaNa jANa juggakaraNe ya / AvaraNa paharaNesu asatthavihANesu abhusuN||146|| AhAra:-phalapatrakizalayamUlakandatvagAdinirvartyaH, upakaraNaM vyajanakaTakakavalakArgalAdi, zayanaM- khaTTAphalakAdi, AsanaM- AsandakAdi, yAnaM-zibikAdi, yugya-gantrikAdi, AvaraNa-phalakAdi, praharaNaM-lakuTamusuNDhyAdi, zastravidhAnAni ca bahUni tannirvAni, zaradAtrakhagakSurikAdidaNDopayogitvAditi // 146 // tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha ni0-Aujja kaTThakamme gaMdhaMge vattha malla joe ya / jhAvaNaviyAvaNesu atillavihANe aujjoe / / 147 // AtodyAni-paTahabherIvaMzavINAjhallAdIni, kASThakarma-pratimAstambhadvArazAkhAdi, gandhAGgAni- vAlakapriyaGgapatrakadamanakatvakkandanozIradevadArvAdIni, vastrANi- valkalakasamayAdIni, mAlyayogA- navamAlikAbakulacampakapunnAgAzo digaNDopa0 (mu0)| // 107 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 108 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH niyuktiH 148-150 vanaspatibhedAH kamAlatIvicakilAdayaH, dhmApanaM-dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH, vitApanaM- zItAbhyarditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt, tailavidhAnaM-tilAtasIsarSapeGgadIjyotiSmatIkarajAdibhiH, udyoto- vartitRNacUDAkASThAdibhiriti // 147 // evametAnyupabhogasthAnAni pratipAdya tadupasajDihIrSurAha ni0- eehiM kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 148 // dAraM // etai rgAthAdvayopAttaiH kAraNaiH prayojanaiH hiMsanti vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kiMbhUtAsta iti darzayati-sAtaM sukhaM tadanveSiNaH parasya vanaspatyAyekendriyAdeH duHkhaM bAdhAmutpAdayanti // 148 // sAmprataM zastramucyate- tacca dvidhA- dravyabhAvabhedAt, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayA''ha ni0- kappaNikuhADiasiyagadattiyakuddAlavAsiparasU a| satthaM vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggI // 149 // kalpyate-chidyate yayA sA kalpanI-zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, asiyagaM-dAtram, dAtrikA-prasiddhA, kuddAlakavAsiparazavazca, etadvanaspateHzastram, tathA hastapAdamukhAgnayazcaityetatsAmAnyazastramiti // 149 // vibhAgazastrAbhidhitsayA''ha ni0- kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 150 // kiJcit svakAyazastraM-lakuTAdikizcicca parakAyazastraM-pASANAgnyAditathobhayazastraM-dAtradAtrikAkuThArAdi, etadravyazastram, 0 ete (mu0)| // 108
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 109 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM | zastraparijJA, | paJcamoddezakaH niyukti: 151 sUtram 40 anagAratvam bhAvazastraM punarasaMyamaH duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // 150 // sakalaniyuktyarthaparisamAptipracikaTayiSayA''ha ni0- sesAIdArAItAIjAIhavaMti puddhviie| evaM vaNassaIe nijuttI kittiyA esA // 151 // uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni tatastaddArAbhidhAnAdvanaspatau niyuktiH kIrttitA vyaavrnniteti|| 151 // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM taMNo karissAmi samuTThAe, mattA maimaM, abhayaM vidittA, taMjeNo karae, esovarae, etthovarae, esa aNagAretti pvuccii| sUtram 40 // asya cAnantaraparamparAdisUtraH sambandhaH prAgvadvAcyaH, uktaM prAk sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhrAmyanti sattvAH ityevaM viditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttimAtyantikImAtmani darzayannAha- tat vanaspatInAMduHkhamahaM dRSTapratyapAyo na kariSye, yadivA tadduHkhotpattinimittabhUtaM vanaspatAvArambhaMchedanabhedanAdirUpaM no kariSye manovAkkAyaiH, tathA'parairna kArayiSye, tathA kurvatazcAnyAnnAnumaMsye, kiM kRtveti darzayatisarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak pravrajyotthAnenotthAya samutthAya, pravrajyAM pratipadyetyarthaH, tadevaM varjitasakalasAvadyArambhakalApaH saMstadvanaspatiduHkhaM tadArambhaMvA no kariSyAmIti, anena ca saMyamakriyA darzitA, na ca kriyAta eva mokSAvAptiH, kiM tarhi?, jJAnakriyAbhyAm, taduktaM- nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ca do'vi egantA / na samatthA dAuM je jmmmrnndukkhdaahaaii|| 1 // yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha- mattA maimaM matvA- jJAtvA avabudhya yathAvajjIvAn, OM jJAna kriyArahitaM kriyAmAtraM ca dve apyekAntAt / na samarthe dAtuM yAni janmamaraNaduHkhadAhakAni // 1 / / // 102
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 110 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH sUtram 40 anagAratvam matirasyAstIti matimAn, matimAnevopadezA) bhavatItyatastadvAreNaiva ziSyAmantraNaM he matiman! pravrajyAM pratipadya jIvAdipadArthAMzca jJAtvA mokSamavApnotIti, samyagjJAnapUrvikA hi kriyA phalavatIti darzitaM bhavati / punaratraivAha- abhayaM vidittA avidyamAnaM bhayamasminsattvAnAmityabhayaH-saMyamaH,saca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnni hakaM viditvA vanaspatyArambhAnnivRttirvidheyeti / etadeva darzayitumAha- taM je no karae ityAdi, taM vanaspatyArambhaM yo viditatadArambhakaTukavipAkaH no kuryAt, tasya prativiziSTeSTaphalAvAptirnAnyasyAndhamUDhyA pravarttamAnasya, abhilaSitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditi mantavyam, jJAnamapi kriyAhInaM na mokSAya, gRhAntardahyamAnaninaGkapaJcakSurjJAnavaditi, evaM jJAtvA'bhyupetya ca tatparihAraH karttavya iti darzitaM bhavati / evaM yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArambhanivRtta iti darzayati- esovarae tti, eSa eva sarvasmAdArambhAvanaspativiSayAduparato yo yathAvajjJAtvA''rambhaM na karotIti, sa punarevaMvidhanivRttibhAkkiM zAkyAdiSvapi sambhavatyutehaiva pravacana iti darzayati etthovarae tti, etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparato nAnyatra, yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAduparatavyapadezabhAg bhavati na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd, eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamaznuta iti darzayati esa aNagAretti pavuccaI 'eSaH' atikrAntasUtrArthavyavasthito'vidyamAnAgAro'nagAraH prakarSeNa ucyate procyata iti, kiMkRtaH prakarSaH?, anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambandhakRtaH prakarSaH, itizabdo'nagAravyapadezakAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNaM nAnyaditi, ye punaH projjhitapAramArthikAnagAraguNAH zabdAdInviSayAnaGgIkRtya pravarttante te tu nApekSante vanaspatIn jIvAn, yato bhUyAMsaH zabdAdayo guNA vanaspatibhya eva niSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA rAgadveSaviSamaviSavighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidha // 110 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 111 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezaka: sUtram 41 guNAvartayo rekyam gatyantaHpAtino boddhavyAH, tadanta:pAtina eva ca zabdAdiviSayAbhiSvaGgiNo bhavantIti // 40 // asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNamitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha je guNe se AvaTTe je AvaTTe se guNe // sUtram 41 // yo guNaH zabdAdikaH sa AvataH, Avartante-paribhramanti prANino yatra sa AvataH- saMsAraH, iha ca kAraNameva kAryatvena vyapadizyate yathA naDDalodakaM pAdarogaH, evaM ya ete zabdAdayo guNAH sa AvarttaH, tatkAraNatvAt, athavaikavacanopAdAnAtpuruSo'bhisambadhyate, yaH zabdAdiguNe varttate sa Avarte varttate, yazcAvarte varttatesa guNe vartata iti, atra kshciccodyckssuraah-yo| guNeSu vartete sa Avarte varttata iti sAdhu, yaH punarAvarte varttate nAsau niyamata eva guNeSu varttate, yasmAtsAdhavo vartanta Avartana guNeSu tadetatkathamiti, atrocyate, satyam, Avarte yatayo varttante na guNeSu, kintu rAgadveSapUrvakaM guNeSu vartanamihAdhikriyate, tacca sAdhUnAM na sambhavati, tadabhAvAt, Avarto'pi saMsaraNarUpo duHkhAtmako na sambhavati, sAmAnyatastu saMsArAntaHpAtitvaM sAmAnyazabdAdiguNopalabdhizcasambhavatyevAto nopalabdhiH pratiSidhyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatrasa pratiSidhyate, tathA coktaM kaNNasokkhehiM saddehiM pemmaM nAbhinivesae, ityAdi, tathA na zakyaM rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam / rAgadveSau tu yau tatra, taula budhaH parivarjayet // 1 // kathaM punarguNabhUyastvaM vanaspatibhya iti pradarzyate- veNuvINApaTahamukundAdInAmAtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH, tatazca manoharAH zabdA niSpadyante, prAdhAnyamatra vanaspatervivakSitam, anyathA tu tantrIcarmapANyAdisaMyogAcchabdaniSpattiriti, rUpaM punaH kASThakarmastrIpratimAdiSu gRhatoraNavedikAstambhAdiSu ca cakSU ramaNIyam, gandhA api hi 7 karNasaukhyeSu zabdeSu prema nAbhinivezayet /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 112 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayana zastraparijJA, paJcamoddezakaH sUtram 42 zabdAdiguNA: karpUrapATalalavalIlavaGgaketakIsarasacandanAgurukakkolakelAjAtiphalapatrikAkesaramAMsItvakpatrAdInAM surabhayo gandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti, rasAstu bisamRNAlamUlakandapuSpaphalapatrakaNTakamaJjarItvagaGkarakisalayAravindakesarAdInAM jihvendriyaprahlAdino niSpadyante'tibahava iti, tathA sparzAH padminIpatrakamaladalamRNAlavalkaladukUlazATakopadhAnatUlikapracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduSSyanti, evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo varttate sa Avarte varttate, yazca AvarttavartI sa rAgadveSAtmakatvAdguNeSu varttata iti, sa caavto nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAvarttaH svAmitvakaraNAdhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH, svAmitve nadyAdInAM kvacitpravibhAge jalaparibhramaNaM dravyasyAvarttaH, dravyANAM vA haMsakAraNDavacakravAkAdInAM vyomni krIDatAmAvarttanAdAvarttaH, karaNe tu tenaiva jaladravyeNa bhramatA yadanyadAvarttate tRNakaliJcAdi sa dravyeNAvarttaH, yathA trapusIsakaloharajatasuvarNarAvartyamAnairyadanyat tadantaHpAtyAvartyate sa dravyairAvarta iti, adhikaraNavivakSAyAmekasmin jaladravye AvartastathA rajatasuvarNarItikAtrapusIsakeSvekasthIkRteSu bahuSu dravyeSvAvarttaH, bhAvAvarto nAmAnyo'nyabhAvasaGkrAntiH, audayikabhAvodayAdvA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvarttate, iha ca bhAvAvartenAdhikArona zeSairiti ||41||ath ya ete guNAH saMsArAvarttakAraNabhUtAH zabdAdayo vanaspaterabhinirvRttAste kiM niyatadigdezabhAja uta sarvadizvityata Aha uDaM avaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAiM pAsati, suNamANe saddAiMsuNeti, uDe ahaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchati, saddesu aavi|suutrm 42 // (r) tathA (mu0)| OM ahaM (mu0)| // 112 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 113 // B prajJApakadigaGgIkaraNAdUrddhadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatalahAdiSu, ava mityavAG, adhastAgirizikhara zrutaskandhaH1 prAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adhaHzabdArthe, avAGityayaM varttate, gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM tiryak / prathamamadhyayanaM zastraparijJA, pazyati, tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH- prAcIna miti pUrvA dig, etaccopalakSaNam, anyA apyeta paJcamoddezakaH dAdyAstiryagdizo draSTavyA iti, etAsu dikSu pazyan cakSurjJAnapariNato rUpAdidravyANi cakSuAhyatayA pariNatAni pazyati sUtram 43 upalabhata ityarthaH, tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAnupayuktaH zrotreNa nAnyatheti / atropalabdhimAnaM pratipAditam, na copa zabdAdiguNAH labdhimAtrAtsaMsAraprapAtaH, kiMtu yadi mUchauM rUpAdiSu karoti, tato'sya bandha iti darzayitumAha- uDDhamityAdi punarUrddhAdermUrchAsambandhanArthamupAdAnam, mUrchan rUpeSu mUrchati, rAgapariNAmaM yAn rajyate rUpAdiSvityarthaH, evaM zabdeSvapi mUrchati, apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA, rUpazabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandharasasparzA gRhItA bhavanti, ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAd, AdyantagrahaNAdvA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti // 42 // evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha esa loe viyAhie ettha agutte annaannaae| sUtram 43 // eSa iti rUparasagandhasparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH, lokyate paricchidyate itikRtvA, etasmiMzca prastute zabdAdiguNaloke'gupto yo manovAkkAyaiH manasA dveSTi rajyate vA vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti kAyena zabdAdiviSayadezamabhisarpati, evaM yo hyagupto bhavati so'nAjJAyAM vartate, na bhagavatpraNItavacanAnusArItiyAvaditi // 43 // evaM guNazca yatkuryAttadAha (r) adha (mu0)|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezakaH sUtram 44-46 zabdAdiguNAH // 114 // puNo puNo guNAsAe, vNksmaayaare| sUtram 44 // tatazcAsAvasakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zabdAdigRddhernivartayitum, anivartamAnazca punaH punarguNAsvAdobhavati, kriyAsAtatyena zabdAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH, tathA ca yAdRzo bhavati taddarzayati-vakro'saMyamaH kuTilo narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt, samAcaraNaM samAcAraH-anuSThAnam, vakra; samAcAro yasyAsau vakrasamAcAraH, asaMyamAnuSThAyItyarthaH, avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamaIkArItyato vakrasamAcAraH, prAk zabdAdiviSayalavasamAsvAdanAdddhaH punarAtmAnamAvArayitumasamarthatvAdapathyAmraphalabhojirAjavadvinAzamAzu saMzrayata iti // 44 // evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt khaMtaputtovva idamAcarati pamatte'gAramAvase ||suutrm 45 // pramatto viSayaviSamUrchitaH agAraM gRhamAvasati, yo'pi dravyaliGgasamanvitaHzabdAdiviSayapramAdavAna asAvapi viratirUpabhAvaliGgarahitatvAt gRhastha eveti||45||anytiirthikaaH punaHsarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha lajjamANA puDho pAsa, aNagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAtImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuMse sayameva vaNassaisatthaM samAraMbhai aNNehiMvA vaNassaisatthaM samAraMbhAver3a aNNe vA 70mAcArayitu0 (mu0)| // 114 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, paJcamoddezaka: sUtram 46-47 jIvaliGgam zrutaskandha:1 // 115 // vaNassaisatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavao aNagArANaM vA aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gaDie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiNsNti||suutrm 46 // prAgvat jJeyam, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti // sAmprataM vanaspatijIvAstitve liGgamAha se bemi imaMpijAidhammayaM eyaMpijAidhammayaM, imaMpivuDDidhammayaM eyaMpivuDDidhammayaM, imaMpi cittamaMtayaM eyaMpi cittamaMtayaM, imaMpi chiNNaM milAi eyapi chiNNaM milAi, imaMpi AhAragaM eyaMpi AhAragaM, imaMpi aNiccayaM eyapi aNiccayaM, imaMpi asAsayaM eyaMpi asAsayaM, imaMpicaovacaiyaM eyapi caovavacaiyaM imaMpi vipariNAmadhammayaM eyapi vipariNAmadhammayaM // sUtram 47 // / so'hamupalabdhatattvo bravImi, athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yattadahaM bravImi, yathApratijJAtamarthaM darzayati- imaMpi jAidhammayaM ti ihopadezadAnAya sUtrArambhastadyogyazca puruSo bhavatyatastasya sAmarthyena sannihitatvAttaccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati, idamapi-manuSyazarIram, jananaM-jAtirUtpattistaddharmakam, etadapi vanaspatizarIraMtaddharmakaM tatsvabhAvameveti, pUrvako'pizabdaH sarvatra yathAzabdArthe dvitIyastu samuccaye vyAkhyeyaH, tatazcAyamarthaH-yathA puruSazarIraM bAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSavat cetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanAkamupalabhyate, tathedamapi vanaspatizarIram, yato jAtaH ketakatarurbAlako yuvA bRddhazca saMvRtta iti, atastulyatvAdetadapi jAtidharmakam, na ca kazcidvizeSo'sti, yena satyapi 7 imaMpi adhuvaM eyaMpi adhuvaM (pr0)| 0 vipariNAmanAmiyaM (pr0)| // 115 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 116 // jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti, nanu ca jAtidharmatvaM kezanakhadantAdiSvapyasti, avyabhicArika zrutaskandhaH1 ca lakSaNaM bhavatyasti ca vyabhicAraH, tasmAdayuktaM kalpayituM jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti, ucyate, satyamasti jananamAtram, prathamamadhyayanaM zastraparijJA, kintu manuSyazarIraprasiddhabAlakumArayuvavRddhAvasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAdasamaJjasametad, api ca paJcamoddezakaH kezanakhaM cetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, varddhate iti vA, na punastvayaivaM taravo'pi cetanAvatpadArthAdhArasthA sUtram 46-47 jIvaliGgam iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAttasmAdayuktamiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetuH, na pRthak / hetutA, na casamudAyahetuH kezAdiSvasti tasmAdadoSa iti / tathA yathedaM manuSyazarIrakamanavarataM bAlakumArAdyavasthAvizeSairvarddhate, tathaitadapi vanaspatizarIramaGkarakizalayazAkhAprazAkhAdibhirvizeSairvarddhata iti, tathA yathedaM manuSyazarIraM cittavadevaM vanaspati zarIramapi cittavat, kathaM?, cetayati yena taccittaM- jJAnam, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugatamevaM vanaspatizarIramapi, yato dhAtrIprapannATAdInAM svApavibodhasadbhAvaH tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svaprarohaNAveSTanaM prAvRDjaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAdaGkarodbhedaH, tathA mdmdnsnggskhldgtivighuurnnmaanlollocnvilaasiniisnnuupursukumaarcrnntaaddnaadshoktroH| pallavakusumodbhedaH, tathA surabhisurAgaNDUSasekAdbakulasya spRSTaprarodikAdInAM ca hastAdisaMsparzAtsaGkocAdikA parisphuTA kriyopalabdhiH, na caitadabhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate, tasmAtsiddha cittavattvaM vanaspateH iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM chinnaM mlAyati tathaitadapi chinnaMmlAyati, manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaMmlAyati-zuSyati, tathA taruzarIramapi 8 // 116 // pallavaphalakusumAdi chinnaM zoSamupagacchat dRSTam, na cAcetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM stanakSIravyaJjanauda (c) kumArakayuvavRddhAdyavasthA0 (mu0)| 0 prarohikA0 (mu0)| 0 tathedamapi pra0 /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 117 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, SaSThoddezaka: sUtram 48 jIvaliGgam nAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaMtathaitadapi vanaspatizarIraM bhUjalAdyAhArAbhyavahArakam, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam, atastadbhAvAtsacetanatvamiti / tathA yathedaM manuSyazarIramanityaka-nasarvadA'vasthAyi tathaitadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt, tathAhi-asya daza varSasahasrANi utkRSTamAyuH / tathA yathedaM manuSyazarIramazAzvataM- pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathaitadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathedamiSTAniSTAhArAdiprAptyA cayApacayikaM vRddhihAnyAtmakaM tathaitadapi iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM vividhapariNAmaH- tattadrogasamparkAt pANDutvodaravRddhizophakRzatvAGgalinAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA, tathA cha rasAyanasnehAdhupayogAdviziSTakAntibalopacayAdirUpo vipariNAmastaddharmakaM tatsvabhAvakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAtpuSpapatraphalatvagAdyanyathAbhavanAt tathAvidhadauhRdapradAnena puSpaphalAdyupacayAdvipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApasadbhAvAdasaMzayaM gRhANaitat-sacetanAstarava iti ||evN vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe bandhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSurAha ettha satthaM samArabhamANasya iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa icchete AraMbhA pariNAyA bhavaMti,taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM vaNassaisatthaM samAraMbhejA NevaNNehiM vaNassaisatthaM samAraMbhAvejA NevaNNe vaNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme // sUtram 48 // tti bemi||pnycm uddezakaH smaaptH||1-5|| etasmin vanaspatau zastraM dravyabhAvAkhyamArabhamANasyetyete ArambhA aparijJAtA-apratyAkhyAtA bhavanti, etasmiMzca vanaspatau zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtAH-pratyAkhyAtA bhavantIti pUrvavaccarcaH, yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti // 117 // 3888888888
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bravImi pUrvavaditi // 48 // iti zastraparijJAyA'dhyayane pnycmoddeshkH|| zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 118 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, SaSThoddezakaH niyuktiH 152-153 trasasvarUpam ||prthmaa'dhyyne sssstthoddeshkH|| uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSThaH samArabhyate- asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vanaspatikAyaH pratipAditaH, tadanantaraM ca trasakAyasyAgame paripaThitatvAttatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepetrasakAyoddezakaH, tatra trasakAyasya pUrvaprasiddhadvArakramAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha ni0- tasakAe dArAI tAIjAIhavaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y||152|| trasyantIti trasAsteSAM kAyastrasakAyastasmiMstAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM tu vidhAnaparimANopabhogazastradvAreSu, cazabdAllakSaNe ca pratipattavyamiti // 152 / / tatra vidhAnadvAramAha ni0- duvihAkhalu tasajIvA laddhitasA ceva gaitasA ceva / laddhIya teuvAU teNa'higAro ihaM natthi // 153 // dvividhA dvibhedAH, khaluravadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva, trasanAt- spandanAt trasAH, jIvanAtprANadhAraNAjIvAH, tasA eva jIvAstrasajIvAH, labdhisA gatitrasAzca, labdhyA tejovAyU trasau, labdhistacchaktimAtram, labdhitrasAbhyAmihAdhikAro 8 // 118 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 119 // nAsti, tejaso'bhihitatvAdvAyozcAbhidhAsyamAnatvAd, ata: sAmarthyAdgativasA evAdhikriyante // 153 // ke punaste kiyar3hedA zrutaskandha:1 vetyata Aha prathamamadhyayanaM zastraparijJA, ni0- neraiyatiriyamaNuyA surA ya gaio cauvvihA ceva / pajjattA'pajjattA neraiyAI anAyavvA // 154 // SaSThoddezaka: nArakA- ratnaprabhAdimahAtamaHpRthvIparyantanarakAvAsinaH saptabhedAH, tiryazco'pi dvitricatuSpaJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanajAH niyuktiH 152-155 garbhavyutkrAntayazca, surA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH, ete gatitrasAzcaturvidhAH, nAmakarmodayAbhinivRttagatilAbhA trasasvarUpam datitrasatvam, ete ca nArakAdayaH paryAptAparyAptabhedena dvividhA jJAtavyAH, tatra paryAptiH pUrvoktaiva SoDhA, tayA yathAsambhavaM niSpannAH paryAptAH, tadviparItAstvaparyAptakA antarmuhurttakAlamiti // 154 // idAnImuttarabhedAnAha ni0-tivihA tivihA joNI aMDApoaajarAuA ceva / beiMdiya teindiya cauro paMciMdiyA ceva / / 155 ||daarN // atra hizItoSNamizrabhedAttathA sacittAcittamizrabhedAttathA saMvRtavivRtatadubhayabhedAttathA strIpuMnapuMsakabhedAccetyAdIni bahUni , yonInAM trikANi sambhavanti, teSAM sarveSAM saGgrahArthaM trividhA trividheti vIpsAnirdezaH, tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoni: caturthyAmuparitananarakeSu zItA adhastananarakeSUSNA paJcamISaSThIsaptamISUSNaiva netare, garbhavyutkrAntikatiryamanuSyANAmazeSadevAnAM ca zItoSNA yonirnetare, dvitricatuHpaJcendriyasaMmUrchanajatiryamanuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA (r)vyutkAntAzca (pr0)| zItA zItoSNeti / tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmipUSNaiva yoniH caturthyAmuparitananarakeSUSNA'dhastananarakeSu zItA paJcamISaSThIsaptamISu | zItaiva netare iti pA., matAntarAbhiprAyakazcAyaM pAThaH, asti saGgahaNIvRttAvevaM matadvayamapi / // 119 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ trasasvarUpam zrIAcArAGga zItoSNA ceti, tathA nArakadevAnAmacittA netare, dvIndriyAdisammUrchanajapaJcendriyatiryanuSyANAM trividhA'pi yoniH saci zrutaskandhaH1 niyuktitAcittA mizrA ca, garbhavyutkrAntikatiryamanuSyANAM mizrA yonirnetare, tathA devanArakANAM saMvRtA yonirnetare, dvitricatu prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam rindriyasammUrchanajapaJcendriyatiryaGmanuSyANAM vivRtA yonirnetare, garbhavyutkrAntikatiryaGmanuSyANAM saMvRtavivRtA yonirnetare, tathA ja SaSThoddezakaH zrutaskandhaH1 nArakA napuMsakayonaya eva, tiryaJcastrividhAH- strIpuMnapuMsakayonayo'pi, manuSyA apyevaM traividhyayonibhAjaH, devAH strIpuMyonaya niyukti: 155 // 120 // eva, tathA'paraM manuSyayonestraividhyam, tadyathA- kUrmonnatA, tasyAM cAhaccakravartyAdisatpuruSANAmutpattiH, tathA zaGkhAvartA, sA ca strIratnasyaiva, tasyAM ca prANinAM sambhavo'sti na niSpattiH, tathA vaMzIpatrA, sA ca prAkRtajanasyeti, tathA'paraM traividhyaM niyuktikRddarzayati-tadyathA-aNDajAH potajAH jarAyujAzceti, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulIgajakalabhakAdayaH, jarAyujA gomahiSImanuSyAdayaH, tathA dvitricatuHpaJcendriyabhedAcca bhidyante, evamete trasAstrividhayonyAdibhedena prarUpitAH, etadyonisaGgrAhiNyau ca gAthe puDhavidagaagaNimAruyapatteyanioyajIvajoNINaM / sattaga sattaga sattaga sattaga dasa coddasa ya lakkhA // 1 // vigaliMdiesu do do cauro cauro ya nArayasuresu / tiriyANa honti cauro coddasa maNuANa lkkhaaii||2|| evamete cturshiitiyonilkssaa| bhavanti, tathA kulaparimANaM kulakoDisayasahassA battIsaThThaTTanava ya pnnviisaa| egidiyabitiiMdiyacauriMdiyahariyakAyANaM // 1 // addhatterasa bArasa dasa dasa nava ceva koddilkkhaaii| jlyrpkkhicuppyurbhuyprisppjiivaannN||2|| paNavIsaM chabbIsaM ca sayasahassAI (r)pRthvyudakAgnimArutapratyekanigodajIvayonInAm / sapta sapta sapta sapta daza caturdaza ca lakSAH // 1 // vikalendriyeSu dve dve catasrazcatamrazca nArakasurayoH / tirazcAM bhavanti // 120 // *catasrazcaturdaza manuSyANAM lkssaaH||2||0 kulakoTizatasahasrANi dvAtriMzat aSTASTanava ca paJcaviMzatiH / ekendriydvitiindriycturindriyhritkaayaanaam||1||ardhtryodsh dvAdaza daza daza nava caiva kottiilkssaaH| jalacarapakSicatuSpadorobhujaparisarpajIvAnAm / / 2 / / paJcaviMzatiH SaDriMzatizca zatasahasrANi sattaTTa ya nava ya aTThavIsaM ca / beindiyateindriya. pr|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 121 // SaSThoddezakaH naarysuraannN| bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM mnnussaannN|| 3 // egA koDAkoDI sattANautiM ca syshssaaii| pannAsaM ca sahassA hai| zrutaskandhaH 1 kulakoDINaM muNeyavvA ||4||angkto'pi 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaM boddhavya iti / / 155 / uktA prarUpaNA, prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tadanantaraM lakSaNadvAramAhani0-dasaNanANacaritte cAriyAcarie adANalAbhe / uvabhogabhogavIriya iMdiyavisae yaladdhI y||156 // niyuktiH 156-157 ni0- uvaogajogaajjhavasANe vIsuMca laddhi odaiyA / aTThavihodaya lesA sannusAse kasAe a||157|| trasalakSaNam darzanaM samAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhyam, matyAdIni jJAnAni svaparaparicchedino jIvasya pariNAmAH jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritram, cAritrAcAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAm, tathA dAnalAbhabhogopabhogavIryazrotracakSurghANarasanapzanAkhyAH daza labdhayaH jIvadravyAvyabhicArariNyo lakSaNaM bhavanti, tathopayogaH- sAkAro'nAkArazcASTacaturbhedaH, yogo manovAkkAyAkhyastridhA, adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmasamutthAH, viSvag-pRthaglabdhInAmudayA:- prAdurbhAvAH kSIramadhvAsravAdayaH, jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH,lezyAH- kRSNAdibhedA azubhAH zubhAzca kaSAyayogapariNAmavizeSasamutthAH, saMjJAstvAhArabhayaparigrahamaithunAkhyAH, athavA dazabhedAH-anantaroktAzcatasraH krodhAdyAzca catamrastathaughasaMjJA lokasaMjJA ca, ucchrAsaniHzvAsau prANApAnau, kaSAyAH kaSa:- saMsArastasyAyAH krodhAdayo'nantAnu // 121 // nArakasurayoH / dvAdaza ca zatasahasrANi kulakoTInAM manuSyANAm / / 3 / / ekA koTIkoTI saptanavatizca zatasahasrANi / paJcAzaca sahasrANi kulakoTInAM muNitavyAni / / 4 // 0 cariyAcarie (pr0)| 0 NaM udayA (pr0)| 0 manaHpariNAmavizeSAH (pr0)|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 122 // bandhyAdibhedAt SoDazavidhAH / etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyAdInAM lakSaNAni yathAsambhavamavagantavyAnIti, na caivaM- zrutaskandhaH1 vidhalakSaNakalApasamuccayo ghaTAdiSvasti, tasmAttatrAcaitanyamadhyavasyanti vidvaaNsH||156-157 // abhihitalakSaNakalA prathamamadhyayana zastraparijJA, popasaJjihIrSayA tathA parimANapratipAdanArthaM gAthAmAha SaSThoddezaka: ni0- lakkhaNameyaM ceva upayarassa asaMkhabhAgamittAu / nikkhamaNe ya pavese egAIyAvi emeva // 158 // niyuktiH 158-159 tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM-liGgametAvadeva darzanAdi paripUrNam, nAto'nyadadhikamastIti / parimANaM trasalakSaNam punaH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAstrasakAyaparyAptakAH, ete ca bAdaratejaskAyaparyAptake-2 bhyo'saGkhayeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyastrasakAyikAparyAptakAH asaGkhayeyaguNAH, tathA kAlataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pisAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA eveti, tathA gamaH paDuppannatasakAiyA kevatikAlassa nillevA siyA?, goyamA! jahannapae sAgarovamasayasahassapuhuttassa ukkosapade'vi sAgarovamasayasahassapuhuttassa / udvarttanopapAtau gAthAzakalenAbhidadhAti- niSkramaNaM- udvarttanaM pravezaH- upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA ] utkRSTatastu evameveti pratarasyAsaGgyeyabhAgapradezaparimANA evetyarthaH // 158 ||saamprtmvirhitprveshnirgmaabhyaaN parimANavizeSamAhanika- nikkhamapavesakAlo samayAI ittha aavliibhaago| aMtomutta'viraho udahisahassAhie donni / / 159 // dAraM / / // 122 // (r)pRthaktvaparimANA (pr0)| (r) pratyutpannatrasakAyikAH kiyatA kAlena nirlepAH syuH?, gautama! jaghanyapade sAgaropamazatasahasrapRthaktvena utkRSTapade'pi saagropmshtshsrpRthktven|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 123 // jaghanyena avirahitA saMtatA traseSu utpattiniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvau trIn vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikA'saGkhyeya- zrutaskandhaH 1 bhAgamAnaM kAlaM satatameva niSkramaH pravezo vA, ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthApazcimArddhana- avirahaH sAtatyenAva prathamamadhyayanaM zastraparijJA, sthAnam, ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntarmuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAyekendriyeSUtpadyate, prakarSaNAdhikaMsAgaropamasahasradvayaM SaSThoddezakaH ca trasabhAvenAvatiSThate santatamiti // 159 // uktaM pramANadvAram, sAmpratamupabhogazastravedanAdvAratrayapratipAdanAyAha niyuktiH 160-162 ni0- maMsAIparibhogo satthaM satthAiyaM aNegavihaM / sArIramANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya / / 160 / / dAraM / / trasazastrAdiH mAMsacarmakezaromanakhapicchadantasnAyavasthiviSANAdibhistrasajIvasambandhibhirupabhogo bhavati,zastrapunaHzastrAdikamiti zastraM khaDgatomarakSurikAdi tadAdiryasya jalAnalAdestacchastrAdikamanekavidhaM- svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAra sakAyasyeti, vedanA cAtra prasaGgenocyate- sA ca zarIsamutthA manaHsamutthA ca dvividhA yathAsambhavam, tatrAdyA zalyazalAkAdibhedajanitA, itarA priyaviprayogApriyasamprayogAdikRtA, bahuvidhA ca jvarAtIsArakAsazvAsabhagandarazirorogazUlagudakIlakAdisamutthA tIvrati ||160||punrpyupbhogprpnycaabhidhitsyaa''h ni0- maMsassa kei aTThA kei cammassa keiromaannN| picchANaM pucchANaM daMtANa'TThAvahijaMti // 161 // ni0- keI vahaMti aTThA kei aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMdhaMti vahaMti mAraMti // 162 / / daarN|| mAMsArthaM mRgazUkarAdayo vadhyante, carmArthaM citrakAdayaH, romArthaM mUSikAdayaH picchArthaM mayUragRddhakapiJcurudukAdayaH, pucchArthaM / camaryAdayaH, dantArthaM vAraNavarAhAdayaH, vadhyanta iti sarvatra sambadhyata iti // 161 // tatra kecana pUrvoktaprayojanamuddizya ghnanti, // 123
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 124 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, SaSThoddezakaH niyukti: 163 sUtram 49 trasazastrAdiH trasabhedAH kecittu prayojanamantareNApi krIDayA ghnanti, tathA pare prasaGgadoSAt mRgalakSakSipteSu lelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapotaka piJjalazukasArikAdayo hanyante, tathA karma-kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGga:-anuSThAnaM tatra prasaktAH-taniSThAH santastrasakAyikAn bahUn badhnanti rajjvAdinA, ghnanti-kazalakuTAdibhiH tADayanti, mArayanti prANairviyojayantIti / / 162 / / evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniryuktyarthopasaMhArAyAha ni0-sesAiMdArAI tAIjAiM havaMti puDhavIe, evaM tasakAyamI nijuttI kittiyA esA / / 163 // uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyeva vAcyAni yAni pRthvIsvarUpasamadhigame nirUpitAni, ata evamazeSadvArAbhidhAnAttrasakAye niyuktiH kIrttitaiSA sakalA bhavatItyavagantavyeti // 163 ||saamprtN sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM se bemi saMtime tasA pANA, taMjahA-aMDayA poyayA jarAuA rasayA saMseyayA saMmucchimA ubbhiyayA uvavAiyA, esa saMsAretti pvuccii| sUtram 49 // asya cAnantaraparamparAdisUtrasambandhaH prAgvadvAcyaH, so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinisRtArthajAtAvadhAraNAdyathAvadupalabdhaM tattvamiti, santi vidyante trasyantIti trasA:-prANino dvIndriyAdayaH, te ca kiyadbhedAH kiMprakArAzceti darzayatitadyatheti vAkyopanyAsArthaH, yadivA tat prakArAntaramarthato yathA bhagavatA'bhihitaM tathA'haM bhaNAmIti, aNDAjjAtAH aNDajAHpakSigRhakokilAdayaH, potAdeva jAyante potajAH anyeSvapi dRzyate (pA-3-2-101) iti janerDapratyayaH, te ca hastivalgu (r)potA eva (pr0)| // 124
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 125 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM | zastraparijJA, SaSThoddezakaH sUtram 50 trasabhedAH lIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH, pUrvavat DapratyayaH, gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjjAtArasajAHtakrAranAladadhitImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH-matkuNayUkAzatapadikAdayaH, sammurchanAjjAtAH sammUrchanajAH-zalabhapipIlikAmakSikAzAlikAdayaH, udbhedanamudbhittato jAtA udbhijAH, pRSodarAditvAddalopaH, pataGgakhaJjarITapArIplavAdayaH, upapAtAjAtA upapAtajAH, athavA upapAte bhavA aupapAtikAH- devA nArakAca, evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante, etadeva zAstrAntare trividhamupanyastaM sammUrchanagarbhopapAtAjanma (tattvArtha a02 sU032) rasasvedajodbhijAnAM sammUrchanajAntaHpAtitvAt aNDajapotajajarAyujAnAM garbhajAnta:pAtitvAt devanArakANNAmaupapAtikAnta:pAtitvAt iti trividhaM janmeti, iha cASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evametasminnaSTavidhe janmani sarve trasajantavaH saMsAriNo nipatanti, naitadvyatirekeNAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlAGganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH, santi ca anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAm, na kadAcidetairvirahitaH saMsAraH sambhavatIti, etadeva darzayati- esa saMsArotti pavuccati eSo'NDajAdiprANikalApaH saMsAraH procyate, nAto'nyastrasAnAmutpattiprakAro'stItyuktaM bhavati // 49 // kasya punaratrASTavidhabhUtagrAme utpattirbhavatItyAha___ mNdssaaviyaanno|suutrm 50 // mando dvidhA-dravyabhAvabhedAt, tatra dravyamando'tisthUlo'tikRzo vA, bhAvamando'pyanupacitabuddhirbAla: kuzAstravAsitabuddhirvA, ayamapi sadbuddherabhAvAdvAla eva, iha bhAvamandenAdhikAraH, mandasye ti bAlasyAviziSTabuddheH ata evAvijAnato (r) saMsAretti (pr0)| // 125 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 126 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, SaSThoddezakaH sUtram 51 saMsAro duHkham hitAhitaprAptiparihArazUnyamanasaH ityeSo'nantaroktaH saMsAro bhavatIti // 50 // yadyevaM tataH kimityAha nijjhAittA paDilehittA patteyaM parinivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM ti bemi, tasaMti pANA padiso disAsu y||suutrm 51 // __ evamimaMtrasakAyamAgopAlAGganAdiprasiddhaM nizcayena dhyAtvA nirdhyAya cintayitvetyarthaH, ktvApratyayasyottarakriyApekSatvAd bravImItyuttarakriyA sarvatra yojanIyeti / pUrvaM ca manasA''locya tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati-paDilehetta tti pratyupekSyadRSTvA yathAvadupalabhyetyarthaH, kiMtaditi darzayati- pratyeka mityekamekaM trasakAyaMprati parinirvANaM sukhaM pratyekasukhabhAjaH sarve'pi prANinaH, nAnyadIyamanya upabhuGkte sukhamityarthaH, eSa ca sarvaprANidharma iti darzayati-sarveSAM prANinAM-dvitricaturindriyANAm, tathA sarveSAM bhUtAnAM- pratyekasAdhAraNasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakatarUNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM-garbhavyutkrAntikasammUchenajaupapAtikapaJcendriyANAm, tathA sarveSAM sattvAnAM- pRthivyAghekendriyANAmiti, iha ca prANAdizabdAnAM yadyapi paramArthato'bhedastathApi uktanyAyena bhedo draSTavyaH, uktaM ca prANA dvitricatuH proktAH, bhUtAstu taravaH smRtaaH| jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvA udiiritaaH||1||iti, yadivA zabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH, tadyathA-satataprANadhAraNAtprANAH kAlatrayabhavanAd bhUtAstrikAlajIvanAt jIvAH sadA'stitvAtsattvA iti, tadevaM vicintya pratyupekSya ca yathA sarveSAM jIvAnAM pratyekaM parinirvANaM-sukhaM tathA pratyekamasAtaM- aparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamahaM bravImi, tatra duHkhayatIti duHkham, tadviziSyate kiMviziSTaM? - asAtaM asadvedhakA~zavipAkajamityarthaH, tathA aparinirvANa miti samantAt sukhaM parinirvANaM naparinirvANamaparinirvANaM samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH, tathA mahAbhaya miti mahacca tadbhayaMca mahAbhayam, nAta: paramanyad // 126 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 127 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, SaSThoddezakaH sUtram 52 trasavadhaH bhayamastIti mahAbhayam, tathAhi-sarve'pi zArIrAnmAnasAcca duHkhAdudvijante prANina iti, itizabda evamarthe, evamahaM bravImi samyagupalabdhatattvo yatprAguktamiti / etacca bravImItyAha- tasaMtI tyAdi, evaMvidhena ca asAtAdivizeSaNaviziSTena duHkhenAbhibhUtAstrasyanti- udvijanti prANA iti prANinaH, kutaH punarudvijantIti darzayati- pragatA dik pradigvidik ityarthaH, tataH pradizaH sakAzAdudvijanti, tathA prAcyAdiSu ca dikSuvyavasthitAstrasyanti, etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazca gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt, tatazcAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkvA na kAciddiganudigvA yasyAMna santi trasA: trasyanti vA na yasyAM sthitAH-kozikArakITavat, kozikArakITo hi sarvadigbhyo'nudigbhyazca bibhyadAtmasaMrakSANArthaM veSTanaM karoti zarIrasyeti, bhAvadigapina kAcittAdRzyasti yasyAM vartamAno janturna trasyet, zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu janyante prANino'tastrAsaparigatamanasaH srvdaa'vgntvyaaH||51|| evaM sarvatra dikSvanudikSu ca trasAH santIti gRhNImaH, digvidigvyavasthitAstrasAstrasyantItyuktam, kutaH punastrasyanti?- yasmAttadArambhavadbhiste vyApAdyante, kiM punaH kAraNaM? te tAnArambhanta ityata Aha tattha tattha puDho pAsa AturA paritAvaMti, saMti pANA puDho siyaa||suutrm 52 // tatra tatra teSu teSu kAraNeSUtpanneSu vakSyamANeSu arcAjinazoNitAdiSu ca pRthagvibhinneSu prayojaneSu, pazyeti ziSyacodanA, kiM tatpazyeti darzayati- mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAH- asvasthamanasaH pari-samantAttApayanti-pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANivyApAdanena vA tadArambhiNastrasAniti, yena kenacidArambheNa prANinAM santApanaM bhavatIti darzayannAha- saMtI tyAdi, santi vidyante prAyaH sarvatraiva prANAH- prANinaH pRthak vibhinnAH dvitricatuHpaJcendriyAH zritAH pRthivyAdizritAH, etacca jJAtvA // 127 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 128 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, SaSThoddezakaH sUtram 53-54 trasavadha: niravadyAnuSThAyinA bhvitvymitybhipraayH||52|| anye punaranyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayannAha__ lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsati, tattha khalubhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva tasakAyasatthaM samArabhati aNNehiM vA tasakAyasatthaM samAraMbhAvei aNNe vA tasakAyasatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA khalu bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiMNAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gahie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati / / sUtram 53 // pUrvavat vyAkhyeyam, yAvat aNNe aNegarUve pANe vihiMsai tti // 53 // yAni kAnicitkAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha se bemi appege accAe haNaMti, appege ajiNAe vahaMti, appege maMsAe vahaMti, appege soNiyAe vahaMti, evaM hiyayAe pittAe vasAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe NahAe NhAruNIe aTThIe aTThimiMjAe aTThAe aNaTThAe, appege hiMsiMsu metti vA vahati appege hiMsaMti metti vA vahaMti appege hiMsissaMti metti vA vahati // sUtram 54 // tadahaM bravImi yadarthaM prANinastadArambhapravRttApAdyanta iti, apyeke'rcAyaghnanti, apiruttarApekSayA samuccayArthaH, eke kecana tadarthitvenAturAH, arcyate'sAvAhArAlaGkAravidhAnairityarcAdehastadarthaM vyApAdayanti, tathAhi- lakSaNavatpuruSamakSatamavyaGgaM // 128 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 129 // trasavadha: vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvanti upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sa zrutaskandhaH1 hastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazcAdviSaM jIryati, tathA ajinArtha-citrakavyAghrAdIn vyApAdayanti, evaM mAMsazoNita- prathamamadhyayana zastraparijJA, hRdayapittavasApicchapucchavAlazRGgaviSANadantadaMSTrAnakhasnAyvasthyasthimijAdiSvapi vAcyam, mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlA saptamoddezakaH lekhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA mananti, pittArthaM mayUrAdayaH, vasArthaM vyAghramakaravarAhAdayaH, picchA) | sUtram 55 mayUragRdhrAdayaH, pucchArthaM rojhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH,zRGgArtha rurukhaDgAdayaH, tatkila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zRgAlAdayastimirApahRtvAttaddantAnAm, daMSTrArthaM varAhAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH, snAyvarthaM / gomahiSyAdayaH, asthyarthaMzaGkhazuktyAdayaH, asthimijArthaM mahiSavarAhAdayaH, evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayAghnanti, apare tu kRkalAsagRhakokilAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti, anye punaH hiMsisu metti hiNsitvaanesso'smtsvjnaansiNhH| sarpo'rirvA'to ghnanti, mama vA pIDAM kRtavanta ityato hanti, tathA anye vartamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti ghnanti, tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatameva sarpAdikaM vyApAdayanti // 54 // evamanekaprayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddezakArthamupasaJjihIrSurAha ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavanti, taM pariNNAya mehAvI Neva sayaMtasakAyasatthaM samAraMbhejA Neva'NNehiM tasakAyasatthaM samAraMbhAvejANeva'NNe tasakAyasatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete tasakAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se humuNI prinnnnaaykmme||ttibemi ||suutrm 55||iti SaSTha uddeshkH|| OM viSANArthaM zRgAlAdayaH, dantArthaM hastyAdayaH iti (pra0) paraM 'viSANaM tu zRGge kolebhadantayoH' itynekaarthvcnaannaaymsundrH| // 12
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH niyuktiH |164-165 vAyusvarUpam zrutaskandhaH1 // 130 // prAgvadvAcyam, yAvatsa eva munistrasakAyasamArambhaviratatvAt parijJAtakarmatvAtpratyAkhyAtapApakarmatvAditi bravImi bhagavataH trilokabandhoH prmkevlaaloksaakssaatkRtsklbhuvnprpnycsyopdeshaaditi| zastraparijJAyA'dhyayane SaSThoddezakaH // 1-6 // ||prthmaa'dhyyne sptmoddeshkH|| uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAdalpaparibhogatvAdutkramAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyate- tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vAyUddezaka iti, tatra vAyoH svarUpanirUpaNAya katiciTThArAtidezagarbhA niyuktikRdgAthAmAha ni0- vAussa'vi dArAI tAIjAiM havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 164 // vAtIti vAyustasya vAyorapi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM-bhedaH, tacca vidhAnaparimANopabhogazastreSu, cazabdAllakSaNe ca draSTavyamiti // 164 // tatra vidhAnapratipAdanAyAha ni0- duvihA u vAujIvA suhamA taha bAyarA u logNmi|suhumaa yasavaloe paMceva ya baayrvihaannaa||165 // vAyureva jIvA vAyujIvAH, te ca dvividhAH-sUkSmabAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca, tatra sUkSmAH sakalalokavyApitayA 0 vadbhAvanIyaM (pr0)| // 1
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 131 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastrapariz2A, saptamoddezakaH niyuktiH |166-167 vAyusvarUpam avatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAnta mavat vyAptyA sthitAH, bAdarabhedAstupaJcaivAnantaragAthayA vakSNamANA iti // 165 // bAdarabhedapratipAdanAyAha ni0- ukkaliyA maMDaliyA guMjA ghaNavAya suddhavAyA y| bAyaravAuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee||166 ||daarN / / sthitvA sthitvotkalikAbhiryo vAti sa utkalikAvAtaH, maNDalikAvAtastu vAtolIrUpaH, guJjA- bhambhA tadvaguJjanyo vAti sa guJjAvAtaH, ghanavAto'tyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpaH, mandastimitaHzItakAlAdiSu zuddhavAtaH, ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyogamantarbhAvo draSTavya iti, evamete bAdaravAyuvidhAnAni-bhedAH paJcavidhAH praJcaprakArA vyAvarNitA iti // 166 // lakSaNadvArAbhidhitsayA''ha ni0-jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM va aNjnnaaiisuN| eovama Aeso vaae'sNte'viruuvNmi||167|| yathA devasya zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyate cetanAvaccAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAttathAbhUtaM rUpaM kurvanti yaccakSuSA nopalabhyate, na caitadvaktuM zakyate- nAstyacetanaM ceti, tadvadvAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAMzceti, yathA vA'ntardhAnamaJjanavidyAmantrairbhavati manuSyANAm, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadupamAno vAyAvapi bhavati Adezo vyapadezo'satyapi rUpaiti, atra cAsacchabdo nAbhAvavacanaH, kiMtvasadrUpaMvAyoriti cakSurgAhyaM tadrUpaMna bhavati, sUkSmapariNAmAt, paramANoriva, rUparasagandhasparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA'nyeSAM vAyuH sparzavAneveti, prayogArthazca gAthayA pradarzitaH, 0 etadupamAnena (pr0)| OM paramANuriva (pr0)| // 131 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 132 / / zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH niyuktiH 168-170 vAyusvarUpam prayogazcAyaM- cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAt, gavAzvAdivat, tiryagevagamananiyamAbhAvAt aniyamitavizeSaNopAdAnAcca paramANunA'naikAntikAsaMbhavaH, tasya niyamitagatimattvAt, jIvapudgalayoH anuzreNigati (tattvA0 a0 2 sU0 27) riti vacanAt, evameSa vAyuH- ghanazuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti ||167||primaanndvaarmaah ni0-je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsulogA asaMkhijjA // 168 ||daarN|| ye bAdaraparyAptakA vAyavaste saMvarttitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstrayo'pi rAzayo viSvakpRthagasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizeSazcAyamatrAvagantavyaH-bAdarApkAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaGkhayeyaguNAH bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhayeyaguNAH sUkSmApkAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmApkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vizeSAdhikAH / / 168 // upabhogadvAramAha ni0-viyaNadhamaNAbhidhAraNa ussiMghaNaphusa(ma)NANupANU a| bAyaravAukkAe uvabhogaguNA maNussANaM / / 169 // vyajanabhastrAdhmAnAbhidhAraNotsiGghanaphUtkAraprANApAnAdibhirbAdaravAyukAyena upabhoga eva guNa upabhogaguNo manuSyANAmiti // 169||shstrdvaaraabhidhitsyaa''h, tatra zastraM dravyabhAvabhedAdvividham, dravyazastrAbhidhitsayA''ha ni0-viaNe a tAlavaMTe suppasiyapatta celakaNNe ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdhaggI vaaustthaaii||170|| vyajanatAlavRntasUrpasitapatracelakarNAdayaH dravyazastramiti, tatra sitamiti cAmaram, prasvinno yadvahiravatiSThate vAtAgamanamArge (r) tAlAviMTe (pr0)|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezaka: niyukti: 171 vAyusvarUpam sUtram 56 vAyusamArambha nivRttiH zrIAcArAGga sA'bhidhAraNA, tathA gandhAH-candanozIrAdInAM agniAlA pratApazca, tathA pratipakSavAtazca zItoSNAdikaH, pratipakSavAyugrahaNena niyukti svakAyAdizastraM sUcitamiti, evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamanovAkAyalakSaNamavagantavyamiti // 170 // adhunA sakalazrIzIlA0 vRttiyutam niryuktyarthopasaJjihIrSurAhazrutaskandha:14 __ ni0- sesAiMdArAraM tAIjAI havaMti puddhviie| evaM vAuddese nijuttI kittiyA esA // 171 // // 133 // zeSANi uktavyatiriktAni tAnyeva dvArANi pRthivIsamadhigame yAnyabhihitAnIti, evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAdvAyukAyodezake niyuktiH kIrttitaiSA'vagantavyeti // 171 / / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM- pahU ejassa duguMchaNAe tti, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaMca munitvakAraNamabhihitam, ihApi tadeva dvayaMvAyukAyaviSayaM munitvakAraNamevocyate, tathA paramparasUtrasambandhaH, ihamegesiM No NAyaM bhavai tti, kiM na jJAtaM bhavati?, pahu ejassa duguMchaNAe tti tathA AdisUtrasambandhazca suyaM me AusaMteNa mityAdi, kiM tat zrutaM?, yatprAgupadiSTam, tathaitacca pahU ejassa duguMchaNAe / / sUtram 56 // duguJchaNa tti jugutsA prabhavatIti prabhuH-samarthaH yogyo vA, kasya vastunaH samartha iti?, ena kampane ejatItyejo vAyuH kampanazIlatvAt tasyaijasya jugupsA- nindA tadAsevanaparihAro nivRttiritiyAvat tasyAM-tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatItiyAvat, pAThAntaraM vA pahU ya egassa duguMchaNAe udrekAvasthAvarttinaikena guNena sparzAkhyeno (r) parivarjanaM (pr0)| 0 ihamegesiM NAyaM bhavaiti kiM tat jJAtaM bhavati (pr0)| // 133 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 134 // palakSita ityeko-vAyustasyaikasya ekaguNopalakSitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH, cazabdAt zraddhAne ca prabhurbhavatIti, arthAt zrutaskandhaH1 yadi zraddhAya jIvatayA jugupsate tataH // 56 // yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati prathamamadhyayanaM zastraparijJA, AyaMkadaMsI ahiyaMti NaccA, je ajjhatthaM jANai se bahiyA jANai, je bahiyA jANai se ajjhatthaM jANai, evaM tulmnnesiN|| saptamoddezakaH sUtram 57 // sUtram 57 vAyusamArambha taki kRcchrajIvana ityAtaGkanamAtaGka:- kRcchrajIvanaM-duHkham, tacca dvividhaM-zArIraM mAnasaM ca, tatrAdyaM kaNTakakSArazastra- nivRttiH gaNDalUtAdisamuttham, mAnasaM priyaviprayogApriyasamprayogepsitAlAbhadAridyadaurmanasyAdikRtam, etadubhayamAtaGkaH, enamAtaGgaM pazyati tacchIlazcetyAtaGkadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe, tatazcaitadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAnnivarttane prabhurbhavatIti / yadivA''taGko dvedhA- dravyabhAvabhedAt, tatra dravyAtaGke idamudAharaNaM-jabuddIve dIve bharahe vAsaMmi atthi supasiddhaM / bahuNayaraguNasamiddhaM rAyagihaM NAma NayaraMti // 1 // tatthAsi garuyadariyArimaddaNo bhuynnniggypyaavo| abhigayajIvAjIvo rAyA NAmeNa jiyasattU ||2||annvrygruysNvegbhaavio dhammaghosapAmUle / so annayA kayAI pamAiNaM pAsae sehaM / / 3 // coijjaMtamabhikkhaM avarAhaM taM puNo'vi kuNamANaM / tss| hiyaTuMrAyA sesANa ya rkkhnntttthaae||4|| AyariNANuNNAe ANAvai so uNiyayapurisehiM / tivvukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM (c)mApatitamayyanivRtta0pra0atrAyIti sambodhane'nyasyAzcarye vaa|(r) jambUdvIpe dvIpe bharate varSe'sti suprsiddhm| bahunagaraguNasamRddha rAjagRhaM nAma nagaramiti // 1 // // 1 tatrAsIt guruhaptArimardano bhuvnnirgtprtaapH| abhigatajIvAjIvo rAjA nAmnA jitazatruH / 2 / / anavaratagurusaMvegabhAvito dhrmdhosspaadmuule| so'nyadA kadAcitpramAdinaM pazyati shissym||3|| codyamAnamabhIkSNamaparAdhataM punarapi kurvantam / tasya hitArtha rAjA zeSANAM ca rakSaNArthAya ||4||aacaaryaanujnyyaa Anayati sa tu nijapuruSaiH / tIvrotkaTadravyaiH /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 135 // zrutaskandhaH prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezaka: sUtram 57 vAyusamArambha nivRttiH tahiM khaarN||5||pkkhitto jattha Naro NavaraM godohmettkaalennN| NijjiNNamaMsasoNiya atttthiysesttnnmuvei||6||do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM rAyA egaM gihatthavesaMbIyaM pAsaMDiNevatthaM ||7||puvvN ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM raayaa| ko avarAho esiM? bhaNaMti ANaM aikkmi|| 8 // pAsaMDio jahutte Na vaTTai attaNo ya aayaare| pakkhivaha khAramajjhe khittA godohamettassa ||9||dtttthnn'tttthivsese te purise aliyrosrttccho| sehaM AloyaMto rAyA to bhaNai AyariyaM // 10 // tumhavi ko'vi pamAdI? sAsemi ya taMpiNatthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhe cciya tassa jANihiha // 11 // seho gae NivaMmI bhaNaI te sAhuNo uNa puNatti / hohaM pamAyasIlo tumhaM saraNAgao dhaNiyaM // 12 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM saDabhAvarahiyassa / tumha guNehiM suvihiya! to sAvagarakkhasA mucce // 13 // AyaMkabhaoviggo tAhe so Niccaujjuo jaao| koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pcchaa||14|| davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA Niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammaghosassa ||15||bhaavaatngkaadrshii tu narakatiryamanuSyAmarabhaveSu priyaviprayogAdizArIramAnasAtaGkabhItyA saMyuktapUrvaM tatra kssaarm||5|| prakSipto yatra naro navaraM godohamAtrakAlena / nirjIrNamAMsazoNito'sthizeSatvamupaiti // 6 // dvau tadA pUrvamRtau puruSAvAnayati tatra raajaa| eka gRhasthaveSaM dvitIya pASaNDinepathyam // 7 // pUrvameva zikSitAn tAn puruSAn pRcchati tatra rAjA / ko'parAdho'nayoH? bhaNanti aajnyaamtikraamti|| 8 // pAkhaNDiko yathokte na vartate aatmnshcaacaare| prakSipata kSAramadhye kSiptau godohamAtreNa // 9 // dRSTvA'sthyavazeSau tau puruSau alikrossrktaakssH| zaikSakamAlokayan rAjA tato bhaNatyAcAryam // 10 // yuSmAkamapi ko'pi pramAdI?, zAsayAmi ca tamapi nAsti bhaNati guruH / yadi bhaviSyati tadA kathayiSyAmi yUyameva taM jJAsyatha / / 11 // zaikSako gate nRpe bhaNati tAn sAdhUMstu na punariti / bhaviSyAmi pramAdazIlo yuSmAkaMzaraNAgato'tyartham // 12 // yadi punarbhavetpramAdaH punarmama zaTha (zrAddha) bhAvarahitasya / yuSmAkaM guNaiH / suvihitAH tataH zrAvakarAkSasAt muceyam // 13 // AtaDUbhayodvigrastadAsa nityamudyukto jAtaH / kovidamatizca samaye rAjJA kSamitaH pazcAt / / 14 / / dravyAtaGgAdarzI AtmAnaM sarvathA nivarttayati / ahitArambhAt sadA yathA ziSyo dharmaghoSasya // 15 // * pavaTTai (pra0)1* avaloyaMto (pr0)| // 135 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 136 // zrIAcArAGgana pravarttate vAyusamArambhe, api tvahitametadvAyusamArambhaNamiti matvA pariharati, ato ya AtaGkadarzI bhavati vimalaviveka- zrutaskandhaH1 niyuktibhAvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAMprabhuH, hitAhitaprAptiparihArAnuSThAnapravRtteH, tdnyaivNvidhpurussvditi|vaayukaaysmaa prathamamadhyayanaM zrIzIlA0 zastraparijJA, vRttiyutam rambhanivRtteH kAraNamAha-je ajjhattha mityAdi, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtmam, tacca sukhaduHkhAdi, tadyo jAnAti- saptamoddezakaH zrutaskandhaH1 avabudhyate svarUpato'vagacchatItyarthaH, sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti, yathaiSo'pi hi sukhaabhilaassii| sUtram 57 vAyusamArambha duHkhAccodvijate, yathA mayi duHkhamApatitamatikaTukamasadvedyakarmodayAdazubhaphalaM svAnubhavasiddha evaM yo vetti svAtmani sukhaM nivRttiH ca sadvaidyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo'vagacchati sa khalvadhyAtmaM jAnAti, evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamutthaM ca zarIramanaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumIyate, yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bahirvyavasthitavAyukAyAdiSvapekSA?, yazca bahirjAnAti so'dhyAtma yathAvadavaiti, itertraavybhicaaraaditi| parAtmaparijJAnAcca yadvidheyaM taddarzayitumAha- eyaM tulamannesi mityAdi, etAM tulAM yathoktalakSaNAm anveSayed-gaveSayediti, kA punarasau tulA?, yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA | rakSasi tathA'paramapi rakSa, yathA paraMtathA''tmAnamityetAM tulA tulitasvaparasukhaduHkhAnubhavo'nveSayed evaM kuryAdityarthaH, uktaM caH kaTTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa veynnttttss| jaha hoi anivANI savvattha jiesu taM jaann||1|| tathA mariSyAmIti yad duHkhaM, purusssyopjaayte| zakyastenAnumAnena, paro'pi parirakSitum ||1||57||atshc yathA'bhihitatulAtulitasvaparA narAH sthAvarajaGgamajantusaGghAtarakSaNAyaiva pravarttante, kathamiti darzayati (r) kASThena kaNTakena vA pAde viddhasya vedanAtasya / yathA bhavatyanirvANI (asAtA) sarvatra jIveSu tAM jaaniihi||1|| 0 svaparAntarAH. (pr0)| // 136 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH sUtram 58-59 sAdhutvam / / 137 // iha saMtigayA daviyA NAvakhaMti jiiviuN| sUtram 58 // / iha etasmin dayaikarase jinapravacane zamanaM zAntirupazamaH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzanajJAnacaraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt, tAmevaMvidhAMzAntiM gatAH- prAptAH zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAgadveSavinirmuktAH, dravaH- saMyamaH saptadazavidhAnaH karmakAThinyadravaNakAritvAd-vilayahetutvAt sa yeSAM vidyate te dravikAH, nAvakAGkSanti- na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH, kiM nAvakAGkanti?jIvituM prANAn dhArayituM, kenopAyena jIvituM nAbhikAGkSanti?, vAyujIvopamardanenetyarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaM tu pUrvoktameva, samudAyArthastvayaM- ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastadvyavasthitA evonmUlitAtituGgarAgadveSadrumAH parabhUtopamardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavo, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi // 58 // evaM vyavasthite sati___lajjamANA puDho pAsa aNagAro motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati / tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva vAusatthaM samArabhati aNNehiM vA vAusatthaM samAraMbhAvei aNNe vAusatthaM samAraMbhaMte samaNujANati, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati- esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Nirae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati // sUtram 59 // (r)saptadazavidhaH (pr0)| // 137 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 138 // zrutaskandha:1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH sUtram 60-61 sAdhutvam se bemi saMti saMpAimA pANA Ahacca saMpayaMti ya pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajaMti, je tattha saMghAyamAvajaMti te tattha pariyAvajaMti, je tattha pariyAvajaMti te tattha uddAyaMti, ettha satthaM samArabhamANassa icchete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM vAusatthaM samAraMbhejA Neva'NNehiM vAusatthaM samAraMbhAvejjA Neva'NNevAusatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete vAusatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI prinnnnaaykmme|| sUtram 60||ttibemi|| pUrvavanneyaM ||59-60||smprtissddjiivnikaayvissyvdhkaarinnaampaaydidrshyissyaatnnivRttikaarinnaaNc sampUrNamunibhAvapradarzanAya sUtrANi prakramyante___ etthaMpijANe uvAdIyamANA, je AyAreNa ramaMti, AraMbhamANA viNayaM vayaMti, chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA, AraMbhasattA pakaraMti sNgN| sUtram 61 // etasminnapi-prastute vAyukAye, apizabdAt pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvanti ta upAdIyante-karmaNA badhyanta ityarthaH, ekasmin jIvanikAye vadhapravRttAH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA badhyante, kimiti?- yato na hyekajIvanikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardamantareNa kartuM zakyata ityatastvamevaM jAnIhi, zroturanena parAmarzaH, atra ca dvitIyArthe - prathamA, tatazcaivamanvayo lagayitavyaH- pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi, ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNopAdIyante? iti, Aha-je AyAreNa ramaMti ye hyaviditaparamArthA jJAnadarzanacaraNatapovIryAkhye // 138 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 139 // zrutaskandhaH 1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH sUtram 62 sAdhutvam paJcaprakArAcAre 'na ramante' na dhRtiM kurvanti, tadadhRtyA ca pRthivyAdyArambhiNaH, tAn karmabhirupAdIyamAnAn jAnIhi, ke punarAcAre na ramante?, shaakydigmbrpaarshvsthaadyH| kimiti?, yata Aha- AraMbhamANA viNayaM vayaMti ArambhamANA api pRthivyAdIn jIvAn vinayaM-saMyamameva bhASante, karmASTakavinayanAdvinayaH-saMyamaH,zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na ca pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagamevA tadAzritArambhitvAt jJAnAdyAcAravikalatvena naSTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM?, yenaivaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ityata Aha-chandovaNIyA ajjhovavaNNA chandaH-svAbhiprAyaH icchAmAtramanAlocitapUrvAparaM viSayAbhilASovA, tena chandasA upanItAH-prApitA ArambhamArgamavinItA api vinayaM bhASante, adhikamatyarthamupapannA taccittAstadAtmakA adhyupapannAH-viSayaparibhogAyattajIvitA ityarthaH, ya evaM viSayAzAkarSitacetasaste kiM kuryurityAha-AraMbhasattA pakaraMti saMgaM ArambhaNamArambhaH-sAvadyAnuSThAnaM tasmin saktAH-tatparAH prakarSeNa kurvanti, sajyante yena saMsAre jIvAH sa saGgo'STavidhaM karma viSayasaGgo vA taM saGgaM prakurvanti, saGgAcca punarapi saMsAraH, AjavaMjavIbhAvarUpaH, evaMprakAramapAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti ||61||ath yo nivRttastadArambhAtsa kiMviziSTo bhavatItyata Aha sevasumaMsavvasamaNNAgayapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijaMpAvaMkamaNoaNNesiM,taM pariNAya mehAvINevasayaMchanjIvanikAyasatthaM __samAraMbhejA Neva'NNehiM chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhAvejjA Neva'NNe chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete (c) chandenopanItAH (pra0) abhiprAyavazau chandau' ityamarokte : 'chando vaze'bhiprAye ca' iti sakArAnte'nekArthokte ymsaadhuH| OM itaH prAk punaH punastatraivotpattiH' iti (pra0) na ca yuktaH / 0 punaH punastatraiva saGga krmotpttiruupH| // 139 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 140 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, saptamoddezakaH sUtram 62 sAdhutvam chajjIvanikAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme / / sUtram 62 // ttibemi // iti zastraparijJAdhyayane sptmoddeshkH||1-7|| iti prathamamadhyayanam / / se iti pRthivyuddezakAdyabhihitanivRttiguNabhASaDjIvanikAyahanananivRttovasumAn vasUni dravyabhAvabhedAvidhA- dravyavasUni-3 marakatendranIlavajrAdIni bhAvavasUni- samyaktvAdIni tAni yasya yasminvA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH, iha ca bhAvavasubhirvasumattvamaGgIkriyate, prajJAyante yaistAni prajJAnAni- yathAvasthitaviSayagrAhINi jJAnAni sarvANi samanvAgatAni prajJAnAni yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAnaH-sarvAvabodhavizeSAnugataH sarvendriyajJAnaiH paTubhiryathAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugata itiyAvat, tena sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA, athavA sarveSu dravyaparyAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasyAtmanaH sa. sarvasamanvAgataprajJAna AtmA, bhagavadvacanaprAmANyAdevametat dravyaparyAyajAtaM nAnyatheti sAmAnyavizeSaparicchedAnnizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA-zubhAzubhaphalasakalakalApaparijJAnAnnarakatiryakmarAmaramokSasukhasvarUpaparijJAnAccAparituSyannanaikAntikAdiguNayukte saMsArasukhe mokSAnuSThAnamAviSkurvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivaMvidhenAtmanA akaraNIyaM akarttavyamihaparalokaviruddhatvAdakAryamiti matvA nAnveSayet- na tadupAdAnAya yatna kuryAdityarthaH, kiM punaH tadakaraNIyaM nAnveSaNIyamiti?, ucyate, pApaM karma adhaHpatanakAritvAtpApaM kriyata iti karma, taccASTAdazavidhaM prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhapremadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdaratyaratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyAkhyamiti, evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet-na kuryAt svayaMna cAnyaM kArayet na kurvANamanyamanumodeta / etadevAha- taM pariNNAya mehAvI tyAdi 'tat' pApamaSTAdazaprakAraM pariH-samantAt jJAtvA medhAvI maryAdAvAn // 140 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 141 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezaka: sUtram 62 sAdhutvam naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAyaparakAyAdibhedaM samArabheta naivAnyaiH samArambhayet na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt, evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAyazastrasamArambhAstadviSayAH pApakarmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca, sa eva muniH pratyAkhyAtakarmatvAt-pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdo'dhyayanaparisamAptipradarzanAya, bravImIti sudharmasvAmyAhasvamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmacatuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvarddhamAnasvAmina upadezAtsarvametadAkhyAtaM yadatikrAntaM mayeti / uktaH sUtrAnugamo nikSepazca sasUtrasparzaniyuktiH / samprati nayA naigamAdayaH, te cAnyatra suvicAritAH, saGkepatastu sarve'pi ete dvedhA bhavanti, jJAnanayAzcaraNanayAzca, tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamityadhyavasyanti, hitAhitaprAptiparihArakAritvAt jJAnasya, tatpUrvaka sakaladuHkhaprahANAcca jJAnameva na tu kriyA, caraNanayAstu caraNasya prAdhAnyamabhidadhati, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsakalapadArthAnAm, tathAhi-satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasite na caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAcca mokSAlAbhaH, tasmAnna jJAnaM pradhAnam, caraNe punaHsati sarvamUlottaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt kevalAvabodhaprAptiH, tatazca yathAkhyAtacAritravahnijvAlAkalApapratApitasakalakarmakandocchedaH, taducchedAdavyAbAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAccaraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / atrocyate, ubhayamapyetanmithyAdarzanam, yata uktaM hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo dalo, dhAvamANo ya aNdhvo||1|| tadevaM sarve'pi nayAH parasparanirapekSA mithyAtvarUpatayA na samyagbhAvamanubhavanti, samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA'jJAnataH kriyaa| pazyan paGgurdagdho dhAvaMzcAndhaH // 1 // // 141 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1| prathamamadhyayanaM zastraparijJA, saptamoddezakaH sUtram 62 sAdhutvam // 142 // bhavanti, yata uktaM evaM savveviNayA micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNNoNNaNissiyA puNa havaMti te ceva sammattaM ||1||tsmaadubhyN parasparasApekSamokSaprAptaye alam, na pratyekaM jJAnaMcaraNaMceti, nirdoSaHkhalveSa pakSa iti vyavasthitam / tathA cobhayaprAdhAnyadidarzayiSayAha savvesipi NayANaM bahuvidhavattavvayaM nnisaamettaa| taM savvaNayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio saahuu||1|| caraNaM ca guNazca caraNaguNau tayoH sthitazcaraNaguNasthitaH, guNazabdopAdAnAt jJAnameva parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinastena jJAnAkhyena guNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH, ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhAryApi saGkepAt jJAnacaraNayorevasthAtavyamiti nizcayo viduSAm, na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena, jJAnahInatvAt, andhagamikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, na ca jJAnamAtreNAbhISTaprAptiH kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapaGgapuruSaardhadagdhanagaramadhyAvasthitayathAvasthitadarzijJAnavat, tasmAdubhayaM pradhAnam, nagaradAhanirgame pnggvndhsNyogkriyaajnyaanvt||62|| evamidamAcAraGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNopAyagarbhamAdimadhyAvasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH zikSakeBNArthatazcAvadhRtaM bhavati zraddhAnasaMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAdyabhihitakrameNa sacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarvaM yathAvidhi kAryam / kaH punarupasthApane vidhiriti?, atrocyate, zobhaneSu tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravarddhamAnAbhiH stutibhiratha pAdapatitotthitaH sUriHsaha zikSakeNa mahAvratAropaNapratyayaMkAyotsargamutsAyakaikaM mahAvratamAdita Arabhya triruccArayeddyAvannizibhuktiviratiravikalA triruccaritA, pazcAdidaM trirucaritavyaM icceiyAI paMca mahavvayAIrAibhoyaNaveramaNachaTThAI attahiyaTThayAe upasaMpajjittA NaM viha evaM sarve'pi nayAH mithyAdRSTayaH svpkssprtibddhaaH| anyo'nyanizritAH punarbhavanti ta eva samyaktvam // 1 // (r) ityetAni paJca mahAvratAni rAtribhojanaviramaNa // 142 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 143 // zrutaskandhaH1 prathamamadhyayana zastraparijJA, saptamoddezaka: sUtram 62 sAdhutvam rAmi pazcAdvandanakaM dattvotthito'bhidhatte avanatAGgayaSTiH- saMdizata kiM bhaNAmI ti?, sUriH pratyAha- vanditvA'bhidhatsve tyevamukto'bhivandyotthito bhaNati- yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni icchAmyanuziSTi miti, AcAryo'pi praNigadatinistArakapArago bhavAcAryaguNairvarddhasva vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyasya zirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcArya namaskAramAvartayan, punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam, evaM tripradakSiNIkRtya viramati ziSyaH, zeSAH sAdhavazcAsya mUrdhni yugapadvAsamuSTiM vimuJcanti surabhiparimalAM yatijanasulabhakesarANi vA, pazcAtkAritakAyotsargaH sUrirabhidadhAti- gaNastava koTikaH sthAnIyaM kulaM vairAkhyA zAkhA amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca, sAdhvyAH pravartinI tRtIyoddeSTavyA, yathA''sannaMcopasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti, pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdimadhyAntakalyANakalApayogi bhavyajanatAmanaHsamAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvarttabahulakaSAyajhaSAdikulAkulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthamamaladayaikarasamasakRdabhyasitavyaM mumukSuNeti // AcAryazrIzIlAkaviracitA zastraparijJAdhyayanaTIkAsamAteti ||(grnthaagrN zlokAH 2221) // iti prathamA'dhyayane saptamoddezakaH // 1-7 // // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisandRbdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau prathamamadhyayanaM zastraparijJAkhyaM samAptam / / // 143 - SaSThAni AtmahitArthAyopasaMpadya virahAmi /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 144 // zrutaskandhaH1] dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH maGgalam ||ath dvitIyamadhyayanaM lokvijyaakhym|| ||prthmoddeshkH|| namaH zrIvarddhamAnAya, varddhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya tAyine // 1 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtAH puujyaaH| zrIgandhahastimizrAvivRNomi tato'hamavaziSTam // 2 // uktaM prathamAdhyayanam, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha hi mithyAtvopazamakSayakSopazamAnyatarAvAptasamyagdarzanajJAnakAryasyAtyantikaikAntAnAbAdhaparamAnandasvatattvasukhAnAvaraNajJAnadarzanalakSaNalakSitamokSakAraNasyAzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya cAritrasyAparAzeSavratavRtikalpaniSpAditaniSpratyUhasakalaprANigaNasaGghaTTanaparitApanApadrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmajJAnopalabdherbArhaspatyamatanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatanirAsenaikendriyAvanijalAnalapavanavanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM samAnajAtIyAzmalatAyudbhedadarzanAdarzomAMsAGkaravat avikRtabhUmikhananopalabdhermaNDUkavat viziSTAhAropacayApacayazarIrAbhivRddhikSayAnvayavyatirekagaterarbhakazarIravat aparapreritApratihatAniyatatirazcInagamanAdvAzvAdivat sAlaktakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikArAdhigateH kAmukavadityAdibhiH prayogaistathoccaiH zira udghATya sUkSmabAdaradvitricatuSpaJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakabhedAMzca pradarzya zastraMca svakAyaparakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, tathAhi-adhigatazastraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyaO0vanijIvanAnala (pr0)| // 144 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1] pRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyaktadrakSApariNAmavataH sarvopAdhizuddhasya tadyogyatayA''ropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhoryathA zrutaskandhaH 1 dvitIyamadhyayana rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA'nenAdhyayanena prtipaadyte| tathA ca niyukti lokavijayaH, kAreNAdhyayanArthAdhikAraH zastraparijJAyAM prAgniradezi loo jaha bajjhai jaha ya taM vijahiyavvaMti, ityanena sambandhenAyAtasyA- prathamoddezakaH syAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanamanuyogaH, tasya dvArANi upAyA vyAkhyAGgAnItyarthaH, tAni niyukti: 172 arthAdhikAraH copakramAdIni, tatropakramo dvedhA- zAstrAnugataH zAstrIyaH lokAnugato laukika iti, nikSepastridhA-oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, anugamo dvedhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, nayA-naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi, uddezAAdhikAraM tu svayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha ni0-sayaNe ya adaDhattaM bIyagaMmi mANo aatthasAro / bhogesu loganissAi loge amamijjayA cev||172|| tatra prathamoddezakArthAdhikAraH 'svajane' mAtApitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kArya ityadhyAhAraH, tathA ca sUtraM-0 mAyA me piyA me ityAdi 1, adaDhattaM bIyagaMmi tti dvitIya uddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSaH, viSayakaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca araI AuTTe mehAvI 2, tRtIya uddezake mANo a atthasAro atti jAtyAdhupetena sAdhunA karmavazAdvicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca ke goAvAdI? ke mANAvAdI tyAdi, arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca- tiviheNa jA'vi se tattha mattA appA vA bahugA ve tyAdi 3, caturthe tu bhogesu tti bhogeSvabhiSvaGgo na 7 sambandhaH zeSaH (pr0)| // 14 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 146 // guNamUlAnAM kArya iti zeSaH, yato bhoginAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca- thIhiM loe pavahie 4, paJcame tu logaNissAetti tyaktasvajana- zrutaskandhaH1 dhanamAnabhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA viharttavyamiti zeSaH, tathA ca sUtraM-samuTThie dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, aNagAre ityAdi jAva parivvae 5, SaSThoddezake tu- loe amamijjayA ceva lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke prathamoddezakaH pUrvAparasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kAryam, paGkajavattadAdhArasvabhAvAnabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtraM- je mamAIyamaI 2 niyukti: 173 lokavijaya jahAti se jahAti mamAtiyaM gAthAtAtparyArthaH // 172 // nAmaniSpanne tu nikSape lokavijaya iti dvipadaM nAma, tatra lokavijayayonikSepaH kAryaH, sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaHkAryaH, sUtrapadopanyastamUlazabdasya nikSepAH ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyAzca nikSeptavyAH, tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepopakSiptaM sAmarthyAyAta ca yannikSeptavyaM taniyuktikAro gAthayA sampiNDyA''caSTe ni0- logassa ya vijayassa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvojamUlAgaMca sNsaaro||173 / / kaNThyA , kevalaM jaMmUlAgaM ca saMsAro iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH, tacca mUlaM kaSAyAH, yataH nArakatiryagnarAmaragatiskandhasya garbhaniSekakalalArbudamAMsapezyAdijanmajarAmaraNazAkhasya dAridyAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogApriyasamprayogArthanAzAnekavyAdhizatapuSpopacitasya zArIramAnasopacitatIvrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsAratarormUlaM- AdyaM kAraNaM kaSAyAH-kaSaH-saMsArastasyA''yA iti kRtvA // 173 // tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikAraH suhRdbhUtvA vivekenA''caSTe // 146 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 147 // zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH niyuktiH |174-176 lokavijaya guNamUlAnAM nikSepA: ni0- logotti ya vijaatti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu niSphaNNaM / guNamUlaThANaMti ya suttAlAveNa nipphaNNaM // 174 // kaNThyA // 174 // tatra yathoddezastathA nirdeza iti nyAyAllokavijayayonikSepamAha ni0- logassa ya nikkhevo aTThaviho chaviho u vijyss|bhaave kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM // 175 // tatra lokyata iti lokaH, loka darzana ityasmAddhAto: akartari ca kArake saMjJAyA (pA0 3-3-19) miti ghaJ, sa ca dharmAdharmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti, tasya nikSepo'STadhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedAt, chaviho u vijayassatti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDDidho vakSyate, tatrASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha- bhAve kasAyalogo tti bhAvalokenAtrAdhikAraH, sa ca bhAvaH SaTprakAra audayikAdiH, tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya, yadyevaM tataH kimata Aha- ahigAro tassa vijaeNaM ti adhikAro-vyApAraH, tasya-audayikabhAvakaSAyalokasya 'vijayena' parAjayeneti gAthArthaH // 175 // tatra loko'STadhA nikSepArthaM prAgupAdezi vijayazca SoDhA, tannikSepArthamAha ni0- logo bhaNio davvaM khittaM kAlo abhAvavijao |bhv loga bhAvavijao pagayaM jaha bajjhaI logo||176|| tatra lokazcaturviMzatistave vistarato'bhihitaH, nanu ca keyaM vAco yuktiH? lokazcaturviMzatistave'bhihita iti, kimatrAnupapannaM?, ucyate, iha hyapUrvakaraNaprakramAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacyamAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvarddhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadevamanujAyAM pariSadyAcArArtho 7 jai (pr0)| // 147 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 148 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezakaH niyuktiH 174-176 lokavijaya guNamUlAnAM nikSepAH babhASe, gaNadharaizca mahAmatibhiracintyazaktyupetaigautamAdibhiH pravacanArthamazeSAsumadupakArAya sa evAcArAGgatayA dadRbhe, AvazyakAntarbhUtazcaturviMzatistavastvArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH pUrvakAlabhAvinyAcArAne vyAkhyAyamAne pazcAtkAlabhAvinA caturviMzatistavenAtideza iti kazcit sukumAramatiH, atrAha- naiSa doSo, yato bhadrabAhusvAminA'yamatidezo'bhyadhAyi, saca pUrvamAvazyakaniyuktiM vidhAya pazcAdAcArAGganiyuktiM cakre, tathA coktaM Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAretti suuktm| vijayasya tu nikSepaM nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyAdikamAha-davvamityAdinA, dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAt dravye vA vijayaH kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdernRpatimallAdervA, kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAderyasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate, kAlavijaya iti kAlena vijayo yathA SaSTibhirvarSasahasrarbharatena jitaM bharatam, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyata iti, bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijyH| tadevaM lokavijayayoH svarUpamupadarya prakRtopayogyAha- bhave tyAdi, atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH, chandobhaGgabhItyA hrasva evopAdAyi, tathA cAvAci- bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM ti, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam, idamatra OM hRdayaM-aSTavidhalokaSaDvidhavijayayoH prAgvyAvarNitasvarUpayorbhAvalokabhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmaNA lokaH-prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAdyathA ca mucyata ityetadapyatrAdhyayane prakRtamiti gAthArthaH // 176 tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalamityAha(r)svAminaivA'yama0 (pr0)| OM Avazyakasya dazakAlikasya tathottarAdhyayaneSvAcAre / // 148 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 149 // ni0- vijio kasAyalogo seyaM khutao niyattiuM hoi / kAmaniyattamaI khalu saMsArA muccaI khippaM // 177 // zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayanaM vijitaH parAjitaH, ko'sau?-kaSAyalokaH audayikabhAvakaSAyaloka itiyAvat, vijitakaSAyalokaH san kimavApnotI lokavijayaH, tyAha-saMsArAnmucyate kSipram, atastasmAnivarttituM zreyaH, khurvAkyAlaGkAre avadhAraNevA, nivartituMzreya eva, kiMkaSAyalokA-prathamoddezakaH niyuktiH deva nivRttaH saMsArAnmucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoriti darzayati-kAme tyAdi gAthArddha sugamam / gato nAmaniSpanno 8 177-179 nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccArayi lokavijaya tavyam, taccedaM- je guNe se mulaTThANe je mUlaTThANe se guNe ityAdi / 177 // asya ca nikSepaniryuktyanugamana pratipadaM nikSepaH guNamUlAnAM nikSepAH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhA nikSepaH ni0- dave khitte kAle phala panjava gaNaNa karaNa abhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhaavgunne||178 // 8 nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNa: phalaguNaH paryavaguNaH gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAthAsamAsArthaH // 178 // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccarite nikSepaniyuktyanugamena tadavayave nikSipte satyupodghAtaniryukteravasaraH, sA ca uddese tyAdinA dvaargaathaadvyenaanugntvyaa| sAmprataM sUtrasparzikaniryukteravasaraH, tatrApi sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdikamAha // 149 // ni0-davvaguNo davvaM ciya guNANa jaMtaMmi saMbhavo hoi / saccitte aJcitte mIsaMmi ya hoi davvaMmi // 179 // tatra dravyaguNo nAma dravyameva, kimiti?, guNAnAM yato guNini tAdAtmyena sambhavAt(vaH), nanu ca dravyaguNayorlakSaNavidhAna-8
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 150 // bhedAr3hedaH, tathAhi- dravyalakSaNaM-guNaparyAyavadravyam, vidhAnamapi-dharmAdharmAkAzajIvapudgalAdikamiti, guNalakSaNaM dravyA- zrutaskandhaH1 zrayiNaH sahavarttino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi-jJAnecchAdveSarUparasagandhasparzAdayaH svagatabhedabhinnA iti, naiSa doSo, dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, yato dravye sacittAcittamizrabhedabhinne sa guNastAdAtmyena sthitaH, tatrAcittadravyaM dvidhA- arUpi rUpi ca, tatrArUpidravyaM tridhA prathamoddezakaH dharmAdharmAkAzabhedabhinnam, tacca gatisthityavagAhadAnalakSaNam, guNo'pyasyAmUrttatvAgurulaghuparyAyalakSaNaH, tatrAmUrttatvaM niyuktiH 177-179 trayasyApi svaM rUpaMna bhedena vyavasthitam, agurulaghuparyAyo'pi, tatparyAyatvAdeva, mRdo mRtpiNDasthAsakozakuzUlaparyAyavat, lokavijaya rUpidravyamapiskandhataddezapradezaparamANubhedam, tasya ca rUpAdayoguNA abhedena vyavasthitAH, bhedenAnupalabdheH, saMyogavibhAgA-guNamUlAnAM nikSepAH bhAvAt, svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyam, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasyAcetanatvaprasaGgAt, tatsambandhAdbhaviSyatIti cet, anupAsitaguroridaM vaco, yato na hi svato'satI zaktiH kartumanyena * pAryate, na hyandhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanA svabuddhyA kAryati gAthArthaH // 179 // tadevaM dravyaguNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH- tatkimidAnImabhedo'stu?, naitadapyasti, yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenaivendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM syAt, tathAhi- cUtaphalarUpAdau cakSurAdyupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAd, rUpAdisvarUpavad, evaM hyabhedaH syAdyadi rUpAdau samupalabhyamAne'nye'pisamupalabhyeran, anyathA viruddhadharmAdhyAsAdbhidyeran ghaTapaTavaditi // tadevaM bhedAbhedopapatti / / 150 // bhirvyAkulitamatiH ziSya: pRcchati- ubhayathA'pi doSApattidarzanAtkathaM gRhNImaH?, AcArya Aha- ata eva bhedAbhedo'stu, tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tu bhAvo guNa iti, tathAhi-guNaguNino: paryAyaparyAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavAvayavino
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 / / 151 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 180 lokavijaya guNamUlAnAM nikSepAH rbhedAbhedavyavasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi davvaM pajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA nntthi| uppAyaTThiibhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // 1 // nayAstava syAtpadalAJchitA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 2 // ityAdi svayUthyairatra bahu vijRmbhitamityalaM vistareNa / enameva niyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNamabhedena vyavasthitamAha ni0-saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoi jiivgunno| pUrei haMdi logaM bahuppaesattaNaguNeNaM // 18 // jIvo hi sayogivIryasadvyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkacati vikasati ca, eSa jIvasyAtmabhUto guNo, bhedaM vinA'pi SaSThyupalabdheH, tadyathA-rAhoH ziraH zilAputrakasya zarIramiti, tadbhava eva vA saptasamuddhAtavazAt saGkacati vikasati ca, samyak-samantataH ut- prAbalyena hananaM- itazcetazcAtmapradezAnAMprakSepaNaMsamuddhAtaH,saca kaSAyavedanAmAraNAntikavaikriyataijasAhArakakevalisamuddhAtabhedAt saptadhA, tatra kaSAyasamuddhAto'nantAnubandhikrodhAdyupahatacetasa AtmapradezAnAmitazvetazca prakSepaH, ityevaMtIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamuddhAtaH, mAraNAntikasamuddhAto hi mumUrSArasumata Aditsitotpattipradeze AlokAntAdAtmapradezAnAM bhUyo bhUyaH prakSepasaMhArAviti, vaikriyasamuddhAto vaikriyalabdhimato vaikriyotpAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH, taijasasamuddhAtastaijasazarIranimittatejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti, AhArakasamuddhAtazcaturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kvacitsandehApagamanAya tIrthaGkarAntikagamanArthamAhArakazarIraMsamupAdAtuMbahirAtmapradezaprakSepaH, kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntarnItAnyasamuddhAtaM niyuktikAraH svata evAcaSTe- pUrayati vyApnoti handItyupapradarzane, (r) dravyaM paryAyaviyutaM dravyaviyutAzca paryavA na santi / utpAdasthitibhaGgA handi drvylkssnnmett|| 1 // etadeva niyukti.....guNabhedena0 (mu0)| // 151 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 152 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 181 lokavijaya guNamUlAnAM nikSepAH kiM?-lokaM caturdazarajvAtmakamAkAzakhaNDam, kuto?, bahupradezaguNatvAt, tathAhi- utpannadivyajJAna AyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcuryaM daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnAM lokamApUrayati, taduktaM daMDakavADe maMthaMtare yatti gaathaarthH|| 180||gto dravyaguNaH, kSetrAdikamAha ni0- devakuru susamasusamA siddhI nibbhaya dugAdiyA ceva / kala bhoaNujju vaMke jIvamajIve ya bhAvaMmi // 181 // kSetraguNe devakurvAdiH, kAlaguNe suSamasuSamAdiH, phalaguNe siddhiH, paryavaguNe nirbhajanA, gaNanAguNe dvikAdi, karaNaguNe kalAkauzalyam, abhyAsaguNe bhojanAdi, guNAguNe RjutA, aguNaguNe vakratA, bhavaguNazIlaguNayorbhAvaguNArthamupAttena jIvagrahaNena gatArthatvAdgAthAyAM pRthaganupAdAnam, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNo jIva eva kSAntyAdhupeto, bhAvaguNo jIvAjIvayoH, iti saMyojyaikaikaM vyAkhyAyate-tatra devakurUttarakuruharivarSaramyakahaimavatahairaNyavataSaTpaJcAzadantaradvIpakAkarmabhUmInAmayaM guNo, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadAvasthitayauvanA nirupakramAyuSo manojazabdAdiviSayopabhoginaH svabhAvamAsvArjavaprakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayostisRSvapyekAntasuSamAdiSu samAsusa eva sadAvasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH phalaguNaH, phalaMca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritrarahitAyA aihikAmuSmikArthaM pravRttAyA anAtyantiko'naikAntiko bhavanphalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzanajJAnacAritrakriyAyAstvaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati- samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArikasukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAropAnniSphaletyarthaH / paryAyaguNo nAma (r) daNDaH kapATo manthA antarANi ca /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 181 lokavijaya guNamUlAnAM nikSepAH zrIAcArAGgA dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNaparyAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt, sa ca nirbhajanArUpo, niyukti nizcitA bhajanA nirbhajanA-nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi-skandhadravyaM dezapradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaMdadAti, paramANuzrIzIlA0 vRttiyutam sarapyekaguNakRSNadviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikaH, tena ca sumahato'pi zrutaskandhaH1 rAzergaNanAguNeneyattA'vadhAryate / karaNaguNo nAma kalAkauzalam, tathAhi- udakAdau karaNapATavArthaM gAtrotkSepAdikAM kriyAM // 153 // kurvanti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA- tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadivA'bhyAsavazAt santamase'pi kavalAdermukhavivaraprekSapAdvyA(povyA)kulitacetaso'pi ca tudadgAtrakaNDUyanamiti / guNAguNo nAma guNa eva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA''rjavopetasyarjutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaM ca zAThyaM hrImati gaNyate vratarucau dambhaH sucau kaitavaM, zUre nighRNatA Rjau vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tatko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo dujnairnaangkitH?||1|| aguNaguNo nAmAguNa eva ca kasyacit guNatvena vipariNamate, sa ca vakraviSayo, yathA gaurgalirasaJjAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA ca guNAnAmeva daurjanyAddhari dhuryo niyujyte| asaJjAtakiNaskandhaH, sukhaM jIvati gauliH||1|| bhavaguNo nAma bhavantiutpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAdirbhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH, saca jIvaviSayaH, tadyathA- nArakAstIvrataravedanAsahiSNavastilazazchinnasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimanto, gavAdInAM ca tRNAdikamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmakSayo, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo (r)'rjave (pr0)| (c) daurAtmyAt (pr0)| (r) nArakAditveneti bhavaH / // 153 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 154 // bhavaguNAdeveti / zIlaguNo nAma parairAkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane azobhane zrutaskandha:1 vA svabhAvAdeva viditvedyvnmaadhysthymvlmbte| bhAvaguNo nAma bhAvA:-audayikAdayasteSAM guNo bhAvaguNaH, saca jIvA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, jIvaviSayaH, tatra jIvaviSaya audayikAdiH SoDhA, tatraudayikaH prazasto'prazastazca, tIrthakarAhArakazarIrAdiH prazastaH, prathamoddezakaH aprazastastu zabdAdiviSayopabhogahAsyaratyaratItyAdiH, aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNa niyukti: 181 stathA satkarmAnudayalakSaNazceti, kSAyikaguNazcatu , tadyathA-kSINasaptakasya punarmithyAtvAgamanaM 1kSINamohanIyasyAvazyaM lokavijaya guNamUlAnAM bhAvizeSaghAtikarmakSayaH 2 kSINaghAtikarmaNo'nAvaraNajJAnadarzanAvirbhAvaH3apagatAzeSakarmaNo'punarbhavastathA''tyantikai nikSepAH kAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvApti 4 zceti, kSAyopazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti, pAriNAmiko bhavyatvAdiriti, sAnnipAtikastvaudayikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH, tadyathA- manuSyagatyudayAdaudayikaH sampUrNapaJcendriyatvAvApteH kSAyopazamiko darzanasaptakakSayAt kSAyikazcAritramohanIyopazamAdaupazamiko bhavyatvAtpAriNAmika iti, ukto cha jIvabhAvaguNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayikapAriNAmikayoreva sambhavati, nAnyeSAm, tatraudayikastAvad udaye bhava audayikaH, sa cAjIvAzrayo'nayA vivakSayA, yaduta- kAzcit prakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti, kAH punastAH?, ucyante, audArikAdIni zarIrANi paJca SaT saMsthAnAni trINyaGgopAGgAni SaT saMhananAni varNapaJcakaM gandhadvayaM paJca rasA aSTau sparzA agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma udyotanAma AtapanAma nirmANanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH, satyapijIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti, pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhAanAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti, tatrAnAdipAriNAmiko dharmAdharmAkAzAnAM // 154 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 155 // gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikastvabhrendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthAtAtparyArthaH zrutaskandhaH1 // 181 // ukto guNo, mUlanikSepArthamAha dvitIyamadhyayana lokavijayaH, ni0- mUle chakkaM davve odaiuvaesa AimUlaM ca / khitte kAle mUlaM bhAve mUlaM bhave tivihaM // 182 // prathamoddezakaH mUlasya SoDhA nikSepo, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt, nAmasthApane gatArthe, dravyamUlaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM niyuktiH |182-183 tridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaM ceti, tatrodayikadravyamUlaM vRkSAdInAMmUlatvena pariNatAni yAni dravyANi, upadezamUlaM lokavijaya yacikitsako rogapratighAtasamarthaM mUlamupadizatyAturAyeti, tacca pippalImUlAdikam, AdimUlaM nAma yadvakSAdimUlotpattAvAdyaM guNamUlAnAM nikSepAH kAraNam, tadyat sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanivarttanottaraprakRtipratyayAcca mUlamutpadyate, etaduktaM bhavati-teSAmaudArikazarIratvena mUlanivartakAnAM pudgalAnAmudayiSyatAM kArmaNaM zarIramAdyaM kAraNam, kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyate vyAkhyAyate / vA, evaM kAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaM mUlamAste, bhAvamUlaM tu vidheti gaathaarthH||182|| tathAhi ni0-odaiyaM uvadiTThA Ai tigaM mUlabhAva odi| Ayario uvadiTThA viNayakasAyAdio aaii||183|| bhAvamUlaM trividhaM-audayikabhAvamUlaM upadeSTramUlaM AdimUlaM ceti, tatraudayikabhAvamUlaM vanaspatikAyamUlatvamanubhavannAmagotrakarmodayAt mUlajIva eva, upadeSTrabhAvamUlaM tvAcArya upadeSTA, yaiH karmabhiH prANino mUlatvenotpadyante, teSAmapi mokSasaMsArayorvA yadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTetyetadeva darzayati- viNayakasAAio AI tatra mokSasyAdimUlaM jJAnadarzanacAritratapaaupacAri 8 // 155 // karUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAnmokSAvApteH, tathA cAha viNayA NANaM NANAu daMsaNaM dasaNAhi caraNaM tu / caraNAhiMto mokkho (r) vinayAt jJAnaM jJAnAddarzanaM jJAnadarzanAbhyAM caraNaM tu / jJAnadarzanacaraNebhyastu mokSo mokSe saukhyamanAbAdham / / 1 / / viNayAo (pr0)|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 156 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 184 sthAnanikSepAH mukkhe sukkhaM annaabaah||1|| vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM shrutjnyaanm| jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM caashrvnirodhH||2|| saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAtkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 3 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||4|| ityAdi, saMsArasya tvAdimUlaM viSayakaSAyA iti // 183 // mUlamuktamidAnIM sthAnasya paJcadazadhA nikSepamAha ni0- NAmaMThavaNAdavie khittaddhA udda uvaraI vshii|sNjm paggaha johe ayala gaNaNa saMdhaNA bhaave||184|| tatra dravyasthAnaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittAcittamizrANAM sthAnaM-AzrayaH, kSetrasthAnaM bharatAdi urddhAdhastiryaglokAditi, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyate, addhA-kAlaH tatsthAnaM dvidhA-kAyasthitibhavasthitibhedAt, tatra kAyasthitiH pRthivyaptejovAyUnAmasaGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAma(NAM)saGkhayeyA varSasahasrAH, paJcendriyatiryagmanujAnAM saptASTau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdakavanaspatipRthivInAM trisaptadazadvAviMzativarSasahastrAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAMzaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM trINi palyopamAni, devAnAM nArakANAMca kAyasthiterabhAvadbhavasthitistrayastriMzatsAgaropamANIti, iyamutkRSTA dvirUpApi, jaghanyA tu sarveSAmantarmuhartAtmikA, navaraM devanArakayordazavarSasahasrANIti, athavA'ddhAsthAnaM-samayAvalikAmuhUrtAhorAtrapakSamAsavayanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatasarvAddhArUpamiti / UrddhasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asyopalakSaNatvAniSaNNAdyapi gRhyate / uparatiH-viratiH, tatsthAnaM deze sarvatra ca zrAvakasAdhuviSayam / vasatisthAnaM yo yatra grAmagRhAdau vasati / 8 // 156 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 157 // saMyamasthAnaM saMyamaH-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhayeyAni zrutaskandhaH1 saMyamasthAnAni, kiyadasaGkhyamiti cet atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnirdeSTuM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate-ihaikasamayena / dvitIyamadhyayana lokavijayaH, sUkSmAgnijIvA asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo'gnikAyatvena pariNatA asatyeyaguNAH, tato'pi prathamoddezakaH tatkAyasthitirasaGkhayeyaguNAH, tato'pyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhyeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti / niyukti: 184 sAmAnyataH, vizeSatastUcyate- sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhInAM pratyekamasaGghayeyalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAntarmuhUrtikatvAdantarmuhUrttasamayatulyAnyasaGkhayeyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya tvekamevAjaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam, athavA saMyamazreNyantargatAni saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathAanantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhayeyasaMyamasthAnanirvartitaM kaNDakam, taizcAsaGkhayeyairjanitaM SaTsthAnakam, tadasaGkhayeyAtmikA zreNIti / pragrahasthAnaM tu prakarSaNa gRhyate vaco'syeti pragrahaH- grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa ca laukiko lokottarazca,tasya sthAnaM pragrahasthAnam, laukikaM tAvatpaJcavidham, tadyathA- rAjA yuvarAjo mahattaraH amAtyaH kumArazceti, lokottaramapi paJcavidham, tadyathA- AcAryopAdhyAyapravartisthaviragaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathAAlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAdabhedAt |aclsthaanN tu caturddhA-sAdisaparyavasAnAdibhedAt, tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAderdravyasyaikapradezAdAvavasthAnaMjaghanyata ekaM samayamutkRSTatazcAsaGkhayeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam, anAdisaparyavasAnamatItAddhArUpasya zailezyavasthAntyasamaye kArmaNataijasazarIrabhavyatvAnAMceti, anAdyaparyavasAnaM dharmAdharmAkAzAnAmiti / gaNanAsthAnamekadvyAdikaM zIrSaprahelikAparyantam |sndhaansthaanN dvidhA- dravyato bhAvatazca, punarapye // 157 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 158 // zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezaka: niyukti: 185 sthAnanikSepAH kaikaM dvidhA- chinnAcchinnabhedAt, tatra dravyacchinnasandhAnaM kaJcakAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvasandhAnamapi prazastAprazastabhedAt dvedhA, tatra prazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamakSapakazreNyAvArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnyacchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravarddhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAdaudayikAdibhAvAntaragatasya punarapi zuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam, aprazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhyamAnapariNAmasyAnantAnubandhimithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAt bandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasya vA iti, aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punaraudayikabhAvAdaupazamikAdibhAvAntarasaGkAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yaugapadyena vyAkhyAtam, tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayamitarattu bhAvaviSayamityuktaM sthAnam / / 184 // athavA bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAt, teSAM kiM sthAnaM?, yadAzritya ca te bhavanti, zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantIti taddarzayati ni0-paMcasukAmaguNesuya sddssphrisrsruuvgNdhesuN| jassa kasAyA vaTuMti mUlaTThANaM tu sNsaare||185|| tatrecchAnaGgarUpaH kAmastasya guNA yAnAzrityAsau cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabdasparzarasarUpagandhAsteSu paJcasvapi vyasteSu samasteSu vA viSayabhUteSu yasya jantorviSayasukhapipAsonmukhasyAparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNo rAgadveSatimiropaplutadRSTemanojJetaraviSayopalabdhau satyAM kaSAyA vartante prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatItyataH zabdAdiviSayodbhUta (tAH) kaSAyAH saMsAre saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti, etaduktaM bhavati-rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsva (r) zreNyAmArohato (mu0)| // 158 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | | 159 // bhAve'pi tatsvabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata Aha dRzyaM vastu paraM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu / | zrutaskandhaH1 yadasti tatpariharan yannAsti tat pazyati / kundendIvarapUrNacandrakalazazrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate // 1 // | dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, dveSaM vA karkazazabdAdau vrajatIti, tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAMmUlasthAnam, teca saMsArasyeti gaathaataatpryaarthH|| prathamoddezakaH 185 // yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti?, ucyate, yataH karmasthiteH kaSAyA mUlam, sA'pi | niyuktiH 186-187 saMsArasya, saMsAriNazcAvazyaMbhAvinaH kaSAyA iti, etadevAha sthAnanikSepAH ni0-jaha savvapAyavANaM bhUmIe paiTThiyAI muulaaii| iya kammapAyavANaM saMsArapaiTThiyA mUlA // 186 // yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni, evaM karmapAdapAnAM saMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gaathaarthH|| nanu c| kathametacchraddheyaM-karmaNaH kaSAyA mUlamiti?, ucyate, yato mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, tathA cAgamaH jIve NaM bhaMte! katihiM ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai?, goyamA! dohiM ThANehiM, taMjahA rAgeNa va doseNa v| rAge duvihe- mAyA lobhe ya, dose duvihe- kohe ya mANe y| eehiM cauhiM ThANehiM vIriovagUhiehiM NANAvaraNijja kammaM baMdhai evamaSTAnAmapi karmaNAM yojyamiti / te ca kaSAyA mohanIyAntaHpAtino'STaprakArasya ca karmaNaH kAraNam, mohanIya kAmaguNAnAM ca (iti) darzayati ni0- aTThavihakammarukkhA savve te mohnnijjmuulaagaa| kAmaguNamUlagaMvA tammUlAgaM ca sNsaaro||187|| yadavAdi prAk-'iya kammapAyavANaM' tatra katiprakArAste karmapAdapAH kiMkAraNAzceti?, ucyate, aSTavidhakarmavRkSAH, 0 jIvo bhadanta! katibhiH sthAnairjJAnAvaraNIyaM karma badhnAti?, gautama! dvAbhyAM sthAnAbhyAm, tadyathA-rAgeNa vA dveSeNa vaa| rAgo dvividho-mAyA lobhazca, dveSo dvividhaH-krodhazca mAnazca, etaizcaturbhiH sthAnairvIryopagUDhairjJAnAvaraNIyaM karma badhnAti / // 159 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, | niyukti: 188 sthAnanikSepAH niyuktiH 189 kaSAyanikSepAH zrIAcArAGgaM te sarve'pi mohanIyamUlAH, na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlAH, yasmAdvedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaH niyukti pAtItyatastanmohanIyaM mUlaM-AdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gaathaarthH||187|| tadevaM pAramparyeNa saMsArakaSAyazrIzIlA0 vRttiyutam kAmAnAM kAraNatvAnmohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmakSayaH, tathA cAbhANi 'jaha matthayasUIe, zrutaskandhaH1 hayAe hammae tlo| tahA kammANi hammaMti, mohaNijje khayaM ge||1|| tacca dvidhA- darzanacAritramohanIyabhedAt, etdevaah|| 160 // ni0-duviho ahoi moho daMsaNamoho carittamoho |kaamaa carittamoho teNa'higAro ihaM sutte||188|| mohanIyaM karma dvedhA bhavati, darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, bandhahetodvaividhyAt, tathAhi-arhatsiddhacaityatapa:zrutagurusAdhusaGgapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma badhnAti, yena cAsAvanantasaMsArasamudrAntaHpAtyevAvatiSThate, tathA tIvrakaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUtaHsandezasarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karma badhnAti, tatra mithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvabhedAttredhA darzanamohanIyam, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatidhA, tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAro, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtam, tacca zabdAdikapaJcaguNAtmakamiti gAthArthaH // 188 // tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrIpuMnapuMsakavedahAsyaratilobhAzritakAmAzrayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNaH pradhAnaM kAraNamiti pracikaTayiSurAha ni0-saMsArassa u mUlaM kammaM tassavi huMti ya ksaayaa| saMsArasya nArakatiryagnarAmaragatisaMsRtirUpasya (mUla) kAraNamaSTaprakAraM karma, tasyApi karmaNaH-kaSAyAH krodhAdayo nimittaM 0 yathA mastakasUcyA hatAyAM hanyate tAlaH / tathA karmANi hanyante mohanIye kSayaM gte||1|| // 160 //
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 161 // bhavanti / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnatvapratipAdanAya punarapi sthAnavizeSa gAthAzakalenAha zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM ni0- te sayaNapesaatthAiesu ajjhatthao atthiaa||189|| lokavijayaH, svajana:-pUrvAparasaMstuto mAtApitRzvazurAdikaH preSyo- bhRtyAdiroM- dhanadhAnyakupyavAsturatnabhedarUpaH te svajanAdayaH / / prathamoddezakaH niyuktiH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandraikendriyAdInAmiti 189-190 gaathaarthH|| 189 // tadevaM kaSAyasthAnapradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM kaSAyanikSepAH jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha ni0- NAmaMThavaNAdavie uppattI paccae ya aaeso| rasabhAvakasAe yA teNa ya kohAiyA curo||190|| yathAbhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma, sadbhAvAsadbhAvarUpA pratikRtiH sthApanA, kRtabhImabhUkuTyutkaTalalATa (paTa) ghaTitatrizUlaraktAsyanayanasandaSTAdharasyandamAnasvedasalilacitrapustAdyakSavarATakAdigateti, dravyakaSAyA jJazarIrabhavyazarIrAbhyAM vyatiriktAH karmadravyakaSAyA nokarmadravyakaSAyAzceti, tatrAditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAt karmadravyakaSAyAH, nokarmadravyakaSAyAstu bibhItakAdayaH, utpattikaSAyAH zarIropadhikSetravAstusthANvAdayo yadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktaM kiM etto kaTThayaraM jaM mUDho thANuammi aavddio| thANussa tassa rUsai na appaNo duppogss||1|| pratyayakaSAyAH / / 161 // kaSAyANAM ye pratyayAH-yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evotpattipratyayayoH kAryakAraNagato 0 kimetasmAtkaSTakaraM yanmUDhaH sthaannaavaaptitH| sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga bhedaH, AdezakaSAyAH kRtrimakRtabhRkuTIbhaGgAdayaH, rasato kaSAyAH rasakaSAyAH rasakaSAyaH kaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH, zrutaskandhaH1 niyuktibhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyAryAdinimittAvirbhUtAH zabdAdikAmaguNakAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAtma dvitIyamadhyayanaM zrIzIlA lokavijayaH, vRttiyutam pariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, te caikaikazo'nantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjvalanabhedena bhidyamAnAH prathamoddezakaH zrutaskandha:1] SoDazavidhA bhavanti,teSAM casvarUpAnubandhaphalAnigAthAbhirabhidhIyante, tAzcemAH jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho koho| niyuktiH // 162 // 191-192 tiNisalayAkaTThaTThiyaselatthaMbhovamo maanno||1||maayaavlehigomuttimeNddhsiNgghnnvNsmuulsmaa| lobho haliddakhaMjaNakaddamakimirAyasAmANo / karmanikSepAH // 2 // pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kmso| devaNaratiriyaNArayagaisAhaNaheyavo bhnniyaa||3|| eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchatItyetadabhidhIyate- tatra naigamasya sAmAnyavizeSarUpatvAnnaikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, sahavyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAdAdezasamutpattI necchataH, RjusUtrastu vartamAnArthaniSThatvAdAdezasamutpattisthApanA necchati,zabdastu nAmno'pikathaJcidbhAvAntarbhAvAnnAmabhAvAvicchatIti gaathaataatpryaarthH|| 190 // tadevaM kaSAyAH karmakAraNetvenoktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividha iti darzayati ni0-davve khitte kAle bhavasaMsAre abhaavsNsaare| paMcaviho saMsAro jatthete saMsaraMti jiaa||191 / / dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti, kAlasaMsAraH yasmin kAla iti, preSyArcAdi0 (mu0)| jalareNupRthvIparvatarAjIsadRzazcaturvidhaH krodhH| tinizalatAkASThAsthizailastambhopamo maanH||1|| maayaa'vlekhikaagomuutrikaamessshRnggghnvNshiimuulsmaa| lobho haridrAkardamakhaJjanakRmirAgasamAnaH // 2 // pakSacaturmAsavatsarayAvajjIvAnugAminaH kramazaH / devanaratiryanArakagatisAdhanahetavo bhaNitAH / / 83 // * 0haliddakaddamakhaMjaNa0 (mu0)| // 162 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 163 // nArakatiryagnarAmaragaticaturvidhAnupUrvRdayAdbhavAntarasaGkamaNaM bhavasaMsAraH, bhAvasaMsArastu saMsRtisvabhAva audayikAdibhAvapari- zrutaskandhaH 1 dvitIyamadhyayanaM laNatirUpaH, tatra ca prakRtisthityanubhAgapradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam, evaM dravyAdika : pazcavidhaH saMsAraH, athavA lokavijayaH, dravyAdikazcaturdhA saMsAraH, tadyathA- azvAddhastinaM grAmAnnagaraM vasantAd grISmaM audayikAdaupazamikamiti gAthArthaH / / 191 / / prathamoddezakaH tasmiMzca saMsAre karmavazagA: prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAha niyuktiH 191-192 ni0-NAmaMThavaNAkammadavvakammaM paogakammaMca / samudANiriyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // 192 // karmanikSepAH kiikamma bhAvakammaMdasaviha kammaM samAsao hoi| nAmakarma karmArthazUnyamabhidhAnamAtram, sthApanAkarma pustakapatrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvAsadbhAvarUpA sthApanA, dravyakarma vyatiriktaM dvidhA-dravyakarma nodravyakarmaca, tatra dravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA badhyamAnA baddhAzcAnudIrNA iti, nodravyakarma kRSIvalAdikarma / atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakarmetyavAci, kAH punastA vargaNA iti saGkIrtyante?, iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH- dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, tatra dravyata ekadvyAdisaGkhtyeyAsaGkhayeyAnantapradezikAH kSetrato'vagADhadravyaikadvyAdisaGkhyeyAsakhavayena-pradezAtmikA: kAlata ekadvyAdisaGkhayeyAsaGkhayeyasamayasthitikA: bhAvato rUparasagandhasparzasvagatabhedAtmikAH sAmAnyataH, vizeSatastUcyante- tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt saGkhayeyapradezikAnAMskandhAnAM saGkhayeyA asaGkhayeyapradezikAnAmasaGkhayeyAH, etAzcaudArikAdipariNAmA 8 // 163 // grahaNayogyAH, anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullaGgya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikAH khalvanantA eva bhavanti, tatrAyogyotkRSTavargaNAyAMrUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaika
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 164 // pradezavRddhyA pravarddhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH?, jaghanyAt zrutaskandhaH1 utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAdaikaikottara dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, pradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAMjaghanyotkRSTamadhyavartinInAmAnantyam, tata audArikayogyotkRSTavargaNAyAM rUpa- prathamoddezakaH prakSepeNAyogyavargaNA jaghanyA bhavanti, etA apyekaikapradezavRddhyotkRSTAntA anantA bhavanti, jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko niyukti: 192 karmanikSepA: vizeSaH?, jaghanyAbhyo'saGkhayeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAdatisUkSmapariNAmatvAJcaudArikasyAnantA evAgrahaNayogyA , bhavanti, alpapradezatvAdbAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti, atra ca yathA yathA pradezopacayastathA tathA vizrasApariNAmavazAdvargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadevotkRSToparirUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriyazarIravargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSalakSaNaM cAvaseyam, tathA vaikriyAhArakAntarAlavaya'yogyavargaNAnAMjaghanyotkRSTavizeSAsaGghayeyaguNatvamiti, punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAt jaghanyAhArakazarIrayogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti? ucyate, jaghanyAta utkRSTA vizeSAdhikAH, ko vizeSa iti cet?,jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANutvAdAhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAmAnantyamiti bhAvanA, tasyAmevotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhArakAgrahaNayogyavargaNAH, tataH pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyA eva bhavanti bAdaratvAdalpapradezatvAcca taijasasyeti, jaghanyotkRSTayo: kiyadantaramiti? ucyate jaghanyAbhya // 164 // utkRSTA anantaguNAH, kena guNakAreNeti cet abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantabhAga iti, tadupari rUpe prakSipte taijasazarIra 0 jaghanyAbhya (mu0)|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 165 // vargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTo: kiyadantaraM?, jaghanyAbhya zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana utkRSTA vizeSAdhikA, vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAjaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAmAnantyaM bhavati, lokavijayaH, taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti, evamekAdivRddhyotkRSTAntA anantAH, tAzcAtisUkSmatvAd bahu prathamoddezakaH pradezatvAcca taijasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAt alpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti, jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSo, niyukti: 192 karmanikSepA: guNakArazcAbhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAga iti, tasyAmayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati, tasyAzca pradezavRddhyA utkRSTavargaNAparyantAnyanantAni sthAnAni bhavanti, jaghanyotkRSTayorvizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati, atrApyanantabhAgasyAnantaparamANvAtmakatvAdbhASAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyam, tadanenaikAdipradezavRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyam, navaraM jaghanyotkRSTayorbhedo'yam, abhavyAnantaguNaH siddhAnantabhAgAtmakaH, tAsAMca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyAnApAnadravyayorayogyatvamavaseyam, ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA, tato rUpottaravRddhyotkRSTavargaNAntA anantA bhavanti, jaghanyAta utkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvabhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH, punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanyavargaNAnantabhAgo vizeSaH, punarapi pradezottarakrameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnantaguNAdikaH, tAzca pradezabahutvAdatisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, alpapradeza 8 // 165 // tvAd bAdaratvAcca kArmaNasyApi, tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH, punarapyekaikapradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kaH prativizeSa iti?, ucyate, jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA,
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 166 // sacAnantabhAgo'nantAnantaparamANvAtmako'ta evAnantabhedabhinnAH karmadravyavargaNA evaM bhavanti, AbhizcAtra prayojanam, dravya- zrutaskandhaH1 karmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtAH vineyajanAnugrahArthaM vyutpAdyante punarapyutkRSTakarmavargaNopari dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, rUpAdiprakSepeNa jaghanyotkRSTobhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSTAH sarvajIvebhyo'nantaguNAH, tadupari rUpaprakSepAdi-3 prathamoddezakaH krameNAnantA eva jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAdadhruvAH, pAkSikasadbhAvAdadhruvatvam, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta niyukti: 192 karmanikSepAH eva, tadutkRSTopari rUpAdipravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyA vargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat, tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam, etaduktaM bhavati-adhruvavargaNopari pradezavRddhyA'nantA apina sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti jaghanyAta: kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpottarAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAta utkRSTA tvasaGkhayeyabhAgapradezaguNA, tadasaGkhayeyabhAgo'pyasaGkhayeyalokAtmaka iti dvitIyA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhyA bAdaranigodazarIravargaNA jaghanyAta: kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saGkhayeyaguNA, ko guNakAra iti?, ucyate aGgalAsaGkhayeyabhAgapradezarAzerAvalikAkAlAsaGkhayeyabhAgasamayapramANakRtapauna:punyavargamUlasyAsaGkhayeyabhAgapradezapramANa iti, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA sUkSmanigodazarIravargaNA, jaghanyAta utkRSTA AvalikAkAlAsaGkhayeyabhAgasamayaguNA, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyo // 166 // tkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAta utkRSTA caturasrIkRtalokasyAsaGghayeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsaGkhayeyabhAgatulyA iti, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAta utkRSTA kSetrapalyopamasyAsaGkhayeyaguNA saGkhyeya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 167 // guNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayo- zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM pazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prakarSeNa yujyata iti prayogaH, sa ca manovAkkAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti?, ucyate, tatra lokavijayaH, manoyogaH satyAsatyamizrAnubhayarUpazcaturddhA, evaM vAgyogo'pi, kAyayogaH saptadhA- audArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrA- prathamoddezakaH hArakAhArakamizrakArmaNayogabhedAt, tatra manoyogomana:paryAptyA paryAptasya manuSyAdeH, vAgyogo dvIndriyAdInAm, audArika-8 niyukti: 192 karmanikSepAH yogastiryagmanujayoH zarIraparyApterUddham, tadAratastu mizraH, kevalinA vA samuddhAtagatasya dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, vaikriyakAya-3 yogo devanArakabAdaravAyUnAm, anyasya vA vaikriyalabdhimataH, tanmizrastu devanArakayorutpattisamaye'nyasya vA vaikriyaM nivartayataH, AhArakakAyayogazcaturdazaeNvida AhArakazarIrasthasya, tanmizrastu nirvarttanAkAle, kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamuddhAte vA tRtIyacaturthapaJcamasamayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'STau pradezAn vihAyottaptabhAjanodakavadudvarttamAnaiH savairevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tatprayogakarmetyucyate, uktaM cajAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no Na abaMdhae / samudAnakarma sampUrvAdAparvAcca dadAteyuMDantAt pRSodarAdipAThena AkArasyokArAdezena rUpaM bhavati, tatra prayoga-8 karmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyagmUlottaraprakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedenAG-maryAdayA dezasarvopaghAtirUpayA tathA spRSTanidhattanikAcitAvasthayA ca svIkaraNaM samudAnaM tadeva karma samudAnakarma, tatra mUlaprakRtibandho jJAnAvaraNIyAdiH, uttaraprakRtibandhastUcyate uttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedAt, tatra kevalAvArakaM (r)yAvadeSa jIva ejate vyejate calati spandate, tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, naivAbandhakaH /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 168 // sarvaghAti zeSANi tu dezaghAtInyapi, darzanAvaraNIyaM navadhA-nidrApaJcakadarzanacatuSTayabhedAt, tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupa- zrutaskandhaH1 yogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaM tu darzanalabdhiprAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti zeSANi tu dezataH, vedanIya dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, dvidhA-sAtAsAtabhedAt, mohanIyaM dvidhA darzanacAritrabhedAtU, tatra darzanamohanIyaM tridhA mithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidham, prathamoddezakaH cAritramohanIyaM SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAtpaJcaviMzatividham, atrApi mithyAtvaM sajvalanavarjA dvAdaza kaSAyAzca niyukti: 192 karmanikSepAH sarvaghAtinyaH, zeSAstu dezaghAtinya iti, AyuSkaM caturddhA-nArakAdibhedAt, nAma dvicatvAriMzadbhedaMgatyAdibhedAt, trinavatibheda cottarottaraprakRtibhedAt, gatizcaturddhA jAtirekendriyAdibhedAtpaJcadhA zarIrANi audArikAdibhedAtpaJcadhA audArikavaikriyA-3 hArakabhedAdaGgopAGgaM tridhA nirmANanAma sarvajIvazarIrAvayavaniSpAdakamekadhA bandhananAma audArikAdikarmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA saGgAtanAmaudArikAdikarmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA saMsthAnanAma samacaturasrAdi SoDhA saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDaiva sparzo'STadhA rasaH paJcadhA gandho dvidhA varNaH paJcadhA AnupUrvI nArakAdizcaturddhA vihAyogatiH prazastAprazastabhedAt dvidhA agurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsapratyekasAdhAraNatrasasthAvarazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsvarasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakasthirAsthirAdeyAnAdeyayazaHkIrtti ayaza:kIrttitIrthakaranAmAni pratyekamekavidhAnIti, gotramuccanIcabhedAt dvidhA, antarAyaM dAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAt paJcadhetyuktaH prakRtibandho, bandhakAraNAni tu gAthAbhirucyanta paDiNIyamaMtarAiya uvaghAe tappaosa NiNhavaNe / AvaraNadugaMbandhai bhUo accAsaNAe y||1||bhuuyaannukNpvyjogujjuo (c) saptadhA-anantAnubandhimithyAtvAdibhedAt bandhatastu paJcadhA (pr0)| 0 dvAdaza (pr0)| 0 ekaviMzatividham (pr0)| 0 pratyanIkatve'ntarAya upaghAte / tatpradveSe nihvne| AvaraNadvikaM badhnAti bhUto'tyAzAtanayA ca // 1 // bhUtAnukampAvratayogodhuktaH . II DE
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga khaMtidANagurubhatto / bandhai bhUo sAyaM vivarIe bandhaI iyaraM // 2 // arhNtsiddhceiytvsuagurusaadhusNghpddinniio| baMdhai daMsaNamoha | zrutaskandhaH1 niyukti dvitIyamadhyayanaM aNaMtasaMsArio jennN||3|| tivvakasAo bahumohapariNato raagdossNjutto| baMdhai carittamohaM duvihaMpi crittgunnghaaii||4|| micchaddiTThI zrIzIlA0 lokavijayaH, vRttiyutam mahAraMbhapariggaho tivvalobha nnissiilo| niraAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddprinnaamo||5|| ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya maaillo| prathamoddezakaH zrutaskandha:14 saDhasIlo asasallo tiriAuM baMdhaI jiivo||6|| pagatIe~ taNukasAo dANarao siilsNjmvihuunno| majjhimaguNehi~ jutto maNuyAuM niyukti: 192 // 169 // karmanikSepAH bandhaI jiivo||7||annuvvymhvvehi ya bAla tavo'kAmanijjarAe y| devAuyaM NibaMdhai sammaddiTTI u jo jiivo||8||mnnvynnkaayvNko| mAillo gAravehi~ paDibaddho / asubhaM baMdhai nAmaM satappaDipakkhehi~ subhnaamN|| 9 // arihaMtAdisu bhatto suttaruI payaNumANa gunnpehii| bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhaI iyrN||10|| pANavahAdIsurato jinnpuuyaamokkhmggvigghyro| ajjei aMtarAyaNa laii jeNicchiyaM laabhN||11|| sthitibandho mUlottaraprakRtinAmutkRSTajaghanyabhedaH, tatrotkRSTo mUlaprakRtinAM jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, yasya ca yAvatyaH koTIkoTyaH sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari pradezato kSAnti(mAn)dAnI gurubhktH|| badhnAti bhUtaH sAtaM viparIto banAtItarat / / 2 / / arhatsiddhacaityatapaHzrutagurusAdhusaGghapratyanIkaH / badhnAti darzanamohamanantasaMsAriko yen|| 3 // tIvrakaSAyo bahumohapariNato raagdvesssNyuktH| badhnAti cAritramohaM dvividhamapi cAritraguNaghAti // 4 // mithyAdRSTirmahArambhaparigrahastIvralobho nishshiilH| narakAyuSkaM nibadhnAti pApamatI raudrapariNAma : // 5 // unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayo maayaavii| zAThyazIlazca sazalyastiryagAyurbadhnAti jIvaH // 6 // prakRtyA tanukaSAyo dAnarataH zIlasaMyamavihInaH / madhyamaguNairyukto manujAyurbadhnAti jIvaH // 7 // aNuvratamahAvrataizca bAlatapo'kAmanirjarayA c| devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca // 169 // yo jiivH|| 8 // manovacanakAyavakro mAyAvI gauravaiH pratibaddhaH / azubhaM badhnAti nAma tatpratipakSaH zubhanAma / / 9 / / ahaMdAdiSu bhaktaH sUtraruciH pratanumAno gunnprekssii| badhnAtyuccairgotraM viparIto badhnAtItarat / / 10 / / prANavadhAdiSu rato jinapUjAmokSamArgavighnakaraH / arjayatyantarAyaM na labhate yenepsitaM lAbham / / 11 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 170 // vipAkato vA anubhavaH, etadeva pratikarmasthiti yojanIyam, saptatimrmohanIyasya, nAmagotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropa- zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM maannyaayussHpuurvkottiitribhaago'baadhaa| jaghanyo jJAnadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAmantarmuhUrttam, nAmagotrayoraSTau muhUrtAH, lokavijayaH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, sacAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmpratametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate tatrotkRSTo prathamoddezakaH matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNanidrApaJcakacakSurdarzanAdicatuSkAsadvedyadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM niyukti: 192 karmanikSepAH triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, strIvedasAtavedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAM paJcadaza, mithyAtvasyaudhikamohanIyavat, kaSAyaSoDazakasya catvAriMzat koTIkoTyaH, napuMsakavedAratizokabhayajugupsAnarakatiryaggatyekendriyapaJcendriyajAtyaudArikavaikriyazarIratadaGgopAGgadvayataijasakArmaNahuNDasaMsthAnAntyasaMhananavarNagandharasasparzanarakatiryagAnupUrvIagurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAtapodyotAprazastavihAyogatitrasasthAvarabAdaraparyAptakapratyekAsthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaH kIrtinirmANanIcai-8 rgotrarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtInAM viMzatiH, puMvedahAsyaratidevagatyAnupUrvIdvayAdyasaMsthAnasaMhananaprazastavihAyogatisthirazubhasubhagasusvarAdeyayaza:kIryuccairgotrarUpANAM paJcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAnadvitIyasaMhananayojdaza tRtIyasaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza kubjasaMsthAnArdhanArAcasaMhananayoH SoDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriyajAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTibhinnAntarmuhUrttamabAdhA, devanArakAyuSoraudhikavat, tiryagmanuSyAyuSaH palyopamatrayaM puurvkottibhaago'baadhaa| ukta utkRSTaH // 170 // sthitibandho, jaghanya ucyate matyAdipaJcakacakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasajvalanalobhadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazA (r) karmasthiteH (pr0)|
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 171 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 192 karmanikSepAH nAmantarmuhUrtamantarmuhartamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAganyUnAH,sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtA antarmuhUrtamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamAsaGkhayeyabhAganyUnam, AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGkhayebhAganyUnAH, sajvalanakrodhasya mAsadvayam, mAnasya mAsaH, tadadhumAyAyAH, puMvedasyASTau saMvatsarAH, sarvatrAntarmuhUrtamabAdhA, zeSanokaSAyamanuSyatiryaggatipaJcendriyajAtyaudArikatadaGgopAGgataijasakArmaNaSaTsaMsthAnaSaTsaMhananavarNagandharasasparzatiryagmanujAnupUrvIagurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsAtapodyotaprazastAprazastavihAyogatiyazaHkIrttivarjavasAdiviMzatikanirmANanIcairgotradevagatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvIdvayavaikriyazarIratadaGgopAGgarUpANAmaSTaSaSTyuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsanAyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhayeyabhAganyUnAvantarmuhUrttamabAdhA, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirbhinnAntarmuhUrttamabAdhA, nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastataH ko'nayorbheda iti?, ucyate, utkRSTAt saGkhayeyaguNahIno jaghanya iti, yazaHkIryuccairgotrayoraSTamuhUrtAnyantarmuhUrtamabAdhA, devanArakAyuSordaza varSasahasrANyantarmuhUrtamabAdhA, tiryagmanujAyuSoH kSullakabhavo'ntarmuhUrttamabAdheti, bandhanasaGghAtayoraudArikAdizarIrasahacaritatvAttadgata evotkRSTajaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhastUcyate-tatra zubhAzubhAnAM karmaprakRtInAMprayogakarmaNopAttAnAM prakRtisthitipradezarUpANAMtIvramandAnubhAvatayA'nubhavanamanubhAvaH, sacaikadvitricatuHsthAnabhedenAnugantavyaH, tatrAzubha (r) gatijAtipaJcakaudA0 (pr0)| 0 devadvikanarakadvikavaikriyadvikaAhArakadvikayazaH kIrtitIrthakaranAmakarmarahitAnAM zeSanAmaprakRtInAM tathA nIcergotrasya cetyAsAmuttaraprakRtInAM (pr0)| // 171 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 172 / / zrIAcArAGgaprakRtInAMkozAtakIrasasamakvathyamAnArddhatribhAgapAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantavyo, mandAnubhAvastu jAtirasaikadvitri- zrutaskandhaH1 niyukticaturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti, zubhAnAMtu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavadyojanIyaH, atra cakozAtakIkSurasAdAvudakabindvAdi dvitIyamadhyayanaM zrIzIlA0 lokavijayaH, vRttiyutam prakSepAt vyatyayAdvA bhedAnAmAnantyamavaseyamiti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH zarIrasaMsthA prathamoddezakaH nAGgopAGgasaGghAtasaMhananavarNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghAtodyotAtapanirmANapratyekasAdhAraNasthirAsthirazubhAzubharUpAH niyukti: 192 karmanikSepAH pudgalavipAkinyaH,zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya ityukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati, tatra yadaikavidhaM badhnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalAH sAtAvedanIyabhAvena vipariNamante, SaDvidhabandhakasya tvAyurmohanIyavarjaH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasyASTadheti, tatrAdyasamayaprayogAttAH pudgalAH samudAnena / dvitIyAdisamayeSvalpabahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayanti tatrAyuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM nAmagotrayoH, parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAm, tebhyo vizeSAdhikA mohniiye| nanu ca tebhyo vizeSAdhikA ityatra nirdhAraNe paJcamI, sA ca paJcamI vibhakte (pA02-3-42) ityanena sUtreNa vidhIyate, asya cAyamartho vibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarAH, iha ca karmapudgalAnAM sarvadaikatvam, tathAvasthAnAmeva ca buddhyA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitam, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA-gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti, naiSa doSo, yatrAvadhyavadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraivala 8 // 172 // SaSThIsaptamyau, yatazca nirdhAraNa (pA02-3-41) mityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrakA: ADhyatarAH, karmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra punarvizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 173 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH niyukti: 192 karmanikSepAH paJcamyeva, yathA khaNDamuNDazabalazAbaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratameti, ato nAtra vibhAga: kAraNamavibhAgovA, yato mAthurapATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThIsaptamyau bhavato, yatra tu punathuirAdivizeSo'vadhitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi karmavargaNAnAmekatve tadvizeSasyAvadhitvenopAdAnAtpaJcamyeva nyAyyeti, tadvizeSAdhikA vedniiye| uktaHpradezabandha: smudaankrmaapiiti|saamprtmiiryaapthikm, Ira gatipreraNayoH asmAdbhAve Nyat, IraNamIryA tasyAH panthA IryApathastatra bhavamIryApathikam, kazcaryAyAH panthA bhavati?, yadAzritA sA bhavatIti?, etacca vyutpattinimittaM yatastiSThato'pi tadbhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, taccopazAntakSINamohasayogakevalinAM bhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti, uktaM ca kevalI NaM bhaMte! assiM samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhU NaM bhaMte! kevalI tesu cevAgAsapadesesu paDisAharittae?, No iNaDhe samaDhe, kaha?, kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAI bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI No saJcAeti tesu cevAgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae tadevaM sUkSmataragAtrasaJcArarUpeNa yogena yatkarma badhyate tadI-pathikaM IryAprabhavaM IryAhetukamityarthaH, tacca dvisamayasthitikaM ekasmin samaye baddhaM dvitIye veditaM tRtIyasamaye tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti?, ucyate, yatastatprakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyi pradezataH sthUlarUkSazuklAdibahupradezamiti, uktaM ca appaM bAyaramauyaM bahuMca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMda mahavvataMtiya Osa (pr0)| 0 kevalI bhadanta! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA'vagAhya pratisaMharet, prabhurbhadanta! kevalI teSvevAkAzapradezeSu pratisaMhartum?, naiSo'rthaH samarthaH, kathaM?, kevalinazcalAni zarIropakaraNAni bhavanti, calopakaraNatayA kevalI na zaknoti teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA pratisaMhartum / // 13 // P
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 174 / / sAtAbahulaM ca taM kmm||1|| alpaM sthititaH sthiterevAbhAvAt, bAdaraM pariNAmato'nubhAvato mRdvanubhAvam, bahu ca bahupradezaiH, zrutaskandhaH1 rUkSaMsparzato varNena zuklaM mandaMlepataH, sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavat mahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, sAtAbahula dvitIyamadhyayana lokavijayaH, manuttaropapAtikasukhAtizAyIti / uktamIryApathikam, adhunA AdhAkarma, yadAdhAya-nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi prathamoddezakaH karma badhyate tadAdhAkarmeti, tacca zabdasparzarasarUpagandhAdikamiti, tathAhi- zabdAdikAmaguNaviSayAbhiSvaGgavAn niyukti: 193 sukhalipsurmohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapisukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktaM duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu pramattasvarUpam niyamAdiSu duHkhbuddhiH| utkIrNavarNapadapaGktirivAnyarUpA, sArUpyameti vipriitgtipryogaat||1||etduktN bhavati-karmanimittabhUtA manojJetarazabdAdaya evAdhAkarmetyucyante iti / tapaHkarma tasyaivASTaprakArasya karmaNo baddhaspRSTanidhattanikAcitAvasthasyApita nirjarAhetubhUtaM bAhyAbhyantarabhedena dvAdazaprakAraM tapaH karmetyucyate / kRtikarma tasyaiva karmaNo'panayanakArakamarhatsiddhAcAryopAdhyAyaviSayamavanAmAdirUpamiti / bhAvakarmA punarabAdhAmullaGya svodayenodIraNAkaraNena vodIrNAH pudgalAH pradezavipAkAbhyAM bhavakSetrapudgalajIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmAzabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karmoktam, iha tu samudAnakarmopAttenASTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati ni0- aTThaviheNa u kammeNa ettha hoI ahiigaaro|| 193 / / gAthAr3a kaNThyamiti gaathaadvyprmaarthH||192-193|| tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepe ca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM vivriyate // 174 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 175 // zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayana lokavijaya:, prathamoddezakaH sUtram 63 pramattasvarUpam je guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe / iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte-mAyA me piyA me bhajjA me puttA me dhUA me NhusA me sahisayaNasaMgaMthasaMthuA me vivittugaraNaparivaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me / iccatthaM gaDDie loe vase pamatte ahoyarAo yaparitappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahasAkAre viNiviTThacitte, ettha satthe puNo puNo, appaM ca khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM tNjhaa|suutrm 63 // asya cAnantaraparamparAdisUtraH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtrasambandhaH- se hu muNI pariNNAyakamme ti, sa muniH parijJAtakA bhavati yasyaitadguNamUlAdikamadhigataM bhavati, paramparasUtrasambandhastu se jaM puNa jANijjA sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA soccA svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAdanyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt paricchindyAt, kiM tadityucyate- je guNe se mUlaTThANe, AdisUtrasambandhastu suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM kiM tat zrutaM bhavatA yadbhagavatA AyuSmatA''khyAtamiti?, ucyate, je guNe se mUlaTThANe, ya iti sarvanAma prathamAntaM mAgadhadezIvacanatvAdekArAntaM sAmAnyodezArthAbhidhAyIti, guNyate-bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUparasagandhasparzAdikaH, sa iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti, mUla miti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH, tiSThantyasminniti sthAnam, mUlasya sthAnaM mUlasthAnam, vyavacchedaphalatvAdvAkyAnA miti nyAyAdya eva zabdAdikaH kAmaguNaH sa eva saMsArasya nArakatiryagnarAmarasaMsRtilakSaNasya yanmUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnamAzrayo varttate, yasmAnmanojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti, athavA mUlamitikAraNam, taccASTaprakAraM karma, tasya sthAnaM-AzrayaH kAmaguNa iti, athavA mUlaM mohanIyaM tadbhedo // 175 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 176 // zrutaskandhaH1| dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH sUtram 63 pramattasvarUpam vA kAmastasya sthAnaM zabdAdiko guNaH, athavA mUlaM-zabdAdiko viSayagaNastasya sthAnamiSTAniSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH, athavA mUlaM-saMsArastasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA''tmeti, yadivA mUlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH sannAtmA tasya sthAnaM zabdAdikam, guNo'pyasAveveti, tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM vrttte| nanu ca varttanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt / kathamAkSepa iti?, ucyate, yatra hi kAcidvizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAmasti bhavati vidyate vartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / athavA mUlamityAcaM pradhAnaM vA, sthAnamiti kAraNam, mUlaM ca tatkAraNaM ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazca ya eva zabdAdiko guNaH sa eva mUlasthAnaM saMsArasya AdyaM pradhAnaM vA kAraNamiti, zeSaM pUrvavaditi / sAmpratamanayoreva guNamUlasthAnayorniyamyaniyAmakabhAvaMdarzayaMstadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAMbIjAGkaranyAyena parasparataH kAryakAraNabhAvaM sUtreNaiva darzayati-je mUlaTThANe se guNe tti, yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAMvA kaSAyANAMsthAnamAzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveva, athavA kaSAyamUlAnAMzabdAdInAM yatsthAnaM karma saMsAro vA tattatsvabhAvApatte: guNo'pyasAveveti, athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yatsthAnaM mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNato vA''tmeti tadNAvApteH guNo'pyasAveva, yadivA-saMsArakaSAyamUlasyAtmano yatsthAnaM viSayAbhiSvaGgo'sAvapi zabdAdiviSayatvAd guNarUpa eveti / atra ca viSayopAdAnena viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArthatvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyaM-yo guNe guNeSu vA varttate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA varttate, yo mUlasthAnAdau varttate sa eva guNAdau varttata iti, ya eva jantuH zabdAdike prAgvyAvarNitasvarUpe 0 zabdAdiko viSayaguNaH....viSayagaNa (mu0)| 0 kathaM prakSepa (mu0)| 176 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 177 // pramattasvarUpam guNe varttate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau vartate, etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam, anantagama zrutaskandhaH1 paryAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyaM-yo guNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnam, yanmUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yatsthAnaM tadeva dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, guNo mUlamapi tadeveti, yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAnmUlaM sthAnamapyasAveva ityevamanyeSvapi prathamoddezakaH vikalpeSu yojyam, viSayanirdeze ca viSayyapyAkSipto, yo guNe varttate sa mUle sthAne cetyevaM sarvatra draSTavyam, iha ca sarvajJa sUtram 63 praNItatvAdanantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi- mUlamatra kaSAyAdikamupanyastaM kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturddhA, anantAnubandhino'pyasaGkhayeyalokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyAyAsteSAMca pratyekaMsthAnaguNanirUpaNenAnantArthatA sUtrasya sampadyate, sAca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvA (danantatvA) cAzakyA darzayitum, digdarzanaM tu kRtamevAto'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNamUlasthAnAnAM parasparataH kAryakAraNabhAva: saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktam, tataH kimityata Aha- iti se guNaTThI mahayA ityAdi, itihetau yasmAcchabdAdiguNapariNata AtmA kaSAyamUlasthAne varttate, sarvo'pi ca prANI guNArthI va guNaprayojanI guNAnurAgItyatasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAsAzokAbhyAM sa prANI mahatA aparimitena parisamantAttApaH paritApastena zArIramAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san paunaH punyena teSu teSu sthAneSu vaset tiSThedutpadyeta, kimbhUtaH sn?-prmttH| pramAdazca rAgadveSAtmako, dveSazca prAyo narAgamRte, rAgo'pyutpatterArabhyAnAdibhavAbhyAsAnmAtApitrAdiviSayo bhavatIti darzayati- mAyA me ityAdi, tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakArakartRtvAdvopajAyate, rAge ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate, tadupaghAta - // 177 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 178 // kAriNi vA tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA-anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti, evaM pitA me, pitRnimittaM zrutaskandhaH1 rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA vyApAditAH, subhUmenApi trisaptakRtvo dvitIyamadhyayana lokavijayaH, brAhmaNA iti, bhaginInimittena ca klezamanubhavati prANI, tathA bhAryAnimittaM rAgadveSodbhavaH, tadyathA- cANAkyena bhaginI prathamoddezakaH bhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupagetana kopAnnandakulaM kSayaM ninye, tathA putrA me na jIvantIti niyuktiH 194-195 Arambhe pravarttate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastattadvidhatte yenaihikAmuSmikAn apAyAn / pramattasvarUpam avApnoti, tadyathA- jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAdapasRtavAsudevapadAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt, snuSA me na jIvatItyArambhAdau pravarttate, sakhisvajanasaMgranthasaMstutA me sakhA mitraM svajanaH- pitRvyAdiH saMgranthaH- svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdiH saMstuto bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtApitrAdirabhihitaH pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH sa iha grAhyaH, sa ca me duHkhita iti paritapyate, viviktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM hastyazvarathAsanamaJcakAdi parivarttanaM dviguNatriguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM modakAdi AcchAdanaM paTTayugmAdi tacca me bhaviSyati naSTaM vA / iccattha miti, ityevamarthaM gRddholokaH teSveva mAtApitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaM pramattomamedamahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA vaset tiSThediti, uktaM ca putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargo me| iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM hrti||1|| putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAdduHkhamApnoti ||2||amumevaarthN niyuktikAro gAthAdvayenAha // 178 // ni0-saMsAraM chettumaNo kammaM ummUlae tdtttthaae| ummUlijja kasAyA tamhA ucaijja synnaaii||194|| ni0- mAyA metti piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadArA me / atthaMmiceva giddhA jammaNamaraNANi pAvaMti // 195 / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 179 // saMsAraM nArakatiryagnarAmaralakSaNaM mAtApitRbhAryAdisnehalakSaNaM vA chettumanA unmUlayiSuraSTaprakAraM karmonmUlayet, tadunmUla- zrutaskandhaH1 nArthaM ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAnunmUlayeta, kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigataM snehaM jahyAt, yasmAnmAtApitrAdisaMyogA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, bhilASiNo'rthe ratnakupyAdike gRddhAH- adhyupapannA janmajarAmaraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti gAthAdvayArthaH prathamoddezakaH // 194-195 // tadevaMkaSAyendriyapramattomAtApitrAdyarthamarthopArjanarakSaNatatparoduHkhameva kevalamanubhavatItyAha- aho ityAdi, niyuktiH 194-195 ahazcasampUrNa rAtriMca, cazabdAtpakSamAsaMca, nivRttazubhAdhyavasAya: parisamantAttapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati, tadyathA pramattasvarUpam kaiyA vaccai sattho? kiM bhaNDaM kattha kittiyA bhuumii| ko kayavikkayakAlo nivisai kiM kahiM kenn?||1|| ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha-kAle tyAdi, kAla:- karttavyAvasarastadviparIto'kAlaH samyagutthAtuMabhyudyantuMzIlamasyeti samutthAyIti padArthaH, vAkyArthastu kAle karttavyAvasare'kAle tadviparyAse samuttiSThate abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, karttavyAvasarena karotyanyadAca vidadhAtIti, yathA vA kAle karotyevamakAle'pIti, yathA vA'navasarena karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgApatirapagatarbhatRkA satI grahaNakAlamativAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, taduktaM mAsairaSTabhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tatkarttavyaM manuSyeNa yenAnte sukhmedhte||1||dhrmaanusstthaansy ca na kazcidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha-saMjogaTThI saMyujyate saMyojanaMvA saMyogo'rthaH- prayojanaMsaMyogArthaH // 179 // so'syAstIti saMyogArthI, tatra dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdiHsaMyogastenArthI tatprayojanI, athavA zabdAdiviSayaH / 0 kadA vrajati sArthaH kiM bhANDaM kutra kiyatI bhuumiH| kaH krayavikrayakAlo nirviSayati (nirvizati) kiM kva kena? / / 1 / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 180 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezakaH niyuktiH 194-195 pramattasvarUpam saMyogo mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti / kiMca- aTThAlobhI artho ratnakupyAdistatra AsamantAlobho'rthAlobhaH sa vidyate yasyetyasAvapi kAlAkAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvat, tathAhi-asAvatikrAntArthopAjanasamarthayauvanavayA jalasthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohitthagantrIkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi saptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadIjalapUrAnItakASThAni jighRkSurupabhogadhAvasare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalamarthopArjanapravRtta iti, uktaM ca ukkhaNaikhaNai nihaNai rattiMNa suati diyAvi yA ssNko| liMpai Thaei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kunni||1|| bhuMjasu na tAva rikko jemeuM naviya ajja mjjiihN| navi ya vasIhAmi ghare kAyavamiNaM bahuM ajaM // 2||punrpi lobhino'zubhavyApArAnAha- Alupe AsamantAllumpatItyAlumpaH, sa hi lobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagatasakalakarttavyAkarttavyaviveko'rthalobhaikadattadRSTiraihikAmuSmikavipAkakAriNIrnirlAJchanagalakartanacauryAdikAH kriyAH karoti, anyacca- sahasakkAre karaNaM kAraH, asamIkSitapUrvAparadoSaM sahasA karaNaM sahasAkAraH sa vidyate yasyetyarza Adibhyo'c, (pA0 5-2-127) athavA chAndasatvAtkartaryeva ghaJ, karotIti kAraH, tathAhi-lobhatimirAcchAditadRSTirathaikamanAH zakuntavaccharAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati, lobhAbhibhUto hAthaikadRSTistanmanAstadarthopayukto'rthameva pazyati nApAyAn, Aha ca- viNiviTThacitte vividhaM anekadhA niviSTaM sthitamavamADhamarthopArjanopAye mAtApitrAdyabhiSvaGgevAzabdAdiviSayopabhogevA cittaM-antaHkaraNaM yasya sa tathA, pAThAntaraM vA viNiviThThaciTTe *utkhanati khanati nidadhAti (hanti) rAtrau na svapiti divA'pi ca sazaGkaH / limpati sthagayati satataM lAJchitapratilAJchitaM kroti||1|| bhuGa na tAvanniApAro jimituM nApi cAdya majhyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe karttavyamidaM bahvadya // 2 // 180 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 181 // 194-195 tti, vizeSeNa niviSTA kAyavAgmanasAM parispadAtmikA'rthopArjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtApitrAdi zrutaskandhaH1 saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacitto viniviSTaceSTo vA kimbhUto bhavatItyAha- ittha ityAdi, atr| dvitIyamadhyayana lokavijayaH, asminmAtApitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaHsan pRthivIkAyAdijantUnAM yacchastraM upaghAtakAri tatra punaH prathamoddezakaH punaH pravarttate, evaM pauna:punyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte varttate, tathAhi-zasu hiMsAyA mitya niyuktiH smAcchasyate hiMsyata iti karaNe STranvihitaH, tacca svakAyaparakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA ettha satte puNo puNo, atra pramattasvarUpam mAtApitRzabdAdisaMyoge lobhArthI san sakto gRddhaH adhyupapannaH paunaHpunyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAraH kAlA-8 kAlasamutthAyI vA bhavatIti / etaccasAmpratakSiNAmapiyujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt, taccobhayamapi nAstItyAhaappaM ca ityAdi, alpaM stokaM cazabdo'dhikavacanaH, khaluravadhAraNe, Ayuriti bhavasthitihetavaH karmapudgalAH ihe ti saMsAre / manuSyabhave vA ekeSAM keSAzcideva mAnavAnAM manujAnAmiti padArthaH, vAkyArthastu- iha-asmin saMsAre keSAzcinma-nujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrttamAtramalpaM stokamAyurbhavati, cazabdAduttarottarasamayAdivRddhyA palyopamatrayAvasAne'pyAyuSi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsaMyamajIvitamalpameveti, tathAhi- antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiM yAvatsaMyamAyuSkam, taccAlpameveti, athavA tripalyopamasthitikamapyAyuralpameva, yatastadapyantarmuhUrtamapahAya sarvamapavarttate, uktaM ca addhA jogukkose baMdhittA bhogabhUmiesu lhuN| sabappajIviyaM vajjaittu uvvaTTiyA donnhN||1|| asyA ayamarthaH-utkRSTa yoge- bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva taM baddhA, kva? - bhogabhUmikeSu devakurvAdijeSu, tasya kSiprameva sarvAlpamAyurvarjayitvA - dvayoH tiryagmanuSyayorapavRttikA-apavarttanaM bhavati, etaccAparyAptakAntarmuhUrttAntardraSTavyam, tata Urdhvamanapavarttanameveti / sAmAnyena 8 // 181
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 182 // vA''yuH sopakramAyuSAM sopakramaM nirupakramAyuSAM nirupakramam, yadA hyasumAn svAyuSastribhAge tribhAgatribhAge vA jaghanyata zrutaskandhaH1 ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirvA AkaSairantarmuhUrttapramANena kAlenAtmapradezaracanAnADikAntarvarttina AyuSkakarma dvitIyamadhyayana lokavijayaH, vargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavatIti, anyadA tu sopakramAyuSka iti, upakramazvopakramaNakAraNai- prathamoddezakaH bhavati, tAni cAmUni daMDakasasattharajU aggI udagapaDaNaM visNvaalaa| sIuNhaM arai bhayaMkhuhA pivAsA ya vAhI y||1|| muttapurIsanirohe sUtram 64 | indriyajiNNAjiNNe ya bhoyaNe bhuso| ghasaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ete||2||uktN ca svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nirUpaNam nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yjiivyte| mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati? // 1 // ucchrAsAvadhayaH prANAH, sa cocchrAsaH samIraNaH / samIraNAccalaM nAnyat, kssnnmpyaayurdbhutm||2|| ityaadi| ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti te'pi maraNAdapyadhikAM jarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati taMjahA-soyapariNANehiM parihAyamANehiMcakkhupariNANehiM parihAyamANehiM ghANapariNNANehiM parihAyamANehiM rasaNApariNANehiM parihAyamANehiM phAsapariNANehiM parihAyamANehiM abhikaMtaMcakhalu vayaM se pehAe taose egdaamuuddhbhaavNjnnyNti||suutrm64|| zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotram, tacca kadambapuSpAkAraM dravyato bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAva (r) daNDaH kazA zastraM rajjuragnirudakaM patanaM viSaM vyaalaaH| zItamuSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca / / 1 / / mUtrapurISanirodhaH jIrNe'jIrNe ca bhojane bhushH| gharSaNaM / gholanaM pIDanamAyuSa upakramA ete // 2 // // 182 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga miti, tena zrotreNa pariH- samantAd ghaTapaTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiH zrotraparijJAnarjarAprabhAvAtparihIyamAnaiH zrutaskandhaH1 niyukti dvitIyamadhyayana sadbhistato'sau- prANI ekadA vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA mUDhabhAvaM mUDhatAM karttavyAkarttavyAjJatAmindriyapATavAbhAvAzrIzIlA0 lokavijayaH, vRttiyutam udAtmano janayati, hitAhitaprAptiparihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH, janayantIti caikavacanAvasare tiGa tiGo bhavantI ti prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 bahuvacanamakAri, athavA tAni vA zrotravijJAnAni parikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAdayantIti, zrotrAdi- sUtram 64 // 183 // indriyavijJAnAnAM ca tRtIyA prathamArthe subbyatyayena draSTavyeti, evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam, atra ca karaNatvAdindriyANAmevaM nirUpaNam sarvatra draSTavyaM- zrotreNAtmano vijJAnAni cakSuSA''tmano vijJAnAnIti, nanu ca tAnyeva draSTuNi kuto na bhavanti?, ucyate, azakyamevaM vijJAtum, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAt, dRzyate ca hRSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNam, tadyathAdhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti, tathAhi ahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAm, yadyevamanyAnyapi karaNAni santi tAni kiM nopAttAni?, kAni punastAni?, ucyante, vAkpANipAdapAyUpasthamanAMsi vacanAdAnaviharaNotsargAnandasaGkalpavyApArANi, tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvam, karaNatvAdindriyatvamiti, evaM caikAdazendriyasadbhAve sati paJcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti, AhAcAryo naiSa doSaH, iha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaM tadeva karaNatvAdindriyam, etAni tu vAkpANyAdIni naivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante, atha yAM kAJcana kriyAmupAdAya karaNatvamucyate evaM tarhi bhrUdarAderapyutkSepAdisambhavAtkaraNatvaM syAt, kiM ca-indriyANAMsvaviSaye niyatatvAt nAnyendriyakAryamanyadindriyaM kartumalam, tathAhicakSureva rUpAvalokanAyAlaMna tadabhAve zrotrAdIni, yastu rasAdhupalambhe zItasparzAderapyulambhaH sa sarvavyApitvAt sparzanendriya-2 // 183 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 184 // syetyanAzaGkanIyam, iha tu punaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi nirvartyamAnatvAdyatkiJcidetat, zrutaskandha: 1 manasastu sarvendriyopakArakatvAdantaHkaraNatvamiSyata eva, tasya ca bAhyendriyavijJAnopaghAtenaiva gatArthatvAnna pRthagupAdAnamiti, dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, pratyekopAdAnaM ca kramotpattivijJAnopalakSaNArtham, tathAhi- yenaivendriyeNa saha manaH saMyujyate tadevAtmIyaviSayaguNagrahaNAya prathamoddezakaH pravarttate netaraditi, nanu ca dIrghazaSkulIbhakSaNAdau paJcAnAmapi vijJAnAnAM yaugapadyenopalabdhiranubhUyate, naitadasti, kevalino'pi sUtram 64 indriyadvAvupayogau na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratAyate, nirUpaNam yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgvRttitvAnmanaso bhavatIti, uktaM ca AtmA sahaiti manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa shiighrH| yogo'yameva manasaH kimagamyamasti?, yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA // 1 // iha cAyamAtmendriyalabdhimAn / Aditsitajanmotpattideze samayenAhAraparyAptiM nivarttayati, tadanantaramantarmuhartena zarIraparyAptim, tato'pIndriyaparyAptiM tAvataiva kAlena, tAni ca paJcendriyANisparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIti, tAnyapi dravyabhAvabhedAt pratyekaM dvividhAnIti, tatra dravyendriyaM / nirvRttyupakaraNabhedAt dvidhA, nirvRttirapyAntarabAhyabhedAt dvidhaiva, nirvartyata iti nirvRttiH, kena nirvaya'te?, karmaNA, tatrotsedhAGgulAsaGkhayeyabhAgapramitAnAMzuddhAnAmAtmapradezAnAMpratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nirvRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkyaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalavipAkinA varddhakisaMsthAnIyena aarcitH| karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnA ca niSpAdita iti bAhyA nirvRttiH, tasyA eva nirvRtterdvirUpAyAH yenopakAraH kriyate tadupakaraNam, taccendriyakAryasamartham, satyAmapi nirvRttAvanupahatAyAMmasUrAkRtirUpAyAM nirvRttau tasyopaghAtAnna pazyati, (r)svapakSe bhAvamano vyApriyate ityarthaH / // 184 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1| // 185 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezakaH sUtram 64 indriyanirUpaNam tadapi nirvRttivad dvidhA, bAhyamAbhyantaraM ceti, tatrAbhyantaramaNastAvat kRSNazuklamaNDalaM bAhyamapi patrapakSmadvayAdi, evaM zeSeSvapyAyojanIyamiti, bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAt dvidhA, tatra labdhirjJAnadarzanAvaraNIyakSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRttiM prati vyApriyate, tannimitta Atmano manassAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti, tadatra satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAMca nirvRttAvupakaraNopayogI, satyupakaraNa upayoga iti, eteSAM ca zrotrAdInAM kadambakamasUrakalambukApuSpakSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti, viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakaM prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSasthitaM rUpaM gRhNAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNanti, jaghanyatastvaGgalAsaGkhyeyabhAgaviSayatvaM sarveSAm, atra ca soyapariNANehi parihAyamANehI tyAdi ya utpattiM prati vyatyayenendriyANAmupanyAsaH sa evamarthaM draSTavyaH-iha saMjJinaH paJcendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAdupadezazca zrotrendriyaviSaya itikRtvA tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH sUcitA bhvti| zrotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante, tadevAha-'abhikaMta' mityAdi, athavA zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe tatra prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA yauvanAdirvayastajjarAmabhi mRtyuM vA krAntamabhikrAntam, iha hi catvAri vayAMsi-1 kumArayauvanamadhyamavRddhatvAni, uktaM ca prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM krissyti?||1|| tatrAdyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati, anyathA vA trINi vayAMsi-kaumArayauvanasthaviratvabhedAd, uktaM capitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvne| putrAzca sthAvire bhAve, na strI svaatntrymrhti||1|| anyathA vA trINi vayAMsi, bAlamadhya 6 cakSuSaH saMkhyeyabhAge yadyapi tathApi sarveSAM viSayasya sAmAnyena vivakSaNAditthamuktam / // 185 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 186 // vRddhatvabhedAt, uktaMca ASoDazAdbhavedbAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvatparato vRddha ucyte||1||etessu vayassusarveSvapi | zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana yopacayavatyavasthA tAmatikrAnto'tikrAntavayA ityucyate, caH samuccaye, na kevalaM zrotracakSurghANarasanasparzanavijJAnairvyasta lokavijayaH, samastairdezataH sarvato vA parihIyamANairvA mauDhyamApadyate, vayazcAtikrAntaM prekSya paryAlocya sa iti prANI khaluriti vizeSaNe prathamoddezaka: vizeSeNaatyarthaM mauDhyamApadyata iti, Aha ca- tato se ityAdi, tata iti tasmAdindriyavijJAnApacayAdvayo'tikramaNAdvA sa sUtram 65 indriyaiti prANI ekade ti vRddhAvasthAyAM mUDhabhAvo mUDhatvaM-kiMkarttavyatAbhAvamAtmano janayati, athavA se tasyAsubhRtaH zrotrAdi nirUpaNam vijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti ||64||s evaM vArddhakye mUDhasvabhAvaH san prAyeNa lokAvagIto bhavatItyAha__ jehiM vA saddhiM saMvasati te viNaM egadA NiyagA puTviM parivayaMti, so'vi te Niyae pacchA parivaejjA, NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA, se Na hAsAya Na kiDDAe Na ratIe Na vibhuusaae| sUtram 65 // vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadaparo loko yaiH putrakalatrAdibhiH sArdhaM saha saMvasati, ta eva bhAryAputrAdayo Namiti vAkyAlaGkAre ekade ti vRddhAvasthAyAM niyagA AtmIyA ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitAste taM parivadaMti parisamantAdvadanti- yathA'yaM na mriyate nApi maJcakaMdadAti, yadivA parivadanti paribhavantItyuktaM bhavati, athavA kimanena vRddhenetyevaM parivadanti, na kevalameSAm, tasyAtmApi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha ca valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyudhRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA? ||1||gopaalbaalaanggnaadiinaaN ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rtho / buddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakaM-kauzAmbyAM nagaryAM arthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhaH, tena caikAkinA // 186 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 187 // nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitam, taccAzeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatraputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlapari- zrutaskandhaH1 pAkavazAdRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAraM nicikssep| te'pi vaya-8 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, manenadRzImavasthAM nItAH sarvajanAgresarA vihitA iti kRtopakArAH santa kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacit kAryavyA- prathamoddezaka: saGgAt svabhAryAbhistamakalpaM vRddhaM pratyajajAgaran, tA apyudvartanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamakSuNNaM vihitavatyaH / tato sUtram 65 indriyagacchatsu divaseSu varddhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaradvRddhe ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSazrotasi nirUpaNam sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH / asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSuNAnyAcacakSe, tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH sutarAmupacAraMparihatavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartRnabhihitavatya:- kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'pahate, yadi bhavatAmapyasmAkamuparyavinambhastato'nyena vizvasanIyena nirUpayata, te'pi tathaiva cakruH, tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirukSitacetAstathaiva tA apavadati, naitA mama kiJcitsamyak kurvanti, taistu pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArddhakyAdrodyate, tatastairapyavadhIrito'nyeSAmapikathAvasare tadbhaNDanasvabhAvatAmAcacakSire / tato'sau putrairavadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijanenAvagItovAGgAtreNApi kenacidapyananuvartyamAnaH sukhiteSu duHkhitaH kaSTatarAmAyuHzeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH sn| kAryakaniSThalokAtparibhavamApnotIti, Aha gAtraM saGkacitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva hasate vaktraM ca 0 smRtopakArAH (pr0)| 0 asamarthaM (pr0)| 0 yathAvasare (mu0)| // 187 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH 1 // 188 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prathamoddezaka: sUtram 65 indriyanirUpaNam laalaayte| vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate // 1 // ityaadi| tadevaM jarAbhibhUtaM nijAH parivadanti, asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetAstadapavAdAJjanAyAcaSTe, Aha ca-'so vA' ityAdi, vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraMdarzayati, te vA nijAstaM parivadanti, savA jarAjarjaritadehastAnnijAnanekadoSodghaTTanatayA parivadetnindeda, athavA khidyamAnArthatayA tAnasAvavagAyati paribhavatItyarthaH / ye'pi pUrvakRtadharmavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavanti, Aha ca-nAla mityAdi, nAlaM- na samarthAH te-putrakalatrAdayaH, taveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha, trANAya zaraNAya veti, tatrApattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaMplavamAsAdyApa-2 staratIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIya te taducyate, tata punadurga parvataH puruSo veti, etaduktaM bhavati jarAbhibhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti, uktaM ca janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyaadhivednaagrste| jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // 1 // ityAdi, sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatItyAha-se Na hassAe ityAdi, sa jarAjIrNavigraho na hAsyAya bhavati, tasyaiva hasanIyatvAt na parAn hasituM yogyo bhavatItyarthaH, sa ca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janai:- kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasyeti, na ca krIDAyai- na calaGghanavalganAsphoTanakrIDAnAM yogyo'sau bhavati, nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagUhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyatena lajjate bhavAn na pazyati AtmAnaM nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitaM mAM duhitRbhUtamevaM guhitumicchasItyAdivacasAmAspadatvAnna ratyai bhavati, na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavalIkaH sa naiva zobhate, uktaM ca na vibhUSaNamasya (c) tadvyatirikta0 (pr0)| 0 vidyamAnA0 (pra0) / // 1
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 189 / / yujyate, na ca hAsyaM kuta eva vibhramaH? | atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM viddmbnaam||1||jN jaM karei taM taM na sohae jovaNe zrutaskandhaH1] atikkte| purisassa mahiliyAi va ekkaM dhamma pamuttUNaM ||2||65||gtmprshstN mUlasthAnam, sAmprataM prazastamucyate dvitIyamadhyayanaM | lokavijayaH, iccevaM samuTThie ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehAe dhIre muhuttamaviNopamAyae vao acceti jovaNaM va // sUtrama 66 // prathamoddezakaH __ athavA yata evaM te suhRdo nAlaM trANAya zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAdityAha- iceva mityAdi, iti rupapradarzane, sUtram 66 indriyaaprazastamUlaguNasthAne vartamAno jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAyai na ratyai na vibhUSAyai pratyekaM ca zubhAzubhakarmaphalaM prANi nirUpaNam nAmityevaM matvA samutthitaH- samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan aho- ityAzcarye viharaNaM vihAra aashcrybhuuto| vihAro ahovihAro- yathoktasaMyamAnuSThAnaM tasmai ahovihArAyotthitaH san kSaNamapi no pramAdayedittyuttareNa saNTaGkaH, kiMcaaMtaraM ce tyAdi, antaramityavasaraH, taccAryakSetrasukulotpattibodhilAbhasarvaviratyAdikam, caH samuccaye, khaluravadhAraNe, ima mityanenedamAha-vineyastapaHsaMyamAdAvavasIdan pratyakSabhAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadAbhidhIyate tavAyamevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabha eveti, atastamavasaraM saMprekSya paryAlocya dhIraH sanmuhUrttamapyekaM no pramAdayet na pramAdavazago bhUyAditi, samprekSyetyatra anusvAralopazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNikamevaMjAtIyamasmAdeva hetoravagantavyamiti, AntauhUrtikatvAcca chAdmasthikopayogasya muhUrttamityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayediti vAcyam, taduktaM samprApya / mAnuSatvaMsaMsArAsAratAM ca vijJAya / he jIva! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye sttm?||1|| nanu punridmtidurlbhmgaadhsNsaarjldhivibhrssttm| mAnuSyaM khdyotktddilltaavilsitprtimm||2|| ityAdi, kimarthaM ca no pramAdayedityAha- vayo accei tti, vayaH-kumArAdi O yadyatkaroti tattanna zobhate yauvane'tikrAnte / puruSasya mahilAyA vA ekaM dharma pramucya // 2 // // 18
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 190 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prathamoddezakaH sUtram 67 indriyanirUpaNam atyeti- atIva eti-yAti atyeti, anyacca- jovvaNaM vatti, atyetyanuvartate, yauvanaM vA'tyeti, atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAttadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArtham, dharmArthakAmAnAMtannibandhanatvAtsarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvarita yAtIti, uktaM ca naivegasamaM cavalaM ca jIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNicaM tiNNivi turmaannbhojjaaii||1|| tadevaM matvA ahovihArAyotthAnaM zreya iti ||66||ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'saMyamajIvitameva bahumanyante te kiMbhUtA bhavantItyAha jIvie iha je pamattA se haMtA chettA bhettA luMpittA vilupittA uddavittA uttAsaittA, akaDaM karissAmitti maNNamANe, jehiM vA saddhiM saMvasai te vANaM egayA niyagA taMpubviMposeMti, sovA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAevA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vaa|suutrm 67 // ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti, te ihe tyasminnasaMyamajIvite pramattAH adhyupapannA viSayakaSAyeSu pramAdyanti, pramattAcAhanizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH sattvopaghAtakAriNI: kriyAH samArambhata iti, Aha ca- se haMtA ityAdi, se ityaprazastaguNamUlasthAnavAnviSayAbhilASI pramattaH san sthAvarajaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti, atra ca bahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayaikavacananirdeza iti, tathA chettA karNanAsikAdInAM bhettA zironayanodarAdInAM lumpayitA granthicchedAdibhiH vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH apadrAvayitA prANavyaparopako viSazastrAdibhiH avadrApayitA vA, uttrAsako lossttprkssepaadibhiH| sa kimarthaM hananAdikAH kriyAH karotItyAha- akaDaM ityAdi, akRtamiti, yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmItyevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravarttate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaGghanAdikAH kriyAH kurvanna (r) nadIvegasamaM capalameva jIvitaM yauvanaM ca kusumsmm| saukhyaM ca yadanityaM trINyapi tvaramANabhojyAni // 1 / / // 190 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrutskndhH| zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 191 // pyalAbhodayAdapagatasarvasvaH kiMbhUto bhavatItyAha- jehiM vA ityAdi, vAzabdo bhinnakramaH pakSAntaradyotakaH yaiH mAtApitRsvajanAdibhiH sArddha saMvasatyasau ta eva vA Na miti vAkyAlaGkAre ekade tyarthanAzAdyApadizaizave vA nijAH AtmIyA bAndhavAH dvitIyamadhyayana lokvijyH| suhRdo vA puTviM pUrvameva taM sopAyakSINaM poSayanti, sa vA prApteSTamanorathalAbhaH saMstAnnijAn pazcAt poSayed arthadAnAdinA prathamoddezakaH sanmAnayediti / te ca poSakAH poSyA vA tava Apadgatasya na trANAya bhavantItyAha- nAlaM ityAdi, te nijA mAtApitrAdayaH, sUtram 68 indriyatavetyupadezaviSayApanna ucyate, trANAya ApadrakSaNArthaM zaraNAya nirbhayasthityarthaM nAlaM na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe kartuM nirUpaNam nAlamiti / / 67 // tadevaM tAvatsvajano na trANAya bhavatItyetatpratipAditam, artho'pi mahatA klezenopAtto rakSitazca na trANAya bhavatItyetatpratipipAdayiSurAha uvAIyaseseNa vAsaMnihisaMnicao kijjaI, ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, taose egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiMvA saddhiM saMvasai te vANaM egayA niyagA taM puvviM pariharaMti, so vA te niyage pacchA pariharijA, nAlaM te tava tANAevA saraNAevA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // sUtram 68 // upAdite ti ada bhakSaNe ityetasmAdupapUrvAnniSThApratyayaH, tatra bahulaM chandasI tIDAgamaH, upAditaM- upabhuktam, tasya / zeSamupabhuktazeSam, tena vA, vAzabdAdanupabhuktazeSeNa vA sannidhAnaM-sannidhistasya saMnicayaH sannidhisannicayaH, athavA samyagla nidhIyate- avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhistasya sannicaya:- prAcuryamupabhogyadravyanicaya ityarthaH, sa iha asminsaMsAre ekeSAM asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAMvA keSAzcidbhojanAya upabhogArthaM kriyate vidhIyata iti, asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAttatsaMpattaye na prabhavatItyAha- tao se ityAdi, tato dravyasannidhisannicayAduttarakAlamupabhogAvasare se // 191
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 192 // tasya bubhukSoH ekade ti dravyakSetrakAlabhAvanimittAvirbhAvitavedanIyakarmodaye rogasamutpAdAH jvarAdiprAdurbhAvAH samutpadyanta zrutaskandhaH1 ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTharAjayakSmAdibhirabhibhUtaH sanmagnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsA kula: kiMbhUto dvitIyamadhyayana lokavijayaH, bhavati ityAha- jehiM ityAdi, yaiHmAtApitrAdibhirnijaiH sArddha saMvasati ta eva vA nijAH ekadA rogotpattikAle pUrvameva taM prathamoddezakaH pariharanti, savA tAnnijAnpazcAtparibhavotthApitavivekaH pariharet tyajet, tannirapekSaHseDukavat syAdityarthaH, te casvajanAdayo sUtram 69-70 indriyarogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati- nAla mityAdi, pUrvavad, rogAdyabhibhUtAntaHkaraNena nirUpaNam cApagatatrANena ca kimAlambya samyakraNena rogavedanAH soDhavyAH? ityAha jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM / / sUtram 69 // jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA'dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM ca saha kalevara! duHkhamacintayan, svavazatA hi punastava durlbhaa| bahutaraM cala sahiSyasi jIva he!, paravazo na ca tatra guNo'sti te||1||||69|| yAvacca zrotrAdibhirvijJAnaiH parihIyamAnaiH jarAjIrNaM na nijAH parivadanti yAvaccAnukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAtmArtho'nuSTheya ityetaddarzayati__ aNabhikvaMtaM ca khalu vayaM saMpehAe / sUtram 70 // cazabda Adhikye khaluzabdaH punararthe pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam, anabhikrAntaM ca punarvayaH // 192 // saMprekSya AyaTTha samaNuvAsejjAsi ityuttareNa sambandhaH AtmArthaM AtmahitaM samanuvAsayet kuryAdityarthaH / / 70 // kimanabhikrAntavayasaivAtmahitamanuSTheyamutAnyenApiiti?, pareNApi labdhAvasareNAtmahitamanuSTheyamityetaddarzayati
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 193 // khaNaM jANAhi pNddie|suutrm 71 // zrutaskandhaH1 / dvitIyamadhyayanaM kSaNaH-avasarodharmAnuSThAnasya, sacAryakSetrasukulotpattyAdikaH, parivAdapoSaNaparihAradoSaduSTAnAMjarAbAlabhAvarogANAma lokavijaya:, bhAve sati, taM kSaNaM jAnIhi avagaccha paNDita aatmjny!| athavA'vasIdan ziSyaH protsAhyate- he anatikrAntayauvana! prathamoddezakaH parivAdAdidoSatrayAspRSTa! paNDita! dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaM kSaNaM avasaramevaMvidhaM jAnIhi avabudhyasva, tthaahi-drvykssnno| sUtram 71 indriyadravyAtmako'vasarojaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpabalArogyAyuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrA-2 nirUpaNam vAptiyogyastvayA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati, anyatra tu naitaccAritramavApyate, tathAhi-devanArakabhavayoH samyaktvazrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyaciddezaviratireveti / kSetrakSaNaH kSetrAtmako'vasaro yasmin kSetre / cAritramavApyate, tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakkSetrameva,tatrApyarddhatRtIyadvIpasamudrAH, tatrApi paJcadazasu karmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSya arddhaSaDviMzeSu janapadeSvityAdikaH kSetrakSaNaH- kSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH, anyasmiMzca kSetra Adye eva saamaayike| kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNo'vasaraH,sa cAvasarpiNyAM tisRSu samAsu suSamaduSSamAduSSamasuSamAduSSamAkhyAsu utsarpiNyAMtu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati, etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUdhioloke sarvAsu ca samAsu draSTavyAH, bhAvakSaNastu dvedhA karmabhAvakSaNo nokarmabhAvakSaNazca, tatra karmabhAvakSaNaH karmaNAmupazamakSayopazamakSayAnyatarAvAptAvavasara ucyate, tatropazamazreNyAM cAritramohanIya upazamite'ntammauhUrttika aupazamikazcAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kSayeNAntammauhUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati, kSayopazamena tu kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sacotkRSTato dezonAMpUrvakoTiM yAvadavagantavyaH, samyaktva
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 194 // kSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSo vartamAnasya, zeSANAMtu karmaNAMpalyopamAsaGkhayeyabhAganyUnAntaHsAgaropamakoTikoTI- zrutaskandhaH1 sthitikasya jantorbhavati, sacAnena krameNeti, granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhyA vizuddhyamAnomatizrutavibhaGgA | dvitIyamadhyayana lokavijayaH, nyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAnyataralezyo'zubhakarmaprakRtInAM catuHsthAnikaM rasaM dvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM prathamoddezaka: ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayan badhnaMzca dhruvaprakRtIH parivarttamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti, dhruvakarmaprakRtayazcemAH sUtram 71 indriyapaJcadhA jJAnAvaraNIyaM navadhA darzanAvaraNIyaM mithyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasakArmaNazarIre varNagandharasasparzAguru nirUpaNam laghUpaghAtanirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyaH, etAH saptacatvAriMzadhruvaprakRtayaH, AsAMsarvadA badhyamAnatvAt, manuSyatirazcoranyataraH prathamaMsamyaktvamutpAdayannetA ekaviMzatiH (m)parivarttamAnA badhnAti, tadyathA-devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAtivaikriyazarIrAGgopAGgadvayasamacaturasrasaMsthAnaparAghAtocchAsaprazastavihAyogatiprazastatrasAdidazakasAtAvedanIyoccairgotrarUpA iti, devanArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvayaudArikadvayaprathamasaMhananasahitAni zubhAni badhnanti tamatamAnArakAstu tiryaggatyAnupUrvI-2 dvayanIcairgotrasahitAnIti, tadadhyavasAyopapannaH sannAyuSkamabadhnan yathApravRttena karaNena granthimAsAdyApUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasyAntarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena samyaktvamavApnoti, tata Urddha krameNa kSIyamANe karmaNi pravarddhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAderavasara iti / nokarmabhAvakSaNastvAlasyamohAvarNavAdastambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasara iti, AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSama manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti, uktaM ca Alassamoha'vannA thaMbhA kohA pamAya kivinnttaa| bhayasogA annANA vikkheva kuUhalA ramaNA // 1 // eehiM kAraNehiM labhrUNa sudullahapi maannussN| na lahai suiM hiakari / AlasyaM moho'varNaH stambhaH krodhaH pramAdaH kRpnntaa| bhayazoko ajJAnaM vikSepaH kautUhalaM ramaNam / / 1 / / etaiH kAraNairlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM |n labhate -
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 195 // saMsAruttAraNiM jiivo||2|| tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA-dravyakSaNo jaGgamatvAdiviziSTaM manuSyajanma kSetrakSaNa | zrutaskandha:1 AryakSetraM kAlakSaNo dharmacaraNakAlobhAvakSaNaH kssyopshmaadiruupH||71|| ityevaMbhUtamavasaramavApyAtmArthaM samanuvAsayedi dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, tyuttareNa sambandhaH / kiM ca prathamoddezakaH jAva soyapariNNANA aparihINA nettapariNANA aparihINA ghANapariNNANA aparihINA jIhapariNNANA aparihINA pharila | sUtram 72 indriyasapariNNANA aparihINA, icceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyarlDa (sama) samaNuvAsijjAsi // sUtram 72 // ttibemi|| | nirUpaNam iti lokavijayAdhyayane prathamoddezakaH // 2-1 // yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netraghrANarasanasparzavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityetaiH virUparUpaiH iSTAniSTarUpatayA nAnArUpaiH prajJAnaiH prakRSTainaiiraparikSIyamANaiH / sadbhiH kiM kuryAd? ityAha- AyaTuM ityAdi, Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzanacAritrAtmakaH, anyastvanartha eva, athavA''tmane hitaM- prayojanamAtmArtham, tacca cAritrAnuSThAnameva, athavA AyataH-aparyavasAnAnmokSa eva, sacAsAvarthazcAyatArtho'tastam, yadi vA''yatto-mokSaH arthaH-prayojanaM yasya darzanAditrayasya tattathA samanuvAsaye: iti vasa nivAse ityetasmAddhetumaNNijantAlliGsipsaM-samyagyathoktAnuSThAnena anu-pazcAdanabhikrAntaM vayaH saMprekSya kSaNaM-avasaraMpratipadya zrotrAdivijJAnAnAM cApahINatAmadhigamya tata AtmArthaM samanuvAsayeH Atmani vidadhyAH / athavA arthavazAd vibhaktipuruSapariNAma itikRtvA tena vA AtmArthena jJAnadarzanacAritrAtmakenAtmAnaM samanuvAsayed bhAvayedraJjayet, AyatArthaM vA mokSAkhyaM samyag- apunarAgamanenA- zrutiM hitakarI saMsArottAriNIM jiivH|| 2 // // 195 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 nviti yathoktAnuSThAnAtpazcAdAtmanA samanuvAsayed adhiSThApayed // 72 // itiH parisamAptau, bravImIti, sudharmasvAmI jambUsvAminamidamAha, yadbhagavatA zrIvardhamAnasvAminA'rthato'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrAtmanA vacmIti // iti lokavijayA'dhyayane prthmoddeshkH|| zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, dvitIyoddezakaH sUtram 73 sayamAvadhAna itavaH // dvitIyA'dhyayane dvitiiyoddeshkH|| uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyasya vyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha viSayakaSAyamAtApitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavatyevaMrUpo'dhyayanArthAdhikAraH prAGniradezi, tatra mAtApitrAdilokavijayena rogajarAdhanabhibhUtacetasA''tmArthaH-saMyamo'nuSTheya ityetatprathamoddezake'bhihitam, ihApi tasminneva saMyame vartamAnasya kadAcinmohanIyodayAdaratiH syAd, ajJAnakarmalobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame na dRDhatvaM bhavedityato'ratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate, athavA yathA'STaprakAraM kApahIyate tathA asminnadhyayane pratipAdyate ityadhyayanArthAdhikAre'bhyadhAyi, tacca kathaM kSIyata ityAha araI AuTTese mehAvI, khaNaMsi mukke||suutrm 73 // asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyaM-AyaTuM samaNuvAsejjAsi AtmArthaM saMyamasamyaktayA kuryAt, tatra kadAcidaratyudbhavo bhavettadarthamAha-araIityAdi, paramparasUtrasambandhastu khaNaMjANAhi paMDie kSaNaM-cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAhaaraI ityAdi, AdisUtrasambandhastu 'suaM meM AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM kiM tacchutamityAha- araiM AuTTe se mehAvI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 197 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, dvitIyoddezakaH niyukti: 196 saMyamAvadhAnahetavaH ramaNaM ratistadabhAvo'ratistAM paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtApitRkalatrAdyutthApitAM sa ityaratimAn medhAvI viditAsArasaMsArasvabhAvaHsan Avarteta apavarteta nivarttayedityuktaM bhavati, saMyamecAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaNDarIkasyevetyata idamuktaM bhavati- viSayAbhiSvaGge ratiM nivarteta, nivarttanaM caivamupajAyate yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIkasyeveti, tatazcedamuktaM bhavati-saMyame ratiM kurvIta, tadvihitaratestu na kiJcidvAdhAyai, nApIhAparasukhottarabuddhiriti, Aha ca kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhmutpaadynti||1|| taNasaMthAranisaNNo'vi muNivaro bhtthuuraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM taM katto cakkavaTTIvi? // 2 // ityAdi ca // 73 // atra hi cAritramohanIyakSayopazamAdavAptacAritrasya punarapi tadudayAdavadidhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate, taccAvadhAvanaM saMyamAdyairhetubhirbhavati tAnniyuktikAro gAthayA''caSTe ni0- biiuddese adaDho u saMjame koi hunja ariie| annANakammalobhAiehiM ajjhtthdosehiN||196|| B iha hi prathamoddezake baDhyo niyuktigAthA asmiMstviyamevaiketyato mandabuddheH syAdArekA yathA iyamapi tatratyaivetyato vineyasukhapratipattyarthaM dvitIyoddezakagrahaNamiti, kazcitkaNDarIkadezIyaH saMyamesaptadazabhedabhinne adRDhaH zithilomohanIyodayAdaratyudbhavAdbhavet, mohanIyodayo'pyAdhyAtmikairdoSairbhavet, te cAdhyAtmikA doSA ajJAnalobhAdayaH, AdizabdAdicchAmadanakAmAnAMparigraho, mohasyAjJAnalobhakAmAdyAtmakatvAtteSAMcAdhyAtmikatvAditi gaathaarthH||196|| (dvitIyAdhyayane dvitiiyodeshkniyuktiH)|| nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA-saMyamAratimapavarteta, medhAvI cAtra vidita 0 tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi? // 1 // // 197 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 198 // saMsArasvabhAvo vivakSito, yazcaivaMbhUto nAsAvaratimAn tadvAMzcenna viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhA-8 zrutaskandhaH1 cchAyAtapayoriva naikatrAvasthAnam, uktaM ca tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti raaggnnH| tamasaH kuto'sti zaktirdinakara dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, kiraNAgrataH sthAtum? // 1 // ityAdi, yo hyajJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAtsaMyame sarvadvandvapratyanIke ratyabhAvaM. dvitIyoddezakaH vidadhyAd, Aha ca ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vaa| vidvaccittaM bhavati hi niyukti: 196 saMyamAvadhAnamahanmokSamArgakatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyasabhittiM gjendrH||1||naitnmRssyaamhe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, hetavaH cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAccAritrasya, na ca jJAnAratyorvirodhaH, apitu ratyaratyoH, tatazca saMyamagatA ratirevAratyA / bAdhyate na jJAnam, ato jJAnino'picAritramohanIyodayAtsaMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakam, na saMyamArate, tathA coktaM-jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkte na kartR svayam / dIpo yattamasi vyanakti kimatoM rUpaM sa evekSatA, sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH||1||tthedmpi bhavato na karNavivaramagAdyathAbalavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyatI tyato yatkiJcidetat, athavA nAratyApanna evaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnotItyAha- khaNaMsi mukke paramaniruddhaH kAlaH kSaNaH jaratpaTTazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH, tatra mukto vibhaktipariNAmAdvA kSaNenASTaprakAreNa karmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirmukto bharatavaditi, ye punaranupadezavartinaH kaNDarIkAdyAste caturgatikasaMsArAntarvarttino duHkhasAgaramadhivasantItyAha ca 0 kimu no (mu0)|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtram 74 sayamAvadhAnahetavaH zrIAcArAGga aNANAya puTThAvi ege niyaTuMti, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuTThAya laddhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo zrutaskandhaH1 niyuktipaDilehaMti, ittha mohe puNo puNo sannA no havvAe no paaraae| sUtram 74 // dvitIyamadhyayanaM zrIzIlA0 lokavijayaH, vRttiyutam AjJApyata ityAjJA-hitAhitaprAptiparihArarUpatayA sarvajJopadezastadviparyayo'nAjJA tayA anAjJayA satyA spRSTAH parISahopa dvitIyoddezakaH zrutaskandhaH 1 sargaH, apizabdaH sambhAvanAyAM sa ca bhinnakramo nivartanta ityasmAdanantaraM draSTavyaH, eke mohanIyodayAtkaNDarIkAdayo na // 199 // sarve saMyamAtsamastadvandvopazamarUpAt nivartante apIti, sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH, kiMbhUtAH santo nivartanta ityAha- mandA jaDA apagatakarttavyAkarttavyavivekAH, kuta evaMbhUtA?, yato mohena prAvRtA mohaH- ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA tena prAvRtA-guNThitAH, uktaM ca ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH // 1 // ityAdi, tadevamavAptacAritro'pi karmodayAtparISahodaye'GgIkRtaliGgaHpazcAdbhAvatAmAlambata ityuktam / apare tu svarUciviracitavRttayo nAnAvidhairupAyairlokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravartata iti darzayati- apariggahA ityAdi, pariH-samantAt manovAkkAyakarmabhirgRhyata iti parigrahaH sa yeSAM nAstItyaparigrahA evaMbhUtA vayaM bhaviSyAma iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA samutthAya cIvarAdigrahaNaM pratipadya, tato labdhAn kAmAn abhigAhante / sevante, tibyatyayena caikavacanamiti, atra cAntyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhyANi, ahiMsakA vayaM bhaviSyAma evamamRSAvAdina ityAdyapyAyojyam / tadevaM zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAnbibhrati, uktaM ca- svecchAviracitazAstraiHpravrajyAveSadhAribhiH kssudraiH| nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokaH // 1 // ityaadi| tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAnkAmAnavagAhante tallAbhArthaM ca tadupAyeSu pravarttante ityAha- aNANAe ityAdi, 'anAjJayA' svairiNyA // 199
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 200 // buddhyA munaya iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn pratyupekSante kAmopAyArambheSu pauna:punyena lagantIti, Aha ca- ettha zrutaskandhaH1 ityAdi, atra'asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe paunaHpunyena sannAH viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmAna dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, mAkraSTuM nAlamiti, Aha ca-no havvAe no pArAe yo himadhyemahAnadIpUraM nimagno bhavatyasau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadI dvitIyoddezakaH pUramiti evamatrApi kutazcinnimitAttyaktagRhagRhiNIputradhanadhAnyahiraNyaratnakupyadAsIdAsAdivibhava AkiJcanyaM pratijJAyArA sUtram 75 saMyamAvadhAnatIyatIradezyAgRhavAsasaukhyAnnirgataH san no havvAetti bhavati, punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamAbhAvena hetavaH takriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktolIvobhayabhraSTo na gRhastho nApi pravrajita ityuktaM bhavati, uktaM ca indriyANi na guptAni, lAlitAni na cecchayA / mAnuSyaM durlabhaM prApya, na bhuktaM nApi zoSitam // 1 // iti // 74 // ye punaraprazastaratinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kiMbhUtA bhavantItyAha vimuttA hu te jaNAje jaNA pAragAmiNo, lobhamalobheNa duguMchamANe laddhe kAme naabhigaahi||suutrm 75 / / vividhaM-anekaprakAraM dravyato dhanasvajanAnuSaGgAdbhAvato viSayakaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA eva bhAvini bhUtavadupacArAnmuktA vimuktAste janA ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAro-mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAttakAraNAni jJAnadarzanacAritrANyapi pAra iti, bhavati hi tAdarthyAttAcchIlyaM yathA tandulAn varSati parjanyaH, atastatpAraMjJAnadarzanacAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhaH / kathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM bhavatItyAha- lobhaM ityAdi, iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhi-kSapakazreNyantargatasyApagatAzeSakaSAyasyApita OtAcchabdyaM (pr0)|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 201 // (c) khaNDazaH kSapyamANo'pyanubadhyata iti, atastaM lobham, tadvipakSeNa alobhena jugupsamAno nindanpariharan kiM karotItyAha zrutaskandhaH1 laddhe kAme ityAdi, labdhAn' prAptAnicchAmadanarUpAn kAmAn nAbhigAhate na sevate, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, kAmAbhiSvaGgavAnna bhavati, brahmadattAmantritacitravaditi, pradhAnAntyalobhaparityAgena copasarjanAdhastanaparityAgo draSTavyaH, dvitIyoddezaka: tadyathA-krodhaM kSAntyA jugupsamAno mAnaM mAIvena mAyAmArjavenetyAdyapyAyojyam, lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyaprAdhAnyakhyApa- sUtram 76 saMyamAvadhAnanArthamupAdade, tathAhi-tatpravRttaHsAdhyAsAdhyavivekavikalaH kAryAkAryavicArarahitaH sannarthaMkadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya hetavaH sarvAH kriyAH adhitiSThatIti, taduktaM dhAvei rohaNaM tarai sAyaraM bhamai girinniguNjesuN| mArei baMdhavaMpi hu puriso jo hoi dhnnluddho||1|| aDai bahuM vahai bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhiTTo / kulasIlajAipaccayadhiiMca lobhadduo cyi||2|| ityAdi, tadevaM kutazcinnimittAtsahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kAryaH, anyastu lobhaM vinApi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati viNAvi lobhaM nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakaMkhai, esa aNagAritti pavuccai, aho yarAoparitapyamANe kAlAkAlasamuTThAi saMjogaTThI aTThAlobhI AluMpe sahasakkAre viNiviTThacitte ittha satthe puNo puNo se Ayabale se nAibale se mittabale se piccabale se devabaleserAyabalese corabale se atihibale se kiviNabalesesamaNabale, icceehiM virUvarUvehiMkajehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajjai, pAvamukkhutti mannamANe, aduvA aasNsaae| sUtram 76 / / kazcidbharatAdiniHzeSato lobhApagamAdvinApilobhaM niSkramya pravrajyAMpratipadya, pAThAntaraM vA viNaittu lobhaM saJjavalanasaMjJakamapi // 201 // (r)dhAvati rohaNaM tarati sAgaraM bhrAmyati girinikuJjeSu / mArayati bAndhavamapi puruSo yo bhavati dhanalubdhaH // 1 // aTati bahu vahati bhAraM sahate kSudhAM pApamAcarati dhRSTaH / kulazIlajAtipratyayadhRtizca lobhAbhidrutastyajati // 2 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 202 // hetavaH lobhaM 'vinIya' nirmUlato'panIya eSa evaMbhUtaH san akarmA apagataghAtikarmacatuSTayAvirbhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti zrutaskandhaH1 sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati- evaMbhUto lobho yena tatkSaye mohanIyakSayaH, mohanIyakSaye cAvazyaM bhAvI ghAtikarma-18 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, kSayastasmiMzca nirAvaraNajJAnasadbhAvastato'pi bhavopagrAhikarmApagama ityato lobhApagame akarmetyuktam / yatazcaivambhUto lobho dvitIyoddezakaH durantastaddhAnau cAvazyaM karmakSayastataH kiM karttavyamityAha-paDilehAe ityAdi, pratyupekSaNayA-guNadoSaparyAlocanayopapannaH sUtram 76 saMyamAvadhAnasannathavA lobhavipAkaM pratyupekSya paryAlocya tadabhAve guNaM ca lobhaM nAvakAGkSati nAbhilaSatIti, yazcAjJAnopahatAntaHkaraNo'prazastaguNamUlasthAnavartI viSayakaSAyAdyadhyupapannastasya pUrvoktaM viparItatayA sarvaMsaMtiSThate, tathAhi- alobhaM lobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapi lobhaikamanAH sakA na jAnAti nApi pazyati, apshyNshcaaprtyupekssnnyaa'bhikaangkssti| yacca prathamoddezake'prazastaguNamUlasthAnamavAci tacca vAcyamiti, Aha ca- aho ya rAo ityAdi, ahorAtraM paritapyamAnaH kAlakAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra-zastre pRthivIkAyAdhupaghAtakAriNi paunaHpunyena vrttte| kiMca-se Ayabale Atmano balaM zaktyupacaya AtmabalaM tanme bhAvItikRtvA nAnAvidhairupAyairAtmapuSTaye tAstAH kriyAH aihikAmuSmikopaghAtakAriNIrvidhatte, tathAhi- mAMsena puSyate mAMsa mitikRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravarttate, aparAzca lumpanAdikAH sUtreNaivAbhihitAH, evaM ca jJAtibalaM svajanabalaM me bhAvIti, tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi, tatpretyabalaM me bhaviSyatIti bastAdikamupahanti, tadvA devabalaM bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte, rAjabalaMvA me bhaviSyatIti rAjAnamupacarati, cauragrAme vA vasati caurabhAgaMvA prApsyAmIti caurAnupacarati, atithibalaM vA me bhaviSyatItyatithInupacarati, atithirhi niHspRho'bhidhIyate iti, uktaM ca tithiparvotsavAH
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 203 // sUtram 76 saMyamAvadhAnahetavaH | sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH||1|| etaduktaM bhavati-tadbalArthamapi prANiSu daNDo na zrutaskandha:1 nikSeptavyaH iti, evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti, evaM pUrvoktaiH virUparUpaiH nAnAprakAreH piNDadAnAdibhiH kAryaiH daNDasamAdAna hai dvitIyamadhyayana lokavijayaH, miti daNDyante- vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM- grahaNaM samAdAnam, tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyat dvitIyoddezakaH yadyahametannAkariSyamityevaM saMprekSayA paryAlocanayA evaM saMprekSya vA bhayAt kriyate, evaM tAvadiha bhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastam, AmuSmikArthamapi paramArthamajAnAnairdaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati- pAvamokkho tti ityAdi, pAtayati pAsayatIti vA pApaM tasmAnmokSaH pApamokSaH, iti hetau, yasmAtsa mama bhavISyatIti manyamAnaH daNDasamAdAnAya pravarttata iti, tathAhi-hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapApavidhvaMsanAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyudvAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdau bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti tadbhaktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate, tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArthaM daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNI: samArabhamANA anekabhavazatakoTIdurmocamaghamevopAdadata iti / kiJca- aduvA ityAdi, pApamokSa iti mnymaano| daNDamAdatta ityuktam, athavA AzaMsanaM AzaMsA-aprAptaprApaNAbhilASastadartha daNDasamAdAnamAdatte, tathAhi-mamaitat parutparAri vA pretya vopasthAsyate ityAzaMsayA kriyAsu pravarttate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca ArAdhya bhUpatimavApya / tato dhanAni, bhokSyAmahe kila vayaM satataM sukhaani| ityAzayA dhanavimohitamAnasAnA, kAlaH prayAti maraNAvadhireva puNsaam||1|| ehi // 3 // 203|| gaccha patottiSTha, vada maunaM smaacr| ityAdyAzAgrahAstaiH, krIDanti dhanino'rthibhiH // 2 // ityaadi|| 76 // tadevaM jJAtvA kiM 70tIti evaM manyamAnaH (pr0)| 0 ityAzayA bata vimo0 (pr0)|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 204 // karttavyamityAha zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayanaM taM pariNNAya mehAvI neva sayaM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhijA neva annaM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhAvijjA eehiM kaljehiM daMDa lokavijaya, samAraMbhaMtaMpi annaM na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie, jahettha kusale novaliMpijjAsi // sUtram 77||ttibemi // loga- dvitIyoddezakaH sUtram 77 vijayassa bitio uddeso||2-2|| saMyamAvadhAnatadi ti sarvanAma prakrAntaparAmarzi, tat' zastraparijJoktaM svakAyaparakAyAdibhedabhinnaM zastram, iha vA yaduktaM aprazasta hetavaH guNamUlasthAnaM-viSayakaSAyamAtApitrAdikaM tathA kAlAkAlasamutthAnakSaNaparijJAnazrotrAdivijJAnaprahANAdikaM tathA''tmabalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet medhAvI maryAdAvartI, jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAdityAha- neva sayaM ityAdi, naiva svayaM' AtmanA etai:- AtmabalAdhAnAdikaiH kAryaiH karttavyaiH samupasthitaiH sadbhiH daNDaM sattvopaghAtaM samArabheta, nApyanyamaparamebhiH kAhi~sAnRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayed / eSa copadezastIrthakRdbhirabhihita ityetat sudharmasvAmI jambUsvAminamAheti darzayati- esa ityAdi, 'ess| iti jJAnAdiyukto bhAvamArgo yogatrikakaraNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA AryaiH ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH- saMsArArNavataTavartinaH kSINaghAtikarmAMzAH saMsArodaravivaravartibhAvavidastIrthakRtastaiH prakarSeNa sadevamanujAyAM parSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA yogapadyAzeSasaMzIticchetryA prakarSeNa vedita:- kathitaH pratipAdita iti- yAvat, evambhUtaM ca mArgajJAtvA kiMkartavyamityAha-jahettha ityAdi, teSu teSvAtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samupasthiteSu satsudaNDasamupAdAnA7 jJAnAdiguNayukto pr0| // 204 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 205 // dikaM pariharan kuzalo nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svamAtmAnaM nopalimpayestatra saMzleSaM kuryA iti, zrutaskandhaH1 vibhaktipariNAmAdvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNA yathA nopalipyase tathA sarvaiH prakAraiH kuryaastvm||77|| itizabdaH dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, parisamAptau, bravImIti pUrvavat / / iti lokavijayA'dhyayane dvitiiyoddeshkH|| tRtIyoddezakaH sUtram 78 ||dvitiiyaa'dhyyne tRtiiyoddeshkH|| saMyamAvadhAna hetavaH ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake saMyame dRDhatvaM kAryamasaMyame cAdRDhatvamuktam, taccobhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAna utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAdatastadvyudAsArthamidamabhidhIyate / asya cAnantarasUtreNa sambandhaH- jahettha kusale novaliMpenjAsi kuzalo nipuNaH sannasminnuccairgotrAbhimAne / yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvam, kiM matvA?, ityatastadabhidhIyate se asaI uccAgoe asaI nIAgoe, no hINe no airitte, no'pIhae, iya saMkhAya ko goyAvAI ko mANAvAI?, kaMsi vA ege gijjhA, tamhA no harise no kuppe, bhUehiM jANa paDileha sAyaM / / sUtram 78 // se asaI uccAgoe asaI nIAgoetti sa iti saMsAryasumAn asakRd anekaza uccairgotre mAnasatkArArhe, utpanna iti zeSaH, tathA asakRnnIcairgotre sarvalokAvagIte, paunaHpunyenotpanna iti, tathAhi-nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, tatra ca paryaTan / // 205 // dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapanna AhArakazarIratatsaGghAtabandhanAGgopAGgadevagatyAnupUrvIdvaya
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 206 // saMyamAvadhAna narakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayarUpA etA dvAdazakarmaprakRtIrnirlepyAzItisatkarmA tejovAyuSUtpannaH san manujagatyAnu- | zrutaskandhaH1 pUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgotramudvalayati palyopamAsaMkhyeyabhAgena, atastejovAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA- nIcairgotrasya | dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA'pIti, tato'pyudvattasyAparaikendriyagatasyAyameva bhaGgaH, traseSvapyaparyAptakAvasthAyA-8 | tRtIyoddezakaH mayameva, anirlepite tUccairgotre dvitIyacaturthau bhanau, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti sUtram 78 dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryasUccai | hetavaH rgotrasyodayAbhAvAditi bhAvastadevamuccairgotrodvalanena kalaMkalIbhAvamApanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalite vA tiryakSvAste'nantA utsarpiNyavasarpiNIH, AvalikAkAlAsaGkhayeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvarttAniti, kIdRzaH punaH pudgalaparAvartta iti? ucyate, yadaudArikavaikriyataijasabhASAnApAnamanaHkarmasaptakena saMsArodaravivaravartinaH pudgalA AtmasAtpari-8 NAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvarta ityeke, anye tu dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturDsavarNayanti, pratyekamasAvapibAdarasUkSmabhedAt dvaividhyamanubhavati, tatra dravyato bAdaro yadaudArikavaikriyataijasakArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH syAnyatrApi AdAvaya0 (pr0)| anirlepite tUccairgotre dvitIyo bhaGgakaH, kasyacitprathamasamaya evAparasyAntamuhUrtAdvordhvamuccairgotrasambandhasadbhAve caturthabhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathoccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmAtA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu / catvArona santyeva, tiryakSacairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH / tadevamuccairgotrodvalane kalaMkalIbhAvamApanno'saMkhyeyamapi kAlaM sUkSmatraseSvAste, tato'pyudvRtta uccairgotrodayAbhAve & sati dvitIyacaturthabhaGgakastho'nantamapi kAlaM tiryakSvAste iti, sa ca anantA utsarpiNyavasarpiNIH, AvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvartAniti pra010nIcairgotrasya bandha uccairgotrasyodayaH uccanIcairgotre satI 3 uccairgotrasya bandha uccairgotrasyodaya uccanIccairgotre satI 5 uccairgotrasyodaya uccanIcairgotre satI 6 uccairgotrasyodaya uccairgotraM sat 7 ityevaMrUpAH zeSAstRtIyapaJcamaSaSThasaptamabhaGgarUpAzcatvAraH, (pr0)| // 206 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 207 // punaryadaikazarIreNa sarvapudgalAH sparzitA bhavanti tadA draSTavyaH1, kSetrato bAdaro yadAkramotkramAbhyAM mriyamANena sarve lokAkAza |zrutaskandhaH1 pradezAH spRSTA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastu tadA vijJeyo yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaryadA tasyAnantarapradeza dvitIyamadhyayana lokavijayaH, vRddhyA sarva lokAkAzaM vyApnoti tadA grAhyaH 2, kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramotkramAbhyAM mriyamANenA tRtIyoddezaka: liGgitA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhya krameNa sarvasamayA mriyamANena yadA chuptA bhavanti tadA' sUtram 78 saMyamAvadhAnavagantavyo 3, bhAvato bAdaro yadA'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramotkramAbhyAM mriyamANena vyAptAni bhavanti tadA'bhidhIyate, | hetavaH anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaM tu saMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastu jghnyaanubhaagbndhaadhyvsaaysthaanaadaarbhy| yadA sarveSvapi krameNa mRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kalaMkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, manuSyeSvapi tadudayAdeva cAvagIteSu sthAneSUtpadyate, tathA kalaMkalIsattvo'pi dvIndriyAdiSUtpannaH san prathamasamaye eva paryAptyuttarakAlaM voccairgotraM baddhA manuSyeSvasakRduccairgotramAskandati, tatra kadAcittRtIyabhaGgakasthaH paJcamabhaGgopapanno vA bhavati, tAvimau-nIcairgotraM badhnAtyuccairgotrasyodayaH satkarmatA tUbhayasya tRtIyaH, paJcamastUccairgotraM badhnAti tasyaivodayaH satkarmatA tUbhayasya, SaSThasaptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAnna tAbhyAmihAdhikAraH, tau cemau bandhoparame uccairgotrodayaH satkarmatA tUbhayasyeti SaSThaH, saptamastu zailezyavasthAyAM dvicaramasamaye nIcairgotre kSapite uccairgotrodayastasyaivala satkarmAteti, tadevamuccAvaceSu gotreSu asakRdutpadyamAnenAsumatA paJcabhaGgakAntarvarttinA na mAno vidheyonApi diinteti| tayozco // 207 // ccAvacayoH gotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha- No hINe No airitte yAvantyuccairgotre'nubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni nIcairgotre'pi tAvantyeva, tAni ca sarvANyapyasumatA'nAdisaMsAre bhUyo bhUyaH sparzitAni, tata uccairgotra
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / 208 // kaNDakArthatayA'subhRnna hIno nApyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / nAgArjunIyAstu paThanti egamege khalu jIve zrutaskandha:1 aIaddhAe asaI uccAgoe asaI nIAgoe, kaMDagaTThayAe no hINe no airitte ekaiko jIvaH khaluzabdo vAkyAlaGkAre atIte dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, kAle'sakRduccAvaceSu gotreSUtpannaH, sacoccAvacAnubhAgakaNDakApekSayAna hIno nApyatirikta iti, tathAhi- uccairgotrakaNDakebhya: tRtIyoddezakaH ekabhavikebhyo'nekabhavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamyotkarSApakarSoM na vidheyau, sUtram 78 sNymaavdhaan| asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyam / yatazcoccAvaceSu sthAneSu karmavazAdutpadyante, balarUpalAbhAdi hetavaH madasthAnAnAMcAsamaJjasamatAvagamya kiMkartavyamityAha-no'pIhae apiHsambhAvane saca bhinnakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamadapi no IhetApi nAbhilaSedapi athavA no spRhayet-nAvakAGkediti / tatra yadyuccAvaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kimityAha- iya saMkhAya ityAdi, itirupapradarzane iti etatpUrvoktanItyoccAvacasthAnotpAdAdikaM parisaMkhyAya jJAtvA ko gotravAdI bhaved? yathA mamoccairgotraM sarvalokamAnanIyaM nAparasyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet?, tathAhi-mayA'nyaizca jantubhiH sarvANyapi sthAnAnyanekazaH prAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhavet?, na kazcitsaMsArasvarUpaparicchedItyarthaH, kiM ca- kaMsi vA ege gijjhe anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasminvA ekasminnuccairgotrAdike'navasthitasthAnake rAgAdiviradAhekaH kathaM gRdhyet?, tAtparyaM- AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAt, yujyeta gAddhyaM yadi tatsthAna prAptapUrva nAbhaviSyat, taccAnekazaH prAptapUrvam, atastallAbhAlAbhayoH notkarSApaka| vidheyAviti, Aha ca- tamhA ityAdi,yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'dRSTAyattAnyasakRduccAvacAnisthAnAnyanubhUtAni tasmAtkathaJciduccAvacAdikaM madasthAnamavApya paNDito heyopAdeyatattvajJo na hRSyet na harSa vidadhyAd, uktaM ca sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiHsthAnAni tathA tena na me
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 209 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 78 saMyamAvadhAnahetavaH vismayasteSu // 1 // jai so'vi Nijjaramao paDisiddho aTThamANamahaNehiM / avasesa mayaTThANA parihariavA pyttennN||2|| nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAd, Aha ca-no kuppe adRSTavazAttathAbhUtalokAsammataM jAtikularUpabalalAbhAdikamadhamamavApya na kupyet na krodhaM kuryAt, katarannIcasthAnaM zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nAnubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyam, uktaM ca avamAnAtparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jaatyntrshtessvpi||1|| saMte ya avimhaiuM asoiuM paMDieNa ya asNte| sakkA hu dumovamiahiaeNa hi dharateNa // 2 // hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimlpNddurcchtto| so ceva nAma bhujo aNAhasAlAlao hoi|| 3 // ekasmin vA janmani nAnAbhUtAvasthA uccAvacAH karmavazato'nubhavati / tadevamuccanIcagotranirvikalpamanAH anyadapi avikalpena kiM kuryAdityAha- bhUehiM ityAdi, bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni-asubhRtasteSu pratyupekSya paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi- avagaccha, kiM jAnIhi?- sAtaM sukhaM tadviparItamasAtamapi jAnIhi, kiMca kAraNaM sAtAsAtayoH? etajjAnIhi, kiMcAbhilaSantyavigAnena prANina iti, atra jIvajantuprANyAdizabdAnupayogalakSaNadravyasya mukhyAna vAcakAnvihAya sattAvAcino bhUtazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati yathA'yamupayogalakSaNapadArtho'vazyaM sattAM bibharti, sAtAbhilASyasAtaMca jugupsate, sAtAbhilASazcazubhaprakRtitvAd ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam, ataH zubhanAmagotrAyurAdyAH karmaprakRtIranudhAvatyazubhAzca jugupsate sarvo'pi praannii||78|| evaM ca vyavasthite sati kiM vidheyamityAha8 0 yadi so'pi nirjarAmadaH prtissiddho'ssttmaanmthnaiH| avazeSANi madasthAnAni pariharttavyAni prayatnena // 1 // 0 satsu cA vismetumazocituM paNDitena cAsatsu / zakyaM hi drumopamitahRdayena hitaM dharatA // 1 // bhUtvA cakravartI pRthviiptirvimlpaannddurcchtrH| sa eva nAma bhUyo'nAthazAlAlayo bhvti||2||0 karmavazago0 (pr0)| BObudhyasva (pr0)|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 210 // samie eyANupassI, taMjahA- andhattaM bahirataM mUyattaM kANattaM kuMTattaM khujattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM saha pamAeNaM aNegarUvAo |zrutaskandhaH1 joNIo saMdhAyai virUvarUve phAse prisNveyi||suutrm 79 // dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, athavA bhUteSu zubhAzubharUpaM karma pratyupekSya yatteSAmapriyaM tanna vidadhyAt ityayamupadezo, nAgArjunIyAstu paThanti-purise NaM tRtIyoddezakaH khaludukkhuvee suhesae 'puruSo' jIvaH Namiti vAkyAlaGkAre khaluH' avadhAraNe duHkhAdudvego yasya sa duHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH / | sUtram 79 sukhaiSakaH, yAjakAditvAtsamAsazchAndasatvAdvA, duHkhodvegazcAsau sukhaiSakazca duHkhodvegasuSakaH, sarvo'pi prANI duHkhodvega-8 saMyamAvadhAna hetavaH sukhaiSaka eva bhavatyato jIvaprarUpaNaM kAryam, taccAvanivanapavanAnalavanaspatisUkSmabAdaravikalapaJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakarUpaM zastraparijJAyAmakAryeva, teSAM ca duHkhaparijihIrpUNAM sukhalipsUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvAstheyaH, tatparipAlanArthaM cottaraguNA apyanuzIlanIyAH, tadarthamupadizyate- samie eyANupassI paJcabhiH samitibhiH samitaH san, etacchubhAzubhaM karma vakSyamANaM cAndhatvAdikaM draSTuM zIlaM yasyetyetadanudarzI bhUteSu sAtaM jAnIhiti saNTaGkaH, tatra samiti riti iN gatA vityasmAtsampUrvAt ktinnantAdbhavati, sA ca paJcadhA, tadyathAiryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, tatreryAsamitiH prANavyaparopaNavrataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyate iti, tadevaM paJcamahAvratopapetastadvRttikalpasamitibhiHsamitaH san bhAvata etadbhUtasAtAdikamanupazyati, athavA yadanudaya'sau bhavati tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati andhatvamityAdi yAvat virUparUpe phAse parisaMveei saMsArodare paryaTana prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate, sa cAndho dravyato bhAvatazca, tatraikendriyadvIndriyatrIndriyA dravyabhAvAndhAH, caturindriyAdayastu
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 211 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 79 sayamAvadhAnahetavaH mithyAdRSTayo bhAvAndhAH, uktaM ca- ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etaddyaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'praadhH?||1|| samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhAH , ta evAnandhA na dravyato na ca bhAvataH, tadevamandhatvaM dravyabhAvabhinnamekAntena duHkhajananamavApnotIti, uktaMca- jIvanneva mRto'ndho yasmAtsarvakriyAsu prtntrH| nityaastmitdivaakrstmo'ndhkaaraarnnvnimgnH||1||lokdvyvysnvhnividiipitaanggmndhN samIkSya kRpaNaM pryssttineym| ko nodvijeta bhayakRjjananAdivogrAtkRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagartAt ? // 2 // evaM badhiratvamapyadRSTavazAdanekazaH parisaMvedayate, tadAvRtazca sadasadvivekavikalatvAdaihikAmuSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibharti iti, uktaMca- dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokazrutizravaNa* saMvyavahArabAhyaH / kiM jIvatIha badhiro? bhuvi yasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatAM pryaanti?||1||svkltrbaalputrkmdhurvcHshrvnnbaahykrnnsy / badhirasya jIvitaM kiM jiivnmRtkaakRtidhrsy?||2|| evaM mUkatvamapyekAntena duHkhAvaha parisaMvedayate, uktaM ca-duHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH karmakRtaM kiM na pshynti?||1|| tathA kANatvamapyevaMrUpamiti, Aha ca kANo nimagnaviSamonnatadRSTirekaH, zakto virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti manaHpriyatvamAlekhyakarmalikhito'pi kimu svruupH?||1|| evaM kuNTatvaM pANivakratvAdikaM kubjatvaM vAmanalakSaNaM vaDabhatvaM vinirgatapRSThIvaDabhalakSaNaM zyAmatvaM kRSNalakSaNaM zabalatvaM citralakSaNaM sahajaM pazcAdbhAvi vA karmavazago bhUrizo duHkharAzidezIyaM prisNvedyte| kiMcasaha pramAdena viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakena anekarUpAH saGkaTavikaTazItoSNAdibhedabhinnA yonI: saMdadhAti saMdhatte caturazItiyonilakSasambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA, tAsu tAsvAyuSkabandhottarakAlaM gacchatItyarthaH, tAsucanAnAprakArAsuyoniSu virUparUpAn nAnAprakArAnsparzAn duHkhAnubhavAn parisaMvedayate anubhvtiityrthH|| 8 // 211 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 212 // | zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 80 sayamAvadhAna hetavaH 79 // tadevamuccairgotrotthApitamAnopahatacetA nIcairgotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaM vA gataH sannAvabudhyate karttavyaM na jAnAti karmavipAkaM nAvagacchati saMsArApasadatAMnAvadhArayati hitAhitena gaNayati aucityamityanavagatatattvo mUDhastatraivoccairgotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca seabujjhamANe haovahae jAImaraNaM aNupariyaTTamANe, jIviyaM puDho piyaM ihamegesiMmANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArattaM virattaM maNikuMDalaM saha hiraNNeNa itthiyAo parigijjhati tattheva rattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vippriyaasmuvei|| sUtram 80 // se ityuccairgotrAbhimAnI andhabadhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkamanavabudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisadbhAvakSatazarIratvAddhataH samastalokaparibhUtatvAdupahataH, athavoccaigautragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamudbhUtazabdAyazaHpaTahahatatvAddhataH abhimAnApAditAnekabhavakoTinIcairgotrodayAdupahataH, mUDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH, tathA jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvastad anuparivarttamAnaH punarjanma punarmaraNamityevamarahaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivarttamAnaH, AvIcImaraNAdvA pratikSaNaM janmavinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamupaiti, Aha ca- jIvitaM AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaM vA pRthag iti pratyekaM pratiprANi priyaM dayitaM vallabhaM ihe ti asmin saMsAre ekeSAM avidyopahatacetasAM mAnavAnAmiti, upalakSaNArthatvAt prANinAm, tathAhi-dIrghajIvanAeM tAstA rasAyanAdikAH kriyAH sattvopaghAtakAriNI: kurvate, tathA kSetraMzAlikSetrAdi vAstu dhavalagRhAdimama idamityevamAcaratAM O0mAnotpAditA (mu0)| (r) caratAM satAM tatkSetrA0 (mu0)| // 212 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 213 // sUtram 81 hetavaH tatkSetrAdikaM preyo bhavati, kiM ca- Arakta ISadraktaM vastrAdi viraktaM vigatarAgaM vividharAgaM vA maNiH iti ratnavaiDUryendranIlAdi zrutaskandha:1 kuNDalaM karNAbharaNaM hiraNyena saha strI: parigRhya tatraiva kSetravAstvAraktaviraktavastramaNikuNDalastryAdau raktA gRddhA adhyupapannA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, mUDhA viparyAsamupayAnti, vadanti ca- nAtra tapo vA anazanAdilakSaNaM damovAindriyanoindriyopazamalakSaNo niyamo vA ahiMsA- tRtIyoddezakaH vratalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhi- taponiyamopapetasyApi kAyaklezabhogAdivaJcanAM vihAya nAnyatphalamupalabhyate, |saMyamAvadhAnajanmAntare bhaviSyatIti cedvyudvAhitasyollApaH, kiMca- dRSTahAniradRSTaparikalpanAca pApIyasIti, tadevaM sAmpratekSI bhogasaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNaM yathAvasarasampAditaviSayopabhogaM bAlaH ajJaH jIvitukAmaH AyuSkAnubhavanamabhilaSan . 'lAlapyamAnaH' bhogArthamatyarthaM lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA- atra tapo damo niyato vA phalavAnna dRzyata ityevamarthaM bruvan / mUDhaH abudhyamAno hatopahatojAtimaraNamanuparivarttamAnojIvitakSetrastryAdilobhaparimohitamanAH viparyAsamupaiti tattve'tattvAbhinivezaM atattve ca tattvAbhinivezaM hite'hitabuddhimityevaM sarvatra viparyayaM vidadhAti, uktaM ca dArAH paribhavakArA bandhujano bandhana viSaM vissyaaH| ko'yaM janasya moho?, ye ripavasteSu suhRdaashaa||1||ityaadi / / 80 // ye punarunmajacchubhakarmApAditAdhyavasAyapuraskRtamokSAste kiMbhUtA bhavantItyAha iNameva nAvakaMkhaMti, je jaNA dhuvcaarinno|jaaimrnnN parinnAya, care saMkamaNe daDhe // suu0gaa01|| natthi kAlassa NAgamo, save pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviNo jIviukAmA, savvesiM jIviyaM piyaM, taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhijuMjiyA NaM saMsiMciyANaM tiviheNa jA'vise tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDDie ciTThai, bhoaNAe, (r)radRSTakalpanA (mu0)| // 213 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 214 // zrutaskandhaH1 | dvitIyamadhyayana lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 81 saMyamAvadhAnahetavaH tato se egayA vivihaM parisiTuMsaMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpise egayA dAyAyA vA vibhayanti, adattahAro vA se avaharati, rAyANo vA se vilupaMti, nassai vA se viNassai vA se, agAradAheNa vA se Dajjhai iya, se parassa'TTAe kUrAI kammAIbAle pakuvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei, muNiNA hu evaM paveiyaM, aNohaMtarA ee no ya ohaM tarittae, atIraMgamA ee no ya tIraM gamittae, __ apAraMgamA eenoya pAraMgamittae, AyANijjaMca AyAya taMmiThANe na ciTThai, vitahaM pappa'kheyanne taMmiThANaMmi citttthi||suutrm 81 // iNameva ityAdi, idameva pUrvoktaM sampUrNajIvitaM kSetrAGganAparibhogAdikaM vA nAvakAGkSati nAbhilaSanti, ye janA dhruvacAriNo dhruvo- mokSastatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA, dhUtacAriNo vA dhunAtIti dhUtaM cAritraM taccAriNa iti / kiMca- jAI ityAdi, jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvastat parijJAya paricchidya jJAtvA carodyukto bhava,kva?- saGkamaNe saGkamyate'neneti saGkamaNaM- cAritraM tatra dRDho vizrotasikArahitaH parISahopasaggaiH niSprakampo vA yadi vA azaGkamanAH san saMyamaM cara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam, azajhUmano yasyAsAvazaGkamanA:-tapodamaniyamaniSphalatvAzaGkArahita AstikyamatyupapetastapodamAdau pravarteta, yatastadvAn rAjarAjAdInAM pUjAprazaMsA) bhavati, na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvadavIyaso'satyapi paraloke kiJcit sUyate, uktaM ca- saMdigdhe'pi pare loke, tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAdasti cennAstiko htH||1|| ityaadi| tasmAt svAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyam, na caitadbhAvanIyaM yathA- parutparAri vRddhAvasthAyAM vA dharmaM kariSyAmIti, yataH- natthi ityAdi, nAsti na vidyate kAlasya mRtyoranAgamaH- anAgamanamanavasara itiyAvat, tathAhi-sopakramAyuSo'sumato na kAcitsA'vasthA yasyAM karmapAvakAntavartI janturjatugolaka iva na vilIyeta 0caret udyukto bhavet (mu0)| // 214 //
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 215 // sayamAvadhAna iti, uktaM ca zizumazizuM kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIraM mAninama-mAninamapaguNamapi ca bahuguNam / yatimayati zrutaskandhaH1 prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM, nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi // 1 // tadevaM sarvaMkaSatvaM dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, mRtyoravadhAryAhiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyam, kimiti?, yataH- savve pANA piyAuyA prANazabdenAtrAbhedopacArAt tadvanta eva tRtIyoddezaka: gRhyante, sarve prANino- jantavaH priyAyuSaH priyamAyuryeSAM te tathA, nanu ca siddharvyabhicAro, na hi te priyAyuSastadabhAvAt, naiSa sUtram 81 doSo, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAriprANyupalakSaNArthamiti yatkiJcidetat, pAThAntaraM hetavaH vA save pANA piyAyayA AyataH-AtmA'nAdyanantatvAt sa priyo yeSAM te tathA, sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA cala sukhaduHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti Aha ca- suhasAyA dukkhapaDikUlA sukhaM- AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdA:sukhabhoginaH sukhaiSiNa ityuktaM bhavati, duHkhaM- asAtaM tatpratikUlayantIti duHkhapratikUlA:- duHkhadveSiNa ityuktaM bhavati, tathA apriyavadhA apriyaM-duHkhakAraNaM tat ghnantyapriyavadhAH, tathA piyajIviNo priyaM-dayitaM jIvitaM AyuSkamasaMyamajIvitaM yeSAM te tathA, jIviukAmA yata eva priyajIvino'ta eva dIrghakAlaM jIvitukAmAH- dIrghakAlamAyuSkAbhilASiNo duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, uktaM ca ramai vihavI visese ThitimittaM thevavittharo mhii| maggai sarIramahaNo rogI jIe ccie kyttho||1|| tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapi prANyupaghAtakArI, prANinAM cajIvitamatyarthaM dayitamityato bhUyo bhUyastadevopadizyata ityAha-savvesiM ityAdi, sarveSAmavigAnena jIvitaM asaMyamajIvitaM priyaM dayitaM yadyevaM tataH kimityata Aha- taM parigijjha tad- asaMyamajIvitaM parigRhya Azritya, kiM kurvantItyAha- dupayaM tathApi (pr0)| 0 ramate vibhavavAn vizeSe sthitimAtraM stokvistaaro'bhilssti| mArgayati zarIramadhano rogI jIvita eva kRtArthaH // 1 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 216 // ityAdi, dvipadaM dAsIkarmakarAdi catuSpadaM gavAzvAdi abhiyujya yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA vyApArayitvetyuktaM bhavati, zrutaskandhaH1 tataH kimityata Aha-saMsiMciyA NaM ityAdi, priyajIvitArthamarthAbhivRddhaye dvipadacatuSpadAdivyApAreNa saMsicya arthanicayaM dvitIyamadhyayana lokavijayaH, saMvayaM trividhena yogatrikakaraNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM bahvayapi phalgudezyA se tasyArthArambhiNaH sA tRtIyoddezakaH cArthamAtrA tatra iti dvipadAdyArambhe mAtrA iti sopaskAratvAtsUtrANAM arthamAtrA- arthAlpatA bhavati, sattAM bibharti, kiMbhUtA?, sUtram 81 saMyamAvadhAnasA sUtreNaiva kathayati- alpA vA bahvI vA, alpabahutvaM cApekSikamataH sarvA'pyalpA sarvA'pi bahvI sa ityarthavAn tatra hetavaH tasminnarthe gRddhaH adhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopArjanaklezaMna gaNayati rakSaNaparizramaMna vivecayati taralatAMnAvadhArayati phalgutAm, uktaM ca- kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdannarAsthi niraamissm| surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm // 1 // ityAdi, sa ca kimarthamarthamarthayata ityata AhabhoyaNAe bhojanaM- upabhogastasmai arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravarttate, kriyAvatazca kiM bhavatItyAha- tao se ityAdi, tataH se tasyAvalaganAdikAH kriyAH kurvataH ekadA lAbhAntarAyakarmakSayopazame vividhaM nAnAprakAraMpariziSTaM prabhUtatvAdbhuktoddharitaM sambhUtaM samyakparipAlanAya bhUtaM-saMvRttam, kiM tat?, mahacca tatparibhogAGgatvAdupakaraNaMca mahopakaraNaM- dravyanicaya ityarthaH, sa kadAcillAbhodaye bhavati, asAvapyantarAyodayAnna tasyopabhogAyetyAha-taMpise ityAdi, tadapi samudrottaraNarohaNakhananabilapravezarasendramardanarAjAvalaganakRSIvalAdikAbhi : kriyAbhiHsvaparopatApakAriNIbhiH svopabhogAyopArjitaM sat se tasyArtho-8 pArjanopAyaklezakAriNaH ekadA bhAgyakSaye dAyAdAH pitRpiNDodakadAnayogyAH vibhajante vilumpanti, adattahAro vA dasyu apaharati, rAjAno vA vilumpanti avacchindanti nazyati vA svata evATavItaHse tasya vinazyati vA jIrNabhAvApatteH agAradAhena
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 217 // sUtram 81 vA gRhadAhena vA dahyate, kiyanti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ityupasaMharati- iti evaM bahubhiH prakArairupArjito'pyartho / zrutaskandhaH1 nAzamupaiti, naivopArjayiturupatiSThata ityupadizyate, saH arthasyotpAdayitA parasmai- anyasmai arthAya- prayojanAya anyaprayojana-2 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, kRte krUrANi galakarttanAdIni karmANi anuSThAnAni bAlaH ajJaH prakurvANaH vidadhAnaH tena karmavipAkApAditena duHkhena asAtodayena tRtIyoddezakaH (saM)mUDhaH apagatavivekaH viparyAsamupaiti apagatasadasadvivekatvAtkAryamakAryaM manyate vyatyayaM ceti, uktaMca- rAgadveSAbhibhUtatvA saMyamAvadhAnatkiAryAkAryaparAGgakhaH / eSa mUDha iti jJeyo, vipriitvidhaaykH||1|| tadevaM mauDhyAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino hetavaH duHkhamRcchanti jantava iti jJAtvAsarvajJavacanapradIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH, adazcamayA nasvamanISikayocyate sudharmasvAmI jambUsvAminamAha, yadi svamanISikayA nocyate kautastyaM tahIdamityata Aha- muNiNA ityAdi, manute jagatastrikAlAvasthAmiti muni:- tIrthakRttena etad asakRduccairgotrabhavanAdikaM prakarSaNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA / vAcA veditaM-kathitaM vakSyamANaM ca praveditam, kiM tadityAha- aNohaM ityAdi, ogho dvidhA dravyabhAvabhedAt, drvyaugho| nadIpUrAdiko bhAvaugho'STaprakAraM karma saMsArovA, tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate, taM- oghaM jJAnadarzanacAritrabohitthasthA tarantItyoghantarA na oghantarA anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khaz, khittvAnmumAgamaH, ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAt na oghataraNasamarthA bhavantIti, Aha cano ya ohaM tarittae na ca naivoghaM- bhAvaughaM tarituM samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH, tathA atIraMgamA ityAdi, tI gacchantIti tIraGgamAH pUrvavat khazpratyayAdikam, na tIraGgamA atIraGgamAH eta iti pratyakSabhAvamApannAn kutIrthikAdIn / darzayati, na ca te tIragamanAyodyatA api tIraM gantumalaM sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH, tathA apAraMgamA ityAdi // 217
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 218 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 81 saMyamAvadhAnahetavaH pAraH-taTa:parakUlaM tadgacchantIti pAraGgamA na pAraGgamA apAraGgamAH eta iti pUrvoktAH, pAragatopadezAbhAvAdapAragatA iti bhAvanIyam, na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam, athavA gamanaM gamaH pArasya pAre vA gamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNiko, na pAragamo'pAragamastasmA apAragamAya, asamarthasamAso'yam, tenAyamarthaH- pAragamanAya tena bhavantItyuktaM bhavati, tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvarttina evAsate, yadyapi pAragamanAyodyamayanti tathApite sarvajJopadezavikalAH svaruciviracitazAstrapravRttayo naiva saMsArapAraMgantumalam, atha tIrapArayoH ko vizeSa iti, ucyate, tIraMmohanIyakSayaH pAraM zeSaghAtikSayaH, athavA tIraM ghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAva ityarthaH, syAt- kathamoghatArI kutIrthAdiko na bhavati tIrapAragAmI cetyAha- AyANijjaM ityAdi, AdIyante- gRhyante sarvabhAvA anenetyAdAnIyaM-zrutaM tadAdAya tadukte tasmin saMyamasthAne na tiSThati, yadi vA- AdAnIyaM- AdAtavyaM bhogAGgaM dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyAdi tadAdAyagRhItvA, athavA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairAdAnIyaM- karmAdAya, kiMbhUto bhavatItyAha- tasmin jJAnAdimaye mokSamArge samyagupadezevA prazastaguNasthAne na tiSThati- nAtmAnaM vidhatte, na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayati-vitahaM ityAdi, vitathaM-asadbhUtaM durgatihetuM tattathAbhUtamupadezaM prApyAkhedajJaH- akuzalaH khedajJo vA'-8 saMyamasthAne tasmiMzca sAmpratekSyAcarita upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'dhyupapanno bhavatItiyAvat, athavA vitathamiti AdAnIyabhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaMtatprApya khedajJo-nipuNastasmin sthAne AdAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaM vyavasthApayantItyarthaH // 80 // ayaM copadezo'navagatatattvasya vineyasya yathopadezaMpravarttamAnasya dIyate, yastvavagataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatta ityAha ca
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 219 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, tRtIyoddezakaH sUtram 82 saMyamAvadhAnahetavaH uddeso pAsagassa nasthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaTai annupriytttti| sUtram 82 // ttibemi ||lokvijye tRtiiyoddeshkH||2-3|| uddizyate ityuddezaH- upadezaH sadasatkarttavyAkartavyAdezaH sa pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya, athavA pazyatIti pazyaka:-sarvajJastadupadezavartI vA tasya uddizyata ityuddezo- nArakAdivyapadezaH uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, tasya prAgeva mokSagamanAditi bhAvaH, kaH punaryathopadezakArI na bhavatItyAhabAle ityAdi, bAlo nAma rAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasagairvA nihanyata iti nihaH, nipuurvaaddhnteH| karmaNi DaH, athavA snihyata iti snihaH- snehavAn rAgItyarthaH, ata evAha- kAmasamaNunne kAmA:- icchAmadanarUpAH samyag / manojJA yasya sa tathA, athavA saha manojJairvarttata iti samanojJo, gamakatvAtsApekSasyApi samAsaH, kAmaiH saha manojJaH kAmasamanojJo, yadivA kAmAn samyaganu-pazcAt snehAnubandhAjjAnAti sevata iti kAmasamanujJaH, evaMbhUtazca kiMbhUto bhavatItyAha-8 asamiyadukkhe azamitaM anupazamitaM viSayAbhiSvaGgakaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA, yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAm, tatra zArIraM kaNTakazastragaNDalUtAdisamutthaM mAnasaM priyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridaurbhAgyadaurmanasyakRtaM tadhirUpamapi duHkhaM vidyate yasyAsau duHkhI, evaMbhUtazca san kimavApnotItyAha-dukkhANaM ityAdi, duHkhAnAM- zArIramAnasAnAmAvaH- paunaHpunyabhavanamanuparivarttate, duHkhAvartAvamagno baMbhramyata ityarthaH // 82 // itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // iti lokavijayA'dhyayane tRtiiyoddeshkH|| (r) drAgeva (mu0)| 18888888888888888888888888888888880808000000000000088888888888888888880800008 / 219
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam / zrutaskandhaH1 // 220 // dAvasahAyatA // dvitIyA'dhyayane cturthoddeshkH|| zrutaskandhaH1 tao se egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te vaNaM egayA niyayA pubviM parivayaMti, so vA te niyage pacchA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, parivaijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpitesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogA meva caturthoddezakaH aNusoyanti ihamegesiM maannvaannN||suutrm 83 // sUtram 83 bhoginAM rogAuktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthasya vyAkhyA prastUyate-bhogeSvanabhiSaktena bhAvyam, yato bhoginAmapAyA darzyante prAguktaM te cAmI- tao se egayA ityAdi, anantarasUtrasambandhaH dukkhI dukkhANameva AvarlDa aNupariyaTTai tti, tAni cAmUni duHkhAni / tao se ityAdi, paramparasUtrasambandhastu bAle puNa nihe kAmasamaNuNNe, te ca kAmA duHkhAtmakA eva, tatra cAsaktasya dhAtukSayabhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate-tata iti kAmAnuSaGgAt karmopacayastato'pi paJcatvaMtasmAdapi narakabhavo narakAnniSekakalalArbudapezIvyUhagarbhaprasavAdirjAtasya ca rogAH prAduHSyanti, se tasya kAmAnuSaktamanasaH ekade tyasAtAvedanIya-21 vipAkodaye rogasamutpAdA iti rogANAM- ziro'rttizUlAdInAM samutpAdAH- prAdurbhAvAH samutpadyante prAdurbhavanti, tasyAM ca / rogAvasthAyAM kiMbhUto bhavatyasAvityata Aha-jehiM ityAdi, yairvA sArddhamasau saMvasati, sa evaikadA nijAH pUrva parivadanti ,sa vA tAnnijAn pazcAtparivadet, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, iti jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM ca svakRtakarmaphalabhujaH sarve'pi prANina iti matvA rogotpattau na daurmanasyaM bhAvanIyam, na bhogAH zocanIyA iti, Aha ca-bhogA me ityAdi, bhogA:- zabdarUpagandharasasparzaviSayAbhilASAstAnevAnuzocayanti kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn bhuJjamahe?, evaMbhUtA vA'smAkaM dazA'bhUyena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAyeti / IdRkSazcAdhya 20230 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / // 221 // vasAyaH keSAzcideva bhavatItyAha- ihamegesiM ityAdi, iha saMsAre ekeSAmanavagataviSaya- vipAkAnAM brahmadattAdInAM zrutaskandha:1 mAnavAnAmevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati na sarveSAm, sanatkumArAdinA vyabhicArAt, tathAhi- brahmadatto mAraNAntikarogavedanA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, bhibhUtaH santApAtizayAt spRzantIM praNayinImiva vizvAsabhUmI mUrchA bahumanyamAnaH tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto caturthIddezakaH vaiSamyeNa gocarIkRto glAnyA dRSTo duHkhAsikayA kroDIkRto kAlena pIDitaH pIDAbhirnirUpito niyatyA Aditsito sUtram 83-84 bhoginAM rogAdaivena antike'ntyocchrAsasya mukhe mahApravAsasya dvAri dIrghanidrAyA jihvAgre jIvitezasya vartamAno viralo vAci vihvalo dAva sahAyatA vapuSi pracuraH pralApe jito jRmbhikAbhirityevaMbhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAt bhogAMzcikAdiSuH pArthopaviSTAM bhAryAmanavaratavedanAvezavigaladazruraktanayanAMkurumati! kurumatItyevaMtAMvyAharannadhaH saptamI narakapRthvImagAt, tatrApi tIvrataravedanAbhibhUtopya'vagaNayya vedanAM tAmeva kurumatIM vyAharatItyevaMbhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAzcit, na punaranyeSAMka mahApuruSANAmudArasattvAnAm Atmano'nyaccharIramityevamavagatatattvAnAMsanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi mayaivaitatkRtaM soDhavyamapi maryavetyevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDotpadyate iti, uktaM ca upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo'zubho, raagdvesskssaaysnttimhaanirvighrbiijstvyaa| rogairaGkarito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalitA duHkhairdhogaamibhiH|| 1 // punarapi sahanIyo duHkhapAkastvayA'yaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saMcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyag, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH? // 2 // 83 // api ca- bhogAnAM pradhAnaM kAraNamartho'tastatsvarUpameva nirdidikSurAha tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahugA vA, se tattha gaDDie ciTThai, bhoyaNAe, tao se egayA viparisiTuM saMbhUyaM // 221
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 222 // mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahArovA se harati, rAyANo vA se vilupaMti, nassai vA se viNassai vA se, zrutaskandhaH 1 agAraDAheNa vA se Dajjhai iya, se parassa aTThAe kUrANi kammANi bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippriyaasmuvei||suutrm 84 // dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA bhavati alpA vA bahvI vA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati, sA ca bhojanAya kila caturthoddezakaH bhaviSyati, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapise tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahAro vA tsy| sUtram 84-85 bhoginAM rogAharati, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA vinazyati vA, agAradAhena vA dahyate iti, sa parasmai arthAya krUrANi karmANi | dAvasahAyatA bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, etacca prAgeva vyAkhyAtamiti neha pratAyate // 84 // tadevaM duHkhavipAkAn bhogAn pratipAdya yat karttavyaM tadupadizatItyAha AsaMca chandaM ca vigiMca dhIre!, tumaMcevataMsallamAhaTTa, jeNa siyA teNa no siyA, iNameva nAvabujjhaMti je jaNA mohapAuDA, thIbhi loe pavahie, te bho! vayaMti eyAI AyayaNAI, se dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, uAhu vIre, appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM, saMtimaraNaM saMpehAe bheuradhamma saMpehAe, nAlaM pAsa alaM te eehiM // sUtram 85 // AzAM bhogAkAGkAm, caH samuccaye, chandanaM chandaH- parAnuvRttyA bhogAbhiprAyastaM ca, cazabdaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tAvAzAchandau vevizva pRthakkuru tyaja dhIra! dhI:- buddhistayA rAjata iti, bhogAzAchandAparityAgeM ca duHkhameva kevalaM na tatprAptiriti, Aha ca-tumaMceva ityAdi, vineya upadezagocarApanna AtmA vA upadizyate- tvameva tadbhogAzAdikaMzalyamAhRtyasvIkRtya paramazubhamAdatse, na tu punarupabhogam, yato bhogopabhogo yairevArthAdhupAyairbhavati taireva na bhavatItyAha- jeNa siA teNa // 222 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 223 // no siyA yenaivArthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitratvAt karmapariNaterna syAd, athavA yena kenaciddhetunA zrutaskandhaH1 karmabandhaH syAttanna kuryAt, tatra na vartatetyarthaH, yadivA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmabandho yena vA nirgranthatvAdinA mokSaH dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, syAdbhavettenaiva tathAbhUtapariNAmavazAnnasyAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha- iNameva ityAdi, caturthoddezakaH idameva hetuvaicitryaM na budhyantena saMjAnate, ke?-yejanA maunIndropadezavikalA mohena- ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtA: sUtram 84-85 bhoginArogAchAditAstattvaviparyastamatayo mohanIyodayAdbhavanti / mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamiti darzayati dAva sahAyatA thIbhi ityAdi, strIbhiH- aGganAbhirbhUtkSepAdivibhramairasau lokaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmavidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH parAjito vazIkRta itiyAvat, na kevalaM svato. vinaSTAH, aparAnapi asadupadezadAnena vinAzayantItyAha- te bho! ityAdi, 'te' strIbhiHpravyathitA bho! ityAmantraNe etadvadantiyathaitAni-stryAdIni AyatanAni upabhogAspadabhUtAni varttante, etaizca vinAzarIrasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha- se ityAdi, teSAM se ityetat pravyathanamAyatanabhaNanaM vA duHkhAya bhavati-zArIramAnasAsAtavedanIyodayAya jAyate, kiMca- mohAe mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya veti, tathA mArAe maraNAya, tato'pi naragAe narakAya narakagamanArtham, punarapi naragatirikkhAe tato'pi narakAduddhRtya tirazcetatprabhavati, tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyam / sa evamaGganApAGgavilokanAkSiptastAsutAsuyoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAtItyAha-sayayaM ityAdi, satataM- anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho dharmaM kSAntyAdilakSaNaM durgatiprasUtiniSedhakaM na jAnAti vetti / etacca tiirthkdaaheti| (r) asakRdupadeza0 (mu0)| || 223 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 224 // | zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, caturthoddezakaH sUtram 85 bhoginAM rogAdAvasahAyatA darzayati- udAhuityAdi, ut-prAbalyenAha udAha- uktavAn, ko'sau?-vIra:-apagatasaMsArabhayastIrthakRdityarthaH, kimuktavAn?, tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati- apramAdaH karttavyaH, kva?- mahAmohe aGganAbhiSvaGga eva, mahAmohakAraNatvAnmahAmohaH, tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca- alaM ityAdi, 'alaM' paryAptam, kasya?- kuzalasya nipuNasya sUkSmekSiNaH, kenAlaM?madyaviSayakaSAyanidrAvikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt-kimAlambya pramAdenAlamiti?, ucyate- santi ityAdi, zamanaM zAntiH- azeSakarmApagamo'to mokSa eva zAntiriti, niyante prANinaH paunaHpunyena yatra caturgatike saMsAre sa maraNa:- saMsAraH zAntizca maraNazca zAntimaraNam, samAhAradvandvastat saMprekSya paryAlocya, pramAdavataH saMsArAnuparamastatparityAgAca mokSa ityetadvicAryeti hRdayam, savA kuzalaH prekSya viSayakaSAyapramAdana vidadhyAd, athavA zAntyA- upazamena maraNaM- maraNAvadhiM yAvat tiSThato yatphalaM bhavati tatparyAlocya pramAdana kuryAditi / kiM ca-bheura ityAdi, pramAdo hi viSayakaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnaH, tacca zarIraM bhiduradharmam, svata eva bhidyata iti bhiduraM sa eva dharmaH- svabhAvo yasya tadbhiduradharma etat samIkSya paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH, ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha- nAlaM ityAdi, 'nAlaM' na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH etat pazya jAnIhi, ato'laM tava kuzala! ebhiH pramAdamayairdu:khakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti, na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca- yalloke vrIhiyavaM, hiraNyaM pazavaH striyH| nAlamekasya tatsarvamiti matvA zamaM kuru // 1 // tathA upabhogo-pAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasau, puro'parAhne nijacchAyAm // 2 // // 85 // tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 225 // evaM passa muNI! mahabbhayaM, nAivAija kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, je na nivijjai AyANAe, na me dei na kuppijjA thovaM laLUna zrutaskandhaH1 khiMsae, paDisehio pariNamijjA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi ||suutrm 86 // tibemi // lokavijaye caturthoddezakaH // 2-4 // | dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, etat pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadbhayaM bhayahetutvAt duHkhameva mahAbhayam, tacca maraNa caturthoddezaka: kAraNamiti mahadityucyate, etat mune! pazya samyagaihikAmuSmikApAyApAdakatvena jAnIhItyuktaM bhavati / yadyevaM tatkiM | sUtram 86 bhoginAMrogAkuryAdityAha- nAivAeja ityAdi, yato bhogAbhilaSaNaM mahadbhayamatastadarthaM nAtipAtayet na vyatheta kaJcana kamapi jIvamiti, dAva sahAyatA asya ca zeSavratopalakSaNArthatvAnna pratArayet kaJcanetyAdyapyAyojyam / bhoganirIhaH prANAtipAtAdivratArUDhazca kaM guNamavApnotItyAha- esa ityAdi, eSa iti bhogAzAcchandavivecako'pramAdI paJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH stuto devarAjAdibhiH, ka eSa vIro nAma? yo'bhiSTrayata ityata Aha-je ityAdi, yo na nirvidyate na khidyate na jugupsate, kasmai?- AdAnAya AdIyate gRhyate'vApyate AtmasvatattvamazeSAvArakakarmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA(nA)bAdhasukharUpaM yena tadAdAnaM-saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate, tadvA kurvan sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAtIti, Aha-na me ityAdi, mamAyaM gRhasthaH sambhRtasaMbhAro'pyupasthite'pi dAnAvasare na dadAtIti kRtvA na kupyet na krodhavazagobhUyAd, bhAvanIyaM ca-mamaivaiSA karmapariNatirityalAbhodayo'yam, anena cAlAbhena karmakSayAyodyatasya me tatkSapaNasamarthaM tapo bhAvIti na kiJcitkSUyate, athApi kathaJcit stokaM prAntaM vA labhet tadapi na nindedityAha- thovaM ityAdi, stokaM aparyAptaM laddhaMlabdhvA na nindedAtAraM dattaM vA, tathAhi-katicitsikthAnayane bravIti-siddha odano bhikSAmAnaya ] lavaNAhAro vA asmAkaM nAstItyannaM dadasvetyevaM atyudvattacchAtravanna vidadhyAt / kiM ca- paDisehio ityAdi, pratiSiddhaH
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 226 // aditsitastasmAdeva pradezAt pariNamet nivarteta, kSaNamapi na tiSThenna daurmanasyaM vidadhyAnna ruNTannapagacchet na tAM sImantinI zrutaskandhaH1 mapavaded-dhikte gRhavAsamiti, uktaM ca diTThA'si kaserumaI! aNubhUyAsi kaserumaI! pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na dNsnnN|| dvitIyamadhyayana lokavijayaH, 1||ityaadi / paThyate ca- paDilAbhio pariNamejA pratilAbhitaH-prAptabhikSAdilAbhaH san pariNamet, noccAvAcAlApaistatraivala caturthoddezakaH saMstavaM vidadhyAd, vaitAlikavaddAtAraM notprAsayediti / upasaMharannAha- eyaM ityAdi, etat pravrajyAnirvedarUpaM adAnAkopana sUtram 86 bhoginAMrogAstokAjugupsanaM pratiSiddhanivarttanaM muneridaM maunaM-munibhirmumukSubhirAcaritaM tvamapyavAptAnekabhavakoTidurApasaMyamaH san samanuvAsayeH dAva sahAyatA samyag vidhatsvAnupAlayeti vineyopadeza aatmaanushaasnNvaa||86|| itiH parisamAptau, bravImi puurvvt|| iti lokavijayA'- paJcamoddezakaH dhyayane cturthoddeshkH|| // dvitIyA'dhyayane pnycmoddeshkH|| ukta zcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamasya vyAkhyA pratanyate, tasya cAyamabhisambandhaH, iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArthaM viharttavyamityuktaM tadatra pratipAdyate, iha hi saMsArodvegavatA parityaktabhogAbhilASeNa mumukSuNotkSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArthaM dehaparipAlanAya lokanizrayA viharttavyam, nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni?, tadabhAve dharmazceti, uktaM hi- dharmaM carataH sAdhorloke nizrApadAni pnycaapi| rAjA gRhapatiraparaH SaTkAyA gaNazarIre c| ||1||saadhnaani ca vastrapAtrAnnAsanazayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAdAhAro garIyAniti, saca lokAdanveSTa O dRSTA'si udAramate! anubhUtA'si udAramate! / pItameva te pAnIyaM varaM tava nAma na darzanam // 1 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, | paJcamoddezakaH sUtram 87 putrAdhaI karmasamArambhAH // 227 // vyo, lokazca nAnAvidhairupAyairAtmIyaputrakalatrAdyarthaM Arambhe pravRttaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRttiranveSaNIyeti darzayati jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajaMti, taMjahA-appaNo se puttANaM dhUyANaM suNhANaM nAINaM dhAINaM rAINaM / dAsANaMdAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe, saMnihisaMnicaokajjai, ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe / / sUtram 87 // yaiH aviditavedyaiH ida miti sukhaduHkhaprAptiparihAratvamuddizya virUparUpaiH nAnAprakArasvarUpaiH zastraiH prANyupaghAtakAribhirdravyabhAvabhedabhinnaiH lokAya zarIraputraduhitRsnuSAjJAtyAdyarthaM karmaNAM-sukhaduHkhaprAptiparihArakriyANAM kAyikAdhikaraNikAprAdoSikApAritApanikAprANAtipAtarUpANAM kRSivANijyAdirUpANAMvA, samArambhA iti madhyagrahaNAdbahuvacananirdezAcca saMrambhArambhayorapyupAdAnam, tenAyamarthaH- zarIrakalatrAdyarthaM saMrambhasamArambhArambhAH kriyante anuSThIyante, tatra saMrambha iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDavayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH, karmaNo vA-aSTaprakArasya samArambhAH- upArjanopAyAH kriyanta iti, lokasyeti caturthyarthe SaSThI, sA'pitAdarthya, kaH punarasauloko? yadarthaM saMrambhasamArambhArambhAH kriyanta ityAhataMjahA appaNo se ityAdi, yadivA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yaditi hetau, yasmAllokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhurvRttimanveSayet, yadarthaM ca lokena kasamArambhAH kriyante tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA appaNo se ityAdi, tadyathetyupapradarzanArtho, noktamAtramevAnyadapyevaMjAtIyakaM mitrAdikaM draSTavyam, setasyArambhAripsorya AtmA 8 // 227 //
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 228 // samArambhAH zarIraM tasmai arthaM tadarthaM karmasamArambhAH-pAkAdayaH kriyante, nanu ca lokArthamArambhAH kriyanta iti prAgabhihitam, na ca zrutaskandhaH1 zarIraM loko bhavati, naitadasti, yataH paramArthadRzAM jJAnadarzanacAritrAtmakamAtmatattvaM vihAyAnyatsarvaM zarIrAdyapi pArAkyameva, dvitIyamadhyayana lokavijayaH, tathAhi- bAhyasya paugalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya paJcamoddezaka: iti, tadevaM kazciccharIranimittaM kArabhate, aparastu putrebhyo duhitRbhyaHsnuSA:- vadhvastAbhyo jJAtayaH- pUrvAparasambaddhAH sUtram 87 svajanAstebhyo dhAtrIbhyo rAjabhyo dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH Adizyate parijano yasminnAgate tadAtitheyAye putrAdyartha karmatyAdeza:- prAghUrNakastadarthaM karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH, tathA puDho paheNAe ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH praheNakArthaM tathA sAmAsAe tti zyAmA-rajanI tasyAmazanaM zyAmAzastadartham, tathA pAyarAsAe tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, karmasamArambhAH kriyanta iti sAmAnyenoktAvapi vizeSArthamAha- sannihi ityAdi, samyagnidhIyata iti sannidhiH-vinAzidravyANAMdadhyodanAdInAMsaMsthApanam, tathA samyag nizcayena cIyata iti sannicayaH- avinAzidravyANAMabhayAsitAmRdvIkAdInAM saGgahaH, sannidhizcasannicayazca sannidhisannicayam, prAkRtazailyA pulliGgatA, athavA sannidheH sannicayaH sannidhisannicayaH, sa. ca parigrahasaMjJodayAdAjIvikAbhayAdvA dhanadhAnyahiraNyAdInAM kriyata iti / sa ca kimarthamityAha- iha ityAdi, ihe ti manuSyaloke ekeSA mihaloke kRtaparamArthabuddhInAM mAnavAnAM manuSyANAM bhojanAya upabhogArthamiti // 87 // tadevaM virUparUpaiH zastrairAtmaputrAdyarthaM karmasamArambhapravRtte loke pRthakpraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAzcinmAnavAnAM bhojanArthaM sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunAM kiM karttavyamityAha 0 tasmai karmasamArambhAH (pr0)| 0 parastu (mu0)| 0 jIvikAbhyAsAdvA (mu0)| // 228 //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 229 / / samuTThie aNagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaMsaMdhitti adakkhu, se nAIe nAiyAvae na samaNujANai, savvAmagaMdhaM parinnAya zrutaskandha:1 nirAmagaMdho privve|suutrm 88 // | dvitIyamadhyayana lokavijayaH, samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthito, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH, na vidyate'gAraM- | paJcamoddezakaH gRhamasyetyanagAraH, putraduhitRsnuSAjJAtidhAtryAdirahita ityarthaH, so'nagAraH ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhyaHityAryaH- cAritrArhaH, sUtram 88 AhArAdiAryA prajJA yasyAsAvAryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH, Arya-praguNaM nyAyopapannaM pazyati tacchIlazcetyAryadarzI pRthak vidhiH praheNakazyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH, ayaMsaMdhIti sandhAnaM sandhIyate vA'sAviti sandhirayaM sandhiryasya sAdhorasAvayaMsandhiH, chAndasatvAdvibhakteralugityayaMsandhiH- yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya vartamAnaH kAlaH karttavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti, etaduktaM bhavati- sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayogasvAdhyAyabhikSAcaryApratikramaNAdikAH asapatnA anyo'nyAbAdhayA AtmIyakarttavyakAle karotItyarthaH, itiH hetau, yasmAdyathAkAlAnuSThAnavidhAyI tasmAdasAveva paramArthaM pazyatItyAha- adakkhutti, tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamarthaH-yo hyArya AryaprajJa AryadarzI - kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInnApara iti, pAThAntaraMvA ayaM saMdhimadakkhuayaM anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH sandhiM karttavyakAlaM adrAkSIddRSTavAn, etaduktaM bhavati- yaH parasparAbAdhayA hitAhitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArthaM / jJAtavAniti, athavA bhAvasandhiH- jJAnadarzanacAritrANAmabhivRddhiH sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakakAraNamantareNa, tasya ca sAvadhasya parihAraH karttavya ityata Aha-se NAIe ityAdi, sa bhikSustadvA'kalpyaM nAdadIta nagRhNIyAnnApyaparamAdApayetgrAhayet,nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM samanujAnIyAdapi, athavA saiGgAlaMsadhUmaMvA nAdyAt-na bhakSayennAparamAdayedadantaM vAna // 229 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 230 // samanujAnIyAditi, Aha-savvAmagaMdhaM ityAdi, AmaMca gandhazca AmagandhaM samAhAra-dvandvaH, sarvaM ca tadAmagandhaM ca sarvAmagandham, zrutaskandhaH1 sarvazabdaH prakArakAtsnye'tra gRhyate na dravyakAtsnye, Ama-aparizuddham, gandhagrahaNena tu pUtirgRhyate, nanu ca pUtidravyasyApya dvitIyamadhyayana lokavijayaH, zuddhatvAt AmazabdenaivopAdAnAtkimarthaM bhedenopAdAnamiti?, satyam, azuddhasAmAnyAgRhyate, kiM tu pUtigrahaNenehAdhA | paJcamoddezakaH karmAdyavizuddhakoTirupAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnam, tatazcAyamartha:-gandhagrahaNenAdhAkarma 1 sUtram 89 AhArAdiauddezikatrikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUraka 6 zcaite SaDudgamadoSA avizuddhakoTyantargatA vidhiH gRhItAH, zeSAstu vizuddhakoTyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti, sarvazabdasya ca prakArakAtAbhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa AmaMaparizuddhaM pUti vA bhavati tatsarvaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAmagandhaH nirgatAvAmagandhau yasmAtsa tathA parivrajet mokSamArge jJAnadarzanacAritrAkhye pariH-samantAdgacchet saMyamAnuSThAnaM smygnupaalyeditiyaavt||88|| AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyalpasattvAnAM vizuddhakoTyAlambanatayA mA bhUttatra pravRttiratastadeva nAmagrAhaM pratiniSedhiSurAha___adissamANe kayavikkayesu, se Na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM na samaNujANai, se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne kheyanne khaNayanne viNayanne sasamayaparasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANuTThAI apddinnnne||suutrm 89 // krayazca vikrayazca krayavikrayau tayoradRzyamAnaH, kIdRkSazca tayoradRzyamAno bhavati?, yastayornimittabhUtadravyAbhAvAda // 230 // kiJcano'thavA krayavikrayayoradizyamAnaH- anapadizyamAnaH, kazca tayoranapadizyamAno bhavati?, yaH kriitkRtaapribhogii| bhavatIti, Aha ca- se Na kiNe ityAdi, sa mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svato nApyapareNa krApayet
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 231 // 80000000000888888888888 krINantamapi na samanujAnIyAd, athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikaM gandhagrahaNena pacanakoTitrika zrutaskandhaH1 krayaNakoTitrikaMtu punaH svarUpeNaivopAttam, atonavakoTiparizuddhamAhAraM vigatAGgAradhUma bhuJjIta, etadguNaviziSTazca kiMbhUto dvitIyamadhyayana lokavijayaH, bhavatItyAha- se bhikkhU kAlanne kAla:- kartavyAvasarastaM jAnAtIti kAlajJaH- viditavedyaH, tathA balaNNe balaM jAnAtIti | paJcamoddezakaH balajJaH, chAndasatvAddIrghatvam, AtmabalaM sAmarthyaM jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA / sUtram 89 mAyanne yAvaddavyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJaH, tathA kheyanne khedaH-abhyAsastena jAnAtIti khedajJaH athavA khedaH AhArAdi vidhiH zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaMca- jarAmaraNadaurgatyavyAdhayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya, bhUyo bhuuystrpaakrm|| 1 // ityAdi, athavA kSetrajJaH saMsaktaviruddhadravyaparihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH, tathA khaNayanne kSaNa eva kSaNakaHavasaro bhikSArthamupasarpaNAdikastaM jAnAtIti, tathA viNayanne vinayo-jJAnadarzanacAritraupacArikarUpastaM jAnAtIti, tathA sasamayaparasamayanne svasamayaparasamayau jAnAtIti, svasamayajJo gocarapradezAdau pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe, tadyathASoDazodgamadoSAH, te cAmI- AdhAkarma 1 auddezikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 9 parivartitaM 10 abhyAhRtaM 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI- dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimittapiNDaH 3 AjIvapiNDaH 4 vanIpakapiNDaH 5 cikitsApiNDaH 6 krodhapiNDaH 7 mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 pUrvasaMstavapiNDaH 11 pazcAtsaMstavapiNDaH // 23 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 mUlakarmapiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH, te cAmI-zaGkita 1 mekSita 2 nikSipta 3 pihita 4 saMhRta 5 dAyako 6 nmizrA 7 'pariNata 8 lipto 9 jjhita 10 doSAH / eSAM codgamadoSA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 232 // dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzcobhayotpAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhnatIvra- zrutaskandhaH1 tarataraNikaranikarAvalIDhagalatsvedabindukaH klinnavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigjAtidezyenAbhihitaH- kimiti bhavatAM dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatamiti?, sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAjalasnAnaM pratiSiddham, tathA cArSa | paJcamoddezakaH snAnaM madadapakara, kAmAkaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||ityaadi, tadevamubhayajJastadviSaye prazna sUtram 89 AhArAdinAnA'kuloM bhavati, tathA bhAvanne bhAva:- cittAbhiprAyo dAtuH zroturvA taM jAnAtIti bhAvajJaH, kiM ca- pariggahaM amamAyamANe vidhiH parigRhyata iti parigrahaH-saMyamAtiriktamupakaraNAdistamamamIkurvan- asvIkurvan manasA'pyanAdadAna itiyAvat, sa evaMvidho / bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrajJaH khedajJo kSaNajJaH vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kiMbhUto bhavatItyAha- kAlANuTThAI yadyasmin kAle karttavyaM tattasminnevAnuSThAtuM zIlamasyeti kAlAnuSThAyI- kAlAnatipAtakarttavyodyato, nanu cAsyArthasya se bhikkhU kAlanne ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate iti?, naiSa doSaH, tatra hi jJaparijJaiva kevalA'bhihitA, karttavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA karttavyakAle kAryaM vidhatta iti| kiM ca- apaDiNNe nAsya pratijJA vidyate ityapratijJaH, pratijJA ca kaSAyodayAdAvirasti, tadyathA-krodhodayAt skandakAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaramAlokya sabalavAhanarAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA'kAri, tathA mAnodayAt bAhubalinA pratijJA vyadhAyi yathA kathamahaM zizUn svabhrAtRnutpannanirAvaraNajJAnAMzchadmasthaHsan drakSyAmIti?, tathA mAyodayAt mallisvAmijIvena yathA'parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA jagRhe, tathA lobhodayAccAviditaparamArthAH sAmpratakSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH (r) dAnakuzalo (mu0)|(r) kAle aNuTThAI (pr0)| // 22
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 233 // AhArAdi M kurvate, athavA apratijJaH- anidAno vasudevavat saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti, athavA gocarAdau praviSTaH zrutaskandhaH1 sannAhArAdikaM mamaivaitadbhaviSyatItyevaM pratijJAMna karotItyapratijJo, yadivA syAdvAdapradhAnatvAnmaunIndrAgamasyaikapakSAvadhAraNaM dvitIyamadhyayana lokavijayaH, pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhi- maithunaviSayaM vihAyAnyatra na kvaciniyamavatI pratijJA vidheyA, yata uktaM- na ya kiMcita paJcamoddezakaH aNuNNAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavaridehiM / mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA raagdosehiN||1|| tathA dosA jeNa nirujjhati jeNa jijjhaMti sUtram 89 puvkmmaaii| so so mukkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM v||2|| je jattiyA u heU bhavassa te ceva tattiyA mukkhe| gaNaNAiyA loyA / vidhiH duNhavi puNNA bhave tullaa||3|| ityAdi // 89 // ayaMsandhItyArabhya kAle aNuTThAI tti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdaza piNDaiSaNA OnApi kizcidakalpanIyamanujJAtaM kAraNe ca samutpanne nApi kiJcit pratiSiddham, kintu eSA teSAM tIrthakRtAM nizcayavyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyA yaduta kArye jJAnAdyAlambane satyena sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyam, na mAtRsthAnato yatkiJcidAlambanIyamityarthaH, tAttvikajJAnAdyAlambanasidhyaiva mokSapathasiddherbAhyAnuSThAnasya anekAntikatvAdanAtyantikatvAcca, itthameva tasya dravyatvasiddheH, athavA satyaM nAma saMyamastena kArye samutpanne bhavitavyam, yathA yathA saMyama upasarpati tathA tathA karttavyam, tadutsarpaNaM ca zaktyanigRhanenaiva nirvahatIti, sarvatra yathAzakti yatitavyameveti bhAvaH, Aha ca bRhadbhASyakAra:-"kajaM nANAdIyaM sacaM puNa hoi saMjamo nniymaa| jaha jaha sohei caraNaM taha taha kAyavvayaM hoi||1||" doSA rAgAdayo nirudhyante-santo'pyapravRttimanto jAyante yenAnuSThAnavizeSeNa pUrvakarmANi prAgbhavopAttajJAnAvaraNAdikarmANi ca yena kSIyantesaso'nuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH, rogAvasthAsujvarAdirogaprakAreSu zamanamivocitauSadhapradAnApathyaparihArAdyanuSThAnamiva, yathA tena vidhIyamAnena & jvarAdirogaH kSayamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde cApavAdaM samAcarato rAgAdayo nirudhyante pUrvakarmANi ca kSIyante, athavA yathA kasyApi rogiNo'dhi-8 kRtapathyauSadhAdikaM pratiSidhyate kasyApi punastadevAnujJAyate, evamatrApi yaH samarthastasyAkalpyamanyasya tu tadevAnujJAyate, tathoktaM bhiSagvarazAstre-"utpadyate hi sA'vasthA, dezakAlAmayAn prti| yasyAmakArya kArya syAt, karmakAryaM ca vrjyedi||1||" ti| naiva kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi jinavarendraiH / muktvA maithunabhAvaM na tad vinA rAgadveSAbhyAm // 1 // doSA yena nirudhyante yena kSIyante pUrvakarmANi / sa sa mokSopAyo rogAvasthAsu zamanamiva / / 2 // ye yAvanto hetavo bhavasya ta eva tAvanto moksssy| gaNanAtItA lokA dvayorapi pUrNA bhveyustulyaaH|| 3 // O kAlaNuTThAi (pr0)|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 234 // sUtram 90 nieMDhA iti / evaM tahapratijJa ityanena sUtreNedamApannaM na kvacitkenacitpratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhAabhigraha zrutaskandhaH1 vizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata Aha dvitIyamadhyayanaM | lokavijayaH, duhao chettA niyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaNaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jANijjA / / sUtram 90 // paJcamoddezakaH dvidhe ti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAMchittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAnadarzanacAritrAkhye mokSamArge saMyamAnuSThAne AhArAdivA bhikSAdyarthaM vA, etaduktaM bhavati- rAgadveSau chittvA pratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyaya iti, sa evambhUto bhikSuH kAlajJo vidhi: balajJo yAvavidhA chindan kiM kuryAdityAha- vatthaM paDiggahaM ityAdi yAvat eesu ceva jANejjA eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu / sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt zuddhAzuddhatayA paricchindyAt, paricchedazcaivamAtmakaH-zuddhaMgRhNIyAdazuddhaM parihareditiyAvat, kiM tadvijAnIyAt?- vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA, tathA patadhaM-pAtram, etadhaNena ca pAtraiSaNA sUcitA, kambalamityanenA''vikaH pAtraniryoga: kalpazca gRhyate, pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti, ebhizca sUtrairoghopadhiropagrahikazca sUcitaH, tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niyUMDhA, tathA avagRhyata ityavagrahaH, sa ca paJcadhA- devendrAvagrahaH / rAjAvagrahaH2 gRhapatyavagrahaH3zayyAtarAvagrahaH4 sAdharmikAvagrahazceti, anena cAvagrahapratimAH sarvAH- sUcitAH, ata evAsau / niyUMDhA, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kalpyate, tathA kaTAsanaM-kaTagrahaNena saMstAro gRhyate, AsanagrahaNena cAsandakAdiviSTaramiti, Asyate- sthIyate asminniti vA''sanaM-zayyA tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata eva niyUMDheti / etAni casarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt, sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavasi tathA parivrajeriti bhaavaarthH||90|| eteSucasvArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajanyAvallAbhaMgRhNIyAduta kazciniyamo'pyastItyAha
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 235 / / zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, paJcamoddezakaH sUtram 91 AhArAdividhiH laddhe AhAre aNagAro mAyaM jANijjA, se jaheyaM bhagavayA paveIyaM, lAbhutti na majijjA, alAbhutti na soijjA, bahuMpiladhuMna nihe, pariggahAo appANaM avasakkijA // sUtram 91 // labdhe prApte satyAhAre, AhAragrahaNaMcopalakSaNArtham, anyasminnapi vastrauSadhAdike anagAraH bhikSuH mAtrAMjAnIyAt yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravarttate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati tathAbhUtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH, etacca svamanISikayA nocyata ityata Aha-se jaheyaM ityAdi, tadyathA- idamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvadbhagavatA- aizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadevamanujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA'valokyapraveditaM pratipAditam, sudharmasvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiM cAnyat- lAbho tti ityAdi, lAbho vastrAhArAdermama saMvRtta ityato'ho! ahaM labdhimAnityevaM madaM na vidadhyAt, na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhUyAditi, Aha ca- alAbho tti ityAdi, alAbhe sati zokaM na kuryAt, kathaM?- dhigmAM mandabhAgyo'haM yena sarvadAnodyatAdapi dAturna labhe'hamiti, api tu tayorlAbhAlAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca- labhyate labhyate sAdhuH, sAdhureva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhilabdhe tu prANadhAraNam // 1 // ityAdi, tadevaM piNDapAtravastrANAmeSaNAH pratipAditAH, sAmprataM sannidhipratiSedhaM kurvannAha- bahu pI tyAdi, bahvapi labdhvA na nihe tti na sthApayet-na sannidhiM kuryAt, stokaM tAvanna sannidhIyata eva, bahvapi na sannidadhyAdityapizabdArthaH, na kevalamAhArasannidhiM na kuryAd, aparamapi vastrapAtrAdikaM saMyamopakaraNAtiriktaM na bibhRyAditi, Aha- pari ityAdi, parigRhyata iti parigraho- dharmopakaraNAtiriktamupakaraNaM tasmAdAtmAnamapaSvaSked apasarpayed, athavA saMyamopakaraNamapi mUrchayA 7 parSadi (pr0)|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 236 // parigraho bhavati, mUrchA parigrahaH (tattvA0 a07 sU0 12) itivacanAt, tata AtmAnaM parigrahAdapasarpayannupakaraNe turagavat zrutaskandhaH1 mUchauM na kuryAt, nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho, na sa cittakAluSyamRte bhavati, tathAhi AtmIyopakAriNi rAga dvitIyamadhyayana lokavijayaH, upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSau nediSThI, tAbhyAM ca karmabandhaH, tat kathaM parigraho dharmopakaraNaM?, uktaM paJcamoddezakaH ca- mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yazaHsukhapipAsitairayamasAvanoMttaraH, parairapasadaH sUtram 92 AhArAdikuto'pi kthmpypaakRssyte||1|| naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mamedamityevaM sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgamaH vidhiH avi appaNo'vi dehami, nAyaraMti mamAiuM (dazavai0 adhya06 gA022), yadiha parigRhItaM karmabandhAyopakalpatesa parigraho, yattu / punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tatparigraha eva na bhavatIti // 91 // Aha ca___annahANaM pAsae pariharijjA, esa magge AyariehiM paveie, jahittha kusale novaliMpijjAsi ttibemi|| sUtram 12 // Namiti vAkyAlaGkAre, anyathe tyanyena prakAreNa pazyakaH san parigrahaM pariharet, yathA hi aviditaparamArthA gRhasthAH sukhasAdhanAya parigrahaM pazyanti na tathA sAdhuH, tathAhi ayamasyAzayaH- AcAryasatkamidamupakaraNaM na mameti, rAgadveSamUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyo, na dharmopakaraNam, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktaM ca sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kAryaM mahacca na tatheti / plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuM smudrsy||1|| atra cAhatAbhAsaikreTikaiH saha mahAnvivAdo'stItyato vivakSitamarthaM tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha- esa magge ityAdi, dharmopakaraNaM na parigrahAyetyeSaH- anantarokto mArgaH ArAdyAtAH sarveheyadharmebhya ityAryAH- tIrthakRtastaiH praveditaH kathito, na tu yathA boTikaiH kuNDikA taTTikA lambaNikA (c) tataH kathaM na parigraho (mu0)| OM masAdhanArthottaraiH (pr0)| (c) evaM (pra0) mamedamiti (pr0)| 0 apyAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitum / // 236 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 237 // azvavAladhivAlAdi svaruciviracito mArga iti, na vA yathA maudgalisvAtiputrAbhyAM zauddhodaniM dhvajIkRtya prakAzitaH, |zrutaskandhaH1 ityanayA dizA anye'pi parihAryA iti / iha tu svazAstragauravamutpAdayitumAryaiH pravedita ityuktam, asmiMzcAryapravedite mArge | dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, prayatnavatA bhAvyamiti, Aha ca-jahettha ityAdi, labdhvA karmabhUmiM mokSapAdapabIjabhUtAMca bodhiM sarvasaMvaracAritraM ca prApya | paJcamoddezakaH tathA vidheyaM yathA 'kuzalo' viditavedyaH atra asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayet iti / evaM sUtram 93 AhArAdicopalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAnavidhAyitvaM na bhavati, satAM cAyaM panthA yaduta-yatsvayaM pratijJAtaM tadantyocchAsaM vidhiH yAvadvidheyamiti, uktaM ca- lajjAM guNaughajananI jnniimivaaryaamtyntshuddhhRdyaamnuvrtmaanaaH| tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH prtijnyaam||1||itishbdo'dhikaarsmaaptyrtho, 'bravImi' iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA azrAvIti ||92||prigrhaadaatmaanmpsrpyedityuktm, taccana nidAnocchedamantareNa, nidAnaMca zabdAdipaJca-8 guNAnugAminaH kAmAsteSAM cocchedo'sukaro, yata Aha kAmA duratikkamA, jIviyaM duppaDivUhagaM, kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai pritppdd'||suutrm 93 // kAmA dvividhAH- icchAkAmA madanakAmAzca, tatrecchAkAmA mohanIyabhedahAsyaratyudbhavAH, madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSSyanti, tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNam, tatsadbhAve ca na kAmoccheda ityato duHkhenAtikramaHatilaGghanaM vinAzo yeSAM te tathA, tatazcedamuktaM bhavati- na tatra pramAdavatA bhAvyam / na kevalamatra jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca- jIviyaM ityAdi, jIvitaM-AyuSkaM tat kSINaM sat duSpratibRhaNIyaM durabhAvArthe, naiva vRddhiM nIyate itiyAvat, athavA jIvitaM-saMyamajIvitaM taduSpratibRMhaNIyam, kAmAnuSaktajanAntarvarttinA duHkhena vRddhiM nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 238 // pratipAlyate iti, uktaM ca- AgAse gaMgasouvva, paDisouvva duttro| bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo mhoahii||1||vaalugaakvlo zrutaskandhaH 1 ceva, nirAsAe hu sNjmo| javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // 2 // ityAdi, yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti dvitIyamadhyayana lokavijayaH, prAgabhyadhAyi tamabhiprAyamAviSkurvannAha- kAmakAmI ityAdi, kAmAn kAmayituM-abhilaSituMzIlamasyeti kAmakAmI khaluH / paJcamoddezaka: vAkyAlaGkAre ayaM ityadhyakSaH puruSaH jantuH / yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIramAnasAn duHkha sUtram 93 vizeSAnanubhavatIti darzayati-se soyaI tyAdi, sa iti kAmakAmI IpsitasyArthasyAprAptau tadviyoge casmRtyanuSaGgaH zokasta AhArAdi vidhi: manubhavati athavA zocata iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti, uktaM ca- gate premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte / sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tamutprekSyotprekSya priyasakhi! gatAMstAMzca divasAn, na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdym?||1|| ityAdizocate, tathA jUrai tti hRdayena khidyate, tadyathA- prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIdbahujanadayitena prema kRtvA janena / hRtahRdaya! nirAza! klIba! saMtapyase kiM?, na hi jaDagatatoye setubandhAH kriynte||1|| ityevamAdi, tathA tippai tti tipR te kSaraNArthoM tepatekSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nirmaryAdo bhavatItiyAvat, tathA zArIramAnasairduHkhaiH pIDyate, tathA pariH- samantAhirantazca tapyate paritapyate, pazcAttApaM vA karoti, yatheSTe putrakalatrAdau kopAt kvacidgate sa mayA nAnuvartita iti paritapyate, sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAntaHkaraNAnAM duHkhAvasthAsaMsUcakAni, athavA zocata iti yauvanadhanamadamohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayaHpariNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati kiM mayA mandabhAgyena pUrvamazeSa (r)AkAze gaGgAzrota iva, pratizrota iva dustaraH / bAhubhyAmeva gambhIrastarItavyo mahodadhiH // 1 // vAlukAkavala iva, nirAsvAda eva saMyamaH / yavA lohamayA eva, carvayitavyAH suduSkaram // 2 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 239 / / ziSTAcIrNa: sugatigamanaikaheturdurgatidvAraparigho dharmo nAcIrNaH? ityevaM zocata iti, uktaM ca- bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya zrutaskandhaH1 niyatA, purA yadyat kizcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jraajiirnnvpussaam|| dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, 1||tthaa jUratItyAdInyapi svabuddhyA yojanIyAni, uktaM ca saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / paJcamoddezakaH atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipaakH||1|| ityAdi // 13 // kaH punarevaM na zocata ityAha- sUtram 94 AhArAdi__ AyayacakkhUlogavipassI logassa aho bhAgaMjANai uDe bhAgaMjANai tiriyaM bhAgaMjANai, gaDDie loe aNupariyaTTamANe, saMdhiM vidhiH viittA iha macciehi, esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUi dehaMtarANi pAsai puDhovisavaMtAI paMDie pddilehaae|suutrm 94 // AyataM- dIrghamaihikAmuSmikApAyadarzi cakSuH- jJAnaM yasya sa AyatacakSuH, kaH punarityevaMbhUto bhavati? yaH kAmAnekAntenAnarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanubhavati, kiMca-logavipassI lokaM viSayAnuSagAvezAptaduHkhAtizayaM tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM draSTuMzIlamasyeti lokavidarzI, athavA lokasya UdhistiryagbhAgagatikAraNAyuSkasukhaduHkhavizeSAn pazyatIti, etaddarzayati- logassa ityAdi, lokasya- dharmAdharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtItisvarUpatovagacchati, idamuktaM bhavati- yena karmaNA tatrotpadyante'sumantaH yAdRk ca tatra sukhaduHkhavipAko bhavati taM jAnAti evamUrddhatiryagbhAgayorapi vAcyam, yadivA lokavidarzIti kAmArthamarthopArjanaprasaktaM gRddhamadhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha- gaDDie ityAdi, ayaM hi loko gRddhaH adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatraivAnuparivarttamAno bhUyo bhUyastadevAcaraMstajanitena vA karmaNA saMsAracakre'nuparivarttamAna:- paryaTannAyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivarttanAya /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 240 // prabhavati, yadivA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivarttamAnAnasumataH pazyetyevamupadezaH, api ca- saMdhiM ityAdi, iha maryeSu manujeSu / zrutaskandhaH1 yo jJAnAdiko bhAvasandhiH, saca maryeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam, atastaM viditvA yo viSayakaSAyAdIn parityajati dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, sa eva vIra iti darzayati- esa ityAdi, eSaH anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzI bhAvasandhervettA | paJcamoddezakaH parityaktaviSayatarSo vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH stutaH viditatattvairiti / sa evaMbhUtaH kimaparaM karotIti cedityAha- je sUtram 94 AhArAdibaddhe ityAdi, yo baddhAn dravyabhAvabandhanena svato vimukto'parAnapi mocayatItyetadeva dravyabhAvabandhanavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe vidhiH jahA aMto tahA bAhiM ityAdi, yathA'ntarbhAvabandhanamaSTaprakArakarmanigaDanaM mocayati evaM putrakalatrAdi bAhyamapi, yathA vA bAhya bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti, yadivA kathamasau mocayatIti cettatvAvirbhAvanena, syAdetattadeva kiMbhUtamityAha- jahA aMto ityAdi, yathA svakAyasyAntaH- madhye amedhyakalalapizitAsRkpUtyAdipUrNatvenAsAratvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktaMca- yadi nAmAsya kAyasya, yadantastabahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM, zunaH kAkAMzca vArayet // 1 // iti, yathA vA bahirasAratA tathA'ntarapIti / kiM ca- anto anto ityAdi, dehasya madhye madhye pUtyantarANi pUtivizeSAn dehAntarANi dehasyAvasthAvizeSAn, iha mAMsamiharudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUtidehAntarANi / pazyati yathAvasthitAni paricchinattItyuktaM bhavati, yadivA dehAntarANyevaMbhUtAni pazyati- puDho ityAdi, pRthagapi pratyekamapi apizabdAtkuSThAdyavasthAyAM yaugapadyenApi sravanti navabhiH zrotrobhiH karNAkSimalazleSmalAlAprazravaNoccArAdIn tathA'paravyAdhivizeSApAditavraNamukhapUtizoNitarasikAdIni ceti / yadyetAni tataH kiM?- paMDie paDilehAe etAnyevaMbhUtAni 0 nivartanAya na prabhavati ? (mu0)| // 240 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 241 // galacchrotovraNaromakUpAni paNDitaH avagatatattvaH pratyupekSeta yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, uktaMca- maMsaTThiruhiraNhAru- zrutaskandhaH vaNaddhakalamalayameyamajjAsu / puNNaMmi cammakose duggaMdhe asuibiibhcche||1|| sNcaarimjNtglNtvccmuttNtseapunnnnmi| dehe hujjA kiM dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, rAgakAraNaM asuiheummi?||2||ityaadi||94|| tadevaM pUtidehAntarANi pazyan pRthagapi sravantItyevaM pratyupekSya kiM kuryAdityAha- pazamoddezaka: se maimaM parinnAya mA ya hulAlaM paccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae, kAsaMkAse khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNo sUtram 95 aviratiphalam taM karei lohaM veraM vaDDei appaNo, jamiNaM parikahijjai imassa ceva paDivUhaNayAe, amarAyaI mahAsaDDI aTTameyaM tu pehAe apariNAe kNdi|| sUtram 95 // sa pUrvokto yatirmatimAn- zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJayA parijJAya kiM kuryAdityAha- mA ya huityAdi, mA pratiSedhe, caH samuccaye, hurvAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA- atruTyanmukhazleSmasantatistAM pratyazituM zIlamasyeti pratyAzI, vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvatyaktvA mA bhogAn pratyazAna, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiM ca- mA tesu tiricchaM ityAdi, saMsArazrotAMsi ajJAnAviratimithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA'tikramaNIyAni, nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyam, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayaH, jJAnAdikArye pratikUlatAM mA vidadhyAH, tatrApramAdavatA bhAvyam, pramAdavAMzcehaiva zAntiM na labhate, yata Aha- kAsaMkAse ityAdi, yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavartI bhogAbhilASavAn s|| 241 // 7 maaNsaasthirudhirsnaayvvnddhklmssmedmjjaabhiH| pUrNe carmakoze durgndhe'shucibiibhtse|| 1 // saMcAraka (zravat) yntrgldv!muutraantsvedpuurnne| dehe bhavet kiM| | rAgakAraNaM azucihetau // 2 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 242 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, paJcamoddezakaH sUtram 95 aviratiphalam evaMbhUto'yaM puruSaH sarvadA kiMkarttavyatAkula idamahamakArSamidaM ca kariSye ityevaM bhogAbhilASakriyAvyApRtAntaHkaraNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdo'vadhAraNe, vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAdasaMvyavahAritvamatItAnAgatayozcedamahamakArSamidaM ca kariSya ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktaM ca- idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayaniha kAryANi, pretyArthaM naavbudhyte||1|| atra dadhighaTikAdramakadraSTAnto vAcyaH, sa cAyaM- dramakaH kazcit kvacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH taddadhIkRtya cintayAmAsa, mamAtoghRtavetanAdi yAvadbhAryA apatyotpattistatazcintA, kalahe pArNiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApatti: evaM vA cintAmanorathavyAkulIkRtAntaHkaraNena dadhyAnayane ziroviNTalIkAcIvare AdIyamAne iva ziro vidhUyAsphoTitA dadhighaTiketyevaM yathA tena na taddadhi bhakSitaM nApi kasmaicitpuNyAya dattam, evamanyo'pikAsaMkasa:- kiMkarttavyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti, athavA kasyate'sminniti kAsaH- saMsArastaM kaSatItitadabhimukho yAtIti kAsaMkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAn vakSyamANo vetyAha- bahumAyI kAsaMkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM draSTavyamiti, tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca- kaDeNa mUDhe karaNaM kRtaM tena mUDhaH- kiMkartavyatAkulaH sukhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi souM sovaNakAle majjaNakAle ya majjiuM lolo| jemeuM ca varAo jemaNakAle na caaei||1|| atra mammaNavaNigdRSTAnto vAcyaH, sa caivaM kAsaMkaSaH bahumAyI kRtena mUDhastattatkaroti yenAtmano vairAnuSaGgo jAyata iti, Aha ca- puNo taM kareI tyAdi, mAyAvI paravaJcanabuddhyA punarapi tallobhAnuSThAnaM tathA karoti yenAtmano vairaM varddhate, athavA taM (r)pattirityevaM cintA....kRtAnta:karaNa iti taddadhyAnayane (mu0)10 svapituM zayanakAle majjanakAle ca maGgaM lolaH (cplH)| jemituM ca varAko jemanakAle na zaknoti // 1 // 242 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 243 // lobhaM karotIti-arjayati yena janmazateSvapi vairaM varddhata iti, uktaM ca duHkhArttaH sevate kAmAn, sevitAste ca duHkhdaaH| yadi te na zrutaskandhaH1 priyaM duHkhaM, prasaGgasteSu na kssmH||1||kiN punaH kAraNamasumAMstatkaroti yenAtmano vairaM varddhate?, ityAha- jamiNaM ityAdi, yadi dvitIyamadhyayana lokavijayaH, ti yasmAdasyaiva- vizarAroH zarIrakasya paribRMhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti, te ca tenopahatAH prANinaH punaH paJcamoddezakaH zatazoghnanti, tato mayedaM kathyate-kAsaMkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti yenAtmano vairaM varddhayatIti, sUtram 95 aviratiphalam yadivA yadidaM mayopadezaprAyaM pauna:punyena kathyate tadasyaiva saMyamasya paribRMhaNArtham, idaM cAparaM kathyate- amarAya ItyAdi, amarAyate'namaraH san dravyayauvanaprabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate, ko'sau?- mahAzraddhI mahatI cAsau zraddhA cala mahAzraddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA, atrodAharaNaM- rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA, tatra kadAciddhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH, tadrUpayauvanaguNagaNadravyasampadAkSiptayA magadhasenayA'sAvabhisaritaH, tena cAyavyayAkSiptamAnasenAsau nAvalokitA'pi, asyAzcAtmIyarUpayauvanasaubhAgyAvalepAnmahatI duHkhAsikA'bhUt, tatazca tAM parimlAnavadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyi- kiM bhavatyA duHkhAsikAkAraNaM?, kena vA sArddhamuSiteti, sA tvavAdIdamareNeti, kathamasAvamara ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitazca yAvattathaivAdyApyAsta ityato bhogArthino'rthe prasaktA ajarAmaravatkriyAsu pravarttanta iti / yazcAmarAyamANaH kAmabhogAbhilASukaH sa kiMbhUto bhavatItyAha- aTTa ityAdi, atiHzArIramAnasI pIDA tatra bhava ArttastamArttamamarAyamANaM kAmArthaM mahAzraddhAvantaM prekSya dRSTvA paryAlocya vA kAmArthayorna mano vidheyamiti, punaramarAyamANabhogazraddhAvataH svarUpamucyate- apariNNAe ityAdi, kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tatra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA krandate bhogeSvaprAptanaSTeSu kAGkSAzokAvanubhavatIti, uktaM ca- cintA gate bhavati sAdhva
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahasata zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 244 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, paJcamoddezakaH sUtram 96 aviratiphalam samantikasthe, mukte tu taptiradhikA ramite'pyatRptiH / dveSo'nyabhAji vazavarttini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kthnycidsti||1|| ityaadi||95|| tadevamanekadhA kAmavipAkamupadarya upasaMharati se taM jANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chittA bhittA luMpaittA viluMpaittA uddavaittA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassavi yaNaM karei, alaM bAlassa saMgaNaM, je vA se kArai bAle, na evaM aNagArassa jAyai // sUtram 96 // tibemi|| lokavijaye paJcamoddezakaH // 2-5 // se tti tadarthe tadapi hetvarthe, yasmAtkAmA duHkhaikahetavastasmAttajjAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM karNe kuruteti bhAvArthaH / nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhyatyevetyetadAzaGkayAha- teicchaM ityAdi, kAmacikitsAM paNDitaH' paNDitAbhimAnI pravadannaparavyAdhicikitsAmivopadizannaparaH-tIrthiko jIvopamarde varttata iti, Aha- se haMtA ityAdi, sa ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezakaH prANinAM hantA daNDAdibhiH chettA karNAdInAM bhettA zUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinA vilumpayitA avaskandAdinA apadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthadRzAM sampadyate, kiM ca- akRtaM yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaM vA tadahaM kariSya ityevaM manyamAnaH hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmabandhaH, ato ya evaMbhUta upadizati yasyApyupadizyate ubhayorapyetayorapathyatvAdakAryamiti, Aha ca- jassavi ya NaM ityAdi, yasyApyasAvevaMbhUtAM cikitsA karoti, na kevalaM svasyetyapizabdArthaH, tayordvayorapi kartuH kArayituzca hananAdikAH kriyAH, ato alaM paryAptaM bAlasya ajJasya saGgena karmabandhahetunA karturiti, yo vaitat kArayati bAlaH ajJastasyApyalamiti saNTaGkaH, etaccaivambhUtamupadezadAnaM
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 245 // vidhAnaM vA'vagatatattvasya na bhavatItyAha- na evaM ityAdi, evambhUtaM prANyupamardaina cikitsopadezadAnaM karaNaM vA anagArasya zrutaskandhaH 1 sAdhoH jJAtasaMsArasvabhAvasya na jAyate-na kalpate, ye tu kAmacikitsAMvyAdhicikitsAMvA jIvopamardaina pratipAdayanti te dvitIyamadhyayana lokavijayaH, bAlA avijJAtatattvatvAt, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhaavaarthH|| 96 // itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavaditi SaSThoddezaka: lokavijayassa paJcamoddezakaH smaaptH| sUtram 97 mamatAtyAge ||dvitiiyaa'dhyyne sssstthoddeshkH|| munitvam uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- saMyamadehayAtrArthaM lokamanusaratA sAdhunA loke mamatvaM na karttavyamityuddezArthAdhikAro'bhihitaH, so'dhunA pratipAdyate- asya cAnantarasUtrasambandhovAcyo naivamanagArasya jAyata / ityabhihitam, etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha__ se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakammaM neva kujA na kAravejjA // sUtram 97 // yasyAnagArasyaitatpUrvoktaM na jAyate so'nagArastat-prANyupaghAtakAri cikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA saMbuddhyamAnaH-avagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharannAdAtavyaM AdAnIyaM tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAnadarzanacAritrarUpaM tad utthAye tyanekArthatvAdAdAya- gRhItvA athavA so'nagAra ityetadAdAnIyaM-jJAnAdyapavargakakAraNamityevaM samyagavabuddhyamAnaH samyaksaMyamAnuSThAnenotthAya sarvaM sAvadhaM karma na mayA karttavyamityevaM pratijJAmandaramAruhya, ktvApratyayasya pUrvakAlAbhi (r) bAlA:-avijJAtatattvAH (mu0)|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 246 // dhAyitvAt kiM kuryAdityAha- tamhA ityAdi, yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpastasmAttamAdAya pApaM-pApahetutvAt / |zrutaskandhaH 1 karma kriyAM na kuryAt svato manasA'pi na samanujAnIyAdityavadhAraNaphalam, apareNApi na kArayediti, Aha ca-na kArave dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, ityAdi, apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaMna kArayedityuktaM bhavati, prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodha SaSThoddezaka: mAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparivAdAratiratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyarUpamaSTAdazaprakAraM pApaM karmasvato sUtram 98 mamatAtyAge na kuryAnnApyapareNa kArayedevakArAccAparaM kurvantaM na samanujAnIyAdyogatrikeNApi bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM / munitvam kurvato'paramapiDhaukate AhosvinnetyAha siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi, kappar3a suhaTThI lAlappamANe, saeNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei, saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jaMsime pANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNayAe, esa parinnA pavuccai, kmmovsNtii||suutrm 98 // syAttatra kadAcittatra pApArambhe ekataraM pRthivIkAyAdisamArambhaM viparAmRzati- pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti, ekataraM vA''zravadvAra parAmRzati- Arabhatesa SaTsvanyatarasmin kalpate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH, idamuktaM bhavatipRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi pravarttamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kalpate, sarvasminneva varttata iti bhAvArthaH / kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA varttate? evaM manyate-kumbhakArazAlodakaplAvanadRSTAntenaikakAyasamArambhako'parakAyasamArambhako bhavati, athavA prANAtipAtAmravadvAravighaTanAdekajIvAtipAtAdekakAyAtipAdAdvA aparajIvAtipAtI draSTavyaH, pratijJAlopAccAnRto, naca tena vyApA (c) kalpyate (mu0)| 7 vA vartate ityevaM manyate ? (mu0)|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 247 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, SaSThoddezakaH sUtram 98 mamatAtyAge | munitvam dyamAnenAsumatA''tmA vyApAdakAya dattastIrthakareNa cAnujJAto'taH prANinaH prANAn gRhNannadattagrAhI, sAvadyopAdAnAcca pArigrahikaH, parigrahAcca maithunarAtribhojane api gRhIte, yato nAparigRhItamupabhujyate paribhujyate cetyato'nyatarArambheSaNNAmapyArambho'thavA anAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSThavratAvasthAnaM syAd?, ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti, athavaikataramapi pApasamArambhaMya Arabhatesa SaTsvanyatarasmin kalpate- yogyo bhavati, akarttavyapravRttatvAd, athavaikataramapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM karmAdAya SaTsvanyatarasmin kalpate- prabhavati, paunaH punyenotpadyata ityarthaH, syAtkimarthamevaMvidhaM pApakaM karma samArabhate?, taducyate-suhaTThI lAlappamANe sukhenArthaH sukhArthaH sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH, sa evambhUtaH sannatyarthaM lapati punaH punarvA lapati lAlapyate vAcA kAyena dhavanavalganAdikAH kriyAH karoti manasA ca tatsAdhanopAyAMzcintayati, tathAhi- sukhArthI san kRSyAdikarmabhiH pRthivIM samArabhate snAnArthamudakaM vitApanArthamagniM gharmApanodArthaM vAyuM AhArArthI vanaspatiM trasakAyaM vetyasaMyataH saMyato vA rasasukhArthI sacittaM lavaNavanaspatiphalAdi gRhNAtyevamanyadapi yathAsaMbhavamAyojyam / sa caivaM lAlapyamAnaH kiMbhUto bhavatItyAha-saeNa ityAdi, yattaduptamanyajanmani duHkhatarukarmabIjaM tadAtmIyaM duHkhatarukAryamAvirbhAvayati, tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate, atastena svakIyena duHkhena svakRtakarmodayajanitena mUDhaH paramArthamajAnAno viparyAsamupaiti sukhArthI prANyupaghAtakAraNamArambhamArabhate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti, uktaM ca-duHkhadviT sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // 1 // yadivA mUDho hitAhitaprAptiparihArarahito viparyAsamupaiti hitamapyahitabuddhyA'dhitiSThatyahitaMca hitabuddhyeti, evaM kAryAkAryapathyApathyavAcyAvAcyAdiSvapi viparyAsoyojyaH, idamuktaM bhavati- moho'jJAnaM mohanIyabhedovA, tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpa // 247 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 248 // sukhakRte tattadArabhate yena zArIramAnasaduHkhavyasanopanipAtAnAmanantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasyAnarthaparamparAM zrutaskandhaH1 darzayitumAha- saeNa ityAdi, svakIyenAtmanA kRtena pramAdena- madyAdinA vividha miti madyaviSayakaSAyavikathAnidrANAM dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, svabhedagrahaNam, tena pRthag-vibhinnaM vrataM karoti, yadivA pRthu vistIrNaM vaya miti vayanteM-paryaTanti prANinaH svakIyena karmaNA SaSThoddezaka: yasmin sa vayaH-saMsArastaM prakaroti, ekaikasmin kAye dIrghakAlAvasthAnAd, yadivA kAraNe kAryopacArAt svakIya nAnA- sUtram 98 mamatAtyAge vidhapramAdakRtena karmaNA vayaH- avasthAvizeSastamekendriyAdikalalArbudAditadaharjAtabAlAdivyAdhigRhItadAridryadaurbhAgya munitvam vyasanopanipAtAdirUpaM prakarSaNa karoti-vidhatta iti / tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSevA prANinaH pIDyante iti darzayitumAha sime ityAdi, yasmin svakRtapramAdApAditakarmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe vA ime pratyakSagocarIbhUtAH prANA ityabhedopacArAtprANinaH pravyathitAH nAnAprakArairvyasanopanipAtaiH pIDitAH, sukhArthibhirArambhapravRttairmohAdviparyastaiH pramAdavadbhizca gRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtra pravyathitAH prANinastataH kimityAha-paDi ityAdi, etat saMsAracakre svakRtakarmaphalezvarANAmasumatAMgRhasthAdibhiH parasparato vA karmavipAkatovA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhunizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tannikaraNaM nikAraH- zArIramAnasaduHkhotpAdanaM tasmai no karma kuryAd, yena prANinAMpIDotpadyate tamArambhaMna vidadhyAditi bhAvArthaH / evaM casati kiM bhavatItyAhaesa ityAdi, yeyaMsAvadyayoganivRttireSA parijJA etattattvataH parijJAnaM prakarSaNocyate procyate, na punaH zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphl-||24|| rahitamiti / evaM dvividhayA'pijJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavatItyAha-kammovasaMtItti 7 vayanti (mu0)| 7 cakravAle (mu0)|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 249 // sUtram 19 karmaNAM- azeSadvandvavAtAtmakasaMsAratarubIjabhUtAnAmupazAntiH- upazamaH, karmakSayaHprANinikArakriyAnivRtterbhavatItyuktaM zrutaskandhaH1 bhavati // 98 // asya ca karmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmAtmIyagrahaH, tadapanodArthamAha dvitIyamadhyayana lokavijayaH, jemamAiyamaI jahAi se cayai mamAiyaM, se hu diTThapahe muNI jassa natthi mamAiyaM, taM parinnAya mehAvI viittA logavaMtA logasannaM se SaSThoddezakaH maimaM parikkamijAsittibemi // sUtram 99 ||naariNshiiviire, vIrena sahaI ratiM / jamhA avimaNe vIre, tamhA vIrena rji||suu0gaa02|| mamatAtyAge mamAyitaM- mAmakaM tatra matirmayAyitamatistAM yaH parigrahavipAkajJo jahAti parityajati sa mamAyitaM svIkRtaM parigrahaM jhaati| munitvam parityajati, iha dvividhaH parigraho- dravyato bhAvatazca, tatra parigrahamatiniSedhAdAntaro bhAvaparigraho niSiddhaH, parigrahabuddhiviSayapratiSedhAcca bAhyo dravyaparigraha iti / athavA kAkvA nIyate, yo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajati sa. eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati, tatazcedamuktaM bhavati-satyapi sambandhamAne cittasya parigrahakAluSyAbhAvAnagarAdisambandhi pRthvIsambandhe'pi nijakalpikasyeva niSparigrahataiva, yadi nAmaivaM tataH kimityAha- se hu ityAdi, yo hi maukSekavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnnivRttAdhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa eva muniH dRSTo jJAnAdiko mokSapatho yena sa dRSTapathaH, yadivA dRSTabhayaH-avagatasaptaprakArabhayaH zarIrAdeH parigrahAtsAkSAtpAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyata ityataH parigrahaparityAgejJAtabhayatvamavasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha- jassa ityAdi, yasya mamAyitaM svIkRtaM parigraho na vidyate sa dRSTabhayo muniriti sambandhaH, kiM ca- taM ityAdi, taM pUrvavyAvarNitasvarUpaM parigraha dvividhayA'pi parijJayA parijJAya medhAvI jJAtajJeyo viditvA lokaM parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNaM vAntvA udgIrya 'lokasya' prANigaNasya saMjJA dazaprakArA atastAMsa iti muniH, kiMbhUto?- matimAn sadasadvivekajJaH parAkramethAH saMyamAnuSThAne
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 250 // samyaktva samudyaccheH, saMyamAnuSThAnodyogasamyagvidadhyA itiyAvad, athavA'STaprakAraM kAriSaDvargavA viSayakaSAyAn vA parAkramasveti, zrutaskandha:1 dvitIyamadhyayanaM itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kiMbhUto bhavatItyAha lokavijayaH, tasya hi tyaktagRhagRhiNIdhanahiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH / SaSThoddezakaH syAt, tAmutpannAM saMyamaviSayAM na sahate na kSamate, ko'sau?- vizeSeNerayati- prerayati aSTaprakAraM kAriSaDvargaM veti vIraH- sUtram 100 rUkSasevizaktimAn, sa eva vIro'saMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM na sahate na marSayati, yA cAratiH saMyame viSayeSu ca se ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSu na rajyati, ato ratyaratiparityAgAnna vimanasko bhavati nApi rAgamupayAtIti darzayati-2 darzinovIrAH yasmAttyaktaratyaratiravimanA vIrastasmAt kAraNAdvIrona rajyati zabdAdiviSayagrAme na gAddhyaM vidadhAti / / 99 // yata evaM tataH kimityAha sadde phAse ahiyAsamANe nivviMda naMdiiha jiiviyss|munnii moNaM samAyAya, dhuNe kammasarIragaM / suugaa03||pNtN lUhaM sevaMti vIrA sNmttdNsinno| esa ohaMtare muNI tinne mutte virae viyAhie ttibemi / / sUtram 100 / / yasmAdvIro ratyaratI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti, nApi duSTeSu dveSam, tasmAcchabdAn sparzAzca manojJetarabhedabhinnAn ahiyAsamANe tti samyak sahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH, etaduktaM bhavati manojJAn zabdAn zrutvA narAgamupayAti, nApItarAn dveSTi, AdyantagrahaNAccetareSAmapyupAdAnaM draSTavyam, tatrApyadhisahanaM vidheyamiti, uktaM-saddesurI abhaddayapAvaesu, soyavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudreNa va samaNeNa sayA na hoavaM // 1 // evaM rUvesu a bhaddayapAvaesu0 / tahA gaMdhesu tatrApyatisahanaM (pra0)10 zabdeSu ca bhadrakapApakeSu shrotrvissymupgtessu| tuSTena vA ruSTena vA zramaNena sadA na bhavitavyama // 1 // evaM rUpeSu ca bhdrkpaapkessu|
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 251 // SaSThoddezakaH a0|| ityAdi vAcyam, tatazca zabdAdInviSayAnadhisahamAna: kiM kuryAdityAha- niviMda ityAdi, ihopadezagocarApanno zrutaskandhaH1 vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSorayamupadezaH, nirvindasva jugupsasva aizvaryavibhavAtmikA manasastuSTirnandistAm iha dvitIyamadhyayana lokavijayaH, manuSyaloke yajjIvitamasaMyamajIvitaM vA tasya yA nandiH- tuSTiH pramodo yathA mamaitatsamRddhyAdikamabhUdbhavati bhaviSyati vetyevaMvikalpajanitAM nandI jugupsasva yathA kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA'sthirayeti?, uktaM ca vibhava iti kiM madaste?, sUtram 100 rUkSasevicyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / karanihatakandukasamAH, pAtotpAtA manuSyANAm ||1||evN rUpabalAdiSvapi vAcyam, sanatkumAra-2 samyaktva dRSTAnteneti, athavA paJcAnAmapyatIcArANAmatItaM nindati pratyutpannaM saMvRNotyanAgataM pratyAcaSTe, syAdetat kimAlambya darzinovIrAH karotItyAha muNI tyAdi, munistrikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH- saMyamo, yadivA munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva mauna vAvAcaH saMyamanam, asya copalakSaNArthatvAt kAyamanasorapi, ataH sarvathA saMyamamAdAya, kiM kuryAt?- dhunIyAt karmazarIrakaM audArikAdizarIraM vA, athavA dhunIhi vivecaya pRthakkuru tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / kathaM taccharIrakaM dhUyate, mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavatItyAha- prAntaM svAbhAvikarasarahitaM svalpaMvA rUkSaM Agantuka snehAdirahitaM dravyato bhAvato'pi prAntaM dveSarahitaM vigatadhUmaM rUkSaM- rAgarahitamapagatAGgAra sevante bhuJjate, ke?- vIrAH sAdhavaH, kiMbhUtAH?- samatvadarzinaH rAgadveSarahitAH samyaktvadarzinovA- samyak tattvaMsamyaktvaM taddarzinaH paramArthadRzaH, tathAhi- idaMzarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri, etatkRte prANinaH aihikAmuSmikaklezabhAjo bhavanti, anekAdeze caikAdeza itikRtvA, prAntarUkSasevI samatvadarzI ca kaM guNamavApnotItyAha- esa ityAdi, eSa iti prAntarUkSAhArasevanena karmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau?- tathA gandheSu c| 0 yAnabhisahamAnaH (pr0)| (r) karanihita0 (mu0)| // 251 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 252 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, SaSThoddezakaH sUtram 101 rUkSasevisamyaktva darzinovIrAH muniH yatiH, athavA kriyamANaM kRtamitikRtvA tIrNa eva bhavaugham, kazca bhavaughaM tarati?-yo muktaH sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH, kazca parigrahAnmukto bhavati?-yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH, tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam ||100||itirdhikaarpriprismaaptau, bravImIti pUrvavat / yazca muktatvaviratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kiMbhUto bhavatItyAha duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAe vattae, esa vIre pasaMsie, accei loyasaMjogaM, esa nAe pavuccai // sUtram 101 // vasu-dravyametacca bhavye'rthe vyutpAditaM dravyaM ca bhavya ityanena, bhavyazca-muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yadvyaM tadvasu, duSTaM vasu durvasu durvasu cAsau munizca durvasumuniH- mokSagamanAyogyaH, sa ca kuto bhavati?- anAjJayA- tIrthakaropadezazUnyaH svairItyarthaH, kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate?, taducyate-uddezakAderArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyam, tathAhi-mithyAtvamohite loke saMboddhaMduSkaraM vrateSvAtmAnamadhyAropayituMratyaratI nigrahItuMzabdAdiviSayeSviSTAniSTeSu madhyasthatAM bhAvayituM prAntarUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA asidhArakalpayA duSkaraM saJcaritum, tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum, asahane ca karmodayo'nAdyatItakAlasukhabhAvanAca kAraNam, jIvo hi svbhaavtoduHkhbhiirur-| nirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati, avasaMzca kiMbhUto bhavatItyAha- tucchae ityAdi, tuccho riktaH, saca dravyato nirddhano ghaTAdirvA jalAdirahito bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnAdirahito hi kvacitsaMzItiviSaye kenacitpRSTo'parijJAnAt glAyati vaktum, jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjAsatkArabhayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayitum, tathAhi-pravRttasannidhiH sannidhernirdoSatAmAcaSTe, evamanyatrApIti / yastu kaSAyamahAviSAgadakalpabhagavadA // 25
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 253 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana lokavijayaH, SaSThoddezaka: sUtram 102 dezakasya puruSadi jJAnAvazkatA jJopajIvakaH sa suvasumunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktum, yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca, Aha ca- esa ityAdi, eSa iti suvasumunirjJAnAdyarikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH tadvidbhiH zlAdhita iti / kiM caacceI tyAdi, sa evaM bhagavadAjJAnuvartako vIro'tyeti- atikrAmati, kaM?- lokasaMyogaM lokenAsaMyatalokena saMyogaHsambandhaH mamatvakRtastamatyeti, athavA loko bAhyo'bhyantarazca, tatra bAhyo dhanadhAnyahiraNyamAtApitrAdiH Antarastu rAgadveSAdistatkAryaM vA aSTaprakAraM karma tena sArddha saMyogamatyeti- atilavayatItyuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAhaesa ityAdi, yo'yaM lokasaMyogAtikramaH eSa nyAyaH eSa sanmArgaH mumukSUNAmayamAcAraH procyate abhidhIyate, athavA paramAtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAtkartari ghaJ nAyaH, yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva parAtmanormokSasya nAyaH procyate mokSaprApako'bhidhIyate sadupadezAt // 101 // syAdetat- kiMbhUto'sAvupadeza ityata Aha jaMdukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parinnamudAharaMti, ii kammaM parinnAya savvaso je aNannadaMsI se aNannArAme je aNaNNArAme se aNannadaMsI, jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai jahA tucchassa katthai tahA puNNassa ktthi| sUtram 102 // yahuHkhaM duHkhakAraNaM vA karma lokasaMyogAtmakaM vA praveditaM tIrthakRdbhirAveditaM iha asmin saMsAre mAnavAnAM jantUnAm, tataH kiM?-tasya duHkhasya asAtalakSaNasya karmaNo vA kuzalA nipuNA dharmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavida udyuktavihAriNo yathAvAdinastathAkAriNo jitanidrA jitendriyA dezakAlAdikramajJAste evaMbhUtAH parijJAM upAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM codAharanti jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti ca / kiM ca-iti (r)dhanahiraNyamAtRpitrAdiH (mu0)|
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 254 // zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, SaSThoddezakaH sUtram 102 dezakasya puruSadijJAnAvazkatA kamma ityAdi, itiH pUrvaprakrAntaparAmarzako yattadduHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAM kuzalA udAharanti taduHkhaM karmakRtaM tatkASTaprakAraM parijJAya tadAzravadvArANi ca, tadyathA- jJAnapratyanIkatayA jJAnAvaraNIyamityAdi, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikarUpairna vartate, athavA sarvazaH parijJAya kathayati, sarvazaH parijJAnaMca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavidovA, yadivA sarvazaH kathayati AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayeti / sA ca kIhakkathetyAha-je ityAdi, anyadraSTuM zIlamasyetyanyadarzI yastathA nAsAvananyadarzI yathAvasthitapadArthadraSTA, kazcaivaMbhUto?- yaH samyagdRSTimaunIndrapravacanAvirbhUtatattvArtho, yazcAnanyadRSTiHso'nanyArAmo mokSamArgAdanyatra na rmte| hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha-'je' ityAdi, yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadarzI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti, uktaM cazivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrabauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAdbhagavatyanurajyate cetH||1|| ityaadi| tadevaM samyaktvasvarUpamAkhyAtaM kathayaMzcAraktadviSTaH kathayatIti darzayati- jahA puNNassa ityAdi, tIrthakaragaNadharAcAryAdinA yena prakAreNa puNyavataH surezvaracakravartimANDalikAdeH kathyate upadezo dIyate tathA tenaiva prakAreNa tucchasya dramakasya kASThahArakAdeH kathyate, athavA pUrNo jAtikularUpAdyupetastadviparItastuccho, vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktaM ca- jJAnezvaryadhanopeto, jaatynvyblaanvitH| tejasvI matimAn khyAtaH, pUrNastuccho viparyayAt // 1 // etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhyA iti kamma' (pr0)| 0 kathAcatuSTayalakSaNaM tvidaM-sthApyate hetudRSTAntaiH, svamataM yatra paNDitaiH / syAdvAdadhvanisaMyuktaM, sA kathA''kSepaNI matA // 1 // " mithyAdRzAM mataM yatra, puurvaaprvirodhkRt| tannirAkriyate sadbhiH, sA ca vikSepaNI matA // 2 // " yasyAH zravaNamAtreNa, bhvenmokssaabhilaassitaa| bhavyAnAM sA ca vidvadbhiH, proktA saMvedanI kthaa|| 3 // yatra saMsArabhogAGgasthitilakSaNavarNanam / vairAgyakAraNaM bhavyaiH, soktA nivedniikthaa|| 4 // 8 // 254
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 255 // jJAnAvazkatA pratyupakAranirapekSaH kathayatyevaM cakravartyAderapi, yathA vA cakravartyAdeH kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi, atra zrutaskandhaH1 ca nirIhatA vivakSitA, na punarayaM niyamaH- ekarUpatayaiva kathanIyam, tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate, buddhimatola dvitIyamadhyayana lokavijayaH, nipuNaM sthUlabuddhastvanyatheti, rAjJazca kathayatA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyam, kimasAvabhigRhItamithyAdRSTiranabhigRhIto SaSThoddezakaH vA saMzItyApanno vA?, abhigRhIto'pi kutIrthikaiya'dvAhitaH svata eva vA?, tasya caivambhUtasya yadyevaM kathayedyathA- daza sUtram 103 dezakasya sUnAsamazcakrI,dazacakrisamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpH||1||(mnusmRti 85) // 102 // tadbhaktiviSayarudrAdi puruSadidevatAbhavanacaritakathane ca mohodayAttathAvidhakarmodaye kadAcidasau pradveSamupagacched, dviSTazcaitadvidadhyAdityAha ca avi ya haNe aNAiyamANe, itthaMpi jANa seyaMti natthi, keyaM purise kaMca nae?, esa vIre pasaMsie, je baddhe paDimoyae, urvha ahaM tiriyaM disAsu, se savvao savvaparinnAcArI, na lippaI chaNapaeNa vIre, se mehAvI aNugghAyaNakheyanne, je ya bandhapamukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke| sUtram 103 // apiHsambhAvane, AstAMtAvadvAcA tarjanam, anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAdanyadapyevaMjAtIyakrodhAbhibhUto daNDakazAdinA tADayediti, uktaM ca-tattheva ya niTThavaNaM baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamaddo vA / nivisayaM va nariMdo karejja saMghapi so kuddho||1||tthaa taccanikopAsako nandAvalAkukSimudbhidya buddho jAta iti buddhotpattikathAnakAdbhAgavato vA bhalligRhopAkhyAnAdraudro vA peDhAlaputrasatyakyumAvyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet, dramakakANakuNTAdi kazcittamevoddizyoddizyAdharmaphalopadarzaneneti // 255 // 0 tAdAruvana0 (pr0)| 0 tatraiva niSThApanaM bandhanaM niSkAzanaM kaTakamadaM vaa| nirviSayaM vA narendraH kuryAtsaGghamapi sa kruddhH|| 1 / / 0 pAsako nandabalAt buddhotpatti0 (mu0)|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 256 // puruSadi jJAnAvazkatA evamavidhikathanenehaiva tAvadAdhA, AmuSmiko'pi na kazcidguNo'stItyAha ca- etthaM pi ityAdi, mumukSoH parahitArthaM dharmakathAM zrutaskandhaH1 kathayatastAvatpuNyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantaropavarNitasvarUpakathane atrApi dharmakathAyAmapi zreyaH puNyamityetannA dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH, stItyevaMjAnIhi, yadivA'saurAjAdiranAdriyamANastaMsAdhuMdharmakathikamapi hanyAt / kathamityAha- etthaMpi tyAdi, yadyadasau. SaSThoddezaka: pazuvadhatarpaNAdikaM dharmakAraNamupanyasyati tattadasau dharmakathiko'trApi zreyo na vidyate, atrApi zreyo na vidyate ityevaM prati sUtram 103 dezakasya hanti, yadivA yadyadavidhikathanaM tatra tatredamupatiSThate- atrApi zreyo nAstIti, tathAhi- akSarakovidapariSadi pakSahetudRSTAntAnanAdRtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiritarasyAMcAnyatheti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva kevalaM karmabandhazca, na punaHzreyo, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktaM ca sAvajjaNavajjANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM / kAuM? // 1 // syAdetat- kathaM tarhi dharmakathA kAryetyucyate- ko'yaM ityAdi, yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAnakhaH / saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharmaM pRcchati, tenAcAryAdinA dharmakathikenAsau paryAlocanIyaH- ko'yaM puruSo?, mithyAdRSTiruta bhadrakaH, kena vA''zayenAyaM pRcchati, kaMca devatAvizeSaM nataH, kimanena darzanamAzritamityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM kathanIyam, etaduktaM bhavati- dharmakathAvidhijJo hyAtmanA paripUrNaH zrotAramAlocayati dravyataH- kSetrataH kimidaM kSetraMtacnikairbhAgavatairanyairvA tajjAtIyaiH pArzvasthAdibhirvotsargarucibhirvA bhAvitam, kAlato duSSamAdikaM kAlaMdurlabhadravyakAla vA, bhAvato'raktadviSTamadhyasthabhAvApannamevaM paryAlocya yathA yathA'sau budhyate tathA tathA dharmakathA kAryA, evamasau dharmakathAyogyaH, aparasya tvadhikAra eva nAstIti, uktaMca-jo heuvAyapakkhaMmi heuoAgamammi aagmio| so sasamayapaNNavao (r)sAvadyAnavadyayorvacanayoryo na jAnAti vizeSam / vaktumapi tasya na kSamaM kimaGga punardezanAM kartum? // 1 // OM yo hetuvAdapakSe hetuka Agame AgamikaH / sa 6 // 256
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 257 // puruSadi jJAnAvazkatA siddhaMtavirAhao annnno||1||y evaM dharmakathAvidhijJaH sa eva prazasta ityAha ca-esa ityAdi, yo hi puNyApuNyavatodharmakathA- zrutaskandhaH1 dvitIyamadhyayana samadRSTirvidhijJaH zrotRvivecakaH eSaH anantarokto vIraH karmavidArakaH prazaMsitaH shlaaghitH| kiMbhUtazca yo bhavatItyAha-je baddhe / lokavijayaH, ityAdi, yo hyaSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAM jantUnAM pratimocakaH dharmakathopadezadAnAdinA, sa ca / SaSThoddezaka: tIrthakRdgaNadhara AcAryAdirvA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayatItyAha- urlDa ityAdi, Urddhana sUtram 103 dezakasya jyotiSkAdIn adho bhavanapatyAdIn tiryagdikSu manuSyAdIniti / kiM ca-se savvao ityAdi, sa iti vIro baddhapratimocakaH sarvataH sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituM zIlamasyeti sarvaparijJAcArI-viziSTajJAnAnvitaH sarvasaMvaracAritropeto vA, sa evaMbhUtaH kaM guNamavApnotItyAha- na lippaI tyAdi, na lipyate nAvaguNThyate, kena?- kSaNapadena hiMsAspadena / prANyupamardajanitena, kSaNu hiMsAyAmi tyasyaitadrUpam / ko'sau?, vIra iti / kimetAvadeva vIralakSaNamutAnyadapya(stya) stItyAhase mehAvI tyAdi, sa medhAvI buddhimAn yaH aNoddhAtanasya khedajJaH aNatyanena jantugaNazcaturgatikaM saMsAramityaNaM-karma tasyotprAbalyena ghAtanaM- apanayanaM tasya tatra vA khedajJo-nipuNaH, iha hi karmakSapaNodhatAnAM mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa. medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati, kiM cAnyat- je ya ityAdi, yazca prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya caturvidhasyApi bandhasya yaH pramokSaH tadupAyo vA tamanveSTuM-mRgayituM zIlamasyetyanveSI, yazcaivambhUtaH sa vIro medhAvI khedajJa iti pUrveNa sambandhaH, aNoddhAtanasya khedajJa ityanena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpAM tadapanayanopAyaM ca vettItyetadabhihitam, anena cApanayanAnuSThAnamiti na punaruktadoSAnuSaGgaH svasamayaprajJApakaH siddhAntavirAdhako'nyaH / / 1 / / // 257 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 258 // prasajati |syaadett yo'yamaNoddhAtanasya khedajJo bandhamokSAnveSako vA'bhihitaHsa kiM chadmastha Ahosvit kevalI?, kevalino zrutaskandhaH1 yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthagrahaNam, kevalinastarhi kA vArteti?, ucyate- kusale ityAdi, kuzalo'tra kSINaghAti dvitIyamadhyayana lokavijayaH, karmAMzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH, kevalI tu SaSThoddezaka: punarghAtikarmakSayAno baddho bhavopagrAhikarmasadbhAvAnno mukto, yadivA chadmastha evAbhidhIyate- kuzalaH avAptajJAnadarzanacAritro / sUtram 104 dezakasya mithyAtvadvAdazakaSAyopazamasadbhAvAt tadudayavAniva na baddho'dyApi tatsatkarmatAsadbhAvAnno mukta iti // 103 // evambhUtazca puruSadikuzalaH kevalI chadmastho vA yadAcIrNavAnAcarati vA tadapareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati jJAnAvazkatA se jaMca ArabhejaMca nArabhe, aNAraddhaM ca na Arabhe, chaNaM chaNaM pariNNAya logasannaM ca svvso||suutrm 104 // sa kuzalo yadArabhate ArabdhavAn vA azeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnaM yacca nArabhate mithyAtvAviratyAdikaM saMsArakAraNam, tadArabdhavyamArambhaNIyamanArabdhavyamanArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvAviratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkAryatvAt, tanniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAttanniSedhamAha-aNArakhaMca ityAdi, anArabdhaM-anAcIrNaM kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSu rabheta-na kuryAdityupadezo, yaccamokSAGgamAcIrNaM tatkuryAdityuktaM bhavati / yattadbhagavadanAcIrNa parihArya tannAmagrAhamAha- chaNaM chaNaM ityAdi, kSaNu hiMsAyAM kSaNanaM kSaNo- hiMsanaM kAraNe kAryopacArAt yena yena prakAreNa hiMsotpadyate tattajjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parihared, yadivA kSaNa:- avasaraH karttavyakAlastaM // 258 // taM jJaparijJayA jJAtvA''sevanAparijJayA ca aacrediti| kiM ca- loyasannaM ityAdi, lokasya gRhasthalokasya saMjJAnaM saMjJAviSayAbhiSvaGgajanitasukhecchA parigrahasaMjJA vA tAM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet, kathaM?- srvshH|
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 259 // | zrutaskandhaH1 | dvitIyamadhyayana lokavijayaH, SaSThoddezakaH | sUtram 105 dezakasya puruSadijJAnAvazkatA sarvaiH prkaarairyogtrikkrnntrikennetyrthH,||104|| tasyaivaMvidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhapratimocakasya karmoddhAtanakhedajJasya bandhamokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArga nirAcikIrSohi~sAdyaSTAdazapApasthAnaviratasyAvagatalokasaMjJasya yadbhavati taddarzayativaratasyAvA uddeso pAsagassa natthi, bAle puNe nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvarTaaNupariyaTTai // sUtram 105 // ttibemi // lokavijayAdhyayanam 2 // uddizyate nArakAdivyapadezenetyuddezaH sa pazyakasya paramArthadRzo na vidyate ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamAptiM yAvatRtIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepaparihArau ceti|taani cAmUni bAlaH punarnihaH kAmasamanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI duHkhaanaamevaatmnuprivrttte||105|| itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / / (granthAgraM 2500) / uktaH SaSThoddezakaH / / tatparisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / sAmprataM naigamAdayo nayAH, te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti neha pratanyante, saMkSepatastu jJAnakriyAnayadvayAntargatatvAtteSAMtAveva pratipAdyete, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyekaM mithyAdRSTitvam, ataH pajhvandhavat parasparasApekSatayeSTakAryAvAptiravagantavyeti upagamyate // iti lokavijayAdhyayanasya TIkA samAptA // 2 // // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisandRbdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM _zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau dvitIyamadhyayanaM lokavijayAkhyaM samAptam / / // 259 /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 260 // ||ath tRtIyamadhyayanaM shiitossnniiyaakhym|| zrutaskandha:1 ||prthmoddeshkH|| tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, uktaM dvitIyamadhyayanam, sAmprataM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, tatra zastraparijJAyAmarthAdhikAro'bhANi, yathA prathamoddezakaH zItoSNayoranukUlapratikUlapariSahayoratisahanaM karttavyam, tadadhunA pratipAdyate, adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvrata- niyuktiH 197-198 sampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddhasaMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanulomapratilomAH parI arthAdhikAraH SahAH prAduSSanti, te'vikRtAntaHkaraNena samyaksoDhavyA ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikArI dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu / niyuktikAra Aha ni0- paDhame suttA assaMjayatti 1 biie duhaM aNuhavaMti 2 / taie na hu dukkheNaM akaraNayAe va samaNutti 3 // 197 / / ni0- uddesaMmi cautthe ahigAro u vamaNaM kasAyANaM / pAvaviraIo vioso usaMjamo ittha mukkhutti 4 // 198 // __ prathamoddezake'yamarthAdhikAro, yathA- bhAvanidrayA suptAH- samyagvivekarahitAH, ke?-asaMyatAH- gRhasthAsteSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA- jarAmacuvasovaNIe nare ityAdi 1, dvitIye tu ta evAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA- kAmesu giddhA nicayaM karaMti 2, tRtIye tu na hu naiva duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNaH akaraNatayaivaakriyayaiva saMyamAnuSThAnamantareNetyarthaH, vakSyati ca- sahie dukkhamAyAya teNeva ya puTTho no jhaMjhAe 3, caturthoddezake (r) yAmasyArthAdhi0 (mu0)| 0 viuNo (pr0)| // 260 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 261 // tvayamadhikAro, yathA-kaSAyANAM vamanaM kAryam, pApasya ca karmaNo viratiH, viduSo viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, zrutaskandha:1 kSapakazreNiprakramAt kevalaM bhavopagrAhikSayAnmokSazceti gaathaadvyaarthH|| 197-198 // nAmaniSpanne tu nikSepe zItoSNIya tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, madhyayanamataH zItoSNayornikSepaM nirdidikSurAha prathamoddezaka: ni0- nAmaM ThavaNA sIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassavi cauvviho hoi nikkhevo||199|| niyuktiH 199-201 sugmaa| 199 / / tatra nAmasthApane anAdRtya dravyazItoSNe darzayitumAha zItoSNayoni0-davve sIyaladavvaM davvuNhaM ceva uNhadavvaM tu / bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho / 200 // nikSepAdiH jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yaddavyaM dravyaprAdhAnyAcchItaladravyameva dravyazItaM- himatuSArakarakAdi, evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA- pudgalAzritaM jIvAzritaM ca, gAthAzakalenAcaSTe- ttr| pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIto guNo guNasya prAdhAnyavivakSayeti, evaM bhAvoSNamapi, jIvasya tushiitossnnruupo'nekvidho| guNaH, tadyathA- audayikAdayaH SaDbhAvAH, tatraudAyikaH karmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyotpattilakSaNa uSNaH, aupazamikaHkarmopazamAvAptasamyaktvaviratirUpaH zItaH, kSAyiko'pizIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAd, athavA'zeSakarmadAhAnyathAnupapatteruSNaH, zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti // 200 // asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha__ni0- sIyaM parIsahapamAyuvasamaviraI suhaMca uNhaM tu / parIsahatavujamakasAya sogAhiveyAraI dukkhaM ||201||daarN // zIta miti bhAvazItaM tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate, sa cAyaM pariNAmo-mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyA:parISahAH
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 262 // pramAdaH kAryazaithilyaM zItalavihAratA upazamomohanIyopazamaH,sacasamyaktvadezaviratisarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito zrutaskandhaH1 vA, tatkSayoveti, virati'riti prANAtipAtAdiviratyupalakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH sukhaM csaataavedniiyvipaakaavirbhuutmiti| tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, etat sarvaM parISahAdi zItamuSNaM ca gAthAzakalenAha parISahAH- pUrvavyAvarNitasvarUpAstapasyudyamoyathAzakti dvAdazaprakAra- prathamoddezakaH tapo'nuSThAnaM kaSAyAH krodhAdayaH zoka iSTAprAptivinAzodbhava AdhiH vedaH strIpuMnapuMsakavedodayaH aratiH mohanIya- niyuktiH 202-203 vipAkAccittadauHsthyaM duHkhaM ca asAtAvedanIyodayAditi, etAni pIraSahAdIni pIDAkAritvAduSNamiti gaathaasmaasaarthH|| shiitossnnyo201|| vyAsArthaM tu niyuktikAraH svata evAcaSTe- tatra parISahAH zItoSNayordvayorapyabhihitAH, tato mandabuddheranadhyavasAyaH nikSepAdiH saMzayo viparyayo vA syAdatastadapanodArthamAha ni0- itthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee| sesA vIsaM uNhA parIsahA huMti nAyavvA / / 202 / / strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapyetauzItau, bhAvamano'nukUlatvAt, zeSAstu punarviMzatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gAthArthaH / / 202 // yadivA parISahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTe ni0- je tivvappariNAmA parIsahA te bhavaMti uNhA u |je maMdappariNAmA parIsahA te bhave sIyA ||203||daarN / / tIvro- duHsahaH pariNAmaH- pariNatiryeSAM te tathA, ya evambhUtAH parISahAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAste zItA iti, idamuktaM bhavati- ye zarIraduHkhotpAdakatvenodIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinaste tIvrapariNAmatvAduSNAH, ye punarudIrNAH 2 // 262 // zArIrameva kevalaM duHkhamutpAdayanti mahAsattvasya na mAnasaMte bhAvato mandapariNAmAH, yadivA ye tIvrapariNAmAH prabalAvirbhUtasvarUpAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAH- ISallakSyamANasvarUpAste zItA iti // 203 // yatparISahAnantaraM pramAdapadamupanyastaM
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 263 // zrutaskandhaH1 | tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, prathamoddezakaH | niyuktiH 204-207 zItoSNayonikSepAdiH zItatvena yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTe ni0- dharmami jo pamAyai atthe vA sIalutti taM biMti / ujuttaM puNa annaM tatto uhaMti NaM biMti // 204 // dAraM / / dharme zramaNadharme yaH pramAdyati nodyama vidhatte arthe vA arthyata ityartho- dhanadhAnyahiraNyAdistatra tadupAye vA zItala ityevaM taM bruvate AcakSate, udyuktaM punaranyaM tataH- saMyamodyamAt kAraNAduSNamityevaM bruvate, Namiti vAkyAlaGkAra iti gAthArthaH // 204 // upazamapadavyAcikhyAsayA''ha ni0- sIIbhUo parinivvuo ya saMto taheva paNhANo (lhaao)| houvasaMtakasAo teNuvasaMto bhave siio||205|| dAraM // upazamo hI krodhAdyudayAbhAve bhavati, tatazca kaSAyAgnyupazamAcchItIbhUto bhavati, krodhAdijvAlAnirvANAt parinirvRto bhavati, caH samuccaye, rAgadveSapAvakopazamAdupazAntaH, tathA krodhAdiparitApopazamAt prahlAditaH Apannasukho, yato hyupazAntakaSAyaH eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAya: zIto bhavatIti, ekArthikAni vaitAnIti gAthArthaH // 205 // adhunA viratipadavyAkhyAmAha ni0- abhayakaro jIvANaM sIyagharo saMyamo bhavai siio| assaMjamo ya uNho eso anno'vi pjaao||206||daarN| abhayakaraNazIlaH, keSAM? - jIvAnAm, zItaM- sukhaM tagRha- tadAvAsaH, ko'sau?-saMyamaH saptadazabhedaH, ato'sau zIto bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAd, etadviparyayastvasaMyama uSNaH, eSa zItoSNalakSaNaH saMyamAsaMyamayoH paryAyo'nyo vA sukhaduHkharUpo vivakSAvazAdbhavatIti gAthArthaH // 206||saamprtN sukhapadavivaraNAyAha ni0-nivANasuhaM sAyaM sIIbhUyaM payaM aNAbAhaM / ihamavijaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi uNhaM / / 207 // // 263 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 264 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, prathamoddezakaH niyuktiH 208-209 zItoSNayonikSepAdiH sukhaM zItamityuktam, tacca samastadvandvoparamAdAtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaM paramArthacintAyAM muktisukhameva sukhaM nAparam, etacca samastakarmopatApAbhAcchItamiti darzayati- nirvANasukha miti, nirvANaM-azeSakarmakSayastadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH, tena tatra vA sukhaM nirvANasukham, asya caikArthikAni-sAtaM zItIbhUtaM padamanAbAdhamiti / ihApi saMsAre yatkiJcit sAtAvedanIyavipAkodbhUtaM sAta-sukhaM tadapi zItaM manaAlhAdAd, etadvipayaryastu duHkham, taccoSNamiti gaathaarthH|| 207 // kaSAyAdipadavyAcikhyAsayAha ni0- Dajjhai tivvakasAosogabhibhUo uinnveoy|unnhyro hoi tavo kasAyamAIvijaMDahai // 208 // dahyate paripacyate, ko'sau?- tIvrA utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA, na kevalaM kaSAyAgninA dahyate, zokA'bhibhUtazca iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtastirohitazubhavyApAro'sAvapi dahyate, tathA udIrNo- vipAkApanno vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaraM napuMsakastUbhayamiti, tatprAptyabhAve kAlodbhUtAratidAhena dahyate, cazabdAdicchAkAmAprAptijanitAratipAvakena ca dahyate, tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAduSNaH, sarvaM vA mohanIyamaSTaprakAraM vA karmoSNam, tato'pi taddAhakatvAduSNataraM tapa iti gAthAzakalena darzayati- uSNataraM tapo bhavati, kimiti?- yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAcchokAdiparigraha iti gaathaarthH||208|| yenAbhiprAyeNa dravyabhAvabhedabhinne pariSahapramAdodyamAdirUpe zItoSNe jagAdAcAryastamabhiprAyamAviSkaroti ni0-siiunnhphaassuhduhpriishksaayveysoysho| hujja samaNo sayA ujjuo ya tavasaMjamovasame // 209 // zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH taM sahata iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavannArtadhyAnopagato // 264 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 265 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, prathamoddezakaH niyukti: 210 sUtram 106 munInAM jAgaraNam R bhavatItiyAvat, zarIramanasoranukUlaM sukhamiti, tadviparItaMduHkham, tathA parISahakaSAyavedazokAn zItoSNabhUtAn sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet zramaNaH yatiH sadodyuktazca, kva?- tapaHsaMyamopazame iti gAthArthaH ||209||saamprtmupsNhaarvyaajen sAdhunA zItoSNAtisahanaM karttavyamiti darzayati ni0-sIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM haMti vishiyvvaaii| kAmA naseviyavvA sIosaNijjassa nijuttI // 210 // zItAni parISahapramAdopazamaviratisukharUpANi yAnyabhihitAni uSNAni ca parISahatapaudyamakaSAyazokavedAratyAtmakAni prAgabhihitAni tAni bhikSUNAM mumukSUNAM viSoDhavyAni, na sukhaduHkhayorutsekaviSAdau vidheyau, tAni caivaM samyagdRSTinA sahyante yadi kAmaparityAgo bhavatIti gAthAzakalenAha- kAmA ityAdi gAthArddha sugamam // 210 // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetamazeSadoSavAtavikalaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM suttA amuNI sayA muNiNo jaagrNti|| sUtram 106 // 8 asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyaM- iha duHkhI duHkhAnAmevAvarttamanuparivarttata ityuktam, tadihApi bhAvasuptA ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvarttamanuparivarttante iti, uktaM ca- nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo, durantaH srvdehinaam||1|| ityAdi, iha suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrApramAdavanto dravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH, tato ye amunayaH mithyAdRSTayaH satataM bhAvasuptAH sadvijJAnAnuSThAnarahitatvAt, nidrayA tubhajanIyAH, munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satataM-anavarataM jAgrati hitAhitaprAptiparihAraM kurvate, ato dravyanidropagatA api kvacidvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti ||106||enmev bhAvasvApaMjAgaraNaMca viSayIkRtya niyuktikArogAthAMjagAda 8 // 265 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 266 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, prathamoddezakaH niyuktiH 211-212 munInAM jAgaraNam ni0- suttA amuNiosayA muNio suttAvi jAgarA hu~ti / dhammaM paDucca evaM niddAsutteNa bhaiyatvaM / / 211 // suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati, bhAvasuptAstvamunayo-gRhasthA mithyAtvAjJAnAvRtA hiMsAdyAsravadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagatamithyAtvAdinidratayA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva, yadyapi kvacidAcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sadA jAgarA eva, evaM ca dharma pratItyoktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu bhAjyametad- dharmaH syAdvA na vA, yadyasau bhAvato jAgarti tato nidrAsuptasyApi dharmaH syAdeva, yadivA bhAvato jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, yastu dravyabhAvasuptastasya nasyAdeveti bhajanArthaH / atha kimiti dravyasuptasya dharmo na bhavatIti?, ucyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA, kimiti?, yataHstyAnarddhitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhikasyApi na bhavati, tadbandhazca mithyAdRSTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanirvRttibAdaraguNasthAnakAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastvapUrvakaraNakAlasaMkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato duranto nidraaprmaadH|| 211 // yathA ca dravyasupto duHkhamavApnotyevaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha ni0-jaha sutta matta mucchiya asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivaM apaDiyAraMpi vaTTamANo tahA logo||212|| supto nidrayA matto madirAdinA mUrcchito gADhamarmaprahArAdinA asvAdhInaH-parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahaNAdinA yathA bahu duHkhamapratIkAramavApnoti, tathA bhAvasvApe-mithyAtvAviratipramAdakaSAyAdike'pi vartamAnaH avatiSThamAno lokaH prANi // 266 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 267 // gaNo narakabhavAdikaM duHkhamavApnotIti gaathaarthH|| 212 // punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAha | zrutaskandha:1 ni0- eseva ya uvaeso paditta payalAya pNthmaaiisuN| aNuhavai jaha saceo suhAiMsamaNo'vi taha ceva // 213 // tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, eSa eva pUrvokta upadezo yo vivekAvivekajanitaH, tathAhi- sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanubhavati, | prathamoddezaka: pathiviSaye casApAyanirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAdanyasminvA dasyubhayAdau samupasthite sati, yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM niyukti: 213 pariharan sukhabhAg bhavati, evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAjjAgradavasthAmanubhavan samastakalyANAspadIbhavati / atra c| | munInAM jAgaraNam suptAsuptAdhikAragAthAH jAgaraha NarA NiccaM jAgaramANassa vaDDae buddhii| jo suai na so dhaNNo jo jaggai so sayA dhanno // 1 // suai sUtram 107 suaMtassa suaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa suaM thirpriciamppmttss||2|| nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha munisvarUpam niddayA / na veraggaM pamAeNaM, nAraMbheNa dayAluyA // 3 // jAgariA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seaa| vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jyNtiie|| 4 // suyai ya ayagarabhUo suaMpi se nAsaI amybhuu| hohii goNabbhUo naTThami sue amybhuue|| 5 // tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacitsvapannapi yaH saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAjAgradavastha eveti // 213 // ye tu suptAste'jJAnodayAdbhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkham, duHkhaM ca jantUnAmahitAyeti darzayati loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA, ittha satthovarae, jassime saddA ya rUvA ya rasA ya gaMdhA ya phAsA ya abhisamannAgayA bhavaMti // sUtram 107 // // 267 // 0jAgRta narA nityaM jAgrato vardhate buddhiH / yaH svapiti na sa dhanyaH yo jAgarti sa sadA dhnyH||1||svpiti svapataH zrutaM zaGkitaskhalitaM bhavetpramattasya / jAgarataH zrutaM sthiraparicitamapramattasya / / 2 // nAlasyena samaM saukhyaM na vidyA saha nidryaa| na vairAgya pramAdena nArambheNa dayAlutA / / 3 / / jAgrattA dharmiNAM adharmiNAM tu suptatA shreysii| vatsAdhipabhaginyA akathayat jino jayantyAH // 4 // svapiti cAjagarabhUtaH zrutamapi tasya nazyatyamRtabhUtam / bhaviSyati gobhUto naSTe zrute'mRtabhUte // 5 // 3
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 268 // loke SaDjIvanikAye jAnIhi paricchindyA duHkhahetutvAdduHkhaM-ajJAnaM mohanIyaM vA tadahitAya narakAdibhavavyasanopanipAtAya, zrutaskandhaH1 iha vA bandhavadhazArIramAnasapIDAyai jAyata ityetajjAnIhi, parijJAnAccaitatphalaM yaduta-dravyabhAvasvApAdajJAnarUpAhuHkhahetora tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, pasarpaNamiti, kiMcAnyat-samaya mityAdi, samaya:- AcAro'nuSThAnaMtaM lokasyAsumadvAtasya jJAtvA atra zastroparato bhavedityu prathamoddezaka: ttarasUtreNa sambandho, loko hi bhogAbhilASitayA prANyupamardAdikaSAyahetukaM karmopAdAya narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyate, sUtram 107 tataH kathaJcidudvRttyAvApya cAzeSaklezavAtaghnaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatistattadArabhate munisvarUpam yena yenAdho'dho vrajati, saMsArAnnonmajjatIti, ayaM lokAcArastaM jJAtvA, athavA samabhAvaH samatA tAM jJAtvA, lokasye ti saptamyarthe SaSThI, tatazcAyamartho- loke jantusamUhe samatAM samazatrumitratAM samAtmaparatAM vA jJAtvA, yadivA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadviSa ityevambhUtAM samatAM jJAtvA, kiM kuryAdityAha- ettha satthovarae, 'atra'asminSaTkAyalokezastrAdravyabhAvabhedAduparato dharmajAgaraNena jAgRhi, yadivA yadyatsaMyamazastraprANAtipAtAdyAsravadvAraM zabdAdipaJcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgo vA tasmAdya uparataH sa muniriti, Aha ca- jassime ityAdi, yasya munerimepratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabdarUpagandharasasparzA manojJetarabhedabhinnA abhisamanvAgatA iti, abhiHAbhimukhyena samyag- iSTAniSTAvadhAraNatayA'nviti- zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgatA:- jJAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH, idamuktaM bhavati-iSTeSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSam, etadevAbhisamanvAgamanaM teSAMka nAnyaditi, yadivehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavantyAstAM tAvatparaloka iti, uktaM ca- raktaH zabde hariNaH sparza nAgo rase cala vAricaraH kRpaNapataGgo rUpe bhujago gandhe nanu vinssttH|| 1 // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti // 268 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 bhasmAntatAmabudhaH // 2 // athavA zabde puSpazAlAdbhadrA nanAza rUpe arjunakataskaraH gandhe gandhapriyakumAraH rase saudAsaH sparza satyakiH sukumArikApatirvA lalitAGgakaH, paratra ca nArakAdiyAtanAsthAnabhayamiti // 107 // evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAdityAha se AyavaM nANavaM veyavaM dhamavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucce, dhammaviU ujjU, AvaTTasoe saMgamabhijANai vRttiyutam zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, prathamoddezakaH sUtram 108 munisvarUpam zrutaskandhaH1 // 269 / / ||suutrm 108 // yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno lokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIn kAmaguNAn duHkhaikahetUnabhisamanvAgacchati jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe sa mumukSurAtmavAn AtmA jJAnAdiko'syAstItyAtmavAn, zabdAdiparityAgena hyAtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAtkuto'syAtmeti, pAThAntaraM vA se AyavI nANavI AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavit, tathA jJAnaM-yathAvasthitapadArthaparicchedakaM vettIti jJAnavit, tathA vedyate jIvAdisvarUpamaneneti vedaH- AcArAdyAgamaH taM vettItti vedavit, tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM. svargApavargamArgaM dharmaM vettIti dharmavit, evaM brahma-azeSamalakalaGkavikalaMyogizarma vettIti brahmavit, yadivA aSTAdazadhA brahmeti, evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni- matyAdIni tailokN yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti- paricchinattItyuktaM bhavati, ya eva zabdAdiviSayasaGgasya parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUpaparicchedIti / yazcAnantaraguNopetaH sa kiMvAcya? ityata Aha- muNI tyAdi, yo hyAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastairvA lokaM jAnAti sa munirvAcyo, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniritikRtvA, kiM ca- dhamma ityAdi, // 269
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 270 // dharma-cetanAcetanadravyasvabhAvaM zrutacAritrarUpaMvA vettIti dharmavit Rju riti RjoH-jJAnadarzanacAritrAkhyasya mokSamArgasyA- zrutaskandha:1 nuSThAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra itiyAvat / tadevaM dharmavijurmuniH kimbhUto tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, bhavatItyAha- AvaTTa ityAdi, bhAvAvarto janmajarAmaraNarogazokavyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti, uktaM hi rAgadveSavazAviddhaM, prathamoddezakaH mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagatkSipta, pramAdAdAmyate bhRzam ||1||bhaavshroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASaH, Avarttazca sUtram 109 munisvarUpam zrotazcAvarttazrotasI tayorAgadveSAbhyAM sambandhaH- saGgastamabhijAnAti-Abhimukhyena paricchinatti- yathA'yaM saGgaH AvarttazrotasoH kAraNam, jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate?, yo'narthaM jJAtvA pariharati, tatazcAyamarthaH- saMsArazrota:- saGgaMrAgadveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa eva AvartasrotasoH saGgasyAbhijJAtA ||108||suptjaagrtaaNdossgunnpricchedii kaM guNamavApnuyAdityAha sIusiNaccAI se niggaMthe arairaisahe, pharusayaM no veei, jAgaraverovarae, vIre evaMdukkhA pamukkhasi, jarAmaccuvasovaNie nare sayayaM mUDhe dhammaM naabhijaanni|| sUtram 109 // sa bAhyAbhyantaragrantharahitaHsan zItoSNatyAgI sukhaduHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpauvA parISahAvatisahamAnaH saMyamAsaMyama-2 ratyaratisahaH san paruSatAM- karkazatAM pIDAkAritAM parISahANAmupasargANAM vA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno no vetti na tAn pIDAkAritvena gRhNAtItyuktaM bhavati, yadivA saMyamasya tapaso vA paruSatAM zarIrapIDotpAdanAt karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSurnirAbAdhasukhonmukho na vetti na saMyamatapasI pIDAkAritvena gRhNAtItiyAvat / kiM ca- jAgara ityAdi, 8 // 270 // asaMyamanidrApagamAjjAgartIti jAgaraH, abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakArAdhyavasAyo vairaM tasmAduparato vairoparato, jAgarazcAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH, ka evambhUto?- vIraH karmApanayanazaktyupetaH, evambhUtazca tvaM vIra! AtmAnaM paraM vA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaduHkhAdduHkhakAraNAdvA karmaNaH pramokSyasIti / yazca yathoktAdviparItaH AvarttazrotasoH saGgamupagato'jAgaraH sa kimApnuyAdityAha | zrutaskandha:1 niyuktijarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto naraH prANI satataM anavarataM mUDho mahAmohamohitamatirddharma svargApavargamArga naabhijaaniite| tRtIyamadhyayana zrIzIlA0 | zItoSNIyaM, | vRttiyutam nAvagacchati, tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyUnastaH, devAnAMjarA'bhAva iti cet, tanna, tatrApyupAntakAle lezyAbala- prathamoddezakaH zrutaskandhaH1 sukhaprabhutvavarNahAnyupapatterastyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvaH, uktaM- ca devANaM bhaMte! save samavaNNA?, no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM sUtram 110 // 271 // munisvarUpam bhaMte! evaM vuccai?, goyamA! devA duvihA- puvvovavaNNagA ya pacchovavaNNagA ya / tattha NaM je te puvvovavaNNagA te NaM avisuddhavaNNayarA, jeNaM pacchovavaNNagA te NaM visuddhavaNNayarA evaM lezyAdyapIti, cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tadyathA mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAMcoparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgo, dRssttibhraantirvepthushcaartishc||1||ytshcaivmtH sarvaM jarAmRtyuvazopanItamabhisamIkSya kiM kuryAdityAha pAsiya AurapANe appamatto parivvae, maMtA ya maimaM, pAsa AraMbhajaMdukkhamiNaMti NaccA, mAI pamAI puNa ei gabbhaM, uvehamANo saddarUvesu ujjU mArAbhisaMkI maraNA pamuccaI, appamatto kAmehiM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte kheyanne, je pajjavajAyasatthassa kheyaNNe se asatthassakheyanne, je asatthassakheyaNNe se pajjavajAyasatthassakheyanne, akammassa vavahArona vijjai, kammuNA uvAhI jAyai, kammaMca pddilehaae| sUtram 110 / / sa hi bhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiH zArIramAnasairduHkhairAturAn- kiMkarttavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagADhAn prANAnabhedo // 271 // san (pra0)10 iti cet, na, tatrApyupAntyakAle (mu0)| 0 devA bhadanta! sarve samavarNAH?, naiSo'rthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta! evamucyate?, gautama! devA dvividhAH-pUrvotpannakAzca pazcAdupapannakAzca / tatra ye te pUrvotpannakAste'vizuddhavarNAH, ye pazcAdutpannAste vishuddhvrnnaaH|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 272 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, prathamoddezakaH sUtram 110 munisvarUpam pacArAt prANino dRSyA jJAtvA'pramattaH parivrajed- udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca- maMtA ityAdi, he matiman!sazrutika! bhAvasuptAturAn pazya, matvA caitajjAgratsuptaguNadoSApAdanaM mA svApamatiM kuru, kiM ca- AraMbhaja mityAdi, ArambhaHsAvadhakriyAnuSThAnaM tasmAjjAtamArambhajam, kiM tad?- duHkhaM tatkAraNaM vA krm| ida miti pratyakSagocarApannamazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamityetat jJAtvA paricchidya nirArambho bhUtvA''tmahite jAgRhi / yastu viSayakaSAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAdityAha- mAI ityAdi, madhyagrahaNAccAdyantayorgrahaNam, tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAnArakaduHkhamanubhUya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto bhavatItyAha- uveha ityAdi, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, zabdarUpAdiSu yau rAgadveSau tAvupekSamANaH- akurvan Rjurbhavati- yatirbhavati, yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhUtaH stryAdipadArthAnyathAgrahaNAdvakraH, kiM ca- sa RjuH zabdAdInupekSamANo maraNaM mArastadabhizaGkI maraNAdudvijaMstatkaroti yena maraNAtpramucyate / kiM tatkarotItyAha- appamatta ityAdi, kAmairyaH pramAdastatrApramatto bhavet / kazcApramattaH syAd?, ya kAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati- uvarao ityAdi, uparato manovAkkAyaiH, kutaH?pApopAdAnakarmabhyaH, ko'sau?-vIraH, kimbhUto? -guptAtmA, kazca gupto bhavati?, yaH khedajJo, yazca khedajJaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha-je pajjava ityAdi, zabdAdInAM viSayANAM paryavA:-vizeSAsteSu- tannimittaM jAtaM zastraM paryavajAtazastraM-zabdAdivizeSopAdAnAya yatprANyupaghAtakAryanuSThAnaM tatparyavajAtazastraM tasya paryavajAtazastrasya yaH khedajJo- nipuNaH so'zastrasyaniravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedajJo, yazcAzastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamuktaM bhavati- yaH zabdAdiparyAyAniSTAniSTAtmakAn tatprAptiparihArAnuSThAnaM ca zastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAtsaMyamamapyazastrabhUtamAtma // 272 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 273 // zrutaskandha:1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, prathamoddezakaH sUtram 110 munisvarUpam paropakAriNaM vetti, zastrAzastreca jAnAnastatprAptiparihArau vidhatte, etatphalatvAt jJAnasyeti, yadivAzabdAdiparyAyebhyastajjanitarAgadveSaparyAyebhyo vA jAtaM yajjJAnAvaraNIyAdi karma tasya yacchastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJaH tajjJAnAnuSThAnataH so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH, hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti, tasya ca sNymtpHkhedjnysyaasrvnirodhaadnaadibhvopaattkrmkssyH| karmakSayAcca yadbhavati tadupadizati - akmmss| ityAdi, na vidyate kASTaprakAramasyetyakA tasya vyavahAro na vidyate nAsau nArakatiryagnarAmaraparyAptakAparyAptakabAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAg bhavati / yazcasakarmAsa nArakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha-kammuNA ityAdi, upAdhIyatevyapadizyate yenetyupAdhiH- vizeSaNaM sa upAdhiH karmaNA- jJAnAvaraNIyAdinA jAyate, tadyathA- matizrutAvadhimanaHparyAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi, cakSurdarzanI acakSurdarzanI nidrAlurityAdi, sukhI duHkhI veti, mithyAdRSTiH samyagmithyAdRSTiH strI pumAnnapuMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakaH tiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, uccairgotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIryaH, ityevaM karmaNA saMsArI vypdishyte| yadi nAmaivaM tataH kiM karttavyamityAha- kammaM ca ityAdi, karma- jJAnAvaraNIyAdi tatpratyupekSya bandhaM vA prakR tisthityanubhAvapradezAtmakaM paryAlocya, tatsattAvipAkApannAMzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti, tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathA- aSTavidhasatkarmApUrvAdikaraNakSapakazreNiprakrameNa mohanIyakSayaM vidhAyAntarmuhUrtamajaghanyotkRSTaM kAlaM saptavidhasatkarmA, tataH zeSaghAtitraye kSINe caturvidhabhavopagrAhisatkarmA (c) tadapyatidizati (mu0)|
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 274 / / jaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvat, punarUrddha paJcahrasvAkSarogiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkarmA zrutaskandhaH1 bhvti|saamprtmuttrprkRtiinaaNsdstkrmtaavidhaanmucyte-ttrjnyaanaavrnniiyaantraayyoH pratyekamupAttapaJcabhedayozcaturdazasvapi tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, jIvasthAnakeSu guNasthAnakeSu ca mithyAdRSTerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'paravikalpAbhAvAt pnycvidhstkrmaataa| darzanA prathamoddezakaH varaNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA- navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, sUtram 110 munisvarUpam guNasthAneSvapyanivRttibAdarakAlasaGkhayeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicitsaGkhayeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnaM 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrApracalAdvayakSayAccatuHsatkarmatAsthAnam, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti 3 // vedanIyasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-dve api sAtAsAte ityekam , anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSaye sati sAtamasAtaM vA karmeti dvitIyaM / mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA- SoDaza kaSAyA nava nokaSAyA darzanatraye sati samyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvodbalane samyagmithyAdRSTeH saptaviMzatiH 2, darzanadvayodvalane'nAdimithyAdRSTervA SaDDiMzatiH 3 samyagdRSTaraSTAviMzatisatkarmaNo'nantAnubandhyudvalane kSapaNe vA caturviMzatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSaye dvAviMzatiH 6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH 7, apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdiSaTkakSaye paJca 11, svavedAbhAve catvAri 12, saJjavalanakrodhakSaye trayaH 13, mAnakSaye dvau 14, mAyAkSaye satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAsatteti / AyuSo dve satkarmatAsthAne sAmAnyena, tadyathA-parabhavAyuSkabandhottarakAlamAyuSkadvayamekaM 1, dvitIyaM tu tadvandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza / satkarmatAsthAnAni, tadyathA-trinavatiH1 dvinavatiH 2 ekonanavatiH 3 aSTAzItiH 4SaDazItiH5 azItiH 6 ekonAzItiH
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 275 // 7 aSTasaptatiH 8 SaTsaptatiH 9 paJcasaptatiH 10 nava 11 aSTau 12 ceti, tatra trinavatiH- gatayazcatasraH 4 paJca jAtayaH 5 paJcaka zrutaskandhaH1 zarIrANi 5 paJca saGghAtAH 5 bandhanAni paJca 5 saMsthAnAni SaT 6 aGgopAGgatrayaM 3 saMhananAni SaT6 varNapaJcakaM 5 gandhadvayaM 2 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, rasAH paJca 5 aSTau sparzA 8 AnupUrvIcatuSTayaM 4 agurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsAtapodyotAH SaT 6 prazastetaravihAyogatidvayaM prathamoddezakaH 2 pratyekazarIratrasazubhasubhagasusvarasUkSmaparyAptakasthirAdeyayazAMsi setarANIti viMzatiH 20 nirmANaM tIrthakaratvamityevaM sUtram 110 munisvarUpam sarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92, trinavaterAhArakazarIrasaGghAtabandhanAGgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 89, tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88, devagatitadAnupUrvIdvayodvalane SaDazItiH 86, yadivA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM badhnatastadgatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSkabandhakasya SaDazItiH, devagatiprAyogyabandhakasya veti, tato narakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayodvalane'zItiH 80, punarmanuSyagatyAnupUrvIdvayodvalane'STasaptatiH 78, etAnyakSapakANAM satkarmatAsthAnAni / kSapaka zreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA- trinavatenarakatiryaggatitadAnupUrvIdvayaikadvitricaturindriyajAtyAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNarUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayodazabhiH karmabhiH kSapitairezItirbhavati, dvinavatestvebhistrayodazabhiH kSapitairakonAzItiH, yA'sAvAhArakacatuSTayApagamenaikonanavatiH saJjAtA tatastrayodazanAmni kSapite SaTsaptatirbhavati, tIrthakaranAmAbhAvApAditA'STAzItiH, aSTAzItestrayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakarakevalizailezyApanadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAt vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSayamupagate zeSanAmni / antyasamaye navasatkarmatAsthAnam, tAzca vedyamAnA navemAH, tadyathA- manujagati 1 paJcendriyajAti 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptaka 5 subhagAdeya 6-7 yaza:kIrti 8 tIrthakararUpAH 9, etA eva zailezyantyasamaye sattAM bibhrati, zeSAstu ekasaptatiH saptaSaSTiA
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 276 // dvicaramasamaye kSayamupayAnti, etA eva nava atIrthakarakevalinastIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ato'ntyasamaye'STasatkarmatA- zrutaskandhaH1 sthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA uccanIcagotrasadbhAve satyekaM satkarmatAsthAnam, tejovAyUccairgotro | tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvalane kAlaMkalIbhAvAvasthAyAM nIcairgotrasatkarmAteti dvitIyam, yadivA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye satyuccairgotra prathamoddezakaH satkarmAtA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyekaM satkarmatAsthAnamanyataragotrasadbhAvesati dvitIyamityevaM karma pratyupekSya tatsattApa sUtram 111 gamAya yatinA yatitavyamiti // 110 // kiM ca munisvarUpam kammamUlaM ca jaM chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM parinnAya mehAvI viittA loga vaMtA logasannaM se mehAvI prikkmijaasi||suutrm 111 // ttibemi||||shiitossnniiyaadhyyne prthmoddeshkH||3-1|| __ karmaNo mUlaM- kAraNaM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH, caH samuccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya yatkSaNamiti kSaNu hiMsAyAM kSaNanaM- hiMsanaM yatkimapi prANyupaghAtakAri tat karmamUlatayA pratyupekSya parityajet, pAThAntaraM vA kammamAhUya jaM chaNaM ya upAdAnakSaNo'sya karmaNastad yatkSaNaM tatkSaNaM kAhUya-karmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAd, idamuktaM bhavati- ajJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe karmahetukamanuSThAnaM kuryAttasminneva kSaNe labdhacetAH tadupAdAnahetornivRttiM vidadhyAditi, punarapyupadezadAnAyAha- paDilehia ityAdi, 'pratyupekSya' pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca sarvaM samAdAya gRhItvA antahetutvAdantau / rAgadveSau tAbhyAMsahAdRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAnovA tatkarma tadupAdAnaM vA rAgAdikaMjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA / pariharediti, rAgAdimohitaM lokaM viSayakaSAyalokaMvA jJAtvA vAntvA ca lokasaMjJAM viSayapipAsAsaMjJitAMdhanAdyAgrahagraharUpAM OM gotradvayasadbhAve (pr0)| 0 karmaNaH tatkSaNaM (mu0)|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 277 // lakSaNam vAsa medhAvI maryAdAvyavasthitaHsan parAkrameta saMyamAnuSThAne udyukto bhavet viSayapipAsAmariSar3agaMvA'STaprakAraMvA karmAvaSTa- zrutaskandhaH1 bhyAd // 111 // itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / iti zItoSNIyAdhyayane prathamoddezakaH samAptaH / / tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sU0gA04 // tRtIyAdhyayane dvitiiyodeshkH|| samyaktvadarziuktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, pUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAMka svApavipAkaphalamasAtamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedaM jAiMca vuddhiM ca iha'jja! pAse, bhUehi jANe paDileha sAyaM / tamhA'tivijje paramaMti NaccA, saMmattadaMsI na karei pAvaM ||suugaa04|| jAtiH- prasUtiH bAlakumArayauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiriha manuSyaloke saMsAre vA adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiM ca vRddhiM ca pazya avalokaya, idamuktaM bhavati- jAyamAnasya yaduHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yacchArIramAnasamutpadyate tadvivekacakSuSA pazya, uktaM ca- jAyamANassa jaMdukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jaaimppnno||1||virsrsiyN rasaMto to so joNImuhAu nipphiDai / mAUe appaNo'via veaNamaulaM jnnemaanno|| 2 // tathA- hINabhiNNasaro dINo, vivarIo vicitto| dubbao dukkhio vasai, saMpatto carimaM dsN|| 3 // ityAdi, athavA Arya ityAmantraNaM bhagavAn gautamamAmantrayati, iha Arya! OjAyamAnasya yaduHkhaM mriyamANasya jantoH / tena duHkhena saMtapto na smarati jaatimaatmnH||1|| virasarasitaM rasan tataH sa yonimukhAt nissarati / mAturAtmano'pi ca vedanAmatulAM janayan // 2 // hInabhinnasvaro dIno viparIto vicittkH| durbalo duHkhito vasati saMprAptaH caramAM dazAm // 3 // // 277
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 278 // sU0gA05 jAtiM vRddhiM ca tatkAraNaM karma kAryaM ca duHkhaM pazya, dRSTvA'vabuddhyasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhatsva / kiM cAparaM-2 zrutaskandhaH1 bhUehi mityAdi, bhUtAni- caturdazabhUtagrAmAstaiH samamAtmanaH sAtaM- sukhaM pratyupekSya paryAlocya jAnIhi, tathAhi-yathA tvaM tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, sukhapriya evamanye'pIti, yathA ca tvaM duHkhadviDevamanye'pi jantavaH, evaM matvA'nyeSAmasAtotpAdanaM na vidadhyAH, evaM c| dvitIyoddezakaH janmAdiduHkhaM na prApsyasIti, uktaM ca- yatheSTaviSayAH sAtamaniSTA itrttv| anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaM jane // 1 // yadyevaM samyaktvadarzitataH kimityAha- tamhA ityAdi, tasmAd'jAtivRddhisukhaduHkhadarzanAdatIva vidyA- tattvaparicchetrI yasyAsAvatividyaH sa paramaM lakSaNam mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyaktvadarzI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUlaM. snehapAzAstadapanodArthamAha ummuMca pAsaMiha macciehiM, AraMbhajIvI ubhyaannupssii|kaamesu giddhA nicayaM karaMti, saMsiccamANA puNariMti gambhaM / suu0gaa05|| iha manuSyaloke caturvidhakaSAyaviSayavimokSakSamAdhAre mattyaiH sArddha dravyabhAvabhedabhinnaM pAzamut-prAbalyena muzca apAkuru,sa hi kAmabhogalAlasastadAdAnahetohi~sAdIni pApAnyArabhate ato'padizyate- AraMbha ityAdi, ArambheNa jIvituMzIlamasyatyAramjIvI- mahArambhaparigrahaparikalpitajIvanopAyaM bhayaM- zArIramAnasamaihikAmuSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA, kiM ca-kAmesu ityAdi, kAmA- icchAmadanarUpAsteSu gRddhAH- adhyupapannA nicayaM- karmopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'saMsicca' ityAdi, tena kAmopAdAnajanitena karmaNA 'saMsicyamAnAH' ApUryamANA garbhAdgarbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante, Asata ityuktaM bhavati / tadevamanibhRtAtmA kiMbhUto bhavatItyAha (r) nopAya: ubhayaM (mu0)| // 278 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 279 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sU0gA06-7 samyaktvadarzilakSaNam avise hAsamAsajja, haMtA naMdIti mnnii| alaM bAlassa saMgeNa, veraM vaDDei appnno||suugaa06|| hrIbhayAdinimittazcetoviplavo hAsastamAsAdya- aGgIkRtya sa kAmagRdhnuhatvA'pi prANino nandI ti krIDeti manyate, vadati ca mahAmohAvRto'zubhAdhyavasAyo yathA ete pazavo mRgayArthaM sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavati, ityevaM mRSAvAdAdattAdAnAdiSvapyAyojyam / yadi nAmaivaM tataH kimityAha- ala mityAdi, alaM-paryAptaM bAlasya-ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSayakaSAyAdimayo vA tenAlam, bAlasya hAsyAdisaGgenAlam, kimiti ced?, ucyate, vera-mityAdi, puruSAdivadhasamutthaM vairaM tadbAlaH saGgAnuSaGgI sannAtmano varddhayati, tadyathA- guNasenena hAsyAnuSaGgAdagnizANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM varddhitam, evamanyatrApi vissysnggaadaavaayojym|| yatazcaivamataH kimityAha tamhAtivijoparamaMtiNaccA, AyaMkadaMsIna karei paavN| aggaMca mUlaMca vigiMca dhIre, palicchiMdiyANaM nikkmmdNsii|suugaa07|| yasmAdvAlasaGgino vairaM varddhate tasmAdatividvAn paramaM- mokSapadaM sarvasaMvararUpaMcAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA, etatparamiti jJAtvA kiM karotItyAha- AyaMke tyAdi, AtaGko- narakAdiduHkhaM tadraSTuM zIlamasyetyAtaGkadarzI sa pApaM pApAnubandhi karma na karoti, upalakSaNArthatvAnna kArayati nAnumanyate / punarapyupadezadAnAyAha- aggaM ca ityAdi, agraM bhavopagrAhikarmacatuSTayaM mUlaM-ghAtikarmacatuSTayam, yadivA mohanIyaM mUlaM zeSANi tvagram, yadivA mithyAtvaM mUlaM zeSaM tvagram, tadevaM sarvamagraM mUlaM ca vigiMca iti tyajApanaya pRthakkuru, tadanenedamuktaM bhavati-nakarmaNa: paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNam, kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvaM? iti cet, tadvazAccheSaprakRtibandho yataH, uktaM ca-na mohamativRttya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRttvayA'tikuTilA gatiH kuzala! karmaNAM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sUtram 112 niSkarmadarzinaH svarUpam // 280 // drshitaa||1|| tathA cAgamaH kahaNNaM bhaMte! jIvA aTTha kammapagaDIo baMdhati?, goyamA! NANAvaraNijjassa udaeNaM darisaNAvaraNijja kammaM niyacchai, darisaNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM dasaNamohaNIyaM kammaM niyacchai, dasaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai, kSayo'pi mohanIyakSayAvinAbhAvI, uktaM ca nAyagaMmi hate saMte, jahA seNA vinnssii| evaM kammA viNassaMti, mohaNijje khayaM ge||1|| ityAdi, athavA mUlaM- asaMyamaH karma vA, agraMsaMyamatapasI mokSovA te mUlAgre dhIraH akSobhyodhIvirAjitovA vivekena duHkhsukhkaarnntyaa'vdhaary| kiMca-palicchidiyA / Na mityAdi, tapaHsaMyamAbhyAMrAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkarmANamAtmAnaM pazyati tacchIlazca niSkarmatvAdvA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati // yazca niSkarmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAdityAha___ esa maraNA pamuccai, se hu diTThabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie sayA jae kAlakaMkhI parivae, bahuM cakhalu pAvaM kammaM pgddN| sUtram 112 // eSa ityanantarokto mUlAgrarecako niSkarmmadarzI maraNAd-AyuHkSayalakSaNAt mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAd, yadivA AjavaMjavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNaM tsmaatprmucyte| yazcaivaMsa kimbhUto bhavatItyAha-se huityAdi, saH anantarokto OkathaM bhadanta! jIvA aSTa karmaprakRtIrbadhnanti?, gautama! jJAnAvaraNIyasyodayena darzanAvaraNIyaM karma badhnanti, darzanAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanamohanIyaM karma badhnanti, darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM badhnanti, mithyAtvenoditenaivaM khalu jIvA aSTa karmaprakRtIrbadhnanti / nAyake hate sati yathA senA vinazyati / evaM karmANi vinazyanti mohanIye kSayaM gate // 1 // R // 28 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 281 // munidRSTa saMsArAdbhayaM saptaprakAraM vA yena sa tathA, huravadhAraNe dRSTabhaya eva / kiM ca- logaMsi ityAdi, lokedravyAdhAre caturdaza- zrutaskandhaH1 bhUtagrAmAtmake vA paramo- mokSastatkAraNaM vA saMyamaH taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI, tathA viviktaM strIpazupaNDakasamanvita tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, zayyAdirahitaM dravyataH bhAvatastu rAgadveSarahitamasaGkliSTaM jIvituMzIlamasyeti viviktajIvI, yazcaivambhUtaH sa indriyanondriyo dvitIyoddezakaH pazamAdupazAnto, yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyagvA ito- gato mokSamArge samitaH, yazcaivaMsa jJAnAdibhiH sahitaH- sUtram 112 niSkarmadarzinaH samanvito, yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yataH- aprmaadii| kimavadhizcAyamanantarokto guNopanyAsa ityAha- kAla ityAdi, svarUpam kAlo-mRtyukAlastamAkAnituMzIlamasyeti kAlAkAGkSI sa evambhUtaH pariH-samantAtvrajetparivrajeta, yAvatparyAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAzamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat- kimarthaM evaM kriyate? ityAha-mUlottaraprakRtibhedabhinnaM prakRtisthityanubhAvapradezabandhAtmakaM bandhodayasatkarmatAvyavasthAmayaM tathA baddhaspRSTanidhattanikAcitAvasthAgataM karma tacca na hrasIyasA kAlena kSayamupayAtItyataH kAlAkAGkItyuktam, tatra bandha-sthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathA- sarvamUlaprakRtIbaMdhnato'ntamuhUrtaM yAvadaSTavidham, AyuSkavaja saptavidham, tajjaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTatastadrahitAni trayastriMzatsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, sUkSmasAmparAyikasya : mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDdidham, etacca jaghanyataHsAmayikamutkRSTatastvantarmuharttamiti, tathopazAntakSINamohasayogikevalinAMsaptavidhabandhoparame sAtamekaM badhnatAmekavidhaM bandhasthAnam, tacca jaghanyena sAmayikamutkaSTato deshonpuurvkottikaaliiym| idAnImuttaraprakRtibandhasthAnAnyabhidhIyante-tatra jJAnAvaraNAntarAyayoH paJcabhedayorapyekameva dhruvabandhitvAdvandhasthAnam, darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni- nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAnnavavidhaM 1, tataH // 281
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 282 // svarUpam styAnarddhitrikasyAnantAnubandhibhiH saha bandhoparame SaDDidhaM 2, apUrvakaraNasaGkhayeyabhAge nidrApracalayorbandhoparame caturvidhaM zrutaskandhaH1 bandhasthAnaM 3 / vedanIyasyaikameva bandhasthAnaM- sAtamasAtaM vA badhnataH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bndhaabhaavaat| tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, mohanIyabandhasthAnAni daza, tadyathA- dvAviMzatiH- mithyAtvaM1SoDaza kaSAyA 17 anyataravedo 18 hAsyaratiyugmAratizoka dvitIyoddezakaH yugmayoranyatara 20 dbhayaM 21 jugupsA 22 ceti 1, mithyAtvabandhoparame sAsvAdanasya saivaikaviMzatiH2, saiva samyagmithyA- sUtram 112 niSkarmadarzinaH dRSTeraviratasamyagdRSTervA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnaM 3, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidhaM 4, tadeva pramattApramattApUrvakaraNAnAM yatInAMpratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAnnavavidhaM 5, etadeva hAsyAdiyugmasya bhayajugupsayozcApUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAtpaJcavidhaM 6, tato'nivRttikaraNasaGkhayeyabhAgAvasAne puMvedabandhoparamAccaturvidhaM 7, tato'pi tasminneva saGkhayeyabhAge kSayamupagacchati sati krodhamAnamAyAlobhasaJjavalanAnAM krameNa bandhoparamAttrividhaM 8 dvividha 91 mekavidhaM 10 ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye bndhoprmaanmohniiysyaabndhkH| AyuSaH sAmAnyenaikavidhaM bandhasthAnaM caturNAmanyatarat, vyAdeyaugapadyena bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatistiryaggatiprAyogyaM badhnatastiryaggatirekendriyajAtiraudArikataijasakArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNagandharasasparzAstiryaggatiprAyogyAnupUrvI agurulaghUpaghAtaM sthAvaraM bAdarasUkSmayoranyataradaparyAptakaM pratyekasAdhAraNayoranyatarat asthiraM azubhaM durbhagaM anAdeyaM ayazaHkIrtinirmANamiti, iyamekendriyAparyAptakaprAyogyaM banato mithyAdRSTerbhavati 1, iyameva parAghAtocchrAsasahitA paJcaviMzatiH, navaramaparyAptakasthAne paryAptakameva vAcyaM 2, iyameva cAtapodyotAnyatarasamanvitA SaDriMzatiH, navaraM bAdarapratyeke eva vAcye 3, tathA devagatiprAyogyaM badhnato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH1 paJcendriyajAti: 2 vaikriya 3 taijasa 4 kArmaNAni 5 zarI // 282 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 283 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sUtram 113 niSkarmadarzinaH svarUpam rANi samacaturasraM 6 aGgopAGga 7 varNAdicatuSTayaM 11 AnupUrvI 12 agurulaghU 13 paghAta 14 parAghAta 15 ucchrAsAH 16 prazastavihAyogati: 17 trasaM 18 bAdaraM 19 paryAptakaM 20 pratyekaM 21 sthirA~sthirayoranyatarat 22 zubhAzubhayoranyatarat 23 subhagaM 24susvaraM 25AdeyaM 26 yazaHkIrtyayaza:kIoranyatarat 27 nirmANamiti 28, eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat, sAmprataM triMzat-devagatiH1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriyA 3 hArakA 4 GgopAGga6catuSTayaM taijasa 7 kArmaNe 8 saMsthAnamAdyaM 9 varNAdicatuSkaM 13 AnupUrvI 14 agurulaghU 15 paghAtaM 16 parAghAtaM 17 ucchAsaM 18 prazastavihAyogatiH 19 trasaM 20 bAda 21 paryAptakaM 22 pratyekaM 23 sthiraM 24 zubhaM 25 subhagaM 26 susvaraM 27 AdeyaM 28 yaza:kIrtti 29 nirmANa 30 miti ca badhnata ekaM bandhasthAnaM 6, eSaiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 7, eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriyatrIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA, apUrvakaraNAdiguNasthAnakatraye devagatiprAyogyabandhoparamAdyazaHkIrtimeva banata: ekavidhaM bandhasthAnamiti 8, tata UrdU nAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyenaikaM bandhasthAnaM- uccanIcayoranyatarat, yogapadyenobhayorbandhAbhAvo virodhaaditi| tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvamAveditaM karmaNAm, tacca bahu karma prakRtaM baddhaM prakaTaM vA, tatkAryapradarzanAt, khaluzabdo vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, baDheva tatkarma / yadi nAmaivaM tatastadapanayathArthaM kiM kartavyamityAha saccaMmi dhiI kuvvaha, etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM sosai |suutrm 113 // sadbhyo hitaH satyaH-saMyamastatra dhRtiM kurudhvam, satyo vA maunIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt, tatra bhagavadA(c) sthiraM (pr0)| 0 zubhaM . (pr0)| // 283 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 284 // zrutaskandha:1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sUtram 114-115 niSkarmadarzinaH svarUpam jJAyAM dhRtiM kumArgaparityAgena kurudhvamiti, kiM ca- etthovarae ityAdi, atra asmin saMyame bhagavadvacasi vA upasAmIpyena rato- vyavasthito medhAvI tattvadarzI sarvaM azeSaM pApaM karma saMsArArNavaparibhramaNahetuM jhoSayati-zoSayati kSayaM nayatIti-yAvat / / 113 // ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH, tena ca kaSAyAdipramAdena pramattaH kiMguNo bhavatItyAha aNegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihae pUriNNae, se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe jnnvyprigghaae|suutrm 114 / / anekAni cittAni kRSivANijyAvalaganAdIni yasyAsAvanekacittaH, khaluravadhAraNe, saMsArasukhAbhilASyanekacitta eva bhavati, ayaM puruSa iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate, atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNa ca dRSTAnto vAcya iti / yazcAnekacitto bhavati sa kiM kuryAdityAha- se keyaNa mityAdi, dravyaketanaM cAlanI paripUrNakaH samudro veti bhAvaketanaM lobhecchA, tadasAvanekacittaH kenApyabhUtapUrvaM pUrayitumarhati, arthitayA zakyAzakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pi pravartata ityuktaM bhavati,sacalobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAdityAha-se aNNavahAe ityAdi,salobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati, tathA'nyeSAM zArIramAnasaparitApanAya, tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya, janapade bhavA jAnapadAH kAlapraSThAdayo rAjAdayo vA tadvadhAya, magadhAdijanapadA vA tadvadhAya, tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya dasyurayaM pizuno vetyevaM marmoddhaTTanAya, tathA janapadAnAM- magadhAdInAM parigrahAya, prabhavatIti srvtraadhyaahaarH|| 114 // kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA'pIti darzayati AsevittA etaM (vaM) aTuM iccevege samuTThiyA, tamhA taM biiyaM no seve, nissAraM pAsiya nANi, uvavAyaMcavaNaM NaccA, aNaNNaM cara // 284
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 285 // zrutaskandhaH 1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, dvitIyoddezakaH sUtram 115 niSkarmadarzinaH |svarUpam mAhaNe, se na chaNe na chaNAvae chaNataM nANujANai, nivviMda naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI, nisaNNe pAvehiM kammehiM / / sUtram 115 // evaM- anantaroktamarthamanyavadhaparigrahaparitApanAdikamAsevya ityeveti lobhecchApratipUraNAyaiva eke bharatarAjAdayaH samutthitAH samyagyogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAsravadvArANi hitvA kiM vidheyamityAha- tamhA yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJastasmAddhogalipsutayA taM dvitIyaM mRSAvAdamasaMyamaM vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca viSayA niHsArA iti darzayati- nissAraM ityAdi, sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptistadabhAvAnniHsArastaM dRSTvA jJAnI tattvavedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAm, devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati- uvavAyaM cavaNaM NaccA upapAtaM-janma cyavanaMpAtastacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti, yato niHsAro viSayagrAmaH samastaH saMsAro vA sarvANi ca sthAnAnyazAzvatAni, tataH kiM kartavyamityAha- aNaNNa mityAdi, mokSamArgAdanyo'saMyamo nAnyo'nanya:- jJAnAdikastaM cara mAhaNa iti muniH / kiM ca- se na chaNe ityAdi,sa munirananyasevI prANinona kSaNuyAt-na hanyAt nApyaparaM ghAtayet ghAtayantaM na samanujAnIyAt / caturthavratasiddhaye tvidamupadizyate- nivviMda ityAdi, nirvindasva jugupsasva viSayajanitAM naMdi pramodam, kimbhUtaH san? prajAsustrISu arakto- rAgarahito, bhAvayecca yathaite viSayAH kimpAkaphalopamAstrapuSIphalanibandhanakaTavaH, atastadarthe parigrahAgrahayogaparAmakho bhavediti, uttamadharmapAlanArthamAha- aNoma ityAdi, avamaM hInaM mithyAdarzanAviratyAdi tadviparyastamanavamaM tadraSTuM yet evaM dhanantamanyaM na (pr0)| 0 naMdI (pr0)| // 285 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 286 // zIlamasyetyanavamadarzI samyagdarzanajJAnacAritravAn, evambhUtaH san prajAnugAM nandiM nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamasaMdarzI | zrutaskandhaH1 sa kimbhUto bhavatItyAha- nisanna ityAdi, pApopAdAnebhyaH karmabhyo niSaNNo-nirviNNaH pApakarmabhyaH pApakarmasu vA karttavyeSu / | tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, nivRtta itiyAvat // 115 // kiMca dvitIyoddezakaH kohAimANaM haNiyA yavIre, lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA yavIre virae vahAo, chiMdina soyaM lahubhUyagAmI ||suugaa08|| sU0gA08-9 | niSkarmadarzinaH gaMthaM pariNNAya iha'jja! dhIre, soyaM pariNAya carija daMte / ummaja la<
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 287 // pratyAkhyAnaparijJayA parityajet, kiMca-soya mityAdi, viSayAbhiSvaGgaH saMsArazrotastat jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyama carediti, kimabhisandhAya saMyama caredityAha- ummajja laDu mityAdi, iha mithyAtvAdizaivalAcchAditasaMsArahade jIvakacchapaH zrutizraddhAsaMyamavIryarUpamunmajjanamAsAdya- labdhvA, anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAt mAnuSeSvityuktam, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha- no pANiNa mityAdi, prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM prANAnpaJcendriyatrividhabalocchrAsanizvAsAyuSkalakSaNAn no samArabhethAH na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnamA kRthA ityuktaM bhavati, itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // iti zItoSNIyAdhyayane dvitiiyoddeshkH|| zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, tRtIyoddezakaH sUtram 116 pramattApramatta lakSaNam ||tRtiiyaadhyyne tRtiiyoddeshkH|| | ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditam, na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApAkAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate, ato'nena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedaM saMdhiM loyasya jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA na vighAyae, jamiNaM annamannavitigicchAe paDilehAe na karer3a pAvaM kammaM, kiM tattha muNI kAraNaM siyaa?||suutrm 116 // tatra sandhirdravyato bhAvatazca, tatra dravyataH kuDyAdivivaraM bhAvataH karmavivaram, tatra darzanamohanIyaM yadudIrNaM tatkSINaM zeSamupaOM tato'nena (pr0)| // 287 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAI niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 288 // zrutaskandhaH 1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, tRtIyoddezaka: sUtram 116 pramattApramatta lakSaNam zAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadivA jJAnAvaraNIyaM viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamityayaM samyagjJAnAvAptilakSaNa : sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhistaM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDyanigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvopalabhya na pramAdaH zreyAn, evaM mumukSorapi karmavivaramAsAdya kSaNamapi / putrakalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti, yadivA sandhAnaM sandhiH, sa ca bhAvasandhirjJAnadarzanacAritrAdhyavasAyasya karmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM-mIlanam, etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAdvA loke jJAnadarzana-2 cAritrArhe bhAvasandhiM jJAtvA tadakSuNNapratipAlanAya vidheyamiti, yadivA sandhiH-avasaro dharmAnuSThAnasya taM jJAtvA lokasyabhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaMna kuryAt / sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha-Ayao ityAdi, yathA hyAtmanaH sukhamiSTamitarattvanyathA tathA bahirapi-Atmano vyatiriktAnAmapi jantUnAM sukhapriyatvamasukhApriyatvaM ca pazya avadhAraya / tadevamAtmasamatAM sarvaprANinAmavadhArya kiMkartavyamityAha- tamhA ityAdi, yasmAtsarve'pi jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAtteSAM na hantA na vyApAdakaH syAnnApyaparaistAna jantUna vividhaiH-nAnAprakArairupAyairghAtayet vighAtayediti, yadyapi kAMzcit sthUlAn sattvAn svayaM pASaNDino naghnanti tathA'pyauddezikasannidhyAdiparibhogAnumateraparairghAtayanti / na caikAntena pApakarmA-karaNamAtratayA zramaNo bhvtiiti| darzayati- jamiNa mityAdi, yadidaM- yadetat pApakarmAkaraNatAkAraNam, kiM tad?, darzayati- anyo'nyasya parasparaM yA vicikitsA- AzaGkA parasparato bhayaM lajjA vA tayA tAM vA pratyupekSya parasparAzaGkayA'pekSayA vA pApaM karma- pApopAdAnaM / karmAnuSThAnaM na karoti na vidhatte, kiM prazne kSepe vA, tatra tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt?, kiM muniritikRtvA lavakSaNamapi (mu0)| // 288 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 289 // zrutaskandha:1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, tRtIyoddezakaH sUtram 117 pramattApramatta lakSaNam pApakarma na karoti?, kAkvA pRcchati, yadivA yadi nAmAsau yathoktanimittAtpApAnuSThAnavidhAyI na saJjajJe kimetAvataiva munirasau?, naiva munirityarthaH, adrohAdhyavasAyo hi munibhAvakAraNam, sa ca tatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt, vineyo vA 0 pRcchati- yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkarmAdipariharaNaM tanmunibhAvAGgatAM yAtyAhosvinneti?, AcArya Aha- saumya! nirastAparavyApAraH zRNu jamiNa-mityAdi, aparopAdhinirastaheyavyApAratvameva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, yataHzubhAnta:karaNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvo nAnyatheti, ayaM tAvannizcayanayAbhiprAyo vyavahArAbhiprAyeNa tUcyate yo hi samyagdRSTirutkSiptapaJcamahAvratabhArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayA guvA'dyArAdhyabhayena gauraveNa vA kenicidAdhAkarmAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthodbhAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikA janavijJAtAHkriyAH karoti, tatra tasya munibhAva eva kAraNam, tvyaapaaraapaaditpaarmpryshubhaadhyvsaayopptteH|| 116 // tadevaM zubhAnta:karaNavyApAravikalasya munitve sadasadbhAvaH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAva ityata Aha samayaM tatthuvehAe appANaM vippasAyae- aNannaparamaM nANI, no pamAe kyaaivi| Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jaave|| sU0gA0 10 // virAgaM rUvehiM gacchijjA mahayA khuDDaehi ya, AgaI gaI pariNNAya dohivi aMtehiM adissamANehiM se na chijjaina bhijjai na Dajjhai na hamai kaMcaNaM svvloe|suutrm 117 // samabhAvaH samatA tAMtatrotprekSya-paryAlocya samatAvyavasthito yadyatkaroti yena kenacitprakAreNAneSaNIyapariharaNaM lajjAdinA janaviditaM copavAsAdi tatsarvaM munibhAvakAraNamiti, yadivA samayaM-AgamaM tatrotprekSya yadAgamoktavidhinAnuSThAnaM tatsarvaM munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, tena cAgamotprekSaNena samatotprekSayA vA''tmAnaM viprasAdaye vividhaM prasAdayedAgamaparyAlocanena
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 290 // samatAdRSTyA vA AtmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAd / AtmaprasannatA ca saMyamasthasya zrutaskandhaH1 bhavati, tatrApramAdavatA bhAvyamityAha ca- aNaNNaparama mityAdyanuSTup, na vidyate'nyaHparamaH- pradhAno'smAdityananyaparamaH tRtIyamadhyayanaM | zItoSNIyaM, saMyamastaM jJAnI paramArthavit no pramAdayet tasya pramAdaM na kuryAtkadAcidapi, yathA cApramAdavattA bhavati tathA darzayitumAha tRtIyoddezakaH Ayagutte ityAdi, indriyanoindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH sadA sarvakAlaM yAtrA-saMyamayAtrA tasyAM mAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca sUtram 117 pramattApramatta accAhArona sahe ityAdi, tayA''tmAnaM yApayedyathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAdityuktaM lakSaNam bhavati, uktaM ca AhArArthaM karma kuryAdanindyaM, syAdAhAraH praannsndhaarnnaarthm| prANA: dhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt ||1||saivaatmgupttaa kathaM syAditi cedAha-virAga mityAdi, viraJjanaM virAgastaM virAgaMrUpeSu manojJeSu cakSurgocarIbhUteSu / gacched yAyAt, rUpamatIvA''kSepakArI ato rUpagrahaNam, anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaM gacchedityuktaM syAt, mahatAdivyabhAvena yavyavasthitaM rUpaM kSullakeSu vA manuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi, athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullaM ceti kriyA pUrvavat, nAgArjunIyAstu paThanti visayaMmi paMcagaMmIvi, duvihami tiyaM tiyN| bhAvao suGa jANittA, se na lippai dosuvi|| 1||shbdaadivissypnycke'pi iSTAniSTarUpatayA dvividhe hInamadhyamotkRSTabhedamityetat bhAvataH- paramArthataH suSThu jJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAM na lipyate, tadakaraNAditi bhAvaH, syAt- kimAlambyaitatkarttavyamityAhaAgai mityAdi, AgamanaM- AgatiH sA ca tiryamanuSyayozcaturdA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAda, devanArakayordvadhA, tiryagmanuSyagatibhyAmevAgamanasadbhAvAd, evaM gatirapi, manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAd, atastAmAgatiM gatiM ca parijJAya saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvAdantau rAgadveSau tAbhyAM // 290 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 291 // lakSaNam dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAM vA, ktvApratyayasyottarakriyAmAha-se ityAdi, saH- AgatigatiparijJAtA zrutaskandhaH1 rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate'syAdinA na bhidyate kuntAdinA na dahyate pAvakAdinA na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bahuzaH, tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, athavA rAgadveSAbhAvAt siddhyatyeva tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni kaMcaNa miti vibhaktipariNAmAt / tRtIyoddezakaH kenacitsarvasminnapi loke na chidyatenApi bhidyate rAgadveSopazamAditi, tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgastadabhAvAcca sUtram 117 pramattApramatta chedanAdisaMsAraduHkhAbhAvaH / apare ca sAmpratakSiNaH kuto vayamAgatAH? kva yAsyAmaH? kiM vA tatra naH sampatsyate?, naivaM bhAvayantyataH saMsArabhramaNapAtratAmatanubhavantIti darzayitumAha avareNa pulviMna saraMti ege, kimassa tIyaM kiNvaa''gmissN|bhaasNti ege iha mANavAo,jamassa tIyaM tmaagmissN||suu0gaa011|| nAIyamaTuM na ya AgamissaM, aTuM niyacchanti thaagyaa| vihuyakappe eyANupassI, nijjhosaittA khavage mhesii|suu0gaa012|| ___ rUpakam, apareNa pazcAtkAlabhAvinA saha pUrvamatikrAntaM na smarantyeke'nye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya jantornarakAdibhavodbhUtaMbAlakumArAdivayopacitaMvA duHkhAdyatItaM kiMvA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo. bhAvIti, yadi punaratItAgAmiparyAlocanaM syAnna tarhi saMsAre ratiH syAditi, uktaM ca- keNaM mametthuppattI kahaM io taha puNo'vi / gaMtavvaM? / jo ettiyapi ciMtai itthaM so ko na nivinnnno?||1||eke punarmahAmithyAjJAnino bhASante- iha asmin saMsAre manuSyaloke vA mAnavA- manuSyA yathA yadasya jantoratItaM strIpuMnapuMsakasubhagadurbhagazvagomAyubrAhmaNakSatriyaviTzUdrAdibhedAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaM tadevAgamiSyaM- AgAmIti, yadivA na vidyate para:- pradhAno'smAdityaparaH- saMyamastena vAsitacittAH santaH pUrvaM 8 0 kena mamAtrotpattiH kvetaH tathA punarapi gntvym| ya iyadapi cintayati atra sa kaH na nirviNaH? // 1 // // 291 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 292 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, tRtIyoddezakaH sUtram 117 pramattApramatta lakSaNam pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogAdi na smaranti na tadanusmRtiM kurvate, eke rAgadveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti, kiM ca- asya jantoratItaM sukhaduHkhAdi kiM vA''gamiSyaM- AgAmItyetadapi na smaranti, yadivA kiyAn kAlo'tikrAntaH kiyAneSyati, lokottarAstu bhASante- eke rAgadveSarahitAH kevalinazcaturdazapUrvavido vA yadasya jantoranAdinidhanatvAt kAlazarIrasukhAdyatItamAgAminyapi tadeveti, apare tu paThanti-avareNa puvvaM kiha se atItaM, kiha AgamissaM na saraMti ege| bhAsanti ege iha mANavAo, jaha se aIaMtaha aagmissN||1|| apareNa janmAdinA sArdhaM pUrvaM- atikrAntaM janmAdi na smaranti, kathaM vA kena vA prakAreNAtItaM sukhaduHkhAdi, kathaM caiSyamityetadapi na smaranti, eke bhASante-kimatra jJeyaM?, yathaivAsya rAgadveSamohasamutthaiH karmabhirbaddhyamAnasya jantostadvipAkAMzcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAntamAgAmyapi tatprakArameveti, yadivA pramAdaviSayakaSAyAdinA karmANyupacityeSTAniSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'-8 tikrAntastathAgAmyapi yAsyati, ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaste pUrvottaravedina ityetadarzayitumAha- nAIya mityAdi, tathaivaapunarAvRttyA gataM- gamanaM yeSAM te tathAgatAH- siddhAH, yadivA yathaiva jJeyaM tathaiva gataM- jJAnaM yeSAM te tathAgatAH- sarvajJAH, te tu nAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchanti-avadhArayanti nApyanAgatamatikrAntarUpatayaiva, vicitratvAt pariNateH, punararthagrahaNaM paryAyarUpArtham, dravyArthatayA tvekatvameveti, yadivA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaMnApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smarantyabhilaSanti, ke?, tathAgatA:- rAgadveSAbhAvAt punarAvRttirahitAH, tuzabdo vizeSamAha, yathA mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, sarvajJAstu naivamiti / tanmArgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha-vihUyakappe ityAdi, vividhaM- anekadhA dhUtaM- apanItamaSTaprakAraM karma yena sa vidhUtaH, ko'sau? kalpa:- AcAro, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhUtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, // 292 //
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 293 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, tRtIyoddezaka: sUtram 118 pramattApramatta lakSaNam atItAnAgatasukhAbhilASI na bhavatItiyAvat, etadanudarzI ca kiMguNo bhavatItyAha-nijjhosa ityAdi, pUrvopacitakarmaNAM nijhoSayitA-kSapakaH kSapayiSyati vA tRjantametalluDantaM vA // 117 // karmakSapaNAyodyatasya ca dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukhaduHkhavikalpAbhAsasya yatsyAttaddarzayati kA araI ke ANaMde?, itthaMpi aggahe care, savvaM hAsaM pariccanja AlINagutto parivae, purisA!- tumameva tuma mittaM kiM bahiyA mittmicchsi?||suutrm 118 // iSTAprAptivinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitArthAvAptAvAnandaH, yogicittasya tu dharmazukladhyAnAvezAvaSTabdhadhyeyAntarAvakAzasyAratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvAdanutthAnamevetyato'padizyate-keyamarati ma ko vA''nanda iti?, nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM taharatirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAd yato'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyaratiratI, tadAha- etthaMpI tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAye na vidyate graho gAddhyaM tAtparya yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared- avatiSTheta, idamuktaM bhavati-zukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinnimittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha-savva mityAdi, sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajyAG-maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlIno gupto manovAkkAyakarmabhiH kUrmavadvA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazcAlInaguptaH sa evambhUtaH pariH-samantAdvajet parivrajet-saMyamAnuSThAnavidhAyI bhavediti / tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavadbhavati na paroparodheneti darzayati (r) paropAdhineti (pr0)| // 293 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 294 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayana zItoSNIyaM, tRtIyoddezakaH sUtram 119 pramattApramatta lakSaNama purisA ityAdi, yadivA tyaktagRhaputrakalatradhanadhAnyahiraNyAditayA akiJcanasya samatRNamaNimuktAleSTukAJcanasya mumukSorupasargavyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavettadapanodArthamAha- purisA' ityAdi, pUrNaH sukhaduHkhayoH puri zayanAdvA puruSojantuH, puruSadvArAmantraNaMtu puruSasyaivopadezArhatvAttadanuSThAnasamarthatvAcceti, kazcitsaMsArAdudvigno viSamasthito vA''tmAnamanuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA'nuzAsyate- yathA he puruSa- he jIva! tava sadanuSThAnavidhAyitvAttvameva mitram, viparyayAccAmitraH, kimiti bahirmitramicchasi?-mRgayase, yato jhupakAri mitram, sacopakAraH pAramArthikAtyantikaikAntikaguNopetaM sanmArgapatitamAtmAnaM vihAya nAnyena zakyo vidhAtum, yo'pi saMsArisukhasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmohavijRmbhitam, yato mahAvyasanopanipAtArNavapatanahetutvAdamitra evAsau, idamuktaM bhavati-AtmaivAtmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukhotpAdanAt viparyayAcca viparyayo, na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM bAhyo mitrAmitravikalpaH so'dRSTodayanimittatvAdaupacArika iti, uktaM hi-duppatthio amittaM appA supatthio a te mittaM / suhadukkhakAraNAo appA mittaM amittaM c||1|| tathAapyekaM maraNaM kuryAt, saMkruddho blvaanriH| maraNAni tvanantAni, janmAni ca krotyym||1||||118 // yo hi nirvANanirvarttakaM vratamAcarati sa Atmano mitram, sa caivambhUtaH kuto'vagantavyaH? kiMphalazcetyAha jaMjANijjA uccAlaiyaM taM jANijjA dUrAlaiyaM, jaMjANijjA dUrAlaiyaMtaMjANijjA uccAlaiyaM, purisA! attANamevaM abhiNigijA evaM dukkhA pamuccasi, purisA! saccameva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tarai, sahio dhammamAyAya seyaM smnnupssi|suutrm 119 // "duSprasthito'mitra AtmA suprasthitazca te mitrm| sukhaduHkhakAraNAt AtmA mitramamitrazca / / 1 // OM vRttamA0 (pr0)| 294
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 295 / / pramattApramatta yaM puruSaM jAnIyAt paricchindyAtkarmaNAM viSayasaGgAnAM coccAlayitAraM-apanetAraM taM jAnIyAd dUrAlayikamiti, dUre zrutaskandhaH1 sarvaheyadharmebhya ityAlayo dUrAlayaH- mokSastanmArgo vA sa vidyate yasyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikastamiti, hetuhetumaddhAvaM tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, darzayituM gatapratyAgatasUtramAha- jaM jANejje tyAdi, yaM jAnIyAddUrAlayikaM tu jAnIyAduccAlayitAramiti, etaduktaM bhavati- yo hi tRtIyoddezakaH karmaNAM tadAsravadvArANAM coccAlayitA- apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThAyI sa karmaNA sUtram 120 muccAlayiteti, saca Atmano mitramato'padizyate-purisA ityAdi, he jIva! AtmAnamevAbhinigRhya dharmadhyAnAbahirviSayAbhi lakSaNam vaGgAya niHsarantamavarudhya tataH evaM anena prakAreNa duHkhAtsakAzAdAtmAnaM pramokSyasi, evamAtmA karmaNAM uccAlayitA''tmano mitraM bhvti| api ca- purisA ityAdi, he puruSa! sadbhayo hitaH satyaH- saMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhiAsevanAparijJayA samanutiSTha, yadivA satyameva samabhijAnIhi gurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava, yadivA satyaHAgamastatparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanam / kimarthametaditi cedAha- saccasse tyAdi, satyasyaAgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI mAraM saMsAraM tarati, kiM ca- sahI tyAdi, sahito- jJAnAdiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH dharmaM zrutacAritrAkhyaM AdAya gRhItvA, kiM karotItyAha- zreyaH puNyamAtmahitaM vA samyag- aviparItatayA'nupazyati samanupazyati // 119 // ukto'pramattaH / tadguNAzca, tadviparyayamAhaduhaojIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyaMti // sUtram 120 // 8 // 295 // dvidhA-rAgadveSaprakAradvayenAtmaparanimittamaihikAmuSmikArthaM vA yadivA dvAbhyAM- rAgadveSAbhyAM hato dvihato duSTaM hato vA durhataH, sa kiM kuryAd?-jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravartate, / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 296 // zrutaskandhaH1 | tRtIyamadhyayanaM | zItoSNIyaM, tRtIyoddezakaH sUtram 121 pramattApramatta lakSaNam parivandanaM-parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTaM sarvAGgopAGgasundaramAlokya mAMjanAH sukhameva parivandiSyante, zrImAn, jIvyAstvaM bahUni varSazatasahasrANItyevamAdi parivandanam, tathA mAnanArthaM karmopacinoti, dRSTaurasabalaparAkrama mAmanye'bhyutthAnavinayAsanadAnAJjalipragrahAnayiSyantItyAdi mAnanam, tathA pUjanArthamapi pravarttamAnaH karmAnavairAtmAnaM bhAvayati, mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprAgbhArasya paro dAnamAnasatkArapraNAmasevAvizeSaiH pUjAM kariSyatItyAdi pUjanam, tadevamartha karmopacinoti / kiMca-jaMege ityAdi, yasmin parivandanAdinimitte eke rAgadveSopahatAH pramAdyanti, na te Atmane hitAH // 120 // etadviparItaM tvAha sahiodukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe,pAsimaMdavie lokAlokapavaMcAo muccai / / sUtram 121 / tibemi||||shiitossnniiyaadhyyne tRtIyoddezaH / / 3-3 // & sahito- jJAnAdisamanvito hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudbhavayA vA spRSTaH sanno jhaMjhAe tti novyAkulitamatirbhavet, tadapanayanAya nodyacched, iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA'niSTAvAptau ca dveSajhaJjheti, tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajediti bhAvaH / kiM ca- pAsima mityAdi, yaduktamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvat tamimamarthaM pazya paricchinddhi kartavyAkarttavyatayA vivekenAvadhAraya ko'sau ?- dravyabhUto- muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH, evambhUtazca kaM guNamavApnoti?Alokyata ityAlokaH, karmaNi ghaJ, loke caturdazarajvAtmake Aloko lokAlokastasya prapaJcaH- paryAptakAparyAptakasubhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvenAvalokyate, ekendriyAdirekendriya (yAdi) tvena, evaM paryAptakAparyAptakAdyapi 0jIvAstvaM (mu0)| (c) pravarttamAnAH.....bhAvayanti (mu0)| 0 jaM sege (pr0)| // 296 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 297 // vAcyam, tadevambhUtAtprapaJcAnmucyate-caturdazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatItiyAvad / itiH parisamAptau, bravImIti, zrutaskandhaH1 pUrvavat // 121 / / iti zItoSNIyAdhyayane tRtIyoddezakaH smaaptH|| | tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, caturthoddezakaH // tRtIyAdhyayane cturthoddeshkH|| sUtram 122 kaSAyavamane 8 uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pApakarmAkaraNatayA duHkhasahanA tIrthakRdupadezaH deva kevalAcchramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetatpratipAditam, niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAdbhavati, tadadhunA prAguddezArthAdhikAranirdiSTaM pratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedaM sevaMtA kohaMca mANaMca mAyaMca lobhaMca, eyaMpAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, aayaannNsgddbbhi||suutrm 122 // __sa jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulitamatirdravyabhUto lokAlokaprapaJcAt muktadezyaH svaparApakAriNaM krodhaM cala vamitA Tuvam udgiraNe ityasmAttAcchIlikastRn, tadyoge ca SaSThyAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA, luDantaM vaitat, yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAt krodhaM vamiSyati, evamuttaratrApi yathAsambhavamAyojyam, tatrAtmAtmIyopaghAtakAriNi krodhakarmavipAkodayAtkrodhaH, jAtikularUpabalAdisamuttho garvo mAnaH, paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH, kSapaNopazamakramamAzritya cakrodhAdikramopanyAsaH, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanasvagatabhedAvirbhAva (r) krodhaM vamitA (pr0)| // 227 //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 298 // nAya vyastanirdezaH, cazabdastuparvatapRthvIreNujalarAjilakSaNalakSakaH krodhasya,zailastambhAsthikASThatinizalatAlakSaNalakSako | zrutaskandha:1 mAnasya, vaMzakuDaGgImeSazRGgagomUtrikA'valekhakalakSaNalakSako mAyAyAH,kRmirAgakaImakhaJjanaharidrAlakSaNasUcako lobhasya, tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, tathA yAvajjIvasaMvatsaracAturmAsapakSasthityAvirbhAvakazceti / tadevaM krodhamAnamAyAlobhavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvo, caturthoddezaka: na tatsambhave sati, yata uktaM- sAmaNNamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA huti| mannAmi ucchupuppha va nipphalaM tassa sAmaNNaM // 1 // sUtram 122 kaSAyavamane ajiaM carittaM desUNAevi pubakoDIe / taMpi kasAiyametto hArei naro muhttennN||2||| svamanISikAparihArArthaM gautamasvAmyAha-eya tIrthakRdupadezaH mityAdi, etad yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat pazyakasya darzanaM sarvaM nirAvaraNatvAtpazyati upalabhata iti pazyaH sa eva hai pazyakaH- tIrthakRt zrIvarddhamAnasvAmI tasya darzanaM- abhiprAyo yadivA dRzyate yathAvasthitaM vastutattvamaneneti darzanaM- upadezo, na svamanISikA, kimbhUtasya pazyakasya darzanamityAha- uvaraya ityAdi, uparataM dravyabhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH zastrAdvoparataH zastroparataH,bhAvazastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA, tasmAduparataH, idamuktaM bhavati- tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH, evamanyenApi mumukSuNA tadupadezavarttinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti, zastroparamakAryaM darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha- paliyaMtakarassa paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti saNTaGkaH / yathA ca tIrthakRt saMyamApakArikaSAyazastroparamAtkarmaparyantakRdevamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha-AyANa mityAdi, AdIyate gRhyate AtmapradezaiH (r)zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhavanti / manye ikSupuSpavat niSphalaM tasya zrAmaNyam // 1 // yadarjitaM cAritraM dezonayA'pi pUrvakoTyA / tadapi kaSAyitamAtro hArayati naro muhUrtena // 2 // OM bhAve zastraM (mu0)| // 298 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 299 // saha zliSyate'STaprakAraM karma yena tadAdAnaM-hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vA tatsthitenimittatvAtkaSAyA vA''dAnaM zrutaskandhaH 1 tadvamitA svakRtabhidbhavati, svakRtamanekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit, yo hyAdAnaM karmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH, tIrthakaropadezenApi parakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAt / caturthoddezakaH svakRtagrahaNam, tIrthakareNApi parakRtakarmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sakalapadArthasattAvyApitvenAva-8 sUtram 123 kaSAyavamane sthAnAt // 122 / / nanu ca heyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sau na sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataiva paropakArakartRtvena tIrthakRdupadezaH tIrthakaratvopapatteH, tadetanna satAMmanAMsyAnandayati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitAhitaprAptiparihAropadezAsambhavo, yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha jeegaMjANaise savvaM jANai, je savvaM jANaise egaMjANai // sUtram 123 / / yaH kazcidavizeSitaH ekaM paramANvAdi dravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM svaparaparyAyaM vA jAnAti paricchinatti sa sarvaM svaparaparyAyaM jAnAti, atItAnAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvitvAd, idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha-8 je saba mityAdi, yaH sarvaMsaMsArodaravivaravarti vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaivAtItAnAgataparyAyabhedaistattatsvabhAvApattyA'nAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi, taduktaM- egadaviyassa je atthapajjavA vayaNapajjavA vaavi| tIyANAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM // 1 // // 123 // tadevaM sarvajJastIrthakRt, sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaM dadA // 299 // tIti darzayati O ekadravyasya ye'rthaparyavA vacanaparyavA vA'pi / tItAnAgatabhUtA (vartamAnA) tAvattad bhavati dravyam // 1 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 300 // savvao pamattassa bhayaM, savvao appamattassa natthi bhayaM, je egaM nAme se bahuM nAme, je bahuM nAme se egaM nAme, dukkhaM logassa zrutaskandha:1 jANittA vaMtA logassa saMjogaMjaMti vIrA mahAjANaM, pareNa paraMjaMti, nAvakaMkhaMti jIviyaM // sUtram 124 // tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, sarvataH-sarvaprakAreNa dravyAdinA yadbhayakAri karmopAdIyate tataH pramattasya madyAdipramAdavato bhayaM bhItiH, tadyathA-pramatto hi caturthoddezaka: karmopacinoti dravyataH sarvairAtmapradezaiH kSetrataH SaDdigvyavasthitaM kAlato'nusamayaM bhAvato hiMsAdibhiH, yadivA sarvatra sarvato sUtram 124 kaSAyavamane bhayamihAmutra ca, etadviparItasya ca nAsti bhayamiti, Aha ca- savvao ityAdi, sarvataH aihikAmuSmikApAyAd apramattasya / tIrthakRdupadezaH AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApasadAtsakAzAtkarmaNo vA, apramattatA ca kaSAyAbhAvAdbhavati, tadabhAvAccAzeSamohanIyAbhAvaH, tato'pyazeSakarmakSayaH, tadevamekAbhAvesati bahUnAmabhAvasambhavaH, ekAbhAvo'pi bahvabhAvanAntarIyaka ityevaM gatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAvaM darzayitumAha- je ega mityAdi, yo hi pravarddhamAnazubhAdhyavasAyAdhirUDhakaNDakaH ekaManantAnubandhinaM krodhaM nAmayati kSapayati sa bahUnapi mAnAdInnAmayati kSapayati apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAnnAmayati, mohanIyaM caikaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtI mayati, yo vA bahUna sthitivizeSAnnAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati mohanIyaM vA, tathAhi-ekonasaptatibhirmohanIyakoTIkoTibhiH kSayamupAgatAbhiH jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonatriMzadbhiH nAmagotrayorekonaviMzatibhiH zeSakoTIkoTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNArho bhavati, nAnyadetyato'padizyate yo| bahunAmaH sa eva paramArthata ekanAma iti, nAma iti kSapako'bhidhIyate upazAmako vA, upazamazreNyAzrayeNaikabahapazamatA baDhekopazamatA vA vAcyeti, tadevaM baDhekakAbhAvamantareNa mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH, tadabhAve ca jantUnA (c) je egaNAme se bahuNAme, je bahuNAme se egaNAme (pr0)| 0 dhIrA (mu0)| // 300 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 301 // zrutaskandhaH1 tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, caturthoddezaka: sUtram 124 kaSAyavamane tIrthakRdupadezaH bahuduHkhasambhava iti darzayati- dukkha mityAdi, duHkhaM asAtodayastatkAraNaM vA karma tat lokasya bhUtagrAmasya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca yathA tadabhAvo bhavati tathA vidadhyAt, kathaM tadabhAvaH? kA vA tadabhAve guNAvAptirityubhayamapi darzayitumAha- vaMtA ityAdi, vAntvA tyaktvA lokasya- Atmavyatiriktasya dhanaputrazarIrAdeH saMyogaM mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIraduHkhAdihetuM taddhetukarmopAdAnakAraNaM vA yAnti gacchanti vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH yAntyanena mokSamiti yAnaMcAritraM taccAnekabhavakoTidurlabhaM labdhamapi pramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato mahacchabdena vizeSyate, mahacca tadyAnaM ca mahAyAnam, yadivA mahadyAnaM- samyagdarzanAditrayaM yasya sa mahAyAno- mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt kimekenaiva bhavenAvAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa?, ubhayathA'pi brUmaH, tadyathA-avAptatadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena muktyavAptiraparasya tvanyatheti darzayati- pareNa para mityAdi, samyaktvapratiSiddhanarakagatitiryaggatayo jJAnAvAptiyathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnuvanti, tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetrasukulotpattyArogyazraddhAzravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, punarapi tatazcyutasyAvAptamanuSyAdisaMyamabhAvasyAzeSakarmakSayAnmokSaH, tadevaM pareNa-saMyamenoddiSTavidhinA paraM svargaM pAramparyeNApavargamapi yAnti, yadivA pareNa samyagdRSTiguNasthAnena paraM dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhitiSThanti, pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH paraM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayaM ghAtibhavopagrAhikarmaNAM vA kSayamavApnuvanti, evaMvidhAzca karmakSapaNodyatA jIvitaM kiyadgataM kiMvAzeSamityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaMnAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM dhIrA (mu0)| // 301 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 302 / / vA nAvakAGkSantIti, yadivA pareNa paraM yAntItyuttarottarAM tejolezyAmavApnuvantIti, uktaM ca- je ime ajjattAe samaNA niggathA viharaMti zrutaskandhaH1 ee NaM kassa teyalessaM vIIvayaMti?, goyamA!, mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vIivayai, evaM dumAsapariyAe zItoSNIyaM, asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaM caumAsapariyAe gahagaNanakkhattatArArUvANaM joisiyANaM caturthoddezaka: devANaM, paMcamAsapariyAe caMdimasUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM teulessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsapariAe. sUtram 125 kaSAyavamane saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANaM devANaM, navamAsapariAe mahAsukkasahassArANaM devANaM, dasamAsapariyAe tIrthakRdupadeza: ANayapANayaAraNacuANaM devANaM, egArasamAsapariyAe gevejjANaM, bArasamAse samaNe niggathe aNuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaMvIyavayai, teNa paraM sukke sukkAbhijAI bhavittA ao pacchA sijjhi||124 // yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa kimekakSayAdeva pravarttate / uta netyAha ega vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDho vigiMcamANe egaM, vigiMcaIsaDDI ANAe mehAvI logaMca ANAe abhisamiccA akuobhayaM, asthi satthaM pareNa paraM, natthi asatthaM pareNa paraM / / sUtram 125 // ekaM anantAnubandhinaM krodhaM kSapakazreNyArUDhaH kSapayan pRthag anyadapi darzanAdikaM kSapayati, baddhAyuSko'pi darzanasaptakaM ya ime adyatayA zramaNA nirgranthA viharanti, ete kasya tejolezyA vyativrajanti?, gautama! mAsaparyAyaH zramaNo nigrantho vyantarANAM devAnAM tejolezyA vyativrajati, evaM dvimAsaparyAyaH asurendravarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAm, trimAsaparyAyo'surakumArANAM devAnAM caturmAsaparyAyaH grahagaNanakSatratArArUpANAM jyotiSkAnAM devAnAm,8 paJcamAsaparyAyaH candrasUryayorkotiSkendrayojyotIrAjayostejolezyAm, SaNmAsaparyAyaH saudharmezAnAnAM devAnAm, saptamAsaparyAyaH sanatkumAramAhendrANAM devAnAm, / 302 // aSTamAsaparyAyo brahmalokalAntakAnAM devAnAm, navamAsaparyAyo mahAzukrasahasrArANAM devAnAm, dazamAsaparyAya AnataprANatAraNAcyutAnAM devAnAm, ekAdazamAsaparyAyo 8 graiveyakANAm, dvAdazamAsaH zramaNo nirgrantho'nuttaropapAtikAnAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, tataH paraM zuklaH zuklAbhijAtibhU (tyo bhU0) tvA tataH pazcAtsidhyati /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 303 // yAvatkSapayati, pRthaganyadapi kSapayannavazyamanantAnubandhinamekai kSapayati pRthakkSayAnyathAnupapatteH, kiMguNaH punaH kSapakazreNiyogyo / zrutaskandhaH 1 bhavatItyAha- saDDI ityAdi, zraddhA- mokSamArgodyamecchA vidyate yasyAsau zraddhAvAn AjJayA tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM, yathoktAnuSThAnavidhAyI medhAvI apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNyarho nApara iti / kiM ca-logaM ca ityAdi, caH samuccaye, caturthoddezakaH lokaM SaDjIvanikAyAtmakaM kaSAyalokaM vA AjJayA maunIndrAgamopadezena abhisametya jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na sUtram 126 kutazcinnimittAdbhayaM bhavati tathA vidheyam, kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva pariharna kutazvidbhayamupajAyata iti, lokaM kaSAyavamane vA carAcaramAjJayA-AgamAbhiprAyeNAbhisametya na kutazcidaihikAmuSmikApAyasandarzanato bhayaM bhavati / tacca bhayaM zastrAddha tIrthakRdupadezaH vati, tasya ca zastrasya prakarSagatirastyuta neti?, astIti darzayati- atthi ityAdi, tatra dravyazastraM kRpANAdi tatpareNApi paramasti-tIkSNAdapi tIkSNataramasti, lohakartRsaMskAravizeSAt, yadivA zastramityupaghAtakAritata ekasmAtpIDAkAriNo'nyat pIDAkAryutpadyate tato'pyaparaM tato'pyaparamiti, tadyathA- kRpANAbhighAtAdvAtotkopastataH ziro'rtistasyA jvarastato'pi mukhazoSamUrchAdaya iti, bhAvazastrapAramparyaM tvekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati, yathA ca zastrasya prakarSagatirasti pAramparya vA vidyate azastrasya tathA nAstIti darzayitumAha- natthi ityAdi, nAsti na vidyate, kiM tad?azastraM saMyamastat pareNa para miti prakarSagatyApannamiti, tathAhi-pRthivyAdInAM sarvatra tulyatA kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA . jAnAti so'paramAnAdidarzyapItyetadeva pratisUtraM lagayitavyamityAhaje kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pijjadaMsI, je pijjadaMsI se // 303 // dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se ObandhinAmekaM kSapayati pRthag-anyad kSayAnyathAnupapatteH, kiMguNaH kSapakaH (mu0)|
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 304 // narayadaMsI, je narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhdNsii|se mehAvI abhiNivaTTijA kohaM ca mANaMca mAyaMca lobhaMca pillaM zrutaskandha:1 ca dosaMca mohaMca gabbhaMca jammaMcamAraMca narayaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / eyaM pAsagassa daMsaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM tRtIyamadhyayanaM nisiddhAsagaDabbhi, kimatthi ovAhI pAsagassa? na vijai?, ntthi|| sUtram 126 // tibemi||shiitossnniiyaadhyynm / / zItoSNIyaM, caturthoddezakaH yo hi krodhaM svarUpato vetti anarthaparityAgarUpatvAjjJAnasya pariharati ca sa mAnamapi pazyati pariharati ceti, yadivA yaH sUtram 126 krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati, mAnAdhmAto bhavatItyarthaH, evamuttaratrApi Ayojyam, yAvat sa duHkhadarzIti, sugamatvAnna kaSAyavamane viviyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnnivarttanamAha-se ityAdi, sa medhAvI abhinivarttayed vyAvarttayet, kiMtat?-'krodhamityAdi tIrthakRdupadezaH yAvahuHkham, sugamatvAdvyAkhyAnAbhAvaH, svamanISikAparihArArthamAha- eya mityAdi, etad anntroktmuddeshkaaderaarbhy| pazyakasya-tIrthakRto darzanaM-abhiprAyaH, kimbhUtasya?- uparatazastrasya paryantakRtaH, punarapi kimbhUto'sau?-AyANa mityAdi, AdAnaM karmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmabhidasAviti, kiMcAsya bhavatItyAha- kimatthI tyAdi, pazyakasya kevalinaH upAdhiH vizeSaNaM upAdhIyata iti vopAdhiH, dravyato hiraNyAdirbhAvato'STaprakAraM karma,sa dvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate?, nAstIti, etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati, yathA so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsa (ya) tA. sarvametadazrAvi tadbhavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayeti / gataH sUtrAnugamaH, tadgatauca smaaptshcturthoddeshkH||126||ttsmaaptau cAtItAnAgatanayavicArAtidezAt samAptaMzItoSNIyAdhyayanamiti ||grnthaagrm 790 // // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau tRtIyamamadhyayanaM zItoSNIyAkhyaM smaaptm|| // 30
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 305 // zrutaskandhaH 1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, prathamoddezakaH niyuktiH 214-215 arthAdhikAraH // atha caturthamadhyayanaM samyaktvAkhyam // ||prthmoddeshkH|| uktaM tRtIyamadhyayanam, sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha zastraparijJAyAmanvayavyatirekAbhyAM SaDjIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvAjIvapadArthadvayaM vyutpAditam, tadvadhe bandhaM viratiM ca bhaNatA''sravasaMvarapadArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyata iti vadatA bandhanirjare gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitam, tattvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate, tadadhunA pratipAdyate, anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvopakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyaktvAkhyaH zastraparijJAyAM prAgevAbhANi, uddezakArthAdhikArapratipAdanAya tu niyuktikAra Aha ni0- paDhame sammAvAo bIe dhmmpyvaaiyprikkhaa| taie aNavajjatavona hu bAlataveNa mukkhutti // 214 // ni0- uddesaMmicautthe samAsavayaNeNa NiyamaNaM bhaNiyaM / tamhA ya nANadasaNatavacaraNe hoi jaiyatvaM / / 215 // prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag-aviparIto vAdaH samyagvAdo- yathAvasthitavastvAvirbhAvanam, dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dharmA pravadituMzIlaM yeSAM te dharmapravAdinasta eva dharmapravAdikAH, dharmaprAvAdukA ityarthasteSAM parIkSAyuktAyuktavicAraNamiti, tRtIye'navadyatapovyAvarNanam, naca bAlatapasA-ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH, caturthoddezake tu samAsavacanena saddhepavacanena niyamanaM bhaNitaM saMyama ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktam, dvitIye tu samyagjJAnam,
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 306 // tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti, tasmAccazabdo hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM zrutaskandhaH1 tasmAt jJAnadarzanatapazcaraNeSu mumukSuNA yatitavyaM tatpratipAlanAya yAvajjIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH // 214-215 // caturthamadhyayanaM samyaktvaM, adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyaktvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAha prathamoddezakaH ni0- nAmaMThavaNAsammaM davvasammaMca bhaavsmmNc| esokhalu sammassA nikkhevo cauvviho hoi||216|| niyuktiH 216-217 akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaM tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyabhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayiSurAha samyaktvani0- aha davvasamma icchANulomiyaM tesu tesudvesuN| kayasaMkhayasaMjutto pautta jaDha bhiNNa chiNNaM vA // 217 // nikSepAH 8 athe tyAnantarye jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasamyaktvamityAha, aicchAnulomika icchA-cetaHpravRttirabhiprAyastasyAnuloma anukUlaM tatra bhavamaicchAnulomikaM tacca teSu teSvicchA bhAvAnukUlyatAbhAkSu dravyeSu kRtAdhupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathAkRtaM-apUrvameva nirvartitaM rathAdi, tasya yathA'vayavalakSaNaniSpatterdravyasamyakkartustannimittacittasvAsthyotpatteH yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanAzukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyag 1, evaM saMskRte'pi yojyam, tasyaiva rathAderbhagnajIrNApoDhAparAvayavasaMskArAditi 2, tathA yayordravyayoH saMyogo guNAntarAdhAnAya nopamardAya upabhokturvA manaHprItyai payaHzarkarayoriva tatsaMyuktadravyasamyak 3, tathA yatprayuktaM dravyaM lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya prabhavati tatprayuktadravyasamyak 4, pAThAntaraM vA-uvautta / tti yadupayuktaM-abhyavahRtaM dravyaM manaHsamAdhAnAya prabhavati tadupayuktadravyasamyak 4, tathA jaDhaM-parityaktaM yaddhArAdi tattyaktadravyasamyak 5, tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpatterbhinnadravyasamyak 6, tathA'dhikamAMsAdicchedAcchinnasamyak 7, sarvamapyetatsamAdhAnakAraNatvAivyasamyak, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // 217 ||bhaavsmykprtipaadnaayaah // 3
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 307 // ni0-tivihaM tu bhAvasammaMdasaNa nANe tahA caritte ya / dasaNacaraNe tivihaM nANe duvihaM tu nAyatvaM // 218 // zrutaskandha:1 trividhaM bhAvasamyak-darzanajJAnacAritrabhedAt, punarapyekaikaM bhedata AcaSTe-tatra darzanacaraNe pratyekaM trividhe, tadyathA-anAdi caturthamadhyayana samyaktvaM, mithyAdRSTerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmaNo dezonasAgaropamakoTikoTIsthitikasyApUrvakaraNabhinnagranthe- prathamoddezakaH mithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena prathamaM samyaktvamutpAdayata aupazamikaM darzanaM 1, uktaM ca-UsaradesaM niyukti: 218 samyaktvadaDDellayaM ca vijjhAi vaNadavo ppp| iya micchattANudae uvasamasammaM lahai jiivo||1|| upazamazreNyAM caupazamikamiti 2, tathA nikSepAH samyaktvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM 2, darzanamohanIyakSayAt kSAyikaM 3, cAritramapyupazamazreNyAmaupazamikaM 1, kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaM cAritraM 2, cAritramohanIyakSayAtkSAyikaM 3, jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyam, tadyathA-kSAyopazamikaM kSAyikaMca, tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAt matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnam, samastakSayAtkSAyikaM kevalajJAnamiti / tadevaM trividhe'pi bhAvasamyaktve darzite sati parazcodayati-yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyaktvavAdo rUDho? yadihAdhyayane vyAvarNyate, ucyate, tadbhAvabhAvitvAditarayoH, tathAhi- mithyaadRsstteste| nastaH, atra casamyaktvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlAGganAdyavabodhArthaM dRSTAntamAcakSate- tadyathA- udayasenarAjJo vIrasenasUrasenakumAradvayam, tatra vIraseno'ndhaH, saca tatprAyogyA gAndharvAdikAH kalA grAhitaH, itarastvabhyastadhanurvedo lokazlAghyAM padavImagamat, etaccasamAkarNya vIrasenenApi rAjA vijJapto yathA'hamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe, rAjJA'pi tadAgrahamavagamyAnujJAtaH, tato'sau samyagupAdhyAyopadezAt prajJAtizayAdabhyAsavizeSAcca zabdavedhI saJjajJe, tena cArUDhayauvanena (r) USaradezaM dagdhaM ca vidhyAti vanadavaH praapy| evaM mithyAtvAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 1 // // 307 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 308 // zrutaskandha:1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, prathamoddezakaH niyuktiH 219-221 samyagnimathyAdRSTayo: siddhyasiddhI svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNAgaNitacakSurdarzanasadasadbhAvena zabdavedhitvAvaSTambhAtparabalopasthAne sati rAjA yuddhAyAdezaM yAcitaH, tenApi yAcyamAnena vitere, vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jajRmbhe, paraizcAvagatakumArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAsau jagrahe, sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApRcchya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitH|| 218 // tadevamabhyastavijJAnakriyo'picakSurvikalatvAnnAlamabhipretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikArogAthayopasaMhartumAha ni0- kuNamANo'viya kiriyaM paricayaMtovi synndhnnbhoe|dito'vi duhassa uraM na jiNai aMdho parANIyaM / / 219 // __kurvannapi kriyAM parityajannapi svajanadhanabhogAn dadadapi duHkhasyoraH na jayatyandhaH parAnIkamiti gAthArthaH // 219 // tadevaM dRSTAntamupadarya dArTAntikamAha ni0-kuNamANo'vi nivittiM pricyNto'visynndhnnbhoe| dito'vi duhassa uraM micchaddivIna sijjhai u // 220 // kurvannapi nivRttiM- anyadarzanAbhihitAm,tadyathA- paJca yamAH paJca niyamA ityAdikAM tathA parityajannapi svajanadhanabhogAn paJcAgnitapaAdinA dadadapiduHkhasyoraHmithyAdRSTirna sidhyati, turavadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAd, andhakumAravat asamarthaH kAryasiddhaye // 220 // yata evaM tataH kiM karttavyamityAha ni0- tamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNaMmi payaijjA / daMsaNavao hi saphalANi huMti tvnaanncrnnaaii||221|| __ yasmAtsiddhimArgamUlAspadaM samyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt, tasmAtkAraNAtkAnIkaMjetumanAH samyagdarzane prayateta, tasmiMzca sati yadbhavati taddarzayati-darzanavato hi hiH hetau yasmAtsamyagdarzaninaH saphalAni bhavanti tapojJAnacaraNAnyatastatra yatnavatA bhAvyamiti gAthArthaH / / 221 // prakArAntareNApi samyagdarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAnakAnAM guNamAvirbhAvayitumAha // 308 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH? // 309 // dRSTayoH ni0-sammattupattI sAvae ya virae annNtkmmNse| daMsaNamohakkhavae uvasAmante ya uvasaMte // 222 // zrutaskandhaH1 ni0-khavae yakhINamohe jiNe aseDhI bhave asaMkhijjA / tavvivarIo kAlo saMkhijjaguNAi seddhiie||223|| caturthamadhyayanaM samyaktvaM, samyaktvasyotpattiH samyaktvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGkhayeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthArddhAnte kriyAmapekSya sambandho / prathamoddezakaH lagayitavyaH, kathamasaGkhayeyaguNA zreNirbhavediti?, atrocyate, iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikA granthika- niyukti: 222-223 sattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saGkhayeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH sansAdhu samyagnimathyAsamIpaM jigamiSustasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan, tato'pi dharmaM pratipitsuH, asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'saGkhayeyaguNanirjaraka iti samyaktvotpattirvyAkhyAtA, tadanantaraM viratAviratiM pratipitsupratipadyamAnapUrvapratipannA siddhyasiddhI nAmuttarottarasyAsaGkhayeyaguNA nirjarA yojyA, evaM sarvaviratAvapIti, tato'pi pUrvapratipannasarvavirateH sakAzAt, aNaMtakammase tti padaikadeze padaprayoga iti yathA bhImaseno bhImaH satyabhAmA bhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH- bhAgA:-tAMzcikSapayiSurasaGgayeyaguNanirjarakaH, tato'pi kSapakaH, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzana-2 mohanIyatraye'bhimukhakriyArUDhApavargatrayamAyojyam, tato'pi kSINasaptakAtkSINasaptaka evopazamazreNyArUDho'saGkhayeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapicAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam, asmAdapi jino bhavasthakevalI, tasmAdapi zailezyavastho'saGkhyeyaguNanirjarakaH / tadevaM karmanirjarAyai asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH sottarottareSAmasaGkhayeyaguNA, uttarottarapravarddhamAnAdhyavasAyakaNDakopapatteriti, kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA saGkhtyeyaguNayA zreNyA jJeyaH, idamuktaM bhavati // 30
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 310 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayana samyaktvaM, prathamoddezakaH niyukti: 224 zramaNatvam sUtram 127 sarvaprANAdyahiMsAdiH yAvatkAlena yAvatkarmAyogikevalI kSapayati tAvanmAnaM karma sayogikevalI saGkhayeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvaddharmaM pipRcchiSustAvaneyamiti gAthAdvayArthaH // 222-223 // evamantaroktayA nItyA darzanavataH saphalAni tapojJAnacaraNAnyabhihitAni, yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH, kazcAsAvupAdhistamAha ni0- AhArauvahipUAiDIsuya gAravesu kaitaviyaM / emeva bArasavihe tavaMmina hu kaitave smnno||224|| AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca- AmarpoSadhyAdikA AhAropadhipUjarddhayastAsu nimittabhUtAsu jJAnacaraNakriyAM karoti, tathA gAraveSu triSu pratibaddho yatkaroti tatkRtrimamityucyate, yathA ca jJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrimaM sanna phalavadbhavati evaM sabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti, na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvo, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi, tadevaM nirupadhedarzanavatastapojJAnacaraNAni saphalAnIti sthitamato darzane yatitavyam, darzanaMca tattvArthazraddhAnam, tattvaM cotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaistIrthakRdbhiryadabhASi, tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati se bemi je aIyA je ya paDupannA je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMto tavve evamAikkhanti evaM bhAsaMti evaM paNNaviMti evaM parUviMtisavve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA na ajjAveyavvA na parighittavyA na pariyAveyavvA na uddaveyavvA, esa dhamme suddhe niie sAsae samicca loyaM kheyaNNehiM paveie, taMjahA- uTThiesu vA aNuTThiesu vA uvaTThiesu vA aNuvaTThiesu vA uvarayadaMDesu vA aNuvarayadaMDesuvAsovahiesuvA aNovahiesuvA saMjogaraesuvA asaMjogaraesuvA, taccaMceyaMtahA ceyaM assiM ceyNpvucci||suutrm 127 // gautamasvAmyAha-yathA so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti, yadivA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi nAparo, yadivA sezabdastacchabdArthe yacchraddhAne samyaktvaM // 310 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 311 // bhavati tadahaM tattvaM bravImIti, ye'tItAH- atikrAntA yeca pratyutpannAH- vartamAnakAlabhAvino ye cAgAminaH ta evaM prarUpayantIti zrutaskandhaH1 sambandhaH, tatrAtikrAntAstIrthakRtaH kAlAsyAnAditvAdanantA atikrAntA anAgatA apyanantA AgAmikAlasyAnantatvAtteSAM caturthamadhyayanaM samyaktvaM, ca sarvadaiva bhAvAditi, vartamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSitayA anavasthitatve satyapyutkRSTajaghanyapadina eva kathyante, prathamoddezakaH tatrotsargataHsamayakSetrasambhavinaH saptatyuttarazatam, taccaivaM-paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAdekaikasmin dvAtriMzat sUtram 127 dvAtriMzat paJcasvapi bharateSu paJcaivamairAvateSvapIti, tatra dvAtriMzatpaJcabhirguNitAH paSTyuttarazataM (160) bharatairAvatadazaprakSepaNa sarvaprANAdya hiMsAdiH saptatyadhikaM zatamiti, jaghanyatastu viMzatiH, sA caivaM- paJcasvapi mahAvideheSu mahAvidehAntarmahAnadyubhayataTasadbhAvAttIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te'pi paJcabhirguNitA viMzatirbharatairAvatayostvekAntasuSamAdAvabhAva eveti, anye tu vyAcakSate-meroH pUrvApara-2 videhayorekaikasadbhAvAnmahAvidehe dvAveva, tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuH sattarasayamukkosaM iare dasa smykhettjinnmaannN| cottIsa paDhamadIve aNaMtara'ddhe ya te duguNA ||1||ke ime?- arhanto arhanti pUjAsatkArAdikamiti, tathA aizvaryAdhupetA bhagavantaH, te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate, vartamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyaM-evamAcacakSire evamAkhyAsyanti, evaM sAmAnyataH sadevamanujAyAM pariSadi arddhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante, evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAntevAsinojIvAjIvAmravabandhasaMvaranirjarAmokSapadArthAn jJApayanti prajJApayanti, evaM samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH svaparabhAvena sadasatI tattvaM sAmAnyavizeSAtmakamityAdinA prakAreNa prarUpayanti, ekArthikAni vaitAnIti, kiM tadevamAcakSate iti darzayati-yathA sarve prANAH sarva eva pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH dvitricatuHpaJcendriyAzcendriyabalocchAsanizvAsAyuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH, tathA sarvANi bhavanti // 311 //
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 312 // bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni caturdazabhUtagrAmAntaHpAtIni, evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAH- nAraka zrutaskandhaH1 tiryagnarAmaralakSaNAzcaturgatikAH, tathA sarva eva svakRtasAtAsAtodayAt sukhaduHkhabhAjaH sattvAH, ekArthA vaite zabdAH tattvabheda caturthamadhyayana samyaktvaM, paryAyaiH pratipAdana mitikRtveti, ete ca sarve'pi prANinaH paryAyazabdAveditA na hantavyAH, daNDakazAdibhiH, nAjJApayitavyAH / prathamoddezakaH prasahyAbhiyogadAnato, na parigrAhyA bhRtyadAsadAsyAdimamatvaparigrahato, na paritApayitavyAH zArIramAnasapIDotpAdanato, nApadrA niyuktiH vayitavyAH prANavyaparopaNataH, eSaH anantarokto dharmo durgatyargalAsugatisopAnadezyaH, asya ca pradhAnapuruSArthatvAdvizeSaNaM 225-226 sarvaprANAdyadarzayati- zuddhaH pApAnubandharahitaH na zAkyadhigjAtIyAnAmivaikendriyapaJcaindriyavadhAnumatikalaGkAGkitaH,tathA nityaH apracyuti hiMsAdiH rUpaH, paJcasvapi videheSu sadAbhavanAt, tathA zAzvataH zAzvatagatihetutvAt yadivA nityatvAcchAzvato, na tu nityaM bhUtvA na bhavati, bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti, amuM ca lokaM jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM sametya jJAtvA taduttaraNAya khedajJaiH jantuduHkhaparicchettRbhiH praveditaH pratipAdita iti, etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArthaM bbhaasse||127||enmev sUtroktamarthaM niyuktikAraH sUtrasaMsparzakena gAthAdvayena darzayati ni0-je jiNavarA aIyA je saMpai je aNAgae kAle / savevi te ahiMsaM vadiMsuvadihiMti vivaditi // 225 // ni0- chappiya jIvanikAe Novi haNe No'vi ahaNAvijjA / no'vi a aNumannijjA sammattassesa nijuttI // 226 // (caturthe'dhyayane prathamoddezakaniyuktiH) gAthAdvayamapi knntthym| tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravarttamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravartate (tat) tadyathetyAdinA darzayati- taMjahA- uThThiesu vA ityAdi, dharmacaraNA (c) sAtodayasukha. (pr0)| // 312 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 313 // yodyatA utthitA-jJAnadarzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNAnutthitAsteSu nimittabhUteSu tAnuddizya bhagavatA sarvavedinA trijaga- | zrutaskandha:1 tpatinA dharmaH praveditaH, evaM sarvatra lagayitavyam, yadivA utthitAnutthiteSu dravyato'pi niSaNNAniSaNNeSu, tatraikAdazasu | caturthamadhyayanaM samyaktvaM, gaNadhareSUtthiteSveva vIravarddhamAnasvAminA dharmaH praveditaH, tathopasthitA dharmaM zuzrUSavo jighRkSavo vA tadviparyayeNAnupasthitA-2 | prathamoddezakaH steSviti, nimittasaptamI ceyam, yathA carmaNi dvIpinaM hantIti, nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtiputrAdiSviva dharmakathA / niyuktiH 225-226 yuktimatI anupasthiteSu tukaM guNaM puSNAti?, anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAtkarmapariNateH kSayopazamApAdanAdguNa-8 sarvaprANAdyavatyeveti yatkiJcidetat, prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH, sa ca manovAkAyalakSaNaH, uparato daNDo yeSAM te tathA, hiMsAdiH tadviparyayeNAnuparatadaNDAH, teSUbhayarUpeSvapi, tatroparatadaNDeSu tatsthairyaguNAntarAdhAnArthaM dezanA, itareSu tUparatadaNDatvArthamiti, upadhIyate-saGgahyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH bhAvatomAyA, saha upadhinA vartanta iti sopadhikAstadviparyayeNAnupadhikAsteSviti, saMyogaH-sambandhaH putrakalatramitrAdijanitastatra ratAHsaMyogaratAstadviparyayeNaikatvabhAvanAbhAvitA asaMyogaratAsteSviti, tadevamubhayarUpeSvapi yadbhagavatA dharmadezanA'kAri tat tathyaM satyametaditi, cazabdo niyamArthaH, tathyamevaitadbhagavadvacanam, yathAprarUpitavastusadbhAvAttathyatA vacaso bhavatItyato vAcyamapi tathaiveti darzayati- tathA caitadvastu yathA bhagavAn jagAda, yathA-sarveprANA na hantavyA ityAdi, evaM samyagdarzanaM zraddhAnaM vidheyam, etaccAsminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyinisamastadaNDaprapaJcoparate prakarSeNocyate procyata iti, na tu yathA anyatra na hiMsyAtsarvabhUtAnI tyabhidhAyAnyatra vAkye yajJapazu // 313 // vadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti // 225-226 // tadevaM samyaktvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yadvidheyaM tadarzayitumAha (r) dambhaprabandhoparate (mu0)|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 314 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, prathamoddezakaH sUtram 128-129 sarvaprANAdyahiMsAdiH taM Aittu na nihe na nikkhive jANittu dhammaM jahA tahA, diDhehiM nivveyaMgacchijjA, nologassesaNaM cre||suutrm 128 // tat tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanamAdAya-gRhItvA tatkAryAkaraNato na nihe ti na gopayet tathAvidhasaMsargAdinimittotthApitamithyAtvo'pijIvasAmarthyaguNAnna tyajedapi, yathA vA zaivazAkyAdInAMgRhItvA vratAni punarapivratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyotpravrajanam, evaM gurvAdeH sakAzAdavApya samyagdarzanaM na nikSipet na tyajet, kiM kRtvA?- yathA tathA'vasthitaM dharmaM jJAtvA zrutacAritrAtmakamavagamya, vastUnAM vA dharma- svabhAvamavabudhyeti / tadavagame tu kiM cAparaM kuryAdityAha- diTehiM ityAdi, dRSTairiSTAniSTarUpairnirvedaM gacched, virAgaM kuryAdityarthaH, tathAhi zabdaiH zrutaiH rasairAsvAditairgandhairAghrAtaH sparzaH spRSTaH sadbhirevaM bhAvayet- yathA zubhetaratApariNAmavazAdbhavatItyataH kasteSu rAgo dveSo veti / kiM ca-no loyassa ityAdi, lokasya prANigaNasyaiSaNA- anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiraniSTeSu tu heyabuddhistAMna caret na vidadhyAt // 128 // yasya caiSA lokaiSaNA nAsti tasyAnyApyaprazastA matirnAstIti darzayati jassa natthi imANAtI aNNA tassa kao siyA?, diTuMsuyaM mayaM viNNAyaM jaM evaM parikahijjai, samemANA palemANA puNo puNo jAIpakappaMti ||suutrm 129 / / yasya mumukSorimA jJAti:- lokaiSaNAbuddhiHnAsti na vidyate, tasyAnyA sAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt?, idamuktaM bhavatibhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSA va sAvadhAnuSThAnapravRttirupajAyate, tadarthatvAttasyA iti, yadivA imA anantaroktatvAt pratyakSA samyaktvajJAtiH prANino na hantavyA iti vA yasya na vidyate tasyAnyA vivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNa 0 vratezvarayogAdi (pra0)10na caret nAcarenna vidadhyAt (pr0)|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 315 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, prathamoddezakaH sUtram 130 sarvaprANAdyahiMsAdiH kutaH syaat?| ziSyamatisthairyArthamAha-diTTha mityAdi, yadetanmayA parikathyate tatsarvajJaiH kevalajJAnAlokena dRSTam, tat zuzrUSubhiH zrutam, laghukarmaNAM bhavyAnAM matam, jJAnAvaraNIyakSayopazamAdvizeSeNa jJAtaM vijJAtam, ato bhavatA'pi samyaktvAdike matkathite yatnavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuste kimbhUtA bhaveyurityAha- samemANA ityAdi, tasminneva manuSyAdijanmani zAmyanto' gAyenAtyarthamAsevAM kurvantastathA pralIyamAnAH manojJendriyArtheSu pauna:punyenaikendriyadvIndriyAdikAM jAtiM prakalpayanti, saMsArAvicchittiM viddhtiityrthH||129|| yadyevamaviditavedyAHsAmpratakSiNo yathAjanmakRtarataya indriyArtheSu pralIyamAnAH pauna:punyena kRtajanmAdisandhAnA jantavastataHkiM karttavyamityAha____ aho arAoya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatte sayA parikkamijAsi // sUtram 130||ttibemi|| samyaktvAdhyayane prthmoddeshkH||4-1|| ahazca rAtriM ca yatamAn eva yatnavAneva mokSAdhvani dhIra: parISahopasargAkSobhyaH sadA sarvakAlaM AgataM svIkRtaM prajJAnaM sadasadviveko yasya sa tathA, pramattAn asaMyatAn paratIthikAnvA dharmAdbahirvyavasthitAn pazya, tAMzca tathAbhUtAn dRSTvA kiM kuryAdityAhaappamatte ityAdi, apramattaH sannidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapi sadopayuktaHparAkramethAH karmaripUna mokSAdhvani vaa||130|| itiradhikArasamAptau, bravImIti pUrvavat / iti samyaktvAdhyayane prthmoddeshkH|| 8 // 315 // (r) kevalajJAnAvalokena dRSTam tataH zuzruSubhiH zrutam, laghukarmaNA (mu0)| 0 gAya' tAtparyamAsevAM (pr0)| 0 pralInAH pauna:punyena janmAdikRtasandhAnA (mu0)|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 316 // ||cturthaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| zrutaskandhaH1 uktaH prthmoddeshkH| sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha anantaroddezakesamyagvAdaH pratipAditaH, caturthamadhyayanaM samyaktvaM, saca pratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbhalabhate, vyudAsazcana parijJAnamantareNa, parijJAnaMca na vicAramRta , ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAyedamupakramyate, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM- je AsavA ityAdi, yadiveha sUtram 131 Azravanirjarayo samyaktvamadhikRtam, tacca saptapadArthazraddhAnAtmakam, tatra mumukSuNA'vagatazastraparijJAjIvAjIvapadArthena saMsAramokSakAraNe vyAptiH nirNetavye, tatra saMsArakAraNamAsravastadhaNAcca bandhagrahaNam, mokSakAraNaM tu nirjarA tadgrahaNAcca saMvarastatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatItyata Azravanirjare saMsAramokSakAraNabhUte samyaktvavicArAyAte darzayitumAha je AsavA te parissavA je parissavA te AsavA, je aNAsavA te aparissavA je aparissavA te aNAsavA, ee pae saMbujjhamANe loyaMca ANAe abhisamiccA puDho paveiyaM / / sUtram 131 // ya iti sAmAnyanirdezaH, AzravatyaSTaprakAraM karma yairArambhaiste AsravAH, pariH-samantAtsravati-galati yairanuSThAnavizeSaiste parisravAH, ya evAsravAH- karmabandhasthAnAni ta eva parisravAH-karmanirjarAspadAni, idamuktaM bhavati- yAni itarajanAcaritAni sragaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmabandhahetutvAdAsravAH, punastAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA , saMsArasaraNidezyAnItikRtvA vairAgyajanakAni ataH parisravAH- nirjarAsthAnAni / sarvavastUnAmanaikAntikatA darzayitumetadeva viparyayeNAha-je parissavA ityAdi, ya eva parizravAH-nirjarAsthAnAni arhatsAdhutapazcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnA 0 vicAramantareNa (pr0)| // 316 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 317 // zrutaskandha:1 caturthamadhyayana samyaktvaM, dvitIyoddezakaH sUtram 131 Azravanirjarayo vyAptiH dIni, tAnyeva karmodayAdavaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtarddhirasagAravapravaNasyAsravA bhavanti- pApopAdAnakAraNAni jAyante, idamuktaM bhavati-yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tadvandhanAyAsaMyamasthAnAnyapi tAvantyeva, uktaM ca yathAprakArA yAvantaH, sNsaaraaveshhetvH| taavntstdvipryaasaannirvaannsukhhetvH||1||tthaahi rAgadveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAtsarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdhazarkarAdikaTukatvApattivaditi, samyagdRSTastu viditasaMsArodanvata:nyakRtaviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH saJjAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyeti bhAvArthaH / punaretadeva gatapratyAgatasUtraMsapratiSedhamAha-je aNAsavA ityAdi, prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parisravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam, Amravebhyo'nye'nAsravA:vratavizeSAH, te'pi karmodayAdazubhAdhyavasAyino'parisravAH karmaNaH, koNAryaprabhRtInAmiveti, tathA'parisravAH- pApopAdAnakAraNAni kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyevAnAsavAH- karmabandhanAni na bhavanti, yadivA AmravantItyAsravAH, pacAdyac, evaM parisravantIti parisravAH, atra caturbhaGgikA-tatra mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairya eva karmaNAmAsravAH- bandhakAH ta evApareSAM parisravAH- nirjarakAH, ete ca prathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNazcaturgatikAH, sarveSAM pratikSaNamubhayasadbhAvAt, tathA ye AsravAste'parisravA iti zUnyo'yaM dvitIyabhaGgako, bandhasya zATAvinAbhAvitvAd, evaM ye'nAsravAste parisravAH, ete cAyogikevalinastRtIya-bhaGgapatitAH, caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAsravatvAdaparisravatvAcceti, atra cAdyantabhaGgako sUtropAttau, tadupAdAneca madhyopAdAnasyAvazyaMbhAvitvAt madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kimityAha-ee pae ityAdi, etAni-anantaroktAni padyate-gamyate yebhyo'rthastAni padAni, // 317 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 318 // tadyathA-ye AmravA ityAdIni, parasya cArthAvagatyarthaM zabdaprayogAdetatpada-vAcyAnarthAMzca samyag-aviparyAsena budhyamAnastathA zrutaskandhaH1 lokaM jantugaNamAnavadvArAyAtena karmaNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinAca mucyamAnamAjJayAtIrthakarapraNItAgamAnusAreNAbhisametya caturthamadhyayanaM samyaktvaM, Abhimukhyena samyak paricchidya cazabdo bhinnakramaH pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAmravopAdAnaM nirjaropAdAnaM cetyetacca dvitIyoddezakaH jJAtvA ko nAma dharmAcaraNaM prati nodyacchediti?, kathaM praveditamiti cet?, taducyate, AsravastAvajjJAnapratyanIkatayA sUtram 131 Azravanirjarayo jJAnanihnavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvaraNIyaM karma badhyate, evaM darzanapratyanIkatayA vyAptiH yAvaddarzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate, tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnukampanatayA bahUnAM prANinAmaduHkhotpAdanatayA azocanatayA ajUraNatayA apIDanatayA aparitApanatayA sAtAvedanIya karma badhyate, etadviparyayAccAsAtAvedanIyamiti, tathA'nantAnubandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAnmohanIyaM karma badhyate, mahArambhatayA mahAparigrahatayA paJcendriyavadhAt kuNimAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayA / anRtavAdena kUTatulAkUTamAnavyavahArAttiryagAyurbadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAnmanuSyAyuSkam , sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyuSkamiti, kAyarjutayA bhAvarjutayA bhASarjutayA avisaMvAdanayogena / zubhanAma badhyate, viparyayAcca viparyaya iti, jAtikulabalarUpatapaHzrutalAbhaizvaryamadAbhAvAduccairgotram, jAtyAdimadAt paraparivAdAcca nIcairgotram, dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, ete hyAsravAH, sAmprataM parisravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyAbhyantaraMtapa ityAdi, evamAsravakanirjarakAH saprabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pica jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vaacyaaH||131|| etAni ca padAni sambudhyamAnaistIrthakaragaNadharairlokamabhisametya pRthakpRthakpraveditam, // 318 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 319 // vyAptiH anyo'pitadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetaddarzayitumAha zrutaskandhaH1 AghAi nANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMbujjhamANANaM vinnANapattANaM, aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahA saccamiNaM caturthamadhyayanaM samyaktvaM, tibemi, nANAgamo maccumuhassa atthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlagahiyA Nicaye NiviTThA puDho puDho jAI pakappayaMti dvitIyoddezakaH // sUtram 132 // sUtram 132 jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasyAsau jJAnI sa AkhyAti AcaSTe ihe ti pravacane keSAM?-mAnavAnAm, sarvasaMvaracAritrA-8 Azravanirjarayo hatvAtteSAm, athavopalakSaNaMcaitadaivAdInAm, tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha-saMsAra ityAdi, saMsAraMcaturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapatipannAH, tatrApi ye dharma bhotsyante grahISyante ca munisuvratasvAmighoTakadRSTAntena teSAmevAkhyAtItyetaddarzayati- sambudhyamAnAnAM yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAm, chadmasthena tvajJAtabudhyamAnetaravizeSeNa yAdRgbhUtAnAM kathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati- vijJAnaprAptAnAM hitAhitaprAptiparihArAdhyavasAyo vijJAnaM tatprAptA vijJAnaprAptAH, samastaparyAptibhiH paryAptAH,saMjJina ityarthaH, nAgArjunIyAstu paThanti AghAi dhammaMkhalu se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM mANusabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveasuhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM viNNANapattANaM etacca prAyo gatArthameva, navaramArambhavinayinAmityArambhavinayaH- ArambhAbhAvaH sa vidyate yeSAmiti matvarthIyasteSAmiti / yathA ca jJAnI dharmamAcaSTe tathA darzayati- aTTAvi ityAdi, vijJAnaM prAptA dharma kathyamAnaM kutazcinnimittAdArtA api santaH cilAtiputrAdaya iva athavA 2 // 319 // pramattA viSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva tathAvidhakarmakSayopazamApatteryathA pratipadyante tathA''caSTe- yadivA''rtAHduHkhinaH pramattA:- sukhinaH, te'pi pratipadyante dharmam, kiM punarapare?, athavA ArtAH- rAgadveSodayena pramattA viSayaiH, te ca
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 320 // tIrthikA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavatAM vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAnAM rAgadveSaviSayAbhilASonmUlanAya na zrutaskandha:1 prabhavanti / etaccAnyathA mA maMsthA iti darzayitumAha- ahA sacca mityAdi, idaM yanmayA kathitaM kathyamAnaM ca tadyathA satyam, caturthamadhyayanaM samyaktvaM, yAthAtathyamityarthaH, ityetadahaM bravImi, yathA durlabhamavApya samyaktvaM cAritrapariNAmaM vA pramAdo na kAryaH, syAt kimAlambya dvitIyoddezakaH pramAdo na kAryastadAha- nANAgamo ityAdi, na hyanAgamo mRtyormukhasya kasyacidapi saMsArodaravarttino'stIti, uktaM ca- vadata sUtram 132 Azravanirjarayo yadIha kshcidnusNttsukhpribhoglaalitH| prayatnazataparo'pi vigatavyathamAyuravAptavAnnaraH // 1 // na khalu naraH suraughasiddhAsurakinnara vyAptiH nAyako'pi yH| so'pi kRtAntadantakulizAkrameNa kRzito na nazyati // 2 // tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktaM ca- nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsila khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtaantdntyntrkrkckrmnnairvidaaryte||1||ye punarviSayakaSAyAbhiSvaGgAt pramattA dharmaM nAvabudhyante te kimbhUtA bhavantItyAha- icchA ityAdi, indriyamanoviSayAnukUlA pravRttirihecchA tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhimukhaM vA prakarSeNa nItA icchApraNItAH, ye caivambhUtAste vaMkAniketA vaGkasya- asaMyamasya A- maryAdayA . saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAH- AzrayA vaGkAniketAH, vo vA niketo yeSAM te vaGkaniketAH, pUrvapadasya dIrghatvam, ye caivambhUtAste kAlagRhItAH kAlena- mRtyunA gRhItAH kAlagRhItAH, paunaHpunyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhIta:abhisandhita:kAlo yaiste kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathAhi- pAzcAtye vayasi / parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharmaM kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH, ye caivambhUtAste nicaye niviSTA- nicaye karmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH- adhyupapannAH, ye cecchApraNItA vaGkAniketA: kAlagRhItA nicaye // 320 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 321 // niviSTAste taddharmANa:kimaparaM kurvantIti darzayitumAha- puDho puDho ityAdi, pRthakpRthagekendriyadvIndriyAdikAM jAtimanekazaH zrutaskandhaH 1 prakalpayanti prakurvanti, pAThAntaraM vA ettha mohe puNo puNo 'atra' asminnicchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe karmarUpe vA caturthamadhyayana samyaktvaM, mohe nimagnAH punaH punastatkurvanti yena tadapracyutiH syAt // 132 / / tadapracyutau ca kiM syAdityAha dvitIyoddezakaH ihamegesiMtattha tattha saMthavo bhavai ahovavAie phAse paDisaMveyaMti, ciTThe kammehiM kUrehiM ciTTha pariciTThai, aciTuMkUrehiM kammehiM sUtram 133 no ciTTha pariviciTThai, ege vayaMti aduvAvi nANI nANI vayaMti aduvAvi ege|suutrm 133 // Azravanirjarayo vyApti: iha asmiMzcaturdazarajjvAtmake loke ekeSAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM tatra tatra narakatiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu saMstavaH paricayo bhUyobhUyogamanAdbhavati, tataH kimityAha-ahovavAie ityAdi, ta evamicchayA praNItatvAdindriyavazagAstadvatvAttadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAstIrthikA apyauddezikAdi nirdoSamAcakSANA adhaaupapAtikAn narakAdibhavAn sparzAn duHkhAnubhavAn pratisaMvedayanti anubhavanti, tathAhi- lokAyatikA bruvate piba khAda ca cArulocane!, yadatItaM varagAtri! tanna te| na hi bhIru! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM klevrm||1||vaishessikaa api sAvadyayogArambhiNaH, tathAhi | te bhASante- abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayajJadAnamo(pro)kSaNadignakSatramantrakAlaniyamAH ityAdi, anye'pi sAvadyayogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH, syAt kiM sarvo'pIcchApraNItAdivattatra tatra kRtasaMstavo'dha aupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayatyAhosvitkazcideva tadyogyakarmakAryevAnubhavati?, na sarva iti darzayati-ciTTha ityAdi, ciTuM-bhRzamatyarthaM krUraiH // 321 // vadhabandhAdibhiH karmabhiH kriyAbhiH ciTThamiti bhRzamatyarthameva virUpAMdazAM vaitaraNItaraNAsipatravanapatrapAtAbhighAtazAlmalI (r) pariciTThai (mu0)|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 322 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, dvitIyoddezakaH sUtram 134 Azravanirjarayo vyApti: vRkSAliGganAdijanitAmanubhavaMstamastamAdisthAneSu parivitiSThati, yastu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmabhirvarttate so'tyantavedanAniciteSvapi narakeSu notpadyate, syAt- ka evaM vadantItyAha- ege vayaMtI tyAdi, eke caturdazapUrvavidAdayo vadanti bruvate'thavA'pi jJAnI vadati, jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakaM asyAstIti jJAnI, sacaitad bravIti, yadivyajJAnI kevalI bhASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante, yacca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetadgatapratyAgatasUtreNa darzayati- nANI ityAdi, jJAninaH kevalino yadvadantyathavA'pyeke zrutakevalino yadvadanti tadyathArthabhASitatvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAdapareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyekavAkyateti // 133 // tadAha AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti, se diTuM ca Ne suyaM caNe mayaM caNe viNNAyaMcaNe uDe ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Ne- savve pANA savve jIvA savve bhUyA savve sattA hantavvA ajjAveyavvA pariyAveyavvA parighettavvA uddaveyavvA, itthavi jANaha natthittha doso aNAriyavayaNameyaM, tattha je AriA te evaM vayAsI-se duddiTuMca bhe, dussuyaM ca bhe, dummayaM ca bhe, duviNNAyaM ca bhe, uTThe ahaM tiriyaM disAsu savvao duppaDilehiyaM ca bhe, jaMNaM tubbhe evaM Aikkhaha evaM bhAsaha evaM parUveha evaM paNNaveha-savve pANA 4 haMtavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, aNAriyavayaNameyaM, vayaM puNa evamAikkhAmo evaM bhAsAmo evaM parUvemo evaM paNNavemo-savve pANA 4 na haMtavvA 1na ajjAveyavvA 2 na parighittavvA 3 na pariyAveyavvA 4 na uddaveyavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, AyariyavayaNameyaM puvaM nikAya samayaM patteyaM pucchissAmi, haMbho pAvAuyA! kiM bhe sAyaM dukkhaM uyAhu asAyaM? samiyA paDivaNNe yAvi evaM bUyA-savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM (r) paritiSThati (mu0)| // 322 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 323 // sUtram 134 Azravanirjarayo vyAptiH asAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM |suutrm 134 // ttibemi|| caturthAdhyayane dvitIya uddezakaH 4-2 // AvantI ti yAvantaH keAvantI ti kecana loke manuSyaloke zramaNAH pASaNDikAH brAhmaNA dvijAtayaH pRthakpRthaga viruddho vAdo vivAdastaMvadanti, etaduktaM bhavati-yAvantaH kecana paralokaMjJIpsavaste AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivadante, tathAhi- bhAgavatA bruvate- paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNo, nirvizeSaM sAmAnya tattvamiti, vaizeSikAstubhASante dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAnmokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatnadveSAdibhizca guNairguNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnyavizeSAtmakaM tattvamiti zAkyAstu vadanti- yathA paralokAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnyaM vastu kSaNikaM ce ti, mImAMsakAstu mokSasarvajJAbhAvena vyavasthitA iti, tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvAna bhavanti, apare vanaspatInAmapyacetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktaM- prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA cessttaa| prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiNsaa|| 1||ityevmaadik audezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyUhyaH / yadivA brAhmaNAH zramaNA dharmaviruddhaM vAdaM yadvadanti tatsUtreNaiva darzayati-se diTuM ca Ne ityAdi yAvat natthittha doso tti, se tti tacchabdArthe yadahaM vakSye tat dRSTaM upalabdha divyajJAnenAsmAbhirasmAkaMvA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cAsmAbhirgurvAdeH sakAzAt, asmadguruziSyairvA tadantevAsibhirvA mataM abhimataM yuktiyuktatvAdasmAkamasmattIrthakarANAM vA vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyairasmAbhirasmattIrthakareNa vA, svato na paropadezadAnena, etaccordhvAdhastiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvaiH- pratyakSAnumAnopamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSTu pratyupekSitaM ca- paryAlocitaM ca, manaHpraNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA, // 323 //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 324 / / kiMtadityAha- sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyAH parigRhItavyAH paritApayitavyA apadrApayitavyAH, zrutaskandhaH1 atrApi dharmacintAyAmapyevaM jAnItha, yathA nAstyatra yAgArthaM devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau doSaH pApAnubandha iti, caturthamadhyayanaM evaM yAvantaH kecana pASaNDikA auddezikabhojino brAhmaNA vA dharmaviruddhaM paralokaviruddhaM vA vAdaM bhaassnte| ayaM ca samyaktvaM, dvitIyoddezakaH jIvopamardakatvAt pApAnubandhI anAryapraNIta iti, Aha ca-ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhyaH ityAryAstadviparyAsAdanAryAH krUra sUtram 134 karmANasteSAM prANyupaghAtakArIdaM vacanam, ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayantItyAha-tattha ityAdi, to ti vAkyopanyA Azravanirjarayo vyApti: sArthe nirdhAraNevA, ye te AryA dezabhASAcAritrAryAsta evamavAdiSuryathA yattadanantaroktaM dudRSTametaddaSTaM dRSTaM dudRSTaM bhe yuSmAbhiryuSma-2 chattIrthakareNa vA, evaM yAvadduSpratyupekSitamiti / tadevaMdudRSTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAhajaNa mityAdi, Namiti vAkyAlaGkAre, yadetadvakSyamANaM yUyamevamAcakSadhvamityAdi yAvadatrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA nAstyevAtraprANyupamardAnuSThAne doSaH- pApAnubandha iti, tadevaM paravAde doSAvirbhAvanena dharmaviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA AvirbhAvayanti- vaya mityAdi, punaHzabdaH pUrvasmAdvizeSamAha, vayaM punaryathA dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma , iti, tAnyeva padAni sapratiSedhAni hantavyAdIni yAvanna kevalamatra- asmadIye vacane nAsti doSo'trApi- adhikAre jAnItha yUyaM yathA atra hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSaH- pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAdvAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAcAryavacanametat, evamukte sati te pASaNDikA UcuH- bhavadIyamAryavacanamasmadIyaMtvanAryamityetannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yuktivikalatvAt, tadatrAcAryo yathA paramatasyAnAryatA syAttathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdinona caliSyantItikRtvA (c) vicalayiSyantIti0 (mu0)| // 324
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 325 // pratyekamatapracchanArthamAha- puvva mityAdi, pUrvaM' AdAveva samayaM AgamaM yadyadIyAgame'bhihitaM tat nikAcya vyavasthApya punastadvi- zrutaskandha:1 rUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyetyatastadeva paramataM praznayati, yadivA pUrvaM prAznikAnnikAcya tataH pASaNDikAn praznayitumAha caturthamadhyayanaM samyaktvaM, patteya mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM bhoH prAvAdukAH! bhavataH praznayiSyAmi, kiM bhe yuSmAkaM sAtaM manaAhlAdakAri dvitIyoddezakaH duHkhamutAsAtaM- manaHpratikUlaM?, evaM pRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataH pratyakSAgamalokabAdhA syAd, atha cAsAtamityevaM niyukti: 227 Azravanirjarayo brUyuH tataH samiyA samyak pratipannAMstAn prAvAdukAn svavAgyantritAnapyevaM brUyAt- apiH sambhAvane, sambhAvyate etadbhaNanaM vyAptiH yathA na kevalaM bhavatAM duHkhamasAtam, sarveSAmapi prANinAM duHkhamasAtaM manaso'nabhipretaM aparinirvANaM-anirvRttirUpaM mahadbhayaM duHkhamityetat parigaNayya sarve'pi prANino na hantavyA ityAdi vAcyam, taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / // 226 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat, tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA, atraiva rohaguptamantriNAM viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnena tIrthikaparIkSAdvAreNa yathA nirAkaraNaM cakre tathA niyuktikAro gAthAbhirAcaSTe ni0- khuDaga pAyasamAsaM dhammakahaMpi ya ajaMpamANeNaM / chantreNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM / / 227 / / anayA gAthayA saGkepataH sarvaM kathAnakamAveditaM kSullakasya, pAdasamAso gAthApAdasaGkepastamajalpatA dharmakathAM ca channena aprakaTena anyaliGginaH prAvAdukAH parIkSitAH nirUpitAH rohaguptena rohaguptanAmnA mantriNeti gAthAsamAsArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- campAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rohaguptau nAma mahAmantrI, sa cArhaddarzanabhAvitAntaHkaraNo vi (r) rAha0 (pr0)| // 325 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 326 // 228-230 vyAptiH jJAtasadasadvAdaH, tatra ca kadAcidrAjA''sthAnastho dharmavicAraM prastAvayati, tatra yo yasyAbhimataH sa taM zobhanamuvAca, sc| zrutaskandhaH 1 tUSNIMbhAvaM bhajamAnorAjJokta:-dharmavicAraM prati kimapina brUte bhavAn?,satvAha-kimebhiH pakSapAtavacobhiH?, vimarzAmaH caturthamadhyayanaM svata eva dharma parIkSAmahe tIrthikAnityabhidhAya rAjAnumatyA sakuNDalaM vA vadanaM nava'tti, ayaMgAthApAdo nagaramadhye Alalambe, dvitIyodezaka: sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA, nagaryAM coddaSTam, yathA- ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati / | niyuktiH tadbhaktazca bhaviSyatIti, taMca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjagmuH, punazca saptame'hani rAjAnamAsthAnasthamupasthitAH Azravanirjarayo // 227 // tatrAdAveva parivAi bravIti ni0- bhikkhaM pavituNa mae'jja diTuM, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vakkhittacitteNa na suTTha nAya, sakuMDalaM vA vayaNaM Na vatti // 228 // sugamam, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastaM na punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirddhATitaH // 228 // punastApasaH paThati ni0-phalodaeNaM mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamayA mi ditttthaa|vkkhittcittenn na suTTanAya, sakuMDalaMvA vayaNaMNa vtti||229|| sugama pUrvavat / tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Ahani0- mAlAvihAraMmi mae'ja divA, uvAsiyA kNcnnbhuusiyNgii| vakkhittacitteNa na suTTha nAya, sakuMDalaM vA varNana vatti // 230 // // 326 // pUrvavad, evamanayA dizA sarve'pi tIrthikA vAcyAH, Arhatastu punarna kazcidAgata iti rAjJA'bhANi, mantriNA tvArhataO rAjA'bhANi (pr0)|
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 327 // kSullako'pyevambhUtapariNAma ityevaM saMpratyaya eSAMsyAdityato bhikSArthaM praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH, tenApi gAthApAdaM zrutaskandhaH1 gRhItvA gAthA babhASe, tadyathA caturthamadhyayanaM samyaktvaM, ni0-khaMtassadaMtassa jiiMdiyassa, ajjhppjogegymaannsss| kiMmajjha eeNa viciMtieNaM?, sakuMDalaMvA vayaNaMnavatti // 23 // dvitIyoddezakaH sugamA, atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastaMna punarvyAkSepa ityato gAthAsaMvAdAt kSAntidamajitendriyatvAdhyA-8 niyuktiH 231-233 tmayogAdhigatezca kAraNAdrAjJo dharma prati bhAvollAso'bhUt, kSullakena ca dharmapraznottarakAlaM pUrvagRhItazuSketarakamagolakadvayaM Azravanirjarayo bhittau nikSipya gamanamArebhe, punargacchan rAjJoktaM- kimiti bhavAn dharmaM pRSTo'pi na kathayati?, sa cAvocat- he mugdha! nanu / vyAptiH kathita eva dharmo bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAha ni0- ullo sukko ya do chUDhA, golayA mttttiyaamyaa| dovi AvaDiyA kuDDe, jo ullo tattha so tattha laggai // 232 // ni0- evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA una laggati, jahA se sukkagolae // 233 // ayamatra bhAvArtha:-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaM na pazyanti tadabhAve tu pazyanti te kAmagRdhnutayA sArdrAH, sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA laganti, ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGgakhAH kASThamunayaste zuSkagolakasannibhA na kvacillagantIti gaathaadvyaarthH|| 232-233 // samyaktvAdhyayane dvitIyoddezakaniyuktiH / iti samyaktvAdhyayane dvitiiyoddeshkH||4-2|| // 327 //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 328 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayana samyaktvaM, tRtIyoddezakaH sUtram 135 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA // caturthA'dhyayane tRtiiyoddeshkH|| ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNa samyaktvamavicalaM pratipAdayatA tatsahacaritaM jJAnaMtatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapicAsmiMstraye na pUrvopAttakarmaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatItyatastadadhunA pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtraM uvehiNaM bahiyA ya logaM, se sabalogaMmije kei viNNU, aNuvIi pAsa nikkhittadaMDA, je kei sattA paliyaMcayaMti, narA muyaccA dhammaviutti aMjU, AraMbhajaM dukkhamiNaMti NaccA, evamAhu saMmattadaMsiNo, te save pAvAiyA dukkhassa kusalA pariNamudAharaMti iya kammaM pariNNAya svvso||suutrm 135 // yo'yamanantaraM pratipAditaH pASaNDilokaH enaM dharmAdvahirvyavasthitamupekSasva- tadanuSThAnaM mA anumaMsthAH, cazabdo'nuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamanaparyupAsanadAnasaMstavAdikaMca mA kRthA iti / yaH pASaNDilokopekSakaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha-se savaloe ityAdi, yaH pANDilokamanAryavacanamavagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvasmiMlloke- manuSyaloke ye kecidvidvAMsastebhyo'graNIrvidvattama iti / syAt- loke kecana vidvAMsaH santi, yebhyo'dhikaH syAdityataAha- aNuvIi ityAdi, ye kecana loke nikSiptadaNDAH nizcayena kSipto nikSiptaH- parityaktaH kAyamanovAGmayaH prANyupaghAtakArI daNDo yaiste vidvAMso bhavantyeva etadanuvicintya- paryAlocya pazya- avagaccha / ke coparatadaNDA ityata Aha- je kei ityAdi, ye kecanAvagatadharmANaH sattvAH- prANinaH palita miti karma tattyajanti, ye coparatadaNDA bhUtvA'STaprakAraM karma dhnanti te vidvAMsa
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam 1 // 329 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, tRtIyoddezakaH sUtram 135 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA ityetadanuvicintya- akSinimIlanena paryAlocya pazya vivekinyA matyA'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti? ityata Ahanare ityAdi, narAH- manuSyAsta evAzeSakarmakSayAyAlaM nAnye, te'pi na sarve api tu mRtArcA- mRteva mRtA saMskArAbhAvAdaLa zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH, yadivA arcA-tejaH, saca krodhaH, saca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamarthomRtA-vinaSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te mRtArcAH, akaSAyiNa ityarthaH, kiMca-dharmaM zrutacAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH, iti hetau, yata eva dharmavido'ta eva RjavaH- kauTilyarahitAH |syaadett-kimaalmbyaitdvidheymityt Aha-AraMbhaja mityAdi, sAvadhakriyAnuSThAnamArambhastasmAjjAtamArambhajam, kiM tad?- duHkhamidamiti sakalaprANipratyakSam, tathAhi- kRSisevAvANijyAdyArambhapravRtto yacchArIramAnasaMduHkhamanubhavati tadvAcAmagocaramityataH pratyakSAbhidhAyinedamuktam, itiH upapradarzane, ityetadanubhavasiddhaMduHkhaM jJAtvA mRtArcA dharmavida Rjavazca bhavantIti / etacca samastavedinobhASanta iti darzayati- eva mityAdi, evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH uktavantaH, ke evamAhuH?- samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzino vA, yaduddezakAderArabhyoktaM tadevamUcurityarthaH, kasmAtta UcurityAha- te savve ityAdi, yasmAtte sarve'pi sarvavidaH prAvAdikAH prakarSeNa maryAdayA vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinaH, ta eva prAvAdikA:- yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, duHkhasya zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmaNa: kuzalA nipuNAstadapanodopAyavedina:santaste sarve'pijJaparijJayA parijJAya heyArthasya pratyAkhyAna-2 parijJAmudAharanti, itiH upapradarzane, ityevaM pUrvoktanItyA karmabandhodayasatkarmatAvidhAnataH parijJAya sarvazaH sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti, yadivA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM zatam, athavA prakRtisthityanubhAvapradezaprakAraiH, yadivodayaprakArairbandhasatkarmatAkAryabhUtairAgAmibandha
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 330 // zrutaskandhaH1 | caturthamadhyayanaM samyaktvaM, tRtIyoddezakaH sUtram 135 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA satkarmAtAkAraNaizca karma parijJAyeti, te cAmI udayaprakArAH, tadyathA- mUlaprakRtInAMtrINyudayasthAnAni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, tatrASTApi karmaprakRtIyogapadyena vedayato'STavidham, tacca kAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceti, mohanIyopazame kSaye vA saptavidham, ghAtikSaye caturvidhamiti / sAmpratamuttaraprakRtInAmudayasthAnAnyucyante, tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAraM ekamudayasthAnam, darzanAvaraNIyasya dve, darzanacatuSkasyodayAccatvAri anyataranidrayA saha paJca, vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAdyaugapadyodayAbhAvaH, mohanIyasya sAmAnyena navodayasthAnAni, tadyathA- daza nava aSTau sapta SaT paJca catvAri dve ekaM ceti, tatra daza mithyAtvaM 1 anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAna: pratyAkhyAnAvaraNaH sajvalanazcetyetatkrodhacatuSTayam 5 evaM mAnAdicatuSTayamapi yojyaM anyataro vedaH6hAsyaratiyugmaM aratizokayugmaMvA 8 bhayaM 9 jugupsA 10 ceti, bhayajugupsayoranyatarAbhAve nava, dvayAbhAve'STI, anantAnubandhyabhAve sapta, mithyAtvAbhAve SaT, apratyAkhyAnodayAbhAve paJca, pratyAkhyAnAvaraNAbhAve catvAri, parivarttamAnayugalAbhAve sajvalanAnyataravedodaye sati dve, vedAbhAve ekamiti, AyuSo'pyekamevodayasthAnaM caturNAmAyuSAmanyataraditi, nAmno dvAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzati: caturviMzatiH paJcaviMzati: SaDviMzati: saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat ekatriMzat nava aSTau ceti, tatra saMsArasthAnAM sayoginAM jIvAnAM dazodayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti, atra ca dvAdaza dhruvodayA: kammaprakRtayaH, tadyathA- taijasakAneNe zarIre 2 varNagandharasasparzacatuSTayaM 6 agurulaghu 7 sthiraM 8 asthiraM 9 zubhaM 10 azubhaM 11 nirmANa 12 miti, tatra viMzatiratIrthakarakevalina: samuddhAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA- manuSyagati:1 paJcendriyajAti: 2 vasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 // 330 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH | // 331 // zrutaskandha: 1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, tRtIyoddezakaH sUtram 136 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA AdeyaM 7 yazaH kIrtiriti 8 dhruvodaya 12 sahitA viMzatiH 20, ekaviMzatyAdIni tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIvaguNaApa sthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, tAni ceha granthagauravabhayAt pratyekaM nocyanta ityata ekaikabhedAvedanaM kriyate, tatraikaviMzatiH gati: 1 jAti: 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptAparyAptayoranyatarat 6 subhagadurbhagayoranyatarat 7 AdeyAnAdeyayoranyatarat 8 yazaH kIrtyayazaH kIoranyatarat 9, etAzca nava dhruvodaya 12 sahitA ekaviMzati: 21, caturviMzatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAti: 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 4 upaghAtaM 5 pratyekasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSmabAdarayoranyatarat 8 durbhagaM 9 anAdeyaM 10 aparyAptakaM 11 yaza:kIrtyayaza:kIoranyatara 12diti, tatraivAparyAptakApanayane paryAptakaparAghAtAbhyAM prakSiptAbhyAM paJcaviMzati: 25, SaDriMzatistu yA'sau kevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrAGgopAGgadvayAnyatarasaMsthAnAdyasaMhananopaghAtapratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26, saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamuddhAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27, saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzati: 28, tatra tIrthakaranAmApanayane ucchrAsa 1 susvara 2 parAghAta 3 prakSepesati triMzadbhavati 30, tatra susvare niruddha ekonatriMzat 29, saiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 31, navodayastu manuSyagatiH 1 paJcendriyajAti: 2 trasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaH kIrtti 8 stIrthakaramiti 9, etA ayogitIrthakarakevalina:, etA eva tIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8, gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnam, uccanIcayoranyatarad yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi, tadevamudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya pratyAkhyAnaparijJAmudAharantIti // 135 // yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryamityAha iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM jarehi appANaM, jahA junnAI kaTThAI havvavAho // 331
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 332 // zrutaskandha:1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, tRtIyoddezakaH sUtram 136 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA pamatthai / evaM attasamAhie aNihe, vigiMca kohaM avikaMpamANe / / sUtram 136 // iha asmin pravacane AjJAmAkAsituMzIlamasyeti AjJAkAnI- sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhUtaHsa paNDito viditavedyaH asniho bhavati, snihyate- zliSyate'STaprakAreNa karmaNeti sniho na sniho'snihaH, yadivA snihyatIti sniho rAgavAn yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthatvAccAsya rAgadveSarahita ityarthaH, athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhirindriyakaSAyakarmabhiH yona tathA so'nihataH, iha pravacane AjJAkAnI paNDito bhAvaripubhirebhiranihato, nAnyatra, yazcAnihataH sa paramArthataH karmaNaH prijnyaataa|yshcaivmbhuutH sa kiM kuryAdityAha- egamappANa mityAdi, so'nihato'sniho vA AtmAnamekaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrazarIrAdivyatiriktaM saMprekSya paryAlocya dhunIyAccharIrakam, sambhAvanAyAM liG, sarvasmAdAtmAnaM vyatirikta pazyataH, sambhAvyata etaccharIravidhUnanamiti, tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvabhAvanaivaMrUpA bhAvayitavyeti saMsAra evAyamanarthasAraH,8 kaH kasya ko'tra svajanaH paro vA? / sarve bhramantaH svajanAH pare ca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhuuyH||1|| vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcitpurato na pazcAt / svakarmabhirdhAntiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // 2 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM nAsau bhAvIti yo mama ||3||tthaa- ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, Weko yAti bhavAntaram // 1 // ityAdi, kiMca- kasehi appANaM jarehi appANaM paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru, yadivA kaSa kasmai karmaNe'lamityevaM paryAlocya yacchaknoSi tatra niyojayedityarthaH, tathA jara zarIrakaM jarIkuru, tapasA tathA kuru yathA jarAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaM niHsAratAmApAdayedityarthaH, kimarthamityetaditi (c) ripubhiranihato (pr0)| 0 prekSya (pr0)| 0 kasse (pr0)| // 332 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 333 // cedAha- jahA ityAdi, yathA jIrNAni niHsArANi kASThAni havyavAho hutabhukpramathnAti zIghraM bhasmasAt karoti, dRSTAntaM zrutaskandhaH1 pradarzya dAntikamAha- evaM attasamAhie 'evaM' anantaroktadRSTAntaprakAreNAtmanA samAhita AtmasamAhitaH, jJAnadarzanacAritro- caturthamadhyayanaM samyaktvaM, payogena sadopayukta ityarthaH, AtmA vA samAhito'syetyAtmasamAhitaH,sadAzubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgnyAdidarzanAdArSa tRtIyoddezakaH tvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, yadivA prAkRte pUrvottaranipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH, asniha: sneharahitaH sNstpo'gninaa| niyukti: 234 sUtram 137 karmakASThaM dahatIti bhAvArthaH // 136 // etadeva dRSTAntadAntikagatamarthaM niyuktikAro gAthayopasajighRkSurAha pAkhaNDinAM ni0-jaha khalu jhusiraM kaTTha suciraM sukkaM lahuM Dahai aggii| taha khalukhavaMti kammaM sammaccaraNe ThiyA saahuu||234|| dharmabAhyatA gatArthA / atra cAsnihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAha- vigiMca koha mityAdi, kAraNe'kAraNe vA'tikrUrAdhyavasAya: krodhastaM parityaja, tasya ca kArya kampanaM tatpratiSedhaM darzayati- avikampamAnaH / / 234 // kiM vigaNayyaitatkuryAdityAha imaM niruddhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiMca phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM, je nivvuDA pAvehiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA, tamhA ativijo no paDisaMjalijjAsi // sUtram 137 // ttibemi||cturthe tRtiiyH||4-3|| idaM manuSyatvaM niruddhAyuSkaM niruddhaM-parigalitamAyuSkaM samprekSya paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt, kiMca-dukkha mityAdi, krodhAdinA dandahyamAnasya yanmAnasaMduHkhamutpadyate tajjAnIhi, tajjanitakarmavipAkApAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdika pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi, parityajerityarthaH, AgAmiduHkhasvarUpamAha- puDho ityAdi, pRthak saptamanarakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu sparzAn duHkhAni, caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtastasminneva kSaNe duHkhamanu
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 334 // bhavatItyAgAmIni pRthagduHkhAni ca spRzed anubhavet, tena cAtiduHkhenAparo'pi loko duHkhita ityetadAha-loyaM ca ityAdi, zrutaskandhaH1 na kevalaM krodhAdivipAkAdAtmA duHkhAnyanubhavati, lokaM ca zArIramAnasaduHkhApannaM vispandamAnamasvatantramitazcetazca duHkha-8 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, pratIkArAya dhAvantaM pazya vivekacakSuSA'valokaya / ye tvevaM na te kimbhUtA bhavantItyata Aha-je nivvuDA ityAdi, ye tIrtha- caturthoddezakaH karopadezavAsitAnta:karaNA viSayakaSAyAgnyupazamAnnirvRtA:-zItIbhUtA: pApeSu karmasu anidAnA: nidAnarahitAste paramasukhA- sUtram 138 saMyamapratispadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH, yata evaM tataH kimityAha- tamhA ityAdi, yasmAdrAgadveSAbhi pAdanam bhUto duHkhabhAgbhavati tasmAdatividvAn viditAgamasadbhAvaH sanna pratisavale:-krodhAgninA''tmAnaM noddIpayeH, kaSAyopazamaM kurvityrthH||137|| itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat, iti samyaktvAdhyayane tRtiiyoddeshkH|| ||cturthaadhyyne cturthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:- ihAnantaroddezake niravadyaM tapo'bhihitam, taccAvikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyata: saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezasyAdi sUtraM AvIlae pavIlae nippIlae jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM, tamhA avimaNe vIre, sArae samie sahie sayA jae, duraNucaro maggo vIrANaM aniyaTTayAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANijje viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA baMbhaceraMsi ||suutrm 138 // // 334 //
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 335 / / AGISadarthe, ISatpIDayed avikRSTena tapasA zarIrakamApIDayed, etacca prathamapravrajyA'vasare, tata UrddhamadhItAgamaH pariNatA zrutaskandha:1 rthasadbhAva: san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayetprapIDayet, punaradhyApitAntevAsivarga:saGkAmitArthasAra: zarIraM tityakSurmAsArddha caturthamadhyayanaM samyaktvaM, mAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizcayena pIDayenniSpIDayet, syAt- karmakSayArthaM tapo'nuSThIyate, sa ca pUjAlAbhakhyAtyarthena tapasA caturthoddezaka: na bhavatyato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza ityato'nyathA vyAkhyAyate-kammaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayetprapIDayenniSpIDayet, sUtram 138 atrApISadarthAdikA prakarSagatiravaseyA, yadivA ApIDayetkarma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTyAdiSu guNasthAnakeSu, tato'pUrva saMyamaprati pAdanam karaNAnivRttibAdarayoH prapIDayet, sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu niSpIDayet, athavA ApIDanamupazamazreNyAM prapIDanaM kSapakazreNyAMka niSpIDanaM tushaileshyvsthaayaamiti| kiM kRtvaitatkuryAdityAha- jahittA ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogo- dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadivA pUrva:- asaMyamo'nAdibhavAbhyAsAttena saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA AvIlaye dityAdisambandhaH, kiM ca- hicA ityAdi, hi gatA vityasmAt pUrvakAle ktvA hitvA gatvA, kiM upazamaM- indriyanoindriyajayarUpaM saMyama vA gatvA pratipadyApIDayediti varttate, idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyamaM pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet prapIDayenniSpIDayediti, yata: karmApIDanArthamupazamapratipattistatpratipattau cAvimanaskatetyAha- tamhA ityAdi, yasmAtkarmakSayAyAsaMyamaparityAgastatparityAge cAvazyaMbhAvI saMyamastatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAdavimanA vigata bhogakaSAyAdiSvaratau vA mano yasya sa vimanA yona tathA so'vimanAH, ko'sau?, vIra:- krmvidaarnnsmrthH| avimanaskatvAcca yatsyAttadAha- sArae ityAdi, suSTvA- jIvanamaryAdayA saMyamAnuSThAne rataH svArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, sadA sarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAraH saMstatra yateta yatnavAn bhvediti| kimarthaM puna: // 335 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 336 // paunaHpunyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate? ityAha duranucaro ityAdi, duHkhenAnucaryata iti duranucaraH, ko'sau?-mArga: zrutaskandha:1 saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM?- vIrANAM apramattayatInAm, kimbhUtAnAmityAha- aNiyaTTa ityAdi, anivarto mokSastatra gantuM | caturthamadhyayanaM samyaktvaM, zIlaM yeSAM te tathA teSAmiti, yathA ca tanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati taddarzayati- vigiMca ityAdi, mAMsaM zoNitaM darpakAri caturthoddezakaH vikRSTatapo'nuSThAnAdinA vivecaya pRthakkuru, taddhAsaM vidhehItiyAvat, evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhAvaH / yshcaivmbhuutH| sUtram 139 sa kaM guNamavApnuyAdityAha- esa ityAdi, eSa mAMsazoNitayorapanetA puri zayanAt puruSaH dravaH- saMyamaH sa vidyate yasyAsau saMyamaprati pAdanam dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt, karmaripuvidAraNasahiSNutvAdvIra iti, mAMsazoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAtteSAmiti / kiM ca- AyANijje ityAdi, sa vIrANAM mArga pratipanna: mAMsazoNitayorapanetA mumukSUNAmAdAnIyo-grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kazcaivambhUta ityAhaje dhuNAi ityAdi, brahmacarya saMyame madanaparityAgevoSitvA yaH samucchrayaMzarIrakaM karmopacayaM vA tapazcaraNAdinA dhunAti kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhamAkhyAto vyAkhyAta iti smbndhH||138||uktaa apramattAH, tadvidharmaNastu pramattAnabhidhitsurAha___NettehiM palicchinnehiM AyANasoyagaDhie bAle, avvocchinnabaMdhaNe aNabhikvaMtasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi ttibemi ||suutrm 139 // nayatyarthadezaM- arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti netrANi-cakSurAdInIndriyANi taiH paricchinnaiH- yathAsvaM viSayagrahaNaM / prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punarmohodayAdAdAnasrotogRddha:- AdIyate-sAvadyAnuSThAnena svIkriyata ityAdAnaM-karma saMsArabIjabhUtaM tasya srotAMsi- indriyaviSayA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA vA teSu gRddhaH- adhyupapanna: // 336
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 337 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, caturthoddezakaH sUtram 140 saMyamapratipAdanam syAt, ko'sau?-bAla: ajJaH raagdvessmhaamohaabhibhuutaantkrnnH|yshcaadaansrotogRddhH sa kimbhUtaH syAdityAha-avvocchinnabaMdhaNe ityAdi, avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanaM-aSTaprakAraM karma yasya sa tathA, kiMca- aNabhikkata ityAdi, anabhikrAnta:anatilaGgitaH saMyogodhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRto'saMyamasaMyogovA yenAsAvanabhikrAntasaMyoga: tasya caivambhUtasyendriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi vartamAnasyAtmahitaM mokSopAyaM vA'vijAnata AjJAyA:-tIrthakaropadezasya lAbho nAstItyetadahaM bravImitIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti, yadivA''jJA bodhi: samyaktvam, astizabdazcAyaM nipAtastrikAlaviSayI, tenAyamartha:tasyAnabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsInnAsti na bhAvIti // 139 // etadevAha jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kuosiyA?,se hu pannANamaMte buddhe AraMbhovarae, saMmameyaMti pAsaha, jeNa baMdhaM vahaM ghoraMpariyAvaM ca dAruNaM palichiMdiya bAhiragaMca soyaM, nikkaMmadaMsI iha macciehiM, kammANaM saphalaM daLUNa tao nijAi veyvii| sUtram 140 // yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAnasrotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhanasyAnabhikrAntasaMyogasyAjJAnatamasi varttamAnasya purA pUrvajanmani bodhilAbho nAsti-samyaktvaM nAsIt pazcAdapi eSye'pi janmani na bhAvi madhye madhyajanmani tasya kutaH syAt iti?, etaduktaM bhavati-yasyaiva pUrva bodhilAbhaH saMvRtto bhaviSyati vA tasyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hi samyaktvamAsvAditaM punarmithyAtvodayAttatpracyavate tasyApArddhapudgalaparAvartenApikAlenAvazyaM tatsadbhAvAt, na hyayaM sambhavo'sti pracyutasya samyaktvasya punarasambhava eveti, athavA'niruddhendriyo'pi AdAnasrotogRddha ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvata AgAmi ca divyAGganAbhogamanabhikAGkato vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAdityetaddarzayitumAha- jassa natthi ityAdi, yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtirnAsti nApi pAzcAtyakAlabhogAbhilASitA vidyate tasya vyAdhicikitsArUpAn // 337 //
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 338 // pAdanam bhogAn bhAvayato madhye vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt?, mohanIyopazamAnaiva syAdityarthaH / yasya tu trikAlaviSayA zrutaskandhaH1 bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAdityAha- se hu ityAdi, huH yasmAdarthe yasmAnivRttabhogAbhilASastasmAtsa prajJAnavAn caturthamadhyayana samyaktvaM, prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM-jIvAjIvAdiparicchettR tadvidyate yasyAsau prajJAnavAn, yata eva prajJAnavAnata eva buddha:- avagatatattvo, yata / caturthoddezakaH evambhUto'ta evAha-AraMbhovarae sAvadhAnuSThAnamArambhastasmAduparata ArambhoparataH / etaccArambhoparamaNaMzobhanamiti darzayannAha- sUtram 140 samma mityAdi, yadidaMsAvadyArambhoparamaNaM samyagetat-zobhanametat samyaktvakAryatvAdvAsamyaktvametadityevaM pazyata-evaM gRhIta saMyamapratiyUyamiti / kimityArambhoparamaNaM samyagiti cedAha- jeNa ityAdi, yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH vadhaM kazAdibhiH ghoraM prANasaMzayarUpaM paritApaM zArIramAnasaM dAruNaM asahyamavApnotyata ArambhoparamaNaM samyagbhUtaM kuryAt, kiM kRtvetyAha- palicchindi ityAdi, paricchidya apanIya, kiM tat?- srota: pApopAdAnam, tacca bAhyaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAdAntaraM ca rAgadveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM veti, kiMca-NikkammadaMsI tyAdi, niSkrAntaH karmaNo niSkarmA- mokSaH saMvaro vA taM draSTuMzIlamasyeti niSkarmmadarzI, ihe ti saMsAre maryeSu madhye ya eva niSkarmadarzI sa eva bAhyAbhyantarasrotasazchetteti syAt / kimabhisandhiH sa bAhyAbhyantarasaMyogasya chettA niSkarmadarzI vA bhavet ityata AhakammANaM ityAdi, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyante- badhyanta iti karmANi- jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA sa vA niSkarmadarzI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTvA, teSAM ca phalaM-jJAnAvaraNIyasya jJAnAvRtiH darzanAvaraNasya darzanAcchAdanaM vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi, nanu ca na sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti, pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt tapasAca kSayopapatterityataH kathaM karmaNAMsaphalatvaM?,naiSa doSo, nAtra prakArakAtya'mabhipretaM apitu dravyakAtya'm, taccAstyeva, // 338 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, caturthoddezakaH sUtram 141 saMyamapratipAdanam zrIAcArAGgaM tathAhi-yadyapi pratibandhavyaktina vipAkodayastathApyaSTAnAmapi karmaNAMsAmAnyena so'styevetyata: karmaNAMsaphalatvamupalabhya niyukti tataH, tasmAtkarmaNastadupAdAnAdAsravAdvA nizcayena yAti niryAti-nirgacchati, tanna vidhatta itiyAvat, ko'sau?- vedavid zrIzIlA0 vRttiyutam vedyate sakalaM carAcaramaneneti vedaH-AgamastaM vettIti vedavit, sarvajJopadezavartItyarthaH ||140||n kevalasya mamaivAyamabhizrutaskandhaH1 prAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti drshyitumaah|| 339 // je khalu bho! vIrA te samiyA sahiyA sayAjayA saMthaDadaMsiNo AovarayA ahAtahaM loyaM uvehamANA pAINaM paDiNaM dAhiNaM uINaM iya saccaMsi paricie sAhissAmonANaM vIrANaMsamiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMthaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahaloyaMsamuvehamAWNANaM kimatthi uvAhI?, pAsagassana vijai ntthi||suutrm 141 // ttibemi // caturthe caturthaH 4-4 // iti samyaktvAdhyayanam // 4 // yadivA uktaH samyagvAdo niravadyaM tapazcAritraM ca, adhunA tatphalamucyate-je khalu ityAdi, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, ye kecanAtItAnAgatavartamAnA: bho ityAmantraNe vIrAH karmavidAraNasahiSNava: samitAH samitibhiH sahitA jJAnAdibhiH sadA yatA:satsaMyamena saMthaDadaMsiNo tti nirantaradarzinaHzubhAzubhasya AtmoparatA: pApakarmabhyo yathA tathA avasthitaM lokaM caturdazarajjvAtmakaM karmalokaM vopekSamANA:- pazyantaHsarvAsu prAcyAdiSu dikSu vyavasthitA ityevaMprakArAH satya miti RtaMtapa:saMyamo vA tatra paricite- sthira tasthuH- sthitavantaH, upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtIte kAle anantA api satye tasthuH vartamAne paJcadazasukarmabhUmiSusaGkhayeyAstiSThanti anAgate anantA apisthAsyanti, teSAMcAtItAnAgatavartamAnAnAM satyavatAM jJAnamiti tadAha-yo'bhiprAyastadahaM kathayiSyAmi bhavatAM zRNuta yUyam, kimbhUtAnAM teSAM?- vIrANA mityAdIni 0 parivaciTThisu (pr0)| 0 paricitasthire (pr0)| // 339 //
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 340 // vizeSaNAni gatArthAni, kimbhUtaM jJAnamiti cedAha-kiM prazne asti vidyate?, ko'sau?- upAdhi: karmajanitaM vizeSaNam, tadyathA- nArakastairyagyonaH sukhI duHkhI subhago durbhagaH paryAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvinna vidyata iti paramatamAzaGkaya ta UcuH- pazyakasya samyagvAdAdikamarthaM pUrvopAttaM pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya karmajanitopAdhina vidyate, ityetadanusAreNAhamapi bravImi na svamanISikayeti ||141||gt: sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezako, nayavicArAtidezAt samAptaM samyaktvAdhyayanaM caturthamiti // graM0620 // zrutaskandhaH1 caturthamadhyayanaM samyaktvaM, caturthoddezaka: sUtram 141 saMyamaprati pAdanam // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau caturthamamadhyayanaM samyaktvAkhyaM samAptam / // 340 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 341 // arthAdhikAraH ||ath paJcamamadhyayanaM lokasArAkhyam // | zrutaskandhaH1 ||prthmoddeshkH|| paJcamamadhyayanaM lokasAraH, uktaM caturthamadhyayanam, sAmprataM paJcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantarAdhyayane samyaktvaM pratipAditaM tadantargata prathamoddezakaH ca jJAnam, tadubhayasya ca cAritraphalatvAt tasyaiva ca pradhAnamokSAGgatayA lokasAratvAt tatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena / niyuktiH sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthA |235-237 dhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAraH pratipipAdayiSurAha ni0-hiMsagavisayAraMbhaga egacarutti na muNI pddhmgNmi| virao muNitti biie avirayavAI prigghio||235|| ni0- taie eso apariggahoya nivvinnkaambhogoy| avvattassegacarassa paccavAyA cautthaMmi // 236 // ni0- haraovamo ya tavasaMyamaguttI nissaMgayA ya pNcme| ummaggavajaNA chaTThagaMmi taha rAgadose y||237|| hinastIti hiMsaka: ArambhaNamArambho viSayANAmArambho'syeti viSayArambhakaH, vyadhikaraNasyApi gamakatvAtsamAsaH, Nvulantasya vA yAjakAdidarzanAt samAso, viSayANAmArambhako viSayArambhaka iti, hiMsakazca viSayArambhakazceti vigRhya samAhAradvandvaH, prAkRtatvAtpuMlliGgatA, ayamoM-hiMsakaH prANinAM viSayArambhakazca viSayArthaM sAvadyArambhapravRttazca na muniH, tathA viSayArthameva eka eva caratyekacaraH sa ca na muniriti, etadadhikAratrayaM prathamoddezake 1, dvitIye tu hiMsAdipApasthAnakebhyo // 341 // virato munirbhavatItyayamarthAdhikAraH, vadanazIlo vAdI aviratasya vAdI aviratavAdI parigrahavAn bhavatItyetaccAtroddezake pratipAdayiSyata iti 2, tRtIye tveSa eva virato muniraparigraho bhavatIti nirviNakAmabhogazcetyayamarthAdhikAraH 3, caturthe
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 342 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, prathamoddezakaH niyukti : 238 lokasArayo nikSepAH tvavyaktasya-agItArthasya sUtrArthApariniSThitasya pratyapAyA bhavantItyayamarthAdhikAraH 4, paJcamake tu hradopamena sAdhunA bhAvyam, yathA hi hrado jalabhRto'pratisravaH prazasyo bhavati, evaM sAdhurapi jJAnadarzanacAritrabhRto visrotasikArahita iti, tathA tapaH saMyamaguptayo niHsaGgatAcetyayamarthAdhikAraH 5, SaSThetUnmArgavarjanA-kudRSTiparityAgaH, tathA rAgadveSau ca tyAjyAvityayamarthAdhikAraH 6, iti gAthAtrayArthaH // 235-237 // nAmaniSpanne tu nikSepe'tra dvidhA nAma- AdAnapadena gauNaM ceti, etat dvividhamapi niyuktikAraH pratipAdayitumAha ni0-AyANapaeNAvaMti goNNanAmeNa logsaarutti|logss ya sArassa ya caukkao hoi nikkhevo||238|| AdIyate-prathamameva gRhyata ityAdAnaM tacca tatpadaMca AdAnapadaM tena karaNabhUtenAvantItyetannAma, adhyayanAdAvAvantIzabdasyocAraNAd, guNairniSpannaM gauNaM tacca tannAma ca gauNanAma tena hetunA lokasAra iti, lokasya- caturdazarajjvAtmakasya sAra:paramArtho lokasAra: dvipadaM nAmetyata: lokasya sArasya ca pratyekaM catuSkako nikSepo bhavati, tadyathA- nAmaloko yasya kasyacilloka iti nAma kriyate, sthApanAlokazcaturdazarajjvAtmakasya lokasya sthApanA gAthAtrayAdavaseyA, taccaitat- tiriaM cauro dosuM chaddosuM aThTha dasa ya ekkekke / bArasa dosuM solasa dosuM vIsA ca cusuNtu||1|| puNaravi solasa dosuM bArasa dosuM tu huMti naayvvaa| tisu dasa tisu aThuccha ya dosu dosuM tu cattAri // 2 // oyaria loamajjhA cauro cauro ya sabahiM NeyA / tia tia duga duga ekkekkagaM ca jA sattamIe u||3||drvylokojiivpudgldhrmaadhrmaakaashkaalaatmkHssdbhidhHbhaavlokstvaudyikaadissddbhaavaatmkH sarvadravyaparyAyAtmako vA // 238 // sAro'pi nAmAdi caturvidhaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyasArapratipAdanAyAha // 342 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 343 // ni0- savvassa thUla gurue majjhe desappahANa sriraaii| dhaNa eraMDe vaire khairaM ca jiNA uraalaadii||239 / / zrutaskandhaH1 atra pUrvArddhapazcArddhayoryathAsaGghayaM laganIyam, sarvasve dhanaM sArabhUtam, tadyathA- koTisAro'yaM paJcakapardakasAro vA, sthuule| paJcamamadhyayanaM lokasAraH, eraNDaH sAraH, sArazabdo'tra prakarSavAcI, sthUlAnAM madhye eraNDo bhiNDo vA prakarSabhUtaH, gurutve vajram, madhye khadiraH, deze prathamoddezakaH AmravRkSo veNurvA, pradhAne yo yatra pradhAnabhAvamanubhavati sacitto'citto mizrazceti, sacitto dvipadazcatuSpado'padazceti, dvipadeSu niyuktiH 239-240 jinazcatuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSa: acitteSu vaiDUryo maNiH, mizreSu tIrthakara eva vibhUSitaH, zarIreSvaudArikaM mukti lokasArayo gamanayogyatvAdviziSTarUpApattezca, AdigrahaNAt svAmitvakaraNAdhikaraNeSu sAratA yojyA, tadyathA-svAmitve gorasasya ghRtaM nikSepAH sArabhUtam, karaNatve maNisAreNa mukuTena zobhate rAjA, adhikaraNe dani ghRtaM jale padmamutthitamityAdigAthArthaH // 239 // bhAvasArapratipAdanAyAha ni0- bhAve phalasAhaNayA phalao siddhI suhuttmvritttthaa| sAhaNaya nANadaMsaNasaMjamatavasA tahiM pagayaM / / 240 // bhAve bhAvaviSaye sAre cintyamAne phalasAdhanatA sAraH phalaM- arthakriyAvAptistasya sAdhanatA phalasAdhanatA phalArthamArambhe pravarttanaM tataH phalAvAptiH pradhAnam, phalato'pyanaikAntikAnAtyantikarUpAt sAMsArikAtsakAzAttadviparyastaM phalaM sAraH, kiM tat?- siddhiH, kimbhUtA'sau?- uttamasukhavariSThA uttamaMca tadAtyantikaikAntikAnAbAdhatvAt sukhaMca uttamasukhaM tena variSThA-2 varatamA, tatsAdhanAni ca gAthAzakalena darzayati-sAdhanakAni prakRSTopakArakANi jJAnadarzanasaMyamatapAMsi, tasmiMzca bhAvasAre siddhAkhyaphalasAdhane jJAnAdike prakRtaM jJAnadarzanacAritreNa bhAvasArarUpeNAtrAdhikAra iti gAthArthaH // 240 // tasyaiva jJAnAdeH 0 kharabaM pra0 // 43 //
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 344 / / zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, prathamoddezakaH niyuktiH 241-242 lokasArayo nikSepAH ddhyupAyasya bhAvasAratAMpratipAdayannAha ni0- logaMmi kusamaesu ya kaamprigghkumgglggesuN| sAro hu nANadaMsaNatavacaraNaguNA hiytttthaae||241|| loke gRhasthaloke kutsitA: samayA: kusamayAH teSu ca, kimbhUteSu?- kAmaparigraheNa ye kutsitA mArgAsteSu lagneSu, hurhato, yasmAllokaH kAmaparigrahAgrahI gRhasthabhAvameva prazaMsati, vakti ca- gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhvissyti| pAlayanti narA: zUrAH, klIbA: paassnnddmaashritaaH||1||gRhaashrmaadhaaraashc sarve'pi pASaNDina ityevaM mahAmohamohita icchAmadanakAmeSu pravarttate, tathA tIrthakA apyaniruddhendriyaprasarA dvirUpakAmAbhiSvaGgiNa ityatasteSu sAro jJAnadarzanatapazcaraNaguNAH, uttamasukhavariSThasiddhihetutvAt, hitA-siddhistadarthatvAditi gaathaarthH|| 241 // yato jJAnadarzanatapazcaraNaguNA hitArthatayA sArastasmAtkiM karttavyamityAha ni0- caiUNaM saMkapayaMsArapayamiNaM daDheNa pittavvaM / atthi jio paramapayaM jayaNA jA raagdosehiN|| 242 / / tyaktvA projjhya, kiM tat?- zaGkApadaM kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM syAdityevaMmbhUto vikalpaH zaGkA tasyAH padaM nimittakAraNaM taccAhatprokteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSu yA saMzIti:- sandeha ityetadrUpaMtacchaGkApadaM vihAya sArapadaM-idaM jJAnAdikaM prAgupanyastaM dRDhena- ananyamanaskena tIrthikadambhapratAraNAkSobhyena grAhyam, tadeva zaGkApadavyudAsakArya gAthAzakalena darzayati- asti jIvaH, asya ca padArthAnAmAdAvupanyAsAjIvapadArthasya ca prAdhAnyAdupalakSaNArthatvAdvA zeSapadArthagrahaNam, asti-vidyate jIvitavAn jIvati jIviSyatIti vA jIva: zubhAzubhaphalabhokteti, sa ca pratyakSa evAhapratyayasAdhyaH, icchAdveSaprayatnAdikAryAnumAnasAdhyo vA, tathA ajIvA api dharmAdharmAkAzapudgalA gatisthityavagAhaTyaNu // 344 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 345 // kAdiskandhahetavaH santi, evamAsravasaMvarabandhanirjarA api vidyante, pradhAnapuruSArthatvAd AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyabhAvitvAdAdyaM jIvapadArthaM sAkSAdupanyasyAntyaM mokSapadArthamupanyasyati- paramaM ca tatpadaM ca paramapadam, taccAstIti sambandha iti, asti mokSaHzuddhapadavAcyatvAd bandhasya sapratipakSatvAnmokSAvinAbhAvitvAdvA bandhasyeti, satyapi mokSe yadi tadavAsAvupAyo na syAttato janAH kiM kuryurityatastatkAraNAstitvaM darzayati- yatanA yatno rAgadveSeSu, rAgadveSopazamAdyaH saMyamo'sAvapyastIti / tadevaM sati jIve paramapade ca zaGkApadavyudAsena jJAnAdikaM sArapadaM dRDhena grAhyamiti gAthArthaH // 242 // tato'pyaparAparasAraprakarSagatirastIti darzayannupakSepamAha ni0- logassa u ko sAro? tassa ya sArassa ko havai sAro? / tassa ya sAro sAraMjai jANasi pucchiosAha // 243 // lokasya caturdazarajjvAtmakasya kaH sAra:?, tasyApi sArasya ko'paraH sAra:?, tasyApi sArasArasya sAraM yadi jAnAsi tataH mayA kathayeti gAthArthaH / / 243 // praznaprativacanArthamAha ni0-logassa sAra dhammo dhammapi ya nANasAriyaM biMti / nANaM saMjamasAraM saMjamasAraMca nivvANaM // 244 // samastasyApilokasya tAvaddharma:sAro, dharmamapijJAnasAraMbruvate, jJAnamapisaMyamasAram, saMyamasyApi sArabhUtaM nirvANamiti gaathaarthH|| 244 // ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedaM AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNaTThAe, eesuceva vipparAmusaMti, guru se kAmA, tao se mArassa aMto, jao se mArassa aMto tao se dUre, neva se aMto neva duure| sUtram 142 // AvantI tti yAvantojIvA manuSyA asaMyatA vA syuH, keAvaMti tti kecana loke caturdazarajjvAtmake gRhasthAnyatIrthikaloke zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, prathamoddezakaH niyuktiH 243-244 lokasArayo nikSepAH sUtram 142 aviratAnAM kAmamAra sasArA // 345 //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 346 // kAmamAra vA SaDjIvanikAyAn ArambhapravRttA vividhaM-anekaprakAraM viSayAbhilASitayAparAmazanti upatApayanti, daNDakazatADanAdibhi zrutaskandhaH1 rghAtayantItyarthaH, kimarthaM viparAmRzantIti darzayati- arthAya arthArthaM arthAdvA artha:- prayojanaM dharmArthakAmarUpam, karmaNi paJcamamadhyayana lokasAraH, lyablope, paJcamI, arthamuddizya-prayojanamutprekSya prANino ghAtayanti, tathAhi-dharmanimittaM zaucArthaM pRthivIkAyaM samArabhante, prathamoddezakaH arthArthaM kRSyAdi karoti, kAmArthamAbharaNAdi, evaM zeSeSvapi kAyeSu yathAyogaMvAcyam, anarthAdvA prayojanamanuddizyaiva tacchIla-8 sUtram 142 aviratAnAM tayaiva mRgayAdyAH prANyupaghAtakAriNI: kriyAH kurvanti, tadevamAdanAdvA prANino hatvA eteSveva SaDjIvanikAyasthAneSu vividhaM anekaprakAraM sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedena tAnekendriyAdIn prANinastadupaghAtakAriNaH parAmazanti, tAn saMsArAH prapIDya teSvevAnekaza utpadyanta itiyAvat, yadivA tatSaDjIvanikAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIrNaM / viparAmRzanti- anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti jAvaMti kei loe chakkAyavahaM samArabhaMti aTThAe aNaTThAe vA ityAdi, 0gatArtham, syAd- asau kimarthamevaMvidhAni karmANi kurute yAnyasya kAyagatasya vipacyante?, taducyate- gurU se kAmA se tasyAparamArthavidaH kAmyanta iti kAmA:- zabdAdayaste guravo dustyajatvAt, kAmA hyalpasattvairanavAptapuNyopacayairullaGghayituM duSkaramityatastadarthaM kAyeSu pravarttate tatpravRttau ca pApopacayastadupacayAcca yatsyAttadAha- tataH SaDjIvanikAyaviparAmarzAt paramakAmagurutvAccAsau maraNaM mAra:- AyuSaH kSayastasyAntarvarttate, mRtasya ca punarjanma janmani cAvazyaMbhAvI mRtyurevaM janmamaraNAt saMsArodanvati majjanonmajjanarUpAnna mucyate / tataH kimaparamityAha- jao se ityAdi, yato'sau mRtyorantastato'sau dUre paramapadopAyAt jJAnAditrayAt tatkAryAdvA mokSAd, yadivA sukhArthI kAmAna parityajati, tadaparityAge ca mArAntarvartI, yatazca mArAntarvartI tato jAtijarAmaraNarogazokAbhibhUtatvAdasau sukhAddUre / yasmAdasau kAmagurustadurutvAnmArAntarvartI tadantarvati // 346 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 347 // kAmamAra tvAtkimbhUto bhavatItyata Aha-neva se ityAdi, naivAsau viSayasukhasyAntarvarttate, tadabhilASAparityAgAcca naivAsau dUre, yadivA zrutaskandhaH1| yasya guravaH kAmA:sa kiM karmaNo'ntarbahirveti praznAvasare satyAha-Neva se ityAdi, naivAsau karmaNo'ntaH-madhye bhinnagranthitvA- paJcamamadhyayana lokasAraH, tsambhAvitAvazyaMbhAvikarmakSayopapatteH, nApyasau dUre dezonakoTIkoTikarmasthitikatvAt, cAritrAvAptAvapi naivAnta va prathamoddezakaH ca dUre ityetacchakyate vaktum, pUrvoktAdeva kAraNAditi, athavA yenedaM prANAyi kimasAvantarbhUtaH saMsArasyAhozvidbahirvarttate / sUtram 143 aviratAnAM ityAzaGkayAha-Neva se ityAdi, naivAsau saMsArAnta: ghAtikarmakSayAt nApi dUre adyApi bhvopgraahikrmsdbhaavaaditi||142 yo hi bhinnagranthiko durApAvAptasamyaktva: saMsArArAtIyatIravartI sa kimadhyavasAyI syAdityAha se pAsai phusiyamiva kusagge paNunnaM nivaiyaM vAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdassa aviyANao, kUrAiMkammAIbAle pakuvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariAsamuvei, moheNa ganbhaM maraNAi ei, ettha mohe puNo punno||suutrm 143 // se pAsaI tyAdi, saH apagatamithyAtvapaTala: samyaktvaprabhAvAvagatasaMsArAsAraH pazyati dRzirupalabdhikriya ityata upalabhateavagacchati, kiM tat?- phusiyamiva tti kuzAgrodakabindumiva bAlasya jIvitamiti sambandhaH, tatkimbhUtamityAha-paNunna mityAdi, praNunnaM- anavaratAparAparodakaparamANUpacayAt praNunnaM- preritaM vAteneritaM sannipatitaM bhAvini bhUtavadupacArAnipatadeva nipatitam, dArTAntikaM darzayati- eva miti yathA kuzAgre binduH kSaNasambhAvitasthitika evaM bAlasyApi jIvitam, avagatatattvo hi svayamevAvagacchati nApyasau tadabhikAGkSati ato bAlagrahaNam, bAlo hyajJaH, sa cAjJAnatvAdeva jIvitaM bahu manyate, yata eva bAle'ta eva mandaH-sadasadvivekApaTuH, yata eva buddhimando'ta eva paramArthaM na jAnAti, ata: paramArthamavijAnata evambhUtaM jIvitamityevaM pazyati / paramArthamajAnaMzca yatkuryAttadAha- kUrANi ityAdi, 'krUrANi' nirdayAni niranukrozAni karmANika // 347 //
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 348 // zrutaskandhaH 1 paJcamamadhyayana lokasAraH, prathamoddezakaH sUtram 144 aviratAnA kAmamArasaMsArA: anuSThAnAni hiMsAnRtasteyAdIni sakalalokacamatkRtikArINi aSTAdaza vA pApasthAnAni bAlaH ajJaH prakarSeNa kurvANaH, karjabhiprAye kriyAphale AtmanepadavidhAnAttasyaiva tatkriyAphalavipAkaM darzayati-tena krUrakarmavipAkApAditena duHkhena mUDhaH kiMkarttavyatA''kula:, kena kRtena mamaitaduHkhamupazamaMyAyAditi mohamohito viparyAsamupaiti- yadeva prANyupaghAtAdiduHkhotpAdane kAraNaM tadupazamAya tadeva viddhaatiiti| kiMca-moheNa ityAdi, 'mohaH' ajJAnaM mohanIyaMvA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayaM tena mohena mohitaHsan karma badhnAti, tena ca garbhamavApnoti, tato'pijanma punarbAlakumArayauvanAdivayovizeSAH, punarviSayakaSAyAdinA karmopAdAyAyuSaH kSayAt maraNamavApnoti, AdigrahaNAtpunargamityAdi, narakAdiyAtanAsthAnametItyato'-8 bhidhIyate- ettha ityAdi, atra asminnanantarokte mohe mohakArye garbhamaraNAdike pauna:punyenAnAdikamaparyantaM caturgatikaM saMsArakAntAraM paryaTati, nAsmAdapaitItiyAvat, kathaM punaH saMsAre na bambhramyAt?, taducyate-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASAbhAvAd, asAveva kuto?, viziSTajJAnotpatte:, saiva kuto?, mohAbhAvAt, yadyevamitaretarAzrayatvam, tathAhi- mohA'jJAnaM mohanIyaM vA, tadabhAvo viziSTajJAnotpatteH, sA'pi tadabhAvAditi bhaNatA spaSTameva itaretarAzrayatvamuktam, tatazca na yAvadviziSTajJAnotpattiH saMvRttAna tAvatkarmazamanAya pravRtti: syAt, naiSa doSaH, arthasaMzayenApi pravRttidarzanAditi // 143 // Aha ca saMsayaM pariANaosaMsAre parinnAe bhavai, saMsayaM apariyANao saMsAre aparinnAe bhavai / sUtram 144 / / saMsaya mityAdi, saMzItiH saMzayaH-ubhayAMzAvalambA pratItiH saMzayaH, sa cArthasaMzayo'narthasaMzayazca, iha cArtho mokSo mokSopAyazca, tatra mokSe na saMzayo'sti, paramapadamitipratipAdanAt, tadupAye tu saMzaye'pi pravRttirbhavatyeva, arthasaMzayasya 0 viziSTajJAnAdityAha (pr0)| // 348 //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 349 // kAmamArasaMsArAH pravRttyaGgatvAt / anarthastu saMsAraH saMsArakAraNaM ca, tatsandehe'pi nivRttiH syAdeva, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt, ata: zrutaskandhaH1 saMzayamAnarthagataM parijAnato heyopAdeyapravRtti: syAdityetadeva paramArthata: saMsAraparijJAnamiti darzayati-tena saMzayaM parijAna paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tA saMsArazcaturgatikastadupAdAnaM vA mithyAtvAviratyAdi anartharUpatayA parijJAtaM bhavati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA tu prathamoddezakaH parihatamiti, yastu punaH saMzayaM na jAnIte sa saMsAramapi na jAnAtIti darzayitumAha-saMsayaM ityAdi, saMzayaM' sandehaM dvividhamapya- sUtram 145 aviratAnAM parijAnato heyopAdeyapravRttirna syAt, tadapravRttau ca saMsAro'nityAzucirUpo vyasanopanipAtabahulo niHsAro na jJAto bhavati // 144 // kuta: punaretannizcIyate? yathA tena saMzayavedinA saMsAraH parijJAta iti?, kimatra nizcetavyaM?, saMsAraparijJAnakAryaviratyupalabdheH, tatra sarvaviratipraSThAM viratiM nirdidikSurAha je chee se sAgAriyaM na sevai, kaTThaevamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA, (je khalu visae sevai sevittA vA nAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraMsaeNa vA doseNa pAviTThayareNa vA doseNa uvaliMpijjA) laddhA huratthA paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNaya tti bemi||suutrm 145 // je chee ityAdi yazcheko- nipuNa upalabdhapuNyapApa: sa sAgAriyaM ti maithunaM na sevate manovAkkAyakarmabhiH, sa eva yathAvasthitasaMsAravedI, yastu punarmohanIyodayAtpArzvasthAdistatsevate,sevitvA ca sAtagauravabhayAt kiM kuryAdityAha- kaTu / ityAdi, rahasi maithunaprasaGgaM kRtvA punargudinA pRSTaH sannapalapati, tasya caivamakAryamapalapato'vijJApayato vA kiM syAdityAhabiiyA ityAdi, mandasya abuddhimata ekamakAryAsevanamiyaM bAlatA- ajJAnatA, dvitIyA tadapahnavanaM mRSAvAdastadakaraNatayA vA punaranutthAnamiti, nAgArjunIyAstu paThanti- je khalu visae sevaI sevittA vA NAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraM , // 349 //
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 350 // saeNa vA doseNa pAviThThayareNa vA doseNa uvaliMpijja tti sugamam / yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha- laddhA hu ityAdi, labdhAnapi zrutaskandhaH 1 kAmAn huratthe tti bahizcitrakSullakAdivattadvipAkaM pratyupekSya cittAhiH kuryAt, yadivA huzabdo'pizabdArthe, rephAgama:subbyatyayena paJcamamadhyayanaM lokasAraH, dvitIyArthe prathamA, tato'yamoM-labdhAnapyarthyante-abhilaSyanta ityarthAH- zabdAdayastAnupanatAnapi tadvipAkadvAreNa pratyupekSya / prathamoddezakaH paryAlocya tata:Agamya jJAtvA durantaMzabdAdiviSayAnuSaGgam, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAttAM darzayati- tadanAsevanatayA / sUtram 146 cArazabdasya parAnAjJApayet, svato'pi pariharediti, etadahaM bravImi yena mayA pUrvArthavyAvarNanamakAri sa evaahmvyvcchinnsmygjnyaanprvaahH| nikSepAdiH zabdAdiviSayasvarUpopalambhAt samupajanitajinavacanasaMmada iti // 145 // etacca vakSyamANaM bravImIti, tadAha__pAsaha ege rUvesu giddhe pariNijjamANe, ittha phAse puNo puNo, AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi AraMbhajIvI, eesuceva AraMbhajIvI, itthavi bAle paripaccamANe ramaI pAvehiM kammehiM asaraNe saraNaMti mannamANe, ihamegesiM egacariyA bhavai, se bahukohe bahumANe bahumAe bahulobhe bahurae bahunaDe bahusaDhe bahusaMkappe AsavasattI paliucchanne uTThiyavAyaMpavayamANe, mA me kei adakkhU annANapamAyadoseNaM, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, aTTA payA mANava! kaMmakoviyA je aNuvarayA avinAe palimukkhamAhu AvaTTameva aNupariyaTuMti // 146 // tibemi // lokasAre prathamoddezakaH 5-1 // pAsaha ityAdi, he janAH! pazyata yUyamekAntapuSTadharmANo, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, rUpeSu rUpAdiSvindriyaviSayeSu ni:sArakaTuphaleSu gRddhAn adhyupapannAnsata indriyairviSayAbhimukhaM saMsArAbhimukhaM vA narakAdiyAtanAsthAnakeSuvA pariNIyamAnAn prANina iti / te ca viSayagRdhnava indriyavazagA: saMsArArNave kimApnuyurityAha- ettha phAse ityAdi, atra asmin saMsAre hRSIkavazaga: san karmapariNatirUpAn sparzAn pauna:punyena-AvRttyA tAneva teSu teSveva sthAneSu praapnuyaaditi| pAThAntaraM vA // 350 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyukti| zrIzIlA0 vRttiyutam | zrutaskandhaH1 // 351 // ettha mohe puNo puNo atra asmin saMsAre mohe ajJAne cAritramohe vA punaH punarbhavatIti / ko'sAvevambhUtaH syAdityata Aha- zrutaskandhaH1 AvaMtI tyAdi, yAvanta: kecana lokegRhasthaloke ArambhajIvina:sAvadyAnuSThAnasthitikAH, te pauna: punyena duHkhAnyanubhaveyuriti paJcamamadhyayanaM lokasAraH, ye'pi gRhasthAzritAH sArambhAstIrthikAdayaste'pi tadduHkhabhAjina iti darzayati- eesu ityAdi, 'eteSu' sAvadyArambhapravRtteSu prathamoddezakaH gRhastheSu zarIrayApanArthaM vartamAnastIrthikaH pArzvasthAdirvA ArambhajIvIsAvadyAnuSThAnavRttiH pUrvoktaduHkhabhAg bhavati / AstAM sUtram 146 cArazabdasya tAvadgRhasthastIrthiko vA, yo'pi saMsArArNavataTadezyamavApya samyaktvaratnaM labdhvA'pi mokSakakAraNaM viratipariNAmaM saphalatA nikSepAdiH manItvA karmodayAt so'pi sAvadyAnuSThAyI syAdityAha- etthavi bAle ityAdi, atra asminnapyarhatpraNItasaMyamAbhyupagame / bAlorAgadveSAkulitaH paritapyamAnaH paripacyamAnovA viSayapipAsayA ramate, kaiH?- pApaiH karmabhiH, viSayArthaM sAvadhAnuSThAne dhRtiM vidhatte, kiM kurvANa ityAha- asaraNa mityAdi, kAmAgninA pApairvA karmabhiH paripacyamAna: sAvadyAnuSThAnamazaraNameva zaraNamiti manyamAno bhogecchAtamisrAcchAditadRSTirviparyasyan bhUyo bhUyo nAnArUpA vedanA anubhavediti / AsatAM tAvadanye, pravrajyAmapyabhyupetya kecidviSayapipAsA stAMstAn kalkAcArAnAcarantIti darzayitumAha- ihamegesi mityAdi, 'iha' manuSyaloke ekeSAM na sarveSAm, caraNaM caryate vA caryA ekasya caryA ekacaryA, sA ca prazastetarabhedena dvidhA-sA'pi dravyabhAvabhedAt / pratyekaM dvidhA, tatra dravyato gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNam, bhAvatastu aprazastA na vidyate, sA hirAgadveSavirAhAdbhavati, na ca tdrhitsyaaprshstteti| prazastA tu dravyataH pratimApratipannasya gacchanirgatasya sthavirakalpikasya 1caikAkinaHsaGkAdikAryanimittAnnirgatasya, bhAvatastu punA rAgadveSavirahAdbhavati, tatra dravyato bhAvatazcaikacaryA anutpannajJAnAnAM (r)cchA'jJAnatamisrAcchAditadRSTiviparyayaH san (mu0)| // 351 //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 352 // cArazabdasya tIrthakRtAMpratipannasaMyamAnAm, anye tu caturbhaGgapatitAH, tatrAprazastadravyaikacaryodAharaNam, tadyathA- pUrvadeze dhAnyapUrakAbhidhAne zrutaskandhaH1 sanniveze ekastApasaH prathamavayA devakumArasadRzavigrahaH SaSThabhaktena tadvAmanirgamapathe tapastepe, dvitIyo'pyupagrAmaM girigahvare paJcamamadhyayana lokasAraH, aSTamabhaktena tapaHkarmaNA''tApanAM vidhatte, tasmai ca grAmanirgamapathavarttine zItoSNasahiSNave guNairAkRSTo loka AhArAdibhiH prathamoddezaka: saparyayopatiSThate,saca tathA lokena pUjyamAnovAgbhirabhiSTrayamAnaH AhArAdinopacaryamANojanamUce-matto'pi giriparisarAtApI niyukti: 245 duSkarakArakaH, tato'sau lokastena bhUyo bhUyaH procyamAnastamekAkinaM tApasamadrikuharavAsinaM paryapUjayad, duSkaraMca paraguNo nikSepAdiH tkIrtanamiti kRtvA tasyApi saparyAdikaM vyadhAt, tadevamAbhyAM pUjAkhyAtyarthamekacaryA vidadhe, ato'prazastA, evamanayA , dizA'nye'pyaprazastaikacaryAzritA dRSTAntA yathAsambhavamAyojyA iti| tadevaM sUtrArthe vyAkhyAte sUtrasparzikaniyuktyA niyuktikAro vyAcikhyAsurAha ni0- cAro cariyA caraNaM egaTuM vaMjaNaM tahiM chakkaM / davvaM tu dArusaMkama jalathalacArAiyaM bhuhaa||245|| __ cAra iti cara gatibhakSaNayoH bhAve ghaJ, caryeti gadamadacarayamazcAnupasarge (pA0 3-1-100) ityanena karmaNi bhAve vA yat, caraNamiti vA, bhAvelyuTa, eka:- abhinno'rtho'syetyekArtham, kiM tat? - vyaJjanaM vyajyate-AviSkriyate'rtho'neneti vyaJjanaMzabda ityetatpUrvoktaM zabdatrayamekArtham, ekArthatvAcca na pRthaga nikSepaH, tatra cAranikSepe SaTkam , cArasya SaTprakAro nikSepa ityarthaH, tadyathA-nAmasthApanetyAdi, tatra sugamatvAnnAmasthApane anAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyacAraMgAthAzakalena // 352 // darzayati- davvaM tu tti tuzabdaH puna:zabdArthe dravyaM punarevambhUtaM bhavati, dArusaGkamazca jalasthalacArazca dArusaGkamajalasthalacArau tAvAdI yasya taddArusamajalasthalacArAdikaM bahudhA anekadhA, tatra dArusaGkamojale setvAdiH kriyate, sthalevA garttalaGghanA
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 353 // dikaH, jalacAro nAvAdinA, sthalacAro rathAdinA, AdigrahaNAt prAsAdAdau sopAnapaGktyAdiriti, yadyaddezAddezAntarA zrutaskandha:1 vAptaye dravyaM sa sa dravyacAra iti gAthArthaH // 245 // sAmprataM kSetrAdikamAha paJcamamadhyayana lokasAraH, ni0-khittaM tu jaMmi khitte kAlo kAle jahiM bhave caaro| bhAvaMmi nANadasaNacaraNaM tu pasatthamapasatthaM // 246 // prathamoddezakaH kSetraM punaryasmin kSetre cAraH kriyate yAvadvA kSetraM caryate sa kSetracAraH, kAlastu yasmin kAle carati yAvantaM vA kAlaM sa niyuktiH 246-248 kAlacAraH, bhAve tu dvidhA caraNaM- prazastamaprazastaMca, tatra prazastaM jJAnadarzanacaraNAni, ato'nyadaprazastaMgRhasthAnyatIrthikANA cArazabdasya miti gAthArthaH / / 246 // tadevaM sAmAnyato dravyAdikaM cAraM pradarzya prakRtopayogitayA yate vacAraM prazastaM praznadvAreNa nikSepAdiH darzayitumAha ni0-loge cauvvihaMmI samaNassa cauvviho kahaMcAro?! hoI dhiI ahigAro visesao khittkaalesuN||247|| loke caturvidhe dravyakSetrakAlabhAvarUpe zramaNasya zrAmyatIti zramaNo- yatistasya kathambhUto dravyAdizcaturvidhazcAraH syAd?, iti prazne nirvacanamAha- bhavati dhRtirityeSo'dhikAraH, dravye tAvadarasavirasaprAntarUkSAdike dhRtirbhAvayitavyA, kSetre'pi kutIrthikabhAvite prakRtyabhadrake vA nodvega: kAryaH, kAle'pi duSkAlAdau yathAlAbhaM santoSiNA bhAvyam, bhAve'pyAkrozopahasanAdau / noddIpitavyam, vizeSatastu kSetrakAlayoravamayorapi dhRtirbhAvyA, dravyabhAvayorapi prAyastannimittatvAt // 247 / / punrpi| dravyAdikaM vizeSato yatezcAramAha // 353 // ___ ni0- pAvovarae apariggahe agurukulanisevae jutte| ummaggavajae rAgadosavirae ya se vihare // 248 // pApoparata: pApAt-pApahetoH sAvadyAnuSThAnAddhiMsA'nRtAdattAdAnAbrahmarUpAduparata: pApoparataH, tathA na vidyate parigraho'
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 354 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, prathamoddezakaH niyukti: 248 cArazabdasya nikSepAdiH syetyaparigrahaH, pApoparato'parigrahazceti dravyacAraH, kSetracAramAha-guroH kulaM gurukulaM-gurusAnnidhyaM tatsevako-yuktaH samanvito yAvajjIvaM gurUpadezAdineti, anena kAlacAraH pradarzitaH, sarvakAlaM gurUpadezavidhAyitvopadezAd, bhAvacAramAha- udgato mArgAdunmArgaH- akAryAcaraNaM tadvarjakaH, tathA rAgadveSavirataH sa sAdhurviharet- saMyamAnuSThAnaM kuryAditi, gatA niyuktiH / sAmprataM sUtramanuzriyate-tatra viSayakaSAyanimittaM yasyaikacaryA syAt sa kimbhUta: syAdityAha-se bahukohe ityAdi, 'sa' viSayagRdhnurindriyAnukUlavaryekacaryApratipannastIrthiko gRhastho vA paraiH paribhUyamAno bahuH krodho'syeti bahukrodhaH, tathA vandyamAnomAnamudvahata iti bahumAnaH, tathA kurukucAdibhiH kalkatapasA ca bahumAyI, sarvametadAhArAdilobhAtkarotItyato bahulobhaH, yata evamato bahurajA:-bahupApo bahuSu vA''rambhAdiSu rato bahurataH, tathA naTavadbhogArthaM bahUn veSAn vidhatta iti bahunaTaH, tathA bahubhiH prakAraiH zaTho bahuzaThaH, tathA bahavaH saGkalpA:- karttavyAdhyavasAyA yasya sa bahusaGkalpaH, ityevamanyeSAmapi caurAdInAmekacaryAvAcyeti, sa evambhUtaH kimavastha:syAdityAha- Asava ityAdi, AmravA:- hiMsAdayasteSu saktaM-saGgaM AzravasaktaM tadvidyate yasyAsAvAzravasaktI-hiMsAdhanuSaGgavAn palitaM-karma tenAvacchannaH, karmAvaSTabdha itiyAvat, sa caivambhUto'pi kiM brUyAdityAha-uTThiya ityAdi, dharmAcaraNAyodyuktaH utthitastadvAda utthitavAdastaMpravadan , tIrthako'pyevamAha- yathA ahamapi pravrajito dharmacaraNAyodyata ityevaM pravadan karmaNA'vacchAdyata iti / sa cotthitavAdI AmraveSu pravarttamAna AjIvikAbhayAt kathaM pravartata ityAha- mA me ityAdi, mA mAM kecana anye'drAkSuravadyakAriNamityata: pracchannamakAryaM vidadhAti, etaccAjJAnadoSeNa pramAdadoSeNa vA vidhatta iti / kiM ca-sayaya mityAdi, 'satataM' anavarataM mUDho mohanIyodayAdajJAnAdvA dharmaM zrutacAritrAkhyaM nAbhijAnAti, na vivecayatItyarthaH / yadyevaM tataH kimityAha- aTTA ityAdi, ArtA viSayakaSAyaiH prajAyanta iti prajA:-jantavaH he mAnava!, // 354 //
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 355 // zrutaskandhaH 1 pazcamamadhyayana lokasAraH, dvitIyoddezakaH sUtram 147 munibhAvaH manujasyaivopadezArhatvAnmAnavagrahaNam, karmaNi aSTaprakAre bibhatsite kovidAH kuzalAH, na dharmAnuSThAna iti, ke punaste ye satataM dharma nAbhijAnanti karmabandhakovidAzceti?, ata Aha-je aNuvarayA ityAdi, ye kecanAnirdiSTasvarUpA: 'anuparatAH' pApAnuSThAnebhyo'nivRttA jJAnadarzanacAritrANi mokSamArga ityeSA vidyA ato viparyayeNAvidyA tayA pari-samantAt mokSamAhuH te dharma nAbhijAnanta iti sambandhaH, dharmamajAnAnAzca kimApnuyurityAha- AvaTeM ityAdi, bhAvAvarttaH- saMsArastamaraghaTTaghaTIyantranyAyenAnuparivarttante, tAsveva narakAdigatiSu bhUyo bhUyo bhavantItiyAvat / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // 248 // iti lokasArAdhyayane prthmoddeshkH||5-1|| ||pnycmaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| ukta : prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha prAguddezake ekacaryApratipanno'pi sAvadhAnuSThAnAdviraterabhAvAcca na munirityuktam, iha tu tadviparyayeNa yathA munibhAvaH syAttathocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM AvantI keyAvantI loe aNAraMbhajIviNo tesu, etthovarae taM jhosamANe, ayaM saMdhIti adakkhU, je imassa viggahassa ayaM khaNetti annesI esa magge AriehiM paveie, uTThie nopamAyae, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, puDhochaMdA iha mANavA puDho dukkhaM paveiyaM se avihiMsamANe aNavayamANe , puTThophAse vipnnunne|suutrm 147 // (c) aNavayayANe (pr0)| // 355 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / 356 // yAvanta: kecana loke manuSyaloke anArambhajIvinaH ArambhaH- sAvadyAnuSThAnaM pramattayogo vA, uktaM ca AdANe nikkhevela zrutaskandhaH 1 bhAsussagge atthaanngmnnaaii| savvo pamattajogo samaNassavi hoi aarNbho||1||tdvipryyenn tvanArambhastena jIvituM zIlameSAmiti paJcamamadhyayanaM lokasAraH, anArambhajIvino yatayaH samastArambhanivRttAsteSveva gRhiSu putrakalatrasvazarIrAdyarthamArambhapravRtteSvanArambhajIvino bhavanti, dvitIyoddezakaH etaduktaM bhavati-sAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvinaH sAdhavaH paGkAdhArapaGkajavannirlepA eva bhavanti na | sUtram 147 | munibhAva: / yadyevaM tataH kimityAha- atra asmin sAvadyArambhe kartavye uparataH saGkacitagAtraH, atra vA''rhate dharme vyavasthita uparataH | pApArambhAt, kiM kuryAt sa?- tat sAvadyAnuSThAnAyAtaM karma jhoSayan kSapayan munibhAvaM bhajata iti / kimabhisandhAyAtroparataH syAdityAha- ayaM saMdhI ityAdi, avivakSitakarmakA apyakarmakA dhAtavo, yathA pazya mRgodhAvati, evamatrApyadrAkSIdityetakriyAyoge'pyayaMsandhiriti prathamA kRteti, aya miti pratyakSagocarApanna AryakSetrasukulotpattIndriyanirvRttizraddhAsaMvegalakSaNaH sandhiH avasaro mithyAtvakSayAnudayalakSaNo vA samyaktvAvAptihetubhUtakarmavivaralakSaNaH sandhiH zubhAdhyavasAyasandhAnabhUto vA sandhirityenaM svAtmanyavasthApitamadrAkSIdbhavAnityata: kSaNamapyekaM na pramAdayet na viSayAdipramAdavazago bhUyAt / kazcana pramattaH syAdityAha-je imassa ityAdi, 'ya' ityupalabdhatattvaH asya' adhyakSasya vizeSeNa gRhyate anenASTaprakAraM karma tadvetarazarIraviziSTaM bAhyendriyeNa gRhyata iti vigraha:-audArikaM zarIraM tasya ayaM vArttamAnikakSaNa: evambhUtaH sukhaduHkhAnyatararUpazca gata: evambhUtazca bhAvItyevaM yaH kSaNAnveSaNazIla: so'nveSI sadA'pramattaH syAditi / svamanISikAparihArArthamAha- esa magge 8 ityAdi, 'eSaH' anantarokto 'mArgo' mokSapathaH AryaiH sarvaheyadhArAtIya(tIra)vartibhistIrthakaragaNadharaiH prakarSeNAdau vA "AdAne nikSepe bhASAyAmutsarge ca sthAne gamanAdau / sarvaH pramattayogaH zramaNasyApi bhavatyArambhaH / / 1 / / // 356 //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArADU niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 357 // vedita:- kathitaH pravedita iti / na kevalamanantarokto vakSyamANazca tIrthakaraiH pravedita iti tadAha- uThThie ityAdi, sandhimadhi- zrutaskandhaH1 gamyotthito dharmAcaraNAya kSaNamapyekaM na pramAdayet / kiM cAparamadhigamyetyAha- jANittu ityAdi, jJAtvA prANinAM pratyekaM duHkhaM / paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tadupAdAnaM vA karma tathA pratyekaM sAtaM ca-manaAhlAdi jJAtvA samutthito na pramAdayet / na kevalaM duHkhaM karma vA pratyekam, dvitIyoddezakaH tadupAdAnabhUto'dhyavasAyo'pi prANinAM bhinna eveti darzayitumAha- puDho ityAdi, pRthag- bhinna: chanda:- abhiprAyo yeSAM te / sUtram 148 munibhAva: pRthakchandAH, nAnAbhUtabandhAdhyavasAyasthAnA ityarthaH, ihe ti saMsAre saMjJilokevA, ke te?- mAnavA: manuSyAH, upalakSaNArthatvAdanye'pi, saMjJinAM pRthaksaGkalpatvAcca tatkAryamapi karma pRthageva, tatkAraNamapi duHkhaM nAnArUpamiti, kAraNabhede kAryabhedasya avazyaMbhAvitvAditi, ataH pUrvoktaM smArayannAha- puDho ityAdi, duHkhopAdAnabhedAd duHkhamapi prANinAM pRthak praveditam, sarvasya svakRtakarmaphalezvaratvAt nAnyakRtamanya upabhuGkte iti| etanmatvA kiM kuryAdityAha-se ityAdi, 'saH' anArambhajIvI pratyekasukhaduHkhAdhyavasAyI prANino vividhairupAyairahiMsan tathA'napavadan-anyathaiva vyavasthitaM vastvanyathA vadannapavadan, nApavadan anapavadan, mRSAvAdamabruvannityarthaH, pazya ca tvaMtasyApi prAkRtatvAdArSatvAdvA lopaH, evaM parasvamagRhNannityAdyapyAyojyam / etadvidhAyI ca kimaparaM kuryAdityAha- puTTho ityAdi, sa paJcamahAvratavyavasthita: san yathAgRhItapratijJAnirvahaNodyata: spRSTaH parISahopasargastAn tatkRtAn zItoSNAdisparzAn duHkhasparzAn vA tatsahiSNutayA anAkulo vividhairupaayaiH-prkaaraiH| saMsArAsArabhAvanAdibhiH prerayet, tatpreraNaMca samyaksahanam, na tatkRtayA duHkhAsikayA''tmAnaM bhAvayediti yAvat // 147 // yo hi samyakkaraNatayA parISahAn saheta sa kiMguNa: syAdityAha esa samiyA pariyAe viyAhie, je asattA pAvehiM kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhu dhIre te phAse puTTho ahiyAsai, se // 357 //
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 358 // puTviMpeyaMpacchApeyaMbheuradhammaM viddhaMsaNadhammamadhuvaM aNiiyaM asAsayaMcayAvacaiyaM vippariNAmadhamma, pAsaha eyruuvsNdhiN| sUtram 148 zrutaskandha:1 pazcamamadhyayana lokasAraH, eSaH anantarokto yaH parISahANAM praNodakaH samiyA samyak zamitA vA zamo'syAstIti zamI tadbhAvaH zamitA paryAya: dvitIyoddezakaH pravrajyA samyak zamitayA vA paryAya:- pravrajyA'syeti vigRhya bahuvrIhiHsa samyakparyAya: zamitAparyAyo vA vyAkhyAto nApara sUtram 148 iti / tadevaM parISahopasargAkSobhyatAM pratipAdya vyAdhisahiSNutAM pratipAdayannAha- je asattA ityAdi, ye'pAkRtamadanatayA munibhAva: samatRNamaNileSTukAJcanAH samatApannAH pApeSu karmasvasaktAH-pApopAdAnAnuSThAnAratAH udAhu kadAcittAn tathAbhUtAn sAdhUn AtaGkA AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH spRzanti abhibhavanti pIDayanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAhaiti udAhuityAdi, 'iti'etadvakSyamANamudAhRtavAn- vyAkRtavAn, ko'sau?- dhIrodhI:-buddhistayA rAjate,saca tIrthakRdgaNadharo vA, kiM tadudAhRtavAn?- tairAtaGkaH spRSTaH san tAn sparzAn- duHkhAnubhavAn vyAdhivizeSApAditAnadhyAsayet- saheta / kimAkalayyetyAha- se putva mityAdi, sa spRSTaH pIDita: AzukAribhirAtabaeNretadbhAvayed yathA pUrvamapyetad-asAtAvedanIyavipAkajanitaM duHkhaM mayaiva soDhavyam, pazcAdapyetanmayaiva sahanIyam, yataH saMsArodaravivaravartI na vidyata evAsau yasyAsAtAvedanIyavipAkApAditAste rogAtaGkA na bhaveyuH, tathAhi-kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTayakSayAdutpannajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAttatsambhava iti, yatazca tIrthakarairapyetadbaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthAyAtaM karmAvazyaM vedyaM nAnyathA tanmokSaH, 8 0-0-0-0 karmabandhazcaturvidhaH, tadyathA-prakRtibandhaH 1 sthitibandha: 2 anubhAgabandhaH 3 pradezabandha: 4, tatra prakRtibandho'STavidhaH, jJAnAvaraNIyAdyantarAyAntaH, ete'STAvapi mUlabhedAH, uttarabhedAstu jJAnAvaraNIye paJca, darzanAvaraNIye nava, vedanIye dvau, mohanIye'STAviMzatiH, AyuSazcatvAraH, nAmnaH dvicatvAriMzat saptaSaSTiA trina-8 vatirvA tryuttarazataM vA, gotre dvau, antarAye paJca, iti mUlottaraprakRtibandhaH / sthitibandhe jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyeSu triMzatkoTIkoTya utkRSTA 2 // 358 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 359 // ato'nyenApyasAtAvedanIyodaye sanatkumAradRSTAntena mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya nodvijitavyamiti, uktaMca-svakRtapariNatAnAM zrutaskandhaH1 durnayAnAM vipAkaH, punarapi sahanIyo'nyatra te nirguNasya / svayamanubhavato'sau duHkhamokSAya sadyo, bhavazatagatiheturjAyate'nicchataste // 1 // paJcamamadhyayanaM lokasAraH, api ca- etadaudArikaM zarIraM suciramapyauSadharasAyanADupabRMhitaM mRnmayAmaghaTAdapi ni:sArataraM sarvathA sadA vizarAviti dvitIyoddezakaH| darzayannAha- bheduradhamma mityAdi, yadivA pUrvaM pazcAdapyetadaudArikaM zarIraM vakSyamANadharmasvabhAvamityAha-bheduradhamma' mityAdi, sUtram 148 munibhAvaH svayameva bhidyata iti bhiduraH sa dharmo'sya zarIrasyeti bheduradharmam, idamaudArikaM zarIraM supoSitamapi vedanodayAcchirodaracakSurura:prabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti bhiduram, tathA vidhvaMsanadharmaM pANipadAdyavayavavidhvaMsanAt, tathA avazyaMbhAvasambhAvita triyAmAnte sUryodayavat dhruvaM na tathA yattadadhruvam, tathA apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyavasthitaM sannityaM naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM tato'nyadazAzvatam, tatheSTAhAropabhogatayA dhRtyu - sthitiH, mohanIye saptatikoTAkoTyaH, nAmagotrayoviMzatiH, AyuSi 33 sAgaropamANi pUrvakoTitribhAgonAni, nAmagotrayorjaghanyA sthitiraSTau muhUrtAH, vedanIyassa bArasamuhuttA, aMtomuhuttA sesANaM iti sthitibandhaH, zubhAzubhakarmapudgaleSu- jo raso aNubhAgo vuccai tattha subhesu mahuro asubhesu amahuro raso tassa bandho aNubhAgabaMdho aNubhAgabaMdho sthitiH, mohanIye saptatikoTAkoTyaH, nAmagotrayoviMzatiH, AyuSi 33 sAgaropamANi pUrvakoTitribhAgonAni, nAmagotrayorjaghanyA sthitiraSTau muhUrtAH,8 vedanIyassa bArasamuhuttA, aMtomuhuttA sesANaM iti sthitibandhaH, zubhAzubhakarmapudgaleSu- jo raso aNubhAgo vuccai tattha subhesu mahuro asubhesu amahuro raso tassa bandho aNubhAgabaMdho aNubhAgabaMdho samatto / pradezA:-karmavargaNAskandhA: teSAM bandha: jIvapradezaiH samaM vayaya:piNDavatkSIranIrasambandhavadvA, uktaMca - jIvakarmapradezAnAM, ya:8 sambandha: parasparam / kRzAnulohavaddhetoH, te bandhaM jagadurbudhAH / / 1 // spRSTabaddhanidhattanikAcitakAraNabhedAt sa punazcaturvidhaH, tathAhi-samUhagatAya:sUcisambandhavat spRSTakarmabandhaH, davarakabaddhasUcisambandhavadbaddhakarmabandhaH, varSAntaritadavarakabaddhasUcikAsambandhavannidhattakarmabandhaH, agnidhmaatsuucikaasmvaaymelkvnikaacitkrmbndhH| BOcchiro'kSyuraHprabhRtya (pr0)| // 359 //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 360 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, dvitIyoddezakaH sUtram 149 munibhAva: paSTambhAdaudArikazarIravargaNAparamANUpacayAccayastadabhAvena tadvicaTanAdapacayaH, cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikam, ata eva vividhaH pariNAmaH-anyathAbhAvAtmako dharma:-svabhAvo yasya tadvipariNAmadharmam / yatazcaivambhUtamidaM zarIrakamato'syopari ko'nubandhaH kA mUrchA?, nAsya kuzalAnuSThAnamRte'nyathA sAphalyamityetadevAha- pAsaha ityAdi, pazyatainaM pUrvoktaM rUpasandhim, bhiduradharmAdyAghrAtaudArikaM paJcendriyanirvRttilAbhAvasarAtmakam, dRSTvA ca vividhAtaGkajanitAn sparzAnadhyAsayediti // 148 // etatpazyatazca yatsyAttadAha samuppehamANassa ikkAyayaNarayassa iha vippamukkassa natthi magge virayassa ttibemi||suutrm 149 // ___ samyagutprekSamANasya pazyato'nityatAghrAtamidaM zarIramityevamavadhArayato nAsti mArga iti sambandhaH, kiMca- AG- abhividhau samastapApArambhebhya AtmA Ayatyate- Aniyamyate yasmin kuzalAnuSThAne vA yatnavAn kriyata ityAyatanaM jJAnAditrayaM ekaM- advitIyamAyatanamekAyatanaM tatra ratastasya, kiM ca- iha zarIre janmani vA vividhaM paramArthabhAvanayA zarIrAnubandhAt pramukto vipramuktastasya nAsti na vidyate, ko'sau?- mArgo narakatiryamanuSyagamanapaddhatiH, vartamAnasAmIpye vartamAnadarzanAnna bhaviSyatIti nAstItyuktam, yadivA tasminneva janmani samastakarmakSayopapatternAsti narakAdimArgaH, kasyeti darzayati-viratasya hiMsAdyAzravadvArebhyo nivRttasya // 149 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat sudharmasvAmyAtmAnamAha, yadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA divyajJAnenArthAnupalabhya vAgyogenoktaM tadahaM bhavatAM bravImi, nsvmtivircneneti| virata eva munirbhavatyetatpratipAdya sAmprataM 'aviratavAdI parigrahavAni ti yaduktaM tatpratipAdayannAha 0 pUrvoktarUpasandhim (pr0)| // 360 //
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 361 // AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahuM vA aNuMvA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA eesuceva pariggahAvaMtI, zrutaskandhaH1 etadeva egesiM mahabbhayaM bhavai, logavittaM ca NaM uvehAe, ee saMge aviyaanno||suutrm 150 // paJcamamadhyayana lokasAraH, yAvanta: kecana loke parigrahavantaH parigrahayuktAH syusta evambhUtaparigrahasadbhAvAdityAha-se appaMvA ityAdi, tadravyaM yatparigRhyate * dvitIyoddezakaH tadalpaMvA-stokaM vA syAt kapardakAdi, bahu vA syAt dhanadhAnyahiraNyagrAmajanapadAdi, aNu vA syAt mUlyatastRNakASThAdi sUtram 150 munibhAvaH pramANato vajrAdi, sthUlaM vA syAt mUlyataH pramANatazca hastyazvAdi, etacca cittavadvA syAdacittavadveti / etena ca parigrahaNa parigrahavantaH santa eteSveva parigrahavatsugRhastheSvantarvarttino vatino'pi syuH, yadivaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu viSayabhUteSvalpAdiSu vA dravyeSu mUcha| kuvantaH parigrahavanto bhavanti, yathA vA virato virativAdaMvadannalpAdapi parigrahAt parigrahavAn bhavati, evaM zeSeSvapi vrateSvAyojyam, ekadezAparAdhAdapi sarvAparAdhitAsambhavaH, anivAritAsravatvAt / yadyevamalpenApi parigraheNa parigrahavattvamataH pANipuTabhojino digambarA: sarajaskaboTikAdayo'parigrahA: syuH, teSAM tadabhAvAt, naitadasti, tadabhAvAdityasiddho hetuH, tathAhi-sarajaskAnAmasthyAdiparigrahAboTikAnAmapi picchikAdiparigrahAd antazaHzarIrAhArAdiparigrahasadbhAvAt, dharmopaSTambhakatvAdadoSa iti ced tad itaratrApi samAnam, kiM digambarAgrahagraheNeti / etaccAlpAdiparigrahaNa parigrahavattvamaparigrahAbhimAninAMcAhArazarIrAdikaM mahate'nAyeti darzayannAha- etadeve tyAdi, etadevaalpabahutvAdiparigraheNa parigrahavattvamekeSAM- parigrahavatAM narakAdigamanahetutvAt sarvasyAvizvAsakAraNAdvA mahAbhayaM bhavati, prakRtiriyaM parigrahasya, yaduta-tadvAn sarvasmAccakati, yadivaitadeva zarIrAhArAdikamaparasyAlpasyApi pAtratvaktrANAderddharmopakaraNasyAbhAvAd gRhigRhe 7 syustata(tra) (mu0)| bhavanti tathA cAvirato (mu0)| // 361 //
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 362 // samyagupAyAbhAvAdavidhinA'zuddhamAhArAdikaM bhujAnasya karmabandhajanitamahAbhayahetutvAnmahAbhayam, tathaitaddharmazarIraM samastA-8 zrutaskandhaH1| cchAdanAbhAvAdvIbhatsaM pareSAM mahAbhayam, tanniravadyavidhipAlanAbhAvAcca mahAbhayamiti / yataH parigraho mahAbhayamato'padizyate pacamamadhyayana lokasAraH, loga ityAdi, 'lokasya' asaMyatalokasya vittaM dravyamalpAdivizeSaNaviziSTam, cazabdaH punaHzabdArthe, Namiti vAkyAlaGkAre, dvitIyoddezakaH lokavittaM lokavRttaM vA AhArabhayamaithunaparigrahotkaTasaMjJAtmakaM mahate bhayAya punarutprekSya-jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA sUtram 151 pariharet / tatparihartuzca yatsyAttadAha-ee saMge ityAdi, 'etAn' alpAdidravyaparigrahasaGgAn zarIrAhArAdisaGgAn vA avijAnataH munibhAva: akurvANasya tatparigrahajanitaM mahAbhayaM na syAt / / 150 // kiMca se supaDibaddhaM sUvaNIyaMti naccA purisA paramacakkhUviparikkamA, eesuceva baMbhaceraM tibemi, se suyaM ca me ajjhatthayaMca me-baMdhapamukkho ajjhattheva, ittha virae aNagAre dIharAyaM titikkhae, pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivae, eyaM moNaM sammaM aNuvAsijjAsi // sUtram 151||ttibemi // lokasArAdhyayane dvitiiyoddeshk:5-2|| se tasya parigrahaparihartuH suSTha pratibaddhaM supratibaddhaM suSpanItaM sUpanItaM jJAnAdi ityetat jJAtvA he puruSa! mAnava! paramaM jJAnaM cakSuryasyAsau paramacakSuH mokSakadRSTirvA san vividhaM tapo'nuSThAnavidhinA saMyame karmaNi vA parAkramasveti / atha kimarthaM parAkramaNopadeza ityata Aha- eesuceve tyAdi, ya ime parigrahaviratA: paramacakSuSazcaiteSveva paramArthato brahmacarya nAnyeSu, navavidhabrahmacaryaguptyabhAvAd, yadivA brahmacaryAkhyo'yaM zrutaskandhaH, etadvAcyamapi brahmacaryaM tadeteSvevAparigrahavatsu, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM yaduktaM vakSyamANaM ca sarvajJopadezAdityAha- se suaM ca me ityAdi, tadyat kathitaM yacca kathayiSyAmi
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam | zrutaskandhaH1 / / 363 // cchUtaM ca mayA tIrthakarasakAzAt tathA Atmanyadhi adhyAtmaM mamaitaccetasi vyavasthitam, kiM tadadhyAtmani sthitamiti darzayatibandhAtsakAzAtpramokSaH bandhapramokSastathA adhyAtmanyeva brahmacarye vyavasthitasyaiveti / kiM ca- ittha ityAdi, atra asmin / parigrahe jighRkSite virataH, ko'sau?-nAsyAgAraM- gRhaM vidyata ityanagAraH, sa evambhUto dIrgharAtraM yAvajjIvaM parigrahAbhAvAt yat kSutpipAsAdikamAgacchati tat titikSeta saheta / punarapyupadezadAnAyAha- pamatte ityAdi, pramattAn-viSayAdibhiH pramAdairbahirddharmAdvyavasthitAn pazya gRhasthatIrthikAdIn / dRSTvA ca kiM kuryAditi darzayati-apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti / kiM ca- eya mityAdi, 'etat pUrvoktaM saMyamAnuSThAnaM muneridaM maunaM- sarvajJoktaM samyag anuvAsayeH pratipAlayeH iti adhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // 151 // iti lokasArAdhyayane dvitIyoddezakaH // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tRtIyoddezakaH sUtram 152 aparigrahasvarUpaH ||pnycmaadhyyne tRtiiyoddeshkH|| ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate- asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroktoddezake'viratavAdI parigrahavAnityabhihitam, iha tu tadviparyaya ucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi apariggahAvaMtI eesu ceva apariggahAvaMtI, succA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahittha mae saMdhI jhosie evamannattha saMdhI dujosae bhavai, tamhA bemi no nihaNijja vIriyaM // sUtram 152 // 8 // 363 // yAvanta: kecana loke'parigrahavanto viratA yataya ityarthaH, te sarve eteSveva-alpAdiSu dravyeSu tyakteSu satsvaparigrahavanto bhavanti, yadivaiteSveva SaTsa jIvanikAyeSu mamatvAbhAvAdaparigrahA bhavanti / syAt- kathamaparigrahabhAvaH syAdityAha-soccA ityAdivai
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tRtIyoddezaka: sUtram 152 aparigrahasvarUpa: zrIAcArAti subbyatyayena dvitIyArthe prathamA'to vAcaM-tIrthakarAjJAmAgamarUpAM zrutvA AkarNya medhAvI maryAdAvyavasthitaH sazrutiko niyukti- heyopAdeyaparihArapravRttijJaH, tathA paNDitAnAM gaNadharAcAryAdInAM vidhiniyamAtmakaM vacanaM nizamya sacittAcittaparigraha-8 zrIzIlA0 vRttiyutam parityAgAdaparigraho bhavati / syAdetat- kadA punarutpannanirAvaraNajJAnAnAM tIrthakRtAM vAgyogo bhavati yenAsAvAkarNyate?,8 zrutaskandhaH1 ucyate, dharmakathA'vasare, kimbhUtastai: punardharma:pravedita ityArekApanodArthamAha-samiya tti 'samatA' samazatrumitratA tayA''ya-8 / / 364 // rddharmaH pravedita iti, uktaM ca jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA va taccheti / saMthuNai jo ajiMdati mahesiNo tattha samabhAvA // 1 // yadivA''ryeSu-dezabhASAcaritrA''ryeSu samatayA bhagavatA dharmaH praveditaH, tathA coktaM jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthaI tyAdi, athavA zamino bhAvaH zamitA tayA sarvaheyadhArAtIyavartibhiH AryaiH prakarSaNAdau vA dharmo veditaH praveditaH, indriyanoindriyopazamena tIrthakRdbhirddharma: prajJApita itiyAvat / syAd- anyairapi svAbhiprAyeNa dharmAH praveditA evetya-8 tastavyadAsArtha bhagavAnevAha jahetthe tyAdi, sadevamanujAyAM parSadi bhagavAnevamAha- yathA'tra mayA jJAnAdiko mokSasandhiH jhosiotti sevita iti, yadivA 'atra' asmin jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArge samabhAvAtmake indriyanoindriyopazamarUpe mayA mumukSuNA svata eva sandhAnaM sandhiH-karmasantatiH sandhIyata iti vA bhavAdbhavAntaramanenetisandhiH- aSTaprakArakarmasantatirUpaH sa jhoSita:-kSapitaH ato ya eva tIrthakRdbhirddharmo'bhihita: sa eva mokSamArgo nApara ityetadevAha- yathA'tra mayA sandhioSitaH evamanyatra- anyatIrthikapraNIte mokSamArge sandhiH-karmasantatirUpa: dujheSyo bhavati-duHkSayo bhavati, asamIcInatayA tadupAyAbhAvAda, yadi nAma bhagavatA'tra karmasandhioSitastata: kimityAha- yasmAdasminneva mArge vyavasthitena mayA'pi vikRSTatareNa 0'vaI'tti (mu0)| 0 yazcandanena bAhU Alimpati vAsyA vA takSNoti / saMstauti yazca nindati maharSayastatra samabhAvAH // 1 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 365 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, tRtIyoddezakaH sUtram 153 aparigrahasvarUpa: tapasA karma kSapitaM tato'nyo'pi mumukSuHsaMyamAnuSThAne tapasi ca vIryaM no nihanyAt no nigUhayed anigUhitabalavIryo bhUyAd, etadahaM bravImi paramakAruNyAkRSTahRdayaH parahitaikopadezadAyItyetadvIravarddhamAnasvAmyAha, sudharmasvAmI svaziSyANAM kathayati sma / / 152 // kazcaivambhUtaH syAdityAha je puvvuTThAI no pacchAnivAI, je puvvuTTAI pacchAnivAI, je no puvuTThAyI no pacchAnivAI, se'vi tArisie siyA, je parinnAya logmnnesyNti||suutrm 153 // yaH kazcidviditasaMsArasvabhAvatayA dharmAcaraNaikapravaNamanA: pUrva-pravrajyA'vasare saMyamAnuSThAnenotthAtuMzIlamasyeti pUrvotthAyI pazcAcca zraddhAsaMvegatayA vizeSeNa varddhamAnapariNAmo no nipAtI, nipatituM zIlamasyeti vigRhya NiniH nipatanaM vA nipAtaH 8 so'syAstIti nipAtI, siMhatayA niSkrAntaH siMhatayA vihArI ca gaNadharAdivat prathamo bhnggH| dvitIyabhaGgasUtreNaiva darzayannAhapUrvamutthAtuMzIlamasyeti pUrvotthAyI, punarvicitratvAt karmapariNatestathAvidhabhavitavyatAniyogAtpazcAnnipAtI syAt, nandiSeNavat, kazciddarzanato'pi goSThAmAhilavaditi / tRtIyabhaGgasya cAbhAvAdanupAdAnam, sa cAyaM- je no puvvuTThAyI pacchAnivAtI, tathAhi-utthAne sati nipAto'nipAto vA cintyate, sati dharmiNi dharmacintA, tadutthAnapratiSedhe ca dUrotsAditaiva nipaatcinteti| caturthabhaGgadarzanAya tvAha-yohinopUrvotthAyI pazcAnnipAtIti so'virata eva gRhasthaHsannotthAyIbhavati samyagviraterabhAvAt nApi pazcAnnipAtI utthAnAvinAbhAvitvAnnipAtasya, zAkyAdayo vA caturthabhaGgapatitA draSTavyAH, tessaampyubhyaasdbhaavaaditi| nanu ca gRhasthA eva caturthabhaGgapatitAyuktA vaktum, tathAhi-teSAMsAvadhayogAnuSThAnenAnutthAnatayA pratijJAmandarAropAbhAvAnnipAtAbhAvaH,zAkyAdirapi caturthabhaGgapatita ityata Aha-so'pizAkyAdirgaNa: paJcamahAvratabhArAropaNAbhAvena sAvadya // 36
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 366 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, tRtIyoddezaka: sUtram 154 aparigrahasvarUpa: rAyamAha yogAnuSThAnatayA no pUrvotthAyI nipAtasya ca tatpUrvakatvAnno pazcAnnipAtItyatastAdRza eva- gRhasthatulya eva syAd, AmravadvArANAmubhayeSAmapyasaMvRtatvAt, udAyinRpamArakavat / anye'piyesAvadyAnuSThAyinaste'pi tAdRkSA eveti darzayannAha-8 ye'pi svayUthyA: pArzvasthAdayo dvividhayA'pi parijJayA lokaM parijJAya punaH pacanapAcanAdyarthaM tameva lokamanvAzritA anveSayanti / vA te'pi gRhasthatulyA eva bhveyuH||153|| svamanISikAparihArArthamAha eyaM niyAya muNiNA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ___ ajhaMjhe, imeNa ceva jujjhAhi,kiM te jujjheNa bajjhao? // sUtram 154 // etad yadutthAnanipAtAdikaM prAgupanyastaM tatkevalajJAnAvalokanena niyAya tti jJAtvA muninA tIrthakRtA praveditaM kathitam / idaM cAnyatpraveditamityAha- iha asmin maunIndre pravacane vyavasthitaHsan AjJA tIrthakaropadezamAkAnituMzIlamasyetyAjJAkAsIAgamAnusArapravRttikaH, kazcaivambhUtaH?- paNDita: sadasadvivekajJaH asniha: sneharahitaH / rAgadveSavimukto'harnizaM gurunirdezavartI yatnavAn syAdityetadAha- pUrvarAtraM- rAtre: prathamo yAmo'pararAtraM- rAtre: pAzcAtyaH etadyAmadvayamapi yatamAnaH sadAcAramAcaret, madhyavartiyAmadvayamapi yathoktavidhinA svapan vairAtrAdikaM vidadhyAt, rAtriyatanApratipAdanena cAyapi pratipAditaiva bhavati, AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAt / kiM ca- sadA sarvakAlaM zIlaM aSTAdazabhedasahasrasaGgayaM saMyama vA yadivA caturdAzIlaM-mahAvratasamAdhAnaM timro guptayaH paJcendriyadamaH kaSAyanigrahazcetyetacchIlaMsamprekSya mokSAGgatayA'nupAlayet nAkSinimeSamAtramapi kAlaM pramAdavazago bhUyAt / kazca zIlasamprekSakaH syAdityAha-yo hi zrutvA zIlasamprekSaNaphalaM niHzIla (r) vipramukto (pr0)| // 366 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 367 // svarUpaH nivratAnAM ca narakAdipAtavipAkamAkAgamAt, bhavet syAt akAma icchAmadanakAmarahita iti, tathA nAsya jhaJjhA mAyA zrutaskandha:1 lobhecchA vA vidyata ityajhaJjhaH, kAmajhaJjhApratiSedhAcca mohanIyodaya:pratiSiddhaH, tatpratiSedhAcca zIlavAn syAditi, etaduktaM paJcamamadhyayanaM lokasAraH, bhavati-dharmaM zrutvA syAt akAmo'jhaJjhazcetyanena cottaraguNA gRhItAH, upalakSaNArthatvAcca mUlaguNA api gRhItAH, tataH | tRtIyoddezaka: syAt ahiMsakaHsatyavAdItyAdyapi drssttvym| nanu cAnyajjIvAccharIramityevaMbhAvanAyuktasyAnigUhitabalavIryasya parAkramamANa- sUtram 155 aparigrahasyASTAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravarttamAnasyApi nAzeSakarmamalApagamo'dyApi bhavatItyatastathAbhUtamasAdhAraNakAraNamAcakSva yenAhamAzvevAzeSamalakalaGkarahitaH syAm, ahaM ca bhavadupadezAd api siMhenApi saha yuddhye, na me karmakSayArthaM pravRttasya kiJcidazakyamastItyatrottaraM sUtreNaivAhaanenaivaudArikeNa zarIreNendriyanoindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArddha yudhyasva, idameva sanmArgAvatAraNato vazIkuru, kimapareNa bAhyataste yuddhena?, antarAriSavargakarmaripujayAdvA sarvaMsetsyati bhavato, nAto'pyaparaMduSkaramastIti // 154 // kiMtviyamevasAmagrI agAdhasaMsArArNave paryaTato bhvkottishsressvpi| duSprApeti darzayitumAha juddhArihaM khalu dullahaM, jahittha kusalehiM parinAvivege bhAsie, cue hu bAle ganbhAisu rajjai, assiM ceyaM pavuccai, rUvaMsi vA chaNaMsi vA, se hu ege saMviddhapahe muNI, annahA logamuvehamANe, iya kamma pariNNAya savvaso se na hiMsai, saMjamaI no paganbhai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNAesI nArabhe kaMcaNaM sabaloe egappamuhe vidisappainne niviNNacArI arae pyaasu||suutrm 155 // etadaudArikaM zarIraM bhAvayuddhArham, khaluravadhAraNe, sa ca bhinnakramo, durlabhameva- duSprApameva, uktaM ca- nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // 1 // ityAdi, pAThAntaraM vA juddhAriyaM ca dullahaM tatrAnArya / // 367 //
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 368 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, tRtIyoddezakaH sUtram 155 aparigrahasvarUpa: saGgAmayuddhaM parISahAdiripuyuddhaM tvAryaM tad durlabhameva tena yuddhyasva, tato bhavato'zeSakarmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhaavaarthH| tacca bhAvayuddhArha zarIraM labdhvA kazcittenaiva bhavenAzeSakarmakSayaM vidhatte, marudevIsvAminIva, kazcit saptabhiraSTabhirvA bhavairbharatavat, kazcidapArddhapudgalaparAvartena, aparona setsyatyeva, kimityevaM yata Aha-yathA yena prakAreNa atra asmin saMsAre kuzalaiH tIrthakRdbhiH parijJAvivekaH parijJAnaviziSTatA, kasyacit ko'pyadhyavasAya: saMsAravaicitryahetuH bhASitaH prajJApitaH, sa ca matimatA tathaivAbhyupagantavya iti / tadeva parijJAnanAnAtvaM darzayannAha- labdhvA'pi durlabhaM manujatvaM prApya ca mokSaikagamanahetuM dharmaM punarapi karmodayAttasmAt cyuto bAlaH ajJaH garbhAdiSu rajyate garbha AdiryeSAM kumArayauvanAvasthAvizeSANAM te garbhAdayaH teSveva gAyamupayAti, yathaibhiH sArddha mama viyogo mA bhUt ityadhyavasAyI bhavati, yadivA dharmAccyutastatkaroti yena garbhAdiSu yAtanAsthAneSu saGgamupayAti, rijai tti vA kvacitpAThaH, rIyate- gcchtiityrthH| syAt- kvoktamidaM? yat prAga vyAvarNitamityAha- asminni ti Arhate pravacane 'etat' pUrvoktaM prakarSaNocyate procyate / etacca vakSyamANamatraivocyate iti darzayannAha- rUpe cakSurindriyaviSaye'dhyupapanno, vAzabdAdanyatra vA sparzarasAdau kSaNe pravarttate, kSaNu hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNohiMsA tasyAM pravarttate, vAzabdAdanyatra vAnRtasteyAdAviti, rUpapradhAnatvAdviSayANAM rUpitvAcca rUpopAdAnam, AsravadvArANAM ca hiMsApradhAnatvAttadAditvAcca tadupAdAnamiti / bAlo rUpAdiviSayanimittaM dharmAccyutaH san garbhAdiSu rajyate, atrArhate mArge idamucyate, yastu punargarbhAdigamanahetuM jJAtvA viSayasaGgaM dharmAdacyuto hiMsAdyAzravadvArebhyo nivarttate sa kiMbhUtaH syAdityAhasa jitendriyo, huravadhAraNe, sa evaika:- advitIyo muniH jagattrayamantA saMviddhapathaH samyagviddhastADitaH kSuNNaH panthAH-mokSamArgo jJAnadarzanacAritrAkhyo yena sa tathA, saMviddhabhaye tti vA pAThaH, saMviddhabhayo dRSTabhaya ityarthaH, yo hyAsravadvArebhyo hiMsAdibhyo
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || // 369 // nivRttaH sa eva muniH kSuNNamokSamArga iti bhAvArthaH / kiM ca-anyena prakAreNAnyathA-viSayakaSAyAbhibhUtaM hiMsAdikarmasu / zrutaskandha:1 pravRttaM lokaM gRhasthalokaM pAkhaNDilokaM vA pacanapAcanoddezikasacitAhArAdipravRttamutprekSamANo'nyathA vA AtmAnaM paJcamamadhyayana lokasAraH, nivRttAzubhavyApAramutprekSamANaH saMviddhapatho muniH syAt iti|lokN cAnyathotprekSya kiM kuryAdityAha- iti pUrvoktairhetubhiryadbaddhaM tRtIyoddezakaH karma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA'pi sarvataH pariharet / kathaM pariharatItyAha-sa karmaparihartA sUtram 155 aparigrahakAyavAGmanobhirna hinasti jantUn na ghAtayatyaparai pyanumanyate / kiM ca- pApopAdAnapravRttamAtmAnaM saMyamayati, saptadazaprakAra svarUpa: vA saMyamaM karoti saMyamayati, AcArakvibantaM vaitat saMyama ivAcarati saMyamayati / kiMca-no pagabbhai galbhadhASTaye asaMyamakarmasu pravRttaH sanna pragalbhatvamAyAti, rahasyapyakAryapravRtto jihveti na dhRSTatAM avalambata iti, upalakSaNArthatvAdasya kSuNNamokSapatho munina krudhyati, na jAtyAdimAnamudvahati, na vaJcanAM vidhatte, na lubhyti| kimAkalayyaitatkuryAdityAha- utprekSamANa: avagacchan pratyekaM prANinAM sAtaM mano'nukUlaM nAnyasukhenAnyaH sukhIti nApi paraduHkhena duHkhItyata: prANino na hiMsyAditi / prANinAM pratyekaM sAtamutprekSamANazca kiM kuryAdityAha-varNyate-prazasyate yena sa varNa:-sAdhukArastadAdezI varNAdezI varNAbhilASI san nArabhate kaJcana pApArambhaM sarvasminnapi loke, yadivA-tapaH saMyamAdikamapyArambhaM yaza:kIrtyarthaM nArabhate, pravacanodbhAvanArthaM tvArabhate, tadudbhAvakAzcAmI-prAvacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiddhaH khyAta: kavirapi codbhAvakAstvaSTau // 1 // yadivA varNo- rUpaM tadAdezI- tadabhilASukaH nodvartanAdikAH kriyA Arabheta, kimbhUtaH sannetatkuryAdityAha- eko mokSo // 369 // zeSamalakalaGkarahitatvAt saMyamo vA rAgadveSarahitatvAt tatra pragataM mukhaM yasya sa tathA- mokSe tadupAye vA dattaikadRSTirna kaJcana (r) saccita (pr0)|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 370 // pApArambhamArabheta iti, kiM ca-mokSasaMyamAbhimukhA dik tato'nyA vidik tAM prakarSeNa tIrNo vidikpratIrNaH, sa caivambhUtaH zrutaskandhaH1 sannArambhI syAt, kumArgaparityAgena na pApArambhAnveSI bhavatItyarthaH, kiM ca-caraNaM cAra:- anuSThAnaM nirviNNasya cAro paJcamamadhyayanaM lokasAraH, nirviNNacAraH so'syAstIti nirviNNacArI, kuta iti cet, yataH prajAsvarata: prajAyanta iti prajA:-prANinastatrArata:-tadArambhA tRtIyoddezakaH pravRtto nirmamatvovA, yazca zarIrAdiSvapi mamatvarahitaHsa nirviNNacAryeva bhavati, yadivA prajA:- striyastAsvarata: Arambhe'pi sUtram 156 aparigrahanirvedamAgacchati, kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAditi // 155 // yazca prajAsvaraktaH ArambharahitaH sa kimbhUta: syAdityAha-8 svarUpa: se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM akaraNijjaM pAvakammaMtaM no annesI, jasamaMti pAsahA taM moNaMti pAsahA jaMmoNaMti pAsahA taM saMmaMti pAsahA, na imaM sakkaM siDhilehiM addijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM, muNI moNaM samAyAe dhuNe sarIragaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo, esa ohantare muNI, tiNNe mutte virae viyaahie| sUtram 156||ttibemi ||loksaare tRtiiyoddeshkH||5-3|| vasu-dravyam, sacAtra saMyamastadvidyate yasya sa nivRttArambho munirvasumAnsarvaMsamyaganvAgataM prajJAnaM padArthAvirbhAvakaM yasyAtmanastenAtmanA sarvasamanvAgataprajJAnarUpApannena yadakarttavyaM pApakarmatanno kadAcidapyanveSayati, upalabdhaparamArtharUpeNAtmanA na sAvadyAnuSThAnavidhAyI syAditi bhAvArthaH / yadeva samyak prajJAnaM tadeva pApakarmavarjanam, yadeva ca pApakarmavarjanaM tadeva ca samyak / prajJAnamityetadgatapratyAgatasUtreNaiva darzayitumAha- samyagiti-samyagjJAnaM samyaktvaMvA tatsahacaritam, anayoH sahabhAvAdekagrahaNe // 370 // dvitIyagrahaNaM nyAyyam, yadidaM samyagjJAnaM samyaktvaM vetyetatpazyata tanmane vo maunaM-saMyamAnuSThAnamityetatpazyata, yacca maunamityetat 0 tadArambhAnivRtto (pra0) / tadArambhanivRtto (pr0)| 0 pApaM karma (pr0)|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 371 // |zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tRtIyoddezaka: sUtram 156 aparigrahasvarUpaH caturthoddezakaH pazyata tatsamyagjJAnaM naizcayikasamyaktvaMvA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt samyaktvasya cAbhivyaktikAraNatvAt samyaktvajJAnacaraNAnAmekatA'dhyavaseyeti bhAvArthaH / etacca na yena kenacicchakyamanuSThAtumityAha- naitatsamyaktvAditrayaM samyaganuSThAtuM zakyam, kaiH?- zithilaiH alpapariNAmatayA mandavIryaiH saMyamatapasodhRtidRDhimarahitairiti, kiMca-ArdraH-putrakalatrAdyanuSaGgajanitasnehAdAIkriyamANairetatpUrvoktamazakyamiti sambandhaH, kiMca-guNA:-zabdAdayasteSvAsvAdo yeSAM te guNAsvAdAstairiti, kiMca-vakra: samAcAro yeSAM te tathA taiH, mAyAvibhirityarthaH, tathA- pamattehiM ti viSayakaSAyAdipramAdaiH pramattairiti, kiMcaagAraM-gRhaM tad AdyakSaralopAdAramityuktaM tadagAramAvasadbhiH-sevamAnaiH, pApakarmavarjanarUpaM maunamanuSThAnamazakyamiti sarvatra yojanIyam / kathaM tarhi zakyamityAha- muniH jagattrayasya mantA maunaM- munitvamazeSasAvadyAnuSThAnavarjanarUpaM samAdAya gRhItvA dhunIyAccharIrakamaudArikaM karmazarIraM veti / kathaM ca tadbhunanamityAha- prAntaM- paryuSitaM vallacanakAdyalpaMvA, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt, tat sevante tadabhyavaharanti, ke te?- vIrA: karmavidAraNasahiSNavaH, kiMbhUtA:?- samyaktvadarzinaH samatvadarzino vaa| yazca prAntarUkSasevIsa kiMguNa: syAdityAha- eSaH anantaroktavizeSaNaviziSTaH ogho- bhavaughaH saMsArastaM taratIti, ko'sau?muniH, vartamAnasAmIpye vartamAnavadveti tIrNa evAsau, sabAhyAbhyantarasaGgAbhAvAnmuktavanmuktaH, kazcaivambhUto?- yaHsAvadyAnuSThAnAdvirata ityevaM vyAkhyAtaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // 156 // tRtIyoddezakaH samAptaH // 5-3 // // 371 // ||pnycmaadhyyne cturthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:- ihAdyoddezake hiMsakasya viSayArambhakasyaikacarasya
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 372 // munitvAbhAvaH pradarzito, dvitIyatRtIyayostu hiMsAviSayArambhaparigrahavyudAsena tadvato doSaM pradarzya virata eva munirbhavatItye- zrutaskandhaH1 tatpratipAditam, asmiMzca ekacarasyAmunibhAve doSodbhAvanata: kAraNamAha, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtra | paJcamamadhyayanaM lokasAraH, gAmANugAmaMdUijjamANassa dujAyaM dupparakaMtaM bhavai aviyattassa bhikkhunno||suutrm 157 // caturthoddezakaH grasate buddhyAdIn guNAniti grAmaH, grAmAdanu-pazcAdaparo grAmo grAmAnugrAmastam, dUyamAnasya anekArthatvAddhAtUnAM viharata: | sUtram 157 ekAkinaHsAdhoryatsyAt taddarzayati- duSTaM yAtaM duryAtam, gamanakriyAyA gardA, gacchata evAnukUlapratikUlopasargasadbhAvAdahanna ekAki nodoSAH kasyeva kRtagatibhedasya duSTavyantarIjaGghAcchedavat, tathA duSTa parAkrAntaM-AkrAntaM sthAnamekAkino bhavati, sthUlabhadreAzritopakozAgRhasAdhoriveti, yadivA- catuSproSitabhartRkAgRhoSitasAdhoriva, tasya mahAsattvatayA akSobhe'pi duSparAkrAntameveti, etaccana sarvasyaiva duryAtaM duSparAkrAntaM ca bhavatItyato vizinaSTi avyaktasya bhikSoriti, bhikSaNazIlo bhikSustasya, kimbhUtasya?-8 avyaktasya, sacAvyaktaH zrutavayobhyAM syAt, tatra zrutAvyakto yenAcAraprakalpo'rthato nAdhigato bhavati gacchagatAnAM tannirgatAnAM tu navamapUrvatRtIyavastviti, vayasA cAvyaktaASoDazavarSAdgacchagatAnAMtannirgatAnAM ca triMzata iti, atra caturbhaGgikA, zrutavayobhyAmavyaktasyaikacaryA na kalpate, saMyamAtmavirAdhanAta ityAdyo bhaGgaH, tathA zrutenAvyakto vayasA ca vyaktaH, asyApyekacaryA na kalpate, agItArthatvAdubhayavirAdhanAsadbhAvAditi dvitIyaH, tathA zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH, tasyApi na kalpate, bAlatayA sarvaparibhavAspadatvAd vizeSata: stenakuliGgAdInAmiti tRtIyaH, yastUbhayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAki // 372 // vihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyatAm, asyApi kAraNAbhAve ekacaryA nAnumatA, yatastasyAM guptIryAbhASaiSaNAdiviSayA / (r) gatibhedaduSTa (pr0)| (r) tasyApye (pra0) /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 373 // bahavo doSAH prAduSSanti, tathAhi- ekAkI paryaTan yadIryApathaM zodhayati tataH zvAdhupayogAddhazyati tadupayuktazcenneryApathaM / zrutaskandhaH1 zodhayedityAdikAH zeSA api samitayo vAcyAH, anyacca- ajIrNena vAtAdikSobheNa vA vyAdhyuddhave saMyamAtmavirAdhanA paJcamamadhyayanaM lokasAraH, pravacanahIlanA ca, tatra yadi karuNApannA gRhasthA: pratijAgaraNaM kuryusta_jJAnatayA SaTkAyopamardanaM kurvANA: saMyamabAdhAmA caturthoddezakaH pAdayeyuH, atha na kazcittatra tathAbhUta: karttavyodyataH syAt tata AtmavirAdhanA, tathA'tisArAdau mUtrapurISajambAlAntarvarttitvAt sUtram 157 ekAkipravacanahIlanA, api ca-grAmAdivyavasthitaH san dhigjAtyAdinA kezaluJcitAdyadhikSepeNAdhikSiptaH san parasparopamardakAri nodoSAH daNDAdaNDi bhaNDanaM vidadhyAt, tacca gacchagatasya na sambhavati, gurvAdhupadezasambhavAt, taduktaM ca- akosahaNaNamAraNadhammabbhaMsANa baalsulbhaannN| lAbhaM maNNai dhIro jahuttarANaM abhaavNmi||1||ityevmaadinopdeshen gacchAntargato guruNA'nuzAsyate, gacchanirgatasya punardoSA eva kevalA iti, uktaM ca- sAhamiehi saMmujjaehiM egAgio a jo vihare / AyaMkapaurayAe chakkAyavahami AvaDai // 1 // egAgiassa dosA itthI sANe taheva paDiNIe / bhikkha'visohi mahatvaya tamhA sabiijjae gamaNaM // 2 // ityAdi, gacchAntarvarttinastu bahavo guNAH, tannizrayA aparasyApi bAlavRddhAderudyatavihArAbhyupagamAt, yathAhi udake samarthastarannaparamapi kASThAdi vilagnaM tArayati, evaM gacche'pyudyatavihAryaparaMsIdantamudyamayati, tadevamekAkino doSAnvIkSya gacchAntarvihAriNazca guNAn kAraNAbhAve vyaktenApi naikacaryA vidheyA, kutaH punaravyakteneti sthitam / nanu ca sati sambhave pratiSedho yukto, na cAsti sambhava: ekAkivihAritAyAH, ko hi nAma bAlizaH sahAyAn vihAya samastApAyAspadamekAkivihAritAmabhyupeyAditi, atrocyate, na OAkrozavadhamAraNadharmabhraMzAnAM bAlasulabhAnAm / lAbhaM manyate dhIra: yathottarANAmabhAve // 1 // 0 sAdharmikeSu samyagudyateSu ekAkI ca yo viharet / AtaGkapracuratAyAM SaTkAyavadhe sa patati // 1 // ekAkino doSAH strI zvA tathaiva pratyanIka: / bhikSA'vizodhi: mahAvrateSu tasmAtsadvitIyena gamanam // 2 // N
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 374 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 158 ekAkinodoSA: kiJcidapi karmapariNaterazakyamasti, tathAhi- svAtantryagadAgadakalpasya samastavyasanapravAhasetubhUtasyAzeSakalyANaniketanasya zubhAcArAdhArasya gacchasyAntarvarttina: kvacitpramAdaskhalite coditA: avagaNayya sadupadezamaparyAlocya saddharmamavicArya kaSAyavipAkakaTukatAmanavadhArya paramArthaM pRSThataH kRtvA kulaputratAM vAGgAtrAdapi kecitkopanidhnAH sukhaiSiNo'gaNitApado gacchAnnirgacchanti, tatra caihikAmuSmikApAyAnavApnuvantIti, uktaM ca-jaha sAyaraMmi mINA saMkhoha sAyarassa asahaMtA / Niti tao suhakAmI NiggayamittA viNassaMti // 1 // evaM gacchasamudde sAraNavIIhiM coIyA saMtA / Niti tao suhakAmI mINA va jahA viNassaMti // 2 // gacchaMmi kei purisA sauNI jaha paMjaraMtaraNiruddhA / sAraNavAraNacoiya pAsatthagayA paviharaMti // 3 // jahA diyApoyamapakkhajAyaM, savAsayA paviumaNaM maNAgaM / tamacAiyA taruNamapattajAyaM, DhakkAdi avattagama hrejaa||4|| evamajAtasUtravaya:pakSastIrthikadhvAGgAdibhirvilupyate gacchAlayAnnirgato vAmAtreNApi coditaH san iti // 157 / / etaddarzayitumAha vayasAvi ege buiyA kuppaMti mANavA, unnayamANe ya nare mahayA moheNa mujjhai, saMbAhA bahave bhujo 2 duraikkammA ajANao apAsao, eyaMtemA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM,taddiTTIe tammuttIetappurakkAre tassannI tannivesaNe, jayaM vihArI cittanivAI paMthanijjhAI palibAhire, pAsiya pANe gacchijjA ||suutrm 158 // kvacittapaHsaMyamAnuSThAnAdAvavasIdantaH pramAdaskhalitA vA gurvAdinA dharmeNa vacasA'pi eke apuSTadharmANaH anavagataparamArthAH (r)yathA sAgare mInAH saMkSobhaM sAgarasyAsahamAnAH / nirgacchanti tataH sukhakAmino nirgatamAtrA vinazyanti // 1 // evaM gacchasamudre smAraNavIcibhirnoditAH santaH / nirgacchanti tataH sukhakAmino mInA iva yathA vinazyanti / / 2 / / gacche kecit puruSAH zakunayo yathA paJjarAntaraniruddhAH / smAraNavAraNacoditAH pArzvasthatAM gatAH parityajanti / / 3 / / yathA dvijapotamajAtapakSI svakAdAvAsakAt plavitumanasaM manAm / tatrAzaktaM taruNamajAtapatraM, DhaGkAdayo'vyaktagarma hareyuH (ranti) // 4 // 8 // 374 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 / / 375 // zrutaskandhaH 1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 158 ekAkinodoSAH uktA: coditA: kupyanti, ke te?- mAnavA manujA: krodhavazagA bhavanti, bruvate ca-kathamahamaneneyatAMsAdhUnAMmadhye tiraskRtaH, kiM mayA kRtaM?, athavA'nye'pyetatkAriNaH santyeva, mamApyevambhUto'dhikAro'bhUt, dhigme jIvitamityAdi, mahAmohodayena krodhatamisrAcchAditadRSTayaH ujjhitasamucitAcArA ubhayAnyatarAvyaktA mInA iva gacchasamudrArnigatya vinAzamApnuvanti, yadivA vacasA'pi yathA ka ime luJcitA: malopahatagAtrayaSTayaH pragetanAvasara evAsmAbhirdraSTavyA ityAdinoktA eke krodhAndhA: kupyanti mAnavAH, apizabdAtkAyenApi spRSTAH kupyanti, kupitAzcAdhikaraNAdi kurvantItyevamAdayo doSA avyaktaikacaryAyAM gurvAdiniyAmakAbhAvAtprAduSpyuriti, gurusAnnidhye caivambhUta upadezaH saMbhAvyeta, tadyathA- AkruSTena matimatA tattvArthAnveSaNe mati: kaaryaa| yadi satyaM ka: kopa:? syAdanRtaM kiM nu kopena? // 1 // tathA- apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te? | dharmArthakAmamokSANAM prasahya pripnthini||2||ityaadi, kiM punaH kAraNaM vacasA'pyabhihitA aihikAmuSmikApakArakAriNa: svaparabAdhakasya krodhasyAvakAzaM dadatItyAha- unnatomAno'syetyunnatamAnaH, unnataMvA''tmAnaM manyata iti,sacaivambhUto naromanuSyo mahatA mohena-prabalamohanIyodayena ajJAnodayena vA muhyati kAryAkAryavicAravivekavikalobhavati,saca mohamohitaH kenacicchikSaNArthamabhihito mithyAdRSTinA vA vAcA tiraskRto jAtyAdimadasthAnAnyatarasadbhAvenonnatamAnamandarArUDhaH kupyati, mAmapyevamayaM tiraskaroti, dhigme jAti pauruSaM vijJAnaM cetyevamabhimAnagrahagRhIto vAyAtrAdapi gacchAnnirgacchati, tannirgato vA'dhikaraNAdiviDambanayA''tmAnaM viDambayati, athavonnamyamAnaH kenacit durvidagdhenAho'yaM mahAkulaprasUta AkRtimAn paTuprajJo mRSTavAk samastazAstravettA subhagaHsukhasevyo vetyAdinA vacasA tathyenAtathyena votprAsyamAna unnatamAno garvAdhmAtomahatA cAritramohena muhyati saMsAramohena. 70vambhUtonikAro'bhUt (pr0)| // 375 //
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 376 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 158 ekAkinodoSA: vA muhyata iti / tasya connatamAnatayA mahAmohena muhyato mohAcca vAGmAtreNApi kupyata: kopAcca gacchanirgatasyAnabhivyaktasya bhikSoAmAnugrAmamekAkina: paryaTato yatsyAttadAha- tasyAvyaktasyaikacarasya paryaTataH sambAdhayantIti sambAdhA:-pIDAH, upasargajanitA nAnAprakArAtaGkajanitA vA bhUyo bhUyo bayaH syuH, tAzcaikAkinA'vyaktena niravadyavidhinA duratikramA duratilaGghanIyAH, kimbhUtasya duratikramA ityAha- tAsAM nAnAprakAranimittotthApitAnAM bAdhAnAmadhisahanopAyamajAnAnasya samyakaraNasahanaphalaM cApazyato duratikramaNIyAH pIDA bhavanti, tatazcAtaGkapIDAkulIbhUtaH sanneSaNAmapilavayet, prANyupamardamapyanumanyeta, vAkkaNTakanuditaH sannavyaktatayA prajvaleta, naitadbhAvayed yathA matkarmavipAkApAditA etA: pIDAH paro'tra kevalaM nimittabhUtaH, kiM ca AtmadruhamamaryAda mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanam // 1 // ityAdikA bhAvanA AgamAparimalitamaterna bhavediti / etatpradarzya bhagavAn vineyamAha- etad ekacaryApratipannasya bAdhAduratikramaNIyatvamajAnAnasyApazyatazca te tava madupadezavarttino mA bhavatu, AgamAnusAritayA sadA gacchAntarvartI bhavetyarthaH / sudharmasvAmyAhaetat pUrvoktaM tat kuzalasya zrIvarddhamAnasvAmino darzanaM abhiprAyo yathA'vyaktasyaikacarasya doSAH satatamAcAryasamIpavartinazca guNA iti|aacaarysmiipvrttinaac kiM vidheyamityAha- tasyaAcAryasya dRSTistadRSTistayA satataM varttitavyaM heyopAdeyArtheSu, yadivA tasmin saMyame dRSTistadRSTiH, sa eva vA''gamo dRSTistadRSTistayA sarvakAryeSu vyavaharttavyam, tathA- tenoktA sarvasaGgebhyo viratirmuktistanmuktiH, tayA sadA yatitavyam, tathA puraskaraNaM puraskAra:- sarvakAryeSvagrataH sthApanam, tasya- AcAryasya puraskArastatpuraskArastasmin-tadviSaye yatitavyam, tathA tasya saMjJA tatsaMjJA-tajjJAnaMtadvAMstatsaMjJI sarvakAryeSu syAt, na svamati (r)Atmadroha (mu0)| // 376 //
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 377 // viracanayA kArya vidadhyAt, tathA tasya- gurornivezanaM- sthAnaM yasyAsau tannivezanaH, sadAgurukulavAsI syAditi bhAvaH / tatra zrutaskandhaH1 gurukule nivasan kimbhUtaH syAdityAha- yatamAno- yatanayA viharaNazIlo vihArI syAt, yatamAnaH prANyupamardanamakurvan paJcamamadhyayanaM lokasAraH, pratyupekSaNAdikAH kriyAH kuryAditi, kiM ca- cittaM- AcAryAbhiprAyastena nipatituM- kriyAyAM pravartituM zIlamasyeti caturthoddezaka: / cittanipAtI sadA syAditi, tathA guroH kvacidgatasya panthAnaM niryAtuM- pralokituM zIlamasyeti pathiniAyI, upalakSaNaM sUtram 159 ekAkinocaitat tena suSupsoH saMstArakapralokI bubhukSorAhArAnveSItyAdinA gurorArAdhakaH sadA syAt, kiM ca- pariH- samantAt / doSAH (r)guroravagrahAt purataH pRSThato vA'vasthAnAtsadA kAryamRte'bAhyaH syAd, etasmAcca sUtrAttrayaH IryoddezakA nirgatA iti / kiM cakvacitkAryAdau gurvAdinA preSitaH san dRSTvA prANino yugamAtradRSTistadupaghAtaM pariharan gacchet // 158 // kiM ca se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe viNivaTTamANe saMpalimajjamANe, egayA guNasamiyassarIyao kAyasaMphAsaM samaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavijAvaDiyaM, jaM AuTTikayaM kaMmaM taM parinnAya vivegamei, evaM se appamAeNa vivegaM kiTTai veyvii||suutrm 159 // / sa bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA- abhikrAman- gacchan pratikrAman- nivartamAnaH saGkacana hastapAdAdisaGkocanataH prasArayan hastAdInavayavAn vinivartamAna: samastAzubhavyApArAt, samyak pariH-samantAddhastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjan- parimRjan gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyam, tatra niviSTasya // 377 // vidhi:- bhUmyAmekamUlaM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmIM pratyupekSya pramAya' ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayet, prasArayedvA, svapannapi mayUravatsvapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapArzvazAyI sacetanazcasvapiti,
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 378 // sUtram 159 ekAkinodoSAH nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte, ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktA: kriyA: kurvato'pi kadAcidavazyaMbhAvitayA yatsyAttadAha-ekadA kadAcit, guNasamitasya guNayuktasyApramattayate:rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH saGkacataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM kAya:-zarIraM tatsaMsparzamanucIrNA:- kAyasaGgamAgatA: sampAtimAdayaHprANina eke paritApamApnuvanti- eke glAnatAmupayAnti eke'vayavavidhvaMsamApadyante, apazcimAvasthAMtu sUtraNeva darzayati- eke prANA: prANinaH apadrAnti prANairvimucyante, atra ca karmabandhaM prati vicitratA, tathAhi-zailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatazcAntaH koTIkoTIsthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetyapravRttasya kvacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandha utkRSTatazca prAktana eva vishessittrH| sa ca tenaiva bhavena kSapyata iti sUtreNaiva darzayitumAha- iha-asmin lokejanmani vedanaM- anubhavanamihalokavedanaM tena vedyaM- anubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihaloka- vedanavedyApatitam, idamuktaM bhavati-pramattayatinA'pi yadakAmataH kRtaM karma kAyasaGghaTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSapyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha- yattu punaH kAkuTyA kRtaM-AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA vivekameti vivicyate'neneti vivekaH- prAyazcitaM dazavidhaM tasyAnyataraM bhedamupaiti, tadvivekaM vA-abhAvAkhyamupaititatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavati / yathA ca karmaNo viveko bhavati tathA darzayitumAha- eva miti vakSyamANena prakAreNa kSipyata (mu0)| OM kSipyamA0 (pr0)| // 378 //
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 379 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, caturthIddezaka: sUtram 160 ekAkinodoSAH se tasya karmaNaH sAmparAyikasyasavA vedavidapramAdena pramAdAbhAvena dazavidhaprAyazcittAnyatarabhedasamyaganuSThAnena viveka abhAvaM kIrttayati vedavit tIrthakaro vedavidvA-AgamavidgaNadharazcaturdazapUrvavidveti // 159 // kimbhUtaH punarapramAdavAn bhavatItyAha sepabhUyadaMsI pabhUyaparinnANe uvasaMte samie sahie sayAjae, daTuMvippaDiveei appANaM kimesa jaNo karissai?, esa se paramArAmo jAo logaMmi itthIo, muNiNA hu evaM paveiyaM, ubbAhijjamANe gAmadhammehiM avi nibbalAsae avi omoyariyaM kujjA avi uI ThANaM ThAijA avi gAmANugAmaM dUijjijjA avi AhAraM vucchidijjA avi cae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti, paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe tibemi, se no kAhie nopAsaNie no saMpasAraNie no mAmae No kayakirie vaigutte ajjhappasaMvuDe parivAisayA pAvaM eyaM moNaM samaNuvAsijjAsisUtram 160 // ttibemi ||5-4||loksaare cturthoddeshkH|| Msa sAdhuH prabhUtaM pramAdavipAkAdikamatItAnAgatavarttamAnaM vA karmavipAkaM draSTuM zIlamasyeti prabhUtadarzI, sAmpratekSitayA na yatkiJcanakArItyarthaH, tathA prabhUtaM sattvarakSaNopAyaparijJAnaM saMsAramokSakAraNaparijJAnaM vA yasya sa prabhUtaparijJAnaH, yathAvasthitasaMsArasvarUpadarzItyarthaH, kiMca- upazAnta: kaSAyAnudayAdindriyanoindriyopazamAvA, tathA paJcabhiH samitibhiH samitaH samyagvA mokSamArgamitaH samitaH, tathA jJAnAdibhiH sahita:-samanvitaHsaha hitena vAsahitaH, sadAsarvakAlaM yataHsadAyataH, sa evambhUto'pramatto gurorantikamAvasan pramAdajanitasya karmaNo'ntaM vidhatte / sa ca stryAdyanukUlaparISahopapattau kiM vidadhyAdityAha- dRSTA avalokya strIjanamupasargakaraNAyodyatamAtmAnaM viprativedayati paryAlocayati, tadyathA-samyagdRSTirasmi, tathotkSiptapaJcamahAvratabhAraH zaracchazAGkanirmalakulalabdhajanmA akAryAkaraNatayotthita ityevamAtmAnaM paryAlocayati, taMcastrIjanaM // 379 //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 380 // zrutaskandha: 1 pazcamamadhyayana lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 160 ekAkinodoSAH kimeSa strIjano mama tyaktajIvitAzasyojjhitaihikasukhAbhilASasyopasargAdikaM kuryAt?, athavA vaiSayikasukhasya duHkhapratIkArarUpatvAt kimeSa strIjana: sukhaM vidadhyAd? anyo vA putrakalatrAdiko jano mama mRtyunA jighRkSitasya vyAdhinA vA''ditsitasya kiM tatpratIkArAdikaM kuryaaditi?| yadivaivaM strIjanasvabhAvaM cintayediti sUtreNaiva darzayati-sa eSa strIjana AramayatItyArAmaH paramazcAsAvArAmazca paramArAmaH jJAtatattvamapi janaM hAsavilAsApAGganirIkSaNAdibhirvibbokairmohayatItyarthaH, yAH kAzcanAsmin loke striya: tA moharUpA vijJAya yAvanna parityajanti tAvatsvata eva parityajet / etacca tIrthakareNa praveditamiti darzayitumAha- muninA zrIvarddhamAnasvAminotpannajJAnenaiva etat pUrvoktam, yathA striyo bhAvabandhanarUpAH, praveditaM prakarSaNAdau vA vyAkhyAtamiti / etacca vakSyamANaM praveditamityAha- ut- prAbalyena mohodayAd bAdhyamAna:- pIDyamAnaH udbAdhyamAnaH kaiH?- grAmadhammaiH grAmAH- indriyagrAmAsteSAM dharmAH- svabhAvA yathAsvaM viSayeSu pravarttanaM tairudvAdhyamAno gacchAntargataH san blU gudinA'nuzAsyate, kathamanuzAsyata ityata Aha- api: sambhAvanAyAm, nirbala-ni:sAramantaprAntAdikaM yadravyaM tadAzaka:tadbhojI syAt, yadivA nirgataM balaM-sAmarthyamasyeti nirbalaH evambhUtaH sannAsIta, balAbhAve ca grAmadharmopazamadarzanAd, balAbhAvazcAhArahAnyA syAditi darzayati-apyavamaudaryaM kuryAd, yadi hyantaprAntAzino'pi na mohopazama: syAt ttstdpi| vallacanakAdinA dvAtriMzatkavalamAtraM gRhNIyAt, tenApyanupazame kAyotsargAdinA kAyaklezaM kuryAdityetaddarzayati- apyUz2a sthAnaM tiSThet, zItoSNAdau kAyotsargeNAtApanAM kuryAt, tenApyanupazame grAmAnugrAmamapi viharet, niSkAraNe vihAro niSiddho mohopazamanArthaM tu kuryAt, kiMbahunA?, yena yenopAyena viSayecchA nivarttate tattatkuryAt, paryante AhAramapi vyavacchindyAd, 0vilAsopAGga (mu0)| 0 0NAdau vyAkhyAtamiti (pr0)|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandha:1 // 381 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 160 ekAkinodoSA: api pAtaM vidadhyAt apyudvandhanaM kuryAt na ca strISu manaH kuryAdityAha ca- apiH samuccaye, strISu yanmanaH pravRttaM tat parityajet, tatparityAge hi kAmA dvirUpA api dUrata eva parityaktA bhavantIti, uktaM ca kAma! jAnAmi te rUpaM saMkalpAtkila jAyase / na tvAM saMkalpayiSyAmi, tato me na bhaviSyasi // 1 // kiM puna: kAraNaM strISu mano na vidheyamityAha- strIsaGgapravRttAnAmaparamArthadRzAM pUrva prathamameva tatsaGgAvicchedArthamarthopArjanapravRttasya kRSivANijyAdikriyAH kurvato'gaNitakSutpipAsAzItoSNAdiparISaha-8 syaihikaduHkharUpA daNDAH, teca strIsambhogAtprathamameva kriyanta iti pUrvamityuktam, pazcAcca viSayanimittajanitakarmavipAkApAditanarakAdiduHkhavizeSAH sparzA bhavanti, yadivA stryAdyakAryapravRttasya pUrvaM daNDapAtA: pazcAddhastapAdacchedAdikAH sparzA bhavanti, yadivA pUrva sparzA: pazcAddaNDapAtA iti, athavA pUrvaM daNDA:-tADanAdikA: pazcAtsparzA:-sambAdhanAliGganacumbanAdikAH,. tadyathA- bandhAnItAvaruddharAjakumArIgavAkSakSiptapatadAvIlagrahaNAdrAjapuruSAvalokanatADanena mUrcchitarAjakumArItaddAnato vaNigindrattasyAgrato daNDAH pazcAtsparzA iti, pUrva vA sukhAdisparzAH pazcAddaNDA lalitAGgakasyevAnyeSAMcopapatInAmiti kiMca- ityete strIsambandhAH kalahaH- saGgAmastatrAsaGgaH-saMbandhaH kalahAsaGgaH, tatkarA bhavanti, yadivA kalahaH- krodhaH AsaGgo-rAga ityato rAgadveSakAriNo bhavanti, yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha- aihikAmuSmikApAyata: strIsaGgapratyupekSayA / Agametta tti jJAtvA AjJApayedAtmAnamanAsevanayeti, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM tIrthakaravacanAnusAreNa- duHkhaM ca tAH parihartumiti / punarapi tatpariharaNopAyamAha- sa strIsaGgaparityAgI strInepathyakathAM zRGgArakathAM vA no kuryAt, evaM ca tAstyaktA bhavanti, tathA- tAsAM narakavIthInAM svargApavargamArgArgalAnAmaGgapratyaGgAdikaM na pazyet, yatastannirIkSyamANaM (r)strIsaGgaprasaktAnAma0 (pr0)| 0 taddarzanato (mu0)| 0 saMbandhakalahAsaGgastatkarA (pra0), saMbandhastatkarA (mu0)| // 381 //
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 382 // zrutaskandhaH1 pazcamamadhyayana lokasAraH, caturthoddezakaH sUtram 160 ekAkino mahate'narthAya bhavatIti, uktaMca-sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhrUcApAkRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTibANAH patanti // 1 // tathA- tAbhirnarakavisambhabhUmibhiH sArdhaM na samprasAraNaM- paryAlocanamekAnte nijasvasrAdibhirapi kuryAditi, uktaM ca- mAtrA svasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati // 1 // ityevamAdi, tathA- na tAsu svArthaparAsu mamatvaM kuryAt, tathA-kRtA-anuSThitA tadupakAriNI maNDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevambhUto na bhUyAt, na strINAM vaiyAvRttyaM kuryAt, kAyayoganirodha iti bhAvaH, tathA tathaitAHzubhAnuSThAnaparipanthinIna vAmAtreNApyAlapediti vAgyoganirodhaH, tathA-Atmanyadhi adhyAtma- manastena saMvRto'dhyAtmasaMvRttaH-strIbhogAdattamanA: sUtrArthopayuktaniruddhamanoyogaH, evambhUtazcakimaparaM kuryAdityAha-8 pariH- samantAt varjayet - pariharet sadA sarvakAlaM pApaM kalmaSaM tadupAdAnaM vA karma, upasaMharaNArthamAha- etad yadudezakAderArabhyoktam, muneridaM maunaM munibhAvo vA tadAtmani samanuvAsaye:- Atmani vidadhyAH // 160 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane cturthoddeshkH||5-4|| doSAH ||pnycmaadhyyne pnycmoddeshkH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake'vyaktasyaikacarasya pratyapAyAH 8 // 382 // pradarzitAH, atastAn parijihIrSaNA sadA''cAryasevinA bhavitavyam, AcAryeNa ca hradopamena bhAvyam, tadantevAsinA ca 0 kilbiSaM (mu0)|
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 383 // |svarUpa: tapa:saMyamaguptena niHsaGgena ca viharttavyamiti, etatpratipAdanasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM | zrutaskandha:1 paJcamamadhyayana se bemi taMjahA-avi harae paDipuNNe samaMsi bhome ciTThai uvasaMtarae sArakkhamANe, se ciTThai soyamajjhagae se pAsa savvao gutte, lokasAraH, pAsa loe mahesiNoje ya pannANamaMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe parivayaMti ttibemi ||suutrm 161 // paJcamoddezakaH sezabdastacchabdArthe, yaduNa AcAryo bhavati tadahaM tIrthakaropadezAnusAreNa bravImIti, tadyatheti vAkyopanyAsArthe, apizabdo sUtram 161 sadAcArabhaGgasamuccayArthaH, te cAmI bhaGgA:- eko hrado- jalAzaya: parigalatsrotA: paryAgalasrotAzca, sItAsItodApravAhahradavat, aparastu parigalatsrotA: no paryAgalasrotAH, padmahradavat, tathA paro no parigalatsrotAH paryAgalasrotAzca, lavaNodadhivat, aparastu no parigalatsrotA no paryAgalasrotAzca, manuSyalokAbahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH, zrutasya dAnagrahaNasadbhAvAt, sAmparAyikakarmApekSayA tu dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAttapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezceti, AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH AlocanAyA apratizrAvitvAt, kumArgaprati caturthabhaGgapatitaH, kumArgasya hi pravezanirgamAbhAvAt, yadivA dharmabhedena bhaGgAyojyante-tatra sthavirakalpikAcAryAH prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgapatitastIrthakRt, tRtIyabhaGgasthastvahAlandikaH, saca kvacidarthAparisamAptAvAcAryAdernirNayasadbhAvAt, pratyekabuddhAstUbhayAbhAvAccaturthabhaGgasthA iti, iha puna: prathamabhaGgapatitenobhayasadbhAvinA'dhikAraH, tathAbhUtasyaivAyaM hradadRSTAntaH, udakAH karo yAvatkAlena zuSyati tajjaghanyaM landaM tata ArabhyotkRSTaM paJcarAtriMdivalakSaNaM landam, tadatra gRhyate, utkRSTalandasyAnatikrameNa carantIti yathAlandikAH, // 383 / / paJcako gaNo'muM kalpaM pratipadyate, mAsakalpakSetraM ca gRhapaGktihArAbhiH SaDbhirvIthIbhirjinakalpikavatparikalpayanti / 0 paryAgalasrotovadarthApekSayA grAhakatvAt 8 tRtIyabhaGgapatita iti gamyam /
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 384 // saca hrado nirmalajalasya pratipUrNo jalajaiH sarvartujairupazobhitaH same bhUbhAge vidyamAnodakanirgamapravezo nityameva tiSThati, na zrutaskandhaH1 kadAcicchoSamupayAti, sukhottArAvatArasamanvitaH, upazAntaM- apagataM rajaH kAluSyApAdakaM yasya sa tathA, nAnAvidhAMzca pazamamadhyayana lokasAraH, yAdasAM gaNAn saMrakSan saha vA yAdogaNairAtmAnamArakSan- pratipAlayan sArakSana tiSThatItyeSA kriyA prakRtaiva / yathA cAsau. paJcamoddezakaH hradastathA''cAryo'pIti darzayati-sa: AcAryaH prathamabhaGgapatita: paJcavidhAcArasamanvito'STavidhAcAryasampadupetaH, (tadyathA sUtram 161 sadAcAraAyAra sua sarIre vayaNe vAyaNa maI pogmii| ee susaMpayA khalu aThThamiA saGgahaparinnA // 1 // ) SaTtriMzaguNagaNAdhAro hradakalpo svarUpaH nirmalajJAnapratipUrNaHsame bhUbhAga iti saMsaktAdidoSarahite sukhavihAre kSetresamo vA jJAnadarzanacAritrAkhyo mokSamArga upazamavatAM tatra tiSThati-samadhyAste, kiMbhUtaH?- upazAntarajA upazAntamohanIya iti, kiM kurvan?- jIvanikAyAn rakSana svataH paratazca / sadupadezadAnato narakAdipAtAdveti, srotomadhyaga: ityanena prathamabhaGgapatitaM sthavirAcAryamAha, tasya hi zrutArthadAnagrahaNasadbhAvAt / srotomadhyagatvam, sa ca kimbhUtaH syAdityAha- saH AcAryo'kSobhyahradakalpaH sarvataH sarvaprakAratayendriyanoindriyarUpayA guptyA gupta ityetatpazya AcAryavyatirekeNAnye'pyevambhUtA bahavaH sAdhavaH sambhavantItyetannirdidikSurAha- iha manuSyaloke | pUrvavyAvarNitasvarUpAH maharSayo mahAmunayaH santi, ityetatpazya, kimbhUtAste maharSaya ityata Aha-na kevalamAcAryA hradakalpA ye cAnye sAdhavaste'pi hradakalpAH, kimbhUtAH?- prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM-svaparAvabhAsakatvAdAgamastadvantaH prajJAnavantaH, Agamasya vettAra ityarthaH, tajjJA api mohodayAt kvaciddhetUdAharaNAsambhave jJeyagahanatayA saMzayAnA: na samyak zraddhAnaM vidadhyurityato vizinaSTi- prabuddhAH prakarSeNa yathaiva tIrthakRdAha tathaivAvagatatattvA: prabuddhAH, tathAbhUtA api karmagurutvAnna (r)sa rakSan (pra0) 0 AcAraH zrutaM zarIraM vacanaM vAcanA matiH prayogamatiH / etAH susaMpadaH khalu aSTamI saMgrahaparijJA // 1 // 0 0madhyagataH (mu0)| 384 //
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 385 // sadAcArasvarUpa: sAvadyAnuSThAnaviratiM kuryurityato vizeSayati- ArambhoparatAH ArambhaH- sAvadho yogastasmAduparatA ArambhoparatAH, etacca na zrutaskandhaH1 maduparodhena grAhyam, api tu svata eva kuzAgrIyayA buddhyA vicAryamityAha- etadyanmayA prAguktaM tatsamyag madhyasthA bhUtvA / paJcamamadhyayana lokasAraH, samaryAdaM yUyamapi pazyata / api caitatpazyata-kAla: samAdhimaraNakAlastadabhikAjhyA sAdhavo mokSAdhvani saMyame pariH samantAva paJcamoddezakaH janti parivrajanti- udyacchanti, itiradhikAraparisamAptau, bravImItyetatprakaraNoddezakAdhyayanazrutaskandhAGgaparisamAptau prayujyate, sUtram 162 tadihAdhikAraparisamAptau draSTavyamiti // 161 // AcAryAdhikAraM parisamApayya vineyavaktavyatAmAha vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM nolahai samAhiM, siyA vege aNugacchaMti asitA vege anugacchaMti, aNugacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nivije?||suutrm 162 // vicikitsA cittavipluti: yayA idamasti idamapyastItyevamAkArA yuktyA samupapanne'pyarthe mativibhramo mohodayAdbhavati, tathAhi-asya mahatastapaHklezasya sikatAkaNakavalaniHsvAdasya syAt saphalatA na veti? kRSIbalAdikriyAyA ubhayathA|'pyupalabdheriti, iyaMcamatirmithyAtvAMzAnuvedhAdbhavati jJeyagahanatvAcca,tathAhi-arthastrividhaH- sukhAdhigamo duradhigamo'nadhigamazca zrotAraMprati bhidyate, tatra sukhAdhigamo yathA cakSuSmatazcitrakarmanipuNasya rUpasiddhiH duradhigamastvanipuNasya anadhigamastvandhasya, tatrAnadhigamarUpo'vastveva, sukhAdhigamastu vicikitsAyA viSaya eva na bhavati, dezakAlasvabhAvaviprakRSTastu vicikitsA-gocarIbhavati, tasmin dharmAdharmAkAzAdau yA vicikitseti, yadivA 'vitigiMche'tti vidvajjugupsA, vidvAMsa:sAdhavo viditasaMsArasvabhAvA: parityaktasamastasaGgAsteSAM jugupsA-nindA asnAnAt prasvedajalaklinnamalatvAddurgandhivapuSa 0 mayA proktaM (mu0)| // 385 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 386 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayana lokasAra:, paJcamoddezaka: sUtram 162 sadAcAra svarUpaH stAnnindati ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM kurvIrannityAdi jugupsA tAM vicikitsAM vidvajjugupsAMvA samyagApanna:prAptaH AtmA yasyasatathA tena vicikitsAsamApannenAtmanA nopalabhate samAdhiM cittasvAsthyaM jJAnadarzanacAritrAtmako vA samAdhistaM na labhate, vicikitsAkaluSitAnta:karaNo hi kathayato'pyAcAryasya samyaktvAkhyAM bodhiM nAvApnoti / yazcAvApnoti sa gRhastho vA syAdyatiti darzayitumAha- sitAH putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, eke laghukarmANa: samyaktvaM pratipAdayantamAcAryamanugacchanti-AcAryoktaMpratipadyante, tathA asitA vA gRhapAzavimuktA vA eke vicikitsArahitA AcAryamArgamanugacchanti / teSAM ca madhye yadi kazcit kaGkaTukadezyaH syAt sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmavivarataH pratipadyetApIti darzayitumAha-AcAryoktaM samyaktvamanugacchadbhirviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nanugacchan-apratipadyamAnaH kathaM na nidaMgacchedasadanuSThAnasya ? mithyAtvAdirUpAM vicikitsAMparityajyAcAryoktaM samyaktvameva pratipadyatetyarthaH, yadivA sitAsitairAcAryoktamanugacchadbhiH- avagacchadbhirbudhyamAnaiH sadbhiH kazcidajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravrajito'pyananugacchan- anavadhArayan kathaM na nirvidyeta?, na nirvedaMtapaHsaMyamayorgacchet, nirviNNazcedamapi bhAvayet, yathA- nAhaM bhavyaH syAM na ca me saMyatabhAvo'pyastIti, yataHsphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi, evaM ca nirviNNasyAcAryAH samAdhimAhuH- yathA-bhoH sAdho! mA viSAdamavalambiSThAH,bhavyo bhavAn, yato bhavatA samyaktvamadhigatam, taccana granthibhedamRte, tadbhedazca na bhavyatvamRte, abhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhAvaH // 162 // kiM cAyaM viratipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhavatA'vAptaH, tadevaM darzanacAritramohanIye bhavata: kSayopazamaM samAgate, (r)gRhavAsavimuktA.....vicikitsAdirahitA pra0 / 0 0tvamabhyupaga0 (mu0)| // 386 //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 387 // darzanacAritrAnyathAnupapatteH, yatpunaH kathyamAne'pi samastapadArthAvagatirna bhavati tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitam, tatraca zraddhAnarUpaM zrutaskandhaH1 samyaktvamAlambanamiti, Aha ca - paJcamamadhyayanaM lokasAraH, tameva saccaM nIsaMkaMjaMjiNehiM paveiyaM / / sUtram 163 // pazcamoddezakaH yatra kvacitsvasamayaparasamayajJAcAryAbhAvAt sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSubhayasiddhadRSTAntasamyaghetvabhAvAcca jJAnAvaraNI- sUtram 163 sadAcArayodayena samyagjJAnAbhAve'pizaGkAvicikitsAdirahitaM idaM bhAvayet, yathA-tadevaikaM satyaM-avitatham, 'niHzaGka'miti arhadukteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSvevaM syAt evaM vA ityevamAkArA saMzItiH zaGkA nirgatA zaGkA yasmin pravedane tanniHzaGkam, yatkimapi dharmAdharmAkAzapudgalAdi praveditam, kaiH?-'jinaiH'tIrthakarairAgadveSajayanazIlaiH, tattathyameve-8 tyevambhUtaM zraddhAnaM vidheyaM samyakpadArthAnavagame'pi, na punarvicikitsA kAryeti / kiM yaterapi vicikitsA syAyenedamabhidhIyate?,saMsArAntarvarttinomohodayAttatkiM? yannasyAditi, tathA cAgamaH asthi NaM bhaMte! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM vedeti?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte samaNAvi NiggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM veyaMti?, goamA! tesu tesu nANantaresu carittaMtaresu / saMkiyA kaMkhiyA vitigicchasamAvannA bheyasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu goyamA! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM vedaMti, tatthAlaMbaNaM tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM,' se NUNaM bhaMte! evaM maNaM dhAremANe ANAe ArAhae bhavati?, haMtA goamA! evaM maNaM OmityAha (mu0)| 0 asti bhadanta! zramaNA api nirgranthAH kAsAmohanIyaM karma vedayanti?, hanta asti, kathaM zramaNA api nirgranthAH kAGgAmohanIyaM karma vedayanti?, gautama! teSu teSu jJAnAntareSu caritrAntareSu zaGkitAH kAhnitA vicikitsAsamApannA bhedasamApannAH kAluSyasamApannAH, evaM khalu gautama! zramaNA api nirgranthAH kAGkSAmohanIyaM karma vedayanti, tatrAlambanaM tadeva satyaM nizzarkyajjinaiH prveditm'| atha nUnaM bhadanta! evaM mano dhArayan AjJAyA ArAdhako bhavati?, hanta gautama! evaM 2 P // 387 //
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyukti| zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 388 // sadAcAra dhAremANe ANAe ArAhae bhavatikiMcAnyat? vItarAgA hi sarvajJA, mithyA na bruvate kvacit! yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam / zrutaskandhaH1 ||1||ityaadi||163||saa punarvicikitsA pravivrajiSorbhavatyAgamAparikarmitamateH, tatrApyetatpUrvoktaM bhAvayitavyamityAha- pazcimamadhyayanaM lokasAraH, savissaNaMsamaNunnassa saMpavayamANassa samiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 1, samiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi paJcamoddezakaH 2, asamiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 3, asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 4, samiyaMti mannamANassa samiyA sUtram 164 vA asamiyA vAsamiA hoi uvehAe 5, asamiyaMti mannamANassasamiyA vA asamiyA vA asamiyA hoi uvehAe 6, uvehamANo aNuvehamANaM bUyA-uvehAhi samiyAe, iccevaMtattha saMdhI jhosio bhavai, se uTThiyassa Thiyassa gaIsamaNupAsaha, itthavi bAlabhAve ___ appANaM no uvadaMsijjA ||suutrm 164 // zraddhA- dharmecchA sA vidyate yasyAsau zraddhAvAMstasya samanujJasya saMvignavihAribhirbhAvitasya saMvignAdibhirvA guNaiH pravrajyAhasya saMpravrajataHsamyakpravrajyAmabhyupagacchato vicikitsA-zaGkA vA bhavet, tatra tasyasamyagjIvAdipadArthAvadhAraNAzaktasyedamupadeSTa-3 vyam, yathA-tadeva satyaM niHzaGkaM yajjinaiH praveditamiti, tadevaM pravrajyAvasare tadeva niHzaGkaM yajjinaiH praveditamityevaM yathopadezaM / pravarttamAnasya pravarddhamAnakaNDakasya sata uttarakAlamapi tadadhikatA tatsamatA tannyUnatA tadabhAvo vA syAdityevaMrUpAM vicitrapariNAmatAM darzayitumAha-tasya zraddhAvataH samanujJasya saMpravrajatastadeva niHzaGkaM yajjinai: praveditamityetatsamyagityevaM manyamAnasya ekadA ityuttarakAlamapi zaGkAkAGkSAvicikitsAdirahitatayA samyageva bhavati-na tIrthakarabhASite zaGkAdyutpadyata iti 1 / kasyacittu pravrajyAvasare zraddhAnusAritayA samyagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgRhItahetudRSTAntalezasya - mano dhArayan AjJAyA ArAdhako bhavati / 0 zaGkA bhavet tatraitasya (mu0)| OmupadeSTaM tathA tadeva (pr0)| // 388 //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 389 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, paJcamoddezakaH sUtram 164 sadAcArasvarUpaH kasyacittu pravrajyAvasare zraddhAnusAritayA samyagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgRhItahetudRSTAntalezasya jJeyagahanatAvyAkulitamate: ekadeti mithyAtvAMzodaye'samyagiti bhavati, tathAhi- asau sarvanayasamUhAbhiprAyatayA anantadharmAdhyAsitavastuprasAdhane sati mohAdekanayAbhiprAyeNaikAMzasAdhanAya prakramate, yadi nityaM kathamanityamanityaM cetkathaM nityamiti, parasparaparihAralakSaNatayA'nayoravasthAnAt, tathAhi- apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityam, ato'nyatpratikSaNavizarArurUpamanityamityevamAdikamasamyagbhAvamupayAti, na punarvivecayati, yathA anantadharmAdhyAsitaMvastu sarvanayasamUhAtmakaM ca darzanamatigahanaM mandadhiyAM zraddhAgamyameva na hetukSobhyamiti,uktaMca-sarvairnayairniyatanaigamasaGgrahAdyairekaikazo vihitatIrthikazAsanairyat / niSThAM gataM bahuvidhairgamaparyayaistat, zraddheyameva vacanaM na tu hetugmym||1||ityaadi, yato hetuH pravarttamAnaH ekanayAbhiprAyeNa pravarteta, ekaMca dharmaM sAdhayet, sarvadharmaprasAdhakasya hetorasambhavAditi 2 // punarapi vicitrabhAvanAmAha kasyacit mithyAtvalezAnuviddhasya kathaM paudgalikaH zabda ityAdikamasamyagiti manyamAnasya ekade ti mithyAtvaparamANUpazamatayA~ zaGkAvicikitsAdyabhAve gurvAdhupadezataH samyagiti bhavati, yadi hi paudgalikaH zabdo na syAt tatastatkRtAvanugrahopaghAtau zravaNendriyasya na syAtAm, amUrttatvAdAkAzavadityAdikaM samyag bhavati 3 / kasyacittvAgamAparimalitamateH kathamekenaiva samayena paramANorlokAntagamanamityAdikamasamyagiti manyamAnasyaikadetikuhetuvitarkAvirbhAvAvasare nitarAmasamyageva bhavati, tathAhicaturdazarajjvAtmakasya lokasyAdyantAkAzapradezayoH samayAbhedatayA yaugapadyasaMsparzAt tAvanmAtratA paramANo: syAt, pradezayorlokAntadvayagatayorvaikyamityAdikamasamyagiti bhavati, na tvasau svAgrahAviSTa etadbhAvayati, yathA- visrasApariNAmena zIghra0 paryayaisteH (mu0)| 0 pravartate (pr0)| 0 mithyAtvapariNAmopazamatayA (pr0)|
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 390 // lokasAraH, paJcamoddezakaH sUtram 164 sadAcArasvarUpa: layati, etadeva kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalapramANapraSThapratyakSasiddhe'rthe'numAnamanveSTavyam, tathAhi -8 yadyanekapradezAtikramaNaM sAmayikaM na bhavet, tato'GgulamAtramapi kSetramasaGkhayeyasamayAtikramaNIyaM syAt, tathA ca sati dRSTeSTabAdhA''padyateti yatkiJcidetat 4|saamprtN bhaGgakopasaMhAradvAreNa paramArthamAvirbhAvayannAha-samyagityevaM manyamAnasya zaGkAvicikitsAdirahitasya satastadvastu yatnena tathArUpatayaiva bhAvitaM tatsamyagvA syAdasamyagvA, tathApi tasya tatra samyagutprekSayAparyA-2 locanayA samyageva bhavati, IryApathopayuktasya kvacitprANyupamardavat 5 / sAmpratametadviparyayamAha- asamyagiti kiJcidvastu manyamAnasya zaGkA syAdarvAgdarzitayA chadAsthasya satastadvastu samyagvA syAdasamyagvA, tasya tadasamyagevotprekSayA, asamyakparyAlocanatayA'zuddhAdhyavasAyatayetiyAvat, yadyathA zayettattathaiva samApadyete ti vacanAditi 6 / yadivA samiyaMti mannamANassaityAdhanyathA vyAkhyAyate-zamino bhAvaH zamitA iti: upapradarzane tAmetAMzamitAM manyamAnasya zubhAdhyavasAyinaH ekade tyuttarakAlamapi zamitaiva bhavati-upazamavattaivopajAyate, anyasyatuzamitAmapi manyamAnasya kaSAyodayAdazamitopajAyata iti, anayA dizottarabhaGgeSvapi samyagupayujyAyojyamiti / tadevaM samyagasamyagityevaM paryAlocayannaparasyApyupadezadAnAyAlamiti, Aha ca-AgamaparikarmitamatitvAdyathAvasthitapadArthasvabhAvadarzitayA samyagasamyagiti cotprekSamANaH- paryAlocayannaparamanutprekSamANaM gaDarikAyUthapravAhapravRttaM gatAnugatikanyAyAnusAriNaM zaGkayA vA'padhAvantaM brUyAd, yathA- utprekSasva paryAlocaya samyagbhAvena / mAdhyasthyamavalambya kimetadarhaduktaM jIvAditattvaM ghaTAmiyAhozcinnetyakSiNI nimIlya cintayeti bhaavH| yadivA utprekSamANaH saMyamamut- prAbalyenekSamANa:- saMyame udyacchannanutprekSamANaM brUyAt, yathA-samyagbhAvApannaH san saMyamamutprekSasva-saMyame udyoga kuru| kimavalambyetyAha- ityevaM pUrvoktena prakAreNa tatra tasmin saMyame sandhiH karmasantatirUpo jhoSita: kSapito bhavati, yadi // 390 //
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 391 / / zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, paJcamoddezakaH sUtram 165 sadAcArasvarUpaH kuru / kimavalambyetyAha- ityevaM pUrvoktena prakAreNa tatra tasmin saMyame sandhiH karmasantatirUpo jhoSitaH kSapito bhavati, yadi saMyame samyagbhAvevotprekSaNaMsyAt, naanytheti|smygutprekssmaannsy ca yatsyAttadAha-se tasya samyagutthAnenotthitasya niHzaGkasya zraddhAvataH sthitasya gurukule gurorAjJAyAMvA yA gatirbhavati- yA padavI bhavati tAMsamanupazyata yUyam, tadyathA-sakalalokazlAghyatA darzanasthairya cAritraniSprakampatA zrutajJAnAdhAratA ca syAditi, yadivA svargApavargAdikA gatiH syAt, tAM pazyateti sambandhaH, athavA utthitasya-saMyamodyogavataH tadabhAvena ca sthitasya pArzvasthAdergatiM-sakalajanopahAsyarUpAmadhamasthAnagati vA pazyateti tadevamudyuktetarayorgatimupalabhya paJcavidhAcArasAre prakramitavyam, yadi nAmAnupasthitasya virUpA gatirbhavati tataH kimityAhaatrApi asaMyame bAlabhAvarUpe itarajanAcarite AtmAnaM sakalakalyANAspadaM nopadarzayet, bAlAnuSThAnavidhAyI mA bhUditi yAvat, tathAhi-bAlA:zAkyakApilAdayastadbhAvito bAlabhAvamAcarati, vaktica-nityatvAdamUrttatvAccAtmana:prANAtipAta eva nAstyAkAzasyeva, na hi vRkSAdicchede dAhe vA''kAzasya bhidA ploSo vA syAt, evamAtmano'pi zarIravikAre'vikAritvam, uktaM ca- na jAyate na mriyate kadAcinnAyaM bhUtvA bhavitA iti / nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH na cainaM kledayantyApo, na zoSayati maarutH||1|| acchedyo'yamabhedyo'yamavikArI sa ucyate / nityaH satataga: sthANuracalo'yaM sanAtanaH // 2 // // 164 // ityAdyadhyavasAyAttaddhananAdau pravRttasya tatpratiSedhArthamAha tumaMsi nAma saccevajahaMtavvaMti mannasi, tumaMsi nAma saccevajaM ajjAveyavvaMti manasi, tumaMsi nAma saccevajaMpariyAveyavvaMti mannasi, evaM jaM parighittavvaMti manasi, jaM uddeveyaMti manasi, aMjU ceyapaDibuddhajIvI, tamhA na haMtA navi ghAyae, aNusaMveyaNamappANeNaM jaM haMtavvaM naabhiptthe||suutrm 165 // // 391 //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 392 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, paJcamoddezakaH sUtram 165 sadAcAra svarUpa evamasAvapi yaM hantavyamiti manyase, yathA ca bhavato hananodyataM dRSTvA duHkhamutpadyate evamanyeSAmapi, tadduHkhApAdanAcca kilbiSAnuSaGgaH, idamuktaM bhavati-nAtrAntarAtmanaH AkAzadezasya vyApAdanena hiMsA, apitu zarIrAtmanaH, tasya hi yatra kvacitsvAdhAraM zarIraM nitarAM dayitaM tadviyojIkaraNameva hiMseti, uktaM ca pazcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchAsani:zvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // na ca saMsArasthasya sarvathA amUrttatvAvAptiH, yenAkAzasyeva vikAro na syAt, sarvatraiva ca prANyupamardacikIrSitAyAmAtmatulyatA bhAvayitavyetyetaduttarasUtrairdarzayitumAha- tvamapi nAma sa eva yaMpreSaNAdinA AjJApayitavyamiti manyase, tathA tvamapi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM yaM parigRhItavyamiti manyase, yamapadAvayitavyamiti manyase asau tvameva, yathA bhavato'niSTApAdanena duHkhamutpadyate evamasyApItyarthaH, yadivA yaM kAyaM hantavyAditayA'dhyavasyasi tatrAnekazo bhavato'pi bhAvAttvamevAsau, evaM mRSAvAdAdAvapyAyojyam / yadi nAma hantavyaghAtakayoruktakrameNaikyaM tata: kimityAha- aJju riti RjuH praguNaH sAdhuritiyAvat, cazabdo'vadhAraNe, etasya- hantavyaghAtakaikatvasya pratibodha: pratibuddhametatpratibuddhaM tena jIvituMzIlamasyetyetatpratibuddhajIvI sAdhurevaitatparijJAnena jIvati nApara ityuktaM bhvti| yadi nAmaivaM tata: kimityAha- tasmAd hanyamAnasyAtmana iva mahaDhuHkhamutpadyate tasmAdAtmaupamyAdanyeSAM jantUnAM na hantA syAt, nApyaparairghAtayet / na ca ghnato'numanyeta, kiMca-saMvedanaM- anubhavanaM anu- pazcAtsaMvadenaM kena?-AtmanA, yatpareSAM mohodayAddhananAdinA duHkhotpAdanaM vidhIyate tatpazcAdAtmanA saMvedyamityAkalayya yatkimapi hantavyamiti cikIrSitaM tannAbhiprArthayet- nAbhilaSet // 165 // nanu cAtmanA'nusaMvedanamityuktam, saMvedanaM ca sAtAsAtarUpam, tacca yathA naiyAyikavaizeSikANAmAtmano bhinnena guNabhUtenaikArthasamavAyinA jJAnena bhavati tathA bhavatAmapyAhosvidabhinnenAtmana ityasya prativacanamAha // 392 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 393 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, paJcamoddezakaH sUtram 166 sadAcAra svarUpa je AyA se vinnAyA je vinnAyA se AyA jeNa viyANai se AyA, taM paDucca paDisaMkhAe, esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyaahie| sUtram 166||ttibemi // 5-5 // ya AtmA nitya upayogalakSaNa: vijJAtA'pyasAveva, na tu punastasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM padArthasaMvedakam, yazca vijJAtApadArthAnAM paricchedaka upayoga: AtmA'pyasAveva, upayogalakSaNatvAjjIvasya upayogasya ca jJAnAtmakatvAditi / jJAnAtmanorabhedAbhidhAnAbauddhAbhimataM jJAnamevaikaM syAditi cet, tanna, bhedAbhAvo'tra kevalaM cikIrSito naikyam, etadevaikyaM yo bhedAbhAva iti ced, vArtametat, tathAhi-paTazuklatvayorbhedenAvasthAnAbhAve'pi naikatvApattiH atrApi zuklatvavyatirekeNa nAparaH paTaH kazcidapyastIti ced, azikSitasyollApo, yataH zuklaguNavinAze sarvathA paTAbhAvApatti: syAt, tadAtmanA vinaSTa eveti cet, bhavatu kAnohAniH?, anantadhAtmakatvAdvastuno'paramRdvAdidharmasadbhAvetaddharmavinAze'pyavinaSTa eva, ityevamAtmano'pi pratyutpannajJAnAtmakatayA vinAze'pyaparAmUrttatvAsaGkhayeyapradezatA'gurulaghvAdidharmasadbhAvAdavinAza evetyalaM prasaGgena / nanu caya AtmA sa vijJAtetyatra tRjantena karturabhidhAnAdAtmanazca kartRtvAttatazca ya evAtmA sa eva vijJAtetyatra vipratipattyabhAvo, yena cAsau jAnAti tadbhinnamapi syAt, tathAhi-tatkaraNaM kriyA vA bhaved?, yadi karaNaM taddAtrAdivadbhinnaM syAt, atha kriyA sA yathA kartRsthA sambhavatyevaM karmasthA'pItyevaM bhedasambhave kuta aikyamiti yazcodayettaM prati spaSTataramAha- yena matyAdinA jJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNa vA vividhaM- sAmAnyavizeSAkAratayA vastu jAnAti vijAnAti sa AtmA, na tasmAdAtmano bhinnaM jJAnam, tathAhi-nakaraNatayA bhedaH, ekasyApikartRkarmakaraNabhedenopalabdheH, tadyathA-devadatta AtmAnamAtmanA paricchinatti, kriyApakSe pAkSiko hyabhedo bhavatA'pyabhyupagata eva, api ca-bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyata ityAdinaikatvameveti / // 393 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam | zrutaskandhaH1 // 394 // jJAnAtmanozcaikatve yadbhavati taddarzayitumAha- taM jJAnapariNAmaM pratItya AzrityAtmA tenaiva pratisaGkhyAyate vyapadizyate, tadyathAindropayukta indra ityAdi, yadivA matijJAnI zrutajJAnI yAvatkevalajJAnIti, yazca jJAnAtmanorekatvamabhyupagacchati sa kiMguNaH syAdityAha- eSaH anantaroktayA nItyA yathAvasthitAtmavAdI syAt, tasya ca samyagbhAvena zamitayA vA paryAya: saMyamAnuSThAnarUpo vyAkhyAtaH // 166 // ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / / lokasArAdhyayane pnycmoddeshkH|| zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, SaSThoddezakaH sUtram 167 kumArgaparityAgaH rAgadveSahAnizca ||pnycmaadhyyne sssstthoddeshkH|| uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake hradopamenAcAryeNa bhAvyamiityetaduktam, tathAbhUtAcAryasaMparkAcca kumArgaparityAgorAgadveSahAnizcAvazyaMbhAvinItyatastatpratipAdanasambandhenAgatasyAsyoddezakasyAdisUtraM aNANAe ege sovaTThANA ANAe ege niruvaTThANA, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taddiTThIe tammuttIe tappurakAre tassannI tnnivesnne||suutrm 167 // iha tIrthakaragaNadharAdinopadezagocarIbhUto vineyo'bhidhIyate, yadivA sarvabhAvasambhavitvAdbhAvasya sAmAnyato'bhidhAnam, anAjJA-anupadeza: svamanISikAcarito'nAcArastayA'nAjJayA tasyAM vA eke indriyavazagA durgatiM jigamiSava: svAbhimAnagrahagrastA:saha upasthAnena-dharmAcaraNAbhAsodyamena vartanta iti sopasthAnAH, kila vayamapi pravrajitA:sadasaddharmavizeSavivekavikalA: sAvadyArambhatayA pravartante, eke tu na kumArgavAsitAnta:karaNAH, kintu AlasyAvarNastambhAdhupabRMhitabuddhayaH, // 394 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 395 // sUtram 168 kumArgaparityAgaH AjJAyAM tIrthakaropadezapraNIte sadAcAre nirgatamupasthAnaM- udyamo yeSAM te nirupasthAnA:- sarvajJapraNItasadAcArAnuSThAnavikalA: zrutaskandhaH1 etatkumArgAnuSThAnaM sanmArgAvasIdanaMca dvayamapite tava guruvinayopagatasya durgatihetutvAnmA bhuuditi|sudhrmsvaamii svamanISikA- paJcamamadhyayana lokasAraH, parihArArthamAha- etad yatpUrvoktaM yadivA anAjJAyAM nirupasthAnatvamAjJAyAM ca sopasthAnatvamityetat kuzalasya tIrthakRto SaSThoddezakaH darzanamabhiprAyaH, yadivaitadvakSyamANaM kuzalasya darzanamityAha- kumArga parityajya sadA''cAryAntevAsinA evaMbhUtena bhAvyam, tasya- AcAryasya dRSTistadRSTistayA varttitavyam, sA vA tIrthakarapraNItAgamadRSTistadRSTistayeti, tathA tasya- AcAryasya / tIrthakRto vA muktistanmuktistayA, tathA tamAcAryaM sarvakAryeSu puraH karotIti tatpuraskAra:-AcAryAnumatyA kriyAnuSThAyItyarthaH, rAgadveSahAnizca tathA tatsaMjJI- tajjJAnopayuktaH, tathA tannivezana:- sadA gurukulanivAsI // 167 // sa evaMbhUtaH kiMguNaH syAdityAha abhibhUya adakkhU aNabhibhUe pabhU nirAlaMbaNayAe je mahaM abahimaNe, pavAeNa pavAyaM jANijjA, sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succA / / sUtram 168 // abhibhUya parAjitya parISahopasargAn ghAtikarmacatuSTayaMvA tattvamadrAkSIt, kiMca-nAbhibhUto'nabhibhUtaH anukUlapratikUlopasarga: paratIrthikairvA, sa evambhUtaH prabhuH samartho nirAlambanatAyA:- nAtra saMsAre mAtApitRkalatrAdikamAlambanamastIti tIrthakRdvacanamantareNa narakAdau patatAmityevambhUtabhAvanAyA: samartho bhavati, kaH punaH parISahopasargANAM jetA kenacidanabhibhUto nirAlambanatAyAH prabhurbhavati? ityevaM pRSTe tIrthakRt sudharmasvAmyAdiko vA''cAryo'ntevAsinamAha- yaH puraskRtamokSo mahAn mahApuruSo laghukarmA mamAbhiprAyAnna vidyate bahirmano yasyAsAvabahirmanAH, sarvajJopadezavartIti yAvat, kutaH punastadupadezanizcaya iti cedAha- prakRSTo vAdaHpravAdaH- AcAryapAramparyopadezaH pravAdastena pravAdena pravAda sarvajJopadezaM jAnIyAt paricchindyAditi / // 395
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 396 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayanaM lokasAraH, SaSThoddezakaH sUtram 168 kumArgaparityAgaH rAgadveSahAnizca yadivA'NimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapi na tIrthakRdvacanAhirmano vidhatte, tIrthikAnindrajAlikakalpAniti matvA tadanuSThAnaM tadvAdAMzca paryAlocayati, kathamityAha- pavAeNa pavAyaM jANijjA prakRSTo vAdaH pravAdaH-sarvajJavAkyaM tena maunIndreNa pravAdena / tIrthikapravAdaM 'jAnIyAt' parIkSayet, tadyathA- vaizeSikAH tanubhuvanakaraNAdikamIzvarakartRkamiti pratipannAH, taduktaM-ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva ca ||1||ityaadikN pravAdamAtmIyapravAdena payolocayet, tadyathA-abhrendradhanurAdInAM visrasApariNAmalabdhAtmalAbhAnAMtadatiriktezvarAdikAraNaparikalpanAyAmatiprasaGgaHsyAt, tathA ghaTapaTAdInAMdaNDacakracIvarasalilakulAlaturIvemazalAkAkuvindAdivyApArAnantarAvAptAtmalAbhAnAMtadanupalabdhavyApArezvarasya kAraNaparikalpanAyAMrAsabhAderapi kiMnasyAt?, tanukaraNAdInAmapyavandhyasvakRtakApAditaM vaicitryam, karmaNo'-8 nupalabdheH kuta etaditi cet, samAnaH paryanuyogaH, api ca-tulye mAtApitrAdike kAraNe'patyavaicitryadarzanAttadadhikena nimittena bhAvyam, taccezvarAbhyupagame'pyadRSTameveSTavyam, nAnyathA sukhaduHkhasubhagadurbhagAdi jagadvaicitryaM syAditi / tathAsAGkhyA evamAhuH-yathA sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtermahAMstato'haGkAraH, tasmAdekAdazendriyANi paJca tanmAtrANi, tanmAtrebhyaH paJcabhUtAni, buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate, sa cAkartA nirguNazceti, tathA prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte tataH kaivalyAvasthAyAM dRSTA'smIti nivarttate ityAdikaM yuktivikalatvAnnirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, tathAhi-prakRteracetanatvAt kuta AtmopakArAya kriyApravRttiH syAt?, kuto vA dRSTetyAtmopakArAya pravRttirna syAt?, acetanAyAstadvikalpAsambhavAt, nityAyAzca pravRttinivRttyabhAvAt, puruSasyApyakartRtve saMsArodvegamokSautsukyabhoktRtvAdyabhAvaH syAditi, uktaM ca-na virakto na nirviNNo, na bhIto bhvbndhnaat| 0 anyo (mu0)| OM tatazca prakRtiH (pra0) / / / 396 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamamadhyayana lokasAraH, niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 397 // tyAgaH puruSasyApyakartRtve saMsArodvegamokSautsukyabhoktRtvAdyabhAvaH syAditi, uktaM ca-na virakto na nirviNNo, na bhIto bhvbndhnaat|| zrutaskandhaH1 na mokSasukhakAGkSI vA, puruSo nisskriyaatmkH||1|| kaH pravrajati sAGkhyAnAM, niSkriye kssetrbhoktri| niSkriyatvAtkathaM vA'sya, kssetrbhoktRtvmissyte?||2||iti / tathA zauddhodaniziSyakA yatsattatsarvaM kSaNikamityevaM vyavasthitAH, tatrottaram, yadi niranvayo SaSThoddezakaH vinAzaH syAt tataH pratiniyataH kAryakAraNabhAva eva na syAt, ekasantAnAntargatatvAtsyAditi cet, azikSitasyollApaH, sUtram 168 tathAhi-na santAnivyatirekeNa kazcitsantAno'sti, tathA ca sati pUrvakAlakSaNAvasthAyitvameva kAraNatvam, evaM ca sarva kumArgaparisarvasya kAraNaM syAt, sarvasya pUrvakAlakSaNAvasthAyitvAdyatkiJcidetaditi, kiM ca yajjAtamAtrameva pradhvastaM tasya kA kriyA / rAgadveSahAnizca kumbhe?| notpannamAtrabhagne kSiptaM santiSThate vaari||1|| kartari jAtavinaSTe dharmAdharmakriyA na sambhavati / tadabhAve bandhaH ko bandhA-bhAve ca ko mokSaH? // 2 // ityAdi / bArhaspatyAnAM tu bhUtavAdenAtmapuNyapApaparalokAbhAvavAdinAM nirmaryAdatayA janatAtigAnAM nyakkArapadavyAdhAnamanuttaramevottaramiti / apica abrahmacaryaraktairmUDhaiH paradAragharSaNAbhirataiH / maayendrjaalvissvtprvrtitmstkimpyett|| 1||tthaa mathyA ca dRSTirbhavaduHkhadhAtrI, mithyAmatizcApi vivekshuunyaa| dharmAya yeSAM puruSAdhamAnAM, teSAmadharmo bhuvi kIDazo'nyaH? 2 // ityanayA dizA sarve'pi tIrthikavAdAH sarvajJavAdamanusRtya nirAkAryA iti sthitam / tannirAkaraNaM sarvajJapravAdaM nirAkArya catIrthikapravAdamebhistribhiH prakArairjAnIyAdityAha-mananaM mati:- jJAnaM jJAnAvaraNIyakSayakSayopazamAnyatarasaddhAvAnantarameva sahasA- tatkSaNameva matyA prAtibhabodhAvadhyAdijJAnena paricchindyAt saha vA jJAnena jJeyaM sacchobhanayA mithyAtvakalaGkArahitayA matyA'vagacchet, svaparAvabhAsakatvAnmateriti, kadAcitparavyAkaraNenApyavagacchet para:- tIrthakRttasya tena vA vyAkaraNaM-yathA 0 manuzritya (mu0)| 0 tathA'nyeSAmA0 (pr0)| // 397 //
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niryaktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 398 // zrutaskandha:1 paJcamamadhyayana lokasAraH, SaSThoddezakaH sUtram 169 kumArgaparityAgaH rAgadveSahAnizca sthitavastusadbhAvamavadhArayed // 168 // avadhArya ca kiM kuryAdityAha niddesaM nAivaTTejjA mehAvI, supaDilehiyA savvao savvappaNA sammaM samabhiNNAya, iha ArAmaM pariNNAya allINagutte parivvae niTThiyaTThI vIre AgameNa sayA prkkmejjhaasi||suutrm 169||ttibemi|| nirdizyata iti nirdeza:- tIrthakarAdyupadezastaM nAtivarteta medhAvI maryAdAvAniti / kiM kRtvA nirdezaM nAtivartetetyata AhasuSTu pratyupekSya heyopAdeyatayA tIrthikavAdAn sarvajJavAdaM ca sarvataH sarvaiH prakArairdravyakSetrakAlabhAvarUpaiH sarvAtmanA sAmAnyavizeSAtmakatayA padArthAn paryAlocya sahasanmatyAditrikeNa paricchidya sadA''cAryanirdezavartI tIrthikapravAdanirAkaraNaM kuryAt, kiM ca kRtvetyata Aha-samyageva svaparatIrthikavAdAn samabhijJAya buddhA tato nirAkaraNaM kuryAt / kiMca- iha asmin manuSyaloke AramaNamArAmo ratirityarthaH, sa cArAma: paramArthacintAyAmAtyantikai kAntikaratirUpa: saMyamastamAsevanaparijJayA parijJAya AlIno guptazca parivrajet saMyamAnuSThAne viharet, kiMbhUta ityAha- niSThito mokSastenArthI yadivA niSThitaH- parisamApta: artha:prayojanaM yasya sa niSThitArtha: vIra: karmavidAraNasahiSNuHsan Agamena sarvajJapraNItAcArAdinA sadAsarvakAlaM parAkramethAH karmaripUn prati mokSAdhvani vA gccheH||169|| ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / kimarthaM puna: pauna:punyenopadezadAnamityAha uDe soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyaahiyaa| ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgati paash|suu0gaa0 13 // / zrotAMsi-kAnavadvArANi tAni ca pratibhavAbhyAsAdviSayAnubandhAdIni gRhyante, tata UrdU zrotAMsi-vaimAnikAGganA'bhilASecchA vaimAnikasukhanidAnaM vA, adho bhavanapatisukhAbhilASitA, tiryag vyantaramanuSyatiryagviSayecchA, yadivA prajJApakA 0 kiM kRtve (pr0)|
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 399 // sUtram 170 kumArgapari pekSayoddhu girizikharaprAgbhAranitambaprapAtodakAdIni adho'pizvabhranadIkUlaguhAlayanAdIni tiryagapyArAmasabhA''vasathAdIni zrutaskandhaH1 prANinAM viSayopabhogasthAnAni vividhamAhitAni- prayogavinasAbhyAM svakarmapariNatyA vA janitAni vyAhitAni, etAni ca paJcamamadhyayana lokasAraH, kAsravadvArANItikRtvA zrotAMsIva srotAMsi, ebhizca tribhiHprakArairapyanyaizca pApopAdAnahetubhUtaiyaH saGgaM prANinAmAsaktiM SaSThoddezakaH kAnuSaGgaM vA pazyata, itirhetau, tasmAtkarmAnuSaGgAt kAraNAdetAni srotAMsItyato'padizyate, Agamena sadA parAkramethA iti // kiM ca tyAgaH Avarsetu pehAe ittha viramija veyavI, viNaittu soyaM nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsai paDilehAe nAvakaMkhai iha AgaI rAgadveSahAnizca gaI parinnAya // sUtram 170 // rAgadveSakaSAyaviSayAvarta karmabandhAvarta vA tuzabdaH punaH zabdArthe bhAvAvarta punarutprekSya atra asmin bhAvAvarte viSayarUpe / vedavid Agamavid viramed AmravadvAranirodhaM vidadhyAt, pAThAntaraM vA vivegaM kiTTai vedavI AsravadvAranirodhena tajanitakarma-8 vivekaM-abhAvaM kIrtayati pratipAdayati vedaviditi / AsravadvAranirodhena ca yatsyAttadAha- srota:- AmravadvAraM tadvinetuMapanetuM niSkramya pravrajya eSa iti pratyakSaH prastutArthasya cAvazyaMbhAvitvAdeSa iti pratyakSavAcinAsarvanAmnokto yaH kazcidityarthaH mahAn mahApuruSa AtizayikakarmavidhAyI, evambhUtazca kiMviziSTaHsyAditi darzayati-akarmA nAsya karma vidyata ityakarmA, karmazabdena cAtra ghAtikarma vivakSitam, tadabhAvAccajAnAti vizeSataH pazyati ca sAmAnyataH, sarvAzca labdhayo vizeSopayuktasya / / 399 // bhavantItyata: pUrvajAnAti pazcAcca pazyati, anena ca kramopayoga AviSkRtaH, sacotpannadivyajJAnastrailokyalalAmacUDAmaNiH 0 vivekabhAvaM (pr0)|
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 400 // kumArgapari surAsuranarendraikapUjyaH saMsArArNavapAravartI viditavedyaH san kiM kuryAdityAha-sahi jJAtajJeyaH surAsuranaropabaMhitAM pUjAmupalabhya zrutaskandhaH1 kRtrimAmanityAmasArAMsopAdhikAMca pratyupekSya paryAlocya hRssiikvissyjnitsukhnispRhtyaataaNnaakaangkssti-naabhilsstiiti| | paJcamamadhyayana lokasAraH, kiM ca- iha asmin manuSyaloke vyavasthitaH san utpannajJAnaH prANinAmAgatiM gatiM ca saMsArabhramaNaM tatkAraNaM ca jJaparijJayA / SaSThoddezakaH jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAkaroti // 170 // tannirAkaraNe ca yatsyAttadAha sUtram 171 accei jAImaraNassa vaDumagaM vikkhAyarae, savve sarA niyaTRti, takkA jattha na vijjai, maI tattha na gAhiyA, oe, appaiTThANassa tyAga: kheyanne, se nadIhe na hasse na vaTTena taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle nalohie na hAlidde na sukille na surabhigaMdhe na durabhigaMdhe rAgadveSahAnizca na titte na kaDue na kasAe na aMbilena mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lukkhena kAUna ruhe na saMge na itthI na purise na annahA parinne sanne uvamA na vijae, arUvI sattA, apayassa payaM natthi / / sUtram 171 // atyeti atikrAmati jAtizca maraNaMca jAtimaraNaM tasya vaDumagaM ti panthAnaM mArga upAdAnaM karmetiyAvat, tadatyeti-azeSakarmakSayaM vidhatte, tatkSayAcca kiMguNaH syAdityAha-vividhaM- anekaprakAraM pradhAnapuruSArthatayA''rabdhazAstrArthatayA tapaHsaMyamAnuSThAnArthatvena (AkhyAto) vyAkhyAto mokSa:- azeSakarmakSayalakSaNo viziSTAkAzapradezAkhyo vA tatra rato vyAkhyAtarata:, AtyantikaikAntikAnAbAdhasukhakSAyikajJAnadarzanasaMpadupeto'nantamapi kAlaM sNtisstthte| kimbhUta iti cet, na tatra zabdAnAM pravRttiH, nacasA kAcidavasthA'sti yAzabdairabhidhIyeta ityetatpratipAdayitumAha- sarve niravazeSAH svarA dhvanayastasmAnnivartante, tadvAcyavAcakasambandhe na pravarttante, tathAhi-zabdAHpravarttamAnArUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSa saGketakAlagRhIte tattulye (r) sambandhena (pr0)| // 400 //
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 401 // kumArgapari vA pravarteran, na caitattatra zabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataH zabdAnabhidheyA mokSAvastheti / na kevalaM zabdAnabhidheyA, zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana utprekSaNIyA'pi na sambhavatItyAha-sambhavatpadArthavizeSAstitvAdhyavasAya Uhastaka:- evamevaM caitatsyAt, sa ca yatra na vidyate / lokasAraH, tataH zabdAnAM kutaH pravRtti: syAt? / kimiti tatra tAbhAva iti cedAha mananaM mati:- manaso vyApAraH padArthacintA SaSThoddezakaH sautpattikyAdikA caturvidhA'pi matistatra na grAhikA, mokSAvasthAyAH sakalavikalpAtItatvAt, tatra ca mokSe karmAMza sUtram 171 samanvitasya gamanamAhozvinniSkarmaNa:?, na tatra karmasamanvitasya gamanamastItyetaddarzayitumAha- ojaH eko'zeSa tyAgaH malakalaGkAGkarahitaH, kiM ca-na vidyate pratiSThAnamaudArikazarIrAdeH karmaNo vA yatra so'pratiSThAno- mokSastasya khedajJo rAgadveSahAnizca nipuNo, yadivA apratiSThAno-narakastatra sthityAdiparijJAnatayA khedajJo, lokanADiparyantaparijJAnAvedanena ca samastalokAlokakhedajJatA AveditA bhavati / sarvasvaranivarttanaM ca yenAbhiprAyeNoktavAMstamabhiprAyamAviSkurvannAha- sa paramapadAdhyAsI lokAntakrozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayukta: saMsthAnamAzritya na dIrgho na hrasvo na vRtto na tryamro na caturasro na parimaNDalo varNamAzritya na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklo gandhamAzritya na surabhigandho na durabhigandho rasamAzritya na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhura: sparzamAzritya na karkazo na mRdurna gururna laghurna gururna zIto noSNo na snigdho na rukSo na kAU ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn yathA vedAntavAdinAM eka eva muktAtmA tatkAyamapare kSINaklezA anupravizanti WAdityarazmaya ivAMzumantamiti, tathA na ruhaH ruha bIjajanmani prAdurbhAve carohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH, karmabIjAbhAvAdapunarbhAvItyarthaH, na punaryathA zAkyAdInAM darzananikArato muktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, uktaM ca dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, 0 parijJAnAdena (pr0)| (c) zAkyAnAM (mu0)| // 401
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 402 // kumArgapari tyAgaH nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 1 // tathA na vidyate zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana saGgo'mUrttatvAdyasya sa tathA, tathA na strI na puruSo nAnyatheti-na napuMsakaH, kevalaM sarvairAtmapradezaiH pari:-samantAdvizeSato jAnA lokasAraH, tIti parijJaH, tathA sAmAnyataH samyagjAnAti-pazyatIti saMjJaH, jJAnadarzanayukta ityarthaH, yadi nAma svarUpato na jJAyate muktAtmA SaSThoddezakaH tathA'pyupamAdvAreNAdityagatiriva jJAyata eveti cet, tanna, yata Aha- upamIyate sAdRzyAt paricchidyate yayA sopamA-tulyatA sUtram 172 sA muktAtmanastajjJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSAm, kuta etaditi cedAha- teSAM muktAtmanAMyA sattA sA arUpiNI, arUpitvaM ca dIrghAdipratiSedhena pratipAditameva / kiMca-na vidyate padaM- avasthAvizeSo yasya so'padaH, tasya padyate- gamyate / rAgadveSahAnizca yenArthastatpadaM-abhidhAnaM tacca nAsti na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi-yo'bhidhIyate sa zabdarUpagandharasasparzAnyataravizeSeNAbhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetaddarzayitumAha, yadivA dIrgha ityAdinA rUpAdivizeSanirAkaraNaM kRtam, iha tu tatsAmAnyanirAkaraNaM kartukAma Aha sena sadde na rUve na gaMdhe na rasena phAse, icceyAvaMti ttibemi / / sUtrama 172 // ||sssstth uddezakaH / / lokasArAdhyayanaM samAptam // 5-6 // sa muktAtmA na zabdarUpaH na rUpAtmA na gandhaH na rasaH na sparza ityetAvanta eva vastuno bhedAH syuH, tatpratiSedhAcca nAparaH kazcidvizeSa: sambhAvyate yenAsau vyapadizyeteti bhAvArthaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / gataH sUtrAnugamaH, 8 // 402 // tadgatau cApavargamApta uddezakaH, tadapavargAvAptau ca nayavaktavyatA'tidezAtsamAptaM lokasArAkhyaM paJcamamadhyayanamiti ||grnthaagr0
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 403 // zrutaskandhaH1 paJcamamadhyayana lokasAraH, SaSThoddezakaH sUtram 172 kumArgaparityAga: rAgadveSahAnizca // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAjhAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau paJcamamadhyayanaM lokasArAkhyaM samAptam // Il you
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 404 // // atha SaSThamadhyayana dhutaakhym|| zrutaskandhaH1] ||prthmoddeshkH|| SaSThamadhyayana dhUtam, uktaM paJcamamadhyayanam, sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantarAdhyayane lokasArabhUtaH saMyamo mokSazca prathamoddezakaH pratipAditaH, saca niHsaGgatAvyatirekeNa karmadhunanamantareNa ca na bhavatItyatastatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena sambandhe- niyuktiH 249-250 nAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, arthAdhikAraH tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgabhANi, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAro bibhaNiSurAha* ni0- paDhame niyagavihuNaNA kammANaM bitiyae tiygNmi| uvagaraNasarIrANaM cautthae gAravatigassa // 249 // prathamoddezake nijakA:- svajanAsteSAM vidhUnanetyayamarthAdhikAraH, dvitIye karmaNAm, tRtIye upakaraNazarIrANAm, caturthe / gauravatrikasya, vidhUnaneti sarvatra sambandhanIyam, // 249 // ni0- uvasaggA sammANayavihUANi paJcamaMmi uddese| davvadhuyaM vatthAI bhAvadhuyaM kamma aTThavihaM / / 250 // upasargA: sanmAnanAni ca, yathA sAdhubhirvidhUtAni tathA paJcamoddezake pratipAdyata ityarthAdhikAraMparisamApayya nikSepamAhasaca tridhA, tatraughaniSpanne'dhyayanam, nAmaniSpanne tu dhUtam, tacca caturdA, tatrApi nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyabhAvadhUtapratipAdanAya gAthAzakalaM ... // 404 // dravyadhUtaM dvidhA- Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayukta:, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyadhUtaM dravyaM ca tastrAdidhUtaM ca rajo'panayanArthaM dravyadhUtam, AdigrahaNAdRkSAdiphalArtham, bhAvadhUtaM kASTavidham, tadvimokSArthaM 8
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 // 405 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dhUtam, prathamoddezakaH niyuktiH 249-250 arthAdhikAraH sUtram 173 svajanadhUnanam zrIAcArAGgA dhUyata iti gAthAzakalArthaH / / 250||punrpyenmevaarthN vizeSataH pratipAdayitumAhaniyukti ni0-ahiyAsittuvasagge divve mANussae tiricche y| jo vihuNai kammAiMbhAvadhuyaM taM viyANAhi // 251 // zrIzIlA0 vRttiyutam adhikamAsahyAtyarthaM soDhA,kAnatisA?- upasargAn, kiMbhUtAn?- divyAnmAnuSAMstairazcAMzca, yaH karmANi saMsAratarubIjAni vidhunAti-apanayati tadbhAvadhUtamityevaM jAnIhi, kriyAkArakayorabhedAdvA karmadhUnanaM bhAvadhUtaM jAnIhIti bhAvArthaH // 251 // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyam, taccedaM____ obujjhamANe iha mANavesu AghAi se nare, jassa imAo jAiosavvao supaDilehiyAo bhavaMti, AghAi se nANamaNelisaM, se kiTTai tesiM samuTThiyANaM nikkhittadaNDANaM samAhiyANaM pannANamaMtANaM iha muttimaggaM, evaM (avi) pege mahAvIrA vipparikkamaMti, pAsaha ege avasIyamANe aNattapanne se bemi, se jahAvi (sevi) kuMbhe harae viNiviTThacitte pacchannapalAse ummaggaM se nolahai bhaMjagA iva saMnivesaM no caMyati evaM (avi) pege aNegarUvehikulehiM jAyA rUvehiM sattA kaluNaM thaNaMti niyANao te na labhaMti mukkhaM, aha pAsa tehiM kulehiM AyattAe jAyA,-gaMDI ahavA koDhI, rAyasI avamAriyaM / kANiyaM jhimmiyaM ceva, kuNiyaM khujjiyaM tahA // suu0gaa014|| udariMca pAsa mUiMca, sUNIyaM ca gilAsaNiM / vevaI pIDhasappiMca, silivayaM mhumehnniN||suugaa015|| solasa ee rogA akkhAyA annupuvso| ahaNaM phusaMti AyaMkA, phAsAya asamaMjasA |suu0gaa016|| maraNaM tesiM saMpehAe uvavAyaMcavaNaMca naccA, pariyAgaMca sNpehaae| sUtrama 173 // svargApavargau tatkAraNAni ca tathA saMsAraM tatkAraNAni cAvabudhyamAno'nAvArakajJAnasadbhAvAd ihe ti martyaloke mAnaveSu viSayabhUteSu dharmamAkhyAti sa naro bhavopagrAhikarmasadbhAvAt manuSyabhAvavyavasthitaH san dharmamAcaSTe, na punaryathA zAkyAnAM // 405 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 406 // kuDyAdibhyo'pi dharmadezanA: prAduSSanti, yathA vA vaizeSikANAmulUkabhAvena padArthAvirbhAvanam, evamasmAkaMna / ghAti- zrutaskandhaH1 karmakSaye tUtpannanirAvaraNajJAno manuSyabhAvApanna eva kRtArtho'pi sattvahitAya sadevamanujAyAM parSadi kathayati / kiM tIrthakara SaSThamadhyayana dhUtam, eva dharmamAcaSTe utAnyo'pi?, anyo'pi yo viziSTajJAnaH samyakpadArthaparicchedI sa dharmAvirbhAvanaM karotIti darzayitumAha prathamoddezakaH yasyAtIndriyajJAninaH zrutakevalino vA imAH zastraparijJAyAMsAdhitatvAt pratyakSavAcinedamA'bhihitA: jAtayaH ekendriyAdayaH niyukti: 251 sUtram 173 sarvataH sarvaiH prakAraiH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpaiH suSTha-zaGkAdivyudAsena pratyupekSitAH prati upa-sAmIpyena IkSitA: svajanadhUnanam jJAtA bhavanti sa dharmamAcaSTe nApara iti / idamevAha- AkhyAti kathayati sa tIrthakRtsAmAnyakevalI aparo vA'tizayajJAnI zrutakevalI vA, kimAkhyAti?- jJAnaM jJAyante paricchidyante jIvAdayaH padArthAH yena tajjJAnaM- matyAdi paJcadhA, kimbhUtaM jJAnamAkhyAti?- anIdRzaM nAnyatredRzamastItyanIdRzam, yadivA sakalasaMzayApanayanena dharmamAcakSANa eva sa aatmno| jJAnamananyasadRzamAkhyAti / keSAM punaH sa dharmamAcaSTa ityata Aha- sa tIrthakRdgaNadharAdiH kIrttayati yathAvasthitAn bhAvAn pratipAdayati teSAM dharmAcaraNAya samyagutthitAnAm, yadivA utthitA dravyato bhAvatazca, tatra dravyata: zarIreNa bhAvato jJAnAdibhiH, tatra striyaH samavasaraNasthA ubhayathA'pyutthitAH zRNvanti, puruSAstu dravyato bhAjyAH, bhAvotthitAnAM tu dharmamAvedayati / uttiSThAsUnAM ca devAnAM tirazcAMca, ye'pi kautukAdinA zRNvanti tebhyo'pyAcaSTe,bhAvasamutthitA vizizeSayiSurAha-nikSiptA:saMyamitA: manovAkkAyarUpAH prANyupamardakAritvAddaNDA iva daNDA yaiste tathA teSAM nikSipta-daNDAnAm, tathA samAhitANaM samyagAhitAH- tapaHsaMyama udyuktAH samAhitA ananyamanaskAsteSAM tathA prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM tadvatAM sazrutikAnAM iha 0 masmAkaM na, kathaM ? ghAti....kathayatIti (mu0)| // 406 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 407 // asminmanuSyaloke muktimArga jJAnadarzanacAritrAtmakaM kIrttayatIti smbndhH| tasya ca tIrthakRtaH sAkSAddharmamAvedayata:kecana | zrutaskandhaH1 laghukarmANastathaiva pratipadya dharmacaraNAyodyacchantyapare tvanyathetyetatpratipAdayitumAha-apizabdazcArthe, cazabdazca vAkyo | SaSThamadhyayana dhUtam, panyAsArthe, evaM ca tIrthakRtA''vedite satyeke- labdhakarmavivarA vividhaM saMyamasaGgAmazirasi parAkramante, parAn vA prathamoddezaka: indriyakarmaripUna Akramante parAkramanta iti / etadviparyayamAha-sAkSAttIrthakare sakalasaMzayacchettari dharmamAvedayati satyekAn niyukti: 251 prabalamohodayAvRtAn saMyame'vasIdataH pazyata yUyam, kimbhUtAnityAha- nAtmane hitA prajJA yeSAM te anAtmaprajJAstAniti, sUtram 173 svajanadhUnanam kutaH punaH saMyamAnuSThAne'vasIdanti ityArekAyAMso'haM brviimi| atra dRSTAntadvAreNa sopapattikaM kAraNamAha- sezabdastacchabdArthe, apizabdazcArthe, sa ca vAkyopanyAsArthaH, tadyathA ca kUrmo mahAhade viniviSTaM cittaM yasyAsau viniviSTacitto- gAyamupagataH palAzai:-patraiH pracchanna: palAzapracchannaH, sUtre tu prAkRtatvAvyatyayaH, ummaggaM ti vivaraM unmajyate'neneti vonmajanam, Urddha vA. mArgamunmArgam, sarvathA randhramityarthaH, tadasau na labhata ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-kazcid hrado yojanazatasahasravistIrNaH prabalapalAzazaivalaghanakaThinavitAnAcchAdito nAnArUpakarimakaramatsyakacchapAdijalacarAzrayaH, tanmadhye caikaM visrasA-8 pariNAmApAditaM kacchapagrIvAmAtrapramANaM vivaramabhUt, tatra caikena kUrmeNa nijayUthAt prabhraSTena viyogAkulatayetazcetazca zirodharAM / prakSipatA kutazcittathAvidhabhavitavyatAniyogena tadrandhra grIvAnirgamanamAptam, tatra cAsau zaraccandracandrikayA kSIrodasalilapravAhakalpayopazobhitaM vikacakumudanikarakRtopacAramiva tArakAkIrNaM nabhastalamIkSAJcakre, dRSTvAcAtIva mumude, AsIccAsya / manasi- yadi tAni madANyetatsvargadezyamadRSTapUrvaM manorathAnAmapyaviSayabhUtaM pazyanti tataH zobhanamApadyata ityetadavadhArya 0 sopapatti kiM kAraNamityAha (mu0)| // 407 //
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 408 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dhUtam, prathamoddezakaH niyukti: 251 sUtram 173 svajanadhUnanam tUrNamanveSaNAya bandhUnAmitazcetazca babhrAma, avApya ca nijAn punarapi tadvivarAnveSaNArthaM sarvataH paryaTati, na ca tadvivaraM vistIrNatayA hRdasya pracuratayA yAdasAmIkSate, tatraiva ca vinAzamupayAta iti / asyAyamarthopanaya:- saMsArahade jIvakUrmaH karmazaivalavivarato manuSyAryakSetrasukulotpattisamyaktvAvasAnanabhastalamAsAdya mohodayAt jJAtyarthaM viSayopabhogAya vA sadanuSThAnavikalo na saphalatAM nayati, tattyAge kutaH punaH saMsArahadAntarvarttinastadavAptiH?, tasmAdavApya bhavazatadurApaM karmavivarabhUtaM samyaktvaM kSaNamapyekaM na pramAdavatA bhAvyamiti tAtparyArthaH / punarapi saMsArAnuSaGgiNAM dRSTAntAntaramAhabhaJjagA vRkSAsta iva zItoSNaprakampanacchedanazAkhAkarSaNakSobhAmoTanabhaJjanarUpAnupadravAn sahamAnA api sannivezaM sthAna karmaparatayA na tyajanti, evamityAdinA dArTAntikamarthaM darzayati- eva miti vRkSopamayA apiH sambhAvane, eke karmaguravo'nekarUpeSu kuleSUccAvaceSu jAtA dharmacaraNayogyA api rUpeSu cakSurindriyAnukUleSUpalakSaNArthatvAcchabdAdiSu ca viSayeSu saktAH | adhyupapannA:zArIramAnasaduHkhaduHkhitA rAjopadravopadrutA: agnidAhadagdhasarvasvA nAnAnimittAhitAdhayo'pina sakaladuHkhAvAsaM gRhavAsaM karmaninghnAstyaktumalam, api tu tatsthA eva teSu teSu vyasanopanipAteSu satsu karuNaM stananti dInamAkrozanti, tadyathA- hA tAta! hA mAtaH hA daiva! na yujyate bhavata evaMvidhe'vasare evambhUtaM vyasanamApAdayitum, taduktaM-kimidamacintitamasadRzamaniSTamatikaSTamanupamaM duHkham / sahasaivopanataM me nairayikasyeva sattvasya? ||1||ityaadi, yadivA rUpAdiviSayAsaktA upacitakarmANo narakAdivedanAmanubhavanta: karuNaM stanantIti, na ca karuNaM stananto'pyetasmAt duHkhAnmucyante ityetaddarzayitumAhaduHkhasya nidAnaM-upAdAnaM karma tataste vilapanto'pi na labhante mokSaM duHkhApagamaM mokSakAraNaM vA saMyamAnuSThAnamiti / duHkhavimokSAbhAve ca yathA nAnAvyAdhyupasRSTAH saMsArodare prANino vivarttante tathA darzayitumAha- atha iti vAkyopanyAsArthe // 408 //
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 409 // pazya tvaM teSUccAvaceSu kuleSu, AtmatvAya-AtmIyakarmAnubhavAya jAtAH, tadudayAccemA avasthAmanubhavantItyAha-SoDazaroga zrutaskandhaH1 vaktavyAnugataM zlokatrayam, vAtapittazleSmasannipAtajaM caturddhA gaNDam, tadasyAstIti gaNDI-gaNDamAlAvAnityAdi, athavetye SaSThamadhyayanaM dhUtam, tatpratirogamabhisambadhyate, athavA rAjAMsI athavA apasmArItyAdi, tathA- kuSThI kuSThamaSTAdazabhedaM tadasyAstIti kuSThI, tatra prathamoddezakaH sapta mahAkuSThAni, tadyathA-aruNodumbarizyajihvakapAlakAkanadapauNDarIkadadrukuSThAnIti, mahattvaM caiSAM sarvadhAtvanupravezAda- niyukti: 251 sUtram 173 sAdhyatvAcceti, ekAdaza kSudrakuSThAni, tadyathA-sthUlAruSka 1 mahAkuSTha 2 kakuSTha 3 carmadala 4 parisarpa5 visarpa 6 sidhma 70 svajanadhUnanam vicarcikA 8 kiTibha 9 pAmA 10 zatAruka 11 saMjJAnIti, sarvANyapyaSTAdaza, sAmAnyataH kuSThaM sarvaM sannipAtajamapi vAtAdidoSotkaTatayA tu bhedabhAgbhavatIti / tathA- rAjAMso- rAjayakSmA so'syAstIti rAjAMsI, kSayItyarthaH, sa ca kSayaH sannipAtajazcaturvyaH kAraNebhyo bhavati iti, uktaM ca- tridoSo jAyate yakSmA, gado hetucatuSTayAt / vegarodhAt kSayAccaiva, saahsaadvissmaashnaat||1||tthaa- apasmAro vAtapittazleSmasannipAtajatvAccaturddhA, tadvAnapagatasadasadvivekaH bhramamUrchAdikAmavasthAmanubhavati prANIti, uktaM ca-bhramAveza: sasaMrambho, dveSodreko hRtasmRtiH / apasmAra iti jJeyo, gado ghorshcturvidhH||1|| tathA kANiyaM ti akSirogaH, sa ca dvidhA- garbhagatasyotpadyate jAtasya ca, tatra garbhasthasya dRSTibhAgamapratipannaM tejo jAtyandhaM karoti, tadevaikAkSigataM kANaM vidhatte, tadeva raktAnugataM raktAkSaM pittAnugataM piGgAkSaM zleSmAnugataM zuklAkSaM vAtAnugataM vikRtAkSam, jAtasya ca vAtAdijanito'bhiSyando bhavati, tasmAcca sarve rogA: prAduSSyantIti, uktaM ca- vAtAtpittAtkaphAdraktAdabhiSyandacaturvidhaH / prAyeNa jAyate ghoraH, srvnetraamyaakrH||1|| iti, tathA- jhimmiyaM ti jADyatA sarvazarIrAvayavAnAmavazitvamiti, 70mbaranizya....kAkanAda (mu0)| OM apagataH smAraH smaraNaM yasmAt sa: apasmAraH tasminsati tadrogiNaH sarvaviSayA smRti: nshyti| // 409 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 410 // sUtram 173 tathA kuNiyaM ti garbhAdhAnadoSAd hrasvaikapAdo nyUnaikapANirvA kuNiH, tathA khujjiyaM ti kubjaM pRSThAdAvasyAstIti kubjI, zrutaskandhaH1 mAtApitRzoNitazukradoSeNa garbhasvadoSodbhavAH kubjavAmanakAdayo doSA bhavantIti, uktaM ca- garbhe vAtaprakopena, dauhRdeva SaSThamadhyayana dhUtam, vA'pamAnite / bhavet kubjaH kuNiH paGgarmUko manmana eva vA // 1 // mUko manmana evetyetadekAntarite mukhadoSe laganIyamiti / / prathamoddezakaH tathA- udariM ca tti caH samuccaye vAtapittAdisamutthamaSTadhodaraM tadasyAstItyudarI, tatra jalodaryasAdhyaH zeSAstvacirotthitAH svajanadhUnanam sAdhyA iti, te cAmI bhedA:- pRthak samastairapi cAnilAdyaiH, plIhodaraM baddhagudaM tathaiva / AgantukaM saptamamaSTamaM tu, jalodaraM ceti bhavanti tAni // 1 // iti, tathA pAsa mUI ca tti pazya- avadhAraya mUkaM manmanabhASiNaM vA, garbhadoSAdeva jAtaM taduttarakAlaMca, paJcaSaSTirmukhe rogAH saptasvAyataneSu jAyante, tatrAyatanAni oSThau dantamUlAni dantA jihvA tAlu kaNThaH sarvANi ceti, tatrASTAvoSThayoH paJcadaza dantamUleSvaSTau danteSu paJca jihvAyAM nava tAluni saptadaza kaNThe trayaH sarveSvAyataneSviti, sUNiyaM ca tti zUnatvaM zvayathurvAtapittazleSmasannipAtaraktAbhighAtajo'yaM SoDheti, uktaM ca- zophaH syAt SaDDidho ghoro, doSairutsedhalakSaNaH / vyastai: samastaizcApIha, tathA rktaabhighaatjH||1||iti, tathA gilAsiNiM ti bhasmako vyAdhiH,saca vAtapittotkaTatayA zleSmanyUnatayo-8 pajAyata iti, tathA vevaI ti vAtasamutthaH zarIrAvayavAnAM kampa iti, uktaM ca prakAmaM vepate yastu, kampamAnazca gacchati / kalApakhaca taM vidyaanmuktsndhinibndhnm||1||iti, tathA pIDhasappiMcatti janturgarbhadoSAt pIDhasarpitvenotpadyate, jAto vA karmadoSAdbhavati, sakila pANigRhItakASThaH prasapatIti, tathA silivayaM tizlIpadaM- pAdAdau kAThinyam, tadyathA-prakupitavAtapittazleSmANo'dhaH prapannA vakSNo(vakSo)rujaGghAsvavatiSThamAnAH kAlAntareNa pAdamAzritya zanaiH zanaiH zophamupajanayanti tacchlIpadamityAcakSatepurANodakabhUyiSThAH, sarvartuSu ca shiitlaaH| ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vishesstH||1|| pAdayorhastayozcApi, zlIpadaM jAyate nRNAm // 410
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 SaSThamadhyayana dhUtam, prathamoddezakaH sUtram 174 svajanadhUnanam zrutaskandhaH1 411 // karNoSThanAzAsvapi ca, kecidicchanti tadvidaH // 2 // tathA mahumehaNiM ti madhumeho-bastirogaH sa vidyate yasyAsau madhumehI, madhutulyaprasAvavAnityarthaH, tatra pramehANAM viMzatirbhedAstatrAsyAsAdhyatvenopanyAsaH, tatra sarva eva pramehA:prAyazaH sarvadoSotthAstathApi vAtAdyutkaTabhedA-viMzatibhedA bhavanti, tatra kaphAdaza SaT pittAtvAtajAzcatvAra iti, sarve'pi caite'sAdhyAvasthAyAM madhumehatvamupayAntIti uktaM ca sarva eva pramehAstu, kAlenApratikAriNaH / madhumehatvamAyAnti, tadA'sAdhyA bhavanti te||1|| iti / tadevaM SoDazApyete- anantaroktAH rogA vyAdhayo vyAkhyAtA: anupUrvazo anukrameNa atha anantaraM NaM iti vAkyAlaGkAre spRzanti abhibhavanti AtaGkA AzujIvitApahAriNaHzUlAdayo vyAdhivizeSAH sparzAzca gADhaprahArAdijanitA duHkhavizeSAH asamaJjasA kramayogapadyanimittAnimittotpannAH spRzantIti sambandhaH / na rogAtaDaireva kevalairmucyate, anyadapi yat saMsAriNo'dhikaM syAttadAha-teSAMkarmagurUNAMgRhavAsAsaktamanasAmasamaJjasarogai: klezitAnAM maraNaMprANatyAgalakSaNaM saMprekSya paryAlocya punarupapAtaM. cyavanaM ca devAnAM karmodayAt saMtataM jJAtvA tadvidheyaM yena gaNDAdirogANAM maraNopapAtayozcAtyantiko'bhAvo bhavati, kiMcakarmaNAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAhitAnAmabAdhottarakAlamudayAvasthAyAM paripAkaMca 'samprekSya' zArIramAnasaduHkhotpAdakaM paryAlocya taducchittaye ytitvym||173|| saca karuNaM stanantItyAdinA granthenopapAtacyavanAvasAnenAvedito'pi punarapi tadgarIyastvakhyApanAya prANinAM saMsAre nirvedavairAgyotpattyarthamabhidhitsukAma Aha taMsuNeha jahA tahA saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tAmeva saI asaI aiacca uccAvayaphAse paDisaMveei, buddhehiM evaM paveiyaMsaMti pANA vAsagA rasagA udae udaecarA AgAsagAmiNo pANA pANe kilesaMti, pAsa loe mhbbhyN|suutrm 174 // 70dayAt saJcitaM (pra0), dayAsaJcitaM (pr0)| 0 0tpAdalakSaNaM (pr0)| // 41
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 412 // taMkarmavipAkaM yathAvasthitaMtathaiva mamAvedayataH zRNuta yUyam, tadyathA-nArakatiryanarAmaralakSaNAzcatasrogatayaH, tatra narakagato zrutaskandhaH1 catvAro yonilakSAH paJcaviMzatikulakoTilakSAH trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthiti: vedanAzca paramAdhArmikaparasparodIri-8 SaSThamadhyayanaM dhUtam, tasvAbhAvikaduHkhAnAM nArakANAM yA bhavanti tA vAcAmagocarAH, yadyapi lezatazcikathayiSorabhidheyaviSayaM na vAgavatarati prathamoddezakaH tathA'pi karmavipAkAvedanena prANinAM vairAgyaM yathA syAdityevamarthaM zlokaireva kiJcidabhidhIyate zravaNalavanaM netroddhAra karakramapATanaM, sUtram 174 svajanadhUnanam hRdayadahanaM nAsAcchedaM pratikSaNadAruNam / kaTavidahanaM tIkSNApAtatrizUlavibhedanaM, dahanavadanaiH kaGkoraiH samantavibhakSaNam // 1 // tIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH prshvdhaishckraiH| prshutrishuulmudrtomrvaasiimussnnddhiibhiH||2||smbhinntaalushirs shchinnbhujaashchinnkrnnnaasausstthaa:| / bhinnahRdayodarAntrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArtAH // 3 // nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM nairayikA krmpttlaandhaaH||4|| chidyante kRpaNAH kRtAntaparazostIkSNena dhArAsinA, krandanto viSavIcchu(vacchU)bhiH parivRtAH saMbhakSaNavyApRtaiH / pATyante krakacena dAruvadasinA pracchinnabAhudvayAH, kumbhISu trapupAnadagdhatanavo mUSAsu cAntargatAH // 5 // bhRjyante jvaladambarISahutabhugjvAlAbhirArAviNo, dIptAGgAranibheSu vajrabhavaneSvaGgArakeSutthitAH / dahyante vikRto bAhuvadanA: krandanta ArtasvanAH, pazyanta: kRpaNA dizo vizaraNAstrANAya ko no bhvet?||6||ityaadi| tathA tiryaggatau pRthivIkAyajantUnAM sapta yonilakSA dvAdaza kulakoTilakSA: svakAyaparakAyazastrANi zItoSNAdikA vedanAH, tathA'pkAyasyApi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTilakSA vedanA api nAnArUpA eva, tathA tejaskAyasya sapta yonilakSAstrayaH kulakoTIlakSA: pUrvavadvedanAdikam, vAyorapi sapta yonilakSA: sapta ca kulakoTIlakSA vedanA api zItoSNAdijanitA nAnArUpA eva, pratyekavanaspaterdaza yonilakSAH sAdhAraNavanaspatezcaturdaza 7 viSavIcibhiH (mu0)| // 412
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAI niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 413 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM |dhUtam, prathamoddezakaH sUtram 174 svajanadhUnanam ubhayarUpasyApyaSTAviMzatiH, kulakoTIlakSAH, tatra ca gato'sumAnanantamapi kAlaM chedanabhedanamoTanAdijanitA nAnArUpA vedanA anubhavannAste, vikalendriyANAmapi dvau dvau yonilakSau kulakoTyastu dvIndriyANAM sapta trIndriyANAmaSTau caturindriyANAM nava, duHkhaMtu kSutpipAsAzItoSNAdijanitamanekadhA'dhyakSameva teSAmiti, paJcendriyatirazcAmapi catvAro yonilakSA: kulakoTIlakSAstu jalacarANAmarddhatrayodaza pakSiNAMdvAdaza catuSpadAnAM daza ura:parisarpANAM daza bhujaparisarpANAM nava vedanAzca nAnArUpA yAstirazcAM sambhavanti tAH pratyakSA eveti, uktaMca- kSuttRhimAtyuSNabhayArditAnAM, parAbhiyogavyasanAturANAm / aho! tirazcAmatiduHkhitAnAM, sukhAnuSaGgaH kila vArtametad // 1 // ityaadi| manuSyagatAvapi caturdaza yonilakSA dvAdaza kulakoTIlakSAH, vedanAstvevambhUtA iti- du:khaM strIkukSimadhye prathamamiha bhaved garbhavAse narANAM, bAlatve cApi duHkhaM malalulitatanustrIpaya:pAnamizram / tAruNye cApi duHkhaM bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH, saMsAre re manuSyA! vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 1 // bAlyAtprabhRti carogairduSTo'bhibhavazca yAvadiha mRtyuH| zokaviyogAyogairdurgatadoSaizca naikvidhaiH||2||kssuttRhimossnnaanilshiitdaahdaaridyshokpriyvipryogaiH aa daurbhAgyamauAnabhijAtyadAsyavairUpyarogAdibhirasvatantraH // 3 // ityAdi / devagatAvapi catvAro yonilakSAH SaDriMzatiH kulakoTIlakSAH teSAmapIpviSAdamatsaracyavanabhayazalyavitudyamAnamanasAMduHkhAnuSaGga eva, sukhAbhAsAbhimAnastu kevalamiti, uktaM ca- deveSu cyavanaviyogaduHkhiteSu, krodheAmadamadanAtitApiteSu / AryA! nastadiha vicArya saMgirantu, yatsaukhyaM kimapi nivedniiymsti||1||ityaadi| tadevaM caturgatipatitAH saMsAriNonAnArUpaM karmavipAkamanubhavantItyetadeva sUtreNa darzayitumAhasanti vidyante prANA: prANinaH andhA: cakSurindriyavikalA bhAvAndhA api sadasadvivekavikalA: tamasi andhakAre narakagatyAdau (r) bhave (mu0)|
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 414 // zrutaskandha:1 SaSThamadhyayana dhUtam, prathamoddezakaH sUtram 175 svajanadhUnanam bhAvAndhakAre'pica mithyAtvAviratipramAdakaSAyAdike karmavipAkApAdite vyavasthitA vyAkhyAtAH / kiMca- tAmevAvasthA kuSThAdyApAditAmekendriyAparyAptakAdikAM vA sakRdanubhUya karmodayAttAmeva asakRd- anekazo'tigatyoccAvacAna-tIvramandAn sparzAn- duHkhavizeSAn pratisaMvedayanti anubhvnti| etacca tIrthakRdbhirAveditamityAha- buddhaiH tIrthakRddhiH etad anantaroktaM prakarSaNAdau vA veditaM praveditam / etaccavakSyamANaM praveditamityAha-santi vidyante 'prANA:' prANino vAsakAH' vAsRzabdakutsAyAM vAsantIti vAsakA:- bhASAlabdhisampannA dvIndriyAdayaH, tathA rasamanugacchantIti rasagA:-kaTutiktakaSAyAdirasavedinaH saMjJina ityarthaH, ityevambhUtaH karmavipAkaH saMsAriNAM samprekSya iti sambandhaH, tathA- udake udakarUpA evaikendriyA jantavaH paryAptakAparyAptakabhedena vyavasthitAH, tathA udake carantItyudakacarA:- pUtarakacchedanakaloDaNakatrasamatsyakacchapAdayaH, tathA'jalajA~ api kecana jalAzritA mahoragAdayaH pakSiNazca kecana tadgatavRttayo draSTavyAH, aparetu AkAzagAminaH pakSiNaH, ityevaM sarve'pi prANAH prANino'parAn prANinaH AhArAdyarthaM matsarAdinA vA klezayanti upatApayanti / yadyevaM tataH kimityata Aha- pazya avadhAraya loke caturdazarajvAtmake, karmavipAkAtsakAzAt mahadbhayaM nAnAgatiduHkhaklezavipAkAtmakamiti // 174 // karmavipAkAnmahadbhayamityAha bahudukkhA hu jantavo, sattA kAmesu mANavA, abaleNa vahaM gacchanti sarIreNaM pabhaMgureNa aTTe se bahudukkhe ii bAle pakuvvai ee rogA bahU naccA AurA pariyAvae nAlaM pAsa, alaM taveehiM, eyaM pAsa muNI! mahanbhayaM nAivAija kaMcaNaM // sUtram 175 // bahUni duHkhAni karmavipAkApAditAni yeSAM jantUnAM te tathA, hu:- yasmAt, yasmAdevaM tasmAttatrApramAdavatA bhAvyam / (r)sA matsya....tathA sthalajA api (mu0)| // 42 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 415 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dhUtam, prathamoddezakaH sUtram 175 svajanadhUnanam kimityevaM bhUyo bhUyo'padizyata ityata Aha- yasmAdanAdibhavAbhyAsenAgaNitottarapariNAmAH saktAH gRddhAH kAmeSu icchAmadanarUpeSu mAnavA: puruSA ityato na punruktdossaanussnggH| kAmAsaktAzca yadavApnuvanti tadAha- balarahitena niHsAreNa tuSamuSTikalpenaudArikeNa zarIreNa prabhaGgareNa svata eva bhaGgazIlena tatsukhAdhAnAya karmopacityA'nekazo vadhaM gacchanti, kaH punarasau vipAkakaTukeSu kAmeSu yoratiM vidadhyAdityAha-mohodayAdAta: agaNitakAryAkAryavivekaH so'sumAnbahuduHkhaM prAptavyamaneneti bahaduHkha ityenaM kAmAnuSapaMprANinAM klezaM vA bAlo rAgadveSAkulita: prakarSaNa karoti prakaroti, tajjanitakarmavipAkAcca anekazo vadhaM gacchati, yadivA rogeSu satsu ityetadvakSyamANaM bAlo'jJaH prakaroti tadAha- etAn- gaNDakuSTharAjayakSmAdIn rogAn bahunUtpannAniti jJAtvA tadrogavedanayA AturAH santaH cikitsAyai prANinaH paritApayeyuH, lAvakAdipizitAzina: kila kSayavyAdhyupazama: syAdi tyAdivAkyAkarNanAjjIvitAzayA garIyasyapi prANyupamarde pravarteran, naitadavadhArayeyuH yathA-svakRtAvandhyakarmavipAkodayAdetat, tadupazamAccopazamaH, prANyupamardacikitsayA ca kilbiSAnuSaGga eveti, etadevAha-pazyaitadvimalavivekAvalokanena yathA nAlaMna samarthAH cikitsAvidhayaH karmodayopazamaM vidhAtum, yadyevaMtataH kiM karttavyamiti darzayatialaM paryAptaM tava sadasadvivekinaH ebhiH pApopAdAnabhUtaizcikitsAvidhibhiriti / kiM ca- etat prANyupamardAdikaM pazya avadhAraya he mune! jagattrayasvabhAvavedin, mahad- bRhadbhayahetutvAdbhayam, yadyevaM tataH kiM kuryAditi darzayati- nAtipAtayet na hanyAt kaJcana prANinam, yata ekasminnapi prANini-hanyamAne'STaprakAramapi karma badhyate, taccAnuttArasaMsAragamanAyetyato mahAbhayamiti, yadivA ee roge bahU NaccetyAdiko granthaH kAmAnadhikRtya neyaH, etAn rogarUpAn kAmAn bahUna jJAtvA AsevanAprajJayeti (r) rAgadveSAkalita: (pr0)|
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 416 // AturA:-kAmecchAndhA aparAn prANinaHparitApayeyuH ityAdinA prakrameNeti // 175 // tadevaM rogakAmAturatayA sAvadhAnuSThAna- zrutaskandhaH1 pravRttAnAmupadezadAnapurassaraM mahAbhayaM pradarzya tadviparyastAnAM sasvarUpAM guNavattA didarzayiSuH prastAvamAracayannAha SaSThamadhyayana dhUtam, ___AyANa bho sussUsa! dhUyavAyaM paveyaissAmi iha khalu attattAe tehiM tehiM kulehiM abhiseeNa abhisaMbhUyA abhisaMjAyA prathamoddezakaH abhinivvuDA abhisaMvuDDA abhisaMbuddhA abhinikvaMtA aNupuvveNa mahAmuNI // sUtrama 176 // sUtram 176 svajanadhUnanam bho iti ziSyAmantraNe, yadahamuttaratrAvedayiSyAmi bhavatastad AjAnIhi -avadhAraya, zuzrUSasva zravaNecchAM vidhehi bhoH iti punarapyAmantraNamarthagarIyastvakhyApanAya, nAtra bhavatA pramAdo vidheyo, dhUtavAdaM kathayiSyAmyaham, dhUtaM- aSTaprakArakarmadhUnanaM / jJAtiparityAgo vA tasya vAdo dhUtavAdastaM pravedayiSyAmi, avahitena ca bhavatA bhAvyamiti / nAgArjunIyAstu paThanti dhutovAyaM / paveeMti aSTaprakArakarmadhUnanopAyaM nijadhUnanopAyaM vA pravedayanti tiirthkraadyH| ko'sAvupAya ityata Aha- iha asmin / saMsAre khaluH vAkyAlaGkAre Atmano bhAva AtmatA- jIvAstitA svakRtakarmapariNatirvA tayA'bhisambhUtAH- saJjAtAH, na punaH pRthivyAdibhUtAnAM kAyAkArapariNAmatayA IzvaraprajApatiniyogena veti, teSu teSUccAvaceSu kuleSu yathAsvaM karmodayApAditeSu abhiSekeNa zukraniSekAdikrameNeti, tatrAyaM kramaH- saptAhaM kalalaM vindyAttataH saptAhamarbudam / arbudAjjAyate pezI, pezIto'pi ghana bhvet||1||iti, tatra yAvatkalalaM tAvadabhisambhUtAH, pezIM yAvadabhisaJjAtAH, tata:sAGgopAGgasnAyuziroromAdikramAbhinivaArtanAdabhinirvRttAH, tataH prasUtA:santo'bhivRddhAH, dharmazravaNayogyAvasthAyAM vartamAnA dharmakathAdikaM nimittamAsAdyopalabdha // 416 // puNyapApatayA'bhisambuddhAH, tataH sadasadvivekaMjAnAnA: abhiniSkrAntAH, tato'dhItAcArAdizAstrAstadarthabhAvanopabRMhitacaraNa 0 zukrazoNitaniSekA0 (mu0)| (c) 'bhisaMvRddhAH (mu0)|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 417 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM dhUtam, prathamoddezakaH sUtram 177 svajanadhUnanam pariNAmA anupUrveNa zikSakagItArthakSapakaparihAravizuddhikaikAkivihArijinakalpikAvasAnA munayo'bhUvanniti // abhisambuddhaM ca pravivrajiSumupalabhya yannijAH kuryustaddarzayitumAha taMparikkamaMtaM paridevamANA mA cayAhi iya te vayaMti- chaMdovaNIyA ajjhovavannA akkaMdakArI jaNagAruyaMti, atArise muNI (Na ya) ohaM tarae jaNagA jeNa vippajaDhA, saraNaM tattha no samei, kiha NAma se tattha ramai?, eyaM nANaM sayA samaNuvAsijjAsi ||suutrm 177 // ttibemi ||dhuutaadhyynprthmoddeshk:6-1|| taM avagatatattvaM gRhavAsaparAGgakhaM mahApuruSasevitaM panthAnaM parAkramamANamupalabhya mAtApitRputrakalatrAdayaH paridevamAnA mA'smAn hai parityaja iti etat te kRpAmApAdayanto vadanti, kiMcAparaM vadantItyAha- chandenopanItA: chandopanItA:- tavAbhiprAyAnuvartina-8 stvayi cAbhyupapannAH, tadevambhUtAnasmAnmA'vamaMsthA ityevamAkrandakAriNo janakA mAtApitrAdayo janA vA rudanti / evaM ca. vadeyurityAha-na tAdRzo munirbhavati, na caughaM saMsAraM tarati, yena pAkhaNDivipralabdhena janakA mAtApitrAdayaH apoDhAH tyaktA iti| sa cAvagatasaMsArasvabhAvo yatkaroti tadAha-na hyasAvanuraktamapi bandhuvargaM tatra tasminnavasare zaraNaM sameti, na tadabhyupagamaM karotItyarthaH / kimityasau zaraNaM naitItyAha kathaM nunAmAsau'tatra' tasmin gRhavAsesarvanikArAspade narakapratinidhau zubhadvAraparighe ramate?, kathaM gRhavAse dvandvaikahetau vighaTitamohakapATaH dhRtiM kuryAditi upasaMharannAha~- etat pUrvoktaM jJAnaM sadA Atmani samyaganuvAsaye: vyavasthApayeH, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // 177 // dhUtAdhyayanasya prathamoddezakaH smaaptH|| 4 // (c) kahaM nu nAma (mu0)| 0 kapATaH sa ratiM kuryAditi? upasaMhAramAha (mu0)|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM dhUtam, dvitIyoddezaka: sUtram |178-179 karmadhUnanam zrutaskandhaH1 // 418 // ||sssstthaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhimbandhaH, ihAnantaroddezake nijakavidhUnanA pratipAditA, sA caivaM phalavatI syAdyadi karmavidhUnanaM syAd, ataH karmavidhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdi sUtraM AuraM logamAyAe caittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM vasittA baMbheceraMsi vasu vA aNuvasu vA jANittu dhammaM ahA tahA ahege tamacAi kusiilaa|suutrm 178 // lokaM mAtApitRputrakalatrAdikaM tamAturaM snehAnuSaGgatayA viyogAt kAryAvasAdena vA yadivA jantulokaM kAmarAgAturaM AdAya jJAnena gRhItvA paricchidya tathA tyaktvA ca pUrvasaMyogaM mAtApitrAdisambandham, tathA hitvA gatvopazamaM uSitvApi brahmacarye, kimbhUtaH sanniti darzayati- vasu dravyaM tadbhUtaH kaSAyakAlimAdimalApagamAdvItarAga ityarthaH, tadviparyayeNAnuvasuH sarAga ityarthaH, yadivA vasuH- sAdhuH anuvasu:- zrAvakaH, taduktaM- vItarAgo vasujJeyo, jino vA saMyato'thavA / sarAgo hya'nuvasuH proktaH, sthavira zrAvako'pi vA ||1||tthaa jJAtvA dharmaM zrutacAritrAkhyaM yathAtathAvasthitaM dharmaM pratipadyApyathaike mohodayAttathAvidhabhavitavyatAniyogena taM dharma prati pAlayituM na zaknuvanti, kiMbhUtAH?-kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlA iti, yata eva dharmapAlanAzaktA ata eva kuzIlAH // 178 // evambhUtAzca santaH kiM kuryurityAha vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM viusijjA, aNupuvveNa aNahiyAsemANA parIsahe durahiyAsae, kAme mamAyamANassa iyANiM vA muhutteNa vA aparimANAe bhee, evaM se aMtarAehiM kAmehiM AkevaliehiM vitiNNA cee||suutrm 179 // ||418 //
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhUtam, zrIAcArAvaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 419 // kecidbhavazatakoTidurApamavApya mAnuSaM janma samAsAdyAlabdhapUrvAMsaMsArArNavottarANapratyalAMbodhidroNImaGgIkRtya mokSataru zrutaskandhaH1 bIjaMsarvaviratilakSaNaMcaraNaM puna?nivAratayA manmathasya pAriplavatayA manasololupatayendriyagrAmasyAnekabhavAbhyAsApAdita SaSThamadhyayanaM viSayamadhuratayA prabalamohanIyodayAdazubhavedanIyA~sannaprAdurbhAvAdayaza:kIrSutkaTatayA avigaNayyA''yatimavicArya kAryA-3 dvitIyoddezakaH kArya urarIkRtya mahAvyasanasAgaraM sAmpratekSitayA'dha:kRtakulakramAcArAstattyajeyuH, tattyAgazca dharmopakaraNaparityAgAdbhavatItya sUtram 178-179 tastaddarzayati- vastramityanena kSaumikaH kalpo gRhItaH, tathA patadhaH pAtraM kambalaM aurNikaM kalpaM pAtraniryogaM vA pAdapuJchana / karmadhUnanam rajoharaNaM etAni nirapekSatayA vyutsRjya kazciddezaviratimabhyupagacchati, kazciddarzanamevAlambate, kazcittato'pi bhrazyati / kathaM punardurlabhaMcAritramavApya punastattyajeyurityAha- parISahAn duradhisahanIyAn anukrameNa paripATyA yaugapadyena vodIrNAnanadhisahamAnA:parISahairbhagnA mohaparavazatayA puraskRtadurgatayo mokSamArga parityajanti / bhogArthaM tyaktavatAmapi pApodayAdyatsyAttadAha- kAmAn dvirUpAnapi mamAyamANassa tti svIkurvato bhogAdhyavasAyino'ntarAyodayAt idAnIM tatkSaNameva pravrajyAparityAgAnantarameva bhogaprAptisamanantarameva vA antarmuhUrtena vA kaNDarIkasyevAhorAtreNa vA tato'pyUrvaM zarIrabhedo bhavatyaparimANAya, evambhUta AtmanA sArddha vivakSitazarIrabhedo bhavati yenAnantenApi kAlena punaH paJcendriyatvaM na prApnoti / etadevopasaJjihIrSurAha- evaM pUrvoktaprakAreNa sa bhogAbhilASI AntarAyikaiH kAmai:- bahupratyapAyaiH na kevalamakevalaM tatra bhavA AkevalikA:- sdvndvH|| sapratipakSA itiyAvat asampUrNAvA, taiH sadbhiravitIrNAH saMsAraMtAn vA dvitIyArthe tRtIyA, ca: samuccaye, iti bhogAbhilASiNaH, kAmairatRptA eva zarIrabhedamavApnuvantIti tAtparyArthaH // 179 // apare tvAsannatayA mokSasya kathaJcitkutracit kadAcidavApya 0 vedanIyodayAsanna....avagaNayyA (mu0)| OM tyajedityAha (mu0)| 0 virUpA0 (mu0)| 0 kutazcit (mu0)| // 419 //
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 | // 420 // caraNapariNAmaM pratikSaNaM laghukarmatayA pravarddhamAnAdhyavasAyino bhavantIti darzayitumAha zrutaskandhaH1 ahege dhammamAyAya AyANappabhii supaNihite care, appalIyamANe daDhe savvaM giddhiM parinnAya, esa paNae mahAmuNI, aiacca SaSThamadhyayanaM dyutaM, savvao saMgaMna mahaM atthitti iya ego ahaM, assiM jayamANe ittha virae aNagAre savvao muMDe rIyaMte, je acele parivusie saMcikkhar3a dvitIyoddezakaH omoyariyAe, se AkuThe vA hae vA luMcie vA paliyaM pakattha aduvA pakattha atahehiM saddaphAsehiM iya saMkhAe egayare annayare sUtram 180 karmadhUnanam abhinnAya titikkhamANe parivvaeje ya hirI je ya ahiriimaannaa|| sUtram 180 // atha anantarameke vizuddhapariNAmatayA AsannApavargatayA dharmaM zrutacAritrAkhyaM AdAya gRhItvA vastrapatadhAdidharmopakaraNasamanvitA dharmacaraNeSu praNihitA: parISahasahiSNavaH sarvajJopadiSTaM dharmaM creyuriti| atraca pUrvANi pramAdasUtrANyapramAdAbhiprAyeNa / paThitavyAnIti, uktaMca yatra pramAdena tiro'pramAdaH, syAdvA'pi yatnena punaH prmaadH| viparyayeNApi paThanti tatra, sUtrANyadhIkAravazAdvidhijJAH // 1 // / kimbhUtAH punardharmaM careyurityAha- kAmeSu mAtApitrAdike vA loke na pralIyamAnA apralIyamAnAH-anabhiSaktA dharmacaraNe dRDhAH tapaHsaMyamAdau draDhimAnamAlambamAnA dharmaM carantIti, kiMca-sarvAM gRddhiM bhogakAGkSAMduHkharUpatayA jJaparijJayA / parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parityajet / tatparityAge guNamAha- eSa iti kAmapipAsAparityAgI prakarSeNa nata:-prahvaH saMyame karmadhUnanAyAM vA mahAmunirbhavati nApara iti / kiM ca- atigatya atyetyAtikramya sarvataH sarvaiH prakAraiH saGgaM sambandhaM putrakalatrAdijanitaM kAmAnuSaGgaM vA, kiM bhAvayedityAha-na mama kimapyastIti yatsaMsAre patata AlambanAya syAditi, tadabhAvAcca iti uktakrameNaiko'hamasmin-saMsArodare, na cAhamanyasya kasyaciditi / etadbhAvanAbhAvitazca yatkuryAttadAha- atra asmin 7 sarvANi (pr0)| // 420 //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 421 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dyutaM, dvitIyoddezakaH sUtram 180 karmadhUnanam maunIndre pravacane virata: sansAvadyAnuSThAnAddazavidhacakravAlasAmAcAryAM yatamAnaH, ko'sau?-anagAra: pravrajitaH, ekatvabhAvanAM bhAvayannavamaudarye saMtiSThata ityuttarasUtreNa sambandhaH, iyameva kriyA anantarasUtreSvapi lagayitavyeti, kiM ca-sarvataH dravyato bhAvatazca muNDo rIyamANaH saMyamAnuSThAne gacchan, kimbhUta ityAha-ya: acela: alpacelo jinakalpiko vA paryuSitaH saMyame udyuktavihArI antaprAntabhojI, tadapina prakAmatayetyAha-saMcikkhai saMtiSThate avamaudarye / nyUnodaratAyAM vartamAnaHsan kadAcipratyanIkatayA grAmakaNTakaistudyatetyetaddarzayitumAha-sa munirvAgbhirAkruSTo vA daNDAdibhirhato vA luJcito vA kezotpATanataH / pUrvakRtakarmapariNatyudayAdetadavagacchan samyakti tikSamANa: parivrajediti, etacca bhAvayet, tadyathA pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM puvviM duccinnANaM duppaDikkaMtANaM vedayittA mukkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosaittA (dazavaikA0 cU0 2) ityAdi / kathaM punarvAgbhirAkruzyata ityAha-paliaMti karma jugupsitamanuSThAnaM tena pUrvAcaritena kuvindAdinA prakathya jugupsyate, tadyathA-bho kolika! pravrajita! tvamapi mayA sArddhamevaM jalpasIti, athavA jakAracakArAdibhiraparaiH prakAraiH prakathya nindAM vidhatte, ebhirvA vakSyamANaiH prakArairityAha- atathyaiH vitathairasadbhUtaiH zabdaizcaurastvaM pAradArika ityevamAdikaiH sparzezca asadbhUtaiH sAdhoH kartumayuktaiH karacaraNacchedAdibhiHsvakRtAdRSTaphalamityetat saGkhyAya jJAtvA titikSamANAH pravrajediti, yadivA etat saGkhyAya, tadyathA paMcahi ThANehiM chaumatthe uppanne uvasagge sahai khamai titikkhai ahiyAsei, taMjahA- jakkhAiDhe ayaM purise 1, ummAyapatte ayaM paJcabhiH sthAnazchadyastha // 421 / / OpApAnAM ca khalu bhoH kRtAnAM karmaNAM pUrva duvIrNAnAM duSparAkrAntAnA vedayitvA mokSaH, nAstyavedayitvA, tapasA vA kSapayitvA utpannAnupasargAn sahate kSamate titikSate adhyAsayati, tadyathA-yakSAviSTo'yaM puruSaH unmAdaprApto'yaM .
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 422 // purise 2, dittacitte ayaM purise 3, mamaMcaNaM tabbhavaveaNIyANi kammANi udinnANi bhavaMti- jannaM esa purise Ausai baMdhai tippai piTTa zrutaskandhaH1 paritAvei 4, mamaM ca NaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa egaMtaso kammaNijjarA havai 5 / paMcahiM ThANehiM kevalI udine parIsahe. SaSThamadhyayanaM dyutaM, uvasagge jAva ahiyAsemANassa egaMtaso kammaNijjarA havai 5 / paMcahiM ThANehiM kevalI udinne parIsahe uvasagge jAva ahiyAsejjA, jAva mamaM ca NaM ahiyAsemANassa bahave chaumatthA samaNA niggaMthA udinne parIsahovasagge samma sahissaMti jAva ahiyAsissaMti ityAdi, sUtram 181 karmadhUnanam parISahAzcAnukUlapratikUlatayA bhinnA ityetaddarzayitumAha- ekatarAn- anukUlAn anyatarAn- pratikUlAn parISahAnudIrNAnabhijJAya / samyakti tikSamANaH parivrajet yadivA'nyathA parISahANAM dvaividhyamityAha-ye ca parISahAH satkArapuraskArAdayaH sAdhorhAriNo manaAhlAdakAriNo ye tupratikUlatayA ahAriNo- manaso'niSTA, yadivA hrIrUpA:- yAcanA'celAdayaH, ahImanasazca-alajjA-8 kAriNaH zItoSNAdayaH ityetAn dvirUpAnapi parISahAn samyak titikSamANaH parivrajediti // 180 // kiM ca ciccA savvaM visuttiyaM phAse phAse samiyadasaNe, ee bhoNagiNA vuttA je logaMsi aNAgamaNadhammiNo ANAe mAmagaMdhamma esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie, itthovarae taM jhosamANe AyANijjaM parinnAya pariyAeNa vigiMcai, iha egesiM egacariyA hoi tatthiyarA iyarehiM kulehiM suddhasaNAe savesaNAe se mehAvI parivvae sunbhiM aduvA dubhi aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIre ahiyAsijjAsi // sUtram 181 // ttibemi ||dhuutaadhyyne dvitiiyoddeshkH||6-2|| puruSaH, haptacitto'yaM puruSaH mama ca tadbhavavedanIyAni karmANyudIrNAni bhavanti yadeSa puruSa Akrozati badhnAti tepate piTTayati paritApayati, mama ca samyaka sahamAnasya yAvadadhyAsInasyaikAntataH karmanirjarA bhavati / paJcabhiH sthAna: kevalI udIrNAn parISahAnupasargAn yAvadadhyAsayet yAvat mamAdhyAsayata: bahavazchadyasthAH zramaNA nirgranthA udIrNAn parISahopasargAn samyak sahiSyante yAvad adhyAsiSyante / * khittacitte ayaM purise, dittacitte ayaM purise, ummAyaputte ayaM purise (pr0)|
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 423 // kamadhUnanam tyaktvA sarvA parISahakRtAM visrotasikAM parISahApAditAn sparzAn-duHkhAnubhavAn spRzet anubhavet samyagadhisaheta, sa zrutaskandha:1 kimbhUtaH?- samyag itaM- gataM darzanaM yasya sa samitadarzana: samyagdRSTirityarthaH / tatsahiSNavazca kimbhUtAH, syurityAha-bhoH SaSThamadhyayanaM ityAmantraNe ete parISahasahiSNavo niSkiJcanA nirgranthA bhAvanagnA uktAH abhihitAH, ye'sminmanuSyaloke anAgamanaM dharmo dvitIyoddezakaH yeSAM te'nAgamanadharmANa: yathA''ropitapratijJAbhAravAhitvAnna punargRhaM pratyAgamanepsava iti, kiMca- AjJApyate'nayetyAjJA tayA sUtram 181 mAmakaM dharmaM samyaganupAlayet tIrthakara evamAheti, yadivA dharmAnuSThAyyevamAha- dharma evaiko mAmakaH anyattu sarvaM / pArAkyamityatastamahamAjJayA-tIrthakaropadezena samyakkaromIti, kimityAjJayA dharmo'nupAlyata ityata Aha- eSaH anantarokta: uttaravAda utkRSTavAda iha mAnavAnAM vyAkhyAta iti / kiM carediti, kiMcAparaM kuryAdityAha- AdIyata ityAdAnIyaM- karma tatparijJAya mUlottaraprakRtibhedato jJAtvA paryAyeNa zrAmaNyena vivecayati ksspytiityrthH| atra cAzeSakarmadhUnanAsamarthaM tapastadvAhyamadhikRtyocyate- iha asmin pravacane ekeSAM zithilakarmaNAmekacaryA bhavati- ekAkivihArapratimA'bhyupagamo bhavati, tatra ca nAnArUpAbhigrahavizeSAstapazcaraNavizeSAzca bhavantItyatastAvatprAbhRtikAmadhikRtyAha- tatra tasminnekAkivihAre itare sAmAnyasAdhubhyo viziSTatarA itareSu antaprAnteSu kuleSu zuddhaSaNayA dazaiSaNAdoSarahitenAhArAdinA sarveSaNayeti sarvA yA''hArAdyudgamotpAdanagrAsaiSaNArUpA tayA suparizuddhena vidhinA saMyame parivrajanti, bahutve'pyekadezatAmAha- sa medhAvI maryAdAvyavasthitaH saMyame parivrajediti, kiM ca-sa AhArasteSvitareSu kuleSu surabhirvA syAt athavA durgandhaH, na tatra rAgadveSau vidadhyAt, kiMcaathavA tatraikAkivihAritve pitRvanapratimApratipannasya sato bhairavA bhayAnakA yAtudhAnAdikRtAH zabdAH prAdurbhaveyuH, yadivA (r) pArakyami0 (mu0)| OM karmadhUnano (pr0)| // 423 //
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 424 // |dhUnanam bhairavA bIbhatsAH prANA: prANino dIptajihvAdayo'parAn prANina: klezayanti upatApayanti, tvaMtu punastaiH spRSTastAn duHkhavizeSAn / zrutaskandhaH1 dhIra: akSobhyaH sannatisahasva // 181 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat |dhuutaadhyyne dvitIyoddezakaH prismaaptH|| SaSThamadhyayanaM dyutaM, tRtIyoddezakaH sUtram 182 ||sssstthaadhyyne tRtiiyoddeshkH|| upakaraNazarIra ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmadhUnanA'bhihitA, sA ca nopakaraNazarIravidhUnanAmantareNa, ityatastadvidhUnanArthamidamArabhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtramuccArayitavyam, taccedaM evaM khu muNI AyANaM sayA suyakkhAyadhamme vihUyakappe nijjhosaittA, je acele parivusie tassa NaM bhikkhussa no evaM bhavaiparijuNNe me vatthe vatthaM jAissAmi suttaM jAissAmi sUiMjAissAmi saMdhissAmi sIvissAmi ukkasissAmi vukkasissAmi parihissAmi pAuNissAmi, aduvA tattha parikkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusaMti sIyaphAsA phusaMti teuphAsA phusaMti daMsamasagaphAsA phusaMti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei acele lAghavaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai, jaheyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvaosavvattAe saMmattameva samabhijANijjA, evaM tesiMmahAvIrANaM cirarAyaM puvvAIvAsANi rIyamANANaMdaviyANaM // 424 // pAsa ahiyAsiyaM // sUtrama 182 / / sacada
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 425 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dyutaM, tRtIyoddezakaH sUtram 182 upakaraNazarIra dhUnanam ___etat yatpUrvoktaM vakSyamANaM vA khuH vAkyAlaGkAre, AdIyate ityAdAnaM-karma AdIyate vA'nena karmetyAdAnaM karmopAdAnam, tacca dharmopakaraNAtiriktaM vakSyamANaM vastrAdi tanmuniH nirdoSayiteti sambandhaH, kimbhUtaH?- sadA sarvakAlaM suSThAkhyAto dharmo'syeti svAkhyAtadharmA-saMsArabhIrutvAdyathAropitabhAravAhItyarthaH, tathA vidhUta:-kSuNNaH samyagspRSTaH kalpa:-AcAro yena sa tathA, sa evambhUto munirAdAnaM jhoSayitvA AdAnamapaneSyati, kathaM punastadAdAnaM vastrAdi syAyena tat jhoSayitavyaM bhavedityAha- alpArthe naJ, yathA'yaM pumAnajJaH svalpajJAna ityarthaH, yaH sAdhu sya celaM-vastramastItyacelaH, alpacela ityarthaH, saMyame paryuSito vyavasthita iti, tasya bhikSoH naitadbhavati naitatkalpate yathA parijINaM me vastramacelako'haM bhaviSyAmi na me tvaktrANaM bhaviSyati, tatazca zItAdyarditasya kiM zaraNaM me syAditi vastraM vinetyato'haM kaJcana zrAvakAdikaM pratyagraM vastraM yAciSye, tasya vA jIrNasya vastrasya sandhAnAya sUtraM yAciSye, sUciM ca yAciSye, avAptAbhyAM ca sUcisUtrAbhyAM jIrNavastrarandhra sandhAsyAmi-pATitaM seviSyAmi, laghu vA sadaparazakalalaganata utkarSayiSyAmi, dIrgha vA sat khaNDApanayanato vyutkarSayiSyAmi, evaM ca kRtaM satparidhAsyAmi tathA prAvariSyAmItyAdyArttadhyAnopahatA asatyapi jIrNAdivastrasadbhAve yadbhaviSyattA'dhyavasAyino dhammakapravaNasya na bhavatyanta:karaNavRttiriti, yadivA jinakalpikAbhiprAyeNaivaitatsUtraM vyAkhyeyam, tadyathA- je acele ityAdi, nAsya celaM-vastramastItyacela:- acchidrapANitvAt pANipAtraH, pANipAtratvAt pAtrAdisaptavidhatanniryogarahito'bhigrahavizeSAt tyaktakalpatrayaH kevalaM rajoharaNamukhavastrikAsamanvitastasyAcelasya bhikSo tadbhavati, yathA- parijIrNaM me vastraM chidraM pATitaM cetyevamAdi vastragatamapadhyAnaM na bhavati, dharmiNo'bhAvAddhAbhAvaH, sati tu dharmiNi dharmAnveSaNaM nyAyyamiti 0 zoSayiteti (pr0)| // 425 //
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 426 // satpathaH, tathedamapi tasya na bhavatyeva yathA- aparaM vastramahaM yAciSye ityAdi pUrvavanneyam, yo'pi chidrapANitvAt pAtraniryoga- zrutaskandhaH1 samanvita: kalpatrayAnyatarayukto'sAvapi parijIrNAdisadbhAve tadgatamapadhyAnaM na vidhatte, yathAkRtasyAlpaparikarmaNo SaSThamadhyayanaM dyutaM, grahaNAtsUcisUtrAnveSaNaM na karoti / tasya cAcelasyAlpacelasya vA tRNAdisparzasadbhAve yadvidheyaM tadAha-tasya hyacelatayA 1 tRtIyoddezaka: parivasato jIrNavastrAdikRtamapadhyAnaM na bhavati, athavaitatsyAt-tatrAcelatve parAkramamANaM punastaM sAdhumacelaM kvacidvAmAdau / sUtram 182 upakaraNazarIra tvaktrANAbhAvAt tRNazayyAzAyinaM tRNAnAM sparzAH paruSAstRNairvA janitA: sparzA:-duHkhavizeSAstRNasparzAste kadAcit dhUnanam spRzanti, tAMzca samyag adInamanasko'tisahata iti sambandhaH, tathA zItasparzAH spRzanti- upatApayanti, teja:- uSNastatsparzAH spRzanti, tathA daMzamazakasparzAH spRzanti, eteSAM tu parISahANAmekatare'viruddhA daMzamazakatRNasparzAdayaH prAdurbhaveyuH, zItoSNAdiparISahANAM vA parasparaviruddhAnAmanyatare prAduSpyuH, pratyekaM bahuvacananirdezazca tIvramandamadhyamAvasthAsaMsUcakaH, ityetadeva darzayati-virUpaM bIbhatsaM mano'nAhlAdi vividhaM vA mandAdibhedAdrUpaM-svarUpaM yeSAM te virUparUpAH, ke te?- sparzAH duHkhavizeSAH, tadApAdakAstRNAdisparzAvA, tAn samyakkaraNenApadhyAnarahito'dhisahate, ko'sau?- acela: apagatacelo'lpacelo vA acalanasvarUpo vA samyaktitikSate, kimabhisandhya parISahAnadhisahata ityata Aha- laghorbhAvo lAghavam, dravyato bhAvatazca, dravyato jhupakaraNalAghavaM bhAvataH karmalAghavaM Agamayan avagamayannavabudhyamAna itiyAvad adhisahate parISahopasaniti, nAgArjunIyAstu paThanti evaM khalu se uvagaraNalAghaviyaM tavaM kammakkhayakaraNaM karei evaM uktakrameNa bhAvalAghavArthamupa 8 // 426 // karaNalAghavaMtapazca karoti iti bhAvArthaH / kiMca-se tasyopakaraNalAghavena karmalAghavamAgamayataH karmalAghavena copakaraNalAghavamAgamayatastRNAdisparzAnadhisahamAnasya tapaH kAyaklezarUpatayA bAhyamabhi-samanvAgataM bhavati- samyag aabhimukhyen|
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 427 // soDhaM bhavati / etaccana mayocyate ityetaddarzayitumAha- yathA yena prakAreNa ida miti yaduktaM vakSyamANaM caitadbhagavatA- vIravarddhamAna- zrutaskandhaH1 svAminA prakarSaNAdau vA veditaM praveditamiti, yadi nAma bhagavatA praveditaM tataH kimityAha- tad- upakaraNalAghavamAhAralAghavaM SaSThamadhyayanaM dyutaM, vA abhisametya jJAtvA evakAro'vadhAraNe, tadeva lAghavaM jJAtvetyarthaH, kathamiti cet taducyate- sarvata iti dravyataH kSetrataH tRtIyoddezakaH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH AhAropakaraNAdau kSetrataH sarvatra grAmAdau kAlato'hani rAtrau vA durbhikSAdau vA sarvAtmaneti sUtram 182 bhAvata: kRtrimakalkAdyabhAvena, tathA samyaktva miti prazastaM zobhanaM ekaM saGgataMvA tattvaMsamyaktvam, taduktaM- prazasta: zobhanazcaiva, upakaraNazarIra dhUnanam eka: saGgata eva ca / ityetairupaspRSTastu, bhAvaH samyaktvamucyate // 1 // tadevambhUtaM samyaktvameva samatvameva vA samabhijAnIyAt samyagAbhimukhyena jAnIyAt- paricchindyAt, tathAhi-acelo'pyekacelAdikaM nAvamanyate, yata uktaM jo'vi duvatthativattho / egeNa acelago va saMtharai / Na hu te hIlaMti paraM saveve'vi ya te jinnaannaae||1||tthaa je khalu visarisakappA saMghayaNadhiyAdikAraNaM pappa rANa'vamannai Na ya hINaM appANaM mannaI tehiM // 2 // savve'vi jiNANAe jahAvihiM kammakhavaNaaTThAe / viharati ujjayA khalu samma abhijANaI evN||3||ti, yadivA tadeva lAghavamabhisametya sarvato dravyAdinA sarvAtmanA nAmAdinA samyaktvameva samyagabhi-8 jAnIyAt, tIrthakaragaNadharopadezAt samyakkuryAditi tAtparyArthaH / etacca nAzakyAnuSThAnaM jvaraharatakSakacUDAlaGkAraratnopadezavadbhavata: kevalamupanyasyate, api tvanyairbahubhizcirakAlamAsevitamityetadarzayitumAha- evaM ityacelatayA paryuSitAnAM tRNAdisparzAnadhisahamAnAnAM teSAM mahAvIrANAM sakalalokacamatkRtikAriNAM cirarAtraM prabhUtakAlaM yAvajjIvamityarthaH, tadeva 0 yo'pi dvivastrastrivastra ekena acelako vA nirvahati / naiva hIlayati paraM sarve'pi ca te jinAjJAyAm // 1 // ye khalu visadRzakalpA: saMhananadhRtyAdikAraNaM prApya / nAvamanyate na ca hInamAtmAnaM manyate tebhyaH / / 2 / / sarve'pi jinAjJAyA yathAvidhi karmakSapaNArthaM / viharantyudyatAH khalu samyagabhijAnAtyevam / / 3 / /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhUrta, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 428 // vizeSato darzayati- pUrvANi prabhUtAni varSANi rIyamANAnAM saMyamAnuSThAnena gacchatAm, pUrvasya tu parimANaM varSANAMsaptati: koTilakSAH zrutaskandhaH1 SaTpaJcAzacca koTisahasrAH, tathA prabhUtAni varSANi rIyamANAnAm, tatra nAbheyAdArabhya zItalaM dazamatIrthakaraM yAvatpUrvasaGkhyA SaSThamadhyayanaM sadbhAvAt pUrvANItyuktam, tata: Arata: zreyAMsAdArabhya varSasaGkhyApravRttervarSANItyukta miti, tathA dravyANAM bhavyAnAM mukti tRtIyoddezakaH gamanayogyAnAM pazya avadhAraya yattRNasparzAdikaM pUrvamabhihitaM tadadhisoDhavyamiti samyakkaraNena sparzAtisahanaM kRtametadavagaccheti / sUtram 183 upakaraNazarIra // 182 // etaccAdhisahamAnAnAM yatsyAttadAha |dhUnanam ___ AgayapannANANaM kisA bAhavo bhavaMti payaNue ya maMsasoNie visseNiM kaTTha parinnAya, esa tiNNe mutte virae viyaahie|suutrm 183 // ttibemi|| AgataM prajJAnaM padArthAvirbhAvakaM yeSAM te tathA teSAmAgataprajJAnAnAM tapasA parISahAtisahanena ca kRzA bAhavaH bhujA bhavanti, yadivA satyapi mahopasargaparISahAdAvAgataprajJAnatvAd bAdhAH pIDAH kRzA bhavanti, karmakSapaNAyotthitasya zarIramAtrapIDAkAriNaH parISahopasargAn sahAyAniti manyamAnasya na manaHpIDotpadyata iti, taduktaM- "NimmANei parocciya appANa u Na viyaNaM sarIrANaM / appANo cciahiayassa Na uNa dukkhaM paro dei // 1 // ityAdi, zarIrasya tu pIDA bhavatyeveti darzayitumAhapratanukeca mAMsaMca zoNitaM ca mAMsazoNite dve api, tasya hi rUkSAhAratvAdalpAhAratvAcca prAyazaHkhalatvenaivAhAraH pariNamati, na rasatvena, kAraNAbhAvAcca pratanveva zoNitaM tattanutvAnmAMsamapIti tato medAdInyapi, yadivA prAyazo rUkSaM vAtalaM bhavati, vAtapradhAnasya ca pratanutaiva mAMsazoNitayoH, acelatayA ca tRNasparzAdiprAdurbhAvena zarIropatApAt pratanuke mAMsazoNite bhavata 0 vidadhAti paro naivAtmano vedanAM zarIrANAm / Atmana eva hRdayasya na punardu:khaM paro dadAti / / 1 / / // 428 //
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 429 // zrutaskandhaH 1 SaSThamadhyayanaM dyutaM, tRtIyoddezakaH sUtram 184 upakaraNazarIra dhUnanam iti sambandhaH, tathA saMsArazreNI saMsArAvataraNI rAgadveSakaSAyasaMtatistAM kSAntyAdinA vizreNI kRtvA, tathA parijJAya jJAtvA c| samatvabhAvanayA, tadyathA- jinakalpikaH kazcidekakalpadhArI dvau trIn vA bibharti, sthavirakalpiko vA mAsArddhamAsakSapakaH tathA vikRSTAvikRSTatapazcArI pratyahaM bhojI kUragaDuko vA, ete sarve'pi tIrthakRdvacanAnusArataH parasparAnindayA samatvadarzina iti, uktaM ca jovi duvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / na hu te hIleMti paraM sovi hu te jiNANAe ||1||tthaa jinakalpikaHpratimApratipannovA kazcitkadAcitSaDapi mAsAnAtmakalpena bhikSAMna labheta tathA'pyasau kUragaDukamapi yathaudanamuNDastvamityevaM nahIlayati / tadevaM samatvadRSTiprajJayA vizreNIkRtya eSa uktalakSaNo munistIrNa: saMsArasAgaraM eSa eva mukta: sarvasaGgebhyo virataH sarvasAvadyAnuSThAnebhyo vyAkhyAto nApara iti / itibravImizabdau puurvvt||183|| tadevaM saMsArazreNIM vizleSayitvA yaH saMsArasAgaraM tIrNavattIrNo muktavanmukto virato vyAkhyAtaH, taM ca tathAbhUtaM kimaratirabhibhaveduta neti, acintyasAmarthyAt karmaNo'bhibhavedityetadevAha virayaM bhikkhurIyaMtaM cirarAosiyaM araI tattha kiM vidhArae?, saMdhemANe samuTThie, jahA se dIve asaMdINe evaMse dhamme Ariyapadesie, te aNavakaMkhamANA pANe aNaivAemANA jaiyA mehAvi- No paMDiyA, evaM tesiM bhagavao aNuTThANe jahA se diyApoe evaM te sissA diyA yarAoya aNupuvveNa vaaiy| sUtram 184 // ttibemi||dhuutaadhyyne tRtIyoddezakaH // 6-3 // viratamasaMyamA bhikSaNazIlaM bhikSurIyamANaM nissarantamaprazastebhyo'saMyamasthAnebhya: prazasteSvapi guNotkarSAduparyupari vartamAnaM cirarAtraM- prabhUtaM kAlaM saMyame uSitazvirarAtroSitastamevaMguNayuktaM arati: saMyamodvignatA tatra tasmin saMyame pravarttamAnaM kiM vidhArayet kiM pratiskhalayet?,kiMzabdaHprazne, kiM tathAbhUtamapi mokSaprasthitaM praNAyya viSayamaratirvidhArayet, omityucyate, tathAhi // 429 //
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1| SaSThamadhyayanaM zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 430 // dhutaM, tRtIyoddezakaH sUtram 184 upakaraNazarIra dhUnanam durbalAnyavinayavanti cendriyANyacintyA mohazaktirvicitrA karmapariNati: kiMna kuryAditi, uktaMca kammANi NUNaM ghaNacikkaNAI garuyAI vairasArAI / NANaDDiaMpi purisaM paMthAo uppahaM Niti // 1 // yadivA kiM kSepe, kiM tathAbhUtaM vidhArayedarati:?, naiva vidhArayedityarthaH, tathAhi-asau kSaNe kSaNe vizuddhataracaraNapariNAmatayA viSkambhitamohanIyodayatvAllaghukarmA bhavatIti, kutastamaratirvi(na vi)dhArayedityAha-kSaNe kSaNe'vyavacchedenottarottaraM saMyamasthAnakaNDakaM saMdadhAnaH samyagutthitaH samutthitaH uttarottaraM guNasthAnaM vA saMdadhAno yathAkhyAtacAritrAbhimukhaH samutthito'sAvatastamaratiH kathaM vidhArayediti?! sa caivambhUto na kevalamAtmanastrAtA pareSAmapyaratividhArakatvAt trANAyetyetadarzayitumAha-dvirgatA Apo'sminniti dvIpaH,saca dravyabhAvabhedAt dvedhA-tatra dravyadvIpa AzvAsadvIpaH, Azvasyate'sminnityAzvAsa: AzvAsazcAsau dvIpazcAzvAsadvIpo, yadivA AzvasanamAzvAsaH, AzvAsAya dvIpa AzvAsadvIpaH, tatra nadIsamudrabahumadhyapradeze bhinnabohitthAdayastamavApyAzvasanti, asAvapi dvedhAsandIno'sandInazceti, yo hi pakSamAsAdAvudakena plAvyate sa sandIno, viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdiH, yathA hi sAMyAtrikAstaM dvIpamasandInamudanvadAderuttitIrSavaH samavApyAzvasanti evaM taM bhAvasaMdhAnAyotthitaM sAdhumavApyApare prANinaH samAzvasyuH, yadivA dIpa iti prakAzadIpaH, prakAzAya dIpaH prakAzadIpaH, sa cAdityacandramaNyAdirasandIno'parastu vidyudulkAdiH sandIno, yadivA pracurendhanatayA vivakSitakAlAvasthAyyasandIno viparItastu sandIna iti, yathA hyasau sthapuTAdyAvedanato heyopAdeyahAnopAdAnavatAM nimittabhAvamupayAti tathA kvacitsamudrAdyantarvarttinAmAzvAsakArI ca bhavati evaM jJAnasaMdhAnAyotthitaH parISahopasargAkSobhyatayA'sandInaH sAdhurviziSTopadezadAnato'pareSAmupakArAyeti, apare bhAvadvIpaMbhAvadIpaM ___(r)karmANi nUnaM ghanakaThorANi gurukAni vajrasArANi / jJAnasthitamapi puruSaM patha utpathaM nayanti / / 1 / / // 430 //
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ dyutaM, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 431 // dhUnanam vA anyathA vyAcakSate-tadyathA-bhAvadvIpaH samyaktvam, tacca pratipAtitvAdaupazamikaM kSAyopazamikaM ca sandIno bhAvadvIpaH, zrutaskandha:1 kSAyikaM tvasandIna iti, taM dvividhamavApya parItasaMsAratvAt prANina Azvasanti, bhAvadvIpastu sandInaH zrutajJAnaM asaMdInastu / SaSThamadhyayanaM kevalamiti, taccAvApya prANino'vazyamAzvasantyeveti, athavA dharmaM saMdadhAnaH samutthitaH sannaraterduSpradhRSyo bhavatItyukte kazcicco-8 tRtIyoddezakaH dayet-kimbhUto'saudharmo? yatsandhAnAya samutthita iti, atrocyate, yathA'sau dvIpo'sandInaH- asalilapluto'varugNavahanAnA-8 sUtram 184 mitareSAMca bahUnAMjantUnAMzaraNyatayA''zvAsaheturbhavatyevamasAvapi dharma: Aryapradezita: tIrthakarapraNItaH kaSatApacchedanirghaTito' upakaraNazarIra sandIna:, yadivA kutarkApradhRSyatayA'sandIna:- akSobhyaH prANinAM trANAyAzvAsabhUmirbhavati / tasya cAryadezitasya dharmasya / kiM samyaganuSThAyinaH kecana santi?, omityucyate, yadi santi kimbhUtAsta ityata Aha- te sAdhavo bhAvasandhAnodyatA: saMyamArate: praNodakA mokSanediSThA bhogAnanavakAsanto dharme samyagutthAnavantaH syuriti, etaduttaratrApi yojyam, tathA prANino'natipAtayantaH, upalakSaNArthatvAt zeSamahAvratagrahaNamAyojyam, tathA kuzalAnuSThAnapravRttatvAddayitAH sarvalokAnAm, tathA medhAvino maryAdAvyavasthitA: 'paNDitA' pApopAdAnaparihAritayA samyakpadArthajJA dharmacaraNAya samutthitA bhvntiiti| ye punastathAbhUtajJAnAbhAvAt samyagvivekavikalatayA nAdyApi pUrvoktasamutthAnavanta: syuH, te tathAbhUtA AcAryAdibhiH samyaganupAlyA yAvadvivekino'bhUvannityetaddarzayitumAha- evaM uktavidhinA teSAM aparikarmitamatInAM bhagavato vIravarddhamAnasvAmino dharme samyaganutthAne sati tatparipAlanatastathA sadupadezadAnena parikarmitamatitvaM vidheyamiti, atraiva dRSTAntamAha-dvijaH- pakSI // 431 // tasya pota:-zizuH dvijapota: sa yathA tena dvijena garbhaprasavAtprabhRtyaNDakocchUnocchUnatarabhedAdikAsvavasthAsuyAvanniSpannapakSastAvatpAlyate evamAcAryeNApi zikSaka: pravrajyAdAnAdArabhya sAmAcAryupadezadAnenAdhyApanena ca tAvadanupAlyate yAvadgItArtho'bhUt,
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAcaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 432 // yaH punarAcAryopadezamullaGghaya svairitvAdyathA kathaJcitkriyAsu pravarttate sa ujjayanIrAjaputravadvinazyati, tadyathA-ujjayanyA zrutaskandhaH1 jitazatro rAjJo dvau putrau, tatra jyeSTho dharmaghoSAcAryasamIpe saMsArAsAratAmavagamya pravavrAja, krameNa cAdhItAcArAdizAstro'-2 SaSThamadhyayanaM dyutaM, vagatatadarthazca jinakalpaM pratipitsuH dvitIyAM sattvabhAvanAM bhAvayati, sA ca paJcadhA-tatra prathamopAzraye dvitIyA tadvahistRtIyA tRtIyoddezakaH catuSke caturthI zUnyagRhe paJcamI zmazAne, tatra paJcamI bhAvanAMbhAvayataHsa kaniSTho bhrAtA tadanurAgAdAcAryAntikamAgatyovAca- sUtram 184 upakaraNazarIra mama jyAyAn bhrAtA vAste?, sAdhubhirabhANi-kiM tena?, sa Aha- pravrajAmyaham, AcAryeNokto- gRhANa tAvat pravrajyAM dhUnanam punardrakSyasi, sa tu tathaiva cakre, punarapi pRcchata AcAryA UcuH- kiM tena dRSTena?, nAsau kasyacidullApamapi dadAti, jinakalpaM pratipattukAma iti, asAvAha- tathA'pi pazyAmi tAvaditi, nirbandhe darzitaH, tUSNIbhAvasthita eva vanditaH, tadanurAgAcca niSiddho'pyAcAryeNa nivAryamANo'pyupAdhyAyena dhriyamANo'pisAdhubhirasAmpratametadbhavato duSkaraMduradhyavaseyamityevaM kathyamAne'pyahamapi tenaiva pitrA jAta ityavaSTambhena mohAttathaiva tasthau yathA jyeSTho bhrAteti, itaro devatayA'gatya vanditaH, zikSakastu na vanditaH tato'sAvaparikarmitamatitvAtkupitaH, avidhiritikRtvA devatA'pi tasyopari kupitA satI talaprahAreNAkSigolako bahinizcikSepa, tatastasya jyAyAn bhrAtA hRdayenaiva devatAmAha-kimityayamajJastvayA kadarthitaH, tadasyAkSiNI punarnavIkuru, sA tvavAdIt- jIvapradezairmuktAvimau golako na zakyau punarnavIkartuM ityuktvA RSivacanamalaGghanIyamityavadhArya tatkSaNazvapAkavyApAditailAkSigolako gRhItvA tadakSNozcakAra / ityevamanupadezapravarttanaM sApAyamityavadhArya ziSyeNa sadA'' 8 // 432 // cAryopadezavartinA bhAvyam, AcAryeNApi sadA svaparopakAravRttinA samyaksvaziSyA yathoktavidhinA pratipAlanIyA iti (r) zamatilacya (pr0)| 0 ujjayinIrAjaputravadvinazyediti tadyathA ujjayinyAM (mu0)| OM tatastajyAyAn hRdaye0 (mu0)| 0 ziSyeNApi sadA (pr0)|
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 433 // sthitam / ityetadevopasaMharannAha- yathA dvijapoto mAtApitRbhyAmanupAlyate evamAcAryeNApi ziSyA aharnizaM anupUrveNa krameNa vAcitA: pAThitAH zikSA grAhitAH samastakAryasahiSNavaH saMsArottaraNasamarthAzca bhavanti // 184 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / dhUtAdhyayane tRtIyoddezakaH parisamApta iti // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM caturthoddezakaH sUtram 185 gauravatrika dhUnanam ||sssstthaadhyyne cturthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantaroddezake zarIropakaraNadhUnanA'bhihitA,sA ca paripUrNA na gauravatrikasamanvitasyetyatastaddhananArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdi-8 guNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM evaM te sissA diyA ya rAo ya aNupuvveNa vAiyA tehiM mahAvIrehiM pannANamantehiM tesimaMtie pannANamuvalabbha hiccA uvasamaM phArusiyaM samAiyaMti, vasittA baMbhaceraMsi ANaM taM notti mannamANA AghAyaM tu succA nisamma, samaNunnA jIvissAmo ege nikkhamaMte asaMbhavaMtA viDajjhamANA kAmehiM giddhA ajjhovavannA samAhimAghAyamajosayaMtA satthArameva phrusNvyNti||suutrm 185 // evaM iti dvijapotasaMvarddhanakrameNaiva te ziSyA: svahastapravrAjitA upasampadAgatAH prAtIcchakAzca divA ca rAtrau ca anupUrveNa krameNa vAcitAH pAThitAH, tatra kAlikamahnaHprathamacaturthapauruSyoradhyApyate utkAlikaMtu kAlavelAvarja sakalamapyahorAtramiti, taccAdhyApanamAcArAdikrameNa kriyate, AcArazca trivarSaparyAyo'dhyApyata ityAdikrameNAdhyApitA: ziSyAzcAritraM ca grAhitAH, tadyathA- yugamAtradRSTinA gantavyaM kUrmavatsaGkacitAGgena bhAvyamityAdyevaM zikSA grAhitA vAcitAH- adhyApitAH, kairiti // 433 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 434 // darzayati- tairmahAvIraiH-tIrthakarairgaNadharAcAryAdibhiH, kimbhUtaiH?- prajJAnavadbhiH, jJAnibhirevopadezAdi dattaM lagatItyato zrutaskandhaH1 vizeSaNam, te tu ziSyAH dviprakArA api prekSApUrvakAriNasteSAM-AcAryAdInAM antike samIpe prakarSeNa jJAyate aneneti SaSThamadhyayana dyutaM, prajJAnaM-zrutajJAnam, tasyaivAparasmAdAptisadbhAvAdityatastad, upalabhya labdhvA bahuzrutIbhUtAH prabalamohodayApanItasadupadezo caturthoddezakaH tkaTamadatvAt tyaktvopazamam, saca dvedhA- dravyabhAvabhedAt, tatra dravyopazama: katakaphalAdyApAdita: kaluSajalAdeHbhAvopa sUtram 185 gauravatrikazamastu jJAnAditrayAt, tatra yo yena jJAnenopazAmyati sa jJAnopazamaH, tadyathA- AkSepaNyAdyanyatarayA dharmakathayA kazcid / |dhUnanam upazAmyatItyAdi, darzanopazamastu yo hi zuddhena samyagdarzanenAparamupazamayati, yathA zreNikenAzraddadhAno devaH pratibodhita iti, darzanaprabhAvakairvA sammatyAdibhiH kazcidupazAmyati, cAritropazamastu krodhAdyupazamo vinayanamrateti, tatra kecana kSudrakA jJAnodanvato'dyApyuparyevaplavamAnAstamevaMbhUtamupazamaM tyaktvA jJAnalavottambhitagarvAdhmAtA: pAruSyaM paruSatAM samAdadatigRhNanti, tadyathA-parasparaguNanikAyAM mImAMsAyAM vA eko'paramAha- tvaM na jAnISe na caiSAM zabdAnAmayamartho yo bhavatA'bhANi, api ca-kazcideva mAdRzaH zabdArthanirNayAyAlam, na sarva iti, uktaM ca- pRSTA guravaH svayamapi parIkSitaM nizcitaM punaridaM naH / vAdini ca mallamukhya ca mAhagevAntaraM gacchet // 1 // dvitIyastvAha- nanvasmadAcAryA evamAjJApayantItyukte punarAha- so'pi vAkkuNTho buddhivikala: kiMjAnIte?, tvamapica zukavatpAThito nirUhApoha ityAdInyanyAnyapi durgRhIta-katicidakSaro mohopazamakAraNaM jJAnaM viparItatAmApAdayan svauddhatyamAvirbhAvayana bhASate, uktaM ca anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaGgAni darpaNa // 1 // krIDanakamIzvarANAM kukkuTalAvakasamAnavAllabhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA 7 vAcikuNTho (mu0)| // 434 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 435 // sUtram 185 kSullako nayati // 2 // ityAdi, pAThAntaraM vA hecA uvasamaM ahege phArusiyaM samArabhaMti tyaktvopazamaM atha anantaraM bahuzrutIbhUtAH zrutaskandhaH1 eke na sarve paruSatAmAlambante, tatazcAlaptAH zabditA vA tUSNIbhAvaM bhajante huGkArazira:kampanAdinA vA prativacanaM dadati / SaSTha SaSThamadhyayanaM dyutaM, kiMca-eke punarbrahmacarya-saMyamastatroSitvA AcArovA brahmacaryaM tadartho'pi brahmacaryameva tatroSitvA AcArArthAnuSThAyino'pi caturthoddezakaH tadbharttitAstAmAjJAM- tIrthakaropadezarUpAM no iti manyamAnAH nozabdo dezapratiSedhe dezatastIrthakaropadezaM na bahu manyamAnAH gauravatrikasAtAgauravabAhulyAccharIrabAkuzikatAmAlambante yadivA apavAdamAlambya pravarttamAnA utsargavedinA coditAH santaH naiSA dhUnanam tIrthakarAjJetyevaM manyante, darzayanti cApavAdapadAni kujjA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhiyaM ityAdi, tatazca yo yena glAyati tasya tadapanayanArthamAdhAkAMdyapi kAryam, syAdetat-kiM teSAM nAkhyAtA: kuzIlAnAM pratyapAyAH yathA''zAtanAbahulAnAM dIrghaH saMsAra iti?, taducyate- tuH avadhAraNe, AkhyAtamevaitatkuzIlavipAkAdikaM zrutvA nizamya avabudhya ca zAstArameva paruSaM vadantIti smbndhH| kimarthaM tarhi zRNvantIti cettadAha-samanojJA lokasammatA jIviSyAma itikRtvA praznavyAkaraNArthameva zabdazAstrAdIni zAstrANyadhIyate, yadivA anenopAyena lokasammatA jIviSyAma itikRtvaike niSkramya, athavA samanojJA udyuktavihAriNaH santo jIviSyAmaH saMyamajIvitenetyevaM niSkramya punarmohodayAd asambhavantaH- te gauravatrikAnyataradoSAt jJAnAdike mokSamArge na samyagbhavanto-nopadeze vartamAnA vividhaM dahyamAnAH kAmaiguddhA gauravatrike'dhyupapannA viSayeSu samAdhi' indriyapraNidhAnamAkhyAtaM tIrthakRdAdibhiH ya:(A)veditaM (ta:) ajoSayantaH asevamAnA durvidagdhA AcAryAdinA zAstrAbhiprAyeNa codyamAnA api tacchAstArameva paruSaM vadanti- nAsminviSaye bhavAn kiJcijAnAti, yathA'haM sUtrArthaM zabda (r) kuryAdbhikSurlAnasya aglAnyA samAhitam / OM dibhiH mamAveditaM, taM (pr0)|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 gaNitaM nimittaM vA jAne tathA ko'nyo jAnIte?, ityevamAcAryAdikaM zAstAraM hIlayantaH paruSaM vadanti, yadivA zAstA- zrutaskandha:1 tIrthakRdAdistamapi paruSaM vadanti, tathA ca kvacitskhalite coditA jagaduH- kimanyadadhikaM tIrthakRdvakSyatyasmadgalakartanAdapIti, SaSThamadhyayana dyutaM, ityAdibhirapAcInairAlApairalIkavidyAmadAvalepAcchAstrakRtAmapi dUSaNAni vdeyuH||185||n kevalaM zAstAraM paruSaM vadantya caturthoddezakaH parAnapisAdhUnapavadeyurityetadAha sUtram 186-187 sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa biiyA maMdassa baalyaa|suutrm 186 // | gauravatrikazIlaM-aSTAdazazIlAGgasahasrasaGkhayam, yadivA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM. dhUnanam vidyate yeSAM te zIlavantaH, tathA upazAntA: kaSAyopazamAt, atra zIlavadhaNenaiva gatArthatvAdupazAntA ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham, samyak khyAyate- prakAzyate'nayeti saMkhyA-prajJA tayA rIyamANA: saMyamAnuSThAne parAkramamANA:: santaH kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA azIlA eta ityevamanuvadato'nupazcAdvadataH pRSThato vadato'nyena vA mithyAdRSTyAdinA kuzIlA ityevamukte 'nuvadataH pArzvasthAdeH dvitIyaiSA mandasya ajJasya bAlatA mUrkhatA, ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnuyukta vihAriNo'pavadata ityeSA dvitIyA bAlatA, yadivA zIlavanta ete upazAntA vetyevamanyenAbhihite kaiSAM pracuropakarANAnAM zIlavattopazAntatA vA ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhvtiiti||186||apre tu vIryAntarAyodayAt svato'vasIdantopyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyuH, ityetaddarzayitumAha niyaTTamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti, nANabbhaTThA dNsnnluusinno||suutrm 187 // OM vaiSAM (mu0)| // 436 //
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || 437 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayana dyutaM, caturthoddezaka: sUtram 188 gauravatrikadhUnanam eke-karmodayAt saMyamAnnivartamAnA liGgAdvA, vAzabdAdanivartamAnA vA, yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate, vayaM tu kartumasahiSNava AcArastvevambhUta ityevaM vadatAM teSAM dvitIyA bAlatA na bhavatyeva, na punarvadanti- evaMbhUta evAcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duSSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI notsargAvasara iti, uktaM hi- nAtyAyata na zithilaM, yathA yuJjIta sArathiH / tathA bhadraM vahantyazvA, yoga: sarvatra puujitH||1||api ca- jo jattha hoi bhaggo, ovAsaM so paraM aviNdNto| gaMtuM tattha'cayaMto, imaM pahANaMti ghoseti // 1 // ityAdi / kimbhUtAH punaretadeva samarthayeyurityAha- sadasadviveko jJAna tasmAddhRSTA jJAnabhraSTAH, tathA daMsaNalUsiNo tti samyagdarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnena svato vinaSTA aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAccyAvayanti // 187 // apare punarbAhyakriyopetA apyAtmAnaM nAzayantItyAha namamANA vegejIviyaM vippariNAmaMti puTThA vege niyaTRti jIviyasseva kAraNA, nikkhaMtaMpi tesiM dunnikkhaMtaM bhavai, bAlavayaNijjA hu te narA, puNo puNo jAI pakappiMti ahe saMbhavaMtA viddAyamANA ahamaMsIti viukkase udAsINe pharusaMvayaMti, paliyaM pakathe aduvA pakathe atahehi, taM vA mehAvI jANijjA dhammaM // sUtram 188 // namanto'pyAcAryAdevyataH zrutajJAnArthaM jJAnAdibhAvavinayAbhAvAt karmodayAd, eke na sarve saMyamajIvitaM vipariNAmayanti / apanayanti, saccaritAdAtmAnaM dhvaMsayantItyarthaH / kiM cAparamityAha- eke- aparikarmitamatayo gauravatrikapratibaddhAH spRSTAH / parISahairnivartante saMyamAt liGgAdveti, kimarthaM? - jIvitasyaiva-asaMyamAkhyasya kAraNAt nimittAt sukhena vayaMjIviSyAma itikRtvA sAvadhAnuSThAnatayA sNymaannivrtnte| tathAbhUtAnAMca yatsyAttadAha-teSAM gRhavAsAnniSkrAntamapijJAnadarzanacAritramUlottaraguNAnya (r)yadA yuJjIta sArathiH / tadA (pr0)| yo yatra bhavati bhagno'vakAzaM so'paramavindan / gantuM tatrAsamartha idaM pradhAnamiti ghoSayati // 1 // 0 kriyopapetA (mu0)| // 437 //
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 438 // taropaghAtAdurniSkrAntaM bhvti| taddharmaNAMca yatsyAttadAha- hurhetau yasmAdasamyaganuSThAnAt duniSkrAntAstasmAdbAlAnAMprAkRta-8 zrutaskandhaH1 puruSANAmapi vacanIyA:- gA bAlavacanIyAste narA iti / kiM ca pauna: punyenArahaTTaghaTIyantranyAyena jAti:- utpattistAM dyutaM, kalpayanti, kimbhUtAste ityAha- adha:saMyamasthAneSu sambhavanto vartamAnA avadhiyA vA'dho vartamAnAH santo vidvAMso vayamityevaM cAmatyava caturthoddezakaH manyamAnA laghutayA''tmAnaM vyutkarSayeyuriti-AtmanaH zlAghAM kurvate, yatkiJcijJAnAno'pi mAnonnatatvAdrasasAtAgauravabahulo- sUtram 189 gauravatrikahamevAtra bahuzruto yadAcAryo jAnAti tanmayA'lpenaiva kAlenAdhItamityevamAtmAnaM vyutkarSayediti / nAtmazlAghatayaivAsate, dhUnanam aparAnapyapavadeyurityAha- udAsInA: rAgadveSarahitA madhyasthA bahuzrutatve satyapyupazAntAstAn skhalitacodanodyatAn paruSaM vadanti, tadyathA- svayameva tAvatkRtyamakRtyaM vA jAnIhi tato'nyeSAmupadekSyasIti / yathA ca paruSaM vadanti tathA sUtreNaiva / darzayitumAha- paliyaM ti anuSThAnaM tena pUrvAcaritenAnuSThAnena tRNahArAdinA prakathayed- evambhUtastvamiti, anyathA vA kucha NTamuNTAdibhirguNairmukhavikArAdibhirvA prkthyediti| kimbhUtaiH?- atathyai: avidyamAnairiti / upasaMharannAha- tad vAcyamavAcyaM vA taM vA dharmaM zrutacAritrAkhyaM medhAvI maryAdAvyavasthito jAnIyAt samyak paricchindyAditi // 188 // so'sabhyavAdapravRtto bAlo gurvAdinA yathA'nuzAsyate tathA darzayitumAha ahammaTThI tumaMsi nAma bAle AraMbhaTThI aNuvayamANe haNa pANe ghAyamANe haNao yAvi samaNujANamANe, ghore dhamme, udIrie uvehaeNaM aNANAe, esa visanne viyadde viyAhie ttibemi // sUtram 189 // artho'syAstItyarthI, adharmeNArthI adharmArthI, yato nAma tvamevambhUto'to'nuzAsyase, kuto'dharmArthI? yato bAla: ajJaH, kuto bAlo?, yata ArambhArthI sAvadyArambhapravRttaH, kuta: ArambhArthI?, yataH prANyupamardavAdAnanuvadannaitad brUSe, tadyathA- jahi // 438 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 439 // dyutaM, prANino'parairevaM ghAtayanghnatazcApi samanujAnAsi gauravatrikAnubaddhaH pacanapAcanAdikriyApravRttAMstatpiNDatI tatsamakSaM tAnanu- zrutaskandhaH1 vadasi ko'tra doSo?, na hyazarIrairddharma: kartuM pArvate, ato dharmAdhAraM zarIraM yatnataH pAlanIyamiti, uktaMca-zarIraM dharmasaMyuktaM, SaSThamadhyayanaM rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAjjAyate dharmo, yathA biijaatsdngkrH||1|| iti, kiM caivaM bravISi tvam, tadyathA- ghora: bhayAnako dhrmH| caturthoddezakaH sarvAnavanirodhAt duranucaraH ut-prAbalyenerita:- kathitaH pratipAditastIrthakaragaNadharAdibhirityevamadhyavasAyI bhavAMstamanuSThAnata sUtram 190 gauravatrikaupekSate upekSAM vidhatte, NaM iti vAkyAlaGkAre, anAjJayA tIrthakaragaNadharAnupadezena svecchayA pravRtta iti, ka evambhUta iti dhUnanam darzayati- eSa ityanantarokto'dharmArthI bAla ArambhArthI prANinAM hantA ghAtayitA ghnato'numantA dharmopekSaka iti, viSaNNa: kAmabhogeSu, vividhaM tadaMtIti vitardo hiMsakaH tarda hiMsAyA mityasmAt kartari pacAdyaca, saMyame vA pratikUlo vitardaH ityevaMrUpastvameSa vyAkhyAta ityato'haM bravImi- tvaM medhAvI dharmaM jAnIyA iti // 189 // etacca vakSyamANamahaM bravImItyata Aha kimaNeNa bho! jaNeNa karissAmitti mannamANe evaM ege vaittA mAyaraM piyaraM hiccA nAyaoya pariggahaM vIrAyamANA samuTThAe avihiMsA suvvayA daMtA passa dINe uppaie paDivayamANe vasaTTA kAyarA jaNA lUsagA bhavaMti, ahamegesiM siloe pAvae bhavai, se samaNo bhavittA vinbhaMte 2 pAsahege samannAgaehiM saha asamannAgae namamANehiM anamamANe viraehiM avirae daviehiM adavie abhisamiccA paMDie mehAvI niTThiyaDhe vIre AgameNaM sayA parakkamijAsi // sUtram 190||ttibemi|| iti dhUtAdhyayane caturtha uddezakaH 6-4 // kecana-viditavedyA vIrAyamANA: samyagutthAnenotthAya punaH prANyupamardakA bhavantIti, kathamutthAya?- kimahamanena bhoH| ityAmantraNe janena mAtApitRputrakalatrAdinA svArthapareNa paramArthato'nartharUpeNa kariSyAmIti, na mamAyaM kasyacidapi kAryasya rogApanayanAderalamityato'nena kimahaM kariSye?, yadivA pravivrajiSuH kenacidabhihita: kimanayA sikatAkavalasannibhayA pravrajyayA // 439 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 440 // kariSyati bhavAn?adRSTavazAyAtaM tAvadbhojanAdikaM bhujhvetyabhihito virAgatAmApanno bravIti kimahamanena bhojanAdinA zrutaskandhaH1 kariSye?, bhuktaM mayA'nekazaH saMsAre paryaTatA tathApi tRpti bhUt, tatkimidAnImanena janmanA bhaviSyatItyevaM manyamAnA eke SaSThamadhyayanaM viditasaMsArasvabhAvA uditvA'pyevaM tato mAtaraM jananIM pitaraMjanayitAraM hitvA tyaktvA jJAtayaH pUrvAparasambandhinaH svjnaastaan| caturthoddezakaH parigRhyata iti parigrahaH- dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdistam, kimbhUtAH?- vIramivAtmAnamAcaranto vIrAyamANAH, samyak / sUtram 190 gauravatrikasaMyamAnuSThAnenotthAya samutthAya vividhairupAyaihi~sA vihiMsA na vidyate vihiMsA yeSAM te'vihiMsAH, tathA zobhanaM vrataM yeSAM te dhUnanam suvratAH, tathendriyadamAddAntAH, ityevaM samutthAya, nAgArjunIyAstu paThanti samaNA bhavissAmo aNagArA akiMcaNA aputtA apasU / yayA avihiMsagA suvvayA daMtA paradattabhoiNo pAvaM kammaM na karessAmo samuThThAe sugamatvAnna viviyate, ityevaM samutthAya pUrvaM pazcAt pazya nibhAlaya dInAn zRgAlatvavihAriNo vAntaM jighRkSana pUrvamutpatitAn saMyamArohaNAt pazcAtpApodayAt pratipatata iti, kimiti dInA bhavantIti darzayati-yato vazArtA vazA indriyaviSayakaSAyANAM tata ArtA vazArtAH, tathAbhUtAnAM cala kAnuSaGgaH, taduktaM sIiMdiyavasaTTeNaM bhaMte! kai kammapagaDIo baMdhai?, goyamA! AuavajjAo satta kammapagaDIo jAva aNupariaTTai kohavasaTTe NaM bhaMte! jIve evaM taM caiva evaM mAnAdiSvapIti, tathA kAtarA: parISahopasargopanipAte sati viSayalolupA vA kAtarAH, kete?-janAH, kiM kurvanti! te pratibhagnAH santaH lUSakA bhavanti vratAnAM vidhvaMsakA bhavanti, ko hyaSTAdazazIlAGgasahasrANi dhArayiSyatItyevamabhisandhAya dravyaliGgaMvA parityajya prANinAM virAdhakA bhavanti / teSAM ca pazcAtkRtaliGgAnAM 0 viditvA0 (pr0)| 0 shrotrendriyvshaato bhadanta ! kati karmaprakRtIbaMdhnAti?, gautama! AyurvarjAH sapta karmaprakRtIryAvat anuprivrtte| krodhvshaalo bhadanta! jIvaH, evameva tt| * bhaMte evaM ceva (pr0)| // 440 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 441 // yatsyAttadAha- atha Anantarye ekeSAM bhagnapratijJAnAmutpravajitAnAM tatsamanantaramevAntarmuhUrtena vA paJcatvApattiH syAd, ekessaaN| tu zloko'zlAghArUpa: pApako bhavet, svapakSAtparapakSAdvA mahatyayaza:kIrtirbhavati, tadyathA- sa eSa pitRvanakASThasamAno bhogAbhilASI vrajati tiSThati vA, nAsya vizvasanIyam, yato nAsyAkarttavyamastIti, uktaM ca- paralokaviruddhAni, kurvANa dUratastyajet / AtmAnaM yo na saMdhatte, so'nyasmai syAtkathaM hit:?||1|| ityAdi, yadivA sUtreNaivAzlAghyatAM darzayitumAha-so'yaM zramaNo bhUtvA vividhaM bhrAnto-bhagnaH zramaNavibhrAnto, vIpsayA'tyantajugupsAmAha, kiM ca- pazyata yUyaM karmasAmarthya eke vizrAntabhAgadheyAH samanvAgatairudhuktavihAribhiH saha vasanto'pyasamanvAgatA:- zItalavihAriNaH, tathA namamAnaiH saMyamAnuSThAnena vinayavadbhiH anamamAnAn nighRNatayA sAvadyAnuSThAyino, viratairaviratA dravyabhUtairadravyabhUtAH pApakalaGkAGkitatvAdevambhUtairapi sAdhubhiH saha vasanto'pi, evambhUtAn abhisametya jJAtvA kiMkartavyamiti darzayati- paNDita: tvaM jJAtajJeyo medhAvI maryAdAvyavasthito niSThitArtha: viSayasukhaniSpipAsovIra: karmavidAraNasahiSNurbhUtvA Agamena sarvajJapraNItopadezAnusAreNa sadA sarvakAlaM parikrAmayeriti // 190 // itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavad / / dhUtAdhyayane caturthoddezaka: prismaaptH|| zrutaskandha:1 SaSThamadhyayana dyuta, caturthoddezakaH sUtram 190 gauravatrikadhUnanam paJcamoddezakaH ||sssstthaadhyyne pnycmoddeshkH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmavidhUnanArthaM gauravatrayavidhUnanA'bhihitA, sAca karmavidhUnanopasargavidhUnanAmantareNa na sampUrNabhAvamanubhavati, nApisatkArapuraskArAtmakasanmAnavidhUnanAmantareNa gauravatrayavidhUnanA sampUrNatAmiyAdityata upasargasanmAnavidhUnanArthamidamupakramyate, ityanena sambandhenA // 441 //
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 442 // zrutaskandha:1 SaSThamadhyayanaM dyutaM, paJcamoddezakaH sUtram 191 upasargasanmAna dhUnanam yAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM se gihesuvA gihataresuvA gAmesuvA gAmaMtaresuvA nagaresuvA nagarataresuvA jaNavayesu vA jaNavayaMtaresuvA gAmanayaraMtare vA gAmajaNavayaMtare vA nagarajaNavayaMtare vAsaMtegaiyA jaNA lUsagA bhavaMti aduvA phAsA phusaMti te phAse puDhe vIro ahiyAsae, oe samiyadaMsaNe, dayaM logassa jANittA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM Aikkhe, vibhae kiTTe veyavI, se uTThiesu vA aNuTThiesu vA sussUsamANesu paveyae saMtiM viraI uvasamaM nivvANaM soyaM ajaviyaM maddaviyaM lAghaviyaM aNaivattiyaM savesiM pANANaM savesiM bhUyANaM savvesiM sattANaM savvesiM jIvANaM aNuvIi bhikkhUdhammamAikkhijjA / / sUtram 191 // sa paNDito medhAvI niSThitArtho vIraH sadA sarvajJapraNItopadezAnuvidhAyI gauravatrikApratibaddho nirmamo niSkiJcano nirAza ekAkivihAritayA grAmAnugrAmarIyamANaH kSudratiryagnarAmarakRtopasargaparISahApAditAn duHkhasparzAna nirjarArthI samyagadhisahet, va punarvyavasthitasya te parISahopasargA abhipateyuriti darzayati-AhAradyarthaM praviSTasya gRheSu vA, uccanIcamadhyamAvasthAsaMsUcakaM bahuvacanam, tathA gRhAntareSu vA, grasanti buddhyAdIn guNAniti grAmAsteSu vA tadantarAleSu vA naiteSu karo'stIti nakarANi teSu vA tadantarAleSuvA, janAnAM- lokAnAM padAni-avasthAnAni yeSu te janapadA: avantyAdayaH sAdhuviharaNayogyA: arddhaSaDriMzatidezAsteSu tadantarAleSu vA, tathA grAmanagarAntare vA grAmajanapadAntare vA nagarajanapadAntare vA udyAne vA tadantare vA vihArabhUmigatasya vA gacchato vA, tadevaM tasya bhikSoAmAdInadhizayAnasya kAyotsargAdi vA kurvata eke kAluSyopahatAtmAno ye janAlUSayantIti / | 0 puracchimeNaM kappai nigaMthANa vA niggaMthINa vA jAva magahAo ettae, dakkhiNeNaM kappai nigaMthANa vA nigaMthINaM vA jAva kosaMbIo ettae, pacchimeNaM jAva thUNAvisao, uttareNaM jAva kuNAlAvisao, tAva Arie khitte, no kappai itto bAhiM ti, asyAM ca AryabhUmikAyAM sArddhapaJcaviMzatirjanapadA dhrmkssetraannyrhdbhiruktaani||8 nAmama // 442 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 443 // SaSThamadhyayanaM dyutaM, paJcamoddezakaH sUtram 191 upasargasanmAna dhUnanam lUSakA bhavanti, lUSa hiMsAyA mityasmAt lyuD, te santi vidyante, tatra nArakAstAvadupasargakaraNaM pratyavastu, tiryagamarayorapi kAdAcitkatvAnmAnuSyANAmevAnukUlapratikUlasadbhAvAjjanagrahaNam, yadivA jAyanta iti janAH, te ca tiryagnarAmarA eva janazabdAbhihitAH, te ca janA anukUlapratikUlAnyatarobhayopasargApAdanenopasargayeyuriti, tatra divyAzcaturvidhAH, tadyathAhAsyAt 1 pradveSAd 2 vimarzAt 3 pRthagvimAtrAto 4 vA, tatra kelIkila: kazcidvyantaro vividhAnupasargAn hAsyAdeva kuryAt, yathA bhikSArthaM praviSTaiH kSullakairbhikSAlAbhArthaM palalavikaTatarpaNAdinopayAcitakaM vyantarasya prapede, bhikSAvAptau ca / tadyAcamAnasya kutazcidupalabhya vikaTAdikaM tairduDhauke, tenApi kelyaiva te kSullakAH kSIbA iva vyadhAyiSata 1, pradveSeNa yathA / bhagavato mAghamAsarajanyante tApasIrUpadhAriNyA vyantaryodakajaTAbhAravalkalavipaDbhissecanamakAri 2, vimarzAtkimayaM dRDhadhA na vetyanukUlapratikUlopasargaH parIkSayet, yathA saMvignasAdhubhAvitayA kayAcidvyantaryA strIveSadhAriNyA zUnyadevakulikAvAsitaH sAdhuranukUlopasaggairupasargito dRDhadharmeti ca kRtvA vandita iti 3, tathA pRthagvividhA mAtrA yeSUpasargeSu te pRthagvimAtrA:- hAsyAditrayAnyatarArabdhA anyatarAvasAyino bhavanti, tadyathA bhagavati saGgamakeneva vimarzArabdhAH pradveSaNa paryavasitA iti, mAnuSA api hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAbhedAccatu , tatra hAsyAddevasenAgaNikA kSullakamupasargayantI daNDena tADitA rAjAnamupasthitA, kSullakena tadAhUtena zrIgRhodAharaNena rAjA pratibodhita iti 1, pradveSAdjasukumArasyeva zvazurasomabhUtineti 2, vimarzAccandraguptorAjA cANAkyacodito dharmaparIkSArthamanta:purikAbhirdharmamAvedayantaM sAdhumupasargayati, sAdhunA ca pratADya tA: zrIgRhodAharaNaM rAjJe niveditamiti 3, tatra kutsitaM zIlaM kuzIlaM tasya pratisevanaM kuzIlapratisevana tadarthaM kazcidupasargaM kuryAt, tadyathA-IrSyAlugRhaparyuSitaHsAdhuzcatasRbhiH sImantinIbhiHproSitabhartRkAbhiH sakalAMrajanImekaikayA // 443 //
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 444 // pratiyAmamupasargitona cAsautAsululubhemandaravanniSprakampo'bhUditi 4 / tairyagyonA api bhayapradveSAhArApatyasaMrakSaNabhedAcca- zrutaskandhaH1 turduva, tatra bhayAtsarpAdibhyaH pradveSAdyathA bhagavatazcaNDakauzikAt, AhArAt siMhavyAghrAdibhyaH, apatyasaMrakSaNAt kAkyAdibhya SaSThamadhyayanaM iti / tadevamuktavidhinopasargApAdakatvAjjanA lUSakA bhavanti, athavA teSu grAmAdiSu sthAneSu tiSThato gacchato vA sparzA:- paJcamoddezakaH duHkhavizeSA AtmasaMvedanIyA:spRzanti-abhibhavanti,te caturvidhA:-tadyathA-ghaTTanatA'kSikaNukAdeH patanatA bhramimUrchAdinA sUtram 191 stambhanatA vAtAdinA zleSaNatA tAlunaH pAtAdaGgalyAdervA syAt, yadivA vAtapittazleSmAdikSobhAt sparzAH spRzanti, athavA upasargasanmAna dhUnanam niSkiJcanatayA tRNasparzadaMzamazakazItoSNAdyApAditA: sparzA:-duHkhavizeSAH kadAcitspRzanti- abhibhavanti, taizca spRSTaH parISahaistAn sparzAn-duHkhavizeSAn dhIra:akSobhyo'dhisaheta narakAdiduHkhabhAvanayA'vandhyakarmodayApAditaM punarapi mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya samyak titikSeteti / kIdRkSo'dhisahetetyata Aha, yadivA sa evambhUto na kevalamAtmanastrAtA sadupadezadAnataH pareSAmapIti darzayatimAha- ojaH eko rAgAdivirahAt samyag itaM- gataM darzanamasyeti samitadarzana:, samyadRSTirityarthaH, yadivA zamitaM upazamaM nItaM darzanaM dRSTiAnamasyeti zamitadarzana: upazAntAdhyavasAya ityarthaH, athavA samatAmitaM gataM darzanaM-dRSTirasyeti samitadarzana:, samadRSTirityarthaH, evambhUtaH sparzAnadhisahet, yadivA dharmamAcakSItetyuttarakriyayA saha sambandhaH, kimabhisandhAya dharmamAcakSIteti darzayati- dayAM kRpAM lokasya jantulokasyopari dravyato jJAtvA kSetrataH prAcInaM pratIcInaM dakSiNamudIcInamaparAnapi digvibhAgAnabhisamIkSya sarvatra dayAM kurvan dharmamAcakSIta, kAlato yAvajjIvam, bhAvato' // 444 // rakto'dviSTaH, kathamAcakSIta?- tadyathA- sarve jantavo duHkhadviSaH sukhalipsava AtmopamayA sadA draSTavyA iti, uktaM ca-na tatparasya saMdadhyAt, pratikUlaM yadAtmanaH / eSa sAMgrahiko dharmaH, kAmAdanyaH pravarttate ||1||ityaadi, tathA dharmamAcakSANo vibhajet /
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 445 // dravyakSetrakAlabhAvabhedairAkSepaNyAdikathAvizeSairvA prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtrIbhojanavirativizeSairvA dharma zrutaskandhaH1 vibhajet, yadivA ko'yaM puruSa:kaM nato devatAvizeSamabhigRhIto'nabhigRhIto vA? evaM vibhajet, tathA kIrtayedvatAnuSThAnaphalam, SaSThamadhyayana dyutaM, ko'sau kIrtayed?- vedavid, Agamaviditi / nAgArjunIyAstu paThanti je khalu samaNe bahussue vabbhAgame AharaNaheukusale paJcamoddezakaH dhammakahAladdhisaMpanne evaM kAlaM purisaM samAsajja ke'yaM purise kaM vA darisaNamabhisampanno? evaMguNajAie pabhU dhammassa Aghavittae iti, sUtram 191 upasargasanmAna kaNThyam / sa punaH keSu nimittabhUteSu kIrtayedityAha-sa Agamavit svasamayaparasamayajJaH utthiteSu vA bhAvotthAnena yatiSu, dhUnanam vAzabdaH uttarApekSayA pakSAntaradyotakaH, pArzvanAthaziSyeSu caturyAmotthiteSveva varddhamAnatIrthAcAryAdiH paJcayAmaM dharma pravedayediti, svaziSyeSu vA sadotthiteSvajJAtajJApanAya dharmaM pravedayediti, anutthiteSu vA zrAvakAdiSu zuzrUSamANeSu dharma zrotumicchatsu gurvAdeH paryupAstiM kurvatsu vA saMsArottAraNAya dharma pravedayet / kimbhUtaM pravedayedityAha- zamanaM zAnti:, ahiMsetyarthaH, tAmAcakSIta, tathA viratim, anena ca mRSAvAdAdizeSavratasaGgahaH, tathA upazamaM krodhajayAd, anena cottaraguNasaGgrahaH, tathA nirvRti:- nirvANaM mUlaguNottaraguNayoraihikAmuSmikaphalabhUtamAcakSIta, tathA zaucaM sarvopAdhizucitvaM nirvAcyavratadhAraNam, tathA ArjavaM mAyAvakratAparityAgAt, tathA mArdavaM mAnastabdhatAparityAgAt, tathA lAghavaMsabAhyAbhyantaragranthaparityAgAt, kathamAcakSIteti, darzayati- anatipatya yathAvasthitaM vastvAgamAbhihitaM tathA'natikramyetyarthaH, keSAMka kathayati?- sarveSAM prANinAM dazavidhAH prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM sAmAnyataH saMjJipaJcendriyANAm, tathA sarveSAM bhUtAnAM muktigamanayogyatvena bhavyatvena bhUtAnAM- vyavasthitAnAm, tathA sarveSAM jIvAnAM saMyamajIvitena jIvatAM jijIviSUNAM 7 bajjhAgame.....saMpanne khettaM (mu0)| // 445 //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 ca, tathA sarveSAM sattvAnAM tiryaGnarAmarANAM saMsAre klizyamAnatayA karuNAspadA nAmekArthikAni vaitAni prANAdIni vacanAni zrutaskandhaH1 ityatasteSAMkSAntyAdikaMdazavidhaM dharmaM yathAyogaMprAgupanyastaMzAntyAdipadAbhihitaM anuvicintya svaparopakArAya bhikssnnshiilo| SaSThamadhyayanaM dyutaM, bhikSurdharmakathAlabdhimAn AcakSIta pratipAdayediti // 191 // yathA ca dharmaM kathayettadA''ha paJcamoddezakaH ___ aNuvIi bhikkhUdhammamAikkhamANe no attANaM AsAijA no paraM AsAijA no annAiM pANAI bhUyAiMjIvAiMsattAiM AsAijA sUtram 192 upasargasanmAna se aNAsAyae aNAsAyamANe vajjhamANANaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM jahA se dIve asaMdINe evaM se bhavai saraNaM mahAmuNI, dhUnanam evaM se uTThie ThiyappA aNihe acale cale abahillese parivae saMkkhAya pesalaM dhamma diTThimaM parinivvuDe, tamhA saMgati pAsaha gaMthehiM gaDhiyA narA visannA kAmakvaMtA tamhA lUhAo no parivittasijjA, jassime AraMbhA savvaosavvappayAe suparinnAyA bhavaMti jesime lUsiNo no parivittasaMti, sevaMtA kohaM ca mANaM ya mAyaMca lobhaMca esa tuTTeviyAhie ttibemi|suutrm 192 // sa bhikSurmumukSuranuvicintya-pUrvApareNa dharmaM puruSaM vA''locya yo yasya kathanayogyastaM dharmamAcakSANa: AGiti maryAdayA / yathA'nuSThAnaM samyagdarzanAdeH zAtanA AzAtanA tayA AtmAnaM no AzAtayet, tathA dharmamAcakSIta yathA''tmana AzAtanA na bhavet, yadivA''tmana AzAtanA dvidhA- dravyato bhAvatazca dravyato yathA''hAropakaraNAdevyasya kAlAtipAtAdikRtA''zAtanAbAdhA na bhavati tathA kathayed, AhArAdidravyabAdhayA ca zarIrasyApi pIDA bhAvAzAtanArUpA syAt, kathayato vA yathA gAtrabhaGgarUpA bhAvAzAtanA na syAt tathA kathayediti, tathA no paraM zuzrUSaM AzAtayed-hIlayed, yata: paro hIlanayA kupita sannAhAropakaraNazarIrAnyatarapIDAyai pravarteteti, atastadAzAtanAM varjayan dharmaM brUyAditi, tathA'nyAn vA sAmAnyena prANino bhUtAn jIvAn sattvAnno AzAtayed- bAdhayet, tadevaM sa muniH svato'nAzAtaka: parairanAzAtayan tathA'parAnAzAtayato'nanumanya
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 447 // paJcamoddezakaH sUtram 192 upasargasanmAna dhUnanam mAno pareSAM vadhyamAnAnAM prANinAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM yathA pIDA notpadyate tathA dharmaM kathayediti, tadyathA-yadi laukika kuprAvacanikapArzvasthAdidAnAni prazaMsati avaTataTAgAdIni vA tata: pRthivIkAyAdayo vyApAditA bhaveyuH, atha dUSayati tato'pareSAM antarAyApAdanena tatkRto bandhavipAkAnubhava: syAt, uktaM ca- je u dANaM pasaMsaMti, vahamicchaMti paanninnN| je uNaM paDisehiti, vitticcheaMkariti te // 1 // tasmAttaddAnAvaTataDAgAdividhipratiSedhavyudAsena yathAvasthitaM dAnaM zuddhaM prarUpayeda-2 sAvadhAnuSThAnaM ceti, evaM ca bruvannubhayadoSaparihArI jantUnAmAzvAsabhUmirbhavatIti, etaddRSTAntadvAreNa darzayati- yathA'sau dvIpo'-8 sandInaH zaraNaM bhavatyevamasAvapi mahAmuniH tadrakSaNopAyopadezata: vadhyamAnAnAM vadhakAnAM ca tadadhyavasAyavinivarttanena viziSTaguNasthAnApAdanAccharaNyo bhavati, tathAhi-yathopadiSTena kathAvidhAnena dharmakathAM kathayan kAMzcana pravrAjayati kAMzcana zrAvakAn vidhatte kAMzcana samyagdarzanayujaH karoti, keSAJcitprakRtibhadrakatAmApAdayati / kiMguNazcAsau dvIpa iva zaraNyo bhavatItyAha- eva miti vakSyamANaprakAreNa sa zaraNyo mahAmunirbhAvotthAnena saMyamAnuSThAnurUpeNa ut-prAbalyena sthita utthitaH, tathA sthito jJAnAdike mokSAdhvanyAtmA yasya sa sthitAtmA, tathA snihyatIti sniho na sniho'sniha:-rAgadveSarahitatvAt apratibaddhaH, tathA na calatItyacala: parISahopasargavAterito'pIti, tathA cala: aniyatavihAritvAt, tathA saMyamAhirnirgatA lezyA- adhyavasAyo yasya sa bahirlezyaH yo na tathA so'bahirlezyaH, sa evambhUta: pari- samantAt saMyamAnuSThAne vrajet parivrajet, na kvacitpratibadhyamAna itiyAvat, sa ca kimiti saMyamAnuSThAne parivrajedityAha- saMkhyAya avadhArya pezalaM zobhanaM dharmaM aviparItArthaM darzanaM- dRSTiH sadanuSThAnaM vAsA yasyAstyasau dRSTimAn, saca kaSAyopazamAt kSayAdvA, pariH- samantAnnirvRtaH * ye tu dAnaM prazaMsanti vadhamicchanti prANinAm / ye caitat pratiSedhayanti vRtticchedaM kurvanti te // 1 // 7 yathoddiSTena (mu0)| // 447 //
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandha:1 SaSThamadhyayanaM zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 448 // dyutaM, paJcamoddezakaH sUtram 192 upasargasanmAna dhUnanam shiitiibhuuto| yastvasaGkhyAtavAnpezalaM dharmaM mithyAdRSTirasauna nirvAtIti darzayitumAha- itirhetau yasmAdviparItadarzano mithyAdRSTiH saGgavAnna nirvAti tasmAt saGga mAtApitRputrakalatrAdijanitaM dhanadhAnyahiraNyAdijanitaM vA saGgaM vipAkaM vA pazyata yUyaM vivekenAvadhArayata, sUtreNaiva saGgamAha- ta evaM saGgino narA: sabAhyAbhyantarairgranthairgrathitA avabaddhA viSaNNA granthasaGge nimagnAH kAmaiH-icchAmadanarUpairAkrAntA avaSTabdhA na nirvAnti, yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha- yasmAtkAmAdyAsaktacetasaH svajanadhanadhAnyAdimUrcchitAH kAmajai: zArIramAnasAdibhirduHkhairupatApitAstasmAd rUkSAt- saMyamAnniHsaGgAtmakAt no parivitraset na saMyamAnuSThAnAdvibhIyAt, yataH prabhUtataraduHkhAnuSaGgiNo hi saGgina iti / kasya punaH saMyamAnna parivitrasanaM sambhAvyata ityAha- yasya mahAmuneravagatasaMsAramokSakAraNasyeme saGgA:- ArambhA anantaroktA avigAnataH sarvajanAcaritatvAt / pratyakSAsannavAcinedamA'bhihitAH sarvataH sarvAtmakatayA suparijJAtA bhavanti, kimbhUtA ArabhmA:?-yeSvime granthagrathitA viSaNNA: kAmabharAkrAntA janA lUSiNo lUSaNazIlA: hiMsakA ajJAnamohodayAt na parivitrasanti na bibhyati, yo hyevambhUtAMzcArambhAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharati tasyaite suparijJAtA bhavanti / yazcArambhANAM parijJAtA sa kimaparaM kuryAdityAha- sa mahAmuniH pUrvavyAvarNitasvarUpo vAntvA tyaktvA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ceti, svagatabhedasaMsUcanArtho vyastanirdezaH, sarvAnuyAyitvAt krodhasya prathamopAdAnaM tatsambaddhatvAnmAnasya lobhArthaM mAyopAdIyata ityatastatkAraNatvAnmAyAyA lobhasyAdAvupanyAsaH, tataH sarvadoSAzrayatvAt sarvagurutvAcca sarvopari lobhasya, kSapaNAkrama vA''zrityAyamupanyAsa iti, cakArohItaretarApekSayA smuccyaarthH| sa evaM krodhAdIn vAntvA mohanIyaMtroTayati, sacaiSo'pagatamohanIyaH saMsArasantatestuTTa:-apasRto vyAkhyAtastIrthakRdAdibhiritiradhikAraparisamAptau, bravImItyetat pUrvoktam // 192 // // 448 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArADa niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 449 // yadi vaitadvakSyamANamityAha zrutaskandhaH1 ____ kAyassa viyAghAe esa saMgAmasIse viyAhie se hu pAraMgame muNI, avihammamANe phalagAvayaTThI kAlovaNIe kaMkhijja kAlaM jAva SaSThamadhyayana dhutaM, sarIrabheu / / sUtram 193 // tibemi||6-5||dhuutaadhyynm // 6 // paJcamoddezakaH kAyaH audArikAditrayaM ghAticatuSTayaM vA tasya vyAghAto vinAzaH, athavA cIyata iti kAyastasya vizeSeNAGga- sUtram 193 upasargasanmAna maryAdayA''yuSkakSayAvadhilakSaNayA pAto vyApAta:- zarIravinAza: eSa saGgrAmazIrSarUpatayA vyAkhyAto, yathA hi saGgrAmazirasita dhUnanam chaparAnIkanizAtAkRSTakRpANaniryatprabhAsaMvalitodyatsUryatviDudbhUtavidyunnayanacamatkRtikAriNi kRtakaraNo'pi subhaTazcittavikAra vidhatte, evaM maraNakAle'pi samupasthite parikarmitamaterapyanyathAbhAvaH kadAcitsyAd, ato yo maraNakAle na muhyati sa pAragAmI muniH saMsArasya karmaNo vA utkSiptabhArasya vA paryantayAyIti / kiMca-vividhaM parISahopasagairhanyamAno vihanyamAnaH na vihanyamAno'vihanyamAnaH na nirviNNaH san vaihAnasaM gArddhapRSThamanyadvA bAlamaraNaM pratipadyata iti, yadivA hanyamAno'pi sabAhyAbhyantaratayA tapaHparISahopasarga: phalakavadavatiSThate na kAtarIbhavati, tathA kAlenopanIta: kAlopanIto- mRtyukAlenAtmavazatAM prApitaH san dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya girigahvarAdisthaNDile pAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAnyatarAvasthopagataH kAlaM maraNakAlamAyuSkakSayaM yAvaccharIrasya jIvena sArddha bhedo bhavati tAvadAkAGkSad, ayameva ca mRtyukAlo yaduta zarIrabhedo, na punarjIvasyAtyantiko vinAzo'stIti // 193 // itiradhikAraparisamAptau, bravImItyAdikaM pUrvavaditi, paJcamoddezakaH, tatsamAptau samAptaM dhUtAkhyaM SaSThamadhyayanamiti // grN0835|| __ 0 viopAe (pr0)| // 449 //
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 450 // zrutaskandhaH1 SaSThamadhyayanaM dyutaM, paJcamoddezakaH sUtram 193 upasargasanmAna dhUnanam // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau SaSThamadhyayanaM dhutAkhyaM samAptam / | // saptamamadhyayanaM vyucchinnam // || // 40 //
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 || 451 // zrutaskandha:1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, prathamoddezakaH niyuktiH 252-256 arthAdhikAraH ||ath aSTamamadhyayanaM vimokssaakhym|| ||prthmoddeshkH|| uktaM SaSThamadhyayanam, atha saptamASTamAdhyayanamArabhyate, adhunA saptamAdhyayanasya mahAparijJAkhyasyAvasaraH, tacca vyavacchinnamitikRtvA'tilacyASTamasya sambandho vAcyaH, sa cAyaM- ihAnantarAdhyayane nijakarmazarIropakaraNagauravatrikopasargasanmAnavidhUnanena niHsaGgatA'bhihitA, sA caivaM sAphalyamanubhavati yadyantakAle'pi samyagniryANaM syAdityataH samyagniryANapratipAdanAyedamArabhyate, yadivA niHsaGgavihAriNA nAnAvidhAH parISahopasargAH soDhavyA ityetatpratipAditam, tatra mAraNAntikopasarganipAte sati adInamanaskena samyagniryANameva vidheyamityasyArthasya pratipAdanAyedamArabhyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramadvArAyAto'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAraH prAgabhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAro bibhaNiSurAha ni0- asamaNuNNavimukkho paDhame biie akppiyvimukkho| paDisehaNA yaruTThassa ceva sabbhAvakahaNA y||252|| ni0- taiyaMmi aMgaciTThAbhAsiya AsaMkie ya khnnaay| sesesu ahIgAro uvgrnnsriirmukkhesu|| 253 / / ni0- uddesaMmi cautthe vehANasagiddhapiTThamaraNaM c| paMcamae gelannaM bhattaparinnA ya boddhavA // 254 // ni0- chaTuMmi u egattaM iMgiNimaraNaMca hoi boddhavvaM / sattamae paDimAo pAyavagamaNaMca nAyavaM / / 255 / / ni0- aNupugvivihArINaM bhattaparinnA ya iMgiNImaraNaM / pAyavagamaNaM ca tahA ahigAro hoi aTThamae / 256 // // 451 //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAta niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam vimokSam, // 452 / / __ atrAdyoddezake'yamarthAdhikAraH, tadyathA- asamanujJAnAmasamanojJAnAM vA trayANAM triSaSTyadhikAnAM prAvAdukazatAnAM vimokSa: zrutaskandhaH1 parityAgaH kAryaH, tathA tadAhAropadhizayyAtadRSTiparityAgazca pArzvasthAdayaH punazcAritratapovinayeSvasamanojJAH, yathAcchandAstu aSTamamadhyayanaM paJcasvapi jJAnAcArAdiSvasamanojJAsteSAM yathAyogaM tyAgo vidheya iti 1 / dvitIye tu akalpikasya-AdhAkarmAdevimokSa: prathamoddezakaH parityAgaH kAryo, yadivA''dhAkarmaNA kazcinnimantrayet, tataH pratiSedho vidheyaH, tatpratiSedhe ca ruSTasya sata: siddhAntasadbhAva: niyuktiH 252-256 kathanIyo yathaivambhUtaM dAnaM tava mama ca na guNAyeti 2 / tRtIye tUddezake'yamarthAdhikAraH, tadyathA- gocaragatasya yate: zItAdinA / arthAdhikAraH kampanAdikAyAmaGgaceSTAyAM satyAMgRhasthasyeyamArekA syAdyathA-grAmadhammarudbhAdhyamAnasya zRGgArabhAvAvezAdasya yate: kampana-8 mityevaM bhASite AzaGkite vA tadAzaGkAvyudAsAya yathAvasthitArthakathanA kriyata iti 3 / zeSeSu tUddezakeSu paJcasvayamarthAdhikAraH, tadyathA-upakaraNazarIrANAM vimokSaH- parityAgastadviSayaH samAsato vyAsatastUcyate caturthoddezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA- vaihAnasaM-udbandhanaM gArddhapRSTha-aparamAMsAdihRdayanyAsAdddhAdinA''tmavyApAdanam, etat prakAradvayaM maraNaM vAcyam 4 / / paJcamake tu glAnatA bhaktaparijJA ca boddhavyA 5 / SaSThe tvekatvaM- ekatvabhAvanA tatheGgitamaraNaM ca boddhavyam 6 / saptamakeSu pratimA:bhikSupratimA mAsAdikA vAcyAH, tathA pAdapopagamanaM ca jJAtavyamiti 7 / aSTamake tvayamarthAdhikArastadyathAanupUrvavihAriNApratipAlitadIrghasaMyamAnAMzAstrArthagrahaNapratipAdanottarakAlamavasIdatsaMyamAdhyayanAdhyApanakriyANAM niSpAditaziSyANAmutsargata: dvAdazasaMvatsarasaMlekhanAkramasaMlikhitadehAnAM bhaktaparijeGgitamaraNaM pAdapopagamanaM vA yathA bhavati tathocyata iti gAthApaJcaka // 452 // samAsArtho, vyAsArthastu pratyuddezakaM vakSyate // 252-256 // nikSepastu tridhA- oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanam, nAmaniSpanne tu vimokSa iti nAma, tatra vimokSasya nikSepaM cikIrSuH niyuktika
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 453 // Aha zrutaskandhaH1 ni0- nAmaMThavaNavimukkho davve khitte ya kAla bhAve y| eso uvimukkhassA niklevo chavviho hoi||257|| aSTamamadhyayanaM vimokSam, nAmavimokSaH sthApanAvimokSo dravyavimokSa: kSetravimokSa: kAlavimokSo bhAvavimokSazcetyevaM vimokSasya nikSepa: SoDhA bhavatIti gAthAsamAsArthaM // 257 // vyAsArthapratipAdanAya tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdivimokSapratipAdanadvAreNAha- niyuktiH 257-259 ni0-davvavimukkho niyalAiesu khittaMmi caaryaaiisuN| kAle ceiymhimaaiesuannghaaymaaiio||258|| vimokSanikSepAH dravyavimokSo dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatirikto nigaDAdikeSu viSayabhUteSu yo vimokSaHsa dravyavimokSaH, suLyatyayena vA paJcamyarthe saptamI, nigaDAdibhyo dravyebhyaHsakAzAdvimokSo dravyavimokSaH, aparakArakavacanasambhavastu svayamabhyUhyAyojyaH, tadyathA-dravyeNa dravyAt sacittAcittamizrAdvimokSa ityAdi, kSetravimokSastu yasmin kSetre cArakAdike vyavasthito vimucyate kSetradAnAdvA yasminvA kSetre vyAvarNyate sa kSetravimokSaH kAlavimokSastu caityamahimAdikeSu kAleSvanAghAtAdighoSaNApAdito yAvantaM kAlaM vimucyate yasminvA kAle vyAkhyAyate so'bhi-8 dhIyate iti gAthArthaH // 258 // bhAvavimokSapratipAdanAyAha ni0-duviho bhAvavimukkho desavimukkho ysvvmukkhoy| desavimukkA sAhU savvavimukkA bhave siddhA / / 259 // bhAvavimokSo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra copayukto, noAgamatastu dvidhA- dezataH sarvatazca, ttr|| 453 // dezato'viratasamyagdRSTInAmAdyakaSAyacatuSkakSayopazamAddezaviratAnAmAdyASTakaSAyakSayopazamAdbhavati, sAdhUnAM ca dvAdazakaSAyakSayopazamAt kSapakazreNyAMca yasya yAvanmAnaMkSINaM tasya tatkSayAddezavimuktatetyataHsAdhavo dezavimuktA, bhavasthakevali
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 454 // no'pi bhavopagrAhisadbhAvAddezavimuktA eva sarvavimuktAzca siddhA bhaveyuH iti gAthArthaH / / 259 // nanu bandhapUrvakatvAnmokSasya zrutaskandhaH1 nigaDAdimokSavadityAzaGkAvyavacchedArthaM bandhAbhidhAnapUrvakaM mokSamAha aSTamamadhyayana vimokSam, ni0-kammadavvehi samaM saMjogo hoi jo u jIvassa / so baMdho nAyavvo tassa viogo bhave mukkho||260|| prathamoddezaka: karmadravyaiH karmavargaNAdravyaiH samaM sArddha yaH saMyogo jIvasya saMbandhaH prakRtisthityanubhAvapradezarUpo baddhaspRSTanidhattani niyukti: 260 kAcanAvasthazca jJAtavyaH, tathaikaiko hyAtmapradezo'nantAnantai: karmapudgalairbaddhaH, badhyamAnA apyanantAnantA eva, zeSANAmagrahaNa vimokSanikSepAH yogyatvAt, kathaM punaraSTaprakAraM karma banAtIti ced, ucyate, mithyAtvodayAditi, uktaMca kahaNaM bhaMte! jIvA aTTha kammapagaDIo baMdhaMti?, goamA! NANAvaraNijjassa kammassa udaeNaM darisaNAvaraNijja kammaM niacchanti, saNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM dasaNamohaNijjaM kammaM niyacchanti, dUsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM kammaM Niyacchanti, micchatteNaM uinneNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai yadivA Nahatuppiagattassa reNuo laggaI jahA aNge| taha rAgadosaNeholiyassa kammapi jIvassa // 1 // ityAdi, tasyaivambhUtasyASTaprakArasya karmaNa: AsravanirodhAt tapasA'pUrvakaraNakSapakazreNiprakrameNa zailezyavasthAyAMca yo'sau viyoga:-kSayaH sa mokSo bhavediti gAthArthaH // 260 // asya ca pradhAnapuruSArthatvAt prArabdhAsidhArAvratAnuSThAnaphalatvAt tIrthikaiH / saha vipratipattisadbhAvAcca yathAvasthitamavyabhicAri mokSasya svarUpaM darzayitumAha, yadivA pUrvaM karmaviyogoddezena mokSasvarUpamabhihitam, sAmprataM jIvaviyogoddezena mokSasvarUpaM darzayitumAha Oatra kathamanyathA? ityevNruupaa| kathaM bhadanta! jIvA aSTakarmaprakRtIbaMdhnanti?, gautama! jJAnAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanAvaraNIyaM karma badhnanti (udayate). 8 darzanAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanamohanIyaM karma badhnanti (udayate), darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM karma badhnanti (udayate), mithyAtvena uditena evaM khalu jIvo'STakarmaprakRtIrbadhnAti / 0 snehamrakSitagAtrasya reNurlagati ythaa'ngge| tathA rAgadveSasnehAsya karmApi jIvasya // 1 // // 4
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 455 // | zrutaskandhaH1 | aSTamamadhyayana vimokSam, prathamoddezakaH niyuktiH 261-263 anazanasvarUpaH ni0-jIvassa attajaNiehi ceva kammehiM puvvabaddhassa / savvavivegojo teNa tassa aha ittio mukkho||261 // jIvasyAsaGkhayeyapradezAtmakasya svato'nantajJAnasvabhAvasyAtmanaiva-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogapariNatena janitAnibaddhAni yAni karmANi taiH pUrvabaddhasyAnAdibandhabaddhasya pravAhApekSayA tena karmaNA sarvavivekaHsarvAbhAvarUpatayA yo vizleSastasya jantoH athe tyupapradarzane etAvanmAtra eva mokSo nAparaH paraparikalpito nirvANapradIpakalpAdika iti gaathaarthH||261|| ukto bhAvavimokSaH, sa ca yasya bhavati tasyAvazyaM bhaktaparijJAdimaraNatrayAnyatareNa maraNena bhAvyam, tatra kAraNe kAryopacArAt tanmaraNameva bhAvavimokSo bhavatItyetatpratipAdayitumAha ni0- bhattaparinnA iMgiNi pAyavagamaNaMca hoi nAyavvaM / jo marai carimamaraNaM bhAvavimukkhaM viyANAhi // 262 // bhaktasya parijJA bhaktaparijJA'nazanamityarthaH, tatra trividhacaturvidhAhAranivRttimAn sapratikarmazarIro dhRtisaMhananavAn yathA samAdhirbhavettathA'nazanaM pratipadyate, tatheGgite pradeze maraNamiGgitamaraNamidaM ca caturvidhAhAranivRttisvarUpaM viziSTasaMhananavataH svata evodvarttanAdikriyAyuktasyAvagantavyam, tathA parityaktacaturvidhAhArasyaivAdhikRtaceSTAvyatirekeNa ceSTAntaramadhikRtyaikAntaniSpratikarmazarIrasya, pAdapasyevopa-sAmIpyena gamanaM- varttanaM pAdapopagamanametacca jJAtavyaM bhavati, yo hi bhavasiddhikazcaramaantimaM maraNamAzritya mriyate sa etatpUrvoktatrayAnyatareNa maraNena mriyate, nAnyena vaihAnasAdinA bAlamaraNenetyetaccAnantaroktaM maraNaMceSTAbhedopAdhivizeSAt traividhyamanubhavadbhAvavimokSaM vijAnIhIti gaathaarthH||262|| sAmpratametadeva maraNaM saparAkrametarabhedAd dvividhamiti darzayitumAha ni0- saparikkame ya aparikkamae ya vAghAya ANupuvvIe / suttatthajANaeNaM samAhimaraNaM tu kAyavvaM // 263 //
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 456 // aSTamamadhyayanaM vimokSam, prathamoddezakaH niyuktiH 264-265 anazanasvarUpa: parAkramaH sAmarthyaM saha parAkrameNa vartata iti saparAkramastasmiMzca maraNaM syAt, tadviparyaye cAparAkrame- jaGghAbalaparikSINe tadbhaktaparijeGgitamaraNapAdapopagamanabhedAtrividhamapimaraNaMsaparAkrametarabhedAt pratyekaM dvaividhyamanubhavati, tadapi vyAghAtimetarabhedAt dvidhA bhavet, tatra vyAghAta: siMhavyAghrAdikRto'vyAghAtastu pravrajyAsUtrArthagrahaNAdikayA''nupUrvyA vipaktrimamAyuSkakSayamanubhavatoyo bhavati so'vyAghAta ihAnupUrvItyuktam, tatra paramArthopakSepeNopasaMharati vyAghAtenAnupUrvyA vAsaparAkramasyAparAkramasya vAmaraNe samupasthite sati sUtrArthajJena kAlajJatayA samAdhimaraNameva karttavyam, bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAnAmanyatarad yathAsamAdhi vidheyam, na vehAnasAdikaM bAlamaraNaM karttavyamiti gAthArthaH / / 263 // tatra saparAkramamaraNaM dRSTAntadvAreNa darzayitumAha ni0-saparakkamamAesojaha maraNaM hoi ajjavairANaM / pAyavagamaNaMca tahA evaM saparakkama maraNaM // 264 // saha parAkrameNa varttata iti saparAkramam, kiM tat?- maraNaM Adizyate- ityAdezaH AcAryapAramparyazrutyAyAto vRddhavAdo yamaitihamAcakSate,sa Adezo 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH, yathaitattathA'nyadapyanayA dizA draSTavyam, 'AryavairA' vairasvAmino yathA teSAM maraNamabhUt tathA pAdapopagamanaM ca, etacca saparAkramaM maraNamanyatrApyAyojyamiti gAthArthaH // 264 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacca prasiddhameva yathA''ryavairairvismRtakarNAhitazRGgaberaiH pramAdAdavagatAsannamRtyubhiH saparAkramaireva rathAvarttazikhariNi pAdapopagamanamakArIti / sAmpratamaparAkramaM darzayitumAha ni0- aparakkamamAesojaha maraNaM hoi udahinAmANaM / pAovagame'vi tahA eyaM aparakkama maraNaM / / 265 // na vidyate parAkramaH-sAmarthyamasminnityaparAkramam, kiM tat? - maraNam, tacca yathA jaGghAbalaparikSINAnAmudadhinAmnAM // 456 //
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 457 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, prathamoddezaka: niyuktiH 266-267 anazanasvarUpa: AryasamudrANAM maraNamabhUd, ayamAdezo- dRSTAnto vRddhavAdAyAta iti, pAdapopagamane'pi tathaivAdezaM jAnIyAd yathA pAdapopaAvasamuDANA gamanena teSAM maraNamabhUditi, etad-aparAkramaM maraNaM yadAryasamudrANAM sajAtamevamanyatrApyAyojyamiti gaathaa'kssraarthH||265 / / bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH, taccedaM-AryasamudrA AcAryAH prakRtikRzA evAsan, pazcAcca tairjavAbalaparikSINaiH zarIrAllAbhamanapekSya tattityakSubhirgacchasthairevAnazanaM vidhAya pratizrayaikadeze nirhArimaM pAdapopagamanamakAri // sAmprataM vyAghAtimamAha ni0- vAghAiyamAeso avaruddho hunja annataraeNaM / tosali mahisIi hao evaM vAghAiyaM maraNaM // 266 // vizeSeNAghAto vyAghAta:-siMhAdikRta: zarIravinAzastena nirvRttaM tatra vA bhavaM vyAghAtimam, kazcitsiMhAdyanyatareNAvaruddho bhaved-Arabdho bhavet tena yanmaraNaM tadvyAghAtimam, tatra vRddhavAdAyAta Adezo- dRSTAntaH, yathA- tosalinAmAcAryo mahiSyA''rabdhazcaturvidhAhAraparityAgena maraNamabhyupagatavAn etadvyAghAtimaM maraNamiti gAthA'kSarArtho, bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- tosalinAmAcAryo'raNyamahiSIbhiH prArabdhaH, tosalideze vA baDhyo mahiSyaH sambhavanti, tAbhizva kadAcidekaH sAdhuraTavyantarvArabdhaH, sa ca tAbhiH kSudyamAno'nirvAhamavagamya caturvidhAhAraM pratyAkhyAtavAniti // 266 / / sAmpratamavyAghAtimapratipAdanecchayA''ha ni0- aNupuvvigamAesopavvajjAsuttaatthakaraNaM ca / vIsajioya Nito mukko tivihassa Niccassa / / 267 / / AnupUrvI- kramastaM gacchatItyAnupUrvIgaH, ko'sau?- Adezo- vRddhavAdaH, sacAyam, tadyathA-pUrvamutthitasya pravrajyAdAnam, tata: sUtrakaraNaM punararthagrahaNam, tatastadubhayanirmAta: supAtranikSiptasUtrArthaH gurvAdinA'nujJAto'bhyudyatamaraNatrikAnyatarAya niryan (r) avaraddho (mu0)| 0 0NAparAddho (mu0)| // 457 //
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 458 / / zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, prathamoddezakaH niyukti: 268 anazanasvarUpa: nirgacchan trividhasyAhAropadhizayyAkhyasya nityAparibhogAnnityasya mukto bhavati, tatra yadyAcAryastadA ziSyAnniSpAdyA'paramAcAryaM vidhAyotsargeNa dvAdazasAMvatsarikyA saMlekhanayA saMlikhya tato gacchavisarjito gacchAnujJayA svasthApitAcAryavisarjito vA abhyudyatamaraNAyAparAcAryAntikamiyAt, evamupAdhyAya: pravarttiH sthaviro gaNAvacchedakaH sAmAnyasAdhurvA''cAryavisarjitaH kRtasaMlekhanAparikA bhaktaparijJAdikaM maraNamabhyupeyAt, tatrApi bhAvasaMlekhanAM kuryAt // 267 // dravya- saMlekhanAyAM tu kevalAyAM doSasambhavAdityAha ni0- paDicoioya kuvio raNNo jaha tikkha sIyalA aannaa| taMbole ya vivego ghaTTaNayA jA pasAo y||268|| praticoditaH sannAcAryeNa punarapi saMlikhetyevamabhihita: kupitaH kruddho yathA ca rAjJaH pUrvaM tIkSNAjJA pazcAcchItalIbhavati evamAcAryasyApi, tambole nAgavallIpatre ca kuthite zeSarakSaNAya vivekaH parityAga: kAryaH, tata: ghaTTanA kadarthanA kAryA, tatsahiSNo: pazcAdyAvat prasAda iti gAthA'kSarArthaH, bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-ekena sAdhunA dvAdazavarSasaMlekhanayA tmAnaM saMlikhya punarabhyudyatamaraNAyAcAryo vijJaptaH, tenApyabhANi- yathA'dyApi saMlikha, tato'saukupita: tvagasthizeSAmaGgalI bhuGktvA darzayati, kimatrAzuddhamiti?, AcAryo'pi yenAbhiprAyeNoktavA~stamAviSkaroti- ata evAzuddho bhavAn, yato vacanasamanantaramevAGgalIbhaGgadvAreNa bhAvAzuddhatAmAviSkRtavAnityuktvA''cAryastatpratibodhanAya dRSTAntaM darzayati, yathAkasyacidrAjJo nityaM niSpandinI locane, te casvavaidyopadiSTAnuSThAnavato'pi na svasthatAmiyAtAm, punarAgantukena vaidyanAbhihita:svasthIkaromi bhavantaM yadi muhUrtaM vedanAM titikSase vedanArttazca na mAMghAtayasIti, rAjJA cAbhyupagatam, aJjana- prakSepAnantarodbhUta (r) svavaidyopanyastAnuSThAna0 (mu0)| // 458 //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 459 // tIvravedanArtenApagate mamAkSiNI ityevaMvAdinA vyApAdayitumArebhe, tato rAjJastIkSNAjJA, yatazcapUrvamavyApAda-namabhyupagatamata: zrutaskandhaH 1 zItaleti, mUhurtAccApagatavedana: paTunayanazca pUjitavaidyo mumude rAjeti, evamAcAryasyApi tIkSNA praticodanAdikA''jJA paramArthatastu aSTamamadhyayanaM vimokSam, zItaleti, yadi punarevaM kathite'pi nopazAmyati tataHzeSasaMrakSaNArthaM vikRtanAgavallIpatrasyeva vivekaH kriyate, athAcAryopadezaM prathamoddezakaH pratipadyate tato gaccha eva tiSThato ghaTTanA durvacanAdibhiH kadarthanA kriyate, yadi ca tathApi na jvalati tataH zuddha itikRtvA niyuktiH 269-272 nazanadAnena pratijAgaraNena ca prasAdaH kriyata iti // 268 // kimbhUtaH punaH kiyantaM vA kAlaM kathaM vA''tmAnaM saMlikhedityetat anazanasvarUpa: hRdi vyavasthApyAha ni0- nipphAIyA ya sIsA sauNI jaha aMDagaM payatteNaM / bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM aha karei // 269 // ni0- cattAri vicittAiM vigaInijUhiyAiM cattAri / saMvacchare ya dunni u egaMtariyaM tu AyAmaM / / 270 // ni0- nAivigiTTho u tavo chammAse parimiyaM tu AyAmaM / anne'vi ya chammAse hoi vigiTuMtavokammaM / / 271 // ni0- vAsaM koDIsahiyaM AyAma kAu aannupuvviie| girikaMdaraMmi gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // 272 / / sUtrArthatadubhayaiH svaziSyAH prAtIcchakA vA niSpAditA yogyatAmApAditAH zakuninevANDakaM prayatnena, tato'sau atha anantaraM / dvAdazasAMvatsarikI saMlekhanAM karoti, tadyathA- catvAri varSANi vicitrANi vicitratapo'nuSThAnavanti bhavanti, caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAdike kRte pAraNakaM savikRtikamanyathA veti, paJcamAdArabhya saMvatsarAdaparANi catvAri varSANi nirvikRtikameva pAraNakamiti, navamadazamasaMvatsaradvayaM tvekAntaritamAcAmlamekasminnahani caturthamaparedhurAcAmlena pAraNakamiti, tata ekAdazasaMvatsaraM dvidhA vidhatte- tatrAdyaM SaNmAsaM nAtivikRSTaM tapaH karoti, caturthaM SaSThaM vA vidhAya parimitenAcAmlena pAraNakaM vidhatte,
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 460 // 273-274 nyUnodaratAM karotItyarthaH, aparaSaNmAsaM tu vikRSTatapazcaraNavata: pUrvoktameva pAraNakam, dvAdazaM tu saMvatsaraM koTIsahitamAcAmlaM karoti, zrutaskandha:1 aSTamamadhyayanaM pratidinamAcAmlena bhuGkte, AcAmlasya koTyAH koTiM mIlayatyata: koTIsahitamityuktam, caturmAsAvazeSe tu saMvatsare vimokSam, tailagaNDUSAnaskhalitanamaskArAdyadhyayanAyApagatavAtamukhayantrapracArArthaM paunaH punyena karotIti, tadevamanayA''nupUrvyA sarva prathamoddezakaH vidhAya sati sAmarthya guruNA'nujJAto girikandaraM gatvA sthaNDilaM pratyupekSya atha anantaraM pAdapopagamanaM karoti, iGgitamaraNaM vA / niyuktiH bhaktapratyAkhyAnaM vA yathAsamAdhi vidhatta iti gaathaactussttyaarthH|| 269-272 // anayA ca dvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvyA anazanasvarUpaH krameNa AhAraM paritanuM kurvata AhArAbhilASocchedo bhavatItyetadgAthAdvayena darzayitumAha ni0- kaha nAma sotavokammapaMDiojona nicujuttpyaa| lahuvittIparikkhevaM vaccai jemaMtaoceva? // 273 // ni0- AhAreNa virahio appAhAro ya saMvaranimittaM / hAsaMto hAsaMto evAhAraM nilaMbhijA // 274 // kathaM nAmAsau tapaHkarmaNi paNDita: syAt?, yo na nityamudyuktAtmA san varttanaM vRtti:- dvAtriMzatkavalaparimANalakSaNA tasyAH parikSepaH-saMkSepo vRttiparikSepaH laghurvRttiparikSepo'syeti laghuvRttiparikSepastadbhAvaM yo bhuJjAna eva na vrajati kathamasau tpH| karmaNi paNDita: syAt?, tathA''hAreNa virahito dvitrAn paJcaSAn vA vAsarAn sthitvA puna: pArayati tatrApyalpAhAro'sau bhavati, kimarthaM?-saMvaranimittaM anazananimittam, evamasAvupavAsaiHpratipAraNakamalpAhAratayA ca hrAsayan haasynnaahaarmuktvidhinaa| pazcAnnirundhyAd-bhaktapratyAkhyAnaM kuryAditi gAthAdvayArthaH // 273-274 / / ukto nAmaniSpanno nikSepastanniyuktizca, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedaM 0 nicajattappA (pr0)| // 460 //
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 461 // se bemisamaNunnassa vA asamaNunassa vA asaNaM vA pANaMvAkhAimaMvA sAimaMvA vatthaM vA paDiggahaMvA kaMbalaM vA pAyapuMcchaNaMvA zrutaskandhaH1 nopAdejA no nimaMtijA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe ttibemi // sUtrama 194 // aSTamamadhyayanaM vimokSam, so'haM bravImi yo'haM bhagavataH sakAzAt jJAtajJeya iti, kiM tadbravImi?- vakSyamANam, tadyathA- samanojJasya vA vAzabda prathamoddezaka: uttarApekSayA pakSAntarodyotakaH, samanojJo dRSTito liGgatona tu bhojanAdibhistasya, tadviparItastvasamanojJa:- zAkyAdistasya sUtram 194-195 vA, azyata ityazanaM- zAlyodanAdi, pIyata iti pAnaM- drAkSApAnakAdi, khAdyata iti khAdima- nAlikerAdi, svAdyata iti pArzvasthatyAgaH svAdima- karpUralavaGgAdi, tathA vastraM vA patadhaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA, no pradadyAt- yatprAsukamaprAsukaM vA tadanyeSAMka kuzIlAnAmupabhogAya no vitaret, nApi dAnArthaM nimantrayet, na ca teSAM vaiyAvRttyaM kuryAt, paraM- atyarthamAdriyamANa iti, atyarthamAdaravAna tebhyaH kimapi dadyAt nApi tAnAmantrayet na ca teSAM vaiyAvRttyamuccAvacaM kuryAditi, bravImItyadhikAraparisamAptau // 194 // etacca vakSyamANamahaM bravImItyAha dhuvaM ceyaM jANijjA asaNaM vA jAva pAyapuMchaNaM vA labhiyA no labhiyA bhuMjiyA no bhuMjiyA paMthaM viuttA viukkamma vibhattaM dhamma josemANe samemANe calemANe pAijA vA nimaMtija vA kujA veyAvaDiyaM paraM aNADhAyamANe ttibemi // sUtram 195 / te hi zAkyAdayaH kuzIlA azanAdikamupadazyaivaM brUyuH, yathA- dhruvaM caitajjAnIyAt- nityamasmadAvasathe bhavati labhyate vA'to bhavadbhiretadazanAdikamanyatra labdhvA vA'labdhvA vA bhuktvA vA'bhuktvA vA asmaddhataye'vazyamAgantavyam, alabdhe lAbhAya / labdhe'pi vizeSAya bhuktepunarbhojanAyAbhukte'pi prathamAlikArthamasmaddhataye yathAkathaJcidAgantavyam, yadyathA vA bhavatAM kalpanIyaM bhavati tattathA dAsyAma iti, anupatha evAsmadAvasatho bhavatAM varttate, anyathA'pyasmatkRte panthAnaM vyAvApi vakrapathenA
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 462 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, prathamoddezakaH sUtram 196 pArzvasthatyAgaH pyAgantavyamapakramya vA'nyagRhANi samAgantavyam, nAtrAgamane khedo vidheyaH, kimbhUto'sau zAkyAdiriti darzayati-vibhaktaM pRthagbhUtaM dharmaM juSan Acaran, etacca kadAcitpratizrayamadhyena samemANe tti samAgacchan tathA calemANe ttigacchan brUyAdyadivA'zanAdi pradadyAt azanAdidAnena vA nimantrayedanyadvA prazrayavadvaiyAvRttyaM kuryAt, tasya kuzIlasya nAbhyupeyAt na tena saha saMstavamapi kuryAt, kathaM paraM- atyarthamanAdriyamANaH- anAdaravAn, evaM hi darzanazuddhirbhavatIti bravImItyetatpUrvoktam // 195 // yadi vaitadvakSyamANamityAha___ ihamegesiM AyAragoyare no sunisaMte bhavati te iha AraMbhaTThI aNuvayamANA haNa pANe ghAyamANA haNao yAvi samaNujANamANA aduvA adinamAyayaMti aduvA vAyAu viujaMti, taMjahA- asthi loe natthi loe dhuve loe adhuve loe sAie loe aNAie loe sapajjavasie loe apajjavasie loe sukaDetti vA dukkaDetti vA kallANetti vA pAvetti vA sAhutti vA asAhutti vA siddhitti vA asiddhitti vA niraetti vA aniraetti vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhammaM pannavemANA ittha vi jANaha akasmAt evaM tesiM no suyakkhAe dhamme no supannatte dhamme bhvi|| sUtram 196 // iha asminmanuSyaloke ekeSAM puraskRtAzubhakarmavipAkAnAmAcaraNamAcAro-mokSArthamanuSThAnavizeSastasya gocaro viSayaH no suSTha nizAnta:- paricito bhavati, te cApariNatAcAragocarA yathAbhUtAH syustathA darzayitumAha- te anadhItAcAragocarA bhikSAcaryA'snAnasvedamalaparISahatarjitAH sukhavihAribhiH zAkyAdibhirAtmasAtpariNAmitA: iha manuSyaloke ArambhArthino bhavanti, te vA zAkyAdayo'nye vA kuzIlAH sAvadyArambhArthinaH, tathA vihArArAmataDAgakUpakaraNauddezikabhojanAdibhirdharma // 462 //
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 463 // prathamoddezaka: sUtram 196 pArzvasthatyAgaH vadanto'nuvadantaH, tathA jahi prANina ityevamaparairghAtayanto ghnatazcApi samanujAnantaH, athavA adattaM parakIyaM dravyamagaNitavipAkAstirohitazubhAdhyavasAyA: Adadati gRhNantIti, kiM ca- tatra prathamatRtIyavrate alpavaktavyatvAt pUrvaM pratipAdya tato bahutaravaktavyatvAt dvitIya vratopanyAsa iti, athaveti pUrvasmAt pakSAntaropakSepakaH, tadyathA adattaM gRhNantyathavA vAco vividhaMnAnAprakArA yuJjanti, tadyathe tyupakSepArthaH, asti loka: sthAvarajaGgamAtmakaH, tatra navakhaNDA pRthvI saptadvIpA vasundhareti vA, apareSAM tu brahmANDAntarvartI, apareSAM tu prabhUtAnyevambhUtAni brahmANDAnyudakamadhye plavamAnAni saMtiSThante, tathA santi / jIvAH svakRtaphalabhujaH, asti paralokaH, sto bandhamokSau, santi paJca mahAbhUtAni ityAdi, tathA'pare cArvAkA AhuHnAsti loko mAyendrajAlasvapnaprakalpamevaitatsarvam, tathA hyavicAritaramaNIyatayA bhUtAbhyupagamo'piteSAMmate, nAsti paralokAnuyAyI jIvo, na staH zubhAzubhe, kiNvAdibhyo madazaktivadbhUtebhya eva caitanyamityAdinA sarvaM mAyAkAragandharvanagaratulyam, upapattyakSamatvAditi, uktaM ca- yathA yathA'rthAzcintyante, vivicyante tathA tthaa| yadyetatsvayamarthebhyo, rocate tatra ke vayaM? // 1 // tathA- bhautikAni zarIrANi, viSayAH karaNAni c| tathApi mandairanyasya, tattvaM smupdishyte||2|| ityAdi, tathA sAnayAdaya AhuHdhruvo nityo lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpAdavinAzayoH, asato'nutpAdAt satazcAvinAzAt, yadivA dhruva: nizcalaH, saritsamudrabhUbhUdharANAM nizcalatvAt, zAkyAdayastvAhuH- adhruvo loko'nityaH, pratikSaNaM vizarArusvabhAvatvAt, vinAzahetorabhAvAt nityasya ca kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyAmasAmarthyAt, yadivA adhruvaH calaH, tathAhi- bhUgola: keSAJcinmatena nityaMcalannevAste, Adityastu vyavasthita eva, tatrAdityamaNDalaM dUratvAdye pUrvataH pazyanti teSAmAdityodaya AdityamaNDalAdho vyavasthitAnAM madhyAhnaH ye tu dUrAtikrAntatvAnna pazyanti teSAmastamita iti, anye punaH sAdiko loka iti pratipannAH, tathA // 46
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimokSam, zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 464 // | pArzvasthatyAga: cAhuH AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH // 1 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / zrutaskandha:1 naSTAmaranare caiva, pranaSToragarAkSase // 2 // kevalaM gahvarIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tpH|| 3 // tatra aSTamamadhyayanaM tasya zayAnasya, nAbhe: padmaM vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam // 4 // tasmin padye tu bhagavAn daNDI yajJopavItasaMyuktaH, prathamoddezakaH brahmA tatrotpannastena jaganmAtara: sRssttaaH||5||aditiH surasaGgAnAM ditirasurANAM manumanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakArANAm sUtram 196 // 6 // kadrUH sarIsRpANAM sulasA mAtA tu nAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm // 7 // ityAdi, apare tu punaranAdiko loka ityevaM pratipannAH, yathA zAkyA evamAhuH-anavadagro'yaM bhikSava:! saMsAraH, pUrvA ca koTI na prajJAyate, avidyA nirAvaraNAnAM sattvAnAM na vidyate, na ca sattvotpAda iti, tathA saparyavasito loko, jagatpralaye sarvasya vinAzasadbhAvAt, tathA'paryavasitolokaH, sataH AtyantikavinAzAsambhavAt, na kadAcidanIdRzaM jagadi tivacanAt, tatra yeSAMsAdikasteSAMka saparyavasito yeSAM tvanAdikasteSAmaparyavasita iti, keSAzcittUbhayamapIti, tathA coktaM- dvAveva puruSau loke, kSarazcAkSara eva ca / kSara: sarvANi bhUtAni, kUTastho'kSara ucyte||1||ityaadi, tadevaM paramArthamajAnAnA astItyAdyabhyupagamena lokaM vivadamAnAH nAnAbhUtA vAco niyuJjanti, tathA''tmAnamapi prati vivadante, tadyathA- suSTha kRtaM sukRtamiti vA duSkRtamiti vetyevaM kriyAvAdinaH saMpratipadyante, tathA suSTu kRtaM yat sarvasaGgaparityAgato mahAvratamagrAhi, tathA'pare duSkRtaM bhavatA yadasau mugdhamRgalocanA putramanutpAdyojjhiteti, tathA ya eva kazcitpravrajyodyata: kalyANa ityevamabhihitaH sa evApareNa pAkhaNDikavipralabdhaH klIbo'yaM gRhAzramapAlanAsamartho'napatyaH pApa ityevamabhidhIyate, tathA sAdhuriti vA asAdhuriti vA svamativikalpitarucibhirabhidhIyate, tathA siddhiriti vA asiddhiriti vA naraka iti vA anaraka iti vA, evamanyadapyAzritya svAgrahagrahiNo vivadanta iti darzayati, // 4
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 465 // pArzvasthatyAgaH yadidaM vipratipannA' yatpUrvoktaM lokAdikaM tadidamAzritya vividhaM pratipannA vipratipannAH, tathA coktaM- icchanti kRtrima zrutaskandha:1 aSTamamadhyayanaM sRSTivAdinaH sarvameva mitiliGgam / kRtsnaM lokaM mAhezvarAdayaH sAdiparyantam // 1 // nArIzvarajaM kecit kecitsomAgnisambhavaM lokam / / vimokSam, dravyAdiSaDikalpaM jgdettkecidicchnti||2||iishvrprerit kecitkecidbrahmakRtaM jagat / avyaktaprabhavaM sarvaM, vizvamicchanti kApilAH // 3 // prathamoddezakaH yAdRcchikamidaM sarvaM, kecidbhUtavikArajam / keciccAnekarUpaM tu, bahudhA sNprdhaavitaaH||4||ityaadi, tadevamanavagAhitasyAdvAdo- sUtram 196 danvatAmekAMzAvalambinAM matibhedAH prAduSpyanti, taduktaM- lokakriyA''tmatattve vivadante vAdino vibhinnArtham / aviditapUrva yeSAM syAdvAdavinizcitaM tttvm||1||yessaaN tu punaH syAdvAdamataM nizcitaM teSAmastitvanAstitvAderarthasya nayAbhiprAyeNa kathaJcidAzrayaNAt vivAdAbhAva eveti, atra ca bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, anyatra ca sUtrakRtAdau vistareNa suvihitatvAditi / te ca vivadanta: parasparato vipratipannA: mAmakaM ityAtmIyaM dharmaM prajJApayantaH svato naSTAH parAnapi nAzayanti, tathAhi-kecitsukhena dharmamicchanti apare duHkhenAnye snAnAdineti, tathA mAmaka evaiko dharmo mokSAyAnirvAcyazca nApara ityevaM vadanto'puSTadharmANo'viditaparamArthAn pratArayanti, teSAmuttaraM darzayati- atrApi asti loko nAsti vetyAdau jAnIta yUyaM akasmAdi ti mAgadhadeze AgopAlAGganAdinA saMskRtasyaivoccAraNAdihApi tathaivoccArita iti, kasmAditi heturna kasmAdakasmAd hetorabhAvAdityarthaH, tatrAsti loka ityukte'trApyevaM jAnIta yathA na bhavatyevamakasmAd, hetorabhAvAditi, tathAhi- yadyekAntenaiva loko'sti tato'stinA saha samAnAdhikaraNyAdyadasti tallokaH syAd, evaM ca tatpratipakSo'pya // 465 // loko'stItikRtvA loka evAlokaH syAd, vyApyasadbhAve vyApakasyApi sadbhAvAdalokAbhAvaH, tadabhAve ca tatpratipakSabhUtasya lokasya prAgevAbhAvaH sarvagatatvaM vA lokasya syAditi, athavA loko'sti, na ca loko bhavati loko'pi
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyukti zrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 466 // nAmAsti, naca loko'lokAbhAva ityevaM syAd, aniSTaM caitat, kiMca-astivyApakatve lokasya ghaTapaTAderapilokatva-zrutaskandhaH 1 aSTamamadhyayana prAptiH, vyApyasya vyApakasadbhAvanAntarIyakatvAt, kiM ca- asti lokaH ityeSApi pratijJA asti loka: itikRtvA vimokSam, hetorapyastitvAt, pratijJAhetvorekatvAvAptiH, tadekatve hetvabhAvaH, tadabhAve kiM kena siddhyatIti?, utAstitvAdanyo loka prathamoddezakaH ityevaMca pratijJAhAni: syAt, tadevamekAntenaiva lokAstitve'bhyupagamyamAne hetvabhAvaH pradarzitaH, evaM nAstitvapratijJAyAmapi sUtram 196 pArzvasthatyAgaH vAcyam, tathAhi- nAsti loka iti bruvan vAcya:- kiM bhavAnastyuta neti?, yadyasti kiM lokAntarvartI na veti, yadi lokAntargataH kathaM nAsti loka iti bravISi?, atha bahirbhUtastataH kharaviSANavadasadbhUta eveti kasya mayottaraM dAtavyam, ityanayA dizaikAntavAdinaH svayamabhyUhya pratikSeptavyA iti, eva miti yathA'stitvanAstitvavAdasteSAmAkasmiko-niyukti kaH, evaM dhruvAdhruvAdayo'pi vAdA niyuktikA eveti, asmAkaM tu syAdvAdavAdinAM kathaJcidabhyupagamAnna yathoktadoSAnuSaGgo, yataH svaparasattAvyudAsopAdAnApAdyaM hi vastuno vastutvam, ata: svadravyakSetrakAlasvabhAvato'sti paradravyAdicatuSTayAnnAstIti, uktaM ca- sadeva sarvaM ko necchet, svarUpAdicatuSTayAt?! asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // 1 // ityAdi, alamatiprasaGgenAkSaragamanikArthatvAt prayAsasya, evaM dhruvAdhruvAdiSvapi paJcAvayavena dazAvayavena vA'nyathA vaikAntapakSaM vikSipya syAdvAdapakSo'bhyUhyAyojya iti / sAmpratamupasaMharati- evaM ukta nItyA teSAmekAntavAdinAM na svAkhyAto dharmo bhavati, nApi zAstrapraNayanena suprajJApito bhavati // 196 // kiM svamanISikayA bhavatedamabhidhIyate?, netyAha- yadivA kimbhUtastarhi suprajJApito dharmo bhavatItyAha 0 astervyApakatvaM (mu0)| // 466 //
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 467 // se jaheyaM bhagavayA paveiyaM AsupanneNa jANayA pAsayA aduvA guttI vaogoyarassa ttibemi savvattha saMmayaM pAvaM, tameva uvAikkama zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana esa mahaM vivege viyAhie, gAme vA aduvA raNNe neva gAme neva raNe dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA, jAmA tinni udAhiyA vimokSam, jesuime AyariyA saMbujjhamANA samuTThiyA, je NivuyA pAvehiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA // sUtram 197 // prathamoddezakaH tadyathA idaM syAdvAdarUpaM vastuno lakSaNaM samastavyavahArAnuyAyi kvacidapyapratihataM bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA praveditam, sUtram 197 pArzvasthatyAgaH etadvA'nantaroktaMbhagavatA praveditamiti, kimbhUteneti darzayati- AzuprajJena, nirAvaraNatvAtsatatopayuktenetyarthaH, kiM yogapadyena?, neti darzayati- jAnatA jJAnopayuktena, tathA pazyatA darzanopayuktenaitatpraveditam, yathA naiSAmekAntavAdinAM dharmaH svAkhyAto bhavati, athavA guptirvAggocarasya- bhASAsamiti: kAryetyetatpraveditaM bhagavatA, yadivA astinAstidhuvAdhruvAdivAdinAMka vAdAyotthitAnAM trayANAM triSaSTyadhikAnAMprAvAdukazatAnAMvAdalabdhimatAMpratijJAhetudRSTAntopanyAsadvAreNa tadupanyastadUSaNopanyAsena ca tatparAjayApAdanata: samyaguttaraM deyam, athavA guptirvAggocarasya vidheyetyetadahaM bravImi, vakSyamANaM cetyAha- tAn vAdino vAdAyotthitAnevaM brUyAd- yathA bhavatAM sarveSAmapi pRthivyaptejovAyuvanaspatyArambhaH kRtakAritAnumatibhiranujJAto'ta: sarvatra sammataM abhipretamapratiSiddhaM pApaM pApAnuSThAnam, mama tu naitatsammatamityetaddarzayitumAha- tadeva etatpApAnuSThAnamupasAmIpyenAtikramya- atilaya yato'haM vyavasthito'ta eSa mama viveko vyAkhyAtaH, tatkathamahaM sarvApratiSiddhAsravadvAraiH saMbhASaNamapi kariSye?, AstAM tAvadvAda ityevamasamanujJavivekaM karotIti, atrAha codaka:- kathaM tIrthakAH sammatapApA ajJAnino mithyAdRSTayo'caritriNo'tapasvino veti?, tathAhi- te'pyakRSTabhUmivanavAsino mUlakandAhArA vRkSAdinivAsinazceti, atrAhAcArya:- nAraNyavAsAdinA dharmaH, apitu jIvAjIvaparijJAnAt tatpUrvakAnuSThAnAcca, tacca teSAM nAstItyato' // 46 //
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 468 // samanojJAste iti / kiMca-sadasadvivekino hi dharmaH,saca grAme vA syAt athavA'raNye, naivAdhAro grAmo naivAraNyaM dharmanimittam, zrutaskandhaH 1 yato bhagavatAna vasimamitaradvA''zritya dharma: praveditaH, apitu jIvAditattvaparijJAnAt samyaganuSThAnAcca, atastaM dharmamAjAnIta aSTamamadhyayana vimokSam, praveditaM kathitaM mAhaNeNa tti bhagavatA, kimbhUtena?- matimatA mananaM- sarvapadArthaparijJAnaM matistadvatA matimatA kevlinetyrthH| prathamoddezaka: kiMbhUto dharmaH pravedita ityAha- yAmA vratavizeSAstraya udAhRtAH, tadyathA-prANAtipAto mRSAvAdaH parigrahazceti, adattA- sUtram 198 dAnamaithunayoH parigraha evAntarbhAvAt trayagrahaNam, yadivA yAmA-vayovizeSAH, tadyathA-aSTavarSAdAtriMzataH prathamastata urddhamASaSTeH pArzvasthatyAgaH dvitIyastata Urddha tRtIya iti atibAlavRddhayoguMdAso, yadivA yamyate- uparamyate saMsArabhramaNAdebhiriti yAmA:- jJAnadarzanacAritrANIti te udAhRtA vyAkhyAtAH, yadi nAmaivaM tataH kimityAha- yeSu avasthAvizeSeSu jJAnAdiSu vA ime dezAryA apAkRtaheyadharmA vA sambudhyamAnAH santaH samutthitAH, ke?- ye nirvRtAH krodhAdyapagamena zItIbhUtAH pApeSu karmasu anidAnA nidAnarahitAste vyAkhyAtA: pratipAditA iti // 197 // kva ca punaH pApakarmasvanidAnA ityata Aha___ ur3a ahaM tiriyaM disAsu savvao savvAvaMti ca NaM pADiyakvaM jIvahiM kammasamArambheNaM taM parinnAya mehAvI neva sayaM eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhijjA nevanne eehiM kAehiM daMDaMsamAraMbhAvijjA nevanne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhate'vi samaNujANejA jeva'nne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMti tesipi vayaM lajjAmotaM parinnAya mehAvItaM vA daMDaM annaM vA no daMDabhI daMDaM samAraMbhijjAsi // sUtram 198 // ttibemi|| vimokSAdhyayanoddezaka :8-1 // // 468 // UrddhamadhastiryagdikSu sarvataH sarvaiH prakAraiH sarvA yAH kAzcana diza: cazabdAdanudizazca NaM iti vAkyAlaGkAre pratyekaM jIveSu / ekendriyasUkSmetarAdikeSu yaH karmasamArambha:-jIvAnuddizya ya upamardarUpaH kriyAsamArambhaHNaM iti vAkyAlaGkAre taM karmasamArambhaM
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 469 // jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIt, ko'sau?- medhAvI maryAdAvyavasthita iti, kathaM pratyAcakSItetyAha- naiva zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM svayamAtmanA eteSu caturdazabhUtagrAmAvasthiteSu kAyeSu pRthivIkAyAdiSu daNDaMupamarda samArabheta, na cApareNa samArambhayet, naivAnyAnha vimokSam, samArabhamANAnsamanujAnIyAt, ye cAnye daNDaM samArabhante, subvyatyayena tRtIyArthe SaSThI, tairapi vayaMlajjAmahe ityevaM kRtAdhyavasAyaH dvitIyoddezakaH san tajjIveSu karmasamArambhaM mahate'narthAya parijJAya jJAtvA medhAvI maryAdAvAn, tadvA pUrvoktaM daNDamanyadvA mRSAvAdAdikaM sUtram 199 akalpitadaNDAdvibhetIti daNDabhI: sanno daNDaM prANyupamardAdikaM samArabhethAH, karaNatrikayogatrikeNa prihrediti||198 // itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat / vimokSAdhyayane prathamoddezaka iti // tyAgaH ||assttmaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| ukta:prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake'naghasaMyamapratipAlanAya kuzIlaparityAgo'bhihitaH, sacaitAvatA'kalpanIyaparityAgamRtena sampUrNatAmiyAd ato'kalpanIyaparityAgArthamidamupakramyata ityanena / sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM se bhikkhU parikkameja vA ciTThijja vA nisIijja vA tuyaTTija vA susANaMsi vA sunnAgAraMsi vA giriguhaMsi vA rukkhamUlaMsi vA kuMbhArAyayaNaMsi vA huratthA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhu uvasaMkamittu gAhAvaI bUyA- AusaMto samaNA! ahaM khalu tava aTThAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA pANAI bhUyAI jIvAI sattAI samArabbha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchinaM aNisaTuM abhihaDaM AhaTTa ceemi AvasahaM vA samussiNomi se bhuMjaha vasaha, aausNtosmnnaa| // 469 //
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 470 // vimokSam, akalpitatyAgaH bhikkhUtaM gAhAvaI samaNasaM savayasaM paDiyAikkhe-AusaMto! gAhAvaI no khalu te vayaNaM ADhAmi no khalu te vayaNaM parijANAmi, zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM jo tumaM mama aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 pANAI vA 4 samArambha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchijjaM aNisaTuM abhihaDaM Aha? ceesi AvasahaM vA samussiNAsi, se virao Auso gAhAvaI! eyassa akrnnyaae|suutrm 199 // dvitIyoddezakaH sakRtasAmAyikaH sarvasAvadyAkaraNatayA pratijJAmandaramArUDho bhikSaNazIlo bhikSuH bhikSArthamanyakAryAya vA parAkrameta viharet / sUtram 199 tiSThedvA dhyAnavyagro niSIdedvA adhyayanAdhyApanazravaNazrAvaNAdRtaH, tathA zrAnta: kvacidadhvAnAdau tvagvarttanaM vA vidadhyAt, vaitAni vidadhyAditi darzayati- zmazAne vA zabAnAM zayanaM zmazAnaM-pitRvanaM tasmin vA, tatra ca tvagvarttanaM na sambhavatyato yathAsambhavaM parAkramaNAdyAyojyam, tathAhi- gacchavAsinastatra sthAnAdikaM na kalpate, pramAdaskhalitAdau vyantarAdyupadravAt, tathA jinakalpArtha sattvabhAvanAM bhAvayato'pina pitRvanamadhye nivAso'nujJAtaH, pratimApratipannasya tu yatraiva sUryo'stamupayAti tatraiva sthAnam, jinakalpikasya vA, tadapekSayA zmazAnasUtram, evamanyadapi yathAsambhavamAyojyam, zUnyAgAre vA giriguhAyAM vA huratthA va tti anyatra vA grAmAderbahistaM bhikSu kvacidviharantaM gRhapatirupasaMkramya vineyadezaM gatvA brUyAd vadediti, yacca / brUyAttaddarzayitumAha- sAdhuM zmazAnAdiSu parAkramaNAdikAM kriyAM kurvANamupasaGkamya- upetya pUrvasthito vA gRhastha: prakRtibhadrako'bhyupetasamyaktvo vA sAdhvAcArAkovidaH sAdhumuddizyaitadrUyAt- yathaite labdhApalabdhabhojinastyaktArambhAH sAnukrozAH satyazucaya eteSu nikSiptamakSayamityato'hametebhyo dAsyAmItyabhisandhAya sAdhumupatiSThate, vakti ca-AyuSman! bhoH zramaNa! ahaM // 470 // saMsArArNavaM samuttitIrghaH khaluH vAkyAlaGkAre tavAya yuSmannimittaM azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA tathA vastraM vA patagRhaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA samuddizya Azritya kiM kuryAditi darzayati-paJcendriyocchrAsanizvAsAdisamanvitAH prANinastAn,
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 471 // tyAgaH abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhUtAni tAni, tathA jIvitavanto jIvanti jIviSyantIti vA jIvAH tAn, saktAH zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana sukhaduHkheSviti sattvAstAn samArabhya- upamarya, tathAhi- azanAdyArambhe prANyupamardo'vazyaMbhAvI, etacca samastaM vyastaM vA vimokSam, kazcitpratipadyeta, iyaM cAvizuddhikoTirgRhItA, sAcemA AhAkammuddesiamIsajjA bAyarA ya paahuddiaa| pUia ajjhoyarago uggamakoDI dvitIyoddezaka: achbbheo||1||vishuddhikottiN darzayati-krItaM mUlyena gRhItaM pAmiccaM ti aparasmAducchinnamudyatakaM gRhItam, balAtkAritayA sUtram 199 akalpitavA'nyasmAdAcchidya rAjJopadiSTo vA'nyebhyo gRhibhya: sAdhordAsyAmItyAcchindyAt, tathA anisRSTaM parakIyaM yattadantike tiSThati na ca pareNa tasya nisRSTaM- dattaM tadanisRSTam, tadevaMbhUtamapi sAdhordAnAya pratipadyate, tathA svagRhA- dAhRtya ceemi ti ddaami| tubhyaM vitarAmi, evamazanAdikamuddizya brUyAt, tathA AvasathaM vA yuSmadAzrayaM samucchRNomi- AderArabhyApUrvaM karomi saMskAra vA karomItyevaM prAJjaliravanatottamAGgaH san azanAdinA nimantrayet, yathA- bhuGkhAzanAdikaM matsaMskRtAvasathe vasetyAdi, dvivacanabahuvacane apyaayojye| sAdhunA tu sUtrArthavizAradenAdInamanaskena pratiSedhitavyamityAha- AyuSman! zramaNa! bhikSo! taM gRhapatiM samanasaM savayasamanyathAbhUtaM vA pratyAcakSIta, kathamiti ceddarzayati- yathA AyuSman! bho gRhapate! na khalu tavaivaMbhUtaM. vacanamahamAdriye, khaluzabdo'pizabdArthe, sa ca samuccaye, nApi tavaitadvacanaM parijAnAmi AsevanaparijJAM na vidadhe'hamityarthaH, yastvaM mama kRte'zanAdi prANyupamardaina vidadhAsi yAvadAvasathasamucchrayaM vidadhAsi, bho AyuSman gRhapate ! virato'hamevambhUtAdanuSThAnAt, kathaM? - etasya- bhavadupanyastasyAkaraNatayetyato bhavadIyamabhyupagamaM na jAne'hamiti // 199 // tadevaM prasahyAzanAdisaMskAra (r)AdhAkauddezike mizrajAtaM bAdarA ca prAbhRtikA / pUtizca adhyavapUraka udgamakoTI ca SaDjhedA // 1 // 6 dinAmantrayet (pr0)| 0 parijJAnena parividadhe (mu0)| // 471 //
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 472 // tyAgaH pratiSedhaH pratipAdito, yadi punaH kazcidviditasAdhvabhiprAyaH pracchannameva vidadhyAttadapi kutazcidupalabhya pratiSedhayedityAha zrutaskandhaH1 se bhikkhU parikkamija vA jAva huratthA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhu uvasaMkamittu gAhAvaI AyagayAe pehAe asaNaM vA 4 aSTamamadhyayanaM vimokSam, vatthaM vA 4 jAva AhaTu ceei AvasahaM vA samussiNAi bhikkhU parighAseDaM, taM ca bhikkhU jANijjA sahasammuiyAe paravAgaraNeNaM dvitIyoddezakaH annesiM vA succA-ayaM khalu gAhAvaI mama aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AvasahaM vA samussiNAi,taMca bhikkhUpaDilehAe sUtram 200 akalpita8 AgamittA ANavijjA aNAsevaNAe ttibemi // sUtram 200 // taM bhikSu kvacit zmazAnAdau viharantamupasaGkamya prAJjalirvanditvA gRhapatiH prakRtibhadrakAdikaH kazcidAtmagatayA prekSayA'nAviSkRtAbhiprAya: kenacidalakSyamANo yathA'hamasya dAsyAmItyazanAdikaM prANyupamardainArabheta, kimarthamiti ceddarzayatitadazanAdikaM bhikSu parighAsayituM paribhojayitum, sAdhubhojanArthamityarthaH, AvasathaM ca sAdhubhiradhivAsayitumiti, tadazanAdikaM sAdhvarthaM niSpAditaM bhikSuH jAnIyAt paricchindyAt, kathamityAha- svasanmatyA paravyAkaraNena vA tIrthakaropadiSTopAyena vA anyebhyo vA tatparijanAdibhyaH zrutvA jAnIyAditi varttate, yathA'yaM khalu gRhapatirmadarthamazanAdikaM prANyupamardaina vidhAya mAMDa dadAtyAvasathaM ca samucchRNoti, tadbhikSuH samyak pratyupekSya paryAlocyAvagamya jJAtvA ca AjJApayet taM gRha-patimanAsevanayA ? yathA'nena vidhAnenopakalpitamAhArAdikaM nAhaM bhuje evaM tasya jJApanaM kuryAd, yadyasau zrAvakastato lezataH piNDaniyuktiM kathayed anyasya ca prakRtibhadrakasyodmAdidoSAnAvirbhAvayet prAsukadAnaphalaMca prarUpayet, yathAzaktito dharmakathAMca kuryAt, // 472 // tadyathA-kAle deze kalpyaM zraddhAyuktena zuddhamanasA ca / satkRtya ca dAtavyaM dAnaM prayatAtmanA sdbhyH||1|| tathA dAnaM satpuruSeSu svalpamapi guNAdhikeSu vinayena / vaTakaNikeva mahAntaM nyagrodhaM satphalaM kurute // 2 // duHkhasamudraM prAjJAstaranti pAtrArpitena dAnena / laghuneva makaranilayaM
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA vimokSam, vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 473 // tyAgaH vaNijaH sadyAnapAtreNa // 3 // ityAdi, // 200 // itiradhikAraparisamAptau, bravImItyetatpUrvoktaM vakSyamANaM cetyAha zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana bhikkhaM ca khalu puTThA vA apuTThA vA je ime Ahacca gaMthA vA phusaMti, se haMtA haNaha khaNaha chiMdaha dahaha payaha AluMpaha vilupaha sahasAkAraha vipparAmusaha, te phAse dhIro puTTho ahiyAsae aduvA AyAragoyaramAikkhe, takkiyA NamaNelisaM aduvA vaiguttIe goyarassa dvitIyoddezakaH aNupuvveNa saMmaM paDilehae Ayatagutte buddhehiM evaM paveiyaM / / sUtram 201 // sUtram 201 akalpitacaH samuccaye, khaluH vAkyAlaGkAre, bhikSaNazIlo bhikSustaM bhikSu pRSTrA kazcidyathA bho bhikSo! bhavadarthamazanAdikamAvasathaM vA saMskAriSye'nanujJAto'pi tenAsau tatkarotyavazyamayaM cATubhirbalAtkAreNa vA grAhayiSyate, aparastvISatsAdhvAcAravidhijJo'-01 to'pRSdaiva chadmanA grAhayiSyAmItyabhisandhAyAzanAdikaM vidadhyAt, saca tadaparibhoge zraddhAbhaGgAccATuzatAgrahaNAcca roSAvezAnniH sukhaduHkhatayA'lokajJA ityanuzayAdrAjAnusRSTatayA ca nyakkArabhAvanAta: pradveSamupagato hananAdikamapi kuryAditi darzayati-8 ekAdhikAre bahvatidezAdya ime praznapUrvakamapraznapUrvakaM vA AhArAdikaM granthAt mahato dravyavyayAd AhRtya DhaukitvA AhRtagranthA vA-vyayIkRtadravyA vA tadaparibhoge spRzanti upatApayanti, kathamiti ceddarzayati-sa IzvarAdiH pradviSTaH san hantA svato'parAMzca hananAdau codayati, tadyathA- hatainaM sAdhu daNDAdibhiH kSaNuta vyApAdayata chinta hastapAdAdikaM dahata agnyAdinA pacata UrumAMsAdikaM Alumpata vastrAdikaM vilumpata sarvasvApahAreNa sahasA kArayata- Azu paJcatvaM nayata tathA vividhaM parAmRzata nAnApIDAkaraNairbAdhayata, tAMzcaivambhUtAn sparzAn duHkhavizeSAn dhIra: akSobhyastaiH sparzaH spRSTaH sannadhisaheta, tathA paraiH // 473 // kSutpipAsAparISahai: spRSTaH sannadhisaheta, na tu punarupasargaH parISahairvA tarjito viklavatAmApannastaduddezikAdikamabhyupeyAdanukUlairvA sAntvavAdAdibhirupasargito nAdadyAd, apitu sati sAmarthya jinakalpikAdanya AcAragocaramAcakSItetyAha
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 474 // nAnAvidhopasargajanitAn sparzAnadhisaheta, athavA sAdhUnAmAcAragocaraM-AcArAnuSThAnaviSayaM mUlottaraguNabhedabhinnamAcakSIta, zrutaskandhaH1 na punarnayairdravyavicAram, tatrApimUlaguNasthairyArthamuttaraguNAn tatrApi piNDaiSaNAvizuddhimAcakSIta, atra ca piNDaiSaNAsUtrANi aSTamamadhyayanaM vimokSam, paThitavyAni, api ca yatsvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakara dharmakRte tadbhaveddeyam // 1 // kiM sarvasya dvitIyoddezakaH sarvaM kathayet? neti darzayati- tarkayitvA paryAlocya puruSam, tadyathA-ko'yaM puruSaH kaJcanato'bhigRhIto'nabhigRhItomadhyasthaH sUtram 202 akalpitaprakRtibhadrako vetyevamupayujya yathArha yathAzakti cAvedayet, satyAMca zaktau paJcAvayavenAnyathA vA vAkyenAnIdRzaM- ananyasadRzaM tyAgaH svaparapakSasthApanAvyudAsadvAreNAvedayediti, atha sAmarthyavikala: syAt kupyati vA kathyamAne'sAvanukUlapratyanIkastato vAgguptirvidheyetyAha- sati sAmarthya zRNvati vA dAtari AcAragocaramAcakSIta, athave tyanyathAbhAve tu vAguptyA vyavasthitaH sannAtmahitamAcaran gocarasya piNDavizuddhyAderAcAragocarasya AnupUrvyA udgamapraznAdirUpayA samyak zuddhiM pratyupekSata, kimbhUtaH?- AtmaguptaH san, satatopayukta ityarthaH, naitanmayocyata ityAha-buddhaiH kalpyAkalpyavidhijJaiH etat pUrvoktaM praveditam / // 201 // etadvA vakSyamANamityAha sesamaNunne asamaNunnassa asamaNaM vA jAva no pAijA no nimaMtijjA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe ttibemi // sUtram 202 // na kevalaM gRhasthebhyaH kuzIlebhyo vA akalpyamitikRtvA''hArAdikaM na gRhNIyAt, sa samanojJo'samanojJAya tat pUrvoktamazanAdikaM na pradadyAt, nApi paraM-atyarthamAdriyamANo'zanAdinimantraNato'nyathA vA teSAM vaiyAvRttyaM kuryAditi, bravImItizabdAvadhikAraparisamAptyarthau / 202 / / kimbhUtastarhi kimbhUtAya dadyAdityAha(r) samyagazuddhiM (mu0)| // 474 //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, dvitIyoddezaka: sUtram 203 parisahasahanam tRtIyoddezakaH // 475 // dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA samaNunne samaNunnassa asaNaM vA jAva kujjA veyAvaDiyaM paraM aaddhaaymaanne| sUtram 203 // tibemi||8-2|| dharmaM dAnadharmaM jAnIta yUyaM praveditaM kathitam, kena?- zrIvarddhamAnasvAminA, kimbhUtena?- matimatA kevalinA, kimbhUtaM dharmamiti darzayati- yathA samanojJaH- sAdhurudhuktavihArI aparasmai- samanojJAya cAritravate saMvinAya sAmbhogikAyaikasAmAcArIpraviSTAyAzanAdikaM caturvidhaM tathA vastrAdikamapi caturddhA pradadyAt prayacchet, tathA tadarthaM ca nimantrayet, pezalamanyadvA vaiyAvRttyaM- aGgamardanAdikaM kuryAt, naitadviparyastebhyo gRhasthebhyaH kutIrthikebhyaH pArzvasthAdibhyo'saMvignebhyo'samanojJebhyo vetyetatpUrvoktaM kuryAditi, kintu samanojJebhya eva paraM- atyarthamAdriyamANastadarthasIdane paramuttapyamAnaH samyagvaiyAvRttyaM kuryAt, tadevaM gRhasthAdayaH kuzIlAstyAjyA iti darzitam, ayaM tu vizeSo- gRhasthebhyo yAvallabhyate tAvadgRhyate, kevalamakalpanIyaM pratiSidhyate, asamanojJebhyastu dAnagrahaNaM prati sarvaniSedha iti // 203 // itibravImizabdau pUrvavad / vimokSAdhyayane dvitIyoddezakaH // 8-2 // ||assttmaadhyyne tRtiiyoddeshkH|| ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantaroddezake'kalpanIyAhArAdipratiSedho'bhihitastatpratiSedhakupitasya dAturyathAvasthitapiNDadAnaprarUpaNAca, tadihApyAhArAdinimittaM praviSTena zItAdyaGgotkampadarzanAnyathAbhAvavatogRhapateryathAvasthitapadArthAvedanatogItArthena sAdhunA'sadArekA'paneyetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrA 0 kuzIlAdayastyAjyA (mu0)| // 475 //
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGganugame sUtramuccArayitavyam, taccedaM zrutaskandhaH1 niyukti majjhimeNaM vayasAvi ege saMbujjhamANA samuTThiyA, succA mehAvI vayaNaM paMDiyANaM nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie te | aSTamamadhyayanaM zrIzIlA0 vimokSam, vRttiyutam aNavakaMkhamANA aNaivAemANA apariggahemANA no pariggahAvaMtI savAvaMti ca NaM logaMsi nihAya daMDaM pANehiM pAvaM kamma tRtIyoddezakaH zrutaskandhaH1 akuvvamANe esa mahaM agaMthe viyAhie, oe juimassa kheyanne uvavAyaMcavaNaMca naccA // sUtram 204 // sUtram 204 // 476 // iha trINi vayAMsi- yuvA madhyamavayA vRddhazceti, tatra madhyamavayAH paripakvabuddhitvAddhArha ityAdau darzayati- madhyamena parisahasahanam vayasA'pyeke sambudhyamAnA: dharmAcaraNAya samyagutthitA: samutthitA iti, satyapi prathamacaramavayasorutthAne yato bAhulyAdyogyatvAcca prAyo vinivRttabhogakutUhala iti niSpratyUhadharmAdhikArIti madhyamavayograhaNam / kathaM sambuddhyamAnAH samutthitA ityAha-iha / trividhA:sambudhyamAnakA bhavanti, tadyathA-svayaMbuddhAH pratyekabuddhAH buddhabodhitAzca, tatra buddhabodhitenehAdhikAra iti darzayatimedhAvI maryAdAvyavasthitaH paNDitAnAM tIrthakRdAdInAM vacanaM hitAhitaprAptiparihArapravartakaM zrutvA AkarNya pUrvaM pazcAt nizamya avadhArya samatAmAlambeta, kimiti?- yataH samatayA mAdhyasthyenAryai:- tIrthakRdbhirdharma:- zrutacAritrAkhyaH praveditaH Adau prakarSeNa vA kathita iti, te ca madhyame vayasi zrutvA dharma sambudhyamAnAH samutthitAH santaH kiM kuryurityAha- te niSkrAntAH mokSamabhiprasthitA: kAmabhogAnanabhikAsanta: tathA prANino'natipAtayantaH parigrahamaparigRhNantaH, AdyantayorgrahaNe madhyopAdAnamapi draSTavyam, tathA (to) mRSAvAdamavadanta ityAdyapi vAcyam, evambhUtAzca svadehe'pyamamatvA: savvAvaMti tti sarvasminnapi loke, // 476 // ca: samuccaye sa ca bhinnakramaH, NaM iti vAkyAlaGkAre, no parigrahavantazca bhavantItiyAvat, kiM ca-prANino daNDayatIti daNDa: 0 kAmabhogAnabhikAsantaH (mu0)|
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAnaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 477 // paritApakArI taM daNDaM prANiSu prANibhyo vA nidhAya kSiptvA tyaktvA pApaM pApopAdAnaM karma aSTAdazabhedabhinnaM tat akurvANaH / zrutaskandhaH1 anAcaranneSa mahAn na vidyate granthaH sabAhyAbhyantaro''syetyagrantha: vyAkhyAta: tIrthakaragaNadharAdibhiH pratipAdita iti / kazcaivambhUtaH aSTamamadhyayana vimokSam, syAdityAha- ojaH advitIyo rAgadveSarahitaH dyutimAn saMyamo mokSo vA tasya khedajJo nipuNo devaloke'pyupapAtaM cyavanaM ca tRtIyoddezakaH jJAtvA sarvasthAnAnityatAhitamati: pApakarmavarjI syAditi ||204||kecittu madhyamavayasisamutthitA api parISahendriyaiglAnatA parisahasahanam nIyanta iti darzayitumAha AhArovacayA dehA parIsahapabhaMgurA pAsaha ege sabiMdiehiM prigilaaymaannehiN| sUtram 205 // AhAreNopacayo yeSAM te AhAropacayAH, ke te?-dihyanta iti dehAstadabhAve tu mlAyante mriyante vA, tathA parISahaprabhaJjinaH parISahaiH sadbhirbhaGgarA dehA bhavanti, tatazcAhAropacitadehA api prAptaparISahA vAtAdikSobheNa vA pazyata yUyameke klIbAH sarvairindriyaiglAyamAnaiH klIbatAmIyuH tathAhi-kSutpIDito na pazyati na zRNoti na jighratItyAdi, tatra kevalino'pyAhAramantareNa / zarIraMglAnabhAvaM yAyAd AstAMtAvadaparaH prakRtibhaGgurazarIra iti, syAnmataM-akevalyakRtArthatvAt kSudvedanIyasadbhAvAccAhArayati, dayAdIni ca vratAnyanupAlayati, kevalI tu niyamAt setsyatItyataH kimarthaM zarIraM dhArayati taddharaNArthaM cAhArayatIti?, atrocyate, tasyApi catuHkarmasadbhAvAnnaikAntena kRtArthatA, tatkRte zarIraM bibhRyAt,? taddharaNaMca nAhAramantareNa, kSudvedanIyasadbhAvAJceti, tathAhi-vedanIyasadbhAvAttatkRtA ekAdazApiparISahA: kevalinovyastasamastAH prAduSSyanti ityata AhArayatyeva kevalIti sthitam, ata AhAramRte glAnatendriyANAmiti pratipAditam // 205 // viditavedyazca parISahapIDito'pi kiM kuryAdi // 477 // tyAha
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAcaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 478 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, tRtIyoddezakaH sUtram 206-207 parisahasahanam oe dayaM dayai, je saMnihANasatthassa kheyanne se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne khaNanne viNayanne samayanne pariggahaM amamAyamANe kAleNuTThAi apaDinne duhao chittA niyaaii|suutrm 206 // ojaH eko rAgAdirahitaH san satyapi kSutpipAsAdiparISahe dayAmeva dayate kRpAM pAlayati, na parISahai: tarjito dayAM khaNDayatItyarthaH / kaH punardayAM pAlayatItyAha-yo hi laghukA samyanidhIyate nArakAdigatiSu yena tatsannidhAnaM karma tasya svarUpanirUpakaM zAstraM tasya khedajJo- nipuNo, yadivA sannidhAnasya-karmaNaH zastraM- saMyamaH sannidhAnazastraM tasya khedajJa:samyak saMyamasya vettA, yazca saMyamavidhijJaH sa bhikSuH kAlajJa:- ucitAnucitAvasarajJaH, etAni ca sUtrANi lokavijayapaJcamodezakavyAkhyAnusAreNa netavyAnIti, tathA balajJo mAtrajJaH kSaNajJo vinayajJa: samayajJaH parigrahamamatvena acaran kAlenotthAyI apratijJaH ubhayatazchettA, sa caivambhUtaH saMyamAnuSThAne nizcayena yAti niryAtIti // 206 // tasya ca saMyamAnuSThAne parivrajato yatsyAttadAha____ taMbhikkhuMsIyaphAsaparivevamANagAyaM uvasaMkamittA gAhAvaI bUyA-AusaMtosamaNA! nokhalu te gAmadhammA uvvAhaMti?, AusaMto gAhAvaI! no khalu mama gAmadhammA uvvAhaMti, sIyaphAsaM ca no khalu ahaM saMcAemi ahiyAsittae, no khalu me kappai agaNikAyaM ujjAlittae vA pajjAlittae vA kAyaM AyAvittae vA payAvittae vA annesiM vA vayaNAo, siyA sa evaM vayaMtassa paro agaNikAyaM ujjAlittA pajAlittA kAyaM AyAvija vA payAvija vA, taM ca bhikkhUpaDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe ttibemi|| sUtram 207 // 8-3 // taM antaprAntAhAratayA nistejasaM niSkiJcanaM bhikSaNazIlaM bhikSumatikrAntasoSmayauvanAvasthaM samyaktvaktrANAbhAvatayA 0 bAlajJo (pr0)| // 478 //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 479 // sUtram zItasparzaparivepamAnagAtraM upasaGkamya- AsannatAmetya gRhapatiH- aizvaryoSmAnugato mRganAbhyanuviddhakazmIrajabahalarasAnuliptadeho zrutaskandhaH1 mInamadAgurughanasAradhUpitarallikAcchAditavapuH prauDhasImantinIsandohaparivRto vArtIbhUtazItasparzAnubhava: san kimayaM munirupa aSTamamadhyayanaM vimokSam, hasitasurasundarIrUpasampado matsImantinIravalokya sAttvikabhAvopetaH kampate uta zItenetyevaM saMzayAno brUyAt-bho AyuSman! tRtIyoddezaka: zramaNa! kulInatAmAtmana AvirbhAvayan pratiSedhadvAreNa praznayati- no bhavantaM grAmadhA:- viSayA ut- prAbalyena bAdhante?, 206-207 evaMgRhapatinokte viditAbhiprAyaH sAdhurAha- asya hi gRhapaterAtmasaMvittyA'GganAvalokanA''viSkRtabhAvasyAsatyAzaGkA'bhUd parisahasahanam ato'hamasyApanayAmItyevamabhisandhAya sAdhurbabhASe- AyuSman! gRhapate! no khalu naiva grAmadhA mAmudbAdhante, yatpunarvepamAnagAtrayaSTiM mAmIkSAMcakRSe tacchItasparzavijRmbhitam, na manasijavikAraH, zItasparzamahaM na khalu zaknomyadhisoDhum, evamuktaH san bhaktikaruNArasAkSiptahRdayo brUyAt- suprajvalitamAzuzukSaNiM kimiti na sevase?, mahAmunirAha-bho gRhapate ! na khalu mela kalpate'gnikAyaM manAga jvAlayituM (ujjvAlayituM) prakarSeNa jvAlayituM prajvAlayituM svato jvAlitAdau kAyaM zarIramISat tApayitumAtApayituM vA prakarSeNa tApayituM pratApayituM vA, anyeSAM vA vacanAt mamaitatkartuM na kalpate, yadivA'gnisamArambhAyAnyo vA vaktuM na kalpate mameti / taM caivaM vadantaM sAdhumavagamya gRhapati: kadAcidetatkuryAdityAha- syAt- kadAcitsa- paro gRhastha evamuktanItyA vadataH sAdhoragnikAyamujvAlayya prajvAlayya vA kAyamAtApayet pratApayedvA, taccojjvAlanAtApanAdikaM bhikSuH pratyupekSya vicAryasvasanmatyA paravyAkaraNenAnyeSAMvA'ntike zrutvA-avagamya jJAtvAtaMgRhapatimAjJApayet-pratibodhayet, kayA?-anAsevanayA, yathaitat mayA yuktamAsevitum, bhavatA tu punaH sAdhubhaktyanukampAbhyAM puNyaprAgbhAropArjanamakArIti, bravImItizabdAvuktArthau // 0 lokanAdhiSThitabhAvasyA0 (pr0)| // 479 //
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 // vimokSAdhyayanasya tRtIyoddezakaH prismaaptH| zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, caturthoddezakaH sUtram 208 stryAdhupasargevidhiH // 480 // ||assttmaadhyyne cturthoddeshkH|| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezakegocarAdigatena zItAdyaGgavikAradarzanAnyathAbhAvApannasya gRhasthasyAsadArekA vyudastA, yadi punargRhasthAbhAve yoSita evAnyathAbhAvAbhiprAyeNopasargayeyuH tato vaihAnasagArddhapRSThAdikaM maraNamapyavalambanIyam, kAraNAbhAve tu tanna kAryamityetatpratipAdanArthamidamArabhyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM je bhikkhU tihiM vatthehiM parivusie pAyacautthehiM tassa NaM no evaM bhavai-cautthaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAI jAijjA ahApariggahiyAI vatthAI dhArijA, no dhoijjA no dhoyarattAiMvatthAI dhArijA, apaliovamANe gAmaMtaresu omacelie, eyaM khuvatthadhArissa sAmaggiyaM / / sUtram 208 // iha pratimApratipanno jinakalpiko vA cchidrapANiH, tasya hi pAtraniryogasamanvitaM pAtraM kalpavayaM cAyamevaughopadhirbhavati naupagrahikaH, tatra zizirAdau kSaumikaM kalpadvayaM sArddhahastadvayAyAmaviSkambhaM tRtIyastvaurNikaH, saca satyapizItenAparamAkAGkSatItyetaddarzayati yo bhikSuH tribhirvastraiH paryuSito vyavasthitaH, tatra zIte patatyekaM kSaumikaM prAvRNoti, tato'pi zItAsahiSNutayA dvitIyaM kSaumikam , punarapi atizItatayA kSaumikakalpadvayopaurNikamiti, sarvathaurNikasya bAhyAcchAdanatA vidheyA, kimbhUtaistribhirvasvairiti darzayati- pAtracaturthe : patantamAhAraM pAtIti pAtram, tadhaNena ca pAtraniryogaH saptaprakAro'pi gRhItaH, // 480 //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimokSam, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 481 // tena vinA tadhaNAbhAvAt, sa cAyaM pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca paaykesriaa| paDalAi rayattANaM ca gocchao paaynnijjogo||1|| zrutaskandhaH1 tadevaM saptaprakAraM pAtraM kalpatrayaM rajoharaNaM 1mukhavastrikA 2 cetyevaM dvAdazadhopadhistasyaivambhUtasya bhikSoHNaM iti vAkyAlaGkAre aSTamamadhyayanaM naivaM bhavati nAyamadhyavasAyo bhavati, tadyathA- na mamAsmin kAle kalpatrayeNa samyak zItApanodo bhavatyatazcaturthaM vastramahaM caturthoddezakaH yAciSye, adhyavasAyaniSedhe ca tadyAcanaM dUrotsAditameva, yadi punaH kalpatrayaM na vidyate zItakAlazcApatitastato'sau sUtram 208-209 jinakalpikAdiryathaiSaNIyAni vastrANi yAceta- utkarSaNApakarSaNarahitAnyaparikarmANi prArthayediti, tatra uddiTTha 1 peha 2 |stryAdhupasargeaMtara 3 ujjhiyadhammA 4 ya tatra catasro vastraiSaNA bhavanti uddiTTa peha aMtara ujjhiyadhammA ya tatra cAsyAdhastanyordvayoragraha |vidhiH itarayostu grahaH, tatrApyanyatarasyAmabhigraha iti, yAJcAvAptAni ca vastrANi yathAparigRhItAni dhArayet, na tatrotkarSaNadhAvanAdikaM parikarma kuryAd // etadeva darzayitumAha- no dhAvet prAsukodakenApi na prakSAlayet, gacchavAsino hyaprAptavarSAdau glAnAvasthAyAM vA prAsukodakena yatanayA dhAvanamanujJAtam, na tu jinakalpikasyeti, tathA- na dhautaraktAni vastrANi dhArayet, pUrvaM dhautAni , pazcAdraktAnIti, tathA grAmAntareSu gacchan vastrANyagopayan vrajed, etaduktaM bhavati- tathAbhUtAnyasAvantaprAntAni bibharti yAni gopanIyAni na bhavanti, tadevamasAvavamacelikaH, avamaMca taccelaM cAvamacelaM pramANata: parimANato mUlyatazca, tadyasyAstyasAvavamacelika ityetat-pUrvoktaM khuH avadhAraNe, etadeva vastradhAriNa: sAmagryaM bhavati- eSaiva trikalpAtmikA dvAdazaprakAraughikopadhyAtmikA vA sAmagrI bhavati, nApareti ||208||shiitaapgme tAnyapi vastrANi tyAjyAnItyetadarzayitumAha aha puNa evaM jANijjA-uvAikkaMte khalu hemaMte gimhe paDivanne ahAparijunnAiMvatthAiMpariTThavijjA, aduvA saMtaruttare aduvA omacele OpAtraM pAtrabandha: pAtrasthApanaM ca pAtrakezarikA / paTalAni rajastrANaM ca gocchaka; pAtraniryogaH // 1 // tatra catasro vastraiSaNA bhavanti tatra cAdhastanyo (mu0)| // 481
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 482 // aduvA egasADe aduvA acele||suutrm 209 // zrutaskandhaH1 yadi tAni vastrANyaparahemantasthitisahiSNUni tata ubhayakAlaM pratyupekSayan bibharti, yadi punarjIrNadezyAni jIrNAnIti aSTamamadhyayanaM vimokSam, jAnIyAt tataH parityajatItyanena sUtreNa darzayati, atha punarevaM jAnIyAdyathA'pakrAntaH khalvayaM hemanto grISmaH pratipanna: apagatA caturthoddezaka: zItapIDA yathAparijIrNAnyetAni vastrANi, evamavagamya tata: pariSThApayet- parityajediti, yadi punaH sarvANyapi na jIrNAni tato sUtram yadyajjIrNaM tattatpariSThApayet, pariSThApya ca nissaGgoH viharet, yadi punaratikrAnte'pi zizire kSetrakAlapuruSaguNAdbhavecchItaM 209-210 stryAdhupasargetata: kiM karttavyamityAha-apagate zIte vastrANi tyAjyAni, athavA kSetrAdiguNAddhimakaNinivAte vAti satyAtmaparitulanArthaM - vidhi: zItaparIkSArthaM ca sAntarottaro bhavet- sAntaramuttaraM- prAvaraNIyaM yasya sa tathA, kvacitprAvRNoti kvacitpArzvavartti bibharti, zItAzayA nAdyApi parityajati, athavA'vamacela ekakalpaparityAgAt dvikalpadhArItyarthaH, athavA zanaiHzanaiHzIte'pagacchati sati dvitIyamapi kalpaM parityajet tata ekazATakaH saMvRtaH, athavA''tyantike zItAbhAve tadapi parityajedato'celo bhavati, asau mukhvstrikaarjohrnnmaatropdhiH||209|| kimarthamasAvekaikaM vastraM parityajedityAha lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai |suutrm 210 / / lagho vo lAghavam, lAghavaM vidyate yasyAsau lAghavikaH, taM lAghavikamAtmAnamAgamayan-ApAdayan vastraparityAga kuryAt, zarIropakaraNakarmaNi vA lAghavamAgamayan vastraparityAgaM kuryAditi / tasya caivambhUtasya kiM syAdityAha-'se' tasya vastraparityAgaM kurvata:sAdhostapo'bhisamanvAgataM bhavati, kAyaklezasya tapobhedatvAt, uktaMca paMcahiM ThANehiMsamaNANaM niggaMthANaM / paJcabhi: kAraNaiH zramaNAnAM nirgranthAnAmacelakatvaM prazastaM bhavati, tadyathA-alpA pratilekhanA 1 vaizvasikaM rUpaM 2 tapo'numataM 3 lAghavaM prazastaM 4 vipula indriynigrhH5| // 482 //
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, caturthoddezakaH sUtram 211-212 stryAdhupasargavidhiH acelagatte pasatthe bhavati, taMjahA- appA paDilehA 1 vesAsie rUve 2 tave aNumae 3 lAghave pasatthe 4 viule iMdiyaniggahe 5 // 210 niyukti // etacca bhagavatA praveditamiti darzayitumAhazrIzIlA0 vRttiyutam A jahetaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvaosavvattAesammattameva smbhijaanniyaa|suutrm 211 // zrutaskandhaH1 yadetadbhagavatA- vIravarddhamAnasvAminA praveditaM tadevAbhisametya- jJAtvA sarvataH sarvaiH prakAraiH sarvAtmatayA samyaktvameva samatvaM // 483 // vA-sacelAcelAvasthayostulyatAM samabhijAnIyAt AsevanAparijJayA Aseveteti ||211||yH punaralpasattvatayA bhagavadupadiSTa naiva samyag jAnIyAtsa etadadhyavasAyI syAdityAha___jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- puTTho khalu ahamaMsi nAlamahamaMsi sIyaphAsaM ahiyAsittae, se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM 9 appANeNaM kei akaraNayAe AuTTetavassiNo hutaM seyaM jamege vihamAie tatthAvi tassa kAlapariyAe, se'vi tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM // sUtram 212||ttibemi||8-4|| vimokSAdhyayane caturtha uddeshkH|| WNaM iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSormandasaMhananatayA evambhUto'dhyavasAyo bhavati, tadyathA- spRSTaH khalvahamasmi rogAtaGkaH zItasparzAdibhirvA stryAdhupasargarvA, tato mamAsminnavasare zarIravimokSaMkartuM zreyo nAlaMna samartho'hamasmi, zItasparza zItApAdita duHkhavizeSaM bhAvazItasparza vA stryAdhupasarga adhyAsayituM adhisoDhumityato bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanamutsargata: kartuM / yuktam, na ca tasya mamAsminnavasare'vasaro yato me kAlakSepAsahiSNurupasargaH samupasthito rogavedanAMvA cirAya soDhuM nAlamato vehAnasaM gArddhapRSThaM vA ApavAdikaM maraNamatra sAmpratam, na punarupasargitastadevAbhyupeyAdityAha- sa sAdhuH vasu-dravyaM sa cAtra saMyamaH sa vidyate yasyAsau vasumAn, sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA kazcidarddhakaTAkSanirIkSaNAdupasargasambhave satyapi tadakaraNatayA
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimokSam, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 484 // A-samantAdvato- vyavasthita AvRtto, yadivA zItasparza vAtAdijanitaM duHkhavizeSamasahiSNustaccikitsAyA akaraNatayA zrutaskandhaH1 vasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA AvRtto- vyavasthita iti, sacopasargitovAtAdivedanAMcAsahiSNuH kiM kuryAdityAha aSTamamadhyayana hurhetau yasmAccirAya vAtAdivedanAM soDhumasahiSNuH, yadivA yasmAt sA sImantinI upasargayitumupasthitA viSabhakSaNo caturthoddezakaH dvandhanADupanyAsenApi na muJcati tatastapasvinaH prabhUtatarakAlanAnAvidhopAyopArjitatapodhanasya tadeva zreyo yadekaH kazcinnijaiH sUtram 211-212 sapatnIko'pavarake pravezita ArUDhapraNayapreyasIprArthitastannirgamopAyamalabhamAna AtmodvandhanAya vihAyogamanaM tadA''dadyAdviSaM svyAdhupasargevA bhakSayet patanaM vA kuryAd dIrghakAlaM vA zItasparzAdikamasahiSNuH sudarzanavat prANAn jahyAt / nanu ca vehAnasAdikaM vidhi: bAlamaraNamuktam, taccAnAya, tatkathaM tasyAbhyupagamaH?, tathA cAgamaH icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNaMtehiM neraiyabhavaggahaNehi appANaM saMjoei jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM cAurataM saMsArakaMtAraM bhujo bhujjo aNu pariyaTTai tti, atrocyate, naiSa doSo'trAsmAkamArhatAnAm, naikAntataH kiJcitpratiSiddhamabhyupagataM vA maithunamekaM vihAya, apitu dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya tadeva pratiSidhyate tadeva cAbhyupagamyate, utsargo'pyaguNAyApavAdo'pi guNAya kAlajJasya sAdhoriti, etadarzayitumAha-dIrghakAlaM saMyamapratipAlanaM vidhAya saMlekhanAvidhinA kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNAyeti, evaMvidhe tvavasare tatrApi vehAnasagArddhapraSThAdimaraNe api kAlaparyAya eva, yadvatkAlaparyAyamaraNaM guNAya evaM vehAnasAdikamapItyarthaH, bahunA'pi kAlaparyAyeNa yAvanmAnaM karmAsau kSapayati tadasAvalpenApi kAlena karmakSayamavApnotIti darzayati-so'pi vehAnasAdervidhAtA, na kevalamAnupUrvyA bhakta / sAdAvadhAtA, nakavalamAnupUcyA bhakta // 484 // parijJAde: kartetyapizabdArthaH, tatra tasmin vehAnasAdimaraNe viaMtikArae tti vizeSeNAntiya'nti:- antakriyA tasyAH kArako 0 ityetena bAlamaraNena mriyamANe jIvo'nantainairayikabhavagrahaNairAtmAnaM saMyojayati yAvadanAdikaM cAnavadagraM cAturantaM saMsArakAntAraM bhUyo bhUyaH parivarttate /
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 485 // vyantikArakaH, tasya hi tasminnavasare tavahAnasAdikamautsargikameva maraNam, yato'nenApyApavAdikena maraNenAnantAH siddhAH- zrutaskandhaH1 setsyanti ca, upasaJjihIrSurAha- ityetat pUrvoktaM vehAnasAdimaraNaM vigatamohAnAmAyatanaM-AzrayaH karttavyatayA tathA hitaM. aSTamAdhyayana vimokSam, apAyaparihAratayA tathA sukhaM janmAntare'pi sukhahetutvAt tathA kSamaM yuktaM prAptakAlatvAt tathA niHzreyasaM karmakSayahetutvAt tathA paJcamoddezakaH AnugAmikaM tadarjitapuNyAnugamanAt, itibravImizabdau pUrvavad / / 212 // vimokSAdhyayanasya caturthoddezakaH samAptaH / / sUtram 213 bhktprijnyaa||assttmaadhyyne pnycmoddeshkH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake bAlamaraNaMgA pRSThAdikamupanyastam, iha tu tadviparyastaM glAnabhAvopagatena bhikSuNA bhaktaparijJAkhyaM maraNamabhyupagantavyamityetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM___ je bhikkhUdohiM vatthehiM parivusie pAyataiehiM tassa NaM no evaM bhavai-taiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiMvatthAI jAijjA jAva evaM khu tassa bhikkhussa sAmaggiyaM, aha puNa evaM jANijjA-uvAikvaMte khalu hemante gimhe paDivaNNe, ahAparijunnAI vatthAI pariTTavijA, ahAparijunnAivatthAI pariThThavittA aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jaheyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe sammattameva samabhijANiyA, jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho abalo ahamasi nAlamahamaMsi gihatarasaMkamaNaM bhikkhAyariyaM gamaNAe, se evaM vayaMtassa paro abhihaDaM 8 // 485 // (r) pariThThavittA aduvA egasADe (pr0)| (r) se sevaM (pr0)|
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 486 // zrutaskandhaH1 aSTamAdhyayana vimokSam, paJcamoddezaka: sUtram 213 bhaktaparijJAsvarUpaH asaNaM vA 4 AhaTTa dalaijA, se puvvAmeva AloijA-AusaMto! nokhalu me kappai abhihaDaM asaNaM 4 bhuttae vA pAyae vA anne vA eyppgaare| sUtram 213 // tatra vikalpaparyuSita:sthavirakalpiko jinakalpikovA syAt, kalpadvayaparyuSitastu niyamAjjinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandikapratimApratipannAnAmanyatamaH, asmin sUtre'padiSTo yo bhikSurjinakalpikAdirkIbhyAM vastrAbhyAM paryuSito vastrazabdasya sAmAnyavAcitvAdekaH kSaumikA'para aurNika ityAbhyAM kalpAbhyAM paryuSita:- saMyame vyavasthitaH, kimbhUtAbhyAM kalpAbhyAM?pAtratRtIyAbhyAM paryuSita ityAdyanantaroddezakavanneyaM yAvat nAlamahamaMsi tti spRSTo'haM vAtAdibhI rogaiH abala: asamarthaH nAlaM na samartho'smi gRhAgRhAntaraM saGkamitum, tathA bhikSArthaM caraNaM caryA bhikSAcaryA tadgamanAya nAlaMna samartha iti, tamevambhUtaM bhikSumupalabhya syAdgRhastha evambhUtAmAtmIyAmavasthAM vadataH sAdhoravadato'pi paro gRhasthAdiranukampAbhaktirasAhRdayo'bhihRtaM- jIvopamardanirvRttam, kiM tad? - azanaM pAnaM khAdimaM svAdimaM vetyAdyAhRtya tasmai sAdhave dalaejja tti dadyAditi / tena ca glAnenApi sAdhunA sUtrArthamanusaratA jIvitaniSpipAsunA'vazyaM marttavyamityadhyavasAyinA kiM vidheyamityAhasa jinakalpikAdInAM caturNAmapyanyatamaH pUrvameva- AdAveva Alocayet vicArayet, katareNodgamAdinA doSeNa duSTametat?, tatrAbhihatamiti jJAtvAbhyAhRtaM ca pratiSedhayet, tadyathA- AyuSman gRhapate! na khalvetanmamAbhihRtamabhyAhRtaM vA kalpate azanaM bhoktuM pAnaM pAtumanyadvaitatprakAramAdhAkarmAdidoSaduSTaM na kalpate, ityevaM taM gRhapatiM dAnAyodyatamAjJApayediti, pAThAntaraM vA taM bhikkhaM kei gAhAvaI uvasaMkamittu bUyAAusaMto samaNA! ahannaM tava aTThAe asaNaM vA 4 abhihaDaM dalAmi, se puvAmeva jANejjAAusaMto gAhAvaI! jannaM tuma mama aTThAe asaNaM tatrAbhyAhRta0 (mu0)|
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 aSTamAdhyayanaM vimokSam, paJcamoddezakaH sUtram 214 bhaktaparijJAsvarUpa: zrutaskandhaH1 // 487 // vA 4 abhihaDaM cetesi, No ya khalu me kappai eyappagAraM asaNaM vA 4 bhottae vA pAyae vA, anne vA tahappagAre tti, kaNThya m, tadevaM pratiSiddho'pi zrAvakasaMjJiprakRtibhadrakamithyAdRSTInAmanyatama evaM cintayet, tadyathA-eSa tAvat glAno na zaknoti bhikSAmaTituM na cAparaMkaJcana bravIti tadasmai pratiSiddho'pyahaM kenacicchadmanA dAsyAmItyevamabhisandhAyAhArAdikaM Dhokayati, tatsAdhuraneSaNIyamitikRtvA pratiSedhayet // 213 // kiM ca jassa NaM bhikkhussa ayaM pagappe- ahaM ca khalu paDinnato apaDinnattehiM gilANo agilANehiM abhikaMkha sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijissAmi, ahaM vAvi khalu appaDinnatto paDinnattassa agilANo gilANassa abhikaMkha sAhammiyassa kujjA veyAvaDiyaM karaNAe Aha1 parinnaM aNukkhissAmi AhaDaM ca sAinjissAmi 1, Ahaha parinnaM ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAinjissAmi 2, AhaTTa parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaMca sAijjissAmi 3, AhaTTa parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaMca no sAijissAmi 4 evaM se ahAkiTTiyameva dhammaM samabhijANamANe saMte virae susamAhiyalese tatthAvi tassa kAlapariyAe se tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM tibemi / / sUtram 214 // 8-5 // vimokSAdhyayane paJcama uddeshkH|| NaM iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSoH parihAravizuddhikasya yathAlandikasya vA'yaM- vakSyamANaH prakalpa: AcAro bhavati, tadyathA- ahaM ca khalu caH samuccaye khaluH vAkyAlaGkAre ahaM kriyamANaM vaiyAvRttyamaparaiH svAdayiSyAmi abhilaSiSyAmi, kimbhUto'haM? - pratijJapto- vaiyAvRttyakaraNAyAparairukta:- abhihito yathA tava vayaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kurma iti, kimbhUtaiH paraiH?- apratijJaptaiH- anuktaiH, kimbhUto'haM- glAno- vikRSTatapasA karttavyatA'zakto vAtAdikSobheNa vA glAna iti, kimbhUtaira // 487 //
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 488 // zrutaskandhaH1 aSTamAdhyayanaM vimokSam, paJcamoddezaka: sUtram 214 bhaktaparijJAsvarUpa: paraiH?-aglAnaiH-ucitakarttavyasahiSNubhiH, tatra parihAravizuddhikasyAnupArihArikaH karoti kalpasthito vA paro, yadi punaste'pi glAnAstato'nye na kurvanti, evaM yathAlandikasyApIti, kevalaM tasya sthavirA api kurvantIti darzayati-nirjarAM abhikAzya uddizya sAdharmikaiH sadRzakalpikairekakalpasthairaparasAdhubhirvA kriyamANaM vaiyAvRttyamahaM svAdayiSyAmi abhikAGkSayiSyAmi yasyAyaM bhikSoH prakalpa:-AcAraH syAt sa tamAcAramanupAlayan bhakta parijJayA'pi jIvitaM jahyAt, na punarAcArakhaNDanaM kuryAditi bhaavaarthH| tadevamanyena sAdharmikeNa vaiyAvRttyaM kriyamANamanujJAtam, sAmprataM sa evAparasya kuryAditi darzayitumAhaca: samuccaye apizabdaH punaHzabdArthe, saca pUrvasmAdvizeSadarzanArthaH, khalu vAkyAlaGkAre, ahaM ca punarapratijJapta:- anabhihitaH pratijJaptasya-vaiyAvRttyakaraNAyAbhihitasya aglAno glAnasya nirjarAmabhikAGkSaya sAdharmikasya vaiyAvRttyaM kuryAm, kimarthaM?- karaNAya tadupakaraNAya tadupakArAyetyarthaH, tadevaM pratijJAM parigRhyApi bhaktaparijJayA prANAn jahyAt, na punaH pratijJAmiti sUtrabhAvArthaH idAnIM pratijJAvizeSadvAreNa caturbhaGgikAmAha- ekaH kazcidevambhUtAM pratijJAM gRhNAti, tadyathA- glAnasyAparasya sAdharmikasyAhArAdikamanveSayiSyAmi, aparaM ca vaiyAvRttyaM yathocitaM kariSyAmi, tathA'pareNa ca sAdharmikeNAhatamAnItamAhArAdikaM svAdayiSyAmi-upabhokSye, evambhUtAM pratijJAmAhRtya- gRhItvA vaiyAvRttyaM kuryAditi 1, tathA'para AhRtya pratijJAM gRhItvA yathA'paranimittamanvIkSiSye AhArAdikamAhRtaM cApareNa na svAdayiSyAmIti 2, tathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAm, tadyathAnAparanimittamanvIkSiSyAmyAhArAdikamAhRtaM cAnyena svAdayiSyAmIti 3, tathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAm, tadyathAnAnvIkSiSye'paranimittamAhArAdikaM nApyAhRtamanyena svAdayiSyAmIti 4, evambhUtAM ca nAnAprakArAM pratijJAM gRhItvA, kutazcid glAyamAno'pijIvitaparityAgaM kuryAt, na punaH pratijJAlopamiti / nApyAhRtamanyena svaadyissyaamiiti| amumevArthamupasaMhAradvAreNa // 488 //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam darzayitumAha- evaM uktavidhinA sa bhikSuravagatatattvaH zarIrAdiniSpipAsuH yathAkIrtitameva dharma- uktasvarUpaM samyagabhijAnan - AsevanAparijJayA AsevamAnaH, tathA lAghavikamAgamayannityAdi yaccaturthoddezake'bhihitaM tadatra vAcyamiti, tathA zAnta: kaSAyopazamAcchrAnto vA anAdisaMsAraparyaTanAd virata: sAvadhAnuSThAnAt zobhanAH samAhRtA- gRhItA lezyA:- antaHkaraNavRttayastaijasIprabhRtayo vA yena sa susamAhRtalezyaH, evambhUtaH san pUrvagRhItapratijJApAlanAsamartho glAnabhAvopagatastapasA rogAta na vA pratijJAlopamakurvan zarIraparityAgAya bhaktapratyAkhyAnaM kuryAt, tatrApi bhaktaparijJAyAmapitasya kAlaparyAyeNAnAgatAyAmapi kAlaparyAya eva niSpAditaziSyasya saMlikhitadehasya ya: kAlaparyAyo- mRtyoravasaro'trApi glAnAvasare'sAveva kAlaparyAya iti, karmanirjarAyA ubhayatra samAnatvAt, sa bhikSustatra- glAnatayA'nazanavidhAne vyantikAraka:- karmakSayavidhAyIti // 214 // uddezakArthamupasaJjihIrSurAha- sarvaM pUrvavad / vimokSAdhyayanasya paJcamoddezakaH prismaaptH|| shrutskndhH| aSTamAdhyayana vimokSam, SaSThoddezakaH sUtram 215 | ekatvabhAvanA zrutaskandhaH1 // 489 / / ||assttmaadhyyne sssstthoddeshkH|| uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:-ihAnantaroddezake glAnatayA bhaktapratyAkhyAnamuktam, iha tu dhRtisaMhananAdibalopeta ekatvabhAvanAM bhAvayanniGgitamaraNaM kuryAdityetatpratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdau sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, taccedaM je bhikkhU egeNa vattheNa parivusie pAyabiIeNa, tassa NaM no evaM bhavai-biiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijnaM vatthaM jAijjA ahApariggahiyaM vatthaM dhAritA jAva gimhe paDivanne ahAparijunnaM vatthaM pariTThavijjA 2 ttA aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM // 489 //
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 490 // AgamamANe jAvasammattameva smbhijaanniiyaa|suutrm 215 / / zrutaskandhaH1 gatArtham // 215 // tasya ca bhikSorabhigrahavizeSAt sapAtramekaM vastraM dhArayata: parikarmitamatelaghukarmatayA ekatvabhAvanA' aSTamAdhyayanaM vimokSam, dhyavasAya: syAditi darzayitumAha SaSThoddezakaH jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ege ahamaMsi na me asthi koi na yAhamavi kassavi, evaM se egAgiNameva appANaM samabhijANijjA, sUtram 215-216 lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jAva smbhijaanniyaa| sUtram 216 / / | ekatvabhAvanA NaM iti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSoH eva miti vakSyamANaM bhavati, tadyathA- eko'hamasmina saMsAre paryaTato na me pAramArthika upakArakartRtvena dvitIyo'sti, na cAhamanyasya duHkhApanayanata: kasyacid dvitIya iti, svakRtakarmaphalezvaratvAtprANinAm, evamasau sAdhurekAkinamevAtmAnaM- antarAtmAnaM samyagabhijAnIyAt, nAsyAtmano narakAdiduHkhatrANatayA zaraNyo dvitIyo'stItyevaM saMdadhAno yadyadrogAdikamupatApakAraNamApadyate tattadaparazaraNanirapekSo mayaivaitatkRtaM mayaiva soDhavyamityetadadhyavasAyI samyagaBdhisahate / kuta etadadhisahata ityata Aha-lAghaviyamityAdi, caturthoddezakavadgatArtham, yAvat sammattameva samabhijANiya tti // 216 // iha dvitIyoddezake udgamotpAdanaiSaNA pratipAditA, tadyathA-'AusaMto samaNA! ahaM khalu tava aThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA pANAI bhUyAiM jIvAiM sattAI samAraMbha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchejjaM. aNisiTuM AhaTTa ceemi ityAdinA grantheneti, tathA'nantaroddezake grahaNaiSaNA pratipAditA, siyA ya se evaM vayaMtassavi paro abhihaDaM asaNaM vA 4 AhaTTa dalaejjA ityAdinA granthena, tato grAsaiSaNA'vaziSyate, atastatpratipAdanAyAha(c)hamasmi saMsAre (mu0)| // 490
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280388888886 zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 491 // se bhikkhUvA bhikkhuNI vA asaNaM vA 4 AhAremANe novAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArijjA AsAemANe, dAhiNAo zrutaskandha:1 vA haNuyAovAmaM haNuyaM no saMcArijjA AsAemANe, se aNAsAyamANe lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai, jameyaM aSTamAdhyayana vimokSam, bhagavayA paveiyaM tamevaM abhisamiccA savvaosavvattAesammattameva smbhijaanniyaa|suutrm 217 // SaSThoddezakaH sa pUrvavyAvarNito bhikSuH sAdhuH sAdhvI vA azanAdikamAhAramudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM pratyutpannaM grahaNaiSaNAzuddhaM ca gRhItaM sUtram 217-218 sadaGgAritAbhidhUmitavarjamAhArayet, tayozcAGgAritAbhidhUmitayorAgadveSau nimittam, tayorapisarasanIrasopalabdhiH, kAraNAbhAve ekatvabhAvanA ca kAryAbhAva itikRtvA rasopalabdhinimittaparihAraM darzayati- sa bhikSurAhAramAhArayanno vAmato hanuto dakSiNAM hanuM rasopalabdhaye saJcArayedAsvAdayanazanAdikam, nApi dakSiNato vAmAM saJcArayedAsvAdayan, tatsaJcArAsvAdanena hi rasopalabdhau rAgadveSanimitte aGgAritatvAbhidhUmitatve syAtAmato yatkiJcidapyAsvAdanIyaM nAsvAdayet, pAThAntaraM vA ADhAyamANe AdaravAnAhAre muurcchito| gRddho na saJcArayediti, hanvantarasaGkamavadanyatrApi nAsvAdayediti darzayati- sa hyAhAraM caturvidhamapyAhArayan rAgadveSau / pariharannAsvAdayediti, tathA kutazcinnimittAddhanvantaraM saJcArayannapyanAsvAdayan saJcArayediti / kimiti yata Aha- AhAralAghavamAgamayan- ApAdayan no AsvAdayedityAsvAdaniSedhena cAntaprAntAhArAbhyupagamo'bhihito bhavati, evaM ca tapa: se tasya bhikSorabhisamanvAgataM bhavatItyAdi gatArthaM yAvat sammattameva samabhijANiya tti // 217 // tasya cAntaprAntAzitayA'pacitamAMsazoNitasya jaradasthisantateH kriyA'vasIdatkAyaceSTasya zarIraparityAgabuddhiH syAdityAha jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi ca khalu ahaM imaMmi samae imaM sarIragaM aNupuvveNa parivahittae, sa aNupuvveNaM AhAraM saMvaTTijA, aNupuvveNaM AhAraM saMvaTTittA kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinivuddcce|| sUtram 218 // // 42
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 492 // NaM iti vAkyAlaGkAre yasyaikatvabhAvanAbhAvitasya bhikSorAhAropakaraNalAghavaMgatasya eva miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, zrutaskandhaH1 se iti tacchabdArthe tacchabdo'pi vAkyopanyAsArthe, ca: zabdasamuccaye khaluH avadhAraNe, ahaM cAsmin samaye avasare saMyamAvasare aSTamAdhyayanaM vimokSam, glAyAmi glAnimevagato rUkSAhAratayA tatsamutthena vA rogeNa pIDito'to na zaknomi rUkSatapobhirabhiniSTaptaM zarIrakamAnupUrvyA- SaSThoddezakaH yatheSTakAlAvazyakakriyArUpayA parivoDhuM-nAlamahaM kriyAsuvyApArayitum, asminnavasare idaM pratikSaNaMzIryamANatvAccharIrakamiti sUtram 217-218 matvA sa bhikSurAnupUrvyA- caturthaSaSThAcAmlAdikayA AhAraM saMvartayet saMkSipet na punardvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvIha gRhyate, | ekatvabhAvanA glAnasya tAvanmAtrakAlasthiterabhAvAda, atastatkAlayogyayA''nupUrvyA dravyasaMlekhanArthamAhAraM nirundhyAditi / dravyasaMlekhanayA saMlikhya ca yadaparaM kuryAttadAha-SaSThASTamadazamadvAdazAdikayA''nupUrvyA''hAraM saMvartya kaSAyAn pratanUn kRtvA sarvakAlaM hi kaSAyatAnavaM vidheyaM vizeSatastu saMlekhanAvasare ityatastAn pratanUna kRtvA samyagAhitA- vyavasthApitA arcAzarIraM yena sa samAhitArca:, niyamitakAyavyApAra ityarthaH, yadivA arcAlezyA samyagAhitA-janitA lezyA yena sasamAhitArca: ativizuddhAdhyavasAya ityarthaH,yadivA'rcA- krodhAdyadhyavasAyAtmikA jvAlA samAhitA- upazamitA'rcA yena sa tathA, phalaM karmakSayarUpaM tadeva pha lakaM tenApadi-saMsArabhramaNarUpAyAmartha:- prayojanaM phalakApadarthaH sa vidyate yasyAsau phalakApadarthI, yadivA phalakavadvAsyAdibhirubhayato bAhyato'bhyantaratazcAvakRSTaH phalakAvakRSTa ityevaM vigRhyArSatvAt phalagAvayaTThI ityuktam, yadivA takSyamANo'pi durvacanavAsyAdibhiH kaSAyAbhAvatayA phalakavadavatiSThate tacchIlazceti phalakAvasthAyI, vAsIcandanakalpa ityarthaH, sa evmbhuutH| pratidinaM sAkArabhaktapratyAkhyAyI balavati rogAvege utthAya-abhyudyatamaraNodyamaM vidhAyAbhinirvRttA(tA) :- zarIrasantApa 0 avasare glAyAmi (pr0)|
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 493 // ekatvabhAvanA rahito dhRtisaMhananAdyupeto mahApuruSAcIrNamArgAnuvidhAyIGgitamaraNaM kuryAt / / 218 // kathaM kuryAdityAha - zrutaskandhaH1 ___aNupavisittA gAmaM vA nagaraM vA kheDaM vA kabbaDaM vA maDaMbaM vA paTTaNaM vA doNamuhaM vA AgaraM vA AsamaM vA sannivesaM vA negamaM vA aSTamAdhyayanaM vimokSam, rAyahANiM vA taNAIjAijjA taNAI jAittA se tamAyAe egaMtamavakkamijjA, egaMtamavakkamittA appaMDe appapANe appabIe appaharie SaSThoddezakaH appose appodae apputtiMgapaNagadagamaTTiyamakkaDAsaMtANae paDilehiya 2 pamajjiya 2 taNAiMsaMtharijjA, taNAIsaMtharittA itthavi samae sUtram 219 ittariyaM kujjA, taM saccaM saccavAI oe tinne chinnekahakahe AIyaTTe aNAIe ciccANa bheuraM kAyaM saMvihUya virUvarUve parIsahovasagge assi vissaMbhaNayAe bheravamaNucinne tatthAvi tassa kAlapariyAe jAva annugaamiyN| sUtram 219 // ttibemi||8-6|| vimokSAdhyayane SaSTha uddeshkH||8|| grasati buddhyAdIn guNAniti gamyo vA'STAdazAnAM karANAmiti grAmaH, sarvatra vAzabdaH pakSAntaradarzanArthaH, nAtra kro| vidyata iti nakaram, pAMzuprAkArabaddhaM kheTam, kSullakaprAkAraveSTitaM karbaTam, arddhatRtIyagavyUtAntAmarahitaM maDambam, pattanaM tu dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ca, jalapattanaM yathA kAnanadvIpaH, sthalapattanaM yathA mathurA, droNamukhaM jalasthalanirgamapravezaM yathA bharukacchaMtAmaliptIvA, Akaro hiraNyAkarAdiH, Azrama: tApasAvasathopalakSita AzrayaH, sanniveza: yAtrAsamAgatajanAvAso janasamAgamo vA naigamaH prabhUtataravaNigvargAvAsa: rAjadhAnI rAjAdhiSThAnaM rAjJaH pIThikAsthAnamityarthaH, eteSvetAni vA pravizya / tRNAni yAceta, tataH kimityAha- saMstArakAya prAsukAni darbhavIraNAdikAni kvacidvAmAdau tRNasvAminamazuSirANi tRNAni // 493 // yAcitvA sa tAnyAdAyaikAnte- giriguhAdAvapakrAmed- gacchedekAntaM- raho'pakramya ca prAsukaM mahAsthaNDilaM pratyupekSate, kimbhUtaM tadarzayati-alpAnyaNDAni kITikAdInAMyatra tadalpANDaM tasmin, alpazabdo'trAbhAvevarttate, aNDakarahita ityarthaH, tathA'lpA:
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 494 // prANino- dvIndriyAdayo yasmin tattathA, tathA alpAni bIjAni nIvArazyAmAkAdInAM yatra tattathA, tathA alpAni haritAnidUrvApravAlAdIni yatra tattathA, tathA'lpAvazyAya-adhastanoparitanAvazyAyavipaddharjite, tathA'lpodake- bhaumAntarikSodakarahite, aSTamAdhyayanaM vimokSam, tathottiGgapanakodakamRttikAmadhaMTasantAnarahite, tatrottiGgaH- pipIlikAsantAnaka: panako- bhUmyAdAvullivizeSa udakamRttikA SaSThoddezakaH acirApkAyArlIkRtA mRttikA markaTasantAnako- lUtAtantujAlam, tadevambhUte mahAsthaNDile tRNAni saMstaret, kiM kRtvA? sUtram 219 ekatvabhAvanA tat sthaNDilaM cakSuSA pratyupekSya 2, vIpsayA bhRzabhAvamAha, evaM rajoharaNAdinA pramRjya 2, atrApi vIpsayA bhRzArthatA sUcitA, saMstIrya ca tRNAnyuccAraprasravaNabhUmiM ca pratyupekSya pUrvAbhimukhasaMstArakagataH karatalalalATasparzidhRtarajoharaNa: kRtasiddhanamaskAra AvartitapazcanamaskAro'trApi samaye apizabdAdanyatra vA samaye itvara miti pAdapopagamanApekSayA niyatadezapracArAbhyupagamAdiGgitamaraNamucyate, na tu punaritvaraM sAkAraM pratyAkhyAnam, sAkArapratyAkhyAnasyAnyasminnapi kAle jinakalpikAderasambhavAt, kiM punaryAvatkathikabhaktapratyAkhyAnAvasara iti, itvaraM hi rogAturaH zrAvako vidhatte, tadyathA-8 yadyahamasmAdrogAt paJcaSairahAbhirmuktaH syAM tato bhokSye, nAnyathetyAdi, tadevamitvaraM-iGgitamaraNaM dhRtisaMhananAdibalopetaH svakRtatvagvartanAdikriyo yAvajjIvaM caturvidhAhAraniyamaM kuryAditi, uktaM ca paccakkhai AhAraM cauvihaM Niyamao gurusamIve / iMgiyadesaMmi tahA ciTThapi hu niyamao kuNai // 1 // uvvattai pariattai kAigamAI'vi appaNA kuNai / savvamiha appaNaccia Na annajogeNa dhitiblio||2|| tacceGgitamaraNaM kimbhUtaM kimbhUtazca pratipadyata ityAha- tad iGgitamaraNaM sadbhayo hitaM satyam, 0pratyAkhyAti AhAraM caturvidha niyamAd gurusamIpe / iGgitadeze tathA ceSTAmapi niyamataH karoti // 1 // udvartate parivartate kAyikyAdyapi AtmanA karoti / sarvamihAtmanaiva nAnyayogena dhRtibalikaH // 2 // // 424 //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 495 // ekatvabhAvanA sugatigamanAvisaMvAdanAtsarvajJopadezAcca satyaM- tathyam, tathA svato'pi satyaM vadituM zIlamasyeti satyavAdI, yAvajjIvaM zrutaskandhaH1 yathoktAnuSThAnAdyathA''ropitapratijJAbhAranirvahaNAdityarthaH, tathA ojaH rAgadveSarahitaH, tathA tIrNaH saMsArasAgaram, bhAvini aSTamAdhyayanaM vimokSam, bhUtavadupacArAttIrNavattIrNa ityarthaH, tathA chinnA apanItA kathaM kathamapi yA kathA rAgakathAdikA vikathArUpA yena sa chinna SaSThoddezakaH kathaMkathaH, yadivA kathamahamiti maraNapratijJAM nirvahiSye ityevaMrUpA yA kathA sA chinnA yena sa chinnakathaMkathaH, duSkarAnuSThAna- sUtram 219 vidhAyI hi kathaMkathIbhavati, sa tu punarmahApuruSatayA na vyAkulatAmiyAditi, tathA A-samantAdatIva itA jJAtA paricchinnA jIvAdayo'rthA yena so'yamAtItArthaH AdattArtho vA, yadivA'tItA:-sAmastyenAtikrAntA: arthAH-prayojanAni yasya sa tathA, uparatavyApAra ityarthaH, tathA AsamantAdatIva ito- gato'nAdyanante saMsAre AtIta: na AtIta: anAtIta: anAdatto vA saMsAro yena sa tathA, saMsArArNavapAragAmItyarthaH, sa evambhUta iGgitamaraNaM pratipadya vidhinA tyaktvA projjhya svayameva bhidyate iti bhiduraM- pratikSaNavizarAruM kArya karmavazAhItamaudArikaM zarIraM tyaktvA, tathA saMvidhUya parISahopasargAn pramathya viruupruupaan| nAnAprakArAn sor3hA asmin sarvajJapraNIta Agame visrambhaNatayA vizvAsAspade taduktArthAvisaMvAdAdhyavasAyena bhairavaMbhayAnakamanuSThAnaM klIbairduradhyavasamiGgitamaraNAkhyamanucIrNavAn- anuSThitavAniti, tacca tena yadyapi rogAturatayA vyadhAyi / tathApi tatkAlaparyAyAgatatulyaphalamiti darzayitumAha- tatrApi rogapIDA''hiteGgitamaraNAbhyupagame'pi, na kevalaM kAlaparyAyeNetyapizabdArthaH, tasya kAlajJasya bhikSorasAveva kAlaparyAyaH, karmakSayasyobhayatra samAnatvAditi, Aha ca-sevika 8 // 495 // tattha viyaMtikArae ityAdi pUrvavadgatArtham, // 219 // SaSThoddezakaH smaaptH||
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 496 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, saptamoddezaka: | sUtram 220 pratimAsvarUpaH pAdapopagamanaM ||assttmaadhyyne sptmoddeshkH|| uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake ekatvabhAvanAbhAvitasya dhRtisaMhananAdyupetasyeGgitamaraNamabhihitam, iha tu saivaikatvabhAvanA pratimAbhirniSpadyata itikRtvA'tastAH pratipAdyante, tathA viziSTatarasaMhananopetazca pAdapopagamanamapi vidadhyAdityetaccetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM je bhikkhU acele parivusie tassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-cAemi ahaM taNaphAsaM ahiyAsittae sIyaphAsaM ahiyAsittae teuphAsaM ahiyAsittae daMsamasagaphAsaM ahiyAsittae egayare annatare virUvarUve phAse ahiyAsittae, hiripaDicchAyaNaM ca'haM no saMcAemi ahiAsittae, evaM se kapper3a kaDibaMdhaNaM dhaaritte| sUtram 220 // yo bhikSuH pratimApratipanno'bhigrahavizeSAdacelo-digvAsA: paryuSita: saMyame vyavasthito NaM iti vAkyAlaGkAre tasya bhikSoH eva miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA- zaknomyahaM tRNasparzamapi soDhuM dhRtisaMhananAdyupetasya vairAgyabhAvanAbhAvitAnta:karaNasyAgamena pratyakSIkRtanArakatiryagvedanA'nubhavasya na me tRNasparzo mahati phalavizeSe'bhyudyatasya kiJcit pratibhAsate, tathA zItoSNadaMzamazakasparzamadhisoDhumiti, tathA ekatarAn anyatarAMzcAnukUlapratyanIkAn virUparUpAn sparzAn duHkhavizeSAnadhyAsayituM-sodumiti, kiM tvahaM hrI- lajjA tayA guhyapradezasya pracchAdanaM hrIpracchAdanam, taccAhaM tyaktuM na zaknomi, etacca prakRtilajjAlukatayA sAdhanavikRtarUpatayA vA syAt, evamebhiH kAraNaiH se tasya kalpate yujyate kaTibandhanaM colapaTTakaM kartum, sa ca vistareNa caturaGgalAdhiko hasto dairyeNa kaTipramANa iti gaNanApramANenaikaH, yadi punaretAni kAraNAni na syuH tato'cela eva parAkrameta, acelatayA zItAdisparza samyagadhisaheteti // 220 // etatpratipAdayitumAha // 496 //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 497 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, saptamoddezaka: sUtram 221-222 pratimAsvarUpa: pAdapopagamanaM aduvA tattha parakkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusanti sIyaphAsA phusanti teuphAsA phusanti daMsamasagaphAsA phusanti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei, acele lAghaviyaM AgamamANe jAva smbhijaanniyaa| sUtram 221 // sa eva kAraNasadbhAve sati vastraM bibhRyAdathavA naivAsau jihveti, tato'cela eva parAkrameta, taMca tatra saMyame'celaM parAkramamANaM. bhUyaH- punastRNasparzAH spRzanti- upatApayanti, tathA zItoSNadaMzamazakasparzAH spRzantIti, tathaikatarAnanyatarAMzca virUparUpAn sparzAnudIrNAnadhisahate asAvacelo'celalAghavamAgamayannityAdi gatArthaM yAvat sammattameva samabhijANiya tti // 221 / / kiM capratimApratipanna eva viziSTamabhigrahaM gRhNIyAt, tadyathA-ahamanyeSAM pratimApratipannAnAmeva kiJciddAsyAmi, tebhyo vA grahISyAmItyevamAkAraM caturbhaGgikayA'bhigrahavizeSamAha jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai- ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaTTa dalaissAmi AhaDaMca sAinjissAmi 1 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaTTa dalaissAmi AhaDaM ca no sAissAmi 2 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- ahaM cakhalu asaNaM vA 4 ATha no dalaissAmi AhaDaMca sAinjissAmi 3 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavaiahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Ahaha no dalaissAmi AhaDaM ca no sAijjissAmi 4, ahaM ca khalu teNa ahAiritteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA 4 abhikaMkha sAhammiyassa kujA veyAvaDiyaM karaNAe, ahaM vAvi teNa ahAiritteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA pANeNa vA 4 abhikaMkha sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijjissAmilAghaviyaM AgamamANe jAvasammattameva smbhijaanniyaa|suutrm 222 // (r)sa evaM (mu0)| // 497
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 498 / / etacca pUrvaM vyAkhyAtameva, kevalamiha saMskRtenocyate- yasya bhikSorevaM bhavati-vakSyamANam, tadyathA- ahaM ca khalvanyebhyo- zrutaskandhaH1 bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmItyeko bhaGgakaH 1, tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA- ahaM ca aSTamamadhyayanaM vimokSam, khalvanyebhyo'zanAdikamAhRtya dAsyAmyaparAhRtaM ca no svAdayiSyAmIti dvitIya: 2 tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA- ahaM saptamoddezaka: ca khalvanyebhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmIti tRtIyaH 3 tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA- ahaM sUtram 221-222 ca khalvanyebhyo bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca no svAdayiSyAmIti caturthaH 4 / ityevaM caturNAmabhigrahANA- pratimAsvarUpa: manyataramabhigrahaM gRhNIyAt, athavA eteSAmevAdyAnAM trayANAM bhaGgAnAmekapadenaiva kazcidabhigrahaM gRhNIyAditi darzayitumAha- pAdapopagamanaM yasya bhikSorevaMbhUto'bhigrahavizeSo bhavati, tadyathA- ahaM ca khalu tena yathA'tiriktena- AtmaparibhogAdhikena yathaiSaNIyena / iyatteSAM pratimApratinnAnAmeSaNIyamuktam, tadyathA-paJcasuprAbhRtikAsu agrahaH dvayorabhigrahastathA yathAparigRhItenAtmArtha svIkRtenA-8 zanAdinA nirjarAmabhikAya sAdharmikasya vaiyAvRtyaM kuryAm, yadyapi te pratimApratipannatvAdekatra na bhuJjate tathApyekAbhigrahApAditAnuSThAnatvAtsAmbhogikA bhaNyante, atastasya samanojJasya karaNAya upakaraNArthaM vaiyAvRtyaM kuryAmityevaMbhUtamabhigraha kazcidgRhNAti / tathA'paraM darzayitumAha- vAzabdaH pUrvasmAtpakSAntaramAha- apizabdaH punaH zabdArthe ahaM vA punastena yathAtiriktena / yathaiSaNIyena yathAparigRhItenAzanena 4 nirjarAmabhikAGgya sAdharmikai: kriyamANaM vaiyAvRttyaM svAdayiSyAmi- abhilaSiSyAmi, yo vA'nyaH sAdharmiko'nyasya karoti taM cAnumodayiSyAmi- yathA suSTu bhavatA kRtamevaMbhUtayA vAcA, tathA kAyena ca prasanna // 498 // dRSTimukhena tathA manasA ceti, kimityevaM karoti?- lAghavikamityAdi gatArtham // 222 // tadevamanyatarAbhigrahavA bhikssurcelH| sacelo vA zarIrapIDAyAM satyAmasatyAM vA AyuHzeSatAmavagamyodyatamaraNaM vidadhyAditi darzayitumAha
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 499 // aSTamoddezaka: sUtram 223 pratimAsvarUpa: pAdapopagamanaM jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi khalu ahaM imammi samae imaM sarIragaM aNupuvveNaM parivahittae, se aNupuvveNaM AhAraM saMvaTTijjA 2 kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinibuDacce aNupavisittA gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANiM vA taNAI jAijA jAva santharijA, itthavi samae kAyaM ca jogaM ca IriyaM ca paccakkhAijA, taM saccaM saccAvAI oe tinne chinnakahakahe AiyaDhe aNAIe ciccANaM bheuraMkAyaM saMvihuNiya virUvarUve parIsahovasagge assiM vissaMbhaNAe bheravamaNucinne tatthavi tassa kAlapariyAe, sevi tattha viantikArae, icceyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM // sUtram 223 // tibemi // 8-7 // Namiti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSorevaMbhUto- vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA- glAyAmi khalvahamityAdi yAvattRNAni saMstaret, saMstIrya ca tRNAni yadaparaM kuryAttadAha- atrApi samaye- avasare na kevalamanyatrAnujJApya saMstArakamAruhya siddhasamakSa svata eva paJcamahAvratAropaNaM karoti, tatazcaturvidhamapyAhAraM pratyAcaSTe, tataH pAdapopagamanAya kAyaM ca-zarIraM pratyAcakSIta, tadyogaM ca-AkuJcanaprasAraNonmeSanimeSAdikam, tatheraNamIryA tAM ca sUkSmAM kAyavAggatAM manogatAM vA'prazastAM pratyAcakSIta, tacca satyaM satyavAdItyAdyanantaroddezakavanneyam / / 223 // // saptamoddezakaH samApta: 8-7 // aSTamoddezakaH 8 // 499 // ||assttmaadhyyne assttmoddeshkH|| uktaH saptamoddezakaH, sAmpratamaSTama Arabhyate, asya cAyamabhisambandha:- ihAnantaroddezakeSu rogAdisambhave kAlaparyAyAgataM parijeGgitamaraNapAdapopagamanavidhAnamuktam, iha tu tadevAnupUrvIvihAriNAM kAlaparyAyAgatamucyate ityanena sambandhenAyAtasyA
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 500 // syoddezakasyAdisUtramucyate zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM ___ anuSTup / aNupuvveNa vimohAI, jAI dhIrA samAsajja / vasumanto maimanto, savvaM naccA aNelisaM ||suugaa017 // duvihaMpi vimokSam, viittA NaM, buddhA dhammassa paargaa| aNupuvvIi saGkhAe, aarmbhaao(y)tiuttttii||suu0 gaa018||ksaae payaNU kiccA, appAhAre 8 aSTamoddezakaH titikkhe| aha bhikkhUgilAijA, AhArasseva antiyN||suu0gaa0 19||jiiviyN nAbhikaGkhijjA, maraNaM novi ptthe| duhao'vina sUtram (anuSTupa) 17-20 sajijA, jIvie mrnnethaa|| suugaa020|| AnupUrvA__AnupUrvI- kramaH, tadyathA- pravrajyAzikSAsUtrArthagrahaNapariniSThitasyaikAkivihAritvamityAdi, yadivA AnupUrvI-saMlekhanA- vihArAdiH kramazcatvAri vikRSTAnItyAdi tayA AnupUrvyA yAnyabhihitAni kAni punastAni?- vimohAni vigato moho yeSu yeSAM vA yebhyo vA tAni tathA- bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni yAnyevaMbhUtAni yathAkramamAyAtAni dhIrA:-akSobhyA: samAsAdyaprApya vasu- dravyaM saMyamastadvanto vasumantaH, tathA mananaM mati:- heyopAdeyahAnopAdAnAdhyavasAyastadvanto matimantaH, tathA sarvaM kRtyamakRtyaM ca jJAtvA yadyasya vA bhaktaparijJAnAdikaM maraNavidhAnamucitaM dhRtisaMhananAdyapekSayA'nanyasadRzaM-advitIyam, sarva jJAtvA samAdhimanupAlayediti // 17 // kiM ca- dve vidhe prakArAvasyeti dvividhaM tapo bAhyamabhyantaraM ca, tadviditvA- Asevya yadivA mokSAdhikAre vimoktavyaM dvividham, tadapi bAhyaM zarIropakaraNAdi AntaraM rAgAdi, taddheyatayA viditvA tyaktvetyarthaH, heyaparityAgaphalatvAt jJAnasya, Na miti vAkyAlaGkAre, ke viditvA?- buddhA avagatatattvA dharmasya- zrutacAritrAkhyasya pAragA:-samyagvettAraH, te buddhA dharmasvarUpavedina: AnupUrvyApravrajyAdikrameNa saMyamamanupAlya mama jIvata: kazcidguNo nAstItyataH zarIramokSAvasaraH prAptastathA kasmai maraNAyAlamahamityevaM saMkhyAya jJAtvA, ArambhaNamArambhaH-zarIradhAraNAyAnnapAnAdyanveSaNA // 500 //
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 501 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayanaM vimokSam, aSTamoddezaka: sUtram 21-24 AnupUrvAvihArAdiH tmakastasmAt truTyati-apagacchatItyarthaH, subbyatyayena paJcamyarthe caturthI, pAThAntaraM vA kammuNAo tiuTTaI karmASTabhedaM tasmAt truTayiSyatIti truTyati vartamAnasAmIpye vartamAnavadve (pA0 3-3-131)tyanena bhaviSyatkAlasya vartamAnatA // 18 // sa cAbhyudyatamaraNAya saMlekhanAM kurvan pradhAnabhUtAM bhAvasaMlekhanAM kuryAdityetaddarzayitumAha- kaSa:- saMsArastasyAyAH kaSAyA:krodhAdayazcatvArastAn pratanUn kRtvA tato yatkiJcanAznIyAt, tadapi na prakAmamiti darzayati- alpAhAra: stokAzI SaSThASTamAdi saMlekhanAkramAyAtaM tapaH kurvan yatrApi pArayettatrApyalpamityarthaH, alpAhAratayA ca krodhodbhava syAdatastadupazamo vidheya iti darzayati- titikSate-asadRzajanAdapi durbhASitAdi kSamate, rogAtarbevAsamyaksahata iti, tathA ca saMlekhanAMkurkhannAhArasyAlpatayA athe tyAnantarye bhikSuH mumukSuH glAyet AhAreNa vinA glAnatAM vrajet, kSaNe kSaNe mUrcchannAhArasyaivAntikaMparyavasAnaM vrajediti, catvAri vikRSTAnItyAdi saMlekhanAkramaM vihAyAnazananaM vidadhyAdityarthaH, yadivA glAnatAmupagataH sannAhArasyAntikaM- samIpaM na vrajet, tathAhi- AhArayAmi tAvatkaticiddinAni punaH saMlekhanAzeSaM vidhAsye'hamityevaM nAhArAntikamiyAditi // 19 // kiMca-tatra saMlekhanAyAM vyavasthitaH sarvadA vA sAdhurjIvitaM-prANadhAraNalakSaNaM nAbhikAGket, nApi kSudvedanAparISahamanadhisahamAno maraNaM prArthayed ubhayato'pi jIvite maraNe vA na saGgaM vidadhyAt jIvite maraNe tthaa||20|| kiM bhUtastarhi syAdityAha majjhattho nijarApehI, smaahimnnupaale| anto bahiM viUssinja, ajjhatthaM suddhmese|suu0gaa021||jN kiMcuvakamaMjANe, aauukhemssmppnno| tasseva antaraddhAe, khippaM sikkhinna pnnddie||suugaa0 22||gaame vA aduvA raNe, thaMDilaM pddilehiyaa| appapANaM tu vinAya, taNAI saMthare muNI / / sU0gA0 23 / / aNAhAro tuyaTTijjA, puTTho tattha'hiyAsae / nAivelaM uvacare mANussehi // 501 //
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 502 // zrutaskandha:1 aSTamamadhyayana vimokSam, aSTamoddezaka: sUtram (anuSTup) 21-24 AnupUrvAvihArAdiH viputttthvN||suu0gaa024|| rAgadveSayormadhye tiSThatIti madhyasthaH, yadivA jIvitamaraNayornirAkAGkatayA madhyastho nirjarAmapekSituMzIlamasyeti nirjarApekSI, sa evaMbhUtaH samAdhi- maraNasamAdhimanupAlayet- jIvitamaraNAzaMsArahita: kAlaparyAyeNa yanmaraNamApadyate tat samAdhistho'nupAlayediti bhAvaH / antaH kaSAyAn bahirapi zarIropakaraNAdikaM vyutsRjyAtmanyadhyadhyAtma- anta:karaNaM tacchuddhaM sakaladvandvoparamAdvistrotasikArahitamanveSayet- prArthayediti // 21 // kiM ca-upakramaNamupakramaH- upAyastaM yaM kaJcana jAnIta, kasyopakramaH? - Ayu:kSemasya AyuSaH kSemaM- samyakpAlanaM tasya, kasya sambandhi tadAyuH?- AtmanaH, etaduktaM bhavatiAtmAyuSo yaM kSemapratipAlanopAyaM jAnIta taM kSiprameva zikSet- vyApArayet paNDito- buddhimAn, tasyaiva saMlekhanAkAlasya antaraddhAe tti antarakAle'rddhasaMlikhita eva dehe dehI yadi kazcit vAtAdikSobhAt AtaGka AzujIvitApahArI syAt tata: samAdhimaraNamabhikAsan tadupazamopAyameSaNIyavidhinA'bhyaGgAdikaM vidadhyAt, punarapi saMlikhet, yadivA''tmana: Ayu:kSemasya-jIvitasya yatkimapyupakramaNaM-AyuH pudgalAnAM saMvarttanaM samupasthitaM tajjAnIta, tatastasyaiva saMlekhanAkAlasya madhye'vyAkulitamati: kSiprameva bhaktaparijJAnAdikaM zikSeta- Aseveta paNDito-buddhimAniti ||22||sNlekhnaashuddhkaayshcmrnnkaalN samupasthitaM jJAtvA kiM kuryAdityAha- grAma:- pratIto, grAmazabdena cAtra pratizraya upalakSitaH, pratizraya eva sthaNDilaMsaMstArakabhuvaMpratyupekSya, tathA araNye vetyanena copAzrayAhirityetadupalakSitam, udyAne giriguhAyAmaraNye vA sthaNDilaM pratyupekSya vijJAya cAlpaprANaM- prANirahitam, grAmAdiyAcitAni prAsukAni darbhAdimayAni tRNAni saMstaret muniH yathocitakAlasya vetteti // 23 // saMstIrya ca tRNAni yatkuryAttadAha- na vidyate AhAro'syetyanAhAraH tatra yathAzakti yathAsamAdhAnaM ca trividhaM
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 503 // catuvidhavA caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAyAropitapaJcamahAvrata: kSAnta:-kSAmitasamastaprANigaNa: samasukhaduHkhaH A(a)rjitapuNya zrutaskandha:1 prAgbhAratayA maraNAdabibhyat saMstArake tvagvarttanaM kuryAt, tatra ca spRSTaH parISahopasargastyaktadehatayA samyaktAnadhyAsayed-adhisaheta, aSTamamadhyayana vimokSam, tatra mAnuSyairanukUlapratikUlaiH parISahopasargaH spRSTo- vyApto nAtivelamupacaret- na maryAdollaGghanaM kuryAt, putrakalatrAdi-8 aSTamoddezakaH sambandhAnArtadhyAnavazago bhUyAt, pratikUlairvA parISahopasagairna krodhanidhanaH syAditi // 24 // etadeva darzayitumAha sUtram (anuSTup) saMsappagA ya je pANA, je ya uddamahecarA / bhuJjanti maMsasoNiyaM, na chaNe na pamajjae / sUgA0 25 // pANA dehaM vihiMsanti, 25-28 ThANAo navi ubbhame / AsavehiM vivittehiM, tippamANo'hiyAsae / sU0gA0 26 // ganthehiM vivittehiM, AukAlassa paare| AnupUrvA vihArAdiH paggahiyataragaMceyaM, daviyassa viyaanno||suugaa027 / / ayaM se avare dhamme, nAyaputteNa saahie| AyavakhaM paDIyAraM, vijahijjA tihA tihaa||suu0 gaa028|| saMsarpantIti saMsarpakA:-pipIlikAkroSTrAdayo ye prANA:-prANino ye corddhacarA- gRdhrAdayo ye cAdhazvarA: bilavAsitvAtsarpAdayasta evaMbhUtA nAnAprakArAH bhuJjante abhyavaharanti mAMsaM siMhavyAghrAdayastathA zoNitaM mazakAdayastAMzca prANina AhArArthina: samAgatAnavantisukumAravaddhastAdibhirna kSaNuyAt- na hanyAt na ca bhakSyamANaM zarIrAvayavaM rajoharaNAdinA pramArjayediti // 25 ||kiNc- prANA:- prANino dehamama (vi)hiMsanti, na tu punarjJAnadarzanacAritrANItyatastyaktadehAzinastAnantarAyabhayAna niSedhayet, tasmAcca sthAnAnnApyudbhamet- nAnyatra yAyAt, kiMbhUtaH san?- Azravai:- prANAtipAtAdibhirviSayakaSAyAdibhirvA viviktaiH // 503 // pRthagbhUtairavidyamAnaiHzubhAdhyavasAyI tairbhakSyamANo'pyamRtAdinA tRpyamANa iva samyaktatkRtAM vedanAM taistapyamAno vA'dhyAsayed (r) Avarjita (mu0)|
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 504 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, aSTamoddezakaH sUtram (anuSTupa) |29-32 AnupUrvAvihArAdiH adhisaheta // 26 // kiM ca-granthaiH sabAhyAbhyantaraiH zarIrarAgAdibhiH viviktaiH tyaktaiH sadbhirgranthairvA-aGgAnaGgapraviSTairAtmAnaM bhAvayan dharmazukladhyAnAnyataropetaH AyuHkAlasya mRtyukAlasya pAraga: pAragAmI syAt-yAvadantyA ucchAsanizvAsAstAvattadvidadhyAd, etanmaraNavidhAnakArI ca siddhiM triviSTapaM vA prApnuyAditi gataM bhktprijnyaamrnnm| sAmpratamiGgitamaraNaM zlokA dinocyate-tadyathA- pragRhItatarakaM cedaM prakarSaNa gRhItataraM pragRhItataraM tadeva pragRhItatarakam, ida miti vakSyamANamiGgitamaraNam, etaddhi bhaktapratyAkhyAnAtsakAzAnniyamena caturvidhAhArapratyAkhyAnAdiGgitapradezasaMstArakamAtravihArAbhyupagamAcca viziSTataradhRtisaMhananAdyupetena prakarSaNa gRhyata iti, kasyaitadbhavati?- dravyaM-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikastasya vijAnato gItArthasya jaghanyato'pi navapUrvavizAradasya bhavati, nAnyasyeti, anApIGgitamaraNe yatsaMlekhanAtRNasaMstArAdikamabhihitaM tatsarvaM vAcyam // 27 // ayamaparo vidhirityAha-ayaM sa iti so'yaM aparaH anyo bhaktapratyAkhyAnAdbhinna iGgitamaraNasyadharmo vizeSojJAtaputreNa vIravarddhamAnasvAminA suSThAhita:- upalabdhaHsvAhitaH, asya cAnantaraM vakSyamANatvAtpratyakSAsannavAcinedamA'bhidhAnam, anApIGgitamaraNe pravrajyAdiko vidhiH saMlekhanA ca pUrvavaSTivyA, tathopakaraNAdikaM hitvA sthaNDilaM pratyupekSyAlocitapratikrAntaH paJcamahAvratArUDhazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya saMstArake tiSThati, ayamatra vizeSa:AtmavarjaM praticAra-aGgavyApAraM vizeSeNa jahyAt- tyajet trividhatrividhene ti manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhiH svavyApAravyatirekeNa parityajet, svayameva codvarttanaparivartanaM kAyikAyogAdikaM vidhatte // 28 // sarvathA prANisaMrakSaNaM paunaH punyena vidheyamiti darzayatimAha - hariesuna nivajijjA, thaNDilaM muNiyA se| viosijja aNAhAro, puTTho ttth'hiyaase|suu0gaa029|| indiehiM gilAyanto, // 504 //
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 505 // samiyaM Ahare munnii| tahAvi se agarihe, acale jesmaahie|suugaa030||abhikkme paDikkame, saGkacae psaare| kAyasAhAraNa- zrutaskandhaH1 TThAe, itthaM vAvi aceynno|suugaa031||prikkme parikilante, aduvA ciTTe ahaaye| ThANeNa parikilante, nisIijAya aMtaso aSTamamadhyayanaM vimokSam, ||suugaa032|| aSTamoddezakaH * haritAni- dUrvAGkarAdIni teSu na zayIta sthaNDilaM matvA zayIta tathA sabAhyAbhyantaramupadhiM vyutsRjya- tyaktvA'nAhAraH san sUtram (anuSTup) spRSTaH parISahopasargaH tatra tasmin saMstArake vyavasthitaH san sarvamadhyAsayed- adhisaheta // 29 // kiM ca-sa hyanAhAratayA / 29-32 munirlAyamAna indriyaiH zamino bhAva: zamitA-samatA tAM sAmyaM vA AtmanyAhared-vyavasthApayet nArtadhyAnopagato bhUyAditi, AnupUrvA vihArAdiH yathAsamAdhAnamAste, tadyathA- saGkocanirviNNo hastAdikaM prasArayet tenApi nirviNNa upavizet yatheGgitadeze saJcaredvA, tathApyasau svakRtaceSTatvAdagI eva, kiMbhUta iti darzayati- acalo yaH samAhitaH, yadyapyasAviGgitapradeze svataH zarIramAtreNa calati tathApyabhyudyatamaraNAnna calatItyacala: samyagAhitaM- vyavasthApitaM dharmadhyAne zukladhyAne vA mano yena sa samAhitaH, bhAvAcalitazcegitapradeze camaNAdikamapi kuryaaditi||30|| etadarzayitumAha-prajJApakApekSayA'bhimukhaMkramaNamabhikramaNam, saMstArakAdgamanamityarthaH, tathA pratIpaM- pazcAdabhimukhaMkramaNaM pratikramaNamAgamanamityarthaH, niyatadeze gamanAgamane kuryAditiyAvat, tathA niSpanno niSaNNo vA yathAsamAdhAnaM bhujAdikaM saGkocayetprasArayedvA, kimarthametaditi ceddarzayati- kAyasya- zarIrasya prakRtipelavasya sAdhAraNArtham, kAyasAdhAraNAcca tatpIDAkRtAyuSkopakramaparihAreNa svAyuHsthitikSayAnmaraNaM yathA syAt, na punasteSAM mahAsattvatayA zarIrapIDotthApitazcittasyAnyathAbhAvaH syAditi bhAvaH, nanu ca niruddhasamastakAyaceSTasya zuSkakASThavadacetanatayA patitasya pracuratarapuNyaprAgbhAro'bhihita iti, nAyaM niyamaH, suvizuddhAdhyavasAyatayA yathAzaktyAropitabhAra
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 506 // nirvAhiNastattulya eva karmakSayaH, atrApyasau vAzabdAttatra vA pAdapopagamane'cetanavatsakriyo'pi niSkriya eva, yadivA atrApi zrutaskandhaH 1 iGgitamaraNe'cetanavacchuSkakASThavatsarvakriyArahito yathA pAdapopagamane tathA sati sAmarthya tiSThed // 31 // etatsAmarthyAbhAve aSTamamadhyayana vimokSam, caitatkuryAdityAha- yadi niSaNNasyAniSaNNasya vA gAtrabhaGgaH syAt, tataH parikrAmet- caGka:myAdyathAniyamite deze'kuTilayA / aSTamoddezakaH gatyA gatAgatAni kuryAt, tenApi zrAntaH san athavopaviSTastiSThet, yathAyato yathApraNihitagAtra iti, yadA punaH sthAnenApi sUtram (anuSTupa) pariklamamiyAt tadyathA- niSaNNo vA paryaGkeNa vA arddhaparyaGkeNa votkuTukAsano vA paritAmyati tadA niSaNNaH syAt, 33-36 tatrApyuttAnako vA pArzvazAyI vA daNDAyato vA lagaNDazAyI vA yathA samAdhAnamavatiSThet // 32 // kiMca AnupUrvA vihArAdiH AsINe'NelisaM maraNaM, indiyANi smiire| kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAure se||suugaa0 33||jo vajaM samuppajje,na tattha avalambae / tau ukkase appANaM, phAse tattha'hiyAsae / sUgA0 34 / / ayaM cAyayatare siyA, jo evmnnupaale| satvagAyanirohe'vi, ThANAo navi ubbhme|suugaa0 35 // ayaM se uttame dhamme, puvaTThANassa pgghe| aciraM paDilehittA, vihare ciTTha maahnne||suu0gaa036|| AsIna: AzritaH kiM tat?- maraNam, kiMbhUtaM?- anIdRzaM ananyasadRzamitarajanaduradhyavaseyam, tathAbhUtazca kiM kuryAditi darzayati- indriyANISTAniSTasvaviSayebhyaH sakAzAdrAgadveSAkaraNatayA samyagIrayet- prerayediti, kolAghuNakITakAsteSAmAvAsa: kolAvAsastamantaghuNakSatamuddehikAnicitaM vA samAsAdya labdhvA tasmAdyadvitathaM- AgantukatadutthajanturahitamavaSTambhanAya prAdureSayet- prakaTaM pratyupekSaNayogyamazuSiramanveSayet // 33 // iGgitamaraNe codanAmabhidhAya yanniSedhyaM tadarzayitumAha- yato yasmAdanuSThAnAdavaSTambhanAdervajravadvajra-gurutvAtkarma avayaM vA-pApaM vA tatsamutpadyeta prAduSpyAt, na tatra ghuNakSatakASThAdAva // 506 //
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 507 // valambeta-nAvaSTambhanAdikAM kriyAM kuryAt, tathA tataH tasmAdutkSepaNApakSepaNAdeH kAyayogAdduSpraNihitavAgyogAdAta- zrutaskandhaH1 dhyAnAdimanoyogAccAvadyasamutpattihetorAtmAnamutkarSed-utkrAmayet, pApopAdAnAdAtmAnaM nivartayeditiyAvat, tatra ca aSTamamadhyayanaM vimokSam, dhRtisaMhananAdyupeto'pratikarmazarIraHpravardhamAnazubhAdhyavasAyakaNDako'pUrvApUrvapariNAmArohI sarvajJapraNItAgamAnusAreNa padArtha- aSTamoddezakaH svarUpanirUpaNAhitamati: anyadidaM zarIraM tyAjyamityevaMkRtAdhyavasAyaH sarvAn sparzAn duHkhavizeSAnanukUlapratikUlopasarga- sUtram (anuSTup) parISahApAditAn tathA vAtapittazleSmadvandvetaraprodbhUtAn karmakSayAyodyatomayaivaitadavadyaM kRtaM soDhavyaMcetyetadadhyavasAyI adhyAsayed 33-36 adhisaheta, yato yanmayA tyaktaM zarIrakamete tadevopadravanti na punaryajighRkSitaM dharmacaraNamityAkalayya sarvapIDAsahiSNurbhave- AnupUrvA vihArAdiH diti // 34 // gata iGgitamaraNAdhikAraH, sAmprataM pAdapopagamanamAzrityAha anantaramabhidhAsyamAnatvAdyo'yaM pratyakSo maraNavidhiH, sa cA''yatataro, na kevalaM bhaktaparijJAyA iGgitamaraNavidhirAyatataraH ayaM ca tasmAdAyatatara iti cazabdArthaH, Ayatatara ityAGabhividhau sAmastyena yata Ayata:, ayamanayoratizayenAyata Ayatatara: yadivA'yamanayoratizayenAtto- gRhIta AttataraH, yatnenAdhyavasita ityarthaH, tadevamayaM pAdapopagamanamaraNavidhirAttataro dRDhatara: syAdbhavet, atrApi yadiGgitamaraNe pravrajyA-2 saMlekhanAdikamuktaM tatsarvaM draSTavyamiti, yadyasAvAyatatarastataH kimiti darzayati yo bhikSuH evaM uktavidhinainaM pAdapopagamanavidhimanupAlayet sarvagAtranirodhe'pi uttapyamAnakAyo'pi mUrcchannapi maraNasamuddhAtagato vA bhakSyamANamAMsazoNito'pi kroSTagRddhapipIlikAdibhirmahAsattvatayA''zaMsitamahAphalavizeSa: saMstasmAtsthAnAt- pradezAt dravyato bhAvato'pi shubhaa-||50|| dhyavasAyasthAnAnna vyuddhamet- na sthAnAntaraM yAyAt // 35 // kiM ca- aya mityanta:karaNaniSpannatvAtpratyakSaH uttamaH pradhAno 0 zarIrakametadevopadravanti na punarjighRkSitaM dharmAcaraNa (mu0)|
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 508 // maraNavidhiH sarvottaratvAddharmo-vizeSaH pAdapopagamanarUpo maraNavizeSa iti, uttamatve kAraNaM darzayati- pUrvasthAnasya pragraha zrutaskandhaH1 iti paJcamyarthe SaSThI pUrvasthAnAdbhaktaparijJeGgitamaraNarUpAtprakarSeNa graho'tra pAdapopagamane, pragRhItatarametadityarthaH, tathAhi aSTamamadhyayanaM vimokSam, atra yadiGgitamaraNAnumataM kAyaparispandanaM tadapi niSidhyate chinnamUlapAdapavannizceSTo niSkriyo dahyamAnazchidyamAnovA viSama- aSTamoddezakaH patitovA tathaivAstena tasmAtsthAnAccalati, cilAtaputravat, etadeva darzayati-aciraM sthAnam, taccasthaNDilaM tatpUrvavidhinA sUtram (anuSTupa) pratyupekSya tasmin pratyupekSite sthaNDile viharediti,atra pAdapopagamanAdhikArAdviharaNaM tadvidhipAlanamuktam, tacca sthAnAtsthAnA 37-40 ntarAsaMkramaNam, etadeva darzayati- tiSThet sarvagAtranirodhe'pi sthAnAntarAsaGkamaNaM kuryAdityarthaH, ko'sau ?- mAhaNe tti| AnupUrvA vihArAdiH sAdhuH, sa hi niSaNNo niSaNNa Urdhvasthito vA niSpratikarmA yadyathAnikSiptamaGgamacetana iva na cAlayeditiyAvat // 36 // etadeva prakArAntareNa darzayitumAha acittaM tusamAsajja, ThAvae tattha appgN| vosire savvaso kAyaM, na me dehe priishaa||suugaa0 37 // jAvajIvaM parIsahA, uvasaggA iti sngkhyaa| saMvuDe dehabheyAe, iya pnne'hiyaase|suu0gaa0 38||bheuresun rajjijjA, kAmesu bahutaresuvi / icchA lobhana sevijjA, dhuvvnnNspehiyaa|suu0gaa039||saasehiN nimantijA, divamAyaMna sddhe| taMpaDibujjha mAhaNe, savvaM nUmaM vihuunniyaa||suugaa0 40 // na vidyate cittamasminnityacittaM- acetanaM jIvarahitamityarthaH, tacca sthaNDilaM phalakAdi vA samAsAdya labdhvA phalake'pi samartha: kazcitkASThe vA'vaSTabhya tatrAtmAnaM sthApayet, vyavasthApya ca tyaktacaturvidhAhAro meruriva niSprakampaH kRtaalocnaadipri-||50|| karmA gurubhiranujJAto vyutsRjet, sarvaza: sarvAtmanA kAyaM deham, vyutsRSTadehasya ca yadi kecana parISahopasargAH syustato bhAvayet 0 sthAnAtsthAnAntarasaMkramaNam, etadeva ca darzayati- tiSThet sarvagAtrAnirodhe'pi, sthAnA0 (mu0)|
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimokSam, zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 509 // sUtram na me dehe parISahAH matsambandhI deha eva na bhavati, parityaktatvAt, tadabhAve kuta: parISahAH?, yadivA na mama dehe parISahAH zrutaskandha:1 aSTamamadhyayana samyakraNena sahamAnasya tatkRtapIDayodvegAbhAvAt, ata: parISahAn karmazatrujayasahAyAnitikRtvA'parISahAneva manyate // 37 // te puna: kiyantaM kAlaM soDhavyA ityAzaGkAvyudAsArthamAha- yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM tAvatparISahA upasargAzca soDhavyA | aSTamoddezakaH ityetat saGkhyAya jJAtvA tAnadhyAsayediti, yadivA na me yAvajjIvaM parISahopasargA ityetatsaGghayAya- jJAtvA'dhisaheta, yadivA (anuSTup) yAvajjIvamiti- yAvadeva jIvitaM tAvatparISahopasargajanitA pIDeti tatpunaH katipayanimeSA'vasthAyi etadavasthasya mamAtyanta |37-40 malpamevetyata etatsaGghayAya- jJAtvA saMvRto yathAnikSiptatyaktagAtro dehabhedAya zarIratyAgAyotthita itikRtvA prAjJaH AnupUrvA vihArAdiH ucitavidhAnavedI, yadyatkAyapIDAkAryupatiSThate ttttsmygdhishet||38||evNbhuutN ca sAdhumupalabhya kazcidrAjAdirbhogairupanimantrayet, tatpratividhAnArthamAha bhedanazIlA bhidurA:- zabdAdaya: kAmaguNAsteSu prabhUtatareSvapina rajyet na rAgaMyAyAt, pAThAntaraM vA kAmesu bahulesuvi icchAmadanarUpeSu kAmeSu bahuleSu-analpeSvapItyarthaH, yadyapi rAjA rAjyakanyAdAnAdinopapralobhayet tathApi tatra na gAya'miyAt, tathA icchArUpo lobha icchAlobha:- cakravartIndratvAdyabhilASAdiko nidAnavizeSastamasau / nirjarApekSI na seveta, surarddhidarzanamohito bahmadattavanidAnaM na kuryAdityarthaH, tathA cAgamaH- ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 jIviyAsaMsappayoge 3 maraNAsaMsappayoge 4 kAmabhogAsaMsappayoge 5 ityAdi, varNa: saMyamo mokSo vA sa ca sUkSmo durjeyatvAt, pAThAntaraM vA- dhuvavannami tyAdi, dhruva:- avyabhicArI sa cAsau varNazca dhruvavarNastaM saMprekSya dhruvAM vA zAzvatI / 509 // yaza:kIrtiM paryAlocya kAmecchAlobhavikSepaM kuryAditi // 39 // kiM ca- zAzvatA- yAvajIvamaparikSayAtpratidinadAnAdvAoNstaistathAbhUtairvibhavaiH kazcinnimantrayet tatpratibudhyasva yathA zarIrArthaM dhanaM mRgyate tadeva zarIramazAzvatamiti, tathA divyAM mAyAM
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 510 // zrutaskandhaH1 aSTamamadhyayana vimokSam, aSTamoddezaka: sUtram (anuSTup) AnupUrvAvihArAdiH na zraddadhIta, tadyathA- yadi kazciddevo mImAMsayA pratyanIkatayA vA bhaktyA vA'nyathA vA kautukAdinA nAnarddhidAnato nimantrayet, tAMca tatkRtAM mAyAM na zraddadhIta, tathA budhyasva yathA devamAyaiSA, anyathA kuto'yamAkasmikaH puruSo durlabhametadavyaM prabhUtataramevaMbhUte kSetre kAle bhAve ca dadyAt?, evaM dravyAdinirUpaNayA devamAyAM budhyasva iti, tathA devAGganA vA yadi divyaM rUpaM vidhAya prArthayet tAmapi budhyasveti, mAhaNe tti sAdhuH sarvaM azeSaM nUmaM ti karma mAyA vA tat tAMvA vidhUya apanIya devAdimAyAM budhyasveti kriyA // 40 // kiMca savvaDhehiM amucchie, AukAlassa paare| titikkhaM paramaM naccA, vimohannayaraM hiyaM ||suu0gaa0 41 // tibemi||uddeshH||8-8|| vimokSAdhyayanamaSTamaM smaaptm||8|| sarve ca te'rthAzca sarvArthA:- paJcaprakArA: kAmaguNAstatsampAdakA vA dravyanicayAstaisteSu vA amUrcchitaH-anadhyupapanna: Ayu:kAlasya yAvanmAnaM kAlamAyuHsaMtiSThate asau AyuHkAlastasya pAraM- AyuSkapudgalAnAM kSayo maraNaM tadgacchatIti pAragaH, yathoktavidhinA pAdapopagamanavyavasthitaH pravarddhamAnazubhAdhyavasAya: svAyu:kAlantagaH syAditi / tadevaM pAdapopagamanavidhi parisamApayyopasaMhAradvAreNa trayANAmapi maraNAnAM kAlakSetrapuruSAvasthAzrayaNAttulyakakSatAM pazcArddhana darzayati- titikSAparISahopasargApAditaduHkhavizeSasahanaM tattrayANAmapi paramaM- pradhAnamastIti jJAtvA avadhArya vimohAnyataraM hita miti vigato moho yeSu tAni vimohAni- bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni teSAmanyataratkAlakSetrAdikamAzritya tulyaphalatvAddhita abhipretArthasAdhanAdato yathAzakti trayANAmanyatarattulyabalatvAdyathAvasaraM vidheyam, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat, tulyaphalatvAdyathAvasaraM vidheyam, itiradhikAra0 (pr0)| // 510 //
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavicArAdikamanugataM vakSyamANaMca draSTavyamiti vimokSAdhyayanasyASTamoddezakaH smaaptH||41||smaaptN ca vimokSAdhyayanamaSTamamiti / / granthAgram / / 1020 // zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 511 // zrutaskandhaH 1 aSTamamadhyayana vimokSam, | aSTamoddezaka: sUtram | (anuSTup) // iti zrIzrutakevalIbhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau aSTamamadhyayanaM vimokSamAkhyaM samAptam // | AnupUrvA| vihArAdiH // 511
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 512 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, prathamoddezakaH niyuktiH 275-277 upasargasahiSNutA vIradhyAnam ||ath navamamadhyayanaM updhaanshrutaakhym|| ||prthmoddeshkH|| uktamaSTamamadhyayanam, sAmprataM navamamArabhyate, asya cAyamabhisambandha:- ihAnantarAdhyayaneSvaSTasuyo'rtho'bhihitaH sa tIrthakRtA vIravarddhamAnasvAminA svata evAcIrNa ityetannavame'dhyayane pratipAdyate, anantarAdhyayanasambandhastvayaM-ihAbhyudyatamaraNaM triprakAramabhihitam, tatrAnyatarasminnapi vyavasthito'STAdhyayanArthavidhAyinamatighoraparISahopasargasahiSNumAviSkRtasanmArgAvatAraM tathA, ghAtitaghAticatuSTayAvirbhUtAnantAtizayAprameyamahAviSayasvaparAvabhAsakakevalajJAnaM bhagavantaM zrIvarddhamAnasvAminaMsamavasaraNasthaM sattvahitAya dharmadezanAM kurvANaM dhyAyedityetatpratipAdanArthamidamadhyayanamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro lezato'bhihitastameva niyuktikAraH spaSTataraM bibhaNiSurAha___ ni0- jo jaiyA titthayaroso taiyA appaNo ya titthmmi|vnnnnei tavokamma ohANasuyaMmi ajjhynne||275|| yo yadA tIrthakRdutpadyate sa tadA''tmIye tIrthe AcArArthapraNayanAvasAnAdhyayane svatapaHkarma vyAvarNayatItyayaM sarvatIrthakRtAM kalpaH, iha punarupadhAnazrutAkhyaM caramamadhyayanamabhUt ata upadhAnazrutamityuktamiti // kimekAkAraM kevalajJAnavatsarvatIrthakRtAM tapaHkarmotAnyathetyArekAvyudAsArthamAha ni0- savvesiM tavokammaM niruvasaggaM tu vaNNiya jinnaannN| navaraMtu vaddhamANassa sovasaggaMmuNeyavvaM // 276 // ni0- titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvaya dhuvmmi| aNigUhiyabalavirio tavovihANaMmi ujjmi||277|| // 512 //
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 513 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, prathamoddezakaH niyukti: 278-281 upasargasahiSNutA vIradhyAnam ni0- kiM puNa avasesehiMduHkkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoina ujjamiyavvaM sapaccavAyaMmi mANusse? // 278 // gAthAtrayamapyuttAnArtham / / 276-278 // adhyayanArthAdhikAraM pratipAdyoddezArthAdhikAraM pratipAdayannAha ni0-cariyA 1 sijjA ya 2 parIsahA ya 3 AtaMkite tigicchA 4 y| tavacaraNeNa'higAro causuddesesu naaybo||279|| caraNaM zaryata iti vA caryA-zrIvIravarddhamAnasvAmino vihAraH, ayaM prathamoddezake'rthAdhikAraH1, dvitIyoddezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA- zayyA- vasati:sAca yAdRgbhagavata AsIt tAdRgvakSyate 2, tRtIye tvayamarthAdhikAraH- mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH, upalakSaNArthatvAdupasargAzcAnukUlapratikUlA varddhamAnasvAmino ye'bhUvan te'tra pratipAdyante 3, caturthe / tvayamarthAdhikAraH, tadyathA-AtaGkite kSutpIDAyAmAtakotpattau viziSTAbhigrahAvAptAhAreNa cikitseti 4, tapazcaraNAdhikArastu caturdhvapyuddezakeSvanuyAyIti gaathaarthH||279 // nikSepastridhA- oghaniSpanno nAmaniSpanna:sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanne / nikSepe'dhyayanam, nAmaniSpanne tUpadhAnazrutamiti dvipadaM nAma, tatropadhAnasya zrutasya ca yathAkramaM nikSepaH kartavya iti / nyAyAdupadhAnanikSepacikIrSayA''ha ni0-nAmaMThavaNuvahANaMdavve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya suttassavi nikkhevo cauvviho hoi||280|| nAmopadhAnaM sthApanopadhAnaM dravyopadhAnaM bhAvopadhAnaM ca, zrutasyApyevameva caturddhA nikSepaH, tatra dravyazrutamanupayuktasya yat zrutaM dravyArthaM vA yat zrutaM kuprAvacanikazrutAni ceti dravyazrutam, bhAvazrutaM tvaGgAnaGgapraviSTazrutaviSayopayogaH // 280 // tatra sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdhupadhAnapratipAdanAyAha ni0-davvuvahANaMsayaNe bhAvuvahANaM tavo carittassa / tamhA u nANadaMsaNatavacaraNehiM ihAhigayaM // 281 // // 513 //
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskanthaH 1 // 514 // upa-sAmIpyena dhIyate-vyavasthApyata ityupadhAnaM dravyabhUtamupadhAnaM dravyopadhAnam, tatpunaH zayyAdausukhazayanArthaM ziro'vaSTambhana- zrutaskandhaH1 vastu, bhAvopadhAna miti bhAvasyopadhAnaM bhAvopadhAnam, tatpunarjJAnadarzanacAritrANi tapo vA sabAhyAbhyantaram, tena hi navamamadhyayana upadhAnazrutaM, cAritrapariNatabhAvasyopaSTambhanaM kriyate, yata evaM tasmAt jJAnadarzanatapazcaraNairihAdhikRtamiti gAthArthaH // 281 // kiM punaH prathamoddezakaH kAraNaM cAritropaSTambhakatayA tapo bhAvopadhAnamucyate ityAha niyuktiH |282-283 ni0-jaha khalu mailaM vatthaM sujjhaha udagAiehiM dvehi| evaM bhAvuvahANeNa sujjhae kammamaTThavihaM / / 282 // upasargayathe tyudAharaNopanyAsArthaH yathaitattathA'nyadapi draSTavyamityarthaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, yathA malinaM vastramudakAdibhirdravyaiH / / sahiSNutA vIradhyAnam zuddhimupayAti evaM jIvasyApi bhAvopadhAnabhUtena sabAhyAbhyantareNa tapasA aSTaprakAraM karma zuddhimupayAtIti // 282 // asya ca karmakSayahetostapasa upadhAnazrutatvenAtropAttasya tattvabhedaparyAyairvyAkhye tikRtvA paryAyadarzanAyAha-yadivA tapo'nuSThAnenApAditA avadhUnanAdayaH karmApagamavizeSAH sambhavantItyatastAn darzayatimAha ni0- odhUNaNa dhuNaNa nAsaNa viNAsaNaM jhavaNa khavaNa sohikaraM / chayaNa bheyaNa pheDaNa DahaNaM dhuvaNaM ca kammANaM // 283 // tatrAvadhUnanaM- apUrvakaraNena karmagrantherbhedApAdanam, tacca tapo'nyatarabhedasAmarthyAdbhavatItyeSA kriyA zeSeSvapyekAdazasu / padeSvAyojyA, tathA dhUnanaM bhinnagrantheranivartikaraNena samyaktvAvasthAnam, tathA nAzanaM karmaprakRte: stibukasaGkameNa prakRtyantaragamanam, tathA vinAzanaM zailezyavasthAyAM sAmastyena kAbhAvApAdanam, tathA dhyApanaM- upazamazreNyAM kaanudylkssnnN||514 // vidhyApanam, tathA kSapaNaM apratyAkhyAnAdiprakrameNa kSapakazreNyAM mohAdyabhAvApAdanam, tathA zuddhikara mityanantAnubandhikSayaprakrameNa kSAyikasamyaktvApAdanam, tathA chedanaM uttarottarazubhAdhyavasAyArohaNAtsthitihAsajananam, tathA bhedanaM bAdara
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 515 // vIradhyAnam samparAyAvasthAyAM sajvalanalobhasya khaNDazo vidhAnam, tathA pheDaNa nti apanayanaM catuHsthAnikAdInAmazubhaprakRtInAM zrutaskandhaH 1 rasatastryAdisthAnApAdanam, tathA dahanaM kevalisamUddhAtadhyAnAgninA vedanIyasya bhasmasAtkaraNam, zeSasya ca dagdharajju navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, tulyatvApAdanam, tathA dhAvanaM zubhAdhyavasAyAnmithyAtvapudgalAnAM samyaktvabhAvasaMjananamiti, etAzca karmaNo'vasthA: prAyaza | prathamoddezakaH upazamazreNikSapakazreNikevalisamuddhAtazailezyavasthAprakaTanena prabhUtA AvirbhAvitA bhavantItyatastatprakaTanAya prakramyate, niyukti: 283 upasargatatropazamazreNyAmAdAvevAnantAnubandhinAmupazamanA tAvatkathyate, ihAsaMyatasamyagdRSTidezaviratapramattApramattAnAmanyataro'nya sahiSNutA tarayoge vartamAna Arambhako bhavati, tatrApi darzanasaptakamanena krameNopazamayati,tadyathA- anantAnubandhinazcaturaH, uparitanalezyAtrike ca vizuddha sAkAropayogyanta:koTIkoTIsthitisatkarmA parivarttamAnAH zubhaprakRtIreva badhnan pratisamayamazubhaprakRtInAmanubhAgamanantaguNahAnyA hrAsayan zubhAnAMcAnantaguNavRddhyA'nubhAgaMvyavasthApayan palyopamAsaGkhyeyabhAgahInamuttarottaraM / sthitibandhaM kurvan karaNakAlAdapi pUrvamantarmuhUrta vizudhyamAnaH karaNatrayaM vidhatte, tacca pratyekamAntauhUrttikam, tadyathAyathApravRttakaraNamapUrvakaraNanivRttikaraNaMceti, caturyupazAntAddhA, tatra yathApravRttakaraNe pratisamayamanantaguNavRddhyA vizuddhimanubhavati, na tatra sthitighAtarasaghAtaguNazreNIguNasaGkamANAmanyatamo'pi vidyate, tathA dvitIyamapUrvakaraNam, kimuktaM bhavati?-8 apUrvAmapUrvAM kriyAMgacchatItyapUrvakaraNam, tatra ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkamA anyazca sthitibandha ityete paJcApyadhikArA yaugapadyena pUrvamapravRttAH pravarttanta ityapUrvakaraNam, tathA'nivRttikaraNamityanyonyaM nAtivarttante pariNAmA // 515 // asminnityanivRttikaraNam, etaduktaM bhavati-prathamasamayapratipannAnAM tatkaraNamasumatAM sarveSAM tulya: pariNAma:, evaM dvitIyAdiSvapyAyojyam, atrApi pUrvoktA eva sthitighAtAdayaH paJcApyadhikArA yugapatpravarttanta iti, tata ebhistribhirapikaraNairyathokta
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 516 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, prathamoddezakaH niyukti: 283 upasargasahiSNutA vIradhyAnam krameNAnantAnubandhinaH kaSAyAnupazamayati, upazamanaM nAma yathA dhUlirudakena siktA drughaNAdibhirhatA na vAyvAdibhiH prasapaNAdivikArabhAgbhavati, evaM karmadhUlyapi vizuddhyudakArdIkRtA anivRttikaraNakriyAhatA satyudayodIraNasamanidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyA bhavati, tatrApi prathamasamayopazAntaM karmadalikaM stokaM dvitIyAdiSusamayeSvasaGkhayeyaguNavRddhyopazamyamAnamantarmuhartena sarvamapyupazAntaM bhavati, evamekIyamatenAnantAnubandhinAmupazamo'bhihitaH, anye tvanantAnubandhinAM visaMyojanAmevAbhidadhati, tadyathA-kSAyopazamikasamyagdRSTayazcaturgatikA apyanantAnubandhinAM visaMyojakAH, tatra nArakA devA aviratasamyagdRSTayastiryaJco'viratadezaviratA manuSyA aviratadezaviratapramattApramattAH, ete sarve'pi yathAsambhavaM vizodhivivekena pariNatA anantAnubandhivisaMyojanArthaM prAguktaM karaNatrayaM kurvanti, tatrApyanantAnubandhinAM sthitimapavartayannapavartayan yAvatpalyopamAsaGkhayeyabhAgamAtrA tAvadvidhatte, tamapi palyopamAsaGkhayeyabhAgaMbadhyamAnAsumohaprakRtiSu pratisamayaM saGkAmayati, tatrApi prathamasamaye stokaM dvitIyAdiSvasaGkhayeyaguNaM evaM yAvaccaramasamaye sarvasaGkameNAvalikAgataM muktvA sarvaM saGkAmayati, AvalikAgatamapi stibukasaGkameNa vedyamAnAsvaparaprakRtiSu saGkAmayati, evamanantAnubandhino visaMyojitA bhavanti / idAnIM darzanatrikopazamanA bhaNyate- tatra mithAtvasyopazamako mithyAdRSTirvedakasamyagdRSTiA samyaktvasamyagmithyAtvayostu vedaka evopazamakaH, tatra mithAtvasyopazamaM kurvaMstasyAntaraM kRtvA prathamasthitiM vipAkenAnubhUyopazAntamithyAtva: snnupshmsmygdRssttirbhvtiiti|saamprtN vedakasamyagdRSTirupazamazreNiM pratipadyamAno'nantAnubandhino visaMyojya saMyame varttamAno darzanatrikamupazamayatyanena vidhinA, tatra yathApravRttAdIni prAgvattrINi karaNAni kRtvA'ntarakaraNaM kurvan vedakasamyaktvasya prathamasthitimAntauhUrtikI karoti, itarAMtvAvalikAmAtrAm, tataH kiJcinnyUnamuhUrttamAtrAM sthiti khaNDayitvA badhyamAnAnAM prakRtInAM // 516 //
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamamadhyayana zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 / / 517 // sthitibandhamAtreNa kAlena tatkarmadalikaM samyaktvaprathamasthitau prakSipannityevamanayA prakriyayA samyaktvabandhAbhAvAdantaraM zrutaskandhaH1 kriyamANaM kRtaM bhavati, mithyAtvasamyagmithyAtvaprathamasthitidalikamAvalikAmAtraparimANaM samyaktvaprathamasthitau stibuka upadhAnazrutaM, saGkameNa saGkamayati, tasyAmapi samyaktvaprathamasthitau kSINAyAM satyAmupazAntadarzanatriko bhvtiiti| tadanantaraM cAritramohanI-prathamoddezakaH yamupazamayan pUrvavat karaNatrayaM karoti, navaraM yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAna eva bhavati, dvitIyaM tvapUrvakaraNamaSTamameva / / niyukti: 283 upasargaguNasthAnakam, tasya ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkamApUrvasthitibandhA yogapadyena paJcApyadhikArAH sahiSNutA pravarttante, tatrApUrvakaraNasaGkhayeyabhAge gate nidrApracalayorbandhavyavacchedo bhavati, tato'pi bahuSu sthitikaNDasahastreSu gateSu vIradhyAnam satsuparabhavikanAmnAMcaramasamaye triMzato nAmaprakRtInAM bandhavyavacchedaM vidhatte, tAzcemA:- devargatistadAnupUrvI paJcendriyajAtikriyAhArakazarIratadaGgopAGgAni taijasakArmaNazarIre caturasrasaMsthAnaM varNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAdhAMtocchrAsaprazastavihAyogatitrasabAdaraparyAptakapratyekasthira zubhasubhagasusvarAdeyanirmANatIrthakaranAmAni ceti, tato'pUrvakaraNacaramasamaye hAsyaratibhayajugupsAnAM bandhavyavacchedaH, hAsyAdiSaTkasya tUdayavyavacchedazca sarvakarmaNAmaprazasto(NAM dezo) pazamanAbaddhanidhattanikAcanAkaraNAni ca vyavacchidyante, tadevamasaMyatasamyagdRSTyAdiSvapUrvakaraNAnteSu sapta kANyupazAntAni labhyante, tata UrdhvamanivRttikaraNam, saca navamoguNaH, tatra vyavasthita ekaviMzatInAM mohaprakRtInAmantaraM kRtvA napuMsakavedamupazamayati, tadanantaraM strIvedam, tato hAsyAdisaptakaM (SaTkaM), punaHpuMvedasya bandhodayavyavacchedaH, tata UrdhvaMsamayonAvalikAdvayena puMvedopazamaH, tataH krodhadvayasya punaH sajvalanakrodhasyaivaM mAnatrikasya mAyAtrikasya ca, tataH sajvalanalobhaM sUkSmakhaNDAni (r)pazamanAnidhatta (mu0)| // 517 //
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 518 // vidhatte, tatkaraNakAlacaramasamaye lobhadvayamupazamayati, evaM cAnivRttikaraNAnte saptaviMzatirupazAntA bhavati, tataH zrutaskandhaH1 sUkSmakhaNDAnyanubhavan sUkSmasamparAyo bhavati, tadante jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkayaza:kIryuccairgotrANAMbandhavyavacchedaH, navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, tadevamaSTAviMzatimohaprakRtyupazame satyupazAntavItarAgo bhavati, saca jaghanyata ekaM samayamutkRSTato'ntarmuharttam, tatpratipAtazca prathamoddezakaH bhavakSayeNAddhAkSayeNa vA syAt, sa ca yathA''rUDho bandhAdivyavacchedaM ca yathA kRtavAMstathaiva pratipatanvidhatte, kazcicca niyukti: 283 upasargamithyAtvamapi gacchediti, yastu bhavakSayeNa pratipatati tasya prathamasamaya eva sarvakaraNAni pravarttante, ekabhava eva kazcid / sahiSNutA vAradvayamupazamaM vidadhyAditi / sAmprataM kSapakazreNiyA'varNyate-asyAzca manuSya evASTavarSopari vartamAnaArambhako bhavati, sa vIradhyAnam ca prathamameva karaNatrayapUrvakamanantAnubandhino visaMyojayati, tata: karaNatrayapUrvakameva mithyAtvaM taccheSaM ca samyagmithyAtve prakSipan kSapayati, evaM samyagmithyAtvam, navaraM taccheSaM samyaktve prakSipati, evaM samyaktvamapi, taccaramasamaye ca vedakasamyagdRSTirbhavati, tata UrdhvaM kSAyikasamyagdRSTiriti, etAzca saptApi karmaprakRtIrasaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAH kSapayanti, baddhAyuSkazcAtraivAvatiSThate, zreNikavad, aparastu kaSAyASTakaM kSapayituM karaNatrayapUrvakamArabhate, tatra yathApravRttakaraNamapramattasyaiva, apUrvakaraNe tu sthitighAtAdikaM prAgvannidrAdvikasya devagatyAdInAM ca triMzatAM hAsyAdicatuSkasya ca yathAkramaM bandhavyavaccheda upazamazreNikrameNa vaktavyaH, anivRttikaraNe tu styAnarddhitrikasya narakatiryaggatitadAnupUryekendriyAdijAticatuSTayAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNAnAM SoDazaprakRtInAM kSayaH, tataH kaSAyASTakasyApi, anyeSAM tu mataMpUrvaM kaSAyASTakaM kSapyate, pazcAt SoDazeti, tato napuMsakavedam, tadanantaraM hAsyAdiSaTkam, punaH puMvedam, tataH strIvedam, tataH krameNa krodhAdIn sajvalanAn kSapayati, lobhaM ca khaNDazaH kRtvA kSapayati, tatra bAdarakhaNDAni ksspynnnivRttibaadrH|
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 519 // upasarga vIradhyAnam sUkSmAni tu sUkSmasamparAya iti, tadante ca jJAnAvaraNIyAdInAM SoDazaprakRtInAM bandhavyavacchedaM vidhatte, tataH kSINamoho'ntarmuhUrta zrutaskandhaH1 sthitvA tadante dvicaramasamaye nidrAdvayaM kSapayati, antasamaye ca jJAnAntarAdazakaM darzanAvaraNacatuSkaM ca kSapayitvA navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, nirAvaraNajJAnadarzanasamanvita: kevalI bhavati, sa ca sAtAvedanIyamevaikaM badhnAti yAvatsayoga iti, sa cAntarmuharta dezonAM prathamoddezakaH pUrvakoTiMvA yAvadbhavati, tato'sAvantarmuhUrtAvazeSamAyurjJAtvA vedanIyaMca prabhUtataramatastayoH sthitisAmyApAdanArthaM samuddhAtametena niyukti: 283 krameNa karoti, tadyathA- audArikakAyayogI AlokAntAdUrvAdha:zarIrapariNAhapramANaM prathamasamaye daNDaM karoti, sahiSNutA punardvitIyasamaye tirazcInamAlokAntAtkAyapramANamevaudArikakArmaNazarIrayogI kapATavatkapATaM vidhatte, tRtIyasamaye tvaparadiktirazcInameva kArmaNazarIrayogI manthAnavanmanthAnaM karoti, anuzreNigamanAcca lokasya prAyazo bahu pUritaM bhavati, tatazcaturthasamaye kArmaNakAyayogenaiva manthAntarAlavyApanAtsaha niSkuTairlokaH pUrito bhavati, punaranenaiva krameNa pazcAnupUrvyA samuddhAtAvasthAM catubhireva samayairupasaMharaMstavyApAravAMstattadyogobhavati, kevalaM SaSThasamaye manthAnamupasaMharannaudArikamizrayogI syAditi, tadevaM kevalI samuddhAtaM saMhRtya pratyarpya ca phalakAdikaM tato yoganirodhaM vidhatte, tadyathA-pUrvaM manoyogaM bAdaraM niruNaddhi, punarvAgyogaM kAyayogaM ca bAdarameveti, punaranenaiva krameNa sUkSmamanoyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmavAgyogaM niruNaddhi tataH sUkSmakAyayogaM nirundhan sUkSmakriyamapratipAti tRtIyaM zukladhyAnabhedamArohati, tannirodhe ca vyuparatakriyamanivarti caturthaM / zukladhyAnamArohati, tadArUDhazcAyogikevalibhAvamupagataH sannantarmuhUrtaM yAvatkAlamajaghanyotkRSTamAste, tatra cAsau yeSAM karmaNAmudayo nAsti tAni sthitikSayeNa kSapayan vedyamAnAsucAparaprakRtiSu saGkAmayan kSapayaMzca tAvadgato yAvavicaramasamayam, tatra ca dvicaramasamaye devagatisahagatA: karmaprakRtI: kSapayati, tAzcemA:- devagatistadAnupUrvI vaikriyAhArakazarIratadaGgopAGga
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 zrIAcArAGgacatuTava catuSTayametadvandhanasaGghAtAviti ca, tathA tatraivAparA imAH kSapayati, tadyathA- audArikataijasakArmaNAni zarIrANi etadvandhanAni niyukti trINi saGghAtAMzca SaT saMsthAnAni SaT saMhananAni audArikazarIrAGgopAGgaM varNagandharasasparzA manuSyAnupUrvyagurulaghUpaghAtazrIzIlA0 vRttiyutam parAghAtocchrAsaprazastAprazastavihAyogatayastathA'paryAptakapratyekasthirAsthirazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsvarAnAdeyAyazaH kIrtinirmANAni tathA nIcairgotramanyataradvedanIyamiti, caramasamaye tu mnussygtipnycendriyjaatitrsbaadrpryaaptk|| 520 // subhagAdeyayaza:kIrttitIrthakaratvAnyataradvedanIyAyuSkoccairgotrANyetA dvAdaza tIrthakRt keSAMcinmatenAnupUrvIsahitAstrayodaza atIrthakRcca dvAdazaikAdaza vA kSapayati, azeSakarmakSayasamanantarameva cAsparzavadgatyA aikAntikAtyantikAnAbAdhalakSaNaM sukhamanubhavan siddhA(dhyA) khyaM lokAgramupaitItyayaM gaathaataatpryaarthH||283||saamprtmupsNhrNstiirthkraasevntH prarocanatAM darzayitumAha ni0- evaM tu samaNucinnaM vIravareNaM mahANubhAveNaM / jaM aNucarittu dhIrA sivamacalaM janti nivvANaM // 284 // evaM uktavidhinA bhAvopadhAnaM- jJAnAdi tapo vA vIravarddhamAnasvAminA svato'nuSThitamato'nyenApi mumukSuNaitadanuSTheyamiti gAthArthaH // 284 // samAptA brhmcryaadhyynniyuktiH||saamprtN sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, taccedaM ahAsuyaM vaissAmi jahA se samaNe bhagavaM utttthaae| saMkhAe taMsi hemaMte ahuNo pavvaie riiitthaa||suu0gaa0 42||nnocevimenn vattheNa pihissAmi taMsi hemNte| se pArae AvakahAe, eyaM khu aNudhammiyaM tassa ||suu0gaa0 43 / / cattAri sAhie mAse, bahave pANajAiyA aagmm| abhirujjha kAyaM vihariMsu, ArusiyA NaM tattha hiNsiNsu||suu0gaa0 44||sNvcchrN sAhiyaM mAsaMjaM na rikkAsi vtthgNbhgvN| zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, prathamoddezaka: niyukti: 284| sUtram | (anuSTup) | 42-45 upasargasahiSNutA vIradhyAnam // 520 //
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 521 // acelae taocAi taMvosajja vtthmnngaare||suu0gaa0 45 // zrutaskandhaH1 AryasudharmasvAmI jambUsvAmine pRcchate kathayati, yathAzrutaM yathAsUtraM vA vadiSyAmi, tadyathA-asauM zramaNo bhagavAn navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, vIravarddhamAnasvAmyutthAya- udyatavihAraM pratipadya sarvAlaGkAraM parityajya paJcamuSTikaM locaM vidhAyaikena devadUSyeNendrakSiptena yuktaH prathamoddezakaH kRtasAmAyikapratijJa AvirbhUtamana:paryAyajJAno'STaprakArakarmakSayArthaM tIrthapravarttanArthaM cotthAya saMkhyAya jJAtvA tasmin hemante niyukti: 284 sUtram mArgazIrSadazamyAM prAcInagAminyAM chAyAyAM pravrajyAgrahaNasamanantarameva rIyate sma vijahAra, tathA ca kila kuNDagrAmAnmuhUrttazeSe / (anuSTup) divase karmAragrAmamApa, tatra ca bhagavAnita Arabhya nAnAvidhAbhigrahopeto ghorAn parISahopasargAnadhisahamAno mahAsattvatayA 42-45 upasargamlecchAnapyupazamaM nayan dvAdaza varSANi sAdhikAni chadmastho maunavratI tapazcacAra, atra ca sAmAyikAropaNasamanantarameva sahiSNutA surapatinA bhagavadupari devadUSyaM cikSipe, tatbhagavatA'pi niHsaGgAbhiprAyeNaiva dharmopakaraNamRte na dharmo'nuSThAtuM mumukSubhiraparaiH vIradhyAnam zakyata iti kAraNApekSayA madhyasthavRttinA tathaivAvadhAritam, na punastasya tadupabhogecchA'stIti / / 42 // etaddarzayitumAha-na caivAhamanena vastreNendraprakSiptenAtmAnaM pidhAsyAmi- sthagayiSyAmi tasmin hemante tadvA vastraM tvaktrANIkariSyAmi, lajjApracchAdanaM vA vidhAsyAmi, kiMbhUto'sAviti darzayati-sa bhagavAn pratijJAyA: parISahANAMsaMsArasya vA pAraMgacchatIti pAragaH, kiyantaM kAlamiti darzayati- yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, kimarthaM punarasau bibhartIti ceddarzayati- khuravadhAraNe sa ca bhinnakramaH, etadvastrAvajJAvadhAraNaM tasya bhagavato'nupazcAddhArmikamanudhArmikameveti, aparairapi tIrthakRdbhiH samAcIrNamityarthastathA cAgamaH se bemi je ya aIyA je ya paDuppannA je ya AgamessA arahaMtA bhagavanto je ya pvviNsuN| je ya pavvayanti je a pavvaissanti savve te (r)sa zramaNo (mu0)|
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 522 // sovahI dhammo desiavvottikuTTa titthadhammayAe esA'Nudhammigatti ega devadUsamAyAe pavvaiMsu vA pavayaMti vA pavaissanti va tti, api zrutaskandhaH1 ca-garIyastvAtsacelasya, dharmasyAnyaistathAgataiH / ziSyasya pratyayAccaiva, vastraM dadhe na ljjyaa||1|| ityaadi||43|| tathA bhagavataH navamamadhyayana upadhAnazrutaM, pravrajato ye divyA:sugandhipaTavAsA AsaMstadgandhAkRSTAzca bhramarAdayaH samAgatya zarIramupatApayantIti, etaddarzayitumAha cturH| prathamoddezakaH samadhikAn mAsAn bahavaH prANijAtayo- bhramarAdikA: samAgatya Aruhya ca kAyaM zarIraM vijahuH kAye pravicAraM cakruH, tathA niyukti: 284 sUtram mAMsazoNitArthitayA''ruSya tatra kAye Na miti vAkyAlaGkAre, hisiMsu itazcetazca vilumpanti smetyarthaH // 44 // kiyanmAnaM (anuSTup) kAlaM taddevadUSyaM bhagavati sthitamityetadarzayitumAha-tadindropAhitaM vastraM saMvatsaramekaM sAdhikaM ca mAsaM jaMNa rikkAsi tti yanna 46-49 upasargatyaktavAn bhagavAn tatsthitakalpa itikRtvA, tata UrdhvaM tadvastratyAgAt tyAgI, vyutsRjya ca tadanagAro bhagavAnacelo'bhUditi, sahiSNutA tacca suvarNavAlukAnadIpUrAhatakaNTakAvalagnaM dhigjAtinA gRhItamiti // 45 // kiM ca vIradhyAnam ____ aduporisiM tiriyaM bhittiM cakkhumAsajja antsojhaayi| aha cakkhubhItasahiyA te hantA hantA kNdisu||suugaa0 46||synnehiN vitimissehiM ithiotattha se paritrAya / sAgAriyaM na seve iya se sayaM pavesiyA jhaai||suu0gaa0 47||je ke ime agAratthA mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTThovi nAbhibhAsiMsu gacchai nAivattai aMjU / / suu0gaa048||nno sukarameyamegesiM nAbhibhAse ya abhivaaymaanne| hayapuvve tattha daNDehiM lUsiyapuvve apppunnnnehiN||suu0gaa049|| atha Anantarye puruSapramANA pauruSI-AtmapramANA vIthI tAMgacchan dhyAyatIryAsamito gacchati, tadeva cAtra dhyAnaM yadIryAsamitasya gamanamiti bhAvaH, kiMbhUtAMtAM?-tiryagbhittiM-zakATorddhivadAdausaGkaTAmagrato vistIrNAmityarthaH, kathaM dhyAyati?,O''ruhya (mu0)| 0 rAsAdya (mu0)| // 522 //
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH // 523 // upasarga cakSurAsajyacakSurdattvA'ntaH- madhye dattAvadhAno bhUtveti, taMca tathA rIyamANaM dRSTvA kadAcidavyaktavayasaH kumArAdaya upasargayeyuriti zrutaskandhaH1 darzayati- atha Anantarye cakSuHzabdo'tra darzanaparyAyo, darzanAdeva bhItA darzanabhItAH sahitA- militAste bahavo DimbhAdayaH navamamadhyayana upadhAnazrutaM, pAMsumuSTyAdibhirhatvA hatvA cakranduH, aparAMzcacukruzuH- pazyata yUyaM nagno muNDitaH, tathA ko'yaM kuto'yaM kimIyovA ayamityevaM prathamoddezaka: halabolaM cakruriti // 46 // kiM ca-zayyata eSviti zayanAni-vasatayasteSu kutazcinnimittAdvyatimizreSu gRhasthatIrthikaiH, tatra niyukti: 284 sUtram vyavasthitaH san yadi strIbhiH prArthyate tatastA: zubhamArgArgalA iti jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharan sAgArika (anuSTup) maithunaM na seveta, zUnyeSu ca bhAvamaithunaMna seveta, ityevaMsa bhagavAn svayaM-AtmanA vairAgyamArgamAtmAnaM pravezya dharmadhyAnaM zukladhyAnaM 50-52 vA dhyAyati // 47 // tathA- ye kecana ime'gAraM- gRhaM tatra tiSThantIti agArasthA:- gRhasthAstairmizrIbhAvamupagato'pi dravyato sahiSNutA bhAvatazca taM mizrIbhAvaM prahAya- tyaktvA sa bhagavAn dharmadhyAnaM dhyAyati, tathA kutazcinnimittAdgRhasthaiH pRSTo'pRSTo vA na vakti, vIradhyAnam svakAryAya gacchatyeva, na tairukto mokSapathamativarttate dhyAnaM vA, aMju tti RjuH Rjo saMyamasyAnuSThAnAt, nAgArjunIyAstu / paThanti- puTTho va se apuTTho vaNo aNunnAi pAvagaM bhagavaM knntthym||48|| kiMca-naitadvakSyamANamuktaM vA ekeSAM anyeSAM sukarameva, nAnyaH prAkRtapuruSaiH kartumalam, kiM tattena kRtamiti darzayati- abhivAdayato nAbhibhASate, nApyanabhivAdayaGgya: kupyati, nApi pratikUlopasagairanyathAbhAvaM yAtIti darzayati- daNDaihatapUrvastatra anAryadezAdau paryaTana tathA lUSitapUrvo hiNsitpuurvH| kezalucanAdibhirapuNyaiH-anAryaiH pApAcAriti // 49 / / kiM ca // 523 // pharusAiMduttitikkhAiM aiacca muNI prkkmmaanne| AghAyanaTTagIyAiMdaNDajuddhAI mutttthijuddhaaii|suu0gaa050||gddhie mihukahAsu (r) pAMsuvRSTyAdi (pr0)|
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 524 // 50-52 samayaMmi nAyasue visoge adkkhu| eyAiM se urAlAiMgacchai nAyaputte asrnnyaae||suu0gaa051||avi sAhie duve vAse sIodaM zrutaskandhaH1 abhuccA nikkhnte| egattagae pihiyacce se ahinnAyadaMsaNe sante // suu0gaa052|| navamamadhyayanaM paruSANi karkazAni vAgduSTAni tAni cAparairduHkhena titikSyanta iti dustitikSANi tAnyatigatya-avigaNayya muniH bhagavAn upadhAnazrutaM, prathamoddezakaH viditajagatsvabhAva: parAkramamANa: samyaktitikSate, tathA AkhyAtAni ca tAni nRttagItAni ca AkhyAtanRtyagItAni tAni niyukti: 284 uddizya na kautukaM vidadhAti, nApi daNDayuddhamuSTiyuddhAnyAkarNya vismayotphullalocana uddhUSitaromakUpo bhavati, // 50 // tathA / sUtram (anuSTupa) grathita: avabaddho mitha: anyo'nyaM kathAsusvairakathAsusamaye vA kazcidavabaddhastaM strIdvayaMvA parasparakathAyAMgRddhamapekSya tasminnavasare jJAtaputro bhagavAn vizoko vigataharSazca tAnmitha: kathA'vabaddhAn madhyastho'drAkSIt, etAnyanyAni cAnukUlapratikUlAni upasarga sahiSNutA parISahopasargarUpANyurAlAni duSpradhRSyANi duHkhAnyasmaran gacchati saMyamAnuSThAne parAkramate, jJAtA:- kSatriyAsteSAM putra:apatyaM jJAtaputra:-vIravarddhamAnasvAmI sa bhagavAnnaitaduHkhasmaraNAya gacchati- parAkramata iti sambandhaH, yadivA zaraNaM gRhaM nAtra zaraNamastItyazaraNa:-saMyamastasmai azaraNAya parAkramata iti, tathAhi- kimatra citraM yadbhagavAnaparimitabalaparAkramaH pratijJAmandaramArUDhaH parAkramate iti?, sa bhagavAnapravrajito'pi prAsukAhArAnuvAsIt, zrUyate ca kila paJcatvamupagate mAtApitari samAptapratijJo'bhUt, tataH pravivrajiSuH jJAtibhirabhihito, yathA- bhagavan! mA kRthAH kSate kSArAvasecanamityevamabhihitena bhagavatA'vadhinA vyajJAyi, yathA- mayyasminnavasare pravrajati sati bahavo naSTacittA vigatAsavazca syurityavadhArya tAnuvAcakiyantaM kAlaM punaratra mayA sthAtavyamiti?, te UcuH-saMvatsaradvayenAsmAkaM zokApagamo bhAvIti, bhaTTArako'pyomityuvAca, kiM tvAhArAdikaM mayA svecchayA kAryam, necchAvighAtAya bhavadbhipasthAtavyam, tairapi yathAkathaJcidayaM! tiSThatviti manvAnaiH vIradhyAnam // 524 //
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAcaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 525 // sarvaistathaiva pratipede / / 51 // tato bhagavAMstadvacanamanuvAtmIyaM ca niSkramaNAvasaramavagamya saMsArAsAratAM ca vijJAya zrutaskandha:1 tIrthapravarttanAyodyata iti darzayitumAha- api sAdhike dve varSe zItodakamabhuktvA-anabhyavahRtyApItvetyarthaH, aparA apila navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, pAdadhAvanAdikAH kriyA: prAsuke naiva prakRtya tato niSkrAnto, yathA ca prANAtipAtaM parihRtavAn evaM zeSavratAnyapi prathamoddezaka: pAlitavAniti, tathA ekatva mito gata iti ekatvabhAvanAbhAvitAntaHkaraNa: pihitA- sthagitA'rcAkrodhajvAlA yena sa niyukti: 284 sUtram tathA, yadivA pihitAca~guptatanuzca bhagavAn chadmasthakAle'bhijJAtadarzana:- samyaktvabhAvanayA bhAvita:zAntaH indriyanoindriyaiH (anuSTup) ||52||s evaMbhUto bhagavAn gRhavAse'pisAvadyArambhatyAgI, kiM punaH pravrajyAyAmiti darzayitumAha 53-57 upasargapuDhaviMca AukAyaM ca teukAyaM ca vAukAyaM ca / paNagAiMbIyahariyAI tasakAyaM ca savvaso naccA / / suu0gaa053|| eyAiM santi sahiSNutA paDilehe, cittamantAise abhinnaay| parivajjiya viharitthA iya saGkhAya se mhaaviire||suugaa054|| aduthAvarA ya tasattAe, tasA ya vIradhyAnam thaavrttaae| aduvA savvajoNiyA sattA kammuNA kappiyA puDho baalaa||suu0gaa055||bhgvNc evamannesiM sovahie huluppaI baale| kammaM ca savvaso naccA taM paDiyAikkhe pAvagaM bhagavaM / sU0gA0 56 // duvihaM samicca mehAvI kiriyamakkhAya'NelisaM naannii| AyANasoyamaivAyasoyaMjogaMca svvsonnccaa||suugaa057|| zlokadvayasyApyayamartha:-etAni pRthivyAdIni cittamantyabhijJAya tadArambhaM parivartya viharati sma, kriyAkArakasambandhaH, tatra pRthivI sUkSmabAdarabhedena dvidhA, sUkSmA sarvagA, bAdarA'pi zlakSNakaThinabhedena dvidhaiva, tatra zlakSNA zuklAdipaJcavarNA, // 525 // kaThinA tu pRthvIzarkarAvAlukAdiSaTviMzadbhedA zastraparijJAnusAreNa draSTavyA, apkAyo'pi sUkSmabAdarabhedAvidhA, tatra sUkSmaH pUrvavadAdarastu zuddhodakAdibhedena paJcadhA, teja:kAyo'pi pUrvavat navaraM bAdaro'GgArAdibhedAt paJcadhA, vAyurapi tathaiva, navaraM
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 526 // bAdara utkalikAdibhedena paJcadhA, vanaspatirapi sUkSmabAdarabhedena dvidhA, tatra sUkSmaH sarvago bAdaro'pyagramUlaskandhaparvabIja navamamadhyayana sammUrchanabhedAtsAmAnyata: SoDhA, punardvidhA-pratyeka: sAdhAraNazca, tatra pratyeko vRkSagucchAdibhedAvAdazadhA, sAdhAraNastvanekavidha upadhAnazrutaM, iti, sa evaM bhedabhinno'pi vanaspatiH sUkSmasya sarvagatatvAdatIndriyatvAcca tadvyudAsena bAdaro bhedatvena saMgRhItaH, tadyathA-3 prathamoddezaka: panakagrahaNena bIjAGkarabhAvarahitasya panakAderulyAdivizeSApannasya grahaNam, bIjagrahaNena tvagrabIjAderupAdAnam, haritazabdena niyukti: 284 sUtram zeSasyetyetAni pRthivyAdIni bhUtAni santi vidyanta ityevaM pratyupekSya tathA cittavanti sacetanAnyabhidhAya-jJAtvA iti etatsa (anuSTup) tyAya- avagamya sa bhagavAnmahAvIrastadArambhaM parivartya vihRtavAniti ||53-54||pRthiviikaayaadiinaaN jantUnAM trasasthAvaratvena 53-57 upasargabhedamupadarya sAmpratameSAM parasparato'nugamanamapyastItyetaddarzayitumAha- atha Anantarye sthAvarAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaste / sahiSNutA satayA dvIndriyAditayA vipariNamante karmavazAd gacchanti, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA trasajIvAzca kRmyaadyH| vIradhyAnam sthAvaratayA pRthivyAditvena karmanighnAH samutpadyante, tathA cAnyatrApyuktaM- ayaNNaM bhante! jIve puDhavikkAiyattAe jAva tskaaiyttaae| uvavaNNapuve?, hantA goamA! asaI aduvA'NaMtakhutto jAva uvavaNNupuve tti, athavA sarvA yonaya:- utpattisthAnAni yeSAM sattvAnAM te sarvayonikAH sattvAH sarvagatibhAjaH, te ca bAlA rAgadveSAkalitA:svakRtena karmaNA pRthaktayA sarvayonibhAktvena ca kalpitA: vyavasthApitA iti, tathA coktaM Natthi kira so paeso loe vAlaggakoDimitto'vi / jammaNamaraNAbAhA aNegaso jattha Navi pattA // 1 // api ca- raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyte| vicitraiH karmanepathyairyatra sattvairna nATitam // 2 // ityAdi // 55 // kiMca 0ayaM bhadanta / jIva: pRthvIkAyikatayA yAvat trasakAyikatayotpannapUrvaH?, hanta gautama! asakRt anantakRtvo yaavdutpnnpuurvH| OM nAsti kila sa pradezo loke vAlAnakoTImAtro'pi / janmamaraNAbAdhA anekazo yatra naiva prAptAH // 1 // // 526 // 8
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 527 // 58-61 upasarga bhagavAMzca-asau vIravarddhamAnasvAmyevamamanyata- jJAtavAn saha upadhinA varttata iti sopadhika:-dravyabhAvopadhiyuktaH, huravadhAraNe, zrutaskandhaH1 lupyata eva-karmaNA klezamanubhavatyeva ajJo bAla iti, yadivA hurhetau yasmAtsopadhikaH karmaNA lupyate bAlastasmAtkarma navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, ca sarvazo jJAtvA tatkarma pratyAkhyAtavAMstadupAdAnaM ca pApakamanuSThAnaM bhagavAn varddhamAnasvAmIti // 56 // kiM ca- dve vidhe prathamoddezakaH prakArAvasyeti dvividham, kiM tat?- karma, tacceryApratyayaM sAmparAyikaM ca, tadvividhamapi sametya jJAtvA medhAvI sarvabhAvajJaH niyukti: 284 sUtram kriyAM saMyamAnuSThAnarUpAM karmocchetrImanIdRzIM- ananyasadRzImAkhyAtavAn kiMbhUto?- jJAnI, kevalajJAnavAnityarthaH, kiM (anuSTupa) cAparamAkhyAtavAniti darzayati- AdIyate karmAneneti AdAnaM- duSpraNihitamindriyamAdAnaM ca tat srotazcAdAnasrotastat / jJAtvA tathA'tipAtasrotazca upalakSaNArthatvAdasya mRSAvAdAdikamapi jJAtvA tathA yogaM ca manovAkAyalakSaNaM duSpraNihitaM sahiSNutA sarvazaH sarvaiH prakAraiH karmabandhAyeti jJAtvA kriyAM saMyamalakSaNAmAkhyAtavAniti sambandhaH / / 57 // kiMca vIradhyAnam ___aivattiyaM aNAudisayamannesiM akrnnyaae| jassitthio parinnAyA sabakammAvahA use adkkhu||suu0gaa058 // ahAkaDaM nase seve savvaso kamma adkkhuu| jaM kiMci pAvagaM bhagavaMtaM akuvvaM viyaDaM bhujitthaa||suu0gaa059||nno sevaiya paravatthaM parapAevI sena bhujitthaa| parivajjiyANa umANaM gacchaisaMkhaDiM asrnnyaae||suu0gaa060||maaynnnne asaNapANassa nANugiddhe rasesu apaDinne / acchipi no pamajijA noviya kaMDUyae muNI gaayN| suu0gaa061|| AkuTTi:- hiMsA nAkuTTiranAkuTirahiMsetyarthaH, kiMbhUtAM?- atikrAntA pAtakAdatipAtikA nirdoSA tAmAzritya, svato'nyeSAM 100 cAkaraNatayA- avyApAratayA pravRtta iti, tathA yasya striyaH svarUpatastadvipAkatazca parijJAtA bhavanti, sarvaM kavihantIti sarvaMkAvahA:- sarvapApopAdAnabhUtAH sa evAdrAkSIt- sa eva yathAvasthitaM saMsArasvabhAvaM jJAtavAniti, etaduktaM bhavati
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 528 // 62-64 vIradhyAnam strIsvabhAvaparijJAnena tatparihAreNa ca sa bhagavAn paramArthadarghAbhUditi ||58||muulgunnaanaakhyaayottrgunnaan pracikaTayiSurAha- zrutaskandhaH1 yathA yena prakAreNa pRSTvA vA'pRSTvA vA kRtaM yathAkRtaM AdhAkAdinAsau sevate, kimiti?- yata:sarvaza: sarvaiH prakAraistadAsevanena / navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, karmaNA'STaprakAreNa bandhamadrAkSIt- dRSTavAn, anyadapyevaMjAtIyakaMna sevata iti darzayati-yatkiJcitpApakaM- pApopAdAnakAraNaM prathamoddezaka: tadbhagavAnakurvan vikaTaM prAsukamabhuta- upabhuktavAn // 59 // kiMca-nAsevate ca-nopabhuGkte ca paravastraM- pradhAnaM vastraM parasya / sUtram (anuSTup) vA vastraM paravastraM nAsevate, tathA parapAtre'pyasaunAbhuGkta, tathA parivApamAnaM- avagaNayya gacchati asAvAhArAya saGkhaNDyante / / prANino'syAmiti saGkhaNDistAmAhArapAkasthAnabhUtAmazaraNAya zaraNamanAlambamAno'dInamanaska: kalpa itikRtvA parISaha- upasarga sahiSNutA vijayArthaM gacchatIti // 60 // kiMca- AhArasya mAtrAM jAnAtIti mAtrAjJaH, kasya?- azyata ityazanaM- zAlyodanAdi pIyata iti pAnaM- drAkSApAnakAdi tasya ca, tathA nAnugRddho raseSu vikRtiSu, bhagavato hi gRhasthabhAve'pi raseSu gRddhirnAsIt, kiM punaH dvitIyoddezakaH pravrajitasyeti?, tathA raseSveva grahaNaM pratyapratijJo, yathA- mayA'dya siMhakesarA modakA eva grAhyA ityevaMrUpapratijJArahito'nyatra tu kulmASAdau sapratijJa eva, tathA'kSyapi rajaHkaNukAdyapanayanAya no pramArjayennApi ca gAtraM munirasau kaNDUyate-kASThAdinA gAtrasya kaNDUtyapanodaM na vidhatta iti // 61 // kiM ca___appaM tiriyaM pehAe appiM piTThao pehaae| appaM buie paDibhANI paMthapehi care jayamANe ||suu0gaa062|| sisiraMsi addhapaDivanne taMvosijja vtthmnngaare| pasArittu bAhuM parakkame no avalambiyANa kNdhNmi||suu0gaa063|| esa vihI aNukkanto mAhaNeNa miimyaa| // 528 // bahuso apaDinneNa bhagavayA evaM riyNti||suu0gaa064||ttibemi // updhaanshrutaadhyynoddeshH1||9-1|| alpazabdo'bhAve varttate, alpaM tiryak-tirazcInaM gacchan prekSate, tathA'lpaM pRSThataH sthitvotprekSate, tathA mArgAdi kenacitpRSTaH
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam san pratibhASI sannalpaM brUte, maunena gacchatyeva kevalamiti darzayati- pathiprekSI cared gacchedyatamAna:-prANiviSaye yatnavAniti // 62 // kiMca- adhvapratipanne zizire sati taddevadUSyaM vastraM vyutsRjyAnagAro bhagavAn prasArya bAhU parAkramate, na tu punaH zItArditaH san saGkocayati, nApi skandhe'valambya tiSThatIti // 63 // sAmpratamupasaJjihIrSurAha- eSa caryAvidhiranantarokto'nukrAnta:anucIrNaH mAhaNeNa tti zrIvarddhamAnasvAminA matimatA viditavedyena bahuza: anekaprakAramapratijJena- anidAnena bhagavatA aizvaryAdiguNopetena, evaM anena pathA bhagavadanucIrNenAnye mumukSavo'zeSakarmakSayAya sAdhavo rIyante gacchantIti // 64 // itiradhikAraparisamAptau, bravImiti pUrvavad, upadhAnazrutAdhyayanasya prathamoddezaka iti // 1-1 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, dvitIyoddezakaH sUtram (anuSTup) 65-68 vasatiH // 529 // ||nvmaadhyyne dvitiiyoddeshkH|| uktaHprathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake bhagavatazcaryA'bhihitA, tatra cAvazyaM kayAcicchayyayA vasatyA bhAvyamatastatpratipAdanAyAyamuddezaka:prakramyate ityenana sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtraM-8 cariyAsaNAI sijAo egaiyAo jAo bujhyaao| Aikkha tAI sayaNAsaNAI jAI sevIya se mhaaviire| suu0gaa065|| AvesaNasabhApavAsu paNisAlAsu egayA vAso / aduvA paliyaThANesu palAlapujesu egayA vaaso|| sUgA066 // AgantAre ArAmAgAre taha ya nagarevaegayA vaaso|susaanne suNNagAre vArukkhamUle va egayA vaaso||suu0gaa067||eehiN muNI sayaNehiMsamaNe Asi ptersvaase| rAiM divaMpijayamANe apamatte samAhie jhaai||suu0gaa068|| caryAyAmavazyaMbhAvitayA yAni zayyAsanAnyabhihitAni sAmarthyAyAtAni tAni zayanAsanAni-zayyAphalakAdInyAcakSva 3 // 529 //
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 530 // 69-72 sudharmasvAmI jambUnAmnA'bhihito yAni sevitavAn mahAvIro- varddhamAnasvAmIti, ayaMca zlokazcirantanaTIkAkAreNa na vyAkhyAtaH zrutaskandhaH1 tatra kiM sugamatvAdutAbhAvAt, sUtrapustakeSu tu dRzyate, tadabhiprAyaM ca vayaM na vidma iti // 65 // praznaprativacanamAha-bhagavato, navamamadhyayana upadhAnazrutaM, hyAhArAbhigrahavat pratimAvyatirekeNa prAyazona zayyA'bhigraha AsIt, navaraM yatraiva caramapauruSIbhavati tatraivAnujJApya sthitavAn, dvitIyoddezakaH tadarzayati-A-samantAdvizanti yatra tadAvezanaM-zUnyagRham, sabhA nAma grAmanagarAdInAMtadvAsilokAsthAyikArthamAgantukazaya- sUtram nArthaM ca kuDyAdyAkRtiH kriyate, prapA udakadAnasthAnam, AvezanaM ca sabhA ca prapA ca AvezanasabhAprapAstAsu, tathA paNyazAlAsu (anuSTup) ApaNeSu ekadA kadAcidvAso bhagavato'thavA paliyanti karma tasya sthAnaM karmasthAnaM- ayaskAravarddhakikuDyAdikam, tathA vasatiH palAlapuJjeSu maJcopari vyavasthiteSvadho, na punasteSveva, jhuSiratvAditi // 66 // kiM ca- prasaGgAyAtA Agatya vA yatra tiSThanti tadAgantAraM tatpunAmAnnagarAdvA bahiH sthAnaM tatra, tathA ArAme'gAraM- gRhamArAmAgAraM tatra vA tathA nagare vA ekadA vAsaH, tathA zmazAne zUnyAgAre vA, AvezanazUnyAgArayorbhedaH sakuDyAkuDyakRto, vRkSamUle vA ekadA vAsa iti // 67 // kiM caeteSu pUrvokteSu zayaneSu vasatiSu sa muniH jagattrayavettA RtubaddheSu varSAsu vA zramaNa: tapasyudyuktaH samanA vA''sIt nizcalamanA ityarthaH, kiyantaM kAlaM yAvaditi darzayati- patelasavAse tti prakarSaNa trayodazaM varSaM yAvatsamastAM rAtriM dinamapi yatamAnaH saMyamAnuSThAna udyuktavAn tathA'pramatto- nidrAdipramAdarahitaH samAhitamanA: visrotasikArahito dharmadhyAnaM zukladhyAnaM vA dhyAyatIti // 68 // kiM ca NiiMpi no pagAmAe, sevai ya bhagavaM utttthaae| jaggAvai ya appANaM isiMsAI ya apaDinne / / suu0gaa069|| saMbujjhamANe puNaravi AsiMsubhagavaM utthaae| nikkhamma egayA rAo bahi caMkamiyA muhuttaagN||suugaa070||synnehiN tatthuvasaggA bhImA AsI aNegarUvA // 530 //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 531 // y| saMsappagA yaje pANA aduvA je pakkhiNo uvacaranti ||suu0gaa071|| adu kucarA uvacaranti gAmarakkhA ya sattihatthA ya / adu zrutaskandhaH1 navamamadhyayana gAmiyA uvasaggA itthI egaiyA purisA y||suu0gaa072|| upadhAnazrutaM, nidrAmapyasAvaparapramAdarahitona prakAmata: sevate, tathA ca kila bhagavato dvAdazasusaMvatsareSumadhye'sthikagrAme vyantaropasargAnte / dvitIyoddezakaH kAyotsargavyavasthitasyaivAntarmuhUrtaM yAvatsvapnadarzanAdhyAsitaH sakRnnidrApramAda AsIt, tato'pi cotthAyAtmAnaM jAgarayati / sUtram (anuSTup) kuzalAnuSThAne pravarttayati, yatrApISacchayyA''sIt tatrApyapratijJaH-pratijJArahito, na tatrApi svApAbhyupagamapUrvakaMzayita ityarthaH / 73-76 // 69 // kiMca-sa munirnidrApramAdAd vyutthitacittaH saMbudhyamAnaH saMsArapAtAyAyaM pramAda ityevamavagacchan punarapramatto bhagavAn vasatiH saMyamotthAnenotthAya yadi tatrAntarvyavasthitasya kutazcinnidrApramAdaH syAt tatastasmAnniSkramyaikadA zItakAlarAtrAdau bahizcaGkamya muhartamAnaM nidrApramAdApanayanArthaM dhyAne sthitavAniti // 70 // kiMca-zayyate-sthIyate utkuTukAsanAdibhiryeSviti zayanAniAzrayasthAnAni teSu tairvA tasya bhagavata upasargA bhImA bhayAnakA Asan anekarUpAzca zItoSNAdirUpatayA'nukUlapratikUlarUpatayAvA, tathA saMsarpantIti saMsarpakA:-zUnyagRhAdAvahinakulAdayo ye prANinaH upacaranti upa-sAmIpyena mAMsAdikamaznanti / athavA zmazAnAdau pakSiNo gRdhrAdaya upacarantIti varttate // 71 // kiM ca- atha anantaraM kutsitaM carantIti kucarA:caurapAradArikAdayaste ca kvacicchUnyagRhAdau upacaranti upasargayanti, tathA grAmarakSAdayazca trikacatvarAdivyavasthitaM zaktikuntAdihastA upacarantIti, atha grAmikA grAmadharmAzritA upasargA ekAkinaH syuH, tathAhi-kAcitstrIrUpadarzanAdhyupapannA upasargayet // 531 // puruSo veti // 72 // kiM ca ihaloiyAiM paraloiyAiM bhImAiM annegruuvaaii| avi subbhi dubbhigandhAiMsaddAI annegruuvaaii|suu0gaa073|| ahiyAsae sayA
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam // 532 // vasati: samie phAsAiM viruuvruuvaaii| araIraiM abhibhUya rIyai mAhaNe abhuvaaii|suugaa074||sjnnehiN tattha pucchiMsu egacarAviegayA zrutaskandhaH1 raao| avvAhie kasAitthA pehamANe samAhiM apaDinne / sU0gA0 75 // ayamaMtaraMsi ko ittha? ahamaMsitti bhikkhu AhaTu / navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, ayamuttame se dhamme tusiNIe kasAie jhaai||suu0gaa076|| dvitIyoddezakaH ihalokebhavA aihalaukikA:- manuSyakRtA:ke te?- sparzAH duHkhavizeSA divyAstairazcAzca pAralaukikAstAnupasargApAditAn / sUtram (anuSTup) duHkhavizeSAnadhyAsayati- adhisahate, yadivA ihaiva janmani ye duHkhayanti daNDaprahArAdayaH pratikUlopasargAsta aihalaukikAH, 73-76 tadviparyastAstu pAralaukikAH, bhImA bhayAnakA anekarUpAH nAnAprakArAH, tAneva darzayati-api surbhigndhaaH-srkcndnaadyo| durgandhAH-kuthitakaDevarAdayaH, tathA zabdAzcAnekarUpA vINAveNumRdaGgAdijanitAH, tathA kramelakarasitAdyutthApitAstAMzcAvikRtamanA adhyAsayati adhisahate, sadA sarvakAlaM samyagitaH samita:- paJcabhiH samitibhiryuktaH, tathA sparzAnduHkhavizeSAnaratiM saMyame ratiM copabhogAbhiSvaGge'bhibhUya- tiraskRtya rIyate saMyamAnuSThAne vrajati, mAhaNe tti pUrvavad abahuvAdI abahubhASI, ekadvivyAkaraNaM kvacinnimitte kRtavAniti bhaavH||73-74 // sa bhagavAnarddhatrayodaza pakSAdhikA:samA ekAkI vicaran tatra zUnyagRhAdau vyavasthita: san janaiH lokaiH pRSTaH, tadyathA-ko bhavAn ? kimatra sthitaH? kutastyo vetyevaM pRSTo'pi tUSNIMbhAvamabhajat, tathopapatyAdyA apyekacarA- ekAkina ekadA- kadAcidrAtrAvahni vA papracchuH, avyAhRte ca bhagavatA kaSAyitA: tato'jJAnAvRtadRSTayo daNDamuSTyAdinA tADanato'nAryatvamAcaranti, bhagavAMstusamAdhi prekSamANo dharmadhyAnopagatacitaH san samyaktitikSate, kiMbhUtaH?- apratijJo nAsya vairaniryAtanapratijJA vidyata ityapratijJaH // 75 // kathaM te papracchuriti darzayitumAha-ayamantaH- madhye ko'tra vyavasthita:?, evaM saGketAgatA duzcAriNaH pRcchanti karmakarAdayo vA, tatra nityavAsino // 532
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 533 // zrutaskandhaH1 navamamadhyayana upadhAnazrutaM, dvitIyoddezakaH sUtram (anuSTup) 77-80 | vasatiH duSpraNihitamAnasAH pRcchanti, tatra caivaM pRcchatAmeSAM bhagavAMstUSNIbhAvameva bhajate, kvacidbahutaradoSApanayanAya jalpatyapi, kathamiti, darzayati- ahaM bhikSurasmIti, evamukte yadi te'vadhArayanti tatastiSThatyeva, athAbhipretArthavyAghAtAt kaSAyitA mohAndhAHsAmpratekSitayaivaM brUyuH, yathA- tUrNamasmAtsthAnAnnirgaccha, tato bhagavAnaciyattAvagraha itikRtvA nirgacchatyeva, yadivA na nirgacchatyeva bhagavAn kiMtu so'yamuttamaH pradhAno dharma AcAra itikRtvA sa kaSAyite'pi tasmin gRhasthe tUSNIbhAvavyavasthito yadbhaviSyattayA dhyAyatyeva-na dhyAnAtpracyavate // 76 // kiM ca jaMsippegepaveyanti sisire mArue pvaaynte| taMsippege aNagArA himavAe nivaaymesnti||suu0gaa077||sNghaaddiiopvesissaamo ehA ya smaadhmaannaa| pihiyA va sakkhAmo aidukkhe himgsNphaasaa|| suu0gaa078|| taMsi bhagavaM apaDinne ahe vigaDe ahIyAsae / davie nikkhamma egayA rAo ThAie bhgvNsmiyaae||suugaa079||es vihI aNukvanto mAhaNeNa miimyaa| bahuso apaDiNNeNa bhagavayA evaM rIyanti ||suugaa080||ttibemi||nvmsy dvitIya uddezakaH 9-2 // yasmin ziziradAvapyeke tvaktrANAbhAvatayA pravepante dantavINAdisamanvitAH kampante, yadivA pravedayanti zItajanitaM duHkhasparzamanubhavanti, ArtadhyAnavazagA bhavantItyarthaH, tasmiMzca zizire himakaNini mArute ca pravAti satyeke na sarve anagArA: tIrthakapravrajitA himavAte sati zItapIDitAstadapanodAya pAvakaM prajvAlayanti-aGgArazakaTikAmanveSayanti, prAvArAdikaM yAcante, yadivA'nagArA iti- pArzvanAthatIrthapravrajitA gacchavAsina eva zItArditA nivAtameSanti - ghanazAlAdikAvasatIrvAtAyanAdirahitAH prArthayanti // 77 // kiM ca- iha saGghATIzabdena zItApanodakSamaM kalpadvayaM trayaM vA gRhyate, tA:
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 534 // 77-80 saGghATI: zItArditA vayaM pravekSyAmaH evaM zItArditA anagArA api vidadhati, tIrthikapravrajitAstvedhAH- samidhaH kASThA zrutaskandhaH1 nItiyAvad edhAzca dahanta: zItasparza soDhuM zakSyAmaH, tathA saMghATayA vA pihitAH- sthagitAH kambalAdyAvRtazarIrA iti, navamamadhyayana kimarthametatkRrvantIti darzayati- yato'tiduHkhametad- atiduHsahametadyaduta himasaMsparzA:- zItasparzavedanA duHkhena sahyanta upadhAnazrutaM, dvitIyoddezakaH itiyAvat // 78 // tadevamevaMbhUte zizire yathoktAnuSThAnavatsu ca svayUthyetareSvanagAreSu yadbhagavAn vyadhAttaddarzayitumAha- tasmin / sUtram evaMbhUte zizire himavAte zItasparzaca sarvaMkaSe bhagavAn aizvaryAdiguNopetastaMzItasparzamadhyAsayati-adhisahate, kiMbhUto'sau?-3 (anuSTup) apratijJo na vidyate nivAtavasitaprArthanAdikA pratijJA yasya sa tathA, kvAdhyAsayati?- adho vikaTe adha:- kuDyAdirahite vasatiH channe'pyupari tadabhAve'pi ceti, punarapi vizinaSTi- rAgadveSavirahAivyabhUta: karmagranthidrAvaNAdvA drava:- saMyamaH sa vidyate tRtIyoddezakaH yasyAsau dravikaH, sa ca tathA'dhyAsayan yadyatyantaM zItena bAdhyate tatastasmAt channAnniSkramya bahirekadA- rAtrau muhUrttamAtraM sthitvA punaH pravizya sa bhagavAn zamitayA samyagvA samatayA vA vyavasthitaH santaM zItasparza rAsabhadRSTAntena soDhuM zaknoti-adhisahata iti||79|| etadevoddezakArthamupasaMjihIrSurAha-esa vihI ityAdyanantaroddezakavanneyamiti itibravImItizabdau puurvvt||8|| dvitIyoddezakaH smaaptH||1-2|| // navamAdhyayane tRtiiyoddeshkH|| ukto dvitoyoddezakaH,sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake bhagavataH zayyA:pratipAditAH, 0 etAzca samAdahantaH (mu0)|
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM tAsu ca vyavasthitena ye yathopasargAH parISahAzca soDhAstatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddeza- zrutaskandhaH 1 niyuktikasyAdisUtraM navamamadhyayana zrIzIlA0 upadhAnazrutaM, vRttiyutam ___ taNaphAse sIyaphAse ya teuphAse ydNsmsgey| ahiyAsae sayAsamie phAsAI viruuvruuvaaiN||suu0gaa0 81||ah duccaralADhamacArI tRtIyoddezakaH zrutaskandhaH1 8 vajjabhUmiM ca subbhabhUmiM ca / paMtaM sijjaM seviMsu AsaNagANi ceva paMtANi // sU0gA0 82 // lADhehiM tassuvasaggA bahave jANavayA sUtram / / 535 // luusiNsu| aha lUhadesie bhatte kukkurA tattha hiMsuisu niviNsu||suu0gaa0 83||appe jaNe nivArei lUsaNae suNae dsmaanne| chucchukAriti (anuSTup) 81-84 Ahetu samaNaM kukkurA dasaMtutti // suugaa084|| upasargaH tRNAnAM- kuzAdInAM sparzAstRNasparzAstathA zItasparzAstathA teja:sparzA- uSNasparzAzcAtApanAdikAle Asan yadivA parisahAH gacchataH kila bhagavatastejaHkAya evAsIt, tathA daMzamazakAdayazca, etAn tRNasparzAdIn virUparUpAn nAnAbhUtAn bhagavAnadhyAsayati, samyagitaH- samyagbhAvaM gataH samitibhiH samito veti // 81 // kiM ca- atha Anantarye duHkhena caryate'sminniti duzcaraHsa cAsaulADhazca- janapadavizeSo duzcaralADhastaM cIrNavAn-vihRtavAn, saca dvirUpo- vajrabhUmiH zubhrabhUmizca, taM dvirUpamapi vihRtavAn, tatra ca prAntAM zayyAM vasatiM zUnyagRhAdikAmanekopadravopadrutAM sevitavAn, tathA prAntAni cAsanAni- pAMzUtkarazarkarAloSTAdhupacitAni kASThAni vA durghaTitAnyAsevitavAniti // 82 // kiMca-lADhA nAma janapadavizeSAsteSu ca dvirUpeSvapi / lADheSu tasya bhagavato bahava upasargAH prAyazaHpratikUlA AkrozazvabhakSaNAdaya Asan, tAneva darzayati-janapade bhavA jAnapadAanAryA''cAriNo lokAste bhagavantaM lUSitavanto dantabhakSaNolmukadaNDaprahArAdibhirjihiMsuH, athazabdo'pizabdArthe, sa caivaM Ahesu (mu0)| // 535 //
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 536 // draSTavyaH, bhaktamapitatra rUkSadezyaM rUkSakalpamantaprAntamitiyAvat, te cAnAryatayA prakRtikrodhanA: karpAsAdyabhAvAcca tRNaprAvaraNA: zrutaskandha:1 santo bhagavati virUpamAcaranti, tathA tatra kukkurAH zvAnaste ca jihiMsuH, upari ca nipeturiti / / 83 // kiMca- alpa: stoka:sa navamamadhyayana upadhAnazrutaM, jano yadi paraM sahasrANAmeko yadivA nAstyevAsAviti yastAn zuno lUSakAn dazato nivArayati niSedhayati, api tu tRtIyoddezakaH daNDaprahArAdibhirbhagavantaM hatvA tatpreraNAya sItkurvanti, kathaM nu nAmainaM zramaNaM kukkurA: zvAno dazantu- bhakSayantu?, tatra caivNvidhe| | (anuSTup) janapade bhagavAn SaNmAsAvadhiM kAlaM sthitavAniti // 84 // kiMca 85-88 elikkhae jaNA bhujo bahave vajabhUmi pharusAsI / laLiMgahAya nAliyaM samaNA tattha ya vihariMsu / / sU0gA0 85 // evaMpi tattha upasarga parisahAH viharantA puTThapuvvA ahesi suNiehiM / saMluzcamANA suNaehiM duccarANi tattha lADhehiM / / sUgA0 86 // nihAya daNDaM pANehiM taM kAyaM vosjjmnngaare| aha gAmakaNTae bhagavante ahiAsae abhismiccaa||suugaa087||naago saMgAmasIse vA pArae tattha se mhaaviire| evaMpi tattha lADhehiM aladdhapuvovi egayA gaamo||suugaa088|| idRkSaH pUrvoktasvabhAvo yatra janastaM tathAbhUtaM janapadaM bhagavAn bhUyaH paunaHpunyena vihRtavAn, tasyAM ca vajrabhUmau bahavo jnaaH| paruSAzino- rUkSAzino rUkSAzitayA ca prakRtikrodhanAstato yatirUpamupalabhya kadarthayanti, tatastatrAnye zramaNA: shaakyaadyo| yaSTiM- dehapramANAM caturaGgalAdhikapramANAM vA nAlikAM gRhItvA zvAdiniSedhanAya vijahuriti // 85 / / kiM ca- evamapi yaSTyAdikayA sAmagryA zramaNA viharantaH spRSTapUrvA ArabdhapUrvAH zvabhirAsan, tathA saMlucyamAnA itazcetazca bhakSyamANA:zvabhirAsan, // 536 // durnivAratvAtteSAm, tatra teSu lADheSvAryalokAnAM duHkhena caryanta iti duzcarANi- grAmAdInIti // 86 // tadevaMbhUteSvapi lADheSu kathaM bhagavAn vihRtavAniti darzayitumAha- prANiSu yo daNDanAddaNDo- manovAkkAyAdikastaM bhagavAn nidhAya tyaktvA, tathA
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutaskandhaH1 navamamadhyayana zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 537 // taccharIramapyanagAro vyutsRjyAtha grAmakaNTAkAn nIcajanarUkSAlApAnapi bhagavAMstAMstAn samyakkaraNatayA nirjarAmabhisametyajJAtvA'dhyAsayati- adhisahate / / 87 // kathamadhisahata iti dRSTAntadvAreNa darzayitumAha- nAgo hastI yathA'sau saMgrAmamUrddhanika upadhAnazrutaM, parAnIkaM jitvA tatpArago bhavati, evaM bhagavAnapi mahAvIrastatra lADheSu parISahAnIkaM vijitya pArago'bhUt kiM ca-tatra lADheSu . tRtIyoddezakaH viralatvAdvAmANAM kvacidekadA vAsAyAlabdhapUrvo grAmo'pi bhagavatA // 88 // kiM ca sUtram (anuSTupa) uvasaMkamantamapaDinnaM gAmaMtiyammi appattaM / paDinikkhamittu lUsiMsu eyAo prNplehitti|suu0gaa089|| hayapuvo tattha daNDeNa 89-92 aduvA muTThiNA adu kuntaphaleNa / adu leluNA kavAleNa hantA hantA bahave kndiNsu||suugaa090|| maMsANi chinnapuvANi uTuMbhiyA upasarga parisahAH egayA kAyaM / parIsahAI luMciMsu aduvA paMsuNA uvakariMsu // sU0gA0 91 / uccAlaiya nihaNiMsu aduvA AsaNAu khalaiMsu / vosaTThakAe paNatA''sI dukkhasahe bhagavaM apddinne|suugaa092|| upasaGkAmantaM bhikSAyai vAsAya vA gacchantam, kiMbhUtaM?- apratijJaM niyatanivAsAdipratijJArahitaM grAmAntikaM prAptamaprAptamapi tasmAdvAmAtpratinirgatya te janA bhagavantamalUSiSuH, etaccocuH- ito'pi sthAnAtparaM dUrataraM sthAnaM paryehi gaccheti // 89 // kiMca-8 tatra grAmAderbahirvyavasthitaH pUrvaM hato hatapUrvaH, kena?- daNDenAthavA muSTinA'thavA kuntAdiphalenAthavA leSTunA kapAlena-ghaTakhaparAdinA hatvA hatvA bahavo'nAryAzcakranduH- pazyata yUyaM kiMbhUto'yamityevaM kalakalaM cakruH // 90 // kiM ca- mAMsAni ca tatra bhagavatacchinnapUrvANi ekadA kAyamavaSTabhya- Akramya tathA nAnAprakArAH pratikUlaparISahAzca bhagavantamaluJciSuH, athavA pAMsunA'vakIrNavanta iti // 91 // kiMca- bhagavantamUrdhvamutkSipya bhUmau nihatavantaH kSiptavantaH, athavA AsanAt godohikotkuTukAsanavIrAsanAdikAt skhalitavanto nipAtitavantaH, bhagavAMstu punaryutsRSTakAya: parISahasahanaM prati praNata AsIt, parISahopasargakRtaM // 537 //
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 538 // duHkhaM sahata iti duHkhasaho bhagavAn, nAsya duHkhacikitsApratijJA vidyata ityprtijnyH||92 / / kathaM duHkhasaho bhagavAnityetadRSTAntadvAreNa darzayitumAha navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, sUro saGgAmasIsevA saMvuDe tattha se mhaaviire|pddisevmaanne pharusAI acale bhgvNriiyitthaa||suugaa093|| esa vihI aNukto0 tRtIyoddezakaH jaavriiyN||suu0gaa094 // tibemi 9-3 // sUtram yathA hi saMgrAmazirasi zUra: akSobhyaH paraiH kuntAdibhirbhidyamAno'pi varmaNA saMvRtAGgo na bhaGgamupayAti evaM sa bhagavAnmahAvIra: (anuSTup) |93-94 tatra lADhAdijanapade parISahAnIkatudyamAno'pi pratisevamAnazca paruSAn duHkhavizeSAn merurivAcalo-niSprakampodhRtyA saMghRtAGgo upasargabhagavAn rIyate sma jJAnadarzanacAritrAtmake mokSAdhvani parAkramate smeti // 93 // uddezakArthamupasaMjihIrSurAha-'esa vihIM'tyAdI parisahA: caturthoddezakaH pUrvavad // 94 // tRtIyoddezakaH smaaptH||9-3|| sUtram (anuSTup) 95-98 // navamAdhyayane cturthoddeshkH|| rogAdisahanam uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake bhagavataH parISahopasargAdhisahanaM pratipAditam, tadihApirogAtakapIDAcikitsAvyudAsena samyagadhisahate tadutpattau ca nitarAMtapazcaraNAyodyacchatItyetatprati-- pAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraM omoyariyaM cAei apuDhe'vi bhagavaM rogehiM / puDhe vA apuDhe vA no se sAijjaI teicchaM / sU0gA0 95 // saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMbAhaNaM ca na se kappe dantapakkhAlaNaM ca parinnAe / sUgA0 96 // virae gAmadhammehiM rIyai mAhaNe // 538 //
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 539 / / zrutaskandhaH navamamadhyayana upadhAnazrutaM, caturthoddezakaH sUtram (anuSTup) 95-98 rogAdisahanam abhuvaaii| sisiraMmi egayA bhagavaM chAyAe jhAi AsIya ||suugaa0 97 // AyAvai ya gimhANaM acchai ukkuDue abhitaave| adu jAvaittha lUheNaM oynnmNthukummaasennN||suu0gaa098|| api zItoSNadaMzamazakAkrozatADanAdyAHzakyA: parISahAH soDhuM na punaravamodaratAm, bhagavAMstu punA rogairaspRSTo'pi vAtAdikSobhAbhAve'pyavamaudaryaM nyUnodaratAM zaknoti kartum, loko hi rogairabhidrutaH saMstadupazamanAyAvamodaratAM vidhatte bhagavAMstu / tadabhAve'pi vidhatta ityapizabdArthaH, athavA'spRSTo'pi kAsazvAsAdibhirdravyarogaiH apizabdAtspRSTo'pyasaveMdanIyAdibhirbhAvarogainyUnodaratAM karoti, atha kiM dravyarogAtaGkA bhagavato na prAduSSanti yena bhAvarogaiH spRSTa ityuktaM?, taducyate, bhagavato hi na prAkRtasyeva dehajA: kAsazvAsAdayo bhavanti, AgantukAstu zastraprahArajA bhaveyuH, ityetadeva darzayati-saca bhagavAn spRSTo vA zvabhakSaNAdibhiraspRSTo vA kAsazvAsAdibhirnAsau cikitsAmabhilaSati, na dravyauSadhAdhupayogata: pIDopazamaM prArthayatIti // 95 // etadeva darzayitumAha- gAtrasya samyak zodhanaM saMzodhanaM-virecanaM niHsotrAdibhistathA vamanaM madanaphalAdibhiH, cazabda uttarapadasamuccayArtho, gAtrAbhyaGganaM ca sahasrapAkatailAdibhiH snAnaM codvartanAdibhiH saMbAdhanaM ca hastapAdAdibhistasya bhagavato na / kalpate, tathA sarvameva zarIramazucyAtmakamityevaM parijJAya jJAtvA dantakASThAdibhirdantaprakSAlanaM ca na kalpata iti // 96 // kiM ca-virato nivRttaH kebhyo?- grAmadharmebhyo yathAsvamindriyANAM zabdAdibhyo viSayebhyo rIyate saMyamAnuSThAne parAkramate, mAhaNe tti, kiMbhUto bhagavAn? asAvabahuvAdI, sakRvyAkaraNabhAvAdbahuzabdopAdAnam, anyathA hi avAdItyeva brUyAt, tathaikadA zizirasamaye sa bhagavAMzchAyAyAM dharmazukladhyAnadhyAyyAsIcceti // 97 // kiMca-subvyatyayena saptamyarthe SaSThI, grISmeSvAtApayati, (r) rIyati (pr0)| // 539 //
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGga niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 540 // | zrutaskandhaH1 navamamadhyayana upadhAnazrutaM, caturthoddezakaH sUtram (anuSTup) |99-102 rogAdisahanam kathamiti darzayati-tiSThatyutkuTukAsano'bhitApa-tApAbhimukhamiti, atha Anantarye dharmAdhAraM dehaM yApayati sma rUkSeNa-sneharahitena kena?- odanamanthukulmASeNa odanaM ca- kodravaudanAdi manthu ca- badaracUrNAdikaM kulmASAzca- mASavizeSA evottarApathe dhAnyavizeSabhUtA: paryuSitamASA vA siddhamASA vA odanamanthukulmASamiti samAhAradvandvastenAtmAnaM yApayatIti sambandha iti // 98 // etadeva kAlAvadhivizeSaNato darzayatuimAha eyANi tinni paDiseve aTTha mAse ya jAvayaM bhgvN| apiittha egayA bhagavaM addhamAsaM aduvA maasNpi||suu0gaa099||avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA viharitthA |raaovraayN apaDinne annagilAyamegayA bhuje||suugaa0100||chttttenn egayA bhuje aduvA aTThameNa dasameNaM / duvAlasameNa egayA bhuje pehamANe samAhiM apaDinne / sU0gA0 101||nnccaannN se mahAvIre no'viya pAvagaM symkaasii| annehiM vANa kAritthA kIraMtaMpi naannujaannitthaa||suugaa0 102 // etAni odanAdInyanantaroktAni pratisevate, tAni ca samAhAradvandvena tirohitAvayavasamudAyapradhAnena nirdizati kasyacinmandabuddhaH syAdArekA yathA- trINyapi samuditAni pratisevate iti, atastadvayudAsAya trINItyanayA saGghanyayA nirdeza iti, trINi samastAni vyastAni vA yathAlAbhaM pratisevata iti, kiyantaM kAlamiti darzayati- aSTau mAsAn RtubaddhasaMjJakAnAtmAnaM ayApayad- vartitavAn bhagavAniti, tathA pAnamapyarddhamAsamathavA mAsaM bhagavAnna pItavAn // 99 // api ca-mAsadvayamapi sAdhika athavA SaDapi mAsAn sAdhikAn bhagavAnpAnakamapItvA'pi rAtroparAtra mityaharnizaM vihRtavAn, kiMbhUtaH?- apratijJaH pAnAbhyupagamarahita ityarthaH, tathA annagilAyanti paryuSitaM tadekadA bhuktavAniti // 100 // kiM ca- SaSThenaikadA bhuGkte, SaSThaM hi 7 manthu (pr0)| // 540
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 541 // |103-106 nAmaikasminnahanyekabhaktaM vidhAya punardinadvayamabhuktvA caturthe'yekabhaktameva vidhatte, tatazcAdyantayorekabhaktadinayorbhaktadvayaM zrutaskandhaH1 madhyadivasayozca bhaktacatuSTayamityevaMSaNNAM bhaktAnAM parityAgAtSaSThaM bhavati, evaM dinAdivRddhyA'STamAdyAyojyamiti, athASTamena navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, dazamenAthavA dvAdazamenaikadA kadAcidbhuktavAn, samAdhiM zarIrasamAdhAnaM prekSamANaH paryAlocayan na punarbhagavataH kadAciddaurmanasya caturthoddezaka: samutpadyate, tathA'pratijJaH-anidAna iti // 101 // kiM ca- jJAtvA heyopAdeyaM sa mahAvIra: karmapreraNasahiSNurnApi ca pApa sUtram karma svayamakArSIt na cApyanyairacIkarat na ca kriyamANamaparairanujJAtavAniti // 102 // kiMca (anuSTup) gAmaM pavise nagaraM vA ghAsamese kaDaM prtttthaae| suvisuddhamesiyA bhagavaM AyatajogayAe sevitthA // sU0gA0103 // aduvAyasA rogAdisahanam digiMchattA je anne rasesiNo sattA / ghAsesaNAe ciTThanti sayayaM nivaie ya pehaae| sU0gA0 104 // aduvA mAhaNaM ca samaNaM vA gAmapiNDolagaMca atihiM vA |sovaagmuusiyaariNvaa kukuraM vAvi viTThiyaM puro||suu0gaa0 105 // vitticcheyaM vajanto tesimappattiyaM pariharanto / mandaM parakkame bhagavaM ahiNsmaannoghaasmesitthaa||suu0gaa0106|| grAma nagaraM vA pravizya bhagavAn grAsamanveSayet, parArthAya kRtamityudgamadoSarahitam, tathA suvizuddhamutpAdanAdoSarahitam, tathaiSaNA-8 doSaparihAreNaiSitvA- anveSya bhagavAnAyataH-saMyato yogo- manovAkkAyalakSaNa AyatazcAsau yogazcAyatayogo-jJAnacatuSTayena blU samyagyogapraNidhAnamAyatayogasya bhAva AyatayogatA tayA samyagAhAraM zuddhaM grAsaiSaNAdoSaparihAreNa sevitavAniti // 103 // kiM ca- atha bhikSAM paryaTato bhagavataH pathi vAyasAH- kAkA digiMcha tti bubhukSA tayA''rtA bubhukSAta ye cAnye rsaissinnH-||541|| pAnArthinaH kapotapArApatAdayaH sattvAH tathA grAsasyaiSaNArtha- anveSaNArthaM ca ye tiSThanti tAn satataM- anavarataM nipatitAn bhUmau / prekSya dRSTA teSAM vRttivyavacchedaM varjayanmandamAhArArthI praakrmte||104|| kiM ca- atha brAhmaNaM lAbhArthamupasthitaM dRSTvA tathA
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandha:1 // 542 // sUtram zramaNaMzAkyAjIvakaparivATtApasanirgranthAnAmanyatamaM grAmapiNDolaka iti bhikSayodarabharaNArthaM grAmamAzritastundaparimRjo dramaka zrutaskandhaH1 iti, tathA'tithiM vA- AgantukaM tathA zvapAkaM- cANDAlaM mUsiyAriM vA mArjArI kukuraM vApi- zvAnaM vividhaM sthitaM purataH navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, agrataH samupalabhya teSAM vRtticchedaM varjayan manaso duSpraNidhAnaM ca varjayan mandaM-manAk teSAM trAsamakurvan bhagavAn parAkramate, caturthoddezakaH tathA parAMzca kunthukAdIn jantUn ahiMsan grAsamanveSitavAniti // 105-106 // kiMca (anuSTup) avi sUiyaM vA sukkaM vA sIyaM piMDaM puraannkummaasN| adu pakkasaM pulAgaMvA laddhe piMDe aladdhe dvie|suugaa0 107||avi jhAi 107-111 se mahAvIre AsaNatthe akukkue jhANaM / uDhe ahe tiriyaM ca pehamANe samAhimapaDinne / sU0gA0 108 / / akasAI vigayagehI ya rogAdisahanam saddarUvesu amucchie jhaaii| chaumattho'vi parakkamamANo na pamAyaM saiMpi kuvvitthA // sUgA0109 // sayameva abhisamAgamma aaytjogmaaysohiie| abhinivvuDe amAille AvakahaM bhgvNsmiyaasii||suugaa0 110||es vihI aNu0 riiyi||suu0gaa0 111 // ttibemi // brahmacaryazrutaskandhe navamAdhyayane caturtha uddeshkH||9|| sUiyaM tti dadhyAdinA bhaktamArdIkRtamapi tathAbhUtaM zuSkaM vA-vallacanakAdi zItapiNDaM vA-paryuSitabhaktaM tathA purANa kulmASaM / vA bahudivasasiddhasthitakulmASam, pakkasaM ti cirantanadhAnyaudanam, yadivA purAtanasaktupiNDam, yadivA bahudivasasambhRtagorasa godhUmamaNDakaM ceti, tathA pulAkaM yavaniSpAvAdi, tadevambhUtaM piNDamavApya rAgadveSavirahAd draviko bhagavAn tathA'nyasminnapi piNDe labdhe'labdhe vA dravika eva bhagavAniti, tathAhi-labdhe paryApte zobhane vA notkarSa yAti, nApyalabdhe'paryApte'zobhane / vA''tmAnamAhAradAtAraM vA jugupsate // 107 // kiM ca- tasmiMstathAbhUta AhAre labdha upabhukte'labdhe cApi dhyAyati sa ObukkasaM (mu0)| // 42 //
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 543 // mahAvIro, duSpraNidhAnAdinA nApadhyAnaM vidhatte, kimavastho dhyAyatIti darzayati-Asanastha:-utkuTukagodohikAvIrAsanAdya- zrutaskandha:1 vastho'kautkucaHsan-mukhavikArAdirahito dhyAna-dharmazuklayoranyataradArohati, kiM punastatra dhyeyaM dhyAyatIti darzayitumAha navamamadhyayanaM upadhAnazrutaM, Urdhvamadhastiryaglokasya ye jIvaparamANvAdikA bhAvA vyavasthitAstAn dravyaparyAyanityAnityAdirUpatayA dhyAyati, tathA caturthoddezakaH samAdhi- antaHkaraNazuddhiM ca prekSamANo'pratijJo dhyAyatIti // 108 // kiM ca-na kaSAyyakaSAyI tadudayApAditabhrakuTyAdi- sUtram kAryAbhAvAt, tathA vigatAgRddhi:- gAya~ yasyAsau vigatagRddhiH, tathA zabdarUpAdiSvindriyArtheSvamUrcchito dhyAyati mano'nukUleSu (anuSTup) |107-111 narAgamupayAti nApItareSu dveSavazago'bhUditi, tathA chadmani-jJAnadarzanAvaraNIyamohanIyAntarAyAtmake tiSThatIti chadmastha ityevaM- rogAdisahanam bhUto'pi vividhaM-anekaprakAraM sadanuSThAne parAkramamANo na pramAda- kaSAyAdikaM sakRdapi kRtavAniti / / 109 // kiM ca-1 svayameva-AtmanA tattvamabhisamAgamya viditasaMsArasvabhAvaH svayaMbuddhaH saMstIrthapravarttanAyodyatavAn, tathA coktaM- AdityAdi-1 vibudhavisara: sAramasyAM trilokyAmAskandantaM padamanupamaM yacchivaM tvAmuvAca / tIrthaM nAtho laghubhavabhayacchedi tUrNaM vidhatsvetyetadvAkyaM tvadadhigataye no kimusyaanniyogH?||1||ityaadi, kathaM tIrthapravarttanAyodyata iti darzayati-AtmazuddhyA AtmakarmakSayopazamopazama-8 kSayalakSaNAyA''yatayogaM- supraNihitaM manovAkkAyAtmakaM vidhAya viSayakaSAyAdyupazamAdabhinirvRtta:-zItIbhUtaH, tathA / amAyAvI- mAyArahita upalakSaNArthatvAdasyAkrodhAdyapi draSTavyam, yAvatkatha miti yAvajjIvaM bhagavAn paJcabhiH samitibhiH samitaH tathA tisRbhirguptibhirguptazcAsIditi ||110||shrutskndhaadhyynoddeshkaarthmupsNjihiirssuraah-ess:- anantaroktaHzastra // 543 // parijJAderArabhya yo'bhihitaH so'nukrAnta:- anuSThita AsevanAparijJayA sevitaH, kena?- zrIvarddhamAnasvAminA matimatA (c) zamAdibhirnivRttaH (mu0)|
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArA niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 544 // jJAnacatuSTayAnvitena bahuza:- anekazo'pratijJena- anidAnena bhagavatA-aizvaryAdiguNopetena, ato'paro'pi mumukSuranenaiva nayavicAraH bhagavadAcIrNena mokSapraguNena pathA''tmahitamAcaran rIyate- parAkramate, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati-so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindAdarthajAtaM niryAtamavadhAritamiti // 111 / / ukto'nugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH, sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGgahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtabhedabhinnAH sAmAnyataH sapta, te cAnyatra sammatyAdau lakSaNato vidhAnatazca nyakSeNAbhihitA iti, iha punasta eva jJAnakriyAnayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, adhikRtAcArAGgasya jJAnakriyAtmakatayobhayarUpatvAt jJAnakriyAdhInatvAnmokSasya tadarthaM ca zAstrapravRtteriti bhAvaH, atra ca parasparataH savyapekSAveva jJAnakriyAnayau vivakSitakAryasiddhaye'laM nAnyo'nyanirapekSAvityetatprapazyate, tatra jJAnanayAbhiprAyo'yaM- yathA jJAnameva pradhAnaM na kriyeti, samastaheyopAdeyahAnopAdAnapravRtteAnAdhInatvAt, tathAhi-sunizcitAt samyagjJAnAtpravRtto'rthakriyArthI na visaMvAdyate, tathA coktaM vijJapti: phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa|| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAd ||1||ityaadi, saMvinniSThatvAcca viSayavyavasthitInAM tatpUrvakasakaladuHkhaprahANatvAccAnvayavyatirekadarzanAcca jJAnasya prAdhAnyam, tathAhi-jJAnAbhAve'narthaparihArAya pravarttamAno'pi tatkaroti yena nitarAM pataGgavadanarthena saMyujyate, jJAnasadbhAve ca samastAnapyarthAnarthasaMzayAMzca yathAzaktitaH pariharati, tathA cAgamaH- paDhamaM nANaM tao ityAdi, evaM tAvatkSAyopazamikaM jJAnamAzrityoktam , kSAyikamapyAzritya tadeva pradhAnam, yasmAdbhagavataH praNatasurAsuramukuTa-2 // 544 // koTivedikAticaraNayugalapIThasya bhavAmbhodhitaTasthasya pratipannadIkSasya trilokabandhostapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saJjAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM ghanaghAtikarmasaMhatikSayAtkevalajJAnaM notpannamityato jJAnameva
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavicAra: zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 545 / / pradhAnamaihikAmuSmikapha laprAptikAraNam, yuktiyuktatvAditi / adhunA kriyAnayAbhiprAyo'bhidhIyate, tadyathA- kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNam, yuktiyuktatvAt, yasmAddarzite'pi jJAnenArthakriyAsamarthe'rthe pramAtA prekSApUrvakArI yadi hAnopAdAnarUpAMpravRttikriyAM na kuryAt tato jJAnaM viphalatAmiyAt, tadarthatvAttasyeti, yasya hi yadarthaM pravRttistattasya pradhAnamitaradapradhAnamiti nyAyAt, saMvidA viSayavyavasthAnasyApyarthakriyArthatvAtkriyAyAH prAdhAnyam, anvayavyatirekAvapi / prayojanakriyAyAM samupalabhyete, yata:- samyak-cikitsAvidhijJo'pi yathArthoSadhAvAptAvapi upayogakriyArahito nollAghatAmeti, tathA coktaM- zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, kiM jJAnamAtreNa krotyrogm?||1||tthaa kriyaiva phaladA pusAM, na jJAnaM phaladaM matam / yata: strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet ||1||ityaadi, takriyAyuktastu yathA'bhilaSitArthabhAgbhavatyapi, kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalalokapratyakSasiddhe'rthe'nyatpramANAntaraM mRgyata iti, tathA''muSmikapha laprAptyarthinA'pi tapazcaraNAdikA kriyaiva kartavyA, maunIndraM pravacanamapyevameva vyavasthitam, yata uktaM- ceiyakulagaNasaGke AyariyANaM ca pavayaNa sue y| savesu'vi teNU kayaM tvsnyjmmujjmntennN||1|| itazcaitadevamaGgIkartavyam, yatastIrthakRdAdibhiH kriyArahitaM jJAnamapyaphalamuktam, uktaM ca subahu pi suamadhItaM kiM kAhi crnnvipphiinn(mukk)ss?| aMdhassa jaha palittA dIvasatasahassakoDIvi // 1 // dRzikriyApUrvakakriyAvikalatvAttasyeti bhAvaH, na kevalaM kSAyopazamikAjjJAnAkriyA pradhAnA, kSAyikAdapi, yataH satyapi jIvAjIvAdyakhilavastuparicchedake jJAne samullasite na 7 caityakulagaNasaGgha AcArye ca pravacane zrute c| sarveSvapi tena kRtaM tapaHsaMyamayorudyacchatA / / 1 // OM subahvapi zrutamadhItaM kiM kariSyati viprahINacaraNasya? / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTyapi // 1 // // 545 //
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 // 546 // vyuparatakriyAnivartidhyAnakriyAmantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadacchedAcca na mokSAvAptirityato na jJAnaM pradhAnam, caraNakriyAyAM punaraihikAmuSmikaphalAvAptirityata: saiva pradhAnabhAvamanubhavatIti, tadevaM jJAnamRte samyakriyAyA abhAvaH, tadabhAvAcca tadarthapravRttasya jJAnasya vaiphalyam / evamAdInAM yuktInAmubhayatrApyupalabdheAkulitamati: ziSyaH pRcchati-kimidAnIM tattvamastu?, AcArya Aha-nanvabhihitameva vismaraNazIlo devAnAMpriyo yathA jJAnakriyAnayau parasparasavyapekSau sakalakarmakandocchedAtmakasya mokSasya kAraNabhUtAviti, pradIptasamastanagarAntarvartiparasparopakAryopakArakabhAvAvAptAnAbAdhasthAnau paGvandhAviveti, tathA coktaM saMjoyasiddhIeN phalaM vadantItyAdi, svatantrapravRttau tuna vivakSitakAryaM sAdhayata ityetacca su prasiddhameva , yathA hayaM NANamityAdi, Agame'pi sarvanayopasaMhAradvAreNAyamevArtho'bhihito, yathA savvesipi NayANaM bahuvihavattavayaM NisAmettA / taM savvaNayavisuddhaM jaba caraNaguNaTThio sAhU // 1 // tti, tadetadAcArAGga jJAnakriyAtmakaM adhigatasamyakpathAnAM kuzrutisaritkaSAyajhaSakulAkulaM priyaviprayogApriyasaMprayogAdyanekavyasanopanipAtamahAvarta mithyAtvapavane raNotthApitabhayazokahAsyaratyaratyAditaraGga visAvelAcitta vyAdhizatanakracakrAlayaM mahAgambhIraM bhayajananaM pazyatAM trAsotpAdakaM mahAsaMsArArNavaM sAdhUnAmuttitIrSatAM taduttaraNasamarthamavyAhatam, yAnapAtramiti, ato mumukSuNA''tyantikaikAntikAnAbAdhaMzAzvatamanantamajaramamaramakSayamavyAbAdhamuparatasamastadvandvaMsamyagdarzanajJAnavratacaraNakriyAkalApopetena paramArthaparamakAryamanuttamaM mokSasthAnaM lipsunAsamAlambanIyamiti saMyogasiddheH phalaM vadanti (naivaikacakreNa rathaH prayAti / andhazca paGguzca vane sametya tau saMprayuktau nagaraM praviSTau // 1 // ) 0 prasiddhameva (mu0)| 0 hataM jJAnaM kriyA hInaM / 0 sarveSAmapi nayAnAM bahuvidhavaktavyatAM nizamya / tatsarvanayavizuddhaM yaccaraNaguNasthitaH saadhuH||1|| 7 kuzrutasari0 (mu0)10raNopasIpita0 (mu0)108 velAvilaM (pr0)| 0 lipsunA samAlamba0 (mu0)| // 546 //
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyvicaarH| zrIAcArAGgaM niyuktizrIzIlA0 vRttiyutam zrutaskandhaH1 tadAtmakasya brahmacaryAkhyazrutaskandhasya nirvRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA parisamApteti / / zlokato granthamAnam / / 976 // dvAsaptatyadhikeSu hi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsi ca bhAdrapade shuklpnycmyaam||1|| zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena TIkaiSA / samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAyaH // 2 // kRtvA''cArasya mayA TIkA yatkimapi saMcitaM puNyam / tenApnuyAjjagadidaM nirvRtimtulaaNsdaacaarm||3|| varNa: padamatha vAkyaM padyAdica yanmayA parityaktam / tacchodhanIyamatra ca vyAmohaH kasya no bhvti?||4|| tattvAdityAparAbhidhAnazrImacchIlAcAryavihitA vRttirbrahmacaryazrutaskandhasya AcArAGgasya samAptA // 5 // // 547 // // iti zrIzrutakevalibhadrabAhusvAmisanhabdhaniyuktiyutaM zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhavRttau navamamadhyayanamupadhAnazrutAkhyaM samAptam, tatsamAptau ca prathamazrutaskandhaH smaaptH|| // 547
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
_