Book Title: Gommatasara Karma kanda
Author(s): Nemichandra Siddhant Chakravarti, Jawaharlal Shastri
Publisher: Shivsagar Digambar Jain Granthamala Rajasthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090180/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIvItarAgAya nmH|| AcAryazrI nemicandra siddhAntacakravartI viracita gommaTasAra karmakANDa ('siddhAntajJAnadIpikA' hindI TIkA samanvita) TIkAkI AryikA 105 zrI AdimatI mAtAjI Wan prakAzaka AcArya 108 zrI zivasAgara granthamAlA zrI zAntivIra digambara jaina saMsthAna zrI zAntivIranagara, zrImahAvIrajI - 322221 phona : 07469-24482 VEXSISISISISISISISISISISISISISIS Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama saMskaraNa se: * antardhvani * girinagara (giranArakSetra) kI guphAmeM rahanevAle dharasenAcAryake manameM kAladoSase hIyamAna zrutaparamparAko dekha yaha vicAra utpanna huA ki yadi vartamAna zrutako lipibaddha nahIM kiyA to isakI paramparA vicchinna ho jaavegii| phalataH unhoMne mahimAnagarI ke yatisammelanameM upasthita sAdhuoMke pAsa isa AzayakA patra bhejA ki "merI Ayu uttarottara kSINa ho rahI hai ataH kinhIM do buddhimAn sAdhuoM ko mere pAsa bhejiye, jinheM maiM apane ApameM sthita makAprAbhutaganthamA upadeza kara sa.; anyathA mere pazcAt vaha vidyA lupta ho jaavegii|" mahimAnagarIke yatisammelanameM upasthita muniyoMne dharasenAcAryake patrapara bar3A gaurava kiyA aura do buddhimAn sAdhuoMko girinagarakI ora bhejaa| ve do sAdhu puSpadanta aura bhUtabalI nAmase jAne jAte haiN| __ girinagara pahuMcanepara dharasena ne donoM sAdhuoMkI buddhi-parIkSAkara unheM satkarmaprAbhUtakA adhyayana karAyA tathA adhyayanake pazcAt unhoMne grandharacanA kii| puSpadanta aura bhUtabalI AcAryakI ye racanAeM jIvaTTANa, khuddAbandha, baMdhasAmittavicaya, veyaNAkhaMDa, vaggaNAkhaMDa aura mahAbandha nAmase prasiddha huiiN| uparyukta chahoM khaNDa milakara SaTkhaNDAgabha kahalAte haiN| vIrasenasvAmI ne inapara dhavalAnAmakI TIkA likhii| nemicandrAcArthane ina chaha khaNDoMkI acchItaraha sAdhanA kI thiiN| karmakANDameM unhoMne svayaM likhA jaha cakkeNa ya cakkI chakkhaMDa sAhiyaM aviggheNa / taha mai cakkeNa mayA chakkhaMDaM sAhiyaM sammaM / / 367 / / arthAt jisaprakAra cakravartI apane cakraratnase bharatakSetrake chahakhaNDoMko nirvighnarUpase sAdhatA hai-apane AdhIna karatA hai usIprakAra maiMne apane buddhirUpI cakraratnase chahakhaNDoMsahita paramAgamako sAdhA hai-apane AdhIna kiyA hai| nemicandrAcArya dezIyagaNake prasiddha AcArya the| guruke rUpameM inhoMne AcArya voranandI,abhayanandI, indranandI tathA kanakanandI kA bar3I zraddhAke sAtha ullekha kiyA hai| kucha udAharaNa dekhiye - jassa ya paaypsaayennnnNtsNsaarjlaahmuttienno| vIriMdanaMdivaccho NamAmi taM abhynnNdiguruN||k.kaa. 436 / / arthAt jinake caraNaprasAdase vIranandI aura indranaMdIkA vatsa anaMtasaMsArarUpI sAgarase uttIrNa ho gayA, una abhayanandIguruko maiM namaskAra karatA huuN| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NamiUNa abhayadi sudasAyara paargiNdnnNdiguruuN| naravINadiNAI paraDINaM paJcAM vocchaM / / 74.5 // karmakANDa / / arthAt abhayanandIko, zrutatAgarake pAragAmI indranandI guruko aura vIranandIko namaskAra kara prakRtiyoMke pratyaya-kAraNako khuuNgaa| vara iMdaNaMdiguruNo pAse soUNa sayala siddhataM / sirikaNayaNaMdiguruNA sattaTTANaM samuddiSTaM // 396 / / karmakANDa / / arthAt utkRSTa indranandI guruke pAsa samasta siddhAntako sunakara zrI kanakanandIgurune sattvasthAna kA kathana kiyA hai| idi NemicaMdamuNiNA appasudeNabhayaNadivaccheNa / raiyo tiloyasAro khamaMtu bahuguNAyariyA // 1018 / / trilokasAra / / arthAt abhayanandIke vatsa nemicandra munine yaha trilokasAra grantha racA hai, bahutaguNoMke dhAraka | AcArya kSamA kreN| pIriMdaNaMdivaccheNAppayasadeNabhayaNaMdi sisleNa / daMsaNacarittaladdhI susUyiyA NemicaMdeNa / / 652 / / kSapaNAsAra // arthAt vIranaMdI aura indramandI ke vatsa evaM abhayanandIke ziSya alpajJAnIke nemicandrane darzanalabdhi aura cAritralabdhikA kadhana kiyA hai| zrI vIrasenAcArya viracita dhavalA, jayadhavalA tathA mahAdhavalA TIkAe~ prameyabahula TIkAe~ haiN| pratyeka prameyakA varNana unameM vistRta rotise kiyA gayA hai| dhIre-dhIre ina TIkAoMmeM praveza pAnA alpamedhAvI mAnavoMko jaba kaThina dikhane lagA taba nenicandrAcAryane gaMgavaMzIya rAjA rAcamallake pradhAnamaMtrI evaM senApati cAmuNDarAyake Agrahase gommaTasAra kI racanA kii| apanI vIratAke kAraNa cAmuNDarAya 'vIramArtaNDa' upAdhise vibhUSita the| zravaNabelagolAke vidhyagiri parvatapara jagatprasiddha bAhubalI svAmIkI 57 phuTa U~cI pratimA kI pratiSThA inhIM cAmuNDarAyane zakasamvat 900 aura vikramasambat 1035 meM karavAyI thI / cAmuNDarAya kA gharU nAma gommaTa thaa| isaliye unake dvArA pratiSThApita pratimA gommaTasvAmI nAmase prasiddha ho gii| nemicandrAcArya ke dvArA viracita gompaTasAra bhI unhIM cAmuNDarAyake nAmase pracalita huA hai jisakA artha hotA hai gommaTake lie (cAmuNDarAyake lie) likhA huA dhavalAdinanthoMkA sAra / isa saMdarbhakI eka kathA prasiddhi meM hai ki-"ekabAra nemicandrAcArya SaT-khaNDAgamagranthoMkA svAdhyAya kara rahe the| usI samaya cAmuNDarAya unake darzanake liye aaye| cAmuNDarAya ke Anepara nemicandrAcAryane Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya banda kara diyaa| cAmuNDarAyane pUchA ki svAdhyAya kyoM banda kara diyA gayA? nemicandrAcAryale kahA ki AgamagranthoMke svAdhyAyakA adhikAra gRhasthoMko nahIM hai| taba inakA jJAna hama gRhasthoMko kaise ho sakatA hai? cAmuNDarAyake isa prazna ke uttara svarUpa nemicandrAcArya ne gommaTasArakI racanA kii| ukta kathAkA sAra maiM to yaha samajhA hU~ ki SaTavaNDAgamakI gUr3ha carcAeM sAmAnya manuSya grahaNa nahIM kara sakatA isaliye una gUDha carcAoMkA saralIkaraNa karaneke liye nemicandrAcAryane prayAsa kiyA aura prayAsakA nAma 'gommaTasAra' pracalita huaa| gommaTasAra do bhAgoMmeM vibhakta hai-jIvakANDa aura karmakANDa / jIvakANDameM mahAkarmaprAbhRta ke siddhAntasambandhI jIvasthAna, kSudrabandha, bandhasvAmitva, vedanAkhaNDa aura vargaNAkhaNDakA varNana kiyA gayA hai aura karmakANDameM mahAbandhakA / karmakANDameM mahAba-dhake atirikta SaTkhaNDAgamake prakRtisamutkIrtana tathA jIvaTTANacUlikA Adise bhI kitanA hI viSaya liyA gayA hai| jIvakANDameM bIsa-prarUpappAoMke mAdhyamase sasArI jIvoMkA varNana kiyA gayA hai aura karmakANDameM karmoMkI bandha, udaya va sattva Adi avasthAoMkA varNana prastuta kiyA gayA hai| jIvakANDameM dhavalAkI vibhinna gAthAe~ saMkalita haiM aura unakA saMkalana isa sundaratAse kiyA gayA hai ki ve granthakA aGga bana gaI haiN| gyArahavIM zatAbdIke vidvAn AcArya nemicandrasiddhAntacakravartIne ukta jIvakANDa aura karmakAMDa . ke atirikta labdhisAra, kSapaNAsAra aura trilokasAra ye tIna grandha bhI banAye haiN| prasannatAkI bAta hai ki ukta pA~coM hI grantha hindI anuvAdasahita prakAzita ho cuke haiM aura tattvajijJAsujanoMke svAdhyAyameM A rahe haiN| trilokasArakA navIna saMskaraNa pUjyazrI 105 vizuddhamatI mAtAjI ke dvArA saMpAdita aura anUdita hokara aneka saMdRSTiyoMke sAtha zAMtivIranagarase prakAzita huA hai| jIvakANDa va karmakANDake navInasaMskaraNa siddhAntAcArya paM. kailAzacandrajI dvArA sampAdita tathA anUdita hokara kezavavarNI-kRta TIkAke sAtha bhAratIyajJAnapIThase prakAzita hue haiN| labdhisAra-kSapaNAsAra rAyacandragranthamAlAse tathA jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattAse prakAzita ho cukA hai| karmakANDa kA prastuta saMskaraNa karaNAnuyoga ke viziSTa jJAtA zrI ratanacandrajI mukhtAra sahAranapura ke sampAdakatvameM aneka saMdRSTiyoMke sAtha prakAzita ho rahA hai| sampAdakane isa TIkA meM dhavalA, jaya-dhavalA tathA mahAbandha Adise viSayoMkA milAnakara viSayako spaSTa kiyA hai| granthakI TIkA AcAryakalpazrI zrutasAgarajI mahArAja saMghastha 105 AryikA zrI AdimatI mAtAjI ne likhI karmakANDameM pratipAdita viSayoMse yaha sunizcita kahA jA sakatA hai ki karmasAhitya kA saMkSepase sAGgopAGga varNana karanevAlA yaha mahattvapUrNa grantha hai| jabataka karmaprakRtiyoMke Asava-bandha tathA unake kAraNoMkA parijJAna nahIM hotA taba taka unakI nivRtti kA upAya nahIM kiyA jA sakatA hai| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) karmakANDa pAThyagrantha hai| pahale yaha zAstrI kakSAmeM sampUrNa thA, kintu aba viSayoMkI bahulatA aura paM, ToDaramalajI dvArA viracita TIkAkI anupalabdhike kAraNa paThana-pAThanameM durUhatAkA anubhava hone lagA isalie mAtra bandhodayasattvAdhikAra arthAt 357 gAthA taka rakhA gayA hai| paThana-pAThana chUTa jAnese zeSa bhAgase prAya: vidvadvarga aura Adhunika chAtra aparicita raha jAte haiN| zrI ratanacandrajI mukhtAra pUrvabhavake saMskArI jIva haiN| kisI pAThazAlA yA vidyAlaya meM kramika adhyayana na honepara bhI inhoMne mAtra svAdhyAyake dvArA siddhAntagranthoMmeM acchA praveza prApta kiyA hai| dhavala, jayadhavala tathA mahAbandha granthoMke saMpAdana aura prakAzanameM sampAdaka vidvAnoMne ApakI sammatiyoM evaM sujhAvoMko AdarapUrvaka svIkAra kiyA hai| Apane karmakANDake isa saMskaraNakA dhavalAdigranthoMke Alor3ana ke pazcAt sampAdana kiyA hai| prastuta saMskaraNameM pratyeka viSayako saMdRSTiyoMke dvArA spaSTa kiyA hai ataH svAdhyAya- premiyoM tathA chAtroMke liye yaha atyadhika mahattvapUrNa bana par3A hai| V AcAryakalpa zrI zrutasAgarajI mahArAja ApakI adhyayanazIlatA, pratibhA aura granthasaMpAdanazaktise suparicita haiM isIlie 105 AryikA AdimatIjI dvArA likhita TIkA kA sampAdana Apase ! karavAkara karmakANDa ke isa supariSkRta saMskaraNake prakAzanakI yojanA kI hai| AcAryakalpazrI zrutasAgarajI mahArAja bhI yathAnAma tathA guNa haiN| karaNAnuyogameM ApakA acchA praveza hai| pratyeka viSaya ko Apane bhalIbhA~ti jamAkara rakhA hai| karmakANDa ke prastuta saMskaraNa kA prakAzana ApakI hI preraNA kA suphala hai| jJAta huA hai ki mukhtAra sAhaba zrI ratanacandrajI jIvakANDa kA bhI aisA saMskaraNa, TIkA va sampAdana sahita svayaM taiyAra kara rahe haiN| vRddhAvasthAmeM unakI isa zrutArAdhanAko dekhakara hRdayameM bar3I prasannatA hotI hai| labdhisAra- kSapaNAsArakA saMzodhita pariSkRta navIna TIkA sahita sampAdana svayaM mukhtAra sAhaba karacuke haiM jo isI AcArya zivasAgara di. jaina granthamAlA, zAMtivIranagara se zIghra prakAzya hai| AzA hai vidvAn sampAdakakI ina racanAoM ko vidvajjagat meM pUrNa sammAna prApta hogA / AcAryakalpa zrI zrutasAgarajI mahArAjakA mujhapara anugraha hai ki ve zAMtivIranagarase prakAzita honevAle sAhityapara kucha paMktiyA~ likhanekA mujhe avasara dete haiM, isa anugrahake lie maiM unakA atyanta kRtajJa hU~ / sAgara 2-6-1980 trinIta pannAlAla sAhityAcArya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * purovAk * prathama saMskaraNa: bAraha-aMgaggijjhA viliva-mala-mUda dsnnuttilyaa| viviha-vara-caraNa-bhUsA pasiyA suya-devayA suiraM / / antima tIrthaGkara vardhamAna - mahAvIrakI divyadhvanisa nissRta, naunamagaNadhara dvArA dvAdazAMga-rUpase grathita tathA paramparAgata, arvAcIna va ArAtIva AcAryoMke dvArA lipibaddha jinavANIkA prathama-karaNa-caraNa va dravyAnuyogarUpa anuyogacatuSTayameM vibhAjita kiyA gayA hai| anuyogacatuSTaya maM karaNAnuyogasambandha kAyapAhur3a, SaTkhaMDAgama, mahAbaMdhAdi viziSTagranthoM kA vIraprabhuko vANIse sAkSAt saMbaMdha rahA hai| bhagavAn mahAvIrakI vANIse sAkSAt sambaddha bhagavad guNadharAcArya evaM pUjyayATa bhUtabalI-puSpaTatAcArya praNIta ina grandhoMkA gambhIra adhyayana karate hue siddhAntacakravartitvako prApta zrI nAmacandrAcAryane sArarUpameM gommaTasArAdi grandhokA akRtabhASAmeM gAthA chaMdobaddha sRjana kiyA hai| AcAryadevakI karmasiddhAnta va karmakSapaNasambandhI anupama racanAe~ saMskRta TIkAoM evaM paM. pravara ToDaramalajI kRta DhuMDhArIbhASAsahita lagabhaga 60 varSa pUrva kalakattAse prakAzita huI thiiN| isIke AdhArase prAyaH samAjake adhyetAjana svAdhyAya-manana ciMtana karate rahe haiM, kintu ina granthoMke zuddha Adhunika hindI TIkAsamanvita saMskaraNoMke prakAzanakI AvazyakatA barAbara banI huI thii| isa dizAmeM rAyacandragranthamAlAse gommaTasArakarmakANDa-jIvakANDAdi graMthoMkA zuddha hindI anuvAda 2-3 saMskaraNoM meM prakAzita huA hai, parantu vaha uddezyakI sampUrti AMzikarUpameM hI karatA hai, kyoMki ina saMskaraNoM) nemicandrAcArca ke uktagrandhoMkI saMskRtaTIkA akSarazaH anUdita TIkA na hokara sArarUpa kathana pAyA jAtA hai| usI saMkSipta hindITIkAke AdhArapara vidjagat meM paThana-pAThana calatA rhaa| vizeSa jijJAsuoMko mAtra uktagranthoMkI paM. ToDaramalajIkRta TIkA hI upalabdha thii| pUjya AryikA jJAnamatI mAtAjIkA lakSya isa ra gayA, unhoMne samAjakI ciraabhilaSita AvazyakatAkI sampUrti hetu apanI manobhAvanA nikaTastha logoMmeM vyakta kI, kintu vaha bhAvanA mAtra vyakta hokara hI raha gii| san 1973 meM parama pUjya 108 AcArya zrI dharmasAgarajI mahArAjake ziSya muniyugala (pUjya 108 zrI sambhavasAgarajI va vardhamAnasAgarajI mahArAja) 5 AryikAoM (jJAnamatIjI, maiM, zreSThamatIjI, ratnamatIjI / yazomatIjI) kA tathA kSullikA saMthamabhatIjIkA cAturmAsa najaphagar3ha (dillI) meM huA thaa| cAturmAsapravAsameM punaH ekadina mAtAjIne apane uparyukta vicAroMko isaprakAra rakhA ki "AcArya zrI nemicandrasiddhAntacakravartI dvArA viracita gommaTapsAra-trilokasArAdi grandhakA Adhunika hindImeM anuvAda hokara unakA prakAzana ho jAve to navInapIr3hIko ina grandhoM ke svAdhyAyamaM sahAyatA milegI aura unakI karaNAnuyogI grandhoMke prati ruci bhI jAgata hogii| gaNitapradhAna ina granthoMke svAdhyAyakA jo abhAvamA hotA jA rahA hai usameM pravRtti bddh'egii|" inhIM dinoM saMghameM jainabhUgolasambandhI tilAyapaNNatti-trilokasArAdi grandhoMkA svAdhyAya bhI cala rahA thA ata: sarvaprathama trilokasArakI paM. pravara ToDaramalajI kRta DhuMDhArIbhASAkA zuddha hindI anuvAda karanekA vicAra huA, kintu jaba yaha jJAta huA ki mAdhavacandra traividyadevAcAryakI saMskRtaTIkAke AdhArase AryikA vizuddhamatIjIke Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArva (<) dvArA | hindITIkA hokara parama pUjya AcAryakalpa zrI zrutasAgarajI mahArAjake AzIrvAdale usakA prakAzana AcArya zrI zivasAgara di. jaina granthamAlA, zrI zAMtivIranagara se ho cukA hai taba trilokalAragranthakA kArya karaneke vicAroMko sthagita kiyA gyaa| isa sabake kucha dina ki kucha dina pazcAta mAtAjIkI preraNA milI ki "AdimatIjI ! trilokasArakA kArya to ho cukaa| aba tumheM gommaTasArakarmakANDakA kArya prArambha karanA hai|" isa preraNAtmaka Adezake sAtha hI mArgadarzana bhI milA ki saMskRtaTIkA evaM mUlameM dI gaI saMdRSTiyAMsahita AvazyakatA par3anepara paM. ToDaramalajI kRta TIkA kA AdhAra lete hue gommaTasArakarmakANDakI hI marAThI TIkAse saMdRSTiyoMko yathAsthAna samAyojita karake zuddha hindImeM navIna anuvAda karanA hai| isa mahatkAryako karanemeM mAtAjI svayaM sakSama thIM, kyoMki ve nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, adhyAtma evaM siddhAntaviSayoM kI marmajJA haiN| unhoMne kaSTasahI kahe jAnevAle aSTasahasrI jaise nyAyagrantha, kAtantrava jainendraprakriyA sadRza vyAkaraNagrantha, adhyAtmasambandhI niyamasAra tathA karaNAnuyogI AsravatribhaMgI va bhAvatribhaMgI Adi granthoM kA anuvAda kiyA hai aura nyAyakumudacandrAdi anekagranthoM kA anuvAda kArya prArambha hai| svataMtrarUpase bhI nyAyasAra, trilokabhAskarAdi vividha viSayoMke pratipAdaka vibhinna granthoM kA sRjana bhI kiyA hai| stuti racanA bhI ApakA priyaviSaya rahA hai ataH samAdhizataka, iSTopadeza, dravyasaMgrahAdi granthoM kA padyAnuvAda evaM svatantrarUpeNa Apake aneka stavana bhI prakAzita ho cuke haiN| ApakI vaktRtvakalA kA bhI samAjameM mahattvapUrNa sthAna hai| cumbakIya AkarSaNayukta ApakI mRdubANI kalyANecchu bhavyaprANIko sahaja hI prerita karatI hai / phalasvarUpa aneka bhavyaprANiyoM ne Apase preraNA prAptakara AcArya zrI zivasAgarajI evaM AcArya zrI dharmasAgarajI mahArAja muni ArthikAdi dIkSAe~ grahaNakara AtmasAdhanAkA mArga prazasta kiyA hai| mAtAjIne apane nikaTastha logoMko jainadarzanakA sarvAGgINa adhyayana svayaM karAyA hai| phalasvarUpa AryikA jinamatIjI bhI viduSI AryikA haiM, unhoMne bhI ApakI hI preraNA prAptakara 'prameyakamalamArtaNDa' kA anuvAda kiyA hai| inhIM AryikAdvaya (jJAnamatIjI evaM jinamatIjI) ke sAnnidhya meM mujhe jainadarzanake vibhinna viSayoMkA adhyayana karane kA suavasara prApta huA hai| tava paramaviduSI jJAnamatI mAtAjIke mujhapara ananta upakAra haiM, kyoMki alpAvasthAmeM hI vaidhavya jIvana prApta ho jAnepara AtmasAdhanAke mArgapara agrasara honeke lie hastAvalaMbana svarUpa jina mAtRvatsalA, abhIkSNajJAnopayogI, hitamita mRdu upadeSTrI AryikAkI khoja thI, usakI sampUrti mAtAjI ke milanepara ho gii| mAtAjI ke sarvaprathama darzana karake aisA lagA ki cirakAlase viyukta jananI hI mila gaI ho| Apa bAlabrahmacAriNI haiN| ApakI hI asIma preraNA se prerita hokara san 1961 meM sIkara (rAja.) meM parama pUjya prAtaH smaraNIya cAritraziromaNi vAtsalyahRdaya guruvarya AcArya zrI 108 zivasAgarajI mahArAjase striyocita utkRSTasaMyamarUpa AryikA dIkSA grahaNa karanekA mujhe sumaMgalAbasara prApta huaa| jaisA maiMne pahale likhA hai ki isa mahatkArya ko sampanna karanemeM mAtAjI svayaM sakSama thIM tathApi unake jIvanakI yaha sabase bar3I vizeSatA hai ki unhoMne apane nikaTastha rahanevAle logoM kI bhI sarvAMgINa unnati kI kAmanA kI hai| yahI kAraNa thA ki jJAnArAdhanAmeM kabhI bhI unhoMne kisI ko pIche nahIM rkhaa| isI udAratA ke Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) FACHI pariNAmasvarUpa mAtAjIne mujhe preraNA do| mujhe bhI unakI isa mahadanukampA evaM AdezAtmaka AzIrvAdako pAkara prasannatA huI tathA svayaM mAtAjIse isa mahattamakAryakA maMgalAcaraNa-pUrvaka zubhArambha karavAkara anuvAda likhanA prAraMbha kiyaa| unake nirdezanameM hI yaha kArya lagabhaga AdhA ho cukA thA, tatpazcAt kAraNa pAkara san 1975 meM mAtAjIkA sAnnidhya chUTa gayA aura aneka kAraNoM se anuvAdakArya bhI banda ho gyaa| san 1976 meM jaba parama pUjya AcArya zrI dharmasAgarajI mahArAja evaM AcAryakalpazrI zrutasAgarajI mahArAjakA sasaMgha cAturmAsa bar3auta (u.pra.) meM thA taba eka dina AryikA zrutamatIjI (jo jJAnamatI mAtAjIse preraNA pAkara san 1974 meM AcArya zrI dharmasAgarajIse AryikA dIkSA grahaNakara cukI thIM) ne vizeSa Agraha pUrvaka kahA ki "mAtAjI ! ammA (jJAnamatIjI) ne najaphagar3hameM Apako jo jinavANo-sevA kA kArya sauMpA thA vaha adhUrA hI rahegA kyA ?" zrutamatIjI ke isa vAkyako sunakara anta:karaNameM preraNA milI aura kArya punaH prArambha huaa| san 1977 ke padanagaMja-kizanagar3ha cAturmAsameM isa mahatkAryakI sampati haI. kyoMki jisa AryakI preraNA paramopakAriNI mAtAjIse milI ho aura phira jisakA maMgalAcaraNa svayaM unhoMne kiyA ho, vaha kArya adhUrA kaise rahe sakatA thA ! madanagaMja-kizanagar3hake cAturmAsake pazcAt parama pUjya 108 AcArya zrI dharmasAgarajI mahArAja kA sasaMgha bihAra ajamerakI ora huA, AcAryakalpa zrI zrutasAgarajI mahArAja bhI sAtha ho the| ajamera pahu~canepara maiMne va zrutamatojIne abhIkSNasvAdhyAyanirata, vAtsalyamUrti, karapyAnuyogamarmajJa, zrutanidhi parama pUjya AcAryakalpazrI zrutasAgarajI mahArAja se gommaTasArakarmakANDa kI likhI gaI navIna TIkA kA avalokana karane hetu vinamra prArthanA kii| pUjya mahArAjazrI ne prArthanA ko svIkAra kiyA aura mahato kRpA karake TIkAko dekhanA prArambha kiyaa| TIkA kI vAcanA ke lie jaba maiMne pUjya muni zrI vardhamAnasAgarajI mahArAjase nivedana kiyA to ve bhI saharSa isa kArya meM saMlagna ho gye| isaprakAra AcAryakatpazrI ke samakSa jana lagabhaga 150 gAthAoMkA vAcana ho cukA to pUjya mahArAjazrIne hArdika bhAvanA vyakta kI ki isa TIkAko paM. ratanacandajI mukhtAra sA, dekheMge to aura bhI sundara hogA, kyoMki vartamAnameM ve karaNAnuyogake viziSTa vidvAn haiM / isI bhAvanAbhivyakti ke sAtha mahArAjazrI ne yathAzIghra paMDitajI ke pAsa patra dvArA samAcAra dilavAyA, unakI saharSa svIkRti A jAnepara ke pAsa ve 150 gAthAe~ bheja dI gaI tathA AgekA kArya mahArAjazrIka sAnidhya meM bathAvat calatA rhaa| lagabhaga 300 gAthA paryaMta kArya huA hogA ki AcAryazalpazrI kA evaM ajitasAgarAdi 6 munirAja kA sasaMgha cAturmAsa AnandapurakAlU (rAja.) meM honA nizcita huaa| san 1978 ke isa cAturmAslama mukhtAra sA. svayaM AcAryakalpazrI ke sAnnidhyameM Aye aura yahA~ TIkA kA AdyaMta vAcana parama pUjya mahArAjazrI ke sAnnidhyameM muni zrI vardhamAnasAgarajI mahArAjake sahayoga claa| paMDitajIne yathAsthAna saMzodhana-parivardhanake liye apane anupama sujhAva dekara dhavala, jayadhavalAdi mahAn granthoMkA AdhAra lekara TIkA ko pariSkRta kiyA hai| sAtha ho isa navIna TIkA kA siddhAntajJAnadIpikA yaha nAma bhI sujhAAyA ataH Apake sujhAvAnusAra TIkAkA ukta nAma hI rakhA gayA hai| TIkA kA AyaMta vAcana ho jAnepara pariSkRta evaM saMzodhita TIkA kI presakaoNpI banAnekA bhAra svarucyA munizrI vardhamAnasAgarajI ne apane Upara liyA tathA lagabhaga 7-8 mAhake aharniza kaThora parizramase Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ presakaoNpI taiyAra kI evaM mudraNakAryameM bhI yathAsamaya apane vicAra vyakta karate hue granthako sAGgopAGga AdyaMta sundara banAnemeM pUrNa sahayoga kiyaa| maiM pUjya munizrI kI isa kArya karanekI laganako dekhate hue maMgalakAmanA karatI hU~ ki Apa aharniza jinavANI pAtAkI sevA meM saMlagna rheN| dIkSoparAMta Apane aneka zArIrika kaSTa sahe haiM tathA prastuta granthaprakAzanake samaya bhI zArIrika kaSToMkI ciMtA na karate hue Apane kaThora parizrama kiyA hai| maiM Apake prati apanI kRtajJatA vyakta karatI huuN| isa mahAn kArya ke pUrNa hone meM parama pUjya AcAryakalpazrI zrutasAgarajI mahArAja tathA mUla-preraNAsrota pUjya AryikAratna zrI jJAnamatImAtAjIkI mahadanukampA evaM maMgalaAzIrvAda hI mukhyakAraNa rahe haiM, kyoMki isa mahAn kAryako pUrNa karanemeM maiM sakSama nahIM thii| yadi ukta ubhaya tyAgIjarakA AzIrvAda merA lambala nahIM hotA to mujhase isa kAryakI sampUrti honA atyanta kaThina thaa| isa mahAyajJameM mukhtAra sA. zrI ratanacandajIke kaThina parizramako bhI nahIM bhUlA jA sakatA hai| '76 varSIya isa vRddhAvasthAmeM unakI kArya karanekI apUrvaniSThA evaM lagana anukaraNIya hai| parama pUjya ubhaya mahArAjazrI evaM mAtAjIke prati apanI kRtajJatAbhivyakti purassara unake caraNoMmeM apanI vinaya prakara, karatI huI unake cirakAla taka isI zubhAzIrvAdake bane rahane kI sadaiva kAmanA karatI hU~ / sAtha hI, mukhtAra sA. ke prati bhI vIraprabhuse maMgalakAmanA karatI hU~ ki ve cirAyu hoM tathA isIprakAra jinavANIkI sevA karate rheN| grandha-prakAzanasambandhI sampUrNa vyavasthA AcAryakalpazrI ke saMghastha bra. lAr3amalajIne kI hai. jinalagAke pracAra-pragAmeM hama vRddhAvasthAmeM ApameM jo lagana hai, vaha yuvA jaisI lagato hai| unake prati bhI merA zubhAzIrvAda hai ki ve dIrghAyu hokara satata jinavANI sevA evaM usake pracAra-prasArameM nirata rheN| vijJeSu kimadhikam / prastuta navIna saMskaraNa : gommaTasAra karmakANDa ke isa navIna saMskaraNa ke saMzodhana kA kArya paNDita javAharalAla jI siddhAntazAstrI ne rugNa honepara bhI karanA prAraMbha kiyA thA kintu bahuta kucha prayAsa karane para bhI ve isa grandha ke 83 pRSThoM kA hI saMzodhana kara ske| unhoMne yathAsthAna kucha TippaNa bhI diye| parantu apane girate svAsthya ke kAraNa ve pUre grandha kA saMzodhana nahIM kara ske| ve svastha raheM. unake dvArA jinavANI kA uddhAra evaM pracAraprasAra ho ; paMDita jI dIrghAyu hoM, yahI merI bhAvanA hai| isa saMskaraNa ke sampAdaka DaoN. cetanaprakAza jI pATanI haiN| inhoMne aneka granthoM kA saMzodhana evaM sampAdana kiyA hai| Apako jinavANI ke prakAzana kI vizeSa abhiruci hai| Apake mAdhyama se aneka bhahattvapUrNa kRtiyAM prakAzita huI haiM aura ho rahI haiN| merI yahI bhAvanA evaM AzIrvAda hai ki ye svastha raha kara satata jinavANI mAtA kI sevA karake sabhyagjJAna kI garimA ko bar3hAte rheN| isa vizAlakAya grantha ke nirdoSa aura sundara prastutIkaraNa ke lie nidhi kampyUTarsa ke zrI kSemaMkara pATanI bhI mere AzIrvAda ke pAtra haiN| - AryikA AdimatI mmm Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** sampAdakIya prathama saMskaraNa : ghaTanA Ajase lagabhaga 45 varSa pUrvakI hai jaba san 1935 tadanusAra vikramasamvat 1991 meM vijagat ke suprasiddha vidvAn sva. zrI mANikacandajI kaundeya 'nyAyAcArya' dasalakSaNaparvake pAvana avasarapara sahAranapurameM zAstrapravacanake liye AmaMtrita karanepara padhAre the| pravacana karate hue unhoMne tasvArthasUtrakI vyAkhyA karate hue upazamasamyagdarzanakA svarUpa batAyA, kintu jJAnakA alpakSayopazama honeke kAraNa unake dvArA AgamAnusAra pratipAdita upazamasamyagdarzanakA svarUpa maiM nahIM samajha sakA parantu itanA avazya samajha gayA thA ki samyagdarzanakI prAmise hI merA Atmahita ho sakatA hai| zAstra - pravacana samApta honeke pazcAt apanI jijJAsAko zAMta karaneke liye maiMne paMDitajIse pUchA ki prathamopazama-samyaktvakI prAptikA upAya aura usakA svarUpa kisa grantha meM hai| paMDitajIne mere praznakA sAhajika uttara dete hue kahA ki 'labdhisAra-kSapaNAsAra' grantha meM isakI vistRta prarUpaNA AcArya zrInemicandrasiddhAMtacakravartI ne kI hai| basa ! kyA thA "mAnoM aMdheko do A~kheM hI mila gaI hoM" ke anusAra maiMne anubhava kiyA ki jaise kisI nidhikI hI upalabdhi ho gaI ho / maiMne nirNaya kiyA ki ukta grantharAjakA svAdhyAya karUMgA / una dinoM sahAranapura nagarake jainamandiroMmeM mudritazAstroMke svAdhyAyapara pratibandha thA mAtra hastalikhita zAstroMko par3hane kI AjJA thI aura vaha zuddhavastra pahanakara hI par3he jA sakate the| yahI kAraNa thA ki sahAranapura jaise dharmaprANa nagara meM mudritagrantha upalabdha hI nahIM the| apane nirNayake anusAra maiMne sva. lAlA jambUprasAdajI raIsake nijI zAstra bhaNDArase hastalikhita 'labdhisAra-kSapaNAsAra' prati prAptakara sva. lAlA bhagavAnadAsajI dvArA nirmApita jinamandirameM baiThakara prAtaH kAlIna zubha belAmeM svAdhyAya prArambha kara diyaa| hindI, saMskRta va prAkRtabhASAse anabhijJa tathA karmaprakRtiyoMke nAma taka bhI na jAnanevAle mAtra urdU va aMgrejI bhASAse bhijJa mere 'dvArA 'labdhisAra-kSapaNAsAra' jaise mahAn granthakA svAdhyAya karanekA sAhasa karanA aise lagA jaise koI pAvase laMgar3A vyakti kisI durUha evaM U~ce pahAr3apara car3hanA cAha rahA ho| apane Apako isake liye ayogya jAnate hue bhI anta:karaNa kI prabalatama preraNA milate rahanese nirAzAne kabhI bhI mujhapara apanA sAmrAjya nahIM kiyaa| AzAkA dIpa satata manako dRr3hase dRr3hatama honemeM prakAza pradAna karatA rahA, phalasvarUpa svAdhyAya prArambha rahA, kyoMki AtmahitakI bhAvanA prabala thii| prathama dina maiMne paM. pravara ToDaramalajI dvArA likhita ukta granthasambandhI pIThikAke prathama pRSTha ko par3hA kintu eka ghaNTeke parizramake bAda bhI kucha samajhameM nahIM AyA ataH usa dina svAdhyAya banda kara diyA, kyoMki vakAlatasambandhI kArya karanekA samaya ho gayA thaa| prathama dinake samAna hI dUsare dina bhI pIThikAke usI pRSThakA svAdhyAya kiyA kintu pUrvakI apekSA koI pragati nahIM huI arthAt dUsare dina bhI kucha samajhameM nahIM AyA, kintu nirantara prayAsa karate rahanese dhIre-dhIre pIThikAsambandhI viSaya spaSTa hone lagA aura " karata karata abhyAsake jar3amatihota sujAna" ukti jIvanameM pratyakSa anubhavameM Ane lagI / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhisAra-kSapaNAsAra granthameM gaNitakA bhI bahuta kucha viSaya hai aura vidyArthI jIvanameM gaNita merA mukhya evaM priya viSaya rahA hai ata: dhIre-dhIre jaina-darzanasambandhI karaNAnuyogake prati merA AkarSaNa bar3hatA hI gyaa| phalasvarUpa jIvanameM karaNAnuyogasambandhI vartamAnameM upalabdha prAyaH sabhI pramukhagrandhoMke svAdhyAyakA avasara prApta huA hai| isIprakAra ekabAra zrImAn paM. hIrAlAlajI siddhAntazAstrI dhavala grantharAjakA sahAranapura zAstrabhaNDArakI hastalikhita pratise milAna karaneke liye yahA~ padhAre the aura usI bIca ve dinameM eka ghaNTeke liye siddhAMtagrantha zrI dhavalakA artha bhI karate the| cUMki aba svAdhyAya ke prati vizeSaruci ho hI gaI tho ata: unakA pravacana sunaneke lie do mIla dUra kacaharIse eka ghaNTeke liye mandirajImeM A jAtA thaa| paMDitajo una dinoM dhavalagranthakA sampAdanakArya bhI kara rahe the isIliye ve sahAranapura Aye the| jaba dhavalagrandhakI do pustakeM prakAzita ho gaI taba ukta siddhAntazAstrIjIko dasalakSaNaparvameM pravacanArtha sahAranapura samAjane Amantrita kiyA, ve padhAre tathA unhIMkI preraNA pAkA ukta donoM pustakeM apane nijI zAstrabhaNDArake liye maiMne maMgA lI, kintu isadRSTise ki ye grantharAja apanI samajhameM nahIM AyeMge ve zAstrabhaNDArakI alamArImeM hI virAjamAna rhe| eka dina maiMne va mere laghubhrAtA nemicandajI vakIlane vicAra kiyA ki ina granthoMko par3hakara dekhanA to cAhiye ki inameM kyA viSaya pratipAdita kiyA gayA hai ? aura iso jijJAsu vRttike pariNAmasvarUpa bhrAtRdayane dhavala prathama va dvitIyapustakakA svAdhyAya prArambha kara diyA, kintu kSayopazamakI maMdatAse bahuta kama samajhameM aayaa| isapara bhI donoM bhAI hatotsAha nahIM hue tathA dhavalagranthake AgAmI prakAzitabhAga bhI maMgAte rahe aura svAdhyAya kiyA parantu sthitimeM koI parivartana nahIM huaa| jo sthala samajhameM nahIM Ate the unameMse kucha viSaya zaMkArUpase zrI paM. phUlacandajI siddhAntazAstrI va zrI paM. horAlAlajI siddhAntazAstrIke pAsa bhejate rhe| ukta vidvadvaya unakA samAdhAna bhejanekI kRpA bhI karate the| jisasamaya dhavalagrandhakI pA~cavIM pustaka prakAzita huI aura maMgAkara svAdhyAya kiyA to mAnoM aisA lagA jaise jJAnakapATa khula hI gaye hoN| isa pustakake svAdhyAyase mAtra isake hI viSayakA hArda samajha meM AyA ho aisI bAta nahIM hai, apitu usase pUrvapustakoMkA bhI pratipAdyaviSaya spaSTa ho gyaa| isaprakAra bhrAtRyugalako nirantara parizramapUrNa vRttike phalasvarUpa viSaya to spaSTa hone hI lagA kintu sAtha hI lipikAroMke pramAdavaza honevAlI tathA viSayakI durUhatAke kAraNa viSayaspaSTa na honese mudrita anuvAdameM jo azuddhiyA~ rahane lagIM ve bhI samajhameM Ane lgiiN| uparyukta tathya AtmaprazaMsAke lie nahIM likhA gayA hai, isake likhanemeM yahI abhiprAya rahA hai ki jinavANIkA svAdhyAya karate samaya viSayA spaSTa na hone para nirAza na hokara nirantara prayatnazIla rahanA caahie| kahA bhI hai - "TRY AND TRY AGAIN UNTIL YOU SUCCEED." jabataka tuma saphala nahIM hote tabataka bAra-bAra prayatna karanA caahie| isa sambandha eka kathA bhI pracalita hai ki ekabAra ekarAjA yuddhameM parAjita hokara yuddhabhUmise bhAgakara eka makAnameM chipakara baiTha gyaa| jisa kamaremeM vaha baiThA thA vahA~ usane dekhA ki eka makar3I dhAgeke sahAre kamarekI chata taka pahu~canA cAhatI hai, kintu kucha dUra car3haneke bAda vaha puna: pRthvIpara gira jAtI hai| ekabAra-dobAra-tonabAra hI nahIM, kintu kula 99 bAra vaha apane uddezyameM asaphala rahI phira bhI prayatna jArI rahA aura antima prayAsameM vaha saphala hokara chatataka Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) pahu~ca gii| yaha dekha rAjAne apane manameM socA ki "eka choTese jantune 99 bAra asaphala honepara bhI prayatna 6 JIST (While I am hiding here, like a (rightend deer, doing nothing for my e a frightend deer, doing nothing for my poor people) aura maiM eka Darapoka hariNake samAna yahA~ chipA baiThA hU~, prajAke lie kucha nahIM kara rahA huuN'| vaha uThA aura usane apanI senAko punaH saMgaThita karake yuddha kiyA tathA vijaya prApta kii| kahanekA tAtparya yaha hai ki jJAnake kSayopazamakI kamIke kAraNa manuSyako mahAn graMthoMke svAdhyAyase vimukha nahIM honA cAhie, apitu prayatnazIla rahanA cAhie, kyoMki svAdhyAyase z2AnAvaraNakarmakI anubhAgazakti kSINa hotI hai, jisase jJAnakA kSayopazama vRddhiMgata hotA hai| ___yahI dRSTi pa. pU. A. ka, zrI 108 zrutasAgarajI mahArAjakI bhI rahI hai| yadyapi ApakA janma zvetAmbaradharmAnuyAyI osavAla kulameM huA hai tathApi ApakI pravRtti digambaradharmakI ora ho rahI hai| phalasvarUpa Apane gRhasthAzramameM hI rahakara jJAnArAdhanA kI tathA sAtha hI AtmasAdhanAkA kaThoga abhyAsa bhI kiyaa| 49 varSakI yaunanAnA pa. pU. pAdaH mparAg2a bAgabanakalI 108 AcArya zrI zAMtisAgarajI mahArAjake sarvaprathama muniziSya evaM paTTAcArya pa. pU. cAritracUr3AmaNi 108 AcArya zrI vIrasAgarajI mahArAjase ToDArAyasiMha (rAjasthAna) meM kSullaka dIkSA dhAraNa kI evaM 3 varSa pazcAt unhIM AcArya zrI se jayapura khAniyA meM munidIkSA dhAraNa kii| Apa apane nAmake anurUpa ho satata zrutArAdhamA saMlagna haiN| yaha jAnakara maiM san 1959 meM bhAdrapada mAsameM zrImAn seTha badrIprasAdajI sarAvagI paTanAvAloMke sAtha pa. pU. AcArya zrI 108 zivasAgarajI mahArAjake sasaMgha darzanArtha ajamera gyaa| vahA~ pU. zrI zrutasAgarajI mahArAjake caraNasAnnidhya meM baiThakara ApakI jJAnArAdhanAkI laganako dekhakara atIva harSa huaa| una dinoM Apa dhavalagrantha kA svAdhyAya kara rahe the| yadyapi Apa skUlIyagaNita vizeSa nahIM jAnate tathApi mahAjanI gaNitake AdhArase hI Apane trilokrasAra granthAntargata durUha gaNitako bhI saralatAse hala kara diyA hai| san 1963 se to maiM satata Apake sAnnidhyameM pahu~catA rahA huuN| san 1969 meM jaba maiM pratApagar3ha (rAja.) ke cAturmAsameM AcAryasaMghake darzanArtha gayA taba maiMne AcArya zrI zivasAgarajI mahArAjake saMghastha AryikA 105 jJAnamatIjI evaM inhIMkI preraNA se AcArya zrI zivasAgarajI se dIkSita 105 AryikA jinamatIjI evaM AdimatIjIke bhI darzana kiye / AryikAtrayake darzana karake bhI atIca harSa huA, kyoMki inakI karaNAnuyoga meM bhI atIvarUci thI tathA una dinoM trilokasAra va lokavibhAgakA svAdhyAya kara rahI thIM, maiM bhI usameM pratidina bhAga lene lgaa| samprati AryikAtraya pRthak-pRthak vihAra kara rahI haiN| zrIjJAnamatImAtAjI to anya do AryikAoM ke sAtha prAya: hastinApurakSetrake AsapAsa bihAra kara rahI haiN| zrI jinamatImAtAjI AcArya zrI dharmasAgarajI mahArAjake saMghameM haiM tathA zrI AdimatojI A. ka. zrI zrutasAgarajI mahArAjake saMghameM haiN| san 1973 meM najaphagar3ha (dillI) cAturmAsa meM jJAnamatImAtAjIse preraNA pAkara AdimatImAtAjIne gommaTasArakarmakANDakI TIkA paM. pravara ToDaramalajI kRta DhuMDhArIbhASA TIkA evaM marAThI TokA se saMdRSTiyoMko yathAsthAna lagAkara likhI hai| usakA bAcana svayaM A. ke. zrIke sAnnidhyameM muni zrI vardhamAnasAgarajI ke sahayogase prArambha huA aura lagabhaga 300 gAthAoMkA vAcana hojAnepara mahArAjazrIne vaha TIkA mujhe dete hue Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA ki isa TIkAkA sampAdanabhAra ampako lenA hai tathA dhavalAdi siddhAntagranthoMke anusAra isakA saMzodhanasaMvardhana karanA hai| yadyapi vRddhAvasthAmeM mujhase yaha kArya sampanna honA kaThina lagatA thA tathApi pU. A. kra. zrIke AzIrvAda evaM pU. vardhamAnasAgarajoke parama sahayogase ho isa durUhatama kAryako sampUrNa kara sakA huuN| isa mahAyajJake pramukha hotA A. ka, zrI hI haiM tathA unakA maMgalamaya AzIrvAda hI merA sambala rhaa| AcAryakalpa zrI zrutasAgarajI ke saMghameM zrI 108 vardhamAnasAgarajI haiN| Apane AcAryazrI dharmasAgarajIse munidIkSA lI thii| Apa yuvAmuni haiM evaM laukika zikSA bhI grahaNa kI hai ata: aMgrejI va gaNitakA bhI jJAna hai| ApakI lekhanI atIva sundara hai| prastuta TIkAkI vAcanAmeM Apa pramukha rahe haiN| Apa jJAnapipAsu haiM evaM nirantara svAdhyAyarata rahate haiN| patsitya evaM sevA bhAvanA ApameM kUTa-kUTa kara bharI hai| presakaoNpI Apane hI kaThora parizramase taiyAra kI hai evaM granthamudraNa meM AdyaMta apanA avarNanIya sahayoga pradAna kiyA hai| maiM ubhaya munirAjakA atyanta kRtajJa hU~ ki jinake AzIrvAda evaM sahayogase yaha mahAna kArya pUrNa ho sakA hai| yadyapi isa granthakA sampAdana maiMne kiyA avazya hai, kintu mUlameM isa granthakI TIkAkI AryikA AdimatIjI hI haiN| unake parizramake phalasvarUpa hI gommaTasArakarmakANDakI navIna TIkA prakAzita ho sakI hai ata: isakA pUrNa zreya to mAtAjIko hI hai| grantha prakAzanakI samasta vyavasthA A. ka. zrIke saMghastha bra. lADamalajI ne kI hai| Apa vayovRddha haiM, svAsthya bhI prAyaH pratikUla rahatA hai tathApi yuvakoM jaisA utsAha rakhate haiN| Apa svayaM vizeSa jJAnI to nahIM haiM phira bhI jinavANIke prasArake prati Apake manameM lagana hai isIlie pUrtAcAryoMke dvArA racita grandhoMkA zuddha hindImeM anuvAda athavA TIkA graMthoMkA prakAzana karAnemeM Apa vizeSa ruci rakhate haiN| sAdhuoMkI vaiyAvRttimeM Apa aharniza tatpara rahate haiM, Apa svayaM bAlabrahmacArI haiN| Apake sadprayatnase hI isa vizAla granthakA itane alpakAlameM hI prakAzana sambhava ho sakA hai| bAkalIvAla prinTasa, madanagaMja-kizanagar3hake mAlika zrI nemIcandajI bAkalIvAla evaM unake suputra zrI gulAbacanda evaM bhUpendrakumArakA bhI maiM AbhArI hU~ ki jinhoMne yathAzIghra isagranthakA mudraNa bar3I kuzalatA evaM tatparatA se kiyA hai| yadyapi prastutagranthameM saMdRSTiyA~ bahuta adhika honese isagrandhakA mudraNakArya kaThinasA pratIta hotA thA tathApi bar3e dhairyase Apane parizramapUrvaka mudraNa sampanna kiyA ataH dhanyavAdAha haiN| vijJeSu kimdhikm| akSayatRtIyA vi. saM. 2037 ratanacanda jaina mukhtAra sahAranapura (u.pra.) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastuta navIna saMskaraNa * gommaTasAra karmakANDa kA yaha navIna saMskaraNa karaNAnuyoga ke svAdhyAyiyoM evaM adhyetAoM ke lie prastuta karate hue hArdika prasannatA hai| do dazaka se bhI adhika samaya kA antarAla ho gayA hai prathama aura isa saMskaraNa meN| isa durUha grandha kA pradhama sampAdana isa kAla ke karaNAnuyoga ke viziSTa jJAtA, siddhAnta-granthoM ke marmajJa zrIyuta paM. ratanacandajI mukhtAra ne dhavalA, jayadhavalA aura mahAbandha Adi se milAna kara aneka saMdRSTiyoM sahita vizeSa parizramapUrvaka kiyA hai| isa navIna saMskaraNa meM bherA puruSArthaM prathama saMskaraNa kI mudraNa sambandhI bhUloM ke sudhAra, bhASA ke pariSkAra tathA jahA~ kahIM aisA lagA ki viSaya thor3A aura spaSTa kiyA jA sakatA hai vahA~ apekSAnurUpa use vizada karane taka hI sImita rahA hai| AzA hai, isase sudhI adhyetAoM ko kucha suvidhA hI rhegii| mukhtAra sA, siddhAnta-grandhoM ke talasparzI jJAtA the| mAtra svAdhyAya ke bala para hI unhoMne yaha viziSTa kSamatA arjita kI thii| ve medhAvI aura adhyavasAyI donoM the| AryikA vizuddhamatIjI dvArA bhASATIkAkRta trilokasAra ke sampAdana-kAla meM merA unakA nikaTa samparka rahA thaa| unakA vyaktitva-vacana-lekhanI saba kucha prAmANika rahA hai| maiM usa punIta AtmA ke prati natamastaka hU~! grantha kI TIkAkI pUjya AryikA 105 AdimatI mAtAjI ne aura pU. AryikA zrutamatI evaM subodhamatI mAtAjI ne mujhe isa grantha ke sampAdana-prakAzana kArya meM saMlagna kiyA, etadartha maiM ApakA atizaya anugRhIta huuN| pUjya AdimatI mAtAjI satata jJAnAgAdhanA meM saMlagna rahatI haiN| svAsthya kI pratikUlatA hote hue bhI adhyayana aura lekhana se udAsIna nahIM hotii| abhI Apane bhagavato ArAdhanA' kI hindI TIkA likhI hai vaha bhI zIghra prakAzya hai| ThIka hI hai, jinavANI kI sevA meM kaSTa sahanA to karmanirjarA kA hI sAdhana hai| AryikAya ke caraNoM meM savinaya bandAmi / prathama saMskaraNa ke prakAzana ke samaya pANDulipi kI vAvanA ke pramukha the - AcAryakalpa 108 zrI zrutasAgarajI mahArAja | ve vAstava meM yathAnAma tathA guNa the| una gurudeva ke mujha para ananta upakAra haiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane hI sarvaprathama mujhe jinavANI ke svAdhyAya-mananacintana, sampAdana aura prakAzana meM saMlagna kiyaa| mere pUjya pitAzrI mahendrakumArajI pATanI Apake caraNoM kA avalamba pAkara hI muni samatAsAgara jI hue| maiM bhI sadaiva Apake vAtsalyamaya zubhAzIrvAda kA supAtra rhaa| usa pAvana AtmA ke prati apanI vinayAMjali samarpita karatA huuN| vAcanA meM sahayogI rahe muni vardhamAnasAgarajI (aba AcArya) kA bhI maiM anugRhIta huuN| Apa ladaiva mujhe isa navIna saMskaraNa ke zIghra prakAzana hetu prerita karate rahe haiN| maiM Apake caraNoM meM savinaya namostu nivedita karatA huuN| pUjya muni zrI guNasAgarajI mahArAja ke prati bhI savinaya namostu nivedita karatA hU~ jinakA vAtsalya mujhe sadaiva yathAzIghra kArya sampanna karane hetu samprerita karatA rhaa| mere zubhaiSI aura ananya sahayogI paM.javAharalAlajI siddhAntazAstrI kA bhI maiM atizaya anugRhIta hU~ jinase mujhe sadaiva sat parAmarza aura yogya mArgadarzana milaa| Apa sacce arthoM meM paM. ratanacaMdajI mukhtAra ke uttarAdhikArI haiM aura Aja karaNAnuyoga-jJAtAoM meM anyatama haiN| maiM Apake zIghra svAsthyalAbha aura dIrghajIvana kI kAmanA karatA huuN| saMdRSTiyoM, tAlikAoM aura gaNitIya vaktavyoM se paripUrNa isa jaTila graMtha ke sundara, nirdoSa evaM susaMyojita prakAzana hetu nidhi kampyUTarsa, jodhapura ke zrI kSemaMkara pATanI ko dhanyavAda detA huuN| svaccha evaM mohaka mudraNa ke lie hindustAna priMTiMga hAusa ke karmacArI dhanyavAda ke pAtra haiN| 'avirala' 54-55, indrA vihAra sekzana 7 vistAra yojanA nyU pAvara hAusa roDa, jodhapura DaoN. cetanaprakAza pATanI sampAdaka akSaya tRtIyA, vi. saM. 2060 4 maI 2003 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastAvanA saMsAra ahi6 mAha 8 samayameM 608 jIva mokSa jAte haiM aura 608 jIva hI nityanigodase nikalakara vyavahArarAzimeM praveza karate haiM jisase vyavahAra rAzimeM jIvoMkI saMkhyA barAbara utanI hI banI rahatI haiN| isaprakAra mokSameM siddha jIva bhI anAdikAlase haiM aura saMsArI jIva bhI anAdise haiN| kabhI bhI aisA nahIM thA ki saMsArI jIva to hoM aura muktajIva na hoM, kyoMki sabhI padArtha pratipakSasahita upalabdha hote haiM, "savvapayatthA sapaDivakkhA" aisA siddhAntavAkya zrI kundakundAcAryane kahA hai| yadi kabhI bhI muktajIvakA abhAva mAnA jAvegA to muktajIvoMke pratipakSabhUta saMsArIjIvoMke bhI abhAvakA prasaMga A jaavegaa| yadi kahA jAve ki bhavya jIva nirantara mokSako prApta hote jA rahe haiM isalie unakI saMkhyA kama hotI jA rahI hai, isaprakAra mokSa jAte-jAte saba jIva mokSa cale jaayeNge| so aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki siddharAzi aura sampUrNa atItakAlase anantaguNe jIva eka nigodazarIra meM hote haiN| kahA bhI hai eva vigodasarIre jIvAdavba-pyamANado diTThA / siddhehi anaMtaguNA savveNa vitIda-kAleNa | go. jI. kA. 196 / / I dUsarI bAta yaha hai ki sarvabhavyajIvoMke mukta ho jAnepara bhavyasiddhika jIvoMkA abhAva honese unake pratipakSI abhavyajIvoMke abhAvakA bhI prasaMga prApta hogA tathA bhavya - abhavya donoMprakArake jIvoMkA abhAva honese saMsArIjIvoMkA abhAva ho jAtA hai| saMsArIjIvoMkA abhAva honepara muktajIvoMke abhAvakA prasaMga A jAvegA, kyoMki sabhI padArtha pratipakSasahita hote haiM / saMsArI va mukta donoM prakArake jIvoMkA abhAva hone jIvadravyakA abhAva ho jAvegA tathA jIvadravyakA abhAva honepara usake pratipakSI ajIvadravyake abhAvakA prasaMga AjAvegA, kintu aisA hai nahIM, kyoMki jIva va ajIva anAdiananta haiM, unakA kabhI bhI abhAva ho nahIM sktaa| jIva ajIvAdi dravyoMkI jitanI saMkhyA hai usameM na to eka kama ho sakatI aura na eka bar3ha sakatI hai, kyoMki ye chahoM dravya nitya va avasthita haiM / vijJAna (Science) kA bhI siddhAnta hai ki "Nothing is created, nothing is destroyed". isaprakAra anAdikAla se muktajIvoMke siddha ho jAnepara mokSamArga bhI anAdikAla se calA A rahA hai | videhakSetra meM to mokSamArga kabhI banda hotA hI nhiiN| jitane bhI jIva mukta arthAt siddha hue haiM, ve saba saMsArI the, mokSamArgapara calakara karmabandhanako kATakara mukta hue haiN| mukta zabda hI pUrvabaMdhakA dyotaka hai| isa prakAra mokSamArga pravAharUpase anAdi siddha ho jAnepara apauruSeya siddha ho jAtA hai| tIrthaMkarAdi 1. ja. dha. pu. 3. pR. 200/ 2. dha. pu. 14 pR. 235 / 3. nityAvasthitAnyarUpANi (ta. sU. 5 / 4 ) 4. "muktazcet prAk bhavedbandho no bandho mocanaM katham / abaMdhe mocanaM naiva muJcerarthI nirarthakaH / bR. dra. saM. gAthAH 57 kI TIkA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) isake vyAkhyAtA haiM karttA nhiiN| isIprakAra anAdikAlase pravAharUpase cale Ae siddhAnta vAcakapadoMko anAdi siddhAntapada kahate haiM, jaise dharmAstikAya, adharmAstikAya Adi / apauruSeya honese siddhAnta anAdi hai' 1 Agama, siddhAnta aura pravacana ye zabda ekArthavAcI haiN| ata: dvAdazAMga zruta bhI anAdi siddha hai| sabhI tIrthaMkaroM kA kevalajJAna ekarUpa hai ata: usakA kArya divyadhvani bhI ekarUpa hai, kyoMki kAraNakI vizeSatAse hI kArya meM vizeSatA AtI hai, aisA zrI amRtacandrAcAryane kahA / vaha divyadhvani saMkSipta zabdaracanAoMse rahita va ananta arthoMke jJAnameM hetubhUta aneka cihnoMse saMyukta bIjapada kahalAtI hai| 18 bhASA va sAta sau ku (laghu) bhASA svarUpa dvAdazAMgAtmaka una aneka bIjapadoMkA prarUpaka arthakartA hai tathA bIjapadoMmeM lIna arthake prarUpaka dvAdaza aMgoMke kartA gaNadhara bhaTTAraka haiN| arthAt bIjapadoMkA vyAkhyAtA granthakartA kahalAtA hai| rAga-dveSa-bhohase yukta jIva yathokta ardhakA prarUpaka nahIM ho sakatA, kyoMki usake satyavacanake niyamakA abhAva hai| yadyapi dvAdazAMgazruta pravAharUpasaM anAdi aura apauruSeya hai tathApi vartamAna paMcamakAlameM jambU dvIpastha bharata kSetrameM antimatIrthaMkara bhagavAn mahAvIrako yuga pravartana ho rahA hai| isa apekSA bhagavAna mahAvIra arthakartA aura gautama gaNadhara granthakartA haiN| isa dvAdazAMga antima dRSTivAda aMga hai aura isake pA~ca bheda haiM- 1. parikarma 2. sUtra 3. prathamAnuyoga 4. pUrvagata 5. cUlikA / inameM se pUrvagata 14 prakArakA hai| unameM se dvitIya AgrAyaNI-pUrva ke sUtroMse hI prAyaH SaTkhaMDAgamake sUtroMkI racanA huI hai kintu samyaktvotpatticUlikA dRSTibAda nAmaka bArahaveM aMgake dUsare bheda 'sUtra' se nikalI hai aura gati Agati cUlikA vyAkhyAprajJapti nAmaka pAMcaveM aMgase nikalI hai| bhagavAn mahAvIra ke nirvANake pazcAt 62 varSameM tIna kevalI, 100 varSameM pA~ca zrutakevalI, 183 varSameM gyAraha dasapUrvI, 220 varSameM pA~ca gyAraha aMgadhArI aura 118 varSameM cAra ekAMgadhArI AcArya hue haiN| usake bAda sabhI aMga aura pUrvokA ekadeza jJAna AcArya paramparAse zrI dharasenAcArya ko prApta huaa| dharasenAcAryase puSpadanta va bhUtabalI AcAryane prAptakara una sUtroMko lipibaddha karake chahakhaMDoMmeM vibhAjita kiyA / isIlie isa granthakA nAma SaTkhaNDAgama rakhA gyaa| dRSTivAda nAmaka bArahaveM aMgake caturthabheda pUrvagatameM utpAdapUrva, AgrAyaNIpUrva Adi 14 bhedoM meM se pA~caveM jJAnapravAdapUrvake 12 ardhAdhikAra haiN| pratyeka adhikArake bIsa-bIsa prAbhRta haiN| isa jJAnapravAdanAmaka 5 veM pUrvake dasaveM vastu adhikArake antargata tRtIya pejjadoSaprAbhRtase kaSAyapAhur3akI racanA kI gaI hai| 1. dha. pu. 1 pR. 349 / 2. dha. pu. 1 pR. 76 / 3. dha. pu. 1 pR. 21 / 4. " kAraNavizeSAtkAryavizeSasyAtrazyaM bhAvitvAt (pra. sA. gA. 255 TIkA) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pejjadoSaprAbhRtake 16 hajAra madhyamapada haiM, jinake akSaroMkA pramANa do kor3Akor3I-ikasaTha-lAkhasattAvanahajAra-do sau bAnave karor3a, bAsaThalAkha, AThahajAra hotA hai| itane vistRta granthako zrI bhagavad guNadharAcAryane kevala 233 gAthAoMmeM nibaddhakara kaSAyapAhur3agrantha kI racanA kI jo AcArya paramparAse zrI AryamaMkSu aura zrI nAgahasti AcAryoMko prApta huaa| unase sIkhakara zrI yativRSabhAcAryane vRtti (cUrNi) sUtra rce| yadyapi pakhaMDAgama aura kaSAyapAhur3a ina donoM granthoMpara aneka TIkAe~ racI gaIM, kintu AcArya zrI vIrasenasvAmI dvArA tarkapUrNa vistRta dhavala va jayadhavala TIkAe~ kramaza: SaTkhaMDAgama va kaSAyapAhur3a para likhe jAne ke pazcAt anyaTIkAoMkA paThana-pAThana lupta ho gayA aura dhavala-jayadhavala TIkAoMkA paThana-pAThana pracalita ho gyaa| atisaMkSipta aura arthapUrNa chahahajAraztokapramANa cUrNisUtrakA rahasya vIrasenAcAryane sAThahajArazlokapramANa jayadhavala TIkA meM kholA hai| ___SakhaMDAgama va kaSAyapAhur3a tathA ina donoMkI dhavala va jayadhavala TIkAke sArarUpameM zrI nemicandrasiddhAMtacakravartI AcArya ne zrI cAmuNDarAya aparanAma gommaTake liye gommaTasAragranthako racanA kii| cAmuNDarAya gaMganareza rAcamallake pradhAnamantrI aura senaapti.the| inhoMne hI zravaNabelagolA ke vindhyAira parvata para zrI bAhubalI kI uttuMga mUrti kA nirmANa karAkara pratiSThAvidhi karavAyI thii| sAtha hI candragiripara cAmuNDarAyake dvArA hI nirmApita jinAlayameM eka hastapramANa indranolamANI zrInimimA bhagavAnkI pratimA sthApita huI thii| inhIM cAmuNDAyako vIramArtaNDa kI upAdhi bhI prApta tho| nemicandrAcArthane cAmuNDarAyake dvitIya gomaTarAyanAmake samarthanameM nimna do gAthAe~ kahI haiM ajjajJasena guNagaNasamUha saMdhAri ajiyasena guru| bhuvaNaguru jassa guru so rAo gommaTo jayau / / 733 // go. jI. kaa.|| jeNa viNimmiya-paDimA-vayaNaM savvasiddhidevehi / savvaparamohijogihiM diTuM so rAo gommaTo jayaU ||969||go.k.kaa.|| dhavalAdi kA sArarUpa yaha grandha gommaTarAyake lie taiyAra kiyA gayA thA isaliye isa grantha kA nAma gommaTasAra pracalita huA aura unhoMne hI bAhubalIsvAmI kI mUrti pratiSThita karAI thI ataH vaha mUrti gommaTezvara kahI jAtI hai| nemicandrAcArya puSpadanta-bhUtabalI AcAryadvArA viracita SaTkhaMDAgama sUtroMke pAragAmI the aisA svayaM unhoMne pragaTa kiyA hai jaha cakkeNa ya cakkI chakkhaMDa sAhiyaM avigghenn| tar3a mai cakkeNa mayA chakkhaMDaM sAhiyaM samma ||397 // go.ka. / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) arthAt jilaprakAra cakravartI ne bharatakSetra ke chahakhaMDa apane cakraratnarI nirvighnapUrvaka sAdhaM hai, usIprakAra maiMne bhI buddhirUpI cakrase jIvasthAna', kSudrabandha, bandhasvAmi, vedanAkhaMDa, vargaNAkhaMDa aura mahAbandha ke bhedarUpa siddhAntagranthake ina chahakhaNDoMko bhalIbhA~ti sAdhA hai| nemicandrAcArya dvArA guru smaraNa NamiUNa abhayaNaMdi suysaayrpaargiNdnnNdiguruuN| vara vIraNaMdiNAhaM payaDINaM paccayaM vocchaM // 78511 go. ka. / / arthAt maiM nemicandrAcArya abhayanandi nAmaka munIzvarako, zAstrasamudrake pAragAmI indranandi nAmaka guruko tathA utkRSTa vIranandi nAmaka guruko namaskAra karake karmaprakRtiyoMke pratyaya kahUMgA 1 ukta gAdhAmeM AcAryane apane tIna gurUoMkA nAmasmaraNa kiyA hai| gommaTasAra kA racanA-sthAna candragiripara gommaTarAya (cAmuNDarAya) dvArA nirmApita jinAlayameM sthApita eka hastapramANa indranIlamaNikI zrI neminAtha bhagavAnkI pratimAke sammukha usI jinAlayameM gommaTasAra granthakI racanA huI thI isIliye gommaTasArake AyamaMgalameM neminAtha bhagavAnakA smaraNa nimna gAthAmeM kiyA gayA hai siddhaM suddhaM paNamiya jiNiMdavaraNemicaMdamakalaMkaM / guNarayaNabhUSaNudayaM jIvassa parUvaNaM vocchaM // 1 // go.jI. racanAkAla zrI cAmuNDarAyane svayaM apanA cAmuNDapurANa likhA hai jisameM apane kAryoMkA vitaraNa diyA hai, kintu mUrtinirmANa tathA mommaTasArake viSayameM kucha ullekha nahIM kiyaa| vaha purANa zakasambat 1.00 tadanumA vi. saM. 1035 meM likhA gayA hai| cAmuNDarAyapurANameM mUrtinirmANa va gommaTasArake ullekha na honese yaha pratIta hotA hai ki ye kArya vi. saM. 1031 ke pazcAt hue haiN| bAhubalIritama gommaTezakI pratiSThAkA samaya vi. saM. 1037-38 batalAyA gayA hai| usa samaya gaMgadezameM rAcamallakA rAjyakAla dhaa| trilokasAra kI TIkA likhate hue zrI mAdhavacandrAcArya traividyadevane jo nemicandrasiddhAntacakravartIke samakAlIna the, trilokasArake maMgalAcaraNameM Aye hue balagovinda' zabdakA artha gaMgarAja rAcamallaka maMtrI cAmuNDarAya kiyA hai| ilase pratIta hotA hai ki yaha grantha rAcamallake rAjyakAlameM likhA gayA hai| zrI rAcamallakA rAjyakAla vi. saM. 1041 taka rahA hai ata: gommaTasArakA racanAkAla vi. saM. 1037-1041 ke bIca rahA pratIta hotA hai| 1. dha. pu. 1 se 6 / 4. dha. pu. 9 se 12 / 2. dha. pu. 7/ 5. dha. pu. 13-14 / 3.dha. pu.8| 6. mahAnandha bhAga 1 se 51 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemicandrAcArya kI racanAe~ bAhubalIcaritra meM zrI nemicandrAcAryadvArA racita tIna granthoMkA ullekha nimna zlokameM kiyA gayA hai siddhAntAmRtasAgaraM svamatimanthakSmAmRdAloDya madhye / labhe'bhISTaphalapradAnapi sadA dezIgaNAgresaraH // zrImad gommaTa - labdhisAravilasat trailokyasArAmarakSmAja zrIsuradhenucintitamaNIn zrI nemicandro muniH // 63 // zlokakathita tIna grantha 1. gommaTasAra 2. labdhisAra 3. trilokasAra haiN| gommaTasArako jIvakANDa karmakANDa ina do bhAgoM meM vibhAjita kara denese tathA labdhisArake sAtha kSapaNAsAra bhI honese gommaTasAra jIvakANDa, gommaTasArakarmakANDa, labdhisAra, kSapaNAsAra aura trilokasAra ve pA~ca grantha hote haiN| inameMse labdhisAra-kSapaNAsArameM kaSAyapAhur3ake 11-12-13-14 aura 15 adhikAra kA sAra hai evaM trilokasArameM yativRSabhAcAryakRta tiloyapaNNatti kA sAra hai| karmakANDakI prastuta TIkAkI vizeSatA gommaTasAra jIvakANDa va kApara va zrI. kerthI bhAga karnATakavRtti likhI jisake AdhArase hI vartamAna meM upalabdha saMskRtaTIkA kI racanA kI gaI hai tathA isI saMskRtaTIkA ke anusAra paMDitapravara zrI ToDaramalajIne DhuMDhArI bhASAmeM anuvAda kiyA thA jo lagabhaga 60-62 varSa pUrva kalakattA se zAstrAkArameM prakAzita huA thA, kintu vartamAna meM anupalabdha hai| paMDitajIke samaya taka dhavala, jayadhavala va mahAbandha grantha upalabdha nahIM the| yaha saubhAgyakI bAta hai ki aba dhavalAdi mahAn granthoMkA hindI anuvAdasahita prakAzana ho cukA hai| karmakANDakI saMskRtaTIkA evaM DhuMDhArI bhASAke anuvAdameM kuchasthala aise haiM jo dhavala - jayadhavalake anukUla nahIM haiM tathA aisI bhI kucha gAthAeM haiM jinapara saMskRta va hindI TIkAkAroMne vizeSa spaSTIkaraNa nahIM kiyA hai, kintu bhAratIya jJAnapITha se prakAzita prAkRta paMcasaMgrahakI prAkRtavRttimeM vizeSa spaSTIkaraNa pAyA jAtA hai, ataH una gAthAoMkA vizeSArtha paMcasaMgrahakI prAkRtavRttike anusAra likhA gayA hai| kaI sthaloMpara abhI taka mudritapratiyoM meM Agata gAthAkramameM prakaraNako ThIka prakAreNa yathAsthAna spaSTa karane ke liye parivartana ( Age-pIche ) kiyA gayA hai| mudrita karmakANDa meM mUla gadyabhAga chor3a diyA gayA hai| jaise gAthA 22 meM ATha mUlaprakRtiyoMkI uttarabhedarUpa prakRtiyoMkI saMkhyA batalAI gaI haiM aura gAthA 23-24-25 meM pA~coM nidrAoMkA kArya batalAyA kintu ye prakRtiyA~ kisa mUlakarmakI haiM yaha jJAta nahIM hotaa| ataH yaha pratIta hotA hai ki gAthA 2223 ke madhya meM aisA mUla pATha thA jisameM jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNakarmakI uttaraprakRtiyoM kA nAmollekha ho isI prakAra gAthA 25 ke pazcAt vedanIyakarmasambandhI uttaraprakRtiyoM tathA mohanIya karmake bheda va darzanamohanIyakI I Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) uttaraprakRtiyoMke nAmoMkA kathana nahIM hai| tathaiva mAthA 27, 28132 ke pazcAt nAmakarmakI kucha uttaraprakRtiyoMke nAma nahIM haiM evaM gotrakarmakI uttaraprakRtiyoMke nAma bhI nahIM haiM jo gAthA 33 ke pazcAt hone cAhiye the| yaha sarvakathana mUlagadyabhAgameM thA jisako mudrita pratiyoMmeM chor3a diyA gyaa| isake atirikta kucha aisI gAthAe~ bhI thIM jinapara karnATakavRtti yA saMskRtaTIkA nahIM likhI gaI saMbhava hai ve gAthAe~ karnATakavRttikArake sAmane bho na hoN| ve gAthAe~ bhI mudrita-pratiyoMmeM nahIM haiN| 'anekAnta' varSa 8 kiraNa 8-9 san 1947 meM eka lekhake dvArA gadyabhAga va gAthAoM ko sUcanA tathA unakA prakAzana bhI huA thA jinako sAbhAra grahaNakara prastuta TIkAma yathAsthAna jor3a diyA gayA hai| jo gAthAeM jor3A gaI haiM unase gAthAkramameM kAI parivartana na ho isa dRSTise unheM ka kha Adi nambaroMse sammilita kiyA gayA hai| jaise-360 ka ityAdi 9 gAthAe~ yathAsthAna jor3I gaI haiM jo 360 se 390 ke bIca meM hI haiN| viSaya-paricaya gommaTasAra karmakANDameM 9 adhikAra haiM- 1. prakRtisamutkIrtana 2. baMdhodayasatvAdhikAra 3. sattvasthAnabhaMgAdhikAra 4. tricUlikAdhikAra 5. sthAnasamutkIrtanAdhikAra 6. pratyayAdhikAra 7. bhAvacUlikAdhikAra 8. trikaraNacUlikAdhikAra 9. kramasthittiracanAdhikAra / prakRtisamutkIrtana adhikArameM 86 gAthA haiM jinameM maMgalAcaraNa purassara karmokI ATha mUla tathA unakI uttaraprakRtiyoMke nAma va kucha prakRtivizeSake kArya, ghAti-aghAtIkrama saMjJA, chahA~saMhananavAle jIvoM ke utpattisthAna, mahilA (dravyastrI) ke saMhanana, kaSAyoMkA kArya va saMskArakAla, pudUgalavipAkI-bhavavipAkIkSetravipAkI-jIvavipAkI prakRtiyA~, cAranikSepoMke dvArA kokA kathana tathA sabhI kA~ke no karmoMkA samullekha kiyA gayA hai| bandhodayasattvAdhikAra meM 87 se 357 taka 270 gAthAeM haiN| inameM bandha-udaya aura sattva, bandhaudaya va sattvavyucchitti tathA abandha-anudava va asattva jinheM bandha tribhaMgI, udaya tribhaMgI va sattva tribhaMgI bhI kahate haiM, kA guNasthAna va mArgaNAkI apekSA vistRta varNana kiyA gayA hai| baMdhaprakaraNameM prakRti-sthitianubhAga aura pradezabandhakA vizada kathana hai| prakaraNavaza AbAdhAkAlakA, karmaniSakoMke kramakA tathA unake svarUpakA, anubhAgake latA dAru Adi sthAnoMkA, pradezabandhake kAraNabhUta yogasthAnoM kA va unake svAmI tathA unameM alpabahutvakA kathana, udIraNA va udvelanAdikA bhI vivecana isI adhikArameM pAyA jAtA hai| sAtha hI siddhoMke anantavebhAga aura abhavyarAzise anantaguNita samayaprabaddhakA jJAnAcaraNAdikarmoMkI mUla-uttaraprakRtiyoMmeM kisa vidhi va kisa anupAtameM vibhAjana hotA isakI vistRta carcA bhI iso adhikArameM pAyI jAtI hai| sattvasthAnabhaGgAdhikArameM 358 se 397 taka 40 gAthAe~ haiN| isa adhikArameM sattvakI apekSA prakRtiyoMke sattvasthAna va bhedoMke bhaMgoMkA vistRta kadhanA karate hue AcAryadevane kisa guNasthAnameM kitane sattvasthAna kitane prakAroMse ho sakate haiM isakA vizada varNana kiyA hai| sAtha hI kanakanandi AcAryadvArA kathita sattvasthAnakA kathana isa adhikArameM pAyA jAtA hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricUlikA nAmaka tRtIyAdhikArameM 398 se 450 taka 43 gAthAe~ haiN| 398 se 407 taka 10 gAthAoMmeM prathama navapraznadhUlikAmeM udayavyucchittike pahale bandhavyucchittiko prAma honevAlI prakRtiyA~, udayavyucchittike pazcAt bandhayucchittiko prApta honevAlI prakRtiyA~, udayavyucchittike sAtha bandhra-vyucchittiko prApta honevAlI prakRtiyA~, svodayabandhI prakRtiyA~, parodayabandhI prakRtiyA~, sva-parodayabandhI prakRtiyA~ aura sAntara-nirantarabandhI prakRtiyA~ kauna-kaunasI haiM, ina navapraznoMke uttarakA kathana pAyA jAtA hai| paMcabhAgAhAra nAmaka dvitIya cUlikAmeM gAthA 408. se 435 taka 15 gAthAoMmeM udvelana, vidhyAta, adhaHpravRtta, guNasaMkrama aura sarvasaMkrama ina pA~ca bhAgahAroMkA nirUpaNa hai tathA saMkramaNasaMbaMdhI kathana bhI pAyA jAtA hai| dazakaraNanAmaka tRtIya cUlikA meM 436 se 450 taka 15 mAthAe~ haiN| inameM bandha, utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa, udIraNA, sattA, udaya, upazama, nidhatti aura nikAcanA ina daza-karaNoMkA kathana karate hue yaha bhI batAyA hai ki kaunasA karaNa kisa guNasthAnataka hotA hai? sthAnasamutkIrtanAdhikArameM 451 se 784 taka 334 gAthAeM haiN| isa adhikArameM guNasthAnasambandhI prakRtisaMkhyA sahita bandha-udaya va saca kA kathana hai arthAt yaha batAyA gayA hai ki eka jIna ke eka samaya meM kitanI prakRtiyoMkA bandha-udaya aura sattva sambhava hai| upayoga, yoga, saMyama aura lezyA va samyaktvakI apekSA mohanIyakarmake udayasthAnoMkA kathana hai| mohanIyake sattvasthAnoMkA kathana bhI isa adhikArameM hai| sAdha hI nAmakarmake 41 jIvapadoMkA kathana karate hue baMdha-udaya-sattvake trisaMyogIbhaMga bhI kahe gaye haiN| ' pratyayAdhikAra meM 785 se 810 taka 25 gAthAe~ haiN| isameM guNasthAnoMkI apekSA mUla va uttara pratyayoMkA tathA karmabandhake kAraNabhUta AtmapariNAmoM arthAt jJAnAvaraNAdi karmoM ke vizeSa pratyayoMkA kathana hai| bhAvacUlikA nAmaka samamaadhikArameM 815 se 895 taka 85 gAthAoM dvArA bhAvoMkA, unake uttarabhedokA tathA guNasthAnoMkI apekSA sthAnabhaMga va padabhaMgakA, 363 mithyAmata evaM ekAnta niyativAda Adi midhyAma"kA kathana hai| trikaraNacUlikA nAmaka AThaveM adhikAra meM 896 se 912 taka 17 gAthAoMmeM adha:karaNa, apUrvakaraNa tathA anivRttikaraNa kA svarUpa va kAlAdikA kathana hai| karmasthitiracanAdhikAra meM 913 se 164 taka 52 gAthAoMmeM karmasthitiracanA ajhasandRSTi, arthasandRSTi, trikoNayaMtraracanA tathA sthitibandhake bheda va adhyavasAya sthAnoMkA kathana hai| isake pazcAt ATha gAthAoMmeM granthakartAkI prazasti hai| bhAratIya jJAnapIThase prakAzita paMcasaMgraha meM prAkRta va saMskRtake paMcasaMgrahoMkA saMkalana hai| inake racayitAoMke nAma va samaya ajJAta honeke kAraNa yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki gommaTasAra va paMcasaMgrahameM kauna prAcIna hai ? isa paMcasaMgrahake saMpAdaka va anuvAdaka zrI paM. hIrAlAlajI siddhAntazAstrI sADhUmala (jhAMsI) haiN| prAkRta paMcasaMgrahakI aura gommaTasArakI aneka gAthAe~ paraspara sadRza haiN| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAntameM hI paudgalikakarmabandha va AtmapariNAmoMke paraspara sambandhakA kathana hai| itanI bAta avazya hai ki jaisA karmodaya hogA vaisA hI AtmapariNAma hogA usameM hInAdhikatA nahIM ho sakatI, kintu AtmAke eka hI pariNAma (sthitibaMdha adhyavasAya) se matijJAnAvaraNake antima niSekakI sthiti 30 kor3Akor3IsAgara pramANakI hotI hai to prathama niSekakI sthiti ekasamaya adhika tInahajAravarSa pramANa hotI hai| usI AtmapariNAmase zrutajJAnAvaraNAdike antimaniSekakI sthiti palyopamake asaMkhyAtaveMbhAgase hIna 30 kor3Akor3I sAgaropamapramANa ho sakatI hai| (mahAbandha pu. 3 pR. 1) isIprakAra AtmA ke eka hI pariNAmase matijJAnAvaraNa ke antimaspardhakameM jo anubhAgabandha hotA hai usakA anantavA~-bhAgarUpa anubhAga prathamaspardhakameM hotA hai| jisa pariNAmase matijJAnAvaraNakA utkRSTa anubhAgabandha hotA hai usI AtmapariNAmase matijJAnAvaraNake sAtha ba~dhanevAle zrutajJAnAvaraNAdikA anutkRSTa anubhAgabandha anantaguNAhIna taka ho sakatA hai| (mahAbandha pu. 5 pR. 1) AtmapariNAma-kaSAyarUpapariNAmake anurUpa hI sthitibandha va anubhAgabandha hotA hai, aisA niyama nahIM hai, kintu karmaanubhAgodayake anurUpa hI AtmAke pariNAma hote haiM; aisA niyama hai, kyoMki 'cipAko'nubhava:' isaprakAra sUtravacana haiN| jo karmodayake anurUpa AtmapariNAma nahIM mAnate unako IzvarakartRtva mAnanA par3A, kyoMki koI bhI jIva svataMtrarUpa se naraka meM nahIM jAtA narakAyu Adi karmodaya hI usako narakameM le jAte haiN| kahA bhI hai-"narakAyu ke bandhabinA mithyAdarzana-avirati-kaSAyabhAvoM kI naraka meM utpanna karAne kI sAmarthya nahIM hai| (dha. pu. 1 sUtra 25 kI TIkA, pR. 205) pratyeka manuSya karma aura karmaphalakA cintana karatA hai, kyoMki pratyeka vyakti yaha dekhanA va jAnanA cAhatA hai ki vaha jo kucha karatA yA vicAratA hai usakA kyA phala hotA hai| isIlie vaha yaha bhI nirNaya / karatA hai ki kisa phalakI prAptike lie usake kaise vicAra va kArya hone caahie| ataH saMskRti kA samasta . aitihAsika, sAmAjika va dhArmika cintana karma aura karmaphalako apanA viSaya banAtA hai| isI bAtakA vistRta vivecana prastuta granthameM kiyA gayA hai| akSayatRtIyA vi.saM. 2037 ratanacanda jaina mukhtAra sahAranapura (u. pra.) * saMketasUcI.* dhavala a. adhyAya go, ka. gommaTasArakarmakANDa ka.pra. karmaprakRti (bhAratIya jJAnapITha) ja.dha. jayadhavala (di. jaina saMgha caurAsI, mathurA) pustaka prA.paM.saM. prAkRtapaMcasaMgraha (bhAratIya jJAnapITha ma.bandha mahAbandha (bhAratIya jJAnapITha) rA.vA. tanvArtharAjavArtika (bhAratIya jJAnapITha) sa.si. sarvArthasiddhi (bhAratIya jJAnapITha tri.sA. trilokasAra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSayAnukrama * gAthA saM. | pRSTha saM. viSaya OM 1. prakRtisamutkIrtanAdhikAra ke maMgalAcaraNa prakRtikA artha, karma va AtmAkA anAdisambandha itaretarAzrayadoSakA nirAkaraNa va joya kathaMcit mUrtika hai. deha udayase sahita honeke kAraNa jIva sarvAMgase kA~ko grahaNa karatA hai siddhoMke anantaveM bhAgapramANa svarUpa samayabaddha pratisamaya baMdhatA hai pratisamaya eka samayapranaddha udaya Akara nijINa ho jAtA hai aura indaguNahAni guNita samayaprabaddhapramANa drajya sattAne rahatA hai dravyakarma va bhAkara dravyakarmake bheda-prabheda saMkhyA AThakarmoMka nAma tathA unameM ghAtiyA va aghAtiyA bheTa tathA AThoM karmoMkA kArya jIvake pradhAnaguNa darzana, jJAna va samyaktva haiM AThAkoMke pAThakramakI siddhi dRSTAnta dvArA koka svabhAvakA kathana jJAnAvaraNAdi AThakarmoke uttarabhedoMko saMkhyA jJAnAvaraNa va darzanAvaraNakarmoke uttarabhedoMke nAma styAnagRddhi Adi pA~ca nidrAoM ke kArya vedanIya ba mohanIyakarmoke uttarabhedoMke nAma prathamopazamasamyaktvase mithyAtvakramake tIna bheda ho jAte haiM, usameM mithyAtvika dravyase asaMkhyAtaguNAhIna samyamithyAtvakA dravya usase asaMkhyAtaguNAhIna samyaktvakA dravya 9-17 cAritramohanIya, Ayu aura nAmakarmoMke uttara bhedoMke nAma tathA 16 kaSAyoMmeM hInAdhikadravyakA kathana pA~ca zarIra-bandhana nAmakarmake 15 bhaMga zarIrasaMghAta, saMsthAna va aMgopAMganAmakarmake bheda Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saM. | pRSTha saM. viSaya 28 His ... RRER ATha aMgoMke nAma tathA upAMgoMkA nirdeza. chahasaMhananoMke nAma kisa-kisa saMhananavAlA jIva marakara kahA~-kahA~ utpanna ho sakatA hai karmabhUmi mahilAoMke tIna hInasaMhanana varNacatuSka, AnupUrtI, arulaghuSaTkake bhedoMkA tathA 10 sapratipakSI-prakRtiyoMke naam| Atapa va udyota mAmakarmakA lakSa gotra va antarAyakramasambandhI uttarabhedoMke nAma uttaraprakRtiyoMkA nirukti lakSaNa : ma kevalajJAnAvaraNakI siddhi sthiranAmakarma tathA saptadhAtuka nAma va unake banane kA krama aura kAla evaM vAta-pittAdi saptadhAtuke nAma va pariNamana pA~cabandhana va pA~ca saMghAtakA zarIranAmakarmameM va vArNAdibIsakA varNAdicAra meM janTarbhAva bandha, udaya va sattvarUpa prakRtiyoMkI saMkhyA satraghAti va dezaghAti prakRtiyoM ke nAma puNya va pAca prakRtiyoMke nAma va saMkhyA anantAnubandhIkaSAya samyagdarzanako ghAtatI hai tathA anya tInakaSAya yathAkrama caritra ko ghAtatI haiN| / 28 34 35-38 39-40 30 41-44 31-32 33 46 33 kapAyoMkA vAsanAkAla 47-51 52-68 69-85 33-35 35-41 pudgalaviNakI va bhavavipAkI prakRtiyoMke nAma nAmAdi cAranikSepoMkA kathana | mUla va uttaraprakRtika uTayake nAkana noAgamabhAva karma 2. bandhodayasattvAdhikAra hai maMgalAcaraNa statra, stuti, dharmakathA (vastu) kA lakSaNa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saM. 89 mArgadarzaka:- AcArya zrI trisara jI mahArAja 90 11 92-93 94-602 103 - 104 105-107 108-109 115 uttarArdha ne 119 pUrvArdha pRSTha saM. 48 48 re 49-50 50-54 56 58 161-62 63 66-68 110 111 - 112 113 114- 115 74-75 kA pUrvArdha 72 13-60 119 uttarArdha 81-11 se 121 122-126 125 29-102 101 (27) viSaya prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezake bhedase baMdha cAraprakArakA, inameM se bhI pratyeka ke utkRSTa, anutkRSTa, jaghanya va ajayanyarUpa cAra-cAra bheda utkRSTa Adike bhI sAdi, anAdi, dhruva, adhdhruvarUpa cAra bheda jina karmo kA mithyAtvAdiguNasthAnavartI jIvoM ke utkRSTasthiti, anubhAga va pradezabandha hotA hai una karmoMkA anutkRSTa va ajaghanyasthiti Adi bandha sAdi ityAdi cAraprakArakA hotA hai| prakRtibandha tIrthaMkaraprakRtikaM bandhakA vizeSa niyama guNasthAnoMmeM bandhavyucchiti guNasthAnoMmeM bandha va abandhaprakRtiyoMkI saMkhya narakagatimeM bandha va bandhavyucchittirUpa prakRtiyA~ tiryaJcagatimeM bandha va andhavyucchittirUpa prakRtiyA~ manuSyagati bandha va bandhavyucchittirUpa prakRtiyA~ devagati bandha va bandhavyucchittirUpa prakRtiyA~ | indriyamAgaMNAsambandhI bandha-abandha aura andhatyucchitti kAyamArgaNAsambandhI bandha, abandha va bandhavyucchitti yogamArgaNa meM bandha- abandha va bandhavyucchinna prakRtiyA~ zeSa bhArgaNAoMmeM bandha-abandha va bandhavyucchinna prakRtiyA~ sAdi anAdi dhruva va adhruva bandha pratipakSa va apratipakSa prakRtiyA~ // iti prakRtibandhaprakaraNa || Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) gAthA saM. | pRSTha saM. / viSaya sthiti | 102 ATakokA utkRSTasthitibandha 128-134 103-504 | uttaraprakRtiyoMkA utkRSTasthitibandha 135-538 1504-1.05 | utkRSTasthitibandhake svAmI | mUlaprakRtiyoMkA jaghanyasthitibandha 140-543 / 106-107 | unaraprakRtiyAMkA jaghanyasthitibandha 144-145 | 553 ekendriya va vikalatraya jIvoMkA sthitibandha 546-547 | AbAdhAkAla va AvAdhAkANDaka 148 codaha jIvasamAsoM meM utkRSTa va jadhanyasthitika bheda 142 | sUkSma-bAdara, paryA-aparyApta ekendriyAdi jIvAMkI utkRSTa va jayanyasthitikA zalAka dvArA kathana saMjJI payAMpta-aparyApta jIvoMkI utkRSTa va jadhanyasthiti 124 jaghanyasthitibandhake svAmI 152-153 | 124-525 adhanyasthiti mAdi ityAdi cArabheda 154 tIna (manuSya-tiryaMca va deva) Adhuke atirikta zeSa zubha va azubhakarmoMkA sthitibandha | azubha hai| AvAdhAkA lakSaNa | mUla va uttara prakRtiyAkI AbAdhA 194-916 771-772 23 158, 917 | 128, 572 AyukarmakA AvAdhA 559, 958. 129 udIraNAkI apekSA aabaadhaakaal| prabhavasaMbandhA AyukI udAraNA nahIM hoto 160-162 | 130-131 bhiSekaracanA va caya prApta karanako vidhi AdikA kathana 919-940 174-788 // iti sthitibandhaprakaraNa / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saM. 163 164-169 170-177 178-179 180 181 182 185 186 187 188 189 190 191 192-195 196 197 - 204 pRSTha saM. 143 183-184 142 205 206 133 134- 135 utkRSTa anubhAgabandhake svAmI 137 - 139 | jadhanya anubhAgabandhake svAmI 139 140 141 142 ( 29 ) 152 152 - 166 165 167 168 anubhAgabandhaprakaraNa zubha-azubhaprakRtiyoMke anubhAgabandhake kAraNa vizuddha va saMklezapariNAma viSaya parivartamAna va aparivartamAna madhyamapariNAma ekakSetra ekakSetra kA lakSaNa anubhAgabandhasambandhI dhruva, adhruva, sAdi, anAdi anubhAgakA lakSaNa tathA ghAtiyA karmoMkA anubhAga latA AdirUpa darzanamohanIyasambandhI dezaghAti tathA latA Adi vibhAjana dezaghAti va sarvaghAti prakRtiyA~ aghAtiyAkamakA anubhAga, puNya va pAparUpa prakRtiyA~ ni anubhAgaprakANa pradezabandha sthita kabargaNAoMko AtmA apane sarvapradezoMse bA~dhatA hai 1.44 145 145 146 64 147 148 samayaprabaddhakA svarUpa 148 - 150 karmapradezoMkA AThakamoMmeM ba~TavArA pudgaladravyakA anaMtababhAga karmarUpa hone bogya hai, zeSa anaMtabahubhAga ayogya hai. bhUtakAlameM sarvajIvoM ke dvArA bA~dhAgayA pudgaladravya sAdi hai eka kSetrasaMbaMdhI tathA aneka kSetrasambandhI sAdi yogya va ayogyapudgala dravyakA pramANa jIva sAdi, anAdi va ubhavarUpa karmayudgalako grahaNa karatA hai uttaraprakRtiyoMmeM ba~TavArekA krama sarvaghAti tathA dezaghAtimeM ba~TavArA | mithyAtva va bArahakaSAyakA dravya sarvaghAtirUpa hI hai nokaSAyokA bandha kitane kAlataka hotA hai, tatsambandhI alpabahutva nAmakarmasambandhI piNDa va apiNDa prakRtiyoM tathA antarAyakarmakI prakRtiyoM meM viparItakramase dravya denekA kathana Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30) gAthA saM. pRSTha saM. viSaya 207-209 |170 - 171 | utkRSTAdi pradezaandhake sAdi ityAdi bheda 210-217 1172-177 | utkRSTa va jaghanyapradeza svAmI - arart 4 suhAsa ra 218-222 | 179-181 | yogakA svarUpa, upapAdayoga, pariNAmayoga, ekaantaanuvRddhiyo| 223-227 | 182-1.84 | yogasthAnoMkI saMkhyA tathA avayava, unakA svarUpa va saMkhyA 228 | prazramavANA, caya, vargaNA (niSeka) sambandhI anasandRSTi 229 |185 pratyeka spardhakakI prathamavargaNAdike ekavargameM avibhAgapraticcheda tathA yoga-sthAnoM meM vRddhi Adi vizeSakathana hai 230-231 / 110-195 | aMgulake asaMkhyAtaveMbhAgamAtra adhanyaspardhakoM ke bar3hane para dvitIyayogasthAna hotA hai| itanI | vRddhise caramaspardhaka ke Age apUrva spardhaka nahIM hotA, kintu zreNi ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANasthAna car3hanepara apUrvaspardhaka hotA hai| 232-240 193-194 | caudaha jIvasamA meM upapAda ekAMtAnuvRddhi pariNAmayogake jaghanya va utkRSTa isaprakAra 84 sthAnoMmeM alpAbahullakA kadhana 241 | 14 jIvarasamAsasambandhI 84 sthAnoM meM pUrva-pUrvake sthAnase unnaravatIsthAna palya ke asaMkhyAtavebhAra guNA hai| 242 upapAdayogasthAna va ekAntAnuvRddhiyogasthAna va pariNAmayogasthAnakA kAla pariNAyogasthAnoMkA kAlakI apekSA alpabahutva va yavamadhya 244-246 199 vrata pariNAmayogasthAnoM meM jovoM kA pariNAma, jIva yavamadhya 247-249 203-204 | dravya (asa jIvoM) kA yoga adhvAna, nAnAguNahAni, guNahAnikA pramANa 250 | yogavRddhise samayaprabaddhakI vRddhikA pramANa 251-256 | 207-209 jaghanyayonasthAnase utkRSTa bogasthAnaTaka vRddhikA krama, yogasthAnoMkA pramANa 257 prakRti Adi bandhake kAraNa |209-215 | yogasthAna, prakRtbheida, sthitibheda, sthitibandhAdhyavasAyasthAna 260218 anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna, karmapradazoMkA alpabahulva / / itipradezabandha prakaraNa / / udayaprakaraNa 261-262 226 AhAraka, tIrthaMkara, mizra, samyaktvaprakRti va AnupUrvI udayasambandhI niyama 197 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 - YExt Thari A R gAthA saM. | pRSTha saM. viSaya 263-272 | 227-232 udayavyucchitti 273-275 | 234 kevalIbhagavAnake sAtA va asAtA udaya va indriyajanita sukha-duHkha nahIM hai, 276-277 guNAsthAnoMmeM udaya va anudayaprakRtiyA~ 278-280 | 236-237 | udaya aura uTIraNAneM tInaguNasthAnoM meM vizeSatA 281-283 | 237 | guNasthAnoMmeM udIraNA-anudauraNArUpa prakRti 284-282 | 238-240 | mArgaNAoMmeM udayasambandhI vizeSatA 290-292 | 240 pradhamanarakameM udaya va udayavyucchitti | 241 dUsarese sAtaveM narakataka karmodaya va udayavyuJchitti 294-297 | 242-245 tiryaMcargAtameM udaya tra udayavyucchitti 298-301 | 246-250 manuSyagatimeM udaya va udayavyucchitti 302-303 255 bhogabhUmijamanuSya va tiyaMcameM udaya va udayavyucchitti 304-305 | 253-254 | devagatimeM udaya va udayavyucchitti 306-308 256 indriyamArgaNAmeM udaya va udayavyuminti 309-310 pU./259-260 | kAyamArgaNAmeM udaya tra udayavyucchitti u.310-319 / 262-271 | yogamArgaNa meM udaya va udayavyacchitti 320-321 | 273-275 | vedamArgaNA udaya va udayavyucchitti 278 kaSAyamArgaNA udaya va udayavyucchitti 323-325 pU. | 282-281 | jJAnamANA udaya va udayavyucchiti 284 mayamamArgaNAmeM udaya va udayavyucchitti 287 darzanamArgAmeM udaya va utayavyucchitti 325 u.-326282 lezyAmArgaNAmeM kRSNa-mIla -kApotalezyAmeM udaya va udayanyuJchitti | 291 zubhalezyAoMmeM udaya va udayavyucchitti 328-329 294 bhavya-abhavya va upazama-kSayopazana tathA kSAyikasamyaktva udaya va udayavyucchini 330-335 pU. 219 saMjJAmAraNAne udaya va udayavyucchintita 331 u. 332302 AhAramArgaNA udaya va udayavyucchitti / / iti udayaprakaraNa // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saM. viSaya sattvaprakaraNa 337 mithyAtvaguNasthAnameM tIrthakara va AhArakadvikakA sanca yugapata nahIM hotA 334 kisI bhI AyukA baMdha honepara samyaktva ho sakatA hai, kintu devAyake binA anya tIna AyukA bandha honepara aNuvrata yA mahAvrata nahIM ho sakate 335-336 306 naraka-tiryaMca va devAyukA sattva honepara kramaza: aNuvrata, mahAvrata, kSapaka-zreNI nahIM hoto tathA kSAyikasamyakallakI vidhi 307 anivRttikaraNAdi guNasdhAnoMmeM kSaya honevAlI prakRtiyoM upazamazreNI vidhAna kSapakazreNI vidhAna 338-341 |312 kSapakazreNImeM kSayayogya prakRtiyA~ guNasthAnoM meM sattva-asattvarUpa prakRtiyA~ kSapakazreNIkI apekSA upazamazreNIkI apekSA karmaprakRtiyA~ upazamAnekA krama tathA sattva-asattva-prakRtiyA~ 344-348 |316-321 | cAroM gatiyoMmeM guNasthAnakI apekSA sattva-asattva prakRtiyA~ indriyamArgaNA va kAyamArgaNA guNasthAna apekSA sattva-asattvaprakRtiyA~ | udvelanakA lakSaNa 350-351 3 udvelanaprakRtiyoMke nAma va svAmI, udvelanAkI apekSA vikalatraya nA ekendriyoM meM sattva va asattva prakRtiyoM 349 352-353 |328-330 yogamArgaNAmeM sattva-asatvakA kathana 354 355 333 356 vedamArgaNAse bhavyamArgaNAtaka sattva-asattvakA kathana abhavyamArgaNAse AhAramArgaNAtaka sattva-asattvakA kathana anAhAramArgaNAmeM satva-asattvapnakRtiyA~ antima maGgalAcaraNa // iti baMdhodayasanyAdhikAra / / OM 3. sattvabhaMgAdhikAra ke maMgalAcaraNa tathA guNasthAnoMmeM tattvabhA kahanekI pratijJA 358 337 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) gAthA saM. pRSTha saM. viSaya 337 Ayubandha va abandhakI apekSA sattvasthAna va bhaMgoMkA kathana karanekI pratijJA 56 Ayu bandhakI avasthAko vikRtiyoM kI saMkhyA | sayogakevalIke 66 asattvarUpa prakRtiyoMke nAma tathA guNasthAnoMmeM sattva-prakRtiyoMkI saMkhyA 361 339 guNasthAnoMmeM asattvaprakRtiyoMke nAma 362-363 341 guNasthAnoM meM sattvasthAna saMkhyA 363 ka mithyAtvaguNasthAnameM tIrthaMkarake sattvasahita Ayubandha va abandhakA kathana | sattvasthAnoMmeM bhagoMko saMkhyA 364 ka-kha |342 Ayuka ke AyunnandhakI apekSA bhaka 365-371 | 343-350 | mithyAtvaguNasthAnameM sattvasthAnoMkA va bhoMkA vivaraNa 372-375 kha 358-360 | sAsAdana va mizraguNasthAnameM sattvasthAna va bhaMga 376-381 365-366 | asaMyataguNasthAnameM sattvasthAna va bhaMga | tIna kalyANakavAle tIrthaMkara 382 380 | pA~caveM-chaThe-sAtaveM guNasthAnoM meM sattvatthAna va bhaga 383-384 | 382-392 apUrvakaraNaguNasthAna (upazAmaka) meM sattvasthAna va bhaGga 342 385 | anivRttikaraNa-sUkSmasAparAya va upazAMtamoha. apUrvakaraNaupazAmakake samAna 387 kSapakaapUrvakaraNameM sattvasthAna va bhanna 386-388 |388-389 va 391-392 | 312 | kSapakaanivRttikaraNameM sattvasthAna va bhaka 389 390 | kSapakasUkSmasAparAya aura kSINamohaguNasthAnameM satcasthAna va bhajana sayogI va ayogIguNasthAnoM meM sattvasthAna va bhaMga upazamazreNImeM 4 anantAnubandhIkA sattva nahIM hai va kSapakazreNI pahale 8 kaSAyakA kSaya 392 | dUsarematta anusAra anivRttikaraNakSapakrameM mAyArahita cAra sthAna 393-394 |393 dUsare matoMkI apekSA guNasthAnoM sthAnoM va bhaMgoMkA kathana Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) gAthA saM. pRSTha saM. viSaya 314 396-397 394 | sattvasthAnoMko par3hane-sunane adhavA bhAvanA karanekA phala nirvANasukha zrI kanakanandI AcAryadvArA satvasthAnoMkA kaMthana kiyA gayA va siddhAnta-cakravartIkA lakSaNa // iti sattvAdhikAra // 4. tricUlikAdhikAra 398 | maMgalAcaraNa, navapraznacUlikA, maMtrabhASAhAracUlikA. dazakaraNacUlikA 399-407 | 396-400 | navapraznoM ke nAma, tatsambandhI prakRtiyoMke sAntara va nirantarakA lakSaNa, nyucchittikA lakSaNa 400-401 | bandhatyucchiti va udayavyucchiti ina donoMkA pUtrabhira va yugapat vicAra 402-403 |398 | strodaya va sarodaya tathA svodayArodayabandha 404-407 |391-400 | sAntara va nirantara tadhA sAndaranirantarabandha / / iti nvprshnlikaa| |397 408 409-410 415-413 415-428 paMcabhAgahAracUlikA maMgalAcaraNa |405-46 | paMcabhAgahAroM ke nAma -lakSaNa va kArya, bandha honepara saMkramaNa hotA hai 405-478 kina prakRtiyAkA kahA~ra kaunatA saMkramaNa hotA hai aura konasA samaja nahIM honA / |408-857 408 | tirvaca ekAdaza-kRtiyoM ke nAma | sthiti va anubhAgabaMdha sUkSmasAparAyaNasthAnaparyaMta hai. vahIMtaka saMkramaNa hai| 423 | paMcabhAgahAra va karpaNa-apahArasambandhI alpabahattva // iti pNcbhaaghaarcuulikaa|| atha dasakaraNacUlikA 429 430-435 maMgalAcaraNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' mAnaka:-pahAsa viSaya yA gAthA saM. pRSTha saM. 437-440 444 | 425 | dasa karaNoM ke nAma va lakSaNa 432-435 | karmaprakRti va guNasthAnoMmeM dasakaraNoMkA kazcana 433 | baMdhake samaya hI utkarSaNa va saMkramaNa hotA hai | upazAmanAkaraNa, nidhattikaraNa, nikAcitakaraNa ye tInoM anivRttikaraNa-puSpasthAnake prathamasamyameM vyuchinna ho jAte haiM // iti dasakaraNacUlikA // 75. sthAnasamutkIrtanAdhikAra | maMgalAcaraNapUrvaka prakRtiyoMke bandha-udaya-sattvasthAnoMko kahanekI pratijJA . 436 guNasthAnoM meM mUlaprakRtibandhasthAna tathA upazAMtamoha Adi tIna guNasthAnoM meM sAtAvedanIyakA bandha | mUlaprakRtiyoMmeM bhujakAra, alpatara, avasthita, avaktavyabandha |438-439 | mUlaprakRtiyoMke udaya va udIraNAsthAna | mUlaprakRtiyoMke sattvAdhAna 439 jJAnAvaraNAdimeM pratyekakarmabandhasthAnoMkA kathana 453 454-456 459-460 440 dazanAvaraNaka bandhasthAna bhujakAra, alpatara, avasthita va avaktavya bandha 462 441 463-465 466-67 468 darzanAvaraNake udayasthAna darzanAvaraNaka satvasthAna 441-442 | mohanIyaka ke 50 bandhasthAnoMkA guNasthAnameM kadhana, unameM bhuvAMdhIprakRti | mAhanoyakarmaka bandhasthAnoMmeM bhaMgoMkA kathana 445 | sAhanIyakarmake bandhasthAnoMmeM bhujakAra, alpatara tra avasthita baMdhoMkI saMkhyA | bhujakAra, alpatara, avasthita va avaktavyabandhoMkA lakSaNa aura unakI saMkhyAoM kA vivaraNa / | mohanIya kanake bhujakArabandhoMke bhaMgoMkA kathana mAhanIyaka ke alpatarabandhoMke bhaGga mohanIyaka ke avaktavya va avasthitanayoMke bhar3a 469-480 471-472 450 452 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) gAthA saM. pRSTha saM. viSaya 475-489 452 478 456 490-507 mohanIyakarmake udayasthAna va unake bhaMgoM tathA prakRtiyoMkI saMkhyA anantAnubaMdhIke visaMyojakake mithyAtvameM Anepara eka AvalItaka anudaya | mohanIyakarmake udayasthAnoM va unakI prakRtiyoMkA guNasthAnoMmeM upayoga, yoga, saMyama, dezasaMyama. lezyA aura samyaktvakI apekSA kathana kiraNAsthAgameM launa kaunasI lezyA hotI hai? mohanIyakarmake sattvasthAna | mohanIyakarbhake bandhasthAnoMmeM sattvasthAna nAmakarmasambandhI sthAnoMke AdhArabhUta 41jIvapadoM kA kathana . - 508-515 |479 516-518 |484 519-520 | 487 521 487 522-523 |488 gaNasthAnoMma nAmakarmake baMdhasthAnoMkA kathana nAmakarmake andhasthAna karmapadakA kathana |488 Atapa auga, udyotaprakati kisa jIvapadake sAtha ba~dhatI hai ? 525 | tIrthaMkara prakRtikA kauna jova kisagati sahita bandha karate haiM? 526-529 |489 nAmakarmakI dhruvaprakRtiyA~ baMdhasthAnoMke bheda bandhasthAnoMke bhaga 538-543 krisagatikA jIva marakara kahA~ utpanna hotA hai aura kyA-kyA prApta kara sakatA hai? 544-551 caudahamArgaNAoMmeM nAmakarbhake bandhasthAnoMkA kathana | nAmakarma ke bandhasthAnoMmeM punaruktabhanna 554-55 va bandhasthAnoM meM bhujakAra, alpatara, avasthita aura abaktalvasthAnoMkI saMkhyA Adi, 563-582 | 519-533 | bhujakArAdike lakSaNa | kisa guNasthAnase girakara yA car3hakara kisa-krisa guNasthAnako prApta ho sakatA hai? 560-561 518 | kisa-kisa guNasthAnavAle maraNako prApta nahIM hote ? 562 | 518 | kRtakRtyavedakakAlake cArabhAgoMmeM maraNakI vyavasthA 583-598 534-543 | nAmakarma ke udayasthAna 586-587 535 kevalIsamudghAtameM chahoM paryAniyA~ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) gAthA saM. pRSTha saM. viSaya 536 tIrthaMkaraprakRtikA udaya kevalIka hI hotA hai| 588-608 |536-553 nAmakarma ke udayasthAnoM ke bhatra zAni 62 mimikamasattvasthAmA manuSyagatyAnupUrvIkA kSaya ayogIguNasthAnake dvicaramasamaya yA caramasamayameM udvelanA, prakRti, 612-617 558-560 svAmI va krama | 559 vedakayogyakAla, upazamasamyaktvayogyakAla 618-619 | 560-561 prathamopazamasamyaktva, vedakasamyakca, dezasaMyama, anantAnubandhIkI visayojanA, sakalasaMyama va upazamaNi kitanIcAra 627-629 |564-566 | mUlaprakRtisambandhI bandhodayasattva bhaGga 630-634 567-568 | uttaraprakRtiyoMmeM bandhodayasattva bhaka 635-638 |569-570 | gotrakarmake trisaMyogI bhaMga 639-649 | 571-575 | Ayukarmaka trisaMyogIbha 650-652 | 577 vedanIya-Ayu-gotra ina tInoM guNasthAnoMmeM bhaMgoMkI saMkhyA 653-691 | 578-602 | mohanIyakarmaka bhaMga guNasthAnoMmeM 692-731 603-624 nAmakarmake bandha-udaya va sattvasambandhI trisaMyonI bhaMga guNasthAna va mArgaNAoMmeM 740-784 624-660 nAmakarmake bandha AdimeM ekako AdhAra aura do ko Adheya mAnakara kathana OM 6. bandhapratyayAdhikAra ke 785661 maMgalAcaraNa 786-790 661-663 pratyayake bheda, guNasthAnoM meM pratyaya kSepaka 7 gAthA | 664-665 | pratyayoMkI vyucchitti va anudayakA kathana prA.paM.saM.kI | 668-676 mArgaNAoMmeM pratyaya kSepaka 17 gAthA | pratyayoMke sthAna, sthAnoMke prakAra, kUTaprakAra, kUToccAraNa va bhaMga guNasthAnoMmeM pratyayasthAna 672 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) gAthA saM. pRSTha saM. 793 1673 | pratyayasthAnoMke prakAra 794-798 |675-685 | baMdhapratyayoMmeM kUTaprakAra, krUToccAraNa va bhaMgasaMkhyA |685 ekasaMyogI, dvisaMyogI, trimaMyogI Adi bhaMgasaMkhyA nikAlanekA karaNasUtra gaNita 800-810 686-693 | jJAnAvaraNAdi karmoMmeM anubhAgabandhake vizeSa pratyaya | mahAbandhagranthAnusAra pratyayoMkA kathana 695 ratnatraya baMdhakA bhI aura mokSakA bhI kAraNa hai // iti baMdhapratyayAdhikAra || | 77. bhAvacUlikAdhikAra | maMgalAcaraNasahita bhAvanarUpaNA kahanekI pratijJA 812-819 / 696-700 | aupazamikAdi pA~cabhAvoMkA kathana 811 TIkA jIvatva, bhavyatva, abhavyatva audayika hai 819 TIkA | siddha upacArase jIva haiM 819 TIkA AtmA mUrta yA amUrta 820-875 702-050 ] guNasthAna va mArgaNAmeM pratyekaga va saMyogIbhaMga 750 | ekAntamatoMkA kathana, kriyAvAdI Adike bheda | kriyAvAdiyoMka bhedoMkI utpani 879 | ekAntakAlavAdakA lakSaNa 882 752 IzvarakRtavAda ekAnta | 752 AtmavAda ekAnta 882 752 niyativAda ekAnta svabhAvavAda ekAnta |752-553 akriyAvAdiyoMke bhaMga |753 | ajJAnavAdake bhaMga vanavikrayATiyAke bhaMga 890 755 puruSArthavAda ekAnta 891 daivavAda ekAnta | saMyogavAda ekAnta 876 w - wn d pw | 884-85 886-87 888-89 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saM. '823 '757 898-908 771 gAthA saM. ____ viSaya 755 lokavAda 756 jitane vacanake bhAjale naya hArya zrI vidyApa II | parasamayakA vacana 'sarvathA' hai 8. trikaraNacUlikAdhikAra ke maMgalAcaraNa |757 tInakaraNoMke nAma 758-767 | adhaHkaraNa va anukRSTiracanA .909-910 767 | apUrvakaraNa, sthitikANDaka, anubhAgakANDaka, guNazreNI 911-912 / 770 anivRttikaraNa +9. karmasthitiracanAdhikAra maMgalAcaraNa 914-916 | 771-772 AvAdhAkAla sAtakarmoM kA 156-155 917, 158 772, 128 AyukarmakI AbAdhA 218,159 773, 129/ udIraNAkA AbAdhAkAla 919-240 | 774-788 niSekaracanA 160-162 130-131 941 788 | AbAdhAkAla samApta hone para kramase- niSeka nirmANa hote haiM 789 ekasamayaprabaddhapramAja baMdhatA hai aura uttanA mirjIrNa hotA hai 943 789 sattArUpa dravya kuchakama DedaguNahAnisa guNita samayaprabaddha trikoNayantra jor3anekI vidhi 945-946 |790-791 sthitike bhedoMkA kadhana nirantara andhasthAna va karaNapariNAmoMmeM sAntara bandhasdhAna 947-962 |791-802 sthitibandhAdhyavasAyasthAna 963-964 |803 sthitibandhAdhyavasAyasdhAnA anubhAgAdhyavasAyasthAna 965-972 |804-805 | prazasti | ||iti gommttsaarkrmkaannddH|| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa siddhAntajJAnadIpikA hindI TIkA atha prakRti samutkIrtanAdhikAra / maMgalAcaraNam // paNamiya sirasA Nemi, guNarayaNavibhUsaNaM mahAvIraM / sammattarayaNaNilayaM, payaDisamuktittaNaM vocchaM // 1 // artha - jo samyaktva Adi guNarUpI ratnoM ke sthAna haiM, guNaratnoM se vibhUSita haiM, mokSarUpI mahAlakSmI ko dene vAle haiM, aise neminAtha tIrthakara deva ko mastaka jhukAkara praNAma kara maiM prakRti samutkIrtana nAmaka grantha kahatA huuN| vizeSArtha - jJAnAvaraNAdi mUla bheda tathA unake uttara bhedoM sahita samutkIrtana arthAt svarUpa varNana hai jisameM use prakRti samutkIrtana grandha kahate haiN| so kyA karake maiM aise grantha ko kahU~gA? zrI neminAtha tIrthaMkara ko sira navAkara namaskAra karake khuuNgaa| kaise haiM ve neminAtha bhagavAna ? guNarUpI ratna ke AbhUSaNa se jo vibhUSita haiM, puna: kaise haiM ? jo mahAn vi-viziSTa I-lakSmI, usako rAti- dete haiM ve mahAvIra haiM, puna: kaise haiM? AtmasvarUpa kI upalabdhi rUpa jo samyaktva yA kSAyika samyaktva, vahI huA ratna, usake jo sthAna svarUpa haiN| ina guNoM se viziSTa iSTa devatA-namaskAra pUrvaka prakRti samutkIrtana grantha ko kahane kI AcArya ne pratijJA kI hai| 5. payaDi samucittaNaM - payaDisarUvaNirUva (dha. pu. 6 pR. 5 sU. 3 kI TokA) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-2 bhAvArtha -- yahA~ para granthakartA zrI nemicandrAcArya ne neminAtha bhagavAna ko namaskAra karake apane uttara bheda sahita jJAnAvaraNAdi mUla karmaprakRti kA varNana karane vAle 'prakRti samutkIrtana' grantha ko kahane kI pratijJA kI hai| prakRti zabda kA kyA artha hai? isake uttarasvarUpa AcArya gAthAsUtra kahate haiM - payaDI sIla sahAvo, jIvaMgANaM aNAisaMbaMdho / kaNayovale malaM vA, tANasthittaM sayaM siddhaM / / 2 / / artha - prakRti, zIla aura svabhAva ye ekAIyAMcA / jisa prakAra svarga-pASANa meM kiTTakAlimA kA anAdi sambandha hai, usI prakAra jIva-zarIra (kArmaNa) kA anAdi kAla se sambandha hai| ina donoM kA astitva svayaM siddha hai| vizeSArtha - prakRti kA artha zIla yA svabhAva hai, jaise agni kA Urcagamana, vAyu kA tiryagamana aura jala kA adha:gamana svabhAva hai, usI prakAra anya kAraNa-nirapekSa jo hotA hai aura jo apane meM hotA hai vaha svabhAva hai| jIva kA svabhAva rAgAdirUpa pariNamane kA aura karma kA svabhAva tadrUpa pariNamAne kA hai| inameM jIva kA astitva ahaM pratyaya se hotA hai tathA karma kA astitva jIva meM jJAna kI vRddhi aura hAni se siddha hotA hai kyoMki AvaraNa karma ke binA taratamatA nahIM ho sakatI hai| zaMkA - yadi karmodaya hone para rAgAdi hote haiM aura rAgAdi hone para krarmabandha hotA hai to itaretarAzraya doSa AtA hai, kyoMki rAgAdi binA karmabaMdha nahIM hotA aura karma kA baMdha va udaya, binA rAgAdika ke nahIM hotaa| samAdhAna - jIva aura karmoM kA anAdikAla se bandha calA A rahA hai; dUsare, pUrvabaddha karmedaya se rAgAdi hote haiM aura rAgAdi se anya navIna karmabandha hotA hai| yadi vahI karmabandha hotA jo rAgAdi kA kAraNa hai to itaretarAznaya doSa saMbhava hotA, kintu aisA hai nhiiN| zaMkA - jIva amUrtika hai aura karma mUrtika haiN| mUrtika-amUrtika kA bandha asaMbhava hai, yadi mUrtika-amUrtika kA bandha hone lage to AkAza Adi ke bhI karmabandha kA prasaMga prApta hogaa| samAdhAna - 'jIva amUrtika hI haiM' aisA ekAnta nahIM hai, karmabandharUpa paryAya kI apekSA va usase saMyukta hone ke kAraNa jIva kathaMcit mUrtika hai aura zuddha svarUpa kI apekSA kathaMcit amUrtika hai| kahA bhI hai -- 1. sarvArthasiddhi 8.3 / 2. sagAdipariNamanamAtmanaH svabhAvaH rAgAdyutpAdakatvaM tu karmaNaH / karmakANDa saMskRtaTIkA gAthA 2 / / 3. jayadhavala pu.1 pR. 56 / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-3 baMdhaM paDi eyattaM, lakkhaNado havai tassa NANattaM / tamhA amutti bhAvo, NeyaMto hoI jIvassa / / iti // artha - yadyapi AtmA bandha kI apekSA eka hai, tathApi lakSaNa kI apekSA vaha bhinna hai ata: jIva kA amUrtika bhAva anekAntarUpa hai| baha eka apekSA se to hai aura eka apekSA se nahIM hai / amRtacandrAcArya ne bhI kahA hai - "amUrta: svarUpeNa jIva: pararUpAvezAnmUrto'pi"2 jIva svarUpa se amUrta hai tathApi para Aveza se mUrtika hai| punazca kahA hai -- __ "anAdibandhanabaddhatvato mUrtAnAM jIvAvayavAnAM mUrteNa zarIreNa sambandhaM prati virodhAsiddhaH"3 jIva ke pradeza anAdikAlIna bandhana se baddha hone ke kAraNa mUrta haiN| ataH mUrta zarIra ke sAtha sambandha hone meM koI virodha koI nahIM aataa| ___ "aNAdibaMdhaNabaddhassa jIvassa saMsArAvatthAe amuttattAbhAvAdo" anAdi- kAlIna bandhana se baddha rahane ke kAraNa jIva kA saMsAra avasthA meM amUrta honA saMbhava nahIM hai| aba saMsArI jIva karma-nokarma ke sAtha kisa prakAra kA saMbaMdha karatA hai yaha kahate haiM dehodayeNa sahio, jIvo Aharadi kamma NokammaM / paDisamayaM savvaMgaM, tattAyasapiMDaovva jalaM // 3 // artha - yaha jIva audArika Adi zarIra nAmakarma ke udaya se yoga sahita hokara pratisamaya karmanokarma vargaNA ko sarvAMga se grahaNa karatA hai, jaise tapAyA huA lohe kA golA sarvAMga se jala ko grahaNa karatA hai| vizeSArtha- deha se matalaba hai audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmANa nAmakarma / inameM se kArmANa nAmakarma ke udaya se utpanna yoga se sahita jIva jJAnAvaraNa Adi ATha prakAra ke karma ko grahaNa karatA hai| zeSa zarIra nAmakarma ke udaya se sahita jIva usa nAmavAle nokarma ko grahaNa karatA yaha jIva pratisamaya karma-nokarmarUpa hone vAle kitane pudgala paramANuoM ko grahaNa karatA hai, yaha kahate haiM - 5. sarvArthasiddhi a. 2 sU. 7 kI TIkA tathA bR.da.saM. gAthA 7 kI TIkA / 2.paMcAstikAya gAthA 97 kI TIkA tathA tatvArthasAra 5/16-19 3.gha.pu.1 pR. 292 4. dha.pu. 15 pR. 31 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-4 siddhANaMtimabhAgaM, abhavasiddhAdaNaMtaguNameva / samayapabaddhaM baMdhadi, jogavasAdo du visaritthaM // 4 / / artha - yaha jIva siddha jIvoM ke anaMtaveMbhAga tathA abhavya jIvarAzi jo jaghanya yuktAnanta pramANa hai, usase anaMtaguNI' vargaNAoM vAle samayaprabaddha ko pratisamaya bA~dhatA hai, tathA yogoM kI vizeSatA se hInAdhika rUpa karma paramANuoM ko bA~dhatA hai| vizeSArtha - jaise adhika zakti vAlA cumbaka adhika lohakoM ko grahaNa karatA hai aura hIna zaktivAlA cumbaka alpa lohakaNoM ko grahaNa karatA hai, usI prakAra AtmA bhI yogazakti kI hInAdhikatA se alpa yA adhika karma paramANuoM ko grahaNa karatA hai| karma paramANuoM ke bantha kA pramANa kahakara aba unake udaya va sattva kA pramANa kahate jIradi samayapabaddhaM, paogado NegasamayabaddhaM vA / guNahANINa divaDDaM, samayapabaddhaM have sattaM // 5 // artha - pratisamaya eka samayaprabaddha kI nirjarA hotI hai, kintu prayoga se aneka samayaprabaddhoM kI / bhI nirjarA ho jAtI hai tathApi kucha kama Der3haguNahAni guNita samayaprabaddha pramANa dravya sattA meM rahatA hai| vizeSArtha - pratisamaya nAnA niSekoM ke samUharUpa paramANuoM kA eka samaya-prabaddha phala dekara nirjIrNa ho jAtA hai| arthAt udayarUpa hokara nirjarA ko prApta hotA hai, kintu tapasyArUpa viziSTa atizaya se tathA AtmA kI samyaktvAdi pravRtti ke prayogarUpa hetuoM se nirjarA ke 11 sthAna guNasthAnAdhikAra meM kahe haiM; unakI vivakSA se eka samaya meM aneka samayaprabaddhoM kI bhI nirjarA ho jAtI hai, phira bhI Der3ha guNahAni se guNita samaya-prabaddha sattA meM rahatA hai| zaMkA - prati samaya meM eka samayaprabaddha kA bandha kahA aura eka samayaprabaddha kI nirjarA kahI to sattva Der3ha guNahAni se guNita samayaprabaddha pramANa kaise kahA ? samAdhAna - isa zaMkA ke samAdhAna ke lie isI grantha kI gAthA 942-943-944 dekhanI caahie| 1. yahA~ paramANuoM ke anantapane kA niyata sthala nizcaya karane ke lie do prakAra se kathana kiyA hai / yathA-ve paramANu siddhoM ke anantaveM bhAga pramANa hokara bhI abhavyoM kI saMkhyA se anantaguNe haiN| yAnI yahA~ siddhoM kA aisA anantavA~ bhAga gRhIta hai jo abhavyoM se anantaguNatva rakhatA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-5 sAmAnya se karma ke bheda-prabhedoM ko do gAthAoM se kahate haiM - kammattaNeNa ekkaM, davvaM bhAvotti hodi duvihaM tu / poggalapiMDo davvaM, tassattI bhAvakammaM tu // 6 // artha - sAmAnya se karma eka prakAra kA hai, dravya-bhAva kI apekSA do prakAra kA hai| pudgalapiMDa ko dravyakarma kahate haiM tathA usameM jo phala dene kI zakti hai use bhAvakarma kahate haiN| vizeSArtha - kArya meM kAraNa ke upacAra se usa zakti se utpanna hue jo ajJAnAdi vA krodhAdirUpa pariNAma haiM ve bhI bhAvakarma hI haiN| taM puNa aTThavihaM vA, aDadAlasayaM asaMkhalogaM vA / tANaM puNa dhAditti, aghAditti ya hoMti saNNAo // 7 // artha -- sAmAnya se karma ATha prakAra bhI hai athavA eka sau ar3atAlIsa yA asaMkhyAtaloka pramANa bhI usake bheda haiM tathA una ATha karmoM meM ghAtiyA aura aghAtiyArUpa do bheda haiN| ATha karmoM ke nAma batAte hue unameM dhAtiyA va aghAtiyArUpa karmoM kA vibhAga karate NANassa dasaNassa ya, AvaraNaM veyaNIyamohaNiyaM / AugaNAmaM godaMtarAyamidi aTTa payaDIo // 8 // artha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura aMtarAya ye karma kI ATha mUla prakRtiyA~ (svabhAva) haiN| AvaraNamohavigghaM, ghAdI jIvaguNaghAdaNattAdo / AugaNAmaM godaM, veyaNiyaM taha adhAditti // 9 / / artha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura aMtarAya ye cAra to ghAtiyA karma haiM kyoMki ye jIva ke (devatvarUpa) guNoM ko ghAtate haiM tathA Ayu, nAma, gotra aura vedanIya ye cAra adhAtiyA haiN| ye jIva ke (devatva pragaTa hone rUpa) guNoM ko nahIM ghAtate ata: inako aghAtiyA kahA hai| 1. prA. paM. saM. prakRti samutkIrtanAdhikAra gAthA 2 paraM tantra gAthottarArdhe "AugaNAmA godaM tahaMtarAyaM ca mUlAo" itipAThaH / 2. ja.dha. pustaka 1 pRSTha 67 / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-6 aba jIba ke una guNoM ko kahate haiM jinako ye karma ghAtate haiM - kevalaNANaM daMsaNamaNaMtaviriyaM ca khayiyasammaM ca / khayiyaguNe madiyAdI, khaovasamie ya ghAdI du // 10 // artha - kevalajJAna, kevaladarzana, anaMtavIrya, kSAyika samyaktva tathA 'ca' kAra se kSAyika cAritA, dvitIya ca jAgo bhAgila dAnAdi 5 labdhirUpa kSAyika bhAva evaM mati- zruta-avadhimanaHparyaya jJAnAdika rUpa kSAyopazamika bhAva, ina guNoM ko jJAnAvaraNAdi karma ghAtate haiM isalie unheM ghAtiyA kahate haiN| aba aghAtiyA karmoM meM sarva prathama Ayukarma kA kArya kahate haiM - kammakayamohavaDiyasaMsAramhi ya aNAdijuttamhi / jIvassa avaThThANaM, karedi AU halivva NaraM // 11 // artha - karma ke udaya se utpanna hue moha se anAdi caturgatirUpa saMsAra kI vRddhi hotI hai| aise saMsAra kI cAra gatiyoM meM jIva kA avasthAna karAne vAlA Ayu karma hai, jaise kASTha kA khor3A manuSya ko roka kara rakhatA hai| vizeSArtha - 'dehaTThidi aNNahANuvavattIdo' arthAt deha kI sthiti anyathA ho nahIM sakatI isa anyathAnupapatti se Ayukarma kA astitva jAnanA caahie|' nAma karma kA kArya kahate haiM - gadi Adi jIvabhedaM, dehAdI poggalANa bhedaM ca / gadiyaMtarapariNamanaM, karedi NAmaM aNeyavihaM // 12 // artha - gati Adi ke bheda se nAmakarma aneka prakAra kA hai| vaha nArakI Adi jIva kI paryAya ke bhedoM ko evaM audArika zarIrAdi pudgala ke bhedoM ko aura eka gati se dUsarI gati meM jAnerUpa jIva ke pariNamana ko aneka prakAra kA karatA hai, isa prakAra nAmakarma aneka kArya karatA hai| vizeSArtha - nAmakarma jIvavipAkI, pudgalavipAkI aura kSetravipAkIrUpa hai| jIva meM jisakA phala ho vaha jIvavipAkI, pudgala meM jisakA phala ho vaha pudgala vipAkI evaM vigrahagati meM jisakA phala ho vaha kSetravipAkI hai| isa prakAra nAmakarma citrakAra ke samAna aneka prakAra se jIvavipAkI Adi 1.dha.pu. 6 sUtra 9 kI ttiikaa| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-7 prakRtiyoMrUpa pariNamana karatA hai| uktaM ca - "nAnAminoti iti nAma" jo nAnA prakAra se banAtA hai vaha nAmakarma hai| aba gotra karma kA kArya kahate haiM - saMtANakameNAgayajIvAvaraNassa godamidi sapanA / / .. uccaM NIcaM caraNaM, uccaM NIcaM have godaM // 13 // artha - saMtAna krama se cale Aye jIva ke AcaraNa ko gotra kahate haiN| ucca va nIca AcaraNa se ucca va nIca gotra hotA hai| vizeSArtha - "ucca-nIcaM gamayatIti gotramarthAt jo ucca aura nIca kA AcaraNa karAtA hai use gotra kahate haiN| tathaiva - 'gamayatyucca-nIcakulamiti gotram' arthAt jo ucca aura nIca kula kA jJAna karAtA hai athavA ucca yA nIca kula ko prApta karAtA hai use gotra kahate haiN| "na ca niSphalaM gotram, dIkSAyogyasAdhvAcArANAM sAdhvAcAraiH kRtasaMbaMdhAnAM AryapratyayAbhidhAnavyavahAranibandhanAnAM puruSANAM santAna: uccairgotraM tatrotpattihetukarmApyuccairgotram / ........ tadviparItam nIcairgotram / " arthAt gotra karma niSphala hai, yaha bAta nahIM hai kyoMki jinakA dIkSAyogya sAdhu AcAra hai, sAdhu AcAravAloM ke sAtha jinhoMne sambandha sthApita kiyA hai tathA jo 'Arya' isa prakAra ke jJAna aura vacana vyavahAra ke nimitta haiM una puruSoM kI paramparA ko uccagotra kahA jAtA hai tathA unameM utpatti kA kAraNabhUta karma bhI uccagotra hai|...... usase viparIta karma nIca gotra hai| kula paramparA ke AcaraNa ke viSaya meM eka kahAvata bhI hai - siyAra ke eka bacce ko bacapana se hI siMhanI ne paalaa| vaha siMha ke baccoM ke sAtha hI khelA karatA thaa| eka dina khelate hue ve sabhI bacce kisI jaMgala meM gye| vahA~ unhoMne hAthiyoM kA samUha dekhA, dekhakara jo siMhanI ke bacce the ve hAthI ke sAmane hue, kintu vaha siyAra jisameM apane kula kA Darapokapane kA saMskAra thA hAthI ko dekhakara bhAgane lgaa| taba ve siMha ke bacce bhI apanA bar3A bhAI jAnakara usakA anukaraNa karate hue apanI mAtA ke pAsa lauTa Aye aura usa siyAra kI zikAyata kI ki isane hamako zikAra se rokA taba siMhano ne usa siyAra ke bacce se eka zloka kahA, jo isa prakAra 1.dha.pu. 13 pR. 262 sUtra 100 kI TIkA / 3.dha.pu. 6 pR. 13 sUtra 11 kI TIkA 2.dha.pu. 13 pR. 387 sUtra 134 kI ttiikaa| 4. dha.pu. 13 pR. 389 sUtra 135 kI TIkA / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-8 zUro'si kRtavidyo'si, darzanIyo'si putraka! / yasmin kule tvamutpanno, gajastatra na hanyate // artha - he putra ! tU zUravIra hai, vidyAvAna hai, dekhane meM sundara hai, kintu jisa kula meM tU utpanna huA hai usa kula meM hAthI nahIM mAre jAte haiN| (ata: tU yahA~ se bhAga jA nahIM to terI jAna nahIM bcegii|) bhAvArtha - rajotIrya kA saMskAra anuSya A jAtA hai. nAr3e bar3a kaise bhI vidyAdiguNoM se sahita kyoM na ho, usa paryAya meM saMskAra nahIM miTatA, kyoMki jaise rajavIrya se zarIra-mastiSka va mana kA nirmANa hotA hai vaise hI jIva ke vicAra hote haiN| khAnapAna va bAhya vAtAvaraNa kA bhI prabhAva vicAroM para par3atA aba vedanIyakarma ke kArya kahate haiM - akkhANaM aNubhavaNaM, veyaNiyaM suhasarUvayaM saadN| dukkhasarUvamasAda, taM vedayadIdi vedaNiyaM // 14 // artha - indriyoM dvArA apane rUpAdi viSayoM kA anubhava karanA vedanIya hai| usameM sukharUpa se anubhava karAnA sAtAvedanIya aura duHkharUpa se anubhava karAnA asAtAvedanIya kA kArya hai| ata: sukhaduHkha kA jo anubhava karAve vaha vedanIyakarma hai| vizeSArtha - 'vedhata iti vedanIyam' arthAt jo vedana-anubhavana kiyA jAve vaha vedanIya hai| duHkhakA pratikAra karane kI kAraNabhUtasAmagrI ko milAne vAlA aura duHkha ke utpAdaka dravyakarma kI zaktikA vinAza karanevAlA sAtAvedanIyakarma hai| sukhasvabhAvavAle jIva ko duHkha utpanna karanevAlA aura duHkha ke prazamana karane meM kAraNabhUtasAmagrI kA apasAraka asAtAvedanIyakarma hai| AvaraNa kA krama batAne ke lie pahale jIva ke pradhAnaguNoM ko kahate haiM - atthaM dekkhiya jANadi, pacchA saddahadi sttbhNgiihiN| idi daMsaNaM ca NANaM, sammattaM hoMti jIvaguNA // 15 / / artha - saMsArI jIva padArtha ko dekhakara jAnatA hai| pazcAt vaha asti-nAsti-rUpa saptabhaMgI se nizcayakara zraddhAna karatA hai| isa prakAra darzana-jJAna evaM samyaktva, ye jIva ke guNa haiN| 1. dha. pu. 6 pR.10 sUtra 7 kI ttiikaa| 2. sAtAvedanIya yata: atizaya sukha ko utpanna karatA hai ataeva vaha zubhatama (sabase zubha) hai| dhavala 12/46 3. gha. pu. 13 pR. 357 sUtra 88 kI TIkA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-9 aba jJAnAvaraNAdi karmoM ke anukrama kA kAraNa kahate haiM - abbharahidAdu puvvaM, NANaM tatto hi saNaM hodi| sammattamado viriyaM, jIvAjIvagadamidi carime // 16 // artha - AtmA ke guNoM meM a panA pradhAna hai| isalie sarva prathama jJAna ko rakhA hai| isake pazcAt darzana kahA aura usake bAda smyktv| vIrya-zaktirUpa hai, vaha jIva-ajIva donoM meM pAyA jAtA hai| ata: use sabase anta meM kahA hai| vizeSArtha - vyAkaraNa kA niyama hai ki jisameM alpAkSara hoM use pahale rkhnaa| isI kAraNa alpAkSara vAlA evaM pUjya-pradhAna hone se jJAna ko pahale kahA hai| pazcAt anukrama se darzana va samyaktva ko kahakara anta meM vIrya ko rakhA, kyoMki jIva meM jJAnAdika zakti tathA pudgala meM zarIrAdirUpa zakti hai| isa prakAra jJAnAdi kA AvaraNa arthAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa evaM mohanIya aura antarAya kA anukrama jaannaa| yadyapi antarAyakarma ghAtiyA hai tathApi use aghAtiyA ke anta meM kyoM kahA? isakA samAdhAna agalI gAthA dvArA karate haiM - ghAdIvi aghAdi vA. NissesaM ghAdaNe askkaado| NAmatiyaNimittAdo, vigdhaM paDhidaM aghAdicarimajhi // 17 / / artha - antarAyakarma yadyapi ghAtiyA hai, tathApi aghAtiyAkarmoM ke samAna jIva ke guNoM ko pUrNarUpa se ghAtane meM samartha nahIM hai| nAma, gotra aura vedanIya ke nimitta se hI antarAyakarma apanA kArya karatA hai; isI kAraNa use aghAtiyA karmoM ke anta meM kahA hai| athAnantara anya karmoM kA krama kahate haiM - AubaleNa avaDhidi, bhavassa idi NAmamAupuvvaM tu| bhavamassiya NIcuccaM, idi godaM NAmapuvvaM tu // 18 // artha - Ayukarma ke nimitta se bhava meM sthiti hotI hai| isalie nAmakarma se pUrva Ayukarma ko kahA hai aura bhava ke Azraya se hI nIcapanA athavA uccapanA hotA hai isalie nAmakarma ko gotrakarma ke pahale kahA hai| adhAtiyA hote hue bhI vedanIyakarma ko dhAtiyA ke bIca meM kyoM kahA? isa zaMkA ke Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-10 samAdhAna svarUpa gAthA kahate haiM - ghAdiva veyaNIyaM, mohassa baleNa ghAdade jIvaM / / idi ghAdINaM majjhe. mohassAdimhi paDhidaM tu // 19 // artha - vedanIyakarma mohanIyakarma ke bala se hI ghAtiyAkarmoM ke samAna jIvoM ke (avyAbAtha) guNoM ko ghAtatA hai, isalie ghAtiyA ke madhya meM mohanIya ke pahale isako kahA hai| vizeSArtha - ghAtiyArUpa mohanIyakarma ke rati-aratirUpa uttarabhedoM ke udaya se hI vedanIyakarma jIvaguNoM (avyAbAdhaguNa) ko ghAtatA hai| sukha-duHkha-svarUpa sAtA-asAtA ke kAraNabhUta indriyaviSayoM ko ekatra kara unakA anubhava karAtA hai, isalie ghAtiyAkarmoM ke bIca meM mohanIya ke pahale vedanIya ko rakhA gayA hai| vastu kA svabhAva acchA yA burA nahIM hai, jaba taka rAga-dveSa rahate haiM tabhI taka yaha jIva kisI ko iSTa aura kisI ko aniSTa samajhatA hai, kyoMki eka vastu kisI ko acchI nahIM lagatI to, vahI vastu kisI ko acchI lagatI hai| jaise - kaTu rasavAlA nIma kA pattA manuSya ko apriya lagatA hai, kintu vahIM U~Ta ko priya lagatA hai| isase siddha hotA hai ki vastu apriya yA priya nahIM hai| yadi vastu hI vaisI ho to donoM ko ekasamAna laganI caahie| isa kAraNa yaha siddha huA ki mohanIyakarmarUpa rAga-dveSa ke nimitta se evam vedanIya kA udaya hone para hI indriyoM se utpanna sukha tathA duHkha kA anubhava hotA hai| mohanIya ke binA vedanIya karma, rAjA ke binA nibaMla sainya kI taraha kucha nahIM kara sktaa| arthAt indriyajanita sukha-duHkha kA vedana nahIM karA sakatA, kintu avyAbAdhaguNa kA to ghAta karatA hI hai|| isa prakAra karmoM kA jo pAThakrama siddha huA usakA upasaMhAra karate haiM - NANassa dasaNassa ya, AvaraNaM veyaNIyamohaNiyaM / AugaNAmaM godaMtarAyamidi paDhidamidi siddhaM // 20 // artha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya isa prakAra jo pATha kA krama hai vaha pahale pAThakrama ke samAna hI siddha huaa| aba dRSTAnta dvArA karmoM ke svabhAva ko kahate haiM - paDapaDihArasimajjAhalicittakulAlabhaMDayArINaM / jaha edesiM bhAvA, tahavi ya kammA muNeyavvA // 21 // 1. prA. paM. saM. prakR. samu. gAthA 3 / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 11 artha- devatA ke mukha para Dhake vastra ke samAna jJAnAvaraNa, dvArapAla ke samAna darzanAvaraNa, zahada lapeTI talavAra ke samAna vedanIya, madirA ke samAna mohanIya, hali (khor3A) ke samAna Ayu, citrakAra ke samAna nAma, kumbhakAra ke samAna gotra aura bhaNDArI ke samAna antarAyakarma hai| jisa prakAra inake bhAva hote haiM usI prakAra jJAnAvaraNAdi karmoM ke bhI jAnanA / vizeSArtha - 'jJAnaM AvRNoti' arthAt jJAna ko Dhake use jJAnAvaraNIyakarma kahate haiN| isakA svabhAva yaha hai ki jaise devatA ke mukha para DhakA vastra devatA ke jJAna ko nahIM hone detA, usIprakAra jJAnAvaraNakarma jJAna ko AcchAdita karatA hai arthAt vastu kA jJAna nahIM hone detaa| jo darzana kA AvaraNa kare arthAt vastu ko nahIM dekhane de vaha darzanAvaraNa, isakA svabhAva dvArapAla ke samAna hai| jaise- dvArapAla rAjA ko dekhane se roka detA hai, vaise hI yaha karma rAjArUpa vastu-nija AtmA kA darzana nahIM hone detA / ( antarmukha citprakAza ko darzana kahA hai) jo indriyajanita sukha-duHkha kA vedana arthAt anubhava karAve athavA avyAbAdhaguNa kA ghAta kare vaha vedanIyakarma hai| isakA svabhAva zahada lapeTI talavAra kI dhAra ke samAna hai, jisako cakhane se kucha sukha kA anubhava to hotA hai, kintu jIbha ke kaTa jAne para duHkha hotA hai usI prakAra sAtA aura asAtA sukha-duHkha utpanna karAte haiN| jo mohita kare- aceta banAve arthAt asAvadhAna kare vaha mohanIyakarma hai| jaise zarAba pIne para manuSya pAgala ho jAtA hai, usI prakAra 'moha' AtmA ko mohita kara detA hai| - jo 'eti' arthAt paryAya dhAraNa kA nimitta ho vaha Ayukarma hai| isakA svabhAva sAMkala yA kA yaMtra ke samAna hai| jaise - sAMkala yA kASThayaMtra puruSa ko apane sthAna meM hI sthita rakhatA hai dUsare sthAnapara nahIM jAne detA usI prakAra Ayukarma jIva ko nara-nArakAdi paryAyoM meM roke rakhatA hai| jo 'nAnA minoti' arthAt aneka prakAra ke kArya banAve vaha nAmakarma hai| yaha citrakAra ke samAna hai, jaise citrakAra aneka prakAra ke citrAma banAtA hai usI prakAra yaha nAmakarma jIva ko nArakAdi aneka rUpa dhAraNa karAtA hai| jo 'gamayati' arthAt jIva ke ucca-nIcapane kA jJAna karAve athavA prApta karAve vaha gotrakarma hai| jaise - kumbhakAra miTTI ke choTe-bar3e bartana banAtA hai vaise ho gotrakarma bhI jIva kI ucca-nIca avasthA kA jJAna karAtA hai| jo 'antaraM eti' arthAt dAtA aura pAtra meM antara yA vyavadhAna karAve vaha antarAyakarma hai, isakA svabhAva bhaNDArI ke samAna hai| jaise bhaNDArI dUsare ko dAna dene meM vighna DAlatA haiM- nahIM dene detA usI prakAra antarAyakarma dAna lAbhAdi meM vighna karatA hai| isa prakAra ina ATha mUla karmoM kA zabdArtha se svarUpa kahA hai / I ATha mUla karmoM kI uttaraprakRtiyoM ko kahate haiM -- paMca Nava doNi aTThAvIsaM cauro kameNa teNaudI / uttaraM sayaM vA, dugapaNagaM uttarA hoMti // 22 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-12 - artha - jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke kramase pA~ca, nau, do, aTThAIsa, cAra, tirAnavai athavA eka sau tIna, do aura pA~ca uttarabheda hote haiN| tAr3apatrIya mUla go. ka. se uddhRta sUtra NANAvaraNIyaM dasaNAvaraNIyaM vedaNIyaM mohaNIyaM AugaMNAmaM godaM aMtarAyaM cei| tattha NANAvaraNIya paMcavihaM AbhiNibohiya-suda-ohi-maNapajjava NANAvaraNIyaM kevalaNANAvaraNIyaM cei|dsnnaavrnniiyN NavavihaM thINagiddhi NihANidA payalApayalA NiddA / ya payalA ya cakkhu-acaknu-ohidaMsaNAvaraNIyaM kevaladasaNAvaraNIyaM cei| sUtrArtha - (karma kI ATha mUla prakRtiyA~ haiM) jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, antarAya / inameM bhI jJAnAvaraNIya pA~ca prakAra kA hai - abhinibodhaka-zruta-avadhi va mana:paryayajJAnAvaraNa tathA kevljnyaanaavrnn| darzanAvaraNa nava prakAra hai - styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, nidrA va pracalA tathA cakSu-acakSu-avadhidarzanAvaraNa aura kevldrshnaavrnn| aba darzanAvaraNIya ke uttarabhedoM meM se nidrAoM kA kArya batAte haiM - - thANudayaNuTThAvade, sovAda kammaM karedi jappadi y| NiddANiddudayeNa ya, Na diTThimugghAdidaM sakko // 23 // artha - styAnagRddhinidrA ke udaya se uThAyA jAne para bhI sotA rahatA hai usa nIMda meM hI ameka | kArya karatA hai tathA kucha bolatA bhI hai, parantu sAvadhAnI nahIM rhtii| nidrAnidrAkarma ke udaya se aneka prakAra se sAvadhAna kiyA huA bhI A~kheM nahIM khola sakatA hai| payalApayaludayeNa ya, vahedi lAlA calaMti aNgaaii| Nihudaye gacchaMto, ThAi puNo vaisai pdd'eii||24|| artha - pracalApracalAkarma ke udaya se mukha se lAra bahatI hai aura hAtha Adi aGga calate haiM, kintu sAvadhAna nahIM rahatA tathA nidrAkarma ke udaya se gamana karatA huA khar3A ho jAtA hai, baiTha jAtA hai, gira par3atA hai ityAdi kriyAyeM karatA hai| payaludayeNa ya jIvo, IsummIliya suvei suttovi| IsaM IsaM jANadi, muhaM muhaM sovade maMdaM // 25 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-13 artha - pracalAkarma ke udaya se yaha jIva A~khoM ko kucha-kucha ughAr3akara sotA hai aura sotA huA bhI thor3A-thor3A jAnatA hai, bAra-bAra mandazayana karatA hai| vizeSArtha - yaha nidrA zvAnanidrA ke samAna hai tathA anya sabhI nidrAoM kI apekSA alpaghAtaka hai| isa prakAra darzanAvaraNIyakama ke kucha bhedoM kA kArya khaa| tAr3apatrIya mUla go. ka. se uddhata sUtra vedaNIyaM duvihaM sAdAvedaNIyamasAdAvedaNIyaM cei / mohaNIyaM duvihaM daMsaNamohaNIyaM cArittamohaNIyaM cei| dasaNamohaNIyaM baMdhAdo eyavihaM micchattaM, udayaM saMtaM paDuccativihaM micchattaM sammAmicchattiM sammattaM cei| sUtrArtha - vedanIyakarma do prakAra kA hai - sAtAvedanIya, asaataavedniiy| mohanIyakarma dopakAra kA hai - darzanamohanIya aura caaritrmohniiy| darzanamohanIya baMdha kI apekSA eka prakAra kA hai - mithyAtvarUpa; udaya va sattva kI apekSA tIna prakAra kA hai - mithyAtva, samyagmidhyAtva aura smyktvprkRti| jaMteNa koddavaM vA, paDhamuvasamasammabhAva jNtenn| micchaM davvaM tu tidhA, asaMkhaguNahINadavvakamA // 26 // artha - cakkI se dale hue kodoM ke samAna prathamopazamasamyaktvapariNAmarUpa yantra se mithyAtva rUpI karmadravya, dravyapramANa meM kramase asaMkhyAtaguNA - asaMkhyAtaguNA hIna hokara tIna prakAra kA ho jAtA vizeSArtha - jaise kodoM - dhAnya vizeSa ko dalane para tandula, kaNa aura bhUsI, isa prakAra tIna rUpa ho jAte haiM, usI prakAra mithyAtvarUpI karmadravya bhI prathamopazamasamyaktvarUpIyaMtra ke dvArA mithyAtvasamyagmithyAtva aura samyaktvarUpa pariNamana karatA hai| inameM sabase adhika mithyAtva kA dravya hai| usase asaMkhyAtaguNAhIna samyagmithyAtva kA dravya hai aura usase bhI asaMkhyAtaguNAhIna samyaktva kA dravya hai| Ayukarma binA sAtakarmoM ke paramANuoM kA pramANa kuchakama DeDhaguNahAni guNita samayaprabaddha pramANa hai| isameM sAta kA bhAga dene para jo pramANa Ave utane mohanIya ke paramANu haiM, inameM ananta kA 1. "jaMtaeNa dalijmANakohavesu koddavya-taduladdhataMdulANaM va dasaNamAhaNIyassa apuvAdikaraNehiM daliyassa tivihanu balabhA / " arthAt jAte se dale gae kodoM meM kodoM, taMdula aura ardha taMdula, ina tIna vibhAgoM ke samAna apUrvakaraNAdi pariNAmoM ke dvArA dale gae darzanamohanIya ke trividhatA pAI jAtI hai (dhavala pu. 6 pR. 38 va 39) isa sambandha meM dha. pu. 13 pR. 358 bhI dekho| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-14 bhAga dene para eka bhAga pramANa to sarvaghAti tathA avazeSa dezaghAtiprakRti ke paramANu haiN| eka bhAga pramANa sarvaghAtI ke paramANuoM meM sarvaghAtI svarUpa 17 prakRtiyoM kA arthAt eka mithyAtva aura solaha kaSAya meM ba~TavArA karane ke lie 17 kA bhAga dene para jo pramANa Ave utane mithyAtva-prakRti ke paramANu haiN| prathamopazama samyaktva kI prApti hone ke prathama samaya meM hI mithyAtva rUpa eka karma ke tIna karmAza hote haiN| prathama samayavartI upazama samyagdRSTi jIva mithyAtva se udIraNA ko prApta karmapradezoM ko lekara unakA bahubhAga yanmidhyA meM detI hai aura usase asaMkhArAguphA hIna karmapradezAgra samyaktva prakRti meM detA hai| prathama samaya meM samyagmithyAtva meM diye gaye pradezoM se dvitIya samaya meM samyaktva prakRti meM asaMkhyAta guNita pradezoM ko detA hai aura usI samaya meM arthAt dUsare hI samaya meM samyaktva prakRti meM diye gaye pradezoM kI apekSA samyagmithyAtva meM asaMkhyAtaguNita pradezoM ko detA hai| isa prakAra antarmuhUrta kAla taka guNasaMkramaNa ke dvArA samyaktva aura samyagmithyAtva karma ko pUrita karatA hai jaba taka ki guNa saMkramaNa kAla kA antima samaya prApta hotA hai / isa prakAra mithyAtva ke jitane paramANu haiM unase asaMkhyAtaguNehIna samyagmidhyAtva ke paramANu haiN| inase asaMkhyAtaguNehIna samyaktvaprakRti ke paramANu haiN| isa prakAra eka mithyAtva ke paramANu tIna puJjarUpa hue| zaMkA - jo dravya mithyAtva rUpa hI thA usakA mithyAtva karanA kaisA? samAdhAna - mithyAtva kI jo pUrva sthiti thI, usameM se atisthApanAvalI pramANa kama kara diyaa| isa vidhAna se AcArya ne asaMkhyAtaguNA hIna krama se mithyAtva dravya tIna rUpa kiyA, aisA kahA hai| udAharaNa - jaise-samayaprabaddha ke paramANuoM kI saMkhyA 6300 hai| guNahAni kI saMkhyA 8 hai| aura Der3haguNahAni kA pramANa 12 hai| 6300412 - 75,600 yaha sAtakarmoM kA paramANurUpa sattvadravya sAtakarmoM ke paramANu 75,600 haiM to mohanIyakarma ke 10,800 paramANu hoNge| aba mohanIyakarma ke paramANuoM kA ba~TavArA cAritramohanIya kI paccIsa va darzana-mohanIya kI eka isa prakAra ina 26 karmoM meM kisa prakAra hogA usI ko batAte haiM - 26 prakRtiyoM meM se solaha kaSAya va mithyAtva ye 17 sarvaghAtiprakRti aura zeSa 9 prakRtiyAM / dezaghAtI haiN| mohanIya ke paramANuoM meM ananta kA bhAga dekara jo labdha Ave vaha dravya sarvaghAtI kA aura zeSadravya dezaghAtI kA smjhnaa| arthAt mohanIyakarma ke paramANuoM kI saMkhyA 10,800 mAnI hai evaM 5. dhavala pustaka 6 pRSTha 235-236 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-15 anaMta kI saMkhyA 8 kalpita kI hai| isa ananta (8) kI saMkhyA kA 10,800 meM bhAga dene para 5350 prApta huaa| yaha dravya 17 sarvaghAtiprakRtiyoM kA hai| ataH isa dravya ko 17 se bhAga dene para 1350 17 = 79 arthAt 80 ke lagabhaga labdha AyA vaha pratyaka sarvaghAtI kA dravya smjhnaa| itanA hI dravya mithyAtvakarma kA bhI hai| 10,870 meM se 1350 (sarvaghAtidraSya) ghaTAne para 9450 pramANa dravya dezaghAtI kA hai| 797 (lagabhaga 80) ke asaMkhyAtaveM bhAga samyagmithyAtvaprakRti ke paramANu samajhanA tathA samyagmithyAtva ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa paramANu samyaktvaprakRti ke samajhanA, zeSa asaMkhyAtabahubhAgarUpa paramANu mithyAtvaprakRti ke haiN| tAr3apatrIya mUla go. ka, se uddhRta sUtra cArittamohaNIyaM duvihaM kasAyavedaNIyaM No kasAyavedaNIyaM cei / kasAyavedaNIyaM solasavihaM khavaNaM paDucca aNaMtANubaMdhi-koha-mANa-mAyA-lohaM apaccakkhANa-paccakkhANAvaraNa-koha-mANa-mAyA-lohaM, koha-saMjalaNa, mANasaMjalaNa, mAyA-saMjalaNa, loha saMjalaNa cei| pakkamadavvaM paDucca aNaMtANubaMdhi lohamAyA-koha-mANaM, saMjalaNa loha-mAyA-koha-mANaM paccakkhANa-loha-mAyA-kohamANaM, apaccakkhANa loha-mAyA-koha-mANaM cedd'| NokasAyavedaNIyaM NavavihaM purisitthiNausayavedaMradi-aradi-hassa-soga-bhaya-dugaMchA cedi / AugaM cauvihaM NirayAyugaM, tirikkhamANussa-devAugaM cedi| NAmaM bAdAlIsaM piMDApiMDa payaDibheyeNA gadi-jAdi-sarIra-baMdhaNasaMghAda-saMThANa-aMgovaMga-saMghaDaNa-vaNNA-gaMdha-rasa-phAsa-ANupuvvI-agurulahuguvaghAdaparaghAda-ussAsa-AdAva-ujjoda-vihAyagadi-tasa-thAvara-bAdara-suhuma-pajjattApajjattapatteya-sAhAraNasarIra-thirAcira-subhAsubha-subhaga dubbhaga-sussara-dussara-AdejANAdejja jasAjasakitti-NimiNa-titthayaraNAmaM cedi| tattha gadiNAmaM cauvihaM NirayatiriktamaNuvadevagadiNAmaM cedi / jAdiNAmaM paMcavihaM eiMdiya-bIiMdiya-tIiMdiya-cauridiya jAdiNAma paMciMdiya jAdiNAmaM cedi / sarIraNAmaM paMcavihaM orAliya-vegubbiya-AhAra-teja-kammaiya sarIraNAma cei| sarIrabaMdhaNaNAmaM paMcavihaM orAliya-vegumviya-AhAra-teja-kammaiya sarIrabaMdhaNaNAmaM cei| sUtrArtha - cAritramohanIyakarma do prakAra kA hai - kaSAyavedanIya, nokaSAyavedanIya | kaSAyavedanIya 16 prakAra kA hai| kSapaNA kI apekSA unakA krama isa prakAra hai - anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 16 ina cAra kI visaMyojanA yugapat caturtha guNasthAna se saptama guNasthAna taka ho jAtI hai| navama guNasthAna ke prathamabhAga meM apratyAkhyAnAvaraNa- krodha-mAna-mAyA aura lobha tathA pratyAkhyAnAvaraNakrodha- mAnamAyA - lobha ina AThoM kA yugapat kSaya hotA hai| usake pazcAt antameM kramazaH saJjvalanakrodha, saJjvalanamAna evaM saJcalanamAyA kA kSaya hotA hai / dazarve guNasthAna meM sajvalanalobha kA kSaya hotA / dravya ke ba~TavAre kI apekSA sabase adhikadravya anantAnubandhIlobha ko milatA hai, anaMtAnubandhIlobha se hInadravya anantAnubandhImAyA ko / isIprakAra kramazaH anantAnubandhIkrodha, anantAnubandhInAna, sajjvalanalobha, saJjvalanamAyA, savalanakrodha, saJjvalanamAna, pratyAkhyAnAvaraNalobha, pratyAkhyAnAvaraNamAyA, pratyAkhyAnAvaraNakrodha, pratyAkhyAnAvaraNamAna, apratyAkhyAnAvaraNalobha, apratyAkhyAnAvaraNamAyA, apratyAkhyAnAvaraNakrodha aura apratyAkhyAnAvaraNamAna ko hIna-hIna dravya milatA hai / nokaSAyavedanIya navaprakAra kA hai - puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda, rati, arati, hAsya, zoka, bhaya, jugupsA | Ayukarma cAra prakAra kA hai- narakAyu, tiryaJcAyu, manuSyAyu aura devaayu| nAmakarma piNDa aura apiNDaprakRtiyoM ke bheda se 42 prakAra kA hai - gati, jAti, zarIra, bandhana, saGghAta, saMsthAna, aGgopAGga, saMhanana, varNa, gandha, rasa, sparza, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota, vihAyogati, basa, sthAvara, bAdara, sUkSma, paryApta, aparyApta, pratyekazarIra, sAdhAraNazarIra, sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga, durbhaga, susvara, duHsvara, Adeya, anAdeya, yazaskIrti, ayazaskIrti, nirmANa aura tIrthaGkara nAmakarma / unameM se gatinAmakarma cAra prakAra kA hai- narakagati, tiryaJcagati, manuSya - gati aura devagati / jAtinAmakarma pA~ca prakAra hai- ekendriyajAti, dvIndriyajAti, trIndriyajAti, caturindriya jAti aura paJcendriyajAti / zarIranAmakarma pA~ca prakAra kA hai - audArikazarIra, vaikriyakazarIra, AhArakazarIra, taijasazarIra aura kArmaNazarIra / zarIrabandhananAmakarna pA~ca prakAra hai audArikazarIrabandhana nAmakarma, vaikriyakazarIrabandhana nAmakarma, AhArakazarIrabandhana nAmakarma, taijasazarIrabandhana nAmakarma aura kArmaNazarIrabandhana nAmakarma / aba ina pA~ca zarIrabandhana nAmakarma ke bhaGga kahate haiM - tejAkammehiM tie, tejA kammeNa kammaNA kammaM / kayasaMjoge caducaducaduduga ekkaM ca payaDIo // 27 // artha- audArika, vaikriyaka aura AhAraka ina tInoM kA taijasa tathA kArmaNa ke sAtha saMyogabandha hone para cAra-cAra bhana hote haiN| taijasa kA taijasa va kArmaNa ke sAtha saMyogabandha hone para do bhaGga aura kArmaNa ke sAtha saMyogabandha hone para eka bhanna hotA hai / vizeSArtha - audArika- audArikazarIrabaMdhana, audArika- taijasazarIrabandhana, audArikakArmaNazarIrabandhana, audArika-taijasa-kArmaNazarIrabandhana / audArika kI apekSA ye cAra bhaGga haiN| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyaka-vaikriyakazarIrabandhana, vaikriyaka-taijasazarIrabandhana, vaikriyaka kArmaNa-zarIrabandhana, vaikriyaka-tejasa-kArmaNazarIrabandhana | vaikriyaka kI apekSA ye cAra bhaGga haiN| AhAraka-AhArakazarIrabandhana, AhAraka-taijasazarIrabandhana, AhAraka-kArmaNa-zarIrabandhana, aahaark-taijs-kaarmnnshriirbndhn| isa prakAra AhAraka kI apekSA bhI cAra bhaGga haiN| taijasa-taijasazarIrabandhana, taijasa-kArmaNazarIrabandhana ye do bhaGga tejasa kI apekSA se haiN| tathA kArmaNa-kArmaNake saMyogase kArmaNa kArmaNa zarIrabandhana kA eka bhaGga hai| isa prakAra sarva 15 bhana zarIrabandhananAmakarma ke hote haiN| ye bhaGga zarIrabandhananAmakarma ke saMyogabandha kI apekSA kahe haiN| __audArika-audArika, vaikriyaka-vaikriyaka, AhAraka-AhAraka, taijasa-tejata, kArmaNakArmaNabandha meM audArikaAdi zarIrabandha ke pA~cabheda garbhita ho jAte haiN| jaise audArika se audArika kA saMyogabandha kahA, ve donoM sadRza haiM ata: jo zarIrabandhana prakRti ke bhedoM meM audArikazarIrabandhana kahA hai usameM garbhita huaa| isI prakAra anya cAroM kA bhI samAveza jAnanA caahie| ataeva 15 meM se pA~ca kama karane se dasa zeSa rahe; nAmakarma kI 93 prakRtiyoM meM ye dasa prakRti milAnepara nAmakarma kI 103 prakRti hotI haiN| tAr3apatrIya mUla go.ka. se uddhRta sUtra sarIraM saMghAdaNAma paMcavihaM orAliya-vegujyiya-AhAra-teja-kammaiya sarIra-saMghAdaNAmaM cedi| sarIrasaMThANaNAmakamma chavvihaM samacaurasaMThANaNAmaNaggodaparimaMDala 1. yahA~ Agama meM mAtra 5 zarIroM ke ekAdi saMyoga rUpa baMdha vikalpa utpanna kie haiM jo 15 hI hote haiM, yaha batAyA hai| jaise ki audArika zarIra nokarma skandhoM kA anya audArika zarIra nokarma skandhoM ke sAtha jo bandha hotA hai vaha audA. audA. zarIrabaMdha hai| isI taraha audArika zarIra ke pudgaloM kA aura taijasa zarIra ke pudgaloM kA eka jIva meM jo paraspara baMdha hotA hai vaha audArika taijasa baMdha hai| eka jIva meM sthita audArika skandhoM aura kArbhaNa skandhoM kA jo paraspara baMdha hotA hai vaha audA. kArmaNa zarIra baMdha hai; ityAdi / isa taraha ye bandha vikalpa batAnA hI yahA~ prayojana hai| (dhavala 14/ 42 tathA dhavala 13/31-33) isa taraha ukta 15 bheda zarIra bandhana ke haiN| ata: ina 15 prakAra ke zarIra bandhanoM ke kAraNabhUta karma yAnI zarIra baMdhana nAmakarma bhI 15 prakAra kA ho jAtA hai| inakA kArya - jisa nAma karma ke udaya se audArika zarIra nokarma skandhoM kA anya audArika zarIra nokarma skandhoM ke sAtha bandha rUpa kArya hotA hai| vaha audArika audArika zarIra bandhana nAma karma hai| isI taraha jisa nAma karma ke udaya se audA. zarIra pudgaloM kA taijasa zarIra pudagaloM ke sAtha eka jIva meM jo paraspara bandha hotA hai vaha audA, taijasa zarIra bandhana nAma karma hai| isI taraha zeSa 13 meM bhI lgaanaa| go. ka. 27 meM 15 zarIra bandhana nAma karmoM kA varNana hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-18 sAdiya-kujja-vAmaNa-huNDasarIrasaMThANaM cedi| sarIra-aMgovaMga NAmaM tivihaM-orAliya, vegubviya, AhArasarIraaMgovaMgaNAmaM cedi| sUtrArtha - zarIrasaMghAtanAmakarma pA~ca prakAra kA hai - audArikazarIrasaMghAtanAmakarma, vaiki yakazarIrasaMghAtanAmakarma, AhArakazarIrasaMghAtanAmakarma, taijasazarIrasaMghAtanAmakarma aura kaarmnnshriirsNghaatnaamkrm| zarIrasaMsthAnanAmakarma chaha prakAra kA hai - samacaturasrasaMsthAnanAmakarma, nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnanAmakarma, svAtisaMsthAnanAmakarma , kubjakasaMsthAnanAmakarma, vAmanasaMsthAnanAmakarma aura huNDakasaMsthAnanAmakarma / zarIraaGgopAGganAmakarma tInaprakAra kA hai - audArikazarIrAGgopAGganAmakarma, vaikriyakazarIrAGgopAGganAmakarma aura aahaarkshriiraanggopaanggnaamkrm| ...... ...... aba zarIra ke aGgopAGgoM kA nAmanirdeza karate haiM - NalayA bAhU ya tahA, NiyaMbapuTThI uro ya sIso y| aSTreva du aMgAI, dehe sesA uvNgaaii||28|| artha - do paira, do hAtha, nitamba-kamara ke pIche kA bhAga, pITha, hRdaya aura mastaka ye ATha to zarIra meM aGga haiM, anya netra-kAna Adi sarva upAGga kahalAte haiN|' tAr3apatrIya mUla go. ka. se udbhuta sUtra saMhaDaNa-NAmaM chavihaM vajarisahaNArAyasaMhaDaNaNAmaM vajaNArAya-NArAyaaddhaNArAyakhIliya-asaMpatta sevaTi-sarIrasaMhaDaNaNAmaM cei| sUtrArtha - saMhanananAmakarma chaha prakAra kA hai - vajrarSabhanArAcasaMhanananAmakarma, vajranArAcanArAca-ardhanArAca-kIlita-asaMprAptAsRpATikA zarIrasaMhanananAmakarma / noTa - vajrarSabhanArAcasaMhanana ko pRthak kahane kA prayojana yaha hai ki isa saMhananavAle jIva hI mokSa jA sakate haiN| 1. nalaka, hAtha, paira, peTa, nitamba, chAtI, pITha, sira : ye 8 aMga haiN| mastaka kI haDDI, mastaka, lalATa, bhujasandhi, kAna, nAka, netra, akSikUpa, ThuDDI, gAla, oTha, oTha ke kinAre, tAlU, jIbha, gardana, cucuka stana, aMguli Adi upAMga haiN| (nalakabAhUrudara-nitambora: pRSThazirAMsyaSTAvaMgAni, upAMgAni ca mUrddhakaroTi- mastaka-lalATasandhi bhrUkarNa nAsikAnayanAkSikUpahanukapolAdharoSThasRk tAlujiGgAgrIvAstana cUMcukAMgulyAdIni bhavanti / ) (mUlAcAra 1236 pR. 364 bhAga 2 jJAnapITha prakAzana anu. pU. jJAnamatI jI) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-19 aba chahasaMhananavAle jIva kisa-kisa saMhananase kauna-kaunasI gati meM utpanna hote haiM yaha 4 gAthAoM meM kahate haiM - sevaTTeNa ya gammai, AdIdo cadusu kappa jugalotti | tatto dujugalajugale, khIliyaNArAyaNaddhotti // 29 // artha - sRpATikAsaMhanana se sahita jIva svarga meM utpanna ho to saudharmayugala se cauthe lAntavakApiSTha svargayugalaparyanta arthAt AThaveM svargataka utpanna hote haiN| kIlaka saMhananavAle inase Upara do yugala taka arthAt bArahaveM svarga taka tathA ardhanArAcasaMhananavAle jIva inase Age do yugala arthAt 16 veM svarga taka utpanna hote haiN| NavagevijjANuddisaNuttaravAsIsu jAMti te nniymaa| tidugege saMghaDaNe, NArAyaNamAdige kmso||30|| artha - nArAca, vajranArAca aura vajrarSabhanArAcasaMhananavAle manuSya navagraiveyakaparyaMta tathA vajranArAca, vajrarSabhanArAcavAle manuSya navaanudizavimAnoM taka evaM vajrarSabhanArAcasaMhananavAle manuSya paJcaanuttaravimAnoM taka utpanna hote haiN| saNNI chassaMhaDaNo, vajjadi meyaM tado paraM caapi| sevaTTAdIrahido, paNa pnncduregsNhddnno||31|| artha - chahasaMhananavAle sainIjIva yadi naraka meM utpanna hoM to meghAnAmaka tIsarenarakaparyaMta jAte haiN| sRpATikAbinA zeSa kIlita Adi pA~casaMhanana vAle ariSTAnAmaka paJcama pRthvIparyaMta jAte haiN| ardhanArAcAdika cArasaMhananavAle maghavInAmaka chaThI pRthvIparyaMta aura vajrarSabhanArAcasaMhananavAle mAdhavInAmaka saptamapRthvIparyanta jAte haiN| aMtimatiyasaMhaDaNassudao puNa kmmbhuumimhilaannN| AdimatigasaMhaDaNaM, Nasthitti jiNehiM NiddidvaM // 32 / / artha - karmabhUmi meM mahilAoM ke antima tIna saMhanana hote haiN| Adi ke tIna uttamasaMhanana nahIM hote, aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 20 vizeSArtha - karmabhUmija dravyastriyoM ke ardhanArAca, kIlita aura sRpATikA ina tIna saMhananoM kA hI udaya rahatA hai| vajrarSabhanArAcasaMhanana ke abhAva meM dravya striyoM ko mokSa nahIM hotaa| ' tAr3apatrIya mUla go.ka. se uddhRta sUtra arrera paMcavihaM kiNNa NIla- ruhira-pIda sukkilavaNNaNAmaM cer3a / gaMdhaNAmaM duvihaM sugaMdha - dugaMdhaNAmaM cedi / rasaNAmaM paMcavihaM tiTTha-kaDu - kasAyaMvilamahurarasaNAma cei| phAsaNAmaM aTThavihaM kakkar3a- Da- maugagurulahuga-rukkha saNiddha-sIdusuNaphAsaNAmaM cedi / ANu-putriNAmaM cauvihaM Niratha-tirakkhagayi pAoggANupuvvINAmaM, mANusa - devagayi pAoggANu-puvvINAmaM cedd'| agurulaghuga-uvaghAda- paraghAda- ussAsa- Adava - ujjodaNA cedi / vihAya - gadiNAmakammaM duvihaM patthavihAyagadiNAmaM- appasatthavihAyagadiNAmaM cedi / tasAdara-vajra- praptevasarIrathira- subha-subhaga- sussara-Adejja - jasakitti - NimiNatitthayaraNAmaM cedi / thAvara - suhama-apajjatta-sAhAraNasarIra - adhira - asuha- dubbhaga- dussaraaNAdejja- ajasakitti - NAmaM cedi / - - sUtrArtha - varNanAmakarma ke pA~ca bheda haiM- kRSNa, nIla, rudhira (lAla), pIlA aura zukla (zveta) | gandhanAmakarma do prakAra kA hai- sugandha va durgandha / rasanAmakarma ke pA~cabheda haiM- tikta, kaTuka, kaSAyalA, amla aura madhurarasa sparzanAmakarma ke AThabheda haiM- kaThora. mRdu, guru, laghu, rukSa, snigdha, zIta aura uSNa / AnupUrvInAmakarma cAra prakAra kA hai - narakagatyAnupUrvI tiryaJcagatyAnupUrvImanuSyagatyAnupUrvI -devagatyAnupUrvI / agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, Atapa aura udyota / vihAyogatinAmakarma do prakAra kA hai - prazastavihAyogati va aprazastavihAyogati / trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa aura tIrthaMkara / tathA sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNazarIra, asthira, azubha, durbhaga- duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti / aba Apa va udyotaprakRti kA lakSaNa kahate haiM - mUluNhapahA aggI, AdAvo hodi uNhasahiyapahA / Aicce tericche, uNhUNapahA hu ujjoo / / 33 / / ' 1. taddepadINabhAdimasaMhadi saMThANamajjaNAmajudA / tri. sA. 790 artha- ve dampatI arthAt bhogabhUmija pratyeka yugala dampatI arthAt strI-puruSa donoM ke prathama (vajravRSabha nArAca) saMhanana aura prathama (samacaturasra ) saMsthAna hotA hai| ve 'Arya' isa nAma se yukta hote haiN| pR. 624 ( zrI mahAvIrajI prakAzana) 2. dhavalA 8 / 200 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-21 artha - Aga ke mUla aura prabhA donoM hI uSNa rahate haiM ata: usake uSNasparza-nAmakarma kA udaya hai| jisakI kevala prabhA arthAt kiraNoM meM uSNapanA ho usako Atapa kahate haiN| (AtapanAmakarma kA udaya sUrya ke bimba meM tathA sUryakAntamaNi meM utpanna hue bAdaraparyAptapRthvIkAyika tiryaJcajIvoM meM samajhanA cAhie) tathA jisakI prabhA bhI uSNatArahita ho usake udyotanAmakarma kA udaya jaannaa| tAr3apatrIya mUla go. ka. se uddhRta sUtra godakammaM duvihaM ucca-NIcagodaM cei| aMtarAya paMcavihaM dANa-lAbhabhogopabhogadhIriya-aMtarAyaM cei| sUtrArtha - gotrakarma ke do bheda haiM - uccagotra-nIcagotra | antarAyakarma ke pA~cabheda haiM - dAnAntarAyalAbhAntarAya-bhogAntarAga-pabhogAntAya aura nItagAya! . vizeSArtha - AtmapradezoM meM ekakSetrAvagAharUpa se sthita karma ke yogya kArmaNa vargaNAoM kA dUdha-pAnI ke samAna saMzleSasambandha hone ko bandha kahate haiN| jaise - pAtra vizeSa meM rakhA huA aneka prakAra kA rasa, bIja, puSpa-phalAdi madirApane ko prApta hote jAte haiM usI prakAra kArmaNavargaNA bhI yoga-kaSAya ke nimitta se karmabhAva ko prApta ho jAtI haiN| eka hI AtmA ke pariNAma se grahaNa kI huI nAnApudgalakarmavargaNAe~ jJAnAvaraNAdi aneka karma ke bhedarUpase pariNata ho jAtI hai, jaise eka bAra meM khAyA huA anna rasa, rudhirAdi anekarUpa meM pariNata hotA hai| aba uttaraprakRtiyoM kI nirukti kahate haiM - jo matijJAnapara AvaraNa kare vaha matijJAnAvaraNa hai| jo zrutajJAna ko Avarita kare vaha zrutajJAnAvaraNa hai| avadhijJAna ko jo Dhake use avadhijJAnAvaraNa kahate haiM, jisake dvArA mana:paryayajJAnakA AvaraNa kiyA jAve use manaHparyayajJAnAvaraNa kahate haiM tathA kevalajJAna ko jo Avarita kare vaha kevalajJAnAvaraNa hai| zaMkA - abhavya ke mana:paryayajJAna aura kevalajJAna kI zakti hai yA nahIM, yadi hai to abhavya nahIM rahA tathA yadi zakti nahIM hai to donoM jJAnoM kA AvaraNa kahanA nirarthaka hai| samAdhAna - dravyArthikanaya se usake donoM jJAnakI zakti pAI jAtI hai, kintu paryAyArthikanaya se zakti kI vyakti nahIM hotI isalie Apake dvArA diye hue doSa sambhava nahIM haiN| jaise - aMdhapASANa meM svarNa zaktirUpa se hai, parantu usakI vyakti nahIM hai usI prakAra jaannaa| 1. dhavala pu. 6 pR. 7 va 8 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-22 jo AvaraNa kare athavA jisake dvArA AvaraNa kiyA jAya vaha AvaraNakarma hai, so / cakSudarzanAvaraNa-acakSudarzanAvaraNa-avadhidarzanAvaraNa-kevaladarzanAvaraNa ina cAraprakAra ke darzanoM ko AvaraNa karane vAle cAra darzanAvaraNa karma haiM tathA pA~ca nidrA, ina nidrA kA lakSaNa pahale svayaM nemicandrAcArya kaha Aye haiN| vedanIya ke sAtA-asAtArUpa do bheda haiM - inakA lakSaNa bhI pUrva meM kaha cuke haiN| mohanIyakarma ke do bheda haiM - darzanamohanIya aura caaritrmohniiy| darzanamohanIya ke tIna bheda haiMmithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva / bandha kI apekSA mithyAtvarUpa eka hI bheda hai tathA udaya va sattva kI apekSA tInabheda haiN| jisake udaya se jIva sarvajJapraNIta mArga se parAGmukha, tattvArthazraddhAna meM nirutsuka, AtmikahitAhita ke vicAra se rahita mithyAdRSTi hotA hai use mithyAtya kahate haiN| kodoM dhAnya ko prakSAlana karane se jisa prakAra usakI tIvra pAsamAkti kuna kA hokara mAtI hai, usI prakAra jisadravya meM mithyAtva kI tIvra anubhAgazakti kucha kSINa ho jAya aura kucha manda raha jAya use samyagmithyAtva kahate haiN| prakSAlita mAdakakodoM ke khAne se jisaprakAra kucha madavAna hotA hai aura kucha catura bhI rahatA hai usI prakAra 'samyammithyAtva' prakRti ke udaya se AtmA ke samyak-mithyAtvarUpa mizrapariNAma hote haiN| arthAt sarvajJakathita tattvoM aura asarvajJakathita atattvoM kA yugapat zraddhAna hotA hai| jo AtmA ke zraddhAna ko nahIM rokatI, kintu samyaktva kI nirmalatA va sthiratA kA ghAta karatI hai, vaha samyaktva prakRti hai|' AcaraNa karanA athavA jisake dvArA AcaraNa kiyA jAya athavA AcaraNa mAtra ko cAritra kahate / haiN| isa cAritra ko jo mohe yA jisake dvArA yaha cAritra mohA jAve vaha cAritramohanIya karma hai| cAritramohanIyakarma kaSAyavedanIya aura nokaSAya-vedanIya ke bheda se doprakAra kA hai| jo AtmA ke cAritraguNa kA ghAta kare use kaSAya kahate haiN| tathA ISat (kiMcit) kaSAya ko nokaSAya kahate haiN| kaSAyavedanIya ke solaha bheda haiM - anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobha, apratyAkhyAnAvaraNakrodha-mAna-mAyA-lobha, pratyAkhyAnAvaraNakrodha-mAna-mAyA-lobha, sjvlnkrodhmaan-maayaa-lobh| ananta saMsAra kA kAraNa hone se mithyAtva ananta hai, usa mithyAtva kI jo cirasaGginI (anubandhinI) hai vaha anantAnubandhI hai| jo 'a'-ISat pratyAkhyAna-saMyama arthAt dezasaMyama yA 1. ja.dha. pu. 5 pRSTha 130 2. "sukhaduHkha bahuzasya karmakSetra kRSantIti kaSAyAH / sukha duHkha rUpI nAnAprakAra ke dhAnya ko utpanna karane vAle karmarUpI kSetra kA jo karSaNa karatI hai arthAt phala utpanna karane yogya karatI hai, vaha kaSAya hai|" (dhavala pu. 1 pR. 141) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-23 mA viratAviratI ko alpamAtra bhI na hone de use apratyAkhyAnakrodha-mAna-mAyA-lobha kahate haiN| pratyAkhyAnakaSAya sakala-saMyama ko nahIM hone detii| jo saMyama ke sAtha, 'saM' - ekIbhUta hokara, 'jvalati' arthAt prakAzamAna ho use savalana kahate haiN| (yaha kaSAya yathAkhyAtasaMyama kA dhAta karatI hai) isa prakAra ye 16 prakAra kaSAyavedanIya ke haiN| nokaSAya - 'no' arthAt ISat (kiMcit) kaSAya kA vedana karAve use nokaSAya kahate haiN| isake nava bheda haiM jisake udaya se ha~sI Ave, vaha hAsya hai| jisake udaya se kSetrAdi meM prIti ho use rati kahate haiN| jisake udaya hone para dezAdi meM aprIti ho vaha arati' kahalAtI hai| jisakA udaya iSTaviyogaja kleza utpanna kare vaha zoka hai| jisake udaya se bhaya utpanna hotA hai use bhaya kahate haiN| jisake udaya se apane doSoM ko to baiMka tathA anya ke doSoM ko prakaTa kare use jugupsA kahate haiN| athavA glAni karanA jugupsA hai| jisake udaya se strIsaMbaMdhI bhAvoM ko prApta ho use strIveda kahate haiN| jisake udaya se puruSasambaMdhI bhAvoM ko prApta ho vaha puruSaveda hai| jisake udaya se napuMsaka sambandhI bhAvoM ko prApta ho use napusaMkaveda kahate haiN| nara-nArakAdibhava ko jo prApta karAve tathA usameM roke rakhe vaha Ayukarma hai| isake cAra bheda haiM - jo naraka ko prApta karAve tathA usameM roke rakhe vaha narakAyu hai| jo tiryaMcayoni ko prApta karAve tathA usameM roke rakhe use tiryaMcAyu kahate haiN| jo manuSyayoni ko prApta karAve tathA usameM roke rakhe use manuSyAyu kahate haiN| jo devayoni ko prApta karAve aura usameM roke rakhe vaha devAyu hai| nAmakarma ke piNDa-apiNDaprakRtirUpa 42 bheda haiN| jisake udaya se AtmA paryAya se paryAyAntara ko prApta ho use gati' kahate haiN| jisake udaya se usa-usa gatirUpa kriyA ho vaha gatinAmakarma hai| gati ke cAra bheda haiM - naraka-tiryaJca-manuSya aura devagati / jisake udaya se AtmA narakaparyAya ko prApta ho tathA narakarUpa usake bhAva va kriyA hoM use narakagati kahate haiN| jisake udaya se AtmA tiryaJcaparyAya ko prApta ho evaM tiryaJcarUpa usake bhAva va kriyA hoM, vaha tiryaJcagati kahalAtI hai| jisake udaya se 1. ramane ko rati kahate haiM, athavA jisake dvArA jIva viSayoM meM Asakta hokara ramatA hai vaha 'rati' hai| 2. jina karmaskandhoM se dravya-kSetra-kAla aura bhAva meM jIva ko aruci utpanna hotI hai vaha arati' hai| 3, soca karane ko zoka kahate haiN| athavA jo viSAda utpanna karatA hai, use zoka kahate haiN| 4. glAni hone ko jugupsA kahate haiN| jina karmoM ke udaya se glAni hotI hai unakI 'jugupsA' saMjJA hai| (dha.pu. 6 pR. 47-48) 5. "bhvaadbhvsNkraantirvaagtiH|" eka bhava se dUsare bhava meM jAne ko gati kahate haiM / (dhavala pu. 1 pR. 535) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........ ....... - gommaTasAra karmakANDa-24 AtmA manuSyaparyAya ko prApta ho tathA manuSyarUpa usake bhAva va kriyA hoM use manuSyagati kahate haiN| jisake udaya se AtmA devaparyAya ko prApta ho tathA devagatirUpa usake bhAva va kriyA hoM vaha devagati hai| jisake udaya se uparyukta gatiyoM meM avyabhicArIsAdRzyabhAvarUpa se jIva ikaTThe kiye jAveM use jAtinAmakarma kahate haiN| jAtinAmakarma ke pA~ca bheda haiM - ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriyajAti / jisake udaya se AtmA ekendriyazarIra ko dhAraNa kare use ekendriyajAti kahate haiN| jisake udaya se AtmA dvIndriyazarIra ko dhAraNa kare use dvIndriyajAti kahate haiN| jisake udaya se AtmA tInaindriya ke zarIra ko dhAraNa kare use trIndriya jAti kahate haiN| jisake udaya se AtmA cAraindriyarUpa zarIra ko prApta kare vaha caturindriyajAti hai| jisake udaya se AtmA paJcendriyazarIra ko prApta kare vaha paJcendriyajAti hai| jisake udaya se zarIra kI racanA ho use zarIranAmakarma kahate haiN| isake pA~cabheda haiM - audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIra / jisake udaya se audArikazarIra bane use audArikazarIra kahate haiN| jisake udaya se vaikriyikazarIra bane vaha vaikriyikazarIra hai| jisake udaya hone para AhArakazarIra banatA hai, vaha AhArakazarIra hai| jisake udaya se taijasazarIra bane use taijasazarIra kahate haiN| jisake udaya se kArmaNazarIra banatA hai vaha kArmaNazarIra hai| zarIranAmakarma ke udaya se jo AhAravargaNArUpapudgalaskandha grahaNa kiye haiM unake pradezoM kA paraspara saMzleSasambandha jisake udaya meM ho use bandhananAmakarma kahate haiN| isake audArikAdi ke bheda se pA~ca bheda haiN| tathA audArika-audArikAdi saMyogI bhaMga 15 haiN| jisake udaya se audArikAdizarIroM ke pradezoM kA paraspara chidrarahita ekakSetrAvagAharUpa ekatva prApta ho use saMghAtanAmakarma kahate haiN|' jisake udaya se audArikAdizarIroM kA AkAra bane use saMsthAnanAmakarma kahate haiN| isake chaha bheda haiM - samacaturasra-nyagrodhaparimaNDala-svAti-kubjaka-vAmana aura hunnddksNsthaan| 1. bandhana tathA saMghAta nAmakarma meM antara ! audArika Adi zarIra ke pudgala skandhoM kA paraspara meM saMzleSa saMbaMdha, zarIrabandhana nAmakarmakA kArya hai| yadi zarIrabandhana nAma karma na ho to yaha zarIra bAlU nirmita puruSa-zarIra jaisA ho jaae| audArika Adi zarIra ke paramANuoM kA parampara meM chidra-rahita pravezAnupraveza hokara ekarUpatA lAnA saMghAta nAmakarma kA kArya hai| yadi saMghAta nAmakarma na ho to zarIra tila ke laDDU ke samAna hI rhe| baMdhana nAmakarma ke udaya se ekarUpa baMdhana se ba~dhe hue audArika Adi paramANuoM kA jisa karma ke udaya se audArya cikane Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..:.:: :.. goTasAra kamakANDa-25 jisake udaya se aGgopAGga kA bheda ho vaha aGgopAGganAmakarma hai| isake tIna bheda haiM - audArikavaikriyika aura AhArakaaGgopAGga / __ jisake udaya se haDDiyoM ke bandhana vizeSa hote haiM use saMhanananAmakarma kahate haiN| isake chaha bheda haiM - vajrarSabhanArAca-vajranArAca-nArAca-ardhanAraHca-kIlita aura asNpraaptaasRpaattikaasNhnn|| saMhanana nAma haDDiyoM ke samUha kA hai| jisase bA~dhA jAve use RSabha kahate haiM aura jo vajra ke samAna abhedya arthAt jisakA bhedana na kiyA jAya use vajra kahate haiN| nArAca nAma kIle kA hai| jaise - kivAr3a ke kabjoM ke bIca lohe kA kIlA hotA hai| ata: jisa zarIra meM vajra kI haDDiyA~ hoM, vajra kA RSabha, vajra kA nArAca ho use vajrarSabhanArAcazarIrasaMhanana kahate haiN| jisameM vajra ke bandha na hoM, sAmAnya bandhana se bA~dhA jAve, kintu kIlA va haDDiyA~ vajra kI hoM; aisA zarIra jisake udaya se ho use vajanArAcazarIrasaMhanana kahate haiN| jisa karma ke udaya se vajra vizeSa se rahita sAdhAraNa nArAca se kIlita haDDiyoM kI saMdhi ho use nArAcazarIrasaMhanana kahate haiN| jisa karma ke udaya se asthisandhi ardhakIlita ho use ardhanArAcazarIrasaMhanana kahate haiN| jisake udaya se vajra kI haDDiyA na hoM, kintu ve paraspara meM noka va gaDe ke dvArA pha~sI huI hoM use kIlitasaMhanana kahate haiN| jisake udaya se sarIsRpa kI haDDiyoM ke samAna nasoM se ba~dhI huI pRthak-pRthak haDDiyA~ hoM use asaMprAptAsRpATikAsaMhanananAmakarma kahate haiN| jisake udaya se zarIra kA varNa hotA hai use varNanAmakarma kahate haiN| isake pA~cabheda haiM - kRSNanIla-rakta-harita aura shukl| jisake udaya se zarIra meM gandha hotI hai use gandhanAmakarma kahate haiN| isake do bheda haiM - sugandha aura durgndh| jisake udaya se zarIra meM rasa hotA hai use rasanAmakarma kahate haiN| isake pA~ca bheda haiM - tikta, kaTu, kaSAyalA, amla aura madhura / jisake udaya se zarIra meM sparza ho use sparzanAmakarma kahate haiN| isake AThabheda haiM - karkazamRdu-guru-laghu-zIta-uSNa-snigdha aura rukss| jisake udaya se vigrahagati meM pUrvazarIra kA AkAra rahe use rUpa se ekamekapanA prApta ho jAtA hai vaha zarIra saMghAta nAmakarma hai| sArataH baMdhana nAma karma ke udaya se zarIra paramANu mila jAte haiM, parantu tila ke laGka ke samAna chidra sahita rahate haiN| saMghAta ke udaya se ve hI paramANu cikane ATe ke laGka ke samAna (athavA kauca ke andara sthita paramANuoM ke samAna) sarvatra ekameka (= chidrarahita) ho jAte haiN| (mUlAcAra, pR. 362-63, bhAga 2, jJAnapITha, anu. pU. jJAnamatI jI) ___ vRkSa kI pIMDa se DAleM, DAliyA~ baMdhe rahate haiM, dhar3a se bA~heM, bA~hoM meM aMguliyAM ba~dhI rahatI hai| yaha baMdhana karma hai| zarIra meM Avazyaka chidroM ke atirikta vyartha ke chedoM kA nahIM dikhanA saMghAta kA kArya hai| (zlo.vA, 7/63 bhASA) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-26 AnupUrvI kahate haiN| isake cArabheda haiM - narakagatyAnupUrvI-tiryaMcagatyAnupUrvI-manuSyagatyAnupUrvI aura devagatyAnupUrvI / narakagati ko prApta hone vAle paJcendriyaparyAptajIva ke vigrahagati meM pUrvazarIra kA AkAra jisake udaya se ho vaha narakagatyAnupUrvI hai isI prakAra anya tInoM meM bhI jaannaa| jisake udaya se zarIra lohe ke piMDavat nIce na gire aura Aka kI ruI ke samAna halakA hone se para bhI na jAya use agurulaghunAmakarma kahate haiN| . . . . . 'upetya pAta: upadhAta:' apane ghAta kA nAma upaghAta hai| jisake udaya se apane agoM se apanA hI ghAta ho use upaghAtanAmakarma kahate haiN| jaise - bar3e sIMga, lambe stana, moTA peTa ityaadi| jisake udaya se anya kA ghAta karane yogya aGga hoM use paraghAtanAmakarma kahate haiN| jaise - tIkSNa sIMga, nakha, sarpAdi kI DAr3ha meM viSa ityaadi| jisake udaya se AtaparUpa zarIra ho use AtapanAmakarma kahate haiN| isaprakRti kA udaya sUrya ke bimba meM utpanna hone vAle bAdarapRthvIkAyikaparyAptajIvoM ke hotA hai| athavA sUryakAntamaNi meM bhI hotA hai| jisake udaya se udyotarUpa (camaka rUpa) zarIra ho use udyotanAmakarma kahate haiN| isakA udaya | candramA tathA nakSatroM ke bimba meM tathA jugunuAdi tiryaMcoM meM pAyA jAtA hai| jisake udaya se AkAza meM gamana ho use vihAyogatinAmakarma kahate haiN| isake do bheda haiM - prazasta aura aprshstvihaayogti| jisake udaya se dvIndriyAdi jIvoM meM janma ho use trasanAmakarma kahate haiN| jisake udaya se anya ko rokeM evaM anya se rukeM aisA zarIra prApta ho vaha bAdaranAmakarma hai| jisake udaya se AhArAdi paryApti 1. paraghAta kI isI taraha kI paribhASA karmaprakRti pR. 31 (jJAnapITha), dhavala 6/59, dhavalA 13/364, ha. pu. 58/ 263 paSTha 901 go. ka. gAthA 33 kI kannaDa va saMskata TIkAe~ go.ka.21 paM. manoharalAlajI zi.zA. kI TIkA. prA. paM. saM. pR. 558-59, ja.si.pra. pR. 69, ta.sA. 5/37 (DaoN. pannAlAla sAhityAcArya) (zve. sabhASya tattvArthAdhigama bhASya 8/12/371) Adi meM hai| isa paribhASA ke anusAra paraghAta zubha prakRti siddha hotI hai / parantu sarvArthasiddhi 8/11 pR. 297 (jJAnapITha) meM paraghAta kI paribhASA isa taraha dI hai - jisake udaya se parazastrAdi kA nimitta pAkara vyAghAta hotA hai vaha paraghAta nAma karma hai| (yanimitta: para-zastrAdeAghAta: tatparaghAtanAma) tathA isI taraha kI paribhASA rA.vA. 8/11/14 pR. 488, zlo. vA. 8/11 bhAga 7 pRSTha 64 (kuMthusAgara granthamAlA) meM dI hai| jisase paraghAta prakRti ko azubhapanA prApta hotA hai| mUlAcAra 1237 AcAravRtti meM paraghAta kI donoM prakAra kI paribhASAoM kA saMgraha kiyA gayA hai| zlokavArtika bhAga 7 pR.64-65 meM bhASA TIkA meM likhA hai ki cUMki paraghAta ko puNya prakRti meM ginAyA hai ata: paraghAta kI yaha paribhASA acchI hai ki "anya ko ghAta karane vAle tIkSNa sIMganakha dAda Adika avayava jisa karma ke udaya se bane vaha paraghAta nAma karma hai|" 2. mUlAcAra pR. 366 bhAga 2 jJAnapITha Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 27 pUrNa hoM vaha paryApta' nAmakarma hai| paryAptiyoM ke chahabheda haiM- AhAra zarIra indriya- shvaasocchraas-bhaassaamnpryaapti| zarIranAmakarma ke udaya se utpanna zarIra so jisake udaya se ekazarIra kA svAmI eka hI ho use pratyekazarIranAmakarma kahate haiN| jisake udaya se rasAdi dhAtu - upadhAtu apane-apanerUpa se sthira hoM use sthiranAmakarma kahate haiN| kahA bhI hai - rasAdraktaM tato mAMsa, mAMsAnmedaH pravartate / medo'sthitato majjaM, majjAcchukraM tataH prajA // 1 // vAta: pisa tathA zleSmA, sirA snAyuzca carma ca / jaTharAgniriti prAjJaiH proktAH saptopadhAtavaH // 2 // zlokArtha - rasase rakta, raktase mAsa, mAMsase medA, medAse haDDI, haDDI se majjA aura majjAse zukra kI utpatti hotI hai| tathA zukra se saMtAnotpatti hotI hai| ye saptadhAtu kramase eka dUsare rUpa pariNamatI haiN| inake banane meM 30 dina lagate haiM ataH pratyekadhAtu ko banane meM 4 aura 2 dina ke sAtaveMbhAga pramANa kala lagatA hai; tathApi ina saptadhAtuoM kA abhAva nahIM hotA apane rUpa meM banI rahatI haiM ataH yaha sthiranAmakarma hai| tathA vAta-pittazleSma (kapha) - sirA snAyu carma aura udarAtri ye sAta upadhAtu haiN| ye bhI zarIra meM paraspara meM pariNamana karatI huI sthira rahatI haiN| jisake udaya se mastakAdi avayava prazasta (sundara) hote haiM use zubhanAmakarma kahate haiN| athavA nAbhi ke Upara ke avayava zubha hote haiN| jisake udaya se anya ko apane se prIti ho vaha subhaganAmakarma hai / athavA jo saubhAgya ko utpanna kre| re jisake udaya se manojJa svara ho use susvaranAmakarma kahate haiN| jisake udaya se prabhA - kAMti sahita zarIra ho vaha AdeyanAmakarma hai| athavA jisake udaya se bahujana mAnyatA prApta ho vaha bhI AdeyanAmakarma hai| jisake udaya se apanA puNyarUpa pavitraguNa jagata meM prasiddha ho use yazaH kIrtinAmakarma kahate haiN| jisake udaya se zarIra meM aGgopAna Adi kI racanA ho vaha nirmANanAmakarma hai| isake do bheda haiM- sthAnanirmANa aura prmaannnirmaann| jAtinAmakarma ke udaya kI apekSA se netrAdika jisasthAna para cAhie usI sthAna para hoM vaha sthAnanirmANa hai| tathA kAla jAtikA Azraya karake yathApramANa hoM vaha pramANanirmANa hai| arhatapada kA kAraNa tIrthaMkaranAmakarma hai| jisake udaya se ekendriya meM utpatti ho vaha sthAvaranAmakarma hai| sUkSmazarIra banAnevAlA sUkSmanAmakarma hai| chahaparyAptiyoM kI pUrNatA ke abhAva kA kAraNa aparyAptanAmakarma hai| eka zarIra ke 1. sa. si. 8 / 11 TIkA 2. dha. pu. 6 pR. 63 / 3. dha. pu. 6 pR. 65 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 28 anantajIva svAmI ho arthAt ekazarIra ko bhogane vAle anantajIva jisakarma ke nimitta se hoM vaha sAdhAraNa nAmakarma hai| isakA udaya nigodajIvoM meM rahatA hai| jisake udaya se dhAtu- upadhAtu apane rUpa meM sthira na raheM arthAt ekadhAtu dUsarI dhAturUpa se pariNamana karatI rahe use asthiranAmakarma kahate haiN| ' jisake udaya se amanojJa - asundara avayava hoM use azubhanAmakarma kahate haiN| athavA nAbhi se nicale avayava azubha hote haiM yaha azubhanAmakarma kA kArya hai| jisake udaya se rUpAdiguNoM se sahita hote hue bhI anyajana prIti na kareM use durbhaganAmakarma kahate haiN| athavA jisake udaya se durbhAgya ho vaha durbhaganAmakarma hai| jisake udaya se amanojJasvara ho use duHsvaranAmakarma kahate haiN| prabhArahita zarIra kA kAraNa anAdeyanAmakarma hai| athavA jisake udaya se bahujana mAnyatA prApta na ho vaha anAdeyanAmakarma hai / ayaza kA kAraNa avaza: kIrtinAmakarma hai| jisake udaya se sAdhu AcaraNa vAle kula meM janma ho use uccagotra kahate haiN| isase viparIta nIcagotra hai / jisake udaya se dAna dene kI icchA hote hue bhI na de sake use dAnAntarAyakarma kahate haiN| jisake udaya se lAbha ko cAhate hue bhI lAbha na ho vaha lAbhAntarAyakarma hai| bhogane kI icchA hote hue bhI jisake udaya se na bhoga sake use bhogAntarAyakarma kahate haiM / upabhoga kI icchA hote hue bhI jisake udaya se upabhoga na kara sake vaha upabhogAntarAyakarma hai / vIrya meM vighnakaranevAlA vIryAntarAyakarma hai| Age nAmakarma kI uttara prakRtiyoM meM abhedavivakSA se jo prakRti garbhita kI haiM unako kahate haiM - dehe aviNAbhAvI, baMdhaNasaMghAda idi abaMdhudayA / vaNNacaukke'bhiNNe, gahide cattAri baMdhudaye // 34 // artha - pA~cazarIroM ke sAtha avinAbhAva rakhane vAle pA~cabandhana aura pA~ca sayAta kA zarIroM antarbhAva ho jAtA hai| isa kAraNa ina dasaprakRtiyoM kA bandha va udaya nahIM hai tathA varNAdiM bheda rUpa prakRtiyoM kA mUla varNacatuSka meM antarbhAva ho jAtA hai| isa kAraNa cAra prakRtiyoM kA hI baMdha aura udaya hotA hai| 1. rA.bA. 8 /11 / 34-35 meM likhA hai ki yadudayAt duSkaropavAsAditapaskaraNe'pi aMgopAMgAnAM sthiratvaM jAyate tat sthiranAma | yadudayAdISadupavAsAdikaraNAt svalpazItoSNAdi saMbaMdhAcca aMgopAMgAni kRzI bhavanti tadasthira nAma / artha - jisakarma ke udaya se duSkara upavAsAdi tapa karane para bhI aMga upAMga kI sthiratA rahatI hai, aMgopAMga kRza nahIM hote vaha sthira nAma hai| jisakarma ke udaya se ekAdi upavAsa Adi karane se yA sAdhAraNa zItoSNa Adi se hI aMgopAMga kRza ho jAe~ vaha asthira nAma hai| - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-29 vizeSArtha - nAmakarma ke bhedoM meM jo audArikAdi pA~cazarIra haiM, unameM apane-apane bandhana aura saGyAta antarbhUta ho jAte haiM, kyoMki inakA zarIroM ke sAtha paraspara avinAbhAva sambandha hai| ata: ina dasaprakRtiyoM kA zarIroM ke sAtha hI bandha-udaya hotA hai| isIprakAra varNAdi kI 20 prakRtiyA~ bhI varNarasa-gandha-sparzarUpa catuSka meM garbhita ho jAne se bIsa prakRtiyA~ bandha-udaya meM bhinna-bhinna nahIM haiM, kintu sattva meM inako pRthak-pRthak ginA jAtA hai| ata: bandha aura udaya varNAdi cAra prakRtiyoM kA hI kahA jAtA hai| aba bandha-udaya aura sattvarUpa prakRtiyoM ko cAra gAthAoM se kahate haiM - . paMca Nava doNNi chavvIsamavi ya cauro kameNa stttttthii| doNNi ya paMca ya bhaNiyA edAo baMdha payaDIo // 35 / / artha - pA~ca-nava-do-chabbIsa-cAra-sar3asaTha-do aura pA~ca ye krama se bandha prakRtiyA~ haiN| vizeSArtha - pA~ca jJAnAvaraNa-nava darzanAvaraNa-do vedanIya-chabbIsa mohanIya, kyoMki samyaktva aura mizraprakRti kA bandha nahIM hotA, udaya va sattva hI hotA hai| tathA cAra-Ayu, sar3asaThanAmakarma kI, kyoMki pA~cabandhana aura pA~casaMghAta kA pA~coM zarIroM meM antarbhAva hotA hai tathA varNAdi kI 16 prakRtiyoM kA varNacatuSka meM antarbhAva hone se ina chabbIsa prakRtiyoM ko bandha meM pRthak nahIM ginA hai| gotra kI do aura antarAya kI pA~ca, isa prakAra 120 prakRtiyoM bandhayogya kahI gaI haiN| paMca Nava doNi aTThAvIsaM cauro kameNa sattaTThI / doNNi ya paMca ya bhaNiyA, edAo udaya pyddiio||36|| artha - pA~ca jJAnAvaraNa-nava darzanAvaraNa-do vedanIya-aTThAIsa mohanIya-cAra Ayu sar3asaThanAmakarma-do gotra aura pA~ca antarAya kI ye sarva milakara 122 prakRtiyA~ udaya yogya haiN| aba bandha tathA udayayogya prakRtiyoM kA bheda tathA abhedavivakSA se kathana karate haiM - bhede chAdAlasayaM idare baMdhe havaMti biissyN| bhede savve udaye bAvIsasayaM abhedamhi // 37 // artha - bhedoM kI vivakSA se mizra tathA samyaktvaprakRti ke binA bandhayogya eka sau chiyAlIsaprakRtiyA~ haiN| tathA abhedavivakSA se 120 prakRtiyA~ baMdha yogya haiN| udaya meM bhedavivakSA se sarva 148 prakRtiyA~ haiM, kintu abhedavivakSA se 122 prakRtiyA~ udayayogya haiN| 1. prA. paM. saM. prakR. samu. adhi. gAthA 5 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-30 paMca Nava doNNi aThThAvIsaM cauro kameNa tennudii| doNNiya paMca ya bhaNiyA, edAo sttpyddiio||38|| adhaM - pA~ca jJAnAvaraNa, nava darzanAvaraNa, do vedanoya, aTThAIsa mohanIya, cAra Ayu, tirAnave | nAmakarma, do gotra aura pA~ca antarAya ye 148 prakRtiyA~ sattvayogya haiN| Age ghAtiyAkarma meM sarvaghAti-dezaghAtirUpa jo do bheda haiM, unameM sarvaprathama sarvaghAtirUpa / karmaprakRtiyoM ko kahate haiM - kevalaNANAvaraNaM dasaNachakkaM kasAyabArasayaM / micchaM ca savvaghAdI sammAmicchaM abaMdhamhi // 39 // artha - kevalajJAnAvaraNa, darzanAvaraNa kI chaha, bArahakaSAya evaM mithyAtva ye 20 prakRtiyA~ bandha | kI apekSA sarvaghAtI haiM, kintu sanyagmithyAtvaprakRti abandha kI apekSA sarvaghAtI hai| vizeSArtha - kevalajJAnAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, styAnagRddhi Adi 5 nidrA tathA anantAnubandhIapratyAkhyAna-pratyAkhyAna krodha-mAna-mAyA-lobha ye 12 kaSAya aura mithyAtva ye 20 bandhayogya prakRti sarvaghAtI haiN| tathA samyagmithyAtvaprakRti kiMcit sarvaghAtI to hai, kintu bandhayogya nahIM hai, udaya aura sattva meM jAtyaMtararUpa se sarvaghAtI hai ata: udaya aura sattva kI apekSA 21 prakRtiyA~ sarvaghAtI haiN| athAnantara dezaghAtti prakRtiyoM ko kahate haiM - NANAvaraNa caukkaM tidasaNaM sammagaM ca saMjalaNaM / Nava NokasAya vigdhaM chanvIsA desdhaadiio||40|| artha - jJAnAvaraNa kI cAra, darzanAvaraNakI tIna, samyaktva prakRti, sajvalanakI cAra, nava nokaSAya evaM 5 antarAya kI ye 26 prakRtiyA~ dezaghAtI haiN| vizeSArtha - mati-zruta-avadhi-mana:paryaya ye cAra jJAnAvaraNa, cakSu-acakSu-avadhi ye tIna darzanAvaraNa, samyaktva tathA saJcalana krodha-mAna-mAyA-lobha, hAsya-rati-arati-zoka-bhaya-jugupsAstrIveda, puMveda-napuMsakaveda ye 14 mohanIya, dAna-lAbha-bhoga-upabhoga aura vIrya ye pA~ca antarAya kI, isa prakAra sarvamilakara 26 prakRtiyA~ dezadhAtI haiN| zaMkA - ina 26 prakRtiyoM ko dezaghAtI kyoM kahA? samAdhAna - ye 26 prakRtiyA~ jIvaguNoM kA pUrNarUpa se ghAta nahIM karatIM ataH ye dezaghAtI haiN| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-31 jaise 12 veM guNasthAnataka matijJAnAvaraNAdikarma kA udaya hote hue bhI matijJAnAdi apane kArya karate rahate haiM isaliye ina prakRtiyoM ko dezaghAtI kahA hai| tathA kSAyopazamika bhAvoM meM bhI inake dezaghAtI spardhakoM kA udaya rahatA hai| ghAtiyAkamoM ke sarvaghAtI-dezaghAtI bhedoM ko kahakara Age aghAtiyAkarmoM ke prazastaaprazastarUpa dobhedoM meM se sarvaprathama prazasta (puNya) prakRtiyoM ko do gAthAoM se kahate haiM sAdaM tiNNevAU, ucvaM NarasuradugaM ca pNciNdii| dehA baMdhaNasaMghAdaMgovaMgAI vnnnnco||41|| sapacAratajarimaI, avaghAlUNaguruchakka sggmnnN| tasabArasaTThasaThThI, bAdAlamabhedado satthA // 42 // jummaM // . artha - sAtAvedanIya, tInaAyu, uccagotra, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, devagati, devagatyAnupUrvI, paJcendriyajAti, pA~cazarIra, pA~cabandhana, pA~casayAta, tIna aMgopAMga, varNacatuSka, samacaturasrasaMsthAna, vajrarSabhanArAcasaMhanana, upaghAtabinA agurulaghuSaTka, prazastavihAyogati, trasaAdi bAraha ye ar3asaTha prakRtiyA~ bhedavivakSA se haiM tathA abhedavivakSA se puNyaprakRtiyA~ 42 hI haiN| vizeSArtha - uparyukta gAthA meM kathita puNyaprakRtiyoM meM jo tIna Ayu kahI hai ve tiryaMca, manuSya aura devAyu jAnanA / varNacatuSka meM - varNa-gaMdha-rasa aura sparza haiM, kintu yahA~ zubharUpa varNAdi catuSka ko hI grahaNa krnaa| inake bheda karane para varNa 5, gandha 2, rasa 5 aura sparza 8 isa prakAra 20 bheda hote haiM so yaha kathana bhedavivakSA se hai, kintu abhedavivakSA meM zubharUpa varNAdi cAra hI grahaNa ke yogya haiN| upaghAta ke binA agurulaghuSaTka arthAt agurulaghu-paradhAta-ucchvAsa-Atapa aura udyota ye 5 prakRtiyA~ jaannaa| basa Adi 12 prakRtiyA~ isa prakAra haiM - sa, bAdara, paryApta, pratyeka-zarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa aura tIrthakara / bheda vivakSAse to 68 prakRtiyA~ kahIM aura abhedavivakSA se 42 prakRtiyA~ kahI so isakA abhiprAya yaha hai ki pA~ca bandhana aura 5 saGyAta, pAMcazarIroM ke avinAbhAvI haiM ataH unako pRthak nahIM ginane se 10 prakRtiyA~ to ye evaM varNAdi kI 20 meM se sAmAnya se varNacatuSka kahane para 16 prakRtiyA~ ve kama ho giiN| isa prakAra ina 26 prakRtiyoM ko kama kara dene para abhedavivakSA meM 42 hI prakRtiyA~ rahatI haiM evaM bhedavivakSAse ina 26 kA bhI kathana hone se 68 prakRtiyA~ ho jAtI haiN| yahAM pRthak-pRthakapa se nAma ginAkara puNya (prazasta) prakRtiyoM kA kathana kiyA gayA hai| isI bAta ko eka saMkSiptasUtra dvArA tattvArthasUtra meM umAsvAmI AcArya ne kahA hai "sAtAvedanIya, zubhaAyu, nAmakarmakI zubhaprakRtiyA~ tathA zubhagotra (uccagotra) ye puNyarUpa haiN| 1. "sadvedyazubhAyurnAmagotrANi puNyaM" tattvArtha sUtra. 8/25! Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-32 aba do gAthAoM se aprazasta prakRtiyoM ko kahate haiM - ghAdI NIcamasAdaM NirayAU Nirayatiriyaduga jAdIsaMThANasaMhadINaM cadupaNapaNagaM ca vnnnnco||43|| uvaghAdamasaggamaNaM thAvaradasayaM ca appasatthA hu| baMdhudayaM paDi bhede aDaNaudi sayaM ducdrsiididre||44||jummN // artha - ghAtiyAkarmakI 47 prakRtiyA~ tathA nIcagotra, asAtAvedanIya, narakAyu, narakagatinarakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati-tiryaJcagatyAnupUrvI, jAti 4, saMsthAna 5, saMhanana 5, (azubha) varNacatuSka, upaghAta, aprazastavihAyogati, sthAvarAdi 10 ye aprazasta (pApa) prakRtiyA~ haiN| bhedavivakSA se bandharUpa 98 prakRtiyA~ evaM udayarUpa 100 prakRtiyA~ haiN| abhedavivakSA se varNAdi kI 16 prakRti ghaTAnepara bandharUpa 82 aura udayarUpa 84 prakRtiyA~ haiM aisA jaannaa| vizeSArtha - yahA~ aprazastaprakRtiyoM meM ghAtiyAkarmoM kI prakRtiyA~ kahI gaI so ghAtiyAkarma to aprazastarUpa hI haiN| unakI 47 prakRtiyA~ - jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 9, mohanIya 28 aura antarAya kI 5 haiN| tathA nIcagotra, asAtAvedanIya, nAkAyu, narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati', tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriyAdi 4 jAti, samacaturasrasaMsthAnabinA nyagrodhamaNDalAdi 5 saMsthAna, vajrarSabhanArAcabinA vajranArAcAdika 5 saMhanana, azubhavarNa-gandha-rasa-sparza, upaghAta, aprazastavihAyogati sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya aura ayazaskIrti isa prakAra varNAdi kI 16 kama karane se udayApekSA 84 prakRtiyA~ tathA ghAtiyAkarma kI 47 meM se samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti kama kara dene se bandhApekSA 82 prakRtiyA~ aprazastarUpa kahI haiN| bhedavivakSA se varNAdi kI 16 milane para bandhApekSA 98 evaM udayApekSA samyagmithyAtva va samyaktvaprakRti milane se 100 prakRtiyA~ pAparUpa (aprazasta) kahI haiN| 1. zaMkA - go.ka.gA.saM. 41 meM tiryaMca Ayu ko prazastaprakRti kahA hai aura yahA~ gAthA 43 meM tiryaMcagati ko aprazasta / prakRti kahA hai| isakA kyA kAraNa hai? samAdhAna - tiryaMcagati meM koI jAnA nahIM cAhatA hai, isalie tiryaMcagati ko aprazastaprakRti kahA hai| kintu tithaMcagati meM pahu~cakara koI maranA nahIM cAhatA, ata: tiryaMcAyu ko prazastaprakRti kahA hai| narakagati meM na to koI jAnA cAhatA hai, aura na hI koI vahAM rahanA cAhatA hai, ata: narakAyu tathA narakagati donoM ko aprazastaprakRti kahA gayA hai| ___ rAjA zubha ko jaba yaha jJAta huA ki vaha marakara viSThA kA kIr3A hogA, to usane apane putra ko kahA ki tuma usa | (kIr3e ko) mAra denA, kyoMki vaha tiryaMcagati meM jAnA nahIM cAhatA thA, kintu rAjA ke vahA~ utpanna hone para jaba rAjA kA putra rAjA kI kIr3erUpa paryAya ko mArane gayA to usa kIr3e ne apanI rakSA ke lie viSTA meM praveza kara liyA, kAraNa ki aba vaha maranA nahIM cAhatA thA (AyukSaya nahIM cAhatA thaa)| isase vidita hotA hai ki tiryaMca Ayu prazasta prakRti hai| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 33 aba anantAnubandhIAdi kaSAyoM kA kArya batAte haiM - paDhamAdiyA kasAyA sammattaM desasayalacArittaM / jahakhAdaM ghAdaMtiya guNaNAmA hoMti sesAvi // 45 // artha - pahalI anantAnubandhIkaSAya samyaktva ko ghAtatI hai, dUsarI apratyAkhyAna kaSAya dezacAritra ko tIsarI pratyAkhyAnakaSAya sakalacAritra ko aura cauthI sajjvalanakaSAya yathAkhyAtacAritra ko ghAtatI hai| ataH inake guNoM ke anusAra hI inake nAma bhI haiN| vizeSArtha - anantasaMsAra kA kAraNa hone se mithyAtva ananta hai, usake sAtha jo sambandha kare vaha anantAnubandhI hai| apratyAkhyAna ISat saMyama dezasaMyama ko ghAtatI hai| pratyAkhyAna sakalasaMyama nahIM hone detI tathA saJjvalana- 'sama' ekarUpa hokara jo saMyama ke sAtha prakaTa rahe vaha saJcalanakaSAya hai| isI prakAra zeSa nava nokaSAya aura jJAnAvaraNAdi bhI sArthaka nAmavAle haiN| aba kaSAyakA vAsanAkAla kahate haiM - aMtomuhutta pakkhaM chammAsaM saMkha'saMkhaNatabhavaM / saMjalaNamAdiyANaM vAsaNakAlo du niyameNa // 46 // artha- saJcalana kA vAsanAkAla antarmuhUrta hai, pratyAkhyAnakaSAya kA ekapakSa, apratyAkhyAna kA chahamahInA tathA anantAnubandhI kA saMkhyAta asaMkhyAta aura anantabhava haiN| vizeSArtha - udaya kA abhAva hote hue bhI kaSAya kA saMskAra jitane kAla taka rahe usakA nAma vAsanAkAla hai| jaise kisI puruSa ko krodha kA udaya huA usa samaya vaha kisI kArya meM laga gayA to usakA vaha krodha miTa gyaa| aba usake krodha kA udaya to nahIM hai, kintu vAsanA (saMskAra) vidyamAna hai, kyoMki usane jisapara krodha kiyA usake prati mana meM usake kSamAbhAva nahIM haiN| isI prakAra sabhI kaSAyoM kA vAsanAkAla jAnanA caahie| pudgalavipAkI prakRtiyoM ko kahate haiN| dehAdI phAsatA paNNAsA NimiNatAvajugalaM ca / thirasuhapatteyadugaM agurutiyaM, poggala vighAI // 47 // artha - zarIranAmakarmase sparzanAmakarmaparyaMta 50 prakRtiyA~ aura nirmANa, Atapa, sthira, zubha tathA pratyeka, inake yugala, agurulaghuAdi tIna ye 62 prakRtiyA~ pudgalavipAkI haiN| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-34 vizeSArtha - zarIra 5, bandhana 5, saMghAta 5, saMsthAna 6, aGgopAGga 3, saMhanana 6, varNa 5, | gandha 2, rasa 5, sparza 8 ye 50 tathA nirmANa-Atapa-udyota-sthira-asthira, zubha-azubha, pratyekazarIra, sAdhAraNazarIra, agurulaghu, upaghAta aura paraghAta ye sarva 62 prakRtiyA~ pudgalavipAkI haiM, kyoMki pudgala (zarIra) meM hI inakA phala par3atA hai, jaise zarIranAmakarma ke udaya se pudgala zarIrarUpa pariNamana karatA hA ... ..... ....... ... ... :: .. .. ... ... . Age bhavavipAkI-kSetrabipAkI evaM jIvavipAkI prakRtiyoM ko kahate haiM - AUNi bhavavivAI khettavivAI ya aannupuvviio| aThThattari avasesA jIvavivAI muNeyavvA // 48 // artha - cAroM Ayu bhavavipAkI tathA cAroM AnupUrvI kSetravipAkI haiN| inakA udaya vigrahagati meM hI hotA hai| jIvavipAkI prakRtiyA~ 78 haiM, kyoMki jo jIva kI narakAdi paryAya ko utpanna karAne meM kAraNa haiM ve jIvavipAkI kahalAtI haiN| aba jIvavipAkIprakRtiyoM ke nAma kahate haiM - vedaNiyagodaghAdINekAvaNNaM tu NAmapayaDINaM / sattAvIsaM cede aTTattari jIvavivAI // 49 // artha - vedanIya kI do, gotra kI do, ghAtiyAkarma kI 47 (ye 51 prakRtiyA~ aura), nAmakarma kI 27 ye sarva 78 prakRtiyA~ jIvavipAkI haiN| vizeSArtha - vedanIyakarma pudgalavipAkI bhI hai, kyoMki vaha bAhyasAmagrI milAtA hai| "jIvapoggala viSAittaM sAdAvedaNIyassa pAvedi tice Na, iTTattAdo" yadi kahA jAve ki sAtAvedanIyakarma ko jIvavipAkI aura pudgalavipAkIpanA prApta hotA hai, so bhI koI doSa nahIM hai, kyoMki yaha to iSTa jIvavipAkI prakRtiyoM meM kahI gaI nAmakarma kI 27 prakRtiyoM ko kahate haiM - titthayaraM ussAsaM bAdarapajjattasussarAdejaM / jasatasavihAyasubhagadu caugai paNajAi sagavIsaM // 50 // artha - tIrthaMkara, ucchvAsa, bAdara, sUkSma, paryApta, aparyApta, susvara-duHsvara, Adeya-anAdeya, ! 1. dha. pu. 6 pR. 36 / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-35 yazaskIrti-ayazaskIti, basa-sthAvara, prazasta-aprazastavihAyogati, subhaga-durbhaga, cAragati, pA~cajAti ye nAmakarma kI 27 prakRtiyA~ haiN| una 27 prakRtiyoM ko dUsarI prakAra se kahate haiM - gadi jAdI ussAsaM vihAyagadi tasatiyANa jugalaM ca / subhagAdicaujjugalaM titthayaraM cedi sagavIsaM // 51 // artha - cAragati, pA~cajAti, ucchvAsa, vihAyogati, sa-bAdara-paryApta-subhaga-susvara-Adeya aura yazaskIrti ke yugala tathA tIrthaMkara ye nAmakarma kI 27 prakRtiyA~ jIvavipAkI haiN| Age 34 gAthAoM se cAranikSepoM kA kathana madhyamaruci ziSyoM ko lakSya karake kahate haiM NAmaM ThavaNA daviyaM bhAvotti cauvvihaM have kmm| . payaDI pAvaM kammaM malaMti saNNA hu NAmamalaM // 52 // artha - sAmAnyakarma nAma-sthApanA-dravya aura bhAva ke bheda se cAra prakAra kA hai| prakRti-pApakarma aura mala ye nAmamala kahe gae haiN| inako nAmanikSeparUpa karma jAnanA caahie| vizeSArtha - jo kisI eka nizcaya yA nirNaya meM kSepaNa kare arthAt anirNIta vastu kA usake nAmAdika dvArA nirNaya karAve use nikSepa kahate haiM / anya nimittoM kI apekSA rahita kisI kI 'karma' 1. gha. pu. 1 pRSTha 10 vizeSa samajhAvaTa isa prakAra hai - nAmanikSepa kA sampUrNa kAraNa vaktA kA abhiprAya kahA gayA hai| pitA jaise apane putra kA nAma cAhe jo rakha detA hai usI prakAra vaktA loka-vyavahAra kI prasiddhi ke lie guNoM kI apekSA nahIM rakhatA huA apanI icchA se padArthoM meM nAma nikSepa kara letA hai| usa abhiprAya se bhinna jAti guNa kriyA saMyogI dravya samavAyI dravya ye saba to nimittAntara mAne gaye haiN| (zlo. vA. bhAga 2 pR. 171 zloka 2) nimittAntara kI apekSA nahIM karake, vaktA kI icchA mAtra se nAma kI pravRtti ho jAtI hai| (zlo. vA, 2/170) tisa kAraNa vaktA kI kevala icchA ke adhIna jo saMjJA karanA hai vaha AcAryoM dvArA nAma nikSepa iSTa kiyA gayA hai| nApa nikSepa kA zarIra, jAti, guNa, kriyA, dravya, paribhASA Adi nimittoM se yukta nahIM hai| arthAt jAti Adi nimittoM kI apekSA nahIM karake vaktA kI icchA mAtra se kisI bhI vastu kA cAhe jo koI nAma dhara diyA jAtA hai vaha nAma nikSepa hai| jaise ki jAti ko nimitta mAnakara vizeSa pazuoM meM ghor3A zabda vyavahRta hotA hai| kintu kisI manuSya meM yA bandUka ke avayava meM yA iJcana meM ghor3A zabda kA vyavahAra karanA nAma nikSepa hai| isI prakAra kAka zabda bhI jAti ke sahAre pakSI vizeSa meM cAlU hai, kintu gale ke avayava meM yA zIzI meM DATa meM (kAkazabda) nAma nikSepa se kAka kahA jAtA hai| ___zabda ke vivakSArUpa nimitta se nyAre jAti guNa Adi nimittAntara haiN| una nimittAntaroM kI apekSA nahIM rakhatA huA kintu vivakSA rUpa nimitta se vyavahAriyoM dvArA saMjJA (nAma) ghara lenA nAma nikSepa hai| ataH anAdikAlIna yogyatA kI apekSA rakhatA huA vaha jAti, dravya Adi ko nimitta lekara saMjJA kara lenA nAma nikSepa nahIM hai / arthAt nAma nikSepa meM anAdi yogyatA kI AvazyakatA nahIM hai| tathA jAti Adi nimittoM kI bhI apekSA nahIM hai| (zlo.vA, bhAga 2 pR. 262) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-36 aisI saMjJA karane ko nAmakarma kahate haiN| nAmanikSepa ke jAti-dravya-guNa aura kriyA, ye cAra anya nimitta kahe haiN| gau, manuSya Adi jAti-ninittaka nAma haiN| daNDI, chatrI, maulI Adi saMyogadravyanimittaka nAma haiM athavA kAnA, kubar3A ityAdi samavAyadravyanimittaka nAma haiN| kRSNa, rudhira Adi guNanimittaka nAma tathA gAyaka, nartaka Adi kriyAnimittaka nAma haiN| isa taraha jAti Adi ina 4 nimittoM ko chor3a kara saMjJA kI pravRtti meM anya dUsarA koI nimitta nahIM hai| vAcyArtha kI apekSArahita "karma zabda" nAmakarma sthApanA rUpa karma ko kahate haiM - sarisAsarise davve madiNA jIvaTThiyaM khujaM kammaM / taM edaMti padiTThA ThavaNA taM ThAvaNA kammaM // 53 / / artha - sadRza athavA visadRza vastu meM apanI buddhi se sthApanA dvArA jIva ke samasta pradezoM! meM sthita jo sAmAnyakarma hai 'vaha yaha haiM aisI pratiSThA karanA sthApanAkarma hai| vizeSArtha - sthApanAnikSepa do prakAra kA hai, sadbhAvasthApanA aura asdbhaavsthaapnaa| ina donoM meM, jisa vastu kI sthApanA kI jAtI hai usake AkAra ko dhAraNa karanevAlI vastu meM sadbhAvasthApanA samajhanA cAhie tathA jisavastu kI sthApanA kI jAtI hai usake AkArase rahita vastumeM asadbhAva sthApanA jAnanA caahie| Age dravyanikSeparUpa karmakA svarUpa kahate haiM - davve kammaM duvihaM AgamaNoAgamaMti tppddhm| kammAgamaparijANugajIvo uvajoga prihiinno||54|| artha - dravyanikSepakarma ke Agamadravyakarma aura noAgamadravyakarma kI apekSA dobheda haiN| jo karmarUpazAstra ko jAnanevAlA to hai, kintu vartamAna meM usa zAstra meM upayoga nahIM rakhatA hai vaha jIva AgamadravyakarmanikSepa hai| athAnantara noAgamadravyanikSepa dvArA karma ko kahate haiM - jANugasarIra bhaviyaM tavvadirittaM tu hodi jaM vidiyaM / tattha sarIraM tivihaM tiyakAlagayaMti do sugamA // 55 // 1. gha. pu. 1 pR. 17| 2.dha.pu. 1 pR. 20 / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ . gommaTamAra karmakANDa-37.... ____ artha - noAgamadravyakarma ke tIna bheda haiM - jJAyakazarIra, bhAvI aura tdvytirikt| inameM bhI jJAyakazarIra ke tIna bheda haiM - bhUta, bhAvI aura vartamAna / inameM do to sugama haiN| vizeSArtha - karmasvarUpa ko jAnanevAle jIvakA zarIra jJAyakazarIranoAgamadravyakarma hai| isake tIna bheda haiM - bhUta-vartamAna aura bhaavii| jisazarIra sahita jIva karmasvarUpa kA vartamAna meM jJAtA hai, vaha vartamAnazarIra hai| yaha pahale jisa zarIra ko chor3akara AyA hai vaha bhUtazarIra aura Age jo zarIra dhAraNa karegA vaha bhAvI zarIra hai| rAjaparyAya kA AdhAra hone se anAgata aura atIta jIva meM bhI jisaprakAra rAjArUpa vyavahAra kI upalabdhi hotI hai, usI prakAra karmaparyAya se pariNata jIva kA AdhAra hone se atIta aura anAgatazarIra meM bhI karmarUpa vyavahAra ho sakatA hai|' athAnantara jJAyakabhUtazarIra ke bheda kahate haiM - bhUdaM tu cudaM caidaM cadaMti tedhA cudaM sapAkeNa / paDidaM kadalIghAdapariccAgeNUNayaM hodi // 56 // artha - jJAyakabhUtazarIra ke tIna bheda haiM - cyuta, cyAvita aura tykt| inameM anya kAraNa ke binA svayaM Ayu pUrNa hone se jo zarIra chUTatA hai use cyuta kahate haiM, yaha kadalIghAta tathA saMnyAsa se rahita hai| kadalIghAta kA lakSaNa - visaveyaNarattakkhaya bhayasatthaggahaNasaMkilesehiM / ussAsAhArANaM Nirohado chijjade AU // 57 / / artha - viSa khAne se, vedanA se, rakta ke kSaya ho jAne se, bhaya se, zasvaghAta se, saMkleza se, ghAsa ke ruka jAne se, AhAra ke na milane Adi se Ayu kA kSaya ho jAtA hai, use kadalIghAta (akAlamaraNa) kahate haiN| 1. isakA vizeSa kathana dha. pu. 1 pR. 22 se 26 taka dekheN| 2. dha. pu. 1 pR. 23, bhAvapAhur3a gAthA 25 / / 3. rAjA zreNika ko kSAyika-samyagdarzana utpanna ho gayA thA aura samyagdRSTi ke narakAyu kA baMdha nahIM ho sakatA, kyoMki narakAyu kI baMdha-vyucchitti prathama guNasthAna meM ho jAtI hai| ata: rAjA zreNika ke narakAyu kA baMdha samyakvotpatti se pUrva ho cukA thaa| rAjA zreNika kA akAlamaraNa nahIM huA hai, kyoMki parabhava kI Ayu baMdha hone ke pazcAt akAlamaraNa nahIM hotA hai| kahA bhI hai - para-bhaviyaAue baddhe pacchA bhuMjamANAuassa kadalIghAdo Natthi jahAsarUveNa ceva vededitti / (dha.10/237) parabhava sambandhI Ayu ke ba~dhane ke pazcAt bhujyamAna Ayu kA kadalIghAta nahIM hotA, kintu vaha jitanI thI utanI kAhI vedana karatA hai| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-38 vizeSArtha - gAthA meM kathita kAraNoM ke atirikta anya bhI aise anekakAraNa haiM jinake nimitta se akAlamaraNa hotA hai| jaise - "hima, agni, pAnI, bahuta U~ce parvata athavA vRkSoM para car3hane aura girane ke samaya honevAle aGgabhaGga se tathA rasavidhA ke lie yogadhAraNa aura anIti ke nAnAprasaMgoM se AyukSaya hotI hai arthAt kadalIghAtamaraNa hotA hai|' aba cyAvita-tyakta tathA bhUtajJAyakazarIra kA lakSaNa kahate haiM - kadalIghAdasamedaM cAgavihINaM tu caidamidi hodi| ghAdeNa va aghAdeNa va paDidaM cAgeNa cattamidi / / 58 // artha - jisa jJAyaka kA bhUtazarIra akAlamaraNa se naSTa ho gayA hai, kintu saMnyAsa se rahita ho| use cyAvita kahate haiN| jo kadalIghAta sahita yA usake binA lekina saMnyAsapUrvaka chUTA hai use tyakta kahate haiN| aba tyaktazarIra ke bheda kahate haiM - bhattapaiNNAiMgiNipAuggavidhIhiM cattamidi tivihaM / bhattapaiNNA tivihA jahaNNamajjhimavarA ya tahA / / 59 // artha - tyaktazarIra ke tIna bheda haiM - bhaktapratijJA, iMginI aura prAyogya vidhi / inameM bhaktapratijJA ke bhI tIna bheda haiM - utkRSTa, madhyama aura jghny| athAnantara jaghanyAdi bhedoM kA kAla kahate haiM - bhattapaiNNAivihi jahaNNamaMtomuhuttayaM hodi / vArasavarisA jeTThA tammajhe hodi majjhimayA // 60 // artha - bhaktapratijJA ardhAt bhojanatyAga kI pratijJA karake jo saMnyAsamaraNa hotA hai usake kAla | kA pramANa jadhanya se antarmuhUrta evaM utkRSTa 12 varSa pramANa hai tathA antarmuhUrta se eka-eka samaya bar3hate hue bArahavarSaparyanta jitane bheda haiM ve saba madhyamakAla ke bheda jaannaa| 1. himajalaNasalilaguruyara pabbayataruruhaNapaDaNabhaMgehi / rasavijja joya dhAraNa aNayapasaMgehi vivihehiN||26|| bhAvaprAbhRta / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-39 iMginI aura prAyopagamana (prAyogyavidhi) kA lakSaNa - appovayAravekkhaM praavyaaruunnaamginnomrnnN| saparovayArahINaM maraNaM pAovagamaNamidi // 1 // artha - saMnyAsamaraNa ke samaya apane zarIra kA upacAra (sevA) svayaM kare, anya se nahIM karAve / isa prakAra kI vidhipUrvaka jo maraNa karatA hai vaha iMginImaraNa hai| tathA apane zarIra kI sevA dUsaroM se na karAve aura svayaM bhI na kare, isa prakAra kI vidhipUrvaka zarIra ko jo chor3anA vaha prAyopagamanamaraNa kahalAtA hai| Age noAgamadravya kA dUsarA jo bhAvI bheda hai, usako kahate haiM - bhaviyaMti bhaviyakAle kammAgamajANago sa jo jiivo| jANugasarIra bhaviyaM evaM hoditti nniddh'i||32|| artha - jo jIva karmasvarUpaAgama kA jJAtA bhaviSya meM hogA, vaha jIva jJAyakabhAvIzarIrI hai| isa prakAra bhAvIjJAyakazarIrI kA lakSaNa sarvajJa ne kahA hai| Age noAgamadravyakarma ke tIsare 'tadvyatirikta' bheda ko kahate haiM - tavvadirittaM duvihaM kammaM Nokammamidi tahiM kammaM / kammasarUveNAgaya kammaM davvaM have NiyamA // 63 // artha - tadvyatirikta ke do bheda hai - karmatavyatirikta aura nokarmatavyatirikta / jJAnAvaraNAdi mUla tathA matijJAnAvaraNAdi uttaraprakRtirUpa pariNata hue pudgaladravya ko karmatadvyatirikta-noAgamadravyakarma kahate haiN| athAnantara nokarmatavyatirikta kA lakSaNa evaM bhAvanikSeparUpakarmake bhedoMkA kathana karate haiM - kammadavvAdaNNaM davvaM Nokammadavvamidi hodi| bhAve kammaM duvihaM AgamaNoAgamaMti have // 64 / / 1. 'jANugasarIri' iti prAtibhAti / 2. jIva to zarIra nahIM ho sakatA, zarIrI ho sakatA hai| ata: yahA~ zarIrI zabda likhA hai| gAthA meM 'jANuga-sarIri bhaviyaM' ke sthAna para 'jANugasarIra bhaviyaM lipikAra se likhA gayA hai aura vahI paramparA calI aaii| eka mAtrA ke chUTa jAne se hI artha viparyAsa kI paramparA calI A rahI hai aisA pratibhAsita hotA hai, kyoMki bhAvIzarIra kA varNana to svayaM AcArya gAthA 55 meM kara cuke haiM yahA~ to bhAvijIva zarIrI) kA kathana prakaraNa prApta hai| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-40 artha - karmasvarUpapariNata dravyase bhinna bAhyakAraNarUpa jo dravya hai vaha nokarma tadUvyatiriktanoAgamadravyakarma hai| bhAvanikSepakarma ke do bheda haiM - AgamabhAvakarma-noAgama bhaavkrm| AgamabhAvanikSepakarma kA svarUpa - kammAgamaparijANagajIvo kammAgamamhi uvjutto| bhAvAgamakammotti ya tassa ya saNNA have NiyamA // 65 / / artha - jo jIva karmasvarUpake pratipAdaka Agama (zAstra) kA jAnanevAlA hai tathA vartamAnakAla meM usI zAstrake cintanarUpa upayoga se sahita hai usa jIvako AgamabhAvakarma jAnanA caahie| Age noAgamabhAvanikSepa ko kahate haiM - No AgamabhAvo puNa kammaphalaM bhuMjamANago jiivo| idi sAmaNNaM kamyaM caviha hAdi jiyaNa // 66 // / artha - karmaphalako bhoganevAlA jIva noAgamabhAvakarma hai| isa prakAra nikSepoM kI apekSA sAmAnyakarma cAra prakAra kA niyama se jAnanA caahie| nikSepa kI apekSA karma ke bheda nAma sthApanA dravya tadAkAra atadAkAra Agamadravya noAgamadravya AgamabhAva noAgamabhAva jJAyakazarIra bhAvI tadvyatirikta bhUta vartamAna bhAvI kama nokarma bhaktapratijJA iMginI prAyopagamana nya madhyama madhyama jaghanya kAla utkRSTa utkRSTa kAla kAla Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-41 aba mUla prakRti aura uttaraprakRtiyoM meM nAmAdi cAranikSepake bhedoM ko kahate haiM - mUluttarapayaDINaM NAmAdI evameva Navari tu| sagaNAmeNa ya NAmaM ThavaNA daviyaM have bhAvo / / 67 / / artha - karmakI mUlaprakRti ATha aura uttara prakRti ekasau ar3atAlIsa haiN| ina donoM ke nAmAdi cAra nikSepa haiN| unakA svarUpa sAmAnyakarma kI taraha hai, kintu vizeSatA yaha hai ki jisa prakRti kA jo nAma hai usI ke anusAra nAma, sthApanA, dravya aura bhAvanikSepa hote haiN| uparyukta kathana meM kucha vizeSatA hai so kahate haiM - mUluttarapayaDINaM NAmAdi caubvihaM have sugmN| vajjittA NokammaM NoAgamabhAvakammaM ca // 68 // artha - mUla tathA uttaraprakRtiyoM ke nAmAdi cAranikSepoM ko jAnanA sugama hai, kintu nokarmatavyatirikta tathA noAgamabhAvakarma kA svarUpa samajhanA kaThina hai| vizeSArtha - pahale dravyanikSepa ke do bheda Agama-noAgamarUpa kiye| noAgama ke bhI jJAyakazarIra, bhAvI aura tadvyatiriktarUpa tIna bheda haiN| tadvyatirikta ke do bheda, karma aura nokarmarUpa jaannaa| 'nokarmadravyakarma' isa zabda se nokarmatadvyatirikta-noAgamadravya samajhanA caahie| jo dravyakSetra-kAla-bhava aura bhAva jisa prakRti ke udayasvarUpa phala meM kAraNabhUta hoM vaha dravya-kSetra Adi unauna prakRti ke nokarmadravyakarma smjhnaa| aba sarvaprathama mUlaprakRtiyoM ke nokarma kahate haiM - par3apaDihArasimajjA AhAraM deha uccnniicNg| bhaMDArI mUlANaM NokammaM daviyakammaM tu / / 69 // artha - jJAnAvaraNakarmakA nokarmadravya vastra hai tathA zeSa sAtakarmoM ke krama se pratihAra, talavAra, madya, AhAra, zarIra, U~ca-nIcazarIra aura bhaNDArI ye ATha prakAra jaanne| vizeSArtha - jJAnAvaraNa kA nokarmadravya vastu ke cAroM ora lagA huA vastra hai jo vastu ke jJAna ko nahIM hone detaa| darzanAvaraNakarma kA nokarmadravya dvAra para niyukta dvArapAla hai, jo rAjA ke samAna nijAtmarUpa AtmA kA avalokana nahIM hone detaa| arthAt antarmukhacitprakAza ko nahIM hone detaa| vedanIyakarma kA nokarma zahadalapeTI talavAra hai jo vedanIya karmodaya ke lie sukha-duHkha kA kAraNa hai| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __gommaTasAra karmakANDa-42 mohanIyakA nokarma madya hai jo mohanIya ke udaya ke lie jIva ke samyagdarzanAdi guNoM ko ghAtatA hai| kA nokarma cAra prakAra kA AhAra hai, jo zarIra ke bala kA kAraNa hone se zarIra meM sthiti kA kAra hai| nAmakarma kA nokarma audArikAdi zarIra hai| gotrakarma kA nokarmadravya U~ca-nIcazarIra hai jo gotraka ke udaya ke lie U~ca-nIcakula ko prakaTa karatA hai| antarAyakarma kA nokarmadravya bhaNDArI hai jo antayaH | karmodaya ke lie bhoga-upabhogarUpa vastu meM vighna karatA hai| Age uttara prakRtiyoM meM sarvaprathama jJAnAvaraNa ke uttarabhedoM ke nokarma kahate haiM - paDavisayapahudi davvaM madisudavAghAdakaraNasaMjuttaM / madisudavohANaM puNa NokammaM daviyakamaM tu||70 / / artha - vastusvarUpa ko DhaMkanevAle varUAdi padArtha matijJAnAvaraNa ke nokarma haiN| indriyaviSayAI zrutajJAnAvaraNa ke nokarma haiM jo zrutajJAna ko nahIM hone dete| ohimaNapajjavANaM pddighaadnnimittsNkilesyrN| jaM bajjhaTaM taM khalu NokammaM kevale Natthi // 71 // artha - avadhijJAna aura mana:paryayajJAnakA ghAta karanevAle saMklezapariNAmoM ko utpanna karanevAla bAhyavastu avadhi-manaHparyayajJAnAvaraNa kA nokarmadravya hai| kevalajJAnAvaraNa kA nokarmadravya nahIM hai| vizeSArtha - kevalajJAna kSAyika hai usako rokanevAlI saMklezakAraka koI vastu nahIM hai| avadhi aura manaHparyayajJAnAvaraNa kSAyopazamikajJAna haiM ata: inake nokarma haiN| darzanAvaraNa kI uttaraprakRtiyoM ke nokarma batAte haiM - paMcaNhaM NihANaM mAhisadahipahudi hodi nnokmm| vAghAdakarapar3AdI cakkhuacakkhUNa NokammaM // 72 // artha - pA~ca nidrArUpa darzanAvaraNa ke nokarmadravya bhaisakA dahI Adi vastue~ haiN| cakSuabakSudarzanAvaraNa ke nokarmadravya vyAghAtakAraka paTa Adi vastue~ haiN| avadhi-phevaladarzanAvaraNa evaM vedanIya ke uttarabhedoM kA nokarmadravya kahate haiM - ! ohIkevaladasaNaNokammaM tANa NANa bhaMgo ya / sAdedaraNokammaM iTTANi?NNapANAdi // 73 / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-43 mArgada artha - avadhidarzanAvaraNa aura kevaladarzanAvaraNa kA nokarmadravya avadhijJAnAvaraNa aura kevalajJAnAvaraNa ke samAna jAnanA tathA sAtAvedanIya kA nokarmadravya iSTaannapAnAdi tathA asAtAvedanIya kA nokarmadravyakarma aniSTaannapAnAdi haiN| aba mohanIyakarma kI uttaraprakRtiyoM ke nokarma kahate haiM - AyadaNANAyadaNaM samme micche ya hodi NokammaM / ubhayaM sammAmicche NokammaM hodi NiyameNa // 74 // artha - samyaktvaprakRti ke nokarmadravya jinaAyatana haiN| tathA mithyAtva ke nokarmadravya chaha anAyatana haiN| Ayatana va anAyatana, ye donoM mizritarUpa se samyagmithyAtvaprakRti ke nokarmadravya haiN| ye niyama se inake nokarma haiN| vizeSArtha - jinapratimA, jinamaMdira, jinAgama, zAstrajJa, sutapa aura sutapasvI ye chaha Ayatana tathA kudeva, kudevamaMdira, kuzAstra, kuzAstrajJa, kutapa aura kutapasvI ye chaha anAyatana haiN| aNaNokammaM micchattAyadaNAdI hu hodi sesaannN| sagasagajogaM satthaM sahAyapahudI have NiyamA // 75 / / artha - anantAnubandhI ke nokarma chaha anAyatana Adi haiN| zeSakaSAyoM ke niyama se nokarmadravya, dezacAritra-sakalacAritra tathA yathAkhyAtacAritra ke ghAtaka kAvya-nATaka-kokazAstrAdi athavA pApI logoM kI saGgati hai| thIpuMsaMDhasarIraM tANaM Nokamma davvakammaM tu| velaMbako suputto hassaradINaM ca NokammaM // 76 // artha - strIveda kA nokarma strIkA zarIra, puruSaveda kA nokarma puruSa kA zarIra aura napuMsakaveda kA nokarma napuMsakakA zarIra hai| hAsya kA nokarma vidUSakAdi (ha~sI majAka karanevAle jokara), rati kA nokarma guNavAna putra hai, kyoMki guNIputra para adhika prIti hotI hai| iTThANivijoga-jogaM ardissmudsuputtaadii| sogassa ya siMhAdI Nidida davyaM ca bhyjugle||77|| artha - arati kA nokarma iSTaviyoga-aniSTasaMyoga hai| zoka kA nokarma suputrAdi kA maraNa, bhaya kA nokarma siMhAdi bhayaMkara vastue~ tathA jugupsA kA nokarma niMdita vastu hai| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-44 athAnantara Ayukarma evaM gatinAmakarma ke nokarma kahate haiM - NirayAyussa ANaTTAhArI sasANabhaTTa mnnnnaadii| gadiNokammaM davvaM cauggadINaM have khettaM // 78 / / artha - narakAyu kA nokarma aniSTa AhAra hai| zeSa tInaAyu kA nokarma indriyoM ko priya laganevAle annapAnAdi haiM aura sAmAnya se cAroM gatiyoM kA nokarma cAragatirUpa kSetra arthAt 'yonisthAna' hai| aba nAmakarma ke uttarabhedoM ke nokarma kahate haiM - NirayAdINa gadINaM NirayAdI khettayaM have nniymaa| jAIe NokammaM dabiMdiyapoggalaM hodi // 79 // artha - narakAdi cAragatiyoM kA nokarma niyama se narakAdi gatiyoM kA apanA-apanA kSetra (yoni / sthAna) hai| (yadyapi gatiyoM kA udaya nAraka Adi paryAoM meM nimitta hai tathApi ve paryAyeM anyatra nahIM hotI isalie unakA nokarma una-unakA kSetra hI honA caahie| isake lie gAthA meM niyama zabda diyA hai|) tathA jAtikarma kA nokarma dravyendriyarUpa pudgala kI racanA hai| eiMdiyamAdINaM sagasagadabiMdiyANi NokammaM / dehassa ya NokammaM dehudayajayadehakhaMdhANi / / 80 // artha - ekendriyAdi pA~cajAti ke nokarmadravya apanI-apanI dravyendriyA~ haiM tathA zarIranAmakarma ke nokarma zarIranAmakarma ke udaya se utpanna hue apane-apane zarIra kI skandharUpapudgalavargaNAe~ jAnanA caahie| orAliyavegubviyaAhArayatejakammaNokammaM / tANudayajacaudehA kamme vissaMcayaM nniymaa||81 / / artha - audArika-vaikriyaka-AhAraka-taijasazarIranAmakarma ke nokarma apane-apane udaya se | prApta huI zarIravargaNAe~ haiN| kArmaNazarIra kA nokarmadravya vinasopacaya (karmarUpa hone yogya vargaNA) haiN| baMdhaNapahudi samaNNiyasesANaM dehameva NokammaM / Navari visesaM jANe sagakhettaM ANupuvvINaM // 82 / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-45 artha - zarIrabaMdhananAmakarma se lekara jitanI pudgalavipAkI prakRtiyA~ haiM, unakA tathA zeSa jIvavipAkI prakRtiyoM kA nokarmadravya karmazarIra hI hai, (kyoMki unake dvArA kiyA gayA pudgalarUpa bhAva aura jIvabhAva tathA sukhAdi rUpa kArya kA upAdAna kAraNa zarIra sambandhI vargaNA hI hai|) kSetravipAkIrUpa jo cAraAnupUrvI haiM, unakA nokarma apanA-apanA vigrahagatirUpa kSetra hI hai, itanA vizeSa jAnanA caahie| .... thirajamyamya zirAbhirarasafAhirAdINi suhajugassa suhaM / asuhaM dehAvayavaM sarapariNadapoggalANi sre||83 / / artha - sthiraprakRti kA nokarmadravya apane-apane sthAna para sthita rahane vAlA rasa-rudhirAdi hai aura asthiraprakRti kA nokarma apane-apane sthAna se calAyamAna arthAt pariNamanarUpa rasa-rudhirAdika hai| zubhaprakRti kA nokarma zarIra ke sundara arthAt nAbhi se Upara ke avayava haiN| tathA azubhaprakRti kA nokarma zarIra ke azubha arthAt nAbhi se nIce ke avayava haiN| svaranAmakarma kA nokarma susvara-duHsvararUpa se pariNamita bhASA-vargaNArUpa pudgalaskandha hai| gotra tathA antarAyakarma ke uttarabhedoM ke nokarma kahate haiM - uccassuccaM dehaM NIcaM NIcassa hodi NokammaM / dANAdicaukkANaM vigghagaNagapurisapahudI hu / / 84 // artha - uccagotra kA nokarmadravya paramparAgata (sAdhu AcaraNa) kula meM utpanna huA zarIra hai| tathA isase viparIta nIcagotra kA nokarma hai| dAnAdi cAra antarAyoM kA nokarma dAnAdi meM vighna karane vAle parvata, nadI, puruSa, strI Adi jAnanA caahie| viriyassa ya NokammaM rukkhAhArAdibalaharaM davvaM / idi uttarapayaDINaM NokammaM davvakammaM tu // 85 // artha - vIryAntarAya kA nokarma rukSaAhAra Adi balanAzaka padArtha hai| isa prakAra uttaraprakRtiyoM ke nokarmadravya kA kathana kiyA / aba Age noAgamabhAvakarma ko kahate haiM - No AgamabhAvo puNa sagasagakammaphalasaMjudo jiivo| poggalavivAiyANaM Nasthi khuNoAgamo bhaavo||86 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-46 artha - jisakarma kA jo phala hai usako bhogate hue jIva ko hI usa-usakarma kA noAgamabhAvaka jAnanA caahie| pudgalavipAkI prakRtiyoM kA noAgamabhAvakarma nahIM hai| :: vizeSA - pudAlavipAkIprakRtiyoM kA udaya hone para zeSa sAtAvedanIya Adi prakRtiyoM ke sahayoga binA sukhAdika kI utpatti nahIM ho sktii| isI kAraNa pudgalavipAkI prakRtiyoM meM noAgamabhAvakarma nahIM khe| isa prakAra sAmAnyakarma ke bhedoM (mUla aura uttaraprakRtirUpa) meM nAmasthApanA-dravya aura bhAva ye cAra nikSepa kahakara unake yathArthasvarUpa kA varNana kiyaa| zrInemicandrasiddhAntacakravartI viracita gommaTasArakarmakANDa kI "siddhAntajJAnadIpikA" nAmA hindI TIkA meM 'prakRtisamutkIrtana' nAmaka prathama adhikAra pUrNa huaa| jaWan Wan Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-47 atha "bandhodayasattva" adhikAra gAra AvAyaTeka pAcaraNampUrhaka baMdha-udaya-sattvaadhikArakA kadhana karane kI pratijJA karate haiM - NamiUNa NemicaMdaM asahAyaparakkama mhaaviireN| baMdhudayasattajuttaM oghAdese thavaM vocchaM // 87 / / artha - jinakA parAkrama dUsaroM kI sahAyatA se rahita hai aura jo mahAvIra haiM aise neminAtha tIrthakara ko namaskAra karake guNasthAna aura mArgaNA meM bandha-udaya tathA sattva kA kathana karanevAle stavarUpa grantha ko khuuNgaa| stava kA lakSaNa kahate haiM - sayalaMgelaMgekkaMgahiyAra savittharaM ssNkhevN| vaNNaNasatthaM thayathuidhammakahA hoi NiyameNa // 88 / / artha - jisameM sakalaaGga kA varNana vistAra se yA saMkSepa se kiyA gayA hai usazAstra ko stava kahate haiN| tathA ekaaGga kA varNana vistAra athavA saMkSepa se jisa zAstra meM kiyA gayA hai usazAstra ko stuti kahate haiN| ekaaGga ke adhikAra kA varNana vistAra yA saMkSepa se jisameM kiyA gayA hai use dharmakathA (vastu) kahate haiM aisA niyama se jAnanA / vizeSArtha - jaise caturviMzatitIrthaMkara kI vandanA ko stava kahate haiM usIprakAra saMkSepa yA vistAra se sakalaana ke artha kA pratipAdakazAstra yahA~ 'stava' nAma se kahA gayA hai| tathaiva jaba eka tIrthaMkara kI vandanA kI jAtI hai to use stuti kahate haiM, vaise hI yahA~ ekaanake artha kA saMkSepa yA vistAra se kathana karanevAlA zAstra stuti kahalAtA hai evaM eka aGga meM 20 vastu-adhikAra hote haiM isalie ekaaGga ke adhikAra kA saMkSepa yA vistAra se kathana karanevAlA zAstra dharmakathA kahalAtA hai, kyoMki pratyeka vastu meM dharma kA hI kathana hai ataH yahA~ vastu ko dharmakathA kahA gayA hai| vastu aura dharmakathA yahA~ paryAyavAcI hI pratIta hote haiN| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-48 karma kI bandha-udaya aura sattvarUpa tIna avasthAoM meM sarvaprathama bandhaavasthA varNana karate hue bandha ke bheda kahate haiM - payaDiDidiaNubhAgappadesabaMdhotti caduviho bNdho| ukkassamaNukkassaM jahaNamajahaNNagaMti pudhaM // 89 / / artha - prakRti-sthiti-anubhAga aura pradeza ke bheda se bandha cAra prakAra kA hai| inameM bhI prtye| ke utkRSTa-anutkRSTa-jaghanya aura ajaghanyarUpa cAra bheda haiN| vizeSArtha - paudgalika mUla va uttarakarmaprakRtiyoM kA jIva ke sAtha saMzleSasambandha ho / prakRtibandha kahalAtA hai| jina karmaprakRtiyoM kA jIva ke sAtha saMzleSasambandha huA hai unakA jIva sAtha jitane kAlaparyanta sambandha rahatA hai, usa kAla ko sthitibandha kahate haiN| karmoM kI phaladene ke zakti anubhAgabandha hai| tathA karmarUpa huI paudgalikakArmaNavargaNAoM ke pramANa ko pradezabandha kahate haiM / sabase adhika bandha ko utkRSTabandha kahate haiN| utkRSTa se hInabandha anutkRSTabandha kahalAtA hai| jaghana se adhikabandha ko ajadhanyabandha evaM sabase alpabandha ko jaghanyabandha kahate haiN| aba utkRSTAdi ke bhedoM ko kahate haiM - sAdi aNAdI dhuva adbhuvo va baMdho du jetthmaadiisu| NANegaM jIvaM paDi oghAdese jahAjoggaM // 10 // artha - sAdi-anAdi-dhruva aura adhruva ke bheda se utkRSTAdi bhI cAra prakAra ke haiN| sAdi / anAdi-dhruva-adhruvabandha nAnAjIvoM kI athavA ekajIva kI apekSA ogha aura Adeza meM yathAsambhA / jAnanA caahie| vizeSArtha - jisakA bandha chUTakara punaH bandha ho vaha sAdibandha hai| anAdikAla se jiske| saMtatirUpa bandhakA abhAva nahIM huA ho use anAdibandha kahate haiN| jisabandha kA abhAva nahIM hogA vaha dhruvabandha hai| tathA jisabandha kA abhAva ho jAvegA vaha adhruvabandha hai| ThidiaNubhAgapadesA guNapaDivaNNesu jesimukkssaa| tesimaNukkasso cauvyiho'jahaNNevi emeva / / 91 // artha - mithyAtva Adi guNasthAnavI jIvoM ke jinakarmoM kA utkRSTa sthitianubhAga evaM pradezabandha hotA hai unhIM karmoM kA anutkRSTa sthiti, anubhAga aura pradeza bandha sAdi-anAdi-dhruva-adhruva ke bheda se cAra prakAra kA hotA hai tathA ajaghanya meM bhI isI prakAra ye cArabheda haiN| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-49 vizeSArtha - upazamazreNIpara car3hanevAlA jIva dazaveMguNasthAna meM gyaa| vahA~ uccagotra kA utkRSTaanubhAgabandha huaa| pazcAt upazAntakaSAyaguNasthAna meM gyaa| bAda meM vahI jIva vApasa dazaveMguNasthAna meM AyA taba usane uccagotrakA anutkRSTabandha kiyaa| vahA~ isa anutkRSTabandha ko sAdi bandha kahate haiM, kyoMki pahale isa bandha kA abhAva huA thA, parantu punaH hone lgaa| sUkSmasAparAyaguNasthAna se adhastanaguNasthAnavI jIvoM ke isa prakRti kA bandha anAdi hai, abhavya jIvoM ke dhruvabandha hai tathA upazamazreNIvAloM ke anutkRSTabandha kA abhAva hokara jaba utkRSTabandha hotA hai vaha adhruvabandha hai| ajaghanya meM bhI ye cAra prakAra ke bandha nimna prakAra haiM - saptamanaraka meM gayA nArakIjIva mithyAtva ke caramasamaya se pUrva nIcagotra kA jo bandha karatA hai vaha anAdibandha hai| tathA vahI jIva jaba prathamopazamasamyaktva ke abhimukha huA taba usane mithyAtva ke caramasamaya meM nIcagotra ayaanugamadha kiyA thA samyagdRti hokara puna: mithyAtva ke udaya se midhyAdRSTi huA taba nIcagotra kA ajaghanya anubhAga bandha kiyaa| isa prakAra usa jagaha nIcagotra kA sAdibandha hai phira usI mithyAdRSTi jIva ke dvitIyAdika samayoM meM nIcagotra kA jo bandha hai, vaha anAdi hai| tathA abhavyajIva ke nIcagotra kA ajaghanyaanubhAgabandha hI dhruvabandha hai| ajaghanya ko chor3akara jaghanya ko prApta huA vahA~ vaha bandha adhruva hai| isa prakAra ajaghanya nIcagotra ke anubhAgabandha meM sAdi-anAdi-dhruva aura adhruvarUpa cArabheda haiM, anyatra bhI jahA~ jaise saMbhava ho vahA~ vaisA anya bandhoM meM bhI sAdi-anAdi-dhruva aura adhruvarUpa cAra prakAra jAnanA / prakRtibandha meM utkRSTAdi cArabheda nahIM haiM, zeSa sthiti anubhAga aura pradezabandha meM utkRSTAdi bheda haiN| athAnantara guNasthAnoM meM prakRtibandha kA niyama kahate haiM - sammeva titthabandho AhAradurga pmaadrhidesu| missUNe Aussa ya micchAdisu sesabaMdhodu // 12 // artha - tIrthaMkaraprakRtikA bandha samyaktvaavasthA meM hI hotA hai| AhArakadvika kA bandha apramatta guNasthAna meM hotA hai| mizraguNasthAnabinA mithyAtvaguNasthAnase apramattaguNasthAnaparyaMta Ayu kA bandha hotA hai| vizeSArtha - tIrthakaraprakRti kA bandha caturthaguNasthAna se apUrvakaraNa ke chaThe bhAgaparyanta samyagdRSTi ke hI hotA hai| AhArakazarIra-AhArakaaGgopAGgakA bandha apramatta guNasthAna se lekara apUrvakaraNa ke chaThebhAga taka hotA hai| tathA Ayukarma kA bandha mizraguNasthAna aura nirvRttiaparyAptaavasthA ko prApta mizrakAyayoga ke binA mithyAtvaguNasthAna se apramattaguNasthAna paryanta hotA hai| avazeSa prakRtiyoM kA bandha mithyAdRSTi Adi guNasthAnoM meM apanI-apanI bandhavyucchitti paryanta jAnanA | Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-50 Age tIrthaGkaraprakRti ke bandha kA vizeSa niyama kahate haiM paDhamuvasamiye samme sesatiye avirdaaddhicttaari| . . titthayarabaMdhapAraMbhayA NarA kevlidugNte||13|| artha - prathamopazama samyaktva meM tathA zeSatIna dvitIyopazamasamyaktva, kSAyopazamika samyaktva aura kSAyikasamyaktva meM asaMyatase apramattaguNasthAnaparyanta manuSya hI tIrthaGkaraprakRti ke bandha kA prArambha kevalI athavA zrutakevalI ke pAdamUla meM karate haiN| vizeSArtha - yahA~ para prathamopazamasamyaktva ko pRthak karane kA kAraNa yaha hai ki "isakA / kAla antarmuhUrta hone se isa samyaktva meM solahakAraNabhAvanA nahIM bhA sakate ata: isa samyaktva meM | tIrthaGkaraprakRti kA bandha nahIM hotA aisA kisI kA abhiprAya ho, yahI vicAra karake pRthak kahA'' isaH | prakAra kinhIM AcAryoM ne kahA hai| "manuSya hI tIrthaGkaraprakRti kA bandha karate haiM" aisA kahane kA abhiprAya yaha hai ki anyagativAte jIva tIrthakSaraprakRti kA bandha prArambha nahIM kara sakate, kyoMki unake viziSTasAmagrI kA abhAva hai| tathA tIrthaGkaraprakRti kA bandha tiryaJcagati ke binA zeSa tInagatiyoM meM hotA hai| isake bandha kA utkRSTakAla / antarmuhartaadhika AThavarSa tathA varSapRthaktva kama dokoTipUrva aura taiMtIsasAgara pramANa hai| isake bandha kA prArambha kevalIdvaya ke pAdamUla meM hI hotA hai aisA niyama hai, kyoMki anyatra usa prakAra kI pariNAmavizuddhi nahIM ho sakatI, jisase tIrthakara prakRti kA bandha prArambha ho ske| ___ yahA~ para caturthaguNasthAna se saptamaguNasthAna paryaMta hI tIrthakkaraprakRti kA bandha batAyA hai tathA 92 vIM gAthA ke vizeSArtha meM caturthaguNasthAna se apUrvakaraNaguNasthAna ke chaThebhAgaparyanta tIrthakkaraprakRti kA bandha kahA hai| isameM yaha abhiprAya hai ki tIrthakaraprakRti ke bandha kA prArambha to caturthaguNasthAna se saptamaguNasthAna paryanta hI hotA hai, kintu Age AThaveMguNasthAna ke chaThebhAgaparyaMta bandha hotA rahatA hai| aba guNasthAnoM meM bandhavyucchitti kahate haiM solasa paNavIsa NabhaM dasa cau chakkeka bNdhvochinnnnaa| . duga tIsa cadurapuvve paNa solasa jogiNo ekko / / 94 // 1. kAraNa yaha hai ki jisa bhava meM jIva tIrthakara banatA hai usa aMtima bhava meM vaha niyama se varSa pRthaktva taka tIrthaMkara avasthA meM rahatA hai tathA vihAra Adi karatA hai| (dhavala 12/494, dhavala 7/57 SaTkhaNDa. parizIlana...Adi) aura tIrthakara prakRti udaya avasthA meM tIrthakara prakRti kA bandha hotA nhiiN| ata: varSa pRthaktva kAla aura kama kiyA hai| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ gommaTasAra karmakANDa-51 artha - prathamaguNasthAna meM solahaprakRtiyoM kI baMdhavyucchitti hotI hai| tathA sAsAdana se apramattaguNasthAna paryaMta krama se 25, zUnya, 10, 4-6-1 evaM apUrvakaraNa ke prathamabhAga meM do, chaThebhAga meM tIsa aura saptamabhAga meM cAra, navamaguNasthAna meM pA~ca, dazamaguNasthAna meM 16 evaM sayogakevalI ke ekaprakRti kI bandhavyucchitti hotI hai| vizeSArtha - utpAdAnuccheda aura anutpAdAnuccheda ye do baMdhavyucchitti ke naya haiN| utpAdAnuccheda ko dravyArthikamaya bhI kahate hai| isa naya kI apekSA se to jahA~ astitva hai vahIM vinAza hai, tathA jahA~ astitva hI nahIM vahA~ buddhi meM kaise AsakatA hai aura jaba buddhi meM nahIM AvegA to vacana agocara hone se abhAva huA, evaM abhAva hone se vyavahAra kI pravRtti nahIM ho sakatI hai, kyoMki abhAva nAmakA koI padArtha nahIM hai tathA usako jAnanevAlA koI satyapramANa bhI nahIM hai| pramANa satrUpa vastu ko hI jAnatA hai asatrUpa vastu meM isakA vyApAra hI nahIM hotaa| yadi asatrUpa meM pramANa kA vyApAra mAnA jAvegA to gadhe ke sIMga meM bhI pramANa ke viSaya kI pravRtti mAnI jAvegI, kintu aisA nahIM hai, kyoMki gadhe ke sIMga kI anupalabdhi hai| ataH jahA~ para astitva hai vahIM para nAstitva hai| anutpAdAnuccheda paryAyArthika naya kA viSaya hai| isa naya ke abhiprAyAnusAra jahA~ sattva nahIM vahA~ abhAva hai| bhAva kI upalabdhi hone para abhAva kA virodha hai, kyoMki sadabhAva ke niSedha binA abhAva ho nahIM sakatA tathA aisA bhI nahIM hai ki karmoM kA nAza nahIM hai, kyoMki ghAtiyA va aghAtiyAkarma sarvatra nahIM pAe jAte / arthAt jo sadbhAvarUpa hai usakA abhAva nahIM hai, isIkAraNa sadbhAva aura abhAva kA paraspara meM virodha hai| ata: jahA~ nAstitva hai vahIM nAstitva kahanA yogya hai| syAbAda meM donoM naya avirodhI haiM ata: yahA~ vyucchitti ke kathana meM dravyArthikanayarUpa utpAdAnuccheda kI apekSA hI kathana kiyA gayA hai| utpAda arthAt vidyamAna kA anuccheda-avinAzarUpa jo hai vaha utpAdAnuccheda-naya hai| isa prakAra dravyArthikanaya kI apekSA apane-apane guNasthAna ke caramasamaya meM baMdhavyucchitti hotI hai| paryAyArthikanaya kI apekSA se to usa aMtimasamaya ke anantara-samaya meM una prakRtiyoM ke bandha kA nAza hotA hai| vyucchitti nAma bichur3ane kA hai kintu jahA~ para vyucchitti kahI jAtI hai, vahIM para unakA saMyoga rahatA hai| jaise do puruSa eka nagara meM rahate the usameM se ekapuruSa dUsare sthAna para gayA, vahA~ kisI ne pUchA ki tuma kahA~ bichur3e the taba usane kahA ki hama amuka nagara meM bichur3e the| isa prakAra jahA~ unakA saMyoga thA vahIM bichur3anA kahA, isI taraha jahA~-jahA~ para karmoM ke baMdha, udaya athavA sattva kI vyucchitti batAI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 4-52 hai, vahA~ para to una una karmoM kA baMdha, udaya athavA sattva rahatA hai, usase Age nahIM rhtaa| aisA vyucchitti kA svarUpa jAnanA so yaha to dravyArthikanaya kA abhiprAya hai tathA usI puruSa ko pUchane para aisA bhI kahA gayA ki hama amukanagara ko chor3akara amukanagara Aye aura vahA~ se pRthaka hue to jaise jahA~ saMyoga kA abhAva huA bichur3anA vahIM huA meM kA abhAva jAnanA, yaha paryAyArthikanaya kA abhiprAya hai / aba prathamaguNasthAnasambandhI vyucchittirUpa prakRtiyoM ke nAma kahate haiN| micchattahuMDaDhA'saMpatteyakkhathAvarAdAvaM / sumatiyaM viyaliMdiya NirayaduNirayAugaM micche // 95 // artha - mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, asamprAptAsRpATikAsaMhanana, ekendriyajAti, sthAvara, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, vikalatraya ( dvIndriya-trIndriya- caturindriya) narakagati, narakagattyAnupUrvI aura narakAyu ina 16 prakRtiyoM kI bandha vyucchitti mithyAtvaguNasthAna ke anta meM hotI hai| dvitIyaguNasthAna meM bandha se vyucchinna prakRtiyoM ko kahate haiM vidiyaguNe aNathINatidubhagatisaMThANasaMhadicaukkaM / duggamaNitthINIcaM tiriyadugujjovatiriyAU // 96 // artha - dvitIyaguNasthAna ke anta meM anantAnubandhI catuSka, styAnagRddhi, nidrA-nidrA, pracalApracalA, durbhaga, duHsvara, anAdeya, nyagrodhaparimaNDala, svAti, kubjaka aura vAmanasaMsthAna, vajranArAcanArAca ardhanArAca aura kIlitasaMhanana, aprazasta - vihAyogati, strIveda, nIcagotra, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu aura udyota ye 25 prakRtiyA~ vyucchinna hotI haiN| vizeSArtha - ye 25 prakRtiyA~ anantAnubandhI ke udayabinA mithyAdRSTi ke bhI ba~dhatI haiM tathA mithyAtva ke udaya se rahita sAsAdana meM kevala anantAnubandhI se bhI ba~dhatI haiN| isa prakAra inakA kAraNa mithyAtva aura anantAnubandhI donoM hI jAnane / Age caturtha - paMcamaguNasthAnameM baMdhavyucchittirUpa prakRtiyoM ke nAma kahate haiM ayade bidiyakasAyA vajjaM orAlamaNudumaNuvAU / dese tadiyakasAyA NiyameNiha baMdhavocchiNNA // 97 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 gommaTasAra karmakANDa - 53 artha - caturthaguNasthAna meM dvitIya apratyAkhyAnAvaraNa kI cArakaSAya, vajrarSabha nArAcasaMhanana, audArikazarIra, audArika aGgopAGga, manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI - manuSyAyu ina 10 prakRtiyoM kI bandhavyucchitti hotI hai| tathA dezasaMyataguNasthAna meM pratyAkhyAnAvaraNa kI cArakaSAya bandha se vyucchinna hotI haiN| athAnantara pramatta- apramattaguNasthAnameM bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM ke nAma kahate haiM - chaTTe athiraM asuhaM asAdamajasaM ca aradisogaM ca / apamatte devAUNivaNaM ceva asthitti // 98 // Re artha - chaThe guNasthAna meM asthira, azubha, asAtAvedanIya, ayazaskIrti, arati aura zoka ina chaha prakRtiyoM kI bandhavyucchitti hotI hai| tathA apramattaguNasthAna meM eka devAyu ke bandhaniSThApana kI vyucchitti hotI hai| apUrvakaraNa guNasthAna meM bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM ko kahate haiN| M maraNUNamhi NiTTIpaDhame NiddA taheva payalA ya / chaDe bhAge titthaM NimiNaM saggamaNapaMciMdI // 99 // teja duhAradusamacausuravaNNAgurucaukkatasaNavayaM / carame hassaM ca radI bhayaM jugucchA ya baMdhavocchiSNA // 100 // artha - nivRtti arthAt apUrvakaraNaguNasthAna ke maraNarahita prathamabhAga meM zreNI car3hate samaya nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoM kI, chaThe bhAga meM tIrthakara, nirmANa, prazasta vihAyogati, paJcendriyajAti, taijasa-kArmaNa- AhArakazarIra AhAraka aGgopAGga, samacaturastrasaMsthAna, devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, sparza-rasa- gandha-varNa, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, sa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya ina tIsaprakRtiyoM kI tathA samabhAga meM hAsya, rati, bhaya, jugupsA ina cAra kI baMdhavyucchitti hotI hai| vizeSArtha - AThaveM guNasthAna ke sAtabhAgoM meM se prathama SaSTha aura saptama ina tInoM bhAgoM meM hI uparyukta 36 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai, zeSabhAgoM meM vyucchitti nahIM hai| eka hI samaya meM sthita nAnA jIvoM ke bhinna-bhinna pariNAma sambhava haiM ataH isako nivRttiguNasthAna kahA hai| aba anivRttikaraNa - sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bandhase vyucchinnaprakRtiyA~ kahate haiM - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-54 purisaM cadusaMjalaNaM kameNa anniyttttipNcbhaagesu| paDhamaM vigdhaM daMsaNacaujasauccaM sa suhumNte||101|| artha - puruSaveda, sajvalana kI cArakaSAya ina pA~caprakRtiyoM kI bandhavyucchiti anivRttikaraNaguNasthAna ke pA~ca bhAgoM meM krama se hotI hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke anta meM jJAnAvaraNa kI pA~ca, antarAya kI pA~ca, darzanAvaraNa kI cAra, yaza:kIrti evaM uccagotra ina 16 prakRtiyoM kI bandhavyucchitti hotI hai| vizeSArtha - yahA~ para jo aMte zabda hai vaha antadIpaka hai arthAt sabhI prakRtiyoM kI vyucchiti guNasthAna ke anta meM samajhanA, kintu sAtaveM-AThaveM aura navameM guNasthAna meM yathAsambhava jAna lenA caahie| aba upazAMtamoha-kSINamoha aura sayogakevalIguNasthAna meM bandhavyucchitti kahate haiN| uvasaMtakhINamohe jogimhi ya samayiyaTThidI saadN| NAyavvo payaDINaM baMdhassaMto aNaMto y||102|| artha - upazAntamoha, kSINamoha aura sayogakevalIguNasthAna meM ekasamaya kI sthitivAlA sAtAvedanIya ba~dhatA hai tathA sayogakevalI ke anta meM sAtAvedanIya kI hI bandha-vyucchitti hotI hai| ayogakevalI meM baMdha ke kAraNa yoga kA abhAva hone se baMdha bhI nahIM tathA vyucchitti bhI nahIM hotii| isa prakAra prakRtiyoM ke bandha kA anta (bandha vyucchitti), bandha kA ananta (yAnI bandha sadbhAva) tathA "ca" zabda se abandha jAnanA caahie| guNasthAnoM meM bandhavyucchitti kI sandRSTi guNasthAna | vyucchinna prakRtiyoM vyucchinna prakRtiyoM ke nAma kI saMkhyA mithyAtva mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, asamprAptAsRpATikAsaMhanana, ekendriyajAti sthAvara, Atapa, sUkSma, aparyApsa, sAdhAraNa, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, narakagati, narakagatyAnupUrvI aura narakAyu / anantAnubandhI kaSAya 4, styAnagRddhi, nidrA-nidrA, pracalApracalA, durbhaga, duHsvara, anAdeya, nyagrodhaparimaNDala-svAtikubjaka aura vAmanasaMsthAna, vajranArAca-nArAca-ardhanArAcakIlitasaMhanana, aprazastavihAyogati, strIveda, nIcagotra, tiryaJcagati-tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu aura udyot| sAsAdana Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gompAragAra karmakANDa-55.. mizra asaMyata dezasaMyata pramatta aprabha apratyAkhyAna kI cAra kaSAya, vajrarSabhanArAcasaMhanana, audArikazarIra, audArikaaGgopAGga, manuSyagatimanuSyagatyAnupUrvI aura mnussyaayu| pratyAkhyAnAvaraNa kI cAra kssaay| asthira, azubha, asAtAvedanIya, ayaza kIrti, arati aura shok| de vAyu (yahA~ svasthAnaapramatta meM devAyu kI bandhaniSThApanAvyucchitti jAnanA | sAtizayaapramatta meM devAyu kI vyucchitti nahIM hotI, kyoMki sAtizayaapramatta meM devAyu kA bandha hI nahIM hotA hai|) nidrA aura prclaa| i' bhAga meM upazamazreNi car3hate samaya maraNa nahIM hotaa| | tIrthakkara, nirmANa, prazastavihAyogati, paJcendriyajAti, tejasa, kArmaNa, mAhArakazarIra-AhArakaaGgopAGga, samacaturasrasaMsthAna, devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga varNAdi 4, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarI., sthira, zubha, subhaga, susvara aura Adeya / hAsya, rati, bhaya aura jagupsA. apUrvakaraNa (prathamabhAga) SaSThabhAga sammabhAga anivRttikaraNa : prathamabhAga dvitIyabhAga tRtIyabhAga caturthabhAga paMcamabhAga sUkSmasAmparAya puruSaveda sajvalanakrodha sajvalanamAna saJjavalanamAyA saJcalanalobha jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4, antarAya 5, yaza:kIrti aura uccagotra / upazAntamoha kSINamoha sayogI saataavedniiy| ___isa prakAra sarva 120 prakRtiyA~ bandhayogya kahI gaI haiM inakI bandhavyucchitti uparyukta krama se jAnanA caahie| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 56 noTa: samanAmI kI apekSA se hai| aba bandha-abandharUpa prakRtiyoM ko do gAthAoM se kahate haiM - sattarasekaggasyaM causattattari sagaTThi tevaTThI / baMdhA ragaNNAduvIsa sattArasekodhe / / 103 // artha - mithyAtvAdi guNasthAnoM meM krama se 117-101-74-77-67-63-59-58-2217- 1-1 aura 1 prakRti ke bandha kA yaha krama sayogIguNasthAnaparyaMta kahA hai| = 19 vizeSArtha - abhedavivakSA se 120 prakRtiyA~ bandhayogya kahI gaI haiN| unameM se midhyAtvaguNasthAna meM 117 prakRti kA bandha hai, kyoMki yahA~ tIrthaGkara evaM AhArakadvika, ina tInaprakRtiyoMkA bandha nahIM hotA / ataH tIna to ye tathA mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinna honevAlI 16 isa prakAra 16 + 3 prakRtiyoM kA bandha na hone se sAsAdanaguNasthAna meM bandhayogya 101 prakRti haiM / isa guNasthAna meM bandha se vyucchinna prakRtiyA~ tathA devAyu-manuSyAyukA bandha mizraguNasthAna meM nahIM hotA ataH do, isa prakAra 25+2 = 27 prakRtiyoM kA bandha na hone se mizraguNasthAna meM 74 prakRti kA hI bandha hai| asaMyataguNasthAna meM pUrvokta 74 meM tIrthaGkara - devAyu aura manuSyAyu milAne se 77 prakRti kA bandha hai| caturthaguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI 10 prakRtiyoM ko kama karane se dezasaMyataguNasthAna meM 67 prakRtiyA~ bandhayogya haiM / paJcamaguNasthAna meM cAra prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai unako 67 meM se ghaTAne para pramattasaMyata meM 6 3 kA bandha hai / yahA~ para vyucchinnarUpa 6 prakRtiyoM ko kama karake AhArakadvika milAne para apramatta- guNasthAna meM 59 kA bandha hai / yahA~ eka devAyu kI vyucchitti hai ataH isako ghaTAne apUrvakaraNa meM 58 kA bandha hai / isa guNasthAna ke sAta bhAgoM meM se prathama-SaSTha aura saptama bhAga meM 36 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai, inako ghaTAne se anivRttikaraNa meM 22 prakRti kA bandha hai / isa guNasthAna ke pA~cabhAgoM meM pA~caprakRti kI vyucchitti hai isalie unako kama karane para sUkSmasAmparAya meM 17 prakRti kA bandha hai / yahA~ para vyucchitti 16 prakRti kI hai, unako ghaTAne para eka sAtAvedanIyaprakRti rahI isakA bandha upazAntamoha, kSINamoha aura sayogakevalIguNasthAna meM samajhanA caahie| tiya uNavIsaM chattiyatAlaM tevaNNa sattavaNNaM ca / sages virahi saya tiyauNavIsasahiya vIsasayaM // 104 // artha - mithyAtva Adi guNasthAnoM meM krama se 3-19-46-43-53-57-61-62-98103-119-119-119 aura 120 ye krama se abandharUpa prakRtiyA~ haiN| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa 57 da vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna meM tIrthaGkaraprakRti evaM AhArakadvika ina tIna prakRti kA abandha hai| ye tIna tathA 16 vyucchittirUpa prakRtiyA~ milAne se sAsAdana guNasthAna meM abandharUpa 19 prakRtiyA~ haiN| ina 19 meM vyucchinnarUpa 25 prakRti tathA devAyu-manuSyAyu ke milAne para mizraguNasthAna meM 46 kA abandha hai| inameM se tIrthaGkara, devAyu aura manuSyAyu ko kama karane para asaMyata meM 43 prakRtikA abandha hai| inameM caturthaguNasthAna kI bandha se vyucchinna honevAlI 10 prakRtiyA~ milAne se dezasaMyata guNasthAna meM abandharUpa 53 prakRtiyA~ haiM, inameM vyucchitti ko prApta cAra prakRti milAne para pramattasaMyata meM 57 prakRti kI abandha hai / ina 57 prakRtiyoM meM chaThe guNasthAna meM vyucchinna hone vAlI 6 prakRtiyoM ko milAne para tathA AhArakadvika ko ghaTAne para apramatta meM 69 kA abandha hai| inameM eka devAyu ko milAne se 62 prakRtiyA~ apUrvakaraNaguNasthAna meM abandharUpa haiN| isI guNasthAna meM vyucchitti ko prApta 36 prakRtiyoM ko 62 meM milAne se anivRttikaraNaguNasthAna meM 98 kA abandha hai| yahA~ vyucchinna honevAlI 5 prakRti tathA pUrvokta 98 prakRtiyA~ milakara 103 prakRti sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM abandharUpa haiM / bandha se vyucchitra 16 prakRtiyoM ko 103 meM milAne para uparitana upazAntamoha-kSINamoha aura sayogakevalIguNasthAnoM meM 119-119 prakRtiyoM kA abandha pAyA jAtA hai| inameM eka sAtAvedanIya prakRti milAne se ayogakevalI guNasthAna meM abandharUpa 120 prakRtiyA~ jAnanA | guNasthAnoM meM abandha-bandha aura bandha se vyucchinnaprakRtiyoM kI sandRSTi guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra sUkSmasAmparAya upazAntamoha abandha bandha rUpa bandha se rUpa vyucchinna prakRtiyA~ prakRtiyA~ prakRtiyA~ asaMyata dezasaMyata pramattavirata 57 apramattavirata 61 62 apUrvakaraNa anivRttikaraNa 98 103 119 119 119 120 kSINamoha sayogI ayogI 3 19 46 43 53 117 101 74 yy 67 63 59 58 22 17 1 ? 1 c 16 25 0 10 4 6 1 36 5 16 0 1 0 vizeSa 3 (AhArakadvika, tIrthaGkara) |46 (19+25 = 44 + 2 ( manuSyAyu, devAyu)) 43 (46 3 tIrthakara, devAyu, manuSyAyu) 61 (63 - 2 ( AhArakadvika ) ) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-58 mArgaNAoM ke antargata gatimArgaNA meM sarvaprathama narakagati sambandhI abandha, bandha meM bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM ko tIna gAthAoM se kahate haiM - . . .. ... .. ... ojhe vA Adese NArayamicchamhi cAri vocchinnnnaa| uvarima vArasa suracau surAu AhArayamabandhA // 105 // ghamme titthaM baMdhadi vaMsAmeghANa puNNago cev| chaTThotti ya maNuvAU carime miccheva tiriyaauu||106|| missAvirade ucca maNuvadugaM sattame have bndho| micchA sAsaNasammA maNuvaduguccaM Na baMdhaMti // 107 // artha - mArgaNAoM meM vyucchitti Adi guNasthAna ke samAna hI haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki narakagatisambandhI mithyAtvaguNasthAna meM cAra prakRtiyoM kI hI vyucchitti hotI hai| zeSa ekendriyAdi 12, suracatuSka, devAyu, AhArakazarIra-AhArakaanopAna ina 19 prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA hai // 105 // gharmAnAmaka prathamapRthvI meM jIva paryApta-aparyApta avasthA meM tIrthaGkara-prakRti kA bandha karatA hai| vaMzA-meghAnAmaka dvitIya-tRtIyanaraka meM paryApta jIva hI tIrthakkaraprakRtikA bandha karatA hai, aparyApta nhiiN| mAghavInAmaka SaSThapRthvIparyaMta hI manuSyAyu kA bandha hotA hai, antima mAghavIpRthvIkI mithyAtvaavasthA meM hI tiryaJcAyu kA bandha hotA hai||106|| saptamanaraka ke mizra aura asaMyataguNasthAna meM hI uccagotra aura manuSyadvika kA bandha hai, kintu mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnavartI inakA bandha nahIM karate haiN| paryAptamithyAdRSTi ke ina tInoM kA abandha hai||107|| vizeSArtha - mArgaNAoM meM guNasthAnavat bandha-abandha aura bandhavyucchitti kA kathana jAnanA, ! kintu vizeSatA yaha hai ki narakagatisambandhI mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva-huNDakasaMsthAna-napuMsakaveda aura sRpATikAsaMhanana, ina cAra kI vyucchitti hotI hai| zeSa ekendriyAdi 12, devagati-devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyika aGgopAGga, devAyu aura AhArakadvika kA bandha nahIM hai| dharmAdi tIna narakapRdhviyoM kI paryAptAvasthA meM bandhayogya 101 prakRti haiN| guNasthAna Adi ke cAra / mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva-huNDakasaMsthAna-napuMsakaveda aura sRpATikAsaMhanana kI bandhavyucchitti, bandhaprakRti 100 tathA abandha eka tIrthaGkaraprakRti kaa| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 25, bandhaprakRti 96 aura abandhaprakRti 5 / mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, bandha manuSya Ayu binA 70 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-59 aura abandhaprakRti 31 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 10, bandha manuSyAyu-tIrthakara sahita 72 evaM abandha 29 prakRti kA hai| prathama dvitIya-tRtIyanarakameM bandha-abandha aura bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM kI saMdRSTi(paryAptAvasthA meM bandha yogya 101 prakRti / guNasthAna cAra / ) guNasthAna || bandha abandha mithyAtva | 100 sAlAdana mizra vyucchitti vizeSa 1 (tIrdhakara) 4 (mithyAtva, huNDakasaMsthAna, ___ napuMsakaveda, sRpATikAsaMhanana) 25 / 25 (guNasthAnokta) 0 / 31 (25+5+1(manuSyAyu) yA isa guNasthAna meM Aya kA bandha nahIM hotaa|) 29 [31-2 (tIrthakkara-manuSyAyu) ina do prakRtiyoM kA bandha isa guNasthAna meM hotA hai| 10 (guNasthAnokta)] ." asaMyata dvitIya-tRtIyanaraka meM jAtesamaya samyaktva chUTa jAtA hai tathA ekaantarmuharta taka tIrthaGkaraprakRti kA bandha ruka jAtA hai| antarmuhUrta ke pazcAt vedakasamyaktvako prAptakara tIrthakaraprakRti kA bandha punaH hone lagatA hai| aJjanAdi tIna narakoM meM tIrthaGkaraprakRtibinA bandhayogya 100 prakRti haiN| zeSa sarvakathana dharmAdi ke samAna hI jaannaa| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 4, bandhaprakRti 100 tathA abndhshuuny| sAsAdana meM vyucchinnaprakRti 25, bandhaprakRti 96 evaM abandhaprakRti caar| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, bandha manuSyAyu ke binA 70, abandhaprakRti 30 / asaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 10, bandha manuSyAyu sahita 71 kA aura abandha 29 prakRtikA / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-60 aJjanAdi caturtha-paMcama SaSTha naraka meM bandha-abandha-bandhavyucchittirUpa karma-prakRtiyoM kI saMdRSTi - yahA~ paryAptAvasthA meM bandhayogya prakRti 100 / guNasthAna cAra / guNasthAna bandha abandha bandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 100 sAsAdana 4 (pUrvokta mithyAtvAdi) 25 (pUrvokta 30 [25+4+1(manuSyAyu)] 29 [30-1 (manuSyAyu)} mizra asaMyata mAghavInAmaka saptamanaraka meM manuSyAyubinA bandhayogya 99 prakRtiyA~ haiM aura guNasthAna cAra hai|| mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtvAdi pUrvokta cAra prakRtiyA~ aura tiryaJcAyu ina pA~ca kI vyucchitti, uccagotra-manuSyadvikabinA 96 kA bandha tathA uccagotrAdi tIna kA abandha / sAsAdana meM tiryaJcAyu binA 24 kI vyucchitti, bandha 91 prakRtikA aura abandharUpa 8 prkRtiyaaN| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, uccagotra aura manuSyadvikasahita bandha 70 prakati kA, abandharUpa 29 prakRti / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti manuSyAyubinA 9, bandharUpa 70 prakRti, abandharUpa 29 prkRti| saptama mAdhavInAmaka pRthvIsambandhI bandha-abandha-bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM kI saMdRSTi paryAptAvasthA meM bandhayogyaprakRti 99 / guNasthAna caar| bandha guNasthAna abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva sAsAdana mizna asaMyata 3 (uccagotra-manuSyadvika) 5 (pUrvoktamithyAtvAdi 4+1 tiryaJcAyu) 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryaMcAyu) 29 [24+8-3(uccagotra-manuSyadvika)] 9 [guNasthAnokta 10-1 (manuSyAyu)] Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 61 prathama naraka sambandhI aparyAptakAla meM mizrakAyayogI ke samAna manuSya evaM tiryaJcAyu ke binA bandhayogya 99 prakRtiyA~ haiM, kyoMki vaikriyika mizrakAyayoga meM Ayubandha nahIM hai| yahA~ guNasthAna mithyAtva aura asaMyata ye do hI haiM; kyoMki nArakI ke aparyAptAvasthA meM sAsAdanaguNasthAna nahIM hotA hai| yahA~ midhyAtvaguNasthAna meM midhyAtvAdi cAra tathA sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI 24 prakRtiyA~, ye milakara 28 prakRti vyucchinna hotI haiM, bandha tIrthakara binA 98 prakRti kA, abandha ekaprakRti kA hai| asaMyataguNasthAna meM manuSyAyu binA guNasthAnokta 9 prakRti kI vyucchitti, bandha tIrthakara sahita 71 evaM abandha 28 prakRti kA jAnanA / prathama rakasambandhI aparyAptAvasthA meM bandha-abandha- - bandhavyucchitti kI saMdRSTi - prathamanaraka kI aparyAptAvasthA meM bandhayogya 99 prakRti / guNasthAna do 1 vizeSa guNasthAna bandha abandha mithyAtva 98 bandha vyucchitti 28 1 ( tIrthakara ) 28 (4 mithyAtva evaM 24 sAsAdana guNasthAna kI ) 28 (29-1 tIrthakara ) 9 ( pUrvokta) asaMyata 71 28 vaMzA ko Adi lekara pA~capRthviyoM kI aparyAptAvasthA meM 98 prakRti bandhayogya haiM tathA guNasthAna eka mithyAtva hI pAyA jAtA hai| (mithyAtvaguNasthAna meM tIrthaMkara prakRti kA baMdha nahIM hotA hai) antima mAghavInAmaka pRthvI meM bhI aparyAptAvasthA meM baMdhayogya 95 prakRti evaM eka midhyAtvaguNasthAna hai kyoMki yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM uccagotra aura manuSyadvika kA bandha nahIM hotA / ( gAthA 107 ) Age tiryaJcagati sambandhI bandhavyucchitti, bandha-abandha kA kathana karate haiM - 9 tiriye ogho titthAhArUNo aviride chidI cauro / uvarima chaNhaM ca chidI sAsaNasamme have NiyamA // 108 // artha - tiryaJcagati meM bandha-abandha bandhavyucchiti guNasthAnavat hI jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki yahA~ tIrthakara aura AhArakadvikakA bandha nahIM hotA hai isalie bandhayogya prakRti 117 haiM tathA asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnarUpa cAra kaSAyakI hI vyucchitti hai, zeSa vajrarSabhanArAcAdi chahaprakRtiyoM kI vyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hI ho jAtI hai, kyoMki tiryaJcagati ke mizra aura asaMyataguNasthAna meM tiryaJca aura manuSyagatisambandhI prakRtiyoM kA bandha nahIM hai| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-62 sAmaNNatiriyapaMciMdiyapuNNagajoNiNIsu emeva / suraNirayAu apuNNe vegubviyachakkamavi Natthi // 109 // artha - sAmAnya, paJcendriya, paryApta, yoninI aura labdhyaparyAptake bhedase tiryaJca pA~ca prakAra ke haiN| prathama cAraprakAra ke tiryaJcoM meM to pUrvagAthA meM kahe anusAra bandhavyucchittyAdi jAnanA, kina labdhyaparyAptatiryaJca meM devAyu-narakAyu aura vaikriyikaSaTka (devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-kriyikaanopAja) ina ATha kA bandha nahIM hotA hai| kyoMki ina jo prakRtiyA~ AgAmI bhava meM udaya ke yogya nahIM haiM, unakA yahA~ bandha nahIM hotaa| vizeSArtha - sAmAnyAdi cAra prakAra ke tiryaJcoM ke mithyAtvAdi guNasthAnoM meM badhayogya 110 prakRti haiM tathA guNasthAna Adi ke pA~ca haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 16 prakRti kI, bandhaprakRti 117, abandha nahIM hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 25 tathA asaMyataguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI vajrarSabhanArAcasaMhanana, audArikazarIra-audArika aGgopAGga, manuSyagatimanuSyagatyAnupUrvI aura manuSyAyu ina 31 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| yahA~ bandhaprakRti 101 aura abandharUpa prakRti 16 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti kA abhAva hai, bandha devAyu binA pUrvokta 69 prakRti tathA abandha 48 prakRti kaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya 4, bandha / devAyu sahita 70 aura abandha 47 kaa| dezasaMyata meM vyucchitti pratyAkhyAnakaSAya cAra, bandha 66 aura abandha 51 prakRti kA jAnanA / labdhyaparyApta binA zeSa cAra prakAra ke tiryaJcasambandhI bandha-abandha-vyucchitti kI saMdRSTi bandhayogya prakRti 117 / guNasthAna Adi ke 5 guNasthAna| bandha abandha bandha vyucchitti vizeSa vivaraNa mithyAtva sAsAdana 31 mizra asaMyata 16(guNasthAnokta) 31 [25+6 (varSabhanArAcasaMhanana, / audArikadvika, manuSyadvika, manuSyAyu)] 47 (31+16+1 devAyu) 47 (48-1 devAyu) 4 (apratyAkhyAnakaSAya) 4 (pratyAkhyAnakaSAya) dezavirata Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 63 sAmAnyAdi cAroM prakArake tiryaJcoMkI nirvRttyaparyAptAvasthA meM bandha-yogya prakRti 119 haiM, kyoMki inake nirvRtti aparyAptAvasthA meM cAraAyu aura narakadvika kA bandha nahIM hotA ataH pUrvokta 117 meM se ye chaha kama karane para 111 prakRti bandhayogya rhiiN| musthAna tIna haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM guNasthAnokta vyucchinna 16 prakRti meM se narakAyu aura narakadrika binA 13 prakRti vyucchittirUpa haiM / bandhayogya prakRti 107 haiM, kyoMki mithyAtva va sAsAdanaguNasthAnavartI aparyApta ke devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga kA bandha nahIM hotA, abandharUpa prakRti 4 haiM / sAsAdanaguNasthAna meM pUrvokta 31 meM se tiryaJca manuSyAyu binA 29 kI vyucchitti, mithyAtvaguNasthAna kI vyucchinna 13 prakRtiyA~ kama karane para bandhayogya prakRti 94 aura abandha 17 prakRti kA hai| asaMyata guNasthAna meM vyucchitti apratyAkhyAna kI 4 kaSAya, pUrvokta vyucchitra prakRti kama karake aura suracatuSka ke milAne se 69 prakRti kA bandha, abandhaprakRti 42 / labdhyaparyApta binA zeSa cAra prakAra ke tiryaJca sambandhI nirvRtyaparyApta avasthA kI saMdRSTi bandhayogya prakRti 199 / guNasthAna tIna / midhyAtva sAsAdana asaMyata guNasthAna bandha abandha bandha prakRti prakRti vyucchitti prakRti 107 4 94 17 69 42 13 29 4 vizeSa 4 (suracatuSka) 13 (16- 3 narakadvika, narakAyu) 29 (31-2 tiryaMca, manuSyAyu) 42 (46-4 suracatuSka kA baMdha hone se| kintu yoninI tiryaMca ke yaha guNasthAna nahIM hotA ) 4 ( apratyAkhyAna kaSAya ) labdhyaparyApta tiryaJcoM ke narakAyu-narakadvika- devAyu- devadvika aura vaikriyikadvika ina 8 prakRti binA (1917-8) 109 prakRti kA bandha hotA hai / yahA~ eka mithyAtvagaNusthAna hI hai| athAnantara manuSyagatisambandhI bandha- abandha bandhavyucchittirUpa prakRtiyoM ko kahate tiriyeva Nare Navari hU titthAhAraM ca atthi emeva / sAmaNNapuNNamaNusiNiNare apuNNe apuNNeva // 110 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-64 artha - manuSyagatisambandhI sarvakathana tiryaJcagativat jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki ya tIrthakara aura AhArakadvika kA bandha hone lagatA hai, ataH yahA~ para bandhayogya 120 prakRti / sAmAnyamanuSya, paryAptamanuSya aura manuSyinI meM bandha- abandhAdi kI racanA tiryaJcagati ke samAna hai au labdhyaparyAtakramanuSya kI racanA labdhyaparyAmatiryaJcavata hI hai| vizeSArtha - manuSyagatisambandhI asaMyataguNasthAna meM yadyapi vyucchitti apratyAkhyAna kaSAyasa cAraprakRti kI hai aura zeSa vajrarSabhanArAcAdi chaha prakRtiyoM kI vyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hI jAtI hai, tathApi itanI vizeSatA hai ki tIrthakara aura AhArakadvika kA bandha manuSyoM meM pAyA jAtA hai sAmAnyamanuSya, paryAptamanuSya aura manuSyanI kI bhI racanA isI prakAra jAnanA / bandhayogya prakRti 120 evaM guNasthAna 14 haiM / pUrva pUrva guNasthAnoM kI vyucchinnaprakRtiyoM me bandha meM se ghaTAne para vizeSakathana pUrvaka abandhayogya prakRtiyoM meM milAne para guNasthAnoM meM bandha a abandha hotA hai| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 16 prakRti kI, bandha tIrthakara aura AhArakadvikabina 117 prakRti kA, abandhaprakRti 3 / sAsAdanaguNasthAna meM tiryaJcavat vyucchitti 31 kI, bandhaprakRti 101 aura abandhaprakRti 19 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti zUnya, bandha devAyubinA 69, abandharUpa prakRti 51 / asaMyata guNasthAna meM apratyAkhyAnarUpa cArakaSAya kI vyucchitti, bandha devAyu aura tIrtha ke milane se 71 prakRti kA, abandhaprakRti 49 / dezavirataguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti pratyAkhyAna kI cArakaSAya, bandhaprakRti 67 aura abandhaprakRti 53 / isake Age pramatta guNasthAna se ayogIparyanta vyucchitti-bandha aura abandharUpa kathana guNasthAnaracanAvat jAnanA / sAmAnyamanuSya-paryAptamanuSya manuSyanIsambandhI bandha- abandha-vyucchittikI saMdRSTi bandhayogya prakRti 120 / guNasthAna 14 / vizeSa guNasthAna bandha abandha bandha vyucchitti mithyAtva 117 3 101 19 69 51 71 49 67 53 sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata 16 31 31 (25+6 vajrarSabhanArAcAdi pUrvokta) 51 (31+19+1 devAyu) 49 (51-2 tIrthakara, devAyu) 4 ( apratyAkhyAnakaSAya ) 4 ( pratyAkhyAnakaSAya ) 0 4 3 (tIrthakara AhArakadvika) 16 ( guNasthAnokta) 4 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramattasaMyata apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa | 22 sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINamoha sayogI ayogI gommaTatAra karmakANDa-65..................... 6 6 (guNasthAnokta) 61 (63-2 AhArakadvika) 1 (devAyu) 36 (guNasthAnokta) 5 (guNasthAnokta) 16 (guNasthAnokta) 1 (sAtAvedanIya) | 1 (sAtAvedanIya) | 5 (vyucchittirUpa sAtAvedanIya) sAmAnya-paryAptamanuSya tathA manuSyanI ke nirvRttyaparyAptAvasthA meM bandhayogya 112 prakRti haiN| ye tInoM mizrakAyayogI nirvRttyaparyAptaka haiM, ata: yahA~ cAraAyu, narakadrika, AhArakadvika ina AThaprakRti kA bandha nahIM hai| guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, pramatta aura sayogI ye pAMca haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM, guNasthAnokta 16 meM se narakadvika va narakAyubinA 13 prakRti vyucchinna hotI haiM devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaanopAna va tIrthaGkara binA bandhayogya prakRti 107, abandhaprakRti 5 / sAsAdanaguNasthAna meM pUrvokta 31 meM se manuSya-tiryaMcAyu binA 29 prakRti vyucchinna hotI haiM, bandhaprakRti 94, abandha 18 prakRtiyoM kaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchitti apratyAkhyAna-pratyAkhyAnarUpa cAra-cArakaSAyA (8 prakRti) kI hotI hai, suracatuSka aura tIrthakkarasahita bandha 70 kA, abandhaprakRti 42 / pramattaguNasthAna meM vyucchitti pramattasambandhI 6, (apramattasambandhI devAyu bhI yahA~ bandha meM nahIM hai) apUrvakaraNa kI AhArakadvika binA 34, anivRttikaraNa kI 5 aura sUkSmasAmparAyasambandhI 16, ina sarva (6+34+5+16) 61 prakRtiyoM kI hotI hai, bandhaprakRti 62 tathA abandhaprakRti 50 haiN| sayogIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti ekasAtAvedanIya, bandhaprakRti ekasAtAvedanIya, abandhaprakRti 1113 yahA~ itanI vizeSatA hai ki manuSyanI ke caturtha va SaSThaguNasthAna nahIM hotA kyoMki samyaktva sahita manuSyanI meM utpatti nahIM hotI hai aura bhAvastrIveda vAle jIva ke pramattasaMyatagaNusthAna meM AhArakadvika kA udaya nahIM hotA hai arthAt una jIvoM ke AhAraka Rddhi kI utpatti nahIM hotI hai| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-66 sAmAnya-paryAptamanuSya aura manuSyanI ina tInoM kI nivRttyaparyAptAvasthA meM | bandha abandha-bandhavyucchitti kI saMdRSTi 4 Ayu-narakadvika-AhArakadvika ina ATha binA (120-8) 112 prakRti bandhayogyA / guNasthAna pA~ca haiN| guNasthAna | bandha | abandha| bandha / vizeSa prakRti | prakRti vyuchitti mithyAtva 5 (suracatuSka, tIrthaGkara) 13 (guNasthAnokta 16- narakadvika, narakAyu) 29 (paryAptavat 31-2, manuSya, tiryaJcAyu), kintu manuSyanI ke nyucchitti 98 prakRti kii| asaMyata 42 (29+18+5, tIrthaGkara-suracatuSka) 8 (pratyAkhyAna-apratyAkhyAna kI cAra-cAra kaSAya) noTa - yaha guNasthAna manuSyanI ke nahIM hotA hai| 61 (pramatta kI 6+apUrvakaraNa kI AhArakadvikabinA | 34+ anivRttikaraNa kI 5+sUkSma sAM. kI 16) / yaha guNasthAna bhI manuSyanI ke nahIM hotaa| sayogI 1 (sAtAvedanIya) sAsAdana pramatta labdhyaparyAptaka manuSya kA sarvakathana labdhyaparyAptatiryaJca ke samAna hI hai| yahA~ tIrthaMkara, AhArakadvika devAyu-bharakAyu aura vaikriyikaSaTka ke binA bandhayogya prakRti 109 haiM aura guNasthAna eka mithyAtva hI hai| Age devagati meM kathana karate haiM - Nirayeva hodi deve AIsANotti satta vAma chidii| solasa ceva abandhA bhavaNatie Nasthi titthayaraM / / 111 / / artha - devagati kA sarvakathana narakagativat jAnanA, kintu yahA~ vizeSatA yaha hai ki mithyAtvaguNasthAna meM IzAnasvargaparyanta sAta prakRrtiyoM kI hI vyucchitti hotI hai, zeSa 9 prakRtiyoM kA yahA~ bandha nahIM hai, ata: 9 to ye evaM suracatuSka, devAyu, AhArakazarIra aura AhAraka aGgopAGga ye sAta Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-67 / aise sarva 16 prakRtiyA~ bandhayogya na hone se 104 prakRti kA hI yahA~ bandha hai| bhavanatrikadevoM ke / tIrthakkaraprakRti kA bandha nahIM hotA hai| vizeSArtha - devagatisambandhI mithyAtvaguNasthAna meM sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, narakadvika aura narakAyu ye 9 prakRtiyA~ bandhayogya nahIM haiM, ata: 9 to ye tathA / devagati-devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-vaikriyikaaGgopAGga, devAyu, AhArakazarIra-AhArakaaGgopAGga ye sAta milakara 16 prakRti devagati meM nAgoga nahIM hai ataH sAmAnya go. 1.14 kA hI bandha hai| sarvabhavanatrika meM tathA "kappitthIsu Na titthaM' gAthA 112 ke ina vacanoM ke anusAra kalpavAsIdevAGganAoM meM tIrthaGkaraprakRti kA bandha nahIM hotaa| ata: yahA~ bandhayogya 103 prakRti haiM tathA guNasthAna cAra hote haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinti mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, supATikAsaMhanana, ekendriya, sthAvara aura Atapa kI; bandhaprakRti 103, abandha zUnya / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 25, baMdha 96 aura abandha 7 prakRti kA hai| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, bandha manuSyAyubinA 70, abandhaprakRti 33 / asaMyataguNasthAAna meM vyucchitti 10 kI, bandha prakRti manuSyAyusahita 71, abandhaprakRti 32 haiN| sarvabhavanatrika kI tathA kalpavAsinIdevAGganAoM kI paryAptAvasthA kI saMdRSTi ___ bandhayogya prakRti 103 / guNasthAna caar|| guNasthAna | bandha abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 7 (mithyAtva huNDa kasaMsthAna, napuMsakaveda, sRpATikAsaMhanana, ekendriya, sthAvara, Atapa) sAsAdana 25 (guNasthAnokta) 33 (25+7+1 manuSyAyu) asaMyata / 71 | 32 32 (33-1 manuSyAyu) mizra 70 saudharma-IzAnasvarga meM bandhayogya prakRti 104 haiN| guNasthAna caar| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 7, bandha tIrthaGkarabinA 103, abandhaprakRti 1 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRtti 25, bandhaprakRti 96 tathA abandhaprakRti 8 / mizna-guNasthAna meM byucchitti zUnya, bandha manuSyAyubinA 70, abandha 34 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 10, bandha manuSyAyu-tIrthaGkarasahita 72, abandhaprakati 32 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata gommaTasAra karmakANDa - 68 saudharma - IzAnasvarga meM bandha- abandha - vyucchitti kI saMdRSTi bandhayogya prakRti 104 / guNasthAna cAra / bandha abandha vyucchitti 103 96 1 8 34 72 32 70 6. 25 0 10 vizeSa 1 ( tIrthakara ) 7 ( mithyAtvAdi pUrvokta) 34 (25+8+1 manuSyAyu) 32 (34 - 2 tIrthakara va manuSyAyu) kapitthI Na tithaM sadarasahassAragotti tiriyadugaM / tiriyAU ujjovo atthi tado Natthi sadaracau / / 112 / / artha - kalpavAsinI devAnAoM meM tIrthaGkaraprakRti kA bandha nahIM hotA hai / tiryaJcagatitiryaJcagatyAnupUrvI - tiryaJcAyu aura udyota, ina cAra prakRtiyoM kA bandha gyArahaveM - bArahaveM ( satAra - sahasAra) svargaparyanta hotA hai| ina cAraprakRtiyoM ko 'zatAra catuSka' bhI kahate haiM, kyoMki zatArayugala taka hI inakA bandha hotA hai| usase Age AnatAdi svargoM meM inakA bandha nahIM hotA / vizeSArtha - kalpavAsinI devAjanAoM meM bandha- abandhAdi kA kathana bhavanatrikavat jAnanA isakA samasta varNana bhavanatrika ke sAtha pUrvagAthA meM kara Aye haiN| sanatkumArAdi dasa svargoM meM narakagati ke samAna hI racanA hai / yahA~ bandha yogya prakRti 101 tathA guNasthAna cAra haiM kyoMki ina svargoM meM ekendriya, sthAvara aura AtapaprakRti kA baMdha nahIM hotA hai| (104-3= 101 ) | IzAnasvargaparyanta mithyAtvaguNasthAna meM jina sAta prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| unameM se yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda tathA sRpATikAsaMhanana kI hI vyucchitti hotI hai, bandhayogya prakRti tIrthakara binA 100, abandha tIrthaGkaraprakRtikA / sAsAdanaguNasthAna vyucchinna prakRti 25, bandhaprakRti 96, abandhaprakRti 5 / mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, bandhaprakRti 70 manuSyAyu ke binA; abandha 31 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 10, bandhaprakRti manuSyAyu-tIrthaGkara: sahita 72, abandha 29 prakRti kA hai| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-69 sanatkumAra se sahasrArasvargaparyanta bandhAdi kI sandRSTi yahA~ paryAptAvasthA meM bandhayogyaprakRti 101 / guNasthAna cAra / guNasthAna | bandha | abandha vyucchitti | vizeSa 1 (tIrthakkara) 4 (mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda aura sRpATikAsaMhanana) midhyAtva 100 sAsAdana mizra asaMyata 31 (25+5+1 manaSyAyu) 29 (31-2 tIrthakara-manuSyAyu) zatAracatuSka kA bandha zatAra-sahasrArasvargayugala taka hI hotA hai, ata: AnatAdi cArasvargoM meM tathA navagraiveyaka meM bandhayogya prakRti (101-4) 97 haiN| guNasthAna cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM tIrthakarabinA bandhaprakRti 96, abandhaprakRti 1 aura bandhavyucchitti 4 / sAsAdanaguNasthAna meM zatAracatuSka ke binA vyucchitti 21, bandha 92 kA tathA abandhaprakRti 5 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, manuSyAyubinA bandhaprakRti 70, abandhaprakRti 27 / asaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 10, bandha tIrthakkara-manuSyAyusahita 72 kA aura abandha prakRti 25 haiN| AnatAdi cAra svargoM tathA navagraiveyaka sambandhI sandRSTi yahA~ paryAptAvasthA meM bandhayogya prakRti 97 / guNasthAna cAra / guNasthAna | bandha | abandha vizeSa 0 mithyAtva 1 (tIrthaGkara) 4 (mithyAtvAdi pUrvokta) sAsAdana 21 (25-4 zatAracatuSka) mizna 27 (21+5+1 manuSyAyu) asaMyata 25 (27-2 tIrthaGkara-manuSyAyu) anuttaravimAnavAsI ahamindradeva sabhI samyagdRSTi hote haiN| inameM bandhayogya prakRti 72 tathA guNasthAna eka asaMyata hI hotA hai| sarvabhavanatrika meM aura kalpavAsIdevAjanAoM ke bandhayogya 103 prakRti haiM, kintu inakI nirvRtyaparyAptAvasthA meM tiryaJca-manuSyAyu kA bandha na hone se bandhayogya prakRti 101 hai| guNasthAna do haiM, kyoMki asaMyata samyagdRSTi maraNakara yahA~ utpanna nahIM hotaa| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-70 ___ yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 7 kI, bandhaprakRti 101, abandha kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 24, bandha 94 prakRti kA aura abandharUpa prakRti 7 haiN| sarva bhavanatrika aura kalpavAsIdevAGganAoM kI nirvRtyaparyAptAvasthA meM bandhayogya prakRti 101 / guNasthAna 2 / guNasthAna | bandha | abandha | vyucchitti vizeSa mithyAtva 7 (mithyAtva-huNDakasaMsthAnAdi pUrvokta) sAsAdana 94 | 7 | 24 24 (25-1 tiryaJcAyu) saudharma-IzAnasvargasambandhI nivRttyaparyAptakaavasthA meM tIrthakkarasahita bandhayogya prakRti 102 haiN| guNasthAnamithyAtva-sAsAdana-asaMyata ye tIna haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 7, bandharUpa prakRti tIrthakarabinA 101 aura abandha 1 kA, sAsAdanaguNasthAna meM tiryaJcAyu binA vyucchitti 24 prakRti kI, baMdhaprakRti 94 aura abandharUpa prakRti 8 haiN| asaMyataguNasthAna meM manuSyAyubinA 9 prakRti vyucchittirUpa haiM, bandhaprakRti 71, abandhaprakRti 31 / saudharma-IzAnasvargasambandhI nirvRtyaparyAptAvasthA meM bandhayogyaprakRti 102 tathA guNasthAna tIna haiN| guNasthAna | bandha | abandha vizeSa mithyAtva 1 (tIrthakara) 7 (mithyAtvAdi pUrvokta) sAsAdana / 94 24 (pUrvokta) asaMyata 31 (24 +8-1 tIrthaGkara) 9 (guNasthAnokta 10-5 manuSyAyu) sanatkumAra se sahasrAraparyaMta 10 svargoM kI nirvRttyaparyAptAvasthA meM bandhayogya prakRti 99 / guNasthAna tiin| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM bandhavyucchitti mithyAtvAdi cAra prakRtiyoM kI hai, bandha tIrthakarabinA 98 prakRti kA aura abandharUpa prakRti 1 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 24, bandhaprakRti 94 evaM abandhaprakRti 5 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 9 prakRti kI, bandhaprakRti tIrthaGkarasahita 71 aura abandhaprakRti 28 haiN| 10 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 71 sanatkumArAdi 10 svargImeM bandha AdikI sandRSTi - yahA~ nirvRttyaparyAptAvasthA meM bandhayogya 99 / guNasthAna tIna / abandha vyucchitti 1 vizeSa 1 ( tIrthaGkara) 4 ( mithyAtva, huNDakasaMsthAna, napuMsaka - veda, pATikAsaMhanana ) 24 ( guNasthAnokta 25 - 1 tiryaJcAyu) 28 (24+5-1 tIrthaGkara) 9 ( guNasthAnokta 10- 1 manuSyAyu) AnatAdi cArasvargaumeM tathA navagraiveyakameM tiryaJcadvika udyotarahita bandhayogya 96 prakRti / guNasthAna tIna haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAnameM vyucchittirUpa prakRti 4. bandhaprakRti 95, abandhaprakRti 1 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti zatAracatuSkabinA 21 prakRtikI, bandha 91 prakRtikA, abandha 5 prakRti hai asaMyataguNasthAnameM vyucchinna - prakRti 9, bandharUpaprakRti 71 tathA abandha 25 prakRti kA jAnanA | guNasthAna bandha mithyAtva 98 sAsAdana 94 5. asaMyata 71 28 guNasthAna mithyAtva sAsAdana Anata-prANata- AraNa-acyutasvarga tathA navagraiveyakasambandhI bandha - abandha aura vyucchittirUpa prakRtiyoM kI sandRSTi yahA~ nirvRttyaparyAptAvasthAmeM bandhayogya prakRti 96 / guNasthAna 3 / asaMyata 71 4 bandha abandha vyucchitti 95 1 91 S 24 9 25 4 21 9 vizeSa 1 ( tIrthakara ) 4 ( mithyAtvAdi pUrvokta) 21 ( guNasthAnokta 25-4 tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu aura udyotarUpa zatAracatuSka) 25 (21+5-1 tIrthaGkara) 9 ( guNasthAnokta 101 manuSyAyu) anudiza aura anuttaravAsI sabhI deva asaMyata hote haiN| inake nirvRttyaparyApta avasthA meM 71 prakRti bandhayogya jAnanA tathA guNasthAna eka asaMyata hai| // iti gati mArgaNA / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa 72 atha indriyamArgaNA Age indriyamArgaNAsambandhI bandha-abandha aura bandhavyucchitti kA kathana karate haiM - puNNidaraM vigivigale tatthuppaNNo hu sAsaNI dehe / pajjattiM Navi pAvadi idi NaratiriyAgaM Natthi // 113 // artha - ekendriya tathA vikalatraya meM labdhyaparyAptakavat bandhayogyaprakRti 109 haiM / yahA~ guNasthAna mithyAtva - sAsAdana ye do hI haiN| ekendriya tathA vikalatraya meM utpanna huA jIva sAsAdanaguNasthAna meM paryAptiyoMko pUrNa nahIM kara sakatA ataH yahA~ tiryaJca va manuSyAyukA bhI bandha nahIM karatA, isalie ina donoM kI bandhavyucchitti prathamaguNasthAna meM hotI hai| vizeSArtha - indriyamArgaNA meM ekendriya tathA vikalatraya meM labdhyaparyAptakake samAna tIrthakara, AhArakadvika, devAyu- narakAyu aura vaikriyikaSaTakU ina 11 prakRtiyoM kA bandhanahIM hai ataH bandhayogya prakRti 109 haiM / guNasthAna do haiM / prathamaguNasthAna meM sAmAnya se jina 16 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai unameM se narakadvika aura narakAyu ye tIna kama karake manuSya tiryaJcAyu milAne se yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM 15 prakRtiyA~ vyucchinna hotI haiM kyoMki sAsAdanaguNasthAnakA kAla alpa aura nirvRtyaparyAptakA kAla adhika hone se sAsAdanaguNasthAna meM zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI ataH manuSya va tiryaJcAyukA bandha nahIM hotA hai| midhyAtvaguNasthAna meM bandha 109 prakRtikA evaM abandhaprakRti zUnya hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti pUrvokta 29 prakRtikI, bandharUpaprakRti 94 aura abandhaprakRti 15 haiM / ekendriya aura vikalatraya jIvoM meM bandha- abandha - bandhavyucchitti kI sandRSTi bandhayogya prakRti 109 / guNasthAna 2 / guNasthAna bandha abandha vyucchitti mithyAtva 109 0 15 sAsAdana 94 29 vizeSa 15 ( guNasthAnokta 16- 3 narakadvika, narakAyu + 2 manuSyAyu, tiryaJcAyu) 29 ( tiryaJcagati meM kathita 31-2 tiryaJca, manuSyAyu) "paMcidie oghaM" gAthA 114 ke ina vacanoM ke anusAra paJcendriyajIva-sambandhI bandhaabandhAdikA kathana guNasthAna ke samAna jAnanA cAhie, isameM kucha bhI vizeSatA nahIM hai / yahA~ bandhayogya 120 prakRti tathA guNasthAna 14 jAnanA / saMkSepa se kathana isa prakAra hai - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-73 mithyAtvAdiguNasthAnoM meM vyucchitti kramase 16-25-0-10-4-6-1-36 tathA 5-16-00-5- zUnyarUpa prakRtiyoM kI hai| mithyAtvAdiguNasthAnoM meM 115-101-74-77-67-63-59-5822-17-1-1-1 aura zUnyarUpa prakRtiyoM kA bandha yathAkramase jAnanA cAhie tathA mithyAtvAdiguNasthAnoMmeM abandharUpa prakRti yathAkramase 3-19-46-43-53 aura 57-61-62-98103-119-119-119 evaM 120 jAnanA / isakI sandRSTi guNasthAnokta sandRSTike samAna hI jAnanA / . paJcendriya simulyAeka meM bandhayogya prakati 112 (120-4 Ayu+ narakadvika+ AhArakadvika) haiN| gunnsthaanpaaNc| tIrthaGkara aura suracatuSkakA bandha asaMyataguNasthAna meM hI hai, ata: nivRttyaparyAptaka manuSya ke samAna samasta kathana hai, kintu vizeSatA yaha hai ki audArikadvika, manuSyadvika, vajrarSabhanArAcasaMhanana ina pA~ca prakRtiyoM kI vyucchitti manuSyagatimeM to dvitIyaguNasthAna meM kahI thI, kintu yahA~ caturthaguNasthAna meM hI inakI vyucchitti hotI hai kyoMki paMcendriya nirvRttyaparyAptaka meM cAroM gati ke nirvRttyaparyAptaka jIva sambhava haiN| deva aura nArakI ke caturtha guNasthAna meM audArikadvika, manuSyadvika aura vajrarSabhanArAcasaMhanana kI baMdhavyucchitti hotI hai| sAmAnyase bandhayogya 520 prakRtiyoM meM se 4 Ayu, AhArakadvika aura narakadvika ina ATha prakRtiyoM ko kama karane se bandhayogya 112 prakRtiyAM kahI gaI haiN| guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, pramatta aura sayogI ye pAMca haiN| __yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 13 kI, bandhaprakRti 107 tathA abandharUpa prakRti 5 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 24 kI, bandha 94 prakRtikA, abandha 18 prakRtikA hai| asayaMtaguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti 13, bandhaprakRti 75 tathA abandha 37 prakRtikA hai| pramattaguNasthAna meM vyucchitti 61 kI, bandha 62 kA tathA anandharUpa prakRti 50 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchitti 1 prakRtikI, bandhaprakRti 1 tathA abandhaprakRti 111 hai| nirvRttyaparyAptapaJcendriyasambandhI yaha kathana cAroMgati kI apekSA se jaannaa| paMcendriya nirvRttyaparyAptaka jIva meM bandha-abandha-bandha vyucchitti kI saMdRSTi bandhayogya prakRti 112 / guNasthAna 5 / guNasthAna | | bandha | abandha | bandha vizeSa vyucchitti mithyAtva | 107 5 (devacatuSka, tIrthaGkara) 13 (guNasthAnokta 163 narakadvika, narakAyu) 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryabvAyu) sAsAdana 94 | 18 | 24 / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-74 asaya pramatta / 62 / 50 | 61 37 (24+18-5 devacatuSka va tIrthaGkara) 13 (guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu + 4 | pratyAkhyAnakaSAya) 65 (pramatta kI 6+apramatta kI zUnya + apUrvakaraNa kI 34 + anivRttikaraNa kI 5 + sUkSmasAmparAya kI 16% 61, kyoMki devAyu va AhArakadvika kA bandha nahIM hai) / 1- sAtAvedanIya saMyogI 1 111 / 1 paJcendriyalabdhyaparyAptaka meM bandhayogya prakRti 109 hai, kyoMki tIrthaGkara, AhArakadvika, devAyu, narakAyu aura vaikriyikaSaTka ina 11 prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA hai| guNasthAna eka mithyAtva hai| // iti indriymaargnnaa|| *** atha kAyamArgaNA aba indriyamArgaNA kI apekSA paJcendriya meM tathA kAyamArgaNA kI apekSA ekendriyasambandhI pRthvIkAyAdi paJcasthAvarakAya meM bandha Adi kA kathana karate haiM - paMciMdiesu oghaM eyakkhe vA vnnpphdiiyNte| maNuvadugaM maNuvAU ucca Na hi teu vAumhi // 114 // artha - paJcendriyasambandhI vyucchittiAdikA kathana guNasthAnavat jAnanA usameM kucha bhI vizeSatA nahIM hai| (isakA kathana indriyanArgaNA meM kara Ae haiM vahA~ se jAnanA) kAyamArgaNAmeM pRthvIkAyase vanaspatikAyaparyanta ekendriyake samAna vyucchitti-Adi jAnanA / vizeSa yaha hai ki tejakAya-vAyukAya meM manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI-manuSyAyu aura uccagotra ina cArakA bandha nahIM hotaa| vizeSArtha -- kAyamArgaNAmeM pRthvIkAya se vanaspatikAya paryanta tIrthara, AhArakadvika, devAyu, tarakAyu tathA vaikriyikaSaTka ina 11 prakRtibinA bandhayogya 109 prakRtiyA~ haiN| inameM se pRthvIkAyajalakAya aura vanaspatikAya meM utpanna hue jIvoM ke sAsAdanaguNasthAna ke rahate hue zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI ataH tiryaJca Ayu aura manuSyAyukA bandha mithyAtvaguNasthAna meM hI hotA hai| isa kAraNa mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 15 prakRtiyoM kI, bandharUpa prakRtiyA~ 109 aura abandha zUnya hai| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-75 sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 29 prakRtiyoMkI, bandha 94 prakRtikA tathA abandhaprakRti 15 haiN| pRthvIkAya-jalakAya aura vanaspatikAya meM bandha, abandhAdika kathana kI sandRSTi bandhayogya prakRti 109 / guNasthAna 2 / guNasthAna, bandha |abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva / 109 / 0 / 15 / / 15 (guNasthAnokta 16-3 narakadvika, narakAyu+2 manuSyAyu, tiryaJcAyu) | 94 / 15 29 (tiryaJcagati kathita 31-2 tiryaJcAyu aura manuSyAyu) sAsAdana tejakAya aura vAyukAya meM manuSyadvika, manuSyAyu va uccagotrabinA bandhayogya prakRti 105 haiN| guNasthAna eka mithyAtva hI hai| tejakAya-vAyukAyameM eka hI guNasthAna hone kA kAraNa kahate haiM, tathA trasakAya meM bandhAdikA kathana karate haiM - Na hi sAsaNo apuNNe sAhAraNasuhumage ya teuduge| artha - labdhyaparyAptaka, sAdhAraNazarIrasahita, sarvasUkSma tathA tejakAya-vAyukAya-jIvoM meM sAsAdanaguNasthAna nahIM hotaa| tathA isIgAthA ke uttarArdha meM kahe hue "oghaM tasa" ina vacanoM ke anusAra trasakAya kI racanA guNasthAnake samAna samajhanA caahie| vizeSArtha - labdhyaparyAptaka, sAdhAraNazarIravAle, sarvasUkSma tathA tejakAya-vAyu-kAya ke jIvoM meM sAsAdanaguNasthAna nahIM hotA tathA sAsAdanavAle narakameM utpanna nahIM hote| ata: nArakiyoM kI aparyAptadazA meM narakagati meM sAsAdanaguNasthAna nahIM hai| trasakAyikoM meM bandhayogya prakRti 120, guNasthAna 14 haiN| inakA saMkSiptakathana isa prakAra hai - mithyAtvAdiguNasthAnoM meM kramase vyucchinnaprakRtiyA~ 16-25-zUnya-10-4-6-1-36-5-16-zUnyazUnya-1 aura zUnyarUpa haiN| bandhaprakRti 117-101-74-77-67-63-59-58-22-17-1-1-1 aura zUnya yathAkrama mithyAtvAdiguNasthAnoM meM jAnanA / abandhaprakRti bhI guNasthAnakramase 3-19-4643-53-57-61-62-98-103-119-119-119 aura 120 jaannaa| vizeSa kathana ke lie guNasthAnoktasandRSTi dekhanI caahie| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-76 trasanivRttiaparyAptakasambandhI bandha-abandhAdikA kathana paJcendriyanirvRttyaparyAptakake samAna smjhnaa| bandhayogya prakRtiyA~ 112 tathA guNasthAna 1-2-4-6 aura 13 vA hai| // iti kaaymaargnnaa|| *** atha yogamArgaNA oghaM tasa maNavayaNe orAle mnnuvgibhNgo||115 / / artha - trasakAya meM guNasthAnabat kathana jaannaa| (isakA sarvakathana pUrva meM kAyamArgaNA meM kara diyA hai|) yogamArgaNAke manoyoga aura vacanayoga meM sarvaracanA guNasthAnavat tathA audArikakAyayoga meM bandha-abandhAdikA kathana manuSyagati ke samAna jAnanA / vizeSArtha - manoyoga-vacanayoga meM bandhayogya prakRtiyA~ 120 haiM tathA guNasthAna mithyAtvase sayogIparyanta 13 haiN| inakI saMkSiptaracanA isa prakAra hai - mithyAtvAdi guNasthAnoM meM vyucchittirUpa prakRtiyAM kramase 16-25-zUnya-10-4-6-eka-36-5-16-zUnya-zUnya aura eka haiN| bandhaprakRti 117-101-74-77-67-63-59-58-22-17-1-1 aura 1 yathAkramase mithyAtvase sayogIparyanta jaannaa| yahA~ guNasthAnoM meM kramase 3-19-46-43-53-57-61-62-98-103-119-119 aura 119 prakRtiyA~ haiN| inakI vizeSasandRSTi samajhane ke lie guNasthAnokta sandRSTi dekhanA caahie| yahA~ itanI hI vizeSatA hai ki manoyoga- vacayoga meM guNasthAna 13 hI haiM tathA inameM paryApta avasthA hI hotI hai| audArikakAyayogI ke bandha-abandha aura vyucchittisambandhI sarvakathana manuSyagati ke samAna hai| bandhayogya prakRti 120 tathA guNasthAna 13 haiN| saMkSipta kathana isaprakAra hai - yahA~ mithyAtva se sayogIparyanta guNasthAnoM meM vyucchittirUpa prakRti 16-31-zUnya-4-4-6-eka-36-5-16-zUnyazUnya aura eka hai| bandha 117-101-69-71-67-63-59-58-22-17-1-1 aura 1 prakRtirUpa yathAkrama guNasthAnoM meM jAnanA / abandha krama se 3-19-51-49-53-57-61-62-98-103-119119 aura 119 prakRtikA hai| vizeSakathana ke lie manuSyagatisambandhI sandRSTi dekhanI caahie| aba audArikamizrakAyayogasambandhI kathana karate haiM - orAle vA misse Na surnniryaauhaarnnirydugN| micchaduge devacao titthaM Na hi avirade asthi // 116 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-77 paNNArasamunatIsaM micchaduge avirade chidI curo| uvarimapaNasaTThIvi ya evaM sAdaM sajogimhi // 117 / / artha - audArikakAyayogI ke samAna hI audArikamizrakAyayogIkI bhI bandha-abandha Adi kI racanA jAnanA cAhie, kintu vizeSatA yaha hai ki devAyu, narakAyu, AhArakazarIra, AhArakaaGgopAGga, narakagati, narakagatyAnupUrvI ina chaha prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA hai| yahA~ bhI mithyAtva aura sAsAdanagaNusthAna meM devacatuSka aura tIrthakara ina pA~caprakRtiyoM kA bandha nahIM hotA, kintu asaMyataguNasthAna meM inakA bandha hotA hai| vizeSArtha - audArikamizrakAyayoga meM guNasthAna 1-2-4-13 ye cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM narakAyu, narakagati auranarakagatyAnupUrvI ko kamakarake tiryaJca va manuSyAyu milAne se 15 kI vyucchitti hotI hai, bandhaprakRti 109 va abandhaprakRti 5 haiN| sAsAdana meM vyucchittirUpaprakRti 29, bandhaprakRti 94 evaM abandhaprakRti 20 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti varSabhanArAghAdika 6 prakRtiyoMbinA apratyAkhyAnakaSAya cAra, kyoMki vajrarSabhanArAcAdi chahaprakRtiyoM kI vyucchitti sAsAdanameM hI ho jAtI hai| tathA dezasaMyatasambandhI pratyAkhyAnakI cArakaSAya, pramatta kI 6, apramattasambandhI devAyu yahA~ bandhayogya hI nahIM hai ataH use bhI yahA~ nahIM ginI hai| apUrvakaraNa kI AhArakadrikabinA 34, anivRttikaraNakI 5, sUkSmasAmyarAya kI 16, ye sarva milakara 65 aura apratyAkhyAnakaSAyakI cAra ye 69 prakRtiyA~ asaMyata guNasthAna meM vyucchinna hotI haiN| bandha devacatuSka va tIrthakarasahita 70 prakRtiyoMkA evaM abandha 44 prakRtikA hai| sayogIguNasthAna meM vyucchitti eka sAtAvedanIyakI, bandha bhI eka sAtAvedanIyakA tathA abandharUpa prakRtiyA~ 113 haiN| asaMyataguNasthAna se sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta nyucchinna hone vAlI 69 prakRtiyoM aura asaMyataguNasthAna meM abandharUpa 44 prakRtiyA~, ina donoM ko milAkara sayogakevalI meM 113 prakRtiyoM kA abandha hai| noTa - sAtAvedanIya kI vyucchitti audArikamizrakAyayogI ke nahIM hotI, kintu audArikakAyayogIke hotI hai| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-78 audArikamizrakAyayoga meM bandha-abandha Adi kI sandRSTi nimnaprakAra hai - bandhayogya prakRti 114 / guNasthAna 4 / guNasthAna | bandha | abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 5 (tIrthakara, devacatuSka) 15 (guNasthAnokta 16 narakadvika va narakAyu +2 manuSyAyu, tiryaJcAyu) sAsAdana 29 (tiryaJcagati meM kathita 35-2 tiryaJcAyu manuSyAyu) asaMyata 44 (29+20-5 tIrthaGkara va deva-catuSka) 69 (70-1 sAtAvedanIya) sayogI 5 (sAtAvedanIya) isakI vyucchitti audArika kAyayoga meM hotI hai audArikamizra meM nhiiN| deve yA veguvve misse NaratiriyaAugaM nntthi| chaTTaguNaMvAhAre tammisse Natthi devaauu||118|| artha - vaikriyikakAyayoga meM bandhaprakRti devagati ke samAna hI hai| vaikriyikamizrakAyayoga meM manuSyAyu aura tiryaJcAyukA bandha nahIM hotA hai| AhArakakAyayoga meM chaTheguNasthAnake samAna racanA hai, kintu AhAraka-mizrakAyayoga meM devAyukA bandha nahIM hotA hai| vizeSArtha - vaikriyikakAyayoga meM bandha prakRtiyA~ devagatike samAna 104 hI haiN| sUkSmatraya (sUkSma-sAdhAraNa-aparyApta), vikalatraya, narakadvika, narakAyu, suracatuSka, devAyu aura AhArakadvika kA bandha nahIM hotA hai| guNasthAna Adi ke cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM sUkSmatraya Adi nauprakRtibinA vyucchitti 7 kI hotI hai| bandhaprakRti 103 haiM tathA ambandharUpa prakRti eka tIrthakara hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 25. kI, bandhaprakRti 96 tathA abandhaprakRtiyA~ 8 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, manuSyAyubinA bandha 70 aura abandha 34 prakRtikA hai| asaMyataguNasthAna meM byucchitti 10 kI, bandhatIrthaGkara va manuSyAyu sahita 72 prakRtiyoMkA aura abandha 32 prakRtiyoMkA (tIrthaGkara evaM manuSyAyubinA) hai| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 79 vaikriyikakAyayoga meM bandhayogyaprakRtiyA~ 104 / guNasthAna 4 / vizeSa guNasthAna bandha abandha vyucchitti mithyAtva 103 1 sAsAdana mizra 70 asaMyata 72 96 8 34 32 sAsAdana 94 asaMyata 71 6 8 25 x 0 vaikreyikAbhitrakAvayogIyogyaprakRtipUrvokta 104 meM se manuSyAyu va tiryaJcAyubinA 102 haiM / guNasthAna 1-2 aura 4 ye tIna haiN| isakA sarvakathana saudharma IzAnasvarga ke aparyAptadevoM ke samAna hai| bandhayogyaprakRti 102 / guNasthAna 3 / guNasthAna bandha abandha | vyucchitti mithyAtva 101 1 31 10 yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 7, bandharUpaprakRti 101 tathA abandha eka tIrtharaprakRtikA hai| sAsAdanaguNasthAna meM tiryaJcAyuvinA vyucchitti 24 prakRti kI, bandha 94 prakRti kA tathA abandha 8 prakRtikA jAnanA / asaMyataguNasthAna meM manuSyAyubinA vyucchitti 9 kI, bandharUpa prakRti tIrthaGkarasahita 71 aura abandha tIrthaGkararahita 31 prakRtiyoM kA hai| vaikriyikamizrakAyayoga sambandhI sandRSTi isa prakAra hai 1 (tIrtha) 7 ( guNasthAnokta 16-9 sUkSma, sAdhAraNa, aparyApta, vikalatraya, narakadvika, narakAyu) 7 8 (7+1) 25 ( guNasthAnokta) 34 (25+8+1 manuSyAyu) 10 ( guNasthAnokta ) 32 (34 - 2 tIrthaGkara, manuSyAyu) 24 9 vizeSa 7 ( mithyAtva huNDakasaMsthAna, napuMsaka veda, spATikA - saMhanana, ekendriya, sthAvara, Atapa ) 1 ( tIrthaGkara) 24 ( guNasthAnokta 25-1 tiryaJcAyu) 31 ( tiryaJcati meM kathita 32 - 1 tIrthaGkara ) 9 ( guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-80 AhArakakAyayogasambandhI sarvakathana pramattaguNasthAnavat jAnanA caahie| bandha vyucchittirUpa prakRti 6, bandhayogyaprakRti 63 tathA abandha 57 prakRtiyoM kA hai| AhArakamizrakAyayogI ke vyucchittirUpa prakRti 6, bandhayogya 62 prakRti, kyoMki yahA~ devAyukA bandha nahIM hai tathA abandharUpa prakRtiyA~ 58 haiN| Age kArmaNakAyayoga meM bandha-abandhAdikA kathana karate haiM - kamme urAlamissaM vA NAudugaMpi Nava chidI ayde| artha - kArmaNakAyayoga kI sarvaracanA audArika mizrakAyayoga ke samAna hai, kintu vigrahagati meM AyukA bandha na hone se manuSyAyu va tiryaJcAyu ke bandha kA abhAva hai| asaMyata guNasthAna meM asaMyata guNasthAna saMbaMdhI 9 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| vizeSArtha - kArmaNakAyayoga meM vigrahagati meM AyukA bandha nahIM hai ataH tiryaJcAyu va / manuSyAyubinA bandhayogya 112 prakRtiyA~ haiM / guNasthAna cAra haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchina prakRtiyA~ 13, bandhaprakRtiyA~ 197 aura abandha tIrthakara va devctusskkaa| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinti tiryaJcAyubinA 24 kii| bandhaprakRti 94 tathA abandha prakRtiyA~ 18 haiN| asaMyataguNasthAnameM asayaMtaguNasthAna kI manuSyAyubinA vyucchinnaprakRti 9, dezasayaMtakI 4, pramattakI 6, apramattasambandhI devAyuko yahA~ nahIM ginA, AhArakadvikabinA apUrvakaraNa kI 34 tathA anivRttikaraNa kI 5 evaM sUkSmasAmparAya kI 16 isa prakAra 74 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| bandhayogyaprakRti suracatuSka va tIrthaGkarasahita 75 haiM evaM abandha 37 prakRti kA hai| sayogIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, bandhaprakRti 1 tathA abandha 111 prakRtikA hai| noTa - sAtAvedanIyakI bandhavyucchitti kArmaNakAyayoga meM nahIM hotI hai kintu audArikakAyayoga meM hotI hai| : ::. .." Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ gommaTasAra karmakANDa-81 kArmaNakAyayogasambandhI bandha-abandhAdi ke kathana kI sandRSTi bandhayogya prakRti 112 / guNasthAna 4 / guNasthAna bandha | abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 5 (tIrthaGkara, devacatuSka) 13 (guNasthAnokta 16narakadvika, narakAyu) 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryaJcAyu asaMyata 75 / 37 | 74 37 (24+18-5 tIrthakara va devacatuSka) 74(asaMyatasambandhI guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu = 9, dezasaMyatakI 4, pramattakI 6, apUrvakaraNa kI 34 (AhArakadvikabinA) anivRttikaraNa kI 5 aura sUkSmasAmparAya kI 16) sayogI / 1 / 111 / 1 / 1 (sAtAve dniiy)| isakI bandhavyucchitti kArmaNakAyayoga meM nahIM hotI hai, kintu audArikakAyayoga meM hotI hai| sAsAdana "iti yogamArgaNA" aba vedamArgaNA se AhAramArgaNAparyanta 10 mArgaNAoM meM bandha-abandha aura vyucchitti kA kathana karate haiM - - vedAdAhArotti ya saguNaTThANANamoghaM tu // 119 // artha - vedamArgaNAse AhAramArgaNAparyanta sAmAnyakathana guNasthAnavat hI jaannaa| arthAt svakIya-svakIya guNasthAna ke samAna ina 10 mArgaNAoM kA kathana hai| vizeSArtha - sarvaprathama vedamArgaNA ke strIvedameM bandhayogyaprakRtiyA~ 120 haiN| guNasthAna 9 haiN| inameM mithyAtvaguNasthAna meM vyucchittirUpa 16 prakRti, bandhaprakRti 157 aura 3 prakRtikA abandha hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa 25 prakRti, bandha 101 prakRtikA evaM abandhaprakRti 19 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya, bandharUpa prakRti 74, abandha 46 prakRtikA hai| asaMyataguNasthAna meM vyucchinna prakRti 10, bandha 77 prakRtikA evaM abandha 43 prakRtikA hai| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitti Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-82 4 prakRtikI, bandha 67 prakRtikA evaM abandha 53 prakRtikA hai| pramattaguNasthAna meM byucchittirUpa prakRti / 6, bandhaprakRti 63 evaM abandhaprakRti 57 haiN| apramattaguNasthAna meM vyucchitti 1 prakRtikI, bandha 59 prakRti kA, abandha 61 prakRtikA jaannaa| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 36, bandhaprakRti 58 tathA abandhaprakRti 62 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke saMvedanAMga meM vyucchiti eka puruSavedakI, bandha / savedabhAga ke dvicaramasamaya taka 22 prakRtikA tathA abandharUpa prakRti 98 haiN| anivRttikaraNasambandhI | savedabhAga meM caramasamaya meM bandha 21 prakRtikA evaM abandha 99 prakRtikA hai| nirvRttyaparyAptastrIvedIke bandhayogya prakRti cAraAyu, tIrthaGkara, AhArakadvika aura vaikriyikaSaTkabinA 507 haiN| guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana | mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti narakadvika evaM narakAyubinA 13 prakRtikI, bandhaprakRti 107, abandha rUpa prakRti zUnya / sAsAdanaguNasthAnameM tiryaJcAyubinA vyucchitti 24 prakRtikI, bandha 94 prakRtikA evaM abandha 13 prakRtikA hai| sandRSTi isa prakAra hai - bandhayogyaprakRti 107 / guNasthAna 2 haiN| guNasthAna bandha | abandha | vyucchitti vizeSa mithyAtva | 107 / 0 / 13 / 13 (guNasthAnokta 16-3 narakadvika, narakAyu) | 94 | 13 | 24 / 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryaJcAyu) sAsAdana napusaMkavedI ke bandhayogyaprakRti 120, guNasthAna 1 haiN| sarva racanA strIvedake samAna hI jaannaa| napuMsakavedI kI nivRttyaparyAptAvasthA meM bandhayogya 108 prakRti haiN| guNasthAna 1-2-4 hote haiN| pUrvokta strIvedIkI nirvRttyaparyAptAvasthA meM jo 107 prakRtikA bandha hai usameM nArakaasaMyatakI apekSA eka tIrthaGkaraprakRti milAne se 108 prakRtikA bandha hai tathA tiryaJcAyu aura manuSyAyu kA bandha labdhyaparyAptake hI hotA hai, kintu yahA~ nirvRttyaparyApta kA kathana hai| inake mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 13, tIrthaGkarabinA bandhaprakRti 107, abandha eka tIrthaGkaraprakRtikA / sAsAdana meM tiryaJcAyubinA vyucchitti rUpaprakRti 24, bandhaprakRti 94 tathA abandharUpaprakRti 14 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti manuSyAyubinA 9, bandha tIrthakarasahita 71 prakRtikA aura abandha 37 prakRtikA | Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmmaTasAra karmakANDa-83 napuMsakavedI nirvRttyaparyAptAvasthAsambandhI sandRSTi isa prakAra hai - bandhayogyaprakRti 108 / guNasthAna tIna / guNasthAna | bandha | abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 1 (tIrthacara) 13 (guNasthAnokta 16-3 narakadvika narakAyu) 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryaJcAyu) asaMyata 37 (24+14-1 tIrthakkara) 9 (guNasthAnokta 101 manuSyAyu) sAsAdana puruSavedI ke bandhayogyaprakRti 120 / guNasthAna Adi ke 9 / yahA~ apUrvakaraNaguNasthAnaparyanta sarvakathana guNasthAnavat hI hai| tadyathA - mithyAtvaguNasthAnase apUrvakaraNaguNasthAnaparyanta bandha se vyucchinna hone vAlI prakRtiyA~ yathAkrama se 16-25-zUnya-10-4-6-1-36 tathA kSapakaanivRttikaraNasambandhI prathamabhAga ke caramasamaya meM 1 puruSavedakI vyucchitti huii| bandha yathAkramase 117-101-74-77-6763-59-58 tathA anivRttikaraNake prathama bhAga ke caramasamayaparyanta 22 prakRtikA | abandha guNasthAnakramase 3-19-46-43-53-57-61-62 tathA anivRttikaraNake prathamabhAga ke caramasamayaparyanta 98 prakRtikA hai| isakI sandRSTi 103-104 gAthA sambandhI sandRSTi ke anusAra jaannaa| - puruSavedInirvRttyaparyAptAvasthA meM narakagatibinA zeSa tInagativAle jIvoM ke bandhayogya 112 prakRtiyA~ haiM, kyoMki cAraAyu, narakadvika aura AhArakadvikakA bandha nahIM hai| guNasthAna tiin| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti prakRti 13, bandhayogyaprakRti suracatuSka va tIrthaGkarake binA 107 prakRtikA, abandhaprakRti 5 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 24, bandha 94 prakRtikA tathA abandha 18 prakRtikA / asaMyataguNasthAna meM vyucchinna prakRti 9, suracatuSka va tIrthaGkarasahita bandha 75 prakRtikA tathA abandha 37 prakRtikA / yahA~ tIrthaGkara aura AhArakadvikakA udaya strIvedI aura napuMsakavedI ke nahIM hotA, kevala puruSavedIke hI hotA hai, kintu inakA bandha tInoM hI vedavAloMke hotA hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . mAmmaTasAra kamakANDa-84 nirvRttyaparyAptakapuruSavedI kI bandha-abandha aura vyucchitti kI sandRSTi isa prakAra hai guNasthAna mithyAtva bandhayogyaprakRti 112 / guNAsthAna 3 / bandha abandha vyucchitti vizeSa 107 5 (tIrthakara, suracatuSka) 13 (guNasthAnokta 163 narakadvika na narakAyu) 24 (guNasthAnokta 25-5. tirthaJcAyu) 37 (24+18-5 tIrthakara, devacatuSka) 9 (guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu) . sAsAdana asaMyata // iti veda mArgaNA // atha kaSAyamArgaNA kaSAyamArgaNA meM krodhAdi cAra kaSAyabAloM ke bandhayogyaprakRti 120 / guNasthAnakrodha meM kSapakaanivRttikaraNa ke dUsare bhAgaparyanta, mAnameM tIsare bhAgaparyanta, mAyA meM caturthabhAgaparyanta, bAdaralobha meM paJcamabhAgaparyanta pAe jAte haiN| 8 guNasthAna taka to guNasthAna ke samAna kathana jAnanA! kSapaka anivRttikaraNa ke prathamabhAga meM puruSaveda kI bandha vyucchitti athAt bandha 22, abandha 98, bandha vyucchitti 1 / dUsare bhAga meM saMjvalana krodha kI bandha vyucchitti arthAt bandha 21, abandha 92. baMdhavyucchitti 1 / tIsare bhAga meM saMjvalana mAna kI bandhavyucchitti arthAta bandha 20, abandha 500, baMdhavyucchitti 1 / cauthe bhAga meM saMjvalana mAyA kI bandhavyucchitti arthAt bandha 19, abandha 105. bandhavyucchitti 1 / pA~caveM bhAga meM saMcalana lobha kI bandhanyucchitti arthAt bandha 18, abandha 1.02. bandha vyucchitti 1 tathA sUkSmalobha meM eka sUkSmasAmparAyaguNasthAna hI hai| sUkSmasAmparAya guNasthAna meM bandha 17, abandha 103, baMdha vyucchitti 16 / / / iti kaSAya maargnnaa|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-8 atha jJAnamArgaNA jJAnamArgaNAsambandhI kumati-kazruta aura kuavadhi ina tInoM jJAnoM meM bandhayogyaprakRti 11:7, kyoMki tIrthaGkara aura AhArakadvikakA bandha nahIM hai| guNasthAna do| mithyAtvaguNasthAna meM byuchittirUpa 16 prakRti, bandharUpa prakRti 115 tathA abandhaprakRti zUnya / sAsAdanaguNarasthAna meM vyucchitti 25 prakRtikI, bandha 101 prakRtikA tathA abandharUpa prakRti 16 hai| zaMkA - mithyAdRSTijIvoM ke bhale hI kumati-kuzruta donoM hI ajJAna hoveM kyoMki vahA~ mithyAtvakarmakA udaya pAyA jAtA hai, kintu sAsAdanaguNasthAna meM mithyAtvakA udaya nahIM pAyA jAtA isalie sAsAdanaguNasthAna meM kumati. kuzrutarUpa ajJAna kaise saMbhava ho sakate haiM? mer :-sabhAdhAna vidhAtAbhinivezakI vidhyAtva kahate haiM aura vaha viparItAbhiniveza mithyAtna aura anantAnubandhI ke nimitta se utpanna hotA hai| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhI kA udaya hone se vahA~ kumati-kuzruta ye do ajJAna pAe jAte haiN|' asaJjIjIdoM meM bhI kuzrutajJAna hotA hai, kyoMki manake binA vanaspatikAyika-jIvoM ke hita meM pravRtti aura ahita se nivRtti dekhI jAtI hai| kumati-kuzruta-kuavadhijJAnasambandhI bandha-abandhAdikI sandRSTi bandhayogya 117 prakRti / guNasthAna 21 guNasthAna | bandha | abandha | vyucchitti | vizeSa mithyAtva | 117 | 0 / 16 / 16 (guNasthAnokta) sAsAdana 101 / 16 / 25 / 25 (guNasthAnokta) matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna meM bandhayogyaprakRti 79 hai, kyoMki mithyAtvasambandhI 16 tathA sAsAdanakI 25 isa prakAra 41 prakRtiyoMkI vyucchitti ho jAne se inakA yahA~ abhAva hai| guNasthAna asaMyatase kSINakaSAyaparyanta 9 haiN| asaMyattaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 10, bandhaprakRti 77 aura abandhaprakRti 2 haiN| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 4, bandharUpa prakRti 67, abandharUpa prakRti 12 / pramattaguNasthAnameM vyucchitti 6 prakRti kI, bandha 63 prakRtikA tathA abandha 16 prakRtikA 1. dha, pu. 1, sUtra 116 kI ttokaa| 2. dha. pu. 1. sUtra 116 kI ttiikaa| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-86 hai| apramatta guNasthAna meM vyucchinna prakRti 1, bandhaprakRti 59, abandhaprakRti 20 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchittirUpa 36 prakRti, bandharUpa 58 prakRti aura abandharUpa 21 prakRti haiN| anivRttikaraNaguNasthAnameM vyucchitti 5 prakRti kI, bandha 22 prakRtikA tathA abandha 57 prakRtikA hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, bandha prakRti 17 aura abandhaprakRti 62 haiN| upazAntamohaguNasthAna meM vyucchitti zUnya kI, bandha 1 prakRtikA aura abandha 78 prakRtikA hai| kSINamohaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti zUnya, bandharUpaprakRti eka tathA abandharUpa prakRti 78 haiN| mati bhurakSa-avadhijJAna sambandhI bandha-adhandhAdi kI saMdRSTi bandhayogya 79 prkRti| guNasthAna 9 / guNasthAna | bandha | abandha | vyucchitti | vizeSa asaMyata 2 (AhArakadvika) oo dezasaMyata pramatta 59 (63-6 - 57+2AhArakaddhika) apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa, 22 sUkSmasAmparAya | 17 upazAntamoha kSINamoha mana:paryayajJAna meM bandhayogyaprakRti 65 / guNasthAna pramattase kSINamohaparyanta 7 haiN| yahA~ vyucchitti aura bandhakA kathana to guNasthAnavat jAnanA, kintu abandha kramase 2-6-7-43-48-64 aura 64 prakRti kA hai| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana:paryayajJAnasambandhI sandRSTi isa prakAra hai| 63 59 guNasthAna bandha abandha bandha | vyucchitti ha gommaTasAra karmakANDa - 87 bandhayogyaprakRti 65 / guNasthAna 7 haiN| vizeSa pramatta apramatta 7 apUrvakaraNa 58 anivRttikaraNa 22 43 48 64 64 sUkSmasAmparAya 17 upazAntamoha 1 kSINamoha 1 2 6 6 1 36 5 16 O 0 S 2 (AhArakadvika) 6 ( guNasthAnokta) 6 (6+2 - 2 AhArakadvika) 1 (devAyu) 36 ( guNasthAnokta) 43 (36+7) 5 ( guNasthAnokta) 16 ( guNasthAnokta) kevalajJAna meM bandhayogya 1 sAtAvedanIya prakRti hai / guNasthAna do haiM / sayogI ke vyucchittirUpa prakRti 1, bandharUpa prakRti 1, abandha kA abhAva hai| ayogI ke vyucchitti va bandha kA abhAva hai, kintu abandha prakRti eka hai| // iti jJAnamArgaNA / / *** atha saMyamamArgaNA sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAmparAya yathAkhyAta, saMyamAsaMyama aura asaMyamake bheda se saMyamamArgaNA 7 prakAra kI hai| + yahA~ sAmAyika va chedopasthApanA saMyama meM bandhayogyaprakRti 65 / guNasthAna pramattaAdi cAra haiN| pramattaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 6, bandha AhArakadvikabinA 63 tathA abandha 2 prakRtikA hai / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 bandhaprakRti 59 aura abandhaprakRti 6 haiM / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 36, bandharUpa prakRti 58 tathA abandhaprakRti 7 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, bandhaprakRti 22 abandhaprakRti 43 haiM / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 88 sAmAyika - chedopasthApanAsaMyama meM bandha- abandhAdikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 65 / guNasthAna 4 / guNasthAna bandha abandha vyucchitti pramatta 63 apramatta 59 7 apUrvakaraNa 58 anivRttikaraNa 22 43 2 6 6 59 vizeSa 2 (AhArakadvika) 6 ( guNasthAnokta ) 1 (devAyu) 6 (6+2 - 2 AhArakadvika) 36 (guNasthAnokta) 5 (guNasthAnokta) parihAravizuddhisaMyama meM bandhayogyaprakRti 65 / guNasthAna do haiN| yahA~ (parihAravizuddhi saMyama meM) AhArakadvikakA bandha viruddha nahIM, kintu udaya avazya viruddha hai| arthAt parihAravizuddhike sAtha AhArakadvikakA udaya nahIM hai| pramattaguNasthAnameM vyucchinnaprakRti 6 bandhaprakRti 63 abandhaprakRti 2 haiM / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, bandhaprakRti 59 aura abandhaprakRti 6 haiM / " parihAravizuddhisaMyamameM bandha-abandha aura vyucchittisambandhI sandRSTi guNasthAna bandha abandha | vyucchitti pramatta 63 2 6 apramatta 6 1 vizeSa 6 ( guNasthAnokta) 2 (AhArakadvika) 1 (devAyu) 6 (6+2 - 2 AhArakadvika) sUkSmasAmparAyasaMyamasambandhI bandha- abandha-vyucchittikA kathana sUkSmasAmparAyaguNasthAnake samAna jAnanA / bandha 17, abandha 103 aura bandha vyucchitti 16 / yathAkhyAtasaMyama meM bandhayogyaprakRti 1 sAtAvedanIya hI hai| yahA~ upazAntamoha, kSINamoha, sayogI aura ayogI ye cAra guNasthAna pAe jAte haiN| vyucchitti aura bandharUpaprakRti guNasthAnavat jAnanA, kintu ayoga guNasthAna meM to abandhaprakRti 1 hai zeSa tInaguNasthAnoM meM abandha nahIM hai| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 89 yathAkhyAtasaMyama meM bandha - abandha aura vyucchittisambandhI sandRSTi bandhayogyaprakRti 1 / guNasthAna cAra / vizeSa guNasthAna bandha abandha vyucchitti upazAntamoha kSINamoha sayogI ayogI guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata pii 0 bandha D 117 101 74 77 pra saMyamAsaMyama meM bandha-abandha aura vyucchittisambandhI sarvakathana dezasaMyataguNasthAnake samAna jAnanA caahie| bandha 67, abandha 53 aura bandha vyu. 4 | 0 asaMyamameM AhArakadvikabinA bandhayogyaprakRti 118 haiM / guNasthAna Adi ke cAra haiM / yahA~ cAroM hI guNasthAnoM meM cchitti evaM rUpa prakRtiyA~ guNasthAnaM ke kayanavat jAnanA, kintu abandharUpa prakRti kramase 1-17-44 aura 41 jAnanA / mizraguNasthAna meM tIrthaGkara, devAyu aura manuSyAyukA abandha hai| 0 x x 5 17 0 asaMyamameM bandha-abandha - vyucchittikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 198 / guNasthAna 4 / vizeSa 44 41 abandha vyucchitti 16 25 1 prakRti yahA~ sarvatra 'sAtAvedanIya' hI jAnanA / o -- 10 1 ( tIrthaGkara) 16 ( guNasthAnokta) 25 ( guNasthAnokta) 44 (25+17+2 manuSyAyu va devAyu) 41 (44 - 3 tIrthaGkara, manuSyAyu, devAyu) / / iti saMyamamArgaNA / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-90 atha darzanamArgaNA darzanamArgaNA meM cakSudarzana-acakSudarzana meM bandhayogya prakRti 120 / guNasthAna mithyAtvase * kSINamohaparyanta 12 haiN| inameM bandha-avandha aura vyucchitti kA kathana guNasthAnavat jAnanA | avadhidarzanasambandhI vyucchitti AdikA kathana avadhijJAnavata hai| bandhayogyaprakRti 79 tathA asaMyata se kSINakaSAyaparyanta guNasthAna 9 haiN| kevaladarzanasambandhI sarvakathana kevalajJAnavat jAnanA / bandhayogyaprakRti 1 sAtAvedanIya tathA guNasthAna do haiN| // iti drshnmaargnnaa|| *** atha lezyAmArgaNA lezyAmArgaNAmeM kRSNa-nIla aura kApota, ina tInalezyAoM meM bandhayogya 118 prakRti haiM, kyoMki yahA~ AhArakadvikakA bandha nahIM hai| guNasthAnaAdi ke caar| yahA~ mithyAtvAdi cAroM guNasthAnoM meM vyucchitti aura bandha guNasthAnavat jAnanA / tIrthakkaraprakRti kA bandha ina lezyAoM meM caturthaguNasthAna meM ho sakatA hai| kRSNa-nIla kApotalezyA meM bandha abandhAdikI sandRSTi bandhayogya prakRti 118 / guNasthAna cAra haiN| guNasthAna bandha | abandha vyucchitti mithyAtva 1 (tIrthaGkara) 16 (guNasthAnokta) 25 (guNasthAnokta) 44 (25+17+2 manuSyAyu, devAyu) asaMyata 77 10 (guNasthAnokta) vizeSa sAsAdana 101 athAnantara samyaktvamArgaNA meM tathA tIna zubhalezyAoM meM aura AhAramArgaNAmeM kucha vizeSatA hai so do gAthAoM dvArA kahate haiM - Navari ya savvuvasamme NarasuraAUNi Natthi NiyameNa / micchassaMtima NavayaM bAraM Nahi teupammesu // 120 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-91 sukke sadaracaukkaM vAmaMtimabArasaM ca Na va atthi| kammeva aNAhAre baMdhassaMto aNaMto ya / / 121 // jummaM / / artha - samyaktvamArgaNA meM donoM hI upazamasamyaktvI (prathamopazama-dvitIyopazama) jIvoM ke manuSyAyu aura devAyu kA bandha nahIM hai| lezyAmArgaNAmeM tejolezyAvAle ke mithyAtvaguNasthAna kI bandha se vyucchinna antima 9 prakRti tathA pAlezyAvAleke mithyAtvaguNasthAna kI antima 12 prakRtiyoM kA bandha niyamase nahIM hotA hai| zuklalezyAvAloMke zatAracatuSka aura mithyAtvaguNasthAna kI antima 12 ina 16 prakRtiyoMkA bandha nahIM hotaa| AhAramArgaNAsambandhI anAhArakaavasthA meM kArmaNakAyayogI ke samAna vyucchittibandha-abandha kA kathana jaannaa| vizeSArtha - tejolezyAmeM bandhayogya prakRtiyA~ 111 haiN| guNasthAna Adi ke sAta haiN| mithyAtvaguNasthAna meM jina 16 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai unameM se aMtima 9 prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA hai, ataH yahA~ AdikI sAta prakRtiyoM kA bandha hone se unakI hI vyucchitti hotI hai, bandhaprakRti 108 tathA abandha tInaprakRtikA hai| sAsAdanase apramattaguNasthAnaparyanta vyucchitti aura bandha to guNasthAnavat jAnanA, kintu abandhaprakRti yathAkramase sAsAdanAdi guNasthAnoM meM 10-37-34-4448 aura 52 jAnanA / vistRta kathana isa prakAra hai - mithyAtvaguNasthAnameM vyucchittirUpa prakRti 7, bandhaprakRti 108 aura abandhaprakRti 3 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 25, bandhaprakRti 101, abandhaprakRti 10 haiN| mizraguNasthAnameM vyucchitti zUnya, bandhaprakRti 74, abandhaprakRti 37 / asaMyataguNasthAnameM vyucchittirUpa prakRti 10, bandhaprakRti 77 tathA abandhaprakRti 34 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 4, bandhaprakRti 67 tathA abandhaprakRti 44 haiN| pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, bandhaprakRti 63, tathA abandhaprakRti 48 haiN| apramattaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1, bandhaprakRti 59 tathA abandhaprakRti 52 haiN| teja (pIta) lezyAsambandhI bandha-abandha va vyucchittiAdi kI sandRSTi bandhayogya prakRti 111 / guNasthAna 7 haiN| guNasthAna | bandha | abandha vyucchiti vizeSa mithyAtva | 108 3 / 7 / 3 (tIrthakara, AhArakadvika) 7 (guNasthAnokta 16 meM se mithyAtva se Atapa paryanta) sAsAdana [ 101 | 10 | 25 / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizra asaMyata dezasaMyata pramat apramatta 74 77 67 63 vA wyse w 59 37 34 4.8 sAsAdana mizra 52 pramatta apramatta gommaTasAra karmakANDa - 92 0 padmazyA meM bandhayogyaprakRti 108 haiM / guNasthAna Adi ke sAta haiN| mithyAtvAdi 16 prakRtiyoM meM se aMtima 12 prakRtiyA~ bandhayogya nahIM hai| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, bandhaprakRti 105, abandhaprakRti 3 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 25 prakRtikI, bandha 101 prakRtikA tathA abandha 7 prakRtikA hai| mizraguNasthAnameM vyucchittirUpaprakRti zUnya, bandharUpaprakRti 74 aura abandhaprakRti '34 haiN| asaMyata - guNasthAna meM vyucchitti 10 prakRtikI, bandha 77 prakRtikA, abandha 31 prakRtikA / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4. bandhaprakRti 67 aura abandhaprakRti 41 haiM / pramattaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 6, bandhaprakRti 63 tathA abandhaprakRti 45 haiM / apramattaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1, bandhaprakRti 59 tathA abandhaprakRti 49 hai / 101 7 74 34 77 31 asaMyata dezasaMyata 68 41 63 45 59 41 4 6 1 padmalezyAmeM bandha-abandha aura vyucchittikI sandRSTi isa prakAra hai guNasthAna bandha abandha vyucchitti mithyAtva 105 3 bandhayogyaprakRti 108 / guNasthAna 7 / vizeSa 4 37 (25+10+2 manuSyAyu, devAyu) 34 (37 - 3 tIrthaGkara, manuSyAyu aura devAyu) 4 ( guNasthAnokta) 6 ( guNasthAnokta) 52 (48+6 - 2 AhArakadvika) 25 10 4 6 1. - 3 ( tIrthakara AhAraka dvika) 4 ( mithyAtva. huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, asaMgrAmAsRpATikA saMhanana ) 4 ( guNasthAnokta) 6 ( guNasthAnokta) 49 (45+6-2 AhArakahika) zuklalezyA meM bandhayogyaprakRti 104 / guNasthAna mithyAtva se sayogIparyanta 13 / zuklalezyA 34 (25+7+2 manuSyAyu va devAyu) 31 (34-3 tIrthaGkara. devAyu va manuSyAyu) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-93 meM zatAracatuSkakA bandha nahIM hotA hai| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, bandhaprakRti 101, anandha prakRti 3 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti ra tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu aura udyAtarUpa zatAracatuSkabinA), bandhaprakRti 97, abandhaprakRti 7 / mizraguNasthAna meM vyucchitti zUnya kI, bandha 74 prakRtikA, abandha 30 prkRtikaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 10, bandharUpa prakRti 77. abandharUpa prakRti 25 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitti 4 prakRti kI, bandha 67 prakRtikA aura abandha 37 prakRtikA hai| pramanaguNasthAna meM vyucchitti rUpa prakRti 6, bandhaprakRti 63. abandhaprakRti 45 haiN| apramattaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 1, bandhaprakRti 59, abandhaprakRti 45 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchitti 36 prakRtikI, bandha 58 prakRtikA, abandha 46 prakRtikA hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, bandhaprakRti 22 tathA abandhaprakRti 82 haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, bandhaprakRti 17 aura abandhaprakRti 87 haiN| upazAntamohaguNasthAna meM nyucchittirUpa prakRti zUnya, bandhaprakRti 1, abandhaprakRti 103 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti zUnya, bandhaprakRti 1, abandhaprakRti 103 / sayogIguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1, bandharUpa prakRti 1 tathA abandharUpa prakRti 103 haiN| zuklalezyA meM bandha-abandha-vyucchitti ke kathana kI sandRSTi bandhayogyaprakRti 104 / guNasthAna Adi ke 13 / guNasthAna | bandha | abandha | vyucchitti vizeSa mithyAtva 3 (tIrthakkara, AhArakaTTika) 4 (mithyAtva, huNDaka saMsthAna, napuMsakaveda aura asaMprAptAsRpATikAsaMhanana) 21 (guNasthAnokta 25-4 zatAracatuSka) mizra 30 (21+7+2, manuSyAyu va devAyu asaMyata 27 (30-3 manuSyAyu, devAyu, tIrthakara) 4 (guNasthAnokta pratyAkhyAnAvaraNa kI cArakaSAya) 6 (guNasthAnokta) apramatta 1 (devAyu) 45 (41+6-2, AhArakadvika) apUrvakaraNa 36 (guNasthAnota) anivRttikaraNa 5 (guNasthAnokta) sUkSmasAmparAya | 16 (guNasthAnokta) sAsAdana dezasaMyata pramatta Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-14 103 / 0 upazAntamoha / 1 kSINamoha sayogI | 1 (sAtAvedanIya) 1 (sAtavedanIya) 1 (sAtAvedanIya) 103 bhavyamArgaNA meM bandhayogyaprakRti 120 / guNasthAna 14 / yahA~ bandha-abandha aura vyucchitti kA sarvakathana guNasthAnavat jaannaa| abhavyake bandhayogyaprakRti 117 haiM, kyoMki isake AhArakadvika aura tIrthaGkaraprakRti kA bandha nahIM hotA hai| guNasthAna eka mithyAtva hI hai| // iti lezyA va bhavyamArgaNA || atha samyaktvamArgaNA isa mArgaNA ke 6 bheda haiM - upazama (prathamopazama-dvitIyopazama) samyaktva, kSayopazamasamyaktva, kSAyikasamyaktva, mithyAtva, sAsAdana aura mishr| prathamopazamasamyaktva meM bandhayogyaprakRti 77 haiM, kyoMki mithyAtva va sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI (16+25) 41 prakRti tathA deva va manuSyAyukA yahA~ bandha nahIM hotA hai| "Navariye sava samme Narasura AUNa Nasthi NiyameNa" (gAthA 120 ke) isa vacanake anusAra (manuSyAyu, devAyu) kI vyucchitti pahale huI thii| samyagdRSTi ke tiryaJca aura manuSyagati meM devAyukA tathA naraka va devagati meM manuSyAyukA bandha hotA thA, kintu prathamopazama aura dvitIyopazamasamyagdRSTi ke ina donoM AyukA bhI bandha nahIM hotA hai| prathamopazamasamyaktva meM asaMyatase apramattaparyantacAraguNasthAna jAnanA / yahA~ asaMyataguNasthAna meM manuSyAyubinA vyucchittirUpa prakRti 9, AhArakadvikabinA bandharUpa prakRti 75 tathA anandharUpa prakRti 2 haiN| dezasaMyattaguNasthAna meM vyucchitti 4 prakRtikI, bandha 66 prakRtikA evaM abandha 11 prakRtikA hai| pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, bandhaprakRti 62, abandhaprakRti 15 / apramattaguNasthAna meM vyucchitra-prakRti zUnya, AhArakadvikasahita bandha prakRti 58 evaM abandhaprakRti 'upazamasamyagdRSTike tIrthakkaraprakRtikA bandha nahIM hotA' aisA koI AcArya mAnate haiM, kintu yahA~para yaha vivakSA nahIM hai| upazamasamyaktvake sAtha AhArakadikakA udaya viruddha hai, bandha viruddha nahIM hai| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-15 prathamopazamasamyaktvasambandhI bandha-abandha aura vyucchittikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 77 / guNasthAna asaMyatAdi caar| guNasthAna | bandha | abandha vyucchitti | vizeSa 2 (AhArakadvika) 9 (guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu) dezasaMyata asayata | 75 pramatta apramatta | 58 19 (15+6-2 AhArakadvika) dvitIyopazamasamyaktva meM bhI bandhayogyaprakRti 77 haiN| guNasthAnaasaMyatAdi ATha haiN|' asaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 9, bandha prakRti 75, abandhaprakRti 2 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitti prakRti 4, bandhaprakRti 66 aura abandhaprakRti 11 / pramattaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 6, bandhaprakRti 62 aura abandhaprakRti 15 / apramattaguNasthAna meM nyucchinna prakRti zUnya, AhArakadikasahita bandhaprakRti 58, abandhaprakRti 19 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 36, bandhaprakRti 58 aura abandhaprakRti 19 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, bandhaprakRti 52, abandhaprakRti 55 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM jyucchittirUpa prakRti 16, bandhaprakRti 17 tathA abandharUpa prakRti 60 haiN| upazAntamoguNasthAna meM vyucchinnaprakRti zUnya, bandhaprakRti 1 evaM abandhaprakRti 76 hai| prathama va dvitIyopazamasamyaktva meM AyukA bandha nahIM hotA hai| zaMkA - prathamopazama aura dvitIyopazamasamyaktva meM AyukA bandha nahIM kahA hai to phira "zreNIpara ArohaNa karate hue apUrvakaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM maraNa nahIM hotA" yaha kathana vyartha samAdhAna - jisane pUrva meM devAyu kA bandha kara liyA hai aise sAtizayaapramattajIva ke zreNIArohaNa sambhava hai| yahA~ prathamopazamasamyaktva meM tathA jisakA kAla antarmuhUrtapramANa hai aise apUrvakaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM maraNa nahIM hotA, anyatra upazamazreNI meM maraNa hai| devAyu ke bandhakA abhAva upazamazreNI meM sarvatra hI hai| 1. upazamazreNI meM car3hate hue bhI asaMyataguNasthAna meM dvitIyopazamasamyaktva kahA hai, mAtra zreNI se utarane kI apekSA hI hotA ho aisI bAta nahIM hai dekho - 5. pu. 1 sUtra kI ttiikaa| mUlAcAra a. 12 gAthA 205 kI TIkA | kArtikeyAnuprekSA gAthA 484 kI ttiikaa| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-96 dvitIyopazama ke kathana sambandhI sandRSTi isa prakAra hai - bandhayogyaprakRti 77 / guNasthAna 8 / guNasthAna bandha | abandha vyucchitti vizeSa asaMyata | 9 | 9 (guNasthAnokta 10-1 manuSyAyu) dezasaMyata | 4 4 (pratyAkhyAnakrodha-mAna-mAyA-lobha) 6 (guNasthAnokta) apramatta 19 (15+6-2, AhArakadvika) apUrvakaraNa 36 (guNasthAnokta) anivRttikaraNa 5 (guNasthAnokta) sUkSmasAmparAya | 17 | 60 16 (guNasthAnokta) upazAntamoha pramatta kSayopazamasamyaktvameM bandhayogya prakRti 79 haiM, kyoMki mithyAtva va sAsAdana guNasthAna meM (16+25) 41 prakRti kI vyucchitti ho jAtI hai| guNasthAna asaMyatAdi cAra hI haiM, kyoMki upazamazreNI meM upazama aura kSAyikasamyaktva evaM kSapakazreNI meM kSAyikasamyaktva hotA hai| asaMyatAdi cAroM guNasthAnoM meM vyucchitti aura bandha kA kathana to guNasthAnavat hai, kintu abandha 2-12-16 aura 20 prakRtikA yathAkrama cAroM guNasthAnoM meM jAnanA / kSayopazamasamyaktvasambandhI bandha-abandhAdikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 79 / guNasthAna 4 // guNasthAna | bandha | abandha nyucchitti vizeSa asaMyata | 2 (AhArakadvika) dezasaMyata 77 pramatta apramatta 1 / 20 (16+6-2 AhArakadvika) kSAyikasamyaktva meM bandhayogya prakRti 79 haiN| guNasthAna asaMyatase ayogIparyanta haiM tathA siddha bhI jAnanA / asaMyata meM vyucchinnaprakRti 10, bandhaprakRti 77 aura abandhaprakRti 2 (aahaarkdvik)| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 97 dezasaMyata meM vyucchitti 4 prakRtikI, bandha 67 prakRtikA, abandha 12 prakRtikA / pramattaguNasthAna vyucchittirUpa prakRti 6, bandharUpa prakRti 63, abandhaprakRti 16 haiM / apramatta meM vyucchitti 1 prakRtikI, bandha AhArakadvikasahita 59 prakRtikA, abandha 20 prakRtikA / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchitti 36 prakRtikI, bandha 58 prakRti kA, abandha 21 prakRtikA hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, bandhaprakRti 22, bandhaprakRti 57 navaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 16, bandhaprakRti 17, abandha 62 prakRtikA hai| upazAntakaSAya meM vyucchitti zUnya, bandha 1 prakRtikA aura abandha 78 prakRtikA / kSINakaSAyaguNasthAna meM vyucchittizUnya, bandhaprakRti 1, abandhaprakRti 78 haiN| ayogIguNasthAna meM bandha va vyucchittikA abhAva hai, kintu abandha 79 prakRtikA jAnanA / kSAyikasamyaktvasambandhI bandha-abandha-vyucchittikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 79 / guNasthAna 11 / vizeSa 2 (AhArakadvika) guNasthAna bandha abandha vyucchitti asaMyata 77 2 10 dezasaMyata 67 12 ma pramatta 63 16 6 apramatta 59 20 1. 21 36 pUrvakaraNa 58 anivRttikaraNa 22 57 5 sUkSmasAmparAya 17 62 16 upazAntamoha 1 78 1 78 1 78 0 79 kSINamoha sayogI ayogI C 0 1 0 20 (16+6 - 2 AhArakadvika) mithyAtva meM vyucchittirUpa prakRti 16, bandhaprakRti 117 tathA abandhaprakRti 3 haiM / sAsAdana meM vyucchinna prakRti 25, bandhaprakRti 101 aura abandhaprakRti 19 haiM / samyagmithyAtvameM vyucchittirUpa prakRti zUnya, bandhaprakRti 74 evaM abandha prakRti 46 jAnanA | // iti samyaktvamArgaNA // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-28, 3. atha saJjImArgaNA sajJImArgaNAA meM bandhayogyaprakRti 120 / guNasthAna mithyAtva se kSINakaSAyaparyanta 12 / yahA~ bandha-abandha-vyucchittisambandhI sarvakadhana guNasthAnavat jAnanA / asaJjIke bandhayogyaprakRti 117 (tIrthaMkara aura AhArakadvika binA) aura guNasthAna 2 haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 19 prakRtikI, bandha 117 evaM abandha zUnya hai| sAsAdana guNasthAna meM asaJjIjIva mizrakAyayogI hI hote haiM ata: yahAM cAroM AyukA bandha nahIM hotA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti vikalendriyavat 29 prakRtikI, bandha 98 prakRtikA evaM abandha 19 prakRtikA jaannaa| asaJIsambandhI bandha-abandha-vyucchittikI sandRSTi bandhayogyaprakRti 117 aura guNasthAna 2 haiN| guNasthAna |bandha | abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva | 0 | 19 - 19 (guNasthAnokta 16+3, manuSyAyu, devAyu, tiryaJcAyu) 98 / 19 / 29 / 29 (guNasthAnokta 25+6 varSabhanArAcAdi - 2 manuSyAyu va tiryaJcAyu) sAsAdana // iti sjnyiimaargnnaa|| *** atha AhAramArgaNA AhAramArgaNA meM AhArakajIva ke bandhayogyaprakRti 120 haiN| guNasthAna mithyAtva se sayogIparyanta 13 haiN| yahAM bandha-abandha-vyucchittisambandhI sarvakathana guNasthAnokta hI jaannaa| anAhArakake cAra Ayu, AhArakadvika aura narakadvikake binA bandhayogyaprakRti kArmaNakAAyayoga ke samAna 112 haiN| guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, sayogI aura ayogI ye pA~ca haiN| yahA~ mithyAtva, sAsAdana, asaMyata aura sayogIguNasthAna meM vyucchitti, bandha aura abandhakA kathana kArmaNakAyayoga ke samAna hI hai, kintu ayogI ke bandha aura vyucchitti kA to abhAva hai, abandha 112 prakRtikA jAnanA / isa prakAra vedamArgaNA se AhAramArgaNA paryanta vyucchitti, bandha va abandha kA kathana kiyaa| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 gommaTasAra karmakANDa-99 anAhArakasambandhI bandha-abandha-vyucchitti kI sandRSTi bandhayogyaprakRti 112 guNasthAna 5 / guNasthAna | bandha abandha vyucchitti vizeSa mithyAtva 5 (devacatuSka, tIrthaGkara) 13 (guNasthAnokta 16 3 narakadvika va narakAyu) sAsAdana | 94 / 18 / 24 24 (guNasthAnokta 25-1 tiryaJcAyu) asaMyata / 75 / 37 / 74 / 37 (24+18-5 devacatuSka, tIrthakara) 74 (manuSyAyubinA asaMtakI 9+dezasaMyatakI 45 pramatta kI 6+ apUrvakaraNakI AhArakadikabinA 34+anivRttikaraNakI 5+sUkSmasAmparAyakI 16) ye sarva 74 prakRtiyA~ asaMyataguNasthAna meM vyucchinna hotI haiN| sayogI 1(sAtAvedanIya) noTa - anAhAraka avasthA meM sAtAvedanIyakI bandhavyucchitti nahIM hotii| ayogI 112 isa prakAra caturdazamArgaNAoM meM bandha-abandha aura bandhalyucchitti kathana pUrNa huaa| Age mUlaprakRtiyoM ke sAdi-anAdi ityAdirUpa bandha ke bhedoM ko vizeSarUpa se kahate sAdi aNAdI dhuva adbhuvo ya baMdho du kmmchkkss| tadiyo sAdiyaseso aNAdidhuvasesago aauu||122 // artha - chahakarmoM kA prakRtibandha sAdi, anAdi, dhruva evaM adhruvarUpa se cAroM prakAra kA hotA hai, kintu vedanIyakarma kA bandha sAdibinA tInaprakAra kA hotA hai| Ayukarma kA anAdi tathA dhruvabandhake binA do prakAra kA arthAt sAdi aura adhruvabandha hI hotA hai| vizeSArtha - vedanIyakA sAdibandha nahIM hone se tInaprakArakA bandha hotA hai, kyoMki upazamazreNI meM ArohaNa va avarohaNa karate hue sAtAvedanIyakI apekSA nirantara vedanIyakarmakA bandha hai ata: sAdipanA nahIM hai, mAtra anAdi, dhruva aura adhruvabandha hI hai| ekaparyAya meM AyukI tribhAgI ATha hI hotI hai| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ------- gommaTasAra karmakANDa-100 ----- isalie apanI AyukI prathama, dvitIya, tRtIya Adi aSTamatribhAgI meM Ayukarma kA bandha hotA hai| yadi aSTamatribhAgI meM bhI AyukA bandha nahIM ho to bhujyamAnaAyuke anta meM AyukarmakA bandha hotA hai, ataH vaha sAdibandha hai tathA antarmuhUrtaparyanta hI ba~dhatA hai isakA kAraNa adhruva hai| noTa - sAmAnya se Ayubandhake eka antarmuhUrta pazcAt maraNa hotA hai, kyoMki jaghanya AbAdhA bhI antarmuhUrta hai| vizeSArtha - gAthA 158, 917 ke anusAra Ayukarma kI jaghanya AbAdhA asaMkSepAddhA kAla pramANa hai| yaha kAla AvalI ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai isalie Ayubandha ke itane kAla pazcAt maraNa ho sakatA hai| aba ina bandhoM kA lakSaNa kahate haiM - sAdI abaMdhabaMdhe seDhiaNArUDhage aNAdI hu| abhavasiddhamhi dhuvo bhavasiddhe aduvo bNdho||123 / / artha - jisakarma ke bandhakA abhAva hokara vahI karma puna: baMdhe use sAdibandha kahate haiN| jo zreNIpara nahIM car3hA arthAt jisake bandhakA abhAva nahIM huA usake anAdibandha hai| jisa bandha kA kabhI abhAva nahIM hogA vaha dhruvabandha hai, vaha dhruvabandha abhavyoMke hotA hai| jisa bandha kA anta A jAve vaha adhruva bandha hai, yaha bandha bhavyoMke hotA hai| vizeSArtha - jJAnAvaraNa kI 5 prakRtiyoM kA bandha sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta ke jIvako thA pIche vahI jIva jaba upazAntakaSAyaguNasthAnako prApta huA usasamaya usake jJAnAvaraNa ke bandha kA abhAva huaa| vahI jIva puna: utarate hue nIce sUkSmasAmparAya meM AyA usa samaya usake jo jJAnAvaraNakA bandha huA vahI sAdibandha hai| jIva jabataka zreNI ko prApta nahIM hotA tabataka usake anAdibandha jaannaa| jaise - jJAnAvaraNakI bandhavyucchitti sUkSmasAmparAyake antasamayameM hotI hai usake anantara jIva upazAntakaSAya guNasthAna meM pahuMcA, isake pahale sUkSmasAmparAyake antataka jJAnAvaraNakA anAdibandha hai| abhavyajIvoM ke dhruvabandha hotA hai, kyoMki niSpratipakSa-nirantarabandhI karma prakRtiyoMkAbandha abhavyajIvoM ke anAdi-ananta pAyA jAtA hai| bhavyajIvoM ke adhruva-bandha hai, kyoMki bhavyajIvoM ke bandhakA anta pAyA jAtA hai| jaise jJAnAvaraNapaJcaka (mati-zrutAdi) kI bandhavyucchitti dazaveMguNasthAna meM hotI hai| isa prakAra sAdi-anAdi-dhruva-adhruvakA lakSaNa khaa| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-101 aba uttaraprakRtiyoM meM ina cAra bandhoM kI vizeSatA kahate haiM - ghAditimicchakasAyA bhytejgurudugnniminnvnnnnco| sattettAladhuvANaM cadudhA sesANayaM tu dudhA // 124 // artha - mohanIyake binA tInadhAtiyAkarmoMkI 19 prakRtiyA~, mithyAtva, solaha-kaSAya, bhaya, jugupsA, taijasa, kArmaNa aura aguruladhuyugala tathA nirmANa, varNAdicAra ye 47 prakRtiyA~ dhruvabandhI kahalAtI haiN| inakA sAdi ityAdi cAroM prakArakA bandha hotA hai tathA zeSakA doprakAra kA bandha hotA vizeSArtha - jabataka bandhakI vyucchitti nahIM hotI tabataka ina dhruvaprakRtiyoMkA pratisamaya bandha hotA hai isalie inako dhruvabandhI kahate haiM tathA inase zeSa vedanIyakI do, mohanIyakI sAta, AyukI cAra, gaticAra, jAtipAMca, audArikazarIra, audArika aGgopAGga, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, AhArakazarIra, AhArakaaGgopAGga, chahasaMsthAna, chahasaMhanana, cAraAnupUrvI, paraghAta, Atapa, udyota, ucchvAsa, vihAyogati-yugala, trasa, sthAvara, bAdara, sUkSma, paryApta, aparyApta, pratyeka, sAdhAraNa, sthira, asthira, subhaga, durbhaga, zubha, azubha, susvara, duHsvara, Adeya, anAdeya, yazaskIrti, ayazaskIrti, tIrthaGkara tathA gotrakarma kI do ye 73 prakRti adhruvabandhI haiN| ina prakRtiyoM ke sAdi aura adhruvabandha hI hote haiN| athAnantara ina prakRtiyoM ke apratipakSa aura sapratipakSabheda kahate haiN| sese titthAhAraM paraghAdacaukka sabvaAUNi / apaDivakkhA sesA sappaDivakkhA hu bAsaThThI // 125 / / artha - 73 adhruvabandhIprakRtiyoM meM se tIrthakara, AhArakadvika, paraghAtAdi cAra aura cAraAyu ye gyAraha prakRtiyAM apratipakSI kahalAtI haiM tathA zeSa 62 prakRti sapratipakSI haiN| 5. zaMkA - mithyAtva ko dhruvodayI kyoM nahIM mAnA, dhruvabaMdhI to mAnA hai, kyoMki yaha prakRti baMdhavyucchiti taka barAbara nirantara baMdha hone se dhruvabaMdhI kahalAtI hai vaise hI udaya-vyuccheda taka nirantara udaya Ate rahane se ise dhruvodayI bhI kahanA cAhie, para mithyAtva ko dhruvodayI nahIM khaa| to phira ise 47 dhruvabaMdhI prakRtiyoM meM bhI nahIM kahanA cAhie yA phira dhruvodayI bhI kahA jAe? samAdhAna - jaba taka bandhavyucchitti nahIM hotI taba taka nirantara baMdhanevAlI prakRti dhruvabaMdhI hai, kintu udaya meM yaha vivakSA nahIM hai| saMsAra (chadmastha) avasthA meM jisakA nirantara udaya rahe vaha dhruvaudayI prakRti hai| Apake matAnusAra to nityanigodiyAjIva (go.jI, gAthA 197) ke tiryaMcagati, ekendriyajAti, sthAvarakAya, naucagotra kA nirantara udaya hone se ve bhI dhruva udayI ho jaaveNgii| yadi ye dhruva udayI nahIM hai to mithyAtva bhI dhruvaudayI nahIM hai| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-102 vizeSArtha - 47 dhruvabandhIprakRtiyoMke binA zeSa 73 prakRtiyoMmeM se tIrthakara, AhArakadvika, paraghAta, ucchvAsa, Atapa, udyota aura cAraAyu ye gyArahaprakRtiyA~ apratipakSI haiM, kyoMki inakA koI pratipakSI nahIM hai| ina prakRtiyoMkA jisakAla meM bandha hotA hai usa kAla meM baMdhatI hai aura jisakAla meM bandha nahIM hotA hai usa kAla meM nahIM baMdhatI hai| jaise - tIrthaGkaraprakRtikA bandha jisakAla meM hotA hai usI kAla meM baMdhatI hai| avazeSa 62 prakRtiyA~ sapratipakSI haiM, kyoMki inakI pratipakSI prakRtiyA~ haiN| ekasamaya meM ekakA hI bandha hogA jaise - sAtAvedanIya, asAtAvedanIya ye donoM paraspara meM pratipakSI haiN| mohanIya meM rati-arati pratipakSI haiM, hAsya-zoka pratipakSI hai; tInoM veda paraspara prAMtedhaza / isameM se eka-eka kA hI bandha hotA hai| nAmakarma meM cAra gati pratipakSI haiM, pA~ca jAti paraspara pratipakSI hai| inameMse ekasamaya meM ekakA hI bandha hogA, donoM kA eka sAtha bandha nahIM hogaa| AtmA ke saMkleza va vizuddhirUpa pariNAma hote haiM, una saMkleza va vizuddha pariNAmoM ke dvArA sAtA-asAtAvedanIyakarma tathA puruSa strI-napuMsakaveda Adike bandha meM parivartana hotA rahatA hai| isa kAraNa kabhI kisI prakRtikA to kabhI kisI prakRtikA bandha hotA rahatA hai| Age ina adhruvaprakRtiyoM ke sAdi aura adhruvabandha hI kyoM kahA? isake uttarasvarUpa gAthA kahate haiM - avaro bhiSaNamuhutto titthAhArANa savvaAUNaM / samao chAvaTThINaM baMdho tamhA dudhA sesA / / 126 // artha - tIrthaGkara, AhArakadvika aura cAraAyu ina sAtaprakRtiyoM kA nirantara ba~dhane kA kAla jaghanya se antarmuhUrta hai, zeSa 66 prakRtiyoM kA nirantara ba~dhane kA kAla jaghanya se ekasamaya hai| isake pazcAt inakA bandha ruka jAtA hai| ataH ina 73 prakRtiyoM meM sAdi aura adhruvabandha siddha huaa| isa prakAra se prakRtibandhakA svarUpa smjhnaa| // iti prkRtibndh|| *** atha sthitibandha aba mUla prakRtiyoMkI utkRSTa sthiti kahate haiM - tIsaM koDAkoDI tighAditadiyesu vIsa nnaamduge| sattari mohe suddhaM uvahI Aussa tetIsaM // 127 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 * gommaTasAra karmakANDa - 103 artha jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya aura vedanIyakarma kA utkRSTa sthiti bandha tIsakor3Akor3IsAgara, nAma aura gotrakarmakA utkRSTasthitibandha bIsakor3Akor3IsAgara pramANa hai| mohanIya karma kA utkRSTa sthitibandha sattara kor3Akor3I sAgara hai, tathA Ayukarma kA kevala 33 sAgarapramANa utkRSTasthitibandha hai| - athAnantara chaha gAthAoM se uttaraprakRtiyoM kA sthitibandha kahate haiM dukkhatighAdINoghaM sAdicchImaNuduge tadaddhaM tu / sattari daMsaNamohe cArittamohe ya cattAlaM // 128 // saMThANasaMhadINaM carimassoghaM duhINamAditti / aTTharasakoDakoDI viyalANaM suhumatiNhaM ca // 129 // aradIsoge saMDhe tirikkhabhayaNirayatejurAladuge / veguvvAdAvaduge NIce tasavaNNaaguruti caukke // 130 // igipaMceMdiyathAvaNimiNA saggamaNa athirachakkANaM / ari koDAkoDIsAgara NAmANamukkassaM // 131 // hassaradiuccapurise thirachakke satthagamaNadevaduge / tassaddhamaMtakoDAkoDI AhAratitthayare // 132 // suraNirayAUNoghaM NaratiriyAUNa tiNNi pallANi / ukkassaTThidibaMdho saNNIpajjattage joge / / 133 // kulayaM // artha asAtAvedanIya tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya inakI 19 isa prakAra sarvabI prakRtiyoM kA utkRSTasthitibandha mUlaprakRtiyoM ke samAna 30 kor3Akor3I sAgara hai / sAtAvedanIya, strIveda, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvIkA utkRSTasthitibandha 15 kor3Akor3IsAgara hai| midhyAtvakA sattarakor3Akor3I evaM cAritra mohanIyarUpa solahakaSAya kA utkRSTasthitibandha 40 kor3Akor3IsAgara hai| antima huNDakasaMsthAna tathA sRpATikAsaMhananakA mUlaprakRtike samAna 20 kor3Akor3IsAgara, vAmanasaMsthAna aura kIlakasaMhananakA 18 kor3Akor3IsAgara, kubjakasaMsthAna aura ardhanAracasaMhananakA solaha, svAtisaMsthAna va nArAcasaMhananakA 14, nyagrodhaparimaNDalasaMsthAna aura vajranArAcasaMhananakA 12, tathA samacaturasrasaMsthAna va vajrarSabhanArAcasaMhananakA 10 kor3Akor3I sAgarapramANa utkRSTasthitibandha hai / dvIndriya, - Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-104 trIndriya, caturindriya, sUkSma, sAdhAraNa aura aparyApta kA utkRSTasthitibandha 18 koDAkor3IsAgarapramANa hai| arati, zoka, napuMsakaveda, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, bhaya, jugupsA, narakagati, narakagatyAnupUrvI, taijasa, kArmaNa aura audArikazarIra, audArikaaGgopAGga, vaikriyakazarIra, vaikriyakaaGgopAGga, Atapa, udhota, nIcagAtra, sa, bAdara, payAta va pratyeka, vaNacatuSka, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa, ekendriya, paJcendriya, sthAvara, nirmANa, aprazastavihAyogati tathA asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti isa prakAra ina sarva 41 prakRtiyoMkA 20 kor3Akor3IsAgarapramANa utkRSTasthitibandha hai| hAsya, rati, uccagotra, puruSaveda tathA sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrti, prazastavihAyogati, devagati, devagatyAnupUrvI ina 13 prakRttiyoM kA utkRSTasthitibandha 10 kor3Akor3IsAgara hai| AhArakazarIra-AhArakaaGgopAGga aura tIrthaGkaraprakRtikA anta: kor3Akor3IsAgara (eka karor3a adhika evaM kor3Akor3Ise kama) pramANa utkRSTasthitibandha hai| devAyu aura narakAyukA mUlaprakRti ke samAna 33 sAgarapramANa tathA manuSyAyu va tiryaJcAyukA tInapalyapramANa utkRSTasthitibandha hai| yaha utkRSTasthitibandha saJjIpaJcendriyaparyAptake hI ho sakatA hai||133|| vizeSArtha - zubhAzubhakarmakA utkRSTasthitibandha yathAyogya utkRSTasaMklezapariNAmavAle cAroMgatike jIvoMko hI hotA hai| utkRSTa saMklezavAle jIvako aprazasta prakRtiyoM kA bandha hogA, sAtAAdikA bandha nahIM hogaa| ina prakRtiyoM meM tIrthakara aura AhArakadvika ye tIna saMsAra kA kAraNa nahIM hai| savvaTTidINamukkassao du ukksssNkilesenn| vivarIdeNa jahaNNo AugatiyavajjiyANaM tu // 134 // artha - tiryaJca, manuSya va devAyubinA anya 117 prakRtiyoM kA utkRSTasthitibandha tatprAyogya utkRSTa saMklezapariNAmoM se hotA hai| aura jaghanyasthitibandha yathAyogya vizuddha pariNAmoM se hotA hai| tInaAyurUpa prakRtiyoM kA bhI yathAyogya vizuddhapariNAmoM se utkRSTasthitibandha hotA hai tathA jadhanyasthitibandha yathAyogya saMklezapariNAmoM se hotA hai| vizeSArtha - utkRSTasaMklezapariNAmoM ke atirikta bandhakakI gati Adi bhI sthitibaMdhameM kAraNa hai| jaise deva utkRSTa saMklezadvArA ekendriyajAti kA bandha karatA hai, kintu tiryaJcaAyukA jaghanyasthitibandha nahIM karatA hai| aba utkRSTasthitibandha ke svAmI batAte haiM - savvukkassaThidINaM micchAdiTThI du baMdhago bhnnido| AhAraM titthayaraM devAuM vA vimottUNa // 135 // 1. mahAbaMdha pu. 2 pR. 256-257 "tappAoggaukkasae saMkiliTe vaTTamANassa" Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-105 artha - AhArakadvika-tIrthaGkara aura devAyubinA zeSa 116 prakRtiyoMkA utkRSTasthitibandha mithyAdRSTijIva hI karatA hai| yahA~ arthApati-nyAca saM yaha ayaM nikalatA hai ki AhArakAdi cAraprakRtiyoM kA utkRSTasthitibandha samyagdRSTijIva hI karatA hai| AhArakadvikAdi cAraprakRtiyoMke bandhasvAmiyoM meM vizeSatA kahate haiM - devAugaM pamatto AhArayamappamattavirado du| titthayaraM ca maNusso aviradasammo samajedi // 136 / / artha - devAyukI utkRSTasthitiko pramattaguNasthAnavAlAjIva, AhArakadvikakI utkRSTasthitiko apramattaguNasthAnavIjIva aura tIrthaGkara prakRtikI utkRSTasthitiko caturthaguNasthAnavartI asaMyatasamyagdRSTimanuSya hI bA~dhatA hai| vizeSArtha - devAyu kI utkRSTasthitiko apramattaguNasthAna meM jAne ke sammukha huA pramattaguNasthAnavAlA jIva bA~dhatA hai| yadyapi apramattaguNasthAna meM bhI devAyukA bandha hotA hai, tathApi sAtizaya apramatta meM tIvravizuddhapariNAma pAe jAte haiM ataH yahA~ devAyukA bandha na hokara niratizayaapramatta meM hI hotA hai, kintu utkRSTasthitibandha nahIM hotA hai| AhAradvikakI utkRSTasthiti ko apramattaguNasthAnake sanmukha huA apramattaguNasthAnavartI saMklezapariNAmIjIva bAMdhatA hai| tIrthaGkaraprakRtikI utkRSTasthiti ko dUsare yA tIsare narakameM jAne ke sammukha huA kSayopazamasamyagdRSTi asaMyatamanuSya hI bA~dhatA hai| ataH tIrthaGkaraprakRtikA bandha karane vAle narakagati ke abhimukha asaMyata-samyagdRSTijIvake tIvrasaMkleza pAyA jAtA hai| mithyAtvameM jAne vAle samyAdRSTimanuSya ke antimasamaya meM utkRSTasthitibandha hotA hai| athAnantara 116 prakRtiyoM kA utkRSTasthitibandha mithyAdRSTijIva hI karatA hai isakA kathana do gAthAoM se karate haiM - NaratiriyA sesAuM vegubbiyachakkaviyala suhumatiyaM / suraNiriyA orAliyatiriyadugujovasaMpattaM // 137 // devA puNa eiMdiyaAdAvaM thAvaraM ca sesaannN| ukkassasaMkiliTThA cadgadiyA iisimjjhimyaa||138|| jummaM // artha - devAyubinA zeSa tInaAyu, vaikriyakaSaTka, vikalatraya aura sUkSmAdi tIna ina sabhI kA utkRSTasthitibandha manuSya aura tiryaJcajIva hI karate haiN| audArikadvika, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, udyota va asamprAptAsRpATikAsaMhananakrI utkRSTasthiti mithyAdRSTideva aura nArakIjIca hI bA~dhate haiN| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... :: .. . gommaTAra karmakANDa-106... ekendriya, Atapa aura sthAvara ina tInaprakRtiyoM kA utkRSTasthitibandha mithyAdRSTideva karate haiM, zeSa 12 prakRtiyoMko utkRSTasaMklezapariNAmavAle tathA ISat madhyamasaMklezapariNAmavAle cAroM gatiyoM ke jIva bA~dhate haiN| vizeSArtha - yahA~ utkRSTa aura ISatmadhyamasaMklezapariNAma kA svarUpa isaprakAra jAnanA - sthitibandhake kAraNa tIvramaMdAdikarUpa sthitibandhAdhyavasAyasthAnoM meM utkRSTasthitibandha ke lie kAraNa aise asaMkhyAtalokapramANa pariNAma haiN| inake palyake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa khaNDa karake aMtimakhaNDa meM tIvrakaSAyarUpa jo pariNAma haiM unako utkRSTasaMkleza kahate haiM tathA pradhamakhaNDa meM jitane pariNAma haiM ve alpakaSAyarUpa haiM inako ISatsakleza kahate haiM evaM donoM khaNDoM ke bIca meM jo khaNDa haiM unameM jo pariNAma yathAsambhava pAe jAte haiM unako madhyamasaMklezapariNAma kahate haiN| isIprakAra utkRSTa se eka-ekasamaya ghaTate hue jaghanyasthitiparyanta sthitike jitane bheda haiM una sabhI meM jAnanA / ina sarvaprakRtiyoM meM apanI-apanI sthiti ke bhedoM kA jo pramANa hai use Urdhvagaccha kahate hai| tiryagaccha palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa aura guNahAniAyAma bhI palyake asaMkhyAtaveMbhAga pramANa hotA hai| yahA~ anukRSTiracanA kA vidhAna adha:karaNavat jAnanA cAhie | anukRSTiracanA - aGkasandRSTi meM 222 pariNAma utkRSTasthitibandha ke kAraNa haiN| inakI anukRSTiracanA 54-55-56-57= 222 / inameM se 57 pariNAma to utkRSTa sthitibandhake hI kAraNa haiM, kintu 54 pariNAma (sthitibandhAdhyavasAyasthAna) aise haiM jo utkRSTasthitibandhako bhI kAraNa haiM aura usase palyake asaMkhyAtaveM bhAga hInatakakI sthitiyoM ke bandha ke bhI kAraNa haiM tathA 55 va 56 pariNAma utkRSTasthitibandha ko bhI kAraNa haiM aura usase hIna sthitibandhako bhI kAraNa haiN| Age mUlaprakRtike jaghanyasthitibandha ko kahate haiM - bArasa ya veyaNIye NAmAgode ya aTTa ya muhuttA / bhiNNamuhuttaM tu ThidI jahaNNayaM sesapaMcaNhaM // 139 // artha - vedanIyakarmakA jaghanyasthitibandha bArahamuhUrtakA hai, nAma va gotrakarmakA AThamuhUrta hai avazeSa pAMcakarmoM kA jaghanyasthitibandha eka-eka antarmuhUrta pramANa hai| athAnantara uttaraprakRtiyoM kA jaghanyasthitibandha kahate haiM - lohassa suhumasattarasANaM oghaM dugekdlmaasN| kohatiye purisassa ya a ya vassA jhnnnntthidi||140 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-107 artha - lobha tathA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM bandhanevAlI 17 prakRtiyoMkA jaghanyasthiti bandha mUlaprakRtiyoMke samAna hai| inameM yazaskIrti aura uccagotrakA to ATha-ATha muhurta hai| sAtAvedanIyakA 12 muhurta tathA zeSa 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya aura sajvalanalobhakA eka-eka antarmuhUrta hai| saMjvalana krodha kA domAsa, saMjvalana mAnakA ekamAha, saMjvalana mAyA kA 15 dina aura puruSavedakA AThavarSapramANa jaghanyasthitibandha hotA hai| titthAhArANaMto koDAkor3I jhnnnntthidibNdho| khavage sagasagabaMdhacchedaNakAle have NiyamA / / 141 // artha - tIrthaGkara aura AhArakadvikakA jaghanyasthitibandha anta:koDAkoDIsAgara pramANa hai| anta:koDAkoDIsAgara ke anekabheda hote haiM isalie jaghanyakA bhI itanA hI pramANa hai| yaha jaghanyasthitibandha kSapakazreNIvAloM ke apanI-apanI bandhavyucchittike samaya AThaveM-guNasthAnake chaThebhAga meM niyamase hotA hai| bhiNNamuhato NaratiriyAUNaM vAsa dasalahastANi / suraNirayaAugANaM jahaNNao hodi tthidibNdho||142 / / artha - manuSyAyu aura tiryaJcAyukA jaghanyasthitibandha antarmuhUrta arthAt kSudrabhava yA ucchvAsake 18 veM bhAga pramANa hai tathA devAyu aura narakAyu kA dazahajAravarSapramANa hai| sesANaM pajjatto bAdaraeiMdiyo visuddho y| baMdhadi savvajahaNNaM sagasagaukkassapaDibhAge / / 143 // artha - uparyukta gAthAoM meM kathita 29 prakRtiyoM (5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya, yazaskIrti, uccagotra, sAtAvedanIya, saMjvalana catuSka, puruSaveda, tIrthaGkara, AhArakadvika aura cAra Ayu) ke binA zeSa 91 prakRtiyoM meM se vaikriyakaSaTka aura mithyAtva ina sAtake binA 84 prakRtiyoMkA jaghanyasthitibandha yathAyogya vizuddhatA kA dhAraka bAdaraekendriyaparyAptajIva karatA hai| apanI-apanI utkRSTasthitikA pratibhAga karake trairAzikavidhAna se jo-jo pramANa ho vaha-vaha jaghanya-sthitikA pramANa jaannaa| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-108 mUla-uttaraprakRtiyoMkI utkRSTa aura jaghanyasthitisambandhI sandRSTi prakRtiyA~ sthitibandha mUlaprakRti uttaraprakRti utkRSTa jaghanya sAtA jJAnAvaraNIya | matijJAnAvaraNAdi pA~ca (5)| 30 kor3Akor3I sAgaropama | antarmuhUrta darzanAvaraNIya nidrA-nidrA, 11 30 kor3Akor3I sAgaropama | 3/7 sAgara* pracalA-pracalA va styAnagRddhi nidrA va pracalA 30 koDAkor3I sAgaropama | 3/7 sAgara* cakSu, acakSu, - 30 kor3Akor3I sAgaropama | antarmuhUrta avadhi va kevldrshn| vedanIya 15 kor3Akor3I sAgaropama | 12 muhUrta asAtA 30 kor3Akor3I sAgaropama! 3/7 sAgara* mohanIya (a) darzanamohanIya / mithyAtva 70 kor3Akor3I sAgaropama | 7/7 sAgara" (A) cAritramohanIya | anantAnubandhIkrodhAdi cAra | 40 kor3Akor3I sAgaropama | 4/7 sAgara* (1) kaSAyavedanIya apratyAkhyAnakrodhAdi cAra 40 kor3Akor3I sAgaropama | 4/7 sAgara* pratyAkhyAnakrodhAdi cAra 40 kor3Akor3I sAgaropama 4/7 sAgara savalana krodha 40 koDAkor3I sAgaropama 2 mAsa sajvalana mAna 40 kor3Akor3I sAgaropama 1 mAsa sajvalana mAyA 40 kor3Akor3I sAgaropama 1 pakSa sancalana lobha 40 kor3Akor3I sAgaropama | (2) nokaSAyavedanIya strIveda 15 kor3Akor3I sAgaropama | 2/7 sAgara" puruSaveda 10 kor3Akor3I sAgaropama 8 varSa napuMsakaveda 20 koDAkor3I sAgaropama || 2/7 sAgara Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayu nAma (piNDaprakRtiyA~) (1) gati (2) jAti (3) zarIra 5 (4) zarIrabandhana 5 (5) zarIrasaMghAta 5 gommaTasAra karmakANDa - 109 hAsya rati arati zoka bhaya jugupsA narakAyu tiryaJcAyu manuSyAyu devAyu naraka tiryaJca manuSya deva ekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya paJcendriya audArika vaikriyaka AhAraka taijasa 10 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama . 2) koDAkoTI sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 33 sAgaropama 3 palyopama 3 palyopama 33 sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 15 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama antaH kor3Akor3I 20 kor3Akor3I sAgaropama 2/7 sAgara * 2/7 sAgara 2/7 sAgara 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara ** 2/7 sAgara * 10 sahasravarSa kSudrabhava kSudrabhava 10 sahasravarSa 2000 / 7 sAgara 2 / 7 sAgara * 2 / 7 sAgara ** 2000 / 7 sAgara * No 2/7 sAgara 2/7 sAgara * 2/7 sAgara 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * 2000 /7 sAgara * antaH kor3Akor3I 2 / 7 sAgara # Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) zarIrasaMsthAna (7) zarIra anopAna (8) zarIrasaMhanana (9) varNa (10) gandha (11) rasa (12) sparza (13) AnupUrvI 2030 me vi ger voice gommaTasAra karmakANDa - 110 kArmaNa samacaturasra nyagrodhaparimaNDala svAti kubjaka vAmana huNDaka audArika vaikriyaka AhAraka vajrarSabhanArAca vajranArAca nArAca ardhanArAca kIlaka spATikA kRSNAdi 5 surabhi aura durabhi tiktAdi 5 karkazAdi 8 narakagati AnupUrvI tiryacagati AnupUrvI manuSyagati AnupUrvI devagati AnupUrvI 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 12 kor3Akor3I sAgaropama 14 kor3Akor3I sAgaropama 16 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama antaH kor3AkoDI 10 kor3Akor3I sAgaropama 12 kor3Akor3I sAgaropama 14 kor3Akor3IsAgaropama 16 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 2/7 sAgara * 20 kor3Akor3I sAgaropama2/7 sAgara # 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 15 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara' 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2000 / 7 sAgara' antakor3Akor3I 2/7 sAgara ** 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2 / 7 sAgara * . 2000 /7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * 2000/7 sAgara # Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) vihAyogati ( apiNDaprakRtiyAM ) gommaTasAra karmakANDa - 111 prazasta aprazasta agurulaghu upaghAta paraghAta ucchvAsa Atapa udyota trasa sthAvara bAdara sUkSma paryApta aparyApta pratyekazarIra sAdhAraNa zarIra sthira asthira zubha azubha subhaga durbhaga susvara duHsvara Adeya 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 koDAkor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 18 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 2/7 sAgara 2/7 nAgara * 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara* 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * Zhe 2/7 sAgara* 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara 2/7 sAgara * 2 / 7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara * 2/7 sAgara 2/7 sAgara * Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotra antarAya gosaTamA karmakANDa 1124 anAdeya yaza: kIrti ayazaskIrti nirmANa tIrthakara ucca nIca dAna - lAbhAdi 5 noTa - 1. yaha sandRSTi dha. pu. 20 kor3Akor3I sAgaropama 10 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama 20 kor3Akor3I sAgaropama anta: kor3Akor3I 10 kor3Akor3IsAgara 20 kor3Akor3IsAgara 30 kor3Akor3I sAgara M 2/7 sAgara 8 muhUrta 2 / 7 sAgara " 2/7 sAgara antaH kor3AkoDI 8 muhUrta 2/7 sAgara* antarmuhUrta 6 va mahAbandha pu. 2 ke anusAra hai / 37421 77777 2. uparyukta sandRSTi ( * ) isa cihna sAgararUpa saMkhyA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga se hIna grahaNakaranA cAhie, kintu 2000 / 7 sAgara rUpa saMkhyA palyopamake saMkhyAtaveM bhAgase hIna grahaNa karanA cAhie | 3. sandRSTi meM 2000 / 7 sAgara * diyA hai, vaha asaMjJI paMcendriya kI apekSA diyA hai kyoMki vaikriyika SaTka kA baMdha ekendriya evaM vikalatraya jIva nahIM karate haiN| asaMjJI paMcendriya jIva ke midhyAtva karma kA utkRSTa sthitibaMdha 1000 sAgara hai, isase nAma aura gotra kA jaghanya sthitibandha palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kama 2000 / 7 sAgara hotA hai / zaMkA- strIveda, hAsya, rati, sthira, zubha, subhaga, susvarAdi prakRtiyoMkA jaghanyasthitibandha palyopamake asaMkhyAtaveMbhAga se kama sAgaropamake do baTe sAta ( u ) bhAgamAtra ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki ina strIvedAdi prakRtiyoMkA 20 kor3Akor3IsAgaropamapramANa utkRSTasthitibandha nahIM hotA / samAdhAna - yadyapi ina strIvedAdi prakRtiyoMkI utkRSTasthiti 20 kor3Akor3IsAgaropamapramANa nahIM hai, tathApi mUlaprakRtikI utkRSTasthitike anusAra hAsako prApta hotI huI ina prakRtiyoM kA palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga se kama sAgaropamake do baTe sAta ( u ) bhAgamAtra jaghanyasthitibandha meM koI virodha nahIM hai| zaMkA- yadi mUla prakRti ke sAmAnya kI apekSA nAmakarma kI ukta uttaraprakRtiyoM kI jaghanya sthiti eka sI grahaNa kI gaI so ThIka hai para strIveda, hAsya aura rati to cAritra mohanIya ke bhedarUpa 1. dha. pu. 6 pR. 190-191 / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 113 kaSAya hai isalie unheM kaSAyoM kA anusaraNa karanA caahie| kaSAyoM kI utkRSTa sthiti 40 kor3Akor3I sAgara hai isalie ina nokaSAyoM kI jaghanya sthiti Upara batAye anusAra siddha nahIM hotI / samAdhAna - strIveda, hAsya aura rati ye prakRtiyA~ kaSAyoM ke bandha kA anusaraNa karane vAlI nahIM haiM kyoMki nokaSAya ke kaSAyabandha ke anusaraNa kA virodha hai| aba jaghanyasthitikI vidhi aura pramANa dikhAte haiM evaM paNakadi paNNaM sayaM sahassaM ca micchavarabaMdho / igivigalANaM avaraM pallAsaMkhUNasaMkhUNaM / / 144 / / ' artha - mithyAtvakI utkRSTasthiti ko ekendriyajIva ekasAgara, dvIndriyajIva 25 sAgara, trIndriya 50 sAgara, caturindriya 100 sAgara, asaJjJIpaJcendriyajIva ekahajArasAgara tathA saJjJIpaJcendriya paryAptajIva 70 kor3Akor3IsAgara pramANa bA~dhatA hai| mithyAtvakI jadhanyasthiti ekendriyajIva apanI utkRSTasthiti se palya ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa kama bAMdhatA hai tathA dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asIpaJcendriya apanI-apanI utkRSTasthiti se palya ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa kama bAMdhatA hai / athAntara saJjIpaJcendriyakI utkRSTasthitikI apekSA trairAzika vidhise ekendriyajIva ke utkRSTa aura jaghanyasthitibandhakA pramANa kahate haiM jadi sattarissa ettiyamettaM kiM hodi tIsiyAdINaM / idi saMpAte sesANaM igivigalesu ubhayaThidi / / 145 / / artha - mithyAtvakarma kI utkRSTasthiti saJjJIparyAptajIva 70 kor3Akor3IsAgarapramANa bA~dhatA hai, kintu ekendriyajIva mithyAtva kI ekasAgarapramANa utkRSTasthiti bA~dhatA hai to 30 kor3Akor3IsAgarAdi utkRSTasthitivAle karmoMkA ekendriyajIva ke kitanI sthitipramANa bandha hogA? isa prakAra trairAzika vidhi karane se ekendriya va vikalendriyajIvoM kI utkRSTa va jaghanyasthitikA pramANa nikala AtA hai| vizeSArtha 70 kor3Akor3IsAgarapramANa utkRSTasthitivAlA mithyAtvakarma ekendriyajIvake ekasAgarapramANa ba~dhatA hai to 40 va 30 aura 20 kor3Akor3IsAgarapramANa utkRSTasthiti meM kitanI bA~dhegA ? yahA~ pramANarAzi 70 kor3Akor3IsAgara, phalarAzi ekakor3Akor3IsAgara aura icchArAzi vivakSitakarmakI 30-40 athavA 20 kor3Akor3I-sAgarAdi pramANa jitanI utkRSTasthiti hai so jAnanA / phalarAziko icchArAzi se guNA karane para jo pramANa AyA usakA vivakSitakarma kI utkRSTasthiti meM 2. dha. pu. 6 pR. 194-195 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-114 bhAgadene para jo labdha Ave utane-utane pramANa utkRSTasthiti ekendriyajIva ke ba~dhatI hai| isa prakAra trairAzikavidhi se 40 kor3Akor3IsAgarapramANa ba~dhanevAlI 16 kaSAyoM kI jo sthiti hai usameM ekendriya ke utkRSTasthiti ekasAgara ke 4/7 bhAgapramANa ba~dhatI hai| isI trairAzika kramase 30 kor3Akor3IsAgara kI utkRSTasthitivAle asAtAvedanIyakI tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyAkarmo kI 19 prakRtiyoM kI ekendriyajIva ke utkRSTasthiti ekasAgara ke 3/7 bhAga pramANa ba~dhatI hai tathA 20 kor3Akor3IsAgarapramANavAle karmakI 2/7 sAgarapramANa ba~dhatI hai| dvIndriya jIva ke 70 kor3Akor3IsAgara kI utkRSTasthiti meM se mithyAtvakarmakA 25 sAgarapramANa bandha hotA hai to 30 kor3Akor3IsAgara sthitivAlA jo karma hai usakA doindriya jIva ke kitane sAgara kA sthitibandha hogA? isa prakAra trairAzika karanepara 75 sAgarakA sAtavA~ bhAga (75/7) labdha AyA / 40 kor3Akor3IsAgara kI sthitivAle karmakA 100 sAgarake sAtavA~bhAga (100/7) pramANa utkRSTasthitibandha hotA hai| isIprakAra sabhI karmoM kI sthiti ekendriyase 25 guNI dvIndriyajIvake baMdhatI trIndriya jIvoM ke sabhI karmoM kI utkRSTa sthiti ekendriya se 50 gunI, caturindriya jIvoM ke sabhI karmoM kI utkRSTa sthiti ekendriya se 100 gunI evaM asaMjJI paMcendriya jIvoM ke sabhI karmoM kI utkRSTa sthiti ekendriya se hajAra gunI ba~dhatI hai| isa prakAra trairAzikavidhi se utkRSTasthiti nikAlakara isameM se ekendriyake palyakA asaMkhyAtavAM aura vikalendriyake saMkhyAtavAMbhAga kama karadene para jaghanyasthiti jJAta kara lenA caahie| puna: AbAdhA kI kucha vizeSatA dikhAte haiM - saNNi asaNNicaukke eke aNtomuttmaabaahaa| jeTTe saMkhejaguNA AvalisaMkhaM asaMkhabhAgahiyaM // 146 // artha - saJIjIva, asaJIcatuSka aura ekendriyajIvake prakRtiyoM kI jaghanya AbAdhA antarmuhUrtapramANa hai evaM utkRSTaAbAdhA saJjIjIvoM meM apanI jaghanyaAbAdhA se saMkhyAtaguNI, asaJjIcatuSka meM apanI jaghanyaAbAdhA se AvalIke saMkhyAtaveMbhAga adhika, tathA ekendriyameM apanI jaghanya AbAdhA se AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika smjhnaa| vizeSArtha - saJIpaJcendriya jIvoM kI jaghanya abAdhA antarmuhUrtapramANa hai aura jaghanyasthitibandha anta:koTAkoTIsAgarapramANa hai| karmabandha honeke pazcAt karma jabataka udaya athavA udIraNArUpa nahIM hotA tabatakake kAlako udaya AbAdhA va udIraNAAbAdhAkAla kahate haiN| bandhake samaya udayaAbAdhAkAla Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-115 par3atA hai, kintu udIraNAAbAdhAkAla ekaAvalIpramANa hai| isako bandhAvalI yA acalAvalI bhI kahate haiN| ekendriya kI sthiti se dvIndriyAdikI sthiti saMkhyAtaguNI hai| sajhIpaJcendriyajIvakI AbAdhAse asaJjIpaJcendriya, caturindriya, trIndriya, dvIndriya aura ekendriyajIvoM kI AbAdhA kramase saMkhyAtaguNI kama-kama hai, kintu sarvaasaJIjIvoM kI AbAdhA kA pramANa antarmuhUrta hI hai, kyoMki antarmuhUrtake bheda bahuta haiN| ekendriyakI jaghanyaAbAdhA se dvIndriyAdikI jaghanyaAbAdhA kramase 25-50-100 aura 1000 guNI hai tathA utkRSTaAbAdhAke pramANa se saJjIjIvoM kI to saMkhyAtaguNI hai| asaJjIpaJcendriya va vikalatrayajIvoM kI apanI-apanI jaghanyaAbAdhA se yadyapi AvalI ke saMkhyAtavAMbhAgapramANa adhika utkRSTaAbAdhA hai tathApi yaha utkRSTaAbAdhA asaJjIpaJcendriya se ekendriyaparyanta kramase saMkhyAtaguNIsaMkhyAtaguNIhIna jAnanA tathA ekendriyajIva meM apanI jaghanyaAbAdhA se AvalIkA asaMkhyAtavAMbhAgapramANa adhika utkRSTa AbAdhA samajhanA caahie| yahA~ ekendriyajIvake utkRSTaAbAdhA ke pramANameM se jaghanyaAbAdhAkA pramANa ghaTAnese jo pramANa bace usameM eka aura milAne se jo pramANa hotA hai utane AbAdhA ke bheda ekendriyajIva ke haiN| isI prakAra dvIndriya, trIndriya, caturindraya, asaJjI aura saJIke apanI-apanI utkRSTaAbAdhA ke pramANa meM se apanI-apanI jaghanyaAbAdhA kA pramANa ghaTAkara usameM eka milAne se AbAdhA ke bhedoM kA pramANa nikalatA hai| 'AdI aMte suddhe vaddhihide rUva saMjude ThANA' Adi ko anta meM se ghaTAkara usameM vRddhi kA bhAga dekara eka aura milAne para sthAnoM kA pramANa hotA hai| yahA~ Adi to jaghanyaAbAdhA hai aura anta utkRSTaAbAdhA hai| ata: utkRSTaAbAdhAmeM se jaghanya AbAdhAko ghaTAkara vRddhike pramANa ekakA bhAga dene para jo saMkhyA prApta ho usameM eka milAnepara AbAdhAke bhedarUpa sthAnoM kA pramANa hotA hai| yahA~ jaghanyase eka-eka samaya bar3hAte-bar3hAte utkRSTa bheda hotA hai, ata: vRddhi kA pramANa eka huaa| aghanyasthitibanthako siddha karane ke lie gaNitasUtra kahate haiM - jeTThAbAhovaTTiyajeThaM AbAhakaMDayaM tenn| aabaahviypphdenneguunnennuunnjetttthmvrtthidii||147 / / artha - ekendriyAdijIvoM kI utkRSTasthitiko utkRSTaAbAdhAse bhAga dene para jo pramANa Ave use AbAdhAkANDaka kahate haiN| apane-apane AbAdhAkANDakake pramANase apane-apane AbAdhAke bhedoM ko guNA karane para jo pramANa prApta ho usameM se eka ghaTAkara jitanA pramANa Ave utanA apanI-apanI utkRSTasthiti meM se ghaTAnepara jo labdha AyA vaha apanI-apanI jaghanyasthiti smjhnaa| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-116 vizeSArtha - jaise ekendriyajIvake mithyAtvakI utkRSTaAbAdhA kA pramANa AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga se adhika antarmuhUrta pramANa hai| isakA bhAga mithyAtvakI utkRSTa sthiti 1 sAgarameM dene para jitanA pramANa prApta ho vaha AbAMdhAkANDaka kA pramANa samajhanA caahie| isa AbAdhAkANDakako ekendriyakI AbAdhAke bhedoM ke pramANa arthAt AvalIke asaMkhyAtaveMbhAgase guNA karane para jo labdha Ave usameM se eka ghaTAkara jo pramANa AyA usako mithyAtvakI utkRSTasthiti ekasAgara meM se ghaTAne para jo labdha zeSa rahA vaha ekendriyajIvakI mithyAtvasambandhI jaghanyasthiti hai| ekasAgarapramANautkRSTasthiti meM se isa jaghanyasthiti ko ghaTAne para jo zeSa rahA usameM ekakA bhAga dene para utanA hI rahatA hai| isameM eka adhika karane para ekendriya jIva ke mithyAtvasambandhI sthitibhedoM kA pramANa nikalatA hai| jaghanyase eka-eka samaya bar3hate hue utkRSTaparyanta ekendriyake mithyAtvasambandhI sthitibheda jaannaa| tathaiva dvIndriyajIva ke mithyAtvakI utkRSTaAbAdhAkApramANa yadyapi ekaAvali ko cAra bAra saMkhyAtakA bhAga dene para jo labdha Ave utane adhika pacIsaantarmuhUrta hI haiM, tathApi ekendriyajIvasambandhI abAdhA ke antarmuharta samAna hI 25 antarmuharta jaannaa| arthAt ekendriyajIvasambandhI AbAdhA se 25 guNI dvIndriya kI AbAdhA hai tathA 25 guNA hI karmoM kA sthitibandha hai| isaprakAra ekendriyakI apekSA 25 antamuhUrta hai aisA hI Age bhI samajhanA caahie| isa AbAdhAkAlakA bhAga dvIndriyake mithyAtvakI utkRSTasthiti 25 sAgara meM dene se AbAdhAkANDakA pramANa hotA hai| isa abAdhAkANDakase dvIndriyasambandhI jo AbAdhAkANDakake bheda haiM unake sAtha guNA karane para jo saMkhyA prApta ho usameM se ekakama karane para jo zeSa rahe usako utkRSTa 25 sAgarapramANasthiti meM se ghaTAne para jo avaziSTa rahe utane pramANa dvIndriyake mithyAtvasambandhI jaghanyasthitikA bandha smjhnaa| isa jaghanya ko utkRSTa meM se ghaTA dene se zeSa meM eka adhika karane para dvIndriyasambandhI mithyAtva kI sthitiyoM ke bhedoM kA pramANa hotA hai| isIprakAra trIndriya, caturindriya va asaJjIpaJcendriyakA bhI jAnanA tathA ekendriyase asaJIpaJcendriyaparyanta jIvoM ke jJAnAvaraNAdi anyakarmoM kI AbAdhAke bhedAdi jAnanA caahie| aGkasandRSTidvArA kathana karate haiM - utkRSTasthiti 64 samaya hai aura 63 se lekara 46 samayataka madhyamasthitikA pramANa hai| jaghanyasthitikA pramANa 45 samaya hai, utkRSTaAbAdhA kApramANa 16 samaya hai| isa AbAdhAkA bhAga utkRSTasthiti meM dene se 4 Aye yaha abAdhAkANDakakA pramANa hai| 64516 -4 AbAdhAkANDaka / 64-63-62-61 ... ina cAra sthitibhedoM kI | samaya kI AbAdhA 60-59-58-57 ina cAra sthitibhedoM kI samaya kI AbAdhA 56-55-54-53 ina cAra sthitibhedoM kI samaya kI AbAdhA 52-51-50-49 ina cAra sthitibhedoM kI samaya kI AbAdhA 48-47-46-45 ina cAra sthitibhedoM kI samaya kI AbAdhA 16-15-14-13-12 ye 5 AbAdhA ke bheda hue| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-117 AbAdhAkANDaka 4 kA AbAdhAke bheda 5 se guNA karane para (544) = 20 ye sthiti ke bheda 64 se 45 paryanta hue| yahA~ utkRSTasthiti kA pramANa 64 hai aura 45 jaghanyasthitikA pramANa hai| sthitikA pramANa athavA AbAdhAkANDakakA pramANa yahA~ khaa| isaprakAra ekendriyAdi jIvoM ke sarvaprakRtiyoMkA sthitibandha, AbAdhA, AbAdhAkANDaka, AbAdhAke bheda va sthitibheda jaanne| ekendriyAdijIvoM kI sthitikA isaprakAra varNana kiyA, inameM jaghanyase utkRSTa paryanta jitane bheda hoM unakA sthApanakara unameM bAdara va sUkSma to ekendriyoM aura dvIndriya, trIndriya, caturindriya tathA asaJI va sajhIpaJcendriyake paryApta-aparyAptake bhedase 14 jIvasamAsa hote haiN| jIvoMke uparyukta 14 bhedoM kI jaghanya-utkRSTasthitiko pRthak-pRthak kahate haiM - bAsUpa-bAsUA-varahidIo suubaaa-suubaap-jhnnnnkaalo| . bIbIvaro bIvijahaNNakAlo sezAmAgelaM vazIyame !!1 . artha - bAdaraparyApta va aparyApta, sUkSmaparyApta-aparyApta ina cAra prakAra ke jIvoM ke karmoM kI utkRSTasthiti tathA sUkSma va bAdaraaparyApta aura sUkSma va bAdaraparyApta jIvoMkI jaghanyasthiti, isaprakAra ekendriyajIvakI karmasthitike AThabheda hue| dvIndriyake paryApta-aparyApta tathA ina donoMke jaghanya-utkRSTa, isa prakAra sthiti ke cArabheda dvIndriyasambandhI jaannaa| tathaiva trIndriyase saJjIpaJcendriyaparyanta sthiti ke cAra-cAra bheda haiN| ye sarva 8+4+4+4+4+4=28, sthitike bheda 14 prakArake jIvoM kI apekSA se hote hai| vizeSArtha - ekendriyAdike 14 bhedoMkI utkRSTa va jaghanyasthitibhedoM kI apekSA 28 prakAra nimnalikhita jaannaa| 1. bAdaraparyApta ekendriyakI utkRSTasthiti 8. bAdaraparyApta ekendriyakI jaghanyasthiti 2. sUkSmaparyApta ekendriyakI utkRSTasthiti 9. paryApta dvIndriyakI utkRSTasthiti 3. bAdaraaparyApta ekendriyakI utkRSTasthiti 10. aparyApta dvIndriyakI utkRSTasthiti 4. sUkSmaaparyApta ekendriyakI utkRSTasthiti 11. aparyApta dvIndriyakI jaghanyasthiti 5. sUkSmaaparyApta ekendriyakI jaghanyasthiti 12. paryApta dvIndriyakI jaghanyasthiti 6. bAdaraaparyApta ekendriyakI jaghanyasthiti 13. paryAptatrIndriyakI utkRSTasthiti 7. sUkSmaparyApta ekendriyakI jaghanyasthiti 14. aparyAptitrIndriyakI utkRSTasthiti - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-118 15.aparyApta trIndriyakI jaghanyasthiti 22. aparyApta asaJjIpaJcendriyakI utkRSTasthiti 16.paryApta trIndriyakI jaghanyasthiti 23. aparyApta asaJjIpaJcendriyakI jaghanyasthiti 17. paryAptacaturindriyakI utkRSTasthiti 24. paryApta asaJjIpaJcendriyakI jaghanyasthiti 18. aparyAptacaturindriyakI utkRSTasthiti 25. paryAsa saJjIpaJcendriyakI utkRSTasthiti 19.aparyAptacaturindriyakI jaghanyasthiti 26. aparyApta saJIpaJcendriyakI utkRSTasthiti 20.paryAptacaturindriyakI jaghanyasthiti 27. aparyApta saJjIpaJcendriya kI jaghanyasthiti 21.paryApta asaJjIpaJcendriyakI utkRSTasthiti 28. paryApta saJjIpaJcendriyakI jaghanyasthiti ___ uparyukta 28 bhedoMmeMse saJjIpaJcendriyasambandhI cArabhedoM kA kathana Age pRthakrUpa se kreNge| avaziSTa 24 bhedoMkI sthiti kA AyAma jAnane ke lie antarAla-sambandhI bhedoM ko trairAzikadvArA kahate haiN| tadyathA - sthitibandhameM jo kAlakA pramANa hai use AyAma kahate haiM, AyAmakA artha lambAI hai| yahA~ ekendriyajIvake mithyAtvakI utkRSTasthiti eka sAgarapramANa hai aura jaghanyasthiti palyake asaMkhyAtaveMbhAga ko ekasAgara meM se ghaTAne para jo kAla zeSa rahA utane pramANa hai| _ 'Adi aMte suddhe vahihide rUva saMjude ThANA' isa karaNasUtra ke anusAra Adi (jaghanyasthiti) ko anta arthAt utkRSTasthiti meM se ghaTAne para jo pramANa zeSa rahe usameM (eka-ekasthitike bhedoM meM ekaeka samaya bar3hatA hai isalie) vRddhi ke pramANa ekakA bhAga dene para utanA hI prApta huA usameM eka adhika karane se ekendriyajIva ke mithyAtvakI sthitike bheda palyake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa hote haiN| isa gAthA ke anantaravartI gAthArtha meM ekendriyajIva kI sthiti ke antarAla meM aGkoMkI sandRSTikI apekSA 1-24-14-28-98-196 isa prakAra zalAkA kaheMge una sarvazalAkAoM ko jor3ane para 343 zalAkA hotI hai| jaise sAjheke vyApAra meM hisse hote haiM usI prakAra zalAkA bhI jaannii| ekendriyajIva ke palyake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa sthiti ke vikalpa kahe unameM 343 kA bhAga dene para jo pramANa Ave utane ekazalAkA meM sthitike vikalpa jaannaa| inako apanI-apanI zalAkAke pramANa se guNA karane para apanI-apanI sthiti ke bhedoM kA pramANa nikalatA hai| isI ko trairAzikadvArA kahate haiM - 343 zalAkA meM ekendriyajIva sambandhI mithyAtvake sarvabheda palyake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa pAe jAte haiM to 196 zalAkAoM meM kitane bheda hoMge? yahA~ pramANarAzi 343 zalAkA, phalarAzi ekendriyajIva ke mithyAtvakI sthiti ke bhedoM kA pramANa (palyake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra), icchA rAzi Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-119 ekendriyajIvasambandhI sthiti ke bheda bA.pa.3. sU.pa.3. bA.a.u. sU.a.u. sU.a.ja. bA.a.ja. sU.pa.ja. bA.pa.ja. T- + -- 196 hai| phalarAzi ko icchArAzi se guNA karane para tathA pramANarAzikA bhAga denese jo labdha Ave utane bAdaraparyApta kI utkRSTasthiti se sUkSmaparyApta kI utkRSTasthitiparyanta sthiti ke bheda jaanne| yaha sthitibhedoM kA pramANa bAdaraparyApta kI utkRSTasthitibandha aura sUkSmaparyApta kA utkRSTa sthitibaMdha ke antarAla meM jitane sthiti ke bheda haiM, unake samAna haiN| isa antarAla kI 196 zalAkA jAnanA caahie| tathA isa antarAla meM sthitibhedoM kA jitanA pramANa kahA usameM se eka ghaTAne para jo kAlapramANa prApta ho use ekasAgara (bAdaraparyApta kI utkRSTasthiti) meM se ghaTAne para sUkSmaparyApta kI utkRSTasthiti kA pramANa hotA tatpazcAt pramANarAzi 343 zalAkA, phalarAzi ekendriya ke mithyAtvakI sthitibhedoM kA pramANa (palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga), icchArAzi 28 zalAkA hai| phalarAziko icchArAzi se guNAkara pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha AyA yaha sUkSmaparyAptakakI utkRSTasthiti ke anantaravartI sthitibaMdha se bAdaraaparyAptakI utkRSTasthitiparyanta sthiti ke bhedoM kA pramANa hotA hai| isa antarala meM 28 zalAkAe~ jAnanI caahie| ye jitane bheda haiM utane samaya sUkSmaparyAptakI utkRSTasthiti meM se ghaTAnepara bAdaraaparyAptakI utkRSTasthitikA pramANa hotA hai| pramANarAzi 343 zalAkA, phalarAzi ekendriyake mithyAtvakI sthiti ke sarvabheda (palya kA asaMkhyAtavAMbhAga) aura icchArAzirUpa zalAkA cAra, inameM phalarAziko icchArAzi guNA karake pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha AyA utane bAdaraaparyAptakI utkRSTasthiti se sUkSmaaparyAptakakI utkRSTasthitiparyanta sthiti ke bheda jAnane / isa antarAla kI cAra zalAkAeM haiM ye jitane bheda hue utane samaya bAdara aparyAptakake utkRSTasthiti bandharma se ghaTAne para sUkSmaaparyApta kA utkRSTasthitibandha hotA hai| pramANarAzi 343, phalarAzi ekendriya ke mithyAtva kI sthiti ke sarvabhedoM kA pramANa (palyakA asaMkhyAtavA~bhAga), icchArAzi zalAkA eka / phalarAzi ko icchAsazi se guNAkarake pramANarAzi kA bhAga dene para jo labdha Ave vaha sUkSmaaparyApta kI utkRSTa sthiti se anantara sthiti baMdha se lekara sUkSmaaparyAptakakI jaghanyasthitiparyanta sthitike bheda haiN| isa antarAlakI eka zalAkA hai| ye jitane bheda Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 120 hue utane samaya sUkSmaaparyAptakakI utkRSTasthiti meM se ghaTAne para sUkSmaaparyAptakakI jaghanyasthiti kA pramANa hotA hai| pramANarAzi zalAkA 343, phalarAzi ekendriya ke mithyAtvakI sthiti ke bhedoM kA pramANa (palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga), icchArAzizalAkA 2, yahA~ phalarAziko icchArAzi se guNA karake pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha AyA utane sUkSmaaparyAptake jaghanyasthiti ke anantara sthiti baMdha se bAda aparyApta jaghanyasthitiparyanta sthiti ke bheda jaanne| isa antarAlakI do zalAkA hotI haiN| ye jitane bheda hue utane samaya sUkSmaaparyAptakakI jaghanyasthitimeM se ghaTAne para bAdara aparyAptakakI jaghanyasthiti hotI hai| pramANarAzi aura phalarAzi pUrvokta aura icchArAzi 14 / yahA~ phalarAziko icchArAzi se guNAkarake pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha AyA utane bAdara aparyAptakI jaghanyasthiti baMdha ke anaMtara sthitibaMdha ke bheda se lekara sUkSmaparyAptakakI jaghanyasthitiparyanta sthiti ke bheda haiN| isa antarAla kI 14 zalAkA jAnanI / ye jitane bheda hue utane samaya bAdara aparyAptakI jaghanyasthitimeM se ghaTAne para sUkSmaparyAptakI jaghanyasthitikA pramANa hotA hai| pramANa aura phalarAzi pUrvokta tathA icchArAzi 98 / yahA~ phalarAzi ko icchArAzi se guNAkarake pramANarAzi kA bhAga dene para jo labdha AyA utane sUkSmaparyAptake jaghanyasthiti ke anaMtara sthiti bandha sebAdaraparyAtakakI jaghanyasthitiparyanta sthiti ke bheda jAnane tathA isake madhyakI 98 zalAkA jAnanI / ye jitane bheda hue utane samaya sUkSmaparyAptakakI jaghanya sthiti meM se ghaTAne para bAdaraparyAptakI jaghanyasthiti hotI hai| yaha jaghanyasthitibandha jo ekendriyajIvake kahA thA vahI jAnanA / isa prakAra 14 jIvasamAsoM meM ekendriyameM sUkSma - bAdara ke paryApta aparyApta kI apekSA cArajIvasamAsa haiM tathA inake jaghanyasthitibandha aura utkRSTasthitibandha ke bheda se AThasthAna hue| isa prakAra AThasthAnoM meM sthitibandha kA pramANa kahA / ina AThoM ke madhyavartI 7 antarAloM meM sthitibhedoM ke pramANako jAnane ke lie sAta trairAzikakA kathana kiyA | AbAdhAkAlakA pramANa bhI isI prakAra trairAzikadvArA nikAla lenA caahie| isIko dikhalAte ekendriyajIvake midhyAtvakI utkRSTaAbAdhA AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga adhika saMkhyAtaAvalI mAtra antarmuhUrtapramANa hai aura jaghanyaAbAdhA kevala antarmuhUrtamAtra hai| yahA~ utkRSTameM se jaghanya ko ghaTAne para eka-eka AbAdhA meM eka-eka samaya bar3hatA hai ataH ekakA bhAga dene para jo pramANa Ave usameM eka milAnepara ekendriya jIva ke mithyAtvakI AbAdhA ke sarvabhedoM kA pramANa hotA hai| jisaprakAra sthitibandha Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-121 ke kathana meM AThasthAna kahe aura sAtaantarAloM meM bhedoM kA pramANa jAnane ke lie sAtatrairAzika kiye haiM usI prakAra AbAdhA ke kathana meM AThasthAna aura sAtaantarAla meM bhedoM kA pramANa jAnane ke lie sAtatrairAzika karanA caahie| yahA~ pramANarAzi to pUrvoktaprakAra sAto trairAzika meM 343 zalAkApramANa jAnanA aura phalarAzi ekendriyake sarvasthitibhedoM kA pramANa kahA thA, kintu yahA~ jaghanyase lekara utkRSTaparyanta ekendriyajIva ke mithyAtva kI AbAdhAke bhedoM kA pramANa ho utanA arthAt AvalI kA asaMkhyAtavAMbhAga phalarAzi kA pramANa jAnanA aura icchArAzi 196-28-4-1-2-14-98 zalAkA pramANa anukramase jAnanA / yahA~ sarvatra phalako icchAse guNA karake pramANa kA bhAga denepara jo pramANa Ave vaha antarAla meM AbAdhA ke bhedoMkA pramANa jaannaa| prathama trairAzika meM bhedoM kA jitanA pramANa AyA usameM se eka ghaTAne se jo zeSa rahA utanAsamaya bAdaraparyAptakasambandhI utkRSTasthitikI utkRSTa AbAdhA meM se ghaTAne para sUkSmaparyAptakI utkRSTasthitibandhasambandhI AbAdhAkAla kA pramANa hotA hai| punaH usameM se dvitIya trairAzikameM bhedoM kA jitanA pramANa Ave utane samaya ghaTAne para bAdara aparyAptakakI utkRSTasthiti kI AbAdhAkA pramANa hotA hai| isI prakAra tRtIyAdika trairAzika meM jitane bheda AveM utane-utane samaya ghaTAne para usa usa sthAna meM jo sthitibandha kA pramANa kahA usa-usa bandha kI AbAdhA kA pramANa jaannaa| isa prakAra ekendriyajIva ke sthitibandhakA aura AbAdhAke bhedoM kA va kAlakA pramANa khaa| isIprakAra dvIndriyase asajhI-paJcendriyaparyanta AbAdhAkAlako jAna lenA caahie| aba sthitizalAkAoM ko jAnane ke lie gAthAsUtra kahate haiM - majhe thovasalAgA helA uvariM ca sNkhgunnidkmaa| savvajudI saMkhaguNA heTuvari saMkhaguNamasaNNitti // 149 // artha - saJjIjIvasambandhI sthitike 4 bhedoM ko chor3akara zeSa jIvoM kI sthiti ke 24 bhedoM kI jo saMkhyAsvarUpa zalAkAe~ haiM ve madhyabhAgameM sabase stoka haiN| madhyabhAga se nIce kI zalAkA saMkhyAtaguNI tathA isase bhI saMkhyAtaguNI zalAkA madhyabhAgase Upara ke bhAga meM hai, jinakI aMkasandRSTi 4-1-2 rUpa hai| ina tInoM ko jor3a dene para jo labdha Ave usase saMkhyAtaguNI adhastanavartI dUsare bhAga meM aura usase saMkhyAtaguNI uparitana-dvitIyabhAga meM hai| jaise - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-122 vizeSArtha - aneka meM vibhAjana karane ke lie paraspara meM jo anupAta kI kalpanA kI gaI hai usI kA nAma yahA~ zalAkA hai| 'madhya' arthAt bAdara paryAptaka kI utkRSTasthiti se bAdaraparyAptakI jaghanyasthitiparyanta ekendriyasambandhI sarvasthitike jo bheda haiM unameM sUkSmaaparyAptakI utkRSTasthitise lekara eka-eka samaya ghaTatA sUkSmaaparyAptakakI jaghanyasthitiparyanta jitane sthiti ke bheda pAe jAte haiM ve, Age jinakA varNana kiyA jAvegA unase stoka hai ata: unakI ekazalAkA jAnanI AAI trikUTaracanAkA abhiprAya yaha hai ki jahA~ aisI sandRSTi ho vahA~ sthitikA kathana jaannaa| tathA 'heTTha' arthAt isake nIce sUkSmaaparyAptakakI jaghanyasthiti se eka-ekasamaya ghaTatA bAdara aparyAptakakI jaghanyasthitiparyanta jitane sthiti ke bheda haiM unakI adhastanazalAkAeM jAnanI, ve zalAkAe~ saMkhyAtaguNI haiM, jisakI aMkasandRSTi 2 hai aura Upara sUkSmaaparyAptakI utkRSTasthiti ke anantara utkRSTasthitibandha se lekara eka-eka bar3hatI huI bAdaraaparyAptakake utkRSTasthitibandhaparyanta sthiti ke jitane bheda haiM ve unakI uparitanazalAkA jAnanI ye saMkhyAta guNI haiM tathA unakI aGkasandRSTi 4 hai| isa prakAra saMkhyAtaguNA anukrama khaa| saMkhyAta kA pramANa to yathAyogya hai, kintu yahA~ samajhane ke lie saMkhyAtakI sandRSTi 2 kA aka jaannaa| eka ke dugane do ata: nIce do zalAkA aura 2 ke dUne cAra isalie Upara kI cArazalAkA jAnanI 412 / 'sarvayutiH' arthAt pahale jo zalAkA kahI thIM unako jor3ane para jo pramANa ho usase 'hevA' arthAt nIce bAdaraaparyAptakakI jaghanyasthiti se lekara eka-eka samaya ghaTatA sUkSmaparyAptakI jaghanyasthitiparyanta sthiti ke bhedoM kI adhastanazalAkA saMkhyAtaguNI jAnanI, isakI aGkasandRSTi 14 jAnanA aura Upara bAdaraaparyAptaka kI utkRSTasthiti se lekara eka-eka samaya bar3hate hue sUkSmaparyAptakI utkRSTasthitiparyanta sthitike bhedoMkI uparitanazalAkA saMkhyAtaguNI jAnanI, isakI aGkasandRSTi 28 hai| pahalIzalAkA 4+1+2 ko jor3a dene para 7 huA, isako saMkhyAtakI sahanAnI 2 se guNA karane para nIce to 14 zalAkA huI aura isako saMkhyAtakI sahanAnI 2 se puna; guNA kareM to uparitanazalAkA 28 hotI haiN| A28 AAAA14 / 'cakAra' se phira bhI 'sarvayutiH' arthAt pahalIzalAkAoM ko jor3anepara jo pramANa ho usase 'heTTA' arthAt sUkSmaparyApta kI jaghanyasthiti se lekara eka-eka samaya kama bAdaraparyAptakI jaghanyasthitiparyanta sthiti ke bhedoM kI adhastanazalAkA saMkhyAtaguNI haiM, inakI sahanAnI 98 hai aura Upara sUkSmaparyAptakakI utkRSTasthiti se lekara eka-eka samaya bar3hate hue bAdaraparyAptakakI utkRSTasthitiparyanta sthiti ke bhedoM kI uparitanazalAkA saMkhyAtaguNI hai isakI sahanAnI 196 hai| pahale kI zalAkA 28+4+1+2+14 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gompA karmakANDa - 123 inako jor3ane para 49 hote haiM inako saMkhyAtakI sahanAnI 2 se guNA karane para 4902 = 98 ye adhastanazalAkA haiN| inako saMkhyAtakI sahanAnI 2 se guNA karanepara 196 uparitanazalAkAkA pramANa hai| A196284121498196 / isIprakAra madhyavartI tInabhedoM ke samAna dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asIpaJcendriyoM ke bhI jaannaa| unakI sahanAnI 4-1 - 2 rUpa hai| Age sajI jIvoM kI sthitike cArabhedoM meM kucha vizeSatA dikhAte haiN| saNissa hu heTThAdo ThidiThANaM saMkhaguNidamubaruvariM / ThidiAyAmovi tahA sagaThidiThANaM va AbAhA / / 150 / / artha - saJjJIpaJcendriya ke cArabhedoM meM nIce se lekara arthAt saJjIpatike jaghanyasthitibandha se Upara-Upara caturthabhedaparyanta sthitike sthAna (bhedoM kA pramANa ) saMkhyAtaguNA krama se jAnanA aura sthitiAyAma ( samayoM kA pramANa ) bhI saMkhyAtaguNA hai tathA AbAdhAkAlakA pramANa sthitisthAnoM ke samAna hI samajhanA caahie| vizeSArtha - jisa prakAra sthitisthAna aura sthitiAyAma kA pramANa bahubhAga aura ekabhAga ke hisAba se nikAlA jAtA hai usIprakAra se AbAdhAkA pramANa bhI nikAlanA cAhie / sIjIva ke mithyAtva kI utkRSTasthiti 70 kor3Akor3IsAgara pramANa hai arthAt dobAra saMkhyAtase palyako guNA karane para jo pramANa Ave, utane pramANa hai tathA jaghanyasthiti mithyAdRSTi kI apekSA antaHkor3Akor3IsAgarapramANa hai arthAt eka bAra saMkhyAtase palya ko guNA karane para jo pramANa Ave, utane pramANa hai / utkRSTa meM se jaghanya ko ghaTAkara eka-eka bhedoM meM se eka-eka samaya kI vRddhi hotI hai| ataH ekakA bhAga dene para jo pramANa ho usameM eka milAne para saJjJI ke mithyAtvakI sthiti ke sarvabhedoM kA pramANa hotA hai| isameM saMkhyAtakA bhAga dekara labdha meM se eka bhAga pRthakkara zeSa bahubhAgamAtra saJjIparyAptaka ke utkRSTasthitibandha se sajI aparyAptakake utkRSTasthitibandhaparyanta sthitibhedoM kA pramANa hai| inameM se ekakama karane para jo pramANa rahA utane samaya saJjJIparyAmakake utkRSTasthiti 70 kor3Akor3I sAgara meM se ghaTAne para jo pramANa zeSa rahe vaha saJjJI aparyAptakakI utkRSTasthiti jAnanI tathA jo ekabhAga rahA thA usameM saMkhyAtakA bhAga dekara ekabhAga ko pRthak rakha zeSa bahubhAga saJjJI aparyAptaka kI utkRSTa se saJjJI aparyAptakakI hI jaghanya sthitiparyanta sthitibhedoM kA pramANa hai| isa pramANa ko saJjJI aparyAptaka kI utkRSTasthiti meM se ghaTAne para saJjJI aparyAptakakI jaghanyasthiti kA pramANa hotA hai tathA jo eka bhAga zeSa thA utane pramANa saJjJI aparyAptakakA jaghanya se eka samaya kama anantara sthiti bandha se lekara saJjJIparyAptakakI jaghanyasthiti paryanta sthitibhedoM kA pramANa hai| isa pramANa ko saJjJI aparyAptakakI jaghanyasthiti meM se ghaTAne para saJjJIparyAptaka kA jaghanyasthiti bandha hotA hai, vaha pramANa antaH Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-124 kor3Akor3IsAgara pramANa jAnanA isa prakAra sthiti kA kathana kiyaa| aba AbAdhA kA kathana karate haiM - AbAdhA kA kathana apane-apane sthitisthAna ke samAna jaannaa| saJjIjIva sambandhI mithyAtva kI utkRSTa AbAdhA 7 hajAravarSa pramANa arthAt AvalI ko tInabAra saMkhyAta se guNA kareM itanI AvalIpramANa hai aura jaghanyaAbAdhA ekasamaya kama ekamuhUrta (antarmuhUrta) pramANa arthAt dobAra saMkhyAtase guNita AvalIpramANa hai| utkRSTa meM se jaghanya ko ghaTAne para AbAdhA ke vikalpa prApta hote haiN| ekaeka bheda meM eka-eka samaya bar3hatA hai| ata: ekakA bhAga dene para jo pramANa ho usameM eka milAne para AbAdhA ke sarva-bhedoM kA pramANa hotA hai| jisa prakAra sthiti ke bhedoM meM saMkhyAtakA bhAgadekara bahubhAgabahubhAga; aura bahubhAga se eka bhAgaparyanta bheda kahe usI prakAra AbAdhAke bhedoM meM saMkhyAtakA bhAga dekara bahubhAga, bahubhAga tathA eka bhAga pramANa AbAdhA ke bheda tInoM antarAloM meM jAnanA tathA jisa prakAra sthitike bhedoM meM se ghaTA-ghaTAkara sthitikA pramANa kahA usI prakAra yahA~ AbAdhA ke bhedoM meM se ghaTAghaTAkara sthitisambandhI AbAdhAoM kA pramANa jaannaa| isa prakAra saJIpaJcendriya ke viSaya meM vizeSakathana kiyA gyaa| athAnantara jaghanyasthitibandha ke svAmI batAte haiM - sattarasapaMcatitthAhArANaM suhumbaadraapuvo| chabvegubvamasaNNI jahaNNamAUNa saNNI vA // 151 / / artha - pA~cajJAnAvaraNa, cAradarzanAvaraNa, pA~caantarAya, yaza:kIrti, uccagotra aura sAtAvedanIya kA jaghanyasthitibandha kSapakazreNI meM sUkSmasAmparAyaguNasthAnavI jIvake hotA hai| puruSaveda evaM sajvalanakaSAyacatuSkakA jaghanyasthitibandha kSapakaanivRttikaraNa guNasthAnavartIjIva ke hotA hai| tIrthakkara aura AhArakadvikakA jaghanyasthitibandha apUrvakaraNaguNasthAnavI jIvake hotA hai| devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikri yikazarIra, vaikriyika ajopAna kA jaghanyasthitibandha asaJjIpaJcendriyajIva ke hotA hai| Ayukarma kI prakRtiyoM kA jaghanyasthitibandha saJI athavA asaJjIjIva ke hotA hai| ___ Age jaghanyAdirUpa sthitike bhedoM meM jo sAdi ityAdika bheda haiM unako mUla prakRtiyoM meM kahate haiM - ajahaNNaTThidibaMdho caubviho sttmuulpyddiinnN| sesatiye duviyappo Aucaukkevi duviyappo // 152 / / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-125 artha - Ayukarma ke binA sAta mUlakoM kA ajaghanyasthitibandha sAdi, anAdi, dhruva, adhruvake bheda se cAra prakAra kA hai tathA Ayukamaka binA zeSa sAta mUlakarmoM kA utkRSTa, anutkRSTa aura jaghanyasthitibandha sAdi aura adhruvake bheda se do prakAra kA hI hai| Ayukarma ke cAroM hI prakAra kA sthitibandha sAdi evaM adhruvake bheda se do prakAra kA hI hai| vizeSArtha - Ayukarma ke atirikta zeSa sAta karmoMkA jaghanyasthitibandha kSapaka- zreNi meM hotA hai aura upazamazreNi meM ajaghanyasthitibandha hotA hai, kintu upazAntamoha nAmaka gyArahaveM guNasthAna meM kaSAyodaya kA abhAva hone se sthitibandha nahIM hotaa| vahA~ se girane para puna: ajaghanyasthitibandha hone lagatA hai| isa prakAra ajaghanyasthitibandha sAdi hai tathaiva vedanIyakarmakA ajaghanyasthitibandha sAdi hai| ___vyavahArarAzistha jIvoM meM bandharUpa mUlaprakRtiyoM ke sthitibandha kI apekSA sAdi, anAdi, dhruva, adhruva bhedoM kI sandRSTi - jJAnAvaraNa darzanAvaraNa | vedanIya | mohanIya | Ayu | nAma | gotra | aMtarAya utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa | utkRSTa anutkRSTa G jaghanya jaghanya | jaghanya | jaghanya | jaghanya jaghanya | jaghanya / jaghanya ajaghanya | ajaghanya ajaghanya | ajaghanya | ajaghanya | ajaghanya | ajaghanya | ajaghanya noTa - saMdRSTi meM 2 kA aGka sAdi-adhruva tathA 4 kA aGka sAdi, anAdi, dhruva, adhruva ko sUcita karatA hai| aba uttaraprakRtiyoM meM vizeSatA kahate haiM - saMjalaNasuhamacodasa-ghAdINaM caduvidho du ajhnnnno| sesatiyA puNa duvihA sesANaM caduvidhAvi dudhaa||153 / / artha - sajvalanacatuSka tathA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI jJAnAvaraNAdi Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-126 ghAtiyAkarmoM kI 14, ina 18 prakRtiyoM kA aghanyasthitibandha sAdi, anAdi, dhruva, adhruvake bheda se | cAra prakAra kA hai aura jaghanyAdi tIna bhedoM ke sAdi va adhruvarUpa do hI bheda haiM zeSa 102 prakRtiyoM ke jaghanyAdi cAra bhedoM ke bhI sAdi aura adhruvarUpa do bheda haiN| bantharUpa uttaraprakRtiyoM ke sthitibandha kI apekSA sAdi, anAdi, dhruva, adhruva bhedoM kI sandRSTi ___ utkRSTa | anutkRSTa | jaghanya ajaghanya uttaraprakRti prakRti 18 uttara prakRti noTa - sandRSTi meM 2 kA aGga sAdi- azudA kA aGga sAdi-anAdi-dhruva-adhruva bhedoM / ko sUcita karatA hai| savvAo du ThidIo suhAsuhANaMpi hoMti asuhaao| mANusatirikkhadevAugaM ca mottUNa sesANaM // 154 / / artha - manuSyAyu-tiryaJcAyu aura devAyu ke binA zeSa sarva zubha va azubhaprakRtiyoM kI sthiti azubharUpa hI hai| ata: inaprakRtiyoM ko bahukaSAyIjIva hI utkRSTasthiti ke sAtha bA~dhatA hai evaM alpakaSAyIvizuddhajIva ke alpasthitike sAtha inaprakRtiyoM kA bandha hotA hai| vizeSArtha - tIna Ayuke binA zeSa 145 prakRtiyoM ke sthitibandha meM vRddhi hAni saMklezapariNAmoM kI vRddhi-hAni para nirbhara hai| saMkleza, pApa athavA azubharUpa hai ata: sthitibandha bhI azubharUpa hai| Age AbAdhA kA lakSaNa kahate haiM - kammasarUveNAgayadavvaM Na ya ediudayarUveNa / rUveNudIraNassa va AbAhA jAva tAva hve||155|| artha - kArmaNazarIra nAmakarma ke udaya se yogadvArA AtmA meM karmasvarUpa se pariNamatA huA pudgaladravya jabataka udayarUpa athavA udIraNArUpa nahIM to tAvatparyanta kAlako AbAdhA (udayaAbAdhA yA udIraNAAbAdhA) kahate haiN| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-127 vizeSArtha - udIraNA AbAdhA bandhAvalI yA acalAvalI arthAt ekAvalIpramANa hotI hai| udayaAbAdhA eka kor3Akor3IsAgara sthitibandha kI 100 varSa pramANa hotI hai| bandha ke samaya isa udayaAbAdhAkAla meM niSekaracanA nahIM hotI, kintu acalAvalIkAla ke pazcAt sthitiapakarSaNa dvArA isa udayaAbAdhAkAla meM bhI niSekaracanA ho jAtI hai| isalie udIraNA kI AbAdhA ekaAvalI mAtra hai| aba isa AbAdhA ko mUla prakRtiyoM meM kahate haiM - udayaM paDisattaNhaM AbAhA koDAkoDi uvahINaM / vAsasayaM tappaDibhAgeNa ya sesahidINaM ca / / 156 // artha - ekakor3Akor3IsAgarapramANasthitikI AbAdhA sauvarSapramANa jAnanA aura zeSa sthitiyoM kI AbAdhA isIke anusAra pratibhAga arthAt trairAzikavidhi se jo-jo pramANa Ave utanI- utanI jAnanA / yaha krama Ayukarma ke binA sAtakarmoM kI AbAdhA ke lie udaya kI apekSA se hai| vizeSArtha - ekakor3Akor3IsAgara sthiti kI 100 varSa udayaAbAdhA hai to 70 kor3Akor3IsAgarasthitikI kitanI AbAdhA hogI? isa prakAra trairAzikavidhi karane para yahA~ pramANarAzi ekakor3Akor3IsAgara, phalarAzi 100 varSa, icchArAzi 70 kor3Akor3IsAgara hai| phalarAzi ko icchArAzi se guNA karake pramANarAzi kA bhAga dene para labdharAzi kA pramANa 7000 varSa AyA, yaha mithyAtvaprakRti kI utkRSTa udayaAbAdhA jaannaa| isIprakAra apanI-apanI sthitipramANa icchArAzi karane para apanI-apanI udayaAbAdhAkAla kA pramANa nikala jAtA hai| jina karmoM kI 40 kor3Akor3IsAgara kI sthiti hai unakA 4000 varSa pramANa AbAdhAkAla hai tathA jinakI 30 kor3Akor3IsAgarasthiti hai unakI 3000 varSa kI AbAdhA hai isI prakAra anya prakRtiyoM kA bhI AbAdhAkAla jAnanA / tathA "saNiNa asaNNi caukke ege aMtomuttamabAhA' isa sUtra se pahale jo dvIndriyAdi kI sthitibandhI AbAdhA kahI hai, vahI jAnanI / Age antaH kor3Akor3IsAgarapramANa sthiti kI udayaAbAthA kahate haiM - aMtokoDAkoDiTThidissa aNtomuttmaabaahaa| saMkhejjaguNavihINaM savvajahaNNaTTidissa hve||157|| artha - anta: kor3Akor3IsAgara sthitikI udayaAbAdhA antarmuharta hai tathA sarvajaghanyasthitiyoM kI udayaAbAdhA se saMkhyAtaguNI hIna hai| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-128 vizeSArtha - ekakor3Akor3IsAgara pramANa sthitikI AbAdhA 100 varSa hai, usake 10,80,000 muhUrta hote haiN| itane muhUrtapramANa AbAdhA ekakor3Akor3I sAgarapramANa sthitikI hai to eka muhUrta AbAdhA kitanI sthiti kI hogI? yahA~ pramANarAzi 10,80,000 muhUrta, phalarAzi 1 kor3Akor3IsAgara aura icchArAzi 1 muhUrta hai| phalarAzi ko icchArAzi se guNA karake pramANarAzi kA bhAga dene para 9,25,92,59215 sAgarapramANa sthiti meM 1 muhUrta kI AbAdhA hotI hai| isI prakAra ekasAgara kI sthiti AbAdhA saMkhyAtaucchvAsa mAtra hotI hai| athAntara Ayukarma kI AbAdhA kahate haiM - puvvANaM koDitibhAgAdAsaMkheyaaddhavotti hve| Aussa ya AbAhA Na hridipaDibhAgamAussa / / 158 // artha - Ayukarma kI AbAdhA koTipUrvake tIsare bhAgase asaMkSepAddhApramANaparyanta hai| Ayukarma kI AbAdhA meM pratibhAga (trairAzika) kA niyama nahIM hai| vizeSArtha - Ayukarma kI utkRSTaAbAdhA koTipUrvavarSa ke tIsarebhAga pramANa tathA jaghanya AbAdhA 'asaMkSepAddhA' pramANa hai| yaha kAla bhI AvalI ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa hai ata: Ayukarma kI AbAdhA isI prakAra hai, anyakarmoM kI sthiti ke samAna nahIM hai| zaMkA - asaMkhyAtavarSa kI jinakI Ayu hai usake tribhAgapramANa AbAdhA kyoM nahIM kahI? samAdhAna - asaMkhyAtavarSa kI AyuvAle aise deva-nArakI aura bhogabhUmijakI to 6 mAha Ayu zeSa rahane para Ayu kA bandha hotA hai tathA karmabhUmijamanuSya-tiryaJcake apanI sampUrNa Ayu ke antima vibhAga meM Ayu baiMdhatI hai| karmabhUmijakI utkRSTaAyu koTipUrvavarSa arthAt saMkhyAtavarSapramANa hai, ata: usI kA tribhAga utkRSTaAbAdhAkAla khaa| vibhAga ke ATha apakarSakAloM meM AyukA bandha ho sakatA hai, kadAcit AThoM apakarSoM meM AyukA bandha nahIM huA to antarmuhUrtapramANa Ayuke avazeSa rahane para uttarabhavakI Ayuko antarmuhartakAla ke samayaprabaddha meM bA~dhakara niSThApana karate haiM tathA asaMkSepAddhAkAlaparyanta vizrAma karate haiM usake pazcAt maraNa hotA hai| arthAt AyubaMdhake bAda vizrAma liye binA maraNa nahIM hotaa| yaha vizrAma kAla jaghanya se bhI eka antarmuhUrta (arthAt asaMkSepAddhAkAla) pramANa hai| phira maraNa ho sakatA hai| (dhavala 10/278, 6/167, mukhtAra granthapRSTha 569 carama perA) 1. Ayukarma kI jaghanyaAbAdhA se saMkhyAtaguNA kSudrabhava kahA hai| isase spaSTa hai ki asaMkSepADA AvalIkA asaMkhyAtavAMbhAga na hokara saMkhyAtavAMbhAga hai| (dhavala pu. 11 pR. 269, 273) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-129 Age udIraNA kI apekSA AbAdhA kahate haiM - AvaliyaM AbAhA udiraNamAsijja sttkmmaannN| parabhaviyaAugassa ya udIraNA Nasthi NiyameNa // 159 // ' artha - udIraNAkI apekSA sAtAkarmoM kI AbAdhA ekaAvalImAtra hai aura parabhavasambandhI badhyamAnaAyukI udIraNA niyamase nahIM hotii|| vizeSArtha - jo karma baMdhatA hai vaha eka AvalI (acalAvalI) pramANa kAlataka udaya athavA udIraNArUpa nahIM hotA, AbAdhAkAla ke vyatIta hone para hI udayarUpa hotA hai| jo karma udIraNArUpa hotA hai vaha bandha ke pazcAt ekaAvalIpramANa kAlake vyatIta hone para udIraNArUpa hotA hai ataH udIraNA kI apekSA AbAdhA ekaAvalIpramANa hai| Ayu meM bhujyamAnaAyu kI udIraNA hotI hai| badhyamAna arthAt AgAmIbhava sambandhI AyukI udIraNA niyamase nahIM hotI, usakA to avalambanakaraNa hotA hai| karma AvalIpramANa kAlaparyanta to jaise ba~dhe haiM, vaise hI rahate haiN| udaya, utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa aura udIraNArUpa nahIM hote isalie isa AvalIko acalAvalI kahate haiM, usa Avali ko chor3akara pazcAt udayarUpa prakRtiyoM ke udayAvalI se uparitana sthitiyoM ke karmaparamANuoM ke samudAya meM se kitane hI karmaparamANuoM kA apakarSaNa karake udayAvalI meM lAtA hai jo AvalikAla meM udaya hokara khira jAte haiM yahI udIraNA hai aura jo uparitanasthiti meM diye haiM ve Upara kI sthiti ke anusAra khirate haiM tathA antima AvalIpramANa atisthApanAvalI ko chor3akara jo karmaparamANu haiM ve nAnAguNahAnirUpa sabhI niSekoM meM khirate haiN| udayAvalI ko prApta udIraNAdravya kisa prakAra khiratA hai use kahate haiM - addhANeNa savvadhaNe khaMDide majjhimadhaNamAgacchaditaM rUUNaddhANaddheNa UNeNa Niseya bhAgahAreNa majjhimadhaNamavaharade pacayaM taM do guNahANiNA guNide AdiNiseyaM tatto viseshiinnkmN....| cayako do guNahAni pramANase guNA karane para AdiniSekameM diye jAne vAle dravya kA pramANa prApta hotA hai| dvitIyAdika samayasambandhI nikSiptadravya eka-eka cayapramANa kama hai, inasabhI kA vizeSasvarUpa gAthA 162 ke vizeSArtha se jAnanA caahie| 1. yahI gAthA Age gAthA 918 ke rUpa meM AI hai| 2. parabhava sambandhI Ayu kI uparimasthiti meM sthita dravya kA apakarSaNa dvArA (AbAdhA se bAhara) nIce patana karanA avalambanakaraNa hai| (dha.pu. 10 pR. 330-31) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-130 udayarUpa prakRti ke apakarSaNa kA citra atisthApanAvalI udayAvalI...... . ... ... . . . . . . . . .... | acalAvalI athAnantara niSeka kA lakSaNa kahate haiM - AbAhUNiyakammaTThidi Nisego du sttkmmaannN| Aussa Nisego puNa sagaTThidI hodi NiyameNa // 160 // artha - apanI-apanI karmasthiti meM se AbAdhAkAla ko ghaTAne se jo kAla zeSa rahe usa kAla / ke samayoM kA pramANa AyubinA sAtakarmoM ke niSeka haiN| Ayukarma ke niSeka apanI sthitipramANa hote haiM aisA niyamase jaannaa| vizeSArtha - AyubinA sAtakarmoM kI niSekaracanA AbAdhAke binA karmasthiti pramANa jAnanA!! pratisamaya jo karmaparamANuoM kA samUha hai vaha eka niSeka hai| isa prakAra vivakSita karma kI jitanI sthiti baMdhI hai usameM se AbAdhAkAlako ghaTAne para jo kAla zeSa rahe usake samayoM kA jo pramANa ho vahI niSekoM kA pramANa jaannaa| isa prakAra sAtakarmoM kI niSekaracanA jAnanI tathA AyurmakI jitanI sthiti ho vahI niSekoM kA pramANa jAnanA / yahA~ AbAdhA nahIM ghaTAnA, kyoMki Ayukarma kI AbAdhA to pUrvabhava meM hI pUrNa ho gaI, pIche jo paryAya dhAraNa kI vahA~ Ayukarma kI sthiti jitane samaya hai una sarvasmayoM meM pahale samaya se antasamaya paryanta pratisamaya eka-eka niSeka krama se khirate haiM ataH Ayukarma kI jitanI sthiti ho utane samayoM kA jo pramANa hai vahI Ayukarma ke niSekoM kA pramANa jaannaa| aba niSekoM kA krama kahate haiM - AbAhaM bolAviya paDhamaNisegammi deya bahugaM tu| tatto visesahINaM vidiyssaadimnniseotti||161|| artha - AbAdhAkAla ko chor3akara jo anantara samaya hai vaha prathamaguNahAnikA prathamaniSeka hai usameM bahuta dravya diyA jAtA hai aura dUsare niSeka se dUsarI guNahAni ke prathamaniSekaparyanta cayarUpa hInakrama se dravya diyA jAtA hai| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 131 vidiye vidiyaNisege hANI puvvillahANi addhaM tu / evaM guNahANi pasi hANi addhaddhayaM hodi / / 162 / / artha - dvitIyaguNahAni ke dUsare niSeka meM prathamaguNahAni ke cayase AdhA cayarUpa hAni hotI hai| isI prakAra pratyekaguNahAni meM AdhA-AdhA caya pramANa ghaTatA dravya jAnanA | vizeSArtha - gAthokta bAta ko aGkasadRSTidvArA spaSTa karate haiM ki vivakSita karma ke paramANu 6300, AbAdhAko chor3akara sthiti kA pramANa 48 samaya, eka guNahAniAyAma 8 samaya, sarvasthiti guNAni 6, doguNahAni 16 aura anyonyAbhyasta rAzi 64 hai| inameM se prathamaguNahAni meM 3200 paramANu tathA dvitIyAdika guNahAniyoM meM Adhe-Adhe paraguNa haiN| jaise- 3200, 1600, 800, 400, 200 aura 100 | ekakama anyonyAbhyastarAzi (64-1 = 63 ) kA sarvadravya (6300) meM bhAga dene para antimaguNahAni ke (6300 : 63 = 100 ) paramANu prApta hote haiM, isase dUne-dUne paramANu (dravya) AdikI guNahAniparyanta jAnanA tathA prathamaguNahAni ke sarvadravya 3200 meM prathamaguNahAnike gaccha 8 kA bhAga denepara 3200/8 = 400 aura yaha madhya hai isameM ekakama gaccha ke Adhe pramANa 33 ko niSekabhAgahAra 16 meM se ghaTAne para (16-33) 12 zeSa rahe, isakA bhAga madhya dhana meM dene para (400: 12 I) = 32 Ae, yaha caya kA pramANa hai| isako doguNahAni (16) se guNAkarane se 32x16 512 hue so yaha prathamaniSekakA dravya jAnanA / isase eka-eka caya ghaTAne para dvitIyAdi niSekasambandhI dravya hotA hai / 512-480-448-416-384-352-320-288 / 288 meM se ekacaya (32) kama karanepara (288-32) 256 hote haiM so yaha prathamaguNahAni ke prathamaniSeka se AdhA pramANa huA, isako dvitIyaguNahAnikA prathamaniSeka jAnanA / yahA~ hAnirUpa cayakA pramANa pahale se Adhe (16) ko tRtIyaguNahAni ke prathamaniSekaparyanta ghaTAnA / 256-240-224-208-192-176-160 aura 144 / 144 meM se ekacaya (16) ghaTAne para 128 AyA so yaha dvitIyaguNahAni ke prathamaniSakase AdhA huA aura yaha tRtIyaguNahAnikA prathamaniSeka hai| yahA~ cayakA pramANa AdhA (8) jAnanA / isa prakAra antimaguNahAniparyanta sarvadhanakA, niSekoM meM dravyakA tathA cayakA AdhA-AdhA pramANa jAnanA / isa anukrama se sarvadravya 6300 paramANuoMkI niSeka racanA hotI hai| isaprakAra isa dRSTAntase yathAyogya sarvakarmaniSekoM meM kathana jAnanA / / bandha ke samaya yaha samayaprabaddha kI niSekaracanA kA dRSTAnta hai| pazcAt utkarSaNa, apakarSaNa aura saMkramaNa ke dvArA una niSekaparamANuoM kI saMkhyA meM hInAdhikatA ho jAtI hai / bandha ke samaya jitane paramANuoM kA eka niSeka banA thA utane hI paramaguNa khireM aisA koI niyama nahIM hai / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caya nikAlane kI vidhi niSekahAra meM eka adhika guNahAniAyAma kA pramANa jor3akara AdhA karane se jo labdha Ave usako guNahAniAyAma se puSpa kre| isaprakAra guNa kale se jo guphala hotA hai usakA bhAga vivakSitaguNahAni ke dravya meM dene se vivakSitaguNahAnike cayakA pramANa prApta hotA hai| jaise niSekahAra (16) meM eka adhika guNahAniAyAma (9) jor3ane se 25 hue, 25 ke Adhe, 12 3 ko guNahAniAyAma 8 se guNA karane se 100 hote haiM, isa 100 kA bhAga vivakSita prathamaguNahAnike dravya 3200 meM dene se prathamaguNahAnisambandhI cayakA pramANa prApta hotA hai / isIprakAra dvitIyaguNahAnisambandhI cayakA pramANa 16, tRtIyakA 8, caturthakA 4, paJcamakA 2 aura antima guNahAnikA 1 ca jAnanA / samaya gommaTasAra karmakANDa - 132 480, AThaveM caya kA niSekahAra meM guNA karane se prathamaniSekake paramANukI saMkhyA prApta hotI hai| arthAt caya 32x16 niSekahAra = 512, yaha saMkhyA prathamaniSekadravya kI hai| dUsare samayameM tIsaresamaya meM 448, caturthasamaya meM 416, pA~caveMsamaya meM 384, chaThe samayameM 352, sAtaveM samaya meM 320, samaya meM 288 ye sarva milakara 3200 hue| eka samaya ke paramANusamUhako niSeka kahate haiN| niSekaracanAsambandhI sandRSTi aSTama saptama SaSTa paJcama caturtha tRtIya dvitIya prathama sarva 8 samaya prathama dvitIya tRtIya caturtha paMcama SaSThama guNAni guNahAni guNahAni guNahAni guNahAni guhA 288 72 18 9 320 80 20 10 352 22 11 384 24 12 416 26 13 448 28 14 30 15 32 16 200 100 144 160 176 192 206 224 240 256 1600 88 96 104 112 120 128 800 36 x 44 - 48 52 56 60 64 400 480 512 3200 // iti sthitibandhaprakaraNa sampUrNa // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 133 atha anubhAgabandhaprakaraNa aba anubhAgabandha ko 22 gAthAoM se kahate haiM suhapayaDINa visohI tivvo asuhANa saMkileseNa / vivarIdeNa jahaNaNo aNubhAgo savvapayaDINaM // 163 // artha - sAtAvedanIya zubhaprakRtiyoM kA utkRSTa anubhAgabandha vizuddha pariNAmoM se hotA hai aura asAtAvedanIyAdi azubha (pApa) prakRtiyoM kA utkRSTa anubhAgabandha saMklezapariNAmoM se hotA hai tathA inase viparIta pariNAmoM se jaghanyaanubhAgavandha hotA hai arthAt zubhaprakRtiyoM kA saMklezapariNAmoM se aura azubhaprakRtiyoM kA vizuddhapariNAmoM se jaghanya anubhAgabandha hotA hai| isa prakAra sabhI prakRtiyoM kA anubhAga bandha jaannaa| mandakaSAyarUpa to vizuddhapariNAma tathA tIvrakaSAyarUpa saMklezapariNAma hote haiN| ' 'zaMkA- "zubha saMklezamAtA hai aura vizuddhapariNAmoM se pApa-prakRtikA jaghanya- anubhAgabandha hotA hai" aisA gommaTasAra karmakAMDa gAthA 163 kI bar3I TIkA ke pR. 199 para likhA hai| isameM zaMkA yaha hai ki prathama to saMkleza-pariNAmoM se zubhaprakRti kA bandha hI nahIM hotA, kyoMki saMklezapariNAmoM ko pApa pariNAma kahate haiM aura pApapariNAmoM se zubhakA bandha nahIM hotA, pApapariNAmoM se pApa hI kA bandha hotA hai udAharaNa sahita spaSTa kreN| samAdhAna- zubha pariNAmoM se zubhaprakRtiyoM kA hI Asava va bandha hotA hai aura azubha pariNAmoM se pApaprakRtiyoM kA hI Akhava aura baMdha hotA hai, aisA ekAnta niyama nahIM hai / kyoMki 47 dhruvabandhI prakRtiyoM meM puNya aura pApa donoM prakAra kI prakRtiyA~ haiM jinakA zubha aura azubha donoM prakAra ke pariNAmoM meM nirantara Asrava va baMdha hotA rahatA hai| ve dhruvabandhI 47 prakRtiyA~ isa prakAra haiM. NANatarAyadayaM daMsaNa Nava miccha solasa kasAyA / bhaya kamma dugucchA vi ya tejA kammaM ca vaNNacadU // agurualahu-uvaghAdaM NimiNaM NAmaM ca hoMti sagadAla | baMdho cauvviyappo dhruvabaMdhINaM pyddibNdho| (dhavala pu. 8 pR. 17) artha - jJAnAvaraNa aura aMtarAya kI daza, nau darzanAvaraNa, midhyAtva, solahakaSAya, bhaya, jugupsA, taijasa-zarIra, kArmANazarIra, varNAdika-cAra, agurulaghu, upaghAta aura nirmANa nAmakarma, ye saiMtAlIsa dhruvabandhI prakRtiyA~ haiM / ina 47 dhruvabandhI prakRtiyoM meM se taijasazarIra, kArmANazarIra, agurulaghu aura nirmANa se cAra puNya (zubha) prakRtiyA~ haiM aura zeSa 43 azubha (pApa) prakRtiyA~ haiM / (sarvArthasiddhi adhyAya 8 sUtra 25 va 26 ) | isa prakAra azubha pariNAmoM meM uparyukta cAra zubhaprakRtiyoM kA to avazya hI baMdha hotA hai| inake atirikta audArika yA vaikriyikazarIra, paMcendriyajAti, trasakAya, bAdaraparyAta, pratyekazarIra, tiryacAyu kA bhI yathAyogya bandha sambhava hai / jinameM jaghanya - anubhAgabandha hotA hai| zubha pariNAmoM meM uparyakta 43 dhruvabandhI azubha prakRtiyoM kA bandha hotA hai, jinameM jaghanya anubhAgabandha hotA hai| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-134 Age utkRSTa anubhAgabandha ke svAmI kahate haiM - bAdAlaM tu pasatthA visohiguNamukkaDassa tivvaao| vAsIdi appasatthA micchukkaDa saMkiliTThassa // 164 / / artha - pUrvakathita (gAthA 41-42 meM) 42 puNyaprakRtiyoM kA tIvraanubhAgabandha vizuddhatArUpa utkRSTapariNAmavAle jIvake hotA hai aura (gAthA 43-44 meM kathita) asAtAdi 82 azubhaprakRtiyoMkA utkRSTaanubhAgabandha tIvrasaMklezapariNAmavAle mithyAdRSTijIva ke hotA hai| yahA~ varNAdicAra prakRtiyoM ko prazastaprakRtiyoM meM bhI liyA gayA hai aura aprazasta meM bhI ginA gayA hai| isakAraNa bandhayogya prakRtiyA~ 120 kI bajAya 120+4 = 124 ho jAtI hai| AdAo ujjoo maNuvatirikkhAugaM pstthaasu| . micchassa hoti tivvA sammAdihissa sesaao||165|| artha - ukta 42 prakRtiyoM meM se Atapa, hota. manuSyAyu va tiryaJcAyukA tIvraanubhAgabandha vizuddhamithyAdRSTike hotA hai tathA avazeSa 38 prakRtiyoM kA tIvra anubhAga bandha vizuddhasamyAdRSTi ke hotA maNuorAladuvajjaM visuddhasuraNirayaavirade tivvA / devAu appamatte khavage avasesabattIsA // 166 // artha - samyagdRSTiM jina 38 prakRtiyoM kA nIva (utkRSTa) anubhAgabandha kahA thA una meM se manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI audArikazarIra, audArikaaGgopAGga, vajrarSabhanArAcasaMhananakA tIvra anubhAgasahita bandha anantAnubandhI kI visaMyojanA karane ke lie vizuddhapariNAmI asaMyatasamyagdRSTidevanArakIjIva jaba tInakaraNa karatA hai taba unameM se anivRttikaraNa ke antasamaya meM karatA hai tathA devAyuko tIvraanubhAgasahita apramattaguNasthAnavartIjIva bA~dhatA hai| avazeSa 32 prakRtiyoM ko tIvraanubhAgasahita kSapakazreNIvAlAjIva bA~dhatA hai| "zubha-pariNAma-nivRtto yogaH shubhH| azubha-pariNAma-nirvRttazcAzubhaH / na punaH zubhAzubha-karma-kAraNatvena / yadyevamucyAte zubhayoga eva na syAt, zubhayogasyApi jnyaanaavrnnaadibndh-hetutvaabhyupgmaat|" (savArthasiddhi 6/3) artha - jo yoga zubhapariNAmoM ke nimitta se hotA hai vaha zubha yoga hai aura jo yoga azubha pariNAmoM ke nimitta se hotA hai vaha azubha yoga hai| zAyada koI yaha mAne ki zubha aura azubhakarmakA kAraNa hone se zubha aura azubhayoga hotA hai so bAta nahIM hai, yadi isa prakAra inakA lakSaNa kahA jAtA hai to zubhayogahI nahIM ho sakatA kyoMki zubhayoga ko bhI jJAnAvaraNAdi karmoM ke bandha kA kAraNa mAnA hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 135 aba una 32 prakRtiyoM ke nAma kahate haiM - uvaghAtahINatIse aputrvakaraNassa uccajasasAde / saMmelide havaMti hu khavagassa'vasesabattIsA / / 167 / / artha - apUrvakaraNa ke chaThe bhAga meM 30 prakRtikI vyucchitti hotI hai usameM se eka upaghAtaprakRtibinA zeSa 29 aura uccagotra, yazakIrti tathA sAtAvedanIya ye sarva (29+3) 32 prakRtiyAM kSapakazreNIvAle ke pUrva meM kahIM so jAnanA / - micchassaMtimaNavayaM NaratiriyANi vAmaNaratiriye / eiMdiya AdAvaM thAvaraNAmaM ca suramicche // 168 // artha 82 aprazasta aura Atapa, udyota, manuSyAyu, tiryaJcAyu ina 86 prakRtiyoM kA tIvra anubhAgasahita bandha mithyAdRSTijIvake hotA hai, unameM mithyAtva guNasthAna meM vyucchinna 16 prakRtiyoM meM se sUkSmAdi antima 9 prakRtiyoM kA tIvra anubhAga bandha saMklezapariNAmavAle midhyAdRSTimanuSya va tiryaJca karate haiM aura mandakaSAyavAle manuSya va tiryaJca manuSyAyu tathA tiryaJcAyuke tIvra anubhAga ko bA~dhate haiN| Ayu ke antima chaha mahIne meM mithyAdRSTideva saMklezapariNAmoM se ekendriya aura sthAvara prakRtikA tIvra anubhAga ko bA~dhate haiN| Ayu ke antima chaha mahIne meM mithyAdRSTideva saMklezapariNAmoM se ekendriya aura sthAvara prakRtikA tIvraanubhAga bandha karatA hai evaM vizuddhapariNAmoM se AtapaprakRtikA tIvra anubhAgabandha karatA hai| noTa - mahAbandha pu. 4 pR. 189 para Atapake utkRSTa anubhAgabandha ke svAmI manuSya, tiryaJca aura deva ina tInoM ko kahA hai| ujjovo tamatamage suraNArayamicchage asaMpattaM / tiriyadurga sesA puNa cadurgAdi micche kiliGkeya // 169 / / artha - tamastamanAmaka saptamanaraka meM upazamasamyaktva ke sammukha huA vizuddha mithyAdRSTijIva udyota prakRti ko tIvra anubhAgasahita bA~dhatA hai, kyoMki ativizuddhatA meM udyotaprakRti kA bandha nahIM hotA hai| asaMprAptAsRpATikAsaMhanana aura tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI ko tIvra anubhAgasahita tIvrasaMklezapariNAmavAle midhyAdRSTideva, nArakI bA~dhate haiM tathA avaziSTa 68 prakRtiyoM ko tIvra anubhAga sahita cAroM gati ke saMkleza pariNAmavAle mithyAdRSTijIva bA~dhate haiN| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-136 vizeSArtha - gAthA 164 se 169 taka utkRSTaanubhAgabandha ke svAmI batAe haiM usakA vizeSa ! kathana isa prakAra hai - pA~ca jJAnAvaraNa, nau darzanAvaraNa, asAtAvedanIya, mithyAtva, 16 kaSAya, pAMca nokaSAya, huNDakasaMsthAna, aprazasta varNacatuSka, upaghAta, aprazastavihAyogati, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, nIcagotra aura pA~ca antarAya ina prakRtiyoM ke utkRSTaanubhAgabandha kA svAmI paJcendriya, saJI mithyAdRSTi, sarva paryAptiyoM se paryApta sAkAra-jAgRta, niyama se utkRSTasaMklezayukta aura utkRSTa anubhAga bandha karane vAlA anyatara cAra gatikA jIva hai| sAtAvedanIya,yaza:kIrti aura uccagotra / ke utkRSTa anubhAgabandhakA svAmI kSapakasUkSmasAmparAyasaMyata aura antima samaya meM utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara jIva hai| strIveda, puruSaveda, hAsya, rati, cAra saMsthAna aura cAra saMhanana kA bhaGga matijJAnAvaraNa ke samAna hai, kintu vizeSatA itanI hai ki yaha tatprAyogya saMklezapariNAmavAle jIvake kahanA caahie| narakAyu, tIna jAti, sUkSma, aparyApta aura sAdhAraNa ke utkRSTa anubhAgabandhakA svAmI sarva paryAptiyoM se paryApta huA, sAkAra-jAgRta, tatprAyogya saMklezapariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karanevAlA anyatara manuSya yA saJjIpaJcendriyatiryaJca jIva hai| tiryaJca va manuSyAyu ke sambandha meM bhI yahI kathana hai, kintu vizeSatA itanI hai ki yahA~ tatprAyogya vizuddhapariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabadha karane vAlA jIva kahanA caahie| devAyuke utkRSTa anubhAgabandha kA svAmI sAkAra-jAgRta, tatprAyogya vizuddhapariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara apramatta saMyatajIva hai| narakagati va narakagatyAnupUrvI ke utkRSTa saMkleza pariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara manuSya yA paJcendriyatiryaJca jIva hai| mithyAdRSTi, sAkAra-jAgRta, niyama se utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara deva aura nArakI tiryaJcagati, asamprAptAsRpATikAsaMhanana aura tiryaJcagatyAnupUrvIkai utkRSTa anubhAgabandhakA svAmI hai| samyagdRSTi sAkAra, jAgRta, sarvavizuddha aura utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara deva aura nArakI jIva manuSyagati, audArikazarIra, audArika agopAGga, vajrarSabhanArAcasaMhanana aura manuSyagatyAnupUrvI ke utkRSTa anubhAgabandha kA svAmI hai| devagati, paJcendriyajAti, vaikriyakazarIra, AhArakazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasra sthAna, vaikriyakaanopAja, AhArakaaGgopAGga, prazastavarNacatuSka, devagatyAnupUrvI, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, sacatuSka, sthira, zubha, susvara, subhaga aura Adeya, nirmANa va tIrthaGkara ke utkRSTa anubhAgabandha kA svAmI anyatara kSapakaapUrvakaraNa jo parabhavasambandhI nAmakarma kI prakRtiyoM kA antima samaya meM utkRSTa anubhAgabandha karanevAlA hai vaha jIva hai| ekendriyajAti aura sthAvara ke utkRSTa anubhAgabandhakA svAmI mithyAdRSTi, sAkAra-jAgRta, niyama se utkRSTasaMkleza pariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara saudharma aura aizAnakalpa kA deva hai| AtapaprakRtike utkRSTa anubhAgabandha kA svAmI saJI, sAkAra, jAgRta tatprAyogya vizuddhapariNAmavAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karane vAlA anyatara tIna gatikA jIva Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-137 hai| udyotaprakRtike utkRSTa anubhAgabandha kA svAmI mithyAdRSTi, sarva paryAptiyoM se paryApta, sAkAra-jAgRta, sarvavizuddha, tadanantara samaya meM samyaktvako prApta hone vAlA aura utkRSTa anubhAgabandha karanevAlA anyatara saptamapRthvIkA nArakI jIva hai| aba jaghanya anubhAgabandha ke svAmI kahate haiM - vaNNacaukkamasatthaM uvaghAdo khavagadhAdi pnnviisN| tIsANamavarabaMdho sagasagavoccheda tthaannmhi||170|| artha - azubhavarNAdi cAra, upaghAta aura kSaya hone vAlI ghAtiyA karmoM kI paccIsa arthAt jJAnAvaraNAdi 5, antarAya 5, darzanAvaraNa 4, nidrA, pracalA, hAsya, rati, bhaya, jugupsA, puruSaveda tathA sajvalana kI 4 kaSAya ina 30 prakRtiyoM kI jahA~-jahA~ bandhavyucchitti hotI hai, vahAM kSapakazreNIvAle ke jaghanya anubhAgabandha hotA hai| aNathINatiyaM micchaM micche ayade hu bidiykodhaadi| dese tadiya kasAyA saMjamaguNapacchide solaM // 171 / / artha - anantAnubandhI kI cAra kaSAya, styAnagRddhi Adi tIna aura mithyAtva ye ATha prakRti mithyAtvaguNasthAna meM, apratyAkhyAnakI cAra kaSAya asaMyata meM, pratyAkhyAnakI cAra kaSAya dezasaMyata meN| isa prakAra ina guNasthAnoM meM ye 16 prakRtiyA~ saMyamaguNa ko dhAraNa karane ke sammukha huA hai| arthAt tadantara samaya meM saMyama ko prApta karegA aisA vizuddha pariNAmI jaghanyaanubhAgasahita bA~dhatA hai| AhAramappamatte pamattasuddhe ya aradisogANaM / Naratiriye suhumatiyaM viyala veguvvchkkaao||172|| artha - AhArakazarIra va AhArakaaGgopAGga ina do zubhaprakRtiyoM ko pramattaguNasthAna ke sammukha huA saklezapariNAmavAlA apramattaguNasthAnavIjIva jaghanyaanubhAgasahita bA~dhatA hai| arati aura zokako tatprAyogyavizuddha pramattaguNasthAnavI jIva jaghanyaanubhAgasahita bAMdhatA hai| sUkSma, aparyApta aura sAdhAraNa, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, devadvika, narakadvika, vaikinakaddhika kA jaghanya nabhAgasahita bandha manuSya va tiryaJca karatA hai| noTa - devAyu va narakAyu kA bandha manuSya va tiryaJca karatA hai tathA tiryaJca va manuSyAyukA bandha labdhyaparyAptaka karatA hai| 1. mahAbandha pu.4 pR. 188-189 perA nN.409| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-138 suraNiraye ujjovorAladugaM tamatamamhi tiriydurg| NIcaM ca tigadimajjhimapariNAme thAvareyakkhaM // 173 // artha - udyota aura audArikadvika jaghanyaanubhAgasahita saMkliSTadeva aura nArakIke baMdhatI hai| inameM se udyota prakRtikA bandha ativizuddhapariNAmIdevoM ke nahIM hotA ataH saMklezapariNAmI ke hI jaghanyaanubhAgasahita baMdhatI hai isI kAraNa udyotaprakRti prazasta hai| saptamanaraka meM samyaktva ke abhimukha | vizuddhanArakIke tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI aura nIcagotraprakRti jaghanyaanubhAgasahita ba~dhatI hai| sthAvara va ekendriya kA jaghanyaanubhAgabandha narakabinA zeSa tInagativAle tIvravizuddha va saMklezarahita ! madhyamapariNAmI jIva karate haiN| sohammotti ya tAvaM titthayaraM avirade mnnussmhi| . cadugadivAmakiliTTe paNNassa duve visohIye // 174 // artha- AtapaprakRti jaghanyaanubhAgasahita bhavanatrika aura saudharmayugala vAle saMklezapariNAmIdevoM ke baMdhatI hai| tIrthaGkaraprakRti dvitIya yA tRtIyanaraka jAne ke sammukha tathA mithyAtvake sammukha asaMyataguNasthAnavI manuSya ke jaghanyaanubhAgasahita ba~dhatI hai tathA 15 prakRtiyA~ cAroM gati ke saMklezIjIvoM ke evaM do prakRtiyA~ cAroM gati ke vizuddhapariNAmIjIvoM ke jaghanyaanubhAgasahita ba~dhatI aba una 15 aura 2 prakRtiyoM ke nAma kahate haiM - paraghAdadugaM tejadu tasavaNNacaukka nniminnpNciNdii| agurulahuM ca kiliTTe isthiNasaM visohIye // 175 // artha - paraghAta, ucchvAsa, tejasa, kArmaNa, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, zubharUpa varNacatuSka, nirmANa, paJcendriya, agurulaghu ye 15 prazasta prakRtiyA~ cAroM gati sambandhI saMkliSTa jIvoM ke tathA strIveda aura napuMsakavedarUpa do aprazastaprakRtiyA~ cAroMgati ke vizuddhapariNAmI jIva jaghanyaanubhAgasahita bA~dhate haiN| sammo vA miccho vA aTTa apariyattamajjhimo ya jdi| pariyattamANamajjhimamicchAdiTThI du tevIsaM // 176 / / artha - Age gAthAsUtra meM vakSyamANa jo 31 prakRtiyA~ haiM unameM se prathama ATha prakRtiyoM ko Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-139 aparivartamAna madhyamapariNAmI samyagdRSTi athavA mithyAdRSTijIva jaghanya anubhAgasahita bA~dhatA hai aura zeSa 23 prakRtiyoM ko parivartamAna madhyamapariNAmI mithyAdRSTijIva hI jaghanyaanubhAgasahita bA~dhatA hai| athAnantara una 31 prakRtiyoM ke nAma kahate haiM - thirasuhajasasAdadugaM ubhaye miccheva uccsNtthaannN| saMhadigamaNaM NarasurasubhagAdejjANa jummaM ca // 177 / / artha - sthira-asthira, zubha-azubha, yazaskIrti-ayazaskIrti, sAtAvedanIya va asAtAvedanIya ye ATha prakRti parivartamAna madhyamapariNAmI mithyAdRSTi yA samyagdRSTi jIvake tathA uccagotra 6 saMsthAna, 6 sahanana, prazasta-aprazastavihAyogati, manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI, devagati va devagatyAnupUrvI, subhagadurbhaga, Adeya-anAdeya ye 23 prakRtiyA~ parivartamAna madhyamapariNAmI mithyAdRSTijIva ke jaghanyaanubhAgasahita baMdhatI haiN| isa prakAra jaghanyaanubhAgasahita ba~dhanevAlI ye 31 prakRtiyAM haiN| vizeSArtha - parivartamAnamadhyamapariNAma aura aparivartamAnamadhyamapariNAma kA lakSaNa kahate haiM aNusamayaM kevalaM vaTTamANA hIyamANA ca je saMkilessavisohipariNAmA te apariyattamANA nnaam| jettha puNa ThAvidUNa pariNAmaMtaraM gaMtUNaM egahodi AgamaNaM saMbhavadi te pariyattamANA nnaam| tattha ukkassA majjhimA jahaNNA tivihA pariNAmA Na tattha savva visuddhapariNAmehiM ya jahaNNo aNubhAgo hodi| appasatthapayaDINa aNubhAgado aNaMtaguNapasatthapayaDI aNubhAgassa aNaMtaguNavaTippasaMgAdoNa savvasaMkileTThapariNAmehiM ya tivvasaMkilesseNa asuhANaM payaDINaM aNubhAgavahippasaMgAdo tamhA jahaNNukassapariNAmaNirAkaTThe pariyattamANamajjhimapariNAmehitti uttaM / arthAt jo pariNAma saMkleza athavA vizuddhi se pratisamaya bar3hate hI jAveM yA ghaTate hI jAveM puna: pUrvAvasthA ko prApta na ho unheM aparivartamAnapariNAma kahate haiM tathA jo pariNAma eka avasthA se dUsarI avasthA ko prApta hokara puna: pUrvAvasthA ko prApta ho sakeM ve parivartamAnapariNAma haiN| uttama, madhyama aura jaghanya ke bheda se pariNAma tIna prakAra ke haiN| yahA~ sarvotkRSTa vizuddhapariNAmoM se jaghanyaanubhAgabandha nahIM hotA, kyoMki aprazasta prakRtiyoM ke anubhAga se anantaguNA anubhAga prazastaprakRtiyoM kA hai| yaha anantaguNIvRddhikA prasaGga hai| (sarvotkRSTavizuddhapariNAmoM se zubhaprakRtiyoMkA utkRSTaanubhAgabandha hotA hai, kintu yahA~ jaghanyaanubhAgabandha kA kathana hai, ata: sarvotkRSTavizaddhapariNAmoM 1. mahAbandha pu. 4 pR. 112 para bhI parivartamAna hai, jo ucita hai| 2. gAthA 170 se 177 sambandhI vizeSa kathana mahAbandha pu. 4 pR. 212-215 para dekhanA caahie| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-140 kA grahaNa nahIM karanA tathA sarvotkRSTapariNAmoM se bhI jaghanyaanubhAgabandha nahIM hotA, kyoMki tIvrasaMkle se azubhaprakRtiyoMkA anubhAga vRddhirUpa hotA hai| yahA~ jaghanyaanubhAga kA kathana hone / sarvotkRSTasaMklezapariNAmoM kA bhI grahaNa nahIM krnaa|) isa prakAra jaghanya athavA utkRSTa pariNAmoM kA nirAkaraNa karane ke lie parivartamAna madhyamapariNAmoM se pUrvokta prakRtiyoM kA jaghanyaanubhAgabandha ho / Age mUlaprakRtiyoM ke utkRSTAdi anubhAgake sAdi, anAdi, dhruva aura adhruva bhedoM ko kahate haiM - ghAdINaM ajahaNNo'Nukkasso veynniiynnaamaannN| :. .....: ajAyaNa pukasso, mo cadudhA dudhA sesA / / 178 // artha - ghAtiyAkarmoM kA ajaghanyaanubhAgabandha vedanIya va nAmakarmakA anutkRSTa anubhAgabandha aura gotrakarma kA ajaghanya va anutkRSTa anubhAgabandha bhI sAdi, anAdi, dhruva evaM adhruvarUpa hai tathA ghAtiyAkarmoM kA utkRSTa, anutkRSTa va jaghanyaanubhAga, vedanIya va nAmakarmakA utkRSTa, ajaghanya va jaghanyaanubhAga, gotrakarmakA utkRSTa, jaghanyaanubhAga evaM Ayukarma kA utkRSTa, anutkRSTa, ajaghanya vaH | jaghanyaanubhAgabandha sAdi aura adhruvake bhedoM se do prakAra hai| mUlaprakRtiyoM meM anubhAgasambandhI sandRSTi anubhAga bandha | jJAnAvaraNa darzanAvaraNa | vedanIya | mohanIya Ayu , nAma | gotra aMtarAya ke bheda utkRSTa anutkRSTa ajaghanya jaghanya dhruvaprakRtiyoM meM prazasta, aprazasta evaM adhuvaprakRtiyoM ke jaghanya, ajaghanya, anutkRSTa va utkRSTa anubhAgasambandhI sAdi, anAdi, dhruva aura adhruvabhedoM kA kathana karate haiM - satthANaM dhuviyANamaNukassamasatthagANa dhuviyANaM / ajahaNNaM ca ya cadudhA sesA sesANayaM ca dudhA // 179 / / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 141 artha - prazastadhruva prakRtiyoM kA anutkRSTa tathA aprazastadhruva prakRtiyoM kA ajaghanya anubhAgabandha sAdi, anAdi, dhruva, adhruva ke bheda se cAra prakAra kA hai| prazastadhruvaprakRtiyoM kA utkRSTa, ajaghanya, jaghanya evaM aprazastadhruvaprakRtiyoM kA jaghanya, anutkRSTa, utkRSTa tathA adhruvaprakRtiyoM kA jaghanyAdi cAroM prakAra kA anubhAgabandha sAdi aura adhruva ke bheda se do prakAra kA hai| vizeSArtha - taijasa, kArmaNa, agurulaghu, nirmANa ye cAra prakRtiyA~ prazastadhruvabandhI haiM / 5 jJAnAvaraNa, 9 darzanAvaraNa, 5 antarAya, mithyAtva, 16 kaSAya, bhaya, jugupsA aura upaghAta ye 39 aprazastadhruvabandhI prakRtiyA~ haiM tathA zeSa 73 prakRtiyA~ adhruvabandhI haiN| sAmAnyarUpa varNAdi 4 to dhruvabandhI haiM, kintu prazasta va aprazastarUpa varNAdi 4 dhruvabandhI nahIM haiN| yahA~ varNacatuSkakI zubha-azubharUpa donoM hI sthAnoM para gaNanA hone se 120+4 = 124-51 ( dhruvabandhI ) = 73 prakRtiyA~ adhruvabandhI jAnanA / vaise to bandhayogya prakRti 120 hI haiN| uttaraprakRtisambandhI anubhAgabandha kI sandRSTi anubhAgabandha ke bheda utkRSTa anutkRSTa ajaghanya jaghanya - prazastadhruva prakRti 4 2 ma 2 2 aprazastadhruva prakRti 39 2 2 4 2 athAnantara anubhAgabandha kA lakSaNa ghAtiyAkarmoM meM kahate haiM adhdhruvaprakRti 73 2 noTa - yahA~ 2 kA aGka sAdi va adhruva evaM 4 kA a sAdi, anAdi, dhruva, aura adhruva ko sUcita karatA hai| 2 2 2 - sattI ya ladAdArUaTThIselovamAhu ghAdINaM / dAruNaMtima bhAgotti desaghAdI tado savvaM // 180 // artha ghAtiyAkarmoMkI zakti (spardhaka) latA, kASTha, haDDI aura pASANa ke samAna hai tathA dArubhAga ke anantaveM bhAgaparyanta zaktirUpaspardhaka dezaghAti haiN| zeSa bahubhAga se zailabhAgaparyanta spardhaka sarvaghAti haiM / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-142 vizeSArtha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAyarUpa ghAtiyAkarmoM kI zakti (spardhaka) latA, dAru, asthi, zailakI upamA ke samAna cAra prakAra kI hai| jisa prakAra latA Adi meM krama se adhika-adhika kaThoratA pAI jAtI hai, usI prakAra ina karma spardhaka arthAt karmavargaNAke samUhoM meM apane phala dene kI zaktirUpa anubhAga krama se adhika-adhika pAyA jAtA hai| latAbhAga se dArubhAga ke anantarvabhAgapayenta spardhakadezadhAti haiM, isake udaya hone para bhI AtmA ke guNa ekadezarUpa se pragaTa rahate haiM tathA dArubhAga ke anantabhAgoM meM se eka bhAga binA zeSa bahubhAga se zailabhAgaparyanta jo spardhaka haiM ve sarvaghAti haiM, kyoMki inake udaya rahane para AtmaguNoM kA eka aMza bhI pragaTa nahIM hotA athavA pUrNaguNa prakaTa nahIM hote| jaise- jahA~ avadhijJAna kA aMza bhI prakaTa na ho vahA~ avadhijJAnAvaraNa ke sarvaghAtispardhakoM kA udaya jAnanA cAhie tathA jahA~ para avadhijJAna aura avadhijJAnAvaraNa bhI pAyA jAtA hai vahA~ avadhijJAnAvaraNa ke dezaghAtispardhakoM kA udaya jaannaa| isI prakAra anya prakRtiyoM meM bhI kathana samajhanA cAhie / aba mithyAtvaprakRti meM vizeSatA batAte haiM - desotti have sammaM tatto dAru aNaMtime missaM / sesA aNaMtabhAgA aTTisilAphaTyA micche / / 181 // artha - darzanamohanIyakarmake latAbhAga se dArubhAga ke anantabhAgoM meM se eka bhAga paryanta dezaghAtike sabhI spardhaka samyaktvaprakRtirUpa haiM tathA dArubhAga ke eka bhAga binA zeSa bahubhAga ke anantakhaNDa karake unameM se adhastana eka khaNDa pramANa bhinnajAti ke sarvaghAti spardhaka mizraprakRtirUpa jAnanA tathA zeSa dArubhAga ke bahubhAga meM eka bhAgabinA bahubhAga se asthibhAga-zailabhAga paryanta jo spardhaka haiM ve sarvaghAtimithyAtvarUpa jaanne| vizeSArtha - mAnA ki darzanamohanIyakarmakI anubhAgazakti ke spardhaka 120 haiM aura ananta kI saMkhyA 4 mAnI, latAbhAga kI zakti ke spardhaka 8, dArubhAga ke spardhaka 16, asthibhAga ke spardhaka 32 tathA zailabhAga ke spardhaka 64 haiN| arthAt 8+16+32+64 = 120 ye darzanamohanIyakarma kI anubhAgazakti ke spardhaka haiN| inameM se mithyAtvaprakRti ko kitanA bhAga milegA? mizra ko kitanA milegA? samyaktvaprakRti ko kitanA bhAga milegA? latA bhAga ke 8+ dArubhAga kA anantavAMbhAga arthAt 16.4 = 4 isa prakAra 8+4 - 12 bhAga samyaktva prakRti ko mileNge| mizraprakRtiko dArubhAga ke 164 = 12 bhAga jo zeSa thA usakA anantabAMbhAga arthAt 1264 =3 bhaag| mithyAtvaprakRtiko dArubhAga meM se 9 bhAga bace tathA asthibhAga kI anubhAga zakti ke spardhaka 32 va zailabhAgake ke spardhaka 64 milAkara (9+32+64 = 105) spardhaka mileNge| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-143 aavrnndesghaadNtraaysNjlnnpurissttrsN| caduvihabhAvapariNadA tivihA bhAvA hu sesANaM ||182 / / artha - AvaraNoM meM dezaghAtikI 7 prakRtiyA~, antarAya kI pA~ca, saJcalanakI cAra aura eka puruSaveda ye 17 prakRtiyA~ zailAdi cAroM prakAra ke bhAvarUpa pariNamana karatI haiM aura zeSa sarvaprakRtiyA~ latAbinA zeSa tInaprakAra se pariNata hotI haiN| vizeSArtha - 17 prakRttiyA~ zaila, asthi, dAru aura latA ina cAra bhAvarUpa pariNata hotI haiM, jahA~ zailabhAga nahIM hotA vahA~ asthi, dAru, latArUpa pariNatA hotI haiM tathA jahA~ asthibhAga bhI nahIM hai vahA~ dAru aura latArUpa hI pravartita hotI haiM evaM jahA~ dArubhAga bhI nahIM hai vahA~ kevala latArUpa hI pariNata hotI hai tathA ina 17 prakRtiyoM ke binA avazeSa prakRtiyoM meM se samyaktva aura mizra (samyagmithyAtva) prakRtibinA ghAtiyAkarma kI samastaprakRtiyoM ke tIna prakAra ke bhAva jAnanA / kevalajJAnAvaraNa va kevaladarzanAvaraNa, 5 nidrA aura anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA aura lobharUpa 12 kaSAya ke sarvaghAtispardhaka hI haiM, dezaghAti nahIM hai, ata: inake spardhaka zaila, asthi aura dAruke anantabahubhAgarUpa haiM tathA zailake binA 2 prakAra evaM asthike binA 1 prakAra bhI pAe jAte haiM isalie tInoM prakAra ke bhAvarUpa haiN| paruSavedake binA nokaSAya zaila asthi. dAru aura latArUpacAroM prakAra ke anubhAga se sahita haiN| inameM se zaila, asthi, dAru va latA tathA asthi, dAru va latArUpa athavA dAru va latArUpa se tIna prakAra pariNata hotI haiM kevala latArUpa se kadAcit bhI pariNata nahIM hotI haiN| athAnantara aghAtiyAprakRtiyoM meM anubhAga kA kathana karate haiM - avasesA payaDIo aghAdiyA ghAdiyANa pddibhaagaa| tA eva puNNapAvA sesA pAvA muNedavvA // 183 // artha - zeSa aghAtiyAkarma kI prakRtiyA~ ghAtiyAkarmoM ke samAna pratibhAgayukta haiM inake spardhaka bhI cAra bhAvarUpa hI pariNata hote haiN| ina aghAtiyAkarmoM kI prakRtiyA~ puNya va pAparUpa hotI haiN| zeSa ghAtiyA karmoM kI prakRtiyA~ pAparUpa hI hotI haiN| Age prazasta va aprazasta aghAtiyAkarmoM ke spardhaka (zakti) ko anya nAmoM se kahate haiM - guDakhaNDasakarAmiyasarisA satthA hu nniNbkNjiiraa| visahAlAhalasarisA'satthA hu aghAdipaDibhAgA // 184 // ' 1. parantu isa viSaya meM anyatra isa prakAra likhA hai ki gur3a Adi bheda 42 prazasta prakRtiyoM ke hote haiN| tathA zeSa 37 aprazasta prakRti evaM 47 ghAtikarma kI prakRti inake anubhAga nImakAMjIra Adi rUpa kahe haiN| prA.paM. saM. pR. 277 jJAnapITha kRpayA dekheM svA. kA. anu. gAthA 309, pRSTha 219 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-144 artha - aghAtiyAkamoM kI prazastaprakRtiyoM meM zakti (spardhaka) ke bheda mur3a, khANDa, zarkarA (mizrI) aura amRta ke samAna haiN| inameM krama se adhika-adhika miThAsa hai tathA aprazastaprakRtiyoM ke nimba, kAjIra, viSa, halAhala ke samAna anubhAga hai| vizeSArtha - aghAtiyAkarmoM kI prazastaprakRtiyoM ke pratibhAga arthAt zakti ke bheda gur3a, khANDa, zarkasa (mizrI) aura amRta ke samAna hai| jaise gur3a, khANDa, zarkarA (mizrI) aura amRta eka dUsare se adhika-adhika sukha ke kAraNa yAni miSTa haiM usI prakAra gur3abhAga, khANDabhAga, zarkarAbhAga aura amRtabhAgarUpa prazastaprakRtike spardhaka adhika-adhika sAMsArika sukha ke kAraNa haiM tathA aprazastaprakRtiyoM ke pratibhAga nimba, kAjIra, viSa, halAhala ke samAna hai| jisa prakAra nimba, kAjIra, viSa aura halAhala eka dUsare kI apekSA adhika-adhika kaTu haiM usI prakAra nimbabhAga, kAjIrabhAga, viSabhAga va halAhale bhAgarUpa aprazastaprakRtiyoM ke spadhaka duHkha ke kAraNa haiN| yahA~ prazastaprakRtiyA~ 42 aura aprazastaprakRtiyA~ 37 haiN| varNAdicAra prakRtiyA~ prazasta aura aprazasta donoMrUpa se ginI gaI haiN| prazastaprakRti mur3a, khANDa, zarkarA va amRta yA gur3a, khANDa, zarkarA athavA gur3a va khANDa, ina tInabhAvarUpa tathA aprazastaprakRtiyA~ nimba, kAjIra, viSa, halAhala yA nimba, kAjIra, viSa athavA nimba, kAjIra, ina tInabhAvarUpa pariNata hotI haiN| / / iti anubhAga prakaraNa / / *** atha pradezabandhaprakaraNa athAntara pradezabandhako 33 gAthAoM dvArA kahate haiM - eyakkhettogADhaM sabvapadesehiM kammaNo jogN| baMdhadi sagahedUhi ya aNAdiyaM sAdiyaM ubhayaM // 185 // artha - ekakSetra avagAr3harUpa se sthita aura karmarUpa pariNamana ke yogya anAdi athavA sAdi yA ubhayarUpa jo pudgaladravya hai use yaha jIva sarvapradezoM se apane-apane nimitta se bA~dhatA hai| vizeSArtha - karmarUpapudgaloM kA AtmapradezoM ke sAtha saMzleSasambandha honA pradezabandha kahalAtA hai| yahA~ sUkSmanigodiyAjIva kI ghanAGgulake asaMkhyAtaveMbhAga jaghanyarUpa avagAhanA ko eka jaghanyakSetra jAnanA caahie| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-145 eyasarIrogAhiyameyakkhettaM aNeyakhettaM tu| avasesaloyakhettaM khettaNusAriTThiyaM rUbI / / 186 / / artha - ekazarIra se ruke hue sthAna (AkAza) ko ekakSetra kahate haiM aura zeSa sarvalokake kSetra ko anekakSetra kahate haiN| apane-apane kSetrAnusAra Thahare hue pudgala 'dravya kA pramANa trairAzika se samajha lenaa| yahA~ eka zarIra zabda se prAya: jaghanyazarIra lenA, kyoMki nigoda zarIravAle jIva ananta haiN| isI kAraNa mukhyatA se ghanAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa eka kSetra smjhnaa| vizeSArtha - yadyapi zarIra kI avagAhanA jaghanya avagAhanA se utkRSTaparyanta athavA samudghAta kI apekSA lokaparyanta hai| yahA~ jaghanya avagAhanA kA Adi bheda to ghanAzulako palyake asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAgadene para jo labdha Ave utane pramANa hai aura antima bheda lokapramANa hai| antima meM se Adi ko ghaTAne para aura usameM eka milane se samastaavagAhanA ke bheda ho jAte haiM tathA bahuta jIva ghanAgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa zarIra kI avagAhanA ko dhAraNa karane vAle haiM, ata: mukhyatAse eka kSetra kA pramANa ghanAmulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kahA hai itane pramANa kSetra ke bahuta pradeza haiM, ataH pradezoM kI apekSA ye bhI anekakSetra haiM, tathApi vivakSAse yahA~ isa kSetra ko eka kSetra kahA hai| isa kSetra ko chor3akara avazeSa lokAkAza kA sarvakSetra anekakSetra hai| ina-ina kSetra meM rahane vAle rUpI pudgaladravya kA pramANa isa prakAra jAnanA - yadi samastaloka meM sarvapudgaladravya pAyA jAtA hai, to ekakSena meM kitanA pudgaladravya pAyA jAvegA isa prakAra trairAzika krnaa| yahA~ pramANarAzi samastaloka, phalarAzi pudgaladravyakA pramANa, icchArAzi ekakSetra kA pramANa hai| yahA~ phalarAzi se icchArAzi ke guNAkara pramANarAzi kA bhAga dene se jo labdha Ave utanA ekakSetra sambandhI pudgaladravya samajhanA tathA icchArAzi kA pramANa anekakSetra mAnakara pUrvavat trairAzikavidhi se jo labdha Ave utanA anekakSetrasambandhI pudgaladravya jaannaa| eyANeyakkhettaTTiyarUviaNaMtima have jogN| avasesaM tu ajomgaM sAdi aNAdI have tattha / / 187 // artha - eka tathA anekakSetroM meM Thahare hue pudgaladravya ke ananta-bhAga pudgalaparamANuoM kA samUha karmarUpa hone yogya haiM aura zeSa anantabahubhAgapramANa karmarUpa hone ke ayogya hai| ekakSetrayogya, ekakSetraayogya, anekakSetrayogya aura anekakSetraayogya isa prakAra 4 bheda hue| ina sabhI ke sAdianAdi bheda hone se 8 bheda hue| vizeSArtha - ekakSetrasambandhI pudgaladravya ke pramANa meM ananta kA bhAga denepara ekabhAga pramANa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-146 to karmarUpa pariNamane yogya pudgaladravya kA pramANa hai aura zeSa bahubhAga pramANa karmarUpa hone ke ayogya pudgaladravya hai| anekakSetrasambandhI pudgalapramANa ko anantakA bhAga dene para jo labdha AyA usameM se ekabhAga pramANa karmarUpa hone yogya pudgaloM kA pramANa hai avazeSa bahubhAga karmarUpa hone ke ayogya pudgaloM kA pramANa hai| inameM atIta kAla meM jIvake dvArA grahaNa kiyA ho vaha sAdidravya tathA anAdikAla se jIvane jisako kabhI bhI grahaNa nahIM kiyA aise pudgaladravyako anAdidravya kahate haiN| aba sAdi-anAdikA pramANa kahate haiM - jeTa samadhanabaddha adikAle hadeNa svvenn| jIveNa hade savvaM sAdi hoditti NiddiDha // 188 // artha - utkRSTasamayaprabaddha ke pramANa ko atItatkAlIna samayoM se guNA karane para jo pramANa ho use sarvajIvarAzike pramANa se guNA kare jo pramANa prApta hove vaha saba jIvoM ke sAdidravya kA arthAt sarvasAdi dravya kA pramANa hai| vizeSArtha - eka samaya meM utkRSTatamayaprabaddhapramANa pudgaladravya ko grahaNa kare to 'saMkhyAtAvalI >> siddharAzi = atIta kAla ke samayoM kA pramANa) atItakAla ke samayoM meM kitane pudgaladravya ko grahaNa karegA? isa prakAra trairAzika krnaa| pramANarAzi eka samaya, phalarAzi utkRSTasamayaprabaddha, icchArAzi atItakAla ke samayoM kA pramANa jo ki siddharAzi se asaMkhyAtaguNA (eka AvalI asaMkhyAta samayoM kI hone se) hai| phalarAzi se icchArAzi ko guNA karake pramANarAzi kA bhAga dene para jo pramANa ho utanA eka jIva kA sAdipudgaladravya hai| isako sarvajIvarAzi ke pramANa se guNA karane para jo pramANa ho utanA sarvajIvoM kA sAdipudgaladravya jAnanA / isa pramANa ko sarvapudgaladravyarAzi ke pramANa meM se ghaTAne para jo zeSa rahe vaha anAdipudgaladravya kA pramANa hai| __isase yaha siddha hotA hai ki sarvajIvoM ke dvArA bhI atItakAla meM sarvapudgaladravya nahIM bhogA gyaa| zaMkA - dvAdazAnuprekSAdi granthoM meM jo kahA gayA hai ki ekajIvane sarvapudgaladravya ko anantabAra bhogakara chor3a diyA vaha kaise saMbhava hai? samAdhAna - una gAthAoM meM 'asa' arthAt yahA~ 'kucha' ke lie 'sarva' zabda kA prayoga huA hai| jaise aAre para pA~va rakhA jAne se pA~va kA eka bhAga jalatA hai, tathApi yahI kahA jAtA hai ki pAMva jala gyaa| isa prakAra ekabhAga meM bhI sarvakA prayoga hotA hai| 1. "tIdo saMkhejjAvali hada siddhANaM pamANaM tu"||577 || go.jI. arthAt siddharAziko saMdhyAta AvaliyoM se guNA karane para atItakAla kA pramANa prApta hotA hai| 2. dha. pu. 4 pR. 326 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-147 Age pUrvoktabhedoM meM sAdidravya kA pramANa pAte haiM ... . .. ... ... ... .. ..... sagasagakhettagayassa ya aNaMtima joggadavvagayasAdI / sesaM ajoggasaMgayasAdI hoditti NiddiDheM // 189 / / artha - apane-apane eka tathA aneka kSetra meM rahane vAle pudgaladravya ke anantaveM bhAga yogya sAdidravya hai aura zeSa anantabahubhAga ayogya sAdidravya hai, aisA jinendradeva ne kahA / vizeSArtha - sarvaloka ke pradezoM meM sarvajIvasambandhI sAdidravya pUrvokta pramANa pAyA jAtA hai to ekajIva kI avagAhanArUpa ghanAGgulake asaMkhyAtaveMbhAga pramANa eka kSetra meM kitanAdravya pAyA jAvegA athavA ekakSetra ke pramANa se hIna lokapramANa anekakSetra meM kitanA dravya hogA? isa prakAra do trairAzika karanA / yahA~ pramANarAzi sarvaloka, phalarAzi sAdidravya kA pramANa, icchArAzi ekakSetra / phalarAzi se icchArAzi ko guNA karake pramANarAzi kA bhAga dene para jo labdha AyA utane pramANa ekakSetrasambandhI sAdidravya kA pramANa hai| pramANa rAzi sarvaloka, phalarAzi sAdidravya kA pramANa, icchArAzi anekkssetr| phalarAzi se icchArAzi ko guNAkarake pramANarAzi kA bhAga dene para jo labdharAzi AyI utane pramANa anekakSetrasambandhI sAdidravya kA pramANa jaannaa| ekakSetrasambandhI sAdi dravya meM anantakA bhAga dene para eka bhAga pramANa eka kSetra sambandhI karmarUpa hone yogya sAdidravya hai tathA avazeSa bhAga pramANa ekakSetrasambandhI ayogyasAdidravya jaannaa| isIprakAra anekakSetrasambandhI sAdidravya ko anantakA bhAga denA unameM ekabhAgapramANa aneka kSetrasthita yogyasAdidravya tathA zeSabhAgapramANa anekakSetra ayogyasAdidravya jAnanA / athAnantara anAdidradhya kA pramANa kahate haiM - sagasagasAdivihINe joggAjogge hodi NiyameNa | joggAjoggANaM puNa aNAdidavvANa parimANaM // 190 // artha - ekakSetra meM sthita yogya va ayogyadravya tathA anekakSetra meM sthita yogya va ayogyadravyakA jo parimANa hai usameM se apane-apane sAdidravya kA pramANa ghaTAne se jo zeSa rahe vaha krama se ekakSetrasthita yogya anAdidravya, anekakSetra sthita ayogya anAdidravya, anekakSetrasthita yogya anAdidravya aura eka kSetra sthita yogya anAdidravyakA pariNAma jaannaa| vizeSArtha - gAthAkathita cAra bhedoM meM se yogya sAdidravya, yogya anAdi va yogya ubhayadravya se eka samaya meM samayaprabaddha pramANa mUlaprakRti va uttaraprakRti aura uttarottara prakRtirUpa pradezabandha pratisamaya hotA hai| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-148. ___ yaha jIva yoga va mithyAtvake nimitta se pratisamaya karmarUpa pariNamaneyogya samayaprabaddha pramANa paramANuoM ko grahaNa karake karmarUpa pariNamAtA hai| unameM kisI samaya to pahale grahaNa kie sAdidravyaparamANuoM ko hI grahaNa karatA hai tathA kisI samaya abhI taka nahIM grahaNa kiye gaye anAdidravyarUpa paramANuoM ko grahaNa karatA hai evaM kabhI-kabhI donoMrUpa paramANuoM ko grahaNa karatA hai| aba samayaprabaddha kA pramANa kahate haiM - sayalarasarUvagaMdhehiM pariNadaM caramacaduhiM phaasehiN| siddhAdo'bhavvAdo'NaMtimabhAgaM guNaM davvaM // 191 / / artha - vaha samayaprabaddha pA~ca prakAra rasa, pA~ca prakAra varNa, do prakAra gandha tathA sparza ke 8 bhedoM meM se antima cAra, zIta uSNa snigdha rukSa rUpa guNoM se sahita (usameM guru, laghu, mRdu, kaThina ye cAra sparza nahIM hote) pariNamatA huA siddharAzi ke anantaveMbhAga aura abhavyarAzi se anantaguNA karmarUpa pudgaladravya jAnanA arthAt itano paramANuoM ke samUharUpa vargaNA ko grahaNakara pratisamaya karmarUpa karatA hai| aba eka samaya meM grahaNa kiyA huA samayaprabaddha ATha mUla prakRtirUpa pariNamatA hai usameM eka-ekaprakRti kA baTavArA jisa krama se hotA hai usa krama ko batAte haiM - AugabhAgo thobo NAmAgode samo tado ahiyo / ghAditiyevi ya tatto mohe tatto tado tadiye // 192 / / artha - sabhI mUlaprakRtiyoM meM Ayukarma kA bhAga stoka hai, nAma va gotrakarmakA bhAga Apasa meM samAna hai to bhI Ayukarma ke bhAga se adhika hai| antarAya, jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ina tIna ghAtiyA karmoM kA bhAga Apasa meM samAna hai to bhI nAma va gotra karma se adhika hai isase adhika mohanIyakarmakA hai tathA mohanIyakarma se bhI adhika vedanIya karmakA hai| vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna meM cAroM AyukA bandha hotA hai| sAsAdana guNasthAna meM narakAnu ke binA tIna Ayu kA bandha hai| asaMyataguNasthAna meM naraka va tiryaJcabinA do AyukA bandha hai| dezasaMyata, pramatta aura apramattaguNasthAna meM eka devAyukA hI bandha hotA hai isake Age Ayubandha nahIM hai| Age anivRttikaraNaparyanta Ayu ke binA sAtakarmakA hI bandha hai| isake Upara sUkSmalAmparAya meM Avu aura mohanIyakarma binA chahakarma kA bandha hai| Age tIna guNasthAnoM meM eka vedanIyakarma kA hI bandha hai 1. snigdha aura rukSa meM se koI eka,zIta aura uSNa meM se koI eka, karkaza aura mRdu meM se koI eka, tathA guru-laghu meM se koI eka, isa prakAra cArasparza hote haiM / (dhavala pu. 14 pR. 558. va 559 sUtra 778. va 783 kI TIkA) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa - 149 vaha bhI udayarUpa hI hai| jahA~ jitane karmoM kA bandha ho vahA~ samayaprabaddha meM utane hI karmakA ba~TavArA jAnanA' / Age vedanIyakarma kA adhika bhAga hone meM kAraNa batAte haiM. 3 suhadukkha nimittAdo bahuNijjaragotti veyaNIyassa / savvehiMto bahugaM davvaM hoditti giTTiM / / 193 || artha - vedanIyakarma saMsArI jIvoM ko sukha-duHkha kA kAraNa hai, ataH isakI nirjarA adhika hotI hai| isIkAraNa anya mUlakarmoM se adhikabhAgarUpa vedanIyaka ko milatA hai, ai jiro - ne kahA hai / Age anyakarmoM meM dravya hInAdhika vibhAgakA kAraNa kahate haiM sesANaM payaDINaM ThidipaDibhAgeNa hodi davvaM tu / Avali asaMkhabhAgo paDibhAgo hodi NiyameNa // 194 // artha- vedanIyakarma ke binA sarvamUlaprakRtiyoM ke dravya kA sthitike anusAra vibhAga hotA hai, jinakI sthiti adhika hai unako adhika tathA jinakI sthiti kama hai unako kama hissA milatA hai| mAnasthitivAle karma meM samAnarUpase dravya kA ba~TavArA hotA hai tathA isake vibhAga karane meM pratibhAgahAra niyama se AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa samajhanA caahie| vizeSArtha - yahA~ adhika kitanA hai? aisA pramANa lAne ke lie pratibhAgahAra AvalIkA asaMkhyAtavA~bhAga niyama se jAnanA / isakI sandRSTi e kA aGka hai, isa prakAra pratibhAgahAra kA bhAga dene para jo ekabhAga kA pramANa ho use eka bhAga jaannaa| isa ekabhAga ke pramANabinA zeSa sarvabhAgoM kA pramANa bahubhAga jAnanA tathA jisa karma kA jitanAdravya kahA utanepramANa usa karma ke paramANuoM kA pramANa hai| 1. jJAnAvaraNIyake yogya jo dravya haiM ve hI mithyAtvAdi pratyayoM ke kAraNa pA~cajJAnAvaraNIyarUpa se pariNamana karate haiM, anyarUpa se ve pariNamana nahIM karate, kyoMki ve anya ke ayogya hote haiN| isI prakAra sarvakarmoM ke viSaya meM kahanA caahie| zaMkA- yadi aisA hai to kArmaNavargaNAe~ ATha haiM aisA kathana kyoM nahIM kiyA hai? samAdhAna antarakA abhAva hone se usa prakAra kA upadeza nahIM pAyA jaataa| ATha hI vargaNAe~ pRthak pRthak nahIM haiM, kintu mizrita hokara rahatI haiN| "AugabhAgo thovo NAmAgode samo tado ahio" isIse jAnA jAtA hai ki AThoM hI vargaNAe~ mizrita hokara rahatI haiN| (dhavala pu. 14 / pR. 553-554) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-150 aba vibhAga kA krama kahate haiM - bahubhAge samabhAgo aTTaNhaM hodi ekbhaagmhi| uttakamo tatthavi bahubhAgo bahugassa deo du||195 / / artha - bahubhAga ke samAnabhAga karake ATha prakRtiyoM ko denA aura zeSa ekabhAga meM pahale kahe hue kramase AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dete jaanaa| usameM bhI jo bahuta dravyavAlA ho usako bahu bhAga denA isa prakAra antaparyanta pratibhAga (bhAga meM se bhAga) karate jaanaa| vizeSArtha - ekasamaya meM kArmaNasambandhI samayaprabaddhapramANa paramANu grahaNa kie, una paramANuoM kA jo pramANa ho vaha kArmaNa samayaprabaddhadravya hai| isameM AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dene para jo pramANa AyA usameM se eka bhAga ko pRthak rakhanA tathA bahubhAga ke ATha bhAga krnaa| unameM se ekaeka samAna bhAga ATha sthAnoM meM pRthak-pRthak sthApita karanA arthAt eka-eka samAna bhAga ATha mUla prakRtiyoM ko denA tathA jo eka bhAga pRthak rakhA thA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga denA aura ekabhAga pRthak rakhakara roMpa bahubhAna ko jisakA bahutadravya kahA hai esa vedanIyakarma ko denA tathA pUrvokta ATha bhAgoM meM se eka samAna bhAga ke pramANa meM isa pramANa ko milAne para jo pramANa huA utane paramANu samayaprabaddha meM vedanIyakarmarUpa pariNata hote haiM tathA jo eka bhAga rahA thA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga dene para eka bhAga pRthak rakhakara bahubhAga mohanIyakarma ko denA aura una ATha samAnabhAgoM meM se eka samAna bhAga ke pramANa meM isa pramANa ko milAne para jo pramANa ho utane paramANu mohanIyakarmarUpa pariNata hote haiM tathA jo eka bhAga zeSa rahA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga dekara labdharAzi meM se ekabhAga pRthak rakhanA aura zeSa bahubhAga ke tIna samAnabhAga karake eka-eka bhAga jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakarma ko denA tathA jo ATha samAna bhAga kie the unake eka-eka bhAga meM isa eka-eka bhAga ko milAne para jo pramANa ho utane-utane paramANu krama se jJAnAvaraNadarzanAvaraNa aura antarAyarUpa hokara pariNamate haiN| ina tInoM karmoM kA dravya paraspara samAna jAnanA tathA jo ekabhAga pRthak rakhA thA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga dene se jo labdha AyA usameM se ekabhAga pRthak rakhakara zeSa bahubhAga ke do samAnabhAga karake eka bhAga nAmakarma ko aura eka gotrakarma ko denA tathA pUrvokta AThabhAgoM meM se eka-eka bhAga meM isa eka bhAga ko milAne para jo pramANa ho utaneutane paramANu anukrama se nAma aura gotrakarmarUpa pariNata hote hai, una donoM karmoM kA dravya paraspara samAna jAnanA tathA jo ekabhAga zeSa rahA thA use Ayukarma ko denA aura una ATha bhAgoM meM se jo ekabhAga pramANa dravya thA usameM isa ekabhAgako milAne para jo pramANa ho utane paramANu Ayukarma rUpa pariNata hote haiN| isa prakAra "Auga bhAgo thovo" ityAdi jo vacana gAthA meM kahA thA vaha siddha ho gyaa| isa prakAra eka samaya meM samayaprabaddhapramANa pudgaladravya AThakarmarUpa pariNamana karatA hai| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-151 mAnA ki eka sampAkar3a kI sAsa :160 hai aura AvalIke asAlyAtaveMbhAga kI saMkhyA 9 kalpanA kI arthAt 810029 = 900 isa saMkhyA ko pRthak rakhakara zeSa jo 7200 bce| inake AThokarmoM meM samAnabhAga karake pratyekako 900 prApta hoNge| jo 900 pRthak rakhe the unameM 9 kA bhAga dene para 100 prApta hue, isako pRthak rakhakara bahubhAga 800 rahA isako vedanIyakarma ko denA arthAt vedanIyakarmako 900+800 - 1700 paramANu mileNge| jo 100 pRthak rakhe the usameM punaH 9 kA bhAga dene se bhAgAkAra AyA isako pRthak rakhakara 100 meM ghaTAne para 100-100 -00 yaha bahubhAga rahA so isako mohanIyakarma ke dravya meM milAyA800+900 = 9881 prApta huA itanA dravya mohanIyakarma ko milaa| pRthak rakhI huI bhAgAkAra kI saMkhyA 100 ko 9 se bhAga dene para bhAgAkAra 1. aavegaa| isako pRthak rakha -20meM le ghaTAne para 100 - 881 prApta huaa| isake tIna samAna bhAga karake jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakarma ko eka-eka bhAga bA~TanA isa prakAra pratyeka ko 64 pramANadravya milegA tathA sarvaprathama pratyeka karmako jo samAnadravya 900 milA thA usameM 929 milAne para pratyeka ko 900943 = 903 71 dravya milaa| pRthak rakhe hue 38 ko 9 se bhAga dene para bhAgAkAraTa meM se ghaTAne para bahubhAgarUpadravya (100 -199) 12 prApta huA so itanA dravya nAma va gotrakarma ke hisse meM AyA isameM 2 kA bhAga dene se 800 2 - 90 pramANa dravya nAmakarmako aura itanA hI dravya gotrakarmako bhI milA tathA pUrvameM jo nAma aura gotra ke hisse meM AyA dravya 900 hai usameM isako milAne para 9004 pramANa dravya nAmakarmako tathA itanA hI dravya gotrakarma ko bhI milegaa| pRthaka rakhe eka bhAgarUpa 100 pramANa dravya ko pUrva meM pratyeka karma ke hisse meM Ae dravya meM Ayukarma kA jo 900 pramANa dravya hai usameM milAne se 90011 pramANadravya Ayukarma kA jaannaa| karmaparamANuoM ke ba~TavAre kI sandRSTi | vedanIya mohanIya jJAnAvaraNa darzanAvaraNa | antarAya| nAma | gotra Ayu kula jor3a 72 900 900 900 900 7200 800 Loo 800 800 800 800 100 900 243 243 243 1458 1458 | 1700 9886 90334390343 9033439006004901100, 200303 8100 | Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Be - ANN gommaTasArakarmakANDa - 152 vizeSa - jJAnAvaraNIya ke yogya jo dravya hai, vahI 5 jJAnAvaraNIyarUpa se pariNamana karatA hai, kyoMki vaha anyake ayogya hai| isI prakAra sarvakarmoM ke viSaya meM jAnanA cAhie, anyathA jJAnAvaraNIyakA jo dravya hai use grahaNakara mithyAtvAdi kAraNase jJAnAvaraNIyarUpa se pariNamAkara jIva pariNamana karate haiM yaha sUtra nahIM bana sakatA / " AThoM prakAra kI kArmaNavargaNAoM meM antarakA abhAva hai ataH yaha nahIM kahA gayA ki kArmaNavargaNAe~ ATha haiN| ye AThoM hI vargaNAe~ pRthak pRthaka nahIM rahatIM, apitu mizrita hokara rahatI haiM, anyathA "Ayukarma kA bhAga stoka hai, nAmakarma aura gotrakarmakA bhAga usase adhika hai" ityAdi prakAra se upadeza sambhava nahIM ho sakatA thA / aba uttaraprakRtiyoM meM ba~TavAre kA krama kahate haiM uttarapayaDI puNo mohAvaraNA havaMti hINakamA / ahiyakamA puNa NAmAvigdhA va Na bhaMjaNaM sese // 196 // artha - uttaraprakRtiyoM meM mohanIya, jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ke bhedoM meM krama seM hIna-hInadravya hai tathA nAma va antarAyakarma ke bhedoM meM krama se adhika adhika dravya hai| vedanIya, gotra aura Ayukarma ke bhedoM meM ba~TavArA nahIM hotA, kyoMki inakI ekakAla meM ekahI prakRti ba~dhatI hai, ataH inako mUlaprakRti ke samAna hI dravya milatA hai| vizeSArtha - jJAnAvaraNa meM matijJAnAvaraNa ke dravya se zrutajJAnAvaraNa kA dravya stoka hai, isase avadhijJAnAvaraNa kA dravyahIna hai yahI krama zeSa karmoM ke bhedoM meM bhI jAnanA, kintu nAma aura antarAya karma ke bhedoM meM krama se adhika adhika dravya hai, jaise antarAyakarma meM dAnAntarAya ke dravya se lAbhAntarAyakA dravya adhika hai, isase bhogAntarAyakA dravya adhika hai| isa prakAra adhikakrama jAnanA | vedanIya, gotra aura Ayukarma meM ba~TavArA nahIM hai| jaise vedanIyakarma meM sAtAkA bandha hogA yA asAtAkA, donoM kA ekasamaya meM yugapat bandha nahIM hogaa| isI prakAra gotra va Ayukarma meM bhI jAnanA / ina tInoM karmoM kI jisa uttaraprakRtikA jisa samaya bandha hogA usa samaya jo mUlaprakRtikA dravya pramANa hai, vahI uttaraprakRtikA bhI jAnanA / - athAnantara ghAtiyA karmoM meM sarvaghAti tathA dezaghAti kA ba~TavArA kahate haiM savvAvaraNaM davvaM aNaMta bhAgo du mUlapayaDINaM / sesA anaMtabhAgA desAvaraNaM have davvaM // 197 // 2. dha. pu. 14 pR. 553-54 1. vargaNAkhaNDa, bandhAnuyogadvAra cUlikA, sUtra 758 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasArakarmakANDa-153 __ artha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura mohanIya, ina tIna mUlaprakRtiyoM kA jo apanA dravya hai usameM ananta kA bhAga dene se ekabhAga to sarvaghAti kA dravya hotA hai tathA zeSaananta bahubhAgapramANadravya dezadhAti kA hai| vizeSArtha - sarvadhAtiyAdravya kA sarvaghAti aura dezaghAtirUpa ba~TavArA Age kheNge| dezaghAtirUpa matijJAnAvaraNAdike dravya kA jo pramANa hai usameM sarvaghAtisambandhI paramANuoM ke pramANa ke lie pratibhAgahAra kA pramANa kahate haiN| zaMkA - dezaghAtiprakRtiyoM meM sarvaghAtispardhaka kaise ho sakate haiM? samAdhAna - pahale anubhAgabandha meM matijJAnAvaraNAdikA bhAga anubhAga zaila, asthi, dAru aura latArUpa se cAra prakAra kA kahA thaa| inameM dArubhAga kA to anantavA~bhAga aura sampUrNa latAbhAga to dezaghAti hai| isa prakAra dezaghAtirUpa anubhAga ko dhAraNa karane vAle paramANu dezaghAtidravya haiN| zailabhAga, asthibhAga tathA dAru kA bahubhAga sarvacAtirUpa hai isa anubhAga ko dhAraNa karane vAle paramANu sarvaghAtidravya haiM aisA jaannaa| aba sarvadhAti dravya kA pramANa nikAlane ke lie pratibhAgahAra kA pramANa kahate haiM - desAvaraNaNNoNNabbhatthaM tu aNaMtasaMkhamettaM khu| savvAvaraNadhaNaTuM paDibhAgo hodi ghAdINaM // 198 // artha - dezaghAtirUpa jJAnAvaraNAdi prakRtiyoM kI anyonyAbhyastarAzi ananta saMkhyApramANa hai| yahI rAzi sarvaghAtiprakRtiyoM kA dravyapramANa nikAlane ke lie ghAtiyA karmoM kI pratibhAgarUpa jaannaa| vizeSArtha - cArajJAnAvaraNa, tInadarzanAvaraNa, pA~caantarAya, cArasajvalanakaSAya aura nokaSAya ke paramANuoM kI nAnaguNahAnizalAkA ananta hai tathA jitanI nAnAguNahAni hai utane pramANa 2 ke aGka likhakara paraspara meM guNA karane se anyonyAbhayastarAzikA pramANa hotA hai yaha bhI anantasaMkhyAmAtra hai| akka sandRSTi - dravya kI saMkhyA 3100, sthitisthAna 40, eka-eka guNahAni kA pramANa 8, isase dUnA (16) do guNahAnikA pramANa, nAnAguNahAni 5 hai| ata: nAnAguNahAnipramANa 2 ke aGka likhakara 242424242 paraspara guNA karane para labdha 32 AyA so yaha anyonyAbhyastarAzi kA pramANa jaannaa| isakI racanA jaise 6300 dravya aura sthAna 48 kA dRSTAnta pUrva gAthA 162 meM kahA thA aura Age bhI gAthA 923 meM kaheMge vaise hI jaannaa| arthasandRSTi meM anubhAga kI apekSA dravyapramANa kA kathana hai| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-154 una pUrvokta prakRtiyoM ke paramANuoM kA pramANa vahI dravya jaannaa| tInabAra anantako parasparaguNA karane para jo pramANa ho utanA anubhAgasambandhI dravya kA parimANa jAnanA / dobAra anantako parasparaguNA karane para jo pramANa Ave utanI guNahAni jAnanI, isase doguNI doguNahAni jAnanA, nAnAguNahAni ananta hA nAguNahAni pramANa 2 ke a likhakara paraspara meM guNA karane para jo labdha Ave utanI anyonyAbhyastarAzi hai| yahA~ jo anyonyAbhyastarAzi kA pramANa hai vahI sarvaghAtidravya kA pramANa nikAlane ke lie pratibhAga hai| isI ko spaSTa karate haiM - matijJAnAvaraNAdi cArakA dravya kevalajJAna ke hisse binA apane sarvaghAtidravya sahita dezaghAti ke dravya pramANa hai| (arthAt inadezaghAtI prakRtiyoM kA dezaghAtIdravya to apanA hI hai, sarvaghAtIdravya bhI hai| vaha sarvaghAtI dravya kevalajJAnAvaraNa kA jitanA bhAga hai usase hIna hai, saba nahIM hai| isa taraha dezaghAtI aura sarvaghAtI dravya milakara matijJAnAvaraNAdika kA dravya hotA hai, jo) kucha adhika samaya prabaddhake AThaveMbhAga pramANa hai| isameM (dravya meM) ekakama anyonyAbhyastarAzi kA bhAga dene se zailabhAga kI antima guNahAni meM dravya kA pramANa hotA hai| pazcAt nIce eka-eka guNahAni prati dUnA-dUnAdravya hokara dArubhAga kI prathamaguNahAni paryanta jAtA hai| dArubhAga ke anantabhAgoM meM eka bhAga (dezaghAti) binA zeSa bahubhAgasambandhI dravya unakI prathamaguNahAni meM zailabhAga kI caramaguNahAnike dravya ko yathAyogya Adhe ananta (anyonyAbhyastarAzikA AdhAbhAga) se guNA karane para jo pramANa ho utanA dravya hai| isa prakAra zailabhAga kI caramaguNahAni se dAru bahubhAga kI prathamaguNahAni paryanta jitanI guNahAni huI use gaccha jAnanA / so eka kama gaccha mAtra do ke aMkoM ko guNA karane para sarvaghAtisambandhI anyonyAbhyasta rAzi ananta pramANa hotI hai| usakA AdhA yahA~ guNakArarUpa jaannaa| ina sarvaguNahAniyoM ke dravyoM ko jor3ane para jo pramANa ho utane paramANu sarvaghAti sambandhI jAnanA isalie sarvaghAtidravya prApta karane ke lie anyonyAbhyastarAzi kA pratibhAga khaa| sandRSTi isa prakAra hai zailabhAga kI | zailabhAga kI | asthibhAgakI | asthibhAgakI | dArubhAgakI | dAruke sarvaghAti caramaguNahAni | anya guNahAni | caramagaNahAni | anya guNahAni | carama guNahAni | bhAga kI prathama kA dravya kA dravya | kA dravya kAdravya kA dravya guNahAnikA dravya 36 288 144 160 176 320 352 384 192 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-155 112 208 224 240 256 416 448 480 60 128 isa prakAra guNahAni guNahAniprati dugunA dravya hotA gayA hai| nAnAguNahAni 6 anyonyAbhyastarAzi 24242424241 - 64 kA AdhA 32, zai: kI caraNa guga hAni dravya 100 ko 32 se guNA karane para 3200 dArurUpa sarvaghAtibhAga kI prathama guNahAni kA dravya / aba dezaghAtidravya ko kahate haiM - dArubhAga ke bahubhAga kI prathamaguNahAni ke dravyase nIce dArubhAga ke anantabhAgoM meM eka bhAga kI antimaguNahAni kA dravya dUnA hai tathA nIce guNahAni-guNahAniprati dUnA-dUnA dravya hokara latAbhAgakI prathamaguNahAniparyanta jAtA hai| eka kama sarva (nAnA) guNahAni kA jo pramANa hai utanI bAra do ke aGka likhakara paraspara meM guNA karane para jo labdha prApta ho vaha anyonyAbhyastarAzi hai| usake AdhepramANa se zailabhAga kI antimaguNahAni ke dravya ko guNA karane para jo pramANa ho utanA latAbhAga kI prathamaguNahAnikA dravya jaannaa| ina guNahAniyoM ko jor3ane para jo pramANa ho utane paramANu dezaghAtI sambandhI jAnane / yahA~ aGkasandRSTi meM sarvadravya 3100 meM anyonyAbhyastarAzi 32 meM se eka kama karake (321 = 31) labdharAzi kA bhAga dene para (310031) 100 Ae, yaha zailabhAga kI antimaguNahAnikA dravya jAnanA, pazcAt guNahAni-guNahAniprati dUnA hokara 200-400-800, ekakama nAnAguNahAni 4, itanI bAra doke aGka likhakara (2424242) paraspara guNA karane para 16 hue| yaha anyonyAbhyastarAzi 32 kA AdhApramANa hai| isase zailabhAga kI antimaguNahAni ke dravya 100 ko guNA karane para (100x16) 1600 hue, yaha latAbhAga kI prathamaguNahAnikA dravya jAnanA | isI prakAra darzanAvaraNAdi ke dravyoM meM bhI sarvaghAti-dezaghAtirUpa dravya kA pramANa jAnanA / isa gAthA sUtra meM karma prakRtiyoM ke pradezoM kA pramANa jJAta karane kA vidhAna batAyA gayA hai jisase yaha jJAta ho sake ki kisa karmaprakRtike pradeza alpa haiM aura kisa karmaprakRtike adhika haiM, isI grantha kI saMskRtaTIkA meM isakA kathana kiyA gayA hai, kintu pradezabandha kI apekSA alpabahulyakA kathana mahAbandha pu. 7 pRSTa 65 meM bhI kiyA hai usI ke anusAra yahA~ likhate haiN| tadyathA - alpabahutva do prakAra kA hai - 1. svasthAna alpabahutva 2. parasthAna albahutva / svasthAnaalpabahutva do prakAra kA hai - jaghanya aura utkRSTa / utkRSTa kA prakaraNa hai - nirdeza do prakAra kA hai - ogha aura aadesh| ogha se kevalajJAnAvaraNIya kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai, usase mana: Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-156 paryayajJAnAvaraNIya kA utkRSTa pradezAgra anantaguNA hai| usase avadhijJAnAvaraNIya kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase zrutajJAnAvaraNIyakA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai| usase AbhinibodhikajJAnAvaraNIyakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| pracalA kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai, usase nidrAkA utkRSTapradezAgna vizeSa adhika hai, usase pracalApracalAkA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase nidrA-nidrA kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| usase styAnagRddhikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase kevaladarzanAvaraNakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, isase avadhidAvAlmRNa kA utkRtaparadezaSya anantaguNA hai, usase acakSudarzanAvaraNa kA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai aura usase cakSudarzanAvaraNa kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| __ asAtAvedanIya kA utkRSTapradezAgra sabase stoka hai, usase sAtAvedanIyakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| apratyAkhyAnAvaraNamAnakA utkRSTapradezAgra sabase stoka hai| usase apratyAkhyAnAvaraNakrodha kA pradezAgra vizeSa adhika hai| usase apratyAkhyAnAvaraNamAyA kA utkRSTa pradezAgra adhika hai| isase apratyAkhyAnAvaraNalobhakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| usase pratyAkhyAnAvaraNamAnakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase pratyAkhyAnAvaraNakrodhakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase pratyAkhyAnAvaraNamAyA kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase pratyAkhyAnAvaraNalobha kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase anantAnubandhImAnakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai usase anantAnubandhIkrodhakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai usase anantAnubandhImAyA kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase anantAnubandhIlobha kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase mithyAtva kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase jugupsA kA utkRSTa pradezAgra anantaguNA hai, usase bhayakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase hAsya-zokakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase rati-aratikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase strIveda-napuMsakavedakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase krodhasaJavalanakA utkRSTa pradezAgra saMkhyAtaguNA hai, usase mAnasaJjavalanakA utkRSTapadezAgra vizeSa adhika hai, usase puruSavedakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase mAyAsajvalanakA utkRSTapradezAgna vizeSa adhika hai, usase lobhasajvalana kA utkRSTapradezAgra saMkhyAtaguNA hai| cAra AyuoM kA utkRSTapradezAgra paraspara meM samAna hai| narakagati-devagati kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase manuSyagati kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase tiryaJcagati kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| cAra jAtiyoM kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase ekendriya jAtikA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| AhAraka zarIra Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-157 kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase vaikriyika zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase audArika zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usale taijasa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase kArmaNazarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase AhAraka-taijasa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase AhAraka-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase AhAraka-taijasa-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai| usase vaikriyika-tejasa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase vaikriyika-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase caikriyika-taijasa kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase audArikatejasa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase audArika-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase audArika-taijasa-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase taijasa-kArmaNa zarIra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| cAra saMsthAna kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase samacaturasra saMsthAna kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase huNDa-saMsthAna kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| AhArakazarIra aGgopAGga kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase vaikriyika zarIra anopAna kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase audArika zarIra aGgopAGga kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| pA~ca saMhanana kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase asamprAptAsRpATikA saMhanana kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| nIla nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase kRSNa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase rudhiravarNa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase hAridravarNa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase zuklavarNa nAmakarma kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai| durgandha nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase sugandha nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| kaTukarasa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase tiktarasa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase kaSAyarasa nAmakarma kA utkRSTa vizeSa adhika hai| usase Amlarasa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase madhurarasa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| mRdu-laghu sparza nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase karkaza-guru sparza nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase zIta-uSNa sparza nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase snigdha-rUkSa nAmakarma kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| jisa prakAra gatiyoM kA alpabahutva hai, usI prakAra AnupUrviyoM kA alpabahutva hai| paraghAta aura ucchvAsa kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| agurulaghu aura upaghAta kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| Atapa aura udyota kA utkRSTa pradezAgra paraspara samAna hai| do vihAyogatiyoM kA utkRSTa pradezAgra paraspara samAna hai| basa aura paryApta kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| sthAvara aura aparyAptakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| bAdara, sUkSma, pratyeka aura sAdhAraNa kA utkRSTa pradezAgra samAna hai| sthira, zubha, subhaga aura Adeya kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| asthira, azubha, durbhaga aura anAdeya kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| susvara aura duHsvara kA utkRSTa pradezAgra parassara meM samAna Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-158 hai| ayaza:kIrti kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase yaza kIrti kA utkRSTa pradezAgra saMkhyAtaguNA nIca gotra kA utkRSTa pradezAgra sabase stoka hai| usase uccagotra kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| dAnAntarAya kA utkRSTa pradezAga sabase stoka hai| usase lAbhAntarAya kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase bhogAntarAya kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase paribhogAntarAya kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| usase vIryAntarAya kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai| parasthAna alpabahutva do prakAra kA hai - jaghanya aura utkRSTa / utkRSTa kA prakaraNa hai| nirdeza do prakAra kA hai - ogha aura aadesh| ogha se apratyAkhyAnAvaraNa mAna kA utkRSTapradezAgra sabase stoka hai, usase apratyAkhyAnAvaraNakrodha kA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai, usase apratyAkhyAnAvaraNamAyA kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase apratyAkhyAnAvaraNalobha kA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai| isI prakAra pratyAkhyAnAvaraNa aura anantAnubandhIcatuSkake utkRSTapradezAgrakA alpabahutva jAnanA caahie| Age mithyAtvakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase kevalajJAnAvaraNakA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai, usase pracalAkA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase vidAkA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase pracalA-pracalA kA utkRSTa pradezAgra vizeSAdhika hai| usase nidrAnidrAkA utkRSTapradezAna vizeSa adhika hai, usase styAnagRddhikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai usase kevaladarzanAvaraNakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase AhArakazarIra kA utkRSTa pradezAgra anantaguNA hai, usase vaikriyakazarIra kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase audArikazarIrakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase taijasazarIra kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase kArmaNazarIra kA utkRSTapradezAgna vizeSa adhika hai, usase narakagatikA utkRSTapradezAge saMkhyAtaguNA hai, usase devagatikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase manuSyagatikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase tiryaJcagatikA utkRSTa pradezAna vizeSa adhika hai, usase ayazaskIrtikA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai usase jugupsA kA utkRSTa pradezAgra saMkhyAtaguNA hai, usase bhayakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase hAsya-zokakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase rati-aratikA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase strIveda-napuMsakavedaka utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase dAnAntarAyakA utkRSTapradezAgra saMkhyAta-guNA hai, usase lAbhAntarAyakA utkRSTa pradezAgna vizeSa adhika hai, usase bhogAntarAyakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase paribhogAntarAya (upabhogAntarAya) kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase vIryAntarAya kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase krodhasaJvalana kA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase mana:paryayajJAnAvaraNa kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase avadhijJAnAvaraNakA utkRSTa pradezAgra vizeSa adhika hai, usase Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 159 zrutajJAnAvaraNakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase abhinibodhikajJAnAvaraNa kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase mAnasajvalana kA utkRSTapradezAta vizeSa adhika hai, usase avadhidarzanAvaraNakA utkRSTapradezA vizeSa adhika hai, usase acakSudarzanAvaraNa kA utkRSTapradezAta vizeSa adhika hai, usase cakSudarzanAvaraNakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase puruSavedakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase mAyAsaJjvalanakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase anyatara AyukA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase nIcagotra kA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase lobhasaJcalanakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase asAtAvedanIyakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai, usase yazaskIrti aura uccagotrakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai aura usase sAtAvedanIyakA utkRSTapradezAgra vizeSa adhika hai / aba sarvaghAti - dezaghAtidravya kA vizeSa vibhAga dikhAte haiM - savvAvaraNaM davvaM vibhaMjaNijjaM tu ubhayapayaDIsu / desAvaraNaM davvaM desAvaraNesa vidare / / 199 / artha - dhAtiyAkarmoM ke apane-apane dravyako anantakA bhAga dene para ekabhAgapramANa sarvaghAtidravya hai aura bahubhAgapramANa dezaghAtidravya hai inameM sarvaghAtidravya to sarvaghAti aura dezaghAtiprakRtiyoM ko denA tathA dezaghAtidravya dezaghAtiprakRti meM hI denA, kevalajJAnAvaraNAdi sarvadhAti prakRtiyoM meM nahIM denA / aba uttaraprakRtiyoM meM vibhAga kahate haiM - bahubhAge samabhAgobaMdhANaM hodi ekkabhAgamhi / uttakamo tatthavi bahubhAgo bahugassa deo du // 200 // meM artha - jinakA ekasamaya meM bandha ho aisI uttara prakRtiyoM ke apane-apane piNDarUpa dravya AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dekara bahubhAga ke samAnabhAga karake apanI-apanI uttaraprakRtiyoM meM samAnadravya denA aura ekabhAga meM se mohanIya - jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa kI prakRtiyoM ko kramase ghaTatAghaTatA aura nAmakarma tathA antarAyakarma kI prakRtiyoM ko kramase adhika adhika dravya denA isa prakAra krama kahA / inameM bhI jisakA bahuta dravya kahA usako pRthak rakhe hue eka bhAgakA bahubhAga denA / artha ghAditiyANaM sagasagasavvAvaraNIyasavvadavvaM tu / uttakameNa ca deyaM vivarIdaM NAmavigdhANaM // 209 // jJAnAvaraNa- darzanAvaraNa aura mohanIyarUpa ghAtiyA karmoM kA kramazaH Adi se Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-160 antaprakRtiparyanta apanA-apanA sarvaghAtidravya ghaTatA-ghaTatA denA evaM nAma aura antarAyakarma kI prakRtiyoM meM dravya bar3hatA-bar3hatA athavA antima se Adi prakRti paryanta ghaTatA-ghaTatA denaa| vizeSArtha - jJAnAvaraNIyakarma kA sarvadravya jo pahale kahA thA usameM yathAyogya anantakA bhAga denA, isameM ekabhAga pramANa sarvaghAtidravya hai| isa sarvadhAtidravya kA vibhAga isa prakAra karanA hai - ___ Avali ke asa~khyAtaveMbhAga kA bhAga dekara eka bhAga ke binA zeSa bahubhAga ke samAnarUpa se pA~cabhAga karanA aura pratyeka prakRtiko denaa| jo eka bhAga zeSa rahA usameM pratibhAga (Avali ke asaMkhyAtaveM bhAga) kA bhAga dekara jo labdha Ave usameM se bahubhAga matijJAnAvaraNa ko denA tathA jo eka bhAga zeSa rahA usameM usI pratibhAga kA bhAgadekara bahubhAga zrutajJAnAvaraNako evaM jo ekabhAga zeSa rahA usameM usI pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga avadhijJAnAvaraNako denA tathA jo avazeSa eka bhAga bacA usameM usI pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga mana:paryayajJAnAvaraNa ko denA evaM jo eka bhAga zeSa rahA vaha kevalajJAnAvaraNa kA dravya jAnanA / isa prakAra pahale jo samAnabhAga kahe the unameM bAda meM jo-jo pramANa batalAe haiM unheM krama se milAne para matijJAnAvaraNAdikA sarvaghAtidravya hotA hai evaM jJAnAvaraNasambandhI dravya ke anantabhAgoM meM se ekabhAga binA zeSa bahubhAga dezaghAti dravya hai, isameM pUrvokta krama se usI (Avalike asaMkhyAtaveMbhAga mAtra) pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAgabinA bahubhAga ke cAra samAna bhAga karake eka-eka bhAga matijJAnAvaraNAdi cAra prakRtiyoM ko denA tathA zeSa rahe eka bhAga meM pratibhAgakA bhAga dene para jo labdha Ave usameM se bahubhAga matijJAnAvaraNa ko denA tathA jo zeSa eka bhAga rahA usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga zrutajJAnAvaraNa ko denA evaM zeSa bace ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga avadhijJAnAvaraNa ko denA aura jo eka bhAga zeSa rahA vaha manaHparyayajJAnAvaraNa ko denaa| isa prakAra ina pratyekabhAgoM ko, pUrva meM jo samAnarUpa se cAra bhAga kie the, unameM krama se milAne para matijJAnAvaraNAdike dezadhAtidravya kA pramANa hotA hai tathA apanA-apanA dezaghAti aura sarvaghAtidravya milAne para jJAnAvaraNa kI uttara prakRtiyoM ke sarvadravya kA pramANa hotA hai| yahA~ itanA avazya jAnanA ki prakRtiyoM ke dravyasambandhI vibhAga meM sabhI sthAnoM para jahA~ pratibhAga kA bhAga denA kahA hai vahA~ Avalike asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga jAnanA / tathaiva darzanAvaraNIyakarma ke pUrvokta sarvadravyake pramANa meM anantakA bhAga denA, usameM jo ekabhAgapramANa sarvaghAtidravya hai usameM pratibhAga kA bhAga dene se jo labdha Ave usameM se ekabhAga ke binA bahubhAga ke 9 vibhAga karake eka-eka samAnabhAga darzanAvaraNa kI 9 uttaraprakRtiyoM ko dekara jo ekabhAga zeSa rahA thA usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga styAnagRddhiprakRti ko denA tathA zeSa rahe eka bhAga meM pratibhAgakA bhAga dekara eka bhAga binA bahubhAga nidrAnidrA ko denaa| isI kramAnusAra jJAnAvaraNa ke uttarabhedoM ke samAna pratibhAgakA bhAga de-dekara bahubhAga-bahubhAga pramANadravya kramase pracalA-pracalA, nidrA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 161 aura pracalAke tathA cakSu - acakSu aura avadhidarzanAvaraNa ko hInakramase denaa| anta meM jo zeSa eka bhAga bace vaha kevaladarzanAvaraNa kA dravya jAnanA / isa prApta dravya ko pUrva meM jo samAnarUpa se bhAga kie the / usa dravya meM yathAkrama milAne se styAnagRddhi Adi karmoM ke sarvaghAtidravyakA pramANa hotA hai tathA darzanAvaraNasambandhIdravya ke ananta bhAgoM meM se ekabhAga binA zeSa bahubhAga pramANa dezaghAtidravya hai usameM pratibhAga kA bhAga dene para jo pramANa Ave usameM se eka bhAgavinA bahubhAga ke samAna bhAga karake eka - ekabhAga cakSu acakSu aura avadhidarzanAvaraNa ko denA tathA jo ekabhAga zeSa rahA thA usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga cakSudarzanAvaraNako evaM zeSa rahe ekabhAgameM punazca pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAgabinA zeSa bahubhAga acakSudarzanAvaraNako denA tathA jo eka bhAga zeSa rahA vaha avadhidarzanAvaraNakA dravya jaannaa| pahale jo samAnarUpase tInabhAga kie the unameM pratibhAgavidhi se prApta dravyako milAne se kramaza: cakSudarzanAvaraNAdikA dezaghAtirUpadravya hotA hai evaM cakSu acakSu avadhidarzanAvaraNasambandhI sarvaghAti aura dezaghAtidravya ko paraspara meM jor3a dene se cakSudarzanAvaraNAdi tIna prakRtiyoM kA sarvadravya kA pramANa hotA hai| zeSa 5 nidrA aura kevaladarzanAvaraNa prakRtiyoM kA sarvadravya sarvaghAtirUpa hI hai / antarAyakarmasambandhI sarvadravya ke pramANa meM pratibhAga kA bhAga dene para prApta huI rAzi meM se eka bhAga binA bahubhAga ke pA~casamAnabhAga karake eka-eka bhAga antarAyakarma kI pA~coM prakRtiyoM ko denA / zeSa eka bhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAgabinA zeSa bahubhAga vIryAntarAyako aura zeSa ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAgabinA bahubhAga upabhogAntarAya ko denA / isI prakAra jo eka-eka bhAga zeSa rahe usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga bhogAntarAya aura lAbhAntarAya ko denA evaM anta meM jo ekabhAga zeSa rahA vaha dAnAntarAya kA dravya jAnanA / pUrvameM jo pA~coM prakRtisambandhI samAna bhAga kie unameM pratibhAga vidhi se prApta pratyeka prakRti ke dravya ko milAne para tad - tad prakRtisambandhI dravya kA pramANa hotA hai| isa prakAra antarAyakarma kI uttaraprakRtiyoM kA krama jAnanA / aba uparyukta kathana ko asandRSTi dvArA spaSTa karate haiM - mAnA ki jJAnAvaraNakarmasambandhI sarvadravya 45000 hai aura anantakI saMkhyA 5 hai / yahA~ sarvadravya 45000 meM ananta kI saMkhyA 5 kA bhAga dene se (45000 : 5) 9000 pramANadravya sarvaghAtikA jaannaa| aba sarvadravya 45000 meM se sarvaghAtisambandhI dravya 1000 ko ghaTA dene para (450009000) 36000 pramANa jo dravya AyA so dezaghAtikA dravya hai / jJAnAvaraNa ke sarvaghAtidravya 9000 pratibhAga (AvalI asaMkhyAtaveM bhAga ke pramANa 3) se bhAga dene para 9000: 3 = 3000 prApta huA isako 9000 meM se kama karane para 9000-3000 = 6000 pramANa bahubhAgarUpa dravya ko jJAnAvaraNakI pA~coM prakRtiyoM ko subhAnarUpa se bA~Ta dene para 6000: 5 = 1200 pramANa dravya pratyeka prakRtiko milegA tathA zeSabhAga pramANaM dravya ( 3000) ko pratibhAga (3) se bhAga dene se 3000_ "labdha AyA isameM se eka 3 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-162 279 bhAga kamakarake 3000 - 3000 - 2000 pramANa bahubhAgadravya matijJAnAvaraNa sambandhI jaannaa| isI prakAra pUrvokta pratibhAgavidhi se anya cAra prakRtiyoM ke dravya kA pramANa bhI prApta karanA cAhie | vaha mAtra aGkoM meM isa prakAra hai - ___3000; 3 = 3990 , 3000 . 3000 - 200deg yaha dravya zrutajJAnAvaraNa ko denA / 3000 3 3000 3000 - 3000 - 200 pramANadravya avadhijJAnAvaraNa kA tathA 3000 3 - 3110, 3000 - 3000-2000 pramANa dravya manaH paryayajJAnAvaraNa kA jAnanA evaM zeSa ekabhAga 3000 arthAt 1000 pramANadravya kevalajJAnAvaraNa kA jaannaa| isa prakAra jJAnAvaraNakarmasambandhI sarvadhAtidravya 9000 kA usakI uttaraprakRtiyoM meM vibhAga kiyaa| jJAnAsaramAkapambandhI samAtiddhamAke raharaprakRniyoM meM vibhAga kI sandRSTi | matijJAnAvaraNa| zrutajJAnAvaraNa| avadhijJAnAvaraNa manaHparyaya-jJAnAvaraNa | kevalajJAnAvaraNa | kula yoga 1200+ 1200 + 27 27 1200+ 1200+ 1200+ = 6000 2000 | 2000 / 2000 1000 .9 27 27 3200 | 1866.3 | 1422-2 | 1274-2 1237.28 - 9000 aba dezaghAtidravya 36000 kA vibhAga mati-zruta-avadhi aura manaHparyaya-jJAnAvaraNarUpa prakRtiyoM meM karate haiM - dezaghAtidravya 36000 meM pratibhAgake pramANa 3 (AvalIkA asaMkhyAtavAMbhAga) kA bhAga denepara 360003 = 12000 AyA | isako 36000 meM se ghaTAne para (36000-12000) 24000 pramANa bahubhAgadravya hai| isake samAnabhAga karake matijJAnAvaraNAdiko denA arthAt 24000 4 = 6000 pramANadravya cAroM prakRtiyoM ko samAnarUpa se diyA jaayegaa| zeSa ekabhAga rUpa jo 12000 pramANadravya hai usameM pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAgabinA zeSa bahabhAga matijJAnAvaraNa ko denA arthAt 12000 3 = 4000, 12000-4000 = 8000 pramANadravya matijJAnAvaraNa ko milaa| punazca zeSa jo 4000 pramANa eka bhAga hai usameM pratibhAga (3) kA bhAga dekara ekabhAgabinA zeSa bahubhAga zrutajJAnAvaraNa ko denA tadyathA - 40003 = 4000/3, 4000/1- 4000/3 - 8000/3 yaha dravya zrutajJAnAvaraNakA jaannaa| isIprakAra Age bhI zeSa bace eka bhAga meM pratibhAgakA bhAga dekara eka bhAga binA bahubhAgadravya Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-163 avadhijJAnAvaraNako aura anta meM jo manaHparyaya-jJAnAvaraNa hai use zeSa bacA eka bhAga pramANa dravya milegaa| pratibhAgavidhi isa prakAra hai - 4000 : 3 = 4000, 4000 - 4000 - 8000 eNANalA avadhijJAnAnANako milegA zeSa 4000 pramANa jo eka bhAga hai vaha manaHparyayajJAnAvaraNakA dravya jaannaa| dezaghAtidravya ke vibhAga kI sandRSTi isa prakAra hai - matijJAnAvaraNa | zrutajJAnAvaraNa | avadhijJAnAvaraNa manaHparyayajJAnAvaraNa kula yoga 6000+ 6000+ 6000+ 6000+ = 24000+ 8000 8000 8000 4000 = 12000 __= 36000 14000 8666-3 | 6888 9 | 64443 isa prakAra jJAnAvaraNakarmasambandhI kalpita 45000 pramANa dravyakA sarvaghAti aura dezaghAtirUpa se vibhAjana matijJAnAvaraNAdi 5 prakRtiyoM meM huaa| sarvaghAti va dezaghAtirUpa vibhAjita dravya kI matijJAnAvaraNAdi sambandhI yugapat sandRSTi nimna prakAra hai so jAnanA / sarvaghAti-dezayAtirUpa vibhAjanakI sandRSTi prakRti / mati | zruta / avadhi | mana:paryaya | kevala / kula yoga | jJAnAvaraNa ! jJAnAvaraNa | jJAnAvaraNa | jJAnAvaraNa | jJAnAvaraNa sarvaghAtidravya | 3200+ | 18663 + | 14222 + | 127420 12374 = 9000+ dezaghAtidravya | 14000 | 8666 3 | 68881 | 64443 | kula jor3a 17200 10533 | 83111 / 771814 | 123730/45000 isI prakAra darzanAvaraNa kI 9 prakRtiyoM meM bhI sarvaghAti aura dezaghAtirUpa vibhAjana hogA usakA krama isa prakAra hai - styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, nidrA, pracalA, cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa aura kevaladarzanAvaraNa / inameM se 5 nidrA aura kevaladarzanAvaraNa sarvaghAti va zeSaprakRti dezaghAti haiN| = 36000 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-164 antarAyakarma kI 5 prakRti dezaghAti haiN| inameM adhikakrama se karmaparamANukA vibhAjana hogaa| adhikaparamANu antima vIryAntarAyaprakRtiko, usase kama upabhogAntarAya ko, usase kama bhogAntarAyako, isase kama lAbhAntarAya ko evaM sabase kamadravya dAnAntarAyaprakRtiko milegaa| athAnantara mohanIyakarma meM vizeSatA dikhAte haiM - mohe micchattAdIsattarasaNhaM tu dijjade hiinnN| saMjalaNANaM bhAgeva hodi paNaNokasAyANaM // 202 / / artha - mohanIyakarma ke mithyAtvAdi 17 prakRtiyoM meM hInakrama se dravya diyA jAtA hai| sajvalanakaSAya ke samAna 5 nokaSAya kA ba~TavArA jAnanA / vizeSArtha - mohanIyakarma meM mithyAtva, anantAnubandhIlobha-mAyA-krodha aura mAna tathA saJcalanalobha-mAyA-krodha va mAna, pratyAkhyAnalobha-mAyA-krodha va mAna, apratyAkhyAnAvaraNalobha mAyA-krodha va mAna ina 17 prakRtiyoM meM hona kramase dravya denA evaM pA~ca nokaSAya kA dravya sajvalana ke samAna hai| 9 nokaSAya meM se eka samaya meM yugapat pA~caprakRtibandha hotA hai, ata: yahA~ pA~ca hI nokaSAya khii| tInavedoM meM se ekahI vedakA, rati-arati meM se ekakA, hAsya-zoka meM se ekakA tathA bhaya-jugupsA kA isa prakAra yugapat pA~ca nokaSAya ba~dhatI haiN| athAntara inake vibhAga kA krama dikhAte haiM - saMjalaNabhAgabahubhAgaddhaM akasAyasaMgayaM davvaM / igi bhAgasahiyabahubhAgaddhaM saMjalaNapaDibaddhaM / / 203 // artha - nokaSAya aura saJcalana ko bahubhAga dravya milA thA isa dravya meM se AdhA nokaSAya kA aura usameM ekabhAga sahita bahubhAga kA AdhA sajvalana kA dravya hai| vizeSArtha - mohanIyakarma ke sampUrNadravya kA pramANa pahale batAyA jA cukA hai, usameM anantakA bhAga dene para eka bhAga to sarvaghAti hai aura bahubhAgadezadhAti hai| dezaghAtidravya meM AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga denA tathA jo labdha AyA usameM se eka bhAga pRthak rakhakara bahubhAga kA AdhAbhAga nokaSAyakA hai aura zeSa eka bhAga sahita bahubhAga kA AdhA saJvalanakaSAyakA dezaghAtidravya hotA hai| isa prakAra yaha tIna prakAra kA dravya huA, inameM sarvacAtidravya kA vibhAga karate haiM - sarvaghAtidravya meM AvalI ke asaMkhyAtabhAga kA bhAga denA usameM se ekabhAgako pRthak rakhakara zeSa bahubhAga ke 17 bhAga karake eka-eka bhAga eka-eka prakRti ko denA tathA jo ekabhAga rahA usameM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... kora. ... ... ... . AvalI ke asaMkhyAtaveMbhAga kA bhAga dekara bahubhAga mithyAtva ko denA, zeSa eka bhAga meM usI pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga anantAnubandhIlobhako denA tathA zeSa ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga anantAnubandhI mAyAko denaa| isI krama se jo eka-eka bhAga zeSa rahatA jAya usameM pratibhAgakA bhAga dekara bahubhAga-bahubhAga anantAnubandhI krodhako, anantAnubandhImAnako, sajvalanalobhako, sajvalanamAyAko, sajvalanakrodhako, sajvalanamAnako, pratyAkhyAnalobhako, pratyAkhyAnamAyAko pratyAkhyAnakrodhako, pratyAkhyAnamAnako tathA apratyAkhyAnalobha-mAyA aura krodha ko denA zeSa eka bhAga rahA use apratyAkhyAnamAnako denaa| pahale jo 17 bhAga kie the unameM ina diye hue bhAgoM ko milAne para apanI-apanI prakRti ke sarvaghAtidravyakA pramANa hotA hai| sajvalanake dezadhAtidravyakA jo pramANa kahA usameM pratibhAgakA bhAga dekara ekabhAga ko pRthak rakha zeSa bahubhAga ke cAra samAnabhAga karake eka-eka bhAga cAroM sajvalanakaSAyoM ko tathA jo zena eka bhAga rahA usameM pratibhAga kA bhAga dekara labdharAzi meM se bahubhAga sajvalanalobhako denA aura zeSa ekabhAga meM pratibhAgakA bhAga dekara bahubhAga saJjvalanamAyA ko denA zeSa eka bhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga sajvalanakrodha ko denA evaM jo ekabhAga zeSa rahA vaha sacalanamAnako denA : isa prakAra pratyeka prakRtiko jo bhAga diye gaye haiM unako pUrva meM samAnarUpa se vibhAjita bhAgoM meM krama se milAne para tad-tad prakRtisambandhI dezaghAtidravya hotA hai| isaprakAra sajvalanakI cArakaSAya kA dezavAti aura sarvaghAtidravya milAne para sarvadravya hotA hai| mithyAtva aura bArahakaSAyakA dravya sarvaghAtirUpa hI hai aura nokaSAya kA dravya dezaghAtirUpa hI hai, ataH aba ina 9 nokaSAyoM ke dravya kA vibhAga kahate haiM - sarvaprathama jo nokaSAyasambandhIdravya kahA thA usameM pratibhAga kA bhAga dekara ekabhAga binA bahubhAga ke pAMcabhAga karake eka-eka bhAga pA~coM prakRtiyoM ko denA tathA jo eka bhAga zeSa bacA thA usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga tInoM vedoM meM se jisakA bandha ho usako denA, zeSa eka bhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga rati-arati meM se jisakA banya ho usako denA tathA zeSa ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga hAsya-zoka meM se jisakA bandha ho usako denA, zeSa eka bhAga meM pratibhAgakA bhAga dekara bahubhAga bhayako denA evaM zeSa ekabhAga jugupsA ko denaa| pUrva meM jo samAnarUpa se pA~cabhAga kiye the unameM uparyukta pratibhAgavidhi se prApta dravya tat-tat prakRti ke dravya meM milAne para apanA-apanA 'dravya hotA hai| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-166 zaMkA - anantAnubandhI-apratyAkhyAna-pratyAkhyAna aura sajvalana isa prakAra se krama hai, kintu dravya ke vibhAjana meM isa kramako na rakhakara anantAnubandhI-sajvalana-pratyAkhyAna-apratyAkhyAna aisA krama kyoM rakhA gayA hai? samAdhAna - dharma kI jar3a jo samyagdarzana, usako anantAnubandhI ghAtatI hai jisa prakAra vRkSa kI jar3a kATane meM adhika zakti kI AvazyakatA hotI hai usI prakAra dharmakI jar3akA ghAta karanevAlI anantAnubandhI ko adhikadravya diyA gyaa| cAritra meM sarvotkRSTa cAritra 'yathAkhyAta' cAritra hai ata: usa utkRSTacAritra kI ghAtaka saJcalanakaSAya meM anyakaSAyoM kI apekSA adhikazakti honI caahie| jisaprakAra sAmAnyamanuSya kI apekSA pradhAna (President) ko mArane ke lie adhika yojanA banAnI par3atI hai usI prakAra yahAM yathAkhyAta' saMyama kI ghAtaka saJcalanakaSAya ke hisse meM pratyAkhyAna va apratyAkhyAnakaSAya kI apekSA adhikadravya diyA gyaa| pratyAkhyAnakaSAya mahAvratoM kA ghAtatI hai aura apratyAkhyAnakaSAya aNuvratoM kA ghAta karatI hai| hInapuruSa kI apekSA mahAna puruSa kA ghAta karane vAle meM tIvrakaSAya hotI hai isI kAraNa pratyAkhyAnakaSAya ko apratyAkhyAna kI apekSA adhikadravya diyA gayA hai| yahI kAraNa hai ki vibhAjanameM anantAnubandhI-sajvalana-pratyAkhyAna aura apratyAkhyAna, isa prakAra kaSAyoM kA krama rakhA gayA hai| aba nokaSAyarUpa prakRtiyoM meM vizeSatA kahate haiM - taNNokasAyabhAgo, sabaMdhapaNaNokasAya pyddiisu| hINakamo hodi tahA, dese desAvaraNadavvaM / / 204 // artha - nokaSAyake hisse meM AyA huA dravya yugapat ba~dhanevAlI 5 nokaSAyarUpa prakRtiko krama se hIna-hIna denA aura isIprakAra jJAnAvaraNAdikI dezaghAtiprakRtiyoM meM dezadhAtidravya denaa| vizeSArtha - jo nokaSAya sambandhIdravya hai vaha yugapat ba~dhane vAlI 5 nokaSAya ko hInakrama se denA caahie| puruSaveda,rati, hAsya, bhaya aura jugupsAkA bandha mithyAtvase pramattaguNasthAnaparyanta hotA hai| strIveda, rati, hAsya, bhaya aura jugupsA kA athavA strIveda, arati, zoka, bhaya aura jugupsA kA bandha mithyAtva aura sAsAdana meM hotA hai| napuMsakaveda, rati, hAsya, bhaya aura jugupsA kA athavA napuMsakaveda, arati, zoka, bhaya aura jugupsA ina pA~ca kA bandha mithyAtvaguNasthAna meM yugapat hotA hai| nokaSAya sambandhIdravya kA jisaprakAra pahale vibhAga kahA thA usI prakAra ba~dhanevAlI ina pA~ca prakRtiyoM meM krama se hIna-hIna dravya denaa| anivRttikaraNaguNasthAnameM eka puruSavedakA hI bandha hai, ata: savedabhAgaparyanta nokaSAyasambandhI 1. kaSAyapAhar3a pu. 9 pR. 91, 320 va 322 / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-167 .... . . ... . .. 2 sabhIdravya puruSavedako hI denA / dezaghAtirUpa saJcalanakaSAya ke dezadhAtidravya ko jitanI prakRtiyA~ ba~dhe unameM hInakramapse denA / isa prakAra mithyAtvaguNasthAna se anivRttikaraNake dUsare (krodha) bhAgaparyanta cAroM kaSAyoM meM vibhAga karanA, tIsare bhAga meM jahA~ krodhakA bandha nahIM hai yahA~ tIna prakRtiyoM meM tathA caturthabhAgameM jahA~ mAnakA bhI bandha nahIM hai vahA~ do prakRtiyoM meM aura paJcamabhAga meM jahA~ mAyAjA bhI bandha nahIM hai vahA~ sajvalanakA dezaghAnirUpa sarvadravya eka lobhaprakRtiko hI denaa| isa prakAra pUrvokta krama se hIna-hIna dravya jaannaa| aba nokaSAyakA bandha nirantara kitane kAlaparyanta hotA hai yaha kahate haiM - .. puMbaMdha'ddhA aMtomuhutta ithimhi hassa jugale y| aradeidurga saMkhaguNA NapuMsaka'ddhA viseshiyaa||205|| artha - (mithyAtvaguNasthAna meM) puruSavedake nirantara ba~dhane kA kAla antarmuhUrta hai| strIvedakA usase saMkhyAtaguNA, hAsya aura ratikA usase bhI saMkhyAtaguNA, arati va zokakA usase saMkhyAtaguNA aura napuMsakavedakA kAla usase bhI kucha adhika jAnanA / (yaha sarvakAla pRthak-pRthak rUpa se bhI antarmuhUrta hI hai|) vizeSArtha - mithyAdRSTijIva ke puruSavedakA nirantara ba~dhane kA kAla (bIca meM kisI anyavedakA bandha na ho) antarmuhUrta hai arthAt vaha saMkhyAtaguNA saMkhyAtaAvalI pramANa hai aura isakI sahamAnI doguNA antarmuhUrta hai| strIvedake nirantara baMdhane kA kAla usase bhI saMkhyAtaguNA hai usakI sahanAnI 4 guNA antarmuharta hai| hAsya aura ratikA usase bhI saMkhyAtaguNA hai aura usakI sahanAnI 16 guNA antarmuhUrta hai, arati va zokake ba~dhane kA kAla usase bhI saMkhyAtaguNA hai jisakI sahanAnI 32 guNA antarmuhUrta hai| napuMsakaveda ke nirantara baMdhane kA kAla usase bhI kucha adhika hai isakI sahanAnI 42 guNA antarmuhUrta hai| isa prakAra tInoM vedoM kA kAla milAne para usakI sahanAnI kI apekSA 48 antarmuhUrta tathA hAsyazoka aura rati-aratikA kAla milAne para bhI 48 antarmuhUrta hote haiN| yahA~ mile hue kAlako pramANarAzi mAnakara aura piNDarUpadravya ko phalarAzi tathA apane-apane kAlako icchArAzi mAnakara trairAzikadvArA labdharAzi meM apane-apane dravya kA pramANa prApta hotA hai| yahA~ sattA meM sthita tInoMvedasambandhIdravya meM mile hue kAlakI sahanAnIrUpa 48 antarmuhUrtakA bhAga dene para jo pramANa ho usako puruSatredake kAla ko sahanAnI do antarmuhUrta se guNA karanepara jo pramANa ho utanA puruSavedasambandhI dravya jAnanA, yaha dravya sabase stoka hai tathA strIveda ke kAla kI sahanAnI 4 antarmuhUrta se guNA karanepara jo pramANa Ave utanA strIvedakA dravya hai, yaha dravya puruSavedake dravya se saMkhyAtaguNA hai| napusakavedasambandhI kAlakI sahanAnI 42 antarmuhurta se guNA karane para jo pramANa prApta Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-168 ho utanA napuMsakavedasambandhI dravya hai, yaha dravya strIveda ke dravya se saMkhyAtaguNA hai| rati va aratisambandhI dravya ko sandRSTi kI apekSA 48 antarmuhUrta kA bhAga dene para jo pramANa ho usako sandRSTi kI apekSA rati ke kAla 16 antarmuhUrta se guNA karane para jo pramANa ho vaha ratinokaSAyasambandhIdravya jAnanA, yaha stoka hai tathA aratike kAla 32 antarmuhUrta se guNA karane para jo pramANa ho vaha aratinokaSAyasambandhIdravya jAnanA, yaha ratike dravya se saMkhyAtaguNA hai tathA hAsya aura zoka sambandhI jo dravya hai usako sahanAnI kI apekSA 48 antarmuhUrta kA bhAga dene para jo pramANa Ave usako hAsya ke kAlakI sandRSTi 16 antarmuhUrta se guNA karane para jo pramANa ho vaha hAsya sambandhIdravya hai yaha zokake dravya se saMkhyAtaguNA kama hai| zokake kAla 32 antarmuhUrta se guNA karane para jo pramANa ho vaha zokakA dravya hai vaha dravya hAsyake dravya se saMkhyAtaguNA hai| isa prakAra yugapat bandhako prApta honevAlI pA~ca nokaSAyoM meM pUrvokta krama se ghaTatA-ghaTatAdravya kahA, tathApi piNDarUpa meM paraspara nAnAkAla meM ekatrita hone kI apekSA dravya kA vibhAjana apane-apane bandha kAla meM isa prakAra se hotA hai, yahA~ tInoM vedoM kA eka piNDa, rati-aratikA ekapiNDa tathA hAsya; zokakA ekapiNDa jaannaa| isa prakAra pUrvoktapiNDakA dravya ba~dhatA hai| antarAyakarma kI pA~ca prakRtiyoM meM tathA nAmakarma ke bandhasthAnoM meM jo krama hai use kahate haiM - paNavigdhe vivarIdaM sabaMdhapiMDadaraNAmaThANevi / piMDaM davvaM ca puNo, sabaMdhasapiMDapayaDIsu // 206 / / artha - antarAyakarma kI pA~coM prakRtiyoM meM viparIta krama hai tathA nAmakarma ke sthAnoM meM jo eka hI kAla meM bandhako prApta honevAlI gati Adi piNDaprakRti aura agurulaghuAdi apiNDarUpa prakRtiyA~ haiM inameM bhI viparIta hI krama hai| isa prakAra pradeza yA paramANuke bandha kA vidhAna viparItakrama se khaa| vizeSArtha - yugapat jisakA bandha ho aise nAmakarma kI 23 prakRtiyoM ke bandhakA sthAna hai usameM pAyI jAne vAlI prakRtiyoM ke nAma isa prakAra haiM - tiryaJcagati, ekendriyajAti, audArika-taijasa-kArmaNazarIra, huNDakasaMsthAna, varNa-gandha-rasasparza, tiryaJcagatyAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, sthAvara-sUkSma-aparyApta va sAdhAraNa,asthira, azubha, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti aura nirmANa ina 23 prakRtiyoM kA yugapat bandha mithyAdRSTi manuSya yA tiryaMca karatA hai| so yaha sthAna sAdhAraNa sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka bhava ko prApta karane ke yogya hai| arthAt isakA bandha karane vAlA mara kara sAdhAraNa sUkSma ekendriya labdhyaparyAptaka bhava meM utpanna hotA hai| aba inakA vibhAga dikhAte haiM - Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 169 pahale mUla prakRtiyoM ke vibhAjana meM nAmakarmasambandhI jo dravya kahA thA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dekara usameM se ekabhAga ko pRthakU rakhakara bahubhAga ke 21 bhAga karanA tathA eka-eka bhAga eka-eka prakRti ko denA / 23 prakRtiyoM kA jo bandha thA unameM audArika-taijasa-kArmaNa ina prakRtiyoM kA zarIranAmaka piNDaprakRti meM antarbhAva hone se piNDaprakRtirUpa eka hI prakAra kA bandha hai, ataH yahA~ 21 hI bhAga kiye haiM tathA jo eka bhAga rahA usameM AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga ( pratibhAga ) kA bhAga dekara bahubhAga anta meM kahI huI nirmANaprakRtiko denA tathA avazeSa ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga ayazaskIrti ko denA, zeSa ekabhAgameM pratibhAgakA bhAga dekara prApta dravyakA bahubhAga anAdethako denaa| isI prakAra jo eka-eka bhAga zeSa rahatA jAve usameM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAgabahubhAga krama se durbhaga, azubha, asthira, sAdhAraNa, aparyApta, sUkSma, sthAvara, upaghAta, agurulaghu, tiryaJcagatyAnupUrvI, sparza-rasa- gandha-varNa, huNDaka - saMsthAna, zarIrapiNDaprakRti aura ekendriyajAtiko denA evaM anta meM jo ekabhAga zeSa rahA vaha tiryaJcagati ko denA tathA pahale jo samAnarUpa 21 bhAga kiye the usa eka-ekabhAgameM pratibhAgavidhise prApta tat tat prakRtikA dravya milAne para tat tat prakRtikA dravya hotA hai| jisa prakAra 23 prakRtika bandhasthAna kA kathana kiyA usI prakAra jahA~ 25 prakRtikA yugapat bandha ho vahA~ isI prakAra 25 prakRti meM vibhAjana karanA cAhie tathaiva 26 28 29 30 aura 31 prakRtike bandha meM bhI vibhAjana jAnanA / jahA~ eka yazaskIrti kA hI bandha hai vahA~ nAmakarmasambandhI sampUrNadravya usa ekaprakRtiko hI denaa| ina sthAnoM meM jinakA yugapat bandha ho una piNDaprakRtiyoM ke bhedoM kA vibhAjana eka piNDaprakRti ke dravya meM viparIta krama se adhika adhika jaannaa| jisa prakAra 23 prakRtisthAna meM eka zarIranAmA piNDaprakRti ke tInabheda pAye jAte haiM to vahA~ zarIra prakRtike hisse meM jo dravya AyA usameM pratibhAgakA bhAgadekara bahubhAgake tInabhAga karake eka-eka samAnabhAga tInoM ko denA zeSa eka bhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara bahubhAga kArmaNa ko denA tathA avaziSTa ekabhAga meM pratibhAga kA bhAga dekara labdhadravya kA bahubhAga taijasako denA evaM zeSa eka bhAga audArikazarIra kA dravya jAnanA / isa prakAra pratibhAga vidhi se prApta apane-apane dravyako pUrva meM jo samAnarUpa se tInabhAga kiye the unameM milAne se tat tat prakRtikA dravya hotA hai| isI prakAra anyatra bhI jAnanA tathA jahA~ piNDaprakRti meM ekahI prakRti kA bandha ho vahA~ piNDaprakRti kA sarvadravya eka prakRtiko denA aura 41 jIvapadoM meM nAmakarma ke sthAnoM kA jaise bandha hotA hai usa kathana ko Age sthAna samutkIrtana adhikAra meM kaheMge vahA~ se jAnanA / isa prakAra pradezabandhake kathana meM dravya kA vibhAjana kahA vaha eka-eka samaya meM jo ekasamayaprabaddha ba~dhatA hai vahA~ samayaprabaddha pramANa paramANuoM meM jisa-jisa prakRti kA jitanA - jitanA dravya kahA utane - utane paramANu usa usa prakRtirUpa hokara pariNata hote haiM, aisA bhAvArtha jAnanA / koI bhAga aura samabhAgAdi ke viSaya ko na samajhe usake lie aba sandRSTi meM dRSTAnta kahate haiM - sarvadravyakA pramANa 4096 hai, isakA vibhAjana cAra sthAnoM para krnaa| pratibhAga kA pramANa 8 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-170 hai ata: 40968 = 512 pramANa labdha huaa| isa ekabhAgabinA zeSa bahubhAga 4096-512 - 3584 ko cAra kA bhAga dene para 3584 4 = 896 labdha AyA so, yaha cAra bhAgoM meM pratyeka kA pramANa jaannaa| zeSa eka bhAga (512) meM pratibhAga 8 kA bhAga dene para 5128 = 64 labdha AyA isako pRthak rakhakara zeSa bahubhAga 512-64-448 pramANadravya adhikadravyavAle ko denaa| zeSa ekabhAgako pratibhAgasa bhAga denapara (64:8)-8 labdha AyA so isako pRthak rakhakara avaziSTa bahubhAga 64-8 = 56 ko usase (pUrvokta adhika dravyavAle se) hInadravyavAle ko denaa| zeSa eka bhAga (8) ko pratibhAga (8) se bhAga denepara 818-1 labdha AyA so isake binA bahubhAgapramANa dravya 8-1 = 7 usase bhI hInadravyavAle ko denA tathA jo zeSa eka bhAga hai vaha usase bhI hInadravyavAleko denA | inako pUrva meM kiye 896 pramANa samAnabhAgarUpa svakIya-svakIyadravya meM milAnepara kramazaH 5344. 952, 903, 897 huaa| isa prakAra sarva 4096 pramANasamayaprabaddhadravya kA cAra bhAgoM meM vibhAjana jAnanA / isI prakAra pUrvokta sabhI prakRtiyoM kA vibhAjana hogaa| aba utkRSTAdi pradezabandha ke sAdi ityAdi bheda mUlaprakRtiyoM meM kahate haiM - chaNhaMpi aNukkasso, padesabaMdho du caduviyappo du| sesatiye duviyappo, mohAU NaM ca duviyappo / / 207 // artha - jJAnAvaraNAdi 6 karmoM kA anutkRSTapradezabandha sAdi, anAdi, dhruva, adhruvake bheda se cAra prakAra kA hai tathA zeSa utkRSTAdi tIna prakAra ke pradezabandha meM sAdi aura adhruvarUpa do bheda haiN| mohanIya va Ayukarma kA utkRSTa-anutkRSTa-ajaghanya-jaghanya pradezabandha sAdi va adhruvake bheda se do prakAra kA hai| vizeSArtha - sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM mohanIya aura AyukebinA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, gotra aura antarAyakarma kA bandha hotA hai| samayaprabaddhakA kuladravya ina chahoM karmoM ko milane se jJAnAvaraNAdi chahoM karmoM kA utkRSTapradezabandha sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM hotA hai| jinhoMne sUkSmasAmparAyaguNasthAna ko prApta nahIM kiyA unake ina jJAnAvaraNAdi chahakarmoM kA anutkRSTapradezabandha anAdi hai| jo upazamazreNI se gira gaye haiM unake ina 6 karmoM kA anutkRSTapradezabandha sAdi hai tathA bhavya ke adhruva evaM abhavya ke dhruvabandha hotA hai| mohanIyakarma kA utkRSTa pradezabandha saJjIpaJcendriyaparyApta mithyAdRSTijIva ke hotA hai jo puna: punaH prApta ho sakatA hai, ataH mohanIyakarma kA utkRSTa va anutkRSTapradezabandha sAdi va adhruvarUpa hotA hai| inasAtoM karmoM kA jaghanyapradezabandha sUkSmaekendriyaaparyAptake prathamasamaya meM hotA hai| so vaha punaH punaH prApta hotA rahatA hai isalie ina sAtoM karmoM kA jaghanya va ajaghanyapradezabandha sAdi va adhruvarUpa hotA hai| Ayukarma kA pradezabandha nirantara nahIM hotA ata: AyukA utkRSTa, anutkRSTa, jaghanya aura ajaghanyapradezabandha sAdi evaM adhruvarUpa hotA hai| 1. mahAbandha pu. 6 pR. 13 / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 171 mUlaprakRtisambandhI caturvidhapradezabandha meM sAdi ityAdi cAra prakAra ke bandha sambandhI sandRSTi - pradeza bandha jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya mohanIya Ayu nAma ke prakAra utkRSTa anutkRSTa ajaghanya jaghanya 2 4 2 2 X // 2 4 2 ' 2 2 2 2 2 athAnantara 30 prakRtiyoM ke nAma ginAte haiM 2 - 4 2 2 gotra 2 4 2 tIsaNhamaNukkasso, uttarapayaDIsu caduviho baMdho / sesatiye duviyappo, sesecaukkevi duviyappo // 208 // NANaMtarAyadasayaM, daMsaNachakkaM ca mohacoddasayaM / tIsahamaNukkasso, padesabaMdho caduviyappo // 209 // 2 noTa- uparyukta sandRSTi meM jahA~ 2 kA aGka likhA hai usakA abhiprAya sAdi aura adhruva evaM jahA~ 4 kA aGka likhA hai vaha sAdi, anAdi, dhruva aura adhruva hai aisA jAnanA / aba uttaraprakRtisambandhI kathana karate haiN| antarAya 2 artha - uttaraprakRtiyoM meM 30 prakRtiyoM kA anutkRSTapradezabandha sAdi, anAdi, dhruva aura adhruva ke bheda se cAroM prakAra kA hai, avazeSa utkRSTa, ajaghanya aura jaghanyapradezabandha sAdi va adhruva ke bheda se do prakAra kA hai tathA zeSa 90 prakRtiyoM kA utkRSTAdi cAroM prakAra kA pradezabandha sAdi adhruva ke bheda se do prakAra kA hI hai| - 4 2 2 artha - pA~cajJAnAvaraNa, 5 antarAya, niMdrA, pracalA, cakSu acakSu avadhi aura kevaladarzanAvaraNa, apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa-saJcalanakrodha mAna mAyA aura lobha, bhaya, jugupsA ina sarva 30 prakRtiyoM ke anutkRSTapradezabandha sAdi ityAdirUpa se cAraprakAra ke haiN| sAdi, anAdi, dhruva aura adhruva kA svarUpa pahale kahA thA vahI jAnanA / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 172 vizeSArtha ina 30 prakRtiyoM kA utkRSTa pradezabandha zreNI meM hotA hai, kintu apratyAkhyAnAvaraNakaSAya kA caturthaguNasthAna meM aura pratyAkhyAnAvaraNa kA paJcamaguNasthAna meM hotA hai, ataH jo zreNIpara ArUr3ha nahIM hue athavA caturtha va paJcamaguNasthAna ko prApta nahIM hue unake ina 30 prakRtiyoM kA anutkRSTapradezabandha anAdi hai, jo car3hakara punaH gira gaye haiM unake sAdi hai bhavya kI apekSA adhruva aura abhavya kI apekSA dhruva hai| zeSa karmoM kA utkRSTapradezabandha saJjIpaJcendriyaparyAptajIvoM ke sambhava hone se puna: puna: ho sakatA hai, ataH zeSa prakRtiyoM kA anutkRSTapradezabandha sAdi va adhruvarUpa hotA hai| Ayu ke atirikta sarvaprakRtiyoM kA jaghanyapradezabandha sUkSmaekendriya aparyAptaka jIva ke bhava ke prathama samaya meM hotA hai jo punaH punaH ho sakatA hai| Ayukarma kA bandha to AThaapakarSakAla meM hI hotA hai, ataH 30 prakRtiyoMkA utkRSTa, jaghanya va ajadhanyapradezabandha tathA zeSa prakRtiyoM kA utkRSTa, anutkRSTa, jaghanya va ajaghanyapradezabandha kAdAcitka hone se sAdi aura adhruva hai| uttaraprakRtisambandhI caturvidhapradezabandha meM sAdi ityAdi 4 bhedoM kI sandRSTi pradezabandha ke prakAra tI prakRti nabbeprakRti 2 2 - utkRSTa anutkRSTa ajaghanya jaghanya 4 2 2 athAnantara utkRSTapradezabandha hone kI sAmagrI batAte haiM - 2 2 2 'ukkaDajogo saNNI pajjatto payaDibaMdhamappadaro / kuNadi padesukkassaM jahaNNaye jANa vivarIdaM // 210 // artha - jo jIva utkRSTayogoM se sahita ho, saJjJIparyApta aura alpaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai, vahI jIva utkRSTapradezabandha ko karatA hai tathA jaghanyapradezabandha meM isase viparIta jAnanA arthAt jaghanyayoga se sahita asaJjJI aparyApta bahutaprakRtiyoM kA bandhaka jaghanyapradezabandha karatA hai| Age mUla prakRtisambandhI utkRSTabandhakA svAmitva guNasthAnoM kI apekSA kahate haiM - - Aukssa padesaM, chakkaM mohassa Nava du ThANANi / sesANaM taNukasAo, baMdhadi uktassajogeNa // 211 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-173 artha - Ayukarma kA utkRSTapradezabandha tRtIyaguNasthAna ko chor3akara prathamaguNasthAna se saptamaguNasthAna taka chahaguNasthAnavartI jIva karate haiN| mohanIyakarma kA utkRSTa pradezabandha navama guNasthAnavartIjIva karatA hai| zeSa jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-nAma-gotra aura antarAyakA utkRSTapradezabandha utkRSTayogoM kA dhArI sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartIjIva karatA hai| ina tInoM sthAnoM meM utkRSTayogadvArA alpaprakRtibandhakajIva uparyukta mUla prakRtiyoM kA utkRSTapradezabandha karatA hai| vizeSArtha - utkRSTayoga ke sAtha jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya, nAma, gotra aura vedanIya ina chaha karmokA bandha karanevAlA anyatara sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartI upazAmaka yA kSapaka jJAnAvaraNAdi chahoMkarmoM kA utkRSTapradezabandhaka hai| utkRSTayoga ke sAtha sAta prakAra ke karmoM kA bandha karanevAlA sabhI paryAptiyoM se paryApta cAroMgati kA paJcendriyasajhI, mithyAdRSTi yA samyagdRSTijIva mohanIyakarma kA utkRSTapradezabandha karatA hai tathA utkRSTayoga ke sAtha ATha karmoMkA bandha karanevAlA sabhI paryAptiyoM se paryApta cAroM gati kA paJcendriyasajhI, mithyAdRSTi yA samyagdRSTijIva AyukarmakA utkRSTa pradezabandha karatA hai| samyagmithyAtva (mizra) guNasthAna meM Ayukarma kA bandha nahIM hotA aura apramattaguNasthAna meM Ayukarma kI bandhavyucchitti ho jAtI hai, ataH AyukarmakA utkRSTapradezabandha mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, dezasaMyata, pramatta va apramatta ina 6 guNasthAnoM meM hI sambhava hai| Age uttaraprakRtiyoM meM utkRSTapradeza kA svAmitva tInagAthAoM meM kahate haiM - sattara suhumasarAge, paMca'Niyahimhi desage tidiyaM / ayade vidiyakasAyaM, hodi hu uktassadavvaM tu // 212 // chaNNokasAyaNiddApayalAtitthaM ca sammago ya jdii| sammo vAmo teraM, NarasuraAU asAdaM tu // 213 // devacaukkaM vajjaM, samacauraM satthagamaNasubhagatiyaM / AhAramappamatto, sesapadesukkaDo miccho||214|| visesayaM / artha - jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4, antarAya 5, yaza:kIrti, uccagotra aura sAptAvedanIya ina 17 prakRtiyoM kA utkRSTapradezabandha sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM hotA hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM puruSaveda aura cArasaJcalanakaSAya, ina 5 prakRtiyoM kA utkRSTapradezabandha hai, dezavirataguNasthAna meM pratyAkhyAnakI cArakaSAya, asaMyataguNasthAnavartI jIva apratyAkhyAnakI cAra kaSAya aura hAsyAdi 6 1. mahAbandha pu.6 pR. 14-24| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drd ***** gommaTasAra karmakANDa - 174 nokaSAya, nidrA pracalA aura tIrthaGkarakA utkRSTapradezabandha karatA hai| manuSyAyu, devAyu, asAtAvedanIyadevagati - devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra vaikriyikaaGgopAGga, vajrarSabhanArAcasaMhanana, samacaturasrasaMsthAna, prazasta vihAyogati, subhaga, susvara va Adeya ina 13 prakRtiyoM kA utkRSTapradezabandha samyagdRSTi yA midhyAdRSTi jIva karatA hai aura AhArakadvikakA utkRSTapradezabandha apramattaguNasthAna meM hotA hai| ina 54 prakRtibinA zeSa 66 prakRtiyoM kA utkRSTapradezabandha midhyAdRSTijIva karatA hai / / 212-213-214 // S vizeSArtha - chaha ' mUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA utkRSTayoga se yukta aura utkRSTapradezabandha meM avasthita anyatara upazAmaka aura kSapaka sUkSmasAmparAyikasaMyata pAMca jJAnAvaraNa, cakSu, acakSu, avadhi va kevala ina cAradarzanAvaraNa, sAtAvedanIya, yaza: kIrti, uccagotra aura pA~ca antarAya ina prakRtiyoM ke utkRSTapradeza bandha kA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta sAtamUla prakRtiyoM kA bandha karane vAlA utkRSTayoga se yukta aura utkRSTapradezabandha meM vartamAna anyatara cAragatikA saJjJIpaJcendriya-mithyAdRSTijIva styAnagRddhi Adi tInadarzanAvaraNa, mithyAtva, anantAnubandhIcatuSka, strIveda, napuMsakaveda aura nIcagotrake utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| nidrA, pracalA, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya aura jugupsA ke utkRSTapradezabandha kA svAmI sarvaparyAptiyoM se paryApta huA sAtaprakAra ke karmoM kA bandha karanevAlA utkRSTayogayukta aura utkRSTapradezabandha meM avasthita anyatara cAragatikA samyagdRSTijIva hai| sarvaparyAptiyoMse paryApta sAtamUla prakRtiyoM kA bandha karanevAlA utkRSTayogase yukta aura utkRSTapradezabandha meM vartamAna anyatara cAragatikA saJjI mithyAdRSTi yA samyagdRSTi asAtAvedanIya ke utkRSTapradezabandhakA svAmI hai tathA apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyacatuSka ke utkRSTapradezabandhakA svAmI sarva paryAptiyoM se paryApta sAtamUla prakRtiyoM kA bandha karanevAlA utkRSTayoga se yukta aura utkRSTapradezabandha meM vartamAna anyatara cAragatikA asaMyatajIva hai| pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyacatuSkake utkRSTapradezabandhakA svAmI sAtamUla prakRtiyoM kA bandha karanevAlA utkRSTayoga se yukta aura utkRSTapradezabandha meM vartamAna anyatara tiryaJca yA manuSya saMyatAsaMyatajIva hai| cAra sajjvalanakaSAyoM kA baMdha karanevAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara anivRttikaraNaupazAmaka yA kSapaka krodhasajjvalana ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| tIna saJjvalanakaSAyoM kA, do sajjvalana kaSAyoM kA aura eka saJcalana kaSAya kA bandha karane vAlA ukta anivRttikaraNa guNasthAnavartI upazamaka yA kSapaka kramazaH mAna, mAyA va lobha ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| isI prakAra puruSaveda kI apekSA utkRSTa svAmitva jAnanA / itanI vizeSatA hai ki jo mohanIyakarma kI pA~ca prakRtiyoM kA bandha kara rahA hai aura utkRSTa yoga se yukta hai, vaha puruSaveda ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta ATha karmoM kA bandha karanevAlA utkRSTayoga se yukta mithyAdRSTi saJjJItiryaJca yA manuSya narakAyu ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| sarva paryAptiyoM se paryApta AThoM karmoM kA bandha karane vAlA aura 1. mahAbandha pustaka 6 pRSTha 92 ke perA naM. 172 se prArambha Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ gommaTasAra karmakANDa-175 utkRSTayoga se yukta anyatara cAroMgati kA saJI mithyAdRSTijIva tiryaJcAyu ke utkRSTapradezabandhakA svAmI hai| sarvaparyAptiyoM se paryApta AThoM karmoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTayogase yukta anyatara cAroMgatikA sajhI mithyAdRSTijIva tiryaJcAyuke utkRSTa pradezabandha kA svAmI hai| sarva paryAptiyoM se paryApta AThoM karmoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara cAragatikA saJI mithyAdRSTi yA samyagdRSTi deva va nArakI manuSyAyu ke utkRSTa pradezabandha kA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta utkRSTayoga se yukta ATha prakAra ke karmoM kA baMdha karane vAlA aura utkRSTa yoga se yukta anyatara saJjItiryaJca va manuSya mithyAdRSTi yA samyagdRSTi devAyuke utkRSTapradezabandhakA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta nAmakarma kI narakasambandhI 28 prakRtiyoM ke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA utkRSTayoga se yukta saJjIpaJcendriyatiryaJca va manuSyamithyAdRSTi narakagati, narakagatyAnupUrvI, aprazastavihAyogati aura duHsvara ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta nAmakarma kI 23 prakRtiyoM ke sAtha sAta mUla prakRtiyoM kA bandha karane vAlA utkRSTayoga se yukta anyattara saMjIpaJcendriya mithyAdRSTi tiryaJca yA manuSya tiryaJcagati, ekendriyajAti, audArikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, huNDakasaMsthAna, varNacatuSka, tiryaJcagatyAnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, sthAvara, bAdara, sUkSma, aparyApta, pratyeka, sAdhAraNa, asthira, azubha, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti aura nirmANa ina nAmakarma kI 25 prakRtiyoM ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| sarva paryAptiyoM se paryApta nAmakarma kI 25 prakRtiyoM ke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara sajIpaJcendriya mithyAdRSTi tiryaJca yA manuSya nAmakarma kI manuSyagati, 4 jAti, audArikazarIraaGgopAGga, asamprAptAsRpATikAsaMhanana. manuSyagatyAnupUrvI aura trasa ina nau prakRtiyoM ke utkRSTapradezabandhakA svAmI hai| sabhI paryAptiyoM se paryApta devagatisambandhI nAmakarma kI 28 prakRtiyoM ke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara saJjIpaJcendriya tiryaMca va manuSya mithyAdRSTi yA samyadRSTi devagati, vaikriyikazarIra, samacaturasrasaMsthAna, vaikriyikazarIraaGgopAGga, devagatyAnupUrvI, prazastavihAyogati, subhaga, susvara aura Adeya ina nAmakarma kI 9 prakRtiyoM ke utkRSTa pradezabandhakA svAmI hai| nAmakarma kI 30 prakRtiyoMke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karanevAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara apramattasaMyata AhArakazarIra va AharakazarIraaGgopAGgake utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| sarva paryAptiyoM se paryApta nAmakarma kI 29 prakRttiyoM ke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karanevAlA aura utkRSTayoga sahita cAroM gati kA saJjIpaJcendriya mithyAdRSTijIva cArasaMsthAna aura cArasaMhanana ke utkRSTa pradezabandha kA svAmI hai yahI jIva vajrarSabhanArAyasaMhanana ke utkRSTapradezabandhakA svAmI hai, kintu mithyAdRSTike sthAna para samyagdRSTi yA mithyAdRSTi kahanA caahie| sarvaparyAptiyoM se paryApta nAmakarmakI 25 prakRtiyoM ke sAtha sAta mUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTa yoga se yukta sajJIpaJcendriya mithyAdRSTi tiryaJca yA manuSya athavA devanAmakarma kI paraghAta, ucchvAsa, paryApta, sthira aura zubha ina pA~ca prakRtiyoM ke utkRSTa pradezabandhakA svAmI hai| Atapa aura udyotaprakRtike utkRSTapradezabandha Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-176 kA svAmI bhI ukta jIva hI hai, kintu 25 prakRtiyoM ke sthAna para 26 prakRtiyA~ kahanI caahie| sarva paryAptiyoM se paryApta nAmakarma kI 29 prakRtiyoM ke sAtha sAtamUlaprakRtiyoM kA bandha karane vAlA aura utkRSTayoga se yukta anyatara samyagdRSTimanuSya tIrthaGkaraprakRti ke utkRSTapradezabandha kA svAmI hai| aba mUlaprakRtimeM jaghanyapradezabandhasambandhI svAmitva kahate haiM - suhumaNigoda apajjattayassa paDhame jahaNNaye joge| sattaNhaM tu jahaNaNaM, AugabaMdhevi Aussa // 215 / / artha - sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajIva apanI paryAya ke prathamasamaya meM jaghanya upapAdayoga se AyubinA sAtamUla prakRtiyoM kA jaghanyapradezabandha karatA hai| pazcAt AyukA bandha hone para usIjIva ke Ayukarma kA bhI jaghanyapradezabandha hotA hai| athAnantara uttaraprakRtiyoM meM pradezabandhasambandhI svAmitva kahate haiM - ghoDaNajogo'saNNI, NirayadusurrANarayaAugajahaNNaM / / apamatto AhAraM, ayadaM titthaM ca devacaU // 216 // artha - ghoTamAnayogoM kA dhAraka asaJjIjIva narakadvika, narakAyu aura devAyukA jaghanyapradezabandha karatA hai tathA AhArakadvikakA apramattaguNasthAnavatIMjIva jaghanyapradezabandha karatA hai kyoMki apUrvakaraNa se vaha adhika prakRtiyoM ko bA~dhatA hai| asaMyataguNasthAnavartIjIva tIrthakaraprakRti aura devacatuSka (devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyakazarIra, vaikriyakaanopAGga) ina 5 prakRtiyoM kA jaghanyapradezabandha karatA hai| vizeSArtha - ghoTamAna yoga - jina yogasthAnoM kI vRddhi bhI ho, hAni bhI ho athavA jaise ke taise bhI raheM, una yogasthAnoM ko ghoTamAna yoga kahate haiM / nAmakarma kI 31 prakRtiyoM ke sAtha ATha prakAra ke karmoM kA bandha karane vAlA aura ghoTamAna jaghanyayoga se yukta anyatara apramattasaMyatajIva AhArakadvika (AhArakazarIra va AhArakazarIraanopAja) kA jaghanyapradezabandha karatA hai| nAmakarma kI 29 prakRtiyoM ke sAtha sAtamUlakarmoMkA bandha karane vAlA aura jaghanyayoga se yukta prathamasamayavartI tadbhavastha anyatara asaMyatasamyagdRSTimanuSya devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikazarIrAjopAtrakA jaghanyapradezabandha karatA hai| nAmakarma kI hI 30 prakRtiyoM ke sAtha sAtaprakAra ke karmoM kA bandha karanevAlA aura jaghanyaupapAdayoga se yukta prathamasamayavartI tadbhavastha anyatara deva yA nArakI tIrthaGkaraprakRtikA jaghanyapradezabandha karatA hai| 1. mahAbandha pu. 6 pR. 95 para smaapt| 2. mahAbandha pu. 6 pR. 115 / 3. mahAnandha pu. 6 pR. 114 // 4. mahAbandha pu.6 pR. 115| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 177 uparyukta gAthA kathita 11 prakRtibinA zeSa uttaraprakRtiyoM meM vizeSatA dikhAte haiM - carimaapuNNabhavattho, tiviggahe paDhamaviggahamhi Thio / sumaNigodo baMdhadi, sesANaM avarabaMdhaM tu // 217 // artha - 6012 kSudrabhavoM meM se antima kSudrabhava meM sthita aura vigrahagati ke tInamor3A meM se prathamamor3e meM sthita sUkSmanigodiyAjIva uparyukta gAthA kathita 11 prakRti binA zeSa 109 prakRtiyoM kA jaghanya pradezabandha karatA hai| vizeSArtha - uparyukta sUkSmanigodiyAjIva ke sabase ke sabase jaghanya upapAdayoga hotA hai jo anantaravartIsamaya meM ekAntAnuvRddhiyogarUpa ho jAne se vRddhiko prApta ho jAtA hai isIlie uparyukta jIvake prathamasamaya meM jaghanya pradezabandha hotA hai / isa prakAra jaghanya aura utkRSTapradezabandha ke svAmI khe| jahA~ para utkRSTa arthAt sabase adhika paramANu baMdhate haiM vaha utkRSTapradezabandha hai tathA jahA~para alpatama kArmANaparamANuoM kA bandha hotA hai vaha jaghanyapradezabandha hai| cAra prakAra ke bandha meM pahale jo prakRtibandha kahA vaha mUla va uttaraprakRtirUpa hai| unameM se ekajIva ke ekasamaya meM yugapat bandhako prApta honevAlI prakRtiyoM ke jaghanyAdi bhedarUpa sthitianubhAga aura pradezarUpabandha hotA hai| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna gommaTasAra karmakANDa-178 eka jIva ke ekakAlasambandhI bandhayogyaprakRtiyoM kI guNasthAnApekSA sandRSTi mohanIya ekajIva ke eka kAla meM bandhayogya kula prakRtiyA~ nAma jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya Ayu gotra antarAya midhyAtva 1 15 / 67-69-70-72-73-14 23-2-26-28-29-30 28-29-30 sAsAdana 71-72-73 'mizra 63-64 28-29 28-29-30 asaMyala dezasaMyata 64-65-66 60-61 pramatta 28-29 28-29 28-29-30-31 apramatta 56-57-58-59 55-56-57-58-26 28-29-30-31-1 apUrvakaraNa anivRtti - | karaNa 22-21-20-19-18 sUkSma - sAmparAya upazAntamoha 0 kSIpamoha sayogI ayogI kula yoga | 5|2-61 23-25-26-28 74-73-72-71-70 22-21-17] 1 13-9-5-4 -29-30-31-1 69-66-65-64-6361.60.52-58-5756-55-26-22-2120-19-18-17 aura. 1 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-179 Age prakRti aura pradezabandha ke kAraNarUpa yogasthAna kA svarUpa-saMkhyA aura svAmI 42 gAthAoM se kahate haiM -- jogaTThANA tivihA, uvvaadeyNtvddddiprinnaamaa| bhedAekkekkaMpi ya, coddasabhedA puNo tivihA // 218 / / artha - yogasthAna tInaprakAra ke haiM - upapAdayogasthAna, ekAntavRddhiyogasthAna aura pariNAmayogasthAna tathA inameM bhI 14 jIvasamAsakI apekSA pratyeka ke 14-14 bheda haiM unameM bhI pratyekake jaghanya, utkRSTa aura ajaghanyaanutkRSTa ke bheda se tIna bheda haiN| vizeSArtha - utpanna hone ke prathamasamaya meM upapAdayoga hotA hai, dvitIya samaya se lekara zarIraparyApti se aparyApta rahane ke antimasamaya taka ekAntAnuvRddhiyoga hotA hai| vizeSa itanA hai ki labdhyaparyAptakoM ke Ayubandhake yogya kAla se nIce arthAt apane jIvitake do tribhAga meM ekAntAnuvRddhiyoga hotA hai| ekAntAnuvRddhiyoga ke pazcAt pariNAmayoga hotA hai| sAta labdhyaparyApta jIvasamAsoM ke upapAdayogasthAna, ekAntAnuvRddhiyogasthAna aura pariNAmayogasthAna arthAt tInoM hI yogasthAna hote haiN| sAta nivRttyaparyApta jIvasamAsoM ke upapAdayogasthAna va ekAntAnuvRddhiyogasthAna hote haiN| sAta nivRttiparyAptakoM ke pariNAmayogasthAna hI hotA hai| Age upapAdayogasthAna kA svarUpa kahate haiM - uvavAdajogaThANA bhavAdisamayaTThiyassa avaravarA / viggahaijugadigamaNe jIvasamAse muNedavvA // 219 / / artha - upapAdayogasthAna kI ekasamaya kI sthiti hotI hai, mor3evAlI vigrahagati ke prathamasamaya meM jaghanyaupapAdayogasthAna hotA hai, tathA jo jIva binA mor3A ke Rjugati se sIdhA jAkara navInaparyAya ko dhAraNakare usake pradhamasamaya meM utkRSTa upapAdayogasthAna hotA hai ve upapAdayogasthAna 14 jIvasamAsoM meM jAnanA caahie| vizeSArtha - zaMkA - paryAya dhAraNa karaneke prathamasamayameM to aparyAptAvasthA hI hai vahA~ paryAptajIvasamAsa meM upapAdayogasthAna kaise kahA? samAdhAna - nirvRttyaparyAptajIva ke paryAya dhAraNa karane ke prathamasamaya meM jo yogasthAna hotA hai vaha paryAptajIvasamAsa meM upapAdayogasthAna jAnanA, kyoMki usake paryAptanAmakarmakA udaya hai aura 1. dhavala pu. 10 pR. 420 2. dhavala pu.10 pR. 403 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-180 labdhyaparyAptakajIva ke paryAya ke prathama samaya meM jo yogasthAna hotA hai vaha aparyAptajIvasamAsa meM upapAdayogasthAna jAnanA, kyoMki use aparyAptanAmakarmakA udaya hai| 'upapadyate' arthAt jIvake dvArA paryAyake prathamasamaya meM prApta kiyA jAe vaha upapAda hai, isa upapAdayogasthAna ke sarvamAnya ko Adi se lekara jo bheda haiM ve jIvakI navInaparyAya dhAraNa karane ke prathamasamaya meM hI hote haiN| usakA jaghanya va utkRSTakAla eka samaya hai| vigrahagati meM vartamAna jIva ke tadbhavastha hone ke prathamasamaya meM jaghanyaupapAdayoga hotA hai| Rjugati se tadbhavastha hone ke prathamasamaya meM utkRSTaupapAdayoga hotA hai| aba pariNAmayogasthAna kA svarUpa kahate haiM - pariNAmajogaThANA sarIrapajjattagAdu carimotti / laddhiapajjattANaM carimatibhAgamhi bodhavvA / / 220 / / artha - zarIraparyAptike pUrNa hone ke samaya se Ayu ke antaparyanta pariNAmayogasthAna hotA hai aura jisakI zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI hai aise labdhyaparyAptakajIva ke apanI Ayu (zvAsake aThArahaveMbhAgapramANa arthAt 1 sekiNDa ke 24 veM bhAga pramANa) ke do tribhAga vyatIta ho jAne para zeSa antimatribhAgake prathamasamaya se antasamayaparyanta sthiti ke sarvabhedoM meM utkRSTa aura jaghanya donoM prakAra ke pariNAmayogasthAna jaannaa| vizeSArtha - paryApta hone ke prathamasamaya se lekara Upara sarvakAla pariNAmayoga hotA hai| yadyapi gAthA meM va dhavala pu. 10 pR. 420, 422, 427 va 431 para zarIra paryApti se paryApta hone para 'pariNAmayoga' hotA hai aisA kahA gayA hai tathApi dha. pu. 10 pR. 55 para kahA hai ki eka bhI paryAsike apUrNa rahane para paryAptakoM meM pariNAmayoga nahIM hotA isa bAta ke jJApanArtha "sarva paryAptiyoM se paryApta huA" aisA sUtra meM kahA gayA hai| labdhyaparyAptakoM ke Ayubandhake yogyakAla meM apane jIvita ke tribhAga meM pariNAma yoga hotA hai| labdhyaparyAptakoM ke AyuabandhakAla meM hI pariNAmayoga hotA hai aisA kitane hI AcArya kahate haiM, kintu vaha ghaTita nahIM hotA, kyoMki isaprakAra se jo jIva pariNAmayoga meM sthita hai evaM upapAdayoga ko nahIM prApta huA hai usake ekAntAnuvRddhiyoga ke sAtha pariNAmake (pariNamana) hone se virodha AtA hai| 1. "jahaNNukkaseNa eka samao" dhavala pu. 10 pR. 420 2. 'paDhasabhaya tabbhavatthassa viggahagIe vaTTamANassa' dhavala pu. 10 pR. 421 3. ekAe vi pajattIe asamattAe pajjattaesu pariNAmajogo Na hoTi tti jANavaNaTTa sabbAhi pajattIhi pajjattayado tti uttaM / (dhavala ghu. 10 pR. 55) 4. laddhiapajjattANamAuabaMdhakAle ceva pariNAmajogo hodi tti ke vi bhaNati / taNNa ghaDade, pariNAmajogo TThidassa apattuvavAdajogassa eyaMtANuvaDhijogeNa pariNAmavirohAdo / (dhavala pu. 10 pR. 420-21) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-181 sagapajjatIpuNNe, uvariM savvattha jogamukkassaM / savvattha hodi avaraM, laddhiapuNNassa jeheM vi||221|| artha- apanI-apanI zarIraparyApni pUrNa hone para usake prathama samaya se lekara Upara Ayu ke saba samayoM meM pariNAma yogasthAna hotA hai tazA mantra samanyoM meM utkRSTa bhI hotA hai aura jaghanya bhI hotA hai| labdhyaparyAptakoM ke apanI sthiti ke (zvAsa ke aThArahaveM bhAga pramANa) antima vibhAga ke prathama samaya se lekara antima samaya paryanta saba sthiti ke samayoM meM utkRSTa pariNAma yogasthAna bhI hotA hai aura jaghanya pariNAma yogasthAna bhI hotA hai| paryApta aura aparyApta donoM hI prakAra ke jIvoM ke ve saba pariNAma yogasthAna ghoTamAna yoga hI hote haiM kyoMki ve ghaTate bhI haiM, bar3hate bhI haiM aura jaise ke taise bhI rahate haiN||221|| vizeSArtha - sUkSma va bAdara nirvattiparyAptakoM ke zarIraparyApti se paryApta hone ke prathamasamaya meM hI jaghanya pariNAmayoga hotA hai| paramparAparyAptise arthAt sarvaparyAptiyoMse paryApta hue unake hI utkRSTapariNAmayoga hotA hai usake Age sUkSma va bAdara labdhyaparyAptakoM ke utkRSTapariNAmayoga hote haiN|' pariNAmayoga ke saMbaMdha meM do mata haiN| eka matAnusAra sarva paryAptiyoM se paryAptaka hone para pariNAmayoga hotA hai| dUsare matAnusAra zarIra paryApti se paryApta hone ke prathama samaya meM pariNAmayoga hotA hai| athAnantara ekAntAnuvRddhiyogasthAna kA svarUpa kahate haiM - eyaMtavaDivaThANA, ubhayaTThANANamaMtare hoti| avaravaraTThANAo, sagakAlAdimhi aMtamhi // 222 // artha - upapAdayoga aura pariNAmayogarUpa donoM sthAnoM ke bIca meM arthAt paryAya dhAraNa karane ke dvitIyasamaya se zarIra paryApti pUrNa hone ke pUrvasamayataka ekaantarmuhUrtakAlaparyanta aparyAptAvasthA meM ekAntAnuvRddhiyogasthAna hote haiN| usa ekAntAnuvRddhikA jaghanya sthAna to apane kAla ke prathamasamaya meM aura utkRSTasthAna antimasamaya meM hotA hai| ataeva ekAnta arthAt niyamase apanesamayoM meM samaya-samaya prati asaMkhyAta-asaMkhyAtaguNI avibhAgapraticchedoM kI vRddhi jisameM ho vaha ekAntAnuvRddhisthAna hai| isa prakAra yogoM ke vizeSa 14 jIvasamAsoM meM jAnanA / labdhyaparyAptakoM ke jIvita ke antima vibhAga ke nIce ekAntAnuvRddhiyoga hotA hai| 1. suhuma-bAdarANaM NivattipajjattayANamede jahaNNayA prinnaamjogaa| sarIrapajattIe pajattayadassa paDhama samae ceva hodi| tassuvari tesiM ceva uccassiyA prinnaamjogaa| paraMparapajAtIe pajjattayadassa / taduvari suhama - bAdarANa laddhiapajjattayANamukkassayA prinnaamjogaa| (dhabala pu. 10 pR. 422) 2. dhavala pu. 10 pR. 55, sUtra 24 kI ttiikaa| 3. dhavala pu. 10 pR. 422 / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 182 vizeSa - yogasthAna alpabahutva - sAta labdhaparyAptakoM ke upapAda yogasthAna sabase stoka haiM, unase unake ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiM, unase unake hI pariNAma yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| sAta nirvRttyaparyApta jIvasamAsoM ke upapAda yogasthAna sabase stoka haiM, unase unake hI ekAntAnuvRddhi yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| sAta nirvRtti paryAptakoM ke alpabahutva nahIM hai kyoMki pariNAma yogasthAnoM ko chor3akara unameM anya yogasthAnoM kA abhAva hai| guNakAra saba jagaha palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai|' aba yogasthAna ke avayava kahate haiM ww avibhAgapaDicchedo, vaggo puNe vaggaNA ya phaTTayagaM / guNahANIvi ya jANe, ThANaM paDi hodi NiyameNa / / 223 / / artha- sarva sthAna sthAna, sarva ekAntAnuvRddhiyogasthAna va sarvapariNAmayogasthAna ina tInoM meM se pratyeka jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa haiM unameM eka-eka sthAna ke prati avibhAgapraticcheda, varga, vargaNA, spardhaka aura guNahAni ye pAMca bheda haiN| jagatzreNI arthAt, sAta rAjU ke jitane pradeza hote haiM unake asaMkhyAtaveMbhAga sarvayogasthAnoM kI saMkhyA hai| vizeSArtha - avibhAgapraticchedoM ke samUhako varga kahate haiM, varga ke samUha ko vargaNA, vargaNAoM ke samUha ko spardhaka athavA jisameM kramavRddhi aura kramahAni hotI hai vaha spardhaka hai tathA spardhakake samUha ko guNahAni kahate haiM evaM guNahAni ke samUhako nAnAguNahAni aura nAnAguNahAnikA kA samUha yogasthAna hai| Age inakA svarUpa kahate haiM - pallAsaMkhejjadimA, guNahANisalA havaMti igiThANe / guNahANiphayAo, asaMkhabhAgaM tu seDhIye // 224 // artha - eka yogasthAna meM guNahAni kI zalAkAeM (saMkhyA) palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa haiN| yaha nAnAguNahAnikA pramANa hai aura ekaguNahAni meM spardhaka jagatzreNI ke asaMkhyAtavabhAga pramANa hai| vizeSArtha - anantaropanidhA kI apekSA jaghanya yogasthAna meM sparddhaka sabase thor3e hote haiN| inase dUsare yogasthAna meM spardhaka vizeSa adhika hote haiN| inase tIsare yogasthAna meM spardhaka vizeSa adhika hote haiN| isa prakAra utkRSTa yogasthAna ke prApta hone taka ve uttarottara vizeSa adhika vizeSa adhika hote haiN| yahA~ vizeSa kA pramANa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa spardhaka haiN| 1. dhavala pu. 10 pR. 404 2. dhavala pu. 10 pR. 404 3. dhavala pu. 10 pR. 452 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTassAra karmakANDa-183 paramparopanidhAkI apekSA jaghanyayogasthAna meM jo spardhaka haiM unase jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa sthAna jAkara spardhakoM kI dUnI vRddhi hotI hai| isa prakAra utkRSTayogasthAna ke prApta hone taka dUnIdUnI vRddhi jAnanA caahie| ekayoga dviguNavRddhisthAnAntara jagalazreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa hai aura nAnAyogadviguNavRddhi sthAnAntara palyopamake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| tadanusAra nAnAyogadviguNavRddhisthAnAntara stoka haiM aura inase ekayogadviguNavRddhisthAnAntara asaMkhyAtaguNe haiN| phaDDayage ekkekke vaggaNasaMkhA hu tttiyaalaavaa| ekkekkavaggaNAe asaMkhapadarA hu vaggAo ||225 // artha - eka-eka spardhaka meM vargaNAoM kI saMkhyA utanI hI arthAt jagatzreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai aura eka-ekavargaNA meM asaMkhyAta jagatpratarapramANavarga haiN| vizeSArtha - yoga avibhAga praticchedoM kI apekSA samAna saba jIvapradezoM ko grahaNa kara eka vargaNA hotI hai| aisI jagatzreNike asaMkhyAtaveMbhAgapramANa vargaNAe~ milakara ekaspardhaka hotA hai| jagatzreNI ko jagatzreNI se guNA karanA arthAt 7 rAjU x 7 rAjU = 49 vargarAjU, isako jagatpratara kahate haiN| eka vargaNA meM asaMkhyAta jagatpratara pramANa varga haiM to jagatzreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa vargaNA meM kitane varga hoMge? (vargaNA meM varga) asaMkhyAtajagatpratara - zreNI/asaMkhyAta (vargaNAoM kI saMkhyA) = lokapUrNa arthAt samastajIvapradeza | athavA zreNIke asaMkhyAtaveMbhAga vargaNAzalAkAoM meM yadi lokapramANa jIvapradeza pAye jAte haiM to eka vargaNA meM kitane pradeza pAye jAveMge, isa prakAra pramANa se phala guNita icchAko apavartita karane para asaMkhyAta pratara pramANa jIva pradeza eka-eka vargaNA meM hote haiN| ekkekke puNa vagge asaMkhalogA havaMti avibhaagaa| avibhAgassa pamANaM jahaNNauhI padesANaM // 226 // artha - eka-eka varga meM asaMkhyAtalokapramANa avibhAgapraticcheda hote haiM aura avibhAgapraticchedoMkA pramANa pradezoMmeM zaktikI jaghanyavRddhirUpa jaannaa| bhAvArtha - eka-eka jIvapradeza meM asaMkhyAtalokapramANa yogAvibhAgapraticcheda hote haiN| jisakA dUsarAbhAga na ho sake aise zakti ke aMzako avibhAgapraticcheda kahate haiM / yahA~ paryanta viparItakrama se 1. mahAbandha pu. 6 pR.7,8 2. dha. pu. 50 pR. 443 3. mahAbandha pu. 6 pR. 6 / 4. gha. pu. 10 pR. 440 sUtra 178 / 5. aisA kitane hI AcArya kahate haiM, kintu yaha ghaTita nahIM hotA, kyoMki aisA svIkAra kiyA jAve to jisa prakAra karma ke avibhAgapraticcheda ananta hote haiM, kintu aisA hai nahIM, kyoMki yoga ke avibhAgapraticchedoM kA pramANa asaMkhyAtalokapramANa hai aisA yahA~ Upara gAthA sUtra meM bhI kahA gayA hai| (dha. pu. 10 pR. 441) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-184 kathana kiyA, ata: sIdhAkrama isa prakAra hai ki avibhAgapraticchedoM kA samUha varga, varga kA samUha vargaNA, vargaNAkA samUha spardhaka, spardhakakA samUha guNahAni, guNahAnikA samUha nAnAguNahAni aura nAnAguNahAni kA samUha sthAna hai aisA samajhanA caahie| athAnantara yogasthAnoM meM sarvaspardhakAdikoM kA pramANa kahate haiM - igiThANaphaDDhayAo, vaggaNasaMkhA pdesgunnhaannii| seDhi asaMkhejjadimA, asaMkhalogA hu avibhaagaa||227 / / artha - ekayogasthAna meM sarvaspardhaka, sarva vargaNAoM kI saMkhyA aura pradezaguNahAniAyAma kA pramANa sAmAnya se jagaccheNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai| ata: ina sabhI kA pramANa bhI sAmAnya se zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hI kahA hai| kintu vAstava meM ve paraspara hInAdhika haiN| ekayogasthAna meM avibhAgapraticcheda asaMkhyAtalokapramANa hote haiN| vizeSArtha - ekaguNahAni meM jo spardhaka kA pramANa hai, usako ekasthAnagata nAnAguNahAnike pramANa se guNA karane para jo labdha AyA utane pramANa ekayogasthAna meM spardhaka haiN| ekaspardhakagata vargaNAoM ko ekayogasthAna meM pAye jAnevAle spardhakake pramANa se guNA karane se jo labdha AyA utane pramANa ekayogasthAna meM vargaNAe~ hotI haiN| eka spardhaka meM vargaNA kA pramANa jagacchreNIke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra hai usako ekaguNahAnigata spardhakake pramANa se guNA karane para jo labdha Ave utane pramANa ekaguNahAnisambandhI vargaNAe~ haiN| yahA~ para guNakArakA pramANa jagatzreNIke bhAgahArapramANa se asaMkhyAtaguNAhIna hai, anyathA zreNIke asaMkhyAtaveM bhAga kI siddhi nahIM ho sakatI so ukta pramANa hI guNahAniAyAma kahalAtA hai tathA ina sabhI ko sAmAnya se jagacchreNIkA asaMkhyAtavA~bhAga kahate haiM, kyoMki asaMkhyAtake bahuta bheda haiN| eka yogasthAnameM samastaavibhAgapraticcheda asaMkhyAtalokapramANa hI haiM, karmaparamANuke samAna athavA jaghanyajJAnake avibhAgapraticchedoM ke samAna ananta nahIM hai, kyoMki jIvake pradeza lokapramANa haiN| tathaiva ekasthAnameM nAnAguNahAni, palyako dobAra asaMkhyAta kA bhAga dene para jo pramANa Ave utane pramANa hai| nAnAguNahAni ke barAbara do ke aGka likhakara paraspara guNAkarane para jo labdha AyA vaha anyonyAbhyastarAzi hai,isakA pramANa ekabAra asaMkhyAtase bhAjita palyake barAbara hai| eka guNahAnisambandhI spardhakakA pramANa dobAra asaMkhyAtase bhAjita jagacchreNIpramANa hai tathA eka bAra asaMkhyAtakA bhAga jagatzreNI meM dene para jo labdha Ave utane pramANa eka spardhaka meM vargaNAe~ haiN| ekaguNahAnisambandhIspardhakoM meM ekaspardhaka kI vargaNA ke pramANa se guNita pramANarAzi ekaguNahAni kI sarvavargaNAe~ haiN| ina vargaNAoM ko ekayogasthAnagata nAnAguNahAni se guNA karanepara ekayogasthAnasambandhI samastavargaNAoM kA pramANa prApta hotA hai| isa prakAra ina nAnAguNahAniyoM ko Adi lekara krama se asaMkhyAtaguNA-asaMkhyAtaguNA jaannaa| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-185 savve jIvapadese, divaDvaguNahANibhAjide pddhmaa| uvariM uttarahINaM, guNahANiM paDi tadaddhakamaM // 228 // artha - jIvake sarvapradeza lokapramANa hai unameM DeDhaguNahAniAyAmakA bhAga dene para jo saMkhyA Ave vaha prathamaguNahAnike prathamaspardhakakI prathamavargaNA hotI hai| Age-Age eka-eka vizeSa (caya) ghaTAne se eka-eka vargaNA hotI hai tathA pratyekaguNahAni meM prathamaniSekakA pramANa krama se AdhA-AdhA jAnanA evaM prathamavargaNAko do guNahAnikA bhAga dene para jo pramANa hotA hai utanA vizeSa (caya) kA pramANa smjhnaa| vizeSArtha - niSekasambandhI sandRSTi isa prakAra hai - (dhavala pu. 10 pR. 76) 56 / 112 80 | 40 88 +176 +352 +416 +208 +104 +52 +26 - 1422 sandRSTi meM guNahAni kA adhvAna 4, yogasthAna kA adhvAna 32, nAnAguNahAnizalAkAyeM 8 (yavamadhya se nIce kI 3 aura Upara kI 5) nIce va Upara kI anyonyAbhyasta rAzi kA pramANa 8, 32 (dha. pu. 10 pR.76) gAthArtha kA spaSTIkaraNa gAthA 229 ke vizeSArtha meM sarvajIvapradeza 3100 ke dRSTAnta se batAyA hai| phaDDhayasaMkhAhi guNaM, jahaNNavaggaM tu tattha ttthaadii| bidiyAdivaggaNANaM, vaggA avibhAga ahiyakamA // 229 / / artha- jaghanyavarga ko spardhakakI saMkhyAse guNA karane para usa spardhakakI prathama vargaNAke eka varga kA pramANa prApta hotA hai| dvitIyAdivargaNA ke varga meM kramaza: eka-eka-avibhAgapraticcheda bar3hatA jAtA hai| 1. "paDhamAe vaggaNAe jIvapadesapamANeNa savajIvapadesA kevacireNa kAleNa avahirijaMti? divaGca guNahANihANaMtareNa kAleNa avahirijaMti / " dhavala pu. 10 pR. 445-446 / 2. "ko viseso? doguNahANIhi seDIhi asaMkhejadibhAgamettAhi paDhamavaggaNAjIvapadesesu khaMDidesu tattha egkhNddptto|" dhavala pu. 10 pR. 444 / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-186 vizeSArtha - "avibhAgapaDicchedo" ityAdi gAthAoM kA arthaspaSTa karate haiM - avibhAgapraticcheda, varga, vargaNA, spardhaka, guNahAni, nAnAguNahAni aura sthAna itane bheda khe| yahA~ ekajIva ke ekasamaya meM hone vAle guNahAniyoM ke samUha ko nAnAguNahAni aura nAnAguNahAni ke samUha ko sthAna kahate haiM tathA spardhakoM ke samUha ko guNahAni, kramase vRddhihAnirUpa vargaNAoM ke samUha ko spardhaka, varga ke samUha kA vargaNA, avibhAgapraticchedI ke samUha ko varga kahate haiN| jIva pradezoM meM karmapradezasamUha ko grahaNa karane kI zakti meM jaghanyavRddhi avibhAgapraticcheda kahalAtA hai| yahA~ yoga kA adhikAra hai, ataH yogarUpa zakti kI jaghanyavRddhi ko grahaNa kiyaa| __ jIva ke pradeza lokapramANa haiN| unako sthApana karake ina saba pradezoM meM se jisa pradezoM meM yogoM kI jaghanya zakti pAyI jAye, usa pradeza ko alaga rakhakara usa pradeza meM jitanI yogazakti ho usako apanI buddhi se phailaaiye| usa jaghanya zakti se adhika aura anya zakti se hIna zakti jisameM pAyI jAye aise kisI anya pradeza ko grahaNa karake usameM jitanI yogazakti pAyI jAye use pahale phailAyI gayI jaghanya zakti ke Upara buddhi se hI phailaaiye| so usa jaghanya zakti ke Upara sthApana kI gayI zakti jitanI vRddhi ko liye hue ho utanI vRddhi kA nAma yogoM kA avibhAga praticcheda hai| isakA Azaya yaha hai ki jaghanya zaktivAle pradeza se eka avibhAga aMza adhika zakti ke dhArI dUsare pradeza meM usa jaghanya zakti se jitanI zakti bar3hatI huI ho usa bar3hatI huI zakti ke pramANa ko yogakA avibhAga praticcheda kahate haiN| pahale phailAyI gaI pradeza kI jaghanya zakti ke usa avibhAga praticcheda pramANa, khaNDa karane para asaMkhyAta lokapramANa khaNDa hote haiM, ata: asaMkhyAta lokapramANa avibhAga praticchedoM ke samUha ko varga kahate haiN| varga kI sandRSTi 'ba' akSara jananA, usake Age jaghanyazakti pramANavAle jitane pradeza pAye jAveM utane likhane so isa prakAra jaghanyazaktipramANa zaktidhAraka jIvake pradezaasaMkhyAtajagatpratara pramANa haiN| tadyathA - lokapramANa jIvapradezoM ko DeDhaguNahAni se bhAga dene para jo labdha Ave utane jaghanyazaktipramANa zakti ke dhAraka pradeza haiN| isa prakAra eka guNahAni meM jitanA vargaNA kA pramANa kahA usa pramANa ko Der3haguNA kiyA so Der3haguNahAni kA pramANa huA, yaha jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra hI hai| isakA bhAga jIvapradezoM meM dene para (loka = jagatzreNI jagatzreNI jagatzreNI + amAta = asaMkhyAta zreNIxzreNI) asaMkhyAtajagatpratarapramANa jIvapradezoM kA pramANa hotA hai so itane pradezoMke samUha ko prathama vargaNA kahate haiM / ekapradezasambandhIzaktiko varga kahA thA, yahA~ asaMkhyAtajagatpratarapramANa AtmapradezoM kA samUha vargaNA hai, ataH ekavargaNA meM asaMkhyAtajagatpramANa varga kahe haiN| jisa jaghanyazaktirUpavarga meM jitane avibhAgapraticchedoM kA pramANa kahA usase eka adhika avibhAgapraticcheda jinameM pAye jAveM aisI zaktike dhAraka jitane jIvapradeza ho utane pradeza usake Upara 1. dhavala pu. 10 pR. 443 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 187 likhanA / ve pradeza prathamavargaNA meM jitane pradeza kahe the unameM ekavizeSa ( caya) pramANa kama jAnane / prathamavargaNA meM jitane pradeza haiM usameM do guNahAnikA bhAga dene para jo pramANa ho vaha vizeSa ( caya) kA pramANa jAnanA / ' vizeSakI sandRSTi 'vi' jAnanA, jo ekaguNahAni meM vargaNAoM kA pramANa hai usako dUnA karane para doguNahAni kA pramANa hotA hai| isa prakAra prathamavargeNA ke pradezoM meM se vizeSa ( caya) kA pramANa ghaTAne para jo pramANa zeSa rahe utane pradezoM ke samUha kI dvitIyavargaNA hotI hai| yahA~ pUrvokta jaghanyazakti se eka avibhAgapraticcheda adhika zakti ke dhAraka pradezoM ko varga kahate haiM aura inake samUhako dvitIyavargaNA jAnanA tathA dvitIyavargaNAsambandhI varga meM jitane avibhAgapraticcheda haiM usase eka avibhAgapraticcheda jisameM bar3hatA ho aisI zaktike dhAraka jitane jIvapradeza hoM utane usake Upara likhanA so dvitIyavargaNA meM kahe unameM se vizeSa ( caya) kA pramANa ghaTAne para jitanA pramANa rahe utane jAnane / yahA~ dvitIyavargaNAsambandhI vargake avibhAgapraticcheda se eka avibhAgapraticchedaadhika zakti ke dhAraka pradeza hasta kahate haiM unakA samUha tRtIyavargaNA jaannii| isI kramase eka-eka avibhAgapraticchedase adhikazakti liye hue eka-eka vizeSa ( caya) rUpa se ghaTate ghaTate pramANa sahita vargoM ke samUharUpa eka-eka vargaNA hotI hai| isI prakAra jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa vargaNA hotI hai usI samaya prathamaspardhaka hotA hai / isIlie eka spardhaka meM jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa vargaNA kahI hai isakI sahanAnI 4 kA aba hai| isa prathamaspardhakako hI jaghanyaspardhaka kahate haiM tathA isa prathamaspardhakakI antimavargaNA ke varga meM avibhAgapraticchedoM kA jo pramANa huA usake Upara asaMkhyAtalokapramANa antara dekara prathamaspardhakake prathamavargaNAsambandhI jaghanyavarga meM jitane avibhAgapraticcheda haiM unase dUne avibhAgapraticcheda ke dhAraka varga pAye jAte haiM, usase kama zaktike dhAraka koI pradeza nahIM pAe jaate| jaghanyavarga se dUne avibhAgapraticchedarUpazakti ko dhAraNa karanevAle jo jIvapradeza haiM unheM varga jAnanA aura inakA samUha dvitIyaspardhakakI prathamavargaNA jAnanI / prathamaspardhakakI antimavargaNA meM jo vargoM kI saMkhyA hai usameM se eka caya ghaTAne para dvitIyaspardhaka kI prathamavargaNA meM vargoM kI saMkhyA prApta hotI hai| isa prathamavargaNA ke 'varga se eka avibhAgapraticcheda adhika zakti ke dhAraka jIvapradeza arthAt varga haiM aura aise vargoM kA samUha dvitIyavargaNA hai| usa dvitIyaspardhaka kI prathamavargaNAsambandhI pradezoM ke pramANa meM eka vizeSa ( caya) ke pramANa se kama aura eka avibhAgapraticcheda adhikavAle pradezarUpavargoM kA samUha dvitIyaspardhaka kI dvitIyavargaNA hai| isI krama se Age pratyekavargaNA meM eka-eka avibhAgapraticchedarUpa se adhika zakti ko liye eka-eka vizeSa ( caya) se ghaTate pramANa ko liye hue varga hote haiN| jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa vargaNAoM ke samUhoM ko dvitIyaspardhaka jAnanA / 1. dha. pu. 10 pR. 444 vizeSa kA pramANa " zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga se khaMDita prathamavargaNA / " 2. dha. pu. 10 pR. 452 'jisameM kramase (eka-eka avibhAgapraticchedakI) vRddhi ho vaha spardhaka hai| 3. gha. pu. 10 pR. 455 sUtra 184 / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-188 dvitIyampardhaka kI antimanArgaNA ke. UyA asAvyAtalokapramANa antara TekA prathamaspardhakkI prathamavargaNAsambandhI jaghanyavarga ke avibhAgapraticchedoM se tigune avibhAgapraticcheda ke dhAraka pradeza pAye jAte haiM, kamazaktike dhAraka pradeza nahIM pAye jAte haiM, ataH jaghanyavarga se tigune avibhAgapraticchedarUpa zakti dhAraNa karanevAle tathA dvitIyaspardhakakI antimavargaNAke pradezoMse ekavizeSa (caya) hIna vargoMkA samUha tRtIyaspardhakakI prathama vargaNA hai| isase Upara pUrvavat jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa vargaNA hotI haiN| kramaza: pratyekavargaNA eka-eka avibhAgapraticchedaadhika zakti ke dhAraka tathA eka-eka vizeSa se hIna pramANa ko liye hue vargoM ke samUharUpa hai aura una vargaNAoM kA samUha tRtIyaspardhaka hai| isI krama se "phaDDhayasaMkhAhiguNaM jahaNNavaggaM tu tattha tatthAdi" ityAdi gAthA sUtra 229 meM kathita krama se jaghanyavargoM ko apane-apane spardhakoM kI saMkhyA se guNAkarane para usa-usa spardhakakI prathamavargaNA hotI hai| prathamaspardhakakI prathamavargaNAsambandhI jaghanyavarga kA arthAt varga ke avibhAgapraticcheda ke pramANa ko caugunA karane para caturthaspardhakakI prathamavargaNAke vargakA arthAt varga ke avibhAgapraticchedoMkA pramANa hotA hai| pA~caguNA karanepara paJcamasrdhakakI prathamavargaNAke vargoM ke avibhAgapraticcheda hote haiN| isa prakAra jisa spardhakakI prathama vargaNA vivakSita ho utanA guNA jaghanyavargako karanepara vivakSita spardhakasambandhI prathamavargaNA kA varga arthAt varga ke avibhAgapraticchedoM kA pramANa prApta hotA hai tathA prathamavargaNAke varga meM eka-eka avibhAgapraticcheda bar3hAne para dvitIyAdivargaNA ke vargasambandhI avibhAgapraticchedoM kA pramANa hotA hai| isa prakAra pratyeka vargaNA meM eka-eka vizeSa (caya) hIna vargoM kA pramANa krama se jaannaa| jagatzreNI ke asaMkhyAtabhAgapramANa vargaNAoM ke samUhako ekaspardhaka jAnanA caahie| jagatzreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa spardhaka hone para eka guNahAni hotI hai, ataeva ekaguNahAni meM jagatzreNI ke 1. gha. pu10 pR. 455 sUtra 184 / 2. paDhamicchasalAgaguNA tatthAdIvagaNA crimsuddhaa| seseNa carimahoNA sesegUNaM tamAgAsaM // (SaT khaM, sUtra pu. 10 pR. 457) yahA~ paDhama' se abhiprAya prathamaspardhaka kI prathamavargaNA se hai| icchita zalAkAoM se abhiprAya abhISTa spardhaka saMkhyAse hai| usa saMkhyA se Adima vargaNA kA guNita karane para vahA~kI Adima vargaNA kA pramANa hotA hai| phahaya parUvaNAe asaMkhejAovaggANAoseDIe asaMkhejadibhAgametIyotamegaMphaddayaM hodi||182 / / prathamaspardhakasambandhI prathamavargaNAke ekavargasambandhI avibhAgapraticchedoM se dvitIyavargaNAke ekavargasambandhI avibhAgapraticcheda ekaavibhAgapraticcheda se adhika haiN| dvitIyavargaNA ke ekavargasambandhI avibhAgapraticchedoMse tRtIyavargaNA ke ekavargasambandhI avibhAgapraticcheda eka avibhAgapraticcheda se adhika haiN| tRtIyavArgaNA ke ekavargasambandhI avibhAgapraticchedoM se caturthavargaNA ke ekavargasambandhI avibhAgapraticcheda eka avibhAga praticchedase adhika hai| isa prakAra antima vargaNA ke ekavargasambandhI avibhAgapraticchedoM taka le jAnA caahie| isake Age niyama se kramavRddhikA vyuccheda ho jAtA hai| isI prakAra saba spardhakoM ke kahanA caahie| dha. pu. 10 pR. 452-53) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-189 asaMkhyAtaveMbhAga pramANa spardhaka kahe haiN| isakI sandRSTi '9' kA aGka jAnanA / isake Upara dvitIyaguNahAni ke prathamaspardhakakI prathamavargaNA meM vargoM kI saMkhyA prathamaguNahAni ke prathamaspardhakakI prathamavargaNAse AdhI smjhnii| isa vargaNA ke vargoM meM avibhAgapraticchedoM kA pramANa eka adhika guNahAni ke spardhakoM kI saMkhyApramANa se jaghanyavarga ke avibhAgapraticchedoM ko guNA karane para jo pramANa prApta ho utanA jAnanA tathA avibhAgapraticchedoM kA krama pUrvokta hI jAnanA evaM pradezarUpa vargoM kI saMkhyApramANa prathamaguNahAnike prathamaspardhakasambandhI prathamavargaNA ke pramANa se dvitIyaguNahAnisambandhI prathamaspardhakakI prathamavargaNAkA pramANa AdhA hai aura isameM eka vizeSa (caya) ghaTAne para dvitIyavargaNA kA pramANa hotA hai| dvitIyaguNahAni meM vizeSa (caya) kA pramANa prathamaguNahAni ke vizeSa (caya) pramANa se AdhA jaannaa| isI prakAra ekaeka vizeSa ghaTAne para tRtIyAdi vargaNA kA pramANa jAnanA, tathaiva dvitIyaguNahAni kI prathamavargaNA se tRtIyaguNahAnikI prathamavargaNA meM vargoM kI saMkhyAkA pramANa aura vizeSa (caya) kA pramANa AdhA-AdhA jAnanA / aise hI guNahAni-guNahAniprati AdhA-AdhA pramANa jAnanA / isa prakAra palya ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa nAnAguNahAni hotI hai taba ekayogasthAna hotA hai, isIlie ekasthAna meM palya ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa nAnAguNahAni kahI hai| yahI sarvakathana jaghanyayogasthAna kA jaannaa| isa prakAra yaha kathana zakti kI pradhAnatA se kiyA hai, aba pradezoM kI pradhAnatA se sandRSTi drAsa kathana ko haiM.. mAnA ki sarvajIvapradeza 3100, nAnAguNahAni 5, ekaguNahAni meM vargaNA kA pramANarUpa guNahAniAyAma 8, nAnAguNahAnipramANa do ke aGka likhakara parasparaguNA karane para (2x2x2x2x2) anyonyAbhyastarAzikA pramANa = 32 / eka kama anyonyAbhyastarAzi 31 kA bhAga sarvadravya 3100 meM denepara 3100 31 = 100 so yaha antimaguNahAnikA pramANa hai isase AdiguNahAni paryanta dUne-dUne pramANa jIvapradeza haiN| arthAt 100, 200, 400, 800, 1600 isalie AdiguNahAni se Age pratyeka guNahAni prati AdhA-AdhA dravya kahA hai| yahA~ sarvadravya 3100 meM kucha adhika DeDhaguNahAnikA bhAga dene para guNahAniAyAma 8 kA Der3haguNA (12) aura kucha adhika kahane se ekake 64 bhAgoM meM se 7 bhAga adhika 1264 isakA bhAga dene para 3100 124 = 256 prApta hue| yaha prathamaguNahAni ke prathamaspardhakasambandhI prathamavargaNA meM jIvapradezoM kI saMkhyA jaannii| do guNahAni (16) kA bhAga prathamavargaNA 256 meM dene para (256:16) 16 Ae yaha vizeSa (caya) kA pramANa jaannaa| vizeSake do guNahAni se guNA karane para prathamavargaNA kA pramANa hotA hai| isa prakAra prathamavargaNA meM se eka-eka vizeSa ghaTAne para dvitIyAdivargaNA hotI hai| aise ekakama guNahAniAyAma (7), isa vizeSa ko ghaTAnepara 1. ekaguNahAni jagatzreNI ke asaMkhyAtaabhAgamAtra hai,kyoMki nAnAguNahAni zalAkAoM se yogasthAna ko bhAjita karane ___ para adhvAna kA pramANa jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga prApta hotA hai|(dh. pu. 10 pR. 74) 2. gANAguNahANisalAgAo palidovamarasa asaMkhejadibhAgamettAo" dhavala pu. 10 pR. 74 3. dhavala pu. 10 pR. 446-447 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-190 guNahAni ke antimaspardhaka kI antimavargaNA hotI hai tathA guNahAni-puNahAni prati AdivargaNA se AdivargaNA kA saMkhyApramANa AdhA-AdhA jAnanA aura vizeSa (caya) kA bhI pramANa AdhA-AdhA jaannaa| isase prathamavargaNA meM doguNahAnikA bhAga dene para vizeSa (caya) kA bhI pramANa hotA hai, isI kAraNa doguNahAni ko niSekahAra kahate haiM aisA aGkasandRSTi se kathana kiyA tathaiva arthasandRSTi se bhI kathana jaannaa| sarvajIvoM ke pradeza lokapramANa, nAnAguNahAni palyake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa aura ekaguNahAnikA AyAma jagatazreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa hai| isa prakAra inameM yathAyogya kathana jAna lenaa| Upara yaha sarvakathana kiyA jA cukA hai, ataH yahA~ vizeSa nahIM kahA hai tathA varga, vargaNA, spardhaka, guNahAni tathA nAnAguNahAni aura jaghanyasthAna meM avibhAgapraticcheda prApta karane kA vidhAna "dhavala pu. 10 yogacUlikA meM pR. 395 se 412 taka kahA hai|" anubhAgabandha meM bhI varga, vargaNA, spardhaka, guNahAni, nAnAguNahAnikA kathana hai tathA yoga ke prakaraNa meM bhI isI prakAra kathana hai| donoM meM antara itanA hai ki anubhAgabandha meM jo eka varga kI zakti hai, vahI usa vargaNA kI zakti hai| pradeza kI hInyadhikalA se usa prAni meM hAmi bina nahIM hotI, vitu yogaprakaraNa meM varga ke zaktiaMza meM (vargaNA meM) vargoM kI saMkhyA se guNA karanepara vargaNA kI zakti prApta hotI hai| jaise prathamavargaNA meM 128 jIvapradeza haiM aura eka pradeza (varga) ke zaktiaMza - avibhAgapraticcheda 100 haiM to prathamavargaNAke kula avibhAgapraticcheda 1004128 - 12,800 hote haiN| dUsarIvargaNA meM vargoM kI saMkhyA 126 (caya hIna) hai| vargake avibhAgapraticcheda 101 haiN| dUsarI vargaNA ke kula avibhAga praticcheda 101 x 126 = 12,726 / isa prakAra dUsarI vargagA meM zakti aMza kI hAni huii| aNgulasNkhbhaagppmaannmett'vrphddddhyaavddddhii| aMtarachakkaM muccA, avaraTTANAdu ukkassa ||230 // artha - jaghanyayogasthAnameM aMgulake asaMkhyAtaveMbhAga pramANa spardhaka bar3hane para dUsarA yogasthAna hotA hai| chaha antarasthAnoM ko chor3akara jaghanyayogasthAnase utkRSTayogasthAna taka pratisthAna aMgula ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa spardhakoM kI vRddhi hotI hai| vizeSArtha - sUkSmanigodiyAlabdhyaparyAptakajIva ke pUrvokta sabase jaghanyaupapAdayoga sthAna pAyA jAtA hai isake anantara pazcAtvatartAsthAna ko Adi lekara sarvotkRSTayogasthAna paryanta sAntara va nirantara aura sAntara-nirantara (ubhaya) sabhI yogasthAnoM meM eka-eka yogasthAnake prati sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveMbhAga 1. baMdhANubhAgakhaMDayaghAdehi viNA ucnaDaNA-okaTTaNAhi baDhi-hANiyo Na hoti tti jaannaavnntt| eka paramANuhi dvidANubhAgassa haannttpduppaaynnhuuN| Na bhiNNa paramANuTTida aNubhAgo TThANa / (dha. pu. 10 pR. 16) 2. "paDhamaphaddayassa AdivaggaNAyAme AdivaggeNa guNide paDhamaphaddaya AdivaggaNA hodi|" (dha.pu 10 pR. 464) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-191 pramANa jaghanyaspardhaka yugapat bar3hate haiM taba uttarottarasthAna hotA hai| prathamajaghanyasthAna se sUcyaGgula ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa jaghanyaspardhaka dUsaresthAna meM adhika hai| dvitIyayogasthAnameM spardhakavinyAsa kI vRddhi nahIM hai, kintu donoM hI sthAnoM meM spardhaka samAna haiM isalie jaghanyayogasthAna sambandhI spardhaka stoka haiM aisA kahane para jaghanyayogasthAna ko jaghanyaspardhakake pramANa se (guNA?) karanepara uparimayogasthAnake jaghanyaspardhakoM kI apekSA ve stoka haiM yaha abhiprAya haiN|' zreNIke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa jaghanyayogasthAnake prakSepabhAgahArakA viralana kara jaghanyayogasthAna ko samakhaNDa karake denepara pratyeka viralanarUpa ke prati ekayogaprakSepakA pramANa prApta hotA hai| aba unameM se eka prakSepa ko grahaNakara jaghanyayogasthAna ko pratirAzi karake usameM milA dene para dvitIyasthAna hotA hai| dvitIyaprakSepako grahaNakara dvitIyasthAnako pratirAzi karake usameM milA dene para tRtIyayogasthAna hotA hai| pazcAt tRtIyaprakSepako grahaNakara tRtIyayogasthAna ko pratirAzi karake usase milA dene para caturthayogasthAna hotA hai| isaprakAra viralana mAtra sarvaprakSepoM ke praviSTa hone taka le jAnA cAhie taja duguNI vRddhikA sthAna utpanna hotA hai| jaghanyayogasthAnasambandhI prakSepabhAgahArakA jo ki zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa va kRtayugma hai, jaghanyasthAna ke spardhakoM meM bhAga dene para aMgula ke asaMkhyAtaveMbhAga mAtra jaghanyaspardhakapramANa eka yogaprakSepa AtA hai| yaha yogaprakSepa vRddhi va hAni kA abhAva hone se avasthita hai| isa prakSepa meM jaghanyasthAna ko pratirAzi karake milAne para dvitIyayogasthAna ke spardhakasambandhI avibhAgIpraticcheda vizeSa adhika haiM, aisA kahA gayA hai| ina aMgula ke asaMkhyAtaveMbhAga mAtra jaghanyaspardhakoM se caramaspardhakase Age apUrvaspardhaka utpanna nahIM hotA, kyoMki caramaspardhakake avibhAgapraticchedoM se prakSepa ke avibhAgapraticcheda asaMkhyAtaguNe hIna pAye jAte haiN| isalie ye prakSepaavibhAgapraticcheda yathAsvarUpa se lokamAtra jIvapradezoM meM vibhakta hokara girate haiM aisA grahaNa karanA caahie|' aba chaha antaroM ko chor3akara jaghanyasthAna se utkRSTasthAnaparyanta jIvoM ke yogasthAna hote haiM, so kahate haiM - sarisAyAmeNavari, seDhiasaMkhejjabhAga tthaannaanni| caDidekkekkamapuvvaM, phaTTayamiha jAyade cydo||231 // artha - samAnaAyAmavAle sthAnoM ke Upara caya se zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa sthAna car3hanepara eka apUrvaspardhaka utpanna hotA hai| 1. dhavala pu.10.482 2. dhavala pu.10 pR. 489 / 3.dhavala pu. 2 pR. 484-85 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-192 ::... caya kA pramANa Upara batA cuke haiN| isI taraha samAna AyAma ke dhAraka dUsare yogasthAna ke U para bhI zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa sthAna taka uttarottara krama se cayavRddhi hone para dUsarA apUrva spardhaka utpanna hotA hai| isI krama se eka guNahAni ke spardhakoM ko jitanA pramANa kahA hai utane apUrva spardhakoM ke utpanna ho jAne para jaghanya yogasthAna kA pramANa dUnA ho jAtA hai| isa krama se yogasthAnoM kA pramANa bhI dUnA-dUnA hotA jAtA hai aura anta meM cala kara saMjJI paMcendriya paryApta jIva kA sarvotkRSTa yogasthAna utpanna hotA hai| vizeSArtha - zaMkA - isa prakAra avasthitakrama se prakSepoM kI vRddhi hone para kitane yogasthAna jAkara eka apUrvaspardhaka hotA hai? samAdhAna - aisI zaGkA hone para uttara dete haiM ki vaha zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra yogasthAna jAkara utpanna hotA hai, kyoMki sAdhika carama yogaspardhakamAtra vRddhike binA apUrvaspardhaka utpanna nahIM hotA | caramaspardhaka meM yogaprakSepa zreNI ke asaMkhyAtaveM-bhAgamAna haiM, kyoMki eka yogaprakSepakA caramaspardhaka meM bhAga dene para zreNI kA asaMkhyAtavA~bhAga pAyA jAtA hai| isa kAraNa tatprAyogya zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa prakSepoM kI vRddhi ho jAne para vahA~ pUrva ke spardhakoM kI apekSA eka adhika (navIna) spardhakoM ke antima spardhaka meM jitane jIvapradeza haiM utane jIvapradeza mAtra anantara (antima) adhastanaspardhaka ke vargoM ko vRddhiprApta prakSepoM meM se grahaNa karake Upara yathAkrama se sthApitakara phira unameM se caramaspardhakake jIvapradezoM ke barAbara hI jaghanyasthAnasambandhI jaghanya (prathamavargaNAke) vargoM ko grahaNa karake unameM hI yathAkrama se milAkara zeSa ko pahile ke samAna hI asaMkhyAtaloka se khaNDita karane para jo labdha ho usakI vivakSita sthAnasambandhI spardhakakI vargaNAoM ke jIvapradezoM se pRthak-pRthak gupita karake icchitta vargaNA ke jIvapradezoM ko samakhaNDa karake dene para vivakSita sthAna utpanna hotA hai, aisA grahaNa karanA cAhie / yahA~ se Age eka-eka prakSepake bar3hane para spardhaka avasthita hI hokara zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra sthAna utpanna hote haiM phira isa prakAra apUrvaspardhaka utpanna hotA hai| isa prakAra antima yogasthAna taka le jAnA caahie| __ zaMkA- aba 1+2+3+4+5-6+7+8+1+10+11+12+13+14+15 isa prakAra ekako Adi lekara eka adhika krama se jaghanyaspardhakazalAkAoM ko sthApitakara saMkalanasUtra ke anusAra milAkara ( S x15- 120) jaghanyasthAnasambandhI jaghanyaspardhakakI zalAkAoM kA pramANa kyoM nahIM batalAyA? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki ina spardhakazalAkAoM ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra 1. dhavala pu. 10 pR. 487 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 193 hI jaghanyaspardhakazalAkAe~ jaghanyasthAnameM pAI jAtI haiN| isalie jaghanya sthAna meM tatprAyogya zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra jaghanya spardhaka haiM, aisA grahaNa karanA cAhie / Age isI viSaya meM aura bhI vizeSa kathana kI pratijJA AcArya karate haiM. - edesiM ThANANaM, jIvasamAsANa avaravaravisayaM / caurAsIdipadehiM, appAbahugaM parUvemI // 232 // artha - ye jo yogasthAna kahe haiM usanameM 14 jIvasamAsoM ke jaghanyotkRSTa kI apekSA tathA "cakAra" se upapAdika tIna prakAra ke yogoM kI apekSA 84 sthAnoM meM aba alpabahutvakA kathana kreNge| - vizeSArtha - sabase prathama alpasthAnako batAkara phira kramazaH vRddhiMgatasthAnoM kA kathana karanA alpabahutvakathana hai| caudaha jIvasamAsoM kA yogAvibhAgapraticchedaalpabahutva tIna prakAra hai 1. svasthAna 2. parasthAna 3. sarvaparasthAna | inameM sarvaparasthAna alpabahutva jaghanya, utkRSTa aura jaghanyotkRSTake bheda se tInaprakAra kA hai| Age 8 gAthAoM se 14 jIvasamAsoM ke yogAvibhAgapraticchedasambandhI sarvaparasthAnake jaghanyotkRSTa alpabahutva ko kaheMge / use hI kahate haiM - suhumagaladdhijahaNaNaM, taNNivattIjahaNNayaM tatto / laddhi apuNNukkasaM, bAdaraladdhissa avaramado // 233 // NivyattisuhumajeDaM, bAdaraNivvattiyassa avaraM tu / bAdaraladdhissa varaM, bIiMdiyaladdhigajahaNNaM / / 234 / / bAdaraNivvatti varaM, NivvattibiiMdiyassa avaramado / evaM bitibititicaticacauvimaNo hodi cauvimaNo / / 235 / / taha ya asaNNIsaNNI, asaNNisaNNissa saNNivavAdaM / suhumeiMdiyaladdhigaavaraM eyaMtavassi // 236 // 1. dhavala pu. 10 pR. 487-88 2. dhavala pu. 2pR. 404 3. dhavala pu. 101. 408 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-194 saNNissuvavAdavaraM, Nivvattigadassa suhamajIvassa / eyaMtavaDiavaraM, laddhidare thUlathUle y||227 / / taha suhumasuhumajeTuM, to bAdarabAdare varaM hodi / aMtaramavaraM laddhigasuhumidaravaraMpi pariNAme // 238 / / aMtaramuvarIvi puNo, tappuNNANaM ca uvari aMtariyaM / eyatavaDDiThANA,, tasapaNaladdhissa avaravarA / / 239 // laddhINivvattINaM, prinnaameyNtvvitthaannaao| pariNAmaTThANAo, aMtaraaMtariya uvarUvari // 240 // artha - sUkSmaekendriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga sabase stoka hai| usase sUkSmaekendriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase sUkSmaekendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyalabdhya paryAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai // 233 // sUkSmaekendriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga bAdaraekendriya labdhyaparyAptakake jaghanya upapAdayoga kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdaraekendriya nirvRttyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai| usase bAdaekendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai aura usase dvIndriyalabdhyaparyAptakakA jaghanya upapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai // 234 // dvIndriyalabdhyaparyAptakake jaghanyaupapAdayoga se bAdaraekendriyanirvRttiaparyAptaka kA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase dvIndriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase dvIndriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase trIndriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttyaparyAptaka kA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTa upapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai| usase caturindriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanya upapAdayoga asaMkhyAtaguNA aura usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai // 235 / / 1. dhavala pu. 10 pR. 414 2. dhavala pu. 10 pR. 414 3. dhavala pu. 10 pR. 415-416 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-195 caturindriyalabdhyaparyAptakake utkRSTaupapAdayogakI apekSA asaJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase asaJjIpaJcendriyanirvRttyaparyAptaka kA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase asaJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptaka kA utkRSTa upapAda yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase saJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptaka kA jaghanya upapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase saJjIpaJcendriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA, usase asaMjJIpaMcendriya nirvRttyaparyAptaka kA utkRSTa upapAdayoga aMkhyAtaguNA, usase saJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA aura usase sUkSma ekendriya labdhyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai / 236 // sUkSmaekendriya labdhyaparyAptakake jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga se saJIpaJcendriyanivRttyaparyAptakakA utkRSTaupapAdayoga asaMkhyAtaguNA,usase sUkSmaekendriyanivRttyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyalabdhyaparyAptakakA jadhanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA aura usase bAdaraekendriyanirvRtyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai| bAdaraekendriyanivRttyaparyAptakake jaghanyaekAntAnuvRddhiyogakI apekSA sUkSmaeke ndriya labdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase sUkSmaekendriyanivRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai| usase Age zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra yogasthAnoMkA antara karake sUkSmaekendriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA usase bAdaraekendriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase sUkSmaekendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA aura usase bAdaraekendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai // 238|| usase Age zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra antara hokara sUkSmaekendriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase sUkSmaekendriyanirvRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase bAdaraekendriyanirvRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai| isake Age zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra antara hokara dvIndriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyalabdhyaparyAptaka kA jaghanyaekAntAnu vRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai, usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai| usase 1. dhavala pu. 10 pR. 415-416 2. dhavala pu. 10 pR. 416 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-196 asaJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptakakA ughanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase saMjJIpaMcendriya libdhyipapAsaka ko dhandharakAntA vRsiyoga asaMkhyAtaguNA, usase dvIndriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA,usase asaJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTa ekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase saJjIpaJcendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai // 239 / / isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra yogasthAnoMkA antara karake dvIndriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usane trIndriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase asaJIpaJcendriya labdhyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase saJjIpaJcendriyalabdhya paryAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai| usase dvIndriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriya labdhyaparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase asajhI paJcendriyalabdhyaparyAptakakA utkRSTa pariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase saMjJI paMcendriyalabdhyaparyAptaka kA utkRSTa pariNAma yoga asaMkhyAtaguNA hai| isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra yogasthAnoM kA antara karake dvIndriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase asaMjJI paJcendriyanirvRttyaparyAptaka kA jaghanya ekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai| usase saJIpaJcendriyanirvRttyaparyAptakakA jaghanyaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase dvIndriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyanivRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai, usase asaJjIpaJcendriyanirvRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA, usase sIpaJcendriya nirvRttyaparyAptakakA utkRSTaekAntAnuvRddhiyoga asaMkhyAtaguNA hai| isase Age zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra yogasthAnoM kA antara hokara dvIndriyanivRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase caturindriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA,usase asaJIpaJcendriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase saJjIpaJcendriyanirvRttiparyAptakakA jaghanyapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase dvIndriyanirvRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase trIndriyanirvRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA, usase caturindriyanirvRttiparyAptakakA 1. dhavala pustaka 10 pR. 417 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAka ke pracapAtamayame utkRSTa papAdayogadhyAna | awnEAM RAust mUlya niya niMda, jyApta malma phandipani paryAptaka 0taSamrA ke prabhAmamamayamaM jayanyApapASaSogasthamAcA jayanyaukRilaMkAla kasama bhavasya ke prabhamasamaya utkRSTApAyogasthAra / janamotkRTakAla eksapraya, bhAdara raniniya AdA kAndrapani paryAptakalanakSatA kakSamAmamama jaghanyApapAvAbAnA nadhanvotkRSTakAra eksmy| tabataSya ke pradhAmasamagrama utkRSTapapAyaryANAdhAna / acampAraSTakAsa rakamamayaI dIndripa niva varmAjaka (r) navabhakaramA ke prAbalapaparNa japanyaupayAgayogamana jamanyorgekAla ekAmaya, hIndipa ni. baryAjaka (r)tama ke pramamamamaSa utkRSTatapAdayogamA bhanyokRpajAla eksmy| pronika nivR. papAMpAka (r)damakamA ke prayAsamavama jaya japAvAMgasthAnI jayanyotkRSTakAta ekmmy| jira mitra. pazanaka aintima gina. paryAptaka sUkSma ekaniMga najhaya paryApnavagdasatramaya ke epamAprapA jayapraNayAnayogamya | NATreatNAMINE sUkSma pariSa lAva parcAjAbhAva ke prapanamayaSa prakaTarAmAyorayA / japanyalapAna emapapaI bAhara evaM niyatamaya paryApnabanavavata ke prakhamayapasa jaghanyagAyanAmadhAra napaESTINust mAdara ekandipa lakSya parSAna va mba ke prayAsamaya utkRSTaDamavAraNAmAna / napanyAphaTamAma samayamaya re dIniyasamma paryAjaka nabhayAna ke prabapamapApaM navayApapAnayogammAna / tapobhavAna DIniyama pana va mba ke prathamatapaya makRSTApAyAMgAgrAma japanyAMphamakAma ekAlapI prAntiya samma prAptaka OcAvamba ke prakhapamapama avanyapaNanaphajiyAna / jasatyakRralAla ekapappo vijaya On ke masASa phaSTAmpAdayogAbhyAra makA ghanTiya sabhya nAgapha (r)japA ke pravapamaNya japanyATapapAraporakhanA japanyAkaratAta ekAtmya anujima laya paryAjaka 0 nAtha ke prazAsamaya kRpApaNAvAMgavAra jaya-sAmAna ekA paMca. arajI lampa paryAptakA ke pramapamayama jpnypnnaaporvaan| jamnyASTaphAna ekspy| paMce aMjI lAmA pAptaka (r) tanamAna ke prabhasaptamayameM utkRSTa upamAnayogAthA / natrayAMkarakAna rakamamaya hai, po. saMjItanya pojaka zavamA ke prayayamamaya jamanyApAgAramAna vAnyAnkRSakama kAma ..... paM maMjI lakSmapaNAMpjaka nadamapATa ke pApamapama janmaSTAparanayaMgAdhAna / jaghanyAMkaTamATa gamaya hai Janmantitathaane | Ministhatak ANAMIRMeanLD PhhreheumatherineTHIRajaxnhEaahetnamenianR Pasan Mathuaene | timentantaharinee mandu@ Revidate LAHARITRACTeepKANER NARAMO nahanee iapna hryanune .... Ejaniy' WH .... nabhayastha kaM pravapayamaya utkRpApapAgyoNadhAna / janmotkRekAla ekyaa| naparAmba ke prazcapamapamapaM jaghanyApapAiyAMgambAna / jamanyAtkRSTakAma ekamapaya / ..... maMtrI paMca niva paryAnaka ..... gaMjI paMca niya, naryAtaka HiritinyhEternitinde j a ma paphAMjaya lajyaparyAptake jamanya ekAntArAjJiyo sthAna & BEmilthyAEIPRnia arketinakaithal- musma panjiya lamayapaptike utkRSTa ekAjAmuhiyogamthAna @ @anuarjFFILahanepaniey AIDpakandrima lApaparyApta janma ekAntAnudiyo sthAna : @ HIshaakar kinan khneyamitrADvAdara pakAndraya lalavapAMjake utkRSTa ekAntAnusADhayotamdhAna S ART . sUkSA evaMndrima samyApaka jayanya pariNAmayApamyAna * mUkSma ekenTiya lakSyaparyApnake utkRSTa pariNAmayogamthAna vAdA ekonjaya layaparyAptake jaghanya pariNAmayogasthAna(r) DbAna ekaniSa malayaparake utkRTa pariNAmayAMgavAna 1antara * sukSma enTiya ni. paryApnaka jAnya aSTapariNAmayogamdhAna 0 sakSma ekandriya ni. paryApnake utkRSTa utkRSTapariNAmayogasthAna 0 vAdara ekanTiya ni. paptike jabajya utkRSTapariNAmayogasthAna @ bAdara ekanTiya ni. payojaka kRSTa ratkRSTapariNAmayAgasthAna 0 antara TrIziyamayapapike japanyaekAntAnuDiyAgasthAna dIndiya nabyaparyAptake utkRSTaekAnAnuviyogasthAna caunTiya lababAptakaM japatyAekAntAmuniyogasthAna . jIndiya lAvaparyAptake utkRSTaekAnAnudipamyAna @ caturindriya lajyapAtake aMghandharakAnnAnuvRddhiyogasthAna 0 caniniya lamayapInake utkRSTaekAnnAnuniyAgasthAna .. amajI paMce. tavayApnaka maMghanyaekanAnuddhiyogamyAna ....asaMhI paMce, tanapAna ke prAkRSTaekAntAnuvaDiyogadhA40 .....majI paMce. lakamapAta anya ekAnApUrtiyogamthAna 0 ....saMjI paMtre. ladhyapAnake utkRSekAnnAnuniSogAna OM 0000000003 antara dIndriya sabhyapaNake jamanyASaNAmayogasthAna hIndriya sahayaparvASTake utkRSTapariNAmapogAmyAna jIniya labdhyaparyApna ke jayaparikSApayogasthAna zrIniya lakSyapAna ke satkRSTapariNAmapogAna canurinniya lapampaparyAptake jaghanmaparipApiyogasthAna anurindima paryAptI kRSpariNApayogasthAna .. amez2I rakhe. lavaparyAptaka jaghanyaparimAmayogasthAna .... asaMjI paMce. sabayapaptike utkRSTapariNAmayegasthAna 0 ....maMjo paMce. labdhyapayAMjake javayaMcariNAmaSANasthAna ....maMjJI paMca. labdhyapayAMjake utkRSTapariNAmayogasthAna 0000000000 /antara SODacec800 ni.paryAptaka jaghanya ekAnnAnuddhiyogamdhAna jIndriya . paryApjaka utkRSTa ekAntAnuvRddhi yogasthAna zrIndiyani zrInima ni paryAptake jamendha ekAntAnuvaniyogasthAna zrIniyana paryApta maSTa ekAnAnuSi yogaradhAna parindriya ni, paryApta jaganya ekAntAnuddhi pogaradhAna caturaniya ni. paryAptake utkRSTa ekAntAnuvariyAgasthAna . asaMjI paMce.ni. paryAptake jaghanya ekAntAnuvaddhi yogasthAna .asaMhI paM. ni. paryApnake utkRSTa ekAnnAnuDiyogadhAma * majA para ni.pajika japanya ekAlAnupatiyAgaradhAna " `Tlh `d@ t`lnTqy@ mlml .. fhly m ni. paryApta mAnyapariNAma bogaradhAna dAdatha . pAMja samayapariNAma yAMgaradhAna jIniyani caturintima ni. payAptake jaghanyariNAma yogasthAna amaMjI. ni. paryAptakaM ananyapariNAma yAMgasthAna .... saMjI..ni. kyAptake jambandhapariNAma ghAgasthAna hInniyana, paryApnaka matkRSTapariNApa cAMgasthAna zrInsi li. paryApnake mAkRSTariNAma pAMgavAra * caturiniya ni. paryApta sakRSTariNAma bogasthAna amejI po. ni. paryApta prakRSTagaNAma pAMgavAna @ ....saMzI paMthana. parmAnaka kaSTamAraNApa pogAthA . . Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-197 utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase asaJjIpaJcendriyanirvRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai, usase saJjIpaJcendriyanivRttiparyAptakakA utkRSTapariNAmayoga asaMkhyAtaguNA hai ||24|| edesiM ThANAo, pllaasNkhejjbhaaggunnidkmaa| heTThimaguNahANisalA, aNNoNNabbhatthamettaM tu||241|| artha : uparyukta gAthAoM meM kathita 84 sthAnoM meM krama se pUrvasthAnase anantaravartIsthAna palyake asaMkhyAtaveMbhAgaguNe hokara bhI apanI adhastanaguNahAnizalAkA (nAnAguNahAni) se utpanna jo anyonyAbhyastarAzi hai usa pramANa haiM tathA vahI guNakArazalAkA hai| vizeSArtha : yahA~ sarvatra guNakAra palyopamakA asaMkhyAtavA bhAga hokara bhI vaha apane icchita yoga se nIce kI nAnAguNahAnizalAkAoM kA viralanakara duguNA karake unakI anyonyAbhyastarAzipramANa hotA hai| pUrvameM kathita jaghanya aura utkRSTarUpa upapAdAdi tInoM sthAnoM ke nirantara ekayogasthAna ke bIca meM anya yogasthAna na ho isa prakAra pravartanekA kAla kitanA hai ? so kahate haiM - avarukkasseNa have,uvavAdeyaMtavahiThANANaM / ekkasamayaM have puNa, idaresiM jAva aTThotti // 242 / / artha : upapAdayogasthAna aura ekAntAnuvRddhiyogasthAnoMke pravartanakA kAla jaghanya aura utkRSTa se eka samaya hai, kyoMki upapAdayogasthAna janmake prathamasamaya meM hotA hai| ekAntAnuvRddhiyogasthAna samayasamayavRddhirUpa bhinna-bhinna hote haiM tathA pariNAmayogasthAnakA kAla eka samayase AThasamaya paryanta hai| aTThasamayassa thovA, ubhayadisAsuvi asNkhsNgunnidaa| causamayotti taheva ya, uvari tidusamayajoggAo ||243 // artha : AThasamaya nirantara pravartanevAle yogasthAna sabase stoka haiM aura sAta se cArasamaya taka pravartanevAle uparitana aura adhastana ye donoM hI prakAra ke sthAna asaMkhyAtaguNe haiM, kintu tIna aura do samayataka pravartanevAle uparitana sthAna asaMkhyAtaguNeM haiN| vizeSArtha : dvIndriya paryApta jIva ke jaghanya pariNAma yogasthAna se lagA kara saMjJI paMcendriya paryApta jIva ke utkRSTa pariNAma yogasthAna paryanta antararUpa yogasthAnoM ko chor3a kara jo nirantara yogasthAna haiM unakI 'jau' nAmaka anna kI AkAra racanA kAla kI apekSA karate haiN| jo yogasthAna nirantara 1. dha.pu. 10 pR. 418-411-420 2.dha.pu. 10 pR. 420 3.dha.pu. 10 pR. 420 va 423 yA 498 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-198 ATha samaya taka hote haiM unheM madhya meM likheN| jo yogasthAna nirantara sAta samaya taka hote haiM unako ATha samaya vAloM ke Upara aura nIce likheN| jo yogasthAna nirantara chaha samaya taka hote haiM unako sAta samaya vAloM ke nIce aura Upara likheN| jo yogasthAna nirantara gaja gaSaNa taka hote haiM, jo chaha samayavAloM ke nIce aura Upara likheN| jo yogasthAna nirantara cAra samaya taka hote haiM unako pA~ca samayavAloM ke Upara aura nIce likheN| jo yogasthAna nirantara tIna aura do samaya taka hote haiM ve saba kramaza: cAra aura tIna samaya vAloM ke Upara likheN| jaise yava (jau) madhya meM moTA aura Upara nIce kI ora patalA hotA hai, usI prakAra madhya meM ATha samayavAle likheM aura Upara nIce eka-eka kama samaya vAle likheN| aisI yavAkAra racanA hotI hai| jina yogasthAnoMmeM jIva ekasamayako Adi lekara utkarSase cArasamaya pariNamate haiM ve catuH sAmayika arthAt cArasamaya rahanevAle yogasthAna kahe jAte haiN| unakA pramANa zreNIke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra hai| isIprakAra paJcasAmayika, SaTsAmayika, saptasAmayika, aSTasAmayika jAnanA tathApi yavamadhyase Upara ke saptasAmayika, SaTsAmayika, paJcasAmayika, catuHsAmayika tathA uparimatrisAmayika va dvisAmayika yogasthAna zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAgamAtra haiN|' __ alpabahutvake anusAra AThasamaya yogya yogasthAna sabase stoka haiM arthAt Age kahe jAne vAle yogasthAnoMse stoka haiN| donoM hI pArzvabhAgoMmeM sAtasamaya yogya yogasthAna donoM hI tulya va unase asaMkhyAtaguNe haiM, donoM hI pArzvabhAgoM meM chaha samaya yogya yogasthAna donoM hI tulya va unase asaMkhyAtaasaMkhyAtaguNe haiM, donoM hI pArzvabhAgoM meM pA~casamaya yogya yogasthAna donoM hI tulya va unase asaMkhyAtaguNe haiM,donoM hI pArzvabhAgoM meM cArasamaya yogya yogasthAna donoM hI tulya va unase asaMkhyAtaguNe haiM,unase tInasamaya yogya uparimayogasthAna asaMkhyAtaguNe haiM tathA unase bhI do samaya yogya yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| yahA~ guNakAra panyopamake asaMkhyAtaveMbhAga hai / isakA vizeSa spaSTIkaraNa yavAkAra racanA se hotA hai jo nimnalikhita hai AThasamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna stoka haiN| donoM pArzvabhAgoM meM sthita sAtasamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| donoM pArzvabhAgoM meM sthita chahasamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| donoM pArzvabhAgoM meM sthita pA~casamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| donoM pArzvabhAgoM meM sthita cArasamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| uparitana tInasamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| uparitana dosamaya prAyogyazaktivAle yogasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| 1. dhavala pu.10 pR. 494-495 2. dhavala pu. 10 pR. 503-504 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-199 SHARMAtta -EBER 2 E-HE BALFIE SHEZhi samaya prAyogya mama zaktivAle yogasthAna * samaya prAyopAdhyama zaktivAle yogasthAna zaktivAle yogamthAna 5 samaya prAyogya mama zaktivAle " samaya prAyoe navyA yogasthAna 6 samaya prAyogya yama yogasthAna "kAlApekSA yoga-yavamadhyaracanA" 5 samaya prAyogbA yama yogasthAna AIRKata 4 samaya prAyomya mAtrAma yogasthAna 3 samaya prAyogya madhyama pogasthAna 2 samaya prAyogya utkRSTa anutkRSTa zaktivAle yogasthAna Age paryAptatrasajIvoM ke pariNAmayogasthAnoM meM jIvoM kA pramANa kahate haiM - majhe jIvA bahugA, ubhayattha viseshiinnkmjuttaa| heTTimaguNahANisalAduvari salAgA visesa'hiyA // 244 // davvatiyaM heDhuvarimadalavArA duguNamubhayamaNNoNNaM / jIvajave coddasasayabAvIsaM hodi battIsaM // 245 / / cattAri tiNNi kamaso, paNa aDa aTuM tado ya battIsaM / kiMcUNatiguNahANivibhajide do du javamajhaM // 246 / / artha : jIvoM ke pramANarUpa yavaracanAke bIca meM jIva bahuta haiN| Upara tathA nIce krama se vizeSa hInarUpa kama-kama haiN| adhastanaguNahAnizalAkAse uparitanaguNahAnizalAkA vizeSa adhika hai||244|| dravya ke tIna anuyogadvAra haiM-jIvoM kA pramANa,yogasthAna-adhvAna aura gunnhaaniaayaam| inameM se uparitana aura adhastama guNahAni-guNahAniprati dravya dugune-dugune hote cale gae haiM,kintu donoM ora ke dravyakA pramANa bhinna-bhinna hai| aGkasandRSTi meM yavamadhyake sarvajIvoM kA pramANa 1422 hai tathA yogasthAnaadhvAna 32 haiM aura ekaguNahAniAyAma 4 hai| adhastananAnAguNahAni 3, uparitananAnAguNahAni 5 isa prakAra sarvanAnAguNahAni 8, adhastanaanyonyAbhyastarAzi 24242-8 aura uparitanaanyonyAbhyastarAzi Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-200 242424242832 hai| kuchakama tInaguNahAni 117 se kula jIvadravyako bhAga dene para yavamadhya ke jIvoM kA pramANa 128 prApta hotA hai // 245-246 / / vizeSArtha : yava nAmaka anna bIca meM moTA hotA hai aura Upara tathA nIce krama se ghaTatA-ghaTatA hotA hai usI prakAra trasaparyAyasambandhI yogasthAnoM meM yavAkAra meM jo madhyakA sthAna hai vahA~ jIvoM kA pramANa bahuta hai arthAt madhyavartI sthAna ke dhAraka jIva bahuta haiM tathA usa madhya ke sthAna se Upara ke sthAnoM meM aura nIce ke sthAnoM meM krama se jIvoM kA pramANa ghaTatA-ghaTatA hai, una sthAnoM ke dhArakajIva kramase ghaTate-ghaTate haiN| isa prakAra yaha yavAkAra racanA hai vahA~ nIce kI guNahAnizalAkA se Upara kI guNahAnizalAkA kA pramANa kucha adhika hai| yavAkAra jIvoM kI saMkhyAsambandhI racanA meM pahale aGkasandRSTi se kathana karate haiM - yahA~ dravya to saparyAptajIvoM kA pramANa 1422 aura trasaparyAptajIsambandhI pariNAmayogasthAnakA adhvAna 32,guNahAniAyAmakA pramANa 4, aisI sarvaguNahAni 8, inako nAnAguNahAni kahate haiN|adhstngunnhaanikaa pramANa 3aura uparitanaguNAhAnikA pramANa 5 isa prakAra nAgaguNahAni 8 hotI haiN| nAnAguNahAnikI saMkhyA ke barAbara (utanIbAra) do kA aGka likhakara parasparaguNA karanese anyonyAbhyastarAzikA pramANa AtA hai so adhastanaanyonyAbhyastarAzi (2x2x2) 8 hai .evaM uparitanaanyonyAbhyastarAzikA pramANa (2x2x2x2x2) 32 hai tathA donoM anyonyAbhyastarAziyA~ milakara (32+8) 40 pramANa hotI haiN| yahA~ kucha kama tInaguNI guNahAnikA bhAga dravya meM denepara jIvoM kI saMkhyA yavAkArake madhyakI hotI hai, so guNahAnike AyAma kA pramANa 4 ko tigunA karane se (453) 12 hue| kiMcit Una kahanekA yahA~ abhiprAya yaha hai ki eka ke 64 bhAgoM meM 57 bhAga ( ghaTAne se samacchedavidhAna dvArA 711 kA 64 vA~ bhAga ( 713 huA so isakA bhAga sarvadravya 1422 meM denepara ( 1422 ) 128 AyA so yaha yavAkAra meM madhya kA pramANa jAnanA, kyoMki madhya meM jIva adhika haiM, aisA kahA gayA hai / madhyase uparitana aura adhastanaguNahAnike niSekoMmeM se apanI-apanI guNahAnisambandhI vizeSa (caya) kA pramANa kramase hIna jaannaa| apanI-apanI guNahAnike prathamaniSeka (128) ko doguNI guNahAnike AyAmapramANarUpa doguNahAni (2448) kA bhAga dene para jo (1288-16) pramANa ho athavA antimaniSeka (80) meM ekaadhika guNahAni (1+4-5) kA bhAga denepara jo labdha Ave (80:5-16) vaha vizeSa (caya) kA pramANa jaannaa| ata: adhastana aura uparitana guNahAnikA dravya aura vizeSa (caya) AdhA-AdhA (16, 8, 4, 2 va 1) jaannaa| isIko kahate haiM - 1. dhavala pu. 10 pR.80 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-201 uparitana 5 guNahAniyoM meM se prathamaguNahAnisambandhI prathamaniSekake pramANa(128) meM doguNahAni (8) kA bhAga dene para 12858-16 Ae so yaha vizeSa (caya) jaannaa| isa prakAra pratyeka niSekameM se 16,16 ghaTAnA tathA Adi (prathama) niSeka meM se ekakama guNahAniAyAmapramANa vizeSa (caya) ghaTAne para antima niSeka 80 huaa| AdiniSeka 128, madhyaniSeka 112 va 96 aura antimaniSeka 80 huaa| . 128+112+96+80 ina sabhIko jor3a denepara 416 hue so yaha uparitana prathamaguNahAni kA sarvadhana jAnanA so yavamadhyake pramANako ekaadhika tiguNe guNahAniAyAmase guNA karanepara evaM guNahAniAyAmakA bhAga dene para prathamaguNahAnisambandhI dravya jAnanA / yavamadhyake pramANa 128 ko tigunIguNahAni (12) meM ekaadhika (12+1=13) se guNA karane tathA guNahAniAyAma kA bhAga denepara 416 Ae, yaha prathamaguNahAnikA dravya hai| Upara eka-eka gaNahAnimeM dravya aura vizeSakA pramANa AdhA-AdhA jaannaa| ekakama nAnAguNahAnikA jo pramANa hai utanI bAra 2 ke aGka likhakara parasparaguNA karane para jo pramANa ho usakA bhAga prathamaguNahAnike dravyameM dene para antimaguNahAnimeM dravyakA pramANa hotA hai| uparitanaguNahAni 5 meM se eka kama kiyA to 5-1-4 labdha AyA / ata: 4 bAra do ke aGka likhakara (2424242) parasparaguNA karanepara 16 prApta huA isakA bhAga prathamaguNahAnisambandhI dravya 416 meM dene para 416:1626, so yaha antimaguNahAnikA dravya jAnanA / adhastanaguNahAni 3 haiN| prathamaguNahAnisambandhI yavamadhyake pramANameM se eka vizeSa (caya) ghaTAnepara adhastanaprathamaguNahAnikA prathamaniSeka prApta hotA hai| yavamadhya 128 meM se vizeSakA pramANa 16 ghaTAne para 128-16-112 rahA,yaha AdiniSeka jAnanA tathA isake eka-eka niSeka meM se eka-eka vizeSa (caya) ghaTAte-ghaTAte Adi niSeka meM se ekakrama guNahAniAyAmapramANa vizeSa (caya) ghaTAne para antima niSeka 64 huaa| mukha 64,bhUmi 112,inako jor3a denepara 64+112-176 huaa| isakA AdhA 88, isako pada (4) se guNA karanepara 8844352 yaha adhastanaprathamaguNahAnikA sarvadravya hai| arthAt yavamadhya 128 ko 11 se guNA karanepara (128x111408) labdharAzimeM 4 kA bhAga denepara 14084-352 aayaa| yavamadhyako dUnA karake 4 kA bhAga denepara jo labdha Ave utane pramANa uparitanaprathamaguNahAnisambandhIdravya meM se yahA~ RNakA pramANa jaannaa| yavamadhya 128 ke dUne 256 ko 4 se bhAga diyA to 256:464 AyA, yaha RNarUpadravya jaannaa| isa RNarUpa dravyako uparitanaprathamaguNahAnike dravyameM se ghaTAne para adhastanaprathamaguNahAnikA dravya hotA hai tathA uparitanaguNahAnisambandhI niSeka se adhastanaguNahAnike niSekameM uparitanaguNahAnike cayakA pramANa RNarUpa jaannaa| jaise- uparitanaguNahAnikA prathamaniSeka 128 hai yahA~ vayakA pramANa 16 ghaTAne para adhastanaguNahAnike prathamaniSekakA pramANa (128-16-112) hotA hai, isIprakAra sarvatra jAnanA / guNahAni-guNahAniprati dravya AdhA-AdhA jAnanA / vahA~ ekakama adhastanaguNahAnipramANa do ke aGka kA bhAga Adi guNahAnike dravya meM dene para antimaguNahAni kA dravya hotA hai tathA RNa bhI jo prathama Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 202 isako guNahAnimeM kahA vaha guNahAni - guNahAni prati AdhA-AdhA hotA hai| jaise - ( 64 | 32/16) / " aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM" isa sUtra se ( antadhana ko guNakAra 2 se guNA kara Adidhana ko ghaTAnA / ) antadhana 64 (adhastana prathama guNahAni ke niSekoM meM RNa kA pramANa) ko guNakAra do se guNA karanepara 64x2= 128 aura Adi (16 adhastana antima guNahAni ke niSekoM meM RNa kA pramANa) ghaTAne para 128-16=112, so yaha adhastanaguNahAniyoM meM RNa kA pramANa hotA hai athavA guNahAniAyAma ke pramANa se adhastana antimaguNahAni meM vizeSa ( caya) ke pramANa 4 kA guNA karane para jo labdha Ave utanA yavamadhya ke pramANa meM se ghaTAne para jo zeSa rahe utanA RNarUpa dravya jAnanA / tadyathA- guNahAniAyAma 4 meM adhastana antimaguNahAni ke vizeSa ( caya) kA guNA kiyA to ( 4x4 ) = 16 labdha AyA, yavamadhya (128) meM se ghaTAne se 128-16= 112 zeSa rahe so yaha sarvaRNa kA pramANa hai tathA 64+32+16=112 yaha adhastanaguNahAni ke prathamaniSeka kA dravya jAnanA evaM adhastana va uparitanasarvaguNahAniyoM ke sarvadravya ko " aMtadhaNaM guNaguNiyaM" ityAdi sUtra se [ ardhastana guNahAni sambandhI sarvadravya -- antadhana arthAt adhastana prathama guNahAni sambandhI dravya ( yavamadhya ke pramANa (128) ko eka adhika tiguNe guNahAni AyAma (13) se guNA karane para evaM guNahAni AyAmakA bhAga dene para 128x13 = 32x13 } 416 meM guNakAra 2 kA guNA karane para 64x13 = 832 huaa| isameM se Adi dhana arthAt astana aMtima guNahAni sambandhI dravya (eka kama nAnA guNahAni pramANa 2 kA bhAga prathama guNahAni ke dravya meM dene para 416 / ( 2x2 ) = 104 ghaTAne para 832 - 104 = 728} uparitana guNahAnisambandhI dravya meM antadhana Upara batAye anusAra 128x13 = 416, guNakAra 2 se guNA karane para 832 huaa| isameM se Adidhana 416 / ( 2x2x2x2- eka kama nAnA guNahAnipramANa) = 26 ko ghaTAne para 832-26-806 ] 728+806 ko jor3ane para 1534 dravya huA / isa labdharAzi meM se RNarUpadravya (112) ghaTAne para 1534- 122 = 1422 zuddha dravya hotA hai| yahA~ guNahAni ke pratyeka niSeka meM se ghaTAe hue vizeSa ( caya) kA pramANa, yogoM ke sthAna rUpa niSekoM meM jIvoM kA pramANa evaM guNahAni meM sarvadravya kA pramANa aura adhastanaguNahAni meM uparitanaguNahAni se jitanA dravya kama hai, vaha RNa kA pramANa hai| 4 4 uparitanaprathamaguNahAni 416 aura adhastanaprathamaguNahAni 352 hai ataH adhastanaprathamaguNahAni meM 64 RNarUpa jor3ane se uparitanaprathamaguNahAnisambandhI dravya ke barAbara ho jAtA hai| adhastanadvitIyaguNahAni ke dravya ( 176) meM 32 RNarUpa dravya jor3ane se ( 176 + 32 ) 208 uparitanadvitIyaguNahAnisambandhI dravya ke barAbara ho jAtA hai| adhastanatRtIyaguNahAni ke dravya (88) meM RNarUpadravya 16 jor3ane se (88 + 16) 104 uparitanatRtIyaguNahAnisambandhI dravya ke barAbara ho jAtA hai| isa prakAra 64+32+16=112 adhastanaguNahAni meM kula RNa kA pramANa hotA hai| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-203 uparitana sthiti adhastana sthiti dhr 128 MAM trasa jIvoM ke yogasthAnoM meM jIva yavamadhya 76 352 noTa - aGkasandRSTikI apekSA yogasthAnoM meM kula jIvoM kI saMkhyA 1422 hai| isameM se 616 jIva to yavamadhyaguNahAni ke nIce haiM aura 390 jIva yavamadhyaguNahAni ke ara haiM aura 416 yavamadhyaguNahAni meM haiN| puNNatasajogaThANaM, chedaa'sNkhss'sNkhbhubhaage| dalamigibhAgaM ca dalaM, davvadugaM ubhayadalavArA // 247 / / artha : dravya aura sthiti kA pramANa krama se paryAptatrasajIvarAzi ke pramANa tathA paryAptatrasambandhI pariNAmayogasthAnoM ke pramANa jAnanA aura palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa nAnAguNahAniyoM meM asaMkhyAta kA bhAga dene se asaMkhyAtabahubhAga kA jo pramANa ho usakA AdhA to nIce kI guNahAnikA aura zeSa kA AdhA tathA zeSa bacA huA asaMkhyAtavAM ekabhAga milakara Upara kI nAnAguNahAni kA pramANa hotA hai isa prakAra donoM nAnAguNahAniyoM kA pramANa smjhnaa| vizeSArtha : jaise dravya kA pramANa 1422 kahA vaise saMkhyAta kA bhAga pratarAgula meM dene para jo labdha Ave usakA jagatpratara meM bhAga dene se jo labdha Ave utane pramANa paryAptatrasajIva haiM tathA jisaprakAra yogasthAnaadhvAna 32 kahA vaise hI dvIndriyaparyAptaka ke jaghanyapariNAmayoga se saGghIparyAptakake utkRSTapariNAmayogaparyanta jitane yogasthAna hoM utanA yogasthAna kA adhvAna jAnanA, ve sthAna 84 kahe vahA~ dvIndriyaparyApta ke jaghanyapariNAmayogasthAna kA pramANa jagatzreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga ko 75 bAra palya ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNA karane para jo pramANa hotA hai usako apavartana karane para jagatzreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hI huA tathA isameM sUcyaphulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra milane para anantarasthAna huA usako Adi lekara saGghIparyApta kA utkRSTayogasthAna aGkasandRSTi kI apekSA jaghanya se 32 guNA tathA yathArtha kI apekSA palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga guNe haiM so yahA~ paryanta sthAnoM kA pramANa kahate haiM - 1. dhavala pu. 10 pR. 76 / 2. "padaraMgulassa saMkhejadibhAgeNajagapadare bhAge hide saca jogaTThANANaM tasapajjattajIvapamANaM hodi|" (dhavala pu. 10 pR. 61) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-204 dvIndriyaparyAptakake jaghanyapariNAmayogasthAna se anantaravartIsthAna to Adi jAnanA aura saGghIparyApta ke utkRSTapariNAmayogasthAna ko anta jAnanA / so "Adi aMte suddhe vaDDhihiderUvasaMjude ThANe" isa sUtra se anta meM se Adi kA pramANa ghaTAnA tathA eka-eka sthAna meM sUcyaGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa avibhAgapraticcheda adhika haiM isalie inakA bhAga dene para, jo pramANa Ave vahI yogasthAna adhvAna jaannaa| yahA~ bhAjya aura bhAgahAra meM jaghanyaspardhakako apavartana karake denaa| aba ina sthAnoM ke dhAraka kitane-kitane jIva pAe jAte haiM aisA bheda karane ke lie vidhAna kahate haiM jaiseAThanAnAguNahAni meM 3 nIce kI aura 5 Upara kI kahI thI vaise palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM UTmANa sarvanAlAguNalAta meM amitakA ga TenA usameM se eka bhAga pRthak rakhakara zeSa bahubhAga kA AdhA to nIce kI nAnAguNahAni kA pramANa jAnanA aura bahubhAga kA AdhA aura jo eka bhAga pRthaka rakhA thA vaha milAne para jo pramANa ho utanA Upara kI nAnAguNahAni kA pramANa jaannaa| NANAguNahANisalA, chedaasNkhejbhaagmettaao| guNahANINaddhANaM, savvatthavi hodi sarisaM tu||248|| artha : uparitana aura adhastanasarvaguNahAniyoM ko milAne se nAnAguNahAniyoM kI saMkhyA palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra hai, isa nAnAguNahAnikA bhAga pUrvokta yogasthAnaadhvAna meM dene para jo pramANa Ave utanA ekaguNahAni ke AyAma kA pramANa hai / jaise- yogasthAnaadhvAna 32 meM sarvanAnAguNahAni 8 kA bhAga dene para 328-4 Ae, yaha eka guNahAni ke AyAma kA pramANa hai vaise hI yahA~ bhI jAnanA / guNahAniAyAma uparitana aura adhastanaguNahAni meM samAna hai tathA eka-eka guNahAni meM itane sthAna haiN| guNahAniAyAma kI dUnI doguNahAni jaannaa| aNNoNNaguNidarAsI, pallAsaMkhejabhAgamettaM tu| heTTimarAsIdo puNa, uvarillamasaMkhasaMguNidaM // 249 / / artha : anyonyAbhyastarAzi palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai, kintu usameM adhastanaanyonyAbhyastarAzi se uparitanaanyonyAbhyastarAzi asaMkhyAtaguNI hai| vizeSArtha : nAnAguNahAnipramANa do ke aGka likhakara parasparaguNA karane para anyonyAbhyastarAzi kA pramANa hotA hai| jaise adhastanaanyonyAbhyastarAzi (8) aura uparitanaanyonyAbhyastarAzi (32). kahI usIprakAra sAmAnya se palya ke asaMkhyAttaveMbhAga pramANa anyonyAbhyastarAzi hai tathApi nIce kI . anyonyAbhyastarAzi se uparitanaanyonyAbhyastarAzi asaMkhyAtaguNI hai| vahA~ jaghanyapariNAmayoga se / 1. "gANAguNahANisalAgAo palidovamassa asaMkhejadibhAgamettAo / pANAguNahANisalagAhi jogaTThANaddhANe ovaTTide tvlNbhaado|" (dhavala pu. 10, pR. 74) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-205 utkRSTapariNAmayogasthAna paryanta yogasthAnoM meM jIvoM kA vibhAga akasandRSTivat isa prakAra jAnanA ! kiMcitUna tigune guNahAniAyAma kA bhAga sarvadravya meM dene para yavamadhyakA pramANa hotA hai| isameM do guNahAni kA bhAga dene para caya kA pramANa hotA hai| isa caya ko do guNahAni se guNA kare to yavamadhya hotA hai tathA usake Upara kI guNahAni meM prathamaniSeka yavamadhya ke pramANa uparitana dvitIyAdika niSeka eka-eka cayarUpahIna jAnanA, so ekajhama guNahAni ke AyAma pramANa caya yavamadhya meM se ghaTAne para prathamaguNahAni ke antimaniSeka kA pramANa hotA hai| isameM eka vizeSa (caya) ghaTAne para yavamadhya se AdhA pramANa hotA hai vahI dvitIyaguNahAnikA prathamaniSeka jAnanA / isake Upara eka vizeSa ghaTAne para dvitIyAdika niSeka hote haiM, so ekakama guNahAniAyAmapramANa vizeSa ghaTAne para antima niSeka hotA hai| yahA~ prathamaguNahAni meM jo cayakA pramANa thA usakA AdhA dvitIyaguNahAni meM cayakA pramANa jAnanA tathA dvitIyaguNahAni ke antimaniSeka meM se eka caya ghaTAne para dvitIyaguNahAni ke prathamaniSeka se AdhA pramANa hotA hai vahI tRtIya guNa hAni kA prathamaniSeka jaannaa| isase dvitIyaguNahAni ke caya se AdhA pramANa jo caya so eka-eka caya ghaTAne para dvitIyAdiniSeka hote haiN| isa prakAra antimaguNahAniparyanta jaannaa| guNahAni-guNahAniprati jIvadravya AdhA-AdhA jAnanA tathA adhastanaguNahAni meM yavamadhya ke nIce prathamaguNahAni ke prathamaniSeka se antimaguNahAni ke antimaniSekaparyanta guNahAni-guNahAniprati samasta niSekoM meM jo-jo uparitanaguNahAni ke niSekoM meM pramANa kahA usameM se apanI-apanI guNahAni jitanA-jitanA vizeSa (caya) kA pramANa kahA, utanA-utanA niSeka meM se ghaTAne para niSeka kA pramANa hotA hai| isI ko kahate haiM - uparitanaprathamaguNahAnisambandhI prathamaniSeka yavamadhya ke barAbara hai| usameM se prathamaguNahAni meM jitanA vizeSa(caya) kA pramANa kahA utanA ghaTAne para adhastanaprathama guNahAnisambandhI prathamaniSeka kA pramANa hotA hai tathA uparitanaprathamaguNahAni ke dvitIya niSeka ke pramANa meM se prathamaguNahAni ke vizeSa (caya) kA pramANa ghaTAne para adhastana prathamaguNahAnisambandhI dvitIyaniSekakA pramANa hotA hai| isa prakAra prathamaguNahAni ke antimaniSekaparyanta jAnanA / uparitanadvitIyaguNahAni ke prathamaniSekasambandhI pramANa meM se dvitIyaguNahAni ke vizeSa (caya) kA pramANa ghaTAne para adhastanadvitIyagaNa hAni sambandhI prathama niSekakA pramANa jaannaa| uparitanadvitIyaguNahAni ke dvitIyaniSeka meM se utanA hI caya ghaTAne para adhastanadvitIyaguNahAni ke dvitIyaniSekakA pramANa hotA hai| isa prakAra antimaniSekaparyanta jAnanA / aise hI tRtIyAdika guNahAni meM bhI RNa kA pramANa apane-apane vizeSa (caya) ke samAna jAnakara niSekoM 1. "suhumabuddhIe NihAlijjamANe kiMcUNatiNNiguNahANimettajavamajjhANi hoti||" (dhavala pu. 10 pR. 78) "edaM kiMcUNatIhi guNahANIhi ovaSTride jeNa javamajjhamAgacchadi teNa javamajjhapamANeNa sabbadabve avahirijjamANe kiMcUNatiNNiguNahANikAleNa avahirijadi tti siddhaM / " (dhavala pu. 10 pR. 80) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-206 kA pramANa jaannaa| adhastanaguNahAni kI racanA meM RNa ko milAne para jo pramANa prApta hotA hai vaha uparitanaguNahAni racanA ke samAna hai| isa prakAra jisa-jisa niSeka meM jitanA-jitanA pramANa ho usausa yogasthAna meM utanA-utanA jIvoM kA pramANa jaannaa| "muhabhUmi jogadale padaguNide padadhaNaM hodi" isa sUtra ke anusAra mukha antimaniSeka aura bhUmi AdiniSekako milAkara AdhA karake pazcAt guNahAni AyAma ke pramANa se guNA karane se jo pramANa Ave vaha usa guNahAni ke sarvadravya kA pramANa jAnanA,aisA pratyeka guNahAnikA sarvadravya prApta karane ke lie jaannaa| prathamaguNahAni ke sarvadravya se dvitIyaguNahAnikA dravya AdhA hai, aise guNahAni-guNahAniprati dravya AdhA-AdhA jAnanA / sarvaguNahAniyoM ke dravya ko prApta karane ke lie "aMtadhaNaM guNaguNiyaM" ityAdi sUtra se prathamaguNahAni ke antadhanarUpa dravya ko guNAkara do se guNAkara ke usameM se antimaguNahAni ke AdidhanarUpa dravya ko kama karanA tathA ekakama guNAkAra 2-1-1 kA bhAga dene para uparitana va adhastanarUpa sarvaguNahAni kA pramANa hotA hai| adhastanaguNahAniyoM meM, apane-apane vizeSa (caya) ko guNahAniAyAma se gaNA karane se usausa guNahAnisambandhI RNa kA pramANa prApta hotA hai| sarvaguNahAniyoM kA RNa rUpa dravya prApta karane ke lie "aMtadhaNaM guNaguNiyaM" ityAdi sUtra se prathamaguNahAni ke RNarUpa dravya ko guNAkAra do se guNAkara- ke usameM se aMtimaguNahAnike RNarUpa dravya ko ghaTAne se tathA ekakama guNakAra 2-1-1 kA bhAga dene para jo labdha Ave usako uparitana guNahAni ke dravya meM se ghaTAne para athavA adhastanaguNahAni ke dravya meM milAne para adhastana tathA uparitanaguNahAni meM dravya samAna hotA hai| uparitana aura adhastanasarvaguNahAnisambandhI sarvadravya ko jor3ane para paryApta sajIvoM kA pramANa prApta hotA hai| isa prakAra paryAptatrasasambandhI pariNAmayogasthAnoM meM paryAptatrasajIvoM kA pramANa jaannaa| isa kathanasambandhI aGkasandRSTi pUrva meM kaha cuke haiM so tadanusAra ThIka prakAra smjhnaa| uparitanaguNahAni ke prathamaniSekarUpa jo yogasthAna haiM unake dhArakajIva bahuta haiM usake nIce aura Upara jo yogasthAna haiM unake dhAraka pUrvokta kramase thor3e haiM, isIlie yavAkAra racanA kahI hai| Age una pariNAmayogasthAna ke dhArakajIva kitanA-kitanA pradezabandha karate haiM? isa prazna ke uttarasvarUpa AcArya samayaprabaddha kI vRddhi kA pramANa trairAzika vidhi se kahate haiM igiThANaphaDDhayAo, samayapabaddhaM ca jogavaDDhI ya / samayapabaddhacayaTuM, ede hu pamANaphalaicchA / / 250 // artha : dvIndriyaparyAptakake prathamajaghanyapariNAmayogasthAna kA spardhaka, samayaprabaddha aura yogoM kI vRddhi, ye tInoM samayaprabaddhake bar3hane kA pramANa prApta karane ke lie krama se trairAzikasambandhI pramANarAzi,phalarAzi aura icchArAzi haiN| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-207 vizeSArtha : jaghanyayogasthAna meM zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa jaghanyaspardhaka pramANarAzi haiM, jaghanyayogasthAna se jadhanyasamayaprabaddhapramANa pradezoM kA bandha hotA hai yaha phalarAzi hai, eka-eka yogasthAna meM sUcyaGgulake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa jaghanyaspardhaka bar3hate haiM so yaha icchArAzi hai| phalarAzi se icchArAzi ko guNAkara pramANarAzikA bhAga dene para jo labdha AyA utane-utane pradezoM kI adhikatA liye eka-eka uparitana yogasthAnoM meM samayaprabaddha bar3hatA hai arthAt jaghanyayogasthAna se jaghanyasamayaprabaddha baMdhatA hai tathA isake anantaravartIyogasthAna se itane pramANa vRddhigata hotA huA samayaprabaddha ba~dhatA hai| isa prakAra nirantara bar3hatA huA jaghanyayogasthAna jahA~ dugunA hotA hai vahA~ jaghanyasamayaprabaddha bhI dUnA hai aura jahA~ jaghanyayogasthAna cAraguNA hai vahA~ jaghanyasamayaprabaddha bhI cAraguNA baMdhatA hai| isa prakAra saJIparyAptake utkRSTayogasthAnameM jaghanyayogasthAna palyake ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveMbhAgaguNe hote haiN| yahA~ jaghanyasamayaprabaddhako palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNAkare aisA samayaprabaddha baMdhatA hai| athAnantara isI bAta ko pA~ca gAthAoM dvArA kahate haiM - bIindiyapajjatajahaNNaTThANA snngipunnnnss| ... ukkassaTThANotti ya, jogaTThANA kame uDhDhA / / 251 // artha : dvIndriyaparyApta jIva ke jaghanyapariNAmayogasthAna se saGghIparyAptajIva ke utkRSTapariNAmayogasthAnaparyanta pariNAmayogasthAna krama se eka-eka sthAna meM samAnavRddhi'- rUpa pramANa se bar3hate hue jaanne| seDhiyasaMkhejadimA, tassa jahaNNassa phaDDhayA hoti| aMgulaasaMkhabhAgA,ThANaM paDi phaDDhayA uDDhA // 252 // artha : dvIndriyaparyAptakakA jaghanyapariNAmayogasthAna jagatzreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga mAtra spardhakoMke samUharUpa hai aura isake bAda pratyeka sthAna ke prati sUcyaGgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa jaghanyaspardhaka bar3hate hue jAnane tathA jaghanyayogasthAna ke jitane avibhAgapraticcheda haiM unako jagatazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga se bhAga dene para sUcyaGgulake asaMkhyAtaveMbhAga mAtra jaghanyaspardhakapramANa ekayoga prakSepa prApta hotA hai| ata: eka yoga prakSepapramANa avibhAgapraticcheda eka-eka yogasthAna meM bar3hate haiN| 1. "jogapaklevo aMgulasma asaMkhejadibhAgamettajahaNNaphaddayapamANo vaJcihANimabhAveNa avadvido aagcchdi|" (dhavala pu. 10, pR. 484) 2. dekho dhavala pu. 10 pR. 484 sUtra 189 kI ttiikaa| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-208 aba jaghanyayogasthAna meM vRddhi kA krama kahate haiM - dhuvavaDDIvaTuMto, duguNaM duguNaM kameNa jaayte| carime pallacchedA'saMkhejadimo guNo hodi / / 253 // artha : isa prakAra sthAna-sthAna prati dhruvavRddhirUpa se bar3hatA huA jaghanyayogasthAna (zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga jAkara) krama se dUnA-dUnA ho jAtA hai aura anta meM sajJIparyAptakajIva ke utkRSTapariNAmayogasthAna meM guNAkAra kA pramANa palya ke ardhaccheda ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai arthAt jaghanyayogasthAna ke avibhAgapraticchedoM ke pramANa ko palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNA karane para jo pramANa ho utane sarvAtkRSTayogasthAna ke avibhAgapraticcheda hote haiN| aba yogasthAnoM kA pramANa kahate haiM - AdI aMte suddhe, bahihide rUvasaMjude ThANA / seDhiasaMkhejadimA, jogaTThANA NiraMtaragA // 254 // artha : antima utkRSTasthAna ke jitane avibhAgapraticcheda haiM unameM se jaghanyasthAna ke | avibhAgapraticchedoM ko ghaTAne para jo pramANa Ave usameM vRddhi kA bhAga deveM so eka-eka sthAna meM sUcyaGgulake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa jaghanyaspardhakake jitane avibhAgapraticcheda hoM, utane bar3hate haiN| ataH inakA bhAga dene para jo pramANa Ave utane sthAna jAnane / inameM ekajaghanyayogasthAna milAne para jo pramANa ho utane sarvanirantarayogasthAna jAnane, ye yogasthAna jagacchreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa haiN| Age sarvayogasthAnoM kA pramANa kahate haiM - aMtaragA tadasaMkhejadimA seDhIasaMkhabhAgA hu| sAMtaraNiraMtarANivi, savvANivi jogaThANANi / / 255 // artha : antargata (6antaroM meM hone vAle) yogasthAna una nirantara yogasthAnoM ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hote haiM, ye bhI jagacchreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga hI haiM tathA jo nirantara, sAntara aura mizrarUpayogasthAna haiM ve antargatayogasthAna ke aMsakhyAtaveM bhAga pramANa haiM, ye bhI jagacchreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga haiN| isa prakAra tInoM yogasthAnoM ko milAne para jo sarvayogasthAna haiM ve bhI jagacchreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hI haiM, kyoMki asaMkhyAtake bahutabheda haiM so yathAyogya asaMkhyAta kA bhAga jaannaa| 1. dhavala pu.10 pR. 488 sUtra 1931 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-209 aba ina yogasthAnoM ke Adi aura antasthAna ko batAte haiM - ... ... .......:.:. guhamAyoTa Apajjanagamsa paDhame jahaNNao jogo| pajattasaNNipaMciMdiyassa ukkassao hodi // 256|| artha - ina sarvayogasthAnoM meM sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptakake tInoM mor3AoM se utpanna hone vAle antima (6012 veM) kSudrabhava ke prathamasamaya meM jaghanyaupapAdayogasthAna hotA hai vaha to AdisthAna jAnanA tathA saMjJIpaJcendriyaparyAptakajIvakA jo utkRSTapariNAmayogasthAna hai, vaha antimasthAna hai| athAnantara prakRti Adi cAra prakAra ke bandhoM ke kAraNa kahate haiM - jogA payaDipadesA, ThidiaNubhAgA kasAyado hoti| apariNaducchiNNesu ya, baMdhaTThidikAraNaM Natthi // 257 // artha : prakRti aura pradezabandha yogoM ke nimitta se hote haiM jaisA zubha va azubha yoga hogA vaisA hI prakRtibandha tathA jaisA tIvra-mandayoga hogA vaisA hI samayaprabaddha ba~dhatA hai isalie inakA kAraNa yoga hai tathA sthitibandha aura anubhAgabandha kaSAya ke nimitta se hotA hai ata:jaisI kaSAya hogI vaisA hI yathAyogya sthitibandha hogA tathA vaisA hI yathAyogya anubhAgabandha bhI hogA, kyoMki inakA mukhya nimitta kaSAya hai| jaghanya eka samaya aura utkRSTa se antarmuhUrtakAla pramANa jinake kaSAyasthAna udayarUpa nahIM hote aise upazAntakaSAya evaM jisake kaSAyasthAnakSINa ho gae haiM aise kSINakAya aura sayogakevalI ke tatkAla sthitibandha kA kAraNa kaSAya nahIM hai| 'ca' zabda se ayogakevalI ke bandha ke kAraNa yoga aura kaSAya donoM hI nahIM haiN| vizeSArtha : isa sambandha meM dhavalAkAra vIrasenAcArya kA mata hai ki 11-12-13 veM guNasthAna meM sAtAvedanIya kA 1 samaya pramANa sthiti va anubhAgabandha hotA hai|| __ aba yogasthAna, prakRtisaMgraha, sthitibheda, sthitibandhAdhyavasAnasthAna, anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna aura karmapradezoM kA alpabahutva tInagAthAoM se kahate haiM - seDhi asaMkhejadimA, jogaTThANANi hoti savvANi / tehiM asaMkhejaguNo, payaDINaM saMgaho savvo // 258 / / artha : nirantara yA sAntara athavA sAntara-nirantara ye sarvayogasthAna japacchreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga 1. "teNeva kAraNeNa Didi-aNubhAgehi iriyAvaha kammamappapidi bhnnidN|" (dhavala pu, 13 1. 49) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-210 pramANa haiM aura unase asaMkhyAtalokaguNA matijJAnAvaraNAdi prakRtiyoM kA samudAya hai| sarvayogasthAna ke pramANa ko asaMkhyAtaloka se guNA karane para sarvauttarottara karmaprakRtiyoM kA pramANa hotA hai| vizeSArtha : jJAnAvaraNa kI uttaraprakRti 5 haiN| inameM kSAyopazamika zrutajJAna kA bheda labdhyakSararUpa jJAna to nirAvaraNa hai| sUkSma nigoda labdhyaparyAptaka ke jo jaghanyajJAna hotA hai usakA nAma labdhyakSara hai| nAza ke binA eka svarUpa se avasthita rahane se kevalajJAna akSara hai, kyoMki usameM vRddhi aura hAni nahIM hotii| dravyArthikanayakI apekSA cUMki sUkSmanigodalabdhyaparyAptaka kA jJAna bhI jJAnasAmAnya kI apekSA vahI hai ata: isa jJAna ko bhI akSara kahate haiN| isakA pramANa kevalajJAna kA anantavA~bhAga hai, yaha jJAna nirAvaraNa hai, kyoMki akSara kA anantavA~bhAga nitya udghATita rahatA hai, aisA Agama kA vacana hai athavA isake AvRta hone para jIva ke abhAva kA prasaGga AtA hai| isa labdhyakSara jJAna meM sarvajIvarAzi kA bhAga dene para sarvajIvarAzi se anantaguNe jJAnAvibhAgapraticcheda Ate haiN| isa labdhyakSarajJAna meM sarvajIvarAzi kA bhAga dene para jJAnAvibhAgapraticcho dI. apekSA nIvaza meM antamugA sabdha hotaH hai| isa prakSepako pratirAzibhUta labdhyakSarajJAna meM milAne para paryAyajJAna kA pramANa utpanna hotA hai / isake Age asaMkhyAtaloka bAra SaTsthAnapatita vRddhi se bar3hate hue paryAyasamAsa jJAna ke bheda haiN| unake AvaraNakI apekSA asaMkhyAtaloka mAtra chahasthAna pramANa paryAyasamAsa zrutajJAnAvaraNa ke bheda haiM tathA zrutajJAna-matijJAnapUrvaka hotA hai, ata: itane hI matijJAnAvaraNa ke bhI bheda haiM, avadhijJAnAvaraNa meM dhanAAla ke asaMkhyAtaveM bhAgahIna lokako sUcyaGgula ke asaMkhyAtaveMbhAga se guNA karane para jo pramANa ho usameM eka aura milAne para jo pramANa Ave utane dezAvadhi ke bheda haiN| ata: dezAvadhiAvaraNa ke bhI itane hI bheda haiM tathA agnikAyajIva ke pramANa ko agnikAya ke zarIra kI avagAhanA ke bhedoM ke pramANa se guNA karane para jo pramANa ho utane paramAvadhi ke bheda haiN| ata: paramAvadhiAvaraNa ke bhI itane hI bheda haiM tathA sarvAvadhi eka hI prakAra hai isalie sarvAvadhiAvaraNa kA bhI eka hI bheda hai| bIsakor3Akor3IsAgara samayapramANavAle kalpakAla ko asaMkhyAta se guNA karane para jo pramANa ho utane mana:paryayajJAna ke bheda haiM isalie manaH paryayajJAna ke AvaraNa ke bhI itane hI bheda haiM aura kevalajJAna bheda se rahita hai isalie isake AvaraNa kA bhI eka hI bheda hai| isa prakAra sarva milakara avadhi,mana:paryaya aura kevalajJAnAvaraNa se adhika zrutajJAnAvaraNa se yukta matijJAnAvaraNa pramANa jJAnAvaraNa kI prakRtiyoM ke uttarottara bheda haiN| saba prakRtiyA~ nAmakarma ke nimitta se hotI haiN| ataH nAmakarma kI prakRtiyoM meM AnupUrvI prakRti ke uttarottara bheda kahate haiN| AnupUrvI kSetravipAkI hai ata: kSetra kI apekSA usake bheda hote haiN| narakAnupUrvI narakakSetra vipAkI hai| narakakSetra eka rAjupratara pramANa hai| vahA~ uSTrAdi mukhAkAroM ke sivAya anyatra utpatti nahIM hotI / ata: pramANarUpa sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa AyAma se use guNA kreN| tathA paryApta 1. dha. pu. 13 pR. 262 2, dha.pu. 13 pR. 263-264 3. dha.pu. 13 pR. 277 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-211 paMcendriya tiryaMca aura manuSya jaba naraka ko jAte haiM taba narakAnupUrvI kA udaya hotA hai| usase pahale tiryaMca yA manuSya paryAya meM jo AkAra hotA hai usakA nAza nahIM hotaa| isase vahA~ paryApta paMcendriya tiryaMca yA manuSya kI jaghanya avagAhanA to ghanAMgula ke saMkhyAtaveM bhAga hai| usase pUrvokta kSetra ko guNA karane para jo kSetra kA pramANa ho so narakAnupUrvI kA pahalA bheda hai| unhIM kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula pramANa hai| usako pUrvokta kSetra se guNA karane para jo pramANa ho so narakAnupUrvI kA antima bheda hai| "Adi aMte suddhe vahihide rUvasaMjude ThANA" isa sUtra ke anusAra antima bheda meM jitanA kSetra ke pradezoM kA pramANa ho usameM se pahale bheda ke kSetra ke pradezoM ke pramANa ko ghaTAne para jo zeSa rahe usameM eka se bhAga dekara eka jor3ane para jo pramANa ho. utane narakAnuparvI ke uttarotA bheda hote haiN| utsedha ghanAmulake saMkhyAtaveMbhAga mAtra sabase jaghanyaavagAhanA ke sAtha narakagati ko jAnevAle aura viziSTa mukhAkAra rUpa se sthita sikthamatsya ke narakagatiprAyogyAnupUrvI kA eka vikalpa pAyA jAtA hai| puna: usI jaghanyaavagAhanA ke sAtha narakagati ko jAne vAle dUsare sikthamatsyake narakagatiprAyogyAnupUrvI kA dUsarA vikalpa pAyA jAtA hai, kyoMki pahale ke jIvapradezoM kA anuparipATI se jo avasthAna pAyA jAtA usase yahA~ para pahale ke AkAzapradezoM se pRthAbhUta AkAzapradezoM ke sambandha se bhinna anuparipATI kA abasthAna dekhA jAtA hai| aba usI sabase jaghanyaavagAhanA ke sAtha narakagati ko jAnevAle anya sikthamatsya ke narakagatiprAyogyAnupUrvI nAmakarmakA tRtIyavikalpa prApta hotA hai, kyoMki pahale kI anuparipATI rUpa se jo avasthAna hai isase yahA~ para bhI pahale ke AkAzapradezoM se pRthagbhUta AkAzapradezoM ke sambandha se anyaanuparipATI kA avasthAna upalabdha hotA hai, yaha kAraNa sarvatra kahanA caahie| punaH sabase jaghanyaavagAhanA ke sAtha alabdhapUrva mukhAkAra rUpa se narakagati ko jAnevAle anya sikthamatsya ke narakagatiprAyogyAnupUrvI kA caturthavikalpa hotA hai,kyoMki pahale nahIM upalabdha hue aise mukhAkAra rUpa se vaha pariNata huA hai| puna: usI sarvajaghanyaavagAhanA ke sAtha narakagati ko jAnevAle anya sikthamatsya ke narakagati prAyogyAnupUrvI kA pA~cavA~ vikalpa upalabdha hotA hai, kyoMki yaha alabdhapUrva mukhAkAra rUpa se pariNamita hue dravya kA kAraNa hai| isa prakAra chaha, sAta, ATha, nau, dasa, Avali, ucchvAsa, stoka, lava, ghaTikA, muhUrta, divasa, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, varSa, yuga, pUrva, palya, sAgara aura rAjUrUpa tiryakpratara taka narakagatiprAyogyAnupUrvI ke vikalpa kahane caahie| puna: isI krama se do-tIna Adi tiryapratara vikalpoM ko sUcyaGgula ke asaMkhyAtaveMbhAga mAtra tiryaprataroM ke jitane AkAzapradeza hote haiM utane mAtra narakagatiprAyogyAnupUrvI ke vikalpa prApta hone taka bar3hAte jAnA caahie| itanI vizeSatA hai ki nUtana-nUtana mukhavikalpoM ke sAtha narakoM meM utpanna honevAle sikthamatsyoM kI vaha sabase jaghanya avagAhanA dhruva karanI caahie| rAjupratara,rAjuvarga aura tiryakpratara ye ekArthavAcI zabda haiN| sUcyagula 1. dhavala pu. 13 pR. 372 se 375 tk| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-212 ke asaMkhyAtaveM bhAga se tiryakpratara ko guNita karane para jitane AkAzapradeza upalabdha hote haiM utane hI sikthamatsya kI sabase jaghanyaavagAhanAkI apekSA narakagatiprAyogyAnupUrvI ke vikalpa prApta hote haiM yaha ukta kathana kA tAtparya hai| inase adhika vikalpa nahIM prApta hote haiM kyoMki aisA svabhAva hai| aba ekapradeza adhika sabase jaghanyaavagAhanA ke sAtha narakoM meM mAraNAntika samudghAta karake yA usake binA vigrahagati dvArA utpanna hone vAle sikthamatsyoM ke narakagatiprAyogyAnupUrvI ke utane hI vilA hote.haiN| adhika allAha ke adhiza suhAkAra prApta nahIM hote, kyoMki kAraNarUpa zakti meM bheda hone se hI kArya meM bheda utpanna hotA hai| samAnazaktisaMkhyA se yukta eka kAraNa ke hone para kArya ke saMkhyAviSayaka bheda nahIM hotA hai, kyoMki aisA mAnane meM virodha AtA hai| isa prakAra pRthak-pRthaka sarvaavagAhanAvikalpoM meM narakagatiprAyogyAnupUrvI ke sUcyaGgula ke asaMkhyAtaveMbhAga se guNita rAjupratarapramANa vikalpa kahane caahie| ve isa prakAra prApta hote haiM, aisA samajhakara sikthamatsyakI avagAhanA ko mahAmatsyakI avagAhanA meM se ghaTAkara jo zeSa rahe usameM jaghanyaavagAhanA ke vikalpa kI apekSA eka milAne para zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra avagAhanAvikalpa hote haiM, kyoMki saMkhyAtaghanAGgaloM meM bhI zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa saMkhyA kA vyavahAra hotA huA dekhA jAtA hai| punaH yadi eka avagAhanA ke vikalpa kI apekSA narakagatiprAyogyAnupUrvI ke vikalpa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNita tiryakpratarapramANa prApta hote haiM to saMkhyAtaghanAgula mAtra avagAhanAvikalpoM ke kitane narakagatiprAyogyAnupUrvIvikalpa prApta hoMge, isa prakAra saMkhyAtaghanAGguloM se sUcyaGgulake asaMkhyAtaveM bhAga mAtra tiryaprataroM ko guNita karane para jitane AkAzapradeza hote haiM utanI hI narakagatiprAyogyAnupUrvIkI uttarottara prakRtiyA~ hotI haiN| isI prakAra tiryaMcAnupUrvI tiryaMca-kSetravipAkI hai| so tiryaMca kA kSetra sarvaloka hai| nArakI, trasasthAvara tiryaMca, karmabhUmiyA manuSya tathA sahasrAra svarga taka ke deva tiryaMcagati meM utpanna hote haiN| so ve AnupUrvI ke udaya se pUrva zarIra ke AkAra ko nahIM chodd'te| ataH sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka kI jaghanya avagAhanA dhanAgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa se pUrvokta kSetra ko guNA karane para tiryaMcAnupUrvI kA prathama bheda hotA hai tathA utkRSTa avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula pramANa hai, usase guNA karane para anta kA bheda hotA hai| so "Adi aMte suddhe vahihide rUvasaMjude ThANA" sUtra ke anusAra anta meM se Adi ko ghaTA kara use eka se bhAga dekara aura usameM eka milAne para jo pramANa ho utane bheda tiryaMcAnupUrvI ke hote haiN| 1 sUkSmanigodiyAlabdhyaparyAptaka jIva ke utsedhadhanAGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa sabase jaghanyaavagAhanA ke dvArA tiryaJcoM meM mAraNAntikasamudghAta karane para eka tiryaJcagati prAyogyAnupUrvIkA 1. dhavala pustaka 13 pR.376-375 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-213 vikalpa prApta hotA hai, kyoMki vaha eka AkAzapradeza sambandha se apUrvamukhAkAra rUpa se pariNamanakA hetu hai / puna: dUsare sUkSmanigodalabdhyaparyApta jIva ke usI jaghanya avagAhanA ke sAtha tiryaJcoM meM utpanna hone para apUrvamukhAkAra prApta hotA hai usa samaya dUsarA tiryaJcagatiprAyogyAnupUrvIvikalpa hotA hai| isa prakAra jaghanyaavagAhanAkA Alambana lekara ghanalokapramANa tiryaJcagatiprAyogyAnupUrvI ke uttarottara prakRtivikalpoM ke prApta hone taka apUrva- apUrva mukhAkAroM ke sAtha tiryaJcoM meM utpanna karAnA caahie| jaghanyaavagAhanA kA Alambana lekara tiryaJcagatiprAyogyAnupUrvI ke itane hI vikalpa upalabdha hote haiM, kyoMki inase adhika mukhAkAroM kA prApta honA yahA~ sambhava nahIM hai| sUkSmanigodalabdhyaparyAptakoM ke sabase jaghanyaavagAhanA ke sAtha tiryaJcoM meM utpanna hone para nUtana nUtana mukhAkAra utkRSTa rUpa se yadi bahuta hote haiM to ve ghalokapramANa hote haiM, yaha ukta kathana kA tAtparya hai / punaH eka pradeza adhika sarvajaghanya avagAhanA ke Azraya se bhI ghanalokapramANa hI tiryaJcagatiprAyogyAnupUrvI nAmakarma ke vikalpa hote haiN| isI prakAra do pradeza adhika jaghanya avagAhanA se mahAmatsya kI utkRSTa avagAhanAparyanta ina sarva avagAhanAoM sambandhI pRthak-pRthak ghanalokapramANa tiryaJcagatiprAyomyAnupUrvI ke vikalpa utpanna karAne cAhie / aba sUkSmanigodalabdhyaparyAptaka kI sabase jaghanya avagAhanA ko mahAmatsya kI avagAhanA meM se ghaTAkara jo zeSa rahe usameM eka aGka milAkara zreNI ke asaMkhyAtaveMbhAga pramANa se ghanalokako guNita karane para jitane AkAzapradeza hote haiM, utanI hI tiryaJcagatyAnupUrvInAmakarmakI uttarottara prakRtiyA~ hotI haiM | manuSyagatyAnupUrvI manuSya kSetravipAkI hai| manuSyakSetra manuSyoM ke paryApta aparyApta paMcendriyapanA hone se unakI utpatti ke yogya 45 lAkha yojana pramANa gola viSkambha se guNita trasanAlI eka rAju pratara pramANa hai / mAnuSottara se bAhara cAroM konoM meM manuSyoM kI utpatti na hone se caukora kSetra nahIM kahA hai| Adi kI chaha pRthviyoM ke nArakI, trasa, sthAvara, karmabhUmiyA tiryaMca aura manuSya tathA deva manuSyoM meM utpanna hote haiN| ve manuSyAnupUrvI ke udaya se apanA pUrva AkAra nahIM chor3ate / ataH jaghanya avagAhanA gula ke asaMkhyAtaveM bhAga se pUrvokta kSetra ko guNA karane para pahalA bheda aura utkRSTa avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula se guNA karane para antima bheda hotA hai| ataH " Adi aMte suddhe" sUtra ke anusAra anta meM se Adi ko ghaTA kara eka kA bhAga dekara aura eka jor3ane para jo pramANa ho utane bheda manuSyAnupUrvI ke haiN| 1 utsedhaghanAgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa sabase jaghanya avagAhanA ke dvArA sUkSmanigodalabdhyaparyAptakajIva vigrahagati se manuSyoMmeM utpanna huA / yahA~ manuSyagati-prAyogyAnupUrvIkA eka vikalpa prApta hotA hai| 1. dhavala pustaka 13 pR. 378 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-214 puna: dUsare sUkSmanigodalabdhyaparyApta jIvakke jaghanyaavagAhanA ke sAtha vigrahagati se manuSyoM meM utpanna hone para dUsarA manuSyagatiprAyogyAnupUrvI kA vikalpa hotA hai| puna: tIsare sUkSmanigodalabdhyaparyAptaka jIva ke jaghanyaavagAhanAsahita alabdhapUrvamukhAkAra ke dvArA manuSyoM meM utpanna hone para manuSyagatiprAyogyAnupUrvI kA tIsarA vikalpa hotA hai, kyoMki anyathA apUrvamukhAkAra kI utpatti hone meM virodha AtA hai| yadi kaho ki kAryabheda se kAraNa meM bheda mAnanA asiddha hai to yaha kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki isa prakAra kAraNa ke binA hI kArya kI utpatti kA prasaGga prApta hotA hai| sabase jaghanya isa avagAhanA kA Alamcana lekara alabdhaparva nAnAvidhamukhAkAroM ke sAtha manuSyoM meM mAraNAntika samudghAta ko karane vAle sUkSmanigodalabdhyaparyAsaka jIvoM ke 45 lAkhayojana bAhalyarUpa tiryakaprataroM ke jitane AkAzapradeza hote haiM utane vikalpa prApta hone taka manuSyagati prAyogyAnupUrvI prakRti ke vikalpa utpanna karAne caahie| yahA~ jaghanyaavagAhanAkA Alambana lekara manuSyagati prAyogyAnupUrvI ke itane hI vikalpa upalabdha hote haiN| _ isa avagAhanA se prApta AnupUrvIprakRtiyoM ko sthApita karake sUkSmanigodalabdhyaparyAptaka kI jaghanyaavagAhanA ko mahAmatsyakI utkRSTaavagAhanA meM se ghaTAkara jo zeSa rahe usameM eka aGka milAne para jagaccheNI ke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa avagAhanAvikalpa hote haiN| ina avagAhanAvikalpoM se ekaavagAhanAsambandhI AnupUrvIvikalpoM ko guNita karane para manuSyagatiprAyogyAnupUrvI ke sarvaprakRti vikalpoM kA jor3a hotA hai| devAnupUrvI devakSetravipAkI hai| deva saba trasa hote haiM ata: unakA kSetra vivakSita jyotirloka ke antaparyanta nau sau yojana se trasanAlI ke pratarakSetra kA guNA karane para jo pramANa ho utanA jaannaa| zeSa devoM kA utpatti kSetra thor3A hai| isase usakI vivakSA yahA~ nahIM kI hai| jyotiSI devoM kI hI mukhyatA se kathana kiyA hai| paMcendriya paryApta tiryaMca aura manuSya hI devoM meM janma lete haiN| devagati meM gamana karate samaya devAyu aura devagati ke udaya ke sAtha devAnupUrvI ke udaya se pUrva AkAra kA nAza na hone se unakI jaghanya avagAhanA saMkhyAta ghanAMgula se ukta kSetra ko guNA karane para prathama bheda hotA hai| utkRSTa avagAhanA bhI saMkhyAta ghanAMgula pramANa hai| usase guNA karane para antima bheda hotA hai| so "Adi aMte suddhe" sUtra ke anusAra anta meM se Adi ko ghaTA kara eka kA bhAga dekara eka milAne para jo pramANa ho utane bheda devagatyAnupUrvI ke jaannaa| 'utsedhaghanAGgula ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra sarvajaghanyaavagAhanA ke dvArA devagatiko jAnevAle sikthamatsya ke eka devagatiprAyogyAnupUrvI kA vikalpa prApta hotA hai| puna: usI sarva jaghanya avagAhanA ke dvArA alabdhapUrva mukhAkAra ke sAtha devagati ko jAne vAle sikthamatsya ke devagati prAyogyAnupUrvI kA 1. dhavala pustaka 13 pR. 383-384 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _gommaTasAra karmakANDa-215 dUsarA vikalpa prApta hotA hai| mukha kA artha zarIra hai, usakA AkAra saMsthAna hai aisA yahA~ grahaNa karanA caahie| isa viSaya meM eka zloka bhI kahA hai - mukhamarddha zarIrasya sarva vA mukhamucyate / tatrApi nAsikA zreSThA, nAsikAyAzca cakSuSI // artha : zarIra ke AdhebhAga ko mukha kahate haiM, athavA pUrA zarIra hI mukha kahalAtA hai| usameM bhI nAsikA zreSTha hai aura nAsikA se bhI donoM A~kheM zreSTha haiN| isa prakAra punaH-punaH alabdhapUrvamukhAkAra ke sAtha devoM meM utpanna honevAle sikdhamatsyoM ke nausauyojana bAhalyarUpa tiryakaprataroM ke jitane AkAzapradeza hote haiM utane hI sabase jaghanyaavagAhanA kA Alambana lekara devagatiprAyogyAnupUrvI ke uttarottara prakRtivikalpa prApta hote haiN| aba ekapradeza adhika sabase jaghanyaavagAhanA meM bhI itane hI prakRtivikalpa prApta hote haiN| isa prakAra do pradezaadhika sarvajaghanyaavagAhanA se sabase utkRSTamahAmatsya kI avagAhanA taka le jAnA caahie| aba yadi eka avagAhanA vikalpa ke nausauyojana bAhalyarUpa tiryakpratarapramANa devagatiprAyogyAnupUrvIvikalpa prApta hote haiM to saMkhyAtaghanAgula mAtra avagAhanAvikalpoM ke kitane devagatiprAyogyAnupUrvIvikalpa prApta hoMge, isa prakAra samasta avagAhanAvikalpoM se nausauyojana bAhalyarUpa tiryaprataroMko guNita karane para devagatiprAyogyAnupUrvI nAmaka prakRti ke sarvauttarottara prakRtivikalpa prApta hote haiN| AnupUrvI ke ina uttarottara bhedoM ko pUrvokta jJAnAvaraNa ke uttarottara bhedoM meM milAne se prakRti saMgraha hotA hai| zeSa prakRtiyoM ke uttarottara bhedoM kA upadeza prApta nahIM hai| yaha prakRtisaMgraha racanA ke anusAra kiyA hai| bahuznutoM ko isako zuddha kara lenA caahie| tehiM asaMkhejaguNA, Thidi avasesA havaMti payaDINaM / ThidibaMdhajjhavasANaTThANA tatto asaMkhaguNA // 259 // artha : una prakRtivikalpoM se sthitibandhake bheda asaMkhyAtaguNe haiM tathA sthitibhedoM se asaMkhyAtaguNe sthitibandhAdhyavasAyasthAna jaannaa| (jina pariNAmoM se sthitibandha ho una pariNAmoM ko sthitibandhAdhyavasAya kahate haiN|) vizeSArtha : eka-eka prakRti ke sthiti bheda jaghanyasthiti ko utkRSTa sthiti meM se ghaTAkara usameM eka samaya kA bhAga dekara aura eka milAne para jaghanyasthiti se eka-eka samaya bar3hate hue Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-216 utkRSTasthiti paryanta saMkhyAtapalyapramANa pAe jAte haiM so eka prakRti ke sthitibheda saMkhyAtapalyapramANa hote haiM to pUrvokta sarva uttarottara prakRtibhedoM ke sthiti sambandhI bheda kitane hote haiM? isa prakAra trairAzika dvArA prakRtivikalpa ke pramANa se saMkhyAtapalyaguNe sthiti ke bheda hote haiM tathA ina sthiti ke bhedoM se sthiti bandhAdhyavasAyasthAna asaMkhyAtaguNe haiN| prakRtiyoM ke apane-apane udaya se jo pariNAma utpanna hote haiM unakI hI apanI-apanI sthiti bandha meM kAraNa hone se sthitibandhAdhyavasAyasthAna saJjJA hai| sthitibandhAdhyavasAyasthAna kaSAyasthAna nahIM hai / aGkasandRSTi - eka prakRti kI sthitibandha ke kAraNa rUpa pariNAma 3100 haiM aura usa eka prakRti ke sthiti bheda 40 sthiti sthAna jAnane | nAnAguNahAni 5 tathA nAnAguNahAni pramANa do ke a likhakara paraspara guNA karane para anyonyAbhyastarAzi 32, eka guNahAni meM sthiti kA pramANa guNahAni AyAma pramANabAlAguNAnizAlAkA kA mAga saMsthiti meM dene para jo pramANa ho vaha guNahAni AyAma kA pramANa jAnanA / nAnAguNahAni 5 kA bhAga sthiti 40 meM dene para 405=8 prApta hue so 8 ekaguNahAni AyAma jaannaa| isako dUnA karane para doguNahAni kA pramANa hotA hai| una sthiti ke bhedoM meM sabase jaghanyasthiti bandha ke kAraNa aise sthiti bandhAdhyavasAyasthAna sabase stoka haiM unakA pramANa 9 hai| "padahatamukhamAdidhanaM" isa sUtra se eka guNahAni kA jo AyAma vahI pada hai gaccha 8 se hata arthAt guNA huA mukha arthAt 948-72 Adidhana huaa| eka adhika guNahAni kA bhAga AdisthAna meM dene para jo pramANa ho vaha caya jAnanA / yahA~ guNahAni ke pramANa 8 ko ekaadhika karane para 1 kA bhAga AdisthAna 9 meM dene para 969-1 AyA, yaha caya jAnanA / eka-eka sthAna meM eka-eka caya bar3hatA huA sthitibandhAdhyavasAyasthAna prathamaguNahAniparyanta jAnanA, so "vyekapadArthadhanacayaguNogacchauttaradhanaM" arthAt ekakama gaccha ke Adhe ko caya se guNA karake puna:gaccha se guNA karane para jo pramANa ho vaha sarva cayadhana jAnanA / yahA~ gaccha 8 meM se ekakama karane para 8-1-7, isakA AdhA 31, cayake pramANa 1 se guNA karane se 33 hI rahe tathA isako gaccha ke pramANa 8 se guNA karane para 28 hue so cayadhana jAnanA tathA Adidhana aura uttaradhana (cayadhana), ina donoM ko milAne para prathamaguNahAni kA sarvadravya hotA hai| Adidhana 72 aura uttaradhana 28,donoM ko jor3ane para 72+28= 100 hue| yaha prathamaguNahAni kA sarvadravya jAnanA tathA guNahAni-guNahAniprati dUnA-dUnA dravya hai ataH 100-200400-800 aura 1600 yaha dUnA-dUnA krama ekakama nAnAguNahAni pramANa bAra hotA hai| antarasthAnoM meM anyonyAbhyastarAzi ke Adhe pramANa se Adi ko guNA kare jo pramANa hove vaha antima guNahAni kA pramANa jaannaa| yahA~ nAnAguNahAni 5 meM se eka ghaTAne para 5-1-4 rahe so itanI bAra do ke aGka likhakara (2424242) paraspara guNA karane para 16 hue so yaha anyonyAbhyastarAzi 32 kA AdhA hai| isa 16 1. dhavala pu. 11 pR. 310 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-257 se prathamasthAna 100 ko guNA kare to 100416=1600 hue, yaha antimaguNahAni kA dravyapramANa jaannaa| "aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM ruUNuttarabhajiya" yaha karaNasUtra sthAna-sthAnaprati jo samAna guNakAra hotA hai unako jor3ane ke lie hai| ataH gaNakAra karate-karate anta meM jo pramANa Ave usako guNakAra ke pramANa se guNA karake labdharAzi meM se Adi ke pramANa ko ghaTAne se jo pramANa Ave usameM ekakama uttara (caya) kA bhAga dene se sarvadhana prApta hotA hai| so yahA~ antasthAna kA pramANa 1600 aura dUnA-dUnA kiyA thA, isase guNakAra ke pramANa do se guNA karane para 3200 hue isameM se Adi kA pramANa 100 ghaTAne para 3200-100-3100 rhe| isa prakAra pA~coM guNahAnikA jor3a dene para eka prakRti ke sthitibandha ke kAraNa 3100 adhyavasAyasthAna jAnane 1 yaha aGkasandRSTi apekSA kathana huaa| aba yathArtha kathana karate haiM -eka prakRti ke sthiti bandha ke kAraNa asaMkhyAtalokapramANa sthitibandhAdhyavasAyasthAna haiM so yaha dravya kA pramANa hai, eka prakRti ke, jaghanyasthiti se utkRSTasthitiparyanta saMkhyAtapalyapramANa sthitibheda sthitisthAna haiM, palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra nAnAguNahAnikA pramANa hai tathA palya ke asaMkhyAtaveMbhAga mAtra anyonyAbhyastarAzi kA pramANa nAnAguNahAnizalAkAkA sthiti meM bhAga dene para jo pramANa ho so guNahAniAyAma jaannaa| isako dUnA karane para do guNahAni hotI hai| yahA~ sarvasthiti ke bhedoM meM jadhanyasthitibandha ke kAraNa aise sthitibandhAdhyavasAyasthAna sabase stoka haiM, tathApi ye asaMkhyAtaloka mAtra haiN| padahatamukhamAdidhanaM gaccha se guNita AdisthAna hI Adidhana kahalAtA hai| eka adhika guNahAniAyAma kA bhAga Adi sthAna meM dene para caya kA pramANa hotA hai, "vyekapadArthadhanacayaguNogaccha uttaradhanaM" ekakama gaccha ke Adhe ko caya se guNA karake jo pramANa Ave usako punaH gaccha se guNA karane para cayadhana hotA hai tathA Adidhana aura cayadhana ina donoM ko milAne para prathamaguNahAni kA sarvadravya hotA hai| isa prakAra guNahAniguNahAniprati dUnA-dUnA hote-hote anta meM ekakama nAnAguNahAnipramANa dUnA hone se anyonyAbhyastarAzi ke Adhe pramANa se 'Adi' ko guNA karane para jo pramANa ho vaha antima guNahAni kA dravya jAnanA, so "aMtadhaNaM guNaguNiya AdivihINaM ruUNuttaraM bhajiyaM" isa sUtra se anta meM jo pramANa AyA usako guNakAra do se guNA karane para tathA usameM se Adi ke pramANa ko ghaTAkara usameM ekakama guNakAra ke (21-1) pramANa se bhAga dekara jo labdha AyA vaha sarvaguNahAnikA dhana jAnanA / isa prakAra ekaprakRti ke saMkhyAtapalyapramANa sthiti bhedoM ke asaMkhyAtalokapramANa sthitibandhAdhyavasAyasthAna hue to sarva uttarottara prakRtibhedoM ke kitane sthitibandhAdhyavasAyasthAna hoMge? isa prakAra trairAzika karake sthiti ke bhedoM se asaMkhyAtalokaguNe hote haiN| ina sthitibandhAdhyavasAyasthAnoM meM adhaHpravRttakaraNavat anukRSTividhAna hai so nimna prakAra jAnanA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-218 anukRSTividhAna kI racanA sthitibheda | sthitibandhAdhya- samasta sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoM kA spaSTIka vasAyasthAna 222 218 214 210 206 202 198 194 186 182 178 174 43 166 162 aNubhAgANaM bNdhjjhvsaannmsNkhloggunnidmdo| etto aNaMtaguNidA kammapadesA muNedavvA // 260 // artha : ina sthiti bandhAdhyavasAyasthAnoM se asaMkhyAtalokaguNe anubhAgabandhAdhyavasAyasthA haiN| isase anantaguNe karmoM ke paramANu haiN| vizeSArtha : jaghanyasthitibandha ke kAraNa jo sthitibandhAdhyavasAyasthAna una sambandha anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna asaMkhyAtaloka ko asaMkhyAtaloka se guNA kare sa asaMkhyAtaloka asaMkhyAtalokapramANa hai so yahA~ para dravya jAnanA tathA jaghanyasthitibandha ke kAraNa ja sthitibandhAdhyavasAyasthAna haiM ve yadyapi asaMkhyAtalokabAra avibhAgapraticchedoM kI SaTsthAnavRddhi ke liye hue haiM tathApi asaMkhyAtalokamAtra hI hai| unheM yahA~ sthiti sthAna jAnanA / nAnAguNahAnizalAka Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-219 do bAra asaMkhyAta se bhAjita AvalipramANa hai| arthAt Avaliko dobAra asaMkhyAtase bhAga dene para jo pramANa ho utane pramANa hai| sthitisthAnoM meM nAnAguNahAni kA bhAga dene para jo pramANa ho utanA eka guNahAni kA AyAma jAnanA / isakA dUnA karane para do guNahAni hotI hai|aavlikaa asaMkhyAtavA~bhAgapramANa anyonyAbhyastarAzi hai| yahA~ jaghanyasthiti bandhAdhyavasAyasthAna meM anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna asaMkhyAtaloka pramANa haiM aura sabase stoka haiM, isako mukha kahate haiN| 'padahatamukhamAdidhanaM' guNa hAni AyAma rUpa jo pada, usase mukhako guNA karane para jo pramANa ho vaha Adidhana hai| ekakama pada jo guNahAniAyAma, usako AdhA kara isako caya se guNAkarake puna: padase guNA karane para jo pramANa Ave vaha cayadhana hai| Adidhana aura cayadhana ko milAne para prathamaguNahAni kA sarvadravya hotA hai| isa prakAra guNahAni-guNahAniprati dUnAdUnA krama se karake antimaguNahAni meM ekakama nAnAguNahAnipramANa do ke aMka rakha kara unheM paraspara meM guNA karane para guNakAra kA pramANa hotA hai aura yaha anyonyAbhyastarAzi kA AdhApramANa hai| isase AdiguNahAni ke dravya ko guNA karane para antimaguNahAni kA sarvadravya hotA hai| tathA "aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM ruUNuttarabhajiyaM" isa sUtra se antima guNahAni ke dravya ko guNakAra do se guNA karake usameM se Adi guNahAni kA dravya ghaTAne para guNAkArarUpa uttara jo do usameM se eka ghaTAne para eka rahA, usakA bhAga dene para utanA hI rahA, so yaha sarvaguNahAnikA dravya hai| yaha jaghanya sthitibandhAdhyavasAyasthAna sambandhI anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAnoM kA pramANa huaa| eka sthitibheda ke anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna bheda itane hue to pUrvokta sarvasthitibhedoM ke anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna kitane hoMge? isa prakAra trairAzika karane para labdharAzi kA jo pramANa ho vaha sthiti bandhAdhyavasAyasthAnoM se asaMkhyAtaguNA jAnanA tathA ina anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnoM se karma ke pradezarUpa paramANu anantaguNe aba isI ko aGka sandRSTi se kahate haiM eka samaya meM jitane paramANu ba~dhate haiM use samayaprabaddha kahate haiN| isakA pramANa 6300,karmakI sthiti kA pramANa 48 samaya, nAnAguNahAni 6,eka-eka guNahAni meM jitanI sthiti ho vaha eka guNahAni kA AyAma hai usakA pramANa 8, nAnAguNahAni pramANa do ke aGka likhakara paraspara guNA karane para anyonyAbhyastarAzi 64, guNahAni ke AyAma ko dUnA karane para do guNahAni 16 / isa prakAra ekakama anyonyAbhyastarAzi (63) kA bhAga sarvadravya 6300 meM dene para 6300563= 100 Ae, yaha antima guNahAni kA pramANa jaannaa| isase dUnA-dUnA dravya Adi kI guNahAniparyanta jAnanA, so AdhepramANa anyonyAbhyastarAzi 32 se antimaguNahAni ke dravya 100 ko guNA karane para AdiguNahAni kA dravya hotA hai| (100432-3200) yaha prathama (Adi) guNahAni kA dravya hai| isase dvitIyAdi guNahAni kA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gammiTasAra karmakANDaM-220 dravya AdhA-AdhA jAnanA, 3200-1600-800-400-200-100 tathA usa prathama guNa hAni sambandhI dravya ko guNahAni AyAma kA bhAga dene para madhyadhana hotA hai, so 3200 meM 8 kA bhAga dene para 320058-400 so yaha madhyadhana hai isameM ekakama guNahAniAyAma ke AdhepramANa ko niSeka bhAgahAra rUpa do guNahAni meM se ghaTAne para jo pramANa rahe usakA bhAga madhyadhana meM dene para jo pramANa Ave vaha caya kA pramANa hai| ekaguNahAni 7, isake Adhe 31 ko do guNahAni 16 meM se ghaTAne para 16-33523, isakA bhAga madhyadhana meM dene para (400 26032, yaha prathama guNahAni meM caya jaannaa| isa caya ko do guNahAni se guNAkara, jo pramANa ho vaha Adi niSeka hai arthAt 32416=512 Adi niSeka huaa| isameM se eka caya (32) ghaTAne para (512-32) 480, yaha dUsarA niSeka hai| isa prakAra krama se prathamaguNahAni ke antimaniSeka meM prathamaguNahAnisambandhI ekacaya ghaTAne para prathama guNahAni ke prathamaniSeka se AdhApramANa hotA hai| ise dvitIyaguNahAni kA prathama niSeka jaannaa| isa prakAra dvitIyaguNahAnisambandhI eka-ekacaya ghaTAne para dvitIyAdika niSeka hote haiN| yahA~ pUrvokta vidhAna se prathama guNahAni se dvitIyaguNahAni meM caya kA pramANa aura niSekoM kA pramANa sarva Adhe-Adhe hote haiN| isake antimaniSeka meM se dvitIyaguNahAni sambandhI ekacaya ghaTAne para tRtIyaguNahAnikA prathamaniSeka hotA hai| isase eka-eka caya ghaTAne para dvitIyAdikaniSeka hote haiN| yahA~ caya kA aura niSekoM kA pramANa dvitIyaguNahAni se AdhA-AdhA jaannaa| isI prakAra guNahAni-guNahAniprati AdhA-AdhA pramANa hai| aba sarvaguNahAni kA yaMtra likhate haiMprathama dvitIya caturtha | paJcama SaSTha guNahAni guNahAni guNahAni guNahAni | guNahAni guNahAni guNahAni tRtIya 15 480 448 sarvaguNahAniyoM kA kula dravya / 6300 256 240 224 208 192 384 352 320 288 144 '72 cayadravya 3200 800 200 pratyeka guNahAni kA sarva [ dravya Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-221 uparyukta sandRSTi kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai samayaMprabaddha kI 6307 vAlA kamIpa haMdhI aura usakI AvAdhAkAla adhika 48 samaya kI sthiti sambandhI niSeka racanA AbAdhAkAla meM to nahIM hotii| AbAdhAkAla vyatIta hone ke pazcAt pahale samaya meM 512 paramANurUpa prathamaniSeka hai| arthAt pahale samaya meM 512 paramANu khire| pIche 32-32 kama pratiniSeka dravya diyA jAtA hai arthAt dvitIyAdi samayoM meM 32-32 ghaTate hue paramANu khire| prathama guNahAni ke kAla meM sarvaparamANu 3200 haiM arthAt 3200 paramANu khire| dvitIyaguNahAni kA prathamaniSeka 256 paramANuoM kA hai| isake pazcAt pratyeka niSeka 16-16 hIna rUpa se haiN| dvitIyaguNahAni meM sarvaparamANu 1600 haiM arthAt isameM sarva paramANu 1600 khire| isa prakAra guNahAniguNahAniprati AdhA-AdhA dravya hai arthAt pratyeka guNa-hAni meM Adhe-Adhe paramANu khire| yahA~ sarvaguNahAni meM 6300 paramANu kI isI prakAra racanA hotI hai, arthAt isa taraha saba guNahAniyoM meM 6300 paramANu khirate haiN| so jaise aGkasandRSTi ke dvArA kathana kiyA usI prakAra artharUpa bhI jAnanA / vizeSa itanA hai ki jo dravyAdika kA pramANa jaisA ho vaisA hI jaannaa| isI kathana ko mohanIya karma kI apekSA se kahate haiM mohanIyakarma kI sthiti sattara kor3Akor3I sAgara pramANa meM se 7000 varSa AbAdhAkAla ko ghaTAne para jo zeSa rahe usake jitane samaya hoM use sthitiniSekaracanA kA pramANa jaannaa| palya kI vargazalAkA ke ardhacchedoM ko palya ke ardhacchedoM meM se ghaTAne para jo pramANa rahe use nAnAguNahAnizalAkA kA pramANa jAnanA / isakA bhAga usa sthiti meM dene para jo pramANa Ave utanA ekaguNahAni ke AyAma kA pramANa hai, isako dUnA karane para do guNahAnikA pramANa hotA hai| nAnAguNahAni pramANa do ke aGka likhakara paraspara guNA karane se jo pramANa Ave vaha anyonyAbhyastarAzi kA pramANa jAnanA / aGkasandRSTi meM jaisA vidhAna kahA vaisA vidhAna karate hue guNahAni meM aura niSekoM meM jitanA dravya kA pramANa Ave utanA hI jAnanA | AbAdhAkAla ke pIche prathamasamaya meM to prathama guNahAni ke prathamaniSeka meM jitanA dravya kA pramANa ho utane paramANu khirate haiN| dUsare samaya ke dUsare niSeka meM jitanA dravya kA pramANa ho utane paramANu khirate haiN| isa prakAra eka guNahAnike kAlasambandhI jitane samaya hoM utane samayoM meM prathamaguNahAni kA jitanA dravya ho utane paramANu khirate haiN| pazcAt (Age) isI krama se pratyeka guNahAni meM AdhA-AdhA dravya khiratA hai| ataH sarvaguNahAniyoM meM isI krama se sampUrNa samayaprabaddha kA vibhAjana hokara paramANu khirate haiN| so isa prakAra jo samayaprabaddha baMdhatA hai usake vibhAjana kA vidhAna hai aura eka-eka samayaprabaddha pratyeka samaya meM navIna baMdhate haiM unakA santatirUpa anAdi sambandha hai| pratisamaya ekasamayaprabaddhapramANa, baMdha aura nirjarA hone Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 222 para bhI jIva ke kiMcit Una Der3haguNahAni se guNita samayaprabaddhapramANa karmoM kI sattA sadAkAla rahatI haiM arthAt guNahAni AyAma ke pramANa ko Der3ha guNA karane para jo pramANa ho usameM se kucha pramANa ko ghaTAne para jo labdha Ave usase samayaprabaddha ko guNA karane para jo labdha ho utane karmaparamANuoM kI sattA jIva ke sadaiva pAI jAtI hai tathA vartamAna kAla meM eka-eka samayaprabaddha kA eka-eka niSeka udaya hote hue pratisamaya eka-eka samayaprabaddha kA udaya hotA hai, yaha kisa prakAra hotA hai ? dvyardhaguNahAni se arthAt guNahAni se guNita samayaprabaddhamAtra sattA hai tathA eka-eka samayaprabaddha kisaprakAra udaya meM AtA hai ? isa kathana ko asandRSTi kI trikoNa racanA se kheNge| trikoNayantra kA artha aisandRSTi ke anusAra isa prakAra hai 6300 paramANu pramANa samayaprabaddha kA bandha pratisamaya hotA hai jo AbAdhAkAla ko chor3akara 48 samayarUpa sthiti meM krama se 48 samayoM meM isa prakAra khirate haiM- prathama guNahAni- 512-480448-416-384-352 - 320-288 / dvitIyaguNahAni- 256-240-224-208-192-176160-144 / tRtIya guNahAni - 128-120-112-104 96-88-80 aura 72 / caturtha guNahAni64-60-56-52-48-44-40-36 / paJcamaguNahAni - 32-30-28-26-24-22-20-18 / SaSThaguNahAni- 16-15-14- 13-12-11-10-9 / ina chahoM guNahAniyoM meM 6300 paramANuoM kA isa prakAra vibhAjana ho kara paramANu khirate haiN| yahA~ jisa samayaprabaddha kA bandha hone para AbAdhAadhika 48 samaya ho gae usakA aura usase pahale ba~dhe samayaprabaddha kA to koI bhI niSeka sattA meM nahIM rahA isalie unakA to kucha prayojana rahA nahIM tathA jisa samayaprabaddha kA bandha hone para AbAdhAadhika 47 samaya ho cuke usake 47 niSeka to nirjIrNa ho gae antima ekaniSeka zeSa rahA vaha trikoNayantra meM 9 paramANurUpa Upara likhA tathA isake nIce jisa samayaprabaddhako ba~dhe AbAdhAkAlaadhika 46 samaya ho cuke usake 46 niSeka to nirjIrNa ho gae zeSa do niSeka sattA meM rahe so trikoNayantra meM 9 paramANu aura 10 paramANu ke do niSeka likhe tathA isake nIce jisa samayaprabaddha ko ba~dhe AbAdhA adhika 45 samaya vyatIta ho cuke usake 45 niSeka to nirjIrNa ho gae, zeSa 3 niSeka sattA meM rahe so trikoNayantra meM 9-10 aura 11 ke tInaniSeka likhe haiN| isI prakAra jisa-jisa samayaprabaddha kA bandha hue eka-eka samaya kama huA hai usake eka-eka ghaTate hue niSeka to nirjIrNa hue tathA zeSa eka-eka adhika niSeka sattA meM rahe unako nIce-nIce likhA / jisa samaya prabaddha kA bandha hone para AbAdhA adhika eka samaya huA ho usakA eka niSeka to nirjIrNa ho gayA, zeSa 47 niSeka rahe, ve 1 se 480 paramANu ke niSekaparyanta likhe tathA isake anta meM jisa samaya prabaddha kA bandha hone para mAtra AbAdhAkAla hI vyatIta huA aura jisakA eka bhI niSeka nahIM khirA usake 9 se 512 paryanta 48 niSeka hI sattA meM pAe jAveMge, so likhe haiM / isa prakAra trikoNayantra ke anusAra nirjIrNa hone ke pazcAt jo niSeka zeSa rahe ve krama se likhe so isa sarva Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-223 trikoNayantra kA jor3a dene para jo pramANa ho utane pramANa sattA jIva ke sadAkAla rahatI hai| aba jor3ane kA vidhAna kahate haiM trikoNa yaMtra kI carama guNahAni meM carama niSeka 9 haiN| usake nIce dvicarama niSeka do haiM 9, 10 / isI taraha tricarama niSeka tIna haiM 9/10/11 / isa prakAra eka-eka adhika ke krama se prathama niSeka meM nAnA samayaprabaddhoM se pratibaddha niSeka guNahAni pramANa hote haiM 9/10/11/12/13/14/15/16 / yahA~ jor3ane ke lie sabako carama niSeka 9 ke samAna karane ke lie nIce-nIce ke niSekoM meM sthita antima guNahAni ke payoM ko pRthak karake use apanI bhAbhI malA vika saMkhyA ke pAsa meM sthApita kro| __ ata: antimaguNahAni kA antimaniSeka 9 likhakara usake Age eka-eka adhika guNakAra 9, aisI eka paMkti karanI aura dUsarI paMkti ke anta meM zUnya likhnaa| pazcAt saGkalanarUpa pramANa likhanA | yahA~ aMtima guNahAni kI do paMktiyA~ isa prakAra haiM - 942 146 947 1415 1421 1428 948 yahA~ 941-9 yaha prathama jor3a hai tathA 94218,141-1 ina donoM ko milAne se 18+1=19,so 9 aura 10-19 / 943=27,341-3 ina donoM ke milane se 27+3=30, so 9+10+11 kA jor3a 30 isaprakAra jor3a karane para anta meM 948-72 aura 2841-28 inako milAne se 72+28-100so antima guNahAni ke sarvaniSekoM kA yoga 100 huaa| dvicaramAdi guNahAni meM caramAdi gaNahAni kA sarvadravya to 'Adi' jAnanA kintu donoM paMktiyoM meM pahale se dUnA-dUnA pramANa jAnanA | dvicarama guNahAni kI do paMktiyA~ isa prakAra haiM - Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-224 94241 94242 94243 94244 94245 94246 94247 94248 243 246 2410 2415 2421 2428 yahA~ dvicarama guNahAni kA carama niSeka carama | guNahAni ke carama niSeka se dUnA hai| usake nIce ke niSeka usI ke samAna karane ke lie dvicarama guNahAni ke vizeSoM ko usameM se nikAla kara unheM pAsa meM sthApita / kiyA hai| dUsarI paMkti meM anta meM zUnya, pazcAt dUnA saMkalana rUpa pramANa likhA hai| 942-18 arthAt 18x1-18 yaha to prathamaniSeka aura 94218,1852-36 aura 24152 inako milAne para 38 soM aura 20 milakara lete haiN| yadi kAra anta meM 942-18 aura 1848144 tathA 2842=56 ye donoM milane se 200 so dvicarama guNahAni meM sarvaniSekoM kA jor3a jAnanA / isa dvicarama guNahAni meM carama guNahAni kA dravya sarvatra eka-eka jagaha milAne para trikoNa racanA meM jor3a hotA hai| jaise prathamaguNahAni kA dravya 100 milAne para 118, usake nIce 38 meM 100 milAne se | 100+38-138, isIprakAra jaannaa| isakA kAraNa yaha hai ki sarvatra guNahAni AyAma meM 9/10/11/ 1 12/13/14/15/16 ye niSeka hote haiN| tricarama guNahAni meM do paMktiyA~ isa prakAra haiM - yahA~ tricarama guNahAni kA antima niSeka carama guNahAni 94441 ke antima niSeka se caturguNA hai| usake nIce ke niSeka usI ke 94442 samAna karane ke lie tricarama guNahAni ke vizeSoM ko una niSekoM 94443 meM se nikAla kara unheM pAsa meM sthApita kiyA hai| dUsarI paMkti meM 9x444 anta meM zUnya,pazcAt caturguNA saMkalana rUpa pramANa likhA hai| 94445 4410 944-36 prathama niSeka, 944-36 aura 441-4 to 36+4=40 9x446 4415 dvitIya nissek| donoM kA yoga 36+40-76 huaa| anta meM 9x4x7 4421 944-36 aura 44832 arthAt 36+3268 antima nissek| 9x448 4428 9x448-288,4428-112, donoM kA yoga 400 huaa| yaha tricarama guNahAni meM sarva niSekoM kA jor3a jAnanA | isa tricaramaguNahAni meM dvicarama-carama donoM guNahAni kA dravya sarvatra | eka-eka jagaha milAne para trikoNa racanA meM jor3a hotA hai| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-225 aise prathama guNahAni paryanta donoM paMktiyoM meM to dUnA-danA pramANa likhakara una donoM paMktiyoM ke eka-eka sthAna kA pramANa milAne para tathA pahale huI guNahAniyoM kA sarvadravya milAne para jo pramANa ho utanA-utanA trikoNa racanA meM krama se paMktiyoM kA jor3a jAnanA / 9 / 19 / 30 / 42055/691 84 / 100 / 118 / 138 / 160 / 184 / 250 / 238 / 268 / 300 / 336 // 376 / 420 / 468 / 5201576) 636 / 700 / 772 / 852 940 / 2036 / 1140 / 1252 / 1372 / 1500 / 1644 // 1804 / 19801 2172 / 23801 2604 / 2844 / 3100 / 3388 // 370844060/ 4444 / 4860 / 53085788 / 6300 / ina sarvakA jor3a karane para jo pramANa ho utanA trikoNayantrasambandhI kula jor3a hotA hai, so yaha jor3a kiMcit Una Der3haguNahAni se guNita samayaprabaddhapramANa hotA hai| sarvatrikoNaracanA ke dravya kA jor3a 71,304 hai tathA guNahAni AyAma ke pramANa 8 ko Der3haguNA karane se (84) 12 isI vyardha (Der3ha) guNahAni se samayaprabaddha 6300 ko guNA karane para 6300412=75,600 labdha hotA hai, kintu yahA~ para to sarvadravya kA pramANa 71,304 hI hai| isakA kAraNa yaha hai ki yahA~ guNakAra kiMcitUna kahA hai| yahA~ trikoNaracanA kA jo sarva jor3a hai vahI sattArUpa dravya jaannaa| so asandRSTi dvArA jaise kathana kiyA vaise hI arthasandRSTi kI apekSA bhI sarvakathana hai| niSekAdikA pramANa jaisA ho vaisA hI jAnanA tathA anya sarvavidhAna aGkasandRSTivata jAnanA | isa prakAra kuchakama Der3ha guNahAni se guNita samayaprabaddhapramANa karmakI sattA jIva ke sadaiva pAyI jAtI hai| guNahAniAyAma ke samayoM kA jo pramANa hai usako DeDhaguNA karake usameM se kiMcitUna arthAt palya kI saMkhyAtavargazalAkA se adhika guNahAniAyAma kA 18 vA~ bhAga ghaTAnA aura usase samayaprabaddhapramANa ko guNA karane para jo pramANa ho utane karmaparamANu jIva ke sAtha sadAkAla rahate haiN| isI se sarvasthitisambandhI anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnoM se karmapradeza anantaguNe kahe haiN| jaise samayasamaya meM eka-eka navInasamayaprabaddha ba~dhate haiM vaise hI eka-eka samayaprabaddha udayarUpa hokara khirate haiM tathApi sattA pUrvokta pramANa sadA banI rahatI hai| eka samaya meM ekasamayaprabaddha kI nirjarA (khiranA) kisa prakAra hotI hai, so kahate haiM vartamAna vivakSitasamaya meM jisa samayaprabaddha kA bandha hone para AbAdhAkAla bhI ho gayA aura jisakA pahale eka bhI niSeka nahIM khirA usake to 512 rUpa prathamaniSeka udayarUpa hotA hai aura zeSa niSeka AgAmI kAla meM udaya meM AveMge tathA jisa samayaprabaddha kA bandha hone para AbAdhAkAla aura eka samaya ho gayA ho evaM jisake ekaniSeka pahale khira gayA ho usakA 480 rUpa dUsarAnika vartamAna samaya meM udaya AtA hai| 46 niSeka Age udaya meM AveMge tathA jisa samayaprabaddhako bandha hone ke bAda AbAdhAkAla aura do samaya vyatIta ho gae hoM usake 2 niSeka to pahale khire aura 448 rUpa tIsarAniSeka vartamAna samaya meM khiratA hai, zeSa 45 niSeka AgAmI kAla meM khireNge| isI krama se jisajisa samayaprabaddha kA bandha pahale-pahale huA usakA pichalA-pichalA niSeka vartamAna kAla meM udaya hotA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-226 hai zeSa niSeka AgAmI kAla meM udaya hote haiN| anta meM samayaprabaddha kA bandha hone se aba AbAdhAkAla aura 47 samaya hogae tathA 47 niSeka jisake pahale khira gae haiM usakA 9 rUpa antimaniSaka vartamAna kAla meM yalpa holApakoI nika nahIM rahA ata: pahale jo samayaprabaddha baMdhe the unake sarvaniSeka nirjIrNa ho gae isalie unakA kucha prayojana hI nahIM / isa prakAra vartamAnavivakSita eka samaya meM 512 se 9 paryanta sarvaniSeka ekasamaya meM udaya hote. haiM unakA jor3a dene para sampUrNa samayaprabaddha kA udaya kahA hai| aise eka-eka samaya prabaddhapramANa paramANu khirate haiM vahIM eka samayaprabaddha pramANa paramANu navIna ba~dhate haiM tathA kiMcitUna Der3haguNahAni se guNita pramANa samayaprabaddha sattA meM rahate haiN| aGkasandRSTivat arthasandRSTi kA kathana hai ataH anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnoM se karmaparamANu anantaguNe kahe haiM, kyoMki ekasamaya prabaddha meM, abhavyoM se anantaguNe aura siddhoM ke anantaveMbhAgapramANa anantakarmaparamANu hote haiN| "iti pradezabandhaprakaraNa' // isaprakAra bandhodayasattvAdhikAra meM bandhaprakaraNa pUrNa huA // *** atha udayaprakaraNa cAra prakAra ke bandha kA nirUpaNa karane ke anantara aba guNasthAnoM meM udaya kA niyama kahate haiM AhAraM tu pamatte, titthaM kevaliNi missayaM misse / sammaM vedagasamme, micchadugayadeva aannudo||261|| artha- AhArakazarIra aura AhArakaanopAna kA udaya pramattaguNasthAna meM hI hotA hai, / tIrthaGkaraprakRtikA udaya sayogI aura ayogakevalI ke hI hai| mizramohanIya kA udaya samyagmithyAtvaguNasthAna meM hI hai| samyaktvaprakRti kA udaya asaMyatAdi cAraguNasthAnavartI vedakasamyagdRSTi ke hI hai, AnupUrvI kA udaya mithyAdRSTi, sAsAdana aura asaMyataguNasthAna meM hI hai, anyatra unake udaya kA abhAva hai| AnupUrSIkarma ke udayasambandhI kucha vizeSatA kahate haiMNirayaM sAsaNasammo, Na gacchaditti ya Na tassa nniryaannuu| micchAdisu sesudao, sagasagacaramotti NAdavo // 262 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-227 artha- sAsAdanasamyagdRSTi maraNakara narakagati meM nahIM jAtA hai isI kAraNa usake sAsAdanaguNasthAna meM narakagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hai tathA zeSa prakRtiyoM kA udaya mithyAtvAdi guNasthAnoM meM apane-apane udayasthAna ke antasamaya paryanta jAnanA / vizeSArtha- yahA~ udayaprakaraNa meM vyucchitti, udaya aura anudaya aise tIna prakAra se kathana karate haiM- jisa- jisa guNasthAna meM jitanI prakRtiyoM kI vyucchitti kahI, una prakRtiyoM kA usa guNasthAnaparyanta udaya jAnanA tathA una guNasthA meM se Age ke gumalA meM unakA nAma nahIM rahatA hai aura una guNasthAnoM meM jitanI prakRtiyoM kA udaya ho so udaya jaannaa| nIce ke guNasthAna meM jitanI prakRtiyoM kA udaya kahA ho unameM se usI guNasthAna meM jitanI vyucchitti kahI ho unako ghaTAne para usa guNasthAna ke UparavartI guNasthAna meM udaya prakRti kA pramANa jAnanA | yahA~ itanI vizeSatA hai ki jo prakRti Age ke guNasthAnoM meM udaya yogya hai, vivakSita guNasthAna meM usakA udaya nahIM hai to usako usa guNasthAna kI udayayogya prakRtimeM se ghaTA denA aura pUrvaguNasthAna meM jisakA udaya nahIM thA kintu vivakSitaguNasthAna meM usakA udaya hogA ataH usako jor3a denA yahI udayasambandhI vyavasthA kA krama hai tathA jitanI prakRtiyoM kA mUla meM udaya kahA unameM jo prakRti zeSa raheM unakA anudaya hotA hai| isa prakAra vyucchitti-udaya aura anudaya kA kathana jaannaa| ___ aba guNasthAnoM meM vyucchittiko SaTkhaNDAgamake kartA zrI puSpadaMta-bhUtabalI AcArya ke matAnusAra krama se kahate haiM dasa caurigi sattarasaM, aTTa ya taha paMca ceva cauro ya / chacchakkaekkadugaduga,coddasa ugutIsa terasudayavidhi // 263 // artha- abhedavivakSA se mithyAdRSTi Adi guNasthAnoM meM krama se udayavyucchitti 10-4-117-8-5-4-6-6-1-2-2-14-29 aura 13 prakRti kI jaannaa| vizeSArtha- karmakI 148 prakRtiyoM meM se abhedavivakSA se udayayogya 122 prakRtiyA~ haiN| udayavyucchitti guNasthAnoM ke krama se hotI gaI hai jaise-mithyAtvaguNasthAna meM 10 prakRti kI udayavyucchitti hai| sAsAdanaguNasthAna meM udaya se vyucchinnaprakRti cAra haiN| isa mata meM ekendriya, sthAvara, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya nAmakarmakI ina prakRtiyoM kI udayavyucchitti mithyAtvaguNasthAna meM hI hotI hai, sAsAdana guNasthAna meM inakA udaya puSpadaMta-bhUtabalI AcArya ke matAnusAra nahIM hai tathA yativRSabhAcArya ke matAnusAra inakA udaya sAsAdanaguNasthAna meM bhI kahA hai| mizraguNasthAna meM 1,asaMyataguNasthAna meM 1. dhavala pu. 1 sUtra 36 pR. 261, dhavala pu. 3 sUtra 74-76 / / 2. jayadhavala pu. 2 pR. 108 va 122 / dhavala pu. 4 pR. 165 "je puNa devasAsaNA eidiesuppajjati tti bhnnNti|" Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-228 17, dezasaMyattaguNasthAna meM 8, pramattaguNasthAna meM 5, apramattaguNasthAna meM 4, apUrvakaraNaguNasthAnameM 6, anivRttikaraNaguNasthAna meM 6, sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM 1, upazAntamohaguNasthAnameM 2, kSINamohaguNasthAna meM 2 aura 14, sayogakevalI ke. 29. ekatikI udayanyucchitti hai, kyoMki nAnAjIvoM kI apekSA sAtA aura asAtA donoM hI vedanIyakI vyucchitti nahIM hai| ayogakevalI ke 13 prakRti kI ! udayavyucchitti jaannaa| mithyAtvaguNasthAna meM udaya 117, tIrthaGkara, AhAraka dvika, mizramohanIya aura ! samyaktvamohanIyakA udaya nahIM hone se pA~caprakRti kA anudaya hai| sAsAdanaguNasthAna meM udaya 106 prakRti kA, mithyAtvaguNasthAna kI vyucchinnaprakRti 10 aura narakagatyAnupUrvI isa prakAra se 11 kA udaya na hone se anudaya 16 kaa| mizraguNasthAna meM udayarUpaprakRti 100, sAsAdanasambandhI 4 aura tInaAnupUrvI kA udaya nahIM hai tathA mizraprakRti ke milane se anudayaprakRti 22 / asaMyataguNasthAna meM udayayogyaprakRti 104,AnupUrvI 4 aura samyaktvamohanIya milane se tathA mizramohanIyaguNasthAna kI mizraguNasthAna meM hI vyucchitti huI ataH 18 prakRti kA anudaya hai| asaMyata meM vyucchitti 17 prakRti kI hai isalie dezasaMyataguNasthAna meM udayaprakRti 87 aura anudayaprakRti 35 / pramattaguNasthAna meM AhArakadvikasahita tathA dezasaMyataguNasthAna kI vyucchinnaprakRti 8 binA udayaprakRti 81 aura anudayaprakRti 41 haiN| pramattaguNasthAna meM vyucchinna hone vAlI 5 prakRtiyoM ke binA apramattaguNasthAna meM udayaprakRti 76 aura anudaya 46 prakRti kA hai| apramattaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 4 haiM ataH unake binA apUrvakaraNaguNasthAna meM udaya 72 prakRti kA hai,anudaya 50 prakRti kA hai| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti 6 kahIM haiM unake binA anivRttikaraNaguNasthAna meM udayarUpa prakRti 66 evaM anudayarUpa prakRti 56 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna meM udaya se vyucchinna prakRti 6 haiM ataH inake binA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM udaya prakRti 60 evaM anudaya 62 prakRti kA hai| yahA~ vyucchinnarUpaprakRti 1 kahI gaI hai| isI kAraNa 5 prakRti binA upazAntamoha guNasthAna meM udayaprakRti 59, anudayaprakRti 63 haiN| isa guNasthAna meM vyucchinnaprakRti do haiM ataH ina do prakRti ke binA kSINamohaguNasthAna meM udayaprakRti 57, anudayaprakRti 65 haiN| kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnarUpa 16 prakRti ke binA tathA tIrthaGkaraprakRti ke milane se sayogakevalI ke udaya prakRti 42 evaM anudayaprakRti 80 haiN| isI guNasthAna meM vyucchinna honevAlI 29 prakRtiyA~ kahI haiM, unake binA ayogakevalIguNasthAna meM udayarUpaprakRti 13 tathA anudaya prakRti 109 haiN| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-229 mizra SaTkhaNDAgama racayitA 'puSpadaMta-bhUtabalI' AcArya ke matAnusAra udayavyucchitti udaya aura anudaya prakRtiyoM kI sandRSTiguNasthAna / udaya- | udaya | anudaya vizeSa byucchitti mithyAtva | 5(tIrthakara, AhArakadvika, samyagmithyAtva,samyaktva) 10 (mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, sthAvara, ekendriya va vikalatraya) sAsAdana 16 (10+5+1 narakagatyAnupUrvI) 4 (anantAnubandhIkaSAya) 22 (16+4+3 AnupUrvI : narakagatyAnupUrvIbinA... ...1. sAyaNiyAta... . . 1 (samyagmithyAtva) asayata | 17 | 104 18 (22+1-5 AnupUrvIcAra va samyaktvaprakRti) 17 (apratyAkhyAnakaSAya 4, vaikriyakaSaTka, naraka va devAyu, manuSyagatyAnupUrvI, tiryaJcagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya va ayazaskIrti) dezasaMyata (pratyAkhyAnakaSAya 4, tiryaJcAyu, tiryaJcagati, nIcagotra, udyota) pramattasaMyata 41 (35+8-2 AhArakadvika) 5 (AhArakadvika, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA) apramatta | 4 (samyaktva aura ardhanArAca-kIlaka va sRpATikAsaMhanana) apUrvakaraNa 6 (hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA) anivRttikaraNa 6 (strI-puruSa-napuMsakaveda va saJcalanakrodha mAna-mAyA) sUkSmasAmparAya| 1 1 (sUkSmalobha) upazAntamoha (nArAca va vajranArAcasaMhanana) kSINamoha 16 (jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4, antarAya 5, nidrA aura pracalA) 6 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-230 sayogakevalI, 29 / 42 / 80 | 80 (65+16-1 tIrthaMkara) | 29 (varSabhanArAcasaMhanana, nirmANa, sthira asthira, zubha-azubha, susvara-duHsvara, prazasta-aprazastavihAyogati, audArikazarIra, audArika aMgopAMga, taijasa-kArmaNa, saMsthAna 6, varNAdi 4, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa aura pratyeka zarIra) / 13 (sAtA-asAtAvedanIya, manuSyagati, manuSyAyu, paJcendriya, subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yazaskIrti, tIrthaMkara aura uccagotra) ayoga / 13 / 13 / 109 Age yativRSabhAcAryakRta cUrNisUtra kA upadeza rUpa dvitIyapakSa kahate haiM paNa Navaigi sattarasaM aDa paMca ca caura chakka chccev| igiduga solasa tIsaM bArasa udaye ajogNtaa||264|| yavA artha - apane anubhAgarUpa svabhAva kI abhivyakti ko udaya kahate haiN| apanA kArya karake / karmarUpatA ko chor3ane kA nAma udaya hai| udaya ke anta ko udayavyucchitti kahate haiN| mithyAtvaguNasthAna / se ayogakevalIguNasthAna paryanta vyucchinnaprakRttiyA~ krama se 5-9-1-17-8-5-4-6-1-16-30 aura 12 haiN| vizeSArtha - yadyapi gAthokta isa mata kA spaSTa rUpa se kathana nahIM hai, kintu niSkarSa se aisA / jJAta hotA hai| jayadhavala pu.2 pRSTha 122 para saJjIjIvoM kI kAlaprarUpaNA puruSaveda ke samAna kahI hai tathA pRSTha 115 para puruSavedI ke anantAnubandhIvibhaktikAla ekasamaya kahA hai| mohanIyakI 24 prakRtiyoM kI sattAvAlA upazamasamyagdRSTijIva anantAnubandhI kI saMyojanAkara pazcAt eka samaya ke lie anantAnubandhIsahita saJI rahA tathA agale samaya meM maraNa kara asaJjIjIvoM meM utpanna ho gyaa| isaprakAra sAsAdana guNasthAna meM maraNakara asaJjIjIvoM meM utpanna hotA hai| yadi kahA jAya ki agale samaya meM mithyAdRSTi hokara maraNakara asaJjI ho gayA so sambhava nahIM hai, kyoMki mithyAtvakA jaghanyakAla antarmuhUrta hai| mithyAdRSTi hone ke prathama samaya meM maraNa nahIM hotA hai| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsAdana gommaTasAra karmakANDa-231 kaSAyapAhuDacUrNisUtra ke kartA AcAryake anusAra udayavyucchitti, udaya va anudayaprakRtiyoM kI sandRSTiguNasthAna | udaya- | udaya / anudaya vizeSa vyucchitti mithyAtva pUrvasandRSTi meM 10 prakRtiyoM kI udayavyucchitti kahI | hai, kintu sthAvara, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya kI vyucchitti mithyAtva guNasthAna meM na hokara sAsAdanaguNasthAna meM hotI hai ataH yahA~ 5 kI vyucchitti kahI hai| 9 (anantAnubandhI 4 kaSAya+sthAvara evaM ekendriyAdi cArajAti / ) 11 (5+5+1 narakagatyAnupUrvI) mizra pUrvasandRSTi ke anusAra asaMyata pUrvasandRSTi ke anusAra dezasaMyata pUrvasandRSTi ke anusAra pramattasaMyata pUrvasandRSTi ke anusAra apramatta pUrvasandRSTi ke anusAra apUrvakaraNa pUrvasandRSTi ke anusAra anivRttikaraNa pUrvasandRSTi ke anusAra sUkSmasAmparAya pUrvasandRSTi ke anusAra upazAntamoha pUrvasandRSTi ke anusAra kSINamoha | pUrvasandRSTi ke anusAra sayogakevalI | 30 pUrvasandRSTi meM 13veM-14veM guNasthAna meM sAtA-asAtA ayogakevalI 12 ina donoM hI prakRtiyoM kA udaya nAnA-jIvoM kI apekSA 143 guNasthAna taka mAnA hai, kintu yahA~ donoM meM se eka kA hI udaya mAnA hai| isIkAraNa donoM guNasthAnoM meM udaya-anudaya prakRtiyoM meM pUrva kI apekSA 1-1 prakRti kA antara hai| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 232 aba guNasthAnoM meM udayavyucchittirUpa prakRtiyoM ke nAma AThagAthAoM se kahate haiMmicche micchAdAvaM, suhumatiyaM sAsaNe aNeiMdI | thAvaraviyalaM misse, missaM ca ya udayavocchiNNA // 265 / / ayade bidiyakasAyA, veguvviyachakka NirayadevAU / maNuyatiriyANupuvvI, dubdhagaNAdejja ajjasayaM // 266 // dese tadiyakasAyA, tiriyAujjovaNIcatiriyagadI / chaTThe AhAradugaM, zrINatiyaM udayavocchiNNA // 267 // apamatte sammattaM, aMtimatiyasaMhadI ya'puvvamhi / chacceva NokasAyA, aNiyaTTI bhAgabhAgesu // 268 // vedatiya kohamANaM, mAyAsaMjalaNameva suhumaMte / sumo loho saMte, vajjaM NArAyaNArAyaM // 269 // khINakasAyadu carime, NiddA payalA ya udayavocchiNNA / NANaMtarAyadasayaM, daMsaNacattAri carimamhi // 270 // tadiyekkavajjaNimiNaM, thirasuhasaragadiurAlatejadugaM / saMThANaM 'vaNNAgurucaukka patteya jogimhi // 271 // tadiyekkaM maNuvagadI, paMciMdiyasubhagatasatigAdejjaM / jasatitthaM maNuvAU, uccaM ca ajogicarimamhi // 272 // artha - mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa ina pA~caprakRtiyoM kI udayavyucchitti hotI hai| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhIkaSAya cAra, ekendriya, sthAvara, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ina 9 prakRtiyoM kI udayavyucchitti hotI hai| mizraguNasthAna meM eka samyagmithyAtvaprakRti kI hI udayavyucchitti hai || 265 // asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNakaSAya cAra, vaikriyakazarIra, vaikriyakaaGgopAGga, narakagati, devagati, narakagatyAnupUrvI, devagatyAnupUrvI, narakAyu, devAyu, manuSyagatyAnupUrvI, tiryaJcagatyAnupUrvI, dubhaMga, anAdeya, ayazaskIrti ye 17 prakRtiyA~ udaya se vyucchinna hotI haiM // 266 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-233 dezasaMyataguNasthAna meM pratyAkhyAna kI cArakaSAya,tiryaJcAyu, udyota, nIcagotra va tiryaJcagati kI udayavyucchitti hotI hai| pramattaguNasthAna meM AhArakazarIra, AhArakaaGgopAGga, styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA kI udayavyucchitti hai||267|| apramattaguNasthAna meM samyaktvamohanIya, ardhanArAca-kIlita va supATikAsaMhananakI apUrvakaraNaguNasthAna meM hAsya,rati,arati, zoka, bhaya aura jugupsAkI udayavyucchitti hotI hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM tInoM veda va sajvalanakrodha ke sAtha zreNI car3hane kI apekSA savedabhAga aura avedabhAga meM vyucchitti kaheMge // 268 // anivRttikaraNaguNasthAna ke savedabhAga meM tInoM veda kI, aveda-vedarahitabhAga meM krama se saJcalanakrodha, sajvalanamAna,sajvalanamAyA isa prakAra 6 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| bAdaralobha bhI anivRttikaraNaguNasthAna meM hI vyucchinna hotA hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke anta meM sUkSmakRSTiko prApta lobha kI evaM upazAntamohaguNasthAna meM vajranArAca aura nArAcasaMhanana kI udayavyucchitti hotI hai||269|| kSINakaSAyaguNasthAna ke antima do samayoM meM se dvicaramasamaya meM nidrA aura pracalA kI tathA caramasamaya meM 5 jJAnAvaraNa,4 darzanAvaraNa aura 5 antarAyakI isa prakAra sarva 16 prakRtiyoM kI udayavyucchitti hotI hai||270|| sayogakevalIguNasthAna meM donoM vedanIya meM se koI ekavedanIya, vajrarSabhanArAcasaMhanana, nirmANa, sthira-asthira, zubha-azubha,susvara-duHsvara, prazasta-aprazasta-vihAyogati, audArikazarIraaudArika anopAna, taijasa-kArmaNazarIra, 6 saMsthAna, varNAdicAra, agurulaghu, upaghAta,paraghAta,ucchvAsa aura pratyeka zarIra ina 30 prakRtiyoM kI udayavyucchitti hotI hai||271|| ayogIguNasthAna ke anta meM sAtA-asAtAvedanIya meM se koI eka,manuSyagati, paJcendriya, subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yazaskIrti, tIrthaGkara, manuSyAyu aura uccagotra ye 12 prakRtiyA~ vyucchittirUpa haiN||272|| vizeSArtha - pUrvamatAnusAra ekendriya, sthAvara, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya kA udaya mithyAtva meM hI kahA hai ata: mithyAtvaguNasthAna ke anta meM inakI udayavyucchitti ho jAtI hai, kintu gAthA 264 ke matAnusAra uparyukta 5 prakRtikA udaya sAsAdanaguNasthAna meM kahA ata: inakI udayavyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hotI hai| sayogakevalI va ayogakevalIguNasthAna meM yahA~ jo sAtA-asAtAvedanIya meM se ekakI vyucchitti kahI hai vaha ekajIva kI apekSA kathana kiyA gayA hai, kintu nAnAjIvoM kI apekSA ina donoM guNasthAnoM meM sAtA-asAtAvedanIyakI vyucchitti nahIM hai, kyoMki sayogI va Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-234 ayogIguNasthAna meM eka jIvApekSA 30 va 12 prakRti kI krama se vyucchitti kahI hai evaM nAnAjIvoM kI apekSA 29 va 13 prakRtiyoM kI vyucchitti kahI gaI hai| jisa prakAra anya guNasthAnoM meM sAtA-asAtAvedanIyajanya sukha-duHkha hotA hai usI prakAra kevalIbhagavAn ke bhI honA caahie| aisI zaMkA hone para AcArya samAdhAna karate hue agalI gAthA kahate haiM NavA ya rAyadosA, iMdiyaNANaM ca kevalimhi jdo| teNa du sAdAsAdajasuhadukkhaM Natthi iMdiyajaM // 273 // artha - levalIbhaganAna ke prAlikoM kA nAza ho jAne se rAga ke kAraNabhUta cAra prakAra kI mAyA, cAraprakAra kA lobha, tInaveda, hAsya-rati tathA dveSa ke kAraNabhUta cAraprakAra kA krodha, cAra prakAra kA mAna, arati, zoka, bhaya aura jugupsAkA nirmUla nAza ho gayA hai ata: inakA rAga-dveSa naSTa ho cukA hai tathA yugapat sakalatattvaprakAzI jJAna meM kSayopazamarUpa parokSa matijJAna aura zrutajJAna nahIM ho sakate isalie indriyajanita jJAna naSTa ho gayA, isI kAraNa kevalI ke sAtA aura asAtAvedanIya ke udayase sukha-duHkha nahIM hai, kyoMki sukha-duHkha indriyajanita haiM tathA vedanIya ke sahakArI kAraNa mohanIya kA abhAva ho gayA hai ata: vedanIya ke udaya hone para bhI vaha sukha-duHkha dene rUpa kArya karane meM asamartha hai| vedanIya karma kevalI ke indriyajanya sukha-duHkha kA kAraNa kyoM nahIM hai? isake uttarasvarUpa do gAthAe~ kahate haiM samayaTThidigo baMdho, sAdassudayappigo jado tss| teNa asAdassudao, sAdasarUveNa pariNadi // 274 // edeNa kAraNeNa du, sAdasseva du NiraMtaro udo| teNAsAdaNimittA, parIsahA jiNavare Natthi // 275 / / artha - kevalI bhagavAna ke sAtAvedanIya kA bandha ekasamaya kI sthitivAlA hai ata: udayarUpa hI hai tathA kevalI ke asAtA vedanIya kA udaya sAtArUpa se pariNata hotA hai||274|| kevalI ke nirantara sAtA kA hI udaya hai, ataH asAtA ke udaya se hone vAle (kSudhA,pipAsA,zIta,uSNa,daMzamazaka,caryA, zayyA, niSadyA,roga,tRNasparza aura mala) parISaha nahIM hote haiN||275|| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-235 vizeSArtha - kevalIbhagavAna ke anantaguNIhIna anubhAgazaktivAlI asAtA kA udaya hai, kyoM ki pUrva meM aneka anubhAga kANDakoM ke dvArA asAtAvedanIya kI anubhAgazakti kSINa kI jA cukI hai aura mohanIya kI sahAyatA kA bhI abhAva ho gayA hai ata: asAtAvedanIya kA aprakaTa sUkSma udaya hai tathA jo sAtAvedanIya kA sattva hotA hai usakA anubhAga anantaguNA hai| sAtAvedanIya kI sthiti kI adhikatA saMkleza se evaM anubhAga kI adhikatA vizuddhatA se hotI hai, ata: zreNi meM vizuddhatA vizeSa hone se utkRSTa anubhAgabandha (sUkSmasAmparAya ke carama samaya meM) honA hai| phira usI aghAtita anubhAga kA sattva kevalI ke bhI pAyA jAtA hai |(dhvlaa 12/16-18) isa prakAra kevalI ke sAtAvedanIya kA anubhAga, sattva va udaya anantaguNA hotA hai ataH jo asAtA kA udaya hai, vaha bhI udayAgata anabhAgayukta sAtAvedanIya ke dvArA pratihata ho jAtA hai| zaMkA - koI kahatA hai ki sAtAvedanIya asAtArUpa pariNata hotI hai, aisA kyoM nahIM kahate samAdhAna - sAtA kA sthitibandha do samaya kA nahIM hai, kintu udayarUpa eka samayavAlA hai, anyathA kahane para asAtA ke bandha kA prasaGga AtA hai, kintu vaha sambhava nahIM hai, kyoMki udayarUpa eka samaya kI sthiti liye hue ba~dhane vAlI sAtA kI pUrvasamaya meM sattA hI nahIM hai ata: sAtA kA asAtArUpa stibukasaMkramaNa sambhava nahIM hai| dUsarI bAta yaha hai ki 'ekAdazajine' tathA 'vedanIye zeSAH' tattvArtha sUtra ke ina sUtroM ke anusAra vedanIyakarma ke nimitta se hone vAlI 11 parISaha kevalI ke hotI haiM aisA jo kahA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki yadyapi asAtAvedanIya kA udaya kevalI ke pAyA jAtA hai| ata: usake kAryarUpa parISahoM kA honA mAtra upacAra se kahA hai mukhyarUpeNa to kevalI ke parISaha kA abhAva hI hai| 1. dhavala pu, 13 pR. 53 2. zaMkA - yaha to ThIka hai kisAtA va asAtA meM se anyatara kA udaya hI sambhava hai? parantu upazAntakaSAyAdi guNasthAnavartI mahAtmAoM ke udayasvarUpa sAtA ke sAtha jaba asAtAvedanIya udita hotA hai taba unake donoM sAtha meM udita mAnane par3eMge? isakA bhI kAraNa yaha ki sayogakevalI taka ke saba jIvoM ke asAtA kA udaya sambhava hai| (go. ka,271) tathA IryApatha Asravatva ko pariprApta navabaddha sAtA to udayasvarUpa hI hone se nitya udita hai hii| samAdhAna - ThIka hai| caudahaveM guNasthAna meM sAtAva asAtA meM se eka kA hI udaya rahatA hai / gyArahaveM,bArahaveM tathA terahaveM guNasthAnoM meM jaba prAcIna kAla kI baddha asAtA kA udaya hotA hai usa samaya eka samaya sthiti vAlI navakabaddha sAtA bhI udita hotI hai, ataH ina tIna guNasthAnoM meM navIna ba~dhane vAlI sAtA tathA prAcIna asAtA, ina donoM kA yugapat udaya sambhava hai| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 236 zaMkA - sAtA kA udaya kAla to antarmuhUrta kahA gayA hai| usakA kuchakama eka koTipUrvataka kevalI bhagavAna ke nirantara udaya kaise raha sakatA hai? samAdhAna - sayogakevalI ke atirikta anyatra sAtA kA udayakAla antarmuhUrta kahA gayA hai| kevalI ke nirantara udayarUpa ekasamaya kI sthitivAlA sAtA kA bandha hotA rahatA hai jo anyatra sambhava nahIM hai| aba udaya- anudaya do gAthAoM se kahate haiM ... sattarasekkArakha cadusahiyasyaM sagigisIdi chadusadarI / chAvaTTi saTTi NavasagavaNNAsa dudAlabArudayA // 276 // artha - mithyAtva se ayogI guNasthAna paryanta krama se 117-111-100-104-87-8176-72-66-60-59-57-42 aura 12 prakRti kA udaya pAyA jAtA hai| paMcekkArasabAvIsaTTArasapaMcatIsa igichAdAlaM / paNNaM chappaNNaM bitipaNasaTTi asIdi duguNapaNavaNNaM // 277 // artha - mithyAtvAdi 14 guNasthAnoM meM krama se 5-11-22-18-35-41-46-50-5662-63-65-80 aura 110 prakRtiyA~ anudayarUpa haiN| arthAt inakA udaya nahIM pAyA jAtA hai| noTa- gAthA 277 taka kA vizeSakathana gAthA 263 ke vizeSArtha se jAnanA cAhie tathA isa kathana ( udaya - anudaya - udayavyucchitti) sambandhI sandRSTiyA~ gAthA 263 va 264 meM dI gaI haiM vahA~ se jAnanA / udaya - udIraNArUpa prakRtiyoM kI vizeSatA tInagAthAoM se kahate haiM udayasudIraNassa ya sAmittAdo Na vijjadi viseso / mottUNa tiNNiThANaM pamata jogI ajogI ya / / 278 / / artha - udaya aura udIraNArUpa prakRtiyoM meM svAmIpane kI apekSA kucha vizeSatA nahIM hai, kintu pramatta, sayogI va ayogI ina tIna guNasthAnoM ko chor3a denA, kyoMki ina tIna guNasthAnoM meM hI vizeSatA hai, zeSa guNasthAnoM meM samAnatA hI hai| (aba usI vizeSatA ko Age kahate haiM / ) 1. dhavala pu. 13 pR. 54 / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-237 bhAvArtha - udIraNA kA artha hai apakvapAcana arthAt dIrghakAla meM udaya meM Ane vAle karmaparamANuoM meM se agrima niSekoM kA apakarSaNa karake alpasthitivAle nIce ke niSekoM meM dekara udayAvalI meM lAkara udaya rUpa se unako bhoga kara, karmarUpa se chur3A kara anya pudgala rUpa se pariNamAnA / tIsaM bArasa udayucchedaM kevaliNamekadaM kiccaa| sAdamasAdaM ca tahiM, maNuvAugamavaNidaM kiccA // 279 // artha- sayoga-ayogakevalIguNasthAna kI 30 aura 12 prakRti milakara 42 prakRtiyoM meM se sAtA-asAtA aura manuSyAya ina tIna prakRtiyoM ko ghaTAnA caahie| avaNida tippayaDINaM, pamattavirade udIraNA hodi| Nasthiti ajogijiNe, udIraNA udayapayaDINaM // 280 // artha - ghaTAI huI sAtA Adi tIna prakRtiyoM kI udIraNA se vyucchitti pramatta guNasthAna meM ho jAtI hai ataH yahA~ ATha prakRtiyoM kI udIraNA vyucchitti hotI hai| zeSa 39 prakRtiyoM kI udIraNA tathA udIraNAvyucchitti sayogakevalI ke hI hotI hai| ayogakevalI ke udaya prakRtiyoM kI udIraNA nahIM pAI jAtI, yahI yahA~ vizeSatA hai| aba udIraNA se vyucchinna prakRtiyoM kA kathana guNasthAnoM meM karate haiM paNa Nava igi sattarasaM, aTThaTTha ya cadura chakka chacceva / igi duga solugadAlaM, udIraNA hoti jogaMtA / / 281 // __ artha - mithyAtva se sayogakevalIguNasthAnaparyanta krama se 5-9-1-17-8-8-4-6-6-12-16 aura 39 prakRtiyoM kI udIraNAvyucchitti hotI hai| athAnantara do gAthAoM se udIraNA-anudIraNArUpa prakRtiyoM ko kahate haiM sattarasekkArakhacadusahiyasayaM sagigisIdi tiysdrii| NavatiNNisaTTi sagachakkavaNNa cauvaNNamugudAlaM // 282 / / paMcekkArasabAvIsaTThArasa paMcatIsa igiNavadAlaM / tevaNNekkuNasaTTI, paNachakkaDasaTTi tesIdI // 283 / / artha- mithyAtvAdi 13 guNasthAnoM meM krama se 117-111-100-104-87-81-73-6963-57-56-54-39 prakRtiyA~ udIraNArUpa haiM tathA 5-11-22-18-35-41-49-53-59-6566-68 aura 83 prakRtiyA~ anudIraNArUpa haiN| inakA vizeSa kathana nimnasandRSTi se jAnanA caahie| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-238 guNasthAnoM udIraNAvyucchitti-udIraNA aura anudIraNArUpa prakRtiyoM kI sandRSTi mizra udIraNA guNasthAna vyucchitti | udIraNA | anudIraNA vizeSa mithyAtva gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra sAsAdana 111 gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra 22 gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra asaMyata 104 18 gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra dezasayata 87 gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra pramatta | 8 (udayavyucchitti meM kathita 5 prakRti tathA sAtA va asAtAvedanIya aura manuSyAyu) apramatta yahA~ udaya meM 76 prakRti kahI hai, kintu sAtAdi | tIna prakRtiyoM kI udIraNA chaThe guNa- sthAna meM hI ho jAne se yahA~ anudIraNA meM 3 prakRti bar3ha gaI / ataH udIraNArUpa 73 prakRtiyA~ hI rhiiN| apUrvakaraNa / 6 gAthA 264 kI sandRSTi anusAra anivRttikaraNa 6 gAthA 264 kI sandRSTi anusAra sUkSmasAmpasaya gAthA 264 kI sandRSTi anusAra upazAntamoha | 2 gAthA 264 kI sandRSTi anusAra kSINamoha | gAthA 264 kI sandRSTi anusAra 83 (68+16-1 tIrthakara) sayoga guNasthAnoM meM udaya-udIraNArUpa tribhaGgIkA kathana karake gatiAdi 14 mArgaNAoM meM udayatribhaGgIkA kathana karate hue prathama hI udaya kA kathana karate haiM gadiyAdisu joggANaM, payaDippahudINamoghasiddhANaM / sAmittaM NedavvaM, kamaso udayaM samAsejja / / 284 // artha - prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezabandha guNasthAnoM meM siddha kie jA cuke haiN| udayApekSA unakA svAmitva, gatiAdi mArgaNAoM meM krama se ghaTita karanA caahie| Age isa viSaya meM sarvaprathama kucha vizeSa bAteM pA~ca gAthAoM se kahate haiM gadiANuAuudao, sapade bhUpuNNabAdare taao| uccudao Naradeve, thINatigudao Nare tiriye // 285|| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 239 artha - kisI bhI vivakSita bhava ke prathamasamaya meM hI usa vivakSita bhava ke yogya gati, AnupUrvI aura AyukA udaya hotA hai| tathA 'sapade' kahane se ekajIva ke eka hI gati, AnupUrvI tathA AyukA udaya yugapat hotA hai| AtapanAmakarma kA udaya bAdara paryAptapRthvIkAyikajIva ke hI hotA hai| uccagotra kA udaya manuSya aura devoM ke hI sambhava hai aura styAnagRddhi Adi tIna nidrAoM kA udaya manuSya aura tiryaJca ke hI sambhava hai, anya ke nahIM / saMkhAugaNaratirie, iMdiyapajjattagAdu zrINatiyaM / joggamudeduM vajjiya, AhAraviguvviNuTThavage // 286 // artha saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle karmabhUmiyA manuSya aura tiryaJcoM ke hI indriyaparyApti ke pUrNa hone ke pazcAt styAnagRddhi Adi tInanidrAprakRti udayayogya haiM, kintu AhArakaRddhi aura vaikriyikaRddhi ke dhAraka manuSyoM ko chor3akara sarvakarmabhUmija manuSyoM meM isake udaya kI yogyatA hai / ayadApuNe Na hi thI, saMDhovi ya ghammaNArayaM muccA / zrIsaMdayade kamaso, NANucaU carimatiNNANU || 287 // artha - nivRttiaparyApta ke asaMyataguNasthAna meM strIveda napuMsakaveda kA udaya nahIM hai, kyoMki samyagdRSTi maraNakara strI meM utpanna nahIM hotA, kintu gharmAnAmaka prathamanaraka napuMsakaveda ke lie apavAdarUpa haiM, kyoMki jisane pUrva meM narakAyu kA bandha kara liyA hai, aisA manuSya kSAyika yA kRtakRtyavedakasamyaktvasahita maraNa kara dharmAnaraka meM hI utpanna hotA hai ataH asaMyataguNasthAna meM strIvedI ke to cAroM AnupUrvI kA udaya nahIM hai, kintu napuMsakavedI ke narakagatyAnupUrvI kA udaya to hai / zeSa tIna kA udaya nahIM hai| igivigalathAvaracaU, tirie apuNNo Narevi saMghaDaNaM / orAla du Naratirie, veguvvadu devaNerayie // 288 // artha - ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriyajAtinAmakarma sthAvara, sUkSma, aparyApta aura sAdhAraNa, ye tiryaJyoM ke hI udayayogya haiM, kintu aparyAptaprakRti manuSyoM ke bhI udayayogya hai| vajrarSabhanArAcAdi chahasaMhanana aura audArikazarIranAmakarma kA yugala, manuSya va tiryaJca ke udayayogya hai| vaikriyikazarIra vaikriyikaaGgopAGga deva aura nArakiyoM ke hI udayayogya hai| 1. dhavala pu. 155. 152 para dezasaMyamI tiryaJyoM ke bhI ucca gotra kA udaya kahA hai| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-240 teutigUNatirikkhesujjovo bAdaresu punnnnesu| sesANaM payaDINaM, oghaM vA hodi udao du / / 289|| artha - teja-vAyu aura sAdhAraNavanaspatikAyika ke binA anya bAdaraparyAptaka tiryaJcoM ke udyotaprakRti kA udaya hotA hai aura zeSa prakRtiyoM kA udaya guNasthAna ke krama se jAnanA / vizeSa - AtapanAmakarma kA udaya pRthvIkAyika meM hI hai| isa prakAra pA~ca gAthAsUtroM meM udaya kA vizeSa niyama kahakara aba gatimArgaNA sambandhI kathana meM sarvaprathama 'narakagati' meM udayarUpa prakRtiyoM ko kahate haiM thINatithIpurisUNA, dhAdI nniryaaunniicveynniyN| NAme sagavaciThANaM, NirayANU NArayesudayA // 290 // . artha - styAnagRddhiAdi tIna, strIveda aura puruSaveda ina pA~ca binA ghAtiyA karma kI 42 prakRti aura narakAyu, nIcagotra, sAtA va asAtAvedanIya evaM nAmakarma meM se nArakiyoM ke bhASAparyAptike sthAna meM honevAlI 29 prakRtiyA~, narakagatyAnupUrvI isa prakAra ye 76 prakRtiyA~ narakagati meM udayayogya kahI gaI nAmakarmasambanthI 29 prakRtiyoM ke nAma kahate haiM veguvvatejathirasuhaduga duggdihuNddnniminnpNciNdii| Nirayagadi dubbhagAgurutasavaNNacaU ya vaciThANaM // 291 // artha - vaikriyikazarIra-vaikriyikaajopAGga, taijasa-kArmaNa, sthira-asthira, zubha-azubha, aprazastavihAyogati, huNDakasaMsthAna, nirmANa, paJcendriyajAti, narakagati, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, aguruladhu, upadhAta, paradhAta, ucchvAsa, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, varNa-rasagandha-sparza ye 29 prakRtiyA~ nArakIjIva ke vacanaparyApti ke sthAna para udayarUpa haiN| aba gharmAnAmaka prathama naraka meM udayavyucchitti, udaya-anudayarUpa prakRtiyoM ko kahate hai| micchamaNaMtaM missaM, micchAditie kamA chidI ayde| bidiyakasAyA dubbhagaNAdejjadugAuNirayacaU // 29 // artha - yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM eka mithyAtva kI vyucchitti hotI hai| sAsAdanaguNasthAna Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-241 meM anantAnubandhI 4 kaSAya kI vyucchitti, mizra (samyagmithyAtva) meM samyagmithyAtvaprakRti kI vyucchitti aura asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAna kI cArakaSAya, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti, narakAyu, narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga ina 12 prakRtiyoM kI udayavyucchitti hotI hai| vizeSArtha - ghanirakasambandhI mithyAtvaguNasthAna meM udaya 74 prakRti kA evaM mizramohanIya aura samyaktvamohanIya kA anudaya hotA hai| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 hai ataH vaha mithyAtvaguNasthAna kI anudayarUpa do tathA narakagatyAnupUrvIsahita sAsAdana meM anudayaprakRti4,udayaprakRti 72, mizraguNasthAna meM udayaprakRti 69, mizramohanIyakA udaya hone se anudayaprakRti 7 / asaMyataguNasthAna meM udayaprakRti 70 tathA samyaktva aura narakagatyAnupUrvI kA udaya hone se anudayaprakRti 6 / gharmAnarakasambandhI udayavyucchitti, udaya, anudayarUpa prakRtiyoM kI sandRSTi udayayogya prakRti 76, guNasthAna 4 / udaya vyucchitti . mithyAtva : ! .. guNasthAna udaya ____ anudaya .. 4.. !. .... sAsAdana vizeSa | 2 (samyagmithyAtva, samyaktva) 1 (mithyAtva) 4 (2+1+narakagatyAnupUrvI) vyu. 4 (anantAnubandhI) |7 (4+4-1 samyagmithyAtva) 6 (7+1-2 samyaktva, narakagatyAnupUrvI) 12 (apratyAkhyAnakaSAya 4, durbhaga, anAdeya, narakAyu, ayazaskIrti, narakadvika, vaikriyikadvika) mizra asaMyata aba dvitIyAdi chaha pRthviyoM meM udayAdi kA kathana karate haiM - bidiyAdisu chasu puDhivisu evaM Navari ya asNjdtttthaanne| Natthi NirayANupuvI tisse miccheva vocchedo||293|| artha - vaMzAdi chaha pRthviyoM meM gharmAvat udayayogya prakRti 76 haiM, kintu yahA~ vizeSatA yaha hai ki asaMyataguNasthAna meM narakagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hai, kyoMki jisake narakAyukA bandha ho gayA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-242 hai aisA samyagdRSTijIva vaMzAdi chaha pRthviyoM meM janma nahIM letA hai| ata: isa (narakagatyAnupUrvI) kI vyucchitti mithyAtvaguNasthAna meM hI hone se mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti2, udayaprakRti 74, anudadha sabhyakaMca, sanyAmmathyAtva ina do kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 4 prakRti kI, udaya 72 prakRtikA, anudaya 4 prakRti kaa| mizraguNasthAna meM samyagmidhyAtva kA udaya hone se anudayaprakRti 7, udayaprakRti 69, vyucchinnaprakRti 1 / asaMyataguNasthAna meM samyaktvaprakRti ke milane se anudayaprakRti 7, udayaprakRti 69 aura vyucchinnaprakRti 11 haiN| vaMzAdi 6 pRthvIsambandhI udayavyucchitti-udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogya prakRti 76, guNasthAna 4 udayaguNasthAna | vyucchitti anudaya vizeSa mithyAtva vyu. 2 (mithyAtva aura narakagatyAnupUrvI) sAsAdana pUrva sandRSTi anusAra mizra pUrva sandRSTi anusAra asaMyata 7 (7+1-1 samyaktva) 11 (pUrvasandRSTi kathita 12-1 narakagatyAnupUrvI) aba tiryaJcagati meM udayAdi kA kathana karate haiM tiriye ogho suraNaraNirayAU ucca mnnuduhaardugN| veguvvachakkatitthaM, Nasthi hu emeva sAmaNNe // 294 / / artha - tiryaJcagati meM sarvaracanA guNasthAnavat jAnanA / udayayogya 122 prakRtiyoM meM se yahA~ devAyu, manuSyAyu, narakAyu, uccagotra, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, AhArakazarIra, AhAraka aGgopAGga, vaikriyakazarIra, vaikriyakaaGgopAGga, devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati, narakagatyAnupUrvI aura tIrthaGkara ye 15 prakRtiyA~ udayayogya nahIM haiM ataH 107 prakRti kA udaya pAyA jAtA hai| vizeSArtha - pA~caprakAra ke tiryaJcoM meM se sAmAnyatiryaJca ke udayayogya 107 prakRti hI haiM, guNasthAna 5 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM udaya se vyucchinnaprakRti 5, udaya prakRti 105, anudayaprakRti 2 / sAsAdanaguNasthAna meM anudayaprakRti 7, udayaprakRti 100, vyucchinnaprakRti 9 / (sAsAdana kI vyucchinnaprakRti 9, tiryaJcagatyAnupUrvI kA udayAbhAva tathA samyagmithyAtva kA udaya hone se ) mizraguNasthAna meM anudaya 16, udaya 91 aura vyucchitti ekaprakRti kI hai| (samyaktva aura tiryaJcagatyAnupUrvI kA udaya Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-243 hone se) asaMyataguNasthAna meM anudayaprakRti 15, udayaprakRti 92, vyucchinnaprakRti (apratyAkhyAnakaSAya 4, tiryaJcagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti) 8 haiN| dezasaMyataguNasthAna meM anudayarUpaprakRti 23, udayaprakRti 84 tathA asaMyataguNasthAnavat vyucchittirUpa prakRti 8 hI haiN| sAmAnyatiryaJcasambandhI udayavyucchitti-udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogya prakRti 107, guNasthAna 5 udayaguNasthAna | vyucchitti | udaya | anudaya / mithyAtva 105 vizeSa 2 (samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti) 5 (mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa) sAsAdana 9 - bhAnaguna 4. ejendriyAdi jAti 4, sthAvara) mizra 1 16 (9+7+1 tiryaJcagatyAnupUrvI-1 samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) asaMyatta / 8 / 92 / 15 15 (16+1-2 samyaktva va tiryaJcagatyAnupUrvI) 8 (apratyAkhyAnakaSAya 4, tiryaJcagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya aura ayazaskIrti) dezasaMyata 8 (pratyAkhyAnakaSAya 4, udyota, tiryaJcagati, nIcagotra aura tiryaJcAyu) athAnantara sAmAnyapaJcendriyatiryaJca aura paryAptaka paJcendriyatiryaJcoM meM udayAdi kahate haiM thAvaradugasAhAraNatAvigivigalUNa tANi pNckkhe| itthiapajjattUNA, te puNNe udayapayaDIo // 295 // artha - sAmAnyatiryaJcasambandhI pUrvokta 107 prakRti meM se sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, Atapa, ekendriya aura vikalatraya kI tIna ina 8 prakRtiyoM ke binA zeSa 99 prakRtiyAM paJcendriyatiryaJca ke udaya yogya haiN| vizeSArtha - yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti mithyAtva va aparyApta ina do prakRti kI, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 244 udaya 97 prakRti kA aura anudaya samyagmithyAtva evaM samyaktvaprakRti kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhIkaSAya 4, udayaprakRti 95 aura anudaya prakRti 4 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti samyagmithyAtva prakRti 1, udayaprakRti 91, anudaya prakRti 8 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti pUrvokta 8 prakRti kI, udaya 92 prakRti kA aura anudaya tiryaJcagatyAnupUrvI va samyaktvabinA 7 prakRti kaa| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 8, udayaprakRti 84 aura anudayaprakRti 15 | sAsAdana mizra - paJcendriyatiryaJcasAmAnyasambandhI udayavyucchitti udaya anudaya kI sandRSTi udayayogyaprakRti 99, guNasthAna 5 guNasthAna mithyAtva 2 asaMyata udaya vyucchitti dezasaMyata 4 1 8 8 udaya anudaya 97 2 95 91 92 84 x 8 7 15 vizeSa anu. 2 ( samyagmithyAtva, samyaktvaM ) vyu. 2 ( mithyAtva, aparyApta) 4 ( anantAnubandhIkaSAya ) 8 (4+4-1 samyagmithyAtva + tiryaJcagatyAnupUrvI) 7 (8+1 2 samyaktva, tiryaJcagatyAnupUrvI) 8 ( pUrvasandRSTi anusAra ) pUrvavat paJcendriyatiryaJcasAmAnya kI udaya yogya prakRtiyoM meM se strIveda aura aparyApta ke binA (yoninI aura aparyApta jIvoM kI prarUpaNA alaga se kI gaI hai| isalie yahA~ ina do prakRtiyoM ko kama karake puruSaveda kI apekSA kI hai / ) paryAptapaJcendriyatiryaJca ke udayayogya 97 prakRtiyA~ haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 ( mithyAtva ), udayaprakRti 95, anudayaprakRti 2 ( samyagmithyAttva, samyaktva ) / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4 ( anantAnubandhIkaSAya), udayaprakRti 94, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchittirUpa samyagmithyAtvaprakRti, anudayaprakRti 7, udayaprakRti 90 / asaMyata meM vyucchitti 8, udaya 91 kA aura anudaya 6 kA / dezasaMyata meM vyucchitti ATha kI, udaya 83 kA evaM anudaya 14 kA hai| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata gommaTasAra karmakANDa - 245 paJcendriyaparyAptatiryaJcasambandhI udayavyucchitti- udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogyaprakRti 97, guNasthAna 5 udaya vyucchitti udaya 1 95 4 8 8 94 10 11 83 anudaya 2 3 7 6 14 vizeSa 2 ( mizraprakRti va samyaktvaprakRti) 1 ( mithyAtva ) 4 (anantAnubandhIkaSAya ) 1 ( samyagmithyAtva ) 7 (7+1 tiryaJca - gatyAnupUrvI - 1 mizramohanIya) 6 (7 + 1 2 samyaktva, tiryaJcagatyAnupUrvI) 8 (4 apratyAkhyAnakaSAya + durbhaga, anAdeya; ayazaskIrti aura tiryaJcagatyAnupUrvI) 8 (pUrvokta) athAnantara yoninI aura labdhyaparyAptatiryaJcoM meM udayAdi kahate haiM pusaMdRNitthijudA, joNiNiye avirade Na tirayANU / puNNidare zrI zrINati, paraghAdadu puNNaujjIvaM // 296 // saragadidu jasAdejaM, AdIsaMThANasaMhadIpaNagaM / subhagaM sammaM missaM, hINA te'puNNasaMDhajudA // 297||jummN // artha- paJcendriyaparyAptatiryaJca ke udayayogya 97 prakRtiyoM meM se puruSaveda va napuMsakaveda kama karake strIveda milAne se tiryaMcayoninI ke udayayogya prakRti 96 haiM ( guNasthAna pA~ca haiN|) tiryaMcayoninI sambandhI udayayogya 96 prakRtiyoM meM se strIveda, styAnagRddhiAdi tIna nidrA, paraghAta, ucchvAsa, paryApta, udyota, susvara, duHsvara, prazastavihAyogati, aprazastavihAyogati, yazaskIrti, Adeya, Adi ke pA~ca saMsthAna, Adi ke pA~ca saMhanana, subhaga, samyaktva, samyagmithyAtva ina 27 prakRtiyoM ko ghaTAkara tathA aparyApta va napuMsakaveda milAne se paJcendriya labdhyaparyAptakatiryaJca ke udaya yogya prakRti 71 haiM aura eka mithyAtvaguNasthAna hai| vizeSArtha - tiyaMcayoninI ke udayayogyaprakRti 96 tathA guNasthAna 5 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM udayavyucchitti mithyAtvaprakRti kI, udayaprakRti 14, anudaya samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-246 kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhIkaSAya 4, tiryaJcagatyAnupUrvI ina 5 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 93, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM samyagmithyAtva kI vyucchitti, udayarUpa prakRti 89,, anudaya 7 prakRti kA hai| aviratasamyagdRSTi maraNa kara tiryaJcinI arthAt striyoM meM utpanna nahIM hotA ataH asaMyataguNasthAna meM pUrvokta 8 meM se tiryaJcagatyAnupUrvI ke binA 7 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 89 haiM, kyoMki yahA~ samyaktvaprakRti kA udaya pAyA jAtA hai, anudayaprakRti 7 haiN| dezasaMyataguNasthAna meM guNasthAnokta 8 prakRtiyoM kI vyucchitti, udaya 82 prakRti kA tathA anudaya 14 prakRti kA hai| .. tiryaJcayonino sambandhI udayavyucchiotte-udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogyaprakRti 96, guNasthAna 5 udaya udaya guNasthAna vyucchitti anudaya vizeSa mithyAtva pUrvasandRSTi anusAra sAsAdana 5 (anantAnubandhI 4+ tiryaJcagatyAnupUrvI) mizra 7 (5+3-1 samyagmithyAtva) asaMyata anu. 7 (7+1-samyaktvaprakRti) vyu. 7 (pUrvokta 8-1 tiryaJcagatyAnupUrvI) dezasaMyata | 82 / 14 / vyu. 8 (pUrvokta) athAnantara manuSyagati meM udayAdi kA kathana karate haiM maNuve ogho thaavrtiriyaadaavdugeyviyliNdii| sAharaNidarAutiyaM, vegubviyachakka prihiinno||298|| artha - manuSya cAra prakAra ke haiM, unameM se sAmAnya manuSya ke guNasthAnokta udayayogya 122 prakRtiyoM meM se sthAvara, sUkSma, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, Atapa, udyota, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, sAdhAraNa, naraka-tiryaJca va devAyu, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati, narakagatyAnupUrvI, ina 20 prakRtiyoM ko ghaTAne se udaya yogya 102 prakRtiyA~ micchamapuNNaM chedo, aNamissaM micchagAditisu ayde| bidiyakasAyaNarANU, dubbhaga'NAdejja ajasayaM // 299 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 247 dese tadiyakasAyA, NIcaM emeva maNusasAmaNNe / pajjattevi ya itthIvedApajjattiparihINo // 300 // - artha mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva aura aparyApta kI, sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhIkaSAya 4, mizraguNasthAna meM samyagmidhyAtvakI, asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAya 4, manuSyagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya, ayazakIrti ina ATha prakRti kI aura dezasaMyata guNasthAna meM pratyAkhyAna kI 4 kaSAya aura nIca gotra kI udayavyucchitti hotI hai| isake Age pramatta se ayogIguNasthAnaparyanta guNasthAnokta krama se udayavyucchitti jAnanA / paryApta manuSya meM, sAmAnyamanuSya kI 102 prakRtiyoM meM se strIveda aura aparyApta prakRti kama karane para 100 prakRti udayayogya haiM / vizeSArtha - sAmAnya manuSya ke mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 97 evaM anudayaprakRti samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika aura tIrthakara ye 5 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 4, udayarUpaprakRti 95, anudayarUpa prakRti 7 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchitti 1 prakRti kI, udaya 91 prakRti kA aura manuSyagatyAnupUrvI kA udayAbhAva tathA samyagmithyAtvaprakRti ke udaya hone se yahA~ anudaya 11 prakRti kA hai| asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 8 prakRti kI, udaya 92 prakRti kA tathA samyaktva aura manuSyagatyAnupUrvI kA udaya hone se anudaya 10 prakRti kA hai| dezasaMyata guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 84, anudayaprakRti 18 / pramatta guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81 aura AhArakadvikake milane se anudayaprakRti 21 haiM / apramattaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 4, udayarUpa prakRti 76 aura anudayarUpa prakRti 26 haiM / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchitti 6 prakRtikI, udaya 72 prakRti kA, anudaya 30 prakRti kA hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchitti 6 prakRtikI, udaya 66 prakRtikA, anudaya 36 prakRti kA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchitti 1 prakRti kI, udaya 60 prakRti kA tathA anudaya 42 prakRti kA hai| upazAntakaSAyaguNasthAna meM vyucchinna prakRti 2, udayaprakRti 59, anudayaprakRti 43 / kSINakaSAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udaya prakRti 57 evaM anudayaprakRti 45 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 30, tIrthaGkarasahita udayayogyaprakRti 42 evaM anudayaprakRti 60 haiM / ayogakevalIguNasthAna meM vyucchitti 12 prakRti kI, udaya 12 prakRti kA aura anudaya 90 prakRti kA jAnanA cAhie / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-248 sAmAnya manuSyasambandhI udayajyucchitti-udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogya prakRti 102, guNasthAna 14 guNasthAna | udaya- | udaya / anudaya vizeSa vyucchitti mithyAtva 5 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakatika, __ tIrthaMkara) 2 (mithyAtva, aparyApta) sAsAdana 4 (anantAnubandhIkaSAya) mizra 11(7+4+1 manuSyagatyAnupUrvI-1 samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) asaMyata 10 (11+1-2, manuSyagatyAnupUrvI va samyaktva) 8 (apratyAkhyAnakaSAya 4, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti, manuSyagatyAnupUrvI) dezasaMyata 18 - 5 (pratyAkhyAnakaSAya 4 aura nIcagotra) pramattasaMyata 21 (18+5-2 AhArakadvika) 5 (styAnagRddhiAdi tIna nidrA aura AhArakadika) apramattasaMyata 4 (ardhanArAca, kIlaka, supATikAsaMhanana, samyaktva) apUrvakaraNa / 6 6 (hAsyAdi nokaSAya) anivRttikaraNa 6 6 (strI-puruSa va napuMsakaveda, sajvalanakrodha mAna mAyA) sUkSmasAmparAya 1 (sUkSmalobha) upazAntamoha 2 (kjranArAca va nArAcasaMhanana) kSINamoha 16 (nidrA, pracalA, 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya) sayogakevalI 60 (45+16-1 tIrthaMkara) 30 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) ayogakevalI | 12 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-249 isI prakAra sAmAnya manuSya meM udayayogya 102 prakRti meM se soveda aura aparyApta prakRti kama karanepara paryAptamanuSya ke udayayogya 100 prakRti haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 95,anudayaprakRti samyagmithyAtvAdi 5 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 94, anudayaprakRti 6 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 90, anudayaprakRti 10 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 8, udayaprakRti 91, samyaktva aura manuSyagatyAnupUrvI kA udaya hone se anudayaprakRti 9 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 83,anudayaprakRti 17 / pramattasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 80, anudayaprakRti 20 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 75 aura anudaprakRti 25 haiN| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6,udayaprakRti 71, anudaya29 prakRti kA / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 5. udayaprakRti 65 tathA anudayaprakRti 35 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1, udayarUpa prakRti 60 tathA anudayarUpa prakRti 40 haiN| upazAntamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59 aura anudayaprakRti 41 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 43 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 30, udayarUpa prakRti 42, anudayaprakRti 58 / ayogakevalIguNasthAna meM vyucchitti 12 prakRti kI, udaya 12 prakRti kA tathA anudaya 88 prakRti kA pAyA jAtA hai| paryAptamanuSyasambandhI udayavyucchitti-udaya aura anudaya kI sandRSTi udayayogya prakRti 100, guNasthAna 14 / / udaya udaya anudaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata vizeSa 5 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika, tIrthakara) 4 (anantAnubandhI) 10(6+4+1 manuSyagatyAnupUrvI-1 samyagmithyAtva) 9 (10+1-2 manuSyagatyAnupUrvI aura samyaktva) 8 (pUrvasandRSTi ke anusAra) 5 (pUrvasandRSTi ke anusAra) 20 (17+5-2 AhArakadvika) 5 (pUrva-sandRSTi anusAra) 4 (pUrvasandRSTi meM kahI huI) 6 (pUrvasandRSTi meM kahI huI) dezasaMyata pramattasaMyata apramatta apUrvakaraNa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivRttikaraNa | 5 1 sUkSmasAmparAya upazAntamoha 2 kSINamoha 16 sayogakevalI 30 ayogakevalI 12 65 60 59 57 42 12 gommaTasAra karmakANDa - 250 35 40 41 43 58 88 5 ( puruSa va napuMsakaveda, sajvalanakrodha - maan-maayaa)| 1 ( pUrvasandRSTi ke anusAra ) 2 ( pUrvasandRSTi ke anusAra ) 16 ( pUrvasandRSTi ke anusAra ) 58 (43+16 - 1 tIrthaMkara) 30 ( pUrva - sandRSTi ke anusAra) 12 ( pUrvasandRSTi ke anusAra ) maNusiNietthIsahidA titthayarAhArapurisasaMtRRNA / puNNidareva apuNNe sagANugadiAugaM NeyaM // 301 // artha - paryApta manuSyasambandhI udayayogya 100 prakRtiyoM meM se tIrthaGkara, AhArakadvika, puruSaveda aura napuMsakaveda ye 5 prakRti kama karake strIveda milAne para manuSyanI ke udayayogya 96 prakRtiyA~ haiM tathA labdhyaparyAptakamanuSya ke labdhyaparyAptakatiryaJcavat 71 prakRtiyA~ udayayogya haiM ( kintu tiryaJca AnupUrvI, tiryakha gati aura tiryaJcAyu ye tiryaJcasambandhI tInaprakRtiyA~ chor3akara unake sthAna para manuSyasambandhI manuSyagatiM manuSyagatyAnupUrvI - manuSyAyu jAnanA ) guNasthAna eka mithyAtva hai| vizeSArtha - manuSyanI ke udayayogya prakRti 96 tathA guNasthAna 14 haiM / yahA~ mithyAtva guNasthAna meM udayavyucchitti 1 mithyAtva kI, udayaprakRti 94, anudayaprakRti samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti / sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhI cArakaSAya aura manuSyagatyAnupUrvI kI vyucchitti, udayaprakRti 93, anudayaprakRti 3 | mizraguNasthAna meM samyagmithyAtva kI vyucchitti, udaya 89 prakRti kA, anudaya 7 prakRti kA / asaMyata guNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAya 4, dubhaMga, anAdeya, ayazaskIrti ina 7 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 89, anudaya 7 prakRti kA / dezasaMyataguNasthAna meM pratyAkhyAnakaSAya cAra aura nIcagotra ina 5 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 82, anudayaprakRti 14 / pramattaguNasthAna meM vyucchitti styAnagRddhi aura tInanidrA kI, udaya 77 prakRti kA tathA anudaya 19 prakRti kA hai| apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 74, anudayaprakRti 22 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 70 aura anudayaprakRti 26 haiM / anivRttikaraNaguNasthAna ke bhAgoM meM vyucchinnaprakRti krama se strIveda, saJjvalanakrodha mAna-mAyA ye cAra haiM / udayaprakRti 64, anudayaprakRti 32 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM sUkSmalobha kI vyucchitti, 60 prakRti kA udaya evaM 36 prakRti kA anudaya hai / upazAntamohaguNasthAna meM vajranArAca va nArAcasaMhanana kI vyucchitti, udayarUpa prakRti 59, anudayaprakRti 37 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchitti 16 prakRti kI, udaya 57 prakRti kA, anudaya 39 prakRti kA / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-251 sayogIguNasthAna meM vyucchitti 30 prakRti kI, udaya 41 prakRti kA aura anudaya 55 prakRti kaa| ayogIguNasthAna meM vyucchitti tIrthakarabinA 11 prakRti kI, udaya 11 prakRti kA tathA anudaya 85 prakRtiyoM kA hai| . manuSyanI ke udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi-- udayayogya prakRti 96, guNasthAna 14 udayavyucchitti | udaya anudaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramattasaMyata apramattasaMyata | 4 apUrvakaraNa / 6 anivRttikaraNa 4 sUkSmasAmparAya 1 upazAntamoha kSINamoha | 16 sayogakevalI | 30 ayogakevalI| 11 vizeSa 2 (samyagmithyAtva, samyaktva) 1 (mithyAtva) 5 (anantAnubandhI 4 + 1 manuSyagatyAnupUrvI) 7 (3+5-1 samyagmithyAtva) anu. 7 (7+1-1 samyaktvaprakRti) vyu. 7 (pUrvokta anyatyAhI 5 (pUrvokta) 3 (styAnagRddhiAdi 3 nidrA) 4 (ardhanArAcAdi tIna saMhanana aura samyaktva) 6 (hAsyAdi nokaSAya) 4 (strIveda aura sajvalanakrodha-mAna-mAyA) 1 (sUkSmalobha) 2 (vajranArAca va nArAcasaMhanana) 85 aba bhogabhUmija manuSya aura tiryaJcoM meM udayAdi kA kathana do gAthAoM meM karate haiN| maNusoghaM vA bhoge, dubbhaga cauNIcasaMDhINatiyaM / duggadititthamapuNNaM, saMhadisaMThANacarimapaNaM // 302 // hAraduhINA evaM, tiraye mnnuduccgodmnnuvaauN| avaNiya pakkhiva NIcaM, tiriyatiriyAuujjovaM ||303||jummN / / artha - bhogabhUmija manuSyoM meM sAmAnyamanuSya ke udayayogya 102 prakRtiyoM meM se durbhaga Adi Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-252 cAra (durbhaga,duHsvara,anAdeya,ayazaskIrti) nIcagotra napuMsakaveda styAnaguddhiAdi tIna nidrA. aprazastavihAyogati,tIrthakara, aparyApta vajranArAcAdi antima 5 saMhanana, nyagrodhaparimaNDalAdi 5 saMsthAna aura AhArakadrika ina 24 prakRti ke binA zeSa 78 prakRtiyA~ udayayogya haiN| tathaiva bhogabhUmijamanuSyasambandhI 78 prakRtiyoM meM manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, manuSyAyu aura uccagotra kama karake nIcagotra, tiryaJcagati tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu aura udyotaprakRti milAne para 79 prakRtiyA~ bhogabhUmija tiryaJcake udayayogya jaannaa| vizeSArtha - bhogabhUmija manuSya ke mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitraprakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 2 samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti kaa| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhIkaSAya 4, udayaprakRti 75, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchitti 1 mizramohanIyakI, udaya 71 prakRti kA tathA samyagmithyAtvaprakRti kA udaya hone aura AnupUrvIkA udaya nahIM hone se anudaya 7 prakRti kaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya cAra evaM manuSyagatyAnupUrvI, udayaprakRti 72, anudaya prakRti 6, kyoMki yahA~ samyaktvaprakRti aura manuSyagatyAnupUrvI kA udaya pAyA jAtA hai| bhogabhUmijamanuSyasambandhI udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 78, guNasthAna 4 udayaguNasthAna | vyucchitti udaya anudaya vizeSa 2 (gAthA 301 kI sandRSTi anusAra) 1 (gAthA 301 kI sandRSTi anusAra) 4 (anantAnubandhIkaSAya) mizra 7 (4+3+1 manuSyagatyAnupUrvI-1 samyagmithyAtva) asaMyata 6 (7+1-2 samyaktva, manuSyagatyAnupUrvI) 5 (apratyAkhyAnakaSAya 4, manuSyagatyAnupUrvI) mithyAtva 2 sAsAdana isI prakAra bhogabhUmijatiryaJcasambandhI mithyAtvaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 77, anudayarUpa samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti ye 2 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhI kI cArakaSAya,udayaprakRti 76, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchitti eka samyagmithyAtvaprakRti kI, samyagmithyAtvasahita udaya 72 prakRti kA, AnupUrvI ke udaya kA abhAva hone se anudayaprakRti 7 haiN| asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya 4 aura Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-253 tiryaJcagatyAnupUrvI, udayaprakRti 73 tathA anudayaprakRti samyaktva aura tiryaJcagatyAnupUrvI kA udaya hone se 6 haiN| bhogabhUmijatiryaJcoM ke udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 79, guNasthAna 4 / udayaguNasthAna | vyucchitti mithyAtva udaya anudaya sAsAdana mizra vizeSa 2 (gAthA 301 kI sandRSTi anusAra) 1 (gAthA 301 kI sandRSTi anusAra) 4 (anantAnubandhIkaSAya) 7 (4+3+1 tiyaJcagatthAnubhUvA -1 samyagmithyAtva) 5 (4 apratyAkhyAnakaSAya aura tiryaJcagatyAnupUrvI) asaMyata athAnantara devagatisambandhI udayAdi kA kathana karate haiM bhogaM va sure NaracauNarAuvajjUNa surcusuraauN| khiva deve NevitthI, ithimmi Na purisavedo y||304|| artha - bhogabhUmijamanuSya ke udayayogya 78 prakRtiyoM meM se manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, audArikazarIra, audArikaaopAGga, manuSyAyu aura vajrarSabhanArAcasaMhanana ina chaha prakRtiyoM ko kama karake devagati , devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaanopAGga aura devAyu ina pA~ca prakRtiyoM ko milAne para devagati meM sAmAnya se 77 prakRtiyA~ udayayogya haiM, kintu devoM meM strIveda aura devAMganAoM meM puruSaveda kA udaya nahIM hotA ata: deva-devAMganAoM meM udayayogya 76 prakRti haiN| vizeSArtha- mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 75, anudaya samyagmithyAtva aura samyaktva ina do prakRtiyoM kaa| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhI kI cArakaSAya, udayaprakRti 74, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchitti samyagmithyAtva kI, udayaprakRti 70, devagatyAnupUrvI kA udaya na hone se aura mizraprakRti kA udaya hai ata: anudayaprakRti 7 / asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAna kI kaSAya cAra, devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra vaikriyikaaGgopAGga aura devAyu kI vyucchitti tathA udaya 75 prakRti kA, devagatyAnupUrvI aura samyaktvaprakRti kA udaya hone se anudaya 6 prakRti kA hai| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-254 sAmAnyadevoM ke upayajyucchiI -udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 77, guNasthAna 4 udayavyucchitti nitiudaya | anudaya | guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata vizeSa 1 (mithyAtva) 2 (samyagmithyAtva, samyaktva) / 4 (anantAnubandhIkaSAya) . 7 (4+3+1 devagatyAnupUrvI, 1 samyagmithyAtva) 9 (apratyAkhyAnakaSAya 4, devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyakazarIra, vaikriyakaaMgopAMga aura devAyu) saudharma svarga se navagraiveyakaparyanta devoM meM strIveda binA udayayogya 76 prakRti haiM, guNasthAna Adi / ke cAra haiN| yahA~ mithyAtvAdi guNasthAnoM meM udaya se vyucchinna hone vAlI prakRtiyA~ kramase 1-4-1-9 // udayarUpa prakRtiyA~ krama se 74-73-69-70 / anudaya rUpa prakRti 2-3-7-6 krama se jaannaa| saudharmasvarga se navagraiveyakaparyanta devoM meM udayavyucchitti-udaya-anudaya sambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 76, guNasthAna 4 udayavyucchitti udaya anudaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra kare vizeSa (sAmAnyadevasambandhI sandRSTivat) (sAmAnyadevasambandhI sandRSTivat) (sAmAnyadevasambandhI sandRSTivat) (sAmAnyadevasambandhI sandRSTivat) asayata aba anudizAdivimAnasambandhI kathana karate haiM aviradaThANaM ekkaM , aMNuddisAdisu surodhameva hve| bhavaNatikapitthINaM, asaMjade Natthi devANu // 305 // artha - navaanudiza, paMcaanuttara ina 14 vimAnoM meM eka asaMyataguNasthAna hI hotA hai ataH sAmAnya se devoM meM asaMyataguNasthAna meM udayarUpa jo 70 prakRtiyA~ kahI ve hI yahA~ bhI udayarUpa jaannaa| bhavanatrikadeva-deviyoM meM aura kalpavAsinI devAMganAoM meM sAmAnyadevavat udayayogya 77 meM se devoM meM strIveda aura devAMganAoM meM puruSavedabinA 76 prakRti udayayogya haiN| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-255 vizeSArtha - bhavanatrika meM aura kalpavAsinI devAMganAoM meM samyagdRSTijIva utpanna nahIM hote haiM ataH inake asaMyataguNasthAna meM devagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hai| vizeSa yaha hai ki sAsAdana aura asaMyataguNasthAna meM kramaza: 5 evaM 8 prakRttikI vyucchitti jAnanA, zeSa kathana sugama hai| tadyathAmithyAtvAdi cAraguNasthAnoM meM kramazaH 1-5-1-8 prakRti kI vyucchitti, '74-73-69-69 prakRti kA udaya evaM 2-3-7-7 prakRti kA anudaya hai| bhavanatrikadeva-devI evaM kalpavAsinIdeviyoM meM udayavyucchitti-udaya-anudaya sambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 76, guNasthAna 4 / udayaguNasthAna / vyucchitti udaya anudaya mithyAtva sAsAdana mizra vizeSa (sAmAnyadevasambandhI sandRSTivat) 5 (anantAnubandhIkaSAya 4+1 devagatyAnupUrvI) 7 (5+3-1 samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) 7 (7+1-1 samyaktva ) asaMyata // iti gtimaargnnaa|| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-256 atha indriyamArgaNA athAnantara indriyamArgaNAsambandhI udayAdi ko tIna gAthAoM meM kahate haiM tiriyaapuNNaM vege, paraghAdacaukkapuNNasAharaNaM / eiMdiyajasathINatithAvarajugalaM ca milidavvaM // 306 / / riNamaMgovaMgatasaM, saMhadipaMcakkhamevamiha viyale / avaNiya thAvarajugalaM, sAharaNeyakkhamAdAvaM // 307 // khiva tasaduggadidussaramaMgovaMgaM sjaadisevttN| oghaM sayale sAharaNigivigalAdAvathAvaradugUNaM ||308||visesyN|| 1. artha - paJcendriyankuJdhyApaTapalatiyaGgasambandhI 71 prakRtiyoM meM paraghAta, Atapa, udyota, | ucchvAsa, paryApta, sAdhAraNa,ekendriyajAti, yazaskIrti. styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA, sthAvara aura sUkSma ina 13 prakRtiyoM ko milAne se tathA aGgopAGga, trasa, supATikAsaMhanana aura paJcendriyajAti ina cAra prakRtiyoM ko kama karane para ekendriya ke 80 prakRtiyA~ udayayogya haiN| vikalatraya meM ekendriyasambandhI uparyukta 80 prakRti meM se sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, ekendriya aura AtapaprakRti ghaTAkara evaM trasa, aprazastavihAyogati, duHsvara, aGgopAGga, sRpATikA- saMhanana tathA ! dvIndriyAdi apanI-apanI jAti milAne se udayayogya 81 prakRtiyA~ haiN| sakalendriya meM guNasthAnokta | 122 prakRti meM se sAdhAraNa,ekendriya, vikalatraya (tIna), Atapa, sthAvara aura sUkSma ye 8 prakRti kama karake zeSa 114 prakRtiyA~ udayayogya jAnanA / vizeSArtha - mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa tathA sAsAdanaguNasthAna meM jinakA | udaya nahIM pAyA jAtA aisI styAnagRddhiAdi tInanidrA, paraghAta, udyota, ucchvAsa, kyoMki ina 6 prakRti kA udaya ekendriyanirvRtyaparyAptAvasthA meM nahIM hotA hai| ata: uparyukta sarva 11 prakRtiyoM kI udayavyucchitti ekendriyamArgaNAsambandhI mithyAtvaguNasthAna meM hotI hai aura udaya 80 prakRti kA, anudaya kA yahAM abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhIkI cArakaSAya, ekendriya aura sthAvara kI hotI hai| yahA~ udaya 69 prakRti kA evaM anudaya 11 prakRti kA hai| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaya guNasthAna | vyucchitti mithyAtva 11 sAsAdana gommaTasAra karmakANDa - 257 ekendriya meM udayavyucchitti - udagra- anudayasambandhI sandRSTiudayayogya prakRti 80, guNasthAna 2 6 udaya guNasthAna vyucchitti midhyAtva 10 sAsAdana udaya 80 69 5 anudaya dvIndriya, trIndriya, caturindriyasambandhI mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti mithyAtva, aparyApta styAnagRddhiAdi tInanidrA, paraghAta, ucchvAsa, udyota, aprazastavihAyogati aura duHstrara ina 10 kI, udaya 81 kA, anudaya kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhIrUpa cArakaSAya tathA dvIndriyAdi apanI-apanI jAti isa prakAra 5 haiM, udayaprakRti 71 aura anudayaprakRti 10 haiM / D dvIndriya, trIndriya, caturindriyasambandhI udayavyucchitti udaya- anudaya kI sandRSTiudayogyaprakRti 81, guNasthAna 2 11 udaya 81 vizeSa 10 {mithyAtva, aparyApta, styAnagRddhiAdi tIna nidrA, paraghAta, ucchavAsa, udyota, duHsvara, aprazastavihAyogati) 71 5 (anantAnubandhIkaSAya 4 aura sva-svajAti) paJcendriya ke mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti midhyAtva aura aparyApta kI, udayaprakRti 109, anudaya guNasthAnokta 5 prakRti kA / sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhI cArakaSAya kI vyucchitti, udaya 106 prakRti kA, narakagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hone se anudaya 8 prakRti kA / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta1, udayaprakRti 100, anudayaprakRti 14 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 17, udayaprakRti 104, anudayaprakRti 10 dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitraprakRti 8, udayaprakRti 87, anudaprakRti 27 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81. anudayaprakRti 331 apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 38 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 42 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchitti 6 prakRti kI, udaya 66 prakRti kA, anudaya 48 prakRti kA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchitti 1 kI, udaya vizeSa 11 ( mithyAtva, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, styAnagRddhiAdi tIna nidrA, paraghAta, udyota, Atapa, ucchavAsa) 6 ( anantAnubandhIkaSAya 4, ekendriya, sthAvara ) anudaya a 10 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 258 60 kA, anudaya 54 kaa| upazAntamohaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 2, udayaprakRti 59 aura anudayaprakRti 55 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchitti 16 kI, udaya 57 prakRti kA aura anudaya bhI 54 prakRti kA hai / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 30. udayaprakRti 42, anudayaprakRti 7233 ayogakevalIguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 12, udayarUpa prakRti 12 tathA anudaya prakRti 102 haiN| paJcendriya ke udayavyucchitti- udaya- anudayasambandhI sandRSTiudayogya prakRti 114, guNasthAna 14 guNasthAna mithyAtva sAkhAdana mizra asaMyata udaya vyucchitti 2 4 1 17 dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa 6 1. sUkSma sAmparAya upazAntamoha 2 16 kSINamoha sayogakevalI 30 ayogakevalI 12 4 udaya 109 106 100 104 wm 81 76 72 66 60 59 45 20 49 12 anudaya 5 8 14 10 Jin ka 33 38 42 48 54 55 57 72 vizeSa 5 ( tIrthaMkara AhArakadvika, samyagmithyAtva, samyaktva) 8 (5+2+1 narakagatyAnupUrvI ) 4 (anantAnubandhIkaSAya ) 14 (8+4+narakagatyAnupUrvIbinA 3 AnupUrvI - 1 samyagmithyAtva ) ( samyagmithyAttva) 1 10 tIrthaMkara AhArakadvika, anantAnubandhI kI 4 kaSAya, samyagmithyAtva, mithyAtva aura aparyApta) 17 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra ) 8 ( gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra ) 33 (27+8-2 AhArakadvika) 4 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 6 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 6 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 1 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 2 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 16 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 72 (57+16 - 1 tIrthaMkaraprakRtti ) 30 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 12 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 102 // iti indriyamArgaNA // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba kAyamArgaNA meM udayAdi kA kathana karate haiM evaM vA paNakAye, Na hi sAhAraNamiNaM ca AdAvaM / dusu taddugamujjovaM, kameNa carimamhi AdAvaM // 309 // artha- indriyamArgaNA meM kathita ekendriyasambandhI 80 prakRti meM se sAdhAraNa prakRti kama karane se pRthvIkAya meM udayayogya 79, sAdhAraNa aura AtapaprakRti ghaTAne para jalakAya meM 78, sAdhAraNa, Atapa va udyota kama karane se 77 prakRti tejakAya vAyukAya meM evaM AtapaprakRti kama karane se vanaspatikAya meM 79 prakRtiyA~ udayayogya jAnanA | sAsAdana vizeSArtha- pRthvIkA meM udayayogya 79 prakRti tathA guNasthAna do haiM / " Nahi sAsaNo apuNe sAhAraNasuhumageya teuduge" gAthA 115 ke isa sUtravacana se pRthvI - jala aura pratyeka vanaspatikAya meM sAsAdanaguNasthAna vAlA maraNakara utpanna hotA hai| ata: ina tInakAyoM meM utpanna hue sAsAdanaguNasthAnavartIjIva ke mithyAtva, Atapa, udyota, sUkSma va aparyApta ye pA~ca prakRtiyA~ udayayogya nahIM haiM aura sAsAdanaguNasthAna to inake nirvRttyaparyAptAvasthA meM hI rahatA hai| styAnagRddhiAdi tInanidrA indriyaparyApta pUrNa hone para, ucchvAsaprakRti ucchvAsaparyApta pUrNa hone para aura paraghAtaprakRti zarIra paryApti ke pUrNa hone para udayayogya haiM ataH ina 5 prakRtiyoM kA yahA~ udaya nahIM hai / mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 10, udayaprakRti 79 tathA anudayaprakRti kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti 6 prakRti kI, udaya 69 prakRti kA anudaya 10 prakRti kA hai| 7 gommaTasAra karmakANDa - 259 atha kAyamArgaNA udaya guNasthAna vyucchitti mithyAtva 10 6 pRthvIkAya meM udayavyucchitti - udaya - anudaya kI sandRSTiudayayogya prakRti 79, guNasthAna 2 udaya 79 69 anudaya 0 10 vizeSa 10 ( mithyAtva, Atapa, udyota, sUkSma, aparyApta, styAnagRddhi Adi tInanidrA, ucchvAsa, paraghAta) 6 ( anantAnubandhIkI cArakaSAya, ekendriya aura sthAvara) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-260 jalakAya meM udayayogya 78 prakRtiyA~ haiN| guNasthAna 2 haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti pUrvokta 10 meM se AtapabinA 9, udayaprakRti 78, anudaya kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, anudayaprakRti 9 tathA udayaprakRti 69 / jalakAya meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 78, guNasthAna 2 / udayaguNasthAna | vyucchitti | udaya 1 anudaya vizeSa mithyAtva | 9 78 0 9 (mithyAtva, udyota, sUkSma, aparyApta, styAnagRddhiAdi tInanidrA,ucchvAsa, prghaat)| mAmI 63 1 6 (anantAnubandhIkI cArakaSAya, ekendriya aura sthAvara) tejakAya tathA vAyukAya meM udayayogya 77 prakRti tathA guNasthAna eka mithyAtva hI hai| vanaspatikAya meM udayayogyaprakRti 79 tathA guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRtiyA~ mithyAtva, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, styAnagRddhiAdi tInanidrA,paramghAta, ucchvAsa aura udyota ye 10 haiM, udayarUpa prakRti 79, anudaya kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 6, udayaprakRti 69, anudayaprakRti 10 haiN| vanaspatikAya meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 79, guNasthAna 2 udayaguNasthAna | vyucchitti / vizeSa mithyAtva 10(mithyAtva, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, styAnagRddhiAdi tInanidrA, ucchvAsa, paraghAta, udyota) 6 (anantAnubandhIkaSAya 4, ekendriya aura sthAvara) athAnantara trasakAya meM udayAdi kA kathana karate haiM oghaM tase Na thAvaradugasAharaNeyatAvamatha oghN| artha - trasakAya meM udayAdi kA kathana guNasthAnavat jAnanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai / udaya anudaya 79 sAsAdana Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 261 ki yahA~ para guNasthAnokta udayayogya 122 prakRti meM se sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, ekendriya aura AtapaprakRti ghaTAne se udayayogya 117 prakRtiyA~ haiM / vizeSArtha - sakAya meM udayayogya 117 prakRtiyA~, guNasthAna 14 haiM / yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti mithyAtva aura aparyApta, udayaprakRti 112, anudayaprakRti 5 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhIcArakaSAya aura vikalatrayakI tIna, udayaprakRti 109, narakagatyAnupUrvI kA udayAbhAva honese anudayaprakRti 8 / mizraguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti 1, udayaprakRti 100, anudayaprakRti 17 / asaMyata guNasthAnameM vyucchinnaprakRti 17, udayaprakRti 104, anudayaprakRti 13 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitti 8 prakRti kI, udaya 87 prakRti kA, anudaya 30 prakRti kA / pramattaguNasthAna meM vyucchitti 5 prakRti kI, udaya 81 prakRti kA tathA anudaya 36 prakRti kA hai| apramattaguNasthAna meM vyucchitti 4 prakRti kI, udaya 76 prakRti kA, anudaya 41 prakRti kA / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 7 prakRminivRtisthAna meM cucchitti 6 prakRti kI, udaya 66 prakRti kA, anudaya 51 prakRti kA hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchitti 1 prakRti kI, udaya 60 prakRti kA aura anadaya 57 prakRti kA / upazAntamohaguNasthAna meM vyucchitti 2 prakRti kI, udaya 59 prakRti kA, anudaya 58 prakRti kA hai| kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 60 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 30, udayaprakRti 42 tathA anudayaprakRti 75 / ayogakevalIguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 12, udayarUpaprakRti 12 tathA anudayaprakRti 105 haiM / udaya guNasthAna vyucchitti mithyAtva 2 sAsAdana mizra trasakAyikajIvoM meM udayavyucchitti- - udaya - anudayasambandhI sandRSTiudayogyaprakRti 197, guNasthAna 14 asaMyata dezasaMyata 7 1 17 8 udaya 112 101 100 104 87 anudaya 8 17 13 30 vizeSa 5 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 2 (midhyAtva, aparyApta ) 8 (5+2+1 narakagatyAnupUrvI) 7 (anantAnubandhI 4+ vikalatraya 3 ) 17(8+7+ narakagatyAnupUrvIbinA zeSa 3 gatyAnupUrvI 1 samyagmithyAtva ) 13 (17+ 1 4 gatyAnupUrvI aura samyaktva ) 17 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 8 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-262 pramatta 81 / 36 / 36 (308-2 AhArakadvika) |5 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 72 45 apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa| 6 sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINamoha sayogakevalI | 30 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 6 (gAdhA 264 kI sandRSTi anusAra) 1 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 2 gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 16(gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 75 (60+1676-1 tIrthakara) 30 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 12(gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) ayogakevalI | 12 // iti kAyamArgaNA // atha yogamArgaNA aba yogamArgaNA meM sarvaprathama cAramanoyoga tathA satya, asatya, ubhaya vacanayogasambandhI udayAdi kA kathana karate haiM maNavayaNasattage Na hi tAvigivigalaM ca thAvarANucao / / 310 // artha - satyaAdi cAramanoyoga aura satya, asatya va ubhaya vacanayoga isa prakAra ina 7 meM sAmAnya se udayayogya 122 prakRti meM se Atapa, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, AnupUrvIcatuSka aura sthAvara catuSka ina 13 prakRti ke binA udayayogya prakRti 109 tathA guNasthAna 13 hote haiN| vizeSArtha - yahA~ guNasthAna 13 kahe haiM, so satya va anubhayamanoyoga evaM satya vacanayoga kI apekSA kahe haiM, kintu asatya va ubhayabhanoyoga meM tathA asatya va ubhaya vacana yoga meM 12 guNasthAna hI hote haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti mithyAtva kI, udaya 104 prakRti kA, anudaya 5 prakRti kA | sAsAdanaguNasthAna meM nyucchitti anantAnubandhI cArakaSAya kI, udaya 103 prakRti kA, anudaya 6 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 263 prakRti kA / mizraguNasthAna meM vyucchitti samyagmithyAtva kI, udaya 100 prakRti kA, anudaya 9 prakRti kaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 13 prakRti kI, kyoMki cAroM gatyAnupUrvI kA udaya to parabhava ke lie gamana karate samaya hotA hai aura manoyoga tathA vacanayoga apanI-apanIparyApti arthAt manaparyApti aura baccanaparyApti pUrNa hone ke pazcAt hote haiM ataH yahA~ AnupUrvI ko nahIM khaa| asaMyataguNasthAna meM udayaprakRti 100 aura anudayaprakRti 9 haiN| dezasaMyataguNasthAna meM pratyAkhyAnakaSAya 4, tiryaJcAyu, udyota, nIcagotra aura tiryaJcagati kI vyucchitti, 87 prakRti kA udaya, 22 prakRti kA anudaya hai / pramattaguNasthAna meM vyucchitti 5 prakRti kI, udaya 81 prakRti kA, anudaya 28 prakRti kA apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4. udayaprakRti 76 tathA 33 anudayaprakRti haiM / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 37 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 43 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 60, anudayaprakRti 49 / upazAntamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59 aura anudayaprakRti 50- haiM / kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 52 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 42 haiM, kyoMki ayogakevalIguNasthAna meM yoga kA abhAva hai ataH yogakevalIguNasthAna meM vyucchinna honevAlI 12 prakRtiyA~ bhI sayogakevalIguNasthAna meM hI vyucchitti ko prApta hotI haiN| sayogakevalI ke udayaprakRti bhI 42 haiM tathA anudaya 67 prakRti kA pAyA jAtA hai| satya-asatya - ubhaya vacanayogasambandhI satyAdi cAra manoyoga tathA udayavyucchitti udaya anudaya kI sandRSTi guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata udaya vyucchitti udaya anudaya 1 104 5 4 1 udayayogya prakRti 109, guNasthAna 13 13 103 100 100 6 9 9 vizeSa 1 ( midhyAtva ) 5 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 4 ( anantAnubandhI kaSAyacatuSka) 9 (6+4 = 10 -1 samyagmithyAtva ) 1 ( samyagmithyAtva ) 9 ( 9 + 1 = 101 samyaktva ) 13 ( apratyAkhyAnakaSAya 4 vaikriyakazarIra, vaikriyaka aMgopAMga, devAyu, narakAyu, devagati, narakagati, dubhaMga, anAdeya, ayazaskIrti) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-264 dezasaMyata pramattasaMyata apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa| 6 sUkSmasAmparAya | 1 upazAntamoha / 2 kSINamoha sayogakevalI | 42 |... 2..! (yA : 26 bhI madRSTi anura: 28 / 28(22+8=30 -2 AhArakadvika) 5 (gAthA 264 ke anusAra) | 4 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) | 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 1 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 2 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 16 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) . 67(52+16-68-1 tIrthaMkara) noTa : yaha 13vA guNasthAna satya-anubhayamano yoga va satya vacanayogakI apekSA se hai| 16 Age anubhayavacanayoga aura audArikakAyayoga meM udayAdi kahate haiM aNubhayavaci viyalajudA, oghamurAle Na hAradevAU / veguvvachakkaNaratiriyANu apajjattaNirayAU ||311 // artha - anubhayavacanayoga meM pUrvokta 109 prakRti meM se vikalatraya kI tIna milAne se udayayoga 112 prakRti haiM tathA audArikakAyayoga meM guNasthAnokta 122 prakRti meM se AhArakadvika, devAyu, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, deva-narakagati, deva-narakagatyAnupUrvI, manuSya-tiryaJcagatyAnupUrvI, aparyApta aura narakAyu kama karane se 109 prakRti udayayogya haiN| vizeSArtha - anubhayavacanayoga meM udayayogya 112 prakRti tathA guNasthAna 13 haiN| yahA~ mithyAtva se sayogIguNasthAnaparyanta kramase 1 mithyAtva, 4 anantAnubandhI aura vikalatraya isa prakAra 7,1-138-5-4-6-6-1-2-16 aura 42 prakRti vyuchitti rUpa jaannaa| usIprakAra 107-106-100100-87-81-76-72-66-60-59-57 aura 42 prakRti guNasthAna krama se udayayogya haiM evaM yathAkrama se 5-6-12-12-25-31-36-40-46-52-53-55 aura 70 prakRti guNasthAnoM meM anudayarUpa jaannaa| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-265 anubhayavacanayoga meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 109, guNasthAna 13 sAsAdana mizra pramatta udayaguNasthAna vyucchiti | udaya anudaya vizeSa mithyAtva 107 5 (gAthA 264 kI sandRSTivat) 1 (gAthA 264 kI sandRSTivat) 7 (anantAnubandhIkaSAya 4, vikalatraya) 12(7+6=13-1 samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) arsayata 12(12+1=13-samyaktva) 13 (gAthA 310 kI sandRSTivat) dezasaMyata 8 (gAthA 264 ke anusAra) 31(25+8=33-2 AhArakadvika) 5 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) apramatta 4 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa / | 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa 6 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) sUkSmasAmparAya 1 1 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) upazAntamoha 2 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) kSINabhoha 16 55 | 16 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) sayogakevalI 42 70 70 (55+56-75-1 tIrthakara) audArikakAyayoga meM udayayogya 109 prakRti, guNasthAna 13 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 5 prakRtiyoM meM se aparyAptabinA 4 tathA ekendriya, sthAvara, vikalatraya isa prakAra ina 9 prakRti kI, udayaprakRti 106, anudayaprakRti samyagmithyAtva, samyaktvamohanIya aura tIrthaGkara ye tIna haiN| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti rUpa prakRti anantAnubandhI kaSAya 4, udaya 97 prakRti kA, anudaya 12 prakRti kA hai| mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 (samyagmidhyAtva), udayaprakRti 94, Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 266 4. anudayaprakRti 15 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti apratyAkhyAnakaSAya 4 aura durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ina 7 prakRtiyoM kI, udaya 94 prakRti kA, anudaya 15 prakRti kA | dezasaMyataguNasthAna meM vyucchitti 8 prakRti kI, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 22 haiM / pramattaguNasthAna meM audArikakAyayoga kI pravRtti hote hue AhArakakAyayoga kI pravRtti nahIM hotI hai, kyoMki ekakAla meM do yoga nahIM ho sakate isalie yahA~ vyucchitti styAnagRddhi Adi 3 kI, udayaprakRti 79, anudayaprakRti 30 / apramattaguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 33 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 37 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudaprakRti 43 | sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 60, anudayaprakRti 49 / upazAntamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59, anudayaprakRti 50 | kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 52 / sayogIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 42, udayaprakRti 42 aura anudayaprakRti 67 haiN| guNasthAna mithyAtva sarasAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa audArikakAyayoga meM udayavyucchitti- - udaya-anudayasambandhI sandRSTiudayayogya prakRti 109, guNasthAna 13 udaya vyucchitti 9 4 1 67 8 3 4 6 udaya anudaya 106 3 97 94 94 87 79 76 72 12 15 15 22 30 33 37 vizeSa 3 ( tIrthaMkara, samyaktva, samyagmithyAtva ) 9 ( mithyAtva, Atapa, sUkSma, sAdhAraNa, ekendriya, sthAvara aura vikalatraya) 4 ( anantAnubandhIkaSAya ) 15(12+4=16-1 samyagmithyAttva ) 15(15+1=16-1 samyaktva) 7 ( apratyAkhyAnakaSAya 4, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti) 8 (4 pratyAkhyAnakaSAya + tiryaJcagati, tiryaJcAyu, nIcagotra aura udyota ) 3 ( styAnagRddhi Adi tIna nidrA ) 4 ( gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra ) 6 ( gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra ) Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-267 anivRttikaraNa 6 sUkSmasAmparAya 1 upazAntamoha kSINamoha sayogakevalI | 42 6 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) 1 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) 2 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) 16(gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) 67(52+16868-1 tIrthaMkara) audArikamizrakAyayoga meM udayAdi kA kathana do gAthAoM meM karate haiM tammisse puNNajudA Na missthiinntiysrvihaaydugN| paraghAdacao ayade NAdejadudunbhagaM Na saMDhicchI // 312 // . sANe tesiM chedo vAme cattAri codasA saanne| caudAlaM vochedo ayade jogimhi chattIsaM // 313 / / jumm| artha - pUrvokta 109 prakRtiyoM meM eka aparyApta prakRti ke milane se tathA samyagmithyAtva, styAnagRddhiAdi tIna, svaradvika, prazasta va aprazastavihAyogati, paraghAta, Atapa, udyota aura ucchvAsa ye 12 prakRti kama karane se audArikamizrakAyayoga meM udayayogya 98 prakRti haiN| asaMyataguNasthAna meM anAdeya, ayazaskIrti, durbhaga, strIveda aura napuMsakavedakA udaya nahIM hai ata: ina prakRtiyoM kI vyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hI ho jAtI hai| mithyAtvaguNasthAna meM sUkSmatraya aura mithyAtva kI, sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhIAdi 14, asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnaAdi 44 aura sayogakevalI ke 36 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai| vizeSArtha - audArikamizrakAyayoga meM udayayogya prakRti 98; guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata aura sayogakevalI ye cAra haiN| sAmAnya se udayayogya 122 prakRtiyoM meM se AhArakadvika, devAyu, vaikriyikapaTaka, manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI, narakAyu, samyagmithyAtva, styAnagRddhiAdi tIna nidrA, susvara-duHsvara, prazastaaprazastavihAyogati, paraghAta, Atapa, udyota aura ucchvAsa ina 24 prakRtiyoM ko kama karane se audArikamizrakAyayoga meM udayayogya 98 prakRti haiM, kyoMki yahA~ deva-narakatisambandhI tathA paryAptakAla aura vigrahagatisambandhI prakRtiyoM kA udaya nahIM hai tathA AtapaprakRti paryApti pUrNa hone para hI udayayogya hai ata: usakA yahA~ udaya nahIM kahA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinna honevAlI 14 prakRtiyA~ isa prakAra haiM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-268 anantAnubandhI kI cAra kaSAya, ekendriya, sthAvara, vikalatraya, anAdeya, ayazaskIrti, durbhaga, napuMsakaveda aura strIveda / asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAya cAra tathA dezasaMyata kI udyota binA zeSa 7, pramatta kI AhArakadvika-styAnagRddhitrikabinA zUnya, apramatta kI cAra, apUrvakaraNakI 6, anivRttikaraNa kI strI va napuMsakaveda binA 4, sUkSmasAmparAya kI 1 sUkSmalobha, upazAntakaSAya kI vajranArAca va nArAcasaMhanana, kSINakaSAya kI 16 isa prakAra 4+7+o+4+6+4+1+2+16:44 prakRtiyA~ asaMyataguNasthAna meM hI vyucchinna hotI haiM, kyoMki dezasaMyata se kSINakaSAyaguNasthAna paryanta audArikamizrakAyayoga nahIM hotA hai| sayogIguNasthAna meM 36 prakRti kI vyucchitti hai, kyoMki kapATasamudghAta ke samaya inake audArikamizrakAyayoga meM susvara, duHsvara, prazastaaprazastavihAyogati, paraghAta aura ucchvAsa kA udaya nahIM hotaa| isa prakAra yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 4 prakRti kI, udaya 96 prakRti kA tathA anudaya samyaktva aura tIrthaMkara prakRti kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 14, udayaprakRti 92, anudayaprakRti 6 / asaMyataguNasthAna meM vyucchitti 44 prakRti kI, udaya samyaktvasahita 79 prakRti kA, anudaya 19 prakRti kaa| sayogakevalI ke vyucchinnaprakRti 36, udayaprakRti tIrthakarasahita 36, anudayaprakRti 62 haiN| audArikamizrakAyayoga meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 98, guNasthAna 4 udaya udaya anudaya guNasthAna vyucchitti mithyAtva sAsAdana asaMyata vizeSa 2 (tIrthakara, samyaktva) 4 (mithyAtva, sUkSma, ___ aparyApta, sAdhAraNa) 14 (anantAnubandhI kI cArakaSAya, ekendriya, vikalatraya, sthAvara, strIveda, napuMsakaveda, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti) 19(14+6-20-1 samyaktva) 44(apratyAkhyAnakaSAya 4, pratyAkhyAnakaSAya 4, liyaJcAyu, tiryaJcagati, nIcagotra, samyaktva, hAsyAdi 6, anta ke tIna saMhanana, puruSaveda, saJcalanakaSAya 4, vajranArAca aura nArAcasaMhanana tathA gAthA 264 kI sandRSTivat kSINakaSAyaguNasthAna kI 16 / / 62 (44+19-63-1 tIrthakara) sayogakevalI | 36 / 36 / 62 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-269 noTa - sayogakevalI ke kapATasamudghAta kI apekSA audArikamizrakAyayoga kahA gayA hai, kyoM ki usa samaya unake audArikamizrakAyayoga pAyA jAtA hai| aba kriyikakAyayoga meM udayAdi kA kathana karate haiM devodhaM vegubve, Na surANU pakkhiveja NirayAU / NirayagadihuMDasaMDhaM, duggadi dubbhagacao NIcaM / / 314 / / artha - devagati meM udayayogya 77 prakRtiyoM meM se devagatyAnupUrvI kama karake tathA narakAyu, narakagati, huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, aprazastavihAyogati, durbhagacatuSka aura nIcagotra milAne para vaikriyakakAyayoga meM udayayogya 86 prakRtiyA~ haiN| vizeSArtha - vaikriyakakAyayoga meM udayayogya prakRti 86 tathA guNasthAna Adi ke cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinna pratAli 54 mithyAnna, ladarampakAni 44 anudara prakRti 2, samyagmithyAtva aura samyaktva | sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhI kI cAra kaSAya, udayaprakRti 83, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 80, anudayaprakRti 6 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAna kI 4 kaSAya, vaikriyakazarIra, vaikriyakaanopAGga, narakagati-devagati, narakAyu-devAyu, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ye 13, udayaprakRti samyaktvasahita 80 tathA anudayaprakRti 6 haiN| vaikriyikakAyayoga sambandhI udayavyucchitti-udaya-anudaya kI sandRSTi udayayogyaprakRti 86,guNasthAna 4 udaya udaya anudaya guNasthAna | vyucchitti mithyAtva sAsAdana mizra vizeSa | 2 (samyagmithyAtva, samyaktva) 1 (mithyAtva) | 4 (anantAnubandhI) | 6 (4+3=7-1 samyagmidhyAtva) 1 (samyagmithyAtva) 6 (6+1=7-1 samyaktva) .13 (apratyAraThyAnakI 4 kaSAya, vaikriyakadvika, narakati, narakAyu, devagati, devAyu, durbhaga, anADhaya aura ayazaskIrti) asaMyata Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-270 aba vaikriyakamizrakAyayoga, AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayoga meM udayAdi kA kathana 3 gAthAoM se karate haiM veguvvaM vA misse, Na missa prghaadsrvihaaydugN| sammo kA huMDaradaM, dukAmAlA ajaha // 315|| NirayagadiAuNIcaM, te khittayade'vaNijja thIvedaM / chaTTaguNaM vAhAre, Na thINatiyasaMDhathIvedaM // 316 // duggadidussarasaMhadi, orAladu carimapaMcasaMThANaM / te tammisse sussara, paraghAdadusatthagadi hINA ||317||visesyN|| artha - vaikriyikakAyayoga meM udayayogya 86 prakRtiyoM meM se mizramohanIya (samyagmithyAtva) paraghAta, ucchvAsa, svaradvika, prazasta va aprazastavihAyogati ina prakRtiyoM ko kama karane se vaikriyikamizrakAyayoga meM udayayogya 79 prakRtiyA~ haiN| usameM bhI yahA~ sAsAdanaguNasthAna meM huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti, narakagati, narakAyu, nIcagotra kA udaya nahIM hai, kyoMki sAsAdanaguNasthAna vAlA jIva marakara naraka meM nahIM jAtA hai|) kintu asaMyataguNasthAna meM inakA udaya rahatA hai| sAsAdana meM strIveda aura ana04 ina pA~ca kI vyucchitti hotI hai| (vaikriyika mizra ke asaMyata guNasthAna meM strIvedI nahIM hote haiN|) __ AhArakakAyayoga meM sAmAnya se chaThe guNasthAna meM udayayogya 85 prakRtiyoM meM se styAnagRddhiAdi tIna nidrA, napuMsakaveda aura vIveda, aprazastavihAyogati, duHsvara, 6 saMhanana, audArikazarIra, audArikaaGgopAGga, samacaturasrabinA zeSa pA~casaMsthAna, ina 20 prakRtibinA 61 prakRti udayayogya haiN| AhArakamizrakAyayoga meM upuryakta 61 prakRtiyoM meM se susvara, paradhAta, ucchvAsa aura prazastavihAyogati kama karane se 57 prakRtiyA~ udayayogya haiN| AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayoga meM 1 pramatta guNasthAna hI hai| vizeSArtha - vaikriyakamizrakAyayogasambandhI mithyAtvaguNasthAna meM eka mithyAtva prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 78, anudavaprakRti 1 (samyaktva) / sAsAdanaguNasthAna meM strIveda aura anantAnubandhI cAra kaSAya kI vyucchitti, udaya 77 prakRti kA aura anudayaprakRti 10 / asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAna kI cAra kaSAya, vaikriyikazarIra, vaikrivikaaGgopAGga, deva-narakagati, deva-narakAyu, durbhagAditIna isa prakAra ina 13 prakRti kI vyucchitti, samyaktva, huNDakasaMsthAnAdika ATha ina 9 kA udaya pAyA jAne se udayaprakRti 73 aura anudaya 6 prakRti kA hai| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 271 vaiMkriyakamizrakAyayoga meM udayavyucchitti - udaya - anudayasambandhI sandRSTiudayayogyaprakRti 79, guNasthAna 3 udaya guNasthAna vyucchitti mithyAtva 1 sAsAdana 5 asaMyata udaya anudaya 1 78 69 vizeSa anudaya 1 ( samyaktva) vyu. 1 ( mithyAtva ) 10 (huNDakasaMsthAna, napuMsakaveda, dubhaMga, anAdeya, ayazaskIrti, narakagati, narakAyu, nIcagotra, samyaktva, mithyAtva ) 5 ( anantAnubandhI kI 4 kaSAya aura strIveda) 6 (10+5=15-9 uparyukta huNDaka - saMsthAnAdi 8 aura samyaktva) 13 ( gAthA 314 kI sandRSTi anusAra ) Age kArmaNakAyayoga meM udayAdi kA kathana do gAthAoM se karate haiMoghaM kamme saragadipatteyAhArurAladuga missaM / uvaghAdapaNaviguvvadudhINatisaMThANasaMhadI Natthi / / 318 / / 13 73 10 6 sANe zrIvedachidI, NirayaduNisyAugaM Na tiyadasayaM / igivaNNaM paNavIsa, micchAdisu causu vocchedo // 319 // jummaM // artha - kArmaNakAyayoga meM udayayogya prakRti 89 haiN| guNasthAnokta sAmAnya se 122 prakRtiyoM meM se svaradvika, prazasta va aprazastavihAyogati, pratyeka, sAdhAraNa, AhArakadvika, audArikadvika, samyagmithyAtva, upaghAta, paraghAta, Atapa, udyota, ucchvAsa, vaikriyikadvika, styAnagRddhitrika, 6 saMsthAna, 6 saMhanana isa prakAra ina 33 prakRtiyoM ke binA udayayogya 89 prakRti haiM / usameM bhI sAsAdanaguNasthAna strIveda kI vyucchitti hotI hai aura narakagati, narakagatyAnupUrvI va narakAyu ina tIna kA udaya nahIM hotA tathA midhyAtvaguNasthAna meM 3, sAsAdanaguNasthAna meM 10, asaMyataguNasthAna meM 51 aura sayogakevalI ke 25 prakRti kI udayavyucchitti hotI hai| vizeSArtha - kArmaNakAyayoga meM udayayogya prakRtiyA~ 89 haiN| zaMkA - anAdisaMsAra meM vigrahagati aura avigrahagati meM mithyAtva se sayogI paryanta sarva guNasthAnoM meM kArmaNazarIra kA nirantara udaya hai / vigrahagatI karmayoga: isa sUtra dvArA vigrahagati meM hI kArmaNakAyayoga kyoM kahA? Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-272 samAdhAna - siddhe satyAraMbho niyamAya siddha hote hue bhI punazca Arambha niyama ke lie hai ataH yahA~ para aisA niyama hai ki vigrahagati meM kArmaNayoga hI hai anya yoga nahIM hai kyoMki vigrahamati meM kArmaNavargaNA ke atirikta anya vargaNA nahIM AtI, anyatra anya vargaNAoM ke kAraNa yoga hotA hai isalie anyatra kArmaNakAyayoga nahIM hotA hai| zaMkA - vigrahagati kA artha to yaha bhI hai ki vigraha-navInazarIra ko dhAraNa karane ke lie jo gamana hotA hai vaha vigrahagati hai| ataH yahA~ mithyAtva, sAsAdana aura asaMyataguNasthAna meM to vigrahagati ho sakatI hai, kintu sayogIguNasthAna meM to vigrahagati kA abhAva hai phira vahA~ kArmaNakAyayoga kaise ho sakatA hai? samAdhAna - vigrahagati meM hI kArmaNakAyayoga ho aisA niyama nahIM hai, kyoMki pratara va lokapUraNasamuddhAta meM bhI tInasamayaparyanta kAmakApayoga pAyAmAlA hai...... kArmaNakAyayoga sambandhI mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtva, sUkSma aura aparyApta kI vyucchitti, udaya 87 prakRti kA, anudaya tIrthaMkara aura samyaktva ina 2 prakRti kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhI kI 4 kaSAya, ekendriya, sthAvara, vikalatraya aura strIveda kI vyucchitti, udaya 81 prakRti kA, anudaya narakadvika aura narakAyusahita 8 prakRti kaa| asaMyataguNasthAna meM vyucchitti vaikriyikadvikabinA 15 tathA dezasaMyata kI udyota binA sAta, pramatta kI AhArakadvika aura styAnagRddhibinA zUnya / apramattakI tInasaMhanana binA eka samyaktva, apUrvakaraNakI 6, anivRttikaraNasambandhI strIveda kI vyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hI ho jAne se 5, sUkSmasAmparAya kI eka, upazAntamoha kI zUnya, kSINamoha sambandhI 16 isaprakAra ye sarva milakara 51 prakRti kI hotI hai, kyoMki dezasaMyata se kSINamohaguNasthAnaparyanta kArmaNakAyayoga nahIM hotA hai| yahA~ samyaktva, narakadvika, narakAyusahita udayaprakRti 75 evaM anudaya 14 prakRti kA hai| sayogakevalI meM vyucchinna rUpa 42 prakRti meM se vajrarSabhanArAca, svaradvika, prazasta-aprazastavihAyogati, audArikadvika, saMsthAna 6, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa aura pratyekazarIra ke binA zeSa 25 prakRti kI yahA~ sayogakevalI meM vyucchitti hotI hai| udayarUpa prakRti tIrthakarasahita 25 aura anudayaprakRti 64 haiN| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna mithyAtva sAsAdana aura asaMyata sayogakevalI gommaTasAra karmakANDa - 273 kArmaNakAyayogasambandhI udayavyucchitti udaya anudaya kI sandRSTiudayayogyaprakRti 89, guNasthAna 4 udaya vyucchitti udaya a 87 10 51 25 81 75 25 anudaya ..2 8 14 vizeSa 2. ( tIrthaMkara, samyaktva ) 3 ( mithyAtva, sUkSma, aparyApta) 8 (3+2=5+3 narakagati, narakagatyAnupUrvI narakAyu) 14 (10+8 = 18-4 samyaktva, narakadrika aura narakAyu) 51 (vaikriyakadvikabinA asaMyata kI 15+ udyotabinA dezasaMyata kI 7+ apramatta kI 1 samyaktva + apUrvakaraNa kI 6 hAsyAdi + anivRttikaraNa kI strIvedabinA 5+ sUkSmasAmparAya kI 1 lobha + kSINamohakI 16 ) 64 (51 + 14=65- 1 tIrthaMkara) 64 // iti yogamArgaNA / atha vedamArgaNA aba vedamArgaNAsambandhI udayAdi kA kathana karate haiM mUloghaM puMvede, thAvaracauNirathajugalatitthayaraM / igivigalaM dhIsaMda, tAvaM NirayAugaM Natthi // 320 // artha - puruSaveda meM sAmAnya se guNasthAnokta 122 prakRtiyoM meM se sthAvarAdi cAra, narakadvika, tIrthakara, ekendriya, vikalatraya, strIveda, napuMsakaveda, Atapa aura narakAyu ye 15 prakRtiyA~ udayayogya nahIM haiN| vizeSArtha - puruSaveda meM udayayogya 107 prakRti, guNasthAna Adi ke 9 haiM / yahA~ mithyAtvaguNasthAna Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-274 meM vyucchinnaprakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 103, anudayaprakRti samyagmithyAtva, samyaktva aura aahaarkdvik| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhIkI 4 kaSAya, udayaprakRti 102, anudayaprakRti 5 / mizvaguNasthAna meM samyagmithyAtvakI vyucchitti,udayaprakRti 96 tathA tInaAnupUrvI ke udaya kA abhAva hone se evaM samyagmithyAtva kA udaya hone se anudayaprakRti 11 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya cAra, vaikriyikadvika, suradvika, devAyu, manuSya-tiryaJcagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti 14, udayaprakRti 99, samyaktva aura tiryaJca-manuSyadevagatyAnupUrvIkA udaya hone se anudayaprakRti 8 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 8, udayaprakRti 85, anudayaprakRti 22 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti AhArakadvikasahita 79, anudayaprakRti 28 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4. udayaprakati...74. anuyaprakati 33 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 70, anudayaprakRti 37 / anivRttikaraNaguNasthAna ke savedabhAga meM puruSaveda tathA avedabhAgasambandhI savalanakrodha-mAna-mAyA, 10 veM kI sUkSmalobha, 11 veM kI vajranArAca va nArAca sahanana, kSINakaSAyaguNasthAna kI 16 aura tIrthakkarabinA zeSa 41 prakRti sayogakevalI sambandhI isa prakAra vyucchinnaprakRti 64 haiM, kyoMki savedabhAga ke Age veda kA udaya nahIM hai| udayaprakRti 64 aura anudayaprakRti 43 hai| puruSaveda meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 107, guNasthAna 9 udayaguNasthAna | vyucchitti mithyAtva sAsAdana bhizna udaya | anudaya vizeSa |4 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika) 1 (mithyAtva) 5 4 (anantAnubandhIkaSAya) 11 |11(5+4=9+3 AnupUrvI (narakagatyAnupUrvIbinA) aura samyagmithyAtvakA udaya hai ata: use kama kiyA) 99 8 8 (11+1=12-4, tInaAnupUrvI aura samyaktva) 14(apratyAkhyAnakaSAya 4, vaikriyakadvika, devAyu, manuSya va tiryaJcagatyAnupUvIM, devadrika, durbhaga, anAdeya, ayaza) asaMyata ] 14 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-275 pramatta apramatta dezasaMyata 8 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 28 (22+8=30-2 AhArakadvika) 5 (gAthA 264 ke anusAra) 4 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa 6 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa 64 | 64 (puruSaveda+avedabhAgase sayogIparyanta savedabhAga kramazaH vyucchinna hone vAlI 3+1+2 +16+4164) athAnantara strIveda aura napuMsakaveda meM udayAdi kA kathana karate haiM isthivede vi tahA, hAradupurisUNamisthisaMjuttaM / oghaM saMDhe Na hi surahAraduthIpuMsurAutitthayaraM // 321 // artha - puruSavedasambandhI udayayogya prakRti 107 meM se AhArakadvika aura puruSaveda kama karake strIveda milAne se strIveda meM udayayogya prakRti 105 haiM tathA sAmAnya se guNasthAnokta 122 prakRti meM se devadvika, AhArakadvika, strIveda, puruSaveda, devAyu aura tIrthaGkara ye AThaprakRtiyA~ kama karane para napuMsakaveda meM udayayogya prakRti 114 haiN| vizeSArtha - strIveda meM udayayogyaprakRti 105, guNasthAna 9 haiN| yahA~ mithyAtva guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 mithyAtva, udayaprakRti 103, anudayaprakRti samyagmithyAtva aura samyaktva ye do| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhI kaSAya 4, deva-manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI ina 7 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 102, anudayaprakRti 3 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 96 anudayaprakRti 9 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya 4, devagati, vaikriyikadvika, devAyu, durbhaga, anAdeya aura ayazaskIrti ye 11 haiN| udayaprakRti 96, anudayaprakRti 9 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta 8, udayaprakRti 85 aura anudayaprakRti 20 / pramattasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti styAnagRddhiAdi tInanidrA, kyoMki strIvedI saMklezI haiM ata: unake AhArakadvika nahIM haiN| udayaprakRti 77, anudayaprakRti 28 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti, samyaktva evaM aMtimatIna saMhanana ye 4 haiM, udayaprakRti 74 tathA anudaya 31 prakRti kA hai| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6 hAsyAdi nokaSAya, udayaprakRti 70, anudayaprakRti 35 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke savedabhAga meM vyucchinnaprakRti pUrvokta 64, udayaprakRti 64 aura anudayaprakRti Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsAdana gommaTasAra karmakANDa-276 strIveda meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 105, guNasthAna 9 udayaguNasthAna vyucchitti udaya anudaya vizeSa mithyAtva 2 (samyaktva, samyagmidhyAtva) 1 (mithyAtva) | 7 (anantAnubandhIkaSAya 4, deva-manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI) mizra | 9 (7+3-10-1 samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) asaMyata 2 (9+1=10-1 samyaktva) 11 (apratyA khyAnakaSAya 4,devamati, devAyu, vaikriyakadvika, durbhaga, anAdeya, ayaza.) dezasaMyata | 8 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) pramattasaMyata 3 (styAnagRddhiAdi tInanidrA) apramatta 4 (gAdhA 264 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa / 64 41 64(gAthA 320 kI sandRSTi anusAra) napuMsakaveda meM udayayogya prakRti 114, guNasthAna 9 haiN| yahA~ midhyAtva guNa sthAna meM vyucchinnaprakRti mithyAtva, Atapa, sUkSma, sAdhAraNa aura aparyApta ye 5, udayaprakRti 112, anudayaprakRti samyagmidhyAtva, samyaktva ye do| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhIkaSAya 4, ekendriya, sthAvara, vikalatraya, manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI ye 11, udayaprakRti 106, anudayaprakRti 8 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 96, anudayaprakRti 18 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya 4, vaikriyikadvika, narakadvika, narakAyu, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ye 12 udayaprakRti 97, anudayaprakRti 17 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta8, udayaprakRti 85, anudayaprakRti 29 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti styAnagRddhiAdi nidrA tIna, udayaprakRti 77, anudayaprakRti 37 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti samyaktva aura antima tIna saMhanana ye 4, udayaprakRti 74, anudayaprakRti 40 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 277 hAsyAdi 6 nokaSAya, udayaprakRti 70 tathA anudayaprakRti 44 haiM / anivRttikaraNaguNasthAna ke savedabhAga meM vyucchinnaprakRti 64, udayaprakRti 64 tathA anudayaprakRti 50 jAnanA / Ste guNasthAna midhyAtva sAsAdana mizra asayata dezasaMyata pramattasaMyata napuMsakaveda meM udayavyucchitti udaya- anudayasambandhI sandRSTiudayayogyaprakRti 114, guNasthAna 9 udaya- udaya anudaya vyucchitti 11 1 12 8 apramatta apUrvakaraNa 6 anivRttikaraNa 64 4 112 106 96 97 85 77 '74 70 64 2 8 18 17 29 37 40 44 50 vizeSa 2 ( samyagmithyAtva, samyaktva) 5 ( midhyAtva, Atapa, sUkSma, sAdhAraNa aura aparyApta ) 8 ( 5+2+1 narakagatyAnupUrvI) 11 (anantAnubandhIkaSAya 4, ekendriya, sthAvara, vikalatraya, manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI) 18{19+8=19-1 samyagmithyAtva ) 1 ( samyagmithyAtva ) 17(18+1=19-samyaktva, narakagatyAnupUrvI) 12 (apratyAkhyAnakaSAya 4, vaikriyakadvika, narakadvika, narakAyu, durbhaga, anAdeya aura ayazaskIrti) 8 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 3 ( styAnagRddhi Adi tInanidrA) 4 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 6 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) // iti vedamArgaNA / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-278 atha kaSAyamArgaNA aba kaSAyamArgaNA meM udayAdi kA kathana karate haiM.................... titthayaramANamAyAlohacaukkUNamoghamiha kohe| aNarahide NigivigalaM tAva'NakohANuthAvaracaukkaM / / 322 // artha - kaSAyamArgaNA meM krodhakaSAya meM sAmAnya se guNasthAnokta 122 prakRtiyoM meM se cAraprakAra ke krodha ko chor3akara zeSa mAna-mAyA va lobhacatuSka sambandhI 12 kaSAya aura tIrthakara isaprakAra 13 prakRti binA 109 prakRti udayayogya haiM tathA anantAnubandhIrahita mithyAdRSTi ke (arthAt anantAnubandhI kI visaMyojanA kara jo mithyAtva meM AyA hai) zeSa tIna prakAra ke krodha meM ekendriya,vikalatraya,Atapa,anantAnubandhIkrodha, 4 AnupUrvI, sthAvarAdi cAra ina 14 prakRtiyoM kA udaya nahIM hai tathA samyaktva va samyagmithyAtva va AhArakadvika kA bhI udaya nahIM hai| "evaM mANAditie" gAthA 323 ke ina vacanoM ke anusAra mAnAdi tIna kaSAyoM meM krodhakaSAyavat hI kathana jAnanA / sva-sva kaSAya ke atirikta 12 kaSAya evaM tIrthakkaraprakRti ina 13 ke binA udayayogya 109 prakRti haiN| vizeSArtha - krodhakaSAya meM udayayogya prakRtiyA~ 109 haiM aura guNasthAna 9 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta 5, udayaprakRti 105, anudayaprakRti samyaktva, samyagmithyAtva aura aahaarkddhik| sAsAdanaguNasthAna meM anantAnubandhIkrodha, ekendriya, sthAvara, vikalatrayakI tIna isa prakAra 6 prakRti kI vyucchitti, udaya 99 prakRti kA, narakagatyAnupUrvIsahita anudayarUpa 10 prakRti / mizraguNasthAna meM vyucchitti 1 mizraprakRti kI, udaya 91 prakRti kA tathA narakagatyAnupUrvIbinA zeSa tInaAnupUrvIkA udaya nahIM hone se anudayaprakRti 18 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakrodha, vaikriyikaSaTka, manuSya va tiryaJcaAnupUrvI,devAyu va narakAyu, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ye 14 / udayaprakRti 95, samyaktva tathA cAroM AnupUrvI kA udaya hone se anudayaprakRti 14 / dezasaMyata meM pratyAkhyAnakrodha, tiryaJcAyu, udyota, nIcagotra, tiryaJcagati ina pA~caprakRti kI vyucchitti, udaya 81 prakRti kA aura anudayaprakRti 28 haiN| pramattasaMyata meM AhArakadvika, styAnagRddhiAdi tInanidrA ina pA~ca kI vyucchitti, udaya 78 prakRti kA, AhArakadvika kA udaya hone se anudaya 31 prakRti kA | apramattaguNasthAna meM samyaktvaprakRti, antima tInasaMhanana ina cAraprakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 73, anudayaprakRti 36 | apUrvakaraNaguNasthAna meM hAsyAdi chaha nokaSAya kI vyucchitti, udayaprakRti 69, anudayaprakRti 40 / anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM vyucchitti tIna veda kI, dUsare bhAga meM saJcalanakrodha tathA sUkSmasAmparAyasambandhI zUnya, upazAntakaSAya sambandhI Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-279 2, kSINakaSAyasambandhI 16 aura sayogakevalIsambandhI tIrthaGkarabinA zeSa 41 isaprakAra 63 prakRtiyoM kI hai| udayaprakRti anivRttikaraNaguNasthAna ke dUsare krodhakaSAya vAle bhAga meM 63, anudayaprakRti 46 anantAnubandhI rahita krodha meM mithyAdRSTi ke udayayogya prakRti 91 haiM, kyoMki krodhakaSAyasambandhI mithyAtvaguNasthAna kI udayayogyaprakRti 105 meM se ekendriya, vikalatraya, Atapa, anantAnubandhIkrodha, cAraAnupUrvI, sthAvara,sUkSma, sAdhAraNa, aparyApta ina 14 prakRtiyoMkA yahA~ udaya nahIM hone se inako kama kiyA hai arthAt anantAnubandhIkA visaMyojana karake mithyAtva ko jo prApta huA hai usake ekaAvalIkAlaparyanta anantAnubandhIkA udaya nahIM hotA hai, usake udayayogya 91 prakRtiyA~ haiN| noTa- anantAnubandhI 4 kaSAya kI visaMyojanA karake mithyAtva ke udaya se jo prathamaguNasthAna meM AyA aise jIva ke anantAnubanyoM kA udaya hI hotA hai, kyoMki isa jIva ke anantAnubandhIcArakaSAya sattA meM nahIM hai, kintu pahale guNasthAna meM Anepara anantAnubandhIkA navInabandha hone se isakA udaya bandhAvalIkAla ke pazcAt hogaa| mithyAtvaguNasthAna meM anantAnubandhI 4 kaSAya kA udaya nahIM hai usa samaya isa jIva ke, 105 meM se 14 binA 91. prakRti kA udaya hotA hai| krodhakaSAya meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 109, guNasthAna 9 udayaguNasthAna | vyucchitti mithyAtva udaya anudaya sAsAdana vizeSa 4 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika) 5 (mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa) 10(5+4=9+1 narakagatyAnupUrvI) 6 (anantAnubandhIkrodha, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura sthAvara) 18(10+6=16-1 samyagmithyAtva + 3 gatyAnupUrvI) 1 (samyagmithyAtva) 14 (18+1= 19- samyaktva aura cAra mizra asaMyata gatyAnupUrvI) 14vyu. (apratyAkhyAnakrodha vaikriyakaSaTka, deva-narakAyu, manuSya-tiryaJcagatyAnupUrvI durbhaga, anAdeya, ayaza.) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-280 dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa 63 5 (pratyAkhyAnakrodha, tiryaJcagati, tiryaJcAyu, udyota, nIcagotra) |31(28+5=33-2 AhArakadrika) 5 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) |4 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) 6 (gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) vyu. 63 (anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama-bhAga kI 3 veda, dvitIyabhAga kI sajvalanakrodha, sUkSmasAmparAyakI zUnya, upazAntakaSAya "kI 2, kSINakaSAya kI 16, sayogakevalI kI tIrthaMkarabinA 41) isIprakAra mAna-mAyA-lobhakaSAyoM meM bhI udayAdi kA kathana jAnanA cAhie, kintu itanA vizeSa hai ki sUkSmalobhasambandhI kathana meM sUkSmasAmparAya guNasthAna kA bhI kathana hogaa| yahA~ 23 guNasthAna meM tIna veda kI vyucchitti, udayaprakRti63, anudaya prakRti 46 / 10 veM guNasthAna meM 60 kI vyucchitti, 60 kA udaya aura 49 anudaya prakRti hai| // iti kaSAyamArgaNA // atha jJAnamArgaNA evaM mANAditie, madisudaaNNANage du saguNoghaM / vebhaMgevi Na tAvigivigaliMdI thAvarANucaU // 323 // artha - isa prakAra mAnAdi tInakaSAyoM meM jaannaa| (isakA kathana gAthA 322 meM kaSAyamArgaNA ke antargata kara diyA hai|) jJAnamArgaNA ke antargata kumati aura kuzruta jJAna meM sAmAnya se guNasthAnokta 122 prakRti meM se AhArakadika, tIrthaGkara, samyagmithyAtva aura samyaktva binA zeSa 117 prakRtiyA~ udayayogya haiM tathA vibhaGga (kuavadhi) jJAna meM bhI 117 meM se Atapa, ekendriya, vikalatraya, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, aparyApta, AnupUrvI 4 ina 13 prakRtiyoM ke binA zeSa 104 prakRti udayayogya haiN| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 281 vizeSArtha - jJAnamArgaNA ke antargata kumati - kuzrutajJAna meM mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, narakagatyAnupUrvI kI, udayaprakRti 117, anudaya kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti rUpa prakRti guNasthAnokta 9, udayaprakRti 111 aura anudayaprakRti 6 haiM / guNasthAna mithyAtva sAsAdana kumati - kuzrutajJAna meM udayavyucchitti- - udaya aura anudayasambandhI sandRSTiudayogya prakRti 117, guNasthAna 2 udaya vyucchitti 6 sAsAdana udaya guNasthAna vyucchitti mithyAtva 1 udaya 11:7 9 111 EUR 9 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) vibhaGga ( kuavadhi ) jJAna meM udayayogya 104 prakRti tathA guNasthAna do hI haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 midhyAtva, udayaprakRti 104, anudaya kA abhAva hai / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhI 4 kaSAya, udayaprakRti 103 aura anudaya prakRti 1 hai / X kuavadhijJAna meM udayavyucchitti- - udaya - anudayasambandhI sandRSTiudayayogya prakRti 104, guNasthAna 2 udaya anudaya 0 104 103 anudaya ( mithyAtva ) (anantAnubandhI kaSAya ) saNNANapaMcayAdI, daMsaNamaggaNapadotti saguNoghaM / maNapajjavaparihAre, Navari paNa saMDhitthi hAradugaM // 324 // cakkhummi Na sAhAraNatAvigibitijAi thAvaraM suhumaM / vizeSa 6 ( mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa aura narakagatyAnupUrvI) 0 5 1 vizeSa 4 artha- pA~cajJAna se darzanamArgaNA paryanta apane-apane guNasthAnavat racanA hai, kintu mana:paryayajJAna aura parihAravizuddhisaMyama meM vizeSatA yaha hai ki napuMsakaveda, strIveda aura AhArakadvika ye cAraprakRti Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 282 udayayogya nahIM haiM tathA cakSudarzana meM sAdhAraNa, Atapa, ekendriya-dvIndriya va trIndriyajAti, sthAvara, sUkSma aura tIrthaGkara ye AThaprakRti udayayogya nahIM haiM ataH ina binA 114 prakRtiyoM kA udaya pAyA jAtA hai| vizeSArtha - matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna meM guNasthAna asaMyata se kSINakaSAyaparyanta 9 hote haiM, udayayogya prakRti 106 haiM / yahA~ sAmAnya se guNasthAnokta 122 prakRtimeM se prathama, dvitIya aura tRtIyaguNasthAnasambandhI vyucchinnaprakRtiyA~ 15 tathA tIrthakara ina 16 prakRtiyoM kA udaya nahIM pAyA jAtA hai / udayavyucchitti, udaya aura anudaya kA kathana isaprakAra hai asaMyataguNasthAna se kSINakaSAyaparyanta 9 guNasthAnoM meM vyucchittirUpa prakRti krama se 17-85-4-6-6-1-2 aura 16 jAnanA tathA udaya yathAkrama 104-87-81-76-72-66-60-59 va 57 prakRtiyoM kA hai| anudayaguNasthAnoM meM krama se 2-19-25-30-34-40-46-47 aura 49 prakRtiyoM kA jAnanA / guNasthAna asaMyata dezasaMyata - mati zruta-avadhijJAna meM udayavyucchitti udaya aura anudayasambandhI sandRSTi--- udayayogya prakRti 106, guNasthAna 9 pramatta udaya vyucchitti 17 8 5 apramatta apUrvakaraNa 6 anivRttikaraNa 6 4 sUkSmasAmparAya 1 upazAntamoha kSINamoha 16 udaya anudaya 104 2 87 81 76 72 66 60 51 57 19 25 30 34 42 46 47 49 vizeSa 2 (AhArakadvika) 17 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 8 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 25619+8 = 27- 2 AhArakadvika) 5 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 4 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 6 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 6 ( gAdhA 264 kI sandRSTi anusAra ) 1 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 2 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) 16 ( gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-283 manaHparyayajJAna meM napuMsakaveda va strIveda aura AhArakadvika udayayogya nahIM hai ataH sAmAnya se guNasthAnokta pramattaguNasthAnasambandhI 81 prakRtiyoM meM , ina cAra zo kA kAne ahA~ ulyA vega :: prakRti 77 haiM aura guNasthAna pramatta se kSINakaSAyaparyanta sAta haiN| yahA~ pramattaguNasthAna meM vyucchitti styAnagRddhi Adi tInanidrA, udayayogya prakRti 77, anudaya kA abhAva hai| apramattaguNasthAna meM vyucchitraprakRti 4, udayayogyaprakRti 74, anudayaprakRti 3 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti hAsyAdi 6 nokaSAya, udayaprakRti 70, anudayaprakRti 7 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti puruSaveda tathA sajvalanakrodha mAna-mAyA, udayaprakRti 64, anudayaprakRti 13 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 saJjvalanalobha, udayaprakRti 60, anudayaprakRti 171 upazAntamoha meM vyucchinnaprakRti, vajranArAca aura nArAcasaMhanana, udayaprakRti 59 aura anudayaprakRti 18 / kSINakaSAyaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti guNasthAnokta 16, udayaprakRti 57 tathA anudayaprakRti 20 manaHparyayajJAna meM udayavyucchitti-udaya aura anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 77, guNasthAna 7 udaya vyucchitti guNasthAna pramatta 74 anudaya vizeSa 3 (styAnagRddhiAdi tInanidrA) 4 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 4 (puruSaveda, sajvalanakrodha-mAna-mAyA) 1 (sajvalanalobha) 2 (bajranArAca va nArAcasaMhanana) 20 / 16 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntakaSAya kSINakaSAya m kevalajJAna meM udayayogya prakRti 42. guNasthAna sayoga aura ayogakevalI ye 21 sayogakevalI guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 30, udayaprakRti 42, amudaya nahIM hai| ayogakevalI ke vyucchinnaprakRti 12, udayaprakRti 12 aura anudayaprakRti 30 haiN| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-284 kevalajJAna meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi ..udayayogya prakRti 42, guNAsthAna 2.4 | udaya- / guNasthAna vyucchitti | udaya | anudaya / vizeSa sayogakevalI| 30 gAthA 264 kI sandRSTi anusAra ayogakevalI 12 / 12 / gAthA 264 kI sandRSTi anusAra || iti jJAnamArgaNA // atha saMyamamArgaNA saMyamamArgaNA meM sAmAyika-chedopasthApanAsaMyama meM udayayogya prakRti 81, guNasthAna pramattAdi 4 haiN| yahA~ pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81, anudaya nahIM hai| apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 5 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 9 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 15 haiN| sAmAyika chedopasthApanAsaMyama meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi-- udayayogyaprakRti 81, guNasthAna 4 udaya guNasthAna pramatta udaya anudaya vizeSa | 5 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) apramatta 4 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa 6 (gAdhA 264 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa 15 6 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) __ parihAravizuddhisaMyama meM saMditthI hAradugaMNa ke anusAra napuMsaka-strIveda aura AhArakadvika ina cAra ke binA udayayogya prakRti 77 aura guNasthAna do haiN| yahA~ pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti styAnagRddhitrika, udayaprakRti 77, anudaya nahIM hai| apramatta meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 74 aura anudayaprakRti 3 haiN| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaya pramatta apramatta gommaTasAra karmakANDa-285 parihAravizuddhisaMyama meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayogyaprakRti 77, guNasthAna 2. .................... udayaguNasthAna vyucchitti anudaya vizeSa 0 | 3 (styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalApracalA) 3 | 4 (samyaktva, ardhanArAca-kIlita sRpATikAsaMhanana) sUkSmasAmparAyasaMyama meM udayAdi kA sarvakathana sUkSmasAmparAyaguNasthAnavat jaannaa| udayayogya prakRti 60, guNasthAna 1 sUkSmasAmparAya / yathAkhyAtasaMyama meM, sAmAnya guNasthAnokta upazAntakaSAyasambandhI udayaprakRti 59 meM eka tIrthakara prakRti aura milAne se udayayogya prakRti 60 haiM tathA upazAntakaSAyAdi cAraguNasthAna | yahA upazAntakaSAya guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59, anudayaprakRti 1 / kSINakaSAya meM vyucchittirUpa prakRti 16, udayarUpa prakRti 57, anudayarUpa prakRti 3 haiN| sayogakevalI guNasthAna meM vyucchinnaprakRti 30,udayaprakRti 42, anudayaprakRti 18 haiN| ayogakebalIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 12, udayaprakRti 12, anudayaprakRti 48 haiN| yathAkhyAtasaMyama meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 60, guNasthAna 4 udaya F0 guNasthAna anudaya vizeSa upazAntakaSAya 2 | 2 (vajranArAca va nArAcasaMhanana) 1 (tIrthakara) kSINakaSAya 16(gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) sayogakevalI 42 / 18 / 18(16+3=19-1 tIrthaMkara) 30 (gAthA 264 ke anusAra) ayogakevalI 12(gAthA 264 kI sandRSTi ke anusAra) dezasaMyama meM udayAdi kI sarvaracanA dezasaMyataguNasthAna ke samAna jaannaa| udayayogya prakRti 87 tathA guNasthAna eka dezasaMyata / asaMyama meM tIrthaGkara aura AhArakadvikabinA udayayogya prakRti 119 prakRti haiN| guNasthAna 48 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-286.-.mithyAtvAdi cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 117, anudayaprakRti guNasthAnokta pA~ca meM se tIrthaGkara aura AhArakadvika binA zeSa do| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 9, udayaprakRti 111, anudaya prakRti 8 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 100, anudayaprakRti 191 asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 17, udayaprakRti 104, anudayaprakRti 15 haiN| asaMyama meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 119, guNasthAna 4 udayaguNasthAna | vyucchitti | mithyAtva udaya anudaya sAsAdana 111 vizeSa 2 (samyagmithyAtva-samyaktva) 5 (mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta , sAdhAraNa) 8 (5+2-7+1 narakagatyAnupUrvI) 19(8+9=17+3 narakabinA zeSa gatyAnupUrvI 20-1 samyagmithyAtva) 15(19+1=20-4 gatyAnupUrvI aura samyaktva) 17 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) mizra asaMyata // iti saMyamamArgaNA // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-287 atha darzanamArgaNA darzanamArgaNA ke antargata cakSudarzana meM udayayogya prakRtiyA~ 114, guNasthAna mithyAtva se kSINakaSAyaparyanta 12 haiN| mithyAtva guNasthAna meM mithyAtva aura aparyApta kI vyucchitti, udayaprakRti 110, anudayaprakRti samyagmithyAtva, samyaktva aura AhArakadvika ye caar| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti anantAnubandhI 4 kaSAya aura caturindriyajAti, udayaprakRti 107, anudayaprakRti 7 / mizraguNasthAna meM vyucchittirUpa prakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 100, anudayaprakRti 14 / asaMyataguNasthAna meM nyucchinnaprakRti 17, udayaprakRti 104, anudayaprakRti 10 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 8, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 27 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81, anudayaprakRti 33 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 381 apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 42 / anivRttikaraNa meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 48 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 60, anudayaprakRti 54 hai| upazAntamohaguNasthAna meM byucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59. anudayaprakRti 55 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57 aura anudaya prakRti 57 cakSudarzana meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogya prakRti 114, guNasthAna 12 udaya| vyucchitti | udaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra anudaya vizeSa 4 (AhArakadvika, samyagmithyAtva, samyaktva) | 2 (mithyAtva, aparyApta) 7 (4+2+1 narakagatyAnupUrvI) 5 (anantAnubandhIkaSAya4 aura caturindriyajAti) 14 (7+5 = 12+ narakabinA zeSa 3 gatyAnupUrvI-1 samyagmidhyAtva) 10 (14+1-15-4 gatyAnupUrvI aura samyaktva) 17 (gAthA 263 kI sandRSTi ke anusAra) 8 (gAthA 263 kI sandRSTi ke anusAra) asaMyata dezasaMyata Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-288 pramattasaMyata / 5 76 72 . apramattasaMyata / 4 apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntamoha / 2 kSINamoha 33(27+8-35-2 AhArakadvika) 5 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 38 4 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 6 (hAsyAdi 6 nokaSAya) jvalanakrodha-mAna-mAyA) | 1 (sUkSmalobha) 55 / 2 (vajanArAca va nArAcasaMhanana) | 16 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 60 / | acakSudarzana meM tIrthaGkarabinA zeSa 121 prakRtiyA~ haiN| guNasthAnamithyAtva se kSINamohaparyanta 12 haiN| yahA~ udayAdikI sarvaracanA guNasthAna kI racanAvat hai so nimnasandRSTi se jaannaa| ' acakSudarzanAvaraNa meM udayAdisambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 121, guNasthAna 12 udayavyucchitti udaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana " mizra . asaMyata anudaya vizeSa | 4 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika) 5 (mithyAtva, Atapa,sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa) 10(4+4=1+1 narakagatyAnupUrvI) 9 (gAthA 264 ke anusAra) 21(10+9+3 zeSaAnupUrvI-1 samyagmithyAtda) 1 (samyagmithyAtva) anudaya 17 (21+1=22-5, gatyAnupUrvI 4 aura samyaktva) vyu, 17 (guNasthAnokta) 8 (guNasthAnokta) 40(34+8=42.2 AhArakadvika) 5 (guNasthAnokta) 4 (guNasthAnokta) 6 (guNasthAnokta) 6 (guNasthAnokta) 1 (guNasthAnokta) 2 (guNasthAnokta) 64 / 16 (guNasthAnokta) . dezasaMyata pramattasaMyata apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya upazAntamoha kSINabhoha ... Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Text AT A WAR 31 U gommaTasAra karmakANDa - 289 avadhidarzana meM udayogya prakRti avadhijJAnavat hI 106 haiM tathA udayAdikI sarvaracanA avadhijJAna ke samAna hI hai| avadhidarzana meM guNasthAna asaMyata se kSINamohaparyanta 9 haiM / kevaladarzana meM udayayogya prakRti 42 haiM guNasthAna 2 haiM / udayAdikI sarvaracanA kevalajJAnavat hI jAnanA / // iti darzanamArgaNA // atha lezyAmArgaNA athAnantara lezyAmArgaNA meM udayAdi kA kathana karate haiM kiveduge saguNoghaM, micche NirayANuvocchedo // 325 // sANe surAsuragadidevatirikkhANuvocchidI evaM / kAode ayadaguNe, NirayatirikkhANuvocchedo / / 326 / / artha - zyAmArgaNA meM kRSNa - nIlalezyA meM tIrthaGkarAdi tInaprakRtiyoM ke binA udayayogya prakRti 119 haiM aura sarvakathana apane-apane guNasthAnavat hai, kintu midhyAtva guNasthAna meM narakagatyAnupUrvI kI bhI vyucchitti ho jAtI hai| kRSNa va nIlalezyAsahita sAsAdanaguNasthAna meM guNasthAnokta 9 tathA devagati, devagatyAnupUrvI, devAyu, tiryaJcagatyAnupUrvI ina 13 prakRti kI vyucchitti hotI hai / tathaiva kApotalezyA meM bhI udayayogya 119 prakRti haiM / kApotalezyA ke asaMyataguNasthAna meM naraka va tiryaJcagatyAnupUrvI kI bhI vyucchitti hotI hai / vizeSArtha - zyAmArgaNA meM kRSNa va nIlalezyA meM tIrthaGkara aura AhArakadvikake binA udayayogya prakRti 119 haiN| guNasthAna mithyAtvaAdi cAra haiN| ayadotti challessAo isa vacana se asaMyataguNasthAnaparyanta chahalezyA haiM / yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 5 prakRti aura narakagatyAnupUrvI ina 6 prakRti kI hai, kyoMki sAsAdanaguNasthAnavAlA maraNakara naraka nahIM jAtA hai| mizraguNasthAna meM AnupUrvI kA udaya nahIM hai tathA asaMyataguNasthAnavartI dvitIyAdi narakapRthvI meM utpanna nahIM hote ataH kRSNa-nIlalezyArUpa narakagatyAnupUrvI kI yahIM (midhyAtva meM) vyucchitti kahI hai| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .:. :nIbhansAra karmakANDa-290 sAsAdanaguNasthAna meM guNasthAnokta 9 tathA asaMyatasambandhI devagati, devagatyAnupUrvI, devAyu, tiryaJcagatyAnupUrvI ina 13 prakRti kI vyucchitti hotI hai| mizraguNasthAna meM samyagmithyAtvaprakRti kI tathA asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAya 4, narakagati, narakAyu, vaikriyikadvika, manuSyagatyAnupUrvI durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ye tIna isa prakAra 12 prakRti kI vyucchitti hotI hai| yahA~ "bhoga puNNagasamme kAussa jahaNiyaM have" bhogabhUmiyA nirvRtyaparyAptaka samyagdRSTi ke kApota lezyA kA jaghanya aMza hotA hai| ina vacanoM ke anusAra yahA~ tiryaJcagatyAnupUrvI nahIM kahIM, kyoMki asaMyatadevanArakI, tiryaJcoM meM utpanna nahIM hote haiN| naraka se AyA samyagdRSTijIva karmabhUmi ke manuSyoM meM utpanna hotA hai, yahA~ para antarmuhUrtaparyanta pUrvabhavasambandhI lezyA rahatI hai ataH manuSyagatyAnupUrvI kA udaya yahA~ asaMyataguNasthAna meM pAyA jAtA hai| tathA mithyAtvaguNasthAna meM udayaprakRti 117, anudayaprakRti samyagmithyAtva aura samyaktva | sAsAdanaguNasthAna meM udayaprakRti 111, anudayaprakRti 8 / mizraguNasthAna meM udayaprakRti 98, anudayaprakRti 21 / asaMyataguNasthAna meM udayaprakRti 99, anudayaprakRti 20 haiN| kRSNa-nIla lezyA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 119, guNasthAna 4 udaya| vyucchitti udaya guNasthAna midhyAtva sAsAdana anudaya vizeSa 2 2 (samyagmithyAtva, samyaktva) | 6 (guNasthAnokta 5+1 narakagatyAnupUrvI) 8 / 13(4 anantAnubandhIkaSAya, ekendriyAdi __4 jAti, sthAvara, devadvika, devAyu aura tiryaJcagatyAnupUrvI) 21(13+8+1 manuSyagatyAnupUrvI 1 samyagmithyAtva) 20(21+1=22-samyaktva, manuSyagatyAnupUrvI) 12(apratyAkhyAnakaSAya 4, vaikriyikadvika, manuSyagatyAnupUrvI, ayazaskIrti, durbhaga, anAdeya, narakagati, narakAyu) mizra asaMyata Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-291 kApotalezyA meM udayayogya 119 prakRti haiM tathA guNasthAna Adi ke 4 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 5 prakRti kI, udayaprakRti 117, anudayaprakRti samyagmithyAtva aura samyaktva / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 9 prakRti tathA devagati, devagatyAnupUrvI aura devAyu ina 12 prakRti kI, udayaprakRti 151, anudayaprakRti 8 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 98, anudayaprakRti 21 / asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAya 4, narakagati, narakagatyAnupUrvI, narakAyu, vaikriyikazarIra vaikriyikaaGgopAGga, tiryaJca va manuSyagatyAnupUrvI, durbhagAdi tIna ina 14 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 101, anudayaprakRti 18 haiN| bhavanavAsI, vyantara, jyotiSIdevoM ke aparyAptakAla meM kRSNa, nIla aura kApotalezyA hI hai tathA paryAptakAla meM tejolezyA kA jaghanyaaMza pAyA jAtA hai| azubhalezyA kA dhAraka asaMyata bhavanatrika meM utpanna nahIM hotA ata: devagati, devagatyAnupUrvI, devAyukI udayavyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM hI hotI hai| kApotalezyA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 119, guNasthAna 4 udayagaNasthAna | byucchitti | udaya / anudaya vizeSa mithyAtva 2 (samyagmidhyAtva, samyaktva) 5 (guNasthAnokta) sAsAdana 8 (5+2+1 narakagatyAnupUrvI) 12(9 guNasthAnokta, devadvika devAyu) mizra 21(12+8+2 manuSya va tiryaJcagatyAnupUrvI-1 samyagmithyAtva) 18(21+1-22-4, narakagatyAnupUrvI binA tIna AnupUrvI aura samyaktva) 14(12 kRSNa va nIlalezyAsambandhI sandRSTivat ___ + naraka va tiryaJcamatyAnupUrvo) Age tIna zubhalezyAoM meM udayAdi kA kathana karate haiM teutiye saguNoghaM NAdAvigivigalathAvaracaukkaM / NirayadutadAutiriyANugaM NarANU Na micchduge||327|| artha- tejoAdi tIna zubhalezyAoM meM apane-apane guNasthAna ke samAna 122 prakRti meM se Atapa, ekendriya, vikalendriyatraya, sthAvarAdi 4, narakadvika, narakAyu, tiryaJcagatyAnupUrvI ina 13 111 asayata Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-292 prakRti kA udaya na hone se udayayogya 109 prakRti haiN| usameM bhI mithyAdRSTiAdi do guNasthAnoM meM manuSyagatyAnupUrvI kA bhI udaya nahIM hai| vizeSArtha- pIta (tejo) aura padyalezyA meM tIrthaGkaraprakRtibinA udayayogya 108 prakRti haiM, Adi ke sAta guNasthAna haiN| yahA~ para mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti 1 mithyAtvaprakRtikI, udayaprakRti 103, anudaya samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika aura "NarADU Na micchaduge" isa vacana se manuSyagatyAnupUrvI ina pA~ca prakRti kaa| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhI kI kaSAya 4, udayaprakRti 102, anudayaprakRti 6 / mizraguNasthAna meM vyucchitti samyagmithyAtvaprakRti kI, udaya 98 prakRti kA, anudayaprakRti 10/ asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti apratyAkhyAnakaSAya 4. devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, devAyu, manuSyagatyAnupUrvI, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti ye 13 haiM, udayaprakRti 100 aura anudayaprakRti 8 haiN| dezasaMyattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti pratyAkhyAna kI kaSAya 4, tiryaJcAyu, tiryaJcagati, udyota, nIcagotra ye ATha, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 21 haiN| pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti AhArakadvika aura styAnagRddhiAdi tIna, udayaprakRti 81, anudayaprakRti 27 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti samyaktva aura antima tInasaMhanana, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 32 haiN| ..: : :: pIta (teja) aura padmalezyA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi ___udayayogyaprakRti 108, guNasthAna 1 se 7 taka udaya- / guNasthAna | vyucchitti | udaya anudaya vizeSa | 5 (mizra, samyaktva, AhArakadvika, manuSya ___ gatyAnupUrvI) 1 (samyagmithyAtva) sAsAdana 4 (anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA) mizra 10 (6+4+devagatyAnupUrvI-samyagmithyAtva) 1 (samyagmithyAtva) hai|asNjnyii ke dravyamana bhI nahIM hotA, kintu kevalI ke dravyamAna hai| ata: ve asaMjJI nahIM haiN| asaMyata / 13 100 8 8 (10+1811-manuSya-devagatyAnupUrvI, samyavatva) 13 (apratyAkhyAnakI 4 kaSAya, devadvika, TevAyu, vaikriya kadvika, manuSyagatyA nupUrvI, durbhaga, anAdeya, ayazaskIrti) dezasaMyata / 8 / 87 / 21 / 8 (guNasthAnokta, gAthA 264 kI sandRSTi) mithyAtva 100 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-293 pramatta 27 / 27(21+8-29-2 AhAraka dvika) 5 (gAthA 264 ke anusAra) | 76 / 32 / 4 (guNasthAnokta,gAthA 264 kI sandRSTianusAra) apramatta zuklalezyA meM udayayogyaprakRti 109 haiM, guNasthAna mithyAtva se sayogIparyanta 13 haiN| mithyAtvaguNasthAna meM vyucchitti eka mithyAtvatakati kI, udayaprakRti 10.3. anadaya samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika, tIrthaGkara, manuSyagatyAnupUrvI ina 6 prakRti kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM vyucchitti anantAnubandhIkaSAya 4, udayaprakRti pIta, padmalezyAvat 102 / anudaya pIta, padmalezyA kI apekSA yahA~ tIrthaGkaraprakRti sarvatra anudayarUpa hone se anudayaprakRti apramattaguNasthAnaparyanta eka-eka adhika hotI jAne se sAsAdanaguNasthAna meM 7 prakRti kA hai| mizvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 98, anudayaprakRti 11 / asaMyattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 13, udayaprakRti 100, anudayaprakRti 9 / dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 8, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 22 / pramattasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81, anaduyaprakRti 28 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 33 haiN| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti guNasthAnokta 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti guNasthAnokta meM se 13 kama jAnanA / kyoMki zuklalezyA meM mUla meM hI udayayogya 53 prakRtiyA~ kama kI haiM ata: yahA~ 37 prakRti anudayarUpa hai| yaha 13 prakRti kama kA krama Age ke guNasthAnoM meM sarvatra jaannaa| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 43 / sUkSmasAparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 60. anudayaprakRti 49 / upazAntamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59, anudayaprakRti 50 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 52 / sayogakevalIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 42, udayaprakRti 42, anudayaprakRti 67 jaannaa|| zuklalezyA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 109, guNasthAna 13 udayaguNasthAna vyucchitti | udaya mithyAtva anudaya vizeSa 16 (samyagbhithyAtva, samyaktva, AhArakaTTika, ___ manuSyagatyAnupUrvI aura tIrthaMkara) | 1 (mithyAtva) | 4 (anantAnubandhIkaSAya) sAsAdana 102 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-294 mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa / 6 anivRttikaraNa 6 sUkSmasAmparAya| 1 upazAntamoha 2 kSINapoha sayogakevalI | 42 | 11(7+4+1 devagatyAnupUrvI-1samyagmithyAtva) | 9 (11+1=12-3 samyaktva, deva| manuSyagatyAnupUrvI) | 8 guNasthAnokta gAthA263 kI sandRSTi anusAra) 28(22+8=30-2 AhArakadvika) 5 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) | 4 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) 6 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) 6 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) 1 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) | 2 (guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) 16(guNasthAnokta gAthA 263 ke anusAra) 67(52+16-68-1 tIrthaMkara) "iti lezyAmArgaNA" atha bhavya-samyaktvamArgaNA bhavvidaruvasamavedagakhaiye saguNoghamuvasame khiye| Na hi sammamuvasame puNa NAditiyANU ya hAradurga / / 328 // khAiyasammo deso Nara eva jado tahiM Na tiriyAU / ujovaM tiriyagadI tesiM ayadamhi vocchedo // 329 // artha- bhavya-abhavya, upazamasamyaktva, vedakasamyaktva aura kSAyikasamyaktva mArgaNA meM apane-apane guNasthAnavat kathana jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki upazama va kSAyikasamyaktva meM samyaktvaprakRti kA udaya nahIM hai tathA upazamasamyaktva meM tIna (naraka tiryaJca-manuSya) gatyAnupUrvI aura AhArakadvika ye pA~ca prakRti udayayogya nahIM haiM aura dezasaMyataguNasthAnavartI kSAyikasamyagdRSTi manuSya hI hotA hai (kyoMki kSAyikasamyagdRSTi bhogabhUmija tiryaJcoM meM utpanna hotA hai vahA~ para dezasaMyama nahIM hai) isalie dezasaMyataguNasthAna meM tiryaJcAyu-udyota aura tiryaJcagati ina tInoM kA udaya nahIM hai| isa kAraNa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-295 ina tInoM kI udayavyucchitti asaMyataguNasthAna meM ho jAtI hai| sesANaM saguNoghaM gAthA 230 ke ina vacanoM ke anusAra zeSa tIna (samyagmithyAtva, sAsAdana aura mithyAtva) meM apane-apane guNasthAna ke samAna udayAdikI racanA jaannaa| vizeSArtha- bhavyamArgaNA meM guNasthAnavat udayayogyaprakRti 122 haiM, guNasthAna mithyAtva se ayogIparyanta 14 haiM tathA udayavyucchitti-udaya va anudayasambandhI sarvakathana guNasthAna ke samAna hI jaannaa| abhavyamArgaNA meM udayayogya prakRti 117 aura guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai| samyaktvamArgaNA meM samyaktvI ke udayayogyaprakRti 104 haiM, kintu yahA~ "NAditiyANUyahAradurga" isa vacana se upazamasamyaktva meM naraka-tiryaJca aura manuSyagatyAnupUrvI tathA samyaktvabinA 100 prakRti udayayogya hai, kyoMki prathamopazamasamyaktva meM naraka tiryaJca va manuSyagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hotA kAraNa ki jisane pahale devAyu kA bandha kara liyA hai usake upazamazreNI se utarate samaya yadi apUrvaguNasthAnaparyanta maraNa ho to vaha marakara asaMyataguNasthAnavartI deva hI hotA hai tathA dvitIyopazamasamyaktva meM to devAyu ke binA anya tIna Ayu kA sattva hI nahIM hai, kyoMki dvitIyopazamasamyaktva zreNI ke sammukha sAtizayaapramattaguNasthAnavI jIva ke hI svIkAra kiyA gayA hai tathA aNuvrata va mahAvrata devAyubinA anya Ayu ko bA~dhane vAle jIvoM ke nahIM hote haiN| isalie dvitIyopazamasamyaktva meM devagatyAnupUrvI binA tInoM AnupUrvI kA udaya nahIM hai| upazamasamyaktva meM guNasthAna asaMyatAdi ATha hote haiN| asaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya cAra, deva-narakaAyu, naraka-devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyakazarIra, vaikriyakaaGgopAGga, durbhaga, anAdeya aura ayazaskIrti ina 14 prakRtiyoM kI vyucchitti, udayaprakRti 100, anudaya nahIM hai narakagati aura narakAyu kA udaya prathamopazamasamyaktva kI apekSA hI jaannaa| dezasaMyataguNasthAna meM pratyAkhyAnAvaraNakaSAya 4, tiryaJcAyu, 1. zaMkA - gommaTasAra karmakANDa gAthA 329 meM likhA hai ki devAyu kA baMdha bagaira aNuvrata mahAvrata nahIM pale / so kaise? samAdhAna - nArakI jIvoM ke to nitya azubha lezyA rahatI hai, isalie ve aNuvrata yA mahAvrata dhAraNa nahIM kara sakate / devoM aura bhogabhUmiyA manuSyoM kA AhAra niyata hai, isaliye ve bhI aNuvrata yA mahAvrata nahIM pAlana kara sakate / yadyapi ve kSAyika samyagdRSTi aura atyadhika zakti vAle hote haiM tathApi ve saMyama yAsaMghamAsaMyama nahIM dhAraNa kara sakate, kyoMki unake AhAra karane kI paryAya niyata hone se ve AhAra saMbaMdhI saMvama nahIM kara skte| ata; mAtra karmabhUmiyA manuSya saMyama dhAraNa kara sakate haiN| kintu jina manuSyoM ne nAraka, tiryaJca tathA manuSya Ayu kA baMdha kara liyA hai ve saMyama yA saMyamAsaMyama dhAraNa nahIM kara sakate, kyoMki narakAyu AdikA baMdha ho jAne para unake aNuvrata yA mahAvrata ko grahaNa karane kI buddhi utpanna nahIM hotI hai| kahA bhI hai - "devgtivytiriktgtitrysmbddhaayssoplkssitaanaamnnvtopaadaanbddhynutptnH|" dhvlpu.15.326| artha- devagati ko chor3akara zeSa tIna gati sambandhI Ayubandha se yukta jIvoM ke aNuvrata grahaNa karane kI buddhi hI utpanna nahIM hotI hai| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-296 udyota, nIcagotra, tiryaJcagati ina ATha prakRttiyoM kI vyucchitti yahA~ bhI tiryaJcAyu Adi cAra prakRti kA udaya prathamopazamasamyaktva kI apekSA jAnanA, udaya 86 prakRti kA, anudayaprakRti 14 haiN| pramattaguNasthAna meM styAnagRddhi Adi tIna nidrA kI vyucchitti hai, kyoMki AhArakadvika to upazamasamyaktva meM mUla meM udayayogya nahIM hai| pramattaguNasthAna meM udayaprakRti 78, anudayaprakRti 22 / apramattaguNasthAna meM antima tInasaMhanana kI hI vyucchitti hai, kyoMki upazamasamyaktva meM samyaktvaprakRti kA mUla meM hI udaya nahIM hai, udayayogya prakRti 75, anudayaprakRti 25 / apUrvakaraNaguNasthAna meM hAsyAdi 6 nokaSAya kI vyucchitti, udaya 72 prakRti kA, anudaya 28 prakRti kaa| anivRttikaraNa guNasthAna meM tIna veda aura saJcalanakrodha-mAna-mAyA huna / prakRtiyoM kI cchitika prakRti kA u4, 34 prakRti kA anudaya hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM sajvalana lobha kI vyucchitti, udaya 60 prakRti kA aura anudaya 40 prakRti kA hai| upazAntamohaguNasthAna meM vajranArAca aura nArAca ina do saMhananoM kI vyucchitti, udaya 59 prakRti kA tathA anudaya 41 kA hai| upazamasamyaktva meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 100, guNasthAna 8 udaya- / vyucchitti udaya guNasthAna asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta anudaya vizeSa 0 | 14(guNasthAnokta 17-3 manuSya-tiryaJca va narakagatyAnupUrvI) 8 (pratyAkhyAnAvaraNakaSAya 4, tiryaJcaAyu, tiryaJcamati, udyota aura nIcagotra) 3 (styAnagRddhiAdi tIna nidrA) 3 (ardhanArAca-kIlaka va asamprAptAsRpATikA saMhanana) 6 (hAsya-rati-arati-zoka-bhaya aura jugupsA) 6 (tInaveda, saJcalanakrodha-mAna-mAyA) 1 (saJjvalana (sUkSma) lobha) 41 / 2 (vajranArAca va nArAcasaMhanana) apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya | upazAntamoha Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-297 vedaka (kSAyopazamika) samyaktva meM udayayogya prakRti 106 haiM kyoMki yahA~ udayayogya 122 prakRti meM se Adi ke tInaguNasthAnoM meM krama se vyucchinna hone vAlI 5-9 va 1 prakRti tathA tIrthaGkaraprakRti ina 16 kA udaya nahIM hai| guNasthAna asaMyataguNasthAna se apramattaparyanta 4 haiN| asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta 17, kyoMki kRtakRtyavedakavAle jIva kA gamana cAroM gatiyoM meM sambhava hai isalie cAroM gatyAnupUrvI kI vyucchitti hotI hai| udayaprakRti 104, anudayaprakRti 2(aahaarkdvik)| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta 8, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 19 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti guNasthAnokta 5, udayaprakRti 81, anudayaprakRti 25 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4 tathA uparitanaguNasthAnoM meM vyucchinna hone vAlI prakRtiyA~ krama se 6+6+1+2+16+30 evaM tIrthaGkara binA 11 isaprakAra sarvaprakRti 76 haiN| yahA~ udaya 76 prakRti kA evaM anudaya 30 prakRti kA hai| . vedakasamyaktva meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi-- udayayogya prakRti 106, guNasthAna 4 udaya vyucchitti | udaya anudaya guNasthAna asaMyata 17 dezasaMyata vizeSa 2 (AhArakadvika) 17 (guNasthAnokta) 8 (pUrvasandRSTi meM kathita) 25 (19+8=27-2 AhArakadvika) vyu.76 apramattaguNasthAna se ayogIparyanta vyucchinna hone vAlI prakRtiyA~ krama se 4+6+6+1+2+16+30+tIrthakara-binA apramatta _kSAyikasamyaktva meM bhI udayayogya 106 prakRti haiM kyoMki yahA~ Adi ke tIna guNasthAnoM meM vyucchinna hone vAlI 15 tathA samyaktvaprakRti, ina 16 kA udaya nahIM hai| guNasthAna asaMyata se ayogIparyanta 11 haiN| yahA~ asaMyataguNasthAna meM vyucchitti guNasthAnokta 17 tathA tiryaJcAyu, udyota aura tiryaJcagati ina 20 prakRti kI hai, kyoMki dezasaMyataguNasthAna meM kSAyika samyagdarzana manuSya ke hI hotA hai, tiryaJca ke nahIM ata: tiryaJcAyu-udyota va tiryaJcagati ina tInaprakRti kA udaya paJcamaguNasthAna meM nahIM hone se inakI vyucchitti caturthaguNasthAna meM hI ho gii| asaMyataguNasthAna meM udayaprakRti 103, anudaya AhArakadvika aura tIrthakara ina tIna prakRti kaa| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti pratyAkhyAnAvaraNakaSAya 4 aura nIcagotra, udayaprakRti 83, anudayaprakRti 23 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-298 udayaprakRti AhArakadvikasahita 80, anudayaprakRti 26 / apramattaguNasthAna meM samyaktvabinA guNasthAnokta 3 prakRti kI vyucchitti, udayaprakRti 75, anudayaprakRti 31 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchitraprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 34 / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 40 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 sUkSmarUpa sajvalanalobha, udayaprakRti 60, anudayaprakRti 46 / upazAntamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2, udayaprakRti 59, anudayaprakRti 47 / kSINamohaguNasthAna meM vyucchitti 16 prakRti kI,udaya 57 prakRti kA aura anudaya 49 prakRti kA hai| sayogakevalI meM vyucchittirUpa prakRti 30, udayaprakRti 42, anudayaprakRti tIrthaGkarabinA 64, kyoMki yahA~ tIrthaGkaraprakRti kA udaya pAyA jAtA hai| ayogakevalI meM vyucchinnaprakRti 12, udayaprakRti 12 aura anudayaprakRti 94 jaannaa| kSAyikasamyaktva meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi- . udhayogya prakRti 106, guNasthAna 11 guNasthAna | udaya- | udaya | anudaya vizeSa vyucchitti | asayata 3 (AhArakadvika va tIrthakara) 20 (17 to gAthA 263 ke anusAra evaM tiryaJcAyu, udyota, tiryaJcagati) dezasaMyata 5 (pratyAkhyAnAvaraNakaSAya 4, nIcagotra) 5 (gAthA 263 kI sandRSTi ke anusAra) 26(23+5828-2 AhArakadika) apramatta 3 (antima tIna saMhanana) apUrvakaraNa 6 (hAsyAdi nokaSAya) anivRttikaraNa 6 (tInaveda, sajvalanakrodha-mAna-mAyA) sUkSmasAmparamya 1 (sUkSmarUpa sajvalanalobha) upazAntamoha 2 (vajranArAca va nArAcasaMhanana) kSINamoha 16(gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) sayogakevalI 64(49+16865 -1 tIrthakara) ayogakevalI 30 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 23 pramatta Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-299 samyagmithyAtva (mizra) meM mizraguNasthAnavat udayayogyaprakRti 100 haiM tathA guNasthAna eka mizra hI hai| sAsAdanasamyaktva meM samyammeithyAtva, samyaktva AhArakadvika aura tIrthakara tathA narakagatyAnupUrvI ina 6 binA udayayogyaprakRti 111 haiM, guNasthAna eka sAsAdana hI hai| mithyAtva meM samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika aura tIrthaGkara ina 5 prakRtiyoM ke binA udayayogya 117 prakRti tathA guNasthAna eka mithyAtva hI hai| "iti bhavya-samyaktvamArgaNA" atha saJjImArgaNA athAnantara saJjImArgaNA meM udayAdi kA kathana karate haiM sesANaM saguNoghaM saNNissavi Nasthi tAvasAharaNaM / thAvarasuhumigivigalaM asaNNiNovi ya Na maNuducvaM // 330 // veguvvacha paNasaMhadisaMThANa sugamaNa subhaga AutiyaM / artha- zeSa samyagmithyAtva, sAsAdana va mithyAtva ina tIna meM apane-apane guNasthAna ke samAna udayAdi jaannaa| (isakA kathana samyaktvamArgaNA meM kiyA jA cukA hai|) sAmAnya se udayayogya 122 prakRti meM se Atapa, sAdhAraNa, sthAvara, sUkSma, ekendriya, vikalendriyatraya aura tIrthaGkara ina 9 prakRti binA saJjImArgaNA meM udayayogya prakRti 113 haiN| asaJjI ke manuSyagati va manuSyagatyAnupUrvI, uccagotra, vaikriyikaSaTka, Adi ke pA~ca saMhanana, Adi ke pA~ca saMsthAna, prazastavihAyogati, subhagAdi tIna, narakAdi tIna Ayu ye 26 prakRtiyA~ udayayogya nahIM haiN| isakAraNa sAmAnya se mithyAtvaguNasthAna sambandhI 117 prakRtiyoM meM se uparyukta 26 prakRtiyA~ ghaTAne para udayayogya 91 prakRtiyA~ haiN| vizeSArtha- saJjImArgaNA meM udayayogya prakRti 113, guNasthAna mithyAtva se kSINamohaparyanta 12 / sayogakevalI aura ayogakevalI bhI bhAvamanarahita haiM isalie saJI nahIM haiM tathA tiryaJcoM ke binA anyatra asaJjIpanA nahIM pAyA jAtA hai| ata: sayoga va ayogakevalI asaJI bhI nahIM haiN| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-300 yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 2(mithyAtva aura aparyApta), udayaprakRti 109, anudayaprakRti samyagmithyAtva, samyaktva aura AhArakadvika ye cAra / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti anantAnubandhIkaSAya 4, udayaprakRti 106, narakagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hone se anudayaprakRti 7 / mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1 samyagmithyAtva, udayaprakRti 100, tiryaJca-manuSya va devagatyAnupUrvI kA udaya na hone se tathA samyagmithyAtvaprakRti kA udaya hai ata: anudayaprakRti 13 haiN| asaMyataguNasthAna meM vyucchittirUpaprakRti 17, udayaprakRti narakAdi cAroM gatyAnupUrvI aura samyaktvasahita 104, anudayaprakRti 9 / dezasaMyataguNasthAna meM vyaktilaprakRti , udaya prakRti 87, anudayaprakRti 26 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81, anudayaprakRti 32 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76, anudayaprakRti 37 / apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 41 / anivRttikaraNaguNasthAna meM 6 prakRti kI vyucchitti, 66 prakRti kA udaya, 47 prakRti kA anudaya hai| sUkSmasAmparAya meM sUkSmarUpa sajvalanalobha kI vyucchitti, 60 prakRti kA udaya aura 53 prakRtiyoM kA anudaya hai| upazAntamoha guNasthAna meM 2 prakRti kI vyucchitti, 59 prakRti kA udaya tathA 54 prakRti kA anudaya jaannaa| kSINamohaguNasthAna meM guNasthAnokta 16 tathA sayogI va ayogIguNasthAna sambandhI 42 prakRtiyoM meM se tIrthaGkarabinA zeSa 41 isa prakAra 57 prakRti kI vyucchitti, 57 prakRti kA hI udaya aura 56 prakRti anudayarUpa jAnanA / saJjImArgaNA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi - udayayogyaprakRti 113, guNasthAna 12 // udayaguNasthAna | byucchitti | udaya mithyAtva anudaya sAsAdana mizra vizeSa 4 (samyagmithyAtva samyaktva, AhArakaTTika) 2 (mithyAtva, aparyApta) 7 (4+2+1 narakagatyAnupUrvI) 4 (anantAnubandhIkaSAya) 13(7+4=11+3 gatyAnupUrvI 1 sambagnithyAtva) 17 (guNasthAnokta gAthA 264 ke anusAra) 8 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 32(26+8=34-2 AhArakadvika) 5 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) | 4 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-301 w9 apUrvakaraNa / 6 / | 41 6 gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa | 6 / 66 47 6 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) sUkSmasAmparAya / 1 / 53 1 (gAdhA 263 kI sandRSTi anusAra) upazAntamoha / 2 / | 2 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) kSINamoha noTa-zaGkA- manasahita hone ke kAraNa sayogakevalI bhI sajhI hote haiM ? samAdhAna- sayogakevalI saJI nahIM hote, kyoMki jJAnAvaraNa va darzanAvaraNa karma se rahita hone ke kAraNa kevalI ke mana ke avalambana se bAhya artha kA grahaNa nahIM hotA ataH kevalI ko saJjI nahIM kaha skte| zaGkA- to kevalI asaJI rahe AveM ? samAdhAna- kevalI asaJjI bhI nahIM haiM, kyoMki jinhoMne samasta padArthoM kA sAkSAt kara liyA hai unheM asaJI mAnane meM virodha AtA hai| zaGkA - kevalI asajhI hote haiM, kyoMki ve mana kI apekSA ke binA hI vikalendriya jIvoM ke samAna bAhya padArtha ko grahaNa karate haiM? samAdhAna- yadi mana kI apekSA na karake jJAna kI utpatti mAtra kA Azraya karake asaJIpanA sambhava hotA, kintu aisA to hai nhiiN| zaGkA- asaJI ke viSaya meM aisA kyoM kahA jAtA hai? samAdhAna- asaJjIjIboM ke mana kA abhAva hone se atizaya buddhi kA bhI abhAva hai, kintu kevalI ke mana kA abhAva hone se atizayabuddhi ke abhAva kA doSa nahIM hai arthAt kevalI ke mana kA abhAva hote hue bhI atizayabuddhi pAI jAtI hai ata: kevalI asajhI bhI nahIM haiN| kSAyopazamika jJAna avazya hI kahIM para (saJjI jIvoM meM) mana se utpanna hotA hai isalie mana kA abhAva hone se vizeSa kSAyopazamika jJAna kA abhAva siddha hogA na ki kevalajJAna kA abhAva siddha hogA arthAt kevalI ke mana kA abhAva hone se atizayarUpa kevalajJAna kA sadbhAva pAyA jAtA hai| asajhImArgaNA meM manuSyadvika, uccagotra, devagati, narakagati, devagatyAnupUrvI, narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaajopAGga, Adi ke pA~ca saMhanana, Adi ke 5 saMsthAna, prazastavihAyogati, subhagAdi 3, naraka-manuSya aura devAyu ina 26 prakRtiyoM ko mithyAtva guNasthAnasambandhI 117 udayayogya prakRtiyoM meM se ghaTAne para zeSa 91 prakRtiyA~ udayayogya haiN| guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana / yahA~ Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-302 mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinna prakRti guNasthAnokta 5 tathA styAnagRddhi Adi tIna nidrA, paraghAta, udyota, ucchvAsa, du:svara, aprazastavihAyogati isa prakAra 13 (kyoMki styAnagRddhiAdi prakRtiyoM kA udaya paryAptaavasthA meM hotA hai, kintu sAsAdanaguNasthAna asaJjI ke paryAptaavasthA meM nahIM hotA ata; inakI bhI vyucchitti mithyAtvaguNasthAna meM hI ho jAtI hai|) mithyAtvaguNasthAna meM udayaprakRti 91, anudaya kA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAna meM guNasthAnokta 9 prakRtiyoM kI vyucchitti, udaya 78 prakRti kA aura anudaya 13 prakRti kA hai| asaJjIjIvoM ke udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 91, guNasthAna 2 udayaguNasthAna vyucchitti mithyAtva / 13 / a udaya 21 | anudaya vizeSa . / | 13 (mithyAtva, Atapa, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, styAnagRddhi Adi tIna nidrA, paraghAta, udyota, ucchvAsa, duHsvara aura apazastavihAyogati) / 13 / 9 guNasthAnokta(gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) // iti saJjImArgaNA // sAsAdana | 9 / 58 atha AhAramArgaNA aba AhAramArgaNA meM udayavyucchitti-udaya-anudaya kahate haiM AhAre saguNoghaM Navari Na savvANupuvvIo // 331 / / kamme va aNAhAre payaDINaM udymevmaadese| kahiyamiNaM balamAhavacaMdacciyaNemicaMdeNa // 332 / / artha- AhAramArgaNA meM AhArakaavasthA meM udayAdi kA kathana sAmAnya se guNasthAna ke samAna hI jAnanA, kintu vizeSa yaha hai ki yahA~ cAroM AnupUrviyoM kA udaya nahIM hai ataH udayayogya prakRti 118 hI haiM tathA anAhArakaavasthA meM kArmaNakAyayoga ke samAna 89 prakRtiyoM kA udaya hai| isa prakAra mArgaNAsthAnoM meM karmaprakRtiyoM ke udayAdi kA kathana (apane bhAI) baladeva aura mAdhavacandra se pUjita Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-303 (AcArya) nemicandra (siddhAntacakravartI) ne kahA hai| (yahA~ saMskRta TIkAkAra ne balamAhavacaMdacciyaNemicaMdeNa isa pada kA balabhadra aura mAdhava (nArAyaNa) se pUjita neminAtha tIrthaGkarane kahA hai, aisA bhI artha kiyA hai|) vizeSArtha- AhAramArgaNA meM cAraAnupUrvI ke binA udayayogya 118 prakRtiyA~ haiN| guNasthAna Adi ke 13 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 113, anudayaprakRti 5 / sAsAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 9, udayaprakRti 108 aura anudayaprakRti 10 haiN| mizraguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, upamahAni 1.00. aura AdayAkRti 18 / asaMyatagaNasthAna meM cAra AnupUrvI jinA vyucchitti 13 prakRti kI, udaya 100 prakRti kA, anudaya 18 prakRti kaa| dezasaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 8, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 31 / pramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 5, udayaprakRti 81, anudayaprakRti 37 / apramattaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 4, udayaprakRti 76 aura anudayaprakRti 42 haiN| apUrvakaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 72, anudayaprakRti 46 haiN| anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 6, udayaprakRti 66, anudayaprakRti 52 / sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 1, udayaprakRti 60 aura anudayaprakRti 58 haiN| upazAntamohaguNasthAna meM vyucchitti 2 prakRti kI, udaya 59 prakRti kA, anudaya 59 prakRti kaa| kSINamohaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 16, udayaprakRti 57, anudayaprakRti 61 / sayogIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 42, udayaprakRti 42 aura anudayaprakRti 76 jaannaa| AhAramArgaNA meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 118, guNasthAna 13 udayavyucchitti | udaya | anudaya guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra vizeSa | anu. 5 (samyagmithyAtva, samyaktva, AhArakadvika, tIrthakara) vyu, 5 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 9 (gAthA 264 kI sandRSTi anusAra) 18(10+9-19-1 samyagmithyAtva) 18(18+1=19-1 samyaktva) 13 (guNasthAnokta 17-4 gatyAnupUrvI) 8 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) 37 (31+8=39-2 AhArakadvika) 5 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) asaMyata dezasaMyata pramatta Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-304 apramatta 4 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa 6 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa 6 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) sUkSmasAmparAya 1 (sUkSmarUpa sajvalana lobha) upazAntamoha 2 (vajranArAca va nArAca saMhamana) kSINamoha 16(gAthA 263 kI sandRSTi anusAra) sayogakevalI 76 / 76 (61+16-77-5 tIrthaMkara) __ anAhArakamArgaNA meM udayayogya prakRti 89, guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asaMyata, sayogI, ayogI ye 5 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 3, udayaprakRti 87, anudayaprakRti 2 / sAptAdanaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 10, udayaprakRti 81, anudaya prakRti 8 / asaMyataguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 51, udayaprakRti 75, anudyprkRti14| sayogakevalIguNasthAna meM udayavyucchitti sAtA-asAtA meM se koI eka, nirmANa, sthira, asthira, zubha-azubha, taijasa-kArmaNa, varNAdicAra, agurulaghu ina 13 prakRti kI, udayaprakRti 25, anudayaprakRti 64 / ayogIguNasthAna meM vyucchinnaprakRti 12 (gAthA 263 kI sandRSTi anusAra), udayaprakRti 12 aura anudayaprakRti 77 haiN| anAhAraka meM udayavyucchitti-udaya-anudayasambandhI sandRSTi udayayogyaprakRti 89, guNasthAna 5 midhyAtva udayaguNasthAna | vyucchitti | udaya anudaya vizeSa 2 (samyaktva aura tIrthakara) 3 (mithyAtva, sUkSma, aparyApta) sAsAdana 8 (3+2=5+3 narakadvika-narakAyu) asaMyata 14(10+8818-4 samyaktva, manuSya-tiryaJca aura devagatyAnupUrvI) 51(gAthA 318-319 kI sandRSTi anusAra) sayogI 64(14+51-65-1 tIrthaMkara) 13(sAtA-asAtA meM se eka, nirmANa, sthira, asthira, zubha-azubha, taijasa, kArmaNa, agurulaghu aura varNAdi cAra) ayogI / 12 / 12 // iti udayaprakaraNa samApta / 1. sayogakevalI ke anAhArakaavasthA kevalIsamuddhAta meM hotI hai, kintu vahA~ udayavyucchitti kisI bhI prakRti kI nahIM hotI hai| Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sattvaprakaraNam Age prakRtiyoM ke sattva kA nirUpaNa karate hue sarvaprathama mithyAtvaguNasthAna meM sattva kA varNana karate haiM titthAhArA jugavaM, savvaM titthaM Na micchgaaditie| tassattikammiyANaM, tagguNaThANaM Na saMbhavadi // 333 // artha - mithyAtvaguNasthAna meM jisake tIrthaGkaraprakRti kA sattva hai usake AhArakadvika kA sattva nahIM hotA, tathA jisake AhArakadvika kA sattva hotA hai usake tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hai| jisake AhArakadvika aura tIrthaGkaraprakRti kA yugapat sattva pAyA jAtA hai usake mithyAtvaguNasthAna nahIM hotA hai| ata: mithyAtvaguNasthAna meM eka jIva kI apekSA AhArakadvika aura tIrthaGkaraprakRti kA yugapat sattva na hokara eka kA hI satva rahatA hai tathA nAnAjIvoM kI apekSA donoM kA sattva pAyA jAtA hai| isaprakAra mithyAtvaguNasthAna meM 148 prakRtiyoM kA sattva nAnAjIvoM kI apekSA hotA hai| sAsAdanaguNasthAna meM eka jIva athavA nAnAjIvoM kI apekSA krama se yA yugapat tIrthakara aura AhArakadvika kA sattva nahIM hone se 145 prakRti sattvayogya haiN| mizra muNasthAna meM eka tIrthaGkaraprakRti kA sattva na hone se 547 prakRti kA sattva hai, kyoMki ina prakRtiyoM kA jinake sattva pAyA jAve unake vaha guNasthAna nahIM hotaa|' 1.zaMkA - dUsare guNasthAna meM tIrthaMkaraprakRti, AhArakazarIra va AhAraka aMgopAMga kA sattva nahIM hai aura tIsare mizraguNasthAna meM AhArakazarIra va AhAraka aMgopAMga kA sattva batalAyA hai, so kisa apekSA se batAyA hai? samAdhAna - tIrthakara prakRtikA bandhasamyagdaSTi ke hotA hai aura isa prakati kA bandha prArambha hone ke pazcAta vaha jIva mithyAtvako prApta nahIM hotA arthAta samyagdaSTi hI banA rahatA hai| yadi tIrthakara prakRti se pUrva usa jIva ne dUsare yA tIsare naraka kI kara liyA hai to aisA jIva dAsare yA tIsare naraka meM utpanna hone se eka antarmahatapUrva aura utpanna hone ke eka antarmuhUrta pazcAt taka mithyAdRSTi hotA hai / kevala aise jIva ke mithyAtva guNasthAna meM tIrthaMkaraprakRti kA sattva pAyA jAtA hai| naraka meM utpanna hone vAle jIva ke dUsare yA tIsare guNasthAna meM maraNa nahIM hai kyoMki naraka meM dUsarA yA tiisr| guNasthAna aparyApta nahIM pAyA jAtA ata: tIrdhakaraprakrAti ke sattva vAlA jIva dasare yA tIsare sthAna ko prAma nahIM hotA hai| yahI kAraNa hai ki dUsare va tIsare guNasthAna meM tIrthakaraprakRti ke sattva kA niSedha kiyA hai| prathamopazama samyaktva se girakara hI dUsare guNasthAna ko jAtA hai| prathamopazama samyagdRSTi ke AhArakadvikra kA baMdha nahIM hotA hai| jisa jIva ke AhArakadvika kA sattva hai vaha jIva prathamopazama samyaktva ko prApta nahIM hotA kyoMki AhArakadvika kI udvelanA ke binA samyaktva va mina prakRti kI sthiti prathamopazama samyaktva prApta karane ke yogya nahIM hotii| teraha udvelana prakRtiyoM meM sarvapradhama AhArakadvika ko udvelanA hotI hai| ata: dUsare guNasthAna meM AhArakanika kA sattva nahIM hotA / athavA AhArakadvika ke satvavAlA jIva samyaktva se girakara dUsare guNasthAna ko prApta nahIM hotA, aisA svabhAva hai aura svabhAva tarka kA viSaya nahIM hai| AhArakaddhika kI udvelanA ke binA bhI AhArakadvika ke sattvavAlA mithyAdRSTi jIva mizraguNasthAna ko jA sakatA hai ata: tIsare guNasthAna meM AhArakadrika kA satra kahA hai| (paM. ratanacandra mukhtAra vya. kRti, 116) Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA . ... gompaTamAra karzamaSTa, 206: :: : aba Ayubandha hone para samyaktva aura aNuvrata-mahAvrata sambandhI niyama kahate haiM cattArivi khettAI, AugabaMdheNa hodi sammattaM / aNuvadamahavvadAI Na lahadi devAugaM mottuM / / 334 / / artha - cAroM hI gatiyoM meM kisI bhI Ayu kA bandha hone para samyaktva hotA hai, kintu devAyu ke binA anya tInaAyu kA bandha karane vAlA aNuvrata-mahAvrata dhAraNa nahIM kara sktaa| bhAvArtha - yadi cAroM Ayu meM se kisI bhI Ayu kA bandha pahale huA haiM to samyaktva hone meM koI bAdhA nahIM hai, kintu yadi pahale naraka-tiryaJca aura manuSyAyu meM se kisI eka Ayu kA bandha huA hai to tiryaJca to aNuvrata tathA manuSya aNuvrata aura mahAvrata dhAraNa karane meM samartha nahIM hai| yadi devAyu pahale ba~dhI hai to aNuvrata-mahAvrata dhAraNa meM koI bAdhA nahIM hai| NiriyatirikkhasarAuga-satte Na hi dessylvdkhvgaa| ayadacaukkaM tu aNaM, aNiyaTTIkaraNacarimamhi // 335 / / jugavaM saMjogittA, puNovi anniyttttikrnnbhubhaagN| voliya kamaso miccha, missaM samma khavedi kme||336||jummN|| artha - naraka,tiryaJca tathA devAyu kA sattva hone para krama se dezavrata-mahAvrata aura kSapakazreNI nahIM hotI hai| asaMyatAdi cAra guNasthAnavAle jIva anivRttikaraNapariNAma ke caramasamaya meM anantAnubandhI kI yugapat visaMyojanA karate haiN| punaH tIna karaNa karake anivRttikaraNa kAla ke bahubhAga bIta jAnepara zeSa saMkhyAtaveM ekabhAga meM krama se mithyAtva, samyagmithyAtva tathA samyaktvaprakRti kA kSaya karate haiN| isa prakAra sAta prakRtiyoM ke kSaya kA krama hai / / 335-336 / / vizeSArtha - yahA~ tIna guNasthAnoM meM prakRtiyoM kA sattva pUrvokta hI samajhanA | asaMyataguNasthAna se apramattaguNasthAnaparyanta upazamasamyagdRSTi tathA kSayopazamasamyagdRSTi, ina donoM ke asaMyataguNasthAna meM anantAnubandhI Adi kI upazamarUpa sattA hone se 148 prakRtiyoM kA sattva hai| dezasaMyataguNasthAna meM narakAyu na hone se 147 prakRti kA sattva hai| pramattaguNasthAna meM naraka tathA tiryaJcAyu kA sattva nahIM hai ataH yahA~ 146 prakRti kA hI satva hai| tathaiva apramattaguNasthAna meM bhI 146 prakRti kA hI sattva hai| kSAyikasamyagdRSTi ke anantAnubandhI cAra kaSAya,mithyAtva,samyagmithyAtva aura samyaktva ina sAtaprakRtiyoM kA sattva asaMyatAdi guNasthAnoM meM nahIM hai ataH kSAyika samyagdRSTi ke ina guNasthAnoM meM sAta-sAta prakRtiyoM ko kama karake sattva pAyA jAtA hai| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 307 vidyamAna jisa Ayu ko bhogAjAve vaha bhujyamAna aura AgAmI kAla ke lie jisakA bandha kiyA jAve vaha badhyamAna kahalAtI haiN| ina donoM kI apekSA se narakAyu kA sattva hone para jIva dezavrata dhAraNa nahIM kara ra kara sakatA tathA tiryaJcAyu kA sattva hone para mahAvrata nahIM hotA, devAyu kA sattva hone para kSapakazreNI nahIM car3ha sakatA tathA anantAnubandhIkaSAya cAra aura darzanamohanIya kI tIna isa prakAra ina 7 prakRtiyoM kI sattA kA nAza asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAna meM karake kSAyikasamyadRSTi hotA hai| aba inake (uparyukta 7 prakRtiyoM ke) nAza kA krama kahate haiM ina saptaprakRtiyoM kA nAza karate hue sarvaprathama tInakaraNa karatA hai unameM se anivRttikaraNa ke antarmuhUrtakAla ke antima samaya meM anantAnubandhI cAra kaSAya kI yugapat visaMyojanA karatA hai arthAt apratyAkhyAna Adi 12 kaSAya aura 9 nokaSAya meM se kinhIM pA~ca kapAyarUpa pariNamAtA hai| isake pazcAt antarmuhUrta vizrAma karake pIche darzanamoha ke nAza ke lie udyama karake pahale adhaH pravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa aise tIna karaNa karatA hai| yahA~ anivRttikaraNa kA jo antarmuhUrtamAtra kAla hai usameM saMkhyAta kA bhAga dekara usameM se eka bhAga binA bahubhAga vyatIta ho jAya taba usa eka bhAga ke prathama samaya se krama se tIna prakRtiyoM kA kSaya karatA hai| prathamasamaya meM mithyAtvaprakRti kA kSaya karatA hai pazcAt samyagmithyAtva kA kSaya karatA hai| isake anantara samyaktvaprakRti kA kSaya karatA hai taba kSAyikasamyaktva ko prApta hotA hai| isakA vizeSa kathana labdhisAra kSapaNAsAragrantha meM hai tathA jayadhavala pu0 13 meM hai / aba svayaM nemicandrAcArya kSapakaanivRttikaraNaguNasthAna meM kSayayogya prakRtiyoM kA krama kahate haiM solaTThekkigichakkaM cadusekkaM bAdare ado ekkaM / khINe solasa joge, bAvantari teruvattaMte // 337 // artha - kSapaka anivRttikaraNaguNasthAna ke 9 bhAgoM meM krama se 16,8,9,1 aura 6 tathA zeSa cAra bhAgoM meM eka - eka prakRti kI sattAvyucchitti hotI hai| sUkSmasAmparAya guNasthAna meM eka prakRti kI, kSINakaSAya meM 16, sayogIguNasthAna meM sattvavyucchitti kA abhAva tathA ayogIguNasthAna meM antima do samayoM meM se dvicaramasamaya meM to 72 kI aura carama samaya meM 13 prakRtiyoM kI sattva se vyucchitti hotI vizeSArtha - yahA~ sambandha prApta upazamana aura kSapaNavidhi kahate haiM, kintu unameM bhI sarvaprathama upazamanavidhi kahate haiM Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-308 5 anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobha, samyakaprakRti, samyagmidhyAtva tathA mithyAtva ina sAta prakRtiyoM kA asaMyatasamyagdRSTi se apramattasaMyataguNasthAna taka cAra guNasthAnoM meM rahane vAlA koI bhI jIva upazama karane vAlA hotA hai| apane svarUpa ko chor3akara anyaprakRtirUpa se rahanA anantAnubandhI kA upazama hai aura udaya meM nahIM AnA hI darzanamohanIya kI tIna prakRtiyoM kA upazama hai, kyoMki utkarSaNa, apakarSaNa aura paraprakRtirUpa se saMkramaNa ko prApta aura upazAnta huI una tInaprakRtiyoM kA astitva pAyA jAtA hai| apUrvakaraNaguNasthAna meM eka bhI karma kA upazama nahIM hotA, kintu apUrvakaraNa guNasthAnavAlAjIva pratyeka samaya meM anantaguNI vizuddhi se bar3hatA huA eka-eka antarmuhUrta meM ekaeka gdhinirapaDa karatA hu saMkhyAhahajAra sthitikhaNDoM kA ghAta karatA hai aura utane hI sthiti bandhApasaraNoM ko karatA hai| tathA eka-eka sthitikhaNDa ke kAla meM saMkhyAtahajAra anubhAgakhaNDoM kA ghAta karatA hai aura pratisamaya asaMkhyAtaguNita zreNIrUpase pradezoM kI nirjarA karatA hai tathA jina aprazastaprakRtiyoM kA bandha nahIM hotA, unakI karmavargaNAoM ko usasamaya baMdhanevAlI anyaprakRtiyoM meM asaMkhyAtaguNita zreNIrUpa se saMkramaNa kara detA hai| isa prakAra apUrvakaraNaguNasthAna kA ullaMghana karake evaM anivRttikaraNaguNasthAna meM praveza karake eka antarmuhUrta paryanta pUrvoktavidhi se rahatA hai| tatpazcAt ekaantarmuhUrta kAla ke dvArA bArahakaSAya aura 9 nokaSAya kA antara (karaNa) karatA hai| (nIce ke va Upara ke niSekoM ko chor3akara bIca ke kitane hI niSekoM ke dravya ko nikSepaNa karake bIca ke niSekoM meM se mohanIyakarma ke abhAva karane ko antarakaraNa kahate haiN|) antarakaraNavidhi ho jAne para prathamasamaya se lekara Upara antarmuhUrta jAkara asaMkhyAtaguNIzreNi ke dvArA napuMsakaveda kA upazama karatA hai| zaGkA - upazama kise kahate haiM ? samAdhAna - udaya, udIraNA, utkarSaNa, apakarSaNa, paraprakRtisaMkramaNa, sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta ke binA hI karmoM ke sattA meM rahane ko upazama kahate haiN| tadanantara ekaantarmuhUrta jAkara napusakaveda kI upazamavidhi ke samAna hI strIveda kA upazama karatA hai, puna: eka antarmuhUrta vyatIta hone para usI vidhi se puruSa veda ke (eka samaya kama doAvalImAtra navakasamayaprabaddha ko chor3akara zeSa sampUrNa) prAcIna sattA meM sthita karma ke sAtha chaha nokaSAya kA upazama karatA hai| isake Age eka samaya kama do AvalI pramANa kAla ke dvArA puruSaveda ke navakasamayaprabaddha kA upazama karatA hai| isake pazcAt pratyeka samaya meM asaMkhyAtaguNIzreNI ke dvArA saJcalanakrodha ke eka samaya kama do AvalI mAtra navakasamayaprabaddha ko chor3akara sattA meM sthita pUrvakarmoM ke sAtha apratyAkhyAna aura pratyAkhyAnakrodha kA ekaantarmaharta meM yugapat hI upazama karatA hai| isake pazcAt eka samaya kama do AvalI meM savalanakrodha ke navajhasamayaprabaddha kA upazama karatA hai| tatpazcAt pratisamaya asaMkhyAtaguNI 1. dha.. 15. 210 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-309 zreNI ke dvArA saMjvalanamAna ke eka samaya kama do AvalImAtra navakasamayaprabaddha ko chor3akara prAcInasattA meM sthita karmoM ke sAtha apratyAkhyAna aura pratyAkhyAnamAna kA eka antarmuhUrta meM upazama karatA hai| isake pazcAt eka samaya kama do AvalI mAtra kAla meM sajvalanamAna ke navakasamayaprabaddha kA upazama karatA hai| tadanantara pratisamaya asaMkhyArApti zreNI sApa se usakA !! OM, I saJcalana ke navakasamayaprabaddha ko chor3akara sattA meM sthita prAcInakarmoM ke sAtha apratyAkhyAna-pratyAkhyAnamAyA kA antarmuhUrta meM upazama karatA hai| tatpazcAt eka samaya kama doAvalImAtrakAla meM mAyAsajvalana ke navakasamayaprabaddha kA upazama karatA hai| tatpazcAt pratyeka samaya meM asaMkhyAtaguNI zreNIrUpa se karmapradezoM kA upazama karatA huA lobha vedaka ke dUsare vibhAga meM sUkSmakRSTi karatA huA sajvalanalobha ke navakasamaya prabaddha ko chor3akara sattA meM sthita prAcIna karmoM ke sAtha pratyAkhyAna aura apratyAkhyAna lobha kA eka antarmuhUrta meM upazama karatA hai| isa prakAra sUkSmakRSTigata lobha ko chor3akara aura eka samantra kama doAvalImAtra navakasamayabaddha tathA ucchiSTAvalImAtra niSekoM ko chor3akara zeSa sparddhakagata sampUrNa bAdaralobha anivRttikaraNa ke caramasamaya meM upazAnta ho jAtA hai| isa prakAra naghusakaveda se lekara jabataka bAdarasaJcalanalobha rahatA hai taba taka anivRtnikaraNa guNasthAnavAlA jIva ina pUrvokta prakRtiyoM kA upazama karane vAlA hotA hai| isake anantarasamaya meM jo sUkSmakRSTigata lobha kA anubhava karatA hai aura jisane anivRtti isa sajJA ko naSTa kara diyA hai aisA jIva sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartI hotA hai| tadanantara vaha apane kAla ke caramaptamaya meM sUkSmakRSTigata sampUrNalobha-sajvalana kA upazama karake upazAntakaSAyavItarAgachadmastha hotA hai| isa prakAra mohanIya kI upazamanavidhi kA varNana saMkSepa se huaa| bhAvArtha - labdhisArAdi anya granthoM meM dvitIyopazamasamyaktva kI utpatti apramattasaMyataguNasthAna meM hI batalAI hai, kintu yahA~ upazamanavidhi ke kathana meM usakI utpatti asaMyatasamyagdRSTi se lekara apramattasaMyataguNasthAna taka kisI bhI eka guNasthAna meM batalAI gaI hai tathA anantAnubandhI kA anya prakRti rUpa se saMkramaNa hone ko granthAntaroM meM visayojanA kahA hai, kintu yahA~ use upazama kahA hai| yadyapi yaha kevala zabdabheda hai aura svayaM vIrasenasvAmI ko dvitIyopazamasamyaktva meM anantAnubandhI kA abhAva iSTa hai tathApi use 'visaMyojanA' zabda se na kahakara upazamazabda ke dvArA kahane se unakA abhiprAya yaha rahA ho ki dvitIyopazamasamyagdRSTi jIva kadAcita mithyAtvaguNasthAna ko prApta hokara punaH anantAnubandhI kA bandha karane lagatA hai aura jina karmapradezoM kA usane anya prakRtirUpa se saMkramaNa kiyA thA, unakA puna: anantAnubandhIrUpa se saMkramaNa ho sakatA hai| isaprakAra yadyapi dvitIyopazamasamyaktva meM anantAnubandhI kI sattA nahIM rahatI hai, tathApi usakA punaH sadbhAva honA sambhava hai| ataH dvitIyopazamasamyaktva meM anantAnubandhI kA visaMyojana na kahakara 'upazama zabda kA prayoga kiyA gayA hai, aisA pratIta hotA hai| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-310 aba kSapaNavidhi kahate haiM anantAnubandhIkrodha-mAna-mAyA-lobha tathA mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti, ina sAta prakRtiyoM kA asaMyatasamyAdRSTi, savatAsayata, pramattasaMyata athavA apramattasaMyata jIva nAza karatA hai| zaGkA - ina sAta prakRtiyoM kA yugapat nAza karatA hai yA krama se? samAdhAna - nahIM, kyoMki tIna karaNa karake anivRttikaraNa ke caramasamaya meM pahale anantAnubandhI cAra kaSAya kA yugapat kSaya karatA haiN| tatpazcAt punaH tIna karaNa karake unameM se adha:karaNa aura apUrvakaraNa ko ullaMghakara anivRttikaraNa ke saMkhyAtabhAga vyatIta ho jAne para mithyAtva kA kSaya karatA hai| isake anantara antarmuhUrta vyatIta kara samyagmithyAtva kA kSaya karatA hai| tatpazcAt antarmuhUrta vyatItakara samyakprakRti kA kSaya karatA hai| ___ isa prakAra kSAyikasamyagdRSTijIva sAtizaya apramattaguNasthAna ko prApta hokara jisa samaya kSapaNavidhi prArambha karatA hai usa samaya adhaH pravRttakaraNa karake krama se antarmuhUrta meM apUrvakaraNaguNasthAnavAlA hotA hai| vaha eka bhI karma kA kSaya nahIM karatA hai, kintu pratyekasamaya meM asaMkhyAtaguNitarUpa se karmapradezoM kI nirjarA karatA hai| eka-eka antarmuhUrta meM eka-eka sthitikANDakayAta karatA huA apane kAla ke bhItara saMkhyAta hajAra sthitikANDakoM kA ghAta karatA hai| aura utane hI sthitibandhApasaraNa karatA hai tathA unase saMkhyAtahajAraguNe anubhAgakANDakoM kA ghAta karatA hai, kyoMki eka anubhAgakANDaka ke utkIraNa-kAla se eka sthitikANDaka kA utkIraNakAla saMkhyAtaguNA hai, aisA sUtravacana hai| isa prakAra apUrvakaraNaguNasthAnasambandhI kriyA karake aura anivRttikaraNaguNasthAna meM praviSTa hokara, vahA~ para bhI anivRttikaraNakAla ke saMkhyAta bhAgoM ko apUrvakaraNa ke samAna sthitikANDakaghAta Adi vidhi se vyatIta kara anivRttikaraNa ke kAla meM saMkhyAtabhAga zeSa rahane para styAnagRddhi, nidrAnidrA, pracalA-pracalA, narakagati, tiryaJcagati, ekendriyajAti, dvIndriya,trIndriya aura caturindriyajAti, narakagati prAyogyAnupUrvI, tiryaJcagatiprAyogyAnupUrvI Atapa,udyota,sthAvara,sUkSma aura sAdhAraNa ina solahaprakRtiyoM kA kSaya karatA hai, pazcAt antarmuhUrta vyatIta kara pratyAkhyAnAvaraNa aura apratyAkhyAnAvaraNasambandhI krodha-mAna-mAyA aura lobha ina ATha prakRtiyoM kA eka sAtha kSaya karatA hai, yaha satkarmaprAbhRta kA upadeza hai, kintu kaSAyaprAbhUta kA upadeza to isa prakAra hai ki pahale ATha kaSAyoM kA kSaya ho jAne ke pazcAt ekaantarmuhUrta meM pUrvokta 16 karmaprakRtiyA~ kSaya ko prApta hotI haiN| ye donoM hI upadeza hamAre lie to satya haiM, kyoMki vartamAna meM kevalI-zrutakevalI kA abhAva hone se 1.dha.pu. 15.215 se | Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-311 yaha nirNaya nahIM ho sakatA ki kaunasI upadeza ghATeta ho sakatI haiN| tatpazcAt kaSAya aura 16 prakRtiyoM ke nAza hone para ekaantarmuhUrta jAkara dhAra sajvalana aura nau nokaSAyoM kA antarakaraNa karatA hai| antarakaraNa karane ke pahale cAra sajvalana aura nau nokaSAyoM sambandhI tIna vedoM meM se jina do prakRtiyoM kA udaya rahatA hai unakI prathamasthiti antarmuhUrtamAtra sthApita karatA hai aura anudayarUpa 11 prakRtiyoM kI prathamasthiti ekasamaya kama AvalImAtra sthApita karatA hai| tatpazcAt antarakaraNa karake eka antarmuhUrta vyatIta hone para napuMsakaveda kA kSaya karatA hai| tadanantara eka antarmuhUrta vyatIta ho jAne para strIveda kA kSaya karatA hai| puna: eka antarmuhUrta jAkara savedabhAga ke dvicarama samaya meM puruSa veda ke purAtana sattArUpa karmoM ke sAtha 6 nokaSAya kA yugapat kSaya karatA hai| tadanantara eka samaya kama do AvalImAtra kAla ke vyatIta hone para puruSaveda kA kSaya karatA hai| tatpazcAt ekaantarmuhUrta Upara jAkara krodhasajvalana kA kSaya karatA hai| pazcAt eka antarmuhUrta vyatIta hone para mAnasajvalana kA kSaya karatA hai| isake pazcAt eka antarmuhUrta Upara jAkara mAyAsajvalana kA kSaya karatA hai| puna: ekaantarmuhUrta Upara jAkara sUkSmasAmparAyaguNasthAna ko prApta hotA hai| vaha sUkSmasAmparAyaguNasthAnavI jIva bhI apane guNasthAna ke antimasamaya meM lobhasaJcalana kA kSaya karatA hai aura usI kAla meM kSINakaSAyaguNasthAna ko prApta karake tathA antarmuhUrta bitAkara apane kAla ke dvicarama samaya meM nidrA aura pracalA kA yugapat kSaya karatA hai| tadanantara apane kAla ke antima (carama) samaya meM 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa aura 5 antarAya ina 14 prakRtiyoM kA kSaya karatA hai| isa prakAra ina 60 prakRtiyoM kA kSaya ho jAne para yaha jIva sayogakevalIjina hotA hai| sayogIjina kisI bhI karma kA kSaya nahIM karate / tatpazcAt bihAra karake aura krama se yoganirodha karake ve ayogakevalI hote haiN| ayogakevalI bhI apane kAla ke dvicaramasamaya meM vedanIyakI donoM prakRtiyoM meM se anudayarUpa koI eka vedanIya, devagati, pA~ca zarIra, pA~ca zarIrasaMghAta, pA~ca zarIrabandhana, chaha saMsthAna, tIna aGgopAGga, chaha saMhanana, pA~ca varNa, do gandha, pA~ca rasa, ATha sparza, devagatiprAyogyAnupUrvI, agurulaghu,upaghAta, paradhAta, ucchvAsa, prazasta-vihAyogati, aprazastavihAyogati, aparyAsa, pratyeka, sthira-asthira, zubha-azubha, durbhaga, susvara-duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, nirmANa aura nIcagotra ina 72 prakRtiyoM kA kSaya karate haiN| pazcAt apane kAla ke antima samaya meM udayAgata koI ekavedanIya, manuSyAyu, manuSyagati, paJcendriyajAti, manuSyagatiprAyogyAnupUrvI, trasa-bAdara-paryApta-subhaga-Adeya-yazaskIrti, tIrdhara aura uccagotra ina 13 prakRtiyoM kA kSaya karate haiN| athavA manuSyagatiprAyogyAnupUrvI sahita ayogakevalI apane dvicaramasamaya meM 73 prakRtiyoM kA aura carama samaya meM 12 prakRtiyoM kA kSaya karate haiN| isa prakAra saMpsAra kI utpatti ke kAraNoM kA viccheda ho jAne se isake anantaravartIsamaya meM karmaraja se rahita nirmala dazA ko prApta siddha ho jAte haiN| inameM se jo jIva karma-kSapaNavyApAra karate haiM unheM kSapaka kahate haiM aura jo jIva karmoM ke upazamana karane meM vyApAra karate haiM unheM upazamaka kahate haiN| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 312 Age kSapaka anivRttikaraNAdi guNasthAnoM meM kSaya (sattva se vyucchitti) yogya prakRtiyoM ke nAma do gAthAoM meM kahate haiM Niriyatirikkhadu viyalaM zrINatigujovatAvaeiMdI / sAharaNasuhumathAvara, solaM majjhimakasAyaGkaM // 338 // - saMditthi chakkasAyA, puriso koho ya mANa mAyaM ca / thUle suhume loho, udayaM vA hodi khINamhi // 339 || jummaM // artha - narakagati- narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati tiryaJcagatyAnupUrvI vikalatraya 3, styAnagRddhi Adi tIna nidrA, udyota, Atapa, ekendriya, sAdhAraNa, sUkSma aura sthAvara ye 16 prakRtiyA~ anivRttikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM tathA apratyAkhyAna kI cAra kaSAya, pratyAkhyAnakI cAra kaSAya ye ATha dUsare bhAga meM sattA se vyucchinna hotI haiN| tRtIyabhAga meM napuMsakaveda, caturthabhAga meM strIveda, paJcamabhAga meM hAsyAdi 6 nokaSAya / chaThebhAga meM puruSaveda, sAtaveM bhAga meM sajvalanakrodha aura AThaveM bhAga nai saknamAna, navabhAga meM sajjvalanamAyA / isa prakAra anivRttikaraNaguNasthAna meM (16+8+1+1+6+1+1+1+1) 36 prakRtiyoM kI sattva se vyucchitti hotI hai| sUkSmasAmparAya guNasthAna meM sajvalana lobha aura kSINakaSAyaguNasthAna meM udayavyucchitti ke samAna 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya, nidrA aura pracalA ina 16 prakRtiyoM kI sattvavyucchitti hai / sayogakevalI ke sattvavyucchitti nahIM hai| aba ayogakevalI guNasthAna meM sattva se vyucchinna honevAlI prakRtiyoM ke nAma kahate haiMdehAdI phassaMtA, thirasuhasarasuravihAyaduga dubhagaM / NimiNAjasa'NAdejjaM, patteyA puNNa agurucaU ||340|| aNudayatadiyaM NIcama- jogiducarimamhi sattavocchiNNA / udayagabAra NarANU, terasa carimamhi vocchiNNA // 349 // jummaM // artha - pA~ca zarIra, pA~ca bandhana, pA~ca saMghAta, 6saMsthAna, tIna aGgopAGga, 6 saMhanana, pA~cavarNa, do gandha, pA~ca rasa, ATha sparza, sthira - asthira, zubha-azubha, susvara - duHsvara, devagatidevagatyAnupUrvI, prazasta - aprazastavihAyogati, durbhaga, nirmANa, ayazaskIrti, anAdeya, pratyeka, aparyApta, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchvAsa tathA jisakA udaya nahIM pAyA jAtA aisI sAtA asAtA meM se ekavedanIya aura nIcagotra ye 72 prakRtiyA~ ayogIguNasthAna ke dvicaramasamaya meM sattva se vyucchinna hotI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 313 haiN| ayogIguNasthAna ke caramasamaya meM jisakA udaya hai aisI sAtA asAtA meM se ekavedanIya, manuSyagati, paJcendriyajAti, subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yazaskIrti, tIrthaGkara, manuSyAyu, uccagotra, manuSyagatyAnupUrvI ina 13 prakRtiyoM kI vyucchitti hotI hai / ava AcArya guNasthAnoM meM asattva aura sattvarUpa prakRtiyoM ko kahate haiM NabhAtagiNabhaigi doho, dasa dasasolasaGagA dihINesu / sattA havaMti evaM, asahAyaparakkamuddinaM / / 342 / / pers artha - mithyAtva se kSapakaapUrvakaraNaguNasthAnaparyanta krama se zUnya tIna-eka zUnya - eka - dodo aura dasa prakRtiyoM kA asattva jAnanA tathA anivRttikaraNa guNasthAna ke prathamabhAga meM 10. dvitIyabhAga meM 16 prakRti kA asattva hai| Age tRtIyAdibhAgoM meM AThaAdi prakRtiyoM kA asattva hai| yahA~ asattvarUpa prakRtiyoM ko sattvarUpa sarva (148 ) prakRtiyoM meM se ghaTAne para avazeSa prakRtiyA~ apane-apane guNasthAnoM meM sattvaprakRtiyA~ haiM so sahAyatArahita hai parAkrama jinakA aise vardhamAnasvAmI ne kahA hai / vizeSArtha jina prakRtiyoM kI sattA nahIM pAI jAve use asattva aura jinakI sattA pAI jAtI hai use sattva kahate haiM / mithyAtvaguNasthAna meM asattva zUnya, sattvaprakRti 148, vyucchittizUnya / sAsAdanaguNasthAna meM asattvaprakRti 3, sattva 145 prakRti kA, vyucchittizUnya / mizraguNasthAna meM asattvaprakRti 1, sattva 147 prakRti kA, vyucchitti zUnya / asaMyata guNasthAna meM asattva zUnya, sattvaprakRti 148, vyucchitti 1 prakRti kii| dezasaMyataguNasthAna meM asattvaprakRti 1, sattvaprakRti 147, vyucchittirUpa prakRti 1 / pramattaguNasthAna meM asattvarUpa prakRti 2, sattvarUpa prakRti 146, vyucchinnaprakRti zUnya / apramattaguNasthAna meM asattvarUpa prakRti 2, sattvarUpa prakRti 146, vyucchittirUpa prakRti 8 haiM / apUrvakaraNaguNasthAna meM asattvarUpa prakRti 10, sattvarUpaprakRti 138, vyucchittirUpa prakRti zUnya / anivRttikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM asattvarUpa prakRtiyA~ 10, sattvarUpa prakRtiyA~ 138, sattva se vyucchinnaprakRti 16 / dUsare bhAga meM asattvarUpa prakRtiyA~ 26, sattvarUpa prakRtiyA~ 122, vyucchittirUpa prakRtiyA~ 8 haiN| tRtIyabhAga meM asattva 34 prakRti kA, sattva 114 prakRti kA vyucchitti 1 prakRti kI / caturthabhAga meM asattva 35 kA, satva 113 kA, vyucchitti 1 kI / paJcamabhAga meM asattva 36 kA, sattva 112 kA aura vyucchitti 6 kI / SaSThabhAga meM asattvaprakRti 42, sattvaprakRti 106, vyucchinnaprakRti 1 / saptama bhAga meM asattvarUpa prakRti 43, sattvarUpa prakRti 105 vyucchinnaprakRti 1 / aSTama bhAga meM asattvaprakRti 44, sattvaprakRti 104 vyucchinnaprakRti 1 / navamabhAga meM asattvaprakRti Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-314 45, sattvaprakRti 103,vyucchinnaprakRti 1 / sUkSmasAmparAya guNasthAna meM asattvaprakRti 46, sattvaprakRti 102, vyucchinnaprakRti 1 / kSINakaSAyaguNasthAna meM asattvaprakRti 47, sattvaprakRti 101 aura vyucchinnaprakRti 16 / sayogakevalI guNasthAna meM asattvarUpa prakRti 63, sattvaprakRti 85. vyucchitti kA abhAva hai| ayogIguNasthAna ke dvicaramasamayaparyanta asattvaprakRti 63, sattvaprakRti 85, vyucchinnaprakRti 72 / caramasamaya meM asattvarUpa prakRti 135, sattvarUpa prakRti 13, vyucchinnaprakRti 13 / noTa- 14 veM guNasthAna meM manuSyagatyAnupUrvI kA udaya nahIM hai ata: zeSa 72 prakRtiyoM ke sAtha stibukasaMkramaNa dvArA manuSyagatyAnupUrvI kI bhI sattvavyucchitti dvicaramasamaya meM ho jAtI hai, caramasamaya meM kevala 12 prakRtiyoM kI sattvavyucchitti hotI hai| kSapakazreNI kI apekSA guNasthAnoM meM asattva-sattva-sattvavyucchitti kI sandRSTi sattvayojana marsa:148 atRtiyAradhAma : : sattva asatva | vyucchitti vizeSa 148 guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta 147 148 146 apUrvakaraNa 1 3 (AhArakadvika-tIrthakara) 1 (tIrthakara) 1 (narakAyu) asattva 1 (narakAyu) 1 (tiryaJcAyu) 2 (narakAyu va tiryaJcAyu) 8 (anantAnubandhIkaSAya 4, devAyu, darzana___ mohanIyakI 3) 10 (anantAnubandhIkaSAya 4, darzanamohanIya 3, naraka-tiryaJca va devAyu) 16(narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, vikalatraya 3, styAnagRddhi Adi nidrA 3, udyota, Atapa, ekendriya, sAdhAraNa, sUkSma, sthAvara) / 8 (apratyAkhyAnakI 4 kaSAya aura pratyAkhyAnakI 4 kaSAya) 1 1 (napuMsakaveda) anivRttikaraNa | 10 kSapakaprathama bhAga dvitIya bhAga 122 8 tRtIya bhAga 1 1. gha.pu. 6 pR. 417 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 102 gommaTasAra karmakANDa-315 caturtha bhAga |1(strIvada) :... ... ... ... .. .. .. paMcama bhAga 112 6 (hAsyAdi nokaSAya) SaSTha bhAga 106 1 (puruSaveda) saptama bhAga 107 1 (sajvalana krodha) aSTama bhAga 1 (saJcalana mAna) navama bhAga 1 (sajvalana mAyA) sUkSmasAmparAya 1 (sajvalana lobha) kSapaka kSINamoha 16(5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya, nidrA, pracalA) sayogakevalI | 63 / 63 (ghAtiyAkarma kI 47, naraka-deva aura tiryaJcAyu, narakadvika, tiryaJcadvika, . ekendriyAdi cArajAti, Atapa, udyota, sAdhAraNa, sUkSma, sthAvara) ayogakevalI | 63 / 85 / 72 / 72(5 zarIra, 5 bandhana, 5 saMghAta, 6 saMhanana, ke dvicarama 3 aMgopAMga, 6 saMsthAna, 5 varNa, 2 gandha, 5 rasa, 8 sparza, sthira-asthira, zubha-azubha, susvara-duHsvara,devagati-devagatyAnupUrvI,prazastaprazasta-vihAyogati, durbhaga, nirmANa, ayazaskIrti, anAdeya, pratyeka, aparyApta, agurulaghu, upaghAta, paradhAta, ucchvAsa, sAtA yA asAtA meM se koI eka, nIcagotra) ayogakevalI 135 13 | 13 vyu. 13 (sAtA-asAtAvedanIya meM se eka, casma samaya meM manuSyagati, paJcendriya, subhaga, trasa-bAdaraparyApta, Adeya, yazaskIrti, tIrthaMkara, manuSyAyu, uccagotra, manuSyagatyAnupUrvI) aba upazamazreNIvAle ke cAritramohanIya kI zeSa 21 prakRtiyoM ke upazama kA vidhAna kahate haiM khavaNaM vA uvasamaNe, Navari ya saMjalaNa purismjjhmhi| majjhimadoddo kohA-dIyA kamasovasaMtA hu // 343 / / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-316 artha- upazamavidhAna meM bhI kSapaNAvidhAna ke samAna krama jAnamA, kintu vizeSa bAta yaha hai ki sajvalanakaSAya aura puruSaveda ke madhya meM bIca ke jo apratyAkhyAna tathA pratyAkhyAnakaSAyasambandhI do-do krodhAdi haiM so pahale unako krama se upazamana karatA hai pazcAt saJcalanakrodhAdi kA upazama karatA hai| (isakA vizeSa kathana gAthA 337 ke vizeSArtha kara cuke haiN|) vizeSArtha- napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdi 6 nokaSAya, puruSaveda kA anukrama se upazama hotA hai aura puruSaveda ko upazamAne ke anantara usa puruSaveda kA navakasamaya-prabaddharUpa bandhasahita madhyamaapratyAkhyAna va pratyAkhyAna krodha kA upazama karatA hai| yahA~ jo tatkAlIna navInabandha huA usakA nAma navakabandha hai tathA jo puruSa veda kA navIna bandha huA usake niSeka puruSaveda ko upazamAne ke kAla meM upazamAvane yogya na hue kyoMki acalAvalI meM karmaprakRti ko anyathArUpa pariNamAne ke lie asamarthatA hai, isase puruSaveda ke niSeka madhyamakrodhayugma ko upazamAnane ke kAla meM upazamAte haiN| isIprakAra sajvalanakrodhAdi ke nakkabandha kA svarUpa yathAvasthita jaannaa| usake anantara saJcalanakrodha kA upazama hotA hai, isake anantara isI savalanakrodha ke navakabandhasahita madhyamarUpa apratyAkhyAnamAna aura pratyAkhyAnamAna kA upazamAtA hai| usake anantara saJcalanamAna kA upazama hotA hai| isake pazcAt usa saJcalanamAna ke navakabandhasahita madhyamaapratyAkhyAna, pratyAkhyAnamAyAyugala kA upazama hotA hai tathA isake pazcAt saJcalanamAyA kA upazama hotA hai| tadanantara saJvalanamAyA kA navakabandhasahita madhyama apratyAkhyAna, pratyAkhyAnalobha kA upazama hotA hai| usake anantara bAdarasaJcalanalobha ko upazamAtA hai| aisI vizeSatA mohanIya karma meM hI jAnanA, isIlie mohanIya ke binA anya karmoM kA upazama vidhAna nahIM hai| isaprakAra upazamazreNI meM moha kA upazama hotA hai, sattA kA nAza nahIM hotA ata: apUrvakaraNa se upazAntakaSAya guNasthAnaparyanta upazamazreNIvAle ke narakAyu tiryaJcAyu binA 146 prakRti kI sattA jAnanA tathA jisane anantAnubandhIkaSAya kI visaMyojanA kara dI ho usake 142 prakRti kI sattA hotI hai| kSAyikasamyagdRSTi upazamazreNIvAle ke 138 prakRti kI sattA apUrvakaraNa se upazAntakaSAyaguNasthAnaparyanta jAnanA jisake Ayubandha hI na huA ho; usa hI kSAyikasamyagdRSTi ke asaMyatAdi cAraguNasthAnoM meM bhI 138 prakRti kI hI sattA jAnanA, kintu jisake devAyu kA bandha ho gayA ho usake 139 kA sattva jAnanA / NirayAdisu pydditttthidiannubhaagpdesbhedbhinnnnss| sattassa ya sAmittaM, Nedavvamido jahA joggaM / / 344|| artha- narakagati Adi mArgaNAoM meM bhI prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza ina cArabhedoM se sahita jo prakRtiyoM kA sattva hai, vaha yathAyogya smjhnaa| Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-317 aba gatyAdimArgaNAoM meM sattva ko kahane ke lie paribhASAsUtra kahate haiM tirie Na titthasattaM, NirayAdisu tiya caukka cau tiNNi / AUNi hoti sattA, sesaM oghAdu jANejjo ||345 // artha- tiryaJcagati meM tIrthakaraprakRti kI sattA nahIM hotI, narakagati meM bhujyamAna narakAyu tathA badhyamAnattiryaJca va manuSyAyu kA sattva hai, devAyu kA nahIM hai| tiryaJcagati meM bhujyamAnatiryaJcAyu evaM badhyamAna naraka-tiryaJca-manuSya aura devAyu kA sattva hai| manuSyagati meM bhujyamAna manuSyAyu tathA badhyamAna naraka-tiryaJca-manuSya aura devAyu kA sattva hai| devagati meM bhujyamAnadevAyu aura badhyamAnatiryaJca va manuSyAyu kA sattva hai| avazeSa prakRti kA sattva guNasthAnavat jaannaa| (jipsako bhoga rahA hai usako bhujyamAna aura bhaviSyakAla meM udayahone yogya jisakA bandha huA hai usako badhyamAna kahate hai|) athAnantara naraka-tiryaJca va manuSyagati meM sattva kA kathana do gAthAoM se karate haiM oghaM vA jeraiye, Na surAU titthamasthi tdiyotti| chaTTitti maNussAU , tirie oghaM Na titthayaraM // 346 / / evaM paMcatirikkhe, puNNidare Nasthi NirayadevAU / oghaM maNusatiyesuvi apuNNage puNa apuNNeva // 347 / / artha- narakagati meM guNasthAnavat sattA jAnanA, kintu yahA~ devAyu kA sattva nahIM hai ata: 147 prakRtiyA~ sattvayogya haiN| tIrthaGkara prakRti kA sattva tRtIyanarakaparyanta hI hai, manuSyAyu kA sattva chaThe narakaparyanta hI hai| tirthaJcagati meM bhI sattva kA kathana guNasthAnavat hI jAnanA, parantu tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hai ataH vahA~ sattvayogya 147 prakRtiyA~ haiN|||346|| isI prakAra pA~ca prakAra ke tiryaJcoM meM bhI sAmAnyarIti se sattva jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki labdhyaparyAptatiryaJcoM meM naraka va devAyu kA sattva nahIM hai| tIna prakAra ke manuSyoM meM bhI guNasthAnavat hI sattva samajhanA, kintu labdhyaparyAptakamanuSya meM labdhyaparyAptakatiryaJca ke samAna naraka va devAyu aura tIrthaGkaraprakRti kA sattva na hone se 145 prakRtiyoM kA sattva pAyA jAtA hai / / 347 / / vizeSArtha- narakagati meM sAmAnya se sattvayogyaprakRti devAyubinA 147 haiN| gharmAditIna narakapRthviyoM meM sattvayogyaprakRti 147 hI haiN| guNasthAna Adi ke cAra haiN| mithyAtvaguNasthAna meM asattva kA abhAva hai, sattva 147 prakRti kA, satyavyucchitti nahIM hai| sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadvika aura tIrthaGkaraprakRti kA asattva tathA 144 prakRti kA sattva, vyucchitti zUnya ! mizraguNasthAna meM asattva 5 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-318 tIrthaGkaraprakRti kA, sattva 146 prakRti kA, vyucchitti nahIM hai| asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hai, sattva 147 prakRti kA, sattvavyucchitti kA yahA~ bhI abhAva hai| dharmA-vaMzA-madhA ina tIna pRthviyoM meM asatva-saMva-sattvavyucchitti-sambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 147, guNasthAna 4 sattva vyucchitti asatva satva vizeSa guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra 3 (tIrthaMkara va AhArakadvika) 1 (tIrthaMkara) asaMyata aJjanA-ariSTA-maghavI nAmA 4thI, 5vIM va 6ThI pRthvI meM devAyu va tIrthakara prakRti ke binA sattvayogya 146 prakRti haiM, guNasthAna 4 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM asattva aura sattvavyucchitti kA abhAva hai, sattvaprakRti 146 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM asattva AhArakadvika kA, sattva 144 prakRti kA, vyucchitti nahIM hai| mizra va asaMyataguNasthAna meM bhI asattva aura sattvavyucchitti nahIM hai, ina donoM guNasthAnoM meM sattva prakRti 146-146 haiN| ajanA-ariSTA-maghavI pRthviyoM meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 146, guNasthAna 4 satva asatva sattva vyucchitti vizeSa 0 guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra avirata 0 | 2 (AhAradika) 146 0 0 mAdhavInAmaka saptamapRthvI meM manuSyAyu, devAyu aura tIrthaGkaraprakRtibinA sattvayogya 145 prakRtiyA~ haiN| guNasthAna Adi ke 4 haiN| yahA~ para mithyAtva, mizna aura asaMyataguNasthAna meM asattva aura sattvavyucchitti kA abhAva hai, kintu sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadvika kA asattva pAyA jAtA hai| cAroM hI guNasthAnoM meM sattvavyucchitti nahIM hai tathA sattva cAroM guNasthAnoM meM krama se 145-143-145 aura 145 prakRti kA hai| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-319 mAghavIpRthvI meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 145, guNasthAna 4 satva guNasthAna asattva satva vyucchitti vizeSa mithyAtva 145 sAsAdana __0 2 (AhArakadvika) mizra 145 asaMvata 145 tiryaMcagati meM sAmAnya se sattvayogya prakRti 147 haiM, kyoMki yahA~ tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM "tiyaJcagati meM sAmAnya se asatva-sattva-satvavyucchitti sambandhI sandRSTi sattvayogya prakRti 147, guNasthAna 5 asatva sattva vyucchitti vizeSa guNasthAna mithyAtva sAsAdana 0 2 (AhArakadvika) mitra 147 0 147 2 0 asaMyata dezasaMyata 2 (narakAyu va manuSyAyu) | (bhujyamAna tirthaJcAyu apekSA) sAmAnya tiryaMca, paMcendriyatiryaMca, yonimatitiryaMca, paryAptatiryaMca, labdhyaparyAptatiryaMca meM bhI sattva isI prakAra jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki labdhyaparyApta tiryaMca meM naraka-devAyu kA sattva nahIM hai ata: sattva 145 prakRti kA hai| Na hi sAsaNo apuNNe ityAdi vacanoM se labdhyaparyAptakatiryaMca ke sAsAdanaguNasthAna nahIM hai isalie ekamAtra mithyAtvaguNasthAna hI hai| zeSa cAra prakAra ke tiryaMcoM meM 55 guNasthAna haiN| manuSyagati meM sAmAnyamanuSya, paryAptamanuSya aura manuSyanI meM guNasthAnavat sarva kathana hai, kintu manuSyanI ke kSapakazreNI meM vizeSatA yaha hai ki kSapakazreNI meM sthita manuSyanI ke tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hai, kyoMki tIrthaGkaraprakRti kI sattAvAlA arthAt samyagdRSTi jIva manuSyaniyoM meM utpanna nahIM hotA hai Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-320 aura tIrthaMkara prakRti kA sattva hone para napuMsaka aura strIveda ke udaya se saMkliSTa pariNAmI jIna ke kSapakazreNI meM ArohaNa kA abhAva hai| (gAthA 354) sAmAnyamanuSya, paryAptamanuSya, manuSyinI meM dezasaMyataguNasthAna meM naraka va tiryaMcAyu kI sattA nahIM hai isalie isa guNasthAna meM 146 prakRti kA sattva aura do prakRti kA asattva hai| manuSyanI ke kSapakazreNI meM tIrthaGkaraprakRti kI sattA kA abhAva hai, isa kAraNa se apUrvakaraNaguNasthAna meM sattva 137 aura asattva 1.24 prakRti kA jaanaa| isI prakAra anitikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga se ayogIguNasthAnaparyanta guNasthAnokta sattvaprakRtiyoM se eka-eka prakRti hIna rUpa se sattva jAnanA, kintu asattva guNasthAnokta hI hai| lavdhyaparyAptaka manuSya meM labdhyaparyAptaka tiryaJca ke samAna tIrthaddhara, narakAyu aura devAyuninA sattvayogyaprakRti 545 aura guNasthAna 1 mithyAttra hI hai| sAmAnya va paryApta manuSya kI apekSA asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 148 asattva sattva guNasthAna mithyAtca 148 sattva vyucchitti vizeSa 148 (nAnAjIvoM kI apekSA) 3. (AhAraRdvika-tIrthakara) 1 (tIrthaMkara) | 2 (naraka va tiryaJcAyu) sAsAdana bhitra 147 148 asaMvata dezasaMyata pramatta apramatta | 8 (anantAnubandhI 4 kaSAya, darzanamAha 3 devAyu) apUrvakaraNa upazamaka 146 baddhAyuSka upazama samyagdRSTi ke upazama kSeNIapekSA abaddhAyuSka kSAyika samyagdadhi ke upazama zreNI kSapaka 138 apekSA anivRttikaraNa 10 138 | (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-321 kSapaka 113 bhAga 6 bhAga 7 101 bhAga 1 badghAyuSka upazama samyagdRSTi ke upazama zreNI apekSA upazamaka 138,146 abaddhAyuSka kSAyika samyagdRSTi ke upazamazreNI 138 apekSA bhAga 2 122 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) bhAga 3 (gAdhA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) bhAga 4 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) bhAga 5 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) bhAga 8 104 {gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) . bhAga 2 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) sUkSmasAmparAya (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) kSINakaSAya 47 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) sayogakevalI (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) ayogakevalI | 63 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) dvicaramasamaya ayogakevalI |135 (gAthA 342 kI saMdRSTi ke anusAra) caramasamaya Age devagati meM sattvAdi kA kathana karate haiM - oghaM deve Na hi NirayAU, sArotti hodi tiriyAU / bhavaNatiyakappavAsiyaitthIsu Na titthayarasattaM // 348 / / artha- devati meM sAmAnyokta guNasthAnavat sattvAdikA kathana hai, kintu narakAyu kA sattva nahIM hone se 147 prakRti kA sattva hai tathA sahasrArasvarga taka hI tiryaMcAyu kA sattva hai, Age nahIM / bhavanatrika ke sabhI devoM meM tathA kalpavAsinIdeviyoM meM tIrthaGkara prakRti kA sattva nahIM hai| vizeSArtha- saudharma se sahasArasvargaparyanta 12 svargoM meM 14.7 prakRtiyoM kA sattva hai, kyoMki tiryaMcAyu kA sattva sahasrArasvarga taka hI hai| guNasthAna Adi ke 4 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM kiNha dugasuhatilessaya vAmeviNititthayarasattaM arthAt kRSNa, nIla tathA tIna zubha lezyA meM mithyAdRSTi Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-322 guNasthAna meM tIrthakara kA sattva nahIM hotA / isa vacana se tIrthaGkara prakRti ke sattva binA 146 prakRti kA sattva, asattva 1 tIrthaGkaraprakRti kA, sattvavyucchitti nahIM hai| sAsAdanaguNasthAna meM asattvaprakRti AhArakadvika aura tIrthaGkara sattvaprakRti 144, vyucchitti shuuny| mizraguNasthAna meM asattva 1 tIrthazvaraprakRti kA, sattva 146 prakRti kA / asaMyanaguNasthAna meM asattva kA abhAva hone se sattva 147 prakRti kaa| mizra aura asayataguNasthAna meM sattvavyucchitti nahIM hai| saudharmasvarga se sahasrArasvargaparyanta asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi - sattvayogyaprakRti 147, guNasthAna Adi ke cAra asatva sattva guNasthAna mithyAtva vyucchitti vizeSa |1 (tIrthaGkara) 3 (AhArakadvika va tIrthakkara) | 5 (tIrthaGkara) sAsAdana mizra asaMyata zeSa AnatAdi 4 svargoM meM aura navagraiveyaka meM narakAyu-tiryaMcAyubinA sattva 146 prakRti kA hai| guNasthAna mithyAtvAdi 4 haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM asattva eka tIrthaGkaraprakRti kA, sattva 145 prakRti kaa| sAsAdanaguNasthAna meM asattva AhArakadvika, tIrthaGkaraprakRti kA, sattva 143 prakRti kA / mizraguNasthAna meM asattva 1 tIrthaGkaraprakRti kA, sattva 145 prakRti kaa| asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hai, satvaprakRti 146 / yahA~ cAroM hI guNasthAnoM meM sattvavyucchitti kA abhAva hai| AnatAdi 4 svarga tathA navagraiveyaka meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 146, guNasthAna 4 asattva sattva guNasthAna mithyAtva sattva vyucchitti vizeSa 0 1 (tIrthakara) | 3 (tIrthakara va AhArakadvika) 0 1 (tIrthaMkara) sAsAdana 143 mizra asaMyata 146 nauanudiza, paJcaanuttara vimAnoM meM narakAyu va tiryaJcAyu ke binA sattvayogya prakRtiyA~ 146 haiM aura guNasthAna eka asaMyata hI hai| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-323 sarvabhavanatrikadeva-deviyoM va kalpavAsinIdeviyoM ke tIrthaGkara aura narakAyu kA sattva nahIM hone se sattvayogya prakRti 146 haiM eva guNasthAna 4 haiN| mithyAtva-mizna aura asaMyataguNasthAna meM asattva aura sattvavyucchitti kA sarvathA abhAva hai, kintu sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadvikakA asattva, sattva 144 prakRtiyoM kA, sattvavyucchitti kA yahA~ bhI abhAva hai| bhavanatrikadeva-deviyoM aura kalpavAsinIdeviyoM meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 146, guNasthAna 4 guNasthAna asattva satva vizeSa sattva vyucchitti mithyAtva 146 sAsAdana | 2 (AhArakadvika) mizra 146 asaMvata Age indriya aura kAyamArgaNA meM sattvAdi kA kathana karate haiM - oghaM paMcakkhatase, sesiMdiyakAyage apuNNaM vA / teuduge Na NarAU savvatthuvvellaNAvi have // 349 // artha- paJcendriya aura trasakAya meM sAmAnya se guNasthAnavat hI sattvAdikA kathana hai, sattvayogya prakRti 148 haiN| zeSa ekendriya se caturindriyaparyanta tathA pRthvI se vanaspatikAyaparyanta labdhyaparyAptakatiryaJca ke samAna 145 prakRtiyoM kI sattA hai, kintu tejakAya aura vAyukAya meM manuSyAyu kA sattva nahIM hai ata: ina donoM ke 144 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai| indriya aura kAyamArgaNA meM sarvatra prakRtiyoM kI udvelanA bhI hotI hai| vizeSArtha- indriya aura kAyamArgaNA meM paJcendriya aura trasakAyamArgaNA meM sattvaprakRti 148 haiM, guNasthAna 14 haiN| sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat jaannaa| avazeSa ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriyamArgaNA meM evaM pRthvIkAya, jalakAya aura vanaspatikAyamArgaNA meM labdhyaparyAptakavat tIrthaGkara, narakAyu aura devAyubinA sattva prakRti 545 haiM aura guNasthAna do haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM asattva nahIM hai, sattva 145 prakRtiyoM kA sAsAdanaguNasthAna meM asattva AhArakadvika kA, sattva 143 prakRti kaa| tejakAya, vAyukAya meM manuSyAyu kA bhI sattva nahIM hone se sattvaprakRti 144 haiN| guNasthAna eka mithyAtva Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-324 paJcendriya aura trasakAyamArgaNA meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi 48, guNasthAna 14 satva vyucchitti | asattva satva guNasthAna mithyAtva sAsadina mizra 147 asaMyata dezasaMvata vizeSa (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAdhA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) 147 pramatta 146 146 138 apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa | 10 bhAga 1 bhAga 2 138 bhAga 3 bhAga 4 bhAga 5 bhAga 6 bhAga 7 bhAga 8 104 (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi ke sabhAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) (gAthA 342 kI sandRSTi ke sammAna) (upazamasamyaktvasahita upazamazreNI kI apekSA) (Ayubandha binA kSAyika samyaktvasahita upazamazreNI kI apekSA) (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) | (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) bhAga 9 103 sUkSmasAmparAya 102 146 upazAnta kaSAya 138 kSINakaSAya 6 sayogakevalI / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gompaTasAra karmakANDa-325 | (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) ayogakecalI | 63 / dvicarama samaya ayogakevalI | 135 carama samaya 13 / 13 / (gAthA 342 kI sandRSTi ke samAna) ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura pRthvI-jala-vanaspatikAya meM asattva-sattva-sattvavyucchitti sambandhI sandRSTisattvayogyaprakRti 145, guNasthAna Adi ke 2 asattva sAsAdana 143 sattva guNasthAna | sattva vyucchitti vizeSa mithyAtva | | 2 (AhArakadvika) zaGkA - udvelanA kise kahate haiM? samAdhAna - jisa prakAra rassI ko bala dekara baTA thA, punaH baTa ko khola diyA usI prakAra jina prakRtiyoM kA bandha kiyA thA pazcAt unako udvelanA bhAgahAra se apakarSaNa karake anya prakRtirUpa prApta karAkara nAzakaranA udvelanA kahalAtI hai| aba udvelanArUpa prakRtiyoM ke nAma kahate haiM hAradu samma missaM, suraduga nnaarycukkmnnukmso| uccAgodaM maNudugamubvellijjaMti jIvehiM // 350 / / artha - AhArakadvika, samyagmithyAtva, samyaktva, devagati, devagatyAnupUrvI, narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaGgopAGga, uccagotra, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI ye 13 prakRtiyA~ udvelanaprakRtiyA~ haiN| athAnantara udvelanaprakRtiyoM ke svAmI kahate haiMcadugadimicche cauro, igivigale chappi tiNi teuduge| siya asthi Natthi sattaM, sapade uppaNNa ThANevi // 351 / / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 326 artha - cAroMgativAle mithyAdRSTijIvoM ke cAraprakRtiyA~, ekendriya, dvIndriya, trIndriya evaM caturindriyajIvoM ke 6 prakRtiyA~ aura tejakAya va vAyukAya meM tInaprakRtiyA~ udvelanayogya haiM tathA apane sthAna meM sthAna meM kacit satva hai aura kathAcit sattva nahIM hai| vizeSArtha - tIrthaGkara, narakAyu va devAyu kI sattA jisake nahIM hai aise caturgativAle saMklezapariNAmI mithyAdRSTi jIva ke udvelanA hue binA sattva to 145 prakRti kA hai tathA AhArakadvika kI udvelanA hone para 143 prakRti kA sattva ', samyaktvaprakRti kI udvelanA hone para 142 prakRti kA sattva, mizramohanIya ( samyagmithyAtva ) kI udvelanA hone para 149 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai| isa prakAra svasthAnoM meM sattva jAnanA tathA utpannasthAna meM ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, pRthvI jala aura vanaspatikAya meM pUrvoktaprakAra se 145 143-142-149 kA sattva hai tathA devagati va devagatyAnupUrvI ina do prakRtiyoM kI udvelanA hone para svasthAna meM ina ekendriyAdi ke 139 prakRti kA sattva hai aura narakadvikavaikriyikadvika arthAt ina cAra kI udvelanA hone para svasthAna meM 135 prakRti kA sattva hai evaM utpannasthAna meM tejakAya va vAyukAya meM manuSya Ayu kA bhI sattva nahIM hai| ataH udvelanA hue binA sattva 144 prakRti kA hai tathA AhArakadvika kI udvelanA hone para krama se 142 - 141-140 prakRti kA sattva, devagati va devagatyAnupUrvI kI udvelanA hone se 138 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, nArakacatuSka (narakagatinarakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaanopAna) kI udvelanA hone se 134 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, tathA svasthAna meM tejakAya, vAyukAya ke uccagotra kI udvelanA hone para sattva 133 prakRti kA hai evaM manuSyadvika kI udvelanA hone para sattva 131 prakRti kA hai| ye antima do sattva (133 - 131 kA) utpanna sthAna meM ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, pRthvI, jala aura vanaspatikAya meM bhI jAnanA / yahA~ pUrvaparyAya meM udvelana hokara athavA udvelanA ke binA jo sattva hai usake sAtha uttaraparyAya meM utpanna hote samaya usa uttaraparyAya meM jo sattva hai use utpannasthAna 1. saMvata, asaMyatAvasthA ko prApta hokara antarmuhUrta meM AhArakadvika kI udvelanA prArambha karatA hai| jaba taka vaha asaMyata rahatA hai taba taka vaha udvelanA karatA hai| (dha. pu. 16 pR. 498 ) 2. zaMkA - gommaTasAra karmakANDa gAthA 351 bar3I TIkA tejakAya vAyukAya ke utpanna sthAna viSe 144 kI sattA aura udvelanA karane para 131 kI sattA batalAI hai| to kyA vahA~ para 144 kI sattA se bhI maraNa kara sakatA hai ? hamArI yaha zaMkA hai ki tejakAya vAyukAya kA jIva udvelanA prakRtiyoM meM se prArambha kI 10 prakRtiyoM kA to niyama karake udvelanA karegA hI, kyA yaha ThIka hai? samAdhAna - 144 prakRtiyoM kI sattA ke sAtha jIva tejakAya va vAyukAya meM utpanna hokara kSudrabhava grahaNa mAtra kAla ke pazcAt 144 prakRtiyoM kI sattA ke sAtha maraNa karake anya kAya meM utpanna ho sakatA hai| yadi vaha dIrghakAla taka tejakAyavAyukA meM bhramaNa karatA rahe to 13 prakRtiyoM kI udvelanA kara 131 prakRtiyoM ke sAtha anya kAya meM utpanna ho sakatA hai| 10 prakRtiyoM kI udvelanA karane ke pazcAt hI tejakAtha, vAyukAya se nikalatA hai, aisA koI niyama nahIM hai| Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-327 sattva kahate haiM tathA usa vivakSitaparyAya meM utpanna hone ke bAda udvelanA hokara athavA udvelanA hue binA navIna bandha hokara jo sattva hotA hai use svasthAnasattva kahate haiN| tejakAya-vAyukAya jIvoM meM sattvayogyaprakRti 144 A 2 | sa 1 | ___ 144 | 142 | 141 | mi 1 | 140 / su 2 | 138 / nA 4 | 134 | u 1 | 133 / ma 2 131 uparyukta sandRSTi meM tejakAya-vAyukAya jIvasambandhI kathana kiyA gayA hai| tIna Ayu aura tIrthaGkara prakRti kA sattva na hone se yahA 144 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai| prathama paMkti meM zUnya sthApita kiyA hai usakA abhiprAya udvelanA kA abhAva batAnA hai| dvitIya paMkti meM udvelana huI prakRtiyoM ko batAyA gayA hai| tRtIya paMkti 144 sattvayogya prakRtiyoM meM se udvelanA hone para kitanI prakRtiyAM sattva meM rahatI haiM yaha darzAyA gayA hai| dvitIya aura tRtIya paMkti kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai ki AhArakadvika (A 2) kI udvelanA hone para sattva 142 prakRti kA, samyaktva prakRti kI udvelanA hone para sattva 141 prakRti kA, mizraprakRti kI udvelanA hone para sattva 140 prakRti kA, devadvika (su 2) kI udvelanA hone para 138 prakRti kA sattva, nArakacatuSka (nA 4) arthAt narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaDropAGga kI udvelanA hone para sattva 134 prakRti kA, uccagotra kI udvelanA hone para sattva 133 prakRti kA, manuSyadvika (ma 2) arthAt manuSyagati va manuSyagatyAnupUrvI kI udvelanA hone para 131 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai| vikalatraya tathA pRthvI-ap-vanaspatikAya meM sattvayogya 145 prakRti| e | dvi / tri | ca | pR / a va 145 | A 2 | sa 1 | mi 1 | su 2 | nAra 4 | | 143 | 142 / 141 / 139 | 135 | 133 131 | uparyukta sandRSTi meM prathama paMkti meM ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-pRthvIkAya apkAya tathA vanaspatikAya meM sattvayogya devAyu-narakAyu va tIrthakaraprakRtibinA 145 prakRti hai, yaha darzAyA gayA hai| dvitIyapaMkti meM jo zUnya rakhe gae haiM ve jisake udvelanA nahIM huI hai, vaha dikhAne ke liye haiN| tRtIya Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 328 paMkti meM udvelana prakRtiyoM ke nAma batAe gae haiM tathA caturthapaMkti meM udvelanA prakRtiyoM ke binA sattvayogya prakRtiyAM kahI gaI haiN| isakA vizeSa spaSTIkaraNa isa prakAra hai AhArakadvika kI udvelanA hone para (145 - 2) 143 kA sattva, samyaktva prakRti kI udvelanA hone para 142 prakRti kA sattva, mizraprakRti kI ulanA hone para 141 prakRti kA sattva, devadvika (su 2) kI udvelanA hone para 139 prakRti kA sattva, nArakacatuSka kI udvelanA hone para sattva 135 prakRti kA, tejakAya va vAyukAya meM uccagotra kI udvelanA karake tiryaJcoM meM utpanna hone vAle ke uccagotra va manuSyAyubinA sattva 133 prakRti kA, tejakAya vAyukAya meM manuSyadvika kI udvelanA karake tiryaJcoM meM utpanna hone vAloM ke satva 131 prakRti kA pAyA jAtA hai| aba yogamArgaNA meM sattvAdi kA kathana karate haiM artha - cAra manoyoga, cAra vacanayoga tathA audArika-vaikriyika- AhAraka aura AhAraka mizrakAyayoga meM apane - apane guNasthAnavat sattvAdi kA kathana jAnanA / tathaiva vaikriyikamizrakAyayoga meM guNasthAna ke samAna hI sasva jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki yahA~ manuSyAyu aura tiryaJcA kI sattA nahIM hai, ataH sattvaprakRtiyA~ 146 hI haiN| vizeSArtha- cAra manoyAga, cAra vacanayoga, audArikakAyayoga meM sattvaprakRti 148, guNasthAna 12 yA 13 haiM / yahA~ sarvakathana guNasthAnavat hI jAnanA, kucha bhI vizeSatA nahIM hai| guNasthAna mithyAtva puNNekArasajoge, sAhArayamissagevi saguNoghaM / veguvviyamissevi ya, Navari Na mANusatirikkhAU ||352|| sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata cAra manoyoga cAra vacanayoga- audArikakAyayoga meM asattva - sattvasattvavyucchittisambandhI sandRSTisattvayogyaprakRti 148, guNasthAna 12 yA 13 asattva 0 3 1. 0 1 sattva 148 145 147 148 147 sattva vyucchitti 0 0 D 1 1 vizeSa 3 ( gAthA 342 kI sandRSTi anusAra ) 1 ( gAthA 342 kI sandRSTi anusAra ) 1 ( narakAyu) asa. 1 (narakAyu) cyu. 1 ( tiryaJcAyu) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-329 146 146 18 "112 Wom 104 pramattasaMyata / 2 / 2 (naraka va tirthaJcAyu) apramattasaMyata 2 (naraka va tiryaJcAyu) 8 (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) apUrvakaraNa 138 * (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) anivRttikaraNa 10 va 16 (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) bhAga 1 bhAga 2 / 122 / 8 26 va 8 (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) bhAga3 1 (napuMsakaveda) bhAga 4 1 (strIveda) bhAga 5 / 6 (hAsyAdi nokaSAya) bhAga 6 1 (puruSaveda) bhAga 7 1 (sajvalana krodha) bhAga 8 1 (saJcalana mAna) bhAga 9 5 (sajvalana mAyA) sUkSmasAmparAya 102 1 (saJcalana lobha) 2 (naraka va tiryaJcAyu) upazamasamyaktvakaSAya 1 sahita upazamazreNI kI apekSA upazAnta 10 (8veM guNasthAnavata) kSAyika samyaktva sahita kaSAya 2 upazama zreNI kI apekSA kSINakaSAya 47 va 16 (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) sayogakevalI 63 (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) yaha guNasthAna satya va anubhaya manoyoga va vacanayoga meM hai ___ AhAraka-AhAraka mizrakAyayoga meM narakAyu va tiryavAyubinA zeSa 146 prakRti kA sattva hai aura guNasthAna eka pramatta hI hai| vaikriyikakAyayoga meM sattvaprakRti 148 haiM, guNasthAna 4 haiM / yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM sattvaprakRti 148, asattva kA abhAva hai aura sattvavyucchitti nahIM hai, kyoMki tIrthaGkAkI sattAvAlA tRtIyapRthvIparyanta jAtA hai usake antarmuhUrtaparyanta mithyAtva rahatA hai isIlie yahA~ 148 prakRti kA sattva khaa| sAsAdanamizna aura asaMyata guNasthAna meM guNasthAnavat sattva-asattvAdi kA kathana jaannaa| upazAnta 138 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-330 vaikriyikamizra kAyayoga meM tiryaJca va manuSyAyu ke binA sattvaprakRti 146, guNasthAna (1-24) 3 haiN| yahA~ mithyAtva aura asaMyataguNasthAna meM sattva 146 prakRti kA tathA asattva nahIM hai| sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadvika, tIrthaGkara aura narakAyubinA sattva 142 prakRti kA hai, kyoMki ina cAra prakRtiyoM kA yahA~ asattva pAyA jAtA hai| audArikamizrakAyayoga meM tathA kArmaNakAyayoga meM sattvAdi kA kathana karate haiM orAlamissajoge, oghaM suraNirayaAugaM nntthi| tAmmassavAmage hi, tittha kammati saMguNoghaM / / 353 // artha- audArikamiznakAyayoga meM devAyu aura narakAyu ke binA guNasthAnokta sAmAnyavat sattvaprakRti 146 haiM, guNasthAna 1-2-4-13 ye cAra haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM sammisse vAmame Na hi titthaM isa vacana se asattva eka tIrthaGkaraprakRti kA evaM sattva 145 prakRti kA hai| sAsAdanaguNasthAna meM tIrthaGkara aura AhArakadvika ina tInaprakRti kA asattva aura 143 prakRti kA sttv| asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hone se sattvaprakRti 146 haiN| sayogIguNasthAna meM asattva 61 prakRti kA aura sattva 85 prakRti kA hai| yahA~ cAroM hI guNasthAnoM meM sattvavyucchitti nahIM hai| kArmaNakAyayoga meM cAroM bhujyamAnaAyu sambhava haiM ata: sattvayogya prakRti 548 haiM, guNasthAna 1-2-4-13 ye cAra haiN| yahA~ mithyAtva aura asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hai ataH sattva 148 prakRti kA hai, kintu sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadrika aura tIrthakara evaM narakAyu kA asattva, satva 144 prakRti kA / sayogakevalIguNasthAna meM asattva 63 prakRti kA aura sattva 85 prakRti kA hai| yahAM bhI cAroM guNasthAnoM meM sattvavyucchitti kA abhAva hai| athAnantara vedamArgaNA se AhAramArgaNAparyanta sattyAdi kA kathana karate haiM vedAdAhArotti ya, saguNoghaM Navari sNddhthiikhvge| kiNhadugasuha tilessiyavAmevi Na titthayarasattaM / / 354 // artha- vedamArgaNA se AhAramArgaNAparyanta apane-apane guNasthAnavat sAmAnya se sattva jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki kSapakazreNI vAle napuMsakavedI aura strIvedI ke tIrthaGkaraprakRti kI sattA nahIM hai| isI prakAra kRSNa va nIlalezyAvAle mithyAdRSTi ke aura pIta-padma-zuklarUpa tIna zubhalezyAvAle mithyAdRSTijIva ke bhI tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hai| vizeSArtha- vedamArgaNA meM puruSavedI ke sattvaprakRti 148 aura mithyAtva se Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-331 savedaanivRttikaraNaparyanta guNasthAna 9 haiN| yahA~ sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) jaannaa| napuMsakaveda meM aura strIveda meM sattvaprakRti 148 haiM, guNasthAna Adi ke 9 kintu yahA~ Navari saMDhathIkhavage ina vacanoM se kSapakazreNI meM tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hai, kyoMki tIrthaGkaraprakRti kA sattva hone para napuMsaka aura strIveda ke udaya se saMkliSTapariNAmIjIva ke kSapakazreNI meM ArohaNa kA abhAva hai isalie kSapakaapUrvakaraNAdiguNasthAnoM meM guNasthAnokta sattvaprakRtiyoM meM ekaeka prakRti se hIna satva jaannaa| zeSa sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi anusaar)jaannaa| kaSAyamArgaNA meM sattvaprakRti 148, guNasthAna krodha-mAna-mAyA kaSAya meM to mithyAtva se anivRttikaraNaparyanta 9 haiM, kintu lobhakaSAya meM sUkSmasAmparAya paryanta 10 guNasthAna haiN| sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) jaannaa|| jJAnamArgaNA meM kumati, kuzruta aura kuavadhi (vibhaGga) jJAna meM sattva 148 prakRti kA, mithyAtva aura sAsAdana ye do gunnsthaan| yahA~ mithyAtvaguNasthAna meM asattva nahIM hai, sattvaprakRti 148 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM asattva AhArakadrika va tIrthaGkara ina 3 prakRti kA aura sattva 145 prakRti kA / mati-zruta-avadhijJAna meM sattvayogya prakRti 148, guNasthAna asaMyata se lekara kSINamoha paryanta 9 haiN| sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) jaannaa| manaHparyayajJAna meM naraka aura tiryaJcAyu ke binA sattva 146 prakRti kA hai, guNasthAna pramatta se kSINakaSAya paryanta 7 haiN| yahA~ sattva to guNasthAnavat hI jAnanA, kintu asattva guNasthAnokta asattvarUpa prakRtiyoM meM do-do prakRtikama jaannaa| kevalajJAna meM sattvayogya prakRti 85, guNasthAna sayogI-ayogI ye do haiN| yahA sattva to guNasthAnavat hI hai, kintu asattva sayogI guNasthAna meM nahIM hai aura ayogIguNasthAna ke bhI dvicaramasamayaparyanta to asattva nahIM hai kintu caramasamaya meM 72 prakRti kA asattva hai| saMyamamArgaNA meM sAmAyika-chedopasthApanAsaMyama meM naraka-tiryaJcAyu binA sattvayogya prakRti 146 guNasthAna pramattAdi cAra haiN| yahA~ sattvasambandhI kathana to guNasthAnavat hai, asattva guNasthAnokta prakRtiyoM meM se do-do prakRti kama jaannaa| so sarvatra naraka va tiryaJcAyu ye do prakRtiyA~ kama karanI caahie| parihAravizuddhisaMyama meM sattva pUrvokta 146 prakRti kA, guNasthAna pramatta aura apramatta ye do haiM tathA kSapaka sUkSmasAmparAyasaMyama meM sattvaprakRti 102, guNasthAna eka sUkSmasAmparAya / yathAkhyAtasaMyama meM sattvayogya prakRti 146, guNasthAna upazAntakaSAyAdi cAra haiN| upazAntakaSAya meM upazama samyaktvasahita upazama zreNI car3hate hue 146 prakRti kA sattva hai aura kSAyikasamyaktva sahita upazamazreNI car3hate hue devAyubandha sahita 139 va Ayubandharahita 138 prakRti kA sattva hai| yahA~ donoM sthAnoM para asattva krama se 2 va 9 yA 10 prakRtiyoM kI sattvavyucchitti nahIM hai| kSINakaSAya guNasthAna meM 101 prakRti kA sattva, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-332 Prefire,357 prakRti kA amattva aura 56 prakRti kI pratva se vyucchitti / sayogIguNasthAna meM sattva 85 prakRti kA, asattvaprakRti 63, sattva se vyucchinnaprakRti shuuny| ayogIguNasthAna ke dvicaramasamayataka sattvaprakRti 85, asattvaprakRti 63, sattva se vyucchinna prakRti 72 / ayogIguNasthAna ke caramasamaya meM sattvaprakRti 13, asattvaprakRti 135, sattva se vyucchinna prakRti 13 / yathAkhyAtasaMyama meM asattva-sattva-sattvavyucchitti sambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 146, guNasthAna 4 | asattva | sattva | sattva vyacchitti guNasthAna upazAntakaSAya / 2 upazAntakaSAya 9 yA 139 vA vizeSa (upazamasamyakacasahita upazamazreNyApekSA) dvitIyopazamasamyaktva meM anantAnubandhI kI visaMyojanA na mAnane vAle matAnusAra 146 prakRti kI sattA hai) (kSAyika samyaktvasahita upazamazreNyApekSA) (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) kSINakaSAya sayogakevalI ayogIdvicarama samayaparyanta ayogI ke carama samaya meM 135 13 (gAdhA 342 kI sandRSTi anusAra) dezasaMyama (saMyamAsaMyama) meM narakAyubinA sattcayogya prakRti 147 aura guNasthAna eka dezasaMyata hI hai| asaMyama meM sattvaprakRti 148 aura guNasthAna mithyAdRSTi Adi cAra haiN| yahA~ donoM hI saMyamoM meM sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) jaannaa| darzanamArgaNA meM cakSu-acakSudarzana meM satvaprakRti 148 haiM, guNasthAna mithyAtva se kSINakaSAyaparyanta 12 haiN| yahA~ sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTivat) jaannaa| avadhidarzanameM sattvayogya prakRti 148, guNasthAna asaMyata se kSINakaSAyaguNasthAnaparyanta 9 haiN| yahA~ bhI sattvAdisambandhI sarvakathana guNasthAnavat hI jaannaa| kevaladarzana meM sarvaracanA kevalajJAnavat hI jaannaa| lezyAmArgaNA meM kRSNa aura nIla lezyA meM sattvaprakRti 148, guNasthAna mithyAtvAdi cAra / yahA~ kiNha duge bAme Na titthayarasattaM isa vacana se mithyAtva guNasthAna meM tIrthakara prakRti kA sattva nahIM hai, Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 333 kyoMki tIna azubha lezyAoM meM tIrthaGkara prakRti kA bandha prArambha nahIM hotA tathA jisake narakAyu kA bandha ho gayA hai vaha bhI dUsarI-tIsarI pRthvI meM kApota lezyA se hI gamana karatA hai ataH yahA~ tIrthaprakRti kA asattva hone se 147 prakRti kA sattva hai| sAsAdana Adi guNasthAnoM meM racanA guNasthAnavat hI jAnanA / kApotalezyA meM sattvaprakRti 148, guNasthAna Adi ke cAra / sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnokta hI jAnanA / teja ( pIta) aura padmalezyA meM sattvaprakRti 148 haiM, guNasthAna mithyAtva se apramattaparyanta 7 haiN| yahA~ suhatizlegsiya bAle jipa titzayara sattaM isa baccana se mithyAtvaguNasthAna meM tIrthaGkara prakRti kA sattva nahIM hai, kyoMki tIrthaGkaraprakRti kI sattAvAlAjIva jo ki naraka jAne ke sammukha hai usake hI samyaktva kI virAdhanA hotI hai| tInoM zubhalezyAoM meM samyaktva kI virAdhanA nahIM hotI isalie tIrthaGkaraprakRti kA asattva hone se yahAM mithyAtvaguNasthAna meM sattva 147 prakRti kA hai| sAsAdana Adi guNasthAnoM meM sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTivat) jAnanA / zuklalezyA meM sattvaprakRti 148 haiM, guNasthAna mithyAtva se sayogIparyanta 13 / mithyAtvaguNasthAna meM tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hone se sattva 147 prakRti kA hai| zeSa sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra) jAnanA / bhavyamArgaNA meM sattvayogya prakRti 148, guNasthAna 14 haiN| yahAM sattvAdi sambandhI sarvakathana guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTivat ) jAnanA / Age abhavyamArgaNA meM jo vizeSatA hai use kahate haiM abhavvasiddhe Natthi hu, sattaM titthayarasammamissANaM / AhAracaukkassavi, asaNNijIve Na titthayaraM / / 355 || artha - abhavyamArgaNA meM tIrtharaprakRti, samyaktva aura samyagmithyAtva AhArakacatuSka ina 7 prakRtiyoM kA sattva nahIM hai| asaJjIjIvoM ke tIrthaMkaraprakRti kA sattva nahIM hai| vizeSArtha - abhanyamArgaNA meM tIrthaMkara, samyagmithyAtva samyaktva, AhArakazarIra, AhAraka aGgopAGga, AhArakabandhana aura AhArakasaGgAta ina 7 prakRtiyoM kA sattva nahIM hone se sattvayogyaprakRti 141 haiM aura guNasthAna eka mithyAtva hI hai, kyoMki abhavyajIva ke kabhI samyagdarzana kI abhivyakti nahIM hotI hai| samyaktvamArgaNA meM upazamasamyaktva meM sattvaprakRti 148, guNasthAna asaMyata se upazAntakaSAyaparyanta 8 haiN| yahA~ asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hai, sattvaprakRti 148 1 dezasaMyataguNasthAna Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-334 meM asattva 1 narakAyu kA, sattva 147 prakRti kA hai| Age pramattaguNasthAna se upazAntamohaguNasthAnaparyanta asattva narakAyu aura tiryaJcAyu kA, sattva 146 prakRti kA / anya sarvakathana guNasthAnavat jaannaa| upazamasamyaktva meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTi sattvayogyaprakRti 148, guNasthAna 8 asattva guNasthAna asayata sattva vyucchitti vizeSa 1 (narakAyu) 15 (tiryaJcAyu) 148 dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya / upazAntakaSAya 146 146 .:: 0 yaha kathana usa mata kI apekSA hai jo dvitIyopazamasamyaktva meM anantAnubandhI kI 0 / visaMyojanA kA niyama svIkAra nahIM karatA hai| / 2 2 / 146 vedaka (kSAyopazamika) samyaktva meM sattvayogyaprakRti 148, guNasthAna asaMyata se apramattaparyanta cAra haiN| guNasthAnoM meM sattvAdi kA sarvakathana gAthA 342 kI sandRSTi ke anusAra jaannaa| kSAyikasamyaktva meM anantAnubandhI kI cAra kaSAya aura darzanamohanIya kI 3 ina sAtaprakRti binA sattvayogyaprakRti 541 haiN| guNasthAna asaMyata se ayogIparyanta 11 haiN| yahA~ asaMyataguNasthAna meM asattva nahIM hai ataH sattvayogyaprakRti 145 haiN| narakAyutiryaJcAyu kI vyucchitti bhI yahIM para ho jAtI hai| kSAyikasamyaktvI tiryaJca ke dezasaMyataguNasthAna nahIM ho sakatA, kyoMki kSAyikasamyagdRSTi bhogabhUmijatiryaJcoM meM hI utpanna hotA hai aura bhogabhUmijajIvoM kA niyata AhAra hone se vrata arthAt saMyama nahIM ho sktaa| ataH dezasaMyataguNasthAna meM asattva do prakRti kA, sattva 139 prakRti kA / pramatta aura apramattaguNasthAna meM bhI 139 prakRtiyoM kA hI sattva hai| apUrvakaraNaguNasthAna meM donoM (upazamakSapaka) zreNI kI apekSA sattva 139 va 138 prakRti kA hai| Age anivRttikaraNAdi guNasthAnoM meM guNasthAnavat hI sarvakathana hai| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna asaMyata dezasaMyata gommaTasAra karmakANDa - 335 kSAyikasamyaktva meM asattva - sattva - sattvavyucchittisambandhI sandRSTi - sattvayogyaprakRti 141, guNasthAna 11 asattva sattva 1.41 139 anivRttikaraNa se ayogIparyanta D 2 pramatta 2 apramatta 2 apUrvakaraNa 3 139 139 138 sattva vyucchitti 2 C 0 1 0 vizeSa 2 ( narakAyu - tiryaJcAyu) isa guphA meM ho sakatA hai, kintu tiryaJca nahIM ho sakatA hai| 1 (devAyu- kSapakazreNI kI apekSA) kSapakazreNIkI apekSA pahale devAyu kA bandha hone se koI kSAyikasamyagdRSTi jIva upazamazreNI car3hatA ho to usake 139 prakRti kA sattva raha sakatA hai, yadi vA bandha nahIM huA ho to 138 prakRti kA sattva rhegaa| yahA~ sarvakathana guNasthAnavat gAthA 342 kI sandRSTi anusAra jAnanA / samyagmithyAtva meM tIrthaGkaraprakRtibinA 147 prakRti kA sattva hai| guNasthAna eka samyagmithyAtva (mizra) | sAsAdanasamyaktvamArgaNA meM tIrthakara aura AhArakadvika binA sattvayogyaprakRti 145 haiM / guNasthAna eka sAsAdana hI hai| mithyAtva meM sattvayoga prakRti 148 haiM tathA guNasthAna eka mithyAtva hI hai / saJjImArgaNA meM sattvaprakRti 148 haiM tathA guNasthAna mithyAtva se kSINakaSAyaparyanta 12 haiM / sattvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat hI jAnanA / asajImArgaNA meM pA titthayaraM isa bacana se tIrthaGkaraprakRti kA sattva nahIM hone se 147 prakRti kA sattva hai| guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hI haiN| mithyAtvaguNasthAna meM asattva nahIM hone se sattvaprakRti 147 haiN| sAsAdanaguNasthAna meM AhArakadvika kA sattva nahIM hone se 145 prakRti kA hI sattva hai / AhAramArgaNA meM sattvaprakRti 148, guNasthAna mithyAtva se sayogIparyanta 13 haiM, satvAdi kA sarvakathana guNasthAnavat hI jAnanA | anAhAramArgaNA meM sattvAdi kA kathana karake sattva adhikAra ko pUrNa karate haiM kammevANAhAre, payaDINaM sattamevamAdese | kahiyamiNaM balamAhavacaMdacciyaNemicaMdeNa || 356 || artha- anAhAramArgaNA meM kArmaNakAyayoga ke samAna sattvAdi kA kathana jAnanA / isa prakAra baladeva aura mAdhavacandra se arcita aise nemicandrAcArya ne kahA hai / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-336 vizeSArtha- anAhAramArgaNA meM kArmaNakAyayogavat sattvayogyaprakRti 148 haiM / guNasthAna 1-24-13-14 ye pA~ca haiN| yahA~ mithyAtva-sAsAdana-asaMyata aura sayogIguNasthAna meM sarvaracanA kArmaNakAyayogavat jAnanA, kintu ayogIguNasthAna meM guNasthAnavat (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) kathana jaannaa| anAhAramArgaNA meM asattva-sattva-sattvavyucchittisambandhI sandRSTisattvayogyaprakRti 148, guNasthAna 5 satva guNasthAna asatva sattva vyucchitti vizeSa mithyAtva sAsAdana | 4 (tIrthakara, AhArakadrika aura narakAyu) asaMyata 63 63(gAthA 342 kI sandRSTi meM 13veM guNasthAnake __ anusAra) sayogI ayogIdvicarama (gAthA 342 kI sandRSTi anusAra) samaya paryanta ayogI ke 53 (gAthA 342 ko sandRSTi anusAra) caramasamaya meM noTa- saMskRta TIkAkAra ne gAthA kA artha karate hue uttarArdha ke artha meM "eka bAra to balabhadra, mAdhava (nArAyaNa) se arcita zrI nemi tIrthakaradeva ne tathA dUsarI bAra baladeva aura mAdhavacandravidyadeva nAmA apane bhAiyoM se pUjita siddhAntacakravartI zrI nemicandrAcArya ne mArgaNAsthAna meM karmaprakRtiyoM kA sattva sambandhI kadhana kiyA hai|" aisA kahA hai| aba bandha-udaya-sattvAdhikAra ko pUrNa karate hue antima maMgalAcaraNa karate haiM so me tihuvaNamahido, siddho buddho NiraMjaNo nnicco| disadu varaNANalAhaM, buhajaNaparipatthaNaM paramasuddhaM // 357|| artha- jo tInaloka se pUjita, siddha, buddha, karmarUpI aJjana se rahita aura nitya haiM ve mujhako jJAnIjanoM se prArthanA karane yogya aise parama-utkRSTa zuddhajJAna (kevalajJAna) kA lAbha deveN| isa prakAra nemicandrasiddhAntacakravartIviracita gommaTapsArakarmakANDa kI siddhAnta jJAnadIpikA nAmA hindI TIkA meM bandha-udaya-sattva nAmaka dvitIya adhikAra pUrNa huaa| Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .....: . : . mAsA kiyA 37 atha sattvabhaMgAdhikAra aba nemicandrAcArya maMgalAcaraNapUrvaka karmaprakRtiyoM ke bhaGgasahita sattvasthAnoM ko kahane kI pratijJA karate haiM NamiUNa baDDhamANaM, kaNayaNihaM devarAyaparipujaM / payaDINa sattaThANaM, oghe bhaMge samaM vocchaM / / 358 / / gAthA- (maiM granthakartA nemicandra AcArya) svarNa ke samAna zarIravarNavAle, indradvArA pUjita vardhamAnatIrthaGkaradeva ko namaskAra karake guNasthAnoM meM prakRtiyoM ke bhagasahita sattva sthAnoM ko khuuNgaa| vizeSArtha- eka jIva ke eka kAla meM jitanI karmaprakRtiyoM kI sattA pAI jAve unake samUha kA nAma sthAna hai| isa prakAra andha-anya saMkhyA ko liye hue karmaprakRtiyoM kI jo sattA pAyI jAne vaha anya-anya sattvasthAna kahalAte haiM tathA usa sattvasthAna kI samAna saMkhyArUpa karmaprakRtiyoM meM saMkhyA to samAna hI rahe, kintu prakRtiyA~ badala jAya use bhaga kahate haiN| jaise- kisI jIva ke 146 prakRti kI sattA hai aura kisI ke 145 prakRti kI sanA ho to ye sthAna to do hue, kintu usa eka sthAna kI saMkhyA meM jaise ki 545 prakRti kI sattAvAle sthAna meM kisI ke to manuSyAyu tathA devAyusahita 1.45 prakRti kI sattA hai, tathA kisI ke tiryaJcAyu aura narakAyu kI sattAsahita 145 prakRti kI sattA hai| ata: vahA~ para sthAna to eka hI rahA, kyoMki saMkhyA to eka hai, kintu prakRtiyoM ke badalane se bhaGga do hue / isI prakAra sarvatra sthAna aura bhaGga smjhnaa| athAnantara guNasthAnoM meM sattvasthAna aura bhaGgoM ke kahane kA vidhAna batAte haiM AugabaMdhAbaMdhaNabhedamakAUNa vaNNaNaM paDhamaM / bhedeNa ya bhaMgasamaM parUvaNaM hodi bidiyamhi // 359 / / artha - yahA~ prakRtiyoM ke sattvasthAna aura bhaloM kA varNana do prakAra se smjhnaa| Ayu ke bandha aura abandha ke bheda kI apekSA nahIM karake prathamavarNana tathA Adhubandha ke bheda sahita usakI apekSA rakhakara dUsarA varNana hai| aba ina donoM pakSoM meM se pahale sAmAnya se prathamapakSa ke anusAra sattA kA vidhAna karate haiM savvaM tigega savvaM cegaM chasu doNNi causu chaddasa ya duge| chassagadAlaM dosu tisaTThI parihINa paDi sattaM jANe // 360 / / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 338 artha- mithyAtvAdi 14 guNasthAnoM meM se krama se sarva tIna kama, eka kama, sarva, eka kama Age 6 guNasthAnoM meM do kama, punazca upazamazreNI ke cAraguNasthAnoM meM chaha kama, kSapakazreNI kI apekSA do guNasthAnoM meM 10 kama Age ke do guNasthAnoM meM arthAt sUkSma sAmparAya aura kSINamoha guNasthAna meM krama se 46 va 47 kama tathA 63 kama prakRtirUpa sattva jAnanA tathA 'ca' zabda se ayogakevalI ke 135 kama prakRti kA sattva jAnanA / sayogakevalI guNasthAna meM jina 63 prakRtiyoM kA sattva nahIM rahatA unake nAma kahate haiM ghAI tiyaujjIvaM thAvaraviyalaM ca tAva eiMdI | Niraya-tirikkha du suhumaM sAharaNe hoi tesaTThI || 360k| artha- cAra ghAtiyA karmoM kI 47 prakRtiyA~, manuSyAyuvinA zeSa tIna Ayu, udyota, sthAvara, vikalatraya, (dvIndriya, trIndriya, caturindriya) Atapa, ekendriyajAti, narakagati - narakagatyAnupUrvI, tiryaJcagati - tiryaJcagatyAnupUrvI, sUkSma aura sAdhAraNa / ye 63 prakRtiyA~ haiM, jinakA sattva kevalI bhagavAna ke nahIM pAyA jAtA hai / vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna meM 148 prakRti kA sattva, sAsAdanaguNasthAna meM tIrthaGkara aura AhArakadvika ina tIna binA 145 prakRti kA, mizraguNasthAna meM torthaGkaraprakRtibinA 147 prakRti kA, asaMyataguNasthAna meM 148 prakRti kA, dezasaMyataguNasthAna meM narakAyubinA 147 prakRti kA, pramattAdi chaha guNasthAnoM meM narakAyu aura tirthaJcAyu ke binA 146 prakRti kA sattva hai, kintu upazamazreNI ke apUrvakaraNAdi cAra guNasthAnoM meM pUrvokta narakaka- tiryaJcAyu tathA anantAnubandhI 4 kaSAya ke binA 142 prakRti kA sattva hai| kSapakazreNI kI apekSA apUrvakaraNAdi do guNasthAnoM meM narakAyu, tiryaJcAyu, devAyu, darzanamoha kI tIna aura anantAnubandhIcatuSka ina 10 prakRtibinA 138 prakRti kA sattva hai / anivRttikaraNaguNasthAna meM vyucchinnaprakRti (16+8+1+1+6+1+1+1+1) 36 tathA pUrvokta narakAyu Adi 10 (36+10) ina 46 prakRtibinA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM 102 prakRti kA sattva hai / kSINakaSAyaguNasthAna meM lobhasahita 47 prakRtibinA 101 prakRti kA satva hai / sayogI aura ayogIguNasthAna meM ghAtiyAkarma kI 47 prakRti, nAmakarma kI 13 aura manuSyAyubinA zeSa tInaAyu ina 63 prakRti binA 85 prakRti kA sattva hai| 'cakAra' se ayogIguNasthAna ke antasamaya meM 135 prakRtibinA 13 prakRti kA sattva hai| isa prakAra guNasthAnoM meM prakRtiyoM kA sattva jAnanA / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - sAsAdanaguNasthAna meM tIrthakara aura AhArakadvika, mizraguNasthAna meM tIrthakara, dezasaMyata guNasthAna meM narakAyu, pramatta apramattaguNasthAna meM narakAyu-tiryaJcAyu aura upazamazreNI meM narakA, tiryaJcAyu anantAnubandhIcatuSka ye 6 tathA 'ca' kAra se kSapakazreNI meM dasa the duge ityAdi gAthA 360 ke pUrvArdha ke ina vacanAnusAra krama kI huI prakRtiyA~ jAnanA | guNasthAnoM meM sattvasthAnagata sattva asattvaprakRtisambandhI sandRSTi gommaTasAra karmakANDa - 339 Age jina guNasthAnoM meM jo prakRtiyAM kama kI gaI haiM, unake nAma kahate haiMsAsaNamisse dese, saMjadaduga sAmagesu NatthI ya / titthAhAraM titthaM, NirayAU Nirayatiriya AuaNaM / / 361 / / guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta 1. apUrvakaraNa sAmAnya se upazama zreNI kI apekSA 2. anantAnubandhI ke visaMyojaka ke upazama zreNI kI apekSA 3. kSAyika samyagdRSTi (upazamazreNI Arohaka ) kI apekSA asattva Q 3 1, D 1 2 2 6 9 sattva 148 145 147 148 147 146 146 146 142 139 vizeSa 3 (tIrthaMkara AhArakadvika) 1. ( tIrthaMkara) 1 (narakAyu) 2 ( naraka - tiryaJcAyu) 2 ( naraka - tiryaJcAyu) 2 ( naraka - tiryaJcAyu) usa mata ke anusAra jo dvitIyopazama samyaktva meM anantAnubandhI kI visaMyojanA kA niyama svIkAra nahIM karatA / 6 (naraka - tiryaJcAyu + 4 anantAnubandhI) upazamazreNI car3hane ke pahale cAra anantAnubandhI kI visaMyojanA ho jAtI hai| 9 ( naraka - tiryaJcAvu, darzanamohanIya kI 3, anantAnubandhI 4 ) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmmaTasAra karmakANDa-340 138 / 10 (naraka-tiryaJca-devAyu, darzanamohanIya 3, anantAnubandhI 4) 2 | apUrvakaraNaguNasthAnavat 138 4. kSapaka zreNI kI apekSA anivRttikaraNa 1. sAmAnya se upazama | zreNI kI apekSA 2. uparyukta 8veM guNa sthAnavat 3. uparyukta 8ve guNa sthAnabat 4. uparyukta 8ye guNa sthAnavat sUkSmasAMparAya 1. uparyukta 8veM guNa sthAnavat 2. uparyukta 8veM guNa sthAnavat 3. uparyukta 8veM guNa sthAnavat 4. uparyukta 8veM guNa- | sthAnavat 146 142 yasthAnavat 146 142 apUrvakaraNaguNasthAnavat upazAntakaSAya 1. 8veM guNasthAnavata 2. 8veM guNasthAnavat 3. 8veM guNasthAnavat kSINamoha sayogakevalI ayogakavalI 1. dvidharamasamaparyanta 2. paramasamaya meM Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 341 guNasthAnoM meM Ayu ke bandha-abandha kA bhedapUrvaka varNana to Age kareMge, yahA~ aba sattvasthAna- saMkhyA ko do gAthAoM meM kahate haiM viguNaNava cAri ahaM, micchatiye ayadacausu cAlIsaM / tiya uvasamage saMte, cavIsA hoMti patteyaM // 362 || cauchakkadi cauahaM, cauchakka ya hoMti sattaThANANi / AugabaMdhAbaMdhe, ajogi aMte to bhaMgA // 363 // artha - mithyAtvAdi tInaguNasthAnoM meM kramaza: 18-4 va 8 savasthAna haiN| asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM 40-40 sattvasthAna, apUrvakaraNAdi tIna upazamazreNIvAle guNasthAnoM meM tathA upazAntakaSAyaguNasthAna meM pratyeka ke 24- 24 sattvasthAna, kSapakazreNI kI apekSA apUrvakaraNa se ayogakevalI guNasthAnaparyanta krama se 4-36-4-8-4 aura 6 sattva sthAna haiN| isa prakAra Ayu karma ke bandha aura abandha kI vivakSA meM ayogI guNasthAna paryanta sattvasthAna khe| isake Age jo sthAnoM ke bhaMga haiM, unheM Age kI gAthA meM kahate haiN| vizeSArtha - kSapakazreNIsambandhI apUrvakaraNaguNasthAna meM 4, anivRttikaraNa guNasthAna meM 36, sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM 4, kSINakaSAyaguNasthAna meM 8, sayogakevalIguNasthAna meM 4 aura ayogakevalIguNasthAna meM 6 sattvasthAna jAnanA | titthasame Nidhimicche baddhAusi mANusIgadi ega / maNuvaNirayAU bhaMguppajjatte bhujjamANa NirayAU || 363 ka // artha - tIrthaprakRti ke sattvasahita baddhAyuSka mithyAdRSTi ke manuSyagati meM manuSyAyu- narakAyu kA eka bhaGga hotA hai| marakara utpanna hone para bhujyamAnanarakAyu kA eka bhaGga hotA hai / vizeSArtha - tIrthaGkaraprakRti ke sattvasahita mithyAdRSTi ke do hI gati sambhava haiM 1. manuSyagati 2. nrkgti| jisane pUrva meM narakAyu kA bandha kara liyA ho usI manuSya ke mithyAtvaguNasthAna meM tIrthaMkaraprakRti kA sattva ho sakatA hai, kyoMki dvitIya yA tRtIya naraka meM utpanna hone se eka antarmuhUrta pUrva vaha manuSya mithyAtva meM A jAyegA / ataH manuSyagati meM eka baddhAyuSkasambandhI bhaGga hI sambhava hai| kintu narakagati meM baddhAyuSka sambandhI bhaGga sambhava nahIM hai| naraka meM utpanna hone ke eka antarmuhUrta taka ha mithyAdRSTi rahatA hai usake pazcAt samyagdRSTi hokara tIrthadvaraprakRti kA bandha karane lagatA hai| narakagati meM parabhavasambandhI Ayu kA bandha maraNa se chahamAha pUrva hotA hai / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- mithyAtvAdi sAtaguNasthAnoM meM tathA upazama-kSapaka zreNI saMyukta 8-9-10 ve guNasthAna meM evaM upazAntakaSAya se ayogIguNasthAnaparyanta aThAraha Adi sattvasthAnoM meM krama se 50-12-36120-48-40-40-28-62-28-24-8-4 aura jAnanA / guNasthAna * vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna ke 18 sattvasthAnoM meM 50, sAsAdanaguNasthAna ke 4 sattvasthAnoM meM 12, mizraguNasthAna ke sasthA 3 agasthAnI 40 sattvasthAnoM meM 120 bhanna, dezasaMyataguNasthAna ke 40 sattvasthAnoM ke 48 bhanna pramatta aura apramattaguNasthAna ke 40=40 sthAnoM ke 40-40 bhaGga, upazama- kSapakazreNIsambandhI apUrvakaraNaguNasthAna ke ( 24+4) 28 savasthAnoM meM 28 bhaMga, upazama- kSapakazreNI sambandhI anivRttikaraNaguNasthAna ke (24+36) 60 sattvasthAnoM meM 62 bhaGga, upazamakSapaka zreNIsambandhI sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke (24+4) 28 sattvasthAnoM meM 28 bhaGga, upazAntakaSAyaguNasthAna meM 24 sattvasthAnasambandhI 24 bhaGga, kSINakaSAyaguNasthAna meM 8 sattvasthAnoM ke 8 bhaGga haiM, sayogakevalI guNasthAna ke cAra sattvasthAnoM meM 4 bhaGga tathA ayogakevalIguNasthAna ke 6 sattvasthAnoM meM 8 bhaGga haiM | guNasthAnoM meM sattvasthAna aura bhaGgoM kI sandRSTi satra sthAna bhaMga gommaTasAra karmakANDa - 342 aba uparyukta sattvasthAnoM meM bhaGgoM kI saMkhyA kahate haiM 18 w paNNAsa bAra chakkadi, vIsasayaM adAla dusu dAnaM / aDavIsA bAsaTThI, aDacaDavIsA ya aTTa cau aTTha || 364 || to 12 8 40 40 40 40 36 12 48 40 Xa anivR 28 24 4 24 36 24 upa kSapa upa. kSapa upa. kSapa. sUkSmasA. 62 x 24 v 28 24 8 NiriyAdisu bhujegaM, baMdhudagaM bAri bAri doNNettha / puNaruttasamavihINA, AugabhaMgA pajjeva || 364 ka // NirayatirasyANu, NeraiyaNahAu tiriyamaNuya AU ya / tericchidevAU, mANusadevAu egege || 364 kha | Jo 4 E 8 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-343 artha- narakAdi cAraAyu meM se bhujyamAna eka Ayu tathA dUsarI Ayu kA bandha ho jAne para 12 bhaGga hote haiM (narakAyu-manuSyAyu, narakAyu-tiryaJcAyu, tiryaJcAyu-narakAyu, tiryaJcAyu-tiryaJcAyu, tiryaJcAyu-manuSyAyu, tiryaJcAyu-devAyu, manuSyAyu-narakAyu, manuSyAyu-tiryaJcAyu, manuSyAyu-manuSyAyu, manuSyAyu-devAyu, devAyu-tiryaJcAyu aura devAyu-manuSyAyu) ina 12 bhaGgoM meM se punarukta (tiryaJcAyunarakAyu, manuSyAyu-narakAyu, manuSyAyu-tiryaJcAyu,devAyu-tiryaJcAyu, devAyu-manuSyAyu) pA~cabhaGgoM ko tathA do samabhaGgoM (tiryaJcAyu-tiryaJcAyu, manuSyAyu-manuSyAyu) ko kama kara dene para zeSa pA~ca bhaGga baGkhyamAnaAyu kI apekSA hote haiN| jo nimna prakAra haiM 1.narakAyu-tiryaJcAyu 2. narakAyu-manuSyAyu 3. tiryaJcAyu-bhanuSyAyu 4. tiryaJcAyu-devAyu 5. mnussyaayu-devaayu| Ayu ke bandha-abandha kI apekSA mithyAtvaguNasthAna ke 18 sattvasthAnoM meM karmaprakRtiyoM kI saMkhyA batAte haiM dutichassattaTTaNavekkarasaM sattarasamUNavIsamigivIsaM / hINA savve sattA, micche baddhAugidaramegUNaM // 365 / / artha- mithyAtvaguNasthAnavartI baddhAyuSka ke sattvarUpa sarvaprakRtiyoM meM se 2-3-6-7-8-911-17-19 aura 21 prakRtiyA~ kama karane se 10 satvasthAna hue tathA abaddhAyuSka ke 8 sattvasthAnaparyanta to inameM se eka-eka prakRti aura kama karanA evaM zeSa do sthAna pUrvokta hI jaannaa| isa prakAra abaddhAyuSka ke bhI 10 sthAna haiM aura donoM (bAyuSka-abaddhAyuSka) ke milakara 20 sthAnoM meM navamAdasavA~ tathA 19-20 vA~ sthAna samAna hone se do sthAna krama karane se zeSa 18 sattvasthAna mithyAtvaguNasthAna ke kahe haiN| vizeSArtha- jisake AgAmI Ayu kA bandha ho gayA hai use baddhAyuSka tathA jisake AgAmI Ayu kA bandha nahIM huA use abaddhAyuSka kahate haiN| __mithyAtvaguNasthAnasambandhI sattvasthAnoM meM jo prakRtiyA~ kama kI gaI haiM unake nAma kahate haiM tiriyAugadevAugamaNNadarAugadugaM tahA titthaM / devatiriyAusahiyA, hAracaukkaM tu chaccede // 366 / / AudgahAratitthaM, sammaM missaM ca taha ya devdurg| NArayachakkaM ca tahA NarAuuccaM ca mnnuvdugN||367||jummN // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-344 artha - mithyAtvaguNasthAnasambandhI sattvasthAnoM meM kama kI gaI prakRtiyA~ krama se tirvaJcAyu devAyu / bhujyamAna-badhyamAna Ayu se rahita koI bhI doAyu, tIrthaGkaraprakRti / devAyu, tiryaJcAyu aura aahaarkctussk| koI bhI do Ayu, tIrthaGkara aura aahaarkctussk| koI bhI do Ayu, tIrthaGkara, AhArakacatuSka, samyaktvaprakRti / inhIM 8 prakRtiyoM meM samyagmithyAtva milAne para 9 / inhIM 9 prakRtiyoM meM devadvika milAne para 11 prakRti / ina 11 prakRtiyoM meM narakagati-narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIravaikriyikaanopAGga, vaikriyikazarIrabandhana, vaikriyikazarIrasaMghAta ye 6 prakRtiyA~ milAne para 17 / ina 17 prakRtiyoM meM manuSyAyu aura uccagotra milAne para 19 prakRti tathA inhIM 19 prakRtiyoM meM manuSyagatimanuSyagatyAnupUrvI milAne para 21 prakRtiyA~ haiN| vizeSArtha - yahA~ tiryaJca va devAyu ke binA 146 prakRti kI sattA se yukta baddhAyuSka kA eka sattvasthAna hai tathA bhujyamAna-badhyamAna AyubinA do Ayu va tIrthaGkaraprakRti rahita 145 prakRti kI sattAyukta eka sattvasthAna : devAyu-tiryaJcAyu, AhArakacatuSka, ina 6 prakRtibinA 142 prakRtiyukta eka sattvasthAna : dI Adhu, AhArakacatuSka, aura tIrthaGkara ina sAta prakRtibinA 141 prakRti se yukta eka satvasthAna hai| pUrvokta 7 aura eka samyaktva, ina 8 prakRtibinA 140 prakRtiyukta eka sattvasthAra hai| pUrvokta 8 aura samyagmidhyAtva ina 9 prakRtibinA 139 prakRtiyukta eka sattvasthAna hai| pUrvokta 9 aura devagati-devagatyAnupUrvI ina 11 prakRtibinA 13.7 prakRtiyukta eka sattvasthAna hai| pUrvokta 11 aura narakagati-narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-vaikriyika aMgopAMga, vaikriyikabandhana, vaikriyikasatAta ina 17 prakRtiyoM ke binA 131 prakRtiyukta eka sattvasthAna hai| pUrvokta 17 aura manuSyAyu, uccagotra ina 19 prakRtibinA 129 prakRtiyukta eka sattvasthAna hai| pUrvokta 19 aura manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI ina 21 prakRtibinA 127 prakRtiyukta eka sattvasthAna hai| isa prakAra ye 10 sattvasthAna baddhAyuSka ke jAnane caahie| abaddhAyuSka ke bhujyamAnaAyu kI sattA pAI jAtI hai kintu badhyamAna Ayu kI sattA nahIM pAI jAtI hai ataH pUrvoktasattva se eka-eka badhyamAnaAyu se rahita abaddhAyuSka ke 10 sattvasthAna jAnanA / isa prakAra baddhAyuSka va abaddhAyuSkasambandhI (10+10)20 sattvasthAnoM meM yahA~ para punarukta do sthAnoM se rahita mithyAtvaguNasthAna ke 18 sattvasthAna haiN| yahA~ pahale jisake narakAyu kA bandha huA aisA mithyAdRSTi manuSya vedakasamyaktva ko grahaNa karake asaMyataguNasthAnavartI hokara kevalI athavA zrutakevalI ke nikaTa solahakAraNa bhAvanA kI ArAdhanA karake tIrthaGkaraprakRti kA bandha prArambha karatA hai, isa prakAra tIrthakaraprakRti kI sattAsahita maraNa ke samaya bhujyamAnamanuSyAyu kA antarmuhUrta kAla zeSa rahane para mithyAdRSTi huA, usa samaya usa jIva ke tirvaJcAyu aura devAyu ke sattva kA abhAva hai ataH 146 prakRtirUpa sattvasthAna pAyA jAtA hai, yahA~ bhaMga bhI eka Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-345 hI pAyA jAtA hai| jinake badhyamAnatiryaJca va manuSyAyu ho aura bhujyamAnamanuSyAyu ho una asaMyattasamyagdRSTi ke tIrthaGkaraprakRti ke bandha kA prArambha nahIM hotA / badhyamAnadevAyu evaM bhujyamAnamanuSyAyusahita asaMyatAdi cAraguNasthAnavIjIva samyaktva se bhraSTa hokara mithyAtva meM nahIM jAte tathA bhujyamAnanarakAyu badhyamAnamanuSyAyu isa prakAra kA eka bhaMga narakAyu ke 6 mAha zeSa rahane para hotA hai vahA~ mithyAtvapanA nahIM hotA ataH bhujyamAnamanuSyAyu, badhyamAnanarakAyu isa prakAra eka hI bhaMga hotA hai, anya prakAra prakRtiyoM ke badalane se 146 prakRtiyoM kA sattva nahIM pAyA jAtA hai tathA abaddhAyuSka ke bhujyamAna eka Ayu ke sattva binA anya Ayu kA sattva sambhava nahIM ho sakatA ata: devAyu, manuSyAyu aura tiryaJcAyu binA 145 prakRti kA sattvarUpa sthAna hotA hai vahA~ bhI bhujyamAnanarakAyurUpa eka bhaMga jAnanA, kyoMki vaha badhyamAnamarakAyu aura tIrthaGkaraprakRti kI sattAvAlA manuSya maraNakara nArakI huA usake (aparyAptavizrAma-vizuddhi-ina tIna) antarmuhata paryanta mithyAdRSTipanA rahatA hai, vahA~ abaddhAyuSka hone se bhujyamAnanarakAyu ke sattvabinA anyasattva nahIM hai usa jIva ke 145 prakRti kA sattvasthAna hotA hai anya jIva ke isa prakAra kA sattva nahIM pAyA jaataa| baddhAyuSka ke dUsarA sattvasthAna bhujyamAna-badhyamAna ina do Ayu ko chor3akara zeSa do Ayu aura tIrthaGkaraprakRtibinA 145 prakRtiyoM kA jAnanA / yahA~ para bhaMga kahate haiM bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnatiryaJcAyu, bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnamanuSyAyu, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnanarakAyu, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnatiryaJcAyu, bhujyamAnatiryaJcAyubadhyamAnamanuSyAyu, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnadevAyu, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnatiryaJcAyu, bhujyamAnamanuSyAyu - badhyamAnamanuSyAyu, bhujyamAnamanuSyAyubadhyamAnadevAyu, bhujyamAnadevAyu-badhyamAnatiryaJcAyu, bhujyamAnadevAyu-badhyamAnamanuSyAyu, isa prakAra 12 bhaMga hue| inameM bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnatiryaJcAyu aura bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyu ye do bhaMga punarukta haiM, kyoMki bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnatiryaJcAyu isa bhaMga meM tiryaJcAyu kI hI sattA hai, anya Ayu kI nahIM / isI prakAra bhujyamAna manuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyu meM bhI jAnanA caahie| uparyukta punaruktabhaMgoM ke binA zeSa 10 bhaMga rahe, unameM bhujyamAna-tiryaJcAyu-badhyamAna-narakAyu ke aura bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnatiryaJcAyu ke samAnatA hai ata: donoM bhaGgoM meM narakAyu-tiryaJcAyu kI hI sattA hone se donoM bhaGgoM meM eka hI bhaGga ginanA / isI prakAra bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu aura bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnamanuSyAyu meM tathA bhujyamAnamanuSyAyu aura bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnamanuSyAyu meM, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnatiryaJcAyu aura bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnamanuSyAyu meM, bhujyamAnadevAyubadhyamAnatiryaJcAyu evaM bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnadevAyu meM, bhujyamAnadevAyu-badhyamAnamanuSyAyu tathA bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnadevAyu meM samAnatA hai isalie eka-eka hI bhaGga ginA, isa prakAra 145 prakRti kI sattA vAle baddhAyuSka ke 5 bhaGga jAnane / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-346 abaddhAyuSka kA dUsarA sattvasthAna, 145 prakRti meM se badhyamAna eka Ayu kI sattA ghaTAne para 144 prakRtirUpa hI hai ata: cAroM gati ke jIvoM ke bhujyamAna Ayu kI apekSA cAra bhaGga haiN| bhujyamAnatiryaJcAyu vAle ke tiryaJcAyusahita 144 prakRti kA sattvasthAna pAyA jAtA hai| bhujyamAnanarakAyu vAle ke narakAyu kI sattA sahita 144 prakRtirUpa sattvasthAna haiN| isa prakAra prakRtiyoM ke badalane se yahAM bhI anya-anya bhaGga jAnanA, tathaiva anyatra bhI jAnanA caahie| kisI mithyAdRSTi jIva ne pahale apramattaguNasthAna ko prApta karake vahA~ para AhAraka catuSka kA bandha nahIM kiyA isalie usake AhArakacatuSkakA sattva nahIM hai| athavA apramattaguNasthAna meM AhArakacatuSkakA bandha karake pazcAt asaMyamI yA mithyAdRSTi hokara AhArakacatuSka kI udvelanA karake AhArakacatuSka ke sattvarahita huA aisA jIva manuSya meM utpanna hokara pahale narakAyu kA bandha karake pazcAt vedakasamyaktva ko prApta kara asaMyataguNasthAnavartI hotA huaa| kevalI-zrutakevalI ke nikaTa SoDazakAraNabhAvanA ko bhAkara tIrthaGkaraprakRti kA bandha karake tathA tIrthaGkaraprakRti kA sattva hone se bhujyamAna ArA ke antargadarna javAzeSa pahale sarajinIya aura tRtIya pRthvI meM gamana karane ke yogya mithyAdRSTi hotA hai| jisa jIva ke tIsarAbaddhAyusthAna tiryaJcAyu, devAyu aura AhArakacatuSka ke binA 142 prakRtirUpa pAyA jAtA hai, vahA~ para hI eka bhaGga hai| ataH isIprakAra se 142 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, anya prakAra se nhiiN| jisane pahale manuSya-tiryaJcAyu kA bandha kara liyA hai usake tIrthaharaprakRti kA bandha nahIM hotA aura jisake devAyu kA bandha ho gayA ho usake tIrthaGkaraprakRti kA sattva ho sakatA hai, kintu mithyAdRSTi ke nhiiN| zaGkA - tIrthaGkara prakRti ke bandha kA prArambha manuSya ke hI kahA hai to phira asaMyata deva-nArakI ke tIrthaGkaraprakRti kA bandha kaise kahA? samAdhAna - yadyapi tIrthaGkaraprakRti ke bandha kA prArambha to manuSya ke hI hotA hai, tathApi vaha yadi samyaktva se cyuta nahIM hotA hai to antarmuhUrtaadhika AThavarSakama do-koTipUrvaadhika taiMtIsasAgaraparyanta utkRSTarUpa se pratisamaya tIrthaGkaraprakRti kA bandha samayaprabaddha meM hotA rahatA hai| isalie deva-nArakI meM bhI tIrthaGkaraprakRti kA bandha ghaTita hotA hai| tRtIya abaddhAyuSkasattvasthAna manuSyAyu ke sattva se bhI rahita hai ataH tiryaJca-manuSya-devAyu aura AhArakacatuSTaya ina sAta prakRtibinA 141 prakRtirUpa hai| yadi tIrthaGkaraprakRti kI sattAvAlA maraNakara dvitIya-tRtIyanaraka meM gayA vahA~ aparyAptAdi avasthAoM meM tIna antarmuhUrtaparyanta mithyAdRSTi hI rahatA hai usake bhujyamAnanarakAyubinA anyaAyu kA sattva nahIM hai| isI jIva ke isa prakAra kI sattA pAI jAtI hai ataH eka hI bhaGga hai, anya prakAra se aisI sattA nahIM pAyI jaatii| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-347 badghAyuSka kA caturthasattvasthAna bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA do Ayu, AhArakacatuSka aura tIrthaMkara ina 7 prakRti ke binA 141 prakRti rUpa jAnanA / yahA~ pUrvokta 12 bhaGgoM meM se dopunarukta aura 5 samAna bhaGgoM ke binA zeSa 5 bhaGga jAnanA / tathaiva abaddhAyuSka kA caturthasattvasthAna bhujyamAnaAyubinA zeSa tIna Ayu, AhArakacatuSka aura torthakarabinA 140 prakRtirUpa jaannaa| yahA~ bhujyamAna cAra Ayu kI apekSA cAra bhaGga haiN| ___ badghAyuSka kA paJcamasattvasthAna bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA doAyu, AhArakacatuSka, tIrthakara aura samyaktvaprakRti ina AThaprakRti ke binA 140 prakRtirUpa hai| yahA~ pUrvokta prakAra hI 5 bhaMga jAnane / arthAt pUrvakathita 12 bhaMgoM meM se 2 punarukta aura 5 samAnabhaMgabinA zeSa 5 bhaMga haiN| abaddhAyuSka kA paJcamasattvasthAna pUrvokta 140 prakRti meM se badhyamAnaAyubinA 139 prakRtirUpa jaannaa| yahA~ bhI cAraAyu ke bheda se cArabhaMga haiN| baddhAyuSka kI apekSA chaThA sattvasthAna bhujyamAna-badhyamAnaAyu binA doAyu, tIrthaGkaraprakRti, AhArakacatuSka, samyaktva aura sambagmeithyAtvaprakRtibinA 139 prakRtirUpa jaannaa| yahA~ para bhaMga pUrvokta prakAra 5 hI jAnane / tathaiva abaddhAyuSka kI apekSA uparyukta 139 prakRtiyoM meM se badhyamAnaAyubinA 138 prakRtirUpa hai| yahA~ bhaMga cAragati kI apekSA cAra ho jaannaa| ___ baddhAyuSka kI apekSA devadvikakI udvelanA jinake ho gaI hai aise ekendriya, vikalatrayajIvoM ke bhujyamAnatiryaJcAyu va badhyamAnamanuSyAyubinA zeSa devAyu aura narakAyu, AhArakacatuSka, tIrthaMkara, samyaktva va samyagmithyAtvaprakRti, devagati, devagatyAnupUrvI ina 51 prakRtibinA 137 prakRtirUpa sAtavA~ sattvasthAna jAnanA / yahA~ ekendriya va vikalatrayasambandhI bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnatiryaJcAyu tathA bhujyamAna tiryaJcAyu-badhyamAnamanuSyAyu ye do bhaMga haiN| unameM bhujyamAnatiryaJcAyu, badhyamAna-tiryaJcAyu yaha punarukta bhaMga hai ataH yahA~ nahIM ginA, isa kAraNa eka hI bhaMga jaannaa| udvelanA kA svarUpa jo pahale kahA hai, vahI yahA~ jaannaa| aba miyAdRSTi ke kisI-kisI sthAna ke bhaGga kahate hue abaddhAyuSka kI apekSA sAtaveM sattvasthAnasambandhI cArabhaGga do gAthAoM se kahate haiM uvvellidadevaduge, bidiyapade cAri bhaMgayA evaM / sapade paDhamo bidiyaM, so ceva Naresu uppnnnno||368|| veguvvaaTTharahide, pNciNdiytiriyjaadisuvvnnnne| surachabbaMdhe tadiyo Naresu tabbaMdhaNe turiyo||369||jummN // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-348 artha- baddhAyuSka ke saptamasattvasthAna ke bAda abaddhAyuSkApekSA 136 prakRtirUpa 7 vA sthAna hai| yahA~ jisake devagatiAdi do prakRtiyoM kI udvelanA huI hai usake cArabhaMga haiN| ve isa prakAra haiM- jaise ekendriya athavA vikalatrayajIva ke devadvika kI udvelanA hone para apanI hI paryAya meM 136 prakRtirUpa sthAna honA prathamabhaMga hai| vahI jIva maraNakara manuSya meM utpanna huA vahA~ dUsarAbhaMga huA / jisake vaikriyaka-aSTaka kI udvelanA huI hai aisA vahI ekendriya athavA vikalatrayajIva maraNakarake tiryaJcapaMcendriyajAti meM utpanna huA aura vahA~ devagati Adi chahaprakRttiyoM kA bandha karane para bhI AhArakacatuSkaAdi 10 va narakadvika ina 12 ke binA 136 rUpa tIsarA bhaMga huaa| vahI jIva maraNa karake manuSya huA aura yahA~ para devagati Adi chaha prakRtiyoM kA bandha karatA hai, kintu narakadvikabinA 136 prakRti kA hI bandha karatA hai ata: yaha cauthAbhA jAnanA / vizedhA adA kI kI apekSA sahamasattvasthAna 136 prakRtirUpa hai| jisake devadvikakI udvelanA huI aise ekendriya athavA vikalatraya mithyAdRSTi ke usI paryAya meM AhArakacatuSka, tIrthaGkara, samyaktva-samyagmidhyAtvaprakRti, devagati-devagatyAnupUrvI ye 9 aura bhujyamAnatiryaJcAyubinA zeSa tInaAyu ina 12 prakRti ke binA sattva 136 prakRti kA pAyA jAtA hai so eka yaha bhaGga hai| jisake devadvika kI udvelanA ho gaI hai aisA vahI ekendriya yA vikalatrayamithyAdRSTi maraNakara manuSya huA usake aparyAptAvasthA meM mithyAtva hone se suracatuSka kA bandha nahIM hotA ata: pUrvokta 1 aura bhujyamAna manuSyAyu binA tInaAyu isa prakAra 12 prakRtibinA 536 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, yaha dUsarAbhaGga huaa| jisake vaikriyikazarIra-vaikriyika aGgopAMga, devagati-devagatyAnupUrvI, narakagati-narakagatyAnupUrvo, vaikriyikazarIrabandhana, vaikriyikazarIrasaMghAtarUpa vaikriyikaaSTakakI udvelanA ho gaI hai aisA vahI ekendriya yA vikalatrayajIva maraNa karake paJcendriyatiryaJca meM utpanna huaa| yahA~ devagati-devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-vaikriyikaanopAjA, vaikriyikasaMghAta aura vaikriyikabandhanarUpa suraSaTka kA to bandha kiyA aura narakagati-narakagatyAnupUrvI kA bandha nahIM kiyaa| yahA~ AhArakacatuSka, tIrthaGkara, samyaktva, samyagmithyAtva, narakagati, narakagatyAnupUrvI ye 9 aura bhujyamAnatiryaJcAyu binA tIna Ayu isaprakAra 12 prakRti binA 136 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, yaha tRtIya bhaGga hai| vaikriyikaaSTaka kI udvelanA karane vAlA vahI ekendriya yA vikalatrayajIva maraNakara manuSya meM utpanna huA vahA~ suraSaTka kA bandha hone se pUrvokta 9 aura bhujyamAnamanuSyAyubinA tInaAyu isa prakAra 12 prakRti binA 136 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai yaha cauthA bhaGga hai| yahA~ sarvabhaMgoM meM 136 prakRti hI haiM isalie sthAna to eka hI hai aura prakRti badalane ke cAraprakAra haiM ataH bhaMga bhI cAra hue| baddhAyuSkakI apekSA aSTamasattvasthAna nArakaSaTkakI udvelanA hone se ekendriya yA vikalendriyajIva ke hotA hai| bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnamanuSyAyu ke binA devanarakAyu, AhArakacatuSka, tIrthakara, samyaktva, samyagmithyAtva, devagati-devagatyAnupUrvI, narakagati-narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-349 vaikriyikaaMgopAMga, vaikriyikabandhana, vaikriyikasaMghAta ina 17 prakAbinA 136 pratirUpa jAnanA, yahA~ bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnatiryaJcAyu, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnamanuSyAyurUpa do bhaMga haiM, kintu bhujyamAnatiryaJcAyu, badhyamAnatiryaJcAyu yaha bhaMga punarukta hone se eka hI bhaMga samajhanA / athAnantara abaddhAyuSka kI apekSA do bhaGga kahate haiM NArakachakkuvvelle, AugabaMdhujjhide du bhaMgA hu| igivigalesigibhaMgo, tammi Nare vidiyamuppaNNe // 370 / / artha- abaddhAyuSka kI apekSA AThaveM sattvasthAna meM Ayubandha ke badalane se do bhaMga hote haiN| unameM se narakagati Adi 6 prakRtiyoM kI udvelanA karane vAle ekendriya yA vikalendriyajIba ke apanI hI paryAya meM 130 prakRti rUpa sthAna honA prathama bhaMga hai tathA vahI jIva maraNakara manuSya huA vahA Ayu ke badalane se 130 prakRtirUpa sthAna honA dUsarA bhaMga hai| vizeSArtha- abaddhAyuka kI apekSA aSTamasattvasthAna bhujyamAnaAyu ke binA tIna Ayu aura AhArakacatuSkaAdi 15 prakRtibinA 530 prakRtirUpa jaannaa| yahA~ bhaGga 2 haiN| nArakaSaTka (narakagatinarakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-vaikriyikaagopAMga, vaikriyikabandhana, vaikriyikasaMghAta) kI uThUlanA hone para ekendriya thA vikalatrayajIva ke tiryaJcAyubinA 3 Ayu aura AhArakacatuSTayaAdi 15 isa prakAra 18 prakRti ke binA 130 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, yaha eka bhaMga hai tathA vahI ekendriya yA vikalatrayajIva maraNakara manuSya meM utpanna huA vahA~ aparyAptakAla meM manuSyAyu ke binA tIna Ayu aura AhArakacatuSka Adi 15 prakRti ke binA 130 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai yaha dUsarA bhaMga hai| baddhAyuSka kI apekSA navamasattvasthAna uccagotra kI udvelanA hone para tejakAya-vAyukAyajIvoM meM pAyA jAtA hai, yaha pUrvokta 130 prakRtiyoM meM se uccagotra kA abhAva hone se 129 prakRti rUpa hai, yahA~ bhaMga eka hI hai| bhujyamAnatiryaJcAyu, badhyamAnatiryaJcAyurUpa bhaMga punarakta hai| yahA~ anya prakAra koI bhaMga nahIM hai isalie isI kA grahaNa krnaa| tathaiva abaddhAyuSka kI apekSA 9 vA sattvasthAna 129 prakRtirUpa hI hai| yaha sthAna baddhAyuSka ke samAna hI hai ataH punarukta hone se isa sthAna kA grahaNa nahIM krnaa| ___ baddhAyuSka kI apekSA 10 vA sattvasthAna manuSyadvika kI udvelanA hone para agnikAyavAyukAvajIvoM meM pAyA jAtA hai| yaha sthAna pUrvokta 529 prakRti meM se manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI ke binA 127 prakRti ke sattvavAlA hai| yahA~ para bhI bhaMga eka hI hai| tathaiva abaddhAyuSkakI apekSA bhI 10 vA~ sattvasthAna pUrvokta 127 prakRtirUpa hI jAnanA / isa prakAra baddhAyuSka-abaddhAyuSkakI apekSA isa Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 350 10 meM sattvasthAna meM prakRti aura usakI saMkhyA meM kucha bhI vizeSatA nahIM hai| ataH yaha sthAna grahaNa nahIM karanA / aba baddhAyuSkasambandhI pA~ca bheda kahate haiM NiriyAU - tiriyAU Niriya NarAU tiriya - maNuyAu / teraMciya- devAU mANusa - - devAu egegaM / / 370 ka // - artha - narakAyu- tiryaJcAyu, narakAyu-manuSyAvu, tiryaJcAyu-manuSyAyu, tiryaJcAyu-devAyu, manuSyAyu- devAyu ina pA~ca bhedoM meM se baddhAyuSkajIva ke koI bheda hotA hai || 370 ka / / vizeSArtha- baddhAyuSka kI apekSA pA~ca bhaMgoM kA kathana hai| baddhAyuSka ke Ayukarma kI do prakRtiyoM kA sattva hotA hai| prakRti ke badalane se baddhAyuSka ke Ayukarma kI apekSA pA~ca bhaMga hote haiM, jinakA gAthA meM ullekha kiyA gayA hai| Age 18 sthAnoM ke punarukta aura suGa ke binA lo. 50 bhaGga bar3e haiM inameM se kisakisa sthAna meM kitane-kitane bhaGga hote haiM unakI saMkhyA kahate haiM vidiye turiye paNage, chaTThe paMceva sesage ekkaM / vigacaupaNachassattayaThANe cattAri aTThage doNi // 371 / / artha- baddhAyuSkApekSA dvitIya caturtha paJcama-SaSTha sattvasthAna meM 5-5 bhaMga jAnanA tathA zeSa prathama- tRtIya- saptama - aSTama navama aura dazama sthAna meM 1-1 bhaMga hai| avaddhAyuSka kI apekSA dvitIyacaturtha - paJcama - SaSTha aura saptama sthAna meM cAra-cAra bhaMga haiN| aSTamasthAna meM do tathA zeSa prathama va tRtIyasthAna meM eka-eka bhaMga jAnanA caahie| isa prakAra mithyAtvaguNasthAna meM sattvasthAna 18 aura unake bhaMga 50 jAnane caahie| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-351 mithyAtvaguNasthAnasambandhI sattvasthAna evaM bhaMga (baddhAyuSka-abaddhAyuSka kI apekSA) kI sandRSTi guNasthAna satva | vizeSa vivaraNa bhaMga saMkhyA / prakRti saMkhyA sthAna mithyAtva baddhAyuSka kI 146 apekSA prathama sthAna 146 (148-2 tiryaJca-devAyu) mithyAdaSTi manuSya ke narakAyu kI bandha karane ke pazcAt vedaka samyaktva ko prApta kiyA aura tIrthaGkaraprakRti kA bhI bandha kara liyaa| maraNa ke antarmuhUrta pahale mithyAtva guNasthAna meM AyA usa samaya usake 146 prakRti kI sattA hotI noTa : jisa samyagdRSTi manuSya ne manuSya va tirthaJcAyu bA~dha lI ho usake tIrthakara - prakRti kA bandha prArambha nahIM hotA hai| 4 se 7 guNasthAnavauM jisa manuSya ne devAyu bA~dha lI ho vaha vithyAtva meM nahIM A sktaa| 1 | 145 | 145 (148-3, manuSya-tiryaJca-devAyu) mithyAttra | abaddhAyuSka | kI apekSA prathama sthAna uparyukta prakAra se tIrthakara prakRtikI sattA sahita dvitIya va tRtIya naraka kA nArakI utpanna hone se tIna antarmuhUrta paryanta mithyAdRSTi rahatA hai, usa samaya usake AgAmI AyukA bandha nahIM hotA, kyoMki naraka meM Ayu kA bandha antima 6 mAha meM hotA hai| ata: badhyamAna Ayu kI sattA kama hone se baddhAyuSka kI apekSA jo 146 prakRti kA sattvasthAna kahA usameM se badhyamAna manuSya-Ayu ghaTA dene para 145 prakRti kI sattAsahita sattvasthAna yahA~ | hotA hai| Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-352 mithyAtva baddhAyuSka kI 1 na.ti. apekSA 1 na.ma. dvitIya sthAna | 1 ti.ma. 1 ti.de. somadenu | 145 (148-3, bhujyamAna va badhyamAna AyubinA doAyu evaM tIrthakara) isa sthAna meM 12 bhaMga sambhava haiM, kyoMki manuSya va tiryaJcagati meM cAroM hI Ayu kA bandha ho kAraNa hai| vigata va devagati meM jIvoM ke tiryaJca va manuSyagati kA hI bandha ho sakatA hai| badhyamAna bhaMga bhujyamAna Ayu Ayu saMkhyA naraka tiryaJca bharaka manuSya naraka tiryaJca tiryaJca tiryaJca tirvaJca manuSya tiryaca deva naraka manuSya manuSya tiryaJca manuSya tiryaJca manuSya upayukta sandRSTi meM 12 bhaMgoM meM punarukta bhaMga | meM tathA jahA~ bhujyamAna va badhyamAna Ayu samAna hI hai usa bhaMga ke Age zUnya diyA hai ataH 12 | meM se yahA~ 5 hI bhara gine haiN| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mithyAtva abaddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna baDhAyuSka kI apekSA tRtIya sthAna gommaTasAra karmakANDa - 353 1 na. 1 ti. 1 ma. 1 de. 4 144 * 144 (148-4, bhujyamAna Ayu binA zeSa 3 Ayu, tIrthaGkara) 145 prakRti kI sattAsahita pUrvokta jIvakI 145 sattva prakRtiyoM meM se badhyamAna Ayu kama ' karane se abaddhAyuSka ke 144 prakRti kI sattA rahI ataH gati kI apekSA (8-9-1011) 4 bhaTTa hote haiM / 142 (148- 6, tiryaJca va devAyu aura AhArakacatuSka) koI mithyAdRSTimanuSya pahale agramatta guNasthAnako prApta huA, kintu vahA~ usane AhArakacatuSka kA bandha nahIM kiyA aura mithyAtvaguNasthAna ko punaH prApta kara liyaa| athavA apasaguNasthAna meM AhArakacatuSka kA bandha kara liyA pazcAt mithyAtva guNasthAna meM Akara pazcAt asaMkhyAta varSoM meM AhArakacatuSkakI udvelanA kara manuSyoM meM utpanna huaa| vahA~ narakAyu kA bandha karake pazcAt vedakasamyagdRSTi hokara kevalI - zrutakevalI ke pAdamUla meM SoDazakAraNabhAvanA bhAkara tIrthaprakRti kA bandha prArambhakarake usa karma se sahita hokara dvitIya tRtIya narakako jAnevAlA jIva bhujyamAna Ayu kA antarmuhUrta avaziSTa rahane para maraNa se pUrva mithyAtva meM A gyaa| usake 142 prakRti kA saca hotA hai tathA jisa manuSya ne devAyu kA bandha kara liyA hai evaM tIrthakara prakRti kA bandha Arambha kara liyA ho usake samyaktva nahIM chUTatA hai tathA usake pratisamaya AThavarSa va eka antarmuhUrtakama dokoTi pUrvasahita 33 sAgaraparyanta utkRSTarUpa se tIrthakara prakRti kA bandha samayaprabaddha meM hotA rhegaa| isa prakAra nArakI hone vAle jIva ke hI yaha bhava sambhava hai / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-354 mithyAtva abaddhAyuSka kI apekSA tRtIya sthAna | 141 (148-7, bhujyamAnaAyuvinA zeSa 3 Ayu aura AhArakacatuSka) tIrthakkara prakRti kI sannAsahita 2-3 naraka | meM utpanna hone vAle mithyAdRSTijIva ke nivRttyaparyAptAvasthA meM 141 prakRti kI sattA rahegI, kyoMki isa avasthA meM vadhyamAnaAyu kI sattA nahIM rahatI hai tathA narakAyu ke antima chaha mAha pUrva taka 141 prakRti kA sattva rahatA hai, kyoM ki narakAyu ke antima chaha mAha meM Ayu bandha hotA hai| mithyAtva 14711144- bhujyamAna-badhyamAnaAyu binA do Ayu, tIrthakkara aura AhArakacatuSka) baddhAyukadI 1 nati: apekSA | 1 na.ma. caturtha sthAna | 1 ti.ma. 1 ti.de. baddhAyuSka kI apekSA pUrvakathita dUsare sthAna meM cAroM gati meM jIvoM ke 12 bhaGgoM meM se 2 punaruktaM aura 5 samAna bhaGgoM ko kama karake zeSa jo pA~ca bhaGga kahe haiN| ve ho yahA~ bhI jAnanA, kintu vahA~ aura yahA~ antara itanA hI hai ki usa sthAna meM AhArakacatuSka kA sattva hai aura yahA~ nahIM hai| mithyAtva 140 abaddhAyuSka kI apekSA caturtha sthAna 140 (148-8, bhujyamAnaAyuminA zeSa 3 Ayu, tIrthakara aura AhArakacatuSka) 1 ti. baddhAyuSka kI apekSA caturthasattva sthAna meM 4 gati ke jIvoM kI badhyamAna Ayuko chor3akara kevala bhujyamAnaAyu kI apekSA 4 bhanna haiN| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mithyAtva midhyAtva midhyAtva 62 zraddhAyuSka kI 1 na. ti. apekSA paJcama sthAna abaddhAyuSka kI apekSA paJcama sthAna baddhAyuSka kI apekSA SaSTha sthAna abaddhAyuSka kI apekSA SaSTha sthAna gommaTasAra karmakANDa - 355 1 na. ma. 9 ti. ma. 1 li. de. 5 ma. de. 5 1 na. 1 ti. 1 ma. 1. de. l 1 na. ti. 1 na. ma. 1 ti. ma. 1 ti. de. 1 ma. de. 5 1. na. 1 ti. 1 ma. 1. de. 4 140 139 139 138 140 (148-8, bhujyamAna- badhyamAna Aya binA do Ayu, tIrthakara AhAraka-catuSka aura samyaktvaprakRti) baddhAyuSkakI apekSA pUrvoktasthAnoM ke samAna hI yahA~ para bhI 5 bhana haiM, kintu antara itanA hI hai ki yahA~ samyaktvaprakRti bhI kama huI hai| ( 148 - 9. bhujyamAna AyubinA zeSa 3 Ayu, tIrthaGkara, AhAraka catuSka aura samyaktvaprakRti ) abaddhAyuSkakI apekSA caturthasthAna ke samAna hI yahA~ bhI 4 bhanna jAnanA, kintu yahA~ para samyaktvaprakRti bhI kama huI hai| 139 (148- 9, bhujyamAna- badhyamAna AyubinA do Ayu, tIrthakara, AhAraka catuSka, samyaktva aura samyagmithyAtva - prakRti ) baddhAyuSka kI apekSA paJcamasthAnake samAna yahA~ para bhI 5 hI bhana haiM, kintu yahA~ samyagmithyAtvaprakRti kama huI hai| baddhAyuSka kI apekSA chaThe sattvasthAna meM kahI gaI 139 prakRtiyoM meM se badhyamAna Ayu kama karane para yahA~ 138 prakRti kI sattA paaii| jAtI hai tathA abaddhAyuSka kI apekSA pUrvokta 5 veM sthAna ke samAna hI yahA~ bhI 4 bhaGga jAnanA / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgadarzaka :--prAcArya kI sadisAgara jI mahArAja gommaTasAra karmakANDa-356 mithyAtva 1 |baddhAyuSka kI| apekSA saptama sthAna / 137 |148-11, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAna manuSyAyu ke binA 2 Ayu,AhArakacatuSka, tIrthakara, samyaktva, samyagmithyAtva, devagati aura devgtyaanupuurvii| 137 prakRti sahita yaha sattvasthAna ekendriya se caturindriyaparyanta tiryaJcoMke ho sakatA hai| jisane devadvikakI udvelanA kI hai aisA jIva tirthaJcAyu va manuSyAyu bA~dha sakatA hai ata: do | bhaGga hote haiM, kintu bhujyamAna-tiryaJcAyu va badhyamAnatiryaJcAyu ko mAnakara to punarukta hone se use nahIM ginaa| ata: tiryaJcamanuSyAyu kA eka bhaMga hotA hai| mithyAtva 1 abaddhAyuSka | kI apekSA saptama sthAna / 136 | 136 (baddhAyuSkApekSA saptamasthAna meM kathita 137 prakRti meM se badhyamAnaAyu kama karake 136 prakRti rahatI haiN|) mithyAtva abaddhAyuSka kI apekSA saptama sthAna baddhAyuSkApekSA saptamasattvasthAna vAlA ekendriya se caturindriyaparyanta mithyAdRSTijIva maraNakara manuSya huA usake aparyAptAvasthA meM 536 prakRti kI sattA hotI hai| (148-12, bhujyamAna manuSyAyubinA zeSa tIna Ayu, tIrthaGkara, AhAraka catuSka, samyaktva, samyagmithyAtva aura devadvika) mithyAtva abaddhAyuSka kI apekSA saptama sthAna | vahI eke ndriyase caturindriyaparyantakA tiryaJcajIva jisake vaikriyika aSTakakI udvelanA ho gaI hai tathA marakara paMcendriyatiryaJca huA tathA paryAptAvasthA meM sura-SaTka (devadvika, baiMkriyikadrika, vaikriyikabandhana, vaikriyikasaMghAta) kA bandha kiyA aise jIva kI 136 prakRti kI sanA ho sakatI hai| 136 (148-12, bhujyamAnatiryaJcaAyu binA tIna Ayu, tIrthakkara, AhAraka| catuSka, samyaktva, samyagmithyAtva, narakadvika) Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-357 mithyAtva 1 | abaddhAyuSka | kI apekSA saptama sthAna / 136 / uparyukta bhaGga meM tiryaJca maraNakara panuSya meM utpanna huaa| vahA~ badhyamAnaAyu kA bandha nahIM thA, kintu suraSaTkakA bandha kiyA usa jIva ke 136 prakRti kI sattA ho sakatI hai| yahA~ 136 prakRti uparyukta hI hai, kintu jyamAnatiryaJcAya ke sthAna para bhujyamAna manuSyAyu hogii| * .. mithyAtva baddhAyuSka kI 1 / 131 apekSA ekendriya se caturindriyaparyanta jisa jIva ke nArakaSaTkakI udvelanA huI tathA manuSyAyu kA bandha kiyA ho usake 131 prakRti kI sattA pAI jAtI hai| aSTama sthAna 131 (148-17, deva-narakAyu, tIrthaGkara, AhArakacatuSka, samyaktva, samyagmithyAtva, devadvika, narakadvika, vaikri yika drika, trai kriyika zarIrabandhana aura vaikriyikazarIrasaMghAta) yahA~ bhujyamAna aura badhyamAna tirthaJcaAyu aura bhujyamAnatiryaJcAyu-vadhyamAna-manuSyAyurUpa | do bhaMga ho sakate haiM, kintu pahalA bhaMga punarukta hone se yahA~ eka hI bhaMga grahaNa krnaa| mithyAtva 1 | 130 abaddhAyaSka | kI apekSA aSTama sthAna baddhAyuSka kI apekSA pUrvakathita AThaveM sthAna meM jo 131 prakRtiyA~ kahI haiM unameM se yahA~ para badhyamAna manuSya Ayu kama karane para 130 prakRtirUpa sthAna hotA hai| ekendriya yA vikalatraya jIva maraNakara manuSya meM utpanna huA usake nivRttyaparyAptAvasthA meM 130 prakRti kI sattA ho sakatI hai, kintu abaddhAyuSka kI apekSA kathita uparyukta aSTama sthAna meM bhujyamAna tiryaJcAyu hai aura yahA~ | bhujyamAnamanuSyAyu hai, itanA hI antara hai| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mithyAtva mithyAtva mithyAtva baddhAyuSka kI apekSA navama sthAna meM kahate haiM - abaddhAyuSka kI apekSA navama sthAna baddhAyuSka kI apekSA dazama sthAna abaddhAyuSka kI apekSA dazama sthAna 1 gommaTasAra karmakANDa - 358 129 129 + 127 127 uccagotra kI jisake udvelanA huI hai aise tejakAya vAyukAyajIvako yaha sthAna hotA hai| 129 (avaddhAyuSkApekSAkathita aSTamasthAnasambandhI 130 prakRtiyoM meM se ucca gotra kama kara diyA ) tejakAya - vAyukAyajIva tiryaJca haiM aura tiryaJcAyu kA hI bandha karate haiM anya Ayu kA nahIM | UparavartI tejakAya vAyukAyajIvoM ke badhyamAnatiryaJcAyu kA bandha nahIM huA to bhI 129 prakRti kI hI sattA rahegI tathA bhaMga bhI uparyukta hI rahegA, prakRti bhI ve hI raheMgI ataH sattvasthAna aura bhaMga nahIM badalane se grahaNa nahIM kiyA / - tejakAya - vAyukAya ( abaddhAyuSkApekSA navamasthAnavAle) jIvoM ke manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvIkI udvelanA hone se 127 prakatikI hI sattA rahatI hai| isa jIva ne tiryaJcAyu kA bandha kara liyA hai| aba sAsAdana tathA mizraguNasthAna meM sattvasthAna aura bhaGgoMkI saMkhyA cAra gAthAoM uparyukta jIva ne tiryaJcAyukA pahale bandha nahIM kiyA tathApi 127 prakRtikI hI sattA rahegI, sattvasthAna aura bhaMgameM bhI koI antara nahIM hone se isakA grahaNa nahIM kiyA gayA hai| sattatigaM AsANe, misse tigasattasattaeyArA / parihINa savvasattaM baddhassiyarassa egUNaM // 372 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-359 artha - sAsAdanaguNasthAna meM sarvaprakRtiyoM meM se sAta athavA tInaprakRtikamarUpa do sattvasthAna haiN| mizraguNasthAna meM sarvaprakRtiyoM meM se tIna, sAta, sAta aura 11 prakRti kamarUpa cArasthAna to badghAyuSka kI apekSA aura abaddhAyuSka kI apekSA unameM se bhI eka-eka prakRti kamarUpa cArasthAna baddhAyuSka ke samAna hI jAnanA ! isaprakAra sAsAdana-guNasthAna meM cAra aura mizraguNasthAna meM 8 sthAna jAnane caahie| Age sAsAdanaguNasthAna ke sattvasthAnoM meM jo prakRtiyA~ kama huI haiM unake nAma kahate haiM titthAhAracaukvaM, aNNadarAugadugaM ca sttede| hAracauka vajiya tiNi ya keI samuddiDheM // 373 // artha - sAsAdanaguNasthAna meM tIrthaGkaraprakRti, AhArakacatuSka aura bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA zeSa doAyu ina sAtaprakRtibinA 145 prakRtirUpa prathamasthAna tathA prathamasthAna meM kama kI gaI sAtaprakRtiyoM meM se AhArakacatuSka (AhArakazarIra, AhArakaaMgopAMga, AhArakazarIrabandhana, AhArakazarIrasaMghAta) ke binA zeSa tInaprakRti kama karane se 145 rUpa dUsarA sthAna jAnanA tathA 145 prakRtirUpa isa sattvasthAna meM AhArakacatuSka kA sattva kahA hai, vaha anya AcAryoM ke matAnusAra hai| mizraguNasthAnasambandhI sattvasthAnoM ko kahate haiM - titthaNNadarAudugaM, tiNNivi aNasahiya taha ya sattaM c| hAracaukke sahiyA, te ceva ya hoMti eyArA // 374 / / artha - mithraguNasthAna meM tIrthakara, bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA doAyu ina tIna binA 145 prakRtirUpa prathamasthAna, tIrthakara, bhujyamAna-badhyamAna AyubinA do Ayu, anantAnubandhIkaSAyacatuSka athavA AhArakacatuSka ina sAtaprakRtibinA 141 prakRtirUpa dvitIyasthAna, tRtIyasthAna bhI isIprakAra 141 prakatirUpa hI hai, tIrthakara, bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA do Ayu, anantAnubandhIkaSAyacatuSka aura AhArakacatuSka ina 11 prakRtibinA 137 prakRtirUpa caturthasthAna isaprakAra ye cArasthAna badAyuSkApekSA tathA inameM eka-eka prakRtirUpa cArasthAna abaddhAyuSkApekSA jAnanA caahie| athAnantara uparyukta guNasthAnasambandhI sattvasthAnoM meM bhaGga kI saMkhyA kahate haiM - sANe paNa igi bhaMgA, baddhassiyarassa cAri do ceva / misse paNapaNa bhaMgA, baddhassiyarassa cau cuunneyaa||375 / / artha - sAsAdanaguNasthAnasambandhI baddhAyuSka kI apekSA do sattvasthAnoM meM pA~ca aura eka tathA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 360 abaddhAyuSka kI apekSA do sattvasthAnoM meM 4 aura 2 bhaGga haiN| isaprakAra cArasthAnasambandhI 12 bhaGga jAnanA / mizraguNasthAnasambandhI baddhAyuSka kI apekSA cArasthAnoM meM pA~ca-pA~ca bhaMga evaM abaddhAyuSka kI apekSA cArasthAnoM ke cAra-cAra bhana honese yahA~ AThasthAnoM ke 36 bhaMga hue / baMdhaMdevAguvasamasaddikI baMdhiUNa AhAraM / so ceva sAsaNe jAdo tarisaM puNa baMdha ekkodu / / 375ka / / fote kArya kI puhieart m tasseva ya baMdhAugaThANe bhaMgA du bhujjamANammi / maNuvAugammieko devesu vavaNage vidiyo || 375kha // artha - devAyu kA bandha karake upazamasamyaktva ko prApta hokara (saptamaguNasthAna meM ) AhAraka kA bandha karake sAsAdanaguNasthAna meM jAne para usake Ayubandha kI apekSA manuSya- devAyurUpa ekahI bha hotA hai / upazamasamyagdRSTi manuSya AhArakacatuSka kA bandha karake sAsAdanaguNasthAnako prApta hotA hai aura devAyu kA bandha karatA hai to usake bhujyamAnaAyu kI apekSA sAsAdanaguNasthAna meM do bhanna hote haiN| sAsAdana guNasthAna meM devAyu ke bandha se pUrva 'manuSyAyu' kA ekabhanna / sAsAdanaguNasthAna meM maraNakara devoM meM utpanna hone para 'devAyu' kA dUsarA bhakta hotA hai| vizeSArtha - sAsAdanaguNasthAna meM 141 prakRtirUpa baddhAyuSkApekSA sattvasthAna meM cAroM gati ke baddhAyuSkajIvoM kI apekSA pUrvoktaprakAra 12 bhaMga meM se samabhaMga aura punaruktabhaMgabinA 5 bhaMga jAnanA tathA 140 prakRtirUpa abaddhAyuSkasthAna meM bhujyamAna cAraAyu kI apekSA cArabhaMga jAnanA / 145 prakRtirUpa baddhAyuSka meM jisake AhArakacatuSka kA bandha huA usameM kisI ko sAsAdanaguNasthAna kI prApti hotI hai, isa upadezakI apekSA eka hI bhaMga jAnanA / 144 prakRtirUpa abaddhAyuSkasthAna meM do bhaMga haiN| vahA~ bhujyamAna-manuSyAyuvAlA upazamasamyagdRSTi AhArakacatuSka kA bandhakarake sAsAdanaguNasthAnavartI huA yaha bhI ekabhaGga hai tathA pahale jisake devAyu kA bandha huA thA aisA upazamasamyagdRSTi AhArakacatuSka kA bandhakarake sAsAdanaguNasthAna ko prApta ho marakara deva huA, yahA~ bhujyamAnadevAyu kA sattva pAyA jAtA hai, yaha dUsarAbhaGga hai| zaMkA - Ayubandha ke zeSa cAra bhanja kyoM nahIM hote? samAdhAna - gAthA 334 ke anusAra devAyu ke atirikta yadi anya Ayu kA bandha ho jAve to manuSya saMyama dhAraNa nahIM kara sktaa| AhArakazarIra kA baMdha saMyamI manuSya saptamaguNasthAna meM karatA hai / ataH manuSya va devAyuke atirikta zeSa cArabhaGga sambhava nahIM haiN| Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-361 mizraguNasthAna meM baddhAyuSka kI apekSA cAroM sthAnoM meM pUrvoktaprakAra 12 bhaGga meM se punarukta aura samabhaGgabinA pA~ca-pA~ca bhaGga jaanne| abaddhAyuSka ke cAroM sthAnoM meM bhujyamAna cAraAyu kI apekSA cAra-cAra bhaGga jaannaa| zaMkA - mizraguNasthAna meM anantAnubandhI kA sattva kyoM nahIM pAyA jAtA hai? samAdhAna - asaMyatAdi cAraguNasthAnoMmeM se kahIM para tInakaraNa karake anantAnubandhIkaSAya kA visaMyojana kiyA aura mizramohanIya (samyagmithyAtva) ke udaya se mizraguNasthAnavartI huA usake anantAnubandhIkA sattva nahIM pAyA jaataa| zaMkA - samyagmidhyAtvanAmaka tRtIyaguNasthAna meM jIva cAritramohanIya ko anantAnubandhIrUpa se kyoM nahIM pAraNaMbhA letA .... samAdhAna - kyoMki mitraguNasthAnameM cAritramohanIyako anantAnubandhIrUpase pariNamAne ke kAraNabhUta mithyAtva kA udaya nahIM pAyA jAtA hai athavA sAsAdanaguNasthAna meM jisaprakAra ke tIvrasaMklezarUpa pariNAma pAye jAte haiM, mizraguNasthAna meM usaprakAra ke tIvrasaMklezarUpa pariNAma nahIM pAye jAte, ata; samyagmithyAdRSTi jIva cAritramoha ko anantAnubandhIrUpa se nahIM pariNamAtA hai|' 1. jayadhavala pu.2 pR.219|| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-362 sAsAdana sAsAdana va mizraguNasthAna meM baddhAyuSka va abaddhAyuSka kI apekSA sattvasthAna aura bhaGga tathA unameM pAyI jAnevAlI prakRtiyoM kI sandRSTi - maddhAyuSka kI| 1 na. ti. 141 / 141 (148-7, bhujyamAna va badhyamAna apekSA / 1 na. ma. AyuninA do Ayu, tIrthakara aura prathama sthAna 1 ti, ma. AhArakacatuSka) sAsAdanaguNasthAnako cAroM hI Ayu bA~dhane vAlA jIva prApta kara sakatA hai| mithyAtvaguNasthAna meM baddhAyuSkApekSA dvitIyasthAna meM 12 bhaMga kahe haiM usI prakAra yahA~ bhI 12 bhadra hote haiM, kintu punaruktabhaka 2, samabhaGga 5 ina 7 ke binA zeSa 5 hI bhaga grahaNa kiye haiN| sAsAdana abaddhAyuSka / 1 na, 140 uparyukta 141 prakRti meM se badhyamAnakI apekSA: ......ti..................! Ayu kama karane para 140 prakRtirUpa yaha sthAna prathama sthAna hotA hai| isake cAra bhaMga cAroMgati kI apekSA sAsAdana 1 / baddhAyuSkakI apekSA dvitIya sthAna 145 | 145 (148-3, bhujyamAnamanuSyAyu aura badhyamAnadevAyuminA 2 Ayu aura tIrthaGkara) manuSya, AhArakacatuSka kA bandha karalene ke bAda isa guNasthAna meM A sakatA hai| kisI AcArya ke matase isa avasthA meM AhArakacatuSka kA sattva nahIM hai arthAt 141 prakRtikA sattva hotA hai| baddhAyuSka kI apekSA kathita dvitIya sthAnakI 145 prakRtiyoM meM se badhyamAnadevAyu kama karane para 144 prakRti rhiiN| sAsAdana 144 abaddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna | Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-363 bhujyapAnamanuSya AyuvAlA upazama - samyagdRSTijIva AhArakacatuSkakA bandhakaraneke bAda sAsAdanaguNasthAnameM AyA taba usake 144 prakRtikI sattA rhegii| jisa upazamasamyagdRSTimanuSya ne pahale devAyukA bandha kiyA ho aura saptamaguNasthAna meM AhArakacatuSka kA bandha karake pramatta hokara dvitIyaguNasthAna meM AyA aura maraNa kiyA tathA deva hogayA usasamaya usake 144 prakRti kI sattA rahatI hai| abaddhAyuSka kI apekSA dvitIyasthAna ke prathamabhaMga meM bhujyamAnamanuSyAyu hotI hai| yahA~ bhujyamAna devAyu hai| isa guNasthAnameM 12 bhaMga na hokara 11 bhaMga hI hote haiM aisA kinhIM AcAryoM kA mata hai (gAthA 394 dekho) aura badhyamAnadevAyuvAlA dvitIyopazamasamyagdRSTijIva sAsAdanaguNasthAnameM maratA nahIM, aisA unakA mata hai| mizra 145 baddhAyuSka kI | 1 na. ti. apekSA | 1 na. ma. prathama sthAna | 1 ti. ma. 1 ti. de. 1ma, de. 145 (148-3, bhujyamAna va badhyamAna AyubinA do Ayu aura tIrthakara) yaha guNasthAna cAroMhI gatike jIvoM meM pAyA jAtA hai tathA cAroM hI badhyamAnaAyuvAlA jIva isa guNasthAna ko prApta karatA hai| ataH midhyAtvaguNasthAnameM baddhAyuSkake dvitIyasthAnameM kathita 12 bhaMgoM ke samAna yahA~ bhI 12 bhaMga hote haiM, kintu pUrvake samAnahI doghunarukta aura pA~ca samAnabhaMga kama karane para 5 hI bhaMga grahaNa kiye haiN| ___baddhAyuSkakI apekSA prathamasthAnameM kadhita 145 prakRtiyoMmeM se badhyamAnaAyuko kama karane para 144 prakRti rhiiN| cAgatisambandhI bhujyamAnaAyu kI apekSA cAra bhaMga hote haiN| mizra 144 abaddhAyuSka | 1na. kI apekSA prathama sthAna Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-364 mizra baddhAyuSka kI| 1 na. ti. | 141 | apekSA | 1 na. ma. unfan dvitIya sthAna hiair at 1 ti.de. 1 ma, de. 141 (148-7, bhujyamAna-badhyamAnaAyu binA do Ayu, tIrdhakara aura KE anantAnubandhIkaSAyacatuSka) asaMyatAdi cAraguNasthAnoM meM se kisI bhI guNasthAnameM tInakaraNa ke dvArA anantAnubandhI kaSAyacatuSka kI visaMyojanA jisane kI ho tathA darzanamohanIyakA kSaya karaneke sammukha na ho vaha jIva saMkliSTapariNAmoMse sabhyagmithyAtvake udayase mizraguNasdhAnameM AtA hai tathA 141 prakRti kI sattAvAlA hotA hai| isa sthAna meM mithyAtvaguNasthAna meM naddhAyuSka kI apekSA kathita dvitIyasthAna ke samAna 12 bhaMga hote haiM kintu do punarukta aura 5 samAna bhaMgoM ko chor3akara 5 hI bhaMga grahaNa kiye haiN| mizra 140 abaddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna ti| 140 (baddhAyuSka kI apekSA dvitIyasthAna meM kathita 141 prakRtimeM se badhyamAnaAyu kama karane se 140 prakRtikI sattA rahatI hai) 4 bhaMga, bhujyamAnacAroM AyukI apekSA mizna baddhAyuSka / 1 na, ti. | kI apekSA | 1 na. ma. tRtIya sthAna | 1 ti. ma. 1ti, de, 141 | 141 (148-7, bhujyamAna-badhyamAnaAyu binA do Ayu, tIrthaGkara, AhAraka catuSka) cAroM hI gatike jIva isa guNasthAnameM A sakate haiN| mithyAtvaguNasthAna ke baddhAyuSka kI apekSA kadhita dvitIyasthAna meM jo 12 bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra yahA~ bhI 12 bhaMga jAnanA, kintu pUrvAnusAra yahA~ bhI do punarukta aura 5 samAna bhaMgoM ko kamakarake zeSa 5 bhaMga hI grahaNa kiye gaye haiN| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-365 mizna abaddhAyuSka kI apekSA tRtIya sthAna 1 na. / 1 ti. 1. ma. 140 | baddhAyuSka ke tRtIyasthAna meM jo 141 prakRtiyA~ kahI gaI haiM unameM se badhyamAna Ayu | kama karane para 140 prakRti rahatI haiN| cAroM gati kI apekSA se 4 bhaMga hote haiN| mizra ... baddhAyuSka | 1 na. ti. kI. amezA .. mA caturtha sthAna | 1 ti. Eain 137 137 (148-11, bhujyamAna-badhyamAna ..... ... .. Ayu-binA do Ayu, tIrthaGkara, anantAnubandhI-kaSAyacatuSka, AhArakacatuSka) baddhAyuSka kI apekSA dvitIyasthAna meM jo jIva batAyA hai vaisA hI jIva yahA~ bhI samajhanA, kintu AhArakacatuSka yahA~ nahIM pAyA jAtA | hai| bhaMga yahA~ bhI 12 hI haiM, kintu punarukta aura | samabhaMga binA 5 hI bhaMga grahaNa kiye gaye haiN| mizra mizra 136 | avaddhAyuSka | 1 na. kI apekSA | 1 ti. caturtha sthAna | 136 (baddhAyuSka kI apekSA caturthasthAna meM kathita 137 prakRti meM se badhyamAna Ayu kama karane para 136 prakRti rahatI haiN| cAragati kI apekSA 4 bhaMga hote haiN| Age asaMyataguNasthAna meM 40 sthAnoM kI siddhi karate hue una sthAnoM ke 120 bhaGga va prakRtiyoM kI saMkhyA Adi kA kathana 6 gAthAoM se kahate haiM - duga chakka satta aTuM, NavarahiyaM taha ya caupaDiM kiccaa| Nabhamigi cau paNa hINaM, baddhassiyarassa egUNaM / / 376 // titthAhAre sahiyaM, titthUNaM aha ya hAracauhINaM / titthAhAracaukkeNUNaM iti caupaDiTThANaM // 377 / / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 366 aNNadaraAusahiyA, tiriyAU te ca taha ya aNasahiyA / micchaM missaM sammaM, kameNa khavide have ThANA // 378 // AdimapaMcaTThANe, dugadugabhaMgA havaMti baddhassa / iyarassavi NAdavvA, tigatigaigi tiNNitiNNeva / / 379 / / maNuvaNirayAuge Narasura AU NirAgabaMdhammi / tiriyAUNA tigidare micchvvaNammi bhujjamaNusAU ||379ka || bidiyassavi paNaThANe, paNa paNa tiga tiNNa cAri baddhassa / iyarassa hoMti zeyA, caucaur3agicAri cattAri / / 380 / / puvvuttapaNapaNAuga, bhaMgA baMdhassa bhujamaNusAU / aNNatiyAUsahiyA, tigatiga cauNirayatiriyAUNa // 380ka // Adilladasasu sarisA, bhaMgeNa ya tidiyadasayaThANANi / bisi cautthas ya, dasaThANANi ya sabhA hoMti / / 381 / / artha- do, chaha, sAta, ATha, nau prakRtiyoM se rahita pA~casthAna barAbara likhane tathA isI prakAra pA~ca-pA~ca sthAnakI cAra paMkti nIce-nIce likhanA / inameM prathamapaMkti ke pA~casthAnoM meM to zUnya ghaTAnA arthAt ve pA~coMsthAna jaise the vaise hI 2,6,7,8 aura 9 prakRtirahita jAnanA tathA dvitIyapaMkti meM ekaeka prakRti aura ghaTAne se ve pA~coM sthAna sarvaprakRtiyoM meM se 3, 7, 8, 9 aura 10 prakRtirahita jAnane / tRtIya paMkti meM cAra-cAra prakRti ghaTAnA / ve pA~coMsthAna 6, 10, 11, 12, 13 prakati-rahita jAnanA / caturthaktimeM pA~ca-pA~ca prakRti ghaTAnA, ve pA~coMsthAna 7, 11, 12, 13, 14 prakRti - rahita jAnanA / baddhAyuSka va abaddhAyuSka kI prathama do paMktiyoM ke jo pA~ca-pA~ca sthAna ve tIrthaMkaraprakRti sahita aura tIrthaMkaraprakRti rahita jAnane isaliye dvitIyapaMkti meM eka-eka prakRti ghaTAI / baddhAyuSka aura abaddhAyuSka kI tIsarI do paMktiyoM ke jo pA~ca-pA~ca sthAna haiM ve AhArakazarIra - AhAraka anopAda, AhArakabandhana, AhArakasaGgAtarahita jAnane ataH tIsarIpaMkti meM cAra-cAra prakRti ghaTAI / baddhAyuSka aura abaddhAyuSkakI cauthI do paMktiyoM ke jo pA~ca-pA~ca sthAna haiM ve AhArakacatuSka aura tIrthaGkararahita jAnanA isalie caturthapaMkti meM pA~ca-pA~ca prakRti ghaTAI isa prakAra cArapaMktirUpa sthAna jAnane / / 377 || Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-367 tiryaJcAyu aura eka koI anya Ayu ye do prakRti, tathA do to ye aura anantAnubandhIcatuSka ye 6, inhIM 6 meM mithyAtvaprakRti milAne se 7, puna: samyagmidhyAtvaprakRti milAne se 8 aura inhIM meM samyaktvaprakRti milAne se 9 prakRti jAnanA ||378 / / prathama paMkti ke baddhAyuSkasambandhI pA~casthAnoM meM do-do bhaGga hone se 10 bhaGga haiN| isake Age abaddhAyuSkasambandhI pA~casthAnoM meM tiryaMcAyubinA kramase 3-3-1-3-3 bhaGga haiM / isaprakAra abaddhAyuSka ke 13 bhaja haiN||379 // tIrthaGkaraprakRti kI sattAvAla jIva ke baddhAyuSkApekSA apunaruktabhaga do hote haiN| (1) manuSyAyumarakAyu (2) mnussyaayu-devaayu| abaddhAyuSka jIva ke tiryaMcAyu ko chor3akara anya tIna bhujyamAna-Ayu kI apekSA tInabhaMga hote haiM, kintu kSAyika samyaktva ke sammukha jIva ke, jisane mithyAtvaprakRti kA kSaya kara diyA hai, bhujyamAna manuSyAyu kA eka hI bhaMga hogA, kyoMki darzanamoha kI kSapaNA manuSya hI karatA hai ||379k / / dvitIyapaMktisambandhI baddhAyuSka ke pA~casthAnoM meM krama se 5-5-3-3 aura 4 bhaMga haiN| ata: ye sarva 20 bhaMga haiM tathA abaddhAyuSka ke 5 sthAnoM meM anukrama se 4-4-1-4 aura 4 bhaMga haiN| ata: ye sarva 57 bhaMga haiN||380|| gAthA 380 meM jo dvitIyapaMkti ke prathama va dvitIyasthAna meM Ayu ke pA~ca-pA~ca bhaMga batalAe gae haiM, unakA kathana pUrva meM kahI gaI gAthA 364 kha ke anusAra jAnanA / tRtIya va caturthasthAnameM Ayuke jo tIna-tInabhaMga kahe haiM, unameM bhujyamAna to manuSyaAyu hai aura baddhyamAna zeSa tIna Ayu (naraka-devatiryaMca) kI apekSA tInabhaMga hote haiN| (darzanamohakI kSapaNA manuSya hI karatA hai ata: bhujyamAna manuSyAyu hI hotI hai, anya Ayu bhujyamAna nahIM ho sakatI, kyoMki anyagatiyoM meM mithyAtva aura samyagmithyAtvaprakRti kA kSaya saMbhava nahIM hai|) pA~caveMsthAna meM jo 4 bhaMga kahe haiM ve pUrvokta pA~ca bhaMgoMmeM se narakAyu-tiryaMcAyu rUpa 1 bhaMga kama karake zeSa cArabhaMga jaannaa| (kyoMki kSAyikasamyagdRSTi nArakI tiryaMcAyu kA bandha nahIM kara sakatA, mAtra manuSyAyu kA hI baMdha kregaa| kSAyikasamyagdRSTitiryaMca ke bhI narakAyu kA bandha saMbhava nahIM hai, usake devagati kA hI bandha hogaa|) prathamapaMktisambandhI baddhAyuSka va abaddhAyuSka ke 5-5 sthAnoM kI apekSA 10 sthAna haiM unameM jo bhaMga haiM usIke samAna tRtIyapaMkti ke 10 sthAnoMmeM bhI bhaMga jAnanA / / 381 / / _tRtIyapaMkti meM prathamapaMkti ke samAna baddhAyuSka ke 10 va abaddhAyuSka ke 13 bhaMga haiN| dvitIya tathA caturthapaMktisambandhI dazasthAnoM ke bhaMga samAna haiN| vizeSArtha - baddhAyuSka asaMyatasamyagdRSTi ke prathamapaMktipsambandhI jo pA~casthAna haiM ve Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-368 tIrthaGkaraprakRtisahita haiM, kintu tiryaJcake tIrthaGkara prakRttike sattvakA abhAva hai| ata: prathamapaMktikA prathama sthAna, bhujyamAna-badhyamAna tiryaJcAyu aura eka anya koI Ayu, ina do binA 146 prakRtirUpa hai| jahA~ bhujyamAna-manuSyAyu, badhyamAna-narakAyu, bhujyamAna manuSyAyu-badhyamAna devAyu, bhujyamAna narakAyu-badhyamAna manuSyAyu, bhujyamAna devAyu-badhyamAna manuSyAyu isa prakAra 4 bhaMga haiM, vahA~ bhujyamAna manuSyAyu-badhyamAna narakAyu, bhujyamAna narakAyu-badhyamAna manuSyAyu, ina donoM bhaMgoMmeM prakRti samAna hai, isalie eka hI bhaMga grAhya hai tathA bhujyamAna manuSyAyu-badhyamAna devAyu, bhujyamAna devAyu-badhyamAna manuSyAyu ina donoM bhaMgoM meM prakRti samAna haiM ata: eka hI bhaMga grAhya hai, aise dobhaMga jaannaa| prathamapaMktimeM anantAnubandhIke visaMyojakajIvake anantAnubandhI 4 kaSAya, tiryaJcAyu aura anya koI ekaAyu ina chahaprakRti binA 142 prakRtirUpa dUsarA sattvasthAna hai| jisake mithyAtvaprakRtikA kSaya huA ho usake 141 prakRtirUpa tIsarAsthAna, jisane samyagmithyAtvakA bhI kSaya kiyA hai usake 140 prakRtirUpa caturthasthAna, jisake samyaktva prakRtikA bhI kSaya huA hai usake 131 prakRtirUpa pA~cavA~ sattvasthAna hai| ina cAroM-sthAnoM meM bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu aura bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnadevAyurUpa do-do bhaMga haiN| abaddhAyuSka kI prathamapaMktisambandhI pA~ca sattvasthAnoM meM prathamasthAna 145 prakRtirUpa aura anantAnubandhI kI visaMyojanA honepara dUsarAsthAna 141 prakRtirUpa hai| ina donoM meM bhujyamAnanarakAyumanuSyAyu va devAyu kI apekSA 3 bhaMga haiM tathA mithyAtva kA kSaya hone para tIsarAsthAna 140 prakRtirUpa hai, yahA~ bhujyamAnamanuSyAyurUpa eka hI bhaMga hai| mizramohanIya (samyagmithyAtva) prakRti kA kSaya hone para 139 prakRtirUpa caturtha-sthAna hai, yahA~ bhujyamAnanarakAyu manuSyAyu aura devAyu kI apekSA tInabhaMga haiM kyoMki tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAlA kRtakRtyavedakasamyagdRSTimanuSya maraNakara narakati yA devagati meM utpanna hotA hai, yahA~ naraka-devamatimeM bhI aisI sattA pAI jAtI hai| samyaktva-prakRti kA abhAva honepara 138 prakRtikI sattArUpa pA~cavA~sthAna hai, yahA~ bhI bhujyamAna manuSya-deva aura narakAyu kI apekSA tIna bhaMga pAye jAte haiM tathA manuSyAyusahita 138 prakRtikI sattAvAlA kSAyikasamyagdRSTijIva isIbhavameM ghAtiyAkarmoM kA nAzakarake kevalI huA to isa jIvake garbhakalyANaka, janmakalyANaka na hokara tapaAdi tIna hI kalyANaka hote haiM evaM jo tIsare bhavameM ghAtiyAkarmoMkA nAzakarate haiM ve niyama se devAyukA hI bandha karate haiN| yahA~ devaparyAyameM devAyusahita 138 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai isako Ayuke chahamAha avazeSa rahane para manuSyAyu kA bandha hotA hai aura paJcakalyANaka bhI hote haiN| jisake mithyAtvAvasthA meM narakAyukA bandha huA, pazcAt samyagdRSTihokara tIrthaGkaraprakRti kA bandha kiyA ho to vaha jIva naraka meM utpanna hotA hai, yahA~ narakAyusahita 138 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai, isake chaha mAsa Ayu avaziSTa rahane para manuSyAyu kA hI bandha hotA hai aura taba isa nArakI ke upasarga kA nivAraNa ho jAtA hai' tathA garbhAdikalyANaka hote haiN| 1. "titthayara saMtakammuvasagaM Nirae NivArayati surA / chammAsAugasese sagge amalANamAlaM ko ||195 // " tri.sA. jina nArakiyoM ke tIrthakaranAmakarma sattAmeM hai, unakI AyumeM cha:mAha zeSa rahane para devagaNa una nArakiyoM kA upasarga nivAraNa karadete haiM aura svarga meM mAlA nahIM murjhaatii| Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-369 baddhAyuSkake dvitIyapaMktisambandhI pA~ca sattvasthAnoMmeM bhujyamAna-badhyamAnaAyubinA do Ayu aura tIrthaMkaraprakRtirahita 145 prakRtirUpa prathama sthAna hai, anantAnubandhIkA visaMyojana honepara 141 prakRtirUpa dUsarAsthAna hai| mithyAtvaguNasthAnameM jisaprakAra 145 prakRtike sattvasthAnameM cAroMgatisambandhI 12 bhaMgoMmeM se do punarukta aura 5 samabhaMgabinA pA~ca bhaMga grahaNa kiye the usIprakAra inadonoM sthAnoMmeM bhI 5-5 bhaMga jAnanA / mithyAtvaprakRtikA kSaya hone para 140 prakRtirUpa tRtIyasthAna hai, yahA~ bhujyamAnamanuSyAyu aura badhyamAnanarakAyu-tiryaJcAyu-devAyu tathA manuSyAyukI apekSA cAra bhaGga hote haiN| inameM bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyu yaha bhaGga punarukta hai aura prakRtisamAna honese isake binA zeSa tIna bhaGga grahaNa karanA / samyagmithyAtva-prakRtikA kSaya hone para 139 prakRtirUpa caturthasthAna hai yahA~ bhI pUrvokta tInabhaGga jaannaa| samyaktvaprakRtikA kSaya hone para 138 prakRtirUpa pA~cavA~sthAna hai, yahA~ bhujyamAnanarakAyubadhyamAnamanuSyAyu, bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnadevAyu, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnatiryavAyu, bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyu, bhujyamAnamanuSyAyubadhyamAnadevA, bhujyamAnadevAyu-vadhyamAnabhanu yAyu ina sAta bhaGgoM meM pA~cavA~bhaga punarukta hai, kyoMki ekamanuSyAyu hI hai tathA prathama va tRtIyabhaGga samAna hai, chaThA aura sAtabA~bhaGga bhI samAna hai, kyoMki inameM prakRtiyoMkI samAnatA hai ata: ina tInabhaMgabinA yahA~ 4 hI bhaMga grahaNa karanA | cAroMgatisambandhI pUrvokta 12 bhaMgoMmeM se yahA~ pA~cabhaMga nahIM hote, kyoMki tiryaJcAyu-narakAyu kA bhaMga sambhava nahIM hai, isalie uparyukta 7 bhaMgoM meM se cAra hI bhaMga kahe haiN| ___ abaddhAyuSkakI apekSA dvitIyapaMktisambandhI pA~casthAnoMmeM bhujyamAnaAyubinA tInaAyu aura tIrthaGkaraprakRtibinA 144 prakRtirUpa prathamasthAna, anantAnubandhIkI visayojanA honepara 140 prakRtirUpa dvitIyasthAna hai| ina donoM sthAnoM meM bhujyamAna-cAroMAyukI apekSA cAra-cAra bhaMga haiM tathA mithyAtvaprakRti kA kSaya honepara 139 prakRtirUpa tIsarAsthAna hai yahA~ bhujyamAnamanuSyAyubinA anyabhaMgakA abhAva hai isalie eka hI bhaMga hai| samyagmithyAtvaprakRtikA kSaya hone para 138 prakRtirUpa caturthasthAna hai yahA~ bhujyamAnamanuSyAyu aura kRtakRtyavedakasamyagdRSTikI apekSA bhujyamAnanarakAyu-tiryaJcAyu aura devAyurUpa cArabhaMga haiN| samyaktvaprakRtikA kSaya honepara kSAyikasamyagdRSTike 13. prakRtirUpa pA~cavA~sthAna hai| yahA~ bhujyamAna cAra Ayu kI apekSA cAra bhaMga haiN| baddhAyuSka-abaddhAyuSkakI apekSA tRtIyapaMktimeM AhArakacatuSkarUpa cAra-cAra prakRti ghaTAne para dasa sthAna hote haiN| yahA~ prathamapaMktike samAna 23 bhaMga jAnane, kyoMki yahA~para bhI tIrthaGkaraprakRtikA sattva hai| caturthapaMkti meM baddhAyuSka va abaddhAyuSka kI apekSA dasa sthAnoM meM tIrthakara va AhArakacatuSkarUpa pA~ca-pA~ca prakRti ghaTAne para dasa sthAna hote haiN| yahA~ dvitIyapaMkti ke samAna 37 bhaMga jAnanA, kyoMki yahA~ para tIrthaMkara prakRti kA sattva nahIM hai| isa prakAra asaMyataguNasthAnameM sarvamilakara 40 sattvasthAna aura unake 120 bhaMga haiN| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-370 asaMyataguNasthAnake 40 sattvasthAna va 120 bhaGgoMkI saMkSiptasandRSTi - prathamapaMkti | do va tIna anaMtAnusaMdhI | mithyAtva-samyagmithyA- samyaktva AramAdituSkarahina / pahita. rahita / dina jor3a 140 5sthAna 10 bhA tIrtharasahita abaddhA-baddhA yuSka | yuSka tIna Ayu| do Ayu rahita | rahita 138 / 5sthAna dvitIyapaMkti 140 139 5sthAna 20 bhaga yuSka rahita nIrthaGkarahita abaddhA-baddhAtIna Ayu, do Ayu yuSka | rahita 138 5 sthAna 17 bhaGga tRtIyapaMkti 135 5 sthAna 10 bhaja tIrtharasahitava AhA.canuskarahita abaddhA- baddhA yuSka | yuSka tIna Ayu do Ayu rahita | rahita 136 5sthAna 13 bhaGga ___ caturthapaMkti 134 5sthAna 20bhana tIrthakara va asahAraka catuSkaraThita abaddhA- baddhA yuSka | yuSka tIna Ayu do Ayu rahita | rahita 135 133 5sthAna 17 bhaga asaMyataguNasthAnasambandhI sarvasattvasthAna tathA sarvabhaGgoM kA yoga 40 sthAna 120 bhaGga Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna asaMyata asaMyata gommaTasAra karmakANDa - 371 asaMyataguNasthAnasambandhI sattvasthAna va bhaGgasambandhI vistRtasandRSTi - sattva sthAna baddhAyuSka kI apekSA prathama sthAna abaddhAyuSka kI apekSA prathama sthAna bhaMga saMkhyA 2 3 prakRti saMkhyA 146 145 vizeSa vivaraNa 146 (148 - 2, tiryaJcAyu va eka anya 2 Ayu) 146 prakRtikI sattAvAle jIvoM ke cAra bhanna haiM 1. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu 2. bhujyamAnamanuSyAyu- badhyamAnadevAyu 3. bhujyamAnanarakAyu-badhyamAnamanuSyAyu' 4. bhujyamAnadevAyu- badhyamAnamanuSyAyu ina cArabhanoM meM se 1 va tIsare bhaMgameM Ayu ( narakAyu- manuSyAyu) samAna hai, tathA 2 va 4 bhaMga meM Ayu (manuSya devAyu) samAna hai, isaliye dobhaMga kamakarake 2 hI bhaMga grahaNa kiye haiN| 145 ( uparyukta 146 prakRti meM se badhyamAna Ayu kama karane se 145 prakRti rahIM), kyoMki yahA~ Ayubandha huA hI nahIM, abaddhAyuSka hai| yahA~ 3 bhaGga isa prakAra haiM 1. 2. 3. bhujyamAnanarakAyu bhujyamAnamanuSyAyu bhujyamAnadevAyu Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMyatta asaMyata asaMyata asaMyata asaMyata mArgadarzaka baddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna abaddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna baddhAyuSka kI apekSA tRtIya sthAna avaddhAyuSka kI apekSA tRtIya sthAna baddhAyuSka kI apekSA caturtha sthAna AcArya zrI surihArA gommaTasAra karmakANDa-372 2 3 1 2 142 141 141 140 140 142 (148-6 tiryaJcAyu, anya koI Ayu, anantAnubandhIkaSAyacatuSka) 2 bha isa prakAra haiM - - 1. bhujyamAnamanuSyAyu- badhyamAnanarakAyu / 2. bhujyamAnamanuSyAyu- badhyamAnadevAyu 1 athavA 1. bhujyamAnadevAyu- badhyamAnamanuSyAyu / 2. bhujyamAnanarakAyu- badhyamAnamanuSyAyu / 141 ( uparyukta 142-1, badhyamAna Ayu) 3 bhaGga isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnanarakAyu, 2. bhujyamAnadevAyu, 3. bhujyamAnamanuSyAyu 141 ( baddhAyuSka sambandhI dvitIyasthAna meM kathita 142 - 1 mithyAtva ) 2 bhana baddhAyuSkakI apekSA dvitIyasthAnake anusAra jAnanA / isameM bhujyamAna-manuSyAyu hai| 140 (uparyukta 141-1 bhujyamAnamanuSyAyu, kyoMki manuSya hI kSAyikasamyaktvakA prArambha karane vAlA hotA hai kAraNa ki isa kSAyika samyaktvakA prArambha manuSyagatimeM hI hotA hai| ataH eka hI bhaTTa hotA hai / ) 140 ( baddhAyuSkakI apekSA tRtIyasthAnameM kathita 141 prakRtiyoM meM se samyagmithyAtvaprakRti kama kI) 2 bhana, baddhAyuSkakI apekSA dvitIyasthAna ke anusAra yahA~ bhI jAnanA / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMyata | abaddhAyuSka | kI apekSA caturtha sthAna gommaTasAra karmakANDa-373 ... . 3 / 139 | 139 (uparyukta 140 prakRtimeM se badhyamAna Ayu kama kI) 3 bhaGga isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnanarakAyu, 2. bhujyamAnadhanuSyAyu 3. bhujyamAnadevAyu kSAyikasamyaktva ko jisa manuSyane prAraMbha | kiyA ho aisA kRtakRtyavedakasamyagdRSTijIva deva athavA narakagatimeM gayA isa apekSA se bhujyamAna | 3 Ayu hotI haiN| ataH bhaMga tIna haiN| asaMyata | 139 baddhAyuSka kI apekSA paJcama sthAna 139 (baddhAyuSkakI apekSA caturthasthAnameM kathita 140 prakRtimeM se 1 samyaktva prakRti kamakI) 2 bhaMga, baddhAyuSkakI apekSA dvitIyasthAna ke samAna jaannaa| asaMyata abaddhAyuSka kI apekSA pajjcama sthAna uparyukta 139 prakRti meM 1 madhyamAnaAyu kama karane para 138 prakRti zeSa rhiiN| yahA~ 3 bhaMga haiM, ve isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnamanuSyAyu 2. bhujyamAnadevAyu 3. bhujymaannrkaayu| ___ tIrthaGkaraprakRti sahita kSAyikasabhyagdRSTijIva ke 135, prakRtikI sattAvAlA yaha sthAna hotA hai| isa sattvasthAnavAle jIvake yadi bhujyamAnAyu manuSya ho aura vaha | kSAyikasamyaktvasahita tIrthaGkaraprakRtikA bandha kara cukA hai to usI bhava se mokSa jAtA hai evaM usake tapa-jJAna-nirvANa ye tIna hI kalyANaka hote haiN| Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMyata asaMyata asaMyata baddhAyuSka kI apekSA SaSTha sthAna abaddhAyuSka kI apekSA SaSTha sthAna baddhAyuka kI apekSA saptama sthAna gommaTasAra karmakANDa - 374 5 4 145 144 141 yadi tIsare bhavameM mokSa jAne vAlA ho to devAyukA bandhakara devagatimeM jAtA hai vahA~ para isake 138 prakRtikI sattA rahatI hai| vahA~ se maraNakara manuSyagatimeM AtA hai, vahA~ se mokSa jAtA hai| isa jIva ke pA~coM kalyANaka hote haiN| yadi isa manuSyane pahale narakAyukA bandha kiyA ho to narakameM jAvegA, vahA~ isake 138 prakRtikI sattA rhegii| vahA~ se maraNakara manuSyabhavameM Akara paJcakalyANaka hoMge aura naraka se manuSyaparyAyameM Akara tIrthakara hone vAle jIva ke narakase nikalane ke 6 mAha pahilese hI upasarga nahIM hotaa| naraka va devagati se manuSyabhavameM Ane vAle jIva ke 138 prakRtikI sattA hotI hai, kintu Ayuke 6 mAha avazeSa rahane para manuSyAyu kA bandha huA ataH badhyamAna Ayuke bar3hane se 139 prakRtikI sattA ho jAtI hai| 145 ( 148-3, bhujyamAna- badhyamAna Ayu binA 2 Ayu aura tIrthaMkara) mithyAtvaguNasthAnameM 145 prakRti kI sattAvAle baddhAyuSkakI apekSA dvitIyasthAnameM 12 bhaMgoM meM se 2 punarukta aura 5 samabhavabinA zeSa 5 bhana kahe the usIke samAna yahA~ bhI 5 bha jAnanA / 144 (148 - 4, bhujyamAna AyubinA zeSa 3 Ayu, tIrthakara ) bhujyamAna cAroM Ayu kI apekSA hI cAra bhaMga kahe haiN| 141 ( baddhAyuSkakI apekSA chaThe sthAna meM kathita 145 prakRtimeMse anantAnubandhI kavAyacatuSka kama kI) Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-375 | 5 bhaMga bhI baddhAyuSkake chaThesthAnavat hI | yahA~ jaanne| asaMyata 140 abaddhAyuSka kI apekSA | 140 (abaddhAyuSkakI apekSA chaThesthAnameM kathita 144 prakRtimeM se anantAnubandhIkaSAyacatuSka kama kI) bhujyamAna cAroMAyukI apekSAhI yahA~ bhI saptama sthAna cAra bhaGga hai| asaMyata 3 baddhAyuSka / kI apekSA aSTama sthAna / 140 | 140 (baddhAyuSkakI apekSA saptamasthAnameM kathita 141 prakRtimeM se 1 mithyAtva prakRti kama kI) 3 bhaGga isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu / 2. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnatiryaJcAyu / 3. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyu / 4. bhujyamAnamanuSyAyu-madhyamAnadevAyu / ___ uparyukta 4 bhaGgoM meM se tIsarAbhaGga | bhujyabhAnamanuSyAyu-badhyamAnamanuSyAyurUpa hai aura | vaha punarukta honese usake binA zeSa tIna-bhaga | yahAM jAnanA caahie| yahAM punaruktatA kA kAraNa yaha hai ki bhujyamAna-badhyamAna ye donoMhI manuSyAyu haiN| asaMyata abaddhAyuSka kI apekSA aSTama sthAna 139 (abaddhAyuSkake sAtaveMsthAnameM kathita 140 prakRtimeM se mithyAtvaprakRti kama karane se 139 prakRti haiM) 5 bhaMga, bhujybhaanmnussyaayusmbndhii| asaMyata 3 / 131 baddhAyuSka / kI apekSA navama sthAna (baddhAyuSkake AThaveMsthAnameM kathita 140 prakRtimeM se samyagmidhyAtvaprakRti kama kI) Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-376 1. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu / 2. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnatiryaJca / 3. bhujymaanmnussyaayu-bdhymaanmnussy| 4. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnadevAyu / uparyukta 4 bhoMmeM tIsarAbhaMga punarukta hai kyoMki vahA~ bhujyamAna-badhyamAna donoM hI manuSyAyu haiM ataH usa bhaMgake binA zeSa 3 bhaMgoMko hI yahA~ grahaNa kiyA hai| asaMyata abaddhAyuSka | 4 / 138 / abaddhAyuSkakI apekSA AThaveM sthAna kI apekSA | mArga til:.. warkaritAkisimako samyagmithyAtva' navama sthAna prakRti kama karanepara 138 prakRti rhiiN| phira kRtakRtyavedakasamyagdRSTi ho gyaa| 4 bhaMga, bhujyamAna cAroM Ayu kI apekSA kahe haiM, kyoMki pUrvabaddhAyu kI apekSA aisA jIva maraNakara cAroM gatiyoM meM utpanna ho sakatA asaMyata 4 / 138 baddhAyuSka kI apekSA dazama sthAna baddhAyuSkake 9veM sthAnameM kathita 139 prakRtiyoM meM se 1 samyaktvaprakRti kama karanese 138 prakRti kA sattva hai| yahAM 4 bhanna isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnanarakAyu / 2. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAratiyaJcAyu / 3. bhujyamAnamanuSyAyu-badhyamAnadevAyu | 4. bhujyamAnatiryaJcAyu-badhyamAnadevAyu / asaMyata abaddhAyuSka kI apekSA | dazama sthAna 4 / 137 abaddhAyuSkasambandhI 9veM sthAnameM kadhita 138 prakRtiyoM meM se samyaktvaprakRti kama karane para 137 prakRtikA sattva hai| 4 bhaMga, bhujyamAna | cAroM AyukI apakSAse haiN| Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asayata | baddhAyuSka / kI apekSA 11vA~ sthAna gommaTasAra karmakANDa-377 2 / 142 / 142 (148-6, tiryaJcAyu, anya koI eka Ayu, AhArakacatuSka) baddhAyuSkakI apekSA dUsare sthAna meM kathita 2 bhaMgoM ke samAna hI yahAM bhI dobhaMga haiN| asayata abaddhAyuSka kI apekSA 11vAM sthAna ___ uparyukta 142 prakRti meM se badhyamAna-Ayu kama karane para 141 prakRti kA sattva pAyA jAtA hai| 3 bhaMga isa prakAra haiM1. bhujyamAnanarakAyu 2. bhujyamAna manuSyAyu 3. bhujymaandevaayu| asaMyata 2 / badghAyuSka | kI apekSA 12vau~ sthAna 138 | 138 (baddhAyuSkake 11veM sthAnameM kathita 138 142-4 anantAnubandhI kaSAya) 2 bhaMga, baddhAyuSkakI apekSA kathita dvitIyasthAna ke samAna hI jAnanA / asayata abaddhAyuSka kI apekSA 12vA~ sthAna 137 (abaddhAyuSka kI apekSA kathita 11veM sthAnakI 141 prakRtiyoM meM se anantAnubandhIkaSAya 4 kama kI) 3 bhaMga isa prakAra haiM - 1. bhujyamAnanarakAyu, 2. bhujyamAnamanuSyAyu 3. bhujyamAnadevAyu asaMyata 137 baddhAyuSka kI apekSA 13vA~ sthAna | 137 (baddhAyuSkakI apekSA 12veM sthAnameM kathita 138 prakRtiyoMmeM 1 mithyAtvaprakRti kama kI) 2 bhaMga, baddhAyu kasambandhI dvitIyasthAna ke samAna yahAM bhI jaannaa| asaMyata 1 abaddhAyuSka / kI apekSA | 13vA~ sthAna | / 136 | 136 (abaddhAyuSkake 12dhai sthAnameM kathita 537 prakRti meM se mithyAtvaprakRti kama kI) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-378 asaMyata 2 baddhAyuSka | kI apekSA 14vAM sthAna 1 bhaMga, abaddhAyuSkasambandhI tRtIyasthAna ke samAna jaannaa| / 136 136 (baddhAyuSkake 13veM sthAnameM kathita 137 prakRtimeM se samyagmithyAtvaprakRti kama kI) 2 bhaMga, baddhAyuSkake dUsare sthAnake anusAra .. yahA~ bhI. jaannaa| | 135 135 (abaddhAyuSkake 13veM sthAnakI 136 prakRtimeM se 1 samyagmithyAtvaprakRti kama kI) 3 bhaMga, abaddhAyuSkake prathamasthAnake samAna yahAM bhI jaannaa| " :...: asaMyata 3 abaddhAyuSka | kI apekSA 14vA~ sthAna asaMyata 2 / 135 baddhAyuSka kI apekSA 15vA~ sthAna 135 (baddhAyuSkake 14veM sthAnakI 136 / prakRtimeM se 1 samyaktvaprakRti kama kI) 2 bhaMga, baddhAyuSka kI apekSA dUsare sthAnake | samAna yahA~ bhI jaannaa| asaMyata 134 abaddhAyuSka kI apekSA 15vA~ sthAna | 134 (abaddhAyuSkake 14veM sthAnakI 135 prakRtimeM se 1 samyaktvaprakRti kama kI) 3 bhaMga, abadghAyuSka ke prathamasthAna ke samAna yahA~ bhI jaannaa| asaMyata 5 baddhAyuSka kI apekSA 16vAM sthAna / 141 / 141 (148-7, bhujyamAna va badhyamAna AyubinA 2 Ayu, tIrthakkara aura AhArakacatuSka) 5 bhaMga, baddhAyuSkakI apekSA chaThe sthAna ke samAna yahA~ bhI jaanaa| asaMyata 140 abaddhAyuSka kI apekSA 16vAM sthAna uparyukta 141 prakRtimeM se 1 badhyamAna Ayu kama karane se 140 prakRti haiN| 4 bhaMga, bhujyamAnacAroM AyukI apekSA | jaannaa| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-379 asayata 5 | baddhAyuSka | kI apekSA | 17vA~ sthAna | 137 | 137 (baddhAyuSkake 16veM sthAnameM kathita 141 prakRtimeM se anantAnubandhIkaSAya 4 kama kI) 5 bhaMga, baddhAyuSkake chaThe sthAnavat jAnanA / asaMyata 4 / 136 abaddhAyuSka kI apekSA 17vA sthAna 136 (abaddhAyuSkake 16 sthAnakI 140 prakRti se anantAnubandhI 4 kaSAya __ kama kI) 4 bhaMga, bhujyamAna cAroM Ayu kI apekSA jaannaa| asaMyata 3 badAyuSka / kI apekSA 18vA~ sthAna / 136 / 136 (badghAyuSkake 17veM sthAnakI 137 prakRtimeM se 1 mithyAtvaprakRti kama kI) | 3 bhaMga, baddhAyuSkake 9veM sthAnake samAna jaannaa| asaMyata 5 / 135 abaddhAyuSka kI apekSA 18vAM sthAna 135 (abaddhAyuSkake 17ve sthAnakI 136 ___ prakRtimeMse 1 mithyAtvaprakRti kapa kI) 1 bhanna, abaddhAyuSkake 8veM sthAnake samAna asayata baddhAyuSka kI apekSA 19vAM sthAna 135 | 135 (baddhAyuSkake 18ve sthAnakI 136 prakRtimeM se 1 samyagmithyAtvaprakRti kama kI) 3 bhaja, baddhAyuSkake 9veM sthAnake smaan| asayata 4 abaddhAyuSka / kI apekSA 19vA~ sthAna | / 534 | 134 (abaddhAyuSkake 183 sthAnakI 135 prakRtimeM se samyagmithyAtva kama kI) 4 bhaMga, bhujyamAna cAroM AyukI apekSA / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM .. B i ry? comasAra karmakANDa-380 asaMyata 4 / 134 | baddhAyuSka | kI apekSA 20vA~ sthAna |134 (baddhAyuSkakI apekSA 193 sthAnakI 135 prakRtimeM se samyaktvaprakRti kama kI) 4 bhaMga, badAyuSkake 10veM sthAnake samAna hI jaannaa| asaMyata 4 annaddhAyuSka | kI apekSA 20vA~ sthAna / 133 | 133 (abaddhAyuSkake 19veM sthAnakI 134 prakRtimeM se 1 samyaktvaprakRti kama kI) 4 bhaMga, abaddhAyuSkake 10veM sthAna ke samAna haiN| Age dezasaMyata-pramatta va apramatta ina tIna guNasthAnoM meM sthAna aura bhaGga kahate haiM - desatiyesuvi evaM, bhaMgA ekjekka desagassa punno| paDirAsi bidiyaturiyassAdIbidiyammi do bhaMgA // 382 / / artha- asaMyataguNasthAna ke samAna dezasaMyatAdi tIna guNasthAnoM meM 40-40 sattvasthAna jAnanA aura sarvasthAnoM meM eka-eka bhAga hai, kintu dezasaMyataguNasthAna kI dvitIya aura caturthapaMkti ke (baddhAyuSkaabaddhAyuSka) prathama va dvitIya sthAna meM do-do bhaGga jaannaa| vizeSArtha- dezasaMyata-pramatta va apramatta guNasthAna meM bhI asaMyataguNasthAna ke samAna do-chahasAta-ATha aura 9 prakRtirahita pA~ca sthAna barAbara likhanA tathA isake nIce-nIce cAra paMkti baddhAyuSka kI karanA aura usake nIce badhyamAna eka-eka Ayu ghaTAkara abaddhAyuSka kI bhI cAra hI paMkti krnii| ina paMktiyoM meM prathama paMkti tIrthaGkara aura AhArakacatuSka sahita hai ata: yahA~ koI prakRti kama nahIM kI, dvitIya paMkti meM tIrthaGkara prakRti kama krnaa| tRtIya paMkti meM tIrthaMkara prakRti milAnA aura AhArakacatuSka kama karanA, caturtha paMkti meM tIrthaGkara aura AhArakacatuSka ye pA~ca prakRti kama karanA, isa prakAra baddhAyuSka va abaddhAyuSka kI ATha paMkti ke 40 sthAna hue| yahA~ baddhAyuSka ke jo 20 sthAna haiM vahA~ bhujyamAnamanuSyAyu aura badhyamAnadevAyu aisA eka-eka hI bhaMga hai, isake binA anya tIna Ayu kA bandha hone para dezavrata va mahAvrata nahIM hote (gAthA 334) / abaddhAyuSka ke jo 20 sthAna haiM vahA~ mAtra bhujyamAnamanuSyAyusambandhI eka-eka hI bhaGga hai, kintu vizeSatA itanI hai ki dezasaMyataguNasthAna meM tIrthakaraprakRtirahita dvitIyapaMkti aura caturthapaMkti ke dasa sthAnoM meM se prathama va dvitIya sthAna meM do-do bhaMga haiM, tathA baddhAyuSka kI dvitIya aura caturtha paMkti ke prathama va dvitIya sthAna meM to bhujyamAnamanuSvAyu aura badhyamAnadevAyu tathA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-38.5 bhujyamAnatiryaJcAyu va badhyamAnadevAyurUpa do-do bhaMga haiN| abaddhAyuSka kI dvitIya va caturtha paMkti ke prathama va dvitIya sthAna meM bhujyamAnamanuSyAyu aura bhujyamAnatiryaJcAyurUpa do-do bhaMga haiN| isa prakAra dezasaMyataguNasthAna ke 40 sthAnoM meM 48 bhaMga hue tathA pramatta va apramattaguNasthAna meM 40-40 sthAnoM meM eka-eka bhaMga kI apekSA 40-40 bhaMga haiN| dezasaMyataguNasthAna ke 40 sattvasthAnoM ke 48 bhaMgasaMbaMdhI sandRSTi prathamapaMkti do va tIna- anantAnubaMdhI| mithyAtva- | samyagmi- | samyaktvaAyu rahita | catuSkarahita rahita thyAtva rahita rahita prathama sthAna | dvi. sthAna | tRtIya sthAna caturtha sthAna| paMcamasthAna / 140 baddhA- prakRti tIrthaGkara va bhaMga A. | avaddhA- prakRti catupkasahita yuka bhaMga 138 .. . .. . . . . nitIya pAkta (tIrthaGkara rahita) 138 AhAraka catuSka sahita baddhA- | prakRti / 145 yuSka bhaMga abaddhA-1 prakRti / 144 :0 138 yuSka bhaMga tRtIyapaMkti 142 136 tIrthakara baddhAsahita AhAraka- | abaddhAcatuSka rahita yuSka | prakRti bhaMga prakRti bhaMga 1ys 134 caturthapaMkti 135 tIrthaGkara | baddhA va / yuSka AhAraka- |anaddhA-1 catuSka rahita | yuSka prakRti bhaMga prakRti bhaMga 134 / 133 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-382 Age upazama zreNI ke cAra guNasthAnoM meM sattvasthAna aura bhaMga kahane kI icchA se AcArya sarvaprathama apUrvakaraNa guNasthAna meM sthAna aura 'maga kahate haiM dugachakkatiNNivaggeNUNApuvvassa caupaDi kiccaa| NabhamigicaupaNahINaM baddhassiyarassa egUNaM / / 383 / / artha-- upazama zreNI ke apUrvakaraNa guNasthAna meM do-chaha, tIna kA varga (343) arthAt 9 prakRti se hIna tIna sthAna jAnanA / una sthAnoM kI 4 paMkti karake krama se zUnya 1-4 aura 5 prakRti kama kareM to baddhAyuSka ke sthAna hote haiM aura itara arthAt abaddhAyuSka ke sthAnoM meM baddhAyuSka ke sthAnoM meM se bhI eka-eka prakRti kama karanA caahie| isaprakAra 24 sthAna hue| ___ vizeSArtha- upazamaka apUrvakaraNa guNasthAna meM 2-6 va 9 prakRtiyoM se rahita tIna snAna haiM aura inakI cAra paMkti krnaa| prathama paMkti meM zUnya, dvitIya paMkti meM tIrthaMkara prakRti kama karanA, tRtIya paMkti meM AhArakacatuSka ghaTAnA, caturthapaMkti meM tIrthaMkara va AhArakacatuSka, ina pA~ca prakRtiyoM ko kama karanA / isa prakAra baddhAyuSka ke 12 sthAna hue tathA abaddhAyuSka kI cAroM paMktiyoM meM sarvasthAnoM meM apane-apane nIce eka-eka badhyamAnadevAyu ghaTAne para 12 sthAna hote haiN| isa prakAra ATha paMktiyoM meM tIna-tIna sthAna hone se sarva 24 sthAna hote haiN| aba jo prakRtiyA~ ghaTAIM unake nAma tathA sattvasthAnoM ke bhaMga kahate haiM NiriyatiriyAu doNNivi paDhamakasAyANi dNsnntiyaanni| hINA ede NeyA bhaMge ekkevagA hoti / / 384 / / artha- naraka aura tiryaJca ye donoM Ayu, prathama (anantAnubandhI) cAra kaSAya isa prakAra 6 tathA 6 to ye aura 3 darzanamohanIya aisI sarva 9 prakRti so ina prakRtiyoM se hIna 3 sthAna jaanne| inake bhaMga eka-eka hI hote haiN| vizeSArtha- naraka va tiryaJcAyu, ye do prakRti ghaTAne para 146 prakRti rUpa prathama sthAna hai| naraka-tiryaJcAyu aura anantAnubandhI catuSka ina chaha prakRti binA 142 prakRtirUpa dvitIya sattvasthAna hai| pUrvokta 6 aura 3 darzanamohanIyakI ina 9 prakRti ke binA 139 prakRtirUpa tRtIya sthAna hai| ina tInoM sthAnoM kI cAra paMkti karanA, yahA~ prathama paMkti meM to eka bhI prakRti kama nahIM hogI, dvitIya paMkti meM eka tIrthakaraprakRti kama karake tInasthAna jAnane / tRtIyapaMkti meM AhArakacatuSkarUpa cAra-cAra prakRti kamakarake tInasthAna jaannaa| caturthapaMkti meM AhArakacatuSka aura tIrthaGkara ye 5-5 prakRti kama karake tIna sthAna jaanne| isa prakAra ye 12 sthAna baddhAyuSka kI apekSA se haiN| inhIM sthAnoM kI prakRtiyoM meM se Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-383 badhyamAnadevAyu ghaTAne para abaddhAyuSka ke 12 sthAnoM meM prakRtiyoM kI saMkhyA jAnanA / ina 24 sthAnoM meM eka-eka hI bhaMga hotA hai| yahA~ badhyamAna Ayu ke sthAnoM meM to bhujyamAnamanuSyAyu aura badhyamAnadevAyu rUpa hI eka bhaMga jAnanA aura abaddhAyuSka sthAnoM meM bhujyamAnamanuSyAyurUpa eka bhaMga jaannaa| isa prakAra upazamaka apUrvakaraNa guNasthAnavI jIvoM ke 24 sthAna aura 24 hI bhaMga hote haiN| upazamakApUrvakaraNa gugatAna jambandhI prasthAna--bhaMga aura prakRti saMkhyAsambandhI vizeSavivaraNa sahita saMdRSTi - saraca guNasthAna prakRti bhaMgasaMkhyA vizeSa sthAna saMkhyA upazamaka apUrvakaraNa baddhAyuSka kI apekSA prathama sthAna 146 | 146 (148-2, narakAyu-tiryaJcAyu) . 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| / 1 / upazamaka apUrvakaraNa | abaddhAyuSka kI apekSA prathama sthAna 145 | 145 (uparyukta 146 prakRti meM se 1 badhyamAna Ayu kama karane para 145 prakRti kI sattA) 1 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu, 1 upazamaka baddhAyuSka / apUrvakaraNa | kI apekSA dvitIya sthAna / 142 | 142 (baddhAyuSka ke prathama sthAna kI 146 prakRti meM se anantAnubandhI cAra kaSAya kama kI) 1 bhaMga, bhujyamAna manuSyAyu-badhyamAnadevAyu / 1 / upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka kI apekSA dvitIya sthAna 141 | 141 (142 uparyukta prakRtiyoM meM se 1 badhyamAna Ayu kama karane para 141 prakRti kI sattA hai) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-384 upazamaka apUrvakaraNa | baddhAyuSka | kI apekSA tRtIya sthAna badAyuSkasambandho dvitIya sthAna kI 142 prakRtiyoM meM se darzana mohanIya kI tIna prakRti kama kii| yaha jIva kSAyikasamyagdRSTi hone se tIrthaGkara prakRti vAlA ho sakatA hai| 5 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| upazamaka | abaddhAyuSka apUrvakaraNa | | kI apekSA tRtIya sthAna uparyukta 139 prakRti meM se 1 badhyamAnaAyu kama kii| 1 bhaga, bhujyamAnamanuSyAyu! 1 / 145 upazamaka apUrvakaraNa baddhAyuSka kI apekSA caturtha sthAna 145 (148-3, Ayu 2, tIrthaGkara) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka ko apekSA caturtha sthAna ___ uparyukta 145 prakRti meM se badhyamAnaAyu kama karane se 144 prakRti kI sattA hai| 1. bhaMga, bhujymaanmnussyaayu| upazamaka baddhAyuSka apUrvakaraNa | kI apekSA paMcama sthAna baddhAyuSka kI apekSA caturtha sthAna kI 145 prakRti meM se anantAnubandhI 4 kaSAdha kama kii| 1 bhaMga, manuSyAyu (bhujymaan)bdhymaandevaayu| upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka kI apekSA | paMcama sthAna uparyukta 141 prakRti meM se 1 badhyamAnaAyu kama kii| | 1 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-385 upazamaka apUrvakaraNa baddhAyuSka kI apekSA chaThA sthAna | baddhAyuSka kI apekSA paMcama sthAna kI 141 prakRti meM se darzanamohanIya kI 3 prakRti kama kI hai| 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka | kI apekSA chaThA sthAna uparyukta 138 prakRti meM se 1 badhyamAnaAyu kama karane para 137 prakRtiyoM kI sattA hai| 1 bhaMga, bhujyamAna mnussyaayu| 1 / 142 upazamaka | baddhAyuSka apUrvakaraNa | kI apekSA sAtavA~ sthAna | 142 (148-6, 2 Ayu, AhArakacatuSka) 1 bhaMga bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| upazamaka apUrvakaraNa abadAyuH ! ...... : ...13:... 141: ( upayukta 142 prakRti meM se 1 kI apekSA babadhyamAnaAyu kama kI) sAtavA~ sthAna 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu| 1 upazamaka apUrvakaraNa baddhAyuSka / kI apekSA AThavA~ sthAna / 138 / 138 (baddhAyuSka ke veM sthAna sambandhI 142 prakRti meM se anantAnubandhI 4 kaSAya krama kI) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| 1 upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka | kI apekSA AThavA~ sthAna | 137 | 137 (uparyukta 538 prakRti meM se 1 badhyamAnaAyu kama kI) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu| 1 / 135 upazamaka apUrvakaraNa badAyuSka / kI apekSA nauvA~ sthAna 135 (baddhAyuSka ke 8 veM sthAna kI 538 prakRtiyoM meM se darzanamohanIya kI tIna prakRti kama kI) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu-bdhymaandevaayu| Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazamaka apUrvakaraNa upazamaka apUrvakaraNa upazamaka apUrvakaraNa upazabhaka apUrvakaraNa upazamaka apUrvakaraNa upazamaka apUrvakaraNa upazamaka apUrvakaraNa abaddhAyuSka kI apekSA nauvA~ sthAna baddhAyuSka kI apekSA | dasavA~ sthAna abaddhAyuSka kI apekSA | dasavA~ sthAna baddhAyuSka kI apekSA 11vA~ sthAna abaddhAyuSka kI apekSA 11vA~ sthAna baddhAmuSka kI apekSA 12 sthAna abaddhAyuSka kI apekSA 12vA~ sthAna 1 1 1 1 gommaTasAra karmakANDa - 386 134 141 140 137 136 134 133 134 ( uparyukta 135 prakRti meM se 1 badhyamAna Ayu kama kI) 1 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / 141 (148-7, 2 Ayu-tIrthaGkara aura AhArakacatuSka) 1 bhaMga, badhyamAnadevAyu 1 140 ( uparyukta 141 prakRti meM se 1 badhyamAna Ayu kama karane para 140 prakRti kI sattAvAlA sthAna banA ) 1 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / 137 ( baddhAyuSka ke 10veM sthAna sambandhI 141 prakRti meM se anantAnubandhI cAra kaSAya kama kI) bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu 1 vadhyamAnadevAyu / bhujyamAnamanuSyAyu 136 ( uparyukta 137 prakRti meM se 1 badhyamAna Ayu kama kI) 1. bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / 134 ( baddhAyuSkasambandhI 11 veM sthAna kI 137 prakRti meM se darzanamohanIya kI 1 badhyamAnadevAyu 3 prakRti kama kI ) bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu - 133 (abaddhAyuSkasambandhI 11 veM sthAna kI 136 prakRti meM se darzana mohanIya kI 3 prakRti kama kI) 9 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 387 athAnantara upazamaka kI apekSA anivRttikaraNa-sUkSmasAmparAya meM tathA upazAntakaSAya meM evaM kSapakaapUrvakaraNa meM sattvasthAna aura bhaMga kahate haiM artha - upazamaka apUrvakaraNa guNasthAna ke samAna upazamaka anivRttikaraNa- sUkSmasAmparAya aura upazAntakaSAya ina tIna guNasthAnoM meM bhI sanvasthAna aura bhaMga (gAthA 383 ke samAna) 24- 24 hI jAnanA / kSapakaapUrvakaraNa guNasthAna meM 10 prakRti rahita eka sthAna kI cAra paMktiyA~ karake krama se zUnya- 1-4 aura 5 prakRtiyA~ kama karanI caahie| isa prakAra sthAna 4 aura usake bhaMga bhI cAra hote haiN| vizeSArtha - kSapakaapUrvakaraNa guNasthAna meM bhujyamAnamanuSyAyu binA tIna Ayu anantAnubandhI catuSka aura darzanamohanIya kI 2, ina dasa prakRti binA 138 prakRti rUpa eka sattva sthAna kI cAra paMkti karanA / yahA~ pUrva ke samAna : prathama paMkti meM zUnya, dvitIya paMkti meM tIrthakara, tRtIya paMkti meM AhArakacatuSka tathA caturtha paMkti meM tIrthaGkara aura AhArakacatuSka ghaTAne para kramaza: 138, 137, 134 aura 133 prakRti rUpa cAra sthAna hote haiN| inameM bhujyamAnamanuSyAyurUpa eka-eka hI bhaMga hai ataH cAra hI bhaMga 'jAnanA / guNasthAna evaM tisu uvasamage, khavagApuvrvvAmme darsArha parihINaM / savvaM caupaDi kiccA, NabhamekkaM cAri paNa hINaM / / 385 / / kSapatra apUrvakaraNa kSapaka apUrvakaraNa kSapakaapUrvakaraNaguNasthAnameM sattvasthAna aura bhaGgasambandhI sandRSTi - sattvasthAna 1 lA 2rA bhaMgasaMkhyA prakRtisaMkhyA, 1. 1 138 137 vizeSa 138 (148 - 10, bhujyamAna AyubinA 3 Ayu, anantAnubandhI 4 kaSAya darzanamohanIya 3 ) 1 bhaMga, bhujyamAnamanudhyAyu / uparyukta 138 meM se 1 tIrthakara prakRti kama kii| 1 bhaMga, bhujyamAnamanuSyAyu / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-388 kSapaka apUrvakaraNa / 3rA | 1 / 134 / 134 (prathama sattvasthAna kI 138 prakRti ____ meM se AhArakacatuSka rUpa 4 prakRti kama kI) 1 bhaMga, bhujyabhAnamanuSyAyu / . kSapaka 4thA / 1 apUrvakaraNa / 133 / 133 (prathama sancasthAna sambandhI 138 prakRti meM se AhArakacatuSka aura tIrthakara prakRti kama kI) 1 bhaMga, bhujymaanmnussyaayu| aba kSapakaanibRttikaraNa meM sattvasthAna aura bhaMga kahate haiM- . ede sattaTThANA, aNiyahissavi puNovi khvidevi| solasa aTeklekaM, chakkecaM ekamekka thaa||386 / / NirayadugaM tiriyadurga, vigatigacaurakkhajAdithINatiyaM / ujjovaM AtAvigi, sAhAraNAsuhama thAvarayaM / / 386 k|| majjhaDakasAya saMDhathIvedaM hsspmuhchkksaayaa| puriso koho mANo, aNiyaTThIbhAgahINa pyddio||386 kh|| artha-kSapakaapUrvakaraNa ke samAna kSapakaanivRttikaraNa meM bhI cAra sthAna haiM aura 16-8-11-6-1-1 aura 1 prakRti kama karane se ATha sthAna anya bhI haiN| ina ATha kI bhI cAra paMktiyAM karake pUrvavat krama se zUnyAdi ghaTAne se 32 bheda ho jAte haiN| isa prakAra 4 aura 32 milakara kSapakaanivRttikaraNa ke 36 sthAna jAnanA / / 383 / / narakadvika, tiryaJcadvika, dvIndriya, trIndriya, caturindriyajAti, styAnagRddhiAdi tInanidrA, udyota, Atapa, ekendriya, sAdhAraNa, sukSma, sthAvara, madhya kI AThakaSAya, napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdi chaha nokaSAya puruSaveda, krodha aura mAna ye prakRtiyAM anivRttikaraNa guNa sthAna meM kSaya hotI haiM // 386 ka kha / vizeSArtha- gAthA 386 meM jina 16-8-1-1-6-1-1-1 prakRtiyoM ko anivRttikaraNa guNasthAna meM kama karane ke lie kahA gayA hai unakA nAmollekha mAtra gAthA 386 ka kha meM kiyA hai| kSapakaanivRnikaraNa guNasthAna meM anukrama se ekendriyAdi cAra jAti, tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-389 narakagati, narakagatyAnupUrvI, Atapa, udyota. sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, styAnagRddhiAdi tIna nidrA ye 16 tathA Age apratyAkhyAnakaSAya 4, pratyAkhyAnakaSAya 4 ye ATha, napuMsakaveda, strIveda, 6 (hAsyAdi nokaSAya), puruSaveda, sajvalana krodha, sajvalanamAna ye prakRtiyA~ kama karane para kramazaH 122-554113-112-106-105-104-103 prakRti rUpa ATha sthAna haiN| ina ATha sthAnoM kI cAra paMkti karanA aura prathama paMkti meM koI bhI prakRti kama nahIM kI, dvitIya paMkti meM tIrthakara prakRti ghaTAI, tRtIya paMkti meM AhArakacatuSka ghaTAyA aura caturtha paMkti meM tIrthaGkara aura AhArakacatuSka kama kiyaa| isa prakAra cAra paMkti kI apekSA 32 sthAna hue tathA apUrvakaraNavat 4 sthAna kahe ye sarva (32+4) 36 sthAna kSapakaanivRttikaraNa guNasthAna meM haiN| aba ina sthAnoM ke bhaMga do gAthAoM se kahate haiM bhaMgA ekekA puNa, Nausayakkhavidacausu ThANesu / vidiyaturiyesu do do, bhaMgA titthayarahINesu / / 387 / / / artha-kSapakaanivRttikaraNa guNasthAna ke 36 sthAnoM meM eka-eka bhaMga hai, kintu jahA~ napuMsakaveda kA kSaya hotA hai aise cAroM sthAnoM meM tIrthaGkara prakRti kI sattArahita dUsarI aura cauthI paMkti ke do sthAnoM meM do-do bhaMga haiN| thIpurisodayacaDide, puvvaM saMDhe khavedi thI atthi| saMDhassudaye puvvaM, thIkhavidaM saMDhamasthitti // 388 / / artha-jo jIva bhAvastrIveda athavA puruSaveda ke udayasahita zreNI car3hate haiM ve pahale bhAvanapusakveda kA kSaya karate haiM, kintu bhAvastrIveda kI sattA vahA~ rahatI hai| bhAvanapuMsakaveda ke udaya sahita jo kSapakazreNI car3hate haiM ve pahale bhAvastrIveda kA kSaya karate haiM, unake pUrva meM kahe gae do sthAnoM meM napuMsakaveda kI sattA rahatI hai| isa prakAra do sthAnoM ke do-do bhaMga haiN| aisA hone para 36 sthAnoM ke 38 bhaMga jAnanA tathA pUrva meM upazamakaanivRttikaraNa guNasthAna ke 24 sthAna sambandhI 24 bhaMga kahe the so ye sarva milakara (38+24) 62 bhaMga hue| isa mata ke anusAra mAyA ke sattvarahita cAra paMktiyoM ke cAra sthAna nahIM kahe haiM tathA 'cadusekke bAdare' ityAdi jo gAthA Age kaheMge, usa mata ke anusAra mAyA ke sattvarahita cAra sthAna hote haiN| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-390 kSapakaanivRttikaraNa guNasthAna ke 36 sattvasthAna va unake 38 bhaMgoM kI sandRSTi satva pra. 138 | 122 | 114 | 113 | 112 | naraka, tiryaJca va devAyurahita bhana satva pra. 137 / 121 5 104 103 | 10 AhAraka | tIrthaGkara catuSkarahita | rahita satva pra. 134 | 118 bhaja sattva pra. tIrthakara va AhAraka catuSkarahita bhaGga jahA~ eka bhaMga hai vahA~ bhujyamAnamanuSyAyurUpa bhaMga jaannaa| do-do bhaMgoM kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai ki jisake tIrthakkara prakRti kI sattA nahIM hai aise jIva ke yadi kSapaka zreNI car3hate hue anivRttikaraNa guNasthAna meM strIvedakA udaya ho to vaha pahale napuMsakaveda kA nAza karake pazcAta strI vedakA nAza karegA, kintu yadi zreNI car3hate hue napuMsakaveda kA udaya hai to pahale strIvedakA nAza karegA pazcAt napuMsakaveda kA nAza hogA isalie do-do bhaMga hote haiN| arthAt napuMsakaveda rahita strIveda sahita 1 bhaMga aura dUsarA strIvedarahita napuMsakavedasahita isa prakAra do bhaMga jAnanA aba kSapakasUkSmasAmparAya aura kSINakaSAyaguNasthAna meM sattvasthAna aura bhaMga kahate haiM aNiyahicarimaThANA, cattArivi ekkahINa suhumassa / te igidoNNivihINaM, khINassavi hoti ThANANi / / 389 // artha-kSapakaanivRttikaraNa guNasthAna meM sajvalanamAna rahita 103 prakRti rUpa antima sthAna kahA thA, usakI cAra paMktiyoM meM krama se zUnya-eka-cAra aura pA~caprakRti ghaTAne se 103-102-9998 prakRti rUpa antima cAra sthAna hue | ina cAroM meM savalanamAyA ghaTAne se 102-101-18 aura 97 prakRtirUpa sthAna kSapakasUkSmasAmparAya guNasthAna ke hote haiM tathA ina cAroM hI sthAnoM meM sajvalanalobha Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-391 ghaTAne para 101-100-97 aura 96 prakRti rUpa sthAna kSINakaSAya guNasthAna ke dricaramasamayaparyanta rahate haiM aura ina cAroM sthAnoM meM nidrA-pracalAprakRti ghaTAne para 99-98-95 aura 94 prakRti rUpa dhAra sthAna kSINakaSAya guNasthAna ke carama samaya meM hote haiN| Age sayogI-ayogIguNasthAna meM sthAna aura bhaMga kahate haiMte coddasaparihINA, jogissa ajogicarimagevi punno| bAvattarimaDasaTTi, dusu dusu hINesu dugadugA bhNgaa||390 // artha- kSINakaSAya guNasthAna ke carama samaya saMbaMdhI cAra sthAnoM meM 14 prakRtiyA~ kama karane para 85 Adi prakRti rUpa cAra sthAna sayogakevalI guNasthAna meM hote haiM aura ve ayogakevalI ke dvicaramasamayaparyaMta rahate haiN| puna: ayogakevalI ke dvigharamasamaya sambandhI cAra sthAnoM meM se prathama aura dvitIya sthAna meM 72 prakRtiyA~ tathA tIsare-cauthe sthAna meM 68 prakRtiyA~ ghaTAne para 13-12-13-12 ye cAra sthAna ayogakevalI ke antima samaya meM hote haiN| yahA~ punaruktatA hone se do hI sthAna jaannaa| aMtima do samayavartI jo do-do sthAna haiM unameM do-do bhaMga hai| vizeSArtha- kSINakaSAya guNasthAna ke caramasamaya sambandhI cAra sthAnoM meM se jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4 aura antarAya 5 ye 14 prakRti ghaTAne para 85-84-81 aura 80 prakRti rUpa cAra sthAna sayogIguNasthAna meM aura ayogI guNasthAna ke dvicaramasamayaparyanta rahate haiM tathA inameM pahale sthAna meM 72 prakRtiyA~ aura dUsare sthAna meM bhI 72 prakRtiyA~ ghaTAne se 53 va 12 prakRtirUpa do sthAna hote haiM aura tRtIya-caturthasthAna meM 68 prakRtiyA~ ghaTAne se 13 va 12 prakRti rUpa do sthAna hote haiN| bidiyaMterasabArasaThANaM puNaruttamidi vihaaypunno| dusu sAdedarapayaDI, pariyaTTaNado dugadugA bhaMgA / / 390 k|| artha-- ayogIjina ke tRtIya va caturtha sthAna meM jo dubArA 13 va 12 prakRti ke sthAna bane haiM ve punarukta hone se chor3ane yogya haiN| ina 13 va 12 prakRti ke sattva sthAnoM meM sAtA va asAtAvedanIya prakRtiyoM ke badalane se do-do bhaMga jaannaa| kisI jIva ke sAtA kA hI sattva raha jAya aura anya kisI jIva (ayogIjina) ke asAtAvedanIya kA sattva raha jAtA hai| isa prakAra sAtA va asAtA kI apekSA do-do bhaMga hote haiN| Age "dugachakkatiNNivagge" ityAdi gAthA 383 meM pahale anantAnubandhI sahita ATha sthAna upazamazreNI vAloM ke kahe the ve zrI kanakanandI AcArya ke pakSa meM nahIM haiM ityAdi vizeSakathanapUrvaka una ATha sthAnoM ke bhaMga cAra gAthAoM meM kahate haiM Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - zrIkanakanandisiddhAntacakravartI ke sampradAya meM isa prakAra kahA hai ki upazamazreNI ke cAra guNasthAnoM meM anantAnubandhI ke sattvasahita 146 prakRtiyoM ke sattva ko Adi lekara baddhAyuSka aura abaddhAyuSka kI cAra paMktiyoM meM jo ATha sthAna kahe the ve nahIM haiM isalie jo 24 sthAna kahe the unameM ATha sthAna kama kara dene para 16 hI sthAna haiN| kSapaka anivRttikaraNa guNasthAnavartI prathama to apratyAkhyAna aura pratyAkhyA kAyoM kA karate haiM Adi prakRtiyoM kA kSaya karate haiM aisA kinhIM AcAryoM ke matAnusAra kahate haiN| jo ATha sthAna kama hote haiM unakA vivaraNa isa prakAra hai gommaTasAra karmakANDa - 392 Natthi aNaM uvasamage, khavagApuvvaM khavittu aTThA ya / pacchA solAdINaM, khavaNaM idi ke NiddinaM // 399 // baddhAyuSka kI apekSa prathama sthAna 146 prakRti yukta dvitIya sthAna 145 prakRti yukta tRtIya sthAna 142 prakRti yuktaH caturtha sthAna 141 prakRti yukta sarva tIrthakara rahita AhAraka catuSkarahita tIrthaMkara aura AhA. catuSkarahita 1 bhaMga bhaMga 1 bhaMga 1. bhaMga 4 bhaMga sarva 4 bhaga anya AcAryoM ke matAnusAra kSapakaanivRttikaraNa guNasthAna ke sattvasthAna va unakI prakRti saMkhyA 137 129 113 134 126 abaddhAyuSka kI apekSA prathama sthAna 145 prakRti yukta dvitIya sthAna 144 prakRti yukta 110 tRtIya sthAna 141 prakRti yukta caturtha sthAna 140 prakRti yuktaH 138 130 114 113 112 106 105 104 103 112 111 105 104 103 102 109 108 102 101 133 125 109 108 107 101 100 1 bhaMga 1 bhaga 1 bhaMga 1. bhaMga aNiyaTTiguNaTThANe, mAyArahidaM ca ThANamicchati / ThANA bhaMgapamANA, keI evaM parUveMti // 392 // 100 19 99 98 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra 'karmakANDa-393 artha- koI AcArya "anivRttikaraNa guNasthAna meM mAyAkaSAya rahita cAra sthAna haiM" aisA mAnate haiN| tathA koI AcArya sthAnoM ko bhaMga ke pramANa arthAt donoM kI eka sI saMkhyA mAnate haiN| isa prakAra kI mAnyatA hone para sthAna aura bhaMgoM kI saMkhyA kahate haiM-- aTThAraha cau aTuM, micchatiye uvari cAla cutthaanne| tisu uvasamage saMte, solasa solasa have ThANA // 393 / / artha- mithyAtvAdi tIna guNasthAnoM meM pUrvokta prakAra 18-4 aura 8 sthAna haiN| Age asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM 40-40 sthAna haiN| upazamakaapUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya tathA upazAntamoha ina cAra guNasthAnoM meM 16-16 sthAna haiN| vizeSArtha- mithyAtva guNasthAna meM 18, sAsAdana guNasthAna meM 4, mizra guNasthAna meM 8, asaMyata guNasthAna meM 40, dezasaMyata guNasthAna meM 40, pramattaguNasthAna meM 40, apramatta guNasthAna meM 40 sthAna haiN| upazamakaapUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya, upazAMtamoha ina cAroM guNasthAnoM meM anantAnubandhI ke sattvarahita baddhAyuSka-abaddhAyuSkasambandhI cAra-cAra paMktiyoM ke ATha-ATha sthAna hone se 16-16 sthAna hote haiM ataH sarva 32 sthAna hue| kSapakaapUrvakaraNa meM pUrvokta cAra sthAna haiM, kSapakaanivRttikaraNa meM 36 sthAna to pUrvokta aura sajvalanamAyArahita cAra sthAna jo sUkSmasAmparAya guNasthAna meM kahe the ve yahA~ anivRttikaraNa guNasthAna meM hI kahe haiN| isa prakAra pUrvokta 36 aura mAyAkaSAyarahita 4 aise (36+4) 40 sthAna haiN| kSapakasUkSmasAmparAya meM cAra, kSINakaSAya meM ATha, sayogI ke cAra aura ayogI ke pUrvokta 6 sthAna jaannaa| aba ina sthAnoM ke bhaMgoM kI saMkhyA kahate haiM paNNekAraM chakkadi, bIsasayaM aTThadAla dusu tAlaM / vIsaDavaNNaM vIsaM, solaTTha ya cAri aTTeva / / 394 // artha- mithyAtvAdi guNasthAnoM ke krama se pUrvokta prakAra 50-11-36-120-48-40-40 tathA upazama-kSapaka ina donoM zreNiyoM ke milakara 20-58-20-16-8-4-8 bhaMga jaannaa| yahA~ para guruoM ke sampradAya bheda se aneka prakAra kA krathana kiyA hai vaha bhI zraddhA karane yogya hai, kyoMki inakI apekSA kA nizcaya sAkSAta kevalI-zrutakevalI binA nahIM ho sakatA hai| vizeSArtha- ina sthAnoM ke bhaMga pUrvokta prakAra mithyAtva guNasthAna meM 50, sAsAdana guNasthAna meM 12, inameM se baddhAyuSka sambandhI sthAna meM deva aparyAptaka bheda nikAlakara 11 bhaMga haiN| jisake devAyu kA bandha huA hai aise dvitIyopazamasamyagdRSTi jIva kA sAsAdana guNasthAna meM maraNa nahIM hotA aisA koI Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A gosAra karmakANDa - 394 AcArya kahate haiM, so inakI apekSA hI 11 bhaMga haiN| mizra guNasthAna meM 36, asaMyata guNasthAna meM 120, dezasaMyata guNasthAna meM 48, pramatta va apramattaguNasthAna meM 40-40, apUrvakaraNa guNasthAnavartI upazamaka ke 16 aura kSapaka meM cAra isa prakAra 20 sthAna / anivRttikaraNa guNasthAna meM upazamaka ke pUrvokta 16, kSapaka ke 36 tathA napuMsakaveda meM kSapaNAsthAna ke cAra sthAnoM meM tIrthaGkararahita dUsarI va cauthI paMkti meM strI-puMsaka veda ke badalane se do bhaMga hote haiM tathA mAyArahita cAra sthAna ke cAra bhaMga ye sarva milakara anivRttikaraNa guNasthAna ke 58 bhaMga haiN| sUkSmasAmparAya guNasthAnavartI upazamaka meM 16, kSapaka meM cAra isa prakAra sarva (16+4) 20 bhaMga haiN| upazAntamohaguNasthAna meM 16, kSINakaSAya 8 sthAnoM ke 8 bhaMga, sayogI guNasthAna 4, ayogI meM 6 sthAnoM ATha bhaMga jAnanA / aba sattvasthAnAdhikAra ko pUrNa karane ke icchuka AcArya isake par3hane kA phala batAte haiM evaM sattaTThANaM, savittharaM vaNNiyaM mae sammaM / jo pai sui bhAvar3a, so pAvai NivvudiM sokkhaM // 395 // artha - isa prakAra sattvasthAna kA vistAra sahita maiMne varNana kiyaa| isako samyak prakAra jo par3he, sune athavA bhAvanA kare vaha nirvANa sukha ko prApta hotA hai / varaiMdaNaMdiguruNo, pAse soUNa sabalasiddhataM / sirikaNayadiguruNA, sattaTThANaM samuddihaM // 396 / / artha - AcAryoM meM pradhAna zrImad indranaMdI bhaTTAraka ke pAsa sampUrNasiddhAnta ko sunakara zrIkanakanaMdi siddhAntacakravartI ke dvArA yaha sattvasthAna samyak prakAra se prarUpaNa kiyA gyaa| aba AcArya svayaM ko cakravartI ke samAna batAte hue isa sattvasthAna kathana ke adhikAra ko samApta karate haiM-- jaha caktreNa ya cakkI, chakkhaMDa sAhiyaM aviggheNa / taha maicakkeNa mayA, chakkhaMDa sAhiyaM sammaM // 397 // artha - jisa prakAra cakravartI ne bharatakSetra ke chahakhaNa DoM ko cakraratna ke dvArA nirvighnarUpa se apane vaza meM kiyA, usI prakAra maiMne bhI buddhirUpI cakra se jIvasthAna - kSudrakabandha-bandhasvAmitva-vedanAkhaNDavargaNAkhaNDa -mahAbandha ke bheda se SaTkhaNDAgamarUpa zAstrasamudra meM bhale prakAra avagAhana kiyA hai| isa prakAra AcArya zrI nemicandra siddhAntacakravartI viracita gommaTasArakarmakANDa kI 'siddhAntajJAnadIpikA' nAmA hindI TIkA meM sattvasthAnabhaMga prarUpaka tRtIya adhikAra sampUrNa huaa| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 395 atha tricUlikA adhikAra aba tricUlikAdhikAra kahane kI pratijJA karate hue namaskArAtmaka maGgala karate haiMasahAyajitariMde asahAyaparakkame mahAvIre / paNamiya sirasA vocchaM, ticUliyaM suNaha eyamaNA / / 398 / / artha- indriyAdika kI sahAyatA se rahita hai jJAnAdi zakti rUpa parAkrama jinakA aise mahAvIra prabhu aura zeSa vRSabhAdi tIrthakara jinendra devoM ko sirasA namaskAra karake maiM (nemicandrAcArya) tricUlikAdhikAra kahU~gA so bhavyajIvo ! tuma ekAgracitta hokara suno| vizeSArtha- jisameM kathita athavA akathita yA vizeSatApUrvaka nahIM kahe hue artha kA cintana kiyA jAtA hai vaha cUlikA kahalAtI hai| sUtra dvArA sUcita artha kA vizeSa varNana karanA cUlikA hai| jisase arthaprarUpaNA kiye jAne para pUrva meM varNita padArtha ke viSaya meM ziSyoM ko nizcaya utpanna ho use cUlikA kahate haiM aisA abhiprAya hai| ' anyatra bhI kahA hai sUtra meM sUcita artha ko prakAzita karanA cUlikA hai|' anuyoga dvAroM se sUcita arthoM kI vizeSa prarUpaNA karanA cUlikA hai| kisI padArtha ke vizeSa vyAkhyAna ko, kathita viSaya meM jo anuktaviSaya haiM unako athavA ukta anuktaviSaya se mile hue kathana ko cUlikA kahate haiN| yahA~ para nava prazna, paJcabhAgahAra, dazakaraNa ina tIna viSayoM kA cintana kiyA jAvegA ataH isa adhikAra kA nAma tricUlikA hai| 1. dha. pu11 pR. 140 1 2. dha. pu. 10pR. 395 / 3. dha. pu. 7pR. 575 / 4. vRhaddravyasaMgraha kI TIkA pR. 68 (zAntivIra digambara jaina saMsthAna, zAMtivIranagara se prakAzita ) Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ mmasAra karmakANDa-396 Age una tIna cUlikAoM meM se sarvaprathama navaprazna cUlikA kahate haiM kiM baMdho udayAdo, puvvaM pacchA samaM viNassadi so| saparobhayodayo vA, NiraMtaro sAMtaro ubhayo / 399 / / ' artha- pahale jo prakRtiyA~ kahIM unameM se udayavyucchitti ke pahale bandhanyucchitti kina-kina prakRtiyoM kI hotI hai? udayavyucchitti ke pazcAt bandhavyucchitti kina-kina prakRtiyoM kI hotI hai? udayavyucchitti ke sAtha-sAtha bandhavyucchitti kina-kina prakRtiyoM kI hotI hai? isa prakAra ye tIna prazna hue| jinakA apanA hI (svayaM kA hI) udaya hone para bandha ho aisI kauna-kauna sI prakRtiyA~ hai? jinakA anya prakRtiyoM ke udaya hone para baMdha ho aisI kauna-kaunasI prakRtiyA~ haiM? jinakA donoM (sva-paraprakRtiyoM) ke udaya hone para bandha ho aisI kauna-kaunasI prakRtiyA~ haiM? isa prakAra ye tIna prazna hue| jinakA nirantarabandha ho aisI kauna-kaunasI prakRtiyA~ haiM? jinakA sAntarabandha ho aisI kauna-kaunasI prakRtiyA~ haiM? jinakA nirantara va sAntarabandha ho aisI kauna-kaunasI prakRtiyA~ haiM? isa prakAra ye tIna prazna haiN| aise sarva nau prazna haiM jinakA isa adhikAra meM vicAra kiyA jaavegaa| vizeSArtha- navaprazna cUlikA ke nau prazna isa prakAra haiM jinakI bandhavyucchitti pahale tathA udayavyucchitti bAda meM hotI hai, jinakI udayavyucchitti pahale aura bandhavyucchitti bAda meM hotI hai, jinakI bandha-udayavyucchitti yugapat hotI hai, anya prakRti ke udaya meM hI jinakA bandha hotA hai, svodaya meM hI jinakA bandha hotA hai, svodaya-parodaya meM jinakA bandha hotA hai, jinakA antarmuhUrtakAla Adiparyanta badha hotA ho aisI nirantara baMdhane vAlI, eka samaya se lekara antarmuhUrta se kama kAla paryaMta jinakA bandha hotA hai aisI sAntara baMdhane vAlI aura jinakA kabhI nirantara tathA kabhI sAntara baMdha hotA hai, aisI kauna-kauna sI prakRtiyA~ haiN| sAntara-nirantara kA lakSaNa' par3ivakkhapayaDibandhassidUNa thakkamANabaMdhaza sAMtarabaMdhi tti taM sAMtarabaMdhIsu paDivakkhapayaDibaMdhAviNAbhAvaM daTTaNa yuttaM / paramatthado puNa egasamayaM baMdhidUNa vidiyasamae jisse baMdhavirAmo dissadi sA saaNtrbNdhpyddii| jisse baMdhakAlo jahaNNo vi aMtomuttametto sA NiraMtarabaMdhapayaDi tti ghettavvaM / 1. prA. paM.saM. pRSTha 74-71 gAthA 65-77 taka mataprazna / 2. baMdho bhUtvA kSaNaM yAsAM samAno nivartate / baMdhA'pUrte kSaNenaitA : sAntarA viniveditA // 19 // antarmuhUrtamAtratvAjaghanyasyApi krmnnaaN| sarveSA baMdhakAlasya bandhaH sAmAyiko'sti yo // 100 / / - amitagati kRta saMskRta paMcasaMgraha adhyAya 3 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-397 pratipakSaprakRti ke bandha kA Azraya karake bandha vizrAnti ko prApta hone vAlI prakRti sAntarabandhI hai, isa prakAra jo kahA hai vaha sAntarabandhI prakRtiyoM meM pratipakSa prakRti ke bandha ke avinAbhAva ko dekhakara kahA hai| vAstava meM to eka samaya ba~dhakara dvitIya samaya meM jisa prakRti kI bandha vizrAnti dekhI jAtI hai vaha sAntarabandha prakRti hai| jisakA bandhakAla jaghanya bhI antarmuhUrtamAtra hai vaha nirantarabandha prakRti hai, aisA grahaNa karanA caahie| anyatra bhI kahA hai yAsAM prakRtInAM jaghanyata: samayamAtraM bandhaH, utkarSata: samayAdArabhya yAvadantarmuhUrta na parataH, sAntarabandhAH, antarmuhUrtamadhye'pi sAntaro vicchedalakSaNAntarasahito baMdho yAsAM tAH sAntarA iti vyutpatteH / antarmuhUrtopari vicchidyamAnabandhavRttijAtimatyaH sAntarabandhA iti palalitArtha:: nama yenAbhi antarmudata yAvannarantaryeNa bandhyante tA nirantarabandhAH, nirgatamantararmuhUrta madhye vyavacche dalakSaNaM yasya tAdRzo bandho yAsAmiti vyutpatte:, antarmuhUrtamadhyAvicchinna bandhavRttijAtimatya iti yAvat / athAnantara uparyukta 9 praznoM meM se prathama tIna praznoM ke uttarasvarUpa prakRtiyoM ke nAma do gAthAoM se kahate haiM devacaukkAhAradugajasadevAugANa so pcchaa| micchattAdAvANaM, NarANuthAvaracaukkANaM / / 400 // pnnnnrksaaybhydughssducujaaipurisvedaannN| samamekkattIsANaM, sesigisIdANa puvvaM tu // 401 / / jumma / / __ artha- devagaticatuSka, AhArakadvika, ayazaskIrti aura devAyu ina ATha prakRtiyoM kI bandhavyucchitti, udayavyucchitti ke pazcAt hotI hai| mithyAtva, Atapa, manuSyagatyAnupUrvI, sthAvarAdi cAra, sajvalana lobha binA 15 kaSAya, bhaya-jugupsA, hAsyarati, ekendriyAdi cAra jAti aura puruSaveda ina 31 prakRtiyoM kI bandha-udayavyucchitti yugapat hotI hai| zeSa jJAnAvaraNAdi 81 prakRti kI bandhavyucchitti udayavyucchitti se pUrva hotI hai| vizeSArtha- prazna 1. jinakI bandhavyucchitti se pahale udayavyucchitti hotI hai ve prakRti kaunakaunasI haiM? uttara- devagati, devagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra-vaikriyikaanopAGga, AhArakazarIra-AhAraka aGgopAGga, ayazaskIrti aura devAyu ina ATha prakRtiyoM kI bandhavyucchitti se pahale udayavyucchitti hotI hai| prazna 2. jina prakRtiyoM kI udayavyucchitti se pahale bandhavyucchitti hotI hai ve prakRtiyA~ kauna 1. dha. pu.8 pR.100| 2. ka. pra. pR. 14-15 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-398 kaunasI haiM? uttara- jJAnAvaraNa kI 5, darzanAvaraNa kI 9, vedanIya kI 2, sajvalanalobha, strInapuMsakaveda, arati-zoka, naraka tiryaJca-manuSyAyu, naraka-tiryaJca-manuSyagati, paJcendriyajAti, audArika-taijasa-kArmaNazarIra, 6 saMhanana, audArikaanopAGga, 6 saMsthAna, varNa catuSka, narakatiryaJcagatyAnupUrvI, agurulaghucatuSka (agurulaghu, upadhAta, paraghAta aura zvAsocchvAsa), udyota, prazastaaprazastavihAyogati, sacatuSka (sa, bAdara, paryApta, pratyeka), sthira-asthira, zubha-azubha, subhagadurbhaga, susvara-duHsvara, Adeya-anAdeya, yazaskIrti, nirmANa tIrthaGkara, uccagotra-nIcagova aura antarAya kI pA~ca ye 81 prakRtiyA~ udayavyucchitti se pUrva bandha se vyucchinna hotI haiN| prazna 3. bandha-udayavyucchitti yugapat kina-kina prakRtiyoM kI hotI hai? uttara- mithyAtva, Atapa, manuSyagatyAnupUrvI, sthAvara, sUkSma aparyApta, sAdhAraNa, saJcalamalobha binA 15 kaSAya, bhaya-jugupsA, hAsya-rati, ekendriya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriyajAti, puruSaveda ina 31 prakRtiyoM kI bandha-udayavyucchitti yugapat hotI hai| yahA~ para mahAdhavala ke anusAra sthAvara, ekendriya aura vikalatraya kI vyucchitti mithyAtva guNasthAna meM hotI hai, aisA jaannaa| Age ke guNasthAnoM meM udaya athavA bandha kA abhAva ho jAnA vyucchitti kahalAtI hai| Age anya tIna praznoM kA samAdhAna do gAthAoM se karate haiM suraNirayAU titthaM, vegumviyachakkahAramidi jesiM / paraudayeNa ya baMdho, micchaM suhumassa ghaadiio||402|| tejadugaM vaNNacaU , thirasuhajugalaguruNimiNadhuvaudayA / sodayabaMdhA sesA, bAsIdA ubhybNdhaao||403 ||jummN / / artha-devAyu, narakAyu, tIrthaGkara, vaikriyika zarIra, vaikriyikaaGgopAGga, devagati-devagatyAnupUrvI, narakagati-narakagatyAnupUrvI, AhAraka zarIra, AhArakaaGgopAGga ina 11 prakRtiyoM kA para ke udaya meM baMdha hotA hai| inakA udaya rahate imakA baMdha nahIM hotaa| mithyAtva prakRti tathA sUkSmasAparAya guNasthAna meM vyucchinna hone vAlI 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 aMtarAya isa prakAra ye to 15 prakRti aura taijasakArmaNa, varNAdi cAra, sthira-asthira, zubha-azubha, agurulaghu, nirmANa ye 12 dhruvaudayI prakRti milakara 27 prakRtiyA~ svodaya prakRtiyA~ haiM arthAt inakA bandha svayaM ke udaya hone para hI hotA hai, kintu udaya to bandha ke abhAva meM bhI hotA hai| arthAt ina prakRtiyoM ke udaya hone meM inhIM kA bandha honA Avazyaka nahIM hai| jaise jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4 aura antarAya 5 ina 14 prakRtiyoM kA bandha to 10veM guNasthAna taka hotA hai, kintu udaya 12veM guNasthAna taka hai| isI prakAra anya prakRtiyoM kA bhI jAnanA Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-399 tathA avazeSa 5 nidrA, 2 vedanIya, 25 mohanIya, tiryaJcAyu, manuSyAyu, tiryaJca-manuSyagati, 5 jAti, audArikazarIra-audArikaaGgopAGga, 6 saMhanana, 6 saMsthAna, tiryaJca-manuSyagatyAnupUrvI, upaghAta, paraghAta, Atapa, udyota, ucchvAsa, prazasta-aprazastavihAyogati, basa-sthAbara, bAdara-sUkSma, paryApta-aparyApta , pratyeka-sAdhAraNa, subhaga-durbhaga, susvara-duHsvara, Adeya-anAdeya, yazaskIrti-ayazaskIrti, uccanIcagotra ye 82 prakRtiyA~ svaparodayabaMdhI haiM arthAt svayaM ke udaya meM athavA para prakRti ke udaya meM inakA bandha hotA hai| aba pUrvokta 9 praznoM meM se antima tIna praznoM kA uttara 4 gAthAoM se dete haiM sattetAla dhuvAvi ya, titthAhArAugA nnirNtrgaa| NirayadujAicaukvaM, saMhadisaMThANapaNapaNagaM / / 404 / / duggamaNAdAvadurga, thAvaradasagaM asaadsNditthi| aradIsogaM cede, sAMtaragA hoMti cottIsA ||405||jummN|| artha- jJAnAvaraNAdi 47 dhruvabandhI prakRtiyA~, tIrthaGkara, AhArakadvika, Ayu 4 ye 54 prakRtiyA~ nirantara ba~dhane vAlI haiM aura narakadvika, ekandriyAda cAra jAti, prathama sahamana banA 5 sahanana, prathama saMsthAna binA 5 saMsthAna, aprazastavihAyogati, Atapa, udyota, sthAvara Adi 10, asAtAvedanIya, napuMsakaveda, strIveda, arati aura zoka ye 34 prakRtiyA~ sAntarabandhI haiN| eka samaya se lekara antarmuhUrta se kama kAla paryanta jinakA bandha hotA hai, ve sAntara prakRtiyA~ haiN| vizeSArtha-pA~cajJAnAvaraNa, naudarzanAvaraNa, pA~caantarAya, mithyAtva, 16 kaSAya, bhaya-jugupsA, taijasa-kArmaNa, agurulaghu, upadhAta, nirmANa, varNAdicatuSka ina 47 prakRtiyoM kA apanI-apanI vyucchittiparyanta sadA baMdha pAyA jAtA hai ata: ye dhruvabandhI haiN| tIrthaGkara, AhArakazarIra-AhArakaaGgopAGga, cAra Ayu ye 7 prakRti uparyukta 47 prakRtiyoM meM milakara 54 prakRtiyA~ nirantarabandhI haiN| inameM se 47 prakRtiyoM kA to vyucchitti se pUrva samaya taka nirantara bandha pAyA jAtA hai aura AhArakadvika aura tIrthaGkara prakRti kA bandha prArambha hone ke pazcAt jina guNasthAnoM meM inakA bandha pAyA jAtA hai vahAM nirantara prati samaya antarmuhUrta se adhikakAla paryanta bandha pAyA jAtA hai| Ayu kA jisakAla meM bandha honA yogya hai usa samaya se antarmuhUrta paryanta nirantara bandha hotA hai isalie isako nirantarabandhI kahate haiN| narakagati-narakagatyAnupUrvo, ekendriyAdi cAra jAti varSabhanArAca binA pA~casaMhanana, samacaturasabinA pAMca saMsthAna, aprazastavihAyogati, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, 1. dhavala pu. 8 pR. 171 2. dhavala pu.8 pR.16| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arad of getRED A WAY gommaTasAra karmakANDa - 400 azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, asAtAvedanIya, strI-napuMsakaveda, arati aura zoka ye 34 prakRti sAMtarabandhI haiM, kyoMki ina prakRtiyoM kA bandha eka samaya se lekara antarmuhUrta se kama kAla paryanta hotA hai| ' jaise kisI samaya narakagati kA bandha hotA hai, kisI samaya anya gati kA bandha hotA hai, kisI samaya ekendriya jAti kA bandha hotA hai, kisI samaya anya jAti kA bandha hotA hai| isa prakAra prakRtiyA~ sAntarabandha haiN| suraNaratiriyorAliyavegubviyadugapasatthagadivajjaM / paraghAdadusamacauraM, paMciMdiya tasadasaM sAdaM // 406 // hassaradipurisagodadu, sappaDivakkhammi sAMtarA hoMti / TTe puNa paDivakkhe, NiraMtarA hoMti battIsA // 407 // jummaM // artha- devadvika, manuSyadrika, tiryaJcadvika, audArikadvika, vaikriyikadrika, prazastavihAyogati, vajrarSabhanArAcasaMhanana, paraghAta, ucchvAsa, samacaturasrasaMsthAna, paJcendriya jAti, trasAdidaza, sAtAvedanIya, hAsya- rati, puruSaveda, gotrakarma kI do ye 32 prakRtiyA~ pratipakSI ke rahate hue sAntarabandhI haiM aura pratipakSI ke baMdha kA nAza hone para nirantarabandhI haiM arthAt ye prakRtiyA~ ubhayabandhI haiN| vizeSArtha - devagati - devagatyAnupUrvI, manuSyagati manuSyagatyAnupUrvI, tiryaJcagatitiryaJcagatyAnupUrvI, audArikazarIra audArika anopAna, vaikriyikazarIra vaikriyika aGgopAGga, prazastavihAyogati, vajrarSabhanArAcasaMhanana, paraghAta, ucchvAsa, samacaturastra saMsthAna, paJcendriyajAti, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, sAtAvedanIya, hAsya, rati, puruSaveda, uccagotra aura nIcagotra the 32 prakRtiyA~ sAntara va nirantara arthAt ubhayabandhI haiN| jaiseanya gati kA jahA~ bandha pAyA jAya vahA~ to devagati sapratipakSI hai, kyoMki vahA~ devagati kA bandha antarmuhUrta se kama kAlaparyaMta pAyA jAtA hai tathA jaba kevala devagati kA hI bandha hotA hai to devagati niSpratipakSI hai, kyoMki yahA~ para anya gati kI baMdhavyucchitti ho jAne se bandha nahIM pAyA jAtA hai| isalie vaha nirantarabandhI hai, isI kAraNa devagati ko ubhayabandhI kahA hai| isI prakAra anya prakRtiyoM kA bhI ubhayarUpatbandha jAnanA / ubhayabandhI prakRtiyoM kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai - devadvika, vaikriyikadvika va uccagotra - dvitIya guNasthAna taka sAMtarabaMdhI tathA Age ke guNasthAnoM meM evaM bhogabhUmija jIvoM meM nirantarabandhI hai| manuSyadvika-- 12veM svargaparyaMta sAntarabaMdhI evaM 9. dhavala pu. 85. 17-18 / 2. dhavala pu. 85. 18 / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-401 Age ke svargoM meM tathA samyagdRSTi deva va nArakiyoM meM nirantarabaMdhI hai| tiryaJcadvika aura nIcagotra---- 7veM naraka meM mithyAdRSTi tathA sAsAdanI jIva ke evaM tejakAyika-vAyukAyika jIvoM ke nirantarabaMdhI tathA anya jIvoM ke sAsAdana guNasthAnaM payata sAntarabaMdhI hI audArikAdvaka deva-nAroMkayoM va caturindriyaparyanta tiryaJca jIvoM ke nirantarabaMdhI hai, anya jIvoM ke dUsare guNasthAna taka sAMtarabaMdhI hai| prazastavihAyogati, bajrarSabhanArAcasaMhanana, samacaturasrasaMsthAna- subhaga, susvara, Adetha aura puruSaveda dUsare guNasthAna taka sAMtarabaMdhI aura usake Age nirantarabaMdhI hai| paraghAta, ucchvAsa, paMceMdriya, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka- prathamaguNasthAna meM sAMtarabaMdhI aura Age nirantarabaMdhI hai| sthira, zubha, yazaskIrti, sAtAvedanIya, hAsya, rati- chaThe guNasthAna taka sAMtarabaMdhI aura Age ke guNasthAnoM meM nirantarabaMdhI navapraznacUlikA ke antargata Agata praznoM ke uttarasvarUpa prakRtiyoM kI sandRSTi - prakRti svodayaparodaya bandhI sAntara va nirantarabandhI baMdha kisa udaya kisa guNasthAna guNasthAna se kisa se kisa guNasthAna | guNasthAna taka | taka prakRti saMkhyA 1-12 5-12 | 1-6 / 12-14 1-1 jJAnAvaraNa 5 svodayabandhI cakSudarzanAvaraNAdi 4 svodayabandhI nidrA-pracalA svaparodayabandhI nidrAnidrAdi 3 svaparodayabandhI sAtAvedanIya straparodayabandhI asAtAvedanIya svaphrodadhabandhI mithyAtva svodayabandhI anantAnubandhI 4 | svaparoTayabandhI apratyAkhyAnAvaraNa 4| svaparodayabandhI pratyAkhyAnAvaraNa 4 svaparodayabandhI sajvalanakrodhAdi 3 | svaparodayabandhI sajvalanalobha svaparodayabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandho nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI | 1-13 sAntarajandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI 18-21 22-25 26-29 - 33 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-402 1-8 34-35 36-37 1. 8 38-39 hAsya-rati svaparodayabandhI / sAntara-nirantarabandhI arati-zoka svaparodayabandhI sAntarabandhI bhaya-jugupsA svaparodayabandhI nirantarabandhI napuMsakaveda svaparodayabandhI sAntarabandhI strIveda svaparodayabandhI sAntarabandhI puruSaveda svaparodayabandhI sAntara-nirantarabandhI narakAyu parodayabandhI nirantarabandhI | tiryaJcAya........! svaparodayabandhI ... nirantarabandhI manuSyAyu svaparodayabandhI / nirantarabandhI devAyu parodayabandhI nirantarabandhI parodayabandhI sAntarabandhI tiryaJcagati- svaparodayabandhI sAntara- nirantarabandhI tiryaJcagatyAnupUrvI 1,2,4 1,2,4-7 narakagati 1-4 | 47 1-5 48-49 AnupUrvI svaparodayabandhI | sAntara-nirantarabandhI / 1-4 | manuSyagati manuSyagatyAnupUrvI 1-14 50-51 AnupUrvI 1,2,4 1-4 | 52 sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI 1 53-56 1-13 58 devagati parodayabandhI ekendriyAdi 4 jAti | svaparodayabandhI paJcendriyajAti / svaparodayasambandhI audArikazarIra va | svaparodayasambandhI audArika aMgopAMga vaikriyikazarIra parodayabandhI AhArakazarIra / parodayabandhI taijasazarIra svodayabandhI kArmaNazarIra svodayabandhI vaikriyika aMgopAMga | parodayabandhI 1-8 sAntaranirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI 1-8 1 -/ Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-403 nirantarabandhI 7-8 |1-13 nirmANa samacaturasrasaMsthAna nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI 1-8 1-13 - |1-13 sAntarabandhI sAntarabandhI 1-13 sAntarabandhI |1-13 |1-13 1-4 sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntarabandhI sAntarabandhI sAntarabandhI sAntarabandhI 1-2 AhAraka aMgopAMga parodayabandhI svodayabandhI svaparodayabandhI nyagrodhaparimaNDala- svaparodayabandhI saMsthAna svAtisaMsthAna svaparodayabandhI kubjakasaMsthAna svaparodayabandhI vAmanasaMsthAna svaparodayabandhI huNDakasaMsthAna svaparodayabandhI vajrarSabhanArAcasaMhanana svaparodayabandhI vajranArAcasaMhanana svaparodayabandhI nArAcasaMhanana svaparodayabandhI ardhanArAcasaMhanana svaparodayabandhI kIlitasaMhanana svaparodayabandhI asamprAptAspATikA svaparodayabandhI saMhanana varNAdicatuSka svodayabandhI narakagatyAnupUrvI parodayabandhI devagatyAnupUrvI parodayabandhI agurulaghu svodayabandhI upadhAta svaparodayabandhI paraghAta svaparodayabandhI Atapa svaparodayabandhI udyota svaparodayabandhI ucchavAsa svaparodayabandhI prazastavihAyogati svaparodayabandhI aprazastavihAyogati | | svaparodayabandhI 1-11 nirantarabandhI 1-13 79-82 1-8 1-8 |1-13 sAntarabandhI sAntaranirantarabandhI nirantarabandhI nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI 1-13 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-404 sAntara-nirantarabandhI 1-8 pratyeka zarIra sAdhAraNazarIra 1 trasa 1-8 1 sthAvara subhaga darbhaga svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svodayabandhI svodayabandhI svaparodayabandhI 1-4 susvara duHsvara zubha sm bAdara 1-14 / 103 sUkSma 1 104 paryApta aparyApta sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntarabandhI nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI sAntara-nirantarabandhI nirantarabandhI 106 sthira 107 1-8 svaparIdiyabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svodayabandhI svodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI parodayabandhI svaparodayabandhI svaparodayabandhI svodayabandhI asthira Adeya anAdeya yazaskIrti ayazaskIrti tIrthaGkara uccagotra nIcagotra 1-14 1-4 1-4 1-10 // 4-8 | 13-14 113 1-14 1-2 115 1-10] 1.12 116-120 antarAya 5 "iti navapraznacUlikA prakaraNa sampUrNa" Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-405 ..... aza paJcabhAgAhAracUlikA * jattha varaNemicaMdo, mahaNeNa viNA suNimmalo jaado| so abhayaNaMdiNimmalasuovahI harau pAvamalaM / / 408 // artha- jisa manthana binA hI utkRSTa nemicandra nirmala hue aise abhayanaMdi kA nirmala zAstrasamudra jIvoM ke pApamala ko dUra kreN| bhAvArtha-lokokti hai ki "samudramaMthana karake candramA prakaTa huA" isI prakAra abhayanaMdinAmA AcArya ke dvArA upadiSTa zAstrasamudra meM se maMthanabinA hI nemicandrAcAryarUpI nirmalacandramA prakaTa hue arthAt usa zAstra ke atyalpAbhyAsa se hI nirmalatA prApta huI, aisI nirmalatA kA kAraNa jo zAstrasamudra hai vaha samasta jIvoM ke pAzmala ko dUra kre| isa prakAra yahA~ AzIrvAdAtmaka maGgalAcaraNa kiyA gayA aba bhAgAhAracUlikA ke pA~ca bheda kahate haiM uvvelaNavijjhAdo, adhApavatto guNo ya savvo y|' saMkamadi jehiM kammaM, pariNAmavaseNa jIvANaM / / 409 // artha- saMsArI jIvoM ke apane jina pariNAmoM se zubhakarma aura azubhakarma saMkramaNa kareM arthAt anya prakRti rUpa pariNameM una pariNAmoM ko saMkramaNa kahate haiN| usa saMkramaNa ke udvelana, vidhyAta, adhaH-pravRtta, guNa aura sarva ke bheda se pA~cabheda haiN| vizeSArtha- udvelana prakRtiyoM ke dravya meM udvelana bhAgahAra kA bhAga dene para jo dravya Ave utanA dravya pratyeka udvelanakANDaka dvArA paraprakRtirUpa saMkramaNa hotA hai| 1. dha. pu. 56 pR 408 / tathA uvvelaNa vijjhAdo, adhApatratta-guNasakamo theya | taha salvasaMkamotti va paMcaviho saMkamo yo // (jaya dha. pu. 9 pR. 172) 2. saMkamAdo samayAviroheNa eyapayaDiDiTipadesA aNmayaDisarUveNa prinnmnnlgaado| arthAt jaisA Agama meM batalAyA hai tadanusAra eka prakRti ke sthitigata karmaparamANuoM kA anya sajAtIya prakRti rUpa pariNAmanA saMkramaNa hai| (jayadhavala pu. '7 pR. 238) Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-406 gAthokta bhAgAhAra (saMkrama) ke jo udvelanAdi 5 bheda haiM unake lakSaNa kahate haiM--'karaNapariNAmoM ke binA rassI ko ukalane ke samAna karmapradezoM kA paraprakRtirUpa se saMkrAMta honA udvelanAsaMkrama hai, isakA bhAgahAra aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| yathA samyagdRSTi jIva mithyAtva meM Akara antarmuhUrtaparyaMta samyaktva aura samyagmithyAtva kA adhaHpravRttasaMkrama karatA hai usake bAda udvelanAsaMkrama ko prArambhakara samyaktva aura samyagmithyAtva kA sthitighAta karane vAle usake palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa udvelanA kAla ke anta taka niraMtara udvelanA bhAgahAra ke dvArA vizeSahIna pradeza saMkrama hotA hai| yahAM para bhajyamAna dravya pratyeka samaya meM vizeSahAna hotA jAtA hai ise vizeSa hAni kA kAraNa kahanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki samyaktva aura samyagmithyAtva ke aMtima sthitikANDaka meM guNasaMkrama aura sarvasaMkrama ho jAtA hai| isa prakAra udvelanA saMkrama kA kathana kiyaa| aba vidhyAtasaMkrama kA kathana karate haiM--vedakasamyaktva kAla ke bhItara darzanamohanIya kI kSapaNAsambandhI adha:pravRttakaraNa ke aMtima samaya taka sarvatra hI mithyAtva aura samyagmithyAtva kA vidhyAtasaMkrama hotA hai tathA upazamasamyagdRSTi ke bhI guNasaMkramakAla ke pazcAt sarvatra vidhyAtasaMkrama hotA hai| isakA bhAgahAra bhI aGgala ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| itanI vizeSatA hai ki udvelanAbhAgahAra se yaha asaMkhyAta guNAhIna hai| isI prakAra anya prakRtiyoM ke bhI vidhyAtasaMkrama kA viSaya yathAsambhava jAnanA caahie| aba adhaHpravRttasaMkrama kA lakSaNa kahate haiM-bandhaprakRtiyoM kA apane baMdha ke sambhava viSaya meM jo pradeza saMkrama hotA hai use adhaHpravRttasaMkrama kahate haiN| usakA pratibhAga palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| cAritramohanIya kI 25 prakRtiyoM kA apane baMdha ke yogya viSaya meM badhyamAna prakRtipratigraha rUpa se adhaHpravRttasaMkrama hotA hai| guNasaMkrama kA lakSaNa kahate haiM--pratyeka samaya meM asaMkhyAtaguNita zreNi rUpa se jo pradeza saMkrama hotA hai use guNasaMkrama kahate haiN| apUrvakaraNa ke prathama samaya se lekara darzanamohanIya kI kSapaNA meM, cAritramohanIya kI kSapaNA meM, upazamazreNi meM, anantAnubaMdhI kI visaMyojanA meM, samyaktva kI utpatti meM tathA samyaktva aura samyagmithyAtva kI udvelanA ke aMtimakANDaka meM guNasaMkrama hotA hai| isakA bhAgahAra bhI palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hokara bhI adhaHpravRttasaMkrama ke bhAgahAra se asaMkhyAtaguNA hIna hai| sarvasaMkrama kA svarUpa kahate haiM--sabhI pradezoM kA jo saMkrama hotA hai use sarvasaMkrama kahate haiN| vaha kahAM para hotA hai? udvelanA, visaMyojanA aura kSapaNA meM aMtima sthiti kANDaka kI aMtima phAli ke saMkrama ke samaya hotA hai| usakA bhAgahAra eka aGkapramANa hai| baMdhe saMkAmijadi, NobaMdhe Natthi mUlapayaDINaM / daMsaNacarittamohe, Aucaukke Na saMkamaNaM // 410 // 1. jayadhavala pu.9 pR. 170-171 / 2. jayadha. pu. 9 pR. 171 / 3. jayadha. pu. 9 pR. 572 / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-407 .. artha- anya prakRti rUpa pariNamane ko saMkramaNa kahate haiN| jisa prakRti kA baMdha hotA hai usI meM saMkramaNa hotA hai arthAt anya prakRti baMdhaprakRti rUpa hokara pariNamana karatI hai yaha sAmAnyakathana hai tathA kahIM jisa prakRti kA baMdha nahIM huA hai usameM bhI saMkramaNa hotA hai| 'no baMdhe' arthAta 'jisakA baMdha nahIM huA hai usameM saMkramaNa bhI nahIM hotA' isa vacana ke kahane kA abhiprAya yaha hai ki darzanamohanIya meM samyagmithyAtva-samyaktva prakRti kA baMdha na hone para bhI mithyAtva prakRti kA dravya saMkramaNa kara jAtA hai ata: darzanamohanIya ke binA zeSa prakRtiyA~ baMdha hone para unameM hI saMkramaNa rUpa hotI haiM aisA niyama hai| mUlaprakRtiyoM kA paraspara meM saMkramaNa nahIM hotaa| jaise-- jJAnAvaraNaprakRti darzanAvaraNAdiprakRti rUpa nahIM hotI, kintu uttaraprakRtiyoM meM saMkramaNa pAyA jAtA hai| jaise- jJAnAvaraNakarma kI 5 uttaraprakRtiyoM meM paraspara saMkramaNa pAyA jAtA hai| isI prakAra sabhI uttaraprakRtiyoM meM jAnanA, kintu darzanamohanIya aura cAritramohanIya meM kadAcit bhI saMkramaNa nahIM pAyA jAtA arthAt darzanamohanIya kI prakRtiyA~ cAritramohanIya rUpa hokara pariNamana nahIM karatI aura cAritramohanIya kI prakRtiyA~ darzanamohanIya rUpa hokara nahIM prinnmrtii| cAroM AyuoM meM bhI paraspara saMkramaNa nahIM hotaa| isa prakAra saMkramaNa kA svarUpa jAnanA / samma micchaM missaM, saguNavANammi Neva sNkmdi| sAsaNamisse NiyamA, daMsaNatiyasaMkamo Natthi // 411 // artha-samyaktva-mithyAtva-samyagmidhyAtvaprakRti apane-apane asaMyatAdi guNasthAnoM meM saMkramaNa nahIM krtii| samyaktva prakRti kA saMkramaNa caturtha guNasthAna se saptamaguNasthAna paryaMta nahIM hotA hai| darzanamohanIya kI ina tInoM hI prakRtiyoM kA saMkramaNa sAsAdana aura mizraguNasthAna meM nahIM hotaa| sAmAnya se darzanamohanIya kA saMkramaNa caturtha se saptamaguNasthAna paryaMta hotA hai| micche sammissANaM, adhApavatto muhttaNtotti| ubvelaNaM tu tatto, ducarimakaMDotti NiyameNa // 412 // artha- mithyAtvaguNasthAna ko prApta hone para samyaktva aura samyagmidhyAtvaprakRti kA aMtarmuhUrta paryaMta adha:pravRttakaraNa saMkramaNa hotA hai aura udvelana saMkramaNa upAntya (anta ke samIpavartI arthAt dvicarama) kANDaka paryaMta niyama se hotA hai| vizeSArtha- yahA~ para saMkramaNa phAlirUpa rahatA hai| eka samaya meM saMkramaNa hone vAle pradezapuMja ko phAli kahate haiN| samaya samUha meM saMkramaNa hone ko kANDaka kahate haiN| 1. bandhe saMkamo abandhe nntthei| kudo? sabhAviyAdo / arthAt bandha ke hone para saMkramaNa sambhava hai, bandha ke abhAva meM vaha sambhava nahIM hai, kyoMki aisA svabhAva hai / (dha.pu. 16, pR. 340) Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-408 * ubvelaNapayaDINaM guNaM tu carimamhi kaMDaye nniymaa| carime phAlimmi puNo savvaM ca ya hodi saMkamaNaM / / 413 / / artha- udvelana prakRtiyoM kA dvicaramakANDakaparyaMta udvelana saMkramaNa tathA antimakANDaka meM niyama se guNasaMkramaNa hotA hai aura antima phAli meM sarvasaMkramaNa hotA hai| samyaktva va samyagmithyAtvaprakRti udvelanaprakRti meM samAviSTa hai isalie ina prakRttiyoM kA bhI caramakANGaka meM guNasaMkramaNa va caramaphAli meM sarvasaMkramaNa hotA hai| (gAthA 612 se 617 taka dekho|) Age sarvasaMkramaNa prakRtiyoM meM tiryagekAdaza arthAt jinakA udaya tiryaJcagati meM hI hotA hai aisI jo 11 prakRtiyA~ haiM unake nAma ginAte haiM tiriyadujAdicauknaM, AdAvujjovathAvaraM suhumN| . sAhAraNaM ca ede, tiriyeyAraM muNedavvA / / 414 // artha- tiryaJcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, ekendriya Adi cAra jAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNa nAma karma kI ina 11 prakRti kA udaya tiryaJcagati meM hI hotA hai isalie inako tiryagekAdaza kahate haiN| aba udvelana prakRtiyoM ko kahate haiM AhAradugaM samma, missaM devdugnnaarycukvN| uccaM maNudugamede, terasa ubvelaNA payaDI // 415 // artha- AhArakazarIra-AhArakaanopAGga, samyaktva, samyagmithyAtva, devagatidevagatyAnupUrvI, narakagati-narakagatyAnupUrvI. vaikriyikazArIra-vaikriyikaaMgopAMga, uccagotra aura manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI ye 13 udvelanaprakRtiyA~ haiN| baMdhe adhApavatto, vijjhAdaM abaMdha sattamotti hu abNdhe| etto guNo abandhe, payaDINaM appasatthANaM / / 416 // ' artha- prakRtiyoM kA bandha hone para adhaHpravRttasaMkramaNa hotA hai, kintu mithyAtvaprakRti kA nahIM hotA hai, kyoMki "samma micchaM missa" ityAdi gAthA 411 ke dvArA isakA niSedha pahale hI kara diyA 1. bandhe adhAramatto bijjhAda abandha appamattaMto / guNasaMkamo du etto payaDINaM appasatthANaM / dhavala pu. 16 pR. 409 / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-409 hai aura asaMyata se apramattaguNasthAna paryaMta mithyAtva kA vidhyAtasaMkramaNa hotA hai apUrvakaraNa se upazAMtakaSAya guNasthAna paryanta bandharahita aprazastaprakRtiyoM kA guNasaMkramaNa hai| ata: anyatra bhI prathamopazamasamyaktvAdi ke grahaNa ke prathama samaya se antarmuhUrtaparyanta guNasaMkramaNa hai aisA jAnanA / samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti ke pUraNakAla meM mithyAtva ke kSaya karane meM apUrvakaraNa pariNAmoM se mithyAtva ke aMtimakANDaka kI dvicaramaphAliparyanta guNasaMkramaNa aura caramaphAli meM sarvasaMkramaNa hotA vizeSArtha- ''baMdhe adhApavatto' kA spaSTIkaraNa karate hue batalAte haiM ki jahA~ jina prakRtiyoM kA bandha sambhava hai vahA~ una prakRtiyoM kA bandha hone para aura usake na hone para bhI adha:pravRttasaMkrama hotA hai| yaha niyama bandhaprakRtiyoM ke lie hai, abandhaprakRtiyoM ke lie nahIM; kyoMki samyaktva aura samyagmithyAtva ina do prakRtiyoM meM bhI adhaHpravRttasaMkrama pAyA jAtA hai| 'vijjhAda abadhe' kA artha karate hue kahate haiM ki jina prakRtiyoM kA jahA~ niyama se bandha sambhava nahIM hai vahA~ una prakRtiyoM kA vidhyAtasakrama hotA hai| yaha bhI niyama mithyAtva se apramatta guNasthAna paryanta hI dhRva svarUpa se hai| 'guNasaMkamo du etto' arthAt apramattaguNasthAna se Age ke guNasthAnoM meM bandharahita prakRtiyoM kA guNasaMkrama aura sarvasaMkrama bhI hotA hai| zaMkA- sarvasaMkrama bhI hotA hai yaha kahA~ se jAnA jAtA hai ? samAdhAna- yaha uparyukta gAthA meM prayukta 'tu' zabda se jAnA jAtA hai| yaha prarUpaNA appasatthANaM' arthAt aprazastaprakRtiyoM kI kI gayI hai, na ki prazastaprakRtiyoM kI; kyoMki upazamazreNi aura kSapakazreNi meM bhI bandharahita prazastaprakRtiyoM kA adhaHpravRttasaMkrama dekhA jAtA hai| athAnantara sarvasaMkramaNarUpa prakRtiyoM ko kahate haiM tiriyeyArubvellaNapayaDI saMjalaNalohasammamissUNA / mohA thINatigaM ca ya, bAvaNNe savvasaMkamaNaM // 417 // artha- pUrvokta tiryagekAdazaprakRtiyA~, udvelanarUpa prakRtiyA~, (sajvalanalobha, samyaktva, samyagmithyAtva ina tIna binA) mohanIya karma kI 25 aura styAnagRddhi Adi tIna nidrA ina sarva 52 prakRtiyoM meM sarvasaMkramaNa hotA hai| 1. dhavala pu. 16, pR. 409-410 / Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-410 ... ... Age prakRtiyoM ke nAma kA niyama kahate haiM ugudAlatIsasattayavIse ekkekabAraticaukke / igicadudugatigatigacadupaNadugatiNNi saMkamaNA // 418 // artha- unatAlIsa prakRtiyoM meM eka, 30 prakRtiyoM meM cAra, sAta prakRtiyoM meM do, bIsa prakRtiyoM meM tIna, eka prakRti meM tIna, eka prakRti meM cAra, bAraha prakRtiyoM meM pA~ca, cAra prakRtiyoM meM do, aura cAra prakRtiyoM meM tIna prakAra ke saMkramaNa hote haiN| isa gAthA meM kahI gaI prakRtiyoM aura bhAgahAroM kI yaha saMdRSTi hai-2 prakRti / 39 | 30 | 7 | 20 | 1 | 1 | 12 | 4 | 4 | 4 | | bhAgahAra / 1 4 | 2 | 3 | 3 | 4 | 5 2 | 3 | 3 | kisa-kisa prakRti meM kauna-kaunase saMkramaNa hote haiM isakA kadhana 10 gAthAoM meM karate haiM suhumassa baMdhaghAdI, sAdaM sNjlnnlohpNciNdii| tejadusamavaNNacaU , agurugprghaadussaasN||419 / / satthagadI tasadasayaM, NimiNugudAle adhApavatto du| thINatibArakasAyA, saMDhitthI aradi sogo y||420 // tiriyeyAraM tIse, uvvelaNahINacAri sNkmnnaa| NiddA payalA asuhaM, vaNNacaukvaM ca uvghaade||421 / / sattaNhaM guNasaMkamamadhApavatto ya dukkhmsuhgdii| saMhadisaMThANadasaM, NIcApuNNathirachakkaM ca // 422 / / vIsaNhaM vijjhAda, adhApavatto guNo ya micchtte| vijjhAdaguNe savvaM, samme vijjhAdaparihINA ||423||visesyN|| 1, ugudAla tIsa satta ya vIsa egega vAra tiyaccaukkaM / evaM cadu duga tiya tiya cad paNa duga tiga dugaM ca boddhavyaM / 2. dhavala pu. 16 pR. 410 / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 411 artha- pA~cajJAnAvaraNa, cAradarzanAvaraNa, pA~ca antarAya, sAtAvedanIya, saJjvalanalobha, paMcendriyajAti, taijasa - kArmaNazarIra, samacaturasrasaMsthAna, varNAdicAra, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa aura pA~ca antarAya ina 39 prakRtiyoM meM udvelanasaMkramaNa nahIM hotA tathA 'vijjhAdasattamotti hu abaMdhe' isa sUtrAnusAra apramattaguNasthAna se pUrva inakI bandhavyucchitti nahIM hone se vidhyAtasaMkramaNa bhI inameM nahIM hai| 'etto guNe abaMdhe' isa sUtra ke anusAra inameM guNasaMkramaNa bhI nahIM hai| sarvasaMkramaNa rUpa jo 52 prakRtiyA~ kahI haiM unameM ye prakRtiyAM nahIM haiM ataH sarvasaMkramaNa bhI inameM nahIM hotaa| isa prakAra uparyukta 31 prakRtiyoM meM eka adhaHpravRtta saMkramaNa hI hotA hai, zeSa cAra saMkramaNa nahIM hote / anya prakRtiyoM meM bhI isI prakAra saMkramaNa kA kathana Age kareMge so vahA~ se samajhanA / zaMkA- mithyAtvaprakRti kA midhyAtvaguNasthAna meM adhaHpravRttasaMkramaNa kyoM nahIM kahA ?. samAdhAna- "sammaM micchaM missaM saguNadvANammi poSa saMkamadi" ityAdi gAthA 411 ke anusAra mithyAtvaguNasthAna meM mithyAtvaprakRti kA adhaHpravRttasaMkramaNa nahIM kahA hai| styAnagRddhi Adi tIna nidrA, bArahakaSAya, napuMsakaveda, strIveda, arati, zoka aura tiryagekAdaza kI ina 30 prakRtiyoM meM udvelana saMkramaNa ke binA cAra saMkramaNa pAe jAte haiN| nidrA, pracalA, azubhavarNAdi cAra aura upaghAta ina 7 prakRtiyoM meM guNasaMkramaNa aura adhaH pravRttasaMkramaNa hI pAe jAte haiN| asAtAvedanIya, aprazastavihAyogati, vajrarSabhanArAcasaMhanana binA 5 saMhanana samacaturasrasaMsthAna binA 5 saMsthAna, nIcagotra, aparyApta, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya aura ayazaskIrti isa prakAra 20 prakRtiyoM meM vidhyAta, adhaHpravRtta aura guNasaMkramaNa pAe jAte haiN| mithyAtvaprakRti meM vidhyAta, guNa aura sarvasaMkramaNa pAye jAte haiM tathA samyaktvaprakRti meM vidhyAtasaMkramaNa ke binA cAra saMkramaNa pAe jAte haiM // 419-23 // vizeSArtha- pA~cajJAnAvaraNa, cAradarzanAvaraNa, sAtAvedanIya, sajjvalanalobha, paJcendriyajAti taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasrasaMsthAna, prazastavarNa-rasa-gaMdha-sparza, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa aura pA~ca antarAya; ina 39 prakRtiyoM kA eka adhaH pravRttasaMkrama hI hotA hai, kyoMki pA~cajJAnAvaraNa, cAradarzanAvaraNa aura pA~ca antarAya kA midhyAdRSTi se lekara sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke antima samaya taka bandha hI hai / isIlie ina prakRtiyoM ke adhaH pravRtta saMkramaNa ko chor3akara anya saMkrama nahIM hote, bandhavyucchitti ke ho jAne para unakA saMkramaNa nahIM hotA, kyoMki pratigraha (jinameM vivakSita prakRtiyAM saMkrAnta hotI haiM / ) prakRtiyoM kA yahA~ abhAva hai| zaMkA- sAtAvedanIya, paJcendriya jAti, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturastra saMsthAna, H Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-412 prazastavarNa, gandha, rasa va sparza, aguslaghu, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka zarIra, sthira Adi chaha aura nirmANa; inakI baMdhanyucchitti ho jAne para vidhyAta athavA guNasaMkrama kyoM nahIM hotA? : HTER KE samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki ve prazastaprakRtiyA~ haiN| saJcalanalobha kA eka adha:pravRttasakrama hI hotA hai, kyoMki baMdha ke hone para hI AnupUrvIsaMkrama (sajvalanakrodha kA sajvalanamAnAdi meM, sajvalanamAna kA sajvalanamAyAdi meM, ityAdi) dvArA unakA saMkrama hotA hai| zaMkA- ina prakRtiyoM kA sarvasaMkrama kyoM nahIM hotA? samAdhAna- nahIM, kyoMki anya prakRtiyoM meM kSepaNa karake inakA vinAza nahIM hotA, styAnagRddhi Adi tIna nidrA, bArahakaSAya, strIveda, napuMsakaveda, arati, zoka, tiryaggati, ekendriya-dvIndriya, trIndriyacaturindriyajAti, tiryagpatiprAyogyAnupUrvI, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNazarIra; ina tIsa prakRtiyoM ke udvelanasaMkramaNa binA zeSa cAra saMkrama hote haiN| yathA-styAnagRddhitraya, strIveda, tiryaggati, tiryagatiprAyogyAnupUrvI, udyota aura anantAnubaMdhIcatuSka kA mithyAtva se sAsAdana guNasthAna taka adha:pravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha pAyA jAtA hai| sambagmithyAtvarUpa mizraguNasthAna se apramattasaMyataguNasthAna taka unakA vidhyAtasaMkramaNa hotA hai, kyoMki vahA~ unake baMdha kA abhAva hai| kSapakaapUrvakaraNaguNasthAna ke prathamasamaya se lekara apane-apane antimasthitikANDaka kI dvicaramaphAli taka unakA guNasaMkramaNa hotA hai tathA antimaphAli kA sarvasaMkramaNa hotA hai| napuMsakaveda, ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriyajAti, Atapa, sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNazarIra kA mithyAtvaguNasthAna meM adhaHpravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki vahAM para inakA baMdha pAyA jAtA hai| sAsAdanaguNasthAna se apramattasaMyataguNasthAna taka unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki aprazastatA ke hone para vahA~ bandha kA abhAva hai| ekendriya-dvIndriya-trIndriya-caturindriya, Atapa, sthAvara, sUkSma aura sAdhAraNa; inakA deva va nArakamithyAdRSTiyoM meM vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki unake inakA bandha nahIM hotaa| vizeSa itanA hai ki ekendriya, Atapa aura sthAvara prakRti ke IzAnakalpa taka ke deva adha:pravRttasaMkrama ke dvArA saMkrAmaka haiM, kyoMki unameM inakA badha dekhA jAtA hai| apUrvakaraNa ke prathama samaya se antima sthitikrANDaka kI dvicaramaphAli taka ina prakRtiyoM kA guNasaMkramaNa hotA hai, kyoMki aprazastatA ke hone para unake bandha kA abhAva hai, inakI antimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai, kyoMki usakA vinAza nikSepapUrvaka hotA hai| apratyAkhyAnAvaraNacatuSka kA mithyAtva se asaMyataguNasthAna taka adha:pravRttasaMkrama hotA hai, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-453 kyoMki vahA~ inakA bandha dekhA jAtA hai| Age apramattasaMyataguNasthAna ke aMtima samaya taka unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai| Upara apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama samaya se aMtimakANDaka kI dvicaramaphAli taka unakA guNasaMkramaNa hotA hai| isakA kAraNa sugama hai| antima phAli kA sarvasakrama hotA hai, kyoMki vaha anya prakRti meM prakSipta hokara naSTa hotI hai| pratyAkhyAnAvaraNacatuSka kI prarUpaNA apratyAkhyAnAvaraNacatuSka ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki dezasaMyataguNasthAna taka inakA adhaHpravRttasaMkrama hotA hai| arati aura zoka kA mithyAtva se prabhattasaMyata guNasthAnaparyanta adhaHpravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki unameM inakA bandha pAyA jAtA hai| apramattasaMyataguNasthAna meM inakA vidhyAtasakrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha nahIM hai| apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama samaya se lekara apane antima sthitikANDaka kI dvidharamaphAli taka unakA guNasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ aprazastatA hone para unakA bandha nahIM hotaa| unakI aMtimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai| isakA kAraNa sugama hai| nidrA, pracalA tathA aprazastavarNa-gandha-rasa va sparza aura upadhAta ke adhaHpravRttasaMkrama aura guNasaMkrama ye do hI saMkrama hote haiN| yathA-nidrA aura pracalA kA mithyAtva se apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama saptamabhAga taka akSa pavRttasaMkrama hotA hai, kyoMki yahA~ inakA badha pAyA jAtA hai| Age sUkSmasAmparAyika ke aMtima samaya taka unakA guNasaMkrama hotA hai, kyoMki yahA~ unakA bandha nahIM hai| aprazastavarNAdicatuSka mithyAtva se apUrvakaraNaguNasthAna ke sAta bhAgoM meM se chaThe bhAga taka inakA adhaHpravRttasaMkrama hotA hai| Age sUkSmasAmparAyika ke antima samaya taka unakA guNasaMkrama hotA hai| isake Age unakA saMkrama nahIM hai, kyoMki bandha ke na hone se unakI pratigraha prakRtiyoM kA vahA~ abhAva upaghAta kI prarUpaNA varNacatuSka ke samAna hai| ina nidrA Adi sAta prakRtiyoM kA vidhyAtasaMkrama nahIM hotA, kyoMki kSapaka aura upazamaka zreNiyoM meM inakI bandhanyucchitti hotI hai| inakA udvelanasaMkrama bhI nahIM hotA, kyoMki anya prakRtiyoM meM prakSipta hokara unakA vinAza nahIM hotaa| asAtAvedanIya, pA~ca saMsthAna, pA~ca saMhanana, aprazastavihAyogati, aparyApta, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti aura nIcagotra ina 20 prakRtiyoM ke adhaHpravRttasaMkrama, vidhyAtasaMkrama aura guNasaMkrama ye tIna saMkrama hote haiN| yathA-asAtAvedanIya, asthira aura azubha inakA mithyAtva se pramattasaMyataguNasthAna taka adha:pravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki yahA~ inakA bandha pAyA jAtA hai| apramattasaMyattaguNasthAna meM unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki pratigraha prakRtiyoM kA abhAva hai| huNDakasaMsthAna aura asamprAptAsRpATikA saMhanana kA mithyAtvaguNasthAna meM adhaHpravRtta saMkrama Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-414 hotA hai, kyoMki vahA~ para inakA bandha pAyA jAtA hai| Age apramattasaMyataguNasthAna taka inakA vidhyAta saMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha nahIM hotaa| asaMkhyAtavarSAyuSka tiryaJca va manuSyamithyAdRSTiyoM meM bhI unakA vidhyAtasaMkrama hI hotA hai, kyoMki unake ina prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA / apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama samaya se lekara sUkSmasAmparAyikaguNasthAna ke antima samaya taka unakA guNasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ para inake bandha kA abhAva hai| Age unakA saMkrama nahIM hotA, kyoMki pratigraha prakRtiyoM kA abhAva hai| cAra saMsthAna, cAra saMhanana, durbhaga, duHsvara, anAdeya, nIcagotra aura aprazastavihAyogati kA mithyAtvaguNasthAna se sAsAdanaguNasthAna paryaMta adhaHpravRtta saMkrama hotA hai| Age apramattasaMyataguNasthAna ke antima samaya taka unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki Age unakA baMdha nahIM hotaa| apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama samaya se lekara sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke antima samaya paryaMta unakA guNa saMkrama hotA hai, kyoMki ve aprazasta prakRtiyA~ haiN| Age unakA saMkrama nahIM hai, kyoMki pratigraha prakRtiyoM kA abhAva hai| isI prakAra aparyApta nAma karma ke viSaya meM bhI kahanA caahie| vizeSa itanA hai ki isakA adha:pravRttasaMkramaNa kevala mithyAtvaguNasthAna meM hI hotA hai| ayazaskIrtikI prarUpaNA aparyApta prakRti ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki mithyAtva se pramattasaMyataguNasthAna taka isakA adhaHpravRttasaMkramaNa hotA hai, kyoMki ina guNasthAnoM meM usakA bandha pAyA jAtA hai| mithyAtvaprakRti ke vidhyAtasaMkrama, guNasaMkrama aura sarvasaMkrama ye tIna saMkrama hote haiN| yathAprathama samaya se lekara antarmuhUrta kAla taka upazamasamyagdRSTi jIva ke mithyAtva kA guNasaMkrama hotA hai| kSapaNA meM bhI apUrvakaraNa ke prathama samaya se lekara antima sthitikANDaka kI dvicaramaphAli taka usakA guNasaMkrama hotA hai| tathA antima phAli kA sarvasaMkrama hotA hai| upazamasamyagdRSTi ke hI mithyAtvaprakRti kA vidhyAtasaMkrama bhI hotA hai| vedakasamyaktva (samyaktvaprakRti) ke adha:pravRttasaMkrama, udvelanasaMkrama, guNasakrama aura sarvasaMkrama; ye cAra saMkrama hote haiN| yathA-mithyAtva ko prApta hue samyagdRSTi ke antarmuhUrtakAla taka samyaktvaprakRti kA adhaHpravRtta saMkrama hotA hai| usake Age palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kAla taka usakA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pratibhAgavAlA udvelanasakrama hotA hai| udvelana ke antimakANDaka ke prathama samaya se lekara usakI hI dvicaramaphAli taka usI kA guNasaMkrama hotA hai tathA usakI aMtima phAli kA sarvasaMkrama hotA hai| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-415 sammavihINuvvelle paMceva ya tattha hoMti sNkmnnaa| saMjalaNatiye purise adhApavatto ya savvo y||424 / / artha-- samyaktva prakRti binA udvelanArUpa 12 prakRtiyoM meM pA~coM saMkramaNa hote haiM tathA sajvalanakrodhAdi tIna aura puruSaveda meM adha:pravRtta evaM sarvasaMkramaNa hI pAe jAte haiN| ina prakRtiyoM kI bandha vyucchitti hote hue bhI guNasaMkramaNa kI prApti nahIM hotI hai| ___ vizeSArtha-samyagmithyAtva, devagati, devagati prAyogyAnupUrvI, narakagati, narakagatiprAyogyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikaaMgopAMga, manuSyagati, manuSyagatiprAyogyAnupUrvI, AhArakazarIra, AhArakazarIraaMgopAMga nAmakarma aura uccagotra ina bAraha prakRtiyoM ke pA~ca saMkramaNa hote haiN| yathAmithyAtva ko prApta samyagdRSTi ke antarmuhUrtakAla samyagmithyAtva kA adhaHpravRttasaMkramaNa hotA hai| usake Age palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra kAla taka samyagmithyAtva kA udvelanasaMkrama hotA hai| antimakANDaka meM usakI hI dvicaramaphAli taka guNasaMkrama hotA hai| caramaphAli kA sarvasakrama hotA hai| darzanamohakSapakaapUrvakaraNa ke prathama samaya se lekara antima sthitikANDaka kI dvicaramaphAli taka samyagmithyAtva kA guNasaMkrama hotA hai| usakI antima phAli kA sarvasaMkrama hotA hai| upazamasamyAdRSTi aura vedakasamyagdRSTi ke usakA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pratibhAgavAlA vidhyAtasaMkrama hotA hai| devagati aura devagati prAyogyAnupUrvI kA mithyAtvaguNasthAna se lekara apUrvakaraNaguNasthAna ke sAta bhAgoM meM se chaThe bhAga paryaMta adha:pravRttasakrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha pAyA jAtA hai| usake Age bandha kA abhAva hone para bhI adhaHpravRttasaMkrama hI hotA hai, kyoMki ve prazastaprakRttiyA~ haiN| deva-nArakiyoM meM unakA vidhyAtasakrama hotA hai, kyoMki unake inakA bandha nahIM hotaa| ekendriya aura vikalendriya jIvoM meM udvelana ke antimakANDaka ke prApta na hone taka unakA udvelanasaMkramaNa hotA hai| aMtimakANDaka meM usI kI dvicaramaphAli taka guNasaMkrama hotA hai tathA aMtimaphAli kA sarvasaMkrama hotA vaikriyikazarIra aura vaikriyikazarIraaMgopAMga prarUpaNA devagati ke samAna hai| narakagati aura narakagatiprAyogyAnupUrvI kI bhI prarUpaNA devagati ke samAna hai| vizeSa itanA hai ki mithyAtvaguNasthAna meM hI inakA adhaHpravRttasaMkrama hotA hai| sAsAdanaguNasthAna se apramattasaMyataguNasthAna taka unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai| deva-nArakiyoM meM bhI inakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki deva-nArakiyoM ke inakA bandha nahIM hotaa| apUrvakaraNaguNasthAna se apane antimasthitikANDaka kI dvicaramaphAli taka unakA guNasaMkrama aura antimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai| ekendriya aura vikalendriyoM meM unakA udvelanasaMkrama hotA hai| udvelana ke antimakANDaka meM (dvicaramaphAli taka) unakA guNasaMkrama aura usI kI antimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai| isa prakAra ukta do prakRtiyoM ke pA~ca saMkrama hote haiN| Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 416 manuSyagati aura manuSyagatiprAyogyAnupUrvI kA midhyAtva se asaMyattaguNasthAnaparyaMta adhaH pravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha pAyA jAtA hai| dezasaMyata se apramattasaMyataguNasthAnaparyaMta unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai| asaMkhyAtavarSAyuSka tiryaJcoM aura manuSyoM meM unakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki unameM inakA bandha nahIM hotA hai| tejavAyukAyikoM meM dvicarama udvelanakANDaka taka unakA udvelana saMkrama hotA hai / antima udvelanakANDaka meM (dvicaramaphAli taka) guNasaMkrama aura usI kI antimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai| AhArakazarIra aura AhAraka aMgopAMga nAmakarmoM kA apramattasaMyata se lekara apUrvakaraNa taka adhaHpravRttasaMkrama hotA hai aura pramattaguNasthAna meM vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ inakA bandha nahIM hotA / AhArakazarIra satkarmikasaMyata asaMyama ko prApta hokara antarmuhUrta meM udvelanA prArambha karatA hai, jaba taka vaha asaMyata hai aura jaba taka satkarma se rahita hotA hai taba taka vaha udvelanA karatA hai| AkaTika kA udvelanakAla ke bhItara udvelana saMkrama hotA hai| aMtima sthitikANDaka meM guNasa~krama hotA hai / usameM hI aMtimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai / uccagotra kA mithyAtva - sAsAdanaguNasthAnoM meM adhaH pravRttasaMkrama hotA hai| Age isa prakRti kA saMkrama nahIM hotA hai, kyoMki pratigraha prakRti kA abhAva hai| saptamapRthvI ke nArakiyoM meM usakA vidhyAtasaMkrama hotA hai| tejakAyika aura vAyukAyika jIvoM meM usakA udvelanasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ udvelana ke yogya pariNAma pAye jAte haiN| antima udvelanakANDaka meM guNasaMkrama hotA hai| usI kI antima phAli kA sarvasaMkrama hotA hai| tIna saMjvalanakaSAyoM aura puruSaveda ke adhaH pravRttasaMkrama aura sarvasaMkrama ye do saMkrama hote haiN| yathA-- tIna saMjvalanakaSAyoM aura puruSaveda kA mithyAtva se anivRttikaraNaguNasthAna taka adhaH pravRttasaMkrama hotA hai| inake antimakANDaka kI antimaphAli kA sarvasaMkrama hotA hai| orAladuge vajje tithe vijjhAdadhApavatto ya / hasradibhayajuguJche adhApavatto guNo savvo // 425 // artha - audArika zarIra audArika aMgopAMga, vaMjrarSabhanArAcasaMhanana aura tIrthaGkara prakRti meM vidhyAta va adhaHpravRtta saMkramaNa pAyA jAtA hai| yahA~ tIrthakara prakRti meM jo vidhyAtasaMkramaNa kahA hai vaha dvitIya va tRtIya naraka jAne ke sammukha manuSya evaM jo maraNa ko prApta huA hai aisA mithyAdRSTi nArakI jIva ke hotA hai| hAsya, rati, bhaya aura jugupsA ina cAra prakRtiyoM meM adhaH pravRttasaMkramaNa, guNasaMkramaNa aura sarvasaMkramaNa pAye jAte haiN| isa prakAra prakRtiyoM meM sarvasaMkramaNa kahA / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-417 vizeSArtha- hAsya, rati, bhaya aura jagupsA ke adhaHpavanasaMkA. guNasaMkama aura sarvasaMkrama hote haiN| yathA- audArikadvika aura prathamasaMhanana kA mithyAtva se asaMyataguNasthAna taka adha:pravRttasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ para unakA bandha dekhA jAtA hai| asaMkhyAtavarSAyuSka tiryaJcoM aura manuSyoM meM inakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki unameM inakA bandha nahIM hotaa| tIrthaGkara prakRti kA asaMyataguNasthAna se apUrvakaraNaguNasthAna taka adha:pravRttasaMkrama hotA hai| mithyAtvaguNasthAna meM usakA vidhyAtasaMkrama hotA hai, kyoMki vahA~ usakA bandha nahIM hotaa| sammattUNuvvelaNathINatitIsaM ca dukkhavIsaM c| vajjorAladutitthaM micchaM vijjhAdasattaTThI / / 426 // artha- samyaktvaprakRti ke binA 12 udvelanaprakRtiyA~, styAnagRddhi Adi tIna nidrA, anantAnubandhI-apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna kI 12 kaSAya, strI napuMsakaveda, arati-zoka, tiryaJcadvika, ekendriyAdi 4 jAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, asAtAvedanIya, aprazastavihAyogati, vajrarSabhanArAcasaMhanana binA 5 saMhanana, samacaturasrasaMhanana binA 5 saMsthAna, nIcagotra, aparyApta, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaskIrti, vajrarSabhanArAcasaMhanana, audArikazarIra, audArikaaMgopAMga, tIrthaGkara aura mithyAtva ye sarva 67 prakRtiyA~ vidhyAtasaMkramaNa kI haiN| aba jina prakRtiyoM kA adhaHpravRttasaMkramaNa aura jina prakRtiyoM kA guNasaMkramaNa hotA hai una prakRtiyoM ke nAma kahate haiN| micchUNigivIsasayaM, adhApavattassa hoMti pyddiio| suhumassa baMdhaghAdippahudI ugudAlusaladugatitthaM / / 427 / / vajaM puMsaMjalaNati UNA guNasaMkamassa pyddiio| paNahattarisaMkhAo payaDINiyamaM vijANAhi // 428 ||jummN // artha- mithyAtvaprakRti binA zeSa 125 prakRtiyA~ adhaHpravRttasaMkramaNa kI jAnanA tathA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM baMdhane vAlI ghAtiyA karmoM kI 14 prakRtiyoM ko Adi lekara 39 prakRti, audArikadvika, tIrthaGkara, vajrarSabhanArAcasaMhanana, puruSaveda aura sajvalanakrodhAdi 3 ina 47 prakRtiyoM ke binA 75 prakRti guNasaMkramaNa saMbaMdhI jaannaa| vizeSArtha- adha:pravRttasaMkramaNa sambandhI prakRtiyA~ 121 haiM tathA 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa, 5 antarAya, sAtAvedanIya, saJcalanalobha, paJcendriyajAti, taijasakArmaNazarIra, samacaturasrasaMsthAna Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-418 zubhavarNAdi 4, agurulaghu, paraghAta, ucchvAsa, prazastavihAyogati, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, nirmANa, audArikazarIra-audArikaaMgopAMga, tIrthaGkara, vajrarSabhanArAcasaMhanana, puruSaveda aura sajvalanakrodha-mAna-mAyA ina 47 prakRti binA zeSa 75 prakRti guNasaMkramaNa kI jaannaa| isa prakAra prakRtiyoM meM saMkramaNa sambandhI niyama khaa| jina-jina prakRtiyoM meM jo-jo kaNa-hoge haiM, unakI ka saMvRSTi:prakRtiyoM ke nAma udvelana saMkramaNa | vidhyAta saMkramaNa | adhaHpravRtta | guNasaMkramaNa | sarvasaMkramaNa saMkramaNa jJAnAvaraNa 5 nahIM hai nahIM hai nahIM hai | nahIM hai darzanAvaraNa 4 nahIM hai nahIM hai nahIM hai | nahIM hai styAnagRddhiAdi nidrA 3 nahIM hai nidrA-pracalA 2 nahIM hai sAtAvedanIya 1 asAtAvedanIya 1 nahIM hai anantAnubandhI 4 nahIM hai ore Mait nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai c Moto otic_cate one oileme_one apratyAkhyAnAvaraNa 4 nahIM hai pratyAkhyAnAvaraNa 4 namA saMjvalanakrodhAdi 3 nahIM hai lIla com nahIM hai nahIM hai TLC - sajvalanalobha 1 nokaSAya 4 arati-zoka 2 napuMsakaveda 1 strIveda 1 puruSaveda 1 a nahIM hai nahIM hai stic nahIM hai nahIM hai Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-419 nA / hai / nahIM hai | mithyAtva 1 sambagmithyAtva 5 ote_item Late_of_in_ samyaktva 1 ___ C one of nahIM hai o 10 ___ nahIM hai okcartoon ce oce nahIM narakagati-naraka gatyAnupUrvI tiryaJcagati-tiryaJca gatyAnupUrvI manuSyagati-manuSya gatyAnupUrvI devagati-devagatyAnupUrvI ekendriya 1 vikalatraya 3 paJcendriya 1 audArikadvika 2 vaikriyikadvika 2 AhArakadvika 2 taijasa-kArmaNa 2 nirmANa 1 samacaturasrasaMsthAna 1 nyagrodhaparimaNDala saMsthAna 1 svAtisaMsthAna 1 kubjakasaMsthAna 1 / nahIM hai ___ hococcico nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai ml Meen nahIM hai ory Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-420 E the the site meen nahIM hai shc huNDakasaMsthAna 1 / vAmanasaMsthAna 1 vajrarSabhanArAcasaMhanana 1 vajranArAcAdisaMhanana 4 asamprAptAsRpATikA saMhanana zubhakAdi 44 azubhavarNAdi 4 agurulaghu nahIM hai nahIM hai MD 0 nahIM hai ta nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai * nahIM hai nahIM hai upaghAta ch paraghAta 1 nahIM haiM nahIM hai nahIM hai ucchvAsa 1 nahIM hai ochotowww chot moot Atapa 1 o our udyota 1 prazastavihAyogati 1 aprazastavihAyogati 1 pratyekazarIra 1 otvote nahIM hai hai hai nahIM hai nahIM hai | Jia Zhai Zhai Zhai Zhai Zhai Zhai Zhai trasa 1 nahIM hai nahIM hai to subhaga 1 nahIM hai nahIM hai me nahIM hai susvara 1 nahIM hai nahIM hai nahIM hai zubha 1 nahIM hai nahIM hai nahIM hai month bAdara 1 nahIM hai nahIM hai nahIM hai paryApta 1 nahIM hai nahIM hai nahIM hai / | nahIM hai Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-421 nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai / nahIM hai nahI ha our c nahIM hai sthira 1 Adeya 1 yazaskIrti 1 sAdhAraNazarIra 1 sthAvara 1 durbhaga 1 duHsvara 1 azubha 1 sUkSma 1 aparyApta 1 asthira 1 anAdeya 1 ayazaskIrti tIrthakara 1 uccagotra 1 nIcagotra 1 antarAya 5 nahIM hai me to opehele he inematome com jana nahIM hai omic nahIM hai nahIM hai nahIM hai hIM hai / nahIM hai atech 0 nahIM hai nahIM hai nahIM hai nahIM hai ThidiaNubhAgANaM puNa, baMdho suhumotti hodi nniymenn| baMdhapadesANaM puNa, saMkamaNaM suhumarAgotti / / 429 // artha- sthiti aura anubhAgabandha sUkSmasAmparAyaguNasthAna paryaMta hI hai isalie sthiti aura anubhAga kA kAraNa kaSAya hai tathA bandha rUpa hue paramANuoM kA saMkramaNa bhI sUkSmasAmparAyaparyaMta hI hai| "baMdhe adhApavatto"1 isa sUtra ke abhiprAya se sthitibandha paryanta hI saMkramaNa saMbhava hai| 1. go. ka. gAthA 456 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-422 athAnantara pA~ca bhAgahAroM kA alpabahutva 6 gAthAoM se kahate haiM savvassevaM rUvaM, asaMkhabhAgo du pllchedaannN| guNasaMkamo du hAro, okaTukkaTTaNaM tatto // 430 // hAraM adhApavattaM, tatto jogamhi jo du guNagAro / NANAguNahANisalA, asaMkhaguNidakkamA hoti // 431 / / tatto pallasalAyacchedahiyA pallachedaNA hoti / pallassa paDhamamUlaM, guNahANIvi ya asaMkhaguNidakamA / / 432 / aNNopaNAnasthaM puNA, pasaMkhenaguNi ikaa| saMkhejarUvaguNidaM, kammukkassATThidI hodi // 433 // aMgulaasaMkhabhAgaM, vijjhAduvvellaNaM asaMkhaguNaM / aNubhAgassa ya NANAguNahANisalA annNtaao||434 / / guNahANiaNaMtaguNaM, tassa divaDhaM NiseyahAro y| ahiyakamANaNNoNNabbhattho rAsI aNaMtaguNo / / 435 ||kulyN / artha- sarvasaMkramaNanAmA bhAgahAra sabase stoka hai, usakA pramANa 1 saMkhyA rUpa hai| caramaphAli meM jitane paramANu zeSa rahe the sarvasaMkramaNa bhAgahAra ke pramANa 1 se bhAga dene para jitane paramANu Ae ve sarvaparamANu anya prakRti rUpa pariNamana kareM use sarvasaMkramaNa jAnanA tathA asaMkhyAta guNe palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa guNasaMkramaNanAmA bhAgahAra hai| jina prakRtiyoM meM guNasaMkramaNa hotA hai unake paramANuoM meM guNasaMkramaNa bhAgahAra kA bhAga dene para jo pramANa prApta ho utane paramANu yathAyogya kAla meM samaya-samayaprati asaMkhyAta guNe hokara anya prakRti rUpa pariNamana karate haiM use guNasaMkramaNa kahate haiM tathA isase utkarSaNa va apakarSaNabhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai tathApi vaha palya ke ardhacchedoM ke asaMratryAtaveM bhAga pramANa hI hai, usakA ina paMcabhAgahAroM meM kathana nahIM hai phira bhI jahA~ utkarSaNa, apakarSaNabhAgahAra kA kathana Ave vahA~ yahI pramANa jaannaa| isase adha:pravRttasaMkramaNabhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai to bhI vaha palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| adhaHpravRttasaMkramaNa rUpa prakRtiyoM ke paramANuoM meM palya ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dene para jo pramANa Ave utane paramANu anya prakRti rUpa hokara pariNamana kareM use adhaHpravRttasaMkramaNa kahate haiN| yogoM ke kathana meM jo guNakAra Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomaTara karmakANDa - 423 kahA hai vaha asaMkhyAtaguNA hai tathApi vaha palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga hI hai| jaghanya yoga sthAnoM ko palya ke ardhacchedoM ke asaMkhyAtaveM bhAga se guNA karane para utkRSTayogasthAna hotA hai tathA karmasthiti kI nAnAguNahAnizalAkA kA pramANa asaMkhyAtaguNA hai arthAt palya kI vargazalAkA ke ardhacchedoM ko palya ke ardhacchedoM meM se ghaTAne para jo pramANa zeSa rahe utane pramANa haiN| isase palya ke ardhacchedoM kA pramANa adhika hai, adhikatA kA yaha pramANa vargazalAkA ke ardhacchedoM ke barAbara hai / isase palya kA prathamavargamUla asaMkhyAtaguNA hai| dvirUpa vargadhArA meM palya ke ardhacchedarUpa sthAna se asaMkhyAtasthAna vyatIta hone para palya kA prathamavargamUla hotA hai, isase karmasthiti kI eka guNahAni ke samayoM kA pramANa asaMkhyAtaguNA hai so 700 ko cAra bAra karor3a se guNA karane para jo labdha AyA usase guNita palya meM nAnAguNahAni ke pramANa kA bhAga dene para yaha pramANa prApta hotA hai| isase karmasthiti kI anyonyAbhyastarAzi kA pramANa asaMkhyAtaguNA haiM ataH nAnA guNahAni ke pramANa barAbara do kA aMka likhakara paraspara guNA karane para anyonyAbhyastarAzi kA pramANa hotA hai| isase palya kA pramANa asaMkhyAtaguNA hai so anyonyAbhyastarAzi ke pramANa ko palya kI vargazalAkA se guNA karane para palya kA pramANa prApta hotA hai, isase karma kI utkRSTasthiti saMkhyAtaguNI hai| isa prakAra eka sAgara ke 10 kor3A kor3I palya haiM to 70 kor3Akor3I sAgara ke palyoM kA pramANa 700 ko cAra bAra karor3a se guNA karane para palya hote haiN| isase vidhyAta saMkramaNa bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai tathApi vaha sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai arthAt sUcyaMgula meM AkAza ke jitane pradeza hote haiM unakA asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| isa prakAra vidhyAttasaMkramaNa rUpa prakRtiyoM ke paramANuoM meM sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kA bhAga dene para jo pramANa ho utane paramANu anya prakRti rUpa hokara pariNamana kareM use vidhyAtasaMkramaNa jAnanA caahie| isase udvelanabhAgahAra asaMkhyAtaguNA phira bhI vaha sUcyaMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| udvelanarUpa prakRtiyoM ke paramANuoM meM udvelanabhAgahAra kA bhAga dene para jo labdha Ave utane paramANu anya prakRtirUpa hokara pariNameM use udvelanasaMkramaNa kahate haiN| isase karmoM ke anubhAgabandha kathana meM nAnAguNahAni zalAkA kA pramANa ananta hai, isase usa anubhAga kI eka guNahAni AyAma kA pramANa anantaguNA hai, usI kI Der3ha guNahAni AyAma kA pramANa eka guNahAni AyAma ke pramANa se AdhA (1/2) adhika hai tathA anubhAga kI do guNahAni kA pramANa Der3ha guNahAni ke pramANa se AdhA (1/2) adhika hai| anubhAga kI anyonyAbhyastarAzi kA pramANa anantaguNA jAnanA / isa prakAra paJcabhAgahAroM ke alpabahutva kA prasaMga hone se anya kA bhI alpabahutva nirUpaNa kiyaa| paJcabhAgAhAra (saMkramaNa) sambandhI alpabahutva kA kathana karate haiM-- guNasaMkramaNa ke dvArA saMkrAnta hone vAle pradezAgra kA avahArakAla stoka hai / adhaH pravRttasaMkrama ke dvArA saMkrAMta hone vAle pradezAgra kA avahArakAla asaMkhyAtaguNA hai / vidhyAtasaMkrama ke dvArA saMkrAMta Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-424 hone vAle pradezAgna kA avahArakAla asaMkhyAtaguNA hai| yaha alpabahutva utkRSTa pradeza saMkramabhAgahAroM kA hai, na ki sarvabhAgahAroM kA; kyoMki vidhyAtasaMkramabhAgahAra se adhaHpravRttasaMkramabhAgahAra vizeSa hIna pAyA jAtA hai| zaMkA- yaha kahA~ se jAnA jAtA hai? samAdhAna- vaha, pratyAkhyAnAvaraNalobha ke jadhanya saMkramadravya se kevalajJAnAvaraNa kA jaghanya saMkrama dravya vizeSa adhika hai, isa Age kahe jAne vAle alpabahutva se jAnA jAtA hai| usakI apekSA udvelanasaMkrama se saMkrAMta hone vAle dravya kA avahArakAla asaMkhyAtaguNA hai| isa alpabahutva kA yahA~ avadhAraNa karanA caahie|' udvelanasakrama meM pradezAgra sabase stoka haiM, kyoMki use lAne kA bhAgahAra aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| isase asaMkhyAtaguNA pradezAgra vidhyAtasaMkrama meM hai, kyoMki ina donoM ko lAne kA bhAgahAra aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa se samAna hone para bhI pahale bhAgahAra se vidhyAtasaMkrama kA bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hIna svIkAra kiyA gayA hai| usase adhaHpravRttasaMkrama meM pradezAgra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki ise lAne ke lie bhAgahAra palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| usase guNasaMkrama meM pradezAgra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki pUrvadravya ke bhAgahAra se yaha dravya asaMkhyAtaguNehIna bhAgahAra se sambandha rahatA hai| guNasaMkrama ke pradezAgra se sarvasaMkrama meM pradezAgra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki yaha dravya eka aMkapramANa bhAgahAra se sambandha rakhatA hai| isa prakAra dravyoM ke alpabahutva ke dvArA ina pA~ca saMkramabhedoM ke bhAgahAra vizeSa kA bhI jJAna karA diyA hai| isalie isake dvArA racita hue bhAgahAroM ke alpabahutva ko bhI vilomakrama se le jAnA caahie| vaha vilomakrama isa prakAra hai- sarvasaMkrama bhAgahAra sabase stoka hai, kyoMki vaha eka aMkapramANa hai| usase guNasaMkramabhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki yaha palya ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| usase adhaHpravRttasaMkrama bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki yaha palya ke asaMkhyAtaveM bhAga hote hue bhI pUrva se asaMkhyAtaguNA hai| usase vidhyAtasaMkrama bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki yaha aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai| usase udvelanasakrama bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai, kyoMki aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hote hue bhI pUrva se asaMkhyAtaguNA hai| iti pnycbhaaghaarcuulikaa| 1. dhavala pu.16 pR. 421 / 2. jayadhavala pu. 9pR. 172-73 / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-425 *atha dazakaraNacUlikA * Age nemicandrAcArya 14 gAthAoM meM dasakaraNacUlikA kA kathana karane kI icchA karate hue sarvaprathama apane zrutaguru ko namaskAra karate haiM HAJA jassa ya pAyapasAeNaNaMtasaMsArajalahimuttiSNo / vIriMdaNaMdivaccho, NamAmi taM abhayaNaMdiguruM // 436 // artha- vIrendranandI AcArya kA ziSya maiM (granthakartA nemicandrAcArya) jina zrutaguru ke caraNa prasAda se anantarUpa saMsArasamudra ke pAra ko prApta huA hU~ una abhayanandI AcArya ko namaskAra karatA huuN| aba dasa karaNoM ke nAma kahate haiM-- baMdhukkaTTaNakaraNaM, saMkagamodIraNA sattaM / udayuvasAmaNidhattI, NikAcaNA hodi paDipayaDI // 437 // artha- bandha, utkarSaNa, saMkramaNa, apakarSaNa, udIraNA, sattva, udaya, upazama, nikAcita ye dasa karaNa karmaprakRtiyoM ke hote haiN| athAnantara 10 karaNoM kA svarUpa tIna gAthAoM se kahate haiM- kammANaM saMbaMdho, baMdho ukkaTTaNaM have vahI / saMkamaNamaNatthagadI, hINA okaTTaNaM NAma ||438 // aNNatthaThiyassudaye, saMdhuhaNamudIraNA hu atthittaM / sattaM sakAlapattaM, udao hoditti NiddiTTho // 439 // nidhatti aura udaye saMkamudaye, causuvi dAdu kameNa No sakkaM / ' uvasaMtaM ca Nitti NikAcidaM hodi jaM kammaM ||440 // I 1. udAe saMkamaudAra cadusu vi dAdu kameNa dho sakkaM / uvasaMtaM ca NidhattaM NikAcidaM cAvi jaM kammaM // (dha. pu. 6 pR. 295, dha. pu. 9 pR. 236 aura dha. pu. 15 pR. 276 ) Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-426 artha - pudgaladravya kA karmarUpa hokara AtmapradezoM ke sAtha saMzleSasambandha honA bandha hai| karmoM kA jo sthiti va anubhAga pUrva meM thA usameM vRddhi kA honA utkarSaNa kahalAtA hai| jo prakRti pUrva meM .. baMdhI thI usakA anya prakRti rUpa hokara parisara karanA arthAt usa prakRti paramANuoM kA anya prakRti rUpa honA prakRti saMkramaNa hai| karmoM kI sthiti va unakA anubhAga jo pUrva meM thA usako kama karanA (ghaTAnA) apakarSaNa kahalAtA hai| udayAvalI ke bAhara sthita dravya ko apakarSaNa-karaNa ke bala se udAvalI meM lAnA udIraNA kahalAtI haiN| jina prakRtiyoM ke niSekoM kA udayakAla nahIM AyA arthAt udayAvalI se unakA adhikakAla hai so unakI sthiti ko ghaTAkara jo niSeka AvalImAtra kAla meM udaya meM AveM unameM unake paramANuoM kA milAnA so unake sAtha hI unakA udaya hove, vaha udIraNA hai| astitva arthAt pudgaloM kA karmarUpa rahanA sattva kahalAtA hai| karmoM kA apanI pUrvabaddha sthitibandha ke anusAra udaya ko prApta honA udaya kahalAtA hai, aisA jinendradeva ne kahA hai| jo karma paramANu udIraNA ko prApta hone meM samartha na ho use upazAntakaraNa kahate haiM tathA jo karmaparamANu udayAvalI ko prApta karane meM tathA anya prakRti rUpa saMkramaNa karane meM samartha nahIM hotA use nidhati kahate haiM aura jo karmaparamANu udayAvalI ko prApta karane meM tathA anya prakRti rUpa saMkramaNa karane meM athavA utkarSaNa- apakarSaNa karane meM samartha nahIM hotA use nikAcita kahate haiM ! vibhinna granthoM meM dasa karaNoM ke lakSaNa isa prakAra haiM bandha - "baMdho NAma dubhAvaparihAreNa eyattAvatto" arthAt dvitva kA tyAga karake ekatva kI prApti kA nAma bandha hai / " "ekIbhAvo bandhaH " arthAt ekIbhAva (jIvakarma kI ekarUpatA) hone ko bandha kahate haiN| "jIva-kammANaM micchattAsaMjamakasAyajogehiM eyattapariNAmo baMdho" arthAt jIva aura karmoM kA mithyAtva, asaMyama, kaSAya aura yogoM se jo ekatvapariNAma hotA hai use bandha kahate haiN| 3 "jammi aNiyogaddAre kammaivaggaNAe poggalakkhaMdhANaM kammapariNAmapAoggAbhAveNAvaTTidANaM jIvapadesehiM saha micchattAdipaccayavaseNa saMbaMdho payaDihidi - aNubhAga - padesabheyabhiNNo parUvijjai tamaNuyogaddAraM baMdhotti bhnnnnde|" arthAt jisa anuyogadvAra meM kArmaNavargaNA ke karmarUpa pariNamana karane kI yogyatA ko prApta hue pudgalaskaMdhoM kA jIvapradezoM ke sAtha mithyAtvAdi ke nimitta se prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza ke bheda se cAra prakAra kA sambandha kahA jAtA hai usa anuyogadvAra ko 'bandha' kahate haiN| " "zleSalakSaNaH bandhaH " / " aura bhI kahA hai-- 1. dhavala pu. 13 pR. 7 / 2. dhavala pu. 13 pR. 348 / 3. dha. pu. 8 pR. 2 / 4. jayadhavala pu. 8 pR. 2 / 5. rA. vA. a. 5 / 33 sUtra / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-427 bandhaM prati bhvtyaikymnyonyaanupveshtH|' yugapad drAvitasvarNaraupyavajjIvakarmaNoH / / artha- jisa prakAra eka sAtha pighalAe hue svarNa aura cAMdI kA eka piNDa banAe jAne para paraspara pradezoM ke milane se donoM meM ekarUpatA mAlUma hotI hai usI prakAra bandha kI apekSA jIva aura karmoM ke pradezoM ke paraspara milane se donoM meM emmAyAlUma horI hai.:::.:...: utkarSaNa- "kammappadesahidivaTThAvaNamukkaDDaNA' arthAt karmapradezoM kI sthiti ko bar3hAnA utkarSaNa hai| "ukkaDaNA NAma kammapadesANaM pugvillavidIdo ahiNavabaMdhasaMbaMdheNa TThidivaDDAvaNaM" arthAt navIna baMdha ke saMbaMdha se pUrva kI sthiti meM se karmaparamANuoM kI sthiti bar3hAnA utkarSaNa hai|' "sthityanubhAgayorvRddhiH utkarSaNaM'' arthAt sthiti va anubhAga meM vRddhi kA honA utkarSaNa kahalAtA apakarSaNa- "(kamma) padesANaM ThiINamovaTTaNA okaDaNA NAma' arthAt karmapradezoM kI sthitiyoM ke apavartana kA nAma apakarSaNa hai| "sthityanubhAgayorhAnirapakarSaNa NAma'' arthAt sthiti va anubhAga (karmoM ke) meM hAni kA honA apakarSaNa hai| saMkramaNa- "baMdheNa laddhappasarUvassa kammassa micchattAdibheyabhiNNassa samayAvirohaNa sahAvaMtarasaMkaMtilakkhaNo saMkamo payaDisaMkamAdibheyabhiNNo' arthAt bandha ke dvArA jinhoMne karmabhAva ko prApta kiyA hai aura jo mithyAtvAdi aneka bhedarUpa haiM aise kamoM kA yathAvidhi svabhAvAntara saMkramaNarUpa saMkrama kA lakSaNa hai aura vaha saMkramaNa prakRtisakramaNAdi aneka bheda rUpa hai| "avatthAdo avatthaMtaraM saMkaMti saMkamo tti' arthAt eka avasthA se dUsarI avasthA rUpa saMkrAMta honA saMkrama hai| "jA payaDI aNNapayaDiM Nijjadi eso payaDisaMkamo" arthAt jo eka prakRti anyaprakRtisvarUpatA ko prApta karAI jAtI hai, yaha prakRtisaMkrama kahalAtA hai| "kammasaMkamo caubviho / taM jahA payaDisaMkamo DidisaMkamo aNubhAgasaMkamo padesasaMkamo cedi / / micchattAdikajajaNaNakkhamassa poggalakkhaMdhassa kmmvveso| tassa saMkamo kammattApariccAeNa sahAvaMtara sNkNtii| so puNa davaTTiyaNayAvalaMbaNe NegattamAvaNNo pajjavaTThiyaNayAvalaMbaNe Na cauppayAro hoi pyddisNkmaadibheenn| tattha payaDIe payaDiaMtaresu saMkamo payaDisaMkamo ti bhaNNai, jahA koha payaDIe mANAdisu saMkamo tti / arthAt karmasaMkramaNa cAra prakAra kA hai| yathA-prakRtisaMkrama, sthitisaMkrama, anubhAgasaMkrama aura prdeshsNkrm| jo pudgalaskaMdha mithyAtvAdi kArya ko utpanna karane meM samartha hai vaha 1. tattvArthasAra a. 5 zno. 18 / 2. 5. pu. 10 pR. 52 / 3. jayadhavala pu. 8 pR. 253 / 4. go,ka, gAthA 438 kI ttiikaa| 5. dha.pu. 10 pR. 53 / 6. go. ka. TIkA (gAthA 438 kI) 7. jayadha. pu.8 pR. 2 / .. jayadha. pu. 9 pR.3| 9. dhavala pu. 165. 340 / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-428 karma kahalAtA hai| usakA apanI karmarUpa avasthA kA tyAga kie binA anya svabhAva rUpa se saMkramaNa karanA karmasaMkrama kahalAtA hai| vaha yadyapi dravyArthikanaya kI apekSA se eka prakAra kA hai tathApi paryAyArthikanaca kI apekSA se vaha prakRtisaMkrama Adi ke bheda se cAra prakAra kA hai| inameM se eka prakRti kA dUsarI prakRtiyoM meM saMkramaNa honA prakRti saMkrama kahalAtA hai| jaise krodhaprakRti kA mAnAdika meM saMkramaNa honA prakRtisaMkrama hai| "jA hidI okaDDijadi vA ukkaDDijadi vA aNNapayaDiM saMkAmijjai vA so vidisaMkamo" arthAt jo sthiti apakarSita, utkarSita aura anya prakRti rUpa se saMkramita hotI hai vaha sthitisaMkrama hai| "aNubhAgoM okaDDido vi saMkamo, ukkASTido vi saMkamo, aNNapayaDi NIdo vi sNkmo"| arthAt apakarSita huA anubhAga bhI saMkrama hai, utkarSita huA anubhAga bhI saMkrama hai tathA anya prakRti ko prApta huA anubhAga bhI saMkrama hai| ___ "ja padesagamaNNapayaDi Nijjade jatto payaDIdo taM padesagaM Nijjadi tisse payaDIe so pdessNkmo| edeNa parapayaDisaMkatilakkhaNo ceva padesasaMkamoNa okaDDamaDDaNalakkhaNo tti jANAvidaM, Tidi-aNubhAgANaM ra bhokaTakAlaNAti padezasArAkA aNNazAvAvahIra annuvlNbhaado|" arthAt jo pradezAgra jisa prakRti se anya prakRti ko le jAyA jAtA hai vaha pradezAgra yata: le jAyA jAtA hai isalie usa prakRti kA vaha pradezasaMkrama hai| isa vacana dvArA para prakRti saMkramalakSaNa hI pradezasaMkrama hai, apakarSaNa-utkarSaNalakSaNa nahIM yaha jJAna karAyA gayA hai, kyoMki jisa prakAra apakarSaNa-utkarSaNa ke dvArA sthiti aura anubhAga kA anyarUpa honA pAyA jAtA hai usa prakAra unake dvArA pradezAgra kA anyarUpa honA nahIM pAyA jAtA hai|" navIna bandha hone para hI bandha prakRti meM anya svajAti prakRtiyoM kA saMkramaNa hotA hai| kahA bhI hai- "baMdhe saMkamadi tti eso vi NAo jaannaavido|"5 jisa prakRti kA baMdha nahIM ho rahA hai usa prakRti meM arthAt usa prakRti rUpa saMkramaNa nahIM hotaa| saMkramaNa bhI eka prakAra kA bandha hai| kahA bhI hai- "kathamettha saMkamassa baMdhagavavaeso ti NAsaMkaNijaM, tassa vi bNdhNtbbhaavittaado| taM jahA- duviho baMdho akammabaMdho kammabaMdho cedi| tatthAkammabaMdho NAma kammaiyavaggaNAdo akammasarU veNAvahidapadesANaM gahaNaM / kammabaMdho NAma kammasarUveNAvaTTidapoggalANamaNNapayaDisarUveNa pariNamaNaM / taM jahA- sAdattA baddhakammamaMtaraMgapaccayavisesavaseNAsAdattAe jadA pariNAmijai, jadA vA kasAyasarUveNa baddhA kammaMsA baMdhAvaliyaM volAviya NokasAyasarUveNa saMkAmijaMti tadA so kammabaMdho uccai, kAmasarUvApariccAegeva kammaMtarasarUveNa bjjhmaannttaado|"6 arthAt saMkrama ko bandha saMjJA kaise prApta hotI hai? aisI AzaMkA karanA ThIka nahIM hai, kyoMki saMkrama kA bhI bandha meM antarbhAva ho jAtA hai| 1. jayadhavala pu.8 pR. 14 / 4. jayadha. pu. 9 pR. 169/ 2. jayadhavala pu.81.2421 5. jayadha. pu.8 pR. 33 / 3. jayadha. pu. 91.3 / 6. jayadha. pu. 8 pR. 2 / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :, . moTasAra karmakANDa-429 yathA- akarmabandha karmabandha ke bheda se bandha ke do bheda haiN| unameM se jo kArmaNavargaNAoM meM se akarmarUpa se sthita paramANuoM kA grahaNa hotA hai vaha akarmabandha hai aura karmarUpa se sthita pudgaloM kA anya prakRtirUpa se pariNamanA karmabandha hai| udAharaNArtha-sAtArUpa se bandha ko prApta hue jo karma antaraMga kAraNa ke milane para jaba asAtArUpa se pariNamana karate haiM, yA kaSAyarUpa se ba~dhe hue karma bandhAvalI ke bAda jaba nokaSAyarUpa se pariNamana karate haiM, taba vaha karmabandha kahalAtA hai, kyoMki karmarUpatA kA tyAga kiye binA hI ye karmAntararUpa se puna: ba~dhate haiN| apakarSaNa aura utkarSaNa meM bhI karma karmarUpatA kA tyAga kiye binA hI sthityantara va anubhAgAntararUpa se punaH ba~dhate haiM ata: apakarSaNa-utkarSaNa kA bhI saMkramaNa meM antarbhAva kiyA gayA hai| isa prakAra bandha ke sAtha-sAtha saMkramaNa, apakarSaNa va utkarSaNa kA kathana kiyA gayA hai| sattva- 'baMdho ceva baMdhavidiyasamayappahuDi saMtakammaM uccadi jAva pillevaNacarimasaotti'- arthAt baMdha kI hI ba~dhane ke dUsare samaya se lekara nirlepana arthAt kSapaNa hone ke antima samaya taka satkarma yA sattva saMjJA hai| akarmabandharUpa va karmabandharUpa saMkramaNa, utkarSaNa aura apakarSaNa ke pazcAt karma kA sattva hotA hai aura jaba taka usa karma kA vedana hokara akarmabhAva ko prApta nahIM hotA taba taka usa karma kA sattva rahatA hai| ata: jina karmoM kA sattva hai unhIM karmoM kA vedana hotA hai| vaha vedana karmodaya va udIraNA ke dvArA hotA hai| kahA bhI hai- "kadhaM puNa udayodIraNANaM vedagavavaeso? Na, vedijamANattasAmaNNAve kkhAe doNhame desiM tasvayaesasiddhIe virohaabhaavaado|" arthAt udaya aura udIraNA donoM hI sAmAnya se vedyamAna haiM, isa apekSA una donoM kI vedaka saMjJA siddha hone meM virodha nahIM aataa| ataH vedyamAna udaya aura udIraNA meM prathama karmodaya kA kathana kiyA jAtA hai| udaya- "te dhyeya phaladANasamae udayavavaesa paDivajaMti" arthAt jIva se saMbaddha hue ve hI karmaskaMdha phala dene ke samaya meM 'udaya' isa saMjJA ko prApta hote haiN| "so ceva dusamayAdhiyabaMdhAvaliyAe DidikkhaeNa udae padamANo udysnnnnido|" arthAt ba~dhA huA karma do samaya adhika baMdhAvalI ke vyatIta ho jAne para niSekasthiti ke kSaya se udaya meM patamAna arthAt giratA huA udaya isa saMjJAvAlA hotA hai|' "tatthodayo NAma kammANaM jahAkAlajaNido phalaviSAgo / kammodayo udayo tti bhaNidaM hodi / ' arthAt yathAkAla utpanna hue phala ke vipAka kA nAma karmodaya hai| karmodaya kA nAma udaya hai| yaha ukta kathana kA tAtparya hai| "svaphalasaMpAdanasamartha1.dha.pu.6 pR. 201 / 2. jayadhavala pu. 10 pR. 2 / 3. jayadhabala bhu. 1 pR. 295 perAgrAphanaM. 250 (prathamasaMskaraNApekSA) tathA dvitIyAvRtti kI apekSA pu, 265 paM. naM. 7 / 4. dha. pu.6 pR. 202 / 5. jayadha. pu. 10 pR. 25 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 430 karmAvasthAlakSaNAnyudayasthAnAni" arthAt karmoM kA apanA phala dene kI samardhatArUpa avasthA ko prApta honA udaya kA lakSaNa hai / "svaphalasampAdana samartha karmAvasthAlakSaNAni svaphalabhUtasukhaduHkhAdyAtmaka jIva vibhAvapariNAmajananasAmarthya sampannakarma pariNAmasvarUpANyudayasthAnAni / " arthAt apane phala ko dene kI sAmarthyarUpa karma kI avasthA yAnI karmoM kA phala jIva meM sukha-duHkhAdi vibhAvoM (pariNAmoM) ko utpanna karanA hai| usa phala ko utpanna karane kI zakti sahita jo paudgalika karma ke pariNAma haiM vaha udaya kA lakSaNa yA svarUpa hai|" "je kammakkhaMdhA okaDDukka huNAdipaogeNa viNA vidikkhayaM pAvidUNa appappaNo phalaM deti tesiM kammadhANamudao tti saNNA / " arthAt jo karmaskaMdha apakarSaNa, utkarSaNAdi prayogabinA sthitikSaya ko prApta hokara apanA-apanA phala dete haiM una karmaskaMdhoM kI 'udaya' yaha saMjJA hai / "karmANAmanubhavanamudayaH " arthAt karmaphala kA vedana udaya kahalAtA hai| "karmaNAM phaladAnasamarthatayodbhUtirudayaH" arthAt karmoM kA phaladAna samartha rUpa se udbhava so udaya hai| " 3 udIraNA - "so ceva baMdho badhAyAdikAta odU udara ghumaNI udIraNA hoMdi / " karmabaMdhane ke pazcAt AvalIkAla (baMdhAvalI) vyatIta hone para apakarSaNakara jaba udaya saMkSubhyamAna kiyA ( diyA) jAtA hai so udIraNA hai| baMdhAvalIkAla taka to karmabandha acala ( jyoM kA tyoM ) rahatA hai usake pazcAt apanI sthiti paryaMta apakarSaNa ke dvArA usakA jo dravya udayAvalI meM diyA jAtA hai usa karmadravya kI udIraNA saMjJA hai / "je kammakkhaMdhA mahaMtesu hiMdi - aNubhAgesu avaTTidA okkaDDidUrNa phaladAiNo kIraMti tesimudIraNA tti saNNA / " arthAt jo mahAn sthiti va anubhAga meM sthita karma skaMdha apakarSaNa karake phala dene vAle kie jAte haiM una karmaskaMdhoM kI 'udIraNA' saMjJA hai| "apakvapAcanamudIraNA / AvaliyAe bAhiraDidimAdi kADhUNa uvarimANaM vidIrNa baMdhAvaliyavadikkatapadelagagamasaMkhejjalogapaDibhAgeNa palidovamassa asaMkhejjadibhAgapaDibhAgeNa vA okaTTidUNa udayAvaliyAe dedi sA udIraNA / " arthAt nahIM pake hue karmoM ke pakAne kA nAma udIraNA hai| AvalI se bAhara kI sthitiyoM ke bandhAvalI atikrAnta pradezAgra ko asaMkhyAta loka pratibhAga se athavA palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgarUpa pratibhAga se apakarSaNa karake udayAvalI meM denA, yaha udIraNA kahalAtI hai|" "udIraNA puNa aparipattakAlANaM ceva kammaNamuvAyaviseseNa paripAcaNaM, apakka paripAcanamudIraNeti vacanAt / " arthAt jinakarmoM kA udayakAla prApta nahIM huA hai unako upAyavizeSa se pacAnA udIraNA hai, kyoMki apakva kA paripAcana udIraNA hai aisA vacana haiM / " 1. samayasAra gAthA 53 AtmakhyAti TIkA 2. 4. prAkRta paMcasaMgraha pRSTha 676 (bhAratIvajJAnapITha prakAzana ) / 7. dhavala pu. 65.214 / 6. dhavala pu. 6 pR. 202 / 9. jayadhavala pu. 105.2 / 6. dha. pu. 65.213 / 5. paJcAstikAya gAthA 56 kI ttiikaa| 8. dhavanna pu. 15.43 / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-431 "apakcapAcanamudIraNeti" udaya ke lie apakvakarmoM kA pAcana karanA (pacanA) udIraNA hai|' upazAmanA-upazAmanA do prakAra kI hai- prazastopazAmanA aura aprazastopazAmanA adha:karaNa apUrvakaraNa va anivRttikaraNoM ke dvArA jo mohanIyakarma kI upazAmanA hotI hai vaha prazastopazAmanA hai| bandha ke samaya sabhI karmoM ke kucha pradezoM meM aprazastopazAmanA hotI hai, yahA~ para usakA prakaraNa hai| "kamaparamANUNaM bajjhaMtaraMgakAraNavaseNa kettiyANaM pi udIraNAvaseNa udayANAgamapaiNNA apyasatthauvasAmaNA ti bhaNNade"arthAt kitane hI karma paramANuoM kA bahiraMga-antaraMga kAraNavaza udIraNA dvArA udaya meM anAgamana rUpa pratijJA ko aprazastopazAmanA kahate haiN| "appasatthuvasAmaNAe jamuvasaMtaM padesaggaM tamokaDDihu~ pi sakvaM, ukkaDDidu pi sarka, payaDIe saMkAmiduM pi sakkaM udayAvaliyaM pavesi, Na u sk|" arthAt aprazastopazAmanA ke dvArA jo pradezAgra upazAnta hotA hai vaha apakarSaNa ke lie bhI zakya hai, utkarSaNa ke lie bhI zakya hai tathA anya prakRti meM saMkramaNa karAne ke lie bhI zakya hai| vaha kevala udayAvalI meM praviSTa karAne ke lie zakya nahIM hai|' "jaM kammamokaDukkaDDaNaparapayaDisaMkamANaM pAoggaM hodUNa puNo No sakkamudaSTidimokADatuM udIraNAviruddhasahAveNa pariNadattAdo taM tahAvihapaiNNAe paDigahiyamappasattha uvasAmaNAe uvasaMtamidi bhnnnnde| tassa so pajjAo appasatthauvasAmaNAkaraNa NAma / arthAt jo karma apakarSaNa, utkarSaNa aura paraprakRtisaMkrama ke yogya hokara punaH udIraNA ke viruddha svabhAva rUpa se bhArata hone ke kAraNa dapasthiti meM apakarSita hone ke ayogya hai vaha usa prakAra se svIkAra kI gaI aprazastopazAmanA kI apekSA upazAMta aisA kahalAtA hai| usakI usa paryAya kA nAma upazAmanAkaraNa hai|' nidhatti- "jaM padesaga Na sakkamudae dAdaM aNNapayaDi vA saMkAmedaM taM NidhattaM nnaam|" arthAt jo karma pradezAgra udaya meM dene ke lie athavA anya prakRti rUpa pariNamAne ke lie zakya nahIM vaha nidhatta hai|" "jaM kammamokaiDukkaDaNAsu aviruddhasaMcaraNaM hoTUNa puNo udayaparapayaDisaMkamANamaNAgamaNapaiNNAe paDiggahiyaM tassa so avasthAviseso NidhattIkaraNamidi bhnnnnde|' arthAt jo karma apakarSaNa aura utkarSaNa ke aviruddhaparyAya ke yogya hokara punaH udaya aura paraprakRtisaMkramarUpa na ho sakane kI pratijJA rUpa se svIkRta usakI usa avasthA vizeSa ko nidhattIkaraNa kahate haiN|6 "ja padesamgaM NivattIkayaM udae dAIM No sanaM, aNNapayaDiM saMkAmidaM pi No sarka, okaDDidumukaDDiduMca sakaevaM vihassa padesaggassa Nidhattamidi snnnnaa|" arthAt jo karmapradezAgra nidhattIkRta hai yAnI udaya meM dene ke lie zakya nahIM hai, anya prakRti meM saMkrAMta karane ke lie bhI zakya 5. prA. paMcasaMgraha pR. 676 bhAratIya jJAnapITha prkaashn| 3. jayadhavala pu. 131.231 / 5.dh.pu.11.235| 2. bAla pu. 15 pR. 276 / 4. jayadhavala pu. 16 1. 235 / / 6. jayadhayAna pU. 13 pR. 231 / Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-432 nahIM hai, kintu apakarSaNa va utkarSaNa karane ke lie zakya hai; aise pradezAgra kI nitti saMjJA hai|' nikAcita- "jaM padesagaM okaDDihU~ go sakaM, ukkaDDi, No savaM, aNNapayaDiM saMkAmi, No sakaM, udae dAdu No sakkaM taM padesaggaM NikAcidaM nnaam|" arthAt jo karmapradezAgna apakarSaNa karane ke lie zakya nahIM hai, utkarSaNa ke lie zakya nahIM haiM, anya prakRti meM saMkrAnta karane ke lie zakya nahIM hai tathA udaya meM dene ke lie bhI zakya nahIM hai; usa pradezAgra ko nikAcita kahate haiN| "jaM padesagaM yA saktamokavidumukkadvidumaNNapayaDisaMkAmedumudae dAtuM vA taNNikAcidaM nnaam|" arthAt jo pradezAgra apakarSaNa-utkarSaNa ke lie, anya prakRti rUpa pariNamAne ke lie aura udaya meM dene ke lie zakya nahIM hai vaha nikAcita kahalAtA hai| "jaM puNa kammaM caduNNabhedesi udayAdINamappAoggaM hodUNAvahANapaiNNaM tassa tahAvaTThANalakkhaNo pajAyaviseso NikAcaNAkaraNaM nnaam|" jo karma ina cAroM (udIraNA, saMkramaNa, utkarSaNa, apakarSaNa) ke ayogya hokara avasthAna kI pratijJA meM pratibaddha hai usakI usa avasthAna lakSaNa paryAyavizeSa ko nikAcanAkaraNa kahate haiN| daza karaNoM kA svarUpa kahakara Age karmaprakRtiyoM tathA guNasthAnoM meM inakA kathana karate haiM saMkamaNAkaraNUNA, NavakaraNA hoti svvaauunnN| sesANaM dasakaraNA, apuvvakaraNotti dasakaraNA // 441 // artha- cAroM Ayu meM saMkramaNa karaNa ke binA 9 karaNa pAye jAte haiM, kyoMki cAroM Ayu paraspara meM pariNamana nahIM krtiiN| zeSa bandhayogya sarvaprakRtiyoM meM daza karaNa hote haiM tathA mithyAtva se apUrvakaraNaguNasthAna paryanta to dazoM karaNa pAye jAte haiN| Adimasatteva tado, suhamakasAotti saMkameNa vinnaa| chacca sajogitti tado, sattaM udayaM ajogitti / / 442 / / artha- apUrvakaraNaguNasthAna ke Age sUkSmasAmparAyaguNasthAna paryanta upazAnta, nidhatti aura nikAcitakaraNa ke binA Adi ke sAtoM karaNa pAye jAte haiM, kyoMki anivRttikaraNapariNAmoM ke dvArA upazAnta, nidhatti aura nikAcitakaraNa TUTa jAtA hai tathA saMkramaNa, upazAnta, nidhatti aura nikAcitakaraNa 2. dhavala pu. 16 pR. 517) 3.dha.pu.9 pR. 236 / 1. dha. pu. 16 pR. 516 / 4. jayadhavala pu. 13 pR. 231 / Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-433 ke binA sayogakevalI guNasthAna paryanta 6 karaNa hote haiM, usake Age ayogIguNasthAna meM sattva aura udayarUpa do hI karaNa hote haiN| aba upazAntakaSAya guNasthAna meM aura bhI jo vizeSatA hai usako kahate haiM Navari visesaM jANe, saMkamamavi hodi sNtmohmmi| ... micchassa ya missassa ya sesANaM Natthi saMkamaNaM // 443 / / artha-upazAntakaSAyaguNasthAna meM vizeSatA yaha hai ki mithyAtva aura mizraprakRti meM saMkramaNakaraNa bhI pAyA jAtA hai arthAt inake paramANuoM ko samyaktva prakRti rUpa pariNamana karatA hai zeSa prakRtiyoM ke chaha hI karaNa hote haiN| vizeSArtha- yathA apUrvakaraNaguNasthAna meM to upazama, nidhatti aura nikAcita ina tIna karaNoM kI vyucchitti hone para anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM vyucchitti nahIM hai tathA upazAntakaSAyaguNasthAna meM mithyAtva va samyagmithyAtvaprakRti ke 7 karaNa haiM, anya prakRtiyoM meM saMkramaNa, upazAnta, nidhatti aura nikAcitakaraNa binA 6 karaNa haiN| kSINakaSAyaguNasthAna meM vyucchitti nahIM hai, sayogIguNasthAna meM bandha, utkarSaNa, apaMkarSaNa aura udAraNA ibha cAra kAraNoM kI jyucchitti hotI hai| ayogIguNasthAna meM sattvaudaya ina do karaNoM kI vyucchitti hotI hai, zeSa kathana sugama hai| baMdhukkaTTaNakaraNaM, sagasagabaMdhotti hodi NiyameNa / saMkamaNaM karaNaM puNa, sagasagajAdINa baMdhotti // 444 // artha- jisa-jisa prakRti kA jaba bandha hotA hai tabhI bandha aura utkarSaNa karaNa hote haiM aura apanI-apanI svajAtIya prakRtiyoM ke bandha samaya meM saMkramaNakaraNa hotA hai| okkaTTaNakaraNaM puNa, ajogisattANa jogicrimotti| khINaM suhumaMtANaM, khayadesaM sAvalIyasamayotti / / 445 / / artha-ayogIguNasthAna meM sattvarUpa jo 85 prakRtiyA~ haiM unakA apakarSaNakaraNa sayogIguNasthAna ke antasamaya paryaMta jaalnaa| kSINakaSAyaguNasthAna meM sattva se vyucchinna hone vAlI 16 prakRtiyA~ aura sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM sattva se vyucchinna hone vAlI sUkSmalobha isa prakAra ina 17 prakRtiyoM kA apakarSaNakaraNa eka AvatI kama kSayadezaparyaMta jaannaa| zaMkA-kSayadeza kise kahate haiM ? Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ gommaTasAra karmakANDa-434 samAdhAna- jo prakRti anya prakRti rUpa udaya hokara nAza ko prApta hotI hai una paramukhodayI prakRtiyoM ke to antakANDaka kI antimaphAli kSayadeza hai tathA jo svamukhodaya rUpa se udaya hokara nikalatI haiM una svamukhodayI prakRti ke eka-eka samaya adhika eka-eka AvalIpramANa kAla zeSa rahane para kSayadeza hai isalie ina 17 prakRtiyoM kA eka AvatI kAla zeSa rahane para apakarSaNa hotA hai| uvasaMtotti surAU , micchattiya khavagasolasANaM ca / khayadesotti ya khavage, aTThakasAyAdivIsANaM // 446 / / artha- upazAntakaSAyaguNasthAna paryaMta devAyu ke pradeza apakarSaNa (avalambanA) karaNa hai| mithyAtva, samyagmithyAtva evaM samyaktvaprakRti ye 3 aura anivRttikaraNaguNasthAna meM kSaya hone vAlI solahaprakRtiyoM ke antakANDaka kI antimaphAlI paryaMta apakarSaNakaraNa hai aisA jaannaa| anivRttikaraNa meM hI zeSa bIsa prakRtiyoM ke apane-apane kSayadezaparyanta apakarSaNakaraNa hai| micchatiyasolasANaM, uvasamaseDhimmi sNtmohotti| aTThakasAyAdINaM, uvasamiyaTThANagotti have // 447 // artha- upazamazreNI meM mithyAtva, samyagmithyAtva, samyaktvaprakRti evaM narakAdvikAdika 16 prakRtiyoM kA upazAMtakaSAya paryaMta apakarSaNakaraNa hai tathA ATha kaSAyAdika kA apane-apane upazama ke sthAna paryaMta apakarSaNakaraNa hai||447 / / paDhamakasAyANaM ca visaMjojakaM votti ayadadesotti / NirayatiriyAugANamudIraNasattodayA siddhaa||448|| artha- anantAnubandhIcatuSka kI asaMyata, dezasaMyata, pramatta aura apramattaguNasthAna meM yathAsambhava 1. zaMkA-- avalambanAkaraNa kise kahate haiM? samAdhAna- parabhavasambandhI Ayu kI uparima sthiti meM sthita dravya kA apakarSaNa dvArA nIce patana karanA avalambanAkaraNa kahA jAtA hai| zaMkA- isakI apakarSaNa saMjJA kyoM nahIM kI? samAdhAnanahIM, kyoMki parabhavika Ayu kA udaya nahIM hone se isakA udayAvali ke bAhara patana nahIM hotA isalie isakI apakarSaNa saMjJA karane meM virodha AtA hai| (Azaya yaha hai ki parabhava sambandhI Ayu kA apakarSaNa hone para bhI usakA patana AnAdhAkAla ke bhItara na hokara AbAdhA se Upara sthita sthiti niSakoM meM hI hotA hai isI se ise apakarSaNa se judA batalAyA gayA hai|) (dha. pu. 10 pR. 333-331) 2. narakadika, tiryaJcadvika, ekendriyAdi4 jAti, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa, Atapa, udyota. styAnagRddhiAdi tInanidrA ye 16 prkRti| 3. apratyAkhyAnakaSAya 4, pratyAkhyAnakaSAya 4,9 nokaSAya, saJcalanakrodha-mAna-mAyA / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra kAryavAha-438: .:: . .. jahA~ visaMyojanA ho vahA~ paryanta apakarSaNakaraNa hai tathA narakAyu kA asaMyataguNasthAna paryanta aura tiryaJcAyu kA dezasaMyataguNasthAna paryaMta apakarSaNa, udIraNAkaraNa, sattvakaraNa aura udayakaraNa hote haiN|||448|| micchassa ya micchotti ya, udIraNA uvasamAhimuhiyassa / samayAhiyAvalitti ya suhume suhumassa lohassa // 449 // artha-mithyAtvaguNasthAna meM upazamasamyaktva ke sammukha hone vAle jIva ke eka samaya adhika AvalIpramANa kAla zeSa rahane taka mithyAttvaprakRti kA udIraNAkaraNa hotA hai| sUkSmalobha kA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM hI eka samaya adhika AvalIkAla zeSa rahane taka udIraNAkaraNa hai, kyoMki udayAvalI zeSa raha jAne para udIraNA saMbhava nahIM hai| udaye saMkamamudaye, causuvi dAdaM kameNa No sakkaM / ' uvasaMtaM ca NidhattiM, NikAcidaM taM apuvvotti / / 450 // artha- jo udayAvalI ko prApta karane meM samartha nahIM hotA hai aisA upazAMtakaraNadravya tathA jo saMkramaNa athavA udaya ko prApta hone meM samartha nahIM hai aisA nidhattikaraNadravya evaM jo udayAvalI, saMkramaNa, utkarSaNa aura apakarSaNa ko prApta hone meM samartha nahIM hai aisA nikAcitakaraNadravya hai| ye tInoM hI prakAra ke karaNadravya apUrvakaraNaguNasthAna paryanta hI pAe jAte haiM, kyoMki anivRttikaraNaguNasthAna meM praveza karane ke prathama samaya meM hI sabhI karmoM ke ye tInoM karaNa yugapat vyucchinna ho jAte haiN| ina tInoM karaNoM kA svarUpa savistAra gA. 440 ke vizeSArtha meM diyA jA cukA hai| iti dazakaraNacUlikAdhikAra sampUrNa / isa prakAra AcAryazrI. nemicandra siddhAMtacakravartI viracita gommaTasArakarmakANDa kI siddhAMtajJAnadIpikA nAmA hindI TIkA meM 'trikaraNacUlikA' nAmaka caturthAdhikAra pUrNa huA | 1.udA sakramaudae cadusu vi dAdaM kameNa No sabai / usaMta caNidhattaM NikAcidaM cAvija kammaM / / (dhavala pu.6 pR. 295, dhavala pu. 91. 236 aura dha, pu. 15 pR. 256, go. ka. gAthA 440) 2. 'saccesi krammANamaNiyaTTiANANapasapaDhamasamae netra edANi tiNi tri karaNANi akkameNa boMcchiNNANi tti bhaNidaM hoi|' jayadhavala pu. 13 pR. 2311 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-436 atha sthAnasamutkIrtanAdhikAra tricUlikA adhikAra kA kathana pUrNakara AcArya iSTadeva ko namaskAra karake sthAnasamutkIrtana adhikAra ke kahane kI pratijJA karate haiM--- NamiUNa NemiNAhaM, sccjuhidvirnnmNsiyNghijugN| ... baMdhudayasattajutta, ThANasamuktittaNaM vocchN||451 / / artha- pratyakSa vandanA karane vAle satyavAdI yudhiSThiranAmA pANDava dvArA jinake caraNakamaloM ko vandana kiyA gayA hai aise zrI neminAthabhagavAna ko namaskAra karake maiM (nemicandrAcArya) prakRttiyoM ke bandhaudaya aura sattva sahita sthAnasamutkIrtana khuuNgaa| vizeSArtha- zaMkA- sthAnasamutkIrtana adhikAra kahane kA kyA prayojana hai? samAdhAna-- pUrva meM prakRti samutkIrtana adhikAra meM jo prakRtiyA~ kahIM unakA baMdha krama se hotA hai yA akrama se hotA hai, aisA prazna hone para isa prakAra hotA hai' isa bAta ko jAnane ke lie sthAna samutkIrtanAdhikAra kahA jAtA hai| zaMkA- sthAna kise kahate haiM? samAdhAna- jisameM prakRtiyA~ rahatI haiM use arthAt prakRtiyoM ke samudAya ko sthAna kahate haiN|' ve prakRtisthAna (1) baMdhasthAna, (2) udayasthAna, aura (3) sattvasthAna ke bheda se tIna prakAra ke hote haiN| eka jIva ke eka kAla meM jitanI prakRtiyoM kA baMdha, udaya yA sattva sambhava ho usako sthAna kahate haiM, isI kA kathana isa adhikAra meM kiyA jaavegaa| aba sarvaprathama mUlaprakRtiyoM ke bandha-udaya-udIraNA aura satva ke bheda sahita sthAnoM kA kathana guNasthAnoM meM chaha gAthAoM se karate haiM chasu sagavihamaTThavihaM, kammaM baMdhaMti tisu ya sttvihN| chavvihamekaTThANe, tisu ekkamabaMdhago eko // 452 // 5. "ciTaMti ettha pabaDIo ti haannN|" jayadha. pu. 2 pR 199 / 2. "tANi ca baMdhaTThANANi udavANANi saMtavANANi tti tivihANi hoti|" ja. pa. pu. 2 pR. 199 / Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 437 artha- mizraguNasthAna ke binA apramattaparyanta 6 guNasthAnoM meM jIva Ayu binA 7 prakAra ke athavA Ayu sahita 8 prakAra ke karma ko bA~dhatA hai| mizra, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNaguNasthAna meM Ayu binA sAta prakAra ke hI karma ba~dhate haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM Ayu va moha ke binA 6 prakAra ke karma kA hI bandha hotA hai, upazAntakaSAyAdi tIna (upazAntakaSAya, kSINakaSAya aura sayogakevalI) guNasthAnoM meM eka vedanIya karma kA hI bandha hotA hai aura ayogIguNasthAna bandha rahita hai| "cattAri tiNi siya, jayaDiTThANANi mUlapayaDINaM / avaTTidANivi kame hoMti // 453 // bhujagArappadarANi ya, artha- mUla prakRtibandhasthAna, bhujagArabandhasthAna, alpatarabandhasthAna aura avasthitabandhasthAna krama se cAra, tIna tIna aura cAra haiM // 453 // vizeSArtha - isa prakAra mUla prakRtiyoM ke sAmAnya se ATha, sAta, chaha aura eka prakRti rUpa cAra bandhasthAna haiN| yahA~ upazamazreNI se utarate hue bhujakArabandha tIna prakAra haiN| upazAntakaSAyaguNasthAna meM eka prakRti kA bandha thA vahA~ se sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM AyA taba 6 prakRti kA bandha kiyA ata: eka bhujakArabandha to yaha huA tathA sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM 6 prakRti kA bandha thA vahA~ se anivRttikaraNaguNasthAna ko prApta huA aura vahA~ sAta prakRti kA bandha hone se yaha bhI bhujakArabandha huA / apUrvakaraNaguNasthAna meM sAtaprakRti kA bandha thA, nIce pramattAdi guNasthAnoM meM ATha prakRti kA bandha hogA, yaha bhI eka bhujakAra bandha hai| isa prakAra ye tIna bhujakAra bandha hote haiN| tathaiva alpatarabandha tIna hote haiM-- AThakarma ke bandha ke pazcAt sAtakarmoM kA bandha honA eka alpatarabandha hai, sAta prakRti ke bandha ke bAda 6 prakRti kA bandha honA dUsarA alpatarabandha hai, tathA 6 prakRti ke anantara eka prakRti kA bandha huA so eka yaha bhI alpatara bandha hai / isa prakAra alpatarabandha ke ye tIna bheda jAnanA / svasthAna meM pahale jitane karmoM kA bandha ho utane hI karma anantarasamaya meM bhI ba~dhe vaha avasthita bandha kahalAtA hai| isake bhI cAra bheda haiM-- pUrva meM AThakarmoM kA bandha karatA thA pazcAt bhI AThakarmoM kA hI bandha honA prathama avasthitabandha hai, pahale sAtakarmoM kA bandha karatA thA pazcAt bhI sAtakarmoM kA bandha karane lagA yaha avasthita bandha kA dUsarA prakAra hai| pUrva meM 6 karmoM kA bandha karatA thA anantara bhI 6 hI karmoM kA bandha karanA tIsarA avasthitabandha hai tathA pahale eka karma kA bandha karatA thA pazcAt bhI eka hI karma kA bandha karatA hai yaha caturtha avasthitabandha hai| isa prakAra avasthitabandha bhI cAra prakAra kA jAnanA / Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-438 upazAntakaSAyaguNasthAna se nIce utarate hue sUkSmasAmparAyaguNasthAna ko chor3akara anivRttikaraNAdi guNasthAnoM ko prApta nahIM hote isalie eka prakRti ke bandha hone ke bAda sAta aura AThaprakRti ke bandha rUpa do bhujAkArabandha nahIM hote tathA apramatta va anivRttikaraNaguNasthAna ke bIca ke guNasthAna chor3akara upazAntakaSAyaguNasthAna ko prApta nahIM hote isalie ATha aura sAta prakRti ke bandha ke pazcAt eka prakRti ke bandharUpa do alpatarabandha bhI nahIM karate haiN| zaMkA- upazAntakaSAyaguNasthAna meM maraNakara deva asaMyata hotA hai to vahA~ eka prakRti ke bandha ke pazcAt sAta prakRti kA badha evaM eka prakRtika bandha ke bAda ATha prakRti ke bandharUpa jo do bhujakArabandha hai ve kyoM nahIM kahe? samAdhAna-nahIM kahe, kyoMki abaddhAyuSka kA maraNa nahIM hotA ata: ekaprakRtikabandha ke bAda sAta prakRti ke bandharUpa bhujakAra kA abhAva hai aura yadi baddhAyuSka maraNa kara asaMyataguNasthAnavartI deva ho vahA~ eka prakRtika bandha ke pazcAt 7 prakRti kA baMdharUpa bhujakArabandha to sambhava hai, kintu eka prakRtikabandha ke bAda ATha prakRti ke bandharUpa bhujakAravandha kA abhAva hai kyoMki deva ke apanI Ayu ke chaha mAha avazeSa rahane para hI parabhava sambandhI Ayu kA bandha hotA hai isI kAraNa ve donoM bhujakArabandha nahIM khe| pahale kisI bhI prakRti kA bandha nahIM hotA thA kintu bAda meM bandha kare so yaha avaktavyabandha hai| avaktavyabandha mUla prakRtiyoM ke bandha meM sambhava nahIM hai, kyoMki sarvamUlaprakRtiyoM ke bandha kA abhAva nahIM hai| isa prakAra bandhasthAna kA kathana karake aba udayasthAna kahate haiM aTThadao suhumotti ya, moheNa viNA hu sNtkhiinnesu| ghAdidarANa caukkassudao kevaliduge NiyamA // 454 // artha- sUkSmasAmparAyaguNasthAna paryanta ATha mUla prakRtiyoM kA udaya hai| upazAMtakaSAyakSINakaSAyaguNasthAna meM mohanIyakarma ke binA sAta mUlaprakRtiyoM kA udaya hai tathA sayogakevalIayogakevalIguNasthAna meM cAra aghAtiyAkarmoM kA udaya niyama se jAnanA; kyoMki cAra ghAtiyA karmoM kA kSaya ho jAtA hai| ghAdINaM chadumaTThA udIragA rAgiNo hi mohassa / tadiyAUNa pamattA jogaMtA hoMti donnhNpi||455 // artha- tIna ghAtiyA karmoM kI udIraNA kSINakaSAyaguNasthAna paryaMta chadmasthajJAnI karate haiN| mohanIyakarma kI udIraNA karane vAle sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartI sarAgIjIva haiM, vedanIya aura Ayukarma Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-439 kI udIraNA pramattaguNasthAnaparyaMta ke pramAdI jIva karate haiM, nAma aura gotrakarma kI udIraNA sayogIguNasthAna taka ke jIva karate haiN| missUNapamattaMte, AussaddhA hu suhumakhINANaM / AvalisiTTe kamaso, saga paNa do cevudIraNA hoti / / 456 // artha- mizraguNasthAna ke binA pramattaguNasthAna paryaMta pA~ca guNasthAnoM meM bhujyamAnaAyu ke AvalImAtra kAla zeSa rahane para Ayu binA sAtakarmoM kI udIraNA hotI hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM utanA hI kAla zeSa rahane para Ayu, mohanIya aura vedanIyakarma binA pA~cakoM kI tathA kSINakaSAyaguNasthAna meM bhI pUrvokta kAla zeSa rahane para nAma aura gotrakarma kI udIraNA hotI hai| isa prakAra udaya-udIraNAsthAnoM kA kathana karake sattvasthAna kahate haiM- . saMtotti aTTha sattA, khINe satteva hoMti sattANi / jogimmi ajogimmi ya, cattAri havaMti sattANi / / 457 / / artha- upazAMtakaSAyaguNasthAna paryaMta AThoM mUlaprakRtiyoM kA sattva hai| kSINakaSAyaguNasthAna meM mohanIyakarmoM ke binA sAta karmoM kA, sayogI-ayogIguNasthAna meM cAra adhAtiyAkarmoM kA satva hai| isa prakAra ATha-sAta aura cAra prakRti rUpa tIna sattva sthAna jaannaa| mUlaprakRtiyoM meM bandha-udaya-udIraNA aura sattvasthAnoM kA kathana karake aba uttaraprakRti sambandhI udayAdisthAnoM kA kathana karate haiM tiNNi dasa aTTha ThANANi snnaavrnnmohnnaamaannN| ettheva ya bhujagArA, seseseyaM have ThANaM // 458 // ' artha- darzanAvaraNa, mohanIya aura nAmakarma ke krama se 3-10 aura 8 bandhasthAna haiN| ina tInoM karmoM ke bhujakArabandha bhI inhIM tIna meM hote haiN| zeSa jJAnAvaraNa va antarAyakarma kI pA~ca prakRti kA bandharUpa eka hI sthAna hai aura gotra, Ayu tathA vedanIya karma kA ekAtmaka prakRti rUpa eka-eka hI baMdhasthAna hai| 1. "tiNNi dasa aTTahANANi daMsaNAvaraNa-moha-NAmANaM / ettheva ya bhujayArA seseseya havai tthaannN|" (paMcasaMgraha jJAnapITha pR. 186 gAthA 242) Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-440 Nava chakka cadukkaM ca ya, bidiyAvaraNassa bNdhtthaannaanni| bhujagArappadarANi ya, avaTTidANivi ya jANAhi // 459 // artha-darzanAvaraNakarma kI sarva 9 prakRti rUpa prathama, styAnagRddhi Adi tIna nidrAbinA 6 prakRti rUpa dvitIya aura nidrA-pracalAprakRti binA 4 prakRti rUpa tRtIya isa prakAra tIna bandhasthAna haiM tathA inameM bhujakAra, alpatara aura avasthita evaM api' zabda se avaktavya, ye cAroM prakAra ke bandha hote haiN| vizeSArtha- upazamazreNI se utarane vAlA apUrvakaraNaguNasthAna ke dvitIya bhAga meM cAra prakRti rUpa darzanAvaraNakarma ko bA~dhakara apUrvakaraNaguNasthAna ke hI prathamabhAga meM 6 prakRti rUpa bA~dhane lagA, yaha eka bhujakAra bandha hai / pramatta, dezasaMyata, asaMyata aura mizraguNasthAna meM chaha prakRti rUpa sthAna bA~dhate hue mithyAtvAvasthA ko prApta kara tathA prathamopazamasamyagdRSTi sAsAdanaguNasthAna ko prApta kara 9 prakRti rUpa sthAna mA so saha eka bujakAra / isa prakAra 2 bhujakArabandha jaanne| prathamopazamasamyaktva ke abhimukha huA sAtizayamithyAdRSTi anivRttikaraNapariNAmoM ke antimasamaya meM 9 prakRti rUpa sthAna bA~dhatA hai tathA anantara samaya meM asaMyata, dezasaMyata athavA apramatta hokara 6 prakRtikasthAna bA~dhatA hai yaha eka alpatarabandha hai| tathaiva upazamaka va kSapaka apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama bhAga ke caramasamaya meM chaha prakRti rUpa sthAna kA bandha karatA hai vahI dvitIya bhAga ke prathama samaya meM cAra prakRtirUpa sthAna bA~dhane lagA so eka yaha alpatara huA, isa prakAra do alpatarabandha jaannaa| mithyAdRSTi athavA sAsAdanasamyagdRSTi 9 prakRti rUpa, mizraguNasthAna se apUrvakaraNaguNasthAna ke prathama bhAga paryaMta 6 prakRti rUpa aura apUrvakaraNaguNasthAna ke dvitIya bhAga se sUkSmasAmparAyaguNasthAna paryaMta cAra prakRti rUpa sthAna kA bandha karatA hai, anantarasamaya meM bhI utanI hI prakRti rUpa sthAnoM kA bandha kare to isa prakAra avasthita bandha ke tIna prakAra hue| upazAMtakaSAyaguNasthAnavI jIva darzanAvaraNa kA bandha nahIM karatA, kintu upazamazreNI se utarate hue sUkSmasAmparAya ke prathama samaya meM cAra prakRti rUpa tathA baddhAyuSka maraNakara deva asaMyata hokara chaha prakRti rUpa sthAna kA avaktavyabandha karatA hai| isa prakAra avaktavyabandha ko do prakAra jaannaa| yahI bAta aura bhI spaSTa karate haiM Nava sAsaNoti baMdho, chacceva apuvvpddhmbhaagotti| cattAri hoti tatto, suhamakasAyassa carimotti // 460 // artha- darzanAvaraNakarma kA 9 prakRtikasthAna sAsAdanaguNasthAna paryaMta hotA hai, isake Age apUrvakaraNaguNasthAna ke prathamabhAga paryaMta 6 prakRtikasthAna aura apUrvakaraNaguNasthAna ke dvitIya bhAga se sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke caramasamayaparyaMta 4 prakRtikasthAna kA bandha hotA hai| Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-441 darzanAvaraNakarma ke bandhasthAnoM kA kathana karake Age udayasthAnoM kA kathana karate khINotti cAri udayA, paMcasu NiddAsu dosu nnihaasu| eke udagaM ganne khINadatarimoti cudyaa||461|| artha- darzanAvaraNakarma kI cakSudarzanAvaraNAdi cAra prakRtiyoM kA udayasthAna jAgRtAvasthA vAle jIva ke mithyAtva se kSINakaSAyaguNasthAna paryaMta hai aura nidrAvAn jIva ke kSINakaSAyaguNasthAna ke dvicaramasamayaparyaMta pA~ca prakRti rUpa udayasthAna jaannaa|| vizeSa- pramattaguNasthAnaparyaMta 5 nidrAoM meM se kisI eka nidrA kA tathA usake Age nidrApracalA meM se kisI eka kA udaya hotA hai| udayasthAnoM kA kathana karake aba darzanAvaraNakarma ke sattvasthAnoM kA kathana karate haiM micchAduvasaMtotti ya, anniyttttiikhvgpddhmbhaagotti| NavasattA khINassa ducarimotti ya chaccadUvarime / / 462 / / artha-- mithyAtva se upazAntakaSAyaguNasthAna paryaMta aura kSapakazreNI meM anivRttikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga paryanta darzanAvaraNakarma kA 9 prakRti rUpa sattvasthAna hai| isake Age kSINakaSAyaguNasthAna ke dvicaramasamayaparyaMta 6 prakRtirUpa hI sattvasthAna hai, kyoMki styAnagRddhi Adi tIna prakRti anivRttikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM hI naSTa hotI haiN| kSINakaSAyaguNasthAna ke dvicaramasamayaparyaMta darzanAvaraNakarma kA 6 prakRti rUpa tathA caramasamaya meM 4 prakRti rUpa sattvasthAna hai| athAnantara mohanIya karma ke bandhasthAnoM ko kahate haiM bAvIsamekkavIsaM, sattArasa teraseva Nava pNc| cadutiyadugaM ca ekaM, baMdhaTThANANi mohss||463|| artha- mohanIya karma ke 22-21-17-13-9-5-4-3-2 aura 1 prakRti rUpa 10 bandhasthAna jAnane caahie| dhavala pu. 15 pR.81| 2. "bAvIsamekavIsaM sattArasa teraseva Nava paMca | ca tiya duga ca eka baMdhaTThANyANi mohss|" (paMcasaMgraha jJAnapITha pR. 188 gA. 246) Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B... gommaTasAra karmakANDa - 442 uparyukta mohanIyakarma ke bandhasthAnoM ko guNasthAnApekSA kahate haiM-- bAvIsamekkavIsaM, sattara sattAra tera tisu NavayaM / thUle paNacadutiyadugamekkaM mohassa ThANANi // 464 // artha- mohanIya karma ke uparyukta bandhasthAnoM meM se mithyAtvaguNasthAna meM 22 prakRtirUpa, sAsAdana guNasthAna meM 21 prakRti rUpa, mizra aura asaMyataguNasthAna meM 17- 17 prakRti rUpa, dezasaMyataguNasthAna meM 13 prakRti rUpa, pramattAdi tIna guNasthAnoM meM 9 9 prakRti rUpa bandhasthAna haiM tathA anivRttikaraNa guNasthAna meM 5-4-32 aura 1 prakRti rUpa 5 sthAna haiN| aba uparyukta sthAnoM meM dhruvabandhI prakRtiyoM ko kahate haiM uguvIsaM aTThArasa, coddasa coddasa ya dasa ya tisu chakkaM / thUle cadutidugekkaM, mohas ya hoMti dhuvabaMdhA // / 465 // artha - midhyAtvaguNasthAna se dezasaMyataguNasthAna paryaMta 19- 18-14- 14 aura 10 pramattAdi tIna guNasthAnoM meM 6-6-6, anivRttikaraNaguNasthAna meM 4-3 2 aura 1 isa prakAra mohanIyakarma kI dhruvabandhI prakRtiyA~ haiM / vizeSArtha- midhyAtvaguNasthAna meM mithyAtva, 16 kaSAya, bhaya aura jugupsA ye 19 prakRti dhruvabandhI tathA hAsya va zoka meM se eka, rati- arati meM se eka, tIna veda meM se eka isa prakAra ye tIna prakRti adhruvabandhI haiN| sAsAdana guNasthAna meM uparyukta 19 prakRti meM se 1 midhyAtvaprakRti kama karake 18 prakRti dhruvabandhI haiM aura adhruvaprakRti pUrvokta tIna haiN| mizra aura asaMyataguNasthAna uparyukta 18 prakRti meM se anaMtAnubaMdhI kaSAya 4 kama karane se 14 prakRtiyA~ dhruvabandhI haiM tathA adhruvabandhI 3 prakRtiyA~ pUrvokta hI haiN| dezasaMyataguNasthAna meM uparyukta 14 prakRti meM se apratyAkhyAna kI 4 kaSAya kama karane se 10 prakRti dhruvabandhI haiM tathA adhruvaprakRti 3 pUrvavat hI haiN| pramatta apramatta aura apUrvakaraNaguNasthAna meM uparyukta 10 prakRtimeM se pratyAkhyAnakI 4 kaSAya kama karanese 6 prakRti dhruvabandhI haiM, adhruvaprakRti pUrvavat hI 3 jAnanA / anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM uparyukta 6 prakRti meM se bhaya - jugupsA prakRti kama karane se 4 prakRti dhruvabandhI haiM aura 1 puruSaveda adhruvaprakRti hai| dvitIyabhAga meM-saJjvalana krodha-mAnamAyA - lobha ye cAra prakRti dhruvabandhI haiN| tRtIya bhAga meM- saJcalanamAna - mAyA - lobha ye tIna, caturtha bhAga meM- sajvalanamAyA - lobha ye do aura pA~caveM bhAga meM saJcalanalobha yaha eka prakRtidhruvabandhI hai| mohanIya karma ke bandhasthAnoM ke bhaMgoM kA vidhAna evaM unakI saMkhyA do gAthAoM meM kahate haiM Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-443 sagasaMbhavadhuvabaMdhe, vedekke dojugANamekke y| ThANo vedajugANaM, bhaMgahade hoMti tbbhNgaa||466 // artha- apanI-apanI pUrvokta dhruvaprakRtiyoM meM se yathAsambhava tIna vedoM meM se eka veda, hAsyazoka, rati-arati meM se eka-eka prakRti milAne se sthAna hote hai tathA vedoM ke pramANa meM yugala kA (hAsya-zoka, rati-arati, bhaya-jugupsArUpa) guNA karane para sthAnoM ke bhaMga hote haiN| chabbAvIse cadu igivIse do do havaMti chaTThotti / ekekkamado bhaMgo baMdhaTThANesu mohassa // 467 // ' artha- mohanIya karma ke bandhasthAnoM meM 22 prakRtika sthAna meM 6, 21 prakRtika sthAna meM 4 aura Age pramattaguNasthAna paryaMta do-do aura usake bAda sabhI bandhasthAnoM meM eka-eka bhaMga hai| vizeSArtha-mithyAtvaguNasthAna meM mohanIya karma kI 22 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| usake bhaMga 6 hote haiM jo nimna prakAra haiM1. mithyAtva + solahakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 2. mithyAtva + solahakaSAya + strIveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 3. mithyAtva + solahakaSAya + napuMsakaveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 4. mithyAtva + solahakaSAya + puruSaveda + arati-zoka + bhy-jugupsaa| 5. mithyAtva + solahakaSAya + strIveda + arati-zoka + bhy-jugupsaa| 6. mithyAtva + solahakaSAya + napuMsakaveda + arati-zoka + bhaya-jugupsA / sAsAdana guNasthAna meM mohanIyakarma kI 21 prakRtiyoM kA bandha hotA hai aura usake bhaMga cAra haiM1. solahakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 2. solahakaSAya + strIveda + hAsya-rati + bhaya-jugupsA / 3. solahakaSAya + puruSaveda + arati-zoka + bhy-jugupsaa| 4. solahakaSAya + strIveda + arati-zoka + bhy-jugupsaa| + + + + + + + 1. "chabbAbIsa caugavIse sanarasa lera do do du| NavabaMdhae pi evaM egegamado para bhaMgA / / 251 / / dvAviMzatikeSaT bhNgaa:6| ekaviMzatike catvAro bhaMgAH 4 / saptadazake dvivAra dvau dvau bhaMgau 2, 2 // trayodazake navakabandhe'pi pramattaparyanta dvau dvau bhaMgau 2.2 / anta upari sarvasthAneSu ekaiko bhaMgaH // 251 / / " prA. paM. saM. pR. 191 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-444 mizra-asaMyataguNasthAna meM mohanIya karma kI 17 prakRtiyoM ke baMdha meM 2 bhaMga haiM--- 1. bArahakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 2. bArahakaSAya + puruSaveda + ati-zoka + bhaya-jugupsA | dezasaMyataguNasthAna meM mohanIya karma kI 13 prakRtiyoM ke bandha meM 2 bhaMga haiM--- 1. AThakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhaya-jugupsA / 2. AThakaSAya + puruSaveda + arati-zoka + bhy-jugupsaa| pramANasthAna meM mohanIya bane kI prakRtiyoM ke bandha meM 2 bhaMga haiM1. cArakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhy-jugupsaa| 2. cArakaSAya + puruSaveda + arati-zoka + bhaya-jugupsA | apramatta-apUrvakaraNaguNasthAna meM mohanIya karma kI 9 prakRtiyoM ke baMdha meM 1 bhaMga hai-- 1. cArakaSAya + puruSaveda + hAsya-rati + bhaya-jugupsA | anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM 5 prakRti ke bandha meM 1 bhaMga hai-- 1. cArakaSAya + puruSaveda / anivRttikaraNa ke dvitIyabhAga meM 4 prakRti ke bandha meM 1 bhaMga hai-- 1. saJcalanakrodha-mAna-mAyA-lobharUpa 4 kaSAya / anivRttikaraNa ke tRtIyabhAga meM 3 prakRti ke bandha meM 1 bhaMga hai1. saJcalanamAna-mAyA-lobharUpa 3 kaSAya / anivRttikaraNaguNasthAna ke caturthabhAga meM 2 prakRti ke bandha meM 1 bhaMga hai1. sajvalanamAyA-lobharUpa 2 kaSAya / anivRttikaraNaguNasthAna ke paJcamabhAga meM 1 prakRti ke bandha meM 1 bhaMga hai-- 1. sajvalanalobharUpa 1 kaSAya / isa prakAra mithyAtvaguNasthAna se anivRttikaraNaguNasthAna paryanta mohanIya karma kI bandhayogya prakRtiyoM ke sthAna aura unake bhaMga jAnane caahie| Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-445 uparyukta mohanIya karma ke 10 bandhasthAnoM meM pAe jAne vAle bhujakArabaMdhAdika kI saMkhyA kahate haiM dasa vIsaM ekkArasa, tettIsaM mohbNdhtthaannaanni| ... bhugatApa vANi ra, anmadinANivi ya sAmaNNe // 468 / / artha- mohanIya karma ke pUrvokta 10 bandhasthAnoM meM sAmAnya prakAra se bhujakAra baMdha 20, alpatarabandha 11 aura avasthitabandha 33 haiN|' bhujakAra-alpatara-avasthitabandha kA lakSaNa AcArya svayaM agalI mAthA meM kahate haiM appaM baMdhato, bahubaMdhe bahugAdu appbNdhevi| ubhayattha same baMdhe, bhujagArAdI kame hoti // 469 / / artha- pahale alpaprakRtiyoM kA bandha hokara pazcAt adhika prakRtiyoM kA bandha honA bhujakAra bandha hai| pahale adhika prakRtiyoM kA bandha hove aura pazcAt alpaprakRtiyoM kA bandha hone lage so yaha alpatarabandha hai| bhujakAra evaM alpatarabandha meM pahale jitanI prakRtiyoM kA bandha hotA thA bAda meM bhI utanI hI prakRtiyoM kA bandha hove vaha avasthita bandha hai tathA api' zabda se ina sthAnoM meM avaktavyabandha bhI hotA hai| noTa- pahale mohanIya karma kA bandha nahIM thA, kintu agale samaya meM usakA bandha huA, yahI avaktavyabandha kahalAtA hai| athAnantara sAmAnyaavaktavyabandha ke bhaMgoM kI saMkhyA kahate haiM sAmaNNaavattabvo, odaramANammi ekkayaM bharaNe / ekkaM ca hodi etthavi, do ceva avaTTidA bhNgaa||470 / / artha- sAmAnya se (bhaMgoM kI vivakSA kie binA) upazamazreNI se utarate hue eka avaktavyabandha hai aura dUsarA avaktavyabandha vahIM para maraNa hone se hotA hai| isa prakAra do avaktavyabaMdha haiM tathA dvitIyAdi samayoM meM usI prakAra baMdha hone para yahA~ avasthitabaMdha bhI do hI hote haiN| 1. bhujakArAH viMzatiH 20 / alpatarabandhA ekAdaza 11 / avaktavyau 2 / evaM sarve ekIkRtA saMkSepeNAvasthitabandhAstrayaviMzata (33)bhvnti| Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 446 vizeSArtha ? - upazamazreNI meM utarane vAlA anivRttikaraNa guNasthAna meM eka sacalanalobha ko bA~dhatA thA, kintu vahA~ se aura nIce utarakara lobha aura mAyAprakRti ko bA~dhane lagA athavA baddhAyuSka vahA~ maraNa karake deva asaMyata hokara 17 prakRtiyoM kA bandha karatA hai isa prakAra eka prakRti rUpa sthAna do bhujakAra bandha hue / mAyA - lobhaprakRti ko bA~dhate hue nIce utarakara mAnasahita tIna prakRtiyoM ko bA~dhatA hai athavA maraNakara deva asaMyata hokara 17 prakRti ko bA~dhatA hai| isa prakAra do prakRti rUpa sthAna bhI do bhujakarabandha jAnanA / lobha mAna aura mAyAprakRti ko bA~dhate hue nIce utarakara krodhasahita saJjvalanakaSAyacatuSka ko bA~dhatA hai athavA maraNakara deva asaMyata hokara 17 prakRti ko bA~dhatA hai so tIna prakRti rUpa sthAna meM bhI do bhujakAra bandha hue| cAroM sajjvalanakaSAya ko bA~dhatA huA nIce utarakara savedabhAga meM puruSaveda sahita pA~caprakRti ko bA~dhane lagA aura maraNakara deva asaMyamI huA to vahA~ 17 prakRti kA bandha karane lgaa| isa prakAra cAra prakRti rUpa sthAna meM bhI do bhujakArabandha jAnanA / pA~ca prakRtiyoM ko bA~dhatA huA nIce utarakara apUrvakaraNaguNasthAna meM 9 prakRti kA bandha karatA hai athavA maraNakara deva asaMyamI hokara 17 prakRtiyoM ko bA~dhatA hai so pA~ca prakRti rUpa sthAna meM ye do bhujakArabandha jAnanA / apUrvakaraNa yA apramatta athavA pramattaguNasthAna meM 9 prakRti kA bandha karatA huA krama se utarakara dezasyatI hotA hai aura vahA~ 13 prakRti kA bandha karatA hai athavA asaMyamI hokara yA maraNakara deva asaMyamI hokara 17 prakRtiyoM ko bA~dhatA hai athavA prathamopazamasamyaktvI sAsAdanaguNasthAnavartI hokara 21 prakRtiyoM kA bandha karatA hai aura prathamopazamasamyaktvI yA vedakasamyagdRSTi mithyAtva ko prApta hokara 22 prakRtiyoM kA bandha karatA hai, isa prakAra 9 prakRti rUpa baMdhasthAna meM cAra bhujakAra bandha hue / 13 prakRtiyoM ko bA~dhatA huA asaMyata yA deva asaMyata hokara 17 prakRtiyoM kA bandha karatA hai athavA upazamasamyagdRSTi sAsAdana guNasthAna ko prApta ho 21 prakRti kA bandha karane lagA, athavA prathamopazama yA kSayopazama (vedaka ) samyagdRSTi mithyAtva ko prApta hokara 22 prakRti kA bandha karatA hai| isa prakAra 13 prakRti rUpa bandhasthAna meM tIna bhujakArabandha jAnanA / 17 prakRti kA bandha karatA huA prathamopazamasamyagdRSTi sAsAdanaguNasthAnavartI hokara 21 prakRtiyoM ko bA~dhatA hai athavA prathamopazamasamyagdRSTi yA vedakasamyagdRSTi athavA mizraguNasthAnavartI jIva mithyAtva ko prApta hokara 22 prakRtiyoM kA bandha karatA hai isa prakAra 17 prakRti rUpa bandhasthAna meM do bhujakArabandha hue tathA 21 prakRtiyoM kA bandha karate hue mithyAtva ko prApta hokara 22 prakRtiyoM kA bandha karane lagA isa prakAra 21 prakRti rUpa bandha sthAna meM eka bhujakAra bandha huA / isa prakAra sarva 2+2+2+2+2+4+3+2+1=20 bhujakArabandha jAnanA | aba alpatarabandha kahate haiM, anAdi athavA sAdimithyAdRSTi jIva tInakaraNa karatA huA anivRttikaraNa 1. prAkRta paMcasaMgraha pRSTa 192 se 195 bhI dekho / Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 447 ke anta samaya meM 22 prakRti kA bandha karatA huA anantara samaya meM prathamopazamasamyaktvI hokara athavA sAdimidhyAdRSTi 22 prakRti kA bandha karate hue vizuddhi se vedakasamyagdRSTi hokara asaMyataguNasthAna meM 17 prakRtiyoM kA baMdha karatA hai yA dezasaMyatI hokara 13 prakRtiyoM kA bandha karatA hai athavA apramattaguNasthAnavartI hokara 9 prakRtiyoM ko bA~dhatA hai; isa prakAra 17 prakRti ke bandha sthAna meM do alpatarabandha haiM / 13 prakRti kA bandha karatA huA apramattasaMyata hokara 9 prakRti kA bandha karatA hai tathaiva inhIM 9 prakRtiyoM kA bandha karate hue apUrvakaraNaguNasthAna meM athavA anivRttikaraNa guNasthAna ke prathamabhAga meM 5 prakRti ko bA~dhatA hai / pA~ca prakRtiyoM ko bA~dhatA huA dvitIya bhAga meM cAra prakRti kA bandha karatA hai tathA tRtIya bhAga meM 3 prakRti kA, caturthabhAga meM do prakRti kA, pA~caveM bhAga meM eka prakRti kA bandha karatA hai| isa prakAra ina sthAnoM meM eka-eka alpatarabandha hai, ye sarva 19 alpatara haiM / ve isa prakAra haiM- 22 prakRti rUpa sthAna ke 3, 17 prakRti rUpa sthAna ke 2, 13 prakRti rUpa sthAna kA 1, nau prakRti rUpa sthAna kA 1, pA~ca prakRti rUpa sthAna kA 1, cAra prakRti rUpa sthAna kA 1, tIna prakRti rUpa sthAna kA 1 aura do prakRti rUpa sthAna kA 1 ye sarva 11 alpatarabandha jAnanA tathA do avaktavyabandha haiN| bIsa bhujakAra, do avaktavya aura gyAraha alpatarabandhoM meM jitanI prakRtiyoM kA baMdha kahA utanI hI prakRtiyoM kA baMdha dvitIyAdika samaya meM bhI hove so avasthita baMdha hai ataH 20+2+11=33 ye sarva avasthitabandha jAnanA / athAnantara bhujakArAdibandha ke bhaMgoM kI saMkhyA kahate haiM-- sattAvIsahiyasyaM, paNadAlaM paMcahattarihiyasayaM / bhujagArappadarANi ya, avaTThidANivi viseseNa // 471 // artha- vizeSapane se arthAt prakRtiyoM ke parivartana kI apekSA se bhujakAra bandha ke 127, alpatarabaMdha ke 45 aura avasthitabandha ke 175 bhaMga haiN| uparyukta gAthA meM kathita bhujakArAdibandhoM meM sarvaprathama bhujakArabandha ke bhaMgoM kA vizeSatApUrvaka varNana karate haiM bha cauvIsaM bArasa, vIsaM cauraTThavIsa do do ya / thUle paNagAdINaM, tiyatiya micchAdibhujagArA // / 472 / / artha - bhaMgoM kI vivakSA se vizeSa bhujakAra bhaMga mithyAtva guNasthAna meM nahIM haiM, sAsAdanaguNasthAna meM 24, mizraguNasthAna meM 12, asaMyataguNasthAna meM 20, dezasaMyata guNasthAna meM 24, pramattaguNasthAna meM 28, apramattaguNasthAna meM 2, apUrvakaraNaguNasthAna meM 2 aura anivRttikaraNaguNasthAna meM pA~ca Adi Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 448 prakRti ke bandharUpa sthAnoM meM 3-3 bhaMgoM kI apekSA sarva bhaMga 95 haiM isa prakAra sabhI guNasthAnoM meM milakara bhujakAra bandha ke bhaMgoM kI saMkhyA 127 jAnanI caahie| vizeSArtha - yahA~ sarvaprathama bhujakAra bandha ke bhaMgoM kA kathana karate haiM mithyAtvaguNasthAnavartI jIva ke mohanIya karma kI 22 prakRtiyoM kA hI bandha hai| isase adhika prakRti rUpa mohanIya karma kA bandhasthAna nahIM hai ataH yahA~ bhujakArabandha kA bhaMga nahIM hai| sAsAdanaguNasthAna meM bandha yogya 21 prakRti haiM jinake cAra bhaMga haiN| prathama to 22 prakRti rUpa sthAna kA bandha karake sAsAdana se mithyAtvaguNasthAna meM AtA hai to yahA~ eka-eka bhaMga kI apekSA mithyAdRSTi ke 22 prakRti ke bandha sthAna saMbaMdhI chaha bhaMgoM meM 21 prakRti rUpa sthAna ke cAra bhaMgoM kA guNA karane se isa bhujakAra ke 24 bhaMga hue / tathaiva mizraguNasthAna meM 17 prakRtirUpa sthAna ke do yA hai| yahA~ se jI midhyAtvaguNasthAna meM AtA hai to mithyAdRSTi ke 22 prakRti rUpa 6 bhaMgoM meM 17 prakRti ke 2 bhaMgoM kA guNA karane se isa bhujakAra ke 12 bhaMga hue, asaMyataguNasthAna meM 17 prakRtirUpa bandhasthAna ke do bhaMga haiN| yahA~ se jIva sAsAdana guNasthAna meM AtA hai aura 21 prakRti kA bandha karatA hai jisake cAra bhaMga haiN| ina cAra bhaMgoM 17 prakRti ke do bhaMgoM kA guNA karane se ATha bhujakAra bandha ke bhaMga hue tathA yadi mithyAtva meM AtA hai to vahA~ 22 prakRti kA bandha karatA hai usake 6 bhaMga haiM ataH ina 6 bhaMgoM meM 17 prakRti ke 2 bhaMgoM 17 prakRti ke do bhaMgoM kA guNA karane se isa bhujakAra ke 12 bhaMga hue| isa prakAra do bhujakAra bandha ke 12+8=20 bhaMga jAnanA / dezasaMyataguNasthAna meM 13 prakRti kA bandha hai usake 2 bhaMga haiM, yahA~ se girakara jIva mizra athavA asaMyataguNasthAna meM yA maraNa karake deva asaMyata meM jAtA hai| vahA~ 17 prakRti bandha karatA hai usake bhI do bhaMga haiN| ataH 13 prakRti rUpa bandhasthAna ke 2 bhaMgoM kA aura 17 prakRti rUpa do bhaMgoM kA paraspara guNA karane para isa bhujakAra bandha ke 4 bhaMga hue tathA yadi sAsAdanaguNasthAna AtA hai to 21 prakRti kA bandha karatA hai, usake cAra bhaMga haiN| ina cAra bhaMgoM kA tathA pUrvokta 13 prakRti rUpa sthAna ke do bhaMgoM kA paraspara meM guNA karane para isa bhujakAra ke ATha bhaMga hote haiN| yadi mithyAtva meM AtA hai to 22 prakRtiyoM ko bA~dhatA hai, isake 6 bhaMga haiM, ina bhaMgoM meM pUrvokta 2 bhaMgoM kA guNA karane se isa bhujakArabandha ke 12 bhaMga hote haiN| isa prakAra dezasaMyataguNasthAna sambandhI 17-2122 prakRti rUpa tIna bhujakAra bandha ke 4+8+12= 24 bhaMga haiN| pramattaguNasthAna meM 9 prakRti kA baMdha karatA hai usake 2 bhaMga haiN| yahA~ se yadi jIva dezasaMyata guNasthAna meM jAtA hai to vahA~ 13 prakRti kA bandha karatA hai usake 2 bhaMga haiM ataH 2x2=4 bhaMga isa bhujakArabandha ke haiM aura yadi mizra athavA asaMyataguNasthAna meM AtA hai to vahA~ 17 prakRti kA bandha karatA hai usake do bhaMga haiM ataH 2x2-4 bhaMga isa bhujakAra ke bhI hue| yadi sAsAdanaguNasthAna ko prApta karatA hai to 21 prakRti kA bandha karatA hai isake cAra bhaMga haiM so 2x4 = 8 bhaMga isa bhujakArabandha ke haiM tathA yadi mithyAtvaguNasthAna meM Ave to 22 prakRti kA bandha Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 449 karatA hai isake 6 bhaMga haiM ataH 246=12 bhaMga isa bhujakArabandha ke hue| isa prakAra pramattaguNasthAnasaMbaMdhI 4 bhujakArabandhoM ke 28 bhaMga hote haiM / tathaiva apramattaguNasthAna meM 9 prakRti kA bandha karatA hai so yahA~ eka bhaMga hai, yahA~ se maraNakara deva asaMyata huA to 17 prakRti kA bandha karatA hai usake do bhaMga haiM isa prakAra isa bhujakAra bandha ke 1x2= 2 bhaMga jAnanA / apUrvakaraNaguNasthAna meM bhI apramattaguNasthAnavat bhujakAra ke 2 bhaMga haiM, anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM 5 prakRti kA bandha karatA hai so girakara apUrvakaraNaguNasthAna meM 9 prakRti kA bandha karane lagA jisakA 1 bhaMga isa prakAra 101 = 1 isakA eka bhaMga tathA yadi maraNakara deva asaMyata huA to 17 prakRti kA bandha karatA hai jisake 2 bhaMga haiM ataH isa bhujakArabandha ke bhI 102= 2 bhaMga hote haiN| isa prakAra anivRttikaraNaguNasthAna ke prathamabhAga meM hone vAle do bhujakAra bandha ke 1+2=3 bhaMga hote haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke dvitIya bhAga meM cAra prakRti kA bandha karane lagA so isakA eka bhaMga hai vahA~ se prathama Akara prakRti karane lagA bhaMga bhI eka hai ataH isa bhujakAra bandha ke 1x1 = 1 hI bhaMga hotA hai, aura yadi maraNa karake deva asaMyata huA to vahA~ 17 prakRti kA bandha karatA hai usake do bhaMga haiM isa prakAra anivRttikaraNaguNasthAna ke dvitIyabhAga sambandhI 2 bhujakAra ke 2+1=3 bhaMga jAnanA / isI guNasthAna ke tRtIya bhAga meM pahale 3 prakRti kA bandha karatA thA usakA bhaMga eka hai vahA~ se girakara yadi dvitIya bhAga meM Ave to cAra prakRti kA bandha karatA hai isakA eka bhaMga to isa bhujakAra ke 1x1 = 1 hI bhaMga huA aura yadi maraNakara deva asaMyata hove to 17 prakRti kA bandha karatA hai isake do bhaMga haiM ata: isa bhujakAra ke 1x2=2 bhaMga hote haiN| isa prakAra tRtIya bhAga sambandhI do bhujakAroM ke 1+2=3 bhaMga jAnanA / tathaiva caturthabhAga meM 2 prakRti kA bandha karatA thA usakA eka bhaMga hai, vahA~ se girakara yadi tRtIya bhAga meM Ave to 3 prakRti kA bandha karane lagA usakA bhI eka bhaMga hai ataH isa bhujakArabandha ke 101 = 1 bhaMga hai| yadi maraNakarake deva asaMyata hotA hai to 17 prakRti kA bandha karatA hai isake do bhaMga haiM so 1x2= 2 bhaMga isa bhujakArabandha ke hote haiN| isa prakAra caturthabhAga meM bhI do bhujakAroM ke 1+2=3 bhaMga hote haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke paJcamabhAga meM eka prakRti kA bandha karatA hai usakA eka bhaMga hai vahA~ se girakara caturthabhAga meM Ave aura do prakRti kA bandha karane lage to isakA eka hI bhaMga hai ataH isa bhujakArabandha kA 101 = 1 bhaMga hai| yadi maraNakara deva asaMyata huA to 17 prakRti kA bandha karatA hai so isake do bhaMga haiM isalie isa bhujakArabandha sambandhI 1x2= 2 bhaMga haiN| isa prakAra paJcamabhAga sambandhI do bhujakAroM ke 1+2=3 bhaMga jAnanA / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 450 uparyukta guNasthAnokta bhujakArabandha sambandhI bhaMgoM kI sandRSTi prakRti rUpa prakRti rUpa 21 va 22 prakRti rUpa sAsAdanaguNasthAna 21 prakRti se 22 mizraguNasthAna 17 prakRti se 22 asaMyataguNasthAna dezasaMyata guNasthAna 17 prakRti se 13 prakRti se pramattaguNasthAna 9 prakRti se apramattaguNasthAna 9 prakRti se apUrvakaraNaguNasthAna 9 prakRti se anivRttikaraNa : prathama bhAga 5 dvitIyabhAga 4 tRtIyabhAga 3 caturthabhAga 2 paMcamabhAga 1 prakRti se prakRti se prakRti se 17 17 2 bhujakArabandha ke 17-21-22 prakRti rUpa 3 bhujakAravandha ke 13-17-21-22 4 bhujakArabandha ke prakRti rUpa 1 bhujakArabandha ke prakRti rUpa 1 bhujakArabandha ke 9 va 17 prakRti rUpa 5 va 17 4 va 17 prakRti se 3 va 17 prakRti se 2 va 17 prakRti rUpa prakRti rUpa prakRtirUpa prakRti rUpa ke aba alpatarabandha ke bhaMga kahate haiM-- eka bhujakArabandha eka bhujakArabandha ke 2 bhujakArabandha ke 2 bhujakAravandha ke 2 bhujakArabandha ke - 24 bhaMga 2 bhujakArabandha ke 2 bhujakArabandha ke sarvabhaMga - 12 bhaMga = H 5 = 28 bhaMga = |||| = 2. W H 20 bhaMga = 24 bhaMga 2 bhaMga 2 bhaMga 3 bhaMga 3 bhaga 3 bhaga 3 bhaga 3 bhaga 127 appadarA puNa tIsaM, Nabha Nabha chaddoNNi doNi Nabha ekvaM / thUle paNagAdINaM, ekkekaM aMtime suNNaM // 473 // artha - mithyAtvaguNasthAna se apUrvakaraNa paryanta guNasthAnoM meM tIsa, zUnya, zUnya, chaha, do, do, zUnya aura eka prakRti rUpa alpatara bhaMga hote haiN| sthUla kaSAya vAle 1 veM guNasthAna meM pA~ca Adi prakRti rUpa eka-eka hI alpatarabhaMga hotA hai, kintu antima 5 veM bhAga meM zUnya arthAt alpatarabhaMga nahIM hotA hai| vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna meM bAIsa prakRti kA bandha 6 prakAra se hotA hai tathA yahA~ se mizraguNasthAna athavA asaMyattaguNasthAna meM jAkara 17 prakRtiyoM kA bandha do prakAra se hai ataH inake ekaeka prakAra meM 6-6 prakAra hone se bAIsa prakRti se 17 prakRti ke bandha kI apekSA alpatarabandha ke bAraha Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 451 bhaMga haiN| dezasaMyata guNasthAna meM jAkara vahA~ 13 prakRti kA bandha do prakAra se hai / isa apekSA yahA~ bhI alpatarabandha ke bAraha bhaMga jAnanA / apramattaguNasthAna ko prApta hokara vahA~ 9 prakRti kA bandha eka taraha se hai ata: vahA~ alpatarabandha ke 6 bhaMga hue| isa prakAra ye sarva (12+12+6) 30 bhaMga alpatarabandha ke haiN| Age sAsAdana aura mizraguNasthAna meM alpatarabandha nahIM hai isaliye zUnya kahA / asaMyata guNasthAna meM 17 prakRti kA landha do prakAra se hai| yahA~ se dezasthAna meM jAkara vahA~ 13 prakRtiyoM kA bandha do prakAra se karatA hai, isa apekSA se alpatarabandha ke cAra bhaMga aura apramattaguNasthAna meM jAkara vahA~ 9 prakRtiyoM kA bandha eka prakAra se karatA hai| isa apekSA alpatarabhaMga do hue ataH ye 4+2=6 bhaMga jAnanA / punaH dezasaMyata meM 13 prakRti kA bandha do prakAra se hai| yahA~ se apramattaguNasthAna meM jAkara vahA~ 9 prakRti kA bandha eka prakAra se karatA hai| isa apekSA alpatarabaMdha ke do bhaMga haiM tathA pramattaguNasthAna meM 9 prakRti baMdha do prakAra se hotA hai| yahA~ se apramattaguNasthAna meM jAkara vahA~ 9 prakRti kA bandha eka prakAra se karatA hai, isa apekSA bhI do alpatara bhaMga haiM / zaMkA- pramatta athavA apramattaguNasthAna meM jAkara 9 prakRtiyoM kA bandha pAyA jAtA hai, kintu yahA~ samAna saMkhyA hone se avasthitabandha ho sakatA hai to phira yahA~ use alpatarabandha kyoM kaha rahe ho ? samAdhAna- pramattaguNasthAna meM arati va zoka prakRti kI bandhavyucchitti hotI hai, isI apekSA se alpatarabandha hotA hai| apramattaguNasthAna se apUrvakaraNaguNasthAna meM jAtA hai| yahA~ donoM meM hI samAna rUpa se 9 prakRti kA bandha hai ata: yahA~ para alpatarabandha nahIM hone se zUnya kahA hai aura apUrvakaraNaguNasthAna meM 9 prakRti kA bandha eka prakAra se hai tathA anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM 5 prakRti kA bandha eka prakAra se hai ata: alpatarabandha kA yahA~ eka hI bhaMga hai| anivRttikaraNaguNasthAna meM 5 prakRti ke bandha kA eka prakAra, pazcAt cAra prakRti ke bandha kA eka prakAra hone se usakI apekSA eka alpatara bhaMga, 4 prakRti ke bandha kA eka prakAra, bAda meM 3 prakRti ke bandha kA eka prakAra hai usakI apekSA eka alpatarabhaMga, punaH tIna prakRti ke bandha kA eka prakAra pazcAt do prakRti ke bandha kA eka prakAra hai isalie yahA~ bhI eka alpatarabhaMga evaM do prakRti ke bandha kA eka prakAra pazcAt eka prakRti ke bandha kA eka prakAra hone se yahA~ bhI alpatara kA eka bhaMga hai| anivRttikaraNaguNasthAna ke caramabhAga meM eka prakRti kA bandha karatA hai aura yahA~ se sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM jAkara vahA~ bandha kA abhAva hone se vaha avaktavyabandha kahalAtA hai| isa prakAra sarva 30+6+2+2+1+1+1+1+1=45 alpatarabandha ke bhaMga haiN| Age bhaMgavivakSA se avaktavyabandha ke bhaMga va tInoM prakAra ke bandhoM kI apekSA avasthitabandha ke bhI bhaMga kahate haiM-- Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-452 bhedeNa avattavvA, odaramANammi ekkayaM mrnne| do ceva hoMti etthavi, tiNNeva avaTTidA bhaMgA // 474 / / artha-bhaMgavivakSA se avaktavyabandha kahA hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna mohanIya karma ke bandha se rahita hai ata: vahA~ se nIce utarakara anivRttikaraNaguNasthAnavartI hokara sajvalanalobha ko bA~dhatA hai so eka to yaha avaktavyabandha kA bhaMga hai aura maraNa karake devaasaMyata hokara do prakAra se 17 prakRtiyoM kA bandha karatA hai isa apekSA avaktavyabandha ke do bhaMga haiN| aise avaktavyabandha ke sarva (1+2) 3 bhaMga haiN| bhujakArabandha ke pUrvokta 127, alpatarabandha ke 45 aura avaktavyabandha ke 3 bhaMgoM meM dvitIyAdika samayoM meM samAna prakRtiyoM kA bandha hone se avasthitabandha hotA hai jisake 127+45+3=175 bhaMga jaannaa| mohanIyakarma ke sAmAnya-vizeSa bhujakArAdi cAra prakAra ke bandha ko kahakara aba mohanIyakarma ke udayasthAna kahate haiM dasa Nava aTTa ya da ya. chapaNA cajAri sogitA ! udayaTThANA mohe, Nava ceva ya hoMti NiyameNa // 475 // ' artha- mohanIyakarma ke udayasthAna dasa, nau, ATha, sAta, chaha, pA~ca, cAra, do aura eka prakRti rUpa 9 hI haiM aisA niyama se jAnanA / micchaM missaM saguNe, vedagasammeva hodi sammattaM / ekkA kasAyajAdI, vedadujugalANamekvaM ca / / 476 // artha- mohanIyakarma kI udayaprakRtiyoM meM mithyAtva aura samyagmithyAtva prakRti apane-apane guNasthAna meM hI udaya hotI haiM, kintu samyaktva prakRti vedaka samyagdRSTi jIva ke asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM udaya hotI hai tathA anantAnubandhI Adi cArakaSAyoM kI krodha, mAna, mAyArUpa cAra jAti meM se eka-eka kaSAyajAti kA, tInoM vedoM meM se eka veda kA, hAsya-rati aura arati-zokarUpa do yugaloM meM se kisI eka yugala kA udaya pAyA jAtA hai| bhaya sahiyaM ca juguJchAsahiyaM dohiMvi judaM ca tthaannaanni| micchAdiapuvvaMte, cattAri havaMti NiyameNa // 477 // 1. "ekkaM ca do bacattAri tado eyAdhiyA dasujhassaM / ogheNa mohaNije udayaTThANANi Nava hoti|" prA. paM. saM. pR. 319 gAthA 30 va pR. 438 gA. 303 / Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-453 artha- eka kAla meM eka jIva ke bhaya sahita hI prakRtiyoM kA udaya hone se athavA kevala jugupsA sahita hI udaya hone se yA bhaya aura jugupsA ina do sahita hI udaya hone se athavA ca zabda se donoM hI se rahita udaya hone se kUTa ke AkAra cAra-cAra haiM so ye mithyAtva se apUrvakaraNaguNasthAna paryanta nizcaya se hote haiN| isI kAraNa yahA~ para cAra-cAra kUTa kahe gae haiN| kUTa ke AkAroM kI racanA isa prakAra hai anantAnubandhI sahita mithyAtva kA kUTa arati-zoka 2 2-2 1 1 | ati-zoka 2-2 jugupsA hAsya-rati 1 bhaya-jugupsA hAsya-rati veda kaSAya mithyAtva veda 4 4 4 4 1 kaSAya mithyAtva bhaya arati-zoka ... sa ti soka 2. hAsya-rati 4 4 4 4 kaSAya ___ 1 mithyAtva midhyAtva prathama kUTa meM 10 prakRtirUpa udayasthAna jAnanA, dUsare va tIsare kUTa meM 9-9 prakRti rUpa udayasthAna, caturtha kUTa meM 8 prakRtirUpa udayasthAna jAnanA isa prakAra ye cAroM kUTa anantAnubandhI sahita mithyAtvaguNasthAna ke jAnanA tathA ina cAroM kUToM meM mithyAtva ko haTAkara cAroM kUTa sAsAdanaguNasthAna ke jaannaa| sAsAdanaguNasthAna ke kUTa hAsya-rati hAsya-rati 2 2-2 1 1 1 4 4 4 4 bhaya-jugupsA arati-zoka veda kaSAya 1 2-2 1 1 1 4 4 4 4 jugupsA arati-zoka veda kaSAya hAsya-rati hAsya-rati 2-2 arati-zoka 2-2 1 1 1 4 4 4 4 bhaya arati-zoka veda kaSAya 4 4 4 4 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-454 kaSAya mithyAtva ke sthAna para samyagmithyAtva likhanA aura jo kaSAya cAra-cAra likhI thIM vahA~ 33 hI likhanA, kyoMki eka kAla meM eka jIva ke jo krodha kA udaya hai vaha anantAnubandhI Adi cAra rUpa hai| ina kUToM meM anantAnubandhI kaSAya ke binA tIna rUpa hI hai, isI prakAra mAnAdika kA udaya jAnanA, aise ye cAra kaTa mizraguNasthAna ke jAnane !..... ... ....... mizraguNasthAna ke kUTa . 2 bhava-jugupsA / 1 bhaya , 1 jugupsA | 0 rati-hAsya 2.2 arati-zoka | 2- 2 2 -2 2-2 veda 3333 1 samyagmithyAtva vedakasamyagdRSTi ke kUTa meM samyagmithyAtva ke sthAna para samyaktvaprakRti likhnaa| ye cAra kUTa vedakasamyaktvayuta avirataguNasthAna ke jAnane / vedakasamyaktva ke asaMyataguNasthAna sambandhI kUTa 2 bhaya-jugupsA 1 1 bhaya / 1 jugupsA hAsya-rati 2-2 arati-zoka | 2-2 | 2-2 veda 1 1 1 kaSAya 3 3 3 3 anantAnubandhI / 3 3 3 3 33 33 samyaktva 1 rahita vedakasamyaktvasahita dezasaMyataguNasthAnavartI ke kUTa meM kaSAya ke sthAna meM do-do kaSAyeM likhanA, kyoMki dezasaMyataguNasthAna meM anantAnubandhI va apratyAkhyAnakaSAya ke udaya kA bhI abhAva hai, unakA udaya nahIM pAyA jaataa| vedakasamyaktvasaMyukta dezasaMyattaguNasthAna ke kUTa bhaya-jugupsA 1 bhaya | 1 jugupsA hAsya-rati 2-2 arati-zoka veda 1 1 1 kaSAya 2 2 2 2 pratyAkhyAna va samyaktva 1 saJcalana Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-455 vedakasamyaktvasahita pramatta-apramattaguNasthAna ke kUToM meM pratyAkhyAnakaSAya kama karanA aura dodo kaSAyoM ke sthAna para eka-eka kaSAya likhnaa| vedakasamyaktvasahita pramatta-apramattaguNasthAna ke kUTa 2 bhaya-jugupsA 1 bhaya | 1 jugupsA hAsya-rati 2-2 arati-zoka 2-2 / 2-2 2-2 111 veda kaSAya 1 1 1 1 saJcalana samyaktva apUrvakaraNaguNasthAna meM samyaktvaRSi kama karane se vAra kU hote haiM... . . . . 2 bhaya-jugupsA 1 bhaya / 1 jugupsA hAsya-rati 2-2 arati-zoka . 2- 2 2 -2 2-2 1 1 1 veda kaSAya 1 1 1 1 sajvalana isa prakAra mithyAtva se apUrvakaraNaguNasthAna paryanta cAra-cAra kUTa niyama se haiN| yahA~ para hAsyAdikaSAya kI vyucchitti huI isalie anivRttikaraNa guNasthAna ke prathama bhAga meM sajvalanarUpa cAra kaSAyoM meM eka kaSAya, tIna vedoM meM se eka veda kA udaya rUpa eka hI kUTa hai tathA inameM se veda ko kama karane se dUsare bhAga meM sajvalana rUpa cAra kAryoM meM se eka kaSAya ke udayarUpa eka hI kUTa hai inameM se krodha ko ghaTAne para tRtIya bhAga meM tIna sajvalana kaSAya meM eka kA udayarUpa eka hI kUTa hai tathA inameM bhI mAnakaSAya ko ghaTAne para caturthabhAga meM do saJcalanakaSAyoM meM se eka kA udaya rUpa eka hI kUTa hai inameM se mAyAkaSAya ko bhI kama karane para pA~caveM bhAga meM bAdara saJcalana lobha kA udayarUpa eka hI kUTa hai| anivRttikaraNaguNasthAnasambandhI kUTa prathamabhAga dvitIyabhAga / tRtIyabhAga | caturthabhAga paJcamabhAga 111 veda 1111 kaSAya | 1111 / 111 / 11 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomATAmA karmakANDa -2: 66. ... .. ... .. . .. sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM eka sUkSmalobha ke udayarUpa eka hI kUTa hai| sUkSmasAmparAya kA kUTa isa prakAra kUTAkAra rUpa se mohanIya karma ke udayasthAna khe| athAnantara mithyAtva, asaMyata, dezasaMyata, pramatta aura apramattaguNasthAnoM meM vizeSa rUpa se kathana karate haiM aNasaMjojidasamme, micchaM patte Na Avalitti annN| uvasamakhaiye samma, Na hi tatthavi cAri ThANANi // 478 // artha- anantAnubandhI kaSAya kA jisake visaMyojana ho gayA hai aise vedaka yA upazamasamyagdRSTi ke mithyAtvakarma ke udaya se mithyAtvaguNasthAna hotA hai| usake bandhAvalI yA acalAvalIkAla paryaMta anantAnubandhI kA udaya nahIM hotA tathA pahale anantAnubaMdhI thI, kintu aba usakA visaMyojana kara diyA isalie usa jIva ke AvalIpramANa kAla taka anantAnubandhI kA udaya nahIM AtA isa apekSA mithyAdRSTi ke anantAnubandhI rahita cArakUTa aura jaannaa| ___anantAnubandhIrahita mithyAtvaguNasthAna ke kUTa bhaya-jugupsA hAsya-rati 2-2 arati-zoka 2-2 2-2 veda / 111 / kaSAya 3 3 3 3 anaM.baMdhI rahi. 1 mithyAtva inameM prathamakUTa nau prakRtirUpa dUsare va tIsare meM ATha prakRtirUpa aura caturthabhAga meM sAta prakRti rUpa udayasthAna jAnane tathA upazama samyaktva meM aura kSAyikasamyaktva meM samyaktva prakRti kA udaya nahIM hotA, samyaktva prakRti kA udaya vedaka samyaktva meM hI hotA hai, isalie asaMyata, dezasaMyata, pramatta va apramattasaMyata ke pUrva meM jo samyaktvamohanIya sahita cAra-cAra kUTa kie haiM ve vedakasamyaktva kI apekSA jaanne| una sabhI kUToM meM samyaktva prakRti ghaTAne para upazama aura kSAyikasamyaktva kI apekSA asaMyata, dezasaMyata, pramatta, apramattaguNasthAna meM cAra-cAra kUTa aura hote haiN| Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAsya- rati veda kaSAya hAsya-rati veda kaSAya hAsya-rati veda kaSAya 2 2-2 1 1 1 3 3 3 3 2 2-2 1 1 1 2222 gommaTasAra karmakANDa - 457 'vedakasamyaktvarahita asaMyataguNasthAna ke kUTa 2 2-2 1 1 1 1 111 bhaya- jugupsA arati zoka 1 2-2 1 11 3 3 3 3 pratyAkhyAna va saJjvalana 1 2-2 1 11 2222 bhaya 1 jugupsA anaMtAnubaMdhI kaSAyarahita vedakasamyaktvarahita dezasaMyataguNasthAna ke kUTa bhaya - jugupsA arati zoka 1 2-2 111 sajvalana 1111 2-2 111 3 3 3 3 bhaya 1 jugupsA' 2-2 vedasamyaktvarahita pramatta apramattaguNasthAna ke kUTa bhaya 1 jugupsA bhaya - jugupsA arati zoka 2-2 111 1111 111 2222 puvvillesuvi milide, aDa cau cattAri cadusu aheva / cattAri doNi ekvaM, ThANA micchAdisumaMte // 479 // 0 2-2 1 11 3 3 3 3 0 2-2 1 11 2222 0 2-2 1 11 1 1 1 1 artha - (gAthA 478 meM) kathita kUToM ko pUrvokta (gAthA 477 meM) kUToM meM milAne se mithyAtvaguNasthAna meM 8, sAsAdana aura mizraguNasthAna meM cAra-cAra, asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM 88, apUrvakaraNaguNasthAna meM 4, anivRttikaraNaguNasthAna meM 2 aura sUkSmasAMparAyaguNasthAna meM 9 kUTa hai / (isakA vizeSa spaSTIkaraNa agralikhita saMdRSTi se jAnanA) / 1. micche aDa cau cau dusu tado causa havaMti aheva / cattAri apavve vi ya udayadvANANi mohammi / / 1. prA. paM.saM. pU. 444 gAthA 395 / Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-458 guNasthAna sAsAdana mizra | avirata dezavista pramana | aprama apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya - . | mithyAtva gAthA 477ke anusAra udayasthAna / 9 / 8 / 8 8 / 8 / 6 gAthA 478 ke anusAra udayasthAna |8 0 jor3a noTa- anivRttikaraNa guNasthAna ke 5 bhAga haiM usake udayasthAna 2-1-1-1-1 haiM, kintu Upara saMdRSTi meM 2-1 isa prakAra saMkSepa meM hI likhA gayA hai| ___ Age apunaruktasthAnoM ko kahate haiMdasaNavaNavAdi cautiyativANa NavaTThasagasagAdi caU / ThANA chAdi tiyaM ca ya, cadubIsagadA apuvvotti // 480 // artha- mithyAtvaguNasthAna meM dazaAdi prakRti rUpa udayasthAna haiM arthAt 10 prakRtirUpa, 9 prakRti rUpa, 8 prakRti rUpa aura 7 prakRti rUpa haiN| sAsAdana aura mizraguNasthAna meM 9-8 va 7 prakRti rUpa, asaMyattaguNasthAna meM 9-8-7 va 6 prakRti rUpa haiN| dezasaMyata meM 8-7-6 va 5 prakRtirUpa haiN| pramatta aura apramattaguNasthAna meM 7-6-5 va 4 prakRti rUpa, apUrvakaraNaguNasthAna meM 6-5-4 prakRti rUpa udayasthAna haiM, ye sabhI sthAna 24-24 bhaMgoM se saMyukta haiN| mithyAtvAdi 5 guNasthAnoM meM jo apunarukta sthAna kahe unameM kisI-kisI kI saMkhyA samAna hote hue bhI prakRtibheda kI apekSA apunaruktapanA hai| jaise- 9-9 prakRtirUpa sthAna bahuta tathApi unameM prakRtiyA~ bhinna-bhinna pAI jAtI haiM isalie apunaruktatA hai, kyoMki mithyAtvaguNasthAna meM jo sthAna haiM ve mithyAtvaprakRti sahita haiM, sAsAdanaguNasthAna meM Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 459 anantAnubaMdhI prakRti sahita haiM, mizraguNasthAna meM samyagmithyAtva prakRti sahita, asaMyataguNasthAna meM samyaktva prakRti sahita aura dezasaMyataguNasthAna meM apratyAkhyAnakaSAyarahita sthAna haiN| isa prakAra prakRti bheda se apunaruktatA jAnanI caahie| eka ya chakkeyAraM eyAreyAraseva Nava tiNNi / ede cauvIsagar3hA cavIseyAra dugaThANe / / 481 // artha - mithyAtvAdi sarvaguNasthAnoM meM 10 prakRtirUpa eka, 9 prakRtirUpa chaha, 8-7 va 6 prakRtirUpa 11 - 11, 5 prakRtirUpa 9 aura cAra prakRtirUpa 3 sthAna haiN| ye sarvasthAna 24 - 24 bhaMgoM se sahita haiM tathA do prakRtirUpa 1 sthAna ke 24 bhaMga aura eka prakRtirUpa eka sthAna ke 11 bhaMga haiN| vizeSArtha - uparyukta 10 prakRti rUpa eka sthAna to midhyAtvaguNasthAna meM hI haiM, 9 prakRti rUpa 6 sthAna haiM ye chaha sthAna pahale kUToM meM 2 va pichale kUToM meM eka isa prakAra mithyAtvaguNasthAna meM to 3, sAsAdana - mizra aura asaMyataguNasthAna sambandhI pahale kUToM meM eka-eka aura eka isa prakAra sarva 6 sthAna haiM / 8 prakRtirUpa 11 sthAnoM meM se mithyAdRSTi ke pahale kUToM meM eka tathA pichale kUToM meM 2 isa prakAra tInasthAna, sAsAdana va mizraguNasthAna ke do-do, asaMyataguNasthAna meM pahale kUToM meM 2 tathA pichale kUToM meM eka isa prakAra 3, dezasaMyataguNasthAna meM pahale kUToM meM eka isa prakAra 8 prakRti ke 11 sthAna haiM / 7 prakRti rUpa 11 sthAnoM meM mithyAtvaguNasthAna ke pichale kUToM meM eka tathA sAsAdana aura mizraguNasthAna ke eka-eka sthAna, asaMyataguNasthAna meM pahale kUToM meM eka evaM pichale kUToM meM 2 aise 3 sthAna, dezasaMyataguNasthAna ke pahale kUToM meM 2 va pichale kUToM meM eka aise 3 sthAna evaM pramattaapramattaguNasthAna ke eka-eka sthAna aise 7 prakRti rUpa 11 sthAna haiM / 6 prakRtirUpa 11 sthAnoM meM asaMyata guNasthAna ke pichale kUToM meM eka, dezasaMyataguNasthAna ke pahale kUToM meM eka tathA pichale kUToM meM do isa prakAra 3 sthAna, pramatta apramattaguNasthAna ke pahale kUToM meM 2-2 sthAna aura pichale kUToM meM eka-eka sthAna aise 3 - 3 sthAna jAnanA tathA apUrvakaraNaguNasthAna meM eka isa prakAra 6 prakRtirUpa 11 sthAna haiM / 5 prakRti rUpa 9 sthAnoM meM dezasaMyataguNasthAna ke pichale kUTa meM eka sthAna, pramattaapramattaguNasthAna ke pahale kUToM meM 1-1 aura pichale kUToM meM 2-2 aise 3-3 sthAna evaM apUrvakaraNaguNasthAna ke 2 sthAna ye 9 sthAna 5 prakRti rUpa haiN| cAra prakRti rUpa tInasthAnoM meM pramattaapramattaguNasthAna ke pichale kUToM meM eka-eka sthAna aura apUrvakaraNaguNasthAna meM eka sthAna hai, isa prakAra tIna sthAna haiM / + 1. "eka ya chakkegAra, egAregArasetra Nava tiNi / edecaduvIsagadA, bArasa duga paMca egammi / / 312 // " "prA.paM.saM.pR.442 / " Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-460 uparyukta sarvasthAnoM meM 24-24 bhaMga haiN| 10 prakRtirUpa udayasthAnoM meM krodhAdi cAra kaSAyoM kA udaya eka-eka veda ke sAtha hone se 12 bhaMga hote haiM so ina 12 bhaMgoM meM hAsya-rati athavA arati-zoka kA guNA karane se 24 bhaMga hote haiN| isI prakAra anya sthAnoM meM bhI 24-24 bhaMga jAnane tathA do prakRtirUpa eka sthAna ke 24 evaM eka prakRtirUpa 1 sthAna ke 11 bhaMga haiN| athAnantara do aura eka prakRti rUpa sthAnoM ke bhaMgoM kA vidhAna kahate haiM udayaTThANaM doNhaM, paNabaMdhe hodi donnhmekss| caduvihabaMdhaTThANe, seseseyaM have ThANaM // 482 / / artha- anivRttikaraNa guNasthAna meM pA~ca prakRti kA jahA~ bandha pAyA jAtA hai aise prathama bhAga meM to kaSAya-vedarUpa 2 prakRti kA udaya hai| cAra prakRti kA jahA~ bandha pAyA jAtA hai aise dvitIyabhAga meM bhI eka samaya taka eka veda aura eka kaSAyarUpa do prakRtiyoM kA udaya rahatA hai, isa prakAra ina donoM meM 3 veda aura sajvalana kaSAya catuSka meM se eka-eka prakRti kA udaya hone se do prakRti rUpa sthAna pAyA jAtA hai tathA cAra-tIna-do aura eka prakRti ke bandhasthAnoM meM tathA abaMdhasthAna meM krama se 4, 3, 2, 1 va 1 sajvalanakaSAyoM meM se eka kaSAya kA udaya hone se eka-eka prakRti rUpa udayasthAna haiN| ataeva vahA~ para 4, 3, 2, 1, 1 bhaMga hote haiN| isa prakAra eka prakRti rUpa udayasthAna meM bhaMga 11, dviprakRti rUpa udayasthAna meM bhaMga 24, kula bhaMga 24+11-35 hote haiN| vizeSArtha- anivRttikaraNasya dvikodaye iti paMcabandhaka-caturbandhakAnivRttikaraNabhAgayostrivedacatuHsaMjvalanAnAmekaikodayasambhavaM dviprakRtyudayasthAna syAt / tatra saMjvalanakrodhamAna-mAyA-lobhazcatvAra: tribhidairhatAH dvAdaza: bhaMgA bhvnti| dvidvAdaza dvAdaza dvAdazeti 5 4 / arthAt anivRttikaraNaguNasthAna meM do prakRtika, pA~ca prakRtika bandhasthAna meM 12 aura 12 13 4 prakRtikabandhasthAna meM 12 ye 24 bhaMga hote haiN| Age isI bAta kA vizeSa kathana cAra gAthAsUtroM meM karate haiM aNiyaTTikaraNapaDhamA, saMDhitthINaM ca sarisa udayaddhA / tatto muhuttaaMte, kamaso purisAdiudayaddhA // 483 // artha- anivRttikaraNa guNasthAna ke prathama bhAga ke prathama samaya se savedabhAga ke antasamaya taka napuMsakaveda aura strIveda ke udaya kA kAla samAna hai tathA isase puruSaveda aura sajvalanakrodhAdi catuSka kA udayakAla yathAsambhava krama se antarmuhUrta-antarmuhUrta adhika jaannaa| 21 1. prA. paM. saM. pR. 328 / Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - gommaTasAra karmakANDa-461 purisodaeNa caDide, baMdhudayANaM ca dugvducchittii| sesodayeNa caDide, udayaducarimamhi purisabaMdhachidI // 484 // artha- jo jIva puruSaveda ke udaya sahita zreNI car3hate haiM unake puruSaveda kI baMdhanyucchitti va udayavyucchitti eka sAtha hotI hai athavA cakAra se bandhavyucchitti udaya ke dvicaramasamaya meM hotI hai tathA svI va napuMsakaveda ke udaya se jo zreNi car3hate haiM unake puruSaveda kI bandhavyucchitti donoM (strI-napuMsaka) vedoM ke udaya ke dvicaramasamaya meM hotI hai| athavA savedabhAga ke carama samaya taka puruSaveda kA baMdhaka rahatA hai| vizeSArtha- kodhasaMjalaNapurisavedodaeNakkhavagase icaDidassa savediyaducarimasamae chaNNokasAehi saha khavidapurisavedacirANasaMtassa savediyacarimasamae smyuunndoaavliymettpurisvednnvksmypbddhaannmuvlNbhaado| arthAt krodhasaJcalana aura puruSaveda ke udaya ke sAtha kSapakazreNI para car3hA hai ataeva jisane savedabhAga ke dvicaramasamaya meM chaha nokaSAyoM ke sAtha puruSaveda ke sattA meM sthita purAne karmoM kA nAza kara diyA hai, usake saveda bhAga ke carama samaya meM eka samaya kama do AvalIpramANa kAla taka sthita rahane vAle puruSaveda saMbaMdhI navakasamayaprabaddha pAe jAte haiN| ataH pA~ca prakRtika sthAna kA jaghanya aura utkRSTakAla eka samaya kama do AvalI hotA hai| isase jAnA jAtA hai ki puruSaveda kI baMdhavyucchitti udaya ke dvicaramasamaya meM hotI hai| paNabaMdhagammi bArasa, bhaMgA do ceva udypyddiio| doudaye cadubaMdhe, bAreva havaMti bhaMgA hu // 485 // artha-- anivRttikaraNaguNasthAna ke prathama bhAga meM 5 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| isameM do prakRti-rUpa udayasthAna hai aura isake bhaMga (4 kaSAya 3 veda kI apekSA) 12 haiN| navama guNasthAna ke hI dvitIya bhAga meM 4 prakRtiyoM kA bandha hai vahA~ bhI eka samaya paryaMta do prakRtiyoM ke udaya rUpa 12 bhaMga haiM, isa prakAra do prakRti ke udaya rUpa do badhasthAnoM meM 24 bhaMga haiN| kohassa ya mANassa ya, mAyAlohANiyahibhAgamhi / cadutidugekkaM bhaMgA, suhume ekko have bhaMgA // 486 // 1. jayadhavala pu.2 pR. 234-235 // 2. jayadhavala pu. 2 pR.240 evaM jayadhavala 14/117 / 3. jayadhvala pu.2 pR. 243] Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-462 artha- anivRttikaraNa guNasthAna ke dvitIya bhAga se sUkSmasAmparAya guNasthAna paryanta kaSAyoM kI apekSA se 11 bhaMga hote haiN| vizeSArtha- krodha-mAna-mAyA aura lobha ke udaya rUpa anivRttikaraNa guNasthAna ke cAra bhAgoM meM krama se cAra-tIna-do aura eka prakRti kA bandha pAyA jAtA hai| unameM krama se kaSAya ke badalane kI apekSA 4.3.1 aura 1 aMga hai| sArathaguga:sthAna meM mohanIya karma ke bandharahita sUkSmalobha ke udayasthAna meM eka bhaMga hai| Age sarva udayasthAnoM kI tathA unameM pAI jAne vAlI prakRtiyoM kI saMkhyA kahate haiM bArasasayatesIdIThANaviyappehiM mohidA jiivaa| paNasIdisadasagehiM payaDiviyappehiM oghammi // 487 // , artha- guNasthAnoM meM mohanIya karma ke sarva 1283 udayasthAnoM meM tathA una sthAnoM kI 8507 prakRti bhedoM meM jagat ke carAcara jIva mohita ho rahe haiN| vizeSArtha-- guNasthAnoM meM mohanIya karma ke 10 prakRtirUpa eka, 9 prakRtirUpa chaha, 8-7 va 6 prakRti ke 11-11, pA~ca prakRti rUpa nau, cAra prakRtirUpa tIna, do prakRtirUpa eka ye sarva 53 udayasthAna haiM aura inameM pratyeka udayasthAna ke 24-24 bhaMga hone se (53424) 1272 tathA eka prakRti rUpa sthAna ke 11 bhaMga haiM isa prakAra (1272+11) sarva 1283 bhaMga udayasthAnoM ke jaannaa| ina sthAnoM meM pAI jAne vAlI prakRtiyoM kA kathana isa prakAra hai---- daza prakRtirUpa eka sthAna kI 10 prakRti, nau prakRtirUpa 6 sthAnoM kI 946=54 prakRtiyA~, ATha prakRtirUpa 11 sthAnoM kI 8x11888 prakRtiyA~, sAta prakRti rUpa 11 sthAnoM kI 7411-77 prakRtiyA~, chaha prakRtirUpa 11 sthAnoM kI 6411-66 prakRtiyA~, pA~ca prakRti rUpa 9 sthAnoM kI 549-45 prakRtiyA~, cAra prakRti rUpa 3 sthAnoM kI 443-12 prakRtiyA~, do prakRti rUpa 1 sthAna kI 241 = 2 prakRtiyA~, ye sarva milakara 10+54+88+77+66+45+12+2-354 prakRtiyA~ huiiN| inako 24 bhaMgoM se guNA karane para 354424-8496 hote haiM aura eka prakRti rUpa sthAna ke 51 bhaMgoM kI 11 prakRtiyA~ milAne se 8496+1138507 sarvaprakRtiyoM kI saMkhyA jaannaa| prakRtiyA~ / 10 1876 5 4 2 | sthAna / 1 6 11 11 11 9 3 1 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-463 Age apunaruktasthAnoM kI tathA unameM pAI jAne vAlI prakRtiyoM kI saMkhyA kahate haiM--- eka ya chakkeyAraM, dasasagacadurekkayaM apunnruttaa|' ede caduvIsagadA, bAra duge paMca ekkammi // 488 / / artha- dazaprakRtirUpa eka sthAna, 9 prakRtirUpa chaha sthAna, 8 prakRtirUpa gyAraha sthAna, 7 prakRtirUpa dasa sthAna, 6 prakRtirUpa sAta sthAna, 5 prakRtirUpa cArasthAna aura 4 prakRtirUpa eka sthAna apunarukta hai| ina 40 sthAnoM meM pratyeka ke 24-24 bhaMga haiN| do prakRti rUpa sthAna ke 12 bhaMga aura eka prakRtirUpa sthAna ke 5 bhaMga hai| vizeSArtha- 10 prakRtirUpa, 9 prakRtirUpa, 8 prakRtirUpa sthAna to pUrvavat hI haiM, kintu 7 prakRti AdirUpa sthAnoM meM kucha vizeSatA hai use hI yahA~ kahate haiM pUrva meM 7 prakRtirUpa 11 sthAna kahe the, kintu yahA~ 7 prakRtirUpa 10 hI sthAna kahe haiN| isakA kAraNa yaha hai ki pUrva meM kahe hue 11 sthAnoM meM pahale kaToM meM samyaktvaprakRti sahita vedakasamyagdRSTi ke pramatta-apramattaguNasthAna sambandhI sAta prakRtirUpa jo do sthAna kahe the, ve samAna haiM ataH punarukta hone se yahA~ eka hI grahaNa kiyA isIlie 10 sthAna kahe gae haiN| tathaiva pUrva meM 6 prakRtirUpa sthAna bhI 11 kahe the, kintu yahA~ para 7 hI sthAna kahe haiM, kyoMki pUrvokta 11 sthAnoM meM vedakasamyaktvasahita pahale kUToM meM chaha prakRti rUpa do-do kUTa pramatta-apramattaguNasthAna sambandhI kahe the unameM samAnatA hone se 4 meM se do kUTa grahaNa kie aura zeSa do kUTa punarukta hone se kama kara die tathA vedakasamyaktva rahita pichale kUToM meM chaha prakRtirUpa sthAna ke pramatta-apramattaguNasthAna sambandhI eka-eka kUTa milakara do kUTa hue so ye kUTa apUrvakaraNa guNasthAna ke 6 prakRti rUpa kUTa ke samAna hI haiM ata: yahA~ bhI do kUToM ko punarukta hone se grahaNa nahIM kiyA, isa prakAra cAra kUTa sambandhI cAra punarukta sthAnoM ko chor3a dene se 6 prakRti rUpa 7 hI sthAna yahA~ kahe haiN| usI prakAra pUrva meM 5 prakRtirUpa 9 sthAna kahe the, kintu yahA~ para 4 hI sthAna kahe haiM, kyoMki pUrvokta 9 sthAnoM meM vedakasamyaktvasahita pahale kUToM meM prapatta-apramatta guNasthAna sambandhI eka-eka kUTa kahA thA, kintu samAna hone se yahA~ para punarukta ko chor3akara eka hI grahaNa kiyA tathA vedakasamyaktvarahita pichale kUToM meM dezasaMyataguNasthAna kA eka, pramatta va apramattaguNasthAna sambandhI do-do aura apUrvakaraNaguNasthAna sambandhI do isa prakAra ina sAta kUToM meM pramatta-apramattaguNasthAna sambandhI do-do kUTa apUrvakaraNa guNasthAna ke do kUToM ke samAna haiM ataH cAra kUToM ke 4 sthAna kama kara die evaM vedakasamyaktva sahita kUToM meM eka punaruktakUTa ko chor3a diyA aise 5 kUToM ke 5 sthAna kama kara dene se 5 prakRti ke cAra hI sthAna zeSa rhe| tathaiva pUrva meM 4 prakRti rUpa 3 sthAna kahe the, kintu 1. "ekkA chakkekkArasa dasa satta cauka ekkAM ceva / dosu ca bArasa bhaGgA ekkanhi ya hoti cattAri // " jayadhavala pu. 105. 5rAdha.pu. 15, pR.82 bhI dekho| Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-464 yahA~ eka hI grahaNa kiyA, isakA kAraNa yaha hai ki pUrva meM 4 prakRti rUpa jo tIna sthAna kahe the una tInoM meM samAnatA hone se do punarukta sthAnoM ko kama kara diyaa| jinameM prakRtiyoM kI samAnatA pAI jAtI hai aise punarukta sthAnoM ko ghaTAne para jo sthAna rahe una sabhI kA jor3a 40 hai aura pratyeka sthAna 24-24 bhaMga sayukta hai ata: 40 sthAnoM ko 24 bhaMgoM se guNA karane para 40424-960, inameM do prakRti rUpa sthAna ke pUrvokta 24 bhaMgoM meM se 12 punarukta bhaMga kama kara dene para zeSa 12 rahe ataH unako milAne se tathA eka prakRtirUpa sthAna ke pUrva kathita 11 bhaMgoM meM se chaha punaruktabhaMga ghaTAkara zeSa 5 bhaMga milAne se 960+12+5=977 bhaMga hote haiN|' ina 977 bhaMgoM meM pAI jAne vAlI prakRtiyoM kI saMkhyA kahate haiM Navasayasattattarihi, ThANaviyappehiM mohidA jiivaa| igidAlUNattarisayapayaDiviyappehiM NAdavvA // 489 / / artha- isa prakAra 977 sthAna aura unameM pAI jAne vAlI 6941 prakRtiyoM ke bhedoM meM tInoM lokoM ke sabhI jIva mohita ho rahe haiN| vizeSArtha- pUrvokta gAthA meM kathita 977 bhaMgA kI prakRtiyA~ isa prakAra haiM- dasa prakRtirUpa eka sthAna kI 10, nau prakRtirUpa 6 sthAnoM kI 54, ATha prakRtirUpa 11 sthAnoM kI 88, sAta prakRti rUpa 10 sthAnoM kI 70, chaha prakRtirUpa sAta sthAnoM kI 42, pA~ca prakRtirUpa cAra sthAnoM kI 20, cAra prakRti rUpa eka sthAna kI 4 inako jor3ane para 288 prakRtiyA~ huI, inako 24 bhaMgoM se guNA karane para 288x24-6912 prakRtiyA~, tathA do prakRtirUpasthAna ke 12-12 bhaMga eka-eka prakRti ke gine isalie 24 bhaMga tathA eka prakRtirUpa sthAna ke pA~ca bhaMga isa prakAra ye 29 bheda aura milAne para 6912+29-6941 bheda hue| Age mohanIya karma ke udayasthAna tathA unakI prakRtiyoM ko guNasthAnoM meM upayogAdi kI apekSA se kahate haiM--- udayaTThANaM payaDiM, sgsguvjogjogaadiihiN| guNayittA melavide, padasaMkhA payaDisaMkhA ya // 490 // artha- 'puSpillesuvimilide' ityAdi gAthA 479 meM kahI huI udayasthAna kI saMkhyA aura una sthAnoM kI prakRtiyoM kI saMkhyA ko apane-apane guNasthAnoM meM saMbhAvita aise upayoga aura yoga Adi 1. "ettha savva bhaMgasamAso etiyo hoI 976 / " jayadha. pu. 10 pR. 53 / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 465 zabda se saMyama, dezasaMyama, lezyA aura samyaktva se guNA karake sabako jor3ane se jo pramANa ho utanI hI vahA~ para mohanIya karma ke udayasthAnoM kI aura prakRtiyoM kI saMkhyA jAnanI caahie| micchaduge missatiye, pamattasatte jiNe ya siddhe ya / paNa chassatta dugaM ca ya, uvajogA hoMti do ceva // 491 // artha - mithyAtva aura sAsAdana ina do guNasthAnoM meM tIna ajJAna aura do darzana ye pA~ca upayoga haiN| mizra, asaMyata va dezasaMyata ina tIna guNasthAnoM meM tIna jJAna va tIna darzana isa prakAra 6 upayoga haiN| pramatta, apramatta, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya, upazAntakaSAya va kSINakaSAya ina sAta guNasthAnoM meM cAra jJAna aura tIna darzana ye sAta upayoga haiN| sayogI va ayogI jina meM tathA siddhoM meM kevalajJAna aura kevaladarzana ye do upayoga haiN| ' vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAna meM prakRti sthAna daza prakRtirUpa eka nau-nau prakRtirUpa do, ATha prakRtirUpa eka isa prakAra sarva cAra sthAna haiN| ina sthAnoM kI prakRtiyoM kA jor3a 36 hai tathA anantAnubandhI rahita nau prakRtirUpa eka, ATha-ATha prakRti rUpa do aura sAta prakRtirUpa eka isa prakAra ina cAra sthAnoM kI 32 prakRtiyAM milAkara sarva ATha sthAna aura 68 prakRtiyA~ huIM inako pA~ca upayoga se guNA karane para 40 sthAna aura 340 prakRtiyA~ tayA~ hotI hai aura | sAsAdana guNasthAna meM nau prakRtirUpa eka, ATha-ATha prakRtirUpa do aura sAta prakRtirUpa eka isa prakAra cAra sthAna aura 32 prakRti ko pA~ca upayoga se guNA karane para 20 sthAna aura 160 prakRtiyA~ hotI haiN| mizraguNasthAna meM nau prakRtirUpa eka, ATha-ATha prakRtirUpa do aura sAta prakRtirUpa eka isa prakAra cAra sthAna aura inakI 32 prakRtiyoM ko 6 upayoga se guNA karane para 24 sthAna aura 192 prakRtiyA~ hotI haiN| asaMyataguNasthAna meM vedasamyaktvasahita pahale kUTa meM nau prakRtirUpa eka, ATha-ATha prakRtirUpa do aura sAta prakRtirUpa eka sthAna isa prakAra 4 sthAna aura 32 prakRtiyA~ haiM tathA vedakasamyaktvarahita pichale kUTa meM ATha prakRti rUpa eka, sAta prakRtirUpa do aura chaha prakRtirUpa eka sthAna isa prakAra cAra sthAna aura unakI 28 prakRtiyA~ haiM uparyukta cAra sthAnoM meM ye cAra sthAna milAne se 8 sthAna aura 32 prakRtiyoM meM ye 28 prakRtiyA~ milAne para 60 prakRtiyA~ huIM, inameM chaha upayoga se guNA karane para 48 sthAna aura 360 prakRtiyA~ hotI haiM / dezasaMyata guNasthAna meM vedakasamyaktvasahita pahale kUTa meM 8 prakRtirUpa eka, sAta prakRtirUpa do aura chaha prakRtirUpa eka sthAna aise cAra sthAna haiM aura unakI 28 prakRtiyA~ haiM tathA vedakasamyaktvarahita pichale kUTa meM sAta prakRtirUpa eka, chaha prakRtirUpa do aura pA~ca prakRtirUpa eka sthAna ye cAra sthAna 1. dekho prA. paM. saM. pR. 465 gA. 361 / Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAmmaTasAra karmakANDa-466 haiM aura inakI 24 prakRtiyA~ haiM isa prakAra pUrvokta cAra sthAna aura ye cAra sthAna milAne para sthAna to ATha haiM aura pUrvokta 28 prakRtiyoM meM 24 prakRtiyA~ milAne se 52 prakRtiyA~ haiM inameM 6 upayoga se guNA karane se 48 sthAna aura 312 prakRtiyA~ hotI haiN| pramatta va apramatta guNasthAna meM vedakasamyaktvasahita pahale kUTa meM sAta prakRtirUpa eka, chaha prakRtirUpa do aura pA~ca prakRtirUpa eka sthAna, isa prakAra cAra sthAna aura 24 prakRtiyoM meM vedakasamyaktvarahita pichale kUTa meM chaha prakRti rUpa eka, pA~ca prakRtirUpa do aura cAra prakRtirUpa eka sthAna isa prakAra cAra sthAna aura 20 prakRtiyA~ milAne para 8 sthAna aura 44 prakRtiyA~ huIM inameM sAta upayoga se guNA karane para pramatta va apramattaguNasthAna ke 56-56 sthAna aura 308-308 prakRtiyA~ hotI haiN| apUrvakaraNa guNasthAna meM 6 prakRtirUpa eka, pA~ca prakRtirUpa do aura cAra prakRtirUpa eka sthAna isa prakAra cAra sthAna aura unakI 20 prakRtiyoM ko sAta upayoga se guNA karane para 28 sthAna aura 140 prakRtiyA~ hotI haiN| mithyAtva guNasthAna se apUrvakaraNa guNasthAna paryanta uparyukta sabhI sthAna va prAkRtiyoM kI saMkhyA ko jor3a dene para (40+2.0 + 24.+48+48+56+56+28= ) 320 sthAna tathA (340+160+192+360 +312+308+308+140= } 2520 prakRtiyA~ jaannaa| ina sabhI sthAnoM aura prakRtiyoM meM 24 bhaMgoM se guNA karane para (320424) 7680 to udayasthAnoM ke bhaMga evaM 2120424:50880 prakRtiyA~ huiiN| ___ anivRttikaraNa guNasthAna meM 2 prakRtirUpa eka sthAna ko 5 upayoga se guNA karane para 7 sthAna aura prakRtiyA~ 14 hotI haiM inako 12 bhaMgoM se guNA kareM to sthAnoM kI saMkhyA 84 tathA prakRtiyoM kI saMkhyA 168 hotI hai| anivRttikaraNa guNasthAna ke avedabhAga meM eka prakRtirUpa eka sthAna hai inako 7 upayoga se guNA karane para 7 sthAna aura 7 hI prakRtiyA~ huIM, inameM puna: 4 bhaMga se guNA karane para 28 sthAna aura 28 hI prakRtiyA~ hotI haiN| sUkSmasAparAya guNasthAna meM eka prakRtirUpa eka sthAna hai| yahA~ inako 7 upayoga se guNA karane para 7 sthAna aura 7 hI prakRtiyA~ hai| yahA~ para bhaMga eka hI hai ataH usakA guNA karane para 7 sthAna va unakI 7 prakRtiyA~ huii| isa prakAra anivRttikaraNa guNasthAna aura sUkSmasAmparAya guNasthAna sambandhI sthAna aura prakRtiyoM kI saMkhyA (84+28+7=159 sthAna) (168+ 28+7=203 prakRtiyA~) jaannaa| inako apUrvakaraNa guNasthAna taka Upara jo sthAna aura prakRtiyA~ kahI gaI haiM unameM milAnA caahie| 5. prA.paM.saM.pU. 465-466 mAthA 362 kI ttiim|| 2. prA.paM.sa.pU. 466 gAthA 363 va ttiikaa| Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 gommaTasAra karmakANDa - 467 prakaraNaprApta upayoga kA kathana karate haiM ki kauna-kauna se upayoga kisa-kisa guNasthAna meM pAe jAte haiM-- midhyAtva guNasthAna sAsAdana guNasthAna meM mizra guNasthAna meM asaMyata guNasthAna dezasaMyata guNasthAna meM pramatta guNasthAna meM apramatta guNasthAna apUrvakaraNa guNasthAna meM anivRttikaraNa guNasthAna meM meM - cakSudarzana, acakSudarzana, kumati, kuzruta aura vibhaMga jJAna / -- - cakSudarzana, acakSudarzana, kumati. kuzruta aura vibhaMga jJAna / * cakSudarzana, acakSudarzana aura mizrarUpa tIna jJAna / - cakSudarzana, acakSudarzana avadhidarzana tathA mati zruta- avadhijJAna / 44 - cakSudarzana, acakSudarzana avadhidarzana tathA mati zruta-avadhijJAna / - cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana tathA mati zruta aura mana:paryayajJAna | cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, mati, zruta, avadhi aura mana:paryayajJAna | -cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, mati, zruta, avadhi aura mana:paryayajJAna | -cakSudarzana, acakSudarzana avadhidarzana, mati zruta avadhi aura mana:paryayajJAna | - -- sUkSmasAmparAya guNasthAna -cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, mati, zruta, avadhi aura mana:paryayajJAna / - upazAntakaSAya guNasthAna meM cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, mati, zruta, avadhi aura mana:paryayajJAna | -cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, mati, zruta, avadhi aura mana:paryayajJAna | kSINamoha guNasthAna meM sayogakevalI guNasthAna meM - kevaladarzana aura kevalajJAna / ayogakevalI guNasthAna - kebaladarzana aura kevalajJAna / guNasthAna kI apekSA upayoga, mohanIya ke udayasthAna va prakRti kI saMkhyA kA paraspara guNA karake jo sthAna aura prakRti saMkhyA hotI haiM unheM isa saMdRSTi meM dikhAte haiM Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa jor3a udaya sthAna saM. 8 4 4 8 4 52 anivRttikaraNa 1 prathama bhAga anivRttikaraNa zeSa bhAga sUkSmasAmparAya 1 1. paM.saM. pU. 467 / 1 gommaTasAra karmakANDa - 468 prakRti saMkhyA upayogasaMkhyA 68-36+32 32 32 32+28=60 Terificatio 28+ 24 =52 24+20= 44 24+20-44 20 352 2 1 5 5 6 6 7 '7 7 49 7 7 udavasthAna x upayoga 845-40 4x5 = 20 4x6 = 24 1xE=X1 8x6 =48 _847= 56 8x7=56 4x7 = 28 2. dekho prA. paM.saM. pU. 466 gA. 364 / 320 ?x=19 1 x 7 = 7 1 x 7 = 7 prakRtix upayoga 68x5 = 340 3245=160 32x6-192 360 52x6= 312 4447= 308 44x7 - 308 2047 140 2120 2x7=14 147 =7 Age mohanIyakarma ke udayasthAnoM ke bhedoM kI sarvasaMkhyA kA pramANa kahate haiM 2NavaNaudisagasayAhiya sattasahassappamANamudayassa / ThANaviyappe jANasu, uvajoge mohaNIyassa // 492 / / 1x7= 7 artha - isa prakAra guNAkAra karane para upayoga kI apekSA mohanIya karma ke udayasthAnoM ke sarvabheda 7799 hue, aisA jAnanA caahie| aba upayoga kI apekSA mohanIyakarma ke udayasthAnoM meM pAI jAne vAlI prakRtiyoM kI saMkhyA kahate haiM Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- upayoga ke Azraya se mohanIya karma ke udayasthAnoM meM ekkAvanahajAra tiriyAsI (51083 ) prakRtiyA~ jAnanI cAhie / sandRSTi -- 2 gommaTasAra karmakANDa - 469 ekkAvaNNasahassaM, tesIdisamaNNiyaM viyANAhi / payaDINaM parimANaM, uvajoge mohaNIyassa // / 493 // 1 haiM- guNasthAna upayogasaMkhyA udayapadasaMkhyA mithyAtva sAsAdana mizra avirata dezavirata pramattavirata apramattavirata apUrvakaraNa anivRttikaraNa anivRttikaraNa sUkSmaparAya sarvapadavRnda Age kisa-kisa guNasthAna meM kitane-kitane yoga pAe jAte haiM, unakI saMkhyA kahate 5 6 6 6 7 7 7 7 7 7 68 32 32. 1. prA.paM.saM.pU. 469 gA. 371 / 3. dekho paM. saM. pU. 448 gAthA 328 / 60 52 44 44 20 2 guNAkAra 24 24 24 24 24 24 24 24 12 4 bhaMga 8160 3840 4608 8640 7488 7392 7392 3360 168 28 19 51083 tisu teraM dasa misse, Nava sattasu chaTTayammi ekkArA / jogimmi satta jogA, ajogiThANaM have suNNaM / / 494 / / * artha - midhyAtva, sAsAdana aura asaMyataguNasthAna meM 13 - 13 yoga, mizraguNasthAna meM 10, dezasaMyata guNasthAna meM va pramattaguNasthAna binA apramatta, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAmparAya, 2. prA. paM. saM. pU. 470 / Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-470 upazAntakaSAya aura kSINakaSAya ina sAta guNasthAnoM meM 1-9 yoga, pramatta guNasthAna meM 11, sayoga kevalI ke 7 yoga haiM tathA ayogakevalI ke yogoM kA abhAva hai| vizeSArtha- kisa-kisa guNasthAna meM kauna-kauna se yoga hote haiM use nimna sandRSTi se jAnanA caahie| guNasthAna yoga saMkhyA vizeSa vivaraNa mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga, audArikamizrakAyayoga, vaikriyakakAyayoga, vaikriyakamizrakAyayoga, kaarmnnkaayyog| upryukt| 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga, . baikriykkaayyog| mithyaatvgunnsdhaanokt| ... 4. manoyoga : 4 vacanayoga. aura audaarikkaayyogaa| 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga, AhArakakAyayoga, aahaarkmishrkaayyog| 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga / 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga / 4 manoyoga, 4 bacanayoga, audaarikkaayyog| 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audaarikkaayyog| 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga / 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audaarikkaayyog| satya-anubhayamanoyoga, satya-anubhayavacanayoga, audArikakAyayoga, audArikamizrakAyayoga aura kaarmnnkaayyog| apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAparAya upazAMtakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ayogakevalI athAnantara aparyApta aura paryAptAvasthAsambandhI yogoM se yukta guNasthAnoM kA kathana karate haiM micche sAsaNa ayade, pamattavirade apunnnnjoggdN| puNNagadaM ca ya sese, puNNagade melidaM hodi / / 495 / / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-471 artha- mithyAtva-sAsAdana-asaMyata aura pramattavirata ina cAra guNasthAnoM meM aparyApta va paryApta yoga sambandhI sthAna aura prakRtiyoM ko yogoM se guNA karane para sthAna aura prakRtiyoM kA pramANa hotA hai tathA zeSa guNasthAnoM meM kevala paryApta yoga ke sthAna aura unakI prakRtiyoM ko paryApta sambandhI yoga se guNA karane para paryApta yoga sambandhI guNasthAnoM ke sthAna aura prakRtiyoM kA pramANa prApta hotA hai| vizeSArtha- mithyAtvaguNasthAna meM cAra sthAna aura unakI 36 prakRtiyoM ko 13 yogoM se guNA karane para 52 sthAna aura 468 prakRtiyAM hotI haiM tathA anantAnubandhI rahita mithyAtvaguNasthAna aparyAptAvasthA meM nahIM hotA hai ataH pichale kUTa kI battIsa prakRti aura 4 sthAna haiM inako paryApta sambandhI 10 yogoM se guNA karane para 40 sthAna aura 320 prakRtiyA~ hotI haiN| isa prakAra mithyAtvaguNasthAna meM paryApta-aparyAptAvasthA sambandhI sarvasthAna 52+40 =92 evaM ina sthAnoM kI 468+320-788 prakRtiyA~ jAnanI caahie| sAsAdana guNasthAna meM sthAna cAra aura unakI prakRtiyA~ battIsa haiN| inameM bAraha yoga se guNA karane para sthAna to 48 hae tathA prakRtiyA~ 384 jAnanA / yahA~ bAraha yoga se hI guNA karane kA yahI kAraNa hai ki vaikriyikamiznakAyayoga kA kathana pRthak kreNge| mizraguNasthAna meM cAra sthAna va unakI battIsa prakRtiyA~ haiM, inako 10 yoga se guNA karane para 40 sthAna tathA 320 prakRtiyA~ hotI haiN| asaMyataguNasthAna meM ATha sthAna va unakI 60 prakRtiyoM ko 10 yogoM se guNA karane para sthAna 80 aura prakRtiyA~ 600 hotI haiN| yahA~ 10 yogoM se hI guNA karane kA yaha kAraNa hai ki audArika-baikriyikamizrakAyayoga va kArmaNakAyayoga kA pRthaka varNana kreNge| dezasaMyataguNasthAna meM sthAna 8 aura unakI prakRtiyA~ 52 haiM inako 9 yogoM se guNA karane para sthAna 72 evaM prakRti 468 hotI haiN| pramatta aura apramattaguNasthAna meM sthAna 8 va prakRtiyA~ 44 haiM ata: ina sthAna va prakRtiyoM meM 9 yogoM se guNA karane para pramana-apramatta guNasthAna ke sthAna 72-72 tathA prakRtiyA~ 396-396 haiN| yahA~ 1 yogoM se hI guNA karane kA kAraNa yaha hai ki AhAraka-kAyayoga aura AhArakamizrakAyayoga kA varNana pRthak kreNge| apUrvakaraNa guNasthAna meM cArasthAna aura unakI 20 prakRtiyA~ haiM inako 9 yogoM se guNA karanepara sthAna to 36 aura prakRtiyA~ 180 hotI haiM / isaprakAra apUrvakaraNaguNasthAnaparyaMta yogoMkI apekSA sthAna aura prakRtiyoMko guNA karanese tathA sarvasthAna aura prakRtiyoMkA kula jor3akarake (92+48+ 40+80+72+72+72+36= ) 512 sthAna evaM (788+384+320+600+468+396+ 396+1878) 3532 prakRtiyA~ huii| isa sthAna (512) aura prakRtiyoM (3532) kI 24 bhaMgoMse guNA karane para 512424 = 12.288 sthAna evaM 3532424-84,768 prakRtiyA~ hotI haiN| 1. prA.paM.saM. pR. 456 gAthA 344 se pR. 46: gAthA 354 taka, kintu pramana guNasthAnameM antara hai| Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 472 anivRttikaraNaguNasthAna ke' savedabhAga meM eka sthAna aura do prakRti haiM / inako 9 yogoM se guNA -karane 9 sthAna aura 18 prakRti hotI hai, inako 12 bhaMgoMse guNA karane para 108 sthAna aura 216 prakRtiyA~ hotI haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke avedabhAga meM ekasthAna aura ekaprakRti hai| inako 9 yogoM se guNA karanepara 9 sthAna aura 9 prakRtiyA~ hotI haiN| punaH inako 4 bhaktoM se guNA kareM to 36 sthAna evaM 36 hI prakRtiyA~ hotI haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM ekasthAna aura ekaprakRtiko 9 yogoM se guNA kareM to 9 sthAna tathA 9 prakRtiyA~, punaH inako 1 bhaGgase guNA kiyA to bhI 9 sthAna aura 9 prakRtiyA~ hI hotI haiN| pUrvameM jina yogoMke lie yaha kahA thA ki inakA varNana pRthak kareMge so aba unhIM yogoM ke vizeSa kathana ko batAte haiM sAsaNa ayadapamatte, veguvviyamissa taM ca kammayiyaM / orAlamissa hAre, aDasolaDavagga aTThavIsasayaM // 496 // artha - sAsAdanaguNasthAnake vaikriyakamizrakAyayogameM AThakA varga arthAt 64 sthAna haiN| aspataguNasthAnake vaikriyakamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayogameM 16 kA varga arthAt 256 sthAna haiN| asaMyataguNasthAnake audArikamizrakAyayogameM AThakA varga arthAt 64 sthAna haiN| apramattaguNasthAnake AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayogameM 128 sthAna haiN| vizeSArtha - sAsAdanaguNasthAnake vaikriyakamizrakAyayogameM 64 sthAnoMmeM 512 prakRti haiM so hI kahate haiM sAsAdanaguNasthAnasambandhI jo cArakUTa batalAe the unameM tInavedoMmeM se ekakA udaya kahA thA, kintu yahA~ napuMsaka vedabinA zeSa do vedoMmeM se ekakA udaya jAnanA / yahA~ 9 prakRtirUpa eka, 8 prakRtirUpa do aura 7 prakRtirUpa eka aise cArasthAna aura unakI 32 prakRtiyA~ haiN| inako cArakaSAya, doveda, hAsyarati tathA arati - zokarUpa do yugaloM ko paraspara guNA karane se bane 16 bhaMgoMse guNA karanepara 64 sthAna aura 512 prakRtiyA~ hotI haiN| asaMyataguNasthAnasambandhI vaikriyakamizra aura kArmaNakAyayogake pUrvameM kahe gae ATha kUToMmeM strIvedabinA do vedoMmeM se eka vedakA udaya yahA~ hai| ataH ina kUToMmeM AThasthAna aura 60 prakRti haiN| inako cArakaSAya aura strIvedabinA do veda tathA hAsya- rati, arati zokarUpa do yugaloMko paraspara guNA karanepara jo 16 bhaMga bane haiM unase guNA karanese evaM 2 yogoMse guNA karake 256 1. prA. paM. sa. pU. 455 gAthA 342 // 3. prA. paM. saM. pU. 453 gAthA 339 / 2. prA. paM. saM. pU. 453 gAdhA 338 / 4. prA. paM. saM. pU. 454 gAthA 340 / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-473 sthAna aura 1920 prakRtiyA~ hotI haiN| tathaiva asaMyataguNasthAnasambandhI audArikamizrakAyayogameM strIveda, napuMsakaveda nahIM honese pUrvokta AThakUToMmeM tIna-tIna veda likhe the, unake sthAna meM eka puruSaveda hI jaannaa| isaprakAra AThakUToMke AThasthAna aura 60 prakRti ko cArakaSAya, ekaveda aura pUrvokta do yugalase guNAkaranepara jo AThabhaMga bane unase guNAkara ke puna: ekayogase guNA kiyA to 64 sthAna aura 480 prakRtiyA~ huiiN| pramattasaMyataguNasthAnake AhArakakAyayoga aura AhArakamizrakAyayogameM strInapuMsakavedarahita AThakUToMke AThasthAna aura 44 prakRtiyoMko AThabhaMgoMse guNAkarake punaH AhArakaAhArakamizrakAyayogarUpa do yogoMse guNAkaranepara 128 sthAna aura 704 prakRtiyA~ hotI haiN| sAsAdana-asaMyata va pramattaguNasthAnasambandhI udayasthAna va prakRtiyoMkI yogakI apekSA saMkhyAko batAnevAlI saMdRSTi yoga saMkhyA prakRti - yoga udayasthAna x yoga guNasthAna udayasthAna prakRti saMkhyA . asaMyata asaMyata pramatta 44 32 x 1-32 8 x 21660 x 2-127 00 ... vailiyakamizra 2 vai. mizra,kArmaNa 1 audArikamizra 2 AhArakadvika 8 - 2-16 44 - 288 sAsAdana asaMyata va pramatta ina tInaguNasthAnoMmeM udayasthAnoMkI apekSA bhaGgoM kI saMdRSTisAsAvanaguNasthAnameM udayasthAna 4 pratyekake bhaGga 16 ataH 4 4 16 = 64 asaMyataguNasthAnameM udayasthAna 16 pratyekake bhaGga 16 ataH 16 x 16 = 256 asaMyataguNasthAnameM udayasthAna 8 pratyekake bhaGga 8 ataH 85 8 = 64 pramattaguNasthAnameM udayasthAna 16 pratyekake bhaGga 8 ataH 16 x 8 = 128 512 . Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-474 prakRtiyoMkI apekSA uparyukta tInaguNasthAnoMmeM bhaGgoM kI saMdaSTi-........... sAsAdanaguNasthAnameM prakRtiyA~ 32 pratyekake bhaGga 16 ata: 32416 = 512 asaMyataguNasthAnameM prakRtiyA~ 120 pratyekake bharu 16 ata: 120416 = 1920 asaMyataguNasthAnameM prakRtiyA~ 60 pratyekake bhaGga 8 ataH 6048 - 480 pramattaguNasthAnameM prakRtiyA~ 88 pratyekake bhaGga 8 ataH 8848 - 704 Age ukta sthAnoMke prakRtipramANoMmeM kama kie hue vedoMkA granthakartA svayaM niSedha karate haiM Natthi NauMsayavedo, itthIvedo nnuNsitthiduge| puvvuttapuNNajogagacadusuTThANesu jaannejo||497 / / artha- pUrvameM kahe hue aparyAptayogako prApta cArasthAnoMmeM kramase napuMsaka-strIveda nahIM haiM aura zeSa do sthAnoMmeM bhI napuMsaka-strIveda nahIM haiN| vizeSArtha- sAsAdanaguNasthAnake vaikriyakamizrakAyayogameM napuMsakaveda nahIM hai, kyoMki sAsAdanaguNasthAnavAlA maraNakara narakameM nahIM jAtA hai| asaMyataguNasthAnake vaikriyakamizca va kArmaNakAyayogameM strIveda nahIM hai, kyoMki asaMyataguNasthAnavartI maraNakara strIvedI nahIM hotA hai| asaMyataguNasthAnake hI audArikamizrakAyayogameM aura pramattaguNasthAnake AhAraka-AhArakamizrakAyayogameM strI va napuMsakaveda nahIM haiM, kyoMki asaMyataguNasthAnavartI napuMsaka va strIvedasahita tiryaJca aura manuSyoM meM utpanna nahIM hotA hai tathA strI va napuMsakavedavAleke AhAraka-AhArakamizrakAyayoga nahIM hotA hai| yahA~ mithyAtvaguNasthAnase apUrvakaraNaguNasthAnaparyanta jitane sthAna haiM una sabhI ko jor3akara unameM 24 bhaMgoMse guNA karane para jo labdha Ave usameM anivRttikaraNaguNasthAnake saveda-avedabhAga aura sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke 153 sthAna tathA sAsAdana, asaMyata aura pramattavartI aparyAptAvasthAke 552 sthAna milAkara sabakA jor3a karanA caahie| uparyukta vidhise yogoMkI apekSA sarvasthAnoMkA jor3a karanepara jo saMkhyA prApta huI usakA pramANa kahate haiM tevaNNaNavasayAhiyabArasahassappamANamudayassa / ThANaviyappe jANasu jogaM paDi mohaNIyassa // 498 / / artha- isaprakAra mohanIyakarmake udayasthAnoMke bheda yogoMkI apekSA 12,953 jaannaa| Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-475 Age prakRtiyoM ke bhedoM kI saMkhyA kahate haiM bidiye bigipaNamayade. khaTuNavaekkaM khaaTTacauro y| chaTTe causuNNasagaM, payaDiviyappA apuNNamhi // 499 / / artha- sAsAdanaguNasthAnake vaikriyakamizrakAyayogameM 2,5.5 arthAt 'aGkAnAM vAmato gatiH' isake anusAra 512, asaMyataguNasthAnake vaikriyikamizna aura kArmaNakAyayogameM 0,2,9,1 arthAt 1920 ca zabdase asaMyataguNasthAnake audArikamizrakAyayogameM zUnya-ATha-cAra arthAt 480 tathA pramattaguNasthAnake AhAraka-AhArakamizrakAyayogameM cAra, zUnya, sAta arthAt 704 aGkarUpa prakRtiyoM ke bheda aparyAptAvasthAmeM hote haiN| ina bhedoMko pUrvavartI bhedoMmeM milAnA caahie| aba sarvabhedoMko milAkara jo saMkhyA prApta huI use batAte haiM pnndaalchssyaahiyatttthaasiidoshssmudyss| payaDINaM parisaMkhA, jogaM paDi mohaNIyassa // 500 / artha- isaprakAra sarvabhedoko milAnese mohanIyakarmakI prakRtiyoMkI saMkhyA yogakI apekSA 88,645 hotI hai, aisA jaannaa| athAnantara saMyama ke Azraya se sthAnAdi kahate haiM terasayANi sattarisatteva ya melide havaMtitti / ThANaviyappe jANasu, saMjamalaMbeNa mohassa // 501 // artha- saMyamakI apekSAse mohanIyakarmake udayasthAnoMke bheda 1377 hote haiM aisA jAnanA caahie| vizeSArtha- sayamake avalambanakI apekSAse mohanIyakarmake udayasthAnoMke bheda 1377 haiN| ve isaprakAra ghaTita hote haiM-pramatta va apramattaguNasthAnameM sAmAyika, chedopasthApanA aura parihAravizuddhi ye tInasayama haiN| inako ATha-AThasthAnase guNA karanepara 24-24 sthAna hote haiM aura una sthAnoM kI 44 prakRtiyoMko tInasaMyamase guNA karanepara 132-132 prakRtiyA~ hotI haiN| apUrvakaraNaguNasthAnameM sAmAyika, chedopasthApanA ye do saMyama haiN| inake 4-4 sthAna milakara AThasthAna hue aura 20-20 prakRti milakara 40 prakRtiyA~ haiN| inako tathA pramatta-apramattaguNasthAnake sthAna aura prakRtiryoko 24 bhaMgoMse guNA karanA evaM anivRttikaraNaguNasthAnake savedabhAgameM ekasthAna aura 2 prakRtiko 2 saMyamase guNA karanepara dosthAna aura 4 prakRti hotI haiN| inako punaH 12 bhaMgoMse guNA karanA tathA avedabhAgameM ekasthAna ekaprakRtiko Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-476 2 saMyamase guNA karanepara dosthAna aura doprakRti hotI haiM, inako cArabhaMgoMse guNA karanA / sUkSmasAmparAyameM ekasthAna, ekaprakRti aura ekahI saMyama hai evaM bhaMga bhI ekahI hai| yahA~ pramatta-apramatta va apUrvakaraNa ina tInaguNasthAnoMke 56 sthAnoMko 24 se guNA karanepara 1344 aura anivRttikaraNake saveda-avedabhAga evaM sUkSmasAmparAyaguNasthAna ke 33 sthAna milAnese 1377 sthAna ho jAte haiN|' | guNasthAna udayavikalpa | saMyama | guNAkAra | sarvabhaMga pramattasaMyata 576 apramattasaMyata apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya sarva udayavikalpa Age mohanIyakarmakI udaya prakRtiyoMke bheda kahate haiM tevaNNatisadasahiyaM', sattasahassappamANamudayassa / payaDiviyappe jANasu, saMjamalaMbeNa mohss||502 // artha-saMyamakI apekSAse mohanIyakI udayaprakRtiyoMke bheda 7353 mAtra haiM aisA jAnanA caahie| (inakA vizeSa vivaraNa nimnalikhita sandRSTi ke anusAra jAnanA) saMyamakI apekSA mohanIyakarmake udayasthAna aura unameM pAI jAnevAlI prakRtiyoMkI saMdRSTi prakRti x saMyama x bhaMga 4443 = 1324243168 pramatta guNasthAna | udayasthAna x saMyama - bhaMga | 843 - 24424 = 576 843 = 24424 - 576 apUrvakaraNa | 442 = 8424 = 192 apramatta 4443 = 132x24-3168 2042 = 40424 - 960 1. prA.paM.saM. pR. 478 / 2. dekho prA. paM.saM. pu.480 gAthA 3901 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-477 anivRttikaraNa | 142 = 2412 = 24 / 242 = 4412 = 48 savedabhAga avedabhAga 142 = 244 - 8 / 142 -244 = 8 sUkSmasAmparAya| 141 = 145 - 1 / kulasthAna - 1377 / kula prakRtiyA~ 7353 athAnantara kisa guNasthAnameM kaunasI zyA hotI hai so kahate haiM miccha caukke chakvaM, desatiye tiNNi hoMti suhlessaa| jogitti sukkalessA, ajogiThANaM alessaM tu // 503 // . artha-- mithyAtva-sAsAdana-mizra aura asaMyataguNasthAnameM chaha lezyA hotI haiM; dezasaMyata, pramatta aura apramatta guNasthAna meM tIna zubhalezyA haiM tathA apUrvakaraNa se sayogIguNasthAnataka eka zuklalezyA hI hai evaM ayogIguNasthAnameM lezyAkA abhAva hai| uparyukta gAthAmeM kathita lezyAke Azrayase mohanIyakarmake udayasthAna aura prakRtiyoMkI saMkhyA do gAthAoMse kahate haiM paMcasahassA besayasattANaudI havaMti udyss| ThANaviyappe jANasu, lessaM paDi mohaNIyassa / / 504 // 2 artha- lezyAkI apekSAse mohanIyakarmake sthAnoMke bheda 5,297 hote haiM aisA he ziSya! tU jAna / aTThatIsasahassA, beNNisayA hoMti sattatIsA y| payaDINaM parimANaM, lessaM paDi mohaNIyassa // 505 // artha-lezyAke Azrayase mohanIyakarmakI prakRtiyoMkA parimANa 38,237 hotA hai, aisA jAnanA caahie| 1. dekho prA. paM. saM. 1. 470-71. gAthA 372-373 / 2. prA.paM.saM.pR. 473 gAthA 379 bhI dekho| 3. prA.paM.sa.pU. 475 gA. 386 bhI dekho| Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-478 lezyA kI apekSA guNasthAnoMmeM mohanIyakarmake udayasthAna va prakRtiyoMkI saMdRSTi guNasthAna udayasthAna - lezyA x bhaMga / prakRti x lezyA x bhaMga mithyAtva 846 - 48424 = 1152 446 = 24424 = 576 446 = 24424 = 576 sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata 846 = 48424 = 1152 843 = 24424 = 576 843 = 24424 = 576 843 = 24424 = 576 6846 = 408424 = 9792 3246 - 192424 - 4608 3246 - 192424 - 4608 6046 = 360x24 : 8640 5243 = 156424 = 3744 4443 - 132424 = 3168 4443 = 132424 = . 3168 2041 = 20424 / / pramatta 480 141 452 - - 12 apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa savedabhAga avedabhAga sUkSmasAmparAya kulasthAna = 5,297 / kula prakRtiyA~ = 38,237 aba samyaktvake Azrayase mohanIyakarmake udayasthAna va prakRtiyoMkI saMkhyA do gAthAoMse kahate haiM aTThattarIhiM sahiyA terasayasayA havaMti udayassa / ThANaviyappe jANasu sammattaguNeNa mohassa / / 506 / / artha- samyaktvaguNale sahita mohanIyakarmake udayasthAnoMke bheda 1378 haiM, aisA jaano| noTa- prA. paM. sa. pR. 481 gA. 391 meM 2530 bheda kahe haiN| advaiva sahassAI chavvIsA taha ya hoMti NAdavvA / payaDINaM parimANaM sammattaguNeNa mohassa / / 507 / / artha- samyaktvaguNase sahita mohanIyakarmake udayasthAnoMkI prakRtiyoMkI saMkhyA 8026 haiN| Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-479 noTa- prA.paM.saM.pR. 482 gA. 392 meM 15418 saMkhyA batalAI hai| samyaktvake Azrayase mohanIyakarmake udayasthAna aura prakRtiyoMkI saMdRSTiguNasthAna udayasthAna samyaktva bhaMga | prakRti samyaktvaxbhaMga asaMyata vedakasamyaktva 3241 = 324 24 = 768 aupazamika, kSAyika 442 = 8424 = 192 28x2 = 56424 = 1344 dezasaMyata vedakasamya. 441 = 4424 = 16 28x1 = 28424 = 672 aupamika, kSAyika 442 = 8424 = 592 2442 = 48424 = 1152 pramatta vedakasamyaktva 441 = 4424 = 96 2441 = 24424 = 576 aupazamika, kSAyika 442 = 8424 = 192 2042 = 40424 = 960 apramatta vedakasamya. 441 = 4424 - 96 2445 = 24424 = 576 aupazamika, kSAyika | 442 = 8424 - 192 2042 = 40424 = 960 apUrvakaraNa aupazamika, kSAyika 442 = 8424 = 192 2042 = 40424 - 96 anivRtti. savedabhAga / 142 - 2452 = 24 242 = 4412 : 48 anivRtti. avedabhAga | 142 - 244 = 8 142 = 244 sUkSmasAmparAya 142 = 241 - 2 142 - 245 - 2 kula sthAna =1378 | kula prakRtiyA~ 8026 | Age mohanIyakarmake sattvasthAnakA kathana 11 gAthAoMse karate haiM aTThaya sattaya chakka ya, cadutidugegAdhimANi vIsANi / terasa bAreyAraM, paNAdi egUNayaM sattaM // 508 // artha- mohanIyakarmake 28-27-26-24-23-22-21-13-12-15 aura 5 prakRti rUpa 11 tathA 5 prakRtise bhI eka-eka prakRti kama arthAt 4-3-2 aura 1 prakRtirUpa 4 sthAna isa prakAra sarva 15 sattvasthAna haiN| vizeSArtha- darzanamohanIyakI 3 aura cAritramohanIyakI 25 prakRti ina 28 prakRtikA prathama 5. prA. paM. saM. pR. 320 gAthA 33 / Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 480 sattvasthAna hai / 28 prakRtiyoMmeMse samyaktvamohanIyakI udvelanA hone se 27 prakRtirUpa samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA honese 26 prakRtirUpa sattvasthAna hai| yaha sattvasthAna anAdimidhyAdRSTiko bhI hotA hai / 28 prakRtiyoMmeM se anantAnubaMdhIcatuSkakA visaMyojana honepara 24 prakRtirUpa sattvasthAna hai inameM mithyAtvakA kSaya hone para 23 prakRtikA, samyagmithyAtvakA kSaya ho jAnese 22 prakRtikA, samyaktvaprakRtikA kSaya hone para 21 prakRtikA apratyAkhyAna - pratyAkhyAnarUpa ATha madhyamakaSAyakA kSaya honepara 13 prakRtikA, strIveda va napuMsakavedameM se ekakA kSaya honepara 12 prakRtikA, strIveda va napuMsaka vedameM se avaziSTa eka vedakA kSaya honese 11 prakRtikA tathA hAsyAdi 6 nokaSAyakA kSaya honepara 5 prakRtikA, puruSavedakA kSaya honepara 4 prakRtikA, saJjvalanakrodhakA kSaya honepara 3 prakRtikA, sajjcalanamAnakA kSaya honepara 2 prakRtikA, saMjvalanamAyAkA kSaya honepara bAdaralobhakA sattva tathA bAdaralobhake kSayase sUkSmalobhakA satva rahatA hai| bAdara va sUkSmalobha ekalobhaprakRtike hI bheda haiM ataH inake pRthak-pRthak sthAna nahIM gine isIkAraNa 15 hI sattvasthAna jAnanA | athAnantara ina 15 sthAnoMkA guNasthAnoMkI apekSA 3 gAthAoMmeM kathana karate haiM tiNege egegaM, do misse cadusu paNa yiTTIe / tiNi ya thUleyAraM, suhume cattAri tigNi uvasaMte // 509 // paDhamatiyaM ca ya paDhamaM, paDhamaM cauvIsayaM ca missamhi / paDhamaM cauvIsacaU, aviradadese pamattidare / / 510 // aDacaurekkAbIsaM, uvasamasedimhi khavagaseDhimhi / ekkAbasaM sattA, aTThakasAyANiyahitti // 511 // kulayaM / / artha - mithyAtvaguNasthAnameM 28-27-26 prakRtirUpa tIna, sAsAdanaguNasthAnameM 28 prakRtika eka, mizraguNasthAnameM 28-24 prakRtika do, asaMyata- dezasaMyata- pramatta va apramattaguNasthAna meM 28-2423 - 22 va 21 prakRtirUpa pA~ca-pA~ca, apUrvakaraNaguNasthAnameM 28 - 24 va 21 prakRtirUpa tIna, anivRttikaraNaguNasthAnameM 28-24-21-13-12-11-5-4-3-2 va 1 prakRtirUpa gyAraha, sUkSmasAMparAyaguNasthAnameM 28 - 24-21 va 1 prakRtirUpa cAra tathA upazAntakaSAyaguNasthAnameM 28 - 24 ba 21 prakRtirUpa tIna sattvasthAna haiN| 1. prA.paM.saM. pU. 482 gAthA 383 / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 481 guNasthAnoMkI apekSA mohanIyakarmake sattvasthAnoM kI saMdRSTi' vizeSa vivaraNa 28-27 va 26 prakRtirUpa / 26 prakRtikasthAna samyaktvava samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA honese bnt| aura ina donoM prakRtiyoMkI udvelanA cAroM hI gatike mithyAdRSTijIva karate haiN| yaha 26 prakRtirUpasthAna anAdimithyAdRSTijIvake bhI hotA guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMda.. dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa upazamazreNI apUrva kSapaka zreNI anivRttikaraNa upazama zreNI ani. kSapaka zreNI sUkSmasAparAya upazama zreNI sUkSma, kSapaka zreNI upazAMtakaSAya 1. prA.pa.sa.pU. 483 | sattvasthAna 3 1 2 5. 3 4. 3 9 3 1 3 hai| 28 prakRti rUpa / 28-24 prakRtirUpa | 2018-24-23-22 va 21 prakRtirUpa | 28-24-23-22 va 21 prakRtirUpa 28-24-23-22 va 21 prakRtirUpa | 28-24-23-22 va 21 prakRtirUpa / 28- 24-21 prakRtirUpa / 21 prakRtirUpa / 28-24-21 prakRtirUpa / 21-13-12-11-5-4-3-2 1 prakRti rUpa / 28-24-21 prakRtirUpa / 1 sUkSmalobharUpa | 28-24-21 prakRtirUpa / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-482 terasa bAreyAraM, terasa bAraM ca terasaM kamaso / purisitthisaMDhavedodayeNa gadapaNagabaMdhamhi / / 512 // artha- anivRtnikaraNaguNasthAnake jisa bhAgameM puruSaveda aura cAra sajvalanakaSAya ina 5 prakRtiyoM kA bandha hotA hai usa bhAga meM puruSaveda ke udayasahita zreNI car3hanevAle jIvake 13-12 aura 11 prakRtirUpa tIna sattvasthAna hote haiN| strIvedake udayasahita zreNopara ArohaNa karanevAleke 13 va 12 prakRtirUpa dosthAna tathA napuMsakavedake udayase zreNI car3hanevAle jIvake 13 prakRtirUpa sthAna hai| vizeSArtha- anivRttikaraNaguNasthAnake prathamasamayase puruSavedakI bandhavyucchitti hone taka cAra saMjvalanakaSAya aura puruSavedarUpa pA~caprakRtika bandhasthAna mohanIya karmakA hotA hai| jo puruSavedakesAdha kSapakazreNI car3hA hai usake anivRttikaraNaguNasthAnake prArambhameM mohanIyakarmakA 53 prakRtika sattvasthAna hotA hai, napuMsakavedakA kSaya kara denepara mohanIyakarmakA 12 prakRtika sattvasthAna hotA hai tathA strIveda kSaya kara denepara mohanIya karmakA 11 prakRtika sattvasthAna hotA hai| savedabhAga ke dvicaramasamayameM chaha nokaSAyoMke sAtha puruSavedake sattA meM sthita purAne karmokA nAza kara diyA hai usake yadyapi sarvedabhAgake caramasamayameM pA~caprakRtika sattvasthAna pAyA jAtA hai, kintu usake usa puruSavedakA bandha nahIM honese cAraprakRtika bandhasthAna pAyA jAtA haiM, kyoMki mAhanIyakamakI do prakRti rUpa (puruSaveda-eka saMjvalanakaSAya) udayasthAnameM pA~caprakRtika (puruSaveda aura cAra sajvalanakaSAya) tathA cAra prakRtirUpa (cAra sajvalanakaSAya) do bandhasthAna evaM 13-12 va 11 prakRtirUpa tIna sattvasthAna batalAe gae haiN| ataH mohanIyakarmake pA~caprakRtika bandhasthAna meM pAMcaprakRtika sattvasthAna sambhava nahIM haiN| jo strIvedake sAtha kSapakazreNi car3hA hai usake anivRttikaraNaguNasthAnake prAraMbhameM mohanIyakarmakA 13 prakRtika sattvasthAna evaM napuMsakavedakA kSaya ho jAnepara 12 prakRtika sattvasthAna hotA hai| jo napuMsakavedake sAtha kSapakazreNi car3hA hai usake savedabhAgake vicaramasamayameM strIvedakA kSaya hokara caramasamayameM 52 prakRtika sattvasthAna hotA hai kintu usa samaya puruSavedakA bandha nahIM hone se pA~ca prakRtika bandhasthAna nahIM pAyA jaataa| ata: napuMsakavedavAleke 13 prakRtika eka sattvasthAna hotA hai| purisodayeNa caDide, aMtimakhaMDaMtimotti purisudo| tappaNidhimmidarANaM, avagadavedodayaM hodi // 513 // artha- puruSavedake udayasahita zreNI car3hanevAle jIvake antimakhaNDake caramasamayaparyanta puruSavedake . go,ka, gAthA 667 / 3. jayadhavala pu.2 pR. 246 / 1. jayadhavala pu.2 pR. 2431 2 4. go,ka, gAdhA 484 kA uttarArdha / Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-483 udayakI prathamasthitike kAlameM napuMsakaveda, strIveda aura puruSaveda ke kSapaNAkhaNDa hote haiN| puruSaveda kI kSapaNA ke antimakhaNDake caramasamayaparyanta puruSavedakA udaya aura bandha nirantara pAyA jAtA hai, kintu usa samaya napuMsaka yA strIvedake udayakA abhAva hotA hai| tahANe ekkArasa, sattA tiNhodayeNa caDidANaM / sattaNahaM samaga chidI, purise chaNDaM ca Navagamasthitti / / 514 // artha-strIveda aura napuMsakayedake kSayake sthAnoM meM puruSaveda, 6 nokaSAya aura cAra sacalanakaSAya ina 11 prakRtirUpa sattvasthAna hai| tInoM vedoMmeM se kisI bhI vedake udayasahita zreNI car3hanevAle jIvake 6 nokaSAya aura puruSavedake purAtanadravyakI vyucchitti eka hI kAlameM hotI hai, kintu vizeSa yaha hai ki puruSavedake udayasahita zreNI car3hanevAleke puruSavedake nUtana samayaprabaddha pAe jAte haiM isaliye usake 6 nokaSAyakI hI santravyacchitti hotI hai1 .... ... . ... vizeSArtha- puruSaveda ke udayasahita zreNI car3hanevAlake anivRttikaraNaguNasthAnake savedabhAgake antibhakhaNDase pUrvavartIkhaNDameM tathA strIveda yA napuMsakavedase zreNIpara ArohaNa karanevAle jIvake avedabhAgameM strI-napuMsakavedakI sattAkA abhAva hai ata: ina sthAnoMmeM purupatreda, 6 nokapAya, saMjvalanakI cArakaSAya ina 11 prakRtirUpa sattvasthAna hai tathA tInoM vedoMmeM se kisI eka vedake udayase zreNI car3hanevAleke 6 nokaSAya aura puruSavedake purAtana dravyakA isaprakAra ina 7 prakRtikA yugapat kSaya hotA hai, kintu purupavedase zreNI car3hanevAle jIvake ekasamaya kama doAvalIpramANa navakasamayaprabaddha aura sajvalanakI cArakaSAyasahita 5 prakRtikA sattvasthAna hai| acalAvalI ke zItane para ve navaka samayaprabaddha pratisamaya eka-eka phAli paramukha rUpa se udaya hokara AvalI kAla meM kSaya hote hue eka samaya kama do AvalI kAla meM saba ucchiSTAvalI mAtra niSekoM ke sAtha kSaya ko prApta hote haiN| ucchiSTAvalI-jo karma udaya ko prApta haiM unake AvalI mAtra niSeka, zeSa rahe niSeka aura jo karma udaya ko prApta nahIM hue unake AvalI mAtra niSekoM ko lAMghakara sthiti ke antima kANDaka kI antima phAli ke patana meM AvalI kAla mAtra zeSa rahe niSeka, ve kSapaNA binA saMkrama vidhAna ke dvArA anya prakRtirUpa ho paramukha udaya dvArA pratisamaya eka-eka niSeka krama se gala kara naSTa hote haiN| isakA abhiprAya yaha hai ki veda ke kSapaNAkAla meM jo puruSaveda ke navaka samayaprabaddha kA satya zeSa rahatA hai vaha krodha kSapaNAkAla meM krodha rUpa pariNamana karake naSTa hotA hai| isase vahA~ pA~ca kA bhI sattva jAnanA / Age kSapakaanivRttikaraNaguNasthAna meM sattvasthAnakI vizeSatA dikhAte haiM idi cadubaMdhakkhavage, terasa bArasa egAra custtaa| tiduigibaMdhe tiduigi, NavagucchiTThANamavivakkhA // 515 // Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 484 artha- pUrvoktaprakArase kSapakazreNI car3hanevAle jIvake anivRttikaraNaguNasthAnake jisa bhAga meM cAraprakRtiyoMkA bandha hotA hai usameM 13-12 aura 11 evaM cAraprakRtirUpa sattvasthAna haiM / 3 prakRtikA bandha karanevAleko 3 prakRtikA, 2 prakRtikA bandha karanevAleko 2 prakRtikA evaM 1 prakRtikA bandha karanevAleko 1 prakRtikA sattvasthAna pAyA jAtA hai, kintu antima tInabandhasthAnoMmeM navakasamayaprabaddha aura ucchiSTAvalIkI vivakSA nahIM hai| vizeSArtha- napuMsaka vedasahita zreNI car3hanevAle jIvake anivRttikaraNake savedabhAgameM jahA~ puruSavedakA bandha ruka gayA hai vahA~ mohanIyakarmakI cAraprakRtiyoM kA bandha pAyA jAtA hai aura 13 prakRtiyoMkA sattva bhI hai| strIvedake udayase jo zreNI car3hatA hai usake cAraprakRtiyoMke bandhama bArahaprakRtiyoMkA sattva bhI hai, kintu 13 prakRtikA sattva nahIM hai tathA jo napuMsaka va strIcedake udaya se zreNIpara ArohaNa karatA hai usake avedabhAgameM cAraprakRtikA bandha hote hue 11 prakRtirUpa sattvasthAna hai evaM 6 nokaSAya aura puruSaveda kA yugapat kSaya honepara cAraprakRtirUpa sattvasthAna bhI hai| puruSavedasahita zreNI car3hanevAleko cAraprakRti ke bandhameM 5 va 4 prakRtikA sattvasthAna hai tathA puruSavedakI sattvavyucchitti ho jAnepara 4 prakRtikA sattva hai| tInoM vedasahita zreNIpara ArohaNa karanevAleko saJjvalanakrodhakI udaya-bandha aura sattvavyucchitti ho jAnepara 3 prakRtikA bandha evaM inhIM tInakA sattva hai| saJjvalanamAnakI bandha-udayasattvavyucchitti honese 2 prakRtikA bandha aura sattva bhI 2 prakRtikA rahatA hai| sajvalanamAyAkI bandhaudayasattva vyucchitti ho jAnepara ekaprakRtikA bandha evaM ekaprakRtikA hI sattva pAyA jAtA hai, kintu vizeSatA yaha hai ki 3-2 aura 1 prakRtirUpa sattvasthAnoM meM krodha-mAna- mAyAke navakasamayaprabaddha va ucchiSTAvalIkI vivakSA nahIM hai| isI kAraNa pA~ca prakRti rUpa sattvasthAna nahIM kahA gayA hai| mohanIyakarmake bandhasthAnoMmeM sattvasthAna kisaprakAra pAe jAte haiM use Age do gAthAoMmeM kahate haiM tiNNeva dubAvIse, igivIse aDavIsa kammaMsA / sattaratereNavabandhagesu paMceva ThANANi / / 516 // paMcavidhacaTuvidhesu ya, cha satta sesesu jANa cattAri / ucchiTTAvaliNavaka, avivekkhiya sattaThANANi // 517 || jummaM // artha- mohanIyakarmake 22 prakRtirUpa bandhasthAnameM karmAza arthAt 28, 27 aura 26 prakRtike tIna sattvasthAna, 21 prakRtirUpa bandhasthAnameM 28 prakRtika eka satsvasthAna, 17-13 va 9 prakRtike 9. dekho prA. paM. saM. pU. 330-332 gA. 47-50 / Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 485 bandhasthAnameM 28-24-23-22 aura 21 prakRtika pA~ca-pA~ca sattvasthAna, 5 prakRtika bandhasthAna meM 28-24-21-13-12 aura 11 prakRtike chaha sattvasthAna, 4 prakRtika bandhasthAnameM 28 - 24-2113-12-11 aura 4 prakRtirUpa sAta sattvasthAna haiN| zeSa 3 2 aura eka prakRtika bandhasthAnameM 2824-21 tathA kramazaH 3 2 1 prakRtirUpa eka - eka isaprakAra cAra-cAra sattvasthAna haiN| ina sattvasthAnoM meM ucchiSTAvalI aura navakasamayaprabaddhakI vivakSA nahIM hai, kintu gAthA 484 ke anusAra jinake matameM saveda bhAga ke dvicaramasamaya meM puruSaveda kI bandhanyucchitti ho jAtI hai unake matameM prakRtika bandhameM pA~ca prakRtika sattva bhI hai..ka AvArI hI eka vizeSArtha - ye gAthAe~ dezAmarSaka haiN| yadyapi ina gAthAoMse mohanIyakarmake bandhasthAnoM meM sattvasthAnoMkA kathana kiyA gayA hai tathApi isa kathanase bandhasthAnoMmeM udayasthAnoM kI bhI sUcanA milatI hai| mohanIyakarma ke bandhasthAnoM meM udaya sthAna isa prakAra haiM bAvIsAdisu paMcasu dasAdi-udayA havaMti paMceva / sese du doNNi evaM egegamado paraM NeyaM // 37 // prA. paM.saM.pU. 322 // artha- mohanIyakarmake 22 prakRtika bandhasthAnameM 10-9-8 va 7 prakRtika cAra udayasthAna hote haiM / 21 prakRtika bandhasthAnameM 9 8 va 7 prakRtika ye tIna udayasthAna hote haiN| isIprakAra 17 prakRtika bandhasthAna meM 9-8-7 va 6 prakRtika cAra udayasthAna, 13 prakRtika bandhasthAna meM 8-7-6 va 5 prakRtika cAra udayasthAna, 9 prakRtika baMdhasthAna meM 7 6-5 va 4 prakRtika cAra udayasthAna hote haiN| pAMca prakRtika bandhasthAnameM pAMca va cAra prakRtika do udayasthAna, cAraprakRtika bandhasthAnameM bhI 5 va 4 prakRtika do udayasthAna hote haiM / 3-2 va 1 prakRtika bandhasthAnoM meM kramazaH 3-2 va 1 prakRtika ekaeka udayasthAna hotA hai| bandhasthAnoMmeM udaya va sattvasthAna sambandhI sandRSTi isaprakAra haiM Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-486 udayasthAna satvasthAna mitra pramatta guNasthAna bandhasthAna mithyAtva 22 prakRtika| 1 | 13-5-8 va 7 prakRti. 428-27 va 27 prakRtika sAsAdana |21 prakRtika | 5 | 9-8 va 7 prakRtika | 3 |28 prakRtika 17 prakRtika, 1 , 9-8 va 7 prakRtika | 3 |28 va 24 prakRtika asaMvatta | 17 prakRtika| 1 | 9-8-7 va 6 prakRtika ] 428-24-23-22 va 25 prakRtika dezasaMyata 53 prakRtika 7-62RSika 5-13-15.. va 21 prakRtika 9 prakRtika 7-6-5 va 4 prakRtika | 4 |28-24-23-22 va 21 prakRtika apramatta 9 prakRtika | 1 | 7-6-5 va 4 prakRtika | 4 |28-24-23-22 va 21 prakRtika upazamazreNI kSapakazreNI apUrvakaraNa |9 prakRtika | 1 | 6-5 va 4 prakRtika | 3 |28-24 va 21 21 prakRtika vara / upazamazreNI kSapaka zreNI anivRtikaraNa 5 prakRtika | 1 | 5 va 4 prakRtika 2 |28-24 va 21 /21 13 12 11va5 3va, anivRttikaraNa 4 prakRtika | 534 prakRtika |28-24 va 21 /13 12 11 534 3va1 anivRttikaraNa 3 prakRtika 3 prakRtika (28-24 va 21/3 prakRtika anivRttikaraNa 2 prakRtika 2 prakRtika 28-24 va 21 2 prakRtika anivRttikaraNa 5 prakRtika | 1 | 1 prakRtika 28-24 va 21/1 prakRtika sUkSmasAmparAba | 1 prakatika |28-24 va 21 1 prakRtika upazAntakaSAya 0 0 0 prakRtika 28-24 va 210 prakRtika kSINakaSAya ] * prakRtika 1. prakRtika dasaNavapaNNarasAI baMdhodayasattapayaDiThANANi / ' bhaNidANi mohaNije, eto NAmaM paraM vocchaM / / 518 // artha- isaprakAra mohanIyakarmake 10 bandhasthAna, 9 udayasthAna aura 15 sattvasthAnoMkA kathana kiyaa| Age nAmakarmake bandha-udaya aura sattvasthAna kheNge| 5. prA.paM.saM. pR. 335 gA. 51 / |1 31 3va1 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 487 aba nAmakarmake sthAnoMke AdhArabhUta 41 jIvapadoMkA do gAthAoMmeM kathana karate haiMriyA puNNA paNhaM, bAdarasuhumA taheva patteyA / vilAsaNI saNNI, maNuvA puNNA apuNNA ya / / 519 / / sAmaNNatitthakevali, uhayasamugdhAdagA ya AhArA / devAvi ya pajjattA, idi jIvapadA hu igidAlA || 520 || jummaM // artha- sarva nArakI jIva paryApta hI haiN| pRthvI, Apa, teja, vAyu aura sAdhAraNavanaspatikAya ye pA~coM hI bAdara aura sUkSma bhI haiM ataH ye 10, pratyekavanaspati, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaJjIsIpaJcendriyatiryaJca aura manuSya ye 17 paryApta aura aparyApta bhI hote haiM ataH inake 34 bheda tathA sAmAnyakevalI, tIrthaMkarakevalI evaM samudghAta karanevAle sAmAnya aura tIrthakara kevalI, AhArakazarIrI, Trena ye 6 paryApa hI hote haiN| prakAra 1-34+6= 49 bheda jIvoMke haiN| isIkAraNa inako 'jIvapada' kahate haiN| ye nAmakarmake bandhasthAnoMkI vivakSAse hote haiM ataH inheM karmapada bhI kahate haiN| athAnantara nAmakarmake bandhasthAnoMkA guNasthAnoMmeM kathana karate haiM tevIsaM paNavIsaM, chavvIsaM aTTavIsamugatIsaM / tIsekatIsamevaM, ekko baMdhI duseDhimhi / / 521 / hai / artha - nAmakarmake 23-25-26-28 29 30 aura 31 prakRtirUpa sAta bandhasthAna apUrvakaraNake chaThebhAga paryanta yathAsambhava pAe jAte haiM aura 1 prakRtika aSTama bandhasthAna upazama-kSapakazreNiyoM meM apUrvakaraNaguNasthAnake hI saptamabhAga ke prathamasamayase sUkSmasAmparAyaguNasthAnake caramasamaya paryanta ba~dhatA guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata nAmakarmasambandhI bandhasthAnoMkI sandRSTi nAmakarmakI bandhasthAna saMkhyA E 3 2 3 bandhasthAnagata prakRtiyoMkI saMkhyA 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 28-29-30 prakRtika 28 va 29 prakRtika 28-29 va 30 prakRtika Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramatta Pere ... gogAera karmakANDa-488 dezasaMyata 28 va 29 prakRtika 28 va 29 prakRtika apramatta 28-29-30 va 31 prakRtika apUrvakaraNa 28-29-30 va 31 chaThebhAgataka, 7veM bhAgameM 1 pra. anivRttikaraNa sUkSmasAmparAya aba nAmakarmake pUrvokta bandhasthAna kisa-kisa karmapadasahita ba~dhate haiM, yaha bAta dogAthAoM meM kahate haiM ThANamapuNNeNa juI, puNNeNa ya uvari punnnngennev| tAvadugANaNNadareNapaNadareNamaraNirayANaM / / 522 // NirayeNa viNA tiNhaM, ekkadareNevameva surginnaa| baMdhati viNA gaiNA, jIvA tajogapariNAmA // 523 / / jummaM // artha- pUrvagAthAmeM kahe hue nAmakarmake ATha bandhasthAnoMmeM kramase 23 prakRtirUpa sthAna aparyAptasahita, 25 prakRtikasthAna paryApta aura 'ca' zabdase aparyAptasahita bhI baMdhatA hai| 26 prakRtikA sthAna paryApta tathA Atapa-udyotameM se kisI eka prakRtisahita, 28 prakRtirUpa sthAna deva athavA narakagatisahita, 29 aura 30 prakRtikasthAna tiryaJca, manuSya athavA devagatisahita, 31 prakRtikA sthAna devagatisahita aura eka prakRtirUpa sthAna kisI bhI gatike sAtha nahIM ba~dhatA arthAt isa sthAnake sAtha koI bhI gati nahIM ba~dhatI hai| isaprakAra ina sthAnoMke yogya pariNAmavAle jIva ina sthAnoMko bA~dhate Atapa aura udyota ye do prazastaprakRtiyA~ pUrvokta 41 jIvapadoMmeM kisa jIvapadake sAtha bandhako prApta hotI haiM, yaha kahate haiM bhUvAdarapajjatteNAdAvaM bNdhjoggmujjovN| teutigUNatirikkhapasatthANaM eyadarageNa // 524 // artha-- AtapaprakRti bAdaraparyAptapRthvIkAyasahita hI bandha yogya hai aura udyotaprakRti teja-vAyu aura sAdhAraNavanaspati tathA anya sabhI sUkSmajIvoMke binA bAdaraparyAptatiryaJcasambandhI puNyaprakRtiyoMmeM se kisI eka prakRtike sAtha bandhayogya kahI hai| Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 489 tIrthaGkara aura AhArakadvikasambandhI kathana karate haiM paragaiNAmaragaiNA, titthaM deveNa hAramubhayaM ca / saMjadabaMdhaTThANaM, idarAhi gaIhi Natthiti // 525 / / artha - tIrthaGkaraprakRtiko asaMyatadeva yA nArakI manuSyagatisahita hI bA~dhate haiM aura asaMyatAdi pA~caguNasthAnavartI manuSya devagatisahita hI bA~dhate haiN| apramatta aura apUrvakaraNake chaThe bhAgaparyanta AhArakadvika athavA tIrthaGkarasahita AhArakadvikakA bandha saMyatamanuSya hI karate haiM, anyagatisahita nahIM bA~dhate haiN| aba nAmakarmakI dhruvaprakRtiyoMko kahate haiM NAmassa NavadhuvANi ya, sarUNatasajummagANamekkadaraM / gadijAdidehasaMThANANUNekkaM ca sAmaNNA / / 526 // tasabaMdheNa hi saMhadiaMgovaMgANamekkadaragaM tu / tappuNNeNa ya saragamaNANaM puNa egadaragaM tu // 527 // puNeNa samaM savveNussAo Niyamado du paradhAdo / jogaTTANe tAvaM, ujjIvaM titthamAhAraM / / 528 // visesayaM // artha - taijasa- kArmaNa - agurulaghu-upaghAta-nirmANa-sparza-rasa- gandha-varNa ye nAmakarma kI 9 dhruvaprakRtiyA~, svarabinA sAdi 9 yugaloM (trasa-sthAvara, bAdara - sUkSma, paryApta aparyApta, pratyeka sAdhAraNa, sthira asthira, zubha -azubha, subhaga-durbhaga, Adeya- anAdeya, yazaskIrti-ayazaskIrti) meM se ekaekaprakRti ataH ye 9 prakRtiyA~ tathA cAragati, 5 jAti, taijasa-kArmaNabinA 3 zarIra, 6 saMsthAna aura cAra AnupUrvI meM se eka-eka prakRtikA bandha honese 5 prakRti ye isaprakAra sarva milakara (9+9+5= ) 23 prakRtiyA~ sAmAnyase sabhI jIvoMke ba~dhatI hai / / 526 / / manuSya thA tiryaJcasahita saprakRtikA bandha honepara 6 saMhanana aura aGgopA meM se ekaekaprakRtikA bandha hotA hai| trasa paryAptasahita baMdhaka susvara - duHsvara tathA prazasta aprazastavihAyogati meM se eka-eka prakRtikA bandha hotA hai ||527 // - paryAptasahita sabhI bandhakoMke ucchvAsa aura paraghAta bandhayogya haiM evaM Atapaudyota, tIrthaMkara aura AhArakadvika ye bhI prakRtiyA~ bandhayogya haiM jisakA kathana gAthA 525 meM kara diyA gayA hai / / 528 / / Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-490 tittheNAhAradurga, ekkasarAheNa bNdhmediidi| pakkhitte ThANANaM, payaDINa hodi parisaMkhA // 529 / / artha- tIrthaGkara aura AhArakadvikakA yugapat bhI bandha hotA hai| ataH pUrvokta 23 prakRtiyoMmeM yathAsambhava prakRtiyoMke milAnese sthAna aura prakRtiyoMkI saMkhyA ho jAtI hai| isI bAta ko do gAthAoM dvArA spaSTa karate haiM eyakkhaapajjataM, gipajjattabiticapaNarApajattaM / eiMdiyapajjattaM, suraNirayagaIhiM saMjuttaM // 530 // pajjattagaviticapamaNusadevagadisaMjudANi doNNi punno| suragadijuda magadijudaM baMdhaTThANANi NAmassa // 531 // jummaM // artha- ekendriyaaparyAptasahita 23 prakRtikA eka bandhasthAna hai, ekendriya payAMpta-dvIndriyatrIndriya-caturindriya-paJcendriyatiryaJca tathA manuSyaaparyAptasahita 25 prakRtike 6 sthAna haiM, ekendriyaparyApta Atapa athavA udyotasahita 26 prakRtika 2 sthAna, deva yA narakagatisahita 28 prakRtirUpa 2 sthAna, dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriya-tiryaJca aura manuSyaparyAptasahita 29 prakRtikA bandha hotA hai tathA tIrthaGkara sahita devagatisaMyukta bhI 29 prakRsika sthAna hai, isaprakAra ye 6 sthAna 29 prakRtisambandhI hote haiN| udyotasahita dvi-trI-catu-paMcendriyatiryaJcasaMyukta 4 sthAna aura tIrthaGkarasahita manuSyagatisaMyukta evaM AhArakadvikasahita devagatisaMyukta ye 2 sthAna milakara 6 sthAna 30 prakRtisambandhI haiM, AhArakadvikatIrthakarasahita devagatisaMyukta 31 prakRtikA eka hI sthAna hai aura apUrvakaraNaguNasthAnake saptamabhAgase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta yazaskIrtisahita 1 prakRtika eka hI sthAna hai| Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarma ke bandhasthAnoM kI sandRSTi 23 prakRtika 1 sthAna 1. ekendriya aparyAptayuta 26 prakRtika 2 sthAna 1. ekendriyaparyApta Atapayuta 2. ekendriyaparyApta udyotayuta ekaprakRtikasthAna 4. yazaskIrtiyuta 60 prakRtika 6 sthAna 1. dayaparyApta udyotayukta 2. zrI. dreyaparyApta udyotayuta 3. carandriyaparyApta udyotayugata 4. pajjendriyaparyApta udyotayuta 5. manuSya, tIrthakarayuta 6. deva, AhAra+yuta 28 prakRtika 2 sthAna | 1. devagati saMyukta / 2. narakagati saMyukta 25 prakRtika 6 sthAna 1. ekendriyaparyApta saMyukta 2. dvIndriyaaparyApta saMyukta 3. trIndriyaapardhA saMyukta 4. caturindriya aparyApta saMyukta 5. paMcendriyaaparyApta saMyukta 6. manuSya aparyApta saMyukta gommaTasAra karmakANDa-491 31 prakRtika, 1 sthAna 1. deva, AhAraka, tIrthakSarayuta 29 prakRtika 6 sthAna 1. dvIndriyaparyAma saMyukta 2. trIndriyaparyApta saMyukta 3. caturindriyaparyApta saMyukta 4. paJcendriyaparyApta saMyukta 5. manuSyaparyAma saMyukta 6. deva, tIrthakara saMyukta Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-492 athAnantara nAmakarmake bandhasthAnoMke bhaGga kahate haiM saMThANe saMhaDaNe vihAyajumme ya crimchjjumme| aviruddhakkadarAdo baMdhaTThANesu bhaMgA hu||532 // artha-6 saMsthAna aura 6 saMhanana meM se tathA prazasta-aprazastavihAyogatiyugala, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya aura yazalkIrtike 6 yugala ina sabhI se eka-eka prakRtikA bandha pAyA jAtA hai ataH ina sabhIkA (646x2x2x2x2x2x2x2) parasparameM guNA karanese 4608 bhaGga hote haiN| tatthAsattho NArayasavvApuNNeNa hodi baMdho du| ekkadarAbhAvAdo, tatthekko ceva bhaMgo du / / 533 // artha- bandharUpa una prazasta aura aprazastaprakRtiyoMmeM narakagatisahita huNDakasaMsthAna, aprazastavihAyogatiAdi eka-eka aprazastaprakRti kA bandha hai tathA vasa-sthAvara labdhyaparyAptakoMke aparyAptasahita durbhaga, anAdeyaAdi aprazastaprakRtiyoMkA bandha hai, kyoMki inameM bandhayogya prakRtikI pratipakSIprakRtikA bandha nahIM hai| ataH jo 41 pada kahe the unameM narakagatisahita 28 prakRtika bandhasthAnameM evaM ekendriyake labdhyaparyAptasambandhI 11 padoMke 23 prakRtika bandhasthAnameM aura trasa labdhyaparyAptakoMmeM 6 padoMke 25 prakRtika bandhasthAnameM eka-eka hI bhaGga hai| tatthAsattha edi hu, sAhAraNathUlasavvasuhumANaM / pajjatteNa ya thirasuhajummekkadaraM tu cdubhNgaa||534 // artha- ekendriyake 11 bhedoMmeM bAdaraparyAptasAdhAraNavanaspati aura sabhI paryAptasUkSmoM meM paryAptasahita 25 prakRtika sthAnoMmeM eka-eka aprazastaprakRtikA hI bandha hotA hai| vizeSa itanA hai ki sthira-asthira aura zubha-azubha ina donoM yugaloMmeM se kisI eka prazasta athavA aprazastaprakRtikA bandha hotA hai ata: yahA~ cAra bhaGga haiN| puddhviiaauuteuuvaauuptteyviylsnnnniinnN| sattheNa asatthaM thirasuhajasajummaTThabhaMgA hu||535 / / artha-bAdaraparyAptapRthvI-ap-teja-vAyu-pratyekavanaspatike 25-26 prakRtika bandhasthAnoMmeM tathA paryAptadvIndriya-trIndriya-caturiMdriya-asIpaJcendriyake 29-30 prakRtirUpa bandhasthAnoMmeM durbhaga-anAdeya kA hI bandha hai| sthira-asthira, zubha-azubha, yazaskIrti-ayazaskIrti ina tInayugaloM se kisI ekaeka prazasta athavA aprazastaprakRtikA bandha honeke kAraNa ATha-ATha bhaGga hote haiN| Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-493 aba sIpaJcendriyaparyAptatiryaJca aura paryApta manuSyameM 29 va 30 prakRtika bandhasthAnoMmeM guNasthAnoMkI vivakSA se bhaGgoMkA kathana karate haiM saNNissa maNussassa ya, oghekkadaraM tu micchabhaMgA hu| chAdAlasayaM aTTha ya, bidiye battIsasayabhaMgA / / 536 // artha- saJjIparyAptapaJcendriyatiryaJcasahita 29 prakRtika bandhasthAna aura udyotasahita 30 prakRtika bandhasthAnameM tathA paryAptamanuSyasahita 29 prakRtika bandhasthAnameM chahasaMsthAna, chahasaMhanana evaM vihAyogati-sthira-zubha-subhaga-susvara, Adeya-yazaskIrtiyugalameM se kisI eka-eka prakRtikA bandha sambhava hai ataeva (64642424242424242) inako parasparameM guNA karanese mithyAtvaguNasthAnameM 4608 bhaGga hote haiN| inhIM bandhasthAnoMke sAsAdanaguNasthAnameM huNDakasaMsthAna aura sRpATikAsaMhananakA bandha na hone se 5 saMsthAna, 5 saMhananameM se eka-eka kA hI bandha sambhava hai isalie (54542x2x2x2x2x2x2) inakA paraspara guNAkaranese sAsAdamaguNasthAnameM 3200 bhaGga hote haiN| sandRSTi isaprakAra hai mithyAdRSTitiryaJcameM 29 prakRtirUpa sthAnake bhaGga 4608 mithyAdRSTitiryaJcameM 30 prakRtirUpa sthAnake bhaGga 4608 mithyAdRSTimanuSyameM 29 prakRtirUpa sthAnake bhaGga 4608 sAsAdanavartI tiryaJcameM 29 prakRtirUpa sthAnake bhaGga 3200 sAsAdanavartI tiryaJcameM 30 prakRtirUpa sthAna ke bhaGga 3200 sAsAdaravartI manuSyameM 29 prakRtirUpa sthAna ke bhaGga 3200 missAviradamaNussaTThANe micchAdidevajudaThANe / satthaM tu pamattaMte, thirasuhajasajummagaTThabhaMgA hu||537 / / artha- mitha tathA asaMyataguNasthAnavartI deva-nArakIke paryAptamanuSyagati sahita 29 prakRtike sthAnameM tathA asaMyatadeva-nArakIke manuSyagatiparyApta va tIrthaGkara sahita 30 prakRtika sthAnameM sthiraasthira, zubha-azubha, yazaskIrti-ayazaskIrti ina tIna yugaloM meM se kisI eka-eka prakRtikA bandha honese 8-8 bhaGga hote haiN| 1. prA.paM.saM. pR. 338 gA. 62 / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-494 vizeSArtha- (aprazastasaMsthAna aura saMhanana, durbhaga, duHsvara, anAdeya va aprazastavihAyogatikI bandhavyucchitti sAsAdanaguNasthAnameM ho jAnese mAtra prazastaprakRtiyoMkA hI bandha hotA hai ataeva saMsthAna, saMhanana AdikI apekSAse bhaGga nahIM hote haiN|) mithyAtvAdi guNasthAnoMmeM davagatisaMyukta bandhasthAnoMmeM prazastaprakRtiyoMkA hI bandha hotA hai, kintu asthira-azubha aura ayazaskIrtikA bandha pramattaguNasthAnaparyanta honese ina tIna yugaloMkI apekSA (2x2x2) 8 bhaGga sambhava haiN| apramatta aura apUrvakaraNaguNasthAnameM devagatisahita 28-29-30 aura 31 prakRtika bandhasthAnameM aprazastaprakRtiyoMkA bandha nahIM hone se eka-eka hI bhA hai| jIvoMkI gati-AgatikA kathana 6 gAthAoMmeM karate haiM NerayiyANaM gamaNaM, saNNIpajattakammatiriyaNare / caramacaU titthUNe, tericche ceva sattamiyA // 538 / / artha-- dharmAdi tInapRthvIvAle nArakI maraNakarake garbhajaparyApnasainIpaJcendriyakarmabhUmijatiryaJca aura manuSyaparyAyameM utpanna hote haiM, antimacAra narakoMvAle jIva tIrthaGkaratvAdike binA pUrvokta manuSya athavA tiryaJcaparyAyameM utpanna hote haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki saptamanarakavAle jIva pUrvokta tiryaJcaparyAyameM hI utpanna hote haiN| vizeSArtha- narakase nikale hue jIva cakrI, nArAyaNa-pratinArAyaNa aura balabhadra nahIM hote haiN| narakase nikale jIva DhAIdvIpavartI manuSya va tirthaJca tathA antima svayaMbhUramaNadvIpake ardhabhAga evaM svayaMbhUramaNasamudravartI tiryaJcoM meM aura usake bAhara ke cAroM konoM meM jalacara-thalacara-nabhacaroM meM utpanna hote haiN| tIsa bhogabhUmiyoM aura 96 kubhogabhUmiyoM ke tiryaMca-manuSyoM meM, mAnuSottara aura svayaMprabhAcala ke madhya meM asaMkhyAta dvIpa aura samudroM meM jaghanya bhogabhUmi hai, vahA~ ke tiryaMcoM meM ve nArakI marakara utpanna nahIM hote haiN| prathama-dvitIya-tRtIya narakase nikale hue jIva tIrthaGkara ho sakate haiN| caturtha narakase nikalA jIva mokSa jA sakatA hai| paJcamanarakase nikalA huA sakalasaMyama aura chaThe narakase nikalA dezasaMyama dhAraNa kara sakatA hai| saptamanarakase nikalA huA jIva samyaktva dhAraNa nahIM kara sktaa| yahA~para jo yaha kahA gayA hai ki saptamanarakase nikalA jova samyaktva dhAraNa nahIM kara sakatA hai so isI kathanakI puSTi SaTkhaNDAgamasUtra evaM tattvArtha-rAjavArtikameM bhI kI gaI hai, kintu yativRSabhAcAryakA mata hai ki saptamapRthvIse nikale hue kinhIM birale jIvoMko samyaktva prApta ho sakatA hai| 1. SaTUkhaNDAgama pu.6 pR. 484 sUtra 205. rAja vA.a. 3 sUtra 6 / 2. tiloyapaNNatti bhAga 1 a. 2 zloka 29 / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 495 tatthataNa'viradasammo, misso maNuvadugamuccayaM NiyamA / baMdhadi guNapaDivaNNA, maraMti miccheva tattha bhavA // 539 // artha- saptamapRthvI meM asaMyatasamyagdRSTi aura mizraguNasthAnavatajIva apane-apane guNasthAnoM meM manuSyagati- manuSyagatyAnupUrvI aura uccagotrakA niyamase baMdha karatA hai| sAsAdana mizra va asaMyataguNasthAnavartI saptamapRthvIke nArakI jIva jisasamaya maraNa karate haiM usase antarmuhUrtapUrva mithyAtvako prApta karate hI haiN| teudugaM tericche, sesegaapuNNavilayagA ya tahA / titthuNaNarevi tahA'saNNI ghamme ya devaduge // 540 // artha- tiryaJcagatimeM bAdara athavA sUkSmaparyApta aparyAptatejakAya vAyukAyajIva bhogabhUmijattiryaJca binA tiryaJcagatimeM niyamase utpanna hote haiN| avazeSa bAdarasUkSmaparyApta va aparyAptapRthvIjalakAyika tathA nityAnagAda-caturgItinigodaparyApta-apayapti evaM pratiSThita - apratiSThitapratyaikavanaspati, dvIndriya-trIndriya- caturindriyaparyApta aparyApta jIva maraNakara tiryajcoMmeM tathA tresaThazalAkA puruSoMke binA manuSyoM meM bhI utpanna hote haiM / itanA yahA~ vizeSa hai ki nitya itaranigodake sUkSmajIva yadi maraNakara manuSya hoM to samyaktva aura dezasaMyamako dhAraNa kara sakate haiM, kintu sakalasaMyama grahaNa nahIM kara sakate haiN| aura asaMjJIpaJcendriyatiryaJca prathamanaraka evaM bhavanavAsI - vyaMtaradevoMmeM utpanna hote haiM anya deva tathA nArakiyoMmeM utpanna nahIM hote, kyoMki asaMjJIpaJcendriyajIvakI utkRSTa AyubandhakI sthiti palyake asaMkhyAtaveMbhAga pramANa hI hai / bAdaranitya va itaranigodake jIva maraNakarake manuSyoM meM bhI utpanna hokara usI bhavase mokSa jA sakate haiM jaise bharatacakravartIke putra varddhanakumArAdi / - saNIvitahA sese, Niraye bhogevi acyutevi / maNuvA jati cauggadi pariyaMtaM siddhiThANaM ca // 541 // artha- saMjJI tiryaJca bhI sabhI nArakiyoMmeM, sarvabhogabhUmijoMmeM, evaM solahaveMsvargaparyanta sarvadevoM meM janma lete haiN| karmabhUmija paryAptamanuSya pUrvokta sabhI paryAyoMmeM aura kalpAtIta ahamindroM meM utpanna hote haiN| evaM siddhasthAnako bhI prApta karate haiN| aparyAptamanuSya karmabhUmijatiryaJcoMmeM aura tIrthaGkarAdibinA sAmAnyamanuSyoM meM utpanna hote haiN| tIsa bhogabhUmiyoMke tiryaJca va manuSya tathA asaMkhyAtadvIpa va samudrasambandhI jaghanyabhogabhUmijatiryaJcasamyagdRSTi to saudharma - IzAnasvarga meM utpanna hote haiM aura mithyAdRSTisAsAdanaguNasthAnavartI evaM kubhogabhUmijamanuSya bhavanatrikadevoMmeM janma lete haiN| 1. dhavala pu. 10 pR. 276 / Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 496 AhArA du deve, devANaM saNNikammatiriyaNare / patteyapuDhaviAU bAdarapajjattage gamaNaM / / 542 / / bhavatiyANaM evaM, titthUNaNaresu ceva uppattI / IsANatANege, sadaradugaMtANa saNNIsu / / 543 / / jummaM // artha- AhArakazarIrasahita pramattaguNasthAnavAle jIva maraNakarake vaimAnikadevoM meM hI utpanna hote haiM tathA sarvArthasiddhi vimAnake deva maraNakarake pandraha karmabhUmike caramazarIrI manuSyoM meM hI utpanna hote haiM, anyatra nahIM, kintu sahasrArasvargaparyantake deva karmabhUmi ke manuSyoM meM lavaNodadhi, kAlodadhi, svayaMbhUramaNadvIpake uttarArdha, svayaMbhUramaNasamudravartI saJjIparyAptajalacara, sthalacara, nabhacaratiryaJcoM meM utpanna hote haiN| IzAnasvargaparyantake deva pUrvokta manuSya va tiryaJcoM meM tathA bAdaraparyAptapRthvI jalakAya, pratyeka vanaspatirUpa ekendriyameM bhI utpanna hote haiM / bhavanatrikadevoMkA kathana bhI saudharmaIzAnavat hI jAnanA | vizeSa itanA hai ki bhavanatrikadeva manuSyoM meM tIrthaGkarAdika tresaThazalAkA puruSoMmeM utpanna nahIM hote haiN| isaprakAra cAroM gatike jIvoMkA saMkSepase gati AgatikA varNana kiyaa| vizeSajJAnake lie dhavala pu. 6 meM gati - AgaticUlikA dekhanI caahie| Age caturdaza mArgaNAoMmeM nAmakarmake bandhasthAna ATha gAthAoMse kahate haiM NAmassa baMdhaThANA, NirayAdisu NavayavIsa tIsamado / AdimachakaM savvaM paNachaNNavavIsa tIsaM ca // 544 // artha - nAmakarmake bandhasthAna narakagatimeM tiryaJca manuSyagatisaMyukta 29 30 prakRtike do haiM / tiryaJcagatimeM Adike 6 bandhasthAna, manuSyagatimeM sarvasthAna tathA devagati meM 25-26-29 aura 30 prakRtirUpa cAra bandhasthAna jAnanA cAhie / " vizeSArtha - narakagatimeM nAmakarma ke 29-30 prakRtika do bandhasthAna haiN| unameM paJcendriyaparyAptatiryaJcagati tathA manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA sthAna paSThama maghavI pRthvItakake jIva bAMdhate haiN| paJcendriyaparyAptatiryaJca matisahita 29 prakRtike athavA udyotayukta 30 prakRtika sthAnako saptama mAghava pRthvItaka jIva bA~dhate haiN| paryAptamanuSyagati va tIrthaMkarasaMyukta 30 prakRtike sthAnakA bandha 1. "Nirae tIsugutI baMdhadvANANi / " prA. paM.saM.nu. 493 gAthA 419 / " tiriyamaI tevIsa paNavIsa chabbIsamavIsA va tIsUNa tIsa baMdhA / " prA. paM.saM. pU. 494 gAthA 421 | manuSyagati meM bandhasthAna 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31 aura 1 prakRtika ATha hote haiN| devagati meM 25, 26, 29, 30 prakRtika ye cAra bandhasthAna hote haiM / prA. paM. saM. 5.495 / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 497 tRtIya meghApRthvIparyantake hI jIva bA~dhate haiM, kintu manuSyagatiyukta 29 prakRtikA bandha chaThe narakatakake nArakI jIva karate haiM tathA mArgaNAoMmeM guNasthAnakI vivakSAse una sthAnoMkA lagAnA sugama hai isalie gati-indriya-paryAptAdike vizeSa sthAna kahate haiM--mithyAtva - sAsAdanaguNasthAnavartI nArakIjIva tiryaJcamanuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnako bA~dhate haiN| samyagmithyAdRSTijIva manuSyagatisahita 29 prakRtika sthAnako hI bA~dhate haiM, kyoMki tiryaJcadvika aura udyotakI bandhavyucchitti sAsAdanaguNasthAna meM ho jAtI hai tathA asaMyatajIva manuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAna evaM prathama tInanarakoMmeM paryApta manuSyagati va tIrthaGkarasahita 30 prakRtirUpa sthAnako bA~dhate haiM / tiryaJcagatimeM Adike jo 6 sthAna haiM unameM sthAvarabAdaraaparyAptaekendriya. yA sthAvarasakSma aparyAekendriyasahita 13 prakRti sthAnako bA~dhate haiM tathA ekendriyabAdaraparyAptasahita yA ekendriyasUkSmaparyAptasahita athavA trasaaparyAptadvIndriya-trIndriya, caturindriya aura paMcendriyatiryaJcagatisahita athavA trasaaparyApta manuSyagatisahita 25 prakRtike sthAnako bA~dhate haiN| bAdarapRthvIkAyaekendriyajIva Atapa aura tiryaJcagatisahita athavA teja vAyukAya tathA sAdhAraNabinA anya ekendriyabAdara paryAptajIva udyota va tiryaJcagatisahita 26 prakRtika sthAnako bA~dhate haiN| trasaparyAptapaMcendriyajIva narakagatisaMyukta yA devagatisahita 28 prakRtirUpa sthAnakA bandha karate haiN| saparyAptadvIndriya-trIndriya- caturindriya- paJcendriyajIva tiryaJcagatisahita athavA manuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnakA bandha karate haiN| trasabAdaraparyAptahIndriya-trIndriya-caturindriya athavA paJcendriyajIva tiryaJcagati va udyotasahita 30 prakRtika sthAnako bA~dhate haiN| isaprakAra ye 6 sthAna haiM / tathaiva labdhyaparyAptatiryaJcajIva 28 prakRtika sthAnake binA pA~ca hI sthAnoMkA bandha karate haiM, manuSyagatimeM sarvasthAnoMko bA~dhate haiM evaM devagati 25-26- 29 aura 30 prakRtirUpa cAra sthAnoMko bA~dhate haiN| deva marakara paryApta kendriyoM meM utpanna ho sakatA hai isaliye usake 25 prakRtika bandhasthAna tathA Atapa yA udyotasahita 26 prakRtika evaM saMjJIparyAptatiryaMca- manuSyasaMyukta 29-30 prakRtirUpa sthAnakA bandha saMbhava hai| athAnantara indriyAdi mArgaNAoMmeM nAmakarmake bandhasthAna kahate haiM paMcakkhatase savvaM, aDavIsUNAdichakkayaM sese| camaNavayaNorAle, saDa devaM vA viguvvaduge / / 545 / / artha- indriyamArgaNA meM paJcendriyake aura kAyamArgaNAmeM trasakAyake sarva bandhasthAna haiN| avazeSa ekendriyAdika cArameM aura pRthvIkAyAdi pA~cameM Adike chaha sthAnoM meM se 28 prakRtika sthAnakebinA pA~ca-pA~ca bandhasthAna jAnanA / cAramanoyoga - cAravacanayoga evaM audArikakAyayogameM sarva bandhasthAna haiM aura vaikriyaka- vaikriyakamizrakAyayogameM devagativat cAra sthAna haiN| Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-498 vizeSArtha- ekendriya va vikalendriyajIvoMmeM 23, 25, 26, 29, 30 prakRtika nAmakarmake ye 5 bandhasthAna hote haiM / sthAvarakAyameM bhI isIprakAra 5 bandhasthAna haiN| paMcendriya aura usakAyameM 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31 va 1 ye ATha bandhasthAna haiN| isIprakAra cAra manoyogiyoM va cAra vacanayogiyoM tathA audArikakAyayogiyoM meM ukta 8 bandhasthAna jaanne| vaikriyika va vaikriyikamizra kAyayogiyoMmeM devagatike samAna 25, 26, 29 va 30 prakRtika cAra bandhasthAna hote haiN| (prA.paM.sa.pR. 496-500) aDavIsadu hAraduge, sesadujogesu chakkamAdillaM / vedakasAye savvaM, paDhamillaM chakkamaNNANe // 546 // artha- AhAraka-AhArakamizrakAyayoga, 28-29 prakRtika dosthAna haiN| zeSa kArmaNa aura audArikamizrakAyayoga ina do yogoMmeM Adike 6 sthAna haiN| puruSAdi tInaveda tathA krodhAdi cAroM kaSAyoMmeM sarva bandhasthAna haiN| jJAnamArgaNAmeM tIna kujJAnoMmeM Adike chaha bandhasthAna haiN| vizeSArtha- AhAraka-AhArakamizrakAyayogameM devati tathA AhArakadvikasahita sthAna nahIM hotA kyoMki inakA baMdha apramatta tathA apUrvakaraNaguNasthAnameM hI sambhava hai, kintu AhArakadvika pramattaguNasthAnameM nahIM hotA hai tathA kArmaNa aura audArikamizrasahita mithyAdRSTitiryaJca-manuSyameM 28 prakRtika sthAnakA bandha nahIM hai, kyoMki 'kamme urAlamissaM' isa sUtrase devadvika aura narakadvikake bandhakA kArmaNa va audArika mizrakAyayogameM abhAva hai| kArmaNakAyayogasahita sAsAdanaguNasthAnavartItiryaJca-manuSyameM ekendriyabAdara-sUkSmaparyApta aura aparyAptasahita 23-25 va 26 kA evaM naraka-devagatisahita 28 kA tathA vikalatrayasaMyukta 29-30 prakRtikasthAna ina sarva sthAnoMke binA avazeSa tiryaJcapacendriya va manuSyagatisahita 29-30 prakRtika do bandhasthAna haiN| yahA~ "micchadugedevacaU titthaM Nahi" isa vacanase devagatisahita 28 prakRtika sthAnakA abhAva hai| kArmaNakAyayogasahita asaMyatamanuSyameM devagati va tIrthaMkarasahita 29 prakRtikasthAna bhI jaannaa| tInoMvedoM meM aura cAroMkaSAyoMmeM sarva bandhasthAna haiN| vizeSa yaha hai ki napuMsakavedameM 29-30 prakRtike dosthAna tRtIyanarakaparyanta jAnanA / napuMsakavedasahita tiryaMcagatimeM ekendriyabAdarasUkSmaaparyAptasahita 23 prakRtikA, ekendriyabAdara-sUkSmaparyAptasaMyukta 25 prakRtikA, saaparyAptadvIndriyatrIndriya-caturindriya-paMcendriyatiryaJca-manuSyagatisahita 25 prakRtikA, ekendriyabAdaraparyApta Atapa va 1. praa.pN.sN.pR.501| 2. 23, 25,26. 28, 29, 30 prakRtika ye 6 bandhasthAna (paM.saM.pR. 500, 501) 3. 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31 va 1 prakRtika AThabandhasthAna haiN| (paM.sa.pU. 502) / 4. 23, 25, 26, 28, 29, 30 ye chahabandhasthAna (pa.saM.pU. 502) / Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-499 udyotasahita 26 prakRtikA, tiryaJca va manuSyagatiparyAptasahita 29 kA, tiryaJcagatiparyApta udyotasaMyukta 30 prakRtikA aura paryAptatiryaJca paJcendriyasambandhI napuMsakavedameM naraka-devasahita 28 prakRtikA bhI bandhasthAna pAyA jAtA hai| strIvedI va puruSavedItiryaJcameM chaha bandhasthAna jAnanA cAhie tathA napuMsakavedI layaparyAptaka manuSyameM ekendriya-vikalatrayake samAna pA~ca banAyA jAnAkArabisa se napuMsaka yA strI athavA puruSavedI paryAptamanuSya puruSa-strI-napuMsakavedake udayase bhAvase puruSa-strI yA napusaMkavedI hote haiM; dravyase puruSavedI tathA bhAvanapuMsakatrI tathA puruSavedameM anivRttikaraNake apane-apane savedabhAgaparthanta guNasthAna jAnanA / yahA~ tInoMvedoMmeM ATha-ATha bandhasthAna jAnanA', kintu vizeSa itanA hai ki kSapakazreNIvAle napuMsakavedIke devagati aura tIrthakaraprakRtisahita 29-31 prakRtika bandhasthAna nahIM pAyA jAtA hai, kyoMki kinhIM caramazarIrIke kSapaka zreNI meM tIrthaMkaraprakRtikA bandha sambhava bhI hai tathApi ve jIva kSapakazreNImeM puruSavedake udayasahita hI car3hate haiM tathA tIrthaMkaraprakRtike bandhakA prArambha caramazarIrI asaMyata yA dezasaMyataguNasthAnavartIkai yadi hotA hai to inake tapakalyANakAdi tIna hI kalyANaka hote haiM aura yadi pramatta-apramattaguNasthAna meM tIrthaMkaraprakRtikA bandha prArambha hotA hai to jJAna va nirvANa ye do hI kalyANaka hote haiM tathA yadi pUrvabhavameM tIrthaMkaraprakRtikA bandha kiyA to unake garbhAvataraNAdi pAMcoM kalyANaka hote haiM, aisA jaannaa| __ kaSAyamArgaNAmeM krodhAdike anantAnubandhI Adike bhedase cAra bheda haiM, tathApi jAtikA Azrayakarake ekatvapanA hI grAhya hai, kyoMki zaktikI pradhAnatA honese bheda kahanekI vivakSA nahIM hai| isIko spaSTa karate haiM-anantAnubandhI Adi bArahakaSAyake sarvaghAtIrUpahI spardhaka haiM, dezaghAtIrUpa nahIM tathA saJvalanake spardhaka dezaghAtI evaM sarvaghAtIrUpa donoM hI prakArake haiN| samyaktvaghAtI anantAnubandhI-krodha-mAna-mAyA va lobhameM se kisI ekakA udaya honepara apratyAkhyAnAdi tInoMkA bhI udaya hai| tathaiva dezasaMyamakA ghAtakaranevAlI apratyAkhyAna krodhAdikameM se kisI ekakA udaya honepara pratyAkhyAnAdikA bhI udaya hai hii| sakalasaMyamaghAtI pratyAkhyAnakrodhAdikameM se kisI ekakA udaya honepara sajvalanakA bhI udaya hai tathA yathAkhyAtasaMyamako ghAtanevAlI kevala sajvalanake udaya honepara pratyAkhyAnAdi tInakA udaya nahIM hotA hai, kyoMki anyakaSAyoMke spardhaka sakalasaMyamake virodhI haiM tathA kevala pratyAkhyAna-sajvalanakA udaya honepara zeSa dokaSAyoM kA udaya nahIM hai| apratyAkhyAnAdi tInakA udaya honepara anantAnubandhIkA udaya nahIM hai| isaprakAra anantAnubandhIke udayake sAtha apratyAkhyAnAdikameM cAritramohapanA hote hue bhI inameM samyaktva aura saMyamakA ghAtapanA khaa| anantAnubandhIke udayarahita apratyAraghyAnAdikA udaya dezasaMyamako ghAtatA hai aura apratyAkhyAna ke udayarahita pratyAkhyAna aura saJcalanakA udaya sakalasaMyamako ghAtatA hai tathA pratyAkhyAnake udayarahita kevala sajvalanake dezaghAtIspardhakoMkA udaya yathAkhyAtasaMyamako 1. "tripu vedeSu pratyeka baMdhASTakam" (prA.paM.saM.e. 502) / Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ameri amod ma gommaTasAra karmakANDa - 500 ghAtatA hai isaprakAra zakti sAmAnyakI vivakSAse solahakaSAyake krodhAdika bhedase cAra kaSAya hI grahaNa kI haiM | isakAraNase samyaktva - dezasaMyama aura sakalasaMyamakA asaMyata- dezasaMyata aura pramattAdikaguNasthAnameM utpanna honA kahA hai / zaMkA- anantAnubandhIkI tathA anyakaSAyoMkI zakti samAna kaise ho sakatI hai? samAdhAna- cArajJAnAvaraNa, tInadarzanAvaraNa, pA~ca antarAya, cArasaJjvalana aura puruSaveda ye 17 dezaghAtI prakRtiyA~ to cAra prakArake anubhAgarUpa pariNamana karatI haiM, avazeSa mizramohanIyabinA kevalajJAnAvaraNAdika sarvaghAti 20 prakRti, 8 nokaSAya aura adhAtiyAkI 75 prakRti ye sarva prakRtiyA~ tIna prakArake anubhAgarUpa pariNamana karatI haiM? anubhAgabandhake kathanameM isakA varNana kiyA gayA hai isalie anubhAgazaktikI apekSAse anantAnubandhI aura anyakaSAyameM samAnatA sambhava hai| bArahakaSAya aura saJcalanake dezaghAtIspardhakoM meM yadyapi kathaMcit bheda hai tathApi sAmAnyasaMyamako ghAta karanekI apekSA samAnakArya karatI haiM isalie yahA~ anaMtAnubandhI Adi bheda nahIM kahe haiM mAtra krodhAdi cArakaSAya hI kahI haiN| yahA~ krodhameM nAmakarmake bandhasthAna narakameM to 29-30 prakRtirUpa do haiN| tiryaJcagatimeM Adike chahabandhasthAna, manuSyoM meM sarvabandhasthAna aura devagatimeM sAmAnyase devagativat (25-26-29-30 prakRtika) cAra hI sthAna haiM / isIprakAra mAna mAyA aura lobhameM bhI jAnane / jJAnamArgaNAmeM tIna kujJAnoMmeM Adike chahasthAna haiM unameM nArakiyoMke to tiryaJcagatimanuSyagatiparyAptasahita 29 prakRtikA tathA udyotasahita 30 prakRtikA sthAna aise dosthAna haiN| ekendriya evaM vikalatrayake kumati aura kuzrutajJAnameM narakagati va devagatise saMyukta 28 prakRtirUpa bandhasthAnakebinA tiryaJca manuSyagatiyukta 23 prakRtike bandhasthAnako Adi lekara pA~ca bandhasthAna hai / | paMcendriyatiryaJcamanuSyaaparyAptake kumati-kuzrutasahita mithyAtvaguNasthAnameM bhI pUrvokta pA~casthAna haiM, tInoM kujJAnasahita mithyAtva va sAsAdanaguNasthAnavartI paryAptapaJcendriyatiryaca tathA manuSya meM yathAyogya caturgatiyukta chahasthAna haiM tathA kujJAnasahita bhavanatrika va saudharmayugalameM tiryaMcagatisaMyukta 25 26 29 va 30 prakRtike aura manuSyagatisahita 29 prakRtikA ye cAra bandhasthAna hai / sanatkumAra se sahasrArasvargaparyanta svargIrme saMjJIpacendriyaparyAptatiryaMca tathA manuSyagatisahita 29 prakRtikA aura tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtikA isaprakAra dosthAna haiN| AnatAdise navagraiveyakaparyanta manuSyagatisahita 29 prakRtikA hI bandhasthAna hai| kyoMki 'tado Natthi sadaracaU' isa vacanase yahA~ tiryaJcagatisaMyukta sthAnakA abhAva hai| isaprakAra kujJAnavAle jIvoMkI apekSA tIna kujJAnoMmeM chahasthAna kahe / 1. AvaraNadesaghAtarAya saMjalaNa purisa sattarasaM / cauviha bhAvapariNadA tihi bhAvA hu sesANaM / / 184 / / gommaTasArakarmakANDa || Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-501 saNNANe carimapaNaM, kevalajahakhAdasaMjame sunnnnN| sudamiva saMjamatidae, parihAre Natthi carimapadaM // 547 / / artha- matijJAnAdi cArasamyagjJAnoMmeM antima pA~ca bandhasthAna haiN| kevalajJAna aura yathAkhyAtasaMyamameM zUnya arthAt bandhasthAnakA abhAva hai| saMyamoMmeM zrutajJAnake samAna 5 bandhasthAna haiM, kintu parihAravizuddhisaMyamameM antimasthAnabinA bArasthAna haiN| vizeSArtha- mati-zruta-avadhi aura mana:paryayajJAnameM 28-29-30-31 aura 1 prakRtirUpa 5 bandhasthAna nAmakarmake haiN| matiAdi tInajJAna paryApta va nirvRttyaparyAptanArakI aura saJjItiryaJca, manuSya aura devoMmeM pAe jAte haiN| yahA~ nArakIjIvoMke manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA tathA AdikI tInapRthciyoMmeM manuSyagati-tIrthaGkarasahita 30 prakRtikA ye do bandhasthAna haiM, saudharmAdi svargake devoMmeM bhI ye hI do bandhasthAna haiN| bhavanatrikadevoMmeM manuSyagatisahita 29 prakRtikA hI bandhasthAna hai tathA tiryaJcagatimeM devagatisahita 28 prakRtirUpa bandhasthAna hai| manuSyoMke devagatisahita 28 evaM devagatitIrthaGkarasahita 29 prakRtikA sthAna hai tathA 30, 31 va 1 prakRtika bandhasthAna bhI haiN| isaprakAra matiAdi tInajJAnoMmeM bandhasthAna khe| manaH paryayajJAnasahita cArajJAnoMmeM pramattaguNasthAnameM 28 va 29 prakRtika do sthAna haiM tathA apramatta aura apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyanta 28 va 29 prakRtika do evaM devagati-AhArakadvikasaMyukta 30 prakRtika aura devagati, tIrthakara va AhArakadvikasaMyukta 31 prakRtika ye cArabandhasthAna haiN| apUrvakaraNaguNasthAnake saptamabhAgase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta yazaskIrtirUpa eka bandhasthAna hai| kevalajJAnameM nAmakarmake bandhakA abhAva hai| sAmAyika-chedopasthApanAsaMyamameM zrutajJAnavat 5 bandhasthAna haiM, kintu parihAravizuddhisaMyamameM ina 4 meM se antimasthAna nahIM hai ata: vahA~ cAra hI bandhasthAna jaannaa| sAmAyika-chedopasthApanAsayamameM pramattaguNasthAnameM devagatisaMyukta 28 prakRtikA aura devagatitIrthakarasahita 29 prakRtikA ye do bandhasthAna haiN| apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyanta pUrvokta do aura devagati evaM AhArakadvikayuta 30 prakRtikA, tIrthaGkara va AhArakadvikasahita 31 prakRtikA isaprakAra cAra bandhasthAna haiN| apUrvakaraNaguNasthAnake saptamabhAgase anivRttiguNasthAnaparyanta ekaprakRtirUpa eka hI bandhasthAna hai| parihAravizuddhisaMyamameM sAmAyikasayamavat pramattaguNasthAnameM do evaM apramattaguNasthAnameM cAra bandhasthAna haiM, yahA~ zreNIArohaNakA abhAva honese ekaprakRtirUpa bandhasthAna nahIM hai|' aMtimaThANaM suhume, desAviradIsu hArakammaM vaa| cakkhUjugale savvaM, sagasagaNANaM va ohiduge||548|| 1. prA.paM.saM.pR. 504 va 505 gAthA 447 va 449 / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-502 artha- sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM antima eka hI sthAna hai| dezasaMyataguNasthAnameM AhArakakAyayogake samAna 28 aura 29 prakRtirUpa do sthAna haiN| asaMyataguNasthAnameM kArmaNakAyayogavat Adike 6 sthAna haiN| cakSu-acakSudarzanameM sarvabandhasthAna haiM aura avadhi-kevaladarzanameM apane-apane jJAnake samAna bandhasthAna jAnanA | vizeSArtha- dezasaMyamasahita tiryaJcameM devagatisaMyukta 28 prakRtikA hI sthAna hai| asaMyamameM kArmaNakAyayogavat 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika Adike chahasthAna haiN| yahA~ mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnavartI nArakIke paJcendriyaparyAmatiryaJca va manuSyagatisahita 29 prakRtikA aura tiryaJca va udyotasahita 30 prakRtirUpa ye do sthAna haiN| mizraguNasthAnameM manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA hI sthAna hai| dharmAditIna narakaviyoMmeM asaMyataguNasthAnavartI nArakiyoMke manuSyagatisahita 29 prakRtikA aura manuSyagati va tIrthaGkarasahita 30 prakRtikA ye do sthAna haiN| avazeSa pRthviyoMmeM manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA sthAna hai| tiryaJcagatimeM 23-25-26-28-29 aura 30 prakRtirUpa 6 sthAna haiM, kintu yahA~ vizeSatA yaha hai ki paryApta-aparyApta ekendriya tathA vikalatrayameM evaM aparyAptapaJcendriyameM narakagati yA devagatisahita 28 prakRtirUpa bandhasthAna nahIM hai kyoMki 'puNNidaraM vigidagale' ke anusAra vahA~ usakA bandha nahIM aataa| bAdara- sUkSmayAna-apAtatajakAdhika-vAtakAyikameM manuSyagatiaparyAptasaMyukta 25 prakRtikA aura paryAptamanuSyagatiyuta 29 prakRtikA ye donoM sthAna nahIM haiN| prathamopazamasamyaktvakI virAdhanA karake sAsAdanaguNasthAnako prAma huA tiryaMca, tiryaJcagati va manuSyagatisahita 29 prakRtikA, tiryaJca va udyotayukta 30 prakRtikA tathA devagatisahita 28 prakRtikA isaprakAra 3 sthAna bA~dhatA hai| maraNakara narakabinA anya gatiyoM meM utkRSTase eka samayakama chahaAvalI aura jaghanyase ekasamayaparyanta aparyAptAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAna hotA hai isalie sAsAdanaguNasthAnavartI tiryaJca haiM so 'Nahi sAsaNo apuNNe sAharaNa suhumage ya teu duge' isa vacanase ekendriya, vikalendriya, sajJI-asaJjIpaJcendriya jIva hI aparyAptAvasthAmeM sAsAdanaguNasthAnavartI hote haiM aura ve narakagati yA devagatisaMyukta 28 prakRtike sthAnako nahIM bA~dhatA huA zarIraparyApti pUrNa hone ke pahale hI sAsAdanapanA chor3akara niyamase mithyAdRSTi hokara paryAptAvasthAke anantara hI narakagati yA devagatisahita 28 prakRtika sthAnako bAMdhatA hai| 'micchaduge devacaU titthaM Nahi' isa vacanase saJI-asaJI bhI aparyAptAvasthAsahita sAsAdanaguNasthAnameM 28 prakRtirUpa sthAna nahIM bA~dhate haiM tathA mizra va asaMyataguNasthAnavI tiryaJca saMjJIparyApta haiM, ve mizraguNasthAnameM to devagatiyuta 28 prakRtikA hI bandha karate haiM, kyoMki 'uvarima chaNhaM ca chidIsAsaNasamme' isa vacanase tiryaJca-manuSyagatike bandha kA isake abhAva hai| asaMyataguNasthAnameM bhI pUrvokta sthAna ba~dhate haiM, kyoMki tiryaJcajIvake AhArakadvika va tIrthaGkaraprakRtikA bandha nahIM hai| manuSyagatimeM labdhyaparyAptamanuSyake 1. prA.paM.saM.pR. 505 gAthA 449 / 2. prA.paM.saM.pR. 506 gAdhA 452 / 3. prA.paM.saM.pR. 506 gAthA 453 / 4. 23-25-26-28-29-30-31-5 ye ATha bandhasthAna haiM (prA.paM.saM.pR. 5.06-507 gAthA 453-454) / ) Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 503 tiryaJca va manuSyamatiyuta 23-25-26-29 aura 30 prakRtirUpa pA~casthAna ba~dhate haiM, kintu paryAptamanuSyake cAroMgatisahita chahoM sthAna pAe jAte haiN| 'cadugati micchosaNI' ityAdi labdhisAra gAthA 2 meM kathita sAmagrIsahita jIva ne karaNalabdhi ke caramasamayameM darzanamohakA upazama karake prathamopazamasamyaktva prApta kiyA tathA prathamopazamasamyaktvasahita dezavratI athavA mahAvratI hokara isa upazamasamyaktva ke antarmuhUrta kAlameM ekasamayase chahaAvalI kAlaparyaMta anaMtAnubandhIkA jo aprazasta upazama huA thA usameM se kisI bhI eka krodhAdikaSAyakA udaya honepara prathamopazamasamyaktvakA ghAtakarake sAsAdanaguNasthA huvA to mithyAtvAvasthAmeM hI bandha hai ataH paJcendriyaparyApta tiryaMcamanuSyagatiyuta 29 prakRtike sthAnako tiryaJca - udyotayuta 30 prakRtika sthAnako evaM devagatisahita 28 prakRtike sthAnako bA~dhatA hai| maraNa honepara tiryaJca va manuSya athavA deva aparyAptakAlameM yadi sAsAdanaguNasthAnavartI haiM to tiryaJca va manuSyagatiyuta 29 va tiryaJca - udyotasaMyukta 30 prakRtirUpa do sthAnoMko bA~dhate haiM, kintu narakagati yA devagatisahita 28 prakRtika sthAnako nahIM bA~dhate haiN| sAsAdanaguNasthAnasambandhI kAla pUrNa honepara mithyAdRSTi hokara yAvatkAlaparyanta nirvRttyaparyAptAvasthA avazeSa rahatI hai usameM 25-26-29 aura 30 prakRtirUpa cArasthAnoMko bAMdhate haiN| tathA paryApta avasthA meM 28 prakRtisahita chaha sthAnoMko bA~dhate haiN| karmabhUmija mizra va asaMyataguNasthAnavartI manuSya tathA bhogabhUmija sarvamanuSya devagatiyuta 28 prakRtiko hI bA~dhatA hai, kyoMki narakatiryaJcagatikI sAsAdanaguNasthAna meM hI vyucchiti ho jAtI hai| asaMyattaguNasthAnavartI tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAlA manuSya, devagati va tIrthaGkarasahita 29 prakRtike sthAnako bA~dhatA hai| paryAptAvasthAmeM bhavanatrika va saudharmayugalavAle midhyAdRSTideva ekendriyaparyAptatiryaJcagatisahita 25 prakRtikA, Atapa udyotayuta 26 prakRtikA, paJcendriyaparyAptattiryaJca manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA, tiryaJca udyotasahita 30 prakRtikA isaprakAra cArasthAnakA bandha karate haiN| sanatkumArAdi 10 svargavAle mithyAdRSTideva manuSya va tiryaJcagatisahita 29 aura tiryaJcagati va udyotasahita 30 prakRtika sthAnako bA~dhate haiM tathA AnatAdi 4 svargavAle evaM navagraiveyakavAsIdeva manuSyagatisahita 29 prakRtike sthAnako bA~dhate haiN| nirvRttyaparyAptamithyAdRSTi bhavanatrikadeva aura kalpavAsinIdevI, saudharma- IzAna - svargavAle deva ekendriyaparyAptasahita 25 prakRtikA tathA Atapa yA udyota ke sAtha paryAptatiryaMcasahita 26 kA paJcendriyaparyAptatiryaJca va manuSyagatiyuta 29 prakRtikA aura tiryaJca udyotasahita 30 prakRtikA isaprakAra cArasthAnoM kA bandha karate haiN| usIprakAra sanatkumArasvargase sahasrArasvargaparyantake deva paJcendriyaparyAptatiryaMca va manuSyagatiyuta 29 prakRtikA aura tiryaJca udyotasahita 30 prakRtikA bandha karate haiN| Anatasvargase uparimagraiveyakatakake deva manuSyagatisahita 29 prakRtikA hI bandha karate haiM, kyoMki tiryaJcagatisahita 29 30 prakRtika bandhasthAna yahA~ nahIM haiN| isaprakAra saMkSepase asaMyamasahita mithyAdRSTijIvake devagatikI apekSA nAmakarmabandhasthAnoMkA kathana huA / yahA~ jIvasamAsa, paryApti, prANAdikI vivakSAse granthavistArake bhayase kathana nahIM kiyA hai isakA kathana paramAgamase yathAyogya jAnanA caahie| Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-504 sAsAdanaguNasthAnavartI bhavanatrikadeva, kalpavAsinodeviyA~ va saudharmayugalavAle deva to paJcendriyaparyAptatiryaJcagati-manuSyagatisahita 29 prakRtikA athavA paryAptatiryaMcagati-udyotasahita 30 prakRtike sthAnako bA~dhate haiM aura sAsAdanaguNasthAnake kAlako vyatItakara jaba mithyAdRSTi hote haiM taba inake aparyApnakAlameM uparyukta 29-30 prakRtika sthAnoMke atirikta ekendriyaparyAptayuta 25 prakRtikA athavA udyota-Atapasahita 26 prakRtika sthAnakA bhI bandha hotA hai tathA sanatkumArase sahasrArasvargaparyanta 10 svargavAsIdeva uparyukta 29-30 prakRtirUpa donoM sthAnoMko bA~dhate haiM / Anatasvargase navagraiveyakaparyantake deva manuSyagatisahita 29 prakRtirUpa sthAnakA hI bandha karate haiM tathA sAsAdanakAla vyatIta honepara mithyAdRSTi hokara aparyApta mithyAdRSTivat sthAnoMko bA~dhate haiN| bhavanatrika se uparimapraiveyakaparyanta mizraguNasthAnavartI aura asaMyataguNasthAnavartI paryAptabhavanatrika, kalpavAsinIdeviyA~ to manuSyagatisaMyukta 21 prakRtike sthAnako bA~dhate haiN| vaimAnika (kalpavAsI) deva tIrthaGkararahita pUrvokta 29 prakRtike aura tIrthakarasahita 30 prakRtika sthAnakA bandha karate haiN| cakSu-acakSudarzanameM nAmakarmake sabhI bandhasthAna haiN| cakSudarzanasahita nArakI 29-30 prakRtike do sthAnoMko bA~dhate haiM, caturindriyajIva 28 prakRtike sthAnabinA tiryaJca-manuSyagatiyuta 23-25-2629 aura 30 prakRtirUpa 5 sthAnoMko bA~dhatA hai| paJcendriyatiryaJca 23-25-26-28-29-30 prakRtirUpa chaha sthAnoMkA bandha karatA hai, manuSya sabhI sthAnoMko bA~dhate haiN| deva yathAyogya 25-26-29 va 30 prakRtike sthAnoMkA bandha karate haiN| acakSudarzanasahita nArakI cakSudarzanavat do sthAnoMko aura ekendriyase caturindriyaparyantake jIva naraka yA devagatiyuta 28 prakRtika sthAnabinA zeSa 23-25-26-29-30 prakRtirUpa 5 sthAnoM ko, paJcendriyatiryaJca 28 prakRtika sthAnasahita chahasthAnoM ko, manuSya sabhI bandhasthAnoMko evaM deva cakSudarzanavat yathAyogya 25-26-29 va 30 prakRtirUpa cAra sthAnoMkA bandha karate haiN| avadhidarzanameM avadhijJAnavat antima 5 bandhasthAna haiN| asaMyata deva-nArakImeM aura asaMyatadezasaMyatavartI saJIparyAptatiryaJcoMmeM, asaMyataguNasthAnase kSINakaSAyaparyantaguNasthAnavAle manuSyoMmeM dezAvadhijJAna hai aura pramattase kSINakaSAyaguNasthAnavI caramazarIrI jIvoMke paramAvadhi-sarvAvadhijJAna pAyA jAtA hai| avadhidarzanake dhAraka dharmAdi tIna narakavAle tIrthaMkara va manuSyagatiyuta 30 prakRtika sthAnako aura tIrthaGkarake sattvarahita aJjanAdipRthvIvAle nArakI manuSyagatiyuta 29 prakRtika sthAnako bA~dhate haiM tathA tiryaJcajIva devagatisaMyukta 28 prakRtika sthAnako bA~dhate haiN| manuSya bhI devagatisaMyukta 28 prakRtikasthAnase 1 prakRtika sthAnaparyanta (28-29-30-31-1) pA~ca sthAnoMko, saudharmAdikasvargake deva tIrthaGkaraprakRtike sattvasahita manuSyagatiyuta 30 prakRtirUpa aura bhavanatrika Adi sabhIdeva tIrthakararahita manuSyagatiyuta 29 prakRtirUpa sthAnako bA~dhate haiN| kevaladarzanameM kevalajJAnavat bandhakA abhAva hai| Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 505 kammaM vA kiNhatiye, paNuvIsAchakkamaTTavIsacaU / kamaso teU jugale, sukkAe ohiNANaM vA // 549 / / artha- kRSNAdi tIna azubhalezyAoMmeM kArmaNakAyayogavat 23-25-26- 28-29 aura 30 prakRtirUpa 6 bandhasthAna haiN| teja (pIta) aura padmalezyAmeM kramase 25 26 28 29 30 aura 31 prakRtirUpa 6 sthAna haiM tathA 28 29 30 31 prakRtirUpa cArasthAna haiN| zuklalezyAmeM avadhijJAnavat 28-29-30-31 aura prakRtirUpa pA~ca sthAna hai| vizeSArtha - varNanAmA nAmakarmake udayase zarIrake varNarUpa dravyalezyAko yahAM grahaNa nahIM kiyA hai| mohanIyakarmake udaya-upazama yA kSaya athavA kSayopazamasahita jauvakI yogarUpa caMcalatA bhAvalezyA hai usako yahA~ grahaNa kiyA gayA hai| kRSNAdike bhedase lezyA 6 prakArakI hai| narakoMmeM tIna azubhalezyA hI haiN|' narakoMmeM utpanna hue jIva zarIraparyApti pUrNa honepara athavA nahIM honepara tiryaJca va manuSyagatiyuta 1. nArakiyoM ke lezyA : zaMkA- karmakANDa hastalikhita TIkA paM. ToDaramalajI pR. 822 - "yadyapi naraka viSai niyamarte azubha lezyA hai tathApi tahA~ tejolezyA pAiye hai, jisa lezyA ke manda udaya hote prathama sparddhaka prApta hotA hai" isameM tejolezyA batalAI hai lekina tejolezyA naraka meM kahA~ sambhava hai? yaha samajha meM nahIM AtA kyoMki naraka meM to tInoM azubha lezyA pAI jAtI haiM isaliye kRpayA isakA samAdhAna kariye / samAdhAna- zrI puSpadanta bhUtabali ke matAnusAra naraka meM tejolezyA nahIM hotI hai| lezyA kA lakSaNa isa prakAra hai - AtmapravRtti saMzleSakarI lezyA athavA limpatIti lezyA / artha: AtmA aura pravRtti (karma) kA saMzleSaNa arthAt saMyoga karane vAlI lezyA kahalAtI hai athavA jo (karmoM se AtmA kA) lepa karatI hai vaha lezyA hai| (Sa. khaM. pu. 7 patra 7) / kRSNa, naoNla aura kApotalezyA kA utkRSTa kAla sAdhika taiMtIsa sattaraha va sAta sAgara kramaza: kahA hai| kyoMki tiryaMcoM yA manuSyoM meM kRSNa, nIla va kApota lezyA sahita sabase adhika antarmuhUrtakAla rahakara phira taiMtIsa sattaraha va sAta sAgaropama Ayu sthitivAle nArakiyoM meM utpanna hokara kRSNa, nIla va kApotalezyA ke sAtha apanI-apanI Ayu sthiti pramANa rahakara vahA~ se nikala antarmuhUrta kAla unhIM lezyAoM sahita vyatIta karake anya aviruddha lezyA meM gae hue jIva ke ukta tIna lezyAoM kA do antarmuhUrta sahita kramaza: taiMtIsa sattaraha va sAta sAgaropama kAla pAyA jAtA hai| ataH isa kathana ke anusAra narakoM meM anya lezyArUpa parivartana nahIM hotaa| isa kAraNa vahA~ para tejolezyA sambhava nahIM hai| gommaTasAra jIvakANDa ke anusAra- jisake dvArA jIva apane ko puNya-pApa se lipta kare use lezyA kahate haiM (gAthA 488 ) / naraka meM kApota, nIla va kRSNa se tIna azubha lezyA prathamAdi pRthviyoM meM hotI haiN| yaha svAmI adhikAra kA kathana bhAvalezyA kI apekSA se hai| (gAthA 528) / kRSNaralezyA kA utkRSTakAla taiMtIsasAgara, nIlalezyA kA sattarahasAgara, kApota lezyA kA sAtasAgara hai| yaha utkRSTakAla naraka meM hotA hai kyoMki sAtaveM naraka meM taiMtIsa sAgara, pA~caveM naraka meM sattaraha sAgara aura tIsare naraka meM sAtasAgara utkRSTa Ayu hotI hai (gAthA 551) / isase bhI spaSTa hai ki naraka meM Ayu paryaMta apanI-apanI hI lezyA rahatI hai| eka lezyA palaTakara dUsarI lezyA nahIM ho jAtI hai| lezyAoM meM do prakAra kA saMkramaNa hai-- ( 1 ) svasthAna saMkramaNa (2) parasthAna saMkramaNa / narakoM meM parasthAna saMkramaNa nahIM hotA hai / svasthAna saMkramaNa meM SaTsthAnapatita hAnivRddhi hotI hai| nArakiyoM meM apanI-apanI lezyAoM kA SaTsthAnarUpa svasthAna saMkramaNa sambhava hai jo antarmuhUrta bAda hotA rahatA hai (gAthA 503-505) / kahIM para isa SaTsthAna parivartana ko ina zabdoM meM bhI likha diyA hai bhAvalezyAstu pratyekamantarmuhUrta parivartinyaH / go.jI. gAthA 495 meM sampUrNa nArakiyoM ke kRSNa varNa dravyalezyA kahIM hai, kintu sarvArthasiddhi va tattvArtharAjabArtika meM kRSNa, nIla aura kApota tInoM dravya lezyA nArakiyoM ke kahI gaI haiN| (paM. ratanacandamu. vya. 321-22)) Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... .... masAra karmakANDa-6 29 va 30 prakRtika sthAnako bA~dhate haiM tathA sAsATanaguNasthAnavAle bhI isIprakAra tiryaJca aura manuSyagatisaMyukta donoM (29-30 prakRtika) sthAnoMkA baMdha karate haiN| mizra aura asaMyataguNasthAnavI manuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnako bA~dhate haiN| ghA~pRthvI, nivRttyaparyAptaka tha paryApta kSAyika va kRtakRtyavedakasamyagdRSTi tIrthakarake sattvarahita to manuSyagatisahita 29 prakRtiko aura tIrthakarake sattvasahita manuSyagatiyuta 30 prakRtika sthAnako bA~dhate haiM tathA vaMzA-meghApRthvImeM tIrthaGkarake sattvasahita jIva paryApti pUrNa honepara niyamase mithyAtvako chor3akara samyaktvIhokara 30 prakRtikA bandha karate haiN| tiryaJcagatimeM paryAptAditIna (paryApta, nirvRttyaparyApta va labdhyaparyApta) meM sarvaekeMdriya, dvIndriya, trIndriya, caturidriya tathA labdhyaparyAptaka-nirvRttyaparyAptaka asaMjJIjIvoMke aura narakAdise AyA mithyAdRSTi va sAsAdanavartI aparyAptasaJjI ina sabhImeM tIna azubhalezyAyeM hI haiM tathA paryAptamidhyAdRSTiasaJImeM kRSNAdi cAra lezyAe~ haiN| paryApta sAsAdana va mizraguNasthAnavImeM evaM asaMyattasaJItiryaJcoMmeM chahoM lezyA haiN| bhogabhUmija nirvRttyaparyAptaasaMyatameM jaghanyakApotalezyA hI hai aura paryAptAvasthAmeM mithyAdRSTi va samyagdRSTike tIna zubhalezyAhI haiM, kyoMki utpanna hue jIvoMke zarIraparyApti pUrNa hote hI tIna zubhalezyAe~ AgamameM kahI gaI haiN| mithyAtvayuta bAdara-sUkSmapRthvI, ap-teja-vAyukAya-nityanigoda, caturgatinigoda, pratiSThitaapratiSThitapratyeka dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJjI-sajJIpaJcendriya, ye 59 prakArake labdhyaparyApta va paryApta tirthaJcase tathA mithyAdRSTi paryApta va aparyAptakarmabhUmijamanuSyase Akara tona azubhalezyAsahita jo tiryaJcajIvoMmeM utpanna hote haiM ve 28 prakRtikasthAnabinA zeSa 23-25-26-29 aura 30 prakRtirUpa pA~casthAna bA~dhate haiM aura tejakAya-bAyukAyake jIva tiryaJcagatiyuta hI ina sthAnoMko bA~dhate haiN| 19 prakArake labdhyaparyApta-paryAptatiryaMca va paryApta-aparyAptamanuSya milakara 40 prakArake mithyAdRSTi tInaprakArakI azubhalezyAoMse maraNakara pUrvokta 19 prakArake mithyAdRSTi paryAptatiryaMcoMmeM bhI utpanna hote haiN| cAroM hI gatise Akara pUrvokta 19 prakArake tiryaJcoMmeM utpanna honevAle mithyAdRSTijIva nirvRttyaparyAptAvasthAmeM 23-25-26-29 aura 30 prakRtirUpa pA~casthAnoMko bA~dhate haiN| mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-26-28-29-30 prakRtirUpa chahasthAna, sAsAdanaguNasthAnameM 28-29-30 prakRtirUpa tInasthAna, mizra-asaMyata aura dezasaMyataguNasthAnameM eka mAtra 28 prakRtirUpa sthAna ba~dhatA hai| tathaiva dAtAke guNoMse sahita jisa manuSyane pUrvabhavameM dAnayogya dravya tInaprakArake pAtroM ko dAna diyA usake prabhAva se athavA usakI anumodanA karake vaha manuSya, anumodanA va vratItiryaJcoMko dAna denese tiryaJca mithyAtvaavasthAmeM tiryaJcAyukA bandhakarake tIna azubhalezyAsahita maraNakara bhogabhUmimeM mithyAdRSTitiryaca huA, vahA~ aparyAptAvasthAmeM tiryaJcagatisahita to 29-30 prakRtika dosthAna evaM manuSyagatiyukta 29 prakRtirUpa sthAnako bA~dhatA hai| jisake bhogabhUmija tiryaJcAyukA bandha huA aise tiryaJca athavA manuSyane Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 50.7 maraNonmukhadazAmeM prathamopazamasamyaktva prApta kiyA pazcAt anantAnubandhIkA kisI eka prakRtike udayase samyaktvakI birAdhanA kI to vaha bhogabhUmimeM tIna azubhalezyAsahita sAsAdanaguNasthAnavartI tiryaJca hue inake tiryaJcagatisahita 29 30 prakRtika tathA manuSyagatisahita 21 prakRtika sthAnakA bandha hotA hai, kyoMki 'micchaduge devacaU titthaM pahi' isa vacana se devagatisahita 28 prakRtirUpa sthAnakA bandha aparyAptAvasthA meM nahIM hai| jinhoMne pahale tiryaJcAyukA bandha kiyA hai aise karmabhUmiMja manuSya kRtakRtyavedaka yA kSAyikasamyagdRSTi hokara tIna prakArake pAtradAnase tIna do athavA eka patyapramANa AyuvAle hokara kApotalezyAke jaghanya aMzoMse utkRSTa madhyama athavA jaghanya bhogabhUmimeM utpanna hote haiM vahA~ vedaka arthAt kRtakRtyavedaka yA kSAyikasamyaktvasahita aparyAptAvasthAmeM devagatisaMyukta 28 prakRtika sthAnoMko hI bA~dhate haiN| paryAptAvasthAmeM midhyAttra, sAsAdana, mizra aura asaMyata guNasthAnavartI bhogabhUmija tIna zubhalezyAoMse saMyukta haiM yahA~ mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnavata to devagatiyuta 28 prakRtikasthAnakA bandha karate haiM tathA mizra va asaMyata guNasthAnavartI bhI 28 prakRtika sthAnakA hI bandha karate haiN| isaprakAra zyAsahita tiryaJcoM ke bandhasthAnoMkA varNana huaa| aba manuSyoM meM nAmakarmake bandhasthAna kahate haiM- labdhyaparyAptakramanuSya meM tIna azubhalezyA hI haiM aura nirvRtyaparyAptakake chahoM lezyA haiN| tIna azubhalezyAsahita mithyAdRSTi 23-25-26-29 aura 30 prakRtika sthAna bA~dhate haiM / sAsAdanaguNasthAnavartIke 29 va 30 prakRtike do sthAna aura asaMyataguNasthAnavartI devagatiyuta 28 prakRtika sthAna tathA deva tIrthaMkarayuta 29 prakRtirUpa sthAna aise do sthAna ba~dhate haiN| paryAbhAvasthA meM chahoM lezyA pAI jAtI haiM, ataH yahA~ midhyAtvaguNasthAnameM 23 25 26 28 29 aura 30 prakRtirUpa chaha sthAna haiM, sAsAdanaguNasthAna meM 28, 29 va 30 prakRtika tIna sthAna haiM, inameM 28 prakRtirUpa sthAna to devagatisahita 29 prakRtikA sthAna tiryaJca va manuSyagatisaMyukta evaM 30 prakRtikA sthAna tiryaJcagati aura udyotasahita ba~dhatA hai| mizraguNasthAnameM devagatisahita 28 prakRtirUpa eka hI sthAna hai / asaMyataguNasthAnameM evaM tIna zubhalezyAsahita dezasaMyata va pramattaguNasthAna meM devayuta 28 tathA devatIrthaMkarasahita 29 prakRtika bandhasthAna hai| apramattaguNasthAna meM pUrvokta 28 va 29 prakRtirUpa do sthAna tathA AhArakadvika sahita 30 31 prakRtirUpa sthAna aise cArasthAna ba~dhate haiN| apUrvakaraNaguNasthAna meM zuklalezyA hI hai, yahA~ para pUrvokta cArasthAna aura antimabhAgameM eka prakRtirUpa bandhasthAna isaprakAra pA~casthAna ba~dhate haiN| bAdara anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM eka prakRtirUpa hI bandhasthAna hai| Age upazAntAdiguNasthAnoM meM bandhakA abhAva hai| bhogabhUmija manuSyoM meM bhogabhUmija tiryaJcavat bandhasthAna kA kathana jAnanA / aba devagati meM bandhasthAna kahate haiM- bhavanatrika nirvRttyaparyAptaka mithyAdRSTideva to 28 prakRtika sthAna binA 25-26-29-30 prakRtirUpa cAra sthAnoMkA bandha karate haiN| ye cArasthAna ekendriyaparyAptayuta 25 prakRtika, ekendriyaparyApta Atapa yA udyotasahita 26 prakRtika, tiryaMca - manuSyagatiyuta 29 prakRtika evaM tiryaJca va udyotasahita 30 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-508 prakRtirUpa haiN| sAsAdanaguNasthAnavartI tiryaJca va manuSyagatiyukta 29 prakRtirUpa aura tiryaJca-udyotasahita 30 prakRtirUpa sthAnakA bandha karate haiN| manuSya va tiryaglokasambandhI karmabhUmija tiryaJca, nAgA, saMnyAsI Adi evaM dravyajinaliGgI Adi mithyAdRSTi tejolezyAse saudharmayugalameM utpanna hote haiM ye nivRttyaparyAptAvasthAmeM 25-26-29 aura 30 prakRtika sthAnako bA~dhate haiM tathA devAyukA jinake bandha huA hai aise asaMyata va dezasaMyataguNasthAnavartI tiryaJca to prathamopazamasamyaktvakI aura pramattaguNasthAnaparyanta manuSya prathamopazama evaM dvitIyopazamasamyaktva kI virAdhanA karake tejolezyAse sahita saudharmasvargayugalameM sAsAdanaguNasthAnavartI hote haiN| inake nirvRttyaparyAptAvasthAmeM manuSyagatisahita 21 prakRtika tathA tiryaJcagati aura udyotasahita 30 prakRtirUpa ina do sthAnoMkA bandha hotA hai| vedaka-kSAyikasamyagdRSTi sarvabhogabhUmija aura asaMyata-dezasaMyataguNasthAnavartI-karmabhUmija-vedakasamyagdRSTitiryaJca, tIrthaGkaraprakRtike sattvasahita athavA usase rahita apramattaguNasthAnaparyanta devAyuke bandhase saMyukta manuSya sodharmasvargayugalameM tejolezyAsahita utpanna hote haiN| ye jIva asayataguNasthAnakI nivRttyaparyAptAvasthAmeM tIrthaGkaraprakRtike sattvasahita manuSyagatisaMyukta 30 prakRtika sthAnakA evaM tIrthakkaraprakRtike sattvarahita manuSyagatisaMyukta 29 prakRtirUpa sthAnakA baMdha karate haiN| padma-zuklalezyAsahita asaMyatabhogabhUmija, padya-zuklalezyAvAle asaMyatAdi karmabhUmija aura zuklalezyAvAle apUrvakaraNAdiguNasthAnavartI maraNakAlameM tejolezyAko prApta karake hI saudharmasvargayugalameM utpanna hote haiM tathA sanatkumArasvargayugalameM cakraindrakase zreNIbaddhaparyanta vimAnoMmeM tejolezyA hai, kintu yahA~para bhogabhUmijabinA zeSa jIvoMkI utpatti hai| inake nirvRttyaparyAptaka mithyAdRSTi va sAsAdanaguNasthAnavartI to tiryaJcamanuSyagatisahita 29, tiryaJcati-udyotasahita 30 prakRtirUpa sthAnoMkA bandha karate haiM aura asaMyattaguNasthAnavI manuSyagatisahita 29 prakRtikA evaM manuSyatIrthaMkarasahita 30 prakRtikA bandha karate haiN| Age ATha svargoM meM devAyuke bandhasahita karmabhUmija manuSyatiryaJca padmalezyAsahita utpanna hote haiM so ye mithyAtva-sAsAdanaguNasthAnavartI to tiryaJcamanuSyagatisahita do sthAna aura asaMyataguNasthAnavAlA manuSya-tIrthaMkara sahita aura tIrthaMkara rahita aise do sthAnoMko bA~dhate haiN| AmatAdi cAra svargavAsIdevoMmeM evaM navagraiveyakameM zuklalezyA hai, ye mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnameM manuSyagatisahita 29 tathA AnatAdi cArasvargoMke asaMyatadeva evaM anudizaanuttaravimAnavAle asaMyatadeva manuSyagatisaMyukta 29 prakRtirUpa yA manuSya-tIrthaGkarasahita 30 prakRtirUpa sthAnako bA~dhate haiN| bhavve savvamabhavve, kiNhaM vA uvasamammi khaie ya / sukkaM vA pammaM vA, vedagasammattaThANANi / / 550 / / artha- bhavyamArgaNA bhavyoMke sarva, abhavyake kRSNalezyAvat Adike chaha, samyaktvamArgaNAmeM upazama va kSAyikasamyagdRSTike zuklalezyAvat 28-29-30-31 va 1 ye 5 tathA vedakasamyaktva meM padma lezyA ke samAna 28-29-30 aura 31 prakRtirUpa 4 bandhasthAna haiN| Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 509 vizeSArtha - dharmAdi tIna narakavAle nArakI asaMyata samyagdRSTi hokara manuSyagatisaMyukta 29 tathA manuSyagati va tIrthaMkarayuta 30 prakRtika sthAnakA bandha karate haiN| avazeSa pRthviyoMke nArakIjIva manuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnako hI bA~dhate haiN| zaMkA- "aviradAdi cattAri titthayarabandhapArambhayA NarA kevalidugaMte" ityAdi gAthA 93 ke anusAra aviratAdi cAraguNasthAnavAle manuSya hI kevalI - zrutakenalIke nikaTa tIrthaMkaraprakRtikA bandha prArambha karate haiM to phira narakameM tIrthaMkaraprakRtikA bandha kisaprakAra hai ? samAdhAna- jinhoMne pahale narakAyukA bandha kiyA hai, aise manuSya prathamopazama athavA vedaka yA kSAyikasamyaktvameM tIrthaMkaraprakRtikA bandha prArambha karate haiN| vedakasamyagdRSTi maraNasamaya meM mithyAdRSTi hokara tRtIya pRthvIparyanta utpanna hote haiM vahA~ paryAptipUrNa honeke antarmuhUrta pazcAt vedakasamyaktvako prApta karake samayabaddhatArthaMkara prakRtikA bhI bandha karate haiN| prathamopazamasamyagdRSTi asaMyata va dezasaMyataguNasthAnavartI tiryaJca to devagatisahita 28 prakRtika sthAna kA hI bandha karate haiM tathA prathamopazamasamyagdRSTimanuSya jo asaMyata- dezasaMyata yA pramattaguNasthAnavartI haiM ve devagatisaMyukta 28 evaM deva va tIrthaMkarasahita 29 prakRtikA, kintu apramattaguNasthAnavartI, deva aura AhArakadvikasahita 30, deva tIrthaMkara va AhArakadvikasahita 31 prakRtika isaprakAra cArasthAnoM kA bandha karate haiN| devagati meM prathamopazamasamyaktva uparimagraiveyakaparyanta hI hai ataH manuSyagatisahita 29 prakRtirUpa sthAnakA hI bandha karate haiM, tIrthaMkarasahita 30 prakRtika sthAnako nahIM bA~dhate haiM kyoMki devAyuke bandhasahita tIrthaMkarakA bandha karanevAloMke samyaktvase pracyuti nahIM hotI aura samyaktva se bhraSTa hokara mithyAtvako prApta hue binA prathamopazamasamyaktvakI prApti nahIM hotI hai tathA vedaka samyaktvI apramattaguNasthAnavartI hI tInakaraNa pariNAmoMse sAtaprakRtikA upazamakarake dvitIyopazamasamyaktva grahaNa karatA hai isa samyaktvakA kAla antarmuhUrta hai, antarmuhUrta ke prathamasamayameM devagatisahita 28-29-3031 prakRtirUpa cArasthAnoMko bA~dhate haiN| apUrvakaraNaguNasthAnake prathamabhAgake prathamasamayase chaThe bhAga paryanta 28 29 30 aura 31 prakRtirUpa cAra bandhasthAnoM ko bA~dhatA huA saptamabhAga se sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta eka-eka prakRtisthAnakA hI bandha karatA hai tathA upazAntakaSAyaguNasthAnake antasamayaparyanta nAmakarmako nahIM bA~dhatA hai / upazAntakaSAyaguNasthAnase anukramase utarate hue, asaMyataguNasthAnavartI hokara pramattaguNasthAnavat 28 va 29 prakRtirUpa do sthAnoMkA bandha karatA hai| isaprakAra dvitIyopazamasamyaktvameM AThaguNasthAna haiN|' devAyuke bandhasahita zreNI car3hate hue apUrvakaraNake prathamabhAgavinA anyabhAgoMmeM aura utarate hue sarvatra yadi bharaNa ho jAve to vaimAnikadevoMmeM yathAsambhava 1. kintu dhavalAkAra Adi ke mata se upazamazreNI car3hane vAle ke caturtha guNasthAna meM bhI dvitIyopazamasamyaktva utpanna ho jAtA hai / (dha. pu. 1 pR. 211 ) Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-550 nivRttiaparyAptAvasthAmeM manuSyayuta 29 va manuSya-tIrthakarayuta 30 prakRtika sthAnakA bandha karatA hai| isa prakAra upazamasamyaktva 21 va 31 prakRtika bandhasthAnarUpa nAmakarmakI prakRtiyoM kA jisake sattva pAyA jAtA hai vaha pramattaguNasthAnase mithyAtvagugalyAnako prApta nahIM hotA hai| tIrthakara aura AhAra katika ke satvasahita asaMyatAdika tInaguNasthAnAga anantAnuvandhIkA udaya nahIM hAnese tIrthaMkaraprakRtikI sattAvAlA sAsAdanaguNasthAna meM nahIM jAtA aura isake samyagmidhyAtvana kRtikA bhI udaya nahIM honase mizraguNasthAna nahIM hotA, kyoMki eka jIvake tIrthakara aura AhArakadikakA saca hote hue mithyAtvaguNasthAna nahIM hotA, AhArakadvika kA sattva hota hue, sAsAdanaguNasthAna nahIM hotA aura tIrthaMkaraprakRtikA sattva rahate hue mizraguNasthAna nahIM hotA, aisA jAnanA / kSAyikasamyagdRSTi yathAsambhava 28-29-30-31 aura 1 prakRtirUpa 5 sthAnoMko bA~dhatA hai| asaMyatAdi tInaguNasthAnavI vedaka aura kRtakRtyavedakasamyagdRSTi to 28 aura 29 prakRtirUpa do sthAna tathA apramattaguNasthAnavI 28-29-30 va 31 prakRtirUpa cAra sthAnoMko bA~dhate haiN| bhogabhUmija dheTaka tathA kRtakRtyavedakasamyagdRSTi devagatisahita 28. prakRtika sthAnako hI bA~dhate haiM evaM kRtakatyavedakasamyagdRSTi deva manuSyagatisaMyukta 29evaM manuSyagati-tIrthakarasahita 30 pratirUpa do sthAnoMkA bandha karatA hai aura prathamopazamasamyagdRSTi deva va devaparyAyameM hI jinake vedakasamyaktva huA hai aise deva manuSyagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnakA hI bandha karate haiN| nArakI aura bhavanatrikase uparimagaveyakaparyanna sAdimidhyAdRSTijIva tInakaraNoMko kiye binA yathAsambhava samyaktvaprakRti ke udayase mithyAtvako chor3akara vedakasamyagdRSTi hokara manuSyagatiyuta 29 prakRtirUpa sthAnakA hI bA-dha karate haiN| aDavIsatiya dusANe, misse micche da kiNhalessaM vaa| saNNIAhAridare, savvaM tevIsachakkaM tu||551 / / artha- sAsAdanasamyaktvameM 28 prakRtirUpa sthAnako Adi lekara 28-29 va 30 prakRtika 3 bandhasthAna haiM samyagmithyAtva (mizra) meM 28-29 prakRtika do tathA mithyAtvameM kRSNalezyAvat Adike 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika grahamthAna haiN| saJImArgaNAmeM aura AhAramArgaNAmeM sarvabandhasthAna haiM, asaJjI evaM anAhAramArgaNA 23 prakRtirUpa sthAnako Adi lekara chaha bandhasthAna hai arthAt 23, 25, 26, 28, 29, 30 ye chaha bandhasthAna haiN| vizeSArtha- sAsAdanaguNasthAnameM nirvRttyapaptika - bAdara - pRthvIkAya, apakAya, pratyekavanaspatikAya, dvIndriya, zrIndriya, caturindriya sainI-asainI tirthaca va manuSya meM, paryAsanArakiyoMmeM aura paryApta va aparyApta bhavanAtri kAdise sahasrArasvargaparyanta devA 29-30 prakRtirUpa sthAnakA bandha hotA hai tathA paryAptasaJjItiryaJca aura manuSyameM 28-29-30 prakRtirUpa tona sthAnoMkA bandha hotA hai (yahA~ Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTapsAra karmakANDa-511 devagati sahita 28 prakRtika, tiryaMcamanuSyagatisahita 29 prakRtika evaM tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtika aise tIna sthAna hai) AnatAdisvarga se uparimauveyakaparyanta paryApta-aparyAptadeva manuSyagatiyuta 29 prakRtirUpa sthAnako hI bA~dhate haiM tathA anudiza va anuttaravimAnoMmeM sAsAdanaguNasthAna nahIM hotA, kyoMki unameM samyagdRSTideva hI utpanna hote haiN| mizraguNasthAnavartIke 28-29 prakRtirUpa do bandhasthAna haiM yahA~ paryAptadeva tathA nArakiyoMmeM manuSyayuta 29 prakRtika sthAnakA evaM tiryaJca va manuSyoMmeM devagatiyuta 28 prakRtika sthAnakA badha hotA hai| anudiza va anuttaravimAnoMmeM mizraguNasthAna nahIM hai| mithyAtvaguNasthAnavartI jIvoM meM kRSNalezyAvat 23-25-26-28-29 aura 30 prakRtirUpa chahasthAna haiN| AdikI chaha pRzciyoMmeM nirvRttyaparyAptaka aura paryAptanArakIke tiryaJca tathA manuSyagatiyuta 29-30 prakRtirUpa do sthAnoMkA bandha hai| saptama pRthvImeM tiryaJcagatiyuta 29-30 prakRtirUpa do sthAna ba~dhate hai / tiryaJcagatimeM labdhyaparyAptaka-nirvRttyaparyAtaka bAdara-sUkSmapRthvI-apa-teja-vAyu-kAya, sAdhAraNapratyekavanaspati, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asainI-sainI tiryaJca aura manuSyamai 28 prakRtirUpa sthArake binA 23-25-26-29-30 prakRtika 5 bandhasthAna haiN| noTa- tejakAya aura vAyukAyameM manuSyagatiyuta 25 va 29 prakRtike bandhasthAna nahIM haiN| paryApta asaJI-saJjI paJcendriyatiryaJca va manuSyake 23-25-26-28-29 aura 30 prakRtirUpa chahasthAna baMdhate haiM tathA labdhyaparyAptaka-nirvRttyaparyAptaka manuSyoMmeM 28 prakRtirUpa sthAna ke binA zeSa 23-25-2629 va 30 prakRtirUpa 5 sthAna ba~dhate haiN| devagatimeM nivRttyaparyApta va paryAptAvasthAmeM bhavanatrikAdise IzAnasvargaparyanta to 25-26-29 aura. 30 prakRtirUpa cArasthAna ba~dhate haiM evaM sanatkumArasvargase sahasrArasvargaparyanta 29-30 prakRtika dosthAna ba~dhate haiN| AnatAdi svargase uparimagnaiveyakaparyanta 29 prakRtirUpa ekahI bandhasthAna hai, kyoMki yahA~ tiryaJcagatikA bandha nahIM hotA hai| anudiza va anuttaravimAnoMmeM mithyAdRSTi nahIM hai| saJI aura AhAramArgaNAmeM nAmakarmake sabhI bandhasthAna haiN| asaMjJI va anAhArakamArgaNAmeM 23-25-26-28-29 aura 30 prakRtirUpa chaha bandhasthAna hai| saGghInArakIke to 29-30 prakRtirUpa do sthAna tathA tiryaJcameM tIrthaGkara va AhArakayugalayuta sthAna binA 23, 25, 26, 28, 29, 30 prakRtika chahasthAna haiM, manuSyameM 23-25-26-28-29-30-31 aura 1 prakRtika isaprakAra sarvasthAna haiM tathA devoMmeM 28 prakRtika sthAnake binA 25-26-29-30 prakRtike cArasthAna haiN| asaJImArgaNAmeM labdhyaparyApta-nirvRttyaparyApta-paryAptabAdara-sUkSmapRthvI-ap-teja-vAyukAya-sAdhAraNa-pratyeka-vanaspatikAyadIndriya-trIndriya-caturindriya aura paJcendriya meM tIrthakara va AhArakayugalasahita sthAnake binA 23. 25, 26, 28, 29, 30 prakRtika chahasthAna haiN| AhAramArgaNA sAnatkumArase uparimagraiveyakaparyantadeva va narakama 29 va 30 prakRtika do sthAna, Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-512 tiryaJcameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRttirUpa chaha sthAna haiM, manuSyameM 23-25-26-28-2930-31 aura 1 prakRtirUpa sarjara zAna haiN| bhavAviGa ra saudharmapAla 21:. 26. 29, 30 prakRtika cArasthAna haiN| anAhAramArgaNAmeM vigrahagatimeM deva tathA nArakIke 29-30 prakRti ke do sthAna, tiryaJcoMmeM 23-25-26-28-29-30 prakRtirUpa chahasthAna haiM, inameM devagatisaMyukta 28 prakRtirUpasthAna asaMyatake hI hotA hai| manuSyake 23-25-26-28-29 aura 30 prakRtirUpa chahasthAna haiN| isaprakAra nAmakarmake bandhasthAnoMkA kathana mArgaNAoMmeM kiyaa| caudaha mArgaNAoMmeM nAmakarmake bandhasthAnasambandhI sandRSTimArgaNA mArgaNA ke bheda baMdha sthAna bandhasthAnagata prakRtisaMkhyA saMkhyA 1. narakagati | 29 va 30 prkRtik| 2. tiryaJcagati 23-25-26-28-29 va 30 prakRtikA / 3. manuSyagati 23-25-26-28-29-30-31 va 5 prakRtika / 4. devati 25-26-29 va 30 prkRtik| indriya va kAya| 1. ekendriya 23-25-26-29 va 30 prakRtika / (5 sthAvarakAya) 2. vikalatraya 23-25-26-29 va 30 prakRtika / (trasakAya) 3. paJcendriya 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prkRtik| (sakAya) cAra manoyoga 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prakRtika / cAra vacanayoga audArikakAyayoga audArikamizrakAyavoga 6 | 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / vaikriyikakAyayoga 25-26-29 va 30 prakRtika / vaikriyikamizrakAya AhArakakAyayoga / 2 | 28 va 29 prakRtika AhArakamizrakAya kArmaNakAyayoga | 6 | 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / yoga Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-513 veda 8 / 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prkRtik| | napuMsaka strI va puruSaveda krodha-mAna-mAyA va lobha | 1. kumati-kuzruta va kuavadhijJAna kaSAya 8 23-25-26-28-29-30-31 ca 1 prakRtika / 6 | 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / jJAna | 2, mati-zruta-avadhi evaM "mane peyayajJAna . 5 . / 28-29-30-31 va 1 prakRtika / . ' / 3. kevalajJAna 5 / 28-29-30-31 va 1 prakRtikaH / saMyama / 1. sAmAyika va chedopasthApanA 2. parihAravizuddhi 28-29-30 va 31 prkRtik| 1 prkRtik| 3. sUkSmasAmparAya 4. yathAkhyAta 5. dezasaMyama 28 va 29 prkRtik| 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / 6. asaMyama darzana 23-25-26-28-29-30-31 ca 1 prktik| cakSu-acakSudarzana avadhidarzana 28-29-30-31 va 1 prakRtika / lezyA kevaladarzana kRSNa-nIla-kApota tejolezyA padyalezyA zuklalezyA 23-25-26-28-29 va 30 prakRtikA 25-26-28-29-30 va 31 prakRtika / 28-29-30 va 31 prkRtik| 28-29-30-31 va 1 prakRtika / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavya samyaktva saJjJI AhAra hayeo abhavya upazama va kSAyika vedasamyaktva samyagmithyAtva sAsAdana mithyAtva saJjJI asI AhAraka gommaTasAra karmakANDa-514 fotoark anAhAraka 8 da 5 4 2 3 6 C 6 8 6 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prakRtika / 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 28-29-30-31 ca 1 prakRtika / 28-29-30 va 31 prakRtika / 28 va 29 prakRtika | 28-29 va 30 prakRtika / 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / AATRIA 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / 23-25-26-28 29 30 31 va 1 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika / athAnantara nAmakarmake bandhasthAnoMmeM punarukta bhaGgoMko kahate haiMNirayAdijudaTTANe, bhaMgeNappappaNammi ThANammi / ThavidUNamicchabhaMge, sAsaNabhaMgA hu atthitti / / 552 / / aviradabhaMge missayadesapamattANa savvabhaMgA hu / atthittitedu avaNiya, micchAviradApamAdesu // 553 // jummaM // artha - narakAdigatisahita sthAnoMko apane-apane bhoMke sAtha apane-apane guNasthAnoMmeM sthApita karanA inameM mithyAdRSTike sthAnoMke bhannoM meM sAsAdana ke bandhasthAnoM ke bhaMga garbhita haiM aura asaMyata ke bandhasthAnoM ke bhaktoM meM mizra - dezasaMyata va pramattaguNasthAnasambandhI bandhasthAnoM ke bhaGga garbhita haiM, kyoMki inake bhaktoMmeM paraspara samAnatA pAI jAtI hai isaliye midhyAdRSTi ke bhaGgoM meM se sAsAdana guNasthAnake bhaGgako ghaTAkara aura asaMyata ke bhaGgoM meM se mizra, dezasaMyata va pramattaguNasthAnake bhaGga ghaTAkara mithyAdRSTi asaMyata tathA apramattaguNasthAna meM bandhasthAnoMke bhana hote haiN| vizeSArtha - yahA~ mithyAtvaguNasthAnameM narakayuta 28 prakRtike sthAnameM eka bhaGga hai| tiryaJcagatiyuta 23 prakRtike sthAna meM eka, 25 prakRtike sthAnameM ATha, 26 prakRtike sthAnameM ATha, 29 prakRtirUpasthAnameM Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 515 4608, 30 prakRtirUpa sthAnameM 4608, manuSyayuta 25 prakRtike sthAna meM eka, 29 prakRtike sthAna meM 4608, devagatiyuta 28 prakRtike sthAnameM 8 bha haiN| sAsAdanaguNasthAnameM narakagatiyuta sthAna nahIM hai| tiryaJcagatiyuta 29 prakRtike sthAna meM 3200, 30 prakRtike sthAnameM 3200 | manuSyagatiyuta 29 prakRtirUpa sthAnameM 3200 evaM devagatiyuta 28 prakRtike sthAna meM 8 bhaGga haiN| mizra aura asaMyataguNasthAnameM narakatiryaJcagatiyuta sthAna nahIM hai ataH mizraguNasthAnameM manuSyagatiyuta 29 prakRtike sthAnameM ATha bhaGga haiN| devagatiyuta 28 prakRti sthAnameM ATha bhaGga haiM, asaMyataguNasthAnameM manuSyayuta 29 30 prakRtike evaM devayuta 28-29 prakRtike sthAnoMmeM ATha bhaGga haiN| devagatiyuta 28 29 30 31 prakRtirUpa sthAnoMmeM eka-eka bhaMga haiM, kyoMki inakA bandha apramatta aura apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyanta hotA hai| dezasaMyata aura pramattaguNasthAname devagatiyuta 28 - 29 prakRtirUpa sthAnameM ATha-ATha bhaGga haiN| bhaMga vizeSa guNasthAna bandha sthAna tiryaJcagatiyuta 23 prakRtika mithyAtva mithyAtva tiryaJcagatiyuta 25 prakRtika mithyAtva manuSyayuta 25 prakRtika mithyAtva mithyAtva narakayuta 28 prakRtika mithyAtva tiryaJcayuta 26 prakRtika devayuta 28 prakRtika paMcendriyaparyApta tiryaMcayuta mithyAtva 29 pra. mithyAtva manuSyaparyAptayuta 29 prakRtika 1. 8 1 8 1 8 4608 asaMyatasamyagdRSTi 4608 mithyAtva | paMcendriyaparyApta tiryaJca udyotayuta 4608 30 prakRtika manuSyaparyAptayuta 29 prakRtika deva - tIrthaGkarayuta 29 prakRtika manuSya tIrthaGkarayuta prakRtika devagatiyuta 28 prakRtika 8 8 8 8 zubha - sthira - yaza: kIrtiyugala 2x2x2 = 8 zubha - sthira -: ra-yaza: kIrtiyugala 2x2x2 = 8 zubha - sthira - yaza: kIrtiyugala 24242 = 8 saMhanana saMsthAna- sthirAdi 6 yugala vihAyoga. 6 x 646x2 saMhanana - saMsthAna- sthirAdi 6 yugala - vihAyoga. 6*646x2 saMhanana saMsthAna- sthirAdi 6 yugala vihAyoga. 6x6x6x2 zubha - sthira-: 2x2x2 = 8 zubha - sthira - yaza: kIrtiyugala (- yaza: kIrtiyugala 2x2x2 = 8 zubha - sthira-yaza: kIrtiyugala 2x2x2 = 8 zubha - sthira - yaza: kIrtiyugala 2x2x2 = 8 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-596 bhujagArA appadarA, avaTTidAvi ya sabhaMgasaMjuttA / savvaparahANeNa ya, NedavvA ThANabaMmmi // 554 // artha- pUrvokta jo bandhasthAna haiM ve bhujakAra 22, alpatara 21. avasthita 46 aura ca zabdase avaktavyake 3 mUlabhedase cAraprakArake haiN| ve apane-apane bhaGgoMse sahita nAmakarmake bandhasthAnoMmeM svasthAna evaM parasthAna ina donoMke sAtha athavA sarvaparasthAnoMke sAtha lagAne caahie| aba una svasthAnAdikoMkA lakSaNa kahate haiM appaparobhayaThANe, baMdhaTThANANa jo du baMdhassa / saTThANa paraTThANaM, savvaparaTThANamidi saNNA // 555 // artha- apane vivakSitaguNasthAnameM vicAra AtmasthAna, anyaguNasthAnakI apekSA vicAraparasthAna, anyagati aura anyahI guNasthAnarUpa ubhayasthAnakI apekSA vicAra sarvaparasthAna ina tInoMmeM mithyAdRSTi, ..asaMyata va apAtrale batAzajasambakI jo bhunAkArAdi bandha haiM unameM kramase svasthAna bhujAkArAdi, parasthAnabhujAkArAdi aura sarvaparasthAnabhujAkArAdi ye tIna nAma haiN| cadurekkadupaNa paMca ya, chattigaThANANi appmtttaa| tisu uvasamage saMtetti ya, tiyatiya doNi gacchaMti / / 556 // artha- mithyAtvaguNasthAnase apramattaguNasthAnaparyanta ke jIva apane-apane guNasthAnoMko chor3akara kramase cAra, eka, do, pA~ca, pA~ca, chaha aura tIna guNasthAnoMko prApta hote haiN| apUrvakaraNAdi tInaguNasthAnavIjIva upazamazreNI meM pAe jAnevAle tIna-tInaguNasthAnoM ko tathA upazAntakaSAyaguNasthAnavAle jIva doguNasthAnoMko prApta hote haiN| kisa-kisa guNasthAnavartIjIva kisa-kisa guNasthAnako prApta hotA hai sAsaNapamattavajaM, apamattaMtaM samalliyai miccho| micchattaM bidiyaguNo, misso paDhamaM cautthaM ca / / 557 / / aviradasammo deso, pamattaparihINamappamattaMtaM / chaTThANANi pamatto, chaTTaguNaM appamatto du / / 558 / / jummaM / / artha- mithyAtvaguNasthAnavAlA jIva sAsAdana aura pramattaguNasthAnake binA mizrase Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 517 apramattaguNasthAnaparyanta cAraguNasthAnoMko prApta hotA hai| sAsAdanaguNasthAnavartI mithyAtvako evaM mizraguNasthAnavartI mithyAtva aura asaMyataguNasthAnako prApta hotA hai| asaMyata va dezasaMyataguNasthAnavartI pramattaguNasthAnake binA apramattaguNasthAnaparyanta pA~ca guNasthAnoMko prApta hote haiM arthAt asaMyatasamyagdRSTijIva mithyAtva, sAsAdana, mizra, dezasaMyata aura apramatta ina pA~ca guNasthAnoMko prApta hote haiM tathA dezasaMyataguNasthAnavAle mithyAtva, sAsAdana, mizra, asaMyata aura apramattaguNasthAnako prApta hote haiN| pramattaguNasthAnavartIjIva mithyAtva se apramattaparyanta chahaguNasthAnoMko tathA apramattaguNasthAnavartI eka mAtra pramattaguNasthAnako prApta hotA hai aura 'du' zabdase apramattaguNasthAnavartI yadi upazama aura kSapaka zreNIpara ArohaNa karatA hai to apUrvakaraNaguNasthAnako prApta hotA hai| apramattajIva maraNakarake deva asaMyata hokara caturthaguNasthAna ko bhI prApta karatA hai, aisA samajhanA / SP uvasAmagA du seTiM, ArohaMti ya paDaMti ya kameNa / sAsu parido devataM samahiyaI // 559 // artha - apUrvakaraNAdi guNasthAnavartI upazamazreNIvAlejIva upazamazreNImeM ArohaNa ( car3hanA) evaM avarohaNa ( utaranA ) kramase hI karate haiN| ataH ArohaNakI apekSA UparakA ekaguNasthAna tathA avarohaNakI apekSA nIcekA eka guNasthAna aise do guNasthAna aura upazamazreNimeM maraNakI apekSA caturthaguNasthAna bhI hotA hai, kyoMki upazamazreNimeM maraNako prApta jIva deva asaMyata hote haiN| isaprakAra upazamazreNimeM honevAle apUrvakaraNa, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartI jIvoMke tIna-tIna guNasthAna hote haiM / upazamazreNI para ArohaNa karanevAlA upazAntakaSAyaguNasthAnase Age nahIM bar3hatA ataH vahA~ girane kI apekSA sUkSmasAmparAyaguNasthAna evaM maraNa ho jAve to devaasaMyata honese caturthaguNasthAna isaprakAra do guNasthAna upazAntakapAyavartIjIvake hote haiN| vizeSArtha - yahA~ gatikI apekSA nArakI mithyAdRSTi to mizra va asaMyata guNasthAnako, sAsAdanaguNasthAnavAlA mithyAtvako mizraguNasthAnavartI mithyAtva tathA asaMyatako, asaMyataguNasthAnavAlA mithyAtva-sAsAdana va mizrako prApta hotA hai| tiryaJcamidhyAdRSTi mizra asaMyata aura dezasaMyataguNasthAnako; sAsAdanavartI mithyAtvako; mizraguNasthAnavAlA mithyAtva evaM asaMyatako; asaMyataguNasthAnavartI dezasaMyataparyanta cAraguNasthAnoMko tathA dezasaMyattaguNasthAnavAlA cAra guNasthAnoMko prApta hotA hai| manuSya mithyAdRSTi sAsAdana va pramattake binA apramattaparyanta cAra guNasthAnoMko; sAsAdanavartI mithyAtvako, mizraguNasthAnavartI mithyAtva asaMyatako; asaMyatavAlA pramattabinA apramattaparyanta pA~ca guNasthAnoMko; dezasaMyatavartI pramattabinA apramattaguNasthAnaparyanta pA~ca guNasthAnoMko pramattavartI apramattaparyanta chahako; apramattavartI pramatta va apUrvakaraNako evaM maraNa ho to deva asaMyatako; apUrvakaraNavAlA zreNI car3hate hue anivRttikaraNako aura uttarate hue apramattako tathA maraNa honepara deva asaMyatako prApta hotA hai| Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-518 anivRttikaraNaguNasthAnavAlA zreNI car3hate hue sUkSmasAmparAyako aura utarate hue apUrvakaraNa evaM maraNa honepara deva asaMyatako; sUkSmasAmparAyaguNasthAnavI car3hate hue upazAntakaSAyako tathA utarate hue anivRnikaraNako, maraNa honepara deva asaMyatako; upazAntakaSAyaguNasthAnavartI utarate hue sUkSmasAmparAyako, maraNa honepara deva asaMyatako prApta hotA hai| kSapakazreNImeM car3hanA hI hai utaranA nahIM isalie apUrvakaraNaguNasthAnavAlA anivRttikaraNaguNasthAnako anivRttikaraNavAlA sUkSmasAmparAyako tathA sUkSmasAmparAyaguNasthAnavartI kSINakaSAyakA, kSANakaSAyaguNasthAnavAlA sayogIguNasthAnako, sayogI ayogIguNasthAnako, ayogI siddhapadako prApta hote haiN| mithyAdRSTi deva mizra va asaMyataguNasthAnako, sAsAdanavAlA mithyAtvako, mizraguNasthAnavartI mithyAtva aura asaM yataguNasthAnako tathA asaMyataguNasthAnavAlA mithyAtva-sAsAdana aura mizraguNasthAnako prApta hotA hai| athAnantara kisa-kisaguNasthAnavAle jIva maraNako prApta nahIM hote yaha kahate haiMmissA AhArassa ya, khavagA caDamANapaDhamapuvvA y| paDhamuvasammA tamatamaguNapaDivaNNA ya Na maraMti // 560 / / aNasaMjojidamicche, muhutta aMtaM tu Natthi maraNaM tu| kidakaraNijjaM jAva du, savvaparaTThANa atttthpdaa||561 / / jummaM / / ' artha- mizraguNasthAnavartI, AhArakamizrakAyayogI, kSapakazreNIvAle, upazamazreNI car3hate hue apUrvakaraNaguNasthAnake prathamabhAgavartI, prathamopazamasamyaktvI, saptamanarakake dvitIya, tRtIya aura caturthaguNasthAnavartIjIva maraNako prApta nahIM hote| anantAnubandhI kA visaMyojanakara mithyAtvako prApta jIvakA antarmuhUrtaparyanta maraNa nahIM hotA tathA darzanamohamIyakA kSaya karanevAlA jIva jabataka kRtakRtyavedaka hotA hai tabataka maraNa nahIM krtaa| kRtakRtyatA honeke pazcAt hI maraNa karatA hai| athavA jabataka kRtakRtyavedaka hai tabataka maraNa nahIM hotaa| __ Age baddhAyuSkakRtakRtyavedakake prati pUrvokta tInasthAnoM meM sarva parasthAnoMke arthavAn padoMko kahate haiM devesu devamaNuve suraNaratiriye cauggaIsupi / kadakaraNijjuppattI kamaso aMtomuhutteNa // 562 / / artha- kRtakRtyavedakakA kAla antarmuhUrta hai isake cAra bhAga krnaa| kramase prathamabhAgake 1. prA.paM.sa.pU. 117 gAthA 13 (ttiikaagt)| Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-519 antarmuhUrtameM maraNa karanevAlA jIva devoMmeM utpanna hotA hai| dvitIyabhAgake antarmuhUrtameM maranevAlA devoMmeM yA manuSyoMmeM, tRtIyabhAgake antarmuhUrtameM maraNakara deva, manudhya yA tiryaJcoMmeM tathA caturthabhAgake antarmuhUrtameM maraNako prApta jIva deva-manuSyatiryaJca yA narakoMmeMse kisI ekasthAnameM janma letA hai| vizeSArtha-- bAvIsAe vihattIo ko hodi? maNusso vA maNussiNI vA micchatte sammAmicchatte ca khavide samatte sese|' (cUrNisUtra) jaivasahAiriyassa be uvesaa| tattha kadakaraNijjo Na maradi tti uvadesamassidUNa evaM sutaM kadaM, teNa maNussA ceva bAvIsavihattiyA tti siddhaM kadakaraNijo maradi tti uvaeso jaivasahAiriyassa asthi tti kathaM Navvade? 'paDhamasamayakadakaraNijo jadi maravi NiyamA devesu uvvjdi| jadi Neraiesu tirikkhesu maNussesu vA uvavajadi to NiyamA aMtomuhuttakadakaraNijo' tti '... mAnavasahAiliza para vidaagitaado| : ..... artha- yativRSabhAcAryake do upadeza haiN| unameM se kRtakRtyavedIjIva maraNa nahIM karatA hai isa upadezakA Azraya lekara yaha sUtra pravRtta huA hai, isalie manuSya hI bAIsaprakRtika sthAnake svAmI hote haiM yaha bAta siddha hotI hai| zaGkA- kRtakRtyavedI jIva maratA hai yaha upadeza yativRSabhAcAryakA hai yaha kaise jAnA jAtA hai? samAdhAna- 'kRtakRtyavedaka jIva yadi kRtakRtya honeke prathamasamayameM maraNa karatA hai to niyamase devoMmeM utpanna hotA hai, kintu jo kRtakRtyavedaka jIva nArakI, tiryaJca aura manuSyoMmeM utpanna hotA hai vaha niyamase antarmuhUrtakAlataka kRtakRtyavedaka rahakara hI maratA hai' isaprakAra yativRSabhAcAryake dvArA kahe gae cUrNisUtrase jAnA jAtA hai ki kRtakRtyavedaka jIva maratA hai| aba nAmakarmake bandhasthAnoMko kahate haiM tiviho du ThANabaMdho bhujagArappadaraTThido pddhmo| appaM baMdhato bahubaMdhe bidiyo du vivarIyo / / 563 // tadiyo saNAmasiddho sabve aviruddhtthaannbNdhbhvaa| tANuppattiM kamaso bhaMgeNa samaM tu vocchAmi // 564 / jummaM / / artha- nAmakarmake bandhasthAna tInaprakArake haiM. tadyathA- bhujakAra, alpatara aura avsthit| pUrvameM alpaprakRtiyoMkA bandha karatA thA pazcAt adhika prakRtiyoMko bA~dhane lage to yaha bhujakArabandha 1. jayadhavala pu. 2 pR. 213 / 2. jayadhavala pu.2 pR. 255 / Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-520 kahalAtA hai| pahale adhika prakRtiyA~ bA~dhatA thA pIche alpaprakRtiyA~ bA~dhe to yaha alpatarabandha hai| jitanI prakRtiyA~ pUrvameM ba~dhato thIM pathAta bhI utanI hI pakaliyA~ Doro lAi avasthitandha hai| ye bhujakArAdibandha aviruddha bandhasthAnoMse utpanna hote haiM ata: unakI utpattike kramako bhanosahita AgekI gAthAmeM kheNge| bhUbAdaratevIsaM baMdhato sabvameva pnnviisN| baMdhadi micchAdiTThI evaM sesaannmaannejo||565 // artha- bAdara pRthvIkAyAdi jIva 23 prakRtirUpa sthAnake sarvabhaMgoMkA bandha karate hue 25 prakRtirUpa sthAnake sabhI bhaGgoMko bAMdhate haiM so eka yaha bhujagArabandha hai| isIprakAra mithyAdRSTike nAmakarmasambandhI zeSa sabhI bandhasthAnoMmeM bhI bandhake bhaGga jAnane caahie| jasakittI baMdhato aDavIsAI ha ektiisNtaa| tevIsAI baMdhai tIsaMtA havaMti bhujayArA // 258 / / igitIsaMtA baMdhar3a baMdhato atttthviisaaii| artha- eka yaza kIrtikA bandha karatA huA aTThAIsaprakRtiko Adi lekara ikatIsaprakRtiparyantake sthAnoMkA bandha karatA hai| isIprakAra 23 Adi prakRtika sthAnoMkA bandha karanevAlA jIva 25 prakRtika sthAnako Adi lekara tIsaprakRtika sthAnaparyanta sthAnoMko bAMdhatA hai tathA 28 Adi prakRtika sthAnoMko bA~dhatA huA jIva 29 prakRtika sthAnako Adi lekara 31 prakRtika sthAnaparyanta sthAnoMkA bandha karatA hai| isaprakAra nAmakarmake 22 bhujakArabandhasthAna hote haiN| bhujakAra bandhasthAnoMkI aGkasandRSTi isaprakAra svasthAna bhujakArabandhasthAna saMkhyA 4 5 4 3 3 2 1 1 28 29 30 31 30 31 23 25 26 28 29 25 26 28 29 30 26 28 29 30 28 29 30 31 29 30 31 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 521 isaprakAra nAmakarmake (4+5+4+3+3+2+1) 22 bhujakArabandhasthAna hote haiN| vizeSArtha - aba pUrva meM jo bAdarapRthvIkAyAdi 41 pada kahe the unameM bhaGgasahita sthAnoMkA kathana karate haiM- aparyAptapRthvI - ap-teja- vAyu aura sAdhAraNavanaspatikAyake sUkSma- bAdara tathA pratyekavanaspati isaprakAra aparyApta ekendriyake 11 bhedoMsahita 23 prakRtikA bandha karanevAloMke sthAna 11 prakAra haiN| yahA~ bhaMga eka-eka hI haiM ata: ina 11 sthAnoMke 11 bhaMga haiM / 25 prakRtikake bandhameM bAdaraparyApta pRthvIkAya, apakAya, tejakArya, vAyukAya aura pratyeka vanaspatikAyarUpa pA~ca bhedIsahita baMdha karanevAle sthira - zubha aura yazaskIrtiyugaloMkI prakRtiyoMkI cAlanA (parivartana) se ATha-ATha bhaMga pAe jAte haiM ataH sarvabhaMga 40 hue| paryAptabAdara-sAdhAraNa aura sUkSmaparyApta pRthvI - ap-teja-vAyu tathA sAdhAraNavanaspatikAyarUpa chaha bhedasahita sthira va zubhayugaloM kI prakRtiyoMkI cAlanAse cAra-cAra bhanoMkI apekSA 24 bhaGga tathA aparyAptadvIndriya-trIndriya-caturindriya- asaJjJI saJjJI paJcendriyatiryaJca va manuSya ina chaha aparyAptarUpa bhedoMmeM mAtra aprazasta prakRtiyoMkA hI bandha honese 6 bhaMga hue| isaprakAra 25 prakRtirUpa bandhasthAnake (40+24+6) sarvabhaMga 70 hue| 26 prakRtikai sthAnameM bAdarapRthvIkAyasahita Atapa aura udyotayukta do sthAna evaM apakAya aura vanaspatikAyasahita udyotayukta do sthAna aise cArasthAnoMmeM sthira - zubha aura yazaskIrtiyugalakI cAlanA se ATha-AThabhaMga kI apekSA (8x4) 32 bhaMga haiN| devagatisahita 28 prakRtirUpa bandhasthAnameM sthirAdi pUrvokta tInayugaloMse ATha-bhaMga aura narakagatisahita isI sthAna meM aprazastaprakRtiyoMke hI bandhakI apekSAse ekabhaMga isaprakAra 28 prakRtike sthAnameM 9 bhaMga hote haiM / 29 prakRtike sthAnameM paryAptadvIndriya-trIndriya- caturindriya evaM paJcendriyarUpa cAra bhedoMse sahita pUrvokta sthirAdi tInayugalakI apekSA ATha-ATha bhaMga honese 32 bhaMga tathA tiryaJca va manuSyagatisahitasthAnoMmeM 6 saMsthAna, 6 saMhanana va sthirase vihAyogatiparyanta sAtayugaloMkI prakRtiyoMkI cAlanA (parivartana) se 4608+4608=9216 bhaGga hue / isaprakAra 9296 meM pUrvokta 32 bhaGga milAnese 29 prakRtika sthAnameM sarvabhava ( 9216 + 32 = ) 9248 haiM / 30 prakRtikake sthAnameM udyotasahita paryAptadvIndriya-trIndriya-caturindriya aura paMcendriya-saMyukta bhedoM meM sthira, zubha aura yazaskIrtirUpa tInayugaloMkI cAlanAse ATha-ATha bhaGgakI vivakSA hai ataH 804 = 32 bhaGga evaM udyotayuta saJjJI tiryaJcarUpa ekasthAnameM 6 saMsthAna, 6 saMhanana aura pUrvokta sthirase vihAyogatiparyanta sAtayugaloM kI apekSA 4608 bhaGga haiN| isaprakAra 30 prakRtirUpa sthAnameM 32+4608 = 4640 sarvabhaGga jAnanA / ye sarvabhaGga mithyAtvaguNasthAnasambandhI hai| aba uparyukta bhaGgasambandhI bhujakArAdi bandhoMko nAnAkAlakI apekSA kahate haiM pUrvameM 23 prakRtika sthAnako bA~dhatA thA, pazcAt 25 - 28 Adi prakRtiko bA~dhane lagA yahI bhujakAra bandha hai / yahA~ bAdarapRthvIkAyasahita 23 prakRtirUpa sthAnake eka bhaGgako bA~dhatA thA pazcAt 25 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-522 prakRtike sthAnako Adi lekara sarvasthAnoMke bhaMgoMko bA~dhatA hai to 23 prakRtika sthAnake 11 bhaGgoMko bA~dhate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA? isaprakAra trairAzika karanepara pramANarAzi to 23 prakRtika bandhasthAnakA eka hI bheda, phalarAzi anukramase 25 prakRtika sthAnake 70, 26 prakRtika bandhasthAnake 32, 28 prakRtika bandhasthAnake 9, 29 prakRtirUpa bandhasthAnake 9248 aura 30 prakRtirUpa sthAnake 4640 bhaMga haiN| icchArAzi sarvatra 23 prakRtirUpa sthAnake 11 bhaMga haiM ataH phalarAziko icchArAzise guNA karake pramANarAzikA bhAga denese sarbabhedoMkA pramANa AtA hai| isaprakAra yahA~ icchArAzikA pramANa 11 aura phalarAzi 70+32+9+9248+4640 = 13,999 bhaMga aura pramANarAzi 1 / 53,999411 - 1,53,989 bheda hue so ye 23 prakRtirUpa sthAnake bhujakAra bhaMga hue tathA 25 prakRtikA bandhakara pazcAt .26 prakRtikA sthAnaye 30 hAkatika sthAnaparyanta sarvasthAnoMko bA~dhatA hai taba bhujakAra bandha hotA hai| ekabhedarUpa 25 prakRti ke sthAnakA bandhakara pazcAt 26 Adi prakRtiyoMke sarvabhaMgoMkA bandha hotA hai to 25 prakRtirUpa sthAnake 70 bhaMgoMko bA~dhate hue kitane bhaMgoMkA bandha karegA? isaprakAra trairAMzika karanepara sarvatra pramANarAzi 25 prakRtirUpa ekasthAna, phalarAzi kramase 26 prakRtika sthAnake 32 bhaMga, aTThAIsaprakRtika sthAnake 9, unatIsa prakRtika sthAnake 9248 aura tIsa prakRtika sthAnake 4640 bhAga aura icchArAzi paccIsaprakRtika sthAnake 70 bhNg| so phalarAzi 32+9+9248+4640=13,929 ko icchArAzike pramANa 70 se guNA karanepara 13,929470= 9,75,030 ye 25 prakRtikasthAnake bhaMga hue| pramANarAzikA pramANa yahA~ bhI eka hI thaa| 26 prakRtika sthAnakA bandha karake 28 Adi prakRtiyoMkA bandha karatA hai ataH bhujakArabandha hai| chabbIsa prakRtirUpasthAnake eka bhaMgakA bandha karaneke anantara aTThAIsa Adi prakRtiyoMke sarvabhaMgoMkA bandha kare to 26 prakRtika sthAnake 32 bhaMgoMkA bandha karate hue kitane bhaMgoMkA bandha karegA? isaprakAra yahA~ trairAzikavidhi krnaa| pramANarAzi to 26 prakRtika sthAnakA eka bheda, phalarAzi kramase 28 prakRtika sthAnake 9, unatIsa 'prakRtika sthAnake 9248, tIsaprakRtika sthAnake 4640 bhaMga haiM tathA icchArAzi chabbIsaprakRtika sthAnake 32 bhaMga haiN| phalarAzi 9+9248+4640 = 13,897 ko icchArAzike pramANa 32 se guNA karanepara (13897432) 4,44,704 pramANa chabbIsa prakRtirUpa sthAnake bhaMga jAnane / 28 prakRtikA bandha karake pazcAt unatIsa va 30 prakRtikA bandha karatA hai so yaha bhujakArabandha hai| aTTAIsa prakRtirUpa sthAnake eka bhedakA bandhakarake 29 va 30 prakRtike sarvabhaMgoMkA bandha karatA hai to aTThAIsa prakRtika bandhasthAnake 9 bhaMgoMkA bandha karate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA? isaprakAra trairAzika vidhi karanepara yahA~ pramANarAzi 28 prakRtika bandhasthAnarUpa ekabheda, icchArAzi 28 prakRtika sthAnake 9 bhaMga tathA phalarAzi kramase unatIsa prakRtirUpa sthAnake 9248 aura 30 prakRtirUpa sthAnake 4640 bhaMga haiN| phalarAzi 9248+4640% 13.888 ko icchArAzi 9 se guNA karanepara (13,88849) 1,24.992 bhaMga 28 prakRtika sthAnake jAnanA / unatIsa prakRtikA bandha karake anantara tIsa prakRtiyoMke sthAnako bA~dhatA hai to bhujakArabandha hotA hai| 29 prakRtiyoMke eka bhedako bA~dhakara 30 prakRtiyoMke sarva 4640 bhaMgoMko bA~dhatA hai to 29 prakRtiyoMke Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-523 9248 bhaMgoMko bA~dhate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA? isaprakAra trairAzikavidhimeM pramANarAzi unatIsa prakRtike sthAnakA ekabheda, icchArAzi unatIsa prakRtirUpa sthAnake 1248 bhaMga phalarAzi 30 prakRtika sthAnake 4640 bhaMga / phalarAzi 4640 ko icchArAzi 9248 se guNAkarake pramANarAzi 1 kA bhAga denepara 4640 41248 -4.29.10.02.bhaMga unatIsa prakRtirUpa sthAnake bhujakAra jaannaa| isa sambandhameM prAkRta paMcasaMgraha (jJAnapITha) pR. 337 se 349 taka bhI dekhanA caahie| vistArake bhayase yahA~para nahIM likhA gayA hai| tevIsaTThANAdo micchattIsotti baMdhago miccho| Navari hu aTThAvIsaM paMciMdiyapuNNago ceva // 566 // artha- mithyAtvaguNasthAnameM bandhayogya 23 prakRtikasthAnase 30 prakRtirUpa sthAna paryanta sthAnoM ke bhujakAroMkA bandha karanevAlA mithyAdRSTi jIva hI hai| yahA~ vizeSatA yaha hai ki 28 prakRtika sthAnako paJcendriyaparyApta hI bA~dha sakatA hai| athAnantara bhogabhUmija jIvoMke nAmakarmasambandhI bandhasthAna kahate haiM bhoge suraTThavIsaM sammo miccho ya micchagaapuNNe / tiriugatIsaM tIsaM NaraugutIsaM ca baMdhadi hu||567 / / artha- bhogabhUmimeM paryAptapaJcendriyasamyagdRSTi yA mithyAdRSTi aura 'ca' zabdase nirdRtyaparyAptasamyagdRSTi jIva devagatisahita 28 prakRtiyoMko hI bA~dhate haiM tathA nirvRttyaparyApta mithyAdRSTi tiryaJcagatisahita 29 va 30 prakRtirUpa sthAnako aura manuSyagatisahita 29 prakRtika sthAnako bA~dhatA micchassa ThANabhaMgA eyAraM sadari duguNasola nnvN| aDadAlaM bANaudI sadANa chAdAla cattadhiyaM // 568 // artha- pUrvokta mithyAdRSTijIbake dhandhasthAnoMmeM 23 prakRtika sthAnake 11,25 prakRtikasthAnake 70,26 prakRtika sthAnake 32, aTThAIsa prakRtika sthAnake 9, unatIsaprakRtika sthAnake 9248 aura 30 prakRtikasthAnake 4647 bhaMga haiN| isaprakAra sthAna aura unake bhaMga jAnanA 1 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-524 / Age alpatara bhaGgoMkA kathana karate haiM vivarIyeNappadarA hoMti hu terAsieNa bhaMgA hu| puvvaparaTThANANaM bhaMgA icchA phalaM kmso||569| artha- bhujakArabandhake bhaMgoMkI saMkhyA prApta karaneke lie jisa kramase trairAzika vidhikI thI usase viparIta kramase trairAzika vidhi karanepara alpatarabhaMgoMkA pramANa prApta hotA hai| pUrvasthAnake bhaMgoMko icchArAzi tathA Age-Ageke sthAnoMke bhaMgoMko phalarAzi mAnanepara anukramase alpatarabandhake aMgoMkA pramANa prApta hotA hai| vizeSArtha tIsAi tevIsaMtA taha tIsugutIsamekkamigitIsaM // 259 / / ikvaM baMdhai NiyamA aDavIsugutIsa bNdhNto| uvaradavaMdho helA evaM devesu tiismugutiisaa||260 / / artha- 30 prakRtikasthAnako Adi lekara 23 prakRtika sthAnaparyantake sthAnoMko bA~dhanepara tathA 31 prakRtika sthAnako bA~dhakara 29 aura eka prakRtika sthAnako bA~dhanepara aTThAIsa aura unatIsa prakRtika sthAnako bA~dhanevAlA eka prakRtikA bandha karatA hai to alpatarabandhasthAna hote haiN| aGka sandRSTi , isaprakAra haisvasthAna alpatarabandhasthAna saMkhyA- 5 4 3 2 1 3 1 1 1 alpatara 30 29 28 26 25 31 28 29 30 bandha 29 28 26 25 23 30 1 1 1 sthAnoMmeM 28 26 25 23 prakRti 26 25 23 saMkhyA 25 23 avaktavyabandhasthAna- uparata bandhavAlA nIce utarakara eka prakRtikA bandha karatA hai athavA marakara devoMmeM utpanna ho tIsa athavA 21 prakRtiyoMko bA~dhatA hai| tIna avaktavya bandhasthAnoMkI aGka sandRSTi- 0 1.prA.pa.sa.pR. 198 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 525 pUrvameM tIsa prakRtiyoMkA bandha karatA thA pazcAt unatIsa Adi prakRtiyoMkA bandha kare to yaha alpatarabandha kahalAtA hai / yahA~ tIsa prakRtirUpa sthAnake ekabhaGgakA bandhakarake unatIsa Adi prakRtirUpa sthAnoMke sarvabhakA bandha kare to tIsaprakRtirUpa sthAnake 4640 bhaMgakA bandha karate hue kitane bhaMgoMkA bandha karegA? isaprakAra trairAzikavidhike honepara pramANarAzi to tIsaprakRtirUpa sthAnakA eka bheda hai, phalarAzi kramase unatIsa prakRtirUpa sthAnake 9248 aTThAIsaprakRti ke 9, chabbIsaprakRtike 32, paccIsaprakRtirUpa sthAnake 70 aura teIsaprakRtirUpa sthAna ke 11 bhakta haiM ina sabhIko paraspara jor3a denepara 9248+9+32+70+11 = 9370 phalarAzikA pramANa huA tathA sarvatra icchArAzikA pramANa tIsaprakRtike 4640 bhana haiN| icchArAzise phalarAziko guNA karanepara aura pramANarAzi ekase bhAga denepara 9370x4640 =4,34,76,800 pramANa 30 prakRtirUpa sthAnasambandhI alpatarake bhaGga hue / unatIsaprakRtikA pUrva meM bandha karatA thA anantara 28 Adi prakRtiyoMkA bandha kare taba alpatarabandha hotA hai| ataH unatIsaprakRtike ekabhaMgakA bandhakarake 28 Adi prakRtiyoMke sarvabhaMgokA bandha karatA hai to unatIsa prakRtirUpa sthAnake 9248 bhaMgakA bandha karate hue kitane bhaMgako bA~dhegA? isaprakAra trairAzika karanepara yahA~ pramANarAzi to unatIsa prakRtike sthAnakA eka bheda, phalarAzi kramase aTThAIsaprakRtika sthAnake 9, 26 prakRtika sthAnake 32, paccIsaprakRtike 70 aura teIsaprakRtike 11 bhaMga jAnanA / ina sabako paraspara milA denese 9+32+70+11 = 122 yaha falarAzikA pramANa huA, icchArAzi unatIsa prakRtirUpa sthAnake 9248 bhaMga jAnanA / phalarAzi 122 ko icchArAzi 9248 se guNA karanepara aura pramANarAzi eka kA bhAga denepara 12209248/1 - 11,28,256 pramANa unatIsa prakRtirUpa bandhasthAnake alpatarabhaMga haiM / 28 prakRtirUpa sthAnake 1 bhedakA bandha karake chabbIsa Adi prakRtiyoMkA bandha karatA hai so yaha alpatara bandha hai| yahA~ aDAIsaprakRtike eka bhaMgakA bandhakarake chabbIsa Adi prakRtiyoMke sarvabhaMgakA bandha karatA hai to aDAIsaprakRtike 9 bhaMgokA bandha karate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA ? Ku prakAra trairAzika karanepara pramANarAzi to aTTAIsaprakRtirUpa sthAnakA eka bheda, phalarAzi chabbIsaprakRtike 32, paccIsaprakRtike 70 tathA teIsaprakRtirUpa sthAnake 11 bhaGga haiM ina sabhIko paraspara jor3a denepara 32+70+11=113 aura icchArAzi aTTAIsaprakRtike 9 bhaGgarUpa hai| phalarAzi 113 ko icchArAzi 9 se guNAkara pramANarAzi 1 kA bhAga denese 1939/1 = 1017 pramANa aTTAIsa prakRtirUpa sthAnake alpatarabhaMga hue| pUrvameM 26 prakRtikA bandha karatA thA, anantara 25 va 23 prakRtikA bandha karane se yahA~ alpatarabandha huA / chabbIsa prakRtike eka bhaGgakA bandha karatA thA taba paccIsa Adi prakRtike sarvabhajoMko bA~dhane lagA to chabbIsaprakRtike 32 bhaMgoMko bA~dhate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA ? isaprakAra trairAzika vidhi karanepara pramANarAzi chabbIsaprakRtirUpa sthAnakA eka bheda, phalarAzi paccIsaprakRtirUpa sthAnake 70 aura 23 prakRtirUpa sthAnake 11 bhaMga jAnanA / icchArAzi 26 prakRtirUpa sthAnake 32 bhaMga haiM, ataH Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 526 '70+11=81 pramANa phalarAzi ko icchArAzi 32 se guNA karanepara aura pramANarAzi 1 se bhAga denepara 81x32/1=2592 pramANa chabbIsaprakRtirUpa sthAnake alpatarabheda jAnanA / punazca 25 prakRtikA bandha karake pazcAt 23 prakRtikA bandha karane lagA so yaha alpatarabandha hai / 25 prakRtirUpa sthAnake 1 bhaMgakA bandha karake 23 prakRtike sarvabhaMgoM ko bA~dhatA hai to 25 prakRtike 70 bhaMgoMko bA~dhate hue kitane bhaMgoMko bA~dhegA? isaprakAra trairAzika karanepara pramANarAzi to paccIsa prakRtikA eka bheda, phalarAzi 23 prakRtirUpa sthAnake 11 bhaMga tathA icchArAzi paccIsaprakRtike 70 bhaMga / yahA~ phalarAzi 11 ko icchArAzi 70 guNAkara pramANarAzi 1 kA bhAga denese 1970 : 1= 770 pramANa 25 prakRtirUpa sthAnake alpatara bheda hue / aba pUrvameM kathita zeSako vaipakiriyA saMkSema jAnakI vidhi kahate haiM laghukaraNaM icchaMto eyArAdIhiM uvarimaM joggaM / saMguNide bhujagArA uvarIdo hoMti appadarA // 570 // artha- jo vyakti saMkSepase jAnanA cAhatA hai use samajhAnA hai ki 11 Adi ajoMse Ageke sarvabhedoMka jor3akara guNA karanepara to bhujakArannandhake bhaMgoM kA pramANa AtA hai tathA 30 Adi prakRtirUpa sthAnoMke bhaMgoMse 29 Adi sarvaprakRtirUpa andhasthAnoM ke bhaMgoMko jor3akara guNA karanepara alpatarabandhake bhaMgokA pramANa nikalatA hai| vizeSArtha - alpatara bhaMgoMkI tathA bhujakAra bhaMgoMkI sandRSTi nimna prakAra jAnanA / alpatarabhaMgoM kI sandRSTi prakRtirUpa sthAna 30 29 28 26 25 guNya 9370 122 113 81 11 guNAkAra 4640 9248 9 32 70 labdha 4,34,76,800 11,28,256 1017 2592 770 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... gommaTasAra karmakANDa-527 bhujakArabhagoMkI sandRSTi prakRtirUpa sthAna guNAkAra 1,53,989 9,76,030 13,999 13,929 13,897 13,888 4640 4,42,704 1.24.992 __ 9248 4,29,10,720 aba avasthitabhaGgoMkI saMkhyA kitanI hotI hai so kahate haiM bhujagArappadarANaM bhaMgasamAso samo hu micchassa / paNatIsaM cauNaudI saTThI codAlamaMkakame / / 571 // artha- mithyAdRSTiguNasthAnameM kahe hue bhujakAra aura alpatarakI saMkhyA samAna hai aura vaha paiMtIsa. caurAnave, sATa aura cavAlIsake aoMko "aGkAnA vAmato matiH" ke kramase rakhanepara 4,46,09,435 pramANa hotI hai so yaha bhujakAroMkI saMkhyA hai, itanI hI alpataroMkI bhI saMkhyA hai aura ina donoM saMkhyAoMko milAnese 8,92,18,870 pramANa avasthitabhaMgAMkI saMkhyA hotI hai, kyoMki bhujakAra va alpatarabhaMgoMmeM jisa-jisa prakRtikA bandha hove usI prakRtikA dvitIyAdi samayameM jahA~ bandha hove vahA~ avasthitabandha hotA hai| yahA~ paraspara bhaMgoMkA guNA karake bhujakArAdibhaMga nikAlanekA abhiprAya yahI hai ki eka-eka bhaMgase anyabhaMgoMkI apekSA bhujakArAdi jAnanA / yahA~ taka mithyAtva guNasthAnakI apekSA kathana hai| Age bhujakArAdibhaMgoM ko asaMyataguNasthAna meM kahate haiM devaThThavIsa NaradevugutIsa maNussatIsa bNdhyde| tichaNavaNavadugabhaMgA titthavihINA hu puNaruttA / / 572 / / artha- asaMyataguNasthAnameM devagatisahita 28 prakRtikasthAnameM, manuSya yA devagatisahita 29 prakRtike sthAnameM evaM manuSyagatisahita 30 prakRtikasthAnameM 36992 bhujakArabhaMga hote haiN| inameM jo tIrdhaGkaraprakRti rahita bhaMga haiM ve punarukta haiM, kyoMki ve mithyAdRSTike bhaMgoMmeM antarhita ho jAte haiN| Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-528 punazca isIko spaSTa karate haiM devaTThavIsabaMdhe devagutIsasammi bhaMga custttthii| devugutIse baMdhe maNuvattIsevi causaTThI / / 573 / / artha- manuSya asaMyataguNasthAnameM devagatisahita 28 prakRtikA bandha karake devagati aura tIrthaGkarasaMyukta 29 prakRtika sthAnakA badha karatA hai taba donoM sthAnoMke 8-8 bhaMgoMkA parasparameM guNA karanese 64 bhaMga hote haiN| puna: asaMyatamanuSya tIrthaGkara va devagatisahita 29 prakRtikA bandhakarake pazcAt asaMyatadeva yA nArakI hokara tIrthaGkara aura manuSyagatisahita 30 prakRtiko bA~dhatA hai taba bhI 64 hI bhaMga hote haiN| titthayarasattaNArayamiccho NarauNatIsabaMdho jo| sammammi tIsabaMdho tiyachakkaDachakkacaubhaMgA // 574 / / artha- tIrthakarake sattvasahita dvitIya-tRtIya narakake midhyAdRSTi nArakI manuSyagatisahita 29 prakRtike sthAnakA 4608 bhaMgase sahita bandha karatA hai pazcAt samyaktvako prApta karake tIrthaGkara va manuSyagatisahita 30 prakRtiko bA~dhatA hai ataH isake 8 bhaMgoMkA 4608 meM guNA karanepara 46084836,864 bhaMga hote haiM inameM pUrvagAthAmeM kathita 128 bhaMgoMko jor3a denese asaMyataguNasthAnameM 36,992 bhujakAra hote haiN| athAnantara asaMyattaguNasthAnake alpatara bhaMga kahate haiM bAvattari appadarA devugutIsA du nniryaddviisN| baMdhaMta micchabhaMgeNavagayatitthA hu puNaruttA / / 575 // artha- jisane pUrva meM narakAyukA bandha kiyA hai aisA asaMyatamanuSya tIrtharaprakRtikA bandha prArambha karake tIrthaGkara aura devasahita 21 prakRtikA 8 bhaMgasahita bandha karatA huA narakagatike sammukha hokara antarmuhUrtake lie mithyAdRSTi hotA hai taba narakagatisahita 28 prakRtikA bandha karatA hai usakA eka bhaMga hai inako parasparameM guNA karane para 8x18 bhaMga jaannaa| tathA asaMyatadeva yA nArakI tIrthakara va manuSyagatisahita 30 prakRtika sthAnako bA~dhatA hai usake 8 bhaMga haiN| pazcAt vaha maraNakara tIrthaGkaraprakRtike sattvasahita mAtAke garbhameM utpanna huA vahA~ tIrthakara va devasahita 29 prakRtike sthAnako bA~dhatA hai usake bhI 8 bhaMga hote haiM inako paraspara meM guNA karanese 84864 bhaMga hue| inameM pUrvokta 8 bhaMga milAnese 64+8-72 alpatarabhaMga asaMyatasambandhI haiN| tIrthaGkarase rahita manuSyagatisahita 29 prakRtiko bA~dhakara Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-529ODE 2 R pIche devagatisahita 28 prakRtiko bA~dhe to usake 64 alpatarabhaMga hote haiM ye punarukta bhaMga bhI mithyAdRSTisaMbaMdhI bhaMgoM ke sAtha hI kaha Ae haiN| dRSTi asaMyata ke bhujakAra 64 8x8 64 848 deva. 29 manu. 30 8 8 deva. 28 8 deva. 29 8 36,864 8x4608 bhanu. 30 8 manu. 29 4608 asaMyatakaM alpatara 8 8 x 1 64 8x8 naraka 28 deva. 29 1 8 deva. 29 | manu. 30 8 8 punarukta 64 8x8 deva. 28 8 manu. 29 8 Age apramattAdi guNasthAnoMmeM bhujakArabhaMgoMko kahate haiM asaMyatake aMgoM kA yoga bhujakAra 36,992 alpatara 72 avasthita 37,064 devajudekkaTThANe NaratIse appamattabhujayArA | paNadAligihArubhaye bhaMgA puNaruttagA hoMti / / 576 / / artha- apramattaguNasthAnavartI manuSya devagatisaMyukta 28 prakRtirUpa ekasthAnako bA~dhatA thA / pazcAt 8 bhaGgasaMyukta AhArakadvikasahita 30 prakRtika sthAna kA bandha karane lgaa| isIprakAra tIrthaGkarasahita 28 se 29 prakRti tathA tIrthaGkara aura AhArakadvikasahita 29 se 31 prakRtirUpa evaM 30 se 31 prakRtirUpa athavA 28 se 31 prakRtirUpa sthAna bA~dhane lagA ataH ina sarvasthAnoMke bhaGgoMko milAnepara apramattaguNasthAnameM 45 bhujakAra bhaGga hote haiN| aba una 45 bhujakArabhaGgoMkA vidhAna kahate haiM igi aDa agi aTThagibhedaDa aTTaDa duNava ya vIsa tIsakke / aDigagi aDigigi bihi uNakhigi igir3agitIsa devacau kamaso // 577 // artha- nIcekI paMktike 1-8-8-1-8-1-1-1-1 aura 1 rUpa bhaGga sahita 28- 28-2829-29-30-1-1-1-1 prakRtirUpa sthAnoMmeM tathA U parakI paMktike 8-1-1-8-1-1-1-1-1-1 bhaGgoM sahita 29-30-31-30-31-31-28 29 30 31 isaprakAra 45 bhujakAra bhaGga jAnanA / vizeSArtha - apramattaguNasthAnIya devagatisahita 28 prakRtikA eka bhaGga bA~dhatA thA pazcAt Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mommaTasAra karmakANDa-530 pramattaguNasthAnameM jAkara tIrthaMkaraprakRtikA bandha prArambha karake tIrthaGkara va devagatisahita 29 prakRtike 3. sthAnako ATha majasahita bAdhana lagA, ina donoMka bhaGgoMko paraspara guNA karanese 8x18 bhaMga hue tathA pramattaguNasthAnavartI 8 bhaMgasahita devayukta 28 prakRtiko bA~dhatA thA, pIche apramatta hokara AhArakadvikasaMyukta 30 prakRti ke sthAnako ekabhaMgasahita bA~dhatA hai isaprakAra 8x18 bhaMga hue tathA pramattaguNasthAnIya 8 bhaMgasahita 28 prakRtiko bA~dhatA thA pazcAt apramattameM Akara tIrthaMkara aura AhArakadvikasahita 31 prakRtike sthAnako ekabhaMgasahita bA~dhatA hai isaprakAra 8418 bhaMga hue| apramattaguNasthAnavI tIrthaMkara va devagatisaMyukta 29 prakRtika sthAnako ekabhaMga sahita bA~dhatA thA maraNa karake deva asaMyata huA vahA~ 8 bhaMgasahita manuSya va tIrthaMkarasaMyukta 30 prakRtiko bA~dhane lagA isaprakAra ye 8x18 bhaMga hue| pramattaguNasthAnavartImanuSya devagati evaM tIrthaMkarasahita 29 prakRtika sthAnako 8 bhaMgasahita bA~dhatA thA punaH apramattaguNasthAnameM Akara tIrthaMkara va AhArakadvikasaMyukta 31 prakRtirUpa sthAnako ekabhaMgasahita bA~dhane lagA, isaprakAra 8x18 bhaMga hue| tathaiva apramattaguNasthAnavartI ekabhaMgasaMyukta AhArakadvikasahita 30 prakRtirUpa sthAnakA bandha karatA thA pazcAt usI guNasthAnameM tIrthaMkaraprakRtike bandhakA prArambha karake 31 prakRtirUpa sthAnako bA~dhane lagA isaprakAra ekabhaMga jAnanA tathA upazamazreNIse utaranevAlA apUrvakaraNaguNasthAnake saptamabhAgameM ekabhaMgasahita yazaskIrtiprakRtiko bA~dhatA thA, phira nIce apUrvakaraNake chaThebhAgameM Akara devagatisaMyukta 28 prakRtike sthAnako, devatIrthakarayuta 29 prakRtikasthAna yA deva-AhArakadrikasahita 30 prakRtiko athavA devaAhArakadvika-tIrthaMkarasahita 31 prakRtirUpa sthAnako ekabhaMgasahita bA~dhe, isaprakAra inake cAra bhaMga hue| ye sarva 45 bhujakArabhaMga jaannaa| sandRSTi pramatta apramatta | apramata | asaMvata- | apramatta | apramatta | apU. | apU.| apU. | apU. deva 21 / 30 / 31 / 30 31 31 / 28 | 29 | 30 | 31 | apramatta 8 1 1 8 1 1 1 | 1 | 1 | 1 | guNasthAnavartiyoMke 45 bhuja. apramatta | pramatta | pramatta / apramatta | pramatta | apramatta | apU. | apU. | apU. | apU. | | 28 / 21 / 29 28 / 30 148 841 841 148 841 141 141 141 141 141 8+ 8+ 8+ 8+ 8+ 1+ 1+ 1+ 1+ 1 = 45 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-531 athAnantara apramattaguNasthAnake alpatarabhaMgoMko kahate haiM.....:. izidihi migikhaDasIse dasa Nava NavaDadhiyavIsamaTThavihaM / devacaukkekekke apamattappadarachattIsA // 578 // artha- eka-eka bhaMgasahita eka, eka, zUnya, zUnyase adhika 30 arthAt 31-31, 30 aura 30 prakRtika sthAnoMko bA~dhatA huA 8-8 bhaMgoMse saMyukta 10-9-9 aura 8 se adhika 20 arthAt 30, 29, 29 aura 28 prakRtirUpa sthAnoMko tathA eka-eka bhaMgasahita devagatisaMyukta cArasthAnoMko bA~dhatA hai| isaprakAra apramattaguNasthAnameM 36 alpatarabhaGga hote haiN| vizeSArtha- apramattaguNasthAnavartIjIva devagati, AhArakadvika va tIrthaMkarasahita 31 prakRtikasthAnako eka bhaMgasaMyukta bA~dhatA thA puna: maraNakara devaasaMyata huA vahA~ 8 bhaMgoMse saMyukta manuSya-tIrthaMkarasahita 30 prakRtiko bA~dhane lagA ataH 1488 bhaMga / apramattaguNasthAnameM eka bhaMgasahita 31 prakRtikA bandha karatA thA pazcAt pramattaguNasthAnameM Akara deva aura tIrthaMkarasahita ATha bhaMgoMse yukta 29 prakRtiko bA~dhane lagA ataH 148-8 bhNg| apramattaguNasthAnameM deva aura AhArakadvikasahita 30 prakRtiko ekabhaMgasahita bA~dhatA thA vaha maraNakara devaasaMyata huA aura vahA~ manuSyagatisahita 29 pratisthAnako 8 bhaMgasaMyukta bA~dhane lagA isaprakAra 1488 bhNg| apramattaguNasthAnameM eka bhaMgasahita AhAraka va devagatiyuta 30 prakRtiko bA~dhatA thA pazcAt pramattaguNasthAnameM Akara 8 bhaMgasahita devagatisaMyukta 28 prakRtiko bA~dhane lagA isaprakAra 1488 bhaMga hue| apUrvakaraNaguNasthAnameM car3hatesamaya chaThebhAgameM eka-eka bhaMgasahita devagatisaMyukta 28 prakRtiko tathA devagati-tIrthaMkarasahita 29, deva va AhArakadvikasahita 30 evaM deva-AhArakadvika aura tIrthaMkarayuta 31 prakRtiko bA~dhatA huA saptamabhAgameM ekabhaMgasahita ekaprakRtirUpa sthAnako bA~dhatA hai| ataH ye cArabhaMga hue| isaprakAra sarvaalpatarabhaMga 36 jaannaa| sandRSTiasaMyatadeva | pramatta / asaMyatadeva pramatta | apUrva. apUrva. | apUrva. | apUrva. prakR. 30 | 29 28 / bhaGga 8 | apramatta apramatta | apramatta / apramatta apUrva. | apUrva, | apUrva. | apUrva. prakR. 31 / 31 30 / 28 bhaGga 1 30 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-532 148= 148= 148= 148= 141= 141= 141 = 1418... aba bhujakArAdi bhaMgoMko ekatra karake kahate haiM savvaparaTThANeNa ya ayadapamattidarasavvabhaMgA h| micchassa bhaGgamajjhe milide savve have bhaMgA / / 579 // artha - sarva parasthAnoM tathA 'ca' zabdase svasthAna-svasthAna aura sva-parasthAnasahita asaMyata aura apramattAdiguNasthAnoMke jo sarvabhujakArAdi bhaMga haiM unako mithyAdRSTike bhaMgoMmeM milAnepara nAmakarmake bhujakArAdibhaMga niyamase jaannaa| Age una bhaGgoMkI siddhikA upAya do gAthAoMse kahate haiM bhujagArA appadarA havaMti puvvvrtthaannsNtaanne| payaDisamo'saMtANo'puNaruttetti ya samuddiTTo / / 580 // artha- pUrvameM alpaprakRtiyoMko bA~dhatA thA, pazcAt adhikaprakRtiyoMko bA~dhane lagA isaprakAra lagAnepara bhujakAra kahalAtA hai tathA pUrvameM adhikaprakRtiyoM ko bA~dhatA thA pazcAt alpaprakRtiyoMko bA~dhane lagA so yaha alpatara kahalAtA hai| prakRtiyoMkI samAna saMkhyA honepara bhI prakRtisamudAya prakRtibhedasahita arthAt bhitraprakRtirUpa ho to vaha apunarukta bhaMga kahalAtA hai| jisaprakAra tIrthaMkaraprakRtibinA saMhananasahita bhI 29 prakRtika sthAnakA bandha hai tathA tIrthaMkarasahita saMhananabinA bhI 29 prakRtika sthAna hai isaprakAra inameM 29 prakRtikI samAnatA hote hue bhI tIrthaMkara aura saMhananake bhedase apunaruktatA kahI gaI hai| athAnantara avaktavyabhaMgoMkA kathana karate haiM 'paDiya mariyekkamekkUNatIsa tIsaM ca bNdhguvsNte| baMdho du avattavvo avaTTido bidiyasamayAdI / / 581 / / artha - upazAntakaSAyaguNasthAnameM nAmakarmakI kisI bhI prakRtiko nahIM bA~dhatA thA pazcAt 1. yadyapi abhI taka mudrita gommaTasAra karmakANDakI pratiyoMmeM yaha gAthA 582 naM. para hI chapI hai. kintu prakaraNakI kramabaddhatAko dekhate hue gAthAoMke kramameM isa gAdhAkA pATha yahIM 581 naM. para ucita pratIta hotA hai isalie kramameM parivartana kiyA gayA hai| Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 533 sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM Akara ekaprakRtika sthAnako bA~dhatA hai ataH 1 bhaMga to yaha tathA maraNakara deva asaMyata honepara ATha-ATha bhaMgosahita manuSyagatisaMyukta 29 prakRtirUpa sthAnako tathA tIrthakara va manuSyagatisaMyukta 30 prakRtika sthAnako bA~dhe ataH ina donoM sthAnasambandhI 16 bhaMga hue / isaprakAra avaktavya bandhake 1+16 = 17 bhaMga jAnanA tathA dvitIyAdika samayameM bhI unhIMke samAna bandha hotA hai| ataH avasthitabandha utane hI jAnane / avaktavyabhaMgoM kI sandRSTi sUkSma sA. guNa. prakRti 1 bhaGga 1 upazAMtakaSAya guNasthAna prakRti aj }. deva asaMyata guNa. 29 8 upazAMtakaSAya guNasthAna devaasaMyata guNa. 30 8 upazAMtakaSAya guNasthAna bhujagAre appadare'vattavve ThAidUNa smbNdho| hodi avadibaMdho tabbhaMgA tassa bhaMgA hu / / 582 / / artha - bhujakAra, alpatara aura avaktavyabhaMgoko sthApana karake jina-jina bhaMgoM se sahita prakRtiyoMkA ekasamayameM bandha hotA hai unhIM bhaMgoMke sAtha una prakRtiyoMkA dvitIyAdika samayameM bhI jahA~ samAna bandha ho use avasthita bandha kahate haiM ataH bhujakArAdi tIna prakArake bandhoMke jitane bhaMga haiM utane hI avasthitabandhake bhaMga haiN| Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 534 nAmakarmake sarvaprakAra bandhasthAnoMke bhaMgoMkI sandRSTi bhujakArabandha 4,46,09,435 36,992 guNasthAna mithyAtva asaMyata apramatta upazAMtamoha yoga 45 Xin 4,46,46,472 alpatarabandha 4,46,09, 435 72 36 o 4,46, 09,543 avasthitavandha 8,12,18,870 37, 064 81 17 8,92,56,032 " iti nAmakarmabandhasthAna prakaraNa " "athAnantara nAmakarmake udayasthAnoMkA kathana 22 gAthAoMse karate haiM viggahakammasarIre sarIramisse sarIrapajjate / ANAvacipajjate kameNa paMcodaye kAlA // / 583 // avaktavyavandha 2 0 ekkaM va do va tiNNi va samayA aMtomuhuttayaM tisuvi / hemikAlUNAo carimassa ya udayakAlo du ||584 // 0 17 r ? artha nAmakarmake udayasthAna vigrahagati athavA kArmaNazarIra, mizrazarIra, zarIraparyApti, zvAsocchvAsaparyApta aura bhASAparyAptimeM niyatakAla hai arthAt jisa kAlameM udayayogya haiM usI kAlameM udaya hote haiN| isaprakAra inake pA~ca kAla niyata haiM / vizeSArtha - jahA~ kArmaNazarIra pAyA jAve vaha kArmaNakAla aura jabataka zarIraparyApta pUrNa nahIM hotI tabataka zarIramizrakAla hai| tathA zarIraparyApti pUrNa ho jAne para jabataka zvAsocchvAsaparyApta pUrNa nahIM hotI tabataka zarIraparyAptikA kAla hai| zvAsocchvAsaparyApti pUrNa honepara jabataka bhASAparyApti pUrNa nahIM hotI tabataka zvAsocchvAsaparyAptikAla hai aura bhASAparyApti pUrNa ho jAnepara sampUrNa Ayu pramANataka bhASAparyAptikAla hai| isaprakAra nAmakarmake ye pA~ca udayasthAna niyatakAla haiN| yahA~ gAthAmeM vigrahagati aura kArmaNa isaprakAra ina dokA jo ullekha kiyA hai vaha "samudghAtakevalIke kArmaNazarIrako bhI grahaNa karanA cAhie" isa vizeSa arthako sUcita karaneke lie hai| aba ina kAloMkA pramANa kahate haiM Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-535 artha - ina pA~ca udayasthAnarUpa kAloMkA pramANa kramase vigrahagatike kArmaNazarIramai eka-do athavA tInasamaya hai| aparyAptarUpa mizrazarIra meM, zarIraparyAptimeM zvAsocchvAsaparyAptimeM antarmuhUrtaantarmuhUrta pramANakAla hai| bhASAparyAptimeM pUrvokta cArakAloM kA pramANa ghaTAnepara avazeSa sarva bhujyamAnaAyu pramANakAla jaannaa| Age una pA~ca udayakAloMko jIvasamAsoMmeM ghaTita karate haiM savvApajattANaM doNNivi kAlA cukkmeykhe| paMcavi hoMti tasANaM AhArassuvarimacaukvaM / / 585 / / artha - Adike dokAla sarva labdhyaparyAptakoMmeM, ekendriyoMmeM Adike cArakAla, trasoMmeM pA~coM hI kAla tathA AhArakazarIra meM prathamakAlabinA zeSa cArakAla haiN| kammorAliyamissaM orAlussAsabhAsa idi kmso|| kAlA hu samugghAde uvasaMharamANage paMca // 586 / / artha - samudghAtakevalIke kArmaNa-audArikamizra-audArikazarIraparyApti-zvAsocchvAsaparyApti aura bhASAparyAptikAla isaprakAra pA~cakAla kramase apane AtmapradezoMke saMkocake samaya hI hote haiM, kintu vistArake samaya tInakAla hI hote haiN| aba unhIM tInakAloMkA spaSTIkaraNa karate haiM orAlaM daMDaduge kavADajugale ya tassa missaM tu| padare ya logapUre kamme va ya hodi NAyavvo // 587 / / artha- daNDasamuddhAta karane aura sameTanerUpa yugalasambandhI do samayoMmeM audArikazarIraparyAptikAla hai, kapATasamudghAta karane aura sameTanerUpa do samayoMmeM audArikamizrazarIrakAla hai, pratara aura lokapUraNasamudghAtameM kArmaNakAla hai| isaprakAra pradezoMke vistAra karanemeM tIna hI kAla haiM, kintu zvAsocchvAsa aura bhASAparyAptikAla pradezoMkA saMkoca karate samaya hI hote haiM, kyoMki bhUlazarIrameM praveza karate samayase hI saJjI-paJcendriyake samAna kramase paryApti pUrNa karatA hai ataeva vahA~ pA~coMkAla sambhava athAnantara nAmakarmake udayasthAnoMkI utpattikramakA kathana cAragAthAoMmeM karate haiM Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 536 NAmadhuvodayabArasa gaijAINaM ca tasatijummANaM / subhagAdejjajasANaM jummekkaM viggahe vANU // 588 // artha - "tejadugaM vaNNacaU" ityAdi 403 gAthAmeM kathita nAmakarmakI taijasakArmaNa, varNAdicAra, sthira-asthira, zubha-azubha, agurulaghu aura nirmANa ye dhruvodayIprakRtiyA~ haiM arthAt inakA udaya sabake nirantara pAyA jAtA hai| tathA cAragati, pA~cajAti, trasa - sthAvara, bAdara- sUkSma, paryAptaaparyApta, subhaga- durbhaga, Adeya anAdeya, yazaskIrti ayazaskIrti aura cAra AnupUrvI ina sarvaprakRtiyoM meM se kisI ekaprakRtikA udaya honese ye 9 tathA uparyukta dhruvodayI 12 isaprakAra (9+12) sarva 21 prakRtirUpa asthAkA baMda vigrahati hI hotA hai, kyoMki inameM AnupUrvI bhI kahI hai| RjugativAloMke 21 prakRtikasthAnakA udaya nahIM hai, unake to 24 Adi prakRtika sthAnoMkA hI udaya hai / missammitiaMgANaM saMThANANaM ca egadaragaM tu / pattayedugANekko uvaghAdo hodi udayagado / / 589 / / artha - uparyukta 21 prakRtirUpa udayasthAnameMse AnupUrvIke ghaTAnese tathA audArikAdi tInazarIroMmeM se eka, chahasaMsthAnoMmeMse eka, pratyeka sAdhAraNazarIrameMse eka aura upaghAta ye cAraprakRti milAnese 24 prakRtikasthAna hotA hai| isa sthAnakA mizrazarIra ke kAlameM sabhI sthAvarajIvoMke udaya hotA haiM, kintu tInoM zarIroM meM se eka audArikazarIrakA tathA chaha saMsthAnoMmeMse eka huNDaka saMsthAnakA hI udaya hotA hai| tasamisse tANi puNo aMgovaMgANamegadaragaM tu / chahaM saMhaDaNANaM egadaroudayago hodi // 590 // paraghAdamaMgapuNe AdAvadugaM vihAyamaviruddhe / sAsavacI tappuNNe kameNa titthaM ca kevaliNi // 599 || jummaM // artha - uparyukta cAraprakRtiyA~ aura tIna aGgopAGgameM eka, chahasaMhananoM meM eka isaprakAra sarva 6 prakRtiyA~ mizrazarIravAle sajIvake udayayogya haiM kintu saMhanana manuSya va tiryaJcoMke hI udaya yogya haiN| paraghAtaprakRti trasa - sthAvaroMke zarIraparyApti pUrNa honepara hI udayayogya haiN| sthAvarajIvake paryAptakAlameM Atapa udyota tathA sake paryAptakAlameM udyota aura vihAyogatiyugala hI udayayogya hotI haiM kintu udyota tiryaJcoMke hI udayayogya hai| ucchvAsaprakRti aura svarayugala apanI-apanI paryAptikAlameM hI udayayogya haiM tathA tIrthaGkaraprakRti kevalIke hI udayameM AtI hai| Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-537 Age nAnAjIvoMkI apekSA sambhava eka-eka jIvake eka-eka samayameM nAmakarma ke udaya sthAnoMko kahate haiM vIsaM igicauvIsaM tatto igitIsaotti eyadhiyaM / udayaTThANA evaM Nava aTTha ya hoMti NAmassa / / 592 // artha - nAmakarmake 20-21-24-25-26-27-28-29-30 aura 31 tathA 8 va 9 prakRtirUpa 12 udayasthAna haiN| - aba uparyukta udayasthAnoMke svAmiryAkA kathana karate haiMcadugadiyA eiMdI visesamaNudevaNirayaeiMdI / igibiticapasAmaNNA visesasuraNArageiMdI // 593 // sAmaNNasayalaviyalavisesa maNussasuraNArayA donnhN| sayalaviyalasAmaNNA sajogapaMcakkhaviyalayA sAmI / / 594 / / jummaM / artha -- 21 prakRtirUpa sthAnake svAmI cAroMgatike jIva haiM, 24 prakRtika sthAnake svAmI ekendriyajIva, 25 prakRtika sthAnake svAmI vizeSamanuSya arthAt AhArakadvikavAle manuSya tathA deva, nArakI va ekendriyajIva haiM, 26 prakRtika sthAnake svAmI ekendriya tathA dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyasAmAnya (udyota-tIrthaGkara va AhArakadvikarahita) jIva haiM, 27 prakRtika sthAnake svAmI (AhArakadvikasahita) manuSya tathA deva, nArakI va ekendriyajIva haiM, 28 aura 29 prakRtirUpa sthAnake svAmI sAmAnyamanuSya tathA paJcendriya, vikalendriya, vizeSamanuSya, deva aura nArakIjIva haiM tathA 30 prakRtika sthAnake svAmI manuSya va trasa tiryaJca haiN| 31 prakRtika sthAnake svAmI sayogakevalI tathA paJcendriya, dvIndriya, trIndriya va caturindri tiryaJca jIva haiM, 8 va 9 prakRtirUpa sthAnoMke svAmI ayogakevalI haiN| vizeSArtha - gAthA 588 meM kathita 21 prakRtirUpa sthAnakA udaya kArmaNazarIrasahita cAroMgatisaMbaMdhI vigrahagatimeM hotA hai anyatra nahIM tathA gAthA 589 meM kathita 24 prakRtirUpa sthAna ekeMdriyake aparyAptAvasthAmeM mizrayoga hote hI udaya hotA hai anyatra nahIM, kyoMki inameM anopAja va saMhanana nahIM hai| ina 24 prakRtiyoMmeM paraghAtaprakRti milAnepara ekeMdriyakI zarIraparyApnimeM udayayogya 25 prakRtikA sthAna hotA hai athavA AhAraka aMgopAMga milAnepara vizeSamanuSyake AhArakazarIrake mizrakAlameM 1. prA.paM.saM.pR. 349 gAthA 97 bhI dekho| Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 538 udayayogya 25 prakRtika sthAna hai athavA vaikriyaka aMgopAMga milAnese deva aura nArakIke mizrakAlameM udayayogya 25 prakRtikasthAna haiM, isaprakAra 25 prakRtike tInasthAna haiN| ekeMdriyake udayayogya 25 prakRtika sthAnameM Atapa va udyotameMseeka prakRtiko milAnepara ekeMdriyake zarIraparyAptimeM udayayogya 26 prakRtika sthAna hotA hai| usa ekeMdriya 25 prakRtikasthAnameM ucchvAsa milAnepara ekeMdriya ke zvAsocchvAsaparyAptimeM udayayogya 26 prakRtikasthAna hotA hai athavA 24 prakRtika sthAnameM audArika aGgopAGga aura eka saMhanana milAnese dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriya, sAmAnyamanuSya va niratizayakevIke kapATayugalake audArikramizrakAlameM udayayogya 26 prakRtikA sthAna hai| isaprakAra 26 prakRtike tInasthAna jAnanA / 24 prakRtika sthAnameM AhAraka aMgopAMga, paraghAta aura prazastavihAyogati ina tInaprakRtiko milAnepara pramattaguNasthAnameM AhArakazarIraparyApti honepara udayayogya 27 prakRtika sthAna hai athavA samudghAtakevalIke pUrvokta 26 prakRtika sthAnameM tIrthaGkaraprakRtike milAnepara tIrthakara samudghAtakevIke udayayogya 27 prakRtirUpa sthAna hotA hai athavA pUrvokta 24 prakRtika sthAnameM vaikrika aMgopAMga, paraghAta aura nArakIke aprazastavihAyogati tathA devake prazastavihAyogati isaprakAra tInaprakRtike milane se deva aura nArakI ke zarIraparyApti honepara udayayogya 27 prakRtikA sthAna hai athavA pUrvokta 24 prakRtikasthAnameM paraghAta tathA Apa unameM se eka aura ucchvAsa ye tIna prakRti milanese ekeMdriya ke ucchvAsaparyApti meM udayayogya 27 prakRtika sthAna hai, isaprakAra 27 prakRtika cArasthAna haiM / 24 prakRtiyoMmeM audArika aMgopAMga, ekasaMhanana, paraghAta aura yathAyogya vihAyogati ina cAraprakRtike milAnepara sAmAnyamanuSya yA mUlazarIra meM praveza karate hue samudghAtarUpa sAmAnyakevalI athavA dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyatiryaJcake zarIraparyAptikAlameM udayayogya 28 prakRtika sthAna hai tathA uparyukta 24 prakRtimeM hI AhAraka aMgopAMga, paraghAta, prazastavihAyogati aura ucchvAsa ina cArako milAnepara ucchvAsaparyAptimeM udayayogya 28 prakRtikasthAna hai athavA 24 prakRtiyoM meM vaikriyaka aMgopAMga, paraghAta, yathAsambhava vihAyogati evaM ucchvAsaprakRti milAnepara deva aura nArakI ke ucchvAsaparyAptimeM udayayogya 28 prakRtika sthAna hai| isaprakAra 28 prakRtirUpa tInasthAna jAnanA / sAmAnyamanuSya yA samudghAtakevalIke 28 prakRtirUpa sthAnameM ucchvAsaprakRti milAnepara sAmAnyamanuSya yA mUlazarIrameM praveza karate hue samudghAtakevalIke ucchvAsaparyApti 29 prakRtikasthAna hai athavA 24 prakRtirUpa sthAnameM audArika aMgopAMga, eka saMhanana, paraghAta, ekavihAyogati evaM udyota prakRti milAnese dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyatiryaJcake zarIraparyApti meM udayayogya 29 prakRtika sthAna hai athavA 24 prakRtika sthAnameM eka aMgopAMga, eksaMhanana, ekanihAyogati, paraghAta aura ucchvAsaprakRti milAnese dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyatiryaJcake ucchvAsaparyApti meM udayayogya 29 prakRtika sthAna hai athavA 24 prakRtika sthAnameM audArika aMgopAMga, saMhanana, paradhAta, prazastavihAyogati aura tIrthaGkaraprakRti milAnepara samudghAtatIrthaGkarakevalI ke zarIraparyAptimeM udayayogya 29 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-539 prakRtika sthAna hai athavA 24 prakRtika sthAnameM AhArakaaGgopAGga, paradhAta, prazastavihAyogati, ucchvAsa aura susvara milAnete prayataNAvAkA sahakArIrasambandhI bhASAparyAptimeM udayayogya 29 prakRtikasthAna hai tathA deva va nArakIke 28 prakRtika sthAnameM devake susvara aura nArakIke duHsvaraprakRti milAnepara deva-nArakIke bhASAparyAptimeM udayayogya 29 prakRtika sthAna hai| isaprakAra 29 prakRtike chahasthAna hue| tathaiva 24 prakRtikasthAnameM aMgopAMga, saMhanana, paraghAta, vihAyogati aura ucchvAsaprakRti milAne para 29 prakRti hotI haiM tathA inameM udyotaprakRti milAnepara dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriyatiryaJcake ucchvAsaparyAptimeM udayayogya 30 prakRtika sthAna hai athavA inhIM 29 prakRtimeM do svarameM se ekake milAnepara sAmAnyamanuSya, paJcendriya yA vikalatrayake bhASAparyAplimeM udayayogya 30 prakRtika sthAna hai athavA 24 prakRtimeM audArikaaMgopAMga, vajrarSabhanArAcasaMhanana, paraghAta, prazastavihAyogati aura ucchvAsaprakRti milAne para. 29 prakRti hotI haiM, inameM tIrthaGkaraprakRti milAne se samudghAtatIrthakarakevalIke ucchvAsaparyAptimeM udayayogya 30 prakRtika sthAna hai| inhIM uparyukta 29 prakRtiyoMmeM susvara va duHsvararUpa dosvaroMmeM se koI ekasvara milAnepara sAmAnyasamudghAtakevalIke bhASAparyAptimeM udayayogya 30 prakRtika sthAna hai| isaprakAra 30 prakRtike cArasthAna jaannaa| sAmAnyasayogakevalIkI bhASAparyAptisambandhI 30 prakRtiyoMmeM tIrthaGkaraprakRti milAnepara tIrthaGkarakevalIke bhASAparyAptimeM udayayogya 31 prakRtika sthAna hai athavA 24 prakRtika sthAnameM koI eka aMgopAMga, koI eka saMhanana, paraghAta, udyota, koI ekavihAyogati, ucchvAsa aura susvara-duHsvarameM se koI eka isaprakAra sAtaprakRti milAnepara dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyatiryaJcake bhASAparyAptimeM udayayogya 31 prakRtiyA~ haiM aise 31 prakRtirUpa dosthAna jaannaa| isaprakAra eka jIvake ekakAlameM honevAle udayasthAnoMkA kathana kiyaa| ege igivIsapaNaM igichaThavIsaTThavIsatiNNi gre| sayale viyalevi tahA igitIsaM cAvi vaciThANe / / 595 // suraNirayavisesaNare igipaNasagavIsatiNNi smugghaade| maNusaM vA igivIse vIsaM rUvAhiyaM titthaM // 596 / / vIsadu cauvIsacaU paNachavvIsAdipaMcayaM dosu / ugutIsati paNakAle gayajoge hoti Nava adR||597 / / visesayaM / / artha - pUrvokta pA~cakAloMmeM yathAsambhava kramase ekendriyake udayayogya sthAna 21-24-2526-27 prakRtike pA~casthAna haiM, manuSyake udayayogya 21-26 aura 28-29-30 prakRti ke pA~casthAna Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 540 haiM, tathaiva paJcendriya aura vikalendriyaniryaJhoMke udayagogya 21-26- 28-29-30 aura 31 prakRtirUpa aise 6 sthAna haiN| deva nArakI - AhAraka aura kevalIsahita vizeSa manuSyoMke 21, 25 tathA 27 prakRtike tInasthAna udayayogya haiN| kArmaNakAlameM samuddhAta kevalIke 20 prakRtirUpa udayasthAna hai, kyoMki yahA~ tIrthaGkaraprakRtikA udaya nahIM hai tathA tIrtharasamudghAtakevalIke 20 prakRtika sthAnameM tIrthaGkaraprakRtike milanese 21 prakRtika sthAna tathA bhASAparyApti pUrNa honepara 31 prakRtika sthAna bhI udayayogya hai / vigrahagatike kArmaNakAlameM 21 prakRtika sthAna hotA hai, mizrazarIra kAlameM 24-25-26 va 27 prakRtirUpa cArasthAna, zarIra paryAptakAlameM 25-26-27-28 va 29 prakRtika pA~casthAna, zvAsocchvAsaparyAptikAlameM 26-27-28-29 va 30 prakRtika pA~casthAna, bhASAparyAsikAlameM 29 30 va 31 prakRtirUpa tInasthAna udayayogya haiN| ayogI guNasthAnameM tIrthaGkarakebalIke 9 prakRtika aura sAmAnyakevalIke 8 prakRtika aise at udayasthAna haiN| nAmakarmake udayasthAna va unake svAmIkA kathana eka dRSTi meM20 prakRtirUpa ekasthAna - samudghAtakevalIke kArmaNakAlameM udayayogya hai / 21 prakRtika dosthAna 24 prakRtika ekasthAna 25 prakRtika tIna sthAna 26 prakRtika tInasthAna 27 prakRtika cArasthAna 28 prakRtika tIna sthAna - 29 prakRtika chahasthAna - cAroMgatisambandhI vigrahagatimeM aura tIrthaGkarakevalIke kArmaNakAlameM udayayogya hai / ekendriyake mizrazarIrakAlameM udayayogya hai| ekendriyake zarIraparyAptikAlameM, AhArakake zarIra mizrakAlameM aura devanArakIke bhI zarIra mizrakAlameM udayayogya hai / ekendriyake zarIraparyAptikAlameM, ekendriyake ucchvAsaparyAptikAlameM, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriya, sAmAnyamanuSya aura niratizayakevalIke audArikamizrakAlameM udayayogya / AhArakake zarIraparyAptikAlameM, tIrthaGkarasamudghAtakevalIke audArikazarIra mizrakAlameM, deva nArakIke zarIraparyAptikAlameM aura eke ndriyake ucchvAsaparyAptikAlameM udayayogya hai| sAmAnyamanuSya - sAmAnyakevalI dvIndriya-trIndriya- caturindriya aura paMcendriya ke zarIraparyApsikAlameM tathA deva nArakI va AhArakazarIravAleke ucchvAsa paryAptikAlameM udayayogya hai| samudghAta ke valIke ucchvAsaparyAmimeM, dvIndriya-trIndriya- caturindriya aura paJcendriyake zarIraparyAptikAlameM, dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura paJcendriyake Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-541 hI ucchvAsaparyAptikAlameM, tIrthakarasamudghAtakevalIke zarIraparyAptikAlameM, AhArakazarIrake bhASAparyAptikAlameM aura deva-nArakIke bhI bhASAparyAptikAlameM udayayogya haiN| 30 prakRtika cArasthAna - dvIndriya-trIndriya-caturindriya va paJcendriyake ucchvAsaparyAptikAlameM, sAmAnyamanuSya, paJcendriya aura dvIndriya-trIndriya-caturindriyake bhASAparyAptikAlameM, tIrthaGkarasamudghAtakevalIke ucchvAsaparyAptikAlameM aura sAmAnyasamudghAtakevalIke bhASAparyAptikAlameM udayayogya hai| 31 prakRtika dosthAna - tIrthakarake valIke bhASAparyAptikAlameM, dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura paJcendriyake bhASAparyAmikAlameM udayayogya hai| 9 prakRtika ekasthAna - ayogItIrthaGkarakevalIke udayayogya hai| 8 prakRtika ekasthAna - ayogIsAmAnyakevalIke udayayogya hai| nAmakarmasambandhI udayasthAnoMkA kAla evaM unake svAmI sambandhI sandRSTi svAmI | ekendriya | deva / nArakI | tirthaca | manuSya | sAmAnya | tIrthaMkara vizeSa sAmAnya kevalI | kevalI | manuSya bhASAparyAptikAla zvAsocchvAsa | 28 / 28 29 / 30 28 zarIraparyAptikAla 26 25 zarIramizrakAla |25 | 25 / 26 / | 26 / 27 25 kArmaNakAla Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gati nirmANa jAti yaza.-ayaza. 1 Adeya-anAdeya 1 subhaga-dubhaMga zubha-azubha sthira-asthira 2 paryApta-aparyApta 1 bAdara-sUkSma 1 trasa-sthAvara agurulaghu varNacatuSka taijasa-kArpaNa 2 1 1 2 1 1 4 AnupUrvI 24 prakRtika udayasthAna 21 prakRtimeMse AnupUrvI kama karake audArika-zarIra, TakasaMsthAna, upaghAta tathA meM pratyeka va sAdhAraNameMse koI eka, isaprakAra 4 prakRti milAne se banatA hai| deva-nArakI ke 21-1 AnupUrvI=20+vaikri.dvika saMsthAna+upaghAta+pratyeka zarIra 25 AhA.zarIro pramattasaMyatake 205 AhArakaTTika+saMsthAna+upaghAta+pratyeka zarIra = 25 ekendriyake - zaroraparyApti pUrNa honepara 24 + parayAta = 25 noTa : yaha sandRSTi prAkRta paMcasaMgrahake AdhArase banAI gaI hai| ekendriyake 2+unchvAsa 26 / 24. paradhAta+Atapa yA udyota=26 / manuSya va vasatiryaJca ke 21-AnupUrvI 20+audArikadika+saMsthAna + upaghAta+ saMhanana + pratyekazarIra = 28 udayasthAna 21 prakRtika | 24 prakRtika |25 prakRtika|26 prakRtika | prakRtika prakRtika prakRtika prakRtika prakRtika | manuSya - 24 prakRtikasthAna binA zeSa sarvasthAna / tiryaJca - 21-24-25-26-27-28-29-30 va 35 prkRtik| deva-nArakI - 21-25-27-28 va 29 prkRtik| 20-21-24-25-26-27-28-29-30-31-9 va 8 prakRtika / "nAmakarmake udagrasthAna" gommaTasAra karmakANDa-542 Atapa yA udyotasahita ekendrigrake 26+ucchvAsa = 27/ zarIraparyAmise paryApta deva-nArakI va AhArakazarorIke 25+vihAyogati+paraghAta - 27 / deva-nArakI va AhArakazarIrIke 27+ucchvAsa = 28 / manuSya va trasatibaMJcake 26+parayAta+bihAyogati= 28.1 zarIramAMna udyotasahita tiryaJca ke 26 +paraghAta + vihAyogati + udyot-29| manuSya ne satithaMca ke 28+ucchvAsa = 29 / deva-nArakI va AhArakapArIrIka 28+svara = 29 / udyotasahita tiryaJca ke 29 +uccvAsa = 30 / manuSya va trasatiryaJcake 29+svara = 30 / udyotasahita asatiryaJca ke 30 +svara = 31| tIrthayArasahita manuSya ke 30 + tIrthakara = 31 // Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvokta 20 prakRtiyoMmeM tIrthaGkaraprakRti milAnese 21 prakRtika sthAna hotA hai| 20 prakRtiyoM meM vajrarSabhanArAcasaMhanane, pratyeka audArikadrika, adhAta, 6 saMsthAnoM se koI ekasaMsthAna, ina chaha prakRtiyoMke milAnese kapATasamudghAtakevaloke 26 prakRtikasthAna hotA hai| 26 prakRtika sthAnameM tIrthakkaraprakRti milAnese 27 prakRtikasthAna hotA hai, kintu yahA~ para mAtra samacaturasrasaMsthAnakA udaya hai| 26 prakRtiyoMmeM paraghAta tathA eka vihAyogati milAnese 28, prakRtika sthAna hotA hai| NAmassa ya Nava udayA aTTeva ya titthahINesu // 598 // gayajogassa ya bAre tadiyAugagoda idi vihiinnesu| Age ayogIguNasthAnasambanthI nAmakarmake do udayasthAnoMkA spaSTIkaraNa karate haiM nirmANa bAdara Adeya subhA yazaskIrti sthirAsthira zubhAzubha |agurulaghu varNAdi paMcendriyajAti 1 taijasazarIra paryApta kArmaNazarIra 1 manuSyagati 4 1 1 1 pratara va lokapUraNa 21 | 26 / 27 meM 20 prakRtika prakR. | prakRtika prakRtika prakR.| prakRtika prakRtika prakRtika prakRtika prakRtika 28 "kevalIke nAmakarmasambandhI udayasthAnoMkI sandRSTi" 29 / 30 / 31 / / gommaTasAra karmakANDa-543 27 prakRtika sthAnameM paraghAta tathA prazasta bihAyogati milAnese tIrthaGkarake 29 prakRtikasthAna hotA hai| 24 prakRtikasthAnameM ucchvAsa milAnese bhI sAmAnyakecatIke 29 prakRtika sthAna hotA hai| sAmAnya kevalIke 29 prakRtika sthAnameM eka svara milAnese 30 prakRtika sthAna hotA hai| tIrthakarakevalI ke 29 prakRtika sthAnameM ucchvAsa milAnese bhI 30 prakRtika sthAna honA hai| tIrthaGkarakevalo ke 30 prakRtika sthAnameM sustvara milAne se 31 prakRtika sthAna hotA hai| sAmAnya ayogakevaloke manuSyagati, paJcendriyajAti, subhaga, sa, bATara, paryApta, Adeya aura yazaskrIti : tIrtha ra ayogIka pUrvokta AThaprakRtikarasthAna meM tIrthaGkaraprakRti milAnese / prakRtika udayasthAna hotA hai| Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 544 artha - ayogakevalIke udayayogya 12 prakRtimeMse vedanIya, Ayu aura gotra ye tInaprakRtiyA~ kama karanepara nAmakarmakI zeSa 9 prakRtiyA~ udayayogya haiM tathA jisake tIrthaMkaraprakRti bhI nahIM ho to usake 8 prakRti hI udayayogya haiN| Age nAmakarmake udayasthAnoMmeM bhaGga kahate haiM Aala *** AM ThANe saMhaDaNe vihAyajumme ya carimacadujumme / aviruddhekkadarAdo udayaTTANesubhaMgA hu / / 599 / artha - 6 saMsthAna va 6 saMhananameM se koI eka - eka saMsthAna va saMhanana, vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrtirUpa pA~ca yugaloMmeMse eka-eka prakRtikA grahaNa karanepara nAmakarmake bhana banate haiN| ina sabhIko parasparameM guNA karanepara ( 6 x 6x24242242) 1952 bhaGga hote haiN| athAnantara uparyukta bhaGgoMmeMse nArakAdi 49 jIvapadoMmeM pAe jAne vAle bhaGgoMko tIna gAthAoMse kahate haiM tatthAsatthA NArayasAharaNasuhumage apuNNe ya / sesegavigala'saNNIjudaThANe jasajuge bhaMgA // 600 // artha una udayaprakRtiyoM meM se nArakI, sAdhAraNavanaspatikAya, sarvasUkSmajIva aura labdhyaparyAptakarme aprazastaprakRtiyoMkA hI udaya hai isakAraNa unake pA~coMkAla (jinakA kathana gAthA 583 meM kiyA gayA hai) sambandhI sabhI udayasthAnoMmeM eka-eka bhaMga hai| zeSa ekendriya, vikalendriya aura asaJjJIpaJcendriyameM ayazaskIrtibinA pUrvakathita aprazastaprakRtiyoMkA udaya to hai hI, kintu yazaskIrtiayazaskIrtimeMse kisI ekakA udaya honese udayasthAnoMmeM do-do bhaGga ho jAte haiM arthAt eka yazaskIrtisahita aura dUsarA ayazaskIrtisahita isa prakAra do bhanna jAnanA / saNimmi maNussammi ya oghekkadaraM tu kevale vajaM / subhagAdejjajasANi ya titthajude satthamedIdi // 601 // - artha - saJjJIjIvoMmeM tathA manuSyake chahasaMsthAna, chahasaMhanana aura pUrvokta vihAyogati Adi pA~cayugaloMmeM se eka-eka prakRtikA udaya pAyA jAtA hai isalie sAmAnyavat 1952 hI bhaMga hote haiM / kevalajJAnameM vajrarSabhanArAcasaMhanana, subhaga, Adeya aura yazaskIrti ina cArakA hI udaya hotA hai ataH kevalajJAnasambandhI sthAnoMmeM chahasaMsthAna tathA svara aura vihAyogatirUpa doyugaloMmeM se eka-eka prakRtike udayApekSA 24 - 24 hI bhaMga jAnane evaM tIrthaMkaraprakRtisahita kevalIke antima pA~casaMsthAna, Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-545 aprazastavihAyogati aura duHsvarakA udaya nahIM hai, mAtra sarvaprazastaprakRtiyoMkA hI udayahonese usasambandhI udayasthAnoMmeM eka-eka hI bhaMga hai| devAhAre satthaM kAlaviyappesu bhNgmaannejjo| vocchiNNaM jANittA guNapAMDevaNesu samvesu / / 602 / / artha - cAraprakArake devoMmeM va AhArakasahita pramattaguNasthAnameM prazastaprakRtiyoM kA hI udaya hai isakAraNa unake sarvakAlameM pAe jAnevAle udayasthAnoMmeM eka-eka bhaMga hai| sAsAdanase ayogIguNasthAnaparyanta jinaprakRtiyoMkI udayavyucchitti huI hai una prakRtiyoMko kamakarake avazeSa prakRtiyoMke bhaGga yathAsambhava samajha lene caahie| vIsAdINaM bhaMgA igidAlapadesu saMbhavA kmso| ekkaM saTThI ceva ya sattAvIsaM ca uguvIsaM // 603 / / vIsuttarachaccasayA bArasa paNNattarIhiM sNjuttaa| ekkArasasayasaMkhA sattarasasayAhiyA saTThI // 604 // UNatIsasayAhiyaekkAvIsA tadovi ektttthii| ekkArasasayasahiyA ekeka visarisagA bhaMgA // 605 // artha - bIsa prakRtike sthAnako Adi lekara sthAnoMke bhaMga gAthA 519-20 meM kathita 41 jIvapadoMkI apekSA yathAsambhava krama se 1-60-27-19-620-12-1175-1760-2921 aura 1161 hote haiN| tIrthaMkarasamudghAtakevalIkA ekabhaGga hai, kintu vaha punaruktabhaMga hai ataeva ayogakevalIke tIrthaMkaraprakRtisahita 9 prakRtikA eka aura tIrthaMkararahita 8 prakRtikA ekabhaMga, isaprakAra kula 7758 bhaMga hote haiN| vizeSArtha - 20 prakRtikA udaya sAmAnyasamudghAtakevalIke pratara-lokapUraNasambandhI kArmaNakAlameM hotA hai, usameM ekabhaMga hai / 21 prakRtikA udaya devake vigrahagatimeM hai, usakA eka hI bhaMga hai, tIrthaMkarake samughAtasambandhI kArmaNakAlameM eka hI bhaMga hai, manuSyake kArmaNakAlameM subhaga, AdeyayazaskIrti ina tInayugaloMmeM eka-eka prakRtike udayase AThabhaMga haiM, saJjIpaJcendriyatiryajJake kArmaNakAlameM bhI isIprakAra AThabhaMga haiM, dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJIpaJcendriyake kArmaNakAlameM yazaskIrti yugalakI apekSA (244)- 8 bhaMga hote haiM, bAdara pRthvI-jala-teja-vAyu aura pratyekavanaspatikAyake kArmaNakAlameM bhI yazaskIrtiyugalakI apekSA (245) 10 bhaMga haiN| sUkSmapRthvIjala Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-546 agni (teja) va vAyukAya aura sUkSma-bAdara-sAdhAraNavanaspatikAyasambandhI kArmaNakAlameM eka-eka bhaMgakI apekSA 6 bhaMga haiN| nArakIke kArmaNakAlameM eka hI bhaMga hai, labdhyaparyAptaka-sUkSma-bAdarakI apekSA pRthvI-jala-teja-vAyukAya aura sAdhAraNavanaspatike 10, pratyekavanaspati, vikalatraya, saJjIasajhIpaJcendriya tiryaJca va manu (10+) ina 17 prakAra ke jovoM ke kArmagakAlasambandhI eka-eka hI bhaMga honese 17 bhaMga haiN| isaprakAra 21 prakRtika udayasthAnake sarva (1+1+8+8+8+10+6+1+17) 60 bhaMga haiN| 24 prakRtika udayasthAna zarIramizrakAlameM hotA hai| yahA~ bAdarapRthvI-apteja-vAyu aura pratyekavanaspatikAyameM yazaskIrtiyugalakI apekSA (542) 10 bhaMga hote haiN| sUkSmapRthvI-jala-tejavAyukAya tathA bAdara-sUkSmasAdhAraNakAyameM eka-eka bhaMgakI apekSA 6 bhaMga hote haiM evaM gyArahaprakArake ekendriyalabdhyaparyAptajIvoMke zarIramizrakAlameM bhI isa sthAnakA udaya hai ata: yahA~ eka-eka bhaMgakI apekSA 11 bhaMga hue| isaprakAra 24 prakRtikasthAnameM sarva (10+6+11) 27 bhaMga hue| 25 prakRtikasthAnameM deva-AhAraka aura nArakIke to eka-eka bhaMgakI apekSA tInabhaMga tathA bAdarapRthvI-ap-teja-vAyu evaM pratyekavanaspatikAyake zarIraparyAptikAlameM yazaskIrti yugalakI apekSA do-do bhaMga honese (542) 10 bhaMga haiM, sUkSmapRthvI-apa-teja-vAyukAya aura sUkSma - bAdarasAdhAraNavanaspatikAyake eka-eka bhaMgakI apekSA 6 bhaMga haiN| isaprakAra 25 prakRtika sthAnameM (3+10+6) 19 bhaGga hue| . 26 prakRtika sthAnameM dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJjIpaJcendriyake zarIramizrakAlameM yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do,bhaMga honese (442) 8 bhaMga hote haiN| saJjItiryaJca aura manuSyameM 6 saMhanana 6 saMsthAna tathA subhaga-Adeya aura yazaskIrtiyugaloMkI apekSA (646424242) 288+288-576 bhaMga haiN| tIrthaMkaraprakRtirahita sAmAnyasamudghAtakevalIke 6 saMsthAnoMke parivartanase chahabhaMga haiN| labdhyaparyAptakoMke eka-eka bhaMgakI apekSA 6 bhaMga haiN| bAdaraudyotasahita bAdarapRthvIkAyake zarIraparyAptikAlameM Atapa-udyotasahita dosthAnoMmeM yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaMga honese 242-4 bhaMga haiM tathA udyotasahita bAdaraapkAya aura pratyeka vanaspatikAyameM yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaGga honese 4 bhadra, bAdarapRthvI-ap-teja-vAyu va pratyeka vanaspatikAyake ucchvAsaparyAptikAlameM yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaMga honese 542=50 bhaMga tathA sUkSmapRthvI-ap-teja aura vAyukAya evaM sUkSma-bAdarasAdhAraNavanaspatikAyameM eka-eka bhaMga honese 6 bhaMga haiN| isaprakAra 26 prakRtika sthAnameM sarva (8+576+6+6+4+4+10+6) 620 bhaMga hote haiN| 27 prakRtika udayasthAnameM tIrthaGkarasamudghAtakevalIke zarIramizrakAlameM eka bhaGga hai| deva-nArakI aura AhArakake zarIraparyAptikAlameM eka-eka bhaMgakI apekSA tIna, ucchvAsaparyAptikAlameM bAdara Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-547 pRthvIkAyake jA 'dyotarI kI sAloM meM kAskIrtiHsahAhI apekSA do-do bhA honese cAra, bAdaraapkAya aura pratyekavanaspatikAyameM yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaGga honese cAra bhaGga haiN| isaprakAra 27 prakRtikasthAnameM sarva (1+3+4+4) 12 bhaMga jaannaa| 28 prakRtika udayasthAnake zarIraparyAptikAlameM niratizayasamudghAtakevalIke vihAyogatiyugala evaM chahasaMsthAnakI apekSA 642=12 bhaMga, manuSya aura saMjJItiryaJcameM vihAyogati, subhaga, Adeya tathA yazaskIrti ye cArayugala evaM 6 saMsthAna, 6 saMhananakI apekSA se (646x2x2x2x2) 576+576=1152 bhaMga haiM, dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJjImeM yazaskIrtiyugalakI apekSAse do-do bhaMga haiM ataH 442-8 bhaMga haiN| devanArakI aura AhArakake zvAsocchvAsaparyAptikAlameM eka-eka bhaMgakI apekSA 3 bhaMga haiN| isaprakAra 28 prakRtikasthAnameM (12+1152+8+3) 1175 bhaMga jaannaa| 29 prakRtika udayasthAnake zarIraparyAptikAlameM tIrthaGkarasamudghAtakevalIke eka bhaMga hai| udyotasahita sajJItiryaJcake pUrvoktaprakAra 6 saMsthAna, 6 saMhanana, vihAyogati-subhaga-Adeya aura yazaskIrtiyugalakI apekSA (6x642424242) 576 bhaMga haiM, udyotasahita dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asaJIke yazaskIrti yugalakI apekSA do-do bhaMga honese ATha bhaMga haiM tathA ucchvAsaparyAptimeM niratizayasamuddhAtakevalIke 6 saMsthAna evaM vihAyogatiyugalakI apekSAse 642-12 bhaMga hote haiN| manuSyameM aura saJjIpaJcendriyatiryaJcameM pUrvoktaprakAra 6 saMsthAna, 6 saMhanana, vihAyogati, subhaga, Adeya aura yazaskIrtiyugalakI apekSA (6x6x2x2x2x2) 576 +576 bhaMga haiM ataH sarva 1152 bhNg| udyotarahita ucchvAsaparyAptikAlameM dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJIke yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaMga honese AThabhaMga hue tathA bhASAparyAptikAlameM devanArakI aura AhArakake eka-eka bhaMgakI apekSAse 3 bhaMga haiN| isaprakAra 29 prakRtika sthAnameM (1+576+8+12+1152+8+3) 1760 / bhaMga haiN| 30 prakRtika sthAnake ucchvAsaparyAptikAlameM tIrthaMkarasamudghAtakevalIke eka bhaMga hai, udyotasahita saJjItiryaJcake pUrvoktaprakAra (646x2x2x2x2) 576 bhaMga haiM, udyotasahita dvIndriya-trIndriyacaturindriya aura asaJjIpaJcendriyake yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do-bhaMga honese 8 bhaMga tathA bhASAparyAptikAlameM tIrthaMkararahita sAmAnyakevalIke 6 saMsthAna, vihAyogati aura svarayugalakI apekSA (6x2x2) 24 bhaMga haiN| manuSyameM 6 saMsthAna-6 saMhanana evaM vihAyogati, subhaga, susvara-Adeya aura yazaskIrtirUpa pA~cayugalakI vivakSA honese (6x6x2x2x24242) 1152 bhaMga, udyotarahita sIpaJcendriyatiryaJcameM bhI isIprakAra 6 saMsthAna, 6 saMhanana evaM vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrtiyugala kI apekSA 1152 bhaMga, dvIndriya-trIndriya-caturindriya aura asaJIke yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaMga honese 8 bhaMga haiN| isaprakAra 30 prakRtika sthAnameM Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EL & H gommaTasAra karmakANDa- 548 (1+576+8+24+1152+1152+8) = 2921 bhaMga haiM tathA tIrthaMkararahita samudghAtakevalIke bhASAparyAptikAlasambandhI 24 bhaMga haiM, kintu ve punarukta haiM ata: inameM kucha bhI vizeSatA nahIM hai| 31 prakRtika sthAnake bhASAparyAptikAlameM tIrthaMkarakevalIke eka bhaMga hai evaM udyotasahita saJjJIpaJcendriyatiryaJcameM pUrvoktaprakAra 6 saMsthAna - 6 saMhanana evaM vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrtirUpa pA~cayugaloMkI apekSA (6x6x2x2x2x2x2) 1152 bhaMga, udyotasahita dvIndriyatrIndriya- caturindriya aura asaJjIpacendriya ke yazaskIrtiyugalakI apekSA do-do bhaMga honese 8 bhaMga haiN| isaprakAra 31 prakRtika sthAnameM (1+1152+8) 1961 bhaMga haiN| tIrthaMkaraprakRtisahita samudghAtakevalIke eka bhaMga hai, kintu vaha punarukta hai tathA ayogakevalIke tIrthaMkaraprakRtisahita 9 prakRtika sthAnakA eka bhaMga hai evaM tIrthaMkaraprakRtirahita 8 prakRtika sthAnakA ekabhaMga, isaprakAra sarva (1+60+27+19+620+12+1175+1760+2921+1161+1+1) 7758 bhaMga hote haiN| pUrvagAthAmeM jo punaruktabhaGga kahe haiM unako kahate haiM sAmaNNakevalissa samugghAdagadassa tassa vaci bhaMgA / titthassavi sagabhaMgA samedi tatthekkamavaNijjo ||606 // artha - bhASAparyAptikAlameM sAmAnyakevalIke tathA sAmAnyasamudghAtakevalIke 30 prakRtika sthAnameM 24-24 bhaMga samAna haiM tathA tIrthaMkarakevalI aura tIrthaMkarasamudghAtakevalIke 31 prakRtikasthAnameM eka-eka bhaMga hai so vaha bhI samAna hai isakAraNa ye 25 bhaMga punarukta honese grahaNa nahIM kiye jAne cAhie / athAnantara guNasthAnoMmeM una bhaGgoMko kahate haiM NArayasaNNimaNussasurANaM uvarimaguNANa bhaMgA je / puNaruttA idi avaNiya bhaNiyA micchassa bhaMgesu // 607 // artha - nArakI saJjJItiryaJca manuSya aura devoMke UparavartI sAsAdanAdiguNasthAnoMmeM jo bhaMga haiN| mithyAtvaguNasthAnasambandhI bhaMgoMke samAna haiM ataH punarukta haiM so una punaruktabhaMgoMko ghaTAkara kevala mithyAtvaguNasthAnake bhaMgoMmeM hI unako bhI kahA gayA hai| vizeSArtha - 21 prakRtika sthAnake 60 bhaMgoMmeMse tIrthaGkaraprakRtisambandhI eka bhaMgako ghaTAnepara zeSa 59 bhaMga, 24 prakRtika sthAnake 27 bhaMga, 25 prakRtika sthAnake 19 bhaMgoMmeMse AhArakamizrasambandhI ekabhaMgake binA zeSa 18 bhaMga haiM, 26 prakRtika sthAnake 620 bhaMgoM meM se sAmAnya samudghAtakevalI ke saMsthAnajanya 6 bhaMgabinA zeSa 614 bhaMga haiM, 27 prakRtika sthAnake 12 bhaMgoM se AhAraka aura Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-549 tIrthaGkarasambandhI bhaMgabinA zeSa 10 bhaMga haiN| 28 prakRtirUpa sthAnake 1175 bhaMgoM meM se sAmAnyasamudghAtakevalIke 12 aura AhArakakA eka, ina 13 binA 1162 bhaMga haiM, 29 prakRtika sthAnake 1760 bhaMgoMmeMse sAmAnyasamudghAtakevalIke 12, tIrthaMkarasamudghAtakevalIkA eka, AhArakakA eka, ina 14 binA zeSa 1746 bhaMga haiN| 30 prakRtika sthAnake 2921 bhaMgoMmeM se sAmAnyakevalIke 24, tIrthaGkarakevalIkA eka ina 25 binA zeSa 2896 bhaMga haiN| 31 prakRtikasthAnake 1161 bhaMgoMmeM se eka tIrthaMkarakevalIke eka bhaGgabinA zeSa 1160 bhaMga haiN| isaprakAra mithyAtva guNasthAnasambandhI sarva (59+27+18+614+10+1162+1746+2896+1160) 7692 bhaMga jaannaa| sAsAdanaguNasthAna meM 21 prakRtika sthAnake bAdarapRthvI-jala tathA pratyekavanaspatikAyake yazaskIrtiyugalakI 6, dvIndriya, trIndriya, caturindriya va asaJjIke yazaskIrtiyugalakI apekSA 8 bhaMga, saJjIpaJcendriyatiryaJcake durbhaga-anAdeya-ayazaskIrtirUpa 3 yugaloMkI apekSA AThabhaGga, manuSyake bhI isIprakAra 8 bhaGga aura devakA eka bhaGga aise sarva (8+8+8+6+1) 31 bhaMga haiN| 24 prakRtike sthAnameM bAdarapRthvIap evaM pratyekavanaspatikAyake yazaskIrtiyugalakI apekSA 6 bhaMga hai| 25 prakRtikasthAna meM devagatikA eka bhaMga hai| 26 prakRtika sthAnameM dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asaJjIke yazaskIrtiyugalakI apekSA AThabhaMga, saJjIpaJcendriyatiryaJcake 6 saMsthAna, 6 saMhanana evaM subhagaAdeya aura yazaskIrtirUpa tIna yugaloMkI apekSA (646x2x242) 288 bhaMga usIprakAra manuSyake bhI 288 aise sarva (8+288+288) 584 bhaMga haiN| isa guNasthAnameM 27-28 prakRtikA udaya nahIM hai, kyoMki zarIraparyApti AdikAloMmeM ekendriyAdikake mithyAtva hI hai| 29 prakRtika sthAnameM deva-nArakIke do bhaMga haiN| 30 prakRtika sthAnake bhASAparyAptikAlameM saJjItiryaJcake 6 saMhanana, 6 saMsthAna evaM vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrtirUpa pA~ca yugaloMkI apekSA (6x65242424242) 1152 bhaMga tathA manuSyake bhI 1952 bhaMga haiM isaprakAra manuSyatiryaJcasambandhI 2304 bhaMga haiN| 31 prakRtike udyotasahita saJjIke bhASA paryAptikAlameM 1152 bhaMga haiN| isaprakAra sAsAdanaguNasthAnameM sarva (31+6+1+584+2+2304+1152) 4080 bhaMga jAnanA / mizraguNasthAna meM 29 prakRtika sthAnameM deva-nArakIke bhASAparyApsikAlameM eka-eka bhaMga honese do bhaMga, 30 prakRtika sthAnameM saJIpaJcendriyatiryaJca aura manuSyake milakara 2304 bhaMga haiN| 31 prakRtika udayasthAnameM udyotasahita saJjIpaJcendriyatiryaJcake 5152 bhaMga haiN| isaprakAra mizraguNasthAnasambandhI sarva (2+2304+1152) 3458 bhaMga haiN| asaMyataguNasthAna meM 21 prakRtika udayasthAnake cAroMgatisambandhI eka-eka bhaMgakI apekSA cArabhaMga haiM / 25 prakRtikasthAnake gharmAnaraka aura vaimAnikadevasambandhI eka-eka bhaMgakI apekSA do bhaMga, 26 prakRtika udayasthAnameM bhogabhUmijatiryaJcake zubha prakRtiyoMkA hI udaya honese ekabhaMga aura Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-550 karmabhUmijasaJjItiryaJcake 6 saMsthAna aura 6 saMhananakI apekSA (6x6) 36 bhaMga, isaprakAra 26 prakRtikasthAnake 37 bhaMga haiN| 27 prakRtikasthAnameM dharmAnaraka aura vaimAnikadevoMke eka-eka bhaMgakI apekSA do bhaMga haiN| 28 prakRtikaudayasthAnameM bhogabhUmijatiryaJca, gharmAnArakI aura vaimAnikadevoMke ucchvAsaparyAptikAlasambandhI eka-ekabhaMga honese tInabhaga tathA karmabhUmijamanuSyake 6 saMsthAna-6 saMhanana aura vihAyogAMtayugalakI apekSA (6x642) 72 bhaMga isaprakAra 28 prakRtika sthAnasambandhI (72+3) 75 bhaMga haiN| 29 prakRtikasthAnake zvAsocchvAsaparyAgnikAlameM bhogabhUmijatiryaJca aura manuSyake prazastaprakRtiyoMkA hI udaya hai ataH eka-eka bhaMga honese do bhaMga haiM tathA deva-nArakIke bhASAparyAptikAlameM eka-eka bhaMga honese do bhaMga, karmabhUmijamanuSyake zvAsocchvAsaparyAptikAlameM 6 saMsthAna, 6 saMhanana aura vihAyogatiyugalakI apekSA (64642) 72 bhaMga, isaprakAra 29 prakRtika sthAnameM sarva (2+2+72) 76 bhaMga haiN| 30 prakRtika udayasthAnameM udyotasahita bhogabhUmijatiryaJcake zvAsocchvAsaparyAptikAlameM eka bhaMga tathA karmabhUmija saJjItiryaJca-manuSyake 6 saMsthAna, 6 saMhanana evaM vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yaza:kIrti pA~cayugalakI apekSA (6x6x2x2x2x2x2) 1152+1152-2304 bhaMga isaprakAra 30 prakRtika sthAnameM (1+2304) 2305 bhaMga jAnanA / 31 prakRtika udayasthAnameM udyotasahita saJjIpaJcendriyatiryaJcake 6 saMsthAna, 6 saMhanana evaM vihAyogati, subhaga, susvara, Adeya aura yazaskIrtirUpa pA~cayugaloM kI apekSA 1152 bhaMga haiN| isaprakAra asaMyataguNasthAnameM sarva (4+2+37+2+75+76+2305+1152) 3653 bhaMga jaannaa| dezasaMyataguNasthAna meM 30 prakRtika udayasthAnameM sautiryaJca aura manuSyake 6 saMsthAna, 6 saMhanana tathA vihAyogati aura susvarayugalakI apekSA (6464242) 144+144=288 bhaMga haiN| 31 prakRtika udayasthAnameM udyotasahita sakSIpaJcendriyake 6 saMsthAna, 6 saMhanana evaM vihAyogati-susvarayugalakI apekSA (6464242) 144 bhaMga haiN| isaprakAra dezasaMyataguNasthAnameM sarva (288+144) 432 bhaMga haiN| pramattaguNasthAna ke AhArakamizrakAlameM 25 prakRtika udayasthAnakA ekabhaMga, zarIraparyAptikAlameM 27 prakRtika udayasthAnakA ekabhaMga, zvAsocchvAsaparyAptikAlameM 28 prakRtirUpa udayasthAnameM ekabhaMga, bhASAparyAptikAlameM 21 prakRtikasthAnakA eka bhaMga, audArikazarIrake bhASAparyAptikAlameM 30 prakRtikasthAnake 6 saMsthAna, 6 saMhanana tathA vihAyogati-svarayugalakI apekSA (6x6x2x2) 144 bhaMga haiN| isaprakAra pramattaguNasthAnasambandhI sarva (1+1+1+1+144) 148 bhaMga jaannaa| apramattaguNasthAna meM 30 prakRtirUpa udayasthAnameM 6 saMsthAna, 6 saMhanana tathA vihAyogatisusvarayugalakI apekSA (6x6x2x2) 144 bhaMga haiN| upazamazreNIsambandhI cAroM upazamakaguNasthAnoM meM pratyekaguNasthAnake 6 saMsthAna, 3 saMhanana tathA vihAyogati-svarayugalakI apekSA (6434242) 7272 bhaMga haiM evaM kSapakazreNIsambandhI cAraguNasthAnoMmeM 6 saMsthAna, 1 saMhanana tathA vihAyogati Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-551 svarayugalakI apekSA ( 6 x 1x2x2) 24 - 24 bhaMga haiN| isaprakAra apramattaguNasthAnasambandhI 144 bhaMga tathA upazama zreNIke cAraguNasthAnoMke sarva ( 72+72 + 72+72 ) 288 bhaMga, kSapakazreNIkI apekSA cAroM guNasthAnoM meM sarva ( 24 + 24 + 24 + 24) 96 bhaMga haiN| sayogIguNasthAna ke samudghAtarUpakArmaNakAlameM 20 prakRtika udayasthAnameM ekabhaMga hai| tIrthaGkarasahita 21 prakRtikA eka bhaMga hai| audArikake mizrazarIrakAlameM 26 prakRtikasthAnake 6 saMsthAnoMkI apekSA 6 bhaMga haiM tIrthaGkarasahita 27 prakRtika sthAnameM eka bhaMga hai| mUlazarIrameM praveza karate samaya 28 prakRtika sthAnake zarIraparyAptikAlameM 6 saMsthAna aura vihAyogatiyugalakI apekSA (6x2) 12 bhaMga haiM, tIrthaGkarasahita 29 prakRtikasthAnakA ekabhaMga aura sAmAnyakevalIke zvAsocchvAsaparyAptikAlameM 12 bhaMga isaprakAra 29 prakRtikasthAnake 13 bhaMga haiN| tIrthaGkarasahita 3 : prakRtikasthAnameM eka bhaMga, AtAparyAbhikAlameM sAmAnyakevalIke 6 saMsthAna evaM vihAyogati - svarayugalakI apekSA 24, isaprakAra 30 prakRtika sthAnameM (1+24) 25 bhaMga haiN| tIrthaGkarasahita 31 prakRtika sthAnameM eka bhaMga hai / sayogIguNasthAna meM aise sarva (1+1+6+1+12+13+25+1) 60 bhaMga haiN| ayogIguNasthAna meM tIrthaGkarasahita 9 prakRtikasthAnakA eka bhaMga evaM tIrthaGkaraprakRtirahita 8 prakRtika sthAnakA ekabhaMga aise do bhaMga jAnanA / guNasthAnoM meM nAmakarmake udayasthAnasambandhI bhaMgoMkI sandRSTi guNasthAna mithyAtva sAsAdana udayasthAna 21 prakRtirUpa 24 prakRtirUpa 25 prakRtirUpa 26 prakRtirUpa 27 prakRtirUpa 28 prakRtirUpa 29 prakRtirUpa 30 prakRtirUpa 31 prakRtirUpa 21 prakRtirUpa 24 prakRtirUpa 25 prakRtirUpa prakRtirUpa guNasthAnagata sthAnagatabhaGga kula bhaGga 59 27 18 614 10 1162 1746 2896 1160 31 6 1 7692 vizeSa vivaraNa gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAdhA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho gAthA 607 kA vizeSArtha dekho isa guNasthAna meM 27 va 28 prakRtikasthAna nahIM haiN| zeSa sarvakrathana gAthA 607 ke vizeSArtha se jAnanA caahie| Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-552 4080 2304 1152 mizra 2304 3458 26 prakRtirUpa 29 prakRtirUpa 30 prakRtirUpa 31 prakRtirUpa 29 prakRtika 30 prakRtika 31 prakRtika 21 prakRtika 25 prakRtika 26 prakRtika 27 prakRtika 14 prakRtika isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana gAthA 607 ke vizeSArthake anusAra jaannaa| isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana gAthA 607 ke vizeSArthake anusAra jaannaa| asaMyata prakRtika 2305 1152 288 dezasaMyata 432 isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana mAthA 607 ke vizeSArthaka anusAra jaannaa| pramattasaMyata 148 30 prakRtika 31 prakRtika 30 prakRtika 31 prakRtika 25 prakRtirUpa 27 prakRtirUpa 28 prakRtirUpa 29 prakRtirUpa 30 prakRtirUpa 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 144 4 apramattasaMyata upazamaka apUrva. upa. anivRtti. upa. sUkSmasAMpa. upazAntakaSAya isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana gAthA 607 ke vizeSArthake anusAra jaannaa| isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana gAthA 607 ke vizeSArthake anusAra jaannaa| isa guNasthAnasaMbaMdhI vizeSakathana gAthA 607 ke vizeSArdhake anusAra jaannaa| kSapakazreNIke cAroM guNasthAnoMke kula bhaMgoMkI saMkhyA 96 hai| 288 kSapaka apUrvakaraNa 30 prakRtirUpa Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapaka anivRtti. kSapaka sUkSmasAMpa. kSINakaSAya sayogakevalI ayoga kevalI gompTasara karmakANDa-13 30 prakRtirUpa 30 prakRtirUpa 30 prakRtirUpa 20 prakRtika 21 prakRtika 26 prakRtika 27 prakRtika 28 prakRtika 29 prakRtika 30 prakRtika 31 prakRtika 9 prakRtika 8 prakRtika 24 24 24 1 1 6 1 12 13 25 1 1 1 60 2 vizeSa kathana ke liye gAthA 607 kA vizeSArtha dekhanA cAhiye / gAthA 607 ke vizeSArthase vizeSa kathana jAnanA / 20,053 isa prakAra nAmakarma udayasthAna sambandhI bhaGga guNasthAnoMmeM 20,053 jAnanA / aba uparyukta gAthA 607 meM kathita bhaMgoMmeM se apunarukta bhaMga kahate haiM aDavaNNA sattasayA sattasahassA ya hoMti piMDeNa / udaTTANe bhaMgA asahAyaparakkamuddiTThA ||608 // artha - sahAyatArahita parAkramavAle zrI mahAvIrasvAmI (tIrthaGkaradeva ) ne nAmakarmasambandhI 20 Adi prakRtirUpa pUrvokta 12 udayasthAnoMmeM apunarukta bhatra 7758 kahe haiN| vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAnake 7692, pramattaguNasthAnavartI AhArakazarIrayuta munike 4, sayogakevalIke 60 aura ayogakevalIke 2 bhaMga isaprakAra ( 7692+4+60+2) sarva 7758 bhaMga apunarukta haiM, inake atirikta zeSa guNasthAnasambandhI jo bhaMga kahe gae haiM ve sabhI mithyAtvaguNasthAnake bhaMgoM meM garbhita haiM aisA samajhanA cAhie / iti nAmakarmaudayasthAna prakaraNa / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-554 atha nAmakarmasattvasthAna prakaraNa Age nAmakarmake sattvasthAnoMkA kathana 19 gAthAoMmeM karate haiM tiduigiNaudI NaudI aDacaudoahiyasIdi sIdI y| ___UNAsIdattari sattattari dasa ya Nava sttaa||609 // artha - 93-92-91-90-88-84-82-80-79-78-77-10 aura 9 prakRtirUpa nAmakarmake 13 sattvasthAna haiN| uparyukta sattvasthAna kisaprakAra banate haiM so kahate haiM savvaM titthAhArubhaUNaM surnnirynnrducaariduge| ujvellide hade cau tere jogissa dasaNavayaM / / 610 / / artha - nAmakarmakI sarva 93 prakRtirUpa prathamasattvasthAna hai unameMse tIrthaGkaraprakRti kama karanepara 92 prakRtika sthAna hotA hai, AhArakadvikaprakRti ghaTAnese 91 prakRtika, AhArakadvika-tIrthaGkara ye tIna prakRtiyA~ kama karanese 90 prakRtikasthAna hotA hai| inhIM 90 prakRtiyoMmeMse udvelanArUpa devagati 1. prA.paM.saM.pR.385 gA.208 / 2. zaMkA - nAmakarma ke sattva sthAnoM meM eka sthAna AhArakazarIra aura AhArakaaMgopAMga ke sattva se rahita hI hai| vahA~ AhAraka baMdhana aura AhAraka saMghAta ke satva kA abhAva kyoM nahIM batalAyA ? jisa jIva ne AhAraka zarIra kA baMdha nahIM kiyA usake AhAraka baMdhana aura AhArakasaMghAta pAyA jA sakatA hai kyA ? yadi pAye jAte haiM to kaise? / samAdhAna - nAmakarma kI 93 prakRtiyA~ haiN| unameM se pA~cabandhana aura pA~casaMghAta aura sparza, rasa, gandha, varNa kI 16 prakRtiyA~ kula 26 prakRttiyA~ bandhake ayogya haiN| 67 prakRti bandhayogya haiN| kahA bhI hai vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA cau cau igi satta sampamicchattaM / hoti abaMdhA baMdhaNa paNa paNa saMghAya sammattaM // 6 // (paMcasaMgraha jJAnapITha pR. 48) artha- cAra varNa, cAra rasa, eka gandha, sAta sparza, samyagmithyAtva, samyaktvaprakRti, pA~ca bandhana, pAMca saMghAta, ye isa prakAra 26 nAmakarma kI ora 2 mohanIyakarma kI kula 28 prakRtiyA~ baMdha ke ayogya haiN| dehe aviNAbhAvI baMdhaNasaMghAda idi abNdhudyaa| vaNNa caukke'bhiNNe gahide cattAri baMdhudaye ||34 / / (go.ka.) artha- zarIra nAmakarma ke sAtha baMdhana aura saMghAta avinAbhAvI haiN| isa kAraNa pA~ca baMdhana aura pA~ca saMghAta ye daza prakRtiyA~ baMdha aura udaya avasthA meM abheda vivakSA meM judI nahIM ginI jAtI,zarIra nAmaprakRti meM hI garbhita ho jAtI haiN| sparza, rasa, gaMdha, varNa ina cAroM meM inake 20 bheda zAmila ho jAte haiN| isa kAraNa abheda kI apekSA se baMdha va udaya avasthA meM inake 20 bheda kI bajAya 4 bheda gine jAte haiN| Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-555 devagatyAnupUrvI ye do prakRtiyA~ kama karane para 88 prakRtikasthAna, narakagati-narakagatyAnupUrvI, vaikriyakazarIravaikriyakaaMgopAMga ina cAra udvelanArUpa prakRtiyoMko 88 prakRtimeMse ghaTAnepara 84 prakRtika sthAna hotA hai| inhIM 84 prakRtiyoMmeMse udvelanArUpa manuSyagati-manuSyagatyAnupUrvI ina do prakRtiyoMko kama karanese 82 prakRtika sthAna hotA hai tathA 'Nirayatirikkhadu viyalaM' ityAdi 338vIM gAthAmeM kathita anivRttikaraNaguNasthAnameM kSaya honevAlI 13 prakRtiyoM ko 93 prakRtimeMse ghaTAnepara 80 prakRtika tathA 92 prakRtiyoMmeMse inhIM 13 prakRtiyoMko ghaTAnepara 79 prakRtika aura 95 prakRtiyoM meM se inhIM 13 ___ ina do gAthAoM se itanA spaSTa ho jAtA hai ki pAMcasaMdhAna aura pA~cavAyA ye prakAracA, baMdhava udayanItimA meM, zarIra nAmakarma meM garbhita karake inako baMdhava udaya prakRtiyoM meM nahIM ginI gii| sattva kI vivakSA meM pA~casaMghAta aura pA~cabaMdhana ko zarIra nAmakarma meM zAmila nahIM kiyA gayA hai, isIliye nAmakarma ke 93 prakRti Adi sattvasthAna batalAye haiN| ve sthAna isaprakAra haiM tiduigiNaudINaudI aDacaudoahiyasIdi sIdiya / uNNAsIdattari sattattari dasa yaNava sattA / / 609 // savvaM titthAhArumasuraNirayaNara ducaariduge| udhvellide hade cau tere jogissa dasaNavayaM / / 610 // (go.ka.) artha -93, 92,91, 90,88, 84, 82, 80,79, 78, 77, 10, 9 prakRtirUpa meM nAmakarma ke sattvasthAna 53 haiN| nAmakarma kI sarva prakRtirUpa 93 kA sthAna hai| unameM se tIrthakara ghaTAne se 92 kA sthAna, AhArakayugala ghaTAne se 91 kA, tInoM AhArakaddhika aura tIrthakara ghaTAne se 90 kA sthAna hotA hai| usa 90 ke sthAna meM devagatidrika kI udvelanA hone se 88 kA sthAna hotA hai| narakagatidvika aura vaikriyikaddhika kI udvelanA hone para 84 kA sthAna hotA hai| manuSyadvika kI udvelanA ho jAne para 82 kA sattvasthAna hotA hai| zeSa sattvasthAna kSapaka zreNI meM sambhava haiN| ___ isIprakAra jJAnapITha se prakAzita paMcasaMgraha pR. 385-389 para gAthA 208-219 meM kathana hai| tathA zrI amitagati paMcasaMgraha pR. 464-467 para zloka 221-230 meM kathana hai| hAradu samma missaMsuraduga nnrycukrmnnukmso| uccAgoda maNuduganuvvellijjatijIvahiM / / 350 / / artha-AhAraRdvika, samyaktvaprakRti, mizramohanI, devagati kA yugala, narakagati Adi 4 (narakadvika vaikriyikadvika), ucca gotra, manuSyagatidvika ye 13 udvelana prakRtiyA~ haiN| yahA~ para yaha bAta vicAraNIya hai ki AhArakazarIra aura AhArakazarIraaMgopAMga tathA vaikriyikazarIra va vaikriyikazarIrAMgopAMga kA to udvelana kahA, kiMtu AhArakasaMghAta va AhArakazarIrabaMdhana, tathA vaikriyikasaMghAta va vaikriyikazarIrabaMdhana ina prakRtiyoM kA udvelana kyoM nahIM kahA hai ? jisane AhArakazarIra kA baMdha nahIM kiyA usake (1) AhArakazarIra (2) AhArakazarIrAnopAja (3) AhArakazarIrasaMghAta (4) AhArakazarIrabaMdhana ina cAra prakRtiyoM kA sattva nahIM pAyA jAtA hai| ata: 93 meM se ina cAra ko ghaTAne para 89 kA sattvasthAna hotA hai aura 92 meM se ina cAra ko ghaTAne para 88 kA sattvasthAna hotA hai| ina 4 ko na ghaTAkara mAtra AhArakazarIra va AhArakazarIrAMgopAMga ina do ko ghaTAkara 91390 kA sattvasthAna batalAyA hai, yaha bhI vicAraNIya hai| narakagati kI udvelanA hone para narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyikazarIra, vaikriyikazarIraaGgopAla, vaikriyikasaMghAta, Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 556 prakRtiyoM ko kama karanese 78 prakRtika evaM 90 prakRtimeMse ye hI 13 prakRtiyA~ ghaTAnese 77 prakRtika sthAna hotA hai| ayogakevalIke 10 aura 1 prakRtika sattvasthAna hotA hai, isaprakAra nAmakarmake sattvasthAna jAnanA / vizeSa - yahA~ jo 91 aura 90 prakRtika do sattvasthAna kahe gaye haiM ve AhArakadvikakI udvelanAke pazcAt banate haiM, kyoMki asaMyata bhI AhArakadvikakI udvelanA karatA hai| Age ayogakevalI guNasthAnameM 10 va 9 prakRtika sattvasthAnoMkI prakRtiyoMko kahate gayajogassa du tere tadiyAgagodaidi vihINesu / dasa NAmassa ya sattA Nava ceva ya titthahINesu // 611 // artha - ayogakevalIke "udayagavAraNarANU" ityAdi gAthAmeM kahI huI 13 sattvaprakRtiyoMmeMse vedanIya, manuSyAyu aura uccagotra ye tIna prakRtiyA~ ghaTAnepara nAmakarmakI 10 prakRtiyoMkA sattva hai tathA inameMse bhI tIrthaMkaraprakRtiko ghaTAnepara 1 prakRtikA sattva hai / ' 1 vaikriyikazarIra baMdhana ina chaha prakRtiyoM ko 88 prakRti sthAna meM ghaTAne se 82 kA sattvasthAna hotA hai kiMtu chaha ko na kama karake 4 ko kama karake 84 kA sattvasthAna batalAyA hai| yaha bhI vicAraNIya hai| ina saba para vicAra karane se aisA pratIta hotA hai ki AhArakazarIradvika kI udvelanA ho jAne para bhI AhArakazarIrasaMghAta bandhana ina do prakRtiyoM kI udvelanA nahIM hotI hai| isIprakAra vaikriyikazarIradvika kI udvelanA ho jAne para bhI vaikriyikazarIrasaMghAta va vaikriyikazarIrabaMdhana kI udvelanA nahIM hotI hai / 91, 90, 88, 84, 82 ina sattvasthAnoM kA udvelanA kI apekSA se kathana hai / 93 va 92 ke sattva vAle jIva jaba AhArakadvika kI udvelanA kara dete haiM taba unake kramazaH 91 va 90 kA sattvasthAna hotA hai| yadi yaha kahA jAba kri samyagdRSTi ke AhArakazarIra kI udvelanA nahIM hotI isaliye 93 ke sattvasthAna vAle jIva ke AhArakazarIra kI udvelanA nahIM ho sakatI, kyoMki tIrthakaraprakRti kA sattva hone se vaha eka aMtarmuhUrta se adhika midhyAtva meM nahIM raha sakatA hai ? aisA kahanA sarvathA ThIka nahIM hai, kyoMki saMyama se cyuta hokara jaba vaha asaMyama ko prApta ho jAtA hai, usake AhArakazarIradvika kI udvelanA prArambha ho jAtI hai| kahA bhI hai "asaMjama gado AdhArakasarIrasaMtakampiyo- saMjado aMtomuhutteNa ucvellaNamADhavedi jAva asaMjado jAva asaMtakammaM ca atthitAva uvvelledi / " (dhavala pu. 96 pR. 418) artha - AhArakazarIra-satkarmika saMyata asaMyama ko prApta hokara antarmuhUrta meM udvelanA prArambha karatA hai, jaba taka vaha asaMyata hai aura jaba taka vaha satkarma se rahita hotA hai, taba taka vaha udvelana karatA rahatA hai| isI prakAra vaikriyikazarIra kI udvelanA ho jAne para bhI vaikriyikasaMghAta va baMdhana ina do prakRtiyoM kI udvelanA nahIM hotI hai| nAmakarma ke ina sattvasthAnoM meM nityanigodiyA jIva ke sattvasthAnoM kI vivakSA nahIM hai, kyoMki jisane vaikriyikazarIracatuSka va AhArakazarIracatuSka kA kabhI baMdha hIM nahIM kiyA usake sattvasthAna bhinna prakAra ke hoNge| 1. prA. paM.saM. pU. 385-387 gAthA 209-214 / 2. prA. paM.saM. .pU. 387-388 gAthA 215-216 / Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-557 vizeSArtha - ayogakevalIke caramasamayameM nAmakarmake 10 prakRtika sattvasthAna kahe haiM, ve 10 prakRtiyA~ isa prakAra haiM- manuSyagati manuSyAlyAnupUrvI, paMcendriyajAti, asa, bAdara, subhaga, paryApta, Adeya, yaza:kIrti, tIrthaMkara ina dasa prakRtiyoMmeMse manuSyagatyAnupUrvIke atirikta zeSa 9 prakRtiyA~ udayarUpa haiM jaise gAthA 598 meM kahA gayA hai, usake anusAra manuSyagatyAnupUrvIkA udaya ayogakevalIke nahIM hai, kyoMki yaha kSetravipAkI prakRti hai aura isakA udaya vigrahagatimeM hI sambhava hai| jo anudaya prakRti hotI hai vaha eka samaya pUrva stuvikasaMkramaNase anyaprakRtirUpa saMkramaNa kara jAtI hai ata: anudayarUpa 72 prakRtiyoMke sAtha manuSyagatyAnupUrvIkI bhI sattvavyucchitti ayogakevalIke dvicaramasamayameM ho jAnA cAhiye jaisA ki dha.pu. 6 pR. 417 aura dha. pu. 10 pR. 326 evaM bhagavatI ArAdhanA gA. 2117. 2118, 2120 va 2121 meM kahA hai so teNa paMcamattAkAleNa khavedi carima jhaannenn| aNudiNNAo ducarimasamae savvAu payaDIo // 2120 // bhagavatI ArAdhanA || athavA isa sambandhameM AcAryoMke do mata haiM, zrutakevalIke abhAvake kAraNa yaha nahIM kahA jA sakatA ki kaunasA kathana ThIka hai ata: donoM kathanoMkA saMgraha kara denA ucita hai| nAmakarmasambandhI 13 sattvasthAnoMkI sandRSTi| sattvasthAna vivaraNa nAmakarmakI sabhI prakRtiyA~ haiN| 93-1 tIrthakara prkRti| 93-2 aahaarkdvik| 93-3 AhArakadvika aura tIrthaGkara | 93-5 tIrthaGkara, AhArakadvika aura devadvika (udvelanA honepara) 88-4 narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyakazarIra, vaikriyAagopAMga 84-2 manuSyadvikakI (udvelanA honepara) 93-53 narakadvika, tiryaMcadvika, vikalatraya udyota, Atapa, ekeMdriya, sAdhAraNa, sUkSma, sthAvarakA kSaya anivRttikaraNaguNasthAnameM hotA hai|' kramAMka 1. prA.paM. sa. pR.387 gAthA 214 / Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 10 no no no 11 12 13 79 78 77 10 gommaTasAra karmakANDa - 558 92-13 uparyukta / 91-13 uparyukta / 90-13 uparyukta / 10 (manuSyadvika, paJcendriya, subhaga, trasa, bAdara, paryApta, Adeya, yazaskIrti aura tIrthaGkara) 9 (10 - 1 tIrthakara ) athAnantara udvelanArUpa sthAnoMmeM jo vizeSatA hai usako kahate haiM guNasaMjadappayaDiM micche baMdhudayagaMdhahINammi / suvvellaNapayaDiM niyameNuvvellade jIvo // 612 // - artha - mithyAtva guNasthAnameM jina prakRtiyoM ke baMdha kI athavA udaya kI vAsanA (gaMdha) bhI nahIM hai, aisI samyaktva Adi guNa se utpanna huI - samyaktva - samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA (AhArakadvikakI bhI udvelanA) mithyAtvaguNasthAnameM hotI hai aura zeSa prakRtiyoMkI udvelanA vaha jIva karatA hai jisake una prakRtiyoMkA baMdha athavA udayakI vAsanA bhI nahIM hai| vizeSArtha - asaMyatajIvake AhArakadvikakA bandha va udaya nahIM hai, vaha AhArakadvikakI udvelanA karatA hai| ekendriya va vikalatrayake devadvika, narakadvika va vaikriyikadvikakA bandha va udaya nahIM hai ataH ve jIva vaikriyikaSaTkakI udvelanA karate haiN| isIprakAra tejakAyika vAyukAyikajIvake viSayameM bhI jAnanA / aba una prakRtiyoMkA udvelanakrama kahate haiM satyattAdAhAraM putraM ubvellade tado sammaM / sammAmicchaM tu tado ego vigaloya sagaloya / / 613 / / artha - AhArakadvika prazastaprakRti hai ataH cAroM gati ke mithyAdRSTi jIva pahale ina donoM kI udvelanA karate haiM, tatpazcAt samyaktvaprakRtikI usake bAda samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA karate haiN| usake pazcAt ekendriya, vikalendriya aura sakalendriya jIva zeSa devadvikAdikoM kI udvelanA karate haiN| noTa dhavalAkAra vIrasenasvAmIke matAnusAra AhArakadvikakI udvelanA asaMyamameM Ate hI hotI hai| 1. satkarSika saMyata asaMyamako prApta hokara antarmuhUrta meM udvelanA prArambha karatA hai jabataka vaha asaMyata hai aura jabataka satkarma se rahita hai tabataka udvelanA karatA hai| (dha.pu. 96 pR. 498 ) Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-559 Age udvelanAke yogya kAlako kahate haiM vedagajogge kAle AhAraM uvasamassa sammattaM / sammAmicchaM cege viyale veguvvachakkaM tu||614|| artha - vedakasamyaktvake yogyakAlameM AhArakadvikakI, upazamakAlameM samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA karatA hai tathA vaikriyakaSaTkakI udvelanA ekendriya va vikalendriyaparyAyameM karatA hai| aba uparyukta gAthAmeM kathita donoM kArlokA svarUpa kahate haiM udadhipudhattaM tu tase pllaasNkhuunnmegmeykhe| jAva ya samma missaM vedagajoggo ya uvasamassa tdo||615|| artha - samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtikI sthiti ghaTakara trasa jIvake to jaba pRthaktvasAgarapramANa zeSa rahe tathA ekendriyake palyake asaMkhyAtaveM bhAgakama ekasAgara pramANa zeSa rahane taka "vedaka yogyakAla" hai aura yadi sattArUpa sthiti usase bhI kama ho jAve to vaha upazama kAla hotA hai| 1.I.zaMkA-sambaktvaprakRti aura mizraprakRti kI pRthakvasAgara sthiti acche pariNAmoMse hotI hai yA bure pariNAmoM se? isase pUrva kitanI sthiti hotI hai ? pRthaktvasAgara kI sthiti kyA prathamaguppasthAna meM hotI hai aura agara aisA hai to kyA mithyAtva kA bandha bhI itanA hI hotA hai| samAdhAna-prathamopazama samyaktva ke abhimukha mithyAdRSTijIva ke pA~ca labdhiyA~ hotI haiN| 1. kSayopazamalabdhi, 2. vizuddhilabdhi. 3. dezanAlabdhi, 4. prAyogyalabdhi,5.karaNalabdhi / inameM se cauthI prAyogyalabdhi vAlA jIva Ayu ke binA zeSa sAta karmoM kI sthiti ko ghaTAkara aMta:kor3Akor3IsAgara pramANa kara detA hai| zrI labdhisAra graMtha meM kahA bhI hai aMtokoDAkoDI viTThANe, ThidirasANa jaM karaNaM / pAuggaladdhiNAmA, bhavvAbhabbesusAmaNNA ||7|| arthAt-sthiti ko aMta:kor3Akor3IsAgara aura anubhAga ko dvisthAnika karanA isakA nAma prAyogyalabdhi hai| yaha bhavya aura abhavya donoM ke ho sakatI hai| prathamopazamasamyaktva kI utpatti ke samaya mithyAtva kI sthiti aMta:kor3Akor3I sAgara pramANa hotI hai| vaha hI dravya samyaktva va mizraprakRtirUpa saMkramaNa karatA hai, ata: unakI sthiti bhI aMta:koDAkor3IsAgara pramANa hotI hai| prathamopazamasamyaktvasecyuta hokara jaba mithyAtvaguNasthAna meM AtA hai taba vahA~ para ina samyaktvava mizra prakRtiyoM kI udvelanA karatA hai| (go.ka. gAthA 351) / udvelanA ke dvArA sthiti kA krama honA vizuddha yA saMkleza pariNAmoM para nirbhara nahIM hai, kintu mithyAtvapariNAma ke kAraNa udvelanA hotI hai aura pRthaktvasAgara sthiti raha jAtI hai| kiMtu mithyAtva kA sthitibandha tIvra va maMda pariNAmoM ke dvArA apanI apanI gati ke yogya hotA hai, udvelanA ke anusAra mithyAtva kA sthitibandha nahIM hotA hai| ___II. vedakakAla meM upazamasamyaktva nahIM hotA tathA upazamakAla meM vedaka samyaktva nahIM hotaa| (vizeSake lie dekhojainagajaTa di. 29.8.66, jayadhavalA 4/148, dhavala prastA. pRSTha 5 Adi.) Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra' karmakANDa - 560 Age tejakAya - vAyukAyakI udvelanaprakRtiyoMko kahate haiM uduge maNuvadugaM uccaM uvvellade jahaNNidaraM / pallAsaMkhejjadimaM uvvellaNakAlaparimANaM / / 616 // artha - tejakAya aura vAyukAyake manuSyadvika aura uccagotra ina tIna prakRtiyoM kI udvelanA hotI hai tathA isa udvelanAke kAlakA pramANa jaghanya athavA utkRSTarUpase palyake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai / itane kAlameM sarvasthitiko udvelanArUpa karatA hai| uparyuktakathanako spaSTa karate haiM - ....... pallAsaMkhejjadimaM Thidimuvvelladi muhuttaaMteNa / saMkhejjasAyaraThidiM pallAsaMkhejjakAleNa // 617 // artha palyake asaMkhyAtaveMbhAgapramANa sthitikI antarmuhUrtakAlameM udvelanA karatA hai to saMkhyAtasAgarapramANa manuSyadvikAdikI sattArUpa sthitikI kitane kAlameM udvelanA karegA ? isaprakAra vidhi karanepara palyake asaMkhyAtaveMbhAga pramANakAlameM hI kara sakatA hai, yaha siddha huA / vizeSArtha - palyake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kAlake agratanabhAgameM palyake ardhacchedoMke asaMkhyAtaveMbhAgapramANa kANDaka adhastanarUpa antarmuhUrtase adhika so yaha to pramANarAzi hai tathA usa kANDakakA par3ane arthAt udvelanArUpa honekA kAla antarmuhUrta hai isako phalarAzi mAnanA tathA sarvasthiti saMkhyAtasAgarapramANa hai so icchArAzi mAnanA / phalarAziko icchArAzise guNA karake pramANarAzikA bhAga denepara palyakA asaMkhyAtavabhAga hI labdha AvegA / antarmuhUrtameM sthitike jitane niSeka udvelanArUpa kiye usakA hI nAma kANDaka hai| Age samyaktvAdikI virAdhanA kitanIbAra hotI hai so kahate haiM sammattaM desajamaM aNasaMjojaNavihiM ca uktassaM / pallAsaMkhejjadimaM bAraM paDivajjide jIvo // 618 / / artha - prathamopazamasamyaktva, vedakasamyaktva, dezasaMyama aura anantAnubandhIkI visaMyojanAkI vidhiko yaha jIva utkRSTarUpase arthAt adhika se adhika palyake asaMkhyAtaveM bhAga ke jitane samaya haiM utanI bAra chor3a-chor3akara punaH grahaNa kara sakatA hai, pazcAt niyamase siddhapadako prApta hotA hai| Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-561 cattAri vAramuvasamaseTiM samaruhadi khavidakammaMso / battIsaM bArAI saMjamamuvalahiya NivvAdi // 619 / / artha - upazamazreNIpara adhika se adhika cArabAra hI car3ha sakatA hai / pazcAt kSapakazreNI car3hakara mokSako hI prApta hotA hai| sakalasaMyamako utkRSTarUpase 32 bAra hI dhAraNa karatA hai| pazcAt mokSa prApta karatA hai / / 619 // mithyAtvaguNasthAnameM eka jIvakI apekSA tIrthaGkara aura AhArakadvikakA yugapat sattva nahIM pAyA jAtA hai, eka samayameM tIrthaMkara athavA AhArakadvikakA sattva rahegA tathA nAnAjIvoMkI apekSA midhyAtvaguNasthAnameM inakA yugapat sattva rahatA hai / sAsAdanaguNasthAna meM nAnAjIvoMkI apekSAbhI AhArakadrika tIrthaMkarakA sattva nahIM hai, mizraguNasthAnameM tIrthaMkaraprakRtisahita sattvasthAna nahIM hai, kintu AhArakadvikayuta sthAna to hai, kyoMki tIrthaMkarako sattAsahita jIvAMka mizraguNasthAna, tIrthakara - A~hArakadvikakI yugapat sattAsahita mithyAtvaguNasthAna aura tIrthaMkara athavA AhArakadvikameMse kisI ekakA bhI sattva hone para midhyAtvarahita anaMtAnubaMdhIkA udaya nahIM honese sAsAdanaguNasthAna nahIM hotA, kintu AhArakadvikakIsattA rahate hue samyagmidhyAtvaprakRtikA udaya honese mizraguNasthAna hotA hai / ' athAnantara cAroMgatiyoMkI apekSA guNasthAnoMmeM nAmakarmake sattvasthAna kahate haiM suraNarasamma paDhamo sAsaNahINesu hodi bANaudI ! surasamme NaraNArayasamma micche ya igiNaudI ||620 / / artha- samyagdRSTi deva - manuSyake 93 prakRtika sattvasthAna, cAroMgatike jIvoMmeM sAsAdanaguNasthAnako chor3akara anyatra 12 prakRtika sattvasthAna, samyagdRSTidevake tathA samyagdRSTi athavA midhyAdRSTi manuSyanArakIke 91 prakRtika sattvasthAna hotA hai| vizeSArtha - 93 prakRtika sattvasthAna manuSyake caturthaguNasthAnase 11 veM guNasthAna taka sambhava hai / udI caduggadimmi ya terasakhavagotti tiriynnrmicche| aDacausIdI sattA tirikkhamicchammi bAsIdI ||621 / / 1. titdhAhArANubhayaM savvaM titdhaMNa micchgaaditiye| tassattakammiyANaM tagguNaThANaM Na saMbhavaI // 333 // karmakANDa | Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-562 artha - cAroMgatike jIvoMmeM 90 prakRtika sattvasthAna hotA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki manuSyagatimeM kSapakaanivRttikaraNake 53 prakRtike kSayapte pUrvataka hotA hai| mithyAdRSTi tiryaJca va manuSyake 88-84 prakRtika sattvasthAna hote haiM, kyoMki 'sapade uppaNNaThANevi' isa gAthAke anusAra ekendriyAdikameM jahA~ devadvikakI udvelanA hotI hai vahA~ bhI aisI sattA pAI jAtI hai tathA jo jIva maraNakara tiryaJca yA manuSyameM jahA~ bhI utpanna ho vahA~ bhI inakI sattA pAI jAtI hai| mithyAdRSTitiryaJcake hI 82 prakRtika sattvasthAna hotA hai kyoMki manuSyadvikakI udvelanA tejakAya-vAyukAya jIvoMke hotI hai vahA~ bhI isavI zazA tathA baha-maraNa karakA tirvajyoM meM hI upa hotA vahA~ bhI isaprakArakI sattA hai, kyoMki yaha maraNa karake tiryaJcake atirikta anyatra utpanna nahIM hotA hai| sIdAdicauTThANA terasakhavagAdu annuvsmgesu| gayajogassa ducarimaM jAva ya carimamhi dasaNavayaM / / 62.2 / / artha - 80-79-78 aura 7.7 prakRtirUpa cArasattvasthAna kSapaka anivRttikaraNaguNasthAnameM 13 prakRtiyoMkA jahA~ kSaya hotA hai vahA~se ayogIguNasthAnake dvicaramasamayaparyanta pAe jAte haiM aura 10 va 9 prakRtika sattvasthAna ayogakevalIke caramasamaya meM hotA hai| cAroM gatiyoMmeM nAmakarmasambandhI sattvasthAnoMkI sandRSTi-- sattvasthAnagata vizeSa vivaraNa kramAMka prakRtisaMkhyA asaMyatasamyagdRSTi deva evaM cauthe se 11veM guNasthAnavartI manuSyake sAsAdanaguNasthAnako chor3akara cAroMgatike jiivoNmeN| samyagdRSTideva, sabhyagdRSTi athavA mithyAdRSTi manuSya yA nArakIke / manuSyake anivRtti karaNaguNasthAnameM jahA~ 13 prakRtiyoMkA kSaya hotA hai vahA~ aura usase pUrva-pUrva guNasthAnoMmeM athavA cAroMgatimeM yaha sattvasthAna hotA hai| mithyAdRSTi tiryaJca athavA bhanuSyake ye dosattvasthAna pAye jAte haiN| satvasthAnakA mithyAdRSTi tirynycke| Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 9 10 11 12 1.3 79 78 1915 10 gommaTasAra karmakANDa-563 BAAL anivRttikaraNaguNasthAna meM jahA~ 13 prakRtiyoMkA kSaya hotA hai vahA~ se ayogakevalI guNasthAnake dvicaramasamayaparyanta ye cAroM sattvasthAna pAye jAte haiN| ye donoM sasvasthAna ayogakevalI antasamaya meM pAe jAte haiM / Age gAthA 519 meM kahe hue 41 jIvapadoMmeM sattvasthAnoMko kahate haiM riye bAigiNaudI udI bhUAdisavvatiriyesu / bANaudI NaudI aDacaubAsIdI ya hoMti sattANi / / 623 / / artha - ekajIvApekSA nArakIjIvoMmeM nAmakarmake sattvasthAna 92 91 aura 90 prakRtirUpa haiM, -- tathA pRthvIkAyAdi sarva tiryaJcamaM 92 90-88-84 aura 82 prakRtika pA~ca-pA~ca sattvasthAna haiN| bAsIdiM vajjittA bArasaThANANi hoMti maNuvesu / sIdAdicauTThANA chaTTANA kevalidugesu // 624 // artha - manuSyoMmeM pUrvokta 13 sattvasthAnoMmeMse 82 prakRtika sattvasthAnako chor3akara zeSa 12 sthAna hote haiM, kintu sayogakevalIke 80- 79-78 aura 77 prakRtirUpa cArasthAna haiM tathA ayogakevalIke 80-79-78- 77-10 aura 1 prakRtirUpa 6 sattvasthAna haiN| samasimaTTaNANi ya kameNa titthidarakevalIsa have | tiduNavadI AhAre deve AdimacaukkaM tu / / 625 / / artha - pUrvagAthAmeM sayogakevalI 4 tathA ayogakevalIke 6 sattvasthAna kahe haiM unameM se tIrthaGkaraprakRtisahita sayoga - ayogakevalIke samasaMkhyArUpa sattvasthAna evaM tIrthaGkaraprakRtirahita sAmAnyasayoga-ayogakevalI ke viSamasaMkhyArUpa sattvasthAna haiN| arthAt tIrthaGkaraprakRtisahita sayogakevalIke 80 - 78 prakRtika tathA ayogIke 80-78 aura 10 prakRtika isaprakAra tIna sattvasthAna haiM aura tIrthaGkaraprakRtirahita sAmAnyasayogakevalIke 79-77 prakRtirUpa tathA ayogIke 79-77 aura 1 prakRtika aise tIna sattvasthAna haiN| AhAraka 93 92 prakRtika do evaM vaimAnikadevoMmeM 93-92-91 va 90 prakRtirUpa cArasattvasthAna haiN| Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-564 bANaudi NaudisattA bhavaNatiyANaM ca bhogabhUmINaM / heTTimapuDhavicaukkabhavANaM ca ya sAsaNe NaudI / / 626 // artha - bhavanatrikadeva, bhogabhUmijamanuSya aura sarvatiryaJcoMke tathA caturtha, paJcama, SaSTha aura saptamapRthvIke nArakiyoMmeM 92 va 90 prakRtika do sattvasyA evaM sArasthAnadhata sabhI jIvoMke eka 90 prakRtika sattvasthAna hotA hai| cAroM gatiyoMmeM nAmakarmake sattvasthAnasambandhI sandRSTi naraka gati | tirynycgti| manuSyagati devagati gi guNasthAna sattvasthAna guNa sthAna sattva sthAna guNa . sattva sthAna | sthAna sthAna sthAna 92,91,90, 88 va 84 | mithyAtva 92,92 midhyAtva | 92,91,90 mithyAtva 92,9088 midhyAtva 84 va 82 sAsAdana 10 | sAsAdana |90 sAsAdana mizra 92,90 | mitra 92,90 mizra asaMkta | 92,91,90 asaMyata |92.90 asaMvA sAsAdana mitha 92,90 92,90 93,92,91 90 asaMyata dezasaMyata | 92,90 dezasaMyata pramattasaMvata apramattasaMyata apUrvakaraNa anivRttikaraNa | upazamazreNI |kSapakazreNI 93,92,91,90/80,79.78,77 sUkSmasAmparAyA"""" " " " " upazAntamoha kSINamoha 80,79,78,7 sayogakevalI ayogakevalI | dvicaramasamaya caramasamaya 80,79,78,77 |1059 aba prakRtiyoMke bandhodayasattvake trisaMyogI bhaGga kahanekI pratijJA karate haiM mUluttarapayaDINaM baMdhodayasattaThANabhaMgA hu| bhaNidA hu tisaMjoge etto bhaMge parUvemo // 627 / / Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-565 artha - isaprakAra mUla-uttaraprakRtiyoMke bandhodayasattvarUpa sthAna tathA bhaGga kahe aba bandha-udaya aura sattvake trisaMyogI bhaGgoMko kaheMge, AcAryane aisI pratijJA kI hai| aTThavihasattachabbaMdhagesu adveva udykmmNsaa| eyavihe tiviyappo eyaviyappo abaMdhammi // 628 / / artha - mUlaprakRtiyoMmeM jJAnAvaraNAdi 8 prakArake bandhavAle athavA sAtaprakArake bandhavAle yA chahaprakArake bandhavAle jIvoMke udaya aura sattva ATha-ATha prakAra hI jaannaa| jisake mUlaprakRtikA bandha ekaprakArakA hai usake udaya 7 prakAra aura sattva 8 prakAra athavA udaya-sattva donoM hI sAta-sAtaprakAra athavA cAra-cAraprakArake hote haiM tathA jisake eka bhI mUlaprakRtikA bandha nahIM hai usake udaya aura sattva cAra-cAraprakArake honese eka hI vikalpa hai| mUlaprakRtike bandha-udaya aura sattvasthAnasambandhI sandRSTi sattva udaya ATha mUlaprakRtiyoMkA ATha mUlaprakRtiyoMkA jJAnAbaraNAdi ATha mUlaprakRtiyoMkA ATha mUlaprakRtiyoMkA ATha mUlaprakRtiyoMkA Ayu binA sAta mUlaprakRtiyoMkA ATha mUlaprakRtiyoMkA ATha mUlaprakRtiyoMkA mohanIya va Ayu binA chaha mUlaprakRtiyoMkA 10vA~ guNasthAna ATha mUlaprakRtiyoMkA mohanIyabinA sAta mUlaprakRtiyoMkA mUlaprakRtikI eka sAtAvedanIya 15vA~ guNasthAna mohanIyabinA sAta mohanIyabinA sAta mUlaprakRtiyoMkA mUlaprakRtikI eka sAtAvedanIya 52vA~ mUlaprakRtiyoMkA guNasthAna mUla prakRtikI cAra mUlaprakRtikI cAra aghAtiyA prakRtiyA~ | | mUlaprakRtikI eka sAtAvedanIya 13vA~ adhAtiyA prakRtiyA~ guNasthAna mUlaprakRtikI cAra mUlaprakRtikI cAra aghAtiyA prakRtiyA~ | mUlaprakRti bandha kA abhAva 14vA~ aghAtiyA prakRttiyAM guNasthAna Age ina trisaMyogI bhaGgoMko guNasthAnoMmeM ghaTita karate haiM 1. yahI gAthA prA.paM.saM.pU. 296 para gAthA saMkhyA 4 hai| Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha una bandha-udaya aura sattvasambandhI bhoMmeM guNasthAnoMkI apekSA mizra, apUrvakaraNa aura - anivRttikaraNa ina tIna guNasthAnoM meM dUsarA bhaGga, mizraguNasthAna binA apramattaparyanta zeSa pA~caguNasthAnoMmeM ATha-AThake bandha-udaya sattvarUpa pahalA aura sAtake bandha tathA ATha-AThake udaya aura sattvarUpa dUsarA bhakta hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM tIsarA, upazAntakaSAyameM 4 thA, kSINakaSAyaguNasthAnameM pA~cavA~, sayogIguNasthAnameM chaThA aura ayogIguNasthAnameM sAtavA~ bhanna hai| vizeSArtha bandha - udaya-sattvake bhaGgoMmeM guNasthAnoM kI apekSA mizraguNasthAnameM, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa meM sAtamUla prakRtiyoMkA bandha aura ATha prakRtiyoMkA udaya va sattva aisA dUsarA bhaGga tathA mizraguNasthAna binA zeSa mithyAdRSTiAdise apramattaparyanta chaha guNasthAnoMmeM ATha-AThakA hI bandhaudayana satrA aura sAta anya tathA 8 kA udaya va sattva aise dUsarA bhaMga pAyA jAtA hai| sUkSmasAmparAyameM 6 kA bandha tathA 8 kA udaya va sattva, upazAntakaSAyaguNasthAnameM ekkA bandha aura '7 kA udaya va 8 kA sattva, kSINakaSAyaguNasthAnameM ekakA bandha va 7 kA udaya tathA 7 kA sattva, yogaguNasthAnameM ekakA bandha, 4 kA udaya aura cArakA sattva, ayogIguNasthAna meM bandhazUnya tathA udaya - sattva 4-4 kA hai| guNasthAnakI apekSA trisaMyogIbhaGgasambandhI sandRSTi guNasthAna gommaTasAra karmakANDa 566 misse apuvvajugale vidiyaM apamattaotti paDhamadugaM / sumAdisu tadiyAdI baMdhodayasattabhaMgesu / / 629 / vanya udaya -- 612 6.17 7 8 / 78 / 8 / 7 8 // 3 7 S L 818 8 8 8 88 88 88 88 8 8 8 upazAntakaSAya kSaNikapAya 9 d 7 sayogakevalI ayogakevalI A x TATa 88 8 88 8 8 8 8 818 8 8 8 8 7 4 Co 4 4 noTa- uparyuktasandRSTimeM 8 kA aGka Ayusahita 7 kA aGka Ayurahita, 6 kA aGka mohanIya Ayurahita, 4 kA aghAtiyA karmoMse rahita tathA 1 kA aGka sAtAvedanIyarUpa sthAnako sUcita karatA hai / Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-567 aba uttaraprakRtiyoMmeM bandha-udaya-sattvarUpa trisaMyogI bhaGga kahate haiM bandhodayakammaMsA NANAvaraNaMtarAyie paMca ! bandhovarame vi tahA udayaMsA hoMti paMceva // 630 // artha - jJAnAvaraNa aura antarAyakarma kI pA~ca-pA~ca prakRtirUpa bandha-udaya-sattva sUkSmasAmparAya guNasthAnaparyanta hotA hai tathA bandhakA abhAva honepara bhI upazAntamoha aura kSINamohaguNasthAnameM udaya va sattvarUpa pA~ca-pA~ca prakRtiyA~ haiN| yahA~ aMza sattvakA paryAyavAcI jaannaa| arthAt aMza zabdase sattva grahaNa karanA caahie| jJAnAvaraNa-antarAyakarmakI uttaraprakRtike bandha-udaya-sattvakI guNasthAnApekSA sandRSTi mithyAtva sAsAdana mizra asaMthata dezasayata EHR PhKE apUrvakaraNa -IIhE kaSAya - | anivRtti. helihat bandha 1 guNasthAna kSINakaSAya - udaya | bidiyAvaraNe NavabaMdhagesu cadupaMcaudaya NavasattA / chabbaMdhagesu evaM taha cadubaMdhe chaDaMsA ya // 631 / / uvaradabaMdhe cadupaMcaudaya Nava chacca satta cadu juglN| tadiyaM godaM AuM vibhaja mohaM paraM vocchaM // 632 ||jummN / / artha- darzanAvaraNakarmakI 9 prakRtiyoMko bA~dhanevAle mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnameM udaya pA~cakA athavA 4 kA aura sattva 9 prakRtikA hotA hai| isIprakAra 6 prakRtikA jinake bandha pAyA jAtA hai aise mizrase donoMzreNivAle apUrvakaraNaguNasthAna ke prathamabhAgaparyanta udaya 4 kA va pA~cakA aura sattva 1. yaha gAthA prA.paM.saM. pR. 299 gAdhA 8 hai| 2. prA.paM.sa.pU. 300-302 gAthA 10-14 bhI dekho| Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-568 9 prakRtikA tathA jinake cAraprakRtikA bandha hai aise apUrvakaraNake dvitIyabhAgase upazamakasUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta evaM 16 prakRtikA kSaya karane vAle kSapaka anivRttikaraNaguNasthAnaparyanta bandha 4 prakRtikA udaya 4 prakRtikA va pA~caprakRtikA tathA sattva 9 kA hai| 16 prakRtikA kSaya karaneke pazcAt sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta bandha-udaya usIprakAra hai, kintu sattva 6 prakRtikA hai tathA jinake bandhakA abhAva huA unake udaya usIprakAra cAra va pA~ca prakRtikA hai, sattva upazAntakaSAyameM 9 kA, kSINakaSAyake dvicaramaparyanta 6 prakRtikA tathA kSINakaSAyaguNasthAnake caramasamayameM udaya va sattva cAra-cAra prakRtiyoMkA hai| vedanIya-gotra aura Ayukarmake visayogI bhaMgoMkA vibhAgakarake guNasthAnoMmeM unakA kathanakara Age mohanIyakarmakA bhI kathana karUMgA, AcAryane aisI pratijJA kI hai| darzanAvaraNakarmakI uttaraprakRtiyoMke bandha-udaya aura sattvarUpa trisaMyogIbhaMgasambandhI sandRSTi kSINakaSAya Poli mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta | apUrvakaraNa| anivRtti. | sUkSmasAmpa. | 'upa- -upa apramatta upazAntakaSAya dvi upakSapakA zamaka kSapaka zamakakSapaka/upa carama samaya zamaka carama | / udaya |4 / 5 | 4/5/45/4 / 5 | 45 |42 | 4|45 4545/4/5/4/2 | 45.45 45 4 athAnantara vedanIyakarmake uttarabhedoMmeM trisaMyogI bhaMgoMko kahate haiM sAdAsAdekkadaraM baMdhudayA hoMti sNbhvtttthaanne| dosattaM jogittiya carime udayAgadaM sattaM // 633 / / chaTThotti cAri bhaMgA do bhaMgA hoti jAva jogijinne| caubhaMgA'jogiMjiNe ThANaM par3i veyaNIyassa // 634 // jummaM // artha - sAtA aura asAtAvedanIyameMse kisI ekakA hI bandha athavA udaya yathAyogyasthAnameM 1.prA.paM.saM..308 gA.19-20 bhI dekho| Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-569 hotA hai aura sayogIguNasthAnaparyanta sattva sAtA-asAtA donoMkA hai| ayogIguNasthAna ke antasamayameM jisakA udaya hai usIkA sattva hai ata: guNasthAnoMkI apekSA vedanIyakarmake bhaMga pramattaguNasthAnaparyanta to sAtAkA bandha va udaya, sattva donoMkA athavA sAtAkA bandha, asAtAkA udaya, sattva donoMkA athavA asAtAkA bandha sAtAkA udaya, satva daunAkA athavA asAtA hI kA bandha-udaya aura sattva donoMkA isaprakAra cArabhaMga haiM tathA Age sayogIparyanta kevala sAtAkA hI bandha hai isaliye sAtA hI kA bandha yA udaya aura sattva donoMkA athavA sAtAkA bandha asAtAkA udaya, sattva donoMkA, ayogakevalIke bandhakA abhAva hai| dvicaramasamayaparyanta udaya sAtAkA sattva donoMkA athavA udaya asAtAkA satva donoMkA, kintu caramasamayameM sAtA hI kA udaya, sAtA hI kA sattva athavA, asAtA hI kA udaya asAtA hI kA sattva isaprakAra cArabhaMga haiN| guNasthAnoMkI apekSAse vedanIyakarmake bhaMgoMkI saMkhyAsambandhI sandRSTi-- guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRtti. sUkSmasAmpa. upazAntakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ra ayogakevalI bhaMgoM kA kula joDa bhaga saMkhyA Age gotrakarmasambandhIbhaMga cAragAthAoMse kahate haiM NIcuccANegadaraM baMdhudayA hoMti sNbhvtttthaanne| dosattAjogitti ya carime uccaM have sattaM / / 635 / / artha - nIcagotra aura uccagotra ina donoM se eka hI kA bandha tathA udaya yathAyogya sthAnoMmeM hotA hai evaM sattva ayogIke dvicaramasamayameM donoMkA hI pAyA jAtA hai, kintu ayogIke caramasamayameM jAkara uccagotrakA hI sattva pAyA jAtA hai| uccuvvellidateU vAummi ya NIcameva sattaM tu| sesigiviyale sayale NIcaM ca dugaM ca sattaM tu / / 636 / / artha -- jinake uccamotrakI udvelanA huI aise tejakAya aura vAyukAyajIvoMke nIcagotrakA hI sattva hai aura zeSa ekendriya-vikalendriya tathA sakalendriya ke nIcagotrakA athavA donoMkA hI sattva hai| isI bAtako agalI gAthAmeM spaSTa karate haiM Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 570 uccuvvellidateU vAU sese ya viyalasayalesu / uppaNNapaDhamakAle NIcaM evaM have sattaM // 637 // artha - uccagotrakI udvelanAse yukta tejakAya-vAtakAyajIvoMke mAtra nIcagotrakA hI sattva hai| aura ye donoM maraNakara ekendriya-vikalendriya athavA sakalendriyatiryaJcoMmeM utpanna hote haiM taba antarmuhUrta kAlaparyanta eka nIcagotrakA hI sattva hai pazcAt uccagotrakA bandha kara leneyara donoMkA sattva pAyA jAtA hai / athAnantara guNasthAnoMmeM gotrakarmake bhaMga kahate haiM micchAdigodabhaMgA paNa caTu tisu doNi aTTaThANesu / ekkekkA jogijiNe do bhaMgA hoMti niyameNa / / 638 / / 1 artha - guNasthAnoMkI apekSA gotrakarmake bhaMga midhyAtva aura sAsAdanaguNasthAnameM kramase pA~ca aura cAra, mizra - asaMgraha yAna sthAna dIdI, tase saMyogIparyanta AThaguNasthAnoM meM eka-eka aura ayogakevalIke do bhaMga hote haiM aisA niyamase jAnanA | vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAnameM nIcagotrakA bandha aura udaya va sattva donoMkA athavA nIcagotrakA bandha, uccagotrakA udaya evaM sattva donoMkA athavA uccagotrakA bandha-udaya tathA sattva donoMkA athavA uccagotrakA bandha, nIcagotrakA udaya aura sattva donoMkA athavA nIcagotrakA bandha-udaya evaM sattva isaprakAra pA~ca bhaMga haiN| sAsAdanaguNasthAnameM mithyAtvaguNasthAnasambandhI nIcagotrake bandha-udaya-sattvarUpa antimabhaMgabinA zeSa cArabhaMga haiM, kyoMki tejakAya vAyukAya jIvoMke sAsAdanaguNasthAna nahIM pAyA jAtA hai| (sAsAdana marakara tejakAya vAyukAya meM utpanna nahIM hotA aura na vahA~ uccagotra kI udvelanA hI hotI hai / ) mizra, asaMyata aura dezasaMyataguNasthAnameM uccagotrakA bandha aura udaya evaM sattva donoMkA athavA uccagotrakA bandha. nIcagotrakA udaya evaM satva donoMkA aise do-do bhaMga haiN| pramattase sUkSmasAmparAyaparyaMta pAMcaguNasthAnoM meM uccagotrakA bandha-udaya evaM sava donoMkA aisA 1-1 bhaGga hai| Age upazAntakapAyakSINakaSAya aura sayogakevalIguNasthAnameM bandhakA abhAva, uccagotrakA udaya evaM sattva donoMkA aisA eka-eka hI bhaMga hai| ayogakevalIguNasthAnameM uccagotrakA udaya aura satya donoMkA athavA antasamayameM uccagotrakA udaya aura sattvarUpa eka aise do bhaMga pAye jAte haiN| 1. prA. paM. sa. pU. 305 306 gAthA 17-18 bhI dekho| Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaga saMkhyA gommaTasAra karmakANDa - 571 guNasthAnakI apekSA gotrakarmake bhaMgasambandhI sandRSTi 4 D 2 2 1 1 aba Ayukarmake bhaMga 13 gAthAoMse kahate haiM kSINakaSAya sayogakevalI ayogakevalI bhaMgoM kA kula jor3a >> 1 suraNirayA NaratiriyaM chammAsavasige sagAussa / ratiriyA savvAuM tibhAgasesammi uktassaM // 639 // bhorAmA devAuM champAsavasi ya baMdhaMti / igivigalA paNaratiriyaM tedugA sattagA tiriyaM // 640 // jummaM // artha - bhujyamAna Ayuke adhikase adhika chahamAsa avazeSa rahanepara deva aura nArakI manuSya athavA tiryaJcAkA hI bandha karate haiM tathA manuSya tiryaJca bhujyamAna AyukA tribhAga zeSa rahanepara cAroM AyuoMse yogyatAnusAra kisI bhI eka AyukA baMdha karate haiN| bhogabhUmija jIva apanI AyukA chahamAsa avazeSa rahanepara devAcukA hI bandha karate haiM, ekendriya aura vikalatrayajIva manuSyAyu aura tiryaJcAse kisI ekakA bandha karate haiM, kintu tejakAya vAyukAyika jIva aura saptamapRthvIke nArakIjIva tiryaJcAyukA hI bandha karate haiN| isaprakAra Ayukarmake bandhakA kathana karake udaya aura sattvakA nirUpaNa karate haiM sagasagagadINamAuM udedi bandhe udiSNageNa samaM / do sattA hu abaMdhe evaM udayAgadaM sattaM / / 641 // artha - nArakI Adi jIvoMke apanI-apanI gatisambandhI eka AyukA udaya evaM parabhavasambandhI AyukA bandha hote samaya athavA bandha ho jAnepara udayAgata Ayusahita ( badhyamAna aura bhujyamAnarUpa) dokA sattva, kintu jabataka parabhavasambandhI AyukA bandha na ho tabataka eka bhujyamAna AyukI hI sattA rahatI hai, aisA jAnanA | ekke evaM AU ekkabhave baMdhamedi joggapade / aDavAraM vA tatthavi tibhAgasese va savvattha / / 642 / / Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-572 artha - ekajIva ekaMbhavameM eka hI AyakA bandhaM karatA hai aura vaha bhI yogyakAlameM AThabAra hI bA~dhatA hai tathA vahAMpara bhI vaha sabhI sthAnoMpara AyukI tribhAgI zeSa rahanepara hI ba~dhatI hai| igivAraM vajittA vaDDI hANI avaTThidI hodi| ovaTTaNaghAdo puNa pariNAmavaseNa jIvANaM / / 643 / / ____ artha - pUrvakathita ATha apakarSoMmeM (tribhAgImeM) prathamabArake binA dvitIyAdi bArameM jo pahale Ayu bA~dhI thI usakI sthitikI vRddhi hAni aura avasthiti hotI hai| karmabhUmija manuSyatiryaJcoMkI bhujyamAna AyukA pariNAmoMke nimittase athavA bAhyanimittase apavartanadhAta (kadalIghAta) bhI hotA hai| 1.zaMkA - ekaparyAya meM eka hI gati kA baMdha hogA yA vizeSa kA arthAt do, tInagati kA baMdha ho jAtA hai| yadi eka paryAya meM do, tInamati kA baMdha hogA to Ayu ke tribhAga meM baMdha honA kaise saMbhava hotA hai ? zreNika mahArAja kA eka gati se do do baMdha mAne gye| eka narakagati kA dUsare tIrthaMkaraprakRti kA baMdha huA to unheM manuSyagati kA bandha huA ki nahIM yA naraka hI meM unako manuSyagati kA bandha hogA? samAdhAna -- zaMkA se aisA pratIta hotA hai ki Ayu aura gati ko eka samajhA hai| karma ATha prakAra ke haiN| una ATha meM se eka nAmakarma hai aura eka Ayukarma hai| nAmakarma kI 93 uttaraprakRti haiM aura ekaprakRti kA dUsarI prakRtirUpa saMkramaNa bhI ho jAtA hai, kintu Ayukarma kI 4 uttaraprakRti haiM aura Ayukarma kI eka uttaraprakRti kA dUsarI uttaraprakRtirUpa saMkramaNa nahIM hotA nAmakarma kI 93 uttaraprakRtiyoM meM gati' nAma kI bhI bhiMDarUpa uttaraprakRti hai jisake naraka, tirthaca, manuSya, devarUpa cAra bheda haiN| inameM se jisa samaya kisI eka gati kA udaya hotA hai to anya tIna matiyA~ stibukasaMkramaNa dvArA udayagata gatirUpa saMkramaNa hokara udaya meM AtI haiN| ata: ekajItra ke eka hI paryAya meM yathAsaMbhava cAroM gatiyoM kA yathAkrama baMdha ho sakatA hai| eka jIva ke ekaparyAya meM ekase adhika gati kA bhI baMdha ho sakatA hai, kintu eka jIva ke ekaparyAya meM eka hI Ayu kA baMdha hogA anya AyukA baMdha nahIM ho sktaa| jisa samaya AyukA baMdha hotA hai usasamaya gati kA baMdha bhI Ayu ke anusAra hogA, arthAta jisa Aya kA baMdha hogA usa samaya usahI gati kA baMdha hogaa| eka paryAya meM eka ho Aya ke ba~dhane meM kAraNa yaha hai ki 'eka Ayu kA dUsarI AyurUpa saMkramaNa nahIM hotA hai|' maraNa ke anantara samaya meM jisa Ayu kA udaya hogA usa hI gati kA bhI udaya hogA aura usa hI gati meM jIva janma legaa| usa samaya vivakSitagati ke atirikta anya tIna gatiyA~ stibukasaMkramaNa ke dvArA vivakSitagatirUpa saMkrAnta hokara udaya meM AtI rAjA zreNika ke mithyAtva avasthA meM pariNAma anusAra cAroMgatiyoM kA baMdhasaMbhava hai, kintu jisa samaya narakAyu kA baMdha kiyA usa samaya to narakagati kA hI baMdha huaa| samyaktva kAla athavA tIrthakaraprakRti ke baMdhakAla meM mAtra eka devagati kA hI nirantara baMdha huA, kyoMki samyAdRSTi manuSya yA tiryaMca ke anya tInagati kI aMdhavyucchitti ho jAne se anya tInagati kA baMdha nahIM hotaa| samyagdRSTideva va nArakI nirantara eka manuSyagati kA ho bandha karate haiM anya gati kA nhiiN| ata: zreNika mahArAja naraka meM nirantara manuSyagatikA baMdha kara rahe haiM aura 6 mAsa AyudhoSa raha jAne para manuSyAyukA hI baMdha kreNge| (paM. ratanacaMda mukhtAra : vyaktitva aura kRtittva, pR. 423-24)) Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-573 vizeSArtha - pUrvameM AyukI sthiti bA~dhI thI pazcAt dUsarI athavA tIsarIbArameM usase adhika yA hIna athavA utanI hI sthitiko bA~dhatA hai| inameM jo adhika sthiti bA~dhI usI kI pradhAnatA jAnanI tathA yadi hAni ho to pUrvameM jo adhikasthiti thI usakI pradhAnatA jAnanA / bhujyamAna AyukI tribhAgI avazeSa rahanepara AyukA bandha hotA hI hai aisA ekAntika niyama nahIM hai| pratyeka vibhAgIkAlameM yadyapi AyubandhakI yogyatA hai tathApi AyubandhakA niyama nahIM hai| arthAt ba~dhe yA nahIM bhI ba~dhe tathA anyakAlameM AyukA bandha hotA hI nahIM, yaha niyama hai| evamabaMdhe baMdhe uvaradabaMdhevi hoMti bhaMgA hu| ekkassekkammi bhave ekkAuM paDi taye NiyamA // 644 / / artha - isaprakAra bandha hone athavA nahIM honepara athavA uparatabandhAvasthAmeM eka jIvake eka paryAyameM eka-eka Ayu ke prati tIna-tInabhaga niyamase hote haiN| vizeSArtha - jahA~ vartamAnakAlameM parabhavasambandhI AyukA bandha ho rahA hai vahA~ bandha AgAmI ..AyukA, udaya bhulyamApana yArAma, sattva bhujApAna va badhyamAna donoM AyukA pAyA jAtA hai| jahA~ AgAmI AyukA bhUtakAlameM bandha nahIM huA ho aura vartamAnakAlameM bhI nahIM ho rahA ho to vahA~ bandhakA abhAva aura udaya evaM sattva bhujyamAnaAyukA hI pAyA jAvegA aura jahA~ AmAmI AyukA pahale bandha huA ho aura vartamAnakAlameM bandha nahIM ho rahA ho vahA~ bandhakA abhAva aura udaya bhujyamAna AyukA tathA sattva pUrvabaddha va bhujyamAna Ayu donoMkA hotA hai, yahIM uparatabandha kahalAtA hai, isaprakAra ekaeka Ayuke prati tIna-tIna bhaGga jaannaa| ekAussa tibhaMgA saMbhavaAUhiM tADide NANA / jIve igibhavabhaGgA rUUNaguNUNamasaritthe / / 645 / / artha - ukta eka-eka Ayuke tIna-tIna bhaMgoMko vivakSita gatimeM AgAmI jitanI AyukA bandha sambhava hai usa saMkhyAse guNAkara jo-jo pramANa hove utane nAnAjIvoM kI apekSA eka-eka bhavasambandhI bhaMga hote haiM so naraka va devagatimeM to tiryaJca aura manuSyAyukA hI bandha sambhava hai ataH do se una tIna bhagoMko guNA karanepara chaha-chaha bhaMga hote haiM tathA manuSya va tiryaJcake cAroM AyukA bandha sambhava hai isaliye cAra se una tIna bhaMgoMko guNA karanese 12-12 bhaMga hote haiM aura apunarukta bhaMgoMkI apekSA madhyamAna AyukI saMkhyArUpa jo guNAkAra kahA usameMse eka ghaTAnepara jo pramANa ho use pUrvokta bhaMgoMmeMse ghaTAnese apunaruktabhaMga hote haiM so deva va nArakIke to pA~ca-pA~ca aura manuSya va tiryaJcoMke naunau apunarukta bhaMga haiN| Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-574 narakagatimeM Ayukarmake bandha-udaya-sattvasambandhI sandRSTitiryaJcAyu manuSyAyu bandha | abandha / uparatabandha | bandha abandha 1 ti. Ayu | 0 1 upa. ma. | | udaya / 1 na. 1 na. | 1 na. 1 na. | uparatabandha bandha 1 upa. 1 na. satva 2 ti.na. 1 na. 2 ti.na. | 2 ma.na. 1 na. 2 ma.na. manuSyagatimeM Ayukarmake bandha-udaya-sattvasambandhI sandRSTinarakAyu tiryaJcAyu / SyAyu devAya abandha uparatabaMdha bandha abandha abandha uparatabaMdha bandha abandha 1 na. 'h bandha 1upa, 1 deva ! . | 1 ma. , 1 upa. | uparatabaMdha | . 1 ma. | 1 ti. / | uparatabaMdha | 1 ma. | 1upa. 2 ti.ma. | ma. udaya 1 ma. 1 ma, 1 ma. | 1 ma. . 3 2 na.ma. 2 na.ma. | 2 ti,ma. 2 ma.ma. de.bha 18 2 noTa - mUlagAthAkA sArAMza yaha hai ki eka-eka AyukI apekSAse tIna-tIna bhaMga hote haiM, jisagatimeM jitanI AyukA bandha ho usa badhyamAna AyukI saMkhyAko 3 bhaMgoMse guNA karanepara sarvabhaMgoMkI saMkhyA nikala jAtI hai| jisagatimeM jitanI AyukA bandha ho usameMse 1 kama karanese zeSa punarukta bhaMga raha jAte haiM athavA sarvabhaMgoMmeMse punaruktabhaGgoMko ghaTAnepara zeSa apunaruktabhaMga rahate haiN| jaise- bhujyamAnadevAyumeM manuSyatiryaJcAyukA bandha hotA hai arthAt 243-6 bhaMga hue| devagatimeM 2 AyukA bandha hai usameMse 1 kama karanepara 1 punaruktabhaMga hotA hai usako ghaTAnese 6-1-5 apunaruktabhaMga jAnanA / Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-575 Age guNasthAnoMmeM Ayukarmake apunaruktabhaMgoMko kahate haiMpaNa Nava Nava paNa bhaMgA Aucaukkesu hoMti micchammi / NirayAubaMdhabhaMgeNUNA te ceva bidiyaguNe / / 646 // savvAubaMdhabhaMgeNUNA missammi aydsurnnirye| Naratiriye tiriyAU tiNNAugabaMdhabhaMgUNA / / 647 / / desa Nare tiriye tiyatiyabhaGgA hoti chttttsttmge| tiyabhaMgA uvasamage do do khavagesu ekkeko / / 648 // artha - mithyAtvaguNasthAnameM narakagatike 5, manuSyake 9, tiyaJcagatika 9 aura devagatike 5 bhaMga haiM; sAsAdanaguNasthAnameM AyubandhakI apekSA manuSya-tiryaJcake jo 4 bhaMga kahe the unameMse narakAyuke bandhabinA bandharUpa bhaMga hote haiM ataeva vahA~ narakagatike 5, manuSyagatika 8. tiryaJcatike 8 aura devagatike 5 bhaMga jAnanA // 646 // pUrvameM AyutbandhakI apekSA jo bhaMga kahe the ve sabhI kama karanepara mizraguNamthAna meM narakagatike 3, manuSyagatike 5, tiryaJcagatike 5 aura devagatike 3 bhaMga haiM tathA asaMyataguNasthAnama deva-narakamatimeM tiyaMJcAyuke bandharUpa bhaMga na honese cAra-cAra bhaMga haiM evaM manuSya-tiryaJcagatimeM AyabandhakI apekSA naraka-tiryaJca aura manuSyAyurUpa tIna bhaMga nahIM haiM, kyoMki inake bandhakA vyuccheda sAsAdanaguNasthAna hI ho gayA hai isalie yahA~ manuSyagatike 6 aura tiryaJcagatike bhI 6 bhaMga jAnanA / / 647 // dezasaMyataguNasthAnavartI tiryaJca -manuSya ke bandha-abandha aura uparatabandhakI apekSA eka devAyuse tIna-tona bhaMga tathA pramatta-apramattaguNasthAnIya manuSyake devAyuke bandhakI apekSA bandha-avandha aura uparatabandha honese tIna-tIna bhaMga haiN| upazamazreNImeM devAyukA bandha nahIM honese abandha aura uparatabandhakI apekSA do-do bhaMga haiM evaM kSapakazreNImeM uparatabandhakA bhI abhAva honese abandhakI apekSA eka-eka hI bhaMga hai, aisA jAnanA cAhie ||648 // ... Age guNasthAnoM meM sarvagatisambandhI Ayukarmake bhaMgasambandhI kula jor3a kahate haiM aDachavvIsaM solasa vIsaM chattigatigaM ca cadusu dugaM / asarisabhaMgA tatto ajogiaMtesu ekeko / / 649 / / artha - mithyAtvaguNasthAnameM 28, sAsAdanaguNasthAnameM 26, mizraguNasthAnameM 16, asaMyataguNasthAnameM 20, dezasaMyataguNasthAnameM 6, pramatta va apramattaguNasthAnameM 3-3 bhaMga, upazamazreNivAle Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-576 cAraguNasthAnoMmeM do-do tathA kSapakazreNImeM apUrvakaraNase ayogIMguNasthAnaparyanta eka-eka apunarukta bhaMga kahA hai| guNasthAnakI apekSA apunaruktabhaMgoM kI sandRSTi-- caturgatisambandhIbhaGga cAroMgatike guNasthAna sarvabhaMgoMkI vizeSa vivaraNa naraka | tiryaMca | manuSya , deva saMkhyA mithyAtva 28 sAsAdana manuSya-tiryaJcagatimeM narakAyukA baMdha nahIM hai ataH ina donoMgatiyoM meM eka-eka bhaGga kama huaa| isa guNasthAnameM AyubaMdhakA abhAva hai ataH bandha sambandhI bhaGga nahIM khe| mizra asaMyata yahA~ deva-narakagatimeM tiryaJcAyu kA bandha nahIM hotA ata; eka-eka bhaGga kama huA tathA manuSya-tiryaMcagatimeM manuSya, tiryaJca va narakAyu kA bandha nahIM hotA ataH 3-3 bhaMga kama kie| tiryaJca-manuSyagati meM eka devAyu kA bandha hotA hai ata: bandha-abaMdha evaM uparatabandhakI apekSA 3-3 bhA haiN| dezasaMyata pramatta apramatta upazamaka apUrvakaraNa 2 bhana (devAdhukA abandha evaM uparatabandhakI apekSA) Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-577 kSapakaapUrvakaraNa 1 (abandhakI apekSA) upazamaka apuurvkrnnvt| upazamaka anivRttika, kSapaka anivRttika. 0 upazamaka sUkSmasAmparAya kSapaka sUkSya sAmparAya kSapaka apuurvkrnnvt| ArAma akANa- ... .. 2... upazAMtakaSAya kSINakaSAya kSapaka apuurvkrnnvt| upazamaka apuurvkrnnvt| yaha bhaGga abandhakI apekSAse hai| abandhakI apekssaase| . abandhakI apekssaase| sayogakevalI ayogakevalI 116 aba vedanIya-gotra-Ayu ina tInoMke mithyAtvAdi sarvaguNasthAnoMmeM bhaMgoMkI saMkhyA kahate haiM bAdAlaM paNuvIsaM solasaahiyaM sayaM ca veyaNiye / gode Arammi have micchAdiajogiNo bhNgaa||650 / / artha - pUrvameM jo mithyAtvase ayogIparyanta guNasthAnoMmeM bhaMga kahe haiM ve sabhI milakara vedanIyakarmake 42, gotrakarmake 25 aura Ayukarmake 516 bhaMga hote haiN| Age vedanIya-gotra aura Ayukarmake sAmAnyarUpase pUrvokta mUlabhaMgoMkI saMkhyA kahate haiM veyaNiye aDabhaMgA gode satteva hoMti bhaGgA hu| paNa Nava Nava paNa bhaGgA Aucaukkesu visaritthA // 651 / / artha - una pUrvokta bhaMgoMmeM apunarukta mUlabhaMga vedanIyakarmake 8 aura gotrake 7 hote haiM tathA cAroM AyuoMke kramase 5, 9, 9 evaM 5 bhaMga hote haiN| athAnantara mohanIyakarmake trisaMyogI bhaMgoMko kahate haiM mohassa ya baMdhodayasattaTThANANa savvabhaMgA hu| patteuttaM va have tiyasaMjogevi savvattha // 652 // Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-578 artha - mohanIyakarmake bandha-udaya aura sattvasthAnoMmeM sarvabhaMga jaise pUrvameM pRthak-pRthak kahe the usIhAra baMdhAnika soDA disatoga bhI gaanaa| aba guNasthAnakI apekSA mohanIyakarmake bandha-udaya aura sattvasthAna 7 gAthAoMmeM kahate haiM aTThasu ekko baMdho udayA cadu ti dusu causu cattAri / tiNNi ya kamaso sattaM tiNNegadu causu paNama tiyaM / / 653 // aNiyaTTIbaMdhatiyaM paNadugaekArasuhumaudayaMsA / igi cattAri ya saMte sattaM tiNNeva mohassa // 654 // bAvIsaM dasayacaU aDavIsatiyaM ca micchbNdhaadii| igivIsaM NavayatiyaM aTThAvIse ca bidiyaguNe // 655 / / sattarasaM NavayatiyaM aDacauvIsaM puNovi sttrsN| Navacau aDacauvIsa ya tivIsatiyamaMsayaM causu / / 656 // teraTTacaU dese padidare Nava sgaadicttaari| to Navarga chAditiyaM aDacaurigivIsasayaM ca baMdhAtiyaM // 657 / / paMcAdipaMcabaMdho NavamaguNe doNNi ekkamudayo du| aTThacadurenavIsaM terAdIaTThayaM sattaM // 658 // / lohekkudao suhame aDacaurigivIsamekkayaM sattaM / aDacaurigivIsaMsA saMte mohassa guNaThANe ||659||visesyN / / artha - mohanIyakarmake pUrvokta bandha-udaya-sattvasthAnoMmeM yathAsambhava bandhasthAna mithyAtvase apUrvakaraNaparyanta AThaguNasthAnoMmeM eka-eka, abhivRttikaraNaguNasthAnameM bandhasthAna 5 haiM tathA sUkSmasAmparAyaupazAntakaSAyaguNasthAnameM mohanIyakarmake bandhakA abhAva hai| udayasthAna mithyAtvaguNasthAnameM 4, sAsAdana va mizrameM 3-3, asaMyatase apramattaparyanta cAraguNasthAnoMmeM cAra-cAra, apUrvakaraNameM 3, anivRttikaraNa 2. sUkSmasAmparAyameM eka aura upazAntakaSAyameM udayasthAnanahIM hai| sattvasthAna mithyAtvaguNasthAnameM 3, sAsAdanameM 1, mizrameM do, asaMyatase apramattaparyanta pA~ca-pA~ca, apUrvakaraNameM 3, anivRttikaraNameM 11. sUkSmasAmparAyameM cAra aura upazAntakaSAyameM tIna haiM / / 653-54 / / Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparyukta kathanakA spaSTIkaraNa karate haiM mithyAtvaguNasthAnameM bandhasthAna 22 prakRtika, udayasthAna 10-8-9 va 7 prakRtika, sattvasthAna 28-27- 26 prakRtika haiN| sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtika bandhasthAna, 9-8 va 7 prakRtika udayasthAna evaM 28 prakRtika sattvasthAna hai, mizraguNasthAnameM 17 prakRtika bandhasthAna, 9-8 va 7 prakRtika udayasthAna aura 28 va 24 prakRtika sattvasthAna hai| asaMyataguNasthAnameM 17 prakRtika bandhasthAna, 9-8-7 va 6 prakRtika udayasthAna, 28-24-23-22 va 21 prakRtika sattvasthAna, dezasaMyataguNasthAnameM 13 prakRtika bandhasthAna, 8-7-6 va 5 prakRtike cAra udayasthAna, 28-24-23-22 va 21 prakRtika sattvasthAna | pramattaguNasthAnameM 9 prakRtika bandhasthAna, 7-6-5-4 prakRtika cAra udayasthAna, 28-24-23-22 va 21 prakRtirUpa pA~ca sattvasthAna haiN| apramattaguNasthAnameM 9 prakRtirUpa eka bandhasthAna, 7-6-5 va 4 prakRtika cAra udayasthAna aura 28-24- 23 - 22 va 21 prakRtika pA~ca sattvasthAna haiN| apUrvakaraNaguNasthAnameM 9 prakRtirUpa bandhasthAna, 6-5 va 4 prakRtirUpa tIna udayasthAna, evaM 28 - 24 ba 21 prakRtirUpa tIna sattvasthAna, asthiyoM 5 -321 akRtika pada bandhasthAna, 2 va 1 prakRtika udayasthAna evaM 28-24-21-13-12-11-5-4-3-2 va 1 prakRtirUpa 11 sattvasthAna haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bandhasthAna zUnya, sUkSmalobharUpa ekaprakRtika udayasthAna, sattvasthAna 28 - 24 va 21 prakRtika haiM, upazAntakaSAyaguNasthAnameM bandha va udayasthAna nahIM hai tathA 28-24 va 21 prakRtirUpa tIna sattvasthAna hai ||655-659 / / guNasthAnakI apekSA mohanIyakarmake bandha-udaya-sattva ke trisaMyogI bhaMga sambandhI sandRSTi guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta baMdhasthAna kI saMkhyA 1 1 1 1 gommaTasAra karmakANDa - 579 1 1 1 bandhasthAnagata prakRtisaMkhyA 22 prakRtika 21 prakRtika 17 prakRtika 17 prakRtika 13 prakRtika 9 prakRtika 9 prakRtika udavasthAnakI udayasthAnagata saMkhyA prakRti saMkhyA 4 3 3 4 4 4 4 10-1-8 ba 7 9-8 va 7 9-8 va 7 9-8-766 8-7-6-5 7-6-5-4 7-6-5-4 sattvasthAnakI saMkhyA 3 1 2 b 5 5 5 satvasthAnagata prakRtiyoMkI saMkhyA 28-27 va 26 28 prakRtika 28- 24 prakR. 28-24-23 22 va 21 + 77 37 33 "3 P3 23 71 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-580 apUrvakaraNa | 1 | 9 prakRtika | 3 | 6-5 ca 4 | 33 / 28-24 va 21 (upazamaka) apUrvAdhAra : alipha / .. 6-5, 3 4 | 1 / 21 prakRtika (kSapaka) anivRttikaraNa | 5 5-4-3-2 / 2 / 28-24 va 21 (upazamaka) va 1 / prakRtika anivRttikaraNa | 5 5 -4-3-2 | 2 2 va 1 21-13-12. (kSapaka) / prakRtika 11-5-4-3-2 va 5 prakRtika sUkSmasAmparAya 1 sUkSma 28-24 va 21 (upazamaka) lobharUpa sUkSmasAmparAya 1 sUkSma- 1 / prakRtika (kSapaka) lobharUpa upazAntakaSAya 3 / 28-24 va 21 noTa -- uparyukta sandRSTi meM kathita badhasthAnoMke lie gAthA 464, udayasthAna ke lie 479 gAthA evaM sattvasthAnake lie mthA 508 se 511 bhI dekhanA caahie| aba mohanIyakarmake bandha-udaya-sattvarUpa trisaMyogIbhaMgoMmeM jo vizeSatA hai usako kahate haiM baMdhapade udayaMsA udayaTThANevi baMdha sattaM ca / satte baMdhudayapadaM igiadhikaraNe dugAdhejaM // 660 // artha - bandhasthAnameM udaya va sattvasthAna haiM, udayasthAnameM bandhasthAna aura sattvasthAna tathA sattvasthAnameM bandha aura udayasthAna hote haiN| isaprakAra eka adhikaraNa meM do Adheya haiM aisA jAnanA | aba sarvaprathama bandhasthAnameM udaya va sattvasthAnako kahate haiM bAvIsayAdibaMdhesudayaMsA cdutitigicuupNc| tisuigi chaddo aTTa ya evaM paMceva tiTThANe // 661 / / dasayacaU paDhamatiyaM NavatiyamaDavIsayaM nnvaadicuu| aDacadutiduigivIsaM aDacadu puvvaM va sattaM tu // 662 / / Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-585 sagacau puvvaM vaMsA dugamaDacaurekkavIsa teratiyaM / dugamekkaM ca ya sattaM puvvaM vA atthi paNagadugaM / / 663 / / tisu ekeka udao aDacaurigivIsasattasaMjuttaM / cadutidayaM tidayadugaM do ekkaM mohaNIyasta // 664 / / artha- mithyAtvaguNasthAnake 22 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna pUrvokta 4 (17, 9, 8,7) evaM sattvasthAna 3 (28-27-26) hai, sAsAdanaguNasthAnake 21 prakRtirUpa bandhasthAnameM udayasthAna 3 (9, 8, 7) evaM sattvasthAna eka (28) hai, mizra guNasthAnake 17 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 3 (9, 8, 7) evaM sattvasthAna do (28-24) haiM, va asaMyataguNasthAnasambandhI 17 prakRtika, dezasaMyataguNasthAnake 13 prakRtika, pramatta-apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnasambandhI 9 prakRtika isaprakAra (17-13 va 9) tIna bandhasthAnoMmeM udayasthAna to cAra-cAra (2, 8, 7, 6 aura 8, 7, 6, 5 evaM 7, 6, 5, 4) haiM, kintu apUrvakaraNake 1 pratikasthAnameM mana haiM aura sattvasthAna pA~ca-pA~ca (28-24-23-22-21) haiM, parantu apUrvakaraNameM tIna hI sattvasthAna (28-2421) haiN| anivRttikaraNaguNasthAnake 5 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna eka (2) evaM sattvasthAna (2824-21-13-12 va 11 prakRtirUpa) haiM, isIguNasthAnake 4 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 2 (2. 1) tathA sattvasthAna upazamazreNIkI apekSA 28-24 va 21 prakRtika tathA kSapakazreNIkI apekSA 2113-12-11-5 va 4 prakRtika isaprakAra ATha haiN| anivRttikaraNaguNasthAnake hI 3-2 va 1 prakRtirUpa bandhasthAnameM udayasthAna to sarvatra eka prakRtirUpa hI hai, kintu sattvasthAna upazamazreNIkI apekSA to 28-24 va 21 prakRtirUpa tIna haiM tathA kSapakrazreNIkI apekSA 3 prakRtika bandhasthAnameM 4 va 3 prakRtika, 2 prakRtika baMdhasthAnameM 3 va 2 prakRtika evaM 1 prakRtika bandhasthAnameM 2 va 1 prakRtika jAnanA / mohanIyake bandhasthAnameM udaya va sattvasthAnasambandhI sandRSTi guNasthAna bandha- | udayasthAnagata | sthAna kI prakRti saMkhyA udayasthAnagata prakRti saMkhyA sattva| sthAna kI saMkhyA sattvasthAnagata prakRti saMkhyA mithyAtva sAsAdana 9-8 va 28-27 va 26 prakRtika 28 prakRtika 2 | 28 va 24 prakRtika | 28-24-23-22 va 25 prakRtika / mizra asaMyata 5-8-7 va 6 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasaMyatta pramatta apramatta apUrvakaraNa upazaya kSapaka anivRttikaraNa anivRttikaraNa 11 11 13 9 9 artha 5. - 2 X 1 4 4 3 5. 1 gommaTasAra karmakANDa-582 1 8-7-6 va 5 7-6-5 va 4 7-6-5 va 4 6-5 va 4 prakRtika 28-24-21 4 va 3 prakRtika 28-24-21 3 va 2 prakRtika 28-24-21 2 va 1 prakRtika athAnantara udayasthAna ko adhikaraNa mAnakara bandhasthAna aura sasvasthAna ke AdheyarUpa bhaGgoM ko kahate haiM 2 prakRtika 2 ba 1 prakRtika 5 1 prakRtika 1 prakRtika 1 prakRtika 5. ew 3 6 5 4 28-24-23-22 va 29 prakRtika 28-24-23-22 va 21 prakRtika 28-24-23-22 va 21 prakRtika 28-24 va 21 prakRtika 4 28-24-21-13-12 va 11 prakRtika 28-24-21-13-12-11-5 va 4 artha - dasa Adi 10-1-8-7-6-5-4-2 va 1 prakRtirUpa udayasthAnoM meM bandhasthAna krama se 1-3-4-5-3-2-1-2 va 4 tathA sattvasthAna 3-6-7-5-5-5-3-6 va 9 haiN| Age uparyukta kathana kA vizeSa spaSTIkaraNa tIna gAthAoM se karate haiM dasayAdisu baMdhaMsA igitiya tiyachakka cArisattaM ca / paNa paNa tithapaNa dugapaNa igitiga dugachaccaUNavayaM / 665 // paDhamaM paDhamaticaupaNasattaratiga cadusu baMdhayaM kamalo / paDhamatichassagamaDacautiduigivIsaMsayaM dosu / / 666 // teradu puvvaM vaMsA NavamaDacaurekkavIsasattamado / paNadugamaDacaurekkAvIsaM terasatiyaM sattaM // 667 || carime cadutidugekkaM ayacadurekkasaMjudaM vIsaM / ekkArAdIsavvaM kameNa te mohaNIyassa / / 668 / / 10 prakRtirUpa prathama udayasthAna meM 22 prakRtika eka bandhasthAna evaM 28-27 va 26 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-583 prakRtika tIna sattvasthAna haiM, 9 prakRtirUpa udayasthAnameM 22-21 va 17 prakRtirUpa tIna bandhasthAna aura 28-27-26-24-23-22 prakRtika 6 sattvasthAna haiM, 8 prakRtika udayasthAnameM 22-21-17 va 13 prakRtika cAra bandhasthAna tathA sattvasthAna 28-27-26-24-23-22 aura 21 prakRtika haiM, 7 prakRtika udayasthAnameM 22-21-17-13 va 9 prakRtirUpa pA~ca bandhasthAna evaM 28-24-23-22 va 21 prakRtika pA~ca sattvasthAna hai, 6 prakRtika udayasthAnameM 17-13 aura 9 prakRtika tIna bandhasthAna, 28-24-2322 va 21 prakRtika pA~ca sattvasthAna haiN| 5 prakRtirUpa udayasthAnameM 13 va 9 prakRtika do bandhasthAna evaM sattvasthAna 28-24-23-22 va 21 prakRtika pA~ca haiM, 4 prakRtika udayasthAnameM 9 prakRtika eka hI bandhasthAna aura 28-24 va 21 prakRtika tIna sattvasthAna haiM, 2 prakRtika udayasthAnameM 5 va 4 prakRtika do bandhasthAna evaM 28-24-21 prakRtika sattvasthAna to upazamazreNIkI apekSA evaM 21-1312 va 11 prakRtika sattvasthAna kSapakazreNIkI apekSA isaprakAra 6 sattvasthAna haiN| 5 prakRtika udayasthAnameM 4-3-2 va 1 prakRtika cAra bandhasthAna evaM upazamazreNIkI apekSA 28-24 va 21 prakRtika tIna aura 11-5-4-3-2 va 1 prakRtika 5 isaprakAra 8 sattvasthAna jaannaa| 1. samyagdRSTike 1 prakRtikA udayasthAna samyaktvaprakRtike udavasahita hI hotA hai aura 21 prakRtika sattvasthAnameM samyaktvaprakRti kA sattva nahIM hai ata: 9 prakRtika udayasthAna meM 21 prakRtika sattvasthAna sambhava nahIM hai| Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaya sthAna 10 9 9 1 9 8 8 8 8 8 8 8 mohanIyakarma ke udayasthAna meM bandha va sattvasthAnasambandhI sandRSTi - udayasthAnagata prakRti vivaraNa 'mi. ka. ve. yu. bha. ju. 1-4-1-2-1-1 1-4-1-2-x-x 1-3-1-2-1-0 4.1.2.10 mizra - 3-1-2-1-0 sabhya. 3-1-2-1-0 x-3-1-2-1-1 baMdha sthAna 22 1-4-12-1-0 1-3-1-2-1-1 22 x*4-1-2-1-1 21 mizra-1-3-1-1-1-1 17 samya.-1-3-1-2-1-1 .17 samya. 2-1-2-1-1 * 22 22 21 17 17 17 bandhasthAnagata prakRti vivaraNa mi. ka. ve. yu.bha.-ju. 1-16-1-2-1-1 1-16-1-2-1-1 1-16-1-2-1-1 4- 16-1-2-1-1 x-12-1-2-1-1 x - 12-1-2-1-1 guNa sthAna prathama prathama prathama dvitIya tRtIya caturtha 1-16-1-2-1-1 prathama 1-16-1-2-1-1 prathama x.16-1-2-1-1 dvitIya x-12-1-2-1-1 tRtI x-12-1-2-1-1 caturtha x-12-1-2-1-1 caturtha x-8-1-2-1-1 paJcama sattvasthAna 28 27 26 28,27.26 28 28 28-24 28-24 23-22 18,27,26 28 28 28, 24 28,24,23,22 28,24,21 28,24,21 sattvasthAnagata prakRti vivaraNa mi. sa. - mi.ana. apra.pra.saM.be. no. 1-1-1-4-4-4-4-3-6-28 1 - 4-1-4-4-4-4. 3-6-27 hai -x- x * 4-4-4-4-3-6-26 uparyukta uparyukta uparyukta 1-1-1-x-4-4-4-3-6=24 x-1-1-44-4-4-3-6-23 x-1-x-x-4-4-4-3-6-22 uparyukta uparyukta uparyukta uparyukta uparyukta * - *-x-x - 4-4-4-3-6-21 uparyukta gommaTasAra karmakANDa -584 ma AyA IN MAR Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi. 3-1-2-4-4 uparyuktaH prathama PTa uparyukta uparyukta ra8 uparyuka uparyukta caturtha upayukta uparyukta uparyukta uparyukta IL -4-1-2-4-x mizra,-3.1-2-4.4 sabhya.3-1-2-x-x 4-3-1-2-1-0 samya.2-1-2-1-0 x-2-1-2-1-1 samya.1-1-2-1-1 x-3-1-2-5-4 samya,2-5-2-x-x x-2-1-2-10 samya.1-1-2-1-0 x-1-1-2.1-1 --2-1-2-0.0 samya.1-1-2-1-0 uparyukta uparyukta uparyukta uparyukta 5-4-1-2-1-1 uparyukta uparyukta uparyukta uparyukta uparthakta uparyukta uparyukta dvitIya tRtIya 28,24 28,24.23.12 caturtha 28,24,21 cama 28,24.23,22 paMcama 28.24.21 vayA~ 28.24.23,22 caturtha | 28,24,21 paMcama |28,24,23,22 28,24,21 |6-5 |28,24,23,22 6.7-8 28.24,21 paMcama 28,24,21 6-7 28,24,23,22 28,24,23,22 |28,24,21,13 28,24,21,12 28,24,21,11 mommaTasAra karmakANDa-585 paMcama uparyukta upayukta upayukta x-8-1-2-1-1 x-4-1-2-1-1 uparyukta uparyukta uparyukta |4-1-1-2-0-0 x-4-1-2.5-1 2 | 4-1-1-0-0-0 | 4-4-1-x---x x-x-x-x-x-x-4-3-6-13 x-x-x-x-x-x-4-2-6-12 x-x-x-x-x-x-4-1-6-11 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 X--0-0-0-0 x - 1 -x -x -x -x 4 do 4 3 Rs O X-8-0-0-0-0 0-4-x-x-x - x x-g-0-0-0-0 0-3-x-x-x-x X-2-0-0-0-0 x - 1 -x -x - - x x-x-x-0-0-0 9vA~ 9 9 vA 9vaoN 9vA~ 9 va 10 vA~ 28, 24, 21, 11,5 5 4 28,24,21,4,3 28,24,21,3,2 28,24,21,2, 1 uparyukta savvaM sayalaM paDhamaM dasatiya dusu sattarAdiyaM savvaM / NavayappahudIsayalaM sattarati NavAdipaNa dupade // 670 // sattarasAdi aDAdIsavvaM paNa cAri doNi dusu tatto / paMcacaukka dugekkaM cadurigi cadutiSNi evaM ca // 671 // -0-x-o-x-4-10 navakasamayaprabaddha 0x0 x--x-4-0-0 x--x-0-4-0-3-x-x X-0-0-x-x-0--0-0 x-x-x-x-x aba sattvasthAnoM ko adhikaraNa mAnakara bandha-udaya ko Adheya mAnate hue bhaMgoM kA kathana karate haiM sattapade baMdhudayA dasaNava igiti dusu aDaDa tipaNa dusu / aDasaga dugi dusu bibigigi dugi tisu igisuNNamekaM ca // 669 // .1-4.4 - x -x -x - -1-0-0 gommaTasAra karmakANDa-586 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-587 tatto tiyadugamekkaM duppayaDIekkamekkaThANaM ca / igiNabhabaMdho carime eudao mohaNIyassa // 672 / / artha - 28 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 10 tathA udayasthAna 9 haiM, 27 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 1 (prathama 22 kA) va udayasthAna 10-9-8 prakRtirUpa 3 haiN| 26 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna (22 prakRtika) 1 aura udayasthAna 10-9-8 prakRtirUpa 3 haiM, 24 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 17 Adi sanna haiM aura udayasthAna 9 Adi saba haiM arthAt donoM 8-8 haiM, 23 prakRtika sasvasthAnameM bandhasthAna 17-13-9 prakRtirUpa 3 evaM udayasthAna 9-8-7-6-5 prakRtirUpa haiM, 22 prakRtikarUpa sattvasthAnameM bandhasthAna 17-13-9 prakRtika 3 tathA udayasthAna 9-8-7-6-5 prakRtika 5 haiM, 21 prakRtika sattvasthAna meM bAthAna 17 Adi la na 8 ki saba arthAt 8 va 7 haiM, 13 prakRtika sattvasthAna meM bandhasthAna 5-4 prakRtika 2 evaM udayasthAna 2 prakRtika 1 hI hai, 12 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 5-4 prakRtika 2 tathA udayasthAna 2 prakRtika 1 hI hai| 11 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 5-4 prakRtika do evaM udayasthAna 2-1 prakRtika 2 haiM, 5 prakRtirUpa sattvasthAnameM bandhasthAna 4 prakRtika eka aura udayasthAna eka prakRtika arthAt donoM 1-1 haiM, 4 prakRtika satcasthAnameM bandhasthAna 4-3 prakRtika 2 evaM udayasthAna 1 prakRtika hai, 3 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 3, 2 prakRtika 2 evaM udayasthAna 1 prakRtika hai, 2 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 21 prakRtika aura udayasthAna 1 prakRtika hai tathA 1 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 1 prakRtika athavA zUnya (baMdha kA abhAva) tathA udayasthAna bhI eka prakRtika hI hai| Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarma ke sattvasthAnoM meM bandha va udayasthAnasambandhI sandRSTi - guNa bandha udaya udayasthAnagata sattvasthAna sattvasthAnagata prakRti vivaraNa bandhasthAnagata prakRti vivaraNa sthAna sthAna sthAna prakRti vivaraNa sthAna mi.-sa.-mizra.-ka.-ve.-no mi.-ka.-ve,-noka. mi.-sa.-mizra.-ka.-ve.-yu.-bha.-ju. 28 | 1-1-1-16-3-6 prathama dvitIya / caturtha paMcama 5 se 11/ 22.21,17 / 1-16-1-4-22 x-16-1-4-21 x-12-1-4-17 x-8-1-4-13 4-4-1-49 x-4-1-x=4 5-4-x-x=4 4-3-x-x=3 x-2-x-x=2 4-1-x-x=1 10-9- 8 1 -4-0-4-1-2-1-1-10 7-6-5-4] ___0-0-0-4-1-2-5- 1 21. x-1-4-3-1-2-1-19 x-1-4-2-1-2-1-138 0-1-0-1-1-2-1-17 0-0-0-1-1-2-1-1-6 x-x-x-1-1-2-1-0-5 4-4-4-1-1-2-0-0-4 0-0-0-1-1-0-0-0-2 8vA~ gommaTasAra karmakANDa-588 rava vA~ 10vA 1-0-1-16-3-6 1-0-0-16-3-6 1-1-1.12-3-6 10bA~ prathama prathapa 22 3-4se / 17,53,9 11 taka 5,4,3,2,1 4 se7 17,13 va 1 0-0-0-00 1-16-1-422 uparyuktaH uparyukta 10-9-8 10-9-8 9-8-7-65-4-2-1 9-8-7-6] va5 / 1-4-0-4-1-2-1-1=10 1-4-0-4-1-2-1-09 1-x-0-4-1-2-0-0%3D8 3 se 10 *-1-1-12-3.6 upayukta 4-1-4-3-1-2-1-1-9 caturtha 4-1-4-2-1-2-1-1 8 x-1-4-1-1-2-1-13 paMcama 6-7vA Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x-1-4-1-1-2-1-0-6 4-1-4-1-1-2-0-0-5 uparyukta 6-7vA~ 6-7vA~ |4-1-4-12-3-6 | --x-x-12-3- 6 |4 se7 | 17,9,13 28 prakRtika sattvasthAna | 9-8-7-6 ke samAna va5 4 se 11 | 24 prakRtika sattvasthAna |8-7-6-5 ke samAna 4-2 va 1 x-x-x-3-1-2-1-18 caturtha paMcama 6 se8 6 se8 0-0-0-2-1-2-1-1 7 -0-0-1-5-2-1.5-6 0-0-0-1-1-2-1-0-5 *-*-*-5-1-2-0-0-4 x-x-x-1-1-x-x-x=2 x-*-*-1-x---x-x=1 0-0-0-1-1-0-0-0 = 2 |0-0-0-4-3-6 evA 54 x-4-1-4-5 x-4-x-x=4 2 prakRtika gommaTasAra karmakANDa-589 9vA~ 9vA~ : 5va4 5va4 2 prakRtika x-x-x-4-1-6 0-0-0-1-1-0-0-02 ka. 1 - ke. ka. 1-0 : ka. 4.ve.1 ka. 4-0 ka. 3-0 9vA 5vA 2 ka, 2-0 vA ka.1 9vA~ 10 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....-...--- -- gommaTasAra karmakANDa-590 bandha-udaya gha sattva meM se do ko AdhAra tathA eka ko Adheya banAkara kathana karate haiM baMdhudaye sattapadaM baMdhaMse NeyamudayaTANaM c| udayaMse baMdhapadaM duTThANAdhAramekamAdhejjaM // 673 / / artha- bandha-udayasthAnoMmeM sattvasthAna, bandha-sattvasthAnoMmeM udayasthAna aura udaya-sattvasthAnoM meM bandhasthAna isaprakAra do sthAnoMko AdhAra tathA eka sthAnako Adheya banAkara tIna prakArase bhA jAnane caahie| aba sarvaprathama 6 gAthAoM se bandha-udayasthAnoM meM sattvasthAnoM kA kathana karate haiM bAvIseNa Niruddhe dasacaurudaye dsaadittaanntiye| aTThAvIsati sattaM sattudaye aTTavIseva // 674 / / artha - 22 prakRtika bandhasahita jIvake 10-9-8 va 17 prakRtika cAraudayasthAna haiN| unameM 10-9 va 8 prakRtika tInasthAnoMmeM sattvasthAna 28-27 va 26 prakRtika tIna haiM aura 7 prakRtika udayasthAnameM 28 prakRtika sthAnakA hI sattva hai| igivIseNa Niruddha Navayatiye sattamaTThavIseva / sattarase Navacadure aDacautidugekavIsaMsA / / 675 // artha - 21 prakRtika bandhasahita jIvake 9-8-7 prakRtika tInasthAnoMke udayahonepara 28 prakRtika eka hI sattvasthAna hai aura 17 prakRtika bandhasthAnasahita jIvake 9-8-7 va 6 prakRtika cArasthAnoMkA udaya honepara 28-24-23-22 aura 21 prakRtirUpa 5 sattvasthAna haiN| yahA~para kucha vizeSatA hai use 2 gAthAoM meM kahate haiM igivIsaM Na hi paDhame carime tiduvIsayaM Na ternnve| aDacausagacaurudaye sattaM sattarasayaM va have // 676 // artha - prathama 9 prakRtikA udaya honepara 21 prakRtika sattvasthAna nahIM hotA hai aura antameM 6 prakRtikA udaya honepara 23 va 22 prakRtirUpa sattvasthAna nahIM hotA tathA 13 prakRti ke bandhasahita 817-6 va 5 prakRtirUpa cAra udayasthAnoMke honepara tathA 5 prakRtika badhasthAnasahita 7-6-5 va 4 prakRtika cAra udayasthAnoMke honepara jaise 17 prakRtike sthAnameM sattvasthAna kahe the usIprakAra yahA~ bhI sattvasthAna jAnanA arthAt 13 prakRti kA bandha hote hue 5 prakRtika udayasthAnameM aura 9 prakRtikA andha Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-591 hote hue 4 prakRtika udayasthAnameM 22 va 23 prakRti kA sattva nahIM hai tathA 13 prakRtika bandhasthAnameM 8 prakRtika udayasthAna evaM 9 prakRtika bandhasthAnameM 7 prakRtika udayasthAna honepara 21 prakRti sattvasthAna nahIM hotA hai| Navari ya apubvaNavage chAditiyudayevi patthi tiduviisaa| paNabaMdhe do udaye aDacaurigivIsaterasAditiyaM / / 677 / / artha - yahA~ itanI aura bhI vizeSatA hai ki apUrvakaraNaguNasthAnameM 9 prakRtike bandhasahita 65 va 4 prakRtirUpa tIna udayasthAna honepara bhI 23 aura 22 prakRtikA sattva nahIM hotA hai aura pA~ca prakRtike bandhasahita do prakRtike udaya hote hue 28-24-21-13-12 va 11 prakRtika chaha sattvasthAna haiM arthAt upazamazreNImeM 28-24 va 21 kA tathA 13-12 va 11 prakRtikA sattvasthAna kSapakazreNI hotA hai| cadubandhe do udaye sattaM puvvaM va teNa ekudye| aDacaurekkAvAsA eyAratigaM ca sattANi // 678 / / artha - 4 prakRtika bandhasahita do prakRtike udaya honepara sattvasthAna pUrvokta prakAra jAnanA arthAt upazamazreNImeM 28-24 va 21 prakRtika tathA kSapakazreNImeM 13-12 va 15 prakRtika sattvasthAna hai tathA usI 4 prakRtike bandhasahita eka prakRtikA udaya honepara upazamazreNImeM 28-24 va 21 aura kSapakazreNImeM 11-5 va 4 prakRtirUpa 3-3 sattvasthAna jAnane yogya haiN| tiduigibaMdhekudaye cadutiyaThANeNa tidugtthaannenn| dugiThANeNa ya sahitA aDacaurigivIsayA sttaa||679|| artha - tIna-do aura ekaprakRtike bandhasahita ekaprakRtikA udaya honepara upazamazreNImeM 2824 va 21 prakRtirUpa tIna sattvasthAna haiM tathA kSapakazreNImeM tInaprakRtirUpa bandhasthAnameM ekaprakRtirUpa udaya honepara 4 va 3 prakRtika sattvasthAna haiN| 2 prakRtika bandhasthAnameM 1 prakRti kA udaya honepara evaM 1 prakRtika bandhasthAnameM 1 prakRti kA udaya honepara 3 va 2 prakRtika sattvasthAna aura 2 va 1 prakRtirUpa do-do sattvasthAna haiN| vizeSArtha - mohanIyakarma kI sarvabandhaprakRtiyoMmeM cAroMgatike mithyAdRSTijIva 22 prakRti kA bandha karate haiM unake mithyAtvasahita aura anantAnubandhIke udayasahita yA rahita ATha kUTa kahe haiN| unameM apunarukta 10-9-8 va 7 prakRtika cAra udayasthAna eka jIvakI apekSA to anukramase aura nAnAjIvakI Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-592 apekSA yugapat 28-27 va 26 prakRtika tIna sattvasthAna haiM tathA 7 prakRtirUpa udayasthAnameM 28 prakRtika eka haisattvasthAna hai 27 va 36 prakRtirUpa sthAna nahIM hai kyoMki asaMyatAdi cAraguNasthAnoM se kisI eka guNasthAnameM anantAnubandhI kA visaMyojana karake mithyAtvake udayase mithyAdRSTi hokara vahA~ prathama samayameM 22 prakRtikA bandha kiyA taba anantAnubandhIkA ekasamayaprabaddha bA~dhA usakI udIraNA acalAvalI kAlaparyanta nahIM ho sakatI hai aura anantAnubandhIke udayarahita usa jIvake samyaktva aura samyagmithyAtvakA vedakasamyaktvayogya (jisakA lakSaNa gAthA 615 meM diyA hai) kAla hai, upazamakAla nahIM hai, kyoMki usake samyaktva aura samyagmidhyAtvaprakRtikI udvelanA nahIM huI hai| pahale gAthA naM. 614-615 meM vedakasamyaktvayogyakAla aura upazamasamyaktvayogya kAla kA lakSaNa tathA vedakasamyaktvayogyakAlameM samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtikI sarvaudvelanAkA abhAva kaha diyA hai| cAroMgatisambandhI sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtirUpa bandhasthAnameM eka jIvakI apekSA kramase aura nAnAjIvakI apekSA yugapat 1-8 va 7 prakRtika tIna udayasthAna haiN| inameM 28 prakRtirUpa eka hI sattvasthAna hai 27 va 26 prakRtika nahIM, kyoMki upazamasamyaktvase girakara sAsAdanaguNasthAnameM AtA hai| isakA kAla ekasamayase chaha AvalIparyanta hai aura samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtikI uddhelanAkA avasararUpa jo upazamakAla hai vaha yahA~ nahIM hai tathA yahA~ 24 prakRtika sattvasthAna bhI nahIM hai, kyoMki anantAnubandhI kA visaMyojana vedakasamyagdRSTi ke hI hotA hai aura vedaka samyagdRSTi sAsATana meM AtA nahIM hai evaM anantAnubandhIke udayabinA saHsAdanaguNasthAna sambhava nahIM hai| cAroMgatisambandhI mizraguNasthAnameM 17 prakRtiyoMkA bandha hotA hai vahA~ eka jIvakI apekSA kramase aura nAnAjIvAkI apekSA yugapat 98 va 7 prakRtika tIna udayasthAna haiN| yahA~ 28 va 24 prakRtirUpa do hI sattvasthAna haiM 23 va 22 prakRtika nahIM, kyoMki samyagmithyAtvaprakRtikA udaya hote hue darzanamohanIyakI kSapaNAkA prArambha nahIM hotA hai| cAroMgatike asaMyattaguNasthAnavI jIvoMmeM mohanIyakarmakI 17 prakRtiyoMkA bandha hai| yahA~ ekajIvakI apekSA kramase tathA nAnAjIvakI apekSA yugapat 9-8-7 va 6 prakRtika cAra udayasthAna haiM inameM 9 prakRtikA udaya hote hue bedakasambandRSTiphnA hI hai| darzanamohanIyakI kSapaNA prArambha honese pUrva 28 prakRtika evaM anantAnubandhokI visaMyojanA ho jAnepara 24 prakRtika sattvasthAna hai, kintu kSapaNA karane vAleke pahale 24 prakRtikA tathA mithyAtvakA kSaya ho jAnepara 23 prakRtikA aura samyagmithyAtvaprakRtikA kSaya ho jAnepara 22 prakRti kA sattva hotA hai usa samayataka samyaktvaprakRtikA udaya honese 9 prakRtikA udayasthAna hotA hai evaM kSAyikasamyagdRSTika 21 prakRtika sattvasthAnameM samyaktvaprakRtikA udayAbhAva ho jAnese 9 prakRtikasthAna sambhava nahIM haiN| 8 va 7 prakRtikA udaya honepara prathamopazamasambakatvameM 28 prakRtika evaM dvitIyopazamasamyaktvameM 28 va 24 prakRtika sattvasthAna haiN| vedakasamyagdRSTike 8 va 7 prakRtikA udaya hote hue 28-24-23 va 22 prakRtika sattvasthAna eka jIbakI apekSA kramase tathA nAnAjIvakI apekSA yugapat hotA hai| kSAyikasamyaktvameM 21 prakRtika hI sattvasthAna Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-593 hai tathA udaya 8 va 5 prakRti kA hotA hai| 6 prakRtike udayameM samyaktvaprakRti kA udaya nahIM honese kSAyikasamyaktvameM 21 prakRtika sattvasthAna haiN| upazamasamyaktvameM 6 prakRti kA udaya honepara 28 aura 24 prakRtika do sattvasthAna haiN| 13 prakRti ke bandhasahita dezasaMyataguNasthAnameM tiryaJca va manuSyake upazama yA vedakasamyaktva hotA hai, dezasaMyata guNasthAnameM kSAyikasamyaktva manuSyake hI hotA hai| kSAyikasamyaktva to bhogabhUmija tiryaMcake bhI hotA hai, kintu bhogabhUmija jIvoMke dezasaMyama nahIM hotA hai| 8 prakRtikA udaya honese vedakasamyaktvI tiryaJcake 28-24 prakRtirUpa do sattvasthAna aura manuSyake 28-24-23 va 22 prakRtika cAra sattvasthAna haiN| 7 va 6 prakRtikA udaya hote hue tiryaJca va manuSyake upazamasamyaktvameM to 28 va 24 prakRtirUpa do, vedakasamyagdRSTi tiryaMcakre 28 va 24 prakRtike do aura vedakasamyaktvI manuSyake 2824-23 va 22 prakRtirUpa cAra sattvasthAna haiM / dezasaMyataguNasthAnuvartI kSAyikasamyagdRSTi manuSya hI hote haiM isalie 21 prakRttikA hI sattva hai| 5 prakRtikA udaya rahate hue upazamasamyaktvI manuSya va tiryaMcake 28 va 24 prakRtirUpa do sattvasthAna haiM, kintu kSAyikasamyaktvI manuSyake 21 prakRtikA hI sattvasthAna hai| 9 prakRtike bandhasahita pramatta-apramattake 7-6-5 va 4 prakRtika cAra udayasthAna haiN| inameMse sAtaprakRtikA udaya hote hue vedakasamyagdRSTi hI hai ata: 28-24-23 aura 22 prakRtika cAra sattvasthAna haiN| 6 va 5 prakRtikA udaya hote hue upazamasamyagdRSTike to 28 va 24 prakRtikA sattva hai tathA vedakasamyaktvIke 28-24-23 va 22 prakRtika cAra sattvasthAna haiM, kSAyikasamyagdRSTike 21 prakRtika ekahI sattvasthAna hai| cAra prakRtikA udaya hote hue upazamasamyaktnameM 28 va 24 prakRtika aura kSAyikasamyaktvameM 21 prakRtika sattvasthAna hai| 9 prakRtike bandhasahita apUrvakaraNaguNasthAnameM 6-5 va 4 prakRtikA udaya hote hue upazamasamyagdRSTike 28 va 24 prakRtika do sattvasthAna haiM aura kSAyikasamyaktvameM 21 prakRtika sattvasthAna hotA hai| 5 evaM 4 prakRtika bandhasthAnameM 2 prakRtika udayasthAnasahita upazamasamyaktvameM 28 va 24 prakRtika sattvasthAna aura kSAyikasamyaktvameM 21-13-12 va 11 prakRtika cAra sattvasthAna haiM tathA 4 prakRtikA bandha evaM 1 prakRti kA udaya honepara upazamasamyagdRSTike 28 va 24 prakRtika aura kSAyikasamyaktvameM 21-11-5 va 4 prakRtika sattvasthAna haiN| 3 prakRtikA bandha evaM 1 prakRtikA udaya hote hue upazamasamyaktvIke 28 va 24 prakRtika do tathA kSAyikasamyaktvameM 21-4 va 3 prakRtika tIna sattvasthAna haiN| 2 prakRtikA bandha aura 1 prakRtike udayasahita anivRttikaraNaguNasthAnasambandhI upazamasamyaktvameM 28 va 24 prakRtika do tathA kSAyikasamyaktva meM 21-3 va 2 prakRtika tIna sattvasthAna haiN| 1 prakRti kA bandha aura 1 prakRti ke udayasahita upazamasamyaktvameM 28 va 24 prakRtika do tathA kSAyika samyaktvameM 21-2 va 1 prakRtika sattvasthAna haiN| yahA~ kSapakaanivRttikaraNake 4-3-2 va 1 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtikA bandha hote hue kramase 5-4-4-3-3-2-2 va 1 prakRtikA sattva hai| yaha sattva veda va kaSAyoM ke navakasamayaprabaddha evaM ucchiSTAvalIpramANa niSekoMke avaziSTa rahanepara hotA hai| bandha-udayasthAna ko adhikaraNa mAnakara AdheyarUpa sattvasthAnasambandhI sandRSTi udayasthAna udayasthAnagata sattvasthAna sattvasthAnaga kI saMkhyA prakRti vivaraNa | kI saMkhyA vivaraNa bandhasthAna 10-9 va 8 7 prakRtika 9-8 va 7 28-27 va 26 prakRtika 28 prakRtika 28. prakRtika | 28-24-23-22 va 21 prakRtika 28-24-23 va 22 28-24 va 21 28-24-23 va 22 28-24-23-22 va 21 28-24 va 21 28-24-23 va 22 28-24-23-22 va 21 apramatta-prapatta 28-24 va 21 28-24 va 21 anivRtti. 28-24-21-13-12 va 11 28-24-21-13-12 va 11 28-24-21-11-5 va 4 28-24-21-463 28-24-21-3 va 2 28-24-21-2 va 1 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-595 athAnantara baMdha va sattva ko AdhAra mAnakara udaya ko Adheya mAnate hue 5 gAthAoM se bhaGga kahate haiM bAvIse ar3avIse dasacaurudao aNe Na sgviise| chabbIse dasayatiyaM igiaDavIse du NavatiyaM // 680 // artha - 22 prakRtike bandhasahita cAroMgativAle mithyAdRSTijIvake 28 prakRtikA sattva hote hue 10-9-8 va 7 prakRtirUpa 4 udayasthAna haiM, kyoMki yahA~ anantAnubandhorahita bhI udayasthAna hai tathA 22 prakRtike bandhasahita 27 va 26 prakRtikA sattva rahate hue 10-9 va 8 prakRtirUpa tIna hI udayasthAna hote haiM, kyoMki yahA~ anantAnubandho kA abhAva nahIM hotA hai| 21 prakRtike bandhasahita cAroM gati ke sAsAdanaguNasthAnameM 28 prakRtikA sattva hotA hai, mithyAtvake udayakA abhAva honese 9-8 va 7 prakRtika tIna udayasthAna haiN| sattarase aDacaduvIse nnvycdurudymigiviise| No paDhamudao evaM tiduvIse NaMtimassudao // 681 // artha - 17 prakRtike bandhasahita cAroMgatike jIvoMmeM 28 va 24 prakRtikA sattva honepara 98-7 va 6 prakRtika cAra udayasthAna haiM, kyoMki mizraguNasthAnameM samyagmithyAtvaprakRtisahita tIna hI udayasthAna haiM, asaMyataguNasthAnameM cAra udayasthAna haiN| 17 prakRtike bandhasahita 21 prakRtikA sattva honepara cAroMgatike asaMyatajIvoMmeM kSAyikasamyagdRSTike 9 prakRtika udayasthAnakA abhAva honese 8-7 va 6 prakRtika tIna udayasthAna haiM tathA 17 prakRtike bandhasahita 22 va 23 prakRtika sattvavAleke 6 prakRtika udayasthAna nahIM honese 9-8 va 7 prakRtirUpa tIna udayasthAna haiN| teraNave puvvaMse aDAdicau sgcunnhmudyaannN| sattarasaM va viyAro paNaguvasaMte sagesu do udayA / / 682 / / teNevaM teratiye cadubaMdhe puvvasattagesu thaa| teNuvasaMtaMseyAratie ekko have udo||683 / / artha -- 13 prakRtike bandhasahita dezasaMyataguNasthAnavartI tiryaJca va manuSyake aura 9 prakRtike baMdhasahita pramatta va apramattaguNasthAnake 28-24-23 va 22 prakRtika cArasatvasthAna hote hue dezasaMyataguNasthAnameM 8-7 va 6 prakRtika tIna evaM pramatta-apramattaguNasthAnameM 7-6 va 5 prakRtika tIna udayasthAna haiN| 13 prakRtike hI bandhameM 21 prakRtikA sattva hote hue 8 prakRtika udayasthA binA 7-6 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTalAra karmakANDa - 596 5 prakRtika tIna udayasthAna haiM tathA 9 prakRtikA bandha hote hue 21 prakRtika sattvasthAnameM 7 prakRtika udayasthAnakA abhAva honese 6-5 va 4 prakRtika tIna udayasthAna haiN| upazamakaapUrvakaraNa meM 9 prakRtike bandhameM 28-24 va 21 prakRtika sattvasthAnameM 6-5 va 4 prakRtika tIna udayasthAna haiM evaM kSapakaapUrvakaraNake 21 prakRtikA sattva hote hue 6-5 va 4 prakRtirUpa tIna udayasthAna haiN| upazamaka anivRttikaraNaguNasthAna meM 28-24 va 21 prakRtikA aura kSapakaanivRttikaraNake 13-12 va 11 prakRtikA sattva hote hue 5 prakRtike bandhasahita 2 prakRtikA evaM 4 prakRtikA bandha hote hue 2 prakRtikA udaya hai, kintu 11-5 va 4 prakRtikA sattva hote hue 1 prakRtikA udaya hai| artha - 3-2 va 1 prakRtike bandhasahita upazamakaanivRttikaraNake 28-24 va 21 prakRtikA sattva honepara aura kSapakaanivRttikaraNake 4 va 3 prakRtikA, 3 va 2 prakRtikA athavA 2 ba 1 prakRtikA sattva honepara eka-eka prakRtika ho udayasthAna hotA hai| yahA~ navakasamayabaddhakI vivakSAse do-do prakArake sattva kahe haiM / adhikaraNarUpa bandha-sattvasthAna meM AdheyarUpa udayasthAnasambandhI sandRSTi bandhasthAna vivaraNa tiduigibaMdhe aDacaurigivIse cadutieNa ti dugeNa / dugisatteNa ya sahide kameNa ekko have udao // 684 // mithyAdRSTike 22 22 adhikaraNa sava sattvasthAnagata sthAnakI prakRti saMkhyA saMkhyA 2 28 prakRtika 27 va 26 pra. udaya sthAnakI saMkhyA 4 3 Adheya udayasthAnagata prakRtisaMkhyA vivaraNa 90 9 va 8 prakRtika anantAnubandhI sahita evaM 98 b '7 prakR tika anaMtAnubandhI rahita / 10-9-8 prakRtika / yahA~ samyaktva aura samyagmithyAtvaprakRtikI udvelanA hai ataH anantAnubandhIrahita uparyukta udayasthAna nahIM haiN| Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-597 sAsAdana meM 28 prakRtika mizra meM 28 va 24 pra. 9-8 va 7 prkRtik| 9-8 va 7 prakRtikasthAna (samyagmithyAtva prakRti sahita) asaMyata meM 17 / 3 28 va 24 pra. -- va 6 (samyaktvaprakRtisahita to 9-8-7 tathA samyaktvaprakRtirahita 8-7 ba6) kSAyikasamyagdRSTi asaMyatake 17 / 1 / 21 prakRtika 8-7 va 6 prakRtika. (samyaktva-prakRtike udayarahita) darzanamohakI kSapaNA | 2 | 23 va 22 pra. karanevAle vedakasamyaktvI | manuSyake asaMyataguNasthAnameM 17 9-8 va 7 (samyaktvaprakRtike udayasahita) | 28-24 pra. dezasaMyatI tiryaJca va manuSyameM 13 8-7-6 va 5 (samyaktvasahita to 8-7 va 6 evaM samyaktvarahita 7-6 21 prakRtika 7-6 va 5 (samyaktvarahita) 23 va 22 pra. 8-7-6 (samyaktvasahita) kSAyikasamyaktvasahita | 1 dezasaMyatIke 13 darzanamohanIyakI kSapaNA karanevAle dezasaMyatI vedakasamyagdRSTimanuSyake13| pramatta-apramatta va 2 | upazamaka apUrvakaraNameM 9 28 va 24 pra. / 4 / / 7-6-5 va 4 (apUrvakaraNameM 7 prakRtika udayasthAna nahIM hai) Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-598 kSapaka-upazamaka apUrva-karaNake 9 pramala-apramatta 9 anivRttikaraNake 5. 6 | anivRttikaraNameM 4 6 21 prakRtika / 3 6-5 va 4 prakRtika (kSAyika samyagdRSTike) 7-685 (pramatta-apramatta vedakasamyagdRSTi ke jo ki darzanamohakI kSapaNA ! karanevAlA hai|) 28-24 va 21 / 1 | 2 prakRtika (upazamakake) 13-12-11 (kSapakake) 28-24 va 21 2 prakRtika (upazamakake) 13-12 va 11 (kSapakake) 28-24 va 21 / 1 1 prakRtika (upazamakake) 11-5 va 4 (kSapakake) 28-24 va 21 | 1 | 1 prakRtika (upazamakake) 4 va 3 (kSapakake) 28-24 va 21 | 1 | 1 prakRtika (upazamakake) 3 va 2 (kSapakake) 28-24 va 21 / 1 / 1 prakRtika (upazamakake) 2 va 1 (kSapakake) anivRttikaraNameM 4 anivRttikaraNameM 3 (upazamaka va kSapaka) / 5 anivRttikaraNameM 2 (upazamaka va kSapaka) anivRttikaraNameM 1 (upazamaka va kSapaka) Age udaya-sattva ko AdhAra evaM bandha ko Adheya mAnakara sAta gAthAoM meM bhaGgoM kA kathana karate haiM Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-599 dasAmudaye aDatrImatisatte bAvIsabaMdha NavaaTTe / aDavIse bAvIsaticaubaMdho sttviisduge||685|| bAvIsabaMdha cadutiduvIsaMse sttrsyddugbNdho| aThThadaye igivIse sattarabaMdha visesaM tu ||jummN // 686 // artha - 10 prakRtike udayasahita 28 prakRtika sattvasthAnameM 22 prakRtika bandha hai, 9 va 8 prakRtike udayasahita 28 prakRtika sattvasthAnameM 22-21-17 va 13 prakRtika cAra bandhasthAna haiN| 109 va 8 prakRtike udayasahita 27 va 26 prakRtika sattvasthAnameM 22 prakRtika bandha hai| mizraguNasthAnameM 24 prakRtika sattvameM aura asaMyataguNasthAnameM 24-23 va 22 prakRtike sattvameM 9-8, va 7 prakRtikA udaya rahate hue 17 prakRti kA bandha hai| 24 prakRtika sattvameM 8-7 va 6 prakRtikA udaya hote hue dezasaMyataguNasthAnameM 13 prakRtikA bandha hai, kSAyikasamyagdRSTi asaMyatake 21 prakRtike sattvasahita 87-6 prakRtike udayameM 17 prakRtikA bandha hai| sattudaye aDavIse baMdho bAvIsapaMcayaMteNa / cavIsatige ayadatibaMdho igivIsagayadadugabaMdho / / 687 // artha - 7 prakRtike udaya rahate hue 28 prakRtike sattvameM 22-21-17-13 va 9 prakRtirUpa 5 bandhasthAna haiM jo kramase mithyAtva-sAsAdana-asaMyata-dezasaMyata-pramatta aura apramattasaMyatake pAe jAte haiN| 7 prakRtike udayameM 24 prakRtikA sattva rahate hue asaMyatameM 17, dezasaMyattameM 13 aura pramatta-apramattameM 9 prakRtikA bandha hotA hai, 7 prakRtike hI udayameM 21 prakRtikA sattva rahanepara asaMyatake 17 evaM dezasaMyatameM 13 prakRtikA bandha hai| chappaNaudaye uvasaMtase aydtigdesdgbNdho| teNa tidovIsaMse desaduNavabaMdhayaM hodi||688 / / artha - 6 prakRti kA udaya rahate hue 28-24 va 21 prakRtike sattvameM asaMyataguNasthAnameM 17, dezasaMyatameM 13 tathA pramatta-apramattake 9 prakRtikA bandha hai, 5 prakRtike udayasahita 28-24 va 21 prakRtike sattvameM dezasaMyatake 13 evaM pramatta-apramattake 9 prakRtikA bandha pAyA jAtA hai| 6 prakRti ke udayameM 23 va 22 prakRtikA sattva rahate hue dezasaMyata ke 13 prakRtikA bandha hai tathA 5 prakRtike udayameM 23 va 22 ke sattvameM pramatta va apramattake 9 prakRtikA bandha hai| Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 600 caurudayuvasaMtaMse NavabaMdho doNiudayapudhvaMse / terasatiyasattevi ya paNa cau ThANANi baMdhassa / / 689 // artha - 4 prakRtike udayasahita donoMzreNI ke apUrvakaraNaguNasthAnameM 28- 24 va 21 prakRtikA sattva honepara 1 prakRtikA bandha hai| 2 prakRtike udayasahita saveda anivRttikaraNameM 13, 12, 11 prakRtikA sattva honepara puruSavedake udayake caramasamayaparyanta pA~caprakRtikA bandha hai| napuMsaka - strIvedake udayasahita zreNI car3hanevAle 4 prakRtikA bhI bandha hai tathA kSapaka zreNImeM 8 kaSAya aura napuMsaka va strIvedakA kSaya honepara puruSaveda kSapaNakAlameM 21-13-12 va 11 prakRtikA sattva honepara 5 prakRtikA bandha hai / strIveda va napuMsakavedake udayasahita zreNIcar3hanevAle ke 13 va 12 prakRtikA sattva honepara 4 prakRtikA bandha hai (dekho gAthA. 515) / ekkudayuvasaMtaMse baMdho cadurAdicAri teNeva / eyAradu cadubaMdho caduraMse cadutiyaM baMdhe // 690 // artha eka prakRtike udayasahita upazamaka anivRttikaraNameM 28 - 24 va 21 prakRtikA sattva honepara 4-32 aura 1 prakRtika bandhasthAna haiM tathA 1 prakRtike udayasahita 19 va 5 prakRtikA sava honepara 4 prakRtikA bandha hai / 1 hI prakRtike udayasahita 4 prakRtika sattvasthAnake rahate hue 4 va 3 prakRtikA bandha hai / te tiye tidubaMdha dugasatte doNNi ekkayaM baMdho I ekkase igibaMdhI gayaNaM vA mohaNIyassa // 699 // artha - eka prakRtike udayasahita kSapakaanivRttikaraNaguNasthAnameM 3 prakRtikA satya rahate hue 3 va 2 prakRtika bandhasthAna haiM, eka hI prakRtike udayasahita 2 prakRtikA sattva honepara 2 va 1 prakRtika bandhasthAna haiM tathA eka hI prakRtike udayasahita 1 prakRtika sattvasthAnameM 1 hI prakRtikA bandha hai athavA bandhakA abhAva hai| isaprakAra mohanIyakarmake trisaMyogI bhaGga jAnanA / I t ! , D uu Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I I ! } gommaTasAra karmakANDa - 601 adhikaraNarUpa udaya va sattvasthAna meM AdheyarUpa bandhasthAna kI sandRSTi adhikaraNa Adheya udayasthAna 10 prakRtika 9 prakRtika 9 prakRtika mizra va asaMyata meM 9 prakRtika 8 prakRtika 8 prakRtika 8 prakRtika sakha sthAna kI sakhyA kSAyika samyaktva meM asaMyatI ke 8 prakRtika 3 1 2 3 1 .2 3 1 saccasthAnagata prakRti vivaraNa 28-27 va 26 ( samyaktvaprakRti kI udvelanA ho jAnepara 27 prakRti kA tathA samyaktva va sanvagmithyAtva prakRti kI udvelanA hone para 26 prakRtikA tattva hotA hai| 28 prakRtika 27 va 26 prakRtika 24-23-22 prakRtika, mizra 24 prakRtikarUpa evaM asaMyatameM 24 23 va 22 prakRtirUpa | 28 prakRtika 27 va 26 prakRtika 24- 23 va 22 prakRtika baMdhasthAna saMkhyA 21 prakRtika 1 3 1 ? X 1 2 82 1 bandhasthAnagata prakRti vivaraNa 22 prakRtika 22- 29 va 17 prakRtika 22 prakRtika 17 prakRtika 22-21-17 va 13 prakRtika 22 prakRtika 17 va 13 prakRtika (asaMyata ke 57 va dezasaMyata ke 13) 17 prakRtika Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 prakRtika 7 prakRtika 7 prakRtika 6 prakRtika 1 3 1 gommaTasAra karmakANDa - 602 28 prakRtika 24- 23 va 22 prakRtika | 21 prakRtika 5 | 28-24-23-22 va 21 prakRtika 3 2 3 28-13 8 1 prakRtika / prakRtika udayasthAna anantAnubandhIrahita mithyAtvameM bhaya - jugupsArahita sAsAdanameM, bhayajugupsA se kisI eka sahita mizrameM, veda va upazamasamyagdRSTi asaMyata meM aura vedaka va upazamasamyagdRSTi dezasaMyata meM tathA vedakasamyaktvI pramatta apramattaguNasthAna meM hotA hai / 7 17- 13 va 9 prakRtikasthAna kramase asaMyata, dezasaMyata aura pramattaapramattaguNasthAna meN| prakRtika / 17 va 1.3 kSAyika samyaktvI jIvake asaMyataguNasthAna meM 17 prakRtika tathA dezasaMyatavartI kSAyikasamyaktvI manuSyake 13 prakRti kA bandha hotA hai / 17- 13 va 9 prakRtika / asaMyatase apUrvakaraNa guNasthAnaparyanta 6 prakRti kA udaya hai| asaMyataguNasthAna meM upazama va kSAyika samyagdRSTike - 6 prakRtikA udaya hai| tathA dezasaMyatapramatta apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnameM upazama va kSAyikasamyaktvIke 5 prakRtikA udaya evaM vedakasamyaktvameM midhyAtva kA kSaya karake 23 prakRti kI sattA honepara aura samyagmithyAtvakA bhI kSaya karake 22 kI sattA honepara 6 prakRti kA udaya hai| - Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-603 5 prakRtika | 28-24-23-22-21 | 2 | 13-1 prakRtika | prakRtika apUrvakaraNameM 3 | 28-24 va 21 prakRtika 5 | 9 prakRtika 4 prakRtika anivRttikaraNa | 6 | 28-24-21-13-12 | 2 | 5 va 4 prkRtik| puruSaveda ke ke savedabhAgameM caramasamayaparyanta 5 prakRtikA tathA 2 prakRtika napuMsaka va strIvedasahita zreNI car3hanevAleke 4 prakRti kA bandha hai| anivRttikaraNa | 3 | 28-24 va 21 prakRtika 4 | 4-3-2 va 5 prakRtika (upazamaka) anivRttikaraNa | 2 | 11 va 5 prakRtika | 1 | 4 prakRtika (kSapaka) 1 prakRtika | 1 | 4 prakRtika 2 | 4 va 3 prakRtika 1 prakRtika 3 prakRtika 3 va 2 1 prakRtika 2 prakRtika | 2 va 1 prakRtika 1 prakRtika 1 prakRtika 1 prakRtika 1 | 1 prakRtika * | 0 (sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM) athAnantara nAmakarma ke bandha-udaya va sattvasthAnoM ke trisaMyogI bhaGga kahate haiM NAmassa ya baMdhodayasattaTThANANa savvabhaMgA hu| patteuttaM va have tiyasaMjogevi savvattha // 692 / / artha - nAmakarma ke bandha-udaya va sattvasthAnoM ke sarvabhaGga jisaprakAra pRthak-pRthak kahe the usIprakAra trisaMyoga meM bhI sabhI jagaha bhaGga hote haiM, aisA spaSTa jaannaa| aba unhIM trisaMyogI bhaGgoM ko guNasthAnoM meM kahate haiM chaNNavachattiyasagaigi dugatigadga tiNNiaTThacattAri / dugadugacadu dugapaNacadu cadureyacadU paNeyacadU / / 693 // 1 prakRtika Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-604 egegamaTTa egegamaTTha cadumaTTa kevlijinnaannN| egacaduregacaduro docadu dochakka baMdhaudayaMsA // 694 ||jummN / / artha - nAmakarmake bandha-udaya aura sattvasthAna mithyAtvase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyaMta kramase baMdhasthAna 6-3-2-3-2-2-4-5-1 va 1 haiM, udayasthAna 9-7-3-8-2-5-1-1.5 aura 1 haiM, sattvasthAna 6-1-2-4-8-4-4.8 haiN| isakI jAne vAdhaka honese udaya-sattvasthAna hI haiM ata: upazAntakaSAyase ayogIguNasthAnaparyanta udayasthAna kramase 1-5-2 aura 2 haiM tathA sattvasthAna 4-4-4 va 6 haiN| aba uparyukta kathana kA 9 gAthAoM meM spaSTIkaraNa karate haiM NAmassa ya baMdhodayasattANi guNaM paDucca uttaanni| patteyAdo savvaM bhaNidavvaM atthjuttiie||695|| tevIsAdI baMdhA igivIsAdINi udayaThANANi / bANaudAdI sattaM baMdhA puNa aTThavIsatiyaM // 696 / / igivIsAdIekttIsaMtA sattaaTThavIsUNA / udayA sattaM NaudI baMdhA atttthviisdugN||697 / / eguNatIsattidayaM udayaM bANaudiudiyaM sattaM / ayade baMdhaTThANaM aTThAvIsattiyaM hodi||698 / / udayA cauvIsUNA igiviispphdiektiisNtaa| sarta paDhamacaukkaM apuvakaraNotti NAyavvaM // 699 / / aDavIsadugaM baMdho dese pamade ya tiisdugmudo| paNavIsasattavIsappahudIcattAri ThANANi / / 700 / / apamatte ya apuvve aDavIsAdINa baMdhamudao du / tIsamaNiyaTThisuhame jasakittI ekkayaM bNdho||701 / / Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 605 udao tIsaM sattaM padamacaukkaM ca sIdicau saMte / khINe udao tIsaM paDhamacau sIdicau sattaM / / 702 / / jogimmi ajogimmi ya tIsigitIsaM NavaTThayaM udao / sIdAdicaUchakkaM kamI saptaM samuddi // 703 // kulayaM // artha - nAmakarmake bandha-udaya va sattvasthAna jo gAthA 394-95 meM guNasthAnoMkI apekSA ka gae haiM una sabhIko arthakI yuktise yahA~ pRthak-pRthak kahate haiN| mithyAtvaguNasthAnameM 23 prakRtika sthAnako Adikarake 6 bandhasthAna, 21 Adi prakRtirUpa 9 udayasthAna tathA 92 Adi prakRtirUpa 6 sattvasthAna haiN| sAsAdanaguNasthAnameM 28 Adi prakRtirUpa 3 bandhasthAna, 21 prakRtikasthAnase 31 prakRtika sthAnaparyanta 28 va 27 prakRtika sthAnake binA zeSa 7 udayasthAna, sattvasthAna 90 prakRtika eka hI hai| mitraguNasthAnameM bandhasthAna 28 prakRtikasthAnako Adi karake do haiM, udayasthAna 29 prakRtika sthAnako Adi karake 3 haiM tathA sattvasthAna 92 va 10 prakRtika do haiN| asaMyataguNasthAna meM 28 Adi prakRtirUpa tIna bandhasthAna, 21 se 31 prakRtika sthAnaparyanta 24 prakRtikasthAna binA ( 24 kA udayasthAna ekendriya ke hotA hai) zeSa 8 udayasthAna evaM 93 Adi prakRtika cAra sattvasthAna haiN| dezasaMyataguNasthAnameM 28 Adi prakRtirUpa 2 bandhasthAna, 30 Adi prakRtirUpa 2 udayasthAna haiM, evaM sattvasthAna asaMyataguNasthAnavat cAra hI haiN| pramattaguNasthAnameM bandhasthAna dezasaMyataguNasthAnavat 2 hI haiM, 25 prakRtika evaM 27 Adi prakRtirUpa cAra isa prakAra pA~ca udayasthAna evaM sattvasthAna asaMyataguNasthAnavat 4 hI haiN| apramatta evaM apUrvakaraNaguNasthAnameM 28 Adi prakRtirUpa kramase 4 va 5 bandhasthAna haiM, donoM guNasthAnoM meM udayasthAna 30 prakRtika eka hI hai, sattvasthAna asaMyataguNasthAnavat 4 hI haiM / anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM eka yazaskIrti nAmakarmakA hI bandhasthAna, udayasthAna 30 prakRtirUpa eka hIM hai, sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa 4 tathA 80 Adi prakRtirUpa 4 isaprakAra 8 haiN| upazAntakaSAya aura kSINakapAyaMguNasthAnameM udayasthAna to 30 prakRtirUpa eka hI hai, sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa 4 to upazAntakaSAyameM evaM 80 Adi prakRtirUpa 4 kSINakaSAyameM jAnanA / sayogakevalIke udayasthAna 30 va 31 prakRtike do tathA ayogakevalIke 9 va 8 prakRtike do haiM, sattvasthAna sayogIguNasthAnameM 80 prakRtika sthAnako Adi karake 4 haiM tathA ayogIguNasthAnameM 80 Adi prakRtirUpa 4 aura 10 va 9, ye do, isaprakAra sarva 6 sattvasthAna haiN| Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 606 guNasthAna kI apekSA nAmakarma ke bandha-udaya-sattvarUpa trisaMyogI bhaGgasambandhI sandRSTi guNasthAna bandhasthAnagata udaya udayasthAnagata sattva sattvasthAnagata prakRti - prakRtisaMkhyAkA prakRtisaMkhyAkA sthAna saMkhyA kA vivaraNa vivaraNA vivaraNa saMkhyA mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyatta pramatta apramatta adhasthAna saMkhyA 6 3 2 3 2 2 4 apUrvakaraNa upazamakaanivRttikaraNa kSapaka anivRtti. upazamakasUkSma sAmparAya kSapakasUkSmasAmparAya upazAntakaSAya o 5. 1 1 1 1 23-25-2628-29 va 30 28-29 va 30 28 29 28-29 va 30 28 va 29 prakRti. 28 va 29 prakRti. 28-29-30 va 31. 28-29-30 - 31 va 1 1 yazaskIrtirUpa 1 yazaskIrtirUpa 1 yazaskIrtirUpa d sthAna saMkhyA 1 3 3 8 2 b 1 1 1 1 1. 1 1 21-24-25- 6 92-91-90-8826-27-2884 va 82 29-30 va 31 21-24-2526-29-30 va 31 29-30 va 31 21-25-2628 30 va 31 (yahA~ | 24 prakRtikasthAna nahIM kahA, kyoMki usakA udaya ekendriya ke pAyA jAtA hai) 30 va 31 prakRti. 25-27 28 29 30 30 prakRtika 30 prakRtika 530 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 1 da 4 do 4 do |93-92-99 va 10 4 4 |93-92-91 va 90 8 do 90 prakRtika 4 92 ba 90 prakRtika 93-92-91 va 10 4 13-92-91 va 90 93-92-91 va 90 93-92-91 3 90 80079-78 va 77 93-92-99 va 90 80-719 78 va 77 93 92 99 va 90 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-607 kSINakaSAya sayogakevalI 4 |80-79-78 va 77 4 |83-79-7, 77 prakRti. ayogakecalI 6 80-79-78-77 aba 14 jIvasamAsoM meM bandha-udaya aura sattvasthAna 6 gAthAoM meM kahate haiM paNadepaNA paNa dhayAnaM baMdhudayasatta paNagaM ca / paNachakkapaNagachachakkapaNagamaTThameyAraM // 704 // satteva apajjattA sAmI suhamo ya bAdaro ceva / viyaliMdiyA ya tivihA hoti asaNNI kamA saNNI // 705 |jummN / / artha - aparyAptasambandhI sAta jIvasamAsoMmeM bandhasthAna 5, udayasthAna 2 evaM sattvasthAna 5 haiM, sarva sUkSmajIvoMmeM bandhasthAna 5, udayasthAna 4 tathA sattvasthAna 5 haiM, ekendriya sarva bAdarajIvoMmeM bandha-udaya va sattvasthAna pA~ca-pA~ca haiM, vikalatraya jIvoMmeM bandhasthAna 5, udayasthAna 6 aura satvasthAna 5 haiM, asaJI jIvoMmeM bandhasthAna 6, udayasthAna bhI 6 tathA sattvasthAna 5 haiM, saJjIjIvoMmeM bandhasthAna 8, udayasthAna 8 evaM sattvasthAna 11 jaannaa| uparyukta kathana kA vizeSa spaSTIkaraNa karate haiMbaMdhA tiyapaNachaNNavavIsattIsaM apuNNage udo| igicauvIsaM igichavvIsaM thAvaratase kamaso / 706 / / bANaudINaudicaU sattaM emeva baMdhayaM aNsaa| suhumidare viyalatiye udayA igivIsayAdicaupaNayaM // 707 // igichakkaDaNavavIsattIsigitIsaM ca viyalaThANaM vaa| bandhatiyaM saNNidare bhedo bandhAdi hu aDavIsaM // 708 // saNNimmi savvabaMdho igivIsappahudiekkatIsaMtA / cauvIsUNA udao dasaNavaparihINasavvayaM sattaM ||709||kulyN // Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-608 artha - aparyAptasambandhI sAta jIvasamAsoMmeM bandhasthAna 23-25-26-29 va 30 prakRtirUpa pA~ca haiM, udayasthAna sthAvaralabdhyaparyAptakameM 21 va 24 prakRtika tathA trasalabdhyaparyAptameM 21 va 26 prakRtika do-do haiM, sattvasthAna 92-90-88-84 aura 82 prakRtirUpa pA~ca haiN| sUkSma-bAdara ekendriya va vikalatrayameM bandha-sattvasthAna to aparyAptavat hI jAnanA, kintu udayasthAna sUkSmajIvoMmeM 21-2425 va 26 prakRtika cAra tathA bAdarajIvoMmeM 21-24-25-26 va 27 prakRtika pA~ca haiN| vikalatrayajIvoMmeM bandhasthAna 23-25-26-29 va 30 prakRtika pA~ca, udayasthAna 25-26-28-29-30531 prakRtirUpa 6 haiM tathA sattvasthAna 92-90-88-84 va 82 prakRtika pA~ca haiN| asaJjIjIva ke bandha-udaya va sattvasthAna vikalatrayavat jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki asaJjIjIva 28 prakRtikasthAnako bhI bA~dhate haiM ataH bandhasthAna to 6 haiN| sajhIjIvoMmeM bandhasthAna 23-25-26-28-29-30-31 va 1 prakRtirUpa ATha haiM, udayasthAna 21-25-26-27-28-29-30 va 31 prakRtika 8 haiM tathA sattvasthAna 10 va 1 prakRtika do sthAnoMke binA zeSa 93-92-91-90-88-84-82-80-79-78. aura 77 prakRtirUpa 11 haiN| 14 jIvasamAsoM meM nAmakarma ke bandha-udaya va sattvasthAnasambandhI sandRSTi jIvasamAsa baMdhasthAna baMdhasthAnagata udaya- udayasthAnagata ] satva- | sattvasthAnagata kI saMkhyA prakRtisaMkhyA sthAnakI prakRtisaMkhyA sthAna kI prakRtisaMkhyA saMkhyA saMkhyA sAta aparyApta 21-24 sthAvarake 21-26 trasake 21-24-25 va 4 5 | sUkSpaparyApta ekendriya paryAptabAdara 23-25-26 29 va 30 / 23-25-26- 29 va 30 23.25-26 29 va 30 23-25-26 29 va 30 23-25-2628-29 va 30 23-25-2628-29-30 paryAptavikalatraya 92-90-8884282 prakR. 92-90-8884 va 82 92-90-8884 va 82 92-90-8884 va 82 92-90-8884 va 82 93-92-9190-88-8482-80-7978 va 77 21-24-25 26 va 27 21-26-2829-30 35 21-26-2829-30 va 31 21-25-2627-28-29 30 va 31 asaJjIpaMcendriya paryApta paryAptasaJjIpaMcendriya noTa-25 va 27 prakRti kA udaya| sthAna deva-nArakI apekSA hai| Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 609 noTa- kevalI na sabjI haiM na asaJjJI haiM ataH unake udaya va sattvasthAna yahA~ nahIM kahe haiN| athAnantara 14 mArgaNAoMmeM nAmakarmake bandha-udaya va sattvarUpa sthAnoMkA varNana karanekI icchA rakhanevAle AcArya sarvaprathama kramaprApta gatimArgaNAmeM unasthAnoMko kahate haiM do chakkaTTacakkaM NirayAdisu NAmabaMdhaThANANi / paNaNavaegArapaNayaM tipaMcabArasacaukkaM ca // 710 // artha - nAmakarmake bandhasthAna narakagatimeM 2 tiryaJcagatimeM 6, manuSyagati 8 aura devagatimeM cAra haiM; udayasthAna kramase 5-9-11 va 5 haiM tathA sattvasthAna 3-5-12 va 4 yathAkrama se jAnanA / aba uparyukta kathana ko tIna gAthAoM meM spaSTa karate haiM NirayAdiNAmabaMdhA ugutIsaM tIsamAdimaM chakkaM / savvaM paNachattaravIsugutIsaMdugaM hodi / / 711 / / udayA igipaNasaMga aDaNavavIsa ekavIsapahudiNavaM / cavIsahINasavvaM igipaNasaga aTThaNavavIsaM // 712 // sattA bANauditiyaM bANaudINaudiaTThasIditiyaM / bAsIdihINasavvaM teNaudicakkayaM hodi ||713 || visesa | artha - narakagatimeM nAmakarmake bandhasthAna 29 va 30 prakRtirUpa do, udayasthAna 21-25-2728 va 29 prakRtirUpa pA~ca, sattvasthAna 92 99 va 90 prakRtirUpa tIna haiN| tiryaJcagatimeM bandhasthAna 23-25-26- 28-29 va 30 prakRtika chaha, udayasthAna 21-24-25-26-27-28-29-30 va 31 prakRtika 9, sattvasthAna 92 90-88-84 va 82 prakRtika pA~ca haiN| manuSyagatimeM bandhasthAna sabhI, udayasthAna 24 prakRtikasthAnabinA zeSa sarva haiM, 82 prakRtika sthAnabinA 93-92-91-10-88-8480-79-78-77-10 va 9 prakRtirUpa 12 sattvasthAna haiN| devagatimeM 25-26-29 va 30 prakRtika cAra bandhasthAna, 21-25-27-28 va 29 prakRtika pA~ca udayasthAna, 93-92-91 va 90 prakRtika cAra sattvasthAna haiN| Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-610 gatimArgaNA meM bandha-udaya va sattvasthAnasambandhI sandRSTi-- gati baMdhasthAna bandhasthAnagata udaya- udayasthAnagata satva- sattvasthAnagata | 'saMkhyA / prakRti saMkhyA kA sthAna prakRti saMkhyA kA | sthAna | prakRti saMkhyAkA vivaraNa saMkhyA vivaraNa | saMkhyA vivaraNa naraka | 2 | 29 va 30 prakRti. | | 21-25-27-28 / 3 , 92-91 va . va 29 90 prakRtika tirthaJca 6 23-25-26-28- | 9 | 21-24-25-26- - 5 | 92-90-88-84 va 29 va 30 prakRtika 27-28-29-30 82 va 31 manuSya | 8 |23-25-26-28- | 11 | 20-21-25-26- 12 ] 93-12-11-90. 29-30-31 va 1 / 27-28-29-30 88-84-80-79 31-9va 8 prakRtika 78-77-10 va 9 deva / 4 / 25-26-29-30 / 5 / 21-25-27-28 va | 4 | 93-12-91 va 90 29 prakRtika prakRtika Age indriyamArgaNA meM nAmakarma ke bandha-udaya-sattvasthAna kahate haiM ege viyale sayale paNa paNa aDa paMca chakkegAra pnnN| paNateraM baMdhAdI sesAdesevi idi NeyaM // 714 / / artha - ekendriya, vikalendriya aura paJcendriyameM kramase 5-5 va 8 bandhasthAna, 5-6 va 11 udayasthAna evaM sattvasthAna 5-5 va 13 haiN| isIprakAra avazeSa mArgaNAoMmeM bhI jAnanA caahie| indriyamArgaNAsambandhI uparyukta kathana kA do gAthAoM meM spaSTIkaraNa karate haiM igivigala baMdhaThANaM aDavIsUNaM tivIsachakkaM tu / sayalaM sayale udayA ege igivIsapaMcayaM viyale / / 715 // igichakkaDaNavIsaM tIsadu cuviishiinnsbudyaa| NaUdicaUbANaudI ege viyale ya savvayaM sayale // 716 ||jummN / / artha - ekendriyameM 28 ke binA 23-25-26-29 va 30 prakRtirUpa pA~ca bandhasthAna, 21 - 24-25-26 va 27 prakRtirUpa pA~ca udayasthAna evaM 92-90-88-84-82 prakRtirUpa pA~ca sattvasthAna Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-611 haiN| vikalendriya jIvoMmeM bandhasthAna ekendriyavat pA~ca, udayasthAna 21-26-28-29-30 va 31 prakRtirUpa chaha aura sattvasthAna ekendriyavat pA~ca haiN| sakalendriya jIvoMmeM bandhasthAna sabhI haiM, udayasthAna 20-21-25-26-27-28-29-30-31-2 va 8 prakRtirUpa 55 evaM satcasthAna sabhI haiN| indriyamArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTiindriya- bandha- | bandhasthAnagata udaya- udayasthAnagata | sattva- satvasthAnamata mArgaNA sthAna | prakRtisaMkhyA kA | sthAna | prakRtisaMkhyA kA sthAna | prakRtisaMkhyA kA saMkhyA | vivaraNa saMkhyA vivaraNa saMkhyA | vivaraNa ekendriya | 5 | 23-25-26-29| 5 | 21-24-25-26 / 5 92-10-88-84 va 27 va 82 vikalendriya | 5 |23-25-26-29| 6 | 25-26-28-29 va 30 30 va 31 prakRtika 192-10-88-84 va 82 saklendriya | 8 |23-25-26-28- 11 | 20-21-25-26- 13 |93-12-91-90. |29-30-31 va 1/ 27-28-29-30 88-84-82-8031-2 va 8 prakRtika 79-78-77-10 va 9 prakRtika prakRtika aba kAyamArgaNA meM nAmakarmake bandha-udaya va sattvasthAnasambandhI kathana karate haiM puDhavIyAdIpaMcasu tase kamA bNdhudysttaanni| eyaM vA sayalaM vA teuduge Natthi sagavIsaM // 717 / / artha - kAyamArgaNAmeM pRthvIAdi pA~ca sthAvarakAyoMmeM bandha-udaya va sattvasthAna ekendriyavat jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki tejakAya-vAyukAyake jIvoMmeM 27 prakRtika udayasthAna nahIM hai, kyoMki vaha udayasthAna Atapa va udyotasahita hai aura ina donoM prakRtikA udaya tejakAyika-vAyukAyika jIvoMmeM nahIM pAyA jAtA hai| trasakAyameM bandhaudaya va sattvasthAnakA kathana paJcendriyajIvoMke samAna hai| Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 612 kAyamArgaNA meM bandha - udaya aura sattvasthAnasambandhI saMdRSTi kAyamArgaNA bandha sthAna saMkhyA pRthvI Adi pA~ca sthAvara kAya trasakAya 5. 8 bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 23-25-26-29 va 30 prakRtika 23-25-26-28| 29-30-31 tra 1 prakRtika udaya sthAna saMkhyA 5 14 udayasthAnagata prakRti-saMkhyA kA vivaraNa 21-24-25-26 27 prakRtika tejakAtha- vAyukAyameM 25 prakRtika udayasthAna nahIM hai| 20-21-2526-27-28 29-30-31-9 va 8 prakRtika aba yogamArgaNA meM bandha- udara va sattvasthAna kahate haiM sattva- sattvasthAnagata prakRti sthAna saMkhyAkA vivaraNa saMkhyA 5 12-90-88-84 va 82 prakRtika 13 93-92-11-90 | 88-84-82-80 79 78 va 77, 179 prakRtika maNivaca baMdhudayaMsA savvaM NavavIsatIsaigitIsaM / dasaNavadusIdivajjidasavvaM orAlatammisse / 718 // artha - yogamArgaNA mana vacana aura kAyarUpa pratyeka yogameM bandhasthAna sarva, udayasthAna 29 30 va 31 prakRtika tIna evaM sattvasthAna 10 9 va 82 prakRtikabinA zeSa sabhI haiM / Age uparyukta kathana kA spaSTIkaraNa tIna gAthAoM se karate haiM- savvaM tivIsachakaM paNuvIsAdekkatIsaperaMtaM / cauchakasattavIsaM dusu savvaM dasayaNavahINaM / / 719 // vebve tammisse baMdhaMsA suragadIva udayo du / sagavIsatiyaM paNajudavIsaM AhAratammisse ||720 / / baMdhatiyaM aDavIsa vegubvaM vA tiNaudibANaudI / kamme vIsadugudao orAliyamissayaM va baMdhaMsA / / 721 / / Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasa iNDa-61 ::: :.. - artha -- kAyayogake audArikakAyayogameM bandhasthAna sarva, udayasthAna 25-26-27-28-2930 va 31 prakRtika sAta haiM tathA sattvasthAna 10 va 9 prakRtikabinA zeSa sabhI haiN| audArikamizrakAyayogameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 6 bandhasthAna, 24-26 va 27 prakRtirUpa tIna udayasthAna evaM sattvasthAna audArikakAyayogavat hI haiN| (27 prakRtika udayasthAna tIrthaGkarakevalIke kapATasamudghAtakI apekSA hai|) vaikriyakakAya va vaikriyakamizrakAyayogameM bandha va sattvasthAna to devagatike samAna hI haiM, kintu vaikriyakakAyayogameM udayasthAna 27-28 va 29 prakRtika tIna aura vaikriyakamizrakAyayogameM eka 25 prakRtika hI hai| AhArakakAya-AhArakamizrakAyayogameM bandhasthAna 28 va 29 prakRtika do, udayasthAna AhArakakAyameM 27-28 va 29 prakRtika tIna evaM AhArakamizrakAyameM 25 prakRtirUpa eka hai, sattvasthAna donoMmeM 93 va 92 prakRtirUpa do-do haiN| kArmaNakAyayogameM bandha va sattvasthAna audArikamizrakArayogavat hai, kintu udayasthAna 20 va 21 prakRtika do haiN| yogamArgaNAsambandhI bantha-udaya-sattvasthAna kI sandRSTiyogamArgaNA |bandha-| bandhasthAnagata udaya - | udayasthAnagata - | sattva- | sattvasthAnagata prakRti sthAna prakRti-saMkhyA sthAna prakRti saMkhyA kA | sthAna | saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA | vivaraNa saMkhyA mana-vacanayoga | 8 |23-25-26-28- | 3 | 29-30 va 31 | 10 |93-92-91-90 - | 29-30-31 va 1 88-84-80-79prakRtika 78 va 77 audArika kAya 8 23-25-26-28- | 7 | 25-26-27- | 15 |93-92-91-90 |29-30-31 va 1 | R8-29-30va31/ 88-84-82-80prakRtika 79-78577 prakRtika audArikamizra | 6 |23-25-26-28- | 3 | 24-26 va 27 / 11 29 va 30 prakRtika vaikriyakakAya | 4 |25-26-29 va 30 | 3 | 27-28 va 29 | 4 |93-92-91 va 90 prakRtika vaikriyakamizra | 4 25-26-29 va 30 | 1 | 25 prakRtika | 4 |93-92-11 va 90 AhArakakAya | 228 va 29 prakRtika | 3 | 27-28 va 29 , 2 93 va 92 prakRtika prakRtika AhArakamizra | 2 |28 va 29 prakRtika | 1 | 25 prakRtika , 2 |93 va 92 prakRtika kArmaNakAya | 6 |23-25-26-28- | 2 | 20 va 21 |93-92-91-90. |29 va 30 prakRtika | prakRtika 88-84-82-8079-78 va 77 prakR. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 614 athAnantara veda aura kasAyamArgaNA meM bandha-udaya va sattvasthAna kahate haiM strIveda artha - veda aura kaSAyamArgaNAmeM bandhasthAna sarva, 21 prakRtikasthAnako Adi karake udayasthAna 9, kintu strI va puruSavedameM 24 prakRtika udayasthAna nahIM hai, kyoMki isa sthAnakA udaya ekendriyake hI pAyA jAtA hai| sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa 11 haiM, kintu strI va napuMsakavedameM 80 va 78 prakRtika dosatvasthAna nahIM haiM, kyoMki tIrthaGgaraprakRtikI sattAvAlA puruSavedasahita hI kSapakazreNI car3hatA hai| vedamArgaNA bandha sthAna saMkhyA puruSaveda vedamArgaNA meM bandha-udaya va sattvasthAnasambandhI sandRSTi napuMsaka veda 8 8 vedakasAye savvaM igivIsaNavaM tiNaudiekkAraM / zrIpurise cauvIsaM sIdaDasadarI Na zrIsaMDhe // 722 // 8 bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa | 23-25-26-28 29-30-31 va 1 " 31 23-25-26-2829 30 31 va 1 udaya sthAna saMkhyA 8 8 9 udayasthAnagata prakRti saMkhyA kA vivaraNa 21-25-26-2728-29-30 va 31 33 73 21-24-25-2627-28 29 30 va 31 prakRtika ... sattva sthAna saMkhyA 9 11 9 sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa 93-92-91-9088-84-82-79 va 77 93 92-91 9088-84-82-80 79-78- 77 93-92-91-10 88-84-82-71 va 77 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-615 kaSAyamArgaNA meM bandha-udaya va sattvasthAnasambandhI sandRSTimArgaNA | bandha- | bandhasthAnagata | udaya- | udayasthAnagata prakRti- sattva. sattvasthAnagana prakRti sthAna prakRti-saMkhyA kA | sthAna ! saMkhyA kA vivaraNa | saMkhyA / ! vivaraNa saMkhyA | vivaraNa saMkhyA saMkhyA saMkhyA kaSAyamArgaNA 23-25-26 -28-29-30 | 9 | 21-24-25-26- | 27-28-29-30 | 93-92-91-90 - 88-84-82-80-79-78 va 77 prakRtika aba jJAnamArgaNA meM bandha-udaya aura sattvasthAna kA kathana karate haiM-.. aNNANaduge baMdho AdIcha NauMsayaM va udayo du| sattaM duNaudichakkaM vibhaMgabaMdhA hu kumadiM va / / 723 / / udayA uNatIsatiyaM sattA NirayaM va mdisudohiie| aDavIsapaMca baMdhA udayo purisaM va aTTeva // 724 / / paDhamacaU sIdicaU sattaM maNapajavamhi bNdhNsaa| ohiM va tIsamudayaM Na hi baMdho kevale NANe // 725 // udao savvaM caupaNavIsUNaM sIdichakkayaM sattaM / artha - jJAnamArgaNAke kumati-kuzrutajJAnameM 23 Adi prakRtirUpa chaha bandhasthAna, udayasthAna napuMsakavedavat 9, sattvasthAna 92 Adi prakRtirUpa chaha haiN| vibhaGgajJAnameM bandhasthAna to kumatijJAnavat 6, udayasthAna 29 Adi prakRtirUpa tIna evaM sattvasthAna narakagatike samAna haiN| mati-zruta-avadhijJAnameM bandhasthAna 28 Adi prakRtirUpa pA~ca, udayasthAna puruSavedake samAna ATha aura sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra evaM 80 Adi prakRtirUpa cAra isaprakAra ATha haiN| mana:paryayajJAnameM bandha aura sattvasthAna to avadhijJAnake samAna haiM, kintu udayasthAna 30 prakRtirUpa eka hI hai| kevalajJAnameM bandhasthAnakA to abhAva hai, udayasthAna 24 va 25 prakRtika sthAnabinA zeSa sabhI aura sattvasthAna 80 Adi prakRtirUpa Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-616 jJAnamArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTi-- bandhasthAnagata udaya-] udayasthAnagata - / sattva- | sattvasthAnagata prakRtisthAna prakRti-saMkhyA | sthAna | prakRti saMkhyA kA sthAna | saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA kA vivaraNa vivaraNa jJAnamArgaNA bandha sakhyA saMkhyA 6 / 92-91-90-88 84 va 82 prakRtika kumati 23-25-26- | 9 | 21-24-25-26- 28-29 27-28-29kuzruta va 30 prakRtika | | 30 va 31 prakRtika vibhaGga 29-30 va 31 prakRtika mati- 5 | 28-29-30-31/ 8 | 21-25-26-27- zrutaavadhi | 28-29-30 va 31 92-91 va 90 pra. 8 | 93-12-91-9080-79-78 va 77 prakRtika , mana:paryaya / 5 kevalajJAna 1 30 prakRtika 8 20-21-26-27- | 6 | 28-29-30-31 978 80-79-78-7710 va 1 prakRtika Age saMyamamArgaNA meM bandha-udaya va sasvasthAnasambandhI kathana karate haiM sudamiva sAmAyiyaduge udao paNuvIsasattavIsacaU // 726 / / artha - saMyamamArgaNAke sAmAyika-chedopasthApanAsaMyamameM bandha aura sattvasthAna to zrutajJAnavat haiM evaM udayasthAna 25 prakRtika eka va 27 Adi prakRtirUpa cAra isaprakAra pA~ca haiN| parihAre baMdhatiyaM aDavIsacaU ya tiismaadicuu| suhume ekko baMdho maNaM va udayaMsaThANANi // 727 // artha -- parihAravizuddhisaMyamameM bandhasthAna 28 Adi prakRtirUpa cAra haiM, udayasthAna 30 prakRtirUpa eka hI hai tathA sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra haiN| sUkSmasAmparAyasaMyamameM bandhasthAna eka prakRtirUpa aura udaya aura sattvasthAna mana:paryayajJAnavat jaannaa| Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ gommaTasAra karmakANDa-617 / jahakhAde baMdhatiyaM kevalayaM vA tiNaudicau asthi / dese aDavIsadugaM tIsadu teNaudicAri baMdhatiyaM // 728 // artha - yathAkhyAtasaMyamameM bandha-udaya aura sattvasthAna kevalajJAnavat haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra bhI pAyA jAtA hai| dezasaMyamameM 28 Adi prakRtirUpa do, udayasthAna 30 Adi prakRtirUpa do tathA 93 ko Adi lekara cArasattvasthAna haiN| aviramaNe baMdhudayA kumadiM va tiNaudisattayaM sattaM / ___ artha - asaMyamameM bandha aura udayasthAna kumatijJAnavat haiM tathA satvasthAna 93 Adi prakRtirUpa saMyamamArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTisaMyama- bandha- bandhasthAnagata udaya-| udayasthAnagata sattva- | satvasthAnagata prakRtimArgaNA sthAna prakRti-saMkhyA | sthAna | prakRti saMkhyA kA | sthAna | saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA vivaraNa | sakhyA 93-92-91-9080-79-78 va 77 93-92-91 va 90 sAmAyika 28-29- | 5 / 25-27-28 30-31 va | 29 va 30 prakRtika | chedopasthApanA 1 prakRtika parihAra28-29 30 prakRtika vizuddhi 30 va 31 sUkSma1 prakRtika 30 prakRtika sAmparAya yathAkhyAta / 0 | 10 |20-21-26-27-| 10 |28-29-30-31 9 va 8 prakRtika dezasaMyama |2 28 va 29 prakRtika | 2 |30 va 31 prakRtika asaMyama 6 23-25-26-28-9 / / |21-24-25-26- 7 29 va 27-28-29-30 93-92-91-9080-79-78 va 77 13-92-91-9080-79-78-7710 va 9 prakRtika 93-92-91 va 90 93-92-91-9088-84 va 82 prakR. Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-618 aba darzanamArgaNA meM bandha-udaya aura sattvasthAnoM kA kathana karate haiM purisaM kA carikhada asthi saMcapakhummi cAudIsaM // 729 / / ohiduge baMdhatiyaM taNNANaM vA kilitttthlesstie| artha - darzanamArgaNAke cakSu-acakSudarzanameM bandhasthAna-udayasthAna evaM sattvasthAna puruSavedavat hI haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki acakSudarzanameM 24 prakRti kA udayasthAna bhI pAyA jAtA hai| avadhidarzana aura kevaladarzanameM bandha-udaya -sattvasthAna avadhi va kevalajJAnavat jAnanA caahie| ("kiliTThalessatie' ina vacanoMmeM kRSNAdi tIna lezyAsambandhI jo kathana kiyA hai use lezyAmArgaNAmeM kahA gayA hai|) darzanamArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTidarzana- bandha- bandhasthAnagata udaya- udayasthAnagata - sattva- | sattvasthAnagata prakRtimArgaNA sthAna | prakRti-saMkhyA sthAna | prakRti saMkhyA kA | sthAna | saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA vivaraNa saMkhyA cakSudarzana | 8 |23-25-26-28-8 , 21-25-26- 11 93-12-91-9029-30-31 va 1 / 27-28-29 88-84-82-80 71-78 va 77 prakRtika acakSudarzana | 8 |23-25-26-28-9 21-24-25-26- 11 27-28-29 30 va 31 avadhidarzana | 5 |28-29-30-31 / 8 21-25-26-27-8 93-92-91-10 va 1 prakRtika | 28-29-30 va 31|| 80-79-78 va 77 kevaladarzana | . . | 20-21-26-27-| |80-71-78 va 77 128-29-30-31 tathA 10 va 2 9 va 8prakRtika athAnantara lezyAmArgaNA meM bandha-udaya evaM sattvasthAna kA kathana karate haiM ..kilitttthlesstiye| aviramaNaM vA suhujugaludao puMvedayaM va have // 730 / / Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-619 aDavIsacaU baMdhA paNachavvIsaM ca asthi teummi| paDhamacaukkaM sattaM sukke ohiM va vIsayaM cudao / / 731 // artha - lezyAmArgaNAgata kRSNa-nIla va kApotarUpa azubhalezyAoMmeM bandha-udayasattvasthAna asaMyamavat haiN| pIta (tejo) lezyAmeM bandhasthAna 25-26 va 28 Adi prakRtirUpa cAra isaprakAra 6 haiM, udayasthAna puruSavedake samAna tathA sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra haiN| pAlezyA bandhasthAna 28 Adi prakRtirUpa cAra haiM, udayasthAna puruSavedavat haiM tathA sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra haiN| zaTalalezyA bandha-udma aura sattvasthAna avadhijJAnake samAna hai, kintu vizeSa yaha hai ki yahA~ 20 prakRtika udayasthAna bhI pAyA jAtA hai| lezyAmArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTi lezyA mArgaNA bandha- bandhasthAnagata | udava- sthAna prakRti - saMkhyA prakRti-sakhyA sthAna |saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA udayasthAnagata | sattva- | sattvasthAnagata prakRtiprakRti saMkhyA kA | sthAna | saMkhyA kA vivaraNa vivaraNa saMkhyA kRSNa-nIla| 6 | 23-25-26- | 9 | 21-24-25-26- va kApota 28-29 27-28-29-30 va 30 prakRtika 7 | 93-92-91-90. 88-84282 | prakRtika pItalezyA 4 | 93-92-91 va 90 25-26-28- 29-30 va 31 prakRtika 8 | 21-25-26-27- 28-29-30 va 31 prakRtika padyalezyA / 4 28-29-30 va 31 zukla 8 5 / 28-29-30-31] 9 / 20-21-25-26- va 1 prakRtika 27-28-29-30 | | va 31 prakRtika 93-92-91-90 - 80-79-78 va 77 prakRtika Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgaNA artha - bhavyamArgaNAmeM bandha - udaya va sattvasthAna sabhI haiN| abhavyamArgaNAmeM bandhaudayasthAna to asaMyamavat jAnanA tathA sattvasthAna 90 Adi 4 haiM, kintu abhavyake udyotasahita 30 prakRtika sthAna to hai; AhArakadvi 30 kRbisthAna nahIM hai| "damivuvasame" ina vacanoM meM upazamasamyaktvasambandhI jo kathana kiyA gayA hai vaha samyaktvamArgaNAse jAnanA cAhiye / bhavyamArgaNA meM bandha - udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTi bhavya gommaTasAra karmakANDa - 620 Age bhavyamArgaNA meM bandha-udaya-sattvasthAna kahate haiM abhavya bandha sthAna saMkhyA 8 bhavve savvamabhavve baMdhudayA aviradavva sattaM tu / Naudicau hArabaMdhaNadugahINaM sudamivuvasame baMdho / / 732 / / 6 bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 23-25-26 - 28-29-30 31 va 1 23-25-26 28-29 va 30 prakRtika yahA~ 30 prakRtika sthAna udyotasahita hI hai| udaya sthAna saMkhyA 12 udayasthAnagata prakRti saMkhyA kA sthAna vivaraNa saMkhyA 20-21-24 25-26-27 28-29-30-319 va 8 prakRtika 21-24-25 26-27-28 29-30 va 31 prakRtika sattva sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa 13 9392-91-90 88-84-82-80 79-78 va 77 prakRtika tathA 10,9 90-88-84 va 82 prakRtika aba samyaktvamArgaNA meM bandha-udaya va sattvasthAna kahate haiM . sudamivuvasame baMdho // 732 / / udayA igipaNavIsaM NavavIsatiyaM ca paDhamacau sattaM / uvasama iva baMdhaMsA vedagasamme Na igibaMdho / / 733 / / Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayA igivIsacaU NavavIsatiyaM ca NaudiyaM sattaM / misse aDavIsadugaM NavavIsatiyaM ca baMdhudayA / / 735 // bANaudi udittaM micche kumadiM va hodi baMdhatiyaM / artha - samyaktvamArgaNAke upazamasamyaktvameM bandhasthAna zrutajJAnavat haiM, udayasthAna 21 va 25 prakRtika tathA 29 Adi prakRtika tIna isaprakAra pA~ca tathA sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra haiN| vedaka samyaktvameM bandhasthAna upazamasamyaktvavat haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki yahA~ eka prakRtika bandhasthAna nahIM hai, udayasthAna matijJAnavat ATha haiM evaM sattvasthAna upazamasamyaktvavat hI jAnanA / kSAyikasamyaktvameM bandha-udaya - sattvasthAna zrutajJAnavat kramase 5-8 aura 8 haiM, kintu vizeSa yaha hai ki udaya va sattvameM antima do-do sthAna evaM udayameM 20 prakRtika sthAna bhI pAyA jAtA hai| sAsAdanasamyaktvameM bandhasthAna 28 Adi prakRtirUpa tIna, udayasthAna AkRti evaM 24 Adi prakRtika tIna isaprakAra sAta haiN| yahA~ 27 va 28 prakRtika udaya Ane taka ekendriyAdi ke sAsAdanapanA nahIM hotA ataH nahIM kahe, sattvasthAna 90 prakRtirUpa eka hI hai / samyagmithyAtvameM bandhasthAna 28 Adi prakRtirUpa do, udayasthAna 29 Adi prakRti rUpa tIna evaM sattvasthAna 92 va 10 prakRtirUpa do haiN| mithyAtvameM bandha, udaya aura sattvasthAna kumatijJAnavat jAnanA / samyaktvamArgaNAmeM bandha-udaya-sattvasthAnasambandhI sandRSTi gommaTasAra karmakANDa - 621 udayAdi va khar3aye baMdhAdI sudamivatthi carimadugaM / udayaMsevIsaM ca ya sANe aDavIsatiyabaMdho // 734 // samyaktva- bandha mArgaNA sthAna saMkhyA upazama samyaktva vedaka samyaktva bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 28-29-3031 va 1 prakRtika 28-29-30 va 31 udaya sthAna sakhyA 5 8 udayasthAnagata sattva prakRti saMkhyA kA sthAna vivaraNa saMkhyA 21-25-29-30 va 31 prakRtika | 21-25-26-27| 28-29-30 va 31 4 4 sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa 93-92-91 va 90 93-92-91 va 10 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyika sAsAdana mizra mithyAtva mArgaNA saJjI 5. asaJjI 3 2 6 bandha sthAna saMkhyA 8 yogasAra karmakANDa - 622 6 28-29-30 31 va 1 28-29 va 30 28 va 29 23-25-26 28-29 va 30 prakRtika bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 11 7 23-25-2628-29 va 30 prakRtika 3 9 aba saJjImArgaNA meM bandha-udaya evaM sattvasthAna kahate haiM purisaM vA saNNIye idare kumadiM va Natthi igiNaudI || 736 // artha * saJjJImArgaNAmeM bandha-udaya va sattvasthAnakA kathana puruSavedake samAna hai| asaJjJIke bandhAdi tInoMsthAna kumatijJAnavat jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki 91 prakRtika sattvasthAna nahIM hai| saJjImArgaNA meM bandha - udaya evaM sattvasthAnoM kI sandRSTi udaya sthAna saMkhyA 23-25-26- 8 28-29-3031 va 1 | 20-21-25-26- 10 27-28-29 30 va 39 tathA 9 va 8 prakRtika 21-24-25-26 29-30-31 noTa- 27 va 28 ke udaya kAla Anepara sAsAdana nahIM hotaa| 29-30 va 31. | 21-24-25-2627-28-29-30 va 31 prakRtika 1 21-25-2627-28-29-30 va 31 2 6 udayasthAnagatta sattva prakRti saMkhyA kA sthAna vivaraNa saMkhyA 21-24-25 26-27-28 29-30 va 31 11 93-92-91-9080079-7877 10 va 9 prakRtika 5 10 prakRtika 92 va 90 prakRtika |92-91-90-8884 va 82 prakRtika svasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 93-92-1190-88-84-8280-79-78 va 77 prakRtika 92-90-88 84 va 42 prakRtika Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-623 Age AhAramArgaNA meM bandha, udaya aura sattvasthAnoM kA kathana karate haiMAhAre baMdhudayA saMDhaM vA Navari Natthi igivIsaM / purisaM vA kammaMsA idare kammaM va baMdhatiyaM // 737 // AhAra mArgaNA artha - AhAramArgaNAmeM bandha aura udaya to napuMsakavedake samAna haiM, kintu vizeSa yaha hai ki 21 prakRtika udayasthAna yahA~ nahIM hai, sattvasthAna puruSavedavat haiN| anAhAramArgaNA bandha - udaya aura sattvasthAna kArmaNakAyayogavat hai, kintu vizeSatA yaha hai ki ayogakevalI ke 9 va 8 prakRtirUpa do udayasthAna tathA 10 va 9 prakRtika do sattvasthAna haiN| isaprakAra 14 mArgaNAoMmeM bandha-udaya evaM sabake trisaMyogakA sAra spaSTarUpase kahA / AhAramArgaNA meM bandha-udaya sattvasthAnasambandhI sandRSTi AhAraka 8 anAhAraka atthi NavaTTa ya dudao dasaNavasattaM ca vijjade ettha / idi baMdhudayapadIsudaNAme sAramAdese ||738 || jummaM // bandha sthAna sakhyA 6 bandhasthAnagata prakRti - saMkhyA kA vivaraNa 23-25-2628-29-30-31 va 1 prakRtika 23-25-2628-29 va 30 prakRtika udaya sthAna saMkhyA 8 4 udayasthAnagata sattva prakRti saMkhyA kA sthAna vivaraNa saMkhyA 24-25-2627-28-29-30 va 31 20-21-9 va 8 prakRtika yahA~ 98 prakRtika sthAna ayogakevalI kI apekSA se haiN| sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa 11. 93-92-11-10 88-84-82-80 79 78va 77 prakRtika 13 93-99-11-10 88-84-82-8079-78-77 10 va 9 yahA~ 10 va 1 prakRtika-sthAna ayogakevalI kI apekSA se hai| Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 624 cAru sudaMsaNadharaNe kuvalayasaMtosaNe samattheNa / mAdhavacaMdeNa mahAvIreNattheNa vittharido // 739 / / artha - utkRSTa samyagdarzana dhAraNa karanemeM samartha tathA pRthvImaNDalako Ananda karanevAle zrI mAdhavacandra arthAt neminAtha tIrthakara aura mahAvIra tIrthaGkara paramArthase pUrvokta kathanakA vistAra kiyA hai athavA mAdhavacandra aura vIranandI AcAryoMne kiyA aisA bhI artha nikalatA hai| Age uparyukta trisaMyogameM ekako AdhAra aura do ko Adheya mAnakara kathana kareMge so usameM yahA~ sarvaprathama bandha ko AdhAra aura udaya sattva ko Adheya mAnakara do gAthAoM meM kahate haiM : NavapaMcodayasattA tevIse paNNuvIsa chavvIse / acadurabIse NavasattugutIsatIsammi ||740 // egegaM igitIse ege egudayamasattANi / uvaradabaMdhe dasa dasa udayaMsA hoMti niyameNa ||741 // jummaM / / ' artha - 23-25 va 26 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 9 tathA sattvasthAna pA~ca haiM, 28 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 8 aura sattvasthAna cAra haiM / 29 va 30 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 9 evaM sattvasthAna sAta haiM, 31 prakRtika bandhasthAnameM udaya sattvasthAna eka-eka hI haiM tathA eka prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna eka evaM sattvasthAna 8 haiM / uparatabandha arthAt bandharahita sthAnameM udaya va sattvasthAna 10-10 haiM, aisA niyamase jAnanA / aba nAmakarmake uparyukta sthAnoMmeM prakRtisaMkhyA kahate haiM tiyapaNachabIsabaMdhe igivIsAdekkatIsacarimudayA / bANaudI NaudicaU sattaM aDavIsage udayA || 742 / / puvvaMva Na caDavIsaM bANaudi caukvasattamugutIse / tIse puvvaM udayA paDhamillaM satyaM santaM || 743 // 1. egegaM igitI se egegudayaha saMtami / uvayabaMdhe caudasa vedayadi saMtaThANANi / / 249 / / (prA. paM.saM. pU. 404 ) ) Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 625 igitIse tIsudao teNaudI sattayaM have ege / tIsudao paDhamacaU sIdAdi caukka mavi sattaM / / 744 / / uvaradabaMdhesudayAcI savayaM hoditaH sattaM padamaca sIdAdIchakkamavi hodi ||745 / / artha - 23-25 va 26 prakRtike bandhasthAnoMmeM 21 se 35 prakRtika sthAnaparyaMta 9 udayasthAna aura 92 prakRtika tathA 10 Adi prakRtirUpa cAra aise pA~ca sattvasthAna haiM / 28 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna to uparyukta 9 meM 24 prakRtika sthAnabinA zeSa 8, sattvasthAna 92 Adi prakRtirUpa cAra haiN| 29 va 30 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna uparyukta 9 haiM aura sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa sAta haiM / 31 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 30 prakRtika evaM sattvasthAna 93 prakRtika hai| 1 prakRtirUpa bandhasthAnameM udayasthAna 30 prakRtika aura sattvasthAna 93 Adi prakRtirUpa cAra va 80 Adi prakRtirUpa cAra aise ATha haiM / bandharahita ( uparatabandhameM) udayasthAna 24-25 prakRtikabinA zeSa 10 haiM aura sattvasthAnabhI 93 Adi prakRtirUpa 4 va 80 Adi prakRtirUpa 6 aise 10 haiM / vizeSArtha bandha - udaya - sattvarUpa trisaMyogameM 23 prakRtika bandhasthAnameM udayasthAna 9 aura sattvasthAna 5 haiM, kyoMki 23 prakRtikA bandha ekendriya aparyAptasahita hai ataH isa sthAnako deva nArakIke binA anya midhyAdRSTi trasa sthAvaratiryaJca va manuSya hI bA~dhate haiN| ekendriyAdi sarva tiryaJcoke bandha ekendriya aparyAptasahita 23 prakRtikA hai taba udaya 21-24 25 26 27 28 29 30 va 31 prakRtikA tathA sattva 92-90-88-84 va 82 prakRtikA hai aura karmabhUmija manuSyake ekendriya aparyAptayuta 23 prakRtikA bandha hotA hai taba udaya 21-26-28- 29 va 30 prakRtikA evaM sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA pAyA jAtA hai / 25 prakRtika bandhasthAnako ekendriyaparyApta aura trasa aparyAptasahita midhyAdRSTi tiryaJca manuSya aura deva hI bA~dhate haiN| sabhI tiryaJcoMke ekendriya paryApta va trasa aparyAptayuta 25 prakRtikA bandha hai taba udaya 21-24-25-26-27-28 29 30 va 31 prakRtikA hai aura sattva 1290-88-84 va 82 prakRtikA hai, manuSyoMke bhI isIprakAra 25 prakRtika bandhameM udaya 21-26-2829 va 30 prakRtikA evaM sattva 92-90 88 va 84 prakRtikA hai| bhavanatrika-saudharmadvika devoMmeM ekendriyaparyAptiyuta 25 prakRtikA bandha rahate hue udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA tathA sattva 92 va 90 prakRtikA hai / 26 prakRtika bandhasthAna ekendriyaparyAptajIva udyota yA Atapasahita mithyAdRSTi deva, manuSya aura tiryaJca hI bA~dhate haiM, inameM bhI tejakAya vAyukAya, sAdhAraNa, sUkSma va aparyApta 26 prakRtika sthAnakA udaya nahIM hai tathA tiryaJcoMke ekendriyaparyApta udyota va Atapasahita 26 prakRtikA bandha hotA Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-626 hai taba udaya 21-24-25-26-27-28-29-30 va 31 prakRtikA aura sattva 92-97-88-84 va 82 prakRtikA hai| manuSyoMmeM bhI isIprakAra 26 prakRtikA bandha honepara udaya 21-26-28-29 va 30 prakRtikA evaM sattva 92-90-88 aura 84 prakRtikA jAnanA / bhavatrika va saudharmadvika svargake devoMmeM isIprakAra 26 prakRtikA bandha honepara udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtika sthAnoM kA evaM sattva 92 va 90 prakRtika dosthAnoMkA hai| tathaiva 28 prakRtikA bandha naraka yA devagatiyuta hai, isakA bandha asaJjJI va saJI tiyaJca aura manuSya mithyAdRSTi paryAptakAla meM karate haiN| tiryaJcoMke mithyAtvAvasthAmeM naraka yA devagatiyuta 28 prakRtikA bandha hotA hai taba udaya 28-29-30 va 31 prakRtikA hai aura sattva 92-9088 prakRtikA hai| sAsAdanameM devayuta 28 prakRtikA bandha honepara 30 va 31 prakRtikA udaya evaM sattva 90 prakRtikA hai| samyagmidhyAtvaguNasthAnameM 28 prakRtikA bandha devagatiyuta hI hai usa samaya udaya 30 va 31 prakRtikA sattva 92 va 90 prkRtikaa| asaMyataguNasthAnameM devayuta bandha 28 prakRtikA hotA hai to udaya 21-26-28-29-30 va 31 prakRtikA aura sattva 92-90 prakRtikA hai| dezasaMyataguNasthAnameM devagatiyuta 28 prakRti ke bandhameM 30 va 31 prakRtikA udaya evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai| 82 prakRtike sattvasahita tejakAya-vAyukAyavAle maraNakarake tiryaJcoMmeM utpanna hote haiM unake vigrahagatimeM yA aparyAptakAlameM tiryaJcayuta 23-25-26-29 va 30 prakRtikA bandha hotA hai| 82 prakRtikA sattva hotA hai manuSyadvikasahita 25 va 29 prakRtikA bandha hote hue 82 prakRtikA sattva nahIM hotA hai| ekendriyavikalendriyajIva nArakacatuSkakI udvelanA honepara maraNakara paJcendriyaparyApta tiryaJcoMmeM bhI utpanna hote haiM unake bhI pUrvokta aparyAptakAlameM 84 prakRtikA sattva sambhava hai isalie 28 prakRtike bandha honeke kAla meM 82 va 84 prakRtikA sattva nahIM khaa| mithyAdRSTimanuSyake paryAptakAlameM naraka yA devasahita 28 prakRtikA bandha hotA hai taba udaya 28-29 va 30 prakRtikA evaM sattva 92-91-90 va 88 prakRtikA hai| zarIraparyApti pUrNa honepara nArakacatuSka va devacatuSkakA badha hotA hai to 88 prakRtikA bhI sattva pAyA jAtA hai| jisane pahale narakAyukA bandha kara liyA ho aisA asaMyata dvitIya-tRtIya pRthvImeM gamanake sammukha hai vaha mithyAdRSTi hokara narakagatisahita 28 prakRtikA bandha karatA hai to udaya 30 prakRtikA va sattva 91 prakRtikA hai| manuSyake sAsAdanaguNasthAnameM devagatisahita 28 prakRtikA bandha hai to udaya 30 prakRtikA aura sattva 90 prakRtikA hai| mizraguNasthAnameM devayuta bandha 28 prakRti hote hue udaya 30 evaM sattva 92 va 90 prakRtikA pAyA jAtA hai| asaMyataguNasthAnake devayuta 28 prakRtike bandhameM udaya 2126-28-29 va 30 prakRtikA hai evaM sattva 90 va 92 prakRtikA hai, yahA~ 91 prakRtikA sattva nahIM hai, kyoMki pahale yadi narakAyukA bandha nahIM huA hai to tIrtharaprakRtikA bandha prArambha honeke bAda samyaktvase bhraSTa nahIM ho sakate, tIrthaGkaraprakRtikA bandha nirantara hai isalie devagati va tIrthaGkarasahita 29 prakRti kA bandha hotA hai 28 prakRtikA nhiiN| dezasaMyatake 28 prakRtikabandhameM udaya 30 evaM sattva 92 va 90 prakRtikA pAyA jAtA hai, pramattaguNasthAnameM devayuta 28 prakRtirUpa bandhameM 25-27-28-29 va 30 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-627 prakRtikA udaya aura 92 va 90 prakRtikA sattva hotA hai| apramattaguNasthAnameM devayuta 28 prakRtika bandha honepara udaya 30 evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai, kintu 25-27 va 29 prakRtika udayameM sattva 92 prakRtikA hI hai| apUrvakaraNaguNasthAnameM devayuta 28 prakRtikA bandha hote hue udaya evaM sattva kramaza: 30 aura 92 va 90 prakRtikA jaannaa| 28 prakRtika bathAna udaya va sancasthAnoM ke kathanameM yahApi vizeSakathana garbhita ho jAtA hai, kintu prAkRtapaMcasaMgrahakAra ne pR. 393 mA, 226 se pR. 377 gA. 233 taka 28 prakRtika bandhasthAnameM udaya tathA sattvakI viziSTadazAmeM sthAnavizeSoMkA kathana kiyA hai jo isaprakAra hai(1) 28 prakRtikA bandha karanevAlA kSAyikasamyagdRSTi manuSya marakara bhogabhUmijoMmeM utpanna honevAleke 21 va 26 prakRtike udayameM bhI 28 prakRtikA bandha aura sattva 92 yA 90 prakRtikA hotA hai| (2) chaThe pramattasaMyata guNasthAnameM AhArakazarIramizrakAlameM 25 prakRtikA udaya honepara tathA AhArakazarIraparyAptikAlameM 27 prakRtikA udaya honepara 28 prakRtika sthAnakA bandha hotA hai, kintu sattva 92 prakRtikA hI hai| AhArakaprakRtike sattvavAle asaMyatasamyagdRSTike 29 prakRtikA udaya aura pramattasaMyatake 28 prakRtike udayasthAnameM bandha 28 prakRti kA aura sattva 92 prakRti kA hai| mithyAtvaguNasthAnase viratAvirata nAmaka paMcamaguNasthAnatakake jIvoMke 30 prakRti ke udayasthAnameM aura 28 prakRtike bandhasthAnameM sattva 92 va 90 prakRtikA hotA hai| jisane pahale sarakAyukA bandha kara liyA ho aisA karmabhUmija manuSya upazama yA vedakasamyaktvako prAptakara kevalike pAdamUlameM tIrthaGkaraprakRtikA bandhakara dUsare yA tIsare narakameM jAneke abhimukha mithyAtvako prApta ho narakagatiyuta 28 prakRti kA bandha karatA hai usasamaya 30 prakRti kA udaya aura 91 prakRti kA sttv| devadvikakI udvelanA karake mithyAdRSTi paMcendriya tiryaJca yA manuSyameM utpanna hokara narakagatiyuta 28 prakRtikA bandha karanevAleke udaya 30 prakRti kA aura sattva 88 prakRti kaa| 31 prakRtike udayavAlA midhyAdRSTise viratAvirata paMcamaguNasthAna taka paMcendriya tiryaJcake narakagatiyuta 28 prakRtikA bandha honepara sattva 92 va 90 prkRtikaa| (8) mithyAdRSTi paMcendriya tiryaJcake narakagatiyuta 28 prakRtikA bandha, udaya 31 prakRtikA aura sattva 88 prakRtikA, kyoMki devadrika kI udvelanA vAlA hai| Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-628 29 prakRtikA bandha dvIndriyAdisahita yA vasaparyAptasahita athavA tiryaJca yA manuSyagatisahita athavA devagati tIrthaGkarasahita hotA hai aura isa sthAnako cAroMgatike jIva bA~dhate haiN| yahA~ nArakiyoMke mithyAtvaguNasthAnameM paJcendriya tiryaJca va manuSyasahita 29 prakRtikA bandha hotA hai taba udaya 21-2527-28 va 29 prakRtikA, sattva 92-91 va 90 prakRtikA hai; 91 prakRtikA sattva gharmAdi tIna narakoMmeM prathamatIna antarmuhUrtaparyanta hI sambhava hai| sAsAdanaguNasthAnameM pUrvoktaprakAra 29 prakRtika bandhameM udaya 29 evaM sattva 90 prakRtikA hai, mizraguNasthAnameM manuSyasahita hI 29 prakRtika bandha hai taba udaya bhI 29 prakRtika evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai, asaMyataguNasthAnameM bhI manuSyayuta hI 29 prakRtirUpa bandha hotA hai taba dharmAnarakasambandhI 29 prakRtika bandhake sAtha 21-25-27-28 va 29 prakRtirUpa udaya aura 92 va 90 prakRtika sattva hai; vaMzA-meghAdi pRthviyoMmeM 29 prakRtika bandhameM udaya 29 evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai| mithyAdRSTi tiryaJcake dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paJcendriyatiryaJca va manuSyasahita 29 prakRtika dharma udaya 21-14-29..-26-25:28-29-30 va 31 prakRtikA evaM sattva 92-90-88-84 va 82 prakRtikA hai, sAsAdanaguNasthAnake paJcendriyatiryaJca va manuSyasahita 29 prakRtike bandhameM udaya 21-24-26-30 va 31 prakRtikA tathA sattva 90 prakRtikA hai; yahA~ 25-2728 va 29 prakRtika udaya nahIM pAyA jAtA hai| mizra-asaMyata aura dezasaMyata ina tIna guNasthAnoMmeM 29 prakRtika bandha nahIM hai, kyoMki tiryaJca va manuSyagatikI bandhavyucchitti sAsAdanaguNasthAnameM hI ho jAtI hai| mithyAdRSTi manuSyake dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriyatiryaJca yA manuSyagatisahita 29 prakRtika bandhameM 21-26-28-29 va 30 prakRtikA udaya aura 92-90-88 va 84 prakRtikA sattva hai| yahA~ tejakAya, vAyukAya kI utpatti manuSyoM meM nahIM hotI, isase 82 kA sattva nahIM khaa| jisane pUrvameM narakAyukA bandha kara liyA hai aise jIvake tIrthaGkaraprakRtike bandhasahita narakagatiko jAte samaya mithyAtvAvasthAmeM manuSyagatisahita 29 prakRtike bandhau 21-25-27-28 va 29 prakRtika udayasahita 91 prakRtikA sattva jAnanA, sAsAdanaguNasthAnameM paJcendriyatiryaJca athavA manuSyasahita 29 prakRtikabandhameM 21-26 va 30 prakRtika udayasahita 90 prakRtikA sattva hai, mizraguNasthAnameM 29 prakRtika bandha nahIM hai| asaMyataguNasthAnameM deva aura tIrthaGkarasahita 29 prakRtika bandhameM 21-26-28-29 va 30 prakRtike udayasahita sattva 93 aura 91 prakRtikA hai, dezasaMyataguNasthAnameM isIprakAra 29 prakRtika bandhameM 30 prakRtikA udaya evaM 93 va 91 prakRtikA sattva hai, pramattaguNasthAnake isI 29 prakRtika bandhasthAnake sAtha 25-27-28-29 va 30 prakRtika udaya aura 93 va 91 prakRtika sattva hai, apramatta aura apUrvakaraNaguNasthAnameM pUrvokta 29 prakRtika bandhameM udaya 30 prakRtikA evaM sattva 93 va 91 prakRti kA jaannaa| devagati bhavanatrikase sahasrArasvargake kalpavAsIdevoMtaka mithyAtvaguNasthAnameM sajhIpaJcendriyaparyAptatiryaJca yA manuSyasahita 29 prakRtika bandhameM 21-25-27-28 va 29 prakRtikA udaya tathA 92 va 90 prakRtikA sattva hai| deva sAsAdanaguNasthAnameM pUrvavat 29 prakRtika bandhau 21-25 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa 629 aura 29 prakRtirUpa udayasahita sattva 90 prakRti kA hai| mizraguNasthAna meM manuSyayuta 29 prakRtika bandhameM 29 prakRtikA udaya aura sattva 92 90 prakRti kA jAnanA / asaMyataguNasthAnameM manuSyayuta 29 prakRtika bandhameM udaya bhavanatridevoMmeM 29 prakRtikA tathA anya devoMmeM 21-25-27-28 va 29 prakRti kA hai tathA sattva sabhI 92 va 90 prakRtikA pAyA jAtA hai| Anatasvargase uparimayaiveyakaparyanta devoMke mithyAtvaguNasthAnameM manuSyayuta 29 prakRtika bandhake sAtha 21-25-27-28 va 29 prakRtikA udaya aura 92 va 90 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai| sAsAdanaguNasthAnameM 29 prakRtike bandhameM 21-25 va 29 prakRtikA udaya tathA 90 prakRtikA sattva hai| mizraguNasthAnameM 29 prakRtika pUrvokta bandhameM 29 hI prakRtike udayasahita 92 va 90 prakRtikA sattva hotA hai, asaMyataguNasthAnameM isI 29 prakRtirUpa bandhake sAtha udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai| anudiza va anuttaravimAnoM ke asaMyataguNasthAnameM manuSyayuta 29 prakRtikabandhameM 21-25-27-28 va 29 prakRtikA aura sattva 92 va 90 prakRtikA hai| 30 prakRtikA bandhasthAna trasaparyAptaudyota tiryaJcagatiyuta yA manuSyagatitIrthaGkarasahita athavA devagati- AhArakadvikasahita hotA hai aura isakA bandha cAroMgatike jIvoMko hotA hai| narakagatike mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnameM paJcendriyatiryaJcaudyotasahita 30 prakRtika bandhameM mithyAtvaguNasthAnameM udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA aura sattva 92 va 90 prakRtikA tathA sAsAdanaguNasthAnameM udaya 29 prakRtikA evaM sattva 90 prakRtikA hai; mizraguNasthAnameM 30 prakRtikA bandha nahIM hai, asaMyataguNasthAna meM manuSya - tIrthaGkarasahita 30 prakRtika bandhameM gharmAnarakameM udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA evaM sattva 91 prakRtikA hai| vaMzA-meghAnarakameM udaya 29 va sattva 91 prakRtikA hai, aJjanAdimeM isaprakArakA bandha nahIM hai| mithyAdRSTitiryaJcoMke udyotayuta 30 prakRtika bandhameM udaya 21-24-25-26-27-2829-30 va 31 prakRti kA evaM sattva 92-90-88-84 va 82 prakRtikA hai, sAsAdanaguNasthAna meM paJcendriyatiryaJca - udyotasahita 30 prakRtika bandhameM 21-24-26-30 va 31 prakRtika udaya aura 90 prakRtikA sattva hai| yahA~ mizrAdi tInaguNasthAnoMmeM isa prakArakA bandha nahIM hai| midhyAdRSTimanuSyake dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paJcendriyatiryaJca va udyotasahita 30 prakRtika bandhameM 21-26-28- 29 va 30 prakRtikA udaya evaM 92 90-88 va 84 prakRtikA sattva hai, sAsAdanaguNasthAnameM tiryaJca va udyotasahita 30 prakRtikabandhameM 21 - 26 va 30 prakRtika udayasahita sattva 10 prakRtikA jAnanA / mizrase pramattaparyanta cAraguNasthAnoMmeM 30 prakRtika bandha nahIM hai, apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnameM devagati va AhArakadvikasahita 30 prakRtika bandhameM 30 prakRtika udayasahita 92 prakRtikA sattva hai / bhavanatrikase sahasrArasvargaparyanta devoMmeM tiryaJca-udyotasahita 30 prakRtirUpa bandhameM mithyAtvaguNasthAnameM 21-25-27-28 va 29 prakRtikA udaya aura 90 va 92 prakRtikA sattva hai, sAsAdanaguNasthAnameM 21-25 va 29 prakRtirUpa udaya tathA 90 prakRtirUpa sattva hai| mizra va asaMyataguNasthAnavartI bhavanatrikadevoMmeM 30 prakRtirUpa bandha nahIM Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 630 hai vahA~ to manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA hI pAyA jAtA hai tathA dharma mahArasvargaparyanta devoMke asaMyata guNasthAna meM manuSya va tIrthaGkarasahita 30 prakRtikA bandha hai taba udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA evaM sattva 93 va 91 prakRtikA hai, Age Anatasvargase uparima graiveyakaparyanta midhyAtvasAsAdana aura mizra ina tIna guNasthAnoM meM 30 prakRtikA bandha nahIM hai| Anatasvarga se sarvArthasiddhiparyanta asaMyataguNasthAnavartI devoMke 30 prakRtikabandhameM udaya 21 - 25-27-28 va 29 prakRtikA aura sattva 93 va 91 prakRtikA pAyA jAtA hai| devagati-AhArakadvika va tIrthakarasahita 31 prakRtika bandha apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnavartI hI karate haiM so inake isa bandhasthAnameM udaya aura sattva kramaza: 30 va 93 prakRtikA pAyA jAtA hai / apUrvakaraNake saptamabhAga tathA anivRttikaraNaguNasthAnameM yazaskIrtirUpa 1 prakRtika bandhameM udaya 30 prakRtikA aura sattva 93 - 92-91-90-80-71-78 va 77 prakRtikA hai, kintu apUrvakaraNake saptamabhAgameM 80 Adi prakRtiyoMke sattvasthAna nahIM haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM yazaskIrtirUpa 1 prakRtika bandhameM udaya 30 prakRtikA evaM sattva 93 92-91 - 90 80 79 - 78 va 77 prakRtikA hai, upazAntakaSAyaguNasthAnameM bandhakA abhAva rahate hue bhI udaya 30 prakRtika evaM sattva 93-192-91 va 90 prakRtikA hai, kSINakaSAyaguNasthAnameM udaya 30 prakRtikA evaM sattva 80-79 78 va 77 prakRtikA hai| sayogakevalIke svasthAnameM 30 va 31 prakRtikA udaya aura sattva 80-79-78 va 77 prakRtikA hai tathA samudghAtakevalIke 20-21-26-27-28 29 30 va 31 prakRtikA udaya evaM sattva 80-7978 va 77 prakRtikA hai| ayogIguNasthAnameM udaya 9 va 8 prakRtikA aura sattva 80-79-78-7710 va 9 prakRti kA hai| 1. gommaTasAra karmakANDa gAthA 271 va 276 dekho / Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............................ gommaTasAra karmakANDa-631 __ adhikaraNarUpa bandhasthAna aura AdheyarUpa udaya-sattvasthAnake trisaMyogI bhaGgasambandhI sandRSTi - adhikaraNa Adheya baMdhasthAna udaya udayasthAnagata prakRti kA vivaraNa satvasthAna sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa sthAna saMkhyA 23 prakRtika 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 92-90-88-84 va 82 prakRtika 25 prakRtika 21-24-25-26-2728-29-30 va 31 26 prakRtika 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 28 prakRtika | 8 21-25-26-27-28 29-30 va 31 92-90-88-84 va 82 prakRtika 92-90-88-84 va 82 prakRtika 92-91-90 va 88 prakRtika 93-92-9190-88-84 va 82 prakRtika 29 prakRtika 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 30 prakRtika 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 93-12-91-90 88-84 va 82 prakRtika 93 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 93-92-91-9080-71-78 va 77 uparatabandha 20-21-26-27-28- - 29-30-31-9 va 8 93-92-91-90. 80-79-78-7710 va 9 prakRtika Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 632 Age udayasthAnako AdhAra aura bandha-sattvasthAnoMko Adheya mAnakara kathana karate haiM bIsAdisu baMdhaMsA Nabhadu chaNNava paNapaNaM ca chasattaM / chaNNava chaDa dusu chahasa aTThadasaM chakachakka Nabhati dusu ||746 || artha - 20 Adi prakRtirUpa udayasthAnoMmeM bandha va sattvasthAna kramase 20 prakRtike udayasthAnameM bandhasthAna zUnya va sattvasthAna 2 21 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 6 va sattvasthAna 9, 24 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 5 aura sattvasthAna 5, 25 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 6 sattvasthAna 7, 26 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 6 aura sattvasthAna 9, 27 va 28 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 6 evaM sattvasthAna 8 29 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 6 tathA sattvasthAna 10, tIsa prakRtika udayasthAnameM bandha va sattvasthAna kramase 8 va 10 haiM, 31 prakRtirUpa udayasthAnameM bandha aura sattvasthAna 6 va 6 haiM tathA 9 va 8 prakRtika udayasthAnoMmeM bandhasthAnakA abhAva hai aura sattvasthAna 3 jAnanA / aba uparyukta kathana kA spaSTIkaraNa 6 gAthAoM meM karate haiM bIsudaye baMdho Na hi uNasIdIsattasattarI sattaM / igivIse tevIsappahudItI saMtayA baMdhA || 747 / / sattaM tiNaudipahudisIdaMtA aTThasattarI ya have / cavIse paDhamatiyaM NavavIsaM tIsayaM baMdho // 748 // bANaudI udicaU sattaM paNachassagaTTaNavavIse / baMdhA AdimachakaM paDhamillaM sattayaM santaM // 749 // te gavasagasadarijudA AdimachassIdiaTThasadarIhiM / NavasattasattarIhiM sIdicaukkehiM sahidANi / / 750 // tIse aTThavi baMdho UNatIsaM va hodi sattaM tu / igitIse tevIsappahUdItIsaMtayaM baMdho / / 751 / / sattaM duNaudiNaudItiya sIdaDahattarI ya NavagaDe / baMdho Na sIdipahudIsusamavisamaM sattamuddhiM // 752 / / Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-633 artha - 20 prakRtika udayasthAnameM bandhakA abhAva hai, sattva 79 va 77 prakRtirUpa do haiM, 21 prakRtika udayasthAnameM 23 prakRtika sthAnase 30 prakRtikasthAnaparyanta 6 bandhasthAna haiM tathA sattvasthAna 93 se 80 prakRtika sthAnaparyanta evaM 78 prakRtikA aise 9 haiN| yahA~ 21 prakRtika udayasthAnake antargata tIrthakarasamudghAtakevalIke bandhasthAnakA abhAva bhI hai| 24 prakRtika udayasthAnameM Adike tIna aura 29 va 30 prakRtika isa prakAra pA~ca bandhasthAna haiM evaM sattvasthAna 92 prakRtika va 90 Adi prakRtirUpa cAra isaprakAra pA~ca jaannaa| 25-26-27-28 va 29 prakRtika udayasthAnoMmeM 23 Adi prakRtirUpa 6 udayasthAna evaM sattvasthAna kramase 25 prakRtika sthAnameM Adike sAta, 26 prakRtikasthAnameM Adike 7 aura 79 va 77 prakRtirUpa do aise 9, 27 prakRtikasthAnameM Adike 6 aura 80 va 78 prakRtika aise 8, 28 prakRtikasthAnameM Adike 6 tathA 79 va 77 prakRtika do isaprakAra ATha haiM, 29 prakRtika sthAnameM Adike chaha aura 80 Adi prakRtirUpa cAra aise 10, tIsaprakRtika udayasthAnameM bandhasthAna 8 evaM sattva 29 prakRtikasthAnake samAna 10 haiN| 31 prakRtika udayasthAnameM bandha 23 se 30 prakRtika sthAnaparyanta 6 va sattvasthAna 92 prakRtirUpa va 90 AdiprakRtirUpa 3 aura 80-78 prakRtika aise 6 haiN| 9 va 8 prakRtika udayasthAnameM bandhasthAnakA abhAva hai tathA 80 Adi prakRtirUpa 6 sthAnoMmeMse samasaMkhyArUpa tInasthAna 9 prakRtika sthAnameM aura viSamasaMkhyArUpa tInasthAna AThaprakRtika sthAnameM jAnanA cAhie | vizeSArtha - 20 prakRtikA udaya tIrthaGkArahita sAmAnyakevalIke samudghAtameM hotA hai, yahA~ bandhakA abhAva hai aura sattva 79 va 77 prakRtike pAe jAte haiN| 21 prakRtirUpa udayasthAna tIrthaGkarake pratara samudghAta karane va sameTanemeM aura lokapUraNa samudghAtameM hotA hai| yahA~ bhI bandha nahIM pAyA jAtA, sattva 80 va 78 prakRtirUpa hai tathA AnupUrvIsahita 21 prakRtikA udaya cAroMgatike vigrahagatikAlameM hotA hai| mithyAtvaguNasthAnavartI dharmAdi tIna pRthviyoMke nArakIjIvoMmeM 21 prakRtika udayasthAnameM paMcendriyatiryaMca yA manuSyayuta 29 athavA tiryaJca-udyotasahita 30 prakRtika bandhasahita sattva 92-91 va 90 prakRtikA hai| sAsAdana va mizraguNasthAnameM 21 prakRtirUpa udayasthAna nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM dharmAnarakameM hI 21 prakRtikA udaya hai yahA~ manuSyayuta 29 va tIrthakarayuta 30 prakRtikA baMdha aura 92-91 va 90 prakRtikA sattva hai| aJjanAdi tIna narakoMmeM mithyAdRSTinArakiyoMke 21 prakRtika udayameM bandha paMcendriyatiryaca yA manuSyayuta 29 aura tiryaJca-udyotasahita 30 prakRtika bandhapsahita sattva 92 va 90 prakRtikA hai| aJjanAdipRthviyoMke sAsAdanaAdi tInaguNasthAnameM 21 prakRtika udaya nahIM hai| tiryaMcoMke mithyAtvaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM 23-25-26-29 va 30 prakRtirUpa bandhasahita sattva 92. 90-88-84 va 82 prakRtikA hai, sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM paMcendriyatiryaMca va manuSyayuta 29 evaM tiryaMca-udyotasahita 30 prakRtika baMdhake sAtha sattva 90 prakRtikA hai| yahA~ mizca va dezasaMyataguNasthAnameM 21 prakRtika udaya nahIM hai| asaMyataguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM devayuta 28 prakRtika baMdhasahita sattva 92 va 90 prakRti kA hai| manuSyoMke mithyAtvaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-634 23-25-26-29 va 30 prakRtirUpa baMdhasahita sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA hai| sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM paJcendriyatiryaJca va manuSyayuta 29 aura tiryaJca-udyotasahita 30 prakRti bandhasahita sattva 90 prakRti kA hai, mizraguNasthAnameM 21 prakRti kA udaya nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM devayuta 28 prakRtika aura deva-tIrthaGkarayuta 29 prakRtika bandhasahita sattva 93-92-91 va 90 prakRtikA, dezasaMyatAdimeM 21 prakRtika udaya nahIM hai / devargAtameM bhavanatrikadevoM meM aura kalpavAsinI deviyoMke mithyAtvaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM 25-26-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92 va 90 prakRti kA hai, sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtika udaya meM manuSyayuta 29 va tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtika bandhasahita 90 prakRti kA hai| mizra-bhasaMyataguNasthAnameM isaprakArakA udayasthAna nahIM hai| saudharmayugalake mithyAtvaguNasthAnameM 21 prakRtika udayameM 25-26-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92 va 90 prakRti kA hai, sAsAdanaguNasthAnameM 21 prakRtika udaya meM tiryaJca va manuSyayuta 29 aura tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtirUpa bandhasahita sattva 90 prakRti kA hai| mizraguNasthAnameM yahA~ 21 prakRtika udayasthAna nahIM hai| asaMyataguNasthAnake 21 prakRtika udayameM manuSyayuta 29 aura manuSya-tIrthaGkarayuta 30 prakRti ke bandhasahita sattva 93-92-91 va 90 prakRtikA jAnanA / Age sahasrArasvargaparyanta 10 svargomeM mithyAtvaguNasthAnake 21 prakRtirUpa sthAnakA udaya hai taba tiryaJca va manuSyayuta 29 evaM tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtika bandhake sAtha 92 va 90 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai tathA sAsAdana va asaMyataguNasthAnasambandhI kathana pUrvokta saudharmayugalake kathanavat jAnanA / mizraguNasthAnameM 21 prakRtika udaya nahIM pAyA jAtA hai| Anatasvargase uparimagraiveyakaparyanta 21 prakRtika udayameM mithyAtvaguNasthAnameM bandha manuSyayuta 29 aura sattva 92 va 90 prakRtikA hai, sAsAdanaguNasthAnameM manuSyayuta 29 prakRtike bandhasahita 90 prakRtikA sattva hai, mizraguNasthAnameM 21 prakRtika udayasthAnakA abhAva hai, asaMyataguNasthAnameM manuSyayuta 29 evaM manuSya-tIrthakarayuta 30 prakRtika bandhake sAtha 9392-91 va 90 prakRtika sattva pAyA jAtA hai| navAnudiza aura pA~ca anuttara vimAnasambandhI asaMyataguNasthAnameM bhI manuSyagatiyuta 29 prakRtika tathA manuSya-tIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandhasahita 93 Adi prakRtirUpa cAra sattvasthAna haiN| 24 prakRtirUe udayasthAna aparyAptaekendriyamithyAdRSTijIva ke hI hai| yahA~ 24 prakRtika udayameM labdhyaparyAptakake 23-25-26-29 va 30 prakRtika baMdhasahita sattva 92-90-88-84 3 82 prakRtikA hai tathA nirvRnyaparyAptakameM bhI sarvakathana isIprakAra hai, kintu vizeSatA yaha hai ki agnikAya vAyukAyake jIvoMmeM manuSyagatisahita honevAle sabhI bandhasthAnoMkA abhAva hai| evaM Atapa-udyotasahita sarva sUkSma, aparyApta, tejakAya-vAyukAya aura sAdhAraNakA bandha nahIM hai| 25 prakRti kA udaya cAroMgatike aparyAptakAlameM aura paryAptaekendriyake sambhava hai yahA~ 25 prakRtikA udaya rahate hue sabhI kArakiyoMka mithyAtvaguNasthAnameM tathA dharmAnarakake asaMyataguNasthAnameM 21 prakRtika udayasthAnavat bandha va sattva Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-635 jAnanA | vaMzA, meghA Adi narakoM meM ati avasthAmeM asaMvata guMgalyAna nahIM hotA kyoMki zarIraparyApti honepara hI vahA~ para samyaktva utpanna hotA hai| nArakiyoMke aparyAptakAlameM anya guNasthAna ( sAsAdana, mizra) nahIM haiN| ekendriyajIvoMke paraghAtayuta 25 prakRtika udayameM 23-25-26- 29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92-90-88-84 va 82 prakRtikA hai| trasatiryaJcajIrvoke 25 prakRtika udaya nahIM hai kyoMki inake anopAna va saMhananasahita 26 prakRtikA hI udaya pAyA jAtA hai tathA pramattaguNasthAnavartI manuSya AhArakazarIrameM saMhanana nahIM ataH aGgopAlasahita 25 prakRtikA udaya hai so inake devayuta 28 aura devagati va tIrthaGkarasahita 29 prakRtika bandhasahita 93 92 prakRtikA sattva hai| devoMke 25 prakRtika udaya hai jisaprakAra 21 prakRtika udayameM bandha-sattvakA kathana kiyA gayA hai usIprakAra yahA~ bhI bandha aura sattva jAnanA cAhie / 26 prakRtika udaya labdhyaparyApta va nirvRttyaparyApta trasatiryaJcoMke saMhananasahita hai yahAM mithyAtvaguNasthAnameM 26 prakRtika udayameM 23-25-26-29 va 30 prakRtike bandhasahita sattvasthAna 92 aura 90-88-84 va 82 prakRtika cAra haiN| ekendriya mithyAdRSTike zarIraparyAptimeM udyota yA Atapa sahita 26, athavA ucchvAsa paryApti se paryAptajIvake ucchvAsa sahita (tathA Atapa udyota rahita) 26 prakRtika udayameM 23 25 26 29 va 30 prakRtika bandhasahita 92-90-88-84 va 82 prakRtikA sattva hai, sAsAdanaguNasthAna meM 26 prakRtirUpa udaya nahIM haiM, kyoMki isasthAnake udayase pUrva hI 24 prakRtika sthAnameM sAsAdanakAla samApta ho jAtA hai tathA paJcendriyatiryaJcake sAsAdanaguNasthAnameM 26 prakRtika udaya hai taba 29 30 prakRtike bandhasahita 90 prakRtikA sattva hai| "micchaduge devacaUNa" isa vacanase 28 prakRtikA bandha nahIM hai, mizraguNasthAnameM 26 prakRtika udaya nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM 26 prakRtika udayameM devagatiyuta 28 prakRtika bandhasahita 92 va 90 prakRtikA sattva hai, dezasaMyataguNasthAna meM 26 prakRtikA udaya nahIM hai| manuSyake 26 prakRtikA udaya hotA hai yahA~ mithyAtvaguNasthAnameM 23-2526-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA sava hai, sAsAdanaguNasthAna meM tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 aura tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtika bandhasahita 90 prakRtikA sattva hai, mizraguNasthAna meM isa prakArakA udaya nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM devagatiyuta 28 va devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA bandha hotA hai evaM 93-92-99 va 90 prakRtika sattvasthAna haiM, dezasaMyatAdi guNasthAnoM meM yaha udayasthAna nahIM hai, tIrthaGgarabinA sAmAnya kevalIke kapATasamudghAtameM 26 prakRtike udayameM bandha nahIM hai, kintu sattva 79 va 77 prakRtikA hai| 27 prakRtikA udaya tInagatisambandhI zarIraparyAptimeM tathA tiryaJcagatimeM ekendriyake ucchvAsaparyAptikAlameM hotA hai| jahA~ 27 prakRti kA udaya hotA hai vahA~ gharmAdi tIna narakoM ke mithyAtvaguNasthAna meM bandha tiryaJca yA manuSyagatisahita 29 kA evaM tiryaJca - udyotayuta 30 prakRtikA tathA sattva 92 90 prakRtikA hai, yahA~ tIrthaMkara sahita sattvasthAna sambhava nahIM hai, kyoMki zarIra paryApti ke upara tIrthaGkara sattvasahita nArakI mithyAdRSTi ke samyaktva utpanna ho jAtA hai| sAsAdanAdiguNasthAnoMmeM Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 636 yaha udayasthAna nahIM hai, kintu gharmAnarakameM asaMyattaguNasthAna 27 prakRtika udayameM manuSyagatiyuta 29 evaM manuSyagati va tIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandha sahita sattva 92 91 va 90 prakRtikA hai| vaMzA meghA meM bandha manuSyagati tIrthaMkara sahita 30 prakRtikA anya sahita vAlA hai tathA aJjanAdi tIna narakoMkI mithyAtvAvasthA meM 27 prakRtika udayameM bandha tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 aura tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtikA hai aura sattva 92 va 90 prakRtikA hai, mAghavIpRthvI meM tiryaJcagatiyuta 29 tathA tiryaJcaudyotata 30 prakRtika bandhasahita sattva 92 va 90 prakRtikA jAnanA / yahA~ sAsAdanAdiguNasthAnoMmeM yaha udayasthAna nahIM hai| ekendriyake zvAsocchvAsasahita Atapa yA udyota saMyuktameMse kisI eka 27 prakRtikA udaya hotA hai taba 23-25-26-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA hai| tejakAya vAyukAyAbinA anya ekendriyoMke ucchvAsaparyAptikAlameM manuSyadvikakA bandha hotA hai taba 82 prakRtika sattvasthAna yathAsambhava nahIM hai / AhArakazarIravAloMke 27 prakRtika udayameM devagatiyuta 28 evaM devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtika bandhasahita sattva 93 va 92 prakRtikA hai, tIrthaGkarake kapATasamudghAtameM 27 prakRtika udayameM bandhakA to abhAva aura sattva 80 va 78 prakRtikA hai / bhavanatrikadeva tathA kalpavAsinI deviyoMke to mithyAtvaguNasthAnameM 27 prakRtika udayameM 25-26 evaM tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 aura tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtika bandhasahita 92 va 90 prakRtikA sattva hai| yahA~ sAsAdanAdiguNasthAnoMmeM yaha udayasthAna nahIM hai / sAsAdanaguNasthAnakA abhAva isalie kahA, kyoMki zarIraparyAptikAlameM sAsAdanaguNasthAnako chor3akara mithyAtvAvasthAko prApta ho jAtA hai| mithyAtvasahita saudharmayugalameM 27 prakRtika udayameM bandha va sattvakA kathana bhavanatrikavat jAnanA / yahA~ sAsAdana va mizraguNasthAna meM yaha udayasthAna nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM 27 prakRtika udayameM manuSyagatiyuta 29 va manuSyagati va tIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandhasahita sattva 93 92-91 va 10 prakRtirUpa hai| Age sahastrArasvargaparyanta 10 svargImeM mithyAdRSTike 27 prakRtirUpa udayameM tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 aura tiryaJca - udyotayuta 30 prakRtika bandhasahita 92 va 90 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai, sAsAdana va mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai| asaMyataguNasthAnake 27 prakRtika udayameM bandha va sattvakA sarvakathana saudharmayugala ke samAna hai| Anatasvargase uparimayaiveyakaparyanta mithyAtvaguNasthAna meM 27 prakRtika udayameM manuSyagatiyuta 29 prakRtirUpa bandhasahita 92-90 prakRtikA sattva hotA hai, inake asaMyataguNasthAna meM tathA navAnudiza va anuttaravimAnoMke asaMyatoM meM 27 prakRtika udaya rahate hue manuSyagatiyuta 29 aura manuSyagati va tIrthaGkarasaMyukta 30 prakRtika bandhake sAtha sattva 93 92 91 va 90 prakRtirUpa hai / 28 prakRtikA udaya tiryaJca manuSya ke zarIraparyAptikAlameM tathA deva aura nArakiyoMke ucchvAsaparyAptikAlameM hotA hai| jahA~ 28 prakRtikA udaya hotA hai vahA~ nArakiyoMke gharmAnarakameM mithyAtvasahita to bandha tiryaJca yA manuSyagatisahita 29 prakRtika aura tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtika bandhasahita sattva 92 90 prakRtikA hai| yahA~ 91 prakRtikA sattva nahIM pAyA jAtA, kyoMki Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-637 tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAlA gharmAnarakameM jAkara samyaktvase bhraSTa nahIM hotA hai, sAsAdana va mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai,asaMyataguNasthAnameM 28 prakRtika udayameM manuSyagatiyuta 29 va manuSyagati va tIrthakarayuta 30 prakRtirUpa bandhasahita sattva 92-91 va 90 prakRtikA jaannaa| vaMzA-meghApRthvIke mithyAtvaguNasthAnameM 28 prakRtika udayameM bandha-sattvasambandhI kathana dharmAnarakavat hai kintu inake 91 prakRtikA bhI sattva hai| sAsAdana aura mizra guNasthAnoMmeM yaha udayasthAna nahIM hai| asaMyata meM bandha manuSyagati tIrthaMkara yuta 30 kA aura sattva 91 kA hai| Age aJjanAdi tIna narakoMke mithyAtvaguNasthAnameM 28 prakRtika udayameM bandha aura sattvasambandhI kathana gharmAnarakavat jAnanA, kintu yahA~ sAsAdanAdi tInaguNasthAnoMmeM 28 prakRtika udayasthAna nahIM hai| mAghavI nAmaka narakake mithyAtvaguNasthAnameM 28 prakRtika udaya rahate hue tiryaJcagatiyuta 29 aura tiryaJcagati va udyotasahita 30 prakRtika bandhasahita 92 va 90 prakRtika sattva hai, kintu sAsAdanAdi guNasthAnoMmeM 28 prakRtirUpa udaya nahIM pAyA jAtA hai| tiryaJcoMke 28 prakRtika udaya rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika bandhasahita 92-90-88 va 84 prakRtika sattva pAyA jAtA hai, sAsAdana aura mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai| bhogabhUmija asaMyatatiryaJcameM 28 prakRtika udaya rahate hue devagatiyuta 28 prakRtika badhasahita 92 va 10 padAjika saca hai| karmabhUmija asaMyata va dezasaMyataguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hotA hai| manuSyake 28 prakRtika udayameM mithyAtvaguNasthAnameM bandha-sattva sambandhI sarvakathana tiryaJcavat hai| yahA~ sAsAdana va mizra guNasthAna meM yaha udayasthAna nahIM hai, asaMyataguNasthAnameM isa udayasthAnake rahate hue devagatiyuta 28 evaM devagatiM va tIrthaGkarayuta 29 prakRtika bandhasahita sattva 93-92-91 va 90 prakRtirUpa pAe jAte haiM, dezasaMyataguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai| AhArakakAyayogakI ucchvAsaparyAptimeM 28 prakRtikA udaya rahate hue devagatiyuta 28 evaM devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtika bandhasahita 93 va 92 prakRtika sattva hai| tIrthaGkararahita daNDasamudghAtake audArikakAyayogameM 28 prakRtika udaya rahate hue bandhakA to abhAva hai, kintu sattva 79 va 77 prakRtikA hai| 27 prakRtika udaya rahate hue devoMke jo bandha va sattvasthAna kahe the ve hI yahA~ 28 prakRtika udayameM bhI jaannaa| 29 prakRtikA udaya nArakiyoMke bhASAparyAptikAlameM duHsvarasahita hotA hai| 29 prakRtika udaya rahate hue sabhI nArakiyoMke mithyAtvaguNasthAnameM tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 evaM tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtika bandhasahita 92 va 90 prakRtika sattva hai| yahA~ vizeSabAta yaha hai ki mAghavInarakameM manuSyagatiyuta bandhasthAna nahIM hai tathA dvitIya-tRtIya narakake prathama antarmuhUrtameM 91 prakRtikA bhI sattva hai| sAsAdanaguNasthAnameM 29 prakRtikA udaya rahate hue bandha to mithyAtvaguNasthAnavat aura sattva 90 prakRtikA, mizguNasthAnameM manuSyagatiyuta 29 prakRtika bandhasahita 92-90 prakRtikA sattva hai, asaMyataguNasthAnameM dharmA-vaMzA-meghAnarakameM manuSyagatiyuta 29 aura manuSyagati va tIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandhasahita 92-91 va 90 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai aJjanAdi zeSa cAra narakoMmeM 29 prakRtika udaya Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-638 rahate hue manuSyagatiyuta 29 prakRtika bandha aura 92 va 90 prakRtika sattva hai| trasatiryaJcoMke zarIraparyAptikAlameM udyotasahita 29 prakRtika udaya rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-26-2829 va 30 prakRtika bandhasahita 92-90-88 aura 84 prakRtikA sattva hai, sAsAdana va mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai, bhogabhUmija asayatameM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA evaM sattva 92 va 90 prakRtikA hai, karmabhUmija asaMyata va dezasaMyataguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM pAyA jAtA hai| manuSyoMke ucchvAsaparyAptikAlameM ucchvAsayuta 29 prakRtikA udaya rahate hue mithyAdRSTike bandha evaM sattvasambandhI sarvakathana tiryaJcavat jAunA, sAsAdana va mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM pAyA jAtA, asaMyataguNasthAnameM bandha devagatiyuta 28 evaM devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA aura sattva 93-921.5, va. 90 prakRtilA hai, depalaMgatAdiguNasthAnoM meM yaha udayasthAna nahIM hai| AhArakazarIrakI bhASAparyAptikAlameM susvarasahita 29 prakRtikA udaya rahate hue devagatiyuta 28 va devagati va tIrthakarayuta 29 prakRtika bandhasahita 93 va 92 prakRtikA sattva hotA hai| tIrthaMkara ke daNDasamudghAtameM 29 prakRtika udayameM bandhakA to abhAva evaM sattva 80 va 78 prakRtikA hai| tIrthaMkararahita sAmAnyakevalIke mUlazarIrameM praveza karate samaya uccchvAlaparyAptikAlameM ucchvAsasahita 29 prakRtika udayameM bandhakA abhAva evaM sattva 79 va 77 prakRtikA hai| devoMkI bhASAparyAptikAlameM susvarasahita 29 prakRtika udaya rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM bhavanatrika evaM kalpavAsinIdeviyoMke 25-26-29 va 30 prakRtika tathA saudharmayugala evaM sahasArasvargaparyanta 10 svargoMmeM tiryaJca yA manuSyagatisaMyukta 29 aura tiryaJcagati va udyotayuta 30 prakRtika evaM Anatasvargase uparimauveyakaparyanta manuSyagatiyuta 29 prakRtika bandha hai tathA sattva sarvatra 92-90 prakRtikA hI hai| sAsAdanaguNasthAnameM bhavanatrikase 12veM svargaparyanta tiryaJca yA manuSyagatisahita 29 prakRtikA va tiryaJca-udyota sahita 30 prakRtikA tathA navagreveyakaparyanta manuSyagatiyuta 29 prakRtikA hI hai tathA sattva sarvatra 90 prakRtikA hai| mizraguNasthAnameM uparimanaveyakaparyanta sarvatra manuSyagatiyuta 29 prakRtika bandhasahita sattva 92 3 90 prakRtikA hai, asaMyattaguNasthAnameM bhavanatrika va kalpavAsinIdeviyoMke 29 prakRtika udaya rahate hue manuSyagatisahita 29 prakRtika bandhasahita sattva 92 va 90 prakRtikA hai| saudharmasvargase anuttaravimAnaparyanta 29 prakRtika udayameM manuSyagatiyuta 29 evaM manuSyagati va tIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandhasahita sattva 93-92-91 va 90 prakRtikA hai| 30 prakRtikA udaya tiryaJca va manuSyoMke hI hai, kyoMki yaha sthAna saMhananasahita hai| tiryaJcoMke ucchvAsaparyAptikAlameM udyotasahita 30 prakRtika udayameM mithyAtva guNasthAnameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA hai, sAsAdana-mizraguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM pAyA jAtA, bhogabhUmija asaMyatatiryaJcoMmeM 30 prakRtika udaya rahate hue devagatiyuta 28 prakRtika bandhasahita sattva 92 va 90 prakRtikA hai, karmabhUmija asayata va dezasaMyataguNasthAnameM yaha udayasthAna nahIM hai| bhASAparyAptikAlameM udyotarahita aura susvara-duHsvarameMse kisI eka sahita 30 prakRti udaya tiryaJcoMke hotA hai inake mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika bandhasahita Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 639 sattva 92-90-88 va 84 prakRtikA hai| yahA~ 88 va 84 prakRtika sattva vikalatrayakI apekSAse kahA gayA hai, kyoMki vikalatraya jIvoMke suradvika aura nArakacatuSkakI udvelanA honeke pazcAt bandhakA abhAva hai| sAsAdanaguNasthAnameM 30 prakRtika udayameM tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 evaM tiryaJca - udyotayuta 30 prakRtika bandhasahita 90 prakRtikA sattva hai, mizra asaMyata va dezasaMyataguNasthAna meM devagatiyuta 28 prakRtika bandha aura 92 va 90 prakRtikA sattva hai| manuSyoMke tIrthaGkara samudghAtAvasthA meM mUlazarIra meM praveza karate samaya ucchvAsaparyAptikAlameM 30 prakRtikA udaya hai so yahA~ bandha kA to abhAva aura sattva 80 va 78 prakRtikA hai| tIrthaprakRtibinA bhASAparyAptikAlameM susvara yA duHsvara sahita 30 prakRtikA udaya hotA hai taba bandhakA abhAva aura sattva 79 va 77 prakRtikA jAnanA / sAmAnyamanuSyake bhASAparyAptikAla meM susvara yA duHsvarasahita 30 prakRtika udaya rahate hue midhyAtvaguNasthAnameM 23-2526-28-29 va 30 prakRtika bandhasahita sattva 92 99 va 90 prakRtikA hai| yahA~ 91 prakRtika sattva dUsare va tIsare naraka jAneke sammukha tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAle jIvakI apekSAse kahAM hai| sAsAdanaguNasthAnameM 30 prakRtika udayameM tiryaJca va manuSyagatiyuta 29 tathA tiryaJca - udyotasahita 30 prakRtikA bandha evaM 90 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai, mizra meM baMdha devasahita 28 aura sattva 92-90 prakRtikA hai, asaMyatase apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyanta devagatiyuta 28 evaM devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtika bandhasahita 93 92 99 va 90 prakRtika sattva hai, apramatta aura apUrvakaraNa ke chaThe bhAga paryanta deva aura AhAraka sahita 30 kA tathA deva, AhAraka, tIrthaMkara sahita 31 kA bhI bandha hotA hai, apUrvakaraNaguNasthAnake saptamabhAgameM baMdha 1 prakRtikA evaM sattva 93 92-91-90 prakRtirUpa hai, anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAya guNasthAnameM bandha eka prakRtikA aura sattva 93-92-91 va 90 tathA 80-79-78 va 77 prakRtikA jaannaa| Age upazAntakaSAyAdi cAra guNasthAnoMmeM bandhakA abhAva hai ataH 30 prakRtika udaya rahate hue cAroMguNasthAnoMmeM kramale upazAntakaSAyaguNasthAnameM 93-92-91 va 90, kSINakaSAya va sayogakevalI guNasthAnameM 80-79-78 va 77 prakRtikA sattva jAnanA, ayogakevalIguNasthAnameM 30 prakRtika udaya nahIM pAyA jAtA / 31 prakRtika udaya trasa - udyotasahita bhASAparyAptikAlameM susvara yA duHsvarayuta tiryaJcoMke hotA hai| jisaprakAra Upara udyotarahita tiryaJcoMke 30 prakRtirUpa udayameM bhASAparyAtikAlameM bandha-sattvakA kathana kiyA hai usIprakAra yahA~ bhI jAnanA | manuSyoM meM mithyAtvase kSINakaSAyaguNasthAnaparyanta 31 prakRtikA udaya hI nahIM pAyA jAtA hai, kintu sayogIguNasthAnameM tIrthaGkarake isakA udaya hai so yahA~ bandhakA to abhAva aura sattva 80 va 78 prakRtikA hai / 9 prakRtika udaya ayogIguNasthAnameM tIrthaGkarake pAyA jAtA hai yahA~ bandhakA to abhAva aura sattva 80-78 va 10 prakRtikA hai tathA sAmAnyakevalI kI apekSA ayogI guNasthAna meM hI 8 prakRtikA udaya bhI hotA hai taba bandhakA abhAva evaM sattva 79 77 va 9 prakRtikA hai| Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-640 adhikaraNarUpa udayameM AdheyarUpa bandha-sattvake trisaMyogasambandhI sandRSTi adhikaraNa Adheya udayasthAna bandha | ..... ! sthAna saMkhyA bandhasthAnagata sattvaprakRti -vivaraNa ..| sthAna saMkhyA sattvasthAnagata prakRtivivaraNa 79 va 77 prakRtika 20 prakRtika 21 prakRtika 23.25-26-28-29 va 30 tathA zUnya 93-92-91-90-88 84-82-80 va 78 24 prakRtika 23-25-26-29 va 30 92-90-88-84 va 82 prakRtika 25 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 93-92-9190-88-84 va 82 26 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika, baMdhazUnya 93-92-91-9088-84-82-79 va 77 prakRtika 27 prakRtika 8 23-25-26-28-29 ba / 30 prakRtika, baMdhazUnya 93-92-91-9088-84-80 va 78 prakRtika 28 prakRtika 8 23-25-26-28-29 ba / 30 prakRtika, bandha zUnya 93-92-91-90 88-84-79 va va 77 prakRtika 29 prakRtika / 6 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika,bandha zUnya 93-92-91-9088-84-80-79-78 va 77 prakRtika | 1. tIrthaGkaraprakRtike udavasahita samudghAtakevalIke 21 prakRtikA udaya hone para bandha nahIM hotaa| Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-641 30 prakRtika / 8 / 23-25-26-28-29. / 10. 30-31 va bandha zUnya ! 93-92-91-9088-84-80-79-78 va 77 prakRtika 31 prakRtika 23-25-26-28 92-97-8829 va 30 prakRtika, 84-80 va 78 bandha zUnya 9 prakRtika 80-78 va | 79-77 va 9 prakRtika Age sattvasthAna ko AdhAra aura bandha-udayasthAna ko Adheya mAnakara nirUpaNa karate 8 prakRtika satte baMdhudayA cadusaga sagaNava cadusagaM ca sagaNavayaM / chaNNava paNaNava paNacadu cadusigichavaM Nabhekka suNNegaM // 753 / / artha - 93 Adi prakRtirUpa sattvasthAnoMmeM bandha-udayasthAna kramase 93 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna va udayasthAna kramazaH 4 aura 7 haiN| 92 prakRtika sattvameM bandhasthAna 7 va udayasthAna 9,91 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 4 va udayasthAna 7, 90 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 7 va udayasthAna 9, 88 prakRtika sattvameM bandhasthAna 6 va udayasthAna 9, 84 prakRtika sattvameM bandhasthAna 5 evaM udayasthAna 9, 82 prakRtika sattvameM bandhasthAna 5 aura udayasthAna 4, 80 prakRtika sattvameM bandhasthAna 1 tathA udayasthAna 6, 79 prakRtika sattvameM bandhasthAna 1 va udayasthAna 6, 78 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 1 aura udayasthAna 6, 77 prakRtika sattvameM bandha va udayasthAna kramase 1 va 6 haiM, 10 prakRtika sattvameM bandhasthAna zUnya evaM udayasthAna 1 tathA 9 prakRtika sattvameM bandhasthAna zUnya aura udayasthAna 1 jaannaa| Age uparyukta kathana kA spaSTIkaraNa 6 gAthAoM se karate haiM teNaudIe baMdho ugutIsAdIcaukkamudao du| igipaNachassagaaTThayaNavavIsaM tIsayaM yaM // 754 / / bANaudIe baMdhA igitIsUNANi aTTaThANANi / igivIsAdIemattIsaMtA udayaThANANi // 755 / / Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-642 igiNavadIe baMdhA aDavIsattidayamekkayaM cudo| teNaudi vA NaudIbaMdhA bANaudiyaM va have // 756 // carimaduvIsUNudao tisu dusu baMdhA cha turiyahINaM ca / bAsIdI baMdhudayA puvvaM vigivIsa cattAri // 757 / / sIdAdicausu baMdhA jasakittI samapade have udo| igisagaNavadhiyavIsaM tIsekkattIsaNavagaM ca // 758 // bIsaM chaDaNavavIsaM tIsaM caTTaM ca vismtthaanndyaa| dasaNavage Na hi baMdho kameNa NavaaTThayaM udo||759 ||kulyN|| artha - 93 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 29-30-31 va 1 prakRtirUpa cAra aura udayasthAna 21-25-26-27-28-29 va 30 prakRtika 7 haiN| 92 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 31. ke binA 23-25-26-28-29-30 va 1 prakRtirUpa sAta evaM udayasthAna 21-24-25-26-27-28-2930 va 31 prakRtike 1 haiN| 91 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 28-29-30 va 1 prakRtirUpa cAra tathA udayasthAna 21-25-26-27-28-29 va 30 prakRtirUpa sAta haiN| 90 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 23-25-26-28-29-30 va 1 prakRtirUpa aura udayasthAna antima do evaM 20 prakRtikabinA zeSa 9 haiN| 88 prakRtika sattvasthAnameM bandhasdhAna 23-25-26-29 va 30 prakRtirUpa pA~ca evaM udayasthAna 90 prakRtika sattvasthAnake samAna hI haiN| 84 prakRtika sattvasthAnameM 23-25-26-29 va 30 prakRtika pA~ca bandhasthAna evaM 90 prakRtika sattvasthAnake samAna 9 udayasthAna haiN| 82 prakRtika sattvasthAnameM bandhasthAna 23-25-26-29 va 30 prakRtika pA~ca, udayasthAna 21-24-25 va 26 prakRtika cAra haiN| 80 prakRtika sattvasthAnako Adi karake cAra sattvasthAnoM meM bandhasthAna to eka yazaskIrti prakRtirUpa hai aura udayasthAna 80 va 78 prakRtika sattvameM to 21-27-29-30-31 va 9 prakRtikA tathA 79 va 77 prakRtika sattvameM 20-26-28-29-30 va 8 prakRtirUpa udayasthAna haiN| 10 va 9 prakRtika sattvasthAnoMmeM bandhasthAnakA abhAva hai tathA udayasthAna kramase 9 va 8 prakRtikA pAyA jAtA hai| vizeSArtha - 93 prakRtikA sattva karmabhUbhijaparyApta aura nirvRttyaparyAbhamanuSya aura vaimAnikadevoMke pAyA jAtA hai| "titthAhArA jugavaM savvaM" ityAdi gAthA 333 meM mithyAtvAdi tIna guNasthAnoMmeM 93 prakRtikA sattva nahIM pAyA jAtA hai, kintu asaMyata manuSyake 93 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai taba asaMyataguNasthAnameM bandha devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA aura udaya 21-26-28-29 va 30 prakRtikA hai, dezasaMyataguNasthAnameM bandha devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA tathA udaya 30 prakRtika hai| Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-14 ...." pramattaguNasthAna meM bandha devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA aura udaya 25-27-28-29 va 30 prakRtikA, apramattaguNasthAnameM bandha devagati va tIrthaGkarayuta 29 kA evaM devagati AhAraka va tIrthaGkarayuta 31 kA, udaya 30 prakRtika kA hai, upazamaka apUrvakaraNameM apramattavat bandha-udaya jaannaa| anivRttikaraNa-sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bandha ekaprakRtikA, udaya 30 prakRtikA hai, upazAntameM bandhakA abhAva aura udaya 30 prakRtikA hai, kSINakaSAyAdi guNasthAnoMmeM 93 prakRttikA sattva nahIM hai kyoMki inameM 13 prakRtiyoMkA kSaya ho jAnese 80 prakRtiyoMkA sattva rahatA hai| vaimAnikadevoMke asaMyataguNasthAnameM 93 prakRtika sattvameM manuSyatIrthaGkarayuta 30 prakRtika bandhasahita udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA hotA hai| yahA~ 28 prakRtika bandha nahIM hotA, kyoMki naraka jAneke sammukhajIvako chor3akara tIrthakarakI sattA vAle anya jIva sadA tIrthakara prakRtikA bandha karate haiM aura tIrthaGkaraprakRtike sAtha 29 prakRtika bandha hI sambhava hai| 92 prakRtika sattva cAroMgatimeM pAyA jAtA hai| narakagatimeM 12 prakRtika sattvameM gharmAnarakake mithyAdRSTiko tiryaJca yA manuSyayuta 21 aura tiryaJca -udyotayuta 30 prakRtika bandha tathA 21-25-2728 va 29 prakRtikA udaya hotA hai| sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtikA sattvasthAna nahIM hai, mizraguNasthAnameM 92 prakRtikA satva rahate hue manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA bandha aura 29 prakRtikA hI udaya bhI pAyA jAtA hai| asaMyataguNasthAnameM manuSyagatisahita 29 prakRtikA bandha evaM 21-25-27-28 va 29 prakRtikA udaya hai| vaMzAse maghavIpRthvIparyanta mithyAtvaguNasthAnameM 92 prakRtikA sattva rahate hue badha-udayakA kathana gharmAnarakavat hI jAnanA / yahA~ sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtika satva hI nahIM hotA, mizraguNasthAnameM bandha va udaya 29-29 prakRtirUpa hI hai| asaMyataguNasthAnameM manuSyagatiyuta 29 kA bandha aura 29 prakRtikA hI udaya pAyA jAtA hai| mAghavIpRthvIsambandhI mithyAtvaguNasthAnameM 92 prakRtikA sattva rahate hue tiryaJcayuta 29 prakRtika evaM tiryaJca-udyotayuta 30 prakRtika bandhasahita udaya dharmAnarakavat hI jAnanA / yahA~ sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtika sattvasthAna nahIM haiM, mizra va asaMyataguNasthAnameM bandha manuSyagatiyuta 29 prakRtika tathA udaya bhI 29 prakRti kA hI hai| tiryaJcoMmeM 92 prakRtika sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika bandhameM 21-24-25-26-27-2829-30 va 31 prakRtikA udaya hai, sAsAdanameM 92 prakRtika sattvasthAna nahIM hai, mizraguNasthAnameM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA aura udaya 30-31 prakRtikA hai, asaMyataguNasthAnameM bandha devagatisaMyukta 28 prakRtikA tathA udaya 21-26-28-29-30 va 31 prakRtikA hai kintu 25-26-28 va 29 prakRtikA udaya bhogabhUmijakI apekSA hai| dezasaMyataguNasthAnameM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA aura udaya 30 va 31 prakRtikA pAyA jAtA hai| manuSyake 92 prakRtikA sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM 23-25-2628-29 va 30 prakRtika bandhasahita 21-26-28-29 va 30 prakRtikA udaya hotA hai, sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtikA sattva nahIM hai, mizraguNasthAnameM devagatisaMyukta 28 prakRtika bandha aura udaya 30 prakRti kA Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-644 hai; araguNasthAna banA degasiputa kRtikA evaM udaya 21-26-28-29 va 30 prakRtirUpa hai, dezasaMyataguNasthAnameM bandha devagatisaMyukta 28 prakRtikA aura udaya 30 prakRtikA hai, pramattaguNasthAnameM bandha devagatiyuta 28 tathA udaya 25-27-28-29 va 30 prakRtikA hai, apramattaapUrvakaraNaguNasthAnameM devatiyuta bandha 28 kA evaM deva-AhArakayuta 30 prakRtikA va udaya 30 prakRtirUpa hai, anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bandha eka prakRtikA aura udaya 30 prakRtikA hai, upazAntakaSAyaguNasthAnameM bandhakA abhAva tathA udaya 30 prakRtikA jAnanA, kSINakaSAyAdi guNasthAnoMmeM 53 prakRtiyoMkA kSaya ho jAnese 92 prakRtikA sattvasthAna nahIM hai 79 prakRtikA sattva hai| devoMmeM 92 prakRtikA sattva rahate hue bhavanatrika aura saudharmayugalavAle mithyAdRSTi devoMke 25-26-29 va 30 prakRtika bandhasahita udaya 2125-27-28 va 29 prakRtikA hai, sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtika sattvasthAna nahIM hai, mizraguNasthAnameM bandha manuSyagatiyuta 29 prakRtikA aura udaya bhI 29 prakRtikA hI hai, asaMyataguNasthAnameM bandha manuSyagatiyuta 29 prakRtika evaM udaya bhavanatrikake to 29 kA, saudharmayugalameM 21-25-27-28 va 29 prakRtikA hai| Age sahasrArasvargaparyanta 10 svargoMmeM mithyAdRSTike tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 kA aura tiryaJcaudyotayuta 30 kA; Anatasvargase uparimagnaiveyakaparyanta manuSyagatiyuta 29 prakRtika bandha hai, udaya bhavanatrikase uparimagraiveyakaparyanta 21-25-27-28 va 29 prakRtikA hai| yahA~ sAsAdanaguNasthAnameM 92 prakRtika sattva nahIM hai, mizraguNasthAnameM bhavanatrikase uparimauveyakaparyanta manuSyagatiyuta 29 prakRtikA bandha aura udaya bhI 29 prakRtikA hai, asaMyataguNasthAnameM sanatkumArasvargase anuttaravimAnaparyaMta bandha manuSyagatiyuta 29 evaM udaya 21-25-27-28 va 29 prakRtikA pAyA jAtA hai| "tiriye Na titthasataM'' ityAdi gAthAke vacanAnusAra tiryaJcabinA deva-nArakI va manuSyake hI 91 prakRtikA sattva pAyA jAtA hai| yahA~ dharmAnarakake nArakiyoMmeM 91 prakRtikA sattva rahate hue mithyAdRSTimeM bandha manuSyasahita 29 prakRtikA, udaya 21-25 prakRtikA hai| yahA~ 27 Adi prakRtikA udaya nahIM hai kyoMki zarIra paryApti honepara tIrthaMkara kI sattAvAlA mithyAdRSTi samyagdRSTi hojAtA hai| sAsAdana mizra meM 91 kA sattva nahIM hai| asaMyataguNasthAnameM tIrthakara va manuSyagatiyuta 30 prakRtika bandhasahita udaya 2125-27-28 va 29 prakRtikA pAyA jAtA hai| vaMzA-meghAnarakameM bhI sarvakathana gharmAvat hI jAnanA, kintu vizeSa yaha hai ki asaMyataguNasthAnameM 27-28-29 prakRtika udaya pAyA jAtA hai| aJjanAdi pRviyoMmeM 91 prakRtikakA sattva nahIM hai| manuSyoMke 91 prakRtirUpa sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM bandha narakagati sahita 28 yA manuSyagatisahita 29 va udaya 30 prakRtikA hai| sAsAdamizra meM 91 kA sattva nahIM hai| asaMyataguNasthAnameM baMdha devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA tathA udaya 21-26-2829 va 30 prakRtikA hai| Age dezasaMyatase apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyaMta bandha devagati va tIrthaGkarayuta 29 prakRtikA, apUrvakaraNake saptamabhAgase upazama sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta bandha eka prakRtikA tathA upazAntakaSAyaguNasthAnameM bandhakA abhAva hai aura udaya dezasaMyataguNasthAnase upazAntakaSAyaparyanta Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # & grupy # SVI gommaTasAra karmakANDa - 645 30 prakRtikA hI hai / devagatimeM 91 prakRtikA sattva vaimAnikadevoMke asaMyataguNasthAnameM hI hotA hai| vahA~ manuSyagati va tIrthaGkarayuta bandha 30 prakRtikA aura udaya 21-25-27-28 va 29 prakRti kA jAnanA / 90 prakRtika sattvasthAna cAroMgatike jIvoMmeM pAyA jAtA hai| narakagatimeM sarvanArakiyoMke 90 prakRtika sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM tiryaJca yA manuSyagatisaMyukta 29 evaM tiryaJcaudyotayuta 30 prakRtika bandhasahita 21-25-27-28 va 29 prakRtikA udaya pAyA jAtA hai, kintu yahA~ vizeSa itanA hai ki mAghavI pRthvI ke midhyAdRSTijIvoMmeM manuSyayuta 29 prakRtika bandha nahIM hai / 90 prakRtika hI sattva rahate hue sAsAdanaguNasthAna meM bandha to mithyAtvaguNasthAnavat aura udaya 29 prakRtirUpa hai, mizraguNasthAnameM manuSyayuta 29 prakRtika bandha aura udaya bhI 29 prakRtikA hI hai, asaMyataguNasthAnameM bandha manuSyayuta 29 prakRtikA hai evaM udaya dharmAnarakameM to 21-25-27-28 va 29 tathA vaMzAdipRthviyoMmeM udaya 29 prakRtikA hI hai / tiryajyoMke 90 prakRtikA sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM bandha 23-25-26- 28-29 va 30 prakRtikA evaM udaya 21 - 24-25-26-27-28 29 30 va 31 prakRtikA hai; sAsAdanaguNasthAna meM bandha devagatisaMyukta 28 prakRtikA, tiryaJca yA manuSyayuta 29 aura tiryaJca - udyotayuta 30 prakRtikA hai, udaya 21-24-26-30 va 31 prakRtikA mizraguNasthAna meM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA evaM udaya 30 va 31 prakRtikA hai, asaMyataguNasthAnameM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA aura udaya 21-26-28-2930 va 31 prakRtikA hai, dezasaMyatameM bandha devagatisaMyukta 28 evaM udaya 30 va 31 prakRtikA hai| manuSyoM meM 90 prakRtikA sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAnameM bandha 23-25-26- 28-29 va 30 prakRtikA, udaya 21-26-28-29 va 30 prakRtikA; sAsAdanaguNasthAna meM bandha devagatisaMyukta 28, tiryaJca yA manuSyagatiyuta 29 tiryaJca va udyotasahita 30 prakRtikA evaM udaya 21 - 26 va 30 prakRtikA hai; mizraNasthAna meM bandha devagatiyuta 28 prakRtikA aura udaya 30 prakRti kA; asaMyataguNasthAna meM bandha devagatisahita 28 prakRtikA tathA udaya 21-26-28- 29 va 30 prakRtikA hai; dezasaMyata se apUrvakaraNaguNasthAnake chaThebhAgaparyanta bandha devagatisaMyukta 28 prakRtikA, apUrvakaraNake saptamabhAgase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta bandha 1 prakRtikA evaM upazAntakaSAyaguNasthAna meM bandhakA abhAva hai, udaya dezasaMyatase upazAntakaSAyaguNasthAnaparyanta 30 prakRtikA hI hai / devoMke 90 prakRtikA sattva rahate hue mithyAtvaguNasthAna meM bhavanatrika aura saudharmayugalake devoMmeM bandha 25-26-29 va 30 prakRtikA, Age sahasrArasvargaparyanta 10 svargoM meM tiryaJca yA manuSyagatisahita 29 prakRtika aura tiryaMcagati va udyotayuta 30 prakRtika, Aratasvargase uparimagraiveyakaparyanta manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA hai, udaya bhavanatrikase uparamayaiveyakaparyanta 21-25-27-28 va 29 prakRtikA hai; sAsAdanaguNasthAnameM bandha bhavanatrikase sahasrArasvargaparyanta tiryaJca yA manuSyagatisaMyukta 29 athavA tiryaJca udyotayuta 30 prakRtikA, Anatasvarga uparimagraiveyakaparyanta manuSyagatisahita 29 prakRtikA, udaya bhavanatrikase uparimagraiveyakaparyanta 21-25 va 29 prakRtikA hai, mizraguNasthAnameM bhavanatrikase uparimagraiveyakaparyanta bandha manuSyagatisaMyukta 29 prakRtikA Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-646 aura udayabhI 29 prakRtikA hI hai, asaMyataguNasthAnameM bhavanatrikase anuttaravimAnaparyanta bandha manuSyagatiyuta 29 prakRtikA hai, evaM udaya bhavananiko 29 prakRtikA aura saudharmadvikase anuttaravimAnaparyanta 21-2527-28 va 29 prakRtikA rahatA hai| 88 prakRtika sattvasthAna devadvikakI udvelanA honepara ekendriya va vikalatrayake hotA hai| ye jIva maraNakara mithyAdRSTitiryaJca va manuSyoMmeM utpanna hote haiN| unake 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika bandhasahita tiryaJcake 21-24-25-26-27-28-29-30 va 31 prakRti tathA manuSyake 21-2628-29 va 30 prakRtikA udaya pAyA jAtA hai| Age sAsAdanAdi guNasthAnoMmeM 88 prakRtika sattvasthAna nahIM hai| mithyAdRSTi paJcendriyatiryaJca va manuSyake zarIra paryAptikAlameM jabataka devagatikA bandha nahIM hotA tabataka 88 prakRtika sattvasthAna pAyA jAtA hai athavA ekendriya va vikalatraya nArakacatuSkakI udvelanA karake maraNakara paJcendriyattiryaJca athavA manuSya meM utpanna hotA hai| vahA~ zarIraparyAptikAlameM devagatiko bA~dhanevAlA jabataka narakagatiko nahIM bA~dhatA tabataka usake 88 prakRtikA sattva ho sakatA hai| 84 prakRtikA sattva nArakacatuSkakI udvelanA honepara ekendriya yA vikalendriyake hotA hai ye maraNakarake mithyAdRSTitiryaJca athavA manuSyoMmeM utpanna hote haiM so inake bhI jabataka deva yA narakagatikA bandha nahIM hotA tabataka 84 prakRtikA sattva hotA hai| yahA~ para bandha va udayasambandhI kathana 88 prakRtika sthAnake samAna jAnanA, vizeSa itanA hai ki 28 prakRtika bandhakA yahA~ abhAva hai| 82 prakRtika sattvasthAna manuSyadvikakI udvelanA honepara tejakAya-vAyukAyake jIvoM meM hotA hai, ye maraNakarake mithyAdRSTitiryaJcoMmeM utpanna hote haiM so inake bandha 23-25-26-29 va 30 prakRtika tathA udaya 21-24-25 va 26 prakRtikA hai| yahA~ tejakAyavAyukAyake jIvoMmeM Atapa yA udyotakA udaya nahIM hai| jabataka manuSyagatikA bandha nahIM hotA tabataka 82 prakRtika sattvasthAna hotA hai| 80 prakRtika sattva kSapakazreNimeM anivRttikaraNase tIrthaGkarakevalIsambandhI ayogIguNasthAnake dvicaramasamayaparyanta hotA hai| 80 prakRtikA sattva rahate hue anivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM eka prakRtike bandhasahita udaya 30 prakRtikA hai| Age guNasthAnoMmeM bandhakA abhAva hai ata: udaya kSINakaSAcaguNasthAnameM 30 prakRtikA, sayogakevalI guNasthAnameM svasthAnakevalIke 31 prakRtikA, samudghAtakevalIke 21-27-29-30 va 31 prakRtikA evaM ayogakevalIke 9 prakRtikA pAyA jAtA hai| 79 prakRtikA sattva tIrthaGkaraprakRtirahita hai, 78 prakRtikA sattva tIrthakkaraprakRtisahita evaM AhArakadrikaprakRtirahita hai| 77 prakRtikA sattva tIrthaMkara aura AhArakadvika rahita hai so inatInoM sthAnoMmeM bandhaudaya kA kathana kSapakaanivRttikaraNase kSINakaSAyaguNasthAnaparyasta 80 prakRtika sattvasthAnavat hai| sayogakevalIMguNasthAnameM 79 va 77 prakRtike sattvameM svasthAnakevalIke 30 prakRtikA, samudghAtakevalIke 20-26-28-29 va 30 prakRtikA udaya hai, 78 prakRtika sattvameM udaya 80 prakRtika sthAnabat jAnanA, ayogIke 79-77 ke sattvameM bandhakA abhAva tathA udaya 8 prakRtika hai aura 78 ke sattva meM 9 kA udaya hai, 50 va 9 prakRtika sattva ayogakevalIguNasthAnake caramasamayameM Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-647 kramaza: tIrthaGkaraprakRtisahita va rahita haiM, bandhakA abhAva hai, udaya kramase tIrthaGkarasahitake 9 prakRtikA evaM tIrthaGkararahitake 8 prakRtikA jaannaa| isaprakAra sattvasthAnarUpa AdhArameM bandha-udayako AdhAra mAnakara kathana kiyaa| adhikaraNarUpa sattva meM AdheyarUpa bandha-udayasthAnasambandhI trisaMyoga kI sandRSTi adhikaraNa Adheya sattvasthAna bandha udaya bandhasthAnagata prakRti saMkhyA kA vivaraNa sthAna saMkhyA sthAna udayasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa saMkhyA 29-30-31 va 1 prakRtika 21-25-26-27-28 29 va 30 prakRtika 23-25-26-28 29-30 va 1 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 28-29-30 va 1 prakRtika 21-25-26-27 28-29 va 30 23-25-26-28 29-30 va 1 21-24-25-2627-28-29-30 va 31 prakRtika 23-25-2628-29 va 30 23-25-26-29 va 30 prakRtika 21-24-25-26-2728-29-30 va 31 pra. 21-24-25-26 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-648 1 yazaskIrti 21-27-29-30 va 31-9 prakRtika 1 yazaskIrti 20-26-28-29-30 va 8 1 yazaskIrti 21-27-29-30-31 va 1 1 yazaskIrti 20-26-28-29-30 va 8 9 prakRtika 8 prakRtika Age bandha va udayasthAna ko AdhAra evaM sattvasthAnoM ko Adheya mAnakara 9 gAthAoM meM kathana karate haiM tevIsabaMdhage igivIsaNavudayesu Adimacaukke / bANaudiNaudiaDacaubAsIdI sattaThANANi ||760 // teNuvarimapaMcudaye te cevaMsA vivaja baasiidiN| evaM paNachavvIse aDavIse ekavIsudaye / / 761 // bANaudiNaudisattaM evaM pnnuviisyaadipNcudye| paNasagavIse NaudI viguvvaNe asthi NAhAre // 762 / / teNa NabhigitIsudaye baannudicukkmektiisudye| Navari Na igiNaudipadaM NavavIsigivIsabaMdhudaye // 763 / / Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-649 teNavadisattasattaM evaM pnnchkkviistthaannudye| cauvIse bANaudI NaudicaukkaM ca sattapadaM / / 764 // sagavIsacaukkudaye tennudiichkkmevmigitiise| tigiNaudI Na hi tIse igipaNasagaaTTaNavayavIsudaye // 765 / / teNaudichakkasattaM igipaNavIsesu asthi baasiidii| teNa chacauvIsudaye bANaudI NaudicausattaM / / 766 / / evaM khigitIse Na hi bAsIdI ekktiisbNdhenn| tIsudaye teNaudI sattapadaM ekkameva have / / 767 // igibaMdhaTThANeNa du tIsaTThANodaye NiruMdhammi / paDhamacaUsITicaU sattaTThANANi NAmassa // 768 // kulayaM / / artha - 23 prakRtika bandhameM 21 prakRtirUpa sthAnako Adi karake 9 udayasthAna haiM aura ina 9 udayasthAnoMmeMse Adike cArasthAnoM meM sattvasthAna 92-90-88-84 va 82 prakRtika pA~ca haiM tathA zeSa 27 Adi prakRtirUpa pA~ca udayasthAnoMmeM 82 prakRtika sattvasthAnabinA uparyukta zeSa cAra sattvasthAna haiN| 25 va 26 prakRtika bandhameM udaya-sattvasthAna 23 prakRtika bandhake samAna jaannaa| 28 prakRtika bandhameM 21 prakRtika udayasahita 92 va 90 prakRtika sattvasthAna haiM tathA isI bandhameM 25 prakRtika sthAnako Adikarake pA~ca udayasthAnoMmeM bhI 92-90 prakRtika do hI jAnanA, kintu vizeSatA yaha hai ki 25 va 27 prakRtika udayasthAnameM jo 90 prakRtika sattva kahA hai vaha AhArakakI apekSA na hokara vaikriyikakI apekSA hai| isI 28 prakRtika bandhau 30 va 31 prakRtika udayasthAnasahita 92 prakRtika sthAnako Adikarake cAra sattvasthAna haiM, kintu vizeSatA itanI hai ki 31 prakRtikA udaya hone para 91 prakRtika sattvasthAna nahIM hai| 29 prakRtika bandhameM 21 prakRtikA udaya honepara 93 Adi prakRtirUpa sAta sattvasthAna, 24 prakRtika udayameM 92 prakRtika aura 90 Adi prakRtirUpa cAra, isaprakAra pA~ca sattvasthAna, 25 va 26 prakRtirUpa udaya honepara bhI 93 Adi prakRtirUpa sAta sattvasthAna, 27 Adi prakRtirUpa cAra udayasthAnoMmeM 93 prakRtika sthAnako Adi karake 6 sattvasthAna tathaiva 31 prakRtika udayameM 93 Adi prakRtirUpa 6 sattvasthAnoMmeMse 93 va 91 prakRtika sthAnabinA zeSa cAra sattvasthAna haiN| 30 prakRtika bandhameM 21-25-27-28 va 29 prakRtirUpa udaya honepara 93 Adi prakRtirUpa 6 sattvasthAna haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki 82 prakRtikasthAnakA sattva 21 va 25 prakRtika udayameM hI Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 650 pAyA jAtA hai anya udayasthAnoMmeM nahIM tathA 24 va 26 prakRtika udaya honepara 92 prakRtika aura 90 Adi prakRtirUpa cAra aise pA~ca sattvasthAna evaM 30 va 31 prakRtika udaya honepara satcasthAna 24 prakRtika udayasthAnameM kahe anusAra hI jAnanA, kintu itanA vizeSa hai ki yahA~ 82 prakRtika sattvasthAna nahIM hai aura 30 prakRtika udayameM 93 prakRtika eka sattvasthAna hai / 1 prakRtika bandhameM 30 prakRtika udaya honepara 93 Adi prakRtika cAra tathA 80 Adi prakRtika cAra aise nAmakarmake 8 sattvasthAna kahe gaye haiN| vizeSArtha - - gAthA 762 meM 28 prakRtika bandhameM 92 va 10 prakRtikA satva aura 25 va 27 prakRtikA udaya batalAte hue yaha kahA gayA hai ki 25 va 27 prakRtikA udaya aura 90 prakRtikA sattva vaikriyikazarIrakI apekSA jAnanA cAhie, AhArakazarIrakI apekSAse nahIM, kyoMki jisake AhArakazarIra hogA usake 92 prakRtikA satva hogA, 90 prakRtikA sattva sambhava nahIM hai / 90 prakRtikA sattva to AhArakazarIrake satva binA hotA hai| S .. zA 25 va 27 prakRtikA udaya deva nArakIke hotA hai athavA AhArakazarIravAle ke ho sakatA hai, kyoMki inake saMhananakA udaya nahIM hotA athavA tIrthaGkarakevalIke kapATasamudghAtameM hotA hai| deva - nArakI 28 prakRtikA bandha nahIM hotA, kyoMki 28 prakRtikA bandhasthAna deva - narakagatisahita hai| AhArakazarIravAleke 28 prakRtikA bandha to sambhava hai, kintu 90 prakRtikA sattva sambhava nahIM hai| tIrtha kevalI ke kapATasamudghAtameM na to 90 prakRtikA sattva hotA hai aura na nAmakarmakA bandha hotA hai, ataH 90 prakRtika sattvasthAna sahita 28 prakRtika bandhasthAnameM 25 va 27 prakRtirUpa udayasthAna sambhava nahIM hai ? - samAdhAna umAsvAmI AcArya viracita tattvArthasUtra ke dUsare adhyAya meM "aupapAdikaM vaikriyikaM" isa sUtra dvArA yaha avazya kahA gayA hai ki vaikriyikazarIra upapAdajanmavAloMke arthAt devanArakiyoMke hotA hai, kintu "labdhipratyayaM ca " sUtra dvArA yaha bhI kahA gayA hai ki tapa Adi labdhike kAraNa audArikazarIriyoMke bhI vaikriyikazarIra ho jAtA hai| isIlie "tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhyaH " isa sUtra dvArA yaha kahA gayA hai ki eka jIvameM eka sAtha cAra zarIra ho sakate haiN| zrI vIrasenasvAmine vargaNAkhaNDa sUtra 131 kI TIkAmeM cAra zarIravAle jIvoMkA kathana karate hue kahA hai- " cattAri sarIrANi jersi te cadu sarIrA / ke te ? aurAliya-veDavviya-tejA-kammaiya sarIrehiM orAliya- AhAra - tejA - kammar3aya sarIrehiM vA vaTTamANA / " (dha. pu. 14 pR. 238) arthAt cAra zarIra jinake hote haiM ve cAra zarIravAle jIva haiN| ve kauna haiM ? audArika vaikriyika- taijasa aura kArmANazarIra ke sAtha vidyamAnajIva cAra zarIravAle hote haiM (Age dha. pu. 14 pR. 402 para kahA hai) "Na cedaM viuvvaNasarIraM orAliyaM, vippaDisehado" "yaha vikriyArUpa zarIra bhI audArika hai, aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki vikriyArUpa zarIrake audArika honekA niSedha hai|" isI vaikriyikazarIra Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 651 kI udIraNA va udayakAla ekasamaya kahA gayA hai- "veubviya sarIraNAmAe jahaNNeNa ega samao / kudo ? tirikkha - maNussesu egasamayamuttarasarIraM viuvvidUNa vidiyasamae mudassa taduvalabhAdo" (dha. pu. 15 pR. 64) arthAt vaikriyikazarIra nAmakarmakA udIraNAkAla jaghanyase eka samaya hai, kyoMki tiryaJca yA manuSyoMke ekasamaya uttarazarIrakI vikriyAkarake dvitIyasamaya meM mRtyuko prApta hue jIvake ekasamaya kAla pAyA jAtA hai| isaprakAra vaikriyikazarIravAle tiryaJca yA manuSyake vaikriyikazarIrakI apekSA 25 va 27 prakRtike udayakAla meM 90 prakRtikA sattva aura 28 prakRtikA bandha sambhava hai| prAkRta paMcasaMgrahakAra kA bhI yahI mata hai pIsAI paMca ukhie gayA / saMtA padamA cauro udayA sattaTTavIsa uNatIsA || 437 // vaikikAyayogiyoMke 25 prakRtika sthAnako Adi lekara pA~ca bandhasthAna arthAt 25-2628-29 va 30 prakRtikA bandha, 27-28 va 29 prakRtika ye tIna udayasthAna tathA Adike cAra sattva (93-92-91 va 90 prakRtika) sthAna hotA hai| vaikriyika kAyayogameM 28 prakRtika bandhasthAna, vaikriyikakAyayogavAle manuSya yA tiryaMcoMke hI sambhava hai / jina manuSya va tiryaJcoke vaikriyikazarIra hotA hai unhIMke vaikriyikakAyayoga ho sakatA hai| adhikaraNarUpa bandha - udaya aura AdheyarUpa sattvasthAnasambandhI sandRSTi adhikaraNa Adheya bandhasthAna 23 prakRtika 23 prakRtika 25-26 prakRtika 25-26 prakRtika udaya sthAna saMkhyA 4 5. 4 y udayasthAnagala prakRti saMkhyA vivaraNa 21-24-25 va 26 prakRtika 27-28-29-30 va 31 prakRtika 21-24-25 va 26 prakRtika (prA. paM.saM. pR. 500 ) 27-28-29-30 va 31 prakRtika sattva sthAna saMkhyA 4 5 4 sattvasthAnagata prakRtisaMkhyA vivaraNa 99-90-88-84 82 prakRtika 92-90-88 va 84 prakRtika 92-90-88-84 va 82 prakRtika 92-90-88 va 84 prakRtika Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prakRtika 28 prakRtika 28 prakRtika 28 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 31 prakRtika 1 prakRtika 1 5 1 1 2 1 3 2 gommaTasAra karmakANDa - 652 21 prakRtika 25-26-27-2829 prakRtika ( 25 va 27 prakRtike udaya meM 90 prakRtika sattva vaikriyaka zarIra kI apekSA hai AhArakazarIra kI apekSA nahIM / ) 30 prakRtika 31 prakRtika 21 prakRtika neha 25-26 prakRtika 24 prakRtika 27-28- 29 va 30 prakRtika 31 prakRtika 21 va 25 prakRtika 24 va 26 27-28 va 29 prakRtika 30 va 31 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 2 2 4 3 7 6 4 6 4 8 92 va 90 prakRtika 92 va 90 prakRtika 12-91-90 va 88 prakRtika 92-90 va 88 prakRtika 93-92-91-90 88 prakRtika 93-92-91-900 88-84 va 82 12-90-88-84 va 82 93-92-91-90 va 88-84 92-90-88 va 84 93-92-91-90 88-84 ba 82 prakRtika 92-90-8884-82 93-92-91-9088 va 84 92 90 88 va 84 93 prakRtika 93-92-91-9080-79-78 va 77 prakRtika Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-653 athAnantara nAmakarma ke bandha-sattvasthAna ko AdhAra evaM udayasthAna ko Adheya mAnakara 6 gAthAoM meM kathana karate haiM tevIsabaMdhaThANe dukhaNaudaDacadurasIdisattapade / igivIsAdiNaudao bAsIde ekkavIsacaU ||769 / / evaM paNachavIse aDavIse baMdhage duNause / igivIsAdi NavudayA cauvIsaTTANaparihINA ||770 // iNiudIe tIsaM udao NaudIe tiriyasaNNiM vA / aDasIdIe tIsada NavavIse baMdhage tiNaudIe / / 771 / / igivIsAdadao cauvIsUNo duNaudiNauditiye / igivIsaNavigiNaude NirayaM va chavIsatIsadhiyA / / 772 / / bAsIde igicaupaNachavvIsA tIsabaMdhatigiNaudI / suramiva duNaudiNaudI causudao UNatIsaM vA / / 773 // igatIsabaMdhaThANe teNaude tIsameva udayapadaM / igibaMdha tiNaudicaU sIdicaukkrevi tIsudao / / 774 || artha - 23 prakRtika bandhasthAnasahita 92-90-88 va 84 prakRtika sattvasthAnameM 21 prakRtika sthAnako Adikarake 9 udayasthAna haiM, 23 prakRtika hI bandhasahita 82 prakRtika sattvameM 21 Adi prakRtika cAra udayasthAna haiM / / 769 / / 25-26 prakRtika bandhasahita 92 90 88 va 84 prakRtika sattvasthAnameM udayasthAna pUrvokta hI jAnanA / 28 prakRtirUpa bandhasahita 92 prakRtikA sattva honepara 21 Adi prakRtirUpa 9 udayasthAnoM meM 24 prakRtika sthAna binA zeSa 8 sthAna haiM / 28 prakRtika hI bandhasthAna sahita 91 prakRti ke sattvameM * prakRtika udayasthAna, 90 prakRtika sattvameM sItiryaJcameM kahe hue 21-26- 28-29-30 va 31 prakRtika udayasthAna, 88 prakRti kA sattva honepara 30 va 31 prakRtika udayasthAna haiM / / 770-71 // 30 29 prakRtirUpa bandhake rahate hue 93 prakRtika sattvameM 21 Adi ATha udayasthAnoMmeM 24 prakRtikasthAna binA zeSa 21 Adi prakRtirUpa 7 udayasthAna haiM, (kintu 31 kA bhI udayasthAna nahIM hai Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-654 ata: 7 udayasthAna hai (jaisA sandRSTimeM likhA hai) 31 prakRtikA udaya tiryaJcoMmeM hai, kintu tiryaJcoMmeM 93 kA sattva nahIM hai| manuSyoM meM sayogI guNasthAna meM 31 prakRti kA udaya va 93 prakRtikA sattva hai, kintu vahA~ bandhakA abhAva hai) 92 evaM 90 Adi prakRtirUpa tIna aise cAra sattvasthAnoM meM 21 Adi prakRtirUpa 9 udayasthAna haiM, 91 prakRtika sattvameM narakagativat 21-25-26-27-28-29 va 30 prakRtika udayasthAna, 82 prakRtika sattva honepara 21, 24, 25 va 26 prakRtike radayasthAna haiN| 30 prakRtikA bandha tathA 93 va 91 prakRtikA sattva honepara devagatimeM kahe hue 5 udayasthAna hAte haiM tathA 30 prakRtika bandhake rahate hue 92 aura 90 Adi prakRtirUpa cAra aise pA~ca sattvasthAna honepara 29 prakRtika bandhasthAnavat 21 Adi prakRtirUpa 9 udayasthAna haiM, tathA 30 prakRtika bandhasthAnameM hI 82 prakRtikA sattva honepara 29 prakRtika bandhasthAnavat cAra udayasthAna haiN||772-73 // 31 prakRtika bandhasthAnake rahate hue 93 prakRtikA sattva honepara 30 prakRtirUpa eka hI udayasthAna hai tathA 1 prakRtika bandhasthAnake rahate hue 93 Adi prakRtirUpa cAra evaM 80 Adi prakRtirUpa cAra aise ATha sattvasthAnoMmeM 30 prakRtika udayasthAna hai| Age bandha kA abhAva hai ataH do sthAnoMko AdhAra va 1 sthAnako Adheya mAnakara kathana sambhava nahIM hai / / 774 / / adhikaraNarUpa bandha-sattvasthAna aura AdhayarUpa udayasthAna ke trisaMyoga kI saMdRSTi adhikaraNa Adheya sattvasthAna bandhasthAna satvasthAnagata prakRti saMkhyA kA vivaraNa udayasthAna saMkhyA udayasdhAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa saMkhyA 23 prakRtika 92-10-88 va 84 prakRtika 82 prakRtika 21-24-25-26-27 28-29-30 va 31 23 prakRtika / 4 25-26 prakRtika 9 92-90-88 va 84 prakRtika 82 prakRtika 12 prakRtika / 21-24-25 va 26 prakRti. 21-24-25-26-27-28 29-30 3 31 prakRtika / 21-24-25 va 26 prakRtika 21-25-26-27-28-29 30 va 31 prakRtika 25-26 prakRtika 28 prakRtika 4 8 1 / Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prakRtika 28 prakRtika 28 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 29 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 31 prakRtika 1 prakRtika 4 5 2 1 1 8 gommaTasAra karmakANDa - 655 91 prakRtika 90 prakRtika 88 prakRtika 93 prakRtika 92-90-88 84 prakRtika 91 prakRtika 82 prakRtika 93 va 91 prakRtika 92-90-88 va 84 prakRtika 82 prakRtika 93 prakRtika 93-92-91-9080-79 78 va 77 1 6 2 7 9 7 4 9 4 1 1 30 prakRtika 21-26-28-29 va 30-31 30-31 prakRtika 21-25-26-27-28 29 va 30 prakRtika 21-24-25-26-27-2829-30 va 31 prakRtika 21-25-26-27-28 29 va 30 prakRtika 21-24-25 va 26 prakRtika . 21-25-27-28 va 29 prakRtika 21-24-25-26-27-2829-30 va 31 21-24-25 va 26 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika Age udaya aura savasthAna ko AdhAra tathA bandhasthAna ko Adheya mAnakara 9 gAthAoM meM kathana karate haiM igivIsaTTANudaye tigiNaude NavayavIsadugabaMdhe / teNa dukhaNaudisatte AdimachakkaM have baMdho / / 775 / / evamaDasIditidae Na hi aDavIsaM puNovi cauvIse / dukhaNaudaDasIditie satte puvvaM va baMdhapadaM / / 776 / / paNavIse tigiNaude eguNatIsaM dugaM duNaudIe / AdimachakaM baMdho Naudicaukkevi aDavIsaM // 777 / / Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-656 chavvIse tigiNaude uNatIsaM baMdha dugkhnnudiie| AdimachakkaM evaM aDasIditie Na addviisN||778 / / sagavIse tigiNaude NavavIsadu baMdhayaM duNaudIe / AdimachaNNauditie eyaM ar3avIsayaM Natthi / / 779 / / aDavIse tigiNaude uNatIsadu dujudnnudinnuditie| baMdho sagavIsaM vA NaudIe asthi aDavIsaM // 780 // aDavIsamiNatIse tIse teNaudisattage bNdho| NavavIsekkattIsaM igiNaudI aTThavIsadugaM / / 781 / / teNa duNaude Naude aDasIde baMdhamAdimaM chakkaM / / culasIdevi ya evaM vari Na aDavIsabaMdhapadaM / / 782 / / tIsudayaM vigitIse sajoggabANaudiNauditiyasatte / uvasaMtacaukkudaye satte baMdhassa Na viyAro // 783 / / artha -- 21 prakRtika udayasthAnake rahate hue 93-91 prakRtikA satva honepara 29 va 30 prakRtirUpa do bandhasthAna, 92 va 90 prakRtika satva honepara Adi ke 6 bandhasthAna haiM, 88 Adi prakRtirUpa tIna sthAnoMkA sattva honepara Adike 6 bandhasthAnoMmeM se 28 prakRtika sthAnabinA zeSa 5 sthAna haiM tathA 24 prakRtika udayake rahate hue 92 va 90 evaM 88, 84 va 82 prakRtirUpa tIna aise 5 sattvasthAnoMmeM bhI uparyukta 5 bandhasthAna haiN||775-76 / / 25 prakRtika udayasahita 93 va 91 prakRtikA sattva honepara 29 va 30 prakRtika do bandhasthAna, 92 prakRtikA sattva honepara Adike 6 bandhasthAna, 90 Adi (90-88-84-82) prakRtirUpa cArasthAnoM kA sattva honepara pUrvokta Adike 6 bandhasthAnoM meM se 28 prakRtika sthAnabinA zeSa 5 bandhasthAna haiN| 777 // (manuSyagatiyuta) 26 prakRtika sthAnakA udaya rahate hue 93 va 91 prakRtikA sattva honepara (devagati va tIrthaGkarayuta) 29 prakRtirUpa bandhasthAna, 92 va 90 prakRtikA sattva honepara 23 Adi prakRtika chaha bandhasthAna, 88 Adi prakRtirUpa tIna sthAnoM kA sattva honepara Adike chaha bandhasthAnoMmeMse 28 prakRtika sthAnabinA zeSa pA~ca bandhasthAna haiN|778 / / 27 prakRtika sthAnakA udaya rahate hue 93 va 91 prakRtikA sattva honepara 29 Adi (29 va 30) prakRtirUpa do bandhasthAna, (manuSyoMke AhArakasamuvAtameM 27 prakRtike udayameM 29 prakRtikA Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 657 bandha, deva tathA prathama rakameM 30 kA bandha hai) 92 prakRti kA sattva honepara Adike chaha bandhasthAna, (AhArakasamudghAttameM 27 prakRtike udayameM 28 prakRtikA bandha) 10 Adi prakRtirUpa tIna sthAnoM kA sattva hone para Adike chaha bandhasthAnoMmeMse 28 prakRtika sthAnabinA 5 bandhasthAna haiM / / 779 / / 28 prakRtirUpa sthAnakA udaya rahate hue 93 va 91 prakRtikA sattva honepara 29-30 prakRtike do bandhasthAna, 92 prakRtika aura 90 Adi prakRtirUpa tIna aise cAra sthAnoMkA sattva honepara 27 prakRtika udayasthAnavat hI yahA~ bhI udayasthAna jAnanA, kintu itanI vizeSatA hai kiM 90 prakRtika sattva meM 28 prakRtika bandhasthAna hai || 780 || 29 prakRtika udaya rahate hue 93-99 va 92-90 yA 88-84 prakRtika sattva honepara bandhasthAna 28 prakRtika udayasthAnavat hI jAnanA tathA 30 prakRtikA udaya rahate hue 93 prakRtika sattvameM 29 va 31 prakRtika do bandhasthAna haiM, 91 prakRti ke sattvameM naraka jAneke sammukha tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAle manuSyake 28 va 29 prakRtikA bandha hotA hai // 781 / / 30 prakRtika udaya rahate hue 93 94 va 88 prakRtika sattvameM Adike chaha bandhasthAna, 84 prakRtikA sattva honepara pUrvokta chaha bandhasthAnoMmeMse 28 prakRtika bandhasthAna binA 5 bandhasthAna haiM / 782 // 31 prakRtika udayake rahate hue apane yogya 92-90-88 yA 84 prakRtika sattva honepara 30 prakRtika udayasthAnake samAna Adike chaha bandhasthAna tathA ina chahameM se 28 prakRtika sthArabinA 5 bandhasthAna haiN| upazAntakaSAyAdi cAraguNasthAnoMmeM udaya va sattvasthAna to haiM, kintu bandhasthAna nahIM hai so yahA~ upazAntakaSAyaguNasthAnameM udaya 30 prakRtikA evaM sattva 93 Adi prakRtirUpa cArasthAnoMkA hai, kSINakaSAyaguNasthAnameM udaya 30 prakRti kA aura sattva 80 Adi prakRtirUpa cArasthAnoM kA hai, sayogIguNasthAna meM udaya 30 prakRtika evaM sattva 80 Adi prakRtirUpa cArasthAnakA, ayogI guNasthAna meM udaya 9 yA 8 prakRtikA aura sattva 80 Adi prakRtirUpa cArasthAnoMkA athavA 10 va 9 prakRtikA hai / Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-658 udaya-sattva ko adhikaraNarUpa mAnakara AdheyarUpa bandhasthAna ke trisaMyogasambandhI sandRSTi adhikaraNa Adheya 5.nya- ... sthAna saMkhyA udayasthAna saMbilyAnagata prakRti saMkhyA kA vivaraNa bandhasthAna bandhasthAnagata prakRtisaMkhyA kA vivaraNa saMkhyA 29 va 30 prakRtika 21 prakRtika 21 prakRtika 93 va 91 prakRtika | 2 | 92 va 90 prakRtika | 6 / 21 prakRtika 24 prakRtika 88-84 va 82 / 5 prakRtika 92-90-88-84 | 5 ba82 93 va 91 prakRtika | 2 / ___92 prakRtika 6 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 23-25-26-29 va _30 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika 29 va 30 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 25 prakRtika 25 prakRtika 25 prakRtika 26 prakRtika 26 prakRtika 90-88-84 va 82| 5 | prakRtika | 93 va 91 prakRktika / 92 va 90 prakRtika | 6 | 23-25-26-21 va 30 prakRtika 29 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika 29 va 30 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 26 prakRtika 27 prakRtika 27 prakRtika 88-84 va 82 / 5 prakRtika 93 va 11 prakRtika | 2 92 prakRtika 1 / Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-659 27 prakRtika 3 / 90-88 va 84 | 5 / prakRtika 93 va 11 prakRtika | 2 92 prakRtika 6 23-25-26-29 va 30 prakRtika 29 va 30 prakRtika 23-25-26-28-29 28 prakRtika 28 prakRtika 28 prakRtika 90 prakRtika 28 prakRtika 88 va 84 prakRtika / 5 29 prakRtika 29 prakRtika 93 va 91 prakRtika | 2 92 va 90 prakRtika 29 prakRtika 88 ba 84 prakRtika . 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika 29 va 30 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika 29 va 31 prakRtika 28 va 29 prkRtik| inameMse 28 kA sthAna narakagamanake sammukha tIrthaGkaraprakRtikI sattAvAle manuSyake pAyA jagatA hai| 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 30 prakRtika 30 prakRtika 93 prakRtika 91 prakRtika 30 prakRtika 92-90 ca 88 prakRtika 30 prakRtika 84 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika 23-25-26-28-29 va 30 prakRtika 31 prakRtika 92-90 va 88 / prakRtika 31 prakRtika 84 prakRtika 23-25-26-29 va 30 prakRtika Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-660 30 prakRtika 30 prakRtika 30-31 prakRtika | 93-92-91 va 90 0 | 0 upazAntakaSAyaguNasthAna meM prakRtika 80-79-78 va 777.. . kSINazAntakaSAyaguNasthAna meM 80-71-7. 75 ... gImuSThAsthAna meM .... prakRtika / 80-79-78-77- 0 0 ayogIguNasthAna meM 10 va 9 prakRtika 9-8 prakRtika 6 NAmassa ya baMdhAdisu dutisaMjogA parUvidA evaM / sudavaNavasaMtaguNagaNasAyaracaMdeNa sammadiNA / / 784 / / / artha - jo jainasiddhAntarUpI vanako praphullita karanemeM vasantaRtuke samAna tathA guNoMke samUharUpa sAgarako vRddhiMgata karaneke lie candramAke samAna haiM aise samyagjJAnadhArI zrI vardhamAnasvAmIne nAmakarmake bandha-udaya evaM sattvameM dvisaMyogI tathA trisaMyogI bhaGga (bheda) kahe haiN| isaprakAra zrI nemicandrasiddhAntacakravartI viracita gommaTasArakarmakANDa kI "siddhAntajJAnadIpikA" nAmA hindITIkA meM 'sthAnasamutkIrtana' nAmaka caturtha adhikAra pUrNa huaa| Wan Wan Wan Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-661 atha bandhapratyaya adhikAra Age pratyaya arthAt karmabandhake kAraNabhUta adhikArako kahanekI pratijJA karate hue nirvighnaparisamAptike lie AcArya apane iSTaguruko namaskAra karate haiM NamiUNa abhayaNaMdi sudsaayrpaargiNdnnNdiguruN| varavIraNaMdiNAhaM payaDINaM paccayaM vocchaM // 785 / / artha - maiM (nemicandrAcArya) abhayanAnda munIzvara ko; zAstratapurakA pAragAmI indramandi guru ko tathA utkRSTa vIranandisvAmi ko jo ki mere guru haiM, unako namaskAra karake karmaprakRtiyoM ke pratyaya arthAt bandhakAraNoM ko khuuNgaa| aba pratyaya ke bhedoM kA kathana karate haiM micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya AsavA hoti / paNa bArasa paNuvIsaM paNNarasA hoti tbbheyaa||786||' artha -- mithyAtva-avirati-kaSAya aura yoga, ye cAra mUla (pratyaya) Asrava haiM (kyoMki inake dvArA kArmANa skaMdha karmarUpatA ko prApta hote haiM) tathA inake uttarabheda kramase 5-12-25 aura 15 jaanne| isaprakAra AsravoM ke uttarabheda 57 haiN| vizeSArtha - "prtyyshbdo'nekaarthH| kvacijjJAne vartate, yathA arthAbhidhAna pratyayA iti / kvacicchapathe vartate, yathA paradravyaharaNAdiSu satyupAlambhe pratyayo'nena kRta iti / kvaciddheto vartate yathA avidyApratyayAH saMskArA itiH|" pratyayazabdake aneka artha haiN| kahIM para jJAnake arthameM vartatA hai jaise artha, zabda, pratyaya (jnyaan)| kahIM para zapathake arthameM vartatA hai| jaise- paradravyake curAye jAne ke prasaMgameM dUsaroMke dvArA ulAhanA milane para usake dvArA zapatha khAI gii| kahIMpara hetuke arthameM vartatA hai, jaiseavidyA ke hetu saMskAra haiN| yahA~ para pratyaya zabdakA hetuke arthameM prayoga huA hai| (rA.vA.1/21) "paccao kAraNaM NimittamiccaNatvaMtaraM" (dha. pu. 12 pR. 276) pratyayakA artha Asrava nahIM ho sakatA, kyoMki Asrava kA lakSaNa bhinna hai jo isaprakAra hai- "puNyapApalakSaNasya karmaNa AgamanadvAramAsrava ityucyate / Asrava ivaasvH| ka upamArtha : ? yathA mahodadhe: 1. prA.paM.saM.pR. 105 gAthA 77 / Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-662 salilamApagAmukhairaharaharApUryate tathA mithyAdarzanAdidvArAnupraviSTaiH karmabhiranizamAtmA samApUryata iti mithyAdarzanAdidvAramAsravaH / " (ta. rA. vA. 1 / 14 / 16) arthAt puNya-pAparUpa karmoMke Agamanake dvAra ko Asrava kahate haiN| jaise nadiyoMke dvArA samudra pratidina jalase bharA jAtA hai vaise hI mithyAdarzanAdi srotoM se AtmAmeM karma Ate haiN| jaise Asavake dravyAsrava - bhAvAsrava tathA sAmparAyika va IryApatha Asrava, aise bheda haiM vaise pratyayake bheda nahIM haiN| vaha pratyaya mithyAtvAdike bhedase cAraprakArakA hai| isake uttarabheda kramase mithyAtva ke ekAnta, vinaya, viparIta, saMzaya aura ajJAnarUpa pA~ca bheda haiM; aviratike 5 indriya va manako vaza nahIM karanA tathA paMcasthAvara va jasakAyika jIvoMkI rakSA nahIM karanA (dayA nahIM pAlanA ) aise 6+6= 12 bheda; kaSAyake anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura sajvalanarUpa krodhamAna- mAyA va lobha ye 16 kaSAya tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya va jugupsA, strIveda, napuMsaka veda aura puruSaveda ye 9 nokaSAya isaprakAra 25 bheda; yogake 4 manoyoga (satya-asatya - ubhaya- anubhayarUpa), 4 vacanayoga (satya-asatya - ubhaya- anubhayarUpa ), 7 kAyayoga (audArika-audArikamizra, vaikriyakavaikriyakamizra, AhAraka AhArakamizra aura kArmaNarUpa) aise 5+12+25+15=57 bheda pratyayake jAnanA / athAnantara mUlapratyayoM ko guNasthAnoM meM kahate haiM cadupaccaigo baMdho paDhame NaMtaratige tipaccaigo / missagabidiyaM uvarimadugaM ca desekkadesammi / / 787 // uvarilapaMcaye puNa dupaccayA jogapaccao tiyahaM / sAmaNNapaccayA khalu aTThaNhaM hoMti kammANaM // 788 // artha - mithyAtvaguNasthAnameM cAroM pratyayoMse bandha hotA hai anantara sAsAdanamizra va asaMyata ina tInaguNasthAnoM meM mithyAtvabinA tInapratyayoMse bandha hotA hai, (deza arthAt kiMcit asaMyama jahA~ hai usako dizati - tyAge aise ) dezasaMyataguNasthAna meM aDhAI pratyaya haiN| (yahA~ vizeSatA yaha hai ki aviratipratyaya viratise mizrita huA hai zeSa do pratyaya pUrNa ), Age pramattase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta pA~caguNasthAnoM meM yoga va kaSAyarUpa do hI pratyaya haiM tathA upazAntakaSAyase sayogIguNasthAnaparyanta eka yogapratyaya hI hai| isaprakAra sAmAnyase AThakarmo ke pratyaya guNasthAnoMmeM jAnane cAhie / 4. prA. paM. sa. pU. 105 gAdhA 78-79 / Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-663 guNasthAna kI apekSA cAra mUlapratyayasambandhI sandRSTi-- guNasthAna | pratyaya saMkhyA | pratyayoMkA vizeSa spaSTIkaraNa mithyAtva mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga / sAsAdana avirati, kaSAya aura yog| mizra avirati, kaSAya aura yog| asaMyata avirati, kaSAya aura yog| dezasaMyata avirati kaSAya aura yog| (kyoMki yahA~ avirati-virati kA mizritarUpa hai) kaSAya aura yoga apramatta kaSAya aura yoga apUrvakaraNa kaSAya aura yoga anivRttikaraNa aSaya aura yoga sUkSmasAmparAya kaSAya aura yoga upazAMtakaSAya yoga kSINakaSAya yoga sayogakevalI ayogakevalI pramatta yoga aba uttarapratyayoM ko guNasthAna meM kahate haiM paNavaNNA paNNAsA tidAla chAdAla sattatIsA y| caduvIsA bAbIsA bAvIsamapuvvakaraNotti / / 789 / / thUle solasapahudI egUNaM jAva hodi dasaThANaM / suhumAdisu dasa NavayaM NavayaM jogimmi satteva // 790 // ' 1. prA.paM.saM.pR. 106 gAthA 80 | Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 664 artha - mithyAtvAdiguNasthAnoM meM kramase 55-50-43-46-37-24-22 va 22 Age anivRttikaraNameM 16-15-14-13-12-11 va 10 sUkSmasAmparAyameM 10, upazAMtakaSAyameM 9, kSINakaSAyaguNasthAnameM 9 aura sayogakevalIke 7 pratyaya haiN| vizeSArtha mithyAtvaguNasthAnameM AhAraka AhArakamizrakAyayoga nahIM honese 55, sAsAdanaguNasthAna meM 5 mithyAtva bhI kama ho jAnese (55 - 5 ) 50 mizraguNasthAnameM audArikamizra, vaikriyikamizra, kArmaNakAyayoga aura anantAnubandhIcatuSka kA abhAva honese (50 - 7 ) 43 asaMyata guNasthAna meM audArikamizra, vailizikamizra aura kArya yetI yo| milAnese (43+3) 46 evaM audArikamizra, vaikriyika-vaikriyikamizra, kArmaNa, apratyAkhyAnakaSAyacAra tathA trasahiMsArUpa avirati ina 9 binA (46-9) 37 pratyaya dezasaMyata guNasthAnameM haiN| pramattaguNasthAnameM 11 avirati aura pratyAkhyAnakaSAya 4 ina 15 binA (37 - 15 ) 22 tathA inameM AhArakadvika milanese 24 pratyaya; apramattaguNasthAna meM aura apUrvakaraNaguNasthAnameM AhArakadvikakA abhAva hai ataH (24- 2) 22 pratyaya; anivRttikaraNaguNasthAnameM hAsyAdi 6 nokaSAya kama honese (22-6) 16, napuMsakavedako kama karanepara (16- 1) 15, strIveda bhI nahIM honepara ( 15 - 1 ) 14, puruSavedakA abhAva ho jAnepara (14- 1) 13, sajvalanakrodha kama ho jAnese ( 13-1) 12, sajjvalanamAna kama honese ( 12 - 1) 11 tathA sajvalanamAyA kama karanepara (11-1) 10 pratyaya haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bhI 10 hI pratyaya haiM, kyoMki yahA~ abhI sUkSmalobha vidyamAna hai, upazAnta va kSINakaSAyaguNasthAnoMmeM sUkSmalobhakA bhI abhAva ho gayA ataH ( 10- 1) 9 pratyaya evaM sayogakevalIke satya va anubhavamana, satya va anubhayavacana, audArika- audArikamizra tathA kArmaNakAyayoga ye 7 pratyaya haiM, ayogakevalIke pratyayoMkA abhAva hai| -- aba uparyukta pratyayoMkI vyucchitti tathA anudayakA kathana karaneke lie anya granthakI 7 gAthAe~ yahA~ uddhRta karate hue sarvaprathama vyucchitti kA kathana kiyA jAtA hai paNa cadu suNNaM NavayaM paNNArasa doNi suNNa chakkaM ca / ekkekaM dasa jAva ya evaM suNNaM ca cAri saga suNNaM // 1 // doNNi ya sat ya cohasaNudayevi eyAra vIsa tetIsaM / paNatIsa dusigidAlaM sattettAlaTThadAla dusu paNNaM // 2 // artha - midhyAtvase apUrvakaraNaguNasthAnaparyanta kramase 5 - cAra zUnya - 9-15 - 2 - zUnya aura 6 tathA Age anivRttikaraNaguNasthAnameM 16 se 10 pratyaya sthAnataka kramase 1-1 pratyayakI vyucchitti evaM sUkSmasAmparAya se sayogIguNasthAnataka 1 - zUnya 4 va zUnyarUpa pratyayoMkI vyucchitti hotI hai| mithyAdRSTi Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-665 Adi 13 guNasthAnoM meM anudayarUpa uttara pratyaya krama se 2-7-14-11-20-33-35-35-41-4748-48-50 jAnane caahie|' micche paNamicchattaM paDhamakasAyaM tu sAsaNe misse| suNNaM aviradasamme bidiyakasAyaM viguvvaduga kammaM // 3 // orAlamissa tasavaha NavayaM desammi avirdekkaaraa| tadiyakasAyaM paNNara pamattaviradammi haardugchedo||4|| suNNaM pamAdarahide'puve chnnnnoksaayvocchedo| aNiyaTTimmi ya kamaso ekkakaM vedatiyakasAyatiyaM // 5 // suhume suhumo loho suNNaM uvasaMtagesu khiinnesu| alIyubhayavayaNamaNa cau jogimmi ya suNaha vocchAmi // 6 // saccANubhayaM vayaNaM maNaM ca orAlakAyajogaM ca / orAlamissa kammaM uvayAreNeva sabbhAvo // 7 // artha- mithyAtvaguNasthAnameM 5 mithyAtvarUpa pratyayoMkI vyucchitti hotI hai, sAsAdanaguNasthAnameM anantAnubandhIkaSAyacatuSkarUpa cAra pratyayoMkI, mizraguNasthAnameM pratyayavyucchittikA abhAva hai, asaMyataguNasthAnameM apratyAkhyAnakaSAyacatuSkakI tathA vaikriyika kAya-vaikriyikamizrakAya, audArikamiznakAya va kArmaNakAyayoga, trasahiMsA ina 9 pratyayoMkI, dezasaMyataguNasthAnameM 11 avirati va pratyAkhyAnAvaraNakaSAya cAra isaprakAra 15 pratyayoMkI, pramattasaMyataguNasthAnameM AhArakadvikarUpa pratyayakI, apramattaguNasthAnameM zUnya, apUrvakaraNameM hAsyAdi 6 nokaSAya, anivRttikaraNaguNasthAnameM kramase ekaeka karake tInaveda aura tIna sajvalanakaSAyoMkI (bAdara lobha), sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM sUkSmalobhakI, upazAntakaSAyameM zUnya, kSINakaSAyaguNasthAnameM asatya va ubhayavacanayoga aura do manoyoga aise cAra pratyayoMkI tathA sayogakevalIke satya va anubhaya vacanayoga, satya va anubhaya manoyoga, audArikaaudArikamizrakAyayoga, kArmaNakAyayoga ina sAta pratyayoMkI vyucchitti hotI hai| Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-666 guNasthAnakI apekSA 55 uttarapratyayole mRdaya-abudA-jyuminibandhI saMdRSTi guNasthAna udayAgata | anudayarUpa pratyaya- pratyaya saMkhyA anuTyarUpa pratyayasaMkhyA | vyucchitti vyucchittirUpa pratyayakA vizeSa vivaraNa rUpa pratyaya saMkhyA kA vivaraNa saMkhyA saMkhyA mithyAtva AhAraka-AhA.mizrakAyayoga 5 (mithyAtva) 4 (anantAnubandhIkI cArakaSAya) sAsAdana uparyata 2 yoga evaM 5 mithyAtva mizra uparyukta 7+4 anaMtAnubandhI kaSAya+audA.mizra+vaikri mi. +kAmaNakAyayoga asaMyata 46 / 11 / pUrvokta 7+4 anantAnubaMdhI kaSAya 4 apratyAkhyAnakaSAya+ vaikriyika vaikri.mizra audA.+audA.mizrA kArmaNa+trasahiMsA avirati dezasaMyata 37 / 20 11 avirati+4 pratyAkhyAra-kaSAya 1+4 apratyAkhyAna kaSAya+audA, mizra+vaikri. kAya+vaikri.mizra+kArmaNa+ trasahiMsA avirati pramantra 24 / 33 / uparyukta 20 +11 avirati+ 4 pratyAkhyAna-AhAraka evaM AhAraka mizrakAya AhArakakAya+AhAraka 'mizrakAyayoga apramatta 22 apUrvakaraNa uparyukta 33+AhAraka+ AhArakamizra uparyukta 33+AhAraka+ AhArakamizna uparyukta 35+6 hAsyAdi hAsyAdi nokssaay| 5 (napuMsakaveda) anivRttikaraNa bhAga 1 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-667 anivRttikaraNa | 15 2rA bhAga uparyukta 41+1 napuMsakaveda / 1 1vIveda uparyukta 42+1 strIveda anivRttikaraNa 3rA bhAga 1 puruSaveda anivRttikaraNa 4thA bhAga: uparyukta 43+1 puruSaveda saMjvalanakrodha uparyukta 44+1 saMjva.zodha / 1 / saMjvalanamAna anivRttikaraNa 5vA~ bhAga anivRtikaraNa 6ThA bhAga anivRttikaraNa 7vA~ bhAga uparyukta 45+1 saMjva.mAna sajvalanamAyA uparyukta 46+1 saMjva.mAyA sthUlalobha (kintu sUkSmalobha abhI zeSa hai) sUkSmalobha kI sUkSmasAmparAya upazAMtakaSAya uparyukta uparyukta 47+sUkSmalobha uparyukta 47+sUkSbhalobha kSINakayAya 2(asatya va ubhaya manoyoga) + 2(asatya va ubhaya vacanayoga) sayogakevalI / 7 / 50 / uparyukta 48+4 asatya va | ubhaya manoyoga va vacanayoga 7 |7 (satya va anubhayarUpa 2 manoyoga+satya va anubhayarUpa 2 vacanayoga audArika+ audArikamizra+kArmaNa kAyayoga) 52, 52-2 audArikamizra va kArmana yahA~ prakaraNaprApta caturdazamArgaNAoM meM bandhapratyayoM ke uttarabhedoM kA prAkRtapaMcasaMgraha ke 'zataka' adhikAra se 17 gAthAe~ uddhRta karake nirUpaNa karate haiM sarvaprathama gatimArgaNA meM bandhapratyaya kA kathana karate haiM Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-668 orAliya AhAraduguNA heU havaMti sur-nnire| AhAraya-veuvvadugUNA savve vi tiriesu||1|| veuvvajuyalahINA maNue paNavaNNa paccayA hoti / gaicauraesu evaM sesAsu vi te muNedavvA // 2 // artha - narakagatimeM audArikadvika, AhArakadvika, strIveda aura puruSaveda ina chahabinA zeSa (57-6) 51 bandha pratyaya devagatimeM uparyukta chahoM se strI va puruSaveda ko kama karake aura napuMsakaveda milAnepara ina pA~cabinA (57-5) 52 bandhapratyaya; tiryaJcagatimeM vaikriyikadvika aura AhArakadikabinA zeSa sabhI (arthAt 57-4) 53 bandhapratyaya tathA manuSyagatimeM vaikriyikadvikabinA (57-2) 55 pratyaya hote haiN| indriyamArgaNA va kAyamArgaNAmeM bandhapratyaya kahate haiM micchattAicauTThaya bAraha-jogaNigidie mottuM / ...... .... : sammArAmamukha vyaNaMtajuA du te viyale // 3 // tasa paMcakkhe savve thAvarakAe igidie jem| artha - indriyamArgaNAkI apekSA mithyAtvAdi cAra mUlapratyayoMke 57 bhedoMmeMse audArikadvika (audArika-audArikamizra) evaM kArmANakAyayogabinA zeSa 12 yogoMko aura (upalakSaNase grahaNa kiye gae) rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra va manasambandhI avirati tathA strI-puruSaveda kamakarake (5719(12+5+2)- 38) bandhapratyaya ekendriyoMmeM hote haiN| dvIndriyoMmeM rasanendriya avirati va anubhayavacanayogako ina 38 pratyayoMmeM milAnepara 40 pratyaya hote haiM, trIndriyajIvoMmeM ghrANendriyasambandhI aviratiko milAnese 41 pratyaya tathA caturindriyajIvoMmeM cakSurindriyakI avirati milAnepara 42 pratyaya haiM, paJcendriya aura sajIvoMmeM sarva (57) pratyaya evaM sthAvarakAyikajIvoMmeM ekendriyavat 38 bandhapratyaya vizeSArtha - zaGkA - ekendriyajIva trasahiMsA kaise kara sakate haiM ? samAdhAna -- manuSyoMkI hiMsA karanevAle vRkSa tathA macchara AdikI hiMsA karane vAle puSpa pAe jAte haiN| ata: ekendriyajIvoMke dvArA trasahiMsA saMbhava hai| yoga-veda aura kaSAyamArgaNA meM bandhapratyayoM kA kathana karate haiM Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 669 coddasa joga vihINA terasa joesu te NiyaM mottuM // 4 // saMjalaNa NokasAyA saMDhitthI vajja satta jiya jogA / AhAraduge hedU purise savve viNAdavvA // 5 // itthi pAuMsayavede AhAradugUNayA hoMti / kohAikasAe kohAr3a iyara - dubAlasa - vihINA // 6 // artha - AhAraka va AhArakamizrakAyayogako chor3akara zeSa 13 yogoMmeM nijanaja yogake binA zeSa 14 yogoM se rahita (57 - 14) 43 bandhapratyaya hote haiM (mithyAtva 5, avirati 12, kaSAyaM 25 aura 1 svakIya yoga ye 43) / AhAraka AhArakamizrakAyayogameM cAroM saJcalanakaSAya, napuMsaka va strIveda binA 7 nokaSAya evaM svakIyayoga ( 4+7+1) aise 12 pratyaya hote haiM / puruSavedIjIvoMmeM strI va napuMsakaveda binA 55, strIveda va napuMsakavedameM AhAraka AhArakamizrakAyayoga tathA do pratipakSI veda binA zeSa (57-4) 153 pratyaya hote haiN| vivakSita krodhAdikaSAyoMmeM apanI cAra kaSAyake atirikta anya 12 kaSAyoMko kama karanepara zeSa (57-12) 45 pratyaya hote haiN| aba jJAnamArgaNA bandha pratyayoMkA nirUpaNa karate haiM 1. madi suaaNNANesu AhAradugUNayA muNedavvA / missatiyAhAraduaM vajjittA sesayA du vebhaMge // 7 // - madi sua- ohidugesuM aNacadu-micchattapaMcahi vihINA / hassAdi chakka puriso saMjalaNa maNa vaci caura urAlaM // 8 // - maNapajje kevaladuve maNa vaci paDhamaMta kamma urAladugaM / artha - matyajJAnI aura zrutAjJAnI jIvoMmeM AhAraka AhArakamizrakAyayogake binA zeSa (572) 55 pratyaya; vibhaGgajJAniyoMmeM audArikamizra, vaikriyikamizra va kArmaNakAyayogabinA zeSa (55-3) 52 pratyaya; matijJAnI, zrutajJAnI avadhijJAnI va avadhidarzanI jIvoMmeM anantAnubandhIkaSAyacatuSka aura pA~ca mithyAtva ina 9 binA (57-9) 48 pratyaya; mana:paryayajJAnI jIvoMmeM hAsyAdi 6 nokaSAya, puruSaveda, saMjcalanakaSAya 4, manoyoga 4 vacanayoga 4 aura audArikakAyayoga ( 6+1+4+4+4+1) dha. pu. 8 pR. 269. 263, 264. - Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 670 ye 20 bandhapratyaya haiM tathA kevalajJAnI va kevaladarzanI jIvoMmeM Adi va antima manoyoga aura vacanayoga ( satya - anubhava mana va vacanayoga), audArika- audArikamizra va kArmaNakAyayoga isaprakAra ( 2+2+3} 7 yogarUpa bandhapratyaya haiN| Age saMyamamArgaNAsambandhI bandhapratyaya kahate haiM saMjalaNa NokasAyA maNa vaci orAla AhAradugaM // 9 // - sAmAiya cheesuM AhAradugUNayA du parihAre / maNa - vaci - aTThArAlaM suhume saMjalaNa lohaMte // 10 // kammorAladugAI maNavaci caurA ya hoMti jahakhAe / asaMjamammi savve AhAradugUNayA NeyA // 11 // aNamiccha bidiya tasavaha veuvvAhAra juyalAI / orAla missakammA tehiM vihINA du hoMti desammi // 12 // artha - sAmAyika-chedopasthApanA saMyamIjIvoMmeM cAra saJjvalanakaSAya, 9 nokaSAya, 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArikakAyayoga, AhAraka va AhArakamizrakAyayoga ye (4+1+4+4+3) 24 bandhapratyaya haiN| AhAraka-AhArakamizrakAyayogabinA zeSa (24- 2) 22 pratyaya parihAravizuddhisaMyamIke hote haiN| sUkSmasAmparAyasaMyamameM manoyoga 4, vacanayoga 4, saJjvalanasUkSmalobha, audArikakAyayoga (4+4+1+1) ye 10 bandhapratyaya haiM; yathAyAtasaMyamameM manoyoga 4, vacanayoga 4, audArika- audArikamizra va kArmaNakAyayoga ( 4+4+3 ) ye 19 bandhapratyaya hote haiN| asaMyamI jIvoM meM AhAraka va AhArakamizrakAyayogavinA (57 - 2) 55 pratyaya hote haiM; dezasaMyamIjIvoMmeM (anantAnubandhIkaSAya 4, mithyAtva 5 trasa avirati, vaikriyika-vaikriyikamizra, AhAraka va AhArakamizra, audArikamizra aura kArmaNakAyayoga, apratyAkhyAnakaSAya 4 ina) 20 ke binA zeSa (57-20) 37 bandhapratyaya haiN| aba lezyA bhavya evaM darzanamArgaNAme bandhapratyaya kahate haiM teja-tiya cakkhujugale savve heU havaMti bhavve ya / kiNhAditiyA'bhavve AhAradugUNayA NeyA // 13 // artha - teja trika ( pIta - padma zukla) lezyAmeM sabhI (57) pratyaya haiM, kRSNa Adi tIna azubhalezyA ( kRSNa-nIla - kapota) meM AhAraka AhArakamizrakAyayogabinA (57-2) 55 pratyaya haiN| Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTapsAra karmakANDa-671 cakSu va acakSudarzanavAle jIvoMmeM bhI sabhI (57) pratyaya haiM, avadhidarzana va kevaladarzanakA kathana jJAnamArgaNAmeM kramase avadhijJAna va kevalajJAnake sAtha kara cuke haiN| bhanyajIvoMmeM sabhI (57) pratyaya, abhavyajIvoMke AhAraka-AhArakamizrabinA (57-2) 55 pratyaya haiN| Age samyaktvamArgaNA meM bandhapratyaya kahate haiM aNamicchAhAraduguNA savve uvasame nneyaa| AhArajugala juttA vedaya khaiyammi te hoMti // 14 // ....... ...mizAhAranumA pAe micchammi AhAradugUNA / aNa-miccha-missa jogAhAradugUNA havaMti missammi // 15 // artha - aupazamikasamyagdRSTi jIvoMmeM amantAnubandhIkaSAya 4, mithyAtva 5, AhArakaAhArakamizrakAyayoga ina (5+4+2) 11 ke binA zeSa (57-11) 46 pratyaya haiM, vedakasamyagdRSTike aura kSAyikasamyagdRSTike AhArakadvika (AhAraka-AhArakamiznakAya) yoga hotA hai ataH ina donoM meM pUrvokta 46 meM do milAnese (46+2) 48 pratyaya hote haiN| sAsAdanajIvoM meM mithyAtva 5 aura AhArakaAhArakamizrayogabinA (57-5) 50 bandhapratyaya hote haiM, mithyAdRSTi jIvoM meM AhAraka - AhArakamizrayogabinA (57-2) 55 pratyaya; samyagmithyAdRSTi jIvoMmeM anantAnubandhIkaSAya 4, mithyAtva 5, audArikamizra, vaikriyikamizra, kArmaNa, AhAraka-AhArakamizrakAyayoga ina 14 binA (57-14) 43 pratyaya hote haiN| Age saJjImArgaNAmeM bandhapratyayoMkA nirUpaNa karate haiM micchAdicaukkeyAra jogUNA asaNNie mottuM / bhAsaMtorAladuaM kammaM saNNimmei savve vi / / 16 / / artha - asaJIjIvoMmeM cAra mUlapratyayake 57 bhedoMmeM se 11 yoga (manoyoga 4, 3 vacanayoga, vaikriyika-vaikriyikamizrakAyayoga aura AhAraka-AhArakamizrakAyayoga) tathA (upalakSaNase grahaNakara) mana aviratiko kama karanepara (57-12) 45 bandhapratyaya hote haiN| saJjIjIvoMke sabhI (57) pratyaya haiN| Age AhAramArgaNA bandhapratyaya kahate haiM-- AhAre kammUNA iyare kammUNa joya rahiyA te / evaM tu maggaNAsuM uttarahedU jiNehiM NihiTThA // 17 // Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-672 artha - AhArakajIvoMmeM kArmaNakAyayogabinA zeSa (57 - 1) 56 bandhapratyaya, anAhArakajIvoM meM kArmaNakAyayogake binA zeSa 14 yogoMko kama karanepara (57-14) 43 bandhapratyaya hote haiN| isaprakAra zrIjinendra bhagavAna dvArA mArgaNAoMmeM uttarapratyayoMkA nirdeza kiyA gayA hai| athAnantara pratyayoMko vizeSatAse kahaneke lie svayaM nemicandra AcArya isa adhikArake gAthAsUtra kahate haiM avarAdINaM ThANaM ThANapayArA payArakUDA va / kUDuccAraNabhaMgA paMcavihA hoMti igisamaye // 791 // artha - jaghanya, madhyama aura utkRSTasthAna, sthAnoMke prakAra, kUTaprakAra, kUToccAraNa aura bhaGga isaprakAra eka samayameM pratyayoMke pA~ca prakAra hote haiN| Age guNasthAnoM meM pratyayasthAnoMko kahate haiM dasa aTThArasa dasayaM sattara Nava solasaM ca donhaM pi / aTTha ya coddasa paNayaM satta tiye duti dugegamegamado / / 792 // artha - eka jIvake ekakAlameM honevAle pratyayoMkI saMkhyAko sthAna kahate haiN| ye sthAna midhyAdRSTiAdi guNasthAnoM meM kramase isaprakAra haiM- mithyAdRSTike jaghanyasthAna 10 pratyayakA, madhyamasthAna eka-eka pratyaya adhika karake 11 se 17 pratyayarUpa utkRSTake bIca ke sthAna tathA 18 pratyayakA utkRSTasthAna hai / arthAt mithyAtvaguNasthAnameM eka jIvake eka hI samaya meM 57 pratyayoMmeMse jaghanyasthAnato 10 pratyayarUpa, madhyamasthAna 11-12-13-14-15-16 yA 17 pratthayoMkA tathA utkRSTasthAna 18 pratyayakA hai| sAsAdanaguNasthAnameM jaghanyasthAna 10 pratyayarUpa madhyamasthAna isIprakAra eka-eka pratyaya adhikarUpa 16 pratyayaparyanta evaM 17 pratyayakA sthAna utkRSTa hai| mizraguNasthAnameM jaghanyasthAna 9 pratyayakA, madhyamasthAna 9 se eka-eka pratyaya adhika 15 pratyayaparyanta aura utkRSTasthAna 16 pratyayakA hai| 'dvayorapi ca' isa vacanase asaMyataguNasthAnameM bhI mizraguNasthAnavat hI kathana hai| dezasaMyataguNasthAna meM jaghanyasthAna ATha pratyayakA madhyamasthAna eka-eka pratyaya adhika 13 pratyayaparyanta tathA utkRSTasthAna 14 pratyayakA haiN| pramatta-apramatta aura apUrvakaraNa, ina tInaguNasthAnoMmeM pratyekake jaghanyasthAna 5 pratyayakA, madhyamasthAna 6 pratyayakA aura utkRSTasthAna 7 pratyayakA hai| anivRttikaraNaguNasthAnameM jaghanyasthAna 2 1. gAthA 790 ke bAda mArgaNA oma bandhapratthavoMkA nirUpaNa karaneke lie jo 17 gAdhAeM kahIM gaI haiM ve paJcasaMgraha ( prAkRta) ke zataka adhikArakI 84-100 paryantakI gAthAe~ haiN| prakaraNavaza unheM yahA~ uddhRta kiyA gayA hai| yaha gAdhA prA.paM.saM.pU. 113 para bhI hai| 2. Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-673 pratyayakA, madhyamasthAna nahIM hai, utkRSTasthAna 3 pratyayakA hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM jaghanyAdi bhedabinA 2 pratyayakA eka hI sthAna hai, upazAntakaSAyAdiguNasthAnoMmeM jaghanyAdi bhedabinA eka-eka hI sthAna hai evaM ayogIguNasthAnameM zUnya hai| guNasthAnoMkI apekSA jaghanya-madhyama va utkRSTa sthAnasambandhI sandRSTi - guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizna asaMyata dezasaMyata apramatta apUrvakaraNa anivRtti. sUkSmasAmpa. kaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ayogakevalI ht jandhapratyayake jaghanyasdhAna ... bandhapratyayoMke madhyamasthAna 10 se 15 10 se 15 | . . . . . . baMdhapratyayoMke utkRSTasthAna aba uparyukta pratyayasthAnoMke prakAroMkA kathana karate haiM evaM ca tiNNi paMca ya heDhuvarIdo du majjhime chakkaM / miccheThANapayArA igidugamidaresu tiNNi desotti // 793 // artha- mithyAtvaguNasthAnake 9 sthAnoMmeM se 10-11 va 12 pratyayarUpa kUTa tIna adhastana aura 18-17 va 16 pratyayarUpa kUTa tIna uparitanasthAnoMmeM to kramase 1-3 va 5 kUTa bheda haiM tathA 13-14 ba 15 pratyayarUpa kUTa madhyavartI tInasthAnoMke 6-6 bheda haiM; sAsAdanase dezasaMyataguNasthAnaparyanta prathama va antimasthAna kUTa 1-1 prakAra, dvitIya kUTa aura dvicaramasthAna kUTa 2-2 prakAra tathA dvitIya va dvicaramasthAnake madhyavartI jo sthAna kUTa haiM ve tIna-tIna prakArake haiM; pramattase sayogIguNasthAnaparyanta sabhIsthAna kUTa eka-eka prakArake hI haiN| Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-674 pratyayasthAnoM ke prakArasambandhI sandRSTi - gaNasthAna pratyayarUpa sthAna saMkhyA guNasthAnameM kulajor3a mithyAtva sthAna prakAra kUTa sAsAdana sthAna prakAra sthAna kUTa prakAra asaMyata sthAna kUTa prakAra dezasaMyata sthAna prakAra pramatta prakAra apramatta sthAna prakAra apUrvakaraNa kUTa anivRttikaraNa prakAra sthAna kUTa prakAra sthAna sUkSmasAbhparAya kUTa upazAMtakaSAya prakAra sthAna prakAra kSINakaSAya prakAra kUTa sayogakevalI sthAna kUTa prakAra Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-675 noTa - uparyukta sandRSTi meM sthAna to 55 aura unake kUTa prakAra 120 batAye gaye haiN| aba uparyukta sthAnaprakAra ko jAnanake lie kUTaprakAroM kA kathana karate haiM bhayadugarahiyaM paDhama ekkadarajudaM dusahiyamidi tinnhN| sAmaNNA tiyakUr3A micchA aNahINatiNNivi ya // 794 // artha - bhaya-jugupsArahita prathama, bhaya-jugupsAmeMse kisI ekasahita dvitIya athavA bhayajugupsAsahita tRtIya isaprakAra 3 kUTa to sAmAnya haiM tathA anantAnubandhIkA visaMyojana karanevAle mithyAdRSTike anantAnubandhIkaSAyarahita 3 kUTa aura bhI jaannaa| vizeSArtha - pA~ca mithyAtvameMse eka jIvake eka kAlameM eka hI mithyAtva hotA hai ataH nIce pA~ca mithyAtva sthApana karanA inakrI sahanAnIrUpase pA~casthAnoMpara 1-1 likhanA tathA unake Upara pA~caindriya ekamana ina chahoM indriyoMmeMse eka jIvake ekakAlameM eka hI viSayakI pravRtti hotI hai ata: inakI sahanAnI chahasthAnoMpara tiryagarUpase eka-eka likhanA evaM 6 kAyakI hiMsAmeM eka jovake eka kAlameM eka kAyakI hiMsA hotI hai yA do kAyakI hiMsA hotI hai athavA tIna kAyakI yA cArakI athavA pA~cakI yA 6 kAyakI hiMsA hotI hai ataH inakI sahanAnI eka-do-tIna-cAra-pA~ca va chahake aGka kramase tiryagrUpa hI likhnaa| inake Upara 16 kaSAyoMmeM eka jIvake eka kAlameM anantAnubandhI Adi cAra krodhakA, cAra mAnakA, cAra mAyAkA athavA cAra lobhameMse kinhIM eka kaSAyake cAra bhedoMkA udaya pAyA jAtA hai ata: inako tiryagarUpa se cArajagaha cAra-cArake aGka likhnaa| inake Upara tIna vedoMmeMse eka jIvake eka kAlameM eka hI vedakA udaya hotA hai ata: tIna jagaha eka-ekakA aGka likhanA tathA isake Upara hAsya-rati yA arati-zokameMse eka jIvake kisI ekayugalakA udaya hotA hai ataH do sthAnoMmeM 2 kA aGka likhanA, isake Upara 15 yogoMmeMse AhArakadvika (AhAraka-AhArakamizna mithyAdRSTi ke nahIM hotA hai) binA 13 yogoMmeM eka jIvake eka kAlameM eka hI yoga hotA hai ata: 13 jagaha ekakA aGka likhanA, isaprakAra tInakUTa karane caahiye| inameM prathama kUTa bhaya-jugupsA ina donoMse rahita honese sabase Upara zUnya likhanA dUsarAkUTa bhaya-jugupsA se kisI ekake udayasahita hai ata: sabase Upara do jagaha ekakA aGka likhanA, tRtIyakUTa bhaya-jugupsA ina donoMse sahita haiM isalie sabase Upara dokA aGka eka jagaha likhnaa| isaprakAra ye tInakUTa banAe so ye tInoM kUTa to mUlakUTa haiM tathA anantAnubandhIkI visaMyojanAbAle mithyAdRSTike AvalIkAlaparyanta anantAnubandhIkA udaya nahIM hotA ata: tInakUTa anantAnubandhIrahita banAnA, arthAt jahA~ cAra-cAra kaSAyarUpa 4 kA aGka likhA gayA hai usake sthAnapara cAra kI jagaha 3 kA hI aGka likhanA, anantAnubandhIkaSAyakI visaMyojanA karanevAlA paryApta hI hai ataH aparyAptasambandhI audArikamiznavaikriyikamizna aura kArmaNakAyayoga nahIM honese 13 yogoMke sthAnapara Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 676 10 hI yoga likhanA, isaprakAra anantAnubandhIsahita aura rahita 3-3 kUTa milakara mithyAtvaguNasthAnasambandhI 6 kUTa hue| sAsAdanaguNasthAna meM sAmAnyarUpa tIna kUToMmeM jahA~ pahale pA~ca mithyAtva likhe the usake sthAnapara zUnya likhanepara tIna kUTa hote haiN| mizraguNasthAnameM anantAnubandhIkaSAya nahIM hai ataH cArakaSAyake sthAnapara 3-3 kaSAya hI likhanA tathA audArikAMmazra, vaikriyikamizra aura kArmaNakAyayogakA abhAva honese 13 yogoMke sthAnapara 10 hI yoga likhanA aise mizraguNasthAna meM tInakUTa hote haiN| asaMyataguNasthAnameM punaH audArikamizra - vaikriyikamizra aura kArmaNa ina tIna yogoM ke mila jAnese 13 yoga likhanA, isaprakAra yahA~ bhI tInakUTa baneMge | dezasaMyataguNasthAnameM apratyAkhyAnakaSAyacatuSkakA abhAva honese kaSAyake sthAnameM do-do kaSAya cAra sthAnoMpara likhanA aura sahiMsA bhI nahIM hai ataH kAyabadhake sthAnapara 6 kA aGka nahIM likhanA tathA audArikamizra, vaikriyikavaikriyikamizra evaM kArmaNakAyayogabinA 13 meMse 9 yoga hI haiM ataH yogoMke sthAnapara 9 hI likhanA isaprakAra isaguNasthAnameM bhI tIna kUTa hote haiN| pramattaguNasthAna meM 12 avirati nahIM haiM ataH indriya va kAyavadhake sthAna meM sarvatra zUnya hI likhanA / pratyAkhyAnakaSAyakA bhI abhAva hai isalie kaSAyake sthAnameM ekakA aGka likhanA aura dezasaMyataguNasthAnasambandhI 9 yogoM meM AhAraka- AhArakamizrakAyayoga milane para 11 yoga ho jAnese yogasthAnameM 11 likhanA aise yahA~ bhI tInakUTa bneNge| apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnameM AhAraka AhArakamizrakAya ina do yogoMke binA pUrvokta 9 yoga hI haiM ata: ina donoM guNasthAnoM meM yogasthAnameM 9 kA aGka likhakara tIna-tIna kUTa bneNge| anivRttikaraNaguNasthAnake jisa-jisa bhAgameM veda, kaSAya aura hAsyAdi chaha kaSAyakA abhAva huA hai usa usa bhAga meM zUnya likhakara eka-eka hI kUTa banegA, kyoMki anivRttikaraNaguNasthAnake sabhI bhAgoM ke kUToMmeM bhaya - - jugupsAkA abhAva hai| sUkSmasAmparAyaguNasthAna meM sarvakaSAyoMke sthAnapara tIna zUnya aura eka jagaha eka likhanA isaprakAra yahA~ eka kUTa banegA / upazAnta va kSINakaSAyaguNasthAna meM sUkSmalobha bhI nahIM ataH kaSAyoM ke sthAnameM zUnya likhanA, isaprakAra eka kUTa banegA tathA sayogIguNasthAnameM asatya va ubhayarUpa manavacanayoga nahIM hai isalie yogasthAna meM sAtayoga likhakara ekakUTa bananA caahie| uparyukta kUToMmeM anantAnubandhIrahita mithyAtvaguNasthAnameM prathamakUTa pA~ca mithyAtvoMmeMse eka aura indriya va SaTukAya hiMsAmeMse eka indriya va pRthvIkAyakI hiMsA, anantAnubandhIbinA krodhAdi cAra kaSAyake trikarme se eka trika, vedoMmeM eka veda, hAsya- rati va arati zokameMse ekayugala, paryApta honese 10 hI yogoM meM se eka yoga isaprakAra sarva milakara 1+1+1+3+ -2+1 = 10 bandhapratyayarUpa prathamakUTa haiM tathA inameM se pRthvIkAyakI hiMsA ghaTAkara pRthvI Adi dokAyoMkI hiMsA milAnese 11 pratyayarUpa kUTa haiN| do kAyakI hiMsA sthAnameM tIna kAyakI hiMsA milAnese 12 pratyayarUpa kUTa haiM, tIna kAya kI hiMsA ke sthAnameM cArakAyakI hiMsA milAnepara 13 pratyayarUpakUTa haiN| cArakAyakI hiMsA ke sthAnameM 5 kAyakI hiMsA aura milAnese 14 pratyayarUpa kUTa hotA hai tathA 5 kAyakI hiMsAke sthAnapara 6 kAyakI hiMsA Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-677 milAnepara 15 pratyayarUpa kUTa hotA hai| isaprakAra anantAnubandhIrahita prathamakUTameM 10 Adi pratyayarUpa 6 sthAna haiM, dUsarekUTameM bhaya-jugupsAmeMse ekake milAnese 11 Adi pratyayarUpa 6 sthAna haiM, tIsarekUTameM bhaya va jugupsAke milAnese 12 Adi pratyayarUpa 6 sthAna, anantAnubandhIsahita tIna kUToMmeM eka anantAnubandhIkaSAya milanese prathamakUTameM 11 Adi pratyayarUpa 6 sthAna haiM, dUsarekUTameM 12 Adi pratyayarUpa 6 sthAna haiM, tRtIyakUTameM 13 Adi pratyayarUpa 6 sthAna haiM isameM antimasthAna 18 pratyayarUpa hai yahA~ 10 aura 18 ke sthAnameM eka-eka prakAra hI hai kyoMki 10 pratyayakA Asrava to anantAnubandhIrahita prathamakUTameM hI hai aura 18 pratyayakA Asrava anantAnubandhIsahita antima kUTameM hI hai, anyatra nhiiN| isaprakAra kUToMmeM 11 aura 10 mAlyayarUpa ezAlameM aTale dIna-hIna prakAra haiM, 52 aura 16 meM pA~capA~ca prakAra, 13-14-15 ke chaha-chaha prakAra haiN| isIprakAra sAsAdanAdiguNasthAnoMke jo kUTa kahe haiM unakA vicAra karake bandhapratyayoMke sthAna va unasthAnoMke prakAra jaannaa| pratyayasthAna va unake prakAroMkI guNasthAnApekSA kUTa racanAsambandhI sandRSTimithyAtvaguNasthAna ke anantAnubandhIkaSAyasahita tIna kUTa bhaya-jugupsArahita prathamakUTa | bhaya athavA jugupsAsahita | bhaya-jugupsAsahita 3rA kUTa 2rA kUTa 2 bhaya-jugupsA 13 yoga / 13 meM se koI eka 13 meM se koI bhI eka | 13 meM se koI bhI eka hAsya-rati- 1 arati-zoka 2-2 2-2 strI-puruSa-napuMsakaveda 4 krodha-4 mAna4 mAyA-4 lobha veda 3 strI-puruSa-napuMsakaveda 16 kaSAya 4 krodha-4 mAna 4 mAyA-4 lobha pRthvIkAyAdi 6 1-2-3-4-5-6 indriya va mana 6 | 1-1-1-1-1-1 mithyAtva 5 / 1-1-1-1-1 strI-puruSa-napuMsakaveda 4 krodha-4 mAna4 mAyA-4 lobha 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 1-1-1-1-1-1 / 1-1-1-1-1 1-1-1-1-1 55 bandhapratyaya 12-13-14-15-16-17 53-14-15-16-17-18 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTamAra kA mithyAtvaguNasthAnake anantAnubandhIrahita 3 kUTa 2-2 2-2 bhaya-jugupsArahita prathamakUTa bhaya athavA jugupsAsahita | bhaya-jugupsAsahita kuutt| bhaya-jugupsA yoga 10 10 meM se koI eka yoga | 10 meM se koI eka yoga | 10 meM se koI eka yoga hAsya-rati -1| 2-2 arati-zoka / strI-puruSa-napuMsakaveda | strI-puruSa-napuMsakaveda strI-puruSa-napuMsakaveda kaSAya 12 3 krodha, 3 mAna, 3 krodha, 3 bhAna, 3 krodha, 3 mAna, 3 mAyA, 3 lobha 3 mAyA, 3 lobha 3 mAyA, 3 lobha kAya 1-2-3-4-5-6 1-2-3-4-5-6 1-2-3-4-5-6 indriya va mana 6 | 1-1-1-1-1-1 1-1-1-1-1-1 1-1-1-1-1-1 mithyAtva 5 / 1-1-1-1-1 1-1-1-1-1 1-1-1-1-5 bandhapratyaya 48 | 10-11-12-13- | 11-12-13-14- 12-13-14-15 16-17 sAsAdanaguNasthAnasambandhI 3 kUTa bhaya-jugupsArahita __ bhaya yA jugupsAsahita / bhaya-jugupsAsahita bhaya-jugupsA 2 yoga 13 13 meM se koI eka | 13 meM se koI eka | 13 meM se koI eka hAsya-rati - / 2-2 2-2 2-2 arati-zoka , 1-1-1 4 krodha, 4 mAna, 4 mAyA, 4 lobha veda 3 1-1-1 kaSAya 16 4 krodha, 4 mAna, 4 mAyA, 4 lobha kAya 6 1-2-3-4-5-6 indriya va mana 6 | 1-1-1-5-1-1 bandhapratyaya 50 10-11-12-13 14-15 1-1-1 4 krodha, 4 pAna, 4 mAyA, 4 lobha 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 11-12-13-14 12-13-14-15 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizraguNasthAnasambandhI 3 kUTa bhaya - jugupsArahita bhaya-jugupsA yoga 10 hAsya- rati arati zoka veda 3 kaSAya 12 kAya 6 indriya va mana 6 bandhapratyaya 43 } bhaya - jugupsA re yoga 13 hAsya- rati arati zoka veda 3 0 } gommaTasAra karmakANDa - 679 10 meM se koI eka 2-2 asaMyataguNasthAnasambandhI 3 kUTa bhaya-jugupsArahita 1-1-1 3-3-3-3 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 9-10-11-12 13-14. 0 13 meM se koI eka 2-2 1-1-1 kaSAya 12 3-3-3-3 kAya 6 1-2-3-4-5-6 indriya va mana 6 1-1-1-1-1-1 bandhapratyaya 46 9-10-11-12 13-14 bhaya yA jugupsAsahita 1-1 10 meM se eka 2-2 1-1-1 3-3-3-3 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 10-11-12-13 14-15 bhaya yA jugupsAsahita 1-1 13 meM se koI eka 2-2 1-1-1 3-3-3-3 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 10-11-12-13 14-15 bhaya - jugupsAsahita 2 10 meM se koI eka 2-2 1-1-1 3-3-3-3 1-2-3-4-5-6 . 1-1-1-1-1-1 11-12-13-14 15-16 bhaya - jugupsAsahita 2 13 meM se koI eka 2-2 1-1-1 3-3-3-3 1-2-3-4-5-6 1-1-1-1-1-1 11-12-13-14 15-16 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-680 dezasaMyataguNasthAnasambandhI 3 kUTa bhaya-jugupsArahita bhaya yA jugupsAsahita / bhaya-jugupsAsahita bhaya-jugupsA 2 yoga 9 1-1 9 meM se koI eka | 9 meM se koI eka | 9 meM se koI eka 2-2 hAsya-rati - arati-zoka veda 3 1-1-1 1-1-1 kaSAya 8 2-2-2-2 2-2-2.2 1-2-3-4-5 kAya 5 1-2-3-4.5 1-2-3-4-5 indriya va mana 6 | 1-1-1-1-1-1 1-1-1-1-1-1 bandhapratyaya 37 | 8-9-10-11.12. : 9 - 18 . 13.12:61: / 1-1-1-1-1-1 10-6.1 6.2-13-14 pramattaguNasthAnasambandhI 3 kUTa | bhaya-jugupsAsahita bhaya-jugupsArahita bhaya yA jugupsAsahita bhaya-jugupsA 2 . yoga 11 11 meM se koI eka | 11 meM se koI eka hAsya-rati - 2-2 2-2 arati-zoka / 11 meM se koI eka 2-2 veda 3 1-1-1 1-1-1 1-1-1-1 1-1-1 1-1-1-1 kaSAya 4 | 1-1-1-1 bandhapratyaya 24 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-681 apramatta va apUrvakaraNaguNasthAnasambandhI 3 kUTabhaya-jugupsArahita | bhaya yA jugupsAsahita / bhaya-jugupsAsahita | 9 meM se koI eka | 9 meM se koI eka boga, 9 meM se koI eka yoga bhaya-jugupsA 2 yoga 9 hAsya-rati -1 arati-zoka 2-2 2-2 veda 3 1-1-1 1-1-1 1-1-1-1 kaSAya 4 1-1-1-1 1-1-1-1 bandhapratyaya 22 anivRttikaraNaguNasthAnasambandhI 7 kUTa lA kUTa | rA kUTa | 3rA kUTa | 4thA kUTa kUTa 4vA~ kUTa | 6ThA kUTa | 7 vA~ kUTa 3 vedasahita | 2 vedasahita | 4 kaSAya sahita sahita 3 kaSAya 2 kaSAya | | 1 bAdarasahita | sahita | lobha kaSAya sahita | yoga yoga 9 / 9 meM se 1 , 9 meM se 1 | 9 meM se 1 |9 meM se 1 9 meM se 1|9 meM se 1] 9 meM se 1 yoga / yoga yoga yoga yoga yoga veda3 1-1-1 | 1-1 kaSAya 4 | 1-1-1-1 | 1-1-1-1 | 1-1-1-11-1-1-1 | 1-1-5 | 1-1 bandhapratyaya 16 sUkSmasAmparAya-upazAntakaSAya-kSINakaSAya va sayogakevalIsambandhI kUTaguNasthAna / sUkSmasApparAya / upazAntakaSAya / kSINakaSAya / sayogakevalI yoga 9 ||9 meM se koI eka | 9 meM se koI eka mA 9 meM se koI eka | 7 meM se koI eka sayogake - kaSAya 1 bandhapratyaya / 2 / 1 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-682 jo sthAna va prakAra parvameM kahe haiM unake bolanekA vidhAna batAneke lie kUToccAraNa kahate haiM micchatANaNNadaraM ekkeNakkheNa ekkkaayaadii| tatto kasAyavedadujugalANakkaM ca jogANaM / / 795 / / artha - 5 mithyAtvoMmeM se ekabheda 6 indriyoMmeMse ekabheda aura inake sAtha kAyoMmeM se ekadoAdi kAyakI hiMsA isake pazcAta kapAyoMmeMse ekakaSAya, vedoMmeMse ekaveda, hAsyAdi doyugaloMmeM se ekayugala 'ca' se bhaya-jugupsAmeM se eka bhI nahIM yA eka yA do aura yogoMmeMse 1 bheda kahanA caahie| isaprakAra kUTocAraNakA vidhAna kahA hai| vizeSArtha - anantAnubandhIkaSAyarahita kUTameM ekAntamithyAtva, sparzanendriya, pRthvIkAyakA vadha, tInaprakAra krodha, napuMsakaveda, hAsya-ratikA yugala aura satyamanoyoga inameM akSasaMcAra karanepara ekAntamithyAdRSTi, sparzanendriyake vazIbhUta, pRthvIkAyakA hiMsaka, tInaprakArake krodhakA dhAraka, napuMsakavedI, hAsyarati saMyukta satyamanoyogIke pratyaya (Asrava) kA eka bheda huA tathA pRthvIkAyahiMsakake sthAnapara apkAya athavA tejakAya athavA vAyukAya athavA vanaspatikAya yA trasakAya kramase likhanese pratyekake 1-1 bhaGga hote haiN| isaprakAra pA~ca to ye aura pRthvIkAyasambandhI eka aise (5+1) 6 bhara hote haiN| pRthvI-apa, pRthvI-agni ityAdirUpa do ke saMyogase honevAle 15 bhedoMmeM eka-ekakA hiMsaka kahanepara dvisaMyogI bhaga 15 hote haiM tathA pRthvI-ap-teja yA pRthvI-jala-vAyukAyarUpa trisaMyogI 20 bhedoMmeM se eka-eka kA hiMsaka kahanepara trisayogI bhaGga 20 hue| pRthvI-ap-teja-vAyu athavA pRthvI-ap-agnivanaspati ityAdi catussaMyogI 15 bhedoMmeM eka-ekakA hiMsaka kahanepara catu:saMyogI bhaGga 15 hote haiM tathA pRthvI-ap-teja-vAyu-vanaspati yA pRthvI-ap-teja-vAyu-trasa athavA ap-teja-vAyu-vanaspati-trasarUpa paMcasaMyogI bhedoMmeM eka-ekakA hiMsaka kahanepara paMcasaMyogI bhaGga 6 haiN| pRthvI-ap-agni-vAyuvaraspatitrasa ina chahoMke saMyogarUpa ekabhedakA hiMsaka kahanepara chahasaMyogI eka bhA hotA hai| isaprakAra sarva milakara 6+15+20+15+6+1863 bhaGga jaannaa| isake Age jahA~ ekAntamithyAtva kahA thA usake sthAnapara viparItamithyAtva kahanepara pUrvoktaprakAra hI 63 bhaGga hote haiM isaprakAra 5 mithyAtvakI apekSA sarvabhaGga (6345) 315 jAnanA tathA ina sabhI bhaGgoMmeM sparzanendriyake sthAnapara rasanendriyAdi indriyasaMcAra se bhI 315 hI bhaGga hote haiM ata: 315-6 (pA~caindriya va mana) se guNA karanepara 1890 bhaGga hote haiN| ina 1890 bhaMgoMmeM 4 kaSAyakA saMcAra karanepara 189044-7560 bhaMga hote haiM, ina 7560 bhaGgoMmeM tIna vedoM ke parivartanase (756043) 22,680 bhaMga, ina sarva 22,680 bhedoMmeM hAsya-ratike sthAnapara arati-zokarUpa yugalakA saMcAra honese (22,68042) 45,360 bhaMga, (ina kUToMmeM bhaya-jugupsAkA abhAva hogaa|) 45,360 bhedoMmeM 10 yogoMkA saMcAra honese (45,360410) 4,53,600 bhaMga hote Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-683 haiN| isIprakAra mithyAtvaguNasthAnasambandhI avazeSakUTa aura sAsAdanaguNasthAnake kUToMmeM bhI bhaMga jAnanA caahie| aba uparyukta bhaGgoM kA pramANa prApta karane ke lie vidhAna batAte haiM aNarahidasahidakUDe bAvattarisaya sayANa tennudii| saTThI dhuvA hu micche bhayadugasaMjogajA adhuvA // 796 / / artha - mithyAtvaguNasthAnameM mithyAdRSTijIvake anantAnubandhIkaSAyarahita kUToM meM to bhaGgoMkA pramANa 7200 hotA hai tathA anantAnubandhIkaSAyasahita kUToMmeM 1360 bhaGga hote haiM inako parasparameM milAnese ye dhruva bhaGga hote haiM tathA bhaya-jugupsAke saMbaMdha se adhruva bhaMga hote haiM, aisA jAnanA / vizeSArtha - mithyAtva, indriyAdikA parasparameM guNAkaranepara bhaMgoMkA pramANa prApta hotA hai aMta: mithyAdRSTike anantAnubandhIrahitakUTameM to pA~ca mithyAtva, pA~caindriya va mana, tIna-tInakaSAya cArasthAnoMpara tInaveda, hAsya-rati va arati-zokarUpa doyugala aura 10 yogoMkA parasparameM guNA karanepara 546444342410-7200 bhaMga hue tathA anantAnuna-dhIsahitakUdameM 5 mizyAtta 5. indriya va mana. 4 kaSAya, tInaveda, hAsya-rati va arati-zokarUpa doyugala, 13 yoga ina sabhIkA parasparameM guNA karane para 546444342413=9360 hote haiN| inameM pUrvokta 7200 bhaMga jor3a dene para 7200+9360=16,560 yaha rAzi dhruvaguNya hai evaM bhaya-jugupsA sahita, bhaya-jugupsA rahita, bhaya athavA jugupsAsahita aise cArabhaMga avaguNAkAra haiN| kAyahiMsAke 63 bhaMga haiM ataH 4 aura 63 adhruvaguNakAra haiM so usa dhruvaguNyako (16560 ko) 4 tathA 63 se guNA karanepara sarva 1656046344-4173120 bhaMgarUpa bandhapratyaya hote haiN| sAsAdanaguNasthAnameM 6 indriya, 4 kaSAya, 3 veda, hAsya-rati va arati-zokarUpa do yugala, vaikriyikamizrakAyayogabinA 12 yoga inako paraspara guNA karanepara 6444342412-1728 aura vaikriyikamizrayogameM napuMsakaveda nahIM hai isalie 6 indriya, 4 kaSAya, 2 veda hAsya-rati va arati-zokarUpa 2 yugala evaM eka yoga inako parasparameM guNA karanepara 6x4424241-96 inako pUrvokta 1728 meM milAnese 1728+96=1824 dhruvabhaMga haiM so adhruvaguNakAra 4 va 63 se guNA karanepara 182444463-4,59,648 sarvabhaMga haiN| mizraguNasthAnameM 6 indriya, 4 kaSAya, 3 veda, hAsyarati va arati-zokarUpa 2 yugala aura 10 yogakI apekSA (6445342410) 1440 dhruvabhaMgoMko 4 va 63 rUpa adhruvaguNAkArase guNAkaranepara 1440444638362880 bhaMga hote haiM; asaMyattaguNasthAnameM 6 indriya, 4 kaSAya, 3 veda, hAsya-rati va aratizokarUpa doyugala aura paryAptasambandhI 10 yogakI apekSA (6444342410) 1440 tathA vaikriyikamizra va kArmaNakAyayogameM strIveda nahIM hai ata: 6 indriya, 4 kaSAya, 2 veda, hAsya-rati va arati-zokarUpa doyugala, 2 yoga inakI apekSA (6x4424242) 192 bhaMga hote haiN| ina bhaMgoMko uparyukta 1440 meM jor3anepara tathA Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-684 audArikamizrakAyayogameM eka puruSaveda hI honese 6 indriya, 4 kaSAya, 1 veda, hAsya-rati va aratizokarUpa doyugala evaM 1 yogakI apekSA (6x4414241) 48 bhaMga aura milAnese 1440+192+48= 1680 dhruvaguNya hue| inako 4 va 63 rUpa adhruvaguNakArase guNAkaranepara 1680x4463-sarvabhaMga 423360 hote haiN| dezasaMyataguNasthAnameM vaikriyikakAyayoga bhI nahIM hai isaliye 6 indriya, 4 kaSAya, 3 veda, hAsya-rati va aratizokarUpa doyugala, 9 yoga inako parasparameM guNA karanepara 644434249=1296 bhaMga hote haiN| inako bhaya-jugupsAkI apekSA 4 aura isa guNasthAnameM trasavadha nahIM honese paMcasthAvarakAyavadhakI apekSA 31 kAyavadhasambandhI adhruvaguNakArase guNA karanepara 129644531=1,60,704 bhaMga hote haiN| pramattaguNasthAnameM cArakaSAya, tInaveda, hAsya-rati va aratizokarUpa doyugala aura 9 yogoMkI apekSA (4434249) 216 bhaMga, AhArakakAyayoga 4 kaSAya, 1 veda, hAsya-rati va arati-zokarUpa doyugala, 2 yoga kI apekSA 4514242-16 isameM pUrvokta 216 bhaMga milAnese 216+16-232 hote haiN| inako bhaya-jugupsAsaMbaMdhI 4 adhruvaguNakArase guNAkaranepara 23244=sarvabhaMga 928 hote haiN| apramattaguNasthAnameM 4 kaSAya, 3 veda, hAsya-rati va arati-zokarUpa doyugala evaM 9 yogakI apekSA 4434249-216 inako bhaya-jagupsAsaMbaMdhI adhavaguNa se guNAkaranepara 21644864 bhaMga hote haiM tathA apUrvakaraNaguNasthAnameM bhI isIprakAra 864 bhaMga haiN| anivRttikaraNaguNasthAnake vedasahita bhAgameM 4 kaSAya 3 veda aura 9 yogakA parasparameM guNAkaranepara 44349=108 bhaMga, inameM adhruvaguNakAra (bhaya-jugupsAkI apekSA honevAle 4 bhaMga) se guNA nahIM kiyA, kyoMki unakA yahA~ abhAva pAyA jAtA hai| vedasahitabhAgameM hI 4 kaSAya, 2 veda aura 9 yogakI apekSA 44249872 bhaMga hote haiN| vedarahita bhAgameM 4 kaSAya va 9 yogakA parasparameM guNAkaranepara 36 bhaMga, krodharahita bhAgameM 3 kaSAya va 9 yogakI apekSA (943) 27 bhaMga, mAnarahita bhAgameM 2 kaSAya aura 9 yogakI apekSA (942) 18 bhaMga, mAyArahita bhAgameM 1 kaSAya aura 9 yogakI apekSA (149) 9 bhaMga isaprakAra anivRttikaraNaguNasthAnasambandhI 108+72+36+27+18+9= 270 bhaMga hote haiN| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM 1 kaSAya va 9 yogase guNA karanepara 149-9 bhaMga hote haiM, upazAntakaSAyaguNasthAna 9 yoga hI hai ataH 9 hI bhaMga haiM, kSINakaSAyaguNasthAnameM bhI 9 yogoMkI apekSA hI 9 bhaMga haiN| sayogakevalIguNasthAnameM 7 yoga haiM isaliye 7 hI bhaMga hote haiN| noTa - yadyapi saMskRtaTIkAkArane anivRttikaraNaguNasthAnameM ekavedapsahita bhAga ke (anivRttikaraNameM) bhaMga nahIM banAe, vahA~ unakA honA Avazyaka hai ata: 1 veda, 4 kaSAya va 9 yogako parasparameM guNA karanese 14449= 36 bhaMga haiM inako anivRttikaraNasambandhI pUrvokta 270 bhaMgoMmeM milAnese 270+36-306 bhaMga hote haiN| 1. saMjalaNa-tivedANaM Nava jogANaM ca hoi eyadaraM / saMDhaNaduvedANaM eyadaraM purisavedo ya // 201 // cadu saMjalaNa NavaNhaM jogANa hoi eyadara do te| kohaNamANavajja mAyArahiyANa egadaraga vA // 202 / / (prA.paM.saM.pU. 165-166 zataka adhikAra)) Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-685 Age pUrvoktabhaMgoM kI saMkhyA kahate haiM cavIsArasayaM tAlaM coddasa asIdi solasayaM / chAudI bArasayaM battIsaM bisada sola bisadaM ca // 797 // solasa bisadaM kamaso dhuvaguNagArA apuSvakaraNotti / adbhuvaguNide bhaMgA dhuvabhaMgANaM Na bhedAdo / / 798 / / jummaM // artha - mithyAtvaguNasthAnase apUrvakaraNaguNasthAnaparyaMta kramase dhruvaguNya midhyAtvaguNasthAnameM 16560, sAsAdanameM 1824, mizrameM 1440, asaMyataguNasthAnameM 1680, dezasaMyataguNasthAna meM 1296, pramatta 232, apramattameM 216 aura apUrvakaraNaguNasthAnameM bhI 216 bhaMga haiM ina dhruvaguNyoMkA apaneapane adhruvaguNakArase guNA karanepara usa usa sthAnake bhaMga hote haiM isase Age kevala dhruva bhaMgoMkA hI bheda hai, kyoMki vahA~ bhaya - jugupsA aura aviratiyoMkA abhAva honese adhruvaguNakAra nahIM hai| aba kAyabandhameM pUrvokta dvisaMyogI Adi bhaGgoMko nikAlanekA vidhAna kahate haiMchappaMcAdeyataM rUvuttarabhAjide kameNa hade / laddhaM micchacakke dese saMjogaguNagArA / / 799 // artha- - 6-5-4-3-2-1 aura isake nIce pratyekarUpameM kramase 1-2-3-4-5-6 likhanA evaM inako guNA karane aura bhAga denepara prathama cAra guNasthAnoM meM va paMcamaguNasthAnameM kAyahiMsAsambandhI bhanna prApta hote haiN| vizeSArtha- pahale apane aMza 6 ko hara 1 se bhAga denepara 6 labdha AyA so pratyeka bhaMga to chaha haiM tathA pUrvavartI 6 se Ageke 5 ko guNA karanepara 65=30 aMzarUpa rAzi prApta huI so isameM pUrvavartI ekase do ko guNA karanepara jo hara rUpa 2 rAzi prApta huI usakA bhAga denese 30/2 = 15 AyA ye dvisaMyogI bhaMga haiM / 30 pramANarAzi se agale 4 ko guNA karake 30x4 = 120 aMza Aye so pUrvavartI 2 se agale 3 ko guNA kiyA to 6 labdha aayaa| isa hararUpa 6 se aMzarAzi 120 meM bhAga diyA to 20 labdha jo trisaMyogI bhaMgoMkI saMkhyA hai| 120 rUpa aMzarAzise Age ke 3 ko guNA karane se 360 aMzarAzi huI so isako pUrvavartI 6 meM agale 4 kA guNAkaranese 24 bhAgahara AyA / isase bhAga denepara 360/24=15 labdha AyA, yaha catussaMyogI bhaMgakA pramANa hai| uparyukta 360 rUpa aMzarAziko agale do se guNA karane se 360x2=720 aMza hote haiM so isameM uparyukta 24 pramANa rAziko agale 5 kA guNAkarake 2445 = 120 rUpa bhAgahara AyA, isakA bhAga denepara 6 labdha AtA hai| so itane paMcasaMyogI Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-686 bhaMga haiN| 720 aMzarAziko Ageke 1 se guNA karanepara 72041-720, so uparyukta 120 ko Ageke 6 se guNA kiyA to 12046-720 bhAgahara prApta huaa| isase aMzarAzi rUpa 720 meM bhAga denese 1 labdha aayaa| yaha chaha saMyogI bhaMgakA pramANa hai| isaprakAra sarvabhaMga 6+15+ 20 +15+6+1=63 haiN| dazasaMyataguNasthAnameM trasahiMsA nahIM hai, pA~ca sthAvaroMkI hI hiMsA hai isalie 5-4-3-2 va 1 aMzarUpase kramazaH likhane tathA inake nIce hararUpase 1-2-3-4 va 5 likhanA / yahA~ pUrvokta prakAra 5 ko 1 kA bhAga denepara 5 Aye so ye to pratyeka bhaMga jaannaa| 5 ko aMzarUpa 4 se guNAkarake 544-20 labdha aayaa| isako 142-2 rUpa harase bhAga diyA to 2012-10 AyA / itane pramANa yahA~ dvisaMyogI bhaMga haiN| 20 ko 3 rUpa aMzarAzise guNAkaranese 2043-60 aMzarAzi prApta huI tathA 2 ko 3 bhAgahara rAzise guNA kiyA to 6 labdha AyA so isase aMzarAzi 60 ko bhAga denese 60+6=10 prApta huaa| itane pramANatrisayogI bhaMga jAnanA / aMzarAzi pUrvokta 60 ko aMzarUpa 2 se guNAkarake 6042=120 pramANa aMzarAzi prApta huI isameM uparyukta bhAgahara 6 meM hararUpa 4 kA guNA kiyA to 6x4=24 bhAgahara AyA so isase aMzarAzi 120 ko bhAga depara 120324-5 labdha aayaa| yaha catussaMyogI bhaMgoMkA pramANa hai| pUrvokta 120 rUpa aMzarAziko aMza 1 kA guNA karanepara 120 labdha AyA aura uparyukta bhAgahara rAzi 24 meM hara 5 kA guNA karanese 24458120 hI pramANa AyA so isase aMzarAzi 120 meM bhAga dekara 120120=1 labdha aayaa| yaha paMcasaMyogI bhaMgakA pramANa hai| isaprakAra dezasaMyataguNasthAnameM kAyavadhasambandhI sarva 5+10+10+5+1=31 bhaMga haiN| isI prakAra 5 sthAvaroM kI hiMsA ke pA~casthAnake bhaMga 31 hote haiN| athavA 6 kAya jIvoMkI hiMsAke 6 sthAna hai ata: 6 bAra do-dokA aGka likhakara paraspara guNAkaranese (24242424242) 64 prApta hote haiN| isameMse 1 kama karanese (64-1) 63 bhaMga saMkhyA prApta ho jAtI hai| isIprakAra pA~casthAvaroMkI hiMsAke pA~casthAnake bhaMga 31 hote haiN| athAnantara pratyayoMke udayameM kAryabhUta jIvapariNAmoMmeM jJAnAvaraNAdike anubhAgabandhakA kAraNapanA batAte haiM paDiNIgamaMtarAe uvaghAdo tppdosnninnhvnne|' AvaraNadurga bhUyo baMdhadi accAsaNAevi // 800 / / __ artha - pratyanIka, antarAya, upadhAta, tatpradoSa, nihnava aura atyanta AsAdanA ina kAryoMse jIva punaH-punaH jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNakarmakA bandha karatA hai| 1. "tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAvasAdanopaghAtA jnyaandrshnaavrnnyoH|" (tattvA. sUtra a. 6 sUtra 10) paM. saM. pR. 593 bhAthA 19 va pR. 167 gAthA 2041) Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-687 vizeSArtha -- zAstra va zAstrajJAtAmeM avinayarUpa pravRttikaranA-pratikUlatAkA honA pratyanIka kahalAtA hai, jJAnakA viccheda (svAdhyAyameM vighna) karanA antarAya hai, mana yA vacanase prazastajJAnameM doSa lagAnA athavA jJAnIjIvoMko kSudra (bhUkha-pyAsaAdikI) bAdhAe~ upasthita karanA upaghAta hai, tattvajJAnameM harSakA nahIM honA athavA mokSake lie sAdhanabhUta tattvajJAnake upadezameM ruci nahIM honA yA antaraMgameM usake prati dveSa karanA pradoSa hai, yadyapi svayaM jAnatA hai tathApi kisI kAraNase "yaha aisA nahIM yA maiM nahIM jAnatA'' isaprakAra kahanA athavA kinhIM aprasiddhaguruse jJAna prAptakara unakA nAma chipAte hue anya tIrthaGkarAdi prasiddha puruSoMkA nAma batAnA nilava hai aura kisIke prazaMsAyogya jJAna-upadezAdikI manavacana-kAyase anumodanAdi nahIM karanA athavA usakA varjana karanA AsAdanA hai| ina 6 kAryoMse jIva jJAnAvara varaNa va darzanAvaraNakarmakA anubhAgAdhikyasahita bandhakaratA hai| isIprakAra anyakomeM bhI jaannaa| ye hI 6 kAraNa yadi jJAnake viSayameM hoM to jJAnAvaraNakI aura yadi darzanake viSayameM hoM to darzanAvaraNake anubhAgavRddhima kAraNa hote haiN| yadyapi tatpradoSAdise jJAnAvaraNAdi sarva karmaprakRtiyoMkA pradezabandha hotA hai aisA niyama nahIM hai to bhI ve pratiniyata anubhAgabandhake hetu haiN| ataH tatpradoSa, nihnavAdikA pRthakpRthak kathana kiyA hai| paDiNIyAi heUja aNubhAyaM paDuna ta bhaayaa| NiyamA padesabaMdhaM paDucca vahicAriNo savve // 216 // artha - jJAnAvaraNAdi karmoM ke pratyanIka Adi arthAt vizeSabandha hetu (gAthA 800 se 810 taka) kahe gae haiM ve saba anubhAgabandhakI apekSAse jAnanA cAhie, kyoMki pradezabandhakI apekSA ve saba niyama vyabhicArI haiN| aba vedanIyakarma ke bandha ke kAraNa kahate haiM bhUdANukaMpavadajoga juMjido khaMtidANagurubhatto / bandhadi bhUyo sAdaM vivarIyo baMdhade idaraM / / 801 // artha - bhUtAnukampA (gati-gatimeM karmake udayase utpanna honevAle prANiyoMmeM dayA karanA), vrata (hiMsAdikA tyAgarUpa), yoga (samAdhipariNAmarUpa), kSamA (krodhake tyAgarUpa), dAna (AhArAdike bhedase cAra prakArakA) aura paJcaparameSThIkI bhaktimeM anurakti ina kAraNoMse sAtAvedanIya tathA inase viparIta kAraNoMse asAtAvedanIyakarma pracuraanubhAgasahita ba~dhate haiN| 1. sa.si.a. 6 sU. 27 / 2. prA.paM.saM. pR. 174 / 3. prA.paM.saM.pR. 168 gAthA 205. kintu gAthAmeM kucha pAThabheda hai| "bhUtavratyanukampAdAnasarAgasaMyamAdiyogaH kSAnti: zaucamiti sadvedyasya' (ta.sU.a. 6 sU. 12) / ) 4. duHkhazokatApAkrandanavadhararidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasavedyasya (ta.sU.a. 6.11) Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-688 vizeSArtha - gatinAmakarmodayase jo hote haiM ve bhUta arthAt prANI haiM, unapara ullAsayukta cittase anugraha ( dayA) karanA athavA parapIr3Ako apanI pIr3A samajhakara kA~pa jAnA yA kisI dUsare pIr3ita vyaktiko dekhakara usake prati karuNAyukta honA anukampA hai| hiMsA, asatya, caurya, abrahma va parigrahase virati athavA indriyoMko vazakaranA yA sarAgasaMyamAdi vrata hai| krodhAdi kaSAyase nivRtti kSamA hai| uttamAdi pAtroM ko AhAra, auSadhi, abhaya aura jJAna ye cAra dAna denA dAna hai| prasannacittase antaraMgapariNAmoMke dvArA paJcaguru (arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu) kI vandanA, darzanAdi karanA gurubhakti hai| samAdhi, dharmadhyAna aura zukladhyAna yoga hai| ina pratyayoM se arthAt ina kAryoMko jo jIva karatA hai usake sAtAvedanIya karmakA bandha hotA hai| pIr3ArUpa pariNAma duHkha, iSTaviyogarUpa zoka, apavAda Adike nimittase cittameM pIr3AkA honA paritApa, pracura A~sU giraneke sAtha vilApakaranA Akrandana, saMklezarUpa pariNAmake avalambanase sva aura parake upakArakI abhilASAse karuNAjanaka ronA paridevana hai| isaprakArake duHkha, zoka, paritApa, Akrandana aura paridevanarUpa pariNAmoMse asAtAvedanIyakarmakA bandha hotA hai arthAt ye asAtAvedanIyakarmake baMdhake kAraNa haiN| ' Age darzanamohanIyakarma ke bandha ke kAraNa kahate haiM arahaMta siddhacediyatavasudagurudhammasaMghapaDiNIgo / baMdhadi daMsaNamohaM anaMtasaMsArio jeNa // 802 // artha - jo jIva arahanta, siddha aura unake caitya (pratimA), tapazcaraNayuta nirgranthaguru, nirdoSazAstra (zruta), vItarAgadeva praNIta dharma tathA (RSi-yati-muni-anagAra ke samUharUpa ) saMghake pratikUla ho arthAt unakA avarNavAda karanevAlA hai usake darzanamoha (midhyAtva) kA tIvra anubhAgabandha hotA hai evaM usIke udayase vaha anantasaMsAra meM paribhramaNa karatA hai| vizeSArtha - arahanta arthAt kevalajJAnImeM asadbhUtadoSa lagAnA jaise arahanta bhagavAna kavalAhAra karate haiN| siddhoM meM yadyapi anupamasukha hai kintu unakA isaprakAra avarNavAda karanA ki strIsukhAdike binA siddhoM ko sukha kahA~ ho sakatA hai| caitya arthAt jinameM arahanta va siddhoMke guNoM kA AropaNa kiyA gayA hai aise jinabimboMkI AsAdanA karanA ki ve to acetana haiM nirguNa haiM ina pratibimboMse kyA lAbha, ye to vyartha haiN| tapa arthAt anazanAdi 6 prakArakA bAhya evaM prAyazcittAdi 6 prakArakA abhyantara ina 12 prakArake tapoMkI AsAdanA karanA ki anazana Adi tapase AtmAko saMkleza hotA hai aura usase 1. prA. paMcasa. pU. 168 gAthA 205 va pR. 594 gAthA 20 ke anusAra / 2. "kevalizrutasaMghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya" (ta.sU.a. 6 / 13) Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-689 reti karmabandha hotA hai| guru arthAt samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrase guru (bar3e) haiM ve guru haiM unake prati yaha kahanA ki inameM to jJAnAdiguNa nahIM haiM, ye to azruta haiN| zruta arthAt arahantabhagavAnake dvArA upadiSTa dvAdazAMga (yadyapi dvAdazAMgakI racanA to gaNadharadeva karate haiM tathApi nimittakI apekSA upadhArase arahantabhagavAnako dvAdazAMgakA upadezaka kahA gayA, kintu vAstabameM arahantabhagavAnakI divyadhvanike AdhArase dvAdazAMgakI racanA hotI hai) rUpa zrutameM yaha dUSaNa denA ki "bhAMsa AdikA bhakSaNa niravadya hai" aisA zrutameM kahA gayA haiN| dhama adhAt jo cartugItake duHkhAmeM par3ate hue prANIko nikAlakara uttamasukhameM dharatA hai vaha dharma hai usake viSayameM yaha kahanA ki jinendrabhagavAnake dvArA upadezita dharma nirguNa hai, jo bhI usakA AcaraNa karatA hai vaha asura hogaa| RSi, yati, muni aura anagArake samUharUpa saMghakA avarNavAda karanA ki ve azucizarIravAle haiM, virUpa aura nirguNa haiN| isaprakAra uparyukta pratyayoMse anantasaMsArake kAraNabhUta darzanamohanIyakarmakA bandha hotA hai|'' aba cAritramohanIyakarmabandha ke kAraNa batAte haiM tivvakasAo bahumohapariNado raagdossNttto| baMdhadi carittamohaM duvihaM vi carittaguNaghAdI / / 803 / / artha - jo jIva tIvrakapAya (evaM hAsyAdi nokaSAya) sahita ho, atyadhika moharUpa pariNamana karatA ho, rAgadveSameM atyanta lIna ho aura cAritraguNakA nAzakaranevAlA ho vaha kaSAya aura nokaSAyarUpa bhedasahita cAritramohanIyakarmake tIvraanubhAgakA bandha karatA hai| vizeSArtha - pavitra tapasviyoMke cAritrameM dUSaNa lagAnA, saMklezotpAdaka vepa va vratoMko dhAraNa karanA, dharmakA upahAsa karanA, bahuta pralApa karanA tIvrakaSAya hai| ina kAraNoMse to krodhAdi kaSAyoMkA bandha hotA hai| dUsaroM kI ha~sI karane se hAsyakarmakA, nAnAkrIr3AoMse dUsareke cittako AkarSita karanevAle svabhAvameM rucise ratikarmakA bandha hotA hai| rati-vinAza, pApazIla vyaktiyoMkI saMgati ityAdise aratikarmakA bandha hotA hai| svayaM bhayabhIta rahanA aura dUsaroM ko bhaya utpannakaranese bhayakarmakA bandha hotA hai| akuzalakriyArUpa pariNatise jugupsAkarmakA bandha hotA hai| mithyAbhASaNa, chala-kapaTa, prapaMcameM tatparatA, tIvrarAga inase strIvedakarmakA bandha hotA hai| mandakrodha, kuTilatA na honA, svadArAmeM saMtoSa ityAdise puruSavedakA tathA pracurakaSAya, guptendriyoMkA vinAza, anaGgakrIr3AkA vyasana inase napuMsakavedakA bandha hotA hai| isaprakAra anekaprakArake mithyAtvase pariNata tathA "rAga dosa saMtatto' arthAt apavitra sneharUpa rAga aura ratnatrayameM dUSaNa lagAnerUpa dveSase yukta aura uparyukta lakSaNa tIvrakaSAyasahita jIvake 1. prA. paMcasaMgraha pR. 169 nAthA 206 va pR. 594 gAthA 25 ke anusAra / 2. "kaSAyodayAttIbrapariNAmazcAritramohasya" (ta.sU.a. 6/14)) Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-690 paMcANuvratarUpa dezacAritra aura mahAvratarUpa sakalacAritra ina donoM cAritrako ghAtanevAle cAritra mohanIyakarmaka tIvra anubhAgako bA~dhatA hai| ata: uparyukta kAraNa cAritramohanIyakarmake bandhameM vizeSapratyaya hai|' athAnantara narakAyu ke bandha ke kAraNa kahate haiM 'miccho hu mahArambho NIssIlo tivvalohasaMjutto / NirayAugaM NibaMdhadi pAvamadI ruddapariNAmI // 804 / / - jo niyAdRSTi ( se hira) ko bahuta ArambhI va aparimita parigrahI ho, zIlarahita ho, tIvra lobhI ho, raudrapariNAmI arthAt hiMsAdi pApakarmoMmeM Ananda mAnanevAlA ho, pApa karanemeM hI jisakI mati (buddhi) ho vaha jIva narakAyukA tIna anubhAgasahita bandha karatA hai| vizeSArtha - prANiyoMko duHkha pahu~cAnevAlI pravRtti karanA Arambha hai, yaha vastu merI hai isaprakArakA saMkalpa rakhanA parigraha hai| jisake bahuta Arambha aura bahuta parigraha ho vaha bahuta Arambha va bahuta parigrahavAlA kahalAtA hai aura usakA bhAva bArambhaparigrahatva hai| hiMsAdi kara kAryoM nirantara pravRtti, dUsareke dhanakA apaharaNa, indriyoMke viSayoMmeM atyanta Asakti tathA maraneke samaya kRSNalezyA aura raudradhyAnAdikA honA narakAyu bandhameM vizepa pratyaya haiN|' aba tiryaJcAyu ke bandha ke kAraNa kahate haiM ummagadesago maggaNAsago gUDhahiyaya maadillo| saThasIlo ya sasallo tiriyAuM baMdhade jiivo||805 / / artha - jo jIva viparItamArgakA upadeza karanevAlA ho, saccemArgakA nAza karanevAlA ho, gUDha arthAt mAyAcArI ho, jisakA viparIta svabhAva ho, mithyA Adi tInazalyoMse saMyukta ho vaha jIva tiryaJcAyukA tIvra anubhAga bA~dhatA hai| vizeSArtha - cAritramohanIyakarmake udayase jo AtmAmeM kuTilabhAva utpanna hotA hai vaha mAyA hai, isakA dUsarA nAma nikRti hai| ise tiryaJcAyuke bandhakA pratyaya jaannaa| isakA spaSTIkaraNa isaprakAra 5. prA.paM.saM.1.594 gAthA 22 ke AdhAra se| 2. "badArambhaparigrahatvaM nArakasyAyuSaH" (ta.sU.a. 6/15) evaM prA.paM.saM.pR. 208 gAthA 177 va pR. 594 gAthA 23 / 3. sarvArthasiddhi a. 6 sUtra 15 kI ttiikaa| 4. ''mAyA taiyAyonasya" (ta.sU.a. 6/16) evaM prA.paM.saM.pR. 170 gAthA 208 aura pR. 594 gAthA 24 / Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-691 hai-dharmopadezameM mithyA bAtoMko milAkara unakA pracAra karanA, zIlarahita jIvana bitAnA, atisaMdhAnapriyatA tathA maraNake samaya nIla va kapotalezyA aura ArtadhyAnakA honA Adi tiryaJcAyuke bandhake vizeSa - pratyaka haiN|.... .... athAnantara manuSyAyu ke bandha ke kAraNa kahate haiM payaDIe taNukasAo dANaradI siilsNjmvihiinno| majjhimaguNehiM jutto maNuvAuM baMdhade jIvo // 806 / / artha - jo jIva svabhAvase hI mandakapAyI arthAt mRdusvabhAvI ho, pAtradAnameM prItiyukta ho, zIla va saMyamase arthAt indriyasaMyama va prANisaMvabhase rahita ho, madhyamaguNoM (pariNAmoM) se sahita ho aisA jIva manuSyAyu ko tIbra anubhAgasahita bA~dhatA hai| vizepArtha - svabhAvakA vinamra honA, bhadraprakRtikA honA, saralavyavahAra karanA, alpakapAyakA honA tathA maraNake samaya saMklaMzapariNAmI nahIM honA ityAdi manudhyAyuke tIvraanubhAgabandhakaM vizeSapratyaya Age devAyu ke bandha ke kAraNa kahate haiM aNuvadamahavvadehi ya bAlatavAkAmaNijjarAe ya! devAugaM NibaMdhadi sammAdiTThI ya jo jiivo||8073 artha - jo jIva samyagdRSTi hai vaha kevala samyaktvase evaM sAkSAt aNuvratamahAvatoMse devAyuko bAMdhatA hai tathA jo mithyAdRSTi hai vaha ajJAnarUpa bAlatapazcaraNase evaM binA icchAke bandha Adise huI akAmanirjarAse devAyukA bandha karatA hai| vizeSArtha - akAmanirjarA, bAlatapa, mandakaSAyatA, samIcInadharmakA sunanA, dAnadenA, devaguru va dharma tathA inake sevaka ina chaha AyatanoMkI sevA karanA, sarAgasaMyama, samyaktva aura dezasaMyama ye saba devAyuke bandhapratyaya haiN|" 5. sarvArthasiddhi a. 6 sUtra 16 kI ttiikaa| 2. "alpArambhaparigrahatvaM mAnuSasya' "svabhAvamArdavaM ca' (ta.sU.a. 6 sUtra 17-18). prA.paM.saM.pR. 175 gAthA 210 evaM pR. 595 gAthA 25 / 3. sarvArthasiddhi a. 6 sUtra 17 kI TIkA! 4. ''sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamakAmanirjarAvAlalapAsidaivalya' "sAmyaktvaM ca" (ta.sU.a. 6 sUtra 20-21) prA.paM.saM.pR. 171 gAthA 251 va pR. 595 gAthA 26 / 5. tattvArthasAra a. 4 zloka 42-43 / Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-692 Age nAmakarma ke bandha ke kAraNa kahate haiM 'maNavayaNakAyavakko mAillo gAravehiM paDibaddho / asuhaM baMdhadi NAmaM tappaDivakkhehiM suhaNAmaM // 808 / / artha - jo jIva mana-vacana-kAthase kuTila ho, kapaTa karanevAlA ho, tInaprakArake gAravase yukta ho ( durabhimAnI ho ) vaha narakagati, tiryaMcagati Adi azubha (aprazasta ) nAmakarmakA bandha karatA hai tathA isake viparIta svabhAvavAlA arthAt saralayogavAlA, niSkapaTa, prazaMsA na cAhanevAlA zubha ( prazasta ) nAmakarmakA bandha karatA hai / vizeSArtha - 'maNa vayaNa kAya vakko' mana-vacana aura kAyakI kuTilatA arthAt anyathApravRtti / 'mAillo' arthAt mAyAcArI mithyAtvarUpa pravRtti, jhUThI cugalI karanA, mANa arthAt tolaneke bATa va mApaneke gaja (mITara) Adi hIna yA adhika rakhanA, tolanekI tarAjU (kA~TA) jhUThA (ThIka nahIM rakhanA, svAtmaprazaMsA, parAtmaniMdA AdirUpa mAyAse / 'gAravehiM' iSTa dravyakA lAbha (RddhigAra), miSTabhojanAdikI prApti (rasagAva), sukhada zayanAdi sthAnakA milanA (sAdagAra ) ina sabase 'paDivaddha' arthAt inameM dRDhacitta honevAlA azubhanAmakarma ko bA~dhatA hai tathA 'tappaDivakkhehiM' arthAt isase viparIta yAnI yogakI saralatA, rasa va sAta Adi gAravoMse rahita, dhArmika vyaktiyoMke prati AdarabhAva, saMsAraka kAraNabhUta bhAvoMse bhIrutA, apramAdAdi pratyayoMse zubhanAmakarma kA bandha hotA hai| Age gotrakarma ke bandha ke kAraNa kahate haiM 3 4 arahaMtAdisu bhatto suttarUr3a ' paDhaNumANaguNapehI / baMdhadi uccaM godaM vivarIdo baMdhade idaraM // / 809 // artha - jo jIva arahantAdi paJcaparameSThiyoM meM bhaktiyukta ho, adhyayanAdike lie vicArazIla evaM vinayAdi guNoM kA dhAraka ho vaha jIva to uccagotra kA aura isase viparIta kAraNoMse nIcagotra kA bandha karatA hai| vizeSArtha - paMcaguru (arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu) meM atibhakti, jinokta zruta meM 1. "yogavakrAvisaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH 2. prA.paM.saM.pU. 595 gAthA 27 ke AdhAra se / 3. parAtmaniMdAprazaMse sadasadguNAMcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrastha" "tadviparvayonI caivRttyanutseko cottarasva" (ta.sU.a. / / 'tadviparItaM zubhastha" (ta.sU.a. 6 sUtra 22623) / 6 sUtra 25-26 ) ) 4. 'paTaNumA' ityapi pAThI prA. paM. saMgrahe pU. 595 gAthA 28 / Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-693 antaraMga pariNAmoMse ruci, Agama abhyAsI (paDhaNupAThApekSA) athavA alpamAnI (padaNupAThApekSA), guNoMkA prekSaka, apanI nindA, parakI prazaMsA tathA unake guNoMko prakaTa karanA, apane guNoMkA AcchAdana (DhakanA), guNoMmeM jo utkRSTa haiM unake prati vinamravRtti, apanemeM jJAna-aizvarya-tapAdikI vizeSatA honepara bhI mada yA ahaMkAra bhAva na honA, uddhatatArahita pravRtti Adi ina sabase uccagotrakA bandha hotA hai| isase viparIta arthAt apanI prazaMsA va apane asadaguNoMkA udbhAvara (prakaTa karanA), parakI nindA aura unameM vidyamAnaguNoMkA AcchAdana, arahaMtAdimeM bhaktikA na honA ina saba pratyayoMse nIcabhotrakA bandha hotA hai|' pANavadhAdIsu rado jinnpuujaamokkhmggvigghyro| ajjedi aMtarAyaM Na lahadi jaM icchiyaM jeNa // 810 / / artha - jo jIva apane va dUsaroMke prANoMkA haraNa karanemeM lIna hai aura jineMdrapUjA va ratnatrayakI prAptirUpa mokSamArgameM vighna DAlanevAlA hai vaha antarAyakarmakA upArjana karatA hai tathA usake udayakAlameM vaha abhilaSita (icchita) vastuko prApta nahIM kara sakatA hai| vizeSArtha - prANivadhAdimeM rata, jinapUjA va mokSamArgameM vighna karanevAlA pA~caprakArake antarAyakramako arjita karatA hai| jIvoMko abhayadAna denemeM jo vighna karatA hai use dAnAntarAyakarmakA bandha hotA hai jisase samyaktva, aNuvrata aura mahAvrata grahaNa karaneke bhAva nahIM hote, yadi bhAva hote bhI haiM to sthira nahIM hote | athavA suvarNAdi vastuoMke dAna karanemeM vighna karanese suvarNAdi vastuoMkI prApti nahIM hotii| lAbhAntarAyakarmase nirantara bhojana karate hue bhI tRpti nahIM hotI, zarIrako Dhakaneke lie vastrAdi anya vastuoMkA lAbha bhI nahIM hotaa| bhogAntarAyakarmase bhogoMmeM arthAt azana (azana, pAna, lehya aura peya) cAraprakArake AhAra denemeM vighna karanese svayako peTabhara bhojana bhI nahIM milatA athavA yadi bharapeTa bhojana mila bhI jAve to vamanaAdi ho jAtA hai| isIprakAra paMcendriyasambandhI sampUrNa viSayabhogoMke sambandhameM Agamase jAnanA caahie| upabhogAntarAyakarmase vatsa (putra), strI, pAlakI, makAna (vAstu), kheta (kSetra), AbhUpaNAdi padArtha naSTa ho jAte haiN| vIryAntarAyakarmase bala-vIrya AhAra grahaNa karanepara bhI sahaja hI utpatra nahIM hote aura yadi utpanna hote bhI haiM to zIghra hI naSTa ho jAte haiN| dAna denevAle dAtA aura pAnake madhya jo sthita ho jAve vaha antarAyakarma hai| isaprakAra pA~caprakArake antarAyakarmasambandhI jo sAmAnya pratyaya kahe gaye haiM unake kAraNa manobhilaSita padArthoMkI prAptimeM vighna upasthita hotA hai ata: inheM antarAyakarma bandhake pratyaya kahA gayA hai| 1. prA.paM.saM.pR. 595 gAthA 28 ke aadhaarle| 2. "vighnakaraNamantarAyasya" (ta.sU.a. 6 sUtra 27) Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 694 wwwsle ANAR 2 upasaMhAra - dvAdazAMga meM bandhapratyayoMkA jo kathana hai vaha AcAryaparamparAle dvAdazAMgasUtrarUpase ( ekadezarUpase) zrI dharasenAcAryako prApta hue| zrI dharasenAcAryane una sUtroMko zrI puSpadaMta bhUtabalI AcAryoM ko pddh'aayaa| puSpadanta bhUtavalI AcAryadvacane una sUtroMko lipibaddha karake grantharUpameM unakA nAma SaTkhaNDAgama rkhaa| usa paTkhaNDAgamake 'mahAbandha' nAmaka chaThe khaNDameM pratyayoMkA kathana isaprakAra hai paccayaparUvaNAdAe paMcaNA. chadaMsaNA AsAdA. aDDa ka purisa. hassa radi-aradisoga-1 -bhaya-duguM devAu-devagadi-paMciMdi -veubvi. -tejA. ka. samacadu. - veDabbiya aMgo.pasatthApasatthavaNNa. 4- devANupu agu. 4-pasatthavi. tasa 4 - thirAthira - subhAsubha-subhagasussara - Ade. - jasa-ajasa. - Nimi. uccAgo. paMcaMta 5 eto ekkssa pagadIo micchattapaccayaM asaMjamapaccayaM kasAyapatccayaM / sAdAve, micchattapaccayaM asaMjamapaccayaM kasAya - puccayaM jogapaccayaM / miccha. - Navusa. - NirayAuga- Nirayagadi cadujAdi- huMDa. asaMpa. - NirayANuAdAva. thAvarAdi 4 micchattapaccayaM / zrINamiddhi. 3 aTTakasA. - itthi. tirikkhA. maNusAyutirikkha - maNusaga - orAli. - catusaMThA - orAli, aMgo - paMcasaMgha - do ANu. - ujjo. appasattha. dubrbhaga-dussara- aNAde. - NIcA. - micchattapaccayaM asaMjamapaccayaM / AhAradugaM saMjamapaccayaM / titthayaraM sammattapaccayaM / " artha - pratyaya prarUpaNAkI apekSA pA~ca jJAnAvaraNa, chaha darzanAvaraNa, asAtAvedanIya, AThakaSAya, puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, devAyu, devagati, paMcendriyajAti, vaikriyikazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasrasaMsthAna, vaikriyika aMgopAMga, prazasta va aprazasta varNAdi 4, devasthAnupUrvI, agurulaghu 4, prazastavihAyogati, trasacatuSka, sthira, asthira, zubha, azubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaskIrti, ayazaskIrti, nirmANa, uccagotra aura pA~ca antarAya ina 65 prakRtiyoMmeMse pratyeka prakRtikA bandha mithyAttvapratyaya, asaMyamapratyaya, kaSAyapratyaya hai / sAtAvedanIya prakRtikA mithyAtva, asaMyama, kaSAya aura yogapratyaya hai| mithyAtva, napuMsakaveda, narakAyu, narakagati, cArajAti, huNDakasaMsthAna, asamprAptAspATikAsaMhanana, narakagatyAnupUrvI, Atapa aura sthAvarAdi 4kA bandha midhyAtvapratyaya hotA haiM / styAnagRddhi Adi tIna, AThakapAya, strIveda, tiryaJcAyu, manuSyAyu, tiryaJcagati, manuSyagati, audArikazarIra, cAra saMsthAna, audArika apAGga, pA~ca saMhanana, do AnupUrvI, udyota, aprazastavihAyogati, durbhaga, duHsvara, anAdeya aura nIcagotrakA bandha mithyAtvapratyaya aura asaMyamapratyaya hotA hai| AhArakadvikakA bandha saMyama pratyaya hotA hai| tIrthaGkara prakRti kA bandha samyaktvapratyaya hotA hai| itanI vizeSatA hai ki dvAdazAMgate sambandhita ina sUtroMmeM midhyAtva asaMyama kaSAya aura yogake atirikta saMyama aura samyaktvako bhI bandhapratyayoMmeM sammilita kiyA hai| isIliye zrI kundakundAcAryane paJcAstikAyagranthameM kahA hai Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 695 daMsaNaNANacaritANi mokkhamaggo tti sevidavvANi / sAhiM idaM bhaNidaM tehiM du bandha mokkho vA / / 164 || paMcAstikAya artha - sAdhu puruSoM ne kahA hai ki darzana - jJAna - cAritra mokSamArga hai isalie ve sevane yogya haiM, kintu unase bandha bhI hotA hai aura mokSa bhI hotA hai arthAt yadyapi samyagdarzana - jJAna - cAritra mokSamArga hai aisA sabhI AcAryoMne kahA hai tathApi ve bandhake hetu (pratyaya) bhI haiM aura mokSake hetu bhI haiN| yadi koI aisI AzaMkA kare ki eka hI kAraNase do viparItakArya kaise ho sakate haiM to AcAryoMne dIpakakA dRSTAnta dete hue kahA hai ki isameM sarvathA koI virodha nahIM hai| jaise eka hI dIpaka -jJAna- - cAritrake prakAza kA bhI kAraNa hai aura dhUmarUpa andhakAra kA bhI kAraNa hai; usIprakAra samyagdarzanadvArA karmanirjarA bhI hotI hai aura tIrthaGkaraprakRti va AhArakadvikakA bandha bhI hotA hai, kintu yaha puNyabandha mokSakA hI kAraNa hai, na ki saMsArakA 1 jaise vyApArI apane vyApArake vijJApana AdimeM vyaya karatA hai, kintu vaha vyaya Aya kA hI kAraNa hai, hAni kA kAraNa nahIM hai / samayasArake TIkAkAra zrI amRtacandrAcAryane bhI "tattvArthasAra " granthake caturthaadhikArameM samyagdarzanako devAyuke bandhakA kAraNa kahA hai sarAgasaMyamazcaiva samyaktva dezasaMyama data iti devAyuSo hote bhavantyAsava hetavaH // 43 // tattvArthasAra a.4 // arthAt sarAgasaMyama, samyaktva aura dezasaMyama ye devAyu ke AsravameM kAraNa haiN| yadyapi SaTkhaNDAgamake 'vedanA' nAmaka caturthakhaNDameM "vedaNApaccayavihANANi yogahAra" nAmaka AThavA~ adhikAra (dha. pu. 12 pR. 275) hai, kintu usameM uttara prakRtiyoMke pratyayoMkA kathana nahIM hai tathA mUlaprakRtiyoM ke sAmAnya pratyayoM kA kathana nayoM kI apekSA se hai ataH vedanAkhaNDake "vedaNApaccayavihANANiyogahAra" kA yahA~ vicAra nahIM kiyA gyaa| Shi Shi Shi Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __gommaTasAra karmakANDa-696 .. atha bhAvacUlikAdhikAra aba bhAvacUlikAdhikAra ko prArambha karate hue sarvaprathama nirvighnatayA kAryaparisamApti ke lie apane iSTadeva ko namaskAra karate haiM gommaTajiNiMdacaMda paNamiya gommaTaprayatthasaMjunaM ! .. gommaTasaMgahavisayaM bhAvagadaM cUliyaM vocchaM / / 811 / / artha - gommaTajineMdra ve hI hue candramA so unako (gommaTajineMdrako) namaskAra karake samIcIna artha aura padoM se athavA uttama padArthoke varNanase sahita gommaTasAragranthameM kramaprApta bhAvoMkA kathana karanevAle adhikArako khuuNgaa| vizeSa - uparyukta maMgalAcaraNagAthA meM 'gommaTajiNidacaMda' padameM saMskRta TIkAkArane 'vardhamAna athavA neminAthasvAmI' aisA artha pragaTa kiyA hai kintu Upara gAthAke arthameM 'gommaTajinendra' aisA hI rakhA gayA hai, kyoMki gommaTajiNiMdase gommaTezvara (bAhubalI) aisA pragaTa abhiprAya AcAryakA rahA ho| jehi du lakkhijjate uvasamaAdIsu jaNidabhAvehiM / jIvA te guNasaNNA NihiTThA savvadarasIhiM / / 812 // artha - apane pratipakSIbhUta karmoMke upazamAdi honepara utpanna hue jina aupazamikAdibhAvoMse jIva pahicAne jAte haiM ve bhAva "guNa saMjJAko prApta hote haiM aisA sarvadarziyoM (sarvajJa) ne kahA hai| Age una bhAvoM ke nAma va unake bhedoM kA kathana karate haiM uvasama khaio misso odayigo pAriNAmigo bhaavo| bhedA duga Nava tatto dugaNigivIsaM tiyaM kmso||813 / / artha - vaha bhAva aupazamika, kSAyika, mizra (kSAyopazamika), audayika aura pAriNAmika ke bhedase 5 prakAra kA hai tathA ina pA~coMke bheda kramase 2-9-18-21 aura 3 / vizeSArtha - bhagavAn kundakundadevAcArya ne bhI paMcAstikAyasaMgraha gAthA 56 meM ina pA~ca bhAvoM kA kathana jIvaguNarUpa se kiyA hai . paMcAstikAya gAthA 56 / auparikamAthiko bhAvau bhizrazca jIvasva svatacamaudayika pAriNAmikau ca" (ta.sU.a. 2 bhu. 5) "vinavASTAdazaikaviMzatitribheTA yathAkramam" (ta.sU.a. 213)) Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-697 udayeNa uvasameNa ya khaeNa duhi missidehiM pariNAme / juttA te jIvaguNA bahusu ya asthesu vidhi: 1156 / / ...... uparyukta gAthAkI amRtacandrAcAryakRta saMskRtaTIkA isaprakAra hai karmaNAM phaladAnasamarthatayodbhUtirudayaH, anubhUtirupazama:, udbhUtyanubhUtI kSayopazamaH, atyantavizleSaH kSayaH, dravyAtmalAbhahetukaH pariNAmaH / tatrodayena yukta audayikaH, upazamena yukta: aupazamikaH, kSayopazamena yuktaH kSAyopazamikaH, kSayeNa yukta: kSAyikaH, pariNAmena yuktaH pAriNAmikaH / ta ete paJca jIvaguNAH / tatropAdhicaturvidhatvanibandhanAzcatvAraH, svabhAvanibandhana ekH| ete copAthibhedAtsvarUpabhedAca bhidyamAnA bahuSvartheSu vistAryaMta iti / arthAt ___ gAthArtha - udayase yukta, upazamase yukta, kSayase yukta, donoM mizrita arthAt kSayopazamase yukta aura pariNAmase yukta aise ye jIvaguNa haiM aura bahuta prakArase vistRta haiN| ___TIkArtha - karmokA phaladAnasamartharUpase udbhava so udaya hai, anubhava so upazama hai, ubhanna tathA anubhava so kSayopazama hai, atyantavizleSa so kSaya hai, dravyakA AtmatAbha (astitva) jisakA hetu hai vaha pariNAma hai| vahA~ udayase yukta vaha audayika, upazamase yukta vaha aupazamika, kSayopazamase yukta vaha kSAyopazamika, kSayase yukta vaha kSAyika tathA pariNAmase yukta hai vaha pAriNAmika hai| aise ye pA~ca jovaguNa haiM, unameM upAdhikA caturvidhapanA (karmoMkI cAraprakArakI dazA) jinakA kAraNa (nimitta) hai aise cAra haiM tathA svabhAva jisakA kAraNa hai aisA eka hai| upAdhike bhedase aura svarUpake bhedase bhedakaranepara unheM aneka prakAroMse bistRta kiyA jAtA hai| ' jaise kataka Adi dravyake sambandhase jalameM kIcar3akA upazama ho jAtA hai usIprakAra AtmAmeM karmakI nijazaktikA kAraNavazase pragaTa na honA upazama hai| jaise usI jalako dUsare svaccha bartanameM badala denepara kIcar3a kA atyanta abhAva hA jAtA hai vaise hI karmoMkA AtmAse sarvathA dUra ho jAnA kSaya hai| jisaprakAra usI jalameM katakAdi dravyake sambandhase kucha kIcar3akA abhAva ho jAtA hai aura kucha banA rahatA hai usIprakAra ubhayarUpa bhAva kSayopazama (mizra) hai| dravyAdi nimittake vazase karmoMke phalakA prApta honA udaya hai aura jisake honemeM dravyakA svarUpalAbhamAtra kAraNa hai vaha pariNAma hai| jisa bhAvakA prayojana arthAt kAraNa upazama hai vaha aupazamikabhAva hai| isIprakAra kSAyika, kSAyopazamika, audayika aura pAriNAmika bhAvoMkI bhI vyutpatti kahanI caahie| 1. sarvArthasiddhi a. 2 sU. 5 kI ttiikaa| Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-698 . .. ....... "aupazamikAdibhAva jIvake svatattva isalie kahe jAte haiM ki ye jIvako chor3akara anya dravyoMmeM nahIM pAe jAte, kintu svatattva hone mAtrase ye jIvake lakSaNa nahIM ho sakate, kyoMki lakSaNa vahI ho sakatA hai jo samastra lAyA gAyA jAtre naSNA asambhava doSase rahita ho| aupazamika, kSAyopazamika, kSAyika aura audayikabhAva saba jIvoMmeM nahIM pAe jAte, mAtra pAriNAmika bhAvoMmeM jIvatva nAmakA pAriNAmikabhAva saba jIvoMmeM pAyA jAtA hai| aba una bhAvoMkI utpattikA vidhAna do gAthAoMse kahate haiM kammuvasamammi uvasamabhAvo khINammi khaiyabhAvo du| udayo jIvassa guNo khaovasamio have bhAvo ||814 // artha - pratipakSI karmake upazamase aupazamikabhAva, pratipakSI koMke sarvathA kSayase kSAyikabhAva, pratipakSI koke dezavAti spardhakoMkA udaya honepara bhI jIvakA guNa pragaTa ho vaha mizra (kSAyopazamika) bhAva hai| kammudayajakammiguNo odayigo tattha hodi bhAvo du / kAraNaNiravekkhabhavo sabhAvigo hodi pariNAmo / / 815 / / artha - karmake udayase utpanna huA jIyakA bhAva audayikabhAva hai evaM karmake upazama-kSayakSayopazama aura udayakI apekSAbinA jIvakA jo bhAva hai vaha pAriNAmikabhAva hai| athAnantara ina pA~ca bhAvoM ke bhedarUpa uttarabhAvoM ko 4 gAthAoM meM kahate haiM uvasamabhAvo uvasama-sammaM caraNaM ca tArisaM khaigo / khAiga NANaM daMsaNa sammacarittaM ca dANAdI // 816 / / artha - aupazamikabhAvake upazamasamyaktva aura upazamacAritrarUpa do bheda haiN| usIprakAra kSAyikabhAvake bhI kSAyikajJAna, kSAyikadarzana, kSAyikasamyaktva, kSAyikacAritra, kSAyikadAna, kSAyikalAbha, kSAyikabhoga, kSAyikaupabhoga aura kSAyikavIryarUpa 9 bheda haiN| vizeSArtha - upazAntakrodha, upazAntamAna, upazAntamAyA, upazAntalobha, upazAntarAga, 1. tattvArthasAra a.2 zlo.2 kA anuvaad| 2. dekho gAthA 813 kA vishessaarth| 3. "samyaktvacAritre" (ta.sU.a. 23) "jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogIryANi ca" (ta.sU.a. 2-4) Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-699 upazAntadoSa, upazAntamoha, upazAntakaSAyavItarAgachamastha, aupazamikasamyaktva, aupazabhikacAritra ye saba aupazamikabhAva haiN| ye pUrvoktabhAva aura dUsare bhI apUrvakaraNa-anivRttikaraNa-sUkSmasAMparAya aura upazAntakaSAyaguNasthAnoMmeM pratyekasamayameM utpanna honevAle jo jIvake bhAva haiM ve saba aupazamikajIva bhAva haiN|' kSINakrodha, kSINamAna, kSINamAyA, kSINalobha, kSINarAga, kSINadoSa, kSINamoha, kSINakaSAya - vItarAgachadmastha kSAyikasamyaktva, kSAyikacAritra, kSAyikadAna-kSAyikalAbha-kSAyikabhoga-kSAyikaparibhoga aura kSAyikavIrya ye pA~ca kSAyikalabdhiyA~, kevalajJAna, kevaladarzana, siddha, buddha, parinirvRtta, sarvaduHkhaantakRta, isIprakAra anyabhI kSAyikabhAva jo (apUrvakaraNaguNasthAna, anivRttikaraNaguNasthAna, sUkSmasAmparAyaguNasthAna aura kSINamoha guNasthAnameM) pratisamaya utpanna hote haiM ve saba kSAyikabhAva haiN|' khAovasamigabhAvo, cauNANa tidasaNaM tiannnnaannN| . dANAdipaMca vedagasarAgacArittadesajamaM / / 817 // artha - kSAyopazamikabhAvake matijJAnAdi 4 jJAna, cakSuAdi 3 darzana, kumatiAdi 3 ajJAna, kSAyopazamikadAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vArya, vedakasamyaktva, sarAgacAritra aura dezasaMyama ye 18 bheda vizeSArtha - kSAyopazamikaeke ndriyalabdhi, kSAyopazamika dvIndriyalabdhi, kSAyopazamikatrIndriyalabdhi, kSAyopazamikacaturindriyalabdhi, kSAyopazamikapaJcendriyalabdhi, kSAyopazamika matyajJAnI, kSAyopazabhikazrutAjJAnI, kSAyopazamika vibhaMgajJAnI, kSAyopazamika abhinibodhikajJAnI, kSAyopazamika zrutajJAnI, kSAyopazamika avadhijJAnI, kSAyopazamika mana:paryayajJAnI, kSAyopazamika cakSudarzanI, kSAyopazamika acakSudarzanI, kSAyopazamika avadhidarzanI, kSAyopazamika samyagmithyAtvalabdhi, kSAyopazamika samyaktvalabdhi, kSAyopazamikasaMyamAsaMyamalabdhi, kSAyopazamika dAnalabdhi, kSAyopazamika lAbhalabdhi, kSAyopazamika bhogalabdhi, kSAyopazamika paribhogalabdhi, kSAyopazamika vIryalabdhi, kSAyopazamika AcAradhara, kSAyopazamika sUtrakRddhara, kSAyopazamika sthAnadhara, kSAyopazamika samavAyadhara, kSAyopazamika vyAkhyAnajJaptidhara, kSAyopazamika nAthadharmadhara, kSAyopazamika upAsakAdhyayanadhara, kSAyopazamika antakRddhara, kSAyopazamika anuttaropapAdikadazadhara, kSAyopazamika praznavyAkaraNadhara, kSAyopazamika vipAkasUtradhara, kSAyopazamika dRSTivAdadhara, kSAyopazamikagaNI, 1. dha.pu. 14 pR. 14/ 2. dha.pu. 14 pR. 15 / 3. "jJAnAjJAnadarzanalabdhayazcatuscipaJcabhedA: samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca" (ta.sU.a. 2-5) Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 700 kSAyopazamika vAcaka, kSAyopazamika dazapUrvadhara, kSAyopazamika caturdazapUrvadhara; ye tathA isIprakAra ke aura bhI anya kSAyopazamikabhAva haiN| artha - audayikabhAvake 4 gati, 3 veda, 4 kaSAya, ekamidhyAtva, 6 lezyA, 1 asiddhatva, asaMyama, ajJAna isaprakAra 21 bheda haiN| **ins odayigA puNa bhAvA, gadiliMgakasAya taha ya micchattaM / lessAsiddhAsaMjama aNNANaM hoMti igivIsaM // 818 // jIvataM bhavatAyI havaMti pariNAmA / idi mUluttarabhAvA bhaMgaviyappe bahU jANe / / 819 / / artha - jIvatva, bhavyatva, abhavyatva ye tIna pAriNAmikabhAva hai| isaprakAra mUlabhAva 5 aura uttarabhAva 53 haiM aura inake bhI dvisaMyogAdi bhaGga kiye jAyeM to bahuta ho sakate haiM aisA jAnanA cAhiye / vizeSArtha Ayu Adi prANoMkA dhAraNa karanA jIvana hai| vaha ayogIke antimasamayase Age nahIM pAyA jAtA, kyoMki siddhoMke, prANoMke kAraNabhUta AThoM karmoMkA abhAva hai| isalie siddha, jIva nahIM haiM, adhika se adhika ve jIvitapUrva kahe jA sakate haiN| zaGkA - siddhoM ke bhI jIvatva kyoM nahIM svIkAra kiyA jAtA hai ? samAdhAna- nahIM, kyoMki siddhoM meM jIvatva upacAra se hai aura upacAra ko satya mAnanA ThIka 1. 2. 3. nahIM hai| siddhoM meM prANoMkA abhAva anyathA bana nahIM sakatA isase jJAta hotA hai, ki jIvatva pAriNAmika nahIM hai, kintu vaha karmake vipAkase utpanna hotA hai, kyoMki 'jo jisake sadbhAva aura asadbhAva kA avinAbhAvI hotA hai vaha usakA hai aisA kArya-kAraNabhAvake jJAtA kahate haiM' aisA nyAya hai| isaliye jIvatvabhAva audayika hai, yaha siddha hotA hai| tattvArthasUtrameM jIvatvako jo pAriNAmika kahA hai vaha prANoMko dhAraNa karanekI apekSAse nahIM kahA hai, kintu caitanyaguNakI apekSAse vahAM vaisA kathana kiyA hai, isaliye vaha kathana bhI virodhako prApta nahIM hotA / dha.pu. 145. 18-11 // "gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhalezyAzcatuzcatustrye kai kaikaikaSaDbhedAH" (ta.sU.a. 2-6) "jIvabhavyA bhavyatvAni ca" (ta.sU.a. 2- 7) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 701 cAra aghAtiyA karmoMke udayase utpanna huA asiddhabhAva hai| vaha do prakAra kA hai- anAdiananta aura sAdi - sAnta / inameM se jinake asiddhabhAva anAdi - ananta hai ve abhavyajIva haiM aura jinake dUsare prakArakA hai ve bhavya jIva haiN| isaliye bhavyatva aura abhavyatva ye bhI vipAkapratyayika hI haiM / zaGkA - tattvArtha sUtra meM inheM pAriNAmika kahA hai, isalie isa kathanakA usake sAtha virodha kaise nahIM hogA ? samAdhAna- nahIM, kyoMki asiddhatvakA anAdi-anantapanA aura anAdi - sAntapanA niSkAraNa hai, yaha samajhakara unheM vahA~ pAriNAmika svIkAra kiyA gayA hai| "dazasu prANesu yathopAttaprANaparyAyeNa triSu kAleSu jIvanAnubhavanAt jIvati, ajIvIt, jIviSyati" iti vA jIvaH / tathA sati siddhAnAmapi jIvatvaM siddhaM jIvitapUrvatvAt / saMprati na jIvanti siddhA:; bhUtapUrvagatyA jIvatvameSAm ityaupacArikatvaM syAt, mukhyaM ceSyate; naiSa doSaH : bhAvaprANajJAnadarzajJAnuzrUyAt sAmpratikamapi jJAtavvamasti / hAra arthAt prANa paryAyake dvArA bhUta, bhaviSyat vartamAna ina tInoM kAloMmeM dazaprANoM meM jIvanakA anubhava karanese jItA hai, jItA thA aura jIvegA vaha jIva hai| jIvakA isaprakAra lakSaNa honepara siddha bhI jIva haiM, kyoMki ve pUrvameM arthAt bhUtakAlameM dazoM prANake dvArA jIte the, kintu vartamAnakAlameM siddha bhagavAna daza prANoMke dvArA nahIM jIte haiN| bhUtapUrva nayakI apekSA ve dazoM prANoM dvArA jIte the isalie unake jIvatva upacArase hai| mukhyanayase bhI siddha bhagavAna jIva haiM, isameM bhI koI doSa nahIM hai, kyoMki jJAnadarzanarUpa bhAva prANoMkA anubhava karanese vartamAnameM bhI jIva haiN| zaGkA - aupazamikAdi bhAva nahIM bana sakate, kyoMki AtmA amUrta hai| ye aupazamikAdibhAva karmabandhakI apekSA hote haiM, kintu amUrta AtmAke karmoMkA bandha saMbhava nahIM hai ? samAdhAna AtmAke amUrtattvake viSayameM anekAnta hai| yaha koI ekAnta nahIM ki AtmA amUrta hI hai| karmabandharUpa paryAyakI apekSA usase yukta honeke kAraNa kathaMcit mUrta hai aura zuddhasvarUpakI apekSA kathaMcit amUrta hai| -M zaGkA - yadi aisA hai to karmabandhake Avezase AtmAkA aikya ho jAnepara AtmAkA karmoMse bheda nahIM rahatA ? samAdhAna yaha koI doSa nahIM, yadyapi bandhakI apekSA abheda hai to bhI lakSaNa ke bhedase AtmAkA bheda jAnA jAtA hai| kahA bhI hai 1. dha. pu. 14 pR. 13-14 / 2. rAjavArtika 9-4-7 / 3. sarvArthasiddhi a. 2-7 / Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTapsAra karmakANDa-702 baMdha paDi eyattaM lakkhaNado hadi tassa NANattaM / tamhA amuttibhAvo'NeyaMto hodi jIvassa / / arthAt AtmA aura karmabandhakI apekSA eka haiM to bhI lakSaNakI apekSA bhinna haiN| isalie jIvakA amUrtatva anekAntarUpa hai arthAt eka apekSAse amUrta aura dUsaro apekSAse amUrta nahIM hai, kintu mUrta hai| __ aupazamikAdi pA~ca bhAvoM ke uttarabhedasambandhI sandRSTibhAvoMke nAma | uttarabhedoMkI saMkhyA | uttarabhedoMke nAma aupazarmika kSAyika kSAyoparzAmaka upazamasamyaktva aura upshmcaaritr| kSAyikajJAna-darzana-dAna-lAbha-bhoga- upabhoga-vIrya evaM kSAyikasabhyaktva aura kSAyika cAritra / mati-zruta-avadhi-mana:paryayarUpa 4 jJAna, cakSu-acakSuabadhirUpa 3 darzana, kumati-kuzruta-kuavadhi (vibhaMga) rUpa 3 ajJAna, kSAyopazamikadAna-lAbha-bhoga- upabhoga aura vIrya, vedakasamyaktva, sarAgacAritra tathA deshsNvm| naraka-tiryaJca-manuSya va devarUpa 4 gati, strI-puruSa va napuMsakarUpa 3 veda, krodha-mAna-mAyA va lobharUpa 4 kaSAya, mithyAtva, kRSNa-nIla-pota-pota-padama va zuklarUpa 6 lazyA, asiddhatva, asaMyama aura ajJAna / jIvatva, bhavyatva aura abhavyatva / audayika pAriNAmika aba bhAvoMke sva-parasaMyogI bhaGgoMko prApta karanekI vidhi kahate haiM odhAdese saMbhavabhAvaM mUluttaraM ThavedUNa / patteye aviruddhe parasagajogevi bhaMgA hu / / 820 / / artha - guNasthAna aura mArgaNAmeM honevAle mUla aura uttarabhAvoMko sthApana karake pratyeka bhaMga aura virodharahita svasaMyogI aura parasaMyogI bhaMgoMko prApta karanA caahiye| Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-703 vizeSArtha - ekabhaMgako pratyeka bhaMga aura jinameM saMyoga pAyA jAne unako saMyogI bhaMga kahate haiN| saMyoga do prakArake haiM (5) svasaMyoga (2) prsNyog| jahA~ apane hI kisI eka uttarabhedake sAtha saMyoga ho use svasaMyoga kahate haiM jaise- aupazamikasamyaktva kA aupazapikacArinake sAtha athavA gatirUpa audayikabhAvakA dUsarI jAtirUpa audayikabhAvake sAtha saMyoga honA / jahA~ anya bhAvake kisI bhedake sAtha saMyoga kahA jAve vaha parasaMyogI hai jaise- aupazamikabhAvake bhedakA audayikabhAvake bhedake sAtha athavA audayikakA kSAyikabhAvake sAtha saMyoga honaa| aba guNasthAnoM meM mUlabhAva aura sva-para saMyogarUpa bhaGgoM kI saMkhyA kahate haiM micchatiye ticaukke do suvi siddhevi mUlabhAvA hu| tiga paNa paNagaM cauro tiga doNNi ya saMbhavA hoti / / 821 / / artha - mithyAtvAdi tIna guNasthAnoMmeM 3-3 mUlabhAva, asaMyatAdi cAra guNasthAnoMmeM 5-5, upazamazreNIsambandhI cAra guNasthAnoMmeM 5-5, kSapakazreNi tathA kSINakapAthaguNasthAnameM 4, sayogI va ayogI guNasthAnameM 3-3 tathA siddhAma 2 mUlabhAva pAe jAte haiN| vizeSArtha- mithyAtva, sAsAdana va mizra guNasthAnameM kSAyopamika, audayika va pAriNAmikarUpa tIna-tIna mUlabhAva, asaMyatase apramattaguNasthAnaparyanta tathA apUrvakaraNa se upazAntakaSAyaguNasthAnaparyanta upazamazreNimeM 5, kSapakazreNi tathA kSINakaSAyaguNasthAnameM aupazamikabhAva binA zeSa cAra, sayoga va ayogakevalIguNasthAnameM audayika, kSAyika va pAriNAmikarUpa tIna-tona tathA siddhoMka kSAyika va pAriNAmikarUpa do mUlabhAva jAnane caahie| guNasthAna kI apekSA mUlabhAvasambandhI sandRSTi guNasthAna mUlabhAvoM kI saMkhyA mUlabhAvoMke nAma mithyAtva audayika-mizra va pAriNAmika sAsAdana mizra asaMyata audayika-mizra va pAriNAbhika audayika-mitha va pAriNAmika audayika-kSAyopazabhika-aupamika-kSAyika-pAriNAmika audavika-kSAyopazamika aupazamika-kSAyika-pAriNAmika auyika-kSAyopazamika-aupazamika - kSAyika-pAriNAmika dezasaMyata pramatta Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-704 apramatta upazamaka apUrva. upazabhaka anivR. | 5 upazamaka sUkSmasA. | 4 audAyaka-kSAyopazamika-aupazamika-kSAyika-pAriNAmika audayika-kSAyopazamika-aupazamika-kSAyika-pAriNAmika audayika-kSAyopazamika-aupazamika-sAyika-pAriNAmika audayika-kSAyopazamika-aupazamika-kSAthika-pAriNAbhika upazAntakaSAya audayika-kSAyopazamika-aupazabhika-kSAyika-pAriNAmika kSapaka apUrvakaraNa | 4 audayika-kSAyopazamika-kSAyika-pAriNAmika se kSINakaSAyaparyaMta sayogakevalI audarthika-kSAyika-pAriNAmika ayogakevalI audayika-nAyika-pariNAmika siddha kSAbika-pariNAbhika prakaraNaprApta uttarabhAvoM ko guNasthAnoM meM kahate haiM mithyAtvaguNasthAnameM audayikabhAvake 21, kSAyopazamikake 3 ajJAna, 2 darzana, pA~calabdhi ye 10 aura pAriNAmikake 3 isaprakAra (21+10+3) 34 bhAva haiN| sAsAdanaguNasthAnameM mithyAtvakebinA audayikabhAvake 20, kSAyopazamikabhAvake 3 ajJAna, do darzana aura pA~calabdhi ye 10 aura jIvatvabhavyatvarUpa do pAriNAmika isaprakAra (20+10+2) 32 bhAva haiN| mizraguNasthAnameM mithyAtvabinA audayikake 20: kSAyopazamika uparyukta 10; pAriNAmikake jIvatva aura bhavyatva ye do aise sarva (20+10+2) 32 bhAva haiN| asaMyataguNasthAnameM mithyAtvabinA 20 audayikabhAva; matyAdi tInajJAna, tInadarzana, pA~calabdhi aura samyaktva ye 12 mizra (kSAyopazamika) ke; aupazamikakA upazamasamyaktva, kSAyikakA kSAyikasamyaktva evaM pAriNAmika bhAvake jIvatva aura bhavyatva isaprakAra (20+13+1+1+2) 36 bhAva pAye jAte haiN| dezasaMyataguNasthAnameM manuSya-tiryaJcagati, cArakaSAya, tInaliGga, tInazubhalezyA, asiddhatva aura ajJAna ye 14 audayikabhAva; tIna jJAna, tIna darzana va 5 labdhi, vedakasamyaktva evaM dezasaMyama ye 13 kSAyopazamikrabhAva, aupazamika samyaktva, kSAyikasamyaktva, jIvatva-bhavyatva isaprakAra sarva (14+13+1+1+2) 31 bhAva haiN| ina 35. bhAvoM se tiryaMcagati va dezasaMyama kamakarake mana:paryayajJAna va sarAgasaMyama milAnese pramatta va apramattaguNasthAnameM bhI 31-31 bhAva haiM tathA inhI 31 bhAvoM se pIta-padmalezyA, kSAyopazamikasamyaktva tathA sarAgacAritra ina cArako kamakarake aupazamika va kSAyikacAritra milAnese apUrvakaraNa evaM anivRttikaraNaguNasthAnameM 29-29 bhAva haiN| ina 29 bhAvoMmeMse lobinA zeSa 3 kaSAya aura 3 liGga ghaTAkara sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 705 23 bhAva, inhIM 23 bhAvoMmeMse lobhakaSAya aura kSAyikacAritra kamakarake upazAntakaSAyaguNasthAnameM 21 bhAva haiM, inameM se aupazamika ke do bhAvoMko kamakarake tathA kSAyikacAritra milAnepara kSINakaSAyaguNasthAna meM 20 bhAva haiN| manuSyagati, zuklalezyA aura asiddhatva ye tIna audayikabhAva, kSAyikake 9, jIvatvabhavyatva ye do pAriNAmikabhAva isaprakAra ( 9+3+2 ) 14 bhAva sayogIguNasthAnameM pAe jAte haiM tathA inhIM 14 meM se zuklalezyA kama karanepara ayogIguNasthAnameM 13 bhAva haiN| samyaktva, jJAna, darzana, vIrya evaM cAritrarUpa 5 kSAyika tathA jIvatvarUpa eka pAriNAmika isaprakAra 6 bhAva siddhoM meM pAe jAte haiM / yaha kathana nAnAjIvoMke nAnAkAlakI apekSA se hai, aba eka jIvake eka kAlameM jitane bhAva sambhava haiM unakI apekSA Age kathana kreNge| guNasthAna kI apekSA uttarabhAvasambandhI sandRSTi apazamika kSAyika bhAvake 2 bhAvake 9 mizra ( kSAyopazama ) bhAvake 98 bhedoMmeMse bhedoMmeMse bhedoMse 2 3 4 guNasthAna ? midhyAtva rahAsadana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta upazamasamyaktva 1 upazamasamyaktva 1 upazamasamyaktva kSAyika samyaktva -sunI mahArArAma 1 kSAyika sabhyavAca 10 (3 ajJAna 2 darzana va 5 labdhi) 10 (uparyukta) 10 (3 mizrajJAna va 5 labdhi) 12 (3 mati Adi jJAna, 3 darzana, 5 labdhi va vedakasamyaktva uparyukta 52 va 1 dezasaMyama (13) 1. kSAyika- 12 caturthagugasthAna samyaktva sambandhI tathA mana:paryayajJAna, sarAgacAritra (14) audayika bhAvake 21 bhedoMmeMse 21 5 uparyukta 21 meM se mithyAtva binA zeSa 20 uparyukta 25 meM se mithyAtvake bina zeSa 20 uparyukta 21 meM se mithyAtva ke binA zeSa 20 14 (niyaMta manuSyagati, 4 kapAya, 3 veda, zubhalezyA 3, asiddhatva aura ajJAna) 13 ( uparyukta 14meM se eka tiryaJcagati kama karanese) pAriNAmikabhAvake 3 bhedoMmeMse 6 3 uparyukta 3 meM se abhavya kiyA zeSa 2 uparyukta 3 meM se abhavya binA zeSa ra uparyukta meM se abhaya binA zeSa 2 uparyukta meM se abhavya binA zeSa 2 uparyukta 3 meM se abhavya binA zeSa 2 bhAdoMkI kula saMkhyA 7 34 32 32 36. 31 31 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......... gAmmaTasAra karmakANDa-206........ agamana 1 upazama 1 kSAyika samyajya sanyaktva apUrvakaraNa uparama samyaktva bhAvijasamyaka kSayaka cAritra 2kSAyika samyaktva kSAyika caritra anivRttika. jamazabha cAritra 2 upAya sambakatra uparama cAritra 2upazama samyakSa upazama cAritra 2 upazama samyaktva upazama cAritra | 12 caturthaguNasthAna-[ 13 (uparyukta 14meM | uparyukta 3 meM sambandhI tathA mana:- | se eka tiryaJcagati se abhandha vinA paryayajJAna, sarA:- kama karanase) | zeSa 2 cAritra (14) 12 uparyukta 14 | 11 (uparyukta 13me | uparyukta. 3 meM se vedakasamyaktva se pIta va padya se abhavya binA aura sarAgacaritra lezyA krapa kI) zaMSa 2 kama kiyA) 2 (uparyukta 14 | 15 / / 2 // se vedakasamyakrava aura sarAgavAna jisa kiyA) 8 (manuSyagati lobha, | uparyukta 3 meM se | 23 ajJAna, asiddhaca abhavya minA aura zubhalezyA / / zeSa 2 4 (uparyukta 5 se 2 / / 1 lobhako kAma kiyA) 4 (uparyukta 5meM se |2 / lobhako kama kiyaH sUkSmasAra upazAntakapAya kSAyikasamyaktva kSINakaSAya kSAvika samyakca kSAyikacAritra 9 (sabhI) sayogI 2 . 3 (manuSyagati, asiddhatva aura zukta lezyA) 2 (manuSyAti va asiddhatva ayogI 2 (abhavyatva binA zaMSa) 1 jIvatva siddha 5 (samyaktva darzana, jJAna bArA vIrya tattheva mUlabhaMgA dasa chavvIsaM kameNa paNatIsaM / uguvIsaM dasa paNagaM ThANaM paDi uttaraM vocchaM / / 822 / / artha - pUrvokta gAthAmeM kathita (mithyAtvAdi 3 guNasthAna, asaMyatAdi cAraguNasthAna, upazamazreNIke cAraguNasthAna, kSapakazreNIke cAraguNasthAna, sayogI-ayogIguNasthAna aura siddha ina) chaha sthAnoMmeM kramase mUlabhaGga 10-26-35-19-10 va 5 haiN| isake anantara unarabhAvoMko kheNge| Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 707 vizeSArtha - aba eka jIvake ekakAlameM jitane bhAva sambhava haiM usakI apekSA kathana karate haiM- mithyAtvAdi tInaguNasthAnoMmeM mUlabhAva tIna haiN| inameM pratyeka bhaMga to audayika, kSAyopazamika aura pAriNAmika ye pRthak-pRthak jAnanA / dvisaMyogIbhaMga bhI audayika - mizra ( kSAyopazamika), audayikapAriNAmika evaM kSAyopazamika-pAriNAmikarUpa tIna hI haiN| audayika kSAyopazamika pAriNAmikarUpa trisaMyoga bhaMga eka hI hai. au auka Apopazamika Aropazamika aura pAriNAmikameM pAriNAmikarUpa tIna svasaMyogIbhaGga, isaprakAra sarva (3+3+1+3) 10 bhaGga jAnanA / pratyeka, dvisaMyogI va trisaMyogI Adi bhoMkI saMkhyA prApta karanekA vidhAna jisaprakAra bandhapratvayaadhikAra gAthA 799 meM kahA usIprakAra jAnanA / vivakSitasaMkhyA ke pramANarUpa aGkase lekara eka-eka kama saMkhyArUpa aGka likhanepara aMzarAzi samajhanA tathA usake nIce ekase lekara eka-eka adhikarUpa aGka likhanese hararAzikA pramANa hotA hai| prathama aMzase agalI aMzarAziko aura prathama hararAzise agalI hararAziko guNAkarake jo hararAzi prApta huI usase aMzarAzike pramANa meM bhAga denepara pratyeka, dvisaMyogAdi bhanoMkA pramANa AtA hai / yahA~ mithyAtvAdi tIna guNasthAnoMmeM mUlabhAva tIna haiM ataH 3-2-1 isaprakAra kramase aba likhe aura inake nIce 1-2-3 aGka likhanese aMza aura hararAzi huii| prathama tInake aGkako ekakA bhAga dene para (3+1) labdha 3 AyA to yaha pratyeka bhaGgakA pramANa hai tathA 3 se do ko guNAkara usameM eka guNA do arthAt 2 kA bhAga denese (6 + 2) labdha 3 AyA jo ki dvisaMyogI bhanaka pramANa hai| punaH 6 se ekako guNAkarake 601 = 6 Aye / isameM 2 guNA tIna arthAt 6 kA bhAga denepara eka labdha AyA so yaha trisaMyogI bhaGgakA pramANa hai| isI vidhise Age mUla va uttarabhAvoMke kathanameM bhI pratyeka, dvisaMyogI, trisaMyogI Adi bhaGgakA vidhAna jAnanA caahiye| Age asaMyata, dezasaMyata, pramatta va apramatta ina cAraguNasthAnoMmeM mUlabhAva pA~ca-pA~ca haiN| pUrvokta vidhAnase parasaMyogI meM pratyeka bhaGga 5 aura dvisaMyogIbha 10 haiM, kintu yahA~ aupazamikakSAyikkA saMyogarUpa eka bhakta nahIM honese 9 hI bhaGga haiM, kyoMki yahA~ aupazamika aura kSAyikakA koI bheda parasparameM nahIM milatA tathA trisaMyogI bhaGga bhI 10 hI haiM, kintu unameM aupazamika - kSAyika- audayika, aupazamika kSAyika kSAyopazamika, aupazamika kSAyikapAriNAmikarUpa tIna trisaMyogI bhanna nahIM honese yahA~ 7 hI trisaMyogI bhaGga haiM / catu:saMyogIbhaMga pA~ca haiM, kintu aupazamika - kSAyika audayika kSAyopazamika, aupazamika kSAyika kSAyopazamika-pAriNAmika, aupazamika- kSAyika- audayika-pAriNAmikarUpa tIna catu:saMyogIbhaMga nahIM hone se yahA~ 2 hI haiN| upazama va kSAyika eka sAtha nahIM hote isalie pA~casaMyogI bhaMgoMkA abhAva hai tathA mizra meM mizra ( kSAyopazamika meM kSAyopazamika), audayikameM audayika aura pAriNAmikameM pAriNAmikarUpa svasaMyogI bhaMga tIna haiN| upazamasamyaktvameM upazamacAritra aura kSAyikasamyaktvameM kSAyikacAritrAdi nahIM hote ataH aupazamikameM aupazamika aura kSAyikameM kSAyikabhAvarUpa do bhaMga nahIM kahe haiN| isa prakAra (5 +9+7+2+0+1+1+1) sarva 26 bhaMga jAnanA / Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-708 Age upazamazreNIke cAraguNasthAnoMmeM bhI mUlabhAva pA~ca-pA~ca hI haiN| inameM parasaMyogI bhaMgoMmeM pratyeka bhaMga 5, dvisaMyogI bhaMga 10, trisaMyogIbhaMga 10, catuHsaMyogIbhaMga 5 aura paJcasaMyogI eka bhaMga hai| yahA~ kSAyikasamyaktvake honepara upazamacAritra ho sakatA hai ata: upazama aura kSAyikabhAvakA bhI saMyoga jAnanA, kintu kSAyikameM kSAyikabhAvarUpa svasaMyogI bhaMga nahIM hai isalie yahA~ kSAyikasamyaktvameM anya koI kSAyikabhAvakA cAritrAdi bheda nahIM hotA, isaprakAra zeSa cArabhaMga jAnanA (5+10+10+5+1+1+1+1+1+0) ye sarva 35 bhaMga hue tathA kSapakazreNI ke cAraguNasthAnoM meM kSAyika-kSAyopazamika-audayika va pAriNAmikarUpa cAra-cAra bhAva haiN| yahA~ parasaMyogameM pratyekabhaMga cAra, dvisaMyogIbhaMga chaha, trisaMyogIbhaMga cAra aura yogI amara hai kyA svAgane jJApikasamyaktvameM kSAyikacAritra bhI sambhava hai ata: cAroM bhAvoMkI apekSA cAra bhaMga haiN| isaprakAra (4+6+4+1+4) sarva 19 bhaMga jaannaa| sayoga va ayogakevalIguNasthAnameM kSAyika, pAriNAmika aura audayika ye tIna bhAva haiN| parasaMyogameM pratyekabhaMga tIna, dvisaMyogIbhaMga tIna aura trisaMyogIbhaMga eka tathA svasaMyogameM uparyukta tIna bhAvoMkI apekSA tIna bhaMga isaprakAra (3+3+1+3) milakara dazabhaMga hue| siddhoMke kSAyika va pAriNAmika ye do mUlabhAva haiN| yahA~ pratyekabhaMga 2, dvisaMyogIbhaga eka tathA svasaMyogI bhaMga do, isaprakAra sarva pA~cabhaMga hue| (jIvatva-astitva, vastutva Adi pAriNAmika svasaMyogI bhaMga siddhoMmeM bhI sambhava hai|) Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna kI apekSA mUlabhAvasambandhI pratyeka, parasaMyogI va svasaMyogI bhaMgoM kI sandRSTi - parasaMyogIbhaGga svasaMyogI vizeSa guNasthAna mUlabhAva pratyeka bhaGga sarvabhaGgoMkI kulasaMkhyA dvisaMyogImaGga trisaMyogIbhaGga / catu:saMyogIbhaGga |paMcasaMyogI bhaGga 1.mithyA mizra, audayika pAriNAmi, mizra-auda, mizra-dhAriNA. auda. dhAriNA. mizra-audavika va pAriNAmika rUpa mizra-mizra auda.-auda. pAri.-pAri. 2.sAsAdana da 3. mizra aupazamika va kSAyikakA koI bhI bheda paraspara meM nahIM milatA nInoM ke sogarUpamA samvadhi meM nahIM aaye| gommaTasAra karmakANDa-709 4. asaMyata 5 aupa.kSAyi. mizra,auda. pAri. (5) / aupa.-mizra aupa.-pAri. kSAvi.-auda. kSAyi.-mizra auda.-pAri. mizra-pAri. aupa,-auda. kSAyi.-pAri. mizra-auda. aupa.-mizra-auda, kSA.-mizra-auda. mizra-auda,-pAri. kSA.-mizra-pAri. aupa.-mizra-pAri. aupa.-auda.-pAri. kSA.-auda.-pAri. aupa,-mizra.-auda. va pAriNAmika kSAthi.-mizra. auda.-pAri. 5.dezasaMyata 26 . 12. 6.pramatta 7. apramatta Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. apUrvakaraNya (upazamaka) 35 / aupa.-mizra. | aupa.-kSAvi,-mizra | aupa.-kSA. -mizra | aupa, auda.-auda. aupa.-auda. aupa.-kSAyi.-auda. va pariNAmika | kSAvi. | mizra mizra ! aupa...dhAri. aupa.-auda.-pAri. aupa.-kSA.-mizra | mizca aupa.-aupa. kSAvi.-mizra. aupa.-mizra-auda. ___ va audayika auda. va pAri.-pAri. zAyi.-auda. kSAyi.-mizra-auda. aupa.-mizra-auda. | pAri. / (4) zAyi.-pAri, kSAyi,-mizra-pAri. va pAriNAmika mizra-auda. kSAyi.-auda,-pAri. |aupa.-kSA.-auda. mizra-pAri. - mizna-auda.-pAri. . va pAriNAmika auda-pAri. / aupa.-mizra-pAri. kSA.-mizra.-auda. aupa-kSAyi. | aupa.-kSAra -pAri. va pariNAmika kSAyika kSAyikarUpa svasaMyogI bhanna nahIM hotA, kyoMki upazamazreNI meM kSAyikasamyaktva ke atirikta anya koI bhI kSAyikabhAva nahIM hotA hai| 9. anivRtti (upazma ka) gommaTasAra karmakANDa-758 10 " 10.sUkSbhasAmpa. (upazamaka) 11.upazAstakAtrAya | 5 .. 8. apUrvakaraNa (kSapaka) va pArimika kSAyika mizra audayika pAriNAmika kSAyi.-mizra mAthi.-auda. kSAyi.-pAri. mitha-auda. mizra-pAri. auda-pAri. sAyi. -mizra.-auTa. kSAyi.-mizra.-pAra. kSAyi. - auda. -pAri. | mizra,-auda.-pAri. kSA-kSA. mizra-mizra auda-auda pAripAri Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. anivRtti ( kSapaka) 10. sUkSmasAmya. (kSapaka) 12. kSINakaSAya 13. sayogI 14. ayogI siddha X "" 4 " 4 " kSAjika audayika pAriNA. (3) 3 " kSAyika pAriNA. (2) 4 4 X 3 3 lv 6 " sug 6 " kSAyi. auda sAthi pAri auda pAri. (3) kSA. pAri (1) 4 X 4 ++ 1 33 kSA, auda pAri. (5) or wyd // 33 33 7 0 J 0 4 X 4. 25 3 C kSA. -kSA. auda.-auda. pAri pAri (3) kSA.pAri. pAripAri (2) 19 19 19 10 10 5. gommaTasAra karmakANDa - 711 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-712 noTa- sijhoMmeM eka jIvasyA kA mAriNAmika bhodha hai, bhavyatvabhAva nahIM rahatA ata: pAriNAmika-pAriNAmikarUpa svasaMyogIbhanja nahIM hotA, aisA pratIta hotA hai, kintu astitva Adike sAtha svasaMyogIbhaGga bana jAtA hai| aba uttarabhAvoM ke bheda dUsare prakAra se kahate haiM uttarabhaMgA duvihA, ThANagadA padagadAtti paDhamamhi / sagajogeNa ya bhaMgANayaNaM Nasthiti Niddi] // 823 // artha - uttarabhAvoMke bhaMga sthAnagata aura padagatake bhedase do prakArake haiN| eka jIvake eka kAlameM jitane bhAva pAye jAte haiM unake samUhakA sthAna hai usakI apekSA jo bhaMga hote haiM ve sthAnagatabhaMga haiM tathA eka jIvake eka kAlameM jo bhAva pAe jAte haiM unakI eka jAtike yA pRthak-pRthakU jo nAmapada haiM usakI apekSA bhaMga hote haiM ve padagatabhaMga haiN| eka jIvake eka kAlameM eka sthAnameM koI anyasthAna sambhava nahIM hai isaliye sthAnagata bhaMgoMmeM svasaMyogI bhaMga nahIM pAye jAte haiM, aisA kahA hai| aba guNasthAnakI apekSA bhAvoMke sthAna aura unameM pAe jAnevAle bhAvoMkI saMkhyA 3 gAthAoMmeM batAte haiM micchaduge missatiye, pamattasatte ya misstthaannaanni| tiga duga cauro ekvaM, ThANaM savvattha odayigaM // 824 // 1.zaMkA-gommaTasAra karmakAMDa meM 5 bhAvoM ke varNana meM eka jIva ke eka samaya meM kitane bhAva ho sakate haiM? kyA mAtra eka audayikabhAva bhI ho sakatA hai ? kyA pAriNAmikabhAva aura kSAyopamikabhAva na hoM aura kevala audayikabhAva ho aisA bhI sambhava hai? gAthA 824 kA kyA abhiprAya hai? samAdhAna- eka sAtha eka jIva ke kama-se-kama tIna bhAva ho sakate haiM 1. pAriNAmika, 2. kSAyopazamika, 3. audayika / adhika-se-adhika eka jIva ke eka sAtha (aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika, pAriNAmika) pA~coM bhAva ho sakate haiN|) kSAyikasamyagdRSTijIva upazAMtamoha guNasthAna meM jaba cAritramoha kA upazama kara detA hai to usake cAritramoha kI apekSA aupazamikabhAva, darzanamohanIya kI apekSA jhAvikabhAva, jJAna-darzana-vIrya kI apekSA kSAyopazamikabhAva, gatijAti Adi kI apekSA audayikabhAva tathA jIvatva kI apekSA pAriNAmikabhAva isa prakAra eka jIva ke eka sAtha pAMcoM bhAva sambhava haiN| ___ gati-jAti Adi kA udaya caudahave-guNasthAna ke anta taka rahatA hai, ataH audayikabhAva saba guNasthAnoM meM rahatA hai| cetanArUpa jIvatvapAriNAmikabhAva saMsArI aura mukta TInoM prakAra ke jIvoM meM sadA rahatA hai, kintu Ayu Adi prANarUpa jIvatva azuddhapAriNAmikabhAva caudahaveMguNasthAna taka hI rahatA hai| mukta jIvoM meM Ayu Adi prANa nahIM pAye jAte haiN| jJAna. darzana aura vIrya kI apekSA kSAyopazamikabhAva kSINamoha bArahaveM guNasthAna taka pAye jAte haiN| jinake upazama yA kSAyika samyagdarzana nahIM hai una jIvoM ke audayika.kSAyopazamika aura pAriNAmika ye tona bhAva hote haiN| (zeSa agale pRSTha para) Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 gommaTasAra karmakANDa - 713 tatthAvaraNajabhAvA, paNachassatteva dANapaMceva / ayadacakke vedagasammaM desamma desajamaM // 825 / / rAjamaM tu pamatte, idare micchAdijeThANANi / bhaMge vihINa, cakkhuvihINaM ca micchaduge / / 826 // 14 kamAI kara saka avahidugeNa vihINaM, missatiye hodi aNNaThANaM tu / vahidugeNubhayeNUNaM tado aNNe / / 827 / / artha - midhyAtvAdi do, mizrAdi tIna, aura pramattAdi sAtaguNasthAnoM meM kramase kSAyopazamika bhAvoMke sthAna 3-2 va 4 jAnanA tathA audayikabhAvakA uparyukta sabhI guNasthAnoMmeM eka-eka hI bheda pAyA jAtA hai| uparyukta mithyAtvAdiguNasthAnoMke 3-2 va 4 rUpa sthAnoM meM kSAyopazamika jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNake nimittase utpanna hue kSAyopazamikabhAva mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAnameM 3 ajJAna va 2 darzanarUpa 5 haiM, mizrAdi tInaguNasthAnoMmeM Adike 3 jJAna va 3 darzanarUpa 6 haiM / pramattAdi 7 meM mana:paryaya sahita 4 jJAna aura tIna darzanarUpa haiM tathA kSAyopazamikarUpa dAnAdi pA~coM labdhiyA~ mithyAtvase kSINakaSAyaguNasthAnaparyanta pAyI jAtI haiN| asaMyatAdi cAra guNasthAnoM meM vedakasamyaktva evaM dezasaMyataguNasthAnameM dezasaMyama pAyA jAtA hai, kintu sarAgasaMyama pramatta- apramattaguNasthAnameM hotA hai| isaprakAra yathAsambhava bhAva milAnese kSAyopazamikabhAvake utkRSTasthAna mithyAtvaguNasthAna se kSINakaSAyaparyanta kramazaH 10-10-11-12-13-14-14-12-12-12-12 va 12 bhAvarUpa jAnanA / (arthAt mithyAtva aura sAsAdanaguNasthAna meM 3 ajJAna, do darzana aura pA~ca dAnAdilabdhikI apekSA 1010 bhAvarUpa; mizraguNasthAnameM 3 mizrajJAna, 3 darzana va 5 dAnAdilabdhikI apekSA 11 bhAvarUpa aura inhIM 11meM vedakasamyaktva milanepara asaMyataguNasthAnameM 12 bhAvarUpa; inhIM 12 meM dezasaMyama milAne se dezasaMyataguNasthAnameM 13; pramatta va apramattameM dezasaMyama kamakarake sarAgasaMyama aura mana:paryayajJAna milAne se 14-14 bhAvarUpa tathA apUrvakaraNase kSINakapAyaguNasthAnaparyanta cAra jJAna, 3 darzana va 5 dAnAdi labdhiyoMkI apekSA 12-12 bhAvarUpa utkRSTasthAna haiM / ) aisA koI bhI jIva nahIM hai jisake mAtra audayikabhAva raha sakatA ho, kyoMki cetanArUpa jIvatvApariNAmikabhAva to saba jIvoM ke hotA hai aura audayikabhAtra saba saMsArI jIvoM ke pahale guNasthAna se caudahaveM guNasthAnataka rahatA hai / gommaTasAra karmakAMDa gAthA 824 meM to yaha batalAyA hai ki 'midhyAdRSTi Adi do guNasthAnoM meM kSAyopazamikabhAva ke 3 sthAna, mizrAdi tIna guNasthAnoM meM kSAyopazanikabhAva ke 2 sthAna aura pramatta Adi sAta guNasthAnoM meM kSAyopazamikabhAva ke 4 sthAna hote haiM; kiMtu ina saba bAraha guNasthAnoM meM se pratyeka guNasthAna meM audayika bhAva kA eka-eka hI sthAna hotA hai| isa gAthA se yaha siddha nahIM hotA ki kisI bhI jIva ke mAtra eka audayikabhAva ho sakatA hai| (paM. ratanacandra mukhtAra : vyaktitva aura kRtitva, pRSTha 523) Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-714 mithyAtvAdi do guNasthAnoM meM vibhaMgajJAnarahita 9 kA, cakSudarzanase rahita 8 kA aura uparyukta 10 kA isaprakAra 3 sthAna hote haiM, mizrAdi tInaguNasthAnoMmeM eka to apanA-apanA utkRSTa sthAna tathA avadhijJAna va darzanarahita mizrameM 9 kA, asaMvata 17 kA evaM dezasaMyatameM 11 kA isaprakAra do-do sthAna haiN| pramattAdi sAta guNasthAnoMmeM eka-eka to apanA utkRSTasthAna hai evaM eka-eka mana:paryayajJAnarahita, eka-eka avadhijJAna va avadhidarzanarahita tathA eka-eka avadhi va mana:paryayajJAna aura abadhidarzanarahita (arthAt pramatta-apramattameM 13-12 va 11 kA aura eka-eka apanA utkRSTa aise 4-4 sthAna, ApUrvakaraNAdi pA~ca guNasthAnoMmeM 11-10 va 1 ke tathA eka-eka apanA utkRSTa aise 4-4 sthAna jaannaa|) audayikabhAvake 21 bhedoMmeM se eka jIva aura eka kAlakI apekSA mithyAtvaguNasthAnameM 4 gati, 3 veda, 4 kaSAya va 6 lezyAmeMse eka-eka tathA mithyAtva, asiddhatva, asaMyama aura ajJAnarUpa 8 bhAva, sAsAdanAdi tInaguNasthAnoMmeM mithyAtvavinA sAta-sAta bhAva, dezasaMyatase anivRttikaraNake savedabhAgaparyanta mithyAtva-asaMyamabinA 6-6 bhAva, anivRnikaraNaguNasthAnake avedabhAgameM aura sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM mithyAtva-asaMyama va veda binA pA~ca-pA~ca bhAva, upazAntakaSAya va kSINakaSAyaguNasthAnameM mithyAtva-asaMyama-veda aura kaSAyabinA cAra-cAra bhAva, sayogIguNasthAnameM mithyAtva-asaMyama-veda-kaSAya va ajJAnabinA 3 bhAva, ayogIguNasthAnameM mithyAtva-asaMyama-vedakaSAya-ajJAna va lezyAbinA manuSyagati-asiddhatvarUpa do bhAva pAye jAte haiN| guNasthAnakI apekSA 18 mizra (kSAyopazamika) bhAvoMmeM sthAnagata bhAvasambandhI sandRSTiguNasthAna | sthAnasaMkhyA | bhAvasaMkhyA / bhAvoMkA vizeSa spaSTIkaraNa mithyAtva 3 ajJAna, 2 darzana aura 5 dAnAdi labdhiyAM / 2 ajJAna (kumati-kuzruta) 2 darzana, 5 labdhi / 2 ajJAna (kumati-kuzruta) 1 acakSudarzana, 5 lbdhi| puurvoktaanusaar| 3 mizrajJAna, 3 darzana, 5 labdhi / 2 mizrajJAna, 2 darzana (cakSu-acakSu), 5 lbdhi| asaMyata 3 jJAna, 3 darzana, 1 vedakasamyaktva, 5 lbdhi| 2 jJAna (mati-zruta), 2 darzana (cakSu-acakSu), 5 labdhi, 1 vedakasamyaktva | sAsAdana mizra Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-715 dezasaMvata pramatta 3 jJAna, 3 darzana, 1 vedakasamyaktva, 5 labdhi, 1 dezasaMyama uparyukta 13 meM se avadhijJAna va avadhidarzana kama karanese (13-2011) 4 jJAna, 3 darzana, 1 vedakasamyaktva, 1 sarAg2asaMyama, 5 labdhi / uparyukta 14 meM se 1 manaHparyayajJAna kama karanese (14-1-13) uparyukta 14 meM se avadhijJAna va avadhidarzana kama karanese (14-2-12) jApAIka. 14 meM se avadhi mana payajJAna va avadhidarzana, kama karanese (14-3-11) prmttgunnsthaanvt| apramatta 14-13 apUrvakaraNa 4 jJAna, 3 darzana aura 5 lbdhi| uparyukta 12-1 (mana:paryayajJAna) uparyukta 12-2 (avadhijJAna-avadhidarzana) uparyukta 12-3 (avadhi-mana:paryayajJAna va avadhidarzana) apUrvakaraNa gunnsthaanvt| anivRttikaraNa| 4 12-11 sUkSmasAmparAya apUrvakaraNa guNasthAnavat / 12-1110 va 9 upazAntakaSAya 12-1110 va 9 apUrvakaraNa gunnsthaanvt| kSINakaSAya 12-11 apUrvakaraNa gunnsthaanvt| Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 716 amratapiss N guNasthAna kI apekSA 21 audayika bhAvoM meM sthAnagatabhAvoM kI sandRSTi- bhAvoMkA vizeSa spaSTIkaraNa guNasthAna mithyAtva sAsAdana mizra asaMyata dezasaMyata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa ( savedabhAga) anivRttikaraNa (avedabhAga) sUkSmasAmparAya upazAMtakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ayogakevalI sthAna saMkhyA 1 1 1 1 1 1 1 1 hai 1 bhAva saMkhyA 8 '7 19 7 E E F 6 6 4 4 3 2 cAragatimeMse 1, tInavedoMmeM se 1, cArakaSAyoMmeMse 1, chahalezyAmeMse 1, 1 mithyAtva 1 ajJAna, 1 asaMyama, 1 asiddhatva | pUrvokta 8-9 mithyAtva | pUrvokta 8-1 mithyAtva | pUrvokta 8-9 mithyAtva / pUrvokta 7 - 1 asaMyama | pUrvokta 7 - 1 asaMyama / pUrvokta 7- 1 asaMyama / pUrvokta 7- 1 asaMyama / pUrvokta 8-2 mithyAtva - asaMyama / pUrvokta 6 meM se veda ke binA 5 // pUrvokta 6 meM se veda ke binA 5 / pUrvokta 5-1 kaSAya / pUrvokta 5-1 kaSAya / pUrvokta 4-1 ajJAna / pUrvokta 4-2 (ajJAna va lezyA) arthAt manuSyagati va asiddhatva zeSa rahA / Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 717 pUrvokta gAthAmeM kathita audayikabhAvake sthAnoMmeM bhAvoMke badalanese jo bhaMga banate haiM unako guNasthAnoMmeM kahate haiM liMgakasAyA lessA saMguNidA cadugadIsu aviruddhA / bArasa bAvattariyaM tattiyamettaM ca aDadAnaM // 828 // vari visesaM jANe sura misse avirade ya suhlessaa| cavIsa tattha bhaMgA asahAyaparakkamuTThiA // 829 // jummaM // artha - narakAdi cAragatiyoM meM virodharahita. yathAsambhava liMga, kaSAya aura lezyAkA paraspara bavAsa guNA karanepara kramase 12-72-72 va 48 bhaMga hote haiM, kintu itanA vizeSa hai ki devagatisambandhI mizra asaMyataguNasthAna meM tIna zubhalezyAe~ haiM, kyoMki bhavanatrikradevoMkI aparyAptAvasthAmeM tRtIya- caturthaguNasthAna sambhava nahIM haiN| ataH strI-puruSaveda, cArakaSAya va 3 zubhalezyAkI apekSA parasparaguNA karanepara 24 bhaMga hote haiN| aisA asahAyaparAkramI ( vardhamAnasvAmI) jinendrane kahA hai / vizeSArtha - narakagatimeM napuMsakaveda, cArakaSAya aura 3 azubhalezyAkA paraspara guNAkaranese (1x4x3) 12 bhaMga haiM, tiryaMca va manuSyagatimeM tInaveda, cArakaSAya va 6 lezyAkA paraspara guNA karanepara (3xxx6) 72-72 bhaMga, devagatimeM strI va puruSaveda, cArakaSAya va 6 lezyAkA paraspara guNA karanepara (24x6) 48 bhaMga haiM / yahA~ devagatimeM 6 lezyAse guNA karanekA kAraNa yaha hai ki bhavanatrikadevoMke aparyAptAvasthA meM tIna azubhalezyA hotI haiN| isaprakAra cAroMgatisambandhI sarva ( 12+72+72+48) 204 bhaMga midhyAtva aura sAsAdanaguNasthAnasambandhI guNya (jisameM guNA kiyA jAve) rAzi hai, kintu devagatisambandhI mizra va asaMyataguNasthAnameM strI va puruSaveda, cArakaSAya va 3 zubhalezyAkA paraspara guNA karanepara (2x4x3) 24 bhaMga hote haiM / yahA~ 3 zubhalezyA kA hI guNA karanekA kAraNa yaha hai ki bhavanatrikakI aparyAptAvasthAmeM tRtIya va caturtha guNasthAna nahIM hai| isaprakAra cAroMgatisambandhI mizra va asaMyata guNasthAnameM kramase 12+72 + 72+24 bhaMga milakara sarva 180 haiM / tiryaJca va manuSyagatike dezasaMyata guNasthAna meM tIna liMga cArakaSAya va tIna zubhalezyAkA paraspara guNA karanepara ( 3x4x3) 3636 bhaMga tathA ina donoMko milAnese (36 + 36) dezasaMyataguNasthAnasambandhI sarva 72 bhaMga haiN| manuSyagati meM pramatta va apramattaguNasthAna meM 3 liMga, 4 kaSAya va 3 zubhalezyA kA paraspara guNA karanepara (3x403) 36 bhaMga haiM, apUrvakaraNa va anivRttikaraNa ke savedabhAgameM 3 liMga, 4 kaSAya va 1 zuklalezyAko paraspara guNA karanese 12 bhaMga haiN| tathA avedabhAgameM 4 kaSAya va zuklalezyAkI apekSA cArabhaMga haiM, anivRttikaraNake mAnakaSAyavAle bhAgameM 3 kaSAya va zuklalezyA kI apekSA 3 bhaMga, mAyAvAle bhAgameM do kaSAya va zuklalezyAkI apekSA 2 bhaMga, lobhakaSAyavAle bhAgameM bAdaralobha va zuklalezyAkI apekSA eka hI bhaMga Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-718 hai, upazAntakaSAya, kSINakaSAya va sayogakevalIguNasthAnameM zuklalezyAkI apekSA eka-eka hI bhaga hai| isaprakAra yahA~ akSasaMcArase bhAvoMke parivartana honepara jitane bhaMga hote haiM utane hI paraspara guNAkaranese bhI bhaMga hote haiM so ina bhaMgoM kA guNyarUpase sthApana karanA cAhie | cakkhUNa micchasAsaNasammA tericchagA havaMti sdaa| cArikasAyatilessANabbhAse tattha bhaMgA hu / / 830 / / artha - cakSudarzanarahita mithyAtva-sAsAdanasamyagdRSTi tiryaJca hI hote haiM ataH tiryaJcagatimeM napuMsakaveda, cArakaSAya va 3 azubhalezyAko paraspara guNAkaranepara (14443) 12 bhaMga hote haiN| khAiyaaviradasamme cadu sola bahattarI ya bAraM ca / taddeso maNuseva ya chattIsA tabbhavA bhNgaa||831|| artha - asaMyatakSAyikasamyagdRSTi ke narakagatimeM to napuMsakaveda, cArakaSAya va kApotalezyAko paraspara guNAkaranese cAra hI bhaMga haiM; tiryaJcamatimeM puruSaveda, cArakaSAya aura cAralezyAko paraspara guNAkaranepara 16 bhaMga; manuSyagatimeM tInaveda, cArakaSAya va 6 lezyAko paraspara guNAkaranepara (35446) 72 bhaMga; devagatimeM puruSaveda, cArakaSAya va tIna zubhalezyAkI apekSA (54344) 12 bhaMga haiN| isaprakAra sarva 4+16+72+12-104 bhaMga hote haiM tathA dezasaMyatI kSAyikasamyagdRSTi manuSya hI hote haiM ata: vahA~ tInaveda, cArakaSAya va 3 zubhalezyAkA paraspara guNA karanese 36 bhaMga haiN| pariNAmo duvANo micche sesesu ekkaThANo du| samme aNNaM sammaM cAritte Natthi cArittaM / / 832 / / artha - mithyAtvaguNasthAnameM pAriNAmikabhAvake do sthAna haiM / jIvatva-bhavyatva athavA jIvatvaabhavyatva tathA avazeSaguNasthAnoMmeM jIvatva-bhavyatva aisA eka hI sthAna hai| Ageke guNasthAnoMmeM pratyeka, dvisaMyogI Adi bheda kahaneke lie kahate haiM ki samyaktvasahita sthAnameM anya samyaktva nahIM hai tathA cAritrasahita sthAnameM anya cAritra nahIM hai arthAt jahA~ upazamasamyaktva hai vahA~ vedaka aura kSAyikasamyaktva nahIM hai, isIprakAra anyatra bhI jaannaa| micchadugayadacaukke aTThaTThANeNa khyiytthaannenn| juda parajogajabhaMgA pudha ANiya melidavvA hu||833 / / artha - mithyAtva-sAsAdanaguNasthAnameM cakSudarzanarahita kSAyopazamikasambandhI 8 bhAvoMke sthAnoMmeM / Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 719 pUrvakathita audayikabhaMgasahita tathA asaMyatAdi cAraguNasthAnoMmeM kSAyikasamyaktva sthAnameM pUrvakathita audayikabhaMga sahita parasaMyogase utpanna hue bhaMgoM ko pRthak karake apanI-apanI rAzimaM milAnA caahie| vizeSArtha - mithyAtva - sAsAdana guNasthAnameM audayikabhAvake 204 bhaMgoM meM acakSudarzanasambandhI 24 bhaMga (gAthA 830) milAnese sarva (204 + 24) 228 bhaMga haiN| mizra va asaMvata guNasthAnameM audayika bhAvoMke 180 bhaMgoM meM (gAthA 829) kSAyikasamyagdarzanasambandhI 104 bhaMga (gA. 831) milAnese sarva (180+104) 284 bhaMga haiN| dezasaMyataguNasthAna meM audayikabhAvake 72 bhaMgoM meM (gA. 829 ) kSAyikasamyagdarzanasambandhI 36 bhaMgoM (gA. 831) ko milAnese sarva ( 72+36) 108 bhaMga haiN| pramattaguNasthAna meM audayikabhAvake 36 bhaMgoMmeM kSAyikasamyagdarzanasambandhI 36 bhaMga milAnese sarva ( 36 + 36) 72 bhaMga hote haiM tathA apramatsaguNasthAna meM audavikrabhAva 36 bhaMgoM meM kSAyikasamyagdarzanasambandhI 36 bhaMgoko milAnese sarva (36 + 36) 72 bhaMga jAnane caahie| ', aba pUrvagAthAoMmeM kathita sthAnagata bhaMgoMke sambandhameM vizeSa kathana 10 gAthAoM meM karate haiM udayeNa caDide, guNagArA eva hoMti savvattha / avasesa bhAvaThANeNakkhe saMcAride khevA // 834 // dusu dusu dese dosuvi, cauruttaradusadagasidisahidasadaM / bAvattari chattIsA, bAramapuvve guNijapamA ||835 // bAraca utidugamekka, thUle to igi have ajogitti / puNa bAra bAra suNNaM, causada chattIsa desotti / / 836 // vAme dusudu dusu tisu, khINe dosuvi kameNa guNagArA / Nava chabbArasa tIsaM, vIsaM vIsaM caukkaM ca // 837 // puNaravi desotti guNo, tiduNabhachachakkayaM puNo khevA / puvvapade aDa paMcayamegAramugutIsamuguvIsaM // 838 / / uguvIsa tiyaM tatto, tiduNabhachachakkayaM ca desotti / cadusuvasamagesu gaNA, tAlaM rUUNayA khevA ||839 // Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-720 " micchAdiThANabhaMgA, aTThArasayA havaMti tesIdA / bArasayaM paNavaNNA, sahassasahidA hu paNasIdA / / 840 / / rUvahiyaDavIsasayA, sagaNaudA dasasayA NaveNahiyA / ekkArasayA doNhaM, khavagesu jahAkama bocchN|841|| puvve paMcaNiyaTTIsuhume khINe dahANa chabbIsA / tattiyamettA dasaaDachaccaducaducaduya egUNaM / / 842 / / uvasAmagesu duguNaM, rUvahiyaM hodi satta jogimhi / satteva ajogimhi ya, siddhe tiNNeva bhaMgA hu / / 843 / / kulyN|| artha - audayikabhAvake sthAnameM akSa (bhedoM) kA saMcAra (parivartana) honese sarvatra jo bhaMga hoM va guNakAra aura audAyakabhAvaka atirikta zarSabhAvoMke sthAnameM akSasaMcArase jo bhaMga hote haiM unheM kSepa jaannaa| audayika bhAvake guNyarUpa pratyekabhaMga mithyAtvAdi do guNasthAnoMmeM 204 haiM, mizra va asaMyataguNasthAnameM 180-180, dezasaMyataguNasthAnameM 72, pramattAdi doguNasthAnoM meM 36-36, apUrvakaraNameM 12, anivRttikaraNaguNasthAnoMke pA~ca bhAgoMmeM kramazaH 12-4-3-2 va 1 tathA isake Age ayogIguNasthAnaparyanta eka-eka haiN| cakSudarzanarahita mithyAtva se mizraguNasthAnaparyanta 12-12 va zUnya tathA Age kSAyikasamyaktvasahita asayata va dezasaMyataguNasthAnameM 104 3 36 guNyarUpa bhaMga haiN| uparyukta guNyarAzimeM (jinase guNA jAya aise) guNakAra kramase mithyAtvaguNasthAnameM 9, sAsAdana va mizraguNasthAnameM 6-6, asaMyata-dezasaMyataguNasthAnameM 12-12, pramatta va apramattaguNasthAnameM 3030, apUrvakaraNAdi tIna aura kSINakaSAyaguNasthAnameM 20-20 tathA sayogI va ayogI guNasthAnameM cAracAra haiM, kintu cakSudarzanarahita aura kSAyikasamyaktvakI apekSA mithyAtvase dezasaMyataguNasthAnaparyanta kramase guNakAra 3-2-zUnya-6 va 6 jAnanA tathA (guNyako guNakArase guNA karanepara jo pramANa ho usameM jo rAzi milAI jAve aise) kSepa pUrvokta sthAnoM meM kramaza: mithyAtvaguNasthAnameM 8, sAptAdanAdi do guNasthAnoMmeM 5-5, asaMyatAdi do guNasthAnoMmeM 11-11, pramattAdi do guNasthAnoMmeM 29-29, apUrvakaraNAdi tIna guNasthAnoMmeM 19-19 kSepa haiN| Age kSINakaSAyaguNasthAnameM bhI 59, sayogI va ayogI guNasthAnameM 3-3 tathA cakSudarzanarahita aura kSAyikasamyaktvakI apekSA (yathAyogya) mithyAtvAdi pA~caguNasthAnoMmeM kramase 3-2-zUnya-6 va 6 kSepa haiN| (mithyAtvameM 3, sAsAdanameM 2, mizrameM zUnya, asaMyatameM 6 va Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-721 dezasaMyatameM 6) upazamazreNIsambandhI apUrvakaraNAdi cAraguNasthAnoMmeM guNakAra 40 tathA kSepa eka kama arthAt 39 hai| __ uparyukta guNyarAziko guNakArase guNAkarake kSeparUparAzi milAnese bhaMgoMkI saMkhyA kramase mithyAtvaguNasthAnameM 1883, sAsAdanaguNasthAnameM 1255, mizraguNasthAnameM 1085, asaMyataguNasthAnameM 28 dezAsaMgaTAmathAnameM 6-9, sampattAdi doguNasthAnoM meM 1109-1109 bhaMga haiN| kSapakazreNIkI apekSA apUrvakaraNa, anivRttikaraNaguNasthAnake pA~ca bhAga, sUkSmasAmparAya aura kSINakaSAyaguNasthAna ina 8 kSapakasthAnoMmeM kramase apUrvakaraNameM 5 kama dasagune chabbIsa (259, 259, 19, 79, 59, 39, 39 va 39) sayogakevalIke 7, ayogIke 7, tathA siddhoMke 3 bhaMga jAnane caahie| upazamazreNIke cAraguNasthAnoMmeM eka adhika kSapakazreNIse duguNe bhaMga haiN| arthAt apUrvakaraNa aura savedaanivRttikaraNameM (25942+1)=519 bhaMga haiN| isIprakAra 199, 159, 119, 79, 79, 79 bhaMga jAnane // 834843 // vizeSArtha - jisase guNA kiyA jAve usako guNakAra aura jisako milAyA jAve use kSepa kahate haiN| bhAvoMke jo sthAna kahe haiM ve pRthak-pRthak rUpameM pratyekabhaMga hote haiN| yahA~ audayikabhAvake sthAnarUpa jo pratyeka bhaMga haiM ve to guNakAra tathA zeSabhAvoMke sthAnarUpa pratyekabhaMga kSeparUpa jaannaa| isIprakAra dvisaMyogI trisaMyogI Adi bhaMgoMmeM bhI audayikabhAvake saMyogase jo dvisaMyogI bhaMga bane haiM ve guNakAra rUpa haiM aura jahA~ audayika bhAvakA to saMyoga nahIM hai anyabhAvoMke saMyogase hI dvisaMyogI Adi bhaMga hote haiM ve bhaMga kSeparUpa jAnanA | guNakAra (audayikabhAvake pratyeka yA dvisaMyogAdi) se guNyarAziko guNA karanepara jo labdha Ave usameM kSeparUpa bhaMgoMkI saMkhyA milAnese bhaMgoMkA jitanA pramANa prApta ho utane hI bhaMga yathAsambhava bhAvoMke badalanese bhI hote haiN| yahA~ mithyAtvaguNasthAnameM kSayopazamabhAvake 10 va 9 bhAvarUpa dosthAna, audayikake 8 bhAvarUpa ekasthAna, pAriNAmikake jIvatvasahita bhavya aura abhavyarUpa do sthAna isaprakAra sarva (2+1+2) 5 sthAna hue, inake pratyekabhaMga 5 haiN| yahA~ audayika kA 8 bhAvarUpa ekasthAna to pratyeka bhaMga meM guNakAra hai evaM mizrake (kSAyopazamika bhAvake) 2 va pAriNAmikabhAvake dosthAna ye (2+2) 4 bhaMga kSeparUpa jaannaa| dvisaMyogIbhagoMmeM audayikake 8 bhAvarUpa sthAnasahita kSAyopazamikake 10 va 9 bhAvake sthAnarUpa dobhaMga aura pAriNAmikake bhavya yA abhavyarUpa sthAnake do bhaMga aise 4 bhaMga to guNakAra evaM kSAyopazamikake 10 bhAvarUpa sthAnasahita pAriNAmikake bhavya-abhavyarUpa dosthAnoMke 2 bhaMga tathaiva kSAyopazamikake 9 bhAvarUpa sthAnasahita unhIM pAriNAmika ke dosthAnoMke saMyogarUpa dobhaMga isaprakAra cArabhaMga kSeparUpa jaannaa| tathaiva trisaMyogIbhagoMmeM bhI audayikabhAvake 8 bhAvarUpa ekasthAna aura kSAyopazamikabhAvake 10 bhedarUpa sthAnasahita pAriNAmikabhAvake do sthAnoMkI apekSA do bhaMga haiM aura kSAyopazamikake 9 bhAvarUpa Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 722 sthAnake sAtha pAriNAmikabhAvake do bhana haiN| isaprakAra sarva milakara ( pratyeka bhaGga 1, dvisaMyogIke 4 bhaMga aura trisaMyogI bhaGga 4) 9 bhakta guNakArarUpa tathA pratyeka bhaMga 4 aura dvisaMyogIbhaMga 4 ye milakara 8 bhaMga kSeparUpa haiN| pahale audayikabhAvake bhaMgoMse mithyAtvaguNasthAnameM 204 bhaMgarUpa guNya kahe the unako guNakAra 9 se guNAkaranepara (20449) 1836 hue, inameM kSeparUpa 8 bhaMga milAnese (1836+8) 1844 bhaMga hote haiN| cakSudarzanarahita midhyAtvaguNasthAnameM kSAyopazamikake 8 bhAvarUpa ekasthAna, audayikake 8 bhAvarUpa ekasthAna tathA pAriNAmikake bhavya va abhavyarUpa dosthAna isaprakAra sarva 4 sthAna haiN| yahA~ pratyekabhaMga cAra haiM unameM se kSAyopazamikakA 8 bhAvarUpa ekasthAna hI grahaNa karanA, kyoMki zeSa 3 pratyekabhaMga punarukta haiN| cakSudarzanarahita mithyAtvaguNasthAnameM pUrvameM jo bhaMga kahe the ve hI haiM ataH eka hI grahaNa kiyA hai so vaha kSeparUpa hai| dvisaMyogI bhaMgoMmeM kSAyopazamikake 8 bhAvarUpa ekasthAna aura audayikake 8 bhAvarUpasthAnake saMyogarUpa ekabhaMga guNakArarUpa hai| audayikake sthAna aura pAriNAmika bhavya - abhavyatvarUpa sthAnake saMyogase jo dvisaMyogIbhaMga hote haiM ve punarukta haiM ataH grahaNa nahIM kiye tathA kSAyopazamikake 8 bhAvarUpa ekasthAna aura pAriNAmikake bhavya - abhavyarUpa do sthAnoMke saMyogase dvisaMyogI jo dobhaMga hote haiM ve kSeparUpa jAnanA / trisaMyogI bhaMgoMmeM kSAyopazamika 8 bhAvarUpasthAna, audayikake 8 bhAvarUpa sthAnake bhavya - abhavyarUpa dosthAnoMke saMyogase dobhaMga hue ve guNakArarUpa haiN| isaprakAra cakSudarzana rahita midhyAdRSTike pUrvameM jo 12 bhaMga guNyarUpa kahe the unake milakara 3 guNakArarUpa aura 3 kSeparUpa bhaMga haiN| guNyako guNakArase guNAkarake kSepako milAnese (12 3+3) 39 bhaMga hote haiM / isaprakAra cakSudarzanasahita va rahita mithyAdRSTike sarva bhaGga milAnepara (1844+39) 1883 bhaMga jAnanA | isIprakAra sAsAdanaguNasthAnameM bhI bhAvoMke jitane sthAna pAe jAte haiM utane to pratyeka bhaMga jAnanA / audayikabhAvakA jo sthAna hai vaha to guNakAra aura jo anya bhAvoMke sthAna haiM ve kSeparUpa jAnanA tathA do va tIna Adi bhAvoMke saMyogase hote haiM ve dvisaMyogI trisaMyogI Adi bhaMga jAnanA / yahA~ audayikabhAva aura anya kisI bhAvake saMyogase jo dvisaMyogI Adi bhanna hote haiM ve to guNakArarUpa haiM aura audayikabhAvabinA anya bhAvake saMyogase jo dvisaMyogI Adi bhanna hote haiM ve kSeparUpa jAnanA / jina bhaGgoM ko pahale kaha Aye haiM pazcAt bhI unhIMke samAna jo bhaGga haiM ve punarukta haiM ata: unakA grahaNa nahIM karanA caahie| isaprakAra uparyukta sarva (sAsAdanaguNasthAnasambandhI ) guNakAra bhoMko jor3anepara jo pramANa ho usase pUrvameM jo guNyarUpa bhaMga kaha Aye haiM usameM guNAkarake labdharAzimeM kSeparUpa bhaGgoMko jor3ane se jojo rAzi prApta hotI jAve una sabhI kA jor3a kara denepara bhaMgoMkA pramANa hotA hai bhaGga prApta karanekA yaha niyama sabhI guNasthAnoMmeM jAnanA / ataH sAsAdanaguNasthAnameM kSAyopazamikabhAvake 10 va 9 bhedarUpa do sthAna haiM, audayikakA 7 bhAvarUpa ekasthAna aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa ekasthAna aise cArasthAnoMke pratyekabhaMgoMmeM guNakAra eka, kSepa 3; dvisaMyogIbhaGgoM meM guNakAra 3 va kSepa 2; trisaMyogI bhaMgoM meM guNakAra 2 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-723 hai| isaprakAra guNakAra to (1+3+2) 6 aura kSepa (3+2) 5 haiN| isalie sAsAdanaguNasthAnasambandhI pUrvokta guNyarAzi 204 ko guNakAra 6 se guNAkarake tathA kSeparUpa rAzi 5 milAnese (20446+5) 1229 bhaMga hue tathA cakSudarzanarahita sAsAdanagaNasthAnameM kSAyopazamikake 8 bhAvarUpa ekasthAna, audayikake 7 bhAvarUpa ekasthAna aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa ekasthAna aise tInasthAnI ke pratyekabhaGgameM kSepa eka anya saba punarukta haiM, dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra eka aura kSepa eka, trisaMyogIbhaGgoMmeM guNakAra eka, isaprakAra yahA~ sarva milakara guNakArarUpa bhaGga 2 aura kSeparUpa bhaGga bhI do haiN| ataH pUrvokta guNyarAzi 12 ko guNakAra 2 se guNAkarake kSeparUpa do bhaGga milAnese (1242+2) 26 bhaGga hue aura cakSudarzanasahita va rahita bhaGgoMko parasparameM jor3anese sAsAdanamuNasthAnasambandhI sarva bhaGga (1229+26) 1255 hote haiN| mizraguNasthAnameM kSAyopazamikake 51 va 9 bhAvarUpa do sthAna, audayikake 7 bhAvarUpa ekasthAna aura pAriNAmikakA bhavyanvarUpa ekasthAna aise 4 sthAnoMke pratyeka bhaMgameM guNakAra eka, kSepa 3; dvisaMyogI bhaMgoMmeM guNakAra 3 va kSepa 2; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 2 isaprakAra yahA~ sarva guNakAra to (1+3+2) 6 aura kSepa (3+2) 5 jaannaa| pUrvokta guNya 180 meM guNakAra 6 kA guNAkarake aura kSeparUpa 5 bhaMga jor3anese sarva (18046+5) 1085 bhaMga hote haiN| asaMyataguNasthAnameM aupazamikakA upazamasamyaktvarUpa eka, kSAyopamikake 12 va 10 bhAvarUpa 2, audayikake 7 bhAvarUpa eka aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa 1 aise 5 sthAna haiN| unameM pratyeka bhaMgameM guNakAra eka, kSepa 4; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra cAra va kSepa 5; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 5 aura kSepa 2, catu:saMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 2 isaprakAra sarva guNakAra (1+4+5+2) 12 aura kSepa (4+5+2) 11 haiN| ata: pUrvokta guNyarAzi 180 meM guNakAra 12 kA guNAkarake kSeparUpa 11 bhaMga jor3anepara (180412+51) 2171 bhaMga hote haiN| kSAyikasamyagdRSTike kSAyikabhAvakA kSAyikasamyaktvarUpa eka, kSAyopazamikake 12 va 10 bhAvarUpa do, audayikake 7 bhAvarUpa eka, pAriNAmikakA bhavyatvarUpa eka, aise 5 sthAnoMke pratyekabhaMgoMmeM kSepa eka; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra eka, kSepa 3; trisaMyogIbhaMgoM meM guNakAra 3, kSepa do; catuHsaMyogIbhoMmeM guNakAra do haiM, avazeSa guNakAra va kSepa punarukta haiN| isaprakAra yahA~ sarva guNakAra (1+3+2) 6 aura kSepa bhI (1+3+2) 6 hI haiN| ataH pUrvokta guNya 104 meM guNakAra 6 kA guNAkarake kSeparUpa 6 milAnese sarva (10446+6) 630 bhaMga hote haiN| ina 630 bhaMgoMmeM uparyukta 2171 bhaMga milAnese asaMyataguNasthAnasambandhI (2171+630) 2801 bhaMga hote haiN| dezasaMyataguNasthAnameM upazamabhAvakA upazamasamyaktvarUpa eka, kSAyopazamikake 13 va 11 bhAvarUpa do, audayikake 6 bhAvarUpa eka, pAriNAmikakA bhavyatvarUpa, eka isaprakAra pA~casthAnoMke pratyekabhaMgoMmeM guNakAra eka, kSepa 4; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra cAra, kSepa 5; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 5, kSepa 2; catuHsaMyogI guNakAra do aise sarva milakara guNakAra (1+4+5+2) 52 aura kSepa (4+5+2) Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 724 11 haiM / ataH pUrvokta guNya 72 meM guNakAra 12 se guNAkarake kSeparUpa 11 bhaMga jor3anese (72 12+11) 875 bhaMga hote haiM tathA kSAyikasamyaktvameM upazamasamyaktvakA sthAna nahIM hai, kSAyikakA hI sthAna hai anya kathana pUrvavat jAnanA / yahA~ pratyekabhaMgoMmeM kSepa eka; dvisaMyogI bhaMgoMmeM guNakAra eka kSepa 3, trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 3 va kSepa 2, catuH saMyogI meM guNakAra do haiM / avazeSa guNakAra va kSepa punarukta honese yahA~ grahaNa nahIM kiye haiN| isaprakAra sarva guNakAra (1+3+2) 6 aura kSepa bhI (1+3+2) 6 hI haiN| yahA~ pUrvokta guNya 36 ko guNakAra 6 se guNAkarake kSeparAzi 6 jor3anese (3656+6) sarvabhaMga 222 hote haiN| inameM uparyukta 875 bhaMga jor3anepara ( 222 + 875) 1097 bhaMga dezasaMyataguNasthAnasambandhI jAnanA / pramattaguNasthAnameM upazamabhAvakA upazamasamyaktvarUpa eka, kSAyikabhAvakA kSAyikasamyaktvarUpa eka, kSAyopazamika bhAvake 14-13-12 va 11 bhAvarUpa 4, audayikabhAvake 6 bhAvarUpa eka aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa eka aise 8 sthAna haiM, unake pratyekabhaMgoM meM guNakAra eka, kSepa 7; dvisaMyogI bhaMgoMmeM guNakAra 7, kSepa 14; trisaMyogI bhaGgoM meM guNakAra 14, kSepa 8; catuH saMyogI bhaMgoM meM guNakAra 8 ye sarva milakara guNakAra to (1+7+14+8) 30 aura kSepa ( 7+14+8) 29 haiN| yahA~ pUrvokta guNyarAzi .. 36 meM guNakAra 30 kA guNAkarale kSeparAzi 38 milAnese (36x30+29) sarva bhaMga 1109 hote haiN| isIprakAra apramattaguNasthAnameM bhI sthAna 8, guNakAra 30 va kSepa 29 tathA guNyarAzi pUrvokta 36 meM guNakAra 30 kA guNAkarake kSeparAzi jor3anese (36 x 30 + 29 ) sarvabhaMga 1109 haiN| upazamazreNI meM apUrvakaraNase upazAntakaSAyaguNasthAnaparyanta upazamabhAvake samyaktva aura cAritrarUpa ekasthAna, kSAyikabhAvakA samyaktvarUpa ekasthAna, kSAyopazamikabhAvake 12-11-10 va 9 bhAvarUpa cArasthAna, audayikabhAvake apUrvakaraNa va saveda anivRttikaraNaguNasthAnameM 6 bhAvarUpa aura avedabhAgase upazAntakaSAya guNasthAnaparyanta 5 bhAvarUpa ekasthAna tathA pAriNAmikabhAvakA bhavyatvarUpa ekasthAna isaprakAra (1+1+4+1+1) 8-8 sthAna haiN| inasthAnoMke pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa 7; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 7, kSepa 15; trisaMyogIbhaMgoM meM guNakAra 15, kSepa 13; catu:saMyogIbhaMgoM meM guNakAra 13, kSepa 4 tathA paJcasaMyogI bhaMgoMmeM guNakAra 4 haiN| ye sarva milakara (1+7+15+13+4) 40 to guNakAra evaM (7+15+13+4) 39 kSepa haiM / apUrvakaraNa meM guNyarAzi 12 hai usameM guNakAra 40 se guNAkarake kSeparAzi 39 jor3ane se (12440 + 39) 519, savedaanivRttikaraNaguNasthAnameM bhI guNya 12 hI haiM ata: (12x40+39) 519 hI bhaMga / vedarahitaanivRttikaraNameM guNya 4 haiM, isameM guNakArarAzi 40 se guNAkara kSeparAzi 39 jor3anese (4040 + 39) 199 bhaMga hote haiN| krodharahita bhAgameM guNya tIna hai ataH (3x40+39) 159 bhaMga, mAnarahita bhAga meM guNyarAzi 2 hai ataH (2040+ 39) 119 bhaMga, mAyArahita bhAgameM guNya eka hI hai aura Age sUkSmasAmparAya va upazAntakaSAyaguNasthAnameM bhI guNyarAzi eka hI hai ata: (1x40 + 39) tInoM guNasthAnoMmeM 79-79 bhaMga hoNge| Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-725 kSapaka zreNIke apUrvakaraNaguNasthAnameM kSAyikabhAvakA samyaktva-cAritrarUpa ekasthAna, kSayopazamabhAvake 12-11-10 29 bhAvarUpa cArasthAna, audayikabhAvake 6 bhAvarUpa ekasthAna, pAriNAmikabhAvake bhavyatvabhAvarUpa ekasthAna isaprakAra 7 sthAna haiM, inasthAnoMke pratyekabhaMgoMmeM guNakAra eka, kSepa 6; dvisaMyogIbhagoMmeM guNakAra 6, kSepa 9; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 9, kSepa 4; catuHsaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 4 isaprakAra sarva milakara guNakAra (1+6+9+4) 20 evaM kSepa (6+9+4) 19 haiN| ata: pUrvokta guNya 12 meM guNakAra 20 kA guNAkarake kSeparAzi milAnese sarva (12420+19) 259 hote haiN| anivRttikaraNaguNasthAna ke savedabhAgameM apUrvakaraNaguNasthAnavata, cArabhAvoMke 7 sthAna haiM, gaNakAra 20, kSepa 19 aura guNya pUrvokta 12 / yahA~ guNya 12 meM guNakAra 20 kA guNA karanese aura kSeparAzi 19 jor3anepara sarvabhaMga (12420 +19) 259 hote haiM tathA vedarahitabhAgameM bhI pUrvavat cArabhAvake 7 sthAna haiM, kintu vizeSa itanA hai ki yahA~ audayikakA 5 bhAvarUpa sthAna hai| yahA~ apUrvakaraNaguNasthAnavat guNakAra 20, kSepa 19 haiM aura pUrvokta guNya 4 meM guNakAra 20 kA guNAkarake kSepa milAnese sarvabhaMga (4420+19) 99 haiN| krodharahitabhAgameM bhI vedarahita bhAgavat hI sarvakathana jAnanA / yahA~ bhI guNakAra 20, kSepa 19, pUrvokta guNya 3 hai| yahA~ guNyameM guNakAra 20 se guNAkarake kSeparAzi 19 jor3anese sarvabhaGga (3420+19) 79 haiN| mAnarahita bhAgameM bhI sthAna 7, guNakAra 20 aura kSeparAzi 19 haiN| yahA~ guNyarAzi pUrvokta 2 meM guNakAra 20 kA guNAkarake kSepa 59 jor3anese sarvabhaMgoMkI saMkhyA (2420+19) 59 haiN| mAyArahitabhAgameM sthAna pUrvavat 7, guNakAra 20 va kSepa 19 / yahA~ guNyarAzi pUrvokta 1 meM guNakAra 20 se guNAkarake aura 19 kSeparAzi jor3anese sarvabhaMga (1420+19) 39 jaannaa| isIprakAra sUkSmasAmparAya va kSINakaSAya guNasthAnameM bhI 39-39 hI bhara jaannaa| sayogakevalIguNasthAnameM kSAyikabhAvakA eka, audayikake 3 bhAvarUpa eka, pAriNAmikabhAvakA eka aise tInasthAna haiN| inameM pratyeka bhaGgoMmeM guNakAra eka, kSepa 2; dvisaMyogImeM guNakAra 2, kSepa 1; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 1 isaprakAra guNakAra (1+2+1) 4, kSepa (2+1)3 haiM, guNya 1 hai| yahA~ guNya 1 meM guNakAra 4 kA guNAkarake kSepa 3 jor3anese (144+3) sarvabhaGga 7 haiN| ayogakevalIguNasthAnameM kSAyikabhAvakA eka, audayikake do bhAvarUpa eka, pAriNAmikakA eka isaprakAra 3 sthAna haiN| yahA~ sayogakevalI guNasthAnavat guNakAra 4 va kSepa 3 haiM aura guNya 1 meM guNakAra 4 kA guNA karake kSeparAzi 3 ko jor3anese (144+3) sarvabhaMga 7 haiN| siddhoMmeM kSAyikabhAvakA eka aura pAriNAmikakA jIvatvarUpa eka, isaprakAra 2 sthAna haiN| yahA~ pratyekabhaMgameM kSepa 2. dvisaMyogImeM kSepa eka; inako jor3anese (2+1) 3 bhaMga hote haiN| isaprakAra sthAnagata bhaMgoMkA kathana kiyaa| athAnantara padagata bhaGgoMkA kathana karate haiM duvihA puNa padabhaMgA, jAdigapadasavvapadabhavAtti hve| jAtipadakhaigamisse, piMDeva ya hodi smjogo||844 / / Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-726 artha - jAtipada aura sarvapadabhaMgake bhedase padagatabhaMga 2 prakArake haiN| jahA~ eka jAtikA grahaNa kiyA jAve vahA~ jAtipada samajhanA, jaise- kSAyopazamikajJAnake cArabheda honepara bhI eka jJAnajAtikA hI grahaNa karanA tathA jahA~ pRthak-pRthak sampUrNabhAvoMkA grahaNa kiyA jAce unako sarvapadabhaMga samajhanA caahie| inameM jAtipadarUpa kSAyika aura kSAyopazamikabhAvake piNDapadasvarUpa bhAvoMmeM svasaMyogIbhaMga bhI pAye jAte haiN| kSAyikabhAvoMmeM labdhike pA~ca bheda haiM aura kSAyopazamikameM jJAna-ajJAna-darzana aura labdhi ye piNDapadarUpa haiM, kyoMki inake aneka bheda haiM, jaise- jahA~ dAna hote hue lAbha pAyA jAtA hai vahA~ svasaMyogIbhaga hai| "abaduvasamagacaka evaM do uvasamassa jaadipdo| khaDgapadaM tatthe; khavage jiNasiddhagesu du paNa cadu / / 845 // artha - aupazamikabhAvake jAtipada asaMyatAdi cAraguNasthAnoMmeM samyaktvarUpa ekahI hai| upazamazreNIsambandhI cAraguNasthAnoM meM samyaktva aura cAritrarUpa do jAtipada haiN| kSAyikabhAvake jAtipaddha asaMyatAdi cAraguNasthAnoM meM kSAyikasamyaktvarUpa eka tathA kSapakazreNike cAraguNasthAnoMmeM samyaktva aura cAritrarUpa do jAtipada haiN| sayoga va ayogakevalIguNasthAnoMmeM samyaktya, jJAna, darzana, cAritra aura (tIrtharUpa) labdhi ye 5 tathA siddhoM meM inhIM pAMcameMse cAritrabinA zeSa cAra jAtipada jAnanA ! vizeSa -- yahA~ siddhoMmeM cAritrabinA jo 4 jAtipada kahe haiM usakA abhiprAya yaha hai ki sAmAyikAdi pA~coM cAritroM se koI bhI cAritra nahIM hai| adhavA kSAyika yathAkhyAtacAritra nahIM hai| micchatiye missapadA, tiNNi ya ayadamhi hoti cattAri / desatiye paMcapadA, tatto khiNotti tiNNipadA // 846 // artha- kSAyopazamikabhAvake jAtipada mithyAtva-sAsAdanaguNasthAnameM ajJAnadarzana aura labdhirUpa 3, mizraguNasthAnameM mizrajJAna, darzana aura labdhirUpa 3, asaMyataguNasthAnameM jJAna, darzana, labdhi aura samyaktvarUpa 4 evaM dezasaMyata-pramatta va apramatta ina tInoM guNasthAnameM jJAna, darzana, labdhi, samyaktva ye cAra to haiM, kintu dezasaMyataguNasthAna meM dezasaMyamarUpa eka tathA pramatta-apramattameM sarAgasaMyama hone se eka, aise pA~ca-pA~ca jAtipada haiN| Age apUrvakaraNase kSINakaSAyaguNasthAnaparyanta jJAna, darzana aura labdhirUpa tIna jAtipada haiN| micche aThudayapadA, te tisu satteva to savedotti / chassuhamotti ya paNagaM, khINotti jiNesu cdutidurg||847 // Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 727 ajJAna, artha - audayikabhAvake jAtipada mithyAtvaguNasthAnameM gati, kaSAya, liMga, lezyA, mithyAtva, asaMyama aura asiddhatvarUpa 8 haiM, sAsAdana mizra asaMyata ina tInaguNasthAnoM meM mithyAtvabinA sAta Age dezasaMyatase anivRttikaraNake savedabhAgaparyanta asaMyamabinA zeSa 6, avedabhAgase sUkSmasAmparAyaguNasthAnaparyanta vedabinA zeSa 5 Age zrINakaSAyaguNasthAnaparyanta kaSAyabinA zeSa 4 sayogI guNasthAnameM ajJAnabinA zeSa tIna aura ayogIguNasthAna meM lezyAbinA do haiM / artha - pAriNAmikabhAvake jAtipada midhyAtvaguNasthAnameM jIvatva aura bhavyatva athavA jIvatva aura abhavyatvarUpa do hI haiN| zeSa guNasthAnoMmeM jIvatva bhavyatvarUpa ekahI jAtipada hai tathA Age jAtipadakI apekSA bhaMgokA samudAya kahU~gA / micche pariNAmapadA doNNi ya sesesu hodi ekkaM tu / jAtipadaM paDi vocchaM micchAdisu bhaMgapiMDaM tu // 848 // vizeSArtha aupazamikabhAvake do, kSAyikabhAvake pA~ca, kSAyopazamikabhAva ke sAta, audayika bhAvake ATha aura pAriNAmikabhAvake tIna jAtipada haiN| yahA~ yathAsaMbhava audayikabhAvake jitane jAtipada pAe jAte haiM ve to guNyarUpa jAnanA / guNyarAzike guNakAra aura kSepa jAnane ke liye pratyeka bhaMgAdi karanemeM kSAyopazamikAdi bhAvoMke jitane pada hoM utane bheda grahaNa karanA evaM audayikabhAvake jAtipadakA samUharUpa eka hI bheda grahaNa karanA, isaprakAra pratyekabhaMgameM audayikabhAvakA bheda to guNakArarUpa jAnanA aura anya bhAvoMke bheda kSeparUpa jAnanA / dvisaMyogI Adi bhaMgoMmeM audayika bhAvakA bheda aura anya bhAvake mUlabhAva sahita jo bhaMga hoM ve guNakArarUpa jAnanA / audayikabhAvabinA anya bhAvoMke hI saMyoga se jo dvisaMyogAdi bhaMga hoM ve kSeparUpa jAnane tathA kSAyika va kSAyopazamika sambandhI eka jAtipadake bhedameM usIke anyabheda jahA~ sambhava ho vahA~ svasaMyogI bhaMga hote haiM ve kSeparUpa jAnane, so guNyako guNakArase guNAkarake kSepako milAnepara jitanA pramANa ho utane vahA~ bhaMga jAnanA / pA~camUlabhAvoM ke 53 uttarabhASoM meM se jAtipadarUpabhAvoM kI guNasthAnApekSA sandRSTi aupazamika aupazamika kSAyika -- jAtipada bhAvoM kI saMkhyA 1 2 1 jAtipada bhAva upazama samyaktva upazama samyaktva aura upazamacAritra kSAyikasamyaktva guNasthAna asaMyata se apramattaguNasthAnaparyanta upazamazreNImeM 8veM se 11 paryanta asaMyatase apramattaguNasthAnaparyanta Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-728 kSAyika kSAyika kSAyika kSAyopazamika kSAyopazamika sAyopazamika kSAyopazamika kSAyopazamika kSAyopazamika audayika | 8 | 2 | kSAyikrasamyaktva, kSAyikacAritra / 8-9-10 va 12vA guNasthAna kSapaka zreNI meM kSA. samya., kSA. jJAna. kSA. darzana, | 13ve aura 14veM guNasthAna meM | kSA. cA. aura kssaayiklbdhi| | 4 | uparyukta 5 meM se kSA,cA. kama kiyA siddhoMmeM | ajJAna, darzana aura labdhi prathama va dvitIyaguNasthAna meM | jJAna, darzana aura labdhi tRtIyaguNasthAna meM jJAna, darzana, labdhi, samyaktva caturthaguNasthAna meM | jJAna, darzana, labdhi, samya. dezasaMyama paMcamaguNasthAna meM. jJAna, darzana, landhi, sabhya. sarAgasaMyama 6-7veM guNasthAna meM jJAna, darzana, labdhi 8veM se 12veM guNasthAnaparyanta | gati, kaSAya, liMga, mithyAtva, mithyAtvaguNasthAna meM | ajJAna, asaMyama, lezyA aura asi. | uparyukta 8 meM se 1 mithyAtva kama kiyA 2-3-4 the guNasthAnameM | uparyukta 7 meM se asaMyama kama kiyA 5-6-7-8 va 9veM ke savedabhAgataka uparyukta 6 meM se veda kama kiyA 9veM ke avedabhAga se sUkSmasAmya, taka 4 ) uparyukta 5 meM se kaSAya kama kiyA 11veM 12 guNasthAnaparyanta 3 gati, lezyA va asiddhatva 133 guNasthAnataka 2 / gati va asiddhatva 14veM guNasthAnataka bhavyatva-abhavyatva prathamaguNasthAna meM bhavyatva re se 14veM guNasthAnaparyanta jIvatva siddhoM meM audayika audayika audayika audayika audayika audayika pAriNAmika pAriNAmika pAriNAmika Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-729 aupazamika kSAyika kSAyopazamika sabhvAkcAkaritra .... jAhipahapa jharva kitane haiM, jJAna-darzana-labdhi-samya, aura cA. | yaha jAnaneke lie yaha sandRSTi jJAna, ajJAna, darzana, labdhi, banAyI hai, kintu guNasthAnoMmeM samyaktva, dezasaMyama, sarAgacAritra / ye jAtipadarUpa bhAva kahA~-kahA~ pAye jAte haiM ise uparyukta sandRSTi meM batAyA gayA hai| gati, kaSAya, liGga, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva aura lezyA / audayika pAriNAmika bhavyatva, abhavyatva aura jIvatva Age guNya-guNakAra va kSepa tathA ina tInoMkI apekSA honevAle bhaGgoM ko 7 gAthAoM meM kahate haiM aTTa guNijjA vAme, tisu saga chaccadusu chakka paNagaM ca / thUle suhume paNagaM, dusu cadutiyadgamado suNNaM / / 849 // bArahaTTachavIsaM tisu tisu battIsayaM ca caduvIsaM / to tAlaM caduvIsaM, guNagArA bAra bAra NabhaM // 850 / / vAme cadudasa dusu dasa, aDavIsaM tisu havaMti cottiisN| tisu chabbIsa dudAlaM, khevA chabbIsa bAra bAra NavaM / / 851 // ekkAraM dasaguNidaM, dusu chAvaTThI dasAhiyaM bisdN| tisu chabbIsa bisadaM, veduvasAmotti dusaya baasiidi||852 / / bAdAlaM beNNisayA, tatto suhumotti dusaya dosahidaM / uvasaMtammi ya bhaMgA, khavagesu jahAkama voccha / / 853 // sattarasaM dasaguNidaM, veditti sayAhiyaM tu chAdAlaM / suhumotti khINamohe, bAvIsasayaM have bhaMgA / / 854 // Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-730 aDadAlaM chattIsaM, jiNesu siddhesu hoMti Nava bhNgaa| etto savvapadaM paDi, micchAdisu suNaha vocchAmi // 855 // artha- jinako guNA jAve aise guNya mithyAtvaguNasthAnameM 8, sAsAdanAdi tInaguNasthAnoMmeM - 7, dezasaMyatAdi tIna guNasthAnoM meM 6-6, upazamaka-kSapaka apUrvakaraNameM 6, anivRttikaraNameM 6 va 5, sUkSmasAparAyameM 5, upazAMtakaSAya va kSINakapAyameM cAra, sayogakevalIke 3, ayogakevalIke 2 tathA siddhoMmeM zUnya jAnanA tathA jinase guguNA kiyA jAve guNakAra mithyAtvaguNasthAnameM 12, sAsAdana va mizrameM 8-8, asaMyataguNasthAnameM 26, dezasaMyatAditInaguNasthAnoMmeM 32-32, upazamaka apUrvakaraNAdi cAraguNasthAnoMmeM 40-40, kSapaka apUrvakaraNAdi tInaguNasthAnoM meM 24-24, kSINakapAyaguNasthAnameM 24, sayogI va ayogIguNasthAnameM 12-12 tathA siddhoMmeM guNakArakA abhAva hai aura jinako milAyA jAve aise kSepa mithyAtvaguNasthAnameM 14, sAsAdana va mizraguNasthAnameM 10-10, asaMyataguNasthAnameM 28, dezasaMyatameM 34, pramatta va apramatnameM bhI 34-34, upazamaka apUrvakaraNAdi cAra guNasthAnoMmeM 42-42, kSapaka apUrvakaraNAdi tInaguNAnAmeM 26-26: sINagAnA meM 26, zyogI ayogImeM 12-12 aura siddhoMmeM 9 jAnanA // 849-50-51 / / ___ isaprakAra uparyukta guNyako guNakArase guNAkarake kSeparAzi jor3anepara jo bhaMga hue ve mithyAtvaguNasthAnameM 110, sAsAdana va mizrameM 66-66, asaMyatameM 210, dezasaMyatAdi tInaguNasthAnoMmeM 226-226, upazamaka apUrvakaraNase anivRttikaraNake savedabhAgaparyanta 282-282 Age upazamaka anivRttikaraNake avedabhAgase sUkSmasAmparAyaparyaMta 242-242, upazAntakaSAyameM 202 bhaMga haiN| kSapaka zreNIkI apekSA kamase apUrvakaraNa va savedaanivRttikaraNaguNasthAnameM 170-170, avedaanivRttikaraNase sUkSmasAmparAyaparyanta 146-146, kSINakapAyaguNasthAnameM 122, sayogakevalIke 48, ayogakevalIke 36 aura siddhoMke 9 bhaMga haiN| isaprakAra jAtipadabhaMgoMkA kathanakarake sarvapadabhaMgoMkA kathana Age kareMge aisA jAnanA / / 852-53-54-55 / / vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAnameM kSAyopazamikabhAvake ajJAna-darzana va labdhi ye tIna, audayikabhAvake ATha aura pAriNAmikabhAvake bhavya-abhavyarUpa do jAtipada haiN| yahA~ audayikabhAvake 8 jAtipada to guNyarUpa jAnanA tathA pratyekabhaMgameM audayikabhAvoMke AThakA samUharUpa eka to guNakAra aura kSAyopazamikabhAvake tIna tathA pAriNAmikabhAva ke do ye pA~ca jAtipada kSeparUpa jaannaa| dvisaMyogIbhagameM audayikabhAvake AThakA samUharUpa eka, kSAyopazamikabhAvoMke tIna tathA pAriNAmikabhAvoMke do ye 6 guNakArarUpa aura kSAyopazamikabhAvake tInake saMyogasahita pAriNAmikabhAvake do bhedarUpa (342) 6 kSeparUpa jaannaa| trisaMyogIbhaMgoMmeM audayikabhAvoMke AThakA samUharUpa eka, abhavyarUpa pAriNAmikabhAvake saMyogasahita kSAyopazamikabhAvake tIna aura audayikabhAvake AThakA samUharUpa eka, Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 731 bhavyapAriNAmikabhAvake saMyogasahita kSAyopazamikabhAvake tIna isaprakAra (3+3) 6 bhaMga guNakArarUpa jAnane tathA sarvasaMyogIbhaMgoM meM eka ajJAna hote hue anya ajJAna pAe jAte haiM jaise- kumatike hote hue kuzrutAdi pAe jAte haiM tathA ekadarzanake honepara anyadarzana pAye jAte haiM jaise- cakSudarzana honepara anyadarzana pAye jAte haiN| eka labdhi honepara anya labdhiyA~ pAyI jAtI haiM, isaprakAra ye tIna bhaMga kSeparUpa jAnane, sarva milakara guNya ATha arthAt audayikake ATha bheda, guNakAra (pratyekabhaMgameM audayika kA samUharUpa eka, dvisaMyogIke 5, trisaMyogIke 6 isaprakAra 9+5+6) 12, kSepa ( ekasaMyogImeM kSAyopazamikake 3 va pAriNAmika 2, dvisaMyogImeM 6, kSAyopazamika ke svasaMyogIke 3 isaprakAra 5+6+3) 14 hai / yahA~ guNyako guNakAra guNAkarake guNanaphalameM kSeparUpa bhaMga milAnese (1208 + 14) 110 bhaMga hote haiM / isIprakAra sAsAdana guNasthAnameM kSAyopazamikabhAvake ajJAna, darzana aura labdhi ye 3, audayikake 7 tathA pAriNAmikakA bhavyatvarUpa eka jAtipada hai| yahA~ guNya to 7 hai evaM pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa cAra; dvisaMyogIbhaMgoM meM guNakAra cAra ( audayikabhAvoMkA samUharUpa 103 kSAyopazamika = 3 tathA 1 audayikakA va 1 pAriNAmika kA ataH 101=1 aura 3 inako jor3anepara 3+1 = 4 ), kSepa 3 ( kSAyopazamikake 341 pAriNAmikakA = 3 ) ; trisaMyogI bhaMgoM meM guNakAra 3 ( audayikakA samUharUpa 1 x pAriNAmikakA 1xkSAyopazamika ke 3); svasaMyogImeM kSepa uparyukta 3 isaprakAra guNyarAzi 7 meM guNakAra 8 ( pratyekabhaMgakA 1 + dvisaMyogIke 4 trisaMyogIka 3) kSepa 10 ( pratyekabhaMga 4+ dvisaMyogIke 3+svasaMyogIke 3) ata: 748 + 10 = 66 bhaMga haiN| mizraguNasthAna meM kSAyopazamikabhAvake mizrabhAvarUpajJAna, darzana aura labdhi ye 3; audayikake 7 aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa ekajAtipada hai| yahA~ guNya to 7 hai, pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa cAra; dvisaMyogI bhaMgoMmeM guNakAra cAra, kSepa 3; trisaMyogIbhaMgoM meM guNakAra 3 svasaMyogIbhaMgameM kSetra 3 | ye sarva milakara guNakAra 8 va kSepa 10 hote haiM ataH guNya 7 ko guNakAra ATha guNAkarake kSeparAzi 10 milAnese (708+10) 66 bhaMga hote haiN| yahA~ guNakAra va kSepa ko prApta karane kA vidhAna sAsAdanaguNasthAnavat hI jAnanA | asaMyataguNasthAna meM aupazamikakA ekaupazamasamyaktva, kSAyikakA ekasamyaktva kSAyopazamikake jJAna -darzana-labdhi aura vedakasamyaktvarUpa cAra, audayikke sAta aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa ekajAtipada hai| yahA~ guNya sAta aura pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa sAta; dvisaMyogI bhaMgoM ke guNakAra sAta, kSepa 12; trisaMyogImeM guNakAra 12, kSepa 6; catuH saMyogIbhaMgA meM guNakAra 6, paMcasaMyogI bhaMgoMkA abhAva hai, kyoMki kSAyikasamyaktva aura upazamasamyaktvakA saMyoga nahIM hai| svasaMyogI bhaMgoMmeM kSetra 3 ye sarva milakara guNakAra 26 aura kSepa 28 haiM, yahA~ guNya 7 meM guNakAra 26 se guNAkarake kSetrarAzi 28 jor3anese (726 + 28) 290 bhaMga hote haiN| Age dezasaMyata pramatta va apramatta ina tIna guNasthAnoM meM pazamikabhAvakA eka samyaktva, kSAyikabhAvakA eka samyaktva; kSAyopazamikake jJAna, darzana, labdhi, samyaktva va cAritra ye 5; audayikake 6 aura pAriNAmikakA eka bhavyatva ye jAtipada haiN| yahA~ guNya Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -in... more - - * gommaTasAra karmakANDa-732 6 tathA pratyekabhaMgameM guNakAra eka kSepa 8; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 8 va kSepa 15; trisaMyogIbhagoMmeM guNakAra 15 va kSepa 8, catu:saMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 8; svasaMyogIbhaMgoMmeM kSepa 3 / ye sarva milakara guNakAra (1+8+15+8) 32 aura kSepa (8+15+8+3) 34 haiM ata: guNya 6 ko guNakAra 32 se guNAkarake kSeparAzi 34 milAnese (6432+34) 226-226 bhaMga hote haiN| upazamazreNIke apUrvakaraNa aura savedaanivRttikaraNameM aupazamikake do (samyaktvacAritra), kSAyikakA ekasamyaktva, kSAyopazamikabhAvake jJAna-darzana-labdhi ye tIna, audayikake chaha aura pAriNAmikakA ekabhavyatvarUpa jAtipada hai| yahA~ guNya chaha pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa 7; dvisaMyogIbhaMgoMmeM gaNakAra (7. zleSa 16, diyogI aMgoM meM gujAra 16, kSepa 13; catu:saMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 13, kSepa 3, paMcasaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 3 yahA~ kSAyikasamyaktva honepara upazamacAritra pAyA jAtA hai isalie paMcasaMyogIbhaMga bhI hai| svasaMyogIbhaMgoMmeM kSepa 3 ye sarva milakara guNakAra (1+7+16+13+3) 40 aura kSepa (7+16+13+3+3) 42 haiM ata: guNya 6 ko guNakAra 40 se guNAkarake kSeparAzi 42 jor3anese (6x40+42) 282-282 bhaMga haiN| vedarahita anivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM aupazamikabhAvoMke samyaktva aura cAritra, kSAyika kA eka samyaktva aura kSAyopazamikake jJAna-darzana aura labdhi ye tIna, audayikabhAvoMke pA~ca aura pAriNAmikakA eka bhavyatvarUpa jAtipada haiN| yahA~ guNya pA~ca tathA pratyekabhaMgameM guNakAra eka, kSepa 7; dvisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 7, kSepa 16; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 16, kSepa 13; catu:saMyogIbhagoMmeM guNakAra 13, kSepa 3; paMcasaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 3, svasaMyogIbhagoMmeM kSepa 3 ye sarva milakara guNakAra (1+7+16+13+3) 40 aura kSepa (7+16+13+3+3) 42 haiM ata: guNya 5meM guNakAra 40 se guNA karake kSeparAzi 42 jor3anepara (5540+42) 242 bhaMga haiN| yahA~ kaSAyakA ekajAtipada hI grAhya hai ataH kaSAyabhAgoMkA vizeSa kathana nahIM kiyaa| upazAntakaSAyaguNasthAnameM aupazamikabhAvake samyaktva-cAritra, kSAyikakA samyaktva, kSAyopazamikake jJAna-darzana va labdhi ye 3, audayikake cAra aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa ekajAtipada hai| yahA~ guNya 4, pratyekabhaMgameM guNakAra 1, kSepa 7; dvisaMyogIbhaMgameM guNakAra 7, kSeSa 16; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 16 va kSepa 13; catu:saMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 13 va kSepa 3; paMcasaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 3, svasaMyogImeM kSepa 3 isaprakAra sarvamilakara guNakAra (1+7+16+13+3) 40 evaM kSepa (7+16+13+3+3) 42 haiN| guNya 4 ko guNakAra 40 se guNAkarake kSeparAzi 42 milAnese (4440+42) 202 bhaGga hote haiN| kSapakazreNIke apUrvakaraNa aura saveda anivRttikaraNaguNasthAnameM kSAyikabhAvake samyaktva aura cAritra, kSAyopazamikabhAvake jJAna-darzana va labdhi ye 3, audayikake 6 evaM pAriNAmikakA eka bhavyatvarUpa jAtipada hai| yahA~ guNya 6, pratyekabhaMgama guNakAra 1, kSepa 6; dvisaMyogIbhagameM guNakAra 6, kSepa 11; trisaMyogIbhaMgoMmeM guNakAra 11, kSepa 6; catuHsaMyogImeM guNakAra 6, paMcasaMyogIbhaMga nahIM haiM / svasaMyogImeM Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-733 kSepa 3 ye sarva milakara guNakAra (1+6+11+6) 24 aura kSepa (6+11+6+3) 26 haiN| yahA~ guNya 6 ko guNakAra 24 se guNAkarake kSeparAzi 26 milAnese (6424+26) 170 bhaGga hue| avedaanivRttikaraNa aura sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM bhI jAtipada apUrvakaraNaguNasthAnavat hI jAnanA, kintu yahA~ vizeSatA yaha hai ki audayikabhAvake 5 jAtipada haiM zeSa sarvakathana pUrvavat hI jaannaa| yahA~ guNya 5, pratyekabhaGgameM guNakAra 1, kSepa 6; dvisaMyogIbhaGgameM guNakAra 6, kSepa 11; trisaMyogIbhagameM guNakAra 11 ba kSepa 6; catusaMyogIbhaMgoM meM guNakAra 6, svasaMyogIbhagameM kSepa 3 isaprakAra sarva milakara guNakAra (1+6+11+6) 24 aura kSepa (6+11+6+3) 26 haiN| yahA~ guNya 5 ko guNakAra 24 se guNAkarake kSeparAzi 26 jor3anese (5424+26) 146 bhaMga haiN| kSINakaSAyaguNasthAnameM bhI jAtipada pUrvokta hI haiN| kintu vizeSatA yaha hai ki audayikake 4 hI haiM ata: yahA~ guNya 4 guNakAra pUrvokta 24 aura kSepa bhI pUrvokta 26 haiN| guNya 4 ko guNakAra 24 se guNAkarake kSeparAzi 26 milAnese (4524+26) 122 bhaGga hote haiN| sayogakevalI guNasthAnameM kSAyikabhAvake jJAna, darzana, samyaktva, cAritra va labdhi ye 5, audayikake 3 aura pAriNAmikakA bhavyatvarUpa eka ye jAtipada haiN| yahA~ guNya 3, pratyekabhaMgameM guNakAra 1 va kSepa 6, dvisaMyogIbhagameM guNakAra 6 3 kSepa 5, trisaMyogI bhaGgameM guNakAra 5 evaM svasaMyogImeM kSAyikalabdhirUpa kSepa 1, kyoMki kisI eka kSAyikalabdhimeM anya kSAyikalabdhi pAI jAtI hai| isaprakAra sarva milakara guNakAra (1+6+5) 12 aura kSepa (6+5+1) 12 haiM ata: yahA~ guNya 3 ko guNakAra 12 se guNAkarake kSeparAzi 12 milAnese (3412+12) 48 bhngg| ayogakevalIguNasthAnameM jAtipada sayogakevalIguNasthAnavat hI hai, kintu vizeSatA yaha hai ki yahA~ audayikake 2 hI jAtipada haiM ata: guNya 2 ko guNakAra pUrvokta 12 se guNA karake kSeparAzi bhI pUrvokta 12 milAnese (2412+12) 36 bhaMga hote haiN| siddhoMke kSAyikabhAvake samyaktva, jJAna, darzana, labdhi ye cAra aura pAriNAmikabhAvakA jIvatvarUpa eka isaprakAra jAtipada 5 haiN| yahA~ pratyekabhanake kSepa 5 evaM dvisaMyogIbhaGgake kSepa 4 milakara (5+4) 9 bhaGga jaannaa| guNasthAna guNya guNakAra / kSepa / bhaGgasaMkhyA mithyAtva sAsAdana samyagmithyAtva mizra asaMyata Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-734 dezasaMyata 226 pramattasayata 226 apramattasaMyata 226 282 282 242 242 202. apUrvakaraNa (upazamaka) savedaanivRttikaraNa (upazamaka) avedaanivRttikaraNa (upazamaka sUkSmasApparAya (upazamaka) upazAntamoha apUrvakaraNa (kSapaka) savedaanivRtti. (kSapaka) avedaanivRtti. (kSapaka) sUkSmasAmparAya (kSapaka) kSINamoha 170 146 sayogakevalI ayogakevalI siddha jAtipada bhaGgoM kA kathana karake aba sarvapada ke bheda kahate haiM bhavidarANaNNadaraM, gadINa liMgANa koha pahudINaM / igi samaye lessANaM, sammattANaM ca NiyameNa / / 856 // artha - piNDapada aura pratyekapadake bhedase sarvapada do prakArake haiN| yahA~ jo bhAvaptamUha eka jIvake eka kAlameM eka-ekahI hotA hai, sabhI nahIM hote| jaise-cAroM gatimeM ekajIvake ekakAlameM eka hI gati sambhava hai cAroM nahIM pAI jAtI hai| isIprakAra liMga, kapAya, lezyA aura samyaktvameM apane-apane bhedoMmeM se ekasamayameM eka-eka hI sambhava haiM ata: ina bhAvasamUhoMko piNDapada kahate haiM to ye guNasthAnoM meM yathAyogya eka jIvake eka kAlameM eka-eka hI niyama se pAe jAte haiN| (tathA jo bhAva eka jIvake ekakAlameM yugapat bhI saMbhava haiM unheM pratyekapada kahate haiN|) Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 735 athAnantara una pratyekapadoMko kahate haiM patteyapadA micche, paNNarasA paMca ceva uvajogA / dANAdI odaiye, cattAri ya jIvabhAvo ya / / 857 / / artha - ekasamayameM yugapat pAe jAyeM aise pratyekapada mithyAtvaguNasthAnameM tIna ajJAna va do asaMyama darzana ye pA~ca upayoga, dAnAdi pA~ca kSAyopazamikalabdhi, audayikabhAvake mithyAtva, ajJAna, aura asiddhatva ye cAra tathA jIvatvarUpa pAriNAmikabhAva isaprakAra (5+5+4+1) 15 jAnanA / piMDapadA paMceva ya, bhavtridadugaM gadI ya liMgaM ca / kohAdI lessAvi ya, idi bIsapadA hu uDDhe 1858 // artha - uparyukta 15 pratyekapadoMke Age mithyAtvaguNasthAnameM piMDapada pA~ca haiN| bhavyatva - abhavyatva. gati, liMga, krodhAdi cArakaSAya, lezyA ina pA~ca piNDapadoMko milAkara (15+5) 20 pada hote haiM so inako Upara-Upara sthApita karanA caahie| patteyANaM uvariM, bhavvidaradugassa hodi gadiliMge / kohAdilessasammattANaM rayaNA tiriccheNa // / 859 / / artha - pratyeka padoMke upara sthApita kiye gaye jo bhavya - abhavyarUpa yugala, gati, liMga, krodhAdicArakaSAya, lezyA aura samyaktvakI racanA tiryagrUpase karanA caahie| ekkAdI duguNakamA, ekvekkaM saMdhidUNa hempi / padasaMjoge bhaMgA, gacchaM paDi hoMti uvaruvariM // 860 // artha - ekase lekara dUne dUnerUpa kramase eka-eka padakA Azraya karake nIce-nIce ke padoM ke saMyogase gacchajitanevA~ pada hove utane pramANarUpa Upara-Uparake bhaMga hote haiN| vizeSArtha - mithyAtvaguNasthAnameM sabase nIce kumatirUpa pratyekapadakA sthApana kiyA so isameM pratyekabhaMga eka hI hai, usake Upara sthApita kuzrutameM pratyekabhaMga eka hai tathA adhastanavartI kumati ke saMyogase dvisaMyogIbhaMga eka aise dobhaMga hue| isake Upara sthApita vibhavajJAnameM bhI pratyekabhaMga to eka hI hai tathA adhastanavartI kuzruta va kumatijJAnake saMyogase dvisaMyogIbhaMga do aura tInoMke saMyogase trisaMyogIbhaMga eka, isaprakAra 4 bhaGga hue| vibhannajJAna ke Upara sthApita cakSudarzanameM pratyekabhaMga eka tathA adhastanavartI vibhaGga-kuzruta va kumatijJAnake saMyoga se dvisaMyogIbhaMga 3, cakSudarzana- kumati-kuzruta yA cakSudarzana kumati Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-736 vibhA athavA cakSudarzana-kuzruta-vibhar3ake saMyogarUpa trisaMyogIbhaGga bhI tIna haiM evaM cAroMke saMyogarUpa eka catu:saMyogIbhaMgako milAkara sarva (1+3+3+1) 8 bhaGga hue| cakSudarzanake Upara sthApita acakSudarzanameM pratyekabhaMga eka tathA adhastanavartI cakSudarzana-vibhaMga-kuzruta va kumatijJAnake saMyogase dvisaMyogIbhaMga 4, acakSudarzana, cakSudarzana va kumatijJAna yA acakSudarzana-cakSudarzana va kuzrutajJAna athavA acakSudarzanacakSudarzana va vibhaMgajJAna yA acakSudarzana va kupati-kuzrutajJAna yA acakSudarzana va kumati-vibhaMgajJAna, athavA acakSudarzana va kuzruta-vibhaMgajJAnake saMyogase trisaMyogIbhaMga 6 haiM evaM acakSudarzanacakSudarzana, kumatikuzrutajJAna athavA acakSudarzana-cakSudarzana, kumati-vibhaGgajJAna yA acakSu va cakSudarzana, kuzruta va vibhaMgajJAna yA acakSudarzana va kumati-kuzruta va vibhaMgajJAnake saMyogase catu:saMyogIbhaGga cAra tathA acakSu va cakSudarzana, vibhaGga-kuzruta va kumatijJAna ina pA~cake saMyogase paMcasaMyogIbhaMga eka hai| isaprakAra ye sarvamilakara (1+4+6+4+1) 16 bhaMga haiN| acakSudarzanake Upara dAnalabdhiko sthApita kiyA isameM pratyekabhaMga eka aura adhastanavartI acakSudarzana Adike saMyogase dvisaMyogIbhaMga 5, trisayogIbhaMga 10, catuHsaMyogIbhaMga 10, paMcasaMyogIbhaMga 5, chahasaMyogIbhaMga eka ye sarvamilakara (1+5+10+10+5+1) 32 hue| isIprakAra eka-eka padake prati dUne-dUne bhaMga hote haiM so unameM pratyekabhaMga to sarvatra eka-eka hI hai, kintu dvi-tricatuHsaMyogI Adi bhaMga adhastanavartI bhAvoMke saMyogake badalanese jitane-jitane hoM utane jAnanA / tadyathA lAbhalabdhimeM 64, bhogalabdhimeM 128, upabhogalabdhimeM 256, vIryalabdhimeM 512, mithyAtvameM 1024, ajJAnameM 2048, asaMyamameM 4096, asiddhatvameM 8192, jIvatvameM 16,384 bhaMga hote haiN| yahA~ 15veM jIvapadameM itane bhaMga kisaprakAra hote haiM so kahate haiM- pratyekabhaMga 1, dvisaMyogI aura caudaha saMyogIbhaMga 14-14, tInasaMyogI va 13 saMyogIbhaMga do kama gacchapramANakA ekabAra saMkalanamAtra arthAt 91-91 haiN| catu:saMyogI va 12 saMyogIbhaMga tIna kama gaccha (15-3-12) kA dobAra saMkalanamAtra arthAt ( 1241351.4) 364-364 haiN| paMcasaMyogI aura 11 saMyogIbhaMga cAra kama gaccha (154-11) kA tInabAra saMkalanamAtra ( 19412.13214 ) arthAt 1001-1001, 6 saMyogI va 10 saMyogIbhaMga 5 kama gaccha (15-5=10) kA cArabAra saMkalanamAtra ( 1799.12413514) 2002-2002 haiN| sAtasaMyogI va nausaMyogIbhaMga 6 kama gacchakA 5 bAra saMkalanamAtra arthAt 3003-3003 pramANa, AThasaMyogI bhaMga 7 kama gaccha (15-7-8) kA chahabAra saMkalanamAtra arthAt 3432 pramANa haiN| isaprakAra 15veM jIvapadameM 16384 bhaMga jAnanA so yaha pramANa "paNNaTThI" kA caturthAMza jAnanA, kyoMki paNNaTThI saMjJA 65,536 rUpa saMkhyAkI hai| yahA~ ekabAra, dobArAdi saMkalanakA tathA bhaMga nikAlanekA vidhAna jisaprakAra gommaTasArajIvakANDake 'jJAnAdhikAra' meM zrutajJAnake akSaroMkA varNana karate samaya "patteyabhaMgamegaM" ityAdi gAthAmeM kahA hai usIprakAra yahA~ bhI jaannaa| . 1. "patteyabhaMgamegaM besaMjogaM virUvapadamettaM / tiyasaMjogAdipayA rUvAhiyavAra hINApada sNklid|" (go.jI.gA. 354 kI bar3I TIkA pR. 752 para, uddhRta) Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-737 yahA~ jIvapada 15vA~ hai ataH gacchakA pramANa 15 jAnanA | 2 kama gacchakA ekabAra saMkalana sneke lie parvokta satrAnasAra 13va14kA paraspara gaNAkarake dovaekako paraspara gaNanesao labdha Ave usase bhAga denepara 13414=1.82241-91 labdharAzi huI so yaha 2 kama gacchakA ekabAra saMkalanakA pramANa hai| isIprakAra tInakama gacchakA do bAra saMkalana karaneke lie 12-13 va 14kA paraspara guNA karake 3-2 va 1 kA guNAkaranese prAptarAzikA bhAga denese (12413414321.84534241) 364 hue | cArakama gacchakA tInabAra saMkalana karaneke lie 11-12-13 va 14 kA parasparameM guNAkarake usameM 4434 241 ko parasparameM guNane se prAmarAzi dvArA bhAgadene para (114124134143240244434241) 1001 labdha aayaa| pA~cakama gacchakA cArabAra saMkalana karaneke liye 10-11-12-13 va 14 ko paraspara guNA karanepara tathA labdharAzimeM 5-4-3-2 va 1 kA parasparameM guNAkarake prApta guNanaphalakA bhAga denepse (10x11412413414-2,40,240544434241) 2002 hote haiN| 6 kama gacchakA pA~cabAra saMkalana karaneke lie 9-10-14-5313 va 14 kA paraspara guNA karanese tathA labdharAzimeM 64544434241 kA parasparameM guNAkaranese prApta guNanaphalakA bhAgadenese (9410411412413414-21,62,160720) 3703 hote haiN| 7 kama gacchakA chahabAra saMkalana karaneke lie 8-9-50-11-12-13 va 14 ko paraspara guNAkarake labdhameM 7-6-5-4-3-2 va 1 kA paraspara guNAkarake prApta guNanaphalase bhAgadene para (849x10411412413414-1,72, 97,280.7464544434241(5040)-3432 hote haiN| isaprakAra 15veM jIvapadameM pAe jAnevAle bhaMga nikAlanekA vidhAna khaa| Age bhaGgoM ko milAne ke lie gAthAsUtra kahate haiM iThThapade ruUNe, dugasaMvaggammi hodi itttthdhnnN| asaritthANaMtadhaNaM duguNegUNe sagIyasavvadhaNaM / / 861 // artha -- vivakSitapadameM eka kama karanese jo zeSa rahe utane do-doke aGka likhakara parasparasavarga karanese (ApasameM guNAkaranese) vivakSita padameM bhaMgoMkA pramANarUpa iSTadhana hotA hai usa iSTadhanako dUnA karake usameM se 5 ghaTAnese jo pramANa ho utanA prathamapadase lekara vivakSita padataka sarvapadoMke bhaMgoMkA jor3arUpa sarvadhana hotA hai| vizeSArtha - jitanevA~ vivakSita pada ho usameMse eka ghaTAkara jitane zeSa baceM utanI bAra do kA aGka likhakara paraspara guNA karake vivakSitapadameM bhaMgoMkA pramANarUpa iSTadhana hotA hai| jaise yahA~ vivakSita 15vA~ jIvapada hai usameMse eka kama kiyA to (15-1) 14 hue so 14 sthAnoMpara 2 kA aGka likhakara paraspara guNA karanepara 16,384 hue so itanA hI 1 veM jIvapadameM bhaMgoMkA pramANa hai tathA usa iSTadhanako Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 738 dUnA karake usameM se eka kamakarake jo pramANa ho utanA prathamapadase lekara vivakSitapada paryanta sarvapadoM ke bhaMgokA jor3arUpa sarvadhana hotA hai| aba pratyeka va piMDapadoMkI bhaGgasaMkhyA tathA pratyekapadabhaGga va piNDapadabhaMgoMko milAkara sarvapadasaMkhyA batAte haiM tericchA hu saritthA, aviradadesANa khayiyasammattaM / mottUNa saMbhavaM paDi, khayigassavi ANae bhaMge // 862 // uddatiricchapadANaM, davvasamAseNa hodi savvadhaNaM / savvapANaM bhaMge, micchAdiguNesu niyameNa ||863 // micchAdINa duti dusu, aputra aNiyakhivagasamagesu / suhumuvasamage saMte, sese patteyapadasaMkhA || 864 // paNpara solaTAra, bIguvIsaM ca vIsamuguvIsaM / igivIsa vIsacadudasaterasapaNagaM jahAkamaso || 865 / / micchAdiTTippahudiM, khINakasAoti savvapadabhaMgA / paNNaThi ca sahassA, paMcasayA hoMti chattIsA / / 866 / / tagguNagArA kamaso, paNa NaudeyattarIsayANa dalaM / UNaTThArasayANaM, dalaM tu sattahiyasolasayaM // 867 / / tevattaraM sayAI, sattAvaTThI ya avira samme / solasa ceva sayAI, causaTThI khayiyasammassa // / 868 // UNattIsasayAI, ekkANaudI ya desaviradammi / chAvattari paMcasayA, khar3ayaNare Natthi tiriyammi // 869 / / igadAnaM ca sayAI, caudAlaM ca ya pamatta idare ya / puvyuvasamage vedANiyaTTi bhAge sahassamadrUNaM // 870 // Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-739 aDasaTThI ekasayaM, kasAyabhAgammi suhumage saMte | aDadAlaM cauvIsaM, khavagesu jahAkama vocchaM / / 871 // aDadAlaM cArisayApuvve aNiyaTTivedabhAge y| .. sIdI kasAyabhAge, tatto battIsa solaM tu / / 872 / / jogimmi ajogimmi ya, besadachappaNNayANa guNagArAna causaTThI battIsA, guNaguNidekkUNayA savve / / 873 // siddhesu suddhabhaMgA, ekkattIsA havaMti nniymenn| savvapadaM paDi bhaMgA, asahAyaparakkamuddiTTA / / 874 / / artha - piMDapadarUpa bhAvoMkI tiryak (barAbara) racanAkara asaMyata tathA dezasaMyata guNasthAnameM kSAyikasambara ko chor3akara anvadhAnoM mugApAnosA 25 karake yathAsambhava bhaMga jAnanA caahie| yahA~ kSAyikasamyaktva isalie chor3a diyA gayA hai ki usakA kathana pRthak kareMge tathA sarvapadoMke bhaMga jAnaneke lie mithyAtvAdi guNasthAnoMmeM UrdhvaracanAvAle pratyekapada aura tiryak racanAvAle piMDapadake bhaMgarUpa dhanako milAnese usa-usa guNasthAnake sarvapadoMkA bhaMgarUpa sarvadhana niyamase hotA hai|862 pratyekapada kramase mithyAtvAdi do guNasthAnoMmeM 15, mizrAdi tInaguNasthAnoMmeM 16, pramattAdi do guNasthAnoM meM 18, donoM (upazamaka-kSapaka) zreNiyoMke apUrvakaraNa va anivRttikaraNaguNasthAnameM 20 - 19, upazamakasUkSmasAmparAyameM 20, upazAntakaSAyaguNasthAnameM 19, kSapakasUkSmasAmparAyameM 21, kSINakaSAyameM 20, sayogakevalImeM 14, ayogakevalImeM 13 aura siddhoMmeM 5 jAnanA cAhie / / 864 65 // mithyAtvase kSINakaSAyaguNasthAnaparyanta sarvapadabhaMgoMkA pramANa prApta karaneke lie yahA~ paNNaTThI (65536) ko guNya samajhanA cAhie aura isa guNyakA Age batAye gae guNakAroMse guNA karanA cAhie tathA usameMse eka kama karanese tad-tad sthAnoMke sarvapadabhaMgoMkA pramANa hotA hai||866 / / uparyukta guNyake guNakAra kramase mithyAtvaguNasthAnameM 7195 kA AdhA pramANa, sAptAdanaguNasthAnameM ekakama 1800 kA AdhA pramANa, mizraguNasthAnameM 1607 hai| asaMyataguNasthAnameM 7367 evaM isI guNasthAnameM kSAyikasamyaktvake guNakAra 1664, dezasaMyataguNasthAnameM 2991 aura isI guNasthAnameM kSAyikasamyaktvameM manuSyake hI 576 guNakAra haiM, ye tiryaJcake nahIM hai, kyoMki Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-740 kSAyikasamyaktvI tiryaJca dezavratI nahIM hotaa| pramatta va apramattaguNasthAnameM 4144 guNakAra hai, upazamazreNIke apUrvakaraNa tathA savedaanivRttikaraNameM 8 kama ekahajAra arthAt 992 haiN| kaSAyasahita aura avedaanivRttikaraNake bhAgameM 168 guNakAra, sUkSmasAmparAyameM 48, upazAntakaSAyameM 24 guNakAra haiN| kSapaka apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake savedabhAgameM 448, anivRttikaraNake kaSAyasahita va vedarahitabhAgameM 80 usase Age sUkSmasAmparAyameM 32 aura kSINakaSAyameM 16 guNakAra haiN||867 se 872 / / isase Age sayogI va ayogoguNasthAnake 256 guNya tathA guNakAra sayogI guNasthAnameM 64 aura ayogIguNasthAnameM 32 isaprakAra guNyameM guNakAroMke sAtha guNA karanepara jo pramANa ho usa-usameM eka kama karanese sarvapadabhaMgoMkA pramANa hotA hai| siddhoMmeM guNya-guNakArake bhedarahita zuddha 31 sarvapadarUpa bhaMga niyamase hote haiN| isaprakAra sahAyatArahita parAkramavAle zrIvardhamAnatIrthakara ne kahA hai| . vizeSArtha - yahA~ vivakSita 15ve jIvapadake bhaMgoMke pramANarUpa iSTadhana 16,384 hai jo ki 'paNNaTTI' kA caturthAMza hai| isako dUnA karake usameMse eka kama karanepara prathamapadase 15veM padaparyanta sarvapadoMke bhaMgoMkA jor3arUpa pramANa 32767 hotA hai tathA vivakSita jIvapadameM iSTadhanakA dUnA 32768 arthAt AdhA 'paNNaTTI' pramANa hai so yaha bhavyatvarUpa bhAvoMke bhaMga hote haiM aura utane hI abhavyabhAvake bhI bhaMga hote haiM tathA bhavyatva aura abhavyatvabhAvake milakara 'paNNaTThI' pramANa bhaMga hote haiM tathA inako dUnA karanepara do paNNaTThIpramANa bhaMga eka-ekagatike hote haiM arthAt naraka, tiryaJca, manuSya va devagatimeM pratyekake do paNNaTThIpramANa hI bhaMga jaannaa| isaprakAra cAroM gatisambandhIbhaMga (do paNNaTTI-4) AThaguNI paNNI pramANa haiN| eka liMgasambandhIbhaMga uparyukta ekagatisambandhI bhaMgoMse duguNe arthAt cArapaNNaTThI pramANa haiN| yahA~ cAroMgatimeM pAye jAnevAle liMgoM kI saMkhyA (narakagatimeM 1, tiryaJcagatimeM 3. manuSyagatimeM 3 aura devagatimeM 2) 9 hai ata: (944 paNNaTTI) 36 guNI paNNaThThIpramANa liMgasambandhI sarvabhaMga haiN| uparyukta ekaliMgasambandhI cauguNI paNNaTTIpramANa bhaMgoMko dUnA karane para ekakaSAyasambandhI AThaguNISaNNaTThIpramANa bhaMga hote haiM so isako narakagatimeM ekaliMgasahita cArakaSAya (144) arthAt 4 se guNA kare, tiryaJcagatimeM tInaliMgasahita cArakaSAya (344) arthAt 12 se guNA kare, manuSyagatimeM tInaliMgasahita cArakapAya (344) se guNA kare tathA devagatimeM do liMgasahita cArakayAya (244) arthAt 8 se guNAkare to bhaMgoMkI saMkhyA prApta hotI hai so cAroMgatiyoMmeM liMga va kaSAyake sayogase sarvamilakara AThaguNI 36 paNNaTTIpramANa bhaMga jAnanA jo ki paNNaTThIse 288 guNe hote haiN| ekakaSAyake AThaguNI paNNaTThIpramANa bhaMgoMko dUnA karanepara ekalezyAsambandhI bhaMga hote haiM jo 16 guNI paNNavIpramANa haiN| inako narakagatimeM ekaliMga va cArakaSAyasahita tInalezyA (14443) arthAt 52 se guNA kare, tiryaJcagatimeM 3 liMga va cArakaSAyasahita 6 lezyA (34446) arthAt 72 se, manuSyagatimeM bhI isIprakAra 3 liMga Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-741 va 4 kaSAyasahita 6 lezyA arthAt 72 se guNA kare, devagatimeM doliMga va 4 kaSAyasahita 6 lezyA arthAt (24446) 48 se guNA kare to bhaMgoMkA pramANa prApta hotA hai so ye sarva milakara (12+72+72+48) 204416-3264 guNI paNNaTThIpramANa hai| isaprakAra gatyAdi sarvapiNDa padoM ke bhaGga (1+8+36+288+3264) 3597 se guNita paNNaTThIpramANa haiM tathA inameM adhastanavartI pratyekapadoMke bhaMga (jo ki ekakama paNNahIke AdhepramANa kahe the) unako milAnese mithyAtvaguNasthAnameM sarvapadabhaMga (3597+ 3 ) 7195/2 arthAt paNNaTTIko 7195 ke AdhepramANase guNAkarake usameM ekakama karanepara jo labdha Ave utane pramANa jaannaa| inakI Urdhva-tiryagUrUpa racanA kahate haiM- kumati AdirUpa pratyekapada to nIce aura unake Upara bhavyatva-abhavyatva tiryagarUpase likhnaa| usake Upara cAragati evaM usake Upara yathAsambhava liMga barAbara-barAbara likhanA tathA unake Upara cArakaSAya aura unake Upara yathAsambhava lezyA tiryarUpase likhanA caahie| isaprakAra mithyAtvaguNasthAna meM bhaMga va unake likhanekA vidhAna jaannaa| sAsAdanaguNasthAnameM mithyAtvarUpa pratyekapadakA to abhAva hai aura bhavyatva-abhavyatvarUpa jo piMDapada kahA thA usameM se yahA~ abhavyatvakA bhI abhAva hai ataH pratipakSI ke abhAvase bhavyatvako bhI pratyekapada jAnanA so yahA~ pratyekapada 15 aura piNDapada cAra haiN| yahA~ pUrvokta prakAra kumatike 1, kuzrutake 2, vibhaMgake 4, cakSudarzanake 8, acakSudarzanake 16, dAnake 32, lAbhake 64, bhogake 128, upabhogake 256, vIryake 512, ajJAnake 1024, asaMyamake 2048, asiddhasvake 4096, jIvatvake 8192 aura bhavyatvake 16,384 isa prakAra dUne-dUne kramase bhaGga jAnanA so bhavyatvabhAvake bhaMgoMkA pramANa paNNaTThIke caturthAMza ke barAbara hai| bhavyatvake bhaMgoMko dUnA karanepara arthAt paNNahIke AdhepramANa ekagatisambandhI, inako caugunA karanepara cAroMgati sambandhI bhaMgoMkA pramANa prApta hotA hai jo ki doguNI paNNaTTI ke barAbara hai| ekagatisambandhI bhaMgoMko dUnA karanepara paNNaTThIpramANa ekaliMgasambandhI bhaMga haiM unako (narakagatikA 1, tiryaJcagatike 3, manuSyagatike 3, devagatike 2) 9 liMgoMse guNAkaranepara nauguNI paNNaTTIpramANa bhaMga hote haiN| ekaliMgasambandhI bhoMse dUne arthAt doguNI paNNaTThIpramANa bhaMga ekakaSAyasambandhI haiM inako narakagatimeM ekavedasahita cArakaSAyase, tiryaJcagatimeM tInavedasahita cArakaSAyase, manuSyagatimeM tInavedasahita cArakraSAyase aura devagatimeM do veda sahita cArakaSAyase guNAkaranepara arthAt (4+12+12+8) 36 guNI do paNNIpramANa bhaMga hote haiM / ekakaSAyasambandhI bhar3ase dUne arthAt cauguNIpaNNaTThIpramANa bhaMga ekalezyAke hote haiM inako narakagatimeM ekaliMga va cArakaSAyasahita tInalezyA (14443) arthAt 12 se, tiryaJcagatimeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 6 lezyA (34446) arthAt 72 se, manuSyagatimeM bhI inhIM 72 se aura devagati do veda (liMga) va cArakaSAyasahita 6 lezyA (24446) arthAt 48 se guNAkaranepara (12+72+72+48) cAroMgatisambandhI sarvabhaGga 20444-816 guNI Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-742 paNNaTThIpramANa hote haiN| isaprakAra pratyekapada va piNDapadoMke milakara (856+72+1+2+ 1 1719) 1799 ke AdhepramANase guNita paNNaTThIpramANa meM se eka kama karanese sarva padake bhaMga sAsAdanaguNasthAnameM jaannaa| mizraguNasthAnameM pratyekapada mizrarUpa matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAna ke 4 tathA cakSudarzanake 8, acakSudarzanake 16, avadhidarzanake 32, dAnake 64, lAbhake 128, bhogake 256, upabhogake 512 evaM vIryalabdhike 1024, ajJAnake 2048, asaMyamake 4096, asiddhatvake 8192, jIvatvake 16384 va bhavyatvaka 32768 / yahA~ piNDapada gati, liMga, kaSAya va lezyArUpa 4 haiN| bhavyatvake jo paNNaTThIse Adhe bhaMga haiM unako dUne karane para arthAt paNNaTTIpramANa ekagatisambandhI bhaMga haiM to cAroMgatisambandhI cArapaNNaTTIpramANa sarvabhaMga haiN| ekagatike bhaMgoMse dUne arthAt doguNIpaNNaTThIpramANa ekaliMgasambandhI bhaMga haiN| inameM (narakagatikA eka, tiryaJcagatike 3, manuSyagatike 3 aura devapatike 2) 9 liMgoMse guNAkaranepara liMgarUpa piNDapadake sarvabhaMga 1 se guNita do paNNaTThIpramANa hote haiN| ekaliMgasambandhI bhaMgoMse dUne arthAt 4 paNNIpramANa bhaMga ekakaSAyasambandhI jAnanA, inako narakagatimeM 1 veda (liMga) sahita cArakaSAya arthAt (144) 4 se, tirthaJcagatimeM tInavedasahita 4 kaSAya arthAt (344) 12 se, manuSyagatimeM 3 vedasahita 4 kaSAya arthAt (344) 12 se, devagatimeM 2 vedasahita cArakaSAya arthAt (244) 8 se isaprakAra cAroMgatisambandhI sarva (4+13+12+2) 36 se guNita cAra paNNaTTIpramANa bhaMga hote haiN| ekakaSAyasambandhI uparyukta (4 paNNaTTIpramANa) bhaMgoMse dUne arthAt 8 paNNaTThIpramANa ekalezyAsambandhI bhaMga haiN| inako narakameM ekaveda va cArakaSAyasahita tInalezyA (14443) arthAt 12, tiryaJcagatimeM tInaveda va cArakaSAyasahita 6 lezyA (34446) arthAt 72, manuSyagatimeM tInaveda va cArakapAyasahita 6 lezyA (34446) arthAt 72 aura devoMmeM do veda va cArakaSAyasahita 3 lezyAse (24443) arthAt 24 inase guNA karanepara cAroMgati sambandhI (12+72+72+24) 18048-1440 se guNita paNNaTTIpramANa yahA~ bhaMga jaannaa| yahA~ pratyeka va piNDapadasambandhI sarvabhaGga milakara (1+4+18+144+1440) 1607 se guNita paNNaTThIpramANameM eka kama karanepara jo labdha utanepramANa sarvapadabhaMga mizraguNasthAnameM hoNge| (noTa - mizraguNasthAna paryAptaavasthA meM hI hotA hai, devoMmeM paryAptaavasthAmeM tIna zubhalezyA hI hotI haiN| devagati mizraguNasthAnameM isIlie tIna lezyAse guNA kiyA gayA hai|) asaMyataguNasthAnameM pratyeka pada 16, matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, cakSudarzana 8, acakSudarzanake 16, avadhidarzanake 32, dAnalabdhike 64, lAbhake 128, bhogake 256, upabhogake 512, vIryake 1024, ajJAnake 2048, asaMyamake 4096, asiddhatvake 8192, jIvatvake 16,384 aura bhavyatvake 32,768 haiM tathA gati-liMga-kaSAya va lezyArUpa pUrvokta cAra va eka samyaktva aise 5 .. - .-. ... Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-743 piNDapada haiN| yahA~ bhavyatvabhAvasambandhI bhaMgoMkA pramANa paNTThIkA AdhA hai use dUnA karanepara paNNaTTIpramANabhaMga ekagatisambandhI haiM to cAroMgatisambandhI sarvabhaGga cAraguNI paNNaTTIpramANa jAnanA / ekagatisambandhI bhaMgoMse dUna arthAt dI paTIprabhA bhaMga ekalinasambandhI hote haiM so inako cAroMgatisambandhI (narakagatikA 1, tiryaJcagatike 3, manuSyagatike 3 aura devagatike 2) 9 liMgoMse guNA karanepara (249) 18 guNIpaNNaTTIpramANa bhaMga hote haiN| ekaliMgake bhaMgoMse dugune ekakaSAyasambandhI bhanna haiM jo ki 4 paNNaTThopramANa haiM so inako narakameM ekaliMgaptahita cArakaSAyase arthAt (441) 4 se tiryaJcagatimeM tInaliMgasahita cArakaSAya arthAt (443) 12 se, manuSyagatimeM tIna liMgasahita cArakaSAyase arthAt (443) 12 se evaM devagatimeM doliMgasahita cArakaSAya arthAt (442) 8 se gunnaakreN| isaprakAra cAroMgati sambandhI (4+12+12+8) 36 se guNita paNNaTTIko 4 se guNA karanepara jo labdha Ave utanepramANa bhaMga haiN| ekakaSAyasambandhI bhaMgoMse dUne arthAt 8 guNI paNNIpramANa ekalezyAsambandhI bhaMga haiM inako narakagatimeM ekaliMga va cArakaSAyasahita 3 lezyAse arthAt (14443) 12 se, tiryaJcagatimeM tInaliMga va cAra kaSAyasahita 6 lezyA (34446) arthAt 72 se, manuSyoMmeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 6 lezyAse arthAt (34446) 72 se, devagatimeM doliMga va cArakaSAyasahita 3 zubhalezyA arthAt (24443) 24 se guNAkare to cAroMgatisambandhI (12+72+72+24) 18048:1440 se guNita paNNaTThIpramANa bhaMga hote haiN| Age ekalezyAsambandhI bhaGgoMse dUne arthAt 16 guNI paNNaTThIpramANa eka samyaktvake bhaMga haiM so inako narakagatimeM ekaliMga va cArakaSAyasahita 3 lezyAse arthAt (14443) 12 se, tiryaJcagatimeM 3 tInaliMga va cArakaSAyasahita 6 lezyAse arthAt (34446) 72 se, manuSyagatimeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 6 lezyA arthAt (34446) 72se, devagatimeM do liMga va cArakaSAyasahita 3 lezyAse arthAt (24443) 24 se isaprakAra cAroMgatisambandhI (12+72+72+24) 180416-2880 se guNita paNNaTTIpramANa bhanna jAnanA so ye upazamasamyaktvasambandhI bhaMga haiN| itane hI (2880) pramANa kSAyopazamasamyaktvake bhI bhaMga hote haiN| isaprakAra donoM samyaktvasambandhIbhaMga (2880+2880) 5760 hote haiN| kSAyikasamyaktvasambandhI kathana pRthakarUpase karate haiM uparyukta 1 lezyAsambandhI bhoMse dUne arthAt 16 guNI paNNaTThIpramANa kSAyikasamyaktvake bhaMga haiN| inako narakagatimeM ekaliMga va 4 kaSAyasahita eka lezyAse arthAt (14441) 4 se, tiryaJcagatimeM ekaliMga va cArakaSAyasahita 4 lezyAse arthAt (14444) 16 se, manuSyagatimeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 6 lezyAse arthAt (34446) 7rase, devoMmeM ekaliMga va cArakaSAyasahita tInalezyAse arthAt (14443) 12 se isaprakAra cAroMgatisambandhI (4+16+72+12) 104416-1664 se guNita paNNaTTIpramANa bhaGga haiN| isaprakAra do samyaktvasambandhI pUrvokta pratyekapada va piNDapadoMke bhaGga jor3anepara (1+4+18+144+1440+5760) 7367 guNo paNNaTTIpramANa meM se eka kama karane para sarvapadake bhanna aura kSAyikasamyaktvake 1664 guNI paNNaTThIpramANa bhaGga asaMyataguNasthAnameM hote haiN| Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-744 dezasaMyataguNasthAnameM asaMyamake sthAna para dezasaMyama tathA deva narakagatikA abhAva huA / yahA~ pratyekapada 16, matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, cakSudarzana ke 8, acakSudarzanake 16, avadhidarzanake 32, dAnake 64, lAbhake 128, bhogake 256, upabhogake 512, vIryake 1024, ajJAnake 2048, dezasaMyamaka 4496, asiddhatva ke 192, jIvatva 16, 384 evaM bhavyatvake 32,768 haiM / yahA~ bhavyatvake jo 32768 bhaMga haiM ve paNNaTTIkA AdhA pramANa hai| inake dUne arthAt paNIpramANa ekagatisambandhI bhaMga haiM inako tiryaJca va manuSya ina do gatise guNA karane para dopaNIpramANa bhaMga do gatisambandhI jAnanA / ekagatisambandhI bhaMgase doguNe arthAt 2 paNNaTTIpramANa bhaMga eka liMgake haiN| inako tiryaJcake 3 va manuSyake 3 isaprakAra 6 liMgase guNA kareM to 6x2= 12 guNI paNNaTTIpramANa bhaMga haiN| ekaliMgasambandhI bhaMgoMse dUne arthAt 4 paNNIpramANa ekakaSAyake bhaMga haiM inako tiryaJcagatimeM tInaliMgasahita cArakaSAya arthAt (34) 12 se, manuSyagatirme tInaliMgasahita cArakaSAyase arthAt (3x4) 12 se isaprakAra (12+12) 244 guNI paNaTTI = 96 guNIpaNNaTTIpramANa bhaMga hue| ekakaSAyake bhaMgoMse dUne arthAt AThaguNIpaNNaDIpramANa ekalezyAsambandhI bhaMga haiM inako tiryaJcagati meM tInaliMga va cArakaSAyasahita tInalezyA, manuSyagatimeM 3 veda va cArakaSAyasahita tInalezyAse arthAt donoM gatikI apekSA (36 + 36) 72 se guNA karanepara 728 x paNNaTTI - 576 guNI paNNIpramANa bhaMga hue| Age eka lezyA bhaMgoMse dUne arthAt 16 guNI paNNaDIpramANa bhaMga eka samyaktvasambandhI jAnanA, inako tiryaJcagatimeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 3 lezyA arthAt (3x4x3) 36se, manuSyagatimeM tInaliMga va cArakaSAyasahita 3 lezyAse guNAkare, isaprakAra donoMgatisambandhI (36 + 36) 72416 = 1152 guNita paNNIpramANa bhaGga upazamasamyaktvasambandhI haiM tathA itane hI (1952) kSayopazamasamyaktvameM bhI jAnanA / kSAyikasamyaktvameM ekalezyAsambandhI uparyukta bhaMgoM se dUne arthAt 16 guNe paNNIpramANa bhana haiM unako manuSyagati meM tInaliMga va cArakaSAyasahita 3 lezyAse arthAt ( 3x4x 3) 36se guNAkare to 36x16xpaNNaTTI =576 guNI paNNIpramANa bhaMga hue| isaprakAra dezasaMvataguNasthAnameM do samyaktvasambandhI sarvamilakara (1+2+12+16+576+1152+1152) 2991 se guNita tathA kSAyikasamyaktvakI apekSA 576 guNe ina donoMko jor3anepara (2999+576) 3567 se guNita paNNaTTIpramANameM se eka kama karane para jo labdha Ave utane pramANa bhaMga jAnane caahie| x pramattaguNasthAna meM mana:paryayajJAnarUpa pratyekapada hai tathA dezasaMyamake sthAnapara sarAgasaMyama, anyagatiyoMke abhAva se eka manuSyagatirUpa bhI pratyekapada jAnanA zeSa pratyeka pada pUrvokta hI honese yahA~ 18 pratyekapada, matijJAnakA 1, zrutajJAnakA 2, avadhijJAnake 4, mana:paryayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhalabdhike 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhike 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192. sakalasaMyamake 16384, jIvattva ke 32768, bhavyatvake paNNIpramANa aura manuSyagatike 2 x paNNIpramANabhaGga jAnanA / Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-745 yahA~ piMDapada liMga, kaSAya, lezyA va samyaktvarUpa haiN| manuSyagatisambandhI 2 guNI paNNaTThIpramANa bhaMgoMse dugune arthAt cArapaNNaTThIpramANa eka liMgasambandhI bhaMga haiM unako manuSyagatisambandhI 3 vedose guNA karanepara 443-12 guNI paNpaNIpramANa huA tathA ekaliMgasambandhI bhaMgoMse dugune arthAt AThaguNI paNNaTTIpramANa ekakaSAyake bhaMga haiM inako 3 vedasahita 4 kaSAyase arthAt (344) 12se guNA karanepara (8xpaNNaTTIx12) 96 guNI paNNaTThIpramANa bhaMga hue| ekakaSAyake bhaMgoMse dUne arthAt 16 paNNaTTIpramANa ekalezyAsambandhI bhaMga haiM inako tInaliMga va 4 kaSAyasahita tInalezyAse guNA karanepara (34443-36416xpaNNaTTI) 576 guNI papaNIpramANa bhaMga hue| eka lezyAsambandhI bhaMgoMse dugune arthAt 32 guNI paNNadvIpramANa samyaktvake bhaMga jAnanA isako tInaliMga (veda) 4 kaSAya va tIna lezyAsahita 3 samyaktvase guNA kare to (3444343= 1084324paNNaTTI) 3456 guNI paNNaTThIpramANa bhaMga hue| isaprakAra pramattaguNasthAnameM sarva milakara (4+12+96+576+3456) 4144se guNita. paNNIpramANameM se ekakama karanepara jo labdha AyA utane pramANa sarvapadake bhaMga jAnanA / apramattaguNasthAnameM bhI pramattaguNasthAnavat ekakama 4144 guNI paNNaTThIpramANa hI bhaMga haiN| upazamazreNIke apUrvakaraNaguNasthAnameM anya lezyAoMke abhAvase eka zuklalezyArUpa bhI pratyekapada hai zeSa pratyekapada pUrvavat haiM / yahA~ matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, manaHparyayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhalabdhike 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhi ke 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192, upazamacAritrake 16384, jIvatvake 32768, bhavyatvake paNNIpramANa, manuSyagatike doguNIpaNNaTThI aura zuklalezyAke cAraguNI paNNavIpramANa pratyekapada haiM tathA piMDapada liMga, kaSAya va samyaktvarUpa haiN| zuklalezyAke bhaMga paNNaTThIse cAraguNe haiM inase dugune ekaliMgake bhaMga paNNaTThIse AThaguNe jAnanA / inako tInaliMgase guNAkare to paNNaTThIse 24 guNA arthAt 24 paNNaTThIpramANa bhaMga haiN| eka liMgake bhaMgase dUne arthAt 16 guNI paNNaTThIpramANa ekakaSAyasambandhI bhaMga haiN| inako tInavedasahita cArakaSAyase guNAkaranepara (344=12416xpaNNI ) 192 se guNita paNNahIpramANa bhaMga haiM tathA ekakaSAyake bhaMgoMse doguNe arthAt 32 paNNaTTIpramANa bhaMga ekasamyaktvake haiM isako 3 veda va 4 kaSAyasahita 2 samyaktvase guNA karanepara (34442=24)4324paNNaTThI-768 guNI paNNaTThIpramANa bhaMga hue| isaprakAra sarvamilakara (8+24+192+768) 992 guNI paNNImeM se eka kama karadenese jo labdha AyA uttanepramANa bhaMga upazamaka apUrvakaraNaguNasthAnameM sarvapadake jAnanA | isIprakAra savedaanivRttikaraNaguNasthAnameM apUrvakaraNavat 992 guNI paraNaTTI meM se eka kama pramANa sarvapadake bhaMga haiN| vedarahita anivRttikaraNaguNasthAnameM pratyekapada 19 haiN| matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, mana:paryayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-746 lAbhake 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhike 1024, vIryake 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192, upazamacAritrake 16384 jIvatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTTIpramANa, / manuSyAtine ? gaNa aura zugalasyoH aNNaTTIpramANa bhaGga haiM tathA piMDapadameM zuklalezyAke 4 guNI paNNaTThIse dUne arthAt 8 guNI paNNaTTIpramANa ekakaSAyasambandhI bhaGga haiM inako 4 kaSAyase guNAkaranepara cAroMkaSAyasambandhI (844) 32 guNI paNNaTThIpramANa bhanna hote haiN| ekakaSAyake bhaGgoMse dUne arthAt 16 guNIpaNNaTThIpramANa ekasamyaktva ke haiM inako cArakaSAyasahita dosamyaktva se guNAkare to (442-8)x16xpaNNaTThI 128 guNopaNNaTTIpramANa bhaGga hote haiN| isaprakAra avedaanivRttikaraNameM pratyekapada va piNDapadasambandhI bhaMga milakara (8+32+128) 168 guNI paNNaTTI meM se eka kama karane para bhaMga sarvapadasambandhI jaannaa| sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM pratyekapadameM matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, manaHparyayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhi ke 128, lAbha ke 256, bhoga ke 512, upabhogalabdhi ke 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192, upazamacAritrake 16384, jIvatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTTIpramANa, manuSyagatike 2 paNNaTTIpramANa, zuklalezyA ke 4 paNNadvIpramANa tathA sUkSmalobhake 8 paNNaTThIpramANa bhaMga haiN| piMDapadameM sUkSmalobhasambandhI 8 guNI paNNaTTIse dUne arthAt 16 paNNIpramANa ekasamyaktvasambandhI bhaMga haiN| inako upazama va kSAyikarUpa do samyaktvoMse guNAkaranepara (2416=324paNNaTThI) 32 guNI paNNaTTIpramANa bhaMga hote haiN| isaprakAra pratyekapada va piMDapadake bhaMga milakara (pratyekapadake 16+padapiMDa ke 32) 48 guNI paNNaTThIpramANa meM se eka kama karanepara sarvapadake bhaMga sUkSmasAmparAyaguNasthAnameM haiN| upazAntakaSAyaguNasthAnameM pratyekapada matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, mana:paryayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhake 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhike 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096 asiddhatvake 8192, upazamacAritrake 16384, jIvatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTTIpramANa, manuSyagatike dopaNNaTThIpramANa, zuklalezyAke 4 paNNaTThIpramANa hai| piMDapadameM zuklalezyAsambandhI cAraguNIpaNNaTThIpramANa bhaMgoMse dUne arthAt 8 se guNita paNNaDIpramANa bhaMga ekasamyaktvake haiM inako upazama va kSAyikasamyaktvase guNA karanepara (842) 16 paNNaTTIpramANa bhaMga hue tathA pratyekapadake 8 va piMDapadake 16 bhaMga milakara 24 guNI paNNaTTImeM ekakama pramANa sarvapadasaMbandhI bhaGga yahA~ jaannaa| kSapakazreNIke apUrvakaraNaguNasthAnameM pratyekapada matijJAnake 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, mana:paryayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhalabdhike 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhike 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-747 4096, asiddhatvake 8192, kSAyika cAritrake 16384, jIvatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTThIpramANa, manuSyagatike 2 paNNaTThIpramANa, zuklalezyAke cArapaNNaTTIpramANa aura kSAyikasamyaktvake 8 paNNIpramANa haiN| kSAyikasamyaktvake AThapaNNaTThIpramANa bhaMgoMse dUna arthAt 16 paNNaTTIpramANa ekaliMgasaMbaMdhI bhaMga haiM inako tInavedase guNA karanepara (1643) 48 paNNaTThIpramANa bhaMga hue | ekaliMgasambandhI bhaMgoMse dUne 32 paNNaTThIpramANa eka kaSAyake bhaMga haiN| inako 3 vedasahita cArakaSAyoMse guNA kare to (344-12)4324paNNaTThI 384 guNI paNNaTTIpramANa bhaMga hue| isaprakAra pratyekapada 16 va piMDapadake 432 bhAgoMko pilAnese 448 me guNina paNNavINa pANameM ekakama apUrvakaraNaguNasthAnake kSapakazreNIkI apekSA sarvapada bhaMga jaannaa| savedaanivRttikaraNaguNasthAnameM bhI apUrvakaraNaguNasthAnavat uparyukta 448 paNNaTTIpramANameM se ekakama bhaGga haiN| avedaanivRttikaraNaguNasthAnameM pratyekapada 20 haiN| matijJAnakA 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, manaHparyayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhalabdhike 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhike 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192, kSAyikacAritrake 16384, jIvatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTThI, manuSyagatike 2 paNNaTThI, zuklaleNyAke 4 paNNaTThI aura kSAyikasamyaktvake 8 paNNaTTIpramANa bhaMga haiN| piMDapadoMmeM ekakaSAyasaMbaMdhIbhaga kSAyikasamyaktvake 8 paNNaTThIpramANa bhaMgoMse dUne arthAt 16 guNe paNNaTThIpramANa bhaMga haiN| inako cArakaSAyase guNA karanepara (16x4) 64 paNNaTThIpramANa bhaMga haiN| isaprakAra pratyekapadake 16 va piMDapadake 64 bhaMga milakara sarvapadasaMbaMdhIbhaMga 80 guNIpaNNaTTImeM se ekakama pramANa jaannaa| sUkSmasAparAyaguNasthAnameM pratyekapada hI haiM, piMDapada nahIM haiN| yahA~ matijJAnakA 1, zrutajJAnake 2, avadhijJAnake 4, mana:paryayajJAnake 8, cakSudarzanake 16, acakSudarzanake 32, avadhidarzanake 64, dAnalabdhike 128, lAbhalabdhike 256, bhogalabdhike 512, upabhogalabdhi ke 1024, vIryalabdhike 2048, ajJAnake 4096, asiddhatvake 8192, kSAyikasaMyamake 56384, jovatvake 32768, bhavyatvake ekapaNNaTThI, manuSyagatike 2 paNNaTThI, zuklalezyAke 4 paNNaTTI, kSAyikasamyaktvake 8 paNNaTThI evaM sUkSmalobhake 16 paNNaTTIpramANa bhaMgoMko milAnepara yahA~ 32 paNNaTTImeM se 1 kama pramANa sarvapadasaMbaMdhI bhaMga jaannaa| kSINakaSAyaguNasthAnameM bhI pratyekapada hI haiM, piMDapada nahIM haiN| yahA~ matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, dAnalabdhi, lAbha, bhoga, upabhoga, vIryalabdhi, ajJAna, asiddhatva, saMyama, jIvatva, bhavyatva, manuSyagati, zuklalezyA aura kSAyikasamyaktvarUpa 20 pratyekapadoMke parasparameM dUne-dUne bhaMga haiM arthAt kramase 1-2-4-8-56-32-64-128-256-512 Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 748 1024-2048-4096-8192-16384-32768, ekapaNNaTTI, 2 paNNaTTI, 4 paNNaTTI aura 8 pramANa haiN| ye milakara 16 guNI paNNImeM se ekakama sarvapadasaMbaMdhI bhaMga hote haiN| sayogakevalIguNasthAnameM kevalajJAnake 1, kevaladarzanake 2, kSAyika samyaktvake 4, yathAkhyAtacAritra 8, kSAyikadAnalabdhike 16, lAbhalabdhike 32, bhogalabdhike 64, upabhogalabdhike 128, vIryalabdhi ke 256, asiddhatvake 512, jIvatvake 1024 bhavyatvake 2048, manuSyagatike 4096, zuklalezyAke 8192 bhaMga haiN| isaprakAra sarvamilakara 256 se guNita 64 pramANameM ekakama karanese jo labdha Ave utane pramANa sarvapadake bhaMga jAnanA / ayogakevalIguNasthAnameM kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyikasamyaktva, yathAkhyAtacAritrake 8, dAnalabdhike 16, lAbhalabdhike 32, bhogake 64, upabhogake 128, vIryake 256, asiddhatvake 512, jIvatvake 1024, bhavyatvake 2048, manuSyagatike 4096 bhaMga haiM so ye sarva milakara 256 se guNita 32meM se ekakama (256032 - 1 ) pramANa bhana yahA~ sarvapadasambandhI hote haiN| siddhoM meM kevalajJAnake 1, kevaladarzana 2, kSAyikasamyaktvake 4, anantavIryake 8 aura jIvatvake 96 ye sarva milakara 31 bhaMga hote haiN| pa isaprakAra pratyekapada va piMDapadoMke dvArA bhaMgoMkA varNana kiyaa| yahA~ pratyekapadakA nAma asadRzapada bhI hai, kyoMki inameM pratipakSIse samAnatA nahIM hai tathA piMDapadakA nAma sadRzapada bhI hai, kyoMki inameM pratipakSIse samAnatA pAI jAtI hai| Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-749 guNasthAnakI apekSA Urdhva-tiryakpadasambandhI guNyameM guNakAroMse guNAkara RNarUpa dhana ghaTAnepara honevAle sarvapadake kI isandRSTi-::.. ..... ::: ".' guNasthAna | tiryag | guNya guNakAra RNya sarvapadoMkI bhaGgasaMkhyA meM dhana mithyAtva 2 sAsAdana 2 mizra asaMyata (kSA.va upa.samya.) sAyikasamyaktva 65536 |7195/2 | 1 |(6553647195)-18471531519 (paNNaTThI) 65536 | | (6553641799)-1= 517899263 (paNNI ) 65536 | 1607 (6553641606)-1=105216351 (paNNaTThI) 65536 | 7367 1 / (6553647367)-18482793751 (paNNaTTI) 65536 | 1664 | 1 (6553641664)-1=108941903 (paNNaTTI) 65536 | 2991 | 1 | (6553641991)-1=196018 175 (paNNaTThI) 65536 [576 1 (655364576)-1837747735 (paNNaTThI) 65536 | 4144 | 1 |(65536x4144) - 18271581183 (paNNaTTI) 65536 |4144 | 1 (6553644144)-1 = 271581183 65536 / 992 1 (655364992)-1865011715 dezasaMyata (kSAyo.va | 16 upa.sabhya) kSAyikasamyaktva pramatta 65536 448 65536 / 992 | 1 | (655364448)-5-29360127 1 (655364992)-1-65011711 apramatta apUrvakaraNa (upazamaka) kSapaka anivRttikaraNa (upazamaka) veda va kapAyarahita / (upazabhaka) savedakSapaka avedakSapaka (kAyasahita) 65536 | 168 1 / (655364168)-1-11000047 20 - 2 65536 | 448 | 1 | (6.55364448) - 1 = 29360127 1 | (65536488)-1-5242879 Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmasAmparAya (upazamaka) kSapaka upazAntakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ayogakevalI siddha 20 21 19 20 14 13 1 0 1 C a 0 OM gommaTasAra karmakANDa- 750 65536 65536 65536 65536 256 256 0 48 32 24 16 64 32 0 1 1 1 1 1 0 (65536x48 ) - 1=3145727 ( 6553632) - 1=2017151 (65536x24 ) - 1-1572863 (65536x16 ) - 101048576 sarvaprathama kriyAvAdiyoMke mUla bhaGga kahate haiM ( 256464 ) - 1 = 16383 (256432 ) - 1 = 8191 zuddhabhaMga 31 aba guNasthAnavat mArgaNAoMmeM bhI bhAvoMke sthAna va padarUpa bhaMgoMko kahate haiM Adesevi ya evaM saMbhavabhAvehiM ThANabhaMgANi / padabhaMgANi ya kamaso, avvAmoheNa ANejjo // / 875 / / artha Adeza meM (mArgaNAoMmeM) bhI guNasthAnavat yathAsambhava bhAvoMse honevAle sthAna va padabhaMgoMko kramase moharahita hokara jAnanA caahie| Age, jinameM sarvathA eka hI nayakA grahaNa kiyA jAtA hai, aise ekAntamatoM ke bheda kahate haiM asidisadaM kiriyANaM, akkiriyANaM ca Ahu culsiidii| sattaTTaNNANINaM, veNayiyANaM tu battIsaM // 876 / / 1 artha - kriyAvAdiyoMke 180, akriyAvAdiyoMke 84, ajJAnavAdiyoM ke 67 aura vainayikavAdiyoM ke 32 bheda haiM, isaprakAra ekAntavAdiyoMke bheda jAnanA / atthi sado paradovi ya, NiccANiccattaNeNa ya NavatthA / kAlIsarappaNiyadisahAvehi ya te hi bhaMgA hu ||877 // artha- sarvaprathama 'asti' aisA pada likhanA usake Upara 'svase, parase, nityapanese, anityapanese' ye cArapada likhanA unake Upara jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA va mokSa ye 1. prA. paM. saM. pU. 545 gAthA 22 / Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-751 padArtha tathA unake Upara kAla, Izvara, AtmA, niyati va svabhAvarUpa 5 pada likhnaa| isaprakAra 1444945=180 kriyAvAdiyoMke bheda hote haiN| vizeSArtha - svata: jIva kAlase asti kiyA jAtA hai, parase jIva kAlase asti kiyA jAtA hai, nityatvase jIva kAlase asti kiyA jAtA hai, anityapanese jIva kAlase asti kiyA jAtA hai, isaprakAra cArabhaMga hue tathA jIvake sthAnapara kramame ajIvAdikakI apekSA cAra-cAra bhaMga honese 9 padArthoke parivartanameM (9x4) 36 bhaMga kAlase hue| kAlake sthAnapara kramase IzvarAdi' kahane para 3636 bhaMga hote haiN| isaprakAra AtmA, riyati va svabhAvake badalanese sarva (3645) 180 bhaMga hote haiN| kAla Izvara AtmA niyati svabhAva jIva-ajIva puNya-pApa Amrava-bandha saMvara-nirjarA mokSa para nitya anitya asthi sado paradovi ya, NiccANiccattaNeNa ya NavatthA / esiM atthA sugamA, kAlAdINaM tu bocchAmi / / 878 // artha - asti, svataH yA parataH, nityapanese yA anityapanese ina pA~ca padoMkA tathA nau padArthoMkA artha sugama hai tathA kAlavAdAdi kA artha kahU~gA / vizeSArtha -- astikA artha 'hai' aisA hotA hai so kriyAvAdI vastuko astirUpa hI mAnakara kriyAkA sthApana karate haiN| apane svarUpa catuSTayase asti mAnate haiM aura paracatuSTayase bhI astirUpa hI mAnate haiM, nityapanese zAzvata astirUpa mAnate haiM, anityapanese kSaNika astirUpa mAnate haiN| isaprakAra jIva, ajIva, puNya, pApa, Amrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ina nau padArthoMko mAnate haiM so ina 14kA artha to sugama hai, ata: inakA vizeSa vyAkhyAna nahIM kiyaa| kAlavAdAdi kA artha krama se kahate haiM kAlo savvaM jaNayadi, kAlo savvaM viNassade bhuudN| jAgatti hi suttesu vi, Na sakade vaMcid kaalo||879|| artha - kAla hI sabako utpanna karatA hai, kAla hI sabakA nAza karatA hai, sote hue prANiyoMko kAla hI jagAtA hai so aise kAlako ThaganemeM kauna samartha ho sakatA hai ? isaprakAra kAlase hI saba kArya mAnanA kAlavAda kahalAtA hai| 1. prA.paM.saM.pR. 545 / 2. prA. paMcasaMgraha pR. 5.47 zloka 25 Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-752 aNNANI hu aNIso, appA tassa ya suhaM ca dukkhaM ca / saggaM NirayaM gamaNaM, savvaM IsarakadaM hodi / / 880 / / artha - AtmA ajJAnI-jJAnarahita hai, anAtha hai arthAt kucha bhI karane meM samartha nahIM hai, usa AtmAkA sukha-duHkha, svarga tathA narakameM gamanaAdi saba IzvarakRta hai| isaprakAra IzvarakA kiyA sarvakArya mAnanA IzvaravAda hai| ekko ceva mahappA, pUriso devo ya savvavAvI y| savvaMgaNigUDhovi ya, sacedaNo NigguNo paramo // 881 / / ' artha -- saMsArameM eka hI mahAn AtmA hai, vahI puruSa hai, vahIM deva hai aura vahI sabhI meM vyApaka hai, sarvAGgapanese agamya hai, cetanAsahita hai, nirguNI evaM utkRSTa hai; isaprakAra AtmasvarUpase hI sabhIko mAnanA AsavAka, artha hai| ......." jattu jadA jeNa jahA, jassa ya NiyameNa hodi tattu tdaa| teNa tahA tassa have, idi vAdo NiyadivAdo du||882||' artha - jo jisa samaya jisase jaise jisako niyamase hotA hai vaha usasamaya usase vaise usake hI hotA hai aisA niyamase sabhI vastuko mAnanA niyativAda kahalAtA hai| ko karadi kaMTayANaM, tikkhattaM miyavihaMgamAdINaM / vivihattaM tu sahAo, idi savvaM pi sahAotti // 883 // artha - kA~TA Adi jo tIkSNa vastu haiM unako kauna karatA hai? mRga va pakSI AdikoMmeM jo aneka prakArapanA pAyA jAtA hai unako kauna karatA hai ? isaprakAra prazna honepara yahI uttara milatA hai ki sabhImeM svabhAva hI hai aise sabako svabhAvase hI mAnanA svabhAvavAda hai| isaprakAra kAlAdikI apekSA ekAntapakSake grahaNa karalenese kriyAvAda hotA hai| Age akriyAvAda ke bhaGga do gAthAoM meM kahate haiM Natthi sado paradovi ya, sattapayatthA ya puNNapAUNA / kAlAdiyAdibhaMgA, sattari cadupaMtisaMjAdA / / 884 / / 1. prA.paM.saM.pU. 5.47 zloka 26 / 2. prA.paM.saM.pR. 547 zloka 28 / 3. prA.paM.saM.pR. 547; dha.pu.1 pR. 111 / 4. grA.paM.saM.pR.547 zloka 24 // Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-753 Natthi ya sattapadatthA, NiyadIdo kAlado tipNtibhvaa| coisa idi Natthitte akviriyANaM ca culsiidii||885|| jummaM / artha - sarvaprathama 'nAsti' pada likhanA, usake Upara 'svase' va 'parase' ye do pada likhanA caahie| unake Upara puNya-pApake binA sAtapadArtha likhanA, inake Upara kAlAdi 5 pada likhanA caahie| isaprakAra cArapaMktiyoMkA paraspara guNA karanepara 1424755-70 bhaMga tathA ekabAra punaH 'nAsti' pada likhanA, usake Upara sAtapadArtha likhane, unake Upara niyati va kAla ye do pada likhanA, isaprakAra tInapaMktiyoMkA guNA karanese (14742) 14 bhaMga hote haiM so inako uparyukta 70 bhaMgoMmeM jor3anese (70+14) 84 bhaMga akriyAvAdiyoMke hote haiN| 70 bhaGga kI racanA svabhAva niyati kAla Izvara AtmakRti / jIva - ajIva - Amnava - saMvara - nirjarA - bandha - mokSa svataH parataH nAsti 14 bhana kI racanA niyati jIva-ajIva-Asava-saMvara-nirjarA-bandha-mokSa nAsti vizeSArtha - jIva svata: kAlase nAsti kiyA jAtA hai, jIva parata: kAlase nAsti kiyA jAtA hai| isIprakAra jIvake sthAnapara ajIvAdi kahanepara 14 bhaMga eka kAlameM hue tathA kAlake sthAnapara IzvarAdi kahanepara 70 bhaMga hote haiM tathA jIva-niyati se nAsti kiyA jAtA hai, jIva kAlase nAsti kiyA jAtA hai evaM jIvake sthAnapara ajIvAdi kahanepara 14 bheda hote haiN| isaprakAra sarvamilakara (70+14) 84 bhaMga akriyAvAdiyoM ke hote haiN| akriyAvAdI vastuko nAstirUpa mAnakara kriyAkA sthApana nahIM karatA hai| athAnantara ajJAnavAda ke bhaGga kahate haiM ko jANadi NavabhAve, sattamasattaM dayaM avccmidi| avayaNajuda sattasayaM, idi bhaMgA hoti testttthii||886|| ko jANadi sattacadU, bhAvaM suddhaM khu donnnnipNtibhvaa| cattAri hoti evaM, aNNANINaM tu sattaTThI / / 887 ||jummN / / Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 754 artha - jIvAdi 9 padArthoM meM se eka-ekako sahabhaMga se jAnanA jaise ki 'jIva' astisvarUpa hai aisA kauna jAnatA hai tathA jIva 'nAsti' svarUpa hai aisA kauna jAnatA hai, jIva asti nAstirUpa hai aisA kauna jAnatA hai athavA avaktavya hai aisA kauna jAnatA hai aura zeSa tInabhaMga mile hue isaprakAra jIva ina 7 bhaMgarUpa hai aisA kauna jAnatA hai ! ina 7 nayoMse guNA karanepara ( 7x9 ) 63 bhaMga hote haiM tathA pahale 'zuddhapadArtha' aisA likhanA usake Upara asti, nAsti, astinAsti aura avaktavya ye cAra likhanA so ina donoM paMktiyoMse cArabhaMga utpanna hote haiM jaise- zuddhapadArtha astirUpa haiM, aise kauna jAnatA hai, zuddhapadArtha nAstirUpa haiM aisA kauna jAnatA hai, zuddhapadArtha astinAstirUpa hai aisA kauna jAnatA hai, zuddhapadArtha avaktavya hai aisA kauna jAnatA hai ? isaprakAra inako uparyukta 63 bhaMgoMse milAnese (63+4) 67 bhaMga ajJAnavAdiyoMke hote haiN| ajJAnavAdI vastu ko nahIM jAnanA hI mAnate haiN| "63 bhaMgoM kI racanA" jIva- ajIva-Asrava-bandha-saMvara-nirjarA mokSa - puNya-pApa sat asat sadasat avAcya sadavAcya asadavAcya sadasadavAcya " 4 bhaMgoM kI racanA " sat asat sadasat avAcya zuddhapadArtha athAnantara vainayikavAdake mUlabhaMga kahate haiM - - - maNavayaNakAyadANagaviNabI suraNivar3aNANijadivuhe / bAle mAdupidummi ya, kAdavvo cedi aDacaU // / 888 / / artha - deva, rAjA, jJAnI, yati, bUr3hA, bAlaka, mAtA aura pitA ina AThakI mana-vacana-kAya tathA dAna dekara vinaya karanA cAhie / isaprakAra vainayikavAdake 8x4= 32 bheda haiN| (vinayavAdI guNaavaguNakI parIkSArahita vinayase hI siddhi mAnate haiM / ) " 32 bhaMgoMkI racanA' sura-nRpati-yati- jJAnI vRddha-bAla-mAtA-pitA mana vacana kAya dAna 19 sacchaMdadiTThIhiM viyappiyANi, tesaTThittANi savANi tiNi / pAkhaMDiNaM vAulakAraNANi, aNNANicittANi haraMti tANi // / 889 / / ' 1. prA. paM.sa.pU. 546 zloka 23 | Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-755 artha- isaprakAra svacchaMda arthAt apanA manamAnA jinakA zraddhAna hai aise puruSoM ne ye 363 bheda kalpita kiye haiM jo pAkhaNDI jIvoMko vyAkulatA utpanna karanevAlI aura ajJAnIjIvoMke cittakA haraNa karanevAlI hai| Age anya bhI ekAntavAdoMkA kathana karate haiM AlasaDo NirucchAho, phalaM kiMciM Na bhuNjde| thaNakkhIrAdipANaM vA, pauruseNa viNA Na hi / / 890 // artha - jo Alasyasahita ho tathA utsAha va udyamarahita ho vaha kucha bhI phala nahIM bhoga sakatA / jaise- stanoMkA dUdha pInA puruSArthake binA nahIM bana sakatA, usIprakAra puruSArthate hI sabakArya siddha hote haiM, aisA mAnanA pauruSavAda hai| . . . daivameva paraM maNNe, dhippaurusamaNAtthayaM / eso sAlasamuttuMgo, kaNNo haNNadi saMgare // 891 // artha - maiM kevala daiva (bhAgya) ko uttama mAnatA hU~, nirarthaka puruSArthako dhikAra ho| dekho kileke samAna U~cA karNa rAjA yuddhameM mArA gyaa| isaprakAra daivavAdase hI siddhi mAnanevAlA daivavAdI hai| saMjogameveti vadaMti taNNA, NevekacakkeNa raho payAdi / aMdho ya paMgU ya vaNaM paviTThA, te saMpajuttA NayaraM paviTThA / / 892 // artha - yathArthajJAnI do ke saMyogase hI kAryasiddhi mAnate haiM, kyoMki jaise- eka pahiyese ratha nahIM cala sakatA tathA eka andhA aura dUsarA paMgu vanameM praviSTa hue, vana meM Aga laga jAnese andhA va paMgu donoM milakara arthAt aMdheke kandhepara paMgu car3hakara apane nagarameM praveza kara gye| isaprakAra saMyogapte hI kAryasiddhi mAnanevAlA saMyogavAdI hai| saiuTThiyA pasiddhI, duvvArA melidehiM vi surehi| majjhimapaNDavakhittA, mAlA paJcasuvi khitteva // 893 // artha - eka hI bAra uThI huI lokaprasiddhi devoMse bhI milakara dUra nahIM ho sakatI, anya kI to bAta hI kyA ? jaise draupadIne kevala madhyavartI pAMDava arthAt arjuna ko mAlA DAlI, kintu "pA~) 2. prA.paM.saM.pR. 547 zloka 30 / 1. prA.paM.saM.pR. 547 zloka 30 / 3. prA.paM.saM.pR. 547 zloka 321 Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-756 pAMDavoMko DAlI' aisI prasiddhi ho gii| isaprakAra lokavAdI lokapravRtti ko hI sarvasva mAnate haiN| aba nemicandrAcArya uparyukta sabhI matoM kA vivAda miTAnekA vidhAna batAte haiMjAvadiyA vayaNavahA, tAvadiyA ceva hoti nnyvaadaa| jAvadiyA NayavAdA, tAvadiyA ceva hoMti parasamayA // 894 / / artha - jitane vacana ke mArga haiM utane hI nayavAda haiM aura jitane nayavAda haiM utane hI para samaya vizeSArtha - jo kucha bhI vacana bole jAte haiM ve kisI apekSA se kahe jAte haiM ataH jahA~ jo apekSA hai vahI naya hai, kintu jahA~ jisako anya apekSAse rahita grahaNa kare vahI mithyAmata ho jAtA hai isalie jitane vacanake prakAra haiM utane naya aura jitane naya utane mithyAmata haiN| "ete sarve'pi nayA: ekAntAvadhAraNagarbhA mithyAdRSTayaH; etairdhyvsitvstvbhaavaat| (ja.dha.pu.1 pR. 245) / micchAdiTThI savve vi NayA sapakkha paDibaddhA| arthAt ye sabhI naya yadi paraspara nirapekSa hokara vastukA nizcaya karAte haiM to mithyA haiM, kyoMki eka dUsare nayakI apekSAke binA ye naya jisaprakArakI vastukA nizcaya karAte haiM, vastu vaisI nahIM hai| ataH "micchAdiTTI sabce vi NayA sapakkha paDibaddhA" ityAdi ja. gha. gAthA 102 ke isa pUrvArdha meM kahA hai- kevala apane-apane pakSase pratibaddha ye sabhI naya mithyA haiN| Age parasamayavAle mithyAmatI vacana kisaprakAra mithyA haiM, usakA kAraNa batAte haiM parasamayANaM vayaNaM, micchaM khalu hodi savvahA vynnaa| jeNANaM puNa vayaNaM, samma khu kahaMcivayaNAdo // 895 // 2 artha - paramatake vacana 'sarvathA' rUpa kahane se niyamase asatya hote haiM aura jainamatake vacana 'kathaMcit' bolane se satya haiN| vizeSArtha - jainamata syAdvAdarUpa hai vaha anantadharmasvarUpa vastuko 'kathaMcit' vacanase kahatA hai isalie satya hai, kyoMki ekavacanase vastukA ekadharma hI kahA jAtA hai| yadi koI sarvathA kahe ki yahI vastukA svarUpa hai to zeSa dharmoke abhAvakA prasaMga hone se vaha bhI asatya kahalAyegA | anyavAdI vastuke ekadharmako lekara yahI hai aise sarvathA' rUpa vacanase vastukA svarUpa kahate haiM so pUrvokta hetuse asatya haiN| jaise-- vastu dravyako apekSA nitya hai, paryAyakI apekSA anitya hai ata: jainamata satya hai| 1. pravacanasAra pariziSTa; jayadhavala pu. 1 pR. 245 / 2. pravacanasAra pariziSTa, ja.dha.pu. 1 pR. 245 / Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-757 jitane vacanake mArga haiM utane naya haiN| inako pratipakSIkI apekSAse rahita ekAntarUpase grahaNa karanese mithyAtvarUpa haiM tathA pratipakSIkI apekSA lenepara syAdvAdarUpase grahaNa karanepara samyakapa haiN|' isaprakAra anyamatoMkA vivAda eka syAdvAdase hI miTa sakatA hai, aisA samajhanA caahie| iti zrInemicandrAcArya viracita gommaTasArakarmakANDakI 'siddhAntajJAnadIpikA' nAmA hindITIkA hAbalikA saH adhikAra pUrNa humH| atha trikaraNacalikAdhikAra athAnantara trikaraNacUlikAko kahanekI icchAvAle AcArya guruko namaskAra karate hue zrotAoMko bhI sAvadhAna karanekI icchAse usaprakAra karanekA upadeza karate haiM Namaha guNarayaNabhUsaNa, siddhaMtAmiyamahaddhibhavabhAvaM / varavIraNaMdicaMdaM, nnimmlgunnmiNdnnNdiguruN||896|| artha - he guNarUpI ratnake AbhUSaNa cAmuNDarAya ! tuma siddhAntazAstrarUpI amRtamaya mahAsamudrameM utpanna hue aise utkRSTa bIranandI nAmA AcAryarUpI candramAko namaskAra karo tathA nirmala guNoMvAle indranandI nAmaka guruko namaskAra kro| yadyapi adha:karaNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa ina tInoMkA vistArapUrvaka kathana to isI granthamAlAse prakAzita labdhisAragranthake upazamasamyaktvaprakaraNameM kiyA gayA hai ata; vahIMse dekhanA cAhie; tathApi AcArya yahA~para tInakaraNoMkA svarUpa kahate haiM igivIsamohakhavaNuvasamaNaNimittANi tikaraNANi thiN| paDhamaM adhApavattaM, karaNaM tu karedi appmtto||897 // artha - cAritramohanIyakI 21 prakRtiyoM kA kSaya karaneke lie athavA upazama karaneke lie 1.micchAdiTTI sabce viNayA spkkhpddinddhaa| aNNoNNa NissiyA uNa lahaMti sammatta smbhaav||102|| (ja.dha.pu. 1 pR. 249) Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-758 adhaHpravRtta, apUrvakaraNa va anivRttikaraNa ye vizuddhirUpa tInakaraNa hote haiN| unameM se prathama adha:pravRttakaraNako sAtizaya apramattaguNasthAnavI jIva karatA hai| yahA~ karaNanAma pariNAmakA hai|' Age adha:pravRttakaraNa kA zabdArtha se siddha huA lakSaNa kahate haiM jamhA uvarimabhAvA, heTThimabhAvehiM sarisagA hoti / tamhA paDhamaM karaNaM, adhApavattoti NiddiTuM / / 898 // artha- jisakAraNa isa prathamakaraNameM uparitana samayavartIbhAva (pariNAma) adhastanasamaya sambandhI bhAvoMke samAna hote haiM isalie prathamakaraNakA adhaHpravRttakaraNa aisA andhartha (arthaka anusAra nAma kahA gayA hai| aMtomuttametto, takkAlo hodi tattha prinnaamaa| logANamasaMkhapamA, uvaruvari sarisavahigayA // 899 / / artha - usa adhaHpravRttakaraNakA kAla antarmuhUrta hai| usa kAlameM jIvake asaMkhyAtalokapramANa pariNAma hote haiM aura ve pariNAma prathamasamayase lekara Age-Ageke samayoMmeM samAnavRddhi (caya) rUpase antasamayaparyanta bar3hate haiN| vizeSArtha - antarmuhUrtapramANa samayoMkI paMktiko Urdhva AkArase sthApita karake una samayoMke prAyogyapariNAmoMkA prarUpaNa karate haiM- adhaHpravRttakaraNameM prathamasamayavartI jIvoMke yogyapariNAma asaMkhyAtalokapramANa haiN| dvitIya samayavartI jIvoMke yogyapariNAma bhI asaMkhyAtalokapramANa haiN| isaprakAra samaya-samayake prati adhaHpravRttakaraNasambandhI pariNAmoMke pramANakA nirUpaNa adha:pravRttakaraNakAlake antimasamayataka karanA caahie| adhaHpravRttakaraNake prathamasamayasambandhI pariNAmoMse dvitIyasamayake yogyapariNAma vizeSaadhika hote haiN| vaha vizeSa antarmuhUrta-pratibhAgI hai, arthAt prathamasamayasambandhI pariNAmoM ke pramANameM aMtarmuhUrtakA bhAga denepara jitanA pramANa AtA hai, utane pramANa se adhika hai| adhaHpravRttakaraNake dvitIyasamayasambandhI pariNAmoMse tRtIyasamayake pariNAma vizeSaadhika hote haiN| isaprakAra yaha krama adhaHpravRttakaraNakAla ke antimasamayataka le jAnA caahiye| 1. "asi-vAsINa va sAhayatamabhAvavivakhAe pariNAmANa karaNattu vlbhaado|" (dhavala pu. 6 pR. 217) talavAra aura vasUlAke samAna sAdhakatamabhAvakI vivakSA pariNAmoMke kAraNapanA pAyA jAtA hai| 2. labdhisAra gAthA 25, dhavala pu.61.217; jayadhavala pu. 12 pR. 233 / 3. dhavala pu. 6 pR. 214-215; jayadhavala pu. 12 pR. 2351 Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-759 athAnantara adhaHpravRttakaraNa pariNAmoMkI saMkhyAko samajhAneke liye aMkasaMdRSTi dvArA kathana karate haiM bAvattaritisahassA, solasa cau cAri ekkayaM ceva / dhaNaaddhANavisese, tiyasaMkhA hodi saMkhejje // 900 / / artha - yahA~ aGkasandRSTimeM sarvadhana 3072, adhaH pravRttakaraNakAlakA pramANa 16, tiryaggaccha (anukRSTikhaNDa) 4, UrdhvarUpa vRddhikA pramANa vizeSa 4, tiryagrUpa anukRSTimeM vRddhikA pramANa 1 aura vRddhi arthAt cayako siddhakaraneke liye saMkhyAtakI sahanAnI 3 kA aMka samajhanA caahiye| vizeSArtha - yahA~ karaNake sarvasamayasambandhI pariNAmoMkA samUha to sarvadhana (3072) hai tathA karaNakAlake jitane samaya hoM unako Upara-Upara likhanA so usakAlake jitane samaya ho vahI Urdhvagaccha athavA pada hai evaM ekasamayameM kisI jIvake kitane pariNAma pAye jAte haiM, anyajIvake kitane pariNAma pAe jAte haiM ? isaprakArase eka samayameM jitane khaNDa hoM unakI vivakSita samayakI racanAke barAbara racanA karanepara una khaNDoMkA jo pramANa ho vaha anukRSTike tiryaggaccha yA padakA parimANa hai tathA pratisamaya jitane pariNAma kramase bar3hate haiM vaha Urdhva caya (pracaya-uttara yA vizeSa) hai| pratyekakhaNDameM jitanI vRddhi hotI hai vaha tiryagrUpa anukRSTikA vizeSa-caya-pracaya yA vizeSa hai tathA caya kA pramANa jAnaneke liye jisa saMkhyAtakA bhAga diyA jAtA hai usakI sahanAnI aMkasaMdRSTimeM 3 hai| AdidhaNAdo savvaM, pacayadhaNaM saMkhabhAgaparimANaM / karaNe athApavatte, hoditti jiNehiM NiddiTTa // 901 // artha - adhaHpravRttakaraNameM sarva pracayadhana Adidhanake saMkhyAtaveMbhAgapramANa hai, aisA jinendradevane kahA hai| vizeSArtha - sarvasamayasambandhI cayako jor3a denepara jo pramANa ho so pracayadhana hai, pracayadhanako uttaradhana bhI kahate haiM tathA cayarahita sarvasamayasambandhI dhana Adidhana hai so "padakRtyA saMkhyAtena sarvadhane bhakte UrdhvacayapramANaM syAt' arthAt padakI kRti (varga) aura saMkhyAtakA bhAga sarvadhanameM denepara UrdhvacayakA pramANa hotA hai ataH pada (gaccha) 16 kI kRti (varga) 16416-256 aura saMkhyAtakI sahanAnI 3 so isakA bhAga sarvadhana 3072 meM denepara 3072/25643-4 labdha AyA so yaha UrdhvapracayakA pramANa hai tathA "vyekapadArdhaghna cayaguNo gaccha uttaradhanaM" isa karaNasUtrake anusAra ekakama padake Adhe ko cayase aura gacchase guNA karanepara pracayadhana hotA hai ata: ekakama gaccha (15) kA AdhA sAr3he sAta, isako caya (4) se guNA kiyA to (15/244) 30 aayaa| puna: gaccha (16) Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 760 se guNanese (30x16) 480 saMbaMdha AyA so yaha uttaradhana hai| isa uttaradhanako sarvadhana ( 3052) meM se ghaTAnepara (3072- 480) 2592 zeSa rahe so yaha Adidhana hai tathA pramANarAzi 480, icchArAzi ekazalAkA aura phalarAzi 2592 / yahA~ phalarAzise icchArAziko guNAkarake pramANarAzikA bhAga denepara ( 259219 / 480) 27 / 5 zalAkA huIM / punazca pramANarAzi 27/5 zalAkA, phalarAzi 2592 (Adidhana) aura icchArAzi eka zalAkA hai / phalarAzise icchArAziko guNAkara pramANarAzikA bhAga denepara (2592x1/1x5/27 ) 480 cayadhana prApta huA aura yaha Adidhanake saMkhyAtaveMbhAgapramANa hai ise uttaradhana bhI kahate haiM / ubhayadhaNe saMmilide, padakadiguNasaMkharUvahadapacayaM / savvadhaNaM taM tamhA, padakadisaMkheNa bhAjide pacayaM // 902 // artha Adidhana aura pracavadhanako milAnepara ( 2592+480) sarvadhana hotA hai athavA gaccha vargako saMkhyAtase guNAkara puna: cayase guNA karanepara ( 160344) arthAt (25603x4) sarvadhanakA pramANa (3072 ) prApta hotA hai tathA sarvadhanako gaccha ( 16 ) ke varga arthAt 256 va saMkhyAtakI sahanAnI 3 se bhAga denepara (3072/25603) 4 labdha AyA so yaha pracayakA pramANa hai| - cayadhaNahINaM davvaM, padabhajide hodi AdiparimANaM / Adimhi caye uDDe, paDisamayadhaNaM tu bhAvANaM // 903 // artha - sarvadhanameM se cayadhanako ghaTAnepara Adidhana prApta hotA hai / usako pada (gaccha ) kA bhAga denepara prathamasamayasambandhI vizuddhapariNAmoM kA pramANa prApta hotA hai| isako AdipramANa bhI kahA hai| usa prathamasamaya ke pramANa caya-cayakI vRddhi karanepara pratyekasamayasambandhI dhana arthAt dvitIyAdi samayoMke pariNAmoMkA pramANa prApta hotA haiN| vizeSArtha - asandRSTimeM sarvadhana 3072 meM se cayadhana 480 ghaTAnepara 2512 Adidhana hotA hai| isameM pada ( gaccha ) 16 kA bhAga denepara 162 AyA so yaha prathamasamaya ke vizuddhapariNAmoMkA pramANa jaannaa| isameM eka cayakA pramANa 4 milAnese (162+4) 166 hue so ye dvitIya samaya ke vizuddhapariNAmoMkA pramANa hai| isameM eka caya aura milAnese (166+4) 170 hue so tRtIyasamayake vizuddhapariNAma haiN| isaprakAra Age-Age eka-eka caya bar3hAnepara samaya-samayaprati adhaH pravRttakaraNake vizuddhapariNAmoMkA pramANa prApta hotA hai / adhaH pravRttakaraNapariNAmoMkA pramANa isaprakAra hai162|166 / 170 | 174|178 / 182 / 186 | 190 | 194 | 198 / 202 / 206 |210 | 214 | 218 / 222 | Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-761 pacayadhaNassANaNaye, pacayaM pabhavaM tu pacayameva hve| rUUNapadaM tu paI, sanjayati hodi ziyamezA !!104 / / artha - pracayadhama prApta karanemeM jo vRddhi huI hai vaha pracaya hai aura jo Adi meM hotA hai vaha prabhava hai jo pracaya hI hai| ekakamapada (gaccha) so yahA~ padakA pramANa hai| AdipramANameM jo vRddhi huI vaha caya hai vizeSArtha - prathamasthAnameM cayakA abhAva hai ataH yahA~ gacchakA pramANa vivakSita macchake pramANase ekakama (16-1) jAnanA / UrdhvaracanAmeM cayakA pramANa cAra hai ataH Adi 4 aura uttara 4 aura gacchake pramANa 16meM se ekakama karanese gaccha 15 / yahA~ 'padamegeNa vihINaM, dubhAjidaM uttareNa sNgunnidN| pabhavajudaM padaguNidaM padagaNidaM hodi savvattha // 164 / / isa karaNasUtra se pracayadhana prApta karate haiN| tadyathA-ekakamapadako 2 se bhAgadekara cayase guNA kare tathA Adiko milAkara gacchase guNA karanepara cayadhanakA jor3a hotA hai| akasandRSTimeM-gaccha 15meM se ekakama kara (15-1) pada 14 ko 2 se bhAga denepara (1422) 7 AyA isako caya (4) se guNA kiyA to (3x4) 28 huA isameM (Adidhana) 4 milAnese (28+4) 32 labdha AyA isako gacchake pramANa 15se guNA karanepara (32415) 480, so yaha pracayadhanakA pramANa hai| aba anukRSTike prathamakhaNDakA pramANa kahate haiM paDisamayadhaNevi padaM, pacayaM pabhavaM ca hodi tericche / aNukaTTipadaM savvaddhANassa ya saMkhabhAgo hu||905 / / artha - pratyekasamayake dhanameM anukRSTike gaccha, caya Adi (prabhava) sabhIkI racanA tiryagrUpase hotI hai aura anukRSTikA gaccha, sarvaadhvAna arthAt Urdhva gacchake saMkhyAtaveMbhAgapramANa nizcayase hotA vizeSArtha - paripATIkramase viracita ina pariNAmoMse punarukta aura apunaruktabhAvakA anusandhAna karanA anukRSTi hai| athavA 'anukarSaNamanukRSTi' pariNAmoMkI paraspara samAnatAkA vicAra karanA vaha anukRSTikA ekArtha hai| anukRSTikA kAla antarmuhUrtamAtra avasthita svarUpa hai, kyoMki yaha kAla 1. triloksaar| 2. ja.dha.pu.12 pR. 235 / Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-762 adhaHpravRttakaraNakAlake saMkhyAtaveMbhAgapramANa hai| aGkasandRSTise-Urdhvagaccha 16 meM saMkhyAtarUpa 4kA bhAga denese anukRSTike gacchakA pramANa (16:4)-4 prApta huaa| aNukaTTipadeNa hade, pacaye pacayo du hodi tericche| pacayadhaNUNaM davvaM, sagapadabhAjidaM have aadii||906 / / artha - anukRSTike gacchakA bhAga UrdhvacayameM denese jo pramANa ho vaha anukRSTikA caya hotA hai aura pratyeka samayasambandhI anukRSTike sarvadhanameM se pracayadhana kama karanepara jo pramANa Ave usameM apane-apane gacchakA bhAga denese anukRSTike prathamakhaNDa kA pramANa hotA hai| vizeSArtha - yahA~ anukRSTi gaccha 4kA Urdhvacaya 4meM bhAga denepara (4/4) eka prApta huA so anukRSTikA caya jAnanA tathA 'vyekapadArdhaghnacayaguNo gaccha uttaradhanaM' isa karaNasUtrase ekakama gaccha (4-1) 3 isakA AdhA Der3ha isako caya 1se guNAkare to (1 1/241=1 1/2) aura gacchase guNA kare to (1 1/244) 6 hue so anukRSTimeM pracayadhana jaannaa| prathamasamaya sambandhI jo 162 pariNAma ve hI prathamasamayasambandhI anukRSTi kA sarvadhana hai| usameM pracayadhana 6 ghaTAkara (162-6) 156 rahe usako anukRSTigaccha (4) kA bhAga denepara 1564-39 Aye so yaha prathamasamaya kI anukRSTike prathamakhaNDake pariNAmoMkI saMkhyAkA pramANa jAnanA / Adimhi kame vaDadi, aNukaTTissa ya cayaM tu tericche| idi uhatiriyarayaNA, adhApavattamhi karaNamamhi / / 907 / / artha - prathamakhaNDase Age dvitIyAdi khaNDoMmeM tiryagrUpa anukRSTikA eka-eka caya kramase bar3hatA hai taba dvitIyAdi khaNDoMkA pramANa hotA hai| isaprakAra UrdhvarUpa aura tiryagrUpa donoM hI racanA adhaH pravRttakaraNameM jAnanI caahiye| vizeSArtha - usa AdikhaNDase dvitIyAdi khaNDameM kramase tiryagrUpa eka-eka anukRSTikA caya bar3hanA so anukRSTikA caya eka-eka bar3hanese 39 / 40 / 41 / 42, dvitIyasamayameM 40 / 4142 / 43 / pramANa jAnanA so dvitIyasamayake aura prathamasamayasambandhI 40 / 41 / 42 / pariNAma samAna haiN| isIprakAra tRtIyAdi samayameM anukRSTiracanA karake khaNDameM pariNAmoMkA pramANa va adhaHstana samayasambandhI pariNAmoMse samAnatA jAnanA caahie| aise Urdhva va tiryapracayarUpa donoM racanA adhaHpravRttakaraNameM hai| jaise-aMkoMkI sahanAnIse dRSTAMtarUpa kathana kiyA usIprakAra arthasandRSTike dvArA yathArtha kathana jaannaa| prathamasamayakA prathamakhaNDa aura antimasamayake antimakhaNDabinA uparitana sarvakhaNDasambandhI pariNAmoM ke adhastanakhaNDasambandhI pariNAmoMse yathAsambhava samAnatA hai so isa karaNa kA nAma adha:pravRtta hai| 1. ja.dha.pu. 12 pR. 236 / Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 166 caturtha nirvargaNAkANDaka | tRtIya nirvarmaNAkANDaka | dvitIya nirvargaNAkANDaka | prathama nirvargaNAkANDaka 16 samayavartI | 222 | 218 214 | 210 | 206 / 202 | 198 1194 190 | 186 | 182 | 178 | 174 1170 | 162 pariNAma saM. prathama khaNDa 48 47 46 dvitIya khaNDa 10 / 4948 tRtIya khaNDa caturtha khaNDa | 57 56 | 55/ 54 53 | 46 | 45 | 14 | 43 gommaTasAra karmakANDa-763 adha:pravRttakaraNake prathamasamayase lekara yathAkrama vizeSa adhikake kramase racanA karake prathamasamayake pariNAmoMke (adha:pravRttakaraNakAlake saMkhyAtaveMbhAgapramANa) antarmuhUrtake jitane samaya haiM, mAtra utane khaNDa karanA cAhiye so eka nirvargaNAkANDakakA utanA hI pramANa hai| vivakSita samayake pariNAmoMkI anukRSTikA viccheda jitane sthAna Upara jAkara hotA hai vaha nirvargaNAkANDaka kahA jAtA hai| prathamasammake pariNAmasambandhI ve khaNDa paraspara sadRza nahIM hote; visadRza hote haiM kyoMki vizeSa adhika kramase avasthita haiN| prathamasamayasambandhI paggiAmoMmeM antarmuhurtakA bhAga denepara jo labdha prApta ho vaha vizeSaadhika kA pramANa hai| punaH prathamakhaNDako chor3akara inhIM pariNAmakhaNDoMko paripATIkA ullaMghanakarake dUsare samayameM sthApita karanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki isa dvitIyasamayameM asaMkhyAtalokapramANa anya apUrvapaNAma bhI hote haiM jo vizeSa hote haiM, jaise uparyuktasandRSTi meM jo 43 haiM unheM yahA~ antimakhaNDarUpase sthApita karanA caahie| isaprakAra sthApita karanepara dUsare samayameM bhI antarmuhUrtapramANa pariNAmakhaNDa prApta hote haiM; tathaiva tRtIyAdi samayoM meM bhI pariNAmakhaNDoMkI racanA adha:pravRttakaraNake antimasamayataka yathAkrama karanI caahie| inakI sandRSTi nimna prakAra bhI kI gaI hai 1. ja.dha.pu. 12 pR. 254; 1141 Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ govA karmaka 100000000000, 1000000000000, 10000000000 100000000000, 1000000000, 10000000000, 100000000, 1000000000, 10000000, 100000000, 1000000 10000000, 100000, 1000000. 10000, 4,00000, 10000000000000, 1000000000000 1000000000000, %0000000000000 100000000000, 10000000000, 1000000000, 100000000, 10000000, 1000000, sandRSTi ke anusAra anukRSTikI prarUpaNA isaprakAra hai- adhaHpravRttakaraNake prathamasamayasambandhI prathamakhaNDa ke pariNAma uparimasamayasambandhI pariNAmoM meM se kinhIM bhI pariNAmoMke samAna nahIM hote, vahIM para dUsare khaNDake pariNAma (40) dUsare samayake prathamakhaNDa (40) ke pariNAmoMke samAna hote haiM / isIprakAra prathamasamayake tRtIyAdi khaNDoMke pariNAmoMkA bhI tRtIyAdi samayoMke prathamakhaNDake pariNAmoMke sAtha kramase punaruktapanA tabataka jAnanA cAhie jabataka prathamasamayasambandhI antimakhaNDa ke pariNAma (43) prathamanirvargaNAkANDakake antimasamayake prathamakhaNDa ke sAtha punarukta hokara samApta hote haiN| 5000000000000 100000000000 10000000000 1000000000 100000000 10000000 isIprakAra adhaH pravRttakaraNake dvitIyAdi samayoMke pariNAmakhaNDoMko bhI pRthak-pRthak vivakSita karake vahA~ke dvitIyAdi khaNDagata pariNAmoMkA vivakSita samayase lekara Upara ekasamayakama nirvargaNAkANDakapramANa samayapaMktiyoMke prathamakhaNDake pariNAmoMke sAtha punaruktapanekA kathana karanA cAhie, kintu itanI vizeSatA hai ki sarvatra prathamakhaNDasambandhI pariNAma apunaruktapanese avaziSTa rahate haiM arthAt pratyeka samaya ke prathamakhaNDasambandhI pariNAma agale samayoMke kisI bhI khaNDake pariNAmoMke sadRza nahIM hote| isI prakAra dvitIyanirvargaNAkANDaka pariNAmakhaNDoMkA tRttIyanirvarmaNAkANDakake pariNAmakhaNDoMke sAtha punaruktapanA jAnanA cAhie, kintu vahA~para bhI prathamakhaNDa ke pariNAma apunaruktarUpase avaziSTa rahate haiN| isI kramase tRtIya - caturtha paMcamAdi nirvargaNAkANDakoM ke bhI anantara uparimanirvargaNAkANDakoMke sAtha punaruktapanA vahA~ paryanta le jAnA cAhie jabataka dvicaramanirvargaNAkANDakake prathamAdi samayoMke sarva pariNAmakhaNDa, prathamakhaNDako chor3akara antimanirvargaNAkANDaka pariNAmoMke sAtha punarukta hokara samApta hote haiN| aMtimanirvargaNAkANDakake svasthAnameM punarukta - apunaruktapanekA anusandhAna paramAgama ke avirodhapUrvaka karanA cAhiye / athavA yahA~ para isaprakAra sannikarSa karanA cAhie- prathamasamayameM jo prathamakhaMDa ( 39 ) hai vaha Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-765 Upara kisIke sAtha bhI sadRza nahIM hai| punaH prathamasamayasambandhI dvitIyakhaNDa (40) tathA dvitIyasamayakA prathamakhaNDa (40) donoM hI sadRza haiN| tathaiva prathamasamayakA tRtIyakhaNDa (41) aura dvitIyasamayakA dvitIyakhaNDa (41) ye donoM bhI sadRza haiN| isIprakAra Age calakara prathamasamayavartI antimakhaNDa tathA dvitIyasamayakA vicaramakhaNDa ye donoM sadRza haiN| tathaiva dvitIyasamayasambandhI pariNAmakhaNDoMkA aura tRtIyasamaya ke pariNAmakhaNDoMkA sannikarSa karanA caahie| isIprakAra Upara bhI tadanantara pichale (pUrva) ke sAtha sannikarSavidhi jAnakara kathana karanA caahie| parasthAna alpabahutvakA kathana isaprakAra hai- adhaHpravRttakaraNake prathamasamayameM jaghanya vizuddhi (1) sabase stoka haiM, kyoMki adhaHpravRttakaraNameM isase alpa anyasthAna nahIM pAyA jAtA hai| usase dvitIyasamayameM jaghanyavizuddhi (40) anantaguNI hai, kyoMki prathamasamayake jaghanyavizuddhisthAnase SaTUsthAnakrama dvArA asaMkhyAtalokamAtra vizuddhisthAnoM ko ullaMghanakara sthita hue dvitIyakhaNDake jaghanyavizuddhisthAnakA dvitIya samayameM jaghanyapanA dekhA jAtA hai isaprakAra antarmuhUrta (prathamanirvargaNAkANDakake anta) taka jaghanya vizuddhikA hI pratisamaya anantaguNita kramase kathana karanA cAhie, usase (prathamanirvargaNAkANDaka) prathamasamayameM utkRSTavizuddhi (162) anantaguNI hai, kyoMki isase anantarapUrva jo jaghanyavizuddhikrama prApta hai vaha to adha:pravRttakaraNake prathamasamayake vizuddhasthAnoMke antimakhaNDakI Adi-vizuddhi hai aura usI antimakhaNDakI utkRSTavizuddhi ukta Adi vizuddhise chahasthAna kramase vRddhirUpa asaMkhyAtalokapramANa pariNAmasthAnoMko ullaMghakara avasthita hai| prathamanirvargaNAkANDakake prathamasamayakI utkRSTavizuddhi (162) se dvitIyanirvargaNAkANDaka ke prathama khaNDa kI jaghanyavizuddhi (163) anantaguNI hai, kyoMki prathamasamayakI utkRSTavizuddhi dvitIyasamayake dvicaramakhaNDake antimapariNAmake sadRza hokara urvakapanese avasthita hai aura dvitIyanirvargaNAkANDakakI jaghanyavizuddhi aSTAMkarUpase avasthita hai isalie anantaguNI hai, isase dvitIyasamayakI utkRSTavizuddhi (205) anantaguNI hai, kyoMki pUrva kI jaghanyavizuddhi (163) adhaHpravRttakaraNake dUsare samayake antimakhaNDake jaghanyapariNAma svarUpa hai aura usase asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnoMko ullaMghanakara sthita yaha dvitIyasamayake antimakhaNDakI utkRSTavizuddhi hai isalie yaha usase anantaguNI hai| isa paddhatise antarmuhUrtakAlapramANa eka nirvargaNAkANDakako avasthitakara uparima aura adhastana jaghanya aura utkRSTa pariNAmoMkA alpabahutva karanA cAhie | yaha saba alpabahutva nirvargaNAkANDakoMko kramase ullaMghanakara punaH dvicaramanirvargaNAkANDakake antimasamayakI utkRSTavizuddhi (690) se adhaHpravRttakaraNake antimasamayakI jaghanyavizuddhi (691) anantaguNI hai; usase antimanirvargaNAkANDakake prathamasamayakI utkRSTavizuddhi (744) anantaguNI hai| adhaHpravRttakaraNake antimasamayaparyanta isaprakAra prakRta alpabahutvakI prarUpaNA karanI caahie| isakI sandRSTi isaprakAra hai Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 40 80 121 163 206 250 295 586 68691 341 388436485 535 12(4),13 162 u. 205 u. 249 u. 294 u. 340 pa. 387 u. 438:484 3... . 534 . 585 u 637 u 610 u 744 u u 799 . 85 u. 112 u. 536-2net Hizmet uparyukta sandRSTimeM-- 1 se 16 takakI saMkhyA adhaHpravRttakaraNake samayoMkI sUcaka hai| koSThakake bhItarakI saMkhyA nirvargaNAkANDakakI sUcaka hai| pratyeka nirvargaNAkANDaka cAra samayoMkA haiN| 1-40 Adi saMkhyA usa-usa samayake jaghanyapariNAmakI vizuddhisaMkhyA sUcaka hai| 162-205 Adi saMkhyA usa-usa samaya ke utkRSTapariNAmakI vizuddhisaMkhyA sUcaka hai| jaghanyase jaghanya, jaghanyase utkRSTa, utkRSTase jaghanya aura utkRSTase utkRSTa pratyeka anantaguNIvizuddhise vRddhiMgata hai| adhaHpravRttakaraNameM kevala pratisamaya anantaguNIvizuddhise vizuddha hotA hai, kintu una vizuddhiyoMmeM sthitikANDakaghAta, anubhAgakANDakaghAta, guNazreNi aura guNasaMkrama karanekI samarthatA nahIM hai| jo aprazasta karmaprakRtiyA~ baMdhatI haiM ve samaya-samayameM dvisthAnIya anantaguNIhIna zaktise yukta dA~dhatI hai aura jo prazasta prakRtiyA~ ba~dhI hai ve samaya-samayameM catuHsthAnIya anantaguNI anubhAgazaktise yukta ba~dhatI haiN| eka-eka sthitibandhake pUrNa honepara palyopamake saMkhyAtaveMbhAgase hIna anya-anya sthitibandhako bA~dhanA Arambha karatA hai| adha:pravRttakaraNake prathamasamayameM hI usase anantarapUrva adhastanasamayameM honevAle tatprAyogya anta:koDAkor3IpramANa sthitibandhase palyopamake saMrakhyAtaveMbhAgahIna anya sthitibandhako prArambha karatA hai| puna: isa sthitibandhako antarmuhUrta kAlataka avasthitarUpase bA~dhanevAleke usakA bandhakAla kSINa ho jAtA hai| puna: usase palyopamake saMkhyAtaveMbhAgapramANa nyUna anya sthitibandhakA Arambhakara use bhI antarmuhUrtakAlataka avasthitarUpase bA~dhatA hai| isakramase sthitibandhake punaH punaH pUrNa honepara palyopamakA saMkhyAtavA~bhAgapramANa hIna bandha karatA huA adhaHpravRttakaraNakAlake bhItara saMkhyAtahajAra sthitibandhApasaraNa karatA hai| Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-767 aMtomuttakAlaM, gamiUNa adhApavattakaraNaM tu| paDisamayaM sujjhatA, apuvvakaraNaM samalliyai / / 908 / / artha - sAtizayaanamattasaMyamI samaya-samayaprati anantagaNIvizuddhatAse bar3hatA huA antarmuhUrtakAlaparyanta adha:karaNa karatA hai| punaH usako samApta karake apUrvakaraNa ko prApta hotA hai| Age aGkasandRSTi dvArA apUrvakaraNapariNAmoMkA kathana karate haiM chaNNaudicausahassA, aTTha ya solasa dhaNaM tadaddhANaM / pariNAmavisesovi ya, cau saMkhApuvakaraNasaMdiTThI / / 909 // artha - apUrvakaraNameM sarvadhana 4096 aura gaccha 8, pariNAmavizeSa 16 evaM saMkhyAtakA pramANa 4 hai so yaha aGkasandRSTimeM kathana kiyA hai| vizeSArtha - yahA~ apUrvakaraNake sarvasthAnoMkA pramANa sarvadhana, apUrvakaraNakAlasambandhI samayoMkA pramANa gaccha, pratisamaya bar3hate hue pariNAma vizeSa arthAt cayaM tathA cayako prApta karane ke liye sakhyAtakA pramANa 4 hai| aMtomuhattamette, pddismymsNkhlogprinnaamaa| kamauDDApuvvaguNe, aNukaTTI Natthi NiyameNa // 910 // artha - apUrvakaraNakA kAla antarmuhurtamAtra hai| isameM samaya-samayaprati asaMkhyAtalokapramANa pariNAma pAe jAte haiM aura ve prathamasamayase antimasamayaparyanta samAna cayarUpa bar3hate haiN| isameM anukRSTiradhanA nahIM hotI hai| vizeSArtha - apUrvakaraNameM uparitana samayavartI pariNAma adhastana samayavartI pariNAmoMke sadRza nahIM hote| kisI jIvakA prathamasamayameM utkRSTa pariNAma hotA hai kisI jIvakA dvitIyasamayameM jaghanya pariNAma hotA hai tathApi prathamasamayavartI jIvake pariNAmoMse dvitIyasamayavartI jIvake pariNAmoM meM adhikatA pAI jAtI hai| ata: jinake apUrvakaraNakA prathamasamaya hai una aneka jIvoMke pariNAmoMkI samAnatA bhI hotI hai aura asamAnatA bhI hotI hai, kintu dvitIyAdisamayavartI jIvoMke pariNAmoMse kadAcit bhI samAnatA nahIM hotI isaprakAra jinake apUrvakaraNako prApta kiye hue dvitIyAdi samaya ho gaye haiM unake pariNAmoMkI parasparameM samAnatA va asamAnatA aura uparitana va adhastana samayavartI pariNAmoMse asamAnatA hI hai isIlie isakA nAma apUrvakaraNa hai| yahA~ sarvadhana 4096, gaccha 8, isakAvarga 64, saMrakhyAtakI sahanAnI 4 'padakadisaMkheNa bhAjide pacayaM' gAthA 902 ke isa sUtrAnusAra pada (gaccha) ke varga 64 Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-768 149 ko saMkhyAta (4) se guNAkarake usarAzise sarvadhanameM bhAga denepara (4096/6444) 56 AyA so yaha cayakA pramANa jAnanA tathA "vyekapadArdhanacayaguNo gaccha uttaradhanaM" isasUtrase ekakama gacchake Adhe 3 1/2 ko caya 16 se guNAkarake (7/2416) labdha 56meM gaccha 8se guNA karanese 448 hote haiM so yaha pracayadhana hai| "cayadhaNahINaM davvaM padajide hodi AdidhaNaM" isa sUtrase cayadhana 448 ko sarvadhana 4096meM se ghaTAnepara (4096-448) 3648 zeSa rhe| isameM gaccha 8kA bhAga denese (364858) 456 Aye so prathamasamayasambandhI bhAvoM kA pramANa hai tathA 'Adammi caye uDDe paDisamayadhaNaM tu bhAvANaM" isa sUtrase Adidhanake pramANameM eka-eka cayakA pramANa (16) kramase milAnepara samayasamayasambandhI bhAvoMkA pramANa hotA hai| prathamasamayasambandhI 456meM eka caya milane para (456+16) 472 dvitIyasamayasambandhI pariNAma hote haiN| punaH inameM ekacaya milAnese (472+16) 448 tRtIyasamayasambandhI pariNAma hote haiM so isIprakAra antimasamayaparyanta bhAvoM (pariNAmoM) kA pramANa jaannaa| aMkasaMdRSTi kI apekSA isa dRSTAMtakA aisA artha jAnanA ki adhaHpravRttakaraNake pariNAma asaMkhyAtaloka pramANa haiN| inako asaMkhyAtalokase guNA kare to apUrvakaraNasambandhI manadhana hotA hai. apUrvakaraNakAlake mAmaloM kA pramANa gaccha 568 552 kahalAtA hai tathA gacchake vargako saMkhyAtaguNA karake isakA bhAga sarvadhanameM denepara cayakA pramANa hotA hai| 520 yahA~ yaha artha bhI hai ki apUrvakaraNake prathama samayameM pariNAma 488 asaMkhyAtalokapramANa haiN| dvitIyAdi samayameM bhI asaMkhyAtalokapramANa hI haiM 4172 tathApi cayapramANarUpa hI bar3hate-bar3hate hue haiN| yahA~ prathamasamayasambandhI jaghanyavizuddhipariNAma bhI adha:pravRtta karaNa ke antimasamayavartI antimaanukRSTikhaNDake vizuddhapariNAmase anantaguNe vizuddha haiM usase AThasamayavartI saba pariNAmoMkA kulayoga prathamasamayasambandhI utkRSTapariNAma anantaguNe vizuddha haiM isaliye yahA~ bhI asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnavRddhi sambhava hai| isase dvitIyasamayavartI jaghanyapariNAma anantaguNe vizuddha haiN| isaprakAra antimasamayaparyanta jAnanA tathA uparitanasamayavartI pariNAma adhastanasamayavatIM pariNAmoMke samAna kabhI bhI nahIM hote ata: apUrvakaraNa aisA nAma kahA hai| apUrvakaraNake prathamasamayameM jaghanyarUpase to palyopamake saMkhyAtaveMbhAgapramANa AyAmavAlA jaghanyasthitikANDakaghAta hotA hai, kyoMki sabase jaghanya antaHkor3Akor3IpramANa sthitisatkarmake sAtha Ae hue jIvake yaha sthitikANDakaghAta hotA hai, parantu sAgaropama pRthaktvapramANa AyAmavAlA prathama Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-769 utkRSTasthitikANDakaghAta hotA hai, kyoMki jaghanyasthitisatkarma se saMkhyAtaguNe sthitisatkarmake sAtha Akara apUrvakaraNameM praviSTa hue jIvake prathamasamayameM ukta sthitikANDakaghAta hotA hai| adhaHpravRttakaraNake antimasamayake sthitibandhase palyopamake saMkhyAtabhAgahIna apUrvasthitibandhako apUrvakaraNake prathamasamaya meM prArambha karatA hai| anubhAgakANDakaghAta aprazastakarmoMkA hI hotA hai, kyoMki vizuddhi ke kAraNa prazastakauMkI anubhAgavRddhiko chor3akara usakA ghAta nahIM ho sktaa| usa anubhAgakANDakakA pramANa tatkAlabhAvI dvisthAnIya anubhAgasatkarmake anantabahubhAgapramANa hai, kyoMki karaNapariNAmoMke dvArA ghAte jAnevAle anubhAgakANDakake anya vikalpoMkA honA asambhava hai| ekapradezaguNahAni sthAnAntarake bhItara anubhAgasambandhI spardhaka abhavyoMse anantaguNe aura siddhoMke anantabhAga pramANa hokara bhI Age kahe jAnevAle padoMkI apekSA stoka haiN| uparima anubhAgasambandhI spardhakoMkA apakarSaNa karate hue jitane anubhAgaspardhakoMko jaghanyarUpase atisthApita karake unase adhastanavartI spardhaka nikSeparUpa se sthApita karatA hai| ve jaghanyaatisthApanAviSayakaspardhaka ekapradezaguNahAni sthAnantarake spardhakoMse anantaguNe hote haiM, usase nikSepasplanthI spardhaka anantagaNo dohe haiM, usase kANDakApase grahaNa kiye gaye spardhaka anantaguNe haiM, kyoMki pratyeka anubhAgakANDakaghAtameM anubhAgasatkarmake amantaveMbhAgako chor3akara zeSa amantabahubhAgako kANDakApase grahaNa kiyA jAtA hai| apUrvakaraNake prathamasamayameM hI Ayukarmake atirikta zeSakarmoMkA guNazreNInikSepa hotA hai| usakA kAla anivRttikaraNa aura apUrvakaraNake samuditakAla (antarmuhUrta) se anivRttikaraNakAlake saMkhyAtaveMbhAga vizeSa adhika hai| guNazreNikI racanAkA krama isaprakAra hai-apUrvakaraNake prathamasamayameM Der3haguNahAnipramANa samathaprabaddhoM ko apakarSaNa-utkarSaNa bhAgahArase bhAjitakara vahA~ labdharUpase prApta ekakhaNDapramANa dravya kA apakarSaNakarake usameM asaMkhyAtalokakA bhAga denepara, ekabhAga dravyako udayAvalike bhItara gopucchAkArarUpase nikSiptakara punaH zeSa bahubhAgapramANa dravyako udayAvalike bAhara nikSipta karatA huA udayAvali ke bAhara anantarasthitimeM asaMkhyAtasamayaprabaddhapramANa dravyako nikSipta karatA hai| usase uparimasthitimeM asaMkhyAtaguNe dravyako detA hai| isaprakAra apUrvakaraNa aura anivRttikaraNake kAlase vizeSa adhikakAlameM guNazreNizIrSake prApta honetaka uttarottara asaMkhyAtaguNita zreNirUpase nikSipta karatA hai| guNazreNizIrSase uparima anantarasthiti meM asaMkhyAtaguNAhIna dravya dekara usake Upara gopucchAkAra se dravya diyA jAtA hai| isI prakAra apUrvakaraNa ke dvitIyAdi samayoM meM bhI guNazreNinikSepa hotA hai| sthitikANDaka kA kAla aura sthitibandhakA kAla tulya hai, kintu itanI vizeSatA hai ki prathama sthiti kANDakotkIrNakAla aura prathama sthitibandhakAla se dvitIyAdi sthitikANDakotkIrNakAla aura dvitIyAdi sthiti bandhoM kA kAla yathAkrama vizeSahInavizeSahIna hotA hai| eka sthitikANDaka meM hajAroM anubhAgakANDaka hote haiN| isa prakAra bahuta hajArasthitikANDakoM ke vyatIta hone para apUrvakaraNa kA kAla samApta hotA hai| apUrvakaraNa ke prathama samaya ke sthiti satkarma se antima samaya meM satkarbha saMkhyAtaguNA hIna haiN| Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-770 athAnantara anivRttikaraNa kA svarUpa kahate haiM ekamhi kAlasamae, saMThANAdIhiM jahA NivaTaMti / NaNivaTaMti tahaviya, pariNAmehiM miho je hu||911 / / hoti aNivATaNoM se, paDisamayaM jaassmekkprinnaamo| vimalayarajhANahudavahasihAhi NihakammavaNA / 912 / / artha - jo jIva anivRttikaraNakAla ke vivakSita eka samaya meM jaise zarIra ke AkAra va varNAdi se bhedarUpa ho jAte haiM usa prakAra pariNAmoM se bhedarUpa nahIM hote tathA jisakaraNa meM pratisamaya jIvoM ke eka rUpa hI pariNAma haiM ve pariNAma atizaya nirmaladhyAna rUpa agni kI zikhAse jalAe haiM karmarUpI vana jinhoMne aise anivRttirUpa hote haiN| vizeSArtha - isakaraNameM samAna samayavartI jIvoM ke pariNAma eka samAna hI hote haiM anyarUpa sarvathA nahIM hote| isI prakAra dvitIyAdi samayavartI jIvoM ke paraspara samAnatA jaannaa| anivRttikaraNakAlapramANarUpa gaccha so aGkasandRSTimeM 4 rUpa hai aura artha-sandRSTi meM vahI kAla antarmuhUrtapramANa hai| anivRttikaraNameM praviSTa honeke prathamasamaya se hI apUrvakaraNake antima sthiti-kANDakase vizeSahIna anya sthitikANDakakA Arambha hotA hai| pUrvake sthitibandhase palyopamake saMkhyAtaveMbhAgapramANahIna anya sthitibandhakA bhI Arambha hotA hai tathA ghAta karanese zeSa rahe anubhAga ke anantabahubhAgapramANa anubhAgakANDakakA bhI vahIM para grahaNa hotA hai, kintu guNazreNinikSepa pUrva kA hI rahatA hai| isaprakAra hajAroM sthitikANDakoMke dvArA anivRttikaraNakAlake saMkhyAtabahubhAga antara kiyA jAtA hai| vivakSita karmoM kI adhastana aura uparitana sthitiyoMko chor3akara madhyakI antarmuhUrtapramANa sthitiyoMke niSekoMkA pariNAma vizeSake kAraNa abhAva honeko antarakaraNa kahate haiN| usasamaya jitanA sthitibandha kAla yA sthitikANDakotkIrNakAla hai utane kAlake dvArA antara ho jAtA hai arthAt guNazreNinikSepake agrAna (guNazreNizIrSa) se lekara nIce guNazreNiAyAmake saMkhyAtaveMbhAgapramANa sthitiniSekoMkA khaNDana (abhAva) ho jAtA hai| antarase nIcekI karmasthiti arthAt prathamasthitise aura dvitIyasthiti (antarase UparakI karma-sthiti) se tabataka AgAla pratyAgAla hotA rahatA hai jabataka prathamasthitimeM Avali-pratyAvali zeSa rahatI hai| dvitIyasthiti ke karmaparamANuoMkA prathamasthitimeM apakarSaNavaza AnA AgAla hai| prathamasthitike karmaparamANuoM kA dvitIyasthitimeM utkarSaNavaza jAnA pratyAgAla hai| prathamasthitimeM Avali aura pratyAvali zeSa rahanepara vivakSita karmoMkI guNazreNi, AgAla va pratyAgAla nahIM hotA, kintu pratyAvalimeM se hI udIraNA hotI hai| AvalipramANa prathamasthitike zeSa Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-771 rahanepara udIraNA bhI nahIM hotI, kintu prathamasthitike antimasamayataka sthitikANDakaghAta aura anubhAgakANDakaghAta sambhava hai, kyoMki vahA~ para antimasthitibandha ke sAtha unakI parisamApti dekhI jAtI hai| isaprakAra prathamasthiti kI samApti ke sAtha-sAtha anivRttikaraNakAla samApta ho jAtA hai| noTa - adhaHkaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa kA vistArapUrvaka kathana labdhisAra grantha ke upazamasamyaktva nAmaka prakaraNa meM kiyA gayA hai| ataH ina tInoM karaNoMkA vizeSasvarUpa jAnaneke lie labdhisAra graMtha, jo AcArya zivasAgaragranthamAlA se hI prakAzita huA hai, dekhanA caahie| itizrI AcArya nemicandra siddhAntacakravartI viracita gommaTasArakarmakANDa kI 'siddhAntajJAnadIpikA' nAmA hindITIkA meM 'trikaraNacUlikA' nAmaka AThavA~ adhikAra pUrNa huaa| atha karmasthitiracanAsadbhAvAdhikAra aba AcArya siddhoMko namaskAra karate hue karmasthitikI racanAkA sadbhAva kahanekI pratijJA karate haiM siddhe visuddhaNilaye, paNaTTakamme vinntttthsNsaare| paNamiya sirasA bocchaM, kammaTTidirayaNasambhAvaM // 913 / / - artha - prakRSTarUpase naSTa hue haiM dhAti-aghAtikarma jinake, vizeSarUpase naSTa kiyA hai caturgatibhramaNarUpa saMsAra jinhoMne isalie jinakA AtmapradezoMmeM sthAna hai aise siddha-parameSThI ko maiM mastaka jhukAkara namaskAra karake karmasthiti racanAkA sattArUpa kathana karatA huuN| yaha kathana prasaMgavaza gommaTasAra jIvakANDake yogAdhikArameM evaM pahale karma-kANDake bandha-udaya-sattvAdhikAra meM kahA hai| kammasarUveNAgadadavvaM, Na ya edi udayarUveNa / rUveNudIraNassa ya, AbAhA jAva tAva have // 914 // artha - karmasvarUpase pariNata huA jo kArmaNadravya jaba taka udaya yA udIraNArUpa nahIM hotA taba taka kA kAla AbAdhA kahalAtA hai| Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-772 vizeSa - karmabandha honeke pazcAt jitane kAlataka udaya va udIraNArUpa nahIM ho sake usa kAla ko AbAdhAkAla kahate haiN| arthAt vaha AbAdhAkAla do prakAra kA hai- 1. udayaAbAdhAkAla 2. udiirnnaaaabaadhaakaal| udadha paDi sattaha, AbAhA koDikoDiM uvahINaM / vAsasayaM tappaDibhAgeNa ya sesaTThidINaM ca / / 915 / / artha - udayakI apekSA AyubinA zeSa sAta mUlaprakRtiyoMkI eka kor3Akor3I-sAgarasthitikI AbAdhA 100 varSa hai| zeSa sthitiyoM kI AbAdhA bhI isI pratibhAgase jAnanA caahie| vizeSArtha - ekakoDAkor3IsAgarasthitikI AbAdhA 100 varSa hai to jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya va antarAyasambandhI 30 kor3Akor3IsAgarasthitikI kitanI AbAdhA hogI? isa prakAra yahA~ pramANarAzi 1 kor3AkoDIsAgara, phalarAzi 100 varSa aura icchArAzi 30 kor3Akor3IsAgara hai so phalarAzi se icchArAzi ko guNAkara pramANa-rAzikA bhAga dene para 30 koDAkor3IsAgara 4100 eka kor3Akor3I sAgara =3000 varSa kI AbAdhA hotI hai| isI prakAra mohanIyakarma kI 70 kor3Akor3IsAgarasthitisambandhI AbAdhA 7000 varSa hotI hai| nAma va gotrakarmakI 20 kor3Akor3IsAgara pramANa sthitikI AbAdhA 2000 varSa hotI hai| aMtokoDAkoDiTThidissa aMtomuhuttamAbAdhA / saMkhejaguNavihINaM, sabvajahaNNavidissa have / / 916 / artha - anta: kor3Akor3IsAgarapramANa sthitikI AbAdhA antarmuhUrtamAtra hai tathA jadhanyasthitikI AbAdhA antarmuhUrta ke saMkhyAtaveMbhAga hai| Age AyukarmasambandhI AbAdhA kahate haiM puvvANaM koDitibhAgAdAsaMkhepaaddha votti have / Aussa ya AbAhA, Na hidipaDibhAgamAussa / / 917 / / artha - AyakarmakI AbAdhA koTipUrvavarSake tRtIyabhAgase asaMkSepAddhAparyanta jaannaa| AyukarmakI AbAdhA Ayuke pratibhAgarUpa nahIM hotii| vizeSArtha - koTipUrvavarSakI AbAdhA jisakA tribhAga hai to tIna palyakI sthitikI AvAdhA kitanI hogI ? isaprakAra sthitikA pratibhAgakarake AyukarmakI AbAdhA kA pramANa siddha nahIM hotA ataH jitanI bhujyamAna Ayu avazeSa rahane para para-bhavakI Ayu ba~dhe utanI hI badhyamAna AyukI AbAdhAkA Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-773 pramANa hai| karmabhUmimeM Ayu kA tribhAga avazeSa rahanepara, bhogabhUmi va deva-nArakiyoMmeM chahamAsa avazeSa rahanepara AyubandhakI yogyatA hotI hai| ata: utkRSTa AbAdhA pUrvakoTivarSakA tRtIyabhAga jAnanA aura jaghanya AbAdhA asaMkSepAddhA (kSudrabhavakA saMkhyAtavA~bhAga) arthAt jisase thor3A-kAla koI na ho utane pramANa hai| (kSudrabhava AyuvAlA apanI Ayuke antima apakarSameM AyukA bandha karatA hai usakI AbAdhA kSudrabhava ke saMkhyAtaveMbhAgapramANa hotI hai|) isaprakAra udayakI apekSA AbAdhA khii| Age udIraNA kI apekSA AbAdhA kA kathana karate haiMAvaliyaM AbAhA, udiraNamAsija sttkmmaannN| parabhAviya.Atta ya, udIhaNA pani NiyameNa / / 918 // 1. yadyapi karmakANDameM, bhaugabhUmimeM navarAsa Ayu zeSa rahane para AyubandhakI yogyatA AtI hai, aisA likhA hai, kintu 'asaMkhejjavassAU tirikkha-maNusA adhitti ceNa, tasiM devaNeraiyANaM va jamANAue chammAso ahie saMte parabhavi Aussa baMdhAbhAvA" dhapu. 6 pR. 170 ke ina vacana ke anusAra yahA~ bhogabhUmi kI bhI 6 mAha Abu zeSa rahane para hI Ayubandha kI yogyatA AtI hai aisA kahA hai| isIlie karmakANDake isa prakaraNameM Upara bhI 6 mAsa hI diyA gayA hai| 2. bhogabhUmiyoM ke Ayubandha kI yogyatA kaba hotI hai? (do mata) zaMkA-bhogabhUmiyAmanuSya aura tiryaMcoM ke bhujyamAnaAyu ke 9 mAha avazeSa rahane para AgAmIbhava ke AyubaMdha kI yogyatA batalAI hai| mAthA 158, mAthA 917 meM bar3I TIkA meM 6 mAha avazeSa rahane para AyubaMdha kI yogyatA batalAI hai so kaise? samAdhAna - bhogabhUmiyAmanuSya va tiryaMca ke bhujyamAnaAyu ke 9 mAsa va chaha mAsa zeSa raha jAnepara parabhabika AyubaMdha kI yogyatA hotI hai, ye donoM kathana gommaTasAra-karmakANDa kI bar3I TIkA meM pAye jAte haiN| ina donoM kathanoM meM saMbhavata: bharataairAvata meM sukhamAdi tInakAla kI tathA haimavata Adi kSetroM kI zAzvatabhogabhUmiyA kI vivakSA rahI hai| bharata aura airAvata kSetroM meM zAzvatabhogabhUmi nahIM hai ata: yahA~ para bhujyamAnaAyu ke 9 mAha zeSa rahane para parabhavaAyu baMdha kI yogyatA ho jAtI hai aura zAzvatabhogabhUmiyoM meM 6 mAha AyuzeSa rahane para parabhava-AyubaMdha kI yogyatA hotI hai, kintu zrIdhavala graMtha meM 6 mAha zeSa rahane para parabhavaAyubaMdha kI yogyatA batalAI hai| "NiruvakkamAuApuNa chammAsAvase se AuabaMdha-pAoggA hoti / " (dhavala pu. 10 pR. 234) artha - jo nirupakramAyupka jIva haiM apanI bhujyamAnaAyu chahamAha zeSa rahane para AyubaMdha ke yogya hote haiN| "aupapAdika crmottmdehaa'sNkhyeyvrssaayusso'npvaayussH|" 53 / / (mo. zAstra a. 2) arthAt - aupapAdika (deva va nArakI), caramottamadehA (tadbhavamokSagAmI) aura asaMkhyAtavarSa kI AyuvAle (bhogabhUmiyA) ye jIvoM kI anapavarta AyuvAle (nirupakramAyuSka) hote haiN| zrIdhavala-graMtharAja ke anusAra sabhI bhogabhUmiyAjIva bhujyamAnaAyu ke 6 mAsa zeSa raha jAne para parabhadhikaAyubaMdha ke yogya hote haiN| 3. isa prasaMga meM dha.pu. 11 pR. 275 bhI dekhanA cAhie / 4. dha.pu. 10 pR. 237 para bhI yaha prakaraNa diyA gayA hai| Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-774 artha - udIraNA kA Azrayakara Ayuke binA sAtakarmoM kI AbAdhA AvalImAtra hai tathA parabhavasambandhI Ayu kI udIraNA nahIM hotI hai| vizeSArtha - bandha hone ke pazcAt AyubinA zeSa karmoM kI udIraNA AvalIkAla vyatIta hone para hI hotI hai| para bhavakI jo Ayu bA~dha lI hai usakI udIraNA nizcayakara nahIM hotii| arthAt vartamAna AyukI to udIraNA ho sakatI hai, parantu ba~dhIhuI AgAmI AyukI nhiiN| yahA~ aisA artha nahIM lagAnA cAhie ki deva, nArakI, caramazarIrI, bhogabhUmijake bhujyamAna Ayu kI udIraNA nahIM hotii| kyoMki ina deva, nArakI, caramazarIrI, bhogabhUmija ke bhI Ayukarma kI udIraNA to avazya hotI hai para utane mAtra se akAlamaraNa (kadalIghAta) nahIM ho jaataa| kyoMki udIraNA meM kisI bhI niSeka ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa (asaMkhyAta loka vA~ bhAga yA palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga) paramANu hI apakarSita hote haiM tathA udayAvalI meM die jAte haiM, pUrA kA pUrA niSeka nahIM (dhavala 15/43) ata: mAtra udIraNA hone se kahIM akAlamaraNa thor3e hI hotA hai| jabaki akAlamaraNa (kadalIghAta) meM niSeka pUre ke pUre samApta ho jAte haiM, niyatakAla meN| ata: udIraNA ko akAlamaraNa (kadalIghAta) mAnanA ThIka nhiiN| jaise narakAyu kI udIraNA saba nArakiyoM meM hotI hai| vizeSa itanA ki jisa nAraka ke nArakabhava meM AvalI pramANa hI jIvana zeSa hai usake udIraNA nahIM hotii| deva Ayu Adi meM bhI aise hI kahanA cAhie (dhavalA 15/ 56-57 tathA jayadhavalA 14/34) isI taraha bhoga-bhUmijoM meM bhI manuSya tiryaMcAyu kI udIraNA AvalI kama tIna palya taka hotI rahatI hai| mAtra antima AvalI meM manuSyAyu tiryaca Ayu kI udIraNA nahIM hotii| (dhavala 15/63, dhavalA 15/120, 127, 57, 178 Adi tathA sa.si. pR. 346 jJAnapITha dvitIya saMskaraNa) isI taraha deva, carama zarIrI meM bhI udIraNA Ayu karma kI hotI hai, para akAlamaraNa nhiiN| go,ka. 441 meM cAroM Ayu kI udIraNA btaaii| udIraNA kA artha akAlamaraNa nahIM hai (jainagajaTa 25.7.66 I. pR. 9 bra. ratanacanda mukhtAra kA lekha) AbAhUNiyakammaTThidI Nisego du sattakammANaM / Aussa Nisego puNa, sagaTThidI hodi NiyameNa // 919 / / artha - AbAdhAkAlase hIna sthitipramANa bandhake samaya sAtakarmokI niSeka racanA hotI hai, kintu AyukarmakI jitanI sthiti ba~dhatI hai utane pramANa niSekaracanA hotI hai| vizeSArtha - AyukarmabinA sAtakarmokI jitanI sthiti ba~dhatI hai usameMse AbAdhAkAlako ghaTAkara zeSakAlake jitane samaya hoveM utane niSekoMkI racanA hotI hai| AyukarmakI AbAdhA pUrvabhavameM hI vyatIta ho jAtI hai ataH AyukarmameM niSekaracanA apanI sthitipramANa hotI hai| Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-775 AbAhaM bolAviya, paDhamaNisegammi deya bahugaM tu| tatto visesahINaM, bidiyassAdimaNiseotti // 920 // bidiye bidiyaNisege, hANI pubbillahANi addhaM tu| evaM guNahANi paDi, hANI addhaddhayaM hodi // 921 / jummaM / / artha - jJAnAvaraNAdikarmake sthitibandhameM AbAdhAkAlake pazcAt prathamasamayakI prathamaguNahAnike prathamaniSekameM nahA hAya detA hai aura usake kagara dvitIyaguNahAnike prathamaniSekaparyanta eka-eka cayarUpase hIna-hInadravya diyA jAtA hai tathA dvitIyaguNahAnike dUsareniSekameM dvitIyaguNahAnike hI prathamaniSekase ekacayakamapramANa dravya jAnanA so prathamaguNahAnimeM niSeka-niSeka pratihAnirUpacayakA pramANa thA usase dvitIyaguNahAnimeM hAnirUpa cayakA pramANa AdhA-AdhA jAnanA caahie| isI prakAra Upara bhI pratyeka guNahAni meM hAnirUpa caya kA pramANa AdhA-AdhA hotA hai| davvaM ThidiguNahANINaddhANaM dalasalA nniseychidii| aNNoNNaguNasalAvi ya, jANejo savvaThidirayaNe // 922 // artha - sarvakarmokI sthitiracanAmeM dravya, sthitiAyAma, guNahAniAyAma, dala-zalAkA arthAt nAnAguNahAni, niSekaccheda arthAt doguNahAni aura anyonyAbhyastarAzi ye chaharAzi jaannaa|| __vizeSArtha - karmarUpase pariNata pudgalaparamANukA pramANa so dravyarAzi, pUrvokta-prakAra karmasthiti ke samayoMkA pramANa sthitirAzi, jabataka dUnA-dUnA hIna dravya na diyA jAve tabataka eka guNahAni rahatI hai aisI guNahAniyoMmeM samayoMkA pramANa so guNahAni-AyAmarAzi, sarvasthiti meM jitanI guNahAni pAI jAve unakA pramANa nAnAguNahAnirAzi, guNahAniAyAmake pramANako dUnA karanepara jo pramANa ho vaha do guNahAni rAzi jAnanA tathA nAnAguNahAni kA jitanA pramANa ho utane pramANa do ke aMka likhakara paraspara guNAkarake jo pramANa ho so anyonyAbhyastarAzi jAnanI caahie| niSeka prathama dvitIya tRtIya / caturtha paJcama guNahAni | guNahAni | guNahAni | guNahAni | guNahAni | guNahAni 288 '72 saptama 320 160 80 20 SaSTha / 352 SaSTha aSTama 18 1. gAthA 914 se 921 taka punarukta haiN| ye AThagAthAe~ ve hI haiM jo gAthA 155 se 162 taka haiN| prakaraNa milAne ke lie puna: yahA~ para likha dI gaI haiN| Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-776 120 100 paMcama caturtha 416 208 104 tRtIya 448 224 dvitIya 480 240 prathama 128 guNahAni | 3200 400 200 dravya kuladravya 6300, ekaguNahAniAyAma 8, nAnAguNahAni 6, prathamaguNahAnimeM caya 32, doguNahAni 842=16, anyonyAbhyastapiza 2241.34.242864! aba uparyukta kathana kA aGkasandRSTi dvArA AcArya svayaM kathana karate haiM - . tevaSTuiM ca sayAI, aDadAlA aTTa chakka solasayaM / causaTuiM ca vijANe, davvAdINaM ca saMdiTThA // 923 // artha - aMkasandRSTimeM dravya 6300, sthiti 48, guNahAniAyAma 8, nAnA-guNahAni 6, doguNahAni 16 aura anyonyAbhyastarAzi 64 jAnanA / davvaM samayapabaddhaM, uttapamANaM tu hodi tasseva / jIvasahatthaNakAlo, ThidiaddhA saMkhapallamidA / / 924 / / artha - arthasandRSTi meM dRSTotarUpa yathArtha kathanakarake dravya to pUrvokta pramANa samayaprabaddha jAnanA / ekasamayameM jitane paramANu ba~dhate haiM unakA kadhana pahale pradezabandha adhikArameM kaha Ae haiM so unakA pramANarUpa to dravyarAzi hai tathA jo baMdhA huA samaya-prabaddha vaha jabataka jIvake sAtha avasthAnarUpa rahe so sthitikA addhA (kAla) AyAma hai, sthiti saMkhyAtapalyapramANa hai so usake samayoMkA pramANa sthitirAzi hai| micche vaggasalAyappahadi pallassa paDhamamlotti / vaggahadI carimo tacchidisaMkalidaM cauttho ya / / 925 / / artha - mithyAtvakarmameM palyakI vargazalAkAko Adi lekara palyake prathamamUla-paryanta una vargokA paraspara guNA karanese caramarAzi arthAt anyonyAbhyastarAzikA pramANa hotA hai aura unakI ardhacchedarAziyoMko saMkalita karanese caturtharAzi arthAt nAnAguNahAnikA pramANa hotA hai| Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-777 vizeSArtha - sAtakarmoMmeM dravya, sthiti, guNahAniAyAma aura do guNahAnikI sahanAnI to samAna hai| yahA~ dravyasthiti mahApi honAdhika hai tathApi pArAmApase davya samayapabaddhapramANa, sthiti saMkhyAtapalya kahanese samAnatA jAnanA tathA nAnAguNahAni aura anyonyAbhyastarAzi samAna nahIM hai ata: inako vizeSarUpase kahA jAtA hai| 70 kor3A-kor3IsAgarakI sthitivAle mithyAtvakarmakA sarvaprathama kathana karate haiM palyakI vargazalAkAse palyake prathamamUlaparyanta dvirUpavargadhArA ke sthAnoMko, unhIM ke ardhacchedoMko tathA unhIMkI vargazalAkAko sthApanakara tInapaMkti krnaa| prathamapaMkti meM to patyakI vargazalAkA kA pramANa nIce likhanA evaM isakA varga usake Upara likhanA, isa prakAra krama se prathamamUla paryanta vargasthAna likhanA 1 dUsarI paMktimeM palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse lekara dUne-dUne palyake prathamavargamUlake ardhacchedaparyanta likhnaa| tRtIyapaMktimeM palyakI vargazalAkAkI (varga) zalAkAse lekara eka-eka adhikapramANa liye palyake prathamamUlakI vargazalAkAparyanta likhanA / yahA~ prathamapaMktikI rAziko paraspara guNAkaranepara palyakI varga-zalAkA kA bhAga palyameM denA jo pramANa Ave utanA hai vahI anyonyAbhyastarAzikA pramANa hai| dvitIyapaMkti kA jor3a dene para palya kI vargazalAkA ke ardhacchedoMke pramANako palyake ardhacchedoMmeM se ghaTAnepara jo pramANa hotA hai usako batAte haiM dvirUpa vargadhArA meM pratyekasthAnake ardhaccheda dUne kahe the so unako "aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM rUUNuttarapadabhajiya' isa sUtra ke anusAra palyake ardhacchedoMse Adhe palyake prathamamUlake ardhacchedarUpa antadhanako guNakAra dose guNA karanepara palyake ardhacchedakA pramANa huA, usameM se palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMkA pramANa ghaTAnepara jo pramANa AyA vaha palyakI vargazalAkA ke arddhacchedoM se hIna palya kI arddhaccheda rAzi kA jo pramANa hai utanA hai, usako ekakama guNakAra do se (guNakAra domeM eka ghaTAnepara eka rahA) bhAga denepara utane hI rahe so yaha caturtharAzi nAnAguNahAnikA pramANa jAnanA / aba isa kathanako akasandRSTi se kahate haiM - 70 koDAkor3IsAgarako ekapalya va palyako paNNaTTI (65536) mAnaleM taba pahale ke samAna hI gaNita karanepara nAnAguNahAni va anyonyAbhyastarAzikA pramANa nikala AvegA / vargazalAkA - kisI viziSTa saMkhyAkA vargamUla jitanIbAra nikAlA jA sake utanI saMkhyAko vargazalAkA kahate haiM so yahA~ 65536 kI vargazalAkA 4 hai| ___ardhaccheda - rake aGkako 2 se guNA karane para viziSTasaMkhyA (4) prApta huii| usa saMkhyAke jitane rake aGka likhe jAte haiM ve ardhaccheda kahalAte haiM jaise- 4ke ardhaccheda 2 haiM evaM 16 ke ardhaccheda 4 Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamapaMkti dvitIyapaMkti - tRtIyapaMkti - gommaTasAra karmakANDa - 778 palyakA pramANa paNNaTTI (65536) kI vargazalAkA vargazalAkA kA varga 65536 kA prathamavargamUla vargazalAkAke ardhaccheda 16 ( vargazalAkAke varga) ke ardhaccheda 256 ke ardhaccheda uparitana vargazalAkA 4 kI vargazalAkA uparitana vargazalAkA 16kI vargazalAkA uparitana vargazalAkA 256 kI vargazalAkA 4 16 256 2 4 8 1 2 3 prathamapaMkti meM sthita aMkoMkA ( 416256) paraspara guNA karanepara 16, 384 prApta hote haiM so yaha anyonyAbhyastarAzi samajhanA / palyakI vargazalAkAse palyakI saMkhyA ko bhAga denepara bhI anyonyAbhyastarAzikA pramANa nikalatA hai| yahA~ palyakA pramANa 65536 mAnA hai| isakI vargazalAkA 4 hai ataH 65536/4 = 16384 (anyonyAbhyastarAzi ) / dvitIyapaMktike aMkoMkA jor3a karanepara nAnAguNahAnikI saMkhyA nikalatI hai (2+4+8) = 14 so yaha nAnAguNahAnikI saMkhyA nikalegI jaise , palyake ardhaccheda 16 palkI vargazalAkA 4 ke ardhaccheda 2=94 nAnA guNahAni isaprakAra mithyAtvakarmakI utkRSTasthiti ekapalya mAnalI evaM palyakI saMkhyA 65536 mAnalI hai to nAnAguNahAni 14 aura anyonyAbhyastarAzi 16384 hogii| tRtIyapaMktike aMkoMkA yahA~ prayojana nahIM hai| baggasalAyeNa vahidapallaM aNNoNNaguNidarAsI hu / NANAguNahANisalA vaggasalacchedaNUNapallachidI / / 126 / / artha - palyakI vargazalAkAkA bhAga palyameM denese anyonyAbhyastarAzikA pramANa hotA hai tathA patyakI vargazalAkAke ardhacchedoMko palyake ardhacchedoMmeM se ghaTAnepara jo pramANa ho utanI nAnAguNahAnirAzi jAnanI caahie| aba nAnAguNahAniAyAma kA pramANa kahate haiM Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mommaTasAra karmakANDa-779 savvasalAyANaM jadi,payadaNiseye laheja ekkassa / kiM hoditti Niseye, salAhide, hodi guNahANI / / 927 / / artha - sarva nAnAguNahAnizalAkAki yadi pUrvIkta sthitike sarvaniSeka hote haiM to ekaguNahAnizalAkAke kitane niSeka hoMge? isa prakAra trairAzika vidhike anusAra niSekoMmeM zalAkAoMkA bhAga denese jo pramANa ho vaha ekaguNahAniAyAmakA pramANa hotA hai| vizeSArtha - yahA~ pramANarAzi nAnAguNahAnikA pramANa arthAt palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhaccheda (palya ke ardhaccheda-palyakI vargazalAkAke ardhaccheda) aura phalarAzi sarvasthitike niSeka so ve saMkhyAtapalyapramANa haiM, icchArAzi 1 zalAkApramANa hai| phalarAziko icchArAzise guNAkarake pramANarAzikA bhAga denese jo pramANa Ave vaha guNahAni AyAmakA pramANa jAnanA / jaise-aGkasandRSTise pramANa-rAzi (nAnAguNahAni) 6, phalarAzi (sthiti) 48, icchArAzi 5 guNahAni hai, ata: 4841268 labdha AyA so itane niSeka ekaguNahAni sambandhI jAnanA arthAt guNahAni AyAma kA pramANa 8 hai| Age doguNahAnikA pramANa aura usake mAnanekA prayojana batAte haiM doguNahANipamANaM, NisegahAro du hodi teNa hide| iTe paDhamaNisege, visesamAgacchade tattha // 928 / / artha - guNahAniAyAmake pramANako dUnA karanepara do guNahAni hotI hai isI kA nAma niSekahAra hai| isakA prayojana yaha hai ki niSekahArakA bhAga vivakSita guNahAnike prathamaniSekameM denese jo pramANa Ave vaha usa guNahAnimeM vizeSa (caya) kA pramANa hai pratyekaniSekameM arthAt AdiniSekase antaniSekaparyanta jitane-jitane niSeka ghaTate jAveM utane pramANako vizeSa (caya) kahate haiN| isaprakAra dravyAdikA pramANa kahakara aba anya kArya batAte haiM rUUNaNNoNNabbhatthavahidadavvaM ca carimaguNadavvaM / hodi tado duguNakamo, AdimaguNahANidavvotti // 929 / / artha - eka kama anyonyAbhyastarAzikA bhAga sarvadravyoMmeM denese jo pramANa Ave vaha antaguNahAnikA dravya jAnanA aura isase dUnA- dUnA dravya prathamaguNahAnike dravyaparyanta jAnanA / vizeSArtha - aGkasandRSTimeM mithyAtvake sarvadravya 6300 meM ekakama anyonyAdhyastarAzi (641) 63 kA bhAga denepara (6300563) 100 Aye, so yaha antima guNahAnikA dravya jaannaa| isameM Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 780 paMcamAdi guNahAnimeM dUnA dUnA dravya prathama guNahAni paryanta jAnanA / 100 1200 | 400 18004160013200 | aba nAnAguNahAnike dravyako jAnakara kyA karanA sA kahate haiM rUUNaddhANaddheNUNeNa NisegabhAgahAreNa / hadaguNahANivibhajide, sagasagadavve visesA hu // 930 // - artha ekakama guNahAniAyAma ke pramANako AdhAkarake niSekabhAgahAra meMse ghaTAkara eka guNahAniAyAmako guNA karanepara jo pramANa ho usakA bhAga apane-apane dravyameM dene se jo pramANa Ave vaha (caya) kA pramANa hotA hai| tadyathA vizeSArtha - asandRSTi meM guNahAniAyAmake pramANa 8meM se ekakama kiyA to (8-1) 7 rahe isake Adhe 22 ko niSekabhAgahAra 16 meM se ghaTAnepara (16-33) 12 I rahe usako guNahAni AyAmakI saMkhyA 8 se guNAkare to (12 / 48) 100 labdha AyA so isase prathamaguNahAnike dravya 3200 meM bhAga denese (3200/100) 32 AyA so yaha prathamaguNahAnikA caya jAnanA / isIprakAra dvitIyaguNahAnikA dravya 1600 hai / isameM 100 kA bhAga denepara (1600/100) 16 Aye / yaha dvitIyaguNahAnikA caya jAnanA / isIprakAra tRtIyAdiguNahAnike sarvadravyameM bhAga denepara kramase 8-4-2 aura 1 labdha AtA hai jo ki tRtIyAdiguNahAnike cayoMkA pramANa hai| athAnantara prathamaniSeka ko prApta karanekA vidhAna kahate haiM pacayassa ya saMkalaNaM, sagasagaguNahANidavvamajjhamhi | avarNiya guNahANihide, AdipamANaM tu savvattha / / 931 / / artha sarva cayadhanako apane-apane guNahAnike sarvadravyameMse kamakarake jo pramANa ho usameM guNahAni AyAmakA bhAga denese jo saMkhyA Ave vaha Adi niSekakA pramANa sarvatra hotA hai| usameM ekaeka caya bar3hAne para dvitIyAdi nipekoM kA pramANa hotA hai| 2 vizeSArtha - aGkasandRSTise prathamaguNahAnimeM "vyekapadArdhaghnacayaguNo gaccha uttaradhanaM" isa karaNasUtrase ekakama gaccha (8-1) 7 kA AdhA 3 ko cayake pramANa 32 se guNA karanepara 112 hue / puna: isako gaccha (8) se guNA karane se 19248=896 hote haiM, yaha prathamaguNahAnikA pracayadhana jAnanA / isako sarvadravya 3200 meM se ghaTAnepara 3200 896 = 2304 rhe| isameM guNahAni AyAma 8kA bhAga denese 2304/8 = 288 hue| yaha Adi niSekakA pramANa hai| isameM eka-eka caya (32) bar3hAne se Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 781 dvicaramAdiniSekoMkA pramANa hotA hai| isIprakAra dvitIyAdi guNahAnike cayakA pramANa AdhA-AdhA hai ataH pracayadhana bhI AdhA-AdhA jAnanA aura inakA sarvadhana bhI AdhA AdhA hI hai| isaprakAra aGgasandRSTikA kathana kiyA so aisA hI yathArtha kathana bhI jAnanA, kintu vizeSa itanA hai ki yahA~ pramANa jaisA kahA vaisA hI jAnanA / yahA~ 288 ko Adi niSeka isa dRSTi se kahA hai ki usake Upara hI caya kI vRddhi hokara Age ke niSeka banate haiM kintu yathArtha meM yaha antima niSeka hai| prathama niSeka to 512 hai| isa prakAra Age kI guNahAniyoM meM bhI jAnanA | savvAsi payaDINaM, NiseyahAro ya eyaguNahANI / sarisA havaMti NANAguNahANisalAu vocchAmi / / 932 / artha sarva mUla prakRtiyoMkA niSekahAra doguNahAni aura ekaguNahAniAyAma ye donoM to sammAna haiM tathA nAnAguNahAni zalAkAe~ sthitike anusAra haiM ata: samAna nahIM hai so una nAnAguNahAni zalAkA oMko Age kahate haiN| micchattassa ya uttA, uvarIdo tiNi tiNNi saMmilidA / aguNeNUNakamA, sattasu raidA tiriccheNa / / 933 / / artha - mithyAtvaprakRtisambandhI palyakI vargazalAkAke ardhacchedako Adikarake palyake prathamamUlake ardhacchedaparyanta jo dUne dUne arthaccheda eka-eka varga meM kahe gaye haiM unakA sthApana karake uparitana palyake prathamamUlase lekara tIna-tIna vargasthAnoMke ardhaccheda milAne se ve 8-8 guNe kama anukramase hote haiM aura unakI sAtasthAnoM meM pRthak-pRthak tiryarUpa racanA hotI hai| vizeSArtha palya (65536) ke prathamavargamUla (256 ) ke ardhaccheda 8, palya ke dvitIyavargamUla (16) ke ardhaccheda 4 aura palyake tRtIyavargamUlake ardhaccheda 2 ina tInoMko jor3anese ardhacchedoMkA pramANa 14 hotA hai / "aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM rUUNuttarabhajiyaM" isa sUtra se antadhana jo palyake ardhacchedoMse Adhe prathamavargamUlake ardhaccheda, unako guNakAra dose guNA kiyA to palyake arddhacchedakA pramANa hotA hai| isameM se Adidhana palyake tRtIyavargamUlake ardhacchedako arthAt palyake ardhacchedoMke AThaveM bhAga ko ghaTAnese sAtaguNe palyake ardhacchedoMkA AThavA~ bhAga AtA hai so isameM ekakama guNakAra do arthAt 1kA bhAga denepara utanA hI labdha AyA, yahI uparyukta tInarAziyoMkA jor3a hai / 14= palyake ardhaccheda 167 arthAt = 14 isIprakAra caturtha, paMcama va chaThe vargamUlake ardhaccheda kahate haiM 8 pathake caturtha vargamUlake ardhaccheda = 8 che 16 Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-782 5.2 pramANa palyake paMcama vargamUlake ardhaccheda - 31, palyake SaSTha vargamUlake ardhaccheda - cha ina tInoM rAziyoMkA jor3akaranese sAtaguNe palyake ardhacchedoMkA 64vA~ bhAga (che che che cheda ) prApta huaa| yaha pUrvokta tInarAziyoMke jor3ase 8 guNA kama hai| isIprakAra pahale-pahalese Adhe-Adhe sAtaveM, AThaveM, navame palyake vargamUloM ke ardhacchedoMko jor3anepara pramANa hotA hai| tadyathA palyake saptamavargamUlasambandhI ardhaccheda - 128 palyake aSTamavargamUlasambandhI ardhaccheda = 0 palyake navamavargamUlasambandhI ardhaccheda = cha ___ ina tInoM rAziyoM ko jor3anepara sAtaguNe palyake ardhacchedoMkA 512vA~ bhAga arthAt pUrvokta pramANa hotA hai| yaha pramANa caturthAdi tInavargamUloMke jor3ase 8 guNA kama hai| isaprakAra nIce-nIce tIna-tIna vargasthAnoMke ardhaccheda jor3anepara ATha-ATha guNe kama hote jAte haiN| tathaiva palyakI vargazalAkAke AThaveM, sAtaveM aura chaThevargake ardhaccheda palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse 256, 128 aura 64 guNe haiM so ina tInoM rAziyoM ko jor3anese (256+128+64) 448 guNe ardhaccheda hote haiM tathA palyakI vargazalAkAke pA~caveM, cauthe va tIsare varga ke ardhaccheda palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse 32, 16 va 8 guNe haiM so ina tIna rAziyoMko jor3ane se (32+16+8) 56 guNe hote haiN| yaha rAzi palyakI vargazalAkAke ardhacchedoM se 56 guNI hai tathApi pUrvoktarAzise 8 guNIkama hai tathA palyakI vargazalAkAke dUsare, pahale varga aura vargazalAkA ina tInoMke ardhaccheda palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse cAraguNe, doguNe aura 1 guNe haiN| ina tInoMrAziyoM ko jor3ane se (4+2+1) palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse 7 guNe hue, kintu yaha bhI pUrvavartIrAzise 8 guNA kama hI hai| isaprakAra 8-8 guNI hIna rAzi huii| yahA~ palyakA vargamUla so prathamamUla, prathamamUlakA vargamUla so dvitIyamUla, dUsare mUlakA vargamUla so tRtIyamUla hai| isIprakAra caturthAdimUla bhI jAnanA tathA palyako vargazalAkAkA varga karanese prathamavarga, prathamavarga kA varga karanase dvitIyavarga, dvitIyavargakA varga karane se tRtIyavarga hotA hai| isIprakAra Age caturthAdi varga jaannaa| isaprakAra palyake prathama, dvitIya va tRtIyamUlake ardhacchedoMko jor3anepara jo rAzi ho usase lekara tIna-tIna sthAnoMke ardhacchedoMko jor3ate-jor3ate palyakI vargazalAkAke dvitIya, prathamavarga aura palyakI vargazalAkArUpa tInarAziyoM ke ardhacchedoM ko jor3anetaka jo-jo rAzi hoM vahA~ taka sarva jor3I huI asaMkhyAtarAzi pRthak-pRthak sAtasthAnoMmeM Age-Age racanArUpa krnii| isaprakAra palyake tIna-tIna varga-mUloMke ardhaccheda ATha-ATha guNe kama-kama hote jAte haiN| Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-783 noTa - 'che' yaha cihna palya ke ardhaccheda kA hai| palya (65536) kI vargazalAkA 4 hai| isake 83 vargake ardhaccheda palyakI vargazalAkAke ardhaccheda (2) se 256 guNe haiM ata: 24256 / palyakI vargazalAkAke sAtaveM vargake ardhaccheda 24128 aura palyakI vargazalAkAke chaThe vargake ardhaccheda 2464 haiN| ina tInoMko jor3anepara 24448 yogaphala hotA hai| isIprakAra palyakI varga-zalAkAke 5veM vargake ardhaccheda 2432, 4the vargake ardhaccheda 2416, tIsare varga ke ardhaccheda 248 haiN| yahA~ bhI tInoM rAziyoM ko jor3ane se 2456 yogaphala huaa| tathaiva palya kI vargazalAkAke dvitIya vargake ardhaccheda 244, prathamavargaka adheccheda 242 aura palya kI vargazalAkAke ardhaccheda 241 haiN| ina tInoMko jor3anepara 247 yogaphala hotA hai| isaprakAra uparyukta kathanakA yaha AMbheprAya hai ki vargazalAkA parIke accheda kI tIna-tIna rAziyA~ paraspara eka-dUsare se Age-Age ATha-ATha guNI hotI jAtI haiN| tatthaMtimacchidissa ya, aTThamabhAgo salAyachedA hu| AdimarAsipamANaM, dasakoDAkoDipaDibaddhe / / 934 // artha - 10 kor3Akor3IsAgarakI sthitimeM nAnAguNahAnizalAkAsambandhI antadhana to palyake ardhacchedakA AThavA~ bhAga hai aura vargazalAkAke ardhaccheda Adidhana hai| vizeSArtha - uparyukta sAtapaMktiyoMmeM se prathamapaMktimeM tInarAziyoM (palyake prathama, dvitIya va tRtIyavargamUla) ko jor3anepara jo labdha pa. che. - AyA una sabhIko pRthak-pRthak phalarAzi aura sabhImeM dasakor3Akor3IsAgarako icchArAzi evaM 70 kor3A-kor3I-sAgarako pramANarAzi maannaa| isaprakAra trairAzikakarake phalarAziko icchArAzise guNAkara pramANarAzikA bhAga denese jo pramANa pRthak-pRthak prApta ho unako parasparameM jor3anese pa.cha pramANa Ave vaha dasakor3Akor3IsAgara pramANa sthiti-sambandhI nAnAguNahAnizalAkA jAnanA / tadyathA "aMtadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM rUuNuttarabhajiya" isa sUtrase (palyake prathama, dvitIya aura tRtIyavargamUlake ardhaccheda milakara sAtaguNe palyake ardhacchedoMke AThaveM bhAga haiN| unako 10 kor3Akor3IsAgarase guNA karanepara aura 70 kor3Akor3IsAgarakA bhAga denese palyake ardhacchedoMke AThaveMbhAgapramANa hotA hai| so yaha aMtadhana jAnanA) aMtadhana ko pratyeka jor3ake prati guNakAra 8se guNA karanepara palyake ardhacchedapramANa ho jAtA hai| isameMse Adidhana ghaTAyA so (palyakI vargazalAkAke dvitIya va prathamavargake aura palyakI vargazalAkAke ardhaccheda milanese sAtaguNe palyakI vargazalAkAke ardhaccheda hote haiN| inako 10 kor3Akor3IsAgarase guNAkarake 70 kor3Akor3IsAgarakA bhAga denepara palyakI vargazalAkAke ardhacchedapramANa Adidhana prApta huA) Adidhana ghaTAnepara jo avazeSa bace unako guNakAra Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-784 AThameMse ekakama arthAt 7 kA bhAga denese palyakI vargazalAkA ke ardhacchedoMse hIna palyake ardhacchedoMkA 7vA~ bhAga pramANa huA (palyake cheda-palyakI vargazalAkA ke cheda) sI 10 kor3Akor3IsAgara sthitisambandhI nAnAguNahAni-zalAkA kA pramANa jAnanA / nAnAguNahAnipramANa do-do ke aMka likhakara paraspara guNA karanese anyonyAbhyastarAzikA pramANa hotA hai| anyonyAbhyastarAzi prApta karanekA vidhAna isaprakAra hai uparyukta nAnAguNahAnimeM RNarUpa palyakI vargazalAkAke ardhacchedoM kA 7 vA bhAga kahA so isako pRthak rakhA aura avazeSa palyake ardhacchedoMkA 7vA~ bhAga rahA so isakI sahanAnIke lie ATha hI guNakAra aura ATha hI bhAgahAra karanA, yahA~ guNakArameM se ekakama karake (8-1) 7 guNakAra rahA aura pahale bhAgahAra 7 kahA thA so donoM ko samAna jAnakara apavartana karanepara isaprakAra palyake ardhacchedoMkA AThavA~bhAga zeSa rhaa| ata: itane pramANa doke aMka likhakara paraspara guNAkaranese tRtIyavargamUla hotA hai / isaprakAra bhAgahArake jitane ardhaccheda ho utane vargasthAna bhAjyarAzise nIce jAnepara utpannarAzikA pramANa hotaahai| yahA~ bhAgahAra to ATha hai so usake ardhaccheda tIna, so palyake nIce tRtIyavargasthAna palya kA tRtIyamUla hai tathA pahale guNakAra meM se 1 pRthaka rakhA thA vaha palyake ardhaccheda kA 56 vA~ bhAga guNakAra thA ata; palyake ardhacchedakA 56 bAT APlisameM garUpa palyakI vargazalAkAke ardhacchedoM kA 7vA~ bhAga ghaTAnese jo zeSa raheM utane pramANa doke aMka likhakara paraspara guNA karanese asaMkhyAtaguNA palyakA 5vA~ vargamUla mAtraasaMkhyAtapramANa jAnanA / viralidarAsIdo puNa jettiyamettANi ahiyarUvANi / tesiM aNNoNNahadI guNagAro laddharAsissa / / 110 // tri.sA. isa sUtrake anusAra adhikarAzikA paraspara guNAkaranese jo rAzi huI vaha guNakArarUpa hai ata: usa asaMkhyAtase palyake tRtIyavargamUlako guNA karane se jo pramANa hove utanA dasakor3Akor3IsAgarasthitisambandhI anyonyAbhyastarAzi jAnanA / trairAzikadvArA dazakoDAkor3IsAgarake antadhana Adi sambandhI sandRSTi - pramANarAzi phalarAzi icchArAzi labdha | pa.che.. antadhana sAgara sAgara 70 koDAkor3I- | palyake prathama, dvitIya, tRtIya varga- 10 kor3Akor3I mUlake ardhacchedoMkA jor3a pa.che 70 kor3Akor3I- | palyake caturtha, paMcama, chaThe vargamUlake | 50 kor3Akor3IsAgara | ardhacchedoMkA jor3a pa.he. sAgara pa.che... Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-785 pramANarAzi phalarAzi icchArAzi labdha sAgara 70 koDAkor3I- | palyake 7-8-9veM, vargamUloMke 10 kor3hAkor3I-| pa. ardhaccheda sAgara | | ardhacchedoMkA jor3a pa.chene sAgara | 8848 70 koDAkor3I- | palyakI vargazalAkA ke chaThe, sAtaveM, | 10 kor3Akor3I-| palyakI vargasAgara AThaveM varga ke ardhacchedoM kA joDa sAgara zalAkA ke ardha. va. che. 84847 va.che. 14848 30 kor3Akor3I- | palyaphI kAzalAkAke the, cor3AI malya kI sAgara 5veM baoNke arthaDedokA joDa va.za,ke ardha va.che. 758 va. che. 148 70 kor3Akor3I- | palyakI vargazalAkA tathA vargazalAkA | 10 kor3Akor3I. | palyakI varga Adidhana . sAgara ke prathama varga va dvitIya varga ke za.ke ardhaccheda ardhacchedoM kA jor3a va.cha.47 = va.che.. athAnantara 20 kor3Akor3IAdi sthitisambandhI nAnAguNahAni aura anyonyAbhyastarAzi kahate haiM igipaMtigadaM pudha pudha, appiTeNa ya hade have nniymaa| appiTThassa ya paMtI, NANAguNahANipaDibaddhA / / 935 / / artha - zeSa 6 paMktiyoMmeM eka-eka paMktimeM pRthak-pRthak apane iSTakA bhAga dene para niyamase apanI-apanI iSTarAzi jo bIsakor3Akor3IsAgarAdi hai usakI nAnAguNa-hAnizalAkAkI paMktiyA~ hotI sAgara vizeSArtha - pUrvoktagAthA (934) meM jisaprakAra 10 kor3Akor3IsAgarakI prathamapaMkti sabhI tIna sthAnoMkI jor3arUparAzi pRthak-pRthak phalarAzi mAnI thI usI prakAra avaziSTa chahoM paMktiyoMmeM bhI phalarAzi mAnanA tathA jaise prathamapaMktimeM 10 kor3Akor3IsAgarako icchArAzi mAnA thA vaise hI yahA~ chahoM paMktiyoMmeM apane-apane iSTarUpa 20 kor3Akor3IsAgarAdi rAziyoMko arthAt ina chahameM se prathamapaMktimeM 20, dvitIyapaMkti meM 30, tRtIyapaMktimeM 40, caturthapaMktimeM 50, paMcamapaMktimeM 60 aura SaSThapaMktimeM 70 kor3Akor3IsAgara icchArAzi mAnanA / phalarAziko icchArAzise guNAkarake pramANarAzi se bhAga denA so pramANarAzi sarvatra (chahoM paMktiyoMmeM) 70 kor3Akor3IsAgara ho jaannaa| isaprakAra trairAzika vidhise jojo pramANa Ave vaha-vaha apane iSTarUpa 20-30-40 Adi kor3Akor3IsAgarakI sthitisambandhI, nAnAguNahAnikI paMkti hotI hai| Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ gommaTasAra karmakANDa-786 appiTapaMti carimo, jettiyamettANa vaggamUlANaM / chidiNivahotti NihANiya, sesaM ca ya melide iTThA / / 936 / / ivasalAyapamANe, dugasaMvagge kade du iTThassa / payaDissa ya aNNoNNAbhatthapamANaM have NiyamA / / 937 / / artha - apanI-apanI iSTa paMktiyoMmeM jitane antasthAna hoM utane vargamUloMke ardhacchedoMkA samUharUpa aisA nirdhAraNakara aura zeSako milAnese apane-apane vivakSita-karmakI sthitisambandhI nAnAguNahAni hotI hai tathA apanI-apanI nAnAguNahAnizalAkA-pramANa do ke aMka likhakara paraspara guNA karanese apanI iSTa karmaprakRtisambandhI anyonyAbhyastarAzikA pramANa hotA hai| vizeSArtha - "antadhaNaM guNaguNiyaM AdivihINaM rUUNuttarabhajiya' isa sUtrake anusAra 10 kor3Akor3IsAgara sambandhI paMkti jisaprakAra kathana kiyA thA vaise hI yahA~ bhI jAnanA, kintu vizeSa itanA hai ki anta va AdidhanakA pramANa ina chahoM paMktiyoM meM kramase dUnA, tigunA, caugunA, paJcagunA, chahagunA aura sAtagunA hai| ataH icchArAzi ke doguNe, tiguneAdirUpa honese paMktimeM sabhI dUne tigune ho jAte haiN| yahA~ 20 kor3Akor3IsAgara kI paMktimeM palyake ardhacchedoMke caturthabhAgarUpa antadhana ko 8 se guNA karanepara palyake ardhacchedoMse dUnA pramANa hotA hai so isameMse Avidhana kA pramANa palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse 14 guNe kamakaranA so isa pramANako stoka jAnakara isameM kucha kama karanA tathA isameM ekakama guNakAra (8-1) 7 kA bhAga denA, isa prakArase kuchakama dUnA palyake ardhacchedoMkA sAtavA~bhAgapramANa labdha AyA, yaha nAnA-guNahAnirUpa rAzi jAnanA tathA isa pramANako pUrvoktaprakAra sahanAnIke liye AThase guNA kare aura ATha hI kA bhAga deve| yahA~ guNakArameMse eka pRthak rakhA to avazeSa guNakAra 7 rahA aura pahale bhAgahAra bhI 7 kahA thA unako samAna jAnakara apavartana kiyaa| kiMcit Una palyake dUne ardhaccheda kiMcit Una pa.a. kiMcit Una pa.a.47 kiMcita Una pa.a.. 878 avazeSa kiMcit kama palyake ardhacchedoMmeM guNakAra do aura bhAgahAra ATha rhaa| inakA apavartana karanese kuchakama palyake ardhacchedoMkA caturthabhAga rhaa| (+ 9 ) so itanIbAra doke aMka likhakara paraspara guNA karane se kucha kama palya kA dvitIya vargamUla huA tathA jo eka guNakAra pRthak rakhA thA vaha guNakAra kuchakama palyake dUne ardhacchedoMke 56vA bhAga thA ( kiMcit Una pa.ke 2 a.uMda ) ata: itanIbAra doke aMka likhakara parasparameM guNA karanese yathAyogya asaMkhyAta prApta huaa| isase guNA karanepara asaMkhyAtaguNA kuchakama palyakA dvitIyavargamUlapramANa isakI anyonyAbhyastarAzi huii| kicit Una pa.ke2 a.cheda Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-787 30 kor3Akor3IsAgarakI paMktimeM pUrvoktaprakAra jor3anese kuchakama tigune palyake ardhacchedoMkA sAtavA~bhAgapramANa huA so yaha nAnAguNahAnirAzi kA pramANa hai| isakI sahanAnIke liye guNakAra AThase guNA karanA aura AThakA hI bhAga denA tathA guNakAra meM se eka pRthaka rakhA to avazeSa guNakAra 7 rahA aura pahale bhAgahAra bhI sAta kahA thA. ina donoM kA apavartana karanese kuchakama tigunA palyake ardhacchedoMkA AThavA~bhAga huaa| isameM palyake ardhacchedoMke 8vA~ bhAgapramANa arthAt tigune meM se eka guNA pramANa do ke aMka likhakara paraspara guNAkare so yaha palyakA tRtIyavargamUla huA aura zeSa doguNe pramANa do ke aGka likhakara unakA paraspara guNA karane para palyakA dvitIyavargamUla hotA hai| inako paraspara guNA karanepara palyake tRtIyavargamUlase guNita palyakA dUsarAvargamUla prApta hotA hai so isameM kucha kama karanA tathA jo eka guNakAra pRthak rakhA thA vaha guNakAra kuchakama tigunA palyake ardhacchedoMke 56vA~ bhAga pramANa thA ata: utanI bAra do ke aGka likhakara paraspara guNA karanese yathAyogya asaMkhyAta prApta huaa| isase guNA kare to asaMkhyAtaguNA kuchakama palyake tRtIyavargamUlase guNita palyakA dUsarA vargamUla prApta hotA hai| so itane pramANa 30 koDAkoDAsAgara sthiti meM sonyAbhyastarAzi hotI hai| isIprakAra 40 kor3Akor3I Adi sthitiyoMmeM anyonyAbhyastarAzikA pramANa jAnanA caahie| tathA viralidarAsIdo puNa jettiyamettANi hINarUvANi / tesiM aNNoNNa hadI hAro uppaNNarAsissa / / ' isa sUtrake anusAra jitane hInarUpa (RNarUpa) the utanepramANa parasparameM guNA karanepara jo rAzi ho vaha utpannarAzikA bhAgahAra hotA hai ata: palyakI vargazalAkAke ardhaccheda pramANa doke aGka likhakara paraspara guNA karanese palyakI vargazalAkA hotI hai to isa palyakI vargazalAkAse hona palyapramANa AponpA paratarAzi hai| isa prakAra sthitikI apekSA nAnAguNahAni va anyonyAbhyastagazi kahI so jisa karmakI jitanI sthiti ho usasambandhI anyonyAbhyastarAzi yathAyogya jaannaa| Age svayaM AcArya jJAnAvaraNAdi mUlakarmaprakRtiyoMkI anyonyAbhyastarAzi ko batAte AvaraNavedaNIye, vigghe pallassa bidiyatadiyapadaM / NAmAgode bidiyaM, saMkhAtIdaM havaMtitti // 938 / / Aussa ya saMkhejA, tappaDibhAgA havaMti NiyameNa / idi atthapadaM jANiya, iThidissANae madimaM / / 939 // 1. trilokasAra gAthA. 115 / Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-788 __ artha - jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAyakarmakI utkRSTa sthiti 30 kor3Akor3IsAgarakI hai ataH inakI anyonyAbhyastarAzikA pramANa asaMkhyAtapalyake dvitIyavargamUlase guNita tRtIyavargamUla pramANa hai tathA nAma va gotrakarmakI utkRSTasthiti 20 kor3Akor3IsAgara hai ata: inakI anyonyAbhyastarAzikA pramANa asaMkhyAtapalyake dvitIyavargamUlapramANa hai| AyukrarmameM saMkhyAtapratibhAga niyamase hote haiM ataeva badrimAn manuSyako vivakSita razAnoM ko jAnakara vivakSita sthitikI nAnAguNahAni zalAkAko jAnanA caahie| vizeSArtha - Ayukarmake sthitibheTa vilakSaNa hI haiM ata: usakI nAnAguNahAnizalAkA sthitike ba~TavAreke anusAra hai / 70 kor3Akor3IsAgarapramANa sthitikI nAnAguNahAnizalAkA palyakI vargazalAkAke ardhacchedoMse hIna palyake ardhacchedapramANahotI hai to 33 sAgarasthitikI kitanI nAnAguNahAnizalAkA hogI? isaprakAra trairAzikavidhise jAnakara buddhimAn jIva vivakSita AyukarmakI sthitikI nAnAguNahAnizalAkA kA pramANa prApta kre| isaprakAra ekaguNahAniAyAma va nAnAguNahAnizalAkA athavA niSekabhAgahAra tathA anyonyAbhyastarAzi jAnanA / isIko kahate haiM ukkassaTThidibaMdhe, sayalAbAhA hu svvtthidirynnaa| takAle dIsadi todhodho baMdhaTTidINaM ca / 1940 / / artha - vivakSita prakRtikA utkRSTasthitibandha honepara uptIsamaya utkRSTa AbAdhA aura sarvasthitiniSekoMkI racanA bhI hotI hai| isIkAraNa usa sthitike aMtimaniSekase nIce-nIce prathamaniSekaparyanta sthitibandharUpa nidhakoMkI eka-eka samayahIna sthiti hotI hai| A antimaniSeka ekasamayakI sthiti/ 512 ___ AbAthA |3000 aba AbAdhAkAla ke vyatIta hone kI vidhi batAte haiM AbAdhANaM bidiyo, tidiyo kamaso hi caramasamayo du| paDhamo bidiyo tidiyo, kamaso carimo Niseo du||941 / / Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-789 artha - bandha honeke anantara AbAdhAkAlakA dvitIyasamaya hotA hai isaprakAra eka-eka samaya vyatIta honepara AbAdhAkA antimasamaya prApta hotA hai tathA AbAdhAkAla samApta honeke pazcAt prathamadvitIya-tRtIyAdise caramaniSekaparyanta kramase niSeka nirjIrNa hote haiN| vizeSArtha - prathamasamayameM pahalA, dvitIyasamayameM dUsarA, tRtIyasamayameM tIsarA niSeka tathA Age isI kramase sthitike antasamayameM antimaniSeka hotA hai so usa udayarUpa samayake anantara ve paramANu karmasvabhAvako chor3a dete haiM aisA artha jAnanA caahie| isaprakAra prathamaniSekase dvitIyaniSeka kI ekasamayaadhika sthiti dUsarese tIsare kI ekasamayaadhika sthiti hai so yaha eka-ekasamayaadhikarUpa sthiti caramaniSekaparyanta jaannaa| ekasamayaprabaddhapramANa dravya hI ba~dhatA hai aura utanA hI ekasamayameM nirjIrNa hotA hai so Age isIko kahate haiM samayapabaddhapamANaM, hodi tiriccheNa vttttmaannmmi| paDisamayaM baMdhudao, ekko samayappabaddho du / / 942 // artha - vartamAnasamayameM vivakSitakarmakI AbAdhArahita utkRSTasthitimAtra galitAvazeSa prathamaniSekase caramaniSekaparyanta tiryagrUpase sthita sampUrNa samayabaddhapramANa dravya udayameM AtA hai aura pratisamaya eka-eka samayaprabaddhapramANa dravya ba~dhatA hai| vizeSArtha - trikoNaracanAmeM vivakSita vartamAnasamayameM vivakSitakarmakI AbAdhA-rahita utkRSTasthitimAtra kAlake pramANameM pratisamayameM ba~dhe hue samayaprabaddhameM jina niSekoM kI nirjarA ho gaI unase bace hue avazeSaniSekoMmeM prathamasamayaprabaddhake antimaniSekase antimasamayaprabaddhake prathamaniSekaparyanta tiryacanArUpa eka-eka niSeka milakara sampUrNa ekasamayaprabaddhapramANa dravya hotA hai| pratyekasamayameM ekasamayaprabaddhakA udaya hotA hai aura pratisamaya ekasamayaprabaddhakA bandha hotA hai| aba sattArUpa karmoM ke dravya kA pramANa kahate haiM sattaM samayapabaddhaM, divaDhaguNahANitAr3iyaM UNaM / tiyakoNasarUvaTThidadavve milide have NiyamA // 943 / / artha - sattArUpa dravya kuchakama DeDhaguNahAnise guNita samayaprabaddhapramANa hai aura trikoNaracanAke sarvadravyako jor3adenese bhI itanA hI pramANa niyamase hotA hai| vizeSArtha - pratisamaya ekasamayaprabaddhapramANa dravya udaya hokara bhI kuchakama Der3haguNahAnise Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 790 guNita samayabaddhapramANa sattvameM kaise rahatA hai so isa gAthAmeM batAyA gayA hai use sAthameM saMlagna trikoNayantrase jAnanA caahie| Age isa sattArUpa trikoNa ke jor3ane kI vidhi batAte haiM raftmaguNahANINaM, dhaNamaMtimahINapaDhamadalamettaM / paDhame samayapabaddhaM, UNakameNaTTiyA tiriyA / / 944 / / artha - trikoNaracanAyeM vivakSita vartamAna prathama gAnika yamanika meM tirpha likhe niSekoMkA samudAya samayaprabaddhapramANa hotA hai aura usake Upara dvitIyaniSekase antimaguNahAni ke antimaniSekaparyanta kramase cayapramANakama hotI huI tiryagracanArUpa dvitIyAdi guNahAniyoMkA jor3a antimaguNahAnike jor3ameMse ghaTAkara jo pramANa ho usakA AdhA hotA hai aura prathamaguNahAnikA jor3a guNahAni pramANase guNita samayabaddhapramANa ( guNahAni samayaprabaddha) hotA hai| vizeSArtha - yahA~ trikoNaracanAe~ nIce prathamapaMkti meM tiryagurUpasaM jo likhA gayA hai usako prathamaguNahAnikA prathamaniSeka kahate haiN| isake UparakI paMktiyoMmeM jo pramANa likhA gayA unako prathamaguNahAnikA dvitIyaAdiniSeka kahate haiM tathA guNahAniAyAma pramANa paMktipUrNa honeke pazcAt isake Upara jo paMkti hai vaha dvitIyaguNahAnikA prathamaniSeka hai aura usase UparakI paMktimeM dvitIyaniSeka hai| isaprakAra guNahAnipramANa paMktiyA~ pUrNa honepara usake UparakI paMktiko tRtIyaguNahAnikA prathama niSeka kahate haiM so yaha krama antimaguNahAniparyanta jAnanA / isa ardhakA vizeSa spaSTIkaraNa pUrvagAthA ke sAtha saMla asadRSTirUpa trikoNaracanAse spaSTa hotA hai| athAnantara sthiti ke bheda kahate haiM aMtokoDAkoDIditti savve niraMtaraGgANA / ukkasTTANAdo, sapiNassa ya hoMti NiyameNa / / 945 / / artha - saMjJIpaJcendriyajIvoMke AyukarmabinA zeSa sAtakramakI utkRSTasthiti se lekara antaH kor3Akor3IsAgarapramANa jaghanyasthitiparyanta eka-eka samayakrama krama liye hue jo nirantara sthitike bheda haiM ve saMkhyAtapatyapramANa haiM / vizeSArtha - yahA~ 20 kor3Akor3IsAgarakI utkRSTa sthitivAle karmoMkI jaghanyasthiti antaH koTAkoTIsAgarapramANa hotI hai to 30 kor3Akor3IsAgara sthitivAle karmoM kI jaghanyasthiti kitanI hogI ? isaprakAra trairAzika karanese Der3ha antaH koTAkoTI hotI hai / Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-791 sthitike bhedoMmeM nirantarasthitiko kahakara sAntarasthitikA kathana karate haiM saMkhejasahassANivi, seDhIrUDhammi sAMtarA hoti / sagasagaavarotti have, ukkasAdo du sesANaM / / 946 // artha - samyaktva. dezamayama. sakalasaMyama, upazama athavA kSapakazreNIke sammukha hue aise mithyAtva, asaMyata, dezasaMyata, apramatta aura apUrvakaraNAdi tInaguNasthAnavartI, upazama yA kSapakazreNI car3hanevAle jIvoMke sAntara (arthAt eka-ekakama honekA niyama nahIM hai, kyoMki sthitikANDaka va baMdhApasaraNake dvArA ekasAtha sthitikA ghAta va alpasthitikA bandha honese) sthitike bheda saMkhyAtahajAra haiM tathA zeSa jIvoM ke apanI-apanI utkRSTasthitise jaghanyasthitiparyanta eka-ekasamayakama kramameM nirantarasthitike bheda haiN| vizeSArtha - adha:pravRttakaraNameM prathamasamayase lekara antarmuhUrtaparyaMta jJAnAvaraNAdi prakRtikI apane yogya anta:koTAkoTIpramANa sthiti bA~dhatA hai| isake antarmuhUrta pazcAt palyakA asaMkhyAtavA~bhAgapramANakama bA~dhatA hai| isake antarmuhUrta ke bAda usase bhI palya kA asaMkhyAtavA~bhAgapramANa kama bA~dhatA hai| isa prakAra saMkhyAtahajArabAra (sthitibandhApasaraNa) karake usa karaNako pUrNakara apUrvakaraNaanivRttikaraNa va sUkSmasAmparAyameM bhI apane-apane sthitibandhako alpakarake utanI-utanIbAra ghaTAkara vedanIyakarmakI 12 muhUrta, nAma va gotrakI AThamuhUrta aura zeSakarmokI ekamuhUrtapramANa sthiti bA~dhatA hai| isaprakAra sAntara-sthitike saMkhyAtahajAra bheda jAnanA tathA saMjJI paryApta -aparyAptabinA avazeSa 12 jIvasamAsoMke "eyaM paNa kadi papaNaM' ityAdi 144veM mAthA sUtrase "bAsUpa' ityAdi 148veM gAthAsUtraparyanta pUrvameM sthitibandhake kathanameM jaghanyasthiti va utkRSTasthiti kahI hai so utkRSTa-sthitise jaghanyasthitiparyanta eka-ekasamayakama kramase nirantara sthitike bheda jAnane / Age sthitibhedoMke kAraNarUpa sthitibaMdhAdhyavasAyasthAna mUlaprakRtiyoMke kitane hote haiM so kahate haiM AuTThidibaMdhajjhavasANaTTANA asaMkhalogamidA / NAmAgode sarisaM, AvaraNa du tadiyavigdhe y||947 // savvuvari mohaNIye, asaMkhaguNidakkamA hu gunngaaro| pallAsaMkhejadimo, payaDisamAhAramAseja // 948 ||jummN // artha - Ayukarma sthitibandhAdhyavasAyasthAna sabase stoka hone para bhI yathAyogya Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-792 asaMkhyAtalokapramANa haiN| unase palyake asaMkhyAtaveMbhAgaguNe nAma va gotrakarmake inase palyake asaMkhyAtaabhAgaguNe jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya ina cArakarmoke tathA inase palyake asaMkhyAtaveMbhAgaguNe, kintu sabase adhika mohanIyakarmake sthitibaMdhAdhyavasAyasthAna haiN| isaprakAra prakRtiyoMke bhedoMkI apekSA tInoM jagaha kramase asaMkhyAtaguNe sthitibaMdhAdhyavasAyasthAna jAnane cAhie / / 947-48 // yahA~ prasaMgaprApta siddhAntavacana kahate haiM Naya savvamUlapayaDINaM samANANaM kasAyodayahANANametthagahaNaM kaSAyodayaTThANeNa viNA mUlapayaDi baMdhAbhAveNa savvapayaDididi baMdhajjhavasANaTThANANaM samANappasaMgAdo tamhA savvamUlapayaDINaM sagasagaudayAdo samuppaNNapariNAmANaM sagasagavidibaMdhakAraNatteNa ThidibaMdhajjhavasANaTThANa saNNiAdANamuttarapaccayANametthagahaNaM / payaDisamAhAramAseja NANAvaraNAdINaM payaDINaM sagasagaDhidibaMdhakAraNajjhavasANaTThANANi savvANi egatta kAdUNa pamANaM parUviMda / gA hidi paDi esA parUvagA hodi uvarima suttohe TridipaDi ajjhavasANapamANassa parUvijjamANattAdo heDime hiMto uvarimANi kimaTThamasaMkhejaguNANi sAhAviyAdo micchattAsaMjamakaSAyapacayehi savANi kammANi sarasANi teNa edesi kammANamajjhavasANaTThANANi asaMkhejaguNahANitti Na ghaDade hehimANaM Thidi baMdhaTThANehiMto uvarimANaM kammANaM ThidibaMdhaTThANANi ahiyANiti asaMkhejaguNattaM Na jujjade heTTimahe TThimakammANaM ThidibaMdhaTThANapAogga kasAyehiMto uvarimauvarimANaM kammANamahiyaTTidibaMdhavANapAuggakasAyaudayaTThANANaM asamANANamaNuvalaMbheNa asNkhejgunnttaannuvvttiido| Na esa doso hediThamANaM udayaTThANe hiMto urimANaM kammANaM udayaTThANeNa bahutteNa asNkhejgunnttvirohaado| arthAt sabhI mUlaprakRtiyoMke samAna nahIM pAe jAnevAle kaSAyodayasthAnoMkA yahA~ grahaNa hai, kyoMki kaSAyodayasthAna binA malaprakRtiyoM ke bandhakA abhAva honese sabhI prakRtiyoM ke sthitibandhAdhyavasAyasthAna samAna ho jAveMge isalie sarvamUlaprakRtiyoMke apane-apane udayase utpanna AtmAke pariNAma apane-apane sthitibandhake kAraNa honese jinakA sthitibandhAdhyavasAyasthAna nAma hai aise uttarapratyaya yAnI Asravake bhedoMkA yahA~ grahaNa hai| prakRtisamudAyakA Azraya karake jJAnAvaraNAdi prakRtiyoMke apanI-apanI sthiti ke kAraNabhUta sabhI adhyavasAyasthAnoMko ikaTThe karake pramANakI prarUpaNAkI gaI hai sthiti kI apekSA aisI prarUpaNA nahIM hai, kyoMki Ageke sUtroMse sthitikI apekSA adhyavasAyake pramANakA nirUpaNa kiyA gayA hai| 1. yaha kathana dha.pu. 51 pR. 310 para bhI hai| Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-793 zaGkA - 'adhastane bhyaH' arthAt pahale kahI huI Ayuko Adikarake karma ke sthitibandhAdhyavasAyasthAna aura bAdameM kahe hue karmoke sthitibandhAdhyavasAyasthAna asaMkhyAtaguNe kyoM samAdhAna - svabhAvase hI asaMkhyAtaguNe haiN| zaMkA- mithyAtva, asaMyama va kaSAyarUpa pratyayoM se sarvakarma samAna haiM ataH ina karmoMke adhyavasAyasthAna asaMkhyAtaguNe haiM yaha ghaTita nahIM hotA, tathA pahale kahe hue AyuAdi karmoMke sthitibaMdhasthAnoMse inake pazcAt kahe hue karmoke sthitibaMdhasthAna adhika haiM ataH asaMkhyAtaguNerUpa haiM yaha bAtabhI siddha nahIM hai, kyoMki adhastana-adhastana karmokA sthitibaMdhasthAnake yogya kaSAyoMse uparitana 2 karmoMke adhika baMdhasthAnake yogya asadRzakaSAyodayasthAnoM kI anupalabdhi honese asaMkhyAtaguNatvakI anupapatti hai| samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki adhastanaudayasthAnoMse uparitanakarmoMkA udayasthAna bahuta honese asaMkhyeyaguNapanekA virodha nahIM hai| sArAMza yaha hai ki apane-apane udaya se hone vAle AtmA ke pariNAmoM kA nAma sthitibandhAdhyavasAya sthAna hai| so Ayu Adi karmoM ke udayasthAnoM se nAma Adi karmoM ke udayasthAna bahuta haiM, isase asaMkhyAtaguNe kahe haiN| Age jaghanyAdisthitikI apekSA sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMkA pramANa kahate haiM avaraTThidibaMdhajjhavasANaTThANA asaMkhalogamidA / ahiyakamA ukassaTTidipariNAmotti NiyameNa // 949 // artha - jaghanyasthitike bandhAdhyavasAyasthAna asaMkhyAtalokapramANa haiM jo utkRSTa-sthitiparyanta kramase adhika-adhika hote gae haiN| vizeSArtha - saMjJIpaJcendriyake vivakSita mohanIyakarmakI sthiti jammanya to antaH koTAkoTIsAgara arthAt saMkhyAtapalya hai aura utkRSTasthiti 70 kor3Akor3IsAgarapramANa hai| jaghanyasthitise utkRSTasthiti saMkhyAtaguNI haiN| utkRSTameMse jaghanyako ghaTAne para jo zeSa rahe upsameM eka milAnepara jo pramANa ho utane sthitike bheda haiN| ina bhedoMmeM sabase jaghanyasthitibandhake kAraNa jo adhyavasAyasthAna (pariNAmoMke sthAna) haiM ve asaMkhyAtalokapramANa haiN| isase Age utkRSTasthitiparyanta eka-eka caya kramase adhika-adhika niyamase jAnane caahie| ahiyAgamaNaNimittaM, guNahANI hodi bhAgahAro du| duguNaM duguNaM vahI, guNahANiM paDi kameNa have / / 950 / / artha - vivakSita guNahAnimeM adhikarUpa cayakA pramANa lAneke lie antima niSekameM doguNahAnikA Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-794 bhAga diyA jAtA hai aura 'tU' zabdase (athavA prathamanipekameM) eka adhika guNahAnikA bhAga denepara cayakA pramANa AtA hai tathA pratyekaguNahAnimeM caya kA pramANa dugunA-dugunA jAnanA / vizeSArtha - aGkasandRSTi se antaguNahAnimeM antima adhyavasAyasthAnoMkA pramANa 56 isameM doguNahAnike pramANa 16 kA bhAga denepara eka AyA athavA prathamaadhyavasAya-sthAnoM ke pramANa 9 meM ekaadhika guNahAnipramANa 9 kA bhAga denepara bhI eka AyA so yaha usa guNahAnimeM cayakA pramANa jaannaa| usase pratyeka guNahAni meM caya kA pramANa dugunA-dugunA hotA hai kyoMki pratyeka guNahAni meM Adi niSeka aura antima niSeka kA pramANa dUnA-dUnA hotA hai| ThidiguNahANipamANaM, ajAvasANammi hodi gunnhaannii| NANAguNahANisalA, asaMkhabhAgo Thidissa have // 951 // artha - pahale bandhakA kathana karate samaya karmasthitikI racanAmeM guNahAnikA jaisA pramANa kahA hai vaisA hI yahA~ adhyavasAyasthAnoMmeM bhI guNahAnikA pramANa jAnanA tathA nAnAguNahAniyoMkA jo pramANa pUrvameM bandhakathanameM kahA hai usake asaMkhyAtaveMbhAga-pramANa yahA~ adhyavasAyasthAnoMmeM nAnAguNahAnikA pramANa hotA hai| vizeSArtha - jisaprakAra pahale gAthA 914 se 921 meM kahA thA ki sthitike pramANako nAnAguNahAnizalAkA pramANakA bhAga denepara jo pramANa Ave vaha guNahAnikA pramANa hai so usIprakAra yahA~ bhI jAnanA caahie| yahA~ jaghanyasthitise lekara utkRSTasthitiparyanta jitane sthitibheda haiM vahI sthitiadhyavasAyasthAnoM ke bhedoMkA pramANa jAnanA isameM nAnAguNahAnizalAkAke pramANakA bhAga denepara jo pramANa Ace vaha ekaguNahAniAyAmakA pramANa jAnanA aura isako dugunA karanepara do guNahAnikA pramANa hotA hai tathA nAnAguNahAnikA pramANa sthitiracanAmeM jo nAnAguNahAnizalAkAkA pramANa kahA thA usake asaMkhyAtaveMbhAga jAnanA / vivakSita mohanIyakramakI sthitiracanAmeM nAnAguNahAnizalAkAkA pramANa palyake ardhacchedoMmeMse palyakI vargazalAkAke ardhaccheda kramakarake jo saMkhyA Ave utane kahe haiN| (gAthA 925-26 dekho) isaprakAra isapramANameM asaMkhyAta kA bhAgadenepara jo pramANa Ave vaha yahA~ sthiti baMdhAdhyavasAyaracanAmeM nAnAguNahAnikA pramANa jaannaa| sarvasthitibaMdhAdhyavasAyasthAna 6300 ko 'rUUNaNNoNNabhatthayahidavya' eka ghATi anyonyAbhyastarAzi 63 kA bhAga denese 100 labdha AyA so prathamaguNahAnikA dravya jAnanA / ise gacchakA bhAga denese 4the 5veM mile hue niSekoMkA AdhApramANa 123 madhyadhana jaannaa| isameM ekakama gaccha 7 kA AdhA 33 so do guNahAni 16meM se ghaTAne para (16-36) 123zeSa rhe| usakA bhAga dene para eka labdha AyA so cayakA pramANa jAnanA / isako ekaadhika guNahAnike pramANa 9se guNA karanepara labdha 9 AyA so prathamaniSeka jaannaa| dvitIyAdi Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-795 .. niSekoMmeM eka-ekacaya adhika hokara ekakama guNahAni kA pramANa 7 so itane caya milanese (9+7) 16 hue so yaha antimaniSeka jaannaa| isaprakAra dvitIyAdi guNahAnimeM dravya, caya aura niSeka dUnA-dUnA hotA hai| antimaguNa-hAnimeM prathamaguNahAnike dravya 100 ko anyonyAbhyastarAzike Adhe 32 se guNA karanepara 3200 to dravya jAnanA, isako gacchake pramANa 8 kA bhAga denepara madhyadhana 400 aayaa| ise ekakama guNahAnike Adhese hIna doguNahAnike pramANa 126 se bhAga denepara 32 AyA so caya jaannaa| isako ekaadhika guNahAnike pramANa 9 se guNA karanepara 288 huA so prathamaniSeka jAnanA / dvitIyAdi niSekoMmeM eka-eka caya milakara eka-kama guNahAnipramANa sAta caya milanese 512 huA, ise antimaniSeka jaannaa| isa prakAra aMkasahanAnI dvArA kathana kiyaa| yahA~ bhI prathamaguNahAnike prathamaniSeka adhyavasAyasthAna jaghanyasthitiko kAraNa haiM aura dvitIyAdiniSekapramANa jo adhyavasAyasthAna haiM ve ekaekasamayaadhika sthiti ke liye kAraNa jaannaa| isIprakAra antimaguNahAnike antimaniSekapramANa sthitibaMdhAdhyavasAyasthAna utkRSTasthitike liye kAraNa jAnanA / Age jaghanya caya kA kathana karate haiM logANamasaMkhapamA, jahaNNauhimmi tamhi chtttthaannaa| ThidibaMdhajjhavasANaTTANANaM hoMti sattaNhaM / / 952 / / artha - Ayukarmake binA zeSa sAtakarmoMke sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMke jaghanyasthAnake Upara asaMkhyAtalokapramANa chahasthAnapatita vRddhi hotI hai| vizeSArtha - anantaveMbhAgavRddhi, asaMkhyAtaveMbhAgavRddhi, saMkhyAtaveMbhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi, anantaguNavRddhi, ye chaha vRddhiyA~, chahasthAnapatitavRddhiyA~ hotI haiN| sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMke jaghanyasthAnake Upara asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnapatitavRddhi ho jAnepara dUsarA sthAna hotA hai| yaha vRddhikA kathana avibhAgoMke praticchedoMkI apekSA hai, kyoMki saMkhyAkI apekSA ananta-bhAga va anantaguNIvRddhi sambhava nahIM hai| Age Ayukarmake sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMmeM vizeSatA batAte haiM Aussa jahaNNaTThidibaMdhaNajoggA asNkhlogmidaa| AvaliasaMkhabhAgeNuvaruvariM hoMti gunnidkmaa||953|| artha - Ayukarmake sarvajaghanyasthitibandhake yogya adhyavasAyasthAna asaMThyAtalokapramANa hai usase Age-Age utkRSTasthitiparyanta kramase Avaloke asaMkhyAtaveM- asaMkhyAtabhAgase guNita sthAna jAnanA caahie| Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // gommaTasAra karmakANDa - 796 vizeSArtha - aGkasandRSTi dvArA kathana karate haiM AyukarmakI sthiti saMkhyAtapalyapramANa jitane bheda haiM usakI sahanAnI 16 haiM, jaghanyasthitike yogya asaMkhyAta lokapramANa adhyavasAyasthAnoM kI sahanAnI 22, dvitIyAdi sthitimeM AvalIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa guNakArakI sahanAnI 4 hai| nAnAjIvakI apekSA adhastanasthitike bandhameM kAraNarUpa adhyavasAyasthAna aura uparitanasthitike bandhameM kAraNarUpa adhyavasAyasthAnoM meM samAnatA bhI hai ataH "yahI anukRSTividhAna sambhava hai, kyoMki uparitana va adhastana sthitike bandhameM kAraNarUpa adhyavasAyasthAnAdikI samAnatA hI yahA~ anukRSTi kahalAtI hai| isaliye yahA~ anukRSTike gaccha kA pramANa aMkasandRSTimeM 4 hai so sthitikI racanA to Upara-Upara tathA eka-ekasthiti-racanAke barAbara anukRSTiracanA jAnanA / jaghanyasthitikI anukRSTimeM cayakA pramANa 1 aura sarvacayakA jor3arUpa cayadhana 6 hai / isa cayadhana 6 ko prathamasthitisambandhI dravya 22 meM se ghaTAnepara ( 22-6) 16 zeSa rhe| isako anukRSTigaccha 4 kA bhAga denepara ( 16:4) labdha 4 Ae so yaha jaghanyasthitimeM jaghanya anukRSTikA khaNDa jAnanA / isase Age utkRSTakhaNDaparyanta eka - ekacaya adhika jAnanA / arthAt dvitIya tRtIya - caturthakhaNDakA pramANa kramazaH 5-6 va 7 jAnanA / isa prakAra cAroM khaNDoMkA jor3a (4+5+6+7) 22 hotA hai| dvitIyasthiti bhedameM dravya (22) ke cauguNe (88) adhyavasAya haiN| inameM se ekabhAga (22) ko pRthak grahaNakara prathama, dvitIya va tRtIya anukRSTikhaNDoM meM kramale 5-6 va 7 denese zeSa jo cAra rahe ve tathA bahubhAgarUpa 22 ke tigune (66) utkRSTa (caturtha) khaNDameM denese antimakhaNDameM dravya (66+4) 70 huaa| tRtIyasthitibhedameM 22 ke dobAra cauguNe arthAt 2204 = 884 = 352 adhyavasAya haiM / 352 meM 22 ke caugune (88) rUpa ekabhAga pRthak grahaNa kara avazeSa 22 ke caugune ke tigune arthAt 264 antima (caturtha) khaNDa meM denA tathA pRthak grahaNa kiye hue cAraguNe 22 (88) meM se 22 pRthak grahaNakarake avazeSa 22 kA tigunA (66) rahA so yaha dravya upAntakhaNDa (tRtIyakhaNDa) meM denA tathA jo 22 pRthak rakhe the unameMse prathama va dvitIya khaNDameM to 6 va 7 evaM tRtIya va caturthakhaNDameM pUrvokta 66 va 264 meM kramazaH 4 va 5 milAnese 70 va 269 hue| (cAroMkhaNDoM meM kramase 6 // 7 // 70 | 269 rUpa dravya jAnanA) caturtha sthitibhedameM 22 ko tInabAra cauguNA karanepara (2204= 88x4= 35244 = 1408 ) dravya hai| yahA~ 22 kA dobAra cauguNA ( 352) pRthak grahaNakara avazeSa 22 ke dobAra cauguNeko tigunA karanese (22x4=88x4 = 35243) 1056 hue so yaha caturthakhaNDameM denA tathA 22 kA dobAra cauguNA (352) pRthak rakhA thaa| usameMse ekabhAga 22 se cAragunA (88) pRthak grahaNakara avazeSa cAra guNe 22 ke tigune ( 264 ) upAnta (tRtIya) khaNDameM denA tathA cAraguNA 22 (88) pRthak rakhe the| usameM ekabhAgarUpa 22 pRthak rakhakara avazeSa tigunA 22 (66) dvitIya khaNDameM denA evaM jo 22 pRthak grahaNa kiye the unameM se sAta prathamakhaNDameM tathA 4-5 va 6 kramase dvitIya tRtIya va caturthakhaNDake pramANameM milAnepara cAroMkhaNDasambandhI sarvadravya kramase 7 / 70 | 269 | 1062 / jAnanA / isI kramase 5veM, chaThe, Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-797 7veM, 8veM Adi upAnta va antimasthitibhedameM anukRSTiracanA jaannaa| sarvatra adhastanasthitibhedakA dvitIya, tRtIya va caturtha anukRSTikhaNDameM jo dravya hove so uparitanasthitibhedake prathama, dvitIya va tRtIya anukRSTikhaNDameM likhanA tathA uparitanasthitibhedake sarvadravyameMse tInoM khaNDoMkA pramANa jor3akara ghaTAnese jo avazeSa so caturthakhaNDameM pramANa likhnaa| isaprakAra adhastanasthitike uparitanasthitike adhyavasAyoMkI samAnatA pAI jAtI hai| kisI jIvake jina adhyavasAyoMse adhastanasthiti ba~dhatI hai una hI pariNAmoMse kisI jIvakke uparitanasthiti bhI ba~dhatI hai| isaprakAra samAnatA honese anukRSTiracanA khiiN| yahA~ adhastanasthitikA jaghanyakhaNDa uparitanasthitike khaNDoMse tathA uparitanasthitikA utkRSTakhaNDa adhastanakhaMDoMke samAna nahIM hai aisA jAnanA / isaprakAra Ayukarmaka sthitibaMdhAdhyavasAyasthAna khe| nAnAjIvoMkI apekSA stokasthitithe bhUta joti dhAvasAradhAr3a haiM asase adhika sthitike kAraNabhUta jo bandhAdhyavasAyasthAna haiM ina donoMmeM samAnatA bhI hotI hai ataH yahA~ gAthA 907 meM diye hue adha:karaNasambandho koSThaka (sandRSTi) ke anusAra anukRSTividhAna sambhava hai, kintu usa sandRSTikI apekSA yahA~ kucha aMtara hai| ataH anukRSTike gaccha yA khaNDa 4 mAnanepara nimnAnusAra sandRSTi bnegii| tadyathA sthiti adhyavasAyasthAna anukRSTikhaNDa jaghanya 22 88 jaghanya+1 samaya jaghanya+2 samaya jaghanya+3 samaya 352 1408 70 athAnantara yahA~ pratyeka sthiti bhedasambandhI adhyavasAyoMmeM nAnAjIvoM kI apekSA khaNDa pAe jAte haiN| kisI jIvake jina adhyavasAyasthAnoMse adhastanasthiti ba~dhatI hai tathA anya kisI ke una hI sthAnoMse uparitanasthiti bhI baMdhatI hai, isaprakAra Upara ba nIce samAnatA samajhakara anukRSTi vidhAna kahate haiM pallAsaMkhejadimA, aNukaTThI tattiyANi khaMDANi / ahiyakamANi tiricche carimaM khaMDaM ca ahiyaM tu / / 954 / / artha-sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMkI anukRSTiracanAmeM palyake asaMkhyAtaveMbhAga anukRSTipadoMkA (gacchakA) pramANa hai aura utane ho anukRSTikhaNDa hote haiN| ye khaNDa tiryak (barAbara) racanA kiye gae kramase anukRSTike cayase adhika- adhika haiM, kintu jaghanyakhaNDase antimakhaNDa kucha hI vizeSa adhika hai dUnA-tigunA nahIM hotaa| Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAdi sthitibandhasthAnoM meM sthitibandhAdhyavasAya pariNAmoM kI anukRSTi racanA SaSTha nirvargakANDa samApta pariNAmoM kA sarvadhana spaSTIkaraNa pratyeka sthitibandhasthAna ke lie asaMkhyAta lokapramANa sthitibaMdhAdhyavasAya pariNAma haiN| unameM se kucha pariNAma to anantarapUrvasthitibaMdhAdhyavasAya meM liye jAte haiM aura kucha navIna pariNAma hote haiM. kyoMki pratyekasthitibandha ke sthitibaMdhAdhyavasAya kI anukRSTi racanA hotI hai| 1 se 24 taka sthitibandha sthAna haiN| 2. OM 2214 44 6 4 44 6+++ OM OM OM 2 tara pariNAmoM kA dhana pariNAoM kA sarva pariNAmoM kA evaMdhara nirvaNAkANDakApa pariNAmoM kA sarvadhana pariNAmoM kA sabaMdhana pariNAmoM kA sabaMdhana 12 prathama nirvarmaNAkANDakrasamApta pariNAmoM kA sabaMdhana pariNAmoM kA mana pariNAmoM kA sarvadhana 42. (218) paNa kA OM pariNAyoM kA sana tRtIya nirvAkANDakasamApta pariNA khuda par3a rakha pariNAmoM kA sarvadhana caturtha nirvarpaNA pariNAmoM kA sarjadhara 15 pariNAmoM kA dhana paMcama nirNaNA kANDakagamApna pariNAmoM kA sAdhana pariNAmoM kA baMdhana karAmAta aMkasaMdRSTi meM sthitibandhasthAna 24 haiM, sthitibandhAdhyavasAyapariNAma 1248 hai, jaghanyasthitibaMdha ke kAraNa 162 pariNAma haiM. jinakI anukRSTi racanA 39-40-41-42 hai| dvitIyasthitibaMdhake kAraNa 166 pariNAma haiN| inameM jaghanvasthitibaMdha ke kAraNa sthiti adhyavasAya pariNAmoM meM se prathama 39 pariNAma to dvitIya sthitibaMdha ke kAraNa nahIM haiM, zeSa 40-41 va 42 pariNAma dvitIya sthiti-baMdha ke kAraNa haiM aura 43 navIna pariNAma kAraNa haiN| isa prakAra 40 41.4243 = 166 pariNAma kAraNa haiN| isI prakAra Age-Age bhI jAnanA caahie| gommaTasAra karmakANDa - 798 ** Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-799 Age vizeSa kA pramANa kahate haiM - logANamasaMkhamidA, ahiyapamANA havaMti patteyaM / samudAyeNa vi tacciya, Na hi aNukiTTimmi guNahANI / / 955 // artha-pratyekaguNahAnimeM pUrva-pUrva guNahAnise anukRSTike cayakA pramANa dUnA-dUnA hai tathApi sAmAnyase asaMkhyAtalokamAtra hI hai aura sarvacaya samUhoMko milAnese bhI asaMkhyAtalokapramANa hI hotA hai| anukRSTimeM guNahAnikI racanA nahIM hai| vizeSArtha-vivakSita guNahAnikI racanAmeM cayakA jo pramANa hai usameM anukRSTigacchakA bhAga denepara anukRSTicayakA pramANa prApta hotA hai| isaprakAra sthUlarUpase vaha asaMkhyAtalokapramANa hI hai| yahA~ prathamakhaNDase eka-ekacaya adhika dvitIyaAdi khaNDa haiM tathApi una sabhIkA pramANa asaMkhyAtalokapramANa hI kahA hai| isaprakAra asaMkhyAtalokake bheda asaMkhyAtalokapramANa haiM tathA anukRSTike gacchameM guNahAnikI racanA nahIM hai| ata:sarvautkRSTakhaNDoMke apane-apane jaghanyakhaNDase ekakama guNahAnike gacchapramANa cayoM kI adhikatA pAI jAtI hai| isaprakAra anukRSTike gaccha aura cayakA pramANa batAkara usa anukRSTikhaNDoMmeM sthitibandhAdhyavasAyoM kA pramANa kahate haiN| jaghanyasthitibandhake yogya adhyavasAya pariNAma to dravya jAnanA tathA prathama guNahAnimeM jo cayakA pramANa hai usameM anukRSTigaccha (palyake asaMkhyAtabhAgakA) bhAga denepara anukRSTicayakA pramANa hotA hai tathA "vyekapadArdhanacayaguNo gaccha uttaradhana" ekakama anukRSTigacchake Adheko anukRSTicayase guNe aura anukRSTigacchase guNe, jo pramANa ho vaha yahA~ cayadhana jAnanA / prathamaguNahAnimeM jaghanyasthitisambandhI sthitibaMdhAdhyavasAyoMke pramANameM se cayadhanakA pramANa ghaTAnese avazeSameM anukRSTigacchakA bhAga denepara jo pramANa Ave vaha prathamaguNahAnimeM jaghanyasthitisambandhI anukRSTikA prathamakhaNDa jAnanA / dvitIyAdikhaNDa eka-eka anukRSTicayase adhika hote haiN| ekakama anukRSTike gacchapramANacaya jaghanyakhaMDameM adhika honepara utkRSTa antimakhaNDa hotA hai| yahAM "padahatamukhamAdidhanaM" anukRSTigaccharUpa padase prathamakhaNDarUpa mukhako guNA karanepara Adidhana prApta hotA hai| isaprakAra Adidhana aura cayadhana milAnese jaghanyasthitisambandhI adhyavasAyoMkA pramANarUpa sarvadhana hotA hai isIprakAra dvitIyAdisthAnoM meM anukRSTiracanA anukramase prathamaguNahAnike anta taka jaannaa| aba isa anukRSTike kathanako aMkasandRSTike dvArA kahate haiM-- prathamaguNahAnike prathamasthAna 9 haiN| anukRSTigaccha 4 kA bhAga Urdhvacaya-1meM dene para anukRSTi caturthAza vahA~ 'vyekapadArdhadhnacayaguNo gaccha uttaradhana" isa sUtrase caya dhanake pramANa 15 ko sarvadhana Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-800 9meM se ghaTAnepara 76 zeSa rahe isako anukRSTigaccha cAra kA bhAga dene para prathamakhaNDakA pramANa aSTamAMza kama do (15) hotA hai| isameM caturthAMzapramANa anukRSTikA eka-ekacaya milAnepara dvitIyAdikhaNDa hote haiM ( 1 .21 ) ina cAroM khaNDoM kA jor3a karanepara (52) hotA hai| isIprakAra antimaniSekake dravya 16 meM se cayadhana 13 ghaTAnese (16-56) 14 ko anukRSTigaccha 4 kA bhAga denepara aSTamAMzaadhika 36 labdha AyA sA yaha to prathamakhaNDa aura isameM caturthAMzamAtra eka-ekacaya adhika honese dvitIyAdikhaNDa hote haiM tathA cAroM khaNDoMkA jor3a 16 huaa| ___ yahA~ AdhA cauthAI kahanekA abhiprAya yaha hai ki aGkasandRSTi dvArA samajhameM A jAve, kintu mahatpramANarUpa arthasandRSTimeM adhyavasAyoM meM AdhA-cauthAI nahIM hai| athavA apanI icchAnusAra aMkasandRSTi karanA ho to trikaraNacUlikA adhikArameM adhaHpravRttakaraNaracanAmeM jo aGkasandRSTidvArA kathana kiyA hai vaisA karanA / yahA~ prathamaguNahAnimeM adhyavasAya 3072, guNahAniAyAma 16, jaghanyasthitisambandhI prathamaniSeka 162, pratyekaniSekameM cayakA pramANa 4 hai| yaha sabhaSeka 12 dhana 6 paTAnepara (162-6) 156 huaa| isameM anukRSTigaccha 4 kA bhAga denepara 39 aayaa| yaha prathamakhaNDa tathA dvitIyAdi khaNDameM anukRSTicayakA pramANa eka so ekacaya adhika jAnanA / isaprakAra cAroMkhaNDoMkA jor3a karanepara 162 hote haiN| isIprakAra dvitIyAdi niSekoMkI racanAkara antimaniSekameM dravya 222 hai| isameMse cayadhana 6 ghaTAne para (222-6) 256 rhe| isameM anukRSTigaccha 4 kA bhAga denepara 54 labdha AyA so yaha prathamakhaNDa jAnanA tathA dvitIyAdikhaNDoMmeM eka-ekacaya adhika jaannaa| isaprakAra cAroMkhaNDoMkA jor3akaranese 222 hotA hai| isIprakAra aGkasandRSTidvArA pUrvokta artha jaannaa| atyantaparokSa ardhako jAnanekA yaha bhI upAya hai tathA aise hI dvitIyAdi guNahAnimeM bhI anukRSTikA vidhAna krnaa| prathamaguNahAnike anukRSTicaya, dravya aura khaNDoMse dvitIyAdi guNahAnimeM anukRSTicayAdikA pramANa dUnA-dUnA jaannaa| aGkasandRSTi kI apekSA sthitibaMdhAdhyavasAya kI racanAjaghanyAdi sthiti | dvitIyakhaMDa | tRtIyakhaMDa | caturthakhaNDa baMdhakI UrdhvaracanA prathamakhaDa 222 218 210 202 Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-801 198 190 186 182 178 42 166 162 paDhama paDhamaM khaMDaM, aNNoNNaM pekhidUNa visaritthaM / heDillukkassAdoNaMtaguNAduvarimajahaNNaM // 956 // artha-isaprakAra anukRSTiracanAmeM prathamAdi guNahAniyoMmeM anukRSTikA prathama-prathamakhaNDa parasparameM visadRza (asamAna) haiM isalie tiryapa racanAmeM Upara-Upara racanArUpa prathama-prathamakhaNDa antimaniSekake prathamakhaNDaparyanta eka-ekacayapramANa adhika hai arthAt apane-apane nIce ke prathama khaNDake utkRSTa sthAna se Uparake prathamakhaNDa ke jaghanya sthAna cayapramANa adhika haiM aura zakti kI apekSA anantaguNe haiN| vidiyaM vidiyaM khaMDaM, aNNoNNaM pekkhidUNa visaritthaM / hehillukkassAdoNaMtaguNAdevarimajahaNNaM // 957 / / artha-guNahAniyoMmeM prathamAdi niSekoMkA dvitIya-dvitIyakhaMDa guNahAnike aMtima-niSekake dvitIyakhaNDaparyanta nirantara eka-eka cayapramANa adhika hai isalie samAna nahIM hai, kyoMki adhastanadvitIyakhaNDake utkRSTa sthAnase uparitanadvitIyakhaNDake jaghanyasthAna cayaadhika aura zaktikI apekSA anantaguNA hai tathA aise hI tRtIya-tRtIyaAdi khaNDoMmeM asamAnatA jAna lenA / isaprakAra ekakama anukRSTipramANa khaNDoMkI asamAnatA hotI hai| aba antimakhaNDoM kI paraspara meM asamAnatA batAte haiM - carimaM carimaM khaMDa, aNNoNNaM pekkhidUNa visaritthaM / heDillukkassAdoNataguNAdudharimajahaNNaM // 958 / / Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa- 802 artha- guNahAni ke prathamAdiniSekoM kA antimakhaNDa antimaniSekoM ke antimakhaNDa paryanta nirantara eka-eka caya adhika hone se paraspara meM asadRza haiM aura zakti kI apekSA apane se adhastana antimakhaNDa ke utkRSTasthAnase uparitana antimakhaNDakA jaghanyasthAna anantaguNA hai| Age usIkA kAraNa kahate haiM - hemikhaMDukkassaM, uvvaMkaM hodi uvarimajahaNaNaM / aTThakaM hodi tadoNaMtaguNaM uvarimajahaNaNaM / / 959 // artha - jisakAraNa tiryagurUpa racanAyeM Upara-Upara likhe hue khaNDoMmeM apanese adhastanakhaNDakA utkRSTa adhyavasAya sthAna pUrvasthAna se 'Urvaha'- anantabhAgavRddhiko liye hue hai tathA adhastanakhaMDake utkRSTase uparitanakhaMDakA jaghanya adhyavasAyasthAna 'aSTAGka'- anantaguNavRddhiko liye hai| isakAraNa se adhastanakhaMDake utkRSTase uparitanakhaNDakA jaghanyasthAna anantaguNA kahA hai| avarukkassaTidINaM, jahaNNamukkassayaM ca NivAM / da sesA savva khaDA, sarasA hoti u M khalu // 960 // artha-jaghanyasthitike kAraNarUpa adhyavasAyasthAnoMke prathamakhaNDa aura utkRSTa-sthitike kAraNarUpa adhyavasAyasthAnoMke antimakhaMDa ye donoM to nirvarga haiM arthAt kisI bhI khaNDase sarvathA samAna nahIM haiM aura zeSa sarvakhaNDa UrdhvaracanAke dvArA anyakhaNDoMke samAna haiN| api ya evaM, AujahaNNaDidissa varakhaMDaM / jAvaya tAvaya khaMDA, aNukaTTipade visesahiyA / / 961 / / tatto uvarimakhaMDA, sagasagaukkassagotti sesANaM / savve TidiyaNakhaMDA 'saMkhejjaguNakkamA tiriye // 962 // jummaM / / artha- AThoM karmokI anukRSTiracanA samAna hai arthAt jaisI mohanIyakarmakI anukRSTiracanA kahI gaI hai vaisI jJAnAvaraNAdikamoMkI bhI jAnanA, kintu AyukarmakI tiryagucanAmeM jadhanyasthitibandhaka kAraNabhUta adhyavasAyasthAnoM kI anukRSTiracanAmeM pratyekakhaNDa cayakari vizeSa adhika hai| usase Age utkRSTa khaNDa se Upara kI sthiti ke khaNDa apane-apane utkRSTa khaNDa paryanta tathA zeSa sthitiyoM ke apane-apane jaghanya khaNDa se apane-apane utkRSTa khaNDa paryanta saba tiryak racanA rUpa asaMkhyAta guNeasaMkhyAta guNe haiN| Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-803 Age anubhAga baMdhAdhyavasAyasthAnoMko kahate hue usameM jaghanyasthitike adhyavasAyasthAnoMmeM sabase jaghanyasthitisambandhI anubhAgAdhyavasAyasthAnoMko kahate haiM-- rasabaMdhajjhavasANaTThANANi asaMkhalogamettANi / avaravidissa avaraTThidipariNAmamhi thovANi / / 963 // artha-anubhAgamAyasAyasthala aror3a maMtryAcA kolA) asaMkhyAta lokapramANa haiN| isameM jaghanyasthitisambandhI sthitibaMdhAdhyavamAyasthAnoM meM javanyasthitibandhayogya adhyavasAyoMke pramANase asaM ghyAtaloka guNe anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna tatsambandhI haiM tathApi anya sthitibaMdhAdhyavasAyasaMbaMdhI anubhAgAdhyavasAya pariNAmoMko apekSA stoka haiN| vizeSArtha-jaghanyasthitisambandhI sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMke pramANasa asaMkhyAtalokaguNe tasthitisambandhI anubhAgabandhAdhyavasAyoM kA pramANa hai so hI yahA~ dravyakA pramANa jAnanA / jaghanyasthitisambandhI sthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMkA pramANa so yahA~ sthitikA pramANa jAnanA / AvalIko donAra asaMkhyAtakA bhAga denepara jo pramANa Ave so nAnAguNahAnizalAkA pramANa hai| uparyukta sthitike pramANako nAnAguNahAnikA bhAga denase jo pramANa Ave so guNahAniAyAmakA pramANa hai| guNahAniAyAmake pramANa ko doguNA karane para do guNahAnikA pramANa hai| AvalIke asaMkhyAtavA~bhAga sAM anyonyAbhyastarAzikA pramANa jaann]| yahA~ dravyake pramANameM ekakama anyonyAbhyastarAzikA bhAga denese jo labdha Ave utanA prathamaguNahAnimeM dravyakA pramANa hai aura Age isase dUnA-dUnA dvitIyAdi guNahAniyAma dravya jaannaa| prathamaguNahAnike dravyako guNa-hAniAyAmakA bhAga denepara madhyamadhanakA pramANa prApta hotA hai| ekakama guNahAniAyAmake Adhele hIna do guNahAniAyAmakA bhAga madhyamadhanameM denese cayakA pramANa prApta hotA hai aura cayako ekaadhika guNahAniAyAmakA guNA karanese prathamaniSekakA pramANa hotA hai| tatto kameNa vahadi, paDibhAgeNa ya asaMkhalogeNa / avaravidissa jeTTaTThidipariNAmotti NiyameNa / / 964 / / artha- isake pazcAt kramase jaghanyasthitike jaghanyapariNAmasambandhI prathama niSekarUpa anubhAgAdhyavasAyasthAnase utkRSTasthitike utkRSTa anubhAgAdhyavasAyasthAnaparyaMta asaMkhyAtalokarUpa pratibhAgahArase (asaMkhyAtaveMbhAgase) bar3hate-bar3hate anubhAgAdhyavasAyasthAna niyamase jAnane caahie| vizeSArtha-usake pazcAt jaghanyasthitike jaghanyapariNAmasambandhI prathamaniSekarUpa anubhAgAdhyavasAyasthAna prathamaguNahAnike antimaniSekarUpa antimaanubhAgAdhyavasAyapariNAmaparyanta asaMkhyAtalokamAtrakA bhAga sarvadravyameM denepara jo ghayakA pramANa AyA usase eka-ekacayanamANa nirantara bar3hate-bar3hate jaanne| isase Age guNahAni-guNahAniprati cayakA pramANa dUnA-dUnA jAnanA / isaprakAra Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 804 dvitIyAdi sthitiyogya dvitIyAdi niSekase utkRSTasthitirUpa antimaniSekaparyanta racanA jAnanI / yahA~ jaghanyasthitisambandhI jaghanyasthitibaMdhAdhyavasAyasthAnoMse asaMkhyAtaguNe prathamaniSekapramANa anubhAgAdhyavasAyasthAna jAnanA tathA usIke dUsare sthAnameM dvitIya niSekapramANa jAnanA aisA krama hai evaM anubhAgabandhAdhyavasAyoMkI nAnaguNahAnizalAkAoM ke viSayameM AcAryoMke do mata haiM / ekamatAnusAra nAnAguNahAni hai, dUsare matAnusAra guNa nahIM hai| Age granthakartA zrI nemicandrAcArya grantha racane kI pratijJA pUrNakarake prazastirUpa ATha gAthAe~ kahate haiM gommaTasaMgahasuttaM, gommaTadeveNa gommaTaM rayidaM / kammANa NijjaraGkaM taccaTThavadhAraNaGkaM ca / / 965 / / artha- gommaTadeva- vardhamAnatIrthaMkaradevane saMgraharUpa isa gommaTasAragranthakA viSaya pramANa aura nayake gocara kahA hai / ataH isa granthake svAdhyAyase jJAnAvaraNAdikamakI nirjarA aura tattvoMke svarUpakA nizcaya hotA hai, aisA jAnanA caahie| jahi guNA vissaMtA, gaNaharadevAdiiDhipattANaM / so ajidaseNaNAho, jassa gurU jayadu so rAo / / 966 / / artha- buddhi Adi Rddhi prApta gaNadharadevAdike samAna jinameM guNa haiM aise ajitasenamuninAtha jisake vrata (dIkSA) denevAle guru haiM vaha rAjA cAmuNDarAya sarvotkRSTa rUpase jayazIla ho / siddhNtudytdduggynnimmlvrnnemicNdkrkliyaa| guNarayaNabhusaNaMbuhimaibelA bharau bhuvaNayalaM / / 967 // artha - siddhAntarUpa udayAcalapara jinakA jJAna udayako prApta huA hai aise candramAke samAna nemicandrAcAryakI vacanarUpI kiraNoMse sambandhita guNarUpI ratnoMse zobhita cAmuNDarAyakI budvirUpa belA samasta jagat meM atizaya se vistAra prApta kare / gommaTasaMgahasuttaM, gompaTasiharuvari gommaTajiNo ya / gommaTarAyaviNimmiyadakkhiNakukkuDajiNo jayadu // 968 // artha - gommaTazikharapara cAmuNDarAyarAjAne jo jinamandira banavAyA usameM eka hastapramANa indranIlamaNimaya neminAtha tIrthaGkaradevakA pratibimba virAjamAna kiyA tathA bhAratake dakSiNaprAntameM zravaNabelagolA parvatapara nirmApita bAhubalIsvAmIkI pratimA virAjamAna kI / vaha pratibimba tathA gommaTasArasaMgrahagrantha jayavaMta ho| Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa - 805 jeNa viNimmiyapaDimAvayaNaM savvavasiddhidevehiM / sabvaparamohijogihiM, dihaM so gommaTo jayadu / / 969 / / vajjayaNaM jiNabhavaNaM, IsipabbhAraM suvaNNakalasaM tu / tihuvaNapaDimANikkaM, jeNa kadaM jayadu so rAo / / 970 / / jeNubbhiyathaMbhuvarimajakkhatirITaggakiraNajaladhoyA / siddhANa suddhapAyA, so rAo gommaTo jayadu // 979 // gommaTasuttallihaNe, gommaTarAyeNa jA kadA desI / so rAo cirakAlaM, NAmeNa ya vIramattaMDI // 972 // artha - jisa pratimAko cAmuNDarAyane banavAyA usa pratimAke mukhako sarvArthasiddhike devoMne tathA sarvAvadhi va paramAvadhijJAnadhArI muniyoMne dekhA hai vaha cAmuNDarAya sarvotkRSTapaneko prApta hove // 969 // jisa mandirakA avanitala arthAt pIThabandha vajra sadRza hai, jisakA ISatprAgbhAra nAma hai, jisake Upara svarNamayI kalaza hai tathA jo anupama hai aise jinamandirako banavAnevAlA cAmuNDarAya jayavanta pravartI // 970 // jisane caityAlayake khambhoMpara yakSake AkAravAlImUrtike mukuTAgrabhAgakI kiraNoMrUpa jalase siddhaparameSThI ke AtmapradezoMke AkAra rUpa zuddhacaraNa dhoe haiM aisA cAmuNDarAya jayazIla hove| (yadyapi siddhisthAnaparyanta yakSake mukuTa kiraNa kaise prApta ho sakate haiM, kintu upamAlaGkArake dvArA kahanemeM doSa nahIM hai | yahA~ itanA artha jAnanA ki caityAlayameM stambha bahuta U~cA banA hai, usake Upara yakSakI mUrti hai, usake mukuTameM prakAzavanta ratna lage haiM / ) / / 971 / / gommaTasAra granthake gAthAsUtra likhate samaya jisa gommaTarAyane karNATakavRtti banAI hai vaha 'vIramArtaNDa' nAmase prasiddha cAmuNDarAya dIrghakAlaparyanta jayavaMta varto / / // iti prazastiH // isa prakAra nemicandrAcArya viracita gommaTasArakarmakANDagranthakI 'siddhAntajJAnadIpikA' nAmaka hindI TIkAmeM 'karmaracanAsadbhAva' nAmaka navamaadhyAya pUrNa huaa| Shi Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 gAthAnukrama gAthA gA.saM. gAthA gA.saM. pra.saM. 2 241 433 152 849 171 43 137 683 802 456 508 478 483 392 565 04 389 628 243 653 393 454 GS X MAR 341 507 478 311 260 akkhANaM aNubhavaNaM ajahaNNadvidibaMdho aTTaguNijjA vAme aTTAhavi ya evaM aTTattarIhi sahiyA antIsa sahassA aTTa ya satta ya chakka va aTTavihasattachanna aTThasamayassa thonA amRsu ekko baMdho aTThArasa cauaTuM aTThadao suhumotti ba aTeca sahassAI ar3acaurekkAvIsa aDachabbIsa solasa aDadAlaM cArisayA aDadAlaM chattIsa aDavaNA sattasayA ar3avIsacaU baMdhA aDavIsatiya du sANe aDavIsa du hAraduge aDavIsa dugaM baMdho aDavIsamiNatIse ar3avIse tigiNaude aDasaTThI ekasayaM aNNattha Thiyassudaye aNNadara AusahiyA apaNANaduge baMdhI aNNANa hu aNIso aNNoNNa guNidarAsI aNNoNNabbhatdhaM puNa 524 aNaNokamma miccha aNathINatiya aNarahidasahida kUDe 438 aNasaMjojida micche 477 aNasaMjojida samme 479 aNiyaTTikaraNapaDhamA aNiyaTTiguNaTTANe 197 'aNiyaTTicarimaThANA 578 aNiyaTTIbaMdhatiya 393 aNuTTipadeNa hade aNudaya tadiyaM jA aNubhayavAca vidyala 480 aNubhAgANaM baMdhaM aNuvadamahatvadehi ya 739 atthi NavaTTa ya dudao asthi sado gharadovi ya asthi sado paradoci ya atdhaM dekhiya jANadi ampadarA puNa tIsaM 498 aNpaparobhayaThANe 604 aspiTThapaMticarimo appovayAravekkhaM 656 appaM baMdhato bahu 739 apamatte ya apane apamane sammanaM abbharahidAdupulcaM abhavasiddhe Natdhi hu 752 | abadApuNNe Na hi thI 575 268 691 623 857 738 8:17 872 855 5 bw 608 878 751 619 510 450 0 700 656 516 786 39 445 604 780 v > 268 232 378 880 287 Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-807 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. pR.saM. 845 901 759 379 366 432 266 827 223 280 381 237 254 208 750 711 672 875 941 160 788 130 66 242 183 mw@ 0 AdidhaNAdo savvaM Adimmi kame baDhadi AdimapaMcaTThANe Adimasatteva tado 182 AdilladasasusarisA AdI aMte suddhe 713 Adesevi ya eva AbAdhANaM bridiyo 802 AbAhUNiyakamma 197 | AbAhUNiya kammahidi AbAhaM bolAviya 143 AbAha bolAviya 254 AyadaNANAyadaNa AvaraNadesaghAda ra AvaraNamohavigha 617 AvaraNavedaNIye | AvaliyaM AbAhA AvaliyaM AvAha Alaso NirucchAho 395 AhAragA du deve AhAraduH samma 1793 AhAramappamane AhAre baMdhudayA | AhAraM tu pamatte 143 729 ayaduvasamaga caujhe ayade bidiyakasAyA ayade bidiyakasAyA avadhiTugeNa vihINa avibhAgapaDicchedo avaNidatippayaDINa avaraTTidibaMdhajjhava avarAdINa ThANa avarukkassaThidINaM avaruSkasseNa have avaro bhiNNamuhatto avasesA payaDIo aviradaThANaM evaM aviradabhaMge missa va 'aviradasammoM desI 14 aviramaNe baMdhudayA aradI soge saMDhe arahaMtasiddhacediya arahaMtAdisu bhatto asahAyajiNavArade asidi sadaM kiriyANa ahiyA gamaNaNimittaM "A" Aukkassa padesaM AugabaMdhAbadhaNa AugabhAgo thotro AuTTidi baMdhajjhava AudugahAratitya AubaleNa avahidi Aussa jahaNNahidi Aussa ya saMkhejA AUNi bhavavivAI AdAo ujjoo 938 129 0 688 0 m bh w 0 890 542 415 876 950 w bw 408 137 623 226 211 127] "I" J 577 947 148 791 343 716 610 184 22.7 igi aDa aTTigi igichakkaDaNavIsa ipichavaDaNava tIsadu. igiThANaphayAo igiThANaphayAo sama. iMgiNaudIe tIsa igiNavadIe baMdhA igitIsabaMdhaThANe 953 795 787 206 653 642 48 771 756 774 34 165 134 653 Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA gitase tIsuda igidA ca sayAI igipaMceMdiya thAvara igipatigadaM pudha pudha iNibaMdhANeNa du igibvAraM vajjittA igivigaladhAvaracaU igivigalabaMdhaThANaM igivihi gigi kha ibAda igavIsamohavaNuva ivAdadao igivIsAdI ekata igibIseNa ruiddhe igivIsaM paNa hi paDhame pade ruUNe isalAyamANaM iDANiviyogaM itthavede vi tahA idi cadubaMdhakkhavage **** ukaDago saNNI ukkasadvidibaMdho ugudAlatIsa satta satayaM tatto uvI aDDAra uccavediteUvAU uccasuccaM dehaM uccuvvellidateU ujjovo tamatamage utiricchapadANaM uttarapayaDI puNa uttarabhaMgA dubihA gA.saM. 744 870 131 935 768 643 288 715 578 pyn 897 772 697 675 676 861 937 77 325 515 210 940 418 839 465 637 84 636 169 863 196 823 gommaTasAra karmakANDa - 808 pR.saM. gAthA 625 738 10 3. 785 649 572 239 610 536 655 757 653 604 590 590 737 786 43 275 483 udao tIsaM sattaM udao savvaM caupaNa udA udadhi pudhataM tu tase udayakA dI udayadvANaM payaDiM udayassudIraNassa ya udayA igipaNavIsaM udayA igipaNa saga aDa udayA igivIsacaU udayA uNatIsatiyaM udayA cavINA udayAmadi va khaiye udayeNakha caDhide udaye saMkramamudaye udaye saMkamamudaye udayaM par3i sattaNha udayaM paDi satta ubhayadhaNe saMmilide ummadesago magga uvadyAdamasagmaNaM ubadhAdahINatIse uvaradabaMdhe cadupa uvaradabaMdhe sudayA ra 788 410 719 442 570 45. 569 135 uvasAmasu dugu 738 vasaMtakhINamohe 152 uvasaMtotti surAU 712 ubvelaNapavaDINa uvarimaguNahANINaM paMca ubavAdajogaThANA uvasamakhaiyo misso 'usamabhAvI uvasama sAmagA dusei gA.saM. 702 726 615 482 490 278 733 712 735 724 699 734 834 450 440 156 946 902 805 44 167 632 745 944 788 219 813 816 559 843 102 446 413 pR.saM. 605 615 559 460 464 236 620 609 621 615 604 621 719 435 425 127 772 760 690 32 135 567 625 790 662 179 696 698 517 720 54 434 408 Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA ubvelA vijjhAdo ubvellidevaduge "U" UNattIsasayAI UtIsasayAhiya "" eiMdiyamAdIrNa eka chakyAraM eyA ekkaya chakkeyAraM dasa ekkAussa tibhaMgA ekkAdI duguNakamA ekkAra dasaguNiyaM ekayuvasaMtase ekke ekka AU ekkeke puNa va ekko ceva mahappA ekaM ca tiSNi paMca ya eka va do va tiNi va ekahi kAlasamaye ekAvaNNasahassa eguNatIsattidayaM ege igivIsapaNaM egaM igitI egegama ege ege viyale sayale edeNa kAraNeNa du ede sattaDDANA edesi ThANAo edesi ThANANaM eyakkha apajjata eyakkhettoragADhaM eyasarIrogAhiya yA gA.saM. 409 368 869 605 80 489 488 645 860 852 690 642 226 88 1 793 584 919 493 698 595 749 694 7*4 275 386 241 232 530 185 186 987 gommaTasAra karmakANDa - 809 pR.saM. 405 eyaMta viThANA 347 | evaM paNakadi evaM vA paNakA 738 545 752 673 534 gAthA evaM khigitINa hi 44 evaM tisu uvasama 459 evaM paNa chabbIse 463 573 735 729 600 571 183 06,61 vitidaye 388 197 193 490 144 145 145 evamabaMdhe baMdhe evaM paMcatirik evaM mANAditie evaM sattANaM "o" okkaTTaNakaraNaM puNa oghAdese saMbhava oghaM kamme saragadi oghaM tase Na bhAvara ocaM deveNa hi Nira oghaM paMcakkhatase oSaM vA raiye oghaM vA Adese 469 604 5.39 624 604 650 orAliyavegudiya 234 orAle vA misse orAlaM daMDaduge ohiduge baMdhatiyaM ohi maNapajavANaM ohI kevaladaMsaNa "aM" odayiyA puNa bhAvA orAla duge baje orAla missajoge orAlamissa tasabaha aMgula asaMkhabhAgappa aMgula asaMkhabhAgaM vi mA.saM. 222 144 309 644 767 385 770 347 323 395 445 820 318 310 348 349 346 105 818 425 353 kSepaka 4 81 116 587 730 76 73 230 434 pR.saM. 181 113 259 waterer 573 649 387 653 317 280 394 433 702 271 260 321 323 317 58 700 416 330 665 44 76 535 618 42 42 190 422 Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-810 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. pR.saM. 255 232 548 32 208 | ko jANai NavabhAve 194 ko jANai sattacaU kohassa va mANassaya 887 486 753 461 343 aMtaragA tadasaMkhe aMtaramuvarIvi puNo aMtimaThANaM suhame aMtimatiya saMhaDaNaM aMtokoDAkoDI Thiditti aMtokoDAkoDI Thidissa aMtokoDAkoDI Thidissa aMtomuttakAla aMtomuhattapakkhaM aMtomuhuttamette aMtomuttametto r b ` 941 :- 790 khavaNa vA uvasamaNe 127 | khAiya aviradasamme 772 | khAiyasammo deso khAonsamiyabhAvA" khiva tasa duggadi dussara 767 khINakasAya ducarime 758 khINotti cAri udayA 315 718 294 699 256 232 441 17 308 270 46 910 899 461 68 238 med 285 56 284 238 543 gadi Adi jIvabheda gadiANuAu udao gadijAdI ussAsa gadiyAdisu jogANaM | gayajogassa du tere 126 | gayajogassa ya bAre 771, guDakhaMDasakarAmiya guguNasaMjadappayaDiM 425 | guNahANi aNaMtaguNaM 698 gommaTajiNiMdacaMda 698 gommaTasuttallihaNe gommaTasaMgahasuttaM kammA. 302 / gommaTasaMgaha suttaM 558 422 kadalIghAdasamedaM kappitthIsu Na tithaM kammakraya mohavaDiya kammattaNeNa eka kammadacyAdapaNa kammasarUveNAgaya kammasarUveNAgada davaM kammAgamaparijANaga kammANa saMbaMdho kammudayaja kammiguNo kammuvasamammi uksama kamme urAlamissaM kamme vaaNA. udaya kamme vANAhAre. satta. kammorAliyamissa kamma vA kiNhatie kAlo savva jaNayadi kiM baMdho udayAdo kevalaNANAvaraNa kevalaNANa daMsaNa ko karai kaMTayANa 696 965 968 805 804 804 332 335 / 586 549 872 338 | ghamme titthaM baMdhadi 505 ghAItiya ujjotra 751 pAditimicchakasAza 396 | ghAditiyANa sgsg| ghAdi va vedaNIyaM ghAdINIcamasAda 752 | ghAdINaM ajahaNaNo 360ka 124 201 101 159 883 540 Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-811 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. pR.saM. 443 dhAdINaM chadumaTThA ghAdIvi aghAdi vA ghoDaNajogoDasaNNI 438 chaJcAvIse cadu igi chabbIse tigiNau 176 | chasusagavihamaTThaviha 778 452 216 408 405 882 upa re suma? 689 325 830 246 898 mw 804 425 436 728 397 334 cachakkadi cauarTsa cauvIsArasayaM caurudayuvasatase cakkhummi Na sAhAraNa carakhUNa micchasAsaNa cattAri tiSiNa kamaso cattAri tiNi tiya cau cattAri vArapubasama cattArivi khettAI vadugadimicche cauro cadugadiyA eiMTI cadupaccadago baMdho cadu baMdhe do udaye careka paNa paMca ya carima apuNNabhavattho carimadu vIsuNudayo carime cadu tidugekka carima carimaM khaNDa vaya dhaNahINa davaM cArusudaMsaNadharaNe 894 819 756 700 787 678 341 jattha varaNemicaMdo attu jaidoM jaga jahA jadi sattarissa ettiya 281 jamhA uvarimabhAvA 718 jamhi guNA vissaMtA 192 jassa ya pAya pasAye 437 jahakhAde baMdhatiya 561 jaha cakkeNa ya cakI jANugasarIra bhaviyaM 325 jAvadiyA vayaNavahA 537 | jIvattaM bhavyattama 662 jIradi samayapabaddha 591 jugavaM saMjogittA jeTTAbAhovaTTiya jeThe samayapabaddhe jeNa viNimmi ya paDiyA jeNubbhiya thaMbhuvarima 801 jehiM du lakhijjate 760 jogaTTANA tivihA 624 jogA payaDi padesA jogimmi ajogimmi ya jogimmi ajogimmi ya 568 jaMteNa koddavaM vA 556 217 642 969 668 582 958 179 218 257 605 873 739 chaTTe athiraM asuha chahotti cAri bhaMgA chaNNaudi causahassA chapaNavachattiyasagaigi chaNNokasAyaNiddA chaha pi aNukkasso chappaNa udaye uvasaM chappaMcAdeyata 522 488 693 213 207 173 48 ThANamapuNNeNa judaM Thidi aNubhAgapadesA Thidi aNubhAgANaM puNa Thidi guNahANipamANa 170 429 688 599 Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTapsAra karmakANDa-812 gAthA gA.. gA.saM. 588 621 273 489 496 660 391 497 885 784 692 695 884 35 342 607 548 193 270 785 364kha 338 342 312 358 335 pR.saM. | gAthA NAmadhuvodayabArasa 561 NAmassa NabadhuvANi ya 234 NAmassa baMdhaThANA NAmassa ya baMdhAdisu 474 NAmassa ya baMdhodaya NAmassa ya baMdhodaya gu. 752 | NAma ThavaNA dabiyaM 447 , NArakachakubvelle 313 | NArayasaNimaNussa 757 kiMvyati sahaja 661 | Nirayagadi AuNIcaM 47 | NizyatirayANuNerai 436 | NiravatirikkhaduviyalaM 337 / NizyatirikkhasurA NirayatiriyAu doSNivi NirayAU tiriyAU 468 | NirayadugaM tiriyadurga 624 | NirayAdi judaTThANe 591 ] NirayAdi pAmabaMdhA 90 | NirayAdisu payaDiTThidi 433 / NirayAdisu bhujega 717 | NirayAdINa gadINaM 464 NirayApuNNA paNhaM 440 | NirayAyussa aNiTThA Niraye vA igi NaudI NirayeNa viNA tiha 58 Nirayeva hodi deve 75 / Niraya sAsaNasammA | NIcuccANekadA | NerayiyANa gamaNaM 204 | goAgamabhAvo puNa 30 | NoAgamabhAvo puNa saga 171 384 370ka 386ka 382 350 NaudI caduggadimmi ya NamA ya rAyadosA Nathi aNaM uvasamage Nasthi Nausayavedo Natthi ya sattapadatthA Nadhi sado paradoviya Nabha cauvIsaM bArasa pabha tigi pyabha igi Namaha guNarayaNabhUsaNa NamiUNa abhayaNaMdi NamiUNa NemicaMda NamiUNa NemiNAha NamiUNa vakamANaM NavagevijjANuddisa Nava chaca cadukla ca ya NavaNaudi sagasayAhiya NavapaMcodaya sattA Navari ya apulvaNavage Navari ya sabbuvasame Navari visesa jANe Navari visesaM jANe Navasaya sattattarihiM Nava sAsaNotti baMdho NaragaiNAmaragANA garatiriyA sesAuM galayA bAhU ya tahA NaM hi sAsaNo apuNNe NANassa desaNassa ya NANassa paDhidamidi NANAguNahANisalA NANAvaraNacara NANatarAyadasayaM 388 552 514 609 492 740 677 120 443 829 489 460 344 364ka 342 487 78 525 488 28 635 538 Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-813 gAthA gA,saM. gA.saM. pR.saM. 305 107 867 514 377 204 962 964 672 432 609 34 554 596 679 104 56 825 600 803 689 563 306 534 822 934 414 408 108 271 pR.saM. gAthA titthAhArA jugavaM 738 | titthAhArANato 483 / titthAhAre sahiyaM tittheNAhAradurga 802 | titthayaraM ussAsa 803 | tidu igi NaudI NaudI 587 | tidu igi baMdhe ar3acau 422 | tidu igi baMdhekkudaye tiyAuNavIsaM chattiya 713 tiya paNachavIsabaMdhe 544 | tivvakasAo bahumo 412 tiviho du ThANabaMdho 492 tiriya apuNNaM vege 706 tiriya du jAdi caukka 783 tiriye ogho titthA 232 tiriye ogho suraNara 232 tiriyAuga devAuga tiriyeNa titthasattaM 267 tiriye yArUbvellaNa tiriyeyAraM tIse tiriye va Nare Navari hu tisu ekkekkaM udao tisu tera dasa misse tIsarAhamaNukkasso 194 tIsudayaM vigitIse 439 tIse aGgavi baMdho 480 tIsa koDAkoDI tighAdI 484 tIsaM bArasa udayu 278 teutigUNatirikkhe teutiye suguNoghaM 528 || | teudge maNuvaTugaM teudugaM tericche te coddasa parihINA taguNagArA kamaso tahANe ekArasa tapaNokasAya bhAgo tatto urimakhaMDA tatto kameNa vadadi tatto tiyadugamekka tatto pallasalAya tatthataNaviradasammo tatthAvaraNajabhAvA tatthAsatthA NAraya tatthAsattho NAraya tatyAsatya edi hu tattheva mUlabhaMgA tatthaMtimacchi dissaya tadiyekvajaNimiNa tadiyeka maNuvagadI tadiyo saNAmasiddho tammisse puNNajudA tavvadiritaM duviha tasseva va baMdhAuga tasa baMdheNa hi saMhadi tasamisse tANi puNo taha ya asaNNI saNNI taha suhupa suhuma jeTTha tiNNi dasa aTThaThANA tipaNeNege egegaM tiNNeva du bAvIse titthayaramANamAyA titthapaNadarAudurga titthayarasattaNAraya titthasame Nidhimicche titthAhAracauka 242 272 564 345 352 317 409 410 425 360 lisa 110 375kha 527 581 AUm . 236 238 . 494 208 783 751 127 469 171 656 458 632 279 509 516 322 374 574 363ka 373 102 237 240 211 359 289 327 616 540 495 341 359 Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhA tejadugaM vaNNacaU teja duhArasamacaU tejAkamme hi tithe udichakasattaM teNaudIe baMdhA teNa bhaNi tosuda tetiyetidubaMdhe te du Naude ude teNavadi sattakSayaM leNavasagasadarijudA teNuvarimapaMcadaye teNevaM teratiye tervA ca sayAI vaNavasAyi tekSaNa tisadasahiya tetari sathAI tevIsa haraNAdo tevIsabaMdha igi tevIsabaMdhaThANe tevIsAdibaMdhA taM tevIsaM paNavIsaM teraDacaU dese teraNave puvvaMse teradu puvvaM vaMsA terasa bAreyAraM tera sayANi sattari tericchA ha saritthA tehi asaMkhejjaguNA puNa avivA "tha" dhAvaraduga lAhAraNa thirajummas thirathira thiranuhajasasAda dugaM gA.saM. 403 100 27 766 754 763 691 .582 764 750 761 683 923 494f2f= dw 868 566 760 769 696 525 65-7 682 667 512 wy 862 259 'S gommaTasAra karmakANDa - 814 pR.saM. 215 83 kala 398 53 16 649 644 648 600 656 487 578 595 582 482 475 738 255 5 gAthA zroNati thopuriNA zrIdayeNuhavida thopurisoTaya caDide zrIpuMsaMhasarIraM dhUle mola sapahudI "da" davameva paraM maNe 649 632 648 595 dasa aGgArasa dasayaM 776 dasagudaye aDavIsati 4'74 hasauriginastaMbha 476 dasa Nava aTTa ya satta ya 738 isa Na NavAdi cautiva 5.23 648 65 3 dasayAdisu baMdhaMsA 6 34 dasavIsaM ekkArasa 243 45 139 tiyaM vari davve kammaM dubiha davvaM ThidiguNahANI davvaM samayabaddhaM dasa yapaNNarasAI dasa caU padamatiyaM dukkhatighAdoNocaM durgAdi dussarasaMhadi dugAmaNNAdA dugaM dugachakkatiNNa bAge duga chakka satta aThThe dutichassANavemAra duvihA puNa padabhaMgA dukha dusu dese dosuvi devacaukkAhArad devacaukaM vajjaM deva judeva devabIsa parade devabIsabaMdhe gA. saM. 290 23 288 76 390 891 245 54 922 924 .792 685 475 480 5.18 662 dudusu 468 8 317 405 283 3.76 365 844 835 400 214 576 572 573 pR.saM. 240 12 389 43 663 755 199 36 1554 776 671 599 227 452 458 486 580 582 445 103 250 399 382 365 343 725 719 397 1.73 529 527 528 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-815 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. pa. sa. 510 0 138 956 . 666 * 314 648 382 598 300 582 397 738 ma. devAgaM pamatto devA puNa eiMdiya devAhAre satthaM deve vA vegubbe devesu devamaNuveM devodha begubve desaNare tiriye desatiye suvi evaM desAvaraNaNNoNNa dese tadiyakasAyA NIcaM dese tadiyakasAyA desoti have samma dehAdI phassaMtA dehAdI phAsaMtA dehe aviNAbhAvI dehodayeNa sahio doguNahAgopanANaM dochakkatarka doNi ya satta ya coddasa 865 117 364 ANAN 267 393 664 kSepaka 1 181 230 340 237 281 646 3 hw b 475 607 928 paDhamatiyaM ca ya paDhama 105 | paDhamAdiyA kasAyA 545 | padabhuvasamiye samme 78 paDhama paDhama khaMDe pahana pamati caupaNa 269 / paNNarakasAyabhayaduga pANarasolArasa 380 paNNArasanupAtIsa paNNAsa bAra chakkA 247 paNNekAra chakkadi 232 paNacad suSNa NavayaM 142 paNa Nava igi sattarasaM paNa Nava igi satta paNa Nava paNa bhaMgA 28 paNadAla chassayAhiya paNado paNagaM paNacadu 779 paNa baMdhammi bArasa paNamiya sirasA Nebhi 664 paNavaNyA paNNAsA paNabidhe vivarIyaM 208 paNavIse tigiNaude patteyapadA miccha pattevANaM udhAra 780 payaDihidi aNubhAga 490 payaDIepaNukasAo payaDI sIla sahAvA payalApayatudayeya 42 | pAludayeNa ya jIvo 686 | paradhAdadugaM teja du paraghAdamaMgapuNNo 761 | parasamayANaM vayaNaM pariNAmajAgaThANA 615 / pariNAmo duTThANo 704 485 461 kSepakara '789 168 655 777 857 904 931 - dhuvavavI bavato " " pacayadhaNassANayaNe pacayassa ya saMkalaNaM pajjattagabiticApamaNu par3apaDihAra simajjA paDapaDi. AhAra deha paddhabisaya pahudi davvaM paDiNIgamaMtarAe paDiya mariyename paDisamayadhaNevi padaM paDhamakasAyANaM ca tri padamacaUsIdinaU M 138 800 585 175 511 895 448 725 756 180 718 Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-816 gAthA gA.saM. gA.saM. pR.saM. pR.saM. | gAthA 616 | paMcecArasabAvIsa 182 pusahUNitthijudA 797 | puMbaMdha'ddhA aMto 277 224 954 245 167 205 693 | phaDDayage ekeke 225 583 858 717 200 626 150 159 564 648 621 641 762 528 838 , b 707 632 parihAre baMdhatiyaM pallAsaMkhejjadiyA pallAsaMkhejadimA pallAsakhejadima pANavadhAdIsu rado piMDapadA paMceva ya puDhavI AU teU puDhabIyAdI paMcasu puNNatasajogaThANaM puNNidaraM vigivigale puNNekArasajoge puNNeNa samaM sabve puNaravi desotti guNo punvANaM koDitibhAgA puvANa koDitibhAgAdA puvillesuvi milide pulve paMcaNiyahI punvuttapaNapaNAga pugcha Na cavIsa purisodayeNa caDide aMti purisodayeNa caDhide baM. purisaM cadusaMjalaNaM paMcakkhatase savvaM paMcaNha NihANaM paMcaNava doNi aTThA paMcaNava udayapagar3Io paMcaNavadoNNi chabbI paMcaNava sattapayaDIo paMcavidha cadu vidhesu ya paMcasahassA besaya paMcAdi paMcabaMdho pacidiesu oghaM paMcekArasa igiNavadAlaM 917 479 842 380ka 743 193 134 366 650 wy b 492 | bahubhAge samabhAgo 203 bahubhAge sama. baMdhA bANaudi Naudi sattA 328 | bANaudi Naudi satta 489 bANaudi Naudi sattaM bANaudIe baMdhA 128 bANaudi NaudicaU 772 bANaudI NaudicaU bAdaraNivvattivaraM 720 bAdAlaM tu pasatthA bAdAlaM paNuvIsa 624 nAdAla beNNisayA 482 bAvantari appadarA 461 bAvatari tisahassA 54 bAvIsabaMdha cadutidu 497 bAvIsamenavIsa 42 bAbIsamekkavIsa bAvIsayAdibaMdhe 29 bAvIse aDavIse 29 bAvIseNa piruddha bAvIsaM dayacaU 484 bAracau ti dugameka 473 bAraichavIsa pa38 bArasa ya vedaNIye 74 bArasa saya tesIdI bIsIdi bajjitA 729 528 484 759 575 900 686 464 101 442 661 680 580 515 590 674 578 655 836 850 504 719 729 106 658 462 487 624 563 Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA bAsI igicapaNa bAsUpa bAsU varadvidIo bigUNa Nava cAri aThThe bidiyaguNe aNathIpati biMdiyassavi paNaThANe bidiyAdisu chasu puDha vidiyAvaraNe NavabaMdha biMdiye turiye paNage bidiye bidiya Nige bidiye vidiya Nisege bidiye bifgapaNagayade vidivaM bidiya khaMDa boiMdiyapajjana baMdhatiyaM aDavIta du baMdhapade udayaMsA padi samavi baMdhAtiya paNa chaNNava baMdhukaNakaraNaM baMdhukaNakaraNaM baMdhu sattapadaM baMdhe adhApavato baMdhe saMkAminadi baMdhAyAsA devAsa gommaTasAra karmakANDa - 817 madhe, aurigarmare 4 ele bhavatiyANaM evaM bhaviyaMti bhaviyakAle bhiNNa muhuno ra bhujagArappadarANaM "bha" bhattapaiNNAivihI bhattapaiNNA iMgiNI bhayadugarahiyaM paDha bhayasAhaba ya jugucchA bhavvidarANaNaNNadara bhabbiMdaruvamavaMdaga bhavvai savtramabhan bhavve savvamabhavvaM 773 *48 362 96 380 293 639 371 162 921 499 15.7 255 725 660 82 506 444 437 6.53 416 d 6.30 375kra 60 52 794 477 856 328 550 732 653 117 341 52 366 241 567 350 4.39 bhUbAdaratevIsaM bhuka bhUnnATarapajjate bhUtaM tu cudaM caidaM bhede cchAdAlamayaM bhedraNa ava 612 bhAMgabhumA devAu 580 'bhoga suravasa bhoga va sureNaraca bhaMgA ke puNa "ma" 435 805 zdh 44 627 433 425 590 dr bhujagArA appadarA bhujagArA appadarA bhujagAra appadare 38 38 675 452 734 294 508 620 bhUdANukaMpatradajo You maNatrayaNakAyadAyaga 567 maNavaNakAma 360 maNirvAcabaMdhudayaMsA majjhaDakamA saMda majjhe jIvA bahugA majjhe thAMvasalagA maNuorAladuva maNuvaNirayAgaM maNuve odhA dhAva siNihidA magusAdhaM vA bhAMga maraNUrNamma gimaTTI miccha cauke ka micchattassa tha unA micchanna huDaDA gA. saM. 543 62 142 571 554 580 2.62 801 565 ' 56 37 474 640 b 304 2887 386kha 284 149 888 808 318 166 371ka 298 3.5 d' d r 95 503 933 95. pR.saM. 496 39 107 527 51.6 532 533 687 5.20 488 37 29 452 w b 5.13 25.3 389 388 559 125 754 692 612 24 366 246 h rt w rt 53 875 ' ' 52 Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA micchattANaNNadaraM micchatiyasolasANaM micchatiye ticaukke micchatiye missapadA micchattaM aviramaNaM micchadugayadacaukke micchaduge missatiye micchaduge missatiye micchamaNataM missaM micchamapuNNaM chedo micchassaMThANabhaMgA micchassa ya micchatti ya micchassaMtimaNavayaM micchAiTTippi micchAdi godabhaMgA micchAdi ThANabhaMgA micchATaNaM dutidusu micchAduvasaMtottiya micchraNigivIsasayaM micche adbhudayapadA micche paNamicchataM micche pariNAmapadA micche vasalAya micche micchAdAva bhicche sammissANaM micche sAsaNa ayade miccho ha mahArambho micchaM missaM saguNe missammi viaMgANaM. missAbiradamaNusaDA missAvirade ucca missAhArassayA kSepaka missUNapamataMtte gA.saM. 795 447 821 846 786 833 824 491 292 199 568 449 168 866 638 840 864 462 427 847 kSepaka 3 848 925 265 412 495 804 476 589 537 107 560 456 gommaTasAra karmakANDa- 818 pR.saM. 682 434 703 726 661 718 712 465 240 246 523 435 135 738 570 720 738 441 417 726 665 727 776 232 407 470 690 452 gAthA misse avvajugale mUlattarapayaDINaM mUluttara NAmAdicau mUluttarapayaDINaM badho mUloghaM puMvede mUluNhapahA aggI mohassa ya baMdhodaya mohe micchattAdi "va" salAyeNa vahida vajjayaNaM jiNabhavaNaM vajraM puMsaMjalaNaMti aNNacaukkamasatthaM varaiMdaNaMdiguruNo vAme caudasa dusu dasa vAsudukhudusutisu viggahakammasarIre vidiyaM terasa bArasa ThANaM vivarIyeNampadarA viriyalsa ya zokammaM visaveyaNaratakkhaya bIsaM igicaDavIsaM vIsaha vijjhAda vIsadu cauvIsacaU sAdisabaMdhaMsA bIsAdINa bhaMgA vIsuttara chacca sayA bIsudaye baMdho Na hi vIsaM chaDaNavIsaM 536 493 veguvva aharahide 58 vegucchapaNasaMhadi 518 veguvvatejathirasuha 439 veguvve tammisse gA. saM. 629 67 68 627 320 33 652 202 926 970 428 170 396 851 837 583 390ka 569 85 57 592 423 597 746 603 604 747 759 369 331 291 720 pR.saM. 566 41 41 564 273 20 577 164 778 805 417 137 394 729 719 534 391 524 45 37 537 410 539 632 545 545 632 642 347 299 240 612 Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA vAma vedasAye saM gajoge kAle veyaNiye aDabhaMgA vedaNiyagodaghAdI vedatiya kohamA vedAdAhAroti ya "" rasabaMdhajhavasANa rAjamaM tu pamatte riNamaMgovaMgatasaM rUUNaddhANaddhe rUUNaNNoNNabbha rUhiyaDavIsasayA "" laghukaraNaM icchaMto ladvINivvatttINaM liMgakasAyA lessA logaNamasaMkhapamA logaNasaMkhasidA lohassa suhamasattarastA lohekudao suhu "sa" saiDiyA pasiddhI sagapajjattI puNNe vIsaca uda sagavIse tigiNaude sagasagattayasya sagasagagadINamAuM sagasagasAdivihINe sagasaMbhavadhuvabaMdhe 963 826 metals of mA.saM. 315 722 614 651 49 269 354 saccANubhayaM vayaNaM sacchadiDI hiviyappiyANi 930 .929 841 570 240 828 952 955 140 659 893 221 765 779 189 649 190 466 kSepaka7 889 gommaTasAra karmakANDa- 819 pR.saM. 270 614 559 577 34 232 330 803 713 780 779 720 526 194 717 795 799 106 578 755 181 649 656 147 571 47 443 665 754 gAthA sagacaupuvvaMsA saNNANapaMcayAdI saNANe carimapaNaM saNi asaNNi caukke saNimmi maNusamma ya saNimmi savvabaMdho saNissa du sassimasya saNNissuvavAdavaraM saNI chassaMhaDo lattaNha guNasaMka sattatigaM AsANe sattapade baMdhudayA sattarasa paMcatitthA sattarasAdi aDAdI sattarasuhumasarAge sattara aDacaduva sattarasekAsayaM sattarasekArakhacadu sattaralekkArakha sattarasaMNavayatiyaM sattara daguNi sattAbANaUditiyaM sattAvIsahiyasa sattI ya ladA dArU sadaye aDavIse sattetAla dhuvAvi ya satteva apattA sattebaMdhudayAcadu sataM tiNaudI pahUdI sattaM du NaudI NaudI sattaM samayapabaddhaM gA.saM. 663 324 547 146 601 709 150 536 237 31 541 422 372 669 151 671 212 681 103 276 282 656 854 713 471 180 6687 404 705 753 748 1752 943 pR.saM. 581 281 501 114 544 607 123 493 194 19 495 410 358 586 124 586 173 595 56 236 237 578 729 609 447 141 599 399 607 641 632 632 789 Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-820 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. pR.saM. 420 231 613 satthagadItasadasayaM satthattAdAhAraM satthANaM dhuviyANaga sammattUNubvelaNa sammattaM desajama sammavihINabelle 319 179 426 618 424 267 271 359 289 375 326 633 568 122 411 42 274 625 3 470 445 548. 187 5.58 496 579 410 | sarisAyAmeNuvAra 558 sarisAsarise dabve 140 sANe tesi chedo 417 sANe thIveda chidI 560 sANe paNa igibhaMgA sANe surAu suragadi sAdAsAdekkadaraM 138 sAdi aNAdI dhuva. 427 sAdi aNAdI dhuva, sAdI adhabaMdhe 234 sAda tiNNavAU 563 sAmaNNa avattako sApaNNa kavalissa 148 sAmagNa tityakAla sAmaNNa tiriya pA~ca sAmaNNa sayala biyalAca sAsaNa athadapanate sAsaNa pamanavaja 779 sAmaNa missa dase 575 siddhatudayatAgaya sidvANatima bhAga 535 siddhe visuddha pilaye siddhesu suddhabhaMgA sIdAdi caDhANA 781 / sIdAdi causubaMdhA sukke sadaracaukka suNNaM pamAdarahide suraNaratiriyorAliya 337 suraNarasamme paDhamo suraNiraya bisesaNara 652 suraNirayAUNogha suraNiravAU tit, suraNirayANaratiriya 472 967 sammo vA miccho vA samma micchaM missa samacauravArasaha samaryAdigo sabhI samavisamaTTANApi va samayapaladdhapamA sayalarasakhvagaMdhe sayalaMgogekA sabaDidoNamukkassao sambaparaTTANeNa ya sabbasseruvaM sabcamalAyANaM saJcAubaMdhabhaMge sancAoda ThiTIo savyApajjattANaM savAvaraNaM davyaM savvAvaraNaM da samvati payahINa sabbukassaThidINa sacuvarimohaNAye sace jIjapadese saccaM tigeza savvaM savaM titthAhArUbhaUNa saJca tivIsa savvaM sayalaM padama saragadi du jasAdenaM 804 617 .54 126 197 199 932 559 874 622 758 642 948 228 360 kSepaka. 5 406 620 561 554 . xua. 103 D 398 650 227 Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-821 gAthA gA.saM. pR.saM. | gAthA gA.saM. 9. sa. pR.saM. 441 286 946 203 791 164 755 121 532 544 suraNiraye ujjovo suhumagaladdhijahaNNaM 233 suhamaNigoda apajjata 215 suhamaNigoda apa. pajjata 256 suhadukkhaNimittA . 123. suhapayaDINa visohI suhamassa baMdhavAdI 419 suhume suhamo loho kSepaka 6 sevaDeNa ya gamai 29 seDhi asaMkhejadimA 258 seDhiya saMkhejadimA 252 sese titthAhAraM 125 sesANaM pajjatto sesANaM payaDINaM 194 sesANa saguNoghaM so me tivaNamahiyo 357 solaTekkigichakkaM solasapaNabIsaNa, 94 solasa bisadaM kamaso 798 sohammotti ya tAvaM / 138 / saMkamaNAkaraNUNA saMkhAugaNaratiriye 176 saMkhejasahassANiva 209 saMjalaNa bhAga bahubhAga jalapa suhubhavAsa saMjogamevetivadaMti 410 saMThANa saMhadINaM 665 saMThANe saMhaDaNe saMThANe saMhadaNe 209 saMhitthi chakkasAyA 207 saMtotti aTTasanA 101 saMtANakameNAgaya 107 hassaradi uccapurise 299 hassaradi purisagodadu 336 hAradu samma missa 307 hAradahINA evaM hAraM adhApavana heTTimakhaMDukkassa 138 | hoti aNiTThiyo te 457 439 ANG 142 532 47 12 685 425 1.9 912 570 Wan Wan Wan Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 pR. saM. 670 671 671 524 520 669 697 668 670 520 668 670 695 687 659 761 3 427 485 669 669 669 TIkAyAmuddhRta gAthAsUci gAthAnukrama aNamiccha vidiya aNamicchAhAra dugUNA AhAre kammUNA 'ikkaM badhar3a NiyamA igitIsaMtA baMdhar3a itthi pAuMsayavede udayeNa uvasameNa orAliya AhAradugUNa kammorAla dugAI jasa kittI baMdhaMto tasa paMcakkhe savve tejatiya cakkhujugale daMsaNaNANa caritANi paDiNAyAi heU paNuvIsAI paMcaya padamegeNa vihINaM baMdha paDi eya bandhaM prati bhavatyaikya bAvIsAdisu paMcasu dassAdi maNaje kevala duve mada-sua- aNNANe madi sua-ohi - anyatra kahA~ hai prA. paM. saM. zataka gA. prA. paM. saM. zataka gA. prA. paM. saM. zataka gA. 95 pR. 110 97 pR. 112 100 pR. 192 prA. paM. sa. pU. 198 prA. paM.saM.pU. 196 prA. paM. saM. zataka gA. 89 pR. 109 paMcAstikAya gA. 56 prA. paM. saM. zataka gA. 84 pR. 108 prA. paM. saM. zataka gA. 94 pR. 110 prA. paM.saM. pR. 196 prA. paM. saM. zataka gA. 87 pR. 109 prA. paM. saM. zataka gA. 96 pR. 199 paMcAstikAya gA. 164 prA. paM.saM.gA. 216 pR. 174 prA. paM.saM.gA 437 pR. 500 trilokasAra gA. 164 sarvArthasiddhi a. 2 sU. 7 TIkA tattvArthasAra a. 5 zloka 18 prA. paM. saM. pU. 322 prA. paM. saM. zataka gA. 92 pR. 110 prA. paM. saM. zataka gA. 90 pR. 110 prA. paM. saM. zataka gA. 91 pR. 110 Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-823 pa.saM. gAthAnukrama anyatra kahA~ hai 668 671 prA.paM.saM. zataka gA. 86 pR. 109 prA.paM.saM. zataka gA, 99 pR. 112 prA.paM.saM. zataka gA, 28 pR. 112 671 dhavala pu. 6 pR. 63 27 micchatAicauTThaya micchAdi caukeyAra micchAhAraduguNA mukhamarddhazarIrasya rasAdraktaM tato mAMsaM bAtaH pisaM tathA zleSmA biralidAsIyo viralidarAsIdopuNa veuvyajuyalahINA maNue zUro'si kRtadhiyo sarAgasaMyamazcaiva sAmAiya cheesuM so teNa paMcamattAkAleNa saMjalaNaNokasAyA 787 silokasAra gA. 110 trilokasAra gA. 111 prA.paM.saM.gA, 85 pR. 108 668 670 sattvArthasAra a 4 gA, 43 prA.paM.saM. gA. 83 pR. 110 bhagavatIArAdhanA gA. 2120 prA.paM.saM. gA.88 pR. 109 557 Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 lakSaNAvali pAribhASika zabda lakSaNa aghAtiyA adhuvavandha adhaHpravRttakaraNa adha:pravRttasaMkramaNa bhAgahAra anantAnubandhI jIva ke devatvaguNa ko nahIM ghAtanevAle karma aghAtiyA haiN| (ja.dha.pu.1 pR. 67) (gAthA 9 TIkA) jisa bandha kA abhAva ho jAegA vaha adhruvabandha hai| (gAthA 90, 103 TIkA) uparitanasamayavartI bhAva (pariNAma) adhastanasamayasambandhI bhAvoMke samAna hote haiM isalie adha:pravRttakaraNa nAma anvartha hai| (gAthA 898 TIkA) bandhaprakRtiyoMkA apane bandhake sAmbhava viSayameM jo pradezasaMkrama hotA hai use adhaHpravRttasaMkrama kahate haiN| usakA pratibhAga palya kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai| (gAthA 401 TIkA) anantasaMsArakA kAraNa honese mithyAtva ananta hai, usa mithyAtvakI jo cirasaGginI (anubandhinI) hai vaha anantAnubandhIkaSAya hai| (gAthA 33 TIkA) anAdikAlase saMtatirUpa jisa bandhakA abhAva nahIM huA hai, vaha anAdibandha hai| (gAthA 90, 123 TIkA) 'anukarSaNamanuSTiH ' pariNAmoMkI paraspara samAnatA kA vicAra karatA, yaha anukRSTi kA eka artha hai| (gAthA 905 TIkA) yaha paryAyArthikanayakA viSaya hai| jahA~ sattva nahIM vahA~ abhAva hai| bhAvakrI upalabdhi honepara abhAva kA virodha hai, kyoMki sadbhAvake niSedhabinA abhAva nahIM ho sktaa| (gAthA 94 TIkA) jo pariNAma saMkleza athavA vizuddhi se pratisamaya bar3hate hI jArve yA ghaTate hI jAveM punaH pUrvAvasthA ko prApta na hoM unheM aparivartamAnapariNAma kahate haiN| (gAthA 177 TIkA) anAdibandha anukRSTi anutpAdAnuccheda aparivartamAna-madhyama pariNAma Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-825 pAribhASika zabda lakSaNa asaktavyabandha avalambanakaraNa avalambanAkaraNa avasthitabandha pUrva meM vivakSitakarmakA bandha nahIM hotA thA, kintu bAdameM hone lagA vaha avaktavyabandha hai| jaise upazAntamoha guNasthAnameM mohanIyakarmakA bandha nahIM hotA thA vahA~ se giranepara mohanIyakramakA bandha hone lagA vaha avaktavyabandha hai| (gAthA 470 TIkA) parabhavasambandhI AyukI uparimasthitimeM sthita dravyakA apakarSaNadvArA nIce (AbAdhAkAlake bAhara) patana karanA avalambanakaraNa hai| (dha. pu. 10 pR. 330-31) (gAthA 159 TIkA) parabhavasambandhI AyukA apakarSaNa hone para bhI usakA patana AbAdhAkAlake bhItara na hokara AbAdhAse Upara sthita sthiti-niSekoM meM hI hotA hai ataH apakarSaNa se bhinna avalambanAkaraNa hai| (gAthA 446 TIkA) bhujAkAra yA alpatarabandha honepara jitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai pazcAt utanI hI prakRtiyoMkA bandha hove vaha avasthitabandha hai| (gAthA 469, 564) adhika prakRtiyoMkA bandha karanevAlA pazcAt alpa prakRtiyoMkA bandha karane lage vaha alpatarabandha hai| (gAthA 469, 563) kevala jisakI prabhA arthAt kiraNoMmeM uSNapanA ho| (gAdhA 33) pudgaladravyakarma jabataka udayarUpa nahIM hotA taba-taka udaya AbAdhA aura jabataka udIraNArUpa nahIM hotA tabataka udIraNAAbAdhA hai| (gAthA 155) karmasvarUpase pariNata kAmaNadravya jacataka udaya yA udIraNArUpa nahIM hotA tabataka kA kAla AbAdhA hai| (gAthA 914) gati meM jIva kA avasthAna karAnevAlA Ayukrarma hai| (gAthA 51) saMnyAsamaraNake samaya apane zarIrakA upacAra (sevA) svayaM kare, anya se na kraave| (gAthA 61) alpatarabandha Atapa AbAdhA AbAdhAkAla Ayu iMginimaraNa Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-826 pAribhASika zabda lakSaNa utpAdAnuccheda utpannasthAnasattva udyota udvelanasaMkramaNa-bhAgahAra yaha dravyArthika naya kA viSaya hai| jahA~ astitva hai vahIM vinAza hai| jahA~ astitva hI nahIM vahA~ buddhi meM A hI nahIM sakatA, kyoMki abhAva nAmakA koI padArthaM nahIM hai| pramANa satrUpa vastuko hI jAnatA hai| asatmeM pramANakA vyApAra hI nahIM hai| yadi asat meM pramANa kA vyApAra mAnA jAvegA to gadheke sIMgameM pramANake viSayakI pravRtti mAnI jAvegI, kintu aisA nahIM hai| (gAthA 94) pUrvaparyAyameM udvelana yA udvelanake binA jo sattva hai usake sAtha uttara paryAyameM utpanna hote samaya usa uttaraparyAyameM jo satva hai use utpanna sthAna sattva kahate haiN| (gAthA 351) jisakI prabhA (kiraNeM) bhI uSNatArahita ho| (gAthA 33) * karaNapariNAmoMke binA rassIko ukelaneke samAna karmapradezoMkA paraprakRtirUpase saMkrAnta honA udvelanA saMkrama hai, isakA bhAgahAra aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai (ja.dha.pu. 9 pR. 170-171) (gAthA 409 TIkA) jisaprakAra rassIko bala dekara baTA thA punaH baTa ko khola diyA usIprakAra jinaprakRtiyoMkA bandha kiyA thA pazcAt usako udvelanabhAgahArase apakarSaNa karake anya prakRtirUpa prApta karAkara nAzakaranA udvelanA kahalAtA hai| (gAthA 349) udaya, udIraNA, utkarSaNa, apakarSaNa, paraprakRtisaMkramaNA, sthitikANDakaghAta aura anubhAgakAMDakaghAtake binA hI karmoM ke sattAmeM rahaneko upazama kahate haiN| (gAthA 337) Ayukarma ke binA zeSa sAta mUlaprakRtiyoMkI bandhake samaya ekakoDAkoDIsAgara sthitikI AbAdhA 100 varSa hai, kintu anta:koDAkoDIkI AbAdhA antarmuhUrta hai| (gAthA 915-916) Ayukarmake binA zeSa karmoM kI udIraNA bandhAvalI vyatIta honepara hotI hai ataH udIraNA AvAdhAkAla ekaAvalIpramANa hai| (gAthA 918) udvelanA upazama udayaAbAdhA udIraNAAbAdhA Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-827 pAribhASika zabda lakSaNa audayikabhAva aupazamikabhAva karma ke udayase utpanna huA jIvakA bhAva audayikabhAva hai| (gAthA 815) pratipakSI karmake upazamase aupazamikabhAva hotA hai| (gAthA 814) viSa khAnese, raktakSayase, zastraghAtase, saMkleza, zvAsa rukanese, AhAra na milanese jo maraNa hotA hai vaha kadalIghAtamaraNa athavA akAlamaraNa hai| hima, agni va pAnI ityAdise bhI akAlamaraNa hotA hai| (gAthA kadalIpAtamaraNa/akAlamaraNa karmapada kANDaka gatinAmakarma guNasaMkrama bhAgahAra nAmakarmake bandhasthAnoMkI vivakSAse honevAle jIvoM ke bhedoM ko karmapada kahate haiN| (gAthA 519-20) aneka samaya samUhameM saMkramaNa honeko kANDaka kahate haiN| (gAthA 412) jisake udayase AtmA paryAyase paryAyAntarako prApta ho athavA jisake udayase usa-usa gatirUpa kriyA va bhAva hoM vaha gati nAmakarma hai| (gAthA 33) pratyekasamayameM asaMkhyAtaguNita zreNIrUpase pradezasaMkramaNa hotAhai vaha guNasaMkrama hai| isakA bhAgahAra bhI palyake asaMkhyAtaveMbhAga pramANahai , kintu adhaH pravRttasaMkramabhAgahArase asaMkhyAtaguNA hIna hai (jayadhavala pu. 9 pR. 172) (gAthA 409) saMtAnakramase cale Ae jIvake AcaraNako gotra kahate haiN| jinakA dIkSAyogya sAdhu AcAra hai tathA sAdhuAcAra vAloMke sAtha jinhoMne sambandha sthApita kara liyA hai, jo 'Arya' isaprakArake jJAna aura vacanavyavahArake nimitta haiM una puruSoM kI paramparAko uccagotra kahA jAtA hai usase viparIta karma nIcagotra hai (dhavala pu. 13 pR. 389) (gAthA 13) jIvake devatvaguNako ghAtanevAle karma ghAtiyA haiN| (jayadhavala pu. 1 pR. 67) (gAthA 9) gotrakarma ghAtiyA Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-828 pAribhASika zabda lakSaNa cAritramohanIya cUlikA jAtinAmakarma jAtipadabhaGga AcaraNa karanA athavA jisake dvArA AcaraNa kiyA jAve athavA AcaraNamAtra ko cAritra kahate haiN| isa cAritrako jo mohe yA jisake dvaar| yaha cAritra mohA jAve vaha cAritramohanIya hai| (gAthA 33) jisameM kathita yA akathita athavA vizeSatApUrvaka nahIM kahe hue arthakA cintana kiyA jAtA hai vaha cUlikA hai| sUtradvArA sUcita arthakA vizeSa varNana karanA cUlikA hai| jisase artha prarUpaNA kiye jAnepara pUrvameM varNita padArthaka viSayameM ziyoko nizcaya utpanna ho vaha cUlikA hai| (dhavala pu. 11 pR. 140) / sUtrameM sUcita arthako prakAzita karanA cUlikA hai| (dhavala pu. 10 pR. 395) anuyogadvAroMse sUcita ardhAMkI vizeSa prarUpaNAkaranA cUlikA hai (dhavala pu. 7 pR. 575) / kisI padArthake vizeSa vyAkhyAnako kathita viSayameM jo anukta viSaya hai uko mA ukta anukta vipakse mile hue kathanako cUlikA kahate haiN| (bR. dra. saM. TIkA pR. 68) (gAthA 398) avyabhicArI sAdRzyabhAvarUpase jIva ikaTThe kiye jAveM vaha jAti nAmakarma hai| (gAthA 33) jahA~para eka jAtikA grahaNa kiyA jAve vaha jAti pada hai jaise kSAyopazabhikajJAna ke cAra bheda honepara bhI eka jJAnajAti kA hI grahaNa hotA hai| (gAthA 844) jIvoMke 41 bhedoMko 'jIvapada' kahate haiN| (gAthA 519-20) pudgalapiMDako dravyakarma kahate haiN| (gAthA 6) jisa bandha kA abhAva nahIM hogA vaha dhrubabandha hai| (gAthA 90, 123 TIkA) jisazAstrameM eka aGgake adhikArakA varNana vistAra yA saMkSeparUpase ho| (gAthA 61) jo tatkAla navIna bandha huA hai usakA nAma navakabandha hai| (gAthA 343 TIkA) jo nArakI Adi jIvake gati Adi bhedoMko aura audArikazarIra Adi pudgala ke bhedoM ko anekaprakAra karatA hai vaha nAmakarma hai| (gAthA 12 TIkA) jIvapada dravyakarma dhruvabandha dharmakathA (vastu) navakabandha nAmakarma Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-829 pAribhASika zabda lakSaNa nidrAnidrA nidrA nivRttiguNasthAna nirantarabandhI prakRti parivartamAna madhyama pariNAma anekaprakArase sAvadhAna kiyA huA bhI A~kheM nahIM khola sktaa| (gAthA 22) nidrA karmodayase gamana karatA huA khar3A ho jAtA hai, baiTha jAtA hai, gira jAtA hai ityAdi kriyAe~ hotI haiN| (gAthA 24) eka hI samaya meM sthita nAnAjIvoMke bhinna-bhinna pariNAma hoM vaha nivRtti (anivRtti) guNasthAna hai| (gAthA 100) jisakA bandhakAla jaghanya bhI antarmuhUrta mAtra hai vaha nirantarabandhIprakRti hai| (dhavala pu. 8 pR. 100) jaghanyase bhI antarmuhUrtataka ba~dhatI rahe arthAt antarmuhUrtake madhyameM.bandha hokara jisaprakRtimeM antara nahIM par3atA, vaha nirantarabandhaprakRti hai| (karmaprakRti pR.14-15) (gAthA 399 TIkA) jo pariNAma eka avasthAse dUsarI avasthAko prApta hokara punaHpUrvAvasthAko prApta ho sakeM ve parivartamAnapariNAma haiM / (gAthA 177) karmake upazama-kSaya-kSayopazama aura udayakI apekSA binA jIva ka! jo bhAva vaha pAriNAbhikabhAva hai| (gAthA 815) zola yA svabhAva / (gAthA 2) jisake udaya se mukha se lAra bahatI hai aura hAtha Adi aGga calate haiM, kintu sAvadhAna nahIM rahatA vaha pracalA-pracalA nidrA hai| (gAthA 24) jisake udaya meM yaha jIva A~khoM ko kucha- kucha ughAr3akara sAtA hai aura sotA huA bhI thor3A-thor3A jAnatA hai, bAra-bAra mandazayana karatA hai vaha pracalAnidrA hai| (gAthA 25) pratyaya zabda ke aneka artha haiM-jJAna, zapatha, hetu / yahA~ para hetu artha vivakSita hai| (gAthA 786) saMnyAsabharaNaka samaya apane zarIra kI saMvA dUsaroMse na karAve aura svayaM bhI na kre| (gAthA 61) pAriNAmikabhAva prakRti pracalApracalA pracalA pratyaya prAyopagamanamaraNa Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabda phAli galI sudhAra ekasamayameM saMkramita honevAle pradezapuMjako phAli kahate haiN| (gAthA 412 TIkA) bhaktapratyAkhyAna bhAvakarma bhujakArabandha mithyAtvaprakRti vyucchitti vidhyAtasaMkramaNa - bhAgahAra visaMyojanA vizuddhapariNAma vedanIya karma gommaTasAra karmakANDa- 830 styAnagRddhi lakSaNa bhojanatyAgakI pratijJA karake jo saMnyAsamaraNa hotA hai usake kAlakA pramANa jaghanyase antarmuhUrta aura utkRSTa 12 varSa hai / ( gAthA 60 ) dravyakarma kI phaladene kI zakti bhAvakarma hai| ( gAthA 6 ) alpaprakRtiyoMkA bandha karanevAlA pazcAt adhika prakRtiyoMkA baMdha karane lage vaha bhujakAra baMdha hai| ( gAthA 469-563 ) jisake udayase jIva sarvajJapraNIta mArgale parAGmukha, tattvArthazraddhAnameM nirutsuka, Atmika hitAhitake vicArase rahita hotA hai, vaha mithyAtva prakRti hai / ( gAthA 33 TIkA) Age guNasthAnoMmeM udaya sattva athavA bandha kA abhAva ho jAnA vyucchitti hai / (gAthA 401 TIkA) vedakasamyaktvakAlake bhItara darzanamohanIyakI kSapaNasambandhI adhaH pravRttakaraNake antimasamayataka sarvatra hI mithyAtva aura samyagmithyAtvakA vidhyAtasaMkramaNa hotA hai| isakA bhAgahAra bhI aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga hai, kintu udvelanabhAgahAra se asaMkhyAtaguNA hIna hai (ja.dha.pu. 9 pR. 179) / ( gAthA 409 TIkA) anantAnubandhIkI cAroMkaSAyoMkI yugapat visaMyojanA karatA hai arthAt aprattyAkhyAnAdi 12 kaSAya aura 9 nokaSAyameM se 5 kaSAyarUpa pariNamA denA | (gAthA 336 TIkA) maMdakaSAyarUpa vizuddhapariNAma ( gAthA 163 TIkA ) sukha duHkhakA anubhava karAve vaha vedanIyakarma hai| jo vedana anubhavana kiyA jAve vaha vedanIyakarma hai (dha.pu. 6 pR. 10 ) ( gAthA 14 ) uThAye jAnepara bhI sotA rahatA hai| usa nIMdameM hI aneka kArya karatA hai tathA kucha bolatA bhI hai kintu sAvadhAnI nahIM rahatI vaha styAnagRddhi nidrA hai| ( gAthA 22 ) Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabda stava stuti sthAna-sthAna svasthAnasattva saMklezapariNAma samyaktvaprakRti samyagmidhyAtvaprakRti saMkramaNa samayaprabaddha kArmaNavargaNA kArmaNazarIra gommaTasAra karmakANDa - 831 lakSaNa jisa zAstra meM sakala aMga kA varNana vistAra yA saMkSepa se ho| (gAthA 88) jisa zAstra meM eka akA varNana vistAra yA saMkSepase ho / ( gAthA 88 ) jisameM karmaprakRtiyA~ rahatI haiM arthAt prakRtiyoMke samudAyako sthAna kahate haiM ve prakRti sthAna, bandhasthAna, udayasthAna, sattvasthAnake bhedase tInaprakAra ke hote haiM (ja, dha.pu. 2 pR. 199 ) | ( gAthA 451 TIkA ) vivakSitaparyAyameM utpanna honeke bAda udvelana hokara athavA udvelana hue binA navInabandha hokara jo sattva hotA hai vaha svasthAna sattva hai| (gAthA 351 TIkA) tIvrakaSAyarUpa saMklezapariNAma haiN| ( gAthA 163 TIkA ) jo AtmAke zraddhAnako nahIM rokatI, kintu samyagdarzanakI nirmalatA va sthiratAkA ghAta karatI hai (ja.dha.pu.5 pR. 130 ) | ( gAthA 33 TIkA ) jisa dravyakarmameM mithyAtvakI tIvra anubhAgazakti kucha kSINa ho jAve aura kucha maMda raha jAve vaha samyagmithyAtvaprakRti hai / (gAthA 33 TIkA) jaisA AgamameM batalAyA hai tadanusAra ekaprakRtike sthitigata paramANuoMkA anya sajAtIya prakRtirUpa pariNamanA saMkramaNa hai| (ja.dha.pu. 7 pR. 238) bandha honepara saMkramaNa sambhava hai, bandhake abhAva meM vaha saMbhava nahIM / (dha.pU. 16 pR. 340 ) ( gAdhA 409 TippaNa, 410 TIkA) samayaprabaddha athavA kArmaNa vargaNA athavA kArmaNazarIra pA~caprakAra rasa, pA~ca prakAra varNa, do prakAra gandha tathA sparzake ATha bhedoMmeM se cAra (snigdharUkSa, zIta-uSNa, karkaza mRdu, guru-laghu ina cAra yugaloMmeM se eka-eka isa prakAra cAra) ina guNoM se pariNata hotA hai tathA siddharAzike anantaveM bhAga aura abhavyoMse anantaguNe pudgala paramANuoMkA samUharUpa hai | ( gAthA 191 ) Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gommaTasAra karmakANDa-832 pAribhASika zabda sarvapadabhaGga sarvasaMkramabhAgahAra sAdibandha sAMtarabandhaprakRti siddhAntacakravartI jahA~ pRthak pRthak sampUrNabhAvoMkA grahaNa kiyA jAve ve sarvapada bhaMga haiN| (gAthA 844) sarvapradezIkA jo yugapat saMkrama hotA hai vaha sarvasaMkrama hai| isakA bhAgahAra eka akta hai| (gAthA 409 TIkA) jo baMdha chUTakara puna:baMdhe vaha sAdibaMdha hai| (gAthA 90, 123 TIkA) ekasamayameM ba~dhakara dvitIya samayameM bandhavizrAnti dekhI jAtI hai vaha sAntaraprakRti hai| (dha.pu. 8 pR. 100) (gAthA 399 TIkA) jisaprakRtikA bandha jaghanyase eka samaya aura utkRSTasamayako Adikarake antarmuhartase pUrvatakabaMdhane vAlI prakRti sAntarabaMdhI hai athavA antarmuhUrtake madhyameM bandhaviccheda hokara punaH antarasahita baMdhane vAlI prakRti sAntarabandha prakRti hai| (ka.pra. pR. 14-15) buddhirUpI cakrase jIvasthAna, kSudrabandha, bandhasvAmitva, vedanAkhaNDa, vargaNAkhaNDa va mahAbandhake bhedase SaTkhaNDAgamarUpa zAstrameM bhale prakAra avagAhana krnevaalaa| (gAthA 397) tiryaMcagati, tiryaJcagatyAnupUrvI, tiryaJcAyu va udyAta ye cAraprakRtiyA~ sattAracatuSka yA zatAracatuSka kahalAtI haiN| jo prakRti anya prakRtirUpa udaya hokara nAzako prApta hotI hai. una paramukhAMdayo prakRtiyoM ke to antakANDakako antimaphAli kSayadeza hai tathA jo svamukha udadhampasa udaya hokara nikalatI haiM unakA ekaAvali pramANakAla zeSa rahanepara kSayadeza hai| (gAdhA 512, 445 TIkA) pratipakSakarmake sarvathA kSayase kSAyikabhAva hotA hai| (gAthA 854) pratipakSIkoMke dezaghAti spardhako kA udaya hone para bhI jIvakA guNa pragaTa ho vaha mizra (kSAyopazAmaka) bhAva hai| (gAthA 814) zatAracatuSka (satAracatuSka) kSayadeza kSAyika kSAyopazamikabhASa Wan Wan