________________
४४
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ જો કે ઋષભદેવ ભગવંતને તેવા અને તેટલા ઉપસર્ગો થયા નથી, તેઓ તો નિરુપસર્ગપણે વિચર્યા હતા. પરંતુ મહાવીર ભગવંતને તો ખેડૂત ગોવાલ સંગમ સરખા નીચ-હલકાનિર્બળ લોકો તથા પશુઓએ જીવનો અંત કરનાર એવા મહાઉપસર્ગો કર્યા હતા. નીચ લોકો એમ કહેવાથી હલકા લોકોએ કરેલ ઉપસર્ગ સહન કરવો આકરો પડે છે, સંગમે ચક્ર ચોડ્યું હતું તે જીવનનો અંત કરનાર હતું. આવા ઉપસર્ગ સમયે પણ ભગવંતે તે ઉપસર્ગ કરનાર પ્રત્યે માધ્યસ્થપણું રાખ્યું હતું-ક્ષમાં રાખી હતી. ભગવંતની ક્ષમા હૃદયમાં રાખીને સર્વ સાધુઓએ હલકા લોકોને તાડન, તર્જન, કુવચન કહ્યાં હોય; તેવા સમયે સમભાવપૂર્વક સહન કરી લેવું, પરંતુ સામે કોપ ન કરવો, અગર મનમાં વેર ન રાખવું.
કોઈ ક્રોધી મનુષ્ય ઝેર સરખાં કટુક વચનો અમને સંભળાવે, તો તેમાં અમે ખેદ પામતા નથી, કોઈ સજ્જન કાનને અમૃત સમાન એવાં સુંદર વચનો કહે, તેમાં અમે ખુશી થતા નથી, જેની જેવી પ્રકૃતિ હોય, તે પ્રમાણે તે વર્તન કરે, તેની ચિંતા કરવાનું અમોને પ્રયોજન નથી. અમે તો એક જ નિશ્ચય કર્યો છે કે, અમારે તેવું કાર્ય-વર્તન કરવું, જેથી નક્કી જન્મરૂપી બેડીનો સર્વદા માટે નાશ થાય. અર્થાત્ સર્વકાર્ય કર્મનો ક્ષય થાય તે માટે જ કરવું.”
અહિં આ ઉપદેશ રણસિંહ રાજાને માટે છે, તો પછી અહિં ‘આ ક્ષમા સર્વ સાધુએ કરવી જોઈએ” એમ કેમ જણાવ્યું ? પ્રત્યુત્તરમાં જણાવે છે કે, તેને આગળ કરીને બીજાને પણ ઉપદેશ અપાય-તેમાં દોષ નથી. (૪) ૮. ઉપસર્ગ સમયે અsોલતા રાખવી ઉપસર્ગોમાં નિષ્કપતા રાખવી, તે ભગવંતના દષ્ટાંત દ્વારા સમજાવે છે -
न चइज्जइ चालेउ, महइ महावद्धमाणजिणचंदो । ___ उवसग्ग-सहस्सेहिं वि, मेरू जह वायगुंजाहि ||५|| મોક્ષરૂપ મહાફલ મેળવવા માટે નિરંતર ઉદ્યમ કરનાર, દેવતા, મનુષ્યો અને તિર્યંચોએ કરેલા હજારો ઉપસર્ગ-પરિષહ અડોલપણે સહન કર્યા, તેથી વર્ધમાન જિનચન્દ્ર, તથા “ભૂમિતલ પર શયન કરવું, અંત-પ્રાન્ત ભિક્ષાથી ભોજન કરવું, સ્વાભાવિક પરાભવ થાય કે હલકા લોકોનાં દુર્વચનો સાંભળવા પડે, તો પણ મનમાં કે શરીરમાં ખેદ-ક્લેશ ઉત્પન્ન કરતા નથી. તેમનું એક જ માત્ર લક્ષ્ય હોય છે કે, મહાફલ-મોક્ષ મેળવવા માટે નિરંતર પ્રયત્ન કરવો.” અથવા જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રરૂપ મહોત્સવો વડે અતિ મહાન, સર્વોત્કૃષ્ટ તેજવાળા મહાવીર ભગવંત, શબ્દવાળા-ગુંજારવ કરતા સખત વાયરાથી મેરુ ચલાયમાન થતો નથી, તેમ મહાવીર ભગવંતની જેમ બીજા સાધુઓએ પણ ઉપસર્ગમાં નિષ્કપ થવું
