________________
४८४
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ હોવાથી આત્મહિતના અનુષ્ઠાન કરતો નથી. સંધ્યા-સમયે આકાશના રંગો, તેમ જ પરપોટાની ઉપમાવાળા, તથા ઘાસના ઉપર લાગેલ જળબિન્દુ સમાન ચંચળ આયુષ્ય છે. પર્વત પરથી વહેતી નદીના વેગ સમાન યૌવનકાળ છે. તો હે દુરાત્મા પાપી જીવ ! આ સ્થિતિ તું કેમ નથી વિચારતો ? અથવા સાક્ષાત્ દેખવા છતાં તને કેમ બોધ થતો નથી ? વય જેમ વધતી જાય, તેમ પ્રથમ જરા કોળિયો કરવા માંડે છે, ત્યારપછી યમરાજા કોળિયો કરવાની ઉતાવળ કરે છે. માટે પ્રાણીઓના જન્મને ધિક્કાર થાઓ.
યમરાજાને-મૃત્યુને પરાધીન એવા આત્માને જે યથાર્થ સમજે છે, તો તેનો કોળિયો કોઈ કરી શકતા નથી, તો પછી પાપકર્મ કરવાની વાત જ ક્યાં રહી ? આ મૃત્યુને ગુણો વિષે દાક્ષિણ્ય નથી, દોષોમાં દ્વેષ નથી, દાવાનળ આખા અરણ્યને સાફ કરી નાખે છે, તેમ તે લોકોનો નાશ કરે છે. બીજાં કુશાસ્ત્રોથી મુંઝાએલો તું આ કહેલા ઉપદેશમાં શંકા ન કરીશ, કોઈપણ ઉપાયથી તારે હવે મૃત્યુ-દુઃખથી સર્વથા મુક્ત થવું. જેઓ મેરુપર્વતનો દંડ અને પૃથ્વીને છત્ર કરવા સમર્થ હોય, તેવા ઈન્દ્ર સરખા પણ પોતાને કે બીજાને મૃત્યુના મુખમાંથી બચાવવા સમર્થ થઈ શકતા નથી. (૨૦૩ થી ૨૦૮) હવે કામની વિડંબના પામેલાને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરવા માટે ઉપદેશ દેતા કહે છે કે –
जं जं नज्जइ असुई, लज्जिज्इ कुच्छणिज्जमेयं ति |
तं तं मग्गइ अंगं, नवरमणंगुत्थ पडिकुलो ।।२०९।। સ્ત્રીઓનાં જે જે અંગે અશુચિ-અપવિત્ર જણાય છે, જે જોવાથી લજ્જા થાય છે, વળી જે અંગો દેખવાથી ધૃણા ઉત્પન્ન થાય છે, તે માત્ર શત્રુ સરખા પ્રતિકૂલ કામદેવના કારણે જ પ્રાર્થનીય થાય છે. અર્થાત્ કામદેવના આધીન થએલા જીવો જ સ્ત્રીઓનાં નિંદનીય અંગોને રમણીય માની તેની પ્રાર્થના કરે છે. (૨૦૯) કામ અતિલજ્જનીય, અતિગોપનીય અદર્શનીય બીભત્સ ઉન્માદનીય, મલથી વ્યાપ્ત દુર્ગધી હોય છે, આવા પ્રકારનાં અંગની યાચના કરનાર કામનો કીડો સમજવો. અથવા કામદેવની અવળચંડાઇ-વિપરીતતા જ સમજવી, જે દરેકના મનને ઉદ્વેગ પમાડે છે. બીજા સ્થાને પણ કહેલું છે કે, “સિદૂર રજથી પૂર્ણ સીમત્તિનના કેશનો સેંથો એ સીમન્ન નામના નરકનો માર્ગ છે, તે ખ્યાલમાં રાખવું. સ્ત્રીઓના મનોહર નયનના કટાક્ષોનું નિરીક્ષણ કરાય છે, પરંતુ નિર્ભાગી પોતાના નાશ પામતા જીવિતને જોતો નથી. નષ્ટબુદ્ધિવાળો મનુષ્ય રમણીઓનાં મુખને દરેક ક્ષણે દેખે છે, પરંતુ ખેદની વાત છે કે, તેને યમરાજાનું મુખ જોવા માટે સમય મળતો નથી. દુર્બુદ્ધિ મનુષ્ય યુવતીઓના ભુજારૂપ લતાના બંધનને મનોહર જાણે છે, પરંતુ કર્મ-બંધનથી પોતાનો આત્મા જકડાઇ ગયો, તેનો શોક કરતો નથી. જડ બુદ્ધિવાળો પુરુષ યુવતીના સ્તન
