________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૫૩૯ પુરુષો પિતા, માતા, ગુરુ, મિત્ર, બંધુ અને ભાર્યાને પણ હણી નાખે છે. પોતે પાપ અંગીકાર કરીને જેમને પીડા કરવા ઇચ્છા કરે છે, તે પોતાના કર્મથી હણાએલા જ છે, કોઇ બાલિશ-મૂર્ખશેખર એવો કર્યો તેના ઉપર કોપ કરે ? કદાચ કોપ પામેલ હણવા તત્પર બન્યો હોય, તે સમયે એ વિચારવું કે, “આપણા આયુષ્યકર્મનો ક્ષય થયો છે, તેથી કરીને એ પાપથી નિર્ભય બનેલો છે અને મરેલાને જ મારે છે. સર્વ પુરુષાર્થને ચોરનાર એવા કોપ ઉપર જો તને કોપ ન થતો હોય તો તને ધિક્કાર થાઓ. કારણ અલ્પઅપરાધમાં પણ તું બીજા ઉપર કોપ કરવા તૈયાર થાય છે. સર્વ ઇન્દ્રિયોને નિર્બળ કરનાર આગળ વધતા ઉગ્ર સર્પ સરખા ક્રોધને જિતવા માટે વિવેકી સુજ્ઞ પુરુષે જાંગુલિકી વિદ્યા માફક નિરવઘ ક્ષમાનો હંમેશાં આશ્રય કરવો જોઇએ.” (૧૧)
माणो मयऽहंकारो, पर-परिवाओ अ अत्त-उक्करिसो | पर-परिभवोवि य तहा, परस्स निंदा असूया य ||३०४।। हीला निरुवयारित्तणं निरवणामया अविणओ अ ।
परगुण-पच्छायणया, जीवं पाडंति संसारे ||३०५।। युग्मम् ।। માનના પર્યાય શબ્દો કહે છે. માન એટલે અભિમાન, આઠ જાતના મદ, અહંકાર, બીજાનો અવર્ણવાદ, પોતાનો ઉત્સર્ષ-આપબડાઈ, બીજાનો પરાભવ, બીજાની નિન્દા, બીજાના ગુણો વિષે દોષો આરોપવા, બીજાની હલકી જાતિ વગેરે પ્રગટ કરી તેની હલકાઇ કરવી, કોઇનો પણ ઉપકાર ન કરવો, અક્કડપણું-સ્તબ્ધતા, અનમ્રતા, અવિનય, વડીલને દેખી ઉભા ન થવું, આસન ન આપવું, બીજાના જ્ઞાનાદિક ગુણો આચ્છાદન કરવા. તે સર્વે માનના ફળ સ્વરૂપ હોવાથી માનના પર્યાયવાચક શબ્દો છે. આ માન કરવાથી જીવ સંસારમાં રખડનારો થાય છે. (૩૦૪-૩૦૫) કહેવું છે કે, “સમતારૂપ હાથીને બાંધવાના સ્તંભને તોડતો, નિર્મલ બુદ્ધિરૂપી દોરડાંને તોડતો, દુર્વચનરૂપ ધૂળીને સુંઢથી ઉછાળતો, પૃથ્વીમાં પોતાની ઈચ્છાનુસાર ભ્રમણ કરતો, વિનયરૂપ વનમાર્ગને ઉખેડી નાખતો મદોન્મત્ત હાથી માફક મદમાં અંધ થએલો મનુષ્ય કયો અનર્થ કરતો નથી ? શ્રુત, શીલ, વિનયને દૂષિત કરનાર ધર્મ, અર્થ અને કામમાં વિગ્ન કરનાર એવા અભિમાનને કયો સમજુ બે ઘડી પણ અવકાશ આપે ? નદીકિનારા ઉપર ઉંડા મૂળવાળા સ્થિર અને ઉંચા વૃક્ષો હોય, પરંતુ
જ્યારે તેમાં પૂર આવે છે, ત્યારે તેને ભૂમિપર પાડી નાખે છે, નેતરનું વૃક્ષ નીચું હોય, પરંતુ વાડનો આશ્રય કરીને રહેલું હોય, તો પણ નમ્ર હોવાથી ઉભું રહે છે. માટે સર્વત્ર નમ્રતા રાખવી અને પૂજ્ય પ્રત્યે વિશેષપણે કોમળતા-નમ્રતા વિનય રાખવો, જેથી પાપ દૂર થાય.
