________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ
૫૮૭ સમયે ઠપકો આપતાં કહ્યું કે, “હે મૂર્ખશેખર ! હવે મારે ઔષધ, ઘી વગેરેની જરૂર પડશે અને તું તો તદ્દન નિશ્ચિત આળસુ બેસી રહેલો છે, તો કંઈ પણ ધન ઉપાર્જન કર. મારા દેહની ખાતર કંઈ પણ બુદ્ધિવૈભવનો ઉપયોગ કરીને લાંબાકાળે ધન ઉપાર્જન કરવાનો કંઇક પ્રયત્ન કર. ત્યારે પત્નીને બે હાથ જોડી અંજલિ કરવા પૂર્વક કહેવા લાગ્યો કે, “હે પ્રાણસ્વામિનિ ! તારી કૃપાથી ધન ઉપાર્જન કરવાનો કોઇ પ્રકાર હું શિખ્યો નથી, તો હવે મારે શું કરવું ? ત્યારે પત્નીએ પોતાની બુદ્ધિથી તેને કહ્યું કે, શતાનિક રાજાની અતિઆદરથી સુંદર સેવા કરે.
કહેલું છે કે – “સુવર્ણ-પુષ્પવાળી પૃથ્વીને ત્રણ પુરુષો મેળવી શકે છે. ૧ શૂરવીર, ૨ બુદ્ધિશાળી અને ૩ સેવા જાણનાર પુરુષ.” ત્યારપછી મૂર્ખ બુદ્ધિવાળો પત્નીના વચનાનુસાર સર્વ પ્રકારે પુષ્પાદિક સમર્પણ કરતો તે સેતુક શતાનિકરાજાની સેવા કરવા લાગ્યો. તેની અખંડ સેવા દેખીને કોઈક સમયે રાજાએ તેને કહ્યું કે, “હે વિપ્ર ! તારી સેવાથી હું પ્રસન્ન થયો છું, તું ઇચ્છે, તે તને આપું.” બ્રાહ્મણે કહ્યું કે “હું કૃતાર્થ થયો છું, આપની કૃપાથી હું પ્રાર્થના કરીશ. વિશેષે કરી મારી પત્ની જે કહેશે, તેની હું માગણી કરીશ. હે દેવ ! હું દેવતા માફક તેની રાત-દિવસ આરાધના કરું છું. જે કાંઈ પણ તે લાવે છે, તેનો હું ભોગવટો કરું છું, મારું સર્વકાર્ય તે જ કરનારી છે. અતિશય સરળતા દેખીને રાજા હસીને કહે છે કે, “તું જા અને પૂછી લાવ” એમ કહ્યું, એટલે તે ઘરે ગયો. બ્રાહ્મણીને કહ્યું કે, “હે ભદ્રે ! રાજા મારા પર પ્રસન્ન થયા છે, માટે કહે કે રાજા પાસે રાજ્ય, ઘોડા વગેરેની કેટલી માગણી કરવી છે ? ચતુરપત્ની વિચારવા લાગી કે, “અત્યારે તો મને આ સ્વાધીન છે, પરંતુ રોકડું ધન મળશે, એટલે મારો ત્યાગ કરીને નક્કી બીજી તરુણ પ્રિયાઓ મેળવશે. વૃદ્ધિ પામતો પુરુષ ત્રણનો ઘાત કરનાર થાય છે, એક પૂર્વે ઉપાર્જન કરેલા મિત્રો, સ્ત્રીઓ અને મકાનો.” પત્નીએ પતિને કહ્યું કે, “આપણે બ્રાહ્મણને અતિપાપવાળા રાજ્યનું શું પ્રયોજન છે ? આપણે તો એવી માગણી કરી કે જેમાં બંને લોક સુખેથી સાધી શકાય. તમારે રાજા પાસે ખાવા માટે ભોજન, દરરોજ એક સોનામહોર અને એક ઉજ્જવલ ધોતિયું. આપણને રોજ આટલું મળી જાય તો બસ છે. રાજા એકાંતમાં બેઠા હોય ત્યારે તમારે એક ઘડી આ વાત જણાવવી.
આ વાત તમે સાંભલી નથી કે ભોજન-સમયે ઘી સહિત ઉષ્ણભોજન, છિદ્ર વગરનાં શ્વેતવસ્ત્રો તેમ જ કોઇનો સેવકભાવ ન કરવો પડે, આથી વધારે ઇચ્છા કરનાર નીચે પડે છે. પત્નીનો આ હુકમ લઇને તે રાજા પાસે ગયો, કહ્યા પ્રમાણે પ્રાર્થના કરી અને રાજાએ તે સાંભળીને સ્વીકારી. ત્યારથી માંડી રાજા તેનું સર્વકાર્ય કરે છે તે દેખીને, રાજા પાસે બેસનાર બીજા રાજાઓ વિચારવા લાગ્યા કે, “રાજા આના ઉપર ઘણા પ્રસન્ન થયા છે અને
