________________
૬૧૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ ક્ષમાવાળા જ બનવું, પરંતુ તેના વચનથી ક્રોધ ન કરવો. કારણ કે, ક્રોધ પરલોક બગાડનાર થાય છે. આયુષ્ય અલ્પ છે અને પરલોક નજીક આવવાનો છે.
પિત્ત, વાયુ-પ્રકોપ, ધાતુ-ક્ષોભ, કફ અટકવો ઇત્યાદિ કારણોથી જીવ ક્ષણવારમાં શરીર છોડીને ભવાંતરમાં ચાલ્યો જાય છે. તે શિષ્યો ! તમે સુંદર ધર્માનુષ્ઠાનમાં ઢીલા ન પડો અને પ્રમાદ છોડી સંયમમાં ઉદ્યમ કરો, અહિં મનુષ્ય-જન્મ અને ધર્મસામગ્રી સદ્ગુરુસમાગમ આદિ દુર્લભ પદાર્થો મળ્યા છે. માટે તે મળ્યા પછી પ્રમાદ કરવો યુક્ત નથી. કહેલું છે કે, “અહિં મનુષ્યભવ, સદ્ગુરુ-સુસાધુનો સમાગમ મેળવીને ધર્મમાં ઉદ્યમ કરતા નથી, તો હે જીવ! તું પ્રગટપણે ઠગાય છે. હે ભવ્યાત્માઓ ! કાગનું બેસવું અને તાલફલનું પડવું એ ન્યાયે અથવા ચિંતામણિરત્ન-પ્રાપ્તિ દૃષ્ટાન્ત માનુષક્ષેત્ર, પંચેન્દ્રિયપણું વગેરે દુર્લભ ધર્મ-સામગ્રી મેળવી તો કર્મને ગથન કરનાર ધર્મ, શાસ્ત્રશ્રવણ અને ઉત્તમ ગુરુ તે અણધાર્યા મેળવ્યા છે, તો હવે તું તત્કાલ દુર્ગતિ આપનાર એવા પ્રમાદનો જરૂર ત્યાગ કર. સંપૂર્ણ પાંચ ઇન્દ્રિયોની પ્રાપ્તિ, મનુષ્યજન્મ, મગધાદિક આર્યદેશમાં ઉત્પત્તિ, તેમાં પણ ઉત્તમકુલ મળવું, વળી સાધુ-સમાગમ, તેમના મુખેથી શાસ્ત્રશ્રવણ, તેની શ્રદ્ધા, સંયમ-ભાર વહન કરી શકાય તેવી નિરોગતા, વળી સર્વસંગના ત્યાગસ્વરૂપ ભાગવતી દીક્ષા આ સર્વ સામગ્રી ઉત્તરોત્તર પ્રાપ્ત થવી દુર્લભ છે.'
આટલો ઉપદેશ આપ્યા પછી માત્ર વર્તમાનભવ જોનાર દુર્બુદ્ધિ ધર્મ ન કરે અને પાછળથી શોક કરે, તેના પ્રત્યે કહે છે – આયુષ્ય ભોગવી ભોગવીને ઘટાડતો, અંગ અને ઉપાંગોના બંધનો શિથિલ કરતો, દેહસ્થિતિ તેમ જ પુત્ર, પત્ની, ધન, સુવર્ણનો ત્યાગ કરતો તે અતિકરુણ સ્વરથી બીજાને કરુણા ઉપજાવતો જીવ બહુ પશ્ચાત્તાપ કરે છે કે સર્વજ્ઞશાસન પામીને નિર્ભાગી મેં એક પણ સુંદર ધર્માચરણ ન કર્યું, વિષયની લોલુપતાથી હંમેશાં સંસાર વધારનાર એવાં પાપાચરણ કર્યા, સારું વર્તન તો મેં કાંઇ કર્યું જ નહિ. સદ્ગતિ પમાડનાર એક પણ ધર્મના અંગનું સેવન ન કર્યું.
હવે નિર્ભાગી એવા મને મરણ સમયે દઢ આલંબનભૂત શરણ કોને મળશે? કારણ કે, દરેક સુંદર સામગ્રી તો હારી ગયો છું. જે મનુષ્ય સમુદ્રની અંદર ખીલી માટે નાવડીમાં છિદ્ર પાડે છે, દોરા માટે વૈડૂર્યરત્નનો હાર તોડી નાખે છે, રાખ માટે બાવનાચંદન બાળી નાખે છે અને ઇન્દ્રિયના સુખ માટે જે મનુષ્યભવ હારી જાય છે, તે પાછળથી પારાવાર પશ્ચાત્તાપ કરનાર થાય છે. (૪૬૦ થી ૪૬૮) એકલા વાત, પિત્ત, કફ ધાતુના ક્ષોભથી આયુષ્ય ઘટી જાય છે કે, ઉપક્રમ લાગે છે, તેમ નથી, પરંતુ બીજા પણ આયુષ્યને ઉપક્રમ લાગવાનાં કારણો છે, તે કહે છે –
