________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૯૧૫ પ્રબળતાથી થનારી છે અને વજ માફક સજ્જડ-દઢ-મજબૂત બનાવે છે, તેથી પછી અતિકષ્ટથી ઉદ્યમ કરી શકે છે. શિથિલ થયા પછી અપ્રમાદમાં ઉદ્યમ કરવો મુશ્કેલ છે. માટે પ્રથમથી શિથિલ ન બનવાનો ઉદ્યમ કરવો. - બહુ ઉંચા સ્થાનથી નીચે પડેલો, અંગ, ઉપાંગ ભાંગી ગયાં હોય, તેને ફરી ઉપર ચડવાનો ઉદ્યમ કરવો ઘણો મુશ્કેલ છે. આ અર્થ આગળ પણ અનેક વખત કહેવાઈ ગયો છે. જેમકે, ચક્રવર્તીને ચક્રવર્તીપણાના સર્વસુખોનો ત્યાગ કરવો સહેલો છે, પરંતુ ઓસન્ન વિહારીને સુખશીલતા છોડવી ઘણી મુશ્કેલ છે. બીજું દૃષ્ટાન્ન આપીને આ વધારે અયુક્ત છે, તેમ સમજાવતા કહે છે કે, મેળવીને ગુણો નાશ કરનાર કરતાં નિર્ગુણ પુરુષ વધારે સારો છે, અલંકારમાં જડેલો મણિ ખોવાઇ જાય, તે કરતાં મણિ વગરનો પુરુષ સારો છે. માટે શરુથી જ પ્રમાદને સ્થાન ન આપવું. હળુકર્મી પુણ્યશાળી આત્મા તો જે પ્રમાણે ઉપદેશ અપાય, તે પ્રમાણે આચરણ કરનારો થાય. માટે તેને આશ્રીને ઉપદેશનો સર્વસાર જણાવે છે કે, સર્વ પ્રકારનો ઉપદેશ પ્રાપ્ત કર્યો. હૃદયમાં તેને ધારણ કર્યો, રાગાદિકનો ક્ષય કરી આત્માને ઉપશાંત કર્યો, તો હવે તે વિવેકી આત્માઓ ! ભાવમાં નવાદોષ ઉત્પન્ન થતા અટકાવવા માટે તેમ જ જુના દોષ દૂર કરવા માટે કાયા, વાણી અને મન ઉન્માર્ગે ન જાયતેમ વર્તન કરવું. તે માટે કહેલું છે કે, “જેથી રાગાદિક વિશેષ ઉત્પન્ન થાય, તે જ્ઞાન ન કહેવાય, સૂર્યનાં કિરણો પથરાયેલાં હોય, ત્યાં અંધકાર રહેવાને શક્તિમાન બની શકતો નથી, તેમાં કાયાને આશ્રીને કહે છે કે - વગર પ્રયોજને હાથ, પગ કે કાયા હલાવવી નહિ, કાર્ય પડે, ત્યારે પણ પ્રતિલેખન-પ્રમાર્જના કર્યા વગર હાથ, પગ કે દેહ લેવા-મૂકવા નહિ. કાચબાની જેમ હંમેશાં શરીર અને અવયવોને ગોપવીને સંયમમાં ઉદ્યમ કરવો. (૪૭૮ થી ૪૮૪) વચનને આશ્રીને કહે છે –
विकहं विणोयभासं अंतरभासं अवक्कभासं च । जं जस्स अणिट्ठमपुच्छिओ य भासं न भासिज्जा ||४८५।। अणवट्ठियं मणो जस्स, जायइ बहुयाइं अट्टमट्टाई । तं चितिअं च न लहइ, संचिणइ अ पावकम्माइं ।।४८६ ।। जह जह सव्वुवलद्धं, जह जह सुचिरं तवोवणे वुच्छं । तह तह कम्मभरगुरू, संजम-निब्बाहिरो जाओ ||४८७।।
