________________
૭૧૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ધર્માનુષ્ઠાન કરેલ હોય, તેને શોક કરવાનો અવકાશ હોતો નથી, તે કહે છે સદ્ગતિમાં જવા માટે જેણે નિયમ, અભિગ્રહ વડે જેણે ધર્મકોષ (ધર્મભંડાર) ભર્યો છે, સુચારિત્ર અને તપ ક્ષમાસહિત જેણે કરેલું છે અને સદ્ગતિ તથા મોક્ષ સાધીઆપનાર એવા સંયમ, તપ ક્ષમાસહિત જેણે કરેલું છે અને સદ્ગતિ તથા મોક્ષ સાધી આપનાર એવા સંયમ, તપ, અભિગ્રહને જીવરૂપી ગાડામાં ભરેલા છે, તેવા આત્માને મરણ-સમયે કઈ ચિંતા હોય ! અર્થાત્ ન હોય. આ વસ્તુ જાણવા છતાં પણ ભારેકર્મી આત્માઓ ધર્માનુષ્ઠાન કરતા નથી. તે કહે છે -
૧૮૩. ‘મા સાહસ' પક્ષી સરખા ઉપદેશો
કેટલાક ઉપદેશકો ‘મા સાહસ' પક્ષીની સરખા સ્પષ્ટાક્ષરથી ધર્મની સુંદર વ્યાખ્યા સમજાવે છે, પરંતુ કર્મના ભા૨ીભારથી ભારેકર્મી હોવાથી કથની પ્રમાણે પોતાની રહેણી હોતી નથી જેમ કથન કરે, તેમ પોતે વર્તન કરતા નથી. તે દૃષ્ટાંત કહે છે - વાઘના મુખમાં પ્રવેશ કરીને દાંતોની વચ્ચે ચોંટેલું માંસ ચાંચથી ખેંચીને ખાય છે અને ‘સાહસ ન કર’ તેમ બીજાને કહે છે, જેમ પોતે બોલે છે, તેમ સ્વયં વર્તન કરતો નથી કોઇક પક્ષી માર્ગમાં જતા બ્રાહ્મણને સંભળાવે છે કે, ‘સાહસ ન કર’ એમ કહેતાં સાંભળ્યું અને વળી તે પક્ષી સુતેલા વાઘના મુખમાં પ્રવેશ કરીને તે માંસ ચાંચથી ખેંચે છે. ત્યારે બ્રાહ્મણે તે પક્ષીને સંભળાવ્યું કે, બીજાને સાહસ ક૨વાની મના કરે છે અને વિશ્વાસથી વાઘના મુખમાંથી માંસ હરણ કરે છે, તું ભોળું પક્ષી જણાય છે, વચન પ્રમાણે આચરણ તો કરતું નથી. એ પ્રમાણે જે બોલે જુદું અને કરે જુદું, તે પણ ‘મા સાહસ' પક્ષી સરખો છે. આ સમજીને આગમ જાણકારે જેવું કથન તેવું વર્તન કરવું. તેથી વિપરીત કરવામાં આવે, તો લઘુતા થાય, તેમ જ આગમના અભ્યાસ પ્રમાણે વર્તન નથી-તેમ નિંદા થાય અને મા સાહસપક્ષી માફક વિનાશ પામે. વળી તે બીજું શું કરે, તે કહે છે-અનેક વખત ગ્રન્થ અને તેના અર્થનો વિસ્તા૨ ક૨ી વ્યાખ્યા કરવી તેમ જ ગોખી ગોખીને કડકડાટ તૈયાર કરેલ હોય અને ઐદંપર્યાય સુધી સૂત્રનો સાર પણ જાણેલો હોય, સારી રીતે પરીક્ષા કરીને સૂત્રાર્થ ગ્રહણ કરેલા હોય, પરંતુ ભારેકર્મી એવા તેને તે સૂત્રાર્થો મોક્ષ માટે થતા નથી, પણ નટના બોલવા સરખું નિષ્ફલ થાય.
નટનો ઉપદેશ નિષ્ફલ થાય, તેમ વર્તન વગરના વાચાળ વક્તાનાં ઉપદેશવચનો વ્યર્થ જાય છે. ભારેકર્મીના સૂત્રાર્થ-પઠનાદિક નિષ્ફલ થાય છે. નટ પોતાની વાણી દ્વારા વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરાવે અને વ્રતો પણ ગ્રહણ કરાવે, તેમના ઉપદેશથી-કથનથી ઘણા સંસારથી વૈરાગી બની વ્રત-નિયમો સ્વીકારે. તેના હાવ-ભાવ-અભિનય બીજાને માત્ર ઠગવા માટે હોય, પરંતુ તેના હૃદયમાં તો છેતરવાના માત્ર પરિણામ વર્તતા હોય. માછીમાર જાળ લઇને
