________________
વેતા
SOO
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ઘડાની ધારા ધારણ કરનારા, લાવેલી ભિક્ષા અણગળ પાણીમાં ધોઇને ખાનારા એમ છકાય જીવોનું ઉપરમર્દન કરનારા મૃત્યુ પામીને અજ્ઞાનકષ્ટથી અકામનિર્જરાથી પાપાનુબંધી તુચ્છ-અલ્પપુણ્ય ઉપાર્જન કરનારા એવા તે પરલોકમાં વ્યંતરાદિક હલકી દેવગતિમાં સાંસારિક સુખ ભોગવનારા થાય છે. કોણિકનો જીવ સેનક નામનો તાપસ હતો, તેની જેમ બીજા ભવમાં સુખપ્રાપ્તિ થાય છે. પણ અહિ કષ્ટાનુષ્ઠાન કરતો હોવાથી આ લોકમાં સુખ નથી. જૈન સાધુઓ પણ અહીં કષ્ટાનુષ્ઠાન તપસ્યાદિક કરે છે, તો તેમને અહીં ન લેવા. તેઓ જ્ઞાનપૂર્વક તપસ્યા કરતા હોવાથી છકાય જીવોનું રક્ષણ-સંયમ કરતા હોવાથી, રાગદ્વેષ વગરના હોવાથી અહિ પણ સમ્યક્ત, જ્ઞાન, ચારિત્રમાં સુખ માનનારા હોવાથી ત્રીજા ભાંગામાં ગણેલા છે. કહેલું છે કે –
"બાર માસના પર્યાયવાળા ઉત્તમમુનિ અનુત્તરના સુખને અતિક્રમી જાય છે. ચક્રવર્તીને તે સુખ હોતું નથી કે, જે સુખ ભૂમિપર સંથારો કરનાર આત્મરમણતા કરનાર મુનિને હોય છે.” (૪૪૧) પરવમાં નક્કી જવાના છે, એવા શ્રેણિક તથા રાજ્યાધિકારીઓનું જીવિત સારું છે. અહિં અલ્પકાળ સુખની પ્રાપ્તિ છે અને આવતા ભવમાં નરકનાં દુઃખોનો નક્કી અનુભવ કરવાનો છે, તેથી કેટલાકનું જીવિત સારું એ ભાંગો જણાવ્યો. કેટલાકને મરણ સારું' એ સમજાવે છે. શરીરમાં ઘણા રોગો ઉત્પન્ન થયા હોય, પરંતુ પ્રશસ્તધ્યાનથી જ્યાં સુધી સમતાથી વેદના સહન કરે, સકામ નિર્જરા થાય અને આર્તધ્યાનને સ્થાન ન મળે, ત્યાં સુધી મરણ સુંદર ગણાય. સુકોશલમુનિ વગેરે સાધુઓ જેમ સદ્ગતિ પામ્યા, તેની માફક મરણ સુંદર સમજવું. (૪૪૨) બાર પ્રકારનાં તપ અને ગ્રહણ કરેલાં મહાવ્રતાદિક જેઓ સારી રીતે પાલન કરતા હોય, તેમનું જીવિત અને મરણ બંને સારાં છે. કારણ કે, જીવતાં તપ અને ગુણોપાર્જનમાં વધારો કરે છે અને મરે તો સ્વર્ગ કે મોક્ષનું સુખ મેળવે છે. બંને પ્રકારે લગાર પણ તેમને અહિત હોતું નથી. (૪૪૩) પાપકર્મ કરનારા, ચોર, વ્યભિચારી, કસાઈ, માછીમાર વગેરેનું જીવિત અને મરણ બંને અહિતકારી છે. કારણ કે, મરીને તેઓ અંધકારવાળી ઘોર નરકમાં પડે છે. અને જીવતાં બીજા જીવોને ત્રાસ, ભય પમાડી વૈરની વૃદ્ધિ કરે છે. બંને પ્રકારે અનર્થ કરનારા છે. કાલસીકરિક વગેરેએ જીવતાં સુધી અનેક જીવોનો વધ કર્યો અને તેટલાઓથી સાથે વેરના કારણભૂત પાપની વૃદ્ધિ કરી. (૪૪૪) આ કારણે વિવેકીઓ પ્રાણ જાય, તો પણ પાપ આચરતા નથી તે કહે છે, કાલસૌકરિકનો પુત્ર જેણે સદ્ગતિનો માર્ગ સારી રીતે જાણેલો છે, એવો સુલસ કામ પડે તો મરણ સ્વીકારે, પરંતુ મનથી પણ બીજાને પીડા કરતો નથી, પછી વચન અને કાયાથી પીડા કરવાની વાત જ ક્યાં રહી ? સુલસનું દૃષ્ટાંત દક્રાંકદેવની કથામાં કહી ગયા છીએ. (૪૪૫) વિવેક વિષયક હકીકત જણાવીને હવે અવિવેક વિષયક વિસ્તાર કહે છે -
