________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
जह उज्अमिउं जाणइ, नाणी तव संजमे उवायविऊ । तह चक्खुमित्त-दरिसण- सामायारी न याणंति ।। ४२० ।।
૫૭૭
જેમ કોઇક દિશામાત્રથી જ માર્ગ બતાવે, પરંતુ માર્ગ વચ્ચે ચોરાદિકનો ભય, વચ્ચે કયર કયા બીજા આડા-અવળા માર્ગો જાય છે, તે ન જાણતો હોય, તો જંગલમાં પથિક ચોર, શ્વાપદ, ભૂખ-તરસથી ખેદ પામે છે, તે જ પ્રમાણે રજોહ૨રૂપ લિંગ, પોતાની બુદ્ધિથી કરેલી ક્રિયા અને વિશિષ્ટ અર્થરહિત સૂત્રમાત્રથી વર્તનારા સાધુ મુસાફરની જેમ સંસારમાં દુઃખ પામનાર થાય છે. તે જ વાત વિચારે છે. - સાધુને ઉચિત-કલ્પ્ય આહાર છે-એમ નહિં જાણનાર તેની યતના કેવી રીતે ક૨શે ? અથવા કલ્પ એટલે માસકલ્પ, સ્થવિકલ્પ, જિનકલ્પ વગેરે, એષણા એટલે આહારની ગવેણા, ગ્રાસેષણા, ગ્રહણેષણા તેનાથી વિપરીત અનેષણા, વ્રતાદિરૂપ ચરણ, પિંડવિશુદ્ધિરૂપ કરણ એટલે ચરણ-ક૨ણ નવદીક્ષિત કરાવવાની વિધિ, પ્રાયશ્ચિત્ત-આલોચના વગેરે આપવાની વિધિ, કોને કેવા સંજોગમાં કેટલી આલોચના કરાવાય ? તેની વિધિ, તે પણ દ્રવ્યાદિક ગુણો વિષે અને આદિ શબ્દથી ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને પણ ગ્રહણ કરવા. તે ગુણોમાં સુંદર અસુંદરને વિષે જે વિધિ, તેને સમગ્રપણે ન જાણનાર, તથા દીક્ષા આપવાનો ક્રમ, વડીદીક્ષાના આલાવા ઉચ્ચાર કરાવવાનો વિધિ, સાધ્વીઓને કેમ પ્રવર્તાવવી, સમગ્ર ઉત્સર્ગ-અપવાદ-વિધિ દ્રવ્યાદિકની અપેક્ષાએ કર્તવ્યમાર્ગને ન જાણનાર-અલ્પાગમ તેમાં કેવી રીતે યતના કરશે ? માટે જ્ઞાન વિષે મહાન પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. જ્ઞાનના અર્થીએ ગુરુમહારાજની ભક્તિ અને બહુમાનથી આરાધના ક૨વી. તેમની પ્રસન્નતા મેળવવી. માત્ર પુસ્તક-પંડિત ન બનવું. જે માટે કહેલું છે કે -
વળી લૌકિક શિલ્પકલા, ચિત્રકલા, વ્યાકરણાદિ શાસ્ત્રો શિષ્ય અને આચાર્યના ક્રમે કરીને વિદ્યાઓ શીખે છે. એટલે શિષ્ય વિનયપૂર્વક કલાચાર્યાદિકને પ્રસન્ન કરીને તેની પાસેથી વિદ્યા ગ્રહણ કરે છે. આવા વિનયના ક્રમથી અનેક પ્રકારનાં શિલ્પશાસ્ત્રો વૈદકશાસ્ત્રો, વ્યાકરણ, ન્યાય, સાહિત્યશાસ્ત્રો શીખાય છે. ગુરુ પાસેથી વિનય અને વિધિપૂર્વક મેળવેલું હોય, તે સુંદરજ્ઞાનની કોટીમાં ગણાય છે. પોતાની કલ્પનાથી ગ્રહણ કરેલું નિંદાપાત્ર ઠરે છે. જે માટે કહેલું છે કે - ‘ગુરુકુલની ઉપાસના કર્યા વગરનું જ્ઞાનનું પરિણામ કેવું આવે છે ? તો કે, મોર પોતાનો પાછલો ભાગ ઉઘાડો કરીને નૃત્ય કરે છે, પરંતુ પોતાની પુંઠ ખુલ્લી થાય છે, તેનું તેને તે વખતે ભાન હોતું નથી. મો૨ કલા કરે, પણ ગુરુની ઉપાસના વગરની કલા શોભા પામતી નથી, પણ નિંદાપાત્ર થાય છે. એટલે નેત્રમાત્રથી જોઇને, ગુરુનો વિનય કર્યા વગર વિદ્યાઓ શીખેલી જોવામાં આવતી નથી. પોતાની મેળે શીખેલાં લૌકિકશાસ્ત્રો, કળાઓ શોભા પામતાં નથી, તો પછી લોકોત્તર
