________________
૫૮૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ બાવનાચંદન સરખા ઉત્તમ કાષ્ઠભાર વહન કરનાર ગધેડો માત્ર ભારવહન કરવા ભાગીદાર થાય છે, પરંતુ તે ચંદનના વિલેપન, શીતળતા આદિક ગુણો પામી શકતો નથી, એ પ્રમાણે ચારિત્ર-રહિત જ્ઞાની જ્ઞાન માત્રનો ભાગીદાર બને છે, પરંતુ સદ્ગતિ અને મોક્ષલક્ષણ ફળ પામનાર બનતો નથી, જ્ઞાન માત્રથી આસવો રોકાતા નથી કે સંવર થતો નથી, શાસ્ત્રમાં નિષેધેલા આચરણને લોકસમક્ષ પ્રગટપણે સેવનાર, છકાયના પાલનમાં અને પાંચ મહાવ્રતના રક્ષણમાં જે ઉદ્યમ કરતો નથી અને તેમાં પ્રમાદ સેવે છે, તેમ જ શાસનની લઘુતા-અપબ્રાજના કરવાનાં કાર્યો કરે છે, તેનું સમ્યક્ત અસાર જાણવું - અર્થાત્ તે મિથ્યાત્વમાં વર્તે છે.
ત્યારે સંયમરહિત તપસ્યામાં કયા દોષ છે ? તે કહે છે - મહાવ્રતોના આચરણથી રહિત તેમ જ આહારશુદ્ધિ ન કરનાર, પ્રતિક્રમણ, પડિલેહણાદિક કરણસિત્તરી રહિત કોઇ ચાર માસાદિકરૂપ આકરું તપ કરે, પરંતુ તે આરીસા ઉપર તેલ ગ્રહણ કરી તેના બદલામાં તલ ભરીને આરીસો આપે છે. પણ માપીને તેલ લેતો નથી, તેવા બોદ્દ નામના ગામડિયા સરખો ગમાર માનવો કે, જે ઘણું આપીને અલ્પ પાછું લે છે. તે આ પ્રમાણે – ચારિત્રની થોડી શિથિલતા બદલામાં પ્રમાદીમુનિ ઘણું તપ હારી જાય છે.
પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયરો, વનસ્પતિ અને ત્રસ એમ છકાયના જીવોનું જયણાથી રક્ષણ તેમ જ પ્રાણાતિપાત-વિરમણ વગેરે પાંચ મહાવ્રતોનું સારી રીતે પાલન કરવાથી યતિધર્મ કહેવાય છે, પરંતુ છ જવનિકાય અને મહાવ્રતનું રક્ષણ ન કરે, તો હે શિષ્ય ! તેને ધર્મ કેવી રીતે કહેવાય? અર્થાત્ તેના રક્ષણ વગર ધર્મ ન કહેવાય. છ જવનિકાય જીવોની દયા વગર વેષધારી દીક્ષિત-સાધુ કહેવાય નહિ, તેમ જ મસ્તક મુંડાવેલ હોવાથી રજોહરણવેષ ધારણ કરેલ હોવાથી ગૃહસ્થ પણ ગણાય નહિ, તેવો સાધુધર્મથી ચૂક્યો અને તેવા શિથિલાચારી પાસેથી સુસાધુને કંઇ લેવું કલ્પતું નથી. ગૃહસ્થપણાના દાનધર્મથી પણ તે વંચિત રહે છે. નથી સાધુધર્મમાં, નથી ગૃહસ્થધર્મમાં. છ જવનિકાય જુદું ગ્રહણ કરવાથી તેનું રક્ષણ કરવું તે પ્રધાનધર્મ છે. (૪૨૩ થી ૪૩૦) શંકા કરી કે, જે જેટલો કરશે, તેટલો ધર્મ તેને થશે, સંપૂર્ણ ગુણો મેળવવા દુર્લભ છે, તેના સમાધાનમાં કહે છે કે – ગૃહસ્થને તે વાત ઘટે છે. કારણ કે, તેનાં વ્રતો તેવાં અનેક ભાંગાવાળાં છે, પરંતુ સાધુએ તો સર્વવિરતિ સ્વીકારેલી હોવાથી તેમ હોતું નથી. તે માટે કહે છે - ૧૭૨. સર્વવિરતિની વિરાધના બોધિનાશ માટે!
सव्वाओगे जह कोइ, अमच्चो नरवइस्स धित्तूणं । મા-હરને પવિ, વદ-વંધખ-દ્રવ્રર I૪૩૧TI
