________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
કોઇ સારણાદિક કરનાર ન હોવાથી હરાયા ઢોર જેવો રખડે છે અને વિષય-કષાયરૂપ શ્વાપદોથી ફાડી ખવાય છે. શંકા કરી કે, જે વિશિષ્ટ જ્ઞાની હોય, પરંતુ કંઇક ક્રિયા-રહિત હોય ને જે ઉત્કૃષ્ટી ક્રિયા કરનાર હોય, પરંતુ કંઇક જ્ઞાનહીન હોય-આ બેમાં કોણ ચડિયાતો છે ? તેવી શંકાના સમાધાન કરતાં કહે છે. જે જ્ઞાનાધિક છે, તે ચારિત્રક્રિયાએ હીન હોય, તો પણ વાદ કરાવવામાં, વ્યાખ્યાનવિધિમાં સર્વજ્ઞશાસનની પ્રભાવના કરનાર હોય છે તે શ્રેષ્ઠ ગણાય છે. પરંતુ માસક્ષપણ વગેરે આકરા તપ કરનાર કે દુષ્કર ચારિત્ર પાળનાર અલ્પશ્રુતવાળો પુરુષ ચડિયાતો નથી. જેનામાં અધિક જ્ઞાન હોય છે, તેનું જ્ઞાન પૂજાય છે, જ્ઞાનથી ચારિત્રમાં સુંદર પ્રવૃત્તિ કરી શકાય છે, પરંતુ જ્ઞાન કે ચારિત્ર બેમાંથી એકેય જેનામાં નથી, તે પુરુષનું શું પૂજાય ? આથી વ્યવહારથી ચારિત્રરહિત જ્ઞાન હોય, પરંતુ જ્ઞાનરહિત ચારિત્ર ન હોય, હેતુનો અભાવ હોવાથી, અજ્ઞાની જ્ઞાનીની નિશ્રાએ રહે, તો તેનું ચારિત્ર માનેલું છે. આ કારણે જ્ઞાનહીનમાં બંનેનો અભાવ છે-એમ જણાવે છે. પરમાર્થથી વિચારીએ તો જ્ઞાન અને ક્રિયા પરસ્પર એકબીજા સાપેક્ષપણે રહેલા છે અને એકબીજાનાં પૂરક છે. માટે બંનેથી રહિતમાં અકિંચિત્ કરવાપણું જણાવે છે. ચારિત્રહીન જ્ઞાન, સમ્યક્ત્વ વગ૨ રજોહરણાદિ વેષ ધારણ કરવો, અને સંયમહીન તપ કરવો, તે મોક્ષફલની અપેક્ષાએ નિરર્થક થાય છે. (૪૨૧ થી ૪૨૫) તેમાં ચારિત્રરહિત જ્ઞાન કેમ નિરર્થક છે ? તે દૃષ્ટાંતથી કહે છે -
૧૭૧. ચારિત્રહિત જ્ઞાન નિરર્થક છે
૫૭૯
जहा खरो चंदण-भारवाही, भारस्स भागी न हु चंदणस्स । एवं खु नाणी चरणेण हीणे, नाणस्स भागी न हु सुग्गई ।।४२६ ।। संपागड-पडिसेवी, काएसु वएसु जो न उज्जमई । पवयण-पाडणपरमो, सम्मत्तं कोमलं पेल वं तस्स ।। ४२७ ।। चरण-करण-परिहीणो, जइ वि तवं चरइ सुट्ठ अइगुरुअं । સો તિનં ૬ વિનંતો, સિયવુદ્દો મુળેયળો ||૪૨૮।। छज्जीव-निकाय-महव्वयाण परिपालणाइ जइधम्मो । जइ पुण ताइं न रक्खइ, भणाहि को नाम सो धम्मो ? ।।४२९ ।। छज्जीवनिकाय - दया-विवज्जिओ नेव दिक्खिओ न गिही । નધમ્માઓ યુવો, યુવકૢ શિદિ-વાળધમ્માઓ ||૪રૂ૦||
