________________
૫૫૫
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
मा कुणउ जइ तिगिच्छं, अहियासेऊण जई तरइ सम्म ।
अहियासितस्स पुणो, जइ से जोगा न हायति ||३४६।। સાધુને શરીરમાં તેવા મહારોગાદિક થાય, શરીર સંદેહ થાય ત્યારે સિદ્ધાંતની આજ્ઞા પ્રમાણે અપવાદપદે યતનાપૂર્વક અશુદ્ધ આહાર-ઔષધાદિકનું સેવન કરવું પડે, પરંતુ શાતાની લંપટતાથી નહિં. જ્યારે નિરોગી થાય, ત્યારે પણ નિરુદ્યમી રહે, શુદ્ધ આહારાદિક ગવેષણામાં પ્રમાદ કરે-અશુદ્ધ આહાર ગ્રહણ કરવાનું ચાલુ રાખે, તો તેનો સંયમ કેવી રીતે કહેવાય ? આ પાંચમા આરામાં તેવા પ્રકારનું સંઘયણ મજબૂત ન હોવાથી ભિક્ષુપ્રતિમા, માસકલ્પ વગેરે આકરાં અનુષ્ઠાન કરવા સમર્થ નથી, તો આત્માને સ્વાધીન શક્ય વિધિનિષેધરૂપ સાધુને યોગ્ય આગળ જણાવેલ સંયમ, યતના, સમિતિ, ગુપ્તિ, કષાયજય ઇત્યાદિ યથાશક્તિ કેમ કરતો નથી ? (૩૪૪) શંકા કરી કે, આગમ ઉત્સર્ગ-અપવાદરૂપ છે, તો અપવાદથી પ્રમાદ કરનારને કયો દોષ છે ? એમ ન બોલવું. સારી રીતે તત્ત્વ ન જાણેલાનું એ વચન સમજવું. તે આ પ્રમાણે-આગમમાં કહ્યા પ્રમાણે અપવાદ સેવવાની જરૂર પડે, ત્યારે કોઈ વખત યતનાપૂર્વક અપવાદ સેવવો, પરંતુ શાતાગારવની લંપટતાથી તેના ખોટાં બાહાનાં આગળ કરીને અપવાદમાં ન પ્રવર્તવું. શાસ્ત્રમાં કહેલાં અનુષ્ઠાનોમાં પોતાની શક્તિની તુલના કરી પ્રવર્તવું-એ ભાવ છે. સાધુને શરીરમાં મહારોગાદિક થાય, શરીરસંદેહ થાય, ત્યારે સિદ્ધાંતની આજ્ઞાનુંસાર અપવાદ પદે યતનાપૂર્વક અશુદ્ધ આહાર, ઔષધાદિકનું સેવન કરવું પડે, જ્યારે નિરોગી થાય, ત્યારે પણ અશુદ્ધ આહાર વાપરે, શુદ્ધ આહાર ગવેષણા કરવામાં નિરુદ્યમી રહે. અશુદ્ધ આહારાદિક વાપરવાનું ચાલુ રાખે, તો તેનો સંયમ કેવી રીતે કહેવાય? અર્થાત્ ન કહેવાય. જો કે કારણે અપવાદ કહેલો છે, તો પણ તેના વર્જનમાં દોષ દેખેલો નથી, દઢધર્મી તો અપવાદ વર્જે છે. (૩૪૫) શંકા કરી કે, સમર્થ શિથિલતા સેવે, તો સંયમનો અભાવ છે, તો પછી ગ્લાન સાધુએ શું કરવું ? તે કહે છે. સંયમમાં ઉદ્યમ જ કરવો. ત્યારે શું ગ્લાન સાધુએ ચિકિત્સા પણ ન કરવી ? હા, જો સાધુ રોગોને સારી રીતે સહન કરવા સમર્થ હોય અને સહન કરતા એવા સાધુને પડિલેહણ વગેરે જરૂરી ક્રિયાઓ યોગોની હાનિ ન થાય તો યતિએ ચિકિત્સા-રોગના ઉપાયો-ઔષધ ન કરવા, પરંતુ જો સંયમયોગો સદાય તો ચિકિત્સા કરવી. (૩૪૯) બાકીના સાધુઓએ તે રોગી સાધુ માટે શું કરવું, તે કહે છે. -
निच्चं पवयण-सोहाकराण चरणुज्जुआण साहूणं । संविग्ग-विहारीणं, सव्वपयत्तेण कायव्वं ||३४७।।
