________________
૫૦૭
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જશનુવાદ નંદીષેણ સાધુ એક છજામાંથી તણખલું હાથમાં ગ્રહણ કરીને બોલવા લાગ્યા કે, “જલ્દી ધન પડો, ધન વરસો.” એમ બોલતાં જ મરકત રત્ન, મોતી, માણિક્ય, સ્ફટિક, અંતરત્ન, હીરા વગેરે ધનની પોતાની લબ્ધિથી મોટી વૃષ્ટિ કરી. અને દેવતાએ પણ ધનની વૃષ્ટિ કરી. મુનિએ વેશ્યાને કહ્યું કે, “આ તો હાસ્ય કરતાં તને ધન-લાભ થયો. પરંતુ આ ધનભંડારનું સત્ત્વ કેટલું છે ? આ પ્રભાવ ધર્મનો છે.” એટલે વેશ્યા વિચારવા લાગી કે, “આ કોઇ મહાબુદ્ધિના ભંડાર મહાન આત્મા છે. ખરેખર મારા પૂર્વભવમાં ઉપાર્જન કરેલા પુણ્યપ્રભાવથી જ મને પ્રાપ્ત થયા છે. તેને ક્ષોભ પમાડું અને કામદેવના સારભૂત સુખનું તત્ત્વ સમજાવું. લાક્ષાનો ગોળો ત્યાં સુધી જ કઠણ રહે છે કે, જ્યાં સુધી અગ્નિ પ્રાપ્ત કરતો નથી. જ્યારે નંદીષેણ ઘરની બહાર નીકળવા લાગ્યા ત્યારે હાસ્ય કરતાં મધુર અને સ્નેહપૂર્ણ વચનથી કહ્યું કે, 'મૂલ્ય આપીને ચાલી જઇ શકાતું નથી, તે પ્રાણપ્રિય ! આપના ચરણમાં પડેલી દાસીના ઉપર કૃપા કરો. જો આપ ચાલ્યા જશો, તો મારા પ્રાણ પણ આપની સાથે જ પ્રયાણ કરશે, ભવિતવ્યતા-યોગે ઇર્ષાળુ અભિમાની વ્યંતરીના કપટથી વિષયાનુરાગના માર્ગમાં લાગેલા ચિત્તવાળા તે વિચારવા લાગ્યા કે, યુગાન્તર કાળ વીતી જાય, તો પણ જિનેશ્વરે કહેલ વચન કદાપિ ફેરફાર થતું નથી. ખરેખર મૂઢમતિવાળા મેં તે વખતે આ ન જાણ્યું. આમ કરવાથી જો કે ગુરુકુલ અને પિતાજીનું કુલ કલંક-કાદવથી ખરડાશે અને બીજી બાજુ અતિશય મદોન્મત્ત મદન હાથીની ક્રીડાનો ઉત્સાહ વધતો જાય છે. તેથી કરીને આવો વૃત્તાન્ત થયો છે કે – “એક બાજુ પ્રિયાનો સ્નેહ અને બીજી બાજુ રણવાજિંત્રનો શબ્દ સાંભળવાથી યુદ્ધરસ ઉત્પન્ન થયો છે. આ કારણે મારું ચિત્ત દ્વિધામાં હિંચકા ખાય છે. વળી ન કરવા યોગ્ય કાર્યોમાં દુષ્ટ તૃષ્ણા લોકોને પ્રેરણા આપે છે, ત્યારે તેને જ માતા માફક લજ્જા સર્વપાપથી રક્ષણ કરે છે. “અત્યન્ત શુદ્ધ હૃદયવાળી આર્યમાતા માફક ગુણસમૂહને ઉત્પન્ન કરનારી લજ્જા હોય છે. તેમાં વર્તતા અને સત્યસ્થિતિને પકડી રાખવાના વ્યસનવાળા સજ્જન-તપસ્વીઓ પોતાનાં સુખ અને પ્રાણના ભોગે પણ કદાપિ સ્વીકારેલી પ્રતિજ્ઞાનો ત્યાગ કરતા નથી.” જ્યારે હુંતો કઠોર તપશ્ચર્યા કરનાર હોવા છતાં પણ આપત્તિ-વિપત્તિમાં જલ્દી પ્રતિજ્ઞા-મર્યાદાનો ત્યાગ કરી રહેલો છું. કારણ કે, આ યુવતીનાં વદન, જઘન, નાભિ, મુખ, હસ્તાઝને વિષે વાનરપતિ માફક મારું ઉન્માદી ચિત્ત ક્રીડા કરવાની ફાળ ભરનાર થાય છે. તેથી તેના હાવ-ભાવ અનુભાવથી દેદીપ્યમાન શરીરને હમણાં માણીશ અને સંયમ-લક્ષ્મીને તો પછીથી પણ મેળવીશ.
તે સમયે નંદીષેણે એવો અભિગ્રહ કર્યો કે, “મારે દરરોજ દશ દશ કે તેથી અધિકને સંયમ લેવા માટે પ્રતિબોધવા, તેમાં જો એકપણ ઓછો રહે, તો મારે સંયમી થવું.” એ પ્રમાણે પ્રતિજ્ઞા કરીને સર્વાગે શૃંગાર સજેલી અને મનોહર અંગવાળી તે યુવતી સાથે વિષય
