________________
પ૩૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ સદુપયોગ કરી મૂલ્ય ઉપાર્જન કર. નહિતર બંને ભવ નિરર્થક થશે. આ ગાથાની મતલબ એ છે કે બોધિલાભ થયો હોય તો તપ-સંયમ અનુષ્ઠાન કરવામાં તત્પર આત્મા પરલોકમાં આગલા ભવની વાસના કે સંસ્કારથી તેની પ્રવૃત્તિ તેવાં બોધિલાભને અનુકૂળ હોય. બોધિલાભ-રહિત હોય, તેને તો ધર્મની વાસના-સંસ્કારનો અભાવ હોવાથી બોધિલાભ પ્રાપ્ત ન થાય, વળી શંકા કરી કે, “એ પ્રમાણે તો બોધિલાભનો અસંભવ જ થાય. કારણ કે, અનાદિથી સંસાર-વાસના તેને રહેલી છે-એમ ન માનવું. અનાદિ સંસારમાં રાધાવેધના દૃષ્ટાન્ત વગર વિચાર્યે જ કોઈ પ્રકારે અકામ-નિર્જરાથી બોધિલાભ થઈ જાય છે. માટે જરૂર તેનો પ્રયત્ન કરવો જોઇએ-આ તાત્પર્ય સમજવું. (૨૯૨)
આગળ ગાથા ૨૩૦થી અહિં સુધી શ્રાવકપણું પામેલાને ઉપદેશ જણાવ્યો. અહિંથી આગળ વ્રત પામેલાને આશ્રીને ઉપદેશ આપશે. તેમાં વ્રતો પ્રાપ્ત કરીને સુખશીલિયા બની માયાથી તેમાં ઉદ્યમ કરતા નથી, તેમનું સ્વરૂપ કંઈક ખેદથી કહે છે -
संघयण-काल-बल-दूसमारुयालंबणाई चित्तुणं । सव्वं चिय नियग-धुरं, निरुज्जमाओ पमुच्चंति ।।२९३।। कालस्स य परिहाणी, संजम-जागाइं नत्थि खित्ताइ ।
जयणाइ वट्टियव्वं, न हु जयणा भंजए अंगं ||२९४ ।। ૧૪૮. સંઘષણ બળ પ્રમાણે જયણાથી આરાઘના
સંયમ-તપ, કરવાના ઉદ્યમ વગરનો આગળ કહીશું તેવાં આલંબન-બાનાં કાઢીને કહે છે કે, “આજે દુષમકાળમાં અમારા શરીરનાં સંઘયણ-બલ ચોથા આરા જેવાં નથી, કાળ પણ દુષ્કાળ છે, માનસિક બલ પણ વૃતિ વગરનું છે, વળી ભગવંતે આ સંયમ પણ આકરું બતાવેલું છે, વળી મને રોગ થયો છે. કપટથી આવાં ખોટાં આલંબન પકડીને સર્વ શક્ય અનુષ્ઠાન અને નિયમ-સંયમપાલનરૂપ ધૂંસરીને નિરઘમી થઈ ત્યાગ કરે છે. દરરોજ અવસર્પિણીકાળમાં બુદ્ધિ-બળ, સંઘયણ, તાકાત વગેરે ઘટતાં જાય છે, અત્યારે સુંદર સંયમપાલનયોગ્ય ક્ષેત્રો મળતાં નથી, માટે યતના-પૂર્વક વર્તન કરવું. સર્વથા સંયમ-ધરા ફેંકી ન દેવી કે સર્વથા ધારણ ન કરવી. કારણ કે સંયમના અંગરૂપ યતના હોય તો સંયમ ભાંડું નથી. કહેલું છે કે - “જયણા ધર્મને ઉત્પન્ન કરનારી માતા છે, ધર્મનું પાલન કરનારી જયણા છે, ધર્મની વૃદ્ધિ કરનારી જયણા છે, જયણા એકાંત સુખ કરનારી છે. જયણામાં વર્તનાર જીવ સમ્યક્ત, જ્ઞાન, ચારિત્ર, શ્રદ્ધા બોધને સેવન કરનારો ભાવથી આરાધક જણાવેલો છે. (૨૯૩-૨૯૪)
