________________
૫૩૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ છે. - ત્યાંથી ચ્યવે છે અને અશુચિ-ભરપૂર સ્થાનમાં આવે છે. ત્યારે તેમને પણ ભયંકર દુઃખ થાય છે. પોતાને પ્રાપ્ત દેવલોકનો વૈભવ જ્યારે છોડવાનો સમય આવે છે અને ચ્યવીને તિર્યંચ કે મનુષ્યના ગર્ભાવાસમાં ૨હેવાનો વખત આવે છે, ત્યારે તેમનું હૈયું એવું કઠણ હોય છે કે જેના સો ટૂકડા થઇ તે ફુટી જતું નથી. દેવો પણ ઈર્ષ્યા-એક બીજાની અદેખાઇ, બળવાન દેવે કરેલા પરાભવથી વિષાદ, અપ્રીતિ-રૂપ ક્રોધ, માન, માયા, લોભ-આસક્તિ વગેરે ચિત્તના વિકારોથી અતિશય પારભવ પામેલા હોય છે, તો તેમને સુખ ક્યાંથી હોય ? (૨૮૫-૨૮૬-૨૮૭) વિશેષમાં આ પણ કહેલું છે કે - ‘અકામ-નિર્જરા વગેરે કારણથી કેટલાક દેવતા થાય છે, પરંતુ સત્પુરુષોએ માનેલ એવું સુખ ત્યાં પણ હોતું નથી. અતિદુર્ધર ઈર્ષ્યા-શલ્યથી પીડા પામતા હૃદયવાળા કેટલાક વિષાદ-અગ્નિમાં પડે છે. બળાત્કારથી તે દેવતાઓના કંઠસ્થાનમાં ઢોલ વગેરે વળગાડીને રંગભૂમિમાં જેમ નાટક કરાવાય, તેમ પરાણે નૃત્યાદિક કરાવે છે; ત્યારે તેમનાં અંગ જાણે ચીરાતાં ન હોય, તેવી માનસિક વેદના અનુભવે છે. વળી મોટા દેવો તેમને હાથી, ઘોડા, હંસ વગેરે વાહનના રૂપ કરવાની આજ્ઞા કરે, તેવો આકાર ધારણ કરીને તે ઉપરી દેવોને વહન કરવા પડે છે, તે વખતે કોઈક તેવા વહન કરનાર દેવને હથિયારથી માર મારે છે. ચંડાલ સરખી આકૃતિવાળા અને પ્રચંડ દંડથી અતિદંડાએલા, ઇન્દ્રસભામાં કદાપિ પ્રવેશ ન પામનારા પરાભવ પામે છે. સ્વર્ગમાંથી ચ્યવવું અને દુર્ગંધવાળા સ્થાનમાં જવું, ગર્ભના અશુચિસ્થાનમાં આળોટવું પડશે - એ દેખીને તેઓ વજસરખી કાયાવાળા હોવાથી દેવતા ભેદાતા નથી. જેમ લવણસમુદ્ર ખારા જળથી ભરેલો છે, તેમ શારીરિક અને માનસિક અસંખ્યાતાં દુ:ખોથી ભવ-સંસાર ભરપૂર છે. (૨૬)
धम्मं पि नाम नाऊण, कीस पुरिसा सहंति पुरिसाणं ? । सामित्ते साहीणे, को नाम करिज्ज दासत्तं ? ।।२८८ ।।
દુઃખ નિવા૨ણ ક૨વા અને મોક્ષ-સુખ આપવા સમર્થ ધર્મ છે. આ પ્રગટ વાત જાણીને કયો પુરુષ બીજાના હુકમને સહન કરતા હશે ? સ્વામીપણું સ્વાધીન હોય, પછી સેવકપણું કોણ સ્વીકારે ? અર્થાત્ કોઈ ન સ્વીકારે, કર્મની પરતંત્રતા હોવાથી સંસાર દાસ સમાન છે. મુક્તપણું સ્વતંત્ર હોવાથી પ્રભુ સમાન છે અને સુંદર ધર્માનુષ્ઠાન કરનારને તો તે હથેળીમાં જ રહેલું છે અર્થાત્ ધર્મ કરવો તે પોતાને સ્વાધીન છે. ધર્માનુષ્ઠાન સેવન કરવાથી પ્રભુપણાની પ્રાપ્તિ થાય છે, માટે તેમાં જ પ્રયત્ન કરવો શ્રેષ્ઠ છે. ‘સમાન અવયવવાળા હોવા છતાં પુરુષ બીજા પુરુષ પાસે શા માટે પ્રાર્થના કરવા જાય છે ? કદાચ તેના પુણ્યની અધિકતા હોય, તો તે પુણ્ય તમે પણ કરો.' (૨૮૮) બીજાનું દાસત્વ કોણ સહેતા નથી ?
