________________
પ૩૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ થયો હોત તો તિર્યંચગતિ અને તેમાં પરવશતાથી ચાબૂક, અંકુશ, પરોણી તેની અણિયાલી આર વગેરેના માર સહન કરવા, વધ, બંધન, ભારવહન વગેરે સેંકડો પ્રકારનાં દુઃખો સહન કરવાનો અહિ વખત ન આવત. આ વિષયમાં બીજે સ્થાને જણાવેલું છે કે, “ખોટાં તોલ-માપ રાખનારા, જૂઠ બોલવાવાળા, માયા-પ્રપંચ-કપટ કરનારા નક્કી તિર્યંચગતિમાં જન્મ લેનારા થાય છે. જેવું નારકીમાં દુઃખ છે, તેવું તિર્યંચગતિમાં પણ દુઃખ હોય છે, કારણ કે, ભારવહન દોહાવું, વધ, બંધનાદિ દુઃખોનો પાર પામવો ઘણો મુશ્કેલ છે. અતિશય તરસ-ભૂખ વગેરેની પીડા દીનતાથી ભોગવવી પડે છે, વળી પરવશતા પામેલા હોય છે, વળી પીઠ, કંઠ ઉપર ભાર લાદે, તે પરાણે વહન કરવો પડે છે. કેટલાક જાનવર દોહનદોષના કારણે કેટલાકને અગ્નિના ડામથી અંકિત કરવામાં આવે છે, કેટલાકને અંકુશના ઘાતથી અને કેટલાકને ચાબૂકના મારથી પરેશાન કરાય છે. કેટલાકને સજ્જડ બંધન બાંધવામાં આવે છે, કેટલાકને પૂરવામાં આવે છે. કેટલાકના કાન, નાક, પૂંછડાં, ચામડી આદિક અંગ-ઉપાંગો છેદવામાં આવે છે. પાર વગરના દુઃખ સમૂહમાં રાત-દિવસ સબડી રહેલા એવા તિર્યંચો સાક્ષાત્ શુભ પુણ્યકાર્યથી વંચિત થયેલા દેખાય છે. (૧૩) હવે મનુષ્યગતિને આશ્રીને દુઃખો કહે છે -
आजीव संकिलेसो, सुक्खं तुच्छं उवद्दवा बहुया । नीयजण-सिट्ठणा वि य, अणिट्ठवासो अ माणुस्से ।।२८२।। ચાર-નિરોદ-વદ-વંધ-રોડા-ઘર-મરVI-વસારું ! मण-संतावो अजसो विग्गोवणया य माणुस्से ।।२८३।। चिता-संतावेहि य, दरिद्दरूआहिं दुप्पउत्ताहिं ।
लभ्रूणवि माणुस्सं, मरंति केई सुनिविण्णा ||२८४।। ૧૪૫. મનુષ્યગતિનાં દુ:ખો
જીવનના છેડા સુધી મનુષ્યભવમાં મનની અનેક ચિંતા કરવારૂપ સંક્લેશ, અલ્પકાળ રહેનાર વિષયાદિકનું તુચ્છસુખ, અગ્નિ, જળ, ચોર, રાજ વગેરેના અનેક ઉપદ્રવો, હલકાનીચ લોકોના આક્રોશ-ઠપકા સહન કરવા, અનિષ્ટ સ્થાને વાસ કરવો આ વગેરે અનેક - વિડંબના અહીં હોય છે. વળી કોઈ તેવા અપરાધ કે વગરઅપરાધે કેદખાનામાં કેદી થવું, દંડાવું, હથિયારોના માર સહેવા, દોરડાં, સાંકળ, બેડીથી બંધન, વાત, પિત્ત અને કફથી ઉત્પન્ન થતા અનેક રોગો, ધન-હરણ, મરણ, સંકટ આવવાં, મન-સંતાપ, અપકીર્તિ, અનેક
