________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૫૧૮
૧૩૭. ભિલ્લની ભક્તિ ઉપર કથા -
એક અટવીમાં પર્વતની ગુફામાં વ્યંતર દેવાધિષ્ઠિત શિવની પ્રતિમા હતી. હંમેશાં તેનો પૂજારી સ્નાન, વિલેપનની પૂજા કરીને પોતાના ગામમાં પાછો આવતો હતો. કોઈક દિવસે પ્રાતઃસમયે પૂજારી પૂજા ક૨વા આવ્યો, ત્યારે પોતે આગલા દિવસે કરેલી પૂજાનાં પુષ્પાદિક પૃથ્વીપર પાડી નાખેલાં દેખીને વિચારવા લાગ્યો કે, ‘આ મારી કરેલી પૂજા ભૂમિપર કોણે પાડી નાખી ?' બે ત્રણ દિવસ સુધી તે જ પ્રમાણે દેખતો અને તેનું કારણ જાણવા માટે ક્યાંઇક સંતાઇને આજુબાજુ ઉભો રહ્યો. એટલામાં જમણા હાથમાં ધનુષ-બાણ રાખી, ડાબા હાથમાં આકડાનાં પુષ્પોવાળો, મુખમાં પાણીનો કોગળો સ્થાપીને, ધૂળવાળા પગ ધોયા વગર એક મોટો ભિલ્લ ત્યાં આવી પહોંચ્યો. તેણે શિવની પૂજારીએ કરેલી પૂજા પગથી દૂર કરી અને મુખના કોગળાથી પ્રતિમાને સ્નાન કરાવી પૂજા કરી. પુષ્પો ચડાવ્યાં અને હર્ષથી તેની સાથે વાત કરવા લાગ્યો. બીજા દિવસે પૂજારીએ તે પ્રતિમાને ઠપકો આપ્યો કે, ‘હું હંમેશાં મહાશુદ્ધિ પૂર્વક પ્રયત્નથી તમારી પૂજા કરું છું, છતાં મારા પર તમે પ્રસન્ન થતા નથી. જ્યારે પેલો તદ્દન અશુચિથી તમારી પૂજા કરે છે, તે અધમ ભિલ્લની સાથે તમે વાતચીત કરો છો, નક્કી જેવો ભિલ્લ છે, તેવો તું પણ કૃતપૂતન-હલકો દેવ છે.’ ત્યારે વ્યંતરે તેને કહ્યું કે, વસ્તુસ્વરૂપ ન જાણનાર હે પૂજારી ! સવારે તારામાં અને ભિલ્લોમાં વિશેષતા-અધિકતા છે તે આપોઆપ જણાશે. બીજા દિવસે અધિષ્ઠાયક દેવે પોતાની માયાથી શિવનું એક લોચન ઉખેડી નાખેલું, તે પૂજારીએ જોયું અને શોક કરતો ત્યાં તે જ પ્રમાણે બેસી રહ્યો. આ સમયે ભિલ્લ ત્યાં આવ્યો. શિવનું નેત્ર ઉખડી ગએલું દેખી બાણથી પોતાનું નેત્ર ઉખેડીને ત્યાં સ્થાપન કર્યું. ત્યારપછી તેણે પૂજારીને બોલાવીને કહ્યું કે, આ પ્રમાણે હું તેના અંતરંગ બહુમાનથી તેના પ્રત્યે સંતોષ-આનંદ વહન કરુ છું. માત્ર બાહ્યપૂજાથી સંતોષ પામતો નથી.’ આ તો આંશિક દૃષ્ટાંત જણાવ્યું. હવે શ્રેણિકનું દૃષ્ટાંત આપીને સાધુઓએ શ્રુત આપનાર વિષે વિનય ક૨વો જોઇએ, તે જણાવે છે -
सिंहाणो निसणं, सोवागं सेणिओ नरवरिंदो ।
विज्जंमग्गइ पयओ, इअ साहुजणस्स सुअ-विणओ || २६६ ||
શ્રેણિક રાજાએ ચાંડાલને સિંહાસન ઉપર બેસાડીને વિનયપૂર્વક વિદ્યાની આદરથી પ્રાર્થના કરી-માગી. એ પ્રમાણે સાધુઓએ શ્રુત લેવા માટે શ્રુતદાયકનો વિનય કરવો જોઇએ. (૨૬૬) તે શ્રેણિકનું કથાનક આ પ્રમાણે -
