________________
પર૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ યાવતું અનંતગુણા કરીએ, હજાર ક્રોડો ઉપકાર કરીને પણ તેનો બદલો વાળી શકાતો નથી - એમ અભિપ્રાય સમજવો. (૨૩૯) શાથી? તો કે તે ઘણા મોટા ગુણવાળું હોવાથી, તે આ પ્રમાણે - તત્ત્વભૂત પદાર્થોની યથાર્થ શ્રદ્ધારૂપ સમ્યક્ત પ્રાપ્તકરનાર આત્માએ નરક અને તિર્યંચગતિનાં દ્વાર બંધ કરી દીધાં. ઉપલક્ષણથી તેનાં કારણોનો નાશ કર્યો, તદુપરાંત દેવતાઇ અને મનુષ્ય સંબંધી અને પરંપરાએ મોક્ષ-સુખ સ્વાધીન કર્યા. (૨૭૦) સમ્યક્તવાળો આત્મા જે પ્રમાણે મોક્ષસુખ સ્વાધીન કરે છે, તે કહે છે –
કુશાસ્ત્રોનું શ્રવણ તેઓ કરતા નથી કે, જેમનાં હૃદયમાં દઢસમ્યત્ત્વ રહેલું હોય, વળી જગતના સર્વ પદાર્થને જણાવનાર એવા પ્રકારનું નિર્મલ સંપૂર્ણજ્ઞાન હોય છે. તેમજ ભવનો નાશ કરનાર સર્વસંવરરૂપ ચારિત્ર હોય છે, જે સિદ્ધપણું મેળવી આપે છે. તે જ વાત વર્ણવે છે. – તિર્યંચ અને નરકગતિની મજબૂત અર્ગલા અને દેવ, માનવ તથા નિર્વાણ-સુખના દ્વાર ખોલવાની અપૂર્વ કુંચિકા હોય તો સમ્યક્ત છે. (૨૭૧)
સમ્યક્તવાસિત આત્મા નક્કી વૈમાનિક દેવપણું પામે છે. જો સમ્યક્ત વસ્યું ન હોય, અગર પહેલાં આયુષ્ય બાંધ્યું ન હોય. અંતર્મુહૂર્ત કાળ પ્રમાણ પણ જે સમ્યક્તની ઉપાસના કરે છે, તે કદાચ તરત જ તેનો ત્યાગ કરે, તો પણ તે લાંબા કાળસુધી ભવમાર્ગમાં રખડપટ્ટી કરતો નથી, તો પછી લાંબા કાળ સુધી સમ્યત્વને ટકાવનાર એવા માટે તો શી વાત કરવી ? તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે. રાગાદિ દોષ રહિત દેવ વિષે, ૧૮ હજાર શીલાંગયુક્ત ગુરુ વિષે, અહિંસાદિક લક્ષણવાળા ધર્મ વિષે યથાર્થ શ્રદ્ધા હોય, તે સમ્યક્ત કહેવાય. તેનાથી વિપરીત જે મિથ્યાત્વ તેનું સ્વરૂપ જણાવે છે. તે
દેવ રાગવાળા હોય, સાધુ સંગવાળા હોય અને ધર્મમાં પ્રાણીની હિંસા હોય, તો તેને મિથ્યાદૃષ્ટિ કહેવાય છે. મદિરા પીધેલની બુદ્ધિ હણાઈ જાય છે, તેમ મિથ્યાદૃષ્ટિની બુદ્ધિ વિપરીત હોય છે. મિથ્યાત્વ સમાન કોઈ શત્રુ નથી, મિથ્યાત્વ સમાન કોઇ ઝેર નથી, મિથ્યાત્વ સમાન કોઇ રોગ નથી, અને મિથ્યાત્વ સરખો કોઇ અંધકાર નથી. શત્રુ, ઝેર, રોગ કે અંધકાર એક બખત કે એક સ્થાનકે દુઃખ આપે છે, પરંતુ દુઃખે કરીને અંત લાવી • શકાય તેવા મિથ્યાત્વથી તો જીવને અનેક જન્મો સુધી દુઃખ ભોગવવું પડે છે.
મિથ્યાત્વથી રંગાએલા ચિત્તવાળા જીવો તત્ત્વાતત્ત્વનું યથાર્થ સ્વરૂપ જાણી સકતા નથી, જેમ જન્મથી અંધ હોય, તેઓ કોઈપણ વસ્તુની મનોહરતા કે અમનોહરતા સ્પષ્ટ જાણી શકતા નથી, તેમ મિથ્યાત્વદોષથી જીવો તખ્તાતત્ત્વનું હોય તેવું જ સ્વરૂપ જાણી શકતા નથી. વિશેષથી દેવ અને અદેવનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જાણવું. જેમને રાગ-અંગારાનો બીલકુલ સંગ હોતો નથી, કામદેવરૂપી મદિરાપાન હોતું નથી, શત્રુ ઉપર દ્વેષ કરવાનો
