________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૫૧૩ ગણાય. વૈષયિક સુખમાં લંપટ થયો હોય, તે પાછળથી ઉદ્યમ કરવા માટે અશક્ત થાય. વિષયસુખમાં લંપટ બનેલો શાતા વગેરે ગૌરવમાં શિથિલ બનેલો પાછળથી સંયમનો આકરો ઉદ્યમ કરવા સમર્થ બની શકતો નથી. (૨૫૪) તેમજ હજુ ચક્રવર્તી ચક્રવર્તીપણાનાં સર્વ સુખને ત્યાગ કરવા સમર્થ થાય છે. વિવેકવાળો હોવાથી, પરંતુ દુઃખી થએલો અવસગ્નશિથિલ-વિહારી મહામોહથી ઘેરાએલો હોવાથી પોતાની સંયમની શિથિલતા-ઢીલાશ છોડવા સમર્થ બની શકતો નથી. (૨૫૫) આ પ્રમાણે સંક્લિષ્ટ સંયમવાળાને કોઇ વખત આ ભવમાં શુદ્ધિનો ઉપાય મળી શકે છે, પરંતુ ભવાંતરમાં તો દુર્ગતિ મળેલી હોવાથી ઉપાય મળી શકતો નથી. તે કહે છે –
નરકમાં ગએલો અને રહેલો શશિરાજા પૂર્વભવમાં દેહની લાલન-પાલન દશા સાચવી સુખ ભોગવતો હતો, તે શાતા ગૌરવના કારણે નરકમાં થનારા દુઃખના ભયમાં પડ્યો, ત્યારે પોતાના પૂર્વભવના ભાઇને કહે છે કે-તે દેહના કારણે હું નરકમાં પડ્યો છું, માટે તે દેહને પીડા કર.' (૨૫૬) ત્યારે સુરપ્રભભાઇએ તેને કહ્યું કે, “આ તારો અજ્ઞાનતા ભરેલો પ્રલાપ છે. જીવરહિત એવા તે શરીરને અત્યારે કદર્થના કરવાથી કયો ગુણ થવાનો છે ? જો પહેલાં તે શરીરને તપશ્ચર્યા, ઉપસર્ગ-પરિષહરૂપ યાતના પીડા કરી હોત, તો તું નરકમાં પડતે જ નહિ. (૨૫૭) કથાનક જાણવાથી ગાથાનો અર્થ સહેલાઈથી સમજી શકાશે, તે કથા આ પ્રમાણે – ૧૩૫. શશિપ્રભ-સૂર્યપ્રભ ભાઈઓની કથા -
કુસુમપુર નગરમાં જિતારિ નામના રાજાને શશિપ્રભ અને સૂર્યપ્રભ નામના બે પુત્રો હતા. જેમાં એક વાંકા સ્વભાવનો અને બીજો સીધા સ્વભાવવાળો હતો. જેમ બોરડીના કાંટા, તેમ મોટો નીચગતિગામી અને નાનો હતો તે પ્રથમકુર માફક ઊર્ધ્વગામી હતો. ચાર જ્ઞાનવાળા જયઘોષ નામના આચાર્ય પાસે કોઇક વખત કૌતુક અને ભક્તિથી ગયા હતા, ત્યારે આચાર્ય ભગવંતે તેમને ધર્મનું ફળ સમજાવ્યું, ધર્મના પ્રભાવથી અનેક પ્રચંડ મનોહર અશ્વો, હાથીઓ, અને રથોથી શોભાયમાન એકછત્રરાજ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. તેમ જ ચપળ તીક્ષ્ણ દક્ષ કટાક્ષ કરનાર નેત્રવાળી અતિપુષ્ટ પધરવાળી સુંદર મહિલાની પ્રાપ્તિ પણ ધર્મથી થાય છે. અતિસુંગંધી પુષ્પો, કેસર, કપૂર વગેરે ભોગ-સામગ્રી અને સર્વ ઇચ્છિત વસ્તુની પ્રાપ્તિ નક્કી ધર્મથી મળે છે. તેમજ દુર્ભાગ્ય, દારિદ્ર, દુર્ગતિ લાખો દુઃખો જો કોઈ જીવને મળતાં હોય, તો તે ફલ અધર્મનું સમજવું. જો ધર્મવૃક્ષનું મૂલ હોય તો સમ્યક્ત, તેનું થડ હોય તો દેશવરતિ અને સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્ર છે, મોક્ષ એ ધર્મવૃક્ષનું ફળ છે, જ્યારે પાપની લઘુતા થાય, ત્યારે ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે.' ઇત્યાદિ કહેલી દેશના પાતળા કર્મવાળા
