________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૩૫૩ थोवों वि गिहि-पसंगो, जइणो सुद्धस्स पंकमावहई।
जह सों वारत्तरिसी, हसिओ पज्जोअनरवइणा ||११३।। જંઘાબલ ક્ષીણ થવાના કારણે, અગર રોગાદિક અવસ્થામાં એક સ્થળમાં રહેનાર મુનિએ શાસ્ત્રમાં કહેલ જયણા આદિના ઉદ્યમ કરવાનો અતિશય યત્ન કરવો. જેમ કે, સંગમ નામના વૃદ્ધસાધુ ૯૯મી ગાથામાં કહી ગયા છે, તે વૃદ્ધાવસ્થામાં એક સ્થળે રહેવા છતાં દોષ ન લાગે અને પોતાની શક્તિ અનુસાર સંયમ-જયણામાં સાવધાની રાખતા હતા; જેથી તેમના ગુણોથી પ્રભાવિત થએલ દેવતા તેમનું નિરંતર પ્રાતિહાર્ય કરતો હતો. એટલે કે દેવતા જેની સાનિધ્યમાં રહેતા હતા, તેવા તે અતિશયવાળા થયા. તેમ બીજાએ પણ સકારણ પ્રયત્ન કરવો. (૧૧૦) વિપરીતમાં દોષ કહે છે
વૃદ્ધાવસ્થા, રોગ આદિ કારણ સિવાય નિત્ય એક સ્થાને પડી રહેનાર અવસગ્નપાસત્કાદિક મુનિ મકાનની નીક, છાપરાના નળિયાં ચળાવવાં, તેની ચિંતામાં અથવા બધુજન, ભક્તજનના મમત્વમાં પડવાથી તેના કારણે કજિયા, ટંટા, ક્લેશ, ક્રોધાદિ દોષ તેની ઝંઝટમાં પડનારો કેમ ન થાય ? “હું આનો માલિક છું' તેમ કરતાં તેવાં કાર્યો જાતે જ કરવાં કેમ ન મંડી પડે ? અર્થાત્ તેમ કરતાં સાધુપણાથી પતન પામે. (૧૧૧) છકાયના જીવોની વિરાધના કર્યા વગર ઘરની વાડ, નીક કરાવવી, સમરાવવું વગેરે બની શકતાં નથી, બીજાની પાસે કરાવતાં પણ જીવ-વિરાધના વગર તે સમરાવી શકાતું નથી; તેથી અસંયમમાં પડેલા તેઓ સાધુના માર્ગથી ચૂકેલા હોવાથી પરમાર્થથી તો તે ગૃહસ્થ જ છે. કારણ કે ગૃહસ્થનું કાર્ય કરનાર હોવાથી તેનો વેશ, તેને ગુણ કરનાર થતો નથી. (૧૧૨)
સાધુને માત્ર ગૃહકાર્યો જ દોષ કરનાર થાય છે, તેમ નહિ, પરંતુ થોડો પણ ગૃહસ્થનો પ્રસંગ-પરિચય શુદ્ધસાધુને પાપરૂપ કાદવથી લપેટનાર થાય છે, તે કહે છે. જેમ કે, પ્રદ્યોતરાજાએ વારત્રક મુનિનું હાસ્ય કર્યું, તે પ્રમાણે બીજા મુનિઓ જેઓ ગૃહસ્થના સંબંધમાં વધારે આવી જાય, તો ચારિત્ર મલિન થાય છે અને બીજાઓને હાસ્યપાત્ર બને છે. વારત્રક મુનિનું કથાનક આ પ્રમાણે છે૭૯. વાત્રકમુનિની કથા -
ચંપા નામની મહાનગરીમાં પ્રજાના સ્વામિ મિત્રપ્રભ નામના રાજા હતા. તેને અતિશય પ્રેમ ધારણ કરનાર ધારણી નામની મુખ પટ્ટરાણી હતી. વળી ત્યાં ધનમિત્ર નામનો સાર્થવાહ અને તેને ધનશ્રી નામની પત્ની હતી. કોઇક શુભ દિવસે તેને પુત્ર જન્મ્યો અને તેનું સુજાત એવું નામ સ્થાપન કર્યું નિષ્કલંક સમગ્ર કલા-સમૂહના ક્રીડાગૃહ સરખા યૌવનમાં
