________________
૪૧૬
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ આયુષ્ય ભોગવશે. તેના રાજ્ય પર સામતાદિકોએ શ્રેષ્ઠ શ્રાવક એવા ઉદાયી રાજાને સ્થાપન કર્યો. કાચના સ્થાનમાં જેમ મણિરત્નને તેમ તે હિરા સમાન ઉદાયી રાજાને રાજગાદી પર સ્થાપન કર્યો. જે પિતાને અતિવલ્લભ હતો, એવા કોણિક પુત્રે પિતાને અહિં વિડંબના પમાડી મારી નાખ્યા, તો પછી સમજુ ડાહ્યાઓને તત્ત્વથી પુત્ર પર સ્નેહ રાખવો કેવી રીતે યોગ્ય ગણાય ? (૪૧૪) હવે મિત્રદ્વાર આશ્રીને કહે છે
लुद्धा सकज्ज-तुरिआ, सुहिणों वि विसंवयंति कय-कज्जा।
जह चंदगुत्तगुरुणा, पव्वयओ घाइओं राया।।१५०।। - પોતાના સ્વાર્થનાં કાર્યો કરવામાં ઉતાવળા, તેમજ જેમનાં કાર્યો સિદ્ધ થઇ ગયા છે, તેવા સ્વજનો-મિત્રો પણ વિપરીત-ઉલટા બની જાય છે. જે પ્રમાણે ચંદ્રગુપ્તના ગુરુ ચાણક્યે પર્વત રાજનો સ્વાર્થ સર્યા પછી ઘાત કરાવ્યો. (૧૫૦) ગાથાનો ભાવાર્થ ચંદ્રગુપ્ત અને ચાણક્યની કથાથી સમજાશે, તે આ પ્રમાણેG૭. ચંદ્રગુપ્ત અને ચાણકથની કથા -
પામર લોકોના મનને આનંદ આપનાર ચણક નામના ગામમાં ચણી નામનો બ્રાહ્મણ જૈનધર્મ પાળતો હતો. પુરુષનાં સમગ્ર લક્ષણ જાણનાર એવા આચાર્ય ભગવંત તેના ઘરે પધાર્યા. કોઈ પ્રકારે વિહાર કરવાના સંજોગ ન હોવાથી તેના ઘરે રોકાયા. તેના ઘરે દાઢ ઉગેલી હોય તેવો દાઢ-સહિત પુત્ર જન્મ્યો, તેને ગુરુના ચરણમાં પગે લગાડ્યો. તે ગુરુમહારાજથી ઉપયોગ-રહિતપણે બોલી જવાયું કે-આ રાજા થશે.” એમ જાણી પિતા વિચારવા લાગ્યા કે-"મારા શ્રાવકના ઘરે જન્મેલો રખે રાજા થઈ દુર્ગતિ પામે.” એટલે પેલા ઉગેલા દાઢ દાંત ઘસી નાખ્યા, અને તે વાત આચાર્યને કહી. જેને જે પ્રકારે થવાનું હોય છે, તેને તે પ્રમાણે અહિં જ સર્વ થાય છે.” એ પ્રમાણે મનમાં વિચારીને જણાવ્યું કે, રાજાના પ્રતિનિધિ સરખો જ-રાજા સમાન જ થશે.” ચણિપુત્ર હોવાથી “ચાણક્ય” એવું નામ સર્વત્ર પ્રસિદ્ધિને પામ્યું. સારાં લક્ષણો ધારણ કરનાર એવો તે મોટો થવા લાગ્યો. બાલભાવ પૂર્ણ થયા પછી જલ્દી ચૌદ વિદ્યાનાં સ્થાનોનો પાર પામી ગયો. બાલ્યકાળમાં પણ શ્રાવકપણાના સંસ્કારથી ભાવિત થયો હતો. તેને અનુરૂપ અતિસરળ પરિણામી બ્રાહ્મણવંશમાં જન્મેલી એક કન્યા સાથે તેણે લગ્ન કર્યું. ત્યારપછી આનંદ સહિત રહેતો અને તેવાં આકરાં પાપ કાય છોડવામાં ઉદ્યમ કરતો હતો.
હવે કોઇક સમયે તેની ભાર્યા પોતાના પિતાના ઘરે માંગલિક મહોત્સવ કાર્ય-પ્રસંગે ઘણા લાંબા સમયથી ગએલી ન હોવાથી અતિ ઉત્સાહપૂર્વક ગઇ. તે સમયે બીજી લગ્ન
