________________
૪૭૮
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ જેથી મેં તેનો શ્મશાનમાં જ ત્યાગ કર્યો, તે આર્યાએ પેલી ચંડાલણી સાથે મૈત્રી બાંધી.
અવાર-નવાર બાળક યોગ્ય મોદકાદિ ખાવા યોગ્ય વસ્તુઓ સ્નેહથી તેને આપે છે. બાળક પણ મોટો થવા લાગ્યો. પછી બાળકો સાથે ક્રીડા કરતા કરતા તેમને કહે છે કે, ‘હું તમારો રાજા છું, તમારે મને કર આપવો પડશે. તે સુક્કી ખણના રોગથી ઘેરાયો. તમારે માટે આ ક૨ કે, વારાફરતી એક એકે આવી મને શરીરે ખણવું, ત્યારે પેલા બાળકોએ ‘કરકંડુ’ એવું નામ પાડ્યું. તે બાળક પૈલી સાધ્વી ઉપર અનુરાગવાળો થયો કે, જે લાડુ આપે છે. જે બાળકને માટે ભિક્ષા મળેલી હોય, મોટો થયો, એટલે શ્મશાનનું રક્ષણ કરતો હતો. ત્યાં આગળ કોઇક સમયે કારણસર બે સાધુઓ આવ્યા. એક વાંસના ઝુંડમાં દંડો દેખતા હતા. તેમાં એક સાધુ દંડનું લક્ષણ જાણતા હતા. તે પ્રમાદથી આગળ-પાછળ પડખામાં જોયા વગર બોલ્યા કે, ‘જે આ દંડક ગ્રહણ કરશે, તે રાજા થશે.' પરંતુ બીજા ચાર અંગુલ વૃદ્ધિ પામે, ત્યાં સુધી રાહ જોવી પડશે. આ વાક્ય આ ચંડાળપુત્રે અને એક બ્રાહ્મણ જે ઝુંડમાં છૂપાએલો હતો, તે બંનેએ સાંભળ્યું. પેલા બ્રાહ્મણે જ્યારે કોઇ આસપાસ લોક ન હતો, ત્યારે ચાર આંગળ નીચે ખોદીને-છેદીને તે દંડક ગ્રહણ કર્યો. પેલા ચંડાળપુત્રે તેને દેખ્યો. ‘આ મસાણનો દંડક છે' એમ કહીને પકડ્યો. તેને રાજા પાસે ન્યાય માટે લઇ ગયા. કહ્યું કે, ‘મારો દંડ આપી દે. આ મારા મસાણનો દંડ હોવાથી જીવતાં તો તને સર્વથા લેવા દઇશ નહિ.’ બ્રાહ્મણે કહ્યું કે, ‘હું તે લેવાનો જ.' બ્રાહ્મણને કહ્યું કે, તું બીજો દંડક ગ્રહણ કર. પેલો બીજો ઇચ્છતો નથી. મારે તો આ દંડનું જ પ્રયોજન છે. પેલો બાળક પણ પોતાનો આગ્રહ છોડતો નથી. તેને પૂછ્યું કે, ‘કેમ નથી આપતો ?' કહ્યું કે, ‘આ દંડના પ્રભાવથી હું રાજા થઇશ.’ ત્યારે રાજ્યાધિકારીઓ તેનું કથન સાંભળી હસતા હસતા કહેવા લાગ્યા કે, ‘જ્યારે રાજા થાય, ત્યારે આ બ્રાહમણને એક ગામ આપજે.' તે વાત કબૂલ કરી. બ્રાહ્મણે બીજા બ્રાહ્મણો એકઠા કરીને નક્કી કર્યું કે, ચંડાળને મારીને દંડ હરી લાવીએ.’ આ વાત તેના પિતા ચંડાળે સાંભળી, ત્યારે ત્રણે નાસીને કંચનપુર પહોંચ્યા. ત્યાં રાજા મૃત્યુ પામ્યો હતો. રાજ્યયોગ્ય બીજો કોઇ નથી. અધિવાસિત કરેલો અશ્વ ફરતો ફરતો ત્યાં આવ્યો કે, જ્યાં આ સૂતેલો હતો. તેને પ્રદક્ષિણા આપી અશ્વ નીક ઉર્ભો રહ્યો. જ્યારે લક્ષણશાસ્ત્ર જાણનારાઓએ દેખ્યો, તો તેને રાજાના લક્ષણથી લક્ષિત અંગવાળો જોયો અને જય જયકારના શબ્દો બોલ્યા. આનંદદાયક વાજીંત્રો વગાડ્યાં. આ બગાસું ખાતાં ખાતાં જાગ્યો અને ઉભા થઇ ઘોડા પર આરૂઢ થયો. કંચનપુરમાં પ્રવેશ કરતા હતા. ‘આ ચંડાળ છે’ એમ કહીને બ્રાહ્મણો તેને નગરમાં પ્રવેશ કરવા દેતા નથી. ત્યારે દંડરત્ન હાથથી ઉગામી જોયું તો અગ્નિજ્વાળાથી ભયંકર થએલા દંડને દેખીને તેઓ દરેક દિશામાં નાસી ગયા, ત્યારે તે રાજાએ આ બ્રાહ્મણોને વાટધાનક હરિ' એ જાતિના કર્યા.
