________________
૪૭૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ થએલો બળદ ક્યાં છે ? ત્યારે તેને બતાવ્યો. તેને દેખીને વિષાદ પામેલા ચિત્તવાળો તે વિચારવા લાગ્યો કે, ‘આ સંસારની અસારતાને ધિક્કાર થાઓ. જે વાછ૨ડાને ત્યારે તેવા પ્રકારની શ૨ી૨-સંપત્તિ પમાડી હતી, અત્યારે તે બિચારો સર્વ આપત્તિઓનું સ્થાન બન્યો.
"મનુષ્યોને વૃદ્ધાવસ્થામાં ચામડીઓમાં સર્વત્ર કરચલીઓ પડી જાય છે, બંને નેત્રોની શોભા ઉડી જાય છે, આંખનું તેજ ઘટી જાય છે, અર્ધા મસ્તકના કેશ જાણે ચિતાની ભસ્મ કેમ હોય, તેવા વર્ણવાળા ભુખરા થઇ જાય છે. ઘડિયાળના લોલક માફક દાંત લટકતા અને પડી ગએલા હોય છે, મુખમાંથી લાળ વારંવાર ગળ્યા કરતી હોય છે, ઉધરસનો શબ્દ અતિશય થયા જ કરતો હોય છે. જો મનુષ્યની આ દશા, તો પછી આ બળદની સ્થિતિમાં વિસ્મય કયો હોઇ શકે ? આખા ગોકુળમાં આ બળદ શિંગડાની સુંદર રચનાવાળો હતો, તેની શોભા-સમૃદ્ધિ સર્વ કરતાં ચડિયાતી હતી, જ્યારે ગોકુળના આંગણામાં તેના ઢેકારવથી બીજા મદોન્મત્ત તેજસ્વી પરાક્રમી તીક્ષ્ણ શીંગડાવાળા સમર્થ પણ બળદો ભાગી જતા હતા, તે જ બળદ આજે દર્પ વગરનો, પાણી ગળતા નેત્રવાળો, લબળતા ઓષ્ટવાળો થઇને બીજા વાછ૨ડા વગેરેના મારને સહન કરે છે. આવી વિષમ સ્થિતિ દેખીને, સંસારની અસારતા દેખીને જેને પૂર્વભવ યાદ આવ્યો છે એવા તે કલિંગ દેશના કરકંડુ રાજા દેવતાએ આપેલ સાધુનો વેષ અંગીકાર કરીને દીક્ષા લઈ પ્રત્યેકબુદ્ધ તરીકે વિચરતા હતા. કરકંડુ કથા પૂર્ણ. ૧૧૪. દુર્મુખની કથા
-
હવે દુર્મુખની કથા કહે છે પંચાલ દેશમાં કાંપિલ્યપુર નગરમાં દુર્મુખ નામનો રાજા હતો, પૂર્વના સુકૃતથી પ્રાપ્ત થએલ સંસારના સુખનો અનુભવ કરતો હતો. કોઈક સમયે રાજહંસોને આનંદ આપનાર, જેમાં સર્વ પ્રકારના ધાન્યો પ્રાપ્ત થાય છે, એવો શરદકાળ આવ્યો. ત્યારે અશ્વક્રીડા કરવા માટે નીકળેલા તેણે અનેક હજાર નાની ધ્વજાથી યુક્ત, મહાવિભૂતિયુક્ત અનેક લોક-સમુદાયથી પૂજાતો ઇન્દ્રધ્વજ જોયો. સંધ્યાએ પાછા વળતાં એ જ ઈન્દ્રધ્વજને ભૂમિ પર માત્ર કાષ્ઠો જ બાકી રહેલાં હતાં. અને ગામલોકો જેની ધ્વજાઓ ખેંચી ગયા છે, એવો ભૂમિ પર પડેલો દેખ્યો. તેને દેખીને આ રાજા ચિંતવવા લાગ્યો કે, સંસારમાં સર્વ જીવોની સંપત્તિઓ અને અસંપત્તિઓ બંને પડખે જ રહેલી છે. જે ઇન્દ્રધ્વજ અલંકૃત હતો, તેને ગૂંથાઇ ગએલો અને રસ્તામાં રઝળતો દેખીએ છીએ, ત્યારે રિદ્ધિ અને તેની વગરની અવસ્થાઓ દેખીને પંચાલ રાજા વિષમ સ્થિતિ દેખીને ધર્મ પામ્યા. પૂર્વજન્મ સાંભર્યો, એટલે તેણે સંસારનો ત્યાગ કરી દીક્ષાં લીધી. દેવતાએ વેષ આપ્યો અને ત્યારપછી પૃથ્વીના વલયમાં વિચરવા લાગ્યા. દુર્મુખ કથા સંપૂર્ણ.
