________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ
૪૭૭. ૧૧૮. આઠરૂપકો દ્વારા આભદમનની હિતશિક્ષા
ગધેડાં, ઉંટ, અશ્વો, બળદો, મદોન્મત હાથીઓ પણ લાકડી, આર, ચાબૂક, નાથ, અંકુશ વગેરેથી વશ કરાય છે, માત્ર આપણા નિરંકુશ આત્માને તપસંયમના અંકુશથી વશ કરતા નથી, જો આ લોકમાં તપ-સંયમથી મારા આત્માને દમન કરીશ, અંકુશમાં રાખીશ, તો હું પરલોકમાં બીજાઓ વડે હથિયારથી વધ નહિં પામીશ કે, દોરડાથી બંધન નહિ પામીશ. બીજાથી બળાત્કારે વધ-બંધન પામું તે કરતાં સ્વેચ્છાએ તપ-સંયમથી મારા આત્માને દમવો વધારે શ્રેષ્ઠ છે. પોતાના આત્માને જ સ્વેચ્છાએ કાબુમાં રાખવો, ઇન્દ્રિયો ઉપર અંકુશ રાખવો, આ આત્માને દમવો એ ઘણું અઘરું કાર્ય છે, પરંતુ જો અહિં ઇન્દ્રિયોને કાબુમાં રાખીશું, આત્માને દમીશું, સંયમમાં રાખીશું; તો આ લોકમાં કીર્તિ અને પરલોકમાં નક્કી સુખ મેળવી શકાય છે. જો નિરંકુશપણે આત્મા અને ઇન્દ્રિયો વર્તાવ કરશે, તો પરલોકમાં મોટો અનર્થ ભોગવવો પડશે, તે કહે છે. રાગ, દ્વેષ, મોહથી ઘેરાએલો આત્મા લગાતાર અશુભ પરિણામમાં રહે છે, તે અશુભ અધ્યવસાયથી કરેલી ચેષ્ટાઓ-વિષયકષાયની પ્રવૃત્તિઓ જે લોક અને આગમથી વિરુદ્ધ હોય છે, તેને જો અવકાશ આપવામાં આવે, તો સાગરોપમના કાળ સુધી નરકમાં પ્રમાદથી ઉપાર્જન કરેલ કર્મ-અશાતા વેદનીય દુઃખ ભોગવવું પડે છે. (૧૮૩ થી ૧૮૬) ગંધ, ચંદનાદિકથી પૂજાએલ, સદ્ગણોની સ્તુતિ કરવા દ્વારા વંદન કરાએલહોય, વસ્ત્રાદિકથી પૂજા પામેલો હોય, મસ્તક વડે સત્કારાયો હોય એ પ્રમાણે અતિશય પૂજાપાત્ર બન્યો હોય, તેના ગુણ પ્રત્યે પક્ષપાતી બનેલા આચાર્યાદિક પદમાં સ્થાપન કરેલા હોય, પરંતુ તેવા આત્માઓ પણ તેવું આચરણ કરે છે. જેથી પોતાના ઉત્તમ સ્થાનથી પતન પામે છે.
ઘણા ઉત્તમ ફળ આપનાર એવા શીલ વ્રતાદિકનો નાશ કરીને જેઓ ઇન્દ્રિયોનાં તુચ્છ સુખની અભિલાષા કરે છે, એવા અહિંસાદિક મહાવ્રતોને તોડીને ખરેખર તેવા આત્માઓ ક્રોડ સોનૈયા આપી કાગિણી (કોડી)નું ખરીદ કરવા સમાન મુર્ખ છે. આ જીવ પોતે ઇચ્છા કરે, તેવા મનગમતા પદાર્થો, વલ્લભ સ્ત્રી મેળવે, તોપણ દિવસ, માસ, વર્ષ કે આખી જિંદગી સુધી તેવા ઇષ્ટ પદાર્થો મેળવે, તો પણ આત્માને સંતોષ પમાડવા સમર્થ બની શકતો નથી. સ્વપ્નમાં અનુભવેલું વિષય-સુખ આંખ ઉઘડી ગયા પછી કંઇ પણ હોતું નથી. એ જ પ્રમાણે આ વિષયસુખ ભોગવ્યા પછી કંઈ પણ સુખ નથી અર્થાત્ આ સંસારનાં વિષય-સુખો સ્વપ્નની ઉપમાવાળાં છે. તેનો સંચય કરી શકાતો ન હોવાથી તેની આહારાદિકની જેમ તૃપ્તિ કેવી રીતે કરી શકાય ? કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, અસંખ્ય-પ્રમાણ વિષયસુખથી પણ જીવને સંતોષ પમાડવો શક્ય નથી. કહેલું છે કે, “કોઇ પોતાની વિષય-તૃષ્ણાને
