________________
૪૨૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
બુદ્ધિ થાય કે સાસ-બહુ-ઓને મારવાની મતિ થાય, તે પણ મહાઅનર્થ કહેલ છે.’
હવે નંદ રાજાના પુરુષો ચંદ્રગુપ્તથી આજીવિકા મેળવી શકતા નથી એટલે તે જ નગરમાં તેઓ ચોરી કરવા લાગ્યા. હવે ચાણક્ય એક સખત ચોર પકડનાર આકરા પુરુષને શોધતો હતો, ત્યારે નગર બહાર પરિભ્રમણ કરતાં કરતાં તેણે એક નલદામ નામના એક કોલિકને જોયો. તે જ્યારે પોતાનું ઘર બનાવતો હતે, ત્યારે તેના પુત્રને ઘીમેલ સરખા તીક્ષ્ણ મુખવાળી કીડીઓએ ડંખ આપ્યા. એટલે તેના ઉપર નલદામ અત્યંત ક્રોધે ભરયો અને કીડીઓનું મૂલ-ઉત્પત્તિસ્થાન-તેનું દર શોધી કોશથી ખોદીને અગ્નિદાહથી સર્વથા બાળી નાખ્યું, કે હવે ફરીથી નવી કીડીઓ ઉત્પન્ન ન થાય.' ચાણક્યે વિચાર્યું કે, ‘આના કરતાં બીજો કોઈ મારા ચિંતવેલા કાર્ય માટે સમર્થ નથી.' એ પ્રમાણે ત્રિદંડી ચાણક્યે તે નલદામને રાજા પાસે બોલાવ્યો અને કુસુમપુર નગરનું રક્ષણ કરનાર પદ અર્પણ કર્યું. તેણે વિશ્વાસ પમાડીને ચોરી કરનારાં કુટુંબોને ઝેર ભેળવેલાં ભોજન આપીને સમગ્ર કુટુંબો સહિત તેમને મારી નાખ્યા. આખું નગર ચોરી વગરનું કર્યું. ભિક્ષુકપણામાં જે ગામમાં ભિક્ષા મેળવી ન હતી, તે ગામમાં ચાણક્ય પોતાની આજ્ઞા તીક્ષ્ણપણે પ્રવર્તાવવા ઇચ્છતો હતો. ત્યાં આવા પ્રકારની આજ્ઞા આપતો કે, ‘વાંસના ઝુંડને ફરતી આંબાના વૃક્ષની વાડ કરવી.' આવી આજ્ઞાથી ગામડિયાઓ વિચારવા લાગ્યા કે, ‘આ કેમ યોગ્ય ગણાય ? રાજકુલનો આવો હુકમ હોય નહિં. માટે વાંસ કાપીને આંબાના વૃક્ષની વાડ બનાવીએ.' એમ વાડ બનાવી. વિપરીત આજ્ઞાનો દોષ ઉભો કરીને દરવાજા બંધ કરીને બાળક-વૃદ્ધ સહિત આખું ગામ ચતુર બુદ્ધિવાળા પાપી ચાણક્યે બાળી મૂક્યું. રાજ્યનો ભંડાર ભરવા માટે જુગા૨ ૨મવાના યૌગિક પાસાઓથી દરેકને જિતીને ઘણું ધન એકઠું કર્યું.
આ બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મેલાની ક્રૂ૨કર્મ કરવાની રસિકતા તો જુઓ કે, જે ગાયો, સ્ત્રીઓ, બાળકો, બ્રાહ્મણો, વૃદ્ધોથી ભરપૂર એવા મોટા વિસ્તારવાળા ગામને ચારે બાજુથી દરવાજા બંધ કરી મહાઅગ્નિદાહ આપ્યો. આમાં પોતાના અંગ ઉપર કેટલો ઉપયોગ છે ?
૯૮. ચાણક્યની કુટિલનીતી
ભગવા રંગના વસ્ત્ર માત્રની જરૂર છે. આવી કુટિલતા કરનારને તેમજ કટુકુટિલ બુદ્ધિવાળા તેને ધિક્કાર થાઓ. આ ચર્ચા વગરનો એક પ્રમાદ છે. રાજભંડાર ભરવા માટે તે કોઇ એવા યાંત્રિક પાસાથી જુગાર ૨માડે છે. એક રત્નનો થાળ ભરીને ધનપતિઓ આગળ ગોઠવીને કહે છે કે, ‘જો કોઈ મને જિતી જાય, તો હું તેને આ રત્નનો થાળ આપું અને જો હું તેમને પાસાથી જીતી જાઉં, તો તમારે મને સોનામહોર આપવી.’(૧૦૦) આવા
