________________
૪૨૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ગુફામાં અંધકારથી આત્માને છૂપાવીને આપણું રક્ષણ કરવું. પોતાનો સમય થાય, ત્યારે પ્રગટ થવું, તે પ્રમાણે કરવું જેથી બીજો આપણને ઓળખે નહિં. એક વખત ક્ષુધાથી લેવાઇ ગએલા ચંદ્રગુપ્તને ગામ બહાર બેસાડીને કોઇક ગામમાં તેના માટે ભોજન લેવા ગયો. પોતે એમ ડરતો હતો કે, ૨ખે નંદના કોઈ માણસો મને ઓળખી જાય. ગામમાં પ્રવેશ કરતાં તરતના જન્મેલા અને જતા કોઇ બ્રાહ્મણને જોયો. એટલે તરત તેનું પેટ ચીરીને તેમાં હજું ન વીણસેલી દહિંની ઘેશ કાઢી લઇને ચંદ્રગુપ્તને જમાડ્યો. ત્યારપછી બંને બીજા ગામમાં ગયા. આ મહાસાહસિક પુરુષ છે, આ બ્રાહ્મણ-હત્યા કરવા કોણ સમર્થ થઇ શકે ? ચક્રીવાસુદેવનાં ચક્રો પણ પોતાના કુળની હત્યા વખતે બુઠ્ઠાં થઇ જાય છે-એમ આણે વિચાર્યું. (૬૦)
ચાણક્ય રાત્રે ભિક્ષા માટે ભ્રમણ કરતાં એક વૃદ્ધ ડોસીને ઘરે પહોંચ્યો. ત્યાં ડોસીએ પુત્રો-ભાંડરડાને મોટા થાળમાં રાબ પીરસી હતી. તેમાંથી એક ચપળપુત્ર થાળના મધ્ય ભાગમાં હાથ નાખ્યો, દાઝ્યો અને રુદન ક૨વા લાગ્યો એટલે વૃદ્ધાએ ઠપકો આપતાં પુત્રને કહ્યું કે, ‘તું ચાણક્યની જેમ મૂર્ખ છે.’ચાણક્યે તેને પૂછ્યું કે, ચાણક્ય મૂર્ખ કેમ ? ત્યારે વૃદ્ધાએ કહ્યું કે, પડખેની ઠરી ગએલી રાબ પહેલા ચાટવાની હોય, વચલી રાબ તો ગરમ હોય.’ ચાણક્ય નંદ રાજાના રાજ્યમાં સીમાડાને બદલે વચમાં રાજધાની પર ઘેરો ઘાલે તેમાં ફાવતો નથી. હવે ચાણક્યે જિતવાનો ઉપાય મેળવ્યો. પ્રથમ છેડાનાં ગામો સ્વાધીન કર્યા પહેલાં વચમાં ગામો સ્વાધીન કરી શકાતાં નથી. વચલું કુસુમપુર ત્યારે જ સ્વાધીન કરી શકાય, જો પડખાનાછેડાનાં આસપાસનાં ગામો પ્રથમ સ્વાધીન કરાય તો. ત્યાર પછી તે ચાણક્ય તરત હિમવાન પર્વતની તળેટી પાસે ગયો. ત્યાં પર્વતક નામનો રાજા હતો, તેની સાથે દૃઢ મૈત્રી બાંધી. સમયે વાત કરી કે, ‘પાટલિપુત્રમાં નંદરાજાને જીતીને સરખે ભાગે આપણે બંને રાજ્ય વહેંચી લઇશું.’ ત્યારપછી તરત જ પ્રયાણ શરુ કર્યું. વચલા ગામોમાં, નગરોમાં પોતાની આજ્ઞા સ્થાપન કરતાં કરતાં આગળ વધ્યા. એક સ્થળે એક નગર સ્વાધીન થઇ શકતું નથી. સજ્જડ પુરુષાર્થ કરવા છતાં તે કેમ પડતું નથી ? તેથી તે પરિવ્રાજક સંન્યાસીએ અંદર પ્રવેશ કરી તપાસ કરી. તો કેટલીક વસ્તુ તપાસતાં ત્યાં પાર્વતીના રૂપ સરખી ઈન્દ્રકુમારીની મૂર્તિઓ દેખી. તેના પ્રભાવથી તે નગર કોઇ પ્રકારે સ્વાધીન થતું કે પડતું નથી. કપટથી તેનું ઉત્થાપન કરીને તેને પોતે સ્વાધીન કરી લીધી એટલે તે નગર તરત જ સ્વાધીન થયું. ત્યારપછી પાટલિપુત્રને ઘેરો ઘાલ્યો અને દરરોજ સંગ્રામ ચાલતો હતો. તે આ પ્રમાંણે
કોઇક સ્થલે તીક્ષ્ણ ભાલાંઓ ફેંકાતાં હતાં, કોઇક સ્થાનમાં લોકોનો સંહાર કરનારાં
