________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૪૧૯ કોઇક દિવસે તે ચંદ્રગુપ્ત બાળક બીજા બાળકોની સાથે રાજનીતિથી ક્રીડા કરતો હતો અને કહેતો હતો કે, “હું રાજા છું, તમે માગો તે હું આપું' એ બાળક છતાં ઉપકાર કરવામાં તત્પર હતો. આ સમયે ચાણક્ય ત્યાં આવી ચડ્યો અને રમતા તે બાળકને જોયો અને કહ્યું કે, “અમને કઈ પણ દક્ષિણા આપો.” ત્યારે બાળકે માર્ગમાં જતી ગાયોને અનુલક્ષીને કહ્યું કે-'આ ગાયો લો.” અરે તેનો માલિક મને નહિ મારે ? ચંદ્રગુપ્ત કહ્યું કે, “આ પૃથ્વી વિરલોકોએ ભોગવવા યોગ્ય છે, પરંતુ પરંપરાથી વારસામાં મળેલી નહિ.” આ સાંભળી ચાણક્ય જાણ્યું કે “આની બોલવાની વચન-પદ્ધતિ કાલાનુસાર યથાર્થ છે. પૂછ્યું કે, “આ પુત્ર કોનો છે? તો કે, કોઈક પરિવ્રાજકનો.” એટલે ચાણક્ય કહ્યું કે, “એ પરિવ્રાજક હું પોતે જ છું.” ચાલો, આપણે જઇએ, હું તને રાજા બનાવીશ.” -એમ કહી તે બંને ત્યાંથી પલાયન થયા. કેટલાક તાલીમ ન પામેલા લોકોને એકઠા કરી કુસુમપુર નગરને ઘેરી લીધું. પરંતુ ઘણા સૈન્ય પરિવારવાળા નંદરાજાએ અલ્પ સૈન્ય-પરિવારવાળા ચાણક્યને એક દમ નસાડી
મૂક્યો.
નંદરાજાએ તેનો વધ કરવા માટે તેની પાછળ ઘોડેસ્વારો મોકલ્યા. સમય સમજનાર ચાણક્ય ચંદ્રગુપ્તને મસ્તક ઢાંકવા માટે એક કમલપત્ર આપ્યું અને પા સરોવરમાં તેને મોકલ્યો. એવી રીતે સરોવરમાં સંતાડ્યો કે જેથી તેને અંદર કોઇ જાણી કે દેખી ન શકે. પોતે તો ફરતાં ફરતાં સરોવર પર વસ્ત્ર ધોનાર ધોબી પાસે આવી કહ્યું કે, “ભાગી છૂટ, સૈન્ય આવે છે.” એમ દૂરથી બતાવી તેને ભગાડીને શિલા પર વસ્ત્ર જીંકવા લાગ્યો. પ્રધાન અશ્વારૂઢ થએલા એક ઘોડેસ્વારે માર્ગમાંથી નજીક આવીને ધોબીને પૂછ્યું કે ચંદ્રગુપ્ત કયાં છે ? ત્યારે શકુન જાણીને ચાણક્ય કહ્યું કે, “સરોવરની અંદર આ ચંદ્રગુપ્ત રહેલો છે. અને ચાણક્ય તો ક્યારનો ય પલાયન થઇ ગયો છે. (૫૦) પેલા ઘોડેસ્વારે પણ ઘોડો તેને સોંપ્યો અને તરવાર ભૂમિ પર મૂકીને જેટલામાં પાણીમાં પ્રવેશ કરવા માટે તે કપડાં ઉતારે છે, પગરખાં કાઢે છે, તે પ્રમાણે બેઠેલાને તેણે તેની તરવાર તેના મર્મ પ્રદેશમાં એવી મારી કે તે મૃત્યુ પામ્યો. ચંદ્રગુપ્તને બહાર બોલાવી તે જ ઘોડા ઉપર તે બંને આરૂઢ થયા અને આગળ નાસી ગયા. કેટલોક માર્ગ કાપ્યા પછી ચાણક્ય ચંદ્રગુપ્તને પૂછ્યું કે, “જે વખતે વૈિરી પુરુષને મેં તને બતાવ્યો, તે સમયે મારા સંબંધી તને મનમાં શો અભિપ્રાય આપ્યો
ત્યારે ચંદ્રગુપ્ત જવાબ આપ્યો કે, “હે તાત ! ત્યારે મેં એમ વિચાર્યું કે, “આર્ય પુરુષો જે કાર્ય કરે તે હિતનું જ કાર્ય કરે.” તેથી ચાણક્ય જાણ્યું કે, આ મારા કરેલા કાર્યમાં વિશ્વાસવાળો છે.
નાસતાં નાસતાં ચંદ્રગુપ્તને કહે છે કે, “હે વત્સ ! જ્યારે અરુણોદય થાય, ત્યાં સુધી
