________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૪૨૧
યંત્રોનો સમૂહ ફેકાતો હતો. ક્યાંક નગરના લોકોએ બનાવરાવેલા વિશાળ દરવાજાનાં કમાડો કઠિન કુહાડાના પ્રહારથી સન્ત તોડેલાં ભાંગી ગયાં હતાં. યમરાજાની જીભ સરખી શક્તિ નામનાં હથિયારો જ્યારે શક્તિવાળા પરાક્રમી પુરુષોના હાથથી છોટવામાં આવતાં હતાં, ત્યારે અનેક શત્રુઓ ઉપર પડતાં હતાં અને તેઓ તરત જ યમરાજાના પરોણા બનતા હતા. મોટા પર્વતના શિખર સરખાં ઉચા એવા કોટનાં શિખરો જેમ વિજળી પડવાથી, તેમ પૃથ્વી ઉપર-નીચે પડતાં હતાં. કાન સુધી ખેંચેલા ધનુષદંડથી છોડેલી બાણશ્રેણિઓ બંને સૈન્યોના મનુષ્યોના પ્રાણોને પ્રલય પમાડનારી થતી હતી. ઠેકાણે ઠેકાણે કિલ્લાના ઘેરાવાઓ પડીને ખંડિત થતા હતા અને સૈનિકો ઉપર પડીને ભટોના પ્રાણ લેતા હતા. તે પ્રમાણે પત્થરો, ભાલાંઓ અને બરછીઓની વૃષ્ટિ થતી હતી. આ પ્રમાણે કેટલાક દિવસો ગયા પછી નંદનું સૈન્ય ભગ્ન થયું. ત્યારે નંદરાજાઓ ધર્મદ્વાર માંગ્યું. ત્યારે કહ્યું કે, “એક રથથી તમારાથી જેટલું લઈ જઇ શકાય તેટલું ગ્રહણ કરો.' એટલે નંદરાજા બે ભાર્યાઓ, એક કન્યા અને કેટલુંક ધન ગ્રહણ કરીને જ્યાં નગર દરવાજે પહોંચ્યો, એટલામાં કન્યાની ઘણા વિલાસવાળી દૃષ્ટિ ચંદ્રગુપ્ત ઉપર પડી. પિતાએ તેની સાથે જવા અનુમતિ આપી. જેટલામાં કન્યા રથ ઉપર ચડવા લાગી, એટલામાં ચંદ્રગુપ્તનો જ રથ હતો, તેના નવ આરા ક્ષણવારમાં ભાંગી ગયા. એટલે ચંદ્રમુખ સરખો ચંદ્રગુપ્ત જ્ઞાનમુખવાળો થયો. ચાણક્ય તેને કહ્યું કે, ‘તેને રથમાં ચડતાં રોકી નહિ. કારણ કે, નવવંશ સુધી નવપાટ પરંપરા સુધી તારા વંશમાં સ્કુરાયમાન સત્ત્વવાળા રાજપુરુષો રાજ્ય કરશે, અને તેઓ પરોપકાર કરનાર થશે.” (૮૦).
ત્યારપછી કુસુમપુરમાં પહોંચેલા તેઓએ રાજ્યના બે વિભાગ કરી નાખ્યા અને વહેંચી લીધા. હવે ત્યાં આગળ મહેલમાં વિષભાવિત દેહવાળી નંદરાજાની એક પુત્રી હતી. પર્વત રાજને તેની ઇચ્છા થઈ, એટલે તેને આપી. પરણાવવાનો વિધિ ચાલુ કર્યો, મધ્યમાં અગ્નિ પ્રગટાવ્યો. ત્યારે પર્વતરાજાનું શરીર ખેંચાવા લાગ્યું. કન્યાના શરીરના ઝેરની સંક્રાન્તિ સ્પર્શ કરવાથી વેદના થઈ. તે કહેવા લાગ્યો કે, “હે મિત્ર ! મરી જાઉં એવી પીડા થાય છે, તો તેનો પ્રતિકાર કરવા આદરવાળો થાય છે, ત્યાં ચાણક્યે ભ્રકુટી ચડાવી કપટથી ઇશારો કરી તેને રોક્યો. એટલે ચંદ્રગુપ્ત પાછો ફર્યો. પર્વત કન્યાના વિષપરિણમનથી મૃત્યુ પામ્યો. હવે બંને રાજ્યનો સ્વામી આ થયો. રાજ્યો સારી રીતે સજ્જ કર્યા. ચપળ ઊંચા અશ્વોના સમૂહથી સુભગ, મદોન્મત્ત ઉત્તમ જાતિના હસ્તિઓની શ્રેણીયુક્ત રાજ્ય જે બ્રાહ્મણ છતાં પ્રાપ્ત કર્યું, તે પ્રભાવ નક્કી આ રાજાનો, તેમાં પણ સજ્જન મિત્રનો પ્રભાવ વિશેષ હતો. આમ છતાં કૌટિલ્ય ચાણક્ય કુટિલતા ધારણ કરી. ખરેખર કરેલા ગુણનો નાશ કરનાર કૃતઘ્ન લોકોને તિરસ્કાર થાઓ.'તથા શાસ્ત્રમાં પણ જણાવેલું છે કે-'ભાઇઓને મારવાની
