________________
૪૨૭
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ગંધવાળા મનોહર પદાર્થની મેળવણી કરી જેમાંથી ખૂબ સુગંધ ઉછળે તેવું ચૂર્ણ તૈયાર કરી એક સુશોભિત ડાભડીમાં ભર્યું. તેમાં લખેલું એક ભોજપત્ર પણ સાથે મૂક્યું. “આ ઉત્તમ સુગંધ સૂંઘીને જેઓ ઇન્દ્રિયોને અનુકૂળ વિષયો સેવન કરશે, તો તેનું યમરાજાને ત્યાં પ્રયાણ થશે. (૧૫૦) આ ચૂર્ણ સુંધ્યા પછી ઉત્તમ વસ્ત્રો, આભૂષણો પહેરશે, વિલેપનો કરશે, તળાયમાં શયન કરશે, સુગંધી તેલ, અત્તર પુષ્પાદિક સેવન કરશે, મદ્ય-શૃંગારાદિક કરશે, તે પોતાનો વિનાશ નોતરશે.” આ પ્રમાણે અંદર મૂકેલ વાસચૂર્ણનું સ્વરૂપ જણાવનાર ભોજપત્ર પણ તે ડાભડીમાં મૂકીને ડાભડી એક પેટીમાં મૂકી. તેને પણ મોટા પટારામાં સ્થાપન કરીને ઘણા ખીલાથી મજબૂત કરી એક ઓરડામાં મૂકી. ૧૦૦. ચાણક્ય ટવીકારેલ અનશાનવત
દ્વારની સાંકળ બંધ કરી ઉપર મજબૂત તાળું લગાવ્યું. ત્યારપછી સમગ્ર સ્વજનોને, લોકને ખમાવીને તેમને જિનેન્દ્રના ધર્મમાં જોડીને ગામ બહાર અરણ્યમાં ગોકુળના સ્થાનમાં ઇંગિની-મરણ અંગીકાર કર્યું. જ્યારે ધાવમાતાએ સુબંધુ મંત્રીનું કાવત્રુ જાણ્યું અર્થાત્ “આ ચાણક્ય પિતાથી પણ અધિક હિતકારી હતો' - એમ રાજાને જણાવ્યું અને કહ્યું કે, “તેનો પરાભવ કેમ કર્યો ?' તો કે “માતાનો વિનાશ કરનાર હોવાથી.” તો ધાવમાતાએ કહ્યું કે, જો તેનો વિનાશ ન કર્યો હોત, તો તું પણ આજે હાજર ન હોત. જે કારણ માટે તારા પિતાને વિષમિશ્રિત ભોજન દરરોજ ચાણક્ય ખવરાવતો હતો, તેનો એક કોળિયો તારી માતાએ ખાધો, તે ગર્ભમાં રહેલો હતો. વિષ વ્યાપી જવાથી દૈવી તો મરણ પામેલા હતાં જ, તેનું મરણ દેખીને મહાનુભાવ ચાણક્યે માતાના પેટને છૂરિકાથી વિદારણ કરીને તને બહાર કાઢ્યો. કાઢવા છતાં પણ મસ્તક ઉપર ઝેરનું બિન્દુ લાગી ગયું હતું. મેશના વર્ણ સરખું શ્યામ ઝેરબિન્દુ લાગેલું હોવાથી હે રાજન્ ! તું બિન્દુસાર તરીકે ઓળખાય છે.” એ સાંભળીને મહાસંતાપને પામેલો તે સર્વવિભૂતિ સહિત એકદમ ચાણક્યની પાસે પહોંચ્યો. બકરીની સૂકાએલી લીંડીઓ ઉપર બેઠેલા, સંગ વગરના તે મહાત્માને દેખ્યા. સર્વાદરથી વારંવાર ખમાવીને કહ્યું કે, “નગરમાં પાછા ચાલો અને રાજ્યની ચિંતા કરો.' ત્યારે ચાણક્ય કહ્યું કે, “મેં તો જિંદગી પર્યત માટે અનશનનો સ્વીકાર કર્યો છે. હવે સંસારના સમગ્ર સંગનો સર્વથા મેં ત્યાગ કર્યો છે.” ચાડી ખાવના કટુ વિપાકો જાણનાર ચાણક્ય તે વખતે રાજાને સુબંધુનું કાવત્રુ થયું, તે સંબંધી લગાર પણ વાત ન કરી.
હવે ભાલતલપર બે હાથ જોડી સુબંધુએ રાજાને વિનંતિ કરી કે, “હે દેવ! જો આપ મને આજ્ઞા આપો, તો અનશનવ્રતવાળા મંત્રીની હું ભક્તિ કરું.” રાજા પોતાના સ્થાને ગયા એટલે આજ્ઞા પામેલા તુચ્છ બુદ્ધિવાળા સુબંધુએ ધૂપ સળગાવી તેનો અંગારો બકરીઓની
