________________
૪૨૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ પ્રાસુક અને એષણીય-કલ્પે તેવી નિર્દોષ ભિક્ષા પ્રમાણોપેત જ લાવતા હતા. પહેલા શિષ્યોને આપી બાકી જે કંઈ આહાર લેતા હોવાથી તેમનું શરીર ઘણું દુર્બળ પડી ગયું. તેમના આવા દુર્બલ શરીરને દેખીને તે બંને શિષ્યો વિચારવા લાગ્યા કે, “આપણે અહિં પાછા આવ્યા તે ઠીક ન કર્યું. કારણ કે આપણે આવીને ગુરુ મહારાજને ભારે પડ્યા. આપણે તેમને ગાઢ પરેશાન પમાડનાર બન્યા, તો હવે ભોજનનો કોઇ બીજો માર્ગ અપનાવીએ. અદશ્ય કરનાર એવું અંજન તેઓએ આંક્યું. ગુરુને કહ્યા કે જણાવ્યા વગર ચંદ્રગુપ્તના ભોજન સમયે, અંજન આંજીને રાજમહેલમાં એવી રીતે પ્રવેશ કર્યો કે, કોઈ પુરુષે તેમને ન દેખ્યા. તેઓ બંનેએ રાજા સાથે ત્યાં સુધી ભોજન કર્યું કે, જ્યાં સુધી ધરાયા.
આ પ્રમાણે દરરોજ તેઓ ભાણામાંથી પૂરતું ભોજન અદૃશ્યપણે કરી જતા હતા. હવે રાજા દરરોજ ભૂખ્યો રહેતો હોવાથી શરીરે દુર્બળ પડી ગયો. એટલે ચાણક્ય પૂછ્યું કે, “શા કારણથી ?' તો કે સમજી શકાતું નથી, ભાણામાંથી મારો આહાર કોઈ હરી જાય છે ? મારા ભાગમાં તો ઘણો અલ્પ આહાર બાકી રહે છે. ત્યારે ચાણક્યના મનમાં વિતર્ક થયો કે, અત્યારે આ સમય સુંદર નથી. કોઇ અદશ્ય બની આના ભાણામાંથી ભોજન ખાઈ જાય છે. તે જાણવા માટે ભોજનશાળાના આંગણામાં ઇંટોનું ચૂર્ણ પાથર્યું. બીજા દિવસે પ્રવેશ કરતા હતા, ત્યારે તેનાં પગલાં અને પગલાંની પંક્તિઓ દેખી, પણ તે બંને દેખાતા નથી. એટલે દ્વાર બંધ કરી મૂંઝવનાર ધૂમાડો ઉત્પન્ન કર્યો એટલે નેત્રોમાંથી અશ્રુજળ નીકળી જવા લાગ્યું. એટલે તે બંને નાનાસાધુઓ પ્રગટ થયા. તેમે ચાણક્ય જોયા, એટલે તેમને શરમ આવી અને ઉપાશ્રયે મોકલી આપ્યા. (૧૨૫)
રાજાએ કહ્યું કે, “આ સાધુઓએ મને વટલાવી નાખ્યા છે.” એમ જુગુપ્સા કરવા લાગ્યો. ત્યારે ઉદ્ભટ ભૃકુટીથી ભયંકર દેખાતા ભાલતલવાળા ચાણક્ય રાજાને કહ્યું કે, “તું કૃતાર્થ થયો, ખરેખર આજે તું વિશુદ્ધવંશમાં જન્મ્યો છે કે, બાલ્યકાળથી પાલન કરેલા વ્રતવાળા સાથે તે ભોજન કર્યું.” હવે ગુરુ પાસે જઇને શિષ્યોને ઉપાલંભ આપતા ચાણક્ય કહ્યું, ત્યારે ગુરુએ પણ ચાણક્યને કહ્યું કે, “તારા સરખા શાસનપાલકો હોવા છતાં આ સાધુઓ સુધાથી પીડાઇને નિર્ધર્મ બને અને આવા આચારવાળા થાય, તે સર્વ તમારો જ અપરાધ છે, પણ બીજાનો નહિ. એટલે તે પગે પડીને ક્ષમા માગવા લાગ્યો કે, “મારા આ એક અપરાધની ક્ષમા આપો.” “હવેથી પ્રવચનની સર્વ ચિંતા હું કરીશ.' લોકોના મનમાં ચમત્કાર થયો કે, “ચાણક્ય કદાપિ આવો નમ્ર થઇને અપરાધની ક્ષમા માગે ખરો ?'
હવે ઘણા લોકોનો વિરોધ પામેલા રાજાને રખે કોઇ ઝેર ખવરાવી દે.” તેથી ખબર ન પડે તેવી રીતે તેના શરીરમાં ઝેર ભાવિત કરવા લાગ્યો. જેથી દુર્જનો તેને ઝેરનો પ્રયોગ
