________________
૪૨૩
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
યંત્રપાસાઓ પાડવાના પ્રયોગથી તેણે પુષ્કળ ધન એકઠું કર્યું. હવે આ ઉપાય તો જુગા૨ીઓ જાણી ગયા; તેથી કોઇક વધા૨વાનો બીજો ઉપાય ચાણક્ય વિચારવા લાગ્યો. ત્યારપછી નગરના મુખ્ય મુખ્ય ધનપતિઓને એકઠા કરી તેમને મદિરા-પાન કરાવ્યું. તેઓને મદિરાનો કેફ પૂરેપૂરો ચડ્યો, ભાન ગૂમાવ્યું, એટલે ચાણક્ય ઉભો થઇને નૃત્ય કરવા લાગ્યો, તેમ જ વિધિ સહિત હાથ ઉંચા કરીને ગાવા લાગ્યો કે, ‘મારી પાસે માત્ર બે ભગવાં વસ્ત્રો છે, સુવર્ણ કમંડળ અને ત્રિદંડ છે. આટલું માત્ર છતાં રાજા મારે આધીન છે. આ વિષયમાં મારું એક ઢોલક વગાડ. હોલ-ઢોલ-હલકા વાજિંત્ર વગાડનારને આમંત્રણ આપે છે. જ્યારે બીજો નગરનો ધનપતિ આ તેની સમૃદ્ધિ સહન કરી શક્યો નહિં, ત્યારે તે પણ નાચવા ગાવા લાગ્યો. અને બોલવા લાગ્યો કે, ‘મદોન્મત્ત હાથીના તરત જન્મેલા બાળ હાથી એક હજાર યોજન સુધી ચાલે, એને દરેક પગલે લાખ લાખ (તે વખતનું ચલણી નાણું) મૂકું, એટલું ધન મારી પાસે છે. એ વાત ઉપર હોલક વગાડો. વળી તેનાથી ચડિયાતો કોઇ અતિતીવ્ર ઇર્ષ્યાથી પૂર્ણ, ધનપતિ નાચતો અને ગાતો ગાતો પોતાનાં મનમાં રહેલો ગુપ્ત સદ્ભાવ આ પ્રમાણે બોલીને પ્રગટ કરવા લાગ્યો કે, ‘એક આઢક પ્રમાણ વાવેલા તલમાંથી નવા ઉત્પન્ન થએલા અનેક સેંકડો પ્રમાણ તલના દરેકે દરેક તલ ઉપર લાખ લાખ પ્રમાણ નાણું ગોઠવાય, તેટલું ધન મારી પાસે છે, તો મારું હોલક બજાવો.'
આ પ્રમાણે સર્વ ધનપતિઓએ પણ મદ્યપાનના કેફથી પરાધીન બનીને પોતપોતાની પાસે ધન, ધાન્ય, ગાય, ઘોડાદિક હતાં, તે સર્વ તેને કહી દીધું. કહેલું છે કે - ‘અનુરાગથી સ્નેહપૂર્ણમનવાળા, કોપાયમાન, ભવથી વિરક્ત થએલા હોય મદોન્મત્ત, અને મરનાર હોય તેંઓના મનના ગુપ્ત સદ્ભાવો પ્રગટ થાય છે.' આ પ્રમાણે ચાણક્યે તે સર્વેના સમૃદ્ધિવિસ્તારને જાણીને જેની પાસેથી જેટલું યોગ્ય લાગે તેટલું મેળવીને રાજ્યકોષ ખૂબ વૃદ્ધિ પમાડ્યો. આ પ્રમાણે ચાણક્ય રાજ્યની ચિંતા કરતો હતો અને તે ચંદ્રગુપ્ત રાજા રાજ્યભૂમિનું પાલન કરતો હતો. હવે કોઈક સમયે ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો.
હવે તે નગરમાં સંભૂતવિજય નામના આચાર્ય મહારાજ પોતાના વૃદ્ધાવાસને કા૨ણે ત્યાં રોકાએલા હતા, અને પોતાના શિષ્યોને સમુદ્ર-કિનારા ઉપર મોકલ્યા હતા. નવા આચાર્યને જ્યારે આચાર્ય મહારાજ મંત્ર, તંત્ર ભણાવતા હતા. તે સમયે બે નાના સાધુઓ નજીક સેવામાં હતા. તેઓ બંને તે મંત્ર તંત્ર જાણી ગયા. જો કે તેઓને મોકલી તો આપ્યા હતા, પરંતુ તેઓ ગુરુનો વિરહ સહન કરી શક્યા નહિં, જેથી થોડો માર્ગ કાપ્યા પછી તેઓ બંને પાછા વળ્યા. બાકીનો સાધુ-સમુદાય નક્કી કરેલા સ્થાને પહોંચી ગયો. અહિં સંભૂતવિજય ગુરુમહારાજ દુષ્કાળ સમયના કારણે શ્રાવકાદિના ઘરોમાં જાતે જ ભિક્ષા લેવા જતા હતા.
