________________
૩૫૮
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ સંભવી શકે નહી. પ્રદ્યોતરાજા રૂપ દેખીને તેના પ્રત્યે અતિઅનુરાગ અને કામાધીન ચિત્તવૃત્તિવાળો થયો, તેથી પ્રદ્યોતે સુસુમાર નગરે ધુંધુમાર રાજા પાસે દૂત મોકલ્યો. દૂતે આવીને પ્રદ્યોત માટે તેની પુત્રીની માગણી કરી. અહંકારથી તે રાજા આપતો નથી, દૂતનો તિરસ્કાર કર્યો. બમણી રીતે અપમાનિત થએલા દૂતે ઉજ્જૈણીએ આવી પ્રદ્યોત રાજાની આગળ બનેલો વૃતાન્ત નિવેદન કર્યો.
ત્યારપછી અતિક્રોધિત થએલા ચિત્તવાળો તે રાજા સર્વ સૈન્ય-પરિવાર સહિત ત્યાં પહોંચ્યો અને નગરને સજ્જડ ઘેરીને બહાર પડાવ નાખ્યો. ધુંધુમાર રાજા પાસે બલસામગ્રી પૂરી ન હોવા છતાં રણસંગ્રામ કરવાના નિશ્ચલ મનવાળો નગરની અંદર કિલ્લામાં પ્રવેશ કરી દાખલ થાય છે, ત્યારે તે નગરની અંદર વાત્રક મહર્ષિ વિચરતા હતા. અને નાગદેવતાના મંદિરમાં ધ્યાન કરવાના મનવાળા રહેલા હતા. નગરની ચારે બાજુ ઘેરો ઘાલેલો હોવાથી લોકોની અવર-જવર બંધ થવાથી પીડા પામેલો ધુંધુમાર રાજા નિમિત્તિયાને પૂછવા લાગ્યો કે, “હું ભયભીત બન્યો છું, તો પલાયન થઇ જાઉં ? ચૌટાના અંદરના પ્રદેશમાં જ્યાં નિમિત્તિયો નિમિત્ત જોતો હતો, ત્યારે ત્યાં કેટલાક બાળકોને રમત રમતા જોયા.
| નિમિત્ત ગ્રહણ કરવા પૂરતાં તે બાળકોને ત્રાસ પમાડવા લાગ્યો. જ્યારે બાળકોને મેં બીવરાવ્યા, ત્યારે વારત્રક મુનિએ તેને નિર્ભય કર્યા. પ્રાપ્ત થએલા નિમિત્તવાળો નિમિત્તિયો રાજાને કહે છે કે-'તમારો વિજય છે. ત્યારપછી શુદ્ધ લગ્નબળ મેળવીને હથિયારો સજ્જ કરી, કવચ પહેરી, નગરના દરવાજા ઉઘાડીને ભોજન કાર્યમાં વ્યગ્ર બનેલા પ્રઘોત રાજાને ધુંધુમાર રાજા પકડી બાંધીને લઈ ગયા. તે માટે કહેવું છે કે
"વિષયાધીન ઇન્દ્રિયગણની લંપટતા તે મહાઆપત્તો પમાડનાર વા કોઇ અપૂર્વ દોષનું સ્થાન છે કે, જે ન્યાય-નીતિપૂર્ણ પ્રતિષ્ઠા-કીર્તિ મેળવેલી હોય, તેનો ક્ષણમાં અંત આણે છે. ઉપરાંત બે-આબરૂ બનાવે છે, અકાર્યાચરણ કરવામાં મતિનો દુરુપયોગ કે છે, દુર્જનો સાથે સ્નેહની વૃદ્ધિ કરાવે છે, વિવેકની અધિકતા હોય, તેનો પણ નાશ કરાવે છે. તેને નગરમાં પ્રવેશ કરાવીને તેમ જ પોળના દરવાજા બંધ કરાવીને, તેના સમગ્ર હાથી, ઘોડા, રથ અને ભંડાર ગ્રહણ કરી લીધા.
વળી તેને કહ્યું કે, “મેરુ પર્વત સમાન તારો ગર્વ ક્યાં ગયો ? નિર્વાણનગર તરફ ખેંચાએલ તારો પૌરુષવાદ હતો, તે પણ શું ગયો ? હવે અત્યારે હું તને શું કરું ?” “તમને જે મનને અભિપ્રેત હોય, તે કરો. અત્યારે જો તમો કંઈ નહિ કરશો, તો પાછળથી તમારા મનમાં ખટકો રહી જશે.” એટલે ધુંધુમારે કહ્યું કે, “હે રાજન્ ! તમે આમ ન બોલશો.
