________________
૩૭૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ તેટલું નુકશાન કરતો નથી. વધારેમાં વધારે નુકશાન કરે તો એક ભવનું મૃત્યુ પમાડે, પરંતુ રાગ દ્વેષને કાબુમાં લેવામાં ન આવે, તો તે ઉશૃંખલ એવા બંને પારાવાર નુકશાન કરે છે. માટે અનેક જન્મ-મ૨ણ અને બીજાં દુઃખો આપનાર એવા રાગ-દ્વેષને મૂળમાંથી પ્રથમથી જ ત્યાગ કરવા જોઇએ.
વળી તે બંને આ લોકમાં શારીરિક, માનસિક દુ:ખ, અપયશ કરે છે. પૂજ્યપણાનો, જ્ઞાનાદિક ગુણોનો વિનાશ કરે છે. વળી પરલોકમાં પણ શારીરિક, માનસિક દુઃખો નરકમાં ભોગવવાં પડે છે. ‘અહો ! મહાઆશ્ચર્યકારી આ અકાર્ય છે-' એમ જાણવા છતાં પણ રાગ-દ્વેષથી ખોટી પ્રવૃત્તિ આ જીવ કરે છે, મહાઅનર્થકારી કડવાં ફલ આપનાર છેએમ જાણવા છતાં પણ પાપકાર્ય કરવાથી જીવ અટકતો નથી અને રાગ-દ્વેષનું સેવન કર્યા કરે છે. શંકા કરી કે, ‘આ પ્રમાણે સંતાપ કરાવનાર રાગ-દ્વેષરૂપ રોગોની શાંતિ કરનાર કોઈક તેવું ઔષધ છે કે કેમ ? ત્યારે જણાવે છે કે, ‘તેવું અદશ્ય ઔષધ છે. જે માત્ર સ્વાનુભવથી સારી રીતે જાણી શકાય છે અને જેનો આનંદ એવો અપૂર્વ અનુભવાય છે કે, જે વચનથી વર્ણવી શકાતો નથી. (૧૨૪ થી ૧૨૯ ) સામ્ય-મહારસાયન મહાત્માઓએ આ પ્રમાણે ઉપદેશેલું છે.
ચેતનવાળા કે ચેતન વગરના પદાર્થો જે ઈષ્ટ રૂપે કે અનિષ્ટરૂપે રહેલા હોય, તેમાં જેમનું મન મુંઝાતું નથી, તે સામ્ય-સમભાવ કહેવાય છે. મુનિવરોને કોઇ ગોશીર્ષ ચંદનનો લેપ કે અથવા કોઈ વાંસલાથી શરીરનો છેદ કે, તે સમયે જો ચિત્તવૃત્તિનો ભેદ ન થાય, તેમના પર રાગ-દ્વેષ ન થાય, તો તે અનુત્તર સામ્ય કહેવાય. કોઇક આપણા પર પ્રીતિવાળો આપણાં ગમતાં કાર્યો કરી આપે, અથવા રોષાન્ધ બની શાપ આપે, તો પણ બંને પર ચિત્ત એક સરખું ૨હે, તે સામ્ય-સુખ સરોવરમાં સ્નાન કરે છે. હવન કરતો નથી, તપ કરતો નથી, કોઈને કંઈપણ દાન આપતો નથી, છતાં આશ્ચર્યની વાત છે કે મૂલ્ય આપ્યા વગરની સામ્યમાત્રથી નિવૃત્તિ ખરીદાય છે. ક્લેશ કરાવનારી ચેષ્ટાઓ, દુષ્ટ રાગાદિકોની પાસના ક૨વાથી સર્યું, વગર પ્રયત્ને મેળવી શકાય, તેવા મનોહર સામ્ય-સુખનો આશરો ગ્રહણ કર. પરોક્ષ પદાર્થ ન માનનાર નાસ્તિક સ્વર્ગ અને મોક્ષને નહિ માનશે, પણ સ્વાનુભવજન્ય સામ્યસુખનો તે અપલાપ નહિં કરશે.
કવિઓનાં કાવ્યોનાં અતિશયોક્તિ-અલંકારના પ્રલાપોમાં રૂઢ થએલ એવા અમૃતમાં કેમ મુંઝાય છે ? હે મૂઢ ! આ આત્મસંવેદ્ય રસરૂપ સામ્યામૃત-રસાયનનું હું પાન કર. ખાવા લાયક, ચાટવા લાયક, પીવા લાયક, ચૂસવા લાયક રસોથી વિમુખ બનેલા હોવા છતાં પણ યતિઓ વારંવાર સ્વેચ્છાએ સામ્યામૃત રસનું પાન કરે છે. કંઠપીઠ પર સર્પ કે કલ્પવૃક્ષનાં
