________________
૩૮૮
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
જેઓએ સંસારનું સ્વરૂપ બરાબર જાણેલું છે, દરેકના સ્નેહો ક્ષણિક છે, તેવો નિર્ણય જેમને થયો છે, તેઓ તો દરેકમાં રાગ-દ્વેષ-રહિત થઈ સમાન ચિત્તવાળા થાય છે.(૧૪૩) બીજું આ લોકોમાં પણ બંધુ આદિકનો નિર્મિમિત્ત સ્નેહ અનર્થના કારણભૂત થાય છે, તે દૃષ્ટાંત દ્વારા કહે છે
માતા-પિતા, ભાઈ, ભાર્યા, પુત્રો, મિત્રો, અનેક પ્રકારના સ્વજનો તેઓ અહિં જ ઘણા પ્રકારના ભય, ત્રાસ, મન-દુઃખ, વૈર-વિરોધ કરનારા નીવડે છે. તેમાં માતાનું પ્રથમ જણાવે છે. પોતાની બુદ્ધિથી કલ્પેલાં પ્રયોજનો પૂર્ણ ન થવાથી ચુલની માતાએ બ્રહ્મદત્ત પુત્રને લાક્ષા ઘરમાં બાળી મૂકવાનો પ્રયોગ કર્યો, જે પહેલાં ૩૧ મી ગાથામાં તેનું વિસ્તારથી ચરિત્ર જણાવેલું છે. (૧૪૪-૧૪૫) પિતાના દ્વારને આશ્રીને કહે છે. કન્યકેતુરાજા રાજ્ય ભોગવવામાં એટલી તૃષ્ણાવાળો હતો કે, ‘જન્મેલા પુત્રો મોટા થઈને નાખતો અને કદર્થના-હેરાનગતિ પમાડતો હતો. એટલે માતા-પિતાનો સ્નેહ સ્વાર્થી અને કૃત્રિમ છે.(૧૪૬) તેની કથા આ પ્રમાણે જાણવી.
૮૯. તેતલીપુત્રમંત્રી-પોાિ પત્નીની કથા
-
તેતલિપુર નામના નગરમાં કેતુ-ની સરખો કનકકેતુ નામનો રાજા હતો, પદ્માવતી દેવી સરખી તે રાજાને પદ્માવતી નામની રાણી હતી. રાજ્યલક્ષ્મીમાં અતિલુબ્ધ એવો તે રાજા પુત્રો જન્મે, તેને તરત જ એટલા માટે મારી નાખતો હતો કે, તે સમર્થ થાય તો રખેને મારું રાજ્ય સ્વાધીન કરે.’ ‘પુત્ર, પિતા, પત્ની, બહેન, ભાણેજના મૃત્યુમાં પણ વિષમ વિષય-તૃષ્ણારૂપ કાળી નાગણ લાંબા કાળ સુધી ચિત્તની અંદર વિચરે છે. હે આર્યો ! તેવા પ્રકારનું વિષય તૃષ્ણાવાળું મન છે, તેમાં શું આશ્ચર્ય, તેને તેતલિપુત્ર નામનો સુવર્ણકાર ઉત્તમમંત્રી હતો. કોઇક સમયે સોની એવા શેઠની કન્યા દેખી, તેનું નામ પોટિલા હતું, પોતાના,સમાન એવી તે કન્યાની માગણી કરીને તેની સાથે લગ્ન કર્યાં. અતિસ્નેહપૂર્વક તેની સાથે સુંદર ભોગો ભોગવતો હતો. એ પ્રમાણે સમય પસાર થતાં પદ્માવતી રાણીએ વિચાર્યું કે, શુભ સ્વપ્ન-સૂચિત ગર્ભમાં નક્કી પુત્ર ઉત્પન્ન થયો છે. જરૂર આ પુત્ર રાજ્ય-રા વહન કરવામાં સમર્થ થશે, તો હવે શત્રુ સરખા પિતાથી તેનું રક્ષણ કેવી રીતે કરવું ?
તેતલિપુત્ર પ્રધાનને એકાંતમાં બોલાવી પદ્માવતી રાણીએ કહ્યું કે, ‘મારા ઉદરમાં રહેલા આ એક પુત્રનું તમારે કોઇ પ્રકારે રક્ષણ કરવું. તમારા અને મારા બંને માટે આ આશ્વાસદ્વિપ સરખો થશે, પરિણામ સુંદર જાણકાર એવા મંત્રીએ તે વાત કબૂલ કરી.
