________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૩૭૭
પહોંચી વિવાદ કરી વડવાના સ્વભાવવાળો અથવા સામાન્યથી વાદ-વિવાદ કરવાના સ્વભાવવાળો તે હંમેશાં ક્રોધ-અગ્નિથી પ્રજ્વલિત રહે છે, તે બિચારો નિરર્થક ચારિત્ર આચરે છે. હવે તેના ચારિત્રની નિરર્થકતા જણાવતા કહે છે કે-જેમ વનમાં સળગેલો દાવાનલ ઉતાવળો સળગીને ક્ષણવા૨માં આખા વનને બાળીને ભસ્મ કરી નાખે છે, તેમ કષાયથી પરિણમેલો આત્મા ઉપાર્જન કરેલા લાંબા કાળના તપ-સંયમના ફળને ક્ષણવારમાં બાળીને વિનાશ કરે છે. તેથી સમતા જ તપ-સંયમ ધર્મનું મૂળ છે. વળી આત્મામાં વર્તતા પરિણામ જે પ્રકારના થાય, તેને અનુસારે ઓછા-અધિક એવા તપ-સંયમનો ક્ષય થાય છે. આ તો માત્ર સ્થૂલબાહ્યદૃષ્ટિથી કહીએ છીએ. આ વ્યવહાર-વચન સમજવું, નિશ્ચયથી તો કષાયના તીવ્રતર પરિણામે કરીને ચારિત્રના તીવ્રતર અને મંદ પરિણામથી મંદ ક્ષય થાય છે. તેથી પરિણામાનુસાર ક્ષય થાય છે. (૧૩૧ થી ૧૩૪)
બીજાને કઠોર-આકરાં વચનો સંભળાવવાથી એક દિવસે કરેલ ઉપવાસાદિ તપ અને ઉપલક્ષણથી એક દિવસનો પાળેલો સંયમ તેનાં ફળનો નાશ કરનાર થાય છે. ક્રોધ કરીને સામાની જાતિકુળની હીલના કરનારને એક મહિનાના, આક્રોશ કરે-શાપ આપે, તો એક વરસનાં તપ-સંયમ અને કોઇને લાકડી આદિથી તાડન-તર્જન કરે, તો તેના સમગ્ર શ્રામણ્યનો વિનાશ થાય છે. તથા કોઈકના પ્રાણોનો નાશ કરે-મારી નાખે, તો પોતાના સંયમનો નાશ કરી મલિન પાપ ઉપાર્જન કરનારો થાય છે. આવો પ્રમાદની બહુલતાવાળો જીવ આવા પાપને કારણે લાંબા કાળ સુધી સંસારમાં જન્મ-મરણના ફેરા ક૨ના૨ો થાય છે. આવું કષાય-સ્વરૂપ સમજીને મુનિઓએ શું કરવું ? તે કહે છે
જેમણે પરભવનું સ્વરૂપ જાણેલું છે, એવા મુનિવરોને કોઈ તિરસ્કારનું વચન કહે, તર્જની આંગળી બતાવીને અપમાનિત તર્જના કરે, દોરડાદિકથી કે ચાબુકથી માર મારે, હથિયારથી હણે, જાતિ-કુલથી નિંદિત કરી હલકો પાડે, તો દૃઢ પ્રહારી માફક સમતાથી સહન કરે. પોતાનાં પૂર્વે કરેલાં કર્મનો દોષ માને, ઉપસર્ગ કરનાર ઉપર રોષ ન કતાં તેની ભાવદયા ચિંતવનારો થાય. (૧૩૪ થી ૧૩૬)
૮૬. દઢપ્રહારીની કથા
એક કોઈ સંનિવેશ-નાના ગામમાં અનાચાર કરવામાં આનંદ માનનાર, કોઈ પ્રકારે કાબુમાં ન રાખી શકાય, ઉશ્રૃંખલ, અધમ સ્વભાવવાળો કોઇક બ્રાહ્મણ યુવાન હતો. અવિનય કરનાર તોફાની હોવાથી તેને તે ગામમાંથી હાંકી કાઢ્યો. જેથી તે ભ્રમણ કરતાં કરતાં એક ચોરની પલ્લીમાં પહોંચ્યો. તે પલ્લીના સ્વામીએ તેને પુત્ર તરીકે સ્વીકારી ત્યાં રાખ્યો. પલ્લીપતિ મૃત્યુ પામ્યો, એટલે પરાક્રમ વગેરે ગુણવાળા તેને પલ્લીસ્વામી બનાવ્યો.
