________________
૩૭૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
બીજા પરિષહો દેવતા, તિર્યંચ, મનુષ્યાદિએ કરેલા ઉપસર્ગો સમભાવે કર્મક્ષય માટે સહન કરે છે, તેને ધર્મ થાય છે. આ પરિષહ-ઉપસર્ગાદિક સહન કરવામાં અકંપિત ચિત્તવાળો થાય છે, તેવું ધૈર્ય ધારણ કરનાર તપ કરી શકે છે. જો પરિષહાદિના હેતુ બને છે (૧૧૯) શૂરવીર આત્માઓ સ્વીકારેલા વ્રતો અને ધર્મને દઢતા ઉત્પન્ન કરવા માટે ગૃહસ્થો પોતાના વ્રતની દૃઢતા કેવી રાખે છે, તે જણાવે છે.
સર્વજ્ઞ ભગવંતે કહેલ ધર્મ જાણનાર ગૃહસ્થો પણ નિશ્ચલતાથી વ્રતોનું પાલન કરે છે, તો સાધુઓએ તે વિશે; દ્દઢતા રાખવી જોઇએ. તે માટે કમલામેલા અને સાગરચંદ્રનું દૃષ્ટાંત વિચારવું. તે આ પ્રામાણે-(૧૨૦)
૮૧. કમલામેલા-સાગચંદ્રનું દૃષ્ટાંત
દ્વારાવતી નગરીમાં ધનસેનની અપૂર્વ સૌભાગ્ય અને મનોહર રૂપવાળી કમલામેલા નામની પુત્રી હતી. શ્રીઉગ્રસેનના નભઃસેન નામના પુત્ર સાથે વિવાહ કરેલો હતો અને સમગ્રગુણ-ગૌ૨વયુક્ત લગ્ન પણ નજીક સમયમાં નક્કી થયું હતું. કોઇક સમયે આકાશમાર્ગેથી નારદજી નભઃસેનના ગૃહે આવ્યા, ત્યારે પરણવા માટેના ઉતાવળા કાર્યમાં વ્યગ્ર થએલા હોવાથી નભઃસેને તેનો આદર-સત્કાર-પૂજા ન કરી. ‘નવીન શ્રેષ્ઠ સુંદર રમણીના લાભથી આ નભઃસેન ગર્વિત બન્યો છે અને મારી અવજ્ઞા કરે છે, તો એના માનને મારે મરડી નાખવું યોગ્ય છે.' એમ ચિંતવીને નારદમુનિ બલરામના પુત્ર નિષધના અતિસ્વરૂપવાન પુત્ર સાગરચંદ્રના ઘરે ગયા.
નારદની અતિશય આગતા-સ્વાગતા ક૨વાપૂર્વક તેણે નારદને એમ કહ્યું કે, આપ તો પૃથ્વીમંડલમાં સર્વત્ર અસ્ખલિત ફરો છો, જેથી આપે દેખ્યું હોય, તેવું હે ભગવંત ! કંઈક આશ્ચર્ય બતાવો.' નારદજીએ પ્રત્યુત્તરમાં જણાવ્યું કે, ‘આ નગરમાં ભુવનમાં અતિઅદ્ભુત રૂપવાળી કમલામેલા નામની ધનસેનની કન્યા છે. જગતમાં સર્વ તરુણીઓનાં અંગો આભૂષણોથી અલંકૃત કરવામાં આવે છે, જ્યારે આના દેહથી આભૂષણો શોભા પામે છે. તે કન્યા તો ઉગ્રસેનની માગણીથી નભઃસેન કુમારને આપેલી છે એમ કહીને તે નારદમુનિ આકાશમાં ઉડી ગયા.
ત્યારપછી સાગરચંદ્ર યોગીની જેમ યોગમાર્ગનું એકાંત ધ્યાન કરતો હોય, તેમ તેના નામ માત્રથી ગાંડો થઈ ગયો હોય, તેમ સર્વ લોકને આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યો-"સંગમ અને વિરહના વિચારમાં નારીનો વિરહ અતિ સારો છે, પણ સંગમ સારો નથી. કારણ તે, સંગમમાં માત્ર એકલી તે જ હોય છે. જ્યારે વિરહમાં તો ત્રણે ભુવન તન્મય લાગે છે.'
