________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૧૭૫
યોગરાજ - અહો આચાર-ચાતુરી કરવામાં ચતુર પ્રજાથી ૨મણીય અને ધોળા મહેલવાળું આ નગર છે, તો હવે કલિ મહારાજની કૃપાનું પાત્ર કયો રાજા છે ?
પુરુષ - અવિચારી નામનો.
યોગરાજ - ખરેખર અનાચારને અવિચારનું આધિપત્ય ઘટી શકે. લોહની મુદ્રિકામાં કાચનો મણિ જ યોગ્ય ગણાય. તેના ગુણો કયા ?
પુરુષ - દેશ, પુર-પાટણનું રક્ષણ કરે નહિ અને વારંવાર નવા નવા કરો નાખે, પ્રજાજનો ઉપર કૂડ-કપટ માંડે, તો પણ ખજાનો-ભંડાર ખાલી જ હોય.
ક્ષેમ-કુશલતાથી વહાણું થતાં આજ થયું-એમ નગરના જન જાણે છે. દિવસ વરસ જેટલો લાંબો લાગે છે, તે રાજા બીજી પણ આજ્ઞાઓ-હુકમો કર્યા કરે છે.
યોગરાજ - રાજલીલા-રાજવ્યવસ્થા તો સારી છે ને ? કાગડો પણ રાજા છે અને તેનો પરિવાર રાજહંસ જેવો વખાણવા યોગ્ય છે. તો હવે કહો કે, અમાત્ય કોણ છે ?
પુરુષ - અન્યાય અમાત્ય છે.
યોગરાજ - વિધિ-દૈવ યોગ્યની સાથે યોગ્યનો સંયોગ કરી આપે છે, અવિચા૨ીની
—
સાથે અન્યાયનો યોગ બરાબર બંધ બેસતો છે, તેથી યોગ્ય જ કહેવાય છે કે, ‘જુગારીની પુત્રી ગાંઠ છોડનાર-ચોરના પુત્ર સાથે પરણી, વિવાહ બરાબર જોડાયો, રત્નને રત્ન મળી ગયું.
યોગરાજ - પ્રતિહારી કોણ છે ?
પુરુષ - ચાડી ખાનાર પ્રતિહારી છે.
યોગરાજ - નગરનો કોટવાળ કોણ છે ?
પુરુષ - સર્વલુંટી નામનો કોટવાળ છે, કે જે ચોર, ચડ, લૂંટારા, કેદી વગેરે ગુનેગારોને છોડતો નથી, તેની પાસેથી કોઇ છૂટી શકતો નથી. કબૂલ કરેલો ભાગ નિઃશંકપણે લે છે, રક્ષણ કરવું, દુષ્કાળમાં રક્ષમ આપવું, સુરાજ્ય કરવું, એવાં કાર્યો કોટવાળ ભૂલી જાય છે, પણ સ્વાર્થનાં કાર્યો ભૂલતો નથી.
યોગરાજ - અરે ! માણિક્યરત્નનો એકાવલિ હાર સુંદર થયો. અહિં શેઠ કોણ છે ?
પુરુષ – લઈવુડિ નામના શેઠ છે. હંમેશાં અભિમાન કરનાર તે જુદા જુદા તોલ-માપ રાખી વેપાર કરે છે. ઘી, મધ, ગોળ, ગુગળની ગોળી વગેરેમાં હલકી વસ્તુ ભેળ-સેળ કરી ઘરાકોને માલ વેચે છે. પચીશ વાત બોલે, તેમાં એક વાત ભાગ્યે જ સાચી પડે. છતાં પણ
