________________
૨૨૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ હરિકેશી મુનિની કથા પૂર્ણ થઈ. (૪૪) માટે કુલ પ્રધાન નથી, પરંતુ ગુણો પ્રધાન છે. કહેવું છે કે – “જો માણસમાં ગુણ નથી, પછી કુલનું શું પ્રયોજન ? જો કે, ગુણીઓને કુલનું પણ પ્રયોજન છે. ગુણરહિતને નિષ્કલંક કુલ હોય, તોપણ મોટું કલંક છે. (૮૩) તેમ જ –
"કાદવમાંથી કમળ, સમુદ્રમાંથી ચંદ્ર, છાણ (પંક)માંથી કમળ, કાષ્ઠમાંથી અગ્નિ, સર્પની ફણામાંથી મણિ, ગાયના પિત્તથી ગો-રોચન, કૃમિમાંથી રેશમ, પત્થરમાંથી સુવર્ણ, ગાયના લોમથી દૂર્વા ઉત્પન્ન થાય છે. આ સર્વ પોતાના ગુણના પ્રભાવથી પ્રકાશિત થાય છે. તે શામાંથી ઉત્પન્ન થાય છે, તેનું શું પ્રયોજન ?” (૮૭).
વળી આ આત્મા નટ માફક જુદાં જુદાં રૂપ-પરાવર્તન કરે છે, તો પછી અહિં કુલના અભિમાનને કયું સ્થાન છે ? તે કહે છે –
देवो नेरइउ त्ति य, कीड पयंगु त्ति माणुसो वेसो । रूवस्सी अ विरूवो, सुहभागी दुक्खभागी अ ||४५।। राउ ति दमगु त्ति य, एस सपागु त्ति एस वेयविऊ | सामी दासो पुज्जो, खल त्ति अधणो धइवइ त्ति ||४६ ।। नवि इत्थ कोऽवि नियमो, सकम्म-विणिविट्ठ-सरिस-कय-चिट्ठो |
સુન્ન-વ-વેસો, નવું વ પરિચત્ત નીવો ૪િ૭ || આ જીવ દેવ થયો, નારકી થયો, કીડો, પતંગિયો થયો, ઉપલક્ષણથી અનેક પ્રકારનો તિર્યંચ થયો, મનુષ્યના વેષવાળો અર્થાત્ મનુષ્ય થયો, રૂપવંત કે રૂપરહિત થયો, સુખ ભોગવનાર કે દુઃખ ભોગવનાર થયો. રાજા કે દ્રમક થયો - માગનાર સેવક, પૂજ્ય પાઠક, કે તિરસ્કારવા યોગ્ય દુર્જન થયો હોય, નિર્ધન કે ધનવાન થયો હોય, આ સંસારમાં કોઇ તેવો ચોક્કસ નિયમ નથી કે, આગળ હતો તેવો ફરી પણ તે જ રૂપે થાય. આગળ જેવાં કર્મ કર્યા હોય, તેને અનુરૂપ ચેષ્ટા કરનારા જીવો થાય છે. નટની જેમ આ જીવ કર્મથી પ્રેરાએલા બીજા બીજા વેષો કરીને પોતાના રૂપનું પરાવર્તન કરે છે. આ એકલો જીવ જુદા જુદા પ્રકારની ગતિમાં જુદા જુદા વેષ-પર્યાય ધારણ કરનાર થાય છે. (૪૫-૪૬-૪૭)
कोडीसएहिं धण-संचयस्स, गुण-सुभरियाए कन्नाए । न वि लुद्धो वयररिसी, अलोभया एस साहूणं ।।४८।।
