________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ અવિતથ એટલે છીપમાં તડકો પડવાથી ચાંદીનું વિપરીત જ્ઞાન થાય, તેવું ભ્રમવાળું જ્ઞાન નહીં, પણ જે રૂપે હોય તેવું જ જ્ઞાન, અસંદિગ્ધ એટલે રાત્રે ઠુંઠું દેખે, તેમાં આ પુરુષ હશે કે ચાડિયો ? તેવું સંદેહવાળું અજ્ઞાન નહિ, તે અસંદિગ્ધ જ્ઞાન કહેવાય - એમ ભાવાર્થ સમજવો.
કોઈ ઉપદ્રવ કરે, કે દુર્વચન સંભળાવે. ત્યારે સાધુ એમ વિચારે કે, “સર્વ જીવો પોતે કરેલા કર્મના ફળ-વિપાકો ભોગવે છે. કોઇ અપરાધ કરે, કે ફાયદો કરે તેમાં બીજો માત્ર નિમિત્તરૂપ કારણ બને છે.” અર્થાત્ સુખ-દુઃખમાં ઉપાદાનકારણ હોય, તો પોતાનાં જ કરેલાં શુભ કે અશુભ કર્મ છે. અપરાધ કે ગુણ કરનાર બીજો માત્ર નિમિત્તકારણ બને છે.
સમજુ આત્મા નિમિત્ત ઉપર ક્રોધ કરતો નથી, વગેરે. જિન-વચનથી ભાવિતા મતિવાળો સાધુ હોય, તેને ક્યાંય પણ અક્ષમા હોતી નથી. શંકા કરી કે, “જઇ તા તિલોગનાહો' એ ગાથામાં ક્ષમાનો ઉપદેશ પહેલાં આપેલો છે, તો વળી ફરી આ ઉપદેશ આપવાની શી જરૂર ? જવાબમાં જણાવે છે કે – ‘અહિં ફરી કહેવાનો દોષ નથી, વારંવાર એક ઉપદેશ શ્રવણ કરવાથી ક્રોધાદિકની ઉપશાન્તિનો વિશેષ લાભ થાય, તે માટે કહે છે કે
મંત્રપદોમાં ઝેરનો વિનાશ કરવા માટે વારંવાર તે પદો બોલવામાં દોષ નથી, તેમ રાગ-વિષનો નાશ કરવા માટે ફરી રહેલાં અર્થપદો અદુષ્ટ સમજવાં. “સ્વાધ્યાય, ધ્યાન તપ, ઔષધોમાં, ઉપદેશ-સ્તુતિ-દાનમાં, છતા ગુણની પ્રશંસા કરવામાં પુનરુક્ત દોષો લાગતા નથી.” બીજા સ્થાનમાં પણ આજ પુનરુક્ત ઉપદેશ વિષયક કહેવું.
જિનવચન વિધિના જાણકાર સાધુઓ અજ્ઞાન-બાલતપસ્વી માફક છજીવનિકાય જીવોના વધકાર કે હિંસક શાસ્ત્રોનો ઉપદેશ કરનાર હોતા નથી. તેથી સાધુ ભગવંતની આજ્ઞા પ્રમાણે તપ-ચારિત્ર કરનાર હોવાથી તેમને મહાફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. તે ચાલુ અધિકારમાં સમજી લેવો. (૮૩)
મોહથી હણાઇ ગએલી બુદ્ધિવાળા ફરી તે બાલતપસ્વીઓને મારા માને છે, તેનું કારણ કહે છે - જે જેના હૃદયમાં વર્તતું હોય, તે તેને સુંદર સ્વભાવવાળું સ્થાપન કરે છે. જેમ વાઘણમાતા પોતાના નાના બચ્ચાંને ભદ્રિક-કલ્યાણ સુખ-સ્વભાવવાળું માને છે. ક્રોધાદિકનો ઉપશમ થવાથી પોતાના બચ્ચાને વાઘણ શાન્ત વેશ્યાવાળું માને છે, પણ વાસ્તવિક તેવું નથી. (૮૪)
"હે હરણ ! અહિ સિંહણના બચ્ચાની વિહારની વનસ્થલીઓમાં તૃણના અંકુરોના ખંડનોને સંવરી લે-બંધ કર, જેના નહોરના ઉદ્યમની લક્ષ્મીને મોતીઓના સમૂહથી
