________________
૩૨૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ થાઓ. મારા જીવનના ભોગે પણ આ જીવ તો જીવતો રહેશે. જે અવશ્ય પછી પણ નાશ પામવાના છે, તેવા પ્રાણની કઇ અપેક્ષા રાખવી ? (૧૮૦) “આ ભુવનમાં પોતાના આત્માને કરુણા કરનારો છું” એમ કોણ કહેતા નથી? વાસ્તવિક કરુણા કરનારો તો તે કહેવાય કે, આવા સમયે જે જીવરક્ષા ખાતર પોતે સહન કરીને નિર્વાહ કરે.
હે જીવ ! આજે તૃણ સરખા આ પ્રાણોથી સર્યું. આ કૌંચપક્ષીના જીવનું પ્રાણી વડે કરીને હું પાલન-રક્ષણ કરીશ. અહિં કોઇ પ્રકારે તેવા વિરલા અને સરલ પુરુષો દેખાય છે કે, જેઓ કપાસની જેમ પોતે પલાઈને બીજાને સુખ આપે છે, તેમ પોતાનો વિનાશ નોતરીને પણ બીજાના ઉપકાર માટે મરણાન્ત કષ્ટ પણ સહન કરે છે. તથા કપાસને બીજાના પરોપકાર કરવામાં કેટલું સહન કરવું પડે છે, તે કહે છે.
જ્યારે કપાસુયા સહિત કપાસને યંત્રમાં નાખે છે, ત્યારે તેના હાડકારૂપ બીજસહિત પીલાતાં પીલાતાં દુસ્સહ દુ:ખ, વળી લોઢા જેવી હલકી ધાતુના તોલ સામે રાખી ત્રાજવામાં આરોહણ કરવું પડે છે.
ગામડિયણ સ્ત્રિઓને હાથે લંચન-લણાવું પડે છે, રૂ છૂટું પાડવા માટે પીંજારાના યંત્રની દોરીના પ્રહારોની વેદના સહેવી પડે છે.
હલકી જાતિના ઢેડ, ચામર, માતંગ વગેરેએ એઠાં મુકેલા રોટલાની કણિકાકાજીનું પાન કરવું પડે છે. વળી ધોકાના માર ખાવા પડે છે. બીજાનાં કાર્યો સાધી આપનાર કફાસે શું શું દુ:ખ નથી સ્વીકાર્યું ? હે જીવ! તેં નરકમાં અનેક વેદનાઓ સહન કરી છે, તો પછી જીવને જીવાડવા માટે ઉદ્યત થએલો તું આ સહન કરીશ, તો જય મેળવીશ.” આવી ઉત્તમ ભાવનામાં આરૂઢ થએલા તે મુનિને જાણે અતિતીવ્ર વેદનાના હેતુભૂત કર્મનાં દર્શન કરવાં માટે કેમ ન હોય તેમ કેવલજ્ઞાન પ્રગટ થયું, તથા તે જ ક્ષણે આયુષ્ય ક્ષય થવાથી અંતકૃત કેવલી થયા. જાણે અશાતા વેદનીય કર્મને નિર્મલ નાશ કરવા માટે કેમ ન હોય.
આ સમયે કોઈક કાષ્ઠાભરી લાવનારે ત્યાં કાષ્ઠની ભારી નાખી, તેમાંથી એક કાષ્ઠ ખંડ ક્રૌંચ પક્ષીના પેટમાં વાગ્યો. ભય પામેલા પક્ષીએ ગળેલા યવો ત્યાં છૂટાછવાયા યવો ઓકી નાખ્યા. લોકોએ તે જોયા, એટલે લોકોએ સોનારનો અતિ-તિરસ્કાર કર્યો. “હે પાપી ! આવા મહામુનિના ઉપર તેં ખોટું આળ ચડાવ્યું પાપ કરીને તેના પર ચૂલિકા સરખી આ મુનિને મારવાની દુષ્ટ બુદ્ધિ કરી. કાલ પામેલા મુનિને દેખીને સોનાર મનમાં અતિસંક્ષોભ પામી વિચારવા લાગ્યો- “હવે મારી ગતિ કઇ થશે ? જો આ મારા સાહસ કાર્યને રાજા જાણશે, તો મારા આખા કુટુંબ સહિત મને ખરાબ મારથી મરાવી નંખાવશે. તો હવે મારા પ્રાણના રક્ષણ માટે અત્યારે મહાઉપાય હોય તો માત્ર પ્રવજ્યા-સ્વીકારનો જ છે.
