________________
૩૩૧
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ મહારાજ વિહાર કરતા અમારા રાજ્યામાં પધારે, તો કેવું સુંદર. મારા સ્વામી પ્રદેશી રાજા હિંસા, જુઠમાં ઘણા આસક્ત છે, વળી માંસ, મદિરા, મધ, જુગાર, શિકાર આદિ પાપકાર્યોમાં નિરંતર પ્રવર્તેલા છે, તે જો કોઈ પ્રકારે પ્રતિબોધ પામે, મારા સરખા મહાહિતોપદેશ કરનાર ભક્ત બુદ્ધિશાળી મંત્રી હોવા છતાં તે પાપના પ્રભાવથી નરકમાં પતન પામશે. તો ધર્મ-મંત્રી તરીકે સ્વામીની સેવા કરનાર હું ન ગણાઉં.
આ લોકમાં કાર્ય સાધી આપનાર મિત્રો અને મંત્રીઓ ઘણા હોય છે, પરંતુ સ્વામીનાં પરલોકનાં કાર્યો સાધી આપનાર એવા વિરલા જ હોય છે. માટે શ્રીકેશી આચાર્યને શ્વેતાંબિકા પુરી તરફ વિહાર કરવાની વિનંતિ કું. કોઈક સમયે કેશી આયાર્ય ત્યાં પધાર્યા. આચાર્ય ભગવંત અહિ આવી ગયાના સમાચાર જેણે જાણેલા છે, એવા ઉત્તમ મંત્રી વધામણી આપનારને શ્રેષ્ઠ પારિતોષિક આપીને સમયાનુસાર સર્વ ઋદ્ધિ સહિત વંદન કરવા માટે ગયા અને વાંદ્યા. ત્યારપછી વિયાર્યું કે, નાસ્તિક વાદી રાજાને અહિં કેવી રીતે લાવવો ? કોઇક સમયે અશ્વ ખેલાવવા માટે રાજા નીકળ્યા હતા, ત્યારે પરિશ્રમનો થાક ઉતારવા માટે મંત્રી ગુરુને રહેવાના સ્થાન તરફ વૃક્ષછાયામાં રાજાને લઈ ગયા.૩૨૨
તે સમયે કેશી આચાર્ય પર્ષદા સમ્મુખ ધર્મને પ્રકાશિત કરતા ગુરુને દેખીને રાજા મંત્રીને પૂછે છે કે, “આ મુંડિયો કેમ બરાડા પાડે છે.” ત્યારે ચિત્રે કહ્યું કે, “હે નાથ ! હું તે નથી જાણતો. પરંતુ આપણે તેની પાસે જઇને પૂછીએ, તો તે પ્રત્યુત્તર આપવા સમર્થ થશે. અવિધિથી પગમાં પ્રણામ કર્યા અને ગુરુની પાસે જઇને રાજા બૈઠો. જીવ, કર્મ, પુણ્ય, પાપ, પરલોક વગેરે છતા પદાર્થોનું પોતાની પ્રતિકલ્પનાથી ખંડન કરવા લાગ્યો. “પગોથી માંડી છેક મસ્તક સુધી જેનામાં કુવર્તન રહેલું હોય, તે બિચારો દુર્જન નમ્ર કેવી રીતે થઇ શકે ?"
હવે કેશી આચાર્ય ઉછુવાસ, શબ્દ વગેરે ચેષ્ટાઓથી જીવની સિદ્ધિ કરે છે, જેમ કે, પવન દેખાતા નથી, છતાં પણ વૃક્ષની ટોચે રહેલાં પાંદડાં અને ધ્વજા કંપાયમાન થાય છે, તે ચિહ્નથી પવનનું અનુમાન થાય છે. તે પ્રમાણે જેમાં કારણ સમાન હોય, સાધન સમાન હોય અને ફલ-કાર્યમાં વિશેષતા હોય, તો તે હેતુ-કારણ વગર ન હોય, કાર્યપણાથી. હે ગૌતમ ! ઘડાની જેમ. હેતુ હોય તો તે જીવના કર્મ. જેમ પવન દેખાતો નથી, પણ ધ્વજા કંપવાના આધારે તેના ચિહ્નથી પવનનું અનુમાન કરી શકાય છે, તેમ આત્મા-જીવને આપણે દેખી શકતા નથી, પણ શાને વગર ગુણ દ્વારા અનુમાનથી સાબિત કરાય છે. એવી રીતે દરેક જીવ સમાન ગુણવાળા હોવા છતાં તેના કર્મના કારણે કોઇ દેવ, કોઈ મનુષ્ય, કોઈ તિર્યંચાદિ ગતિમાં જાય છે. તેમાં કારણ હોય તો તેના પોતાનાં કરેલાં કર્મ.
એ પ્રમાણે જીવ અને કર્મની સિદ્ધિ થઈ, તેમ સુંદર અનુમાન કરવા દ્વારા પરલોક એ
