________________
૩૪૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ વેયાવચ્ચાદિક અનુષ્ઠાન કરનાર સ્વર્ગાદિક સદ્ગતિ પામે છે; પરંતુ તેવાં અનુમોદના કરનાર, પ્રશંસા કરનાર પણ તેવી જ સદ્ગતિ પામે છે. રથકારના દાનની અનુમોદના કરનાર તેમ જ બળદેવના સંયમ-તપની અનુમોદના કરનાર મૃગ સદ્ગતિ પામ્યો. (૧૦૮) ભાવાર્થ તો કથાનકથી સમજી શકાશે, તે આ પ્રમાણે૭૭. બલદેવમુનિ અને મૃગની કથા - -
જે દ્વૈપાયન ઋષિએ દ્વારિકા નગરીને સર્વથા બાળી મૂકી અને ત્યાંથી તરત નીકળીને દુઃખે કરી નિવારણ કરી શકાય તેવા દુઃખ-દાવાગ્નિથી અત્યંત બળઝળી રહેલા ગદ્ગદ્ વાણીવાળા હસ્તિકલ્પ(હાથપ) નગરમાં યુદ્ધમાં અચ્છદંત રાજાનો પરાભવ કરીને બલરામ અને કૃષ્ણ બંને કોસંબ નામના વનમાં પહોંચ્યા. તૃષાતુર કૃષ્ણ માટે બલદેવ જળ લાવવા માટે ઘણા દૂર પ્રદેશમાં નીકળી ગયા. કૃષ્ણ સૂઇ ગયા, ત્યારે જરાકુમારે તેમના પગમાં બાણ ફેંક્યું, એટલે પગ વીંધાઈ ગયો. માર્ગમાં બલદેવને ઘણાં અપશકુનો થયાં, એટલે પોતાને ડગલે પગલે શંકા થવા લાગી.
પોતાના કર્મમાં શંકાશીલ બની બલદેવ ગભરાતા ગભરાતા એકદમ ઉતાવળી ગતિથી કૃષ્ણ પાસે આવી પહોંચ્યા. કૃષ્ણની તેવી અવસ્થા દેખીને વિચારવા લાગ્યો કે, થાકી જવાથી ઊંઘી ગયા છે. જ્યારે જાગશે ત્યારે જળપાન કરાવીશ-એમ ધારીને જળથી ભરેલો પડિયો સ્થાપના કરી રાખ્યો. ત્યારપછી મુખ તરફ નજર કરે છે, તો કાળી માખીઓથી ઢંકાઇ ગએલું મુખ જોયું. અરે ! આ ખરાબ નિમિત્ત જણાય છે- એમ કરીને તેમના હૃદયમાં ધ્રાસ્કો પડ્યો. કોઇ રીતે જગાડવા પ્રયત્ન કર્યો, પરંતુ પ્રત્યુત્તર આપતા નથી, તેથી મરેલા જાણીને બલદેવે મોટો સિંહનાદ કર્યો અને રુદન કરવા લાગ્યા.
શિકારી હો, અગર સુભટ હો, જે કોઈ વનમાં હો, તે મારી સામે હાજર થાઓ. જેણે સુખેથી સુતેલા મારા ભાઇને પગમાં બાણ મારી વિંધ્યા હોય, તે મારી સામે આવી જાવ. બાળક, વૃદ્ધ, શ્રમણ, સ્ત્રી, સૂતેલા, પ્રમત્ત, ઉન્મત્ત થયેલ, તેવાઓને સજ્જન પુરુષો હણતા નથી, માટે નક્કી આ મારનાર કોઇ અધમ પુરુષ હોવો જોઇએ. તો હવે તે પોતાને પ્રગટ કરો, મર્યાદા મૂકીને જેણે પોતાના પુષાર્થનો દાવો કર્યો હોય, તે મારી સામે હાજર થાવ; જેથી સુભટવાથી ઉપાર્જન કરેલ એવું તેનું સમગ્ર અભિમાન ભાંગી નાંખુ.
હે કૃષ્ણ ! હે બધુ! હે ભાઈ ! તું ક્યાં ગયો ! કૃપા કરી પ્રત્યુત્તર આપ. કોઇ દિવસ પણ મેં તારો અપરાધ કર્યો નથી, તો પછી મારા પર શા માટે રોષાયમાન થયેલ છો ? ખરેખર અત્યારે આપણો સ્વાભાવિક સ્નેહ હતો, તે પણ ખોટો થઈ ગયો, નહિતર તમારા
