________________
૨૩૩
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ પ્રથમ વંદન-નમસ્કાર કરે છે, અકુલીન નમન કરતા નથી. સામાન્ય મનુષ્ય પ્રથમ દીક્ષા લીધી હોય, દીક્ષાપર્યાયથી મોટો હોય અને ચક્રવર્તીએ આજે દીક્ષા લીધી હોય તો પણ મોટો દીક્ષિત ચક્રવર્તી સાધુને વંદનીય છે. મહાપર્યાયવાળો તેને અનુવંદન કરે છે. આ શાસનની આવી મર્યાદા છે. કુલ, જાતિ, વય, પદ, ઐશ્વર્ય આદિથી ગૃહસ્થપણામાં મોટા હોય, તો પણ વ્રત ગ્રહણ કરનાર જે કુળવાનું હોય, તે પહેલાનાં દીક્ષિતોને વંદન-પ્રણામ કરે છે જ, જે અકુલીન હોય, તે નમતા નથી.
જે ચક્રવર્તીના અભિમાનથી આગળના દીક્ષિતને વંદન કરતો નથી અને અહંકારથી ઉભો રહે છે, તે શાસન અને શાસ્ત્ર-મર્યાદા ગણાતી નથી. (૫૭)
એ જ વાત દષ્ટાંતથી સ્પષ્ટ કરે છે – કોઈક ચક્રવર્તીએ દીક્ષા લીધી, તે અગીતાર્થ હોવાથી કુલ, પદ, ઐશ્વર્ય આદરથી હું અધિક છું.' એમ માનીને આગળના દીક્ષિત રત્નાધિક સાધુને વંદન ન કરે, તેનો અભિપ્રાય જાણીને કોઈ આજના નવદીક્ષિત સાધુએ તેને તુંકારો કરીને કહ્યું કે – “આ તારી માન્યતા ભૂલભરેલી છે.” એમ કહેવા છતાં ચક્રવર્તી સાધુ કોપ કરતા નથી. પરંતુ વંદન, નમસ્કાર કરવામાં આત્માને લાભ-ગુણ પ્રાપ્તિ થાય છે, એમ માનીને પૂર્વના
દીક્ષિતો કુલાદિકથી રહિત હોય, તો પણ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરત્નથી અધિક એવા મોટા મુનિઓને પોતાના કર્મ ખપાવવામા હેતુથી વંદન-નમસ્કાર કરે છે. “જળથી મેઘ, ખેતીથી કણસલાથી શાલી-ડાંગરના છોડો, ફળના ભારથી વૃક્ષો અને વિનયથી મહાપુરુષો નમે છે, પણ કોઈના ભયથી નમતા નથી.”
જે નમ્ર બને છે, તેના ગુણો ચડિયાતા ગણાય છે. “ધનુષ્ય-દોરી પર ટંકાર શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે, જેમ ચાપ એટલે ધનુષ્ય તેમ મનુષ્યને પણ ગુણ-ટંકારની પ્રાપ્તિ થાય છે, પણ થાંભલા જેવા અભિમાની ન નમનારને ગુણપ્રાપ્તિ થતી નથી.” (૫૮) તીવ્ર વ્રતઆરાધવા માટે દૃષ્ટાન્ત-પૂર્વક ઉપદેશ આપતા કહે છે -
“તે સાધુ પુરુષો ધન્ય અને કૃતકૃત્ય છે, તેઓને નમસ્કાર થાઓ કે, જેઓ અકાર્ય કરવાથી વિરમેલા છે. અસિધારા સરખું અખંડ વ્રત પાલન કરનાર ધીર પુરુષોને નમસ્કાર થાઓ જેમ સ્થૂલભદ્ર મુનિવરે તરવારની ધાર પર ચાલવા સરખું વ્રત પાલન કર્યું. (૫) તેમની કથા આ પ્રમાણે જાણવી – ઉર. દઢ વ્રત આરાધના કરનાર સ્થૂલભદ્ર મુનિની કથા -
પાટલીપુત્ર નગરમાં પ્રસિદ્ધ થએલા યશવાળા નંદરાજાને રાજ્ય-કાર્યની સમગ્ર ચિંતા
